NICK DRAKE
Przełożyła Jowita Matys
BELLONA Warszawa
Tytuł oryginału Nefertiti: The book of the Dead Projekt okładki i stron tytułowych Barbara Kuropiejska-Przybyszewska Redakcja merytoryczna i korekta Hanna Smierzyńska Redaktor prowadzący Agnieszka Szymańska Redaktor techniczny Elżbieta Bryś Mapy Neil Gower Copyright © Nick Drake 2006. All rights reserved. Copyright © for the Polish edition and translation by Bellona Spółka Akcyjna, Warszawa 2013 Zapraszamy na strony www.bellona.pl, www.ksiegarnia.bellona.pl Nasz adres: Bellona Spółka Akcyjna ul. Bema 87, 01-233 Warszawa Dział wysyłki: tel. 22 457 03 02,22 457 03 06, 22 457 03 78 Faks: 22 652 27 01 e-mail:
[email protected] Dołącz do nas na Facebooku www.facebook.com/Wydawnictwo.Bellona ISBN 978-83-11-12549-0 Druk i oprawa: Drukarnia Wydawnicza im. W.L. Anczyca S.A. ul. Wrocławska 53, Kraków.
Dla mojego ojca, Milesa Drake
Osoby Rahotep - tropiciel zagadek Jego rodzina: Tanefert - jego żona Sachmet, Tuju, Nedżmet - jego córki Współpracownicy Medżaj z Achetaton: Mahu - szef policji Cheti - asystent Czenri - asystent Rodzina królewska: Echnaton - król Nefretete - Doskonała - Wielka Królewska Małżonka Meritaton, Maketaton, Anchesenpaaton, Nefemeferuaton, Neferneferure, Setepenre - córki Echnatona i Nefretete Teje - Królowa Matka, żona Amenhotepa III (zmarłego) oraz Senet - pokojówka Nefretete Dwór Echnatona w mieście Achetaton: Ramose - wezyr, pierwszy minister króla Parennefer - Przełożony Wszystkich Prac w Domu Echnatona Aj - dworzanin Horemheb - dowódca armii Merire - Najwyższy Kapłan Totmes - rzeźbiarz Nacht - arystokrata Kobiety z haremu - Seszat i Anat
Od autora Trzy i pół tysiąca lat temu Echnaton odziedziczył imperium, które znajdowało się u szczytu międzynarodowej potęgi i dobrobytu. Był to czas oszałamiającego wyrafinowania i piękna, ale także próżności i brutalności. Imperium posiadało siły policyjne - Medżaj - oraz obszerne archiwa papirusów, by mieć obywateli na oku. Możni martwili się upływającym czasem, pocieszali się polowaniami oraz romansami i wydawali olbrzymie kwoty na swoje grobowce, przygotowując się do przejścia w zaświaty. Rozbudowana była biurokracja, bogactwo państwa pomnażały niezliczone rzesze siły roboczej, zarówno miejscowej, jak i napływowej. To złożone społeczeństwo było zależne od wód Nilu, który wił się przez pustynię jak wielki wąż, dzieląc Egipt na urodzajną Czarną i jałową Czerwoną Ziemię. Echnaton postanowił wykorzystać swoje dobra w niezwykły sposób. On i jego Wielka Królewska Małżonka, Nefretete - Doskonała, zapoczątkowali okres rewolucji w religii, polityce i sztuce. Odrzucając i obalając tradycyjne egipskie instytucje oraz bogów, rzucając wyzwanie potężnym kapłanom, zbudowali niezwykłe nowe miasto, Achetaton, centrum celebrowania ich nowej wiary. Jej sercem był kult Atona, teraz jedynego boga, reprezentowanego przez tarczę słoneczną. Do dziś z miasta niewiele przetrwało. W pobliżu współczesnej Amarny można odnaleźć ślady Drogi Królewskiej, pałaców i świątyń Atona. Można zwiedzić klifowe grobowce możnych, którzy służyli Echnatonowi i Nefretete: Mahu, szefa policji, Merire, Najwyższego Kapłana, Parennefera, architekta, twórcy stylu amarneńskiego, oraz Aja, Boskiego Ojca i wpływowego doradcy króla. Schodząc po wielu stopniach, można dotrzeć do pustej komory grobowej Echnatona. Ale nie można zwiedzić grobu Nefretete, ponieważ ta najpotężniejsza i najbardziej charyzmatyczna kobieta starożytności
tajemniczo zniknęła w dwunastym roku siedemnastoletniego panowania Echnatona. Dlaczego i kiedy zniknęła oraz co się z nią stało, jest zagadką, którą próbuje wyjaśnić niniejsza historia.
O serce moje, z matki mojej, o moje serce, które miałem na ziemi, nie stawaj przeciwko mnie jako świadek w obecności Pana Rzeczy. Księga Umarłych
1 Dwunasty rok panowania króla Echnatona, Blasku Atona, Teby, Egipt Śnił mi się śnieg. Błąkałem się w jakimś ciemnym miejscu, a śnieg sypał powoli i cicho, każdy płatek jak zagadka, która znikała, zanim udawało mi się ją rozwiązać. Zbudziłem się, czując na twarzy jego przelotną tajemniczą lekkość. Poczułem przez to zaskakujący smutek, jakbym na zawsze utracił coś lub kogoś. Przez chwilę leżałem bez ruchu, słuchając jak Tanefert oddycha cicho u mego boku; właśnie się rozpoczynała najgorętsza pora dnia. Nigdy oczywiście nie widziałem śniegu, ale pamiętałem czytany kiedyś opis wiezionego z najdalszej północy, jak skarbu, pudła śniegu, opakowanego w słomę. I słyszy się opowieści przywożone przez powracających zza horyzontu. Zamarznięty świat. Śnieżne pustynie. Rzeki lodu. Biały i lekki, można go trzymać w dłoniach tylko, jeżeli da się radę znieść ból, jaki sprawia ten zimny ogień. A przecież nie jest niczym więcej niż wodą. Woda, której nie można utrzymać w dłoni. No, chyba że zmieni postać, a, jak sądzę, zmienia ją za każdym razem, w zależności od otoczenia, w którym się znajduje. Słyszałem także, że kiedy w końcu otworzono pudło, było puste. Ten tajemniczy śnieg zniknął. Bez wątpienia ktoś stracił życie przez to rozczarowanie. Taki jest skarb. Może taka jest także śmierć. Nie to słyszymy od kapłanów. Wszyscy znamy modlitwę: „Gdy grób zostanie otwarty, oby ciało było doskonałe do doskonałego życia po życiu”. Ale czy widzieli, jak gorąco promieni słonecznego boga powoduje gnicie i rozkład uroczych ciał, żywych, młodych i pięknych, z ich niedorzecznymi nadziejami i bezcelowymi marzeniami, wyginając je w potworne
kształty, skamieniałe w agonii? Czy widzieli odcięte piękne twarze, porozrywane mięśnie, roztrzaskane na kawałki głowy, dziwne marszczenie się palonego ciała, w którym wrze tłuszcz? Wątpię. Takie myśli są udręką mojego zawodu. Ja, Rahotep, najmłodszy główny detektyw oddziału tebańskich Medżaj, patrzę na własne dzieci bawiące się lub usiłujące skupić się na instrumentach muzycznych. I wiem, że ich skóra, którą pieścimy i całujemy, o którą dbamy, namaszczając olejkami z migdałów i moringi, pachnidłami z persei i mirry, ubieramy w płótno lniane i złoto, jest tylko workiem zawierającym organy, kości i dzbany krwi; nadzieje na życie i miłość zależą od tego rzeźnickiego interesu. Zachowuję to jednak dla siebie, nawet kiedy kocham się z moją żoną i przez chwilę widzę, jak w mdłym świetle lampki oliwnej jej ciało o eleganckich liniach na moich oczach zmienia się od doskonałości do śmierci. Faktycznie jest to nie byle jaka myśl. Być może powinienem być wdzięczny za takie myśli. Powinienem częściej bywać bardziej poetyczny, bardziej filozoficzny, choćby tylko po to, by rozerwać się w wolnym czasie. Cóż, właściwie to nie mam wolnego czasu. A potem znowu, gdy stoję nad kolejnymi zwłokami, życiem - krótką opowieścią o miłości i czasie zakończonym w chwili gniewu lub nienawiści, szaleństwa lub paniki, czuję, że to jedyny moment, kiedy wiem, gdzie jest moje miejsce na świecie. Oczywiście, Tanefert mówi, gdy tylko znajdzie okazję - a tych w ostatnich dniach jest zbyt wiele - że to typowe dla mnie, spodziewać się najgorszego w każdej sytuacji. Ale w tych nieprawdopodobnych czasach panowania Echnatona każdego dnia staję w obliczu sytuacji, które usprawiedliwiają takie nastawienie. Sprawy idą coraz gorzej. Widzę to po mojej pracy, po ciągle rosnącej liczbie zmasakrowanych i okaleczonych ciał ofiar morderstw oraz obrabowanych i zbezczeszczonych grobowcach bogatych i potężnych, których nubijscy strażnicy uśmiechają się od ucha do ucha poderżniętymi gardłami. Widzę to w ostentacji bogatych i niezmierzonej nędzy biedaków. Widzę to w wielkim świecie, we wstrząsających wieściach o Wielkich Zmianach: wygnaniu przez króla kapłanów ze świątyni w Karnaku, pozbawieniu ich starożytnych miejsc i praw; odrzuceniu, a czasem profanowaniu Amona oraz wszystkich mniejszych, starszych, popularnych bogów; narzuceniu dziwacznego nowego boga, którego, jak się oczekuje, będziemy teraz wychwalać i czcić. Widzę to w ekscentrycznej koncepcji i ekstrawaganckich wydatkach na tajemnicze nowe świątynne miasto Achetaton, budowane w ostatnich latach na pustyni, w pół drogi między Tebami i Memfis, celowo ulokowane z
dala od wszystkich. I widzę wszystkie te narzucone nam rzeczy na tle ryzykownej ekonomii czasów zawirowań i niepewności w naszym imperium. Zatem jak inaczej mógłbym myśleć? Ona twierdzi, że to nie jest normalne, i ma rację. Ale ja przeszedłem przez ten portal dawno temu, gdy zrozumiałem, jakie cienie i mroki żyją w każdym z nas i jak niewiele potrzeba, by uwolniły się poprzez duszę i uśmiech. Śmierć jest łatwa. Kiedy więc tego popołudnia wróciłem do domu, z tkwiącymi w mojej głowie niepokojącymi wieściami o nagłym wezwaniu do przeprowadzenia śledztwa w sprawie wielkiej zagadki w sercu władzy, Tanefert tylko na mnie spojrzała i zapytała: - Co się stało? Opowiedz mi - po czym usiadła na ławce we frontowym pokoju, gdzie nigdy nie siadujemy. Wyciągnąłem do niej rękę, ale zna te sztuczki. - Nie musisz mnie trzymać za rękę. Przechodziłam przez to już wcześniej. Zatem jej opowiedziałem. O tym, jak tego ranka do mojego biura przyszedł Ahmose. Delektował się ciastkiem, jak zwykle, nie zważając na okruchy, które niechlujnie spadały w obszerne fałdy jego szaty. Brzuszysko czyniło go powolnym, a detektyw powinien być silny i w dobrej kondycji (co osiągnąłem, jak myślę, dzięki codziennym ćwiczeniom). O tym, jak w swój zwykły ponury sposób, z większą niż zazwyczaj niechęcią i agresją, zakomunikował mi, iż przybył rozkaz z samej góry polecający mi natychmiast i bez zwłoki wyruszyć do Achetaton, by na dworze Echnatona uczestniczyć w rozwiązywaniu wielkiej zagadki. Popatrzyliśmy na siebie. - Dlaczego na mnie spłynął ten zaszczyt? - zapytałem. Ahmose wzruszył ramionami, a potem uśmiechnął się jak ziewający kocur z nekropoli. - To twoja robota, żeby to odkryć. - A co to za zagadka? - Wyjaśnią ci to, gdy spotkasz dowódcę tamtejszego nowego oddziału Medżaj, Mahu. Słyszałeś o nim? Skinąłem głową. Był znany z gorliwego przestrzegania litery prawa. Ahmose hałaśliwie przełknął ostatni kęs ciastka i pochylił się w moją stronę. - Ale mam kontakty w nowej stolicy. I słyszałem, że chodzi o zaginioną osobę. - I znowu uśmiechnął się złowieszczo. Tanefert siedziała bez ruchu, jej twarz zastygła ze strachu. Wiedziała równie dobrze, jak ja, że jeśli nie uda mi się rozwiązać tej zagadki, cokolwiek to będzie - a Ra wie, że nie mogło być inaczej niż
tak, że w wielką zagadkę zaangażowane są wielkie osoby i wielkie siły - mój los nie będzie niewiadomą. Zostanę pozbawiony stanowiska, nielicznych zaszczytów, dobytku oraz życia. Ale mimo to nie czułem strachu. Poczułem coś innego, czego nie mogłem w owej chwili rozpoznać. - Powiedz coś - spojrzałem na nią. - Co chciałbyś, abym rzekła? Nic nie zatrzyma cię przy nas. Już wyglądasz na podekscytowanego. Co było prawdą, choć nie przyznałbym się do tego. - To dlatego, że staram się nie wyglądać na zmartwionego przy dziewczynkach. Nie uwierzyła mi. - Jak długo cię nie będzie? Nie mogłem powiedzieć jej prawdy, że sam nie mam pojęcia. - Około piętnastu dni. Może trochę krócej. To zależy, jak szybko uda mi się rozwiązać tę zagadkę. Od stanu dowodów, istnienia wskazówek, okoliczności... Ale ona odwróciła głowę ode mnie i patrzyła w okno niewidzącym wzrokiem. Promień popołudniowego światła, który nagle padł na jej twarz, sprawił, że serce podeszło mi do gardła i zamilkłem. Siedzieliśmy tak przez chwilę, nic nie mówiąc. Potem powiedziała: - Nie rozumiem. Z pewnością miejscowi Medżaj sami mogliby rozwikłać tę zagadkę? To wewnętrzna sprawa. Dlaczego chcą ciebie? Jesteś obcy, nie masz kontaktów, nikogo, komu mógłbyś zaufać... dlaczego, skoro to taki sekret, wysyłają do niego kogoś postronnego? Miejscowa policja nie pokocha cię za wkroczenie na jej teren. Wszystko, co mówiła, było słuszne, jak zwykle, jej wyczucie prostej prawdy było mądre i nieomylne. Uśmiechnąłem się. - Nie ma się z czego śmiać - powiedziała. - Kocham cię. - Nie chcę, żebyś jechał. Jej słowa mnie zaskoczyły. - Wiesz, że nie mam wyboru. - Masz wybór. Zawsze jest jakiś wybór. Objąłem ją i czułem jak drży i próbowałem ją ukoić. Uspokoiła się i delikatnie położyła dłonie na mojej twarzy. - Każdego ranka zastanawiam się, czy nie widzę cię po raz ostatni. Więc uczę się na pamięć twojej twarzy. Znam ją teraz tak dobrze, że mogłabym ją idealnie przenieść do mojego grobowca. - Nie mówmy o grobowcach. Porozmawiajmy o tym, co zrobimy
z darem od króla, który otrzymam, gdy rozwiążę tę zagadkę i stanę się najsłynniejszym detektywem w mieście. W końcu się uśmiechnęła. - Jakiś podarunek byłby mile widziany. Nie płacą ci od miesięcy. W gospodarce panuje bałagan, zbiory od wielu lat są skąpe, są nawet doniesienia o splądrowaniach, a fale imigracji zza naszych północnych i południowych granic, przyciągane obietnicami nowych wielkich projektów budowlanych, stworzyły pozbawiony korzeni i nadziei bezrobotny tłum, który nie ma nic do stracenia. Mówią, że ziarno kończy się nawet w królewskich spichrzach. Nikt nie dostaje zapłaty. Tak mówi się w mieście. To jeszcze zwiększa niepokój. Każdy ma gęby do wykarmienia. Ludzie boją się braków. Zastanawiają się, kiedy będą zmuszeni wymieniać na czarnym rynku swoje piękne miejskie meble na kawałek mięsa i koszyk warzyw ze wsi. - Potrafię się o siebie zatroszczyć. I nieustannie będę myślał tylko o tym, by do ciebie wrócić. Przyrzekam. Skinęła głową i rękawem wytarła oczy. - Muszę pożegnać się z dziećmi. - Wyjeżdżasz już? - Muszę. Odwróciła się ode mnie. Gdy wszedłem do pokoju, dziewczynki oderwały się od zajęć. Sachmet spojrzała na mnie znad swojego zwoju. Oczy barwy topazu pod czarną grzywką. Trudny wybór między chęcią przeczytania jeszcze kilku słów a odpowiednim powitaniem. Postawiłem ją na krześle i nasze twarze się zetknęły. Poczułem znajomy mleczny zapach jej oddechu. Otoczyła chudziutkimi ramionami moją szyję. - Muszę wyjechać na jakiś czas. Praca. Będziesz w czasie mojej nieobecności dbała o swoją matkę i siostry dla mnie? Skinęła główką i poważnie wyszeptała mi do ucha, że będzie, że mnie kocha i będzie codziennie o mnie myślała. - Napisz do mnie list - poprosiłem. Znowu kiwnęła główką. Moja mała mądralinka. W tym roku zrobiła się pewniejsza siebie: dzięki temu jej głos nabrał nowej, ostrożnej wytworności. Kolejna, Tuju, uśmiechnęła się szeroko, ukazując w głupiej mince wszystkie ząbki. Chciała ugryźć mnie w nos i pozwoliłem jej na to. Baw się dobrze! - krzyknęła i postawiłem ją na podłodze. Nedżmet, niemowlę, Cukiereczek, jak ją z nadzieją nazywamy, to zdeterminowana osóbka; jej bezwzględność szokująco przypomina
moją własną. Jej nocne wrzaski ustąpiły miejsca całkiem poważnemu rozważaniu świata dookoła niej. Nie mogę już dłużej oszukiwać przy śniadaniu, próbując jej wmówić, że słodka bułka jest świeża, podczas gdy pochodzi z wczorajszego wypieku. I w końcu moja Tanefert, moje serce, z włosami o czerni bezksiężycowej nocy, wyrazistym nosem i oczami o migdałowym kształcie. Wybacz mi, że cię opuszczam. Jeśli nie osiągnąłem w życiu niczego innego, to przynajmniej stworzyłem tę rodzinę. Moje cudowne dziewczyny. Oby dane mi było do nich wrócić, kiedy ta historia się skończy. Położę za to coś na stole ofiarnym. Rzeczy, które się kocha, docenia się wówczas, gdy jest się zmuszonym je opuścić. Jak mam w zwyczaju i zgodnie z moją metodą pracy, w czasie wyjazdu będę prowadził dziennik. Pod koniec każdego dnia lub nocy będę zapisywał, co wiem, że wiem, a także to, czego nie wiem. Będę odnotowywał wskazówki i pytania, dylematy i zagadki. Będę zapisywał to, co mi się podoba i co myślę, a nie to, co powinienem zapisać. Gdyby coś mi się stało, być może ten dziennik ocaleje jako testament i powróci do swojego domu, jak zagubiony pies. I może zagadka zostanie rozwiązana na podstawie jego kawałków i strzępów, fragmentów i oczywistych dygresji, marzeń, szans i niemożności, które zmienią dowody i historię zbrodni w skuteczną, dobrze poukładaną i, kto wie, sensowną, logiczną, błyskotliwie wydedukowaną konkluzję. Ale tak się nie stanie. Z doświadczenia wiem, że sprawy nie układają się tak prosto. Rzeczy są, wiem z doświadczenia, bałaganem. Dlatego w tym dzienniku będę zapisywał dygresje, myśli, które do niczego nie pasują, nieoczyszczone, nonsensowne i zagadkowe. I zobaczę, co mi powiedzą. I okaże się, czy ze zniszczonych dowodów (ponieważ zazwyczaj mam do czynienia z czymś, czego nie da się odzyskać) wyłoni się zarys prawdy. A potem zrobiłem najtrudniejszą rzecz, jaką przyszło mi zrobić w życiu. Włożyłem szatę z najlepszego płótna i, spakowawszy do torby moje upoważnienia, złożyłem szybką ofiarę bożkowi naszego domostwa. Pomodliłem się z niezwykłą szczerością (bo wie, że w niego nie wierzę), prosząc o ochronę dla mnie i dla reszty rodziny. Potem uściskałem dziewczynki, ucałowałem Tanefert, która dotknęła dłońmi mojej twarzy, włożyłem stopy w stare skórzane sandały i drżącymi rękami zamknąłem drzwi mojego domu oraz mojego życia. Ruszyłem ku przyszłości, w której nic nie było pewne, a wszystko było zagrożeniem. I, piszę to ze wstydem, bardziej niż kiedykolwiek poczułem, że żyję, nawet mimo tego, że miałem złamane serce w piersi.
2 Wielkie Teby, wasze blaski i cienie, wasze niemoralne interesy i trajkoczące partie, wasze sklepy i luksusy; wasze zgniłe, nędzne dzielnice i młode, modne piękności; wasze przestępstwa, nieszczęścia i morderstwa. Nigdy nie wiem, czy was nienawidzę, czy kocham. Ale przynajmniej was znam. Ponad niskimi dachami mojego sąsiedztwa widzę niebieskie, złote, czerwone i zielone fasady świątyń, ich kolumnady i pylony pnące się ku słońcu. Święte sykomory rosnące wokół nich jak ciemnozielone świece. Sady i ukryte ogrody. A obok nich sterty śmieci wśród mrocznych bud i niebezpiecznych zaułków. Za kosztownymi willami, wielkimi pałacami i świątyniami stoją rudery sklecone z odpadków i śmieci bogaczy, w których rzesze ludzi wiodą nędzne życie. Nisze dla bóstw domowych, w każdej stoi naczynie z codzienną ofiarą. Mówi się, że w mieście jest więcej bóstw niż śmiertelników, jednak nigdy nie widziałem nikogo, kto nie pochodziłby z tego świata. Nie, nie trzymam z bogami. Są tak samolubni w swoich świątyniach i niebiosach. Za zbyt wiele są odpowiedzialni w swoim lubowaniu się naszym cierpieniem i nieszczęściami oraz w tym, jak pomijają prośby naszych serc. Ale to jest świętokradztwo i muszę uciszyć myśli - chociaż napiszę to tutaj, a ten, kto to przeczyta, musi docenić moje głupie zaufanie. Szedłem ulicami w kierunku doków, pod zakurzonymi białymi płóciennymi daszkami, które chroniły nas od południowego słońca. Widziałem miejscowe dzieci, biegające po dachach, wrzeszczące i skaczące między stosami suszących się zbóż i owoców, potrącające klatki z ptakami, co wywoływało wybuchy skrzeków i ćwierknięć, przeskakujące odbywających popołudniową drzemkę i sadzące dzikie susy nad prześwitami między budynkami. Minąłem kramy, na których piętrzyły się kolorowe towary, i poszedłem w dół Aleją Owoców, a potem cienistymi pasażami, pod wzorzystymi daszkami, gdzie drogie
sklepy sprzedawały rzadkie sprytne małpki, skóry żyraf, strusie jaja i kły słoni z wyrytymi na nich modlitwami. Cały świat składa nam trybut i swoje cuda: u naszych drzwi złożył wspaniałe owoce swojej niekończącej się harówki. Lub, przynajmniej, u drzwi tych, którzy nie muszą czekać przez tyle miesięcy na swoje wynagrodzenie (notatka dla mnie: ponownie zgłosić się do skarbnika po zaległą zapłatę). Wolę ten chaos tętniących życiem ulic od cichych i uporządkowanych świątyń, dziedzińców i sanktuariów bogów oraz hierarchii kapłanów. Wolę hałas, nieład i kurz, nawet robotnicze przedmieścia na wschodzie, cuchnące chlewiki i psy na łańcuchach w nędznych ciemnych ruderach, które ci ludzie muszą nazywać domami. Do tych miejsc wchodzimy z ostrożnością wynikającą z doświadczenia, wiedząc, że jesteśmy znienawidzeni i grozi nam niebezpieczeństwo. Prawo Medżaj, których władza utrzymywania porządku rozciąga się na wszystkie prowincje Obydwu Krajów, nie ma tutaj mocy, chociaż niewielu z nas by to przyznało. Kiedy nadchodzimy, w niebo wzlatują latawce z naciągniętego płótna, ozdobione oczami rozgniewanych bogów; miotają się i pikują w dół, by uprzedzić, że się zbliżamy. Ale potem pomyślałem, że nasze prawo nie ma mocy również w pałacach i świątyniach. Oni także mają tam własne władze ostateczne. Nie mam wątpliwości, że natknę się na nie w miejscu, do którego podążam. W końcu dotarłem do doków i wśród tysięcy jednostek znalazłem łódź mającą mnie zabrać w pierwszy etap tej podróży. Wszedłem na pokład jako ostatni i gdy tylko się zainstalowałem, marynarze odepchnęli łódź, wyciągnęli wiosła i zaczęliśmy włączać się w życie Wielkiej Rzeki, która, z całym swoim ruchem ludzi i towarów, rozciągała się teraz szeroko, jak tylko oko sięgało, aż po horyzont, gdzie Czarna Ziemia spotyka się z Czerwoną i powstrzymuje ją na zawsze. Kraj światła, nasz świat światła. Triumf czasu. Niezliczone łodzie, żagle wydęte niewidzialnym wiatrem: rybacy, wielkie transporty kamieni i bydła, promy, które ze swymi śmiertelnymi pasażerami kursują między brzegami rzeki, między świątyniami na wschodzie i grobowcami na zachodzie, między wschodzącym i zachodzącym słońcem. Brodzące na mieliznach stada ibisów. Wotywne błękitne kwiaty lotosu podskakujące w wodzie pomiędzy resztkami codziennego życia: kawałkami jedzenia, tkanin, śmieciami, martwymi rybami i psami. Nieustanne ciche skrzypienie szadufów. Niekończące się dary Wielkiej Rzeki. Teby żyją dla niej i dzięki niej. Albo raczej, rzeka daje miastu wodę życia. Gdzie bylibyśmy bez wody? Nie bylibyśmy niczym poza pustynią, która boi się rzeki. Mówią, że rzeka jest własnością bogów i że sama jest bogiem, ale
ja uważam, iż jej właścicielami są pełniący urzędy kapłani i bogacze z ich willami i tarasami, gdzie chłodna woda opływa ich miękkie i leniwe stopy. A ten, kto posiada wodę, posiada też miasto - i w rzeczy samej posiada też samo życie. Jednak tak naprawdę nikt nie jest właścicielem rzeki. Jest większa, trwalsza i potężniejsza niż ktokolwiek z nas, niemal bardziej niż którykolwiek bóg. Może nas rozszarpać swoją siłą lub spowodować, że umrzemy z głodu, jeśli wstrzyma swój coroczny wylew. Jest pełna śmierci. Niesie ciała zwierząt, ludzi i dzieci, które po pobycie w jej głębinach nabrały szokująco zielonego koloru. Czasem, jak sądzę, wyczuwam ich pozbawione nadziei, niespełnione duchy, jak dotykają powierzchni wody, wysyłając ciche koncentryczne kręgi jako znaki, które mają nam powiedzieć, że byli tutaj i odeszli, nie zaznawszy spokoju. A jednak daje nam żyzną, czarną glebę, z której wyrastają nasze zielone żniwa, nasz jęczmień i pszenica. Kiedy miasto, w którym się urodziłem i w którym żyję, zniknęło za naszym kilwaterem, opuściłem znajomy świat, gdzie spędzamy nasze krótkie życie między Czarną i Czerwoną Ziemią, między krainą żywych i wschodzącym słońcem a krainą długich cieni i śmierci, między krótkimi chwilami i wygodami naszego życia a zachodnią pustynią, tym odludziem, na które zsyłamy naszych zbrodniarzy, by umarli i powrócili jako demony, by straszyć nas we śnie. Niegdyś, jak mówią, przed początkiem dziejów, cała ziemia była zielona, a na niej żyły stada bawołów wodnych, gazeli i słoni. A potem nagle przypomniałem sobie, jak lata temu mój ojciec i ja pojechaliśmy na pustynię. Wielka burza znowu zmieniła krajobraz wydm. Znaleźliśmy odsłonięty szkielet krokodyla, tak daleko od jakiegokolwiek źródła wody. Co jeszcze skrywała? Wielkie miasta, dziwne posągi, zagubionych ludzi, ich statki zbudowane, by żeglować po zaświatowym odwiecznym morzu piasku. Niestety, znowu odbiegłem od tematu. Muszę być rzeczowy, gdy wielki wąż wody unosi mnie od wszystkiego, co znam, i wszystkiego, co kocham, na swojej czerni, na swoich wiecznie błyszczących łuskach, z jego ślepą pamięcią długiej podróży z wysoka w nieznanych górach Nubii, poprzez wielkie katarakty na pola, do owoców i warzyw, do wina, do morza i gdzieś do śniegu.
3 Podziwiam schludność łodzi. Prostota z konieczności. Koce składane i chowane o poranku. Przedmioty niewielkie i ściśle zgodne z przeznaczeniem. Wszystko na swoim miejscu. Kapitan domu na wodzie ma niebieskie oczy, garść krzywych białych zębów, spory brzuch i już na pierwszy rzut oka widać, że wszystko pojmuje; jest w nim ta inteligencja, która może przejrzeć ludzi z lądu oraz rozpoznać ich motywy i myśli, jakby można było w nich czytać tak łatwo, jak w małych rybkach na mieliznach. Potem jest sama łódź - cudowna konstrukcja, utożsamienie wiatru i wody, która owocuje doskonałym wypełnieniem krzywizny żagli, naciągnięciem lin do nieskalanie geometrycznego napięcia, dostarczających cudownej mocy ciągnącej po wodzie statek i jego tymczasowych pasażerów. Spójrz: dziób tnie wodę doskonałym cięciem, które goi się za nami. Kilwater - białe palce ślepca, wyczuwającego drogę wzdłuż krawędzi jakiegoś nieznanego materiału, potem ustępującego, z lekkim wzruszeniem ramion i gestem pożegnania i na powrót tonącego w czerni, skąd na tak krótko się wyłonił. I oto jestem - starszy detektyw Medżaj, spędzający czas na rozważaniu niezbadanych tajemnic przepływającej wody, kiedy z biegiem rzeki mijaliśmy Koptos, Denderę i świątynię Hathor oraz świątynię Ozyrysa w Abydos. Mój umysł ucieka jak woda, nie myślę o niczym, gdy powinienem się przygotowywać na nadchodzącą wielką zagadkę. Kapitan zaprosił pasażerów, by zjedli z nim kolację dziś wieczorem, przy koksowniku, ponieważ po zachodzie słońca na wodzie robi się chłodno. Nienawidzę proszonych kolacji i irytuję tym Tanefert, bo zawsze zapewnię sobie, iż praca przeszkodzi mi w przyjęciu zaproszeń, które otrzymujemy. Częściowo dlatego, że nie potrafię rozmawiać, przy stole, ani gdziekolwiek indziej, o mojej pracy: kto chciałby
słuchać o morderstwie, gdy rozkoszuje się pieczenią? A częściowo dlatego, że nie potrafię dyskutować o zagrożeniach i złu świata z punktu widzenia luksusu, siedząc przy stole zastawionym smacznym jedzeniem, jakby to wszystko było tylko tematem do dyskusji. Pozdrowiliśmy się uprzejmie, zajmując swoje miejsca i zapadło kłopotliwe milczenie. Prawdę mówiąc, Wielkie Zmiany wniosły do codziennego życia więcej ostrożności, a czasem prawie podejrzliwości. Kiedyś rozmawialiśmy bez skrępowania, teraz ludzie myśleli dwa razy, zanim wyrazili swoją opinię. Kiedyś niektórzy wywoływali śmiech i rozbawienie wyrażaniem heretyckich poglądów; teraz takie wystąpienia spotykają się z ciszą i zażenowaniem. Usadzono mnie obok dostojnego pana, którego brzuch był najwybitniejszą częścią anatomii; był jak wielki glob z białą jak księżyc głową, która gapiła się w dół, stale zaskoczona sama sobą. Jedzenie, smaczne i obfite, wydobywało z niego gesty aprobaty i zadowolenia: unosił w powietrze błyszczące rączki, aby opisać doznawaną przyjemność. Pochylił się w moją stronę i przerwał ciszę: - A jaki jest powód pana wizyty w naszym nowym mieście Horyzont Atona? Mógłbym powiedzieć, że określenie nowej stolicy jej raczej pompatyczną prawidłową nazwą sprawiło mu przyjemność. W takich sytuacjach lubię wziąć udział w amatorskim spektaklu tożsamości przyjętej na daną okoliczność. - Jestem urzędnikiem w Urzędzie Rachuby - odpowiedziałem. - Czyli powinniśmy się z panem zaprzyjaźnić, bo w przeciwnym razie nigdy nie dostaniemy zapłaty! - Rozejrzał się wokół stołu, czy jego żarcik spotkał się z aprobatą. - W rzeczy samej, finanse naszego pana są wielką tajemnicą, ale największą jest to, że są niewyczerpanie i zawsze hojne. Chłodnym wzrokiem ocenił mnie i konformizm mojej odpowiedzi. Zanim zaczął zagłębiać się w temat, szybko zapytałem: - A jakie sprawy pan ma do załatwienia w Achetaton? - Jestem kierownikiem dworskiej orkiestry i tancerzy. To stanowisko cieszy się znacznym statusem i, jak sądzę, była do niego liczna konkurencja. Będę kierował spektaklem otwierającym inaugurację miasta. Czy pan wiedział, że orkiestra dworska składa się wyłącznie z kobiet? - Czy chce pan przez to powiedzieć, że kobiety są mniej niż mężczyźni biegłe w sztuce tańca i muzyki? - Z przeciwległej strony stołu odezwała się przystojna, inteligentna kobieta. Jej mąż, niższy i nieco przegrany mężczyzna w średnim wieku, o wyglądzie urodzonego
biurokraty, spojrzał na nią, jakby chciał powiedzieć: to nie twoja rzecz o tym mówić. Ale ona spokojnie wpatrywała się w Wielki Biały Księżyc. Ten pociągnął nosem i powiedział: - Taniec zawsze będzie sztuką kobiecą. Ale muzyka stawia wymagania techniczne i duchowe. Nie mówię o zwykłej dekoracyjności, ale o głębokiej duszy. - Wyciągnął kęs krewetki z jej różowego pancerzyka i wrzucił w wybredne i ambitne usta. - Rozumiem. A czy nasza królowa Nefretete jest dekoracyjna? Czy ma głęboką duszę? - Uśmiechnęła się do mnie, zapraszając, bym dzielił z nią rozbawienie. - Zbyt mało o niej wiemy - odparł. - Och, nie, proszę pana - odpowiedziała. - Wiemy, że jest piękna. Wiemy, że jest mądra. I wiemy, że jest najpotężniejszą żyjącą obecnie kobietą. Powozi własnym rydwanem, a włosy układa tak jak chce, a nie jak dyktuje jej tradycja. Pokonuje swoich wrogów jak król. I nikt nie mówi jej, co ma robić. Jest, prawdę mówiąc, uosobieniem nowoczesnej kobiety. Wokół stołu zapadła cisza. W końcu odezwał się Księżyc: - Rzeczywiście, i właśnie to może być powodem, dlaczego żyjemy w świecie, który zmienia się szybciej, niż być może wszystkim się to podoba. Rozmowa stawała się coraz bardziej pełna napięcia; stawka gry wzrastała. Zapytała go podchwytliwie: - A zatem pan nie aprobuje nowej religii? Nie był to temat, który można było beztrosko omawiać w gronie nieznajomych. Księżycowy człowiek wiercił się z niezadowoleniem i niepewnością, wahając się między chęcią wyrażenia własnych myśli i obawą o swoją przyszłość. - Aprobuję całym sercem. Oczywiście, że tak. Jestem jedynie muzykiem. Nie jest moją sprawą zadawać pytania, tylko robić to, o co mnie proszą, i sprawić, by dźwięki były tak melodyjne, jak to tylko możliwe. Zastanawiam się tylko, i nie jestem w tym osamotniony, czy nasz pan i jego pani, której-nikt-nie-będzie-mówił-co-ma-robić, nie przecenili swoich możliwości. - Mówiąc to, umieścił w ustach smażoną szprotkę i oddzielił mięso od kości, jakby grał melodię na małej czerwonej fujarce. Z powodu absurdu, w jaki zmienił swoją wypowiedź, oczy przystojnej kobiety skrzyły się rozbawieniem, którym wydawała się chcieć podzielić ze mną. - Żyjemy w bardzo niespokojnych czasach - powiedział jej mąż.
- Czy możemy wiedzieć, czy jesteśmy błogosławieni, czy przeklęci? Czy ludzie zapomną o swoich dawnych bogach, a kapłani o łatwo zdobywanych bogactwach? Albo czy ruszymy naprzód, razem, jako naród, w stronę wyższej i większej prawdy, jakiekolwiek nie byłoby to wyzwanie? Księżycowy człowiek odezwał się znowu: - Wyższe prawdy wymagają odpowiednich nakładów finansowych. Oświecenie jest kosztowne. Dlatego cieszę się, słysząc, że pan - tu wskazał na mnie zatłuszczonym palcem - może potwierdzić, że finanse naszego pana pochodzą z niewyczerpalnego źródła obfitości. Słyszałem, że zbiory były kiepskie w tym roku. I słyszałem, że wypłaty się opóźniają, czasem nawet o kilka lat. Prawdę mówiąc to gwarancja regularnych darów z Achetaton przekonała mnie do wyrwania korzeni mojego życia i postawienia losu na sukces w nowej stolicy. Nie odpowiedziałem. Zamiast tego przystojna kobieta wdzięcznie zmieniła temat. Zwróciła się do młodego człowieka po swojej lewej stronie, który nie brał udziału w wymianie zdań. Był uczniem architekta. - Co mógłby nam pan powiedzieć o budowie miasta? - zapytała. A co najważniejsze, czy większe domy mają ogrody, bo niewiele więcej mogłoby przekonać mnie do poświęcenia dla pustyni własnego domu i przyjaciół. - Sądzę, że wille są luksusowe. A zaopatrzenie ogrodów w wodę jest niesamowite. Dlatego, chociaż miasto otacza pustynia, która mogłaby wydawać się jałowym i niełaskawym miejscem do budowy nowego świata, teraz jest zielona i żyzna. Niestety, ja pracuję tylko przy mniejszym projekcie. - Przerwał zażenowany. - A cóż to takiego? - zapytałem. - Projektuję toalety w pobliżu Wielkiej Świątyni Atona - tu wszyscy ryknęli śmiechem. Zachęcony tym, dodał: - Kapłani muszą nawet swoje święte gówna robić w odpowiednim otoczeniu! - Nie mów mi o kapłanach - powiedział księżycowy człowiek. Z zawodu są bogaczami. I to mówi wszystko. Echnaton przynajmniej osiągnie to, że zniszczy ich wielkie świątynie bogów zysku. Zamilkliśmy. Niebezpiecznie jest krytykować kapłanów lub, powiedzmy, stare rody, które dysponowały taką władzą dziedziczoną przez wiele pokoleń, a teraz z powodu utraty statusu, ziem i przychodów są w stanie wrzenia, jak rozwścieczony potwór. Podobnie Medżaj: wielu uważa, że pewni funkcjonariusze sił zmuszają mniej ortodoksyjnych członków społeczeństwa do zaakceptowania i podporządkowania się nowej religii przy użyciu starych technik:
zastraszania, przemocy i cierpienia. Słyszałem opowieści o znikających ludziach, o wyrzucanych przez rzekę niezidentyfikowanych ciałach, z obciętymi rękami, wyłupionymi oczami. Ale to są pogłoski. Jesteśmy siłą, która ma panować nad chaosem, strzec harmonii maat i prawidłowego biegu spraw. Tak właśnie musi być. Udaliśmy się na spoczynek do naszych hamaków i koców, żegnając się i kiwając sobie głowami na dobranoc. Znalazłem nieco samotności na moim posłaniu na rufie łodzi, między zwojami lin, pod wielkimi wiosłami sterowymi, teraz wbitymi w muł dna rzeki. Kapitan leżał w hamaku na dziobie statku, ze świecą. Wkrótce wszyscy pasażerowie chrapali pod płóciennymi namiotami i siatkami przeciw owadom. Teraz siedzę sobie tutaj z dziennikiem i rozmyślam o tym, na co mogę się natknąć w mieście Achetaton. W gruncie rzeczy, nie mam pojęcia. To niewiadoma. Tak zwana wielka idea Echnatona, zainicjowanie nowej religii i zakazanie dawnej, wydaje mi się szaleństwem. To rewolucja wbrew rozumowi. Nie jest to oryginalne spostrzeżenie: wątpię, czy jest więcej niż garstka ludzi - najbliższe otoczenie króla oraz ludzie, tacy jak budowniczowie i architekci, czyli ci, co mają pracę do końca życia - uważających, że on nie postradał zmysłów. Nowa religia, u podstaw której jest on i Nefretete jako inkarnacje i jedyni pośrednicy Atona, tarczy słonecznej? Echnaton skazał na wygnanie mniejszych bogów, czczonych przez lud całe życie, jak również główne bóstwa zaświatów, świata i niebios. Dzisiaj wierzę jedynie w to, co mogę zobaczyć na własne oczy lub wywnioskować z dowodów dostępnych mi na tym świecie, więc może on ma rację, zaprzeczając potędze niewidzialnego. I rzeczywiście może ma rację, grając z kapłanami w ich własną grę, w której wygrywali od pokoleń, odnosząc olbrzymie korzyści osobiste. Ale w takim razie za jednym zamachem zabranie im władzy dla siebie, wyrzucenie ich ze starożytnych świątyni w Karnaku i (co najgorsze) pozostawienie ich na wolności w kraju, włóczących się bez pracy lub celu innego niż planowanie zemsty? Jak to możliwe? Czy mogło się to skończyć inaczej niż katastrofą? Słyszeliśmy, że z wyglądu z trudem można go uznać za boga. Mówią, że ma ciało równie niezwykłe, jak umysł dziwny. Długie, patykowate jak u konika polnego kończyny i brzuch jak beczka z wodą. Ale słyszałem to od kogoś, kto sam go nigdy nie widział. Jedyną rzeczą, jaka mu się udała, jest narodzenie się z potężnych rodziców oraz korzystny ożenek. Nefretete. Doskonała. Mówią, że ma tajemnicze pochodzenie, ale jest wielce podziwiana.
Być może będę mógł zobaczyć to wszystko sam. Jasne jest, że czasy się zmieniają i musimy się zmieniać wraz z nimi lub zginąć przynajmniej aż powstaną siły odwracające to wszystko, a wtedy to, co się wydarzyło, obróci się w pył, z którego powstało. Z pewnością Echnaton nie przetrwa długo. Kapłani nie pozwolą, by odebrano im ich bogactwa i ich ziemską władzę. Ale nie potrafię powiedzieć, co to wszystko ma wspólnego z tajemnicą, do której mnie wezwano.
4 Leżałem pod księżycem i obserwowałem mnóstwo spokojnych i wiecznych gwiazd zaświatów. Ale nocą zawsze budzą się ukryte konflikty. Z brzegu dobiegały odgłosy ptactwa i zwierząt zajętych swym nocnym życiem. Przypomniałem sobie, jak, gdy pierwszy raz się spotkaliśmy, na tamtym przyjęciu, Tanefert i ja wyszliśmy ze światła i hałasu i spacerowaliśmy wzdłuż krawędzi wody, nasze ręce właśnie zaczynały ryzykować dotknięcia tu i ówdzie, każde pozornie przypadkowe muśnięcie skóry o skórę wysyłało dreszcze po całym moim ciele. Było tak, jakbyśmy mogli dokończyć myśl tego drugiego, choć jeszcze nie została wypowiedziana. Siedzieliśmy na ławce i patrzyliśmy na księżyc. Powiedziałem, że to szalona stara kobieta, pozostawiona samotnie w niebie, ale Tanefert rzekła: - Nie, jest wielką damą w żałobie po utracie swojego ukochanego. Spójrz, jak go przyzywa. - Rozmawialiśmy długo. Powiedziała mi szczerze o wszystkim, co miała w sercu, rzeczach dobrych i złych, z ryzykiem towarzyszącym jej spowiedzi, a ja wtedy zrozumiałem, po tej szczerości, że ona może miłością zmienić moje życie. Oczywiście, to wszystko nie miało być takie łatwe. Bogowie wiedzieli, jaki potrafię być: humorzasty, samolubny, smutny. Poczułem ukłucie bólu straty. Wstałem i spojrzałem na ciemne wody. Czułem się niespokojny, w niewłaściwym miejscu. Chciałem zawrócić łódź i natychmiast do niej wracać. Wtedy nagle, z ciemności, szybciej niż nurkujący jastrząb, furkocząc wyleciała strzała. Zobaczyłem ją po tym, jak poczułem zimną igłę podmuchu, gdy przecinała powietrze tuż przy moim lewym oku. Poczułem - lub może sobie wyobraziłem? - gorące pióra przemykające po mojej twarzy, rozjaśnione jakimś wściekłym punktem świetlnym. A potem zobaczyłem płomienie rozbiegające się w górę i w dół od miejsca, w którym strzała wbiła się w drewno masztu, poniżej oka Horusa,
przybitego tam dla zapewnienia bezpieczeństwa podróży. Umysł jest wolniejszy niż czas, wolniejszy niż ogień i powietrze. Wtedy hałas, coś jak entuzjastyczny aplauz, wyrwał mnie z tego transu. Wrzasnąłem jak głupi. Ogień ucztował na żaglu, mnóstwo jego chciwych paszcz wyłaniało się z masztu, który do tej pory zmienił się w drzewo gorejące. Przybiegł kapitan, ciągnąc za liny, podczas gdy marynarze spieszyli z wiadrami wody wprost z rzeki, którą ciskali w ryczące gardło płomieni. I to zainteresowało, potem stopniowo udobruchało i w końcu zwyciężyło boga. Powoli doszedłem do siebie. Wszyscy pasażerowie zgromadzili się już na pokładzie, w nocnych strojach, obejmując się nawzajem, szlochając lub wpatrując w stanowiącą teraz zagrożenie ciemność otaczającą uszkodzony i zniszczony statek. Mogłem słyszeć kap-kap-kap wody, która ocaliła nas przed zagładą, gdy pojedyncze krople spadały z nadpalonego drewna. Wszyscy wiedzieli, że strzała była przeznaczona dla mnie. Wiedzieli także, że to moja obecność na łodzi spowodowała ich bliskie spotkanie ze śmiertelnością. I wiedzieli, że nie byłem tym, za kogo się podawałem. Księżycowy człowiek powiedział: - Nie był pan z nami szczery. Szeregowy rachmistrz nie zasługuje na taki rodzaj zainteresowania. Wzruszyłem ramionami. Przystojna kobieta zerknęła na mnie z większym zainteresowaniem, z pytaniem w oczach. A kapitan, z którego twarzy biło upokorzenie i gniew, spojrzał na poskręcane i poczerniałe resztki strzały. - Jest mi pan winien statek - powiedział. Już miał wyciągnąć strzałę, gdy krzyknąłem, by się zatrzymał. To był dowód. Odsunąłem go i zbadałem ją. Nie mógłbym jej wyciągnąć. Ogień uczynił ją tak kruchą, że w każdej chwili mogła rozpaść się w pył. Ale chociaż była zniszczona, od razu zauważyłem dwie rzeczy, które mnie zainteresowały. Pierwsza: grot, chociaż poczerniały, był metalowy, prawdopodobnie srebrny. Nie krzemienny. Czyli nie przypadkowy akt przemocy, ale taki, w który celowo zaangażowano umiejętności, jakość i koszty. I druga: ciągle widoczne na drewnie dwa hieroglify. Kobra. Wąż, Wielki Magią, Unoszący się na Koronie Faraona, Obrońca Ra w czasie jego przejścia przez nocne zaświaty. I Set, z rozdwojonym ogonem, bóg chaosu i zamieszania, Czerwonej Ziemi i wojny. To była robota eksperta i, co dziwne, mam szczęście, że jeszcze żyję. Co równie dziwne, nie czułem się szczęśliwy. Czułem się ostrzeżony. Albo przeżyłem przez najzwyklejszy przypadek, albo miałem przeżyć. Albo nieznany zabójca chybił o włos - opatrznościowy powiew nocnej bryzy, nagły krzyk ptaka, przez który strzała zboczyła z
pierwotnego toru - albo trafił dokładnie w cel. A zatem on podpisywał swoje dzieła.
5 Reszta drogi upłynęła w niezręcznym milczeniu. Wszyscy pasażerowie i załoga traktowali mnie podejrzliwie i trzymali się z dala. Kapitan kazał załatać nadpalone fragmenty, ale tempo podróży się spowolniło, a przez to sprawialiśmy teraz wrażenie brzydkich i odstających od reszty wśród zwykłego gorączkowego ruchu na rzece. Nawet dzieci z nadrzecznych wiosek, zawsze chętnie śmiejące się, machające i pokrzykujące, patrzyły na nas w ciszy, gdy je mijaliśmy. Zaoferowałem kapitanowi rekompensatę, która miała być wypłacona przez biuro Medżaj. Ale obaj wiedzieliśmy, że szanse na otrzymanie czegokolwiek są nikłe. Skoro nie otrzymywaliśmy pensji, jak miałoby być zaspokojone tak niezwykłe żądanie? Ale dałem mu słowo, i to było wszystko, co mogłem mu dać. Nie był zachwycony. Jakoś muszę dotrzymać obietnicy. I muszę wziąć pod uwagę oczywisty fakt: ktoś potężny wie, że nadjeżdżam, i nie życzy sobie mojej obecności w Achetaton, mieście, którego nie widziałem - aż do teraz. Gdy minęliśmy zakręt rzeki, nagle, po mijanych dotąd jedynie polach, małych wioskach i przesuwających się za nimi bez końca nieregularnych i połamanych skałach Czerwonej Ziemi, pojawiła się wizja: świetliste, białe miasto leżące w wielkim półksiężycu wzdłuż wschodniego zakrętu rzeki, chronione zapleczem ściany czerwonych i szarych klifów, które otaczały i określały zachodni skraj terenu, naznaczony pośrodku głęboką i wąską doliną, jak wielki karb w kłodzie drewna. Klify dochodziły do rzeki w swoim najbardziej na północny zachód wysuniętym punkcie. W ten sposób miasto leżało, niemal jak w złożonych dłoniach - na rozległej połaci ziemi. Nie wyglądało jak inne miasta naszego świata, nie było chaotyczną improwizacją starożytnych i współczesnych budowli. Przypominało raczej olbrzymi uporządkowany ogród, z którego wyrastały wieże, świątynie, biura i wille, rozciągając się od brzegu rzeki aż po krawędź
pustyni. Na niebie kołowały wielkie stada ptactwa, a dźwięk ich śpiewów i krzyków dobiegał mnie nawet z takiej odległości. Podekscytowani pasażerowie zgromadzili się na dziobie łodzi, patrząc na ten niemożliwy raj na pustyni, miejsce, które miało w ręku przyszłość nas wszystkich. Młody architekt był w stanie wskazać poszczególne części miasta oraz północny pałac i powiązane z nim budynki, wszystko zaplanowane, powiedział, według nowego systemu, regularnej siatki arterii komunikacyjnych i ulic, tak że budynki tworzyły konsekwentny układ. Nie wiedział, dlaczego niektóre miejsca powinny być odseparowane. Jak niektórzy oczekiwali, wioska robotników znajdowała się poza terenem głównego miasta. Najwidoczniej jest to ten rodzaj modelu. Wziął się, jestem przekonany, nie z oświecenia, ale z prostego faktu, iż zdrowi i dobrze odżywieni rzemieślnicy i robotnicy stanowią właściwy środek ekonomiczny do osiągnięcia szybszego i bardziej kompetentnego budownictwa. I działają, jak świat działa, by zadowolić nadzorców i kierowników ekip budowlanych. Przy pomoście do cumowania czekał na mnie mały orszak Medżaj. Gdy zszedłem z trapu, jeden z nich wystąpił, aby formalnie mnie powitać. Przedstawił się jako asystent Mahu i oznajmił, że będzie zaszczycony, mogąc mi towarzyszyć przy moim pierwszym z nim spotkaniu. Dwóch strażników przede mną, dwóch z tyłu wymaszerowaliśmy z doków, zostawiając za sobą moich zadziwionych współpasażerów. Młody architekt skłonił się, jakby zaskoczony możliwością, że jego niedyskrecja była naiwna i nieostrożna. Gestem spróbowałem go zapewnić, że obaj wiemy, iż na tym świecie kapłaństwo to gówno. Księżycowy dżentelmen ledwie uniósł wyniosłą brew, jakby chcąc powiedzieć: Potraktowałeś nas jak głupców, a teraz przyjmujesz swoją prawdziwą tożsamość. Powodzenia. Biurokrata wyglądał na zirytowanego. A jego przystojna żona posłała mi szybkie, jasne spojrzenie, które miało powiedzieć: Może pewnego dnia zobaczę cię w zatłoczonej sali, w czasie pełnienia obowiązków. I rozpoznamy się nawzajem... Skłoniłem się jej z szacunkiem. Byłem zaskoczony brakiem tłumów na ulicach, krzątaniny, ludzi z ich normalną mnogością codziennych spraw. Wydawało się, że to miejsce ma tylko jeden cel. Jego przemysł był skupiony na działalności w służbie i czczeniu Echnatona oraz rodziny królewskiej. Wszystko to dawało miastu świadomą i rzucającą się w oczy obcość, jakby zamieszanie i barwność ulicznego życia Teb zostały zredukowane, niemal wyeliminowane; miejsce, w którym każdy był świadomy statusu i władzy wszystkich innych. Wydawało się, że to mniej
było miasto, a bardziej wielka świątynia i kompleks pałacowy z dodatkami niezbędnymi dla życia codziennego. To piękne miejsce było olbrzymią i oszałamiającą sztuczką. Ale gdy weszliśmy głębiej w miasto, zaczęło okazywać się mniej zorganizowane i ukończone, niż się na pierwszy rzut oka wydawało. Nowość oznaczała, że pylony dziedzińców i święte budowle oślepiały, ponieważ były pobielone, ale w wielu miejscach jeszcze pozbawione dekoracji. Hieroglify na murach były niedokończone. Całe kwartały centrum miasta wciąż były w budowie. Brzydkie rusztowania skrywały to, co z pewnością będzie biurami i kompleksami świątynnymi. Tysiące robotników pracowało na każdym etapie budów. Szerokie drogi i aleje procesyjne zmieniały się w pustynne szlaki lub kończyły się wśród kamieni i pyłu. Byłem zdziwiony, widząc na północnych i południowych przedmieściach piękne wille obok ubogich chałup. Na krawędzi pól uprawnych, na pustej kamienistej przestrzeni niedaleko wioski robotników powstawały pierwsze grobowce i kaplice, wskazując lokalizację miejskiej nekropoli. Pośrodku tego wszystkiego leżała centralna część miasta, z kompleksem świątyń Atona i częścią administracyjną. Rozległość tej centralnej siedziby władzy - faktycznie wydawała się tak potężna i dominująca jak same świątynie - jest sygnałem prawdziwej natury tego miasta i słyszałem, że zawiera największe w królestwie tajne archiwum papirusów. Chętnie zbadam ten pałac sekretów i mam ze sobą list polecający. Celem gromadzenia tak wielu informacji może być jedynie władza. Być może, przez swój imponujący wygląd, miasto ma budzić w ludziach strach. Innym oszałamiającym wrażeniem - i człowiek jest z tego zadowolony z powodu gorąca, szokującego nawet dla mnie - była woda, wszędzie. Normalnie wstępuje się z chłodu rzeki w chaos i kurz. Nie tutaj. Wszystkie kamienie chodników i ścian wydają się świeże i czyste, niemal lśniące, jakby były nasączone wodą. Najpierw uświadamiasz sobie jej dźwięk, nieustannie płynącej w ukryciu, pod twoimi stopami, tuż poza zasięgiem wzroku. Potem zieleń i świeżość ogrodów oraz młodych drzew posadzonych wzdłuż alej: widziałem figi, palmy daktylowe, persee, szarańczyny i granaty. Możliwe, że w tej nieprawdopodobnej stolicy zawsze jest sezon na owoce. Mijając mur ogrodu, zuchwale zerwałem figę; gałąź zwieszała się przede mną. Uczyniwszy to, zerknąłem ponad murem, w ogrodzie zobaczyłem wykafelkowany basen i kobietę, która wyglądała na zaskoczoną i zaniepokojoną, gdy gałąź, z której ukradłem moją figę, wróciła na miejsce. Woda była przejrzysta jak szkło, błękitne i złote
kafelki tworzyły w basenie skomplikowany wzór. Tak działa bogactwo. Musiałbym pracować przez dziesięć lat, aby wybudować tak przyjemny pałac. Ona była niemal całkiem naga, jej skóra o barwie złota przepływała przez kafelki i wodę. Jak się wydaje, tutaj kobiety siedzą w cieniu, oddając się lenistwu, podczas gdy ich mężowie, przypuszczalnie urzędnicy lub dyplomaci, zajmują się budowaniem nowego świata. Gdy ruszyliśmy dalej, w dziwnym kontraście, mijaliśmy grupy robotników uwijające się wśród chybotliwych, rozpadających się rusztowań, które stały wzdłuż wysokich ścian budowli. Dziwiło mnie, że tak niedostatecznie zabezpieczone rusztowania nie walą się codziennie. Wielkie sterty suchych cegieł mułowych stały wszędzie, jak miniaturowe pustynne miasta dla społeczeństw małych obywateli. I jeszcze zauważyłem, ukryte w niektórych zacienionych alejkach, połamane, przewrócone posągi, wyglądające, jakby od jakiegoś czasu nikt ich nie ruszał i nie miał tego zrobić nigdy. Poprowadzono mnie wprost do biur Medżaj. Nowa kwatera. Ściany wyłożone marmurem i wapieniem, świeże dekoracje, wygodne, elegancko stylowe meble, skrzynie dokumentów i kto wie jakich jeszcze niepotrzebnych śmieci, na wpół rozpakowane lub wciąż nieotwarte. To tak teraz nasza formacja ma urzędować? Co za kontrast z naszym ciemnym, przestarzałym i ubogim biurem w Tebach oraz ze wszystkimi posterunkami, jakie odwiedziłem w innych nomach. Mijaliśmy korytarz za korytarzem, przechodząc obok tłumów ludzi zajętych własnymi sprawami, większość obrzucała mnie krótkim, zaciekawionym spojrzeniem, aż w końcu dotarliśmy do wielkich i zdobionych złoceniami drzwi, z wyrytymi na nich insygniami władzy i zwieńczonymi nowym emblematem boskiej mocy tarczy słonecznej Atona, z której wiele rączek wyciągało się w stronę adorującego go świata. Przy biurku siedział sekretarz. Ledwo mnie zauważając, ten młody oficer wszedł do Wielkiego Biura, zostawiając mnie, bym poczekał. Strażnicy trochę poszurali nogami, mój przewodnik wyglądał na zakłopotanego, a sekundy upływały. Wszyscy słuchaliśmy ptaka, śpiewającego na dziedzińcu. Odchrząknąłem, ale nie wywołało to na nikim widocznego efektu. Strażnicy dalej gapili się na drzwi. Zacząłem się czuć bardziej jak więzień niż szanowany kolega oficer. W końcu drzwi znowu otwarły się ze zgrzytem - świeże drewno rozszerzyło się w futrynie; absurdalne, jak zacinające się drzwi zepsuły ten pokaz siły! - i sekretarz kiwnął na mnie, bym wszedł. Skinąłem mu głową, w zamierzeniu z ironią, i ruszyłem ku kolejnemu etapowi
tajemnicy. Drzwi zatrzasnęły się za mną.
6 Znalazłem się w dużym, otwartym, dobrze oświetlonym pomieszczeniu. Dominowało w nim wielkie biurko o wypolerowanym blacie z jakiegoś znakomitego twardego drewna, którego nie znałem. Stało na nim kilka wspaniale wykonanych przedmiotów: wazon pełen błękitnych kwiatów lotosu, posążek Echnatona, alabastrowa karafka subtelnie uformowana na kształt ptaka podrywającego się z wody, kolekcja pucharów i dwie drewniane tacki. Spod biurka, przy którym siedział potężny mężczyzna, przeglądając jakiś dokument wzięty z jednej z tacek, słychać było dziwne dyszenie. Ignorował moją obecność. Mahu. Był krzepki, potężnie umięśniony, w średnim wieku. Jego starszeństwo i władza były ewidentne w manierach i proporcjach ciała oraz wyraźnie brutalnej, niemal kanciastej głowie, z mocnymi, siwymi włosami przyciętymi krótko przy skórze, jak również w eleganckiej szacie, bogatej i luksusowej pod każdym względem. Nosił niezwykły naszyjnik. Miałem czas, by mu się przyjrzeć. Sześć rzędów pierścieni nanizanych na sznur, między nimi mnóstwo mniejszych złotych krążków, spiętych ciężką klamrą dekorowaną uskrzydlonym skarabeuszem i dyskiem słonecznym, inkrustowaną lapis lazuli. Nosił także tunikę z rękawami, z najlepszego białego płótna, i sandały. Jednak bardziej interesujące niż te wszystkie teatralne regalia, były jego oczy. Kiedy w końcu raczył je podnieść, zauważyłem, że były niezwykłe, nie z powodu ich barwy topazu, ale sposobu, w jaki zamigotały pożądaniem. Okrutny i najwidoczniej nieobliczalny jak lew albo bóg. Poczułem, że mógł wejrzeć we mnie aż do kości i ukrytych w nich słabości, wrażliwości i nadziei. Zastanawiałem się, czy jada śniadania; czy ma dzieci, żonę, przyjaciół; czy w jego życiu, w którym miał taką władzę, było miejsce dla łagodności i troski; albo czy cała ludzkość, Wszystkie jej marzenia, ambicje i uległości serca,
były dla niego tak oczywiste, że nie miał dla nich więcej uczuć niż bóg ma dla głupich śmiertelników, których czas zetrze za chwilę, jak tkanina wyciera zaparowane lustro. Odwzajemniłem jego spojrzenie. Wstał zza biurka i ruszył w moją stronę, w towarzystwie potężnego, czarnego psa - źródła dziwnego sapania. - Widzę, że zainteresował cię mój naszyjnik - powiedział. - Dar od Echnatona. To ważne, by ubierać się odpowiednio do tego, za kogo nas uważają, nieprawdaż? - Twój ubiór jest wspaniały - przyznałem, mając nadzieję, że moja lekka ironia trafiła w sedno. Niemniej jego szybka ocena mojego raczej zniszczonego stroju podróżnego wydawała się wskazywać, że każdej ironii z mojej strony zaprzecza ewidentna nieodpowiedniość mojego wyglądu i wynikający z tego brak pewności siebie. Odczekaliśmy chwilę, zastanawiając się, co należałoby teraz powiedzieć. Przywykłem do tego, że gadam i gadam; teraz czekałem w ciszy, aby wykonał pierwszy ruch. Ale on wyglądał na całkowicie niezrażonego moją kiepską sztuczką. Jakby czytając w moich myślach, wskazał gestem w stronę leżanki. Nie miałem wyjścia i usiadłem, podczas gdy on stał. Wciąż musiałem się wiele nauczyć o tych gierkach siłowych. Patrzył na mnie z góry i pocierał podbródek. Cisza była krępująca. - A więc zostałeś wybrany, by przeprowadzić śledztwo w sprawie tej zagadki. - Mam ten zaszczyt. - Jak sądzisz, co zrobiłeś takiego, by na niego zasłużyć? - Nic nie sądzę. Jakiekolwiek mam talenty, są na usługi naszego pana. - Sam się skrzywiłem, mówiąc te kiepskie banały. - A twoja rodzina...? - Ojciec był skrybą w Urzędzie Budownictwa. - Mój brak statusu elity zawisł w powietrzu między nami. - Jestem gotów poznać naturę tej zagadki - dodałem. - Echnaton życzy sobie osobiście zakomunikować ci wszystkie jej znane szczegóły. Przydzielił mi zadanie wprowadzenia cię w nasz nowy świat tutaj, mam pomagać ci, jeśli wyda się to właściwe, a nade wszystko mieć na ciebie oko. Urwał znacząco. Czekałem. - Wyznaczyliśmy także dwóch naszych najlepszych oficerów, jednego starszego, drugiego młodszego, ale obiecującego, by służyli ci za przewodników, jeśli będzie to niezbędne, o każdej porze dnia i nocy. By pomogli ci zorientować się w okolicy.
Psy łańcuchowe depczące mi po piętach. Utrapienie, i to zamierzone. - Z przykrością muszę powiedzieć, że nie popieram wybrania ciebie - ciągnął. - Równie dobrze możesz dowiedzieć się o tym teraz. Dlaczego sprowadzili człowieka z zewnątrz? Człowieka, który nie wie, jak się tutaj rzeczy mają? Człowieka, którego doświadczenia zawodowe w realnym świecie składa ją się z chwytania drobnych złodziejaszków i dziwek, którego umiejętności obejmują badanie małych i mniejszych poszlak rozrzuconych w gnoju i brudzie żałosnych scen zbrodni szumowin z niższej klasy i kryminalistów? Człowieka nazywającego to nową nauką prowadzenia dochodzenia. Jednakże nie mnie było o tym decydować. To jest nowy świat. To nie są Teby i poznanie go zajmie ci trochę czasu, bo nie znasz jego ścieżek. Działa tu wiele sił, obawiam się, że źle potraktowane lub źle zrozumiane, mogłyby skruszyć człowieka jak kawałek czerstwego chleba. Jego topazowe oczy przez długą chwilę przewiercały mnie na wylot. - Ale, proszę, pamiętaj: jestem tu, aby pomagać. Oferuję ci pomocną dłoń, z zawodowym szacunkiem, jak jeden Medżaj drugiemu. Jestem człowiekiem, który ma klucze do tego miasta. Znam tu każdy kamień. Wiem, skąd każdy pochodzi, kto umieścił je na ich miejscach i dlaczego. W czasie tego monologu nie spuszczałem z niego wzroku. A ponieważ wydawało się, że wygłaszamy mowy jeden do drugiego, po pełnej szacunku pauzie wstałem i rozpocząłem moją odpowiedź. - Zgadzam się z twoją oceną sytuacji. I z wdzięcznością przyjmuję propozycję zawodowego wsparcia. Ale ponieważ wybrał mnie sam Echnaton, mam nadzieję, że będę mógł otrzymać również nieograniczoną pomoc od wszystkich jego sług. Wierzę, że takie będzie również jego życzenie. A jeśli zawiodę, nie będzie wątpliwości, co do mojego losu. Bardzo nieznacznie skinął głową i wytrzymał moje spojrzenie odrobinę za długo. - Doskonale się zrozumieliśmy. Potem odwrócił się do swojego biurka, szybko przejrzał papirusowy dokument, popatrzył na mnie z zagadkowym wyrazem twarzy, czymś pomiędzy uśmiechem a ostrzeżeniem, i prawie od niechcenia pozwolił dokumentowi spaść do pustej tacki na biurku. - Twoja audiencja została wyznaczona na godzinę zachodu słońca - powiedział, zanim usiadł i skupił swoją uwagę na oknie. Wyszedłem z pokoju, czując, że patrzy na mnie przez tył tej
nieznającej litości czaszki, i zamknąłem za sobą drzwi. Musiałem je nieco dopchnąć, aby zamknąć całkowicie, a skrzyp i trzaśniecie zaalarmowało strażników, wrednego małego sekretarza i asystenta. Ten ostatni podszedł do mnie i powiedział: - Pokażę ci twoją kwaterę. A potem zabiorę cię na spotkanie. - A więc już wiedział wszystko. Czułem się jak zwierzę przygotowywane do złożenia na ołtarzu ofiarnym. Zachód słońca, w rzeczy samej. Godzina śmierci.
7 Mogłem jedynie czekać, a czekanie jest dla mnie torturą. Wolałbym raczej jeść piasek. Przydzielono mi biuro, z leżanką i miejscem do pracy, w budynku za głównymi świątyniami i barakami Medżaj. Jego okna wychodzą na pusty basen z fontanną, która nie działa. Jest otoczony tarasem, a z niego rozciąga się widok na kamienistą działkę o czerwonej glebie. Ktoś pospiesznie próbował sprawić, by taras wyglądał na mniej opuszczony, umieszczając tu donice z rachitycznymi roślinami i kilkoma małymi krzaczkami akacji. I ławkę, jakbym mógł mieć wolny czas, by usiąść w cieniu i rozmyślać o przyjemnościach oraz poezji. Ale poza tym budynek wygląda na niezamieszkały. Nad wezgłowiem leżanki jest nisza zawierająca wizerunek samego Echnatona, wielkiego króla, przed oblicze którego zostanę wkrótce zaprowadzony. Cóż, będę mógł określić różnice między tym dziwnym koleżką z niszy, z długą szyją, obwisłym brzuchem i wielkimi skośnymi oczami, czymś pomiędzy mułem i teściową, a rzeczywistym wcieleniem bóstwa. Napiłem się wody z dzbana. Była niezwykle słodka i czysta. Potem wypróbowałem leżankę pod względem miękkości i byłem zaskoczony, jak wygodna się wydawała, zwłaszcza po wyginającym kręgosłup hamaku na statku. Zbyt wygodna, jak się okazało. Przebudził mnie nagle odgłos dobijania się. Było późno i ktoś stukał do drzwi. Niczego nie pamiętałem. Mój dziennik leży na podłodze, kartki są nieco pomięte, tok słów zamarł w połowie myśli. Wizerunek Echnatona wciąż gapi się na mnie, jakbym właśnie zemdlał na służbie. Ale czułem się dziwnie wypoczęty. Czy byłem aż tak zmęczony, że tak usnąłem? Sprawdziłem pokój. Wydawało się, że nic się nie zmieniło. Sprawdziłem dziennik: żadna strona nie została wyrwana, żadnych śladów. A jednak - coś było inaczej. Jakby w pamięci powietrza zachował się ślad czyjejś obecności. Czy do wody czegoś dodano?
Pamiętałem jej niezwyczajnie słodki smak. Stukanie się powtórzyło. Zawołałem: - Wejść! - w autorytatywny, jak miałem nadzieję, sposób, którym chciałem zamaskować moją popołudniową senność. Na progu pojawił się oficer straży, ten sam, co wcześniej prowadził mnie na rozmowę. Mężczyzna może pięć lat młodszy ode mnie, z czujnymi oczami i dobrze wyuczonym wyrazem rozwagi zadomowionym na przyjemnej, skupionej i niewyróżniającej się twarzy. Za nim podążał młodszy mężczyzna, przystojniejszy, zgrabny i wymuskany, o oczach uwodziciela i tych rozmyślnie leniwych ruchach, zwykłych dla naszej profesji. - Jak ci na imię? - zwróciłem się do starszego z tej pary. - Cheti, proszę pana. - Mądre imię dla mądrego człowieka? - Moi rodzice mieli taką nadzieję, proszę pana. - Czerpiemy siłę z naszych imion, wierzysz w to? - Powszechnie się uważa, że tak jest, proszę pana. Zachowywał ostrożność. Niepewnie pewny. - Od jak dawna tu jesteś, Cheti? - Od samego początku, proszę pana. Z samym Mahu. - Masz na myśli, od kiedy miasto zostało zbudowane? - Całe życie. Wcześniej pracował dla niego mój ojciec. Naturalnie, to powszechna praktyka. Pokolenia nisko lub nawet średnio urodzonych rodzin czerpią korzyści z takiego układu, choć również mają wiele do stracenia, jeśli wypadną z łask. To powiedziało mi całkiem jasno, jak zresztą się domyślałem, że z tym oficerem muszę postępować ostrożnie. Wprowadzić go w moje dochodzenie, wiedząc doskonale, że każdy szczegół i każdy krok zostanie zaraportowany Mahu. Wszystko w normie. - A ty? - Czenri, proszę pana. W jego tonie brakowało cienia szacunku, ale podobał mi się jego styl, z odrobiną brawury. - Nie mogę się doczekać korzyści płynących z twojego doświadczenia i wiedzy w czasie prowadzenia śledztwa w tej zagadkowej sprawie. - To zaszczyt, proszę pana - pozwolił, by cień uśmiechu wykrzywił mu usta. - Dobrze. Potrzebuję was, byście mi pomagali, pokazywali ścieżki i sekrety tego wielkiego miasta. - Tak, proszę pana. - Czy przyszliście, by zabrać mnie na audiencję?
- Już czas. - Zatem chodźmy. I w rzeczy samej, słońce zachodziło, wydłużając cienie, oświetlając teraz drzewa i budynki z boku; już nie oślepiający żar popołudnia, ale wieczorny świat złota, rtęci i niebieskawych cieni, któremu towarzyszyły ptasie konferencje. Szliśmy razem szerokimi pasażami i schludnie zamiecioną Drogą Królewską, która wspinała się stopniowo w stronę centrum, równolegle do rzeki i zachodzącego słońca. Ludzie szli w tę samą co my stronę, w towarzystwie swych posłusznych cieni, w aurze jedynego celu, jakby nigdy nie wolno było zobaczyć ich robiących nic innego niż zadania kluczowe dla przetrwania państwa. - Cheti, na jakiej zasadzie zaprojektowano tę część miasta? - Na planie siatki, proszę pana. Wszystkie ulice są liniami prostymi, które przecinają się nawzajem, tak że budynki na swoich działkach są tej samej wielkości. To jest doskonałe. - Doskonałe, ale nieukończone. Zignorował mój komentarz, ale Czenri dodał: - Niewiele czasu zostało już do festiwalu. Sprowadzono dodatkowych robotników. Nawet z nimi ciężko będzie dotrzymać terminów. Cheti kontynuował swoje zwiedzanie z przewodnikiem. - Po prawej od nas jest Biuro Rejestrów, a za nim Dom Życia. - Biuro Rejestrów? Chciałbym je odwiedzić. - Jest to rozległa biblioteka zawierająca informacje o wszystkim i o wszystkich. - Jedyna w całych Obydwu Krajach - wtrącił pogodnie Czenri, jakby sądził, że to znakomity pomysł. - Czyli jesteśmy tam wszyscy, sprowadzeni do garści informacji? - Tak sądzę - odparł Cheti. - To zadziwiające, jak się słyszy, że znaki rozrzucone na papirusie przedstawiają całą naszą historię i sekrety i że można je przechowywać, odczytywać i zapamiętywać. Cheti kiwnął głową, jakby nie był pewien, o czym mówię. - A czym jest ta budowla za Rejestrem? - To Mała Świątynia Atona. - A tamta w oddali? - Przed nami mogłem dostrzec, naprzeciw blasku i żagli Wielkiej Rzeki, niski i niezwykle długi budynek. - Wielka Świątynia Atona, która jest wykorzystywana przy wyjątkowych okolicznościach. - Gdzie spotkam się z królem? - Otrzymałem instrukcje, by zaprowadzić pana do Wielkiego
Pałacu, ale najpierw pokazać panu Małą Świątynię Atona. - Domy, pałace, świątynie; wielkie to, małe tamto. To zagmatwane, nieprawdaż? Co jest nie tak z tym, jakie rzeczy zwykły być? Cheti znowu kiwnął głową, niepewny, co ma odpowiedzieć. Czenri się uśmiechnął. Odwzajemniłem uśmiech. Przed nami widziałem rzekę ludzi i ich cieni płynącą w stronę wielkich pylonów świątyni, których sześć par, oślepiająco białych, stało szpalerem w samym sercu budowli. Wielobarwne sztandary powiewały elegancko na swoich wysokich masztach, poruszane rzeczną bryzą, jakby miały mnóstwo czasu. Kamienne fasady pylonów pokrywały nieukończone hieroglify, oświetlone złotym światłem zachodzącego słońca. Próbowałem odczytać kilka z nich, ale nigdy nie byłem w tym dobry. Potem przeszliśmy między wieżami centralnego pylonu, przepychając się sztywno przez strumień ludzi, który zwężał się, przechodząc przez strzeżoną bramę, pod kolejną płaskorzeźbą przedstawiającą Atona, potem łączył się, przyspieszał i rozpraszał na otwartym dziedzińcu otoczonym kolumnadą. Ci ludzie sprawnie rozpierzchali się do swoich biur i spotkań. Zachód słońca jest ważnym czasem modlitwy, w tych dniach bardziej niż kiedykolwiek. Ale ta świątynia była niepodobna do żadnej innej, jaką widziałem wcześniej. Wielkie, ciemne, kamienne świątynie w Karnaku są labiryntami, oświetlonymi kilkoma plamami jasnego białego światła, które prowadzą do jeszcze ciemniejszych sal, a wszystko po to, by sprawić, że bóg był stale ukryty głęboko w mrocznym sercu jego domu, z dala od zwykłego blasku świata i nieprzebranych śmiertelnych wyznawców. Ta została celowo zaprojektowana jako ich całkowite przeciwieństwo, szeroko otwarta na powietrze i słońce. Wysokie ściany udekorowano tysiącami scen, podzielonych na panele i sekcje, a niemal każda z nich, o ile mogłem dostrzec, przedstawiała Echnatona, Nefretete i ich dzieci czczące Atona. A całą przestrzeń wypełniały setki ołtarzy, ustawionych w szeregi i dookoła ścian. Z tyłu stały kaplice, również wypełnione ołtarzami. Pośrodku, na wyniesionym głównym ołtarzu, otoczonym kadzielnicami w kształcie kwiatów lotosu, spiętrzono wysoko jedzenie i kwiaty z Górnego i Dolnego Egiptu. Jakże mądrze było połączyć ofiary z Obydwu Krajów na jednym ołtarzu i jakże ostentacyjnie w naszych trudnych czasach. I wszędzie, gdzie się spojrzało, były posągi, wszelkich rozmiarów, Echnatona i Nefretete, patrzące z góry na swoich poddanych nie chłodnym wzrokiem oficjalnej władzy, ale żywymi, ludzkim twarzami, doskonale wyrzeźbionymi w wapieniu, ze splecionymi lub
uniesionymi rękami, ze złączonymi dłońmi, aby otrzymać boski dar słońca, który tego wieczora, jak każdego innego, spływał do nich z prawdziwego nieba. A ludzie stali bez ruchu, z szeroko otwartymi oczami, trzymając ofiary dla światła: kwiaty, żywność, a czasem nawet dzieci. Spojrzałem w dół na własne ręce i spostrzegłem, że są pozłocone ciepłym wieczornym blaskiem. - „Ponieważ jego promienie padły na mnie, obdarzając mnie życiem i władzą na zawsze i na wieczność, zbuduję Achetaton dla Atona, mojego ojca, w tym miejscu” - recytował Cheti, uśmiechając się. - Bóg jest z nami wszędzie. - Z wyjątkiem nocy. - Bóg żegluje przez ciemność zaświatów, proszę pana. Ale zawsze wraca, odradza się nowego dnia. - A skoro już o nim mówimy, czy nie powinniśmy iść na spotkanie? - powiedział Czenri, zabawnie znudzony spektaklem kultu. Ruszyli przodem, ja za nimi, przez tłum. Czy było to zamierzone, czy nie, czułem się zdezorientowany widokiem tej nowej świątyni i tych wiernych. Owszem, słyszy się o nowej religii i o tym, że musimy teraz z uniesionymi rękami czcić dysk słoneczny. Owszem, dyskutuje się za i przeciw. I pewne jest, że niektórzy muszą rozważyć swoją pozycję i swoją przyszłość. Dla niektórych jest to kwestia życia i śmierci, podczas gdy dla większości z nas to kwestia robienia tego, czego się od nas wymaga, i życia dalej własnym życiem. Ale teraz nie wiedziałem, co myśleć. Stanie w słońcu nigdy nie było rozsądną rzeczą. Zostawiliśmy za sobą świątynię, wyszliśmy na Drogę Królewską i wkrótce znaleźliśmy się przed Wielkim Pałacem. Kompleks ten był połączony z Domem Króla wielkim krytym mostem z kwadratowymi sklepionymi przejściami, by umożliwić poniżej ruch uliczny. A w jego centrum, ponad tłumami, był duży balkon. - Okno Pojawień. - Aha. - Stąd król rozdaje dary. - Otrzymałeś jakiś dar, Cheti? - Ten naszyjnik, proszę pana. Jest doskonałej roboty. I materiał, z którego go wykonano, jest znakomity. Wskazał palcem złoty drut i lazurowe paciorki. Nie był tak wspaniały, jak ten, który nosił Mahu, niemniej jednak była to piękna i wartościowa rzecz.
- Musiałeś dokonać niezwykłych rzeczy, by zasłużyć na taki dar. - On jest niezawodny, proszę pana - powiedział Czenri, który nie nosił takiego naszyjnika. - Jestem lojalny - odparł Cheti. Spojrzeli na siebie. - I jesteśmy, oto Wielki Pałac - powiedział Czenri wylewnie, jakby to on był właścicielem pałacu.
8 Przeszliśmy przez strzeżoną bramę na rozległy dziedziniec, który rozciągał się w stronę rzeki. Widok łagodnych wieczornych barw i żeńskiej orkiestry ptaków wodnych podniósł mnie na duchu. A nade mną, patrząc w stronę rzeki, wznosiło się jeszcze więcej posągów Echnatona i Nefretete. Mężczyzna i kobieta przedstawieni jak bogowie. Skręciliśmy w prawo na zamknięty dziedziniec, a potem jeszcze raz w prawo, do przedsionka. Zauważyłem pod stopami namalowane na posadzce sceny: piękne kanały z rybami i kwiatami, kamieniami i motylami. Zbliżaliśmy się do serca pałacu, ponieważ mijało nas coraz więcej i więcej dworzan, ludzi na stanowiskach, w szatach z najlepszego białego płótna lnianego. Szybko mnie ocenili, z zaciekawieniem, beznamiętnie i bez śladu ciepła, jako obcego w mieście. Najwyraźniej był to pałac, w którym wszyscy znali się nawzajem, ale nikt się ze sobą nie przyjaźnił. Cheti rozmawiał z urzędnikiem dworskim. Czenri posłał mi szybki i niestosowny gest dodający odwagi, a potem zostałem wprowadzony sam na prywatny dziedziniec, jak do klatki z lwami. Było tam niezwykle pięknie. Panele rzeźbione w filigranowe wzory obiegały jego krawędzie, aż do strony wychodzącej na rzekę, która była otwarta. Fontanna szemrała w przezroczystej misie balansującej na krawędzi długiego basenu. Kwitnące kwiaty i paprocie rzeczne chwiały się łagodnie. Chłodny cień wyostrzył tylko zarys postaci obramowanej panelami, stojącej na szerokim balkonie, skąd rozciągała się wspaniała panorama rzeki i jeszcze wspanialsza zachodzącego słońca, najwidoczniej wpatrzona głęboko w oślepiającą harmonię świateł i tańca wody, które ją otaczały. Potem odwrócił się do mnie. W pierwszej chwili go nie rozpoznałem. - Życie, pomyślność, zdrowie - powiedziałem. - Oddaję się mo-
jemu panu i Ra. - Nie podnosiłem wzroku. W końcu przemówił. - Potrzebujemy twojego oddania. - Jego głos był czysty i jasny. - Podnieś oczy. Wydawało się, że przez krótką chwilę się we mnie wpatruje. Potem ostrożnie zszedł na dół i wyszedł z ostatnich promieni czerwonego światła zachodzącego słońca. Teraz mogłem mu się przyjrzeć. Był zarazem podobny i niepodobny do swoich portretów. Jego twarz była wciąż młoda; pociągła, szczupła i prawie piękna, z wyraźnie zarysowanymi ustami i inteligentnymi oczami, które wyrażały absolutną władzę; zarazem trudno było na nią patrzeć, jak i oderwać od niej wzrok. Była to płynna, żywa twarz, ale także mogłem sobie wyobrazić, jak tężeje gwałtownie w wyrazie bezwzględności. Jego ciało skrywała szata, a przez jedno ramię miał przewieszoną skórę lamparta, lecz miałem wrażenie, że jest smukłej, wytwornej budowy. Na pewno jego ręce były piękne. Pod prawe ramię miał wetkniętą wspaniale wykonaną kulę, na której się opierał. Jednocześnie wydawał się kruchy, jakby jedno lekkie uderzenie mogło go obrócić w pył, i niezmierzenie potężny, jak ktoś, kto został roztrzaskany na kawałki i sklejony, wzmocniony zniszczeniem. Niezwykła istota, nie całkiem z tego świata. Coś z pięknej i coś z bestii. Echnaton, Pan Obydwu Krajów, Pan Świata, uśmiechnął się. Jego wargi odsłoniły zęby, cienkie i szeroko rozstawione. A potem uśmiech zniknął. Utykając, podszedł do tronu, powłóczył nieco prawą stopą, i opuścił się na niego, wydając bardzo zwyczajne, ludzkie westchnienie ulgi. - Dzieło tworzenia nowego świata jest wyzwaniem. Ale to droga, którą powrócimy do naszych przodków i wielkiej prawdy. Achetaton, Miasto Wielkiego Horyzontu, jest portalem do wieczności, a ja ponownie buduję drogę. Przerwał, czekając na moją odpowiedź. Nie miałem pojęcia, co powiedzieć. - To wielkie dzieło, panie. Przyglądał mi się. - Słyszałem ciekawe rzeczy o tobie. Masz świeże pomysły. Potrafisz szukać tropów zagadki aż do ich ukrytego źródła. Potrafisz bez tortur przekonać zbrodniarzy, by się przyznali. Lubisz ciemność i ślepe zaułki pogmatwanego labiryntu ludzkiego serca. - Interesuje mnie, jak i dlaczego coś się wydarzyło. Więc próbuję patrzeć na to, co mam przed sobą. Zwracać uwagę. - Zwracać uwagę. Podoba mi się to. Czy teraz zwracasz uwagę?
- Tak, panie. Gestem rozkazał mi podejść bliżej, dbając o to, by nikt nas nie podsłuchał. - A więc słuchaj. Oto ta tajemnica. Zatrważająca tajemnica. Królowa, moja Nefretete, Doskonała, zniknęła. Dla mnie była to najgorsza możliwa wiadomość. Potwierdzenie dręczącej obawy, narastającej od początku, od kiedy przyszedł do mnie Ahmose. Poczułem się dziwnie spokojny, jak na człowieka, który nagle odkrył, iż balansuje na skraju głębokiej przepaści. Czekał, aż się odezwę. - Pozwolę sobie zapytać: kiedy to się stało? Milczał przez chwilę, rozważając odpowiedź. - Pięć dni temu. Nie całkiem wiedziałem, czy mogę mu zaufać. - Próbowałem utrzymać to w tajemnicy - ciągnął - ale w tym mieście szeptów i ech nie jest to możliwe. Jej nieobecność już spowodowała przeróżne spekulacje, głównie w kręgach, które usiłują na tym skorzystać. - To jest motyw - powiedziałem. Nagle się zdenerwował. - Co masz na myśli? - Mam na myśli, że może ona mogła zostać... zabrana przez kogoś. - Oczywiście. Są tu ignoranckie siły działające przeciwko nam, przeciwko oświeceniu. Jej zniknięcie może im się wydać okazją do zakwestionowania wszystkiego, czego dokonaliśmy, i otwarcia drogi powrotnej dla mroku przesądów. Czas wybraliby sobie doskonały. To zbyt dogodne. Musiałem wyglądać na nieco zmieszanego. - Czy ci, którzy cię polecili, popełnili gruby błąd? - Proszę o wybaczenie, panie. Nie zdradzono mi żadnych szczegółów dotyczących tajemnicy ani okoliczności z nią związanych. Powiedziano mi tylko, że chcesz ze mną rozmawiać osobiście. Zebrał myśli, szybko i sprawnie. - Za dziesięć dni będzie miał miejsce festiwal z okazji inauguracji stolicy. Rozkazałem, by przybyli z daniną wszyscy królowie, gubernatorzy i przywódcy plemienni wraz z ambasadorami i świtą z całego imperium. To objawienie nowego świata. To, nad czym ona i ja pracowaliśmy przez wiele lat, nie może nie udać się teraz, gdy jesteśmy o krok od zdobycia chwały. Muszę ją odzyskać. Muszę wiedzieć, kto mi ją odebrał, i muszę ją odzyskać! Wstrząsnął nim nagły gniew - bardziej, jak mi się wydawało, na tych, którzy mu ją odebrali, niż z powodu utraty samej kobiety. W
furii ze świstem uderzył w stół swoją kulą. Potem potrząsnął głową, chwiejnie wstał, odwrócił się, uspokoił i wskazał tą złotą podporą w kierunku mojej twarzy. - Rozumiesz zaufanie, jakie w tobie pokładam, mówiąc do ciebie w ten sposób? Ujawniając takie rozważania? Kiwnąłem głową. Podszedł do fontanny, gdzie przez chwilę przyglądał się bijącej wodzie. Potem odwrócił się do mnie. - Znajdź ją. Jeśli żyje, ocal ją i sprowadź ją do mnie, razem z tymi, którzy brali w tym udział. Jeśli jest martwa, przynieś mi jej ciało, abym mógł podarować jej wieczność. Masz dziesięć dni. Proś o wszystko, czego będziesz potrzebował. Ale nie ufaj nikomu w tym mieście. Jesteś tu obcy. Niech tak po zostanie. - Czy mogę coś powiedzieć? - Tak. - Będę musiał przepytać każdego, kto miał dostęp do królowej. Każdego, kto ją zna, kto dla niej pracuje, kto o nią dba lub za nią nie przepada. Być może również twoją rodzinę, panie. Patrzył na mnie przeciągle. Jego twarz znowu pociemniała. - Sugerujesz, że twoja motywacja może dotyczyć też członków mojej rodziny? - Muszę brać pod uwagę każdą możliwość, nieważne jak jest nieakceptowalna lub nie do pomyślenia. Nie był zachwycony. - Rób, co musisz, z moją zgodą. Daję ci pozwolenie. Jednakże pamiętaj, że ta zgoda niesie ze sobą odpowiedzialność. Jeśli zawiedziesz ją w jakiś sposób, zapłacisz za to życiem. A jeśli w ciągu dziesięciu dni nie dojdziesz do niczego, wiedz, że zabiję również twoją rodzinę. Moje serce zmieniło się w kamień. Potwierdziły się najgorsze obawy. A on o tym wiedział. Widziałem to w jego twarzy. - A co do tego małego dziennika, w którym trzymasz swoje myśli, na twoim miejscu paliłbym każdy zwój po zapisaniu. „Coś pomiędzy mułem i teściową”? To nie było pochlebne. Zapamiętaj własną radę. Uważaj na siebie. Szturchnął mnie kulą, popatrzył twardo, a potem zostałem odprawiony.
9 Za drzwiami natknąłem się na czekającego na mnie Chetiego. Może zaświadczyć, że się trząsłem. Czekał, aż się odezwę. - Gdzie jest Czenri? - Musiał iść. Mahu przysłał po niego. Spotka się z nami jutro. Kiwnąłem głową. - Muszę się napić. Dokąd w tym wyschłym mieście powinien się udać spragniony człowiek? Cheti zabrał mnie do pawilonu nad wodą, oddzielonego od pylistej drogi drewnianym ogrodzeniem i ozdobną bramą, która z żadnej strony nie była z niczym połączona. Z łatwością mogliśmy ją obejść, ale ponieważ ktoś zadał sobie trud zaprojektowania i zbudowania jej, więc dostosowaliśmy się i przeszliśmy przez nią. Wewnątrz, na wielkiej drewnianej platformie, wysuniętej nieco nad wodę, rozstawiono swobodnie dookoła stoliki i krzesła. Siedział tam tłum grupek i par, lampy oraz latarnie zawieszone nad ich głowami oświetlały ich napoje i twarze. Większość twarzy uniosła się, obserwując mnie. Znów zauważyłem, że pochodzą z różnych stron imperium. Być może wszyscy zgromadzili się tu z okazji festiwalu. Wybrałem stolik z boku, blisko wody i usiedliśmy. Lista win była interesująca, więc zamówiłem dzban młodego hetyckiego: wystarczająco lekkie na dzień i jako dodatek do przystawek. Służący wrócił z talerzem fig oraz - niezwykła rzadkość - migdałów, odrobiną chleba oraz dzbanem z zapisaną na nim datą, pochodzeniem, składem i producentem. Spróbowałem. Wyborne. Czyste jak głos dzwonu. - Nie zamawia pan egipskiego wina? - Nie, Cheti. Szanuję wino z Chargi, a i produkty z Kynopolis bywają doskonałe. Ale dla piechura, jak ja, białe hetyckie jest rzadką okazją. Spróbuj. - Niewiele wiem o winie. Pijam egipskie piwo. - Bardzo zdrowo, ale niewielka przyjemność dla podniebienia.
- Właściwie to wino jest w porządku. Jasne i czyste. Doceniam to. - Spróbuj właściwie się nim cieszyć. Wziął kolejny łyk. - Jest przyjemne. - Weź migdał. Są pyszne. - Och, nie, dziękuję. Jak mam skłonić tego faceta, aby się otworzył? Patrzy na mnie jak czujny i nieszczególnie bystry pies. Wolałbym, by zamiast niego był Czenri. Wydawał się mieć większy apetyt na życie. - Cheti, stoimy przed niemożliwym zadaniem. Czy twój czarujący szef wyjaśnił ci naturę tej zagadki? - Nie, proszę pana. - Cóż, zamierzam ci ją zdradzić. A gdy to się stanie, będziemy równi pod jednym ważnym względem, i tylko pod nim. Obu czeka nas ten sam los: jeśli nie uda się nam rozwiązać tej zagadki, poniesiemy takie same konsekwencje. Rozumiesz? Kiwnął głową. - Dobrze. A oto tajemnica. - Przerwałem, dla lepszego efek tu dramatycznego. - Królowa zniknęła, a moim zadaniem jest ją odnaleźć i przywieźć do Achetaton do czasu rozpoczęcia święta. Otworzył szeroko oczy i usta. - Zniknęła? Czy ma pan na myśli...? Było to najgorsze aktorstwo, jakie widziałem w ostatnim czasie. Wiedział. Wszyscy wiedzieli, poza mną. - Na litość niebios, przestań udawać. Przecież widzę po tobie, że jej nieobecność jest tematem plotek w mieście. Przez jego twarz przebiegł grymas, kiedy gwałtownie poszukiwał sposobu wyjścia z problemu, ale szybko zrozumiał, że został zdemaskowany. Podniósł ręce i wzruszył ramionami z nieskrywanym uśmieszkiem. - Dobrze. A teraz może zacznijmy jeszcze raz. Spojrzał na mnie z nagłym zainteresowaniem. - Co się dzieje w tym mieście? - Co chciałby pan wiedzieć? - Polityka. Wzruszył ramionami. - Brudna sprawa. - Zatem nic nowego w portalu do wieczności. - Słucham? - To tylko coś, co powiedział do mnie Echnaton. Sączyłem moje znakomite wino i zagryzałem go migdałami. Z ociąganiem poczęstował się jednym.
- Jestem tylko oficerem Medżaj średniego szczebla - powiedział Cheti - zatem co mogę wiedzieć? Ale skoro mnie pan pyta, oto co myślę. - Przysunął się bliżej. - Każdy, kto przybywa do tego miasta, pnie się w górę. Większość ludzi jest tutaj, ponieważ inwestują w przyszłość - własną, swoich rodzin. Zdają sobie sprawę, że mogą się wybić w nowej administracji i władzach. To szansa na to, by zdobyć wyższe stanowisko. I tu jest tyle bogactwa. Miasto jest oderwane od reszty kraju, a z tego, co wiem, także od całego imperium. Przyjaciel powiedział mi, że garnizony na północnym wschodzie kraju są ledwie obsadzone, nawet mimo tego, że są tam poważnie niepokojące wrzenia. Wszyscy stąd pochodzą skądinąd, gdzie nie mogliby nawet związać końca z końcem. Przygotowania do festiwalu wywierają na wszystkich olbrzymie ciśnienie; rzemieślnicy otrzymują pięć razy większą zapłatę niż zwykle za swoją pracę, z powodu warunków i pośpiechu, a ich przełożeni dokonują cięć. Ściągnęli tysiące robotników imigrantów, ale jestem pewien, że budżet nie w całości zostanie wydany na jedzenie i płace. Bogactwa znikają, Ministerstwo Skarbu nie może nadążyć za przekroczeniami budżetu, cięcia dotykają reszty kraju... Myślę, że katastrofa już się dzieje. Słońce właśnie znikało ponad rzeką, ponad Czerwoną Ziemią. - Co to wszystko ma wspólnego z jej zniknięciem? Cheti milczał. - Nie bądź taki tajemniczy, to denerwujące. - Czasem niebezpiecznie jest mówić. Czekałem. - Z dwóch powodów. Jeden, to czas. Festiwal bez niej nie ma sensu. Po drugie, ona jest o wiele bardziej kochana i uwielbiana niż on. Czasem myślę, że jedynym powodem, dla które go wszyscy przechodzą na nową religię, jest to, że wierzą w nią daleko bardziej, niż wierzą w kult Atona. Nawet ludzie, którzy o tym, co się dzieje, wyrażają się wyłącznie negatywnie, muszą przyznać, że królowa jest zadziwiającą osobą. Nigdy nie było kogoś takiego jak ona. Ale to samo w sobie stanowi problem. Niektórzy postrzegą ją ją jako zagrożenie. Pociągnąłem łyk wina. - Kto? - Ludzie, którzy mają coś do stracenia przez jej władzę i coś do zyskania na jej śmierci. - Zniknięciu. Dlaczego powiedziałeś „śmierci”? Wyglądał na speszonego. - Przepraszam, zniknięciu. Wszyscy sądzą, że została zamordowana. - Pierwsza zasada: niczego nie zakładaj z góry. Po prostu patrz,
co jest, a czego nie ma. Konsekwentnie dedukuj. Kto mógł zyskać na tej sytuacji, na tej niepewności? - Nie ma jednego kandydata, tylko wielu. Wśród nowej armii, wśród dawnego kapłaństwa z Karnaku i Heliopolis, w haremie, wśród nowej biurokracji, a nawet - przysunął się bliżej - w samej rodzinie królewskiej. Wewnętrzne kręgi dworskie są pełne ludzi mówiących, że nawet Królowa Matka nienawidziła jej za piękno i wpływy - rzeczy, które sama straciła dawno temu. Urwaliśmy i patrzyliśmy na gwałtownie ciemniejące niebo. Mówił słusznie, a wszystko, co powiedział, potwierdzało moje najgorsze obawy: że faktycznie zostałem schwytany w sam środek tajemnicy, splecionej delikatnie, jak sieć pająka, która mogła zniszczyć nie tylko moje życie, ale życie całego kraju. Nagle poczułem ciemne gniazdo węży wijących się w moim żołądku, a głos w głowie mówił mi, że to niemożliwe, że nigdy jej nie znajdę, że mógłbym tutaj zginąć i nigdy już nie zobaczyć Tanefert i dzieci. Spróbowałem oddychać spokojnie i zająć się pracą. Skoncentruj się. Skoncentruj się. Wykorzystaj swoją wiedzę. Rób swoje. Myśl. Przemyśl to. - Pamiętaj, Cheti, że nie ma ciała. Morderca pragnie jedynie ranić, karać i zabijać. Śmierć to śmierć. To fakt dokonany. Ta sytuacja jest inna. Zniknięcie jest bardziej złożone. Uzyskuje się nim zniszczenie stabilności. Ktokolwiek tego dokonał, wprowadził niepewność i zamieszanie do ustalonego układu. A nie ma nic gorszego dla tych u władzy. Odkrywają że walczą ze złudzeniami. A złudzenia są potężne. Wyglądało na to, że zrobiłem na Chetim wrażenie. - Jak więc będziemy działali? - W tym wszystkim jest wzór; musimy po prostu nauczyć się odczytywać znaki, łączyć tropy. Jej zniknięcie jest naszym punktem startowym. To jest to, co wiemy, że wiemy. Nie wie my dlaczego ani jak. Nie wiemy, gdzie ona jest ani czy żyje. Musimy się tego dowiedzieć. A jak myślisz, jak powinniśmy się do tego zabrać? - Ummm... - Na litość niebios, dali mi małpę za asystenta? Zaczerwienił się z zakłopotania, ale jego oczy błysnęły gniewem. Dobrze. Reakcja. - Jeśli coś zgubisz, jakie będzie pierwsze pytanie, jakie sobie zadasz? - W jakim ostatnim miejscu jeszcze to miałem? - Więc... - Więc musimy odkryć ostatnie miejsce, ostatni raz, ostatnią
osobę. I śledzić jej wcześniejsze i późniejsze kroki. Jeśli zatem chcesz, żebym ja... - Właśnie. - Imię będzie pierwszą rzeczą, jaką zobaczysz na biurku jutro rano. Uśmiechnąłem się po chwili. - Cheti, z każdą wypitą kroplą tego wina stajesz się mądrzejszym człowiekiem. Jego gniew nieco się rozproszył. Ponownie napełniłem jego kubek. - Nikt nie znika tak po prostu - ciągnąłem - jakby zdjął sandały i wzbił się w powietrze. Zawsze zostają poszlaki. Istota ludzka nie może zniknąć, nie pozostawiając śladów. My znajdziemy i odczytamy te ślady. Będziemy tropili ślady jej stóp w pyle tego świata, znajdziemy ją i sprowadzimy bezpiecznie do domu. Nie mamy wyboru. Pożegnaliśmy się na skrzyżowaniu, tam gdzie Droga Królewska spotkała się z drogą do mojego biura. Cheti zasalutował, a potem z płynną pewnością niedoświadczonego pijaka, ruszył w kierunku kwatery głównej Medżaj, bez wątpienia po to, by zaraportować o wszystkim Mahu. Nie mogłem mu ufać, niemniej jednak naprawdę go polubiłem. I mógł być użytecznym przewodnikiem po tym dziwnym świecie.
10 Obudziłem się wcześnie, jak skazaniec, przy naiwnym śpiewie ptaków. Nie mogłem uwierzyć, że wciąż tu jestem i że wplątałem siebie oraz swoją rodzinę w to szaleństwo. Pragnąłem, by Tanefert leżała obok mnie. Pragnąłem słyszeć dziewczynki paplające w sąsiednim pokoju. Ale pokój był pustym pudełkiem. Chciałbym móc zawrócić rzekę, która przyniosła mnie tutaj. Cheti i Czenri przybyli razem. Czenri niósł śniadanie, dzban piwa i koszyk bułek, które postawił przede mną. Cheti wyglądał na zadowolonego z siebie. Ostrożnie położył na moim biurku papirusowy dokument. Było na nim zapisane imię dziewczyny: Senet. - Kim ona jest? - Pokojówka Nefretete. Ostatnia osoba, która ją widziała, o ile zdołałem się dowiedzieć. Ona powiadomiła o jej zniknięciu. - Dobrze. Chodźmy. - Ale nie jesteśmy umówieni. - Dlaczego mielibyśmy potrzebować zapowiedzi, by porozmawiać z pokojówką królowej? - Dlatego, że to tak się odbywa, obowiązuje etykieta. Ona nie jest nikim. Jej rodzina... - Słuchaj, Cheti, w Tebach po prostu się pojawiam. Ja decyduję, z kim chcę rozmawiać, kiedy, gdzie i jak. Wychodzę na ulice, rozmawiam z ludźmi, którzy pracują, których życie można zrozumieć, tylko na nich spojrzawszy; mówią, zanim dostali szansę, by odpowiednio dopracować swoją historyjkę. Znam sytuację. Wiem, jak znaleźć ludzi, których potrzebuję znaleźć. Zadaję im pytania. Otrzymuję odpowiedzi. Wyglądał na zmartwionego. - Czy mogę coś powiedzieć? - Tylko szybko. Czenri uśmiechnął się. Cheti go zignorował.
- Stolica to formalne miejsce. Tu zawsze przestrzega się hierarchii, etykiety, procedur, zasad dobrego wychowania. Nawet załatwienie najprostszej prośby o audiencję lub spotkanie może wymagać dni na administrację i negocjacje. Ludzie są bardzo... wrażliwi i wymagają, aby respektowano i uznawano ich status. To jest znakomicie wyważone i jeśli zabierzesz się do tego źle i zdenerwujesz ludzi, to może niezmiernie... utrudnić sprawę. Nie mogłem w to uwierzyć. - Cheti, czy pamiętasz, o czym rozmawialiśmy ubiegłego wieczora? Czy zdajesz sobie sprawę, jak niewiele czasu mamy? Mamy dziesięć, nie - teraz już dziewięć dni. W najlepszym razie. Jeśli będziemy czekać przed tymi niewidzialnymi drzwiami, pukając grzecznie i mówiąc: „Proszę o pozwolenie na wejście, proszę poświęcić nam chwilę swojego cennego czasu, proszę, czy możemy potwierdzić pański wysoki status, proszę, czy mój asystent Cheti może ucałować pański szlachetny tyłek”, nigdy nie uda nam się przeżyć. A poza tym, mamy uprawnienia. Od Echnatona. Rozwinąłem papirus z królewskim emblematem - jego dwoma imionami zapisanymi w kartuszach - i pokazałem mu. Czenri był pod wrażeniem. Wyszliśmy we wczesny poranek i Cheti wskazał mi zdezelowany rydwan, który udało mu się zdobyć, by wozić mnie z miejsca na miejsce. - Przepraszam pana, ale tylko to było dostępne. - To tyle, jeśli chodzi o zaszczyt i status - powiedziałem. Ruszyliśmy, Czenri jechał za nami w drugim rydwanie, który był w jeszcze gorszym stanie. W powietrzu i w świeżości światła wciąż były delikatne ślady nocnego chłodu. Szczebiotanie tysięcy ptaków, oślepiająca już jasność budynków, sposób, w jaki pierwsze światło budziło się wśród małych rzeczy - źdźbeł trawy, liści, płynącej wody pomagało przywrócić mojemu sercu wiarę, że może w końcu uda mi się rozwiązać tę zagadkę i wrócić do rodziny. Cheti powiózł nas szybko z dala od centrum miasta, wzdłuż szerokiej Drogi Królewskiej, a potem skręcił w odnogę, która wkrótce zmieniła się w kręty i piękny trakt obok rzeki, ocieniony szpalerem wysokich palm. - Czy te drzewa były tutaj, gdy budowano miasto? - zapytałem. - Nie, proszę pana. Przywieziono je na barce i zasadzono zgodnie z projektem. Potrząsnąłem głową, zadziwiony niezwykłością rzeczy w naszych czasach: rosłe palmy sadzi się na pustyni. - Ta Senet, opowiedz mi o niej.
- Jest pokojówką królowej. - Więcej, proszę. - Jest zaufaną królowej. - Czy to rzadkość? - Nie wiem. Tak sądzę. - A to jest prywatna rezydencja królowej? - Tak. Lubi mniej formalne otoczenie niż Dom Króla. Wychowuje tutaj dzieci. To dość niezwykłe. Mijaliśmy warzywniki z lśniącymi kanałami irygacyjnymi i niedawno założone sady. Do tej pory słońce wspięło się już ponad wschodnie klify i natychmiast poczuliśmy gorąco na naszych twarzach. Długie cienie zostały zmuszone do ucieczki. Tysiące bezimiennych robotników harowało na czarnej ziemi, by wyprodukować żywność dla miasta, kierując swymi motykami przepływ wody w kanałach, które biegły wzdłuż pól. Tysiące kolejnych robotników i rzemieślników pracowało przy nowych budowlach, ich skórę nieustannie pobielał pył, uderzenia bębna dyktującego rytm pracy były w ich uszach tak nieustanne, jak bicie serca. W końcu dotarliśmy do Pałacu Królowej. Ku mojemu zaskoczeniu był to dom, chociaż o niezwykłym, rozległym układzie, ukryty za wysokim murem z cegieł mułowych; nie był to pałac w sensie kolumnad i wysokich ścian dekorowanych hieroglifami i posągami, ale miejsce eleganckie, w ludzkiej skali i planie. Długie, niskie dachy zaprojektowano na różnych poziomach, z otwartymi przestrzeniami między nimi, by umożliwić lepszą cyrkulację powietrza, najlepszy dopływ światła i nieustanną obecność cienia. Powiedziałem Czenriemu, żeby poczekał na zewnątrz. Nie był zachwycony, więc wyjaśniłem: - Nie chcę przytłoczyć dziewczyny ilością oficerów Medżaji. Będzie zbyt przestraszona, by mówić. Wzruszył ramionami, kiwnął głową i znalazł sobie miejsce do drzemki w cieniu. Wejście było strzeżone, ale kiedy Cheti i ja podeszliśmy, wymachując królewskim pozwoleniem, drzwi otwarto i weszliśmy na wyłożony alabastrem dziedziniec, na którym z centralnej fontanny, gdzie bez końca pulsowało źródełko, wybiegały wąskie, płytkie strumyczki wody. Sposób, w jaki światło odbijało się w wodzie, wzmagał uczucie przyjemności. Po raz pierwszy, od kiedy przybyłem do miasta, poczułem się prawie zrelaksowany. W reakcji natychmiast spiąłem się: odruch tropiciela. Nie ma nic bardziej niebezpiecznego niż utrata czujności. Do domu poprowadziła nas dziewczyna ubrana w szatę z białego
płótna lnianego, podobnie jak wszystkie dziewczyny, które pojawiały się i znikały, gdy wędrowaliśmy przez ciąg pokoi i dziedzińców. Każdy pokój przechodził płynnie w kolejny w sposób uwzględniający różnorodność, zestawienie obok siebie, wzajemne oddziaływanie wewnętrznych i zewnętrznych przestrzeni, cegieł i drewna, światła i cienia, dając niezwykłe wrażenie, że dwa światy domu i natury harmonijnie współistnieją. Długie dachy były oparte na wspornikach, by zapewnić cień tarasom, i nie byłem w stanie stwierdzić, jak sprawiono, że konstrukcja wydawała się unosić się w powietrzu. Zauważyłem rozrzucone wokół dziecięce zabawki, papirusy i materiały do malowania, kolekcje pięknych przedmiotów na stołach oraz rozmaite rośliny zasadzone w cienistych zakątkach. Kazano nam zaczekać w pokoju, w którym stały dwie długie ławy. Potem weszła młoda kobieta i się przedstawiła. Do tej pory myślałem, że takie dziewczyny bywają nie więcej niż zaledwie przeciętnie ładne, by lepiej równoważyć jakiekolwiek felery ich pań. Ale ta dziewczyna była szczupła, elegancka i wykształcona. Włosy ukryła pod szalem. Od razu ją polubiłem. Miała w sobie ciepło i szczerość, które, jak odkryłem, nie chciałbym, aby okazały się fałszywe. Jej uwielbienie dla swojej pani było oczywiste. Tak samo jak jej zdenerwowanie w czasie rozmowy. Wyjąłem swój dziennik, aby dać jej do zrozumienia, że chciałbym na trwałe zapisać jej słowa. Odkryłem, że takie działanie ma w czasie przesłuchań często efekt onieśmielający. Usiadła, ręce, obleczone w piękne żółte rękawiczki, złożyła na podołku i czekała. - Czy wiesz, dlaczego tu jesteś? - Wiem. I chciałabym być pomocna. - A więc musisz powiedzieć mi wszystko, co może ci się wydać ważne, ale także rzeczy, których za takie nie uważasz. - Zrobię, co w mojej mocy. - Dobrze, zacznijmy zatem. Ty zgłosiłaś zaginięcie królowej? Kiwnęła głową. - Zorientowałam się, że zniknęła ze swojego pokoju, gdy przyszłam pomóc jej się przebrać. W jej łóżku nikt nie spał. - Opowiedz mi, co cię wiąże z królową? - Jestem jej pokojówką. Mam na imię Senet. Wybrała mnie, bym z nią zamieszkała, kiedy byłam młodą dziewczyną. Abym jej pomagała przy ubieraniu się, dbała o stroje. Opiekowała się dziećmi, przynosiła jej rzeczy, gdy ich zapragnie. Abym jej słuchała. - Więc rozmawiała z tobą? O sprawach prywatnych? - Czasami. Ale mam słabą pamięć. Rzuciła szybkie spojrzenie na Chetiego, a ja zrozumiałem jej
obawy. Byłoby źle i niebezpiecznie rozmawiać o sekretach królowej w jego obecności. - Cofnijmy się do dni przed jej zniknięciem. Czy możesz to zrobić? Opowiedz mi o wszystkim. - Moja pani zawsze jest szczęśliwa. Każdego dnia. Ale zauważyłam ostatnio, iż czymś się martwiła. Miała czymś zaprzątnięty umysł. - Jest królową. To oczywiste, że ma zaprzątnięty umysł. Cheti wtrącił się nieoczekiwanie dla nas. Prawdę mówiąc, sam wyglądał na zaskoczonego tym, że się odezwał. - Przesłuchanie jest skuteczniejsze, jeżeli się go nie przerywa powiedziałem do niego. - Tak, proszę pana. Mogłem wyczuć dreszcz napięcia, jaki przeszedł jego ciało, jakby położył teraz uszy jak pies. - Czy masz jakiś pomysł, czym się martwiła? - kontynuowałem, przenosząc całą uwagę na Senet. - Setepenra, najmłodsza księżniczka, ząbkuje i nie sypia do brze. Wiem, że to niezwykłe, ale ona sama opiekuje się dziećmi. Senet patrzyła na mnie w sposób, którego nie mogłem zinterpretować. Czy naprawdę sądziła, że królowa nie ma innych zmartwień? A może po prostu nie chciała nawet zacząć mówić tego, co mogłaby? - Kocha dzieci? - Bardzo. Są całym jej życiem. - Zatem nie zostawia ich samych zbyt często? - Nie, nie. Nienawidzi ich opuszczać. Nie mogą zrozumieć, co się dzieje... Po raz pierwszy jej oczy zdradziły głębię emocji, ślad łez. - A teraz, jeśli mogę prosić, wróć myślami do ostatniego razu, gdy widziałaś królową. - To było siedem nocy temu. Dzieci poszły już do łóżek. Wtedy udała się na taras, który wychodzi na rzekę i zachodzące słońce. Często tak robi. Widziałam, jak siedzi zamyślona. - Czy wiesz, o czym myślała? - Przyniosłam jej szal. Nie miała niczego w rękach, ani zapisków, ani papirusu i pędzelka. Po prostu patrzyła w wodę. Słońce zachodziło. Niewiele było widać. Robiło się ciemno. Kiedy zaproponowałam jej szal i lampkę, podskoczyła, jakby się czegoś przestraszyła. Potem przytrzymała przez chwilę moją dłoń. Zauważyłam wyraz jej twarzy. Była napięta, zestresowana. Zapyta-
łam, czy jest coś, co mogłabym dla niej zrobić. Popatrzyła na mnie, potrząsnęła głową i się odwróciła. Poprosiłam, żeby weszła do środka, bo wydawało mi się, że nie powinna być sama na zewnątrz. Wróciła, wzięła lampę i ruszyła do sypialni. To był ostatni raz, kiedy ją widziałam, idącą korytarzem w dół, do swojego pokoju, w kręgu światła lampy. Przez chwilę siedzieliśmy w milczeniu. - Czyli nie towarzyszyłaś jej do pokoju? - Nie, nie życzyła sobie. - Powiedziała ci to? - Nie. Po prostu ją zrozumiałam. - Czy możesz być pewna, że wróciła do swojego pokoju? - Nie, nie mogę. Stawała się coraz bardziej niespokojna. - A kto jeszcze w tym czasie przebywał w domu? - Dzieci, ich nianie i, jak przypuszczam, pozostała służba: kucharze, pokojówki, nocni strażnicy. - O jakiej porze następuje zmiana warty? - O wschodzie i zachodzie słońca. Zrobiłem chwilę przerwy, aby zastanowić się, co dalej. - Musimy odtworzyć jej ostatnie kroki. Możesz zabrać nas na taras, a potem poprowadzić drogą do jej sypialni? - Czy to dozwolone? - Tak. Zaprowadziła nas na szeroki kamienny taras, z którego stopnie prowadziły w dół do brzegu wody, chroniony od słońca i możliwych podglądaczy przez wspaniałą winorośl. Pod tą osłoną ustawiono krzesło, zwrócone w stronę wody i przeciwległego brzegu. Nie było tam żadnej prawdziwej budowli, tylko rozległe pola, kilka chałupek, a za nimi w oddali połyskiwała Czerwona Ziemia. W mgiełce na granicy ziem mogłem dostrzec w upale jedną znaczącą budowlę, niską wieżę lub samotny fort, jak miraż. Woda pluskała, szara i zielona, o słonawy połysk jeszcze niezniszczonego kamienia. W ciszy uspokoiłem się, aby chłonąć to wszystko. Potem zaryzykowałem i usiadłem bezpośrednio na krześle. Jej krześle. Cheti spoglądał niespokojnie na to złamanie tabu, a dziewczyna wyglądała na naprawdę zdenerwowaną. Przejechałem palcami wokół krawędzi poduszki. Nic. Chciałem poczuć kształt tej zaginionej kobiety w konturach krzesła, jakbym w ten sposób mógł znaleźć wiadomość, wskazówkę lub inną formę łączności między nami. Poczułem się jedynie zbyt duży, zbyt niezgrabny. Nie mogłem dopasować mojego
ciała do łagodnie wygiętego kształtu krzesła. Posiedziałem w ciszy chwilę dłużej, moje palce na podłokietnikach, tam gdzie spoczywały jej palce. Dotknąłem drewna, wyrzeźbionego na kształt lwich łap, bez pazurów. Słoje pod moimi palcami były miękkie. Świeża farba pozostała gładka. Wyobraziłem sobie ją, jak siedzi wpatrzona w rzekę, w nieprzeniknione światło. I, myśląc, myśląc, jej umysł - czysty jak chłodna woda. Otworzyłem znowu oczy i zauważyłem, co przegapiłem wcześniej. Fort, o ile to był fort, na przeciwległym brzegu leżał dokładnie na linii wzroku, gdy się siedziało na krześle. Siedziała tutaj, patrząc przez rzekę na ziemię i fort po zachodniej stronie. Co jej chodziło po głowie? - A teraz droga do sypialni, jeśli mogę prosić. Dziewczyna poprowadziła nas korytarzem skręcającym w lewo, potem w prawo, potem znowu w lewo. Doszliśmy do pary prostych, drewnianych drzwi. Żadnych symboli heraldycznych nad nimi, żadnego dysku Atona, żadnych symboli królewskich. Senet popatrzyła na mnie pytająco. Skinąłem głową, a ona je otworzyła. Pokój był przyjemną niespodzianką. W przeciwieństwie do elegancji reszty domu, tu był prywatny świat osoby publicznej, żywy nieporządek, który przynosił ulgę po takiej dawce smaku i wyrafinowania. Przy ścianach stało wiele skrzyń, ich wieka i przegródki były pootwierane, złożono w nich dużą liczbę szat i strojów, ułożonych tak, jakby ciągle czekały na to, by ktoś wybrał jedną z nich. Skrzynia za skrzynią sandałów, specjalnie porobione przegródki, by pomieścić całą kolekcję. Duże zwierciadło z polerowanego brązu ustawiono na skrzyni-toaletce, której wieko zastawione było alabastrowymi naczynkami i pojemniczkami ze złota i szkła: kosmetyki, perfumy, barwniki do malowania oczu, maści i kremy. Otwarte szuflady ujawniały łupkowe paletki do mieszania barwników, jedna z nich wciąż nosiła ślady ochry i czarnej pasty, oraz aplikatory w kształcie łzy, wystarczające do pomalowania stu par oczu - wystarczające do zaspokojenia potrzeb całego teatru. Małe posążki i figurki bogów i bogiń, zwierząt i dziwnych istot. Naszyjnik w kształcie latającej ryby i małe morskie muszelki w złocie na sznurach czerwonych, zielonych i czarnych paciorków. Trochę pięknych starożytnych przedmiotów, mniej jaskrawych i wyszukanych niż dzieła z naszych czasów: uskrzydlony skarabeusz, inkrustowany krwawnikiem i lapis lazuli, złote pierścienie z żabami i krwawnikowymi kotami na oczkach, złote bransolety z leżącymi kotami oraz pierścień ze skarabeuszem osadzonym w złocie.
Nie było to miejsce przestępstwa. Nieporządek był naturalny i przyjemny, nie zdradzał śladów walki lub pośpiechu. Nie było w tym nic nienaturalnego. Nie zabrano jej stąd. - Czy coś zginęło? - zapytałem dziewczynę. - Nie śmiałam zaglądać ani sprawdzać. - Zatem proszę, na moje polecenie, zrób to tak skrupulatnie, jak potrafisz. Po prostu wymień wszystko, czego tu nie ma, a powinno być. Skupiła uwagę na skrzyniach, przebiegając wzrokiem i palcami bogate, kolorowe tkaniny, jej usta poruszały się, jakby wymawiała nazwy sukien. - Brakuje jednego zestawu szat - oznajmiła po krótkiej chwili. Długiej, złotej tuniki, złotych sandałów, płóciennej bielizny. Ale pamiętam, że tak była ubrana ostatniego wieczora. Tak więc wiedziałem już, co miała na sobie w chwili zniknięcia. - A teraz skrzynia z kosmetykami, proszę. Przeszukała oczami to, co było na i w skrzyni. Musi mieć, jakby nie patrzeć, doskonałą pamięć. Wydawała się zatrzymać na chwilę, jakby w myślach ponownie przeglądała jedną z szufladek, jej oczy zajrzały głębiej, jakby szukała czegoś znaczącego; ale potem zamknęła ją pieczołowicie. - Wszystko, co pamiętam, jest tutaj, poza tym, co miała na sobie, gdy ją ostatni raz widziałam. - Co to było? - Złoty naszyjnik. - Coś jeszcze? - Nie. Miałem właśnie zadać jej kolejne pytania, gdy rozległo się nagłe pukanie do drzwi. Cheti je otworzył. To był Czenri, na jego łagodnej, młodej twarzy malowało się przerażenie. Przeszliśmy na dziedziniec, do części domu, gdzie, jak miałem nadzieję, nikt nie mógł podsłuchać naszej rozmowy. - Ciało - powiedział Czenri. - Znaleziono ciało.
11 Leżała ułożona troskliwie u stóp niskiej wydmy, na Czerwonej Ziemi za północnym skrajem miasta, pomiędzy pustynnymi ołtarzami na wschodzie. Delikatna druga skóra z szarego piasku pokryła ją i fałdy jej wspaniałej szaty - długiej, złotej tuniki, pięknego złotego naszyjnika, złotych sandałów, lnianej bielizny - za sprawą lekkiego wiatru. Obrócono ją na bok, z wyciągniętymi nogami, ręce złożone razem, jak u śpiącej dziewczynki; twarzą zwrócona na zachód, ku zachodzącemu słońcu, zauważyłem, niczym w tradycyjnym pogrzebie. Wszystko było nie tak. Jej bezruch. Pusty stłumiony dźwięk pustyni, jak w pokoju z zamkniętymi okiennicami, w którym nikt nie mieszka. Gorąco niemal południa, które drgało nad nami. Drażniący słodki odór świeżo zabitego ciała. I przede wszystkim wściekłe bzyczenie podnieconych much. Znałem ten dźwięk zbyt dobrze. Jej twarz z szacunkiem odwrócono w stronę piasku. Trzymając kawałek tkaniny przy ustach i nosie, z Mahu, jego śliniącym się i przegrzanym psem oraz Chetim, który trzymał się na dystans, delikatnie dotknąłem jej ramienia. Odwróciła się niezgrabnie w moją stronę, opornym ruchem, mówiącym mi, że śmierć najprawdopodobniej miała miejsce niedługo po północy. Potem, przyznaję, odskoczyłem. Tam, gdzie powinna być twarz, była kłębiąca się maska z much, które, pobudzone nagle tym, że im przeszkodziłem, wzbiły się w powietrze dookoła mojej głowy, a potem znowu uformowały barbarzyński gęsty ul z bzyczeniem wytężonego poświęcenia, na krwawych szczątkach ust, zębów, nosa i oczu. Usłyszałem, jak Czenri rzyga. Mahu stał bez ruchu, rzucając nade mną wielki, ostry cień, gdy przykucnąłem jeszcze raz przy ciele królowej, której piękną i sławną twarz tak brutalnie zmasakrowano. Zrozumiałem natychmiast wagę znaczenia tego okaleczenia: to spektakularne barbarzyństwo oznaczało, że bogowie nie będą mogli jej rozpoznać i nigdy nie będzie
mogła wymówić swojego imienia, gdy jej cień przybędzie w zaświaty. Została zamordowana w tym życiu i w kolejnym - królewski wyrzutek po wieczność. Ale coś się nie zgadzało. Dlaczego tutaj? Dlaczego teraz? - Myślę, że właśnie zostałeś bez pracy. Spojrzałem do góry. Twarz Mahu skrywał głęboki cień. W tonie jego głosu nie było triumfu, ale miał rację. Królowa nie żyła. Przybyłem za późno. Jej śmierć z pewnością oznaczała również moją. Moje myśli się kłębiły. Czy faktycznie to koniec wszystkiego? Ledwie zacząłem. Wieśniak, który ją znalazł, stał nieco dalej, próbując nie patrzeć, próbując nie istnieć. Mahu gestem kazał mu się zbliżyć. Zrobił to, drżąc. Z twarzą bez wyrazu, jakby był zwierzęciem, bez jakichkolwiek przygotowań do egzekucji, zakrzywiony miecz Mahu zaszeptał, zataczając niewidzialny łuk przez rozrzedzone powietrze i cienką szyję mężczyzny. Jego ciężka głowa upadła na piasek jak piłka, wytrącona ze swojej orbity, a ciało załamało się gwałtownie w kolanach i runęło. Krew tryskała z karku. Bezbożny muszy kler ponowił swoje odrażające świętowanie. Pies ruszył do przodu, by powąchać głowę. Mahu wydał ostrą komendę i zwierzę wróciło posłusznie, wciąż dysząc, do stóp swojego pana. Mahu popatrzył na Chetiego, Czenriego i mnie, zachęcając nas do mówienia. Mój umysł pędził jak oszalały pies, napędzany strachem. Nagle w mojej głowie błysnęła nowa myśl. - To może nie być królowa - powiedziałem. Mahu spojrzał na mnie. - Wyjaśnij to. - Zabrzmiało to niegrzecznie. - Ciało wydaje się należeć do królowej, ale twarz została zmasakrowana. Nasze twarze są naszą tożsamością. Bez nich, jak moglibyśmy z pewnością stwierdzić, kto jest kim? - Nosi królewskie szaty. To jej włosy, jej figura. W głosie Mahu było napięcie. Czy wolałby, żeby była martwa? A może po prostu nie chciał, bym wykazał, że się myli? - Z pewnością to są jej szaty. Tak, wydaje się, że to ona. Nie mniej jednak muszę zbadać ciało i przeprowadzić pełne śledztwo, aby potwierdzić identyfikację. Mahu przyglądał mi się, jego złote oczy przewiercały mnie na wylot. - Walczysz, Rahotepie, jak muchą w miodzie. Cóż, lepiej szybko zabierz się do pracy. Jeśli masz rację, co wydaje się niemożliwe, wówczas mamy do czynienia z czymś większym niż widać na pierw-
szy rzut oka. Jeśli się mylisz, co wydaje się pewne, i Echnaton, jego rodzina oraz cały świat będzie opłakiwał utratę królowej, wiesz dokładnie, co cię czeka. Zabraliśmy jej ciało na wozie, przykryte tkaniną, do prywatnej komnaty puryfikacyjnej, w warunkach absolutnej tajemnicy. Było to najzimniejsze pomieszczenie, jakie udało się znaleźć. Jego ściany z wapienia były wpuszczone w ziemię i wydzielały upiorny chłód. Płomienie świec migotały cicho w świecznikach, dając światło bez wydzielania ciepła. We wnęce ściennej znalazłem lniane bandaże; na półkach stały słoje suchego natronu, olej cedrowy i wino palmowe; poniżej zawieszono żelazne haki do usuwania mózgu, noże do robienia nacięć i małe toporki. Wzdłuż drugiej ściany stały urny kanopskie na organy, ich wieczka udekorowano wizerunkami synów Horusa. Przy trzeciej ścianie, ustawione jak podejrzani przy konfrontacji, stały rozmaite kosztowne sarkofagi, zdobione złotem i lapis lazuli, a ponad nimi, na półkach, maski mumiowe. Kiedy zaś otworzyłem pudełko, na które się natknąłem, znalazłem, co ciekawe, szereg gapiących się na mnie szklanych oczu, oczekujących na oczodoły świeżo zmarłych, aby umożliwić im ujrzenie bogów. Przy drzwiach nagle wybuchło poruszenie - Przełożony Tajemnic domagał się wpuszczenia do własnego biura. Gdy zobaczył Mahu, zamknął się w pół słowa, a po krótkiej wymianie zdań z Czenrim, wycofał się, przepraszając za najście. Mahu odwrócił się do nas. - Za drzwiami zostawiam strażników. Chcę, abyście poinformowali mnie o sytuacji w ciągu godziny. - I wyszedł, zabierając ze sobą z pokoju część jego mroku i chłodu. Odwróciłem się w stronę zwłok kobiety spoczywających na drewnianym stole do balsamowania. Muchy udały się na inną, obfitszą ucztę, a szczątki jej twarzy - czerń, szkarłat i ochra, brakujące oczy, strzaskane brwi i nos, zmiażdżone wargi i usta - pozostały czyste. W kilku miejscach widać było sam mózg. Badałem wygląd ran. Jej szczęka i czoło nadal nosiły nierówne ślady i wklęśnięcia po czymś jak duży kamień, ale wydawało się, że nie było tu innych śmiertelnych obrażeń. Czyli tak zginęła. Mogła widzieć, jak nadchodzi jej własna śmierć. Brutalna i niespecjalnie szybka. Szybkim ruchem posypałem jej twarz wystarczającą ilością sproszkowanego natronu zmieszanego z kwasem, by wytrawił zniszczone ciało i skrzepłą krew, odsłaniając strukturę kostną i pozostałości skóry. W czasie gdy natron robił swoje, odwróciłem się do Czenriego, który wpatrywał się w zwłoki z młodzieńczą fascynacją.
- Cóż byśmy zrobili bez tego proszku? Znajduje się go na brzegach starożytnych jezior, a wadi w Natrun oraz w Elbak są jego najobfitszymi źródłami. Oczyszcza naszą skórę, rozjaśnia zęby i oddech, a nawet umożliwia produkcję szkła. Czy to nie interesujące, że coś, co wygląda tak niepozornie, ma tak wiele możliwości? Czenri wciąż wyglądał na skołowanego w obliczu tych zdecydowanie nowych doznań. Nie wydawał się zainteresowany dyskusją o zaletach natronu. - Co za bałagan. Czy naprawdę sądzisz, że to nie ona? - Należy zbadać te szczątki. Faktycznie wydaje się, że tak jest, ale jest wiele możliwości. - Ale jak chcesz się tego dowiedzieć? - Sprawdzając, co tutaj mamy. Rozpoczęliśmy od jej stóp. Sandały zrobiono ze skóry i złota. Podeszwy stóp były gładkie, skórą miękka i czysta. Kobieta mająca wiele wolnego czasu. Kostki wdzięcznie zaokrąglone. Paznokcie palców stóp pomalowane na czerwono, ale pozdzierane i porysowane. Na bokach stóp miała zaschniętą jakąś substancję. - Spójrz. Czenri zbliżył twarz do stopy. - Co widzisz? - Paznokcie są wypielęgnowane. - Ale? - Ale są pozdzierane. Lakier tutaj jest popękany. I widzę tu, na zewnętrznej stronie małych placów, zadrapania oraz ślady krwi i kurzu. - Lepiej. A co możemy z tego wydedukować? - Walkę. - Zgadza się, walkę. Tę kobietę wleczono wbrew jej woli. Ale to mogliśmy przewidzieć. Spójrz między jej palce. Co możemy tam znaleźć? Spomiędzy dużego palca i jego sąsiada na moją dłoń wypadły nie tylko drobiny piasku, ale także niewielka ilość ciemniejszego pyłu: wysuszony muł rzeczny. Podszedłem do jej rąk. One również nosiły ślady starcia: potłuczone kłykcie, połamane paznokcie i pokaleczona skóra. Zbadałem to, co zebrało się pod paznokciami. Więcej mułu. Być może zabójcy płynęli z nią przez lub wzdłuż rzeki, w tym przypadku muł rzeczny mógł trafić na jej ręce, gdy zmusili ją, jeszcze żywą, do opuszczenia łodzi. Ale było coś jeszcze. Szczypczykami wyciągnąłem z jej zaciśniętych w chwili śmierci palców kasztanowaty włos. Dziwne. Ta kobieta miała czarne włosy. Czyj to był włos? Czy
należał do kobiety, czy do mężczyzny? Długość nic mi nie mówiła. Uniosłem go pod światło lampy. Wydawał się być cały i wyrwany z żywej głowy, a nie z peruki. Powąchałem go i mógłbym przysiąc, że poczułem raczej delikatne perfumy, niż płyn do układania na bazie wosku. Przeniosłem się na wysokość torsu i miałem właśnie zacząć badanie ubrania, gdy drzwi otworzyły się z trzaskiem i ku mojemu przerażeniu wszedł sam Echnaton. Cheti, Czenri i ja rzuciliśmy się na podłogę obok stołu, twarzami w dół. Słyszałem, jak przechodzi przez pokój i podchodzi do ciała. To była katastrofa. Nadal nie miałem żadnych poszlak, tych niewielkich strzępków nadziei, których potrzebowałem, by udowodnić to, co czułem instynktownie. Desperacko potrzebowałem zbadać ciało i potwierdzić odkrycia, zanim dowie się o nim Echnaton. Teraz to musi wyglądać tak, jakbym działał za jego plecami, kryjąc mordercę, ciało królowej oraz moją własną niekompetencję i porażkę. Przekląłem w duchu, żałując, że kiedykolwiek tu przyjechałem, że kiedykolwiek opuściłem Teby. Ale byłem tutaj, wpędzony w pułapkę własną ambicją i ciekawością. Rzuciłem szybkie spojrzenie w górę. Stał obok ciała, powoli przesuwając po nim dłońmi, oczy miał rozszerzone w głębokiej koncentracji, oddychał nierównymi haustami, jakby z bólem, jakby próbując wyczuć wciąż unoszącego się w powietrzu ducha, by wskrzesić ją z martwych. Wydawał się być zahipnotyzowany miazgą, jaką była jej twarz, jakby nigdy nie myślał, że piękno było powierzchowne, i nie mógł uwierzyć, że jego królowa była śmiertelna. W tamtej chwili wydawało mi się, że ją kochał. Pomyślałem, co za ironia, że nasze losy spotkały się w warsztacie balsamisty. Wszystko, czego potrzebowaliśmy, to cicho wejść do trumny, zamknąć za sobą wieko i czekać na śmierć. W końcu udało mu się wydobyć z siebie głos. - Kto to zrobił? Musiałem to powiedzieć. - Nie wiem, panie. Pokiwał głową współczująco, jakbym był uczniem w szkole nieznającym odpowiedzi na proste pytanie. Ciągnął cichym głosem, który był o wiele groźniejszy niż krzyk. - Czy miałeś nadzieję zachować to w tajemnicy przede mną, dopóki nie zdążysz opracować jakiejś historyjki, by usprawiedliwić to, że nie znasz odpowiedzi? - Nie, panie. - Nie zaprzeczaj mi. - To pytanie, na które staram się odpowiedzieć, panie. To nie jest
proste pytanie. I błagam o wybaczenie, że mówię to w tej chwili, ale jest kolejne pytanie. Jego gniewne spojrzenie było aż ciężkie od pogardy. - Jakie teraz może być jeszcze pytanie? Ona nie żyje! - Pytanie brzmi, czy to rzeczywiście jest królowa. Nastąpiła chwila nieprzyjemnej ciszy. Głos Echnatona, gdy przemówił, był zadziwiająco wolny od sarkazmu. - To jej szaty. Jej włosy. Jej biżuteria. Jej zapach wciąż unosi się nad ciałem. Nadszedł czas, by uchwycić szansę, wątłą jak źdźbło trzciny. - Ale wygląd, panie, może być zwodniczy. Odwrócił się, by na mnie spojrzeć, na jego twarzy nagle zagościła nadzieja. - To pierwsza interesująca rzecz, jaką powiedziałeś. Kontynuuj. - Wszyscy jesteśmy nieskończenie różni pod względem budowy ciała, kolorów i zwyczajów, ale czasem mylimy się, gdy myślimy, że kogoś znamy. Jak często ktoś dostrzega postać na ludnej ulicy i krzyczy imię szkolnego kolegi, którego nie widział od wielu lat, tylko po to, by się przekonać, że to nie był on, lecz ktoś inny, w kim jego cechy w jego oczach się przedstawiły? Bądź nagły błysk oczu dziewczyny, którą kiedyś kochaliśmy, w twarzy mijającej nas nieznajomej? - Co chcesz powiedzieć? - Chcę powiedzieć, że to kobieta, która wygląda jak królowa, ma jej wzrost i włosy, odcień jej skóry, jej szaty. Ale bez twarzy, lustra, z którego możemy odczytać wiedzę o sobie nawzajem, jedynie ktoś, kto znał ją dogłębnie - intymnie - może to potwierdzić. - Rozumiem. Spuściłem wzrok, nie chcąc zniszczyć tak delikatnej chwili. - Jeśli pozwolisz, jest sposób, panie, by potwierdzić identyfikację ciała jako królowej. Ale wymaga osobistej znajomości. Intymnej znajomości. Rozważał to, co dałem mu do zrozumienia. - Jeśli się mylisz, zrobię z tobą to, co jej uczyniono. Rozbiorę cię do naga, wytnę ci język, abyś nie mógł mówić po śmierci, zedrę z ciebie skórę, pasmo po paśmie, rozbiję ci twarz na miazgę, a potem wywiozę cię na pustynię, gdzie będę patrzył na twoją powolną agonię, gdy muchy i słońce będą cię zabijały. Cóż mogłem powiedzieć? Spojrzałem mu w oczy, a potem skłoniłem głowę w przyzwoleniu. - Odwróćcie się. Twarzą do ściany. Zrobiliśmy tak. Rozchylił jej szatę, odsłaniając nagość. Usłyszałem cichą kaskadę ziaren piasku spadających na podłogę. Potem cisza.
A potem huk roztrzaskującego się o ścianę dzbana. Cheti podskoczył. Po sali szybko rozchodził się zapach wina palmowego. Następna chwila miała zdecydować o ścieżce mojego przeznaczenia. - To wielkie oszustwo. Moje serce drgnęło nadzieją. - Twoje zadanie nie zostało jeszcze wykonane. Dopiero się rozpoczęło. A czasu jest mało. Proś o wszystko, czego potrzebujesz. Znajdź ją. - Na jego twarzy gościła radość, nie po prostu ulga. - To ciało to śmieć. Pozbądź się go. - I mówiąc to, wyszedł z pokoju. Cheti, Czenri i ja popatrzyliśmy na siebie, a potem wstaliśmy. Czenri przyłożył rękę do wilgotnych brwi. - Za dużo wrażeń. - Roześmiał się cicho, zawstydzony własnym przerażeniem. - Skąd wiedziałeś? - zapytał Cheti, patrząc na ciało. Wzruszyłem ramionami. Nie powiedziałem im, jak niewiele miałem, stawiając na szali nasze życie. Ciało, leżące przed nami, było piękne, wręcz doskonałe. Jaki szczegół ocalił nas i udowodnił, że moje dziwne przeczucie było słuszne? Potem zobaczyłem na brzuchu małą, białą bliznę w kształcie gwiazdy, skąd usunięto pieprzyk, być może. To było wszystko, co ocaliło nas na kolejny dzień. Ale potem w mojej głowie zaczęły kłębić się pytania. Dlaczego ktoś zamordował kobietę wyglądającą jak królowa? Dlaczego przygotowano tak wyrafinowaną fałszywą wskazówkę? I gdzie była sama Nefretete? Z nawyku sprawdziłem fałdy szaty. Wewnątrz, w pobliżu serca, moje palce wyczuły mały przedmiot. Wyciągnąłem go i w mojej dłoni znalazł się starożytny amulet, zrobiony ze złota i dekorowany lapis lazuli. Był to skarabeusz. Żuk gnojownik, symbol odradzania się, którego potomstwo pojawiało się w mule, jakby znikąd. Skarabeusz każdego dnia wytaczał słońce z nocy zaświatów z powrotem na światło dnia. Co niezwykłe, jego spód był opisany, ale nie imieniem właściciela, lecz trzema znakami: Ra, słońce, kółko z kropką w środku, potem „t”, a następnie obok nich hieroglif w kształcie siedzącej kobiety. Jeśli odczytałem to prawidłowo, brzmiało: Raet. Żeńska postać Ra. Wsunąłem amulet do kieszeni. Uznałem go za poszlakę lub znak faktycznie był jedynym, co mieliśmy, poza dziewczyną bez twarzy, której przerażająca śmierć ostatecznie ocaliła moje życie. Gdybym tylko mógł zrozumieć, co miałem przed sobą. Odwróciłem się, by ponownie spojrzeć na ciało na stole. - Dobrze, oto kluczowe pytanie. Kim ona jest? Dlaczego wygląda jak królowa? Dlaczego nosi szaty królowej? I dlaczego okaleczono ją w tak okrutny sposób?
Cheti i Czenri mądrze pokiwali głowami. - Kto wykonuje wszystkie wizerunki królowej? Wszystkie te dziwaczne posągi? - Totmes - odparł Cheti. - Jego warsztat znajduje się na południowych przedmieściach. - Dobrze. Chcę go przesłuchać. - Dziś wieczorem jest także przyjęcie na cześć pierwszych dygnitarzy przybyłych na obchody święta. - Powinniśmy zatem wziąć w nim udział. Nienawidzę przyjęć, ale to może być istotne. Rozkazałem Czenriemu pozostać z ciałem i zorganizować środki bezpieczeństwa. - Cheti zmieni cię później wieczorem. - Raźno mi zasalutował. Cheti i ja poszliśmy do naszego przynoszącego wstyd, rozklekotanego rydwanu. Przekrzykując zgrzytliwą sprzeczkę metalu okuć kół i skały, poprosiłem: - Powiedz mi coś więcej o tym artyście. - Jest sławny. Nie tak, jak inni wytwórcy wizerunków. Wszyscy go znają. I jest bardzo bogaty. - Rzucił mi znaczące spojrzenie. - A co sądzisz o jego dziełach? Cheti przerwał. - Myślę, że są bardzo... nowoczesne. - To brzmi, jakbyś uważał, że to coś złego. - Och, nie, są bardzo imponujące. One po prostu... pokazują wszystko. Ludzi takimi, jakimi są, a nie jakimi powinni być. - Czyż tak nie jest lepiej? Prawdziwiej? - Tak sądzę. Nie zabrzmiało to przekonująco.
12 Południowe przedmieście było dzielnicą rezydencji. Były tu obszerne posiadłości ukryte za wysokimi murami, domy o wielkiej powierzchni mieszkalnej, otoczone czymś, co wyglądało na wydzielone ogrody, spichlerze, stajnie i warsztaty. Między domami pozostawiono przestrzenie dla zachowania prywatności, chociaż w większości tych miejsc walały się materiały budowlane i śmieci. Ponad tymi murami można było dostrzec interesujące rośliny, kwitnące dzięki studniom i kanałom: tamaryszki, wierzby, miniaturowe palmy daktylowe, persee, modne krzewy granatu z ich czerwonymi, zakończonymi koroną owocami, z kryjącym się w ich wnętrzu niemożliwie chaotycznym plastrem miodu kwaśnych pestek. I kwiaty: błękitne jak niebo chabry, maki, stokrotki. Także budynki wiele mówiły o dostatku: kamienne nadproża w większości nosiły inskrypcje z imionami i tytułami właścicieli; wielkie drewniane pergole oplecione winoroślą; obszerne dziedzińce i grunty. - Mahu ma dom w tej części miasta - oświadczył Cheti. Wezyr Ramose także. - Tutaj mieszkają członkowie elity? - Tak. - I zawsze jest tak cicho? Tu jest praktycznie jak w świątyni. - Nie lubią hałasu. Brak oznak ludzkiego życia był niepokojący, a cisza pogłębiała wrażenie nawiedzonego miejsca, jakby to miasto zamieszkiwały bogate duchy. Cheti zapukał do drzwi domu, który wydawał się równie duży i cichy, jak większość innych przy tej ulicy. W końcu usłyszeliśmy kroki i otworzył nam nieskazitelnie ubrany i ułożony służący. Jednak w środku objawił się ukryty świat działania. Przez dziedziniec, z drzewami i ławkami otaczającymi okrągły basen, dobiegało nas ciche
dzyń-dzyń-dzyń wielu dłut uderzających o kamień. W innych pomieszczeniach również coś wydawało się dziać: wołania o pomoc łub uznanie; czyjeś gwizdanie. Służący zniknął, by nas zapowiedzieć. W końcu w korytarzu pojawiła się pękata postać i ruszyła w naszą stronę. Był duży pod każdym względem, miał okrągłą, dziwną twarz, jak księżyc w pełni, z niebieskimi oczami i chmurą rzedniejących czerwonobrązowych włosów. Ziewając, wskazał nam drogę przez główny budynek na dziedziniec gospodarczy. Parter na całej długości południowej ściany zajmował szereg małych studio i warsztatów, wszystkie zajęte przez zapracowane postacie, stukające, ociosujące i malujące. - Zatrudniasz całkiem spory personel, jak widzę. - Trudno znaleźć wystarczająco dobrych rzemieślników, którzy spełniają moje wymagania. Musiałem większość z nich oraz ich przeklęte rodziny przywieźć z Teb. Pozostałych byłem w stanie zatrudnić spośród miejscowych lub z miast Delty. Czasem czuję, jakbym w pojedynkę utrzymywał ekonomię niewielkiego kraju. W północno-wschodnim narożniku działki stał kolejny budynek, który okazał się jego warsztatem, z wielką otwartą przestrzenią i odchodzącymi od niej pokojami i korytarzami. Światło wpadało bezpośrednio przez okna w ścianie pod podniesionym dachem. Wrzasnął na swoich uczniów i czeladników, by się wynosili, a oni posłusznie pospiesznie wyszli. Na wielkich stołach i stojakach stały dzieła w różnych stadiach zaawansowania prac - rozpoznawalne części ciała - palce, ręce, policzki, ramiona, torsy - wyłaniały się z ociosanych kamieni poznaczonych wstępnymi czarnymi znakami. Ale naprawdę zadziwił mnie widok ustawionych na półkach ciągnących się wzdłuż całej długości ścian niezliczonych szarobiałych gipsowych odlewów ludzkich głów - młodych, w średnim wieku i starych, z różnych klas - tak szczegółowych, doprawdy, jak żywych: szczecina na podbródku, delikatne rzęsy dziewczyny, brodawki i pieprzyki starej kobiety; zmarszczki czasu, rysy twarzy - wszystko idealnie odwzorowane. Każda głowa miała zamknięte oczy, jakby razem śniły o innym świecie, odległym miejscu poza czasem. - Widzę, że zaciekawiły cię moje głowy. - Są tak realistyczne, że można by się zastanawiać, kiedy otworzą oczy i przemówią. Uśmiechnął się. - Miałyby nam interesujące rzeczy do opowiedzenia. Usiedliśmy razem na złoconej ławce w rogu pokoju. Przyniesiono nam napoje. Totmes powoli i ostrożnie pociągał łyk za łykiem ze
swego kubka, a ja ze swojego. Bogata, głęboka czerwień. Cheti odstawił swój kubek na tacę. Ja delektowałem się, chociaż jeszcze była zbyt wczesna pora dnia na wino. - Z oazy Dachla? Totmes odwrócił dzban do siebie i przeczytał etykietę. - Zgadza się. Czy ma pan coś przeciwko temu, bym szkicował w czasie naszej rozmowy? Moje ręce są szczęśliwe tylko, gdy pracują. Zaczął rysować, jego oczy wędrowały po mojej twarzy, a pędzelek najwidoczniej mógł działać całkowicie niezależnie, ponieważ nigdy nie sprawdzał tego, co robił. Najpierw zapytałem go o jego związek z królową. - Czy można to nazwać związkiem? Jest moją patronką i czasem muzą. - Co to oznacza? - Jest moją inspiracją. Nie mógłbym ująć tego lepiej. Jestem twórcą jej wizerunków, za jej zgodą mam zaszczyt wcielać jej żywego ducha w materię kamienia, drewna i gipsu. - Myślę, że zrozumiałem. - Doprawdy? Dla mnie jest to wieczna tajemnica. - Może mógłbyś wyjaśnić, w prostych słowach, jak to działa. Proces twórczy. Totmes westchnął i kontynuował szkicowanie. - Królowa wierzy, że ważne jest, aby pracować z natury. W przeszłości twórcy ograniczali się do ucieleśniania cnót i doskonałości zmarłych. Po co? Wszystkie te dzieła są po prostu pełnymi szacunku kopiami, tylko w niewielkim stopniu podobnymi do ich żywych pierwowzorów. Wszystkie te olbrzymie posągi, tak epickie, tak polityczne i tak bez wyrazu - chyba że uznamy strach za jedyną reakcję emocjonalną liczącą się w sztuce. Bez wątpienia, jako ludzie byli tłuści, brzydcy i głupi, ale oto i oni, o aparycji bogów, cali z muskułów, bogactwa i pogardy! Bądźmy szczerzy, to jest ograniczenie. Nie sądzisz? Odłożył szkic i, zmieniwszy pozycję, rozpoczął kolejny. Zostałem modelem artysty. Zaczynałem się czuć nieswojo pod jego uważnym wzrokiem. Mimo wszystko dziwnie było patrzeć, jak mnie portretował. - Ale ty tak nie pracujesz? - Nie, nie mógłbym. To zmienia twórcę wizerunku w zwykłego urzędnika socjalnego. Artysta jest całkowicie anonimowy. Praca jest schematyczna, ogólna. Nefretete ma rację: to są martwe formy przeszłości. Widzisz, moją ambicją nie jest opisywanie żywych form, ale tworzenie ich. I wierzę, że w niewyobrażalnej przyszłości ci, którzy wciąż będą czcić te wizerunki, będą mogli rozpoznać, że to był
on, a to była ona, a nie kto inny. Na końcu dziejów ludzkie istoty, kimkolwiek będą, będą wciąż patrzyły na Echnatona i Nefretete i znały ich takimi, jacy byli. Oto jest życie wieczne. Spojrzał na mnie wyczekująco, mając nadzieję, że dołączę do niego w jego entuzjazmie. Popijałem wino. - Czy mogę zapytać, co robisz, żeby stworzyć portret królowej? Od czego zaczynasz? - Odbywamy prywatne spotkania, trwające wiele godzin, wiele tygodni. Ona siedziałaby tutaj, a ja pracowałbym bezpośrednio z natury. Studium z natury. - Rozmawialibyście? - Nie zawsze. Nie przypuszczałbym, żeby życzyła sobie rozmawiać, a także ja sam nie mogę rozmawiać, kiedy pracuję. Wielka koncentracja. Brzmi to pretensjonalnie, ale człowiek jest tylko chwilę na tym świecie. Czas płynie szybko. Nagle światło zacznie ciemnieć, na mojej głowie pojawi się więcej siwych włosów, królowa będzie się do mnie uśmiechała, a wtedy pod moimi rękami - podobieństwo. Wizerunek. Forma. To wszystko było sprytnym sposobem nieodpowiadania na moje pytanie. - A królowa, jak spędza ten czas? - Rozmyśla, marzy. Kocham to. Odtwarzać ją w akcie myślenia, tajemnicy pracującego umysłu... - Więc nie przypominasz sobie, o czym rozmawialiście? Albo jaka wydawała się być w czasie ostatniego spotkania? - Była bardzo cicha. - Niezwykle? Spojrzał prosto na mnie. - Tak, mógłbym tak powiedzieć. - A nad czym pracowałeś? - Nadzwyczajne popiersie. Moje najlepsze dzieło, jak sądzę. - Mogę je zobaczyć? Odłożył szkic i dogłębnie rozważał moją prośbę. - Czy masz odpowiednie pozwolenia? - Mam - odparłem. - Mogę ci je pokazać, jeśli sobie życzysz. - Nikt nie widział tego dzieła w trakcie tworzenia, poza samą królową. Nie życzyłaby sobie, by je upubliczniono. To przedmiot prywatny. Skończyłem go tak niedawno, że nie miała jeszcze czasu po niego posłać, zanim... - Tak? - Jak sądzisz, co się jej przytrafiło? Obawiam się najgorszego. Wszyscy mówią, że została zamordowana.
- Nie wiem. Ale wszystko, co mi powiesz, może być pomocne. Wszystko. - Popatrzyłem na niego uważnie. Na jego twarzy pojawił się nagły, głęboki wyraz bólu. - Wyczuwałem, że sądzi, iż zagraża jej jakieś niebezpieczeństwo. - Co masz na myśli? Przerwał i popatrzył na swoje niespokojne dłonie, jakby były dwoma bezbłędnie wytresowanymi zwierzętami. - Kobieta o jej inteligencji, jej władzy, urodzie, jej pozycji... jej popularności. - Czy popularność jest problemem? - Jest, jeśli stajesz się popularniejsza niż twój mąż. Niebezpieczne słowa. Popatrzył na mnie, potwierdzając za ufanie, jakim mnie darzył. - To sam Echnaton posłał po mnie, abym przeprowadził śledztwo w sprawie zniknięcia królowej. Rzucił mi szybkie spojrzenie, ale nic nie powiedział. - Obejrzenie twojego ostatniego dzieła mogłoby mi bardzo pomóc. - Mogłoby? Wiem, że by mogło. Tak, jeśli to pomoże. Zrobię, co w mojej mocy. Weszliśmy głębiej do serca domu. Tutaj było chłodniej. Ściany i podłoga zawsze były w cieniu. Zatrzymał się przy niewyróżniających się drzwiach do czegoś, co wyglądało na zwykły składzik, złamał pieczęć i rozwiązał sznur na ryglu. Szarpnięciem otworzył drzwi, które były mocno osadzone w kamiennej framudze. Zapalił lampę i weszliśmy. Wewnątrz na ścianach z kamiennych bloków zamontowano drewniane lub kamienne półki. Powietrze było suche, pyliste. Poza małym kręgiem światła rzucanym przez lampę, pokój tonął w mroku. Zapalił świece w lichtarzykach i stopniowo, jedna po drugiej, w migoczącym świetle, niewyraźne postacie - ukryte pod płachtami tkanin, niektóre stojące na półkach, inne tak duże jak człowiek, dziecko lub dorosły zapełniły pokój. Poczułem, jakbym był w samych zaświatach. Totmes postawił lampę na półce i zdjął jeden z kształtów. Z szacunkiem postawił go na małym, okrągłym stoliczku. Zgrabnie zdjął okrywającą przedmiot tkaninę i odsłonił nam - cud. Obrócił stolik, pokazując popiersie pod różnymi kątami, ciesząc się naszym zadziwieniem. Poznałem ją od razu. Jej włosy zaczesano, ukrywając je pod ciemnoniebieską koroną. To dało jej wyraz wyjątkowej siły. Sposób trzymania głowy znamionujący inteligencję, siłę, opanowanie, niezwykłe zrównoważenie i czystość. Jej skóra była jak żywa, jakby sama była w stanie oddać obraz twarzy; blada karnacja osoby, która
żyje zawsze w ochronnym cieniu. Wysokie kości policzkowe i pełna wdzięku, wrażliwa twarz. Usta czerwone, silne, pełne. I jedno oko: szerokie, mocno podkreślone, poszukujące, dumne, z błyskiem poczucia humoru tak subtelnym, że wydawało się pojawiać i znikać, gdy się w nie patrzyło; drugie oko było jeszcze niedokończone. I coś jeszcze: cień bólu mącący siłę spojrzenia. Tajemnica smutku, może nawet cierpienia, jak mi się wydawało, ukrywała się w głębi. A może to sobie wyobraziłem? Czy gips, farba i kamień mogą ujawnić tak wiele? - Czy to pomogło? - zapytał Totmes. - Tak. Poznałbym ją wszędzie. Mogłem dostrzec, że był zadowolony z intensywności mojej reakcji. - Czy ona widziała to po ukończeniu? - Nie, brakowało oczu. Siedziała tu z powodu oczu. Zawsze zostawiam oczy na sam koniec. Oko. Patrzyło na mnie, we mnie, przeze mnie. Ten pozostający w pamięci uśmiech. Jakby już żyła w wieczności. Miałem nadzieję, że nie. Nie byłbym w stanie sprowadzić jej stamtąd z powrotem. Rzeźbiarz znowu się odezwał: - Mam tu też inne prace. Może chciałbyś je zobaczyć? Skinąłem głową, a on obszedł pokój, powoli zdejmując płachty, by odsłonić wizerunek królowej za wizerunkiem. Historia życia zaklęta w kamieniu: młodsza kobieta, jej twarz mniej pełna, mniej złożona, ale żywa, piękna niepewną siłą młodości; młoda matka siedząca ze swoim pierwszym dzieckiem w ramionach; Nefretete w dniu wstąpienia na tron, obejmująca władzę, w nowej wersji samej siebie; posąg towarzyszący przedstawieniu jej męża, jej naturalne piękno stanowiło dziwny kontrast z niesamowitymi, wydłużonymi proporcjami jego twarzy i kończyn. Chodziłem między posągami, oglądając ją pod każdym kątem, lampa w mojej dłoni ujawniała zmieniające się aspekty wielu jej twarzy w mrocznym świecie, w którym tkwiły. Cheti pozostał przy drzwiach, jakby obawiał się chodzić między żywymi umarłymi. - Jakiego materiału używasz, by tworzyć te cuda? - zapytałem. - Wapienia, głównie. Gipsu. Alabastru i obsydianu na oczy. - A kolory? Jak udaje ci się je osiągnąć? Są tak jaskrawe, tak pełne życia. Stanął za posągiem, wskazując palcem, prawie, ale niezupełnie dotykając powierzchni. - Jej skóra to sproszkowany najlepszy wapień wymieszany z
jeszcze lepszą czerwoną ochrą, tlenkiem pewnego metalu. Żółcie to siarczek arsenu, piękny, lecz trujący. Zieleń to proszek szklany z miedzią i dodatkiem żelaza. Czerń to węgiel lub sadza. - I z tych proszków i metali tworzysz złudzenie rzeczywistości. - Możesz to tak ująć. Ale wówczas to brzmi jak makijaż. To jest swoista rzeczywistość. Ona przetrwa dłużej, niż my wszyscy. - Popatrzył na swoje dzieło z czcią. - Czy stworzyłeś podobne portrety Echnatona? Wzruszył ramionami. - Tylko ostatnio. We wcześniejszych latach pracował z innym rzeźbiarzem. - Widziałem te posągi. Ludzie uważają, że są dziwaczne. - On wie, że żyjemy w epoce obrazów. Chciał być postrzegany odmiennie od wcześniejszych władców. Więc artyści zmienili starożytne proporcje. Uczynili go wyższym niż normalny człowiek, wysokim jak bóg i przedstawili go jednocześnie jako mężczyznę i kobietę, i więcej niż jedno i drugie. Obrazy mają wielką moc. Echnaton rozumie to lepiej od innych. Wie, że obrazy są częścią polityki. Jest inkarnacją Atona, i tym czynią go przedstawienia, nieważne jak jego śmiertelne ciało zostanie zobrazowane. Sztuka to nie tylko piękno. I nie tylko prawda. To także władza. Potem przykrył płótnem swoje nowe dzieło, zasłaniając jej oczy i ciche usta, i zdmuchnął lampę. Ponownie zapieczętował pokój i w ciszy wyszliśmy na korytarz. Wtem przez uchylone drzwi zauważyłem coś połyskującego. Totmes spostrzegł moje zainteresowanie. - Ach, to moja cenna własność, złoty owoc ziemskiego sukcesu. To był najwspanialszy prywatny rydwan, jaki widziałem. Zbudowany dla ostentacyjnej przyjemności, był wyjątkowo lekki - z łatwością można go było podnieść oburącz - i znakomicie zaprojektowany. Jego kształt - szeroki, półokrągły, z otwartą z tyłu ramą z giętego drewna, pokrytą złotą folią - był konwencjonalny, ale jakość rzemiosła i materiałów była najwyższej próby. Obszedłem pojazd, napawając się jego doskonałością. Dotknąłem go delikatnie, a subtelna konstrukcja natychmiast odpowiedziała na mój dotyk lekkim, brzęczącym drgnięciem. - Czy mogę zaoferować ci podwiezienie do miasta? Miejsca było tylko dla dwóch. Tak czy siak, Cheti musiał odprowadzić nasz rozklekotany wehikuł, więc jechał za nami, próbując nadążyć. Do rydwanu zaprzężono dwa wspaniałe niewielkie czarne konie - rzadka para - a Totmes prowadził bardzo szybko. Podłoga ze skórzanej siatki dawała poczucie cudownie gładkiej jazdy,
pomimo kolein i kamieni na drodze. Wyważone i eleganckie koła szeptały pod nami. Przynajmniej raz mogłem usłyszeć śpiew ptaków, gdy pędziliśmy w świetle późnego popołudnia. - Czujesz, że mógłbyś niemal dotknąć nieba, prawda? - odezwał się pytająco. Kiwnąłem głową. - Życzę ci powodzenia w twoim wielkim zadaniu. - Przyda się. Czuję, jakbym ścigał obrazy i złudzenia. Prawdziwe rzeczy umykają mi na każdym kroku. Wyciągam rękę, by je chwycić, i to, co uważałem za materialne, okazuje się być tylko powietrzem. Uśmiechnął się. - To metafizyczna tajemnica! Przypuszczam, że zniknięcie po prostu takie jest. Pytania są konkretniejsze: dlaczego, nie jak. - Wszystko ma swoje przyczyny, jak sądzę. Po prostu zupełnie nie mogę do nich dotrzeć. Mam okruchy i fragmenty, lecz nie mogę zrozumieć jeszcze połączeń między nimi. A to miasto nie pomaga. Jest zawiłe i dziwne i każdy odgrywa tu jakąś rolę, toteż wszyscy są podenerwowani, i to jest to, co mi się nie podoba. Roześmiał się. - Musisz podążać za pozorami. To wygląda imponująco, ale uwierz mi, za tymi wspaniałymi fasadami są te same stare historie: mężczyźni, którzy mogliby sprzedać własne dzieci za władzę, i kobiety o sercach szczurów. Ze stukotem przejechaliśmy przez prowizoryczny most z kłód przerzucony nad rozlanym strumieniem. - Co możesz mi powiedzieć o Mahu? Totmes spojrzał na mnie. - Ma wielkie wpływy w mieście i jeszcze większe zaufanie rodziny królewskiej. Nazywają go Psem. Jego lojalność jest słynna. Jak i jego gniew na tych, którzy w jakiś sposób zawiedli. - Wierzę. Popatrzył na mnie uważnie. - Trzymam się mojej sztuki. Polityka i takie tam... brudny interes. - Tutejsze powietrze ci nie służy? - Zgadza się. Więc próbuję nie zaciągać się nim zbyt głęboko. Lub zatykam nos. Przez chwilę jechaliśmy w milczeniu, rozbryzgując płytkie strumienie, które przecinały drogę, i wjechaliśmy do centrum miasta, tak schludnego w jego uporządkowaniu, w jego zaplanowanym układzie. Wysadził mnie na skrzyżowaniu. Miałem do niego jeszcze jedno pytanie. - Czy jest możliwe, aby w rodzinie królewskiej lub w mieście
była kobieta, która jest bardzo podobna do królowej? Skąd mogłaby pochodzić taka dziewczyna? - Nigdy o czymś takim nie słyszałem, ale jedynym miejscem, gdzie obecność takiej kobiety mogłaby być utrzymana w tajemnicy, jeśli pochodzi z miasta, mógłby być harem. Może powinieneś tam zajrzeć. - Tak zrobię. - Dlaczego pytasz? - Obawiam się, że nie mogę ci powiedzieć. Miał już odjechać, ale zatrzymała go ostatnia myśl. - To miasto, ten wspaniały i oświecony nowy świat, ta pełna chwały przyszłość. To wszystko wygląda wspaniale, ale jest zbudowane na piasku. Wszystkich albo przekonano, albo zmuszono do uwierzenia, że to możliwe. Ale bez niej, bez Nefretete, to nie jest wiarygodne. To jest nieprawdziwe. Nie zadziała. To wszystko upadnie. Ona jest jak Wielka Rzeka: sprawia, że miasto żyje. Bez niej na powrót stanie się pustynią. Ktokolwiek ją porwał, wie o tym. Potem z wprawą trzasnął lejcami i odjechał, jego rydwan błyszczał w złotym świetle. Stałem na rozdrożu, patrząc na miasto jak na dziwaczny zegar słoneczny, silne światło i potężna ciemność, gdy budynki ustawiały swoje idealnie skierowane cienie według godzin zarządzonych przez Ra. Popołudnie zmieniało się w wieczór. Obraz twarzy Nefretete był wciąż wyraźny w mojej wyobraźni. Trzymałem w dłoni skarabeusza i popatrzyłem na niego znów. Żeńska forma Ra. Mrużyłem oczy w oślepiającym świetle i zaniosłem modlitwę za siebie do dziwnego boga słońce, którego szybkie podróże w jego rydwanie odmierzały tę niewielką ilość czasu, jaka mi pozostała.
13 Przyjęcie zostało wydane przez Ramose, wezyra Echnatona. Ci, których uważano za wystarczająco wpływowych i ważnych, by ich zaprosić z terenu całego imperium, podróżowali od wielu tygodni, lądem i wodą, aby mieć pewność, że znajdą dla siebie miejsce i nocleg w nowym mieście. Większość z nich nie popełniła błędu i nie zwlekała z wyruszeniem w długą podróż, pełną, nawet w naszych czasach, niebezpieczeństw i niepewności. Mogłem z łatwością wyobrazić sobie przygotowania czynione w ubiegłych miesiącach: powolną wymianę listów i zaproszeń, negocjacje dotyczące towarzyszącej świty i zakwaterowania, delikatne kwestie hierarchii i statusu. Nikt, kto był „kimś” - a w tym mieście bycie „kimś” wydawało się być kwestią o kluczowym znaczeniu - nie przybywał na przyjęcie pieszo. A to, powiedział mi Cheti, dotyczyło również nas, więc przybyliśmy naszym rozklekotanym rydwanem. Jego kiepskie wykonanie i opłakany stan dodatkowo jeszcze podkreślały zawstydzający kontrast ze wspaniałymi pojazdami, które tłoczyły się na ulicach i przepełnionych drogach; wszystko to sprawiało, że posuwaliśmy się straszliwie powoli, a w pobliżu domu ugrzęźliśmy w ogłupiałym i wściekłym zatorze rydwanów, lektyk i przenośnych tronów. Bardzo ważni ludzie, urzędnicy, służący i niewolnicy wykrzykiwali obelgi, rozkazy i żądania; wszyscy walczyli o pierwszeństwo. Hałas, gorąco, czysta furia tego wszystkiego były zdumiewające. Tragarze, werbalnie obrażani przez pasażerów, usiłowali oswobodzić drążki swoich pojazdów, które zaczepiały o sąsiednie krzesła, jednocześnie desperacko próbując nie podrapać nieskazitelnie lśniących powierzchni kosztownych wehikułów. Konie rżały, szarpiąc hebanowymi dwukołowymi powozikami, pociły się pod wyszukanymi uprzężami, niespokojnie wywracały oczami. Wielu miało białe pióropusze, oznaki wysokiego urzędu, a niektórzy wielcy
ludzie, którzy je nosili, patrzyli z niechęcią ze swoich wysokich siedzisk ponad tłumem. Nie miałem pojęcia, kto jest kim, a w tym zwariowanym ścisku wędrujących lamp, twarze i profile pojawiały się i znów znikały, zanim zdążyłem się dobrze przyjrzeć. To było jak bycie na morzu w czasie wściekłego sztormu mody i próżności. Wydawało się, że zjawiła się tutaj także druga połowa miasta, aby popatrzeć na ten głupi, ekstrawagancki spektakl: mężczyźni, kobiety i dzieci gapili się jak durnie przez Drogę Królewską, gdzie stali ściśle upakowani w wielki, rozrastający się tłum, który powstrzymywała tylko pojedyncza lina bezpieczeństwa, wykrzykując modlitwy i prośby, pokazując sobie ważne osobistości, jedząc słodkie ciastka i pociągając piwo z dzbanów, jakby to było przedstawienie - którym, najwidoczniej, było. Elita na wszelkie sposoby paradowała przed tą widownią. W końcu nasz rydwan zbliżył się, a raczej przepchnął, do wyniesionej platformy. Cheti wzruszył ramionami. - Idziemy? Weszliśmy zatem na wyłożony dywanem teren przyjęcia, oświetlony wielkimi naczyniami z kutego metalu, w których płonął olej. Cieszyłem się, że zabrałem ze sobą zapasową parę eleganckich sandałów i przynajmniej jedną przyzwoitą zmianę odzieży, ale nawet ogólny poziom wyrafinowania był nadzwyczajny. - Czuję się podejrzanie niemodny, Cheti. - Dobrze pan wygląda. - Chcę spotkać najważniejszych graczy. Przedstaw mi ich koniecznie. Zwłaszcza Ramose. Na jego twarzy pojawiło się zmartwienie. - Nie mogę pana jemu przedstawić. To nie byłoby odpowiednie. Będę więc musiał podejść do niego sam. Przeszliśmy przez tłum kłębiący się przy bramie strażniczej, sprawdzono nasze imiona i weszliśmy do wielkiej sali kolumnowej, w której odbywało się przyjęcie, otwartej na księżyc i gwiazdy, wypełnionej nie tylko tysiącami ludzi, ale także wielkimi posągami Echnatona i Nefretete składających ofiary. Ich wizerunki patrzyły z góry z pozorną życzliwością na to towarzystwo zgromadzone ku ich czci. Hałas był nieprawdopodobny. Muzycy rzępolili jakąś złożoną kompozycję i konkurowali z gwarem tłumu, próbując być słyszanymi. Służący z przebiegłą wrogością przedzierali się przez splątany gąszcz łokci, ramion i twarzy, oferując skomplikowane napoje i małe, wyszukane przekąski na tacach. Cheti pstryknął palcami, ale żaden ze służących nie zwrócił na niego uwagi, udając, że nie słyszeli. Mijała nas służąca, jej sukienka była niematerialna jak dym, i w zamian za
uśmiech wziąłem od niej dwa kubki. Jeden wręczyłem Chetiemu. Wypiliśmy je zbyt szybko, gdy imponująco otyła, kompetentnie wyglądająca osoba, o wielkiej dziwnej głowie, jak papuga próbująca udawać, że jest orłem, wyłoniła się z morza postaci, zbliżyła i złożyła formalny ukłon. Cheti odsunął się z szacunkiem. - Jestem Parennefer - uśmiechnął się przybyły. Odwzajemniłem uśmiech. - Rahotep. - Witaj w Wielkim Mieście Echnatona. Wiem, kim jesteś. Jestem Nadzorcą Wszystkich Prac w Domu Echnatona. I jestem zachwycony, mogąc cię poznać. Poinformowano mnie o twojej obecności tutaj dziś wieczorem i chciałbym zaoferować pomoc. - Nie zdawałem sobie sprawy, że ktokolwiek wie, że tu jestem. - Wszyscy wiedzą - powiedział swobodnie. Przedstawiłem Chetiego jako swojego kolegę Medżaj i asystenta. Parennefer krótko skinął głową, a Cheti się ukłonił. - Znajdźmy jakiś spokojniejszy kąt, aby porozmawiać zasugerował, podkreślając słowa lekkim gestem dłoni. - Co powiesz na miejsce tak oddalone od muzykantów, jak tylko możliwe? - Nie lubisz muzyki? - Muzykę bardzo lubię. Parennefer zachwycił się moim małym żarcikiem z powierzchownym entuzjazmem gospodarza przyjęcia. Usiedliśmy na skórzanych ławach. Niezwłocznie przyniesiono więcej napojów oraz drobnych przekąsek i wraz z kwiatami ustawiono na podręcznym stoliku. Przypomniałem sobie, że mam pić powoli. - A zatem, jakie wrażenie, jak dotąd, wywarło na tobie nasze miasto? - zapytał. To wymagało dyplomacji. Skoro był Nadzorcą Wszystkich Prac, odpowiadał zatem za wygląd budowli i plan miasta. Dałem z siebie wszystko. - Co za miasto. Architektura wydaje mi się wspaniale wychodzić naprzeciw możliwościom światła i przestrzeni. Był ostrożnie zadowolony. Klasnął w upierścienione dłonie. - Na boga słońce, oficer Medżaj, który docenia budowle. Pochlebiasz mi. To pierwszy przypadek kiedykolwiek, jak sądzę, gdy architekt miał zaszczyt projektować na taką skalę, korzystając z czystej karty papirusu i pełnego skarbca. Oczywiście, musieliśmy pracować szybko. Echnaton miał wizję i harowaliśmy, by ją urzeczywistnić. - Przypuszczam, że zabraknie czasu, aby ukończyć wszystko przed festiwalem?
Nagle jego pióra jakby oklapły. - Wcale nie. Wszystko będzie perfekcyjne. - I uśmiechnął się ostrożnie, jakby uśmiech mógł rzeczy takimi uczynić. Nie dodałem: Wygląda mi na to, że potrzebowałbyś jeszcze roku, żeby ukończyć budowę tej wizji. - Byłem dziś rano w Pałacu Królowej. Wydaje się, że ona także ma wizję. Konstrukcja wydaje się być niezwykła. Nigdy nie widziałem domu takiego jak ten. Czy pracowałeś przy jego projektowaniu? - Tak! Och, to było wspaniałe zlecenie, chociaż, prawdę mówiąc, ona wie dokładnie, czego chce, więc w tym wypadku pracujemy tak, by urzeczywistnić pomysły, jakie ma. Jest bardzo radykalna, rozumiesz. Chce, żeby wszystko unosiło się w powietrzu i dachy były płynne. Powiedziała mi: „Parenneferze, powinniśmy rzucić wyzwanie prawom natury”. To były jej słowa... bardzo charakterystyczne. W rzeczy samej, wydawało się, że ta kobieta była doskonała. - Słyszałem wiele pochlebnych słów, wychwalających jej zalety. - Wszystko, co usłyszałeś, to prawda. Jest piękna jak wiersz. Nie, jak pieśń, bo ma więcej wyrazu i łatwiej pobudza mnie do łez. Jej inteligencja rozlewa się we wszystkich kierunkach, jak bystra woda. Nie jest politykiem, w tym znaczeniu, w jakim skłaniamy się rozumieć to obecnie. Rozumie władzę, ale nie jest w niej zakochana. Chociaż władza jest z pewnością zakochana w niej. Powozi własnym rydwanem, rozumiesz. Jest bardzo nowoczesną osobą. Wyraz twarzy musiał zdradzić moje zastrzeżenia, bo chmura zasnuła jego oblicze. - To nie są sentymentalne pochwały. Ona naprawdę jest wyjątkowa. Obserwował moją twarz. Próbowałem nie okazać po sobie żadnych emocji. Obaj czekaliśmy. Ale była moja kolej, aby się odezwać. - Czy rozumiesz, po co tutaj jestem? Parennefer lekko schylił głowę. - Myślę, że niestety wszyscy wiedzą, po co tutaj jesteś. W tym mieście niewiele się ukryje. Nefretete nie pojawia się publicznie od kilku dni. Wydarzenia religijne, przyjmowanie cudzoziemskich dygnitarzy, przygotowania i zebrania związane z organizacją festiwalu - nie pojawiła się nigdzie. Jej nieobecność dziś wieczorem budzi niepokój. To - gestem wskazał zebranych w sali - są mądrzy ludzie. Wszystko wyłapują. Zauważą nawet najmniejsze zmiany w rytuałach i etykiecie; potrafią odczytywać znaki. Nie mają zbyt wielu tematów do rozmowy, bo to jest świat sam w sobie. Łatwo uwierzyć, że nic nigdzie indziej nie istnieje. Panuje taki zachwyt, jakbyśmy żyli wewnątrz pięknego zwierciadła,
przeglądając się w sobie. Ale czasem rzeczywistość się wtrąca, nieprawdaż? - Doprawdy? - zapytałem. - Wydaje się, że, jak dotąd, jest trzymana na bezpieczną odległość. - Nie możemy sobie pozwolić na brak stabilności, zwłaszcza teraz, gdy mamy właśnie potwierdzić nowy porządek rzeczy. Ten festiwal musi być doskonały. - Rozłożył ręce, wzruszając jednocześnie ramionami, „niewinnym” gestem, który można też było uznać za nieco ironiczny. - Czy możesz przedstawić mnie paru osobom? Chciałbym spotkać się z ludźmi z otoczenia królowej. Zwłaszcza z Ramose. Skinął głową. Weszliśmy za Parenneferem w gwar tłumu. Zbliżył się do wysokiego, eleganckiego, nieskazitelnie ubranego mężczyzny, który rozprawiał pośrodku kręgu akolitów i wielbicielek. Gdy stanęliśmy, czekając, aż zwróci na nas uwagę, ich ciekawe, chłodne spojrzenia omiotły mnie i zamilkli. Biżuteria i ozdoby błyszczały w świetle lamp. Ci ludzie mieli na sobie dość skarbów, by utrzymać małe królestwo; koszt każdego z precjozów nakarmiłby pracującą rodzinę przez rok. Dumna, kanciasta twarz stanowiła dziwne zestawienie z miękką i subtelną tkaniną jego szaty. A więc to był człowiek stojący najbliżej Echnatona. To był człowiek, który kontrolował wszystko w imieniu jego królewskiej mości: sprawy zagraniczne, rolnictwo, sprawiedliwość, pobieranie podatków, projekty budowlane, kapłanów, armię... Ramose był w centrum wszystkich aspektów władzy i polityki Wielkiego Kraju. Dlatego również musi być głęboko wciągnięty w Wielkie Zmiany. Przyjął moją obecność do wiadomości lekkim skinieniem próżnej głowy, potem zdawkowo wymienił imiona ludzi stojących dookoła: jego najważniejszych ministrów, głównego prawnika i księgowego oraz ich spokojne, sztuczne żony w przylegających do głów, wąskich perukach i uśmiechach osób schwytanych do klatki. Następnie zabrał mnie na bok i rozpoczął małe przesłuchanie. - A więc jesteś tropicielem zagadek? - Mam ten zaszczyt. - Królowa musi zostać odnaleziona i sprowadzona z powrotem. Żywa. - Dopiero przyjechałem. To początki mojego śledztwa. - Może i tak, ale wyobrażam sobie, że wiesz, iż nie masz zbyt wiele czasu. Słyszeliśmy, że już są jakieś zwłoki? - To nie ona. - Tak słyszałem. To znakomita wiadomość. Niemniej jednak
stoisz w obliczu zagadki. A jej wciąż nie odnaleziono. To znaczy, ty jej wciąż nie odnalazłeś. Spojrzał na mnie zimno. Cóż mogłem powiedzieć? - Podlegasz naszemu wspaniałemu szefowi policji? - Podlegam samemu Echnatonowi. - Cóż, jestem pewien, że ściśle nadzoruje twoje postępy, o ile to nie jest zbyt pochlebne słowo. Nie mogłem się oprzeć. - Oczywiście, gdyby odpowiednio dbano o królewskie bezpieczeństwo, nigdy by jej nie porwano. Pałac Królowej jest w nocy ledwie strzeżony. Dwóch strażników i kilka pokojówek? Teraz naprawdę się zdenerwował. - Królewskie bezpieczeństwo nie ma sobie równych. Nie masz prawa go kwestionować. Po prostu rób swoje i sprowadź ją na czas przed festiwalem. - I mówiąc to, odwrócił się i dołączył do grupy swoich kolesi. Parennefer chwycił mnie za łokieć i wyprowadził. - Jak poszło? - Uroczy człowiek. - Jest niezwykle ważny, a co więcej, ma właściwy pogląd na sprawy. - W jakim sensie? - Głęboko niepokoi się stabilnością nowego porządku, zarówno lokalnie, jak i na terytoriach zagranicznych. Może wiele stracić na swoim publicznym przywiązaniu do Wielkich Zmian. - Musi więc marnie sypiać w nocy. Parenneferowi przerwał elegancki mężczyzna o inteligentnej, otwartej twarzy, który klepnął go lekko w ramię. - Ach, szlachetny Nacht. Poznaj naszego tropiciela zagadek, Rahotepa. Skinęliśmy sobie głowami z szacunkiem. - Nacht ma tutaj wspaniały ogród. Rośnie w nim dziewiętnaście gatunków drzew i krzewów. - Cóż, dopiero zacząłem - powiedział skromnie Nacht. - Zielone liście, cień, małe oczko wodne, trochę winorośli, kilka ptaszków w klatkach i czuję, że świat ostatecznie nie jest aż taką katastrofą. Przez chwilę przynajmniej. Ton jego głosu podobał mi się równie bardzo, jak jego twarz. - Zgadzam się z tobą co do kondycji świata - powiedziałem. - Ale większość ludzi orzekłaby, że żyjemy w najlepszych czasach. - Zatem oni po prostu nie myślą samodzielnie. Moim zdaniem, wielkiemu ogrodowi, jakim jest ten kraj, zagrażają siły, których nie traktuje się poważnie, zwłaszcza w najwyższych kręgach. Na tym dworze są siły niezwykle skupione na budowaniu tego miasta i tym
samym na tworzeniu osobistych majątków, ale za to w ogóle niezainteresowane szeregiem problemów, przed którymi stoimy w naszych czasach: niezadowolonym i zdezorientowanym społeczeństwem, wrogo nastawionym i pozbawionym dziedzictwa dawnym kapłaństwem, następnie jest jeszcze drobna kwestia poważnych problemów zagranicznych, które sobie sami stworzyliśmy wzdłuż naszych granic na północy oraz na naszych terenach ościennych i w sprzymierzonych królestwach. Mamy tam poważne zobowiązania i zaniedbaliśmy je, ku własnemu zagrożeniu. Widziałem rozpaczliwe listy od naszych lojalnych wasali i dowódców garnizonów opisujące zabójstwa lokalnych przywódców, podstępne ataki oraz kruszenie się naszej władzy. Ci przywódcy wysyłają nam prośby o pilną pomoc, wsparcie i wzmocnienie sił, ale czy im odpowiadamy? Nie. Zostawiliśmy ich, by sczeźli. Cierpią nie tylko niewinni ludzie, nie tylko zagrożony jest handel, ale również dominacja króla w tych regionach bywa kwestionowana i wystawiana na próbę. Prowadzimy politykę nieinterwencji. Ale jestem przekonany, że te wojny i potyczki nie znikną z własnej woli. A festiwal jest świetny, jeśli chcesz wydać przyjęcie, ale nie będzie znaczył wiele w porze roku, gdy królewskie spichrze są puste, robotnicy nieopłacani i głodni, a barbarzyńcy stukają do ogrodowej bramy. Przerwał, byśmy mogli przyswoić jego słowa. - Barbarzyńcy są przy bramie od ogrodu, w rzeczy samej. Rozpoznałem ten zimny sarkastyczny głos od razu. Dołączył do nas Mahu. Nacht przywitał go krótkim skinieniem głowy. - Gdzie twój pies, Mahu? Czeka na ciebie w domu? - Nie lubi przyjęć. Jest szczęśliwy we własnym towarzystwie. Byli jak przedstawiciele dwóch wrogich sobie gatunków: elegancki lampart z arystokratycznej inteligencji i lew z niższej klasy, dzielące ten sam teren tylko na mocy porozumienia, które mogło być zerwane w każdej chwili. Parennefer, pragnąc uniknąć konfrontacji, skorzystał z okazji i oznajmił o swoim odejściu, faktycznie zostawiając mnie na łasce człowieka, o którym musiał wiedzieć, że nie jest do mnie przychylnie nastawiony. Będę mu to pamiętał. - Spodziewam się, że jeszcze się zobaczymy - powiedział. Świat jest mały. - Ale nie chciałbym musieć go malować - powiedziałem. To było coś, co zwykł mawiać mój, były partner, Pentu. Nie wiem dlaczego przyszło mi to do głowy w tej chwili. Nacht zaśmiał się, ale Parennefer wyglądał na zakłopotanego, wzruszył ramionami i odpły-
nął na morze konwersacji. - Otuchy dodaje fakt, że mamy po naszej stronie mądrego człowieka w tych dziwnych czasach - powiedział Nacht, zwracając się do mnie. - Mam nadzieję, że jeszcze się spotkamy. Proś mnie o wszystko, czego potrzebujesz. Twój asystent wie, gdzie mnie znaleźć. - A potem także on nas zostawił. Było mi przykro patrzeć, jak odchodzi. Poczułem, że mógłbym mu zaufać. I że mógłby być dobrym przyjacielem wewnątrz. Mahu spoglądał złowrogo na postać Nachta, a potem odwrócił się do mnie. - Masz małego wielbiciela. Wzruszyłem ramionami. - Wydaje się być dobrym człowiekiem. - To szlachcic. Im łatwo być dobrymi. To nie wymaga wysiłku. Dziedziczą to wraz z władzą i fortuną. Żaden z nas nie odzywał się przez chwilę. - Nie przyszedłeś do mnie z nowinami - powiedział. Oczywiście, że nie. Celowo. Niemniej jednak złamałem zasady i go zirytowałem. Znowu. - Przypuszczałem, że Cheti lub Czenri złożyli ci raport. - Kim jest ta martwa dziewczyna? - Jeszcze nie wiem. Nie powiedziałem nic więcej, mając nadzieję, że odejdzie. Ale tylko patrzył na ludzi, jakby byli stadem zwierząt, a on myśliwym przygnębionym własnym brakiem apetytu. - Co sądzisz o tym wszystkim? - zapytał, wskazując ich głową. - Oni wszyscy próbują jakoś sobie radzić. Wszyscy jedziemy na tym samym wózku. Rzucił mi krótkie, cyniczne spojrzenie. - Większość z nich nawet nie wie, że się urodziła. Uważają, że najgorsze, co im się może przydarzyć, to niewolnik kradnący garść biżuterii. W tym czasie reszta z nas spędza życie na utrzymywaniu pustyni z dala od ich ulic. - Taka praca. Ciągle coraz więcej pustyni. - Chcę wiedzieć, po czyjej jesteś stronie, Rahotepie. Chcę wiedzieć, co myślisz. - Nie jestem po niczyjej stronie. - Zatem pozwól, że coś ci powiem. To jest najniebezpieczniejsza pozycja w tym mieście. Prędzej czy później będziesz musiał dokonać wyboru. W tej chwili, wydaje mi się, że ty nawet nie wiesz, jakie są strony. - Jestem tu po to, by się tego dowiedzieć. Roześmiał się ponuro. - Lepiej dowiedz się szybko, jak to działa i
kto pociąga za które sznurki. Nawet twój własny. Powodzenia w ich rozplątywaniu. A tak przy okazji, zaprosiłem kilku przyjaciół na polowanie na rzece. Czy polujesz, Rahotepie? Musiałem wyznać, że tak. - Więc nalegam, byś się do nas przyłączył. To da mi szansę ocenienia twoich postępów. Poklepał mnie protekcjonalnie po plecach i ruszył przez tłum krokiem drapieżnika. Odwróciłem się, by spojrzeć na Chetiego, który przez cały czas stał za mną, ignorowany przez wszystkich, i byłem zaskoczony, widząc błyski gniewu w jego oczach. - Nie zwracaj na niego uwagi, Cheti. Jest zacofanym bydlakiem. Nie daj mu się. A przede wszystkim, nie bój się go. - A ty się go nie boisz? Nawet odrobinę? - Ja wkroczyłem na jego terytorium. Jest jak wielki, stary lew i nie podoba mu się to. Ale zmieńmy temat. Czy Echnaton nie pojawi się dziś wieczorem? - Nie sądzę. Słyszałem, że rzadko pojawia się na imprezach po zmroku. A zaproszenia były wydane w imieniu Ramose. Ale nawet gdyby przyszedł, pomyślałbym, że chce udowodnić samemu sobie, że nie ma problemów. - Jednak jeśli pojawi się bez królowej, potwierdzi tylko podejrzenia. Nagle uświadomiłem sobie, dlaczego sala jest taka ożywiona i hałaśliwa. Było tak, jakby zasady rządzące dniem codziennym - kult i przestrzeganie nowej religii - uległy rozluźnieniu. I ja sam to poczułem. Przechodziła koło nas kolejna dziewczyna, przechwyciłem ją i wziąłem więcej napojów. Nagle bardzo mocno zapragnąłem jeszcze się napić. Bogom dzięki za mocne wino. Cheti rzucił mi szybkie spojrzenie. - Co? - Nic. Wtedy właśnie orkiestra zakończyła swoje katorżnicze wysiłki, a tańczący się rozeszli. Sygnał trąbek przerwał gwar rozmów, urzędnicy ustawili się w grupki, a wszystkie głowy zwróciły się w kierunku podwyższonej platformy na środku sali. Zapowiedziany przez herolda Ramose wszedł na podest. W sali natychmiast zapadła cisza. Przyglądał się zebranym przez kilka chwil, zanim przemówił. - Zebraliśmy się dziś wieczorem w nowym mieście Obydwu Krajów. Nowym mieście nowego świata. Tu świętujemy dzieła i cuda Atona. W nadchodzących dniach będziemy witali przybywających
królów, wodzów, głowy państw, lojalnych wasali, urzędników i przywódców. Podążają tu z całego imperium, by oddać należny hołd Wielkiemu Miastu Echnatona, w którym wszystko się dzieje i w którym wszyscy poznali Prawdę. Szacownych gości będących już wśród nas serdecznie witam. Proszę tych, co mają szczęście mieszkać tutaj, służąc Wielkiemu Krajowi, by dołączyli do mnie w powitaniach. A światu, który słyszy te słowa, mówię w imieniu Echnatona i rodziny królewskiej: czcijcie Atona tutaj, w Achetaton, Mieście Światła. Po zakończeniu przemówienia zapadła dziwna i niewygodna cisza, jakby coś jeszcze powinno zostać powiedziane lub rzeczywiście coś jeszcze powinno się wydarzyć, jak pojawienie się Echnatona i jego rodziny w Oknie Pojawień. Ale nic się nie stało. Zauważyłem ludzi wymieniających szybkie, niespokojne spojrzenia, komunikując w najostrożniejszy sposób swoją odpowiedź na ten dogmat i na niepokojący ton, dziwną beznamiętność wypowiedzi Ramose. Wszyscy wiedzieli, że ktoś zaginął. Ramose zszedł z platformy, by odebrać gratulacje od swoich urzędników. Powoli hałas wrócił do poprzedniego poziomu, ale tym razem w innym tonie, który świadczył o spekulacjach. Miałem dość jak na jeden wieczór. Chciałem wrócić do biura, pomyśleć, przespać się. Popatrzyłem znów w górę, na posąg Nefretete. Gdzie jesteś? Dlaczego zniknęłaś właśnie teraz? Czy zostałaś porwana, a jeśli tak, to przez kogo? Kim jesteś? Przed salą, wzdłuż Drogi Królewskiej, stało wielu obywateli, wciąż pragnących ujrzeć kogoś ważnego. Nikt nie zwrócił uwagi na mnie i Chetiego, na szczęście, zatem bez przeszkód odjechaliśmy. A teraz leżę tutaj, rozważając różne wątki wieczoru. Nad moją głową stoi dziwny mały wizerunek Echnatona. Pamiętam słowa Parennefera: to miasto jest wielkim oczarowaniem. Ale to nie wydaje mi się teraz takie proste. Pomimo całego gadania o świetle i oświeceniu wydaje się, że mieszkają tu te same mroczne cienie ludzkiej ambicji, chciwości i okrucieństwa, czekając na swoją szansę. Nagle pomyślałem, że może Echnaton stoi w słońcu ze strachu przed tymi mrocznymi cieniami, które każdego dnia podkradają się do niego coraz bliżej. Teraz ja sam jestem obiektem ataku tych cieni. Mahu miał rację. Nie mogę dojść do prawdy od spekulacji, do faktów od fikcji, do szczerości od kłamstw. Podchodzę do okna i wyglądam na ponury, niewielki dziedziniec. Upał w końcu trochę zelżał. Pustynia czyni to miasto znośnym w nocy; powiewy wiatru, ochłodzone przez twarz księżyca, przelatują
przez drzwi i korytarze, przez nasze śpiące twarze i do naszych niespokojnych snów. Jutro muszę sprawdzić tożsamość martwej dziewczyny. Uderza mnie, że śledzę wersje możliwych wydarzeń. Śledzę kopię, w nadziei dotarcia do jej utraconego oryginału. Ale w końcu mam swój następny ruch. Skarabeusza i ten dziennik umieszczę pod poduszką na moim wezgłowiu, dla bezpieczeństwa. Niech bogowie błogosławią moje dzieci i żonę oraz doprowadzą mnie do nowego światła świtu. Nagle moja miłość do nich przeszywa mi pierś bólem.
14 Obudziło mnie gwałtowne pukanie do drzwi. To był Cheti. Wydarzyło się coś złego. W milczeniu pędziliśmy pustynnymi drogami. Otworzyłem drzwi sali puryfikacyjnej. Była ciemna i bardzo zimna. Ostrożnie wszedłem do pokoju, starając się niczego nie potrącić. Podniosłem lampę. Niewyraźne w słabym świetle ciało dziewczyny leżało w tej samej pozycji. Chłodne powietrze było skażone odorem rozkładu. Wszystkie świece w lichtarzykach były wypalone. Powoli obszedłem pokój, próbując wszystko dostrzec, co jest moją metodą, dzieliłem powierzchnie i przestrzenie na kwadraty, zapamiętywałem wszystko i szedłem dalej. Było tak, jak pamiętałem: skrzynie zamknięte, narzędzia na swoich miejscach, urny kanopskie na swoich półkach. Synowie Horusa patrzyli na mnie z góry. Poszedłem wzdłuż ściany z dekorowanymi, pustymi trumnami, trzymając wysoko lampę. Nagle odskoczyłem: jedna z nich była szeroko otwarta. Leżało w niej ciało, podparte jak w złym, strasznym żarcie. Czenri stał pionowo w trumnie, z otwartymi oczami i lekkim uśmiechem przyklejonym do bezkrwistej przystojnej twarzy. Przesunąłem przed nim lampę i uchwyciłem dziwny błysk w jego szeroko otwartych oczach. Przyjrzałem im się dokładnie. Szkło. Opuściłem lampę. Coś jeszcze stało na podłodze u jego stóp. Jedna urna kanopska. Cheti i ja podnieśliśmy go z niezmierzoną delikatnością i smutkiem i położyliśmy na stole. Nie mogliśmy na siebie patrzeć. Kilka godzin temu ten worek mięśni i kości był młodym mężczyzną, uroczym i obiecującym. W świetle zapalonych kolejnych lamp zbadałem każdy centymetr jego ciała. Poza przepaską biodrową był nagi, umyty, czysty. Okrutne czerwone i sine szramy w żółtym i szarym ciele jego nadgarstków i kostek oraz wokół talii i klatki piersiowej. Na czole
głęboki pas purpurowego otarcia. Musiał być mocno związany. Zażarcie walczył o życie. Na jego nozdrzach były plamki i małe łzy. Bałem się tego, co mogłem odkryć. Otworzyłem jego usta, teraz sztywne jak pułapka, i wyciągnąłem lepką czerwoną masę z jamy ustnej. To, co zostało z języka, było przeżutym kawałkiem mięsa, nierozpoznawalnym jako narząd mowy. Kontynuowałem, chociaż moim najgłębszym pragnieniem było wyjść z tego pokoju i iść dalej, a nie ciągnąć badanie, wiedząc, co znajdę. Oczywiste było, że żył, kiedy mu to wszystko robiono. Wszystko wskazywało na to, że doświadczył powolnej, potwornej i przerażającej agonii. Rozejrzałem się i dostrzegłem ponure przyrządy do mumifikacji, zawieszone w półmroku na swoich hakach. Przygotowałem się na najgorsze i zajrzałem do urny kanopskiej. W środku leżał jego mózg, poszarpany, porwany i już poznaczony sinymi plamami rozkładu, organ zazwyczaj wyrzucany przy mumifikacji, uwieńczony jego oczami, z krwawymi szczątkami tkanki. Z trudem mogłem w to uwierzyć. Ktoś go związał i gdy jeszcze żył, usunął mu mózg przez nozdrza, jakby już był martwy i gotowy do pogrzebu, używając do tego haków wiszących niewinnie na ścianie. Zrobiono to skrupulatnie, ze znajomością rzeczy. Zrobiono to w czasie, gdy byliśmy na przyjęciu, pijąc i rozmawiając. Zrobiono to w tym pokoju. Walczyłem, by utrzymać na wodzy swoje uczucia. Widziałem w życiu różne złe rzeczy. Wąchałem słodkawy odór palonych ludzkich kości i parujących wnętrzności wystających z rozprutego brzucha właśnie zamordowanego człowieka. Ale nigdy nie widziałem nic takiego, jak ten nieludzki czyn przeprowadzony z barbarzyńską precyzją. Nic już nie mogłem dla niego zrobić. Żadne modlitwy z Księgi Umarłych nie mogły go ustrzec od tego horroru. Pamiętałem, że kazałem mu trzymać się z tyłu. A teraz był martwy. Zamknąłem jego delikatne, zimne powieki, przykrywając dziwne, jasne szklane oczy. Razem z Chetim wyszliśmy z przerażająco zimnego pokoju i stanęliśmy na zewnątrz. Zaczynało świtać. Ptaki śpiewały.
15 Rozkazałem Chetiemu wrócić do kwatery głównej Medżaj i zameldować o morderstwie, a sam czekałem. Potrzebowałem trochę czasu w samotności, zanim zacznie się hałas i zamieszanie. Potrzebowałem pomyśleć, mimo że mój umysł był bardziej pusty i jałowy niż Czerwona Ziemia. Obraz tego, co uczyniono temu obiecującemu młodemu człowiekowi, zatrzymał bieg wszystkich myśli. Patrzyłem, jak budzi się ulica. Stary człowiek, szurając nogami, wyłonił się z ciemnego wejścia, niosąc dzban wody; podlał nią ostrożnie młode drzewko, które zapuściło korzenie w ziemię. Robił to niespiesznie. Później pozbierał jakieś śmiecie rozrzucone wokół drzewka, wyrzucił je dalej na ulicę i szurając, wrócił do miejsca swojego zamieszkania. Potem wzeszło słońce i pojawiło się więcej ludzi, opuszczających domy i udających się za swoimi codziennymi sprawami. Ogarnął mnie gniew - na siebie, że pozwoliłem, by ten młody człowiek zginął, na marnowanie życia, na obrzydliwą bezsensowność tego miasta, na czyste okrucieństwo tego, kto popełnił tę zbrodnię. Wiedziałem, oczywiście, że ten czyn był wymierzony we mnie. Było to równie celowe, jak strzała na łodzi. Ktokolwiek dopuścił się zbrodni, chciał, żebym wiedział, że zna każdy mój ruch. Chciał, abym wiedział również, że jestem pod ścisłą obserwacją oraz że mogą mi zrobić gorsze rzeczy, jeśli będą chcieli. Było w tym coś kpiącego, jakieś szyderstwo. Powoli i skrupulatnie niszczyli grunt autorytetu pod moimi stopami. Wkrótce zostanę rozbitkiem na maleńkiej wyspie całkowitej niepewności. Przybyłem do tego miasta, by prowadzić śledztwo w sprawie zaginięcia. Teraz musiałem również badać morderstwa. Mahu przybył, oczywiście. Ledwo na mnie spojrzał, wchodząc do
pokoju. Kiedy wyszedł, wyładował na mnie całą swoją furię. To było zawstydzające, naturalnie, w obecności innych ludzi, ale czułem się dziwnie odporny. Fakt śmierci Czenriego czynił jego krzyki oraz gniew nieistotnymi i daremnymi. Potem odjechał, rzucając ostrzeżenia i groźby. Mógłby poinformować Echnatona. Miałem to gdzieś. Chciałem wytropić i schwytać tego mężczyznę lub kobietę. Teraz kierowała mną prywatna zemsta. Chciałem wiedzieć, co za człowiek mógł zrobić drugiemu coś takiego. Czy ta osoba była potworem, czy ma serce i duszę, krew i emocje, jak inni z nas? Kiedy wszyscy sobie poszli, Cheti i ja usiedliśmy razem na chwilę, w milczeniu. - To najgorsza rzecz, jaką w życiu widziałem - powiedział w końcu Cheti. - Mamy dwa barbarzyńskie morderstwa na przestrzeni kilku dni. Nie ma powodu przypuszczać, że na tym poprzestaną. Mamy wszelkie powody, by sądzić, że są bezpośrednio powiązani z naszym śledztwem. Pójdziemy tym tropem. Kiwnął głową. - I nie pozostawiają śladów. - To nie do końca prawda. Sposób zadania śmierci opowiada historię. Musimy to rozgryźć. A kolejnym krokiem będzie wyśledzenie martwej dziewczyny. Mam pomysł. Powinniśmy popytać w wiosce rzemieślników. - Dlaczego tak uważasz? - Bo gdyby była ważną osobą, jej zniknięcie zostałoby zauważone, może nawet zgłoszone do tej pory. Ktoś w mieście mógłby powiązać ją z ofiarą morderstwa. I musimy się zatrzymać na chwilę. Chcę się zobaczyć z tą pokojówką, Senet. Dom był cichy, gdy do niego podjechaliśmy. Strażnicy wpuścili nas i czekaliśmy na pojawienie się Senet. Ukłoniła mi się nisko. - Czy możemy pomówić gdzieś na osobności? Zaprowadziła nas do przedsionka. Jak poprzednio, była nieskazitelnie ubrana, włosy zakryte, ręce ukryte w małych żółtych rękawiczkach. - Chcę ci coś pokazać. Proszę, nic nie mów. Tylko kiwnij, jeśli to rozpoznasz. Dobrze? Skinęła głową. Otworzyłem zaciśniętą dłoń i pokazałem jej skarabeusza. Strach raczej niż smutek zasnuł jej twarz. Jej ręce dygotały ze wstrząsu. - To nie tak, jak pan myśli. - Jej wielkie oczy nagle wypełniły się nadzieją. - Dlaczego nie powiedziałaś mi prawdy?
- O czym? - zapytała bez tchu. - To ten skarabeusz zaginął z biżuterii królowej? Próbowała szybko coś wymyśleć. - Proszę mi wybaczyć, ale nie wiedziałam, kim pan jest. To znaczy, kim pan naprawdę jest. - Masz na myśli to, że nie wiedziałaś, czy możesz mi za ufać? Jako Medżaj? Kiwnęła głową, wdzięczna, że powiedziałem to, czego ona nie mogła. - Muszę wiedzieć, czy masz cokolwiek do powiedzenia o tym skarabeuszu. Zerknęła na niego. - Proszę, niech mi pan powie, skąd pan go ma? - Nosił go ktoś inny. Inna kobieta. Wyglądała na zdziwioną. - Jak to możliwe? - zapytała, obracając go w dłoniach. - Nie wiem. Ale powiem ci, jeśli się dowiem. Kobieta, która go miała, kiedyś wyglądała bardzo podobnie do królowej. Zmagała się z przyjęciem do wiadomości tego, co powiedziałem. Kiedyś? - Ona nie żyje. Nie możemy jej zidentyfikować. Czy jest coś, co chciałabyś teraz mi powiedzieć? Nagle spojrzała przed siebie. - To miejsce jest pełne mroku. Wypowiedziała te słowa z nową pasją. - Co masz na myśli? - Ludzie to zwierzęta, nie sądzi pan? Królowa mówi, że większość ludzi ma dobre serca. Ale ja widzę ich twarze, kiedy się uśmiechają, kiedy mówią mądre rzeczy i kiedy śmieją się z cudzego nieszczęścia. Myślę, że w każdym z nas potworem jest język. - Dlaczego tak myślisz? - Ponieważ słowa łatwiej mogą zranić i zabić niż nóż. - Opowiedz mi więcej o tym skarabeuszu. Ujęła przedmiot delikatną dłonią, przechylając go w tę i z powrotem. - Widzę możliwość nowego życia. Obwieszczoną w wiecznym złocie. Żuk skarabeusz, najmniejsza z form życia, nieustannie się odradza. Zmartwychwstanie z podstawowych materii tego świata. Widzę słońce, z którego pochodzi wszelkie stworzenie, popychane ku nowemu życiu odnóżami żuka. Widzę tajemnicę potęgi Ra zawartą w kropce w jego środku. Jak dziecko w łonie. Widzę kobietę całkowicie zrównaną we wszystkim z bogiem słońce. Widzę, że był noszony jako symbol nadziei. Czuję, jak leży na ciepłej skórze, nad dobrym sercem. Nagle wygięła się, jakby w paroksyzmie straszliwego smutku, i zaszlochała, jej ciało dręczyły przytłaczające emocje. Cheti i ja
popatrzyliśmy na siebie, zaskoczeni. Potem jej męka się skończyła i ogarnął ją spokój. Ciszę, która zapadła, wypełnił lekki dźwięk pluskania, gdy rzeka spotykała się z kamieniami tarasu. Z pochyloną głową czekała na moją odpowiedź. - Dobrze to powiedziałaś - odezwałem się. - Nic nie zostanie zapomniane. Odwróciłem się, by wyjść, ale wyciągnęła do mnie rękę, zanim przeszedłem przez drzwi. - A co z dziećmi? Jestem pewna, że są nieszczęśliwe bez matki. - Gdzie one są? - Zabrano je do ich babki. To, że wyglądała na przestraszoną, że mi to wszystko powiedziała, sprawiło, iż zapragnąłem się dowiedzieć, co sądzi o tym rozwiązaniu. - Będę musiał porozmawiać z nimi wszystkimi. Czy chcesz, abym przekazał im jakąś wiadomość, gdy je zobaczę? - Proszę, powiedz im, że czekam na nie w domu.
16 Osiedle rzemieślników leży na wschód od centrum miasta. Dopóki się dało, jechaliśmy drogą. Ra, w pełni jego chwały - o wiele za dużo tej chwały jak dla mnie - prażył bezlitośnie w zenicie. Nigdzie nie można było znaleźć ulgi. Wszystkie cienie uciekły do właścicieli. Cheti podniósł parasol, by chronić nasze głowy, i ruszyliśmy, dzieląc minimalną ulgę, którą dawał drżący mały krąg cienia. Różne inne dróżki krzyżowały się z naszą ścieżką, rozchodząc się promieniście w stronę wschodniej pustyni, niektóre wiodły do pustynnych ołtarzy, inne do grobowców skalnych i posterunków straży. Zmęczeni młodzi ludzie stali jak słupki cienia na skrzyżowaniach, a od czasu do czasu mogliśmy dostrzec malutkie figurki stojące na warcie na punktach granicznych połyskującego terytorium miasta zarówno, jak się wydawało, by zatrzymać w nim ludzi, jak również zapobiec wtargnięciom zabobonnych duchów i barbarzyńców z Czerwonej Ziemi. Wskazałem ich Chetiemu. - Najgorsza robota ze wszystkich - powiedział. - Są na zewnątrz przez cały dzień, za całe schronienie mając małą trzcinową budkę. Strzegą także grobowców wykuwanych w wyższych partiach wzgórz. - Wskazał odległe klify, białe, czerwone i szare, a ja ocieniłem oczy, próbując je dostrzec. Wydały mi się całkowicie pozbawione ludzkiej obecności. - Pracują teraz jakoś wewnątrz skały. W rzeczywistości im głębiej, tym jest goręcej. - Jak wiele grobów zbudowano? - Nie wiem. Wiele, jak sądzę. Ludzie, których na to stać, wkładają dużą część swojego majątku w te projekty. - Czyli muszą uważać, że warto w to zainwestować? Muszą sądzić, że zostaną tutaj i będą tutaj pogrzebani? - Tak, ale także chcą, by uważano, że tak sądzą.
Takie zmartwienia mają bogaci. To obsesyjne marzenie o życiu pozagrobowym czasem jest dla mnie uderzająco śmieszne. Wszyscy znikniemy w wielkim świetle słońca, jak powódź znika z pól, nie zostawiając po sobie nic, poza naszymi dziećmi. I one z kolei znikną z życia. Wiem, jak cyniczny wydaję się innym, kiedy jestem taki jak teraz. Śmierć Czenriego wtrąciła mnie w ten mroczny stan umysłu. Pamiętałem wersy starego wiersza: Co zostało dziś z ich miejsc? Ściany skruszyły się Nie zostało po nich śladu Jakby ich nigdy nie było Nie nadeszła jeszcze pora odpoczynku i mieliśmy trochę czasu do zabicia, zanim robotnicy nie wrócą na swój południowy posiłek. Napięcie po śmierci Czenriego tkwiło jeszcze głęboko w moich kościach i wiedziałem, że jedynym lekarstwem było działanie, więc zdecydowałem się obejrzeć kamienie graniczne ustawione wzdłuż wschodniej krawędzi miasta. Cheti nie był zbyt chętny. - Nie sądzisz, że jest zbyt gorąco, by się tam wspinać? Zignorowałem go, ująłem lejce i pojechaliśmy. Cheti trzymał parasol nad moją głową. Po upływie może piętnastu minut podążania ledwie widocznym teraz szlakiem opuściliśmy rydwan, przeszliśmy przez rozciągający się przed nami posępny teren, w końcu wspięliśmy się na kilka skał i znaleźliśmy się u stóp wielkiego nowego kamienia granicznego wykutego w litej skale, flankowanego przez figury Echnatona i Nefretete przyglądających się swojej nowej ziemi. Obficie się pociłem; szatę na plecach miałem przemoczoną. Każdy z nas pociągnął łyk chłodnej wody z butelki Chetiego, którą przezornie zabrał ze sobą. Potem zacząłem studiować inskrypcję i powoli ją odczytywać: Całe Achetaton należy do mojego ojca, Atona, dającego życie wieczne - wzgórza, wyżyny, bagna, nowe ziemie, jeziora, świeże ziemie, pola, wody, miasta, brzegi, ludzie, stada, gaje i wszystko, za przyczyną mojego ojca, Atona, będzie istniało wciąż i wiecznie. - To obejmuje praktycznie wszystko - powiedział Cheti, patrząc z naszego nowego punktu obserwacyjnego.
Usiedliśmy razem w małym cieniu i spoglądaliśmy na szeroką i płytką równinę. W sporej odległości mogliśmy dostrzec rzekę połyskującą poprzez liście drzew i miasto, białe i suche jak mąka, wzdłuż jej bujnych zielonych brzegów. Wyglądało nierealnie, jak miraż. Sztandary na świątyniach zwisały bez życia w południowej ciszy. Nowe pola - jęczmień, pszenica, warzywa - mozaika zieleni i żółci, inkrustowały zakurzoną czerń żyznej ziemi. Po drugiej stronie rzeki, poza granicą ziem uprawnych zachodniego brzegu, migotały oślepiające złudzenia Czerwonej Ziemi. Ocieniłem oczy, ale niczego tam nie mogłem dostrzec. Zapytałem Chetiego - Podoba ci się tutaj? Patrzył na krajobraz. - Jestem szczęśliwy. Mam dobre stanowisko. Jesteśmy dość bezpieczni. Dbamy o siebie nawzajem. Kupiliśmy trochę ziemi. - Masz dużą rodzinę? - Mam żonę. Mieszkamy z moim ojcem i dziadkami. - Ale nie macie jeszcze dzieci? - Staramy się. Ale jak dotąd... - umilkł. - Potrzebuję syna. Jeśli nie spłodzę syna, nie będziemy mogli kontynuować rodzinnych związków z Mahu i Medżaj. Żona wierzy w czary i zaklęcia. Chodzi do jakiegoś znachora, który wmówił jej, że mieszanka esencji kwiatowych, nietoperzowego gówna, pełni księżyca i kilku ofiar przyniesie nam chłopca. Ona nawet twierdzi, że problem może tkwić we mnie. - Popatrzył spode łba i potrząsnął głową. - Mahu zaproponował, że zarekomenduje nas lekarzowi pałacu. Komuś, kto naprawdę zna się na tych rzeczach. Ale baliśmy się zobowiązań. Zdecydowałem się odpłacić mu równą szczerością. - Ja mam trzy dziewczynki. Tanefert, moja żona, odchodziła od zmysłów przed urodzeniem Sachmet. Byliśmy bardzo podenerwowani, zamartwialiśmy się każdym znakiem. Ona nie jest szczególnie przesądna, ale pewnej nocy znalazłem ją sikającą do dwóch naczyń, w jednym była pszenica, a w drugim jęczmień. Zapytałem: „Co robisz?” A ona odpowiedziała: „Zamierzam zobaczyć, które wyrośnie jako pierwsze, i wtedy będziemy wiedzieli, czy będzie chłopiec, czy dziewczynka”. Żadne z nich tak naprawdę nie wyrosło, chociaż ona przysięgała, że jęczmień był wyższy, więc spodziewaliśmy się chłopca. Potem urodziła się Sachmet, wrzeszcząca, śliczna i cała jej. Usłyszałem krzyk. Dwóch młodych strażników gapiło się na nas ze skał poniżej. Ostrożnie zeszliśmy na dół. Obaj byli młodzi, mieli może po siedemnaście lat, obaj najwyraźniej znudzeni, nie mając przez cały dzień nic do roboty poza rzucaniem kamieniami, marze-
niem o kobietach i czekaniem na koniec niekończącej się zmiany. - Co wy robicie tam na górze? Pokazałem im moje pozwolenia. Spojrzeli na nie zezem. Niepiśmienni. - Jesteśmy Medżaj - powiedział Cheti. Natychmiast się wycofali. Wróciliśmy z nimi wzdłuż ścieżki do ich małej chatki, gdzie siedzieli lub spali na trzcinowych matach. Wydawała się nie pasować tutaj w kontekście silnych deklaracji na steli granicznej. Oparli swoją broń - dwie prymitywne włócznie - o ścianę przy drzwiach. Mieli baryłkę wody, dzbanek oleju, kilka cebul i połamany, chociaż świeży bochenek jęczmiennego chleba na półce. Zapytali, skąd jestem. Kiedy powiedziałem, że z Teb, jeden z nich stwierdził: - Pewnego dnia zamierzam tam się udać. Zaryzykować. Słyszałem, że są wspaniałe. Dużo się dzieje. Przyjęcia. Święta. Dużo miejsc pracy. Życie nocne... - Drugi niepewnie przestępował z nogi na nogę, nie chcąc spojrzeć nam w oczy. - To wspaniałe miejsce - powiedziałem. - Ale surowe. Uważaj na siebie, kiedy tam dotrzesz. - Zamierzamy tam pojechać, tak czy siak. Cokolwiek, byle wyrwać się z tej przeklętej dziury. - Jego cichy kolega spojrzał na niego, zaniepokojony szczerością przyjaciela. Tamten, ośmielony, kontynuował. - Zamierzamy wstąpić do nowej armii. To było dla mnie coś nowego. Jaka nowa armia? - Jest tylko jedna armia - powiedziałem ostrożnie. - Armia króla. - Jest nowy człowiek, który tworzy oddziały. On widzi rzeczy inaczej. Zamierza sprawić, że coś się zacznie dziać. - A jak ma na imię ten nowy człowiek? - Horemheb - odpowiedział z szacunkiem, a nawet odrobiną strachu. Potem z sąsiedniego posterunku granicznego dobiegł nas cichy okrzyk; chłopcy unieśli ręce w pozdrowieniu i odkrzyknęli. Zostawiliśmy ich tam, krótko się pożegnawszy, i pojechaliśmy w kierunku osiedla. - Czy słyszałeś o tym Horemhebie? - zapytałem Chetiego. Wzruszył ramionami. - Wielkie Zmiany otworzyły wiele nowych dróg do władzy ludziom spoza elit. Słyszałem jego imię; poślubił siostrę królowej. To była nowa informacja. Nowa armia człowieka, który wżenił się ambicjonalnie w rodzinę królewską. - A więc będzie uczestniczył w święcie? - Będzie zobowiązany to uczynić.
Myślałem o tym wszystkim, kiedy z klekotem przemierzaliśmy szutrową drogę. - Gdzie jest siostra królowej? - Nie mam pojęcia. Mówią, że jest trochę dziwna. - Co masz na myśli? - Słyszałem, że kiedyś przez rok płakała. I że rzadko się odzywa. - Ale i tak ją poślubił? Cheti znowu wzruszył ramionami. Wyglądało na to, że to jego zwyczajowa odpowiedź na problemy tego świata. W przeciwieństwie do wyszukania i olbrzymiej skali głównego miasta, miejsce, gdzie osiedlili się rzemieślnicy, było proste, funkcjonalne i pospiesznie zbudowane. Było tu kilka surowych ołtarzy i małe kaplice wzniesione dookoła grubego muru otaczającego, wykonanego z cegły mułowej, pomiędzy chlewikami, stajniami i wychodkami; życie codzienne toczyło się niezależnie w tych kaplicach, zwierzęta pożywiały się, a kobiety piekły chleb w piecach. Cheti i ja weszliśmy przez bramę. Domy wydawały się być mniej lub bardziej identyczne: mały dziedziniec biegł wzdłuż całej fasady każdego domku, pełnego zwierząt i naczyń zasobowych, dalej był wyższy, przewiewniejszy główny pokój i mniejsze pomieszczenia z tyłu. Budowniczowie tych jednakowych chatek nie zdołali dodać schodów na dach, więc ich mieszkańcy, gdziekolwiek mogli znaleźć dostęp, zbudowali własne zygzakowate konstrukcje ze znalezionego starego drewna. Podobnie jak w Tebach, dachy były ważną częścią domu. Stawiano tam kratownice i suszono na nich winogrona, owoce i warzywa. Domy ustawiono w równoległych rzędach, tworząc wąskie uliczki, które dodatkowo zwężały sterty towarów, materiałów i śmieci. Prosiaki, psy, koty i dzieci kręciły się pod naszymi nogami, kobiety krzyczały do siebie przez uliczki, kilku sprzedawców zachwalało swój towar. Włóczędzy w cuchnących szmatach, kalecy o gnijących kończynach i pozbawieni nadziei bezrobotni siedzieli na tyłkach w cieniu. Musieliśmy wywalczyć sobie drogę między obładowanymi mułami i stadami ludzi. Kontrast z eleganckimi zielonymi przedmieściami był obezwładniający i, przyznaję, po raz pierwszy od kilku dni poczułem się jak w domu. Dobrze było wrócić wśród interesy, chaos i bałagan normalnego życia, z dala od mających wysokie ambicje sztucznych dzielnic władzy. Kilka dobrze skierowanych pytań i Cheti poprowadził nas do drzwi domu nadzorcy. Zapukałem w nadproże i zajrzałem do ciem-
nego wnętrza. Wyglądający na prostaka olbrzym o groźnej, szczeciniastej jak ściernisko twarzy spojrzał na nas od stołu. - Czy nie mogę przynajmniej obiadu zjeść w spokoju? Czego, do diabła, chcecie? Wszedłem do niskiego, gorącego pokoju i się przedstawiłem. Chrząknął i niechętnie zaprosił mnie, bym usiadł na niskiej ławie. - Nie stój, gapiąc się, kiedy ja jem. To niegrzeczne. Cheti został za drzwiami. Usiadłem i przyjrzałem się mu. Typowy budowlaniec, który osiągnął sukces: wydatny brzuch spoczywający na potężnym kośćcu, złoty naszyjnik wokół grubego karku, wielkie ręce, które pracowały ciężko przez całe życie, połamane kwadratowe paznokcie tkwiące w silnych, krępych palcach, ozdobionych dużą ilością taniego złota, którymi rwał chleb z potrzeby, a nie dla przyjemności. Jadł zachłannie, mechanicznie, używając wszystkich pięciu palców, pożywiając się jak zwierzę. Za nim, zza kurtyny oddzielającej pokój od kuchni wyglądały twarze kobiety i dziewczynki. Kiedy spojrzałem w ich stronę, popatrzyły na mnie jak bezpańskie koty, a potem zniknęły. Pokazałem mu pełnomocnictwa. Był w stanie je przeczytać, jak wielu rzemieślników, ponieważ musieli rozumieć plany i przepisy budowlane oraz wykuwać hieroglify. Dotknął królewskiej pieczęci i chrząknął podejrzliwie oraz, chociaż starał się to ukryć, z niepokojem. - Co osoba z pełnomocnictwem od samego króla szuka w takiej norze? - Przepraszam, że przeszkadzam w odpoczynku, ale potrzebuję pańskiej pomocy. - Jestem zwykłym budowniczym. Jaką pomoc mogę zaofiarować człowiekowi takiemu jak pan? Czy którejś z tych tresowanych małp, które uchodzą za naszych panów i władców? Spodobała mi się jego odwaga i pogarda. Odrobinę się odprężyliśmy. - Szukam kogoś. Dziewczyny. Zaginionej dziewczyny. Nie przestając posilać się łapczywie, zapytał: - Dlaczego więc szuka pan tutaj? Nikogo tu nie obchodzą zaginione dziewczyny, raczej są zadowoleni, że się od nich uwolnili. Nie powinien pan pytać w mieście? - Mam podejrzenie, że jej rodzina może mieszkać tutaj. Popchnął chleb w moją stronę. - Głodny? Ułamałem kawałek i żułem powoli. Zapomniałem, że nic dziś nie jedliśmy. - Opowiedz mi o tej zaginionej dziewczynie - powiedział.
- Była młodą kobietą. Piękną. Mogłaby zajmować jakąś pozycję w mieście. Wytarł ręce i twarz. - Nie za wiele na początek, no nie? - Ktoś może tęsknić za taką dziewczyną. - Jaki miała kolor oczu? Opisz mi jej twarz. - Jej twarz nie istnieje. Ktoś ją zatłukł. Spojrzał na mnie, gwizdnął i powoli potrząsnął głową, jakby ta informacja udowodniła jego teorię na temat świata. Potem poderwał się gwałtownie i pokazał gestem drzwi. - Chodźmy. Tłum na wąskiej uliczce szybko się rozdzielił, pozwalając nam przejść; tego człowieka szanowano i bano się go. Był nadzorcą, miał władzę nadawania i odbierania przywilejów, pracy i wymierzania sprawiedliwości. Na swoim terenie był potężny jak sam Echnaton. Wyszliśmy na jedyną otwartą przestrzeń w wiosce, ocienioną barwnymi lnianymi tkaninami, które rzucały cienie na brudne klepisko i ławy, ustawione na całej długości terenu. Setki robotników z całego imperium, od Nubii po Arzawę, od kraju Hetytów do Mitanni, siedziały, rozmawiając, krzycząc, a nawet śpiewając we własnych językach. Wszyscy posilali się szybko, częstując się z wielkich naczyń ustawionych przy ławach. Młodzi wartownicy spod kamienia granicznego spóźnili się na posiłek. Kobiety uwijały się tam i z powrotem, podając gęste piwo jęczmienne w misach. Hałas i gorąco były niewiarygodne. Nadzorca stanął na początku centralnej ławy. Stuknął trzy razy drewnianą laską, symbolizującą urząd, i natychmiast zapadła cisza. Wszystkie głowy zwróciły się w jego kierunku, z uwagą, ale chętne wrócić z powrotem do jedzenia. - Mamy ważnego gościa - oznajmił - i on chciałby wiedzieć, czy czyjaś dziewczyna nie zaginęła. Rozległ się krótki wybuch śmiechu, ale szybko zamarł, gdy nadzorca znowu głośno stuknął laską. Wszyscy popatrzyli na mnie, by zobaczyć, kto zadaje takie pytania i dlaczego. Wiedziałem, że powinienem się odezwać. - Mam na imię Rahotep, tebański Medżaj. Prowadzę śledztwo w zagadkowej sprawie. Nikt tutaj nie zrobił nic złego, ale jest dla mnie bardzo ważne, by znaleźć rodzinę zaginionej dziewczyny. Sądzę, że pracowała w mieście, ale pochodziła stąd, spomiędzy was. Dlatego pytam, czy ktoś zna rodzinę, która może niepokoić się o córkę lub siostrę? - Ludzie patrzyli na mnie. - Wszystko, co mi powiecie, będzie traktowane poufnie. Zapadła całkowita, wroga cisza. Nikt się nie poruszył. Potem po-
woli wstał młody człowiek siedzący z tyłu. Zaprowadziłem go do ławy z dala od tłumu. Nadzorca pozwolił nam porozmawiać, zaznaczając: - Chcę migiem mieć go z powrotem w pracy. Usiedliśmy naprzeciwko siebie. Nazywał się Paser. Miał twardą, zwartą, wyrobioną sylwetkę wykwalifikowanego robotnika, w jego włosach uwiązł biały pył, pokryte odciskami dłonie miały szorstkość kamienia, który był mu najlepiej znany - lepiej niż ciało żony, lepiej niż własne dzieci - dotykał go przez całe życie. Ale spoglądał na mnie oczami, które zdawały się być inteligentne; być może nie mądre, nie to, ale myślące i niezależne. - Powiedz mi coś o sobie, proszę. Spojrzał podejrzliwie. - Co chciałby pan wiedzieć? Dlaczego pan tu wypytuje? - Dlaczego odpowiedziałeś na moje pytanie? Popatrzył w dół, splatając grube palce. - Mam siostrę. Na imię jej Seszat. Dorastaliśmy w Sais, w zachodniej Delcie, ale miasto podupadło; nic do roboty przez cały dzień poza przesiadywaniem i czekaniem na pracę, która nigdy się nie pojawiała. Przyjechaliśmy zatem tutaj, modląc się o znalezienie zatrudnienia. Mieliśmy szczęście. Kiedy tu przybyliśmy, ojciec i ja znaleźliśmy pracę na budowie, ponieważ nadzorca jest kuzynem mojego ojca, a Seszat trafiła do haremu pałacowego. Cheti i ja wymieniliśmy szybkie spojrzenia. W końcu interesujący związek. - Kiedy widziałeś ją po raz ostatni? - Wolałbym nie mówić. - Dlaczego? Zawahał się. - Nic z tego, co nam powiesz, nie wyjdzie poza te mury. - Jesteś Medżaj. Dlaczego miałbym ci zaufać? - Bo musisz. Nie miał za dużego wyboru i w końcu powiedział: - Pracowałem przy budowie nowych biur w haremie pałacowym. Czasami mogliśmy ze sobą porozmawiać. Znajdowaliśmy zaciszny kąt na kilka chwil... - przerwał. - Widywaliśmy się kilka razy w tygodniu. Umawialiśmy się. Ale ostatnim razem ona się nie pojawiła. Myślałem, że może jest zajęta. Zawsze, w każdym tygodniu, posyłała coś naszym rodzicom. Ale w tym tygodniu... - Potrząsnął głową. - Gdzie ona jest? Zabrał mnie do domu rodziców. Szurali niezgrabnie nogami, niepewni, czy powinni usiąść, czy stać w mojej obecności. W tylnym pokoju pracowali dziadkowie. Kiwnęli głowami uprzejmie i wrócili
do swoich zajęć. Z zadowoleniem zauważyłem, że starzy bogowie wciąż byli wystawieni w domowej kapliczce: amulety Besa i Tauret oraz figurki Hathor - stare bóstwa opiekuńcze rodziny, płodności i święta. Ikonoklazm nowej religii nie podbił jeszcze tego małego domku. Ojciec, człowiek w średnim wieku, zaczął mówić o córce, jego skarbie: jak dobrze sobie radzi, o tym, jak jej uroda i wdzięk dały jej szansę na nowe życie w haremie pałacowym. Jego duma. Jego radość. Ich świetlana przyszłość. Przez cały czas, chociaż nie mogłem mieć pewności, czułem w kościach, że córka tego człowieka leży na stole martwa, potraktowana brutalnie, zniszczona dla wieczności. Widziałem matkę przy zasłonie, jej twarz zakłopotaną i zmartwioną moją obecnością i tymi pytaniami. Ale nie miałem dowodu, a po to tu przyszedłem. Nie mogłem kierować się emocjami, nie teraz. - I od jakiegoś czasu nie macie od niej wiadomości? - Nie, ale jest zajęta, wie pan. Nie możemy tego oczekiwać. Bez wątpienia pracuje zbyt ciężko! Każą im ciężko pracować, wiem. Ojciec uśmiechnął się niepewnie. - Muszę zadać panu osobiste pytanie. Czy córka ma jakieś znamiona? Jakieś znaki na ciele? Ojciec wyglądał na zakłopotanego. - Znamiona? Nie wiem. Dlaczego przyszedł pan tutaj i zadaje te wszystkie pytania? Dlaczego oficer Medżaj siedzi w moim domu, wypytując o moją córkę? Wyglądał na przerażonego. - Mam nadzieję ją odnaleźć. - Jeśli jej pan potrzebuje, dlaczego nie pójdzie pan do haremu pałacowego i tam o nią nie spyta? - Ponieważ obawiam się, że jej tam nie ma. Prawda zaczęła im świtać. Matka stała, oniemiała i nieruchoma jak posąg przy wejściu do pokoju. Powoli wskazała na swój brzuch. - Ma bliznę, w kształcie małej gwiazdy. Tutaj. ***
Opuściłem ten dom w ciszy, z której, jak wiedziałem, miał się nigdy nie podnieść. Szczupła twarz ojca była zdruzgotana, jakbym uderzył w nią kamieniem, z wyrazem zdziwienia, dlaczego przyszedłem do jego domu, by zrujnować pociechę jego starości. Prawdziwe było to, jak matka nie chciała w to uwierzyć. Gorycz syna, która z czasem miała zmienić się w czystą nienawiść do bogów za to, że pozwolili bezlitośnie zniszczyć niewinne życie. Powiedziałem im tylko, że została zamordowana; zabrakło mi odwagi, by powiedzieć
resztę. Ale przyrzekłem, że ciało zostanie im wydane, by mogli mu urządzić właściwy pogrzeb. Wszystkim, co byłem w stanie im zostawić, poza cierpieniem, był skarabeusz. Mogłem mieć tylko nadzieję, że pokryje koszty godnego pochówku i niezbędnych rytuałów. A poza tym byłem ciekaw, czy należał do dziewczyny. Przynajmniej tyle mogłem zrobić, aby mieć pewność, że nie zostawią jej, by zgniła w jakimś pustynnym grobie, nie po tym, co ona i jej krewni już wycierpieli. Wyjechaliśmy z cichej teraz wioski. W końcu przerwałem ciszę. - Przynajmniej mamy odpowiedź, Cheti. Wiemy, że coś wiemy. - Związek martwej dziewczyny z haremem pałacowym. - Właśnie. Zabierz mnie tam teraz. Będę musiał porozmawiać ze wszystkimi. - Mamy nasze pełnomocnictwa, ale najpierw będziemy musieli poinformować zarząd haremu. Westchnąłem. Czy nic nie mogło być proste? - Nie ma czasu do stracenia. Chodź, idziemy. Cheti wił się jak dziecko przyłapane na kłamstwie. - Co? - Może zapomniałeś? Zaproszenie? Wtedy do mnie dotarło. Od Mahu. Na polowanie. Dziś po południu. Przekląłem swoją głupotę, która kazała mi je przyjąć. - Oto mamy pierwsze osiągnięcie w ostatnich dniach, a ty sądzisz, że zamierzam marnować czas na polowanie? Z Mahu, właśnie z nim? Cheti wzruszył ramionami. - Przestań wzruszać ramionami! Jedziemy od razu do haremu pałacowego. Cheti wyglądał nieswojo, ale zrobił, jak rozkazałem, i pojechał do miasta. Wjeżdżaliśmy właśnie na przedmieścia, gdy nagle z przeciwnej strony ulicy, jakby znikąd, pojawił się Mahu na swoim rydwanie. Jego brzydki pies, jak najbardziej oczywisty symbol ludzkiej duszy, jaki kiedykolwiek widziałem, stał obok niego z łapami opartymi o ramę. Odwróciłem się do Chetiego, wściekły. - Powiedziałeś mu, dokąd jedziemy? - Nie! Nic mu nie powiedziałem. - Cóż, pracujesz dla niego i oto się zjawia, dokładnie w chwili, gdy w końcu wpadliśmy na jakiś trop. To wygląda na dziwny zbieg okoliczności, nie sądzisz? Cheti już miał się odgryźć, kiedy Mahu wrzasnął do mnie: - W
samą porę na polowanie! Jestem pewien, że nie zapomniałeś. Szarpnął ostro lejcami i ruszył do przodu.
17 Uczestnicy polowania zebrali się przy głównym molo w tej części rzeki - długiej, wąskiej konstrukcji ze świeżo położonych drewnianych kłód na wspornikach ze stert kamieni i drewna, zbudowanej na około pięćdziesiąt kubitów od lądu i na około pięćset kubitów długiej. Rozładowywano kilka barek towarowych, wiozących kamienne bloki, a pękaty, zatłoczony prom podniósł żagle, wioząc przez rzekę, ze wschodniego na zachodni brzeg, swój ładunek ludzi, dzieci, zwierząt i trumien. Ale z drugiej strony o tej porze popołudnia były tu także łodzie wycieczkowe - jedna, szczególnie elegancka, z dwupiętrową kabiną, jakiej nie widziałem wcześniej - i złożonymi, umieszczonymi w uchwytach masztami. Między nimi pływało wiele mniejszych jednostek z małymi żaglami z płótna lnianego, barwionego na różne odcienie niebieskiego i czerwonego. Dzwonki i dźwięki prowadzonych rozmów i śmiechu dzwoniły i śpiewały na płynących wodach. Odgłosy pochodzące z grupy myśliwych były zupełnie inne. Były stanowcze, męskie, zmagające się z panującą ciszą, z wyczuwalnym napięciem. Typowa grupa młodych mężczyzn z elitarnych rodzin oraz garstka oficerów Medżaj. Wszyscy dumni i pełni męskości, stojący na tylnych łapach, podnieceni i agresywni. Cheti próbował znowu mnie przekonać, że nie miał nic wspólnego z interwencją Mahu. Nie mogłem w to uwierzyć. - Zaczynałem ci ufać - powiedziałem i poszedłem w kierunku grupy mężczyzn. Czułem, że moje stopy są ciężkie, jakby wciągał je muł rzeczny. Wpadłem w pułapkę protokołu akurat wtedy, gdy powinienem podążać nowym tropem. Mahu przedstawił mnie. - Cieszę się, że mogłeś do nas dołączyć - dodał, z ciężkim sarkazmem. Ten człowiek sprawiał, że wszystko, co mówił, brzmiało jak groźba.
- Dziękuję za zaproszenie - odpowiedziałem z tak nikłym entuzjazmem, jak tylko potrafiłem. Zignorował mnie. - Słyszałem, że myszkowałeś w okolicy wioski robotników. W twoich rękach spoczywa sprawa zaginionej kobiety i martwego oficera. Czas mija. Nie zamierzałem mu dawać czegokolwiek. - To zaskakujące, jak rzeczy pozornie ze sobą niezwiązane, niepołączone z niczym innym są w rzeczywistości głęboko powiązane. - Doprawdy? Możesz teraz głębiej połączyć twój cel z lecącą kaczką, jeśli nie z czymś innym. - Pozostali mężczyźni wybuchnęli protekcjonalnym śmiechem. Spojrzałem dookoła na zebrane twarze. Na wszystkich widniała, mniej lub bardziej udana, imitacja lwiego uśmiechu Mahu. Wszyscy mieli na sobie komplet sprzętu myśliwskiego, jakby wybierali się na bal przebierańców. Ich mięśnie wyglądały na efekt próżności, nie pracy. Polowanie było dla nich hobby, rozrywką. Konieczność, ta prosta i prawdziwa bogini, nigdy ich nie odwiedziła. Padające pod kątem promienie słońca podkreślały cienie na ich wyniosłych twarzach. Byli tu ważni urzędnicy, potomkowie wielkich rodów, wszyscy należeli do elity rządzącej. Chociaż nie ukrywam wrogiego nastawienia do Wielkich Zmian, nawet ja muszę przyznać, że otworzyły nowe możliwości awansu szerszemu spektrum społecznemu. Ludziom takim, jak ja. Pochodzę z tak zwanej zwykłej rodziny. Jednak to słowo wydaje się nieadekwatne do prawdy, którą zawiera: ludzi dbających o siebie nawzajem, improwizujących sposoby na przetrwanie, by móc korzystać z przyjemności, by żyć godnie. Rodziny z elity, syn po ojcu, ojciec po dziadku, dzierżą urzędy ziemskiej władzy i zamknięte magazyny bogactw naszej ziemi od tak dawna, jak czas przecieka przez zegar wodny. Trzymają się tego, jakby mogło ich to ochronić przed wszystkim. I prawdę mówiąc, tak jest - chroni ich przed biedą, większością rodzajów strachu, niedostatkiem, ograniczeniem lub zniszczeniem perspektywy możliwości życiowych, przed bezsilnością, upokorzeniem, głodem. Jednak nie przed cierpieniem i podatnością na zranienie, które nas dotykają, jako niezbędny element bycia człowiekiem. Mahu przerwał moje rozmyślania, jakby w nich czytał. - Cóż, czas ucieka. Zapraszam do łodzi. Owocnego polowania. Podeszliśmy do grupy łodzi z trzciny papirusowej. Służący stali w gotowości, by pomagać nam w polowaniu, własne jednoosobowe
łódeczki mieli już przygotowane. Dorastałem żeglując takimi jednostkami - tak prostymi i tak eleganckimi. Dobraliśmy się w pary. Cheti pojawił się u mego boku, wyglądając na zaniepokojonego, ale gdy chciał wsiąść do łodzi ze mną, jeden z mężczyzn z grupy zatrzymał go z szorstkością, która zdumiała nas obu. Ale nie życzyłem sobie, w żadnym razie, kolejnej godziny z Chetim jęczącym mi do ucha. Nieznajomy przedstawił się jako Hor. Miał ze sobą kota na skórzanej smyczy. Zwierzak wskoczył od razu na dziób łodzi i usiadł, myjąc sobie prawą przednią łapę, spoglądając przy tym na mnie wyczekująco, krytycznie. Hor, który nie wydawał się być zainteresowany konwersacją, wyjął z płóciennego pokrowca wspaniały łuk. Sprawdził naciąg cięciwy za pomocą pierścienia kciukowego. Dobrej jakości nici prawdopodobnie sześćdziesiąt dla broni tej jakości - były zgrabnie połączone na każdym końcu pętlą z ciasno skręconego ścięgna wspaniały sposób, by uniknąć ich strzępienia. W drewnianym etui znalazłem rzeźbiony bumerang, którego mogłem użyć, bo, rzecz jasna, nie przyniosłem ze sobą żadnej broni. Była także obciążona sieć i włócznia w pudełku, na wypadek gdybyśmy upolowali coś większego. Wszystko prymitywne i nawet w przybliżeniu nie tak potężne jak wyszukany i kosztowny łuk. Kiedy tylko Mahu dał sygnał i wyruszyliśmy w ciszy na szeroką rzekę, spokojną i falującą jak sztandar w lekkiej bryzie, w kierunku trzcinowych bagien położonych dalej wzdłuż rzeki na północ od miasta, już rozpaczliwie pragnąłem, by polowanie się skończyło. Kot stał na dziobie opanowany i czujny, zahipnotyzowany odległymi piosenkami i ukrytymi nawoływaniami bagien. Wkrótce miasto zniknęło za szerokim, porośniętym drzewami zakrętem rzeki. Wschodnie klify, gdzie powstawały grobowce, wyrosły po naszej prawej stronie, formując wysoką naturalną barierę dla biegu rzeki, ale po zachodniej stronie rzeka rozszerzała się i spłaszczała w wodne rozlewisko i gęste, mroczne zarośla papirusowe. Ptaki wykrzykiwały swoje ostrzeżenia, szybując, zataczając kręgi wysoko w powietrzu. Łódki cicho, jedna po drugiej, wpływały w wysoki, stojący bez ruchu trzcinowy gąszcz i znikały. Odpychałem się, próbując płynąć śladem innych, ale trudno było utrzymać wzrok na jednym poziomie między połyskującymi pionowymi trzcinami. Kot myśliwski stał na czterech łapach, krążąc po swoim małym terytorium na dziobie, unosił głowę, węsząc w powietrzu. Hor wstał, przygotowując swój łuk i spoglądając z niepokojem w trzciny, jakby czegoś szukał. Obejrzałem się i w przelocie dostrzegłem Chetiego, w znacznej od nas odległości.
Starał się płynąć naszym śladem. Zwolniłem tempo. Podniósł rękę, próbując dać mi znak, ale potem znowu zniknął w gęstych trzcinowych zaroślach. Hor rzucił opryskliwie: - Nie trać tempa. Nie chcemy przegapić zabawy. Spojrzałem w dół, by upewnić się, że sieci i bumerang są pod ręką. Nagle wypłynęliśmy na polanę wśród trzcin, gdzie wszystkie inne łódki balansowały w swoich własnych odbiciach, które rozciągały się i falowały, a potem uspokoiły. Zobaczyłem Mahu, stojącego w swojej łodzi, obserwującego trzciny i niebo. Panowała cisza. Wszyscy nasłuchiwali. Potem rozległ się dźwięk kołatek, okrzyki nagonki i wieczorne niebo wypełniło się odgłosem tysięcy ptaków wzbijających się w niebo. Wszyscy naraz chwycili swoje bumerangi, dziesiątki z nich poleciały w stronę pandemonium nagle spłoszonego stada, a ci, którzy byli wyposażeni w łuki, posłali w ten chaos strzały. Kot oszalał, tańcząc jak obłąkany. Rozlegały się wrzaski i krzyki, łódki rozdzielały się w pogoni za zwierzyną, a powietrze wypełniło się trzepotem i odgłosem ciał wpadających z pluskiem do wody. Kot wyłonił się z trzcin ze schwytaną, zakrwawioną kaczką w pysku. Opalizujące kolorami pióra były poplamione krwią pod skrzydłami, ale poza tym w chwili śmierci wyglądała idealnie. Zanurkowałem, by chwycić włócznię. Wpływaliśmy w kolejną gęstwinę trzcin. Nagle przestaliśmy widzieć inne łodzie. Spojrzałem w górę i znalazłem się twarzą w twarz z Horem. Jego łuk był wycelowany prosto we mnie. Był naciągnięty, a strzała zakończona srebrnym grotem i opatrzona hieroglifami kobry i Seta, jak teraz zauważyłem, tkwiła pewnie w jego mocnym uchwycie. - Nie trafiłeś mnie poprzednim razem - powiedziałem. - Tak zamierzałem. - Wszyscy tak mówią. Nie wyglądał na rozbawionego i mocniej napiął łuk. Nie mógł teraz chybić i uśmiechał się. Wstrzymałem oddech. Pomyślałem: ty idioto, wlazłeś prosto w pułapkę. Przedstawią to jako przykry wypadek, jakby trafiła mnie nieszczęśliwie wystrzelona strzała. Wtem nagle przewrócił się na bok - powalił go ciśnięty nie wiadomo skąd bumerang. Jego strzała, z niemal komicznym brzdękiem, poleciała w trzciny. Walczyłem, by zachować równowagę, i niemal wleciałem do wody. Dostrzegłem Chetiego, gestykulującego nerwowo. Hor poruszył się na dnie łodzi, jęcząc i kurczowo trzymając się za głowę. Na trzcinowej podłodze pojawiła się krew. Cisnąłem na niego obciążoną sieć i gdy próbował wstać, popchnąłem go ponad
burtą do wody, gdzie rzucał się i walczył, coraz bardziej zaplątując się w pajęczynę sieci. Nie miałem wyboru. Wbiłem włócznię głęboko w jego pierś, wpychając go pod powierzchnię wody. Grot napotkał napięte mięśnie, opór kości. Zamierzyłem się jeszcze raz i pchnąłem znowu, tym razem ostrze przeszyło jego ciało na wylot. Wyciągnąłem je i byłem gotów uderzyć znowu, ale to nie było już konieczne. Nawet pod wodą wyglądał na zdziwionego, wręcz rozczarowanego. Woda zmętniała, zabarwiła się czerwienią, potem powoli przewrócił się na brzuch. Zawróciłem łódź i zacząłem płynąć po życie. Ciało huśtało się tuż pod powierzchnią wody. Trzciny chlastały dziób łodzi i moją twarz. Na szczęście łódź obciążona była teraz tylko jedną osobą, więc mogłem utrzymać szybsze tempo. Znowu przede mną dostrzegłem Chetiego, także samego w łodzi. Gestem pokazałem mu, by płynął dalej. Za sobą widziałem Mahu odwracającego się w moim kierunku; potem rozległy się krzyki i nawoływania. Znowu zniknąłem w syczących trzcinach. Kot niepokoił się i tańczył przy martwym ptaku, z poczuciem winy wyrywając małe kępki piór. Zyskałem trochę dystansu i zbliżyłem się do Chetiego. Gestem nakazał mi być cicho, bo rzeka niosła odgłosy płynących łodzi i głośne męskie głosy. Przypuszczałem, że są wśród nich wspólnicy tej nowej próby zamachu i że faktycznie to sam Mahu ją usankcjonował. Nic dziwnego, że tak nalegał na moją obecność. Wpłynęliśmy głębiej w zarośla. Pokazałem Chetiemu, żeby zwolnił. W trzcinowym gąszczu przystanęliśmy i czekaliśmy, zaledwie ważąc się oddychać, nasłuchując. Mogłem dosłyszeć zbliżające się do siebie łodzie, a potem okrzyki ostrzeżenia i rozpoznania się, gdy przedzierali się przez trzciny. Nastąpiły szybkie dyskusje. Zdecydowali się rozdzielić i popłynąć w różne strony, by przeszukać bagna. Rozejrzałem się wokoło. Robiło się coraz ciemniej i coraz mniej można było się zorientować, którędy trafić do brzegu i czy moglibyśmy się w ten sposób uratować. Wyrwałem martwego ptaka z pyszczka opornego kota, jego przeklęte pazury podrapały mi nadgarstki, i rozszarpałem szyję kaczki. Szybko rozsmarowałem krew wzdłuż pokładu oraz na burtach łodzi i wyrzuciłem kaczkę do wody. Kot łypnął na mnie z żalem i wściekłością za takie marnotrawstwo, potem zaczął zawodzić i węszyć krew, żeby sprawdzić, czy coś da się uratować. Wtedy przywołałem do siebie Chetiego i przesiadłem się do jego łodzi. Tak cicho, jak tylko się dało, nogami odepchnąłem moją łódkę w trzciny. Powoli zniknęła w podnoszącej się mgle, kot na dziobie oglądał się, patrząc na mnie
złowrogo. Tyczkami wepchnęliśmy naszą łódkę w mrok trzcinowych zarośli tak cicho i tak głęboko, jak się dało, i usiedliśmy, czekając. - Dobry rzut - szepnąłem. - Dzięki. - Gdzie nauczyłeś się tak celnie rzucać? - Polowałem całe życie. - Na szczęście dla mnie. Potem to usłyszeliśmy: trzciny rozdzielały się sztywno, by dać przepłynąć łódce. Była nie więcej niż dwadzieścia kubitów od nas. Nic nie było widać. Sprawdziłem broń, przygotowałem strzałę. Czysta energia łuku śpiewała pod moimi palcami. Czekaliśmy, starając się oddychać jak najciszej. Potem zaszła nagła zmiana - znaleźli zakrwawioną łódkę. Kucnęliśmy i czekaliśmy na obrót losu. Czy chwycą przynętę? Słyszeliśmy ich rozmowy, jakby byli w sąsiednim pokoju. Potem głosy stopniowo rozmyły się, gdy odpływali, zabierając ze sobą tamtą łódkę. Siedzieliśmy przez długi czas, nieruchomi jak krokodyle. Stopniowo głosy i nocne lampy łodzi rozpłynęły się w ciemności i zostaliśmy sami z głośnym wieczornym życiem bagien, gwiazdami, które się właśnie pojawiły, i - na szczęście - wcześnie wzeszła połową księżyca: było wystarczająco dużo światła na niebie, aby pomóc nam dotrzeć do domu, i wystarczająco długie cienie, by być naszym schronieniem. - Dzięki za uratowanie mi życia - powiedziałem. Mógłbym przysiąc, że Cheti uśmiechnął się w ciemności, zadowolony. - Zdaje się, że ktoś za mną nie przepada, Cheti. - Nic nie powiedziałem Mahu. Uwierz mi. Tym razem zdecydowałem, że tak zrobię. - Ale dlaczego podjął tak oczywiste ryzyko? Z pewnością, gdyby chciał usunąć mnie z drogi, mógłby znaleźć jakiś subtelniejszy sposób zrobienia tego, niż zapraszanie mnie na polowanie. - Nie jest aż tak bystry - stwierdził Cheti z jakimś rodzajem przyjemności. - Wracajmy. - I co dalej? - Podejmiemy ślad. Harem. Nocna wizyta.
18 Miasto pojawiło się w zasięgu wzroku, jego blade nowe budowle lśniły w świetle księżyca, pustynia dookoła była ciemna, ale klify i kamienie oświetlone były tym samym światłem, jakby oddawały to, co słońce podarowało im za dnia. Wyskoczyliśmy na brzeg w cieniu, w pobliżu portu. Cheti prowadził, trzymając się tej strony przejść i pasaży, do której nie docierał blask księżyca. - Są tutaj trzy pałace królewskie - powiedział - Wielki, Północny i Nadrzeczny. W Wielkim mieści się część przeznaczona dla kobiet. - A gdzie Echnaton spędza noce? - Nikt nie wie. Przemieszcza się między pałacami, w zależności od planu dnia. Pokazuje się ludziom między sprawowaniem kultu w świątyni, sprawami oficjalnymi i przyjęciami. Przypuszczam, że ma komnaty sypialne w każdym pałacu. - Życie jest ciężkie. Cheti uśmiechnął się do mnie. Przecięliśmy Drogę Królewską i podeszliśmy do Wielkiego Pałacu. Była to olbrzymia, długa budowla, położona po zachodniej stronie drogi. Przy głównej bramie stało dwóch strażników. - Mamy szczęście - powiedział Cheti. - Znam ich. - Trochę późno jak na ciebie - powiedział młodszy z nich, klepiąc Chetiego po ramieniu. - Nadal w pracy? A to kto? - Mamy sprawę, z upoważnienia Echnatona. Wśród strażników przez chwilę panowała konsternacja. - Wasze pozwolenia? - zapytał starszy. Bez słowa wyjąłem je z torby. Spojrzał na papirus i powoli potrząsnął głową, jakby się nad nim zastanawiał. W końcu skinął głową. - Wchodźcie zatem. - Obejrzał mnie dokładnie i zauważył łuk. -
Musi zostać tutaj. Nie wolno bez zezwolenia wnosić do pałacu broni. Nie miałem wyboru i przekazałem mu go. - Dbaj o niego. Zdajesz sobie sprawę, jaką ma wartość, mam nadzieję? - Jestem pewien, że jest bardzo kosztowny. Weszliśmy na główny dziedziniec pałacowy, otoczony wysokim murem z cegły mułowej. Sam dziedziniec przypominał mi tebańskie sale kolumnowe, poza tym, że ten był otwarty i zasadzono na nim małe kępki drzew. Cheti wiedział, dokąd iść, i ruszyliśmy, trzymając się cienia, jak przysłowiowi złodzieje. - Ależ to ogromne! - wyszeptałem'. - Wiem. W centrum są sale festiwalowe i prywatne kaplice. Skrzydło północne zawiera biura, rezydencje i magazyny. Prawdę mówiąc, wszyscy narzekają na warunki mieszkaniowe. Mówią, że wszystko jest za ciasne i już zaczyna się rozpadać. Tynki pękają i kruszą się, a wszędzie są insekty. Mówią, że drewno jest tanie, pomalowane, by wyglądało na drogie, i zaczęły ucztować na nim żuki. Mijając jedną salę kolumnową po drugiej, posuwaliśmy się naprzód. Wszystko zdawało się być opuszczone, ciche. Czasem słyszeliśmy odległe głosy, a raz schowaliśmy się za kamienną kolumną, gdy minęło nas trzech mężczyzn pogrążonych w zaciekłej dyskusji. Od centralnych sal odchodziło wiele innych pokoi, ale wszystkie wydawały się być niezamieszkałe. - Gdzie są wszyscy? Cheti wzruszył ramionami. - To miasto zbudowano dla dużej populacji. Nie wszyscy już tu są. Wielu musi się jeszcze urodzić, aby zasiedlić te sale i biura. I nie zapominaj, że przewidywano duży napływ ludzi na festiwal. Doszliśmy do skraju pięknego ogrodu dziedzińcowego, bogatego w chłodne zapachy nocy. Spojrzałem w dół i zobaczyłem, że na posadzce namalowano pasującą scenę, przedstawiającą basen otoczony błękitnymi i srebrnymi kwiatami oraz roślinami bagiennymi. - I oto znowu chodzimy po wodzie. Cheti spojrzał w dół. - O, faktycznie - powiedział zaskoczony. - Co jest z tymi ludźmi i ich scenami rzecznymi? - zapytałem. - Dzieła Atona. Potrzebują widzieć je wszędzie. Przeszliśmy po nich, i tak dotarliśmy do wielkich drzwi. Wspaniale wyłożone panelami; były w nich mniejsze drzwi, a w nich mała okiennica, o rozmiarach niewielkiego okienka. Malowidła pod naszymi stopami nadal przedstawiały wodę. Cheti cicho zapukał w okiennicę. Czekaliśmy i znowu doświadczyliśmy niepokojącego
uczucia, że ktoś nas obserwuje. Rozejrzałem się. Nic nie było widać. Potem okiennica otworzyła się od środka. - Pokażcie wasze twarze - powiedział dziwny, nienaturalnie cienki głos. Cheti gestem kazał mi zbliżyć się do okiennicy, a gdy to zrobiłem, ktoś skierował mi w oczy strumień silnego światła. Potem małe drzwi otworzyły się na cichych zawiasach i na podłogę padła plama światła. Wszedłem na nią i przestąpiłem próg. Wewnątrz światło nadal mnie oślepiało. Podniosłem dłonie, by osłonić oczy. Wydawało mi się, że widzę mnóstwo małych światełek, mnóstwo małych księżyców, przesuwających się dookoła. Nagle zdałem sobie sprawę, że to były dekorowane papirusowe lampiony, huśtające się i obracające na trzcinowych stelażach. A te lampiony trzymały dziewczęta. Piękne młode dziewczęta. Latarnia bezpośrednio przede mną została opuszczona i zobaczyłem twarz, o grubych kościach, ale elegancką, z pomalowanymi rzęsami i ustami oraz skórą rozjaśnioną grubo położonym pudrem. Ciało, odziane w najbardziej wyszukane szaty, należało, z postury sądząc, raczej do zawodowego boksera lub woźnicy. - Niegrzecznie jest się gapić - powiedziała. Głos pasował do ciała, ale nie do twarzy. - Wybacz mi. - Doceniam twoje zainteresowanie. - Ostatnie słowo wyartykułowała tak, jakby wylizywała talerz. - Dobry wieczór. Jesteśmy z oddziału miejskich Medżaj. Musimy przesłuchać kobiety z haremu. - O tej godzinie? - Nieważne, która jest godzina. Wyglądała na zaniepokojoną. - Które kobiety macie na myśli? Mamy tu wszelkie rodzaje kobiet: szwaczki, garderobiane, podręczne, tancerki, muzykantki, ze wszystkich stron świata. Nie sądzę, by któreś z nich chciały się z wami spotkać o tej porze. - Tak? Zobaczmy. Wiem, że jedna z nich zaginęła. Zniknęła. Bardzo specjalna dziewczyna. Rodzaj lustra. Jej siostry będą wiedziały, co mam na myśli. Muszą się martwić. Może nawet bać. Gorzej jest nie wiedzieć, co się stało, nie sądzisz? Popatrzyła na mnie uważnie, jej duża twarz się zmarszczyła. A potem wpuściła nas do środka. - Ona jest eunuchem! - zaszeptał Cheti. - Wiem - odszepnąłem. Widziałem wszystko, co ma do zaoferowania tebańskie życie nocne, wszelkie najniższe poziomy
klubów, nor i innych miejsc, w których mężczyźni mogą spełniać i wcielać w życie swoje najgłębiej skrywane pragnienia. Chłopcy jak kobiety, kobiety jak mężczyźni, mężczyźni z mężczyznami, kobiety z kobietami. Szła przed Chetim i mną, a za nami dziewczęta, chichocząc i szepcząc, ich latarnie kołysały się i podskakiwały wraz z nimi. Przez dziwne otoczenie oraz nieustannie tańczące światła i cienie szybko straciłem wyczucie kierunku w korytarzach, które skręcały w lewo, w prawo, w prawo, w lewo... Wchodziliśmy coraz głębiej w ciemny labirynt, przechodząc przez puste sale bankietowe, pełne kanap i stert poduszek, na których nikt nie siedział; niskie warsztaty, gdzie małe postacie, skulone w kucki, szyły w kiepskim świetle lampy, które rujnowało im wzrok; ciche dziedzińce pralnicze, gdzie piętrzyły się stosy balii, a białe płótna schły na niekończących się wieszakach; zamknięte biura i ciemne sypialnie, do których przychodziły i wchodziły zmęczone kobiety, w różnych strojach, z rozpuszczonymi włosami. Eunuch stąpał przed nami lekko, elegancko, od czasu do czasu oglądając się figlarnie, by upewnić się, że idziemy za nim. W końcu dotarliśmy do kolejnych drzwi. Dziewczęta zebrały się wokół nas, chaotyczny ruch latarni i szczebioty nareszcie przerodziły się w spokój i ciszę. - Nie możemy pójść dalej. Nie wolno nam. Eunuch zapukał w drzwi, zaszeptał coś gwałtownie, potem wprowadził mnie do środka. Chetiemu nie pozwolono pójść za mną. Kiedy spojrzałem na niego ostatni raz, stał markotny w plamie światła w towarzystwie pięknych dziewcząt, które się do niego uśmiechały. Potem kurtyna nad drzwiami opadła i zniknął. - Dobry wieczór. - Jej głos był lekki, rozbawiony, inteligentny. Proszę wybaczyć dziewczętom, są głupiutkie i zbyt podekscytowane. Zwykle nie miewamy tu gości o takiej godzinie, ale spodziewałam się kogoś. Miała na sobie plisowaną suknię, cały strój wydawał się być dopasowany do jej ciała, podkreślając nagą prawą pierś, pięknie wyeksponowaną. Złote sandały na wypielęgnowanych stopach, rozpuszczone lśniące i uperfumowane włosy. Przypominała kobiety, które widziałem na reliefach i malowidłach w; całym mieście. Miała na imię Anat. Byliśmy w wygodnym pokoju rozrywkowym, z misternej roboty drewnianymi krzesłami o wysokich oparciach, inkrustowanymi i złoconymi, o nóżkach zakończonych lwimi łapami. Na stojaku między nami leżała plansza do gry senet, bardzo piękna, jej trzydzieści pól wyłożono kością słoniową.
- Grywasz? - zapytała. - W domu. Z żoną i córkami. Moja najstarsza jest mądrzejsza ode mnie. Teraz często mnie ogrywa. Pamięta wszystkie ruchy, przemyśliwuje wszystkie permutacje i prawie zawsze wyrzuca to, czego potrzebuje. - Dziewczynki są inteligentniejsze od chłopców. Muszą myśleć o sobie od dnia narodzin. Usiedliśmy i wszystko jej opowiedziałem. Gdy mówiłem, kilka innych kobiet stopniowo wyszło z cienia i weszło do pokoju, jedna po drugiej, zajmując krzesła i poduszki, by mnie posłuchać. Starałem się skupić, zająć się twarzą kobiety przede mną. Ona słuchała uważnie. Zapadła zszokowana cisza, potem wokół w pokoju rozległ się szmer smutku i ciche westchnienia. Popatrzyłem teraz na pozostałe kobiety, w sumie sześć. Nagle również i ja poczułem, jakby świat zachwiał się posadach. Gdy przenosiłem wzrok z twarzy na twarz, zebranych teraz w migoczącym świetle lamp, wydało mi się, jakbym zabłąkał się przez pomyłkę do pokoju pełnego żywych luster. Te kobiety, choć różniły się od siebie w małych szczegółach, wyglądały mniej lub bardziej identycznie. Z postawy i profilu wszystkie mogły uchodzić za tę samą osobę. Królową. W końcu odezwała się Anat. - Dorastamy tutaj, czasem od dzieciństwa, w tym haremie wewnątrz haremu, ponieważ wszystkie urodziłyśmy się z jednym darem. W haremie pałacowym są biura służące różnym celom, ale tutaj ma swoje odbicie duch doskonałości królowej, chociaż niewyraźnie, w każdej z nas, a my pracujemy i staramy się, by doprowadzić te elementy siebie - nasze oczy lub nasze nosy, długość naszych nóg lub brzmienie śmiechu - które nie są dokładnie takie jak jej, do jak najdoskonalszego podobieństwa. To wielkie zadanie, zgodzisz się? Nie wiedziałem, co odpowiedzieć. - Ale po co? - Aby ją chronić. Aby za nią uchodzić, gdy będzie tego potrzebowała. Popatrzyłem na nie wszystkie, niedowierzając. - Czy ona jest teraz wśród was? Czy królowa jest jedną z was? Jeśli ukrywa się tutaj, proszę, aby się ujawniła. Zabiorę cię bezpiecznie do domu, przyrzekam. Popatrzyłem na ciche twarze w nieruchomym świetle świec. Byłem zdesperowany, prawdę mówiąc, żeby ją rozpoznać, sprawić, by zrobiła krok do przodu i powiedziała: „Znalazłeś królową. Twoje poszukiwania się zakończyły”. Ale żadna z nich się nie poruszyła. Zdałem sobie sprawę, że wszystkie są przerażone. Spoglądały z
niepokojem na Anat, która wyglądała na zmieszaną. - Dlaczego miałaby być między nami? - zapytała. - Ponieważ zaginęła. Wysłano mnie, abym ją odnalazł i bezpiecznie sprowadził z powrotem. Cisza w pokoju się zagęściła. - Proszę, powiedz mi, co stało się tej nocy, kiedy Seszat zniknęła? - Trzy noce temu - zaczęła Anat - przyniesiono zapieczętowaną wiadomość od królowej. Były w niej szczegółowe instrukcje. Istotne było, że nikt, wliczając nas, nie powinien był poznać jej zawartości. Odezwała się druga kobieta. - Nie zastanawiałyśmy się nad tym. Otrzymanie takiego rozkazu od królowej nie było niczym szczególnym. - Instrukcje były przeznaczone właśnie dla Seszat - ciągnęła Anat. - Kto przyniósł wiadomość? Popatrzyły na siebie, a Anat wzruszyła ramionami. - Nie wiemy. Od chwili gdy przekraczamy drzwi, obowiązuje tajemnica. Oczywiście, możemy sobie opowiedzieć wszystko po powrocie. Ale Seszat nigdy nie wróciła. Opisałem amulet w kształcie skarabeusza, ale nic o nim nie wiedziały. Wydawało się, że nie należał do Seszat. Nadal byłem zadowolony, że dałem go jej pogrążonej w żałobie rodzinie. - Co za człowiek mógłby zabić naszą siostrę z tak potworną brutalnością? - zapytała jedna z kobiet. Inny głos odezwał się gniewnie z tyłu. - Co za człowiek mógłby chcieć zamordować samą naszą królową? - To właśnie staram się odkryć. - Jakiś potwór - powiedziała jedna z nich. - Nie - odpowiedziała inna - nie ma potworów. Są tylko ludzie. Pożegnałem salę pełną dziwnych kobiet. Anat wzięła mnie pod rękę i poprowadziła ciemną aleją drzew sykomorowych do najdalszego krańca ogrodu oświetlonego blaskiem księżyca i mnóstwem lamp. Przy sadzawce stał posąg Nefretete. Patrzyła, wszechwidząca i wszechwiedząca, na ciemną wodę u swoich stóp. Usiedliśmy na chwilę na ławeczce, słuchając samotnego nocnego ptaka. - Tu, gdzie mieszkam, w haremie, mamy niewielki kontakt ze światem zewnętrznym - powiedziała Anat po chwili. - Wiem, że ludzie myślą, iż harem jest siedliskiem pożądania i tajemnic, i być może w pewnym stopniu tak jest. Być może wyobrażają sobie rzeczy, które chcieliby odkryć w sekretnym świecie kobiet. Ale my, które tu
żyjemy, nie postrzegamy tego tak. Mamy swoje zajęcia, codzienne rytuały, zadania. Czasem czuję się jak naczynie pełne ciszy, nietknięte, niezmącone przez świat zewnętrzny. Ale twoje wieści zburzyły mój spokój. Roztrzaskały naczynie. Jakąż iluzją było to wszystko, że świat jest miły i dobry. Cóż mogłem jej powiedzieć? Nie było sensu tłumaczyć jej, że z mojego doświadczenia wynika, iż przemoc tkwi głęboko w każdym z nas, potencjalnie zapisana w naszych kościach; coś, co dzielimy nawet z bogami. - Nie wiem, co się stanie z nami, jeśli królowa również nie żyje ciągnęła. - Jeśli ktoś mógł zamordować samą królową, co zrobią z nami? Jakie rozwiązanie będzie dobre dla wszystkich? Kto nas zechce? Nie będziemy niczym więcej niż bladym odbiciem zmarłej. Będziemy duchami uwięzionymi w życiu. - Nie sądzę, by królowa nie żyła - powiedziałem. - Wierzę, że żyje. - Oby bogowie dowiedli, że masz rację. - W jej głosie czuć było ulgę po tym, co powiedziałem. Odwróciła moją dłoń tak, że wnętrze było skierowane do góry. - Myślę, że coś tu widzę. Poczułem wewnętrzny bunt. Nie znosiłem nonsensownego przepowiadania przyszłości i horoskopów, całej tej bzdury zaklęć, napojów magicznych i bełkotu. Odczytywania wzorów i znaczeń, które nie istnieją. To kłóci się z moim doświadczeniem i instynktami. Musiała wyczuć to od razu, bo uśmiechnęła się i powiedziała: - Nie martw się, nie zamierzam przepowiedzieć ci bogactwa, jak bazarowa wieszczka. Wszystko, czego chcę, to powiedzieć ci, co czuję. Że jesteś dobrym człowiekiem. Że chcesz wrócić do domu. Poczułem się jak kawałek fajansu, który nagle znalazł się w świetle słońca. Zabawne. Biały posąg Nefretete wciąż medytował nad sadzawką u stóp, ignorując nas. - Niech ona chroni cię w twojej podróży - powiedziała cicho, jakby wiedziała, że będę musiał udać się w mroczne zakątki, zanim w końcu, jeśli w ogóle, dotrę do wytęsknionego miejsca, które wydawało się oddalać z każdym krokiem i z każdym dniem. - Nie zapomnę cię - powiedziałem. Uśmiechnęła się smutno, a potem otworzyła tylne drzwi w głównym budynku haremu. Przeszedłem przez nie. Cień jej zapachu pozostał ze mną przez chwilę, a potem zniknął.
19 Po drugiej stronie czekał na mnie Cheti. Poprosiłem, żeby zabrał mnie do domu szlachetnego Nachta. Dotarliśmy tam niezauważeni. Ulica na południowym przedmieściu była cienista i cicha, ciemne wille i posiadłości bezpiecznie ukryte za swoimi wysokimi murami. Powietrze było gęste z gorąca. Zupełny bezruch. Zapukałem cicho do drzwi. Otworzyły się szybko i pojawiła się uprzejma twarz Nachta, a nie odźwiernego. Wyglądał, jakby mu niezmiernie ulżyło. - Jest środek nocy, a ty sam otwierasz własne drzwi - zdziwiłem się. Gestem kazał nam wejść i bez słowa wstąpiliśmy do sanktuarium jego domu. Usiedliśmy w ogrodzie, wokół pojedynczej lampy. Zapach dziwnych kwiatów unosił się intensywnie w ciepłym powietrzu nocy. - Czy ktoś może nas obserwować? - zapytałem. - Nie. Zbudowałem to miejsce, by zachować prywatność. Mury były wysokie, a żaby wokół basenu rozmawiały głośniej niż my. Nalał trochę wina. - Jestem zaszczycony, mogąc zaofiarować ci schronienie. - Tylko na jedną noc. Skłonił głowę. - A więc udało ci się przeżyć polowanie Mahu? Najwidoczniej to ty miałeś być tą planowaną kaczką. - Czy w mieście mówi się o moim zgonie? - W rzeczy samej. To wzmogło poczucie, że wszystko wymknęło się spod kontroli. Najpierw Nefretete. Potem młody oficer Medżaj. Teraz ty. Wszyscy są przekonani, że ona została zamordowana. A miasto oczywiście wciąż nie jest przygotowane na ten poroniony festiwal. Goście przybywają, by przekonać się, że kwatery nie są jeszcze gotowe, dostawy niedostateczne, a król bez królowej. To wszystko wydaje się przeradzać w chaos. - Ktoś to kontroluje, ale nie
Echnaton - powiedziałem. - Ani Mahu, jeśli to o nim myślisz. Jakikolwiek by nie był pod innymi względami, słynie ze swojej lojalności i nie jest aż tak głupi, żeby zabić cię na własnej imprezie. - Więc kto? Nacht potrząsnął głową. - Nie wiem. Ale musisz być blisko, skoro zasłużyłeś sobie na taką uwagę. - Czuję, że nie doszedłem w ogóle do niczego, a czas wycieka szybko. Niedługo naczynie będzie puste i suche. - Znamy tożsamość martwej dziewczyny i wiemy trochę o wydarzeniach tamtej nocy - powiedział Cheti zachęcająco. - Kto chciałby zabić Nefretete? - zapytałem Nachta. - Kto chciałby zdestabilizować wszystko? Ramose? - Ja tego tak nie widzę. Ramose stoi w samym sercu nowego porządku. Uwielbia królową i wydaje mi się, że woli mieć do czynienia z nią niż z królem, ponieważ ona o wiele pragmatyczniej postrzega kwestie Wielkich Zmian. On ma obsesję na punkcie wielkich projektów i swojej nowej religii. Gapiłem się na szybko ubywające wino. - A co z dawnymi kapłanami? Stronnictwem Amona? Jaki rodzaj władzy mogą mieć tutaj? - Całym sensem tego miasta było stworzenie stolicy z dala od nich i ich siedzib władzy w Tebach i Memfis - powiedział Nacht, ponownie napełniając mój puchar. - Ale z pewnością nadal mają swoje możliwości. Echnaton mógł ich zdelegalizować, ale nie mógł zniszczyć całych rodów, całych pokoleń. Nie poddaliby się bez walki. Nacht skinął głową i spojrzał w ciemne listowie ogrodu. - Sam byłem jednym z nich. Mimo to jestem teraz tutaj. Wielu z nas wybrało pragmatyczną drogę nawrócenia na Atona. Ale to było coś więcej niż pragmatyzm. Kapłani Amona nie byli po prostu zwyczajnymi kapłanami, chociaż czcili boga, sprawowali rytuały i zarządzali święta. Jak wiesz, prowadzili także rozległe interesy handlowe. Posiadali wielkie połacie ziemi i ich zasoby. Ich interesy handlowe i polityczne wielokrotnie ścierały się z interesami dworu królewskiego. Nieuniknione było, że w którymś momencie jedni lub drudzy musieliby wykonać śmiały ruch, by zdobyć zdecydowaną przewagę. Teraz mam swoje prywatne wątpliwości dotyczące Wielkiego Domu i jego melodramatów, ale - zaśmiał się cicho - w końcu pomyślałem, o ile bardziej interesująco byłoby zobaczyć, co się wydarzy, gdy Echnaton dopuści nas do swojego oświecenia. Być może, jakby nie patrzeć, będzie to z wielkim pożytkiem dla mnóstwa ludzi. Otworzyło to wiele
drzwi, wcześniej zamkniętych dla ludzi utalentowanych, ale spoza elit. Wyprowadziło sprawy związane z kultem z troskliwie zachowywanej dyskrecji świątyń na światło dnia, aby wszyscy mogli je ujrzeć. I jest coś w tym, w jego najpiękniejszych założeniach, co mówi ludziom, aby nie bali się żyć. Nie zapominajmy, że rodziny Amona są ogólnie rzecz biorąc, odstręczające. Oni uznawali swoją supremację za nadaną. To była szczególna przyjemność widzieć szok i zdziwienie na ich aroganckich twarzach, gdy Echnaton i Nefretete odzierali ich z władzy i bogactw. Witamy wśród ludzi! Nie wyglądał na zakłopotanego swoim wyznaniem. - Ale oczywiście, nawracając się na Atona, zdołałeś uratować własny majątek - powiedziałem. Uśmiechnął się. - Nie widzę sensu niszczenia mojego życia i pracy moich przodków tylko po to, by coś udowodnić, zwłaszcza od kiedy się z tym czymś nie zgadzam. To był sposób zamienienia ich wysiłków w coś nowego, coś wielkodusznego. Chciałem zbadać nowe możliwości. Czy uważasz, że to źle? - Nie, sądzę, że zrobiłeś to, co było konieczne. - Czyli jednak nie to, co dobre? - Jestem ostrożny używając słów „dobrze” i „źle”. Używamy ich zbyt łatwo, by osądzać rzeczy, których nie mamy kompetencji oceniać. I nie mógłbym powiedzieć, że rzeczy, które widziałem w Achetaton, są dobre. Ludzie są ludźmi: skąpi, ambitni, dumni, lekkomyślni. To się nie zmieniło. Przytaknął. - Z pewnością. To trudna droga. Sprawy stają się brudne i skomplikowane, gdy tylko zejdą ze sfery ideałów do chaosu ludzkości. Jest wielu ludzi, którzy żywią poważne wątpliwości co do tego, co się ostatnio wydarzyło. Widzą idealizm zmieniający się w fanatyzm. Są te same stare egoistyczne walki o władzę personalną. Ale wracając do kwestii Amona, jest bardzo prawdopodobne, że oni są również tutaj, pod płaszczykiem nawrócenia, może oczekując na instrukcje, czekając na okazję do obalenia nowego reżimu. Napiłem się więcej wina. A potem w mojej głowie pojawiło się imię. - A Horemheb? Nacht usiadł. - Teraz to imię, z którym należy się liczyć. - Spotkaliśmy kilku młodych strażników, którzy wydawali się być nim całkowicie zafascynowani. - Nie jestem tym zaskoczony. Wydaje się, że pojawił się znikąd, zbudował wspaniałą karierę, poślubił szaloną siostrę królowej, a teraz toruje sobie drogę w górę drzewa wojskowego, galwanizując całą siłę.
- Kim jest ta szalona siostra? - Mutnodżmet. Pełni w pałacu rolę ochmistrzyni królowej, ale zawsze trzymano ją z dala od dworu. Coś się wydarzyło, kiedy była dzieckiem, jak mówią, i zawsze cierpiała na depresje i histerie. - A on ją poślubił? Nacht skinął głową. - Musiał bardzo czegoś pragnąć. Nie mogę sobie wyobrazić, że to małżeństwo zawarto z potrzeby serca. - I przybędzie tutaj? - Myślę, że za dzień lub dwa. Aj również. - Kim jest Aj? - To dworzanin, który rzadko pojawia się publicznie. O ile wiem, jego tytuły nie wykraczają poza Nadzorcę Koni. Ale jest wujem króla i wydaje się, że król go słucha. - Czyli szakale się zbierają.
20 Poranne światło słoneczne za nieruchomą kurtyną i głosy ludzi kręcących się i rozmawiających za nią nie mogły zaprzeczyć uczuciu głębokiego niepokoju, z jakim się obudziłem, jak po złym śnie. Potrzebowałem się ruszyć, zatrzeć to działaniem, więc ubrałem się pospiesznie, ochlapałem twarz i ręce wodą, by przybliżyć nieco realność nowego dnia. Przygładziłem włosy, nadając im pozory porządku. W ustach miałem kwaśno, jak po nieświeżym mleku. Przepłukałem je. Byłem głodny. I musiałem się wysikać. - Dobrze spałeś? - zapytał Nacht, który czekał na mnie wraz z Chetim. - W porządku. Poza dziwacznymi snami. - Który sen nie jest dziwaczny? O to w nich chodzi. Sprawdzimy je w Kompendium Cieni i zinterpretujemy? Potrząsnąłem głową. Uśmiechnął się. - Jaki masz teraz plan? - zapytał. - Biorąc pod uwagę poziom mojego obecnego braku popularności w mieście, prawdopodobieństwo, że historia o mojej pozornej śmierci będzie chroniła mnie jeszcze tylko przez krótki czas oraz okrutny fakt, że dni upływają szybko, zdecydowałem poprosić o audiencję u Echnatona. Myślę, że to właściwa chwila, aby opowiedzieć mu, co zdarzyło się do tej pory. Poza tym, nie mogę wykonywać swojej roboty, jeśli będę musiał przemykać się po mieście w przebraniu. Nacht pokręcił głową, zamyślony. - Dziś odbędzie się publiczna ceremonia uhonorowania Merire. Otrzyma tytuł Najwyższego Kapłana Atona. Echnaton może być zbyt zajęty, by się z tobą spotkać. - Najwyższego Kapłana? Sądziłem, że Echnaton jest najwyższym i w rzeczy samej jedynym kapłanem Atona? Myślałem, że właśnie w tym jest sedno?
- Tak, to interesujące, że uznał za nieodzowne wybrać zastępcę właśnie teraz. Merire jest całkowicie posłuszny. I całkowicie bezwzględny. W dodatku jest głównym oponentem Ramose, który od pewnego czasu zachęca do bardziej konserwatywnego podejścia do zarządzania Wielkim Miastem. Merire poprze Echnatona przeciwko Ramose. Cała religia jest teraz związana z polityką. Cheti słuchał tego, wyglądając na głęboko zaniepokojonego. - Ale nawet jeśli się tam dostaniesz, co zamierzasz powiedzieć Echnatonowi? Nie zbliżyliśmy się nawet do rozwiązania tajemnicy. - Zamierzam powiedzieć mu prawdę. - Jasne, ale nie możesz tam pójść i powiedzieć: „Och, a tak przy okazji, twój lojalny szef policji, Mahu, który dzierży władzę równą niemal twojej, chce przerobić moją skórę na worek na obrok dla osła”. Poza tym, jeśli Mahu odkryje, że go oskarżasz, będzie po mnie. Zabije mnie. - Cóż, już próbował to zrobić. - Nie, drogi panie, on próbował zabić ciebie. Zabije mnie, a potem zabije moją rodzinę. A my nawet nie wiemy na pewno, czy to był on. Miał rację. - Cheti, nie jestem aż tak głupi, żeby pojawić się na dworze Echnatona bez dowodów, rzucając poważne oskarżenia bez ustalonych powiązań z zagadką, bo tylko zaalarmują one tych właśnie ludzi, których chcemy trzymać z daleka. Wszystko, czego potrzebujemy, to zdać mu jakiś rodzaj raportu z postępów, by poczuł, że gdzieś zaszliśmy, nawet jeśli nie zaszliśmy nigdzie. Potem, zyskawszy trochę czasu i odbudowawszy nieco mój autorytet, będziemy potrzebowali jego zgody na rozmowę z Królową Matką i księżniczkami. - Teje? Po co chcesz się z nią zobaczyć? - Ponieważ chcę dotrzeć do serca tej dziwnej rodziny. Chcę się przekonać, co ona wie. - Mówi się, że jest nikczemna. Że ma złote zęby, a od jej oddechu gniją owoce. - Niemniej jest teściową zaginionej kobiety i jako taka, powiedzmy otwarcie, ma szczególny punkt widzenia na to wszystko. A my możemy wstrzymywać oddech tak długo, jak to będzie konieczne. Nacht uśmiechnął się. - Twój przyjaciel ma rację, to piekielna suka. Przekaż jej moje najserdeczniejsze pozdrowienia. Ulice były zatłoczone urzędnikami spieszącymi do pracy. Z wózków i budek sprzedawano miodowe ciasteczka, chleb o różnych kształtach oraz piwo. Większość ludzi jadła i piła w czasie marszu, już
zbyt zajęta, jak my teraz, by poświęcić czas na porządne śniadanie. Cheti kupił trochę wyśmienitego miodowego chleba z figami oraz piwo, i zjedliśmy to wszystko jak głodne psy za rogiem budynku, po drugiej stronie ulicy, którą przechodziło tylko kilku robotników. Nikt nie zwrócił na nas uwagi, jakby byli zatroskani przerażającą perspektywą kolejnego długiego dnia ciężkiej pracy pod wszechmocnym słońcem. Jedzenie zawsze mnie rozwesela. To moja słabość. Chciałbym być człowiekiem, który może przetrwać dni i noce bez jednego kęsa, myśląc jedynie o prawdzie i pięknie. Ale nie jestem. Lubię jeść, tak dobrze i często, jak to tylko możliwe. Nawet po pogrzebie niecierpliwie czekam na stypę. Tanefert gotuje dobrze, ale ja, muszę to przyznać, znacznie lepiej. Krążę wokół tego, jak wokół zagadki, tropiąc niezwykłe przyprawy i wydobywając tajemniczą złożoność smaku z czasem zaskakujących elementów składowych. Chlubię się wiedzą, gdzie na targu i w labiryncie sklepików można kupić najładniejsze mięsa, najświeższe zioła, najlepszy miód. Moim ulubionym daniem jest udziec gazeli marynowany w czerwonym winie, z figami. Chciałbym móc przygotować go teraz. Moje dawne życie, w którym przygotowuję mięso gazeli, a dziewczynki fasolę, Tanefert rozmawia z moją matką przy winie, a ojciec drzemie lub bawi się z dziewczynkami, zdaje się być światem utraconym. Gdy jedliśmy, ból tęsknoty za nimi przeszył moje kości. By zająć czymś umysł, zapytałem Chetiego, jak i gdzie moglibyśmy znaleźć Echnatona. - To zależy - odpowiedział. - W niektóre poranki robi objazd wraz ze słońcem od Pałacu Północnego, wzdłuż Drogi Królewskiej, przed ludźmi. Odprawia kult w świątyni Atona, zazwyczaj w Małej. Potem przyjmuje urzędników i podejmuje decyzje polityczne, udziela audiencji i wysłuchuje petycji... - Od jakich ludzi? - Różnych. Urzędników państwowych, gubernatorów prowincji, przedstawicieli rad sędziowskich, dowódców armii... każdego, aż do wezyrów północy i południa. - A potem? - Potem może rozdawać honorowe naszyjniki z Okna Pojawień. W rzeczywistości niewiele osób o tym wie, ale są dwa okna, główne na moście, które jest używane przy większych audiencjach, i mniejsze, mniej znane, w Wielkim Pałacu, gdzie spotyka się z dygnitarzami, zagranicznymi ambasadorami i posłami. - Nadzwyczajnie. A jeśli nie wyrusza na objazd?
- Cóż, zazwyczaj wyrusza, ale jeśli nie, nikt nie wie, gdzie jest. Są pałace i rezydencje w całym mieście i, o ile wiadomo, przemieszcza się między nimi dla bezpieczeństwa. Ale prawdopodobny jest Pałac Północny nad rzeką; otoczony naj wyższymi murami i niemal nikt z administracji nigdy tam nie bywa. Mówią, że jest tam wielkie sztuczne jezioro pełne ryb i ptaków oraz rezerwat zwierząt z całego królestwa. Mówią, że spędza tam wolny czas, między żywymi stworzeniami, jak w centrum świata. Cheti rzucił mi szybkie spojrzenie, by się przekonać, co o tym sądzę. - Czego to ludzie nie gadają - powiedziałem i uśmiechnąłem się uprzejmie. Wciąż nie mogliśmy zaufać sobie nawzajem w sprawach związanych z herezją. Pospieszyliśmy przez tłum do miejsca, gdzie boczny pasaż otwierał się na Drogę Królewską, i wybraliśmy dobry punkt do obserwowania, co zdarzy się dalej. - O której godzinie zazwyczaj przejeżdża? - Zawsze o tym samym czasie, chyba że jest święto. Decyduje się powitać słońce prywatnie, a potem rusza, gdy słońce osiągnie wysokość dziewiątej godziny. Światło więc jest akurat. A po audiencjach, w dwunastej godzinie, gdy Ra jest dokładnie nad głowami, kontynuuje na dziedzińcu Wielkiego Pałacu. Ceremonia Merire prawdopodobnie będzie miała miejsce między tymi godzinami. - Czyli jeśli tu zaczekamy, a on zrobi to, co zazwyczaj, to nas minie? Cheti kiwnął głową. - Oczywiście niezwykła będzie nieobecność królowej. Powozi własnym rydwanem. Czasem towarzyszą im księżniczki w swoich małych rydwanach. Ludzie wydają się to kochać. Rodzinę. Być może dzisiaj nie przyjedzie. Czekaliśmy zatem. Ra wznosił się w oślepiającym rydwanie swoim tempem, daleko za wolno jak dla mnie, coraz wyżej na wiecznie błękitnym niebie. Spędziłem frustrujące chwile, patrząc, jak ludzie krążą wokół swoich najwidoczniej niezbędnych do życia spraw, i marząc, jak zwykle, o jedzeniu. Potem, w końcu, od strony Drogi Królewskiej usłyszeliśmy dudnienie i wrzawę. Wszyscy idący ulicą zostali szybko zepchnięci przez straż przednią, dmącą głośno w trąby, oczyszczającą drogę - chociaż w rzeczywistości nikt nie stał w pobliżu. Raczej, jakby za sprawą zaczarowanej ręki, tłumy ludzi pojawiły się z bocznych uliczek, przepychając się i dążąc do zajęcia pozycji jak najbliżej, rozmawiając, krzycząc entuzjastycznie, wyciągając błagalnie ręce w stronę rydwanu, który wyłonił się wła-
śnie, chroniony z przodu i z tyłu przez biegnących pieszych żołnierzy. Gdy ukazał się sam Echnaton, odziany na śnieżnobiało, w koronie, na wysokim pomoście swojego pojazdu, w bezruchu i obojętny wśród wrzasków oraz towarzyszącej muzyki, krzyki osiągnęły poziom histerii, a wyciągnięte ręce stały się natarczywe. W rzeczy samej, wyglądał jak król świata. Mimo to pamiętałem człowieka, którego spotkałem prywatnie, skrzywionego z bólu. Poziom bezpieczeństwa, bardzo podkreślony tym pokazem siły, był wysoki. Nubijscy, syryjscy i libijscy łucznicy trzymali długie łuki, ze strzałami skierowanymi na linię dachów lub w dół, ku wielbiącemu tłumowi. Żołnierze o nagich torsach odziani byli w wojskowe spódniczki i uzbrojeni w kryte skórą wołu tarcze i topory, wypolerowane i olśniewające. Na skręcie do Wielkiego Pałacu falanga strażników stworzyła nieprzeniknioną barierę między Echnatonem i ludem. Orszak skręcił szybko pod pylonami i zniknął na dziedzińcu, a uzbrojeni strażnicy stanęli w szeregu, by chronić wejście. To był imponujący, szczegółowo wyćwiczony i doskonale przeprowadzony pokaz siły żadnych błazeńskich, przypadkowych rekrutów. Kiedy tylko król przejechał, bramy szczelnie zamknięto i wróciła cisza. Ale prawdą było to, co powiedział Cheti: lud zauważył nieobecność królowej. Znaczące spojrzenia, szeptane w ucha towarzyszy komentarze, na które odpowiadały pytające spojrzenia lub potakujące kiwnięcia. W końcu go znaleźliśmy. Torowałem sobie drogę przez tłum, a Cheti szedł za mną, próbując nadążyć. Doszliśmy do muru otaczającego pałac. Wydawało się, że nie ma innych wejść, ale ostatecznie, z tyłu, znaleźliśmy jedno: małe drzwi, wejście i wyjście dla sprzedawców i służby, z małym okienkiem umieszczonym w ścianie obok nich. Odźwierny ledwie się w nim mieścił, jak w pudełku, z którego wystawała pękata zawartość. - Pozwól nam wejść. Odźwierny powoli odwrócił głowę, solidny, zniszczony i nieugięty jak skała, by mnie ocenić. - To ważne. Tu są moje upoważnienia. Przycisnąłem papirus do krat w oknie. Skinął, bym mu je przez nie podał, co uczyniłem, a on czytał je powoli, oddychając ciężko, jego palec pokazywał frustrująco wolne postępy. - Masz wszelkie pozwolenia. A mimo to chcesz wejść do pałacu moimi drzwiami. - Tak. Zastanowił się. - Nie.
Cheti dopchał się do okienka. - On jest głównym detektywem w oddziale Medżaj. Ja jestem asystentem Mahu, szefa policji. Przestań zadawać głupie pytania i wpuść nas. Odźwierny znowu powoli opuścił gęste brwi i, oddychając teraz jeszcze ciężej, wypchnął moje upoważnienia z powrotem przez kraty. Wyciągnąłem dokumenty z jego spoconej garści i szybko weszliśmy przez drzwi, które otworzył. Wspięliśmy się po jakichś szerokich schodach i znaleźliśmy się na dużym podwórzu kuchennym. Kaczki trzepały się w pyle, a w rogach leżały sterty warzyw. Przeszliśmy przez kuchnię, obok ludzi siekających coś szybko na stołach lub doglądających wielkich rondli stojących na otwartym ogniu, obok miejsca, gdzie wydawano posiłki, a potem przez wysoko sklepione i ciche urzędowe jadalnie zastawione stołami i stojakami. Idąc z pewnością siebie, którą musieliśmy okazywać, ale której nie czuliśmy, przeszliśmy przez podwójne drzwi i znaleźliśmy się w wielkiej, wysokiej sali z centralnym filarem. Wielkie plamy lśniącego światła słonecznego leżały na wypolerowanej na wysoki połysk podłodze. Drzwi prowadziły z tej sali do wielu mniejszych pomieszczeń. Cisza wydawała się być brzemienna we władzę. Od kaczek na podwórku do lśniących komnat władzy w kilka chwil: jakże dziwne rzeczy sąsiadują ze sobą w tym miejscu. Potem przez zamknięte drzwi usłyszałem podniesiony w gniewie głos Echnatona i drugi głos, silny, lecz cichy, jakby uspokajał dziecko, lecz ocierając się o groźbę. Znałem ten głos, ale nie mogłem go dopasować. Podeszliśmy bliżej, próbując podsłuchać rozmowę. Znowu rozległ się głos Echnatona, nalegający, domagający się, bezkompromisowy; ten drugi brzmiał, jakby prosił o coś niemożliwego lub przynajmniej coś takiego, na co Echnaton nie mógł lub nie chciał się zgodzić. Wydawało mi się, że dosłyszałem „kwestionowanie mojej władzy... publiczne upokorzenie”, potem słowo, którego nie mogłem zrozumieć - „słabość” być może? Potem „raporty wywiadu wskazują... szansa, którą musimy teraz wykorzystać”, a potem pełna napięcia cisza, jakby rozmowa była teraz prowadzona szeptem. W końcu trzasnęły drzwi. Cheti popatrzył na mnie. On również słyszał te urywki. Po chwili, a może dłużej, drzwi otworzyły się z trzaskiem i pojawiła się władcza postać Ramose w pięknych, imponujących szatach. Szedł szybko, ewidentnie wściekły. Nagle zostaliśmy otoczeni. Strażnicy wyszli spomiędzy kolumn i rzucili nas na podłogę z przesadną siłą, wrzeszcząc, byśmy się nie ruszali. Usłyszałem odgłos kroków, zatrzymały się, zawróciły i
podeszły do mnie. Stopy Ramose stanęły przy mojej twarzy, przyciśniętej do zimnych kamiennych płyt posadzki. Jego długie stopy w złotych sandałach pokrywały błękitne żyłki i odciski. - Co wy tutaj robicie? Jak ominęliście strażników? Pozwólcie mu wstać. Straże cofnęły się natychmiast. Wstałem i otrzepałem się. - To nie było trudne. Wspominałem już wcześniej, że poziom bezpieczeństwa wydaje się być niewystarczający. Jego oczy ciskały gromy. Coś w tym człowieku sprawiało, że chciałem go doprowadzić do szału, choć wiedziałem, że to był głupi impuls. - To cenna rada od człowieka, który zniknął w czasie polowania na kaczki. Odezwał się inny głos. Jasny i czysty. - Proszę, abyś przyjrzał się łatwości, z jaką udało mu się wejść tutaj. Do czego to dochodzi w tym kraju? Chodź - powiedział do mnie Echnaton, lekkim machnięciem odprawiając wszystkich innych, w tym Ramose, który wciąż wyglądał na wściekłego. Przeszliśmy do prywatnego pokoju, a drzwi zamknęły się za nami cicho. Ale on szybko odezwał się do mnie: - Panowała taka cisza i brak postępów, iż sądziłem, że faktycznie nie żyjesz. Co szybko może się urzeczywistnić. Mów. - Wydaje się, że ktoś inny tutaj wolałby mnie widzieć martwym. Popatrzył na mnie. Potem skinął na mnie, abym szybko poszedł za nim, pod sklepionym przejściem do otoczonego murem ogrodu. Szliśmy ścieżką w dół, aż oddaliliśmy się nieco od budynków. - Ten pałac został zbudowany, by mnie chronić, ale jest także urządzeniem podsłuchowym. Czasem pojawia się lekki powiew świeżego powietrza, wydający się dobiegać znikąd - a to mówi mi, że w murze jest maleńka szczelina, zbyt drobna, by ją zauważyć, a mimo to tak wielka, by na świat wyciekały przez nią słowa i informacje. Słowa są potężne, ale też bardzo niebezpieczne. Usiedliśmy naprzeciwko siebie na dwóch drewnianych krzesłach, nasze kolana niemal się stykały. Upał był wstrząsający. Pot ze mnie płynął. On wyglądał na zadowolonego jak jaszczurka. Powiedziałem mu o tożsamości zamordowanej dziewczyny. Podkreśliłem, że ta identyfikacja była ważnym odkryciem, które niosło kilka istotnych implikacji, nie tylko sugestię, że królowa nie została zamordowana. To wywołało u niego niewielką reakcję, lekkie przechylenie głowy. Opisałem potworność morderstwa Czenriego, potem polowanie i zamach na moje życie, ale powstrzymałem się od
wymienienia bezpośrednio imienia Mahu. Pozostawiłem to jemu, aby sam wyciągnął wniosek. Jasno dałem jednak do zrozumienia, że w mieście są siły, które na mnie polują. Nagle, nieprzewidywalnie, zdenerwował się. - Dni przeciekają ci przez palce jak woda, a ty siedzisz tutaj i nie masz mi nic do powiedzenia. Wszystko, co dotąd udało ci się osiągnąć, to narobienie sobie wrogów. Nie powiedziałeś mi niczego pewnego o miejscu pobytu lub losie królowej ani o tym, kto ją porwał. Pozwoliłem mu kipieć przez chwilę, a potem powiedziałem: - Jestem bliżej rozwiązania tajemnicy niż kiedykolwiek. Ale potrzebuję dalszych pozwoleń, a wraz z nimi pewnej ochrony. - Na przykład jakich? - warknął. - Chciałbym porozmawiać z Królową Matką. I z twoimi córkami. - Po co? Sądzisz, że to moja matka porwała mi żonę? Wysunąłem własny argument. To było wszystko, co mogłem zrobić. - Potrzebuję porozmawiać z każdym, kto może wiedzieć cokolwiek lub mógł zauważyć cokolwiek, czego może nawet nie uważać za ważne. Próbuję tropić ślady naszej zagadki w pyle przeszłości. Wszystkie wskazówki są istotne. Rozważał to przez chwilę, potem zdecydował: - Zezwolę na to. Ale pamiętaj, co ci obiecałem. Zawiedź, a ty i twoja rodzina poniesiecie odpowiednią karę. Mówię ci to po raz ostatni: twój czas ucieka. Od konieczności odpowiedzi ocaliło mnie ciche stuk-stuk-stuk, odgłos idącego człowieka, który podpiera się kijem. Ścieżką zbliżał się mały chłopiec. Był uderzająco podobny do Echnatona, o charyzmatycznej, trójkątnej twarzy oraz wiotkim ciele, które podpierał pięknie wykonaną kulą umieszczoną pod ramieniem. Powoli przesunął po mnie spojrzeniem. Wstrząsnął mną lekki dreszcz. Wyglądało to tak, jakby dusza starca tkwiła w pokręconym ciele dziecka. Echnaton chłodno skinął dziecku, które spojrzało na nas obu, a potem pokuśtykało dalej z wyćwiczoną pewnością i elegancją, sugerującymi, że od urodzenia jest inwalidą. Słyszałem echo stuku kuli towarzyszące krokom chłopca, gdy wszedł do sali po drugiej stronie. Echnaton nie skomentował tego dziwnego pojawienia się. - Dam ci pozwolenie, o które prosisz - powtórzył. - Możesz spotkać się z Królową Matką i moimi dziewczynkami dziś wieczorem. I coś ci zasugeruję. Czekałem.
- Stworzyłem wiele sojuszy i wiele przyjaźni, ale też w nie unikniony sposób mam wielu wrogów. Możesz sobie wyobrazić, kim oni są. Niezadowoleni kapłani niepotrzebnych kultów. Stare rody z Karnaku. Tebańscy możni, których nieuczciwie zdobyte fortuny zostały zmienione w głęboką wizję tego miasta. A jeśli ja mam tych wrogów, wyobraź sobie, jak muszą nienawidzić królowej. Potężny mężczyzna jako przywódca świata to jedno; potężna kobieta to całkiem co innego. A teraz muszę już iść. Chciałbym, abyś wziął udział w prezentacji Merire w Wielkiej Świątyni. Żeby zobaczyć, jak daleko posunęliśmy się w kierunku prawdy. On jest moim najbardziej zaufanym sługą i jedynym kapłanem poza nami, któremu powierzono zaszczyt pośredniczenia między światem i bogiem. Wszyscy zobaczą go uhonorowanego. Serce mi zamarło. Towarzyszyłem mu z powrotem do pałacu, a tam oczekiwał na nas Parennefer. Czarujący, gadatliwy, potężny Parennefer. Skłoniliśmy się nisko Echnatonowi, który poinstruował go, by towarzyszył mi w czasie prezentacji, i zostawił nas bez słowa pożegnania. Pozostaliśmy przez kilka chwil z głowami w pełnym szacunku ukłonie. - Cóż - powiedział lakonicznie Parennefer - słyszałem, że byłeś zajęty.
21 Parennefer zabrał Chetiego i mnie z powrotem na główny dziedziniec, gdzie czekaliśmy aż zbierze się i zorganizuje królewski orszak. Ostami służący i spóźnieni urzędnicy spieszyli na swoje miejsca, strażnicy zajmowali stanowiska, a potem, z biciem w bębny i piszczeniem trzcinowych piszczałek, cała grupa pokonała drogę przez dziedziniec i w górę, po schodach, do Okna Pojawień między pałacem i Wielką Świątynią. Na drodze poniżej czekał wielki tłum, śpiewając w słońcu. Echnaton, przepasany piękną szarfą haftowaną w głowy kobry i ozdobioną wielokolorowymi frędzlami, rozdawał dary w postaci naszyjników i naczyń pełnych pierścieni mniej ważnym członkom i dygnitarzom zgromadzonego tłumu. Była z nim młoda dziewczyna, ubrana w podobną szatę. - To Meritaton, najstarsza księżniczka. Zajęła dziś miejsce matki - kiwnął znacząco głową Parennefer. Dla ludzi pod oknem Echnaton wyglądał na silnego, śmiałego, solidnego. Ale z mojego punktu mogłem dostrzec, jak ciężko, fizycznie, było mu utrzymać to wrażenie. W rzeczywistości, podczas gdy z dołu wyglądało, że stoi, opierał się na czymś w rodzaju lektyki, niewidocznej dla tłumu. Dookoła niego zgromadził się, w łaskawym cieniu mostu, rząd twarzy - przegląd imperium - wszyscy pochłonięci przebiegiem ceremonii, ale także spoglądający nieustannie na siebie nawzajem, jakby sprawdzali i osądzali wszystko, także swoją w tym pozycję. Ci, którzy stali dalej, wyglądali ostrożnie ponad ramionami tych będących bliżej istoty rzeczy, jakby patrzyli we wspaniałe światło, błyski zawiści i oczekiwania rozświetlały im twarze. A jakie twarze tam były: nie tylko tebańczyków czy ludzi z Memfis, ale także przystojne, mocno zbudowane twarze członków nubijskiej rodziny królewskiej, Arzawijczyków i Hetytów, asyryjskich książąt i babilońskich dyplomatów.
Parennefer trącił mnie łokciem i znowu zaszeptał mi do ucha. - Widzisz, jak złożony jest świat w naszych czasach. Wszystko jest połączone ze wszystkim innym. Nasze miasta rozrastają się w niezrównanym tempie. A z nowymi programami budowlanymi i napływem cudzoziemskich robotników królestwo stało się głodnym potworem z olbrzymim apetytem, który musi być zaspokajany coraz większymi i większymi połaciami świata. Stąd - cóż, to wszystko. Kiwnąłem, tak jakbym się z nim zgadzał. To był błąd, ponieważ on kontynuował. - Mamy Wielką Rzekę, ale bez niej, czy bylibyśmy czymś więcej niż piaskiem na wietrze? Nie możemy jadać piasku. Nie, jeśli chcemy naszych pięknych płócien i naszych pachnideł, naszych rzadkich gatunków drewna na podłogi i naszych festiwali, naszych błyskotek z Puntu i złota z odległych nubijskich kopalni, musimy zawierać pakty i umowy na całym świecie. Spójrz, nawet tutaj, ci ludzie - delegacja alaszijskich kupców i handlarzy, jak sądzę. Ich mała wyspa obfituje w miedź i drewno. I oczywiście przysyłają swoje dziewczęta na żony, a synów jako zakładników, gwarantów ich lojalności, by się tutaj kształcili. Cóż, powinni się uważać za szczęściarzy! To prawda, zostają zabrani ze swojego świata, gdy są młodzi, ale spójrz, jak zyskują nowy i nieskończenie większy. To jest pokój dziecinny w pałacu. Takie pomieszanie języków, ale kiedy są tacy młodzi, szybko uczą się naszej mowy i wkrótce wydzierają się na siebie całkiem płynnie. Najlepszy przyjaciel mojego syna jest Kuszytą. Wyobraź sobie. Przerwał na chwilę swój wielki monolog, a zanim znalazł nowy temat, nie mogłem się powstrzymać i nie zapytać: - A co my dajemy w zamian tym ludziom za trybut ich bogactw i ziem? Spojrzał na mnie z niedowierzaniem. - Cóż, to chyba oczywiste, nieprawdaż? Status i bezpieczeństwo. Oczywiście potrzebują również złota, by podeprzeć własną władzę, oraz wsparcia oddziałów i groźby naszej interwencji, gdy znajdą się w potrzebie. Ale tym, czego potrzebują najbardziej, jest olśniewanie poddanych oraz wszystkich innych odbitym blaskiem naszej chwały. Potrzebują tego, by dobrze nam służyć. Nie będą gryźli ręki, która ich karmi. Na przykład gdy są problemy pomiędzy władcami miast w, powiedzmy, Palestynie, Megiddo, Taanach, Gat i tak dalej, zaczynają stawać na tylnych łapach i grać w głupie gierki, a to stwarza trudności dla szlaków handlowych. Mamy poważny problem ekonomiczny. Jak więc powinniśmy sobie z tym poradzić? Wzruszyłem ramionami, zirytowany jego samozadowoleniem. - Pozwalając miejscowym wykonać brudną robotę! Mówimy im,
że mają uporządkować swoje domy, i zostawiamy ich, by poradzili sobie z problemem. W przeciwnym razie koniec! Więc oni to robią, ponieważ wiedzą, że jeśli tego nie zrobią - koniec ze złotem! Koniec z przyjacielskimi relacjami międzynarodowymi! Koniec z zaproszeniami do Wielkiego Domu! Czasem narzekają lub apelują o pomoc ostatnio całkiem rozpaczliwie - ale często jest to ich mały lokalny problem, a my nie możemy i nie powinniśmy ingerować. Teraz wiem, że są wyjątki, i tych ludzi nazywamy naszymi wrogami! I oczywiście ich nie oszczędzamy. Nie. Zwracamy ku nim naszą surowszą twarz i masowo ich zabijamy. - Roześmiał się, zachwycony swoim ponurym żartem. Tłum wykrzykiwał słowa czci, a orszak wstał. Echnatonowi pomogły odejść od Okna ręce, które wszyscy udawali, że są niewidzialne, i procesja ruszyła, przez most i w dół do Wielkiej Świątyni. - Chodź - powiedział Parennefer. - Czas na przedstawienie. I co to było za przedstawienie. Gdy doszliśmy do krańca krytego mostu, szerokie schody schodziły na szeroki dziedziniec świątyni, dając pełny widok. Stały tam zebrane tysiące ludzi, skandując formuły wychwalające króla; lokalne i zagraniczne grupy i delegacje czekały, by dołączyć do procesji, wszyscy szurali nogami, przepychali się ukradkiem, aby zdobyć lub poprawić swoją pozycję, jednocześnie nie tracąc przy tym godności. Cała ta potęga zgromadzona w jednym miejscu nie była zbyt budującym widokiem. Nagle ogarnęło mnie przemożne pragnienie, aby stąd odejść, jak najszybciej. Otwarty teren był olbrzymi, co najmniej dwadzieścia razy większy niż w Karnaku. Najpierw weszła grupa czołowa, powitana przez straż świątynną. Potem nosiciele sztandarów ze wszystkich ziem imperium: Nubijczycy z piórami we włosach, brodaci Hetyci niosący włócznie, Libijczycy z tradycyjnie krótkimi włosami i długimi lokami po bokach głowy i inni, niosący insygnia: kwadratowe tablice na wysokich papirusowych tyczkach, model świętej barki, jej wstęgi i pióra powiewały, gdy szli w przegrzanym powietrzu. W centrum znajdował się Echnaton, wyniesiony wysoko w lektyce, obok niego posłańcy, stajenni i obsługa. Widziałem mniejsze ceremonie w Tebach, gdzie odwieczny antagonizm między kapłaństwem i władzą królewską był wyraźnie widoczny. Tu nie aż tak. Echnaton wydawał się mieć wszystko pod kontrolą. Jakby nie było, ogłosił się wcieleniem boga. Teraz zamierzał to udowodnić. Przeszliśmy przez wielki dziedziniec, pod płonącym okiem słońca, przez głęboki mrok kolejnego pylonu i znowu, między jego sztandarami, na kolejny dziedziniec, o jeszcze większych nawet rozmiarach,
jak pole do obchodzenia jubileuszu, z wielkim ołtarzem i ofiarami leżącymi na płycie w jego centrum. Tutaj czekały kolejne setki osób w zapobiegliwie przećwiczonych szeregach; pośrodku pierwszego rzędu był Merire, otoczony członkami swojego dworu, rodziną i przyjaciółmi. Ubrany w długą, białą szatę z dekorowaną szarfą, której końce trzymali klęczący słudzy. Za nim stał jego prywatny orszak. Szeregi urzędników trzymały zwoje i trzcinowe rysiki - skrybowie, którzy mieli zapisywać obwieszczenia i przemówienia. Za nimi stali oficerowie Medżaj, trzymając pałki. A każda z ważnych osób miała służącego, który trzymał nad nią parasol, chroniący przed surowością słońca. - Słyszałem, że Merire i Ramose niezbyt się kochają - powiedziałem do Parennefera. - Cóż, zauważyłeś, że nie ma tutaj Ramose. To dla niego publiczny cios. Ludzie mówią, że Merire został promowany tylko po to, by stanowić przeciwwagę dla ogromnych wpływów Ramose. Nie zgadzają się w kluczowych obszarach. - To znaczy? - Kontrola finansów. Polityka zagraniczna. A w tym ukryta kolejna walka o całkowitą władzę nad Wielkim Miastem. - Powiedz coś więcej. - Nie teraz. Później. Patrz, Lektyka Echnatona zatrzymała się i umieszczono ją na podpórkach obok ołtarza. Zapadła absolutna cisza. Wydawało się, że nawet jaskółki wróciły do gniazd. Echnaton i Meritaton weszli na wysoki ołtarz. On podniósł ręce do słońca, trzymając wysoko naczynie pełne czegoś - światła, jak się wydawało, z powodu lśnienia kutego metalu, jakby trzymał naczynie stworzenia, aby Aton mógł się z niego napić. A wszyscy go naśladowali. Tysiące i tysiące rąk wyciągnęło się, by otrzymać dar światła. Kraj światła, nasz świat światła. „Światło, światło, światło!”, krzyczeli. Nienawidziłem tych krzyków, ich głupiego konformizmu, ale uderzyło mnie mocno, jak przebiegły był Echnaton. Wniósł boga z ciemności i tajemnicy na światło dnia. Nie był już jakąś tajemniczą figurą ukrytą w ciemnej kaplicy, dostępną tylko za pośrednictwem kapłanów, ale wszechogarniającym bogiem ciepła i światła, pierwszym ogniem, bez którego nie mogłoby być życia, świata, pieśni, zbiorów, niczego. Podniosłem ręce jak wszyscy inni, niechętnie i bez, miałem nadzieję, kretyńskiego wyrazu oddania, który z pogardą obserwowałem u ludzi dookoła mnie. Mimo to, muszę wyznać, że niemal poczułem dreszcz wiary. Było tutaj coś, co mogłem zobaczyć i poczuć raczej, niż coś, co nazywałem wiarą na mocy
tradycji. Poczułem przez chwilę, jakbym również ja mógł być częścią tej wielkiej historii, tego bezgranicznego cudu, jakim był bóg i słowo, boska istota, która obdarza nas życiem. Ale wziąłem się w garść. W końcu ta wielka istota, źródło światła i życia, nie potrzebowała mojej czci. A ja widziałem ciemne sprawki tego boga, te, których nie opiewa się w pieśniach, hymnach, modlitwach i wierszach. I, jeśli mogę zaryzykować herezję, on nie potrzebował jej również od wszystkich tych ludzi, ich rąk wzniesionych w geście czci, nie dlatego, że wierzyli w tę religię, ale ponieważ oni wierzyli, że muszą być widziani, jak to robią, aby przeżyć. Nie. Osobą potrzebującą tej czci był dziwny mężczyzna w centrum tej całej ceremonii, którego widziałem skrzywionego z bólu. Staliśmy od jakiegoś czasu jak obłąkani w upalnym świetle południa. W końcu Echnaton opuścił naczynie i nagle coś zaczęło się dziać. Nosiciele wachlarzy i parasoli podeszli bliżej, a kapłani przyprowadzili wołu, którego rogi udekorowano blaskiem różnobarwnych piór, a kark girlandami kwiatów. Kapłani odmówili modlitwę, a potem wystąpił jeden z nich, trzymając nóż. Spokojne zwierzę nie rozumiało, co miało się z nim stać. Ostrze uniosło się wysoko, błysnęło, a potem szybko opadło, rozcinając silną białą szyję zwierzęcia, odsłaniając rzeźnicki świat. Deszcz purpurowej krwi rozprysnął się na gorących kamieniach i chlusnął do naczynia ofiarnego. Zwierzę wyglądało raczej na zakłopotane, niż zdruzgotane. Potem, z rykiem i westchnieniem skargi, pośliznęło się na własnej krwi oraz rozrzuconych płatkach i upadło. Szybko do pracy przystąpili inni kapłani. To, co przed momentem było żywą istotą, zostało podzielone, porąbane na części i zaniesione następnie na ołtarz ofiarny. Krew i kwiaty - dwie rzeczy, które cieszą bogów. Pomyślałem o Czenrim i jego okaleczonych szczątkach. Szybko zaczęła się muzyka i tańce. Tancerki poruszały się w przód i w tył, ubrane w welony i płócienne szaty, potrząsając sistrami i biustami, podczas gdy grupa ślepych śpiewaków i harfistów, z twarzami rozważnie odwróconymi od króla, uderzała dłońmi o ziemię, by pomóc im utrzymać rytm. Starzy i łysi, z fałdami tłuszczu zwieszającymi się z wypasionych brzuchów, potęga muzyki wprawiła w trans ich niewidzące twarze. Niestety, dla moich uszu ci czcigodni panowie brzmieli bardziej jak banda szczerych, lecz pozbawionych słuchu muzycznego psów. Potem wyszedł Merire, w towarzystwie trzech podwładnych i trzech kapłanów, powoli wspiął się na schody i ukląkł z ramionami wciąż uniesionymi w geście pozdrowienia, jego naszyjniki połyski-
wały w słońcu, u stóp Echnatona, który pochylił się ku niemu i nałożył na szyję kolejny naszyjnik, piękniejszy i większy niż pozostałe. Merire pozostał tam, gdzie był, kiedy Echnaton przemawiał. - Ja, Pan Obydwu Krajów, nakładam Naczelnemu Skarbnikowi, Najwyższemu Kapłanowi Atona w Świątyni w Achetaton złoto na szyję i na stopy za jego posłuszeństwo Domowi Króla. Ja, który żyję w Prawdzie, Pan Obydwu Krajów, mówię: ustanawiam ciebie, Merire, Najwyższym Kapłanem Atona w Świątyni Atona w Achetaton. I mówię: mój sługo, który słuchasz Nauki, moje serce jest z ciebie zadowolone i otrzymasz dary od króla w świątyni Atona. Cisza. Potem Merire odpowiedział: - Życie, dobrobyt, zdrowie dla Wielkiego Syna Atona. Oby obdarzył cię trwaniem po wieki wieków. Obfite są dary, którymi Aton obdarza cieszącego jego serce Żyjącego i Wielkiego Atona, Pana Orbity, Władcę Niebios, Pana Ziemi w świątyni Atona w Achetaton. A potem nastąpiły inne, pomniejsze przemówienia, innych, pomniejszych osób. W końcu nawet Parennefer wyglądał na znudzonego i przegrzanego, mimo że wydawał się kochać tego typu wydarzenia. Jakby czytając w moich myślach, pochylił się i wyszeptał: - Ceremonie są chwałą każdej cywilizacji, ale czy ta się nigdy nie skończy? W końcu się skończyła. Gorąco było straszliwie, szczególnie cierpieli starsi ludzie. Popatrzyłem wzdłuż rzędów: większość próbowała ukradkiem otrzeć brwi lub odrobinę głębiej wsunąć się w jakikolwiek cień, jaki mogli znaleźć. Niektórzy chwiali się niebezpiecznie, innych podtrzymywali słudzy. A potem poczułem, jak jeżą mi się włosy na karku. Para topazowych oczu błyszczała z cienia naprzeciw mnie. Gęste, krótko obcięte siwe włosy. Wspaniałe, lśniące złoto udrapowane na ramionach. Mahu. Kiedy mnie zobaczył, wyraz jego twarzy nie zmienił się wcale. Parennefer, przebiegły Parennefer, zauważył moją reakcję. Momentalnie dostrzegł przyczynę. Udawał, że robi do mnie jakąś pobożną uwagę, ale wyszeptał: - Co zaszło między wami dwoma? - Cóż, od mojej obecności on wolałby nieobecność, nieważne jakimi środkami osiągniętą. - Jest raczej potężnym człowiekiem, zdajesz sobie sprawę. Lepiej byłoby go nie denerwować. - Zdaje się, że denerwuję go samym byciem tutaj. Parennefer, przebiegły Parennefer, nie znalazł na to odpowiedzi. Ceremonia się zakończyła, a Echnaton i Meritaton z orszakiem opuścili świątynny dziedziniec, z powrotem pod pylonem i przez
most. Wszyscy ruszyli za nimi. To trwało wieki. Mahu był przede mną, zajmując należne mu miejsce tuż za Echnatonem. Nie odrywałem oczu od jego metalicznych włosów, potężnych ramion i karku. Wiedziałem, że był gotowy na wszystko, co mogło się wydarzyć, wzrokiem nieustannie przebiegał tłum i wysokie mury, przywykły do inwigilacji. I jestem przekonany, że czułem, jak się na mnie gapi przez tył swojej głowy. Zwolniliśmy i pozwoliliśmy wielkiemu tłumowi wyprzedzić nas. Zamiatacze próbowali już posprzątać po składaniu ofiar i zmusić wzbity kurz dziedzińca do opadnięcia, skrapiając go zręcznie garściami wody, aby zbytnio nie pobrudził dygnitarzy, którzy zostali z tyłu. - Co zrobisz teraz? - zapytał Parennefer. - Mam rozmowę przed zachodem słońca, z Królową Matką i królewskimi dziećmi. - Och, doprawdy? - Stał się dziwnie cichy. - Czego nie możesz powiedzieć? - Niczego. Och, po prostu bądź z nią ostrożny - zbliżył się, odwracając plecami do tłumu i szepcząc jak aktor w komedii. - Jest absolutnie przerażająca. - Uśmiechnął się, zachwycony własną odwagą w przekraczaniu granic grzeczności. Zobaczyłem, jak Cheti kiwa głową, jakby chciał powiedzieć: „Mówiłem ci”. - Ale oczywiście później musisz wziąć udział w przyjęciu dodał Parennefer. Zrobiłem głupią minę. - Świętowanie w willi Merire, oczywiście. Tylko za zaproszeniem. Pomyślałem, że chciałbyś wziąć w tym udział. Wydawało się istotne poznać tę nową postać we władzach, ale najpierw potrzebowałem umyć się i przygotować na nadchodzące rozmowy. Parennefer zaoferował nam własny dom, który leżał w pobliżu, a ja zgodziłem się, zadowolony, że mogę pozostać w ochronnym półcieniu jego wpływów. Mahu zniknął, ale miałem uczucie, jakby mógł widzieć przez ściany. Nie chciałem wracać do mojego pustego małego biura. Sama łazienka warta była wizyty. Wielki, kwadratowy pokój, z kratownicami w oknach dla dostępu światła i pięknymi geometrycznymi wielobarwnymi wzorami namalowanymi na dole ścian oraz mokradłami, scenami rzecznymi oraz półnagimi dziewczętami w górnych partiach. Kamienna podłoga zawierała kanały i otwór odpływowy, a my staliśmy w basenach, podczas gdy służący polewali nas chłodną, perfumowaną wodą.
- Cóż, w najśmielszych snach nie przypuszczałem, że będę brał prysznic w takim pałacu! - powiedział Cheti. Nie miałem ochoty rozmawiać. Oglądając się w mozaice z lustrzanego szkła na ścianie nad basenem, goliłem się przy użyciu brązowego ostrza, którego uchwyt miał formę nagiej, kształtnej kobiety. W słoiczkach umieszczono wszelkie rodzaje maści i pachnideł wraz z malutkimi łyżeczkami do ich aplikacji. Cheti eksperymentował, wypróbowując każdy z nich, aż mu powiedziałem, że śmierdzi jak baba.
22 Jakiś cień stanął nade mną. Zerwałem się na równe nogi, potrząsając głową, by doprowadzić zmysły do porządku. Wzdłuż ściany paliły się lampy. Zasnąłem jak wiejski głupek. Przez chwilę nie mogłem sobie przypomnieć, gdzie jestem. - Już czas - Cheti wyglądał na rozbawionego. W misce leżało kilka daktyli oraz fig, i chciwie pożarłem garść. Słodycze późnym popołudniem dają mi przynajmniej pozory energii. Byliśmy gotowi, na ile to było możliwe w naszych strojach. Parennefer zawiózł mnie powoli i nerwowo do pałacu własnym rydwanem, a Cheti jechał za nami. Parennefer był jednym z tych woźniców, którzy wyglądają, jakby widzieli nie dalej niż czubki końskich chrap. Z pewnością nie patrzył przed siebie, aby sprawdzić, co dzieje się na zatłoczonej drodze. Obdarzył mnie jednym ze swoich zmartwionych spojrzeń z ukosa. - Czy opowiedzieli ci trochę o Teje? - zapytał. - Słyszałem, że nie jest dziś już zbyt piękna. - Mało powiedziane. Ale jest tutaj tylko po to, by wziąć udział w festiwalu. Chociaż król wybudował dla niej pałac i świątynię, aż do dziś nie życzyła sobie odwiedzić nowego miasta. Słyszałem, że uważa, iż to wszystko posunęło się zbyt daleko, te przenosiny do nowego miasta, Wielkie Zmiany i tak dalej. Ale czuje się w obowiązku poprzeć to, teraz, kiedy wszystko się już stało. Wszyscy wiedzą, jak myślę, że jej opinia wciąż wiele znaczy dla Echnatona. - Cóż, tak to zazwyczaj jest pomiędzy matkami i synami - powiedziałem, myśląc o własnej matce i jej mądrych radach. - Oczywiście, ale nie tylko dlatego! - krzyknął, jak gdybym nie zrozumiał właściwie lekcji. - Po pierwsze, sama ma status królewski, jako ukochana żona Amenhotepa, ojca Echnatona, Wspaniałego, Budowniczego Monumentów. Ale także, i to jest nie mniej ważne,
ponieważ jej rodzina cieszy się wielkim zaufaniem rodziny królewskiej. Prawdę mówiąc, jej ojciec, Juja, zaczynał karierę jako oficer w korpusie rydwanów królewskich, później jednak stał się najbliższym doradcą Amenhotepa. A jej brat, Aj, dziś dzierży urząd ich ojca i sam doradza Echnatonowi. - Słyszałem o tym Aju. Co o nim wiesz? - Jest znany tylko w najbliższym kręgu; najwidoczniej woli pozostać publicznie anonimowy. Ich rodzina obrosła wokół rodziny królewskiej jak bluszcz, aż poprzez małżeństwo w końcu stali się prawie nie do odróżnienia od niej. To potężny sojusz. Te genealogie są ogłupiająco skomplikowane. Kto wie, jak w przyszłości będą rozplątywane takie łańcuchy pierworództwa i sił przetargowych? Gdy taka to a taka dziewczyna zostanie sprzedana innemu cudzoziemskiemu mocarstwu za cenę małego pokoju lub kosztem małej wojny? Czyje imiona przetrwają, a czyje historie obrócą się w pył i zostaną zdmuchnięte? Ale musiałem to uporządkować sobie w głowie, inaczej wiedziałem, że popełnię jakiś głupi błąd przed kobietą, z którą miałem wkrótce rozmawiać. - A więc Teje jest Królową Matką. Jej ojciec był dobrze zapowiadającym się młodym człowiekiem z majętnej rodziny, która stała się niezwykle wpływowa. Jej brat, Aj, należy do wewnętrznego kręgu. - Tak - powiedział Parennefer. - Jego ojciec, który był dobrym, jak również potężnym człowiekiem, zapewnił synowi od najmłodszych lat pozycję w samym centrum. Myślę, że faktycznie był najmłodszym w dziejach dowódcą konnicy. - A jaka jest natura związku tego człowieka z Nefretete, Wielką Królewską Małżonką? - zapytałem. - Nie wiem - i zamknął się w sobie, jego twarz nie ujawniała więcej niż zapieczętowany grobowiec. Myślałem o tym podczas jazdy w wieczornym świetle przez chaotyczne teraz ulice. Oto mamy człowieka w sercu rodziny królewskiej. Jego własna rodzina zrobiła wszystko, by zapewnić mu sukcesję i wzmocnić ten związek. I wydawało się, że powiodło im się to zdumiewająco dobrze. Mimo to nie wiedziałem nic o tym człowieku ani jego potędze. - Czy on jest tutaj, w mieście? - zapytałem Parennefera. Wyglądał na zaskoczonego, że wciąż myślę o Aju. - W obecnej chwili nie, jak sądzę. Domyślam się, że podróżuje nieustannie między Tebami, Memfis i Achetaton. Ma statek państwowy do dyspozycji. Ale niewielu wie o jego ruchach. Z pewnością nie ja.
Przybyliśmy do pałacu królewskiego. Parennefer poprowadził nas przez bramę, machając wyniośle ręką strażnikom, którzy stali się niewidzialni. Poprowadził nas długimi korytarzami, w głąb kompleksu. Skręciliśmy za róg, gdy nagle zatrzymał mnie w cieniu. - Uważaj na to, co mówisz w czasie spotkania z królewską matką - powiedział. - Ona żywi się strachem. Ma język krokodyla. Może obrócić twoje życie w pył. Będzie z tobą w czasie spotkania z księżniczkami. Najwidoczniej nalegała na bycie obecną podczas tych rozmów. - To ostatnia rzecz, jakiej bym chciał - powiedziałem, przeklinając swoją głupotę, że tego nie przewidziałem. Dotarliśmy do drzwi, zapukał i zostaliśmy wpuszczeni. Usłyszałem znajomy odgłos krzyczących i kłócących się dziewczynek, przerywany przez kobiecy głos najwidoczniej nieskutecznymi wskazówkami. Piastunki i służące biegali dookoła, wyglądając na spiętych i zmęczonych. - To musi być dla księżniczek czas udawania się na spoczynek powiedział Parennefer. Wyglądał teraz na bardziej zmartwionego niż wcześniej. - Znakomicie. Muszę już iść. Zostawiam cię w zdolnych rękach guwernantki. Ach, a oto i ona. - Potem popatrzył na mnie i powiedział cicho: - Jesteśmy wcześniej. Po myślałem, że będzie lepiej przyjechać wcześniej. Zrozumiałem go. Miał nadzieję dać mi nieco czasu sam na sam z księżniczkami, zanim przybędzie Teje. Uścisnąłem mu rękę, aby wyrazić podziękowanie. Kobieta w średnim wieku szła nerwowo w naszą stronę, zaniepokojona, że widzi nas przed czasem. Nie była przygotowana. Właśnie otworzyła usta, by nas powitać, gdy przerwał jej ostry krzyk; mała piłeczka z niebieskiej i czerwonej skóry wyleciała przez otwarte drzwi, rzucona z całą wściekłą niedokładnością dziecka w napadzie złości, i przewróciła donicę z rośliną. Ziemia zaczęła wysypywać się na podłogę. Drzwi zatrzaśnięto. Kobieta zarumieniła się. - Posprzątajcie to szybko. Służący przybiegli, by pozamiatać. - Księżniczki mają taki wspaniały apetyt na życie, że sama idea snu sprawia im przykrość - ciągnęła, zwracając się do mnie. - Są coraz bardziej zmęczone i dlatego nie mogą pokazać się w sposób, w jaki, jestem pewna, naprawdę by chciały. Zrozumiałem, co miała na myśli. Próbowałem jej pomóc. - Moje dziewczynki są takie same. Chociaż obietnica opowieści może uciszyć je na chwilę.
Skinęła głową. - Ale wtedy trzeba być ostrożnym, ponieważ królewska babcia wierzy, że literatura jest niepotrzebną stymulacją i może spowodować, iż nie usną przez całą noc. - Czy mogę zobaczyć się z nimi teraz, zanim zasną? - Dostałam szczegółowe instrukcje, że rozmowa może się rozpocząć dopiero, gdy przybędzie Królowa Matka. - Cóż, jestem tu teraz. A one wydają się gotowe na pójście do łóżka. Może mógłbym spotkać się z nimi od razu? Potrząsnęła głową z obawą, gdy w drzwiach pojawiła się dziewczynka. Meritaton, pamiętałem ją z ceremonii. - Wprowadź go natychmiast - rozkazała władczo i wróciła do pokoju z pewnością siebie, która w jakiś sposób odebrała jej urok. Weszliśmy do pokoju dziecinnego. Było to długie i wysokie pomieszczenie, okna i drzwi na taras zasłonięte zostały teraz jasnymi zasłonami. Pośrodku stał długi, niski, drewniany stół. W niszach ustawiono łóżka. Zabawki, wspaniale zaprojektowane i pięknie wykonane, wysypywały się ze skrzyń. Na półkach tłoczyły się papirusowe kolekcje opowiadań. Małe posążki i figurki wotywne ustawiono wzdłuż półek. Na ścianach przy każdym z łóżek powieszono rysunki, opowiadania i wierszyki na ślicznie ilustrowanych papirusach. Służba z lękiem próbowała przywrócić nieco porządku w tym pokoju, pełnym barw i pełnego życia chaosu. Przy stole na niskich krzesełkach siedziały trzy dziewczynki, Meritaton stała u jego szczytu. Gdy weszliśmy, spojrzała na mnie wyczekująco. Ich matka była w każdej z nich. Miały piękne i dumne twarze, czarne, błyszczące włosy, czystą skórę, eleganckie i doskonałe sylwetki. Siedziały, jakby pozując, z wyprostowanymi plecami i pewnością siebie, a nie z leniwym zadowoleniem moich dziewczynek. Ich guwernantka przedstawiła mnie im: Meritaton, potem Maketaton, Anchesenpaaton i Neferneferuaton. - Nie wiem, czy uda mi się od razu zapamiętać te imiona powiedziałem. Meritaton wbiła we mnie wzrok. - Więc musisz być głupcem. Zapadła chwilowa cisza, kiedy pozostałe dziewczynki czekały, by zobaczyć, jak zareaguję. Zapytałem ją, ile ma lat. - Czternaście - spojrzała na mnie. - A pozostałe dziewczynki? - Dwanaście. - Dziesięć. - Siedem - i nie jestem najmłodsza. Neferneferure i Setepenre już śpią.
Usiadłem z nimi, na ich poziomie, przy niskim stole. Cisza się przeciągała. Dziewczynki wyglądały na niepewne. Zdałem sobie sprawę, że było tu wiele kobiet służących, czekających i patrzących. Szepnąłem guwernantce, iż proszę, aby pozostawiono mnie samego z księżniczkami. - Mężczyznom nie wolno zostawać samym w pokoju dziecinnym - odpowiedziała. - Zatem czy mogłaby pani odprawić służące i zostać sama jako przyzwoitka? Zastanawiała się, ale to Meritaton kiwnęła głową i klasnęła w dłonie. Służące opuściły pokój i zamknęły za sobą drzwi. Gdy tylko wyszły, Meritaton trochę się rozluźniła. Maketaton wstała od stołu i po turecku usiadła na łóżku, lśniący lok opadał jej na ucho, gdy go czesała grzebieniem. - Czy macie coś przeciwko temu, żebym chwilę z wami porozmawiał? - zapytałem. - Po to tu jesteś, nieprawdaż? - powiedziała Meritaton. Spoglądała na mnie teraz z ciekawością. - Czy jesteś tropicielem zagadek? - zapytała Anchesenpaaton. - Jestem detektywem w tebańskim oddziale Medżaj, a wasz ojciec wezwał mnie tutaj. Być może wiecie, dlaczego? - Ponieważ królowa zniknęła - powiedziała Meritaton. Wypowiedziała te słowa z dziwną goryczą. Nie wspomniała faktu, że osoba, która zniknęła, to jej matka. Musiała dostrzec wyraz zaskoczenia na mojej twarzy, ponieważ zaczęła szybko zacierać pozostawione wrażenie. - Tak ludzie szepczą. - A co ty sądzisz? - zapytałem. - Myślę, że jesteś tutaj, aby ją znaleźć. Co oznacza, że została porwana lub ukradziona. Albo że nie żyje. Zaszokował mnie jej zwyczajny ton. - Muszę być z tobą szczery i przyznać, że jeszcze nie wiem, co się z nią stało, ale wierzę, że żyje, i jestem zdeterminowany, by ją odnaleźć i sprowadzić ją do was z powrotem. Ona musi za wami tęsknić, tak bardzo jak wy za nią tęsknicie. Usłyszałem za sobą ciche chlipnięcie. Pojawiła się Neferneferure, ciche łzy spływały jej po buzi. - No i zobacz, co narobiłeś - powiedziała Meritaton. Guwernantka wzięła dziecko na ręce i utuliła je. Łzy przestały płynąć, a mała dziewczynka spojrzała na mnie podejrzliwie. - Wiem, jak trudno jest mówić - powiedziałem - ale chciałem się z wami spotkać, ponieważ potrzebuję waszej pomocy. Chciałbym,
abyście powiedziały mi wszystko, co pamiętacie o waszej matce z dni przed jej zniknięciem. Lub cokolwiek o matce, co sądzicie, że powinienem wiedzieć. Możecie to zrobić? Dziewczynki popatrzyły na Meritaton, jakby cicho pytając ją o zgodę. Wtedy Meritaton wzięła do ręki i zakręciła na stole fajansowym bączkiem. Wirował na nóżce, jaskrawe kolory zlały się tak, że utworzyły wizerunek uśmiechniętej twarzy w miejscu, gdzie w bezruchu były tylko smugi. To była rzadka i zaskakująca rzecz. - Piękny bączek. Kto ci go podarował? - Nasza matka - powiedziała Maketaton ostentacyjnie. Patrzyliśmy na bączek w ciszy. Księżniczki były jak zahipnotyzowane. Stopniowo tracił równowagę, zachybotał się, zwolnił i upadł. Meritaton wydawała się traktować jego ruch jako wróżbę lub, przynajmniej, pomoc w podejmowaniu decyzji, ponieważ zastanawiała się przez chwilę, zanim w końcu kiwnęła głową. Przysunęły się do mnie trochę bliżej. - Dziwnie się zachowywała. Miała mroczną, smutną twarz. Pełną cieni i zmartwień. - Lampa migotała w oczach mówiącej Meritaton. - Czy wiesz, dlaczego? Maketaton, leżąca na swojej sofie, zawołała: - Ona i tata pokłócili się! - Nie, to nieprawda - powiedziała jej starsza siostra. - Prawda. Słyszałam ich. Potem ona przyszła powiedzieć nam dobranoc, a ty już spałaś. Płakała, ale starała się to ukryć. Zapytałam: „Dlaczego płaczesz?”. A ona odpowiedziała: „Bez powodu, kochanie, bez powodu”. I powiedziała, że to będzie nasz sekret i mam nikomu nie mówić. Potem pocałowała mnie i uścisnęła, jakbym była lalką albo czymś takim, i powiedziała, żebym szła spać i nie martwiła się, bo ona zrobi wszystko, żeby było dobrze. - A kiedy to się stało? - zapytałem. - Nie pamiętam, którego dnia. Ale niedawno. - Czy rozmawiała w ten sposób z którąś z pozostałych księżniczek? Popatrzyły na siebie i pokręciły głowami. Meritaton był zła i milcząca. - Powiedziałaś, że to był sekret. Teraz wygadałaś to głośno. - Patrzyła gniewnie na siostrę, która również spoglądała na Meritaton, ale kuliła się pod jej wściekłym wzrokiem. Odwróciła się do mnie. - Kłócili się. Każdy to robi. To niczego nie oznacza. - Często się kłócili? - zapytałem. Meritaton nie odpowiedziała.
Siedząca przy stole Anchesenpaaton bawiła się mechaniczną zabawką, drewnianym człowiekiem z dużym psem, która poruszała się dzięki sznurkom i krążkom. Kiedy kręciła korbką, drewniany człowiek unosił ramiona, by bronić się przed atakującym go psem. Raz za razem pies gryzł człowieka. Białe kły, wielkie czerwone oczy i zjeżona sierść na grzbiecie. Mała dziewczynka śmiała się i wskazywała na mnie. - Spójrz - powiedziała. - To ty. Zakłopotałem się. Potem o czymś pomyślałem. - Powinienem także przekazać wam wszystkim wiadomość powiedziałem. - Od Senet. Prosiła, żebym wam powiedział, że za wami tęskni. Twarz Meritaton stwardniała. - Powiedz jej... Wtedy drzwi się otworzyły. Dziewczynki zerwały się i pobiegły do łóżek. Guwernantka zadrżała. - Kto pozwolił temu człowiekowi wejść do pokoju dziecinnego i zwracać się do księżniczek w mojej nieobecności? Jej głos przypominał odgłos gwoździ drapiących tablicę. Zapadła upiorna cisza. Wszyscy staliśmy jak posągi, patrząc w podłogę. Czułem się, jakbym wrócił do szkoły. Musiałem się odezwać. - Wasza wysokość, to moja wina. Po szuraniu poznałem, że jej stopy są słabe i stare; jej oddech stał się krótki z gniewu. Mimo najlepszych perfum cuchnęła. To był słodkawy odór rozkładającego się ciała. Potem podeszła i złapała mnie za twarz. Zaskoczony kontaktem, odskoczyłem. Chwyciła mnie z kościstą, sprężystą siłą i zmusiłem się do stania bez ruchu, podczas gdy ona wodziła po mojej twarzy palcami o długich, okropnych paznokciach. - Więc to ty jesteś tym głupcem, który sądzi, że ją odnajdzie. Popatrz na mnie. Zrobiłem to. Czas wysuszył jej piękno, zmieniając je w pomarszczoną maskę gniewu. Ale przez zwariowane bogactwo jej szat - welony i suknie udrapowane wokół jej kości i własne, długie, farbowane włosy - wyglądała jak kobieta obłąkana, dzika nomadka z pustyni. Jej usta przypominały starą, skórzaną sakiewkę, jej oczy były zamglone, o barwie księżyca. Poruszały się w oczodołach, gdy mówiła. Jej śmiechowi towarzyszył odór martwego gazu bagiennego. Uśmiechnęła się, jakby mogła dostrzec moją reakcję, odsłaniając szereg sztucznych złotych zębów między nadgniłymi czarnymi pieńkami. Powłócząc nogami, krążyła wokół dziewczynek jak starożytne
zwierzę lub jasnowidz w swoich fantastycznych gałganach. Księżniczki instynktownie odsuwały się od niej. Maketaton zatkała sobie nos i robiła miny za plecami Królowej Matki. Ta, nagle, z szokującą precyzją, mocno uderzyła dziewczynkę w twarz. Księżniczka zdławiła cisnące się do oczu łzy. - Teraz, kiedy już zrobiłam ten wysiłek i przyszłam tutaj, o co chcesz zapytać dziewczynki? Spiesz się, już późno. Wysiliłem mózg. - Marnujesz mój czas. Mów. - Wasza wysokość, nie mam dalszych pytań. Już porozmawialiśmy. Spojrzała na mnie groźnie. Potem zwróciła się do dziewczynek. - Spać! Ale już. Każde dziecko, które się odezwie, zostanie ukarane. Neferneferure znowu zaczęła szlochać, wezbrała w niej wielka fala nieszczęścia. Stary potwór poszurał do niej i wrzasnął w jej zrozpaczoną buzię: - Przestań się mazgaić! Łzy są daremne. Nie wywierają na mnie żadnego wrażenia. Żadna z pozostałych księżniczek nie miała odwagi bronić swojej małej siostry. Stara odwróciła się do mnie. - A ty i twój idiota niewolnik, za mną. Guwernantka, ten pokój to katastrofa. Dopatrz, aby został uporządkowany. I wyszła, powłócząc nogami. Cheti wydął policzki, jakby mówiąc: „A nie mówiłem”. I miał rację. Czas wziął na niej powolny i straszliwy odwet, kość po kości. Była jak żywy trup, poza tym, że gdzieś w tym umyśle, prawdopodobnie dodatkowo skomplikowanym przez strach i straszliwe obrazy z czasów życia u władzy, była przenikliwa inteligencja i odmowa poddania się śmiertelności bez walki. Ale to nie stanowiło usprawiedliwienia dla jej okrucieństwa i złośliwości. To było tak, jakby wszystkie ludzkie emocje zgniły, przemieniając się w żółć, która zatruła czernią i złem jej serce. Być może to było wszystko, co trzymało ją jeszcze wśród żywych. Poszliśmy za nią w pełnej szacunku odległości. Gdy przechodziła, wszyscy odsuwali się na bok, z respektem skłaniając głowy, a potem, otwarcie patrząc, przyglądając się Chetiemu i mnie, z niewiele mniejszą ciekawością, niż gdybyśmy byli kolacją dla krokodyli ze świętego jeziora. Odnajdywała drogę bez pomocy i nikt nie proponował, że ją poprowadzi. Kiedy dotarła do schodów, nie okazała nawet
cienia wahania, ale sprawnymi ruchami stóp szybko odnajdywała drogę. W końcu dotarliśmy do jej prywatnej komnaty. Po obu stronach drzwi stali strażnicy. Kiedy ich minęła, machnęła ręką i cicho zamknięto drzwi za nami. Pokój był pozbawiony osobistych akcentów: nie był niczym więcej, niż miejscem do spotkań, a ona wspięła się na podwyższenie, na którym stał tron. Nie usiadła na nim, ale stała, górując nad nami. - Ofiaruję wam kilka chwil mojego czasu, który w każdym sensie jest krótki. Ale tylko dlatego, że król, mój syn, o to prosi. Nie życzę sobie, jakkolwiek, rozmawiać o sprawach państwa z jakimś ambitnym i pozbawionym wyobraźni małym, wścibskim Medżaj. Mów. Oto była kobieta, która przez dziesięciolecia widziała działania władzy i brała w nich udział. Kobieta, która kierowała najpotężniejszym panowaniem tej dynastii i wciąż miała wpływ na obecnego króla. Czekała, jej zamglone oczy były otwarte. To było dziwne i zbijające z tropu wrażenie patrzeć prosto w nie. - Wasza wysokość, proszę łaskawie opisać swoje stosunki z królową Nefretete. - Jest żoną mojego syna i matką sześciu z moich wnuków. Moich wnuczek. - Czy są inne? - Oczywiście. Jest harem, są inne żony. - I inne wnuki? - Tak. Kamienie przemawiają bardziej otwarcie niż ona. Ale ta kamienność być może była ochroną wrażliwych informacji. Inne dzieci. Inni pretendenci do władzy. Gdy wahałem się, co robić dalej, jej ślepe oczy błysnęły z jakimś gorzkim rozbawieniem. Ale nie pozwoliłem sobie na dekoncentrację. Próbowałem innego podejścia. - Wasza wysokość rządziła w sercu królestwa przez wiele lat, z łaski Ra. - Do rzeczy. - Wasza wysokość wie lepiej niż inni, jakie... wyzwania musi pokonać królowa. Mężczyźni rodzą się z przywilejami, kobiety muszą je sobie wypracować. To, na pani własnym przykładzie, jeśli mogę tak powiedzieć, szlachetne osiągnięcie. - Nie waż się mnie oceniać. Kim myślisz, że jesteś? - Znowu straciła oddech z gniewu. - Urodziłam się w potężnej rodzinie. Moja płeć zawsze była moim przywilejem. Uczyniłam ją tym. Dawała mi uży-
teczną przykrywkę dla mojej inteligencji. A to umożliwiło mi osiągnięcie wszystkiego, co zdobyłam. Większość mężczyzn boi się silnych kobiet. Ale tylko nieliczni znajdują w nich upodobanie. Jednym z nich był mój mąż. Beze mnie to miasto i jego bóg nie istnieliby. Cheti i ja wymieniliśmy spojrzenia. Chociaż była ślepa, wciąż czułem, że mogła dostrzec wszystko. - A królowa? - zapytałem. - Co z nią? Patrzyła na mnie, twardo. Nie byłoby mowy o uległości. - Czy to miasto mogłoby istnieć bez niej? - Wydaje się, że, jak dotąd, dobrze sobie radzi. Cisza. - Już przegrałeś - ciągnęła zdecydowanie. - Nie wiesz nic. Nie masz o co mnie zapytać, bo nie odkryłeś niczego i nie rozumiesz niczego. W jakiś sposób była to prawda i tym bardziej to mnie rozwścieczało. Powiedziałem: - Znalazłem młodą kobietę, pod każdym względem podobną do królowej, zamordowaną, jej twarz zmasakrowano. Nie znalazłem dowodów na to, że przy zniknięciu królowej użyto przemocy lub przeprowadzono je wbrew jej woli. Znalazłem jednakże powody, dla których sama mogła zdecydować się zniknąć. W odpowiedzi uśmiechnęła się, odsłaniając złote zęby. A potem złapał ją atak męczącego kaszlu. Wypluła nieco flegmy, nie troszcząc się o to, gdzie wyląduje. Cheti i ja tylko na to patrzyliśmy. - Czy możesz wziąć sny do ręki? - ciągnęła. - Czy możesz powiedzieć, dlaczego ludzie potrzebują bogów i dlaczego po tężni muszą koniecznie kluczyć na prostych drogach? Możesz powiedzieć, dlaczego ludzie nie mogą być szczerzy? Czy możesz powiedzieć, dlaczego czas jest potężniejszy niż miłość? Czy możesz powiedzieć, dlaczego nienawiść jest potężniejsza niż czas? Jest wiele pytań, na które nie możesz odpowiedzieć przy użyciu swoich metod. Nie mogłem odpowiedzieć, dlaczego którakolwiek z tych rzeczy działa się tak. Zagrałem moją ostatnią kartą. - Ona nie umarła. Jej twarz nawet nie drgnęła. - Jestem zachwycona, słysząc twój optymizm w obliczu tylu dowodów świadczących o czymś przeciwnym. - Jak pani sądzi, dlaczego ona zniknęła? - Dlaczego sądzisz, że zniknęła? - Myślę, że musiała dokonać wyboru. Między walką i ucieczką.
Wybrała ucieczkę. Być może tylko tak mogła przeżyć. Jej twarz skurczyła się z wściekłości. - Jeśli tak się stało, to znaczy, że jest podłym, małym tchórzem - splunęła. - Czy sądziła, że najłatwiej będzie po prostu zniknąć, gdy wszystko robi się trudne? Schować ciepłe uczucia, zostawić dzieci i męża i zniknąć, lejąc daremne łzy? Niech sczeźnie za jej egoizm, próżność i za jej słabość. Jej gniew odbijał się echem w wyziębionym pokoju. Wtem nagle lekko się zachwiała. Jedną rękę podniosła do twarzy, drugą szukała podłokietnika tronu, ale w panice ominęła go, jej nogi straciły siłę i upadła na kamienny podest. Nie wydała przy tym żadnego dźwięku. Jej welony spadły z ramion i leżały obok niej jak białe i złote węże. Przez moment leżała w bezruchu. Ruszyłem jej na pomoc - usłyszała to i jej oddech zaczął charczeć i rwać się, gdy walczyła, zaplątana w fałdy swoich szat. Kiedy się poruszyła, ubranie opadło z jej piersi. Ich brązowa skóra zwisała z kości w pomarszczonych fałdach. Wyglądała bardziej jak mroczna lalka, z patyczkami i sznurkami, niż jak żywa istota. Potem z przerażeniem zobaczyłem czarne i sine narośle, otwarte wrzody, kwitnące tam, gdzie powinna być jej pierś. Nie myśląc, dotknąłem jej ramienia. A ona krzyknęła. Dźwięk zdawał się dziurawić kamienie ścian. Usłyszałem odgłosy stóp biegnących w naszą stronę, w korytarzu. Wtedy ona chwyciła moją głowę i przyciągnęła do swojej gnijącej twarzy. Jej uścisk był nadnaturalny, a ona szeptała gwałtownie, wilgotnie do mojego ucha: - Sam czas żywi się mną. Ucztuje starannie. Jest potężny. Ale moja nienawiść przeżyje mnie. Pamiętaj o tym, kiedy zobaczysz piękno, bo taki jest koniec piękna i władzy. To moja ostateczna odpowiedź na wszystkie twoje pytania. Jej niewidzące, księżycowe oczy w tej czaszce lalki były utkwione we mnie z dziwnym skupieniem. Potem puściła mnie i cała siła zniknęła z jej ciała. Wyciągnąłem rękę, by przykryć z powrotem ten straszliwy widok, ale ona krzyknęła po raz drugi, i zdałem sobie sprawę, że każde dotknięcie sprawia jej nieznośny ból. To nie mogło już długo potrwać. I niewiele pracy zostanie dla balsamistów.
23 Pojechaliśmy do willi Merire. Do tej pory populacja miasta w widoczny sposób zmieniła się i powiększyła, ponieważ ludzie ciągle przybywali na festiwal. Także atmosfera się zmieniła: niosła nowe napięcia, częściowo z powodu nagromadzenia zbyt wielu ludzi w jednym miejscu, niebędącym jeszcze gotowym na ich przyjęcie. Ale było jeszcze coś innego, jakiś podskórny strach, którego nie było wcześniej. Zauważyłem więcej uzbrojonych Medżaj na ulicach, i to chodzących nie w parach, lecz w grupkach, jakby przygotowujących się do wielkiego wydarzenia. Nagle wydawało się, że te nowe budynki, świątynie i zespoły biur mogą bez powodu zatrząść się, zadygotać i rozpaść się w pył, z którego je stworzono. Nie czułem już, że świat jest stały, tylko warunkowy. Pod naszymi stopami czuć było wstrząsy niepewności. Przybyliśmy do willi akurat w momencie, gdy procesja ku czci Merire torowała sobie drogę wzdłuż ulicy. Samego kapłana niesiono na wysokim tronie, a wraz z nim jego żonę, w wysokiej peruce i plisowanej płóciennej szacie. Oboje wyglądali na niezwykle zadowolonych z siebie i z górowania nad innymi. On wydawał się być mężem opatrznościowym. Późne światło odbijało się w jego naszyjniku. Pochód dotarł do głównego domu z okrzykami i wiwatami, a Merire opuszczono na dół i wśród pochwał oraz gratulacji, obsypywany kwiatami, wszedł do budynku, prawdopodobnie po to, by zmienić szaty. Nagle u mojego boku znalazł się Parennefer. - Jak poszło? - Wszystko, co o niej mówiłeś, okazało się prawdą. Spojrzał ponad tłumem, odnotowując, kto był, a kogo zabrakło. Ani śladu Ramose, oczywiście. Najwyraźniej został zaproszony, ale przysłał list z przeprosinami, twierdząc, że ma pilne sprawy państwowe, którymi musi się zająć. Ale oczywiście, nikt tego nie kupuje -
przerwał znacząco. - Niech zgadnę - powiedziałem, gdy przepychaliśmy się obok strażników na otwarty dziedziniec willi. Był wyłożony płytami alabastru i obramowany drzewami. Długi basen migotał w świetle świec. - Jest zazdrosny o promocję Merire. Parennefer mlasnął językiem i klasnął w dłonie. - Oczywiście, że tak. Ale nie tylko o to. To tworzy problem. Polityka Merire jest w opozycji do Ramose. A teraz, gdy publicznie poparł go Echnaton, zyskuje moc wpływania na bieg zdarzeń i podejmowane decyzje. - A jaka jest jego polityka? - zapytałem. - Poświęcił się sprawom wewnętrznym. Nie interesuje go nic poza schlebianiem królowi. Ramose sądzi, że krajowi zagrażają barbarzyńcy, którzy nas otaczają. Uważa, że my wszyscy ignorujemy brak stabilności w naszych terytoriach zagranicznych. Myśli, że powinniśmy zainteresować się kwestią rozwiązania problemów poprzez kampanie wojskowe. Merire jest zdania, że możemy rozwiązać te i lokalne problemy jednocześnie, zapraszając wszystkie strony na festiwal. Przyprowadź wszystkich tutaj, zbesztaj ich, pokaż im, jak wygląda dobra zabawa, zademonstruj, kto tu rządzi, i tak dalej. Ramose uważa, że to jak zaproszenie bandy rabusiów grobów na obiad, wręczenie im noży i zaoferowanie własnej żony. - Myślę, że Ramose ma rację - powiedziałem. Parennefer westchnął. - Wiem. Niemniej Echnaton słucha Merire. Musimy sprowadzić Nefretete. Co mogłoby się wydarzyć w czasie festiwalu, jeśli jej tu nadal nie będzie, lub, co gorsza, okaże się, że została zamordowana? To mocno nadwyrężyłoby prestiż wydarzenia w oczach wszystkich. To mogłoby odsłonić wszelkie skazy na wizerunku władzy, dokładnie w chwili, gdy najbardziej potrzebujemy podkreślenia naszej supremacji. Postanowiłem nie wspominać mu o kłótni pomiędzy Echnatonem i Ramose oraz kilku oderwanych słowach, jakie podsłuchałem, wydających się teraz pasować, jak fragmenty dowodu, do możliwej wersji tej rozmowy, która przebiegała tak: czy nie widzisz zagrożenia, jakie sprowadzasz na nas, gromadząc razem te skłócone i wzajemnie sobie wrogie cudzoziemskie potęgi w najgorszym możliwym czasie? Ale Echnaton miał ostry dylemat: przygotowania i negocjacje zajęły wiele miesięcy, jeśli nie lat; wszystkie przyjeżdżające strony musiały podróżować przez kilka tygodni, co najmniej, aby wziąć udział; większość z nich była w drodze i miała przybyć w najbliższych dniach. Jeśli odwołałby teraz festiwal, dla jego autorytetu i podstaw jego władzy konsekwencje byłyby katastrofalne. Cokolwiek by się nie
stało, jego wrogowie mogliby stwierdzić, że jest znacząco osłabiony. Nie, odwołanie nie wchodziło w grę. Zastanawiałem się, czy on sypia w nocy. Nagle usłyszałem krzyk. Podniosłem wzrok i zobaczyłem małe słońce intensywnego, skwierczącego białego płomienia, z rękami i nogami szamoczącymi się pod nim, wyłaniające się z głównych drzwi domu i biegnące, jakby tańczyło szaleńczo, małymi, agonalnymi zygzakami, wydające wysokie krzyki. Wszyscy cofnęli się, krzycząc z przerażenia, gdyż płonąca postać biegła na oślep w stronę tłumu. Podbiegłem i wylałem na nią dzban wody, ale to tylko podsyciło płomienie. Zerwałem więc z ławy ozdobną kapę i zarzuciłem na tego człowieka, popychając go na ziemię, by zdusić płomienie, które wydawały się płonąć coraz bardziej wściekle. Gorąco było intensywniejsze niż od zwykłego ognia i wydzielało silnie szkodliwy odór; kapa szybko się przepaliła. Cheti prędko znalazł cięższą tkaninę i w końcu pokonaliśmy płomienie. Wstaliśmy, otrząsając ostatnie płonące drobiny z własnych szat i rąk. Samo ciało rzucało się i drżało gwałtownie w śmiertelnej agonii, a potem znieruchomiało. Odór spalonego mięsa i włosów był odrażający. Na dziedzińcu panowała absolutna cisza. Odsunąłem spaloną tkaninę wierzchniej szaty, kosztownej i pięknej, i zobaczyłem złoty naszyjnik. To był Merire. Potem z domu wyszła jego żona. Szła w kierunku ciała jak w transie. Kiedy zobaczyła, co pozostało z jej męża, wydała z siebie piskliwy, zawodzący krzyk, a potem upadła w ramiona osób jej towarzyszących. Nagle wśród gości zapanowało pandemonium, zaczęli uciekać w panice, jak stado pustynnych antylop; kobiety kopnięciami zrzucały sandały, aby móc biec szybciej. Pośród tego chaosu, otoczony przez kapłanów w białych, płóciennych szatach, badałem zwłoki. Ostrożnie odrywałem i odrzucałem tkaninę, która wtopiła się w resztki głowy. Niewiele pozostało. Ciało było zwęglone i gdy delikatnie oddzieliłem spalony materiał, odsłoniły się plamy białych kości. Wyglądało to faktycznie tak, jakby ciało zostało wyżarte, jak również spalone. Oczy były mlecznobiałe, jak u gotowanej ryby. Zauważyłem jednakże wokół głowy ślady czegoś czarnego i lepkiego, jak smoła, co wciąż dymiło. Bitumen. To częściowo mogło tłumaczyć szkodliwy zapach, jaki poczułem. Do tej lepkiej smoły przyklejone były kępki spalonych, matowych włókien. Włosy. Pozostałości peruki. Musiała zostać wysmarowana od wewnątrz bitumenem, a potem pokryta jakąś silnie destylowaną, wysoce lotną substancją która, raz zapalona, płonęła, wydzielając straszliwy
żar. A w następstwie rosnącego gorąca bitumen stawał się coraz bardziej płynny i palny. Płonąca peruka bardzo szybko stopiła się z głową ofiary. Próbowałem jeszcze raz skojarzyć zapach, ale chociaż coś mi przypominał - dziwny, gryzący, kwaśny, niemal zawierający posmak czosnku być może - mieszał się z odorem spalonego ciała. Zszokowany Parennefer stał z boku, jego twarz błyszczała od potu, mrugał oczami. - Jak to się mogło stać? - powtarzał raz za razem. Miałem ochotę dać mu w twarz. Dla mnie było jasne: był to kolejny celny cios wymierzony w bezbronne serce Wielkiego Kraju. Najwyższy Kapłan Atona został spalony żywcem przez ogień sądu w noc swej chwały. Nagle rozpoczął się szturm na dziedziniec. Uzbrojeni Medżaj na rydwanach wdarli się przez bramę, wyskoczyli na ziemię i otoczyli nas oraz ciało. Inni zostali szybko rozesłani, by przeszukać i zająć willę oraz otaczające ją budynki. Z mrocznego serca tej hałaśliwej operacji wyłoniła się wysoka, krzepka postać. Mahu. Stanął nad ciałem, ignorując moją obecność. Obejrzał wszystko szczegółowo. Potem, nadal na mnie nie patrząc, powiedział: - Zabrać go. Zostałem związany, skrępowany jak prosiak i rzucony na wóz, który szybko potoczył się w kierunku miasta. Cienie budynków przelatywały nade mną. Patrzyłem w górę na dachy domów i odległe, nieruchome gwiazdy nad nimi. Wiedziałem, dokąd zmierzamy.
24 Ciągnięto mnie szybko ciemnymi korytarzami, stopy wlekły się pode mną, aż doszliśmy znowu do bardzo oficjalnych i bardzo imponujących drzwi, z emblematem Atona i jego wielu rączek trzymających symbol anch ponad nadprożem. Umysł to dziwna rzecz: w chwilach katastrofy prześladują go nonsensy. Przypomniałem sobie dawnego partnera, Pentu. Pochodziliśmy z tego samego miasta, z tej samej ulicy. Razem się uczyliśmy i wybijaliśmy z klasy niższej. Zostaliśmy wezwani do rabunku, sklep jubilerski w biedniejszej dzielnicy, niedaleko głównego placu. Właśnie torowaliśmy sobie drogę przez bałagan w sklepie, połamane drewno i potłuczone naczynia, a bibeloty chrupały nam pod nogami. Pentu gestem pokazał mi, że powinniśmy sprawdzić pokoik z tyłu, i ostrożnie tam wszedł. Przez chwilę panowała cisza, a potem odwrócił się, stojąc przy drzwiach. - Pusty - powiedział i wzruszył szerokimi ramionami. I wtedy w jego klatce piersiowej pokazał się czubek ostrza sztyletu, a krew zalała szatę. Wyglądał na zszokowanego, potem na rozczarowanego. Upadł na kolana. Za nim stał młody chłopak, nie więcej niż szesnaście czy siedemnaście lat, z wyrazem obłędnego strachu na twarzy. Nie zastanawiając się, cisnąłem swoim sztyletem. Świsnął w powietrzu, wbił mu się ciężko w serce, a on upadł, nie wydawszy żadnego dźwięku. Podbiegłem do przyjaciela i odwróciłem ku sobie jego twarz. Jeszcze żył. Krew wypływała z niego w rytm bicia serca. Za dużo krwi. - Cholera - wymamrotał. - Cholera - powiedziałem. Nie mogłem wymyśleć nic lepszego. Trwaliśmy tak jak gdyby nigdy nic przez krótką chwilę, z ulicy dobiegały nas odległe odgłosy popołudnia. Wszystko wydawało się być bardzo odległe. Potem on zaszeptał.
- Pamiętasz tę starą historię? Potrząsnąłem głową. - Ten kawałek, gdzie król mówi: „Mam ochotę wypić stągiew egipskiego wina”. A potem to robi. A cały kraj gada: „Król ma okropnego kaca”, on zaś mówi: „Nie życzę sobie dziś z nikim rozmawiać. Nie będę zatem dziś pracować”. Uśmiechnął się, a potem umarł. Tak po prostu. Jego ostatnie słowa. Nonsens. Prawie wszyscy umieramy z tą samą myślą: przecież ja jeszcze nie skończyłem! Stałem, czekając, z tymi bezużytecznymi myślami, i pamiętam je, nie dlatego że uważam je za przebłyski intuicji, ale ponieważ nie było niczego innego. Mój umysł powinien był ścigać się z paniką w poszukiwaniu rozwiązania mojego problemu. Zamiast tego, nonsensownie zarządzał moją uwagą. Czy w ten sposób nasz rozum pomaga nam przetrwać momenty katastrofy? Czy wchodzimy do zaświatów, by spotkać się z bogami, z umysłami w stanie takiego nieładu? Czy to tylko ja - głupiec, w ostatecznym rachunku? Drzwi otworzyły się, rozwiązano mnie i zostałem przez nie rzucony na podłogę. Mahu siedział już za swoim biurkiem. Pozostał odwrócony ode mnie, robiąc coś daleko bardziej interesującego. Znowu te gierki. W końcu podniósł wzrok i wlepił we mnie swoje lwie oczy. Żaden z nas się nie odezwał. Ja z pewnością nie byłem chętny, by rozpocząć tę rozmowę. - Czy pamiętasz ostatni raz, gdy spotkaliśmy się w tym biurze? Powiedziałem ci, że jestem tutaj, by pomóc. Że mogę nie pochwalać twoich działań, mogę cię nie lubić, lecz chcę, abyś mi pozwolił zaoferować pomocną dłoń z zawodowym szacunkiem - powiedział. Nie odezwałem się. - Mimo to zdecydowałeś się zignorować moją hojność, chociaż mogła być ci tak pomocna. - Nie uważam zabójstwa za pomocą łuku i strzały za wsparcie. Zerwał się, obszedł biurko, irytująco schludny jak zawsze, a potem, ni stąd, ni zowąd, walnął mnie mocno w twarz. Zamrugałem z upokorzenia i gniewu. Ale poza tym byłem zadowolony. Doprowadziłem go do szału. To było dobre. Oddychał ciężko. - Gdyby nie to, że Echnaton niezrozumiale, ale oczywiście bezdyskusyjnie ci ufa, za takie oskarżenie już bym cię odesłał w kajdanach do kopalni złota w barbarzyńskim kraju Kusz, gdzie powoli konałbyś z gorąca i harówki, uważając żądło skorpiona za dar od bogów. Moje milczenie po tym jego wybuchu wydawało się drażnić go
jeszcze bardziej. Otarłem kroplę krwi z kącika ust. - Gdybym pragnął twojej śmierci, Rahotepie, nie sądzisz, że zaaranżowałbym coś bardziej dogodnego, skuteczniejszego, mniej żenujący koniec dla ciebie i mniej zawstydzający mnie? Mogłeś mnie zapytać: Kim był ten miły pan, który próbował mnie zastrzelić? A ja mógłbym ci coś o nim powiedzieć. Ale nie. Mogłeś we mnie mieć przyjaciela. Zamiast tego uczyniłeś sobie ze mnie wroga. Odszedł. Miał, muszę przyznać, nieco racji, chociaż byłem pewien, że blefuje co do znajomości tożsamości mojego niedoszłego zabójcy. Nie byłem już w stanie dłużej milczeć. - Chciałeś się mnie stąd pozbyć od samego początku. Dlaczego? Czy wystarczającym powodem była zawodowa zazdrość? Wątpię. Być może masz coś do ukrycia. Doskoczył do mnie błyskawicznie, zbliżając twarz do mojej. Widziałem zmarszczki wokół jego oczu, iskierki gniewu w zimnych oczach, słyszałem świszczące napięcie w głosie. Miał nieprzyjemny oddech. Wyczułem w nim ostry zapach i ślad nienawiści. - Tylko ochrona Echnatona - a obaj wiemy, jak słaba się staje powstrzymuje mnie od zabicia cię od razu. Zaśliniony pies szczeknął. - Cicho! - wrzasnął, ani ja, ani pies nie byliśmy pewni, na którego z nas. Pies położył się, skomląc. Uśmiechnąłem się. Jego ręka uniosła się, by znowu mnie uderzyć, ale tym razem zapanował nad sobą. - Och, Rahotepie - powiedział, potrząsając głową - uważasz, że masz urocze życie. Ale posłuchaj mnie uważnie. Od kiedy przyjechałeś, nic nie dzieje się tak, jak powinno. Szanuję życzenia i rozkazy króla. Pozwoliłem ci działać. I zobacz, dokąd nas to zaprowadziło. Martwe dziewczyny. Martwi oficerowie Medżaj. Martwi kapłani. Czuję nadciągający ku nam chaos i sądzę, że to twoja wina. Więc muszę teraz uporządkować wszystko, zanim będzie za późno. - Nie masz tu nic do roboty - powiedziałem. - Jeśli byłbyś w stanie odnaleźć królową lub rozwikłać sprawę tych morderstw, już byś to zrobił. Jego głos był bardzo cichy. - Nie popełniaj błędu i nie lekceważ mnie. Mogę cię uciszyć. Mogę sprawić, żebyś mówił. Mogę sprawić, że będziesz śpiewał jak dziewczyna, jeśli zechcę. Zamierzam dać ci prosty wybór. Opuść to miasto, dziś wieczorem. Dam ci uzbrojoną eskortę. Możesz wrócić do Teb, zabrać rodzinę i zniknąć. Ochronię cię przed gniewem Echnatona. Albo zostań. Ale uczynisz sobie ze mnie najgorszego wroga. Cokolwiek zdecydujesz, pamiętaj o swojej rodzinie. Twojej pięknej Tanefert. Twoich ukochanych małych
dziewczynkach. Sachmet, Tuju, Nedżmet. Które sądzą, że życie to muzyka, taniec i słodkie sny. I pamiętaj: wiem o nich wszystko. Sposób, w jaki wymienił ich imiona, zmroził moje serce, wypełniając mnie mroczną furią. Ale nie mogłem pozwolić, by to zauważył. Nie mogłem pozwolić mu wygrać. Nagle coś przyszło mi do głowy i zanim nawet zdążyłem zacząć rozważać konsekwencje, słowa wymknęły mi się z ust. - Ty masz swoje groźby, a ja mam swoje. - Jakie? - zapytał bez zainteresowania. - Pracuję chroniony nie tylko przez Echnatona. Pozwól, że wspomnę inne imię. Aj. Pozwoliłem, by te słowa zawisły w powietrzu. To było wielkie ryzyko. Nie wiedziałem, jakie związki ich łączą. Nie dał po sobie nic poznać, ale w jego ostrożnych oczach pojawił się szybki przebłysk jakiejś myśli, jakiś namysł, jakiś pomysł, jakbym po raz pierwszy wykonał interesujący ruch w grze, którą on rządził. Widziałem to, jestem pewien. - Jestem zadowolony, że odbyliśmy naszą małą pogawędkę powiedział po chwili. - Nasze następne spotkanie będzie interesujące dla nas obydwu. Powodzenia w podejmowaniu wielkiej decyzji. Otworzył drzwi z ostentacyjną grzecznością, pozwalając mi przez nie przejść, a potem z hukiem je za mną zatrzasnął. Nie trzasnęły szczególnie skutecznie, ponieważ, jak zauważyłem wcześniej, wypaczyły się nieco w futrynie. To tyle, jeśli chodzi o jego wielki gest. Pod eskortą wyprowadzono mnie z kwatery głównej, obok rzędów nowych biurek, przy których siedzieli świeży rekruci bez doświadczenia, czekając, aż im ktoś powie, co mają robić, a potem na Drogę Królewską. Było późno, a ulica pusta, pomimo jasno świecącego księżyca. W każdym innym mieście i w każdym innym czasie ulice wciąż byłyby gwarne: małe stragany i budki oświetlone lampami wciąż sprzedawałyby jedzenie i drobiazgi; pijani paradowaliby w tę i z powrotem, odgrywając swoją część komedii lub tragedii, albo stawiali czoła sobie nawzajem na chwiejnych tylnych łapach, wywrzaskując wspaniałe monologi o niesprawiedliwości i pechu. Ale dzisiaj, w tym mieście fasad i pozorów, ludzie się bali. Byli w środku, bezpiecznie ukryci. Na ulicach nie było niczego poza ciszą i cieniami, gdy mijaliśmy monolityczne budynki tego koszmaru potęgi z cegły mułowej. Tęskniłem za szczekaniem psa i odpowiedzią innych z drugiego końca miasta. Ale tu było miejsce, w którym psy wybito, by uniknąć nocnego szczekania. Strażnicy towarzyszyli mi do mojego pokoju i dali jasno do
zrozumienia, że zostaną za drzwiami przez całą noc. Nie było to dla mnie zbyt wygodne, naturalnie. Wszedłem do pomieszczenia, które opuściłem dwa dni temu. Strażnicy dali mi lampę i stałem, przyglądając się, co się zmieniło. Dzbanek stał przy łóżku. Powąchałem wodę - stęchła, z delikatną warstewką kurzu. Łóżko i kapa nietknięte. Figurka Echnatona - nie poruszana. Przesunąłem lampę w tę i z powrotem nad podłogą próbując dostrzec, czy gdzieś były jakiekolwiek ślady. Nic nie zobaczyłem. Usiadłem przy biurku, wziąłem do ręki dziennik i zapisałem wszystko, co pamiętałem z ostatnich dwóch dni. Jedyną rzeczą do jakiej wróciłem, był wyraz, który przeleciał, jak szybki grymas, nie więcej niż cień, przez twarz Mahu, gdy wspomniałem imię Aja. Kim był ten człowiek? Czy mogłem ryzykować, powołując się na nieznaną potęgę tego imienia, przynajmniej przez kilka dni? Być może. Ale czułem, że ryzykuję życie własne i swojej rodziny tym szalonym zgadywaniem. Siedziałem, patrząc na dziedziniec oświetlony blaskiem pełni księżyca. Towarzysz nocnej pracy przez całe moje życie. Ile nocy spędziłem pod jego światłem, wypatrując czegoś w ciemności? Nocne życie naszego świata, gdy bóg podróżuje w swojej barce przez niebezpieczeństwa zaświatów, a ja na swój sposób podróżuję przez swoje (pieszo, oczywiście). Zamiast spać blisko i cicho z Tanefert, spędzałem zbyt wiele nocy, potykając się o mroczne szczątki śmiertelnych zbrodni i niedających się odkupić tragedii. Żal przychodzi do nas zawsze wtedy, gdy już jest za późno, by zmienić to, co uczyniliśmy. Kiedy rozwijałem rolkę, by zacząć kolejną kartę, i w chwili, gdy wyczerpałem wszystkie myśli i możliwości, odkryłem tam zapisane, lecz nie moją ręką, te znaki:
Przebiegł mnie dreszcz. Obejrzałem pokój jeszcze raz, jakby ktoś
mógł ukrywać się w cieniu, czekając z nożem. Ale nikogo nie było. Ten zapis musiał być zrobiony - mógł być zrobiony - w każdej chwili w ciągu ostatnich kilku dni. A ja nie mogłem uwierzyć, że ktoś zapisał to tutaj, wiedząc, że mógłbym to znaleźć dopiero teraz, być może tego konkretnego wieczora; potrzebowali powiedzieć mi coś, czego nie mogli lub nie chcieli zakomunikować w inny sposób. Ale kto, jak, dlaczego? Odczytałem hieroglify. Oto moja interpretacja: Idź na nekropolę. Zejdź w dół do zaświatów Jak powiedziano w rozdziałach Księgi Wychodzenia za Dnia Znajdziesz tam równowagę Wtedy osiągniesz to, czego szukasz, kobietę Której znakiem jest Życie Zagadkowe instrukcje! Wydawały się nonsensowne. Przeczytałem je jeszcze raz. Widziałem nekropolę w pobliżu wioski robotników. Był także ciąg skalnych grobowców szlachty i królewskich, nadal w budowie w północnych klifach. Ale jak ktokolwiek mógł zejść do zaświatów, idąc za wskazówkami i modlitwami z Księgi Umarłych, jeśli sam nie był martwy? A potem następowały dwa znaki nadziei: hieroglif oznaczający równowagę, filar władzy wzniesiony przez bogów, by odnowić porządek na świecie. Hieroglif ten był również używany jako amulet towarzyszący zmarłemu. A potem te ostatnie hieroglify: Której znakiem jest Życie. Symbolem życia był anch, widziany wszędzie w tym mieście, zsyłany przez Atona stwórcę. Jej znak. Czy „ona” była źródłem tej dziwnej wiadomości? Jeśli tak, czy był to dowód, że wciąż żyje i daje mi wskazówki, jak mam ją znaleźć? Być może. Ale dlaczego w tak szalony sposób? A potem przyszedł mi do głowy inny pomysł: może to Mahu bawił się ze mną, wiodąc za pomocą tej łamigłówki do zguby? Nie miałem wyboru. Nie mogłem zignorować tej wiadomości. Musiałem działać, bo wciąż miałem przewagę ciemności i zaskoczenia. Przy drzwiach byli strażnicy, ale czy ktoś pilnował nieukończonego tarasu za oknem? Wyglądałem przez chwilę, ale nikt tamtędy nie przechodził. Nasłuchiwałem pod drzwiami i usłyszałem dwóch strażników rozmawiających po cichu, gdy chodzili w tę i z powrotem. Wróciłem do okna i światło księżyca pokazało mi drogę, której potrzebowałem: przez taras i mur. Piszę te słowa, nie wiedząc, czy kiedykolwiek jeszcze cokolwiek napiszę. Czy będzie coś jeszcze do opowiedzenia? Lub czy ten
dziennik zostanie znaleziony i zwrócony tobie, moja ukochana Tanefert? Cóż jeszcze mógłbym zapisać na tym zwoju, może ostatnią wiadomość dla ciebie i dziewczynek. Kocham was. Czy to wystarczy? Pozostawiam puste kolejne zwoje w najgłębszej nadziei, że wkrótce zapełnią się kolejnymi zapiskami. Nie, proszę Ra, aby zostały puste po mojej śmierci.
25 Mędrcy i jasnowidze twierdzą, że odwiedzają zaświaty w swoich wizjach. Głodzą się lub śpiewają w języku ptaków, a wszystko, co my, śmiertelnicy, możemy zrobić, to w to uwierzyć lub nie i powiedzieć: ci ludzie są szaleni. Zamknijmy ich w więzieniach z kamienia i ciszy, żeby nie straszyli nas swoimi wizjami i nieprawdopodobnymi opowieściami. A teraz ja jestem jednym z tych ludzi. I teraz ja muszę szukać słów, by wyjaśnić tajemnicę. Słyszałem strażników zza drzwi, grali w grę senet, rzucając astragalami i przesuwając odpowiednio pionki wzdłuż długiej, wężowatej planszy z pomyślnymi i pechowymi polami. Miałem szczęście, byli pochłonięci grą. Nuda jest dla uciekiniera największym darem od boga okazji. Niosąc jedynie skórzaną sakwę, przeskoczyłem nad parapetem okna i cicho wylądowałem na zewnątrz. Przykucnąłem na chwilę w skrawku cienia, ponieważ księżyc nadal był w pełni, a srebrzyste światło, tworząc puste sylwetki drzew i budynków, sprawiało, że wszystko wyglądało jak wielka i doskonała podobizna nieobecnego nocnego świata. Czekałem także dlatego, że właśnie, zaledwie o długość ciała, minął mnie strażnik. Patrzył w górę, w gwiazdy. Zauważyłem, że jego włosy wymagały strzyżenia, że sandały były w kiepskim stanie, że kurz na jego pokrytych odciskami stopach wydawał się srebrzysty w tym świetle. Zatrzymał się, przez chwilę patrzył w górę, wziął krótki oddech, zastanawiając się nad czymś - swoim przeznaczeniem lub swoimi długami być może - potem ruszył dalej. Mogłem go dorwać i szybkim szarpnięciem za głowę wyprawić w ciszę, ale to nie było konieczne. Pomyślałem także o jego rodzinie, która gdzieś opłakiwałaby jego utratę. Dla mnie był tylko kimś, kto mnie mijał, dla nich jedyną, niezastąpioną osobą. Po co dodawać kolejne nieszczęście temu światu? A poza tym jego ciało lub jego nieobecność mogłaby
zaniepokoić pozostałych. Lepiej prześliznąć się niezauważonym. Lepiej nie zostawiać za sobą śladów zmian. Ludzie zauważają zmiany szybciej niż cokolwiek innego. Kiedy przeszedł, ruszyłem, nie czyniąc żadnego hałasu. Tej nocy bogowie byli w moich stopach; wydawało się, że moim ciałem zawładnęła nagle inna energia, jakaś lekkość. Wdrapałem się na mur, wysoki może na dziesięć kubitów, jakby to było nic, jakby prawa tego świata właśnie umknęły i zmieniły się, dając mi nieskończone możliwości. Opuściłem się cicho na drugą stronę i znalazłem się w ogrodzie jakiegoś domu. Przykucnąłem za małą kapliczką. Wyjrzałem zza niej ostrożnie i zobaczyłem trwającą kolację. Lampy oświetlały białe serwetki na małych stolikach ustawionych koło basenu, który pluskał z luksusową lekkością. Inny świat, nagle: pobrzękiwanie i szmer ludzi jedzących i rozmawiających przy okazji. Mały dramat rozmowy i jedzenia, w małej aureoli światła pod ogromną panoramą gwiazd niewidzialnych dla nich przez blask kilku lamp. Poszedłem skrajem ogrodu, trzymając się cienia, mając nadzieję, że nie mają tu psów stróżujących. Wyczuwałem, że mur biegnie dookoła posiadłości. Poza próbą dotarcia do frontu domu, miałem niewiele możliwości do wyboru. Szedłem, nieustannie patrząc na jedzące kolację towarzystwo. Jedna z kobiet wstała, robiąc przy tym jakąś uwagę, której wnikliwość i dowcip spowodowały wybuch śmiechu. Wyszła z kręgu światła i weszła do domu. Wykorzystałem ten moment, by przebiec szybko wzdłuż tylnego muru ogrodu. Przede mną leżało długie, mroczne przejście przy bocznej ścianie domu, za wyjątkiem miejsca, gdzie plama światła padającego z otwartych drzwi krzyżowała się z moją ścieżką. Zawahałem się, nasłuchując. Słyszałem kobietę krzątającą się wewnątrz, pobrzękującą czymś, jakby szykowała kolejne danie, i dającą wskazówki służącym. Usłyszałem odgłos kroków oddalających się ode mnie w wyłożonym płytkami korytarzu. Kobieta nadal się krzątała. Była blisko. Stałem w bezruchu. Nagle pojawiła się w plamie światła. Podniosła wzrok i dostrzegła mnie. Szybko zakryłem jej usta dłonią, a jednocześnie jakieś metalowe naczynie wyśliznęło się jej z dłoni. Chociaż próbowałem je złapać, upadło na ziemię z głośnym brzękiem. Zamarliśmy. Jakiś mężczyzna krzyknął: - Czy wszystko w porządku?! - Jej oczy były oszalałe ze strachu, a ciało stawiało opór. Ale gdy jej wzrok padł na mnie, znieruchomiała. Zdała sobie sprawę, że znała mnie wcześniej, zanim ją złapałem. To była kobieta z łodzi. Inteligentna, przystojna kobieta. Powoli zabrałem dłoń z jej ust, błaga-
jąc prostym gestem o ciszę. Skinęła głową. Odkrzyknęła mężczyźnie: - Tak, po prostu coś mi upadło! Nagle zdałem sobie sprawę jak blisko, jak mocno wciąż ją obejmowałem. Nie opierała się, ale spojrzała na mnie cierpko! - Co knujesz? - szepnęła. - Jesteś jakimś wysokiej klasy złodziejem? - Obawiam się, że nie mogę odpowiedzieć. - Och, tajemniczy człowiek. - Muszę jednak już iść. Zmierzyła mnie wzrokiem. - Dołącz do nas. Mamy trochę wina. Uśmiechnąłem się. - Innym razem. Westchnęła. - Mam nadzieję, że się jeszcze spotkamy. Chciałabym usłyszeć więcej twoich opowieści, gdy będzie czas, by mówić i słuchać. Tędy wyjdziesz na ulicę. Przyznaję się teraz, że zanim pozwoliła mi odejść, przeciągle pocałowała mnie w usta. Uśmiechając się, wyśliznąłem się w mrok. Znalazłem się w alejce, która powiodła mnie w kierunku nekropoli. Moje oczy przywykły już do tego nocnego spaceru, pozostałe zmysły także stały się bardziej wyczulone. Znałem to uczucie, ten dziwny sposób doświadczania świata; jakby zaczynało żyć we mnie zwierzę. Wyczuwałem rzeczy, nie znając ich dokładnie: obecność niskich gałęzi niewidocznych w ciemności, zanim na nie wpadłem; zmiany wysokości ścieżki; luźne kamienie na mojej drodze; psy stróżujące za wysokimi murami. Szedłem zygzakiem przez przedmieście, wierząc raczej, niż wiedząc, dokąd idę. Nawet o tej godzinie było niebezpieczeństwo natknięcia się na przechodniów, nocnych strażników. Ale czy czułem strach? Nieliczni w mieście znali mnie z widzenia. A nawet gdyby się zdarzyło, że na swojej drodze spotkałbym kogoś, kto by mnie rozpoznał, mogłem na poczekaniu wymyślić historyjkę, tak jak zrobiłem to w ogrodzie. Nie, tak naprawdę czułem, bez konkretnego powodu, lecz z całkowitym przekonaniem, wiedziałem, że nikt inny nie może mnie zobaczyć w czasie tej wędrówki. Musiałem zniknąć bez śladu. Skręciłem w szerszą drogę. Księżyc pobielił jedną ścianę, przeciwna pozostała ciemna. Usłyszałem głosy kłócących się w pokoju i przeszedłem szybko obok. Gdzieś płakało dziecko. W cieniu ściany całowała się jakaś para, ciało mężczyzny napierało ciężko na kobietę, jej ręce, pełne życia, upierścienione i z wypolerowanymi paznokciami, poruszały się w górę i dół po jego karku. Ich bliskości nie zakłóciło nawet moje przejście tuż obok. Jej szeptane słowa zachęty, gdy on poruszał się w niej, zabrzmiały tak blisko, jakby była w moich
ramionach. Czułem się nikim, błąkającym się duchem, przechodzącym przez ciała i uczucia kogokolwiek, kogo wybiorę. Ogarnął mnie rodzaj rozkoszy i stare upodobanie do mrocznej wolności. Potem pobiegłem szybko przez otwarty teren, jak szakal. Nekropola była nie większa niż duży dziedziniec, otoczona murem z cegły mułowej. Większość cmentarzy w miastach, które znałem, budowano po zachodniej stronie rzeki, bliżej zachodzącego słońca. Być może był to tymczasowy teren lub może lokalizacja tego nowego miasta, tak daleko od cywilizacji, o granicach bardziej bezbronnych wobec ataku, skłoniła planistów do grzebania zmarłych raczej bliżej przedmieść, gdzie mieszkali żywi, niż ryzykowania składania ich doczesnych dóbr oraz kości w miejscu, które nie mogło być chronione przed rabusiami grobów. W nowym mieście nie umarło jeszcze wystarczająco dużo ludzi, aby nekropola była porządnie zatłoczona, ale były tu już znaczniki, małe kapliczki oraz około dwudziestu większych prywatnych kaplic w różnych stadiach budowy. Żadna z nich nie została przeznaczona dla człowieka z wyższej klasy - ich groby były wykute w skałach wzgórz, które otaczały wschodni skraj miasta i jego okolice, bliżej bogów. To było miejsce pochówków dla każdego, kto nie był ani robotnikiem - oni mieli własny teren cmentarny bliżej ich wioski - ani kapłanem. Tu mogłeś leżeć między cudzoziemskimi urzędnikami, którzy zmarli z dala od swoich ojczyzn; członkami klas średnich; urzędnikami, którzy związali swoje życie z cichym niewolnictwem biur i biurek, poszukujących miejsca pochówku wśród ludzi swojego pokroju w jakimś poczuciu szacunku i niezmienności w tym nowym miejscu bez historii - przynajmniej ludzkiej. Co teraz? Nie miałem więcej wskazówek, ale coś musiało tutaj być. Błąkałem się między kaplicami, starając się poruszać cicho i trzymać z dala od księżycowego światła, które rzucało niebieskawy blask na czarną i szarą ziemię. Gdy byliśmy krótko po ślubie, a ja pracowałem w nocnych patrolach, Tanefert nalegała, abym nosił ze sobą amulet, chroniący przed duchami. I chociaż nie przyznałbym się do tego nikomu, byłem zadowolony, czując go na piersi. Zaczynałem nienawidzić kobiety, której szukam. Jej zniknięcie bardziej niż kiedykolwiek wydawało mi się przypadkiem samolubnej ucieczki. Jak dotąd nie znalazłem niczego w okolicznościach jej życia, co wydawałoby się tak straszne, tak okropne, by usprawiedliwić opuszczenie dzieci i zrzeczenie się odpowiedzialności. A teraz byłem tutaj, człowiek, o którym nigdy nawet nie pomyślała, ale którego życie i los był związany z nią. Jej piękno wydawało się być
przeklęte - królowa nieszczęścia. Gdy snułem te jałowe myśli, zacząłem zauważać cichą obecność kotów w cieniu, zaniepokojonych drobnym zakłóceniem życia ich mrocznej społeczności. Każda nekropola ma swoją populację przymierających głodem kotów, a my czcimy te zwierzęta w naszych świątyniach, przyozdabiamy je amuletami udżat i złotymi kółeczkami w nosach, malujemy je na ścianach naszych grobowców w roli samego Ra uśmiercającego Apopisa, wężogłowego boga; a w końcu grzebiemy zmumifikowane, z wyrazem zaskoczenia na pyszczku, troskliwie spowite w bawełnę i tkaninę papirusową. Jedna z takich kotek patrzyła na mnie ze szczytu dużego grobowca. Ona, muszę to przyznać, nie miała postawy pełnej wyższości, powszechnej dla jej gatunku. Zamiast tego zeskoczyła i podbiegła do mnie z przyjacielskim powitaniem i dzwonieniem dzwoneczka przy obroży. Jej gęste, czarne futerko, lśniące w blasku księżyca, powodowało, że znikała zupełnie, ilekroć przechodziła przez cień, oprócz oczu, jasnych jak księżyc w nowiu, którymi stale uważnie mnie obserwowała. Owijała się wokół moich nóg, próbując rozmawiać w jej wyobrażeniu w moim języku, i wbrew sobie pochyliłem się i pogłaskałem ją wzdłuż całego ciała, pozwalając, by jej ogon, zwinięty w znak zapytania, przesunął się w mojej dłoni. Co ja tu robię, w środku tego wszystkiego, w środku nocy, zajmując się kotem? Postradałem zmysły. Wyprostowałem się i kontynuowałem próby zbadania nekropoli w spójny i profesjonalny sposób dla znalezienia jakiegoś rodzaju odpowiedzi na wskazówki, które tak mnie zaciekawiły i zirytowały. Jednakże kotka mnie nie opuszczała. - Nie mam dla ciebie jedzenia - wyszeptałem do niej, myśląc cały czas, jakim byłem głupcem. Ciągle mruczała do siebie cichutko. Odszedłem, ale kiedy się obejrzałem, siedziała w świetle księżyca w swojej rytualnej pozie, wąchając powietrze w kierunku, w którym odszedłem, jej ogon poruszał się z siłą jej myśli. Więc zawróciłem. To jej się spodobało, ponieważ wstała, podniosła wysoko ogon, wygięty teraz jak hak, i podreptała kawałek, zanim odwróciła się, by sprawdzić, czy za nią idę. Biorąc pod uwagę, że i tak nie wiedziałem, gdzie mam iść, przypadkowa natura jej zaproszenia przemówiła do mnie, jako część gry, wiary w szczęście, która mnie wciągnęła. Przyznaję, że ja, Rahotep, główny detektyw tebańskiego oddziału Medżaj, śledczy w sprawie wielkiej zagadki, zapomniałem o wyszkoleniu, by podążyć przez oświetlony światłem księżyca cmentarz za enigmatycznymi wskazówkami czarnego kota. Niemal słyszałem
histeryczny śmiech, który wywołałbym tym wyznaniem po powrocie do biura. Kotka zwinnie pokonywała drogę, skacząc przez kamienie i pomniki. Czasem traciłem ją z oczu w cieniu, ale potem pojawiała się znowu, elegancka czarna figurka na tle srebrzystoszarej ziemi. Próbowałem mieć oczy otwarte na wszystko wzdłuż drogi, co mogłoby przypomnieć mi zagadkę, której siła przywiodła mnie w to miejsce. Ale nie było nic. Potem ona zbliżyła się do jednej z prywatnych kaplic. Obejrzawszy się, weszła na podwórzec i zniknęła. Kaplica została niedawno zbudowana i była jedną z większych. Plamy księżycowego światła oświetlały jej wnętrze. Przeszedłem ostrożnie przez zewnętrzną salę i wszedłem do wewnętrznej. Kot siedział w niszy sanktuarium, jedząc ostrożnie z miseczki ofiarnej. Ktoś niedawno ją napełnił. Wyglądała jak hieroglif samej siebie na tle rzeźbionej kamiennej steli i symboli hetep na stole ofiarnym: trzcinowe maty i różnokształtne bochenki chleba, kubki i naczynia, skrępowane kaczki, których zimne przedstawienia symbolizowały zapasy dla zmarłego. Stałem, patrząc, nie chciałem głaskaniem przeszkadzać jej w posiłku. Nie miałem ofiary, którą mógłbym złożyć właścicielowi kaplicy. W blasku księżyca odkryłem, że mogę odczytać hieroglify formuły ofiarnej. Zaczynała się na górze w zwyczajowy sposób od hetep di nesu, „daru, który król ofiarował Ozyrysowi”, po którym następowała standardowa lista żywności. A gdy skierowałem oczy na dół steli, zobaczyłem, tak, postać mężczyzny siedzącego przed stołem ofiarnym. Jechałem wzrokiem w dół do tytułu i imienia zmarłego. Przeczytałem: tropiciel zagadek, a dalej: Rahotep. Kot przestał jeść i popatrzył na mnie spokojnie, jakby chciał powiedzieć: „A czego się spodziewałeś? Jesteś tutaj. Oto chwila twojego rozrachunku”. Potem oblizał pyszczek, szybko wśliznął się za stelę i zniknął. Wszedłem w oczywistą pułapkę, wiedziony koniecznością i naiwnością. Jak mogłem być tak głupi? Mahu ogłupił mnie opowieścią, w której odwoływał się do kobiet, dzieci i kapłanów. Musiałem się stąd wydostać. Język miałem ciężki i suchy. Panika we mnie narastała, w ustach czułem gorycz mieszaniny żółci i strachu. Przez głowę przeleciały mi obrazy moich dziewczynek, a potem pojawiło się poczucie strasznej straty oraz zagubienia i zaczęło padać coś jak śnieg, zimne, wieczne i ciche.
26 Wybiegłem przez sale, na zewnątrz, na pustynię, chwytając powietrze, by odzyskać oddech i zwolnić bicie serca. Ale potem się zatrzymałem. Skoro kot znalazł drogę dalej, to może miało znaczyć, że powinienem pójść za nim. Gdybym teraz uciekł z tego mrocznego miejsca, nigdy bym się nie dowiedział. Uderzyłem pięściami w ścianę kaplicy, zmuszając się do powrotu do rzeczywistości, te działania pomogły mi osiągnąć wystarczającą jasność myśli, by wróciła mi zdolność podejmowania decyzji. Było tak, jakbym słyszał w głowie przynaglającą mnie Tanefert: „Nie pozwól, by zawładnął tobą strach. Wykorzystaj swój strach. Myśl”. Zebrałem całą odwagę - niezły ze mnie oficer Medżaj, niezły detektyw, który nagle boi się ciemności! - i ponownie wszedłem do sanktuarium kaplicy. Po omacku sprawdziłem tył steli. Nic, poza pyłem pozostałym po budowie. Tak wiele dla wieczności. Przejechałem ręką wzdłuż krawędzi ściany. Polizałem palec i zbliżyłem go do muru, nie dotykając go. Czy mi się zdawało? Chłodny, słabiutki ślad powiewu świeżego powietrza tam, gdzie żadnego być nie powinno? Z trudem wśliznąłem się w wąski odstęp za stelą i znalazłem otwór, szeroki zaledwie na tyle, abym mógł się przecisnąć w mroczną i pełną kurzu przestrzeń, oświetloną, co dziwne, pojedynczą lampką oliwną. Ta odrobina światła ujawniła kota, siedzącego w ciemności, czekającego. Odwrócił się, ogon miał zawinięty elegancko, jak palce świątynnej tancerki, i zniknął, schodząc po kilku kamiennych stopniach. Podniosłem lampkę. Była wyjątkowo piękna, przypominała mi inne wyszukane i gustowne przedmioty, które widziałem w tym mieście. Odsunąłem myśli na bok i uniosłem lampkę, odkrywając dalszą część korytarza. W jej chwiejnym świetle zrobiłem pierwszy krok w głęboki cień. Na dole, może dwadzieścia stopni niżej, znalazłem kotkę, która na
mnie czekała. Przywitałem się z nią, ale ona ruszyła w dół tunelem, który znikał w jeszcze głębszej ciemności. Mały dzwoneczek zawieszony na jej szyi wkrótce ucichł. Podniosłem lampę. Jej płomień zmagał się z drobnymi powiewami gorącego powietrza nasyconego zapachem piasku i otaczającą mnie wilgotną czernią, która napływała z rejonu duchów. Bałem się. Ale jaki miałem wybór? „Zejdziesz w dół do zaświatów, jak powiedziano w Księdze Wychodzenia za Dnia”. Więc zacząłem iść. To nie była prosta ścieżka, ale wijący się wąż, czasem kręty, czasem zygzakowaty, i wkrótce straciłem orientację. Mówi się, że zaświaty są zamieszkane przez istoty o głowach potworów, które nawiedzają ich przerażające jaskinie i zdradliwe korytarze. Księga Umarłych zawiera skuteczne modlitwy i zaklęcia, jakie należy wypowiedzieć potwornym strażnikom, którzy ustąpią tylko przed swoimi sekretnymi imionami. Ale czy mogłem sobie teraz przypomnieć którąś z tych modlitw? Ani jednej. Drżałem, mając nadzieję, że żaden niewidoczny w ciemności potwór nie stanie na mojej drodze i nie zażąda fatalnego hasła. Od dłuższego czasu szedłem w kręgu mojego światła. Lampa świeciła coraz słabiej i gorzej. Nie byłem w stanie ocenić, nawet z grubsza licząc kroki, gdzie byłem. Potem knot zamigotał, zabłysnął na moment w ostatniej walce o życie i zgasł. Pogrążyłem się w ślepocie daleko głębszej, niż kiedykolwiek mi się zdarzyło; zawsze, nieważne w jak zaciemnionym najdalszym rogu korytarza lub najgłębiej położonym pokoju w opuszczonym domu, jakieś światło z zewnątrz gdzieś się pojawia, ale nie tutaj. Przed oczami wirowały mi półzjawy, dziwne, bezładne wytwory mojego umysłu. Upuściłem bezużyteczną lampkę, a ona uderzyła o kamienie z potwornym zgrzytem. Echa, wystarczająco głośne, by obudzić umarłego, pobiegły w tę i z powrotem korytarzem, jak demony. Rozłożyłem ręce na boki, ale były niewidoczne, jakby sparaliżowane ciemnością. Potem dotknąłem ścian tunelu i jak ślepiec wyczuwający świat jedynie końcem swojej laski, a nie dłonią, w której ją trzyma, zacząłem pokonywać drogę małymi kroczkami naprzód w chaosie ciemności. Starałem się utrzymać tempo kroków, ponieważ nie miałem innego sposobu kontrolowania postępów w czasie lub przestrzeni. Ale wkrótce liczby się zamazały, a ja poczułem się zdezorientowany powolnym liczeniem. Szedłem jak trup, bez duszy, kalecząc się i siniacząc o niewidoczne narożniki, zderzając z załamaniami i zakrętami ścian. Jedyne odrobiny otuchy, jakie miałem - światło lampy, obecność kota, który zniknął, tajemnicza wiadomość
- teraz straciły całe znaczenie i zabrały nadzieję. Potem, gdy spojrzałem przed siebie w niekończącą się ciemność, wydało mi się, że dostrzegam gwiazdy nisko w mroku. Szedłem dalej, koncentrując się na tym, moje niewidoczne ręce nadal próbowały prowadzić mnie między ścianami. Im bardziej chciałem uwierzyć w narastającą jasność, tym większa się stawała. Ale może to moja wyobraźnia oszukiwała mnie w mroku? Albo to zbliżała się chwila śmierci, jasne światło opisywane przez tych, którzy twierdzili, że zbliżyli się do progu zaświatów i wrócili? Potem gwiazda nabrała kształtu, światła obramowującego postać stojącą w progu - czekającą, jak mi się w moim szaleństwie wydawało, na mnie. Zacząłem wpadać w panikę, obawiając się, że wejście mogłoby się zatrzasnąć, zanim zdążyłbym do niego dotrzeć. Walczyłem, moje kłykcie uderzały o ostre ściany. Zlizałem krew, a jej słony smak wstrząsem przywrócił mi poczucie życia. A potem biegnę, biegnę, oddycham chrapliwie, moje serce dudni, poprzez ciemność w kierunku zmieniającej się, powiększającej się gwiazdy, wyciągając ręce do postaci czekającej kobiety. Tanefert? Słyszałem siebie, krzyczącego jej imię: Tanefert! Tanefert! A potem przez drzwi wpadłem w światło.
27 Wszystko stało się ciemnością. Słowa wirowały w mojej głowie jak nonsensowny sen: „O moje serce z matki mojej. O moje serce z moich różnych lat...”. Kiedy doszedłem do siebie, otworzyłem oczy i powoli usiadłem. Kot delikatnie obwąchiwał moją rękę. Zerwałem się na równe nogi i rozejrzałem dookoła. Byłem w długiej komorze z kamienia oświetlonej lampami, całymi ich setkami. Ściany i sklepienie były dekorowane panelami z hieroglifami oraz symbolem Atona z wieloma rączkami wyciągniętymi w dół, trzymającymi dar anch dla boskich i królewskich wyznawców. W niszach wzdłuż całej długości ścian siedziały pojedyncze figury i posążki w koronach i maskach, a ja je znałem: czterdziestu dwóch bogów trzymających symbole sędziowskie. I wiedziałem także, że to wszystko, stara religia, jest zakazana w Achetaton. Pośrodku stała waga szalkowa, wyższa od człowieka, wykonana ze złota i hebanu, zwieńczona przedstawieniem siedzącej kobiety - bogini Maat, władającej porami roku i gwiazdami, ziemską i boską sprawiedliwością. Ileż razy widziałem jej podobiznę na złotych łańcuchach noszonych przez ludzkich sędziów, pod ich ponurymi twarzami o wydatnych szczękach, skompromitowanych i skorumpowanych przez luksus, brutalność i czas? Szale w tym momencie znajdowały się w równowadze. Powietrze dokoła nich było idealnie nieruchome. Wtem coś się poruszyło. Kot spojrzał w górę, zielonymi, przejrzystymi oczami, a potem skoczył w ciemność. Obok wagi pojawiła się wysoka, czarnoskóra postać z piersią obciśniętą czymś w rodzaju gorsetu, w wielkiej czarno-srebrnej masce szakala. Anubis. Postać patrzyła na mnie, czekając. Nie odzywała się, więc ja zapytałem: - Gdzie jestem? - W Sali Dwóch Prawd. Głos dobiegł nie spod maski, ale z najciemniejszego miejsca ko-
mory. To był głos kobiety, pewny siebie, bezpośredni, piękny. Od razu wiedziałem, że ją odnalazłem. - Sądziłem, że istotą prawdy jest to, że jest tylko jedna - powiedziałem. - Jest wiele prawd. Nawet tutaj. Jest twoja prawda i moja prawda. - A poza tym jest jeszcze Prawda. Poczułem, że się uśmiecha, chociaż pozostawała niewidoczna w cieniu. - Jesteś mądry - powiedziała. - Ty i wszyscy inni, którzy mówią o takich rzeczach jak Prawda. Zastanawiam się, co napisałeś o mnie w swoim małym dzienniku. Które prawdy tam umieściłeś? O wszystkim już wiedziała. Próbowałem dotrzymać jej kroku. - Niekoniecznie prawdy. Opowieści. - Ach, opowieści. A do czego one nam się przydadzą? - Są wersjami wydarzeń. Możliwościami. Twoimi. - Ile stron mają twoje opowieści? Powiedziałabym, że wiele. Powiedziałabym może, że nieskończoną ilość. Czy miała rację? - Być może. - Czyli każda opowieść ma nieskończoną liczbę stron. Zatacza koło, być może. Czy każda opowieść tworzy koło? - Każda prawdziwa opowieść, być może. - Może dochodzimy do jej końca tylko po, by się przekonać, że to początek, ale teraz znamy ją naprawdę po raz pierwszy. Oboje zamilkliśmy na chwilę. Byłem już z lekka oczarowany naszą inteligencją. Była w tym bystrość, intymność, jakbyśmy razem myśleli i mogli kończyć nawzajem swoje myśli. Nagle zapragnąłem zobaczyć tę od dawna zaginioną, przysparzającą problemów, zagadkową kobietę. - Czy mi się pokażesz? Przez moment była cicho, a potem wydała z siebie dźwięk, coś między westchnieniem i cichym śmiechem. - Być może. Ale najpierw musisz odpowiedzieć na kilka pytań. Musisz zostać osądzony. Twoja prawda musi zostać osądzona. Twoje grzechy muszą zostać osądzone. Twoje serce. Mam nadzieję, że jest dobre. Prawdziwe. Szakalogłowy bóg gestem kazał mi się zbliżyć. - Twojemu sercu nie wolno kłamać w obecności boga - powiedział. Jego głos był dźwięczny, mocny i z akcentem, który znałem nie z Obydwu Krajów, ale spoza katarakty. Nubia. Przytaknąłem. To była gra, sztuka masek i scenek. Zrozumiałem.
Jednocześnie to było śmiertelnie poważne. Odgrywaliśmy modlitwy i zaklęcia z Księgi Umarłych. Wszystko, co robiliśmy teraz, było zakazane. Odpowiedzi, jakich udzielę, wiedziałem, miały zdecydować o moim losie, bez względu na wszystko. - Nie będę kłamał - powiedziałem. - Rozpoczniemy spowiedź negatywną. - Zaczął recytację. - O bogowie domu dusz, którzy osądzacie ziemię i niebiosa... Niech błogosławiony będzie Ra w barce słonecznej... - Kolejne inkantacje o ognistym wężu i dzieciach słabości, nieustannym patrzeniu na dysk słoneczny i księżyc: - Oby moja dusza szła naprzód i podróżowała do każdego miejsca, którego będzie pożądała, oby wzywano moje imię, oby uczyniono dla mnie miejsce na barce słońca, którą bóg żegluje po dziennym niebie i oby mnie powitano przed Ozyrysem w Krainie Prawdy. Gdy wymienił wielkie imię Ozyrysa, ogarnął mnie strach, że całe moje życie zawisło na nitce, jaką była ta chwila, gromadząca się jak tworząca się kropla wody, którą tylko moment dzieli od upadku. Na jednej szali wagi były sprawy związane z moim życiem: dzieciństwo, żona, moje dziewczynki, przywiązanie do naszego drogiego, małego świata, wszystkie sprawy, dobre, złe i obojętne, co pomyślałem, zrobiłem i kim byłem. Na drugiej była przyszłość, tak niepojęta i niepoznawalna, jak ten dziwny śnieg w pudełku. Szakalogłowa postać wezwała mnie, abym zbliżył się do jednej z szal wagi. Obejrzałem się. Dalszy kraniec komory znikał w mroku, ale teraz z jednej strony dostrzegłem dwa posągi: Meschenet i Renenutet, boginie losu i przeznaczenia, które przemawiały za zmarłych. A z drugiej strony, przykucnięty stwór, jak lew z długimi, uzbrojonymi w dzikie kły szczękami krokodyla - Pożeraczka, gotowa pożreć mnie i moje małe kłamstewka. Wyglądała, jakby była zrobiona z kamienia, ale nie mogłem mieć pewności. Doskonała przemówiła: - Jak masz na imię? - Rahotep. - Po co tu jesteś? - Poszukuję rozwiązania zagadki. - Jaka to zagadka? - Szukam kogoś, kto zniknął. Cisza. Potem Szakal wystąpił naprzód i nakazał mi wypowiadać słowa odpowiedzi do jednej ze złotych szal wagi. Jego pytania padały szybko, natarczywie, nie dając mi czasu do namysłu, a z moich ust wydobywała się litania odpowiedzi: - Nie, nie kłamałem; nie, nie cudzołożyłem; tak, zabijałem; nie, nie kradłem - i tak dalej, aż
zorientowałem się, że wylewam moje dobre i złe uczynki jak do misy klątw. Potem Szakal upuścił białe pióro strusia, które zygzakując w powietrzu, upadło na drugą szalę wagi. Przyrząd wydawał się być skalibrowany do wagi niczego, ponieważ zadygotał lekko, gdy pióro opadło; jak gdyby mogło opaść pod ciężarem poważnych wątpliwości tej lekkości i skazać mnie na zgubę. Ale stopniowo wróciło do stabilności. Powietrze dookoła mnie zamarło w bezruchu. Teraz znowu zaczęło pulsować. Potem odezwała się ona: - Jesteś tym, który mówi prawdę. Witaj. Zamknij oczy. Chodź. Zamknąłem oczy i jak ślepiec wszedłem w głębszy mrok. Ujęła moją dłoń, poprowadziła do przodu, a potem skłoniła mnie, bym usiadł. Wyczuwałem jej ruchy koło mnie. - Wszystko, co pozostało do zrobienia, to abyś wrócił do siebie. Ponieważ gdybyś naprawdę był martwy, twoja dusza byłaby ptakiem, fruwającym między światami. Czy twoja dusza fruwa? Nie byłem w stanie odpowiedzieć. - Czy mówiący prawdę zapomniał słów? - Nie wszystko da się wyrazić słowami. - Masz rację. Ale teraz nadszedł czas, bym przywróciła ci wszystkie pięć zmysłów. Nie mogę ręczyć za inne cechy, poczucie humoru, honor i temu podobne. Podprowadziła mnie do ławy i usiadłem. - Zgodnie z wymaganiami rytuału, powinieneś leżeć w trumnie, ale myślę, że to byłoby melodramatyczne. Czy rozpoznajesz, co to jest? Skinąłem głową, dotykając przedmiotu, który trzymała, rozpoznałem krzemienne ostrze w kształcie rybiego ogona. - To nóż pesesz-kef. - Mówi się, że kapłan wskaże na ciebie prawą nogą świeżo zabitego wołu i spróbuje przenieść na twoje zmartwychwstałe ciało część jego siły duchowej. Ja nie użyję prawej nogi wołu. Przyłożyła nóż do moich ust. Poczułem na wargach chłodny pocałunek ostrza. Poczułem ciepły zapach jej ciała. Nagle poczułem, jak wraz z powracającym życiem wypełnia mnie ciepło. Znów zacząłem wierzyć, że mógłbym wypełnić postawione przede mną zadanie i wrócić do domu, do swojego życia. Ona przytrzymała ostrze w miejscu jeszcze przez chwilę, podczas gdy we mnie rozkwitały te odczucia, potem powoli je podniosła i położyła na moich oczach, na prawym, potem na lewym, i to samo zrobiła z uszami. Znowu poczułem zimny dotyk metalu. Poczułem, że rumienię się jak kochanek. - Teraz możesz mówić i jeść, widzieć i słyszeć. Znowu jesteś
żywy. Otworzyłem więc oczy.
28 Cienie uchyliły się jak kurtyna i zobaczyłem ją. Siedziałem w przedsionku. Wydawało się, że ściany i podłoga były zrobione ze srebra, ale być może to był tylko skumulowany efekt mnóstwa lampek, a poza tym w tej chwili uwierzyłbym we wszystko, takie miałem zmieszane oczarowanie w głowie. W pomieszczeniu nie było nic poza schodami znikającymi dalej w mroku, niską ławą, małym stolikiem zastawionym jedzeniem i napojami oraz dwoma krzesłami. Ona siedziała na jednym z nich. Miała ma głowie błękitną koronę, ujawniającą czyste kształty i kontury jej szyi i ramion oraz akcentującą naturalne piękno jej twarzy. Siedziała z rękami na podołku, patrząc na mnie kpiąco, obserwując i ciesząc się, jak sądzę, z gry myśli i uczuć, które bez wątpienia otwarcie malowały się na mojej twarzy. Nie musiałbym nic jej mówić. A ona chyba to wiedziała, bo gdy tylko jakaś myśl świtała w mojej głowie, natychmiast się uśmiechała. Ten krótki uśmiech przechodził przeze mnie jak fala rozkoszy, ciepła, jak... gdzie są słowa na określenie chwil takich jak te, gdy czujemy pełnię życia, gotowi na obecność drugiej żywej istoty, jej tajemniczego ducha, czując mrowienie aż do najdalszych granic naszego bytu fizycznego i dalej, tak że czujemy, iż nie jesteśmy ograniczeni skórą i kośćmi, ale stajemy się częścią wszechświata? Jestem tylko oficerem Medżaj, detektywem, przemijającą postacią w szaradzie świata; mimo to ten moment, w chwale jej uwagi, odczułem, jakby jakiś mały bóg uwolnił mnie od czasu i świata. Potem jej uśmiech zniknął. Wiedziałem, że chciałbym, by wrócił, byłem wręcz pewien, że zrobiłbym wszystko, aby go przywrócić na tę wspaniałą, pełną godności, otwartą twarz. - Która jest godzina? - zapytałem w końcu i natychmiast poczułem się jak głupiec, zadając tak proste i nieistotne pytanie. - Jest godzina Achet - jej głos był spokojny i czysty.
- Proszę, przypomnij mi, co to znaczy - czułem się przy niej nieokrzesany. - To oznacza, że jest godzinę przed świtem. To także czas, który Księga nazywa budzeniem się do życia. Inaczej można pomyśleć o tym tak: ach jest imieniem, jakie nadajemy osobie, która po śmierci zjednoczy się ze swoją duszą. Niektórzy sądzą, że takie zjednoczenie trwa wieczność. - To długi czas. W zamian za nerwową ironię obdarzyła mnie ostrożnym spojrzeniem. To przypomniało mi, żebym nie odgrywał tutaj Medżaj. Wyzwanie było większe: być sobą. - A jeszcze inaczej można pomyśleć o tym tak: w świętym języku znak ach jest przedstawiony jako święty ibis, ptak mądrości. Pomyśl o tym jako o porannym chórze twojego nowego życia. Patrzyliśmy na siebie przez chwilę. Co się ze mną działo? - To jest moje nowe życie? - zapytałem. - Czy ja umarłem? I się odrodziłem? - Być może, jeśli patrzysz na rzeczy we właściwy sposób. Prawdziwy sposób - pochyliła głowę, by mi się przyjrzeć. - Jestem zaszczycony, mogąc cię spotkać - powiedziałem. - Och, proszę, nie bądź zaszczycony. Jestem zmęczona zaszczytami. Jest mi przykro, że zrobiłam rzeczy, które przysporzyły ci problemów. To takie dramatyczne. Te wszystkie zadania i testy. Musisz czuć się jak człowiek, który nagle znalazł się w bajce. Ale musiałam wiedzieć, czy mogę ci zaufać. Czy jesteś człowiekiem prawdy. Jesteś głodny? Spragniony? Gestem wskazała stolik i nalała mi puchar wody. Wypiłem go, nie zdając sobie sprawy, jak spieczone i wysuszone miałem usta, jak gorąco zrobiło się w pomieszczeniu. Być może dlatego gadałem takie bzdury. Napełniła dzban z małego wodotrysku umieszczonego w ścianie i postawiła przede mną. Każdy jej gest i ruch był doskonały. Kobieta, która całkowicie nad sobą panowała. Nawet woda nalewana przez nią do dzbana wydawała się zasługiwać na jej pełną uwagę i dawała przyjemność. Doceniała wszystko. - Macie tutaj słodką wodę? - Pod budynkiem znajduje się źródło. Częściowo dlatego wybrałam to miejsce. - Na co? - Na moje schronienie. - Schronienie przed czym? Milczała. - Nie wolno mi zapomnieć, że jesteś człowiekiem, który
znajduje odpowiedzi na wielkie zagadki, zadając proste pytania. Dolała mi więcej wody, potem odeszła powoli w głąb komnaty. - To tak mnie znalazłeś? Zadając pytania? - Jej oczy błyszczały. Rozbawienie. Ciekawość. Zainteresowanie. - Skąd wiesz, co wiesz? W tym momencie nie miałem odpowiedzi. Czułem, jak gdyby praca mojego życia, moje działania i myśli, moje marzenia i ideały, zmieniły się w garść prochu, rozrzuconego jej ręką, połyskującego, gdy opadał w świetle lamp. I podobało mi się to uczucie. - Nasz pan... - Nazywaj go jego imieniem. Imiona są potężne. Nazywaj go Echnatonem. Sposób, w jaki wymówiła jego imię, był złożony jak fraza muzyczna. Było w niej nieco melodii uczucia, ale także dysonanse i ostre tony mieszanych emocji. Odsunęła się dalej w mrok pokoju. - Echnaton wolał wezwać raczej mnie, niż szefa miejskich Medżaj, abym spróbował cię znaleźć. - To nie on cię wezwał. Ja to zrobiłam. I obserwowałam cię od czasu przyjazdu tutaj. Czułem, jakby w kamiennej ścianie nagle otworzyły się drzwi. Odwróciła się do mnie, światło znowu ukazało jej piękną twarz. Spokojnie czekała na moją reakcję, jej chłodne oczy oceniały moje. Przez chwilę próbowałem nieudolnie połączyć jej słowa z informacjami, jakie dotąd udało mi się zebrać - próbując, prawdę mówiąc, spojrzeć na całą zagadkę na nowo, z perspektywy, jakiej wymagały te proste słowa. Nagle poczułem straszny zawrót głowy. Seszat, martwa dziewczyna? A co z Czenrim i Merire? I po co ta wspaniała i przerażająca szarada? Kotka chodziła bokiem do mnie, ocierając się całą swoją długością o moją nogę, wysyłając przez oboje z nas srebrzystą kaskadę. Pogłaskałem ją. Nefretete uśmiechnęła się i tym razem uśmiech był bardziej otwarty. - Lubi cię. - Ja też ją lubię. - Ale ty jesteś człowiekiem, który nie lubi kotów. - Rzeczy się zmieniają. Skąd wiedziałaś, że ona mnie znajdzie i przyprowadzi do ciebie? Kotka podeszła do swojej pani, wskoczyła jej na kolana, popatrzyła na mnie, lekko przechyliła łepek i schludnie zawinęła ogonek. - Nie wiedziałam. Wierzyłam. Znowu poczułem się zagubiony na nieznanym terenie, gdzie rzeczy nie są takimi, jak się wydają. Gdzie prawda ma wiele postaci.
Gdzie wierzy się, że rzeczy mogą się wydarzać. Gdzie nie wiedziałem, co wiedziałem. - Wiedziałam, że ona do mnie wróci. I wierzyłam, że za nią pójdziesz. - Mam dziwne uczucie, że jestem postacią literacką, a ty piszesz moje przeznaczenie - powiedziałem. - Jesteśmy w opowieści, która obejmuje nas wszystkich. Musiałam cię wezwać do siebie, ponieważ nie znam jej zakończenia. Ty masz poderwać ptaki do lotu. Ale teraz jesteśmy w trudnym środku tego, a zakończenie można znaleźć jedynie przeżywszy to, co nadejdzie. Wiem, jak bym chciała, żeby to się skończyło, ale to nie jest pewne. Nie może się stać, dopóki nie jest postanowione, dokończone, rzeczywiste. Księga Żywych, jeśli wolisz. I dlatego potrzebuję twojej pomocy. Jej mądrość była ekscytująca; rozkoszowałem się niuansami wyrazu jej twarzy, gdy mówiła - odpływy i przypływy emocji, inteligencji, dowcipu. Przeszło mi przez myśl, przelotnie, że obserwowałem wielką aktorkę, głęboko zaangażowaną w każde słowo, a mimo to znakomicie się kontrolującą. Zacząłem także dostrzegać w niej coś jeszcze: absolutnie mroczną głębię potrzeb. Rozpaczliwie pragnęła ujawnić się, swoją historię, swoje powody, a może nawet swoje lęki. Potrzebowała kogoś, komu mogłaby się wygadać. Nagle zdałem sobie sprawę, że była sama, na małej łódeczce, dryfującej po morzu problemów. I prosiła mnie o pomoc. Jestem sceptyczny, gdy w grę wchodzą słowa. Nauczyłem się im nie ufać, ponieważ często wiodą nas na manowce lub mówią nam rzeczy pozornie proste, które ukrywają lub zaprzeczają mroczniejszym, mniej widocznym paradoksom i prawdom. W słowach jest śliskość, niewiarygodność. Ale jest także coś w ich sile, co czasem ma swoje niezaprzeczalne piękno. I nie jest prawdą, że częścią historii słów jest to, że przekształcają się w inne rzeczy - w opowieści, które opowiadamy o świecie albo o sobie lub o innych, albo w sny, które pamiętamy w połowie, albo w ciszę bez słów? Musiałem usłyszeć jej historię. Jakkolwiek by nie było, stałem się teraz jej częścią. - To długa historia. - Powiedz, co chcesz, żebym zrobił. - Czy jestem jej częścią? - Jesteś.
29 - Muszę cofnąć się do początków - powiedziała Nefretete. Większość opowieści zaczyna się od narodzin i dzieciństwa, nieprawdaż? Urodziłem się w takim to a takim miejscu, o tym czasie i w tej porze roku; świadkami moich narodzin były te pomyślne lub niepomyślne gwiazdy, i to w nich był sekret mojego przeznaczenia. Ale takie rzeczy dziś są odległe, jak dotąd ich nie znam. Miałam szczęście, jak przypuszczam, wychowywać się w rodzinie, która miała władzę i wpływy, bogactwo i dumę. Tyle tego! Zapomnieliśmy o kruchości fortuny. Słuchałem. Ona szukała wątku swojej opowieści. - Poza oderwanymi fragmentami, które równie dobrze mogły być snami - bieganie po zielonym ogrodzie, między światłem słońca i cieniami; odgłosy wielkiej rzeki na łodzi wieczorem; nocna podróż do domu w lektyce, z głową na kolanach matki, patrząc w gwiazdy moje pierwsze rzeczywiste wspomnienie to spacer z ojcem nową kolumnadą procesyjną w Luksorze w czasie święta Opet. Trzymałam go za rękę, ponieważ bałam się alei sfinksów; wyglądały jak potwory o słonecznych twarzach. Nie mogłam zrozumieć, dlaczego jest ich tak wiele! Gdy szliśmy, ojciec opowiadał mi bajki: o Totmesie, który w odpowiedzi na sen usunął piaski pustyni, które przykrywały Wielkiego Sfinksa, i w zamian otrzymał koronę Obydwu Krajów; i o dzielnym Amenhotepie, który nade wszystko kochał konie i wywieszał na murach miejskich ciała pokonanych wrogów i który został pochowany ze swoim ulubionym długim łukiem; i o jego wnuku, Amenhotepie, naszym królu, Pięknym, teraz pogrążonym w żalu po nagłej śmierci pierworodnego syna. Pamiętam, jak opowiedział mi, że zmarły książę został pochowany ze swoim ulubionym kotem, który nazywał się Kotek. Kotek poszedł z nim w zaświaty. Lubiłam myśleć, że Kotek siedzi na dziobie wielkiej barki solarnej, jego zielone oczy
wypatrują tajemnic zaświatów i samej zielonej twarzy Ozyrysa. - Gdy zapytałam ojca, jak robią to dzieci zachwycone opowieściami o wielkich i silnych mężczyznach i kobietach, co było dalej, odpowiedział: „Zobaczysz sama”. I pewnego dnia zobaczyłam. Któregoś dnia ojciec wezwał mnie do siebie i powiedział: „Chciałbym, żebyś była bardzo dzielna. Czy możesz to dla mnie zrobić?”. Jego twarz zawsze była taka poważna. Popatrzyłam na niego i zapytałam: „Czy teraz będę mogła zapuścić włosy?”. A on uśmiechnął się i dodał: „Teraz nadejdą dobre czasy”. Klasnęłam w dłonie. Pomyślałam: wreszcie stanę się kobietą! Wysłał mnie do kobiet z rodziny i zostałam wprowadzona w ich sekrety: miseczki, łyżeczki i grzebienie, chichoty, kłamstwa i plotki. Ale pamiętam także moją matkę patrzącą na mnie, jakby z daleka, coś niewypowiedzianego między nami przeminęło. Jakby chciała mi coś powiedzieć, ale nie mogła znaleźć sposobu, aby to wyrazić. Zepchnęła kota z kolan, wstała i przeszła kawałek wzdłuż pokoju, wspominając i odmierzając kroki, obie te czynności ze sobą współdziałały. - Następnego ranka wróciły kobiety, niosąc mnóstwo szat i biżuterii. Były milczące. Coś się wydarzyło. Przybrały mnie w warstwy złota i białego płótna. Byłam zapakowana jak podarunek. Najwyższy kapłan przyszedł wraz z moim ojcem, kobiety pozostały w pokoju i dawały mi wskazówki. Co mówić, czego nie mówić, kiedy mówić, a kiedy zachować milczenie. Spojrzałam na ojca, a on powiedział: „To wielki dzień dla ciebie i całej naszej rodziny. Jestem bardzo dumny”. Potem wziął mnie na ręce, mama pocałowała mnie na pożegnanie i zabrał mnie z mojego domu. - Pamiętam słońce i hałas na zatłoczonych ulicach. Wszystkie te lektyki i krzesła usunięto na bok, więc na ulicy byliśmy tylko ja i mój ojciec, jadący rydwanem. Słyszałam ptaki śpiewające w górze, ponad hałasem tłumu, który zdawał się zwracać uwagę tylko na mnie. Na mnie! Mocno trzymałam ojca za rękę. Jechaliśmy do pałacu. Ale im bardziej z tyłu zostawał mój dom, tym bardziej zaczynałam się czuć jak mebel na wozie niż jak księżniczka z bajki. - Przybyliśmy do pałacu i niesiono mnie dziedziniec za dziedzińcem, komnata za komnatą, wszystkie zapchane dygnitarzami i urzędnikami, którzy kłaniali się, gdy ich mijaliśmy. Mój świat odsuwał się i znikał za mną. Pamiętam, że posadzono mnie za kurtyną. Mój ojciec rzekł: „Oto stoisz u progu świetlanej przyszłości. Przeprowadzam cię teraz do twojego nowego życia”. Sądzę, że próbowałam otoczyć ramionami jego szyję, przylgnąć do niego kurczowo,
ale delikatnie odgiął moje palce, przytrzymał dłonie i powiedział: „Pamiętaj, obiecałaś. Bądź dzielna. Nigdy nie zapomnij, że cię kocham”. Myślę, że miał łzy na twarzy. Nigdy nie widziałam ojca płaczącego. Nefretete zamilkła na chwilę. Wydawało się, że wspomnienia ją przytłaczały. - Płakałabym potem, ale zobaczyłam coś dziwnego: wzdłuż korytarza szła drobna postać młodego człowieka, podobnie jak ja mającego na sobie zbyt wiele odzieży. Podniósł głowę i spojrzał na mnie. Miał myślące oczy. Co się wydarzyło w tamtej chwili? Zrozumienie, rozpoznanie, wspólnota? Wiedziałam, że znaliśmy się nawzajem i nasze życia były splecione w jakiś głębszy sposób. Potem oczy przesłonięto mi wstążką i świat zniknął. Hałas w komnacie po drugiej stronie kurtyny nagle ucichł. Usłyszałam muzykę i śpiew, grzechotanie sistrów, zapowiedź, potem ręce ojca delikatnie wypchnęły mnie zza kurtyny. Zerknęłam pod wstążką na ziemię, dostrzegłam kwiaty lotosu i ryby; szłam przez namalowaną wodę. Czyjeś ręce złapały mnie na końcu tej wędrówki i odwróciły. Podniesiono mi głowę, rozwiązano wstążkę i zobaczyłam niewyraźnie ludzi, setki ich gapiły się na mnie, ich oczy badały każdy szczegół mojej postaci. Chociaż byłam tak grubo ubrana, że nie mogłam podnieść ręki do oczu, poczułam się naga, odkryta do ostatniej skóry. Ośmieliłam się szybko spojrzeć na boki. Twarz chłopca, długa, poważna twarz, spojrzała przelotnie na mnie, partnera w całej tej dziwacznej sytuacji. Poczułam niewielką radość w ściśniętym ze strachu sercu. Wróciło mi trochę ducha. Przerwała spacer. Jej smutny uśmiech nosił w sobie wszystkie straty i obcość, które wycierpiała dziewczynka, żyjąca teraz w kobiecie o nich opowiadającej. Chciałem wszystko naprawić. Chciałem ją pocieszyć. - Nie współczuj mi - powiedziała nagle. - Nie domagam się twojej litości ani twojego smutku. Znowu zaczęła chodzić, jakby z każdym ostrożnie stawianym krokiem wracała do opowieści. - Niewiele więcej pamiętam. Przypuszczam, że ceremonia zakończyła się satysfakcjonująco; przypuszczam, że obecni rozeszli się do swoich obiadów, plotek i krytykanctwa. Pospieszyłam za moim nowym mężem przez różne korytarze, przez żaden z nich nie niesiono mnie wcześniej, do innej części pałacu. Pamiętam, jak na niego patrzyłam, idącego kilka kroków przede mną, kuśtykającego na swojej kuli. Podobało mi się to - sposób, w jaki zmienił trudności i wysiłek
w rodzaj wdzięku. Wyobraziłam sobie, że mogłabym zobaczyć go uśmiechającego się, potajemnie, tylko dla mnie. Pamiętam, że uważałam go, z życzliwością, za słabego; jak owcę, którą polujący lew mógł wyrwać ze stada i zabić. Jak widzisz, byłam bardzo zwiedziona. Nie naciskałem jej w tym temacie. Jeszcze nie. - Przed nim jego ojciec, Amenhotep Wielki, prowadził procesję. Wyobrażałam go sobie jako wielkiego bohatera, budowniczego monumentów i bliskiego przyjaciela bogów. Ale kim był ten starzec, sapiący i wzdychający pod ciężarem kłopotliwego brzemienia ciężkiego ciała, narzekający na straszliwy ból zębów i przeklinający upał dnia? Dotarliśmy do prywatnych komnat i otoczyła mnie moja nowa rodzina. Amenhotep odwrócił się do mnie, ujął mnie za podbródek i obracał moją twarz, by zbadać ją jak naczynie. „Czy wiesz, dziecko, ile rozmów, konkursów i nieporozumień poprzedziło twoje przybycie do nas?” Patrzyłam na niego. W moim umyśle wszystkie te wrażenia i myśli przewalały się niczym sztorm. Czułam się jak listek wciągnięty w bieg potężnej rzeki historii. „Wkrótce zrozumiesz, jak się rzeczy mają. Czy słyszałaś poetów wygłaszających wychwalające cię wersy?” Znowu potrząsnęłam głową. „Bądź warta tych pochwał”. Był surowy; jego oddech cuchnął. Nawet teraz pamiętam jego smutną twarz, łysą głowę, ruinę, jaką były jego zęby. Ale polubiłam go. Jego żona, Teje, moja nowa matka, nic nie powiedziała. Jej twarz była jak wykuta z kamienia. Podeszła i znowu usiadła, wypiła nieco wody z pucharu, który jej podałem. Potem ciągnęła opowieść. - Kiedy słońce było nisko nad horyzontem tego dnia zmian, zaprowadzono mnie do kaplicy, jakiej nigdy wcześniej nie widziałam. W przeciwieństwie do mrocznych świątyń, to był od kryty dziedziniec oświetlony jasno światłem zachodzącego słońca. W pewnym momencie złoty dysk przymocowany do ściany złapał pod właściwym kątem gasnące promienie słońca i zapłonął. Prowadzeni przez Amenhotepa, wszyscy unieśliśmy ręce do tego nagłego ognia i trzymaliśmy je aż, chwilę później, zmalał i zniknął, a niebo zmieniło barwę na ciemnoczerwoną, ciemnoniebieską, potem na czarną. Stary człowiek powiedział do mnie: „Teraz także i ty otrzymałaś wielki dar od jedynego boga”. I odszedł, kuśtykając. Dla mnie było to ostatnie z wielu niezrozumiałych odkryć, które spotkały mnie tego jednego dnia. Tej nocy zabrano mnie do komnaty mojego męża. Nie wiedziałam, czego mam się spodziewać, i myślę, że on też nie. Oboje spoglądali-
śmy na siebie, niepewni i z obawą, a do czasu, gdy ostatni doradca, dyplomata i dama dworu nie wyszli, żadne z nas się nie odezwało. Potem zauważyłam papirusowy zwój na stole, on zauważył moje zainteresowanie i pogrążyliśmy się w dyskusji. Pierwszą noc nowego życia spędziłam na rozmowie. A mój mąż opowiedział mi kolejną opowieść. Różną od wszystkich innych, jakie kiedykolwiek wcześniej słyszałam. Opowiedział mi o kapłanach Amona, ich wielkich dobrach, ogrodach i polach, ich wielkich posiadłościach zatrudniających tysiące urzędników, armie chłopów, legiony służących. Wyobrażałam sobie wielką zieloną bajkę o miłym kraju, ale on powiedział, że się mylę. Ten kraj mógłby być bogaty, dzięki bogom, ale ci ludzie i kapłani, pomimo ich pięknych słów pochwał i czci, byli zainteresowani zawsze i jedynie władzą i skarbami. I kradzeniem ich. Powiedział: „Mój ojciec nie pozwala, by tak się działo”. Powiedział mi, że naszym świętym obowiązkiem było chronić porządek w Wielkim Kraju przed tym niebezpiecznym pozbawianiem równowagi przez potęgę kapłanów Amona. Uśmiechnęła się. - Byłam bardzo młoda. Myślałam, że wszystko może być dobre albo złe. Teraz, oczywiście, mam mały wybór poza uważaniem świata za grę kontroli i równowagi, pomiędzy kapłaństwem i ludem, armią i Skarbem, negocjacjami i kompromisami popartymi groźbą siły i śmierci. Ale wtedy myślałam, iż była to prosta kwestia dobra i zła. Pozwoliłem sobie się odezwać. - Pamiętam. Amenhotep wymusił pojednanie się dwóch wielce skłóconych duchowieństw przez podpisanie się pod nową umową. To był sprytny manewr. A z osiągnięciem tej nowej równowagi sił rozpoczął realizację wielkich nowych projektów budowlanych w Tebach. To było nasze dzieciństwo. - Tak. Nasze dzieciństwo. - Więc dlaczego to zmieniono? Dlaczego Wielkie Zmiany? Spojrzała na mnie. - A jak myślisz? - Wiem, co słyszałem. Że kapłani Amona stawali się coraz bogatsi, że w ich spichlerzach było więcej ziarna niż w królewskich. Że kiepskie zbiory i przybycie nowych imigrantów zaczęło stwarzać problemy. - I jeszcze coś. Czegoś brakowało. A idea, kiedy się pojawiła, wykraczała daleko poza to pierwsze pojednanie, była czymś śmielszym, czymś bardziej radykalnym. Jaką jedyną rzecz mają wspólną wszyscy ludzie, nieważne, w której części imperium się urodzili?
Najwyższe doświadczenie obecne każdego dnia przed oczami każdej żywej istoty? Aton. Światło. W jego świetle wszyscy inni bogowie pozostawali w cieniu. To był punkt zwrotny dla nas obojga. Czekałem, by usłyszeć, co ona miałaby do powiedzenia. - Zastanawiasz się, po co przybyliśmy tutaj? Dlaczego zdecydowaliśmy się zbudować miasto tutaj, z dala od Teb i Memos? Dlaczego postanowiliśmy uczynić siebie bogami? Dlaczego zaryzykowaliśmy wszystko, aby spowodować te zmiany? Przytaknąłem. - Zastanawiam się. Nefretete nie mówiła nic przez krótką chwilę, a ja zdałem sobie sprawę, że do sali zaczęło wkradać się słabe światło, stanowiąc kontrast dla wielu lamp, które teraz migotały, dogasając. - Wróciliśmy z powrotem do kwestii opowieści - powiedziała. Którą z nich powinnam ci opowiedzieć? Mam ci opowiedzieć o marzeniach o lepszym i prawdziwszym świecie? Mam ci opowiedzieć o dniu, w którym pierwszy raz rozkazaliśmy towarzyszom, najwyżej postawionym w pałacach, dowódcom straży, nadzorcom prac, urzędnikom, niższym urzędnikom, ich synom, stawić się przed nami, by uklękli w pyle i czcili nas, jak my czciliśmy światło? Mam ci powiedzieć o wyrazie ich twarzy? Mam ci opowiedzieć o szczęśliwych narodzinach naszych córek i ogólnym smutku z powodu braku syna? Mam ci opowiedzieć o wrogach między przyjaciółmi występujących przeciwko nam, ludziom przeszłości, którym przeciwstawiliśmy lojalnych młodszych ludzi? I mam ci opowiedzieć, jak to jest czuć, rozkoszować się naszą nową wolnością od starych ograniczeń, starych kłamstw, starych bogów? Znać cudowną siłę chwili obecnej, wspaniałe możliwości, jakie niesie przyszłość? Zbudowaliśmy ten sen z błota, kamienia, drewna i pracy, ale także zbudowaliśmy go z naszych umysłów, naszych wyobraźni, jako Księgę Światła, a nie Księgę Cieni, by była odczytywana, jeśli posiadasz wiedzę, jak mapa nowej wieczności. Patrzyłem na nią. - Myślisz, że jestem szalona? Zadała to pytanie celowo, poważnie. Mogłem odpowiedzieć na nie szczerze. - Nie, nie szalona - powiedziałem. - Większość tak sądzi, po cichu. Wiemy, co jest tematem rozmów na ulicach, przy stołach u ludzi w domach, w biurach. Ale nasza ambicja nie jest niniejsza niż anchemmaat, życie w prawdzie. Pamiętasz ten wiersz?
Wydajesz z siebie nieskończone możliwości: Miasta, pola, bieg wielkiej rzeki; Wszystkie oczy widzą ciebie w połączeniu ze wszystkimi rzeczami, Bo ty jesteś Aton, światło ponad światem, A gdy odchodzisz, nikt nie istnieje... Przypomniałem sobie przeczucia, jakie miałem podczas pierwszego pobytu w Wielkiej Świątyni. Wszystkich tych lojalnych i zgodnych obywateli, podnoszących ręce i dzieci do światła słońca; tych starych ludzi, pocących się z godnością podczas ceremonii Merire; i biedną martwą dziewczynę ze zmasakrowaną twarzą. Co ci wszyscy ludzie mieli wspólnego z życiem w prawdzie? Odwróciła się ode mnie i przeszła wzdłuż ostatnich cieni, które wciąż kładły się na podłodze. - Ale teraz wiem, że wywyższanie ludzkiej natury, zwłaszcza swojej własnej, poza rozsądne granice jest straszliwym błędem ciągnęła. - Namiętne przywiązanie się do idei lepszego świata może zamaskować zaciekłą nienawiść. Religie, które wymagają od ludzi przemiany, kończą się upokorzeniem, degradacją i ich zniewoleniem. Tak myślę. Modlę się, by nie było za późno. Objęła się ramionami. Światło lamp ustępowało miejsca błękitnemu światłu świtu zachodzących gwiazd. W tym świetle ona wydawała się być mniej wspaniała, mniej wyjątkowa, bardziej zwyczajna, bardziej ludzka. Na jej twarzy odcisnęły się zmarszczki napięcia i zmęczenia. Owinęła ramiona pięknym szalem, by się ogrzać, podeszła i usiadła blisko mnie. - Teraz widzę, jaki horror rozpętaliśmy. To potwór zniszczenia. Ulice wypełniły się żołnierzami, drzwi domów rozbito, strach zajmuje miasta jak armia najeźdźców. Słyszałam, że bandy Medżaj podpalają wsie, bezczeszczą świątynne wizerunki, zabijają, gotują i zjadają w sanktuariach święte zwierzęta, a potem porzucają nagich ludzi na odludziach. Czy to jest przyszłość, o jakiej marzyłam? Nie. To barbarzyństwo i mrok, a nie sprawiedliwość i oświecenie. Nawet najmniejsza rzecz, nawet naczynko z maścią i pachnidłem, może być uznane za nielegalne, jeśli nosi na sobie symbole dawnych bogów. To szaleństwo. Nic nie powiedziałem. Zgadzałem się ze wszystkim, co mówiła. Ale tak naprawdę czekałem na to, co nadeszło później. - Ale Echnaton tak nie myśli. Mój mąż, Pan Obydwu Krajów, jest ślepy na to, co się dzieje. Ma obsesję na punkcie swojej wizji. A oszukując samego siebie, że wszystko jest w porządku, działa na
korzyść wielu swoich wrogów. Domaga się większej reakcji, silniejszego egzekwowania, a coraz bardziej nieprzyjemne światło słoneczne świeci na każdą część ludzkiego życia. I oczywiście ludzie zaczynają go nienawidzić. Prześladował kler Amona daleko bardziej, niż to było konieczne i tolerowane, i to on rozkazał, by ze ścian świątyń i lokalnych kaplic, a nawet grobowców usunięto imiona i przedstawienia ich bogów. Wyrzucił ich na ulice, gdzie nawołują do zamętu i zemsty. I ignoruje narastające w całym imperium zawirowania; ignoruje błagania o pomoc od naszych północnych sojuszników. Ziemie stają się niestabilne, karawany są atakowane, a praca, jaką wykonały pokolenia, by rozszerzyć i utwierdzić naszą władzę nad krajami wasalnymi, została zaprzepaszczona w rok. Lokalne wojny stają się coraz cięższe, narody tracą bezpieczeństwo, którego potrzebują, by wytwarzać towary, szlaki dostaw stały się zbyt niebezpieczne, pola leżą odłogiem i rodzą tylko chwasty, podatki nie są zbierane, ci, co pozostali nam lojalni, tracą swoje miasta i życie przez bandytów, których interesuje tylko natychmiastowy zysk i których jedyną uprzejmością jest szybkie zadanie śmierci. A przede wszystkim on ignoruje fakt, że są potężni ludzie, którzy chcą manipulować tym koszmarem, chaosem, we własnych celach. Potwory u naszych granic i koszmary u naszych bram dobrze im służą. Czy zaczynasz teraz rozumieć, dlaczego odeszłam? Spojrzała na mnie z rozpaczliwym błaganiem o zrozumienie w oczach. Znowu doznałem wrażenia zawrotu głowy, jakbym znajdował się na krawędzi straszliwej przepaści, bez mostu ani słów, by ją przekroczyć. - Tak mówi się w mieście - powiedziałem. - Słyszałem to mówione szeptem, gdziekolwiek poszedłem. Ale to jeszcze nie stało się rzeczywistością. - Nie, jeszcze nie. A to jest opowieść, która musi się wydarzyć. Stawką jest wszystko. Nie tylko moje życie czy życie moich córek i ciągłość mojej rodziny albo twoja i twoich własnych dzieci. Nie tylko los tego miasta i jego Wielkiej Prawdy. Ale przyszłość Obydwu Krajów. Wszystko, co czas stworzył z nicości, cała jego złota i zielona chwała, zginie w chaosie i cierpieniu, powracając do pustkowi Czerwonej Ziemi, jeśli ktoś tego teraz nie powstrzyma. Zbudowałem jedyny most, jaki mogłem dla niej. - Zrobię wszystko, o co mnie prosisz. Nie tylko z tych powodów, ale także dlatego, że chcę odzyskać moje dawne życie. Mój dom i rodzinę. Nie mogę do nich wrócić, dopóki nie rozwiążę tej sprawy. Delikatnie dotknęła mojej ręki. - Żyjesz w wielkim strachu o ich
dobro. Przepraszam, że to na ciebie ściągnęłam. Ale być może teraz rozumiesz już, dlaczego. Siedzieliśmy tam, w ciszy, gdy światło przechodziło od barwy głębokiego indygo, w długie, niskie pasma czerwieni, a potem w blade złoto, które rozjaśniło pokój, znaki i symbole na kamieniach oraz jej twarz; nowy dzień, jak skarabeusz, niósł siłę i obietnicę. - Wiele sił działa przeciwko mnie - powiedziała w końcu. - Niektóre wewnątrz rodziny, inne wśród Medżaj, w armii i oczywiście wśród kapłanów, którzy obaliliby nowego boga i natychmiast przywróciliby Obydwu Krajom dawne i bardziej dochodowe wierzenia. Wielu z nowych ludzi u władzy jest mi przeciwnych bezmyślnie, ponieważ życie i fortuny zawdzięczają nowemu ustrojowi. Czy wiesz, jak to jest nie móc zaufać nikomu, nawet własnym dzieciom? To dlatego wybrałam ucieczkę zamiast walki. Dlatego musiałam zostawić za sobą moje życie i siebie samą, dlatego musiałam zmylić tropy i znaleźć sposób, by ocalić nas wszystkich. I nie mogłabym znieść, by zobaczono teraz, jak pojawieniem się u boku męża na festiwalu akceptuję Wielkie Zmiany. - A ta dziewczyna? Seszat? - Słyszałam. - Jej twarz została zmasakrowana. Odwróciła się z gestem żalu. - Wiem. Popatrzyłem na nią. Kiedy spojrzała na mnie, jej oczy lśniły bólem i gniewem. - Czy uważasz, że rozkazałam ją zabić, aby ukryć swoje zniknięcie? - Przyszło mi to do głowy. - Myślisz, że mogłabym zabić niewinną dziewczynę? By ocalić siebie? Odeszła, gniew nagle się w niej zagotował. Musiałem przyznać, że możliwość takiego czynu nie pasowała do kobiety, którą odnalazłem. Prawie chciałem cofnąć wypowiedziane słowa. Zraniłem ją. Nadal jednak nie mogłem się powstrzymać i dodałem: - A wiesz również o śmierci młodego oficera Medżaj, Czenriego, i Merire, Najwyższego Kapłana? Skinęła, wróciła na leżankę, usiadła i potrząsnęła głową. Żadne z nas się nie odzywało, ale widziałem, że się zastanawia, jak ja: kto mógł się dopuścić tak brutalnych zbrodni i dlaczego? - Dlaczego ja? - zapytałem nagle. - Co masz na myśli? - Zastanawiam się, dlaczego ze wszystkich ludzi, których mogłaś
wezwać, wybrałaś mnie? Potrząsnęła głową, uśmiechnęła się smutno, a potem spojrzała mi prosto w oczy. - Dużo o tobie słyszałam. Jesteś raczej dobrze znanym młodym człowiekiem. Czytałam ściśle tajne raporty na temat twoich osiągnięć. Zaintrygowały mnie stosowane przez ciebie nowe metody, które wydawały się rozsądne i, w jakiś sposób, piękne. Wiedziałam, że w Medżaj są ludzie starego ładu, którzy cię nie lubią. A gdy poczytałam więcej, poczułam, że nie dbasz o to. Że możesz się bać, ale nie będziesz działał ze strachu. W tym wszystkim było coś, co wzbudziło moje zaufanie. Dlaczego nie ufamy nikomu? Pytanie zawisło między nami, bez odpowiedzi. Z tym że teraz miałem jeszcze coś do powiedzenia. - Czasem mówimy ludziom, że im ufamy, przyznając im odpowiedzialność za spełnienie tego oczekiwania. Wyraz rozbawienia na jej twarzy świadczył, że ten ciężar złożyła na mnie. - Tak, oczywiście. A ty? - Jaki mam wybór? Wyglądała na rozczarowaną moją odpowiedzią; jej twarz nagle straciła swoją żywość i ciekawość. Było tak, jakbym opuścił jeden z poziomów w złożonej grze senet. - Zawsze masz wybór - zaprotestowała. - Ale teraz nie o to cię pytam. Wiesz, o co. Teraz przyszła moja kolej na małą opowieść. Wyznałem jej wszystko, żeby nie było nieporozumień. - Echnaton zagroził, że zabije moją rodzinę, w tym moje trzy córki, jeśli nie znajdę cię do czasu festiwalu. Było już kilka zamachów na moje życie. Mahu, szef Medżaj, powiedział mi, że będzie mnie torturował i każe mnie udusić, a potem osobiście unicestwi moją rodzinę, jeśli będę przysparzał problemów jemu lub temu przeuroczemu i nieszczęsnemu twojemu miastu. Zmuszono mnie, bym stał w słońcu w środku dnia. Szedłem za czarnym kotem przez zwariowany tunel i uwierzyłem, że wystraszyłem się na śmierć, aby udowodnić moją lojalność kobiecie, której zniknięcie ściągnęło na mnie to wszystko. Czy to dziwne, że myśl o złapaniu następnej łodzi w górę rzeki i powrocie do domu jest dla mnie dość interesująca? To było pracowite pięć dni i muszę powiedzieć, pani, że nadal uważam, że jest coś, czego mi nie powiedziałaś. Przez moment wyglądała na zdziwioną, że ktoś się do niej zwraca w ten sposób. A potem się roześmiała, głęboko i radośnie, a gdy to
zrobiła, z jej twarzy zdawało się opadać napięcie. Muszę przyznać, iż musiałem się nieźle napracować, żeby utrzymać uśmiech na własnej twarzy. Stopniowo jej rozbawienie opadło. - Długo czekałam na kogoś, kto by się do mnie tak odezwał rzekła. - Teraz wiem, że z ciebie taki mężczyzna, jakim wierzyłam, że jesteś. Poczułem teraz między nami upragnioną iskierkę szczerości. - Być może jest kilka rzeczy, których ci nie powiedziałam ciągnęła. - Powiem ci wszystko, co mogę. - Jej twarz stwardniała. Nagle była jak wykuta z kamienia. - Mam plan. Wymaga on twojej pomocy. Mogę ci obiecać jedynie, że wrócę na czas, by ocalić twoją rodzinę od wyroku śmierci. - Kiedy? - zapytałem. - Do czasu festiwalu. Skinąłem głową. Ni z tego, ni z owego zawarliśmy umowę. Nagle na pierwszym miejscu był w niej polityk. - Muszę wiedzieć teraz, czy się zgadzasz. Jeśli nie, oczywiście jesteś wolny i możesz robić, co chcesz - jechać do domu, do rodziny. Ale powiem ci jedno: jeśli to zrobisz, przyszłość potoczy się tylko w jeden sposób, a zapewniam cię, że to będą mroczne czasy. Jeśli zdecydujesz się zostać, możesz pomóc mi ocalić nas wszystkich i stać się częścią pięknej opowieści. Będziesz miał coś wyjątkowego i prawdziwego do zapisania w swoim małym dzienniku. Co wybierasz? Byłem zaskoczony jej nagłym chłodem. Próbowałem w myślach przekalkulować obie opcje. Wciąż miałem większą część tygodnia łaski, zanim Echnaton zatwierdzi wyrok śmierci dla mojej rodziny, lecz Mahu mógł nadal działać przeciwko mnie, gdy mnie nie było. Być może mógłbym wysłać wiadomość do domu, by ostrzec Tanefert; być może nie będzie się chciał na tyle odkryć, by uczynić ruch, zanim dowiedzie mojej porażki. A co z Ajem, na którego imię powołałem się tak lekkomyślnie? Wydawało mi się oczywiste, że jedynym sposobem chronienia naprawdę życia mojej rodziny jest doprowadzenie sprawy do końca. Inaczej przez resztę doczesnej wędrówki będzie mi towarzyszył strach, każdy cień będzie się wydawał zagrożeniem. - Co chcesz, abym zrobił? - zapytałem. Wyglądało na to, że naprawdę jej ulżyło, jakbym faktycznie mógł zdecydować inaczej. - Chcę, żebyś chronił mnie, gdy wrócę - powiedziała. - W tym celu musisz odkryć, kto spiskuje na moje życie. - Czy mogę zadać kilka pytań? Westchnęła. - Ciągle pytania.
- Zacznijmy od Mahu. - Nie sądzę, by było rozsądne uprzedzać cię do ludzi moimi opiniami. - Powiedz mi jednak. - Jest wierny jak jego pies. Dobrze nam służył. Powierzyłabym mu własne życie. Nie mogłem uwierzyć własnym uszom. Z pewnością się myliła. - Próbował mnie zabić. Nienawidzi mnie. Pragnie mojej śmierci. - To z powodu jego dumy, która jest wielka, twoja obecność była dla niego obrazą. Ale to nie oznacza, że nie chce mnie odnaleźć ze słusznych pobudek. - Nie ufam mu. Milczała. - Kto jeszcze? - zapytałem. - Ramose? Parennefer? - To kluczowi gracze. Mają swoje powody. Ramose jest mądrym doradcą. Nigdy nie widziałam, by działał z podłości, zemsty czy osobistych ambicji. To rzadkie. Wydaje się być, jak twierdza, silny, surowy, obronny. Ale kocha piękno i dobry wygląd. Zauważyłeś, jak dobrze się ubiera? Był kiedyś Nadzorcą Garderoby - uśmiechnęła się na widok mojego zaskoczenia. - A Parennefer? - Parennefer lubi porządek. Bałagan go przeraża. Jego pragnienie precyzji jest zakorzenione głęboko w jego osobowości i jest bardzo silne. Wypróbowałem mój atut. - A co powiesi o Aju? Nie mogła opanować strachu, który przemknął przez jej twarz, jak ścigane zwierzę. Na co wpadłem? Imię działające cuda. Imię, którego użyłem w starciu z Mam. - Co możesz mi o nim powiedzieć? - Jest wujem mojego męża. - I? Wyglądała na przypartą do muru. - Boisz się go? - Znowu te twoje proste pytania. - Potrząsnęła głową, zaniepokojona, potem kontynuowała. - Wkrótce przybędzie do miasta. Wraz z nim inni aktorzy dramatu oraz wodzowie armii; a także wszyscy przywódcy plemienni z północy i południa, wszyscy dygnitarze z miast ze wszystkich ziem płacących trybut, których dzieci są przetrzymywane w królewskich pokojach dziecinnych, których córki po ślubie włączono do haremu. W skrócie, w ciągu najbliższych kilku dni do miasta przybędą wszyscy mężczyźni i ko-
biety z wpływowych rodów. Muszę działać zdecydowanie przeciwko wrogom we współpracy z przyjaciółmi, mając jakąś pewność, kto jest kim i co planują przeciwko i dla mnie. - A kiedy i jak zamierzasz wrócić? - Powiem ci niedługo wcześniej. To mnie rozgniewało. Jak śmiała trzymać mnie w takiej niewiedzy? - Spędziłem ostatnie kilka dni próbując odnaleźć twoje ślady w słowach ludzi u władzy - powiedziałem. - Teraz chcesz, abym tam wrócił otwarcie, ryzykując wszystkim, i dalej brnął przez to gniazdo węży? I nie powiesz mi, jaki masz plan? Nie ugięła się przed moim gniewem. - Pomyśl. Co jeśli zostaniesz schwytany? Echnaton nie cofnąłby się przed niczym, byle mnie odzyskać. Tylko ja stoję między nim i katastrofą. Co jeśli Mahu będzie cię torturował lub skrzywdzi twoją rodzinę? Czy powstrzymasz się, by ich nie ratować? Wątpię. Czego nie wiesz, tego nie powiesz. - I tak będą torturowali mnie i moją rodzinę. Przyjęła to do wiadomości. - Wiem. Cóż jeszcze mogę zrobić? Zaufaj mi. Mogę dostarczyć ci wskazówek i informacji. I mogę zaoferować ci jednego lub dwóch lojalnych pomocników. Oraz obiecać, że powiem ci wszystko, co wiem, kiedy tylko będę mogła. I oto znowu stanąłem w obliczu wyboru między jedyną atrakcyjną decyzją - wyjść stąd, a jedyną nieuniknioną - doprowadzenia tego do końca. - Jedynym lojalnym pomocnikiem, jakim obdarzono mnie do tej pory, jest człowiek, który nie potrafi opisać różnicy między znakomitym winem i czystą wodą. A nawet jego lojalność nie jest pewna. - Rozumiem. Podeszła do drzwi, których wcześniej nawet nie zauważyłem, i zastukała w nie cicho. Otworzyły się, a do komnaty weszła znajoma postać, z wyrazem głębokiego rozbawienia, które usiłowało udawać szacunek, na twarzy. - Dzień dobry panu. - Cheti! Skłonił się królowej. - Cheti był pod moim rozkazami od czasu, gdy tu przybyłeś. Powierzyłabym mu swoje życie. Powierzyłam mu twoje, choć o tym nie wiedziałeś. Zaprowadzi cię do bezpiecznego domu w mieście i poinformuje o wszystkim, co powinieneś wiedzieć. Nie wiedziałem, czy mam go zdzielić, czy uściskać. Bardzo
przekonująco stwarzał pozory młodego głupca. Odwróciłem się do królowej i ukłoniłem. - Porozmawiamy jeszcze później - powiedziała - ale teraz musisz odpocząć, zanim zaczniemy działać razem. Pospieszyliśmy na górę po schodach oświetlonych brzaskiem świtu i wyszliśmy na zamknięty dziedziniec pełen roślin. Na środku woda pulsowała w kamiennym basenie. Ptaki wypróbowywały krótkie okrzyki i trele. Rozdzieliliśmy się, by wypocząć. Tak więc siedzę i zapisuję to wszystko w świetle słońca, w cieple nowego dnia. Wiem, co muszę zrobić i dlaczego. Wiem, że Nefretete żyje i dlaczego wybrała mnie do zadania, którego cele są większe, niż mógłbym sobie wyobrazić. Moje poczucie bycia głupcem powoli się rozwiewa, pozostawiając nowe poczucie posiadania celu, i, muszę wyznać, życzenia ponad wszystko zyskania uśmiechu, który zaszczycał jej twarz. Czy będzie możliwe wypełnienie tego zadania? Ona, Cheti i ja jesteśmy prawie sami przeciwko wielkim siłom sprzymierzonym przeciwko nam, mając za sobą przewagę wiedzy, bezpieczeństwa, bogactwa i władzy. Ale my mamy jedną przewagę: jesteśmy niewidzialni. Nikt nie wie, gdzie jesteśmy, czy na tamtym świecie, czy w cieniach tego.
30 Cheti wyglądał na niezmiernie zadowolonego z siebie. - Ech, ty wielki tropicielu zagadek... - nie przestawał trącać mnie łokciem i mrugać jak wioskowy głupek, jakby teraz między nami panowało obopólne zaufanie i nie tylko to, ale też równe dokonania. Więc kiedy powiedział: - Naprawdę tego nie rozgryzłeś? - po raz trzeci, musiałem odpowiedzieć. - Cheti, tak dobrze udawałeś idiotę, że nigdy mi nawet przez myśl nie przeszło, że masz w sobie choć ziarnko rozumu. Być może powodem jest to, że nie całkiem udawałeś. Być może jest w tym trochę prawdy. Przez chwilę wyglądał na zranionego. - Cóż, wiele rzeczy, które ci o sobie powiedziałem, jest prawdą. A tak przy okazji, lubię wino i kocham migdały. Być może tylko chciałem stłumić własne poczucie bycia głupcem. Nie cierpię być złapany na gorącym uczynku. Obaj dąsaliśmy się jak dzieci przez kilka minut. Siedzieliśmy w cieniu dziedzińca, osłoniętego od słońca podwieszanym daszkiem i długimi pasami płótna. - Rozumiesz powagę sytuacji, w jakiej się znaleźliśmy? Cheti przytaknął. Po raz kolejny wiedział wszystko. - Znasz Nauki Ptahhotepa: „Nie przejmuj kontroli nad sprawami, których końca nie będziesz w stanie kontrolować”? Cóż, my nie mamy wyboru i musimy właśnie to zrobić. Będę potrzebował, abyś naświetlił mi całe tło spraw. Nadal nie rozumiem, dlaczego nie powiedziałeś mi nic wcześniej, choć wiedziałeś, jak wysoka była stawka. Próbował mi przerwać, ale podniosłem rękę, żeby go uciszyć. Tak, bez wątpienia byłeś zaprzysiężony do utrzymania najgłębszej tajemnicy. Bez wątpienia stawką były też inne, większe kwestie. Teraz muszę się dowiedzieć wszystkiego o bezpiecznym domu i o
środkach bezpieczeństwa w trakcie festiwalu. A przede wszystkim muszę poradzić sobie z Mahu. - Jak mogę ci pomóc? - Chciałbym złożyć wizytę w archiwach informacyjnych Medżaj. Możesz mi w tym pomóc? - Tak, ale po co? - Mają informacje dotyczące każdego. Ciebie, mnie, Aja, nawet samego Mahu. Potrzebujemy wejść głębiej w podziemny nurt tego, co się tutaj dzieje, więc musimy wiedzieć więcej o głównych konspiratorach i spiskowcach oraz o ich sekretach. Cheti to przemyślał. - Mam kontakt, skrybę. Mógłby nas wprowadzić i pomóc nam znaleźć odpowiednie dokumenty. - Można mu zaufać? Skrzywił się. - To mój brat. - W tych czasach nie można ufać nikomu, nawet własnemu bratu. - To mój młodszy brat. - To pogarsza sprawę: młodsi bracia często zdradzają i mordują starszych. Rywalizacja między rodzeństwem. Cheti tylko się roześmiał. - Lubi muzykę i czytanie, nie interesuje się polityką. Woli raczej spędzać czas w bibliotece. Zaufaj mi. Nefretete weszła do pokoju. Przyznaję, nie mogłem oderwać od niej wzroku. W jej obecności było coś podniecającego. - Ten dom nie będzie służył jako przydatne bezpieczne miejsce dla was dwóch w najbliższych dniach - powiedziała. - Jednakże Cheti zna dom na robotniczym przedmieściu - tajną kryjówkę. Obawiam się, że nie jest szczególnie wygodny. Ale tam nikt nie będzie cię szukał. I jestem pewna, że znajdziesz sposób, by wtopić się w ludność napływową. To była delikatna sugestia. Biedacy są niewidzialni dla bogatych. - Będziemy, jak to się mówi, biedakami w domu bogaczy powiedziałem. W ścianach tego budynku nie było drzwi ani okien na zewnątrz. Jedyna droga wyjścia wiodła znowu dołem, przez labirynt. Więc szybko się pożegnaliśmy i zeszliśmy ciągiem kamiennych schodów. Tym razem drogę oświetlało mnóstwo lamp i plecionkowe pochodnie. Zauważyłem przepiękne zdobienia ścian - ptaki, zwierzęta i ogrody oświetlone zaświatowym słońcem i księżycem. - Cheti, gdzie jesteśmy? - Pamiętasz, jak weszliśmy do Domu Królowej? A ty usiadłeś na krześle i spoglądałeś przez rzekę? Niski fort na odległym brzegu. Wiedział wszystko od dawna.
- Jeśli się uśmiechniesz tym pełnym zadowolenia z siebie uśmieszkiem, Cheti, zepchnę cię z tych schodów. Jego śmiech odbił się echem w kilku korytarzach, które znikały w mroku. Resztki światła dziennego ukośnie docierały do miejsca, gdzie staliśmy. - Cóż, jak powiedział pewien tropiciel zagadek, każda ścieżka dokądś prowadzi - odparł. - Bardzo mądre. Ale, o ile przypominam sobie tę historię, ten tropiciel zagadek nigdy nie wrócił do domu. Który z nich zaprowadzi nas tam, gdzie chcemy dotrzeć? - Korytarze są zaprojektowane tak, by uwięzić intruzów na zawsze. Na szczęście znam je jak wnętrze mojej dłoni. Skinął w kierunku jednego z nich. Obaj wzięliśmy pochodnie do ręki i wyruszyliśmy w drogę w ciszy, w towarzystwie tylko odgłosów naszych kroków i cieni. Wkrótce dotarliśmy do skrzyżowania. Cheti się zawahał. - Co? - Po prostu staram się przypomnieć sobie drogę. Ruszył stanowczo w jednym kierunku, potem nagle się zatrzymał. Wpadłem na niego. - Co znowu? - Przepraszam, zła droga. - I to ty jesteś człowiekiem, który zamierza mi pomóc ocalić świat. Wiedziałem, że znajdujemy się pod dnem rzeki. Drobne powiewy gorącego wiatru, upiorne zaświatowe podmuchy, szarpały płomieniami naszych pochodni, ale ich nie gasiły. Dostrzegłem przelotnie więcej namalowanych na ścianach scen, duchy zmarłych cieszyły się przyjemnościami zaświatów. Opowiadamy sobie historie o szczęściu i wolności po śmierci, ale budujemy nasze świątynie i groby w ciemnościach i straszymy się bajkami o potworach oraz ich sekretnych imionach. W pewnym świetle pochodni i promiennej obecności Chetiego jednakże korytarze nie wydawały mi się tak niepokojące jak poprzedniej nocy, straciły moc wzbudzania strachu w moim umyśle. Po jakimś czasie marszu w ciszy dotarliśmy do długiego ciągu schodów prowadzących do mrocznej klapy. Srebrne promienie światła przebijały się między drewnianymi deskami jak długie ostrza noży. Słuchaliśmy uważnie, ale mogliśmy dosłyszeć jedynie rodzaj szurania i sapania; coś jakby powolnych, niezręcznych tancerzy. Z niezmierną ostrożnością Cheti uchylił klapę. Światło oślepiło nas po długim czasie spędzonym w ciemności. Wyjrzał ostrożnie, potem otworzył
klapę i wydostaliśmy się na światło dzienne. Pierwszą rzeczą, jaka mnie uderzyła, był smród. Świnie. Gnijący smród starego mułu, starych warzyw i świńskiego gówna. Wyglądały jak zgromadzenie skorumpowanych dygnitarzy, ich tępo poruszające się szczęki nie przestawały przeżuwać, gdy obserwowały nas z jednym tylko pytaniem w głowach: czy oni są jadalni? Chlew był niski, więc przeszliśmy przez niego przykucnięci, zatykając nosy, próbując, bezskutecznie, nie wdeptywać w gnój. Wyszliśmy na cuchnącą, wąską uliczkę; śmiecie, ludzkie i zwierzęce odchody zbierały się w śmierdzących rynsztokach po obu jej stronach. Robotnicy tłumnie spieszyli tam, gdzie nieco dalej otwierało się wąskie przejście na szerszy pasaż i otoczył nas hałas codziennej ludzkości z lepszego świata. Dokładnie naprzeciwko chlewu były drzwi pokryte gnijącą tkaniną i szybko przebiegliśmy na drugą stronę. Znaleźliśmy się w gorącym, pełnym kurzu magazynie, w którym piętrzyły się śmiecie, stare garnki, dzbany, połamane fragmenty i kawałki wszystkiego. Były też kolejne drzwi prowadzące do następnego pomieszczenia z dwoma prostymi słomianymi materacami, wodą w kamiennym naczyniu i pudełkiem zawierającym podstawowe produkty żywnościowe. Rachityczna stara drabina, w której brakowało szczebli, prowadziła do wejścia, dającego dostęp na dach. Cheti zablokował od środka drzwi wejściowe. - Nie ma jak w domu - powiedział. W kolejnej skrzyni znaleźliśmy ubrania robotników, proste kawałki szorstkiej tkaniny i tanie sandały ze sznurka oraz nierzucającą się w oczy odzież członków klasy średniej, którymi w razie potrzeby mogliśmy zmienić nasz wygląd. Ale najpierw chciałem pójść na dach, by określić nasze położenie. Szybko narzuciłem względnie czystą tkaninę na głowę i ramiona po czym podniosłem drabinę. Pchnięciem otworzyłem klapę na dach i ostrożnie wyjrzałem. Widok na miasto był niepodobny do niczego, co widziałem wcześniej. Chaos przylegających do siebie dachów tworzył, na swój zwariowany, zaimprowizowany sposób, rodzaj małego miasteczka ruder. Było ono bez wątpienia domem dla wielu niewidzialnych biedaków, który utrzymywali miasto w czystości i działaniu. Rozgrzane powietrze drżało i stało w miejscu. Całe to miejsce miało wygląd wyludnionego w południe, ale też wydawało się pozbawione życia, brakowało jaskrawych kolorów suszących się owoców i warzyw, kurcząt drapiących w swoich kojcach i sznurów z codziennym praniem, które charakteryzowały dachy w Tebach. Żadnych bawiących się dzieci, tylko kilka starych kobiet poruszających
się powoli, z głowami schylonymi nad niekończącą się pracą, przesuwaniem podniszczonej odzieży, suszącej się na deskach lub sznurach w wybielającym blasku popołudniowego słońca. Nikt na mnie nie zwrócił uwagi. Najlepszy widok rozciągał się na rzekę, a w szczególności w dół długich doków, z których wypływałem wraz z towarzystwem na polowanie kilka dni temu. Teraz jednak, zamiast łodzi wycieczkowych i śpiewających młodych kobiet, cały dok był zatłoczony ruchem rzecznym, a na otwartych wodach stada łódek przepychały się wzajemnie, czekając na możliwość przybicia do brzegu i rozładowania różnych towarów. To było jak obserwowanie powolnej, niedbałej bitwy z dziwnego i odległego punktu obserwacyjnego muchy. Część statków wiozła drewno, kamień, owoce i zboże. Z jednego, pośród szału krzyków, wrzasków i treli tworzących niespokojną muzykę, wyniesiono wyjące małpy na smyczach, bełkoczące i piszczące w zmieszanym podnieceniu, klatki z barwnymi, rozwrzeszczanymi ptakami, tresowane jastrzębie na rękawicach oraz, w mocnej klatce, wielkiego pawiana, patrzącego z pełną godności pogardą na ten okrutny, hałaśliwy świat. Gazele, antylopa i zebra ślizgały się i drżały na swoich kształtnych kopytkach, gdy niemal na rękach znoszono je po trapie. Z innego statku schodziła grupa Pigmejów z Puntu, wykonując szybkie ruchy, chodząc na rękach, podrzucając się nawzajem w powietrze ku uciesze tłumów. Wszystko to na potrzeby festiwalu. Dary, trybuty i dostawy żywności, napojów oraz rozrywki z imperium i innych krajów zaczęły napływać do miasta, by wesprzeć i zaspokoić apetyty wyjątkowej kongregacji bogatych i potężnych. To było wydarzenie, które nikogo nie cieszyło, ale każdy byłby głęboko obrażony, gdyby go nie zaproszono. Być widzianym tutaj, na uroczystości, biorącego w niej udział wśród najmożniej szych było oznaką wysokiego statusu. A każdy król mógł przywieść swoją rodzinę, orszak, ambasadorów i cywilnych służących, urzędników, ich sekretarzy, ich asystentów, asystentów ich asystentów i szereg służących zgodnie z ich hierarchią. Miasto wciąż wydawało się nie być gotowe na tak znaczny napływ gości, a ja wyobrażałem sobie tłumy, które stawały się tak wielkie, że ludzie musieliby spać na pustyni, w grobowcach nad miastem lub na polach, jak plaga szarańczy. Za moimi plecami rozległ się hałas i w otwartej klapie pojawiła się głowa Chetiego. Dołączył do mnie na dachu. - Szalone, prawda, festiwal jubileuszowy teraz? - powiedział. Mam na myśli to, że nie minęło jeszcze trzydzieści lat od początku
panowania. - Echnaton rozpaczliwie potrzebuje podkreślić swój status i zatwierdzić nową stolicę - odpowiedziałem. - A wie, że w wypadku kryzysu musi albo celebrować święto, albo rozpocząć wojnę. Nawet jeśli on nie chce tego przyjąć do wiadomości, to jego główny doradca wie, że istnieje zagrożenie kryzysu w kraju i poza jego granicami. Ma problemy lokalne i zagraniczne, a zbiory w ostatnim roku były znowu kiepskie. Ludzie nie otrzymują regularnie swoich wynagrodzeń. Są zaniepokojeni, a jeśli on nie będzie ostrożny, zrobią się źli. Domaga się publicznego hołdu od wszystkich, nie tylko od wewnętrznych wrogów i zagranicznych sprzymierzeńców, oraz potwierdzenia jego roszczeń terytorialnych i praw w królestwach imperium. Ale ten cały spektakl będzie zagrożony, dopóki nie powróci królowa. Nie dziwię się, że jest zdesperowany. Perspektywa wielkiej celebracji obudziła we mnie wspomnienia. - Byłem małym dzieckiem w czasie ostatniego jubileuszu, za Amenhotepa. Ludzie mówili, że czegoś takiego jeszcze nie widzieli. Rozkazał, by w pobliżu pałacu wykopano jezioro Birket Habu, gdzie on, bogowie i rodzina królewska mogli odbywać procesje na barkach. Możesz sobie wyobrazić, Cheti, sztuczne jezioro tych rozmiarów? Te wszystkie lata pracy, te wszystkie poświęcone ludzkie istnienia dla jednego dnia święta. Mój ojciec posadził mnie sobie na ramionach, więc mogłem widzieć ponad tłumem. Wszystko działo się w sporej odległości, ale pamiętam wielkiego krokodyla, przecinającego wodę, jego ogon poruszał się wolno z boku na bok, oczy obracały się tam i z powrotem, błyszcząc, jakby były wypełnione tłuczonym szkłem, a jego szczęki, z wielkimi białymi zębiskami, otwierały się i zamykały. Oczywiście był zbudowany z drewna, kości słoniowej i jakiegoś sprytnego mechanizmu oraz nadbudowany na dnie łodzi. Ale w moich oczach to był Sobek-Ra, bóg krokodyl. Byłem przerażony! A potem pojawił się Amenhotep, na wielkiej złotej barce, napędzanej wiosłami przez wielu niewolników, siedzący na wysokim tronie, noszący podwójną koronę. A bogowie, ukryci w kabinach, podróżowali złotymi łodziami ze wschodu na zachód. Dech mi zaparło. Zachwycają nas czasem dziwne rzeczy. Teraz miałem oglądać ten sam spektakl i zobaczyć złudzenie, pozory, widowisko. Czy lepiej wyszedłbym na tym teraz, czy wówczas, gdy jeszcze wierzyłem? Nie było dobrej odpowiedzi na to pytanie, a poza tym mieliśmy umysły zajęte czym innym. Patrzyliśmy na panoramę aktywności poniżej. Między statkami właśnie dokującymi zauważyłem jednostkę, szczególnie wspaniałą, wyróżniającą się eleganckim kształtem,
lśniącą doskonałością kosztownego drewna i inkrustacji, przepychem żagli - okręt wojenny najwyższej klasy. Najwidoczniej był przeznaczony do przewożenia najważniejszych gości. Dokerzy chwycili liny rzucone przez marynarzy i zręcznie ustawili okręt w odpowiednim miejscu. Wśród postaci uwijających się marynarzy w mundurach pojawiła się kolejna figura, otoczona przez urzędników. Byłem zbyt daleko, by widzieć go dobrze, ale towarzyszył mu najwyższy szacunek: honory wojskowe i oficjalna asysta czekająca na jego przybycie, bez wątpienia prażąca się pod parasolami, gdy przeprowadzano nudną procedurę dokowania. Dźwięk fanfar dobiegł nas cicho, lecz czysto w rozgrzanym, gęstym powietrzu, gdy tajemniczy mężczyzna schodził w dół ku tłumowi. Cheti ocienił dłonią oczy. - Horemheb. Przyjrzałem się tej postaci, która nagle w moim umyśle nabrała wielkiego znaczenia. Obserwowałem moment ceremonii pomiędzy komitetem powitalnym, energicznym, poważnym człowiekiem oraz członkami świty, którzy podążali za nim po trapie w pełnej szacunku odległości. Potem on ruszył przez tłum, jego uzbrojona eskorta rozdawała razy kijami i pałkami każdej nieuważnej osobie, która natychmiast nie skłoniła głowy, torując drogę. Cheti, który mógł wejść w tłum niezauważony, swobodniej niż mógłbym ja, poszedł porozmawiać z bratem i znaleźć sposób na wejście do archiwum. Po jego wyjściu wróciłem na dach obserwować korowód dóbr i ludzi, którzy płynęli w nieskończoność, by wkrótce zniknąć w mieście. A ponad nami krążyło wszelkie ptactwo; a dalej był nieskończony bezmiar pustyni. Pomyślałem o moich dziewczynkach i Tanefert. Co one wszystkie teraz porabiają? Czy moje dziewczynki pytają o tatę? Czy ich matka z nieskończoną inwencją wymyśla jakąś historię? Lub czy po prostu bawią się hałaśliwie albo czytają, albo ćwiczą nowe układy akrobatyczne, wciąż od nowa i od nowa, aż czegoś nie zrzucą? Gdy tak siedziałem, rozmyślając o imponderabiliach mojego życia, na jednym z pobliskich dachów pojawiła się drobna figurka. Osłoniła oczy i rozejrzała się, a gdy mnie dostrzegła, wykonała grzeczny, pełen szacunku ukłon. Odkłoniłem się. Nie zrobi żadnej szkody, myślałem, dowiedzieć się więcej o tej dzielnicy miasta, ponieważ sekrety i informacje nie są zastrzeżone wyłącznie dla samych pałaców, ale można je znaleźć równie dobrze w najuboższej z chat. Przeszedłem zatem po gzymsie, torując sobie drogę ostrożnie przez rozpadające się dachy - miejscami z suchej trzciny, powiązanej w snopki i splecionej, tam gdzie pokrycie dachowe połamało się lub
odpadło - dołączyłem do niej na drugim gzymsie. Miała ciemniejszą niż ja skórę, rysy twarzy nomadów, jej suknia była czysta, chociaż uboga, ozdobiona kilkoma błyskotkami w tradycyjnym stylu. Mogła mieć nie więcej niż dwadzieścia lat, ale ciężka praca mocno ją postarzyła: jak zwykle zdradziły to ręce, pokryta odciskami skóra, twarda jak skóra bydlęca, zniekształcone kłykcie, i połamane paznokcie. W jej uśmiechu nadal było życie i człowieczeństwo. Przywitaliśmy się. - Pochodzę z Mut - powiedziała, w ten sposób próbując się przedstawić. Znałem to miejsce - pustynne osiedle na południowych zachodzie, w pobliżu oazy Dachla. - Nigdy tam nie byłem, ale lubię tamtejsze wino - powiedziałem. Przytaknęła bez komentarza. - Po co przyjechałaś do tego miasta? zapytałem. - Ach. Miasto. - Przymknęła oczy i powoli potrząsnęła głową. Mój mąż podsłuchał wspaniałą historię, którą opowiadał ktoś na targu, o nowej stolicy, która potrzebuje robotników. Przyszedł do domu i powiedział mi: Możemy uciec, zrobić coś dla siebie. Bałam się zostawić wszystko, co znałam, i zadbałam o przygotowanie się do tak niebezpiecznej podróży. Słyszeliśmy opowieści o gangach skazańców, a nawet żołnierzy kapłanów Amona, obrabowujących podróżnych w nocy. Ale on chciał jechać, a tam gdzie byliśmy, niczego nie mieliśmy. Więc oddaliśmy wszystkie nasze rzeczy przewodnikowi, który zagwarantował nam bezpieczną przeprawę. Opowiedział nam o zielonym mieście wież, ogrodach i pracy, której starczy dla wszystkich. Nawet mnie oczarowały jego słowa. Wyjechaliśmy, zabierając dwójkę naszych małych dzieci. Rodzice, dziadkowie, bracia i siostry zostawiliśmy wszystkich, wiedząc, że jest mało prawdopodobne, byśmy ich jeszcze zobaczyli. Było nas pięć rodzin, które wyruszyły tego wieczora. Przerwała na chwilę, jej oczy zamgliły się na wspomnienie wyjazdu. - Nie ma czego opowiadać o kilkudniowej podróży. Potem pewnego wieczora zostaliśmy zaskoczeni i otoczeni przez bandę Medżaj. Zmusili nas do marszu, a w końcu pozbierali inne rozproszone grupki zdesperowanych ludzi z całej Czerwonej Ziemi. Nie byliśmy niczym więcej, niż bydło. Bydło. Wyciągnęła zniszczone ręce w geście beznadziei. - W końcu przybyliśmy nad Wielką Rzekę. Ale wszystkie słodkie wody, które przepływały przed moimi oczami, nie mogły zaspokoić pragnienia powrotu do domu i mojego własnego paleniska.
Przetransportowano nas w dół rzeki do miasta i zapędzono do pracy. Nie byliśmy niewolnikami, ale też nie byliśmy wolnymi ludźmi. Mężczyźni i kobiety musieli czekać razem każdego ranka na nadzorcę i jego pomocników, by dokonali wyboru: kto będzie pracował i jadł, a kto będzie bez pracy i będzie przymierał głodem. Zawsze do pracy szli najzdolniejsi i najsilniejsi, a podczas gdy ci szczęściarze próbowali w tajemnicy przynosić część pożywienia dla innych, ci, których nie wybierano, stopniowo umierali w brudnych ruderach, gdzie pozostawiono ich samym sobie. Ja pracowałam jako robotnik. Moje dzieci mieszają teraz muł na suszone na słońcu cegły, z których, sztuka po sztuce, buduje się to miasto. Mój mąż jest teraz brygadzistą ekipy robotników. Ale to zatruło jego duszę. Pije. Kłócimy się. A teraz... Gestem wskazała na swoją stopę. Spostrzegłem, że jest obandażowana. - Złamana? Powoli odwinęła poplamione płótno i pokazała mi ranę: stopa została zmiażdżona przez kamienny blok. Ciało było pokryte niebieskimi, purpurowymi i zgniłożółtymi plamami, zniekształcona, palce podwinięte do siebie. Według mnie wyglądało to, jakby kości zostały zmiażdżone, a ciało gniło. Straci stopę. - Jestem teraz bezużyteczna, jak jednonoga tancerka. Kusiło, by z jej pełnej godności twarzy odczytać parabolę cierpienia i mądrości. Ale to, co tam ujrzałem, było po prostu beznadzieją. - Wolałabym tu nigdy nie przyjeżdżać - ciągnęła. - Ale jaki mieliśmy wybór? Wszystko, co nam zostało do sprzedania, to byliśmy my. A w świecie, w którym nie masz nic do sprzedania, umierasz. Co mogłem zrobić dla tej kobiety? Nasz zielony i złoty świat, nasze życie w domach, z płótnem i dobrymi winami, jest zbudowane na niewidzialnej, nieuniknionej pracy niezliczonych. To oczywiście nie jest nowa refleksja. W moim życiu miałem wiele okazji, by zetknąć się z nieprzyjemną rzeczywistością. Moja praca dzień po dniu ukazywała mi efekty tego ubóstwa: w zbrodniach popełnianych z powodu utraty nadziei na coś do picia, zazwyczaj; deliryczny entuzjazm, obojętność, smutne piosenki o niedoli, które wkrótce zmieniały się w nieodwracalne akty wściekłości i przemocy. Siedzieliśmy przez chwilę, słuchając darmowego śpiewu ptaków. To było jak dobry żart z jej wydatków, słodycz, której nigdy nie mogłaby posiadać, ale ona zamknęła oczy i spijała ją, jak wino. Wmusiłem w nią jedyną rzecz, jaką mogłem ją poczęstować: nieco wody z dzbana. Wypiła kilka łyków, bardziej z wdzięczności za propozycję niż z pragnienia. A potem się pożegnaliśmy i pokuśtykała
z powrotem przez dachy w upale popołudnia. Wkrótce potem wrócił Cheti z informacją, że moglibyśmy spróbować wejść do archiwum tego wieczora. Był pełen problemów i zmartwień: jak przejdziemy przez ochronę, jak wśród tylu papirusów znajdziemy konieczne informacje, co się stanie z jego bratem i jego rodziną, jeśli zostaniemy schwytani? Ale w takich sytuacjach bywam raczej mniej niż bardziej zatroskany. - Nie marnuj mojego czasu swoimi zmartwieniami - powiedziałem. - Skoncentruj się na rozwiązaniach, a nie na problemach. Nie potrafił tak. - Słuchaj, Cheti, w naszym fachu są dwie rzeczy. Pierwszą jest wiedza, do której zaliczam również planowanie. Drugą jest improwizacja obejmująca błędy, pomyłki, fuszerki i ogólny chaos, do którego w sposób nieunikniony dążą - zwłaszcza w naszym fachu wszystkie rzeczy, i to także prowadzi nas do planowania. Więc przygotujmy plan, a potem, kiedy coś pójdzie źle, będziemy improwizować i szukać sposobu na wydostanie się z kłopotów.
31 Opuściliśmy bezpieczny dom jako dworski skryba i jego pomocnik. Przygotowałem sobie historyjkę. Prowadzimy badania nad oficjalną historią panowania Echnatona, aby przedstawić mu ją przez Biuro Kulturalne z okazji jego jubileuszu. To miała być niespodzianka i miała być utrzymana w sekrecie. Zabraliśmy ze sobą dokumenty zezwoleń wystawione przez achetatońskie biuro Medżaj, które Cheti podrobił, ostemplowując je w swoim biurze jakąś rozmazaną pieczęcią ze zgodą. Miałem także ze sobą oryginalne dokumenty uwierzytelniające, ale nie pomogłyby nam teraz, gdy się ukrywaliśmy. - Widziałeś Mahu? - zapytałem Chetiego. - Nie było go. Starannie wybrałem czas wizyty. Pytał o mnie. - Mogę sobie wyobrazić. Pewnie zastanawia się, co się z tobą dzieje, od kiedy zostaliśmy aresztowani po zamordowaniu Merire. - Jest zbyt zajęty, by go to obchodziło. Morderstwo mocno nadwyrężyło jego prestiż i szaleje, by dopasować kogoś do tej zbrodni. Domyślam się, że jest wściekły z powodu twojego ponownego zniknięcia. Jestem pewien, że to dlatego chciał mnie widzieć. Dałem sobie chwilę, by rozkoszować się satysfakcją, jaką sprawiły mi słowa Chetiego. Biorąc pod uwagę zbliżający się festiwal i wzmożone środki bezpieczeństwa po zamordowaniu Merire, Mahu był prawie na pewno zbyt zajęty bieżącymi problemami, by zadośćuczynić groźbom wobec mojej rodziny. To było dziwne uczucie iść znowu ulicami miasta. Całkowite nastawienie na jeden cel, jakie cechowało mieszkańców podczas moich pierwszych dni pobytu tutaj, zmieniło się teraz; wśród nowych tłumów panowało poczucie niepewności, ocierającej się o niepokój, jakby wszyscy byli pełni obaw co do nadchodzących wydarzeń i przybycia tak wielu obcych. Ale to wszystko było z korzyścią dla nas, pozwalając nam poruszać się po ulicach daleko mniej rzucając się w
oczy. Niemniej jednak przykryliśmy głowy w mglistej imitacji jakiejś religijnej skromności. Nikt nie zwrócił na nas uwagi. Wyszliśmy z dzielnicy slumsów i poszliśmy w górę Drogi Królewskiej, kierując się na północ, tam gdzie rzeźbiarz Totmes podwiózł mnie swoim rydwanem. Szliśmy dalej w stronę centrum miasta pośród wieczornego tłumu, obok Małej Świątyni Atona, oblężonej przez wiernych domagających się wpuszczenia za pierwszy pylon. Rzuciłem szybkie spojrzenie na otwarty dziedziniec zatłoczony ludźmi, ich ręce wyciągnięte do wielu posągów króla i królowej oraz promieni zachodzącego słońca. Poszliśmy wzdłuż północnego muru świątyni, przedzierając się pod prąd idącego tłumu, aż minęliśmy Dom Życia i doszliśmy do kompleksu Biura Rejestrów. Teraz byliśmy bardziej zagrożeni. Było prawdopodobne, że ktoś nas rozpozna, głównie dlatego, że biuro Mahu i baraki Medżaj leżały tylko kilka budynków dalej na wschód. Cheti śmiało wszedł w węższą uliczkę między wysokimi murami, obok biur, gdzie zdawała się mieć miejsce wszelka działalność biurokratyczna. Przeszliśmy przez oficjalny portal zdobiony emblematem dysku Atona i znaleźliśmy się na małym dziedzińcu. Tu napotkaliśmy pierwszych strażników. Cheti machnął im szybko przed oczami naszym pozwoleniem, a ja próbowałem wyglądać na wyniosłego. Popatrzyli na nas podejrzliwie, ale skinęli głowami. Już mieliśmy przejść przez dziedziniec, gdy oficer dowodzący kazał nam się zatrzymać. Cheti spojrzał na mnie. Zbliżali się ku nam kolejni strażnicy. - To biuro nie jest otwarte dla osób postronnych - przejrzał nasze pozwolenia. - Kto to autoryzował? Miałem właśnie zacząć coś mówić, spróbować zaimprowizować jakiś sposób wydostania się z opresji, gdy odezwał się wysoki, czysty głos. - Ja. Szczupły, wysoki młody człowiek, który to powiedział, miał poważną bladą twarz osoby, która unika słońca. Stał w progu jednego z biur. - Mają umówione spotkanie ze mną. Zostałem wyznaczony im do pomocy. To wielki zaszczyt. Czy nie wiesz, że to jeden z najlepszych współczesnych pisarzy? - Skinął z szacunkiem w moją stronę. Skłoniłem się prawie niezauważalnie, by uznać komplement, w sposób, jaki widziałem w czasie publicznego odczytu, w którym wziąłem udział na skutek nalegań Tanefert, w wykonaniu pisarza podziwianego dla przypuszczalnego dowcipu i błyskotliwości. Spędziłem
niekończący się czas podziwiając jego pompatyczność, niegustowne, choć kosztowne szaty i afektowaną wymowę. Młody człowiek pełnym szacunku gestem wskazał mi drogę, a gdy wyszliśmy poza jurysdykcję straży, szepnął do mnie drżącym ze strachu głosem: „Dobrze, że żaden z nich nie potrafi czytać”. I tak, minąwszy bezpośrednie zagrożenie, weszliśmy do budynku. Młodszy brat Chetiego był niepodobny do niego tak, jak to tylko było możliwe, jakby był zdolny zdefiniować siebie jedynie jako przeciwieństwo swojego brata. - Możesz równie dobrze wiedzieć, że raczej czytałbym o takich rzeczach w tanich powieściach, niż sam przemycałbym cię obok strażników. Masz pojęcie, na jakie niebezpieczeństwo narażasz nas wszystkich? W tych czasach? - Ostatni komentarz skierował do brata. Cheti puścił do mnie oko. - Przepraszam pana. Żyje pod kloszem. W korytarzu minęła nas grupa oficerów Medżaj i zamilkliśmy. Byłem pewien, że znałem jednego z nich z polowania. Jego oczy z zaciekawieniem podchwyciły moje spojrzenie. Odwróciłem wzrok i szedłem dalej. Nie śmiałem się obejrzeć. Odgłos ich kroków ustał na chwilę - czy zawoła za mną? - ale potem znowu zabrzmiały, aż ucichły w oddali. Szliśmy dalej. Brat Chetiego przedstawił się jako Intef. - Tb imię, jakie dzielę z Wielkim Heroldem Miasta, chociaż w przeciwieństwie do mnie, on jest znany również jako Wielki w Miłości, Pan Całego Rejonu Oaz i Władca Tinis, którym, jak na pewno wiesz, jest Abydos - pchnął drzwi, a te otworzyły się ze skrzypieniem. Weszliśmy za nim do wielkiej sali, z mnóstwem wysokich drewnianych półek i ciasno stojących biurek, przy których ludzie studiowali zwoje i papirusowe dokumenty w gasnącym świetle umieszczonych pod sufitem okien. Kilku podniosło wzrok znad swoich badań, niektórzy przed wyjściem pakowali swoje materiały, notatki i dokumenty. Zauważyłem wiele korytarzy i przejść odchodzących od centralnej czytelni. Na szczęście nie było tam strażników. - To jest główna biblioteka - powiedział Intef. - Trzymamy tutaj wszelkie dokumenty i publikacje związane z bieżącym funkcjonowaniem miasta. Mamy oddzielne sekcje dla spraw zagranicznych i korespondencji, wewnętrznych informacji lokalnych, akta kryminalne i sądowe, dokumentację kulturalną, w tym poezję i bajki, święte teksty heretyckie i ortodoksyjne, rejestry historyczne publiczne i nie, i tak dalej. Czasami dość trudno jest domyślić się, pod jakim nagłówkiem zapisać jakieś informacje. - I co wtedy? - zapytałem.
- Wysyłamy je do klasyfikacji. A jeśli i to zawiedzie, przechodzą dalej do pokoju w bibliotece, który między sobą nazywamy różności, tajemnice i zaginione. Czasem wiemy, że powinniśmy mieć jakiś dokument, określonego rodzaju źródło pisane, ale z jakiegoś powodu nie ma go w bibliotece. Możemy więc także zarejestrować jego brak, że tak powiem, i znowu wysłać to do pokoju zaginionych. W niektórych przypadkach możemy dodać notatkę z określeniem, czego brakuje, jeśli chodzi o informacje tajne - poniekąd, co wiemy, że nie wiemy. - Uśmiechnął się. - Sądzę, że nadążam za tobą. To muszą być całkiem pokaźne rejestry. Czy w pokoju zaginionych uwzględniacie również zaginione osoby? Spojrzał na mnie podejrzliwie, potem na swojego brata. - Czego dokładnie szukacie? - Nie czego, a kogo. Nie sądzę, by informacje, których poszukujemy, spoczywały w tym pokoju. Intef spojrzał na ludzi szykujących się do opuszczenia głównej sali. Skinął szybko i niespokojnie, a my pospieszyliśmy za nim. Poszliśmy jednym z korytarzy i trafiliśmy do wielkiego labiryntu papirusów. Ściany korytarzy, od podłogi po sufit, były zabudowane półkami, na których piętrzyła się zakurzona nieskończoność dokumentów i pism; luźne karty papirusu, pozszywane pliki, niektóre oprawne w skórę, inne w zwojach, drewniane pudełka zawierające miliony glinianych tabliczek w wielu pismach. - Co to za język? - zapytałem, podnosząc jedną z nich po krytą rzędami skomplikowanych, pochylonych znaczków. - To babiloński, język międzynarodowej dyplomacji - powiedział Intef, z cmoknięciem języka odbierając mi ją i szybko odkładając na miejsce. - Nie dziwię się, że wszędzie jest takie zamieszanie. Ilu ludzi może to przeczytać? - Ci, którzy powinni - odpowiedział z namaszczeniem. Potem, po szybkim spojrzeniu w górę i dół korytarza, wepchnął nas do małego, ledwie oświetlonego przedsionka, zabudowanego półkami. Jak kiepski aktor grający rolę spiskowca, zwrócił się do mnie zbyt głośno: - To naprawdę wielki zaszczyt pomagać wam przy tej pracy. Co mogę dla was zrobić? - Mówiąc to, wskazywał kciukiem na ścianę i mrugał raz za razem. Współpracowałem. - Prowadzimy badania nad wspaniałymi uczynkami naszego pana... Zrobił gest, mówiący dalej.
- I prosimy cię o zaszczyt dostępu do archiwów na temat wczesnych lat jego życia. W tym samym czasie Cheti wręczył mu mały zwój papirusowy, gdzie zapisał imiona tych, których naprawdę pragnęliśmy zbadać. Intef schował zwój w kieszeni szaty. - Proszę za mną - powiedział, rycząc teraz niemal komicznie. Jestem pewien, że mamy tu wiele skarbów dotyczących wielkich dzieł naszego pana. Poszliśmy szybciej korytarzami. Intef szeptał teraz natarczywiej i ciszej: - Nie chcę wplątać się w żadne kłopoty. Robię to tylko dlatego, że brat nalegał. Powinienem wiedzieć... - Ja prosiłem Chetiego, żeby cię poprosił. Dlaczego nie przeczytasz listy imion? Zrobił to, a ja obserwowałem, jak jego cera osiąga najwyższy stopień bladości. Odrzucił papirus jak coś trującego. - Czy masz chociaż najmniejsze pojęcie, na jakie niebezpieczeństwo wystawiasz mnie, siebie, nasze... życie? - wysyczał. - Tak - odpowiedziałem. Odebrało mu mowę. Wykonał stary gest błogosławieństwa nad sobą i poprowadził nas do kolejnej sali, długiej, mrocznej i wąskiej, położonej w głębi budynku. Sprawdził ostrożnie, czy nie ma strażników, potem przekradliśmy się klatką schodową do wielkiej, zakurzonej i niskiej niby grobowiec komory, ledwie oświetlonej, która, jak wyjaśnił kolejnym zduszonym szeptem, zawierała zbiory utajnione. - Patrole straży bywają tutaj co godzina w dzień i w nocy ostrzegł. Mnóstwo stosów na półkach, każdy zaznaczony na początku innym hieroglifem, znikało w cieniu. Zgromadzono tutaj tak wiele słów i znaków, informacji i historii. Pochodnia, która przypadkowo upadła na półki, zapomniana świeca przewrócona na stos papirusu, zabłąkana przelatująca iskra, podchwycona przez przeciąg i jak świetlik opadająca na pożółkły starożytny tom, i ta ukryta biblioteka sekretów spłonie w jednej chwili. To było kuszące. Najpierw odszukaliśmy dokumenty dotyczące Mahu. Informacje przechowywano z biurokratyczną precyzją. Były tam już tysiące dokumentów na temat obywateli, których imię zaczynało się na „M”. Przekartkowałem szybko kilka z nich: Maanachtef, wyższy urzędnik od rolnictwa za czasów dziadka Echnatona; Maati, urzędnik Skarbu; Madża, pani domu. Zajrzałem do jej papierów i przeczytałem: „informatorka w społeczności rzemieślników, pracownik seksualny”.
Niezliczone inne osoby, których imiona i sekrety się zatarły. Potem znalazłem: pojedyncza zszywka papirusu, schowana w schludnej skórzanej oprawie. Jak podobne w tym minimalizmie było jego biuro i jego zachowanie. Ale zawartość rozczarowywała. Papirus zawierał tylko najbardziej podstawowe informacje: data i miejsce urodzenia (Memfis), przeszłość rodziny (zwykła), długa lista pochwał, udanych ujęć zbiegów, statystyka skutecznych akcji, doprowadzeń uzbrojonych bandytów przed oblicze sądu, liczba straconych... a potem słowa: PAPIERY X UTAJNIONE. Musiał sam to napisać. W jakimś sensie nie spodziewałem się niczego innego. Jaki szef policji pozostawiłby swoje najściślej chronione sekrety zapisane we własnym archiwum? Następny był Merire. Przeglądałem w pośpiechu, rzucając szybkim spojrzeniem na Merera, ogrodnika; Mereri, starszego kapłana Hathor w świątyni w Denderze, w szóstym nomie, również Nadzorcy Bydła; potem Merire. Rodzice: ojciec Nebpehtire, Pierwszy Kapłan Mina w Koptos, matka Hunai, Główna Opiekunka Pana Obydwu Krajów. Interesujące było odkryć, że te same rodziny nieustannie podtrzymywały bliski kontakt i wpływy w rodzinie królewskiej. Koptos było zamożnym miastem, dzięki kopalniom złota, kamieniołomom i dogodnej lokalizacji na szlakach handlowych do wschodnich mórz - wspaniałego źródła dochodów dla jego ojca. Min, jak wiedziałem, był bogiem łączonym z Amonem i kultami tebańskimi, jak również Patronem Wschodniej Delty. Jego główną funkcją było towarzyszenie ceremoniom koronacji i świąt; był bogiem płodności, który zapewniał siłę królowi. Rodzina zatem przeniosła swoją lojalność zgodnie z potrzebą i z dobrym skutkiem, negocjując zbieżne stanowiska zarówno w hierarchii Amona, jak i Wielkiego Domu. Ale wydawało się, że Merire dano szansę - lub być może była to groźba? - przysięgnięcia całkowitej wierności Echnatonowi i kultowi Atona. Przebiegłem oczami na dół jego biografii, która nie zawierała niczego wyjątkowego. Uczył się w tradycyjnych szkołach, pełnił rozmaite dziedziczne i dodatkowe urzędy; potem, najwidoczniej nieodwołalnie, przyłączył się do Echnatona, wkrótce po śmierci Amenhotepa. Był jednym z pierwszych, którzy przybyli do nowego miasta. Stał się głównym doradcą Echnatona w kwestiach polityki wewnętrznej. Na swój sposób mógłby chronić i pomnażać własność rodziny w kraju, jak przypuszczałem. Cóż, nic więcej. Teraz był martwy. Ale czy tutaj było coś, co pomogłoby wyjaśnić, dlaczego został celem? Oczywiście, zabójstwo nowo mianowanego Najwyższego Kapłana Atona było zdumiewająco silnym i celnym ciosem w
fasadę władzy Echnatona. Również czas wybrano idealnie. Kto na tym zyskał? Przypuszczałem, że jego dobra w dużej mierze zostaną przekazane do państwowej kasy. Podobnie, motywy miał Ramose: za jednym zamachem zlikwidowałby szefa swojej opozycji. Ale sposób, w jaki Merire został zamordowany, nie pasował do tej wizji: Ramose byłby subtelniejszy i dyskretniejszy oraz upewniłby się, że ta śmierć nie będzie w oczywisty sposób wskazywała na niego. Także, jak powiedziała Nefretete, nigdy nie działał z zemsty. Nie, to, co się wydarzyło, zostało skonstruowane tak, by trwało i rozszerzało się, destabilizując reżim w możliwie najbardziej skuteczny i publiczny sposób. Intef stawał się coraz bardziej niespokojny, nasłuchując odgłosów kroków krążących strażników. Zignorowałem go i zacząłem szukać Horemheba. Harmose, muzyk, minstrel Senenmuta, ministra, PS pochowany z lutnią; Hat, oficer kawalerii, informator. Pospiesznie ominąłem Hednachta, Hekanefera, Henhenet, dawnych skrybów, królewskie małżonki, szambelanów, śpiewaczki, trębaczy, kapłanów, poborców podatków, mielących kadzidło i biurokratów, wielka parada tytułów i stanów, niskich i wysokich, dzieł i zdrad, aż wreszcie go znalazłem. Same szczegóły biograficzne były interesujące. Urodzony w znakomitej rodzinie z Delty. Znany także pod innym imieniem, Paatenemheb - imię Atona. Ciekawe, że nosił oba imiona i przez to związał się z przeszłością i teraźniejszością, chociaż pozwolił, by znano go pod nie-Atonowym imieniem. Szkolił się z szkole wojskowej w Memfis. Z wyróżnieniem, najlepszy na roku. Błyskawicznie zaliczył średnie stopnie wojskowe, dowódca kompanii i tak dalej, aby osiągnąć stanowisko zastępcy dowódcy Korpusu Północnego w wieku dwudziestu pięciu lat. Kampanie w Nubii, Mitanni, Asyrii. Ożeniony z Mutnodżmet, siostrą Nefretete. To wysoce skuteczne posunięcie polityczne wprowadziło go prosto do centrum władzy. Właśnie miał miejsce jego najnowszy awans: Dowódca Armii Obydwu Krajów. To była niezwykle znacząca pozycja. Podlegał teraz bezpośrednio Ramose, a może nawet samemu Echnatonowi. Odwróciłem kolejną stronę, ale była czysta, jakby archiwista wiedział, że będzie jeszcze długa przyszłość do zarejestrowania. Przeszedłem do Aja. Znalazłem go obok Auty, rzeźbiarza homoseksualisty... zarejestrowanego, wyrzeźbił przedstawienie księżniczki Baketaton. Dokumenty dotyczące Aja były interesujące, ponieważ składały się ze świadectwa jego urodzin - syn dwojga najbardziej wpływowych ludzi na dworze Amenhotepa III i brat Teje,
jego własnego małżeństwa z Ti, „piastunką królowej Nefretete”, interesujące, a potem tylko te słowa, wypisane na papirusowej karcie: Nosiciel Wachlarza po Prawej Ręce Króla Główny Nadzorca Królewskich Koni Boski Ojciec Czyniący Dobro Dwa pierwsze były to znaczące i wyjątkowo potężne stanowiska. Były wyznacznikami statusu. Ale co oznaczały trzecie i czwarte? Głowiłem się nad tymi zagadkowymi tytułami i ignorowałem narastające poruszenie Intefa, gdy nagle plik dokumentów wyśliznął mi się z dłoni. Rzuciłem się, by je złapać, ale upadły i hałaśliwie rozsypały się po podłodze. Zamarliśmy. Odgłos kroków zaprzestał swego nieustannego krążenia. Cheti alarmująco machał do nas z końca rzędu regałów. Wtedy to zauważyłem: pojedyncze piórko, które było wsunięte w oprawę dokumentów Aja. Wspaniałej roboty, złote. Było duże i królewskie - może orle albo sokole? Podniosłem je i obracałem w świetle lampy. Potem odgłos kroków strażników zaczął szybko zbliżać się w naszą stronę. Schowałem złote piórko do kieszeni szaty. Pospiesznie pozbieraliśmy rozrzucone papirusy i schowaliśmy się głębiej w mrocznych regałach, gasząc małe światełko naszej lampy; ale, prawdę mówiąc, nie było gdzie się schować: regały przylegały do ściany. Staraliśmy się nie ruszać. W wejściu pojawiło się dwóch strażników, unosząc lampy, by zajrzeć w ciemność, w której przykucnęliśmy. Światło ominęło nas o włos. Na szczęście architekt biblioteki zostawił spore puste przestrzenie na przyszłe zbiory informacji. Wśliznęliśmy się tak głęboko, jak się dało, w te długie, poziome otwory, jakbyśmy byli długimi manuskryptami. Nagle, z przerażeniem, dostrzegłem przez lukę między półkami, że na podłodze została jedna kartka papirusu, tuż obok kręgu ich światła. Zrobiło mi się zimno. Jeśli ją zauważą, będą wiedzieli, że ktoś tu był. Usłyszałem odgłos zbliżających się kroków, światło ich lampy zrobiło się jaśniejsze. Kartka była teraz wyraźnie widoczna. Przez moment zastanawiałem się, czyje życie na niej opisano, a potem na arkusz nastąpiła stopa. Przez moment panowała idealna cisza. Nie mogłem oddychać. Zaraz potem krzyk w oddali. Jeden ze strażników machnął do drugiego, który podejrzliwie podnosił lampę. Kraniec ściany był teraz w pełni oświetlony. Gdyby zrobił dwa kroki do przodu, z pewnością by nas zobaczył. Ale oni odwrócili się i odeszli. Odgłos ich kro-
ków oddalił się, a potem zaległa cisza. Intef wyglądał na chorego. Drżał. - To była zmiana warty wyszeptał. - Nie mamy więcej niż kilka chwil, by się stąd wydostać. Podniosłem kartkę z podłogi i włożyłem z powrotem do pliku (odwrotnie, dla własnej satysfakcji). Ostrożnie przebyliśmy drogę do krawędzi regału. Ani śladu strażników. Wtedy przyszło mi to do głowy: chciałem sprawdzić własne akta. Kiwnąłem na Chetiego, by poszedł za mną. - Chodź, mamy już to, po co przyszliśmy - powiedział przynaglająco. Ale zignorowałem go i odnalazłem przejście oznaczone moim hieroglifem. Ramzes, oficer, najwidoczniej podkomendny Horemheba; Rahotep, królewski skryba; Raja, muzyk; Ramose, wezyr, główny minister, urodzony w Atribis, matka Ipuja... Gdzie były moje akta? Przejrzałem wzdłuż półkę z dokumentami. Zaginąłem. Dlaczego? Nagle poczułem się, jakbym nie istniał. Kto mógłby usunąć moje dokumenty i dlaczego? Nefretete powiedziała, że je czytała. Może wciąż je ma albo może leżą gdzieś w biurze Mahu. Musi być jakieś proste wytłumaczenie... Cheti odciągnął mnie, trzymając palec przy ustach. Cicho zeszliśmy klatką schodową, potem usłyszeliśmy więcej kroków idących w naszą stronę, w górę korytarza, w którym byliśmy wcześniej. Intef spanikował, popchnął nas do małego składziku i zamknął drzwi. Cheti i ja popatrzyliśmy na siebie uważnie, starając się nie oddychać. Intef miał zaciśnięte powieki. Kiedy nowa zmiana straży nas minęła, wyśliznęliśmy się i pobiegliśmy przez budynek, przez pustą teraz i cichą bibliotekę, aż w końcu dotarliśmy na dziedziniec. Ukłoniwszy się Intefowi, który wyglądał na emocjonalnie wykończonego tą przygodą, Cheti i ja zarzuciliśmy poły naszych płaszczy na głowy i przeszliśmy obok strażników w hałas i chaos ulicy. - Co udało nam się tam uzyskać? - zapytał Cheti. Wyjąłem delikatnie złote piórko. - Znalazłem to w aktach Aja. Było tam ukryte. Nie wiem, co oznacza. Obracałem ten piękny, dziwny przedmiot w gasnącym świetle.
32 Po zapadnięciu zmroku ulice przeobraziły się za sprawą nagłego przypływu gości. Nagle dzięki temu bardziej polubiłem to miasto. Na ulicach odbywały się improwizowane spektakle magii, tańca i muzyki lub żonglerki; na każdym skrawku wolnej przestrzeni ustawiono tymczasowe restauracje i jadłodajnie pod tanimi płachtami jasnej tkaniny oświetlonej pochodniami i lampami; był też nocny targ, sprzedawcy oferowali małpy i ptaki, szaty i biżuterię; owoce i przyprawy piętrzyły się jak doskonałe pagórki wielokolorowej ziemi. Atmosfera była ożywiona, hałaśliwa, mężczyźni i kobiety z całego imperium przepychali się do kramów lub przedzierali przez tłum, by zobaczyć przedstawienia. Dygnitarze i zamożniejsze rodziny podążały na obiady, przyjęcia i spotkania w swoich strojnych szatach, patrząc prosto przed siebie, demonstrując dumę i wyższość. Nagle wokół centrum miasta, na wolnych przestrzeniach wyrosły parki namiotów, rozciągające się aż do brzegu rzeki. Ciemna rzeka była zatłoczona łodziami. Czułem, jak pod osłoną nocy ciągnie mnie do tętniącego życiem tłumu i wspaniałego chłodu północnej, nocnej bryzy. Cheti i ja obserwowaliśmy setki małych barek, większość wynajęta od jakiegoś przedsiębiorczego człowieka w dokach, podskakiwała na czarnej wodzie, ich papierowe lampiony tworzyły ruchome archipelagi, oświetlając kochanków, którzy je zajmowali. Pod nimi wiecznie płynąca rzeka, przelotna jasność teraźniejszości odwiedzająca mroki bogów. Za nami pałace i świątynie, biura i biblioteki stały złowróżbnie, jak więzienia. Zastanawiałem się, które z powstałych tu w tak krótkim czasie budowli mogłyby przetrwać. Albo czy to wszystko przeminie i zaginie pod wdzierającą się pustynią? Wróciliśmy do bezpiecznego domu, trzymając się zacienionej krawędzi ulicy, mijając sprzeczki i nawoływania o coś do picia, i ostatnie stare kobiety przy publicznych studniach, które z trzaskiem
zmywały naczynia po obiedzie. Idąc po omacku do naszych słomianych materacy, szykowaliśmy się na noc. Cheti chciał porozmawiać o tym, co znaleźliśmy, ale ja nie chciałem. Informacje były frustrująco zagadkowe i nieprzekonujące. A czasu było coraz mniej. Obracałem złote piórko przed oczami i próbowałem wszystko przemyśleć. Echnaton i jego problemy. Mahu, jego nienawiść do mnie i wątpliwości królowej. Zabójstwo Merire. Aj, którego się obawiała. I Horemheb, ten dziwny i ambitny młody oficer, wżeniony bezpośrednio w serce rodziny, z dziewczyną, która płakała przez rok. Modliłem się, by noc pozwoliła moim snom odkryć jakiś wzór, który umykał mojemu czuwającemu rozumowi.
33 Obudziłem się z imieniem Horemheba chodzącym mi po głowie. Spojrzałem w górę na pył dryfujący w ostrzach mocnego światła, które przebijało się już przez szpary w połamanym dachu z trzciny. Materac Chetiego był pusty. Usłyszałem, że ktoś wchodzi przez drzwi wejściowe i sięgnąłem po sztylet. Drzwi otworzyły się ze zgrzytem i wszedł Cheti, niosąc koszyk. Jak mogłem przespać jego wyjście? Najwidoczniej tracę instynkt. - Śniadanie. Zjedliśmy owoce i słodki chleb oraz podzieliliśmy się dzbanem piwa i garścią oliwek. - Chciałbym złożyć wizytę Horemhebowi - powiedziałem. - Ale jak? Pomijając wszystko inne, uważa się mnie za martwego. Zastanawiając się, przeżuwaliśmy oliwki. - A co jeśli on nie wie, że zniknąłeś? - zapytał Cheti po chwili. Dlaczego miałby wiedzieć? Jak sądzisz, kto miałby mu powiedzieć? A co jeśli poprosisz o audiencję, powiesz, kim jesteś i że Echnaton cię upoważnił do śledztwa w sprawie pewnej ważnej zagadki i musisz z nim porozmawiać? To miało zaletę: prostotę. Imię Echnatona mogłoby otworzyć mi drzwi. Mógłbym być tym, kim naprawdę jestem, i w trakcie rozmowy ostrożnie zbadać swoimi sposobami, czy mogę wyczuć lub sprawdzić, wobec kogo jest lojalny. Mógłbym go poinformować o zniknięciu królowej i obserwować jego reakcję. Mógłbym być może zbadać jego relacje z Mahu, bez narażania dalej na szwank bezpieczeństwa mojej rodziny. Z drugiej strony, mógłby kazać mnie aresztować. Ale warto było zaryzykować. Cheti dowiedział się, gdzie kwaterował Horemheb: na północnych przedmieściach - nie, jak mógłbym się spodziewać przy jego statusie, na południowych. Być może dlatego, że stamtąd było bliżej do
północnych pałaców, które były bardziej domową i prywatną rezydencją królewską. Zdecydowaliśmy się unikać ulic, pomimo ochrony, jaką zapewniał tłum, a ponieważ nie mogliśmy jechać wzdłuż brzegu rzeki - ogrody królewskie dochodziły aż do krawędzi wody - wynajęliśmy zamiast tego małą barkę. Przemieściliśmy się brzegiem doku, który nawet o tak wczesnej godzinie był zatłoczony. W nocy zakotwiczyło tu jeszcze więcej łodzi wszelkich rodzajów i kołysały się razem jak pływające miasto ruder. Popłynęliśmy w dół rzeki. Pierwsze światło, pojawiające się nad wschodnimi wzgórzami, ujawniło jaskrawe barwy Czerwonej Ziemi, jak również powolne, lśniące prądy rzeczne, oświetlone tu i tam przez snopy światła przebijającego się przez drzewa na wschodnim brzegu. Wzgórza, z ich skalnymi grobami i brygadami robotników, pozostawały w szarożółtym i czarnym cieniu. Szadufy, ten mądry nowy wynalazek, pracowały nieustannie pod drzewami, czerpiąc wodę, by zaopatrzyć w nią zielone tereny miasta. A na zachodnim brzegu robotnicy i niewolnicy, Egipcjanie i Nubijczycy, zginali plecy na zielonych i żółtych polach. Nie znali odpoczynku, gdyż musieli zaspokoić nienasycony, monstrualny apetyt miasta. Skierowaliśmy barkę do małego molo i przywiązaliśmy ją do słupka. Było tutaj mniej ludzi, chociaż z łodzi towarowych wyładowywano towary i artykuły żywnościowe, a mnóstwo mniejszych jednostek przewoziło w tę i z powrotem przez rzekę robotników rolnych oraz zbiory. Poszliśmy w górę Drogą Królewską. Na południu z odległości dostrzegliśmy Wielką Świątynię Atona, która wyznaczała północną granicę centrum miasta, wznosząc się ponad innymi budynkami: jej proporce powiewały w lekkim porannym wietrzyku. Na północ, po drugiej stronie, w budowie były mury willi z cegieł mułowych. Wśród niskich domów wyróżniało się kilka większych budynków tworzących kompleksy. Cheti je znał; powiedział, że to miasto północne, w tym Pałac Nadrzeczny, kwadratowa wieża, która leżała w pobliżu rzeki, tuż pod północnymi wzgórzami, tam gdzie zakręcały, by spotkać się z rzeką, podczas gdy na południe od nas stał kolejny pałac. - Kto tam rezyduje? - Nie wiem. Jest pusty. Mówią, że pełno w nim zadziwiających przedstawień zwierząt i ptaków. Na wschodzie były pustynne ołtarze zwrócone ku wschodzącemu słońcu. A ponad nimi Cheti pokazał mi wykute w skałach wzgórz kolejne groby. - Do kogo należą?
Cheti potrząsnął głową i wzruszył ramionami. - Do bogatych i potężnych. Reszta terenu wydawała się być pokryta raczej przypadkową zbieraniną niskich budynków. W mroku swoich warsztatów trudzili się cieśle, kowale kuli; na ulicę wypływał ostry zapach struganego drewna, rozgrzanych palenisk i młotkowanego metalu. Śmieci wszelkiego rodzaju - jedzenie, materiały budowlane, potłuczone naczynia, zniszczone sandały, fragmenty zabawek, strzępy płótna - leżały rozrzucone na każdej wolnej przestrzeni jak świątynie odpadków miejsca kultu dla grzebiących w nich kotów i ptaków. Jak wiele innych willi, dom Horemheba leżał w obrębie prostokąta długich, wysokich, zakończonych krenelażem murów z cegły mułowej, z jedną tylko główną bramą i bez innych okien lub otworów drzwiowych. Nadproże nad bramą nie było inskrybowane. Wydawało się, że nikt jeszcze nie ogłosił się właścicielem tego domu, chociaż ktoś musiał zapłacić za jego kosztowną budowę. Strona zewnętrzna murów była nieskazitelna, tak nowa, że niemal lśniła. Podałem strażnikowi przy wejściu moje imię oraz upoważnienia. Był w mundurze. Zapytałem, do której dywizji należy. Zmierzył mnie spojrzeniem z góry na dół, jakbym był zbyt gruby i zbyt miękki, i odpowiedział, tonem wrogiej grzeczności, cechującej tak wielu naszych wojskowych, że „do dywizji Achetaton, proszę pana”. Eskortowano nas do drogi wejściowej, obok niewielkiej domowej kapliczki, gdzie stały małe posążki Echnatona i Nefretete. Przystanąłem, celowo czyniąc jakiś sztuczny, świętoszkowaty gest szacunku. - Dużo się modlisz? Strażnik się zirytował. - Modlimy się, kiedy każą nam się modlić. Ale ton jego głosu sugerował: i niezbyt za tym przepadamy. Skręciliśmy w prawo, przeszliśmy przez ogrody, gdzie osadził się teraz skwar dnia, i doszliśmy do błogosławionego cienia małego dziedzińca o wysokich murach. W tym miejscu strażnik przekazał nas innemu funkcjonariuszowi. Zasalutował tak lekceważąco, jak to tylko możliwe, i odszedł. Nowy żołnierz poprowadził nas schodami w górę, do głównego domu. Wielka, chłodna, przewiewna loggia dawała dostęp do kilku innych, jeszcze obszerniejszych i przewiewniejszych pokoi filarowych dookoła centralnej przestrzeni oświetlonej wysokimi oknami. W powietrzu unosił się zapach świeżej farby i pył drewniany. Wypolerowana jak lustro podłoga nie była porysowana, a meble wyglądały tak, jakby ustawiono je dzisiejszego poranka. Podobna atmosfera skuteczności i celowości była także w zachowaniu
umundurowanych mężczyzn podążających za swoimi sprawami. To byli zawodowcy, nie poborowi czy najemnicy. Cichym rozmowom towarzyszyły zdecydowane skinięcia, doceniające pochylenia głowy, kpiące uśmiechy, ewidentnie rozsądne uwagi i mądre spojrzenia omiatające pokój. Kilku Nubijczyków wysokiego stopnia zgromadziło się w poważnej rozmowie w loggii, z dala od głównej części pokoju. Zauważył nas siedzący przy biurku sekretarz. Cheti zwrócił się do niego po cichu. Tamten potrząsnął głową. Cheti protestował i pokazał mu upoważnienia od Echnatona. Sekretarz skinął głową i zdecydowanie poszedł gdzieś korytarzem. Usadowiliśmy się na dwóch eleganckich krzesłach, ich zawinięte podłokietniki były zakończone pozłacanymi główkami sfinksów. Gdy czekaliśmy, przyglądałem się tym mężczyznom, władczości w ich młodych twarzach, pewności w sposobie zachowania, starannym, lecz niezbyt kosztownym strojom i mundurom, integracji ich rasowego i społecznego pochodzenia, a przede wszystkim wyraźnego wyczucia sekretnego kodu ich społeczności w wyważonych gestach i wypowiedziach. I zacząłem sobie zdawać sprawę, że przecież to tutaj była przyszłość, nie w szalonym kulcie słońca czy w nowych miastach wznoszonych na pustyni, wyczarowywanych z kurzu i światła za pomocą skarbów oraz pracy. Nie, przyszłością było wojsko. To było kolejne pokolenie synów króla, z elitarnych egipskich rodzin. Wielu z nich zabrano z ich cudzoziemskich ojczyzn i wychowano jako dzieci-zakładników w pokojach dziecinnych Wielkiego Domu wszyscy wyrośli na ambitnych, wykształconych, jasno myślących młodych ludzi, dostrzegających otwierające się przed nimi okazje szybkiego awansu. Kto wiedział, jaką lojalność, urazy i ambicje w sobie nosili? Wyglądali na ludzi, którzy mają plan, znających swoje prawa i czekających, aż nadejdzie ich czas. Wyglądali, jakby nie znali uczucia strachu. Podszedł do nas sekretarz i wymruczał do mnie, że zostanę teraz wysłuchany. Zostawiając Chetiego, by na mnie czekał, poszedłem za sekretarzem wzdłuż kolejnych korytarzy, do prywatnych pokoi. Zapukał w zwyczajnie wyglądające drzwi i zostałem wpuszczony do zwyczajnego pokoju, zmienionego w małe biuro przez wstawienie doń biurka i dwóch krzeseł. Absolutnie nic nie wskazywało na status i ambicje tego mężczyzny, jakby odrzucił wszelkie powierzchowne oznaki władzy. Mężczyzna przy biurku był szokująco przystojny. Nie miał wybitnie silnej lub krzepkiej budowy - nie był olbrzymem - a jego głowa, na
niewielkich, ale silnych ramionach, nie była wyjątkowo szlachetna, lecz jego ciało składało się z samych mięśni - nigdzie ani debena przypadkowego tłuszczu - a jego twarz prezentowała wyraz najwyższej koncentracji, nie drapieżny apetyt Mahu, ale coś ostrzegawczego i całkowicie pozbawionego sentymentów. Oceniłem, że nie mógłby zabić dla przyjemności, ale mimo wszystko mógłby zabić z własnych powodów i nie mieć z tym problemu. Domyślałem się, że jego serce nie było niczym więcej, jak dobrze wyćwiczonym mięśniem, który pompował jego zimną krew. Wyszedł zza biurka, krótko i stanowczo potrząsnął moją ręką, patrząc mi prosto w oczy. W jego spojrzeniu nie było śladu niepewności. Przez chwilę żaden z nas się nie odzywał. Potem gestem wskazał mi krzesło i zaoferował przekąski, za które podziękowałem. Usiadł z powrotem na swoim krześle - identycznym jak moje, po drugiej stronie biurka - i pochylił się jak czapla nad stawem pełnym ryb. - Co mogę dla ciebie zrobić? Miał na myśli: powiedz, jaką masz sprawę. Nakreśliłem mu moje stanowisko oraz rolę w śledztwie w sprawie wielkiej zagadki. Przez cały czas nie spuszczał ze mnie wzroku, obserwując moją twarz równie uważnie, jak słuchając opowieści. Kiedy skończyłem, spojrzał w dal, w stronę małego, wysokiego okna. Wyciągnął nogi, a ręce założył za głowę. Jego uroda nadal mnie intrygowała, ponieważ nie mogłem umieścić jej w żadnej konkretnej części jego twarzy; wydawało się, że pochodzi z porozumienia różnych części ciała, które same w sobie nie wyróżniały się szczególnie. Przypomniałem sobie kolejnego z pisarzy Tanefert, który mówił, że większość ludzi ma w sobie dość materiału na kilka różnych twarzy. Nie w tym przypadku. Ten człowiek miał tylko jedną twarz. Utkwił we mnie wzrok. - Opowiedziałeś mi interesującą opowieść, pełną wielkich emocji i niebezpiecznych możliwości, ale czegoś nie rozumiem. Po co tu jesteś? Dlaczego chciałeś ze mną mówić? - Usiadł znowu i pochylił się do przodu. - Ponieważ jesteś związany z królową, a ona zniknęła. - Czy uważasz, że jestem zamieszany w jej zaginięcie? - Jego twarz była chłodna, wyzywająca. - Chcę porozmawiać z każdym, kto znał królową, to część mojego śledztwa. - Dlaczego? - Próbuję zbudować sobie obraz okoliczności jej zaginięcia. Nie szczegóły dochodzeniowe, ale tło emocjonalne i polityczne. - A z tego wydedukujesz winnych. - To nie było pytanie.
Skinąłem głową. - Twoja metoda jest do niczego - powiedział lekko. - Och? Dlaczego? - Bo nie doprowadzi cię do sedna sprawy. Gadanie nigdy nie działa. Jest przeceniane na wszelkie sposoby. Również twój czas niemal się kończy. Jeśli królowa nie wróci do czasu festiwalu, będzie to oznaczało, że zawiodłeś. - Wciąż mam czas. Milczał przez chwilę, potem powiedział: - Jesteś z Medżaj. Ja z armii. Dlaczego powinienem z tobą rozmawiać? - Ponieważ mam upoważnienia od samego Echnatona, a to przewyższa różnice hierarchiczne między nami. - Zatem pytaj. - Co cię łączy z królową? - Jest moją szwagierką. To już wiesz. - Znam fakty. Mam na myśli, czy jesteś z nią blisko? - Wyprostował się i wlepił we mnie wzrok. - Nie. - Czy popierasz Wielkie Zmiany? - Tak. - Jednoznacznie? - Oczywiście. Nie masz prawa o to pytać. To nie ma związku z omawianą sprawą. - Z całym szacunkiem... - Twoje pytanie jest pozbawione szacunku. Sugerujesz zdradę. - Absolutnie nie, a pytanie ma związek. Ktokolwiek porwał królową, ma motywy polityczne. - Zdecydowanie popieram tłumienie i niszczenie korupcji oraz niekompetencji. Obaj wiedzieliśmy, że to nie to samo. Szybko osiągnęliśmy impas. - Oskarżasz mnie o odegranie roli w zaginięciu królowej? spojrzał na mnie zwężonymi oczami. - Nie oskarżam cię o nic. Próbuję dociec prawdy. - Więc zawiodłeś. To nie był zbyt imponujący pokaz twoich umiejętności jako śledczego. Boję się o królową. Jej życie nie spoczywa w kompetentnych rękach. Chciałbym być bardziej pomocny w jej poszukiwaniach, ale teraz muszę kontynuować moją pracę. To przygotowania, których należy dokonać przed festiwalem. - Takie jak? - To nie twoja sprawa. Wstał i otworzył drzwi biura, wypraszając mnie. Musiałem wyko-
nać ruch. Wyjąłem złote piórko i położyłem na biurku pomiędzy nami. Nagle wyglądał na bardzo zainteresowanego i cicho zamknął drzwi. - Skąd to wziąłeś? - Co możesz mi o nim powiedzieć? Podniósł je i obracał między palcami. - Otwiera drzwi. - Jak piórko może otwierać drzwi? - Jakiż jesteś dosłowny. Otwiera drzwi do pokoi, które nie istnieją, i do słów, których nie wypowiedziano. Interesujące, Horemheb najwidoczniej nie posiadał takiego piórka. Ale po sposobie, w jaki je trzymał, jak powoli poruszał nim w świetle, mogłem stwierdzić, że stanowiło dla niego nie lada atrakcję. - Kto mógłby mieć taką rzecz? Odłożył je z niechęcią, która zdradziła, że chciałby zatrzymać je dla siebie. - Sądzę, że istnieje siedem takich piórek - powiedział. - Kto je ma? - W końcu. Dobre pytanie. Czekałem. - Nie zamierzam wykonać całej roboty za ciebie - dodał. - Pozwól mi więc coś powiedzieć. Powiedzmy, że są niezwykle potężni ludzie, niechętni zmianom. - To rewolucja. Bądźmy precyzyjni we własnym języku. - To ludzie, którzy ryzykują, że stracą większość swoich majątków i potęgi, ludzie, którzy dziedziczą świat od pokoleń. - Mów dalej. - Rodziny, blisko Echnatona, które, z tego czy innego powodu, nie skorzystają z Wielkich Zmian. - Mów dalej. - Pod przywództwem jednej szczególnej osoby. Spojrzał na mnie zagadkowo. Zdecydowałem się rozegrać moją kartę. - Aj. Pozwoliłem, by to imię osiadło lekko jak piórko. Uśmiechnął się konspiracyjnie. Czułem się tak, jakbym wygrał rundę senet z samym Thotem, mądrym pawianem. Ale zwycięstwo trwało tylko przez chwilę. - Mówisz nieostrożnie - powiedział miękko, otwierając znowu drzwi. - Gdyby usłyszał takie przemyślenia, byłby niezadowolony. Jest tak blisko samego króla, jak to tylko możliwe. Nie włożyłbyś
włosa pomiędzy nich. Miałem właśnie się podnieść, pewien, że rozmowa została zakończona, gdy on odezwał się znowu. - Pozwól, że dam ci wskazówkę, zanim wyjdziesz. Stowarzyszenie Popiołów. Jego ton był pełen skoncentrowanej implikacji i było w nim coś złośliwego. Nakarmił mnie słowami celowo, abym bezwiednie wpasował się w jego plany. - Stowarzyszenie Popiołów? Co to takiego? - Tajemnica. Podniósł piórko, obrócił je zagadkowo w powietrzu i oddał mi z powrotem. Idąc w stronę drzwi, wziąłem je. Uśmiechał się jak człowiek, który nie wie, czym jest uśmiech. Gdy go mijałem, zapytałem nagle: - Jak się ma twoja żona? Jeden jedyny raz w czasie tego spotkania wyglądał na zaskoczonego. Prawdę mówiąc, wyglądał na zniesmaczonego. Może także skurcz bólu, szybko zamaskowany, przemknął przez jego twarz. - Moja żona to nie twoja sprawa. Drzwi zamknęły się tuż przed moim nosem.
34 Gdy wyszliśmy na ulicę, Cheti zapytał mnie, co zaszło. Trudno mi było zdać mu zwięzłą relację, ponieważ prawda ukryta za tą konwersacją - rzeczy, o których nie mogliśmy rozmawiać - była nieuchwytna. Zapytałem go o Stowarzyszenie Popiołów. Nigdy o nim nie słyszał. - To brzmi jak coś arystokratycznego, jedno z tych tylko-na-zaproszenie, ściskamy-sobie-ręce-w-śmieszny-sposób towarzystw. - Jest w jakiś sposób związane ze złotym piórkiem. - Jak się tego dowiedziałeś? - Pokazałem Horemhebowi piórko, a on niemal natychmiast wspomniał o tym towarzystwie. Czuję mrowienie z tyłu głowy. Po prostu nie mogę zupełnie... poukładać tego. Upał był straszliwy, a żadna północna bryza nie łagodziła skwaru. Szliśmy powoli w cieniu budynków, rozmyślając i rozmyślając, gdy pokonywaliśmy trasę powrotną Drogą Królewską. Wozy i rydwany walczyły o prawo przejazdu, woźnice miotali obelgi i klątwy. Nieustanny ruch uliczny był oznaką zbliżającego się festiwalu. W powietrzu wisiało nerwowe napięcie, którego niemal można było dotknąć, połączenie metalu, kurzu i czegoś jeszcze - strachu. Pamiętałem podniecenie, jakie czułem pierwszego dnia tego wszystkiego, niezapomniany dreszcz w perspektywie zagadki w tak wysoko postawionym miejscu. Ależ byłem durniem. Niczego nie rozumiałem. Wychodziliśmy z przedmieścia. W pobliżu stał dziwny pałac, kwadratowy, przysadzisty i mroczny, jak zamknięte pudełko. Zaciekawiony, ruszyłem w jego kierunku, Cheti niepewnie wlókł się za mną. Wyglądał na opuszczony. Skrzydła wielkich drzwi osiadły nieco jedno względem drugiego. Ze środka dobiegały dziwne krzyki, jakby dziecka, ale dziksze. Potem następowało zapytanie, wibrujący tryl i...
powtórka tego samego krzyku. Ostrożnie pchnąłem drzwi i otworzyły się z trudem na zawiasach. Nie było śladu nikogo. Weszliśmy po kilku marmurowych stopniach na duży dziedziniec, otwarty na niebo. Na środku stała wyschnięta fontanna, poplamiona czymś, co wyglądało na leżące od stuleci szare i białe ptasie gówno; odchodziły od niej cztery płytkie kanały wypełnione stojącą zieloną wodą. Ponad otwartym dachem rozciągnięto sieć linek, a tu i ówdzie leżały pasy dostarczającego cienia płótna, niegdyś w jaskrawych kolorach, teraz wyblakłego. Pod łukami dziedzińca wisiało mnóstwo klatek, niektóre z nich puste, w innych wciąż były małe ptaszki. Nagle przez pustą przestrzeń, skrzecząc, przemknęła aleksandretta o jaskrawych skrzydłach. Wydaje się, że jej pojawienie się uruchomiło inne ptaki i powietrze wypełniło się chaosem głosów. Pośród tego jakiś głos krzyczał: - Kto tam jest? - Z ławki w cieniu wstał wolno stary mężczyzna i szurając nogami, szedł w naszą stronę. - Usłyszeliśmy krzyki... drzwi były otwarte - powiedziałem. - Więc po prostu pomyśleliście, że możecie wejść i zaspokoić swoją ciekawość. - Kto tu mieszka? - Nikt. Nikt już od roku. Ktoś musi dbać o ptaki. Nikt się nimi nie interesuje. Zawołał, a aleksandretta sfrunęła ze swojej żerdzi. Wylądowała, burza zieleni i złota, na jego ramieniu i skubała pieszczotliwie jego owłosione ucho. Potem spojrzała na nas i wydała z siebie straszliwą arię, jakby imitując jakiegoś znakomicie wyszkolonego śpiewaka, który mógł tutaj występować. - Kto mieszkał tu wcześniej? - zapytałem znowu. - Królowa. Cóż, była prawie królową, przez pewien czas. Zastanawiam się, czy jej imię wciąż jest znane, skoro nie jest już dłużej faworytą. - Jak ma na imię? - Kija. Ptak odpowiedział melodyjnym krzykiem zawiedzionego kochanka. Nie słyszałem o niej. - Co się z nią stało? - zapytałem. Stary człowiek wzruszył ramionami. - Wypadła z łask. Władza jest jak ogień. Pożera wszystko. A kiedy odchodzi, zostawia po sobie tylko popiół. Mówił o tym tak, jakby to mogło się przytrafić każdemu z nas w każdej chwili i my także obrócilibyśmy się w popiół i cienie.
Popatrzyłem na wyblakłą, minioną świetność tego miejsca. Jak szybko teraźniejszość staje się przeszłością. Zostawiliśmy go tam, z jego ptakami i ich cichnącymi głosami, wróciliśmy na łódź i popłynęliśmy z powrotem w górę rzeki, w kierunku centrum miasta, bez północnej bryzy wspomagającej nasz jedyny żagiel, słońce wzmacniane przez wodę paliło nasze twarze i głowy. Ocienialiśmy oczy, jak najlepiej mogliśmy, i trzymaliśmy się blisko wschodniego brzegu, na którym pochylone drzewa dawały okazjonalny cień. Ale gdy zbliżyliśmy się do głównego doku, rząd papirusowych łódek, obsadzonych przez umundurowanych i uzbrojonych żołnierzy, zatrzymywał wszelki ruch. Woda wokół doku została oczyszczona z jednostek i mogliśmy dostrzec dzięki temu zajmujący go wspaniały statek państwowy. Był olbrzymi, co najmniej sto kubitów długości, z dwoma pokładami mieszkalnymi i zagrodami dla koni ciągnących rydwan na poziomie pokładu. Ponad tym, dostępne dzięki klatce schodowej schody na łodzi! - były wyszukane kwatery i portyki wsparte na smukłych kolumnach. Pływający pałac. Kadłub wygięty do góry w obszerny, elegancki kształt, zakończony złotymi płatkami lotosu i dyskiem słonecznym. Na dziobie wymalowano ochronne oko Horusa. Od dziobu do rufy rozciągnięto wstęgi. Po obu stronach było co najmniej po trzydziestu wioślarzy, ich spocone głowy wystawały nad górną częścią burt. Olbrzymi błękitny żagiel, dekorowany wzorem złotych gwiazd, zwieszał się z masztu, który miał wysokość prawie równą długości okrętu, i z dwóch długich rei. Na szczycie masztu siedział złoty sokół. Kapłani, trzymający berła i wachlarze, ustawili się na pokładzie. Orkiestra musiała być ukryta pod pokładem, ponieważ dźwięki jej muzyki dobiegały nas przez wodę. We flocie było kilka takich statków. Widziałem inne wcześniej, w Tebach, a raz nawet odbyłem przejażdżkę na „Ukochanym Obydwu Krajów” podczas dokowania. Ale to było coś innego. Tylko bardzo, bardzo ważna osoba mogła nim podróżować. Aj. To musiał być on. Statek, wraz z towarzyszącą mu flotyllą mniejszych jednostek, które go prowadziły, powoli i perfekcyjnie zadokował, z lekkim stuknięciem ledwie. Desperacko chciałem zobaczyć, jak wygląda człowiek tak tajemniczy i wzbudzający taki strach. Pokład jednostki roił się teraz od ludzi, nie tylko kapłanów i marynarzy, ale także dygnitarzy i urzędników wchodzących po trapie, gdy tylko statek przybił do brzegu. Wśród nich usiłowałem dostrzec postać, której wszyscy się kłaniali. Niczego nie zauważyłem. Upłynie jeszcze długi czas, zanim zator na rzece zostanie odblokowany.
Zacząłem kierować naszą łódź do brzegu, starając się nie przyciągać uwagi żołnierzy na rzece, którzy, tak czy siak, także byli zafascynowani spektaklem w dokach. Brzeg był nie dalej niż dwadzieścia kubitów od nas i miałem nadzieję, że będzie się wydawało, iż po prostu odłączyliśmy się od głównej grupy gapiów. Zabezpieczyliśmy barkę, przywiązując ją do pnia palmy, i weszliśmy do ciepłej, płytkiej wody. - Nienawidzę moczyć stóp - powiedział Cheti. - Zatem powinieneś zatrudnić się w biurze. Torowaliśmy sobie drogę ścieżką techniczną biegnącą obok małego kanału. Tutaj, wśród listowia drzew, było nagle cicho i spokojnie. - Gdzie jesteśmy? - zapytałem. - Tuż poniżej głównych ogrodów Wielkiego Pałacu. - Wspaniale. Wszędzie straże. Jak wyjdziemy na drogę niezauważeni? - Po prostu. - I szybkim skokiem Cheti znalazł się na murze, a potem przeskoczył na drugą stronę. Pomyślałem, nie po raz pierwszy: poziom bezpieczeństwa w tym miejscu jest szokująco kiepski. Wykonałem ten sam ruch, choć, przyznaję, z mniejszą elegancją. Nie powinienem tego robić, bo gdy się otrzepałem i podniosłem wzrok, zobaczyłem stojących przed nami dwóch uzbrojonych strażników. Aleja w obu kierunkach była pusta, poza dzieckiem bawiącym się piłką. Cheti spojrzał na mnie, ja na niego, a potem, jakbyśmy działali tak razem od wielu lat, jednocześnie rzuciliśmy się na obu strażników. Siła pierwszego ciosu posłała mojego przeciwnika, zataczającego się i wytrąconego z równowagi, na przeciwległy mur, gdzie dołożyłem mu jeszcze silne uderzenia w żołądek i twarz. Odparował to drugie i poczułem cios w bok twarzy: zdzielił mnie drewnianą pałką. Ale nie poczułem bólu i zanim zorientowałem się, co robię, podniosłem pałkę z kurzu, w który upadła, i zacząłem tłuc go po rękach i głowie. Skulił się, drżąc i próbując rękami osłonić się od ciosów, a ja usłyszałem, jak po kolejnym mocnym ciosie trzeszczą i pękają palce jego dłoni. Nagle krew jaskrawo bryznęła na ścianę i pył, a jego słabe okrzyki i jęki zamilkły. Zdałem sobie sprawę, że Cheti odciągnął moją rękę, mówiąc: - Wystarczy, wystarczy, chodźmy. Zostawiliśmy dwa nieruchome ciała muchom i słońcu i pobiegliśmy w górę alei. Wiedziałem, że pozostawienie ich tam było co najmniej niemądre, ale co mogliśmy zrobić? Dziecko z piłką zniknęło. Aleja dochodziła do jednego z przejść do Drogi Królewskiej. Skrywając znowu twarze pod połami zarzuconych na głowy płaszczy, wyszliśmy na zatłoczoną ulicę. Wszyscy zdawali się podążać w tym
samym kierunku, chcąc uczestniczyć w spektaklu przybycia Aja. Pojawiliśmy się na Drodze Królewskiej, w miejscu pomiędzy Oknem Pojawień i Wielką Świątynią Atona. Sama droga była pusta, w ten sam dziwny sposób jak wtedy, gdy wszyscy zostali zepchnięci na boki, by oczyścić ją dla ceremonii. Tłum zgromadził się jednak po jej obu stronach, a wielu innych widzów stłoczyło się na balkonach lub skupiło się w oknach albo na dachach. Musiały tam być tysiące ludzi, ale zachowywali się tak cicho, tak spokojnie, że można było usłyszeć ćwierkanie ptaków. Po naszej prawej powietrze nagle jakby się naelektryzowało i pojawiła się grupa rydwanów, kopyta koni jednocześnie uderzały o kamienie. Trąby grały, jak przy ogłaszaniu bitwy, a tłum po obu stronach drogi był odzwierciedleniem zakłopotanego przeciwnika. Cheti i ja przepchnęliśmy się, by mieć lepszy widok, i zobaczyliśmy, gdy kawalkada zwolniła, w środkowym rydwanie wysokiego, dumnego mężczyznę ubranego w białą tunikę oraz umiarkowane ilości złota i biżuterii. Miał kościstą twarz. Protekcjonalność sączyła się każdym porem jego skóry. Jego zachowanie świadczyło o całkowitej pogardzie dla świata, któremu był zmuszony się objawić. Kawalkada się zatrzymała. Kurz wirował w rozgrzanym powietrzu. Aj odwrócił się powoli, by spojrzeć złowrogo na Okno Pojawień, teraz znacząco puste. Z ledwie ukrywaną niechęcią, z wyreżyserowanym wyrazem ponurego szacunku na napiętej twarzy, leniwie uniósł ramiona ku pustemu oknu i czekał. Również czekaliśmy, obserwując mężczyznę w centrum tej sceny. Potem nagle w Oknie pojawił się sam Echnaton w towarzystwie dziewczynek, Meritaton zajmowała miejsce, które powinna zajmować jej matka. Tłum natychmiast zauważył nieobecność królowej. Mężczyzna obok mnie szepnął do swojej żony: - Widzisz? Nadal jej nie ma. Jej dziecko stoi na jej miejscu. - Jego żona wykonała uciszający go gest, jakby to była zdradziecka myśl. Obaj mężczyźni patrzyli na siebie przez kilka chwil i wydawało się, jakby zrozumieli przepaść leżącą między nimi. Echnaton przez co najmniej minutę nie dał po sobie poznać, że dostrzega uniesione z szacunkiem ręce. „Nie włożyłbyś między nich włosa”, powiedział Horemheb. Ale na pierwszy rzut oka wcale się tak nie wydawało. Aj nie zmienił postawy, nie skłonił głowy, nie mrugał. Obaj mężczyźni stali, nie zmieniając pozycji, a ja pomyślałem, jak nierówny był układ sił między Wielkim Echnatonem a kapryśnym dworzaninem, starszym od niego. Potem Echnaton wziął z poduszki wspaniały naszyjnik
ze złota i lapis lazuli i ostentacyjnie zapiął go wokół cienkiej, oczekującej szyi Aja. To był sygnał dla fanfar, a sam Ramose wystąpił, by wyrecytować liturgię. To w czasie tej recytacji zauważyłem krople krwi na moich sandałach. Potem Cheti ukradkiem trącił mnie łokciem i kiwnął głową. Przez cichy tłum przedzierał się oddział straży, jeszcze w pewnej odległości od nas. A z nimi, na ramionach innego mężczyzny, przypuszczalnie ojca, siedział mały chłopiec z piłką. Dzieciak przyglądał się tłumowi. Gdy odwróciłem głowę, rozpoznał mnie i wskazał. W tej chwili liturgia się zakończyła, a kawalkada ruszyła w kierunku Wielkiej Świątyni Atona, przy odgłosach trąb, kopyt i służalczych okrzyków czci tłumu, który, jak jeden mąż, uniósł ręce do dysku słonecznego. Przez ten las zgodnych rąk, którego dodatkową korzyścią było, że nas zasłaniał, zaczęliśmy przepychać się do wyjścia. Zerknąłem do tyłu, usta chłopca były otwarte, krzyczał, ale jego głos utonął w ogólnym hałasie. Ruszyliśmy szybciej, próbując nie rzucać się w oczy, ale po zaskoczonych twarzach ludzi widzieliśmy jasno, że zachowujemy się dziwnie. Nikt nas nie zatrzymywał, jednak dotarliśmy do przejścia i pobiegliśmy w dół. - Dokąd pójdziemy? - Do bezpiecznego domu? Odwróciłem się i spojrzałem znowu, akurat w momencie, gdy chłopiec i strażnicy dotarli do wlotu uliczki. Wskazał nas, a jego krzyk pomknął głośno wzdłuż wąskich ścian. Ruszyliśmy biegiem. Cheti znał drogę przez boczne uliczki, ale na naszą niekorzyść działała regularna siatka, na której założono miasto: gdzie był zagmatwany labirynt Teb, gdy go potrzebowałem? Ludzie odwracali się, by na nas spojrzeć, i musieliśmy zawrócić, kiedy zobaczyliśmy żołnierzy biegnących ulicą w naszym kierunku. Nigdy nie byłem po złej stronie pościgu. Zawsze to Medżaj ściga: teraz to mnie ścigano, a ja biegłem, by ocalić życie. Uciekliśmy pomiędzy na wpół zabudowane cienie miasta ruder i wydawało się, że uszliśmy pościgowi. Alejka obok bezpiecznego domu była pusta. Po szybkim spojrzeniu na wszystkie strony wśliznęliśmy się za zniszczoną kotarę do pokoju i zaryglowaliśmy ciężkie drewniane drzwi. Leżeliśmy tam, próbując uspokoić urywany oddech w obolałych piersiach; robiliśmy zbyt wiele hałasu w panującej ciszy. - Co teraz? Po raz pierwszy, od kiedy go spotkałem, Cheti wyglądał na szczerze przerażonego.
- Nie wiem! Po prostu patrzyliśmy na siebie, modląc się do dawnych bogów, by zesłali nam jakieś natchnienie lub łut szczęścia. Ale na próżno. Byliśmy zdani na siebie. - Moglibyśmy pójść do mojej rodziny - Cheti spojrzał na mnie, przestraszony, ale dzielny. Byłem mu wdzięczny za chwalebne intencje, z którymi złożył tę propozycję. Miał na myśli to, że jego rodzina mogłaby nas ukryć. Ale ryzyko dla nich było zbyt wielkie. Odkrycie mogłoby oznaczać tortury i śmierć dla mężczyzn, okaleczenie i niewolę dla kobiet. Nie mogłem ich narazić na tak katastrofalny los, nawet jeśli stawka była wysoka. Być może dostrzegłem mglisty cień ruchu, może tylko to sobie wyobraziłem, ale nagle brązowe ostrze topora uderzyło w środkowy panel drzwi. Utknęło w nim, a ja mogłem dosłyszeć przekleństwa rzucane przez człowieka, który próbował wyswobodzić swoją broń, oraz rozkazy wyszczekiwane przez jego dowódcę. Podnieśliśmy drabinę dokładnie w chwili, gdy w drzwi trafił kolejny cios topora. Kiedy dotarliśmy na dach, usłyszałem alarmujące okrzyki dobiegające z dołu. Spojrzałem ponad szczytem dachu na ulicę i zobaczyłem, że jest pełna żołnierzy: cała ulica była przeszukiwana przez ciężkozbrojnych strażników. Rozpoznałem kobietę ze zmiażdżoną stopą; kłóciła się ze strażnikami i gestykulowała, wskazując na dach, na którym rozmawialiśmy. Nie mogłem jej winić. Musiała przetrwać. Potem podnoszony topór błysnął w słońcu i opadł po raz kolejny, a ja usłyszałem, jak drzwi upadły z trzaskiem i jękiem. Biegliśmy przez dachy, przeskakując niskie murki działowe i przyginając sznury z praniem. Kilka starych kobiet dostrzegło nas, ale nie wykonały żadnego ruchu. Podążałem za Chetim, który jak zwykle miał lepsze wyczucie kierunku. Spojrzałem do tyłu, a tam na dachach już było wielu żołnierzy, którzy nas gonili. - Rozdzielmy się! - wrzasnąłem do Chetiego. Zatrzymał się. - Gdzie się spotkamy? - Wiesz gdzie! - gestem wskazał na drugą stronę rzeki. - Po zmroku! - Wskazał mi kierunek ucieczki, uśmiechając się, jakby to była jakaś dzika przygoda, a sam pobiegł w drugą stronę. Biegłem. Niemal natychmiast, przeskakując małą szczelinę między dwiema chatami, straciłem punkt oparcia, uczepiłem się kurczowo odległej ściany i musiałem się wciągnąć, kalecząc ręce i kolana. Goniący rozdzielili się na dwa oddziały, a mój zbliżał się do mnie. Straciłem z oczu Chetiego, który był niezły: musiał zejść na poziom gruntu i może nawet uniknął schwytania. Gnałem, rzucając za
siebie cokolwiek, czego mogłem dosięgnąć - naczynia, skrzynki, drewno na opał - by im utrudnić pościg. Planowałem dostać się na ulicę i wmieszać w tłum. Ale przede mną, na następny dach wbiegała po schodach grupa uzbrojonych Medżaj, podążając za znajomą postacią, o krótko przyciętych, metalicznie szarych włosach, wyższą niż wszyscy pozostali. Jego lwie oczy były skupione na mnie, lekki uśmiech oczekiwania igrał na jego zimnej twarzy. Stałem bez ruchu, wpatrując się w niego. Jeśli tą grą było senet, on stał jak Ozyrys na ostatnim polu; poza tym Mahu oznaczał moje przejście do następnego świata w najgorszy możliwy sposób. Czy schwytałby mnie i aresztował, czy zostałbym stracony na miejscu? Ale wciąż miałem wyjście. Stałem na dachu blisko krawędzi chaty. Mógłbym wziąć życie we własne ręce i skoczyć w nieznane. Z pewnością nie miałem dość wiedzy, by obronić się przed Mahu. Przy jego władzy, wątpię, bym mógł przeżyć. Zanim jeszcze skończyłem myśleć, pobiegłem w kierunku krawędzi i skoczyłem.
35 Szedłem powoli uliczką w stronę mojego domu, w ręku torba, w torbie mój dziennik, serce w piersi śpiewało mi jak ptak. W końcu wracałem do domu. Byłem teraz starszy. Ile lat upłynęło? Nie mogłem stwierdzić i nie miało to znaczenia. Czas był długą, powolną rzeką. Wczesnowieczorne słońce kreśliło cienie w czystym powietrzu. Ludzie odwracali się, by na mnie spojrzeć, i machali, jakby nie widzieli mnie od długiego czasu. Przeszedłem przez bramę i otworzyłem furtkę na dziedziniec. Na kafelkach leżały porozrzucane dziecięce zabawki. Wszedłem i zawołałem. Tanefert? Sachmet? Dziewczynki? Cisza. Przeszedłem przez salon. W kuchni owoce zgniły w misie, a w naczyniach był tylko wielodniowy kurz. Pokój dzieci, gdzie ostatnio tuliłem je i całowałem na pożegnanie, był pusty, łóżka nieposłane. Jedno z opowiadań Sachmet - pisała ich setki - leżało rozrzucone na podłodze. Zacząłem je zbierać i z przerażeniem spostrzegłem na papirusie odcisk brudnego skórzanego buta. Ręce zaczęły mi się trząść. Przebiegłem przez pokoje, nawołując je po imieniu, przeskakując przez krzesła, otwierając drzwi, przeszukując skrzynie zasobowe, by sprawdzić, czy gdzieś się nie ukryły. Ale wiedziałem już, że odeszły i straciłem je na zawsze. W tym momencie usłyszałem wycie, jakby smutnego zwierzęcia, z bardzo daleka, zagubionego w ciemnym, martwym lesie. Uświadomiłem sobie, czym było to dziwne wycie. To były moje własne gorzkie wołania bez odpowiedzi. Po mojej twarzy płynęły bezwstydnie mokre łzy. Walczyłem, by stać się znowu sobą, wyrwać się z niedoli i zamieszania tego snu. Chciałem spać tak głęboko, że nie mógłbym wiedzieć ani czuć nic, ale ktoś mówił, że mi nie wolno. Muszę się obudzić. Nagle poczułem strach, co mogłoby się stać, gdybym zasnął.
Żadne światło nie docierało do tego miejsca, gdziekolwiek byłem. Tyle, jeśli chodzi o boga słońce; opuścił mnie. Nic nie widziałem. Moje ciało było bardzo daleko. Stało się dla mnie jasne, że muszę je sprowadzić z powrotem. Przypomniałem sobie, że muszę użyć mięśni. Skupiłem się na słowie „ręce” i coś drgnęło, ale chłodno, odlegle, ciężko. Przerzuciłem się na „palce” i tym razem wyraźniej poczułem ich poruszenie. Ale co to było, szorstkie i ostre? Okrutne pęta wokół moich nadgarstków, które były wilgotne. Powoli złożyłem ręce i odkryłem, że są połączone z liną. Walczyłem, by podnieść je do ust, ponieważ smak był jedynym zmysłem, jakiemu wierzyłem. Polizałem coś znajomego i dziwnie pocieszającego. Pamięć wracała w przebłyskach: ostrze noża przyłożone do moich ust. Potem wszystko znowu zniknęło, i poczułem, że w to miejsce zjawa się nieukojony smutek. Walczyłem z nim. Nie! Myśl! Więzy wżynały się w skórę i ciało. Musiałem z nimi walczyć, we śnie, by uwolnić się z niewoli. Pozwoliłem palcom przebiec po twarzy: oczy, nos, usta. Podbródek. Szyja. Ramiona. Dalej. Klatka piersiowa. Sutki. Dwie ręce otarcia, miejsca, które reagowały nagłym bólem, gdy ich dotykałem. Stłuczenia? Rany? Dalej. Odnajdź siebie. Brzuch, uda - i kolejny nagły przebłysk: widziałem buty kopiące raz po raz w moje pachwiny, rozrywające uczucie agonii, gniewu i wymiotów. Teraz moje usta przypomniały sobie ten posmak: nieświeży, piekący, obrzydliwy. Nagle zapragnąłem pić i pić. Wody! Moje związane ręce pomknęły, jak zdesperowane szczury, po niewidocznej podłodze tego miejsca. Dzban. Podniosłem go do ust, zawartość chlusnęła na mnie, żądląc tam, gdzie ciało było pokaleczone, a potem odrzuciłem go w ciemność. Zimne siuśki. Moje nadgarstki pulsowały, gdy szarpnięciem zatrzymała je krótka lina. Ogarnęły mnie mdłości, ale nie zwymiotowałem nic poza strużką gęstej żółci, której gorycz zalała mi gardło. Potem sobie przypomniałem. Mahu. Szczyt dachu. Zanim skoczyłem. To jego robota. To on był temu winien. Potem więzy znowu wpiły się w moje ciało. Byłem wściekły, wściekły jak oszalałe zwierzę, kopiąc w ściany mojej celi. Potem rozległy się rozkazy, okrzyki. Drzwi otworzyły się z trzaskiem i wylano na mnie dzban zimnej wody. Szok światła, szok po lodowatej wodzie i obawa, że zrobią to jeszcze raz, kazały mi odpełznąć w kąt celi, której brud i kamienne ściany częściowo się ukazały. Na ścianach były wyżłobione dziwne znaki, rozpaczliwe ślady potępionych, którzy tu znaleźli śmierć i zapomnienie. Teraz i ja byłem jednym z nich.
Dwóch strażników Medżaj brutalnie postawiło mnie na nogi. Pęta sprawiły ból i były ciężarem, wrzynając się w moje kostki i nadgarstki. Moja nagość została wystawiona na światło. Strażnicy zignorowali mnie i nikt nie podał mi ubrania. Odkryłem, że chcę przemówić, ale z moich ust wydobywało się tylko krakanie kruka. Roześmieli się, ale któryś podał mi dzban. Wziąłem go, drżąc, i nieco chłodnej wody wlało się do moich ust. W tej samej chwili oczy wypełniły mi łzy. Potem strażnik szorstko wyrwał dzbanek z moich rąk. Nie potrafię powiedzieć, jak długo tak staliśmy. Byłem bardzo zmęczony, ale zmuszali mnie, bym stał prosto, szturchając mnie pałkami, gdy chwiałem się w miejscu jak pijany, który stracił pamięć i drogę. Potem ukazał się gęsty cień, poruszając się wolno, celowo, krok za krokiem, bez żadnego pośpiechu, w kierunku drzwi, jakby schodził do grobu. Zatrzymał się przy drzwiach celi. Mahu. Spojrzał na mnie od niechcenia. Strażnicy czujnie zesztywnieli. Nagle rzuciłem się na niego, uderzając pięściami, bijąc na oślep, zdeterminowany, by rąbnąć w jego zadowoloną twarz gołymi pięściami, stopami, czymkolwiek. Ale zatrzymała mnie lina, krótko, jak wściekłego psa, i upadłem u jego stóp, szarpiąc się i przeklinając. W tej chwili nienawidziłem jego i jego grubego, dyszącego psa. Mógłbym rozedrzeć jego gardło samymi zębami, rozerwać klatkę piersiową i ucztować na jego wnętrznościach i tłustym sercu. Uśmiechał się. Nie odezwałem się, próbując kontrolować nierówny oddech i burzę nienawiści, która we mnie szalała. Wzruszył ramionami, czekał, cierpliwy jak oprawca, potem pochylił się ku mnie. Mogłem poczuć jego stęchły odór. - Nikt nie wie, że tu jesteś - powiedział. Odwzajemniłem spojrzenie. - Ostrzegałem cię, Rahotepie. Możesz winić jedynie siebie. Jeśli teraz cierpisz, to dobrze. Jeśli twoje cierpienie nauczyło cię nienawiści do mnie, to też dobrze. Ona jest jak gorączka, która zakaża, niszczy i powoduje rozkład twojej duszy. - Zabiję cię. Wydał z siebie krótki śmiech, szczeknięcie pogardy, pokręcił głową osadzoną na potężnym karku, a potem nią skinął. Strażnicy przytrzymali mnie za ramiona, a on chwycił mnie za włosy z tyłu głowy i pociągnął je swoimi silnymi rękami, zmuszając mnie, bym patrzył do góry. Czułem na twarzy jego gorący, cuchnący oddech. Powinien umyć zęby. Jego nos, zauważyłem, pod tłustą skórą był pokryty cienkimi, czerwonymi żyłkami. Gdy mówił, jego ślina
opryskiwała moją twarz. - Nienawiść jest jak kwas. Mogę dostrzec teraz, jak przenika i niszczy twój umysł. - Potem metodycznie i od niechcenia przyłożył dwa palce do moich oczodołów i naciskał, aż krótkotrwałe gwiazdy agonii eksplodowały na czerwonym niebie mojej głowy. Myślałem, że zmiażdży mi głowę rękami. Szarpałem się w więzach, plułem na niego, miotałem się bezskutecznie. - Zanim stracisz zmysły, chcę odpowiedzi. Gdzie jest królowa? Odmówiłem odpowiedzi. Nacisnął mocniej. Moja głowa zapłonęła rozżarzonymi łukami bólu. - Gdzie jest królowa? Nadal odmawiałem odpowiedzi. Czy zmiażdży mi oczy w głowie? Nagle ucisk zniknął. Zamrugałem, ale nie mogłem dostrzec niczego poza wirującymi kształtami i barwami. Potrząsnąłem głową, próbując przywrócić jasność widzenia. Jego kopniak trafił mnie w twarz. Siła ciosu przebiegła przez moją głowę. Cierpka żółć wciekła mi do ust. Mdląco słodka krew kapała z rozbitych warg. Mogłem wyczuć na rozbitych ustach napierający zarys zębów. Przez ryczenie w głowie usłyszałem, jak pyta znowu, nie zmieniając tonu głosu. - Gdzie jest królowa? - Jak powiedziano w Księdze Wychodzenia za Dnia. - Co? - Jak powiedziano w Księdze Wychodzenia za Dnia. - Nie lubię zagadek. - Życie jest jej znakiem. - I tym razem to ja się uśmiechnąłem. Uderzył mnie w twarz. - Złamię każdą z kości twoich palców, jeśli będę musiał. A jak wtedy będziesz pisał swój mały dziennik? Nie będziesz w stanie przytrzymać własnego fiuta przy sikaniu. Odczekałem chwilę, a potem z całą mocą rzekłem: - Zejdź do Zaświatów. Na jego twarzy pokazał się gniew. Dobrze. Potem, z westchnieniem, jak przy upartym dziecku, od niechcenia ujął moją lewą dłoń i szybkim ruchem szarpnął do tyłu mały palec. Cichy trzask rozszedł się echem po celi. Zawyłem. Popatrzył mi w oczy, jakby ciesząc się, że ogląda z tak bliska moje cierpienie. Zobaczyłem czarne kropki jego źrenic i własną zniekształconą twarz, odbijającą się w jego oczach. - Nikt nie uratuje cię tym razem, Rahotepie. Już za późno. Nawet sam Echnaton nie wie, że tu jesteś. Rozpłyniesz się w powietrzu. Jesteś nikim. Niczym. Ból nadal kąsał moją rękę i bałem się, że znowu zwymiotuję.
- Zostało ci bardzo mało czasu, by odnaleźć królową wychrypiałem. - A jeśli ci się nie uda, festiwal będzie katastrofą dla Echnatona, dla ciebie i dla tego miasta. Jestem twoim jedynym tropem. Nie możesz sobie pozwolić na to, by mnie zabić. - Nie potrzebuję cię zabijać. Inni o to zadbają. Ale widzę, że będę cię musiał mocno zranić. I możemy to ciągnąć przez jakiś czas. - Nieważne, co mi zrobisz, wiedz jedno: nie powiem ci, co wiem. Wolę raczej umrzeć. - To nie ty umrzesz. Rozumiesz mnie? Spojrzałem mu w oczy. Zrozumiałem jego groźbę. Hathor, Pani Zachodu, wybacz mi teraz. Zrobiłem jedyne, co mogłem. - Jak powiedziano w Księdze Wychodzenia za Dnia. Jego oczy nagle stały się zimne, jakby nagle opuściło go całe światło. Znowu sięgnął po moją dłoń. Przygotowałem się, po cichu odmawiając modlitwę. Całe moje ciało drżało. Czekał, rozkoszując się moim cierpieniem, odwlekając kolejny ruch. - Powiedz mi, gdzie ona jest. Spojrzałem mu w oczy z całym wyzwaniem, jakie jeszcze we mnie zostało. - Nie. Chwycił kolejny palec, by złamać kolejną małą kość.
36 Cichy, ale absolutnie autorytatywny głos rozbrzmiał w nagłej ciszy celi. - Co się tutaj dzieje? Wszedł niezauważony. Być może obaj, Mahu i ja, byliśmy zbyt zajęci wprowadzaniem w życie naszego wzajemnego antagonizmu, krwią i potem tego, co się działo; ale było tak, jakby nie rzucał cienia, nie czynił hałasu, jakby nagle pojawił się z powietrza. Aj. Nawet jego imię było nieważkie. Rozrzedzone powietrze, w rzeczy samej, zdawało się opisywać jego obecność. Ale jaką siłę miało to rozrzedzone powietrze, skoro spowodowało, iż taki bandyta jak Mahu rzucił się do jego stóp, zaniepokojony, mamrocząc wymówki? - Uwolnijcie tego człowieka z więzów - niemal wyszeptał Aj, aby mieć pewność, że wszyscy uważnie słuchają. Mahu skinął głową, pełen nienawiści i niepewności, a strażnicy zrobili to, co rozkazano. Przytuliłem uszkodzoną dłoń i pokrwawione nadgarstki. - Ten człowiek jest nagi - dodał Aj, jakby łagodnie zaintrygowany. Popatrzył pytająco na Mahu czyniącego niejasne gesty, gdyż nie miał na to odpowiedzi. Głos Aja miał taką modulację, która u innych stanowiłaby uśmiech. Jego wargi cofnęły się, odsłaniając równo rozstawione białe zęby człowieka, którego dieta nie zawiera niczego, co mogłoby je zepsuć lub połamać. Ale w jego szarych oczach w ogóle nie było uśmiechu. - Może powinieneś zaproponować mu własne ubranie? - powiedział miękko. Mahu wyglądał na tak zaskoczonego, że omal się nie roześmiałem. A jego dłonie powędrowały w stronę szaty, jakby rzeczywiście chciał spełnić ten absurdalny rozkaz. Wtedy Aj lekceważącym kiwnięciem dał do zrozumienia, że należy przynieść moje ubranie - co natychmiast uczyniono. Ubrałem się, tak szybko, jak mogłem, pomimo
mdlącego bólu połamanego palca, i natychmiast poczułem się silniejszy, prawie równy. Wszyscy trzej staliśmy w milczeniu. Zastanawiałem się, co może się teraz wydarzyć. Aj pozwolił Mahu się męczyć, ten zaś stał, marząc o tym, by móc zmienić się w kamień. - Czy ten człowiek nie dość jasno oznajmił ci, że znajduje się pod moją ochroną? - zapytał Mahu Aj. Byłem jeszcze bardziej zaskoczony, o ile to w ogóle możliwe. Mahu spojrzał na mnie. - A mimo to, co znajduję? Szef policji osobiście przeprowadza swoje małe przesłuchanie. Jestem bardzo zaskoczony. - Zatrzymałem go w trakcie pełnienia służby i za zgodą samego Echnatona - zaprotestował Mahu. - Rozumiem. Czyli król wie, że ten człowiek jest tutaj przesłuchiwany? Mahu nie odpowiedział. - Nie sądzę, by zaaprobował sposób, w jaki traktujesz kolegę oficera, którego sam król, w ogromie swej mądrości, wyznaczył. Potem odwrócił się do mnie i po raz pierwszy spojrzałem w jego lodowate szare oczy - pełne, co mnie nagle uderzyło, śniegu. - Chodź ze mną. Musiałem odłożyć moją zemstę na Mahu na później, potem będę się nią rozkoszował. Całą siłą woli powstrzymałem się od rąbnięcia go w twarz zdrową ręką, gdy przechodziłem obok niego. On także o tym wiedział. Zamiast tego po prostu spojrzałem na niego, potem poszedłem dalej, na ile mogłem, śladami Aja w górę po kamiennych schodach, w stronę słabego światła dziennego plamiącego ponure ściany. Wkrótce znaleźliśmy się w obudowanym cegłami szybie, głębokim na jakieś sto kubitów, jak wielka studnia, w której nigdy nie było i nigdy nie miało być wody. Schody biegły spiralnie na ścianach, a na każdym poziomie, jak w katakumbach, odchodziły w różnych kierunkach komory, szybko niknące w atramentowym cieniu. Wejścia do nich były zakratowane, ale mijając je, widziałem w ciemności wciąż żywe śmiertelne szczątki ludzi, małe kupki skóry i kości, niektóre z otwartymi oczami, w niewielkich klatkach, w których nie zmieściłby się pies. W innym miejscu widziałem ludzi zakopanych po nosy w wypełnionych piaskiem glinianych naczyniach, jak ibisy albo pawiany, które składamy w ofierze w poświęconych im katakumbach. W ich oczu wyzierało szaleństwo i rozpacz. Tych ludzi pozostawiono tutaj, a nie mogli już mówić, by się bronić lub zdradzić. Było tu niemal idealnie cicho. Aj nie przyjął do wiadomości istnienia żadnego z tych koszmarów;
po prostu metodycznie wchodził po schodach, krok za krokiem, jakby nie wymagało to żadnego wysiłku. Szedłem za nim, oszołomiony wydarzeniami i tymi widokami, aż w końcu, bez tchu, wyszedłem z tego piekła cierpienia i nieszczęścia na zwykłe światło dnia. Nagle znowu był świat: ciepło i jasność i znudzeni strażnicy, siedzący w cieniu trzcinowej chatki. Gdy ujrzeli Aja, wszyscy poderwali się natychmiast z szacunkiem. Aj usiadł w lektyce, przygotowanej już przez ubranych jednakowo tragarzy, i dał znak, abym usiadł obok niego. Ocieniając oczy przed blaskiem dnia, nagle zorientowałem się, gdzie byliśmy: na Czerwonej Ziemi za miastem, na południe od ołtarzy pustynnych. Musiał być późny poranek, ponieważ cienie zniknęły, a wszystko było zamglone z gorąca i przytłaczającego światła. Czułem się bardzo słaby i zmęczony. Aj wręczył mi dzban wody, a ja popijałem ją powoli, gdy pojazd z wolna przemieszczał się wzdłuż jednej ze ścieżek Medżaj. Służący biegli obok nas, niosąc zasłony, które osłaniały nas od światła. Pomyślałem, że on ma głęboką awersję do słońca. Milczeliśmy. Stwierdziłem, iż nie jestem zdolny do myślenia, czułem tylko dziwne graniczenie ze sobą tych dwóch światów, jednego, głęboko pogrzebanego, i drugiego, otwartego na Ra i światło dnia, oraz mnie przechodzącego z jednego do drugiego, na szczęście we właściwym kierunku. - Jak długo byłem uwięziony? - zapytałem Aja. - Dziś jest wigilia festiwalu - odpowiedział łagodnie. Dwa dni. Przez Mahu został mi już tylko jeden dzień. Jak mam rozwiązać tę zagadkę w tak krótkim czasie? I jak mam teraz ocalić rodzinę? Moja nienawiść do niego spotęgowała się, jak czysty płomień. - A jakie są wieści o moim asystencie, Chetim? - Nic nie wiem o tym człowieku - powiedział, zbywając mnie Aj. Chociaż jedna dobra wiadomość. Może udało mu się uciec. Lektyka zawiozła nas do granic miasta i wkrótce podążaliśmy ulicami jego centrum, gdzie ludzie krzątali się wokół codziennych obowiązków i spraw, tak absurdalnie nieświadomi okrucieństw, jakich ofiarą tak niedaleko padali inni ludzie. Chociaż w mieście było tyle słońca, ja wszędzie widziałem mroczne cienie. Parennefer opisał to miasto jako czarujące, ale teraz wydawało się to bardziej kpiną, koszmarnym złudzeniem. Aj oglądał widoki, czasem rzucając okiem na postęp prac budowlanych, na liczne ekipy rzemieślników i robotników poruszających się niespokojnie i gorączkowo na wysokich ścianach, próbujących sprawić, by do czasu festiwalu to miejsce
wyglądało na tyle na ukończone, na ile to możliwe. Wyglądał na sceptycznego. Zauważył, że na niego zerkam. - Wierzysz w to, że skończą na czas? - zapytałem. Odpowiedział swoim cichym głosem: - To jest raj głupców, zbudowany z błota i słomy, wkrótce rozpadnie się i zawali, obróci się z powrotem w materiał, z którego go zbudowano. Minęliśmy Małą Świątynię Atona i Wielki Pałac i jechaliśmy dalej Drogą Królewską, aż dotarliśmy do portu. Nie zatrzymałem się, w żadnym tego słowa znaczeniu, aby rozważyć swoje położenie. Byłem w towarzystwie człowieka o ogromnej władzy, który ocalił mnie od czułej opieki Mahu i jego ekipy, ale jaka była natura tego nowego towarzystwa? Czego Aj chciał ode mnie? Uwolnił mnie z jednej pułapki, ale czy nie wchodziłem do kolejnej? Nie towarzyszyli nam strażnicy; mógłbym po prostu wysiąść z lektyki i odejść ulicą. Ale co dalej? Czułem, że był w stanie znaleźć mnie wszędzie. Gestem kazał mi wsiąść do trzcinowej łódki. Widziałem jego wspaniały statek, podnoszący właśnie kotwicę. A więc tam zmierzaliśmy: do jego pływającego pałacu, ruchomej siedziby władzy. Wsiadłem do trzcinowej łódki, bo wiedział, że to zrobię.
37 Statek wydawał się być zawieszony w wodzie na własnych niezmiennych prawach, totalna kreacja wspaniałości. Sztandary zdjęto, kapłani oraz orkiestra zniknęli i teraz, gdy stałem na głównym pokładzie, dawał przede wszystkim poczucie siły, czystości i wdzięku. Aj przeszedł szybko w cień portyku, gestem nakazując mi iść za sobą. - Lekarz zbada twoje obrażenia - powiedział. - Potem zjemy obiad. Natychmiast pojawili się służący, którzy zaprowadzili mnie do pokoju z niskim łóżkiem, posłanym świeżą pościelą. Dali do zrozumienia, że chcieliby mnie rozebrać, aby mnie umyć, ale odmówiłem. Chciałem sam obmyć swoje rany, chociaż palec bolał mnie straszliwie. Poradziłem sobie ze zdjęciem starego ubrania i powoli oczyściłem rozcięcia, otarcia na nadgarstkach i kostkach oraz zmyłem pot i kurz z twarzy i karku. Mahu i jego strażnicy pocięli mnie: siniaki i cięcia nożem krzyżowały się na wewnętrznej stronie ud oraz pod ramionami. Potem, gdy się osuszyłem, rozległo się stukanie do drzwi i wszedł człowiek w średnim wieku, ubrany w skromnie wyglądającą, ale kosztowną tunikę. Miał dziwną, pustą twarz i cienkie usta. Przypominał mi opuszczony dom. - Jestem naczelnym lekarzem Boskiego Ojca - powiedział niemal bezbarwnym głosem. - Zbadam cię teraz. Poczułem, że nie chcę pozwolić, aby mnie dotykał. Zauważył to. - To konieczne - powiedział. Skinąłem głową. Położył na mnie ręce w różnych punktach; jego palce szybko sondowały cięcia i rany, naciskając pokaleczoną skórę, by sprawdzić, czy nie wdało się zakażenie lub ropa. Kiedy podniósł moją rękę, by obejrzeć złamany palec, biorąc go między własne, by zbadać go,
poruszając nim, ból był tak potworny, że aż się wzdrygnąłem. Wydawał się nie zwracać na to uwagi. Kiwnął tylko głową, jakby potwierdzał oczywistą konkluzję, że palec jest naprawdę złamany. Otworzył małą skrzyneczkę, która, jak zauważyłem, zawierała słoiczki z minerałami, ziołami, miodem, tłuszczem i żółcią. Obok nich były naczynka do mieszania i przechowywania esencji i olejków, a potem wybór narzędzi chirurgicznych: ostre haki, długie sondy, bańki i paskudnie wyglądające kleszcze wiszące na haczykach. Dokładne i ściśle uporządkowane: małe robocze laboratorium. Jak podobne były te narzędzia, uświadomiłem sobie, do tych używanych w procesie balsamowania i mumifikacji. Pamiętałem salę oczyszczenia. Pamiętałem Czenriego i jego szklane oczy. Pamiętałem urnę kanopską i jej przerażającą zawartość. Zauważyłem posążek Tota, boga wiedzy i pisma, w postaci pawiana, patrzącego na nas obu z niszy. Strażnik zmarłych w zaświatach. - Widzę, że interesuje cię alchemia - powiedziałem. Zamknął skrzynkę i odwrócił się. - To sposób poznania odpowiedział. - Transmutacja. Oczyszczenie od substancji bazowej do wiecznej prawdy. - W jaki sposób? - W ogniu. - Spojrzał na mnie pustymi oczami. - Odwróć się twarzą do ściany, proszę. - Wręczył mi miseczkę. - Na co mi to? - zapytałem. Nie odpowiedział. Odwróciłem się. Poczułem, jak kładzie moje palce na deseczce, złamany delikatnie odwrócony w jedną stronę. - Słyszałem o substancji znanej tylko alchemikom: woda, która nie moczy, jednak wszystko spala. Nagle w moim małym palcu eksplodował straszliwy ból, paraliżując całe ramię. Zwymiotowałem do naczynia, które mi wręczył. Kiedy wróciłem do zmysłów, on już bandażował palec w łubkach. Ból minął, zastąpiło go pulsujące ćmienie. - Palec masz nastawiony. Potrzeba czasu, żeby się zrósł. Zajął się przywracaniem pokoju do poprzedniego stanu idealnego ładu. - Jako naczelny lekarz musisz mieć dostęp do Księgi Tota? zapytałem. Po krótkiej chwili odpowiedział: - Nie powinieneś nic wiedzieć o tych sprawach. - Mówi się, że ta księga jest kompendium tajemnic i ukrytych mocy. - Moc ukryta jest we wszystkim - odpowiedział. - W tej wiedzy
jest ukryta wielka władza. I również wielkie niebezpieczeństwo dla tych, którzy nie są prawidłowo wprowadzeni w jej sekrety i odpowiedzialność. Popatrzyliśmy na siebie. On czekał, by się przekonać, czy spróbuję jeszcze raz. Potem dyskretnie skinął głową i wyszedł, zamykając cicho drzwi za sobą. Zabrano mnie do oficjalnej sali, ze złotymi krzesłami, długimi ławami i hetyckimi obiciami ścian, i zostawiono samego, abym poczekał. Na stojakach umieszczono dwie tace - świeże płótno, naczynia z drogocennych metali, alabastrowe czary niemal przezroczyste w jasnym świetle wpadającym przez okna kabiny. Umierałem z głodu, a perspektywa sutej uczty, pomimo napiętej sytuacji, przyprawiła mnie o burczenie w żołądku. Podziwiałem właśnie wspaniałe przedmioty wokół mnie, gdy poczułem podmuch powietrza, i to był Aj. Usiedliśmy obok tac, obsługiwani przez cichego służącego, który potrafił doskonale nam usłużyć i sprawić przy tym wrażenie, że tak naprawdę go tu nie ma. Przyniósł nam mnóstwo dań, w tym gotowaną rybę, zawiniętą w papirus, z dodatkiem białego wina, ziół i orzechów - coś, czego nawet nie mógłbym sobie wyobrazić. - Ryba jest uważana za potrawę biedaków - powiedział Aj - ale prawidłowo przygotowana jest delikatna i sprawia wrażenie, że mięso jest surowe. W końcu pochodzi z serca Wielkiej Rzeki, która nam wszystkim daje życie. - Oraz zabiera nasze śmiecie i martwe psy. - Postrzegasz to w ten sposób? - Rozmyślał o tym, potem potrząsnął głową, wyrzucając z myśli mój komentarz. - Ryba to imponujące stworzenie. Żyje w innym żywiole. Pozostaje cicha i czysta. Ma swoje sekrety, ale o nich nie mówi. Delikatnie oddzielił ogon, kręgosłup i głowę swojej ryby, i odłożył je do innego naczynia. Zrobiłem to samo, bardziej nieporządnie. Dwie tłuste głowy leżały obok siebie, jakby uważnie przysłuchując się naszej rozmowie. Aj zjadł kilka kęsów delikatnego mięsa. - Przyprowadziłem cię tutaj, ponieważ wiem, że odnalazłeś królową - powiedział. - W innym razie zostawiłbym cię pod czułą opieką Mahu, który cię nienawidzi. Nie odezwałem się. I tak miałem pełne usta. - Prawdę mówiąc, wyrażę tę myśl w inny sposób. Ona jest mądrą kobietą i nie dotarłbyś do niej, gdyby nie życzyła sobie zostać znaleziona. Prawda? Znowu nie odpowiedziałem. Musiałem się przekonać, dokąd
zmierzamy. Pamiętałem wyraz zwierzęcego strachu na jej pięknej twarzy, gdy padło imię Aj. - Zatem ona ma plan, który w pewnej mierze zależy od twojego udziału. I oczywiście ten plan musi polegać na tym, że ujawni się w czasie festiwalu. Dlaczego jeszcze miałaby się ukrywać? To było pytanie niewymagające odpowiedzi. - Nie znalazłem jej - powiedziałem. - Nie wiem, gdzie ona jest. Przerwał jedzenie. Jego pełne śniegu oczy wpatrzyły się we mnie. Wiem, że ją znalazłeś. Wiem, że żyje. Wiem, że wróci. Jedyna kwestia to to, co wydarzy się potem? Ona nie może tego wiedzieć, więc jest to obszar, który interesuje mnie. Na skinienie Aja służący posprzątał naczynia i postawił nowe. - A co ja z tym wszystkim mam wspólnego? - Jesteś jej pośrednikiem. Dlatego chcę, żebyś przekazał jej wiadomość ode mnie. - Nie jestem posłańcem. - Siadaj. - Postoję. - Wiadomość brzmi: poproś ją, aby przyszła do mnie, a ja przywrócę porządek. Nie potrzeba tego melodramatu. Są rozsądne rozwiązania, właściwe wybory, których możemy dokonać, wszyscy. Nie musi walczyć z nami wszystkimi, by przywrócić stabilność Obydwu Krajom. Czekałem na więcej, ale nic już nie powiedział. - To wszystko? - To wszystko, co chciałbym, aby wiedziała. - Nie masz wiele do zaoferowania. Nagle wpadł w gniew. - Nie pozwalaj sobie komentować czegoś, co ciebie nie dotyczy. Ciesz się, że żyjesz. Patrzyłem na niego, nagły rozbłysk, krótkie ujawnienie jego siły. - Powiedz mi jedno. Co to jest Stowarzyszenie Popiołów? Aj obdarzył mnie długim spojrzeniem. - A czy złote piórko coś dla ciebie znaczy? A woda, która nie moczy, ale płonie? Jego twarz wyrażała jeszcze mniej, ale tym razem wstał i wyszedł bez pożegnania. Usiadłem więc i skończyłem obiad. Po wszystkim, przez co przeszedłem, zasłużyłem przynajmniej na dobry posiłek.
38 Odwieziono mnie z powrotem na brzeg, miałem pełny brzuch, wino szumiało mi w głowie, palec nadal pulsował. Odwróciłem się, by spojrzeć na wielki statek. Aj wydawał się być złudzeniem: dobrze widoczny stąd, znikał, gdy się spojrzało pod złym kątem. Był postacią o nieskończonej władzy czy jakąś magiczną sztuczką z dymem i lustrami? Był teraz środek popołudnia i słońce, bezlitosne ponad drżącym rondlem miejskiego krajobrazu, nie pomagało w rozjaśnieniu stanu mojego umysłu. Ani tłum, przegrzany i przytłaczający, który teraz wypełniał port i ulice miasta. Coś rozmywało atmosferę na placu. Po godzinach spędzonych na statku, na płynących wodach, po czasie straconym w więzieniu, czułem się ociężały i zmęczony, jakby sucha ziemia mnie przyciągała. Czułem, że chcę się umyć, a potem zasnąć w mroku. Ale musiałem zobaczyć się z Nefretete. Nie dlatego, żebym chciał jej przekazać wiadomość od Aja - chociaż chciałem zobaczyć, jakie na niej zrobi wrażenie - ale musiałem sprawdzić, czy Chetiemu udało się dotrzeć do fortu królowej; również dlatego, że sam miałem jej coś do powiedzenia. Fragmenty historii. Wiedziałem, że jeśli będzie chciała, będzie potrafiła poskładać je w całość lepiej niż ja. Poszedłem na nekropolę. Ani śladu kota. Po raz drugi podszedłem do kaplicy, upewniając się, czy nie jestem obserwowany, i wszedłem na jej mały dziedziniec z kamieni i cienia. W matowym popołudniowym świetle wydawała się być mniej tajemnicza, mniej przekonująca. W sanktuarium ktoś kopniakami rozrzucił miseczki ofiarne. Hieroglify zostały uszkodzone. Moje imię zostało skute. A więc ktoś dowiedział się o tym miejscu. Zbadałem wąską szczelinę, przez którą tamtej nocy wszedłem do zaświatów. Ale teraz była zamurowana. Nie było wejścia. Jak więc miałem się do niej dostać? Z pewnością zrobiono to
celowo. Byłem wściekły. Czego ona ode mnie chciała? Poszedłem najpierw do chlewika i jak głupiec szarpałem się z klapą, podczas gdy prosiaki mnie obwąchiwały. Ale drzwi nie dało się otworzyć. Nagle odniosłem wrażenie, że jestem obserwowany. Zerknąłem w jedną i drugą stronę alei - pusto. Jednak było dziwnie cicho. Ktoś mógł mnie śledzić i cofnąć się w cień otworu drzwiowego. Ale nie miałem innego wyjścia: niemal pobiegłem do Wielkiej Rzeki, obierając zygzakowatą trasę ulicami i drogami, przedzierając się przez tłum, aby wśliznąć się w boczne przejścia, potem zawracałem. Stale zerkałem przez ramię; czułem w kościach, że miałem rację, jednak wydawało się, że nikt nie zamierza mnie ścigać. Przyglądałem się tłumowi, ale wszyscy wydawali się być zajęci innymi planami. Może nierealność miasta w końcu wpłynęła na mój umysł. Nadal mogłem wymienić kilku ludzi, którzy mogliby wiele zyskać, śledząc mnie teraz, i musiałem podjąć wysiłek, by wyeliminować ryzyko, nie mogłem do niego dopuścić z taką stawką w puli. Udawałem, że idę na północ, w kierunku świątyń Atona, i dołączyłem do tłumu na Drodze Królewskiej. Potem przeszedłem na wschodnią stronę i, wykorzystując zaletę, jaką była siatka ulic, skręciłem w prawo i jeszcze raz w prawo, robiąc koło, sprawdzając na każdym rogu, czy ktokolwiek wydaje się za mną iść, potem wśliznąłem się znowu w tłum na Drodze Królewskiej i ruszyłem na zachód, przez plątaninę uliczek, do doków. Wynająłem najgorzej utrzymaną i najmniej rzucającą się w oczy łódkę, kopnięciem budząc z popołudniowej drzemki starego przewoźnika. Przetarł oczy i zaczął wiosłować. Obejrzałem się na zatłoczony dok. Wielu ludzi obserwowało wodę. Wiele innych łódek wyruszało. Wydawało się, że żadna z nich nie płynie za mną. Płynęliśmy w ciszy. Mężczyzna zerkał na mnie z zaciekawieniem, potem udawał, że skupia się na rzece. Ruch był intensywny, mijaliśmy płynące w jedną lub drugą stronę większe statki, powolne promy, flotylle łódek wycieczkowych i przecinające rzekę stadko bawołów wodnych, których głowy wystawały ponad linię wody. Zostawił mnie na drugim brzegu. Nagle wrócił do mnie prosty spokój świata: kilka ptaków, jakieś dzieci bawiące się nad brzegiem wody, sporadyczne okrzyki kobiet pracujących na polach. Żadna inna łódź nie zbliżała się tutaj ani nie przybiła do brzegu. Słońce, powoli chyląc się ku zachodnim klifom, prowadziło mnie ogólnie w kierunku, gdzie leżał fort. Ruszyłem między polami pszenicy i jęczmienia. Jakże nieskazitelne były, perfekcyjnie wypielęgnowane, jakby same pola były
czczonymi bogami. W pewnym momencie pojawiła się przede mną grupa mężczyzn jadących na osłach, ale skinęliśmy sobie głowami i ruszyliśmy dalej, nie przywiązując do siebie większej uwagi. Szlak między polami zmienił się w szerszą ścieżkę, a ja szedłem na północ, wzdłuż osi, jaką wyznaczał bieg rzeki, przez małe osiedla, gdzie ludzie nadal mieszkali w tych samych niskich, mrocznych chatkach z błota razem ze swoimi zwierzętami, jak czynili od początku dziejów. Wszyscy, wliczając w to niemowlęta i starców leżących na niskich ławach, zamierali w bezruchu, by popatrzyć, gdy ich mijałem. Czułem się tak, jakbym zstąpił z nieba. To była pracująca biedota, która prawdopodobnie nigdy nawet nie przekroczyła Wielkiej Rzeki i nie była w mieście. Dla nich było ono rodzajem bajki. Potem wróciłem znowu między pola, palmy daktylowe i odgłosy wczesnego wieczora. Gdzie było to miejsce? W końcu, spocony i sfrustrowany, odkryłem, że stoję na granicy między Czarną i Czerwoną Ziemią. Za mną zielono-żółty, ciemnozielony i jasnozielony świat upraw; o krok przede mną zaczynała się kamienista pustka, która nas otaczała. Płaska, opustoszała równina rozciągała się do ciągłej, falistej linii kruszących się czerwonych klifów. Za nimi ciągnęła się Czerwona Ziemia, wieczna, niewidoczna, święta, aż do końca świata. A tam, po mojej prawej, stał budynek, jego grube ściany nie świadczyły o tym, by w środku ktoś mieszkał. Oczywiście nie było w nich drzwi ani okien, ale przypuszczałem, że będę w stanie wywołać strażnika lub znaleźć inny sposób, by się tam dostać. Stałem w cieniu wschodniej ściany i czując się jak oszalały głupiec, zawołałem. Nie było odpowiedzi. Zawołałem jeszcze raz. Tylko kpiąca odpowiedź ptaka, siedzącego na drzewie gdzieś za mną. Co jeszcze mogłem zrobić? Okrążyłem budynek, ale nie było jak dostać się do środka. Cegła mułowa kruszyła się pod palcami, kiedy próbowałem złapać się i podciągnąć. Kopnąłem bezużyteczne kamienie u moich stóp. Niech ją szlag. Wystarczy. Nadszedł czas, by wykorzystać szansę, zapomnieć o tej szaradzie i wracać do domu. Mógłbym wynająć łódź i wydostać się z tego miasta tak szybko, jak to tylko możliwe. Dosyć. Wracałem tą samą drogą, ale gdy postawiłem stopę na ścieżce, usłyszałem coś przede mną. Nawet ptaki na drzewach jakby przycichły. Powiew wiatru zaszeleścił suchymi kłosami jęczmienia. Włosy na karku stanęły mi dęba. Szybko schyliłem się i popędziłem na pole. Wkrótce potem mogłem usłyszeć dźwięk maszerujących stóp i kół na wyschniętym gruncie. Oddział żołnierzy pojawił się i przeszedł koło
mnie, za nimi rydwan, kołyszący się niebezpiecznie na wybojach, wiozący dwóch oficerów Medżaj. Bez wątpienia zmierzali do przysadzistego fortu. Trzymając się nisko w jęczmieniu, popędziłem w przeciwnym kierunku, okrążając wieś. Właśnie nastało wieczorne światło. Wieś wydawała się być wyludniona. Wszyscy musieli schronić się w chatach. Kiedy dotarłem do brzegu rzeki, spostrzegłem w górze jej nurtu wojskowy prom przywiązany liną do drzew, kręciło się przy nim kilku strażników. Przede mną Wielka Rzeka płynęła bystrzej niż kiedykolwiek. Budowle miasta były pozłocone, a za nimi, w oddali, wschodnie klify świeciły jasną czerwienią. Jak miałem się przedostać? A jeśli już się przedostanę, gdzie miałem zacząć szukać Nefretete? Wtem zauważyłem inną łódkę, niemal niewidoczną wśród ruchliwych cieni w pobliżu krawędzi wody, postać w niej wiosłowała przeciwko nurtowi, jakby chciała utrzymać ją w bezruchu. Żeglarz zdawał się badać linię brzegową. Przykucnąłem za drzewami. Było coś znajomego w profilu i ruchach postaci w łódce. Przyjrzałem się dokładniej, ale postać pojawiała się i znikała z widoku. Jeśli był wrogiem, to dlaczego pracował tak ciężko, by pozostać niewidocznym, i po co w ogóle byłby tutaj? Podniosłem kamyczek i rzuciłem nim ostrożnie w kierunku łódki. Chwila ciszy, w czasie której wydało mi się, że głosy strażników ucichły, a potem cichy plusk. Zobaczyłem, że postać w łodzi odwraca się szybko w kierunku źródła hałasu, a potem wpatruje się w zasłonę ciemności, gdzie się ukrywałem. Podpłynął bliżej, lecz nie dość blisko. Rzuciłem kolejny kamyczek. Upadł blisko brzegu. On natychmiast popłynął w stronę dźwięku. Ponieważ byliśmy na zachodnim brzegu, drzewa rzucały długie cienie przy krawędzi wody, nawet mimo tego, że miasto wciąż było oświetlone. Ale sądziłem, że teraz rozpoznam kształt głowy tej osoby. Poczekałem, aż strażnicy wznowią rozmowę. Kiedy usłyszałem mamroczące głosy, pobiegłem, pochylony, wąskim brzegiem w stronę łódki. Miałem rację: to był Cheti. Skoczyłem ku niemu tak cicho, jak to było możliwe. Nie uśmiechnął się, tylko podniósł palec do ust i pozwolił łódce popłynąć z prądem, z dala od żołnierzy. Kiedy byliśmy w wystarczająco bezpiecznej odległości, odwróciliśmy się do siebie, nasze umysły wypełniały pytania. Zadałem najpilniejsze. - Gdzie ona jest? - Zabiorę cię do niej. Ale najpierw muszę wiedzieć, co wydarzyło się między tobą i Ajem.
- Jak się o tym dowiedziałeś? - Zabrano cię na statek. Wygadałeś się? Nigdy wcześniej Cheti nie użył wobec mnie tak stanowczego tonu. - Powiem jej, co się stało. - Musisz powiedzieć najpierw mnie. Inaczej nie będę mógł cię do niej zabrać. Miał zdeterminowany wyraz twarzy. To nie był ten niepewnie pewny siebie młody człowiek, którego spotkałem kilka dni temu. Nabrał nowego autorytetu. - Czy ona już mi nie ufa? Pokręcił głową - po prostu i szczerze. - Wiesz, że zostałem schwytany? Przez Mahu? - Tak. A my myśleliśmy, że to już koniec. Ale dowiedzieliśmy się, że zostałeś uwolniony. Przez Aja. To mogło jedynie oznaczać... - Co? Że ją zdradziłem? Że przez cały ten czas pracowałem dla Aja? Tak mnie oceniasz? Po wszystkim, przez co przeszliśmy? Trudno się wściekać na małej łódce na otwartych wodach. - Zabierz mnie do niej. Natychmiast. Popatrzył na mnie, podjął decyzję i skinął głową. Zręcznie obrócił łódkę i skierował nas przez silny nurt rzeki. Wiał wieczorny wiatr, porywisty i gorący - inny wiatr, nie chłodna północna bryza, ale coś, co narodziło się na południu i jego odległych pustyniach. Nad miastem wisiał księżyc niemal w pełni. Dziwne cienie długich, zamglonych chmur kładły się na naszych twarzach jak brudne welony. Białe fasady miasta przezierały tu i tam przez mrok drzew. Przepłynęliśmy niespokojne ciemne wody, zostawiając wzburzony kilwater, i pożeglowaliśmy bezpośrednio do mola z nowych kamieni, gdzie małe języki czarnej i niebieskiej wody chlupotały z ożywieniem. Schody wiodły do już znanego mi pałacu. Szeroki kamienny taras pod wspaniałą winoroślą, która czyniła z niego sekretne miejsce, ciche i chronione przed wzmagającym się wiatrem. Niedaleko wody ustawiono piękne krzesło, tak że zajmujący je mógł siedzieć obserwując, rozmyślając. Pamiętałem poczucie brakującej kobiecej postaci w jego kształtach i konturach. Siedziała w nim Nefretete, teraz prawdziwa, jej palce w zamyśleniu postukiwały o lwie łapy wyrzeźbione na końcach podłokietników, jej umysł pozornie był spokojny jak czara wody. Wysiadłem z łodzi. Kotka zeskoczyła od niechcenia, przeciągnęła się elegancko, obeszła mnie i zaczęła się ocierać o moje nogi. - Nadal cię lubi - w jej głosie pobrzmiewał delikatny ton napięcia.
- Ma wiarę. Wierzy we mnie. - To leży w jej naturze. Nie odezwałem się. Cheti, który zniknął na chwilę, przyniósł jeszcze jedno krzesło, a potem odszedł, być może, aby stanąć na straży. Usiadłem naprzeciwko niej, kot mruczał na moich kolanach. - Zatem od czego zaczniemy? - powiedziałem. - Od prawdy? - Myślisz, że cię okłamałem? - Dlaczego nie opowiesz mi swojej historii? Wtedy zobaczę, czy w nią uwierzę, czy nie. - Kolejne opowieści. Nie odezwała się. - Poszedłem szukać intryg i spisków. Znalazłem ludzi, którzy mają powody pragnąć, abyś zniknęła na zawsze, oraz kilku tych samych ludzi, którzy pragną, abyś wróciła. Dowiedziałem się o złotych piórkach Stowarzyszenia Popiołów. Czy to coś dla ciebie oznacza? Wzruszyła ramionami. - To rodzaj nazwy, jaką mężczyźni nadają czemuś, co traktują zbyt poważnie. - Twój szwagier powiedział mi o złotym piórku otwierającym niewidzialne drzwi. Wydawał się nim bardzo podekscytowany. - Widzisz? Mężczyźni kochają swoje zagadki, szyfry i dziwne pieczęcie. To sprawia, że czują się mądrzy i ważni. - To mniej więcej powiedziała twoja teściowa. Oraz Aj. Obserwowałem ją uważnie. Coś w jej oczach błysnęło na dźwięk tego imienia - nie po raz pierwszy. Zmieniła temat. - Mahu cię schwytał. To nie było pytanie. Podniosłem palec w łubkach. Wyglądał głupio. - Nic nie powiedziałem - rzekłem. - Cóż, niezbyt wiele. Powiedziałem mu o zaświatach i tak dalej, ale jakoś dziwnie mi nie uwierzył. - Brakuje mu wyobraźni. - Wydaje się być całkiem rzeczowym człowiekiem. - Ale jestem zaintrygowana. Jak uciekłeś? - zapytała, wracając znowu do tego samego punktu, niespokojna jak kot zamknięty w niewłaściwym pokoju. - Twój przyjaciel Aj przybył i pogadał sobie z nim. W końcu przekonał Mahu, że powinien otrzepać mnie z kurzu i pozwolić mi odejść. Potem Aj zaprosił mnie na obiad, a ja oczywiście musiałem się zgodzić. To było całkiem interesujące. - Chciałem, aby to zawisło w powietrzu. Chciałem, aby o to zapytała.
- Wyobrażam sobie, że Mahu próbował zranić twoje serce i duszę. Wyobrażam sobie, że zagroził twojej rodzinie oraz twojemu małemu palcowi. - Nie troszczyła się o to, by przybrać współczujący wyraz twarzy. - Mojej rodzinie zagroził już wcześniej. Wiesz o tym. W każdym razie, gdy byłem w więzieniu, miałem zły sen. To było niemal gorsze do czegokolwiek, co on mógłby mi zrobić. - Sny - powiedziała cicho. - Opowiedz mi swój sen. Spojrzałem w dal, za rzekę. Dlaczego miałbym jej cokolwiek opowiadać? Ale oczywiście chciałem jej wszystko powiedzieć. - Śniło mi się, że w końcu byłem w domu. Minęło wiele czasu. Byłem szczęśliwy. Ale wszyscy zniknęli. Przybyłem za późno. W ciszy, która nastała, głaskałem i głaskałem kota, jakby mój niepokój mógł przejść na niego, ale nie czyniąc mu żadnej krzywdy. Spojrzał na mnie swoimi spokojnymi zielonymi oczami. Stwierdziłem, że ledwo mogę podnieść wzrok i napotkać równie bezpośrednie spojrzenie jego pani. - To był sen zrodzony z obawy - powiedziała. - Tak. Tylko sen. - Strach to silne złudzenie. - Czyni niektórych z nas ludźmi. Nagle ogarnął mnie gniew. Kim była ta kobieta, aby mówić mi o strachu? Ale ona także była rozgniewana. - A ty sądzisz, że ja nie odczuwam strachu? Sądzisz, że nie jestem istotą ludzką? - Widzę strach w twoich oczach, gdy wspominam o Aju. - Co on ci powiedział? - Znowu nie zostawiła tego w spokoju, zabawiając się tym pytaniem jak kot martwym ptakiem. - Był bardzo rozsądny. Poprosił mnie, abym przekazał ci wiadomość. To ją zastopowało. To było coś, co jej dotyczyło. Mogłem wyczuć jej pragnienie, jej potrzebę dowiedzenia się. - Przekaż mi wiadomość. - Powiedziała to bardzo cicho. - Powiedział, że wie, że żyjesz. Wie, że wrócisz. Jego pytanie brzmi: Co potem? Jego wiadomość brzmi: Spotkaj się z nim. Chce pracować z tobą nad przywróceniem porządku. Potrząsnęła głową z niedowierzaniem i, w jakiś sposób, z rozczarowaniem. Z jej gardła wydostał się dźwięk, coś między łkaniem a stłumionym śmiechem z czegoś, co nigdy nie było zabawne. - I pomyślałeś, że dobrze będzie przynieść mi tę wiadomość? - Nie jestem chłopcem na posyłki. Powtarzam ci to, co powie-
dział. Brzmi sensownie. - Jesteś taki naiwny. Zdławiłem gniew, który cisnął mi się na usta. Spróbowałem z innej strony. - Jaką władzę ma nad tobą Aj? - Nikt nie ma nade mną żadnej władzy - odpowiedziała. - Nie sądzę, by to była prawda. Każdy ma kogoś, kto go przeraża. Przełożonego albo matkę, zaprzysięgłego wroga lub potwora pod łóżkiem. Myślę, że ty boisz się jego. Myślę także, że on boi się ciebie. - Za dużo myślisz - powiedziała szybko. - Ludzie nie myślą wystarczająco dużo, w tym cały problem. Nie odezwała się. Wiedziałem, że trafiłem w czuły punkt, na jakieś ziarnko prawdy. Łączył ich jakiś sekret, byłem tego pewien. Ona jednak znowu zmieniła temat, próbując nadać nowy bieg moim pytaniom. - A więc nie znalazłeś nic pewnego na temat spisku przeciwko mnie, a zamiast tego przyniosłeś mi głupią wiadomość i przyprowadziłeś ich, jak przynęta, z powrotem do mnie. Przewidziałam również te problemy. Nie pozwoliłem zmienić tematu. - Jest jasne, co się wydarzyło. Jutro jest festiwal. Echnatona dopadły problemy lokalne i zagraniczne. Te problemy skupiły się teraz na nim w samym dniu święta, które, jak miał nadzieję, miało je rozwiązać. Dlaczego? Ponieważ twoja nieobecność niszczy iluzję, którą on chciałby przeciągać w nieskończoność. Twój powrót przyspieszy wielkie zmiany. To przewidziało kilku ludzi, w tym Aj i Horemheb, a obaj czekają, by zobaczyć, co się stanie, gdy powrócisz. Wyobrażam sobie, że chcieliby w pełni wykorzystać jakąkolwiek zmianę władzy. Ty posłałaś mnie z powrotem w paszczę lwa, a teraz podejrzewasz o winę zdrady, gdy wracam do ciebie z garścią informacji, jakie byłem w stanie zebrać, jakimś osobistym kosztem. A najciekawsze jest to, że Aj ma rację. Myślę, że nie masz pojęcia, co stanie się potem. Pod koniec mojego wybuchu zorientowałem się, że chodzę po tarasie. Stojący przy drzwiach Cheti wyglądał na zaniepokojonego. Wody Wielkiej Rzeki wydawały się nasłuchiwać uważnie odpowiedzi Nefretete. W końcu nadeszła, bardzo spokojna, przemilczała wszystko. - Masz rację - powiedziała. - Nie mam pojęcia, co wydarzy się później. Będę się modliła, aby rezultat przywrócił pokój i stabilność nam wszystkim. - Spojrzała potem ponad mrocznymi wodami i dodała: - Mam jedną prośbę. - Jej oczy odszukały moje. Wyznaję, że
zaparło mi dech w piersi. - Czy będziesz towarzyszył mi jutro, podczas mojego powrotu? Czy zrobisz to dla mnie, mimo wszystko? Nie musiałem nawet tego przemyśleć. - Tak - powiedziałem. Chciałem tam być. Uświadomiłem sobie, gdy wypowiedziałem to najprostsze ze słów, że chciałem stawić czoła niepewnej przyszłości, z jej obawami i snami, z nią, nieważne, gdzie by miało nas to zaprowadzić. Poczułem nagle, jakby szeroka, mroczna woda płynęła pod moimi stopami; jakby ten taras i całe to dziwne miasto, ten mały świat kruchych światełek i serc, jak migoczące latarnie, płynął w czerni, unoszony prądami, zmiennymi i burzliwymi, rzeki długiego, głębokiego snu.
39 Pomimo niedoborów snu w ostatnich kilku dniach nie mógłbym zasnąć za całe złoto pustyń Nubii. Ból w palcu pulsował w rytm uderzeń serca, jakby zamierzał utrzymać mnie w stanie czuwania - być może karząc resztę mojego ciała za jego oczywistą dobrą formę. Być może przypominał mi także o moich najgłębszych obawach. Los Tanefert i dziewczynek zamęczał mnie i przewracałem się nieustannie z boku na bok. Pogoda również była ciężka, nieprzyjemna. Porywiste podmuchy wiatru z frustracją ciskały garściami piachu i pyłu w zewnętrzne ściany. Słyszałem obluzowane drzwi trzaskające na wietrze, jak ostrzeżenie. Ktoś musiał wyjść i je zamknąć, ale cisza, jaka potem nastała, w jakiś sposób była jeszcze gorsza. Kiedy nadchodzący dzień się skończy, a zmiany, jakie przyniesie - jakiekolwiek, dobre czy złe dokonają się, złapię pierwszy statek na południe, do domu. Mógłbym sam wiosłować całą drogę powrotną, pod prąd, w małej łódce z papirusu, gdybym musiał. Odległość i niepewność czyniły mnie nieszczęśliwym, i przysiągłem, że już nigdy nie zostawię tak mojej rodziny. Wierciłem się i przewracałem z boku na bok z tymi myślami do towarzystwa, kiedy usłyszałem dobiegający zza drzwi odgłos kroków. Otrzymałem ustronny pokój, bym mógł się przespać, a gdy we troje szliśmy przez dom kilka godzin później, celowo zachowując ciszę, dom wydawał się opustoszały, pokoje pozamykane, meble przykryte. Z ostrożności nie zapalaliśmy lamp ani w żaden inny sposób nie ujawniliśmy światu zewnętrznemu naszej obecności. Nefretete zapewniła nas, że nikomu nie przyjdzie na myśl, aby szukać jej tutaj, w jej własnym pałacu. A teraz te ciche kroki. Zatrzymały się przed moimi drzwiami. Leżałem w bezruchu, wstrzymując oddech. Potem poszły dalej, miękko, i szybko ucichły. Ubrałem się szybko i otworzyłem drzwi tak cicho, jak tylko mogłem. Ani śladu nikogo. Korytarz
był mroczny, oświetlony tylko srebrnym światłem w miejscach, gdzie były okna na taras. Wszystkie pokoje wydawały się być ciche i puste. Doszedłem do końca korytarza i wyjrzałem na zewnątrz. Światło księżyca rzucało na kamienie splątany labirynt czarnych cieni winorośli; wśród łatwych do rozpoznania pędów i liści stała znajoma postać. Wydawała się być częścią projektu; jakby owinięta w skomplikowany filigran światła i ciemności. Podszedłem do Nefretete, sam stając się częścią mrocznego wzoru. Milczeliśmy przez chwilę, patrząc na oświetloną światłem księżyca rzekę raczej niż na siebie. - Nie możesz spać? - zapytała w końcu. - Nie, usłyszałem, że ktoś chodzi. - Może moglibyśmy zagrać w grę senet? - W ciemności? - Przy blasku księżyca. Wiedziałem, że się uśmiecha. Cóż, to było coś. Usiedliśmy przy planszy, naprzeciw siebie, przy trzydziestu polach, trzy rzędy na dziesięć, w kształcie węża życia. - Zielone czy czerwone? - zapytała. - Rzućmy o to. Rzuciła cztery płaskie pałeczki, wszystkie wylądowały czarną stroną do góry - pomyślny początek. Rzuciłem ja i miałem dwie czarne i dwie białe. Wybrała zielone. - Lubię małe piramidki powiedziała. Wziąłem zestaw czerwonych szpulek i ustawiliśmy czternaście naszych pionków w gotowości. Rzuciła i przesunęła swój pierwszy pionek z centralnego pola, Domu Odrodzenia, na pierwsze pole. Graliśmy w ciszy przez krótką chwilę, rzucając pałeczki, przesuwając pionki do przodu, czasem zbijaliśmy je sobie nawzajem z kwadratów i cofaliśmy je do pozycji startowej, gdzie w zawieszeniu czekały na szczęśliwy rzut, by wyruszyć znowu. Czasem gorący powiew przerywał nasze milczenie, nalegając na coś. Obserwowałem jej namysł, rozważanie posunięć. Była piękna i niepoznawalna, a ja czułem, z czymś podobnym do rozbawienia, że właściwie gram przeciwko duchowi z zaświatów o dobro mojej nieśmiertelnej duszy. Wkrótce dotarliśmy do czterech ostatnich pól gry, specjalnych pól. Rzuciła i trafiła do Domu Szczęścia. Smutny uśmiech wykrzywił jej twarz. - Gdybym była przesądna, mogłabym sądzić, że bogowie mają poczucie ironii. Mój rzut i pierwszy pionek wylądował na następnym polu, Domu
Wody. - Gdybym ja był przesądny, zgodziłbym się z tobą - powiedziałem, zabierając pionek z planszy i cofając go znowu do Domu Odrodzenia. - Mamy tu strategię i szansę, dwie siły zwalczające się nawzajem. Czuję się jak Szansa; myślę, że ty jesteś Strategią. Nie uśmiechnęła się. - Ty także masz własną strategię. - Mam. Ale rzadko czuję, że mam ją pod kontrolą. Stosuję ją, by opanować bałagan świata, i czasem dwie rzeczy zdają się sobie odpowiadać. Rzuciła i zagrała. - Więc myślisz, że świat jest bałaganem? - powiedziała, jak by pytała, gdzie przesunąć pionek w grze. - A ty nie? Zastanawiała się przez chwilę. - Myślę, że to zależy od tego, jak postrzegasz doświadczenie bycia żywym. Wyrzuciła trzy białe, które były konieczne do przejścia do Domu Trzech Prawd i usunięcia jej pierwszego stożka z planszy, i wyglądała na zadowoloną z wygrywania. Chciałem, żeby wygrała. - To przeradza się w rodzaj rozmowy kochanków, którzy właśnie spotkali się w jakiejś pijackiej melinie późną nocą - powiedziałem, zanim rzuciłem i straciłem kolejny pionek. - Nigdy nie byłam w takim miejscu. Jednak mógłbym ją sobie tam wyobrazić. Tajemnicza kobieta czekająca na kogoś, kto nie zamierza przyjść, sącząc powoli swoje wino, jak robią to samotni ludzie, by trwało to dłużej. - Nie straciłaś dużo - powiedziałem. - Owszem, straciłam. Rzuciła znowu i usunęła z planszy kolejny pionek. Pokonała mnie z łatwością. Wiatr ucichł i pod gwiazdami zapanował dziwny i wyczekiwany spokój. Księżyc dryfował przez lśniące niebo. - Są rzeczy, o które chciałbym cię zapytać - powiedziałem. W ciemności mogłem dostrzec jej oczy. - Zawsze zadajesz pytania. Dlaczego stawiasz ich aż tyle? - To moja praca. - Nie, to ty. Zadajesz pytania, bo boisz się niewiedzy. Potrzebujesz więc odpowiedzi. - Co jest nie tak w odpowiedziach? - Brzmisz czasem jak pięciolatek, ciągle pytasz: dlaczego, dlaczego, dlaczego. Rzuciła znowu i przesunęła pionek do Domu Ra-Atuma, na
przedostatnie pole. Mój rzut. Cztery czarne; szóstka przesunęła mój pierwszy pionek na ostatnie pole. - Skoro mówimy o odpowiedziach, co jest między tobą i Ajem? Usiadła wygodniej i westchnęła. - Dlaczego stale o niego pytasz? - Czeka na ciebie. - Wiem o tym. Być może się go obawiam. Weź pod uwagę to, co stało się z Kiją. - Słyszałem już to imię - odparłem. - Była królową, nieprawdaż? - Była królewską żoną - Nefretete odwróciła wzrok. - A czy urodziła królewskie dziecko? - zapytałem. Przytaknęła. - Co się jej przytrafiło? Spojrzała na mnie. - Ta odpowiedź może cię zainteresować. Pewnego dnia zniknęła. - Brzmi znajomo. Myślałem o tym. Królewska żona i matka królewskiego potomka, a zatem konkurentka w rodzinie królewskiej dla samej Nefretete. Dlaczego zniknęła? Jakie zagrożenie stanowiła? Czy została zabita na czyjś rozkaz, może Aja? Czy miał dostateczną władzę, by zorganizować i zaplanować morderstwo na tym szczeblu? Lub - co było prawie nie do pomyślenia - czy sama Nefretete byłaby zdolna do takiej bezwzględności? Popatrzyła na mnie uważnie. - Historia, która była z korzyścią dla ciebie - zauważyłem. - Być może. Ale gdzie zawiodły cię twoje pytania? Do prawdy? Do lepszego zrozumienia? Nie. Spowodowały tylko więcej pytań. W swojej głowie jesteś w labiryncie, z którego nie możesz uciec. Musisz wyjść poza labirynt. - Ale co jest poza labiryntem? Gestem wskazała wszystko dookoła nas, siedzących razem nad polami i pałeczkami, szansami i strategiami, sekretami i nonsensowną niedokończoną grą planszową. - Życie, Rahotepie, życie - powiedziała. Nigdy wcześniej nie użyła mojego imienia. Podobał mi się sposób, w jaki je wymówiła. Połowę jej twarzy oświetlał księżyc, druga połowa kryła się w mroku cienia. Nigdy tak naprawdę jej nie poznam. Podniosła się cicho. - Dziękuję, że pozwoliłeś mi wygrać. - Wygrałaś wszystko sama - powiedziałem. Patrzyliśmy na siebie przez długą chwilę. Oczy, oczy. Nic więcej nie można było powiedzieć. Potem się rozeszliśmy, zostawiając pionki gry rozstawione na
planszy, jakbyśmy mogli wrócić do niej rano. Przy swoich drzwiach życzyła mi dobrej nocy - na tym poprzestaliśmy. Zostawiła drzwi uchylone, ale nie mógłbym przekroczyć tego progu. Przysunąłem sobie taboret i usiadłem, by przeczekać noc do końca, jakby rozgrywając pionek na ostatnim polu wielkiej gry senet, na planszy o rozmiarach tego dziwnego miasta, z jego szczęśliwymi i pechowymi polami, szansami i intrygami, czekając na rzut losu.
40 Obudził mnie Cheti, który znalazł mnie śpiącego jak wiejski głupek pod ścianą naprzeciwko komnaty królowej. Miał ten swój rozbawiony wyraz twarzy. - Możesz zetrzeć sobie z twarzy ten uśmieszek - powiedziałem. Czułem się zmęczony i zdenerwowany jednocześnie, jakbym w ogóle nie spał. Podniosłem się i zapukałem w podwójne drzwi. Przez chwilę nie słychać było żadnego dźwięku, a potem otworzyły się, ukazując pokojówkę Nefretete, Senet, jej spokój, jej szczerość. Uśmiechała się, ale nie była zadowolona, że mnie widzi. Wyglądała nieskazitelnie, jak zwykle, ale dzisiaj nie nosiła rękawiczek. - Dzień dobry - powiedziała. - Królowa jest gotowa. - Mam do ciebie szybkie pytanie. Zerknęła za siebie, w głąb komnaty. - Nie mamy czasu. Królowa jest gotowa. - To bardzo proste pytanie. Wyszła z komnaty i przyciągnęła drzwi, delikatnieje za sobą zamykając. Jej twarz przybrała wyraz oczekiwania. - To prawdopodobnie nic wielkiego - powiedziałem. Przytaknęła. - Poszłaś do haremu pałacowego, aby dostarczyć wskazówki od królowej jednej z kobiet, wybranej kobiecie. Trudno było ocenić jej reakcję. - Tak. - Jak wiesz, ta kobieta została zamordowana w brutalny sposób tej samej nocy. - Powiedziałeś mi o tym. - Proszę, powiedz mi, która kobieta miała wykonać wskazówki królowej. Wyglądała na niepewną. - Nie czytałam tych wskazówek. Były
zapieczętowane, na wszelki wypadek. - Rozumiem. Oboje na coś czekaliśmy. - Równie dobrzeją mogę ci zdradzić imię kobiety, która zginęła. - Nie potrzebuję tego wiedzieć. - To była dziewczyna o imieniu Seszat. Popatrzyła na mnie z otwartymi ustami. Było tak, jakby ona była ze szkła, a ja bym ją potłukł. Próbowała wejść z powrotem do komnaty, ale złapałem ją za ramię. - Znałaś ją? - Obawiam się, że nie znałam tej nieszczęsnej kobiety - po wiedziała spokojnie. Ale wypełniające się łzami oczy ją zdradziły. Potem wyszarpnęła rękę i szybko wśliznęła się do środka. Po krótkiej chwili drzwi się otworzyły i stanęła w nich złota postać. Nefretete wyglądała jak rzeźba, jak posąg ka w grobie. Obramowana szerokim otworem drzwiowym; światło padające z okna wewnątrz jej komnaty użyczyło jej zarysowi migotliwego blasku. Nikt się nie odezwał. Jej sandały były wysadzane drogimi kamieniami; jej płócienna szata była pozłacana; szarfa wokół zgrabnej talii miała czerwień królów, wokół szyi złoty naszyjnik anch, na ramionach dziwny i wspaniały płaszcz, który tworzyły niezliczone małe dyski Atona, uformowane na kształt lśniącej konstelacji, pod nim chusta, która wyglądała jak złote pióra Horusa, a na głowie podwójna korona, z wysokim tyłem i uniesioną kobrą. Nawet paznokcie i wargi miała pomalowane na złoto. Tylko kohl, o barwie żyznej ziemi i obietnicy odrodzenia, którym przedłużono czarne linie wokół jej oczu, kontrastował ze złotym blaskiem. Pomyślałem o Tanefert i o tym, jak mnie pyta o zdanie na temat swojego wyglądu, zanim wyjdziemy gdzieś wieczorem. Czasem poprawia nową szatę lekkim potrząśnięciem, jakby nie była pewna własnej piękności; dziewczynki mają dokładnie ten sam nawyk przed lustrem. Zawsze podobała mi się najbardziej, gdy najmniej poprawiała swój wygląd; wydawała mi się wtedy najbardziej sobą. Niektóre oznaki naturalnego nieładu zachwycały mnie bardziej niż wszelkie wyrafinowane sztuczki naszych czasów. Wolałbym raczej dostrzec luźno zwieszający się lok, który błaga o założenie go za ucho, niż nietykalny wysiłek i napiętą perfekcję. Ale kobieta, z którą rozmawiałem ostatniej nocy i która teraz przekształciła się w coś więcej niż istotę ludzką, stała się kimś, kim potrzebowała być - boginią, Doskonałą. Między nami wszystkimi wytworzył się teraz nowy dystans. Czułem, że powinienem skłonić
głowę lub upaść na twarz, ale niemal natychmiast odpędziłem od siebie takie głupie pragnienia. Nadal miała w oczach zachwycający błysk rozbawienia. Ale teraz komplikowały to inne sprawy. Konieczność. Władza. A mimo całej niepewności o wynik, mogłem dostrzec podekscytowanie w jej oczach. Festiwal zaczynał się właśnie teraz od oddania czci i złożenia ofiar w Wielkiej Świątyni Atona. Echnaton i jego córki jechali szybko na swoich rydwanach, powiewając na wietrze czerwonymi szarfami, Drogą Królewską, mijając tłumy szukające okazji do zerknięcia na ten historyczny moment: obok leżących na twarzach królów, wezyrów, panów, dowódców, dyplomatów, przywódców plemiennych, gubernatorów prowincji, nomów i miast... ale królowa była nieobecna, co wszyscy natychmiast dostrzegli. Mogłem sobie wyobrazić Echnatona teraz, zdeterminowanego, stanowczego, wściekłego, że nie zwrócono mu tego, czego najbardziej potrzebował. I mogłem sobie wyobrazić także szybkie zrozumienie i natężone komentarze wśród zgromadzonych najpotężniejszych ludzi świata: ona zaginęła, a Echnaton był kaleki. Ona nie żyje. Kto ją zabił? Dlaczego? - Już czas - powiedziała i od tej chwili wiedziałem, nie odezwie się znowu, dopóki wszystko się nie dopełni albo wszystko runie. Ra w swojej oślepiającej barce dziennej żeglował wysoko na niebie. My także, na własnym lśniącym złotym statku, jednostce zbudowanej na potrzeby starożytnych ceremonii, z dwudziestoma towarzyszącymi kobietami, też odzianymi na złoto, i wysokim, samotnym Nubijczykiem, odgrywającym stojącego na straży Anubisa, płynęliśmy z wolna po równie błękitnych i lśniących wodach Wielkiej Rzeki. Nefretete siedziała nieruchomo na pokładzie małej ceremonialnej boskiej barki Obydwu Krajów ustawionej na podwyższeniu. W dłoniach trzymała skrzyżowane berło i cep, nosiła teraz sztuczną złotą brodę faraona. Nieznośną iluminację południowego słońca wzmacniało złoto statku i jej stroju. Prawie nie można było na nią patrzeć. Gdy powoli wiosłowaliśmy do przodu, ludzie gromadzili się na brzegach: z początku nieliczni, ale wkrótce było ich mnóstwo, ocieniających oczy, pokazujących palcami, stojących wzdłuż brzegu i siedzących na drzewach. Większość z nich szybko padła na twarz przed zupełnie niespodziewaną Doskonałą. Z mojej pozycji po wschodniej stronie statku mogłem słyszeć nieustanne chlupanie wspinających się fal o pokryty złotą folią kadłub statku i wysoką bryzę, wiejącą z południa, potrząsającą i szumiącą w czerwonych i zielonych żaglach, gdy pokonywaliśmy naszą drogę pod prąd.
Musieliśmy stanowić oszałamiający widok. Mimo to mogłem dostrzec faktyczny stan statku: liny nieco sfatygowane przez czas, wioślarzy, z zawiązanymi oczami, pocących się i mozolących w rytm uderzeń w dwa bębny oraz okrzyków i wskazówek kapitana; nieskazitelną złotą folię zewnętrznej strony kadłuba, ustępującą miejsca niepolakierowanemu drewnu strony wewnętrznej. Gdy zbliżaliśmy się do portu, tłum zgęstniał i powiększył się, a hałas urósł do nieustannego niespokojnego ryku - nie można było stwierdzić, strachu, gniewu czy aprobaty. Statek dobił do brzegu i natychmiast z ładowni wyłoniła się grupa mężczyzn ubranych na złoto, którzy unieśli ceremonialną barkę z królową, wysoko na szerokich ramionach. Ona przez chwilę przytrzymywała się relingu swojego małego statku moment ludzkich nerwów - gdy usiłowali przywrócić mu równowagę. Nie byliśmy już w spokojnym odosobnieniu rzeki, ale wśród rozgrzanego chaosu stałego lądu. Utorowaliśmy ścieżkę wśród wielkiego tłumu i ostrożnie, statecznie szliśmy Drogą Królewską, nieubłaganie, krok za krokiem, w stronę Wielkiej Świątyni Atona. Coraz więcej ludzi wykrzykujących modlitwy i pozdrowienia napływało do puchnącego tłumu, który teraz przepychał się, rozbijał jak wody wylewu o ściany budowli i przelewał się w boczne ulice. Dwadzieścia towarzyszących nam kobiet szło przed nami, sypiąc na drogę królowej białe i żółte kwiaty; ona wciąż wydawała się nic nie widzieć i nie słyszeć, pozostawała ponad chaosem wyniosła i nieruchoma jak posąg w kaplicy. Niedaleko przed nami mogłem już dostrzec świątynię, świeżo umyte do białości ściany były już zakurzone, sztandary łopotały od czasu do czasu w odpowiedzi na powiewy wiatru, który przynosił żwir i piasek z Czerwonej Ziemi. Martwiłem się teraz zarówno dziwacznością pogody, jak i zagrożeniem, jakiemu musieliśmy stawić czoła w chwili wystawienia się na nieznane siły stojące przed nami. Wzdłuż całej drogi tłum leżał na brzuchach w kurzu, ale oddziały Medżaj trzymały broń w pogotowiu. Powietrze było gęste od zapachów: piekący się chleb i mięsa, kadzidło i kwiaty, a niektórzy młodzi ludzie z tłumu byli już pijani. Na wodzy trzymano rodzaj zbiorowego szaleństwa, atmosferę niebezpieczeństwa, podniecenia i braku stabilności, jakby nic nie mogło się zdarzyć. Przyszłość nabierała kształtów w tych właśnie chwilach, a my byliśmy tego częścią. Gdy zbliżyliśmy się do świątyni, zwolniliśmy, zatrzymaliśmy się, by podziękować tłumowi, potem skręciliśmy w bramę. Przez chwilę wydawało się, że strażnicy zablokują drogę, spierając się między sobą; ale w obawie przed żywym posągiem królowej cofnęli się,
pochylając głowy, i otworzyli szerzej wrota pierwszego pylonu. Barka królowej minęła wielkie połacie cienia i weszła na rozległy wewnętrzny teren świątyni. Nefretete patrzyła prosto przed siebie. Z olbrzymich brązowych kadzielnic wydobywały się chmury pachnącego dymu, przesycając słodkim zapachem i tak już gęste, rozedrgane powietrze. Na ołtarzach piętrzyły się wysoko wszelkie dobra ziemi: wielkie bukiety lotosów i lilii, krokoszy i maków, czerwone piramidy granatów, stosy żółtych kolb kukurydzy oraz naczynia z olejem i balsamem. Były tu setki delegacji z całego świata, ustawionych w szeregi, czekających na swoją kolej bycia przedstawionym najpotężniejszemu człowiekowi na świecie. Przywiozły trybut, by złożyć go u boskich stóp Echnatona: tarcze i łuki, skóry zwierząt i pęki wspaniałych piór, przyprawy i pachnidła, stosy złotych pierścieni i inne bzdury zrobione ze złota: małe drzewka, małe zwierzątka, mali bogowie - jak również żywe zwierzęta: małpy, przerażone gazele, warczące lamparty, nawet niespokojny i nieśmiały lew, z położonymi płasko na głowie uszami. Daleko przed nami, ponad leżącymi na brzuchach postaciami i głowami tłumu, mogłem dostrzec Echnatona i jego córki, małe, złote figurki siedzące u szczytu rampy ofiarnej pod wielkim baldachimem udekorowanym mnóstwem wstążek. Tłum był zwrócony w ich kierunku. Ale kiedy pojawiła się królowa, biegunowość całego świata jakby zmieniła się w jednej chwili. Wszyscy odwrócili głowy. Wtedy zapadła cisza, przerywana okrzykami zdumienia i zadziwienia. Wielu ludzi natychmiast padło na twarz, inni podnieśli ramiona, jeszcze inni przenosili wzrok z króla na królową i z powrotem, niepewni, jak mają zareagować. Czy był to posąg zrobiony z materii tego świata, czy żywa istota, która wróciła z innego? Potem sam Echnaton odwrócił się od sprawowanego kultu, by zobaczyć, co się dzieje. Dwie złote postacie patrzyły na siebie poprzez pustą przestrzeń. Nikt się nie poruszył. Popatrzyłem wzdłuż obwodu murów i dostrzegłem oddział łuczników czekających na słowo Echnatona. A potem zaczęły się dziać jeszcze bardziej zadziwiające rzeczy. Nefretete przejęła panowanie nad chwilą, wracając do życia. Przez tłum przetoczyło się westchnienie, gdy nagle wyciągnęła ręce, trzymając w nich berło i cep, by przyciągnąć uwagę bogów. A potem zaczęła śpiewać, jej głos rozbrzmiewał czysto i silnie, długie, czyste nuty wypełniły wielkie, ciche audytorium. Jak gdyby nagle rozpoznając pieśń i jej melodię, dołączyli świątynni trębacze, podnosząc żywo instrumenty ku słońcu. A to zachęciło świątynnych śpiewaków, którzy zaczęli klaskać i śpiewać. Potem dołączyli inni muzy-
kanci, liry, lutnie, bębny i wielkie podwójne harfy dodawały swe odmienne tony i potężne rytmy. Wkrótce głos Nefretete unosił się na narastającej fali orkiestry, a muzyka zdawała się zmieniać ludzkie twarze, jakby jej harmonijny duch wniósł nowy porządek w ich życie. Z towarzyszeniem muzyki ceremonialna barka ruszyła do przodu. Wydawało się, jakby Nefretete z ramionami uniesionymi teraz do Atona, żeglowała przez morze ludzkich twarzy, a oni rozstępowali się, by pozwolić jej przejechać. Złoto łodzi oraz jej szaty wzmacniały promienie słońca, jakby nie była z ciała i kości, ale z jakiegoś nierzeczywistego, niematerialnego blasku. Ona była tą, która z martwych powróciła w chwale, przechytrzając mądrego małżonka i triumfując nad jej wrogami - któż śmiałby rzucić wyzwanie takiej osobie? Tysiące najpotężniejszych ludzi na świecie stało w całkowitej ciszy, będąc świadkami cudu. Ale nie byli głupcami. Wiedzieli, jaki cel miało to przedstawienie. I czekali, by przekonać się, co będzie dalej. Muzyka skończyła się i znów zapadła całkowita cisza. Zamiast dołączyć do króla na rampie, Nefretete zbliżyła się do świętego kamienia w centralnej części świątynnego dziedzińca, wysokiej, zakończonej okrągło kolumny na podwyższeniu. Powoli wspięła się na podest i dotknęła go dłonią. A wówczas coś jakby rozwinęło się z wewnątrz kobiety: furkot piór i kości, które stały się czaplą czubatym ptakiem zmartwychwstania. Machnęła długimi, eleganckimi szarymi skrzydłami, jakby wyłaniając się z kamienia, uniosła się nad głową królowej i odfrunęła w stronę wschodnich wzgórz. Czysty, święty ptak. Złote pióra. Odrodzenie. Bogini powracająca z Zaświatów. Znak wschodzącego słońca. To było doskonałe. Nefretete stała przez moment, otoczona tysiącami zwykle cynicznych, teraz zdjętych trwogą ludzi o otwartych, jak u zdziwionego dziecka, ustach. Podszedłem do przodu lektyki z barką. Widziałem znajome postaci, teraz, wśród najbliższych Echnatonowi. Aj, z nieodgadniona twarzą, nie pozwolił sobie nawet na najmniejszy przebłysk zaskoczenia. Ramose, we wspaniałej szacie, wyglądał na zdumionego pojawieniem się królowej i ptaka. Wyrachowany Horemheb przenosił wzrok z jaśniejącej kobiety na Echnatona i z powrotem. Parennefer, w drugim rzędzie, podniósł brwi, jakby mówiąc: dokonałeś tego. I Nacht, uczciwy arystokrata, który posłał mi szybkie skinienie uznania. Spodziewałem się zobaczyć Mahu, zajmującego jakiś ciemny kąt, ale chociaż mogłem go wyczuć, dzięki mrowieniu z tyłu głowy, nigdzie go nie dostrzegałem. Stowarzyszenie Popiołów. Kto miał jedno z tych siedmiu złotych piórek? A kto nie miał, mimo że bardzo pragnął je mieć?
Spojrzałem wzdłuż linii dachu świątyni i zobaczyłem setki łuczników wciąż w gotowości, z napiętymi łukami. Wszędzie wewnątrz murów byli uzbrojeni strażnicy Medżaj. Czy weszliśmy w sprytną i potężną pułapkę? Nie wykluczyłbym tego, Echnaton jednym skinieniem - lub może byłby to Aj lub Horemheb? - mógł sprowadzić na nasze głowy deszcz śmiercionośnych strzał. Cały projekt wydawał się wisieć na włosku. Obejrzałem się na Echnatona i zobaczyłem, że patrzy prosto na Nefretete. Byli teraz na tym samym poziomie, ponad tłumem, ale pod każdym innym względem ona go przewyższała. Wydawało mi się, że on drży od sprzecznych emocji i gniewu, chociaż na zewnątrz zachowywał niemal nieskazitelną kontrolę. Księżniczki próbowały stać nieruchomo, ale ich oczy wypełniały łzy, rozdarte między obowiązkiem wobec ojca w jego najważniejszym dniu a pragnieniem, by podbiec do utraconej matki. Nefretete jednakże nie okazała śladu matczynych uczuć. Wytrzymała ciężkie spojrzenie męża. Pomyślałem o dwóch gotowych do ataku wężach, kołyszących się lekko, bez mrugania oczami, zimnych. Wtedy nagle on wyciągnął do niej rękę. Wydała rozkaz i barka ruszyła naprzód. Tłum wydał z siebie westchnienie przypominające falę, która przybiła do brzegu i załamała się, uderzając o kamienie. Ona weszła na rampę ofiarną i wolno zajęła swoje miejsce na tronie obok Echnatona. A będący świadkiem tego świat, ujrzał obrazek: rodzina królewska zjednoczyła się znowu na oczach całego imperium. Ale była jedna różnica: oto królowa, która, jak żadna inna wcześniej, wróciła z zaświatów. Podniosła ramiona, jakby były złotymi skrzydłami Horusa, a światło słoneczne odbiło się od mnóstwa dysków słonecznych na jej szalu i zagrało na ścianach świątyni i wrzeszczących twarzach tłumu. Triumf. Przyjrzałem się bliżej tym twarzom. Co zrobią teraz? Wtedy, niemal jednocześnie, prowadzone ostentacyjnie przez Aja, tysiące ludzi zgromadzonych na świątynnym dziedzińcu ugięły kolana i padły na twarz siedem razy w geście lojalności. Nefretete i jej córki odwróciły się i uniosły ręce w geście ofiarnym ku promieniom słońca. Zgromadzeni poszli za ich przykładem. Muzykanci znowu podjęli melodię, a trąby zagrały fanfary. Spojrzałem na nią, na kobietę, z którą rozmawiałem, grałem w senet i spierałem się, a ona była teraz tak odległa, jakby była w innym świecie. Przywróciła światu maat, stabilność i porządek, obejmując jednocześnie władzę. Czułem także, że wykonałem zadanie, choć przebiegło w sposób, którego nigdy nie byłbym w stanie przewidzieć.
Ostatecznie, przywróciłem królową rodzinie i Obydwu Krajom. Pocieszyłem się, że mógłbym teraz wyjść z tego labiryntu władzy, tego miasta cieni, i iść do domu. Ale wtedy wiatr, który był ujarzmiony jak zaklęty i niewidzialny potwór u stóp królowej, zawirował, podrywając ceremonialne szaty i wspaniale haftowane płótna dygnitarzy, unosząc gniewnie dym kadzidła. Kobiety sięgnęły, by poprawić włosy i ubrania, mężczyźni przysłonili oczy i wszyscy spojrzeli w niebo, którego wieczny błękit zasnuły teraz gęste szaro-czerwone chmury, jakby nadciągała grzmiąca armia dowodzona przez Seta, boga burzy i pustyni. Niezliczone drobiny żwiru zaczęły żądlić nasze twarze i oczy. Nagły silny podmuch przeleciał przez dziedziniec, a wielka sterta granatów z grzmiącym odgłosem spadła ze stołu ofiarnego i rozsypała się po ziemi. Ludzie zasłaniali twarze krajami szat i zaczęli niepewnie się wycofywać, trzymając się razem dla ochrony przed wiatrem, który wiał coraz wścieklej, bardziej zmiennie, ciskając garściami szorującego piasku i przytłaczającego pyłu o ściany świątyni i wysokie fasady pylonów. Świątynne sztandary rozwinęły się teraz, łopocząc i szarpiąc się w rozszalałym powietrzu, jakby chciały odeprzeć atak. A Blask Atona, któremu to miasto i całe przedsięwzięcie było dedykowane, nagle został przyćmiony i zmniejszony do słabego czerwonego dysku z białym brzegiem, jego potęga upadała w dniu Festiwalu Światła, w chwili triumfu, przed mroczną potęgą chaosu. Wiedziałem, co się święci. Widziałem burze piaskowe wiele razy wcześniej i powinienem był wziąć wczesne sygnały ostrzegawcze bardziej serio. Mieliśmy mało czasu, jeśli nie chcieliśmy dostać się w sam jej środek. Nefretete, dziewczynki i Echnaton nadal stali na rampie. On wyglądał na skonsternowanego, ale na jej twarzy był niepokój. Zrozumiała zagrożenie, chwyciła dziewczynki za ręce i pobiegła w dół, do mnie. Wszędzie wokół nas tłum rozbiegał się w panice, kierując się w stronę jedynego wyjścia przez wąskie przejście pylonu. Rozrzucone granaty zdeptano na czerwoną miazgę, ludzie ślizgali się i przewracali na śliskiej papce. Ale to było beznadziejne: wrota były zbyt wąskie, by umożliwić wyjście takiemu wielkiemu tłumowi, i szybko straszliwy przypływ spiętrzył się, wszyscy przepychali się i popychali, oszaleli z paniki i strachu. Strażnicy krzyczeli i próbowali opanować tłum, ale nie udało im się narzucić jakiegokolwiek porządku, i wkrótce sami zaczęli walczyć wraz z innymi o możliwość ucieczki. Płacz i krzyki o pomoc mieszały się z wyciem wiatru i widziałem, jak słabsi ludzie znikają wśród tratujących ich stóp.
Rozejrzałem się za innym wyjściem lub przynajmniej jakimś schronieniem. I wtedy zobaczyłem Horemheba gestykulującego z furią do żołnierzy rozstawionych na obwodzie, by ruszyli w kierunku rodziny królewskiej - nie mogłem określić, czy chodziło o ochronę, czy agresję. Wolałem nie zostawać tu, by się o tym przekonać. Dostrzegłem wyraz jego twarzy - wyglądał jak człowiek, któremu trafiła się niespodziewana okazja. Nie podobało mi się to. - Czy jest tu inne wyjście? - krzyknąłem do królowej ponad hałasem. Skinęła głową i ruszyliśmy pod prąd tłumu. W powietrzu było coraz więcej piasku i próbowaliśmy zasłaniać dziewczynki własnymi ciałami. Obejrzałem się, by sprawdzić, co robi Horemheb i jego żołnierze, i zobaczyłem, że zgromadzili się wokół niego, a on wskazał na nasze oddalające się postaci. A potem, co gorsza, wśród biegających ludzi kierowanych silnymi podmuchami wiatru, zauważyłem pojedynczą postać, stojącą nieruchomo jak posąg, jakby odporną na chaos, który rozgrywał się wokół niego, i obserwującą nas. Aj. Coś jakby uśmiech igrało na jego twarzy, jakby mówił: a więc to się dzieje później. A potem zniknął mi z oczu. Nie miałem czasu zawracać sobie teraz nim głowy. Moim najpilniejszym obowiązkiem było zabrać rodzinę do jakiegoś schronienia, z dala od Horemheba, a potem zastanowić się nad kolejnym ruchem. Zerknąłem na Senet, która opiekowała się małą Setepenre. Jej twarz była jak porażona. Patrzyła w stronę, gdzie stał Aj. Co go z nią łączyło? Potem u mojego boku pojawił się Cheti i podniósł Neferneferure, ja chwyciłem Anchesenpaaton i Neferneferuaton i, biorąc między nas Senet, pobiegliśmy przeciwko wiatrowi i żwirowi w stronę kolejnego pylonu. Nefretete, za nią Meritaton i Maketaton, ciągnąc za rękę Echnatona. Walczył o utrzymanie korony na głowie, gdy kuśtykał przeciwko burzy, która doprowadzała do upadku jego i jego nowy świat. Dotarliśmy do zawietrznej strony wschodniego pylonu. Burza skierowała wszystkich innych na zachodni kraniec świątyni, także żołnierze opuścili swoje posterunki i uciekli. Ale Cheti i ja mogliśmy dostrzec kształty i cienie wśród szarych tumanów kurzu - uzbrojone postaci zmierzające w naszą stronę, odpychające kilka wiekowych albo zagubionych dusz wciąż błąkających się w całkowitym zagubieniu i rozpaczy, oślepionych gwałtownością brudnego wiatru. Próbowałem wyjrzeć za róg i zobaczyłem coś znacznie gorszego wielką falę burzy, która nadciągała nad miasto. Byliśmy w pułapce. - Gdzie się schronimy?! - krzyknąłem ponad wyciem wiatru.
- W sanktuarium! - odkrzyknęła Nefretete. Wyjrzałem znowu i zobaczyłem, biegnącą przez burzę i odpychającą wszystkich, którzy jej stali na drodze, znajomą, ciężką postać, z głową pokrytą gęstwą krótko przyciętych loków. Mahu. Dogoniłby nas bardzo szybko. Wbiegliśmy do zakazanego wnętrza sanktuarium. W miejscu, gdzie na ścianie była namalowana jej własna postać, Nefretete otworzyła wąskie, niskie drzwi, których wcześniej nie zauważyłem. Obejrzałem się i zobaczyłem Mahu wbiegającego do sanktuarium; krzyczał coś, ale nie słyszałem jego słów. Nie miałem zamiaru prosić go, by je powtórzył. Popędziłem wszystkich do środka i zamknąłem za sobą podwójne drzwi, zabezpieczając je wzdłuż solidną drewnianą belką. Nagle pandemonium burzy wydawało się być stłumione. Wspaniałe złote regalia rodziny królewskiej wyglądały teraz jak podróbki, tandetne, jak z pudełka z rekwizytami. Echnaton zmienił się w skołowanego starego człowieka, niezdolnego spojrzeć komukolwiek w oczy. Dziewczynki były przerażone, kaszlały i wtulały się w matkę, która gładziła ich włosy i całowała zasypane kurzem oczy. Na zewnątrz wiatr i Mahu kołatali, stukali i krzyczeli, próbując dostać się do środka. Cheti i ja pozwoliliśmy sobie na szybki uśmiech na myśl o komendancie policji dobijającym się wściekle po drugiej stronie. Panowała prawie całkowita ciemność. Kręciło mi się w głowie. Potem ktoś wyciągnął krzemień i pojawiła się iskra. Małe światełko zawahało się, potem podskoczyło i ożyło. Zgromadziliśmy się wokół płomienia. Echnaton popatrzył z furią na Nefretete. Już miał coś powiedzieć, gdy ona przyłożyła palec do ust. Nawet tutaj sprawowała kontrolę. Świeżo zapalona lampa ujawniła schody, które znikały w ciemności. Nefretete, ta kobieta korytarzy i podziemnego świata, poprowadziła nas w dół, a my poszliśmy za nią wdzięczni za to, że się ruszamy, zadowoleni z kierunku. Nikt się nie odzywał, a kiedy jedna z dziewczynek zaczęła płakać ze zmęczenia, Nefretete ją uspokoiła. Gdy korytarz rozdzielał się, ona nieomylnie wybierała kierunek. Po upływie czasu, który wydawał się niezmiernie długi, natknęliśmy się na kolejne kamienne schody, do połowy zagrzebane w piasku, prowadzące do drewnianej klapy. Popchnąłem ją lecz otworzyła się zaledwie na kilka centymetrów. Spróbowałem jeszcze raz, zmagając się z jakimś niespodziewanym ciężarem. To musiał być piach, zgromadzony nad nami: cały krajobraz mógł zmienić się przez noc po takiej burzy, stając się nierozpoznawalny. Możliwe, że nie będziemy w stanie opuścić tędy zaświatów. Spojrzałem na płomień lampy.
Zmniejszał się. Cheti dołączył do mnie pod klapą, obaj zaparliśmy się ramionami i pchnęliśmy mocno. Klapa poruszyła się może o kubit, a potem sypnął się potok zimnego piasku. Prychaliśmy i kaszlali, gdy drzwi opadły z trzaskiem. Popchnęliśmy znowu, chrząkając i jęcząc jak występujący siłacze, klapa zaskrzypiała nad naszymi głowami i ustąpiła kawałek po kawałku, a na nasze głowy sypnęło się więcej piasku. Silne światło nas oślepiło. Wyszliśmy na pustynną równinę na wschód od centrum miasta, w pobliżu ołtarza. Na szczęście nikogo nie było w pobliżu. Ocieniłem oczy. Obejrzałem się w kierunku miasta i zobaczyłem, że burza, która teraz zniknęła, jakby jej nigdy nie było, zdmuchnęła dachy i usypała stosy gruzu przy ścianach głównych budowli. Prawdziwa dewastacja była na ulicach i mogłem sobie wyobrazić panujący tam chaos. A tutaj był jego mag, Echnaton, mrużący oczy i kuśtykający noga za nogą na odludziu; jak się wydawało, jego wielki sen się rozwiał. Nie mogliśmy pozostać tutaj, w upale i pełnym świetle. Potrzebowaliśmy schronienia, wody, żywności i planu. Po jednej stronie było miasto, ale niosło ze sobą wielkie niebezpieczeństwo. Cała opozycja mogłaby pospiesznie skorzystać z katastrofy, jaką była burza, z jej implikacją gniewu bogów, katastrofalnego niepowodzenia, jakim był festiwal, i uderzyć w prestiż i władzę Echnatona. Pamiętałem wyraz determinacji na twarzy Horemheba. Mogłem sobie wyobrazić, że będzie chciał niezwłocznie wykorzystać sytuację. Z drugiej strony leżała pustynia, lecz nie oferowała niczego poza złymi duchami i śmiercią. Naszym jedynym wyborem było poszukać schronienia w jednym z grobowców na klifach, najlepiej jak najbliżej rzeki, a potem wykorzystać wodę jako środek ucieczki. Ale dokąd? Stanąłem, by się zastanowić. Nie było w tej chwili czasu na takie rozważania. Można to było zrobić później. - Groby rzemieślników mogą zawierać podstawowe zapasy wody i jedzenia - powiedziałem. - Moglibyśmy tam przynajmniej odpocząć. Nefretete skinęła. Zaczęliśmy iść w kierunku północnych klifów, obierając trasę tak odległą od granic miasta, jak tylko się dało. Cheti, Senet i ja nieśliśmy w ramionach po jednej młodszej dziewczynce, starsze szły same. Nefretete śpiewała im jak matka, ale ich ojciec nadal szurał nogami i mamrotał do siebie za nami. Nadąsana Meritaton szła u jego boku. Tak wyglądała rodzina królewska wieczorem tego dziwnego dnia. Do czasu gdy dotarliśmy do grobowców, słońce po raz kolejny
zniknęło za zachodnimi klifami. Nasze wydłużające się cienie z trudem posuwały się naprzód i potykały obok nas. Dziewczynki były rozpaczliwie spragnione; wszystkie milczały, młodsze drzemały. Staliśmy u podstawy piaskowych ramp, które wiodły do wejść do grobowców, wykutych może na pięćdziesiąt kubitów w skalnej ścianie klifu, niektóre z kolumnami i wejściami prawie ukończonymi, inne nie były niczym więcej niż niskimi drewnianymi drzwiami strzegącymi postępu żmudnych robót. Cheti i ja wyśliznęliśmy się z objęć śpiących dziewczynek, po czym szybko i cicho pobiegliśmy rampą, by sprawdzić, czy faktycznie nikogo tam nie ma. Przeszliśmy z sali do sali, ale były puste. Tylko stosy narzędzi i, na szczęście, dzbany ze względnie świeżą wodą. - Wybierz grób - powiedziałem do królowej. Nie uśmiechnęła się, tylko wskazała najbardziej wysunięty na zachód. Jego wejście było po kolana zasypane piaskiem i żwirem. Przeszliśmy tę małą wewnętrzną pustynię, pod nieopisanym jeszcze nadprożem, i weszliśmy do wielkiej, kwadratowej komory, wysokiej może na dwadzieścia kubitów. Więc na to bogacze wydają swoje skarby. Była bardzo duża i miała piękne proporcje; wykuta w skale, musiała wymagać kilku lat pracy wielu uzdolnionych rzemieślników. Strop był podparty lasem potężnych kolumn, wszystkie białe, poza ich środkowymi partiami, które miały malowane płaskorzeźby. Na ścianach namalowane nieukończone sceny, a na każdej ścianie dominowało rzeźbione przedstawienie rodziny królewskiej czczącej Atona i tej samej rodziny czczonej z kolei przez dwie klęczące postacie mężczyzny i kobiety. Przyjrzałem się bliżej twarzy mężczyzny, którego miało to być miejsce wiecznego spoczynku. Była znajoma. I nagle zrozumiałem, czyj grób ukrywał się w środku - Aj. Spojrzałem na Nefretete. Nie patrzyła na ściany, ale w kierunku ostatniego złocistego światła wieczoru, świecącego prosto przez główne drzwi. Wybrała to miejsce. Chciała tutaj przyjść.
41 Późne światło zbladło i przeszło w czerń. Królowa siedziała na zewnątrz, obserwując, ramionami otaczała drzemiące dziewczynki, jej złota szata poszarzała i pokryła się pyłem oraz piaskiem. Senet siedziała w pobliżu, skostniała pomimo gorącego wieczoru. Meritaton nie spała, siedziała trochę z boku, patrzyła nie na zachód słońca, ale w ziemię. Jej matka zerkała na nią, ale wydawało się, że postanowiła na razie zostawić ją w spokoju. Echnaton pozostał w komorze grobowej, skulony na sienniku w ciemnym kącie. Cheti i ja znaleźliśmy lampy i mały zapas skręconych knotów. - Dodają soli do oleju - powiedział, bez powodu szepcząc. Być może dlatego, że znajdowaliśmy się w obecności Echnatona; a może dlatego, że nie chciał słyszeć własnego głosu w martwej akustyce komory. - Po co? - By zapobiec dymieniu knota i niszczeniu malowideł na sklepieniu. Spójrz. Wszedł na drabinę opartą o nie wykończoną jeszcze kolumnę i ujawnił, w świetle swojej lampy, wielki wzorzysty szlak złotych gwiazd - niebiańskie królestwo bogini Nut - na czystym indygo nocnego nieba. Przez chwilę wyglądał jak przykurzony młody bóg pośród swych konstelacji, obracający delikatnie w ręku słońce, z uśmiechem zdziwienia na twarzy z powodu wszystkiego, co udało mu się stworzyć. Zobaczyłem, że także Echnaton odwrócił się i patrzy na starą wizję stworzenia na sklepieniu. Po chwili milczenia powiedziałem do Chetiego: - Zejdź już na dół. Blask znalazł się na poziomie śmiertelników, a Cheti znów stał się sobą. - Mamy knotów zaledwie na kilka następnych godzin - po wiedziałem. - Jest woda i trochę chleba, ale nie znalazłem niczego
poza tym. Cheti skłonił głowę w kierunku ciemnej postaci Echnatona, który znowu odwrócił się od światła do ciemnej ściany. - Co zrobimy z...? Wzruszyłem ramionami. Nie miałem pojęcia. To był zbyt wielki problem do rozwiązania dla mnie. - Przynieście mi trochę wody - powiedział Echnaton z cienia. Podałem mu kubek i pomogłem usiąść, jak inwalidzie, by, mógł ją wypić. Coś w nim pękło. Był lekki i kruchy. Wypił kilka małych, niepewnych łyków. - Musimy niezwłocznie wracać do miasta - powiedział nagle, jakby ta myśl właśnie mu zaświtała. Jego oczy w ciemności wyglądały na udręczone, jakby właściwie wiedział, że to nie będzie możliwe, a świadomość własnej bezsilności czyniła to jeszcze pilniejszym. Usiłował wstać, opierając się na swojej pięknej ceremonialnej lasce. - Nalegam, abyśmy wracali natychmiast. Nagle znalazła się przy nim Nefretete, przemawiając spokojnie, tłumacząc mu, by się położył, układając go wygodnie. Wyszedłem. W sposobie, w jaki go uspokajała, było coś jednocześnie intymnego i strasznego, a w jego oczach pojawiło się coś jakby słaby wyraz odrazy. Dziewczynki leżały na siennikach. Meritaton patrzyła na wyrzeźbioną na ścianie scenę, przedstawiającą jej matkę i ojca. Jej twarz miała dziwny wyraz. - To ja - powiedziała, wskazując na największą z mniejszych postaci zgromadzonych u stóp króla i królowej w Oknie Pojawień, by otrzymać błogosławieństwo od anch, od życia. Potem spojrzała na drugą stronę komory, na jakże inną scenę, gdy jej matka próbowała uspokoić i opanować jej ojca. Nagle wyglądała na starszą i mądrzejszą, jakby za bardzo i zbyt wcześnie zrozumiała przypadkową, opieszałą brutalność swojego sponiewieranego świata. Miałem nadzieję, że moje dziewczynki nigdy nie będą tak wyglądały. - Nie wracamy do domu, prawda? - powiedziała cicho. - Nie wiem. - Owszem, wiesz. Teraz wszystko się zmieni. - Mówiła z absolutną zaciętą szczerością rozgniewanego dziecka. Potem wyniośle się ode mnie odwróciła. Ma rację, pomyślałem, patrząc na nią, dziecko, na którego przygarbione ramiona złożono cały ciężar świata. Wstałem. W świetle lamp umieszczonych dookoła komory sceny wyglądały jak obrazki z książki. Ale to była książka bez obrazków. Dokąd tak naprawdę mamy się stąd udać? Najlepsze, co mogliśmy zrobić, to spróbować
wytrwać. Ale nie szacowałem już dłużej naszych szans. Wyszedłem na zewnątrz, by spróbować zastanowić się oraz pełnić straż. Cheti usadowił się na klifie, w ciemnej niszy, pilnując. Nefretete dołączyła do mnie i patrzyliśmy w dół, ponad równiną rozciągającą się na zachód i południe od miasta. W czystym nocnym powietrzu mogliśmy dostrzec setki małych nocnych światełek - strażnicy i żołnierze zbierali się przy blokadach dróg. Widzieliśmy także łańcuchy światełek zbliżające się, gromadzące i rozlewające dookoła, kierujące się do wyjść z miasta na otaczającą pustynię. - Nie wiem, czy lepiej będzie ruszyć się stąd w nocy, czy w dzień - powiedziałem. Nie odpowiedziała. Czy mnie słyszała? Zerknąłem na nią. Cisza rozciągała się między nami jak wielki dystans, chociaż staliśmy nie dalej niż kilka kubitów od siebie. Spojrzałem w górę, na wielkie, nieśmiertelne gwiazdy. Potem ona przemówiła: Kraj jest pogrążony w ciemności, jak w śmierci. Oni śpią w swoich komorach, z przykrytymi głowami. Jedno oko nie może dostrzec drugiego. Oni zrabowali wszystkie ich ziemskie dobra Nawet te, które leżały pod ich głowami. Nie mogli się obudzić. Wszyscy ukąszeni przez węża. - Dziękuję - powiedziałem. - Bardzo dodające otuchy. Roześmiała się i spojrzała w dal. - Co to za wiersz? - To wiersz do Atona - odpowiedziała. - Jest wypisany na ścianach tej komory. Nie zauważyłeś? Jak mogła myśleć teraz o wierszach? - To brzmi jak ostrzeżenie - powiedziałem. - Jest mądry. Znowu spojrzeliśmy w gwiazdy. - Myślisz może czasem, że gdzieś na niebie są inne światy poza naszym? - zapytała nagle. - Mogę sobie wyobrazić kilka lepszych, zwłaszcza dziś wieczorem - odpowiedziałem. - Wyobrażam sobie taki, w którym Czerwona Ziemia zmienia się w zielony ogród. Drzewa są złote, jest wiele rzek i piękne miasta zbudowane na wzgórzach.
- Zawsze widzisz nieba. Ja wprost przeciwnie. - Dlaczego? - Może dlatego, że żyję w kraju, gdzie rządzi złośliwość, gdzie mieszkaj astrach i wstyd. Widzę zmarnowane i zniszczone życia, zawiedzione nadzieje, zrujnowane marzenia, morderstwa i okaleczenia. Niesprawiedliwość dziejącą się z przyzwoleniem władz. Widzę ludzi bez duszy robiących najgorsze możliwe rzeczy ludziom bez władzy. Za co? Za nic więcej niż bogactwo i władza. Nie ma w tym ani honoru, ani godności. Ale jesteśmy teraz bogatym, wielkim, silnym, twardym, dumnym krajem, więc nie ma to żadnego znaczenia. Spojrzałem na południowy horyzont, zaskoczony żarliwością swojej wypowiedzi. - Miałem sen, zanim tu przybyłem - ciągnąłem. Uświadomiłem sobie nagle, że chcę jej o tym opowiedzieć. - Jesteś niezłym marzycielem, jak na tak sceptycznego człowieka - powiedziała miękko. - To było zimne miejsce. Wszystko było białe. Były tam dziwne drzewa, wyglądały na czarne, jakby spalone. Wszystko było całkowicie nieruchome. Zgubiłem się. Szukałem kogoś. Potem coś niemożliwie lekkiego zaczęło spadać z nieba. Śnieg. To wszystko, co zapamiętałem, ale zostało we mnie uczucie pustki. Jakby straty, której nigdy nie będzie można wypełnić. Przytaknęła, rozumiejąc. - Słyszałam o śniegu. - Słyszałem historię o człowieku, który przywiózł królowi pudełko śniegu jak skarb. Kiedy je otwarto, okazało się, że śnieg zniknął. Wyglądało na to, że to ją zainteresowało. - Gdyby mnie podarowano takie pudełko, nie otworzyłabym go. - Na pewno nie chciałabyś wiedzieć, co jest w środku? - Nigdy nie otwiera się pudełka marzeń. Zastanawiałem się nad tym przez chwilę. - Ale wówczas ni gdy nie dowiesz się, czy pudełko jest puste, czy pełne. - Nie - odpowiedziała. - Nigdy nie wiesz. Ale nadal to twój wybór. W końcu moje myśli powróciły do teraźniejszości. - Moglibyśmy pójść nad rzekę i znaleźć łódź - zasugerowałem. Potrząsnęła głową. - A potem dokąd? Musimy wrócić do miasta. Wszystkie nocne stworzenia współpracują w spiskach i zdradach. Wyobrażam sobie węże ostrzące kły i wypełniające paszcze trucizną. Świat domaga się nas, a nam nie wolno powiedzieć nie. Miała rację, oczywiście. Bardziej niż cokolwiek innego, burza zniszczyła prestiż rodziny i uczyniła ją podatną na atak. Jeśli chcieli
przetrwać, musieli się pokazać i ponownie dowieść swojej władzy. Ale przy takim ryzyku? - Pozwól mi zapytać cię o to, jak zamierzasz tego dokonać? Będą mówili, że burza była boskim sądem nad wami obojgiem. Roześmiała się. - Jedną z rzeczy, o jakich nigdy nie myślisz, jest to, co sprawia, że wszystkie wielkie marzenia, plany i wizje walą ci się z hukiem na głowę. Jej oczy błyszczały czymś innym niż ciekawość czy rozbawienie. Wszystko, czego dokonała, wydawało się być daremne. Wszystko, co osiągnęła, zniszczyła burza, jakby wyczyszczono planszę do gry, czyniąc możliwymi wiele nowych i nieprzewidzianych posunięć. - Może powinnaś zlecić jakiemuś poecie przepisanie historii dzisiejszego dnia, by sprawić, żeby mimo wszystko burza wydawała się być częścią twojego wielkiego planu. Wiersz o triumfie nad burzą. Królowa w chwale powraca z zaświatów, bóg chaosu próbuje ją pokonać, ale cała jego siła nie mogła zdmuchnąć miasta Achetaton ani przestraszyć królowej. - Jestem przerażona. Patrzyła na mnie przez chwilę. Pragnąłem bardziej niż czegokolwiek objąć ją, gdy tak siedziała, ramionami ciasno oplatając nogi, próbując zatrzymać ciepło - lub próbując przestać się trząść. Moje serce nagle niestosownie podskoczyło i zatrzepotało, jak u uczniaka. Była tak blisko. W chłodnym nocnym powietrzu mogłem wyczuć ciepło jej skóry; mogłem dostrzec siłę jej oczu w ciemności. Była odległa i smutna. Wyciągnąłem dłoń i pozwoliłem sobie delikatnie dotknąć jej ręki. Bałem się, że góry runą, a gwiazdy spadną z nieba. Ale nic się nie stało. Ona nawet nie drgnęła. Teraz wydaje mi się, że na chwilę wstrzymała oddech. Potem, z czymś, jak miałem nadzieję, w rodzaju niechęci, wysunęła rękę spod mojej. Wtedy usłyszałem odgłos cichego strumyczka żwiru i kamyczków na stoku poniżej nas. To mógł być pustynny królik, ale nie był. Spojrzałem w górę, by ujrzeć, jak Cheti wskazuje na coś. Wstałem powoli i cofnąłem się ku wejściu do grobowca, próbując nie robić hałasu, próbując zasłonić królową przed czymkolwiek, co nadchodziło z ciemności. Kolejny delikatny strumyczek, potem wyraźnie słyszalne kroki, zbliżające się po stoku, stopa szukająca oparcia. Ale nieznajomy pozostawał w strefie cienia. W końcu dotarliśmy do wejścia do komory, która zapewniła nam tymczasowe schronienie, brakowało nam środków, poza naszymi sztyletami, do obrony. Wepchnąłem królową głębiej w cień komory i czekałem. Cień narastał od strony zbocza. Był nieco zasapany. Natychmiast
rozpoznałem zarys krzepkiego, silnego ciała, brutalny kształt głowy. Rozpoznałem także ciemną, sapiącą masę, która szła za nim, wierna i głupia. - To dziwne miejsce na spędzenie nocy - głos Mahu był pełen napięcia. Próbował ukryć swój zmęczony oddech. - Po prostu obserwowaliśmy gwiazdy - odpowiedziałem. - Mógłbyś skorzystać z ich pomocy. Gdzie oni są? Czy są bezpieczni? - Dlaczego pytasz o to mnie? Wtedy obok mnie prześliznęła się Nefretete, trzymając lampę. Mahu wyglądał, jakby mu ulżyło, i natychmiast niewygodnie padł na kolana, jak potwór przed dzieckiem. - Oferuję Atonowi dziękczynną modlitwę za bezpieczny powrót królowej - powiedział. - Zdaj mi relację. - Czy mógłbym także opowiedzieć wszystko naszemu panu? - Odpoczywa. Mahu wyglądał na nieszczęśliwego. - Ale... - Czuje się dobrze - upierała się. Jej zachowanie miało twardość stali. Mahu był zaskoczony. Przez chwilę panowała między nimi pełna napięcia cisza, ona się nie ugięła, a on skinął głową. - Ten człowiek musi odejść. Teraz ja będę dowodził. - Wskazał na mnie, jego oczy były pełne nienawiści. Spotkanie z Ajem nadal bolało. Dobrze. - Dlaczego? Chronił i ocalił mnie, przyprowadził rodzinę królewską w bezpieczne miejsce, dobrze wypełniał swoje obowiązki. Czego ty dokonałeś? Co masz takiego do powiedzenia nam, czego on nie powinien usłyszeć? Trudno było się nie uśmiechnąć. Nie starałem się zbytnio. Głowa Mahu drgnęła nerwowo na potężnych ramionach. Był jak pawian schwytany do klatki, szukający sposobu ucieczki. Nadal był dla mnie zagrożeniem. Mógłby w jednej chwili rzucić się na mnie. Ale Nefretete pozostała nieugięta i bezwzględna. - Mów - rozkazała. - W mieście panuje chaos - odparł. - Wielka Rzeka jest zakorkowana. Wszyscy, którzy mogą, wyjeżdżają. Miasteczko namiotowe zostało zdmuchnięte. Rusztowania zawaliły się, zabijając obywateli i blokując przejazdy. Wiele magazynów żywności zniszczył piasek. Nieprzykryte studnie zostały zasypane. Zaopatrzenie w słodką wodę
jest niepewne. Wiele osób zginęło, gdy wybuchła panika. - Zawahał się. Najtrudniejsza część raportu była jeszcze przed nim. - Co jeszcze? - Panuje zamieszanie. - Co masz na myśli? - Władza się załamała. Moje oddziały są nieliczne i nie są w stanie kontrolować sytuacji. Magazyny świątynne zostały okradzione, całe zapasy zboża, wina, owoców - wszystko rozgrabił tłum. Zabili nawet zwierzęta ofiarne na mięso na świątynnych dziedzińcach. Przez noc ludzie stali się barbarzyńcami. Na ulicach doszło do walk pomiędzy przedstawicielami różnych nacji o żywność i schronienie. W zamieszaniu zamordowano ambasadora Mitanni wraz z rodziną i orszakiem. Podejrzewamy działanie Hetytów. Nie mogliśmy ich ochronić. Zakwaterowaliśmy tyle ważnych rodzin i przywódców, ile się dało w Wielkim Pałacu i ustanowiliśmy tymczasowe schronienie w Małej Świątyni Atona. - Dlaczego nie udało się wam ustanowić kontroli nad miastem w naszym imieniu? Jego twarz pociemniała. - Na przywódcę wybrano Horemheba, ponad moją własną władzą i Medżaj. Rozmieścił swoich żołnierzy dookoła miasta i rozkazał wesprzeć ich siłami rezerwowymi. Przybędą w ciągu jednego, dwóch dni. Zdobył kontrolę militarną nad terenem, do czasu aż... - znowu przerwał, ponieważ doszedł do tego, czego nie mógł wypowiedzieć. - Mów. - Dopóki nie wrócisz i się z nim nie spotkasz. Jej twarz pozostała niewzruszona, ale to była zła wiadomość. - Czy to on cię tu przysłał? Jako swojego chłopca na posyłki? Mahu spojrzał na nią, duma wzięła górę nad szacunkiem. - Nie jestem i nigdy nie byłem nikim innym niż lojalnym sługą. Nie jestem chłopcem na posyłki. Przyszedłem ostrzec cię o jego zamiarach. Pozwoliła sobie na małe rozluźnienie. - Twoja lojalność jest dla nas cenniejsza od złota. Dziwne było widzieć, jaką siłę oddziaływania miało na tego człowieka kilka słów pochwały. Wściekłość Mahu stopniała. Mówiła teraz szybko, stosownie do wymagań nowej sytuacji. Wrócę. Ale po to, by dowodzić, a nie negocjować z armią Horemheba. To oświadczenie nie było całkiem takie, jakiego spodziewał się lub pragnął Mahu. Było jeszcze coś, czego nie ujawnił. Argument? Zła wiadomość? Nawet nóż zabójcy? Królowa spojrzała na mnie szybko,
też to zauważyła. Postanowiłem podejść bliżej. Mahu warknął na mnie: - Trzymaj się z dala ode mnie. Nefretete niezauważalnie skinęła głową i cofnąłem się. - Musisz powiedzieć prawdę - rzekła. - Niczego nie ukrywaj. Inaczej wrócę do miasta bez pełnej wiedzy i zrozumienia. Spojrzałem w górę, gdzie ostatnio widziałem Chetiego, ale nie mogłem dostrzec go w ciemnościach. Z pewnością przynajmniej słuchał. Mahu zdecydował się i mówił z wahaniem, do jakiego nie sądziłem, że był zdolny. - Jest... jeszcze coś - przerwał dramatycznie. - Nie oczekuj ode mnie, że zinterpretuję ciszę. Mów. Wtedy w ciszy i ciemności rozległ się świszczący odgłos i głuche uderzenie. Nefretete i ja oczekiwaliśmy nieznanego. Mahu się nie poruszył. Miał zaskoczony wyraz twarzy, jakby nie mógł sobie przypomnieć początku wypowiedzi. Po chwili w kąciku jego ust pojawiła się kropla krwi. Podniósł rękę i dotknął jej powoli, zaskoczony czerwienią na końcu swojego palca. Potem potrząsnął głową i z wolna runął naprzód, jak zwierzę pod zbyt wielkim ciężarem, na twarz. Pochyliliśmy się i podbiegliśmy do jego ciała. Strzała rozszczepiła mu kręgosłup. Utkwiła głęboko między łopatkami. Obejrzałem ją dokładnie: nosiła znany mi hieroglif: kobrę. Mój umysł pobiegł pamięcią do zwęglonej strzały na płonącej łodzi. Ostrzeżenie, które mi wysłano, zanim tu przybyłem. A teraz znowu. Identyczna. Tak delikatnie jak się dało, obróciłem go na bok. Jeszcze oddychał, płytkimi haustami, jakby znajdował się w złym żywiole, jakby powietrze było wodą. Na jego twarzy pojawił się jakiś błysk ironii, że moja twarz będzie ostatnią, jaką widzi w swoim doczesnym życiu. - Niech cię szlag - wypychał każde słowo przez zakrwawione zęby z bulgoczącego gardła. - Miałeś rację. Królowa spojrzała na mnie. Potrząsnąłem głową. Mahu zakaszlał i splunął, gwałtowna fontanna czerwonych kropli poplamiła moje ubranie. To go rozbawiło i trysnęło z niego więcej krwi, gęstszej, ciemniejszej teraz. Zauważył to. - Umieranie - powiedział niemal wzruszając ramionami, jakby śmiertelność była niczym. Pies lizał jego twarz. Odepchnąłem go. - Rację w czym? - zapytałem. Poczułem, że ktoś staje nad nami. To był Echnaton, wyglądający jak starzec obudzony z głębokiego snu. Trzymał lampę, a w swojej białej szacie stanowił łatwy cel dla kolejnej strzały. Pociągnąłem go w dół, poza zasięg niebezpieczeństwa. Krzyknął z oburzenia. Ręką
zasłoniłem mu usta. Wszyscy troje stłoczyliśmy się przy Mahu, którego oczy zwęziły się na żałosny widok jego zmieszanego i powłóczącego nogami pana. Czy dostrzegłem rozczarowanie w jego oczach, zanim ręka śmierci spowolniła je, a potem zatrzymała i zmieniła ich topazowy blask w coś przypominającego matowy brąz? Chwyciłem Echnatona za ramię i popędziliśmy, skuleni jak psy, z powrotem do wejścia do komory grobowej. Potknął się, próbując obejrzeć się na ciało Mahu i zdezorientowanego psa siedzącego wiernie u jego boku, i musiałem ciągnąć króla Obydwu Krajów za sobą w pyle. Cheti pojawił się jakby znikąd, aby mi pomóc. Ukryliśmy się wewnątrz komory, nasze oddechy tworzyły małe chmurki w chłodnym teraz pustynnym powietrzu. Lampy dopalały się już, rzucając słabe, migoczące światło na malowane postaci i las białych kolumn. Dziewczynki obudziły się i przytuliły do matki, która ostrzegła je szeptem, że muszą zachować całkowitą ciszę. Czekaliśmy, nasłuchując uważnie. Wiedziałem, że to mogły być ostatnie chwile naszego życia. Sami wpędziliśmy się w pułapkę, nie było drogi ucieczki. Ktokolwiek mógł wejść do komory i zaszlachtować nas jak zwierzęta w tym dogasającym świetle. Jakby w zapowiedzi tego, pies Mahu zawył ostro, potem zapadła cisza. - Proszę, nie chowajcie się na mój koszt. Słowa, wypowiedziane bardzo spokojnie, zdawały się pochodzić znikąd. Potem długi cień położył się na posrebrzonych światłem księżyca kamieniach wejścia i przeszedł wzdłuż ścian do komory. Za cieniem podążała postać mężczyzny, szczupła i elegancka. Niósł lampę, oświetlającą w mroku jego kościstą twarz, która przez migoczące cienie wydawała się być jeszcze bardziej wychudzona. Ajowi towarzyszyli strażnicy, ale pozostali przy wejściu. Ich łuki błyszczały w blasku księżyca. Zauważyłem, że ich strzały były zwieńczone grotami, które wyglądały na srebrne. Spojrzałem na Nefretete. Wyglądała tak, jakby w końcu stanęła twarzą w twarz ze swoimi najgorszymi obawami. Aj skinął na łuczników, a ci nas przeszukali, zabierając mi mój sztylet. Znałem dwóch z nich. Jeden z nich był na polowaniu; drugi był młodym architektem z łodzi, tym, który projektował świątynne latryny. Czyli byłem obserwowany od samego początku. Spojrzał mi w oczy, jakby chciał powiedzieć: a więc znowu się spotykamy. Potem Aj rozkazał im wyjść i powoli podszedł do nas. Królowa i ja rozdzieliliśmy się, idąc w różnych kierunkach pośród lasu białych kolumn. - Jak dziwnie i jak dobrze, że przyszliście się schronić do mojego
grobowca - powiedział Aj. - Przykro mi was wszystkich widzieć przebywających w tak nieodpowiednim otoczeniu. Ale być może jest jakieś znaczenie, w którym to niestosowne otoczenie rozbawi was i w ten sposób zrekompensuje wam niewygodę. - Bawił się nami. Uśmiechał się jak kot z nekropoli. - Wszyscy jesteśmy śmiertelnikami. Poza tymi, którzy stali się bogami. Przynajmniej we własnej opinii. Spójrzcie, tu jest, zapisane w kamieniu: „Niech będzie uwielbiony Aton, oby żył wiecznie, Żyjący i Wielki Aton, Pan wszystkiego, co Aton obejmuje, Pan Nieba, Pan Ziemi. Pan Domu Atona w Achetaton, Król Południa i Północy, żyjący w Prawdzie, Pan Obydwu Krajów, Syn Słońca, Pan Diademów, Echnaton, wielki trwaniem oraz Wielka Małżonka Nefer-Neferuaton-Nefertiti, oby zachowała na wieczność życie, zdrowie i młodość”. I tak dalej, i tak dalej. O, tu jest coś o mnie: „Nosiciel wachlarza po prawej ręce króla, Nadzorca wszystkich koni jego wysokości, który daje zadowolenie całemu krajowi, Ulubieniec Dobrego Boga, Boski Ojciec, Czyniący Dobro, Aj, który mówi: Ty wschodzisz w pięknie na horyzoncie nieba, o żyjący Atonie, który obdarza życiem; kiedy wschodzisz na wschodnim horyzoncie, napełniasz cały kraj pięknem”. - Przerwał na moment, delektując się ironią tego wszystkiego. - Cóż, z trudem, jak się okazało... Wtedy z cienia rozległ się inny głos, trzęsący się i obcy: - „Ponieważ jesteś wspaniały, wielki, promieniejący, unosisz się nad całym krajem... Jesteś Słońcem, dalekim, chociaż na Ziemi, a gdy znikasz za zachodnim horyzontem, Ziemię obejmują ciemności na podobieństwo śmierci...” - Głos Echnatona robił się coraz silniejszy w miarę, jak recytował kolejne wersy, jego cienkie ramiona unosiły się w kierunku słońca, którego tutaj nie było, odzwierciedlając jego własny wyrzeźbiony w kamiennej ścianie obok niego wizerunek. Ale potem nagle urwał, jakby nie chciał dłużej wypowiadać tych słów. Aj patrzył na to widmo obalonej władzy beznamiętnie. - Tak, na podobieństwo śmierci - powiedział. - Poniosłem na ten grobowiec pokaźne wydatki, ale nigdy wcześniej nie miałem czasu odwiedzić go i sprawdzić postępu prac. One są teraz drogie, te Domy Śmierci, mimo to, dopóki żyjemy, nie mamy czasu brać udziału w sprawach, które mają znaczenie. Pędzimy, popełniamy błędy, spieszymy się, by jé naprawić, nie myślimy wystarczająco o przeszłości i o przyszłości. Przerwał. Nie miałem pojęcia, dokąd zmierzał. Nefretete pozostała dziwnie cicha. - Chcielibyście usłyszeć historię o przeszłości czy o przyszłości? - Rozważmy przyszłość - odezwała się w końcu z mrocznego
odległego krańca komory Nefretete. Aj ruszył w jej kierunku, ale ona znowu odeszła. Nie mógłbym odróżnić cienia od materii. - Z pewnością - powiedział. - Powiem ci, co widzę. Widzę czas klęski. Widzę ten świat, który się kruszy i upada. Widzę kapłanów atakujących świątynie Atona, widzę opustoszały skarbiec, widzę nienawiść w oczach ludzi, widzę wrogów podbijających nasze wielkie miasta i niszczących naszych bogów. Widzę wysychający nasz zielony i złoty świat, Wielką Rzekę odmawiającą swej hojności, wyschniętą ziemię, zniszczone zbiory i szarańczę, zjadającą wszystko na jej drodze. Widzę nasze spichrze pełne prochu. Widzę wiatr czasu wiejący od Czerwonej Ziemi, przynoszący ogień i zniszczenie, burzący nasze miasta, zmieniający wszystko, co zrobiliśmy, w popiół. Widzę dzieci uczące rodziców aktów barbarzyństwa i potworności, i widzę barbarzyńców ucztujących w naszych świątyniach. Widzę posągi bogów zastąpione przez skrzeczące małpy. Widzę rzekę płynącą w drugą stronę i Ra zmieniającego w się w lód. Widzę martwe dzieci w bezimiennych grobach. - Nie powinieneś jeść obiadu tak późno - powiedziała troskliwie Nefretete. - To zaburza wyobraźnię. Starannie ją zignorował. - Widzę rzeczy takimi, jakimi są i jakimi będą. Chyba że podejmiemy teraz zdecydowane działanie. Musimy przywrócić rzeczy, jakimi były. Musimy schować to miasto i zamknąć jego boga, tego Atona, w skrzynce i pogrzebać daleko na pustyni, jakby go nigdy nie było. Potem musimy być praktyczni. Potrzebujemy oddziałów i zboża. Musimy wynegocjować umowy i żołd z nową armią oraz z kapłanami Amona. Musimy przywrócić tebańskiemu kapłaństwu część kontroli nad ich bogactwami i zasobami oraz zezwolić im na powrót do świątyń. Jednocześnie musimy pokazać światu, że jako rodzina i jako kraj jesteśmy silniejsi niż kiedykolwiek i że bogowie nas wspierają. Aby tego dokonać, musimy mieć silną postać, która może powiedzieć ludziom i bogom: Jestem wczoraj i dzisiaj; widzę wszystkie czasy; ja jestem tym, który kroczy po ścieżkach bogów. Jestem Panem Wieczności. - Nie ma takiej osoby. - Myślę, że jest - powiedział szybko. - Myślę, że czas ją ujawnić. Pozwolił, aby to zawisło w powietrzu. Oferta. Możliwość. Ale kim był Aj, przy całej jego władzy, by składać takie propozycje? Czy był twórcą królów, kreatorem bogów, reżyserem tego, co ma, a co nie ma być? Wtedy przemówił Echnaton, z bezcelowym przekonaniem szaleńca.
- To jest zdrada, każę cię aresztować i stracić, jak pospolitego złodzieja. Aj roześmiał mu się w twarz - po raz pierwszy słyszałem, aby wydał z siebie jakiś ludzki dźwięk. - A kto posłucha twojego rozkazu i kto go wykona? Nikt. Jesteś bankrutem, złamanym człowiekiem. Porażka i zniszczenie wiszą nad tobą. Twoja władza przeminęła. Będziesz miał szczęście, jeśli pozostaniesz przy życiu. - Jego głos był spokojny i bezwzględnie surowy. Echnaton poszedł szybko do wyjścia, ale został zatrzymany przez dwóch strażników. - Przepuśćcie mnie! - rozkazał. - Jestem Echnaton! - Stali cicho i bez ruchu. Jego bezsilność była trudna do zniesienia. Zaczął bić ich pięściami, jak dziecko w napadzie gniewu. Jego ciosy były lekkie i po prostu go zignorowali. Odwrócił się do Aja, rozwścieczony teraz do białości. - Króla nie można zanegować! Ukradłeś moje królestwo! Zdradziłeś moje zaufanie. Przeklinam cię, ja i bóg zemścimy się na tobie. - Nie. Ty zdradziłeś zaufanie Obydwu Krajów. Ty zdradziłeś mnie. Wydrwiłeś i zniszczyłeś wielkie dziedzictwo tego świata. Twoja klątwa nie ma mocy. Czy możesz nakarmić ludzi? Nie możesz. Czy możesz przywrócić maat? Nie możesz. Czy możesz znowu pokazać się pod znakiem Atona? Nie możesz. Ludzie cię nienawidzą, armia tobą gardzi, a kapłani spiskują, by cię zamordować. Dałem ci ten świat, wszystkie jego bogactwa i władzę, i co z tym zrobiłeś? Zbudowałeś ten głupi plac zabaw z błota i słomy. Czy można wyczarować wielkość z takich materiałów? Nie. To się kruszy, rozpada, załamuje. Wkrótce z tego miasta i jego szalonego króla nie pozostanie nic poza cieniami, kośćmi i pyłem. Duch twojego ojca umarł po raz drugi ze wstydu. Oddasz koronę. Padnij na kolana. Echnaton patrzył na Aja. - Tobie? Nigdy. - Przegrał, ale się nie poddał. Nefretete wyłoniła się z cienia. Serce zawirowało we mnie, gdy ujrzałem jej twarz. - Jesteś Boskim Ojcem, ale nie możesz być królem - powiedziała. Coś zmieniło się w wyrazie twarzy Aja. Widziałem to już wcześniej, na twarzy zapalonego hazardzisty, który właśnie podwoił stawkę. - Nie wiesz, kim jestem - powiedział. Jego słowa zmieniły bieg prądów w mrocznym powietrzu. Nefretete stała nieruchomo, zaskoczona. - Jesteś Aj czy nie? Ruszył między kolumnami, pojawiając się i znikając w świetle i
cieniu, czarodziej we własnej osobie. - Nie możesz sobie przypomnieć? Nic nie powiedziała, czekała. - Pamięć to taka dziwna rzecz. Kim jesteśmy bez niej? Nikim. Ona nadal czekała. Uśmiechnął się. - Cieszę się, że nie pamiętasz. Chciałem, aby tak było. Chciałem, aby twoje serce pozostało wolne od wszelkich wspomnień. - Tak się nie da. Serce jest wszystkim. Potrząsnął głową poważnie. - Nie, nie jest. Miałem nadzieję, że poznałaś tę największą prawdę. Jest tylko władza. Nie miłość, nie troska. Tylko władza. A ja ci ją dałem. - Niczego mi nie dałeś - w końcu się rozgniewała. Znowu się uśmiechnął, jakby odniósł kolejne małe zwycięstwo, a potem zadał swój cios miękko i cicho: - Dałem ci życie. Obserwował jej twarz, gdy walczyła, by przyjąć implikacje tych kilku słów. Był mordercą, wbijającym po mistrzowsku nóż w serce ofiary i obserwującym jej cierpienie. Kiedy się odezwała, jej głos był dziwnie spokojny, jakby najgorsze już się wydarzyło i nic więcej nie mogło jej zranić. - Ty jesteś moim ojcem? - Tak. Poznajesz mnie teraz? - Widzę, kim jesteś. Widzę, że tam, gdzie powinieneś mieć serce, masz pustynię. Co się stało z twoim sercem? - To są miękkie słowa, córko. Miłość, miłosierdzie, współczucie. Wyrzuć je ze swojego serca. Działanie jest wszystkim. Podeszła do niego bliżej, zaciekawiona, pomimo oczywistego bólu. - Skoro jesteś moim ojcem, to kim jest moja matka? Odprawił ją machnięciem. - Nie odwracaj się ode mnie. Powiedz mi, kim jest moja matka. - Była nikim. Nie ma nawet imienia. Umarła, rodząc ciebie. Ten nowy fakt dokonał swojego cichego i straszliwego zniszczenia. Ona aż skuliła się z bólu po stracie, utracie czegoś, czego nigdy poza snami nie miała, ręce przycisnęła do piersi, jakby zaciśniętymi pięściami przytrzymując kawałki pękniętego serca. - Jak możesz mi to robić? - Nie próbuj ze mną tych słabych słów i argumentów o trosce. Nie jesteś dzieckiem i nie mów dziecinnych rzeczy. - Nigdy nie byłam dzieckiem. To także mi odebrałeś. Weszła w cień i zniknęła. Aj przechadzał się od niechcenia wśród filarów, czekając spokojnie na jej powrót. Gdy przechodził blisko
mnie, błyskawicznie wyciągnąłem nóż zza jego pasa i przyłożyłem mu do gardła, dotykając miękkiej, chłodnej skóry, niemal ją przecinając, ramieniem przytrzymując jego ręce za plecami. Jakbym nie trzymał nic, stał tak spokojnie. Strażnicy rzucili się ku nam, ale powiedziałem cicho: - Odsuńcie się albo odetnę mu głowę. Cheti sprawnie ich rozbroił. Nefretete wróciła do oświetlonej części komory. Przycisnąłem nóż mocniej do delikatnie pulsującej żyłki na szyi Aja i z zadowoleniem poczułem wreszcie u niego dreszcz niepewności. - Mogę go zabić od razu bądź możemy zatrzymać go i wrócić do miasta. Aresztować go, postawić przed sądem za zdradę i morderstwo. Popatrzyła na mnie ze smutkiem, a potem potrząsnęła głową. - Puść go. Nie mogłem uwierzyć, że wypowiedziała te słowa. - Jak myślisz, kto torturował, okaleczył i zamordował Czenriego? Jak myślisz, kto spalił żywcem Merire? Może nie dopuścił się tych czynów osobiście, zrobił to jego naczelny lekarz, ale on to zaplanował i podżegał innych. I po tym wszystkim, co ci zrobił? Ten człowiek nie przynosi niczego poza cierpieniem i zniszczeniem, a ty chcesz, żebym go puścił? Dlaczego? - Bo musimy. Odrzuciłem nóż z obrzydzeniem. Aj wyśliznął się z mojego uścisku i uderzył mnie ciężko w twarz czerwonymi skórzanymi rękawicami. - To za to, że śmiałeś mnie dotknąć. - Potem uderzył mnie jeszcze raz. - A to za to, że śmiałeś wysunąć bezpodstawne i nieudowodnione oskarżenia. Patrzyłem na niego w bezruchu. - Moja córka jest inteligentną kobietą - ciągnął. - Ona zrozumiała. A potem się uśmiechnął. Nienawidziłem tego uśmiechu. - Masz wszystko na świecie - powiedziałem. - Mimo to jakaś furia szaleje w tobie, wyżerając cię, aż będziesz pustym człowiekiem. Cokolwiek to jest, nigdy nie będziesz zadowolony. Zignorował moją pogardę. Pochylił się i wziął pełną garść pyłu, który studiował dokładnie. - Nigdy nie lubiłem tego miejsca i wątpię teraz, czy zostanę tu pochowany. Dlaczego potrzebujemy tych wszystkich pięknych przedstawień dobrego życia na tamtym świecie? Zobacz, jak odmalowujemy naszą rozpaczliwą nadzieję na dalsze życie: bogate pola i licznych służących, by na nich pracowali; wielkie zaszczyty i stanowiska; gromadzenie bogactw i posiadłości - najlepsze, co świat
może dać lub co sami możemy wziąć. Jednak to wszystko to tylko farba. Oboje wiemy, co stanie się po śmierci. Nic. Jesteśmy kośćmi i prochem. Nie ma wiecznego życia, zaświatów, Pól Trzciny. Słodkie ptaki wieczności śpiewają tylko w naszych głowach. Te wszystkie historie opowiadamy po to, by chronić się przed prawdą. Teraz, gdybym miał wszystko, byłbym w stanie zmienić ten pył z powrotem w życie. Mógłbym kupić więcej dni i lat, jakby były zbożem, i mógłbym żyć wiecznie. Ale tego nie da się zrobić. Nie można przeżyć czasu. Tylko bogowie są nieśmiertelni. A oni nie istnieją. Pozwolił pustynnemu żwirowi wyspać się z jego otwartej dłoni na podłogę i zwrócił się znowu do Nefretete. - Jest wiele praktycznych kwestii wymagających naszej natychmiastowej uwagi. Proponuję ci to: wrócimy do Teb, a ja wynegocjuję nowe umowy z różnymi stronnictwami. Ty zgodzisz się przywrócić stary porządek. Odprawisz publicznie kult Amona w świątyni w Karnaku przed zgromadzeniem kapłanów. To absolutna konieczność. W zamian za to twoje córki będą żyły. Twój mąż zachowa życie i koronę, ale nie będzie miał żadnej władzy. Może pozostać w tym niedorzecznym mieście, jeżeli o mnie chodzi, czcząc południowe słońce i pył, jak wariat, którym się stał. Nikt się nie dowie. Dostanie wystarczająco licznych służących, by o niego dbali. - A ty? - Ja jestem Boskim Ojcem. Czyniącym Dobro. I tym pozostanę. - Jesteś stowarzyszeniem - powiedziałem. - Stowarzyszeniem Popiołów. Co za stosowna nazwa. Człowiek z popiołu. Uśmiechnął się tym wyrachowanym uśmiechem. - To kolejny spektakl. Ceremonia, jeśli wolisz. Ale świetnie działa. Mężczyźni kochają wielką moc tajemnic. Interesujące, co są skłonni zrobić i dać, aby poznać wielki sekret władzy. Siedem złotych piórek ptaka odrodzenia. Wierzę, że nadal masz jedno w posiadaniu. Proszę, przekaż je teraz jego prawowitej właścicielce. - Zostawiłeś je tam, abym je znalazł. Przytaknął, jakby grzecznie przyjmując komplement. Sięgnąłem do torby, znalazłem piórko i wręczyłem je Nefretete. Wyglądała teraz tak, jakby mogła widzieć przyszłość. Jakby znała zakończenie tej historii. I nie było to coś, czego pragnęła. - Dobrze - powiedział Aj. - Przygotuję się na jutro. Lud cię kocha, córko. Twoja strategia przechytrzenia wrogów była godna podziwu. Wróciłaś z zaświatów. Oczywiście wykorzystamy to. Musisz zostać koregentką. Jesteś gwiazdą wśród mniejszych śmiertelników. - A jeśli odrzucę tę propozycję?
Roześmiał się cicho. - Jesteś moim dzieckiem. Znam cię za dobrze. Nie traćmy czasu. Dokonam niezbędnych przygotowań i będę czekał na ciebie w pałacu, by odbyć jutro publiczną ceremonię powrotu. Strażnicy pozostaną, by eskortować cię z powrotem, gdy już podejmiesz właściwą decyzję. Jeśli nie, postąpią zgodnie z moimi innymi rozkazami. Możesz łatwo odgadnąć, co to oznacza. Jutro będzie kolejny dzień. - Zabiłbyś własne wnuki? - Pamiętaj: nie ma miłości, jest jedynie władza. Jak dobrze wie to twoja pokojówka. Nieprawdaż, Senet? Powinnaś ją o to zapytać. I o skarabeusza. Lubię zostawiać swój znak, wiesz. Odwrócił się i wyszedł. Nikt nie śmiał się odezwać. Senet dygotała. - On ma taką władzę - wyszeptała, z nienawiścią i cierpieniem. - Pozwól, że opowiem twoją historię - powiedziałem tak łagodnie, jak mogłem. Kiwnęła głową. - Zabiłaś Seszat. Podniosła oczy, ale nie zaprzeczyła. - Doprowadziłaś do jej śmierci. Ty zmasakrowałaś jej twarz. Zostawiłaś skarabeusza ukrytego przy jej zwłokach. Nadal na mnie patrzyła. - Nosiłaś rękawiczki, aby ukryć zadrapania na dłoniach. Zasugerowałaś, że coś zginęło z biżuterii królowej. Pozwoliłaś mi myśleć, że skarabeusz należał do królowej. Ale skarabeusza dostałaś od Aja. Powiedział ci, abyś umieściła go na zwłokach. Powiedział, że to jego znak, jego podpis. Miał rację. Jest zrobiony z gnoju tej ziemi. Najniższy z niskich. Mimo to popycha króla i królową jak słońce w światło nowego dnia. Senet spojrzała na królową, która patrzyła na nią prawie ze współczuciem. - Wypełniłaś jego wskazówki. Przewiozłaś przebraną dziewczynę przez rzekę, a potem, w ciemności, gdy się niczego nie spodziewała, uderzyłaś ją. Została ciężko zraniona pierwszym ciosem, ale zmasakrowanie jej twarzy musiało wymagać wiele siły psychicznej, jak również fizycznej. Spojrzała teraz prosto na mnie. - Potrzeba wiele czasu, aby kogoś zabić - powiedziała. - Pierwszy cios był prosty. Ale ona nie umarła. Zaczęła robić hałas, nawet mimo tego, że nie miała ust. Biłam ją, aż w końcu ucichła. To zajęło mnóstwo czasu. W komorze panowała cisza. Ciągnąłem opowieść. - Nosiła szaty,
które przyniosłaś z garderoby królowej. Miała szal, jak wymagały tego wskazówki. Ale nie wiedziałaś, dopóki ci nie powiedziałem, kogo zabiłaś. Wiedziałaś tylko, że to była kobieta. Jak dotąd, Aja nie interesowało, kto umarł, a kto przeżył. Ale to miało znaczenie dla ciebie. Zamordowałaś i okaleczyłaś niewinną dziewczynę. Jej rodzina bardzo ją kochała. - I ja także - powiedziała z dumą. - Kochałam ją całym sercem. Były kochankami. Proste słowa prawdy. - Proszę, pokaż mi swoje włosy - poprosiłem. Skinęła głową, powoli odsłaniając głowę z ostrzyżonymi kasztanowymi włosami. Cheti spojrzał na mnie, rozumiejąc teraz. Senet znowu przemówiła, tym razem zwracając się do królowej. - On wiedział wszystko. Mógł czytać w moich myślach i snach. Powiedział, że nas wyda, Seszat i mnie, nie tylko tobie, moja pani, ale całemu światu. Ja mogłabym to znieść. Ale potem powiedział mi, że mógłby ją zabić, jeśli nie zrobię tego, co mi rozkazał. Jeśli nie powiem mu wszystkiego. Kazał mi zabrać zapieczętowane instrukcje i szaty do haremu, jakby pochodziły od królowej. Kobietę miano przyprowadzić. A on powiedział mi, co muszę zrobić. Powiedział, że nie wolno mi się odezwać. Powiedział mi, gdzie mam ją zabrać i jak mam zrobić to, co mam zrobić. Jaki miałam wybór? Co miałabym uczynić? Te ostatnie pytania skierowała do mnie, ale wszystkim, co mogłem jej zaoferować, było spojrzenie ze zrozumieniem. Zawyła nagle, kurczowo ściskając i bijąc się po głowie. - Hathor, Pani Nieba, Pani Przeznaczenia, potężna, wybacz mi. Zabiłam kobietę, którą kochałam! Działałam z miłości i ze strachu. Teraz nie zostało mi nic, tylko śmierć. Nefretete dotknęła jej ramienia, delikatnie. - Gdybyś przyszła do mnie i powiedziała prawdę, mogłabym cię chronić. Pokojówka spojrzała na nią z wolna. - On jest potężniejszy niż my wszyscy. On jest Śmiercią. Wiesz, że mnie pocałował? W usta. Od tej chwili byłam zgubiona. - Podniosła sztylet, który odrzuciłem, wyszła z komory grobowej i zniknęła w ciemnościach. Wiedziałem, że nikt nie mógłby jej ocalić, i wiedziałem, że nigdy jej nie znajdziemy. Miałem nadzieję, że bogini Nut rozpostrze się nad tą dziewczyną i znajdzie dla niej jakieś miejsce wśród wiecznych gwiazd. Cheti i ja wyszliśmy na zewnątrz odetchnąć świeżym powietrzem. To była najczarniejsza część nocy, a księżyc żeglował teraz nisko i głęboko na horyzoncie. Usiedliśmy jak dwa ponure posągi. - Sądziłem, że dobrze znam Senet - powiedział. - Kiedy na to
wpadłeś? - Wiedziałem, że w jej opowieści są dziwne i brakujące elementy. Ale to jej żal ją zdradził. Kiwnął głową. - Ten człowiek to potwór. - Nie wierzę w potwory, Cheti. To ułatwiałoby zbyt wiele reszcie z nas. W końcu Aj jest jednym z nas. - To tylko pogarsza sprawę - odparł. Musiałem się z nim zgodzić. Nefretete wyszła z komory. Cheti wycofał się z szacunkiem, zostawiając nas samych. Miałem kilka rzeczy do powiedzenia. - To była miła historyjka, jaką mnie uraczyłaś, gdy się spotkaliśmy po raz pierwszy, o twoim ojcu i rodzinie. Nieźle mnie nabrałaś. Spojrzała na mnie spokojnie. - Kiedy wychowujesz się bez rodziców, spędzasz wiele czasu na wymyślaniu ich. Wyobrażasz ich sobie jako doskonałych ludzi. By nadrobić wszystkie rzeczy, które się nie wydarzyły, wymyślasz różne historie, a one wydają się być realne. Aż do pewnego dnia... - Dnia prawdy. - Tak. Wyobrażałam sobie mojego ojca jako dobrego człowieka, cudownego, miłego człowieka. Wierzyłam, że pewnego dnia pojawi się, by mnie uratować. Wierzyłam, że posadzi mnie na białego konia i odjedziemy razem daleko, na zawsze. Bezpieczni. - Mogłem go zniszczyć dla ciebie. Urwała, zastanawiając się. - Nie. Mógłbyś go zabić, ale wówczas on nadal byłby we mnie, w mojej głowie, na wieki. To jest chyba jeszcze gorsze. Być może wszystko, co mogę zrobić, to wybaczyć mu. To, co mi zrobił. To, co uczynił innym. Jeśli będę w stanie tego dokonać, już nigdy nie będzie miał nade mną władzy. Znowu byłem zdumiony i przerażony. - Wybaczyć mu? Wykorzystał twoje życie, swojego własnego dziecka, jako środek do osiągnięcia celu, jako drogę do władzy, a potem zagroził, że zabije ciebie i twoje dzieci. Nie ma w nim miłości. - To nie znaczy, że nie powinnam mu wybaczyć. Miłość rodzi miłość. Nienawiść rodzi nienawiść. Zemsta rodzi zemstę. Ten wybór należy do mnie. - Więc przyjmiesz jego żądania? Zatrzymasz piórko? - Muszę. Nie mam wyboru. To unicestwienie wszystkiego, na co pracowaliśmy; to koniec marzeń o lepszej drodze. Ale ostrzegałam cię: świat stawia wymagania nam, mi, a ja nie mogę powiedzieć nie. Mam dość władzy, by ocalić tych, których kocham, i wpływ na bieg przyszłości. Jestem odpowiedzialna za przyszłość. Wtedy zrozumiałem jasno jedną rzecz. - Już cię nie zobaczę.
Ujęła moją dłoń. - Nigdy cię nie zapomnę. Siedzieliśmy razem bardzo długo.
42 Dobrze przed świtem, by wrócić nie będąc widzianymi, opuściliśmy komorę grobową i zaczęliśmy iść przez chłodną mroczną równinę w kierunku miasta i nieznanej przyszłości. Zerkałem na Nefretete, Doskonałą, która szła teraz obok mnie. Wyglądała na spokojniejszą, zdecydowaną; miała podniesiony wzrok i bacznie patrzyła przed siebie. Być może poznanie prawdy było łatwiejsze, mimo całej jej potworności, niż życie w niepewności. Starsze dziewczynki potykały się obok nas, wciąż na wpół śpiąc, a Cheti i ja nieśliśmy na ramionach młodsze, pogrążone smacznie w słodkich, dziwnych snach. Echnaton kuśtykał za nami, wpatrzony w mroczną, wyschniętą ziemię. Strażnicy Aja podążali za nami w bliskiej odległości. Nefretete zdecydowała się wrócić do Pałacu Północnego, rodzinnego wiejskiego ustronia, położonego z dala od reszty miasta oraz jego przedmieść. Nie był zbyt dobrze ufortyfikowany i brakowało w nim stałych koszar, więc poziom bezpieczeństwa był niski. Ale powiedziała, że ma swoje powody, a poza tym odosobnienie było jego zaletą. Potem wtrąciły się Meritaton i Maketaton, nagle rozbudzone, nalegając także na Północny Pałac, ponieważ chciały odwiedzić swoje ulubione oswojone gazele. Jedyne, co było widać z odległości z zabudowań pałacowych, to niekończący się wysoki mur z cegieł mułowych, który wydawał się otaczać wielką połać ziemi biegnącą w dół aż do brzegu Wielkiej Rzeki. Nie było w nim okien, a gdy doszliśmy, okazało się, że solidne drewniane wrota są zamknięte na głucho. Zastukałem tak mocno, jak tylko śmiałem. Dźwięk zdawał się rozchodzić daleko i nienaturalnie głośno w ciszy przedświtu. W końcu usłyszałem brzęczenie i pojękiwanie, a potem otworzyło się małe okienko we wrotach. Stary człowiek mrugał ostrożnie, potem, rozpoznając porannych przybyszów w zakurzonych królewskich szatach, ze wzdrygnięciem
zdziwienia i strachu, zaczął się głośno modlić. W jego oczach było więcej obawy niż szacunku. Nie miałem do tego cierpliwości i waliłem w ciężkie drzwi, aż je otworzył. Upadł na twarz i nie przestawał się modlić, więc przeszliśmy nad nim i ruszyliśmy przez pałacowy dziedziniec. Podniósł się i poszedł za nami, zapewniając nas, że pałac, choć pusty, był broniony, w pojedynkę i z honorem, przez niego samego. - Jestem jedynym, który tu pozostał, wszyscy inni uciekli, ale ja wiedziałem, ja wiedziałem, że wrócicie, i czekałem tu na was. Wyglądał jak kelner oczekujący napiwku. Nefretete cicho podziękowała mu za jego lojalność. Piach nagromadził się w stosach przy ścianach dziedzińca, a wszystkie wewnętrzne drzwi i okna miały zamknięte okiennice. Królowa szła pierwsza, otwierając drzwi i przechodząc przez kolumnowe sale recepcyjne, opuszczone i pełne ech. Cheti i ja zachowywaliśmy czujność, ponieważ nie mogłem być pewien, że nie czaiły się tu wrogie siły, może ludzie Horemheba. Ale nie znaleźliśmy śladu nikogo. Strażnicy Aja zostali przy wrotach, więc Cheti i ja trzymaliśmy straż na głównym dziedzińcu, a Nefretete zabrała dzieci do ich pokoi, by odpoczęły i przygotowały się na nadchodzący dzień. Za nimi ponuro powlókł się Echnaton. Patrzyliśmy na ostatnie gasnące gwiazdy, a wkrótce sferę nieba zaczęło wypełniać błękitne światło brzasku. Niebawem księżyc utonął w Zaświatach. Psy szczekały w oddali i rozpoczął się nieustanny świergot ptaków nad rzeką. Życie się odradzało. Wtem w drzwiach pojawił się Echnaton. Patrzył, jak jego bóg, Aton, teraz wąski pas czerwieni, pojawia się właśnie na obręczy wschodnich klifów. Ale w jego zachowaniu nie było radości ani świętowania. Podniósł ramiona w cichej adoracji. Wyglądało to na daremne i szalone. Odwróciliśmy wzrok, z jak największym szacunkiem, mając nadzieję, że nie będziemy musieli go naśladować. - Chodź, coś ci pokażę. Odwrócił się i pokuśtykał z powrotem do zakurzonego hallu, a ja za poszedłem za nim, zostawiając Chetiego na straży. Szliśmy przez jakiś czas, aż w końcu dotarliśmy do wspaniale rzeźbionych podwójnych drzwi. Otworzył je i nalegał, abym wszedł pierwszy. Znalazłem się w wysokiej, kwadratowej komnacie. Była otwarta od góry i miała tylko trzy ściany, na których artysta odtworzył wizję doskonałego życia. Zimorodki przedstawiono w locie, ich czarno-białe skrzydła cięły nieruchome powietrze, gdy nurkowały w tę i z powrotem w pokrytej pierścieniami przejrzystej wodzie lub przysiadły, na chwilę,
lecz po wieczność, na pochylonych koronach wielkich papirusów, dwa razy przewyższających wzrost człowieka. A potem wydarzyła się dziwna rzecz: z krótkim, ostrym krzykiem przez salę przeleciał z błyskiem lśniących skrzydeł jakiś kształt i zniknął w ścianie. Co widziałem? Nie mogłem uwierzyć własnym oczom. Echnaton klasnął w dłonie i roześmiał się z dziecięcą radością z mojego zdumienia. - Budki lęgowe ukryte w ścianach! Widzisz, nawet ptaki można oszukać najwspanialszą sztuką. Wierzą, że są nad prawdziwą rzeką! Był zachwycony tym udawanym światem, ale dla mnie był to dowód na to, że jego doskonałe miasto z farby, błota, światła i cieni było tylko złudzeniem. Widziałem jego złą stronę, wiedziałem teraz, jak to działa, i zrozumiałem przede wszystkim, że nie zbudowano go dla piękna czy władzy, ale ze strachu. - To nie wszystko, są inne rzeczy - powiedział, biorąc mnie pod ramię, jego oczy były pełne łez, oczy samotnego starego człowieka w jego schronieniu. Sala otwierała się na ukryty zielony świat: park pełen drzew owocowych, roślin i kanałów. Jak zaświaty, wydawał się nie mieć początku ani końca. Na ogrodzonym wybiegu przy długich, rzeźbionych żłobach czekały młode gazele. Nikt teraz nie karmił opuszczonych zwierząt. Znalazłem zbiornik z ziarnem i szybko napełniłem paśniki, chociaż nie miałem pojęcia, w jakim celu. Z pewnością te zwierzęta nie przetrwają dłużej wśród tego zaniedbania. Patrzyłem na Echnatona, który głaskał pożywiające się gazele, przemawiając do nich po cichu. Weszliśmy głębiej w jego zielony świat, a on złotą laską wskazywał wszystkie zwierzęta i ptaki, wymieniając ich nazwy, jakby był ich stwórcą. Potem nagle wpadł w gniew. - Ja stworzyłem ten świat! - krzyknął. - To miasto, ten ogród! A teraz oni wszystko zniszczą! Przytaknąłem. Cóż można było rzec. Słońce przemieściło się do Domu Dnia. Pożegnałem się z nim. Uścisnął mi dłoń, spojrzał w oczy i powiedział: - Obyś oddychał słodkim wiatrem północy i poszedł do nieba na rękach Żyjącego Światła, Atona, oby twoje ciało było chronione, a serce radowało się po wieki wieków. - To było błogosławieństwo prosto z serca i poruszyło mnie bardziej, niż się spodziewałem. Potem pomachał mi i powoli zniknął w swoim zielonym świecie. Wtedy widziałem go po raz ostatni.
43 Nefretete jechała na czele złotym rydwanem. Starsze księżniczki jechały za nią we własnych mniejszych pojazdach. Ich czerwone i złote szarfy powiewały, trzepocząc jak rzadkie ptaki w delikatnej porannej bryzie. Cheti i ja podążaliśmy za nimi, flankowani nadal przez strażników Aja i ich srebrne strzały. Paradoksalnie, dzień był wyjątkowo piękny, jakby burza wygładziła świat natury, przywracając mu nieskazitelność. Woda połyskiwała, a ptaki śpiewały. Rzeka błyszczała tu i tam między drzewami. Ale gdy ruszyliśmy przez miasto, ludzki świat wyglądał całkiem inaczej. Ogień zniszczył całe fragmenty przedmieść, pozostawiając wypalone ruiny. Część magazynów nadal płonęła. Ludzie błąkali się bez celu, ich twarze były szare od popiołu. W przejściach leżały zwłoki, o które nikt nie zadbał. Widziałem żołnierzy rzucających ciała jedno na drugie na wózki, bez śladu szacunku. Oddział żołnierzy Horemheba kontrolował dostęp do centrum miasta i ustawił zapory na drogach. Ale gdy zobaczyli królową i ludzi Aja, odsunęli się i przejechaliśmy nie niepokojeni. Wzdłuż Drogi Królewskiej zaczęły zbierać się niewielkie grupki. Ludzie porzucali swoje zajęcia - uprzątanie gruzu czy doglądanie zaimprowizowanych małych ognisk, wokół których zgromadzili się, by odpędzić strach i ciemność nocy - żeby gapić się bez wyrazu na królową w rydwanie. Gdy przejeżdżała, niektórzy wstawali i czynili gesty najgłębszego szacunku i czci; inni krzyczeli w rozpaczy, wyciągając zaciśnięte błagalnie ręce. Pozdrowiła ich. Kiedy zbliżaliśmy się do świątyni w centrum miasta, dostrzegliśmy umundurowane oddziały Horemheba, jedni trzymali straż na rogatkach, podczas gdy inni przeganiali rozproszone grupki ludzi niepewne resztki gości z całego imperium - z jednego miejsca w drugie. Zaimprowizowane obozowiska wyrosły dosłownie w ciągu
jednej nocy. Studnię oczyszczono i czekały przy niej długie rzędy ludzi z dzbankami i garnkami, by otrzymać świeżą wodę. Z kilku kramów sprzedawano chleb, bez wątpienia po wygórowanych cenach, uporządkowanym kolejkom. Wszędzie ludzie wyglądali na zszokowanych i przerażonych, niepewnych, co dzieje się z ich światem, zadziwionych i przestraszonych tym nagłym obrotem fortuny. Kuśtykali wkoło lub przystawali nagle, jakby zapomnieli, dokąd i po co zmierzają. Ale kiedy widzieli mijającą ich Nefretete w rydwanie, wszystkie twarze rozjaśniały się, jakby w końcu pojawiło się coś, w co mogli uwierzyć; coś, co utracili i znowu odzyskali. Zwolniła rydwan i wsłuchiwała się w narastające krzyki, wołania o wsparcie i pochwały. Ludzie, zapominając o strachu przed żołnierzami, tłoczyli się i napierali na liny po obu stronach Drogi Królewskiej. To nie był sterowany i nieszczery entuzjazm, którym z czcią pozdrawiano Echnatona; ich pozdrowienia płynęły prosto z serca. Coś w duszy królowej rosło, by wyjść naprzeciw ich wołaniom. Ja także uwierzyłem w tamtej chwili, że mogłaby, mimo wszystko, ocalić coś z tego. Mój nastrój trochę się wypogodził. Wszystko, co nas czekało, nagle zaczęło wydawać się nie takie trudne. W ogłuszającym akompaniamencie krzyków i modlitw, w chaosie wielu języków oraz fanfar granych na trąbkach przez zebrane oddziały, wjechaliśmy przez bramę na olbrzymi dziedziniec Wielkiego Pałacu. Był pozamiatany i doprowadzony do porządku. Wielkie kamienne posągi Nefretete i Echnatona otaczały rozległą otwartą przestrzeń, którą wypełniał teraz mur dygnitarzy, ambasadorów i przywódców, ich skrybów i pomocników, służących, nosicieli wachlarzy i parasoli, a wszyscy oni odwrócili się, by obejrzeć przybycie królowej. Wydawało się, że czekali już od jakiegoś czasu. Nagle wszędzie zapadła głucha cisza. Wszystkim, co mogłem usłyszeć, był szelest tysięcy szat z najlepszego na świecie płótna, gdy zgromadzeni wstali, czekając na to, by zostać świadkami następnego ruchu w grze o władzę. Nie było śladu Horemheba ani Aja. Nefretete zatrzymała się, nadal trzymając w dłoniach lejce zaprzęgu, wyglądając wspaniale w podwójnej koronie, zwróciła się do ludzi ze swojego złotego rydwanu. - Ta noc była długa i mroczna - powiedziała. - Ale teraz w nowym dniu wzeszło nowe słońce. Zebraliśmy się tutaj, aby być tego świadkami i aby świętować. Cień naszego Wielkiego Pałacu oferuje schronienie, wygodę i bezpieczeństwo wam wszystkim. Wróciliśmy. Zapraszamy, dołączcie do nas. Przyznała, nie mówiąc tego wprost, że oto kult Atona zakończył
się; że Echnaton był nieobecny, ale ona była i nastąpiła zmiana władzy. Była ucieleśnieniem tej zmiany polityki. Była nowym słońcem. Była nowym dniem. Przez długą chwilę panowała cisza. Potem stopniowo w tłumie zaczął rozchodzić się powolny pomruk aprobaty i uznania. Ludzie kiwali głowami i odwracali się do siebie ze zrozumieniem. To było to, czego chcieli i co potrzebowali usłyszeć. Aplauz i pochwalne okrzyki zaczęły się nasilać, przeradzając się z niepewnych początków w długą, długą, silną owację. Nieźle, jak dotąd. Nefretete zeszła z rydwanu, zebrała wokół siebie księżniczki i weszły do głównego budynku, jakby chcąc powiedzieć: jesteśmy dynastią silnych kobiet; to my mamy władzę. Tłum ludzi poszedł za nią do środka. Próbowałem trzymać się blisko niej, przedzierając się przez przepełnione korytarze pałacu. Pomimo krzyków i zamieszania, próśb, modlitw i okrzyków, które miały przyciągnąć uwagę królowej, nadal była w stanie dyskretnie przyjmować wyrazy uznania składane przez oczekujących na nią skrybów, administratorów, urzędników pałacowych i nadzorców - ojców i synów stojących razem, by być świadkami jej powrotu - gdy przechodziła korytarzami. W końcu weszliśmy do wielkiej sali, w pobliżu brzegu rzeki. Nigdy nie widziałem komnaty z tyloma pełnymi wdzięku kolumnami, setkami ich, zwieńczonymi czerwonymi, niebieskimi i białymi szewronami, podtrzymującymi usiane gwiazdami sklepienie. Wydało mi się teraz ironią, że brudne interesy władzy i polityki wymagały tak pięknych pomieszczeń. Sala szybko przepełniła się dygnitarzami, a wielu ludzi tłoczyło się w bocznych przejściach i przedsionkach. Nefretete, w towarzystwie córek, weszła do Okna Pojawień, odwróciła się i wyjrzała ponad zgromadzonymi. - Wróciłam - powiedziała. - Stoję teraz przed wami nie jako bóg, ale jako kobieta. Jestem sercem, duszą i prawdą. Słuchajcie, co mówię, i powtórzcie to waszym ludziom. Przybyłam, by odnowić prawdę. Niechaj wszyscy to wiedzą: prawda zwycięży. Każdy człowiek, który naraża lub hańbi nasz pokój wojną, zepsuciem lub kłamstwem, jest winny zbrodni przeciwko prawdzie i przeciwko Obydwu Krajom. To jest Prawda bogów, Prawda maat i Prawda mojego domu. W komnacie panowała absolutna cisza. Wszyscy rozważali każdy niuans i każdą niewypowiedzianą implikację jej słów. - A teraz wynagrodzimy, na oczach i w obecności całego świata, tych, których kochamy i którzy udowodnili nam swoją miłość. Wśród kolumn i głów zgromadzonych potężnych ludzi tego świata
dostrzegłem Horemheba podchodzącego do Okna. Wspiął się na platformę przed nią, skłonił swą arogancką głowę i otrzymał złoty naszyjnik, który Nefretete zapięła wokół jego szyi. Wstał, skłonił się, przyklęknął i zszedł na dół. Zrobił to wszystko z niewymuszonym wdziękiem, ale nie było w tym śladu zaangażowania. Jako kolejny podszedł Ramose. On również otrzymał naszyjnik, a jego reakcja dobrze o nim świadczyła. Wyglądał na poruszonego i sprawiał wrażenie, jakby mu ulżyło. Inni występowali w miarę, jak herold wyczytywał ich imiona, wiodące postacie w hierarchii, których lojalność potrzebowała potwierdzić publicznie, zanim mogła przystąpić do ważniejszych negocjacji. Skupiała elementy zagrażające podziałem kraju, sprawiając, że uznawali jej władzę i przyjmowali jej panowanie. Potem usłyszałem swoje imię. W sali zapanowała cisza. Z pewnością to była pomyłka. Usłyszałem jeszcze raz: Rahotep, tropiciel zagadek. Byłem zaskoczony. Mój oddech nagle zaczął głośno brzmieć w moich uszach, a serce załomotało. Jak we śnie, widziałem otwierającą się przede mną w tłumie ścieżkę i poszedłem nią w kierunku Okna, mijając szeregi zaciekawionych, niewyraźnych twarzy. Wstąpiłem na podest i spojrzałem na jej twarz, otoczoną symbolami władzy. Wszystko widziałem i czułem niezwykle wyraźnie: czyste światło w jej błyszczących oczach, kolory, czerwony, złoty, niebieski w Oknie, czerwone wstęgi, które groźnie zwieszały się z fryzu, ochronne głowy kobry ponad nami, nawet pełną wyczekiwania ciszę w komnacie. Wiedziałem, że ją odnalazłem, i zrozumiałem, że ją utraciłem. Zawsze wiedziałem, że tak będzie. To był koniec. Czy głupotą jest twierdzić, że czułem coś niby śnieg padający na mnie, jakby te ostatnie chwile z nią zwolniły i zmieniły się w nieuchwytne, delikatne i szybko znikające płatki? Jej twarz promieniała. Znowu miała swoją władzę. Czułem, jak smutek zalewa moje serce. To nie był dobry smutek, czysty jak słodka woda; był mroczniejszy i silniejszy, jak jakieś wspaniale gorzkie, bogate, krwawo czerwone wino. Myślałem o niej teraz jak o pudełku śniegu. Mój skarb. Chciałbym nosić w sobie jej wspomnienie i nigdy go nie otworzyć. Pochyliła się ku mnie i powiesiła złoty naszyjnik na mojej szyi. Głęboko wciągnąłem powietrze, chcąc poczuć jej zapach. Już stawała się odległa, odpływała ode mnie. Potem wyszeptała jedno słowo: żegnaj. A później zszedłem, z ciężarem złota i zaszczytu na ramionach, do którego nie przywykłem - darem lepszej przyszłości, jedyną rzeczą, jaką mogła mi podarować. Nagrodziła mnie złotem i szacun-
kiem. I zrobiła to przed obliczem całego świata. I przemówiła do mnie. Wróciłem na swoje miejsce i tym razem wzbudziłem zainteresowanie, a czasem pełne podziwu spojrzenia i skinienia tych potężnych ludzi. Sprawy znowu przybrały inny obrót. Status, to dziwne i zmienne bóstwo, uśmiechnął się do mnie. Okazało się, że stoję obok Nachta. Gestem wskazał na naszyjnik i zrobił minę w rodzaju „dobra robota”. Spojrzałem znowu na Okno, w którym pojawił się Aj, wnosząc ze sobą szczególnie chłodną atmosferę, tę jego osobliwą nieziemskość. Wstąpił na podest, jako ostatni z tych, którzy mieli zostać nagrodzeni. W zali zapadła głucha cisza, nikt nie śmiał nawet odetchnąć w trakcie spotkania tych dwóch wielkich osób. Patrzyli na siebie przez chwilę, potem Nefretete nałożyła na jego szyję naszyjnik, jakby to był łańcuch, a nie nagroda. Próbowała nagiąć go do swoich intencji. Wydawało się, że odniosła sukces. Wykonał lekki ukłon szacunku i się cofnął. Ale potem znowu podniósł wzrok i, z delikatnym uśmiechem, który natychmiast wzbudził moją nieufność, klasnął w dłonie. Z bocznych drzwi wyłoniła się drobna, dziwaczna postać - ten młody chłopiec, którego wcześniej widziałem z Echnatonem. Kuśtykał, podpierając się pięknie wykonaną złotą kulą, którą trzymał pod prawym ramieniem. Jej postukiwanie o podłogę zabrzmiało głucho w ucichłej sali. Miał wymizerowaną i charyzmatyczną twarz, ciało powykrzywiane i chude. Wyglądał tak, jakby był tutaj, między śmiertelnikami, wiele razy wcześniej. Mimo woli zadrżałem. Spojrzałem na twarz Nefretete. Była zszokowana, jakby stanął przed nią duch. Chłopiec podszedł do Okna, a Aj zaprosił go, by wszedł i stanął obok niego. Nefretete wydawała się nie mieć nic do powiedzenia w tej sprawie i również jego uhonorowała naszyjnikiem. Stali razem we troje, królowa w swoim oknie spoglądała w dół na starszego mężczyznę i młodego chłopca. Kształtowała się tu nieznana jeszcze przyszłość. - Kim jest ten chłopiec? - szepnąłem do Nachta. - Ma na imię Tutanchaton. - Kim jest? - Królewskim dzieckiem. Niektórzy twierdzą, że jego ojcem jest Echnaton, inni, że nie. - A kim jest jego matka? - Tego nie wiem. Ale może być ważne, by się tego dowiedzieć, ponieważ chłopiec ma wyznaczoną rolę, którą Aj napisał dla niego w
Księdze Czasu. Jeśli czas Atona dobiega kresu, zostanie przywrócony Amon. Może będzie jeszcze nosił nowe imię. Tutenchamon. Aj zaprosił królową, by zeszła. Zrobiła to, wraz z córkami. W dalekim krańcu sali otworzyły się wielkie drzwi. Komnata, do której prowadziły, była mroczna od zgromadzonych w niej cieni. Słychać było skrzypienie i szuranie, gdy ludzie ustępowali, by dać jej przejście. Nefretete wiedziała, że musi teraz iść, przez tę wielką salę, obok tych potężnych ludzi do mrocznej komnaty, z dumą i godnością. Szła, a za nią postępowali Aj, Horemheb, Ramose i kuśtykający chłopiec. Pomyślałem znowu o Stowarzyszeniu Popiołów. Zastanawiałem się, kto jeszcze ma piórko. Kto jeszcze czekał w tym pokoju cieni? Królowa przeszła obok mnie, jej twarz była dumna i pełna godności pod niebieską koroną. Pamiętałem te wszystkie kamienne twarze w warsztacie Totmesa, i to było tak, jakby najlepsza z nich ożyła w swoim opanowaniu, równowadze i piękności. Jej twarz była skupiona i silna. Ale widziałem jej oczy, przez moment, gdy na mnie spojrzała przelotnie, te złote iskierki bólu. Potem drzwi zamknęły się za nimi i odeszła. Kiedy sala rozbrzmiała gwarem oraz okrzykami sporów i kłótni, zapierający dech ból ogarnął moje serce. Nacht to zauważył. - Wyjdźmy na zewnątrz - powiedział. Gdy szliśmy przez tłum, próbowałem odzyskać oddech. Potrzebowałem rozmawiać, myśleć, iść do przodu, tak jak ona to zrobiła, w moją własną przyszłość. Pragnąłem uniknąć bólu tej chwili. - Jak tam twój ogród? - usłyszałem swój głos, zdumiony niestosownością mojego pytania. Nacht uśmiechnął się, rozumiejąc. Zapomniałem, jak bardzo go polubiłem. - Och, to walka z pustynią, jak zwykle - odparł. - Ale ja wracam do Teb, teraz, gdy wszystko się zmienia. Dlaczego nie miałbyś do mnie dołączyć?
44 Cheti i ja stoimy razem na molo, podczas gdy łódź Nachta przechodzi ostatnie przygotowania. Miasto się wyludnia. W dokach panowało zamieszanie łodzi i towarów, ale wydaje się, że pojawiło się nowe poczucie celu. Ludzie znowu wiedzieli, w co powinni wierzyć. Z mojej strony, nie mogłem się doczekać opuszczenia straszliwego złudzenia, jakim było to miejsce. - Odszukaj swoją rodzinę Cheti. Idź do domu. Bądźmy w kontakcie. Jestem pewien, że jeszcze się spotkamy. Przytaknął. - A ty swoją. Tylko to się teraz liczy. - Dzięki. I nie ustawajcie w staraniach o dziecko. - Nie ustaniemy. Uśmiechnął się. Lubiłem go. - Będziemy jeszcze wspominali to wszystko pewnego dnia przy dobrym winie z oazy Dachla. Przytaknął jeszcze raz i uściskał mnie. Jak dziwne są rozstania, gdy same słowa nie wystarczają. Zatem wypłynąłem na Wielką Rzekę, która niesie nas ku różnym punktom przeznaczenia i przeznaczeniom. Gdy łódź odbiła od tego dziwnego, nierealnego brzegu, Cheti, który stał patrząc i od czasu do czasu machając, robił się coraz mniejszy i mniejszy, aż w końcu wpłynęliśmy za wielki zakręt rzeki i on, i miasto Achetaton zniknęli. Zastanawiałem się przez chwilę, czy kiedykolwiek mógłbym tu wrócić, a gdybym to zrobił, co bym tu zastał. Potem spojrzałem przed siebie, ku Tebom. O podróży do domu mam niewiele do powiedzenia, poza tym, że była zbyt wolna, a północny wiatr pomagał nam płynąć pod wiecznie oporny prąd. Niecierpliwiłem się i nie mogłem spać. Moje serce bije zbyt szybko. Obserwowałem mijający nas niezmieniony świat: długie, luksusowe światło zmierzchu na moczarach; cieniste i wspaniałe
papirusowe zarośla; bydło pijące na krawędzi wody; kobiety zmywające w rzece naczynia i piorące odzież; dzieci bawiące się przy użyciu jedynie swojej wyobraźni, potem machające do nas i krzyczące z jawną radością, gdy je mijaliśmy; zawsze ten sam wielki błękit nieba, zawsze ta sama zielona mgiełka pól, zmieniająca się teraz w złoto; płynąca woda, bez końca zmieniająca barwy - srebra, zielenie, szarości, bursztyny oraz czerń nieznanej głębi pod naszym kilem. Wspominałem, jak wszystkie te dni wcześniej podróżowałem w przeciwną stronę, z prawie pustym dziennikiem, nie mając pojęcia, jak sprawy mogą się potoczyć. A gdy teraz tu siedzę, w świetle świtu, gdy zbliżamy się do wielkiego i wspaniałego chaosu miasta mojego życia, z jego znajomymi zapachami i hałasami, ulicami i tajemnicami, odorami i perfumami, cudami i katastrofami, odkrywam, że cieszę się, ale też obawiam. Bogowie obdarzyli mnie bezpiecznym powrotem do miejsca, z którego wyruszyłem. Ale czy kiedykolwiek wracamy z takich podróży? Z pewnością tam, skąd wyruszyliśmy, wracamy zmienieni. Nie jesteśmy już tacy sami. - Skąd wiesz, co wiesz? - zapytała mnie Nefretete. Jest tylko jedna odpowiedź: ponieważ to się stało. Ponieważ teraz ona odeszła na zawsze. To jest prawda prawdziwej opowieści. Coś utraciłem. Coś zyskałem. Coś ponownie utraciłem. Żegnam się z Nachtem. - Jeszcze się spotkamy - powiedział. - Jestem pewien, że przyszłość ma dla nas coś w zanadrzu. Przybądź i spotkaj się ze mną wkrótce, a porozmawiamy o świecie i jego zmianach oraz o ogrodach. - Wierzyłem, że tak się stanie. Uściskałem go, człowieka, któremu wiedziałem, że mogę zaufać, z czułością i wdzięcznością. Idę w kierunku mojej ulicy, w świetle wczesnego poranka, przez znajome przejścia i place, obok drogich sklepów sprzedających małpie i żyrafie skóry, strusie jaja i rzeźbione kły słoni; obok znajomych kramów w Alei Owoców oraz drewnianych i metalowych warsztatów, otwartych już na nowy dzień; pod dachami, gdzie skaczą dzieci, a ptaki śpiewają, które nie znają mrocznego świata poza. Z powrotem do mojego życia i mojego domu. Docieram do drewnianych drzwi. Ofiarowuję modlitwę stojącemu w niszy małemu bogu, który wie, że w niego nie wierzę, a potem otwieram drzwi. Dziedziniec jest zamieciony i schludny, drzewko oliwne stoi srebrzyste i zielone. Potem słyszę dziewczęcy głosik zadający pytanie, a potem kolejny, w kuchni. Wchodzę do pokoju i one tam są, moje dziewczynki i moja Tanefert, o włosach koloru
północy, z wyrazistym nosem i oczami, które nagle wypełniają łzy. I trzymam je wszystkie przez długi, długi czas, jeszcze ledwo ważąc się uwierzyć, że życie mogło ofiarować mi takie szczęście.
Podziękowania Pragnę podziękować Broo Doherty, mojemu agentowi Peterowi Strausowi i Julii Kreitman, Billowi Scott-Kerr i wspaniałej ekipie Transworld za umożliwienie powstania tej książki i uczynienie jej lepszą. Dziękuję także Carol Andrews, BA PADipEg, Lornie Oakes z Birkbeck College i Reefatowi Ferganie za podzielenie się ekspercką wiedzą z taką uprzejmością i hojnością oraz Patricii Grey za pomoc przy pewnych znakach. Jak to zwykle bywa -za interpretację faktów oraz wszelkie pomyłki i błędy - odpowiadam jedynie ja. Za rady i komentarze na temat różnych szczegółów chciałbym podziękować Walterowi Donohue, Markowi Stuartowi i Bevis Sale. A dla promiennych dziewczyn: Siofry, Grainne, Cary oraz ich rodziców, Dominica Dromgoole i Sashy Hails: wyrazy miłości i podziękowania za inspirację i szczęście. A przede wszystkim dziękuję Paulowi Rainbow za odbycie ze mną tej podróży, czytanie i powtórne czytanie, mówienie zawsze odpowiednich rzeczy w odpowiednim czasie, jak mówi pieśń z okresu Nowego Państwa: „Sprawiasz, że moje serce się wznosi”.
![Nick Stead - [Hybrid 01] - Hybrid (epub)](https://docer.tips/img/300x300/nick-stead-hybrid-01-hybrid-epub_5ad37f897f8b9a7e228b49cb.jpg)
