11. G. Allport

Gordon W. Allport PSYCHOLOGIA JEDNOSTKI NIECZYNNIKOWA TEORIA CECH dr Kinga Tucholska

2016/2017

Gordon Willard Allport :: 1897-1967 Bio braci

w rysunkach

http://www.youtube.com/watch?v=TerbKlq98aQ

Gordon W. Allport

Floyd Henry Allport

2

G. W. Allport :: publikacje

3

Psychologia według G.W. Allporta Obok studiowania praw rządzących zachowaniem, trzeba pytać o intencje, opisywać świadome motywy, prowadzić jakościową, a nie tylko ilościową analizę zachowania. Analiza jakościowa pozwala uchwycić cel zachowania oraz indywidualne znaczenie nadawane przez podmiot danej formie aktywności. Akcent na intencje oznacza wychylenie osobowości w przyszłość (i konieczność takiego ustawienia badań osobowości). Przyszłość decyduje o ustosunkowaniu człowieka do świata w teraźniejszości. Przyjęcie takiego punktu widzenia obnaża słabości psychoanalizy i koncepcji psychoanalitycznych, skoncentrowanych na znaczeniu przeszłości i nieświadomej motywacji.

4

Psychologia Allporta a teorie psychodynamiczne Źródło: Oleś, 2003, s. 129

Najważniejsze różnice: 1. motywacja ma charakter świadomy (w przeważającej części); 2. aktywność człowieka jest przede wszystkim intencjonalna, a nie popędowa; 3. u podłoża aktywności leżą świadome zamiary ukierunkowane na cel, a nie konflikty; 4. rozwój osobowości polega na tworzeniu się i umacnianiu świadomego Ja; 5. integrację osobowości zapewniają systemy „wyższe” - preferencje i wartości; 6. o kształcie osobowości decyduje jej rys indywidualny, a nie skutki powszechnych zjawisk i procesów, jak kompleks Edypa; 7. osobowość można opisać w kategoriach cech, które mają odniesienie do struktur neurofizjologicznych, a nie do popędów. 5

Osobowość „To czym człowiek jest naprawdę”

„dynamiczna organizacja wewnątrz jednostki tych psychofizycznych systemów, które determinują unikalne przystosowanie do środowiska”

Allport, 1937, s. 48

6

Osobowość „Normalnie wyposażone niemowlę ludzkie wykształci w sobie z czasem świadomość własnej tożsamości i hierarchiczną organizację cech. Stanie się swego rodzaju systemem strukturalnym, samoregulującym i samopodtrzymującym.” Allport, 1988, s. 27

„(...) jedną z najsilniejszych skłonności jest dążenie do uzyskania indywidualności, do wykształcenia indywidualnego stylu życia – świadomego siebie, samokrytycznego i rozwijającego się w swym własnym duchu” Allport, 1988, s. 28

7

Słowa opisujące osobowość G. Allport wraz z H.S. Odbertem (1936) poszukiwali najlepszego sposobu na uchwycenie i opisanie różnic międzyludzkich. Założyli, że im ważniejsza różnica, tym większe prawdopodobieństwo, że będzie ona odzwierciedlona w postaci odrębnego słowa (tzw. hipoteza leksykalna). Opracowali listę 17 954 słów, stosowanych w języku angielskim do opisu człowieka. Stwierdzili, iż można je pokategoryzować na takie, które:

→ dotyczą stanów i nastrojów (np. zadowolony, zniechęcony, wściekły, ożywiony) → dotyczą aktywności (np. dyskutowanie, oglądanie, świętowanie) → dotyczą cech (np. łagodny, dominujący, ufny, nieśmiały) Stany, nastroje i aktywności są przejściowymi charakterystykami osobowości, powodowanymi przez okoliczności zewnętrzne. Cechy stanowią ogólne i osobiste dyspozycje do zachowywania się w określony sposób. 8

Cechy: indywidualne i wspólne Allport proponuje, by do opisu, wyjaśniania i przewidywania ludzkich zachowań używać pojęcia cechy.

Cecha to: „każdy wyróżniający się rys osobowości”. „Struktura neuropsychiczna, mająca zdolność dostarczania wielu funkcjonalnie równoważnych bodźców oraz inicjowania i ukierunkowywania równoważnych (spójnych znaczeniowo) form zachowania adaptacyjnego i ekspresyjnego.” Cechy wspólne (cechy) :: poznając je można ustalać prawa i przewidywać zachowanie ludzi; są wspólne dla pewnego kręgu osób.

Cechy indywidualne / morfogeniczne (dyspozycje) :: mają charakter jakościowy, są swoiste dla danej osoby ●

dyspozycje kardynalne / dominujące

●

dyspozycje zasadnicze

●

dyspozycje drugorzędne / wtórne

9

Ogniskowość cech Zdaniem Allporta, ludzie posiadają cechy o różnym stopniu ważności i ogólności. Cechy te tworzą swoistą, typową dla danej osoby strukturę – strukturę jej osobowości. Różne cechy równocześnie wpływają na określone zachowania. Nie ma wyraźnej granicy oddzielającej jedną cechę od drugiej. To splątanie się różnych cech wyjaśnia fakt, iż nie jest możliwe opracowanie klasyfikacji cech.

10

Intencje i świadome Ja „Cechy intencjonalne odzwierciedlają przede wszystkim główne sposoby sytuowania się jednostki względem przyszłości i jako takie selekcjonują bodźce, hamują pewne zachowania, a forują inne i mają wiele wspólnego z procesem rozwoju w wieku dojrzałym.”

Allport, 1998, s. 73

„Najważniejszą cechą każdej jednostki jest jej filozofia życiowa, to znaczy jej system wartości.” Allport, 1998, s. 73-74

Aby zrozumieć zachowanie osoby, nie wystarczy opisać jej cechy. Trzeba poznać osobistą interpretację przeszłości i odniesienie do przyszłości nadzieje, pragnienia, ambicje, aspiracje, czyli ogólnie: intencje człowieka. Subiektywny świat uczuć, przekonań, intencji i świadomych planów, tworzy wewnętrzną jedność i odbierany jest jako szczególnie w ł a s n y. Allport proponuje go nazwać proprium.

11

Proprium Źródło: Gasiul, 2006, s. 89

propriate, od: łac. proprius - własny

Proprium obejmuje: poczucie ja cielesnego tożsamość osobistą poczucie własnej wartości zasięg Ja koncepcję siebie racjonalność osobistą dążenia osobiste

To co Allport opatruje mianem proprium w innych koncepcjach określane jest jako self lub Ja. 12

Lektura obowiązkowa

>>> Przeczytaj: Allport G.W. "Osobowość i religia" - rozdział 11.: Proprium, - rodział 12.: Zlewanie się funkcji proprium

13

Teoria motywacji

1. Czymkolwiek jest to, co skłania nas do myślenia i działania – skłania nas teraz [zasada współczesności motywów]. 2. Konieczne jest uwzględnianie różnych rodzajów motywów [zasada pluralizmu]. 3. Procesy poznawcze (planowanie, zamiary) mają siłę dynamizującą zachowanie. 4. Motywy danej jednostki są czymś jedynym w swoim rodzaju.

14

Motywacja poziom I. MOTYWACJA REAKTYWNA Motywy redukowania napięć i przywracania równowagi.

poziom II. MOTYWACJA PROAKTYWNA Motywy wzbudzania napięć i pobudzania aktywności, która – choć daje określone rezultaty – niekoniecznie powoduje redukcję napięcia a może powodować jego zwiększenie. „Motywy rozwoju (…) podtrzymują napięcie w interesie odległych i często nieosiągalnych celów. (…) Uwzględniając motywy rozwoju, możemy powiedzieć, że ideały są motorem kształtowania się osobowości.” Allport, 1988, s. 58

Zasada integracji systemu motywacji: „Systemy wyższego szczebla determinują pracę niższych i dzięki temu właśnie człowiek potrafi tak wiernie trzymać się swego zasadniczego systemu wartości.” Allport, 1998, s. 71

15

Autonomia funkcjonalna Początkowo wykonujemy wiele czynności, gdyż pełnią określoną funkcję (zapewniają pochwałę, zaspokajają potrzeby, dają prestiż i poczucie sprawstwa).

Z czasem te formy aktywności stają się celem samym w sobie, samo ich wykonywanie daje przyjemność – dochodzi do autonomii funkcjonalnej motywów

(motyw instrumentalny „odrywa się” od motywu wiodącego i ten nabywa cech autonomicznych) .

Innymi słowy: motywy osób dorosłych mogą mieć korzenie w motywach dziecięcych, mających na celu redukcję napięcia, jednak na pewnym etapie rozwoju motywy te autonomizują się w tym sensie, że stają się niezależne od popędów biologicznych. Autonomia funkcjonalna działa na poziomie: I. nawyków → autonomia perseweracyjna II. świadomych wyborów → autonomia propriacyjna 16

Podsumowanie Źródło: Gasiul, 2006, s. 92

17

Rozwój osobowości i jej jedność

W niemowlęctwie cechuje nas wysoki stopień dynamicznej jedności, który stopniowo ulega zróżnicowaniu a następnie integracji (tzw. „dynamika dzielenia i jednoczenia”). Jedność osobowości utrzymują: → dyspozycje dominujące, → to, że dyspozycje są wzajemnie powiązane ze sobą - „są splecione, jak gobelin”; → funkcje propriacyjne.

18

Jak funkcjonuje osoba dojrzała? Funkcjonowanie dojrzałej osoby ma charakter świadomy i racjonalny, jest spójne i osadzone w teraźniejszości, z wyraźnym odniesieniem do przyszłości. Zdrowy człowiek wie co robi i dlaczego to robi. Cechują go: Poszerzanie zasięgu Ja. Serdeczne kontakty z ludźmi. Poczucie bezpieczeństwa emocjonalnego i samoakceptacja. Realizm. Obiektywizacja samego siebie: wgląd i poczucie humoru. Jednocząca filozofia życia.

19

Charakterystyczne metody badań ●

●

idiograficzny / morfogeniczny versus nomotetyczny / dymensyjny sposób podejścia badawczego stosowanie metod zachowujących strukturę indywidualności osoby badanej

(1) bezpośrednio: przez wywiad, metodę Q-sort, kwestionariusze zindywidualizowane, analizę struktury osobowej

(2) pośrednio: metody projekcyjne (warto stosować tyko u osób neurotycznych i w odniesieniu do wyników z metod bezpośrednich), analiza dokumentów osobistych jako metody badania osobowości oraz badania nad zachowaniem ekspresyjnym

20

Wkład Allporta w rozwój psychologii

„Psychologia poszukuje praw ogólnych, lecz [on zwraca] szczególną uwagę na te prawa i zasady, które mówią, w jaki sposób powstaje niepowtarzalność” Allport, 1961, s. 572

Zarysował perspektywę teorii cech i zainspirował nomotetyczne badania nad cechami wspólnymi. Proponował badania morfogeniczne, których celem jest eksploracja indywidualnej organizacji cech jednostki. Miał wpływ na rozwój psychologii humanistycznej, poznawczej i społecznej (tematyka uprzedzeń, psychologii religii, tematyka wartości). 21

Sprawdź czy potrafisz...

Podać definicję osobowości wg G. Allporta? Wyjaśnić różnicę między pojęciami: osobowość, charakter, temperament? ●

Wyjaśnić, czym są cechy i dyspozycje indywidualne, oraz jakie są ich rodzaje? ●

Zdefiniować pojęcia: proprium, autonomia funkcjonalna, badanie idiograficzne – oraz podać ich przykłady. ●

22

dziękuję

za

uwagę!

23