Agnieszka Wojdowicz Niepokorne 3 Judyta

Plik jest zabezpieczonyT woim identyfikatorem transakcji 5298fbf7fec46910f9f9de054303184c

Agnieszk a

Wojdowicz

N iepok orne. J udyta

N AS ZA K S IĘ GAR N IA

N iepok orne. J udyta S pis

treści

Okładka K arta tytułowa Zajrzyj na strony W serii D edykacja D rzewa genealogiczne R OK 1905 P rolog R ozdział 1 D om w Währing R ozdział 2 Morbus gallicus R ozdział 3 K raków R ozdział 4 Witraże R ozdział 5 Amunicja i kapelusze R ozdział 6 Z akopane R ozdział 7 D olina K ościeliska R ozdział 8 K lucz R ozdział 9 C hata nad potokiem R ozdział 10 S zafa R ozdział 11 P omarańcze R ozdział 12 L ist

R ozdział 13 Wieża R ozdział 14 Maurycy R ozdział 15 E stera R ozdział 16 S przedawca czernideł R ozdział 17 P lac T eatralny R ozdział 18 P owrót R ozdział 19 Wystawa R ozdział 20 Ś lub R ozdział 21 D epesza R ozdział 22 H enrietta R ozdział 23 Ogród S aski R ozdział 24 P iernikarka R ozdział 25 P lanty zimą E pilog *** O autorce K arta redakcyjna

Zajrzyj na

strony:

www.nk.com.pl

Znajdź nas na F acebooku www.facebook.com/WydawnictwoN aszaK siegarnia

S ięgnij

po inne nasze powieści dla kobiet http://www.nk.com.pl/literatura-dlakobiet/9/kategoria.html

W serii

N iepokorne:

E liza K lara J udyta

Powieść N iepokorne. J udyta dedykuję dwóm niezwykłym J oannom. J oannie Gołębiewskiej, mojej wyjątkowej licealnej polonistce. J oasiu, zaraziłaś mnie miłością do literatury i nauczyłaś szacunku dla polszczyzny. Miałam ogromne szczęście, że trafiłam właśnie na C iebie. J oannie Wajs, redaktor prowadzącej w Wydawnictwie „N asza K sięgarnia”. Asiu, to dzięki T obie seria N iepokorne ujrzała światło dzienne. Masz dar przekonywania, podtrzymywania na duchu, dodawania odwagi i... obłaskawiania dzikich zwierząt. Zawdzięczam C i nie tylko genialnego kota.

R OK

1905

P rolog

S

tój spokojnie, skarbie. Wiercisz się i wiercisz, nie mogę cię uczesać. Wybierzemy białewstążki, mająpiękny perłowy połysk – mówiła J udyta, rozczesując włosy sześcioletniej dziewczynki. – Musisz wyglądać wyjątkowo, H aniu. B abcia świętuje imieniny, bądź więc grzeczna i zachowuj się, jak należy. Złóż życzenia, tak jak uczył cię tata. Pamiętasz? N ie grymaś podczas obiadu. N iepytana milcz. I nie śmiej się nazbyt głośno. – Ale ciocia K ristina zawsze mnie rozśmiesza! – zaprotestowaładziewczynka. – Mimo wszystko nie wypada, abyś śmiała się jak szalona. T ataopowiadał mi... C óż. Po prostu przebierasz miarę. D obrze ułożona panienka potrafi nad sobą panować. Obiecaj, że zachowasz stosowną powagę. H ania wygięła usta w podkówkę. – J a, Mutti – szepnęła. – Aberich möchte... – Mów po polsku, proszę – przerwała J udyta.

Ale... wolępo niemiecku – wydukało poczerwieniałe dziecko. –C iocia K ristina nie rozumie polskiego i tata też nie. – J uż zapomniałaś o naszej umowie? Gdy jesteśmy same, wprawiaszsię w mówieniu po polsku. D obrze, pokaż się. Wyglądasz ładnie i schludnie, kochanie. Obróć się. T ak, nic ci nie można zarzucić. Moim zdaniem wyglądasz doskonale. –

T

o był rytuał; wizyty H ani u starszych państwa H ennebergówJ udyta przeżywała bardziej, niż się do tego przyznawała, aby więc poskromić rozdygotane nerwy, usiłowała zapanować przynajmniej nad prezencją córeczki. Zmierzyła ją bacznym spojrzeniem. Granatowa sukienka miała idealną długość tuż za kolana, zapinane na rząd guziczków botki lśniły nieskazitelną czernią, niesforne zazwyczaj kędziory udało się upiąć w prostą, pełną uroku fryzurkę. N ikt nie powie o niej złego słowa. J udyta uśmiechnęła się do dziewczynki i nagle uderzyła ją myśl, że to ciemnookie dziecko o gęstych, kędzierzawych włosach, nieco tylko jaśniejszych od jej własnych, jest krwią z jej

krwi, kością z kości. N igdy wcześniej nikt nie był jej tak bliski ani w podobnym stopniu od niej zależny. H ania odziedziczyła po matce upór i skłonność do stawiania na swoim za wszelką cenę. J udyta myślała niekiedy, że są niczym bliźniacze krople wody, bo widziała w niej siebie sprzed lat. W takich chwilach ogarniała ją fala niewyobrażalnego wzruszenia i miłości tak niezmierzonej, że brakło jej tchu. Żadne uczucie, którego doświadczyła przed narodzinami córeczki, nie dorównywało temu jednemu i była pewna, że ani czas, ani zawirowania losu nie położą mu kresu. J udyta ujęładłońmi twarzyczkę dziewczynki i pochyliwszy się, ucałowała gładkie czoło. – Pamiętaj, żeby się nie garbić – szepnęła. – C zemu chodzę do babci tylko z tatą? – spytała H ania. – Mówiłam ci już, mam dużopracy. K iedy was nie będzie, skończęobraz. – D ziś niedziela! – Owszem, pierwszy dzień nowego tygodnia. – Ale tatuś świętuje...

T atuś poszedł po fiakra i kiedy wróci, musisz być gotowa. C hodźmy po płaszczyk. D ziś na dworze słonecznie, włożysz więc wiosenny. K apelusik przypniemy szpilkami, dlatego poproś ciocię K ristinę, aby ci go zdjęła, bo sama zniszczysz uczesanie. Zanim J udyta pomogła córce włożyć wierzchnie okrycie, w drzwiach wejściowych stanął Max. – D orożka czeka. K wiaty kupię po drodze. J esteś pewna, żezostajesz? – zwrócił się do J udyty. – Mama będzie zawiedziona, tym razem wyraźnie zaprosiła nas wszystkich. – Zostaję i proszę, nie roztrząsajmy tego przy dziecku. – Moim zdaniem, ponieważ H ania jest coraz starsza, pora wykazaćnieco dobrej woli i zrobić pierwszy krok. – Max, idźcie już, odłóżmy to do wieczora. K iedy została sama, dom wydał się jej przygnębiająco pusty. K ucharka miała wolne, a opiekunka pracowała tylko w te dni, gdy J udyta malowała lub była w pracowni Miny E bner. Zapewne dlatego –

nie lubiła niedziel. N ie znosiła też chwil, gdy Max z H anią wracali z domu przy Albertinaplatz. D ziewczynka, nieświadoma uczuć matki, mieszając polskie i niemieckie słowa, rozgorączkowana z przejęcia opowiadała o synach Grety oraz o rocznej córeczce K ristiny, a potem długo nie mogła zasnąć. T en wieczór będzie zapewne podobny, więc J udyta zawczasu obmyślała sposób odwrócenia uwagi córki od wydarzeń minionego dnia. Westchnęła, mimowolnym gestem poprawiła włosy i przelotnie zerknęła w owalne zwierciadło. Wyglądała młodo i ponętnie, a przecież obowiązki rodzinne, prowadzenie domu, praca u Miny, a przede wszystkim rozpaczliwe próby pogodzenia tego wszystkiego sprawiały, że coraz częściej ogarniało ją znużenie i zniecierpliwienie, zwłaszcza że Max naciskał, aby – dla dobra dziecka – zgodziła się na ślub. Zbywała go żartami lub spierała się, sięgając po starannie przemyślane argumenty, co prowadziło do kłótni albo cichych dni kończących się głównie ze względu na H anię. J udyta nie rozumiała uporu Maxa. W środowisku, z którym przestawałanajczęściej, nikogo nie dziwił fakt, że nie była jego żoną, bo Wiedeń, po

wiekach przesądów i pruderii, przeżywał rewolucję obyczajową. N adszedł czas łamania dotychczasowych zakazów, czego przejawy widać było nie tylko w stylużycia artystów, gdyżci znani byli ze swobody, lecz także w zadziwiająco prowokujących postawach dotąd konserwatywnego mieszczaństwa. Podeszła do okna, by otworzyć je szerzej – wprost na zasnute zielenią rzędy owocowych drzew. W miesiącu ijar po długiej i srogiej zimie wybuchła nareszcie wiosna, nadeszły ciepłe, niemal letnie dni, więc każdą wolną chwilę spędzała w ogrodzie, malując. I tym razem powzięła taki zamiar; na suknię założyła fartuch malarski, przygotowała kartony, pastele oraz sztalugę i wyniosła wszystko na zewnątrz. D ochodziło południe; przez obsypane młodymi listkami gałązki przeciskało się światło, po źdźbłach trawy sunęły migotliwe cienie, skórę J udyty muskał wietrzyk i to sprawiło, że jej podenerwowanie pierzchło. Mimo to nie lekceważyła narastającej różnicy zdań między nią a Maxem. B yła pewna jego uczuć, lecz ostatnio odnosiła wrażenie, że bardziej stanowczo niż przez minione lata domagał się zalegalizowania związku.

K iedy jednak mówił o oczekiwaniach rodziny, która gotowa była J udytę pod tym warunkiem zaakceptować, gdy martwił się o przyszłość i dobre imię córki, ona powoływała się na jeden, lecz dla niej koronny argument. W ultrakatolickim Wiedniu ślub żydówki z chrześcijaninem wiązał się z nakazem zmiany przez jedno lub drugie wyznania, a na to nie mogła przystać. Z równą determinacją odmówiła przed laty prośbie Maxa, by ochrzcić H anię. Wykorzystując znajomości, gotów był znaleźć na prowincji księdza obojętnego na żydowskie pochodzenie J udyty oraz na to, że żyli bez błogosławieństwa K ościoła, lecz go nie słuchała. H Przystała jedynie na mniejsze ustępstwa, choćby na niedzielne wizyty córeczki u H ennebergów, chociaż jej samej tam nie zapraszano, bo od narodzin H ani istnienie kochanki Maxa stanowiło dla większej części rodziny swoiste tabu. O ile zaakceptowano jego córkę, o tyle ją konsekwentnie ignorowano, więc istotnie, przyjęcie zaproszenia na imieniny H enrietty H enneberg mogłoby zapoczątkować przełom. Odmowa J udyty nie została podyktowana niechęcią, uprzedzeniami czy, co gorsza, lękiem przed

konfrontacją z bliskimi Maxa, zwłaszcza że przyjaźń z K ristiną, jego najmłodszą siostrą, kwitła. Wynikała z wewnętrznego przekonania, że nie może postąpić inaczej oraz że jej tam w gruncie rzeczy nie chcą, a gest jest skutkiem długotrwałych zabiegów Maxa. S tarszych państwa H ennebergów J udyta widziała w ciągu minionych lat zaledwie kilkakrotnie i zawsze spotkanie wymuszał przypadek. Postrzegała ich jako ludzi chłodnych, wyniosłych, przekonanych o swej wyższości oraz szczerze nieprzychylnych jej związkowi z jedynakiem – i z biegiem lat utwierdzała się w tej opinii. J ednak z czasem nabrała do tego dystansu; nie zamierzała narzucać się H ennebergom ani rozpaczać z powodu ich niechęci, bo nie pozwalała jej na to duma. Mimo to J udyta i Max wiedli przyjemne, wygodne życie, na które nawet tocząca się nieopodal E uropy wojna nie zdołała rzucić cienia. C hociaż gazety szczegółowo relacjonowały działania na froncie rosyjsko-japońskim, codzienność J udyty mogła się wydawać nawet dość monotonna i zapewne dlatego czuła coraz większe rozczarowanie. Owszem, cieszyła ją kariera Maxa, którego renoma z każdym rokiem rosła, dzięki czemu zakończył

współpracę z J ohannem B ergiem i jako wzięty architekt prowadził samodzielną pracownię, lecz J udyta nie mogła oprzeć się wrażeniu,że po wywołujących zawroty głowy sukcesach ona utknęła w miejscu, a przecież jej apetyt na życie nie zmalał. * *

*

Pokój H ani był nieduży, przerobiony ze służbówki, za to widny, bo szerokie okno wychodziło na tę część posesji, gdzie nie rosły drzewa. Max od ponad roku projektował willę, w której mieszkałoby się im wygodniej, gdyżpracownia na H ietzingu miała charakter letniego domu, doskonałego na wakacje, lecz uciążliwego zimą, była bowiem oddalona od centrum miasta i chłodna. N awet wiosną, mimo wysokich temperatur za dnia, nocami budynek gwałtownie się oziębiał i wieczorami kucharka przepalała w piecach. Po zapadnięciu zmroku, po powrocie Maxa i H ani od H ennebergów, J udyta towarzyszyła dziewczynce w przygotowaniach do snu. Przygasiła płomień lampy, po czym usiadła na brzegu łóżka, by otulić ją kołdrą.

C iocia K ristina pozwoliła mi bawić się z E lsie – wyszeptała popolsku H ania. – Ale ta E lsie taka jeszcze maleńka! N ic tylko śmieje się albo płacze. – A chłopcy? – C iocia Greta przykazała im siedzieć przy sobie. J on tylko raz siędo mnie odezwał. – Ach, a ciebie to zasmuciło? – zapytała J udyta. – T rochę. Potem babcia poczęstowała nas łakociami, a na deser byłtort. – T ak, o tym już wspomniałaś. Pora spać, kochanie. – J eszcze mi się nie chce. A bajka? W tym momencie w drzwiach pokoju stanął Max. – Znów tajemnice? – rzucił z pozorną pretensją. – S piskujecie zamoimi plecami niczym dwieczarnookie wiedźmy! Żebym rozumiał z tego przynajmniej słowo, ale nie. –

T ato! T o mama każe mi mówić po polsku! – A, jeśli mama każe, to nie masz wyjścia. C zyli żadne z waswiedźmy? – Żadne! –

W takim razieżycz mamie dobrej nocyi śpij. – Max pochylił sięnad córką, pocałował ją przesadnie głośno w oba policzki, po czym musnął dłonią plecy J udyty. – C zekam na ciebie – powiedział i wyszedł. Ale J udyta wciąż siedziała przy H ani. Winna jej była opowieść. – Pewnego razu, a było to na początku świata, po szerokim morzużeglował okręt – zaczęła. – Marynarze mieli za sobą długą podróż, lecz przed nimi była równie długa, więc zniecierpliwieni wypatrywali choćby skrawka lądu. N agle ujrzeli dziwnad dziwy, bo oto w wodzie brodził ptak. J ego głowa sięgała nieba, a nogami tkwił w morzu, które opływało mu kostki. – T akich ptaków nie ma! – roześmiała się dziewczynka. – Ależ są! W każdym razie wtedy był jeden z całą pewnością.Marynarze patrzyli na ptaka i patrzyli, aż w końcu orzekli, że morze musi być płytsze, niż sądzili. A ponieważ zapragnęli kąpieli, stłoczyli się przy burcie, by wyskoczyć. Wówczas ni stąd, ni zowąd rozległ się bat kol. –

B at kol? – Głos z nieba – wyjaśniła J udyta. – U słyszeli więc: „S trzeżcie się!Przed siedmioma laty drwal rąbał tu drzewo. K iedy ze zmęczenia upuścił siekierę, wpadła do wody. S padała i spadała, lecz nigdy nie dotarła do dna”. – A! Więc morze było głębokie. I ludzie posłuchali głosu z nieba? – L udzie rzadko słuchają rozsądnych rad, a ci nie należeli donajmądrzejszych. Przyszła im do głowy myśl, by zamiast kąpieli poszukać siekiery drwala i zamierzyć się na ogromnego ptaka. –

Wiem, co było dalej. U tonęli – stwierdziła H ania. – I to koniec? – N ie,to ledwie początek. B o kiedy wszyscy oprócz jednegowskoczyli do morza, rozszalał się sztorm. N ieboskłon rozjarzyły ogniste błyskawice, nadeszła potężna ulewa, zimniejsze niż lód i wyższe od gór fale morskie sięgały nieba. Woda porwała statek i niosła go czterdzieści dni oraz czterdzieści nocy, aż wreszcie wiatr się uspokoił i wzburzone wody opadły. Okręt wyrzuciło na górę Ararat. Okazało się wówczas, –

– –

–

–

że marynarze utonęli i przeżył tylko ten, który został sam na okręcie. Ocalał? Żeby opowiadać o cudach wielkiego ptaka i o potopie. Ale mamusiu,przecież mówiłam, że takich ptaków nie ma! J est jeden. T o B ar J uchne[1], tak ogromny, że potrafi skrzydłami przesłonić tarczę słońca.

B ar J uchne? N ie znam tych słów. – Wielu słów jeszcze nie znasz. A co myślisz o ludziach, którzyszukali w morzu siekiery drwala? H ania zmarszczyła czoło. – W morzu nie da się odnaleźć siekiery – odrzekła. – C i ludzie byligłupi. – Albo zarozumiali. Myśleli, że pokonają B ar J uchnego, a on był odnich stokroć większy i silniejszy. – J on mówił mi dziś, że powinnam go słuchać, bo jest ode mniewiększy. I dlatego, że jestem bękartem. U słyszała to ciocia K ristina i tak się przejęła, że go skrzyczała i kazała –

mnie przeprosić. J on był podobny do tych ludzi, prawda? J udyta poczuła, że krew odpływa jej z twarzy, a mięśnie tężeją. – Ś pij – szepnęła mimo ściśniętego gardła. – J uż. A co to jest bękart? – D ziś za późno na takiepytania. J udyta zgasiła lampę i wyszła z pokoju, starannie zamykając drzwi. Zatrzymała się na środku salonu, nieopodal Maxa, który na jej widok wstał z sofy, odstawiając kieliszek wina. – D laczego przemilczałeś zachowanie J ona? – spytała chłodno. –D ziś u twoich rodziców nazwał H anię bękartem. – N ic mi o tym nie wiadomo. Mogłem być wtedy w gabinecie ojca. – Miałeś jej pilnować. – Pilnuję. Wiesz, że pilnuję, i jeśli to prawda, rozmówię się z Gretą. – T o był ostatni raz. Więcej jej z tobą nie puszczę, bo narażam mojącórkę... – T o także moja córka i jak ty nie pozwolę, by się to powtórzyło. –Max podszedł do J udyty i ujął ją za ramiona. – Widzisz

więc, do czego prowadzi twój upór. Weźmy ślub. J eśli nie chcesz go ze względu na mnie, pomyśl o H ani. – N ie o ślub tu chodzi, tylko o twoją siostrę. J ak myślisz, skądu J ona takiesłowo? Wyobrażam sobie, co Greta mówi przy synach o mnie i H ani. A ty chciałbyś, żebym bywała na tych waszych rodzinnych obiadkach! – Gdybyś z nami poszła, nic podobnego by się nie stało. K ochanie,jestem poruszony tak samo jak ty i nie puszczę tego płazem, pomyśl jednak, co będzie później, kiedy H ania wejdzie w świat. – Odwracasz kota ogonem – zauważyła sucho J udyta. – T woimzdaniem małżeństwo jest lekiem na wszelkie zło, moim zaś nie. Mało tego, sądzę, że sprowokowałoby nowe kłopoty. – Myślę tylko o tym, co byłoby najlepsze dla H ani – odrzekł Max,zdejmując dłonie z jej ramion. – Przecież jest nam ze sobą dobrze. K ocham ciebie i kocham H anię. C zy to dziwne, że chcę was chronić? Potrząsnęła głową.

R ozmów się z Gretą, bo inaczej pójdę do niej sama. N alej mi,proszę, wina. Max podszedł do stołu, napełnił kieliszek do połowy, po czym podał go J udycie. – C zasami myślę, że nie godzisz się na ślub, bo jestem ci obojętny –powiedział, nie odrywając wzroku od jej rozgniewanej twarzy. – Przeciwnie. J esteś moim jedynym przyjacielem. J edynymoparciem – odparła. – J ak sam przyznałeś, dobrze nam ze sobą, więc postarajmy się tego nie zniszczyć. –

* *

*

J udyta przesunęła dłoń po miękkiej, gładkiej powierzchni tkaniny. Z samego rana dostarczono do pracowni krawieckiej Miny E bner zamówione przed tygodniem bele materiałów, z których powstaną wkrótce suknie dzienne i wieczorowe, żakiety, bluzki o koronkowych stójkach, stroje domowe, a także – co od niedawna proponowały klientkom – bielizna nocna. – S zarmeza jest wyjątkowej jakości i w doskonałym odcieniu –oceniła Mina. – Żałuję wprawdzie, że nie zdecydowałam się na

błękit, ale ten też jest niczego sobie i na pewno zyska uznanie klientek. Ale, ale, czy wiesz, że jeszcze w piątek, tuż po twoim wyjściu do domu, miałam niespodziewanego gościa? Pamiętasz chyba, że Greta, siostra Maxa, dawno przestała korzystać z naszych usług, wyobrażasz więc sobie moje zdumienie, gdy ujrzałam ją z K ristiną, która przyszła po odbiór spódnicy. N awiasem mówiąc, była bardzo zadowolona, bo dziewczęta sprawiły się wybornie. S ądziłam, że Greta tylko towarzyszy siostrze, tymczasem ona wertowała żurnale, po czym wstępnie zamówiła suknię! D ziś spodziewam się jej na zdjęciu miary. Przyznaję, że nie pojmuję, skąd ta nagła zmiana. J udyta odłożyła na stół kupon jedwabnego szyfonu. – Ś wietnie się składa, bo mam z nią do pomówienia. Powiem bezogródek, co myślę o jej metodach wychowawczych. – K iedy opowiedziała Minie o incydencie podczas obiadu u H ennebergów, dodała ostro: – N a twoim miejscu nie ufałabym Grecie. J edynym powodem tej wizyty jest chęć dopieczenia mi. – C zy ty aby nie przesadzasz? C hodzi o suknię.

Obym była złym prorokiem. Po Grecie spodziewam sięnajgorszego, więc nie zdziwię się, jeśli jej celem okaże się perfidna prowokacja. Mimo upływających lat stosunki J udyty z przyrodnią siostrą Maxa były napięte. N iechęć Grety do żydowskiej utrzymanki brata, jak ją nazywała w towarzystwie, zdawała się rosnąć wprost proporcjonalnie do pogłębiającej się przyjaźni J udyty z K ristiną, która po ukończeniu studiów przyrodniczych w Genewie wróciła do Wiednia i niemal natychmiast, głównie pod wpływem nacisków rodziców, wyszła za mąż za sporo od niej starszego, zamożnego i ustosunkowanego prawnika. Mimo nowego statusu i licznych obowiązków wciąż była bezpośrednia i życzliwa, a także wolna od uprzedzeń typowych dla Grety. Do południa J udyta pracowała z Ingą B auer, nowo zatrudnioną szwaczką, następczynią nieocenionej Anny, która z powodu kolejnego macierzyństwa dopiero co zrezygnowała z pracy. C hociaż nauczyła pannę B auer batikowania, nie umiały znaleźć wspólnego języka, jakby dzieliła je przepaść. Może było tak istotnie; Inga, dużomłodsza, wychowana w zubożałej rodzinie mieszczańskiej, miała wysokie –

mniemanie o sobie i błędne pojęcie o własnej pozycji w pracowni, bo z lekceważeniem odnosiła się nawet do znacznie od niej starszych stażem szwaczek. J ednak tym razem J udyta, zamiast zżymać się na jej wielkopańskie maniery, roztrząsała w myślach czekające ją starcie z Gretą. Początkowo siostrą Maxa zajęła się Mina. J udyta, odpowiedziawszy skinieniem głowy na chłodne powitanie, śledziła kątem oka poczynania pracodawczyni, pozornie pochłonięta nakładaniem wosku na tkaninę. N ie uszło jej uwagi, że Greta, mimo mądrych i życzliwych rad Miny, zdecydowała się na modną od kilku sezonów linię w kształcie litery S , wymagającą wąskiej talii, a przede wszystkim mocno sznurowanego gorsetu. F igurę Grety, charakterystyczną dla większości wiedenek, cechowały zaokrąglenia spowodowane ciążami i tłustą dietą, więc taki krój jej nie służył, powiększając optycznie i tak obfity biustoraz biodra. T kanina jednak, czyliczarna jedwabna koronka połączona z welurem tego samego koloru, była arcydziełem. K iedy w najdrobniejszych szczegółach omówiono suknię i pobrano miarę, Mina zostawiła obie

panie same, choć widać było, że uważa sytuację za niezręczną. J udyta nie panowała nad gniewem. – D omyśla się pani, dlaczego chcę z nią rozmawiać – powiedziała. Greta z wystudiowaną obojętnością wzruszyła ramionami. – N ie,ale spodziewam się, że mi to pani wyjaśni krótko, bo spiesznomi do domu. J estem sumienną matką i... – Ł askawa pani... – ucięła szorstko J udyta. – Wiem doskonale, jakąjest pani matką. D la synów pani byłoby lepiej, gdyby poświęcała im pani mniej uwagi. Mówię to w trosce o ich dobro. Wpaja pani chłopcom fatalne nawyki i typowy dla pani sposób traktowania ludzi. N ie zamierzam wygłaszać umoralniających kazań. Ostrzegam jedynie, że jeśli dowiem się, iż pani lub ktokolwiek z jej krewnych obraził moją córkę, jak to się stało minionej niedzieli, znajdę sposób, aby poniosła pani konsekwencje. – N ie pojmuję, co ma pani na myśli.

–

Pani syn przezwał H anię bękartem. T o dziwne, że dziecko jużwtak młodym wieku wykazuje pożałowania godne uprzedzenia – rzuciła J udyta. – N ie jestem naiwna. Zapewne J on usłyszał o tym w domu, zakładam, że z ust pani lub jej męża.

Przywiązuje pani nadmierną wagę do nieopatrzniewypowiedzianych słów, w dodatku, jak pani słusznie zauważyła, przez dziecko. Proszę się jednak zastanowić, o co ma pani pretensje. Przecież pani córka jest dzieckiem z nieprawego łoża. S posób, w jaki nazywa się ów stan rzeczy, nie ma, moim zdaniem, znaczenia, bo liczy się prawda. C zyżby kłuła panią w oczy? J udyta milczała. S pokojny ton Grety najpierw ją zaskoczył, by po chwili podsycić jej gniew. – N ie jest tajemnicą, że pani sposób prowadzenia się, zbytswobodny, by nazwać panią uczciwą kobietą, nie gwarantuje Maxowi... C óż, w ostatecznym rozrachunku można miećuzasadnione wątpliwości, czy to istotnie dziecko mego biednego brata – ciągnęła Greta. J udyta gwałtownym gestem odsunęła krzesło zagradzające jej drogę do Grety. R ozległ się trzask –

siarczystego policzka i okrzyk zdumienia spoliczkowanej. – Powinna pani modlić się, abym nie powtórzyła tych insynuacjipani biednemu bratu, gdyż przysięgam, że nie wybaczyłby podobnych oszczerstw! N iechże się pani stąd wynosi, bo nie ręczę za siebie! – Mówię tylko to, co wszyscy wiedzą, a czemu mój zaślepiony bratnie daje wiary – syknęła Greta, odejmując dłoń od płonącego policzka. – Przekona się pani, że kiedy mu pani zobojętnieje, odzyska zdrowy rozsądek i... – I? – T o proste. Porzuci panią i to dziecko... Greta szarpnęła drzwi do szwalni; kiedy do przymierzalni wdarł się dźwięk turkotu maszyn do szycia, zniknęła J udycie z oczu, a zamiast niej pojawiła się Mina. – D omyślam się, że nie rozstałyście się w przyjaźni – stwierdziła. – N ie przeprosiła cię, prawda? C o więc zamierzasz? – W tej chwili mam dość Grety i jej krewnych, chociaż... powinnamto wreszcie rozstrzygnąć.

R ozumiem. Przyjmiesz oświadczyny Maxa? – T ak sądzisz? Znasz mnie, to nie ośli upór sprawia, że muodmawiam. D o pasji doprowadza mnie myśl, że miałabym wybierać między H anią a tym, kim jestem. –

* *

*

K iedy późnym wieczorem J udyta szczotkowała włosy, siedząc wsypialni przed lustrem toaletki z różanego drewna, H ania już spała, a Max nie wrócił jeszcze do domu. Otulająca dom cisza sprawiała jej przyjemność, pozwalając zebrać myśli. N ie mogła zaprzeczyć, że nadeszła pora powzięcia ważkich decyzji, lecz świadomość tego to jedno, a gotowość do zmian – drugie. D latego rozpaczliwie potrzebowała czasu do namysłu. T ym razem nie chodziło przecież o marzenia i plany ani o pragnienie zaspokojenia własnych ambicji. Od tego, co zostanie postanowione, zależał los H ani, nie mogła zatem pozwolić sobie na nierozwagę ani tym bardziej na egoizm. Wzrok J udyty padł na leżącą na toaletce srebrną tacę, na którą odłożyła list od E lizy Wiebracht. Przyszedł z popołudniową pocztą, więc przeczytała go

po powrocie z pracowni, lecz na tyle nieuważnie, że terazponownie sięgnęła po elegancką kopertę i wyjęła złożoną na trzy części kartkę pokrytą starannym pismem przyjaciółki. E liza pisywała systematycznie i J udyta miała pełny obraz życia, jakie wiodła w K rakowie: jej pracy w drogerii aptecznej, udanego małżeństwa oraz obowiązków matki dwójki dzieci. T ym razem zwierzyła się z planów na nadchodzące lato, kończąc zapewnieniem gorącej przyjaźni. Orazzaproszeniem, na co J udyta wcześniej nie zwróciła uwagi. Pomysł wyjazdu do K rakowa, nawet na krótko, uznała za kuszący. Od lat nie widziała rodzinnego miasta i choć nieczęsto o nim myślała, nabrała chęci, by ujrzeć je ponownie; z dala od Maxa i H ennebergów z dystansu oceniłaby swoje życie w Wiedniu. Pomyślała o bliskich, zwłaszcza o E sterce, dawno niewidzianej siostrze, którą przed rokiem Miriam S chraiber oddała za żonę zamożnemu kupcowi z C zerniowców. Zdaniem N oemi, wyjechawszy z K rakowa, wiodła szczęśliwe, dostatnie życie, przynosząc chlubę rodzinie męża i dumnej matce.Z nią więc J udyta zobaczyć się nie

mogła; rozżalona tym faktem wspominała długą chwilę ich ostatnie spotkanie. T rzask wejściowych drzwi sprawił, że odłożyła list i znów sięgnęła po szczotkę. Wsłuchiwała się w kroki Maxa, łowiąc dźwięki typowej dla niego krzątaniny. Odgadła, że wszedł do pokoju H ani, a potem sprawdził, czy piec ostygł. W końcu ujrzała jego odbicie w lustrze. Pochyliwszy się nad nią, odsunął dłonią włosy z karku i pocałował tuż za uchem. – C ały dzień czekam, aż tu do was wrócę – szepnął i znowu jąpocałował.

Opowieść J udyty za: E liezer S ztejnberg, J ak ptaszki studiowały T orę, tłum. B. S zwarcman-C zarnota, Austeria, 2012. [1]

ania odziedziczyła po niej krew, nazwisko i tradycję – nic nie mogło tego zmienić. R ozdział 1 D om w Währing

J udyta zakładała w przedpokoju kapelusz. B ył ostatnim krzykiem mody; zdobiony tiulem i koronką z przymocowanymi klamrą strusimi piórami amazonkami współgrał z odcieniem letniej sukni, stylowej japońskiej torebeczki oraz zgrabnych pantofelków z misternym haftem na noskach. Odkąd R osja przegrywała wojnę z J aponią, moda na orientalne elementy garderoby zdawała się osiągać apogeum. J apońszczyzna królowała w domach towarowych i pomniejszych magazynach, nie omijając zakładu Miny ani otwartej w ubiegłym roku pracowni Milli F löge, dlatego wykonywane dla nich batiki J udyty miały inspirowane J aponią barwy i wzory. – D roga panno T eklo – powiedziała do opiekunki H ani. – N iezdołam wrócić przed kolacją, będzie pani musiała zająć się H anią nieco dłużej niż zwykle. Mam wrażenie, że przydałyby się jej intensywniejsze konwersacje. Moim zdaniem radzi sobie zaledwie znośnie, wolałabym więc, by mówiła z nią pani wyłącznie po polsku. – N iestety, H ania w naturalny sposób przechodzi na niemiecki –odrzekła kobieta.

T ak, właśnie ta jej skłonność mnie martwi. Proszę zabrać H anięna spacer albo przynajmniej spędźcie popołudnie w ogrodzie. Ach, zapomniałabym! K olację zjemtylko z córką, wystarczy więc odgrzać potrawkę z wczorajszego obiadu. B ędę wdzięczna, jeśli powtórzy pani instrukcje J ohannie, bo już się jej nie doczekam. S późnia się jak zwykle, niechże jej pani przypomni, że winna być punktualnie o dziesiątej, inaczej będę zmuszona potrącić jej z tygodniówki. Zanim J udyta wyszła, zajrzała do pokoju córeczki, aby ucałować ją na pożegnanie. – T ylko nie przesiaduj na pełnym słońcu – poprosiła. – D o wieczora,skarbie. J uż w dorożce pomyślała, że pomysł, aby zatrudnić dawną nianię K atriny E bner, doskonale sprawdził się w praktyce. Początkowo dziewczynką opiekowała się bona, wiedenka z krwi i kości, której surowe metody wychowawczenie przypadły J udycie do gustu. C echowała ją przesadna oschłość, co sprawiło, że H ania, z natury radosna i żywiołowa, zamknęła się w sobie, stała się lękliwa i ponad miarę nieśmiała. J udyta w porę dostrzegła, –

że przemiana córeczki nie ma nic wspólnego z dobrym wychowaniem i właściwym dla dziewczynki w tym wieku sposobem reagowania. Właśnie wtedy Mina doradziła pannę T eklę. J udyta od pierwszej chwili poczuła do niej sympatię; okrągła, nieco płaska twarz kobiety, która od dwudziestu lat parała się opieką nad młodszymi i starszymi dziećmi, miała zbyt grube rysy, przez co pozbawiona była wdzięku, ale dźwięczny, wibrujący energią głos i wyważone gesty sugerowały osobę znającą się na rzeczy, doświadczoną i odpowiedzialną. J udyta przyjęła ją już po wstępnej rozmowie i nigdy tego nie żałowała. D orożka wjechała w reprezentacyjne uliceszóstej dzielnicy,kiedy J udycie przypomniały się chwile zwątpienia, jakieprześladowały ją przed narodzinami H ani. Mimo otrzymanej od Miny pomocy oraz troskliwości Maxa boleśnie odczuwała samotność oraz to, że otacza ją obce miasto. R ozpaczliwie tęskniła do N oemi, nie pogardziłaby też obecnością matki i siostry, a przecież miała pewność, że Miriam S chraiber nie wybaczyłaby jej dziecka z nieprawego łoża i nie zrozumiałaby związku z Maxem. D latego J udyta nie powiadomiła jej o

narodzinach wnuczki, choć spodziewała się, że wieść przekazała N oemi. Ale oto Mariahilfer S trasse, zatłoczona, skąpana w świetle dnia, z jasnymi niczym puder fasadami wielopiętrowych kamienic.D orożka przystanęła i J udyta wysiadła na gwarnej ulicy, między spieszącymi się przechodniami w wiosennych płaszczach i kapeluszach, z koszami wypełnionymi zakupami, z eleganckimi torebkami i parasolkami chroniącymi delikatną cerę przed palącym słońcem. Wiedeń stał się nowoczesnym miastem, oferującym mieszkańcom udogodnienia, najwyższej klasy komfort, ale jednocześnie życie wiedeńczyków przyspieszyło i tempo to wydawało się zawrotne. J udyta przystanęła na skraju chodnika,bo ulicą, szeroką niczym aleja, jechał z naprzeciwka tramwaj elektryczny. Wzdłuż torów pędził dwukonny powóz, za nim, nieco wolniej, podążał omnibus. T ragarz, ciągnący drewniany wózek z nowalijkami, trzymał się lewej strony ulicy, po czym skręcił w przecznicę wiodącą na N aschmarkt. N ieliczni piesi z narażeniem życia lawirowali między pojazdami, by dostać się na przeciwległą stronę,

i J udyta do nich dołączyła. Pracownia Milli znajdowała się pod numerem pierwszym w budynku o wdzięcznej nazwie C asa Piccola. Pamiętała dzień, gdy przyjaciółka, dumna współwłaścicielka nowej firmy S iostry F löge, oprowadziła ją po urządzonych na biało i czarno pomieszczeniach, od przedsionka po salon i przymierzalnie dla klientek. J udytę zachwyciły wyłożone wykładziną podłogi, obrotowe lustra, funkcjonalne meble o zgeometryzowanej linii, zdobiące białe ściany czarne detale oraz ogromne lampy, dzięki którym wnętrza były nieprawdopodobnie jasne. W duchu, do czego ze śmiechem przyznała się Milli, poczuła ukłucie zazdrości, choć przecież sama marzyła o pracowni artystycznej, w której malowałaby i projektowała tkaniny. Odkąd zamieszkała u Maxa, zwolniła mansardę w kamienicy E mmy E bner; pokój wynajęto,a ona żałowała poniewczasie, że nie zatrzymała go dla siebie. T ym razem Milli przyjęła J udytę w biurze, gdzie z Pauliną, starszą siostrą, sprawdzała rachunki firmy. Przerwawszy pracę, zaprosiła przyjaciółkę do salonu na filiżankę kawy, lecz najpierw obejrzały przyniesione przez J udytę próbki tkanin.

Idealne na letnie kreacje – oceniła Milli. – Pastelowewykorzystam w dodatkach, będą z nich piękne szale, choćby z tego batiku z motywem winorośli. Geometryczne nadadzą się na suknie, jeśli skontrastuję je z innym materiałem, najlepiej gładkim i ciemnym albo białym. Ach! A ten jest wyjątkowy! B ladoróżowy i lila! C udowne połączenie, w sam raz dla blondynek... Potem przyniosła tacę ze świeżo zaparzoną kawą, cukiernicą i dzbanuszkiem śmietanki. – Mamy pół godziny – oznajmiła. – N ie chcę naciskać, kochana, aleniecierpliwie czekam na projekty do zimowej kolekcji. Prawdę powiedziawszy, jestem ich ogromnie ciekawa. Wiesz, jak cenię jakość i oryginalność rozwiązań. – D ostaniesz je w przyszłym tygodniu – odrzekła J udyta. S kosztowała napoju, aromatycznego i mocnego, nie odrywając wzroku od Milli, gdy ta wstała nagle i zrobiwszy parę tanecznych kroków, obróciła się na palcach. R udawe włosy zalśniły miedzią, jasną cerę ożywiły rumieńce. –

– Według projektu Gustava – oświadczyła. – C o myślisz? S uknia o odcinanym wysoko stanie, uszyta z trzech gatunków tkanin, istotnie nasuwała na myślmalarstwo Gustava K limta. S pódnica migotała barwami zieleni i rubinu, układającymi się w rodzaj szachownicy, marszczony karczek był śnieżnobiały jak cieniutkie, półprzezroc – N iezwykła – oceniła J udyta. – Planuję szyć podobne. T aki fason nie wymaga gorsetu. – N ie sądzisz, że byłyby zbyt ekstrawaganckie? B ardzo śmiałe, choćniewątpliwie twarzowe i wygodne. – J akbym słyszała Paulinę! C zyżbyście się zmówiły? N ie rezygnujęprzecież z klasycznej oferty. – T o dobrze, bo klasyczna zawsze znajdzie nabywców,a eksperymenty przyciągną jedynie odważniejsze klientki. Milli z westchnieniem wróciła do stołu. – Powiedz mi lepiej, dokąd wybierasz się w tym roku na wakacje?Może odwiedzilibyście nas nad Attersee? W L itzlbergu Gustav wynajmuje willę, będą moje siostry, przekonaj Maxa

i przyjedźcie z H anią w lipcu choćby na parę dni. – B ardzo bym chciała, tylko że mam już plany na lato – odrzekłaJ udyta. – Wybieram się do K rakowa. – S ama? A Max? – J eszcze o niczym nie wie. N ie zmienia to faktu, że postanowiłamzobaczyć się z dawnymi przyjaciółkami, a domyślasz się, jak przebiegają takiespotkania po latach. D latego lato w tym roku spędzimy oddzielnie. Milli pokręciła głową. – Przyznaj się, pospieraliście się z Maxem? – spytała. – T o nie mojasprawa, nie powinnam się wtrącać, ale każdy widzi, jak jest do ciebie przywiązany. N ie zamierzasz go chyba rzucić? – B o jadę do K rakowa? – zdziwiła się J udyta. – Owszem, mam doprzemyślenia kilka istotnych dla nas kwestii, ale wyciągasz pochopne wnioski. Max jest mi bardzo drogi. – J est ci bardzo drogi? N ie pojmuję sensu tych eufemizmów. K ochasz go chyba?

U ważam go za przyjaciela, to o wiele więcej. – B iedny Max! – B iedny? D ochowuję mu wierności, przywiązałam się do niego,szanuję wszystko, co robi dla mnie i dla H ani. – Obawiam się, że przywiązanie Maxa do ciebie ma zgoła innycharakter. C óż, nie mnie was osądzać. Żywię jedynie nadzieję, że z czasem bardziej go docenisz, bo zasługuje na więcej niż przyjaźń. Pozatym radzę ci z całego serca: pilnuj go. T o świetna partia, a wy żyjecie na wiarę. Może ci go sprzątnąć sprzed nosa jakaś sprytna panna, a ty nie zorientujesz się nawet kiedy. – N amawiasz mnie do małżeństwa? A ty i K limt? – T o zupełnie inna historia. T y, droga J udytko, mimo duszy artystkijesteś stworzona do roli żonyi matki. N ie zaprzeczaj, zobaczysz, że przyznasz mi kiedyś rację. – Oceniasz sprawy, o których w gruncie rzeczy nie masz pojęcia –rzuciła z urazą J udyta. –

C zyżbym cię dotknęła? Zabolało? T o właśnie było moim celem.J eśli lękasz się, że małżeństwo uwięzi cię w domu i nie znajdziesz czasu i sił na malowanie, to nie znasz Maxa. Przecież godzisz życie rodzinne z pracą. S zczerze cię podziwiam, bo widzę, ile zdziałałaś ostatnimi laty. Projektujesz, z czego i ja czerpię zyski, wystawiasz prace, wzięłaś udział w niejednej wystawie S ecesji. J esteś rozpoznawana jako artystka, nie narzekasz na brak klientów, twoje batiki chwalą nawet najsurowsi krytycy. C zy to mało? W czym przeszkodził ci związek z Maxem? – C hodzi nie tylko o niego. Zresztą... z mojego punktu widzeniawygląda to nieco inaczej. – B ez urazy, kochana, ale pamiętam cię z czasów, gdy się tu u naszadomawiałaś. S pójrz wstecz, a łatwiej ci będzie uszanować to, co zdobyłaś. – Ależ szanuję! – Po co ci zatem ten K raków? – T am się urodziłam – wyjaśniła niecierpliwie J udyta. –

Widzę, że istotnie rzecz jest postanowiona. A w sierpniu?Przyjedźcie nad Attersee w sierpniu. Odpoczniesz od miasta, a H ani pobyt na świeżym powietrzu wyjdzie na zdrowie. – Milli, jesteś niezmordowana! – powiedziała ze śmiechem J udyta. –I nieoceniona. Pozwól, że zanim ci odpowiem, porozumiem się z Maxem. – A ten wasz dom? K iedy postanowicie o budowie? – D om wciąż w projektach, bo oboje nie mamy do tego głowy. – Im szybciej się zdecydujecie, tym większą przyniesie wamtokorzyść... Pożegnały się, gdy przyszły umówione klientki. Pracownia Miny leżała niedaleko, J udyta poszła więc piechotą, kryjąc się przed mocnym słońcem w cieniu biało-żółtych markiz. Pod wpływem krytycznych słów Milli ponownie rozważyła plan wyjazdu do K rakowa, lecz nie zmieniła zdania. C o więcej, uznała, że nie może dłużej odkładać rozmowy z Maxem. –

* *

*

T ego wieczoru J udyta niecierpliwie wyglądała Maxa. Początkowo dopracowywała projekty dla Milli; wypełniała kontur fioletowym, odcień był jednak zbyt mocny, a w rezultacie tandetny, więc niezadowolona z efektu rzuciła pastel na stół. Gdy nastała noc, ze zdumieniem dostrzegła w swym zachowaniu oznaki zdenerwowania. Aby kontrolować czas, co chwila zerkała na szafkowy zegar, regulowała do znudzenia płomienie lamp, zaglądała do sypialni H ani, choć dziewczynka spała. D ziwiło ją własne zachowanie, bo późne powroty Maxa nie należały do rzadkości, zwłaszcza gdy brał więcej zleceń, jak ostatnio. W tygodniu całe dnie spędzał w pracowni na S pittelbergu, tej samej, którą dawniej zajmował J ohann B erg. Pomyślała nawet, że bardziej od niej potrzebował domu i samodzielnego, widnego atelier. T ymczasem domek na H ietzingu zajmowały z H anią, a on pracował w podejrzanej kamienicy w najbardziej niebezpiecznym zakątku Wiednia. Wreszcie przyszedł. Odgrzała mu posiłek i usiadłszy przy stole, obserwowała, jak jadł. B ył

zmęczony i milczący, więc nie omieszkała mu wypomnieć, że niepotrzebnie aż tyle pracuje. – J eszcze półtora miesiąca – odparł. – Myślałaś, gdzie w tym rokuspędzimy lato?D opiero co widziałem się z Milli, zaprosiła nas nad Attersee. C o ty na to? – N ie wspominała mi o tym. – O zaproszeniu? – N ie.O tym, że się spotkaliście. – T o był przypadek i pewnie zapomniała. Może od połowy lipca?Oszczędzimy sobie upałów w Wiedniu, wiesz, że miasto wtedy będzie nie do zniesienia. J udyta wzięła głęboki oddech. – Właściwie... mam inne plany. – T ak? J akie? – J adę do K rakowa. Max odłożył sztućce i osuszył usta serwetką. – S ama? – spytał zdziwiony. – Z H anią. N ajwcześniej za miesiąc, chociaż jeszcze nie mampewności, ustalę to z E lizą. Zaprosiła mnie, a nie widziałyśmy się od lat, nie byłam nawet na jej ślubie, więc nie wypadało odmówić. D omyślam się, że ci to nie

rękę i że cię zaskoczyłam. N ie miej mi tego złe. – Przecież nie mam. Odwiedzisz krewnych? – T ak, chcę się zobaczyć z N oemi. – W takim raziewyznacz termin, a ja się dostosuję. – J ak to? – Pojadę z wami. N ie ma mowy, żebym puścił was same, zwłaszczajeśli planujesz wizytę u bliskich, bo to idealna okazja, abym ich poznał. – B ędę spędzała czas na herbatkach z przyjaciółkami, zanudzisz sięna śmierć! Zresztą nie będę tam długo, najwyżej tydzień. – T o się wybornie składa, bo drugą część lata spędzimy u Milli. – Max, proszę cię... – T ęsknisz za rodzinnym miastem, to oczywiste i naturalne, ale niezgadzam się, żebyś pojechała sama. C zasy są niespokojne i niebezpieczne, temu nie możesz zaprzeczyć. N ie mogę jechać z wami na cały tydzień, lecz na dwa lub trzy dni bez trudu. Zawiozę was do K rakowa i oddam na pożarcie twoim przyjaciółkom. na za

Pozatym rozważ pomoc panny T ekli. Zajęłaby się H anią, a ty miałabyś więcej swobody. U famy jej oboje, a o ile mnie pamięć nie myli, pochodzi z twoich stron. Prawda! C zy wiesz, że ja również mam w K rakowie znajomego? Zarządza hotelem w, jak słyszałem, doskonałej lokalizacji. J est Austriakiem. Gustav S acher, nazwisko brzmi swojsko, nieprawdaż? T yle że on nie z tych S acherów, a hotel jest własnością jakiejś spółki akcyjnej. Widziałem się z nim przed rokiem, bo bawił tu przejazdem. U gości nas po królewsku. Zajmę się rezerwacją. – Miałam mieszkać u E lizy – wtrąciła. – W hotelu będzie wygodniej. J utro zatelefonuję do S achera, a tyzdecyduj o terminie. – Z uśmiechem zadowolenia sięgnął po jej dłoń. – Widzę, że wszystko zaplanowałeś – mruknęła zgryźliwie J udyta. – Złości cię to? – T o miała być niezobowiązująca wizyta, ale nie, bo ty jak zawszezrobisz z niej wyprawę.

N ie każę ci wieźć kucharki ani legionu pokojówek – odrzekł żartem. – K ochanie, zasługujesz na wszystko, co najlepsze, a ja nie zamierzam rezygnować z twego towarzystwa. Gdyby nie zobowiązania terminy, spędziłbym z tobą cały tydzień, a tak pojedziemy na dłużej nad Attersee. N ie kręć nosem, masz nareszcie okazję pokazać mi swoje miasto. Max zakończył dyskusję, zanim się na dobre zaczęła i choć J udyta usiłowała kontynuować temat, było jasne, że klamka zapadła. Pogodziła się z tym, gdyżw głębi duszy żywiła przekonanie, że czas spektakularnych ucieczek dawno ma za sobą. –

* *

*

Odtąd J udytę zaabsorbowały przygotowania do wyjazdu. S kończyła projekty dla Milli i Miny, wysłała do E lizy i N oemi listy z zapowiedzią przyjazdu, po czym zajęła się uzupełnianiem braków w letniej garderobie oraz pakowaniem waliz. Max na część lata przenosił się do pracowni na S pittelbergu, dom na H ietzingu zamykali na dwa miesiące, należało więc zabezpieczyć meble i dać wolne służbie.

i

T ydzień przed podróżą Max zupełnie niespodziewanie znalazł okazyjną ofertę kupna starej willi. Po wstępnych oględzinach dom spodobał mu się tak bardzo, że gotów był porzucić plany budowy i zamieszkać w podmiejskiej dzielnicy Währing na K arl-L udwigS trasse. – Miałabyś blisko do Miny, nie mówiąc o mnie, bo S pittelberg jesttuż-tuż – tłumaczył J udycie. – Währing przypomina wieś, a dom otacza ogród, byłoby więc to miejsce w sam raz dla H ani. Willa wymaga remontu, ale jestem pewien, że najpóźniej wiosną moglibyśmy się wprowadzić. T ak usilnie przekonywał J udytę, że zgodziła się ją obejrzeć. Wybrali się tam w gorące i parne piątkowe przedpołudnie, powierzywszy H anię pannie T ekli. W dorożce Max rozwodził się nad zaletami domu, lecz J udyta milczała sceptycznie, choć osiemnasta dzielnica, z przewagą niskiej zabudowy, wydawała się okolicą cichą i spokojną, może tylko nieco wyludnioną ze względu na odległość od centrum.

D orożka zaparkowała przed ogrodzeniem posesji Wiktora i J ózefiny S egnerów. Max i J udyta weszli na żwirową alejkę wiodącą przez nieprawdopodobne bogactwo roślin do wyłaniającego się zza drzew domostwa. Ogród był dziki, od lat zaniedbany; większość kwiatów i ziół, sądząc po panującym wśród nich chaosie, wysiała się sama. – D awniej S egnerowie zatrudniali ogrodnika – wyjaśnił Max. – T wierdzą, że go zwolnili, gdy zdecydowali o sprzedaży domu, ale moim zdaniem znacznie wcześniej. Wiktor S egner nie wzbudził sympatii J udyty, a jego żona, kobieta apodyktyczna i nieprzyjemna w obejściu, potrafiłaby ostrością spojrzenia odstraszyć najbardziej zapalonego kupca, z niewiadomego jednak powodu poczuła do Maxa sympatię, J udytę traktując z góry. Oprowadziła ich po salonie, pięciu sypialniach, gabinecie, kuchni, spiżarni oraz piwnicy i pomieszczeniach dla służby, po czym wyszli do ogrodu. Max był oczarowany; złożywszy wstępną ofertę, obiecał porozumieć się w kwestii warunków kupna za pośrednictwem plenipotenta i otrzymał

zapewnienie, że po uregulowaniu płatności dom będzie do jego dyspozycji. Gdyby wydarzyło się to w innym czasie, J udyta robiłaby mu wyrzuty, że postępuje pochopnie. Zażądałaby czasu do namysłu, a przede wszystkim spytałaby, czy ich na to stać. T eraz jednak absorbował ją wyjazd do K rakowai o kupnie domu w Währing nie myślała poważnie, zwłaszcza że był jej dziwnie obojętny. zyste rękawy, w górnej części wąskie, od łokcia dwuwarstwowe i rozkloszowane. R ozdział 2 Morbus gallicus

B yło już po południu, gdy pociąg zaczął zwalniać. K onduktorzy hałaśliwiei w pośpiechu obchodzili przedziały z nakazem zamknięcia okien, za którymi, zamiast urozmaiconych dotąd krajobrazów, ciągnął się długi i szeroki pas wykarczowanej ziemi terenów przygranicznych. J ednak dopiero na widok galopujących wzdłuż torów rosyjskich żołnierzy uzbrojonych w karabiny o ostrych niczym szpikulce bagnetach K larę ogarnął niepokój. Zacisnęła palce

spotniałych dłoni na rączce niedużej czarnej torby podróżnej, którą dopiero co zdjęła z półki, stanowczo za wcześnie,bo przedział był pełny i bagaż musiała trzymać na kolanach. Z przerażeniem uświadomiła sobie, że nie myśli racjonalnie, właściwie drży ze strachu i zrezygnowałaby z podróży, gdyby dało się cofnąć czas. N iedługo przesiadka, kontrola dokumentów, zapewne rewizje, powinna więc za wszelką cenę zachować spokój, by pod żadnym pozorem nie zwracać na siebie uwagi. Panująca w przedziale cisza i wyczuwalny wśród pasażerów nastrój oczekiwania oznaczały, że przynajmniej w jakiejś części podzielali obawy K lary, choć na obcych jej twarzach malowały się raczej zmęczenie podróżą lub znudzenie. Może tylko siedzący naprzeciwko młodzieniec w studenckiej czapce, którą odłożył na czas drogi na półkę, wydawał się przejęty. K lara podejrzewała, że w przeciwieństwie do niej po raz pierwszy przekraczał granicę z K rólestwem K ongresowym albo z jakiegoś powodu obawiał się rosyjskich żandarmów. Pociąg stanął na stacji w Granicy. N umerowi wynosili bagaże. Walizeczkę K lara miała lekką, jechała bowiem na dwa dni, odmówiła więc, gdy

zaoferowano jej pomoc. Wyszła z wagonu i śladem innych pasażerów skierowała się do budynku dworcowego, a choć po krótkotrwałym, typowym dla majadeszczu powietrze było chłodne i rześkie, czuła spływający po karku pot. S trach tamował jej oddech, odzież ciążyła ponad miarę, zwłaszcza obszerny i za gruby jak na tę porę roku płaszcz. W drzwiach zatrzymał ją żandarm. Poprosiwszy po rosyjsku o paszport, mierzył ją zimnym spojrzeniem do chwili, gdy podała dokument. Obejrzał go uważnie, po czym kazał iść dalej, K lara weszła więc do środka, do przestronnego pomieszczenia, gdzie trwała kontrola celna. N a ustawionych pośrodku stołach wybrani przez celników pasażerowie otwierali walizy i kufry, z których wyrzucano sztuki złożonej uprzednio wierzchniej garderoby, przybory toaletowe oraz poczynione zakupy: kupony tkanin, nowe obuwie, zapasy żywności, owinięte w papier butelki wina, książki. K lara zawahała się, lecz wysoki żandarm ze śladami po przebytej ospie na pociągłej twarzy przywołał ją szerokim gestem. R uszyła w jego stronę na nogach jak z waty. –W Warszawu? – spytał.

T ak. Z wizytą do krewnych – odrzekła. Polecił, by otworzyła bagaż, i po chwili wyfrunęły na stół damskie fatałaszki; przejrzano je, opukano ścianki walizeczki, wypytano K larę o cel pobytu w Warszawie oraz o datę powrotu, przypomniano o konieczności załatwienia wizyw magistracie. Odetchnęła dopiero w dworcowej restauracji. Wkrótce wsiadła do pociągu K olei WarszawskoWiedeńskiej z nadzieją, że najgorsze ma za sobą. N iczego przy niej nie znaleziono, paszport nie wzbudził podejrzeń, mogła więc pogratulować sobie szczęścia. W przyszłości musijednak poskromić strach, zachowywać się naturalniej, z pewnością siebie i godnością typowymi dla kobiety młodej, lecz ustatkowanej, o ugruntowanej pozycji reporterki współpracującej ze znanymi i poczytnymi dziennikami. Wszystko to dalekie było od prawdy. Mimo trzydziestu lat K lara wiodła życie nieuporządkowane, pozbawione sztywnych ram, jakie narzucają kobietom małżeństwo i macierzyństwo. C hociaż Andrzej wielokrotnie namawiał ją, by się –

pobrali, konsekwentnie odmawiała, nie posiadając się ze zdumienia, że wciąż przy niej trwał. Podejrzewała nawet, że gdyby na świat przyszło dziecko, ugięłaby się i zgodziła na ślub. D ziecka jednak nie było, co w początkowej fazie związku wywoływało ulgę, natomiast później – żal i rozczarowanie. Ostatnio K lara jakby zaakceptowałaów fakt, a ponieważ bezdzietność dawała jej poczucie nieskrępowanej wolności, pozwalając angażować się w ryzykowne, niemalże szalone sprawy, tłumaczyła sobie, że nie ma tego złego, co by na dobre nie wyszło. Zwróciła twarz ku oknu. S łońce grzało mocno, czuła to mimo szyby, a jej na widok rosyjskich mundurów lodowaciało serce. N a każdym przystanku wsiadali żandarmi; butni i aroganccy wkraczali do przedziałów, by po raz kolejny wylegitymować podróżującychlub przeprowadzać rewizje. K iedy tuż za C zęstochową trzech rosłych, umundurowanych żołdaków zażądało paszportu od cudzoziemca, współpasażera K lary, ten, oburzony nękaniem, zaprotestował, domagając się przeprosin i grożąc skargą w niemieckim konsulacie w

Warszawie. Wzbudził jedynie kpiny i pogardliwy śmiech. Na warszawski D worzec Wiedeński pociąg wjechał o poranku następnego dnia. K lara ruszyła ku wyjściu na miasto, lecz raptem nabrała podejrzeń, że od momentu, gdy opuściła wagon drugiej klasy, jest śledzona. Mężczyzna w ciemnym cylindrze i półdługim surducie z szarego szewiotu najpierw się jej przyglądał, a potem szedł krok w krok za nią, nie przyspieszając ani tym bardziej jej nie wyprzedzając. Aby nabrać pewności, zamiast udać się na spacer do Ogrodu Pomologicznego, jak miała w zwyczaju, gdyżtakieotrzymała wskazówki, postanowiła iść na Marszałkowską. J eśli istotnie podążał za nią szpicel, może zgubi go w tłumie. Mimo wczesnej pory ulicebyły zatłoczone, gdyżbiura i urzędy zaczynały pracę punkt dziewiąta. K asjerzy, schludne maszynistki, kanceliści z czarnymi teczkami, lecz także kominiarze, szklarze i służący spieszyli w stronę Ogrodu S askiego, w kierunku Alei J erozolimskiej albo ku N owemuŚ wiatu, gdzie biło serce miasta. C hoć świeciło słońce, bruk lśnił od wilgoci, jakby dopiero co spadł deszcz, lecz

K lara, poznawszy miejscowe obyczaje, podejrzewała raczej, że stróże spłukali o świcie kurz. Można by uznać, że znalazła się w jednym z wielu przeciętnych europejskich miast i że tutejsze życie nie różniło się niczym szczególnym od życia w K rakowie lub Wiedniu, lecz biel carskich mundurów, wszechobecni stójkowi oraz cyrylica na szyldach magazynów i restauracji nie pozostawiały złudzeń, kto tu sprawuje władzę. Wbrew zdrowemu rozsądkowi na Marszałkowskiej wstąpiła do kawiarni. U siadła przy stoliku z widokiem na ulicę, złożyła zamówienie, po czym wypatrywała mężczyzny z dworca. U pewniwszy się, że jej podejrzenia były bezpodstawne, rozpięła płaszcz, ale go nie zdjęła. Picie kawy było szczytem nierozwagi, powinna natychmiast opuścić lokal, lecz znużona wielogodzinnąpodróżą i niedogodnościami misji,machnęła ręką na wytyczne i względy bezpieczeństwa. W sąsiedztwie pracownic domów towarowych oraz kancelistek, które przed rozpoczęciem pracy wstąpiły na śniada Za oknem gęstniał tłum. Z pozoru życie tu toczyło się miarowym rytmem, na który nie miały wpływu zawirowania historii, lecz wojna R osji z J

aponią, branka polskich mężczyzn do carskiej armii, trwający od miesięcy strajk szkolny i tłumione krwawo strajki robotników były faktami, których nie dało się ignorować. Mimo że warszawiaków cechowała godna podziwu umiejętność dostosowywania się do najtragiczniejszych okoliczności, K lara wyczuwała ich strach, widziała ostrożne spojrzenia i gesty, czym różnili się od jej rodaków z K rakowa. K awa była wyśmienita, podobnie świeży, nadziany konfiturąrogalik. Mimo niemijającego podenerwowania posiliła się, przejrzała zdjęty ze stojaka „T ygodnik Ilustrowany”, po czym zgodnie z planem udała się na przechadzkę do Ogrodu Pomologicznego. L ubiła to miejsce, bo nasuwało jej wspomnienie sadóww podkrakowskiej Woli D uchackiej, gdzie od lat mieszkała ciotka K azia, którą co lato odwiedzali z Andrzejem. T u także rosły jabłonie i grusze, w sięgającej kostek trawie jaśniały złociste główki mniszków, pachniało miodem, żyzną, wilgotną ziemią. K lara wybrała ławkę w cieniu i usiadła, postawiwszy walizkę obok. Wokół panowała cisza, jakby

żelazne ogrodzenie, drzewa i trawa tłumiły zgiełk miasta. Zmęczona do granic wytrzymałościnapięciem, wdychała z ulgą powietrze przesycone słodkim aromatem kwitnących bzów. Od umówionego w kamienicy na rogu L eopoldyny i Wilczej spotkania dzieliła ją godzina. Pamiętała siebie sprzed dekady. N aiwne i gorączkowe próby ułożenia życia należały szczęśliwie do przeszłości, bo wiedziała już, co zasługuje na najwyższe poświęcenie. D zięki Andrzejowi jej poglądy ewoluowały i okrzepły, wytyczając nowe cele. S ocjalizm warszawski, jak nazywał go Andrzej, miał niewiele wspólnego z galicyjskim, gdyż sprawa odzyskania przez Polskę niepodległości była tu ważniejsza od kwestii społecznych. D latego od dwóch lat K lara działała w konspiracji. Początkowo była to agitacja, potem przewoziła z K rakowado K ongresówki nielegalną bibułę, a ostatnio, świadoma wiążących się z tym zagrożeń, zaangażowała się w działania, które mogła przypłacić życiem. Poczuła, że stała się częścią czegoś wielkiego, co z wolna i mozolnie odmieniało oblicze świata.

N atomiast Andrzej, który początkowo przewyższał ją zapałem, nie należał do Organizacji B ojowej i nie brał udziału w walce prowadzonej przez socjalistów. Związał się na dobre i złe z K rakowem,wsiąkł w galicyjski mikroświatek, a jego codzienność zdominowały obowiązki zawodowe lekarza jednego z największych krakowskich szpitali. Mimo to rozumieli się doskonale, gdyżłączyły ich punkty wspólne i neutralne: mieszkanie na Grodzkiej, masa sentymentalnych wspomnień, przyjaciele, a nade wszystko uczucie zbudowane na podwalinie mocnej, bezwarunkowej przyjaźni. Miłość do Andrzeja zaskoczyła K larę. N ie posiadała się ze zdumienia, że pokochała go szybko i łatwo – przypominało to pierwszą młodzieńczą fascynację albo pensjonarskie zauroczenie, bo choć on darzył ją od początku mocnym uczuciem, ona wybrała go pod wpływemchwili. D ziś nie dopuszczała myśli, że coś mogłoby ich rozdzielić. Pamiętała ów niezwykły wieczór olśnienia prawdą, jakby zdarzył się wczoraj. Ich drugiej wspólnej wiosny, jeszcze w biednej i ciemnej niczym piwnica klitce na Pawiej zrozumiała, że jest dla niej kimś więcej niż kochankiem i niekłopotliwym

współlokatorem. C zekała wtedy na jego powrót ze szpitala, a ponieważ był spóźniony, wyszła przed kamienicę. U jrzawszy Andrzeja,upewniła się, że przyjaźń, stopniowo i bez fajerwerków, przerodziła się w miłość. K lara rozejrzała się niczym zbudzona ze snu; straciła czujność i zbyt długo siedziała w jednym miejscu. N a przypiętym do kołnierzyka płaszcza zegarku sprawdziła godzinę, a ponieważ zbliżała się jedenasta,wzięła walizkę i udała się do wyjścia. Wkrótce dotarła na ulicęL eopoldyny. Odnalazła właściwą kamienicę, weszła na podwórze, a potem schodami na piętro. W umówiony sposób zapukała do drzwi z mosiężną tabliczką z napisem: „B iuro T echniczne braci H arasymowiczów”. Otwarto je i ujrzała mężczyznę w stroju typowym dla sfery urzędniczej. R ękawy jasnej koszuli chroniły zarękawki, zapinaną na guziki kamizelkę uszyto z ciemnej, praktycznej tkaniny. W dłoniach trzymał arkusz czystego papieru. – D zień dobry – powiedziała. – J a w sprawie pracy. Z polecenia. – T ak, czekałem na panią.

Wpuścił ją do środka. Postawiła w przedpokoju walizkę oraz torbę podróżną i rozpięła guziki płaszcza. – N ikt za panią nie szedł? – N ie sądzę. Odkąd opuściłam dworzec, nie zauważyłam niczegopodejrzanego. – Przyszła tu pani prosto z pociągu? – Ależ skąd, postępowałam zgodnie z instrukcją. Proszę mi zaufać,zachowałamostrożność. Pozwoli pan, że się rozbiorę. – Pokój jest do pani dyspozycji. K lara weszła do niewielkiego, skromnie urządzonego pomieszczenia. Zamknąwszy drzwi, zdjęła wierzchnie okrycie, bluzkę i za dużą lnianą koszulkę, by na koniec rozpiąć ściskający talię szeroki i gruby pas z płótna. U brała się i w przedpokoju przekazała pas mężczyźnie. On potem, w pokoju podobnym do mieszczańskiego salonu, na przykrytym szarym papierem stole rozciął ostrym nożykiemszwy pasa i wyjął identycznej wielkości żółtawe krystaliczne cegiełki. E krazyt. – D wadzieścia sztuk – powiedziała. – Zgodnie z zamówieniem. – S pisała się pani bez zarzutu.

R ozumiem, że nocuję tam, gdzie ostatnio? – T ak, ale zostanie pani u nas dłużej, bo do niedzieli. T rzebaprzewieźć przez granicę jednego z naszych, a paszporty jeszcze niegotowe. Zna pani zasady, musibyć pani do dyspozycji organizacji w każdej chwili. – J estem dromaderką – zaprotestowała K lara. – N ie przewożę ludzi. – N ikt prócz pani nie jedzie w tych dniach do K rakowa. D ostaniecieoryginalne dokumenty, ale wywabianie danych osobowych poprzednich właścicieli musipotrwać. Zna pani trasę, ma pani doświadczeniei nasze zaufanie. Proszę zrozumieć, że podróż małżeństwa nie zwraca w takim stopniu uwagi jak podróż samotnego mężczyzny. Pani towarzysz jest dżentelmenem, nie ma powodu, by się go obawiać. – A co potem? W K rakowie? – R ozstaniecie się na dworcu. On pojedzie do domu profesorostwaB ujwidów. I na tym koniec. –

* * Z ulicy owy Ś wiat

*

L eopoldyny K lara udała się na N do J anki B roniewskiej. T ym razem

droga była przyjemniejsza, gdyżnie miała bagażu oprócz walizeczki z rzeczami osobistymi, zrobiło się jednak ciepło i obszerny płaszcz ciążył jej ponad miarę. Z ulgą weszła do chłodnej klatki schodowej, po czym wspięła się na piętro do mieszkania, w którym miała nocować przed drogą powrotną do K rakowa. D rzwi otworzyła J anka, panna o okrągłej, budzącej sympatię twarzy, zadartym nosku i ciemnoblond warkoczach spiętych na głowie w koronę. U trzymywała się z lekcji muzyki, które dawała dzieciom po domach znajomych, lecz przede wszystkim, o czym mówiła bez żenady, pomagali jej rodzice. Przez jej mieszkanie przewijał się legion socjalistek, gdyżbyło miejscem noclegowym i, nieco rzadziej, składem konspiracyjnych druków. – U mnie młyn, bo pakujemy bibułę – powiedziała, przekręcającklucz. K lara postawiła walizkę na podłodze,a na wieszaku obok licznych damskich okryć powiesiła własne, po czym weszła do dużego, urządzonego prowizorycznie pokoju, który przy większej dbałości mógłby z powodzeniem pełnić funkcję salonu. S tały tu dwa – podobne do szpitalnych – łóżka,

dwiestare komody, równie wiekowa, pokryta przetartą tapicerką sofa, stół z krzesłami, których nie brakowało także w kątach, oraz szafa. Pomieszczenie służyło wyłącznie celom konspiracyjnym i z tego wynikały jego niedostatki estetyczne. T ym razem pełne było na wpół rozebranych kobiet. Wszystkie szyły; na stole, między kawałkami jasnego płótna, leżały nici, igły i krawieckie nożyce. S zwaczki przykładały kwadraty i prostokąty bawełny do halek, kaftaników, gorsetów i przenicowanych spódnic. Na widok K lary uniosły głowy i się przywitały. – Gdzie jest bibuła? – zapytała. – W szafie i w drugim pokoju – odrzekła J anka. – D o wieczorawszystko stąd zniknie. – Zostaję w Warszawie do niedzieli, więc już wampomagam –oświadczyła K lara. J anka podsunęła jej wolne krzesło i zrobiła miejsce przy stole.Z przygotowanego kuponu białej bawełny K lara szybko i zręcznie wycięła identyczne, szerokie i długie prostokąty, po czym przyfastrygowała do halki, którą

zdjęła dla wygodniejszej pracy. Aby upewnić się, że fastryga nie puści, dodatkowo przypięła każdy fragment agrafkami. K iedy szwaczki sprzątnęły przybory do szycia, przyniosły agitacyjne i patriotyczne pisemka powielone na cienkiej bibule. K obiety wkładały je do kieszeni, ubierały się i w piętnastominutowych odstępach opuszczały mieszkanie. K lara również sposobiła się do wyjścia. –My tylko na T amkę – powiedziała J anka, puszczając ją przodem. Wyszły na ulicę, przed wieczorem zrobiło się więc chłodniej i przyjemniej, zwłaszcza że słońce zakryły niegroźne chmury. N a ulicach panował wzmożony ruch, była to bowiem pora, gdy biura i urzędy kończyły pracę. K lara znała z doświadczeniasposób rozprowadzania bibuły, która nigdy nie trafiała do przypadkowych osób, bo roznosiciele otrzymywali adresy, nazwiska, czasem rysopisy zainteresowanych lekturą broszur. T ak było i tym razem; J anka wiedziała, kogo ma znaleźć, więc szukały konkretnych kamienic.

Początkowo szło jak po maśle; jedyny mankament stanowił fakt, że potencjalni adresaci bibuły zajmowali najtańsze mieszkania, a więc od trzeciego piętra wzwyż; trzeba się było nieźle zmachać wspinaczką po schodach. Gdy miasto otulał z wolna wiosenny zmierzch, a przechodniów ubyło, J anka oświadczyła z ulgą, że został ostatni adres. –N igdy tam nie byłam – powiedziała. – J akiś B rzozowski, podobnolekarz w średnim wieku, szczupły blondyn z rudawymi wąsami. Mieszka sam. R arytas, bo przeważnie trafiam na robotników. Znalazły właściwą kamienicę, weszły do środka i znów wdrapały się po schodach, tym razem na drugie piętro, gdzie zadzwoniły do drzwi. Otworzył brodaty brunet w prążkowanych spodniach, białej kamizelce z jednym guzikiem, ale bez koszuli. L edwo trzymał się na nogach. – O! – zdziwił się, wyjmując z ust cygaro. – Panienki... do kogo? –Pan B rzozowski? – zapytała K lara. –B rzozowski? – powtórzył z namysłem. – J a... nie, ale może się tu

taki znajdzie? C o za zbieg okoliczności! Mówiliśmy właśnie, że towarzystwo płci... że tak się wyrażę... przeciwnej, byłoby nam bardzo narękę. Proszę dalej, poszukamy... B rzozowskiego. Zawahały się, lecz w końcu dały się poprowadzić do salonu. Pokój spowijał dym z cygar i papierosów. Przy owalnym, przykrytym zielonym suknem stole siedziało pięciu mężczyzn w strojach tak swobodnych, że zawstydzona J anka spiekła raka. K arty i opróżnione butelki alkoholu poświadczały jawnie, że zaszła pomyłka; mieszkanie nie należało do sympatyka socjalistów. –Panowie! – wykrzyknął brunet. – Panie... umilą nam wieczór! Ależnam się poszykowało! T o bez dwóch zdań łut szczęścia! Odstołu, chwyciwszy dwa kieliszki i pełną butelkę, poderwał się wysoki blondyn. N apełnił szkło przezroczystym płynem, po czym tanecznym krokiem zbliżył się do K lary i J anki. –Za nasze zdrowie! Piotrusiu, przyjacielu najsłodszy, a mówiłem cize sto razy, żeby zapraszać panie! Panienki... z kabaretu? –

spytał, podsuwając kieliszek J ance, która z K larą pod rękę wycofywała się do drzwi. –T o nieporozumienie... – powiedziała. – My do doktoraB rzozowskiego... –Piotrusiu, a jakiety, słoneczko, nosisz nazwisko, bo wyleciało miz pamięci? –Ornitologiczne. S zpakowski, do usług – odrzekł brunet. – Ale dlapanienek mogę być dziś B rzozowskim! N iechże panienki siądą, o tu, można na kolanach... –N a nas już pora – bąknęła J anka. –J akże to? N ie może być, ja protestuję! Wódeczka prima sort,szkoda, żeby poszła na zmarnowanie. Panienki palce lizać, a towarzystwo zacne, najprzedniejsze... –S pieszno nam do doktora B rzozowskiego – dziwnie głośno przerwała K lara. – S prawa jest z tych delikatnych i pilnych. Żaden z panów nie jest doktorem B rzozowskim? S zkoda, bo moja biedna koleżanka na gwałt potrzebuje diagnozy specjalisty. R ozumieją panowie, ma już wysypkę, więc podejrzewa biedactwo... morbus gallicus. S yfilis. Po chwili bez przeszkód wyszły z mieszkania.

* *

*

Paszporty przygotowano na sobotę, lecz wyjazd K lary do K rakowa zaplanowano na niedzielny poranek. Wtedy też dostała dokumenty, nad którymi przez kilka minionych dni pracowano w konspiracyjnym laboratorium. Za pomocą roztworu soli żelaznej kwasu galusowego usunięto dane poprzednich właścicieli, po czym wpisano nowe, fałszywe – jej i mężczyzny, który na czas podróży do K rakowa miał grać rolę towarzyszącego K larze małżonka. U jrzałago tuż przed odjazdem pociągu. C zarnowłosy, o inteligentnych niebieskich oczach i ciemnych wąsach, wzbudził jej sympatię, choć zachowywał się powściągliwie i przywitawszy się, przeważnie milczał. S trój jego, nieco znoszony i wytarty, świadczył o niezamożności albo o pogardliwym stosunku właściciela do obowiązujących kanonów mody. Mimo to nie można mu było odmówić ogłady i wzorowej uprzejmości; wziął walizkę K lary, znalazł numerowego i przekazał mu bagaż, po czym podał jej ramię. U stalili, że paszporty powinien miećon, zwłaszcza że mówił biegle po rosyjsku.

Wielogodzinna podróż do Granicy mijała bez niespodzianek. T owarzysz K lary drzemał lub w tych momentach, gdy kontrolowano bilety, z nonszalancją sięgał po kupioną zawczasu gazetę, jakby żadne, nawet najbardziej zaskakujące lub nieprzychylne okoliczności nie mogły zburzyć jego stoickiego spokoju. Zachowaniem tym tak intrygował K larę, że całą drogę zachodziła w głowę, z kim ma do czynienia, gdyżnie poznała jego prawdziwej tożsamości. Wszelkie spekulacje okazały się jednak bezowocne; wiedziała jedynie, że był socjalistą i carskim poddanym. W pasie przygranicznym nasiliły się kontrole pasażerów. K lara z trudem panowała nad zdenerwowaniem, lecz towarzyszący jej mężczyzna zdawał się nie odczuwać strachu. S iedział wyprostowany, z dłońmi splecionymi na złożonej na kolanach gazecie i tylko niekiedy kiwał nieznacznie głową, jakby tym prostym gestem dodawał jej odwagi. N ie na wiele się to zdało, bo kiedy pociąg pokonywał pas kordonów patrolowanych przez konnych, a potem, tuż przed Granicą, gdy ujrzała ustawionych w odległości dwustu kroków uzbrojonych w karabiny rosyjskich żołdaków,

zakołatało jej serce, a policzki zabarwiły mocne rumieńce. Na miejscu mężczyzna pomógł K larze wysiąść; skierowali się na dworzec, lecz na widok znajomej, pooranej bliznami po ospie twarzy żandarma, który legitymował przyjezdnych, poprosiła o zwłokę. –D opiero mnie kontrolował, kiedy jechałam z K rakowa– szepnęła. –Ale pod innym nazwiskiem. –Ach tak – odrzekł. – Proszę więc zdać się na mnie. K lara spuściła wzrok z nadzieją, że żandarm jej nie rozpozna, zapewne widywał codziennie setki obcych twarzy, a mimo to włosy ścięte krócej, niż dyktowała moda, mogły mu zapaść w pamięć. N iczym zgodne stadło podeszli do punktu pierwszej kontroli i podali paszporty. R osjanin przyjrzał się każdemu, po czym mruknął, nie patrząc na K larę: –J uż pani wraca? Pokręciła stanowczo głową. –C zy wracam? Wybaczy pan, nie rozumiem...

–Ach, wyszła

pani za mąż. Winszuję, winszuję – ciągnąłz sarkastycznym uśmieszkiem. – N owe nazwisko, znaczy: nowy paszport. N ie może być inaczej.

K iedy zbiegły się jasne brwi żandarma, a czoło pofałdowały zmarszczki, K larze zrobiło się słabo od nagłego uderzenia gorąca, zwłaszcza że jej wzrok padł na przypiętą do jego pasa kaburę z bronią. –Proszę o wyrozumiałość dla mojej żony– powiedział pewnie jejtowarzysz. – N igdy dotąd nie opuszczała granic cesarstwa, ponieważ jednak cierpi na płuca, zamówiliśmy kurację w Zakopanem. S podziewamy się, że dzięki zbawiennemu górskiemu klimatowi podreperuje zdrowie. – Wyjął z wewnętrznej kieszeni surduta złożoną na trzy części podłużną kartkę. – Wszelkie wątpliwości rozwieje zapewne ten oto dokument. Zgoda naczelnika żandarmerii na wydanie nam zagranicznych paszportów. N agle K larze zabrakło tchu, bo kiedy żandarm rozłożył kartkę, odsłonił banknoty; nowiutkie ruble przyciągały wzrok świeżością farby.

Żołnierz bez ceregieli wyjął pieniądze i schował je do kieszeni. –T ak, paszporty i poświadczeniesą bez zarzutu – ocenił. – Proszędo kontroli celnej. N iczym we śnie, w którym wszystko dzieje się nieprawdopodobnie wolno, bo nogi i ręce wydają się niczym z ołowiu, K lara weszła do komory celnej, lecz odtąd los im sprzyjał. B agaże przepatrzono powierzchownie, paszportom przyjrzano się pobieżnie, wkrótce więc stanęli po austriackiej stronie granicy, gdzie czekał pociąg do K rakowa. –B yła pani bardzo dzielna – rzekł towarzysz K lary. – S woją drogą,co za dureń wysłał panią w tę podróż! N a nasze szczęście cesarstwo Mikołaja II do cna przeżarła korupcja i każdego da się przekupić. R uble i wódka, miła pani, wyważą w R osji każde drzwi, nawet z pozoru nieodwołalnie zatrzaśnięte. –C zyżby miał pan przy sobie także to drugie? – spytała lekko. –Obawiam się, że tym razem skuteczne byłyby tylko pieniądze.

–Muszę

panupodziękować, bo nas pan uratował, choć miałampanu zagwarantować bezpieczną

to ja drogę. –Wbrew pozorom nie ma pani racji, gdyżpani osoba odwróciłauwagę ode mnie. Ale wejdźmy już do pociągu. Poczuje się pani pewniej, gdy zajmiemy miejsca... Ostatni etap jazdy upłynął im na niezobowiązującej pogawędce, aż wysiedli na krakowskim dworcu. T owarzysz K lary po męsku wyciągnął rękę na pożegnanie. –Żałuję, że poznaliśmy się w tak podłych okolicznościach, i mamnadzieję, że się jeszcze spotkamy – powiedział. – J est pani odważna i nie traci zimnej krwi, a to dobrze wróży, gdy trzeba podejmować ryzyko. –Mylisię pan. S taram się zwalczać lęk, lecz w rzeczywistościledwoudaje mi się go poskromić. –Właśnie o to chodzi, by nie dać mu nad sobą przewagi. –Mówiono mi, że zatrzyma się pan u profesora B ujwida? – spytała. –Owszem. Zna go pani? –J ego żonę, a profesora zaledwie z widzenia.

estem z nimi zaprzyjaźniony. C hętnie ich od pani pozdrowię. Zawahała się, lecz się przedstawiła. –K lara S tojnowska. –S łuszny był pani namysł, bo nie jest to dobry czas, aby podawaćprawdziwe nazwisko. W zamian za zaufanie zrewanżuję się tym samym. J ózef Piłsudski. Wyszli na ulicęi się rozstali. Mężczyzna zatrzymał fiakra, tymczasem K lara ruszyła w stronę R ynku, skąd zaledwie minuty dzieliły ją od kamienicy na Grodzkiej, gdzie od dwóch lat wynajmowali z Andrzejem niewielkie, lecz przytulne i wygodne mieszkanie. nie, czuła się dość pewnie, choć wystawiała je i siebie na niewyobrażalne ryzyko. –J

R ozdział 3 K raków

K raków przywitał J udytę gwałtowną burzą z gradem. Podobnej nawałnicy nie doświadczyła od czasów dzieciństwa, gdy pewnego popołudnia niebo przybrało znienacka barwy purpury i czerni. Pioruny syczały niczym hartowany w lodowatej wodzie metal, a choć z wolna się ochładzało, żar piekł w gardle i parzył skórę. Mrożące kreww żyłach widowisko obserwowała z babcinego okna, drżąc z ekscytacji i lęku. W swoim sześcioletnim życiu nie widziała jeszcze równie przerażającej burzy ani świata pogrążonego w tylu rozbłyskach światła. B abcia S ara stała tuż za nią, kojącym gestem gładząc jej plecy, kiedy jednak piorun uderzył niebezpiecznie blisko, odciągnęła J udytę na sofę i zasłoniła okno. – N ie prowokujmy losu – powiedziała. N agle J udyta ujrzała ją jak żywą. K obietę o ciepłym uśmiechu i szczupłych, nerwowych, naznaczonych piętnem czasu dłoniach. C zarniejsze od kruczych skrzydeł włosy przetykały pajęcze nitki

srebra, a skórę wokół ust skorych do śmiechu żłobiły bruzdy. J udyta kochała je jak wszystko, co przypominało babcię. J ak zapach farb i szorstkość papieru albo jak aromat jabłek, gdyż tych nigdy nie brakowało w domu S ary i J onatana S chraiberów. D orożka podążała Grodzką, zmagając się z porywami wichury i wartkimi potokami spienionej deszczówki. J udyta przytuliła H anię, lecz zdziwiona dziewczynka spojrzała otwarcie na matkę. N ie boję się – oświadczyła. – T o tylko burza. Max z uśmiechem pokiwał głową. – N ieodrodna córka swojej matki. Miasto spływa wodą, gradniemalże kruszy kamienie,a ona twierdzi, że to tylko burza. J est coś, przed czym drży to szalone dziecko? – spytał. – B oję się myszy – odparła H ania, wzdrygnąwszy się teatralnie. – Myszy, powiadasz – powtórzył Max. – Istotnie, myszy stanowiąśmiertelne zagrożenie... K raków nastrajał J udytę nostalgicznie. Ś cisnęła dłoń córeczki, aż ta znów obrzuciła ją zaskoczonym spojrzeniem. Potem H ania odwróciła głowę ku –

zaparowanym szybkom pojazdu, choć niewiele było przez nie widać: mgliste zarysy kamienic,cienie przemykających przechodniów, rozmyte i tajemnicze kształty bez koloru i formy. J udyta pochyliła się do dziewczynki. – T o nic – szepnęła po polsku tonem usprawiedliwienia. –Zobaczysz, że w pełnym słońcu K raków jest nawet piękniejszy od Wiednia. H ania milczała i tylko jej ciemne oczy się rozszerzyły, a usta rozchyliły nieco; nie widziała miasta, pogrążona w marzeniach nieskończenie odległych od tu i teraz. J udyta znała ów stan z doświadczenia, bo jako dziecko miała do niego denerwującą matkę skłonność. Aby przywrócić córkę do rzeczywistości, Miriam S chraiber szturchała ją żartobliwie wskazującym palcem. – Gapa z ciebie – gderała. – Zamiast marzyć o niebieskichmigdałach, zajmij się czymś pożytecznym. Pojazd zwolnił, po czym zaparkował nieopodal hotelu R oyal. D orożkarz otworzył drzwiczki i J udyta z pomocą Maxa wysiadła na szumiący deszczową wodą chodnik. Z gmachu wybiegł

truchtem boy z parasolem, pod którym, zerknąwszy ciekawie na okolicę, schowała się z H anią. U licę Ś więtej Gertrudy znała doskonale, lecz hotel był nowy, więc nie mogła go pamiętać. T o pierwsze bezpośrednie zetknięcie z miastem uświadomiło jej, że zaszły w nim zmiany i tylko wznoszący się po prawej Wawel trwał niewzruszony mimo mijającego czasu. H otel zdawał się wygodny i komfortowy; wynajęty przez Maxa apartament już czekał na gości, a pokój panny T ekli, której spodziewano się następnego wieczoru,umiejscowiony był wprawdzie piętro wyżej, lecz na tyle blisko, że nie stanowiło to istotnej komplikacji. Przybyłych powitał Gustav S acher, który, gdy J udyta zajęła się rozpakowywaniem bagażu, zaprosił Maxa na cygaro i kieliszek brandy. Porządkowanie apartamentu przeciągnęło się do kolacji serwowanej w restauracji na parterze. Posiłek zjedli we trójkę i J udyta wróciła z H anią do pokoju, a Max, który mimo wysiłków nie zdołałsię wymówić od partyjki bilardu, został jeszcze na dole. K iedy H ania zasnęła w sypialni przylegającej do saloniku rodziców, J udyta siedziała jakiś czas samotnie,

zasłuchana w szemranie deszczu. Podeszła do okna; wychodziło na Planty, więc zapatrzyła się na połyskujące wilgocią liście drzew, na masę świeżej zieleni, na alejkę, płonącą latarnię i kamienną ławkę. Wszystko to przywodziło wspomnienia dobrej i złej przeszłości, obrazy niemal bolesne, choć już wyblakłe, które sprawiły, że otarłszy łzę wzruszenia, pożałowała decyzji o powrocie. T u każdy dom, każda wąska uliczka coś jej przypominały, a przecież żyjąc w Wiedniu, starała się o nich zapomnieć. C ofnęła się od okna. N a dnie podręcznej torby leżał owinięty szarym papierem i przewiązany sznurkiem pejzażyk namalowany w młodości przez babcię S arę. Przywiozła go pod wpływem niewytłumaczalnego impulsu, nie do końca rozsądnej myśli, że jego miejsce jest w K rakowie. N ie pasował do pracowni na H ietzingu ani na żadną z hotelowych ścian; rozczarowana, zamiast go powiesić, włożyła do opróżnionej walizki. Max zastał ją z książką w ręku, już opanowaną i zadowoloną. U śmiechnęła się, gdy usiadł obok, a kiedy pochylił się, by wyjąć

z jej dłoni tomik oprawiony w zielone płótno, poczuła aromat cygara. –H ania śpi – powiedziała. W milczeniu całował jej oczy, policzki, usta; choć znała jego dotyk i dawno przywykła do intensywności doznań w intymnych chwilach, otoczenie i wdzięczność sprawiły, że smakowała wrażenia niczym najszlachetniejsze wino. –Masz więc, czego pragnęłaś – szepnął, a ponieważ wiedziała, coma na myśli, skinęła głową. * *

*

W sobotę nad K rakowem zaświeciło słońce, a niebo, jeszcze o świcie zachmurzone, błysnęło błękitem. T rwał szabat, więc J udyta odmówiła modlitwy, choć na tym poprzestała, gdyżjej pojmowanie więzi człowieka z B ogiem było swoiste, w coraz większym stopniu nieortodoksyjne i wolne od narzuconych przez tradycję nakazów oraz ograniczeń. Mimo to nie umiałaby się jej wyrzec. J udyta i Max byli zaproszeni do Wiebrachtów na obiad, więc opuścili hotel w samo południe, gdy z wieży kościoła Mariackiego zadźwięczał przeciągły sygnał hejnału. S zli niespiesznie; H ania zasypywała oboje

pytaniami o S ukiennice, Planty i B ramę F loriańską, a J udyta cierpliwie i wyczerpująco starała się zaspokoić jej ciekawość. Mocno ściskała ramię Maxa, zerkając nań niespokojnie spod ronda koronkowego kapelusza; można by odnieść wrażenie, że lękała się jego opinii i wrażeń. A K raków jakby ożył albo ocknął się z letargu. D awniej nie widziało się tu takich tłumów ani nie słyszało tylu różnych języków, bo teraz nawet polszczyzna miewała nieoczywiste odcienie; była twarda lub zaskakująco śpiewna, zmiękczona wschodnim akcentem. Ożywiła się Grodzka, pretendując do miana głównej arterii miasta, wykwintne szyldy i witryny sklepów mogłyby z powodzeniem konkurować z wiedeńskimi. N a R ynku wznosił się nowy pomnik Adama Mickiewicza, o którym J udyta rozmawiała jakiś czas temu z H anią, a gdy usłyszała szum ptasich skrzydeł D otarli na B asztową, odnaleźli piękną starą kamienicę obok D omu pod Pająkiem, znaleźli właściwą klatkę schodową i wspięli się na pierwsze piętro. Mieszkanie znajdowało się za ciemnymi drzwiami, które otworzyła pokojówka, zanim jednak zaanonsowała gości, do przedpokoju weszła

E liza. Ś ciskając przyjaciółkę, a potem prezentując Maxa, J udyta czuła ogromne i zadziwiające wzruszenie, bo oto przez chwilę było tak, jakby się nigdy nie rozstały. W salonie czekała K lara z mężem, jak miała w zwyczaju przedstawiać Andrzeja Odrzywolskiego, oraz Anton. Mimo zatrudnienia w krakowskiej policji ubrany był po cywilnemu, lecz nawet bez munduru wydał się J udycie najbardziej oficjalny ze zgromadzonych, dopóki nie usłyszała,jak serdecznie zwraca się do dzieci. N atomiast pozbawiona dozoru dzieciarnia dokazywała wśród dorosłych, jakby obecność gości dawała powód do śmiechu i coraz to nowych psot. Agatka miała rysy Pohoreckich, Piotruś zaś postawą i spojrzeniem przypominał ojca;tę rozbrykaną parę starała się okiełznać panna, w której J udyta z niedowierzaniem rozpoznała młodszą siostrę E lizy. J ulia, niespełna osiemnastolatka, nie dorównywała gospodyni urodą, lecz przypominała ją miłym obejściem i taktem. Mimo zamieszania i przedłużających się powitań E liza wskazała przybyłym miejsca.

ulka mieszka u nas od jesieni – wyjaśniła. – K iedy przeszło roktemu ukończyła warszawskie gimnazjum, zaprosiliśmy ją, bo mamy nie stać na zagraniczne studia. U czy się w B araneum, a w październiku zacznie studiować filozofię. N am jej obecność jest na rękę, właściwie spadła nam jak z nieba, zwłaszcza że w K ongresówce ciągle zamęt i strajki. –Warszawiakom w głowie wszystko oprócz nauki – podchwyciłaK lara. – A jeśli R osja przegra wojnę... –K ochanie, nie sądzisz chyba, aby był to dobry moment naroztrząsanie politycznych kwestii – wtrącił Odrzywolski. K lara pokiwała głową z żartobliwym ubolewaniem. –Przyznaj raczej, że to tobie one zbrzydły. –Mylisz się, sercem i duszą jestem z K ongresówką... Zanim w odświętnie udekorowanym jadalnym podano do stołu, E liza oprowadziła J udytę po mieszkaniu, z którego była niezwykle dumna. Wynajęte przed dwoma laty, zajmowało większą część piętra i zapewniało rzadki w K rakowie komfort życia, choćby łazienkę i spiżarnię. J ego największą –J

zaletę stanowiły okna, za którymi roztaczał się widok na Planty oraz na wewnętrzny dziedziniec z wiekowym kasztanowcempośrodku. J udyta chwaliła tapicerowane fotele, kredensy i szafy przypominające gdańskie, kominek w salonie, sztychy, wyposażenie kuchni, a nawet dostęp do piwniczki, dzięki której dom zaopatrzony był w lód, i nie mogła się nadziwić, że mieszkanie zajmowało przyjaciółkę bardziej niż przed laty studiowanie farmacji. K iedy E liza zaprosiła gości do jadalnego, J ulia usadziła dzieci w końcu stołu, zajmując krzesło obok i dając siostrze sygnał, że bierze je pod kuratelę. H ania sprawiała wrażenie zadowolonej i pochłoniętej rozmową, więc uspokojona J udyta usiadła obok Maxa. N akryty białym obrusem stół uginał się od wspaniałości, bo choć pokojówka wnosiła wazy z pierwszym daniem, wcześniej ustawiono patery z pomarańczamii wazony z bukietami pąsowych róż. Pośrodku, mimo wczesnej pory, w eleganckim kandelabrze płonęły świece, a nakrycia, a więc porcelanowe talerze, srebrne sztućce, kieliszki

oraz szklanki, świadczyły o dobrym guście E lizy i względnej zamożności Wiebrachtów. S mak potraw zaspokoiłby wymagania smakoszy. Max nie mógł się nachwalić chłodnika z botwiny, ogórków i jesiotra ze śmietaną, idealnych na upały, natomiast H ania obwieściła ze śmiertelną powagą, że nigdy nie kosztowała słodszej konfitury. – N asza Adela jest niezastąpiona i tylko Małgorzata mogłabydotrzymać jej kroku. Pamiętasz Małgorzatę, J udyto? Poznałaś ją tego lata, gdy spędzałaś wakacje w pensjonacie mamy, zaraz po twojej chorobie. – E liza urwała raptownie i nieznacznie poczerwieniała. – Wybacz, J udytko, nie powinnam była przypominać... A więc Adela ma niekwestionowany talent, zwłaszcza do sosów i marcepanowych tortów. D łonią uzbrojoną w widelec K lara zakreśliła w powietrzu koło. – Z E lizą tak zawsze – rzekła. – C hoćby świat się walił, obiadz trzech dań i solidny deser to świętość. – N ie kpij – odparła E liza. – S tołujeszsię tu równie często jaku siebie w domu i to ty rozpuszczasz Adelę komplementami.

Zaraz rozpuszczam... – A kto przywiózł jej onegdaj z Warszawy trzy słoiki różanejkonfitury? J akby identycznej nie sprzedawali w K rakowie! – K lara bywa w Warszawie? – zdziwiła się J udyta. – Ach, bo ty nie wiesz! Pisuję do „K uriera Warszawskiego”, więc odczasu do czasu żądają mojej obecności w redakcji – wyjaśniła K lara. – B yłam tam dopiero co. – W maju... – dorzucił Anton, lecz urwał w pół słowa. – T ak, przed miesiącem – odrzekła zmieszana K lara. – N ie pamiętam, żebym ci o tym wspominała. – Muszę wyznać, moi drodzy, że lękam się zaglądać do gazet –powiedziała E liza. – C o dzień donoszą o zamachach bombowych, więzieniach politycznych i o tej nieszczęsnej wojnie. C óż, wydawać się może, że tu, w K rakowie, żyje się niczym w raju, a przecież i nas mrożą złe wieści. Onegdaj pociągiem z Podwłoczysk przyjechali uciekinierzy z Odessy, a wśród nich kuzyn mojej koleżanki z apteki. –

Opowiadał o buncie na Potiomkinie i o mieście, bo stoi ponoć w ogniu, a tam, gdzie wznosiły się domy i pałace, terazruina, gruzy, zgliszcza. K to żyw, opuszcza Odessę, ratując życie. Władze zakazały zgromadzeń, a przecież i tak trwają manifestacje. Oby nie poszło to wszystko na marne i oby wkrótce stało się to, na co od dawna czekamy. – E liza jest patriotką – odezwał się Anton, po czym wyjaśniłMaxowi sens słów żony. H enneberg uniósł do ust dłoń J udyty. – D oskonale rozumiem – odparł po francusku. – Wszak od lat moimdomem rządzi Polka. – Mój patriotyzm nie dorównuje zapałowi E lizy – oświadczyłaJ udyta. – Wiem tyle, ile donosicie w listach, bo w wiedeńskich gazetach rzadko wspomina się Warszawę. – Oto odpowiedź na marzenia naszej gospodyni – powiedziałOdrzywolski.– Póki świat nie przejmie się losem Polski, póty marne mamy szanse na wolność. – B o trzeba ją wywalczyć, nie oglądając się na współczucie świata –zripostowała K lara. – N a przemoc i ucisk odpowiada się siłą, a R

osjanie jak nikt rozumieją prawo pięści; stosują je przecież od wieków. – N a J aponii stępili pazury – mruknął Andrzej. – I chwała B ogu. Wreszcie ktoś pokazał, gdzie ich miejsce. ŻyczęJ apończykom... – Zwycięstwa – podchwycił Andrzej. – Wypijmy za to, kochani. S pełniono toast, a J udyta po raz pierwszy tego dnia pomyślała, że od czasu, gdy poznała E lizę i K larę, minęła epoka. B yły rzecz jasna starsze, lecz przede wszystkim prowadziły życie tak odmienne od tego sprzed dekady, że wydały jej się obce. Wyglądały jak niegdyś, jednak zachowaniem, poglądami i sytuacją rodzinną różniły się od jej dawnych przyjaciółek. Polsko-niemiecko-francuska konwersacja trwała aż do wniesienia tortu, który najbardziej uradował dzieci. J ulia do każdego z podopiecznych podeszła z osobna, aby rozdzielić przybrane owocami i bitą śmietaną porcje. S prawiała przy tym wrażenie rzeczowej, stanowczej i opanowanej, choć spojrzenie ciemnoniebieskich oczu cechowała nietypowa melancholia. B yła ponad wiekdojrzała, lecz ponieważ

nie brakowało jej urody, trudno byłoby odmówić jej wdzięku. Po obiedzie pokojówka podała kawę i kruche ciasteczka, więc towarzystwo przeszło do salonu. N ie na długo; J ulka wyprowadziła dzieci do bawialni, Anton zaprosił panów do gabinetu na lampkę koniaku i tylko E lizę pochłonęły pogaduszki z przyjaciółkami. – Musimy spotkać się same na mieście – powiedziała. – S tęskniłamsię za tobą, J udytko, a tu widzisz, jaki galimatias. – J ak tylko dojedzie do nas opiekunka H ani – odrzekła J udyta. –Max wyjeżdża w poniedziałek, będę więc swobodniejsza. – N a twoim miejscu nie spuszczałabym go z oka. Machnij się zaniego, kochana, zanim ci go sprzątną sprzed nosa – zaśmiała się K lara. – Anton pytał Maxa o wieści z Wiednia. B iedny Andrzej, zamiast pasjonującej wymiany zdań o najnowszych metodach leczenia dyfterytu będzie się musiał zadowolić rolą słuchacza. – Andrzej? T o najskromniejszy, najpoczciwszyz ludzi! – oznajmiłaE liza. – D oprawdy, nie masz dla niego litości!

S kądże, kocham go mocniej niż siebie. – J est znakomitym lekarzem – stwierdziła E liza. – D zięki niemuuporałam się z chronicznymi przeziębieniami Piotrusia, bo o medycynie mam jednak mgliste pojęcie, a eksperymentowanie na własnych dzieciach byłoby szczytem nierozwagi. Praca w aptece to jedno, a leczenie drugie. Marzę już o wakacjach. D zieci potrzebują ruchu, rozpiera je energia i każda zabawa kończy się scysją. N a szczęście wyjeżdżamy na letnisko do Zakopanego. K laro, ty oczywiście także? – Postaram się, tyle że pewnie bez Andrzeja. – J udytko, jedźcie z nami – poprosiła E liza. – Zakopane to uroczemiejsce. Wynajmiemy pokoje w pensjonacie, a choć trzeba się pogodzić z niewygodami, zapewniam cię, że to niska cena za zdrowy klimat i wprost nieziemskie widoki. – Max wolałby Attersee. Pozatym ceni towarzystwo wiedeńskichznajomych, zwłaszcza podczas wakacyjnych wyjazdów. – Zakopane go oczaruje! T o modne uzdrowisko i przyciągainteresujących ludzi. Moja droga, nie –

ma się nad czym zastanawiać! K laro, pomóż mi, musimy ją przekonać! – powiedziała E liza. – Och, wybaczcie, zajrzę do dzieci. J ulka jest niezastąpiona, tylko że Piotruś dziś jakiś nerwowy. C hyba go słyszę... D zieci bawiły się grzecznie, podporządkowując się poleceniom J ulii, która wymyślała dla nich zgadywanki, E liza wycofała się więc po cichu z pokoju, a gdy umówiły się we trzy na wtorkowe popołudnie, panowie wyszli z gabinetu Antona. – J udyto, zaproszono nas na wakacje. N iedaleko jest uzdrowisko,zdaje się... Zakopane? – oznajmił Max, patrząc na Antona. – U ważam, że to wyśmienity pomysł i w żadnym razienie możemy odmówić. * *

*

W hotelu zastali pannę T eklę, która zdążyła się rozgościć w przeznaczonym jej pokoju. Ponieważ i ona od lat nie przyjeżdżała do K rakowa, poprosiła o wolną niedzielę, aby odwiedzić krewnych, na co chętnie przystali, zwłaszcza że następny dzień zamierzali

poświęcić na zwiedzanie miasta i wizytę u N oemi. J udyta myślała też, by pójść na grób tate. J eszcze tego samego wieczoru,w saloniku, gdy H ania już spała, Max podjął temat wakacji w Zakopanem. J udyta słuchała go nieuważnie, zajęta szczotkowaniem włosów i własnymi myślami, w końcu jednak odłożyła szczotkę, wstała od toaletki i przeniosła się na sofę. – N ie wypada zwlekać z odpowiedzią – powiedział. – Moim zdaniempropozycja Wiebrachtów jest warta namysłu. B yłybyście z ludźmi budzącymi sympatię, z przyjaciółmi, a ja miałbym pewność, że zostawiam was w dobrych rękach. H ani górskie powietrze nie zaszkodzi, wręcz przeciwnie, zahartuje się i spędzi czas z rówieśnikami, z którymi znajduje wspólny język. J ak najszybciej zakończę swoje prace i do was dołączę, myślę nawet, że pokoje można by wynająć do połowy sierpnia. T ymczasem doślę ci z Wiednia, co uznaszza konieczne. Milli nam wybaczy, i tak widujecie się codziennie, a góry będą dla nas miłą odmianą. Pozatym, kochanie, masz ujmujących przyjaciół i żałuję, że nie

poznałem ich wcześniej. – Ależ, Max! Zakopane to prowincja! T am diabeł mówi dobranoc! – Prowincja ma niezaprzeczalne walory. C zy wiesz, że podczasstudiów spędzałem wakacje w Alpach? – T atry to nie Alpy. Ale dobrze, jeśli ci na tym zależy, jedźmy doZakopanego – zgodziła się z westchnieniem. – Po powrocie zdecydujemy, czy kupimy dom w Währing. J udyta wyciągnęła dłoń gestem zaproszenia, więc Max podszedł do niej i usiadł obok. – N ie masz wątpliwości? – spytała. – D om wymaga remontu, bo jest w fatalnym stanie, i ten zdziczały ogród... B rak nam czasu, ciebie ciągle nie ma w domu, ja także przesiaduję w pracowni. T o wymaga... zaangażowania. D latego uważam, że nie tego nam trzeba. – A czego? – D omu, który nie będzie nas absorbował w tak ogromnym stopniu. – D om jest na lata, J udyto. N a całe życie. Im więcej włożysz w niegopracy i serca,

tym stabilniejszą zapewnisz sobie przyszłość. B udowanie od podstaw przesunęłoby termin przeprowadzki, a wiesz doskonale, że pracownia na H ietzingu jest za ciasna. Zwłaszcza gdyby na świat przyszło drugie dziecko. J udyta uniosła brwi. – D rugie dziecko? N ie ma mowy o kolejnym. – N ie zaprzeczysz chyba, że dla H ani byłoby korzystniej, gdybywychowywała się z rodzeństwem. Popatrz tylko na dzieci Wiebrachtów. – Max. R óżnica wieku byłaby zbyt duża, żeby H ania odczułajakąkolwiek korzyść. T o w żadnym razienie wchodzi w rachubę. N ie rozumiem, skąd ten dziwaczny pomysł?! U jął jej dłoń, lecz ją wyszarpnęła. – T o naturalna kolej rzeczy – stwierdził. – N onsens. N ie porzucę pracy u Miny ani malowania,a musiałabym. J eżeli pragniesz dużej rodziny, nie stworzysz jej ze mną. – T woja przyjaciółka radzi sobie doskonale, mimo że pracuje. – Moja przyjaciółka, jeśli masz na myśli E lizę, zawsze radziła sobielepiej niż ja, bo

bardzo się różnimy, więc nie mierz mnie jej miarą. C enię i kocham ją niczym rodzoną siostrę, lecz nie oznacza to, że we wszystkim się z nią zgadzam. Max patrzył na J udytę w milczeniu; choć jego twarz wyrażała chłodną uprzejmość, domyśliła się, jak wielką wyrządziła mu przykrość. C zy naprawdę nie wystarcza ci to, co mamy? – dodała łagodniej. – A co z domem w Währing? – spytał, wstając z sofy. – Przynajmniej poczekaj z ostateczną decyzją. – J ak sobie życzysz – oświadczył z rezerwą. – D am znaćWiebrachtowi, że będziesz w Zakopanem, niech coś wynajmie. J ak mówiłem, postaram się do was dojechać, choć byłoby może lepiej, abym lato spędził w Wiedniu. Wybacz, że zostawię cię terazsamą, wyślę posłańca na B asztową. – Max, błagam cię... – K ochanie. N ie jestem aż takim głupcem, jak ci się zapewnewydaje. N ie czekaj na mnie, bo wrócę późno. U mówiłem się z S acherem. –

Wyszedł, a J udyta pomyślała, że podobny ton słyszała u niego przed laty, w pierwszych dniach znajomości, gdy każde ich spotkanie i każdą wymianę zdań kończyło rozstanie w gniewie. Zapomniała, że potrafił tak mówić; mimo że nie szalała z miłości do Maxa, bo istotnie widziała w nim przyjaciela, wybuchające między nimi swary, często o byle co, wytrącały ją z równowagi. J ednak w kwestiach zasadniczych nie zamierzała ustępować nawet dla świętego spokoju. N ie ustąpiłaby także wówczas,gdyby Max był miłością jej życia. * *

*

N iedziela była jednym z tych cichych dni, które J udyta i Max, choć skazani na swą obecność, spędzili z dala od siebie. Odgrodziło ich milczenie, bo prawie ze sobą nie rozmawiali; tylko ze względu na H anię i dla zachowania pozorów wymieniali niekiedy obojętne uwagi, za którymi, zwłaszcza w przypadku Maxa, kryła się uraza. Atmosfera nie sprzyjała rodzinnym spotkaniom po latach ani tym bardziej wizycie na grobie tate. J udyta zmieniła więc plany, o czym sucho powiadomiła Maxa. Poniewczasie zrozumiała, że

popełniła błąd, zależało mu bowiem na poznaniu N oemi, a ona w ten prosty sposób mogła go udobruchać. Ponieważ czuła się winna i dręczyły ją wyrzuty sumienia, postanowiła odprowadzić go w poniedziałek na dworzec. C hoć dał jasno do zrozumienia, że nie jest to konieczne, zerwała się skoro świt, by zjeść z nim śniadanie, po czym wsiadła, wciąż w kłopotliwym milczeniu, do zamówionej dorożki. Na dworcu, w tłumie pasażerów, niemal się zgubili, wzięła go zatem pod ramię i odetchnęła, bo jej nie odtrącił, lecz dopiero gdy między perony wtoczył się pociąg, Max spojrzał na nią otwarcie. – K ochany, rozumiem, że cię uraziłam i że mnie potępiasz... –zaczęła. – N ie potępiam. Powinnaś znać mnie lepiej i wiedzieć, że nie mamw zwyczaju cię osądzać. Ale łudzę się, licząc na więcej, niż jesteś gotowa mi dać. – N igdy nie ukrywałam, jak wiele dla mnie znaczysz. – Wolałbym choć raz usłyszeć, że mnie kochasz.

Zmieszana spuściła oczy, gładząc rękaw jego letniego surduta. – T o boli mnie najmocniej – dodał. – T woje milczenie, gdy czekamna słowa. Mimo wszystko przyjadę zgodnie z umową i miejmy nadzieję, że rozłąka dobrze nam zrobi. – B ędę tęsknić. – N ie jestem pewien, czy mogę ci wierzyć. S tała potem na peronie, patrząc na odjeżdżający pociąg. Powinna była wyznać, że kocha go nad życie, lecz w sprawach uczuć nie umiała wiarygodnie kłamać. , bo obok kwiaciarek na szarym bruku wylądowało stadko gołębi, jej serce zabiło mocniej. R ozdział 4 Witraże

P o wyjeździe Maxa hotel wydał się J udycie jakby za duży. N agle odczuła mocniej niż dotąd, że otaczali ją ludzie obcyi całkowicie jej obojętni, a gdy niektórym przyjrzała się uważniej, upewniła się, że oprócz

przyzwoitych gości miejsce to przyciągało podejrzane typy. H otelowy numer, choćby luksusowy apartament z widokiem na Planty, był uciążliwy dla niej i co najmniej nieodpowiedni dla dziecka. R ozczarowaniem okazało się spotkanie J udyty z K larą i E liząw C ukierni Warszawskiej, lokalu o pretensjonalnym wnętrzu mimo doskonałego położenia nieopodal B arbakanu. N iechęć budziła główna sala, stylizowana na górską grotę, gdyżmimo ładnych stolików i wyściełanych ciemnozielonym aksamitem krzeseł przytłaczała tandetnym przepychem. K onwersacji przyjaciółek brakowało swobody, bo choć E liza, podekscytowana perspektywą lata w górach, nie kryła ożywienia i radości, beztroski nastrój zwarzyło zachowanie K lary. B yła milkliwa, poważna, pogrążona w myślach; w obleczonej w rękawiczkę dłoni żarzył się papieros, a oczy miały czujny, płochliwy wyraz. – Anton wysłał depeszę do Zakopanego – powiedziała E liza. –S podziewa się błyskawicznej odpowiedzi, więc się nie trap, J udytko, wszystko jest

na dobrej drodze. A gdyby miejsc w naszym pensjonacie, innego. T wój pokój, K laro,

brakowało znajdzie ci coś jest ponoć gotów.

D ołączę do was za jakiś czas – oznajmiła K lara. – Muszę tuzamknąć różne sprawy. – N ie jedziesz chyba do K ongresówki? Zdaniem Antona... – Anton przesadza – zdenerwowała się K lara. – K ontrole graniczne po rosyjskiej stronie... – K ontrole mi niestraszne. D ojadę do was, zanim się spostrzeżesz. Zresztą mam tu też inne obowiązki. Odkąd za radą K azi S tojnowskiej zdała egzamin nauczycielski, K lara udzielała się na rzecz krakowskich zakładów dla sierot, a w grudniu, dzięki protekcji przełożonego Andrzeja,dyrektora S zpitala Ś więtego L udwika, zatrudniono ją na zastępstwo za chorego nauczyciela. U czyła dzieci czytania i pisania. T eraz zbliżały się wakacje, nadchodziły koniec roku szkolnego i uroczystość wręczenia cenzurek, do której trwały gorączkowe przygotowania, bo spodziewano się fundatorów oraz przedstawicieli władz miejskich. –

Przyjaciółki pożegnały się późnym popołudniem i każda ruszyła w swoją stronę. J udyta wracała do hotelu, lecz ponieważ panna T ekla zabrała H anię do parku J ordana, nie musiała się spieszyć. Zostaną tam zapewne dłużej – pogoda dopisywała, dni były upalne i bezchmurne, w sam raz na rekreację w cieniu drzew. K iedy z kamienistej i zatłoczonej F loriańskiej weszła na rozgrzany niczym kuchenna płyta R ynek, rozłożyła koronkową parasolkę i przystanęła przy kwiaciarkach. Miała oto niepowtarzalną okazję, by zwiedzić Muzeum N arodowe, więc bez namysłu ruszyła ku wejściu do S ukiennic. – J udyta?! Odwróciła się, bo poczuła na ramieniu czyjąś dłoń. – Maurycy – stwierdziła zdziwiona. Stali w przeciągającym się milczeniu, aż S tojnowski cofnął z ociąganiem rękę. J udyta zarumieniła się; coraz bardziej speszona, usiłowała ukryć zmieszanie, więc złożyła parasolkę. – Wiedziałem, że przyjechałaś, ale nie liczyłem na spotkanie. –Maurycy nie odrywał od niej oczu.

Zapewne od K lary? – S kądże znowu! S trzeże twych tajemnic lepiej niźli własnych.C zytałem w „C zasie”, że zatrzymałaś się z mężem w hotelu R oyal. T o nic niezwykłego, taki miejscowy zwyczaj, że drukuje się listy hotelowych gości. N ie zmieniłaś się ani trochę. – T y również. N ie była to prawda. Włosy Maurycego, kiedyś kruczoczarne, przyprószył szron wczesnej siwizny, zgolił też brodę i ta nowa, gładka twarz gryzła się z zachowanym w pamięci J udyty obrazem dawnego ukochanego. – D ługo się tu zatrzymasz? – Wkrótce wyjeżdżam. – J esteś sama? U śmiechnęła się z nadzieją, że wypadło to naturalnie. – Interesy wezwały Maxa do Wiednia. Wiesz, że wracam właśnie zespotkania z K larą? – A w drodze powrotnej wpadłaś na myśl, żeby zajść do muzeum. – Właściwie nie – skłamała. – Idę do hotelu. –

Pozwolisz, że cię odprowadzę? Wprawdzie szedłem do muzeum,ale to nic pilnego, może poczekać. Minęło tyle lat, a to miejsce niezmiennie przywodzi mi na myślciebie. T u się poznaliśmy. – Ależ nie! W kościele F ranciszkanów, kiedy pracowałeśz Wyspiańskim przy polichromii. – Prawda. N iedawno wstawiono tam nowe witraże. Miałabyś ochotęobejrzeć? Przecież to po drodze, z przyjemnością ci je pokażę. Zgodziła się; wmówiła sobie, że Maurycy, doskonały mówca, znawca sztuki i zdolny malarz, będzie fascynującym przewodnikiem podczas oglądania witraży, choć jeszcze przed chwilą lękała się wejść z nim na wystawę. Odkąd go ujrzała, gubiła się w uczuciach. N agle powrócił żal, który czuła, gdy porzucił ją dla innej, a jednocześnie przypomniała sobie, ile dla niej znaczył i jak rozpaczliwie go kochała. Podał jej ramię i poprowadził, zaglądając w oczy. – Wciąż malujesz? – spytała. – Owszem, mam atelier na K azimierzu. Wykładam rysunekw Akademii S ztuk Pięknych, –

sporo sprzedaję i wystawiam, więc nie narzekam. A ty? O twoich batikach głośno przy każdej wystawie S ecesji. Wierzyłem, że dasz sobie radę, i się nie pomyliłem. T u prasa donosi o twoich sukcesach częściej niż o B oznańskiej. – Zabawne,bo czasem czuję się bardziej jak szwaczka, nie artystka. Głównie projektuję tkaniny, coraz rzadziej zajmuję się malarstwem. Moje życie upływa w pracowniach krawieckich, Maurycy. S tojnowski skinął głową. – J eśli tak, pomyśl o samodzielnej wystawie, choćby w K rakowie.Mamy tu towarzystwo, którego celem jest popularyzowanie rodzimej sztuki stosowanej, a ja byłbym szczerze rad, gdybyś dała się namówić i zechciała skorzystać z moich kontaktów. Przedstawię cię, komu należy... B yli już na dziedzińcu kościoła. Maurycy otworzył drzwi i przepuścił J udytę przodem do chłodnego, mrocznego przedsionka, za którym rozpościerała się oświetlona nielicznymi świecami nawa. S zli wzdłuż ścian pokrytych polichromią Wyspiańskiego. Wnętrze, pogrążone w ciszy i

przesycone na wskroś odurzającymi zapachami ustawionych w wazonach lilii, przywołało wspomnienia, o których J udyta starała się zapomnieć. Może by się to udało, gdyby nie spotkanie z Maurycym. J ej serce przyspieszyło, a policzki znów powlekł pąsowy rumieniec, gdy oczami wyobraźni ujrzała ten sam kościół, lecz taki, jaki był Odtamtego czasu widziała niejedną świątynię. B yły okazałe, smukłe, strzeliste, zapierały dech w piersiach, budząc zachwyt i podziw, lecz nad nie wszystkie, nawet nad te wiedeńskie, J udyta przedkładała franciszkanów. Przystawała przy witrażach, u boku mając Maurycego. S łyszała jego szept, gdy opowiadał o żelaznej konsekwencji ich twórcy i spójnej, doskonałej koncepcji wnętrza. Zwracał uwagę na barwy, bo choć wykorzystane wcześniej w polichromii, teraznabrały przejrzystości, nierealnej wprost głębi. W uniesieniu podziwiała spojone ołowiem mozaiki z czerni, zieleni, purpury i granatu, aż ujrzała postać B oga. T ak go sobie wyobrażała, doświadczając J ego karzącej dłoni lub rzadkich dobrodziejstw. Porażona majestatem N ajwyższego zrozumiała, że spotkanie Maurycego jest drwiną z jej czysto

ludzkich pragnień. K olejną próbą, którą, by wyjść z niej zwycięsko, musiała zakończyć w tym kościele, teraz, odbierając sobie i jemu nadzieję, że mógłby być jakiś dalszy ciąg. S tojnowski zdawał się czytać w myślach J udyty, bo gdy wyszli na dziedziniec, ujął jej dłoń. – K łamałem, mówiąc, że nie liczyłem... Odkąd przeczytałem o twoimprzyjeździe, dniem i nocą myślę tylko o tobie. – Maurycy, to nie pora ani miejsce... – Gdy ujrzałem cię z nim w Wiedniu, coś mi mówiło... Miałempewność, że go nie kochasz. Wiem, jak wówczas wyglądałaś, i nie dostrzegłem... N ie będę wchodził ci w drogę, jeśli jestem w błędzie, jeżeli jednak mam rację... Wysunęła dłoń z jego rąk. – J estem z Maxem na dobre i na złe. N ic tego nie zmieni. – Pytam, czy go kochasz? Zawahała się, opanowując wzruszenie. – J est mi bliski. Przede wszystkim jednak kocham nasze dziecko. K iedy przyjechałeś do Wiednia, byłam przy nadziei. Mam córkę, Maurycy. T o cudowna, najbliższa mi

istota i nic, żadna inna miłość nie dorówna uczuciu do niej. Na twarzy S tojnowskiego pojawiło się zrozumienie. – D latego... wybrałaś jego. C ofnęła się, zaciskając palce na rączce koronkowej parasolki. – N ie jestem wolna – powiedziała. – N ie wierzę też, abyś po tylulatach... czuł do mnie coś więcej oprócz sentymentu. T o przeszłość, Maurycy, i nie sprawisz, by wróciła, choćbyś za nią tęsknił. – C zekaj... N ie oglądając się za siebie, odeszła najszybciej, jak umiała, bo była pewna, że jeśli zwolniłaby, odwołałaby każde zdanie. Maurycy wzbudził w niej uczucia silniejsze od zdrowego rozsądku, przywiązania i lojalności wobec bliskich, więc zanim znalazła się w hotelu, dała sobie słowo, że o nim zapomni. Przerażona odkryciem, że jej nie zobojętniał, modliła się do N ajwyższego,aby dawny ukochany przynajmniej dał jej spokój. * *

*

Okazało się, że wynajęcie pokoju w Zakopanem tuż przed rozpoczęciem letniego sezonu graniczyło z cudem, pensjonaty były bowiem pełne. Anton znalazł jednak rozwiązanie: samodzielną góralską chatę. K iedy J udyta z entuzjazmem przystała na tę propozycję, on zatelegrafował do właścicielki domu, J udyta zaś napisała list do Maxa z prośbą o przybory do batikowania i malarskie. W piątek wrazz H anią pojechały tramwajem na K azimierz. Wysiadły na ulicy J ózefa; słońce przygrzewało coraz mocniej, oblewając jasnym światłem kamienice po lewej, gdy te po prawej obejmował głęboki cień. B yło gwarno i tłoczno – jak w każde szabatowe południe. Oto wyblakłe szyldy krawców i szewców, dwukołowe wózki tragarzy, budki z wodą sodową, miarowe postukiwanie końskich kopyt. Powietrze przesycone aromatami przyrządzanych potraw z ziemniaków, mięsa, fasoli i grochu mieszało się z wonią kurzu i końskiego łajna. S tare kobiety w ciemnych perukach,rozparte na odrapanych krzesłach, a przy nich umorusana dzieciarnia. R ozwieszone tu i tam skrawki

nieaktualnych ogłoszeń, nad dachami zaś, niczym zawieszone na niebie, stadko siwych gołębi. Wszystko to było J udycie bliskie i znajome, a jednak prześladowała ją myśl, że od dawna nie należała już do tego świata. N oemi mieszkała na J akuba i im bliżej była domu kuzynki, tym mocniej J udyta zaciskała dłoń na rączce torebki, aż dostrzegła znajomą bramę. Zatrzymała się, by zlustrować strój i uczesanie córeczki. – T o tu – powiedziała. – Pamiętaj, grzecznie się przywitaj. D rzwi otworzyła N oemi i już po chwili J udytę otoczyły ciepłe ramiona kuzynki. Zrozumiała, że wyglądano jej tu niecierpliwie, czekano na nią i na H anię, mimo że dziewczynka była dzieckiem z nieprawego łoża. Z piersi J udyty wyrwało się westchnienie ulgi, bo choć N oemi nigdy nie wypominała jej tego w listach, w głębi ducha mogła ją potępiać. K uzynka przypatrywała się w milczeniu H ani, po czym pochyliła się, by ją do siebie przytulić. S kórę, jak niegdyś, miała w odcieniu karmelu, czoło naznaczyły dwiepoprzeczne

w kącikach oczu, błyszczących i u łani, usadowiły się drobniutkie Wciąż zachwycała młodzieńczą urodą, dawno osiągnęła dojrzały wiek. w drzwiach salonu stanęła dziewczynka niewiele starsza od H ani, czarnooka, o burzy ciemnych loków przewiązanych białą wstążką, w sięgającej kolan letniej sukience. Miała poważne spojrzenie i skore do śmiechu usta, a na prawym policzku malutki pieprzyk. – T o jest S ara – oznajmiła N oemi, po czym zwróciła się do córki: –Zaopiekuj się H anią. Obejrzyjcie książki. Pamiętasz? T e, które dostałaś ostatnio od taty. S ara podeszła do młodszej kuzynki i podała jej rękę, po czym zaprowadziła do swego pokoju, a N oemi z J udytą weszły do salonu. – N ic się tu nie zmieniło! – J udyta rozejrzała się po zadbanymwnętrzu. – A ty? Wyglądasz kwitnąco! – K ochanie, minął czas, gdy byłam młódką, i dziś z trudem poznajęsię w lustrze. Za to bruzdy, a ciemnych jak zmarszczki. mimo że N agle

ty piękniejesz z wiekiem, macierzyństwo zdaje się ci służyć. U sadziwszy J udytę za stołem, zakrzątnęła się przy herbacie, podsuwała cukier, cytrynę, częstowała bakaliową krajanką. Gdy unosiła dłonie, aby poprawić włosy lub gdy splatała je na obrusie, na serdecznym palcu połyskiwała złotem ślubna obrączka. – Mów, co u ciebie słychać. – Poderwała się i z szuflady komodywyjęła papierową teczkę. – Wiesz, że tu, u nas, jesteś sławna? Zbierałam wycinki z gazet. O, popatrz, ten jest z „C zasu”, a ten... chyba z „N owej R eformy”. C hwalę się tobą, kochanie, bo nikt tu tyle co ty nie osiągnął. – Wiesz o mnie wszystko – odrzekła J udyta. – N ie,ale pragnę, abyś mi wszystko mówiła, żebyś nie miała przedemną tajemnic. Pisałaś, że przyjedziesz z nim. Z H ennebergiem. – B ardzo chciał cię poznać, ale musiał wrócić do Wiednia. N oemi spoważniała. – B ędę nietaktowna, gdy spytam o twoje plany?

O plany? – N ie niepokoi cię, że żyjesz z nim bez ślubu? Po tylu latach, jeśli onjest wolny, małżeństwo byłoby oczywistym finałem. N ie lękasz się, że cię porzuci i zostaniesz z niczym? – J ak zawsze mówisz bez ogródek. – B o się o ciebie martwię. J esteś daleko i sama. – N ie przeszkadza ci, że Max nie jest Żydem? – C zy sądzisz, że jestem jak twoja matka? J eśli, jak twierdzisz, toprzyzwoity człowiek, nie zastanawiaj się i się za niego wydaj. – A prawo, N oemi? Musiałabym odrzucić tradycję i wiarę, w którejmnie wychowano; to zbyt wielka cena za małżeństwo z człowiekiem, którego nie kocham. N oemi zmarszczyła brwi. – N ie kochasz... ojca H ani? – T o jemu zależy na nas bardziej i to on naciska na ślub mimosprzeciwu rodziny. J est dla mnie dobry, ma mnóstwo zalet i nie mogłabym życzyć H ani lepszego ojca, ale... sama nie wiem. Otrzymałam od niego więcej, niż sądziłam, że może mi dać. Wiodę ustabilizowane, wygodne –

życie, tylko że to za mało i chyba pragnę czegoś innego. W gruncie rzeczy nie umiem nazwać tego, co do niego czuję, i nie do końca wiem, kim dla mnie jest. Zostałam z nim ze względu na H anię, a także dlatego że się bałam. B ył mi potrzebny. J akkolwiek terazpostąpię, zawsze będzie to wbrew moim życzeniom, wbrew wszystkiemu, w co wierzę. I jeśli za niego wyjdę, bo na to liczy, zrobię to wyłącznie dla H ani, żeby nikt nigdy nie wypomniał jej pochodzenia. Ona jeszcze niewiele rozumie, ale to kwestia czasu, kiedy spadną na nią konsekwencje moich win. N oemi uniosła do ust filiżankę. Gdy odstawiła ją na okrągły talerzyk, spojrzała w stronę drzwi pokoju córki. – N ie wyobrażam sobie, abym miała wychowywać dzieci bez męża,bo to nie jest łatwe ani dla nich dobre. D latego radzę, byś dopilnowała swoich spraw. Miłość jest ważna, lecz nie aż tak, żeby poświęcać dla niej przyszłość i ryzykować los dziecka. Milczały długą chwilę, aż twarz J udyty rozjaśnił uśmiech.

A gdzie się podziewa Michaś? Ile ma terazlat? Pewnie urósłi zmężniał? – Pomaga Aronowi w antykwariacie. U czy się fachu przedprzejęciem firmy, bo Aron szykuje go na następcę. N adal spłacamy twoją matkę. C ioci nie brak na chleb, ma też na przyjemności, ale jest sama, odkąd E sterka pojechała za mężem. Aron zachodzi tam po pracy, a i ja staram się u niej bywać jak najczęściej. Powinnaś ją odwiedzić, J udyto. – Wie, że przyjechałam? – Ode mnie. – Wyobrażam sobie jej uszczypliwość i zjadliwe komentarze, gdy jejpowiedziałaś. U niej zawsze co w sercu, to na języku, bez subtelności i metafor. N ie mylę się, prawda? – K to wie, co naprawdę myśli Miriam S chraiber. Moim zdaniemprzesadzasz, minęło tyle lat, że mogłaby ci wybaczyć. – N oemi! Moja matka nigdy mi nie wybaczy, bo żyję w grzechu. T akby to nazwała. U rodziłam dziecko, a jego ojciec nie jest moim mężem i, o zgrozo, nie jest nawet Żydem. Wini mnie za śmierć ojca i nie daruje, że nie –

podporządkowałam się jej żądaniom proszę cię – więcej o tym nie mówmy. Zapadła ciężka, męcząca cisza. Z pokoju S ary, mimo zamkniętych drzwi, dobiegały szmery rozmowy. Głosy dziewczynek mieszały się, a ponieważ brzmiały podobnie, trudno je było odróżnić. – Idę z H anią na grób tate – oznajmiła J udyta. – Zna go z moichopowieści, lubi o niego pytać, więc obiecałam, że ją tam zabiorę, zanim wyjedziemy. Potem spędzimy jakiś czas na letnisku, a Max wkrótce do nas dołączy. Mamy za sobą pracowity rok, oboje zasłużyliśmy na wytchnienie. Z dala od domu i codziennych spraw zdecyduję, co dalej. Wyjeżdżacie – oemi. – K iedy – C hciałabym to –

stwierdziła z namysłem N się znówzobaczymy? wiedzieć – odrzekła J udyta. * *

*

H ania wpatrywała się wyczekująco w J udytę. – D aleko na cmentarz? – zapytała. – D dziadka?

o

D o dziadka i twojej prababci. N ie,niedaleko, ale powiedz mi,gdybyś się zmęczyła, zatrzymamy się i odpoczniesz. C hcesz? Pokażę ci, gdzie kiedyś mieszkałam i gdzie pracował dziadek. D awno tam nie byłam i pewno jest inaczej, niż zapamiętałam. Poszły ku synagodze. Ponieważ zbliżał się wieczór, przechodniów było jakby mniej. – K iedy zapadnie noc – powiedziała J udyta – i na niebie zaświecągwiazdy, wszyscy tu zasiądą do stołów. T eraz pewnie pieką i gotują, kończą pracę, żeby zdążyć do łaźni, ale potem zapłoną świece i rozpocznie się szabat. – T o dlatego, że B óg stworzył świat w sześć dni, a siódmegoodpoczywał – odrzekła H ania. – B abcia S ara opowiadała mi kiedyś o sobocie. B yła nieszczęśliwai samotna, bo jako siódmy dzień tygodnia nie miała pary. N iedziela zawsze przestawała z poniedziałkiem, wtorek trzymał się środy, czwartek nie spuszczał z oczu piątku, a ona? S ama jak palec. N ajwyższy, któremu się poskarżyła, wysłuchał jej w milczeniu, pokiwał głową, po czym orzekł, że właśnie na tym polega jej wyjątkowość. A –

poza tym nieprawdą jest, że jest sama. Z nią są ci, którzy świętują szabat. N ie ma dla nich ważniejszego dnia w całym tygodniu. – T ata nie świętuje szabatu. C iocia K ristina i babcia też nie. – N ie są tacy jak ja i ty. L udzie różnią się, bo tak jest urządzonyświat i tak też będzie aż po jego koniec. S pójrz, kochanie, to ulica, na której spędziłam dzieciństwo. Widzisz szyld? T o antykwariat dziadka, a po drugiej stronie, za bramą... tam mieszkałam. Ale nie wejdziemy na podwórze. Zresztą... może innym razem. Na twarzy dziewczynki pojawił się cień zawodu, lecz J udyta udała, że go nie dostrzegła. S zły na północ; było jeszcze widno i pogodnie, choć od wschodu zbierały się chmury. Wkrótce ulicąMiodową dotarły na cmentarz i minąwszy bramę oraz dom przedpogrzebowy, ruszyły wgłąb aleją, wypatrując macewy z szarego kamienia i z nazwiskiem antykwariusza. H ania błądziła wzrokiem po nagrobkach. S tele, ocienione rosnącymi tu i tam drzewami, miały barwę piasku lub skał, żwir chrzęścił sucho, raz po raz zrywał się gorący wiatr i wówczas,w

przejmującej ciszy, rozlegało się głośne cykanie świerszczy. K iedy znalazły grób N atana S chraibera, a J udyta odmawiała w milczeniu modlitwę, H ania schyliła się i podniósłszy z alejki płaski, nagrzany słońcem kamyk, położyła go przy macewie. – Żeby dziadek wiedział, że o nim pamiętam – powiedziała, patrzącna J udytę. – C zyżbym mówiła ci o tym zwyczaju? N ie pamiętam. – N ie,to tata, przed wyjazdem z domu, bo miał tu z nami przyjść. S zkoda, że go nie ma. – J a też żałuję, kochanie. – Obiecał, że niedługo wróci. J udyta pogładziła smagły policzek córki. – D o ciebie jak najprędzej. R aptem na wschodzie, gdzie kłębiły się chmury, grzmot wstrząsnął mroczniejącym niebem. Gwałtowny powiew wiatru sypnął piaskiem i kurzem, wirując między macewami i koronami drzew. U cichł, tracąc na krótko impet, lecz zaraz zerwał się z podwójną siłą.

Musimy wracać – stwierdziła J udyta. – Przed ulewą nie zdążymyna grób twojej prababci. C hodźże prędko! – Ale... – D ziecko!N ie możemy zostać tu ani chwili dłużej! Wrócimy kiedyś. – D obrze, ale z tatą. Piorun uderzył znacznie bliżej niż poprzedni i J udyta chwyciła H anię za rękę. – S łucham? – Wrócimy z tatą – powtórzyła dziewczynka. – N ie ociągaj się. D obrze, z tatą. Pobiegły ku bramie, gdy niebo jaśniało ostatnim skrawkiem błękitu, lecz kiedy wsiadły do fiakra, na rozpaloną upałem ziemię spadły pierwsze krople ożywczego deszczu. przed laty, z sięgającymi sklepienia rusztowaniami, z plamami farb na posadzce... R ozdział 5 Amunicja i kapelusze –

A ndrzej Odrzywolski zdjąłzmęczonym potarł palcami powieki.

gestem

okulary i

K ochanie, masz gościa. Anton czeka w salonie. Wybacz, żezostawię was samych, chce mówić z tobą w cztery oczy. K lara wstała od biurka zarzuconego próbkami artykułu dla „N owego S łowa”. – Przepracowujesz się – stwierdziła. – T y również – odrzekł. – S ądzisz, że nie widzę, iż całymi dniamijesteś poza domem? J eśli akurat nigdzie nie wyjechałaś, przesiadujesz w sierocińcu, w C zytelni dla K obiet albo w redakcji... Podeszła do niego szybko i aby go uciszyć, położyła mu palec na ustach, po czym pocałowała w policzek. – T o ty się nie oszczędzasz – powiedziała. – Przynajmniej latemogranicz dyżury. – Pacjenci nie miewają wakacji, kochanie. Zwłaszcza chore dzieci. K larę martwiły jego podkrążone oczy. Ostatnimi czasy zeszczuplał, był dziwnie nerwowy, więc nalegała na wyjazd w góry. Wymawiał się obowiązkami, a kiedy zaproponowała wizytę u ciotki K azi albo kilka dni u krewnych we L wowie, zyskała jedynie mglistą obietnicę,że owszem, –

na pewno, lecz nie w tym tygodniu i chyba nie w następnym. Z gabinetu, w którym spędziła popołudnie, poszła do salonu i dopiero tu przypomniała sobie, że dzień jest upalny i słoneczny, bo pokój skąpany był w świetle. Przez uchylone oknawpadał do środka szmer ulicy. Anton stał pośrodku, szczupły, wysoki, w świetnie skrojonej, dwurzędowej marynarce z ciemnoszarego wigoniu, w zaprasowanych w kant spodniach, z rękoma założonymi na plecach. Miał zwyczaj trzymać się prosto; nawyk ów wszedł mu w krew w czasach, gdy służył w austriackim wojsku. – Powiedz mi, że nie przynosisz złych wieści – zaczęłazaniepokojona niespodziewaną wizytą. – D zieci zdrowe? Zapewne tak, bo w innym raziemówiłbyś z Andrzejem. – D zieciom nic nie jest – odparł. – K laro, nie miałem okazji podczassobotniego obiadu rozmówić się z tobą bez świadków, a sprawa nie może dłużej czekać. Znamy się nie od dziś i wiesz, jak sobie cenię przyjaźń Andrzeja.D latego nie mogę pozwolić,abyś

nierozwagą naraziła siebie i jego na poważne przykrości. K lara zamknęła starannie drzwi salonu i wskazała gościowi miejsce na sofie, on jednak zignorował zaproszenie. – J akie przykrości masz na myśli? – spytała. – K iedy planujesz jechać do K ongresówki? – C zemu cię to ciekawi? – Owe wyprawy, od jakiegoś czasu systematyczne, zwróciły uwagęsłużb, z którymi, czego jestem pewien, nie chciałabyś miećdo czynienia. E liza wierzy, że bywasz w Warszawie dla współpracy z „K urierem”, ale to bujda. Policja polityczna ma dowody twojej współpracy z socjalistami, a po ostatnich wypadkach w Ł odzi i Warszawie to niebezpieczne i piętnujące oskarżenia. Wiesz lepiej ode mnie, co dzieje się za kordonem, przypuszczam nawet, że masz w tym swój udział. U żywasz fałszywych paszportów? – J a? – zdziwiła się. – Pracuję w kryminalnej, lecz słyszę to i owo. B ądź ostrożna, aby niepopełnić błędu.

Wprawdzie tu władze są wyrozumiałe i patrzą na podobne działania przez palce, ale może się okazać, że do czasu. N arażając siebie, narażasz też Andrzeja,jego karierę i nieposzlakowaną opinię. N ie zrozum mnie źle, bo nie odwodzę cię... – R ozumiem – przerwała ostro K lara. – N ie odwodzisz, ale byłobylepiej, gdybym nie wychylała nosa z K rakowa. – Przez jakiś czas, póki w K ongresówce nie zapanuje jaki takispokój. Pamiętaj, że gdyby aresztowano cię za kordonem, my tu będziemy bezradni. N ikt stąd ci nie pomoże i nie ochroni cię nawet austriackie obywatelstwo. N ie spuszczał jej z oczu; K lara sięgnęła po leżące na serwantce cygaretki, zapaliła jedną i z widoczną przyjemnością zaciągnęła się dymem. – J estem ci niewymownie wdzięczna – powiedziała. – D oceniamtwoją troskę i to, że zadałeś sobie tyle trudu. Mylisz się jednak co do mnie, bo nie robię nic z tego, co mi zarzucasz. – Andrzej wie? – O czym?

Na twarzy Antona pojawiło się zniecierpliwienie. – D ajże spokój i bądź wobec mnie szczera! Z mojej strony nic ci niegrozi. – Proszę cię, nie podnoś głosu. D obrze, jeśli się upierasz: nie mamw zwyczaju okłamywać Andrzeja. – Ale nie mówisz mu całej prawdy. Wzruszyła ramionami, po czym wzięła ze stołu ceramiczną popielniczkę i strząsnęła popiół z papierosa. – T ak, jeżdżę do Warszawy w celach, nazwijmy to... niezawodowych.Znasz jednak przeszłość Andrzeja i jego poglądy. Gdyby było to możliwe, robiłby to co ja. N iestety, nie ma czystej kartoteki i przekraczając granicę, naraziłby się na większe niż ja niebezpieczeństwo. T ymczasem dotąd nie figuruję w carskich aktach i nie ma powodu aż tak przejmować się moim losem. – Zapominasz, że trwa wojna. R osjanie wzmocnili straże graniczne,zwiększyli liczbę celników,w Warszawie większość spraw karnych rozpatruje w przyspieszonym trybie sąd wojenny, a ty dyskutujesz o kartotekach! Myślałem, że można cię traktować poważnie.

D oceniam to, co dla mnie robisz, ale nie wzbudzisz we mniepoczucia winy. Za wypadki w K ongresówce nie odpowiadają Polacy, a już na pewno nie ja. – Ale giną również Polacy, przypadkowe, niewinne ofiary zamachówi manifestacji. K lara podeszła do drzwi i położyła dłoń na klamce. – S am powiedziałeś, że trwa wojna. T rwonisz czas, skończmy więctę dyskusję. Andrzej chętnie wypije z tobą herbatę. Albo lampkę koniaku, kupił dopiero co u H awełki. T ylko błagam cię: nie obarczaj go swoimi podejrzeniami. J uż go do ciebie proszę. Wezwawszy Andrzeja do salonu, wróciła do gabinetu. Za oknem z wolna zmierzchało, lecz nie zapaliła lampy, więc pokój, nawet za dnia mroczny, był teraz ponury i ciemny. Gęste plamy cienikładły się na podłodze i ustawionych w równych szeregach książkach, na stertach gazet oraz na biurku. Zegar szafkowy, jak zawsze spóźniony, tykał miarowo i pewnie. K lara otworzyła oszklone drzwiczki i przesunęła minutową wskazówkę, sprawdziwszy czas na dewizce. C zynność ta, z –

pozoru bez znaczenia, miała ją uspokoić i odprężyć, gdyż po wizycie Antona nie mogła znaleźć sobie miejsca. Miał rację, a jednak nigdy nie przyznałaby tego otwarcie. T łumaczyła sobie, że kieruje nią wyższa konieczność, co wyklucza wahanie, tchórzostwo i egoizm. Może uległaby prośbie Antona, lecz sprawy zaszły za daleko, a ona straciłaby dla siebie szacunek,decy * * * Do sklepu żelaznego na Ogrodowej K lara chadzała popołudniami, tuż przed fajrantem, kiedy pustoszał R ynek K leparski. Wówczas przekupki zwijały kramy, a dowożące towar furmanki podkrakowskich chłopów dawno minęły rogatki, więc było tu pusto i bezludnie. S zła obok fiakrów parkujących przy południowej pierzei placu, potem Warszawską. F irma Wincentego Wróbla mieściła się za szarytkami. K lienta obwieszczał hałaśliwy, bijący na alarm dzwonek, który podrywał na nogi pomocników i subiekta. K lara bywała tu w interesach; tego dnia również przyszła nieprzypadkowo, choć nie po zakupy. Pryncypał i jednocześnie właściciel, mężczyzna w nieokreślonym wieku o

prostych, rozdzielonych przedziałkiem włosach i przyczernionych wąsach, czekał na nią w kantorku. – Proszę spocząć, szanowna pani K laro! – powiedział, podsuwająctwarde krzesło. – N iechże pani sobie wyobrazi, że od wczoraj, odkąd przeczytałem w gazecie, co onegdaj zaszło na placu Grzybowskim w Warszawie, chodzę jak struty. C złowiek naraża się z poczucia patriotycznego obowiązku, myśli dniem i nocą, jak tu pracować lepiej, solidniej, a wystarczy taki plac Grzybowski, żeby wszystko poszło z dymem. Ale mus to mus. A o Okrzei pani czytała? Młody, życie miał przed sobą, a poszedł pod sąd. – Panie Wincenty. Wrzucił bombę do cyrkułu. – Pod sąd wojenny! C o za czasy, droga pani, co za straszliwe czasy,kiedy sądy wojenne skazują na śmierć dzieci. Ale, pani K laro, mam nowy ładunek, prościutko z Wiednia, więc nie ma wyjścia, trzeba tam jechać. – K iedy? – W czwartek. T ylko, kochana pani K laro, ostrożności nigdy za

wiele, bo terazgranice szczelne, a rewizje na porządku dziennym i ponoć żandarmi nie mają wstydu ani poszanowania dla płci niewieściej. – Panie Wincenty – powiedziała K lara. – J a to wszystko doskonalerozumiem i nie spodziewam się, aby było łatwo. Ile tego będzie? – C zterdzieści funtów, najlepszej jakości. – A powrót? – J ak najszybszy, bo pewnie trzeba będzie jechać powtórnie. * *

*

Andrzej uparł się odprowadzić K larę na dworzec. Przekonywała go, że to niepotrzebne, bo bardziej skorzystałby na dodatkowej godzinie snu, zwłaszcza że nocą wezwano go do chorego. – Pozwól, że ja o tym postanowię – odparł. – Zyskam przynajmniejpewność, że wsiadłaś szczęśliwie do pociągu. K ochanie, chciałbym miećcię jak najdłużej przy sobie, a poza tym mam wyrzuty sumienia, że jedziesz tam beze mnie. U ważaj na siebie. D ziś nawet za bibułę grozi S yberia.

K larę przygniatało poczucie winy, bo dawno już nie kolportowała socjalistycznych broszur. Pragnąc oszczędzić Andrzejowi trosk, sięgała po niedopowiedzenia i kłamstwa, a on zdawał się jej bezgranicznie ufać i we wszystko wierzyć. B yła nielojalna i to gnębiło ją najbardziej, kiedy więc Anton jej to wytknął, w duchu przyznała, że ma rację. N ie była naiwna. Przewożenie dynamitu stwarzało śmiertelne zagrożenie, a świadomość, że wiozła ilość wystarczającą do wysadzenia całego pociągu, paraliżowała K larę bardziej niż obawa przed kontrolą celną. Gwałtowniejszy ruch, pocieranie brykli gorsetu o powierzchnię ładunku, mocne uderzenie mogły spowodować eksplozję, a im dłużej trwała podróż, tym wyraźniejsza była woń prochu, tak nieprzyjemna i niezdrowa, że wywoływała torsje. K iedy jednak podczas kontroli granicznej żandarmi i celnicy nie zwrócili na nią szczególnej uwagi, uznała ostrzeżenia Antona za przesadzone. N ie podejrzewała go o nadwrażliwość ani o złe intencje. Zapewne wiedział więcej, niż zdecydował się jej wyznać, a jednak niepotrzebnie ją straszył.

D opiero w C zęstochowie K lara nabrała przekonania, że wszystko szło zbyt gładko. Pociąg wjechał na stację wedle rozkładu, lecz choć minęła pora odjazdu, stał między peronami. Wokół panowało dziwne poruszenie. N a zewnątrz, wśród cywilnych podróżnych ze skromnym lub okazałym bagażem, przyciągały wzrok mundury nieprzeliczonych żandarmów. S ąsiad K lary, siwy jegomość o garbatym nosie i zadbanej, sięgającej piersi brodzie, niespokojnie wiercił się na ławce. – To z powodu zamachu – powiedział jakby do siebie, lecz zarazzwrócił się do K lary: – D opiero co, przed dwoma zaledwie dniami, był napad na tutejszego policmajstra. B ombę cisnęli mu pod dorożkę, ale jak to mówią, złego diabli nie biorą. Policmajstra ledwo drasnęło, ucierpieli B ogu ducha winni przechodnie i szyby w oknach poszły w drobny mak. Zamachowcy uciekli, więc się tu boją, że to nie koniec, i ściągnęli posiłki. N ie mam, szanowna pani, sentymentu do Moskali, ale powiem pani prosto z mostu: na ulicach K rólestwa rządzi dziś

anarchia. O, zdaje się, że idą do pociągu, pewno znowu kontrola... S iedzący pod oknem blondyn w popielatym surducie z czesanki rozwartą dłonią uderzył w czytaną gazetę. – W Ł odzi od wczoraj stan wojenny. Żadnych zgromadzeń, za byle cosąd i kula w łeb. – N o, dobrodzieju, tam od miesięcy panoszy się motłoch – odrzekłstarszy jegomość. – J aki tam motłoch! – uniósł się blondyn. – S ocjaliści i nikt więcej! W gazetach aż roi się od nekrologów, bo tam ulice, wybaczy pani, zasłane trupami. Moskale ściągnęli z Włocławka szwadron dragonów, żeby powstrzymać tłum, ale to rzeź, szanowni państwo, ni mniej, ni więcej, tylko rzeź! Milczący dotąd chorobliwie blady pasażer spod drzwi wykrzywił z niesmakiem bezkrwiste usta. – Wybaczy pan, tu się z panem nie zgodzę. Wiadomo powszechnie,że gdzie drwa rąbią, tam wióry lecą. N ie są to, jak pan sugeruje, ataki na praworządną władzę i niewinnych obywateli miasta Ł ódź.

–

–

–

– –

–

– – –

Pan, dobrodzieju, powinien ważyć słowa, zwłaszcza że chaoschaosem, a interesy, kiedy ludziom pali się we łbach, kuleją. Panu w głowie interesy?! T u idzieo święte dla ojczyzny sprawy! –oburzył się blady pasażer. Żyć się nie da, dobrodzieju, w podobną zawieruchę, a i śmierćw taki czas niepiękna. F abryki stoją, sklepy zawarte, bo motłoch prawo własności ma za nic, dewastując i kradnąc na potęgę. C o też pan! Przecież bije się Moskala! Wielkie mi mecyje! Wojsko odpłaci pięknym za nadobne. Odbierzeswobody, zamknie w więzieniach, ześle na katorgę i tyle z tego korzyści – rzekł blondyn. T ak – wtrąciła K lara. – Ale to nic nowego, a zaborca odczuje, żenaród nie godzi się na niewolę. Ł askawa pani z Galicji? – spytał blondyn. Z Galicji. N o, to pani wie najlepiej, że wygodniej dogadać się z zaborcą, niżwychodzić z bronią na ulicę.

K upili was w tej Galicji zaszczytami – westchnął starszyjegomość. – R ozdali urzędy, ordery, kariery, więc siedzicie niczym trusie. D yskusję przerwało wkroczenie żandarmów. K ontrole się przeciągały, pociąg nie ruszał w drogę, a K lara, której walizkę znów przetrząśnięto, modliła się, by skończyło się tylko na tym. –

* *

*

Do Warszawy pociąg dotarł z wielogodzinnym opóźnieniem, zatem K lara, wyczerpana napięciem i niewygodą, wysiadła na dworcu o zmierzchu. Pracownia kapelusznicza Ł ucji Wrońskiej znajdowała się na Wilczej, na tyle blisko, że poszła piechotą. B yło ciepło, dżdżysto, zapadały ciemności, miasto z wolna spowijała mgła. D ynamit ciążył K larze niczym ołów. N agle poczuła mdłości i zawroty głowy, więc przystanęła, by podeprzeć się o fasadę kamienicy. C hwilę zbierała siły, a ponieważ środkiem Marszałkowskiej przemknął oddział kozaków, zmusiła się, by ruszyć w drogę.

Na Wilczą weszła po zmroku, kiedy ryglowano bramy. B ruk połyskiwał wilgocią niczym rtęcią, bo mgła uniosła się nieco wyżej, snując się na wysokości sklepowych witryn i przeszklonego okna pobliskiej restauracji, w której płonęły światła. L okal był pełen, stoliki zajęto do ostatniego miejsca, a skoczna muzyka, bez wątpienia taneczna, wylewała się strumieniem na ulicę. Za restauracją mieściła się pracownia Wrońskiej, znana w całej Warszawie z najnowszych wzorów kapeluszy, choć w istocie była magazynem broni i bibuły – stąd rozwożono je po mieście i na prowincję. K lara weszła do środka; przy politurowanym kontuarze zastała właścicielkę. B yła to kobieta w kwiecie wieku. C iemnorude włosy ułożyła według najnowszej mody, suknia, szeleszcząca jedwabiem, miała twarzowy odcień butelkowej zieleni. Wrońska wstała, wyciągając wąską, zadbaną dłoń na powitanie. – C ieszę się, że widzę panią całą – powiedziała. – L ękałam sięo pani bezpieczeństwo, przyjechała pani sporo po czasie. Proszę do magazynu, pozbędzie się pani bagażu, a potem nastawię samowar.

Wyobrażam sobie, jak jest pani wyczerpana drogą. Wrońska zapaliła lampę spirytusową, wyregulowała płomień, po czym krótkim korytarzem zaprowadziła K larę do składu towaru, obszernego pomieszczeniaz sięgającymi sufitu półkami, na których ułożono ozdobne pudła, przeróżne kapelusze, toczki o przezroczystych woalkach, czepeczki obszyte koronkami, słomkowe kapelusiki ze wstążką i piórkiem. Postawiła lampę na stoliku przy drzwiach,po czym wyszła. K lara rozpięła guzik czarnej mantyli, walcząc z odrętwieniem palców, zdjęła bluzkę oraz gorset, nieprawdopodobnie gruby i ciężki. Z najniższej półki wysunęła ogromne pudło na kapelusze, otworzyła je, po czym wyłuskała z zaszewek w gorsecie laski dynamitu. Powoli, jedną po drugiej ułożyła w wyściełanym satyną pudle, a zamknąwszy je, odstawiła na miejsce. U brała się, rezygnując z gorsetu, i wróciła do sklepu. – C hodźmy na górę – powiedziała Wrońska. – Pociąg ma paniz samego rana, trzeba więc wypocząć. B ilet i dokumenty są gotowe. T rochę panią odmienimy, dobiorę nową suknię i inne nakrycie głowy.

Zamknęła sklep i opuściwszy story, pogasiła lampy. Wyszły na klatkę schodową, potem schodami wspięły się na piętro. – Mąż mój jest w domu – szepnęła Wrońska. – Ale wie pani, że onnigdy nie przeszkadza... Wroński był urzędnikiem niższego szczebla, ugodowym człowieczkiem podporządkowanym bez reszty przedsiębiorczej i energicznej małżonce. K lara poznała go jakiś czas wcześniej, lecz oprócz powitań i pożegnań nie usłyszała od niego choćby zdania. T ym razem było podobnie. W milczeniu zjedli we trójkę kolację, następnie Wrońska wskazała gościowi sypialnię, przyniosła bilety kolejowe i dokumenty, po czym życzyła spokojnego snu. K lara długo nie mogła zasnąć. Miała duszności, więc by zaczerpnąć powietrza, po północy otworzyła okiennice. Przysunęła do oknabujany fotel z drewna i okrywszy ramiona należącą do gospodyni chustą, dotąd siedziała w półmroku, aż się zdrzemnęła. Zbudził ją łomot. W mieszkaniu coś trzasnęło, zatupały pospieszne kroki. R ozległ się krzyk, lecz stłumiony, jakby dochodził z oddali. K lara zerwała się na równe nogi i rzuciła się do

drzwi. Otwarły się na oścież; Wrońska w nocnej koszuli i z włosami w nieładzie podbiegła do okna i wyjrzała na podwórze. – Ogłuchła pani?! – powiedziała. – S ą już na klatce schodowej! – K to?! – Żandarmi! Mąż musiich wpuścić. N iechże pani się ratuje! T ędy... – Wskazała okno. K lara przystawiła krzesło do ściany i wdrapała się na parapet. Wrońska podała jej mantylę, walizkę i podręczną torbę. H ałas dochodził już z mieszkania; rozróżniała komendy, stukot obcasów, więc zrzuciła bagaż na bruk. Postawiła stopy na przylegającymdo muru zadaszeniu drewnianego ganku, który obiegał część podwórza. K ucnęła, po czym zeskoczyła. Potknęła się, zawadziwszy o skraj sukni, a gdy cofnęła się pod dach, przylgnęła do ściany, mając po lewej wiszącą na gwoździu osękę, po prawej zaś – blaszane wiadro. C hwila zdawała się wiecznością. K larę skrywał cień, mgła ograniczała widoczność, postanowiła więc znaleźć wyjście z podwórza. Przesuwała się wolno, na palcach. Ominęła wiadro i zwisające z dachu pęto

grubego sznura, a na końcu ganku natknęła się na beczkę z deszczówką. D alej ujrzała zarys bramy zamkniętej na solidną kłódkę. B yła w potrzasku; cofnęła się i przykucnęła za beczką; mimo że mijały kwadranse, z mieszkania Wrońskich dobiegały hałasy. W końcu straciła poczucie czasu. D rgnęła na dźwięk skrzypnięcia drzwi i kroków. – J uż, już, otwieram. J a to mam fuchę, żeby to jasna cholera... – S tróż pobrzękiwał kluczami,potem rozległ się przeciągły zgrzyt. – A! T o pan doktor! – T aki los, panie J ózefie, taki los – odrzekł przybyły. – Poświecę, żeby pan sobie nie nabił guza. N a klatce ciemnicagorsza niż w grobie. K roki mężczyzn ucichły, lecz brama stała otworem, więc K lara chwyciła bagaż i przemknęła do uchylonych odrzwi. Wyjrzała na ulicę – była pusta. R uszyła biegiem. Pociąg do K rakowaodchodził o poranku, a do świtu brakowało całych godzin. Przepowiedziała sobie instrukcje. Zajście

na Wilczej należało zgłosić, bo adres był spalony. W razie sytuacji zagrożenia znała adres na N owym Ś wiecie – mieszkanie J anki B roniewskiej. Aby nie wpaść na stójkowych lub patrol żandarmów, kluczyła między kamienicami, omijała główne arterie miasta, unikała jasno świecących latarni. K iedy jednak znalazła właściwy dom, brama była zamknięta. Wcisnęła dzwonek elektryczny. Po długim oczekiwaniu w prześwicie między ustępującymi skrzydłami stanął mężczyzna z latarką w ręku, w niebieskiej bluzie stróża oraz sztywnej czapce z numerem cyrkułu i domu na srebrnej blaszce. – C o tam? – warknął. – J a do kuzynki. D o panny J aniny spod piątki. – D o B roniewskiej? J ej przecie nie ma. – N ie ma? A gdzie jest? – Wczoraj ją wzięli, więc pewno na Pawiaku. K to ją tam zresztą wie.N iech stąd lepiej idzie, bo zgłoszę, że włóczy się po nocy– powiedział i zatrzasnął bramę.

K lara ruszyła przed siebie. Aresztowanie J anki rewizja u Wrońskich świadczyły o wzmożonej aktywności policji, wszędzie było więc niebezpiecznie. Mogła jedynie pójść na dworzec. Zaułkami przedzierała się ku Marszałkowskiej. Mgła zupełnie opadła, lecz nadal było ciemno, a zegarek, kiedy się uważnie przyjrzała, wskazywał godzinę do świtu. Gdy na Wareckiej zastukały kopyta, ukryła się za drzewem i odczekała, aż patrol zniknie jej z oczu, a potem jeszcze długo kuliła się w cieniu. Na dworzec dotarła o wschodzie słońca; w dworcowej restauracji zjadła kanapkę i o czasie stanęła na peronie. * *

*

W K rakowie, zamiast iść na Grodzką, udała się do sklepu Wincentego Wróbla, aby zdać mu ze wszystkiego sprawozdanie, i dopiero później poszła do domu. W mieszkaniu nie było żywej duszy. Zjadła śniadanie i przybita zdarzeniami, piła w samotności czarną kawę. Przebrawszy się, bez chwili

i

wytchnienia poszła do zakładu dla sierot, gdzie została do wieczora, kiedy to spodziewano się jej w C zytelni dla K obiet na wykładzie o najnowszych kierunkach w sztuce. Zajęcia nie uspokoiły jej, nie pozwoliły też zapomnieć o zdarzeniach minionych dni. Myślami wracała do Wrońskich oraz do nieszczęsnej J anki, choć jeśli osadzono ją na Pawiaku, istniała szansa, że zostanie wypuszczona. Przed kamienicą na Grodzkiej wpadła na Maurycego. – B yłem na górze, ale ta twoja służąca nie wiedziała nic o Andrzejuani o tobie – powiedział. – Ojciec niedomaga, jest od wczoraj w Ś więtym Ł azarzu. Mogłabyś go odwiedzić. – C o mu jest? – spytała spokojnie. – U skarża się na serce. – C óż, ma już swoje lata. J ak znosi to mama? – Martwię się o nią. S łuchaj, ona cię potrzebuje. Głupio się upierasz,kiedy proszę cię, żebyś pierwsza wyciągnęła do nich rękę. T o dziecinne. – W bramie prawisz mi morały?

R uszyła ku klatce schodowej, więc za nią poszedł, odwołując się do jej poczucia przyzwoitości i sumienia. W mieszkaniu zarządziła kolację, po czym usiedli do stołu. – N ie złamiesz się? – spytał. – D obrze, że mnie powiadomiłeś, ale nie myśl, że jutro skoro świtpobiegnę do szpitala. Ojciec nie podami ręki. Myślisz, że nie wie, jak żyję? I że mu się to moje życie podoba? N o bo pomyśl, kimże ja jestem? N i to mężatka, ni to panna, socjalistka, feministka i dziennikarka. J estem niczym sól w oku. – Przychodzą chwile, gdy wypada zapomnieć o urazach. – Och, dajże spokój i nie męcz mnie – rzekła. – Ojciec ma żelaznyorganizm i uporu za nas dwoje. N ie odegrasz roli rozjemcy, Maurycy, żadne z nas tego nie chce. N alała mu z wazy zupy, potem sobie. S tojnowskisięgnął po łyżkę, skosztował i się skrzywił. K lara zaśmiała się cicho.

Przesolone? Panna Zosia ma za to inne cenne zalety. J est solidnai dyskretna, ufam jej, a poza tym bardzo potrzebowała pracy. S ama utrzymuje młodsze rodzeństwo. – C ała ty. D la innych masz serce na dłoni.– Przecież zawsze jesteś tu mile widziany. – Może. Za to ty nie jesteś wobec mnie szczera. N ie wspomniałaś, żeJ udyta wróciła. – A wróciła? Pierwsze słyszę. – K łamiesz, siostrzyczko, bo ją spotkałem. – Przyjechała na parę dni. Zostaw ją w spokoju, nie jest już wolna. Założę się, że wyjdzie za tego H enneberga, bo wszystko ku temu zmierza. – N ie są małżeństwem? S ądziłem, że dawno wzięli ślub. – T o bez znaczenia. On wpatrzony jest w J udytę niczym w obraz,mają córkę. W jej życiu nie znajdzie się miejsce dla ciebie, gdyby ci to przeszło przez myśl. Zachowujesz się jak rozkapryszone dziecko. Im bardziej odmawia ci się upragnionej zabawki, tym mocniej się o nią dobijasz. –

N igdy jej tak nie traktowałem, bo jest wyjątkowa. – Masz pecha, braciszku, zresztą na własne życzenie. Wystarczyłodocenić ją wcześniej. J edli w milczeniu. K iedy służąca przyniosła drugie danie, Maurycy z przepraszającym uśmiechem ujął dłoń siostry. – S pędzisz lato w Zakopanem? – spytał. – Owszem, jak co roku. Andrzej zostaje w mieście, gdybyś byłciekaw, ale będą Wiebrachtowie. – Wiesz, że to jest pomysł? D awno nie chodziłem po górach. K lara pokręciła głową. – Odwiedź lepiej K azię. Prawie jej nie widujesz. – Wola D uchacka... Właściwie czemu nie? Pojadę więc do K azi,potem może do L wowa. dując się na zdradę przekonań. N ie mógł tego od niej wymagać ani Anton, ani nikt inny. R ozdział 6 Z akopane –

W pociągu z K rakowado C habówki zajęli większą część wagonu. Z Piotrusiem, Agatką i H anią siedziała panna T ekla, której – niczym dowódcy – podporządkowała się cała trójka. S pozieranie za okno, przekomarzanie, kosztowanie przygotowanych na drogę wiktuałów – wszystko to miało miejsce, o ile przyzwoliła opiekunka. J udyta usiadła przy J ulii, na wprost E lizy, która opowiadała o wynajętym dla niej domku, powołując się niekiedy na Antona i prosząc, aby uzupełnił opis. – B ędzie ci tam wygodnie – zapewniła. – C hatę zbudowano z myśląo letnikach i w otoczeniu drzew, bo zieleni tam tyle, że człowiek ma wrażenie, jakby cywilizacja została daleko, gdzieś na marginesie świata. D o K rupówek będziesz miała jednak blisko i do nas, na K ościeliską, również. – K ochanie, J udycie nic to zapewne nie mówi – powiedział Anton. – Wytłumaczę więc. Obok twojego domu stoi willa Władysławka,a za nią biegnie ścieżka. D ojdziesz nią skrótem do K ościeliskiej i do B agatelki, czylido nas.

Pan Max będzie usatysfakcjonowany widokami, zwłaszczaarchitekturą, bo takiej nie znajdzie ani w Wiedniu, ani w całej Austrii. S zczęśliwie dla Zakopanego osiedliło się pod Giewontem grono entuzjastów, którzy stworzyli oryginalny i estetyczny styl, niekłócący się z miejscowym budownictwem. Gdyby nie oni, budowano by tu w dalszym ciągu po szwajcarsku, a to się już opatrzyło i w gruncie rzeczy razi pospolitością. E liza ujęładłoń męża. – W przeciwieństwie do ciebie jestem przywiązana do domóww szwajcarskim stylu. Ł atwoferujesz podobne wyroki, bo nie widziałeś ich tam, skąd pochodzę. – N ie widziałem. Przyznasz jednak, że nie z mojej winy. W tonie Antona zabrzmiała gorzka nuta, lecz uwaga pozostała bez komentarza E lizy i tylko jej dłoń zacisnęła się mocniej na mężowskiej. N ie była w rodzinnym domu, odkąd została jego żoną, gdyż małżeństwo z poddanym cesarza AustroWegier, zawarte bez zgody rosyjskich sądów, przyczyniło się do utraty ważności jej paszportu, a ponieważ nie wystąpiła do carskich władz o –

przyzwolenie na stały pobyt w K rakowie, w Galicji właściwie mieszkała nielegalnie. O ile jednak władze austriackie nie przykładały wagido podobnych drobiazgów, o tyle próba przekroczenia granicy z K ongresówką wywołałaby lawinę reperkusji – z aresztowaniem włącznie. J ednocześnie babka E lizy, E lżbieta Orzechowska, staruszka leciwa, lecz wciąż żelaznego zdrowia, mimo upływu lat nie zaakceptowała małżeństwa wnuczki z Austriakiem, w przeszłości porucznikiem cesarsko-królewskiej żandarmerii wojskowej. Mało tego, E liza była przeświadczona, że zajadłość i upór babki rosły, osiągając apogeum minionej jesieni, gdy też młodsza wnuczka, z którą wiązała liczne plany i nadzieje, wyjechała do K rakowapo naukę. – Góry są zjawiskowo piękne – wyznała E liza. – Wiem, to frazes,lecz odkąd spędzamy tu letnie miesiące, jakby mniej dotkliwie odczuwam oddzielenie od bliskich w K ongresówce. W K rakowie jest ciasno, brakuje rozmachu, wolnej przestrzeni, do której przywykłam w dzieciństwie i właśnie w górach doświadczyłam jej ponownie.

B

ędziesz, J udytko, urzeczona. – J eszcze do niedawna dojechalibyśmy tylko do C habówki,a stamtąd ruszylibyśmy na góralskich furkach – wyjaśnił Anton. – D ziś, w dobie postępu i szybkiego rozwoju infrastruktury, dojazd nawet w tak odległe miejsca nie stanowi problemu, przesiądziemy się po prostu w prywatną kolej i tym sposobem dotrzemy do samego Zakopanego. N iestety, na miejscu brak jeszcze udogodnień, do których przywykł człowiek z miasta. Ani tam wodociągów, ani elektryfikacji, żyje się po spartańsku. J ednak górskie pejzaże, zdrowe powietrze i codzienny kontakt z naturą rekompensują wszystko z nawiązką. – R ozrywek jest pod dostatkiem, jeżeli, rzecz jasna, ma się ochotęna ożywione życie towarzyskie – dodała E liza. – Mnie wystarczyłaby biblioteka z prawdziwego zdarzenia –wtrąciła J ulia, podniósłszy wzrok znad cienkiego tomiku poezji, który czytała, odkąd wsiadła do pociągu. T eraz zamknęła go i schowała do torebki, po czym uważnymi ruchami drobnych

dłoni wygładziła zagniecenia na jasnoniebieskiej sukni z haftem mereżkowym. R ozmowa o wadach i zaletach lata w Zakopanem była błaha, lecz J udycie sprawiła przyjemność, zwłaszcza że zachowanie Wiebrachtów świadczyło o ich głębokim przywiązaniu, mimo drobnych, w gruncie rzeczy nieistotnych różnic zdań. T o nastroiło ją optymistycznie; pomyślała, że wśród ludzi darzących się taką miłością, a ją bezwarunkową przyjaźnią, łatwiej jej będzie dojść do porozumienia z Maxem. Ogarnął ją zadziwiający spokój. K rajobrazy widziane za oknem zmieniały się z każdą wsią, z każdym nowym dworcem. Początkowo równinne, przechodziły stopniowo w porośnięte lasami wzgórza, w niezmierzone połacie pastwisk i łany dojrzewających zbóż. J uż teraz doceniła oddalenie od wielkiego miasta, od kamiennych, z rzadka urozmaiconych zielenią uliczek rozgrzanego upałem Wiednia. Powietrze miało tu przejrzystość szkła, niebo odcieniem naśladowało barwę lazurytu, a obłoki, białe i puszyste, nasuwały na myślwzdęte wiatrem żagle.

J udyta odwróciła wzrok od oknaz nagłą pewnością, że przyjmując zaproszenie E lizy, nie mogła postąpić mądrzej. Do Zakopanego przybyli wczesnym popołudniem. Anton nająłdwie dorożki, jedną dla siebie, drugą dla J udyty, bagażowi przynieśli kufry podróżne, walizy i walizki, ułożyli je w specjalnych skrytkach i towarzystwo obiecało spotkać się wieczorem. R uszyli w drogę, początkowo razem, później każdy w swoją stronę. J uż sprzed dworca kolei żelaznej, z wysokości dorożki, widać było T atry. S urowe, o barwach śniegu i stali, zdawały się szczytami przeszywać na wskroś niebo. H ania pokazała na wypiętrzające się w oddali masywy. – Pójdziemy tam?– spytała. – N ie,kochanie – odrzekła J udyta. – T am na pewno nie, bo towysoko i za daleko. Okazało się, że uzdrowisko było małe, z gęstą zabudową i drogami w fatalnym stanie. Przy pensjonatach, willach i otoczonych płotami ze sztachet góralskich chałupach rosły jodły i modrzewie, kwitły kwiaty, stały świeżo odmalowane,

zapraszające do wytchnienia i spoczynku drewniane ławki. D orożka J udyty minęła K rupówki, przejechała obok nowego kościoła i cmentarza, po czym skręciła w K asprusie. Wąska i wyboista uliczka biegła nad potokiem, którego huk zagłuszał niekiedy skrzypienie kół. Miejsce było ustronne, lecz malownicze, choć sprawiało wrażenie ubogiego, a to za sprawą licznych zaniedbanych góralskich chałup, drobnych żydowskich sklepików oraz podrzędnych szynków. C hatę wynajętą dla J udyty długo zasłaniała okazała willao pokrytym czerwoną dachówką dachu, w końcu jednak dorożkarz raptownie skręcił, pojazd wtoczył się na kamienisty podjazd, zaparkował – i wówczas ujrzała ją w całej okazałości. B yła parterowa, ale z wysokim poddaszem, drewniana, na K iedy dorożkarz wyjmował bagaże, z otaczającej dom werandy zeszła ogorzała brunetka; włosy, niemal granatowe, nie bacząc na najnowsze trendy, spięła w niskikok. Praktyczny strój, a więc białą płócienną bluzkę i brązową, wykończoną lamówką spódnicę, ożywiała narzucona na ramiona kwiecista chusta.

Gość w dom, B óg w dom! – powiedziała, osłoniwszy dłonią oczyprzed słońcem. – Zjechaliście w samą porę! Zaraz Zyta, moja córka, przyniesie wam obiad, ale najpierw wszystko pokażę i wytłumaczę, gdzie jesteście. T am, za drzewami, stoi pensjonat, gdzie mnie znajdziecie, gdyby wamw chacie czegoś brakowało. – Podeszła do J udyty i ujęłajej dłoń. – R egina J anikowa. Właścicielka. Wszyscy weszli na werandę. J anikowa otworzyła kluczem drzwi do domu, po czym pierwsza przestąpiła próg. Przedsionek był ciemny, lecz już tu uderzała w nozdrza leśna woń sosny i żywicy. Pokazała pokoje, środkowy – duży, słoneczny, z szerokim i wysokim oknem, a po jego prawej i lewej stronie dwa mniejsze, oraz kuchnię, spiżarnię i poddasze z sypialnią. Wszystko umeblowano szafami, kredensami, stołami, zydlami i łóżkami, na których piętrzyły się haftowane poduchy. D om był schludny i przytulny, więc J udyta nie posiadała się z radości. – Z wieczora Zytka dołoży do ognia, bo noce, mimo upału za dnia,mamy chłodne –

– obiecała J anikowa, pokazując piec z granatowych kafli. – D rzewo narąbane na tydzień, świece i lampy są w kuchni, tylko palcie je bardzo ostrożnie,bo tu chałupy płoną niczym wyschłe szczapy. Poszłoby wszystko z dymem, zanim dojechałaby straż ogniowa. Mówiono mi, że spodziewa się pani przyjazdu męża? – Za tydzień, może dwa – odrzekła J udyta. – T ymczasem czekam naprzesyłkę z Wiednia. – Poczta jest tuż-tuż. L epiej nie liczyć na listonosza i zajrzeć tamsamemu, bo B iuro K limatyczne spóźnia się czasem z przekazaniem adresów gości i paczki wracają do nadawców. Zresztą ten nasz listonosz też niewart funta kłaków, bo nie wylewa za kołnierz. B ywa, że znika na całe dnie i szukaj tu, człowieku, jego i przesyłek. Za to Zytka jest zawołaną kucharką.W pensjonacie zatrudniam miejscowe dziewczęta, ale tu rządzi ona. R ano zrobi pani zakupy, ona wie, gdzie najlepsze mleko i pieczywo. T ylko dziś obiad będzie z pensjonatu, bo już późno, a wy z drogi. Gdyby miejscowi zaglądali tu z

nabiałem albo z jagodami, radzę kupić, będzie taniej niż na targu. J udyta wypełniła kartę meldunkową, uiściła opłaty, po czym z panną T eklą rozpakowały walizy. A kiedy się już przebrała i wybrała lżejszą sukienkę dla H ani, wyszła z córką przed dom, by go sobie dokładniej obejrzeć. B ył skromny, jednak ujął ją sosnowymi podłogami, rzeźbieniami na powale, zaciszną werandą, ustronnym i cienistym podwórzem. Zyta J anikówna nadeszła od K ościeliskiej. Młoda, ciemnowłosa, w modrej spódnicy i płóciennej bluzce była lustrzanym, choć znacznie młodszym, odbiciem matki. W wiklinowych koszach przydźwigała obiad, po czym z pomocą H ani nakryła do stołu; aromaty kopru i kminku stłumiły zapach lasu, gdy częstowała zsiadłym mlekiem z ziemniakami, bitkami i mizerią. Zerkając zaczepnie na H anię, zaparzyła herbatę i kawę, potem naznosiła drewna i ułożywszy w stertę przy piecu, sprzątnęła ze stołu. To popołudnie J udyta spędziła z Wiebrachtami. Poszli najpierw na N owotarską do B iura K limatycznego, aby wnieść opłaty

klimatyczne, a dopiero w drugiej kolejności udali się na K rupówki, najważniejszą ulicę uzdrowiska. N iczym jednak J udycie nie zaimponowała; szeroka, wyboista, z drewnianą i murowaną zabudową, z pensjonatami i hotelami, zakładami fotograficznymi, dość dobrze zaopatrzonymi filiami krakowskich składów i magazynów, z oznaczonymi cesarskim orzełkiem trafikami,gdzie sprzedawano oryginalne wyroby tytoniowe, pocztowe marki i pocztówki, z żydowskimi piekarniami i cukierenkami, była mimo wszystko kwintesencją prowincji. Wiebrachtowie zaszli też do czytelni i jako przyjezdni, za wskazaną taksą wypożyczyli książki, zwłaszcza J ulia, która z entuzjazmem rasowego bibliofila zaopatrzyła się w cztery opasłe tomy. Później E liza zaproponowała ciastka, wstąpili więc do hotelu Morskie Oko, bo w tamtejszej cukierni serwowano desery, torty i lody. Przez okna oszklonej werandy widać było ulicę. Oto z gór ściągali pierwsi turyści, zakurzeni, wyczerpani wędrówką, lecz dziwnie ożywieni,więc J udyta dała sobie słowo, że i ona, gdy nadarzy się okazja, wyruszy w góry. * *

*

D ni, bliźniaczo podobne, były długie, płynęły leniwie, beztrosko – i bez fajerwerków. J udyta budziła się skoro świt, gdy do sypialni na poddaszu nieśmiało zaglądało słońce, lecz zamiast zrywać się z łóżka, zwlekała z tym do śniadania, które obwieszczało nucenie panny J anikówny. T ymczasem H ania, w domu śpioch i poranna maruda, tu zmieniła się w rannego ptaszka. Z nosem przyklejonym do szyby wyglądała nadejścia Zyty, by potem pomagać jej w kuchni. Panna T ekla kręciła na to nosem, czuła się lekceważona i ignorowana, lecz J udyta z przyjemnością patrzyła na przemianę córki. C zynności powierzane H ani były nieskomplikowane, ale Zyta umiała je tak przedstawić, jakby od nich zależał sukces posiłku. D ziewczynka rozkładała sztućce, w koszyczku wyściełanym serwetką układała chrupiące pieczywo, podawała do umycia owoce albo roznosiła szklanki. N ieco rzadziej wspominała ojca, jakby jej uwagę bez reszty pochłonęło letnisko. Przesyłka z Wiednia nadeszła pod koniec tygodnia, a w niej krótki liścik z terminem przyjazdu Maxa. J udyta zajęła się malowaniem i batikiem; kiedy rozwieszała na werandzie świeżo ufarbowane tkaniny, aby

owiał je wiatr i osuszyło gorące powietrze, gdy szukała zakamarka, gdzie nie dochodziło słońce, bo batik mógłby wyblaknąć, czuła się wolna i dość zadowolona. D omyślała się, że z pojawieniem się Maxa nastrój ów pryśnie, a świadomość tego była tak przykra jak przeczucie, iż zaledwie na moment uciekła od kłopotów i zwykłego życia. Zaznajamiała się z sąsiadkami, ucinając z nimi niezobowiązujące pogawędki, werandowała, przyglądając się H ani dokazującej z dziećmi Wiebrachtów, prowadziła długie rozmowy z E lizą. A po kolacji, gdy robiło się chłodniej, zachodziła do niej R egina J anikowa, aby poczęstować poziomkami albo świeżo uwarzonym serem. – J ak się tu pani mieszka? – pytała z uśmiechem, pewna, że usłyszy zadowalającą odpowiedź, J udyta bowiem na nic się nie uskarżała, nie miała życzeń ani pretensji. T ego wieczoru J anikowa przyniosła kwartę dojrzałych malin. S łońce chyliło się ku zachodowi, hałasowały świerszcze, potok szumiał jakby ciszej. U siadły na werandzie, początkowo w milczeniu, które pierwsza przerwała J udyta.

Panna Zyta to skarb nad skarby. H ania chodzi za nią niczym cień– powiedziała. – Zżymała się, że nie dopuszczam jej do prowadzenia pensjonatu,więc pozwoliłam przynajmniej na to – odparła J anikowa. – Wiem, zasługuje na zaufanie, pokończyła w K rakowie kursy gospodarstwa, rwie się do pracy, ale jest młoda i niedoświadczona. C hociaż ja w jej wieku też nie znałam się na życiu. K iedy wydano mnie za mąż... C óż. D awniej tylko okoliczności zmuszały kobietę, by, nie bacząc na opinię ludzką i własne pragnienia, zajmować się pracą. Ale dziś, kiedy na nią patrzę, widzę, że oto wyrosło nowe pokolenie kobiet, które samodzielność i niezależność stawiają ponad małżeństwo. A to niedobrze. – Przecież w pracy nie ma nic wstydliwego – rzekła J udyta. – J arównież pracuję i nie przystałabym na inne życie. – Mnie rodzice wychowali inaczej – westchnęła J anikowa. – Mapani śliczną córeczkę. Z Zytki jeszcze straszne dziecko, choć najstarsza z rodzeństwa. J adwisia jest młodsza, ale jakby roztropniejsza, a i J ędrek... D obrze, kiedy –

rodzina jest liczna, bo lepiej żyć człowiekowi z ludźmi i wśród ludzi niż na uboczu. – H ania jest jedynaczką. – Pani jeszcze młoda i ma męża. Pod opieką mężczyzny kobietaczuje się pewniej, bo to oparcie, najlepsza podpora. J ednakżewyznam pani w zaufaniu, że dziś trudno stwierdzić, który porządny i uczciwy. Ł adna buzia niczym lep muchy przyciąga bawidamków i utracjuszy. K iedy spodziewa się pani małżonka? – Za tydzień. – I dobrze, chociaż za długo zwleka. Państwo z Wiednia,a tymczasem pani zna nasz język, jakby się tu urodziła. – B o pochodzę z K rakowa– wyjaśniła J udyta. – I ja też! S prowadziłam się tu przed laty, tylko dzieci zostaływ szkołach. Miłosię z panią rozmawia... K iedy odeszła już po zachodzie słońca, J udyta nie mogła przemóc wrażenia, że ta przystojna, otoczona dziećmi i zahartowana trudami życia kobieta jest w gruncie rzeczy bardzo samotna. **

*

W sobotę, przerywając poranną drzemkę J udyty, do chaty nad potokiem zawitała K lara. Przyjechała poprzedniego wieczoru, zameldowała się w B agatelce, przywitała z Wiebrachtami, po czym, znużona jazdą w rozgrzanym upałem pociągu, położyła się spać. T eraz przyszła zobaczyć J udytę. Wraz z pojawieniem się K lary dom ożył. T ryskała energią, nietypowym dla niej humorem i różniła się ogromnie od tej K lary, którą J udyta dopiero co spotkała w K rakowie. W kostiumie z szaroniebieskiej piki, w słomkowym kapeluszu i okrągłych okularach w srebrnych oprawkach wyglądała nieco rzeczowo, lecz była przyjazna, otwarta i zainteresowana przyjaciółką, a jej nabrzmiały śmiechem głos niósłsię aż na poddasze. – J udyto, ty tak zawsze?! N ie mów mi, bardzo cię proszę, że sypiaszdo południa! N o tak, gdybym była tu od początku, ruszyłabym cię z domu. Podobno spacerowałaś z Wiebrachtami po K rupówkach. Zgroza! W górach siedzieć w czterech ścianach to jakby być w K rakowie i nie zobaczyć S ukiennic. Od czego masz pannę T eklę? Przecież zaopiekuje się H anią.

J udyta zajęła się pospiesznie poranną toaletą, a potem zaprosiła przyjaciółkę na śniadanie. – Gdy się do was wybierałam, w B agatelce wszyscy spali. Zdążyłamwypić kawę... i oto jestem – powiedziała K lara. – Panno Zytko, jest pani cudowna, serwuje pani wybitne śniadania. Macie truskawki?! W K rakowie nie znajdzie się truskawek od co najmniej tygodnia! K to panią nauczył tak ubijać śmietanę?! Zyta J anikówna wzruszyła ramionami. – Z panią tak zawsze! – odparła. – J akby pani nie wiedziała, że toszkoła mojej mamy. W B agatelce też dziś truskawki ze śmietaną. Później, już na werandzie, K lara z J udytą raczyły się herbatą. – Zamówię wycieczkę, jeszcze dziś znajdę przewodnika –oświadczyła K lara, wachlując się kapeluszem. – Weźmiemy Wiebrachtów i J ulię, a dzieciarnię scedujemy na pannę T eklę. Wcześniej jednak teatr, bo trupa Gabryjelskiego zjechała do

Morskiego Oka. N ie słyszałaś o Gabryjelskim?Z K rakowa, z T eatru L udowego.D ają co lato występy. Mierne to i zimąnie gustujęw podobnej fuszerce, ale tu zniosę wszystko. K iedy przyjeżdża Max? – J eszcze nieprędko – odpowiedziała J udyta. – Mam cię zatem na wyłączność. T ego mi było trzeba, pora nadrobićstracone lata... T o, co J udyta wzięła za dobry humor i ożywienie, raptem zaczęło przypominać chorobliwą gorączkowość. N ie przestając mówić, K lara wyjęła cygaretki, zapaliła jedną, po czym gestykulując dłonią, zaciągała się łapczywie dymem, zachłannym wzrokiem śledząc poczynania H ani. D ziewczynka, z siatką na motyle, przekomarzałasię z panną T eklą do chwili, aż odeszły nieco dalejw poszukiwaniu cytrynków. – Zazdroszczę ci małej – wyznała K lara. – T o wykapany Max, alenie na pierwszy rzut oka. D obrze, że masz ich oboje. S łuży ci takie życie, bo wyglądasz jak z żurnala i czuć w tobie spokój. J esteś inna niż dawniej. T ak się tobą przejmowałam, gdy rzuciłaś K raków dla

Wiednia, tak złościłam się na Maurycego, a tu niespodzianka! U łożyłaś sobie życie i wszystko obróciło się na dobre, choć ja wówczas nie dałabym za to złamanego grosza. J ednak nawet najgorsze z czasem idziew niepamięć. J udyta pokręciła głową. – Mylisz się. T o, co najgorsze, tkwi w człowieku głęboko i bezwzględu na dalszy tok życia. K lara zdusiła w popielniczce ledwo nadpalonego papierosa i sięgnęła po filiżankę z herbatą. U piła łyk, przymykając oczy. – H eller jest terazpoważanym malarzem – oznajmiła rzeczowo. –Wykłada w K rakowie na akademii.Przeprowadził się już dawno ze L wowa, z żoną i dziećmi. – C zemu mi o tym mówisz? – Właściwie bez przyczyny. Wybacz, faktycznie niepotrzebnieodgrzebuję wspomnienia. T o tylko przebrzmiała sprawa, a on od dawna nie jest dla ciebie zagrożeniem. J udyta spojrzała na H anię; dziewczynka zanosiła się śmiechem, biegając z siatką za motylem.

N igdy więcej go nie przypominaj – rzekła. – N ie chcę wiedzieć, jakmu się powodzi, gdzie żyje i czym się zajmuje. C hoćby był drugim Wyspiańskim i najdoskonalszym z ojców, dla mnie jest tym S zymonem H ellerem, przez którego... Po prostu ugryź się w język, zanim go znowu przywołasz. – N ie chciałam... – N awet Max o nim nie wie. N ie życzę sobie tego więcej roztrząsać. Zapadło milczenie, w które wdarł się śmiech H ani. D ziewczynka z cytrynkiem w siatce przybiegła na werandę. – T rzepocze skrzydełkami! – powiedziała do J udyty. – C o z nimzrobić? Wypuścić? – K oniecznie. H ania rozluźniła palce na siatce i patrzyła, jak motyl frunie ku dachowi werandy. – Mogłybyśmy iść do Agatki i Piotrusia – oświadczyła. – Po obiedzie. N ie biegaj jak szalona, bo już się zgrzałaś. N iech cipanna T ekla przygotuje lemoniady... –

K iedy potem z głębi domu dochodziły stłumione głosy dziewczynki i opiekunki, K lara zapaliła kolejną cygaretkę. – W gruncie rzeczy uważam, że przyjazd na letnisko z opiekunką dodziecka jest czystą fanaberią. H ania nie ma trzech lat – stwierdziła. – Ś wietnie się składa, że mamy w tej kwestii identyczne zdanie,kiedy więc przyjedzie Max, poproszę cię, abyś mu je powtórzyła. T o był jego pomysł i nie dał go sobie wyperswadować. R zecz jasna panna T ekla zna się lepiej ode mnie na wychowywaniu dzieci i bardzo mi pomaga, ale teraz, latem, to istotnie fanaberia. – K iedy za niego wyjdziesz? – Zadajesz dziś kłopotliwe pytania. K lara usiadła wygodniej. – S łyszałaś historię J anikowej? Pewno nie, bo się nią nie chwali.T en cały J anik, mąż, o którym nie wspomina, zostawił ją z dziećmi w K rakowie, a sam czmychnął za ocean. B ył takim sobie kancelistą, a zamarzyła mu się fortuna. Odtąd nikt o

–

–

– –

–

–

nim nie słyszał, przepadł jak kamień w wodę. J anikowa poruszyła niebo i ziemię, słała listy, dawała anonse w prasie, aż się poddała. S przedała wszystko, co miała, i przyjechała tu, na Podhale. C zy wiesz, że pewnie nie zdąży ułożyć sobie życia? Musi minąć trzydzieści lat od zaginięcia męża, żeby uznano go za zmarłego. T rzydzieści lat! Pomyśl sama! D latego wydała mi się taka... osamotniona – skwitowała J udyta. N ie weź mi za złe tego, co ci teraz powiem. B ardzo mi jąprzypominasz. N ie mówisz chyba poważnie! Przeciwko niej jest głupie, okrutne prawo, a ciebie gnębi tenprzeklęty H eller. N ie z winy H ellera żyję z Maxem bez ślubu. Zapominasz zresztą,kochana, że nie jesteś ode mnie lepsza. J a Andrzeja kocham i kto wie, może się za niego machnę. N ierozumiem natomiast, co trzyma cię przy Maxie. K iedy o niego pytam, wijesz się jak piskorz i mnie zbywasz.

A ty swoje! Max to Max. J est ojcem H ani. – T o mi dopiero replika! B adam cię, bo Maurycy wspominało waszym spotkaniu. On zdaje się miećnadzieję, a nie wyobrażam sobie, żebyś teraz, po latach, myślała o nim poważnie. – Zamęczasz mnie nonsensami. – J udyta gwałtownie wstała. –Przyniosę lemoniady, strasznie tu dziś duszno. – B o zanosi się na burzę. H mm... tak ci dopiekłam, że może pokażesz mi drzwi, gdy przyjdę następnym razem. – S kądże. B ądź tylko dla mnie odrobinę łaskawsza. –

**

*

Odtąd J udyta przestała przesiadywać w domu. J uż w sobotę spędziła z K larą większą część dnia, a w niedzielę wybrały się z Wiebrachtami na B etlejem polskie R ydla i tylko panna T ekla została w B agatelce, aby dopilnować dzieci. Ponieważ była to inauguracja sezonu, panie wybrały eleganckie, stosowne do okazji stroje. J

udyta w sukni z irlandzkiej koronki, w kremowym kapeluszu ze strusimi piórami z amazonkami zwracała uwagę modną i śmiałą toaletą, prosto z pracowni Miny. E liza i K lara postawiły na prostotę i znacznie ciemniejsze kolory, lecz one także zadały szyku. W Zakopanem nie było teatru z prawdziwego zdarzenia. T ego rodzaju rozrywkom służyła sala widowiskowa hotelu Morskie Oko i tu właśnie przed zachodem słońca zebrali się widzowie. Aż do podniesienia kurtyny publika kosztowała w hotelowej cukierni torty zakopiańskie, bezy, ptysie z bitą śmietaną, strudle i szarlotki, lecz gdy rozległ się gong, pospiesznie zajęto miejsca. Pomieszczenie tylko z grubsza przysposobiono do spektaklu, rozczarowywało więc niefachowym oświetleniem, prowizoryczną sceną i niewygodnymi krzesłami z twardego drewna. J udyta, nawykła do wystawności, luksusu i klasy Opery Wiedeńskiej, nudziła się śmiertelnie, zwłaszcza że kiedy uniesiono kurtynę, wyszły na jaw inne braki. Aktorzy nie mieli kostiumów, co chwila mylili kwestie lub nieudolnie improwizowali, nie pomyślano nawet o scenografii. J edynie muzyka chwytała za serce,

choć wykonaniu miejscowej orkiestry daleko było do ideału. Mimo to artystów nagrodzono rzęsistymi brawami. Widownia z wolna opuszczała salę, kierując się znów do cukierni, do sali restauracyjnej albo ku wyjściu. J udyta szła pod rękę z K larą, E lizę prowadził Anton, dzieląc się – mimo tłumu i zamieszania – pierwszymi wrażeniami. N iezdecydowani przystanęli na ulicy, dyskutując chwilę, czy pora wracać, gdy raptem J udycie żywiej zabiło serce. Od strony kościoła zbliżał się mężczyzna, a choć widziała go niewyraźnie, coś jej mówiło, że to Maurycy. kamiennej podmurówce, o dwuspadowym dachu i zdobionych rzeźbionymi ramami oknach.

R ozdział 7 D olina K ościeliska

S zybkimi, precyzyjnymi ruchami J udyta zaznaczała na rozpiętym na sztaludze kartonie kontury świerków, za nimi łańcuchów górskich i skalnych szczytów, a poniżej skrawek łąki pokrytej główkami dmuchawców. Pracowała w ciszy, jednak typowa dla tutejszej natury mieszanka dźwięków, często na granicy słyszalności, nie była ciszą absolutną, J udyta rozróżniała bowiem szmer potoku, nawoływania ptactwa, monotonne brzęczenie pszczół, szum łagodnego wiatru. B yła sama. Panna T ekla zabrała H anię do Wiebrachtów, bo ona, stęskniona za pastelami i pracą, przeznaczyła dzień na malowanie. D łonieJ udyty zabarwiły się na zielono i szaro, na fartuchu ochronnym jaśniały smugi pozostawione przez nieuważne palce, którymi rozcierała miękki, proszkowy barwnik. N agle zerwał się wiatr, przywiewając zapach trawy, i sprawił, że dłoń J udyty zawisła w powietrzu, niezdecydowana, czy kreślić szczegóły górskiego pejzażu, czy też

odtworzyć obraz, który nasunęły jej wspomnienia o miesiącu elul przed siedmioma laty, gdy uczyła się swego dziecka. Mimo że Max sprowadził mamkę, była w rozpaczy. B ezradna, nękana czarnymi przeczuciami, niezdarna i niedoświadczona żyła w niemijającym lęku, że los tej kruchej, bezbronnej istoty zależny jest głównie od niej. Pochylała się nad kołyską, obmyślając imię dla córki, a do salonu, przez uchylone okno, wsączał się słodko-gorzki aromat trawy. Wiatr strząsał z gałęzi jabłoni dojrzałe owoce i J udyta wychwytywała głuche, mocne pacnięcia. Imię powinno być wyjątkowe, a ponieważ życzyła córeczce szczęścia, w każdej modlitwie błagała N ajwyższego o przychylność i łaskę. Imię miało też zawierać przepowiednię, która w przyszłości miała się ziścić, oraz życzenie dobrego losu, wybór poprzedzał więc głęboki namysł. W końcu postanowiła – choć w jej rodzinie żadnej kobiecie nie nadano imienia H anna. J udyta odłożyła pastele i spojrzała ku opromienionym słońcem górom. Pogoda była idealna do pracy, nikt jej nie rozpraszał, nie spodziewała

się też gości, więc miała przed sobą spokojny dzień. J eśli tylko nie pojawi się Maurycy. N awet K lara nie znała planów brata. Zamiast spędzić lato napodkrakowskiej prowincji, przyjechał popołudniowym pociągiem, wynajął pokój w Morskim Oku, a gdy oni oglądali przedstawienie, wybrał się do B agatelki. N ie zastawszy tam siostry, wrócił na K rupówki. Przywitał się z towarzystwem, także z J udytą, która była rada, że ciemności skryły jej zmieszanie i mocny rumieniec. Przysłuchiwała się jego relacji z podróży, odzyskując z wolna jaki taki spokój. L ękała się zdradzić z radością przemieszaną z przerażeniem, że z woli N ajwyższego miała go tak blisko, w zasięgu wzroku. Odprowadziwszy ją do chaty, życzyli dobrej nocy. K iedy pochłonął ich mrok, weszła na werandę, łowiąc cichnący śmiech K lary. W oknach świeciły się lampy, znak, że panna T ekla z H anią wróciły z B agatelki, lecz J udyta stała jeszcze jakiś czas ze spojrzeniem utkwionym w ciemnościach. O S tojnowskim pomyślała przed snem, gdy w domu pogasły światła.Ze świecą w

dłoni przystanęła przy oknie sypialni na poddaszu, bo na niebie, bezchmurnym i usianym gwiazdami, lśnił księżyc w pełni. R ozmarzyła się; pamięć wbrew rozsądkowi przywołała obrazy jesienno-zimowych nocy, które kiedyś spędzała z Maurycym. Otrząsnąwszy się, zdmuchnęła świecę i postawiła lichtarz na parapecie. Po omacku odnalazła łóżko, wsunęła się pod kołdrę i by nie widzieć księżyca, dłonią zakryła oczy. * *

*

T ego samego dnia, nie bacząc na plany J udyty, pojawiła się K lara, żeby przypomnieć o górskiej wycieczce. – Antona wezwano do K rakowa, jedzie jutro z rana – powiedziała. –E liza odprowadzi go na dworzec, więc nie pójdzie z nami w góry. S zkoda, ale na to nie ma rady. R uszamy skoro świt, o wschodzie słońca zajedziemy po ciebie furką. Zabieramy J ulię, bo nudzi się niczym mops, niechże się wreszcie rozerwie. B ędzie pan E meryk C hronowski z siostrzeńcem, obaj mieszkają w B agatelce. Ach. R zecz jasna,

idzieMaurycy, nie lękajsię jednak, nie zostawię cię z nim sam na sam, a poza tym jest dżentelmenem. B yłby skończonym durniem, gdyby ci się naprzykrzał. Oj! Widzę, że chcesz się wymówić! N ie ma mowy, lepiej pokaż mi swoje buty. W góry, moja droga, bierze się rozchodzone i nie na obcasie, radzę ci sukienne albo trzewiki. J udyta pokazała zgrabne brązowe pantofelki na korku, haftowane na cholewkach, sznurowane aż za kostkę. – T oż to prawdziwa katastrofa! N a kamieniach można w takichskręcić nogę! – K lara kręciła nosem. – N o cóż, trudno. U bierz się przynajmniej letnio, byle nie we flanelę, bo nie przepuszcza powietrza. Parasol zostaw w domu i weź kapelusz ze słomki, koniecznie z szerokim rondem. B łagam cię, nie rób takiej miny! W gruncie rzeczy to tylko K ościeliska. Gdybym wiedziała, że przyjedzie Maurycy, nie szukałabym nawet przewodnika. Ale jeśli spodobają ci się góry, a tego jestem pewna, następnym razem pójdziemy daleji wyżej. Oraz

w

lepszych butach... N azajutrz skoro świt przed chatę zajechały dwa zaprzęgi. J udyta, w ciemnobrązowej, praktycznej spódnicy i przewiewnej bluzce, w pożyczonym od Zyty J anikówny haftowanym serdaku i słomkowym kapeluszu, wymknęła się cichcem, aby nie obudzić H ani. T owarzystwo przywitało ją wesoło i hałaśliwie, a K lara dopełniła prezentacji. W jednokonce o dwóch miejscach jechał krakowski notariusz, filantrop i zapalony turysta E meryk C hronowski, mężczyzna w słusznym wieku, uprzedzająco grzeczny, po miejsku elegancki. Obok zasiadał Michał R otter, w studenckiej czapce, sportowejmarynarce, pumpach i wełnianych getrach. Obajukłonili się J udycie, komplementując jej punktualność, po czym zaproszono ją do dwukonki, gdzie przy J ulii i Maurycym siedziała K lara. F urki potoczyły się ku K ościeliskiej. K onie szły stępa; puszczone swobodnie przez powożących górali, pewnie trzymały się drogi. Mijali góralskie chaty, wyglądające na nowe wille w stylu zakopiańskim, murowane pensjonaty i zakłady

zdrowia. Z czasem zabudowań jakby ubywało; pojawiały się tylko z rzadka, rozsiane między zagonami kapusty, łąkami i spłachciami marnego owsa. – S tąd mamy wyborny widok! – odezwał się Maurycy. – N a północyjest Gubałówka, od południa, o tam, gdzie tak ciemno, są regle, a nad nimi, taki biały, Giewont. D alej to już C zerwone Wierchy... J udyta słuchała go nieuważnie, porównując w myślach do Maxa, lecz nie znalazła w obu choćby jednej wspólnej cechy. L ubiła naturalność i wdzięk brata K lary, podobała się jej jego zawadiacko przekrzywionapanama, surdut o sportowym kroju, nawet góralski toporek, jaki turyści mieli zwyczaj zabierać w T atry. Gdy nie odrywał od niej wzroku, sprawiał wrażenie człowieka bez trosk, zdolnego do najszczerszej radości. N atomiast Max był niewolnikiem pozorów, uczucia trzymał na J udyta zarumieniła się i zmieszana tym, ku czemu zmierzały jej myśli, zwróciła oczy na pola. D roga raptownie zmieniła charakter; na kamieniach i wądołach wóz podskakiwał, ślizgał się, skrzypiał i chybotał, a jazda straciła urok, zwłaszcza że

tu okolica była biedna. Otoczone przekrzywionymi płotami, ocienione koronami jesionów nędzne, pociemniałe od starości i wilgoci chałupy stały na skraju pastwisk, gdzie kozyi stadka owiec skubały trawę. Wjechawszy w las, przystanęli przy tartaku oraz chacie leśniczego, bo tu czekał przewodnik – zakopiański muzyk i pierwszorzędny znawca T atr, B artuś Obrochta. Oparty na rzeźbionej ciupadze, z płóciennym workiem na ramieniu, kurzył fajkę. – Pochwalony! – powiedział, uchylając kapelusza. Maurycy zeskoczył z furki, chwilę rozmawiał z Obrochtą, po czym weszli między drzewa. Wrócili, niosąc oczyszczone z liści i pędów proste, solidne kije, które rozdali paniom. – T ak łacniej wędrować – rzekł góral. Wkroczyli w dolinę, w porośnięty trawą, okolony świerkami wąwóz. Z oddali dobiegał szum niewidocznego potoku, a na horyzoncie, choć nie od razu, dostrzegli skaliste szczyty. – B yłem tu przed laty – westchnął notariusz.– A pamiętamwszystko z detalami. O,

K ończysta to dopiero turnia! Ostra, smukła i wysoka jak wieża mariacka... Wkrótce towarzystwo się rozdzieliło; idący na czele Obrochta trzymał równe, nieforsowne tempo marszu, za nim szły J udyta i K lara, nieco z tyłu Maurycy, a na końcu C hronowski z J ulią i Michałem. R otter zdawał się nadskakiwać dziewczynie; raz po raz dzielił się z nią uwagami,pytał o wrażenia lub milczał, gdy rzeczowo, spokojnie udzielała odpowiedzi. Wysiłek i górskie powietrze czyniły cuda z cerą bladej panny, bo poróżowiała, oczy jej rozbłysły, głos nabrzmiewał powstrzymywaną jeszcze radością. N otariusz kątem oka zerkał na dwoje młodych. – Prawdę rzekłszy, moi mili, góry to nie przelewki – powiedział. –T u potrzeba rozumu, przezorności, rozsądku. J eśli, na ten przykład, idę na Planty albo nawet na kopiec K ościuszki, trapi mnie jedynie myśl, jaki melonik dobrać do surduta i czy wziąć parasol. W górach rzecz pierwszej wagi: wyborne towarzystwo, bo tu człowiek zdany jest albo na siebie, albo na drugiego człowieka. Zaufanie, moi mili, cenniejsze niźli złoto, zwłaszcza kiedy trasa jest trudna. N o,

chwalić B oga, K ościeliską idziesię jak Grodzką, bo gładka, równa i prosta. D la pani,droga panno J ulio, w sam raz. – Wuju – przerwał Michał. – Panna J ulia dałaby radę i w wyższychpartiach. Pozatym nie trzeba nam wszystkiego tak szczegółowo wykładać. – Ależ co pan mówi, panie Michale! – żywo zaprotestowała J ulia. –J a bardzo chętnie posłucham! S zli wzdłuż strumienia K ościeliskiego; płynąc równolegle do ścieżki, prowadził do łąki przeciętej szeroką, wygodną drogą. D ochodziła do przerzuconego nad wodą mostku i znikała wśród drzew z ruinami dawnych kuźnic, starej karczmy, z kapliczką i leśniczówką. Właśnie tu Maurycy dogonił J udytę i K larę. – Odetchniemy przy L odowym Źródle – powiedział, po czym ruszyłku Obrochcie. J udyta podziwiała krajobrazy; były oszałamiające, zwłaszcza dla kogoś, kto tak jak ona nigdy dotąd nie widział gór. T eraz weszli w najpiękniejszą część doliny, wyznaczoną skalną bramą. D otarli do kładki na strumieniu i po niej dostali się na drugą stronę, do L odowego Źródła,

skąd wypływały trzy obfite strugi. Pieniąc się, hucząc, migocząc refleksami światła, opływały leżące gdzieniegdzie głazy. T owarzystwo rozsiadło się opodal, na trawie. Obrochta wyciągnął z płóciennego worka manierkę i metalowe kubki, zaczerpnął wody ze źródła i rozlał po równo. W ciszy, niemalże nabożnym skupieniu smakowali ciekły lód, a J udycie przezroczystość i smak wody przywiodły na myślśnieg, ten leżący na szczytach i ten z najgłębszych, najmroczniejszych górskich przepaści. Obrochta częstował prowiantem, zajadali więc chleb, owczy ser, jajkana twardo, a K lara przez lornetkę notariusza obserwowała najbliższe skały. – N ie umiemy docenić tego, co daje nam natura – oceniła,przekazawszy lornetkę J ulii. – A przede wszystkim: po co nam miasto? K iedy się tu patrzy na niebo, drzewa, kamienie i wodę, zapomina się o cywilizacji i jej współczesnych wymysłach. Przecież technika, postęp, kultura nie czynią nas lepszymi ani nie gwarantują szczęścia. C óż, dostrzegli to mądrzejsi i starsi ode mnie, ja natomiast

ponarzekam na los mieszczucha i... wrócę do K rakowa. – J ak my wszyscy – stwierdził Maurycy. – Gdybyś jednak nagleznalazła się w K ościeliskiej w tłumie podobnych do ciebie entuzjastów, zmieniłabyś zdanie i, daję słowo, z ulgą uciekłabyś do miasta. – T o istotnie niezwykłe, że odkąd weszliśmy w dolinę, niespotkaliśmy żywego ducha – zauważyła J ulia. – K iedy o tym myślę, przechodzą mnie ciarki. Obrochta kiwał w milczeniu głową; nagle wstał, napełnił opróżnioną manierkę wodą, starannie zakręcił i włożył do worka. Pokazał na dobiegające zenitu słońce. – Pora iść ku S mytniej – rzekł, narzucając bagaż na ramię. J udyta od jakiegoś czasu czuła się tak dziwnie, że w żaden sposóbnie umiałaby nazwać owego stanu. N ie było to zmęczenie; oddychała lekko, głęboko, aż powietrze, mimo upału rześkie, docierało do najdalszych zakamarków płuc. K rew w żyłach krążyła jakby szybciej, skóra, rozpalona od wysiłku,

przyjemnie mrowiła. Podniosła się, strząsnęła ze spódnicy źdźbło trawy i wówczas pochwyciła uważny wzrok Maurycego. K ładką na strumieniu wrócili całą gromadą na trasę wiodącąśrodkiem wąwozu i wyruszyli w drogę, między niebosiężnymi turniami, nad potokiem, który lśniąc i wirując, sunął wąskim korytem wśród kamieni, kęp traw, złomów granitu. S zlak meandrował, krzyżując się wielokrotnie ze strumieniem, więc pokonywali go dzięki kładkom z okrąglaków. N agle pociemniało, powietrze ochłodziło się – otoczyły ich lite skały. – Zmęczona? Maurycy odłączył się od Obrochty i na kładce poczekał na idącą samotnie J udytę. Zostali w tyle, bo reszta minęła ich w ciszy i tylko K lara przystanęła na chwilę, gotowa pospieszyć przyjaciółce z odsieczą; ta jednak uspokoiła ją wymownym gestem. – Ani trochę – odrzekła. – J akby z każdym krokiem przybywało misił. Maurycy wskazał na widoczne spod rąbka spódnicy wiedeńskie pantofelki.

– –

A buty? N ie cisną.

Obcasy zedrę

do żywego –

tyle. Poszli drogą, spoglądając niekiedy na siebie. Weszli na kolejną kładkę, szeroką, lecz śliską, więc Maurycy chwycił J udytę za łokieć i pomógł przejść na drugi brzeg. Gest, grzeczny i przyjacielski, sprawił jej przyjemność, więc gdy cofnął dłoń, poczuła rozczarowanie. Przed nimi rozpostarła się łąka, od wschodu i zachodu zamknięta skalnymi ścianami. Pośrodku wznosiły się opustoszałe pasterskie szałasy i szopy z resztkami zbrązowiałego ze starości siana. Maurycy odwrócił się ku wschodowi. – S pójrz! Widzisz te ciemne plamy na skałach? – zapytał. – T owejścia do jaskiń. Obrochta mówi, że dawniej były kryjówkami zbójników. Zaraz obok zaczyna się wąwóz K raków. T am? – Osłoniła oczy dłonią. – Można go zobaczyć? – C hciałabyś? C zekaj, powiem pozostałym. K iedy odszedł, wbrew rozsądkowi i sumieniu J udyta modliła się gorąco, by wrócił sam. T –

i

owarzystwo zdecydowało się jednak na spoczynek; rozłożyło się nad potokiem, a przewodnik sięgnął po przytroczony do worka metalowy czajnik i po manierkę z wodą. Po chwili wrócił Maurycy i poprowadził J udytę ścieżką, aż znaleźli się w wąskim przesmyku między skałami. S zło się niewygodnie; podłoże, usłane kamieniami i głazami, było zdradliwe i niebezpieczne, więc każde stąpnięcie wymagało namysłu i uwagi. Obcasy pantofelków J udyty ześlizgiwały się w szczeliny, aż Maurycy chwycił na chwilę jej talię, by ją wesprzeć. Ponowny uścisk jego palców sprawił, że pomyślała, iż mimo lat z Maxem wciąż pamiętała ten dotyk. Znaleźli się w przewężeniu wąwozu; w nozdrza biła woń próchna i mchu, a ponieważ skały rzucały głęboki cień, J udyta zadrżała z zimna. – Wiesz, czemu to miejsce nazwano K rakowem? B o przypominakrakowskie uliczki, wąskie i mroczne – odezwał się Maurycy. U śmiechnęła się słabo. S zedł tuż za nią, przystanęła więc i się odwróciła. Za plecami miała skalną ścianę, jego – na wyciągnięcie ręki.

N ie powiedziałaś – usłyszała – że nie jesteś jego żoną. – C hoćbym nawet była, ciebie pragnę bardziej. Owionął ich gorzki aromat mchu. S krawek nieba pobłyskiwał błękitem, wiatr świstał, przeciskając się przez szczeliny w skałach. J udyta oparła dłonie na ramionach Maurycego. B yła pewna, że czas w ogóle go nie zmienił – i podziękowała N ajwyższemu za ów cud. W pocałunkach Maurycego czaiły się wspomnienia. T e dzisiejsze, o wodzie ze źródła, palącym górskim słońcu, o milczeniu skał, i te dawne, o Plantach zimą, trzaskającym mrozie, wspólnie smakowanym winie. Orazo nadziei na przyszłość z człowiekiem, z którym spędziłaby życie, gdyby ją wówczas o to poprosił. U sta paliły ją żarem, a przecież dygotała z zimna, przywierając do lodowatej skały. S palała się i odradzała, choć tylko ją całował. D łonie Maurycego sięgnęły zapięcia jej bluzki; słyszała drżące pragnieniemoddechy, jego i swój, i zamknęła oczy. Zatrzask puścił, Maurycy pochylił się, –

pocałował odsłonięty skrawek skóry, zmagając się z kolejnym zapięciem. – K ochany – szepnęła. – N ie możemy. T o nie miejsce... B łagam,przestań... K iedy się wyprostował, otworzyła oczy. N ie odsunął się, nie cofnął nawet ręki, a ponieważ dostrzegła w nim ten sam głód, który i ją trawił, przylgnęła wargami do jego warg. – Pani J udyto! Panie Maurycy! Prosimy na herbatę! Ze ścieżki dobiegło wołanie J ulii, więc oderwali się od siebie. J udyta, wciąż oszołomiona, przygładzała włosy i zapinała bluzkę, lecz nagle ujęładłoń Maurycego i mocno pocałowała jej wnętrze. – T u! T u jesteśmy! – odkrzyknęła, choć z trudem opanowała drżeniegłosu. J ulia ukazała się po chwili. – Przewodnik zagotował wodę... – powiedziała, z niespodziewanymzmieszaniem raz po raz przenosząc wzrok z J udyty na Maurycego. – Właśnie wracamy – odrzekł S tojnowski. – N ie zobaczyliśmy wszystkiego. D alej wąwóz podobno sięrozszerza? – spytała J udyta, lecz

odpowiedzią była cisza. R uszyli gęsiego ku wyjściu. B uty ześlizgiwały się z kamieni, obcasy ścierały na krawędziach skał, lecz J udyta szła pewniej. T ak pewnie jak w czasach, gdy wierzyła we wzajemność Maurycego – i z podobną radością życia. Wypili herbatę, nabrali sił i ruszyli w drogę. Wiodła nad strumieniem, który doprowadził ich do wapiennej skały Pisanej. Z jej podnóża wypływał potok, rozlewając się na wypłukanych przez nurt kamieniach, a wyżej, obok płaskorzeźby rycerza, wyryto dziesiątki napisów: imion i nazwisk, rysunków oraz dat. K iedy towarzystwo przystanęło na dłuższą chwilę, Maurycy pożyczył od Obrochty kozik. – T aki tu zwyczaj, że każdy zostawia na Pisanej ślad – wyjaśnił J udycie. – Wapień jest miękki niczym glina, bez trudu się podpiszesz. Mój starypodpis jest tam. – Pokazał częściowo zatarte imię, a J udyta i pozostali wydrapali swoje podpisy obok. Potem wspięli się aż do najwęższego odcinka K ościeliskiej i stanęli na rozdrożu, skąd dróżki i ścieżki prowadziły w cztery strony świata.

U siedli na głazach nieopodal wysokiego drewnianego krzyża. – „N ic nad B oga” – przeczytał notariusz, ocierając kraciastą chustkąspocone czoło. – T o napis wyryty na krzyżu, wypisany na poprzecznej krokwi, wskazuje kierunek na S mytnią i na Ornak. Przyznam się państwu w zaufaniu, że nawet dla tak wytrawnego piechura jak ja to stanowczo za daleko, więc doskonale się składa, że nareszcie wracamy... J udyta unikała K lary, trzymała się też z dala od Maurycego, choć zdołali wcześniej ustalić, że zobaczą się wieczorem. * **

Przy wyjściu z doliny czekały zamówione furki. T owarzystwo zajęło miejsca, lecz znużenie wędrówką i upałem zniechęcało do rozmowy. N otariusz zaproponował wprawdzie wspólną wyprawę do Morskiego Oka, ale nikt mu nie przyklasnął, więc i on zamilkł. Wozy powiozły ich do Zakopanego. J udyta pierwsza dotarła do domu. Wysadzono ją przed chatą,

żegnając głośno z odzyskanym po drodze entuzjazmem. Machała im ręką, myśląc wyłącznie o Maurycym i czekającej ich schadzce. Do zapadnięcia zmroku krzątała się nerwowo po pokojach, spoglądając co chwila na wskazówki ściennego zegara. D rażnił ją powolnością; dziś oddałaby wszystko, aby czas płynął szybciej niż zwykle. H ania zasnęła o zmroku, lecz panna T ekla, nie bacząc na słabe światło, w dużym pokoju z uporem czytała książkę i dopiero gdy J udyta zgasiła lampę, życząc dobrej nocy, udała się do sypialni. Wkrótce dom zapadł w nocne uśpienie. J udyta otuliła się batikowym szalem i ze świecą wyszła na werandę. Postawiła lichtarz na stole z nadzieją, że światełko przywoła ukochanego. N oc, bezgwiezdna i bezksiężycowa, wibrowała cykaniem świerszczy i rechotem żab. C iepły wietrzyk owiewał jej twarz, gdy oparta o poręcz werandy z napięciem wpatrywała się w drogę. On jednak nadszedł zza domu, od skrótu do K ościeliskiej. Zgasiła świecę i zeszła z werandy, po czym bez słowa ruszyli przed siebie. S zli nad potokiem,

ku ostatnim chatom i polom z czarnymi sylwetami drzew. T am przystanęli. Widziała go, lecz tak, jak się widzi nocą. B ył niewyraźny, jakby czarno-biały, nieco zamglony. N ie mogłaby terazpowiedzieć, jakiego koloru ma oczy ani ile może miećlat, więc by uczynić go realnym, uniosła dłoń i miękkim, delikatnym ruchem palca obrysowała kontur jego twarzy. – Odejdziesz od niego – stwierdził głośno i tak pewnie, jakbywszystko między nimi zostało postanowione. Przytaknęła, przyciskając drżące dłonie do piersi. * **

J udyta wróciła do domu w środku nocy, odurzona miłością ibezgranicznie szczęśliwa, lecz zanim weszła do sypialni na poddaszu, zajrzała do H ani. Zbliżyła się do łóżka; dziewczynka spała niespokojnie, jakby dokuczał jej koszmar, bo cichutko wzdychała. N agle z jej ust wyrwał się okrzyk. Otworzyła szeroko oczy. – J estem tu... – powiedziała J udyta. – Ś niło ci się coś złego? – N ie wiem. – N ie wiesz? C zemu więc...?

H ania uniosła się na łokciach. – Wyjedźmy stąd – poprosiła. – N ie podoba ci się letnisko? – Podoba, ale chcę wracać do taty.wodzy, w jego powierzchowności raziło nadmierne przywiązanie do kanonów mody.

a

R ozdział 8 K lucz

Wtorkowy poranek przyniósł otrzeźwienie. N ocą H anię dręczyły koszmary, więc J udyta długo przy niej czuwała, nie bacząc na zmęczenie i mijające godziny. K iedy dziewczynkę nareszcie zmorzył spokojny sen, za oknem niebo zmieniało właśnie barwy na jaśniejsze, rozświetlone muśnięciem budzącego się słońca. Zapowiadał się pogodny, upalny dzień. J udyta wyszła z pokoju H ani i sunąc dłonią po ścianie, ciężko wspinała się schodami na poddasze. Znużona, jak wyzuta z sił, weszła do sypialni, czując nabrzmiewające w oczach łzy. Mimo to nie próbowała się zdrzemnąć. K rążyła po pokoju, przekładając przypadkowe drobiazgi, przesuwając rozłożony na podłodze dywanik i doniczki z pelargoniami na parapecie. Potem pochłonęła ją toaleta; starannie szczotkowała włosy, upinała je metalowymi szpilkami, wybierała suknię i dodatki. Gotowa, by rozpocząć dzień, zamiast zejść na dół, usiadła przy stole, składając dłonie na

kolanach. D łużej nie umiała odsuwać myśli, że odurzona miłością, półprzytomna z tęsknoty za Maurycym złożyła obietnicę,której nie mogła dotrzymać. T łumaczyła sobie, że dała się uwieść urokowi chwili, bo w innych okolicznościach nie pozwoliłaby sobie na nierozwagę. Winiła górskie powietrze, dźwięki i zapachy, oddalenie od reszty towarzystwa, a także K larę, która – zamiast nie spuszczać z niej oka – piła jak gdyby nigdy nic herbatę. Wszystko to jednak uznała za marne wybiegi. K ochała Maurycego i jeszcze wczoraj rzuciłaby dla niego to, co kosztem wysiłku oraz poświęcenia wywalczyła od czasu, gdy się rozstali. Ale nadszedł nowy dzień. Zerwanie z Maxem unieszczęśliwiłoby H anię. B yła jej najdroższa; nikogo nie kochała mocniej i planując przyszłość, tylko jej dobro powinna miećna uwadze. U czucie do mężczyzny, choćby nawet do Maurycego, miało znaczenie drugorzędne, zwłaszcza że żaden nie był wart tego, by palićdla niego za sobą mosty. J udyta przyłożyła dłonie do pulsujących skroni. Przecież jej domem był Wiedeń, a miłość do

Maurycego wymusiłaby powrót do K rakowa. N a to trzeba by znacznie więcej determinacji i wiary, niż umiała z siebie wykrzesać. Zaskoczona z żalem pomyślała o Maxie, bo cóż z tego, że jego nie kochała? Żył z nią wbrew życzeniom rodziny, nie licząc się z konwenansami i ostracyzmem otoczenia. B ył lojalny, nieustannie dając dowody szczerego przywiązania. T roszczył się o rodzinę bardziej, niż było to konieczne, zapewniając jej i H ani komfort, na który, wybrawszy samotność, nie mogłaby sobie pozwolić. B yłaby okrutna i bez serca, gdyby zdradziła podobnego człowieka. Winna mu była wierność i wdzięczność, nawet kosztem miłości, bo przecież ona nigdy nie dała jej szczęścia. Maurycy spotkany po latach był zapewne tym samym chwiejnym, choć niewolnym od uroku mężczyzną, który zostawił ją dla innej. T o z jego powodu opuściła K raków, gdy zamiast do niej, przyjechał pochwalić się narzeczoną, panną Michasią. Owszem, będąc z nim, poczuła przedsmak życia, o jakim w skrytości ducha marzyła, uciekając z rodzinnego domu. Może więc terazzwiodły ją

wspomnienia tamtych chwil i może tęskniła tylko do nich? Siedziała wyprostowana, nienaturalnie sztywna, z zaciśniętymiustami. N ie miała już dwudziestu lat, a życie nauczyło ją zapominania. N ic z tego, co zaszło minionego dnia, nie powinno się wydarzyć, bo w imię mrzonki, marzenia o spełnionej miłości, nie narazina cierpienie ukochanego dziecka, nie przekreśli ostatnich lat w Wiedniu i nie zrani Maxa. A zatem cofnie słowo dane Maurycemu. Wstała z krzesła, wygładzając drżącymi dłońmi niewidoczne zagniecenia na spódnicy. D ziś da wolne pannie T ekli i zajmie się H anią, a do piątku, kiedy spodziewała się Maxa, znajdzie dość sił, by rozmówić się z Maurycym. * *

*

Wbrew postanowieniu J udyta unikała rozstrzygającej rozmowy. Zaszyła się na dwa dni w domu i nawet wizyta K lary oraz jej nalegania na wycieczki i spacery nie zdołały jej złamać. B yła dziwnie pewna, że nie jest gotowa na konfrontację z Maurycym, więc kiedy i on się pojawił, posłużyła się panną T eklą, aby grzecznie,

choć stanowczo, go odprawić. Wiedziała też, że przychodził wieczorami. Widziała go z oknasypialni, mimo ciemności i z daleka, a przecież miała pewność, że przemierzający drogę cień z towarzyszącą mu iskierką żarzącego się papierosa jest jej Maurycym. Z trudem się powstrzymywała, by do niego wybiec. W dniu poprzedzającym przyjazd Maxa wpadła w panikę, obawiając się, że niefortunna przygoda wyjdzie na jaw. D łużej nie mogła zwlekać, wyglądała więc najlepszej okazji do krótkiej, decydującej o rozstaniu rozmowy. N iespodziewanie dostarczyła jej E liza. Odwiedziła J udytę z dziećmi, po czym całą trójką, H anią, Agatką i Piotrusiem, zaopiekowała się panna T ekla. U pał dokuczał tego dnia bardziej niż zwykle, schroniły się więc pod dachem werandy, chłodząc twarze wachlarzami z jedwabiu. – Wkrótce nadejdą S tojnowscy – powiedziała E liza. – Planujemypopołudnie w parku i choćbyś nie wiem jak się wykręcała, zabieramy cię z nami. J ulia dołączy do nas na miejscu. B oję się, że daję jej za dużo swobody, ale z drugiej strony jestem tylko jej siostrą i nie mnie

ją

kontrolować. Poszła do czytelni i mam przeczucie, że z tym młodym R otterem, choć kiedy ją o to spytałam, zbyła mnie śmiechem. S woją drogą nabrała tu swobody, pewności siebie... A jednak drżę nieustannie, czy właściwie z nią postępuję. – N ie jest już dzieckiem – zauważyła J udyta. – B yłam od niej starsza, gdy przyjechałam do K rakowa, a dziś takłatwo potknąć się niedoświadczonej pannie. – N ie wierzę, że to mówisz! S ama wyszłaś za mąż bez zgody rodziny. – Wierzyłam w miłość Antona. – Ale przyznaj... N ie żałowałaś nigdy, choćby przez chwilę, że gowybrałaś? – C zego miałabym żałować? – zdziwiła się E liza. – N igdy się na nimnie zawiodłam. U czucie jest tylko podstawą, bo kiedy przychodzi się zmierzyć z dniem powszednim, liczysię to, czy masz oparcie wlojalnym, odpowiedzialnym człowieku, który nie porzuci cię dlatego, że rzadziej niż na początku wyznajesz mu miłość, że więcej czasu poświęcasz dzieciom albo że...

E lizo! – przerwała ze śmiechem J udyta. – N ie podejrzewałam cięo taki racjonalizm! J akbyś wyszła za mąż z rozsądku! – C zasem myślę, że wyszłam – powiedziała z przekorą. – Z każdymrokiem bardziej kocham Antona i wiem, że nie rozdzieli nas byle drobiazg, bo jest stały w uczuciach, wierny z natury. Przeczuwałam to już wówczas,gdy go jeszcze tak dobrze nie znałam. – T ak, z nas trzech ty zawsze byłaś tą rozsądną. – Myślisz tak, bo nie wiesz, jakierobiłam dla niego głupstwa. Możegdybym wówczas postępowała inaczej, gdybym miała więcej odwagi, nie skazałabym siebie i jego na nienawiść babci. B o myślę, że ona to właśnie czuje – i nie jest mi z tym łatwo. Mam wyrzuty sumienia, mimo że nie planowałam tej miłości i broniłam –

T o zawsze kosztuje – odrzekła J udyta. – Ale czasem trzeba bypoświęcić za dużo. – N a szczęście ciebie to nie dotyczy. S pójrz, gdzie terazjesteś! MaszH anię i dom, masz swoją sztukę. T rwa przy tobie mężczyzna... –

Przerwała, bo od K ościeliskiej nadchodzili K lara i Maurycy. S tojnowski obejmował siostrę ramieniem, gdy ona coś mu opowiadała, skubiąc owoce ze sporej kiści ciemnofioletowych winogron. – K upiłam je na targu! – powiedziała głośno, kiedy weszli nawerandę. – D o naszych jeszcze całe tygodnie, a tam można dostać wszystko, pomarańcze, cytryny, co się komu zamarzy! Potem całą grupą, z panną T eklą i dzieciarnią, udali się na K rupówki, żeby po drodze do parku wstąpić na pocztę. B yło wczesne popołudnie, upał nie zelżał, wręcz przeciwnie, coraz bardziej dawał się we znaki. Powietrze, suche i palące, przesycała cierpka woń kurzu, a zieleń rosnących tu i tam drzew jakby przyprószył popiół, bo poszarzała i przywiędła. J udyta trzymała H anię za rękę i milczała, a duszą towarzystwa była K lara, której nie zamykały się usta, jakby wszystko wokół zasługiwało na choćby krótki komentarz. Oceniała, nie szczędząc ostrych słów, mijane zagrody, krytykowała jakość dróg i duszące wyziewy dochodzące z obór ukrytych za chałupami. K iedy wspominała o drożyźnie na miejscowym

targu, który dopiero co zachwalała, u boku J udyty znalazł się Maurycy. N ie odezwał się, lecz wziąwszy ją pod rękę, z powagą i niepokojem zajrzał jej w oczy. Na K rupówkach go przeprosiła i z E lizą weszła na pocztę. Obie spodziewały się listów, o ile jednak Anton milczał, o tyle Max potwierdził telegramem piątkowy przyjazd. S tała chwilę przy pocztowym kontuarze, myśląc z rozpaczą o czekającym na nią Maurycym, po czym podarła blankiet i wyrzuciwszy skrawki do kosza, wyszła z E lizą na rozgrzaną ulicę. Poszli ku Antałówce; dopiero nieopodal parku, w cieniu drzew, upał nieco zelżał. D zieci, mimo strofowania dorosłych, pobiegły przodem, ścigane przez niezmordowaną pannę T eklę. J uż za parkową bramą natknęli się na J ulię; spacerowała aleją niecierpliwym, żwawym krokiem, wachlując się sporą jasnobrązową kopertą. – Zapisałam się! – oświadczyła. – N awet pani nie przypuszcza, paniK laro, jaka jestem jej wdzięczna! Gdyby nie pani... B rak mi po prostu słów! Wykład inauguracyjny już w niedzielę, zresztą miała pani rację, wygłosi go profesor B

ujwid! B oję się, że mnie nie pamięta, bo kiedy bywał w pensjonacie mamy, byłam zaledwie szkrabem, ale zamierzam mu się przypomnieć. T ylko czy to wypada, żebym do niego podeszła, może będę nietaktowna albo natrętna? J ednak najbardziej ekscytuje mnie program zajęć, zwłaszcza literatura romantyczna, historia i wykłady o początkach polskiej mowy. Gdybym przy okazji spotkała znajomych z Warszawy, byłabym wniebowzięta!J eśli nie, pan Michał obiecał, że on będzie na pewno... Ponieważ na dniach rozpoczynał się w Zakopanem cykl Wyższych K ursów Wakacyjnych, K lara doradziła go J ulii jako przeznaczony dla studentów z ziempolskich pod wszystkimi zaborami. N ajliczniejsza grupa przyjeżdżała zazwyczaj z K ongresówki. – Pan Michał R otter? – spytała z uśmiechem E liza. J ulia wzruszyła ramionami, choć się spłoniła. W białym kapeluszu i kremowej sukni z muślinu – oraz z rumieńcem – było jej bardzo do twarzy.

towarzystwo się rozdzieliło. D zieci, pod okiem panny T ekli i E lizy, znalazły zacienione miejsce idealne do gry w klasy, J ulia, omawiając z K larą program kursów, stała przy bramie i tylko Maurycy zbliżył się do J udyty, by zaproponować spacer w głąb parku. Wzruszona, z trzepoczącym sercem przyjęła zaproszenie, więc poszli aleją, aż skręcili w prawo, w boczną ścieżkę, zasłonięci przed wzrokiem ciekawskich ścianą z gęstych świerków. Zatrzymali się i Maurycy, nie bacząc na otoczenie oraz na to, że mógł ktoś nadejść, mocno pocałował ją w usta. – J uż wiem, jak to wszystko urządzić – powiedział. – Znakomicie sięskłada,że H enneberg jutro przyjeżdża, zakończysz to, tak będzie najuczciwiej. Wrócimy do K rakowa, by oszczędzić ci plotek, wyobrażam sobie, co na to K lara, a i E liza... Zatrzymasz się w mojej pracowni, ale tylko na teraz, bo znajdę coś właściwszego na mieście, więc niewygody będą tymczasowe. C ofnęła się, opierając dłonie na rączce koronkowej parasolki. Tymczasem

N ie rozstaję się z Maxem. – N ie... rozstajesz?! – D ałam ci słowo, ale pochopnie, bez zastanowienia. S traciłamgłowę. N ie mogę, Maurycy. – Oczywiście, że możesz! Za długo na ciebie czekałem, by siępogodzić z następnym koszem. D aj spokój, przecież jestem pewien, że mnie kochasz. – R ozważyłam wszystko i... to byłoby szaleństwo. N iewybaczalnybłąd. T warz Maurycego wykrzywił grymas gniewu. – B ądź raczej szczera! J estem dobry na krótką, przelotną przygodę,letni romansik bez konsekwencji, ale żeby ze mną żyć... N ie,kochanie, dałaś mi słowo i go dotrzymasz. Podejrzewałem, że się wahasz! J uż dwa razy odprawiłaś mnie z kwitkiem, lecz ja mimo wszystko nie traciłem nadziei, bo wierzyłem, że łączy nas więź. Wyjątkowa, jaka nigdy nie połączy cię z żadnym mężczyzną. – A H ania?! – rzuciła gorączkowo. – D la niej także przewidziałeśmiejsce w swojej pracowni? –

J ak to sobie wyobrażasz? N ie znasz jej, więc nie masz pojęcia, że nie ma dziecka bardziej przywiązanego do ojca. C zym przy takim uczuciu jest nasze? N ie rozumiesz?! Odchodząc od Maxa, skazałabym ją na cierpienie. J uż teraz za nim płacze! K ocham cię, nie ukrywam, że postępuję wbrew sobie, ale zdecydowałam. Moje miejsce jest u boku Maxa. W Wiedniu. – T wierdzisz, że mnie kochasz. Wątpię, czy kochałaś mniekiedykolwiek, bo nie tak postępuje kobieta... Zrywasz, zanim cokolwiek się zaczęło, jak tamtej zimy. N ajpierw nie chciałaś mnie widzieć, potem wysłałaś list, bo nie umiałaś spojrzeć mi w oczy. C hoć raz bądź wobec mnie uczciwa. – Zawsze byłam. – W takim razieopacznie pojmujesz uczciwość. Widocznie byłemgłupcem, kiedy wierzyłem, że stać cię na miłość. B ez wahania zdradziłabyś H enneberga, byle w ukryciu, bez komplikacji – żeby nikt się nie dowiedział. Pamiętam, co mówił o tobie H eller. N igdy bym wówczas nie pomyślał,że poznał cię na wylot! J udyta poczuła gwałtowne uderzenie gorąca.

Masz rację. S zymon H eller mógłby ci o mnie powiedzieć niejedno. Odwróciła się, rozłożyła parasolkę i wróciła szybkim krokiem do głównej alei w chwili, gdy z naprzeciwka nadchodziła panna T ekla. Obok, ożywiona i zarumieniona, szła H ania; na widok J udyty rzuciła się biegiem. – Wygrałam! B yłam lepsza nawet od Agatki! – C udownie, kochanie. Przejdźmy się teraz, dobrze? Panno T eklo,zapraszam do nas. D otrzymamy sobie towarzystwa. –

* *

*

N astępnego poranka, aby nie myśleć o Maurycym i jego oskarżeniach, J udyta rzuciła się w wir pracy. J eszcze nocą połykała łzy rozżalenia, bo powołując się na H ellera, dotknął ją i upokorzył. Mimo to przyznała mu sporo racji; zabrakło jej odwagi i może nie kochała go tak mocno, jak sądziła, jeśli nie umiała zdobyć się na ryzyko. D latego do powrotu Maxa zajęła się projektem tkaniny na parawan. N a stole na werandzie, pod mosiężnymi przyciskami do papieru, rozłożyła arkusz, na którym do południa pojawił się skreślony czarnym tuszem ornament z identycznych,

zrywających się do lotu jaskółek. Istotnie, w tym czasie nie poświęciła Maurycemu choćby jednej myśli. N iedługo cieszyła się samotnością, bo wcześniej niż zwykle zaszła do niej R egina J anikowa. – C ichutkotu u pani – stwierdziła. – H ania jest w domu z opiekunką – wyjaśniła J udyta. J anikowa pochyliła się nad stołem i rozpostartą dłonią przesunęła po czarno-białym wzorze. – Piękne to. I takieswojskie. – Maluję mniej, niż powinnam. Miło, że się pani podoba. – Potem, po przyjeździe męża, zabraknie pani na to czasu –powiedziała domyślnie J anikowa. – S kądże, nigdy mnie nie ogranicza. Zresztą sam pięknie rysuje. J est architektem. N apije się pani lemoniady? – Właściwie przyszłam tylko sprawdzić, czy niczego pani niepotrzeba. Przyślę zaraz dziewczynę do sprzątania, przygotuje dom na przyjazd pani męża. Zyta ma przykazane od jutra posiłki na cztery osoby.

J est pani nieoceniona, jak zwykle o wszystkim pani pamięta. – Gdyby pani sobie życzyła z rana świeżego pieczywa, wyślę córkępo najlepsze, do piekarni D ańca. – Pani R egino, to naprawdę niepotrzebne. Można kupić w jednymz tych sklepików na naszej ulicy. – S ą żydowskie. J udyta zmarszczyła brwi. – Owszem. J utro szabat, więc je zamkną, ale dziś... – N ie zaopatrujemy się u Żydów, mamy tu chrześcijańskiepiekarnie. – A jaka jest pani zdaniem różnica między żydowskima chrześcijańskim chlebem? – R óżnica? N ie chodzi o różnicę, zresztą może i jakaś jest. N ie wiem,bo nigdy nie próbowałam żydowskiego chleba. Ważne są zasady. My tu, w Zakopanem... – J ak fatalnie się składa – przerwała z ironią J udyta. – N ie kupujepani żydowskiego chleba, a przyjmuje na letnisko Żydówkę?! –

N ie przyjmuję. Żydzi mająswoje domy zdrowia i pensjonaty. – Zdumiewa mnie pani. N ikt pani nie powiedział? N ie domyśliła siępani? Przecież pochodzę z krakowskiego K azimierza! J anikowa spurpurowiała. – Ale... pan Wiebracht... mówił o Austriakach! – J estem Żydówką, pani R egino. – I... pani mąż również?! W J udytę jakby wstąpiło licho. U śmiechnęła się zimno, lecz uprzejmie. – N ie,jest wiedeńczykiem i chrześcijaninem. S zokujące,nieprawdaż? C oraz rzadziej można spotkać ludzi jego pokroju: bez typowych dla pani uprzedzeń. N iestety, nie jest moim mężem. J eśli zna pani kodeks cywilny, wie pani, że takiemałżeństwo jest niemożliwe. – N ie jest mężem... A zatem wprowadzono mnie w błąd –oświadczyła zmieszana kobieta. N iespodziewanie J udyta poczuła do J anikowej coś w rodzaju współczucia i tylko dlatego powstrzymała się przed pytaniem, jakim sposobem od lat wynajmuje pokój K larze. –

C óż – powiedziała. – Możemy, oczywiście, przenieść się do hotelu,jeśli to nie do przyjęcia i nie chce nas pani pod swoim dachem. Przypuszczam, że dla właścicieli tutejszych pensjonatów rzecz jest bez znaczenia, jeśli regularnie się płaci. J anikowa z namysłem zacisnęła usta. – N ie mnie panią... oceniać – odrzekła. – N iech tylko pani niezapomni zameldować... męża. I opłacić klimatyczne. N ajlepiejdziś, bo jutro biuro bardzo krótko czynne. Pożegnała się i odeszła, a J udyta odprowadziła ją rozbawionym wzrokiem. Wkrótce pojawiła się dziewczyna do sprzątnięcia domu, lecz zanim zabrała się do pracy, oświadczyła, że pannę Zytę zmogło przeziębienie i nie będzie tu dłużej usługiwać. Odtąd sama zajmie się sprawunkami i gotowaniem, a zacznie, jak tylko upora się z bałaganem. –

* *

*

N adchodziła pora przyjazdu Maxa. Z H anią i panną T eklą J udyta poszła na dworzec kolei żelaznej, spodziewając się chłodnego powitania. Pragnęła zgody, a jednocześnie szła witać

człowieka, z którym łączyło ją tylko to, że był ojcem jej dziecka. Zakopiański dworzec tętnił życiem. T łum kuracjuszy, turystów, bagażowych, obnośnych handlarzy, furmanów i górali sprawił, że długo wypatrywała Maxa. H ania ujrzała go pierwsza. Wyrwawszy się pannie T ekli, lawirowała między przyjezdnymi, biegnąc mu na spotkanie. Postawił na peronie walizkę i otworzył ramiona. Pochwyciwszy dziewczynkę, uniósł niczym piórko i dopiero po chwili wróciła na ziemię. Później przywitał pannę T eklę, a J udytę objął ramieniem i pocałował w policzek. – D zień dobry, kochanie – powiedział. – S tęskniłem się za wami. K ristina i Milli przysyłają ci pozdrowienia. Wiedeń bez was jestzdumiewająco pusty. J udyta udawała radość. U śmiechała się niczym stęskniona, pozwalała, by ją przytulał, z uwagą słuchała tego, co mówił. U brany z wytworną prostotą, w nieco przekrzywionym meloniku, wydawał się rozluźniony i nie znać było po nim zmęczenia podróżą.

Zostawię bagaże w biurze spedycyjnym – postanowił. – N iechdostarczą do domu, my tymczasem zjemy kolację w restauracji. Od wczoraj jestem w Galicji, na nocleg zatrzymałem się w K rakowie, więc czuję się wypoczęty. Mam niespodziankę dla H ani i dla ciebie również, kochanie, ale to później. Panno T eklo, wygląda pani kwitnąco,górski klimat zdaje się pani służyć. N ie macie pojęcia, moje drogie panie, jak się cieszę, że znów jestem z wami... Do domu dotarli późnym wieczorem, a ponieważ bagaż Maxa czekał na werandzie, zaczęli od rozpakowywania i poszukiwań prezentu dla H ani. L eżał w tekturowym pudełku, w trocinach, na warstwie miękkiej tkaniny; była to porcelanowa lalka. Potem, już na poddaszu w sypialni, J udyta wkładała do szafy rzeczy Maxa, kiedy on, zdjąwszy surdut, obserwował ją w milczeniu. S kończyła i się do niego odwróciła, krzyżując ręce na piersi. Zbliżył się do niej i ją pocałował, lecz tak, jak zwykł to robić, gdy byli sami. N ie odsunęła się, –

nie protestowała, w żaden sposób nie dała mu odczuć niechęci. Wypuścił ją z objęć i usiadł na łóżku. – Mówże mi teraz– zaczął – jak wamtu było? – N ic się tu nie dzieje, jeśli żyje się na uboczu – odparła. – S ądziłem, że wolisz miasto. – T o prawda. Max, rozstaliśmy się w niezgodzie, bo nie możemy sięporozumieć... N ie znajdujemy kompromisu. Wiedz jednak, że dobro H ani... D la niej mogłabym... – U rwała, nie znajdując słów. – J eśli mowa o kompromisach, mam propozycję, bo znalazłemchwilowe rozwiązanie. Prawo daje furtkę, z której możemy skorzystać. U znamH anię za prawowite dziecko. Wszystko zbadałem, poradziłem się prawnika i okazuje się, że jeśli przedłożę prośbę bezpośrednio do cesarza, a ty się zgodzisz, istnieje szansa... C o ty na to? Pozatym, mimo twoich wątpliwości, kupiłem dom w Währing. Wybacz, nie mogłem mu się oprzeć. Patrzyła na niego w milczeniu.

Powiedz coś. K ochanie, nie możemy tkwić w miejscu, jakbyśmydopiero się poznali. J udyta skinęła głową. – D obrze. – D obrze?! N a którą z moich niespodzianek się zgadzasz, bo niemam pewności, czy właściwie cię rozumiem? – N a obie. Podszedł do niej i zamknął ją w ramionach. – Miałem na to nadzieję. Zobaczysz, w końcu i nam się ułoży.Zatrudnię ekipę, dom będzie gotów na wiosnę, a mąż K ristiny zajmie się uznaniem H ani. Poczekaj, mam dla ciebie coś jeszcze. U wolnił ją z objęć. Odsunęła się, znów krzyżując ręce, gdy Max wyjmował coś z walizki. – S pójrz – powiedział. – T o klucz do frontowych drzwi. D la ciebie. K iedy wzięła w dłoń kawałek zimnego metalu, pojawiło się wspomnienie rozstania w pociągu. Maurycy również podarował jej klucz; scena ta w najdrobniejszym szczególe stanęła jej raptem przed oczami. Pomyślała, że przyjmując klucz do domu –

w Währing, godzi życie z Maxem się przed nią z babci. J ak widać,

się na uporządkowane, stabilne oraz na to, że należy do niego. myślą o bólu, jaki sprawię bez powodzenia. R ozdział 9 C hata nad potokiem

P ostanowili, że w Zakopanem spędzą miesiąc aw. Max dawał J udycie nieustannie dowody uczucia, a kiedy zgodziła się, by po powrocie do Wiednia zajął się prawną stroną uznania H ani za prawowite dziecko, i zaaprobowała fakt kupna domu, był tym bardziej dobrej myśli; przejawiało się to głównie snuciem optymistycznych planów na przyszłość. J udyta z ulgą przyjęła fakt, że znów traktowali się jak bliscy sobie ludzie. Wszelkie ustępstwa, na jakiezdobyła się wobec Maxa, wynikały z poczucia winy oraz z tego, że swoje szczęście ceniła mniej niż szczęście córki. Mimo to wiedziała, że odkąd związała się z Maxem, z każdym dniem oddalała się od takiego życia, jakie chciałaby prowadzić, jakiezawsze było jej celem.

Pojawiły się także nowe wątpliwości, bo rozmowa z R eginą J anikową uzmysłowiła J udycie, że w coraz mniejszym stopniu czuje się Żydówką oraz że nie przywiązuje należytej wagido obyczajów i obrzędów religijnych, w których ją wychowano. N ie była to wina Maxa, lecz rozgoryczona i nieszczęśliwa gotowa była winić go i za to, że nie pamiętała już, kiedy ostatnio udała się do synagogi. Zapominała o zapalaniu świec w piątkowe wieczory,o celebrowaniu postów, o gestach i potrawach oraz o odmawianiu modlitw. N ie dbała o to, by H ania, dzięki jej staraniom, czuła więź z żydowską tradycją. Odprzyjazdu Maxa J udyta nie widywała Maurycego, bo początkowo spędzali dnie z dala od przyjaciół. C zas upływał im na przyjemnościach, prostych rozrywkach, kiedy to dawali wolne pannie T ekli i we trójkę przesiadywali na werandzie, przechadzali się po parku, zajadali się deserami lodowymi w Morskim Oku i w C ukierni Zakopiańskiej. Poszli też na otwarcie wystawy przemysłowej. T ego popołudnia, upalnego i pochmurnego, udali się wrazz tłumem miejscowych i przyjezdnych do

Adasiówki, okazałej willi stojącej przy drodze do K uźnic. Otoczona drzewami, ustronna i zazwyczaj cicha, od miesięcy była miejscem gwarnym i ruchliwym, a to z powodu wytężonych przygotowań do wystawy. S tawiano kioski i targowe pawilony, jarmarczne namioty oraz bramę wejściową. Montowano elektryczne lampy łukowe, aby można było oglądać stoiska do późnych godzin nocnych. Inauguracja była uroczysta, ze stosowną pompą i nieco rozwlekłymi przemówieniami oficjalnych gości. K iedy Max i J udyta uznali, że mowy trwają za długo i ze względu na znudzoną H anię wahali się, czy nie zrezygnować ze zwiedzania, obok nich, w gęstym tłumie, pojawiła się E liza z dziećmi, a zaraz za nimi rodzeństwo S tojnowskich. Przywitali się i postanowili wspólnie obejrzeć wystawę. N agle tłum ruszył do głównego pawilonu, oddzielając J udytę od Maxa, aż straciła go z oczu. S zła w ciasnocie, trzymając H anię za rękę, ze spojrzeniem utkwionym w E lizie i K larze, które ją wyprzedziły.

Odtąd miała je przed sobą, lecz ciągle w zasięgu wzroku. W środku, w salach wystawowych na parterze i piętrze, kłębili się zwiedzający, aby więc dopchać się do stoisk, trzeba było wytrwałości i czasu. J udyta przystawała tylko tam, gdzie tłum się rozpraszał. Widziała meble i przedmioty w styluzakopiańskim, wyroby platerowane, metalowe, ze srebra, hafty z Makowa, kolorowe serdaki, kapelusze, tkaniny i niciane guziki. B yły też mydła, wody toaletowe oraz perfumy, zabawki dla dzieci, mapy, widokówki, książki, artystyczne litografie i papier listowy, a na stołach ustawionych pośrodku sal ciasta, sucharki, pierniki i torty. Przy stoisku fabryki czekolady działał, oblegany przez hałaśliwą dzieciarnię, bufet z cukierkami. Pachniało kawą, palonymi ziarnami kakao, drewnem oraz kwiatami, których wielobarwne bukiety służyły za dekorację. S potkali się dopiero przy stoisku miejscowej szkoły koronkarskiej.J udyta zatrzymała się tu na dłużej. Gdy gładziła dłonią szal z koronki klockowej, tak misternej i perfekcyjnej, że bił na głowę irlandzką, usłyszała głosy Maurycego

i Maxa. B yli tuż za nią; zaniepokojona puściła rękę H ani. R ozmawiali spokojnie, bez podtekstów i dwuznaczności, więc odetchnęła, po czym się do nich odwróciła. – K ochanie – powiedział Max. – Pan S tojnowski był tak miły, żezaproponował wycieczkę do Morskiego Oka. S ądzę, że to genialna myśl. Moglibyśmy zabrać H anię, to podobno nie jest wyczerpująca trasa. – Gwarantuję atrakcje przewyższające te w D olinie K ościeliskiej –dodał Maurycy. – R ównież tobie, J udyto. T o może być niezapomniana wyprawa. Poczerwieniała z gniewu i zawstydzenia, bo aluzja była aż nadto czytelna. – Zobaczymy – odparła. R ozejrzała się za H anią; dziewczynka, wyraźnie znużona, przystanęła przy stoisku z wodami mineralnymi, obok Piotrusia i Agatki, których miny także świadczyły o zmęczeniu. E liza mówiła coś do całej trójki, potem kilka słów dodała K lara i twarzyczki dzieci rozchmurzyły się, jakby złożono im kuszące obietnice.

ymczasem z Maurycym witał się wylewnie mężczyzna znacznie odniego starszy, słusznej postury, o zmierzwionych włosach pod ciemnym kapeluszem oraz przetykanej siwizną gęstej brodzie. Z błękitem oczu kontrastowała bladość skóry, sprawiał więc wrażenie niezdrowego, choć mówił żywo, starannie artykułując słowa. Maurycy po niemiecku zaprezentował znajomego. – Malarz i projektant domów, S tanisław Witkiewicz – powiedział. –Mają panowie wspólne pasje. Pan H enneberg jest wiedeńskim architektem. – W dziedzinie architektury czuję się amatorem, choć z bogatymdoświadczeniem – stwierdził Witkiewicz. – Wszystkiego nauczyłem się sam lub od miejscowych budarzy. – Od budarzy? – spytała J udyta. – B udowniczych – wyjaśnił Maurycy. – Znamy się z panem S tanisławem z K rakowa, z T owarzystwa Polska S ztuka S tosowana. Odkąd tu zamieszkał, postawił niejedną zakopiańską willę. T

Panie Maurycy, to górale są w budowaniu niedoścignieni, majątowekrwi! – zaśmiał się Witkiewicz. – W jakim stylupan projektuje? – zapytał Max. – W narodowym, drogi panie, w narodowym! N ie znajdzie panpodobnegow E uropie, bo to mieszanka góralszczyzny z praktycznymi, nowoczesnymi rozwiązaniami, które i pan zapewne stosuje... Max sprawiał wrażenie bez reszty pochłoniętego tematem. Pytał, słuchał wyjaśnień, był dociekliwy i przejęty spotkaniem; J udyta rzadko widywała go takim. W końcu, ponieważ rozmowa się przeciągała, a była ciekawa, Witkiewicz zaprosił Maurycego oraz Maxa z J udytą na herbatę nazajutrz po południu, po czym pożegnał się uchyleniem kapelusza. Oni także wkrótce opuścili wystawę, okazało się bowiem, że K lara, aby przekupić i udobruchać dzieci, obiecała wizytę w cukierni, z dala od zamieszania i tłoku. K iedy słońce się zniżyło, niknąc z Max prowadził H anię za rękę, J udyta, pogrążona w myślach, milczała. –

C o sądzisz o Witkiewiczu? B ardzo uprzejmy i zna się na rzeczy, tonie podlega dyskusji, prawda? – zapytał. – T ak, sprawia miłe wrażenie. – Ostatnio często mam do czynienia z twoimi rodakami. Muszęprzyznać, choć może to dla nich krzywdzące, że grzecznością i przyjaznym obejściem tuszują uprzedzenia. – D o kogo? Przecież nie do ciebie? – N ie są to uprzedzenia natury personalnej. Podejrzewam, że chodziraczej o to, skąd jestem. – Właścicielka naszego pensjonatu uwielbia Austriaków. B yłazachwycona letnikiem z Wiednia. – Mimo to czuć tu niechęć, zwłaszcza na ulicach. – Anton też jest Austriakiem, a nie podejrzewam go o tego typuobserwacje. – Wręcz przeciwnie, podziela moje zdanie. S potkałem się z nimw K rakowie. Zwierzył mi się, że dla niejednego Polaka jest obcym i że chętniej widzieliby go w Wiedniu. J udyta przystanęła i z powagą spojrzała Maxowi w oczy. –

–

–

–

–

– –

C zy twoje uwagi zmierzają do czegoś konkretnego? T o tylko luźne spostrzeżenia. C óż, właściwie się temu nie dziwię,zważywszy na waszą historię. Ani historia, ani tym bardziej polityka nie znajdują się w kręgumoich zainteresowań w takim stopniu, by kwestia twojego pochodzenia spędzała mi sen z powiek. S tojnowski nie pała do mnie sympatią, ale się z tym kryje. R zeczjasna, kochanie, poznałem go od razu. Poznałeś? D ziwne, bo widziałem go przed laty. Zanim wymienił nazwisko,przypomniałem sobie jego twarz. B ył na pierwszej wystawie S ecesji i wymówił się wówczas od wizyty u nas.

J udyta wzruszyła ramionami i zmieniła temat. – Wolałabym, żebyśmy nie przyjmowali od niego zaproszenia na wycieczkę – powiedziała. – H ania nie pójdzie w góry, to dla niej zbyt forsowne. B yli już na wprost domu. D rogę zaścielały drżące, niosące chłód cienie – zapowiedź

zbliżającej się nocy. H ania ziewnęła i Max objął ją ramieniem. – J esteś śpiąca? – spytał. – J estem, ale chciałabym prosić mamę, żeby opowiedziała mi coś nadobranoc. J udyta skinęła machinalnie głową. – Oczywiście, kochanie, co tylko zechcesz – rzekła, myśląc o Maurycym i o tym, czy Max mógł cokolwiek podejrzewać. * *

*

J udyta nie znalazła pretekstu,aby wymówić się od wizyty u Witkiewiczów, bo Max naciskał. Zaproszono ich razem, byłoby więc nietaktem, gdyby sam wybrał się w odwiedziny. U gięła się; choć czekało ją kolejne spotkanie z Maurycym, robiła dobrą minę do złej gry, postanowiła bowiem nie dać po sobie poznać, ile wysiłku kosztuje ją zwykła proszona herbata. Na szczęście Maurycemu towarzyszyła K lara, rozmowa była zatem ożywiona, skrzyła się dowcipem i zanim dotarli na miejsce, wszystkim dopisywał humor. J udyta poczuła się swobodnie; żartowała z Maxem i w głębi ducha dziękowała N ajwyższemu za ciętyjęzyk przyjaciółki.

Witkiewiczowie wynajmowali chatę gazdy J ędrzeja Ś limaka. B ył to dom gościnny położony nieopodal Antałówki, skromny i niepozorny, o prymitywnych schodkach wiodących pod okapem na obrośniętą pnączami werandę. Z tyłu, obok zabudowań gospodarczych, znajdowała się studnia, wokół której w spalonej przez słońce trawie grzebały kury i kaczki. N a J udycie dom nie zrobił wrażenia. S podziewała się okazalszego, a ten nie dorównywał nawet chacie R eginy J anikowej. Gospodarz wyszedł gościom na spotkanie i tu, przywitawszy przybyłych, zaprosił do środka. – Żona nastawiła samowar – powiedział, otwierając drzwi. Pomieszczenia w chacie były ciemne i ciasne, urządzone przeważnie po góralsku, nieco przeładowane meblami, z ogromną liczbą kwiatów doniczkowych. J ednak J udyta w gąszczu paprotek i pelargonii wypatrzyła wiszące na ścianach obrazy, ręcznie tkane kilimy i poustawiane na półkach drewniane figurki świątków. Zachwyciły ją i życzliwiej usposobiły do domu oraz jego mieszkańców. Gospodyni zaprosiła gości do stołu. Maria Witkiewiczowa, kobieta ponadpięćdziesięcioletnia, o

gładko uczesanych, siwiejących włosach i w nietwarzowej sukni, która ujmowała jej wdzięku i urody, nalewała herbatę do fajansowych filiżanek, a Witkiewicz zabawiał towarzystwo rozmową, czarując elokwencją i dźwięcznym, choć nieznoszącym sprzeciwu głosem. – Myśleliśmy z przyjaciółmi o stworzeniu stylu, który miałbyznamiona czegoś kompletnego, stanowiącego doskonałe połączenie architektury, rękodzieła i sztuki meblarskiej – powiedział. – Widziałem owe wille jedynie z zewnątrz – odrzekł Max. – N ibypodobne do chat górali, ale okazalsze i jakby szlachetniejsze. T ylko czy przystosowane do surowego klimatu? D a się w nich mieszkać zimą? – Piece są wystarczającym zabezpieczeniem przed mrozem,doskonale zdają egzamin nawet w piętrowych willach – zapewnił Maurycy. – T o estetyczne i wygodne siedziby przeznaczone na każdą porę roku. – N ajpiękniejsza jest K oliba – oświadczyła K lara. – Wyobrażamsobie, jak ją urządzono w środku.

T o istotnie najstarsza willa w nowym stylu– przyznał Witkiewicz.– N iepowtarzalny charakter zyskała nie tylko dzięki zręczności budarzy. R ękodzieło i stolarka dodały jej sznytu. Osobliwą i wartą uwagi kolekcję miejscowych rękodzielników przechowuję w domu wielkiej miłośniczki i znawczyni zakopiańszczyzny, niedaleko stąd, przy drodze do K uźnic. Pani D embowska jest uroczą osobą i tak oddaną sztuce, że użyczyła mi izby na pracownię. C hętnie państwu pokażę... Witkiewicz mówił z werwą, coraz rzadziej dopuszczając innych do głosu, tymczasem Maria siedziała cicha, z dłońmi jedna przy drugiej na stole przykrytym szydełkową serwetą. N iekiedy prostowała się nagle, przestawiała nieco filiżankę, obejmowała ją palcami, ale nie piła. Podniósłszy wzrok znad herbaty, błądziła nim po twarzach obecnych, lecz szybko zapadała się w sobie, zamyślała, jakby znudzona. Miała zaniedbane dłonie i nierówne, połamane paznokcie, J udyta domyśliła się więc, że życie tej kobiety upływa na żmudnej, mozolnej pracy i że nie wykonuje jej w rękawiczkach. –

Zaproszenie do chaty Marii D embowskiej przyjęto z entuzjazmem. Witkiewiczowa, pożegnawszy gości, zniknęła w kuchni, a oni wyszli na podwórze. B yło już sporo po południu, słońce mocno przygrzewało, w powietrzu, ciężkim i lepkim, unosiły się aromaty warzonych w okolicznych chatach ziemniaków, kapusty i grochu. Od wschodu zbierało się na burzę, lecz tak daleko, że prowadzeni przez Witkiewicza, który wspierał się na góralskiej lasce, bez obaw powędrowali ulicą. – D om musibyć trwały – opowiadał. – A tworzą go i dodają piękna,wydobywając z przestrzeni, światło i cień. W naszych chatach wszystko jest naturalne, swojskie, zdrowe, bliskie miejscowej architekturze. N ic nie zostawiam przypadkowi. F aktura kamienia, połysk i odcień drewna, kontrasty z gontem muszą współtworzyć ideał... Mijali góralskie chałupy i sanatoria, słuchając o wytrzymałości drewna, podmurówkach z kamieni polnych, proporcjach budowli i konstrukcjach ścian, aż stanęli przed chatą nad rwącym potokiem, w głębokim cieniu drzew. Weszli na werandę, lecz nawet tu docierał ogłuszający huk wody. Z

wnętrza, ze znajdujących się za progiem izb, dobiegała woń stęchlizny. D embowska przyjmowała gości. S iedzieli przy prostym, nakrytym kilimem stole, plecami do drzwi, po czym wstali, by dopełnić prezentacji. C zarnowłosa kobieta w eleganckiej, idealnie skrojonej sukni i w kapeluszu przybranym kwiatami wsparła się na ramieniu mężczyzny, którego twarz i sylwetkę J udyta rozpoznałaby w najciemniejszym mroku. J akby z oddali docierały do niej ich głosy. Olga śmiała się przyjaźnie, jej mąż, S zymon H eller, po dżentelmeńsku grzeczny, układny, witał się szarmancko, a z Maurycym serdecznie i bezpośrednio, bo doskonale się znali. J udyta skinęła H ellerom głową, a ponieważ nie przyznali się do dawnej znajomości, więc i ona pominęła ów fakt bez słowa. Odtąd zresztą milczała jak zaklęta, nie uczestnicząc w wartko toczącej się rozmowie. Znów uraczono ich herbatą, usadziwszy na niewysokich stołkach w ascetycznie urządzonej izbie. J udyta odruchowo zacisnęła dłoń na nadgarstku Maxa, aż spojrzał na nią ze zdziwieniem. D ostrzegł jej zmieszanie, lecz

uspokoiła go skinieniem głowy – i wówczas podchwyciła przerażony wzrok K lary, a po chwili obojętny, pozbawiony wyrazu S zymona. Wydał się jej hałaśliwy i arogancki – wciąż budził w niej wstręt. C zas nie obszedł się z nim łaskawie; przytył, więc sprawiał wrażenieniższego, niż był istotnie, a włosy, przerzedzone i matowe, czesał tak, by ukryć zaczątki łysiny. Z każdą chwilą J udycie bardziej brakło tchu. Myśl o ich ostatniej wspólnej nocyi o bólu, który jej wówczas zadał, zapoczątkowała ciąg obrazów, zdumiewających wyrazistością wspomnień – dotąd pojawiały się jedynie w snach. D embowska dolewała herbaty, zaglądając przybyłym w oczy,uśmiechając się słodko i z sympatią, a J udycie wirowało w głowie. N agle ściany, sufit, meble przesunęły się, tracąc pion i proporcje, więc gdy gospodyni zaprosiła gości do oglądania kolekcji etnograficznej, J udyta, pchana irracjonalnym lękiem, pożegnała się z obecnymi. Max nie protestował. Wyszli przed chatę i dopiero tu spazmatycznie zaczerpnęła tchu.

Przeraziłaś mnie – usłyszała.– Wyglądasz, jakbyś zobaczyładucha. Poczekaj, znajdę fiakra. – T u?! T oż to koniec świata! – Widzę przecież, że coś ci jest. J udyta potrząsnęła głową. – C oś mi jest?! Po prostu nienawidzę tego miejsca! N ie znoszęZakopanego, K rakowa, Galicji i tych ludzi jak z koszmaru! N ie zostanę tu ani chwili! S łyszysz?! N ie zostanę! – D obrze, jeśli tak chcesz, wrócimy do domu. Odetchnęła; huk potoku przeszkadzał jej zebrać myśli, ruszyła więc ku drodze. – Wyjaśnij mi przynajmniej, co się stało? – naciskał Max. – D ziś jeszcze nas spakuję – powiedziała. – Wyjeżdżamy jutro,najdalej pojutrze. –

* *

*

O północy w chacie R eginy J anikowej płonęły wszystkie lampy i świece, bo J udyta pakowała walizki. Max, oparty o ścianę sypialni na poddaszu, przyglądał się jej w milczeniu, aż

zamknąwszy ostatnią, wyprostowała się i prowokująco spojrzała mu w oczy. – U siądź i się uspokój – poprosił. – N ie oszalałam. – T ego akurat jestem pewien. C hcę tylko wiedzieć dlaczego. D omopłaciliśmy na następne tygodnie, w Wiedniu o tej porze żar leje się z nieba, a ja dopiero co przyjechałem. Obiecałem ci, że wyjedziemy, ale muszę wiedzieć. – T o nie kaprys. – B yłaś z tych wakacji zadowolona. C hwaliłaś dom, klimat,towarzystwo i raptem zmieniłaś zdanie? Musi być jakiś powód. – Owszem. Mam serdecznie dość prowincji. – Może to ta chata D embowskiej? Istotnie, makabryczna, choćgospodyni dość sympatyczna i gościnna. Zaprzeczyła. – Więc co? J udyta przyłożyła dłonie do skroni; dokuczał jej ból głowy, nie mijał szum w uszach, nie dawało jej spokoju pragnienie natychmiastowej ucieczki.

C zyżby to... S tojnowski? B iedaczysko, durzy się w tobie niczymsztubak, każdy to widzi... Zbladła. J ej gniew, choć powoli przygasał, wybuchł ze zdwojoną siłą. – J ak ty nic nie wiesz! J ak ty nic nie pojmujesz! – krzyknęła. –D urzy się?! Wiedz zatem, że to nie zadurzenie! Maurycy kocha mnie dłużej niż ty, a ja od dawna podzielam jego uczucia! C isza, która zapadła po wyznaniu J udyty, miała ciężar kamienia. Max cofnął się nieco w jasny krąg światła rzucanego przez lampę. – C zemu więc... jeszcze tu jesteś? – zapytał. – C zemu w ogóle zemną byłaś? – B o H ania jest twoim dzieckiem, a nie Maurycego! – I to dzisiejsze zachowanie u D embowskiej... to z mojego powodu? C hcesz odejść... do niego? J udyta zmęczonym gestem przesunęła dłonią po czole. – N ie.Zakończyłam to. –

Ach tak. J estem ci niewymownie wdzięczny. I co teraz? – Wyjeżdżamy do Wiednia. – R azem? Po tym, co mi wykrzyczałaś? – N igdy nie mówiłam, że cię kocham. Przyznaj sam, że w tej kwestiinigdy nie skłamałam. B yłam z tobą, bo spodziewałam się dziecka, a potem nie mogłam... nie miałam sumienia odbierać ci H ani. Przywykłam do ciebie, do naszego życia i lubię je, nawet bardzo. Ale cię nie kocham. Maurycy był pierwszy. Gdybym wówczas,na wystawie, nie spodziewała się dziecka, to z nim bym odeszła. – J uż rozumiem. Mimo to zostaniesz ze mną dla H ani i ze względuna moje do niej przywiązanie, czy tak? T o istotnie uczciwe postawienie sprawy – rzekł z ironią. – N ie pozostaje mi nic innego, jak życzyć ci dobrej nocy. R ankiem kupię bilety na pociąg do K rakowa. – Max. S prawiłam ci... zawód. I przykrość. – Przykrość? Przykrość sprawiało mi twoje niezdecydowanie, gdynalegałem na ślub. T woja –

niechęć... Wybacz, kochanie, dziś po prostu otworzyłaś mi oczy, bo rzeczywiście... byłem głupcem. – Max! – W Wiedniu zdecyduję, co dalej. Podszedł do drzwi i je otworzył, po czym wyszedł, zostawiając ją samą. wolna za ciemniejącymiszczytami T atr, towarzystwo rozstało się przy miejscowym cmentarzu.

R ozdział 10 S zafa

S talówkaskrzypiała sucho, sunąc po papierze. L ist do Andrzeja był długi, nie widzieli się przecież od tygodni, bo zgodnie z zapowiedzią podczas nieobecności K lary niemal zamieszkał w szpitalu, a gdy schodził z dyżuru, przyjmował pacjentów w domu. N ie obiecywał, że znajdzie chwilę, by przyjechać do niej choćby na dwa dni. W Ś więtym L udwiku brakowało o tej porze lekarzy, z których znacząca część odpoczywała na urlopach, z żonami i dziećmi. N igdy nie odmawiał kolegom,

gdy prosili go o zastępstwo, szpital bowiem musiał działać mimo pełni lata. K lara uniosła wzrok znad kartki. Okno pokoju pensjonatu wychodziło na tyły budynku, na biegnącą między łąkami ścieżkę, rosnące tu i tam świerki, wreszcie na samotną jarzębinę o dojrzewających czerwonawych jagodach. N a horyzoncie, ponad mroczną ścianą drzew, wznosiły się góry, a ponieważ po nocnej burzy zapowiadał się upalny dzień i powietrze miało przejrzystość kryształu, widać je było wyraźniej niż zazwyczaj. D oskwierała jej tęsknota. Mimo że Andrzej regularnie słał listy, bardziej od nich potrzebowała jego obecności, im więc dłużej trwała rozłąka, tym mocniej nękała ją samotność. Wyobrażała sobie, że pisuje do niej po dyżurach,zmęczony, może w zaciszu gabinetu, albo – co bardziej prawdopodobne – w pokoju wspólnym szpitala. B yła w tym pomieszczeniu wielokrotnie; służyło do wypoczynku, stanowiło chwilowy azyl, miejsce, w którym lekarze na krótką chwilę odkładali na bok obowiązki. Oprócz bilardu, krzeseł i stołów z rozłożonymi na ciemnych blatach szachownicami stał pośrodku czarny fortepian. N igdy nie słyszała, by ktoś na nim

grał, lecz zdaniem Andrzeja zdarzało się to dość często. J ednak sam nie umiał tego robić. S kreśliła pozdrowienia i list był gotów. S tarannie złożyła kartkę na dwie idealnie równe części i wsunęła do zaadresowanejkoperty. Po powrocie do K rakowanamówi Andrzeja na kilka dni wolnego od pracy. Odwiedzą jej krewnych we L wowie albo, co bardziej prawdopodobne, spędzą czas na wsi, u ciotki K azi w Woli D uchackiej. B yło już po śniadaniu, więc pensjonat pustoszał. T akże E liza z J ulią i dziećmi udała się na przedpołudniową przechadzkę do parku i nic nie stało na przeszkodzie, by do niej dołączyć. A jednak K lara zwlekała ze spacerem, bo od wczoraj zamartwiała się o J udytę. W przeciwieństwie do przyjaciółki dotrwała do końca feralnej herbatki w chacie Marii D embowskiej. S iedziałaniczym na szpilkach, jak nikt z obecnych świadoma tego, co działo się w duszy przyjaciółki. Po nagłej ucieczce J udyty K larę prześladowała myśl, że niczemu nie zapobiegła, chociaż usprawiedliwiała się tym, że nie miała

pojęcia o przyjeździe H ellerów do Zakopanego. ednak marna to była pociecha. Zachowanie J udyty, panika, którą u niej dostrzegła, były naturalne i jak najbardziej uzasadnione, natomiast zdumiał ją stoicki spokój zymona H ellera. Żywo uczestniczył w ogólnej rozmowie, wypytując Witkiewicza o kurację w ovranie i o stan jego zdrowia. K lara śledziła najdrobniejsze gesty H ellera, wsłuchiwała się w głos, lecz nie było w nim zmieszania spotkaniem tym bardziej śladu poczucia winy. B udził w niej wzgardę i odrazę, a ponieważ dotąd brakło wiedzy i wyobraźni, by postawić się w sytuacji udyty, tego dnia po raz pierwszy naprawdę cierpiała razem z nią.

J

S L jego ani jej J

Mimo że z J udytą był Max, potrzebowała zapewne wsparcia i pocieszenia. K lara sięgnęła po leżący na skraju stołukapelusz z myślą, że zamiast do parku pójdzie do przyjaciółki, gdy raptem, przez okno, zobaczyła zmierzającą do pensjonatu kobiecą postać. K iedy rozpoznała J udytę, zerwała się, by wybiec jej naprzeciw. J udyta przyszła się pożegnać.

Wracamy – powiedziała. – N ajpierw do K rakowa, potem doWiednia. N ie patrzyła K larze w oczy; głos, mocno zachrypnięty, świadczył o silnym poruszeniu, bladość i niestarannie ułożone włosy o nieprzespanej nocyi trudnym poranku. – J uż? Mieliście zostać do połowy sierpnia. C zy to z powodu... H ellera? – H ellera, Maurycego, Maxa... C o za różnica? Popełniłam błądi zdaje się, że go mocno pożałuję. Wyznałam Maxowi... J uż wie o mnie i Maurycym. – O tobie i Maurycym?! J udyta nerwowo wyłamywała palce. – Przecież nie pozwoliłam mu na więcej niż kilka pocałunków. N iezdradziłam Maxa i gdybym go wczoraj nie zobaczyła... gdyby S zymon... T o przekleństwo, jakby ciążyło nade mną fatum – mówiła chaotycznie, nieskładnie, a w jej słowach pobrzmiewała skarga. – C hodźmy na górę – powiedziała K lara. – Wszystko mi opowiesz. –

W pokoju, za dokładnie zamkniętymi drzwiami, podsunęła przyjaciółce krzesło. Ze stojącej na tacy karafki wlała do szklanki wodę i podała J udycie, która wypiła ją szybko, łapczywie – aż do zachłyśnięcia. – Widywałaś się z Maurycym? – zapytała. – J uż się z nim rozmówiłam i zerwałam. K laro, umieram z przerażenia! Max nigdy mi tego nie zapomni. Żebyś go wczoraj widziała! O czym ja myślałam, kiedy mówiłam mu o Maurycym, powinnam była wiedzieć, że za bardzo mu na mnie zależy. Po prostu pilnowałabym się jak przez miniony tydzień, to nawet nie było trudne, nie wymagało wysiłku. O niczym by nie wiedział. – A zatem... ty i Maurycy? T o nie minęło? Mówiłaś, że nic was niełączy, że to przeszłość, bo nie jesteś wolna. – Gdybym była wolna, żyłabym z nim, gdziekolwiek by zechciał. Alenie mogę odejść od Maxa, nie zrobię tego H ani. Powiedz, co z nami będzie? J akim sposobem mielibyśmy terazmieszkać pod jednym dachem? – S ądziłam, że chodzi o H ellera.

T ak, o niego także! Z jego winy wpadłam w popłoch, niezastanawiałam się nad tym, co robię i mówię! J ak to możliwe, że wciąż o nim pamiętam i o tym, co mi zrobił, a on... jest taki... jakby to było nic! B ez znaczenia. K lara wyjęła pustą szklankę z drżących dłoni J udyty. – K ochanie, to ma znaczenie – powiedziała. – N ie daj mu się zwieść. – N ie wiem, dlaczego przyjęłam zaproszenie E lizy. Przecież ciąglepowtarzam, że moje życie jest w Wiedniu, bo tu nigdy nie byłam szczęśliwa! Muszę wracać. T ylko błagam, nie mów o mnie z Maurycym, nie zdradź, że wiesz... N iech myśli... – N ic mu nie powiem – obiecała K lara. – N apiszę do ciebie. I do E lizy. Wieść o nagłym wyjeździe J udyty i Maxa rozeszła się lotem błyskawicy, więc jeszcze tego samego dnia, późnym wieczorem, do K lary zaszedł Maurycy. C hoć zbywała go wykrętami, odsyłając do wszystkich diabłów, nie dawał się jej wykpić i domagał się prawdy. –

D obrze, tylko nie miej do mnie pretensji – powiedziała. – T owyłącznie twoja wina, Maurycy, że się na to zdecydowała. C hcę dla ciebie jak najlepiej, ale nie mogę ścierpieć, że mieszasz jej w głowie. –

U nieszczęśliwisz was oboje. Wrócili do domu, bo go m – Mógłbym być dla H ani ojcem. – Zlituj się i bądźże choć raz poważny! H ania ma już ojca! Mimo że Maurycy usiłował wybadać K larę, nie usłyszał od niej żadnych więcej wyjaśnień, a zanim minęła doba, i ona postanowiła o powrocie do K rakowa. Oczekiwała jedynie wiecu na rzecz polskich szkół za kordonem, bo zobowiązano ją do przygotowania sprawozdania dla „N owego S łowa”. Wydarzenie to zgromadziło tłumy turystów i kuracjuszy, więc choć wynajęto na tę okazję salę, ostatecznie obrady przeniesiono na świeże powietrze. Przemówienia posłów S ejmu K rajowego, głównie socjalistów, nie wzbudziły jednak takiego entuzjazmu jak wystąpienie nauczyciela szkoły ludowej z K ongresówki,nikt bowiem nie znał lepiej od niego sytuacji szkół pod zaborem rosyjskim ani nie

wiedział, jak nierówną walkę toczą tam Polacy z rusyfikacją i o nauczanie dzieci w języku polskim. Wszystko to znalazło się w notatkach K lary. * *

*

Początek sierpnia zbiegł się z przyjazdem K lary do K rakowa. Wysiadła na dworcu w najgorszą spiekotę, kiedy niebo zasnuwała cienka warstwa jasnopopielatych chmur przywodzących na myśl popiół. Miasto było wyludnione, pogrążone w nietypowej dla niego ciszy, rozgrzane jak wnętrze piekarskiego pieca, zdumiewająco nieruchome – niczym zastygłe w wulkanicznej lawie. K lara najęła fiakra, aby nie dźwigać walizki, lecz droga przypominała podróż poprzez piekło. N awet siedzenia pojazdu zdawały się promieniować gorącem. D orożka zatrzymała się przed kamienicą na Grodzkiej, tuż za furmanką zaprzęgniętą w dwa pociągowe konie. Wyładowana meblami i powiązanym sznurami domowym sprzętem, stała na wprost otwartego na oścież wejścia, w którym, gdy K lara wysiadła na ulicę, ukazali się dwajtragarze. T aszczyli sfatygowany kredens, a ustawiwszy go przy wozie, wyprostowali się, po czym narzekając na

duchotę, sięgnęli po papierosy. K lara skierowała się ku wejściu, kiedy z klatki schodowej wyszedł stróż. U kłonił się głęboko, uchylając czapki. – D zień dobry szanownej pani dochtorowej! – zakrzyknął. – J uż powywczasach? A nie lepiej było zostać jeszcze za miastem? B o tu u nas skwar, że najstarsi ludzie podobnego nie pamiętają. N ie idzieżyć, pani dochtorowo, człek by ino wylegiwał się w cieniu, jakby było go gdzieś więcej niż tyle, co w naparstku. – Ma pan rację – odrzekła K lara. – J ednak na wsi nie czuć takupałów jak u nas. – Wczoraj to nawet grzmiało. L unęło niczym z cebra, woda zalewałaulice, mówię szanownej pani, istne potoki błota! N o, ale jak kanały zapchane, nie może być inaczej. Pieruny waliły, ino szedł huk po mieście. Mówią, że poszły automaty w tramwajach i telefony, bo to tera wszystko elektryczne. N a ludzi padł blady strach. Wie pani, jak to u nas: kto żyw, ruszył nad Wisłę albo do parków, żeby się ochłodzić, a tu taki sądny dzień! – Widzi pan, a w Zakopanem od miesiąca nie spadła kropla wody,nawet burze były suche.

R ok, że gorszego ze świecą szukać – orzekł stróż. – Ale panizdrożona, a ja plotę dyrdymały, zamiast chwycić walizkę i pomóc. – N ie trzeba, panie K acprze. Zresztą musipan dbać o krzyż, boznów pana połamie. – C o poradzić, pani dochtorowo! T aki człowieczy los, że tu strzyka,tam łupie, ale żeby się ze sobą cackać? T oż byłoby wstydu na całą ulicę. Ano widzi pani, wyprowadzają się ci spod dziesiątego, to dozoruję, jak znoszą rupiecie, żeby nic nie zostało. B ieda to, pani dochtorowo, aż piszczy. Żal człowiekowi, ale na to nie ma rady. U kłonił się, po czym poszedł do furmanki, gdzie tragarze ładowali kredens. K lara weszła na klatkę schodową, lecz nawet tu panował zaduch. Im wyżej wdrapywała się po schodach, tym mocniejsza dochodziła woń obiadów przyrządzanych w sąsiednich mieszkaniach. W domu zastała tylko służącą. Panna Zosia otwierała na oścież okna salonu. – D o wietrzenia – tłumaczyła. – D opiero o zmierzchu – oświadczyła K lara. – T eraz za gorąco. – Wieczorem nie będzie lepiej. –

D ziewczyna pochwyciła walizkę pani i zaniosła do rozpakowania. Poruszała się zwinnie, lekko, a choć nie grzeszyła talentem kulinarnym, z innymi obowiązkami radziła sobie zadziwiająco dobrze. U K lary służyła od niedawna, na prośbę K azimiery B ujwidowej, i była pierwszą zatrudnioną przez nią służącą. Wzorowo schludna i pracowita, więc z Andrzejem przymykali oko na poprzesalane ziemniakii przypalane zupy. A choć nie należała do typu plotkarek, chętnie opowiadała o tym, co dzieje się na mieście oraz o dwóch młodszych braciach, których utrzymywała i wychowywała po przedwczesnej śmierci rodziców. K lara zdjęła kapelusz, rozglądając się po mieszkaniu. – Pan w szpitalu? – spytała. – Wróci pod wieczór, dlatego dziś bez obiadu. N ie wspominał, żepani przyjeżdża. – N ic się nie stało, zjemcokolwiek. A co tam u ciebie? Panna Zosia się uśmiechnęła, wygładzając śnieżnobiały fartuszek.

Po staremu – odrzekła. – J aśka przyjęli na pomocnika subiekta doL imanowskiego na placu S zczepańskim. – T o mu się udało. – Przykazałam, żeby się nie obijał, był usłużny i grzeczny. J akby tobyło pięknie, proszę pani, miećbrata subiekta! – Westchnęła. – Młodszy przesiaduje z chłopakami nad Wisłą i łowią na wędki. K lara poprawiła w lustrze włosy. – Wisła o tej porze brudna, niezdrowa – powiedziała. – L epiej niechtam nie łowi. Zrób mi, kochana, kawy, a potem przejrzymy, czego brak w kuchni. J utro z rana poszłybyśmy po sprawunki. – A to dobrze, bo mąki zostało tyle co na dwa ciasta. – A widzisz. T ak też myślałam. Zanim panna Zosia zaparzyła kawę, w kamienicy wszczęto alarm. K rzyki i wołania dobiegały z dołu, z ulicy, a po chwili przeniosły się do wnętrza domu. N a schodach rozległ się tupot i nagle ktoś niecierpliwie zaczął dobijać się do drzwi K lary. –

S łużąca odstawiła na komódkę niesioną do salonu tacę z filiżanką i otworzyła, a zaniepokojona K lara też przyszła do przedpokoju. W progu, miętosząc czapkę w czerwonych, kanciastych dłoniach, stał stróż. – Pani dochtorowo! C hłopaczka przygniotło, że ledwo dycha! T akienieszczęście! – Mateńko! – jęknęła panna Zosia. – Przygniotło?! Panie K acprze, przecież mąż w szpitalu! Ś lijcie popogotowie! – Ano posłalim! – powiedział. – T yle że zanim przyjadą, dzieciakwyzionie ducha! Może by pani dochtorowa na niego spojrzała. – Ja w niczym nie pomogę – oświadczyła K lara, lecz nakazawszyZosi zostać w domu, zbiegła ze stróżem na parter. Tu zebrali się już lokatorzy i przechodnie, więc nie od razu zobaczyła przewróconą na ziemię solidną szafę i leżącego obok chłopca. N ad poszkodowanym pochylał się tragarz, którego widziała wcześniejprzy furmance. Przepchnęła się i przyklękła przy dziecku. – B rat poleciał na pocztę do telefonu, bo tu po wczorajszym wszystkiepopalone.Wezwie pogotowie – tłumaczył.

– S kąd się to chuchro wzięło? Postawilim przecie szafę przy ścianie, trzymała się pionu jak ta lala i nagle jak nie gruchnie! Przygniotła chłopaka, a ciężka łajza, z dębowego drewna! C ud, że przeżył. Wyciągnęliśmy go i kapotę wcisnąłem mu pod głowę, żeby nie leżał na twardym. K lara dotknęła nadgarstka chłopca. Puls był wyraźny, nie dostrzegła też zewnętrznych obrażeń. – L epiej go nie ruszać – stwierdziła. – T rzeba czekać. Zanim zjawiło się pogotowie, stróżgrzecznie, lecz stanowczo wyprosił gapiów, a chłopiec, choć nie od razu, z wolna dochodził do siebie. N ie ruszał się jednak; otworzył oczy i tylko śledził pochylone nad nim twarze. L ekarz obejrzał go, po czym kazał ostrożnie przenieść na nosze. – Zabieramy do Ś więtego L udwika, tam się nim zajmą – powiedział. – J est tu ktoś z jego rodziny? – On nie stąd. N igdym go wcześniej nie widział – odrzekł stróż. – W takim raziepowiadomimy policję.

K lara wróciła do mieszkania. Panna Zosia podała kawę, potem ułożyły listę sprawunków. K lara, przejęta wypadkiem, nie mogła jednak zapomnieć o chłopcu. Zapamiętała jego znoszone ubranie i zdumiewającą szczupłość bliską wychudzeniu, a ponieważ zabrano go do szpitala bez opieki krewnych, tym bardziej gnębił ją jego los. Wreszcie, zamiast do redakcji „N owego S łowa”, udała się do Ś więtego L udwika, gotowa wypytać Andrzeja o zdrowie chłopca. S zpital na S trzeleckiej tworzył kompleks budynków: dwa główne pawilony połączone zamkniętą dachem galerią, przychodnia dla dzieci i budynek gospodarczy. K lara skierowała się ku wejściu, a już w holu zobaczyła doktora T adeusza Żeleńskiego. W rozpiętym kitlu i z papierową teczką w rękach rozmawiał z siostrą zakonną. – D awno pani u nas nie było, pani K laro – powiedział, zauważywszyją. – S zuka pani Andrzeja? K lara przywitała się, a kiedy zakonnica się oddaliła, zdecydowana była tu zasięgnąć języka. – N iech się pani uzbroi w cierpliwość – ciągnął Żeleński. – Andrzejjest na zabiegu, ale w ciągu godziny powinien skończyć. T ak

między nami, droga pani K laro, przydałby mu się odpoczynek. N awet tytan pracy musiod czasu do czasu regenerować siły. S kinęła głową. – Myśli pan, że o tym nie wiem? – spytała. – N ie słucha mnie. Wysłał mnie w góry, a sam nie miał chwili oddechu. – C ały Andrzej. – Ale właściwie nie przyszłam do niego. Pogotowie przywiozło tudziecko, chłopca poszkodowanego w wypadku.W naszej kamienicy przygniotła go szafa. Żeleński uśmiechnął się ze zrozumieniem. – D omyślam się, że chodzi pani o T ymka T omika. N o, dał się już tuurwis siostrzyczkom we znaki. Zna go pani? – N ie,ale jestem ciekawa, czy wszystko z nim w porządku. – N ie uwierzy pani: chciał się stąd wisus wymknąć! Zatrzymali gosiłą. Może pani z tego wnosić, że owszem, potłukł się nieborak, nabił sobie niejednego guza, ale raczej nic mu nie

będzie. Zostanie tu dwa lub trzy dni i po krzyku. Zabiorą go do jakiegoś zakładu. – D laczego do zakładu? – B o to dziecko ulicy. – T o pewne, że jest bezdomny? – N ie było z nim łatwo. Zaciął się i nawet przy policji nie puścił paryz ust, ale siostra Adela ma na takich sposoby. Wyznał jej wszystko niczym na spowiedzi. T o, pani K laro, sierota. Wychowywany do wiosny przez babcię, która na jego nieszczęście zmarła. Pójdzie do schroniska bez dwóch zdań. Pozatym ten wypadek... Zdaniem siostry szafę ktoś na niego przewrócił. J akieś chłopięce porachunki, wie pani. – Mogłabym go zobaczyć? – N aprawdę chce pani? C óż, nie widzę przeszkód. L eży na oddzialeK liniki D ziecięcej. T rafi pani, prawda? Powiem Andrzejowi, że tam paniązastanie. K lara znalazła T ymka w dwunastoosobowej sali. Przykryty cienką, obleczoną w białąposzwę kołdrą, zajmował łóżko sąsiadujące z innymi, należącymi do chłopców w podobnym wieku. Miał jasne włosy, którym przydałoby się mycie i strzyżenie;

opadały mu na oczy, więc odgarniał je niecierpliwie dłonią. Wyglądał na zdrowego i w pełni sił, choć istotnie był mizerny, drobny. K lara często widywała takie dzieci, bo od porzuconych, osieroconych i bezdomnych roiło się, zwłaszcza zimą, na ulicach miasta. N ie wiedziała, jak zacząć rozmowę. – N ie znasz mnie – powiedziała. – Mieszkam w tej kamienicy, gdzieprzygniotła cię szafa. S tróż zawołał mnie do ciebie. Myśleliśmy, że nie przeżyjesz. J ak się czujesz? W milczeniu marszczył brwi. – S łyszałam od lekarza, że nie najgorzej. C ieszę się, że nicpoważnego ci nie dolega. Miałeś dużoszczęścia. Wzruszył ramionami. – Zamknęli mnie tu! N asłali... – H ola, hola! N ikt cię nie zamknął. T o nie więzienie, tylko szpital. – N icem nie zrobił, a że przewrócili na mnie starego grata, to se ichszukajcie, nie mnie. N ie ja winien, że się rupieć rozsypał. – Wcale się nie rozsypał. N ikt nie ma do ciebie pretensji. Myślisz, żedlatego przyszłam?

A kto tam wie po co. K lara przystawiła do łóżka taboret i usiadła. – A więc ktoś ci dokucza. T a szafa to nie był przypadek, tak? –zapytała. – E tam. – N ie wstydź się, przecież źle ci nie życzę, a może pomogę. – Akurat. J a biegam niezgorzej i gdyby co, dam radę. – T wierdzisz, że uciekniesz prześladowcom? J akoś nie tym razem. Powiedz, kto to jest? C hłopiec zacisnął usta, aż na ogorzałej od słońca twarzy wyraźniej odcisnęły się piegi. – N ie chcesz, nie mów. Wyznaj mi tylko, gdzie mieszkasz, bo możewarto kogoś powiadomić, że tu leżysz. Pewnie się martwią, że cię długo nie ma. – N ie trzeba, wyjdę stąd w trzy pacierze. – Wyjdziesz, kiedy lekarze stwierdzą, żeś zdrów, nie wcześniej. – Abo to się będę pytał! –

Odtąd chłopiec ignorował pytania K lary. R ozeźlony zagryzał wargi, aż milczenie przerwało pojawienie się Andrzeja. Witającsię z K larą, Odrzywolski ucałował jej ręce. – T u jesteś! N ie wierzyłem, kiedy mi T adeusz powiedział, że namnie czekasz! Miałaś dłużej zostać w górach. C zemu tak szybko? – Przeczuwałam, że jeśli spuszczę cię na długo z oka, zapuścisz tukorzenie – odrzekła żartobliwie. – Widzisz, odwiedziłam waszego pacjenta, bo miał bolesną przygodę w naszym domu. D o widzenia, T ymku. Życzę ci zdrowia. Na korytarzu Andrzej, który jeszcze miał na sobie kitel, oświadczył, żejest właściwie wolny, przebierze się i mogą iść do domu. – Ależ to niespodzianka! – cieszył się. – B yłem pewien, że niewrócisz przed połową sierpnia. – Prawdę powiedziawszy, strasznie się za tobą stęskniłam. Obiecaj,że w związku z moim powrotem dasz się nakłonić do wizyty u ciotki K azi. – C hciałbym, ale to nie zależy ode mnie.

K ochany, ciebie. U śmiechnął się i – Pomówimy –

to

zależy

wyłącznie

od

pokiwał głową. o tym w domu. * *

*

Później, już na Grodzkiej, kiedy zamknęły się drzwi za panną Zosią, K lara sprawdziła stan kwiatów w żardinierach, przewietrzyła salon, korzystając z wieczornego ochłodzenia, jeszcze raz przejrzała listę jutrzejszych sprawunków. N a koniec usiadła przy stoliku kawowym i wyjąwszy cygaretki, zapaliła jedną. Andrzej, łowiąc ostatnie promienie słońca, kartkował jakiś czas przy oknie najświeższy numer „K uriera L wowskiego”, odłożył go jednak i usiadł naprzeciwko. – W Warszawie strajki – powiedział. – Zapowiada się kolejny stanwyjątkowy. – Wiem, też o tym czytałam. – Powstrzymaj się od wyjazdów do K ongresówki. – Zobaczę. D owiem się, jakiemająwobec mnie plany. N ie przejmujsię tak, nie mam w zwyczaju ryzykować bardziej niż to konieczne. J

estem ostrożna. Za to ty o siebie nie dbasz. Żeleński kazał mi cię zmusić do odpoczynku, bo leczysz obcych, a swoje zdrowie masz za nic. – Powiadają, że szewc bez butów chadza – odparł ze śmiechem. – N ie kpij i mnie nie zbywaj. K azia będzie nam rada. – K iedy mielibyśmy ją odwiedzić? – Zaraz po moich imieninach. – Piętnastego sierpnia będę miał wolne. D oszli do porozumienia, a kiedy z nastaniem nocyK lara przymknęła oknai sięgnęła po zapałki, żeby w salonie zapalić lampę, Andrzej poprosił, by się wstrzymała. – Mam zaległości w lekturze – oświadczyła. – T ak się podobno za mną stęskniłaś? Wyobraź sobie, że ja też. U śmiechnęła się, bo ją objął. U niosła dłoń, aby w mroczniejącym wnętrzu poszukać jego twarzy. Znała każdy jej szczegół, więc gdy palcami wyczuła na jego skórze nitkowate zgrubienie, wiedziała, że to

blizna z czasów dzieciństwa. Zbliżyła do niej usta i ją pocałowała. – C hcesz? D ziś będę dla ciebie dobra. Zaśmiał się, przytuliwszy ją mocniej. – H mm. Więc tak to nazywają kobiety z klasą? ają, o czym zdajesz się nieustannie zapominać. Przede wszystkim jednak majądziecko.

R ozdział 11 P omarańcze

S prawunki K lara załatwiła w S ukiennicach,w składzie Marii Madejskiej. J uż o poranku klientek było tu zatrzęsienie, zwłaszcza pań domu, służących oraz kucharek,które potem wracały do domów obładowane górami wiktuałów, jeśli zakupów nie poruczyły sklepowym posłańcom. Po dwóch kwadransach wybierania, kosztowania i kręcenia nosem Zosia dźwigała pomidory, winogrona, cytryny, sałatę rzymską i ogromne ciemnozielone ogórki, natomiast resztę, a więc mąkę, herbatę, wino, ziemniaki i cukier, obiecano dostarczyć bezpośrednio do mieszkania. Na Grodzkiej K lara przypomniała sobie o pomarańczach. Myślała, żeby kupić trochę dla T ymka, bo postanowiła, że odwiedzi go znowu w szpitalu. N ieco troski i drobny podarunek sprawiłyby mu zapewne więcej radości niż indagacje, gdzie mieszka i z kim. Odesławszy pannę Zosię do domu, K lara weszła do składu z owocami i tu, przy wczesnych jabłkach, ujrzała matkę.

C elina S tojnowska wyglądała na przybitą, jakby czymś zafrasowaną. Przez minione lata widywały się rzadko i były to spotkania przypadkowe, a dla K lary dość przykre. C hociaż profesorowa od lat nie czyniła jawnych aluzji do stylużycia córki, fakt, że nie wyszła za Odrzywolskiego i lekceważąc utarty zwyczaj, nawet nie zaprezentowała go rodzicom, zdawał się ciążyć im kamieniem. K onsekwentnie pomijały ten temat, mówiąc o wszystkim innym. K lara zaproponowała herbatę, a ponieważ o tak wczesnej porze i w upale szukanie wolnego kawiarnianegostolika byłoby stratą czasu, zaprosiła matkę do domu. Profesorowa nie oponowała. U siadły w salonie przy stoliku kawowym, panna Zosia przyniosła imbryk, filiżanki i tacę ciasteczek z marmoladą, a w matce K lary jakby pękła tama. – Ojciec twój niedomaga – powiedziała. – Ale o tym wiesz zapewneod Maurycego. Wrócił już ze szpitala i terazniecierpliwie wygląda końca wakacji, bo tęskno mu do zajęć na uniwersytecie. U ważam, że nie może być o tym mowy, ale znasz go, nigdy nie liczył

się aż tak z moim zdaniem, by mnie usłuchać. L edwo odwodzę go od bywania w resursie, taki przecież skwar, że dla jego serca zwykły spacer ulicą byłby zabójczym wysiłkiem. Ostatnio jest trudniejszy, byle co go drażni, a kiedy proszę, żeby się oszczędzał, wpada w złość. Profesorowa pochyliła nieco głowę i w jej doskonałej, twarzowej fryzurze, we wciąż pięknych jasnych włosach K lara dostrzegła srebrne nitki siwizny. – N iekiedy... prześladuje mnie sen o was, o tobie i Maurycym –ciągnęła S tojnowska – i przejmuje mnie strach. D awniej nasz dom żył, pełen był śmiechu, ludzi, waszych przyjaciół, a dziś zostaliśmy sami. Ś ni mi się więc pusty dom zaraz po tym, jak widzę was takimi, jacy byliście przed laty. N ie żyjemy tak, jak byśmy sobie życzyli. Maurycy ma pracownię i uczelnię, pora zresztą, aby założył rodzinę, ojciec by sobie tego życzył. T y... jakbyś mieszkała na drugim końcu świata, choć tu masz dom. N ie wiesz, córeczko,

czym jest pustka, i obyś nigdy jej posmakowała... K lara milczała, bo nie umiała znaleźć właściwych słów, aby pocieszyć matkę. N ie przywykła do podobnych zwierzeń ani do brzmiącego skargą głosu kobiety, która dotąd w jej oczach była kwintesencją hartu ducha.

nie

Myślę też, że oboje z ojcem byliśmy dla ciebie zbyt surowi –wyznała profesorowa. – Z obawy, byś nie popełniła błędów, które skazałyby cię na plotki, lekceważenie, drwiny i odrzucenie przez społeczeństwo, poddawaliśmy cię bezwzględnemu osądowi. N iepotrzebnie. Wiedz, że choć ojciec nigdy ci tego nie wyzna, bo znasz jego upór, chciałby mieć cię przy sobie. N ie proszę, byś pierwsza wyciągnęła do niego rękę. C hociaż tak... Właściwie bardzo bym sobie tego życzyła. J esteś terazstarsza. U samodzielniłaś się, żyjesz, jak zawsze pragnęłaś, wyszło więc na twoje. Puść w niepamięć urazy. K lara, mimo że poruszona prośbą matki, potrząsnęła głową. –

Wyrzekł się mnie i nie odwołał tego – odrzekła. – D aj mu zatem okazję, by mógł to uczynić. – Przecież on nigdy nie zmienia zdania! N igdy! Ani mój wiek, anistan jego zdrowia nie sprawią, że raptem spojrzy łaskawiej na mnie i na Andrzeja. Profesorowa stłumiła westchnienie. – Mówią, że jest dobrym lekarzem. – J est znakomitym lekarzem,mamo, i cudownym człowiekiem. Alenie wyszłam za niego i na raziesię na to nie zanosi. N ie zmieniłam poglądów. S ą takiejak dawniej, a w niektórych sprawach znacznie... radykalniejsze. C elina S tojnowska z ociąganiem wstała od stołu. – R ozumiem – powiedziała. – C hciałabym bardzo, abyś złagodniała.Może wtedy byłoby w tobie więcej wyrozumiałości dla mnie, ale zwłaszcza dla ojca. Masz przytulne mieszkanie, córeczko. B ardzo gustowne. Prawdę mówiąc, nigdy bym się po tobie takiego nie spodziewała. J ak na ciebie i twoje poglądy jest jednak zaskakująco... konserwatywne. –

* *

*

Mimo upału K lara udała się do szpitala piechotą, niosąc w papierowej torbie cztery dorodne pomarańcze. Poprzedniego wieczoru wypytywała Andrzeja o chłopca, a kiedy spytał ją wprost, dlaczego aż tak przejmuje się losem obcego dziecka, nie umiała mu jasno odpowiedzieć. S podobała się jej zadziorność T ymka. J eśli istotnie chował się na ulicy, musiał być sprytny, pomysłowy i zaradny. J ednak przede wszystkim budził jej współczucie i pragnienie pomocy, nawet jeśli twierdził, że mu niepotrzebna. Zastała go w łóżku. Oparty plecami o przylegającą do odrapanej ramy poduszkę żywo gestykulował, otoczony wianuszkiem wpatrzonych w niego chłopców. K lara pomyślała, że nie może mieć więcej niż dziewięć lat, a przecież cechowała go nieprzeciętna hardość. Na widok gościa T ymek zamilkł i spochmurniał, a gromadka chłopców rozproszyła się po sali. K lara usiadła na taborecie i wyjęła z torby pomarańczę. – T o dla ciebie – powiedziała. – S łodka i soczysta. Możesz teżpoczęstować kolegów.

Pokręcił przecząco głową. – N ie masz ochoty? C óż, trudno, kładę ją więc na stoliku, będzieszmiał na później. A teraz mów, jak się dziś czujesz? Milczał, więc westchnęła, przesuwając dłoń po kołdrze. – N ie masz nastroju do rozmowy? T ak czasem bywa, nawet mnie sięto zdarza. Ale żałuję, bo jednak liczyłam na pogawędkę. H mm. N a pewno lepiej rozmawia ci się z kolegami. C hętnie i ja posłuchałabym tego, co im dopiero opowiadałeś. T ymek spuścił oczy i poczerwieniał. – On nie puści pary z ust – odezwał się z głębi sali przyciszony głos. T rzy łóżka dalejchłopiec w za dużej piżamie wysunął się z pościeli i usiadł na skraju materaca. Miał pociągłą, bledszą od płótna twarzyczkę naznaczoną nieładnymi zasinieniami. N ocny strój wisiał – A to czemu? – zapytała K lara. – B o jest tu przez panią i pani nie lubi. T ak jak Osy.

Ach tak? N ie zna mnie, więc że nie lubi, jakoś przełknę. Ale co mado tego osa? – Osy nie cierpi nawet bardziej. – C o masz na myśli, chłopcze? C zyżby T ymka... użądliła osa? – Gdzie tam! Osa jest... T ymek zgromił kolegę wzrokiem. – Papla! N ie gadaj, jak nie wiesz! – odezwał się z groźbą w głosie. – T o już... milczę. K lara uśmiechnęła się domyślnie. – J uż wiem, Osa to nazwisko! – Przezwisko! – D obiegł stłumiony głos chłopca. – Ależ ze mnie gapa! T en Osa gonił T ymka, T ymek wpadł doprzedsionka i zobaczył szafę. Może chciał się w niej ukryć? A wówczas Osa dopadł go i przewrócił... wszystko jasne! – uznała K lara. C hłopiec w za dużej piżamie potakiwał głową. – Ale z Osą był D żuma, F elek od stróżki, S tach z Grzegórzek i...Maniek praczki z –

podwórza. Oni tak od dawna za nim łażą. Odkąd umarła jego babcia. K lara obróciła się do T ymka. – Mówiłeś komuś o tym Osie? J akimś krewnym? – On nikogo nie ma – szepnął malec. – Zobaczysz, że mnie popamiętasz! – warknął rozgniewany T ymek. – Gadasz jak baba! – N ie kazałeś się przysięgać! – Mam ojca! I przekonasz się, że wróci! D a wamwtedy za mnie! K lara zwróciła się do chłopca w piżamie. – J ak ci na imię? – spytała. – T o B eksa! – padło gdzieś z oddali, spod samego okna. – T ak tu naniego wołamy! – Wcale nie! J estem F ranek! – S łuchaj no, F ranku – powiedziała K lara. – A wiesz ty może, gdzieT ymek mieszka? F ranek namyślał się, patrząc prowokująco na T ymka. – Wiem, gdzie mieszkał. N a Zwierzyńcu, za mostem na R udawie,koło kapliczki.W domu z zielonymi drzwiami, przy ogromnym drzewie. – Znasz ulicę?

F ranek wzruszył ramionami. – N ic nie szkodzi. J esteś dzielny i bardzo mi pomogłeś. K lara spędziła jeszcze chwilę przy łóżku milczącego T ymka. K iedy nie udało się jej nakłonić chłopca do rozmowy, pożegnała się i wyszła. R ozglądała się po holu w poszukiwaniu znajomych twarzy, nie dostrzegłszy jednak nikogo, zdecydowała, że w domu pomówi z Andrzejem o malcu. * *

*

Później poszła do sklepu żelaznego na Ogrodową, gdyżod ostatniego wyjazdu do Warszawy nie widziała się z Wincentym Wróblem ani z nikim, kto wyjawiłby jej okoliczności aresztowania Ł ucji Wrońskiej. C hociaż w Zakopanem spotkała niejednego znajomego socjalistę, bo ciągnęli tam niczym pszczoły do miodu, nie poznała też przyczyny uwięzienia J anki B roniewskiej, warszawskiej dromaderki, u której niekiedy nocowała. S ama nie planowała jednak wyjazdu do K ongresówki, może dopiero jesienią.

N iepozorną witrynę żelaznego sklepu ocieniała szara markiza, lecz mimo to w środku panował nieznośny zaduch. Właściciel obsługiwał klienta, zapewne prowincjusza, o czym świadczyły niemodny krój ciemnego surduta, bujne bokobrody i gęsta broda, co w K rakowie stanowiło rzadkość. – B o uważa pan, dobrodzieju, gwóźdź gwoździowi nierówny – rzekłprowincjusz i ukłonił się K larze. – A u pana wszystkie biorę w ciemno, ma pan asortyment pierwszej klasy... C zekała cierpliwie z boku, aż rozdzwoni się czarna metalowa kasa i zachrobocze szufladka z banknotami oraz bilonem. Wreszcie klient wyjął z wewnętrznej kieszeni surduta skórzany pugilares,odliczył należność, zapłacił i żegnany przez kłaniającego się w pas właściciela sklepu, wyszedł na ulicę. U przejmy uśmiech niczym zdmuchnięty zniknął z oblicza Wincentego Wróbla. – N ie mam dla pani dobrych wieści – oznajmił. – D omyślam się – odparła K lara. – W Warszawie zamieszki, „K urierWarszawski” donosi...

Machnął ręką z lekceważeniem. – Warszawską prasę kontroluje cenzura, więc nie jest wiarygodnai piszą tam przeważnie banialuki. Wrońskich i pannę J ankę zamknęli na Pawiaku i tylko tego jesteśmy pewni. Mimo wszystko dobrze wróży to, że nie posłali ich do C ytadeli. Gorzej, że na dniach carscy zdjęli naszą drukarnię. D iabeł wie, jak na nią wpadli, bo działała w prywatnym mieszkaniu. S przęt zarekwirowano, więc wyobraża pani sobie, jaka to katastrofa. D rukarze, rzecz jasna, w areszcie, mieszkanie wywrócone na nice i trudno orzec, co tam jeszcze znaleźli. A tacy cwani, że zza węgła obserwowali kamienicę, sprawdzali wchodzących, więc potem, jakby mało było złego, wpadło paru naszych. Wieść gruchnęła po mieście, pod oknami zebrał się tłum i wiecował do nocy, ale co się stało, to się nie odstanie. T am, pani K laro, strajk goni strajk, ludzie częściej idą w manifestacjach niż do pracy. Zrobiło się bardzo gorąco i nie mam tu na myśli pogody. D latego zostaje pani w K rakowie na dłużej. Opatrzyła się pani na granicy, lepiej nie kusić

losu. Odpocznie pani. D o Warszawy wyślę te dwie nowe. D zielne panny, podróżują jako siostry zakonne, a podobne niczym rodzone. Wożą, co im dam, bez różnicy, nawet bibułę w walizkach, bo Moskale mająjakiś dziwny respekt przed habitami. Aż dziw, że dotąd nie wpadły. R ozmowę przerwało skrzypnięcie drzwi, ostro zadźwięczał dzwonek. K iedy dwajfabryczni robotnicy zdjęli na powitanie czapki, pytając o dostawę drutu, K lara wyszła. Pora była popołudniowa, niemiłosiernie prażyło słońce, przed którym chroniła K larę praktyczna jasna parasolka. Mimo skwaru zmierzała prosto na R ynek, gdzie w kamienicy opodal pomnika Mickiewicza mieściła się redakcja „N owego S łowa”. J uż na miejscu weszła do naczelnej pisma. Maria T urzyma górowała nad K larą wiekiem i zaangażowaniem w walkę o prawa kobiet, inicjując działania ruchu emancypacyjnego w całej Galicji. Ich relacje miały charakter czysto zawodowy, nie przyjaźniły się i rzadko rozmawiały o życiu prywatnym, co K larę nieco uwierało. Wierzyła jednak w skuteczność naczelnej, podziwiała jej

nonkonformizm oraz całkowite oddanie ideałom, bo sama dzieliła czas między konspirację, pisanie i... Andrzeja. GabinetT urzymyurządzono skromnie i funkcjonalnie, idealnie więc oddawał jej charakter. – J ak przebiegł wiec? – spytała, wskazawszy K larzekrzesło. – N adspodziewanie się udał, a frekwencja przekroczyła najśmielszeoczekiwania. Wszystko jest w sprawozdaniu. N aczelna usiadła za biurkiem. – T ak, zaraz się nim zajmę. Ale terazpilniejsza sprawa. Pisała panijakiś czas temu o petycji do Ministerstwa S prawiedliwości w Wiedniu w sprawie zmian w prawie cywilnym. Omówi to pani w oddzielnym artykule. R ozumie pani? Zacznie pani od spraw niecierpiących zwłoki, choćby o naszej propozycji wprowadzenia instytucji małżeństwa cywilnego oraz o warunkach rozwodów. Można by też zasugerować wymóg przedkładania przez narzeczonych świadectwa zdrowia ze względu na powszechność suchot i chorób płciowych. I o konkubinatach, pani K laro, ze zwróceniem uwagi na prawa nieślubnych

dzieci. D a pani radę na przyszły tydzień? T o dość pilne, bo tekst ma się ukazać przed październikowym Zjazdem K obiet. K lara obiecała przynieść artykuł jak najszybciej. Istotnie, zbliżał się zjazd, w K rakowie było już o nim głośno. Pierwszy publiczny i na ziemiach polskich, miał trwać aż trzy dni, a ponieważ dotyczyć miał praw kobiet, obwołano go na mieście sabatem czarownic. * *

*

K iedy następnego dnia K lara udała się do S zpitala Ś więtego L udwika, w pokoju, w którym dotąd leżał T ymek, zamiast niego zastała puste łóżko. Od F ranka tym razem nie dowiedziała się niczego pewnego, pozostali chłopcy także milczeli, poszukała więc Andrzeja. N ie znalazła go, lecz spotkała doktora Żeleńskiego. – A pani znowu w sprawie tego chłopca? – zdziwił się. – U ciekłjeszcze nocą. Zgłosiliśmy na policję, pani K laro, ale nie łudziłbym się, że go znajdą. – C oś chyba o nim wiadomo? – N ic pewnego. S zkoda, bo u L ubomirskich czekało na niegomiejsce, wyszedłby w zakładzie na ludzi.

Pewno ukrył się gdzieś nad Wisłą, tam teraz najwięcej andrusów. Zresztą nie dam głowy, trudno trafić za takimi dziećmi... J eszcze na ulicy K larze dźwięczały w uszach słowa Żeleńskiego, lecz to, że jego zdaniem chłopiec mógł być gdziekolwiek, nie zwalniało policji od poszukiwań. Zdumiona, że czuje się odpowiedzialna za to niesforne, zbuntowane dziecko, postanowiła przynajmniej spróbować znaleźć jego ślad, zwłaszcza że cennych wskazówek udzielił jej poprzednio F ranek. Na R ynku wsiadła do zatłoczonego, rozgrzanego upałem tramwaju, który zmierzał na Zwierzyniec. D ojechawszy do rogatek, dalejruszyła piechotą. B yły to przedmieścia K rakowa. Między bielonymi, opasanymi płotami domkami, biednymi i zapuszczonymi, wiodły piaszczyste – niczym wiejskie – drogi. Tu i tam poszczekiwałypodwórzowe psy, gęgały gęsi, piały koguty, lecz tylko z rzadka przejeżdżały furmanki, a przechodniów nie było żadnych. D otarłszy do skrzyżowania ulic K sięcia J ózefa i Ś więtej B arbary, stanęła niezdecydowana przy kapliczce o drewnianym dachu, pewna, że o tym właśnie

miejscu wspominał F ranek. N ie znała okolicy – dawniej mieszkali tu flisacy, obecnie rzemieślnicy i krakowskie handlarki. S tąd wąski, nieutwardzony trakt wiódł ku zakładom wodociągowym i kopcowi K ościuszki, gdzie miejski K raków wiosną i latem wylegał na rekreację na łonie natury. K iedy od rogatek nadeszła samotna kobieta, K lara ją pozdrowiła. Przybyła mimo gorąca okutana była w wełnianą chustę; dźwigała puste wiklinowe kosze, jeden na plecach, drugi w ręku. – S zukam zagrody T omików – powiedziała K lara. – Wiecie, która tobędzie? S taruszka przystanęła. – Ano wiem, tyle że jeszcze wiosną T omikowej się zmarło. – B o widzicie, T ymek T omik miał wypadek, zabrali go do szpitalai potrzebni są jego krewni. – Znaczy doigrał się! N iczym kocur łaził po płotach, międzykrzakami, na tej starej sośnie za ich chatą ino śmigał po gałęziach! J akby go giez ukąsił! N ikogo tu od T omików nie ma. B ędzie rok, jak T omik, ojciec T ymka, spakował manatki i ruszył do Ameryki za

chlebem, a matka... O, ją to pochowali przed laty. – A gdzie znajdę T ymka? K obieta zbystrzała, nastroszyła brwi. – N ie w szpitalu? Przecie dopiero co mówiła. – Gdzie mieszka i kto się nim zajął? – sprecyzowała K lara. – T o przecie obcy dzieciak! A tu się nie przelewa i każdy baczy naswoje. Przyszedł raz zabiedzony, to mu dałam pajdę chleba ze smalcem, ale żeby tak na zawsze? S tarej T omikowej nikt tu dobrze nie życzył. S przedawała jabłka na Małym R ynku, ale bez zezwolenia, więc ją ciągali do magistratu, a i cele Pod T elegrafem znała lepiej niż własną chatę. T yle że dbała o dzieciaka i nie chodził głodny, bo do miski nawet na przednówku miała co włożyć. – A dom T omików? – T am dalej, stąd nie zobaczy. Ino że chata terazOsowskich, ponoćprzejęli za dług T omikowej. J a tam nie wiem, jak było, ale ludzie gadają, że Osowski wziął, co nie jego. – T en Osowski ma może syna?

Ma. Źle mu z oczu patrzy, wyrostek,sieje postrach. J ak go dokryminału zamkną, to się wcale nie zdziwię. K lara podziękowała i po namyśle wróciła do rogatek, Żeleński miał bowiem rację: tacy jak T ymek mieszkali, gdzie popadło, i jedli, co ukradli – nie miała pojęcia, gdzie go powinna szukać. na nim niczym na kiju od szczotki, budziłby więc śmiech, gdyby nie jawne symptomy choroby. R ozdział 12 L ist –

J

udytę i Maxa rozdzieliła cisza. Zakosztowali jej już w drodze do Wiednia, kiedy to oboje, choć z różnych powodów, wymownie milczeli. N awet obecność panny T ekli i wystraszone spojrzenia zaniepokojonej zachowaniem rodziców H ani nie ocieplały ich relacji. J udyta, niepewna przyszłości i zgnębiona, z niemijającym poczuciem winy, chętnie pierwsza zdobyłaby się na gest pojednania, jednak lękała się, że zostanie odtrącona. N ie padły z

jej ust słowa skruchy ani wyjaśnienia; w głębi duszy wyrzucała sobie zresztą, że i tak powiedziała za dużo. S podziewała się, że w domu wszystko się zmieni, przeciąganie owego stanu byłoby bowiem okrutne dla obojga, lecz przede wszystkim dla obserwującej ich H ani. D ziewczynka bezbłędnie odczytywała nastroje rodziców, reagując rozdrażnieniem i melancholią. Z jakiegoś wszak powodu Max wystrzegał się bezpośredniej konfrontacji i wbrew temu, co zapowiedział w Zakopanem, nie podejmował rozstrzygających decyzji. W pracowni na H ietzingu łatwo było się mijać. K iedy J udyta zostawała w domu, Max wychodził na S pittelberg, do rodziców albo w celach, o których powiadamiał H anię, pannę T eklę lub J ohannę, lecz nie ją, szybko więc o cichych dniach między państwem dowiedziała się dochodząca służba. Miesiącaw był w pełni, więc miasto, nękane upałami, zdawało się tracić oddech. Milli spędzała wakacje nad Attersee, w pracowni Miny trwała letnia przerwa i J udyta skazana była na siebie oraz na dom. U spokojenia szukała w batikowaniu i w malarstwie; pracowała między drzewami, w ich

dobroczynnym cieniu, nasłuchując odgłosów dochodzących z pracowni, lecz coraz rzadziej słyszała głos Maxa, bo na całe dnie znikał. S pał w salonie, zostawiwszy J udycie wspólną sypialnię, jadał śniadanie, zanim do kuchni wkraczała J ohanna, wychodził w pośpiechu i wracał po północy. K iedy zdarzyło się, że nie pojawił się w domu przez dwienoce z rzędu, J udytę ogarnęła złość. K arał ją obojętnością i lekceważeniem, a przecież ona nie radziła sobie z wyrzutami sumienia. W końcu, a była to sobota, Max przyprowadził gościa, męża

K

ristiny. R udolf R enner, znacznie starszy od żony, nigdy tu bez niejnie bywał. J udyta nie darzyła go szczególną sympatią – w sprawach zawodowych był kompetentny i budził zaufanie, w rodzinnych pozostawał ostrożny, zdystansowany, chłodny. Zawsze nienagannie ubrany, w żakiecie do figury i od najlepszego krawca, z laseczką o rączce z kości słoniowej, w najmodniejszym w sezonie cylindrze zdawał się nie zapominać, kim jest i jaka spoczywa na nim odpowiedzialność. J ako prawnik H ennebergów miał też wgląd w finanse i

interesy Maxa, który radził się go w najistotniejszych kwestiach. Max poprosił J udytę do salonu i oddał głos szwagrowi, który od razu przeszedł do rzeczy. – Powierzono mi sprawę uznania H anny S chraiber, naturalnej córkiobecnegotu Maxa H enneberga i pani, J udyto, za prawowite dziecko, z wszystkimi tego konsekwencjami, także dotyczącymi dziedziczenia majątku i używania równych praw z dziećmi z prawego łoża, gdyby takowe przyszły na świat. J ako dziecko naturalne H anna S chraiber nie ma prawa do nazwiska ojca, sprawa więc w tym, aby jej to nazwisko nadać. Wszystko zagwarantuje dziewczynce w przyszłości żywienie i wychowanie przez Maxa – powiedział. – Procedury nie są skomplikowane, wymagają jednak zgody obojga rodziców, którzy poświadczają ją własnoręcznymi podpisami. D okument przedłożę w kancelarii cesarskiej. Pismo przygotowałem zawczasu, opatrzyłem stosownymi pieczęciami, została więc ostatnia kwestia. Pani zgoda. – R enner odkręcał skuwkę

kosztownego czarno-złotego pióra, podsuwając J udycie prośbę skierowaną bezpośrednio do F ranciszka J ózefa. U jęła pióro, lecz się zawahała. Prawnik utkwił w niej naglący wzrok, choć uprzejmie się uśmiechał. – Proszę podpisać – pospieszył. – T o dla dobra H ani. Przecież niestraci pani praw przypisanych matce. S pojrzała na Maxa. N a jego twarzy malowało się napięcie, w oczach dostrzegła obawę i zrozumiała, że lękałsię odmowy. Złożyła podpis i oddała R ennerowi pióro. Wkrótce wyszli. S podziewała się, że odprowadziwszy gościa, Max wróci, czekała więc niecierpliwie, lecz pojawił się dopiero około północy. D o tego czasu J udyta przeżywała męki niepewności, bo nagle pożałowała pochopnej zgody. H ania była jednak córką Maxa. N ie powinna uniemożliwiaćtego, co wynikało z miłości, jaką darzył dziewczynkę. Ze smutkiem przypomniała sobie, że trwa szabat. D awniej, gdy celebrowała go w rodzinnym domu w K rakowie, czuła radość – najcudowniejszy szabatowy dar N ajwyższego.D ziś

jej soboty były samotne, pełne wątpliwości i gorzkich rozterek. Max nie przywitał się ani nie tłumaczył z późnego powrotu, kierując się od razu do pokoju H ani. – N ie budź jej – poprosiła. – Od dawna śpi, tylko ją wystraszysz. N ie usłuchał, więc wstała z sofy i z rękami skrzyżowanymi na piersi śledziła każdy jego ruch: kiedy otwierał drzwi, znikał w sypialni dziewczynki, potem wrócił do salonu. Zastąpiła mu drogę. – D ługo jeszcze? – zapytała. – C hcesz mnie tak karaćw nieskończoność? N ie ma cię i nie ma, nie wiem, gdzie jesteś i co właściwie robisz, nigdy nie mam pewności, czy do nas wrócisz. N iechże się to nareszcie skończy! – J eśli podejrzewasz, że to kara, jesteś w błędzie – odrzekł. – N iemasz powodu do zdenerwowania, założyłem po prostu, że jako ludzie cywilizowani, lecz sobie obojętni, związani jedynie luźnym zobowiązaniem lojalności, bo przecież niczym innym, nie musimy wchodzić sobie w drogę.

T o zwykłe uniki – oświadczyła. – U niki? Wręcz przeciwnie. Ł ączy nas H ania i to jej poświęcamkażdą myśl. Przyznaj, że tu nie możesz mi nic zarzucić. – Ona cię nie widuje. – Wkrótce jej to wynagrodzę. C zy to wszystko? Wybacz, mam zasobą nerwowy dzień, wolałbym więc nie roztrząsać nocą podobnych kwestii. – N ie,Max. N ie ma lepszej pory, abyśmy zdecydowali, co dalej. Zatrzymał się w kuchennych drzwiach. – K ochana. T a decyzja należy wyłącznie do mnie. Gdyby byłoinaczej, nie przyjechałabyś do Wiednia, bo zostałabyś z nim. – Wybrałam ciebie! C zy jeszcze tego nie rozumiesz?! Wiem,mówiłam straszne rzeczy i sama jestem sobie winna... – Powiedziałaś prawdę. N ie jesteś ze mną z miłości, raczejz przyzwyczajenia. Zakładam jednak, że leży ci na sercu los naszej córki, a ponieważ mnie także, dokładam wszelkich starań, aby zabezpieczyć jej przyszłość. – Max... –

Mam wrażenie, że powrót ze mną był dla ciebie czymś w rodzajuofiary, swoistego poświęcenia. N ie zaprzeczysz, że trzyma cię tu tylko fakt mojego – C o ty mówisz...? – Mam świetną pamięć, J udyto. D latego długo nie zapomnę tego, comi wykrzyczałaś tamtej nocy. – B yłam przerażona i wpadłam w panikę! D aję słowo, że cię niezdradziłam... C hciałabym cofnąć czas! Wymazać tamtą noc i tamten dzień! Max, jesteś dla mnie ważny! Ważniejszy, niż przypuszczasz! D oceniam wszystko, co robisz dla mnie i dla H ani. Wiem, że życie z kimśmojego pokroju nie jest spełnieniem marzeń twojej rodziny ani zapewne twoich i że niewiele dawałam ci w zamian, ale czułam wdzięczność oraz przyjaźń, a to znacznie więcej niż miłość. Ona kończy się klęską albo się wypala. Za każdym razem, gdy kochałam szczerze i z oddaniem, traciłam grunt pod nogami. A potem mnie porzucano. D latego przyjechałam tu z K rakowa. U ciekałam przed Maurycym i przed wspomnieniami... T o prawda, –

że kochałam go, zanim cię poznałam, ale to ty dałeś mi spokój i poczucie bezpieczeństwa. J eśli mi wybaczysz, nigdy cię nie porzucę. – R zecz w tym, że nie mam pewności, czy chcę, abyśmy byli razem. – Więc co? Mamy się rozstać? – W tej chwili biorę to pod uwagę. – A H ania? – D latego sprowadziłem R ennera. Masz teraz gwarancję, żecokolwiek postanowię, niczego jej nie zabraknie. – Oprócz domu. – O taki jak nasz nie warto walczyć. Okaż cierpliwość. D owiesz siępierwsza, gdy zdecyduję o przyszłości. Przy okazji... Przeniosę się na kilka dni na S pittelberg, tak zyskamy chwilę wytchnienia. C zy to już naprawdę wszystko? – A... co z domem w Währing? – C óż, w tej sytuacji nie ma sensu go remontować. N a szczęścienieruchomość to niezła lokata kapitału, więc w ostatecznym rozrachunku nie żałuję kupna.

Max wszedł do kuchni, a J udyta za nim. S ięgnęła do piecyka, by go otworzyć. – J ohanna przyrządziła dla ciebie pieczeń – powiedziała. –Podgrzeję... – Zostaw, proszę. N ie jestem głodny. Zresztą, jeśli mam być szczery,nie mam ochoty na twoje towarzystwo. C ofnęła dłoń jak oparzona i bez słowa poszła do sypialni. * *

*

W niedzielę J udytę obudziła H ania. Za oknem świeciło słońce, zapowiadał się piękny dzień, a z ciszy poza sypialnią wnosiła, że Maxa już nie ma. – N ie idziemy z tatą na obiad do babci – powiedziała dziewczynka. –Wyszedł do pracowni, bo ma ważny projekt. D laczego musipracować w niedzielę? – C zasem nie ma się wyboru – odrzekła J udyta. – N ie znaczy to,skarbie, że jego projekty są ważniejsze od ciebie. – T ak też mi mówił. C o dziś będziemy robić? Pytanie zostało zadane z radosnym zaciekawieniem, z nadzieją na niespodziankę, więc J

udyta poklepała ręką miejsce obok siebie i dziewczynka, wciąż w nocnym stroju, wsunęła się pod kołdrę. – A na co masz chęć? – Prawda, że szkoda, że nie ma tu ciociE lizy? I Agatkiz Piotrusiem? Mogłabym się z nimi bawić. T o, że H ania nie znała wielu rówieśników, od dawna gnębiło J udytę. D ziewczynka nie miała przyjaciółki, z którą dzieliłaby sięsekretami, i poza synami Grety niezwykle rzadko, zazwyczaj w parkach miejskich lub na Praterze, przebywała wśród dzieci, których towarzystwo było dla niej właściwe. N ie wynikało to z nadopiekuńczości J udyty, bo nie trzymała H ani pod kloszem – przyczynę stanowiła niejasna sytuacja prawna jej rodziców. F akt, że nie są małżeństwem, był w okolicy powszechnie znany, co zatrzasnęło im drzwi większości domów, zwłaszcza tych, gdzie mieszkały dzieci. Przypomniała sobie o willi w Währing. N ietrafiony zakup Maxa, bo w nie najszczęśliwszym momencie, stał się jednak jego własnością. Gdyby,

mimo obecnych trudności, doszli do porozumienia, przeprowadzka stałaby się zapewne faktem. N ie przyjrzała mu się dokładnie, właściwie pamiętała go jak przez mgłę, zdecydowała więc, że wybiorą się do Währing na piknik. J uż po śniadaniu wyruszyły w drogę. J echały pociągiem, potem fiakrem, który dowiózł je przed dom. D orożkarz wyjął ze skrytki bagażowej kosz piknikowy i umówiwszy się na powrót, odjechał, a one stały długą chwilę przed ogrodzeniem. J udyta z uwagą spojrzała na córkę. – C o myślisz? – zapytała. – Prawda, że tu ładnie? T ata kupił go, kiedy byłyśmy w Zakopanem. Otoczenie kipiało nieprzeliczonymi odcieniami zieleni, która zasłaniała posesję i willę. Między gałęziami drzew musiały gnieździć się chmary ptactwa, bo trzepot skrzydeł mieszał się z kląskaniem i świergotem. J udyta wzięła kosz i podeszły do furtki; była otwarta, więc weszły na ścieżkę, a jasny żwir osypywał się cichutko pod podeszwami. Mimo że prażyło słońce, tu, w głębokim cieniu, między zdziczałymi ziołami, łopianem o liściach w

kształcie wachlarzy, między kwiatami oraz kępami przekwitłych pokrzyw panował chłód. Zatrzymały się dopiero przed domem. C zas odcisnął na nim piętno, a mimo to kusiłelegancką prostotą, solidną konstrukcją i maestrią wykończeń. B ył staroświecki; fakt, że kupił go właśnie Max, zafascynowany secesją i nowoczesnymi trendami w architekturze, zakrawałby na żart, gdyby J udyta nie znała jego najskrytszych pragnień. S chodami doszły do szerokich, dwuskrzydłowych drzwi i J udyta sięgnęła do torebki po klucz. Idealnie pasował do zamka, przekręcając się gładko, bez oporu. Znalazły się w sieni, obszernej i ciemnej, lecz dalej było już jasno, bo z okien w salonie i pokojach ściągnięto zasłony. N ie było też mebli, tylko w kuchni stał odrapany stół, jakby porzucono go z powodu starości i brzydoty. T u właśnie J udyta postawiła kosz z wiktuałami, aby potem wędrować z córką od pokoju do pokoju. H ania odkryła, że w domu roznosi się echo, gdy biegała schodami łączącymi parter z piętrem, a J udyta lustrowała stan podłóg, okiennej stolarki, ścian z jasnymi plamami po wiszących tam

dawniej obrazach – wreszcie przyznała Maxowi rację. Willa byłaby spełnieniem marzeń każdej pani domu i idealną siedzibą dużej rodziny – do niej jednak nie pasowała. Później wyszły do ogrodu, gdzie pachnący miętą gąszcz świadczył o żyzności ziemi; wyrosłoby tu zapewne wszystko, co by posadziła. Od północy dom ocieniały modrzewie, od wschodu, ukryta między jaśminem i bzami, znajdowała się altana, od zachodu – nieznane J udycie ziołai kwiaty. Wszystko to ujęło ją tak samo, jak zachwyciło H anię, i nagle, przez krótką chwilę, poczuła ukłucie żalu, że nigdy tu nie zamieszka. W Währing spędziły popołudnie. H ania bawiła się przy altanie, potem kosztowały przysmaki z kosza piknikowego, przekomarzały się i żartowały. S iedząc pod dachem altany i przyglądając się córce, J udyta zastanawiała się przede wszystkim nad tym, co ją tu dziś przywiodło. * * * W poniedziałek na R enner. S iostra Maxa po śniadaniu, gdy posiłku, wyszła po

H ietzingu pojawiła się K ristina wybrała wczesną porę – zaraz J ohanna, posprzątawszy po zakupy. T ego dnia panna T

ekla dostała wolne, więc J udyta, ustawiwszy w salonie sztalugę, pracowała nad pejzażem. Od czasu do czasu zerkała na H anię, która rysowała. D ając córce wskazówki, nie po raz pierwszy dochodziła do wniosku, że dziewczynka jest pojętna, dokładna i przejawia zdolności w tym kierunku. K ristina wpadła na krótko; w sukni w stylujapońskim o modnychkimonowych rękawach i stójce z cienkiej koronki, z talią podkreśloną szerokim pasem z jedwabiu sprawiała wrażenie starszej, niż była w istocie. Odkąd wyszła za mąż i urodziła córkę, jej zachowanie cechowała stosowna do statusu powaga, choć charakterem i poglądami przypominała dawną K ristinę. – E lsie zostawiłam z nianią, a wiesz, jak się o nią lękam, gdy spuszczam ją z oczu – powiedziała, poprawiając w lustrze kapelusz. – S prawa jest jednak pilna... J udyta odłożyła pastele i zdjęła fartuch malarski, a ponieważ spodziewała się, że chodzi o nią i Maxa, poprosiła H anię, by poszła do swojego pokoju. T ymczasem K ristina usiadła na sofie.

Przyjechałam na prośbę mamy – oświadczyła. – Wymusiła namnie obietnicę, że się z tobą rozmówię, bo okazuje się, że nie może liczyć na Maxa. T y go po prostu nie słuchasz! – N ie słucham? – zdziwiła się J udyta. – Mimo że przekazał ci zaproszenie na imieniny mamy,zignorowałaś je, kochana, choć nam wszystkim bardzo zależało na twojej obecności. Otóż... w najbliższą niedzielę rodzice świętują rocznicę ślubu. N ie,nie jedną z tych okrągłych, celebrowanych z pompą, zresztą znam cię i wiem, że wówczas na pewno byś odmówiła.Mama pragnie cię ugościć, zwłaszcza że okazja jest podwójna, bo dziś R udi składa waszą prośbę w kancelarii cesarza. C hcemy to uczcić i wreszcie oficjalnie powitać cię w naszej rodzinie. B ardzo cię proszę, nie odmawiaj. Przez wzgląd na Maxa i H anię. – C zy on wie o zaproszeniu? – Wie o rocznicy. – Obawiam się, że... – zaczęła J udyta. –

Wiedziałam! Wiedziałam, że będzie jakieś „obawiam się” albo„innym razem”. N ie,kochanie. C zas utrzeć Grecie nosa i pokazać, że nie jesteś jakąś tam... przygodą. E pizodem w życiu Maxa. On nigdy nie zabiegał o względy kobiety z takim uporem jak o twoje i dla mnie od początku było oczywiste, że darzycie się miłością. Postawimy Gretę przed faktem dokonanym, nie ośmieli się sprzeciwić woli rodziców. A przy okazji uszczęśliwisz Maxa, bo gryzła go ta twoja... izolacja. Przekażę mamie, że ma się was spodziewać. C zy wiesz, że gotowa była tu przyjechać? Odwiodłam ją od tego, bo taki skwar, że podróż byłaby dla niej udręką. – Pozwól, że ci wyjaśnię... K ristina zbliżyła się do drzwi. – W ogóle cię nie słucham. Wracam do E lsie. Pa, kochanie, widzimysię w niedzielę. – Wyszła, zostawiając w salonie dyskretny zapach perfum. J udycie opadły ręce. S ytuacja była co najmniej niezręczna, zwłaszcza że wszystko wskazywało na to, –

iż H ennebergowie nie mieli pojęcia o kryzysie w związku Maxa. Zafrasowanasięgnęła po pastele, gdy w drzwiach stanęła J ohanna z koszykiem wypełnionym zakupami. Okrągłą jak księżyc w pełni twarz kucharki rozjaśnił szeroki uśmiech. – Ależ gorąco! – sapnęła. – D ostałam taniej śliwki, będą na knedle i marmoladę, pan lubi śliwkową. Poczta, proszę pani. Wybrałam ze skrzynki. J udyta odebrała korespondencję, po czym posegregowała na swoją i Maxa. U siadłszy przy stole, otworzyła list od N oemi; był krótki, więc rozczarowana odłożyła go i sięgnęła po następny, także z K rakowa, choć nie znalazła nadawcy. R ozcięła papier nożykiem, odczytała nagłówek i obróciwszy gęsto zapisaną kartkę, sprawdziła podpis. L ist napisał Maurycy. Papier wysunął się z jej dłoni i z szelestem opadł na koperty. J udyta siedziała nieporuszona, zastanawiając się przede wszystkim nad tym, jakim sposobem zdobył adres, bo była pewna, że mu go nie podała. Potem nie czytając, wsunęła kartkę do koperty z myślą, aby list spalić. W kuchni była

jednak J ohanna, więc by nie grzeszyła dyskrecją, tę część szafy, gdzie pościelową, i wcisnęła lawendą prześcieradła, po kluczyk.

uniknąć pytań kucharki, która poszła do sypialni. Otworzyła przechowywała bieliznę kopertę między pachnące czym zamknęła szafę na * *

*

Max wrócił do domu następnego wieczoru,więc J udyta, nie ukrywając,że na niego czeka, wyszła mu naprzeciw. J uż w przedsionku, kiedy odkładał na półkę kapelusz, poprosiła go o rozmowę. – B yła tu wczoraj K ristina – powiedziała. W salonie, gdy przeglądał gazety ułożone na stole kreślarskim, J udyta referowała mu spotkanie. N ie wyglądał jednak na zainteresowanego, póki nie oświadczyła, że choć nie przyjęła zaproszenia, spodziewają się ich wszystkich na niedzielnym obiedzie. – N ie dopuściła mnie do głosu. N ie wie, że się nam nie układa, a janiezdążyłam jej tego uświadomić. Max, przecież ta wizyta nie ma sensu, trzeba to odwołać.

Odłożył „Wiener Zeitung” i z kieszeni surduta wyjął srebrną papierośnicę. Otworzył ją, wybrał papieros, po czym postukał nim o metal. – J eśli tak uważasz... N a twoim miejscu doceniłbym jednak gestmojej matki. Przysłała tu K ristinę, więc musijej bardzo zależeć na spotkaniu z tobą. Ostatecznie wystarczyłoby, aby wysłała zdawkowy liścik. – Ależ, Max! T o byłoby niezręczne! W naszej sytuacji? – K ochana, oboje umiemy udawać, zwłaszcza ty masz do tego talent. Poradzisz sobie, to tylko obiad. Poczerwieniała, urażona przytykiem, lecz zamiast mu go wypomnieć, zacisnęła usta. – R odzice liczą na ciebie – ciągnął. – Weźmiemy H anię, rozerwie się,bo będą pewnie chłopcy Grety. – Greta jest w Alpach. – Ach tak. Widzisz zatem, jak się wszystko świetnie składa. K pił, a ona udawała, że tego nie dostrzega. – D obrze, w takim raziepójdę.

Zapalił papierosa i zaciągnąwszy się dymem, znów wziął do ręki gazetę. – B yłyśmy z H anią w Währing – powiedziała z nadzieją, żepodtrzyma kulejącą rozmowę. – Obejrzałyśmy dom i ogród i... masz rację. S ą przepiękne. S ądzę, że mimo wszystko... Im szybciej go wyremontujesz, tym prędzej można by się tam wprowadzić. – J esteś pewna, że to właściwy moment na snucie podobnychplanów? – C hcę, żebyś wiedział, że kupując go, nie popełniłeś błędu. – C ieszy mnie twoja dobra wola. S zkoda, że nie okazywałaś takiegoentuzjazmu wcześniej. – S taram się – rzekła. – Max, przepraszam. Przepraszam postokroć. Postąpiłam niewybaczalnie, a mimo to pragnę, abyś ten jeden raz mi wybaczył. N ie wiem, co miałabym zrobić, byś uwierzył, że mówię szczerze. – Przecież wierzę. Znam cię i umiem rozpoznać skruchę – odparłrzeczowo. – Orazkiedy mnie okłamujesz. – C zyżbym... tak często mijała się z prawdą?

Max podszedł do komody i w popielniczce zdusił niedopałek papierosa. – C hodzi raczej o to, że jesteś mistrzynią niedomówień. N a początkuznajomości bardzo mnie to w tobie pociągało, było intrygujące i stanowiło rodzaj... wyzwania. D ziś wolałbym mieću boku kobietę, której ufam. N ie znam cię, J udyto. N ie mam bladego pojęcia, kim jesteś i czego mogę się po tobie spodziewać. – Żaden mężczyzna nie poznał mnie lepiej niż ty. – C óż, to oczywiste, że nie byłem pierwszy. I że nie jestem jedyny.N ie zamierzam się nad sobą rozczulać. N ie będę błagał o miłość, choćbym cię jeszcze kochał. J eśli zmienię zdanie, niewątpliwie powiadomię cię o tym, ale teraz... terazwolałbym, żebyś dała temu spokój. Ostatecznie żyjemy w czasach, gdy miłość jest luksusem i nie każdy może sobie na nią pozwolić.D obrze, idźmy do rodziców na obiad. I tak, naprawdę doceniam, że zainteresowałaś się domem. C zy to wystarczy, abyś pozwoliła mi jeszcze trochę popracować?

J udyta skinęła głową. C zuła się upokorzona sposobem, w jaki ją traktował, a mimo to podjęła ostatnią próbę. – K iedy... do mnie przyjdziesz? S pojrzał na nią zdziwiony. – Zejdzie mi się... Położę się na sofie, żeby cię nie zbudzić.ojcostwa. T o ci się zresztą chwali. Okazuje się, że nie jesteś tak zupełnie bez serca. R ozdział 13 Wieża

W niedzielę załamała się pogoda. N iebo spochmurniało, siąpił deszcz, zimny i wilgotny wiatr przypominał o nadchodzącej jesieni. Mimo niesprzyjającej aury J udyta z nadzieją czekała na obiad w domu na Albertinaplatz, bo wmawiała sobie, że okazując dobrą wolę, zasłuży na zaufanie Maxa. Zdecydowała się na muślinową suknię, którą ozdobiła wpiętą w stójkę kameą, choć tkanina była przewiewna, zbyt lekka na niepogodę. Wybrała biel, bo podkreślała barwę jej oczu i dlatego, że Max lubił ją w tym kolorze. W pikowanej mantylce i w

twarzowym kapeluszu stała zamyślona przed zwierciadłem, w głębi duszy z wolna tracąc nadzieję, że jej zabiegi nie pójdą na marne. Potem, trzymając H anię za rękę, wyszła do sprowadzonej przez Maxa dorożki. K iedy pojazd dotarł do dzielnicy handlowej, a później skręcił ku gmachowi opery, deszcz lał już jak z cebra. Wiedeń zmienił słoneczne barwy na szaroniebieskie, jakby przybrudzone. Z każdą chwilą robiło się zimniej i ciemniej, choć do zmroku brakowało wielu godzin. Wysiedli opodal pomnika Mozarta. D orożkarz rozłożył czarny parasol i odprowadził J udytę z H anią do drzwi kamienicy, natomiast Max, postawiwszy kołnierz surduta, dopadł ich jako pierwszy. J uż przed mieszkaniem H ennebergów spojrzeli sobie w oczy, po czym wcisnął guzik dzwonka. Miała nadzieję, że dodajej otuchy, lecz się przeliczyła. Wpuszczeni przez pokojówkę, która wzięła kapelusze i wierzchnie okrycia, weszli następnie do salonu. H enrietta H enneberg wstała na widok gości, po czym zwróciła się do J udyty:

J akże jestem rada, że nareszcie możemy się poznać! –powiedziała. – J est tu pani zawsze mile widziana i tylko żałuję, że nasze spotkanie nastąpiło tak późno. Widywałyśmy się już, ale dopiero terazokoliczności sprzyjają przyjacielskiej pogawędce. H aniu, dawno cię u nas nie było. D ziadek stęsknił się za tobą, chociaż się pewnie do tego nie przyzna, a ja czekam na opowieść o lecie w górach. J udytę przywitali też pozostali. F erdinand H enneberg,ojciec Maxa,ucałował jej dłoń. N iewysoki, krępej budowy ciała, o starannie wymodelowanej brodzie i szpakowatych, bardzo krótkich włosach zachowywał się grzecznie, lecz oficjalnie i bez wylewności typowej dla żony. Podobnie R udolf R enner; obu pochłonęła rozmowa o kontrakcie z R atuszem Miejskim na komplety mebli gabinetowych, a kiedy i Max się do nich przyłączył, K ristina z H enriettą przypomniały ze śmiechem, że pora zacząć obiad. Przeszli do jadalnego; usadzeni przy stole przybranym bukiecikami kwiatów kosztowali serwowane potrawy, z rzadka tylko prowadząc rozmowę. B yło wystawnie, smacznie i po wiedeńsku; po –

przystawkach pokojówka wniosła dania główne, a więc wołowinę z zielonymi warzywami, a także – do wyboru – wątróbkę po tyrolsku z cebulką i majerankiem. B yły też słodki i puszysty naleśnik cesarski zpowidłami i bitą śmietaną, strudel makowy, a na koniec tort. K iedy zebrani wznieśli toast na cześć jubilatów, do drzwi zadzwoniłdzwonek i pokojówka, ku zdziwieniu obecnych, zapowiedziała Gretę z małżonkiem. Przyrodnia siostra Maxa przywitała macochę i ojca, K arl niezwłocznie poszedł w jej ślady. D ostrzegłszy J udytę, skinęli jej głowami, po czym zajęli miejsca przy stole. S łużąca w pośpiechu dostawiała nakrycia, kieliszki i szklanki, gdy Greta ze swadą tłumaczyła się z niespodziewanej wizyty. – N ie mogliśmy przeoczyć takiej rocznicy – powiedziała. – Pozatymod paru dni nieprzerwanie padało, uznaliśmy zatem, że pora do domu. W gruncie rzeczy nic się nie stało, bo i tak wypoczęliśmy. Widoki w Alpach warte każdej korony! Powietrze niczym balsam, a zachody słońca... Wprost bajeczne! C hłopcy zmężnieli,

bo kazałam im co dzień spacerować, szczególnie że tam zatrzęsienie lasów i strumieni. – Greta jest niepoprawną romantyczką – orzekł K arl. – Zapomniaładodać, że wcześniejszy powrót wymusiły moje obowiązki w kancelarii burmistrza. – B łagam cię, przynajmniej dziś nie rozmawiajcie o polityce –poprosiła K ristina. – D roga szwagierko. D zięki właściwie prowadzonej polityceburmistrza Wiedeń w ciągu paru lat dogonił B erlin i Paryż. N ikt wcześniej nie dbał w takim stopniu o rozwój tego miasta. Weźmy na przykład program upiększania Wiednia. Przyniesie niewątpliwie... – K atastrofę finansową – wtrącił Max. – I to wkrótce. J eśli się napodobne programy zaciąga państwowe pożyczki, trzeba przewidzieć konieczność spłaty, co zapewne potrwa wiele lat. Wydaje mi się, że jest tu wiele pilniejszych problemów, a burmistrz je lekceważy. – Och, ty jak zwykle szukasz dziury w całym. Gospodarka kwitnie,handel również – dodał K arl.

O ile nie przejmują go Żydzi – uzupełniła Greta. – D latego burmistrz namawia nas wszystkich, żebyśmy bojkotowaliżydowskie sklepy. I słusznie, bo jeśli w Wiedniu bieda i bezrobocie, to tylko z ich winy. H enrietta klasnęła. – Moi drodzy! C zas pokroić tort. K ristino, zrób to, kochanie, nikt nieporadzi sobie z tym zadaniem lepiej niż ty... T ort okazał się wyborny, wkrótce też zniknął z talerzyków i panowie, zgodnie z cotygodniowym zwyczajem, udali się do palarni na cygaro i brandy. Panie usiadły w salonie. – S łyszałam o domu w Währing – powiedziała H enrietta. – C ieszęsię, że Max nareszcie wykazał się rozsądkiem. Pracownia na H ietzingu nie jest właściwa ani dla pani, J udyto, ani tym bardziej dla waszej córki. Zapamiętałam to miejsce jako... ciasne. S tanowczo za ciasne, aby mieszkała w nim rodzina. – Ależ, droga mamo – wtrąciła się Greta – ten dom, z tego, cosłyszałam, kosztował fortunę! Max zapożyczył się u taty do końca –

życia, a przecież czekają go kolejne wydatki, bo to ponoć ruina. – N onsens – stwierdziła J udyta. – Wymaga remontu, ale jestw dobrym stanie. – A pani zapewne zamierza w nim zamieszkać? T ak właśniemyślałam! Proszę przyznać, że jest pani odpowiedzialna za tę nierozwagę Maxa. Podejrzewam, że kupił go dla pani albo na pani żądanie, rozumiem zatem, że planujecie ślub? – W żadnym razie– zaprzeczyła J udyta. – Oczywiście, że nie. Musiałaby pani najpierw zostać chrześcijanką. – J eśli tak dobrze orientuje się pani w przepisach prawa, czemusłużą te pytania? N ie ja odpowiadam za zakazy spisane w K odeksie cywilnym Austro-Węgier. – C i, którzy go układali, wykazali się dalekowzrocznością. – Greto, przestań, bardzo cię proszę – powiedziała K ristina. – C zykoniecznie chcesz sprowokować kłótnię? W takim dniu? – T o przechodzi ludzkie pojęcie! – uniosła się Greta. – Ona jestutrzymanką Maxa, a wy zapraszacie ją do domu i sadzacie jak

równą z nami przy stole! S łyszycie, że nie zostanie jego żoną?! J a, droga mamo, nie toleruję rozwiązłości i nie r – Greto, zamilcz! – poleciła H enrietta. – Zamilcz, bo będę cięmusiała wyprosić! J udyta wstała z sofy, biorąc za rękę siedzącą obok H anię. Zamierzała ostro odpowiedzieć Grecie, odeprzeć jej atak, lecz kiedy poczuła drżenie dłoni córeczki, w milczeniu skierowała się do drzwi. – J udyto, zostań, proszę! – krzyknęła K ristina, podrywając sięz krzesła. – Po co? N ie zostaje się w domu, w którym domownicy mająza nicszacunek dla gości i dobre wychowanie. W przedpokoju J udyta przyjęła od pokojówki kapelusz i okrycia, po czym pospiesznie wyszła z H anią. * **

Godzinę po J udycie i H ani do pracowni przyszedł Max. B ył przemoczony, gdyżdeszcz lał jak z cebra, i zdenerwowany. Odesłał córkę do pokoju.

D laczego wyszłaś beze mnie? – spytał J udytę. – N ie wiesz? – Opowiedziano mi o zajściu. R ozmówiłem się z Gretą i bardzożałuję, że nie byłaś przy tej rozmowie. – D ziwnym trafem pozwala sobie na impertynencje wówczas,gdyciebie nie ma w pobliżu. – B ądź jednak sprawiedliwa. S łyszałem, że mama i K ristina starałysię ją poskromić. – O ile można poskromić wzburzoną rzekę! Max, ona mnienienawidzi! D la niej jestem aferzystką! Galicyjską przybłędą, bo tak mnie kiedyś nazwała. Ostatni raz dałam się namówić na wizytę u twoich rodziców – powiedziała. – N ie wiem nawet, jak wytłumaczyć to zajście H ani. – J eśli chcesz, zrobię to za ciebie. Porozmawiam z nią. – N ie uważasz, że powinniśmy zrobić to razem? – zapytałai westchnęła. – J esteśmy tak różni, tyle nas dzieli, że chyba nie ma dla nas przyszłości. –

Wyszła do sypialni i zamknęła starannie drzwi. Oparła się o nie plecami, lecz po chwili, choć z wahaniem, zbliżyła się do szafy i spomiędzy prześcieradeł wyjęła list Maurycego. U siadła przy toaletce, po czym chciwie czytała. Maurycy przypomniał o pomyśle wystawy batików w K rakowie i naciskał na spotkanie podczas jego pobytu w Wiedniu. * **

Postępowanie Grety oraz afront na obiedzie u H ennebergów sprawiły,że poniedziałkowy poranek był gorzki i nerwowy. T ego dnia J udyta wracała do pracy, gdyżpo letniej przerwie pracownia Miny znów otwierała podwoje. Wcześniej jednak musiała rozmówić się z H anią, bo choć Max spędził z córką niedzielny wieczór i o czymś z nią rozmawiał, zamierzała po swojemu wyjaśnić jej przyczyny postępowania ciotki. Poleciła J ohannie nakryć do śniadania w pokoju córki, więc kucharka zakrzątnęła się przy stole, niezbyt dużym, lecz w sam raz dla dwóch osób. Przyniósłszy jeszcze ciepłe cynamonowe bułeczki, owsiankę, konfitury, mleko, sery i herbatę, postawiła wszystko pośrodku na miseczkach i

talerzykach, sprawdziła, czy o niczym nie zapomniała, po czym życzyła smacznego i wyszła. B yły same. F akt, że Max skoro świt wyszedł z domu, ani trochę J udyty nie zaskoczył, a pod wpływem wczorajszego zajścia skwitowała go mimowolnym wzruszeniem ramion. N ie zobaczą się zapewne do wieczora, a gdy wróci do domu, niechęć i wzajemne żale znów wezmą górę nad rozsądkiem i pragnieniem porozumienia. J udyta trzymała w dłoniach filiżankę z herbatą. – J edz, kochanie – powiedziała. – Wkrótce przyjdzie panna T ekla,ale wcześniej muszę z tobą porozmawiać. D ziewczynka skinęła głową, sięgając po cynamonową bułeczkę. – B yłaś świadkiem nieprzyjemnego zajścia. Wiem, że się nimprzejęłaś, czułam to i żałuję, że od razu nie wyjaśniłam, dlaczego do niego doszło. C iocia Greta mówiła rzeczy, które sprawiły mi przykrość. – T atuś też o tym wspominał – stwierdziła dziewczynka. – C iociabyła zmęczona długą podróżą i to dlatego.

Ach tak? – J a myślę, że ciocia nas nie lubi. Zauważyłam to już dawniej, alemilczałam, żeby mamy nie martwić. Zawsze gdy z tatą odwiedzaliśmy babcię, krzywiła się na mój widok. O tak. – H ania zademonstrowała minę Grety i J udyta, którą to rozbawiło, parsknęła śmiechem, zwłaszcza że dziewczynka przewróciła na koniec oczami zupełnie jak starsza siostra Maxa. – Istotnie – wykrztusiła. – N iekiedy... tak wygląda. – J akby ją ciągle bolał brzuch – dopowiedziała H ania. J udyta odchrząknęła. – Wbrew temu, co twierdził tata, nie darzy nas sympatią –przyznała. – N ie chcę cię oszukiwać, czasem tak bywa, że jednych lubimy bardziej, a innych mniej. – Wiem, bo lubię ciocię K ristinę. N ie rozumiem tylko, czemu ciociaGreta tak nas nie cierpi? – U waża, że za bardzo się od niej różnimy. Ona woli ludzipodobnych do niej. – Ale dlaczego? –

–

T ak jest łatwiej. Mówimy innym swoją religię,a ja urodziłam S pójrz, nawet nasza skóra Włosy i oczy są takieciemne, zwracają uwagę i niektórzy myślą, powodu jesteśmy gorsze. N igdy podobnym słowom. S ą złe, nie prawdy.

–

Zdaniem ciocinieładnie mówię po niemiecku. I to ci wytknęła? Mówisz ładniej ode mnie, a poza tym znasz językpolski, w przeciwieństwie do cioci. Zobaczysz, poznasz jeszcze wiele języków. I żydowski? B o czy jest mama pewna, że jestem Żydówką, jeżeli gonie znam? J estem pewna. C hciałabym, żebyśmy wszyscy mówili jednym językiem –powiedziała H ania. Podobno tak kiedyś było, ale N ajwyższy ukarał ludzipomieszaniem języków i odtąd nie umiemy się porozumieć, wciąż się spieramy, nie ma wśród nas zgody ani pokoju. Za co ta kara?

–

–

– –

–

–

językiem,mamy się daleko stąd. ma inny odcień. że od razu że z ich nie dawaj wiary ma w nich krzty

L udzie uparli się, żeby wybudować wieżę, ale taką, któradosięgłaby nieba. B yłaby najwyższą z wszystkich wież, najokazalszą, smukłą i lekką, choć nie zburzyłyby jej najsilniejsze wichury, nie podmyłyby deszcze. T rwałością górowałaby nad pałacami i zamkami, nawet nad całym światem. – Po co komu taka wieża? – zdziwiła się H ania. – Pewnie po to, żeby się nią chwalić – odparła J udyta. – L udziez zapałem przystąpili do budowy, lecz kiedy praca zbliżała się do końca, a wieża istotnie była imponująca, o czym powszechnie mówiono, N ajwyższy zesłał z nieba ogień. Żar buchnął na jej górne piętra, wieża płonęła i płonęła, aż zniszczeniu uległa jej trzecia część. N adal jednak była wysoka, więc ludzie uparcie twierdzili, że nie ma nic ponad nią. Wówczas N ajwyższy sprawił, że jej podstawę pochłonęła ziemia. – J ak to...? – Zapadła się, a ruiny były jedynie cieniem dawnej wieży. I kiedyzdawało się, że to już koniec, N ajwyższy dokończył dzieła: zesłał –

między ludzi anioły, aby pomieszały ludzkie języki. Odtąd jest ich na ziemi tyle, ile gwiazd na niebie. – J aki był ten pierwszy język, mamo? – Przypuszczam, że piękny. – Gdybyśmy go znali, nie byłoby kłótni? – T o bardzo możliwe. – N ie kłócilibyście się z tatą? J udyta się zmieszała. – D orosłych dzieli czasem więcej, niż mogą znieść. N ajważniejsze, żenasze spory, skarbie, nigdy nie dotyczą ciebie. T y nie jesteś ich przyczyną. – Gdzie są ruiny tej wieży? – spytała dziewczynka. – J eśli gdzieś istnieją, muszą być cudem nad cudami, bo ludziepowiadają, że zawieszone są między ziemią a niebem. T o, co zostało z wieży, nadal jest tak ogromne, że gdyby się tam wspiąć, lasy nie byłyby większe niż chmara muszek, a rzucany przez nią cień trzeba by obchodzić w trzy dni. J ednak mówi się również, że nadejdzie dzień końca kary i znów przemówimy wspólnym językiem.

Wtedy skończą się spory? – T ak. – Z ciocią Gretą i tatą również? – Oczywiście, kochanie. Zwłaszcza z tatą. –

* **

W pracowni Miny zniecierpliwienie J udyty osiągnęło apogeum. D otychczas praca dawała jej wytchnienie od trosk codzienności, jednak nie tym razem. R ozdrażniona monotonnym turkotem maszyn do szycia, chichotami szwaczek i krojczyń oraz bezmyślną paplaniną klientek, nie kryła się ze złym nastrojem. Mina obserwowała ją z coraz większym zdumieniem, aż podczas przerwy między przymiarkami poprosiła o rozmowę w cztery oczy. – N ie poznaję cię – oświadczyła, zamykając drzwi przymierzalni. – J a też siebie nie poznaję – poskarżyła się J udyta. – N ie wiem, jakdotrwam do wieczora, ale i wówczas nie będzie łatwiej. Opowiedziała o Zakopanem, o ponownym spotkaniu z Maurycym oraz o rozpaczliwych

próbach ratowania tego, co zostało ze związku z Maxem. – U siłuję go przebłagać – powiedziała. – J ednak im bardziej sięstaram, tym jest gorzej. Wiem, że rozważa rozstanie, ja również się ku temu skłaniam, choć gotowa byłam na wszystko, by do tego nie doszło. – R ozstanie? J esteś pewna, że to właściwy krok? – N ie widzę innego rozwiązania. – Miałam nadzieję, że zdecydujecie się na małżeństwo – westchnęła Mina. – Zawsze myślałam o was jak o szczęśliwych, doskonale rozumiejącychsię ludziach. A tymczasem... – T ymczasem nie byliśmy szczęśliwi i z biegiem lat rozumieliśmysię coraz mniej. B oję się, jak zniesie to H ania. J est mądrą i wrażliwą dziewczynką, wyczuwa więc, że między nami źle się dzieje. T o tylko dziecko, Mino. N am rozstanie sprawi ulgę, a jej świat legnie w gruzach. Max już terazbywa gościem w domu i H ania źle to znosi. B ędzie za nim tęsknić, i to wyłącznie z mojej winy. – Wstrzymaj się więc z decyzją.

T o nic nie da. Max już mnie nie kocha i traktuje z takąobojętnością, że wolałabym, aby mnie nienawidził. T ego dnia J udyta wyszła z pracy przed zamknięciem pracowni. Wsiadła do fiakra z myślą, że wieczorem rozmówi się z Maxem, a ponieważ trzymał ją w niepewności, sama zakończy ten związek. T ymczasem przed domem zastała zaparkowaną dorożkę, a w salonie – matkę Maxa. H enrietta H enneberg siedziała przy stole w towarzystwie H ani i panny T ekli, pochłonięta grą w loteryjkę. N a widok J udyty wstała i z ciepłym uśmiechem podała dłoń do uścisku, po czym pocałowała ją w policzek. – Przepraszam, że przyjechałam bez zapowiedzi – powiedziała. –N ie chciałam odkładać naszego spotkania, te towarzyskie formy i konwenanse tylko by je opóźniły. J udyta poprosiła J ohannę o podanie kawy, a panna T ekla z H anią sprzątnęły ze stołukarty loteryjki i miskę orzechów włoskich, którymi wypłacały wygraną, po czym wyszły z salonu. –

K iedy spodziewa się pani Maxa? – spytała H enrietta. – Zazwyczaj nie wraca przed nocą. – T ak, wdałsię w ojca, za bardzo pochłania go praca. Żałuję, że gonie zastałam. J estem tu, aby wyrazić pani moje ubolewanie. Żywię do pani szczerą sympatię i wstyd mi za Gretę. Proszę nie brać sobie do serca jej impertynencji. Zaprosiłam panią na rodzinne spotkanie, a tymczasem została pani potraktowana jak intruz, ale to się już nie powtórzy. Zadbaliśmy, by Greta więcej pani nie nękała. C zuję się winna owego zajścia. Max od początku nie ukrywał, jak jest mu pani droga, i gdybym od razu zaakceptowałajego wybór, może zajadłość Grety nie byłaby aż taka. – N ie jest pani niczemu winna – odrzekła J udyta. – B ierze pani naswoje sumienie przewiny Grety. – Wkrótce i ona zrozumie, że pani i jej córka jesteście częścią naszejrodziny. – Obawiam się, że stoi tu na przeszkodzie typowe dla Gretypoczucie przyzwoitości. I myli się pani, kiedy twierdzi, że Max mnie kocha. Przyjęłam pani zaproszenie, aby ratować nasz związek, a –

ponieważ próba ta się nie powiodła, stając się wbrew moim intencjom pretekstem do kolejnej kłótni, zdecydowałam, że pora to zakończyć. H enrietta utkwiła poważny wzrok w J udycie. – Zaskoczyła mnie pani, bo nie miałam o tym pojęcia – powiedziała.– Mogę jedynie prosić o namysł i rozsądek. T o poważna decyzja, więc... może powinniście podjąć ją razem? Pożegnała się, a J udyta czekała na Maxa. N ie wrócił ani tej, ani następnej nocy, więc w środowe popołudnie, wściekła i zawiedziona, sięgnęła po list od Maurycego. Ponownie go przeczytała, po czym wyjęła papier listowy, by skreślić odpowiedź. J eśli Maurycy miał przyjechać do Wiednia dla niej, chętnie się z nim zobaczy, a wówczas pomówią o wystawie oraz o przyszłości. W chwili, gdy wsuwała kartkę do koperty, trzasnęły główne drzwi, rozpoznawszy jednak kroki Maxa, nie ruszyła się z krzesła. Zdziwił ją, gdy nie zdejmując kapelusza, wszedł do sypialni. – J esteś nareszcie – powiedziała chłodno.

T rzymał w ręku czarną papierową teczkę; otworzywszy ją, podał jej dokument opieczętowany znakiem cesarskiego orła – oficjalne uznanie H ani za jego prawowitą córkę. – D opiąłeś swego – stwierdziła. – Gratuluję. – T o także twoja zasługa. – Mnie takierozwiązanie nie przyszłoby do głowy. S tał tuż przy niej, w ciemnym surducie, który wiosną zamówiła mu u krawca, z dziwnie łagodnym spojrzeniem. – Piszę list – oświadczyła. – N ie,właściwie już napisałam. D oMaurycego. Przykro mi, Max, nawet się nie domyślasz, jak bardzo mi żal. T o koniec. U znałam, że nie warto tego ciągnąć. H ania zostanie ze mną, a ponieważ ma terazuregulowaną sytuację prawną, ustalimy, jak będą wyglądały wasze kontakty. Mam nadzieję, że obejdziemy się bez pomocy prawników. – Odchodzisz... do niego? – zapytał. – Odchodzę od ciebie. – J ak zawsze unikasz odpowiedzi. – T ak – powiedziała po chwili. – Możliwe, że do niego.

ozumiem powodu waszych starań. Z trudem akceptowałam obecność tego dziecka, ale to?!

R ozdział 14 Maurycy

Wyznanie J udyty sprawiło, że Max zapłonął gniewem. N a zewnątrz wiatr szarpał gałęziami drzew, przez uchylone oknapracowni wślizgiwało się zimne, niemal mroźne powietrze, a mimo to żadnego z nich nie otrzeźwiło. Z nową zapalczywością, powodowani rozpaczą i rozgoryczeniem, wyrzucali z siebie pokłady nagromadzonego przez lata żalu. D otychczasowy spokój Maxa okazał się złudzeniem, skrywał bowiem uczucia, które dopiero terazznalazły ujście. J udyta, początkowo zaskoczona jego przemianą, szybko odpłaciła mu pięknym za nadobne. K rzyki zbudziły H anię. R ozespana i przestraszona ni stąd, ni zowąd pojawiła się w sypialni rodziców, więc J udyta odprowadziła ją do łóżka i została tam do chwili, gdy dziewczynka, nieco uspokojona, zdołała zasnąć. Potem wróciła do Maxa, lecz właśnie wychodził. B ez słowa, bo te najgorsze już między nimi padły. Do rana nie zmrużyła oka, roztrząsając w samotności to, co w zapamiętaniu i irytacji sobie

wykrzyczeli, aby w końcu przyznać, że winę za ich rozstanie ponosi wyłącznie ona. Max nie mylił się i nie przesadzał, gdy wypominał jej egoizm, bo istotnie tym razem miała na uwadze wyłącznie własne szczęście. Zgnębiona i przerażona krokiem, na który się poważyła, czuwała do wschodu słońca. N adszedł jak zawsze, jakby porządkiem ustalonym przez N ajwyższego u zarania świata żadne trzęsienie ziemi, żadna ludzka tragedia nie były zdolne zachwiać. W bolesnym osłupieniu J udyta obserwowała przez okno sypialni jaśniejące z wolna niebo: cienkie kreski bladego światła, potem eksplozję oranżu, złota i purpury. N ie zdawała sobie sprawy z nerwowego drżenia ciała; czas mijał, lecz nie smutek, bo umościł się w jej sercu i tam trwał. Prześladowało ją wspomnienie tego, jak potraktowała Maxa, jednak znacznie bardziej lękała się tego, że nigdy nie zniknie jej z pamięci wyraz twarzy H ani, która stanąwszy u progu pokoju, spoglądała na rodziców z niewypowiedzianą, niepojętą dla dorosłych grozą. D zień zaczął się jak zwykle. K iedy przyszła J ohanna, nieświadoma nocnych zdarzeń i stanu J

udyty, z porannym zapałem rozpalała w piecach, rozniecała pod kuchnią ogień, parzyła kawę i przyrządzała śniadanie. Z kuchni raz po raz dobiegał jej energiczny, donośny głos, bo podśpiewywała albo sama sobie wydawała polecenia. J udytę drażnił ów nieprzystający do okoliczności hałas, więc w końcu, choć nigdy dotąd tego nie robiła, zażądała ciszy. Ś niadanie z H anią przypominało stypę. Mimo że J udyta zagadywała dziewczynkę, ta, milcząca i apatyczna, dziobała widelcem jajecznicę, nie podnosząc na matkę wzroku. Przybycie panny T ekli ożywiło ją jednak na tyle, że podziękowała za posiłek, choć ledwo go skosztowała, po czym z ulgą poszła z opiekunką do pokoju. Zachowanie dziewczynki, czylijawnie okazywana niechęć i jednoznaczne potępienie, sprawiło, że J udyta miała poczucie całkowitej, druzgocącej klęski. T ego dnia nie zwierzyła się Minie. Wszystko było zbyt świeże, zbyt intymne, aby umiała mówić o tym z kimkolwiek, nawet z zaufaną przyjaciółką. Wracając do domu, wysłała po drodze list do Maurycego, choć przeczuwała, że sprawy między nią

a Maxem nie zostały ostatecznie zamknięte nieraz jeszcze przyjdzie im się ścierać.

i

że

Wkrótce przyszła odpowiedź. T elegram zapowiadał rychły przyjazd Maurycego do Wiednia, podawał datę i godzinę, lecz dopiero, gdy trzymała pocztowy blankiet w ręku, zrozumiała, co to oznacza. D otąd rzadziej niż w Zakopanem marzyła o S tojnowskim, poświęcając całą uwagę Maxowi i H ani, ale terazznów opanował jej myśli. Wyczekiwała go niecierpliwie, z coraz większą tęsknotą i wiarą, że oto nadchodzi szczęśliwsza przyszłość. Minie wyznała prawdę tuż przed przyjazdem Maurycego. S podziewała się poparcia lub przynajmniej pociechy, tymczasem przyjaciółka nie kryła dezaprobaty. Oderwała wzrok od jasnej fastrygi na klinie spódnicy z bordowej jedwabnej satyny, odłożyła pracę na stół, po czym zdjęła okulary. – Pan S tojnowski? – zapytała bez sympatii. – T en z K rakowa?Pamiętam, jak na niego czekałaś przed laty. Myślałam, że się ożenił i od dawna ma rodzinę. Wybaczyłaś mu? Przecież tak cię wówczas zawiódł. J udyta pobladła z irytacji.

T o było dawno i oboje nie chcemy do tego wracać. Ważne, że teraznasze uczucia odżyły. Mina zmarszczyła czoło. – Zazdroszczę ci odwagi – powiedziała sucho. – Postawiłaś los swóji H ani na jedną kartę. Zaryzykowałaś, lecz oby było warto, bo zdecydowałaś się na wielką niewiadomą. Ł atwo przyszło ci porzucić ojca twego dziecka dla panieńskiej mrzonki. C hociaż zawsze stawałam po twojej stronie, teraznawet nie będę udawała akceptacji. L ękam się, dokąd cię to zawiedzie. – D okąd? Może to właśnie da mi szczęście? Miałam dość, Mino.Obmierzła mi rodzina Maxa, ta koszmarna Greta, napuszony K arl, ich cudowni, świetnie ułożeni chłopcy! S przykrzyły mi się nalegania, że powinnam wyjść za Maxa dla dobra H ani, jakbym sama nie wiedziała najlepiej, co jest dla niej najwłaściwsze. Zbrzydło mi nieustanne udawanie, że zadowala mnie życie, które wiodę. A przede wszystkim, Mino, znużyłam się powtarzalnością dni. S tałam się kurą domową! B ardziej troszczyłam się o to, co J ohanna przyrządzi na obiad, niż o swoją sztukę. –

C zy nie przesadzasz? Przecież tworzysz, wystawiasz prace... – Od czasu wystawy w T owarzystwie Ogrodniczym nie czułampodobnej ekscytacji pracą. Z Maurycym zacznę od nowa. – S kąd u ciebie niezachwiana wiara w człowieka, którego właściwienie znasz? – Znam lepiej niż Maxa. K iedyś rozumieliśmy się bez słów,mieliśmy podobne pasje i pragnienia. Wierzył we mnie i nadal wierzy, bo pomoże mi z wystawą batików w K rakowie. – I to cię kusi? C zy po wiedeńskich wystawach powrót nakrakowską prowincję uważasz za aż tak atrakcyjny? I czy to wszystko oznacza, że zamierzasz wrócić do K rakowa na stałe? Martwisz mnie. J esteś jak oślepiona słońcem. Odebrało ci rozum i ostrość osądu, nie dałabym złamanego grosza za twój rozsądek, bo go tu nie widzę. Wiesz, że wpadniesz z deszczu pod rynnę? S tojnowski... – Mino, na nic twoje wysiłki, już postanowiłam – powiedziałaJ udyta. –

Po twarzy Miny przemknęła uraza. – Zamykasz mi usta, więc nie rozumiem, w ogóle zaczęłaśtę rozmowę? * *

dlaczego

*

W dniu przyjazdu Maurycego J udyta nie wróciła po pracy do pracowni na H ietzingu, lecz czekała w kawiarni na Gumpendorfer S trasse, aż wybije szósta. Potem najęła dorożkę i w zaciszu pojazdu, ukryta przed ludzkim wzrokiem, puściła wodze fantazji. Myślała o Maurycym, a choć pamięć płatała jej figle, podsuwając wspomnienie S tojnowskiego z panną Michaliną, przekonywała się, że tym razem będzie inaczej. Ona ju W pobliżu D worca Północnego nieprzebrana rzesza ludzi ciągnęła w kierunku centrum miasta lub kierowała się w stronę peronów ukrytych za imponującym gmachem. N agle dorożkę spowolniły fiakry, tramwaje, omnibusy, automobile, landa i wózki tragarzy, aż utknęła wkorku, więc zniecierpliwiona J udyta wysiadła wcześniej i lawirując między przechodniami, walcząc z napierającym wiatrem, pospieszyła chodnikiem. W duchu złorzeczyła strumieniowi ludzi – jej zdaniem płynął za wolno.

Na peronie co chwila zerkała na ogromny dworcowy zegar, sprawdzając czas. Pociąg powinien już wjeżdżać, zaraz zalśni stalą lokomotywa, migną mijające wagony... S tojnowski wysiadł tuż przy niej, jakby się umówili. W jednorzędowym paddocku i cylindrze, z walizką z ciemnej skóry nie wyglądał jak Maurycy z Zakopanego, póki się do niej nie uśmiechnął. S tali naprzeciw siebie; była to zapewne chwila, lecz J udycie wydała się wiecznością. W końcu wyciągnął do niej dłoń, a gdy z wahaniem podała mu swoją, uniósł ją do ust i pocałował. – C hodźmy stąd – powiedział. Poszli ku wyjściu z dworca, kiedy zaś znaleźli się na ulicy w łososiowej poświacie zapadającego zmierzchu, przystanęli niezdecydowani na chodniku, nieco z boku, tuż przy fasadzie gmachu, aby uniknąć potrącania przez przechodniów. – D okąd teraz? – zapytała J udyta. – Mam zamówiony numer w hotelu w Margareten – odrzekł. – Musimy... się porozumieć. U stalić, co dalej. Gdybyś zgodziła się jechać tam ze mną, kochanie...

C zułym gestem pogładziła jego ramię. – Wszystko, co zechcesz, tylko że nie dziś. H ania jest z opiekunką,ale już niedługo, muszę wrócić do domu. J utro mam dla ciebie cały dzień. T eraz przejdźmy się po prostu, dobrze? Prater jest stąd o krok, nie trzeba nawet brać dorożki. – Wiem, gdzie jest Prater – powiedział. – D oskonale znam Wiedeń. Wydawał się bez reszty pochłonięty J udytą, gdy poszli ku H auptallee. Prowadził ją pewnie, jakby istotnie znał drogę, choć szli obok siebie, nie dotykając się i w milczeniu. Minęli skrzyżowanie i po lewej, na tle ciemniejącego nieba, ujrzeli mocne światła diabelskiego młyna. Weszli w zadrzewioną aleję, w rozjaśniony latarniami mrok, z którego tylko niekiedy wyłaniały się czarne sylwetki innych spacerujących. W oddali dźwięczała muzyka; jarmarczna i skrzypliwa nadpływała od karuzel i gabinetów strachu. Mimo chłodu usiedli na ławce, Maurycy postawił na ziemi walizkę i ujął dłonie J udyty. – K iedy wracasz do K rakowa? – spytała.

J estem tu od godziny, a ty już trapisz się moim powrotem? Mamtrzy dni. – T ylko? – K ochanie, zamierzam zabrać cię ze sobą. U mówiłem sięz Potkańskim, że mu ciebie przedstawię. On zajmie się twoją wystawą i zobaczysz, że wywiąże się bez zarzutu. Zresztą zna cię ze słyszenia, więc gwarantuje samodzielną ekspozycję. – Mam jechać do K rakowa? Maurycy, o tym nie może być mowy, bomusiałabymzabrać H anię. Pozatym mam tu pracę. – T ylko na chwilę, na kilka dni. W Zakopanem H anią zajmowała sięopiekunka, ta panna... T ekla. Poproś ją, żeby i tym razem... Pokręciła głową. – Ale tak od razu? T o nie jest dobry moment. Mogę wyjechać zatydzień, kiedy powiadomię Minę i wezmę wolne... Musiałabym... J udycie zabrakło tchu, bo Maurycy objął ją ramieniem, przysuwając do jej twarzy swoją. U krytych w bezludnym zakątku, oddalonych od światła najbliższej latarni, pochłonęły ich pospieszne i krótkie pocałunki. –

Myślałem, że się na to nie poważysz – szepnął. – Że nigdy go niezostawisz. – I ja w to dotąd nie wierzę. – T o oczywiste, że zabiorę was obie do K rakowa. S ądzisz, żeH enneberg będzie ci robił trudności? N ie ma chyba takiego niebezpieczeństwa, takiego prawa, bo formalnie nic was nie wiąże. – U znał H anię za prawowitą córkę – odrzekła. – C zy to znaczy, że może decydować o jej losie? – N ie wiem. H ania nie ma o tobie pojęcia. Muszę ją przygotować,a to potrwa, więc porzućmy na razieplany. Przyjadę sama do K rakowa w sprawie wystawy, a potem zobaczymy. C hcę mieć pewność, że jej nie skrzywdzę, wywożąc daleko od Maxa. Zgodziłsię z nią, przytulając do ramienia. – Zimno tu – powiedział. N ieopodal diabelskiego młyna wynajęli fiakra, który powiózł ich do Margareten, gdzie się pożegnali. Maurycy wysiadł, żeby udać się do hotelu, natomiast J udyta dotarła do domu jakiś czas później. –

* *

*

Okazało się, że podczas nieobecności J udyty z pracowni zniknęły osobiste rzeczy Maxa. Panna T ekla tłumaczyła ze zmieszaniem, że przyjechał około południa fiakrem, spakował ubrania, książki i drobiazgi, po czym zapowiedział, że wkrótce skontaktuje się z J udytą i odwiedzi H anię. J edynymi śladami dawnej obecności Maxa były teraz stół kreślarski i kilka starych projektów. Na J udycie ten fakt nie wywarł większego wrażenia. Podziękowawszy pannie T ekli, spytała o jej dyspozycyjność w związku z ewentualnym wyjazdem do K rakowa, a uzyskawszy zapewnienie pomocy, zarządziła kolację. Z Maurycym spotkała się nazajutrz.Ponieważ miesiąc elul nie rozpieszczał słońcem ani ciepłem, przynosząc dni chłodne, wietrzne i deszczowe, J udyta zaproponowała Muzeum H istorii S ztuki, bo choć zwiedzała je wielokrotnie, to tylko z Maurycym, jak nikt inny znającym się na malarstwie, chciała obejrzeć dzieła włoskich, niemieckich, hiszpańskich i niderlandzkich mistrzów. J uż na placu Marii T eresy złapał ich deszcz, ruszyli więc do wejścia biegiem, J udyta

unosząc skrajsukni, Maurycy podtrzymując kapelusz. R ozbawieni figlem spłatanym przez pogodę, spoważnieli dopiero we wnętrzu, bo też nie nastrajało do żartów. Wielopiętrowy gmach tchnął powagą, która J udycie nasuwała na myślnastrój panujący w chrześcijańskich świątyniach. N igdy wcześniej zwiedzanie galerii malarstwa nie sprawiło J udycie tyle radości. S zli od piętra do piętra, przysiadając w głównych salach na wyściełanych aksamitem sofach, aby patrzeć, podziwiać, dyskutować i się spierać. B yło to spełnienie marzeń J udyty, tego bowiem brakowało jej najbardziej, gdy żyła z Maxem. Maurycy ceniłsztukę nowoczesną, lecz nie gardził malarstwem minionych wieków, przyznając, że inspirują go Włosi i H olendrzy. B ył w wybornym nastroju, kiedy więc pokazała mu obrazy Giuseppe Arcimbolda, ludzkie twarze skomponowane z warzyw, owoców ikwiatów, obiecał z cichym śmiechem, że gdy już będą razem, uwieczni ją na podobnym portrecie. Z muzeum wyszli nieco znużeni; coraz bardziej zajęci sobą i spragnieni rozmowy o tym, co ich

czeka, wybrali C afé L andtmann, aby przy kawie, wśród obcych im ludzi spędzić popołudnie. W kawiarni ze względu na aurę i porę sale pękały w szwach, więc nie od razu dostali stolik. W końcu kelner poprowadził ich do wolnego, tuż przy oknie przysłoniętym ciężkimi zasłonami, mniej więcej w połowie pomieszczenia. Wokół panował gwar; wrażenie nastrojowego półmroku potęgowała ciemna boazeria, choć w zdobiących przeciwległą ścianę zwierciadłach odbijały się światła licznych lamp. Złożyli zamówienie i pochyliwszy się ku sobie, toczyli przyciszoną rozmowę. D łoń Maurycego splotła się z dłonią J udyty; nie zważali na innych gości, konwenanse i upływający czas. – W K rakowie zatrzymasz się u mnie – powiedział. – Pracownięmam wygodną i dużą, na tych kilka dni wystarczy, a później, gdy przywieziesz H anię, przeniesiemy się do czegoś większego. – Odwykłam od K rakowa– westchnęła. – Wiem, że na początku może nie być ci łatwo, bo tu toczy się twojeżycie, zobaczysz jednak, że po sukcesie wystawy ugruntujesz sobie

pozycję, poczujesz się pewniej i w ostatecznym rozrachunku zyskasz. U nas też są muzea i galerie, także mamy artystów i pracownie, które przyjmą cię z otwartymi rękami. N ajważniejsze, że będziemy razem, bo z resztą damy sobie radę. A gdyby nie wszystko szło po twojej myśli, pamiętaj, że wracasz nie do K rakowa, lecz do mnie... W tym momencie kelner wprowadził nowych gości, głośne i swobodne w zachowaniu towarzystwo, któremu wskazał stół na końcu sali. J udyta rozpoznała głos Milli, więc odwróciła się, aby się upewnić, i w tej samej chwili została zauważona przez pannę F löge, K olomana Mosera oraz jego żonę, D itę. Przystanęli, żeby się przywitać i zaprezentować. K olo podał rękę Maurycemu, Milli i D ita pocałowały J udytę w policzek. – Ach, więc jednak jesteś w Wiedniu! S ądziłam, że wyjechałaś –z przekąsem zauważyła panna F löge. – J udyto, czuję się zlekceważona, bo nie dość, że odrzuciłaś moje zaproszenie na lato, to teraz nie dajesz znaku życia. Oboje z Maxem zdajecie się unikać

nas niczym ognia, właśnie skarżyliśmy się na was. Z przyjaciółmi tak się nie postępuje. – Wybacz – odparła J udyta. – Ostatnio istotnie cię zaniedbałam... – D obrze, że i ty to widzisz. C zekam na ciebie w najbliższych dniachw pracowni. I na nowe projekty także. – Milli jest na panią obrażona – wtrąciła z porozumiewawczymuśmiechem D ita Moser. – Ale proszę się tym nie przejmować, udobrucha ją pani batikami. – K ochanie, Milli ma sporo racji – rzekł jej mąż. – J udyto, mnietakże interesują pani najnowsze prace. Max mówił mi jeszcze wiosną, że pracuje pani bez wytchnienia. C iekaw jestem efektów owych wysiłków. – Widzę, że szukasz wrażeń w towarzystwie nowych znajomych –powiedziała Milli, uśmiechając się do Maurycego. – T o stary przyjaciel – odrzekła J udyta. – R ównież malarz, więc jakwidzisz, wciąż dochowuję wierności sztuce... Pożegnali się i poszli do czekającego na nich stolika.

S łyszałem o Moserze – oświadczył Maurycy. – N ie wiedziałem, żeznasz go osobiście. – Owszem, od lat. – Zdaje się, że majądo ciebie żal? J udyta westchnęła. – U zasadniony. Ostatnie tygodnie nie sprzyjały towarzyskimkontaktom ani wizytom u Milli. – Ale cię lubią. N ie będzie ci żal, że porzucisz ich, by wrócić do K rakowa? Wzruszyła ramionami. – Mówiłeś, że wracam do ciebie... Przed wieczorem wynajęli dorożkę. D eszcz padał już dużymi, gęstymi kroplami, bębniąc w zaparowane okna, szumiąc i chlupocząc. K orzystając z chwili samotności, Maurycy całował J udytę, szeptał, jak bardzo jest mu droga i że nikogo nie kochał mocniej. K iedy wyjechał z Wiednia, pannę T eklę zmogło silne przeziębienie i zanosiło się na to, że choroba potrwa dłużej. Zdesperowana J udyta pomyślała o K ristinie; postanowiła poprosić ją o opiekę nad H anią na czas podróży do K rakowa. –

R ennerowie mieszkali w okolicy szpitala miejskiego w wygodnej secesyjnej willi zaprojektowanej przez Maxa i urządzonej staraniem K ristiny, która wykorzystała liczne kontakty ze środowiskiem artystów Warsztatów Wiedeńskich. Meble, tkaniny i bibeloty wykonano na zamówienie, co kosztowało krocie; nie było jednak tajemnicą, że mogli sobie pozwolić na tego typu ekstrawagancję. T ego dnia przyjazna zazwyczaj K ristina przyjęła przyjaciółkę chłodno i bez entuzjazmu, a kiedy J udyta wyjawiła prośbę, natychmiast odmówiła. – C hoćbym bardzo chciała, w żaden sposób nie mogę ci pomóc. E lsiegorączkuje i ma wysypkę, codziennie przychodzi doktor Georg, bo jestem bezsilna i w rozpaczy, a i on dotąd nie odgadł przyczyn choroby. Może to tylko winapogody, taka terazplucha i zimnica... Gdybym zajęła się H anią, zaniedbałabym E lsie i naraziła twoją córkę, bo kto wie, czy to nie zaraźliwe. J eżeli sprawa jest pilna, niechże Max ograniczy pracę albo zwróć się do naszych rodziców... – powiedziała.

J uż na ulicy J udyta postanowiła wysłać do Maurycego telegram i przełożyć wyjazd. Przeszło jej też przez myśl, że choć K ristina wyglądała na szczerze zmartwioną, odmowę mogły spowodować inne względy niż choroba malutkiej E lsie. * * * Miesiąctiszri był dla J udyty czasem oczekiwania, tymczasowości i niekomfortowego zawieszenia między przeszłością a przyszłością. C zekając, aż panna T ekla nabierze sił, postanowiła ustalić z Maxem sposób jego kontaktów z H anią, zwłaszcza że od ostatniej awantury i jego wyprowadzki emocje prawdopodobnie ostygły. S podziewała się zobaczyć z nim w pracowni na S pittelbergu, kiedy jednak tam pojechała, zastała drzwi zamknięte. N ie miała pojęcia, gdzie jeszcze mogłaby go szukać, więc zrezygnowała. T uż przed świętem R osz ha-S zanapanna T ekla wróciła do pracy, a J udyta kupiła bilet do K rakowa. Zanim się spakowała, w porze kolacji rozmówiła się z H anią. – T o zaledwie kilka dni – powiedziała. – Muszę załatwić ważnesprawy związane z wystawą,

więc w tym czasie zajmie się tobą panna T ekla. Zamieszka tu do mojego powrotu. D ziewczynka niechętnie potrząsnęła głową. – Wolę zostać z tatą – odrzekła. – K ochanie, to niemożliwe, bo tata jest bardzo zajęty, a z pannąT eklą czas upłynie ci miło i szybko. – C hcę z tatą. D laczego ciągle go nie ma? – N ie upieraj się, bo to nic nie da. Obiecał przecież, że niedługo cięodwiedzi, wykaż się więc odrobiną cierpliwości. – C iocia K ristina też nie przychodzi. – B o E lsie jest chora, mówiłam ci o tym. Wyzdrowieje i wtedypójdziemy do ciocialbo ją tu zaprosimy. Panna T ekla... – N ie chcę panny T ekli! C hcę, żeby był tu tata! J ak przedtem! J udyta spojrzała surowo na córkę. – N ie krzycz – powiedziała. – N ie upieraj się tak, bo nic nie poradzę,że nie ma tu twojego taty. D ziewczynka zakryła dłońmi oczy.

N o to nie będę jadła! N ie chcę tego wstrętnego mleka ani tartinek J ohanny! – Zachowuj się właściwie – napomniała ją J udyta. – B o to winamamy, że taty nie ma! S łyszałam przecież... – N ie masz pojęcia, co słyszałaś. Zajmij się, proszę, jedzeniem i niegrymaś. D obrze wychowana dziewczynka... – N ie będę tego jadła! N ie tknę kolacji! A najbardziej nie chcę pannyT ekli! Poderwawszy się z krzesła, H ania pobiegła do swojego pokoju i z całej siły zatrzasnęła za sobą drzwi. W pierwszej chwili J udyta podniosła się od stołu, gotowa skarcić córkę za niesubordynację i fochy, lecz się rozmyśliła. N ie mogła jej karać za tęsknotę do ojca, powinna ją pocieszyć i mocno przytulić, zwłaszcza że sama wyjeżdżała. Odczekawszy kwadrans, J udyta poszła do H ani. Zastała ją leżącą na łóżku i pogrążoną we śnie, choć w dziennym stroju. Okryła ją pledem, po czym usiadła obok i pogładziła ciemne –

włosy córeczki z myślą o tym, że nie ma pojęcia, w jaki sposób miałaby przekonać H anię do Maurycego i do wyjazdu z Wiednia. zadba, by był pewien jej uczuć, ją kochał, więc nie miała rywalki.

a

on szczerze R ozdział 15 E stera

W K rakowie J udyta wynajęła fiakra i kazała się wieźć na K azimierz. S tojnowski nie wyszedł po nią na dworzec – przed dwoma dniami wyjechał do L wowa, wracał dopiero z nastaniem nocy, ustalili zatem, że w pierwszej kolejności odwiedzi N oemii dopiero od niej uda się do pracowni Maurycego. Na K azimierzu bruk pobłyskiwał wilgocią. B yło chłodno i jesiennie, zbliżający się wieczór z wolna przyciemniał niebo, ponieważ jednak trwał szabat, bo była to sobota, dawało się odczuć świąteczną atmosferę. Gdzieniegdzie w oknach płonęły jasne światełka świec, natomiast uliczki były ciche i

puste; J udytę uradowała myśl, że N oemi z rodziną również celebruje to święto. Wysiadła przed znajomą kamienicą. Weszła na podwórze, kierując się do zewnętrznych schodów, które wiodły do mieszkań na piętrach kamieniczki, i już stąd dostrzegła kobietę stojącą przed drzwiami kuzynki. W ręku trzymała walizkę, a ponieważ czarny płaszcz ciasno opinał jej wydatny brzuch, J udyta pomyślała, że jest brzemienna. N ieznajoma zapukała i po chwili wpuszczono ją do środka. K iedy J udyta dotarła do drzwi N oemi, jej pukanie pozostało bez odzewu. N iezdecydowana ponowiła je niecierpliwiej i głośniej, lecz wciąż bez skutku, więc nacisnęła klamkę. B yło otwarte. W ciemnym przedpokoju nie zastała żywego ducha, poszła więc dalej, kierowana dobiegającymi z głębi mieszkania podniesionymi głosami domowników. W salonie na wysuniętym na środek stole drżały płomienie świec. Odświętna zastawa i nienapoczęte potrawy zdawały się czekać, aż biesiadnicy zajmą miejsca i sięgną po srebrne sztućce, haftowane serwetki, szklanki oraz kieliszki. J ednak wszyscy skupili

się wokół niepozornej kobiety w rozpiętym czarnym płaszczu. S iedziała na sofiena wprost okna. J udyta nie widziała jej całej, bo zasłonięta przez N oemi przyjmowała od niej szklankę wody. Mignął płomień rudych włosów, gdy odwróciła twarz do stojących obok niej Arona, Michasia i S ary. N ieopodal, w głębokim fotelu czuwała teściowa N oemi. Ona jedna zdawała się zachowywać spokój; jak pogrążona w głębokiej modlitwie, bezgłośnie poruszała ustami. Zobaczyła J udytę i pomarszczoną, starą twarz wykrzywił grymas niechęci. Wówczas N oemi odebrała nieznajomej szklankę i odwróciwszy się do stołu, aby ją postawić, ujrzała J udytę. Odsunęła się nieco, ustępując jej miejsca przy brzemiennej, którą okazała się E sterka. N oemi odesłała dzieci z salonu, a J udyta usiadła przy siostrze i ujęłajej dłonie. B yły zimne, o szorstkiej skórze i połamanych paznokciach. – Mów – powiedziała. – C o się stało, że w takim stanie wybrałaś sięw podróż? E sterka syknęła; chwyciła się za brzuch i głęboko odetchnęła.

Aron sprowadzi lekarza – odezwała się zaniepokojona N oemi. – T o nic. J eszcze nie pora. Przywykłam, że mały wierzga i kopie,spieszy się na świat i nie rozumie, gdy mu tłumaczę, że nie ma do czego. N adam mu imię po jego ojcu. T ak zdecydowałam, gdy opuszczałam dom. Mam teraztylko to dziecko, bo wszystko zostało... tam. – Głos E sterki, matowy i zachrypnięty, z każdym słowem tracił na sile. –

J ednak sprowadzę doktora Glassnera – postanowił Aron. C ieńjego wysokiej, szczupłej sylwetki przesunął się po ścianie, gdy wychodził z salonu. – J ak to: po ojcu? – zapytała zdziwiona N oemi. E sterka spazmatyczniewestchnęła. – B łagałam go i zaklinałam, żebyśmy uciekali, ale mnie nieusłuchał. J ego matka śmiała się z moich przeczuć, mówiła, że oszalałam i że to winaciąży. K iedy więc przyszli i powiedzieli, że zginął, a ciałospoczywa obok innych na ulicy, brakło mi sił, by pójść i zobaczyć... Ale poszłam. B ył miłością mego –

życia. Ani perspektywa biedy, ani nawet strach przed nieznanym nie mająznaczenia, gdy jest się tak opętanym miłością. D la niego porzuciłam dom i pojechałam w świat mimo zakazów matki. J udyta pochyliła się do E sterki; dopiero terazdostrzegła jej spieczone wargi i sinawy odcień skóry. – O jakich zakazach mówisz? – zapytała. – Matka nie znosiła E zry, bo przybył z daleka i na krótko, dokrewnych. N ie powodziło mu się tak dobrze, aby uznała go za partię odpowiednią dla mnie. Wiem, nie mogła znieść, że i ja ją zdradziłam. Ale był dobrym mężem i nigdy nie żałowałam, że tak właśnie postąpiłam. – J ak to? – Zdumiona J udyta spojrzała na N oemi. – C zy nie pisałaś,że E sterka została żoną zamożnego kupca? Że weszła do szanowanej i bogobojnej rodziny, po czym zamieszkała z mężem w C zerniowcach? – Wyjechałam z E zrą do Odessy. – D o Odessy?! – Okłamałam cię – powiedziała N oemi.

B o ja o to prosiłam. N ie miej jej za złe, J udyto, burzyła sięi groziła, że o wszystkim ci napisze, ale ją przebłagałam. Po co ci były moje troski? N ie chciałam odbierać ci spokoju. –

A ja, głupia, myślałam, że żyjesz gdzieś jak pod kloszem! Że niebrak ci niczego, a nasza matka stawia cię za wzór młodym Żydówkom i pęka z dumy! – Od mojego ślubu matka nie rzekła do mnie nawet słowa. – B yłaś więc w Odessie...– szepnęła J udyta. – S łyszałam o niej,jeszcze wiosną. – J uż wówczas źle się tam działo – przyznała E sterka. – E zra zginąłw miesiącu elul. Potem sąsiedzi radzili, żebym tu wróciła, bo tam nie ma dla mnie przyszłości. Matka E zry nigdy mnie nie znosiła, więc po pogrzebie kazała się wynosić... S przedałam obrączkę, kupiłam bilet na kolej żelazną, a ponieważ budziłam współczucie i litość, dobrzy ludzie wspierali mnie w drodze. U milkła. N oemi chwilę gładziła jej ramię, lecz nagle wstała, aby wyregulować knoty w szklanych lampach ustawionych na komodach. –

Potem zdmuchnęła płomienie szabatowych świec. Wkrótce Aron przyprowadził doktora Glassnera, mężczyznę w sile wieku, w eleganckim surducie, jakby i jemu przeszkodzono w wieczerzy. Zbadawszy E sterkę, orzekł, że jest dobrej myśli, a odpoczynek i pożywne, zdrowe jedzenie dodadzą jej sił. – Wezwijcie mnie niezwłocznie, gdyby zaszło coś niepokojącego;będę w domu albo na dyżurze w szpitalu na S kawińskiej – powiedział do J udyty i N oemi. – J ednak nie przewiduję komplikacji, a spokój i wywczasy to w podobnych przypadkach najskuteczniejsze lekarstwo. E stercepościelono w salonie, nakarmiono ją i pocieszono, a kiedy zasnęła, dochodziła północ. U legając namowom N oemi, J udyta zgodziła się spędzić u niej noc, choć Maurycy spodziewał się jej w pracowni i zapewne się niepokoił. R ankiem E sterce się pogorszyło. N oemi z J udytą zaopiekowały się gorączkującą i słabnącą z każdą chwilą kobietą, lecz domowymi sposobami nie można jej było pomóc.

K iedy minęli plac Wolnica, E sterka majaczyła, płaczliwym głosem wzywając męża, więc już na miejscu Aron wyniósł ją na rękach z dorożki. W szpitalu rozpytywali o doktora Glassnera, lecz ponieważ go nie było, chorą skierowano na oddział ginekologiczny i wezwano innego lekarza. J udyta z Aronem czekali na korytarzu. Okazało się, że E sterka cierpi na silne przeziębienie. Z powodu ciąży było to na tyle groźne, że musiała zostać w szpitalu, więc oboje wrócili do domu, gdzie odchodząca od zmysłów N oemi niczym skamieniała siedziała w salonie. – W jej stanie! – powtarzała głucho. – T rzeba było zawieźć ją tamwczoraj! J ak to możliwe, że lekarz zlekceważył poważną chorobę? – B ądźże rozsądna – powiedział Aron. – D okładnie ją zbadałi niczego nie zlekceważył. E sterę wymęczyła długa droga, była osłabiona i przybita, a choroba jest podstępna i czasem rozwija się w mgnieniu oka. Poczekajmy i nie traćmy nadziei, że wszystko się ułoży. Wkrótce dowiemy się, jak sprawy stoją. N oemi z oburzeniem uniosła ręce.

T en twój zdrowy rozsądek! J ak mam zachować spokój, kiedy tomoja bliska kuzynka?! I tyle ostatnio przeszła! – N ie przeczę. J ednak ani to twoja, ani moja wina. J udyta zaczęła się żegnać. – N ocuję w hotelu – skłamała. – Mam zamówiony pokój. – Ale dziś N owy R ok! – zaprotestowała N oemi. – Zostań, będzie namrazem raźniej. – T woja teściowa nie patrzy na mnie przychylnym okiem. – Och, a ty się przejmujesz? Ona jest jak twoja matka. Wie o H anii Maxie, więc nie akceptuje tego, jak żyjesz, ale to twój i mój dom. T u mieszkała niegdyś twoja babcia, więc będzie cicho. N ie obrazi cię, już moja w tym głowa. C hyba że to do mnie masz żal, bo cię okłamałam. – N ie mam żalu. C hociaż... wiele razy mogłaś wyznać mi prawdę. –

B yłam

spokojna o jej los, a wiodło się lepiej. Gdybym wiedziała, mogłabym

tymczasem ją

to

wesprzeć.

mnie

– N ie przyjęłaby pomocy. Ona jest twoim odbiciem, J udyto, i to duma nakazała jej taki, a nie inny sposób postępowania. E zra był przyzwoitym człowiekiem, bardzo go kochała i to jest najważniejsze. C zy sądzisz, że gdyby było inaczej, pojechałaby za nim aż do Odessy? N ie wypominaj nam obu kłamstw, a jej pozwól na żałobę. J udyta pokiwała głową i wstała. – N aprawdę muszę do hotelu – powiedziała. – Ale przyjdę tujeszcze. – K oniecznie dziś po południu, w końcu mamy N owy R ok. A jutroodwiedzimy E sterkę w szpitalu. * *

*

Pracownia Maurycego znajdowała się rakowskiej i Miodowej, w kamienicy zaniedbanej, choć nieróżniącej się niczym od sąsiednich, których stan świadczył o statusie mieszkańców – należeli do ubogiej, utrzymującej się w najlepszym rzemiosła. B rama na podwórze stała ono samo było puste.

na rogu K dość szczególnym jednoznacznie sfery raziez otworem, lecz

J udyta odnalazła właściwe drzwi i schody, po czym wspięła się wolno po stopniach. S późniła się o dobę, Maurycy szalał zapewne z niepokoju, jednak tak dawno nie widziała siostry i w tak trudnym położeniu spotkała ją po latach, że nie mogła postąpić inaczej. Atelier mieściło się na poddaszu. Zapukała i usłyszała zbliżające się kroki, jakby ściany były tu cienkie niczym papier. U jrzała Maurycego. – J udyta? – zdziwił się. – T ak mnie witasz? – K ochanie, to tylko dzień zwłoki – odrzekł. – C o znaczy dzień polatach rozłąki. – Wpuść mnie, to ci wyjaśnię... Otworzył szeroko drzwi, robiąc jej przejście. Zatrzymała się tuż za nim. – Od wczoraj zdążyłem cię już dziesięć razy pochować, bospodziewałem się najgorszego – powiedział. – B yłem trzykrotnie na dworcu, aż bagażowi patrzyli na mnie jak na wariata. Gdybym wiedział, gdzie cię szukać, gdzie mieszka ta twoja kuzynka... Potem pomyślałem, że pewnie nic ci się nie stało i jesteś u

niej, tylko że równiedobrze mogłaś z powodu H enneberga nie ruszyć się z Wiednia. – B yłam u N oemi. D o K rakowaprzyjechałam o czasie, a gdybym sięrozmyśliła, wysłałabym depeszę, to przecież oczywiste. Wybacz, po latach spotkałam moją młodszą siostrę. – Opowiedziała mu o E sterce. Pomógł jej zdjąć wierzchnie okrycie, znalazł miejsce na walizkę i oprowadził po pracowni. Przepraszał za nieporządek, za rozstawione tu i tam popielniczki z niedopałkami papierosów, za szkice porozrzucane na parapetach i stojący na środku stołusłój z pędzlami zanurzonymi w terpentynie. Wnętrze było przestronne i widne, lecz mimo to J udyta zrozumiała, że nie ma tu miejsca dla dziecka i w żaden sposób nie da się tego zmienić. Minęło południe. Przez oknawpadało słabe słoneczne światło, gdy J udyta i Maurycy spletli dłonie. C isza sprawiła, że ich westchnienia brzmiały niczym muzyka. N ie spieszyli się, choć pragnienie, by zaspokoić głód, było terazjedyne i tak silne, że nie mogli go zwalczyć. Ani szelest opadającej na podłogę sukni J udyty, ani gorączkowy szept Maurycego, gdy wziął ją na ręce, by przenieść na

łóżko, nie zburzyły nastroju oczekiwania na spełnienie. Poddali się mu z wiarą, że dzieje się to, co było im pisane. J udyta nie poszła do N oemi, aby z jej bliskimi obchodzić R osz haS zana, bo wieczór i noc należały do Maurycego; dopiero o szarym brzasku przypomniała sobie o niespełnionej obietnicy. Okryta szorstkim kocem siedziała z Maurycym na łóżku. Oparci o zimną ścianę dotykali się jedynie ramionami, choć w powietrzu czuć było jeszcze słodkawy zapach miłości. Orazdymu z papierosa Maurycego. – Muszę być rano na uczelni – powiedział. – S potkamy sięw południe u Potkańskiego. – W takim raziedo E sterki pójdę później. S pojrzała na znajdujące się naprzeciwko okno i raptem przeszło jej przez myśl, że po namiętnej nocyświt z Maurycym był nieco rozczarowujący. K iedy wczoraj do atelier wpadła odrobina jesiennego światła, ich miłość i cały świat jakby zyskały na blasku, terazjednak za szybą szarzał strzęp deszczowego nieba. Pozatym było inaczej niż z Maxem. Oprócz zimna nieogrzewanego pokoju mroziła ją

rzeczowość Maurycego, którego czułość wypaliła się z chwilą, gdy sięgnął po zapałki i papierosy. – Żałuję, że wyjeżdżasz tak prędko – powiedział. – Wszystko przed nami, kochany. B ędzie nam łatwiej, gdyzaakceptujemy fakt, że jeszcze trochę przyjdzie nam na siebie poczekać. – N ie dłużej niż miesiąc. Zresztą nawet gdyby wszystkoprzeciągnęło się do B ożego N arodzenia, zakładam, że zimąbędę cię już miał na stałe. – Obawiam się, że to niemożliwe – westchnęła J udyta. – Z H aniączeka mnie przeprawa, a i z Maxem muszę się nareszcie ostatecznie rozmówić. – O czym chcesz z nim rozmawiać? Przecież się wyniósł. D ał ci tymsamym wolną rękę. – N ie w sprawie H ani. N ie chcę jej zabierać bez słowa, powinienwiedzieć, gdzie jest i co się z nią dzieje. – R ozumiem. W takim raziedasz mi znać, kiedy to załatwisz,i wówczas przyjadę po was do Wiednia.

N ie możemy zamieszkać w tej pracowni – powiedziała. – T omiejsce idealne do pracy, ale dziecko wymaga... Maurycy pocałował ją szybko w usta. – K ochanie, mówiłem ci już, że coś wynajmę. Ale terazmuszę cięprzeprosić, bo jeżeli w tej chwili nie wstanę, spóźnię się na spotkanie z F ałatem. N ie wiem, po jakielicho wezwał nas wszystkich przed inauguracją roku akademickiego, zdaje się, że tylko Wyspiański nie przyjdzie. Wyjechał z kraju na kurację i nie słyszałem, żeby dotychczas wrócił. – Wyspiański jest chory? – Owszem, bardzo poważnie. Zostawił ją w łóżku. Zgasił w popielniczce papierosa, chwilę się ubierał, po czym wyszedł do kuchni, zostawiając otwarte drzwi, więc doskonale go widziała i słyszała jego kroki. Podciągnęła kolana pod brodę, aby objąć je ramionami, bo poczuła na skórze nieprzyjemne liźnięcie chłodu. Maurycy szukał czegoś w szafkach, nucąc coś półgłosem, po czym wyjrzał do niej mimochodem. – Masz chęć na kawę? – spytał. –

Pokręciła głową, szczelniej kocem. – N ie,wypiję później. Patrzyła na niego dotąd, godzinie krzątaniny wyszedł z

okrywając

się

aż po pracowni.

* **

Pod nieobecność Maurycego J udyta myszkowała w pracowni. N ieprzyjemny chłód, który czuła zaraz po przebudzeniu, na szczęście minął, więc w szlafroczku z japońskiego jedwabiu,z rozpuszczonymi włosami oglądała ustawione pod ścianami ukończone obrazy i szkice, o których niewiele dało się powiedzieć, tak były ogólne. U derzyło ją, że Maurycy malował inaczej niż przed laty. Pamiętała jego prace z wystawy w S ukiennicach, a szczególnie fascynację symbolizmem. T eraz zdawał się skłaniać ku realistom; miał doskonałą technikę igodne pozazdroszczenia wyczucie barw, choć z jakiegoś powodu preferował ciemne, lecz tamte wczesne obrazy wydawały się J udycie piękniejsze. Zapewne dlatego doskwierało jej kiełkujące zaledwie przeczucie, że

z Maurycym nic nie będzie takie, jak sobie wyobrażała. W przeładowanej sprzętami kuchni przygotowała skromne śniadanie i kawę, po czym wszystko zaniosła do pokoju. Mieszała łyżeczką cukier, ciemny osad spatynował metal i brzeg jasnej, wyszczerbionej na uchufiliżanki. S kosztowała; brunatny płyn miał nieprzyjemny posmak goryczki, więc wstała, by odnieść filiżankę do kuchni, gdy od wejściowych drzwi dobiegło pukanie. Ostrożnie otworzyła i ujrzała K larę. – Wejdź – powiedziała. – Przyszłam... do Maurycego – rzekła zdumiona K lara. – C o ty turobisz?! Wymownie milcząc, zdjęła kapelusz i zroszony dżdżem płaszcz, po czym od razu zapaliła cygaretkę. J udyta podsunęła jej popielniczkę i zaproponowała herbatę. – Maurycy ma fatalną kawę, więc cię na nią nie namawiam –mówiła, nastawiając wodę. – D opiero przyjechałam. I na krótko. – Wiesz, że nie o to mi chodzi. – R ozstałam się z Maxem. – D la Maurycego?!

Przyczyn było wiele. – I natychmiast rzuciłaś się w ramiona mojego kochanego brata! T oniepojęte. Przecież ty go w ogóle nie znasz! N ie masz pojęcia, jakim jestterazczłowiekiem. –

K iedyś byłaś nam przychylna. – Wręcz przeciwnie. Zależy mi na was i dlatego nie owijamw bawełnę. Ani ty nie będziesz z nim szczęśliwa, ani on z tobą. Zapomniałaś już pannę Michasię? C hwiejność Maurycego, jego kawalerskie nawyki, egoizm, to wszystko i tak jest niczym przy... – N ie zamierzam cię słuchać – przerwała jej J udyta. – A miałam nadzieję, że czegoś cię nauczyła historia z pannąMichasią. – Maurycy nie ma nikogo innego, tego jestem pewna. – I co z tego? Znudzi się tobą szybciej niż nią. On jest jakchorągiewka, jak kurek na kościele. R az pragnie kochanki,innym razem żony, aby mu po cichutku i bez obciążania go codziennością prowadziła dom. S am nie wie, czego chce. –

J a chcę jego. – Ach. T o zmienia postać rzeczy – zauważyła ironicznie K lara. – Z Maxem nie układało mi się od dawna. – Myślisz, że życie samo się układa? J udyto! N ie dałabymzłamanego grosza za trwałość uczuć mego brata. C zy to oznacza, że wyjeżdża do ciebie do Wiednia? – N ie,to ja wracam z H anią do K rakowa. – Wracasz?! A twoja praca? A przyjaciele? B o o ile wiem, masz tamjakichś. Wszystko to porzucisz, żeby zamieszkać w mieście, z którego uciekłaś? A H eller? On tu także mieszka i wykłada na tej samej uczelni co Maurycy. – Wiem, ale nie będę tu sama. J estem pewna, że na Maurycegoi jego lojalność wobec mnie mogę liczyć, podobnie jak na ciebie i E lizę. K lara z niedowierzaniem kręciła głową. – Puszczasz wszystko mimo uszu. T rudno, zrobiłam, co w mojejmocy, reszta nie zależy ode mnie. Pora iść. Powiedz mu, bardzo cię proszę, że tu byłam. –

–

Powiem –

obiecała sucho

J udyta.

* **

W południe Maurycy czekał na J udytę na Wolskiej przed wejściem do pawilonu muzeum hrabiostwa C zapskich. U lica była tu szeroka niczym aleja, obsadzona dwoma szpalerami drzew. Po obu stronach wznosiły się piękne kamienice, lecz to pałacyki Potulickich i C zapskich górowały nad nimi urodą i szykiem. A jeśli spojrzało się w głąb Wolskiej, na horyzoncie widać było wzniesienie – kopiec K ościuszki.B yło to miejsce reprezentacyjne i eleganckie, dlatego też J udycie nasunęło na myślWiedeń. – Ziąb przenika do kości – zauważyła. – C zekaj. C hyba masz do mnie żal, że cię tak rano zostawiłem. Widzę, że tak – powiedział. – Wydaje ci się. Zmarzłam, więc już wejdźmy. R uszyli ku pawilonowi, który przylegał do pałacyku C zapskich. N a parterze skierowano ich do kancelarii, skąd kancelistka wprowadziła oboje do gabinetu, w którym za biurkiem siedział K arol

Potkański, przewodniczący T owarzystwa Polska S ztuka S tosowana. B ył zaskakująco młody, lecz sprawiał wrażenie słabego fizycznie, jakby zżerała go od wewnątrz dokuczliwa przypadłość, której oznaki, a więc anemiczna bladość i nadmierna szczupłość, zaskakiwały u mężczyzny o mimo wszystko niespożytej energii. – Miłomi państwa powitać! – rzekł, podrywając się z krzesła. Poprosił, aby usiedli, po czym z szuflady biurka wyjął trzy broszury. – Zna je pani doskonale, prawda? – zapytał. – T o katalogi wystaw S ecesji. Wypatrzyłem pani prace już jakiś czas temu i dlatego z przyjemnością rozważyłem kwestię naszej współpracy. – Mam, rzecz jasna, próbki batików, gdyby chciał je pan obejrzeć –odparła J udyta. Przywykła do podobnych rozmów i prezentacji prac. T kaniny, które rozłożyła przed Potkańskim, wykonała minionej zimy i dlatego cechowała je stonowana szarobłękitna tonacja, natomiast ornamentyka przypominała wzory modne wśród wiedeńskich

secesjonistów, była bowiem zgeometryzowana, skomponowana z wyraźnych, prostych i łamanych linii. – U rzekające. R ozumiem, że na wystawę da pani zestawnajnowszych tkanin, bo zależy mi na niepowtarzalnych i nieopatrzonych egzemplarzach – upewnił się Potkański. – Zdąży pani do grudnia? Przedświąteczna pora przyciągnie tłumy, a my tu obmyślimy takiesposoby ekspozycji batiku, żeby uwypuklić jego walory. Proszę się nie krępować i dzielić sugestiami, wszystkim nam zależy na sukcesie. C o do reszty... T ak, będą oczywiście plakaty i niewielki katalog. Pomyślałem też o wykorzystaniufotografii wybranych prac, naturalnie z opisami. C o pani na to? O prasę proszę się nie martwić, mam rozległe kontakty, a jeśli wydarzenie zdobędzie rozgłos i przyciągnie zwiedzających, rozważymy przedłużenie wystawy z miesiąca do dwóch. J ak długo zostanie pani w K rakowie? – N iestety, już wracam do Wiednia. – Żałuję. W takim razieskontaktujemysię telefonicznie lublistownie. J udyta wyszła ze spotkania zadowolona i w znacznie lepszym nastroju niż o poranku, lecz gdy

Maurycy nalegał, aby przed wizytą w szpitalu na herbatę, zdecydowanie odmówiła. Poszli po czym wsiedli do tramwaju jadącego na azimierz. T uż przed tym, jak Maurycy wysiadł Miodowej, umówili się na wieczór.

wstąpili na R ynek, K na

* **

W

J udytę do izby wspólnej. E sterka spała, więc brzegu łóżka, odsunąwszy nieco

szpitalu skierowano

J udyta usiadła na kołdrę. Pomyślała, że najlepiej pamięta siostrę z tego przełomowego popołudnia, gdy po powrocie z antykwariatu zastała w domu swatkę. Powróciło wspomnienie skorej do śmiechu dziewczyny, która już wówczas myślała o przyszłym narzeczonym i paliła się do małżeństwa. B ył to czas, kiedy zaprzątnięta miłością do S zymona, J udyta nie dostrzegała siostry; ogarnął ją żal, bo zrozumiała, że w żaden sposób nie nadrobią straconych lat. N agle E sterka otworzyła oczy. – C iągle śnię o Odessie...– wyszeptała, oblizawszy spierzchniętewargi. – Może czegoś ci trzeba? – zagadnęła J udyta.

K ażą mi pić, więc gdybyś mogła... – J uż podaję. J udyta sięgnęła po kubek stojący na podręcznej szafce i napełniła go wodą ze szklanej karafki. Pomogła siostrze oprzeć się o wezgłowie. – Pij wolno – powiedziała. Potem wzięła od niej kubek, odstawiła na szafkę i w zadumie przyglądała się siostrze. – C o widzisz, kiedy tak na mnie patrzysz? – cicho zapytała E sterka. – Moją młodszą siostrzyczkę, której przychyliłabym nieba, gdyby tobyło możliwe. – B yłam już szczęśliwa i nikt mi tego nie odbierze. – Przecież mówiłaś, że w Odessie było strasznie. E sterka przyłożyła dłoń do ust i zakaszlała. – C odziennie od nowa spoglądałam na miasto, które niszczył chaos.Ogień spopielał domy i ulice, a ludzie prześcigali się w okrucieństwach. Wiesz, dlaczego zginął E zra? B o był Żydem. Palono wówczas nasze składy i sklepy, stragany na targach, kamienice, a morze wciąż wyrzucało na brzeg nowe trupy. Zrozumiałam, że już nie odróżniam przyjaciela –

od wroga i że nie mam pewności, czy jest gdzieś na świecie człowiek, któremu odważyłabym się zaufać. Myślałam też o B ogu. Mógłby się od ludzi dużonauczyć, bo w wymyślności tortur dla bliźnich osiągnęli mistrzostwo – mówiła. – C hciałabym zobaczyć twoją córeczkę. Mój pierworodny nie pozna ojca, więc drżę z obawy, że sama będę za słaba, aby go wychować. – Masz dużosił – odrzekła J udyta. – J esteś silniejsza ode mniei sobie poradzisz. – T ak myślisz? Pamiętam, że gdy odeszłaś z domu, mama najpierwzłorzeczyła i rozpaczała, a potem uznała, żeś szalona, bo odmieniła cię L ilit. Że wstąpiwszy w twoje ciało, ukradła ci łagodność, pobożność i czystość. J udyta cicho się zaśmiała. – N ie opętał mnie demon, ale też daleko mi było do wzorułagodności. – A ja myślałam, że jesteś niczym babcia S ara: uparta, dumnai nieposkromiona. C hciałam być do ciebie podobna, więc kiedy porzuciłam dom

dla E zry, twoja odwaga stała się moją, lecz teraz lękam się, co będzie dalej. – N iepotrzebnie. Zostanę przy tobie, póki nie wyzdrowiejesz –obiecała J udyta. * *

*

Pobyt w K rakowie wbrew planom J udyty przedłużył się do tygodnia. Zwłokę spowodowała rekonwalescencja E sterki, która wprawdzie dochodziła do siebie, lecz wolno i nękana wspomnieniami. Zwierzała się starszej siostrze z tęsknoty za mężem, bo znalazła w niej cierpliwą słuchaczkę. D latego J udyta wysłała do panny T ekli telegram z zapowiedzią, że wróci później, niż się umawiały. Gdy E sterkę wypisano ze szpitala, Maurycy odprowadził J udytę na dworzec kolei żelaznej. Obiecali słać do siebie listy i wkrótce się zobaczyć, a rozstaniu towarzyszył żar uczucia, które jakby wybuchło na nowo. Wiedeń ujrzała o poranku. Miasto przysłaniała mgła, siąpił deszcz, więc by czym prędzej schronić się w domu, przed D worcem Północnym wynajęła dorożkę. H ietzing powitała z ulgą i zrozumiała, że przywiązała się do niego bardziej, niżby należało.

K iedy jednak dotarła do drzwi, okazały się zamknięte. S ięgnęła do torebki po klucz i po chwili była w środku. Wychłodzony i ciemny dom świecił pustkami,piece wystygły,kuchnia lśniła nieskazitelną czystością. N ie znalazła śladu J ohanny, panny T ekli i H ani, a z sypialni dziewczynki zniknęła część jej garderoby, brakowało również książek i zabawek. F akt ten sprawił, że wybiegła z domu. W końcu Aron sprowadził dorożkę i z J udytą zawieźli chorą do szpitala.

R ozdział 16 S przedawca czernideł

B

yło wczesne październikowe popołudnie, gdy opuściwszy sklep Wincentego Wróbla, K lara zmierzała do mieszkania na Grodzkiej. Myślała o zbliżającym się Zjeździe K obiet. Miała huk obowiązków, gdyż zaangażowała się w organizację przedsięwzięcia, które wkrótce miało przyciągnąć do K rakowazwolenniczki ruchu emancypacyjnego aż z trzech zaborów. T ymczasem

z K rólestwa dochodziły niepokojące i sprzeczne wieści, bo z jednej strony słyszało się o zelżeniu, a nawet o planowanym zniesieniu cenzury, z drugiej zaś o przepełniających się więźniami politycznymi celach C ytadeli, w przyspieszonym trybie wykonywanych wyrokach śmierci i o wieloletnich zsyłkach. T ego dnia Wróbel zdradził K larze prawdę o losach Wrońskich. Obojgu, pani Ł ucji i jej spokojnemu, B ogu ducha winnemu małżonkowi, za posiadanie broni i materiałów wybuchowych, które policja znalazła w magazynie na kapelusze, zasądzono wyrok siedmiu lat zesłania bez możliwości powrotu do Warszawy. T ylko do J anki B roniewskiej uśmiechnęło się szczęście, gdyżchoć osadzono ją na Pawiaku, nie znaleziono dowodów winy, a to za sprawą sowitej łapówki wręczonej skorumpowanym urzędnikom przez zamożnych krewnych dziewczyny. Aby jednak uniknąć dalszych kłopotów, rodzice wyekspediowali ją na daleką prowincję, skąd zapewne szybko nie wróci. – D la Wrońskich, pani K laro, S ybir gorszy od kuli w łeb – orzekłWróbel. – Zakaz powrotu to jedno, jednak aby przetrwać tam

całe lata, trzeba być zahartowanym, wytrzymałym i miećniepospolitego ducha, jak dla przykładu Piłsudski. O J ózefie Piłsudskim, którego K lara poznała wiosną, mówiło się coraz częściej, mimo że jego nazwisko nie pojawiało się w prasie codziennej. Poszukiwany przez R osjan jako przywódca warszawskiego ruchu socjalistycznego, ponoć wielokrotnie przekraczał granicę K ongresówki z Galicją, stając się z wolna legendą. Właśnie on wyszedł z katorgi bez szwanku, z niezmierzonym zapasem sił i zapałem do walki z zaborcą. K lara więcej go nie spotkała, lecz znajomość faktów z jego życia, a poznała je dopiero niedawno, wyjaśniła jej zagadkę swobodnego zachowania Piłsudskiego w obecności R osjan. K lara szła R ynkiemi droga wydała się jej gehenną. Mimo połowy października aura przypominała zimową, bo gdy mijała S ukiennice, z szaroczarnego, wirującego chmurami nieba sypnęło gradem. Wiatr przenicował jej parasolkę, atakując następnie kapelusz i poły płaszcza. Ziąb przenikał na wskroś, lód siekł bez litości, więc najodważniejsi nawet przechodnie kryli się w bramach, magazynach,

kawiarniach i restauracjach. Miała jednak tak blisko do domu, że złożywszy bezużyteczną parasolkę, z uporem zmierzała ku Grodzkiej. Mimo zaskakującego o tej porze półmroku u wlotu ulicy zobaczyła chłopca. S tał przed składem męskiego obuwia, tyłem do witryny, na której królowały kalosze, pantofle, buty z cholewami i ocieplane filcem w przeróżnych fasonach. H andlował sznurówkami i czernidłami do czyszczenia butów – towar ułożył na drewnianej podpórce przytwierdzonej do szerokich pasów, które założył niczym pętlena ramiona. T kwił tak mimo gradu, nacisnąwszy czapkę głęboko na uszy. To był T ymek. C hociaż o chodnik grzechotały ziarnka lodu, K lara przystanęła przy siniejącym z zimna chłopcu. – S chowaj się gdzieś! – powiedziała. – N ie stój na gradzie! – A bo to mi pierwszyzna... – mruknął niewyraźnie. – Poznajesz mnie? Przychodziłam do ciebie do szpitala! – W żadnym szpitalu żem nie był.

A w sierpniu? C hodźże przynajmniej do bramy, bo tu się nie darozmawiać! N o chodź, przecież nic ci nie zrobię! Wzruszył ramionami i stał nieruchomo, więc chwyciła go za ramię i pociągnęła za sobą w zaciszniejsze miejsce. – Mówże natychmiast, co się z tobą działo! – A co się miało dziać? – odrzekł hardo. – D okąd uciekłeś ze szpitala? J ak nie odpowiesz, zawołam stróża,a jak odpowiesz... dostaniesz koronę. – U ciekłem, bo nic mi nie było, gruchot ino mnie przewalił naziemię. W szpitalu ciągle mnie nagabywali: a ktoś ty, a skąd, a gdzie mieszkasz... J akby mało tam mieli ambarasu. R obotę mam, nie głoduję, zarabiam handlem, no to nic nikomu do mnie. – Masz dach nad głową? – Pewno. – Ale gdzie? – Tu i tam. K lara sięgnęła do torebki i wyjęła z portmonetki koronę. –

Mów, bo się rozmyślę i ci jej nie dam. – U takiego jednego na Grzegórzkach. Podała mu monetę, więc chwycił ją i natychmiast wcisnął do kieszeni podszytej wiatrem kurtki. – C zekaj, jeszcze nie skończyłam. Mówisz, że zarabiasz i że jakoś cisię powodzi? Może to i prawda, ale tak sobie myślę, że w taki ziąb zjadłbyś pewno coś ciepłego. K lientów terazco kot napłakał, więc nie będziesz stratny. Zapraszam cię na obiad. – Akurat! – Mówię poważnie, zresztą widzisz, że dotrzymuję słowa. A jakzasłużysz, dostaniesz drugą koronę. S pojrzał na nią zdumiony. – Pani to jest dziwna... Poszli razem. W mieszkaniu istotnie pachniało obiadem, zatem K lara poleciła T ymkowi zostawić towar w przedpokoju. Panna Zosia wzięła jego wierzchnie okrycie, po czym pokazała, gdzie ma umyć ręce. S krzywił się, lecz pomaszerował za nią do pokoju toaletowego, a po chwili zżymał się na uwagi, że do mycia używa się mydła oraz że pianę spłukuje się dłużej i dokładniej. –

K lara słyszała go z salonu i nie po raz pierwszy doceniła pannę Zosię. D ziewczyna nigdy nie zadawała zbędnych pytań i niczemu się nie dziwiła, jakby to, co działo się w mieszkaniu państwa, było wyłącznie ich sprawą. – R ęce czyste – oceniła, ukazawszy się w drzwiach pokojutoaletowego. – Ale za szyję i resztę nie dam głowy. – Podaj nam terazobiad, dziś nie poczekam na pana – poprosiłaK lara i poprowadziła chłopca do jadalnego, do nakrytego stołu. U siadł bez szemrania, a ona wybrała miejsce nieopodal.

C

hłopiec raptownie stracił rezon. Położył ręce na obrusie, lecz zarazje zabrał, jakby poraziła go czysta biel haftowanego kordonkiem lnu. Panna Zosia wniosła wazę z gęstą, zawiesistą zupą, a w pokoju rozszedł się zapach kopru i przypraw. T ymek chwycił łyżkę i nie czekając na K larę, rzucił się na jedzenie. – S makuje ci? S kinął głową. – K iedy ostatnio jadłeś?

Pałaszował łyżkę po łyżce, ignorując ciekawość K lary, westchnęła więc i sięgnęła po swoją. J edli w milczeniu do chwili, aż panna Zosia wniosła drugie danie: kaszę, sztukę mięsa i ogórki. D opiero gdy ch – N a mnie pora – oznajmił, podrywając się z krzesła. U siądź – powiedziała K lara. – C oś za coś. N akarmiłam cię, a terazodpowiesz wyczerpująco na moje pytania. S kąd bierzesz towar na handel? – Od takiego jednego, na procent, ale po co mam gadać, jak go paninie zna? – A szkoła? C hodzisz do szkoły? – S zkoła jest dla głuptaków. R achuję całkiem niezgorzej, podpisaćteż się umiem, a reszta mi na nic. – D awniej chodziłeś do szkoły, prawda? – D o ludowej, ale to strata... – C zasu, oczywiście – podchwyciła K lara. – Przykro mi, nie mogępozwolić, żebyś wrócił na ulicę. S ą w K rakowie miejsca dla chłopców takich jak ty. D adzą ci codziennie obiad i pójdziesz do szkoły. Zima –

za pasem, więc pora skończyć ze spaniem w bramach albo gdzieś w krzakach nad Wisłą. T ymek zerwał się od stołu. Odepchnął krzesło, przewracając je na podłogę, a kiedy i K lara raptownie się podniosła, był już w przedpokoju. Mimo że hałas zaalarmował służącą, która wybiegła z kuchni, chłopak bez przeszkód wypadł z mieszkania. Panna Zosia wyjrzała na klatkę schodową. – I masz! S zukaj wiatru w polu! – powiedziała. – N awet nie zabrałsznurówek! – Wróci na ulicę– westchnęła K lara. – Myślałam, że go zatrzymam. – Widać po nim, że zakosztował wolności. T rzeba było działaćznienacka i podstępem, bo z chłopaczyskami nie da się po dobroci. Muszą znać mores. Moich raz i drugi przetrzepałam ścierką, więc za trzecim pamiętali nauczkę i chodzą lepiej niż w zegarku. T en tu tak zdziczał, że aż dziw, iż dał się przyprowadzić. No i pani nie bała się wpuścić go na pokoje? Od razu pomyślałam, żeby czego nie zwędził, bo to nigdy nie wiadomo, co takiemu siedzi w głowie i sercu.

Zosiu, co też ty opowiadasz! T o po prostu biedny chłopiec! –odrzekła K lara. – Żaden z niego złodziej, widzisz, że handluje. A mnie było go żal. – Oj, co prawda, to prawda... – westchnęła panna Zosiai z zafrasowaną miną wróciła do kuchni. –

* *

*

N ic nie poradzisz – powiedział Andrzej, kiedy K lara wieczoremzreferowała mu spotkanie z T ymkiem. – S zkoda, że go wystraszyłaś. Wystarczyło wezwać policję, zajęliby się nim i byłoby po kłopocie. Włóczęgostwo, kradzieże i pokątny handel to dziś taka plaga, że władze miejskie przymierzają się do otwarcia domu poprawczego. – B ójże się B oga! D laczego zaraz poprawczego?! – D omów opieki, schronisk i sierocińców jest niby pod dostatkiem,ale to dlatego, że dzieciaki żyją na ulicach miasta. Potem zdemoralizowane trafiają do cel Pod T elegrafem i nie bardzo wiadomo, co robić z nimi dalej, łamią przecież prawo. –

Im bliżej zimy i B ożego N arodzenia, tym więcej będzie na ulicach andrusów w rodzaju T ymka. H andlarzy zapałkami, cytrusami i wszystkim, co im wcisną w zamian za marny procent od sprzedaży cwani krakowscy kupcy. U czą dzieciarnię przekrętów i w gruncie rzeczy lenistwa, bo cała ta czereda powinna w tym czasie siedzieć w szkole. – Pytałam T ymka o szkołę. – K ochanie, to dziecko szkoły nie widziało co najmniej od roku. K lara zdjęła okulary i przetarła zmęczone oczy. Odłożywszy je na biurko, obok tekstu wystąpienia, które pisała na Zjazd K obiet, odwróciła się do siedzącego w fotelu Andrzeja, przerzucającego strony „K uriera Warszawskiego”. – Żal mi tego malca – powiedziała. – J eśli więc spotkasz go ponownie, nie zapraszaj do domu i nie kuśobiadem ani koronami, tylko wezwij patrol albo stróża, kto akurat będzie pod ręką. T o jedyna metoda, żeby zwalczać wśród dzieci bezdomność. – Wiesz, czasem myślę, że jesteś bez serca.

S pojrzał na nią znad gazety. – Ot, masz baboplacek! – zażartował. – Wy, mężczyźni – ciągnęła K lara – macie opaczne pojęcie o tym,jak należy postępować z dziećmi. J esteście za surowi i zbyt wymagający. B yłam wobec tego chłopca stanowcza, ale żeby zaraz policja i dom poprawczy? – I tu się z tobą nie zgadzam. Przypomnij sobie Wiebrachtów albotwoją przyjaciółkę z Wiednia. Moim zdaniem obie w wymaganiach wobec dzieci biją na głowę mężczyzn. Zwłaszcza E liza, bo Anton je niemożliwie rozpuszcza. Przytaknęła dla świętego spokoju i wróciła do pracy, gdy Andrzej zagłębił się w lekturze gazety. Prenumerowali ją od dawna, lecz ostatnimi czasy z powodu niepokojów i manifestacji w K ongresówce przychodziła nieregularnie lub ze sporym opóźnieniem. – N ie widać końca strajków – mruknął, przekręcając stronę. – Owszem – odparła z przekornym uśmiechem. – N ie znaczy tojednak, że ja cię nie kocham. * *

*

R ozpoczął się Zjazd K obiet i trzy zimne, deszczowe dni października K lara spędziła w sali posiedzeń R ady Miejskiej jako jedna z wielu prelegentek oraz jako sekretarka, bo taką obarczono ją funkcją. Obecne na zgromadzeniu reprezentantki ruchu feministycznego zabierały głos w dyskusji o sytuacji współczesnych kobiet. N ajpierw przemówiły przywódczynie, spośród których K lara najbardziej ceniła K azimierę B ujwidową i wykształconą na zagranicznych studiach Zofię Galińską-D aszyńską. Obrady kończyły się późno i były tak wyczerpujące, że wróciwszy do domu, miała jedynie czas i siłę, by uporządkować notatki oraz sprawozdania. Zjazd zakończyły ważkie ustalenia, choć zdaniem K lary dawno już wcielane w życie: zobowiązanie do walki z caratem i o autonomię polityczną K rólestwa, do opowiadania się za prawem kobiet do udziału w powszechnym głosowaniu oraz do tego, by uświadamiać społeczeństwu jego narodowe obowiązki. S pisawszy postulaty, przekazała je do redakcji „N owego S łowa”. N aczelna, wzburzona zjadliwością artykułów o zjeździe publikowanych w prasie codziennej, narzekała na krakowskie

zacofanie i przymykanie oczu na bezdyskusyjne fakty. J ednak K larze złośliwości owe i przytyki były obojętne, zapewne dlatego, że dawno przywykła do podobnego tonu publikacji. Zaraz po zjeździe zaszła na Ogrodową – jak się okazało, w samą porę. Wincenty Wróbel przyjął ją w kantorku za zamkniętymi drzwiami i poprosił, by usiadła. S am krążył nerwowo, kręcąc palcami młynka. – Pani K laro – oświadczył. – U staliliśmy, że do Warszawy na raziepani nie pojedzie, jednak nie ma rady, muszę o to prosić. Mamy większe zamówienie i trzeba je na dniach dostarczyć. E krazyt zabiorą jutro dwie zaufane dromaderki, ale jest jeszcze amunicja.D ostanie pani wizę i fałszywy paszport, niezbędne adresy również. Musi być pani przygotowana na przestoje w komunikacji, bo kolej tam strajkuje i niczego nie można być pewnym, a najmniej niezawodności pociągów. D okumenty dam pani austriackie, to w raziekłopotów może być pomocne. – N a długo mam jechać?

N a dwa lub trzy dni, jak zawsze. Miejsce noclegu jest bezpieczne, nic nie powinno się wydarzyć. N ie wiemy jednak, czy nie wciągnięto pani nazwiska do ewidencji osób poszukiwanych przez tamtejszą policję, zwłaszcza że Wrońskich długo przesłuchiwano i mogli coś zdradzić. Proszę używać wyłącznie fałszywych personaliów. – K iedy miałabym jechać? – Pojutrze. J ak przewiezie pani amunicję? – J ak zawsze, na sobie. – R ozumiem, że pani nie odmawia? C zekam więc jutro na panią. – T a amunicja to do browningów? – N ie inaczej. B ędzie pani tego miała coś ze czterdzieści funtówrosyjskich. K lara przeznaczyła popołudnie na uszycie szerokiego pasa z białej bawełny, idealnego na siedemset sztuk naboi. Założy go jak zawsze pod szeroką bluzkę, a ponieważ zbliżał się koniec października, weźmie obszerną pelerynę. Ł adunek miał być ciężki, lecz taki sposób transportu gwarantował przynajmniej względne bezpieczeństwo, bo mógł być odkryty tylko w razierewizji osobistej. –

Pas ukryła starannie przed Andrzejem, po czym usiłowała go przekonać, że wyjazd do K ongresówki jest konieczny i niczym wgruncie rzeczy jej nie grozi. – Wybij to sobie z głowy! – powiedział wzburzony. – N igdzie niepojedziesz! – Oczywiście, że pojadę. Przykro mi, że tego nie rozumiesz, bo tow pewnym sensie twoja wina, że tam bywam. – Oszalałaś! Warszawę sparaliżowały strajki! – T ak, ale jestem tam potrzebna. Pozatym to zaledwie dwa dni. – Po co wysyłają cię tym razem? – Zawiozę bibułę. Andrzej pokręcił głową. – K ochanie, nie wiem, jak radzisz sobie na granicy, bo ty w ogóle nieumiesz kłamać. R obisz to niczym amatorka. T o broń? Pewnie dynamit? K lara westchnęła. – Amunicja. N ic mi nie będzie, to ciężki, ale tylko dlatego męczącyładunek. – N ie ma chyba sensu prosić cię dłużej, byś zrezygnowała? C óż. N iezmuszę cię do

pozostania w domu. D wa Postaraj się zatem wrócić, zanim * *

dni, powiadasz? upłyną.

*

K lara wyruszyła w drogę z jedną walizką, znacznie lżejszą od tego, co ukrywała pod peleryną. Pierwszy etap podróży pokonała bez przestojów, choć pociąg toczył się wolniej niż zwykle. Pasażerowie, zorientowani w sytuacji politycznej w K ongresówce, dyskutowali wyłącznie o tym, więc K lara, by nie przyciągać uwagi przesadną milkliwością, od czasu do czasu dorzucała słówko. Potem, grając rolę wdowy, podzieliła się z sąsiadką tragedią rodzinną, która wezwała ją z dnia na dzień do Warszawy, zdążała bowiem na pogrzeb rodzonej siostry jej zmarłego jakiś czas temu męża. S zwagierka zgasła po długiej i ciężkiej chorobie, osierociwszy niedorosłe potomstwo, więc ona, jako najbliższa krewna, poczuwała się do obowiązku, aby zadbać o los dzieci i interweniowaćw razie czynionej im krzywdy. Wyjaśniwszy to, wysłuchała szczerych wyrazów współczucia. W Granicy kontrola pasażerów trwała dłużej niż zwykle, lecz w bagażu K lary niczego nie

znaleziono i nikt jej nie rozpoznał. Oczekiwanie na pociąg do Warszawy wydłużało się jednak znacznie z powodu strajku kolejarzy K olei Warszawsko-Wiedeńskiej. opiec opróżnił i ten talerz, spojrzał w okno, za którym było jakby jaśniej. R ozdział 17 P lac T eatralny

P ociąg do Warszawy podstawiono po wielu godzinach zwłoki. Wyczerpani i zdenerwowani niepewnością oraz oczekiwaniem pasażerowie rzucili się do wagonów w obawie, że postój może być krótszy niż zwykle lub że zabraknie miejsc. K larze dokuczał ładunek ukryty pod bluzką, a przecież czekała ją jeszcze długa droga. U zbroiła się w cierpliwość i przybrała stosowną do wdowiego stroju minę, zwłaszcza gdy patrole raz po raz, już podczas podróży pociągiem K olei WarszawskoWiedeńskiej, przeprowadzały skrupulatne rewizje. Warszawę spowijały ciemności, gdyżnie zapalono latarni; jeśli gdzieś migotały mocne światła, okazywały się ogniskami rozpalonymi przez rosyjskie patrole bezpośrednio na bruku. K lara omijała je

starannie, zwłaszcza że znajdowały się nieopodal posterunków policji. Zbliżała się siódma, godzina, od której ludność cywilna zobowiązana była przebywać w domach i miasto z wolna zamierało – jakby uchodziło z niego życie. Wszystko nieruchomiało i cichło, więc gdy raptem rozległy się za K larą mocne uderzenia kopyt, zadrżała i jeszcze przyspieszyła. Patrol konny przejechał drugą stroną ulicy, po czym zatrzymał się nieco dalej, aby wylegitymować zapóźnionego przechodnia. Zmierzała na C hmielną do Anny K rzyżanowskiej, u której nocowała jeszcze w czasach, gdy przywoziła do Warszawy socjalistyczną bibułę. Anka była zdolną malarką, studentką S zkoły S ztuk Pięknych i przepiękną filigranową brunetką o nieco skośnych oczach, pełną wiary w sens działań podejmowanych przez dromaderki. Z jej mieszkania niebezpieczne przesyłki,dostarczane przez krakowskie kurierki, przewożono do porozrzucanych po Warszawie magazynów broni i amunicji. T uż przed godziną policyjną K lara szczęśliwie dotarła na miejsce, a ponieważ stróżnie zamknął

dotąd bramy i nie było go nawet w pobliżu, ulżyło jej, że przynajmniej tu nie musiała tłumaczyć, do kogo i w jakim celu zmierza. N a drugim piętrze zadzwoniła do drzwi Anki i po chwili była w jej ramionach. U ściskały się z ogromną ulgą. – T ak się bałam, że nie zdążysz przed godziną policyjną albo żepociąg utknął w szczerym polu! T eraz łatwiej wygrać na loterii, niż dotrzeć gdzieś koleją! – powiedziała panna K rzyżanowska. – J estem i w gruncie rzeczy nie było tak strasznie – uspokoiła jąK lara. Zdjęła pelerynę i kapelusz. W zagraconej i nieustawnej pracowni malarskiej było jasno, lecz chłodno. Większą część pomieszczenia zajmowały zagruntowane płótna, porozkładane tu i tam szkice ołówkiem czy węglem. N a sztalugach, małej i bardzo dużej, stały nieukończone obrazy. Pierwszy przedstawiał kobietę z uśpionym dzieckiem na ręku, drugi – akt mężczyzny. – Zimno u mnie, ale na to nie ma rady, na mieście nie można dostaćwęgla. S tanęły pociągi towarowe i nie dowożą – oznajmiła

Anka. – N astawię samowar, rozgrzejesz się herbatą. – N ajpierw przesyłka – odrzekła K lara. – N iechże się tego nareszciepozbędę. Anka wysunęła z kąta pokoju wiklinowy kosz i zdjęła z niego dwie haftowane poduszki. – Włóż amunicję do środka. J utro z samego rana zaniesiemy to domagazynu. Poszła do kuchni, a K lara rozpięła guziki bluzki, po czym zdjęła szeroki pas obciążony ładunkiem amunicji. Odetchnęła, bo zniknął bolesny ucisk na żebra, poczuła się swobodniej, ruchy odzyskały płynność i rozmach. Przebrała się w bardziej dopasowaną bluzkę i dłuższą chwilę wyłuskiwała z pasa amunicję,wkładając każdy nabój na spód kosza. Anka przyniosła herbatę i tacę z kolacją. Postawiła na skraju stołu, złożyła rozrzucone tam ołówki i arkusze czystego papieru i przesunęła posiłek na środek. – Wybacz mi bałagan – powiedziała. – U mnie tak zawsze, nie mamgłowy do porządków, zresztą gości tu jak na lekarstwo, a mieszkam sama, więc i dbać nie ma po co.

Wąski krąg znajomych i ograniczone kontakty towarzyskie stanowiły codzienność większości dromaderek, gdyżwymagały tego względy bezpieczeństwa. Z zasady miewały niewielu przyjaciół, bo nawet kontakty z innymi członkami organizacji bywały rzadkie, a relacje powierzchowne i krótkotrwałe. K lara, która mieszkała poza granicami K ongresówki,była więc w znacznie szczęśliwszym położeniu, ponieważ mogła prowadzić zwyczajne życie. Anka usiadła przy stole. Z pękatego imbryczka wlała odrobinę herbacianej esencji do każdej filiżanki. C zynność tę wykonywała wolno, jakby z namaszczeniem, przytrzymując kciukiem prawej dłoni fajansową przykrywkę. – S zykuje się strajk powszechny – oznajmiła. – T rudno przewidzieć,co naprawdę z tego wyniknie, bo na raziestrajkują piekarnie, a dziś nie wyszły gazety. Żadne, nawet zagraniczne. Wszyscy się tu boją głodu i kłopotów z zaopatrzeniem, bo pociągi towarowe stanęły na bocznicach. S klepy zamykają równo z godziną policyjną, kawiarnie, cukiernie i

restauracje też, chociaż kto by tam przesiadywał nocą. C odziennie słyszy się o aresztowaniach i rewizjach. Zabierają naszych zdomów, czasem wprost z ulicy i wiozą do C ytadeli, jakby nie było już żadnego prawa oprócz jednego: prawa stanu wyjątkowego. R osjanom wolno tu terazwszystko. N iby przywykliśmy, nie pierwszy to stan wyjątkowy w tym roku i zapewne nie ostatni, tylko że terror odbiera nadzieję, a tak chciałoby się zobaczyć skutki swoich działań. Popatrz, R osję osłabiła wojna, paraliżują ją strajki, może więc ulegnie? Wierzysz, że to możliwe? – Wierzę, że nie wolno się poddawać – odrzekła K lara. – A reszta? C óż, jeśli J aponia pokona R osję, to kto wie, co będzie dalej? * *

*

ankiem K lara i Anka wysunęły na środek pokoju kosz z amunicją.B ył solidny, o kształcie podłużnej skrzyni, z grubo wyplecionymi uszami, więc wyglądał na wytrzymały, choć nie różnił się niczym szczególnym od przeciętnego kosza na bieliznę. R

N a warstwie nabojów ułożyły przeznaczone do prania poszwy i prześcieradła, potem zabezpieczyły przykrycie skórzanymi paskami. U brały się skromnie, by nie skupiać na sobie niepotrzebnie uwagi, choć K lara pomyślała, że nawet w worku pokutnym Anka przyciągałaby zachwycone spojrzenia. S zły na Miodową. N a N owym Ś wiecie ruch był coraz większy, więcbez trudu wtopiły się w tłum służących, kasjerek i kancelistek, lecz na K rakowskim Przedmieściu zrobiło się tak ciasno, że dla chwili oddechu i by zejść z drogi patrolowi przystanęły obok bramy wiodącej na dziedziniec uniwersytetu. K iedy postawiły kosz na chodniku, Anka wdzięcznym gestem dłoni w jasnej rękawiczce poprawiła nieco przekrzywiony kapelusz, uśmiechnęła się promiennie do K lary i wówczas jak spod ziemi wyrósł przy nich patrol żołnierzy. Oficer dowodzący czterema szeregowcami w długich, szarych szynelach zasalutował i zawadiacko strzelił obc

Posługiwał się doskonałą polszczyzną z bardzo wyczuwalnym śpiewnym akcentem. B ył młody, gesty miał zamaszyste, odrobinę teatralne, więc gdy rozkazał podkomendnym podźwignąć kosz, przypominał aktora grającego w operetce lub wodewilu. – Ależ... my niedaleko! T o zupełnie niepotrzebne, damy sobie radę! – zaprotestowała Anka. – D amom należą się uszanowanie i grzeczność – odrzekłz uśmiechem, błyskając białymi zębami, a ponieważ cechowała go nietypowa dla tutejszych R osjan kurtuazja, K lara podała adres pralni. Odtąd szły K rakowskim Przedmieściem pod eskortą wojskowego patrolu. Przechodnie z daleka ustępowali z drogi, więc Anka poczerwieniała niczym wiśnia i spuściła oczy, a K lara dla odmiany pobladła i wyprostowana jak trzcina, modliła się w duchu, by żołnierze nie zwrócili uwagi na zaskakującą wagę kosza. J ednak patrol maszerował karnie, we wzorowym milczeniu, gdyżnawet młody oficer nie zaczął rozmowy. S kręcili w Miodową.

T o już tu – powiedziała Anka, bo na parterze kamienicy po prawejwidniał ogromny dwujęzyczny szyld pralni. Oficer rozkazał żołnierzom wnieść kosz do środka, a kiedy wrócili na ulicę, zasalutował K larze i Ance, po czym patrol zawrócił na K rakowskie Przedmieście. W pralni zapanowała konsternacja. Właściciel poderwał się zza kontuaru i wyjrzawszy na zewnątrz, upewnił się, że żołnierze odeszli. – C o też pani najlepszego wyrabia?! – zwrócił się do Anki. – T o jużdoprawdy przesada, by sprowadzać tu żołnierzy! B ył wystraszony i zirytowany, więc kiedy głośny dźwięk dzwonka w drzwiach obwieścił nowe klientki, drgnął i chwycił się przerażony za głowę. – N iechże panie tak nie stoją! Żona jest przy maglownicach, tymidrzwiami proszę. Panno Anko, z panią to zawsze bieda, jakby nie dało się spokojnie i bez hałasu. K iedy pozbyły się ładunku i prania, wyszły na ulicęz pustym koszem, ścigane niemilknącymi wyrzutami właściciela. –

T chórz – stwierdziła Anka. – K to by pomyślał,że tak go przerazizwykły patrol. Ale ja też najadłam się strachu. Wstyd paradować przez miasto z podobną obstawą, oby nie widział mnie nikt ze znajomych, bo mi nie dadzą żyć, że spoufalam się z Moskalami. Aby odetchnąć i odzyskać równowagę, na C hmielnej wstąpiły do kawiarni. Wybrały małąi niepozorną, chociaż urządzoną z dbałością o wygodę klienteli, którą okazały się głównie młode kobiety. Praktyczny krój sukien, przypięte do kieszonek dewizki, starannie ufryzowane włosy oraz rzucająca się w oczy schludność i kompetentność sugerowały, że w przeważającej liczbie są sprzedawczyniami z pobliskich magazynów. Anka podeszła do stojaka z prasą i chwilę wybierała gazety, a K lara złożyła zamówienie. Zdecydowały się na kąt oddalony od drzwi oraz od przeszklonej witryny, za którą piętrzyły się piramidy polukrowanych pączków. Identyczne przyniesiono im na malutkich talerzykach, obok filiżanek z kawą i szklaneczek z wodą. –

Ś wieże? – zapytała K lara, wskazując na gazety. – D zisiejsze – potwierdziła Anka, rozkładając pierwszą i pogrążającsię w lekturze. K lara zastanawiała się nad powrotem. Wieczorem z D worca Wiedeńskiego odchodził pociąg do Granicy, gdyby więc podróż przebiegła pomyślnie, to nazajutrz,a najdalej za dwa dni byłaby w domu. Anka jakby czytała w jej myślach. – Piszą, że od wczoraj wstrzymano ruch na kolei, twój pociąg byłostatni – rzekła. – Wojsko zajęło dworzec; ani tam teraz wejść, ani stamtąd wyjść. K olejarze po prostu rozeszli się do domów... J eździ tylko kolej podmiejska, bo nawet pociągi pocztowe i kurierskie przyłączyły się do strajku. A to oznacza, że nie działa poczta. – N iemożliwe...– jęknęła K lara. Anka złożyła gazetę i sięgnęła po filiżankę z kawą. –

Piszą też, że strajk jest bezterminowy. N ie masz się czegoobawiać, przecież mieszkasz u mnie. Powiem stróżowi, że jesteśmy kuzynkami i dopiero co przyjechałaś z Galicji, więc choćbyś stawała na głowie, nie możesz tam wrócić. S ama widzisz, że to właściwie prawda. J eszcze dziś do niego pójdę, bo może każe cię zameldować, więc o wszystko wypytam – oświadczyła. – Witaj, kochana, w naszym pięknym nadwiślańskim mieście. Zdaje się, że utknęłaś tu na dłużej, bo Warszawę praktycznie odcięto od świata. –

**

*

K lara znalazła się w potrzasku. F abryki, browary, urzędy pocztowe i apteki wstrzymały prace aż do odwołania, z niewiadomegopowodu nie działały telegrafy i znów przestały wychodzić gazety. Zdesperowana rozważała wynajęcie furkilub automobilu, żeby przynajmniej wydostać się z miasta, a myślo Andrzeju, który nie miał od niej wieści i zapewne szalał z niepokoju, doprowadzała ją do rozpaczy.

K iedy jednak w ostatni poniedziałek października z rozkazu władz gazety opublikowały zapowiedź reform konstytucyjnych w państwie, a następnego dnia manifest cara Mikołaja z obietnicami przyznania poddanym wolności obywatelskich, w tym wolności słowa oraz nietykalności osobistej, zrozumiała, że była świadkiem historycznego przełomu i niecierpliwie, pełna nadziei na zmiany wyglądała dalszego ciągu. Warszawa także uwierzyła w przyrzeczenia cara. W mieście zapanował radosny, optymistycznynastrój i następnego dnia, w Ś więto Zmarłych, warszawiacy najpierw zbierali się na cmentarzach i w kościołach, aby potem, mimo zakazu zgromadzeń, formując mniejsze lub większe grupy, wylec na ulice. Gdy więc K lara i Anka przyszły w południe na K rakowskie Przedmieście, ujrzały nieprzebraną rzeszę ludzi. K lara pociągnęła Ankę w stronę pomnika Mickiewicza. Przeciskały się przez gęsty tłum, łokciami torując sobie drogę, a wokół rozbrzmiewały wiwaty i patriotyczne pieśni. W kamienicach z każdą chwilą przybywało otwartych na oścież okien, rozwartych bram i zatłoczonych balkonów, a od strony N owego Ś wiatu i

Ogrodu S askiego dołączały do manifestacji nowe pochody. Anka zatrzymała się przy uniwersytecie, trzymając się kurczowo ramienia K lary, która wspinała się na palce. – Przy K operniku ktoś przemawia! – powiedziała, lecz w tej samejchwili z dziedzińca uczelni wyszła grupa studentów. J ednego unieśli za ramiona tak, że górował nad głowami tłumu – wtedy rozpoczął płomienną orację. K lara zadrżała z poruszenia, bo nagle przeszło jej przez myśl, że w tym, co się właśnie działo, była i jej zasługa. D ała się porwać przemowom, patriotycznym pieśniom,wzniosłym gestom i spontanicznym okrzykom uczniów, studentów, mieszczan, rzemieślników, robotników i chłopców ulicznych. A choć tu i tam obawiano się interwencji policji z pobliskich cyrkułów i przebąkiwano o stojących w gotowości kozakach oraz innych oddziałach konnych, okazało się, że nie było w tym prawdy, przed posterunki wychodzili bowiem oficerowie i szeregowcy, aby w przyjaznym milczeniu obserwować tłum.

Przepychały się ku T rębackiej. Zapadał listopadowy zmierzch, robiło się zimniej i ciemniej, gdy raptem w półmroku rozjarzyły się nieprzeliczone światła lamp i świec płonących na balkonach oraz w oknach. K iedy T rębacką doszły do placu T eatralnego, zbiorowisko ludzkie stało się tak gęste, że utknęły za metalowym ogrodzeniem skweru, który ciągnął się aż pod R atusz Miejski i gmach teatru. N ie sposób było iść dalej, więc choć nad placem brzmiały polskie pieśni, dobrze widziały jedynie pociemniałe niebo. Z ust do ust przekazywano nieprawdopodobne wieści o wypuszczeniu z aresztów niektórych więźniów politycznych, o delegatach manifestacji pertraktujących z policmajstrem, który owszem, najchętniej uwolniłby wszystkich, gdyby nie brak uprawnień. Zapadła noc. K larę owionął chłód, przytuliła się więc mocniej do ramienia Anki. N iebo nad placem było jakieś dziwne, ni to ołowiane, ni to czarne, bezgwiezdne i bezksiężycowe, aż pomyślała, że jest jak otwierająca się z wolna bezdenna przepaść.

N iespodziewanie wszystko umilkło; urwały się pieśni, w pół słowa ucichły przemówienia, wiwaty zamarły na ustach tłumu. K lara wstrzymała oddech i zadarła głowę, a wówczas placem zawładnął chaos... **

*

Przedzierały się przez miasto. B iegły S enatorską, potem K rakowskim Przedmieściem, a zatrzymywały się tylko po to, aby zaczerpnąć tchu. O północy wpadły do kamienicy na C hmielnej i Anka, dygocząc z przerażenia, zamknęła drzwi mieszkania na klucz, po czym zabarykadowała je stołem. R zuciły się do okna, lecz w dole było cicho i bezludnie, choć od N owego Ś wiatu dobiegał stukot kopyt. K lara odsunęła się od okna. Pokój był mroczny, bo nie zapaliły lamp, i zimny, gdyż brakowało węgla i... chciała myśleć tylko o tym, o niczym innym. Na placu pewnie już wszystko ucichło: krzyki ciętych szablami, lament tratowanych przez rozpędzone konie. K iedy usiłowała zrozumieć, co się właściwie stało, miała mętlik w

głowie, a przed oczami ogarnięty grozą tłum. Pamiętała, że pękło metalowe ogrodzenie skweru i ludzie cofnęli się, aby rzucić się do ucieczki. Widziała mundury huzarów i wysokie kozackie czapki. K lara podeszła do Anki. Głośno przełknęła ślinę, bo zaschło jej w gardle, więc kiedy się odezwała, jej głos brzmiał chropawo i nieprzyjemnie. – Widzisz? – powiedziała. – Oto jak car dotrzymuje obietnicywolności. **

*

K larę opanowało gorączkowe pragnienie powrotu do domu i nic – ani wieści z miasta, ani strajk kolei – nie mogło jej od tego odwieść. K iedy Anka wybiegała co rano po gazety, nasłuchując przy okazji plotek i pogłosek, ona myślała o Andrzeju, bo dzień po masakrze na placu T eatralnym uświadomiła sobie z szokującą dla niej samej jasnością, że nic nie jest ważniejsze od niego. Wyobrażała sobie, jak był bezradny, poznawszy prawdę o wydarzeniach w Warszawie, bo zapewne rozniosła się lotem błyskawicy. Gdyby

i ją dosięgła kozacka szabla, żałowałaby tylko jednego: że nie znalazła sposobu, aby do niego wrócić. Anka kręciła z ubolewaniem głową, przemawiała K larze do rozumu, ostrzegała przed niebezpieczeństwami takiej podróży, w końcu jednak sama podsunęła jej rozwiązania. – S ą dwie możliwości – powiedziała. – Możesz płynąć parowcemz Warszawy do C iechocinka, stamtąd jechać do Aleksandrowa i końmi do Otłoczyna, skąd odchodzą pociągi kolei pruskiej. Albo koleją podmiejską do Góry K alwarii i furmankami na południe aż do granicy. N a mieście mówi się o przemysłowcu, który jak ty uparł się mimo strajku dojechać dorożką z L ublina do Warszawy. S tracił fortunę i dwadzieścia godzin, więc pomyśl, czy to się w ogóle opłaca. – N ie zamierzam wynajmować dorożki – odrzekła K lara. Anka wzruszyła ramionami. – J ak uważasz. D ołożę ci rubli na drogę, bo kto wie, jak to sięskończy i ile ci przyjdzie zapłacić.

–

N ie martw się, popłynę parowcem oświadczyła K lara. **

–

*

roga do K rakowazajęła K larze trzy dni i wspominała ją potem jaknajgorszy koszmar. Gdyby nie upór, by podołać wyzwaniu, wycofałaby się już na przystani w Warszawie, ponieważ pomysł, aby wyjechać z K rólestwa, kierując się na zachód, przyszedł do głowy nie tylko Ance. Parowiec przyjął z setkę pasażerów, drugą odprawiając z kwitkiem. Ostatecznie wszystko przebiegło zgodnie z planem. K lara dotarła do C iechocinka, potem na żydowskim wozie, w zimnie i mżawce, doAleksandrowa. C hłopską furmanką udała się ku granicy, wsiadła do pociągu K olei Północnej i już po stronie austriackiej znalazła połączenie z K rakowem. D o domu wróciła z końcem pierwszego tygodnia listopada. Andrzejwyszedł po nią na dworzec, bo po przekroczeniu pruskiej granicy wysłała mu telegram. N awet w dorożce nie puszczała jego ramienia, gdy na nią spoglądał, D

upewniając się, że całą i zdrową ma przy sobie. K iedy ujrzała R ynek i pełgające po fasadach kamienic promienie słońca, gdy poderwało się spłoszone przez dorożkę stadko gołębi, rozpłakała się jak nigdy przedtem. Powrót uzmysłowił jej, że za jedyny i prawdziwy dom uważa K raków, z wszystkimi konsekwencjami i dobrodziejstwami owego stanu rzeczy. asami. –

C iężkie? –

zapytał. –

Pozwolą panie, że pomożemy.

R ozdział 18 P owrót

J udyta miała nadzieję znaleźć H anię w atelier na S pittelbergu, mimo że znała ciasnotę pomieszczenia na najwyższym piętrze obskurnej czynszówki oraz niewygody wynikające z prowizorycznego urządzenia jedynego pokoju i w głębi duszy coś jej mówiło, że Max nie skazałby dziewczynki na podobnie lichemiejsce. Okazało się jednak, że drzwi pracowni zamknięto na głucho. F akt ów zaniepokoił J udytę, gdyż zrozumiała, że H ania mogła być właściwie wszędzie: u rodziców Maxa albo u K ristiny, u panny T ekli, a nawet u Miny E bner. D ługą chwilę stała przed zatrzaśniętymi drzwiami atelier, zanim zdecydowała, że w pierwszej kolejności odszuka opiekunkę córeczki. Panna T ekla mieszkała w S immering, skąd w dni powszednie dojeżdżała do pracy na H ietzingu, lecz w gruncie rzeczy J udyta niewiele mogłaby powiedzieć o prywatnym życiu tej cichej i skromnej kobiety. W dni wolne i świąteczne poświęcała czas lekturze, drobnym przyjemnościom i

domowym obowiązkom, których nie było jednak dużo, gdyżnie założyła rodziny. B yła też osobą wierzącą, lecz bez skłonności do dewocji i fanatyzmu. N ie przykładała wagido różnic religijnych, uznając tego typu sprawy za zbyt osobiste, a nawet intymne, by w nie ingerować czy osądzać innych przez pryzmat wyznania. B yła skryta. N ie miała zwyczaju zwierzać się J udycie ani opowiadać o blaskach i cieniach życia na obczyźnie, z dala od Galicji, którą opuściła we wczesnej młodości w poszukiwaniu zajęcia i szczęśliwszego losu. D ziś nie znać już było po niej pochodzenia; mówiła bez słowiańskiego akcentu, była oszczędna, stanowcza i zdecydowana, kompetentna jako opiekunka i dyskretna w roli pracownicy zatrudnionej w średniozamożnym wiedeńskim domu. J udyta wsiadła do dorożki, rezygnując z tramwaju, aby czym prędzej dotrzeć do S immering. W okolicach R ingu spadł deszcz, bębnił o dach, rozpryskiwał się na szybkach pojazdu, a ona zamierała ze strachu i zdenerwowania. Wykazała się egoizmem i bezmyślnością, na tak długo opuszczając Wiedeń. Powierzyła córkę obcej kobiecie, by spędzić czas

z kochankiem, więc nie powinna się dziwić, że po powrocie zastała pusty dom. T o była kara za nieroztropne czyny i decyzje oraz za to, że przy Maurycym myślała wyłącznie o nim i o sobie. Pocieszała się jedynie, że dotąd panna T ekla nie zawiodła jej zaufania oraz że gdyby zaszło coś nieprzewidzianego, niezwłocznie wezwałaby ją do powrotu. D eszcz ustał, gdy po lewej wyrósł gmach arsenału z górującą nad nim fasadą D worca Południowego, po czym dorożka wjechała do jedenastej dzielnicy.Minęła ceglastą rotundę gazometru dominującą nad niskimi, niemalże wiejskimi domkami, za cmentarzem S ankt Marx skręciła w prawo i skrótem dotarła do S immeringer H auptstrasse, gdzie się zatrzymała. J udyta ruszyła do szarawej, niepozornej kamienicy. Mieszkanie panny T ekli zastała zamknięte, więc postanowiła zasięgnąć języka. Pukaniem wywołała na korytarz sąsiadkę opiekunki, staruszkę o ptasim wyrazie twarzy, wyblakłych oczach i bladych ustach, które bardziej niż czarna, zapięta pod szyję suknia nadawały jej wygląd osoby oschłej

i nieprzystępnej. Mimo to okazała się pomocna i uprzejma. – F räulein T ekla – powiedziała, przytakując głową. – Ależoczywiście, mieszka tu od dawna, obawiam się jednak, że nie zastanie jej pani ani dziś, ani w najbliższych dniach. B yła wczoraj. S pieszyła się, bo dorożkarz czekał na dole, więc tylko wspomniała o jakimś nieszczęściu. Prawdę powiedziawszy, nie jestem nawet w części pewna, co miała na myśli. J udyta poczuła, że jest bliska omdlenia, uniosła więc rękę, by wesprzeć się o ścianę. – C zy... była z nią dziewczynka? – zapytała. – D ziewczynka? N ie,na pewno przyjechała sama. D roga pani... panitak pobladła... Może pani słabo? N ie? Wybaczy pani śmiałość... Zdaje mi się, że jest pani tą artystką, tą projektantką batików z pracowni panny F löge. S łyszałam o pani od panny T ekli. C zy pani wie, że podziwiałam pani szale na wystawie S ecesji? N ie pamiętam, która to już była, chyba przed czterema laty. J ak więc wspomniałam, panna T ekla jest w pracy. Zastanie ją pani w Währing, ale niestety, nie mogę służyć adresem...

J udyta zbiegła po schodach na ulicę, wprost w serce kolejnej fali ulewy. Wsiadła do dorożki, a choć pojazd wracał do centrum znajomą trasą, z przejęcia i rosnącej furii nie poznawała mijanych gmachów. Zaciskała pobielałe palce na brzegu siedzenia, gotując się na konfrontację z Maxem. A więc to on uwiózł H anię z domu, nie zapytawszy jej, matki, o zgodę ani nie informując o swoich zamiarach! B yło to właściwie porwanie, więc J udytę ogarnęła panika, stan nadmiernego podniecenia – bliski histerii. Powinna była się tego spodziewać. R ozstanie, wyprowadzka i późniejsze ostentacyjne milczenie Maxa stanowiły sprytny wybieg, podstęp, który miał na celu uśpienie jej czujności. K iedy J udyta naiwnie wierzyła w zapewnienia, że niezależnie od charakteru łączących ich relacji Max nigdy nie odbierze jej córki, skorzystał z nadarzającej się sposobności i złamał słowo. W dodatku sama wręczyła mu broń przeciwko sobie, podpisując się na prośbie o uznanie dziewczynki za jego prawowite dziecko. T eraz po swojej stronie miał prawo, a do dyspozycji prawnika H ennebergów.

Im bliżej było osiemnastej dzielnicy,tym bardziej J udyta zatracała się w gniewie, a wyobraźnia podsuwała jej coraz to nowe obrazy, które podsycały złość niczym rozpałka ogień. Zapewne i panna T ekla nie była tu bez winy. Wyraźnie opowiedziała się po stronie Maxa, jakby łączyło ich tajemne porozumienie, by odebrać córkę matce. D orożka zatrzymała się na K arl-L udwig-S trasse w chwili, gdy ulewa ustała. Ś wiat wokół gnił i butwiał, liście na drzewach brunatniały, a te opadłe, wilgotne od deszczu, bielały meszkiem pleśni. U nosząc skrajsukni, J udyta ruszyła żwawo alejką wprost do wejścia, a ponieważ w oknach domu płonęły światła i z komina ulatywała serpentyna dymu, upewniła się, że jej podejrzenia były słuszne. D rzwi otworzyła pokojówka, młodziutka dziewczyna o splecionych w warkocz włosach barwy dojrzałej pszenicy. D ygnęła, lecz J udyta minęła ją bez słowa, ignorując powitanie. – Proszę... pani! T ak nie można! C o też pani... N iechże panipoczeka, już wołam pana! – Znakomicie! – warknęła J udyta. – Właśnie z nim mam dopomówienia.

Weszła do salonu i od razu uderzyły ją zmiany. D o niedawna nieprzytulny, ogołocony z mebli, zapełnił się domowymi sprzętami. W oknach powieszono zasłony, na ścianach proste, lecz gustowne sztychy, a choć nadal było skromnie, nawet ascetycznie, wszystko to stanowiło udany zaczątek czegoś, co w przyszłości mogłoby być wygodnym domem. F akt ten rozzłościł ją jeszcze bardziej, jakby dostrzegła w nim zagrożenie. K iedy do salonu przyszedł Max, skinęła mu głową. – Przyjechałam po H anię – oświ– Oczywiście, że jest. S pocznij... – S pocznij?! Żądam, abyś ją tu przyprowadził! Przetrzymujesz jąwbrew mojej woli, choć obiecałeś, że H ania będzie zawsze pod moją opieką! – Zdumiewasz mnie – odrzekł Max. – T wierdzisz, że ją... porwałem?! – A nie?! – J est tu dopiero od wczoraj. U spokój się i daj sobie wytłumaczyć... – Max. Wróciłam z dalekiej podróży i od paru godzin po całymmieście szukam dziecka! N ie

przyszłam, by się z tobą spierać ani wysłuchiwać pokrętnych wyjaśnień. Zabieram ją i nic tego nie zmieni, więc niechże nareszcie przyjdzie! – Za chwilę. K iedy mnie wysłuchasz. – Gdzie jest? N a górze? S prowadź ją w tej chwili! T ak zamierzaszmnie ukarać? T o twoja zemsta? Wyprowadziłeś się od nas, H ania przestała dla ciebie istnieć, nie odwiedzałeś jej, choć tęskniła, a teraz raptem przypomniałeśsobie o niej?Porwałeś i ukryłeś... – N ie porwałem i nie ukryłem, choć B óg mi świadkiem, że mógłbymto zrobić bez wysiłku. Proszę cię jedynie o chwilę rozsądnej rozmowy, zanim postanowimy, co dalej. T o prawda, że ostatnio ją zaniedbałem, uznałem jednak, że w zaistniałych okolicznościach mieszkanie z tobą pod wspólnym dachem byłoby szczytem hipokryzji. H anię przywiozłem wczoraj i wolałbym, aby została do czasu, aż dom na H ietzingu będzie się nadawał do zamieszkania. Przeprowadziłem się ze S pittelbergu i zrezygnowałem z najmu atelier, bo mam tu doskonałe warunki do pracy, a finansowo będzie mi lżej. D o wiosny dom powinien być gotów i liczę, że

do tego czasu ułożymy się co do przyszłości. U siądź i mnie wysłuchaj, a daję ci słowo, że zabierzesz dziś H anię, jeśli mimo tego, co mam ci do powiedzenia, uprzesz się, żeby to zrobić. C hociaż uznam wówczas,że postradałaś zmysły. Podsunął J udycie krzesło. Zawahała się, lecz zdjęła rękawiczki i rozpięła guziki płaszcza. – D obrze, słucham – oświadczyła. – N a dzisiejsze popołudnie zamówiłem zduna, bo coś zatkało komin.J ohanna już tam zapewne na niego czeka. K iedy wczoraj napaliła w salonie, wybuchły sadze, jeśli stamtąd jedziesz, musiałaś zauważyć ślady. C hociaż... Zdaje się, że potem sprzątała i pucowała wszystko na wysoki połysk, mimo że to praca nadaremna i trzeba ją będzie powtórzyć. Posprzątała? – C hyba tak. – C óż, cała J ohanna. Panna T ekla dała mi znać, co się stało,i sprowadziłem je do mnie. – S kąd wiedziała, gdzie cię szukać? – B yłem na H ietzingu przed tygodniem, tuż po twoim wyjeździe doK rakowa. U dał się zapewne, jeśli tak bardzo przedłużyłaś pobyt.

Zignorowała komentarz i wstała z krzesła. – C hcę zobaczyć H anię i rozmówić się z panną T eklą. – S ą na piętrze, pierwsze drzwi po prawej. B ędę w gabinecie. J udyta z ulgą uściskała córeczkę. – K ochanie, umierałam z niepokoju! – powiedziała. H ania wysunęła się z objęć matki. – D laczego? – spytała. – N ic mi się nie stało. Mieszkam terazu taty. Opiekunka potwierdziła wersję Maxa. – T o wydarzyło się tak nagle i w ostatniej chwili przed paniprzyjazdem, więc depesza nie zastałaby pani w K rakowie – tłumaczyła. – N a szczęście pan zostawił adres. S pakowałam najpotrzebniejsze rzeczy, a domem zajęła się J ohanna. D obrze, że jest już pani z nami. Währing to cudowne miejsce, a ta willa, chociaż wiekowa, to nie to samo co pracownia na H ietzingu. Wiosną będzie tu zapewne pięknie, a H ania czuje się tu... –

Panno czasu,

T eklo. Zostaniecie tu tylko do gdy zdunprzeczyścikomin. J a przenocuję

u Miny E bner. Mam nadzieję, że to kwestia dni, wkrótce sytuacja wróci do normy. Zawierzam pani H anię, ale jutro ją odwiedzę. J udyta z zainteresowaniem pochyliła się nad biurkiem, przy którym siedziała dziewczynka. H ania malowała, a arkusz, któremu poświęciła całą uwagę, zapełniał się liniami i plamami żywych barw. K ompozycja była niczym mozaika, lecz nagle mocne, zdecydowane kreski przemieniły ją w tętniącą życiem dżunglę. – C o to jest? – zapytała. – T ata czytał mi wczoraj książkę pana K iplinga, więc narysowałamlas tropikalny. – U dał ci się znakomicie. – Mówił mi, jakietam rosną rośliny i że są inne niż w naszymogrodzie. – T o oczywiste, bo w naszym ogrodzie rośnie zaledwie kilkadrzewek. H ania pokazała gestem na okno znajdujące się na wprost biurka. – W tym ogrodzie. A wczoraj, kiedy świeciło słońce, wyszłamz panną T eklą na spacer i widziałyśmy czarnego kota, jak skradał się cichutko. T ata opowiedział mi o tygrysach, panterach i o Indiach, bo dziadek pojechał tam

dawno temu, kiedy taty nie było jeszcze na świecie. Ale mamo! C zy mówiłam już, jak mi się tu bardzo podoba?! C zy możemy zostać tu na zawsze? Panna T ekla powiedziała, że to zależy od mamy, a ja tak bardzo, bardzo proszę! Obiecuję, że będę mówić po polsku, tylko zamieszkajmy tu z tatą! * **

J udyta zeszła do salonu, lecz nie zastała w nim Maxa i dopiero pokojówka pokazała, gdzie znajduje się gabinet, choć jej zdaniem pokój ten pełnił różne funkcje. Oprócz stołukreślarskiego, foteli i niskiego stolika mieścił łóżko oraz biblioteczkę pełną książek, był więc skromny. Max poprosił ją, aby usiadła, lecz pokręciła głową. – Przyznaję, że przypisywałam ci złe intencje, więc przepraszam.B yłam przerażona, tylko to mam na swoje usprawiedliwienie – tłumaczyła się. – Odbiorę H anię pojutrze, a tymczasem zamieszkam u Miny. J utro zajrzę tu w porze obiadu i dam pannie T ekli wolne. – Możesz przecież zostać – odrzekł. – D om jest niczym labirynt.

N ie.N ie zamierzam cię oszukiwać, Max. B yłam w K rakowiez Maurycym. W sprawie wystawy, ale i dla niego. – Zakładam, że masz w planach wyjazd z Wiednia? Wracasz tam nastałe? – W tej chwili jesteś ostatnią osobą, z którą zamierzam roztrząsać tękwestię. – A zatem wracasz. – J eśli nawet, najpierw ustalę rodzaj twoich kontaktów z H anią –powiedziała zniecierpliwiona. – D o tego czasu nie mąć jej w głowie. J uż ją zauroczył ten dom, mówi tylko o nim i o jakimś kocie. N ie chcę, żeby się przywiązała. A przy okazji... T rzeba jej znaleźć nauczyciela rysunku. Wolno mi chyba prosić cię o to? Może wśród twoich znajomych? Albo K ristina poleciłaby kogoś z doświadczeniem? S zkoda by było zmarnować jej zdolności, a ja i ty... Myślę, że nie znajdziemy czasu, zresztą wolałabym osobę znającą się na rzeczy. I proszę cię jeszcze, abyś nie rozmawiał z H anią o naszej sytuacji. S ama się z nią rozmówię, gdy uznam, –

że nadeszła pora. myśli? Max milczał długą – T ak, jak zawsze – przyznał.

R ozumiesz, co

mam

chwilę. wyrażasz się wyjątkowo

na

jasno

* **

J udyta zatrzymała się u Miny. D o pracowni na H ietzingu wróciły z H anią po dwóch dniach, gdy zdunz pomocą kominiarza udrożnił przewody kominowe oraz przeczyścił piece, a J ohanna wysprzątała i przewietrzyła pokoje. Wkrótce nadeszły listy z K rakowa. Maurycy przekazał ukłony od Potkańskiego, pisał o szczegółach dotyczących wystawy batików i obiecał, że niedługo przyjedzie do Wiednia, by mogli spędzić razem dzień lub dwa. N oemi natomiast zapewniała, że E sterka odzyskała siły i zdrowie oraz że zbliża się termin rozwiązania. D ziecko, a przeczuwała, że będzie to syn, miało przyjść na świat niedługo po C hanuce i wiadomość ta sprawiła, że J udycie stopniało serce; sama także świętowała urodziny w połowie tygodnia Ś więta Ś wiateł. Przed spotkaniem z Maurycym postanowiła odbyć z H anią wciąż odkładaną rozmowę o

rozstaniu z Maxem i czekających je zmianach. Obawiała się jej. D ziewczynka dąsała się z powodu powrotu na H ietzing, domagała się obecności Maxa, nie przyjmując do wiadomości żadnych argumentów i wyjaśnień. Odbyło się to po lekcji rysunku. Max zatrudnił F ritza Wolfa, studenta tutejszej Akademii S ztuk Pięknych, młodego, zdumiewającego nieśmiałością młodzieńca w sfatygowanymsurducie ischodzonych pantoflach. J ego ruchliwą, pełną wyrazu twarz cechował niespotykany talent do oblekania się purpurowym rumieńcem właściwie bez przyczyny, lecz najczęściej pod czujnym wzrokiem J udyty i panny T ekli. Zabawnie nieporadny, miał jednak dar: w pół słowa rozumiał się z dziećmi, a sympatię H ani zjednał sobie już w salonie, gdy wręczył jej na powitanie akwarelowy obrazek przedstawiający czarnego kota. – S łyszałem od twojego taty o kocie z Währing – powiedział. – T amtejsze koty są ponoć wyjątkowe, twój zapewne także, więc zrobiłem dla ciebie ten oto portret. Możesz go powiesić na ścianie...

Ta pierwsza lekcja sprawiła, że H ania nabrała chęci, aby malować, zatem jeszcze tego samego dnia, po obiedzie ślęczała nad zadanym jej ćwiczeniem: rysowała jabłko. J udyta usiadła obok i z zadowoleniem obserwowała mieniącą się emocjami twarzyczkę dziewczynki. K iedy szkic był gotów, szczerze go pochwaliła. – U dał ci się, sama nie zrobiłabym go lepiej – powiedziała. – Pokażę go tacie – odrzekła H ania. – Gdy go odwiedzisz, kochanie. Wiem, że za nim tęsknisz i dziwi cię,że mieszka w Währing, ale to się już nie zmieni. J est jednak niedaleko, w każdej chwili możesz go zobaczyć, a niedziele będziecie spędzać razem. T o już postanowione. – D om w Währing jest ładniejszy i większy od naszego – zauważyładziewczynka. – N ie mamy tu tylu drzew i nie ma kota. N ie lubię H ietzingu, bo jest smutny i nudny. T am jest tata i jest też E rna od cynamonowych tostów. – E rna? – zdziwiła się J udyta.

Pokojówka. J ej tostysą najlepsze na świecie. K iedy tammieszkałam, było mnóstwo śmiechu i zamieszania, nawet panna T ekla śmiała się częściej niż tu. – U nas także bywa wesoło. Przykro mi, ale nic nie poradzę. N ieprzeprowadzimy się do Währing. Pogódź się z tym, że twój dom jest na H ietzingu. – N ie pogodzę. – Ależ oczywiście, że tak, bo wszystko zostało już ustalone.– N ie,wolębyć w Währing z tatą – burknęła dziewczynka. – Powiedziałam... – C hcę mieszkać z tatą! – H aniu, nie podnoś głosu. – Właśnie, że z nim zamieszkam! D ziewczynka zerwała się od stołui wybiegła do swojego pokoju. – Proszę cię, wróć natychmiast! T o nie koniec rozmowy! Polecenie J udyty zagłuszyło trzaśnięcie drzwi i na cały wieczór w pracowni zaległa głucha cisza. –

* *

*

W miesiącu kislew J udytę zaprzątnęły przygotowania do wystawy. Pracowała głównie w domu, ograniczając chwile poza pracownią i z dala od córki, bo mimo że dziewczynką zajmowała się panna T ekla, starała się miećją w pobliżu. Ł udziła się, że w końcu przywyknie do nieobecności ojca, zadowalając się tymi rzadkimi chwilami, które spędzali razem. W tym czasie przyjechał Maurycy, lecz z powodu zajęć w akademii mógł zostać niespełna dobę. U stalili termin wysłania batików na wystawę, mówili o katalogu, zdjęciach i plakatach, o zaproszonych na otwarcie gościach i spodziewanych artykułach w prasie – wszystko przy kawiarnianym stoliku, pod obstrzałem spojrzeń innych gości. Potem odprowadziła Maurycego na dworzec i wróciła do pustego domu, była to bowiem niedziela. Aby przebłagać Milli F löge, która czuła się urażona jej długim milczeniem, zaprojektowała trzy wyjątkowe tkaniny z myślą o wieczorowych sukniach i zaniosła je jeszcze przed wyjazdem na krakowską wystawę. Milli nie kryła jednak, że rozstanie J udyty i Maxa postawiło ją w wyjątkowo niezręcznym położeniu. Od lat

przyjaźniła się z K ristiną i równie długo znała jej brata. – N ie osądzam cię ani nie potępiam – powiedziała, bawiąc sięwiszącym na szyi srebrnym wisiorem. – Po prostu nie rozumiem. Przekreśliłaś lata wspólnego życia, odebrałaś H ani ojca. Max był dla ciebie niczym los na loterii, bo przyjechałaś tu z prowincji, bez znajomości i pozycji, tylko z talentem, który przepadłby, gdyby nie szczęśliwe zbiegi okoliczności. D zięki Maxowi nie musiałaś się troszczyć o przyszłość. Zawsze stawał po twojej stronie i gdybyś pozwoliła, nosiłby cię na rękach. W czasach, gdy uczucia nie są warte złamanego grosza, kiedy liczą się jedynie zyski i koneksje, to wyjątkowo rzadkie i cenne. T wierdzisz, że go nie kochasz, a jednak żyłaś z nim przez te wszystkie lata, nie biadoląc i się nie buntując. T ym, czym obdarzył cię los, można by obdzielić niejedną kobietę, ale tobie wciąż mało. C iągle gonisz za mrzonką. T en Maurycy... Wybacz, kochana... Widziałam go i mnie się wydaje całkiem przeciętny. J esteś niepoprawną marzycielką, jednak wiem z doświadczenia,

że czasem jest lepiej, gdy marzenia się nie spełniają... Pod wpływem słów Milli oraz nalegań H ani J udyta zgodziła się, aby na czas jej pobytu w K rakowie dziewczynka zamieszkała w Währing. Panna T ekla odwiozła ją do ojca, a J udyta zamknęła okna i drzwi pracowni, po czym ogarnąwszy dom ostatnim spojrzeniem, wsiadła do dorożki, którą ruszyła na D worzec Północny. adczyła chłodno. – J est tu, prawda? Poproś ją, bo nie zamierzam przeszukiwać pokojów. R ozdział 19 Wystawa

dworca w K rakowie J udytę odebrał Maurycy. – N iepokoiłem się – wyznał, gdy wsiedli do dorożki. – Wszędziezamieszki, manifestacje i strajki, u nas dopiero co wrzało, bo socjaliści wyszli ze sztandarami na ulice. U ciebie także... Prasa donosiła, że w Wiedniu strajkowały tramwaje i że na uniwersytecie... J udyta przytuliła się do jego ramienia.

Z

K ochany, tramwaje jeździły bez zarzutu, a na uniwersyteciedoszło do drobnych przepychanek. Przeciętnego wiedeńczyka w ogóle to nie obeszło ani nie dotknęło, więc nie rozumiem, skąd u ciebie tyle obaw. Wszystko to echo rewolucji w R osji, bo im tam groźniej, tym w E uropie głośniej krzyczą socjaldemokraci. Prawdę powiedziawszy, sprawy te nie pociągają mnie aż w takim stopniu, żeby poświęcać im więcej uwagi niż na przykład tobie. – B ardzo mi pochlebiasz. – Wiedniem rządzą parlamentarzyści – dodała. – N ieszczególnieinteresują mnie rozgrywki między posłami. Mówmy lepiej o tym, co dotyczy nas. Maurycy uśmiechnął się szeroko. – T woją wystawę dopinają na ostatni guzik. Widziałem wzorcowykatalog i muszę przyznać, że jest niczego sobie. Zobaczysz i ty, tyle że poszedł już do drukarni, więc choćbyś się upierała, niczego nie zmienisz. E kspozycja na ukończeniu, jeśli chcesz, zajedziemy po drodze na Wolską, ale może wstrzymajmy się z tym, –

bo ty prosto z drogi i na pewno jesteś zmęczona. Mam rację? S kinęła głową i spojrzała przez okienko dorożki. – Masz rację. T u prawie zima– zauważyła. – C óż chcesz? T oż to połowa grudnia, zaraz święta. D obrze, w takimrazie ustaliliśmy, że najpierw jedziemy do pracowni. Zostaniesz w K rakowie do N owego R oku? S krzywiła się mimowolnie. – N ajwyżej do B ożego N arodzenia. H ania jest wprawdzie u Maxa,ale nie mogę zostawić jej na długo. J uż i tak ma do mnie o wszystko pretensję, niedługo przestanie mnie słuchać. Maurycy ujął jej dłoń i mocno uścisnął. – N ie sądzisz, że pora skończyć z rozjazdami między Wiedniema K rakowem? J ak długo jeszcze mamy na siebie czekać? – R ozmówiłam się z H anią. Wyznałam jej prawdę o mnie i Maxie,więc wie, że nasze rozstanie jest nieodwołalne, ale na razienie mogę uzyskać dla nas więcej. Pozatym K raków jest jej tak obcy, tak odległy, że przyjazd tu byłby dla

niej szokiem. J ej życie toczy się w Wiedniu, Maurycy, okaż więc trochę zrozumienia i cierpliwości. S ięgnął dłonią do jej twarzy i delikatnie ku sobie obrócił. – C zy nie przesadzasz z tą troską? – zapytał. – Wbrew temu, comówisz, dzieci bez trudu przystosowują się do nowych miejsc, a H ania ma tę przewagę, że już tu była i zna język. Ze mną także miała do czynienia, więc nie jestem jej zupełnie obcy. T o doskonały początek, a reszta przyjdzie z czasem. K ochanie, bądź po prostu bardziej stanowcza i nie przejmuj się tym, co i tak jest nieuniknione. – Wyjazd rozdzieli ją z ojcem – stwierdziła J udyta. – Wyobrażamsobie, jak by to na nią wpłynęło. J uż terazbywa nieznośna. – T akie nastały czasy i nie ją jedną spotka podobny los. – N ie mów tak. N ie ma jej winy w tym, co zaszło między mnąa Maxem. T o zaledwie siedmiolatka. – D odam, że wyjątkowa jak jej matka, ale zgodzisz się chyba, żedzieciom nie należy

nadmiernie folgować. N ie do nich należą decyzje, gdzie i z kim zamieszkają. Ale dobrze, wrócimy do tej kwestii za jakiś czas. C zy wiesz, że po twojej wizycie w październiku miałem przeprawę z K larą? Martwi mnie, że jest nam niechętna i nawet się z tym nie kryje. S ądziłem, właściwie byłem pewien, że kiedy do mnie wrócisz, zaakceptuje nas i poprze jak dawniej. – D awniej? – powtórzyła z nostalgicznym uśmiechem J udyta. – Odowego czasu mija właśnie dziesięć lat. Wszystko tak bardzo się zmieniło, w tak innym od tamtego żyjemy świecie, że nie możemy oczekiwać, aby było jak wówczas. Maurycy uniósł jej dłoń do ust. – S kąd u ciebie ten minorowy ton? C zy mi się zdaje, czy jesteśnieswoja? Obdarzyła go ciepłym uśmiechem. – S kądże znowu. N ie zamierzam się zamartwiać ani narzekać, alepewne sprawy... T ak, nie możemy ignorować problemów, które stoją nam na przeszkodzie. N ie znaczy to jednak, że będę cię nimi nieustannie nękała.

Wyśmienita myśl– podchwycił. – N iestety, i ja przynoszę nienajlepsze wieści. W południe mam zajęcia ze studentami, więc cię na jakiś czas porzucę, ale wrócę, zanim się spostrzeżesz. E kspozycję obejrzymy jutro, zwłaszcza że czekają na twoje uwagi i sugestie. Potkański jest tobą zauroczony, owinęłaś go sobie wokół palca i nawet nie mam pojęcia kiedy. Możesz dziś odpocząć, wyspać się po podróży, bo jak widzisz, dałem ci wolne, ale od jutra, kochanie, koniec z taryfą ulgową. – W takim razieodwiedzę N oemi – postanowiła. – N a K azimierzu od niedzieli C hanuka, chciałabym spędzić ją wśród swoich... – T o się doskonale składa, bo cały przyszły tydzień mam po brzegiwypełniony wykładami i pracą, cisną mnie terminy, muszę skończyć prywatne zamówienia. Ale daję ci solenne słowo honoru, że to nam nie przeszkodzi. Znajdziemy czas, żeby jak najczęściej być razem... Po południu J udyta udała się do N oemi, a ponieważ jeszcze z Wiednia wysłała listy z zapowiedzią przyjazdu, spodziewano się jej i niecierpliwie –

wyglądano. Mimo że wizyta miała być krótka, niespodziewanie przeciągnęła się do późnego wieczora, bo okazało się, że nieco przed czasem, lecz bez komplikacji E sterka powiła syna. D ziecko przyszło na świat zdrowe i silne, świeżo upieczoną matkę rozpierała duma. T warz E sterki wypogodziła się, czoło wygładziło, w oczach pojawił się nowy blask. – Wiedziałam, że to będzie chłopiec – powiedziała do J udyty. –Przez myślmi nie przeszło, aby mogło być inaczej. Wyczekiwałam go bardziej niż święta Purim, jakby to on był całą moją radością i nadzieją na szczęście. T ak, łudzę się i oszukuję, ale to dlatego, że B óg podarował mi wymarzone, wytęsknione dziecko, co do joty spełniając moje oczekiwania. Przyznaj jednak, siostrzyczko, że ja też mam prawo do uśmiechów losu. – B yła tu wczoraj wasza matka – dodała N oemi. – Zaszła nibyprzypadkiem w odwiedziny do mojej teściowej, ale jestem pewna, że wiedziała o narodzinach wnuka. D o E sterki prawie się nie odzywała, lecz dziecku dokładnie się przyjrzała, a gdy wychodziła,

gderając iwydymając usta, ucałowała je, dziwnie z czegoś zadowolona. Pokochała małego, ot co. R zucił na nią czar i terazjest już w jego mocy, więc wkrótce tu wróci. Zobaczycie, że niedługo zmięknie serce Miriam S chraiber i będzie to zasługa tego oto dziecka... Na wystawę J udyta poszła nazajutrz w towarzystwie Maurycego. Przestronne sale pawilonu muzealnego na piętrze wypełniły specjalnie w tym celu wykonane drewniane stelaże, na które naciągnięto tkaniny, dzięki czemu delikatne,półprzezroczyste batiki nabrały głębi, a kolory ożyły, więc efekt przeszedł najśmielsze oczekiwania. J udyta obejrzała plakat reklamowy i wspomniany przez Maurycego katalog. Z niego była najbardziej rada – miał prostą formę oraz czcionkę kojarzącą się z lubianą przez nią secesją, a zestaw fotografii do wybranych wcześniej tkanin udatnie łączył jasną i rzetelną informację ze zręcznym nawiązaniem do modnych kierunków sztuki użytkowej. J udyta wyraziła szczere uznanie, a&nb * *

*

Wkrótce na S ławkowskiej, w pobliżu H otelu S askiego, J udyta spotkała E lizę. B yło to tak zaskakujące, że obie przystanęły zdumione, po czym, nie bacząc na obecność przechodniów, rzuciły się sobie na szyję. – Oczom nie wierzę! J esteś w K rakowie? Od kiedy? J ak mogłaś mio tym nie napisać? – gorączkowała się E liza. – C zas jest przedświąteczny, więc pomyślałam, że masz w domuurwanie głowy – wyjaśniła J udyta. – Przyjechałaś z rodziną? B o jeśli tak, Anton z przyjemnościązobaczy się z Maxem. Zdaje się, że przypadli sobie do gustu. – J estem sama. Otwierają moją wystawę tkanin w muzeum naWolskiej i nie narzekam na brak zajęć. – Masz wystawę?! J udyto, powinnam się na ciebie pogniewać, bo wewszystkim mnie ignorujesz. K larze na pewno się zwierzyłaś. – N ie widziałam K lary od jesieni, ale podejrzewam, że słyszała odMaurycego. – C oś... minę masz nietęgą – zauważyła E liza. – Posłuchaj, mam tuniedaleko do

załatwienia interes, więc gdybyś mi towarzyszyła, mogłybyśmy porozmawiać. J udyta zgodziła się, choć i ją nagliła sprawa, z którą przyszła na S ławkowską. Weszły więc najpierw do dawnej pracowni Miny E bner, która jak kiedyś przyciągała wzrok secesyjnym szyldem i gustownie urządzoną wystawą z dwoma manekinami w powłóczystych wieczorowych sukniach. W poczekalni E liza sięgnęła po egzemplarz „T ygodnika Mód i Powieści”, a J udyta weszła do pracowni. Ze szwalni skierowano ją do przymierzalni, gdzie K atrina E bner zajmowała się klientką, z którą wybierała model stroju do konnej jazdy. N a widok gościa oderwała się od pracy, J udyta wręczyła jej listy od matki i ciotki, po czym umówiła się na wizytę w dogodniejszym terminie. Wyszły z E lizą na ulicęi poszły w kierunku R ynku. – Mów, o jakim interesie mowa – powiedziała J udyta. – N azwałabym go interesem życia, gdybym miała pewność, żedobrze robię. N ie śmiej się, mówię poważnie. Właściwie to śmiertelna powaga,

zwłaszcza że Anton jeszcze o niczym nie wie. Zdecydowałam się otworzyć drogerię apteczną. U ff, wreszcie wyrzuciłam to z siebie, nie masz pojęcia, jak mi ulżyło. – Moim zdaniem to fantastyczny pomysł. – T ak uważasz? Oby Anton był mu równie przychylny. Znalazłamlokal na B rackiej i idę go obejrzeć, więc dobrze się złożyło, że tu jesteś, bo przyda mi się ktoś, kto spojrzy na niego z dystansem. J a nie jestem obiektywna. – N ie znam się na aptekach ani na farmacji. – J a nie znam się na batikach, a przecież nie odmówię sobieprzyjemności obejrzenia twoich tkanin. Pozatym bardzo potrzebuję wsparcia. K iedyś, jeszcze podczas studiów, marzyła mi się własna drogeria, ale potem zabrakło czasu, zaczęłam pracę, przyszły na świat dzieci. T en lokal ma doskonałą lokalizację, a właściciel jest moim znajomym i gotów przystać na upust. Oczywiście boję się, że robię głupstwo, bo to postawi dom na głowie. Mam wprawdzie pomoc J ulii, ale nie mogę jej obarczać nadmiernymi obowiązkami. Wymyśliłam nawet, że w najgorszym raziezatrudnię opiekunkę.

Ś wietna myśl– przytaknęła J udyta. – H anię zostawiłamw Wiedniu pod opieką panny T ekli. – A Max? – R ozstałam się z Maxem. Postanowiłam wrócić z H anią doK rakowa. I... mieszkam u Maurycego. E liza przystanęła, z niedowierzaniem kręcąc głową. – C o też ty mówisz?! – N ie cieszysz się? B ędziemy się częściej widywały. – Ale co się stało? J eszcze latem wyglądaliście na szczęśliwych. N iezauważyłam, żebyś miała kłopoty, zresztą nie wspominałaś. D laczego? – B o wówczas łudziłam się nadzieją, że mimo dzielących nas różnici tego, że nie darzyłam Maxa głębokim uczuciem, porozumiemy się i znajdziemy kompromis. – K ompromis? – powtórzyła E liza. – Z własnej woli, bez nakazurodziny, żyłaś z niekochanym człowiekiem. J ak to możliwe? – N ie każdemu pisany los twój i Antona. – T o, co widziałam latem, było zaledwie pozorem? – Żyjemy w świecie pozorów – zauważyła gorzko J udyta. – N iezrozum mnie źle. Max –

jest najlepszym z ludzi i nigdy nie będzie mi obojętny. S tarałam się, walczyłam o nas i byłam gotowa na ustępstwa. N awet na to, by z nim zostać, choć wszystko zdawało się przemawiać przeciwko nam, lecz na próżno. N ie mogłam dłużej udawać, że widzę dla nas przyszłość. S potkałam też Maurycego i to, co wydawało się przebrzmiałe, raptem okazało się żywe i silne. – Max pozwolił ci odejść? J estem pewna, że nie byłaś mu obojętna. – Po tym, jak go ostatnio traktowałam, jaka dla niego byłam, i onnie ma dla mnie serca. Wiem, powiesz mi, że nie zdradza się i nie porzuca mężczyzn pokroju Maxa, i będziesz miała rację. N ie chciałam tego, co się stało. Mogłabym trwać u jego boku, mimo że nie byłam szczęśliwa, ale domagał się więcej, niż byłam zdolna mu dać. Z Maurycym jest inaczej. –R ozumiem, że żadne różnice nie stoją na przeszkodzie, abyś byłaze S tojnowskim – oceniła nieco ironicznie E liza.

–J

eżeli jakieś są, w tej chwili i tak nie umiałabym ich wymienić. Widzę, że mnie potępiasz – stwierdziła J udyta. –Zaskoczyłaś mnie i po prostu nie wiem, co mam myśleć. Znalazły się już na B rackiej. E liza pokazała witrynę bez szyldu; przez szybę widać było jedynie pogrążone w ciemnościach pomieszczenie. –T o tu – powiedziała. – Przeraża mnie myśl, że się na topoważyłam, a jednocześnie dawno nie byłam tak podekscytowana! C hodźmy do środka. Właściciel lokalu był w kantorku. Obejrzały wnętrze, przedyskutowały ustawność pomieszczeń, metraż i konieczność wprowadzenia drobnych przeróbek, po czym E liza ułożyła się wstępnie co do warunków najmu. N astępnie, jak za dawnych lat, ruszyły na S ławkowską, do mleczarni E weliny D obrzyńskiej,a kiedy w jasnej, ciepłej sali kosztowały serwowane tu specjały, E liza wyznała, że martwi się o K larę. – Moim zdaniem niepotrzebnie wplątała się w polityczne afery –rzekła. – B o że się wplątała, tego jestem pewna. Mydlenie oczu

artykułami do „K uriera Warszawskiego” nie sprawdza się, gdy żadne jej teksty nie ukazują się w gazecie. Przypuszczam, że Anton zna prawdę, czasem coś przebąkuje, ale i on nic nie poradzi, kiedy K lara wpadnie w tarapaty. – Ostatnio wydawała mi się zaprzątnięta tylko codziennymisprawami. – N ikt nie ma politycznych sympatii wypisanych na czole. – Pomów z nią w takim razie. – Znasz ją, obróci wszystko w żart albo się wyprze... N ie mogły się rozstać, aż E liza, wystraszona późną porą, pobiegła do domu, bo wyszła zaledwie na chwilę. * *

*

W dniu otwarcia wystawy J udytę zbudził świt. Za oknem pracowni wirowały drobniutkie płatki śniegu, potem chmury się rozproszyły i od wschodu niebo rozjaśniły pierwsze słoneczne promienie. S pod półprzymkniętych powiek patrzyła na światło oraz na cienie, które malały i malały, aż zupełnie zniknęły.

Aby nie zbudzić Maurycego, ostrożnie wysunęła się z pościeli. Oparłszy stopy na drewnianej podłodze,nałożyła domowe pantofelki i sięgnęła po szlafroczek, zerkając, czy ukochany wciąż śpi. N agle uderzyła ją myśl, że nie ma nic łatwiejszego niż przyzwyczajenie się do obecności mężczyzny, jeśli się go kocha i zna tak długo, jak ona Maurycego. W kuchni na maszynce spirytusowej nastawiła wodę. Wiedziała, że nie przywiązywał wagido wygody ani tym bardziej do luksusu, ona jednak ceniła jedno i drugie, więc rozbawiła ją myśl, że w tej materii będzie się musiał zmienić. Wsypała do szklanek kawę, pokroiła pieczywo, nałożyła na talerzyki plasterki sera i konfiturę,a kiedy sięgała po wrzątek, poczuła obejmujące ją dłonie Maurycego. Obróciła się, podając mu usta do pocałunku. U mówili się w pawilonie wystawowym tuż przed otwarciem ekspozycji. K iedy została sama, bo Maurycy poszedł na zajęcia w akademii,godziny dzielące ją od inauguracji wydawały się dłuższe od wieczności. W końcu zamknęła za sobą drzwi pracowni. W modnym kapeluszu i szytym na miarę

zimowym płaszczu, przeznaczonym tylko na wyjątkowe okazje, pojechała tramwajem na R ynek i tam wysiadła, bo miała jeszcze dużoczasu. Na K azimierzu świętowano C hanukę, a tu czuć było nastrój zbliżającego się B ożego N arodzenia i przypomniała sobie, że im bliżej było do Wigilii, tym bardziej odmieniało się miasto, budząc w niej – jak zawsze – sprzeczne uczucia, od zachwytu po głęboką niechęć. Mijała stragany ustawione przy S ukiennicach,sprzedawców ozdób choinkowych, handlarzy rybami, bakaliami i wszelkim świątecznym dobrem. Po wschodniej stronie R ynku, przy pomniku Adama Mickiewicza, wystawiono krakowskie szopki. K lejone z kolorowych papierów, z wysokimi wieżami, chórami anielskimi i pastuszkami w stajenkach nie dorównywały jednej – wyjątkowej, bo najokazalszej. S tała na granitowym stopniu cokołu tuż za łańcuchem otaczającym pomnik. N ieco dalej sprzedawano bożonarodzeniowe drzewka, których równe szpalery nasuwały na myślkarne wojsko... C zas mijał i J udyta przyspieszyła; weszła w J agiellońską, minęła ulicę Ś więtej Anny, Gołębią i gmach C ollegium N ovum, dziwiąc się, że tu było jak dawniej. W końcu dotarła na Wolską i zdarzenia

potoczyły się z taką prędkością, że u nowicjuszki wywołałyby zawrót głowy. U derzyło ją, że w zebranym tłumie rozpoznała jedynie Maurycego, który przyszedł w ostatniej chwili, oraz stojące na uboczu E lizę i K larę. K iedy przemówił Potkański, prezentując ją jako projektantkę tkanin, malarkę i artystkę związaną z S ecesją Wiedeńską, miała wrażenie, jakby mówił o kimśinnym, tak odległy wydawał się jej w owejchwili Wiedeń. Wystawa przyciągnęła prasę, dziennikarzy „C zasu”, „N owej R eformy” i „K uriera L wowskiego”. B yli członkowie T owarzystwa Polska S ztuka S tosowana i krytycy, których stateczne,poważne gesty i miny równoważyła hałaśliwość grupki studentów Akademii S ztuk Pięknych. B yły również ciche i skromne entuzjastki – słuchaczki B araneum. K lara przedstawiła J udytę dziennikarce „N owego S łowa”, podobno wybitnej znawczyni sztuki użytkowej. Przyszła N oemi, a na końcu pojawił się Wyspiański. N ie poznała go, bo był jak odmieniony: poczerniały na twarzy, nieprawdopodobnie szczupły, z

widocznie przerzedzonymi włosami, choć wciąż trzymał się prosto. K iedy podał jej rękę na powitanie, uścisk jak dawniej miał stanowczy i mocny. – J akże jestem rad, że znów panią widzę! T o doprawdy szczęście, żepo tylu latach odwiedziła pani K raków – powiedział. – N ie wiedziałam, że pan tu będzie! Maurycy mi nie wspominał –odparła wzruszona. – B o ja sam nie miałem pewności, a poza tym liczyłem, że zrobiępani niespodziankę, o ile mnie pani jeszcze pamięta. N ie mógłbym sobie odmówić tego spotkania. – Podziwiałam pana obrazy w Wiedniu. – Zdarzyło się i tak, droga pani J udyto, że w katalogach owychprzedsięwzięć obok mojego było i pani nazwisko. C ieszę się, że mnie pani posłuchała i nie została w K rakowie. K ażdy artysta ma własną drogę, a pani ścieżka biegła w świat. K iedy się pożegnał, życząc jej powodzenia i chwaląc wystawione tkaniny, jego miejsce zajęła K lara.

–

D ziwne, że przyszedł – rzekła, odprowadziwszy go wzrokiem. –N iedomaga, czego nie ukrywa, zresztą cały K raków żyje jego chorobą. D opiero co wrócił z domu zdrowia doktora Żuławskiego, ale mówi się, że kuracje nic nie dają. * *

*

Do pracowni J udyta wróciła z Maurycym i liczną grupą jego znajomych. B yło wino, był dym z cygar i papierosów, były też toasty i komplementy, zwłaszcza z ust krytyka, którego nazwiska J udyta nie dosłyszała,choć wszyscy inni doskonale go znali. R ozmowy, coraz głośniejsze i swobodniejszew tonie oraz treści, dotyczyły głównie sztuki, mimo że tu i tam dyskusja schodziła na tematy lżejszego kalibru lub jakichś personalnych rozgrywek między miejscowymi artystami, o których J udyta słyszała pierwszy raz w życiu. K iedy jeden z malarzy wyraził się krytycznie o wystawie sztuki sakralnej w Wiedniu, komentując przy okazji fakt rozpadu S ecesji, Maurycy wpuścił do pracowni spóźnionego gościa, którym okazał się S zymon H eller. J udyta stała przy oknie w towarzystwie nadskakującego krytyka, lecz wiedziona złym

przeczuciem dostrzegła S zymona już w chwili, gdy ten witał się z Maurycym. Zbliżyli się do niej i H eller ukłonił się uprzejmie. – Wybaczy pani, że nie przyszedłem do muzeum? – zapytał. –Wkrótce to nadrobię, bo ciekawią mnie pani prace, a jest pani podobno obdarzona szczególnym talentem, który, co znamienne, rozbłysnął dopiero w Wiedniu. S łyszałem, że jako pupilka samego K limta i dobra przyjaciółka Mosera była pani zapraszana na wszystkie wystawy S ecesji. T ak, od zawsze wiadomo, że artyście pomocą i wsparciem najlepiej służy mecenas, zwłaszcza wpływowy i znający się na rzeczy. T u ma pani po swojej stronie Maurycego, mego serdecznego przyjaciela,ale bez trudu zaskarbi sobie pani sympatię innych oraz moją... J udyta milczała. S łowa H ellera brzmiały niewinnie, a jednak czułasię znieważona. N abrała pewności, że pod grzeczną, niemal kurtuazyjną pozą S zymona kryje się wszystko to, co cechowało go dawniej, i że bawigo bezkarność, bo wszelkie niedopowiedzenia oraz aluzje do przeszłości rozumiała wyłącznie ona.

iedy H eller oddalił się, by przywitać pozostałych, zażądała od Maurycego wyjaśnień. Weszli do pustej kuchni i J udyta, mimo uchylonych drzwi, nie hamując zdenerwowania, zarzuciła go wyrzutami. – J ak mogłeś go zaprosić i mnie nie uprzedzić?! R ozmawialiśmyo gościach, ale nigdy nie padło jego nazwisko! N ie zgodziłabym się i dobrze wiesz dlaczego! – K ochanie – odparł, przymykając drzwi. – H eller to nie byle kto,więc jego obecność może ci przynieść same korzyści... – K orzyści?! C zy ty siebie w ogóle słyszysz? N ie pamiętasz już, jakmnie kiedyś traktował? B yłeś przecież świadkiem! – N ie przesadzasz? T ak, coś was wówczas łączyło, bywał wobecciebie natarczywy, ale od tego czasu minęła dekada. C hyba nie warto rozgrzebywać takich młodzieńczych nieporozumień, w końcu nikt nie jest doskonały. Przyznaj, że nie uczynił ci nic złego, może po prostu poróżniła was zazdrość, bo raz czy dwa widział cię ze mną. T o doskonały moment, kochanie, aby raz na zawsze zakopać topór wojenny. K

S łucham?! – N ie bądź dziecinna ani małostkowa. H eller jest honorowymczłonkiem T owarzystwa Polska S ztuka S tosowana, zasiada w R adzie Miejskiej, ma kontakty, o jakich... – K ontakty? C zy ty mnie w ogóle słuchasz?! – N ie możesz w sprawach zawodowych kierować się sympatiamii antypatiami, bo do niczego nie dojdziesz. – Maurycy. T woja pracownia jest dla mnie i dla H ellera za ciasna –powiedziała. – N ie żartuj. Oni wszyscy przyszli tu ze względu na ciebie.Zamierzasz robić sceny z powodu jednego H ellera? D oprawdy, zupełnie cię nie poznaję. – T o ja nie znam ciebie, Maurycy. A to są wyłącznie twoi znajomi. Wyszła z kuchni. C zuła drżenie mięśni i suchość w ustach, więc wzięła ze stołukieliszek, a usłużny krytyk, ten sam, który wcześniej zachwalał batiki, nalałjej wina. Odetchnęła i w tej samej chwili dobiegł ją głos H ellera; otoczony wianuszkiem słuchaczy, był w centrum zainteresowania. –

Ponoć feministki i emancypantki nie uznają małżeńskiejwierności – perorował. – S łyszeli panowie o skandalu na wiedeńskim uniwersytecie? N ie? Otóżjeden z szanowanych profesorów, podobno człowiek nienagannego prowadzenia i o sztywnych zasadach moralnych, oświadczył podczas wykładu, że emancypacja popycha kobiety ku wolnej miłości, czyniąc z nich... mogę chyba użyć tego określenia... nierządnice. Wyobraźcie sobie, panowie, że obecne na sali studentki poczuły się urażone i wniosły na profesora skargę z żądaniem przeprosin. Przeprosił, zapewne dla świętego spokoju, dodając jednak, że nie zmienił zdania, choć nie miał na myśli studentek. S twierdziły, że obraził je powtórnie, i znów wyszły z wykładu. D ziękuję B ogu, że moja małżonka nie kończyła studiów! J est łagodną, zaabsorbowaną domem i dziećmi damą, co do której mam pewność, że nie kuszą jej podobne brednie. L ękam się jednak o przyszłość córki i żal mi, panowie, syna, bo w dziwnych czasach przyjdzie mu szukać żony. S ztuka w tym, panowie, aby odróżnić prawdziwie wartościową kobietę od tych wszystkich subretek, –

chórzystek oraz domorosłych artystek, których ostatnio tyle się namnożyło, i to nie tylko w K rakowie. Wiadomo, jakim sposobem zdobywają sławę. N ie jest tajemnicą, że nie mogą się obejść bez wpływowego protektora, po którego plecach wespną się nieco wyżej, niż predestynowała je natura... – S ubretki, artystki i Żydówki – powiedziała głośno J udyta. – S łucham? – zapytał H eller. Zbliżyła się, upijając nieco wina. Miała H ellera na wyciągnięcie dłoni. – D awniej wymieniłbyś jeszcze Żydówki, zapewne dając im palmępierwszeństwa. – N ie pojmuję... – W mojej obecności pozwalasz sobie na lekceważące opinie natemat kobiet. T o niesłychane. – Opinie te są wypadkową obserwacji i osobistego doświadczenia. Poza tym dotyczą tylko niektórych kobiet – odrzekł.

T ak, słyszałam. Głównie artystek. R ozumiem, że mnie za taką nieuważasz, inaczej byłaby to również opinia o mnie. – C óż, droga J udyto – powiedział wolno H eller – chyba nie ma siępani za kobietę bez skazy? Zapadła cisza. N agle rozległ się siarczysty policzek, a kiedy H eller chwycił się za szczękę, J udyta chlusnęła nań zawartością kieliszka. – Oto, co myślę o tobie i twoich życiowych mądrościach – wyrzuciłaz siebie. – N ie zaprosiłam cię tu, bo jesteś ostatnią osobą, którą mam ochotę widywać. J esteś gościem Maurycego, więc Maurycy pokaże ci drzwi. K iedy H eller w milczeniu wycierał twarz chusteczką, S tojnowski pojawił się u boku J udyty. – Zastanów się, czego się domagasz – mitygował ją. – Zdaje się, żenie odróżniasz żartów od... Wzruszyła ramionami. – J ak wolisz. Wiedz jednak, że jeśli on zostaje, to ja wychodzę. –

Odstawiła pusty kieliszek. Wziąwszy torebkę, kapelusz i płaszcz z wieszaka,opuściła pracownię. sp;Potkański, zacierając ręce z zadowolenia, wróżył wystawie spektakularny sukces. R ozdział 20 Ś lub

Musiały minąć tygodnie, żeby K lara przestała obsesyjnie wracać do wspomnień o wydarzeniach na placu T eatralnym. B ezpowrotnie straciła też wiarę w sens konspiracji. R ozwożenie nielegalnej bibuły i dostarczanie do K ongresówki dynamitu było równie nieracjonalne jak przekonywanie krakowskich konserwatystów do emancypacji kobiet. O ile jednak feminizm miał szansę na zwycięstwo i już wpłynął na poprawę sytuacji kobiet, o tyle walka z zaborcą, choćby osłabionym przegrywaną wojną, wydawała się z góry skazana na niepowodzenie. Przemyślenia K lary potwierdził Wincenty Wróbel, kiedy przekazał jej z Warszawy kolejne tragiczne wieści. – Aresztowano pannę Ankę K rzyżanowską – powiedział mniejwięcej tydzień po jej powrocie.

– J est pani w czepku urodzona, pani K laro, bo gdyby została pani tam dłużej, podzieliłaby pani los tej biednej dziewczyny. Wzięli ją od razu do C ytadeli, więc ani chybi znaleźli coś w domu podczas rewizji. Może amunicję? K lara usiadła ciężko na podsuniętym krześle. C iasny kantorek sklepu żelaznego widziała przez chwilę jak przez półprzezroczystą mgłę, póki nie odetchnęła głębiej. – Mieszkanie było czyste – odrzekła słabym głosem. – T o, coprzywiozłam, zaniosłyśmy niezwłocznie do magazynu. – Może panna Anka przechowywała coś na własną rękę? B ibułę albonielegalne książki? – Za książki nie zamknęliby jej w C ytadeli. C zasem myślę, że to japrzywożę im nieszczęścia. Gdziekolwiek bym się obróciła w tym nieszczęsnym mieście, tam aresztowania i zsyłki. – Ależ to nonsens! S kąd u pani takieczarne myśli? Wszyscynarażamy zdrowie i życie. W każdej chwili łatwo je postradać, jeśli się podejmuje ryzyko. S woją drogą, chylę czoło przed pani odwagą. N ie każdemu udałoby się

wydostać z Warszawy w podobnych okolicznościach. K lara z lekceważeniem wzruszyła ramionami. – C zasem wystarczą odrobina tupetu i perfekcyjna znajomośćniemieckiego. T ak żal mi Anki. Wie pan, to bardzo utalentowana malarka. – Wyjść cało z placu T eatralnego, żeby zaraz potem trafić doC ytadeli... C zy to nie ironia losu? U nas pisali, że Moskale pod osłoną nocyw wozach strażackich wywozili stamtąd zwłoki. Ponoć jeszcze rankiem na chodnikach leżały... K lara gwałtownie wstała z krzesła. – Wybaczy pan, panie Wincenty, trudno mi o tym słuchać i w ogólerozmawiać... Mimo to ciepły i słoneczny listopad sprawił, że K lara odzyskała jaki taki spokój ducha. N a Andrzeja spadło w tym czasie więcej obowiązków niż zazwyczaj, bo doktor Żeleński wyjechał w celach naukowych za granicę i uszczupliło się grono lekarzy w Ś więtym L udwiku, a mimo to miała wrażenie, że ostatni pobyt w Warszawie, nieplanowana rozłąka w tragicznych okolicznościach, zagrażających jej wolności i życiu, tylko scementowały ich związek. Wracała do K rakowa

z myślą o Andrzeju, gdy tymczasem on wyglądał jej codziennie z nadzieją na cud. T eraz dla obojga liczył się jedynie fakt, że znów byli razem, i dlatego K lara obiecała nie jechać więcej do K ongresówki. Grudzień przyniósł ochłodzenie i opady śniegu, było go jednak niewiele, tylko tyle, aby przyprószyć chodniki i dachy. Pogrążony w półmroku krótkiego dnia smutny, szarobiały K raków sposobił się niespiesznie na prawdziwie zimową aurę i na święta. Oczekiwanie to zakłóciły niepokoje wywołane przez krakowskich socjalistów, echo podobnych manifestacji w Wiedniu. Wszystko trwało jednak zdumiewająco krótko i przypominało burzę w szklance wody, a ponieważ K lara traciła też serce do socjalizmu, zdarzeniom tym poświęciła tak mało uwagi jak kwestii opadów śniegu. Właśnie w tym czasie w kamienicy naprzeciwko doszło do kradzieży z włamaniem. K larze powiedział o tym stróż; zmiatał resztki śniegu z chodnika na ulicę, lecz na jej widok wyprostował się i ukłonił.

A! S zanowna pani dochtorowa! – zakrzyknął. – N ie widać pani,panny Zosi też nie uświadczysz, a tu u nas aż huczy! – Pan, panie K acprze, wie znacznie więcej, niż podają w porannejprasie– odparła K lara. – Pani jak zwykle trzymają się żarty! S klep okradli, ten naparterze. Z rana wpadła policja, by zebrać ślady, ale to na nic. B o co oni wiedzą? Że złodziej wszedł do sklepu przez piwnicę. A ja się pytam: jak się w tej piwnicy znalazł? Przecież brama zawarta równo ze szperą. N o i wymyśliłem. Wcisnął się gałgan przez piwniczne okienko. – Ale ono za małe– zaoponowała K lara. – N ie dla dzieciaka, pani dochtorowo, bo taki prześliźnie się niczympiskorz. T eraz zimno, trudno o zarobek, a do wiosny trzeba jakoś dociągnąć. N awet jak złapią takiego na gorącym uczynku i przymkną w kryminale, to nic mu nie zrobią. Puszczą wolno, bo cel brakuje dla prawdziwych zbirów. T o, pani dochtorowo, dobre dzieciaki, jeno kiszki marsza grają, więc brzuch trzeba napełnić. Mnie to nawet naszła myśl, i aż mi dziwno, że na podobną nie wpadł nikt –

mądrzejszy, by uczyć takich fachu. Oddałbym do terminu i dzieciaki nie poszłyby na zmarnowanie. T ak B ogiem a prawdą, pani dochtorowo, ukradli tyle, co kot napłakał. T ytoniu i cygar za piętnaście koron i marne pięć koron, co to je subiekt przez nieuwagę zostawił na ladzie. Ale ja tu gadam i gadam, a pani dochtorowa jak zawsze na miasto... A, co to ja jeszcze... B o to widzi pani... T en dzieciak, co go latem przygniotła szafa, pamięta pani, kręcił się tu dopiero co. – Gdzie go pan spotkał? – Przed okradzionym sklepem. H andlował cytrynami, tyle żemigiem zwinął interes, bo go stąd przegonili. Może to on? C hudzina taka, że piwniczne okienko to dla niego betka. J ak pani myśli? – Myślę, panie K acprze, że kradzież trzeba udowodnić, a tenchłopiec to biedne dziecko. I zapewne uczciwe. Gdyby pan go znów spotkał, proszę dać mi znać, ale dyskretnie. S tróż uchylił czapki. – J ak sobie szanowna pani życzy! Od razu powiadomię.

* *

*

K iedy w połowie grudnia miasto przywdziało świąteczną szatę, K lara i E liza poszły do pałacyku hrabiostwa C zapskich na wystawę batików J udyty. Ponieważ wydarzenie miało charakter precedensu, było bowiem prezentacją prac kobiety, w dodatku artystki spoza krakowskiego środowiska malarzy, K lara przekonała naczelną „N owego S łowa”, aby relację z otwarcia ekspozycji umieścić w następnym numerze gazety. J ednak wymówiła się od wizyty w pracowni Maurycego i w towarzystwie E lizy poszła do cukierni na ploteczki. R ozstały się po południu; w powietrzu czuć było mróz, każdy oddech osadzał szadź na kołnierzu płaszcza i K lara pomyślała, że im bliżej B ożego N arodzenia, tym zimabardziej daje się we znaki. O świcie następnego dnia zbudził ją łomot do drzwi. Zaniepokojona potrząsnęła ramieniem Andrzeja.N ałożył okulary i włożywszy na nocny strój bonżurkę, zniknął za drzwiami W drzwiach stał stróż. – Prędko, panie dochtorze! Pan pewno coś poradzi! – powiedział.

Andrzej wyszedł na klatkę schodową, a K lara wycofała się do kuchni. Przywykła do podobnych alarmów, bo zdarzały się dość często. O najróżniejszych porach dnia i nocywzywano go do nagłych wypadków i zachorowań, a czasem świątecznych niestrawności sąsiadów i mieszkańców najbliższych kamienic. K iedy nastawiała wodę, znów rozległo się pukanie, lecz tym razem był to Maurycy. Przestraszyła się. – Wejdź do mieszkania, bo wieje mrozem. C o się stało? – spytała. – S zukam J udyty. N ie nocowała u ciebie przypadkiem? – N ie nocowała. Zdjął na moment cylinder, żeby dłonią otrzeć czoło. – Pospieraliśmy się, jeśli mogę to tak nazwać, bo zgłupiałem i niewiem, o co nam tak naprawdę poszło. S policzkowała H ellera i wyszła, ale najpierw kazała mi go wyprosić. Wyprosić S zymona H ellera to jak skazać się dobrowolnie na artystyczny niebyt w tutejszym światku. Zresztą dobrze miećgo po swojej

stronie, wszyscy się tu z nim liczą, więc zaprosiłem go celowo. N ie mam pojęcia, co w nią wstąpiło. – Zaprosiłeś H ellera?! – Przecież mówię. Mam wrażenie, że J udyta żywido niego jakąśdawną urazę. N iby pamiętam, że nie darzyła go sympatią, ale minęły lata! A przy okazji i mnie się dostało. – C iesz się, że nie wydrapała mu oczu. N ie okłamuję cię, jej tu niema. Może poszła do N oemi, do kuzynki. R aptem na schodach rozległ się hałas i Maurycy przepuścił Andrzeja ze stróżem, który dźwigał kogoś na rękach. – T o T ymek – oznajmił Andrzej. – Zbadam go dokładniej, alenajpierw trzeba go ogrzać. Panie K acprze, proszę z nim do salonu. – Położyłem dzieciaka u mnie, cobyżona doglądała, ale pan dochtorkazał tu, na pokoje! – wysapał stróż. – I dobrze! B ez ceregieli, panie K acprze!– odrzekła K lara.

Poprowadziła go do salonu, a tam poleciła położyć chłopca na sofie. – C o mu jest? – zapytała. – Otwierałem bramę, bo świtało, aż tu patrzę: siedzi pod ścianą, nachodniku, taki skulony i niemrawy. Podchodzę, a on siny na twarzy – odparł stróż. – N iby zimny niczym trup, ale jęknął, więc myślę: dobra nasza, żywy, nie zamarzł. A jakem wziął go na ręce, żeby tu przynieść, rzucił się raz i drugi, że niby nie chce. Andrzej pochylił się nad chłopcem. – Pomóż mi – poprosił K larę. Odmotali z szyi szalik, ściągnęli wilgotną od szronu kurtkę i koszulę cienką jak pajęczyna. – T eraz koce. Przynieś wełniane, a ja zdejmę buty i resztę – polecił. K lara wybiegła do sypialni. Wyjęła z szafy dwa koce, ułożyła jeden na drugim i w salonie otuliła dygoczącego chłopca. – Wyziębił się i trzeba mu ciepła, ale nie ogrzewajmy go gwałtownie.

D ziecko! S łyszysz mnie?! N o, słyszysz, to i chwała B ogu. Panie K acprze, proszę ze mną na słówko – rzekł Andrzej. Wyszli do przedpokoju, zamknąwszy drzwi salonu, a K lara przysunęła do sofy krzesło, usiadła i w obie ręce wzięła dłonie chłopca. – K olory ci wracają, chyba dochodzisz do siebie. A nie mówiłam, że ulica to nie dom? Wszędzie byłoby ci lepiej. Zamarzłbyś na śmierć, gdyby nie nasz stróż. Masz szczęście do dobrych ludzi, bo nie każdy by się ulitował – powiedziała. K iedy Andrzej wrócił, zostawiła go z T ymkiem, by zagotować mleko. W przedpokoju przekręciła klucz w drzwiach,a w kuchni zapaliła maszynkę spirytusową, bo pod kuchnią wygasło jeszcze wieczorem. K iedy za oknem szarówkę przegonił poranek, przyszedł Andrzej. – Wysłałem stróża na posterunek – wyjaśnił. – T rzeba spisaćprotokół i gdzieś tego chłopca umieścić. – Przecież nie Pod T elegrafem! – oburzyła się K lara.

Za kogo mnie masz? Zdawało mi się, że był tu Maurycy? – Widzisz? Przez to wszystko na śmierć zapomniałam! C hyba sobieposzedł? S zukał J udyty, ale to mnie w ogóle nie zdziwiło. Przeczuwałam, że ten ich romans szybko się skończy. C hodźmy, mleko dla T ymka gotowe. K lara zakrzątnęła się przy chłopcu, a kiedy wkrótce przyszła panna Zosia, Andrzej zarządził lekkostrawne śniadanie. J ednak w pierwszej kolejności zgodnie zaordynowanociepłą kąpiel. Zosia podgrzała wodę i przekonała protestującego chłopca, by zanurzył się w balii. Z pomocą Andrzeja wyszorowała jego skórę niemal do białości. – Zawszony jak nieboskie stworzenie! – orzekła. – Potem wyjdę namiasto, to coś na to kupię, a terazgo wyczeszę. W końcu T ymek został wpakowany do łóżka i podano śniadanie. K lara przyniosła na tacy owsiankę, jajkana miękko, ser, konfitury, słodkie kakao, po czym patrzyła w osłupieniu na chłopca, który pochłaniał wszystko w błyskawicznym tempie. –

Potem stróżsprowadził posterunkowego i uradzono, że T ymka należy zaprowadzić do domu opieki dla sierot. Policjant był gotów zabrać go od razu, lecz K lara uprosiła go o dwa dni zwłoki, aby T ymek odzyskał siły. Mimo że Andrzejowi pomysł ten się nie spodobał, i on ustąpił. – J ak chcesz – powiedział. – Ale jeszcze dziś znajdę mu gdzieśmiejsce i załatwię wstępne formalności. * * * Owe dwa dni z T ymkiem w domu okazały się dla K lary szkołą życia. Im czuł się lepiej, tym bardziej ciągnęło go w świat i trzeba było sprytu panny Zosi, aby jego uwagę przykuć do czegoś innego. Podsuwały mu frykasy, otulały kołdrą, a Zosia, niby od niechcenia, opowiadała o braciach. W końcu ustaliły z K larą, że przyprowadzi tu młodszego. Przyszedł nazajutrz.Onieśmielony pańskimi salonami, początkowo zachowywał się niepewnie i powściągliwie, jednak z czasem doszedł z T ymkiem do takiego porozumienia, że byli w najlepszej komitywie, kiedy Zosia wieczorem zabierała go do domu. Znał niejedną zabawę, od zgadywanek po

grę w fanty, bawili się więc wyśmienicie, mimo że wiekiem górował nad T ymkiem. K lara nie mogła się na nich napatrzyć, tak ogromną i zaskakującą przyjemność sprawiał jej widok rozdokazywanych chłopców. R ównie głośno i wesoło nie było w tym mieszkaniu nawet podczas wizyt siostry Andrzeja z rodziną i E lizy z dziećmi. Przeszło jej też przez myśl, że tylko to ma prawdziwą wartość, a nie starzejące się idee ani prelekcje czy artykuły do gazet. D awno nic nie dało jej poczucia takiego sensu, jak opieka nad tym obcym chłopcem. Zgodnie z umową, wyręczając posterunkowego, Andrzej zaprowadził T ymka do Zakładu Ś więtego J ózefa dla Osieroconych C hłopców na K armelickiej. Ośrodek cieszył się dobrą opinią; znajdował się w dwupiętrowym domu z ogrodem, chłopców uczono tam ogrodnictwa i krawiectwa, a jeśli u jakiegoś odkryto specjalne zdolności, zapewniano mu możliwość odpowiedniego kształcenia. Wszystko to jednak nie zachwyciło K lary, którą nękało sumienie, jakby oddawała w obce ręce rodzone dziecko.

Z tego także powodu podczas rozmów z Andrzejem wracała do tematu chłopca. J uż pierwszego wieczoru,kiedy czytała w salonie książkę, a on pracował nad sprawozdaniem dla szpitala, napomknęła, że odkąd nie ma T ymka, w mieszkaniu zapadła przygnębiająca cisza. – I jest jakby pusto, nie uważasz? – powiedziała. C o masz na myśli? – zapytał nieuważnie. – Wiesz... D zięki temu chłopcu dom nagle ożył. Andrzej z westchnieniem odłożył pióro. – Zakład dla chłopców to nie dom poprawczy, będzie mu tam dobrze. T odziecko może być tak zdemoralizowane, że... – Zdemoralizowane?! – oburzyła się K lara. – N ie mówisz chybapoważnie! B ardzo cię proszę, nie rób z T ymka przestępcy. A poza tym, mój drogi, ja nigdy nie darzyłam zaufaniem zakładów dla dzieci. – T o coś nowego, bo do niedawna udzielałaś się w jednym. – Mimo to uważam, i zdania nie zmienię, że dziecko powinno miećprawdziwy dom i wychowywać się w rodzinie. –

T o ideał. Zgodzisz się jednak ze mną, że lepszy zakład od życia naulicy. U milkli oboje, ale K lara z głośnym westchnieniem. – Powiedz wprost, o co ci chodzi – odezwał się Andrzej. – B o o coś napewno. Wzruszyła ramionami. – D obrze, w takim raziezgadnę. C hciałabyś go zatrzymać? R ozważyłaś to czy może mówimy tu o... chwilowej zachciance? – Ależ bądź poważny! C zy ja w ogóle miewam zachcianki?! Andrzej zdjąłokulary i położył je obok gęsto zapisanych kartek. – K ochanie. Gdybyśmy brali to pod uwagę, stanęłyby nam nadrodze przeszkody właściwie nie do pokonania. Po pierwsze, gdzieś żyje ojciec chłopca i nie da się zignorować tego faktu. Może wrócić, a wtedy stracilibyśmy do dziecka wszelkie prawa. Po drugie... – B iorę pod uwagę przysposobienie, bo wówczas niepotrzebowalibyśmy akceptacji jego ojca ani zgody sądu. –

Andrzej pokręcił głową. – T y nie żartujesz? Przecież nie znasz tego chłopca. B óg jeden wie, jak i gdzie spędził ostatnie miesiące. Wychowanie takiego dziecka może nam przysporzyć kłopotów, a poza tym oboje pracujemy. Przede wszystkim jednak to ty masz liczne obowiązki i niektóre z nich... wykluczają posiadanie dziecka. K lara założyła książkę płócienną zakładką i ją zamknęła. – Owszem. Ale akurat te obowiązki zamierzam porzucić. – C óż. Z tego byłbym zadowolony – przyznał Andrzej. – D omyślaszsię zapewne, że biorąc dziecko na wychowanie, powinniśmy być małżeństwem. – B yłoby to konieczne. T rudno. Zresztą chociażby ze względu naciebie i twoją karierę nie możemy żyć tak dłużej. B o jeżeli o doktorze Żeleńskim krążą nieprzychylne plotki, i to tylko z powodu jego literacko-kabaretowych ambicji, to wyobrażam sobie, jak w twoim szpitalu plotkuje się o nas.

Godzisz się na ślub?! – zapytał z niedowierzaniem Andrzej. – Godzę. S ądzisz, że moglibyśmy wziąć T ymka na święta? A ślubmógłby być na wiosnę, na przykład w marcu. Andrzej, co ty robisz? Puść mnie, wariacie! Ś miała się, bo podszedł i pochwycił ją na ręce. – Postaw mnie na podłogę! T o już naprawdę przechodzi ludzkiepojęcie! –

* *

*

T uż przed Wigilią K lara odwiedziła E lizę. U Wiebrachtów szykowano się do świąt, więc pachniało wypiekami, porządkami i drzewkiem, które Anton poprzedniego dnia ustawił w salonie i teraz czekało tylko na przystrojenie. J ulia wróciła dopiero co z wykładów na uniwersytecie, lecz zaledwie na chwilę, bo wychodziła znów na miasto. – Widuje się z Michałem R otterem, tym poznanym w Zakopanem –powiedziała półgłosem E liza. – N ie przyznaje się, rzecz jasna, ale ja wiem swoje, zresztą życzliwe sąsiadki już mi o wszystkim doniosły.

Ale to porządny i rozsądny młody człowiek, a do niej mam zaufanie. U siadły w salonie. – C isza dziś u ciebie – zauważyła K lara. – Aż dzwoni w uszach! – zaśmiała się E liza. – Mamy chwilę spokoju,póki dzieci nie wrócą od sąsiadów.T uż obok mieszka moja koleżanka ze szkoły, jeszcze z warszawskich czasów, sprowadziła się z rodziną, zanim my wynajęliśmy mieszkanie. T aki niecodzienny i szczęśliwy zbieg okoliczności. Agatka przepada za jej córeczkami. A Anton w pracy. Wspominał, że niedawno byłaś w Warszawie. – B yłam, ale nie pamiętam, żebym mu o tym mówiła. E liza zmieszała się, po czym żywo podniosła się od stołu. – Przyniosę herbatę. W kuchni dochodzą strudle, nie chcę zawracaćgłowy kucharce. Zaraz wracam. K lara spojrzała mimochodem na świąteczne drzewko i postanowiła, że w tym roku w salonie postawi podobne. J utro, wracając z T ymkiem z zakładu na K armelickiej, znajdą piękne pod S ukiennicami. D okupią ozdób, a Zosia upiecze lukrowane pierniki

nadziewane rodzynkami i suszonymi śliwkami.Zawisną na gałązkach, wśród gwiazd ze sreberka i rajskich jabłuszek. Ś więta dawno już tak nie cieszyły K lary. Zauważyła, że czekał na nie także Andrzej, więc pomyślała, iż może i w ich życiu zacznie się czas stabilizacji. N ie zamierzała porzucić krakowskich obowiązków, lecz jakby cieplej myślała o domu i związanych z nim codziennych powinnościach. Pojawiła się E liza; na tacy niosła herbatę i pokrojony w talarki makowiec. – K iedy zbliżają się święta, wspominam rodzinny dom –powiedziała. – J uż nie pamiętam, kiedy ostatni raz byłam u mamy. Zdaje się, że jeszcze z J udytą? Przeraża mnie myśl, że w końcu zapomnę, jak tam jest naprawdę. A babcia... C óż, to już staruszka. Mama donosi mi w listach, co u niej słychać i jak się miewa, ale ten jej upór... ta jej straszna zawziętość... T rudno mi to zrozumieć. B abcia nie przeniosła się do mamy, wciąż mieszka w Warszawie, bo nie dla niej prowincja, jak ponoć mawia. Mimo samotności nie porzuci

przyzwyczajeń, zwłaszcza przechadzek w Ogrodzie S askim. B ałam się o nią ostatnio, w listopadzie. T ak, Anton twierdził, że byłaś wówczas w Warszawie, ale nie miej mu za złe, że ma na ciebie oko. On tak w dobrej wierze i trochę ze względu na mnie. – N ie mam – rzekła K lara. – K iedy tu gazety donosiły o placu T eatralnym, myślałam o babci,bo była wówczas całkiem sama i tak niedaleko od tych tragicznych zdarzeń. Wciąż mieszka na K rólewskiej. Pamiętam tę kamienicę, mniej więcej w połowie ulicy, a z mojego okna, jeszcze gdy uczyłam się w Warszawie, widać było parkowe alejki. Wówczas bardzo o mnie dbała, niczym o własną córkę. Widzisz, jak się los ludzki czasem dziwnie plecie? T eraz, choćbym bardzo chciała, nie mogę tam jechać, a jej moja wizyta byłaby nie w smak. K ochana, ale w B oże N arodzenie musisz nas z Andrzejem koniecznie odwiedzić. K lara pokręciła głową. – N ie w tym roku – odmówiła. – Mamy gościa.

Opowiedziała przyjaciółce o T ymku oraz o związanych z nim decyzjach. – Ależ to nowiny! – wykrzyknęła E liza. – Ś lub? Wiosną?! I todziecko! Wiesz ty przynajmniej, na co się porywasz?! Andrzej na wszystko przystał? J eśli chodzi o ślub, to na pewno, ale pytam o tego chłopca! Przecież chował się na ulicy! Pozwól, że cię uścisnę, i to bardzo mocno! N ie muszę chyba mówić, że we wszystkim możesz liczyć na moją pomoc. – T ymek ma już dziewięć lat, więc jakoś sobie poradzę – odrzekła z uśmiechem K lara. – Ś lub w marcu! – powtórzyła E liza. – K ochana, nie mogłabymdostać piękniejszego prezentu na święta! N astępnego dnia K lara i Andrzej udali się na K armelicką do zakładu dla chłopców, gdzie na dole czekał T ymek. Widać było, że brak mu zwykłej pewności siebie, bo choć się przywitał, milczał ze spojrzeniem wbitym w czubki schodzonych trzewików. K lara odezwała się pierwsza.

T ymku, postanowiliśmy, że spędzisz z nami święta. U nas będzieprzyjemniej niż w zakładzie. S kinął głową, nie podnosząc wzroku. – Pomyśleliśmy także, że ponieważ ty jesteś sam i my również, niemamy przecież własnych dzieci, zaproponujemy ci umowę. – N ie jestem sam – mruknął chłopiec. – T ak, twój tata może w każdej chwili wrócić, terazjednak nie mago w K rakowie – stwierdził Andrzej. – Zaopiekujemy się tobą – dodała szybko K lara. – N ie martw się,nie oznacza to, że zajmiemy miejsce twoich rodziców. T o oczywiste, że nikt ich nie zastąpi, a choćbyśmy nawet chcieli, nie zezwoli nam na to prawo. Myślimy jednak, że w naszym domu będzie ci lepiej niż tu. I... polubiliśmy cię. Proponujemy więc umowę, na której wszyscy skorzystamy. Zamieszkasz z nami, gdyby zaś wrócił twój tata, a ty zechciałbyś do niego odejść, nie będziemy stawiać przeszkód. – Zgadzasz się? – zapytał Andrzej. Patrzyli na T ymka w napięciu, aż w końcu skinął głową. K lara uśmiechnęła się z ulgą. –

N ie znasz nas, ale to nic, damy ci tyle czasu, ile będzieszpotrzebował, żeby się do nas przekonać. S prawiłeś nam ogromną radość – wyznała. K iedy Andrzej złożył w księdze wyjść podpis pod zobowiązaniem przejęcia opieki nad chłopcem na czas świąt, wyszli na ulicę i skierowali się ku R ynkowi. B yło ciepło, śnieg roztapiał się w kałuże, a przez jasnopopielate chmury przebijało się słońce. Pod S ukiennicami trwał targ, choć nie tak okazały jak przed tygodniem, bo Wigilia była już nazajutrz.D ługo szukali odpowiedniego drzewka, aż wreszcie wypatrzyli wysokie, rozłożyste, o gęstych igiełkach i uradzili, że lepszego nie znajdą. – D okupimy ozdób – powiedziała K lara. – T ymku, lubisz B ożeN arodzenie, prawda? Pewno, że tak, bo kto by nie lubił! U nas już pewnie pachnie piernikami, Zosia z samego rana włożyła blachy do pieca. Zobaczysz, że święta będą wyjątkowe, już ja o to zadbam. sypialni. K lara, wiedziona ciekawością i obawą, po chwili poszła w jego ślady. –

R ozdział 21 D epesza

J

udyta spojrzała w górę, gdzie pod dachem kamienicy, w pracowni Maurycego, jaśniały światła. W oknie przesuwały się cienie, lecz z chodnika i przez zasłonę z prószącego śniegu nie mogła nikogo rozpoznać. B yli to zresztą obcy, obojętni jej ludzie. Gniew J udyty nie ostygł. Płonął mocnym, równym płomieniem i panowała nad nim tylko w takim stopniu jak przed chwilą w atelier, gdy spoliczkowała S zymona. J ego poczerwieniała twarz budziła w niej wstręt, a przecież obraz się nie zacierał i nie blaknął. Ostry i wyraźny, uwierał w pamięci niczym cierń. N ie minęła świadomość bólu, który niegdyś jej zadał. Odpłacając policzkiem za głupie, próżne słowa, nie rozliczyła się jednak z przeszłością. D okuczało jej poczucie bezradności, bo choćby znalazła sposób, by się na nim zemścić, lękała się, że nic

nie mogło jej uwolnić od wspomnień o S zymonie. Zaledwie spacer dzielił ją od mieszkania N oemi, więc tam postanowiła się udać. S zła wolno, stąpając ostrożnie po śliskim chodniku, który z każdą chwilą stawał się bielszy od przysypującego go śniegu. W Wiedniu zapewne także padał. Wyobraziła sobie dom na H ietzingu i otaczające go drzewa z wirującymi wokół płatkami, aż ukłuła ją tęsknota. Wiedeńskie zimy bywały piękne, zwłaszcza gdy miała przy sobie H anię. Odsuwała myśli o Maurycym, ale i one nie dawały jej spokoju, bo zawiódł ją i rozczarował. D awniej bez wahania opowiadał się po jej stronie, nie żądając w zamian wyjaśnień, lecz czas, gdy darzyła go zaufaniem, odszedł wrazz przeszłością. K ochała iluzję, nie żywego człowieka, i trzeba było konfrontacji z S zymonem, żeby dostrzegła prawdę. Zmienił się, miał inną hierarchię wartości, ale przede wszystkim ją zdradził. D latego wyrzucała sobie miłość do Maurycego; tę sprzed dekady pamiętała jak przez mgłę, skoro dała się zwieść pozorom.

Z ulgą przekroczyła próg kuzynki. Przyjęto ją ciepło, serdecznie, jak kogoś z dawna wyczekiwanego, więc na wieczór i noc zapomniała o S zymonie oraz Maurycym. B awiąc się z S arą i tulącsynka E sterki, mocniej niż w ostatnich dniach zatęskniła za H anią i domem. Do pracowni wróciła rankiem. S podziewała się zastać Maurycego i cieszyło ją to, bo stanowiło dogodny moment, aby się z nim rozstać. W głębi duszy spodziewała się kłótni i wyrzutów za to, jak potraktowała S zymona. D la Maurycego bardziej liczyły się dobre relacje z H ellerem niż jej uczucia. D rzwi pracowni były zamknięte i nikt nie odpowiadał na pukanie, sięgnąwszy więc do torebki po klucz, weszła do środka. Pomieszczenia wciąż nosiły ślady wczorajszego spotkania po wystawie. Maurycy nie sprzątnął opróżnionych butelek ani kieliszków z resztkami alkoholu, powietrze, zastałe od dymu, pachniało kawą i tytoniem. Z popielniczek wysypywały się niedopałki papierosów i J udyta pomyślała, że goście musieli pożegnać się dopiero nad ranem, jakby incydent z nią i H ellerem w głównych rolach był bez znaczenia.

Wyjęła walizkę i pakowała się pospiesznie, choć uważnie, aby niczego nie przeoczyć. Zajrzała do szafy, przejrzała kąty i zakamarki, a już w ostatniej chwili, gdy zakładała płaszcz, przypomniała sobie o katalogu wystawy. Wzięła egzemplarz z parapetu, lecz tak niezręcznie, że upadł na podłogę, a ze środka wysunął się cienki arkusik równo przyciętego papieru. Podniosła go – był to nadany przed pięcioma dniami telegram z Wiednia. Przebiegła wzrokiem krótkie frazy; beznamiętne i lakoniczne, jak zawsze w depeszach, donosiły o chorobie H ani, wzywając ją do natychmiastowego powrotu. Papier wysunął się z ręki J udyty. C hwyciła walizkę i wybiegła z pracowni, zapominając o zamknięciu drzwi. Pojechała na dworzec dorożką, lecz i tak spóźniła się na poranny pociąg. K upiła bilet na następny, znalazła posłańca i przekazała mu wiadomość dla N oemi, po czym w sali restauracyjnej zamówiła herbatę. Znad szklanki co chwila spoglądała na dworcowy zegar, tracąc rozum z bezsilności i rozpaczy. T elegram nadał Max. Znała go na tyle, że wiedziała, iż niegroźne przeziębienie albo drobna

dolegliwość nie wywołałyby aż takiej reakcji, zwłaszcza że dziewczynką opiekowała się kompetentna w podobnych sprawach panna T ekla, a pod ręką o każdej porze dnia i nocybył doktor Georg, który znał H anię od urodzenia. Wszystko wyglądało więc przerażająco poważnie. Wiadomość musiał odebrać Maurycy. L eżała zapomniana w katalogu i gdyby nie przypadek, nie dotarłaby do adresatki. N adeszła długo przed otwarciem wystawy i z niewiadomegopowodu nie trafiła do jej rąk, a przecież już dawno J udyta powinna być w Wiedniu. Wściekła na Maurycego, przysięgała sobie, że choćby zawinił nieumyślnie, nigdy mu tego nie wybaczy.

K

iedy nareszcie podstawiono pociąg, zajęła miejsce, pozwalając, abybagażowy wcisnął na półkę walizkę. C zekała ją długa jazda i myślała o tym ze zgrozą, bo choć wielokrotnie pokonywała drogę z K rakowado Wiednia, po raz pierwszy obawiała się, że tym razem podróż będzie zbyt trudna. * * *

W Wiedniu J udyta wysiadła o świcie i przed D worcem Północnym najęła fiakra, każąc zawieźć się do Währing. D ługa i męcząca jazda pociągiem wystawiła jej siły na szwank, była więc u kresu wytrzymałości, przepełniona najgorszymi przeczuciami i nękana poczuciem winy. K iedy więc wysiadła przed domem Maxa, ledwo trzymała się na nogach. F urtka była otwarta na oścież, a willa, otulona śniegiem i ciszą zimowego poranka, wyglądała zwyczajnie. Z komina unosił się dym, w oknach na parterze, mimo słonecznej pogody, migotały światełka lamp, ścieżkę odśnieżono, a schody posypano piaskiem. N ic nie zapowiadało katastrofy i wyglądało na to, że życie tu toczyło się utartym trybem. D rzwi otworzyła pokojówka, jasnowłosa E rna, którą H ania chwaliła za cynamonowe tosty. Wzięła płaszcz i bagaż J udyty, a ta, nie zdjąwszy nawet kapelusza, wbiegła do salonu. B ył pusty, więc coraz bardziej przejęta i zdenerwowana weszła po schodach na górę, kierując się do pokoju H ani. N agle uderzyła ją woń medykamentów i

zrozumiała, że Max nie przesadzał, a spokój zalegający dom był złudny. Przy łóżku dziewczynki ujrzała Maxa, który wstał, dając znak, aby wyszli na korytarz. N ie posłuchałaby, gdyby nie chwycił jej za rękę i nie pociągnął za sobą, zamykając bezszelestnie drzwi. – Przed chwilą zasnęła – powiedział. – B ardzo potrzebuje snu. Zeszli do salonu i dopiero tu dostrzegła jego nienaturalną bladość. B ył śmiertelnie poważny; ubrany bez zwykłej staranności, w koszuli z podwiniętymi rękawami i w niedopasowanych do niej spodniach w niczym nie przypominał eleganckiego, wytwornego Maxa, do którego zdążyła się przyzwycz – C o się stało? – zapytała. – T o influenza. W okolicy zachorowało kilkoro dzieci, ale naszczęście za mało, żeby mówić o epidemii. Pozatym doktor Georg twierdzi, że choroba przebiega łagodnie i nie zagraża życiu. H ania ma opiekę najlepszą z możliwych. Gorączkuje, więc dajemy jej środki napotne, pokasłuje i ogólnie jest osłabiona. S karży się na głowę i gardło, lecz robimy wszystko,

co w naszej mocy. Georg nie zalecił szpitala i ma zapewne rację, bo przewożenie jej w taką pogodę i narażanie na kontakt z innymi chorymi byłoby szczytem głupoty. J udyta opadła na sofę i drżącymi rękoma wyjęła szpilki podtrzymujące kapelusz, po czym go zdjęła. – Wyjaśnij mi, jak do tego doszło? J estem pewna, że gdywyjeżdżałam, była zupełnie zdrowa. – N ie mam pojęcia. N ie bawiła się z dziećmi sąsiadów,całe dniespędzała z panną T eklą. – N ie powinnam jej zostawiać! Gdyby była na H ietzingu... – T ak, być może nie powinnaś wyjeżdżać – stwierdził. – D laczegojesteś dopiero teraz? H ania choruje od tygodnia, niemal natychmiast wezwałem cię do powrotu. J udyta się zmieszała. – D owiedziałam się wczoraj. N ie sądzisz chyba, że zatrzymała mniewystawa? – N ie powiedziałem, że wystawa. T o nie dla niej straciłaś głowę. – Przestań – powiedziała. – J a nie komentuję twojego prywatnegożycia i nie pytam, gdzie byłeś, kiedy naszą córkę zmogła choroba.

B yłem w domu – odparł Max. – wypominam ci kochanka, bojęsię jedynie, z jego powodu H ania znalazła się... – Proszę cię, nie kończ! N ie oskarżaj mnie, nie ma tu mojej winy!N ie przekazano wiadomości, inaczej natychmiast bym wróciła. mam już dwudziestu lat i miłość aż tak nie zaślepia, co zdajesz się insynuować! –

N ie że bo mi N ie mnie

N ie podnoś głosu, nie zamierzam wdawać się w słowne utarczki. R ozumiem, nie dostałaś na czas wiadomości. A co z drugą? – Z drugą? – K iedy nie było odpowiedzi i nie przyjechałaś, po dwóch dniach nawszelki wypadek wysłałem kolejną. J udyta pobladła i długo milczała. – N ie dostałam jej. N ie patrz tak na mnie, przecież nie kłamię! – N ic takiego nie sugeruję. – N ie mam pojęcia, co się stało. – Właściwie... bardzo ci współczuję – powiedział z ledwowyczuwalną kpiną. – Widzę, że jesteś zmęczona. D ałem dziś –

pannie T ekli wolne, bo siedziała przy H ani przez dwieostatnie doby. B ardzo mi jej żal, wini się za tę chorobę, upiera się, że nie dopilnowała H ani, bądź więc łaskawa nie czynić jej wyrzutów. U spokój się, odpocznij i dopiero wówczas idź na górę. J ohanna coś ci przyrządzi, pewnie nie jadłaś, a tu trzeba sił. Pamiętaj o tym, gdy znów zdecydujesz się wszczynać bezsensowną kłótnię. Poszedł na górę. E rna wzięła kapelusz J udyty, przyniosła świeżo zaparzoną herbatę oraz naprędce przygotowane śniadanie i dopiero wówczas J udyta udała się do sypialni dziewczynki, aby zmienić Maxa. H ania wciąż spała, oddychając ciężko przez rozchylone usta. Policzki i czoło zaróżowiła gorączka, rozpuszczone włosy zwilgotniały i skręciły się w drobniutkie loczki. J udyta usiadła na łóżku. Poprawiła zsuwający się z kołdry koc, przejrzała buteleczki ustawione na nocnej szafce, lecz doskonale wiedziała, że na tę chorobę nie ma lekarstwa. K iedy miała dziesięć lat, influenza zebrała śmiertelne żniwo na K azimierzu i w K rakowie, a tate mówił wówczas,że w całej E uropie. C horoba opierała się wszelkim środkom zaradczym, dotykała młodych i w

pełni sił, przebiegała gwałtownie, a gdy pozornie ustępowała, przywracając nadzieję na ozdrowienie, niezwłocznie atakowała powtórnie. J udyta pamiętała zabiegi matki, która usiłowała ustrzec domowników przed zachorowaniem. Wmuszała w nich syrop eukaliptusowy i chininę, kazała nosić rękawiczki, a gdy tate dla żartu doradził amulety, zamiast się roześmiać, potraktowała jego uwagę ze zdumiewającą powagą. N agle H ania rozkasłała się i otworzyła oczy. J udyta pochyliła się nad córką, ujęłajej dłonie i delikatnie masowała je palcami. – C o ci jest, skarbie? – zapytała. – T ata mówi, że boli cię głowa. – I oczy – odparła dziewczynka, znów zanosząc się kaszlem. – W takim raziezasłonię okno. S pecjalnie dla ciebie J ohanna gotujerosół, posilisz się i od razu wyzdrowiejesz. – N ie chce mi się jeść, mamo. – J ak zawsze podczas choroby, ale jesteś dzielna i się przemożesz,bo musisz zdrowieć. Okropnie się za tobą stęskniłam. – T o czemu mamy nie było?

Myślałam, że wzywają mnie do K rakowa bardzo pilne sprawy, alemyliłam się, skarbie, więc już jestem. T eraz na pewno nigdzie nie wyjadę. N ie zostawię cię, a gdy wrócisz do zdrowia, pojedziemy we dwie na wycieczkę. Obiecuję, że wszystko ci wynagrodzę. T akże to, że mnie przy tobie nie było. –

* *

*

Wieczorem nadszedł nowy, silniejszy atak choroby i przerażona J udyta patrzyła ze zgrozą na dziewczynkę, która z wolna traciła rozeznanie, gdzie i z kim jest, bo nie działał zalecony przez lekarza środek na obniżenie gorączki. Max pospieszył po doktora Georga, który niezwłocznie przyszedł, choć pora była późna. Wszedł do salonu, zdjąwszy w przedpokoju kapelusz i ośnieżony płaszcz, bo z wieczora sypnęło gęstym śniegiem, po czym zaprowadzono go do H ani. Przywitał się serdecznie z J udytą, która wstała, by podkręcić knot w lampie przy łóżku dziewczynki. Potem, gdy dotykał twarzy chorej, badał jej puls i osłuchiwał płuca, chciwie śledziła każdy jego gest, każde zmarszczenie brwi i czoła. B ył siwowłosym, dystyngowanym dżentelmenem o przenikliwym

i miłym, budzącym ufność głosie. bardzo go ceniła, lecz dziś nękały ją czy ten doświadczony, znający swe lekarz umie pomóc jej dziecku. H anię kołdrą, Georg poprosił J udytę i Maxa na rozmowę. – B iorąc pod uwagę inne znane mi przypadki, wszystko przebiega prawidłowo – oświadczył. – Muszą się państwo przygotować na trudne i wyczerpujące noce, bo terazrzeczą główną będzie, aby gorączka nie wzrosła ponad granice wytrzymałości dziecka. S piszę zalecenia, proszę tylko stosować się do nich w każdym punkcie i uzbroić się w cierpliwość. Mimo wszystko rokowania są nie najgorsze, choć nigdy nie da się przewidzieć z całą pewnością, jak w danym przypadku rozwinie się choroba. K iedy Max odprowadził Georga do drzwi przedpokoju, J udyta wróciła do sypialni córki i odtąd jej nie opuszczała, podając chorej skrupulatnie odmierzane wywary z mieszanek ziół i kompresami chłodząc rozpalone czoło. Max zdrzemnął się w tym czasie na dole, a gdy przyszedł w środku nocy, by zmienić J spojrzeniu Zazwyczaj wątpliwości, rzemiosło Otuliwszy

udytę, Mimo

znalazł ją półprzytomną i wycieńczoną. to nie chciała słyszeć o odpoczynku. – K iedy ostatnio spałaś? – zapytał. Potrząsnęła głową, nie odrywając spojrzenia od córki. – Pewnie jeszcze w K rakowie. – E rna pościeliła ci w salonie na sofie, będziesz zatem blisko. B ądźspokojna, nie ruszę się stąd, a gdybyś była potrzebna, na pewno cię zawołam. Milczała, więc ujął ją za łokieć, objął ramieniem i podźwignął. Podtrzymał ją, bo się zachwiała. – Widzisz? J esteś u kresu sił, musisz wypocząć – powiedział. – D obrze – zgodziła się. – Ale zbudź mnie za godzinę... Oswobodziła się z jego objęć. C hwiejnym krokiem ruszyła ku drzwiom, lecz nagle runęła na podłogę. * * J udyta ocknęła się w salonie aplikowała jej sole trzeźwiące.

* w chwili, D ygotałaz

gdy E rna zimna,

więc służąca doniosła pledy i podsyciła ogień w kominku. Za oknem wichura szarpała gałęziami drzew, w kominie świstał i huczał wiatr, a z dalszego pokoju dobiegało mocne potrzaskiwanie, więc E rna pobiegła sprawdzić, czy wszystkie oknasą całe i czy przypadkiem któreś się nie otworzyło. T ymczasem J udytę zmorzył kamienny sen i zbudziła się dopiero z nadejściem poranka. Przez szczelinę między zasłonami przeciskała się wąziutka smużka słonecznego światła, a ona myślała gorączkowo o tym, gdzie jest, bo miejsce wyglądało obco. W końcu, gdy wróciły wspomnienia ostatnich godzin, podniosła się z łóżka mimo szumu w uszach i bolesnego pulsowania w głowie. Z kuchennych drzwi niczym duchwyłoniła się E rna. – N iechże pani nie wstaje! Pan zabronił budzić panią aż dośniadania! J eszcze wcześnie... – powiedziała. – Prosiłam, żeby mnie obudzić zaraz – odrzekła z wyrzutem J udyta. – Ale po co? D opiero co przyjechała panna T ekla i zmieniła pana,więc też się zdrzemnął. A panience lepiej, gorączka nad ranem spadła. N

iechże pani wraca spać, a jak J ohanna przyrządzi śniadanie, przyniosę do łóżka. N ie,nie pozwolę pani iść na górę, bo pan zakazał. Podeszła do sofy i zapraszającymgestem uniosła kołdrę, jakby rozmawiała z kapryśnym dzieckiem, lecz metoda poskutkowała, bo J udyta znów się położyła. E rna miała szczerą, pełną ekspresji twarz, na której odbijały się wszystkie uczucia, była też bezpośrednia i prostolinijna nawet w relacjach z pracodawcami, trudno było zatem się z nią spierać. – Przygotuję pani kąpiel i świeżą suknię. Znajdę jakąś w bagażach,co to je pani wczoraj przywiozła... W porze śniadania, kiedy J udyta siedziała sama przy zastawionym stole, pojawił się Max i zajął miejsce przy drugim nakryciu. W milczeniu z porcelanowego dzbanka nalałdo filiżanki kawę i sięgnął po pieczywo, a ona dostrzegła w jego gestach zmęczenie i po raz pierwszy, odkąd wróciła z K rakowa, serdecznie mu współczuła. Minione dni odcisnęły na nim piętno, bo jakby poszarzał, a jego usta miały wyraz zaciętości i goryczy.

Max, przykro późno. B yłeś z naprawdę nie dostałam Musisz się oszczędzać, przejmujesz. – D ziwisz się? – stracić. –

mi, że przyjechałam tak tymwszystkim sam, a ja... na czas wiadomości. bo widzę, jak bardzo się zapytał. – * *

N ie chcę i

jej

*

J udyta przekonała się wkrótce, że Max miał rację. Panna T ekla obwiniała się o chorobę H ani, więc gdy się spotkały, zmieszana i przejęta opiekunka zaczęła od przeprosin. – N iepotrzebnie się pani zadręcza. N ie ma tu pani winy, wręczprzeciwnie, jestem pani niewymownie wdzięczna za pomoc i nawet pani nie przypuszcza, jak panią cenię za jej oddanie dla H ani i dla nas wszystkich – zapewniła J udyta. – Mimo to była pod moją opieką... – zauważyła nieśmiało pannaT ekla. – C zy sądzi pani, że moja opieka uchroniłaby ją od choroby?

W Wiedniu niejedno dziecko zachorowało na influenzę i nic w tym dziwnego, bo to się zdarza o tej porze roku... A jednak mijające dni nie przyniosły znaczącej odmiany. Gorączka dawała nad ranem za wygraną, lecz powracała co wieczór, wystawiając organizm dziewczynki na kolejne próby, mimo że pojono ją systematycznie naparem z czarnego bzu. J udyta czuwała przy niej na zmianę z Maxem i panną T eklą, a choć starała się nie okazywać, jak bardzo się boi, w głębi serca drżała z lęku, że mogła utracić więcej, niż umiałaby znieść. Wkrótce, tuż przed B ożym N arodzeniem,stan dziewczynki był tak poważny, że doktor Georg rozłożył ręce. – N ie pojmuję logiki tego przypadku – wyznał, ponownie zbadawszychorą. – J uż powinno dojść do przesilenia, choroba trwa zdumiewająco długo, wyczerpując i tak osłabiony organizm. B ardzo to nietypowe i w gruncie rzeczy, z medycznego punktu widzenia, zastanawiające. Po namyśle dochodzę do wniosku, że nie unikniemy szpitala. J ednak nie zamierzam państwa łudzić nadzieją. D ziecko jest obecnie w takim stanie, że

możliwe jest także... najgorsze. Przeczekajmy jeszcze dobę, a gdyby nie nadeszła znacząca poprawa, wezwę, po konsultacji z kolegą ze szpitala, karetkę pogotowia... J udycie świat zawirował przed oczami. Zrozpaczona wróciła do pokoju H ani i powstrzymując łzy, usiadła jak zawsze na skraju jej łóżka. Z wolna zapadała noc, domostwo pogrążyło się w ciszy, bo ustały wszelkie dźwięki. J ohanna i panna T ekla pojechały do domów, E rna szykowała się do snu w służbówce, Max wkrótce tu zajrzy, żeby i ją zmusić do odpoczynku. C zas odmierzało miarowe tykanie zegara, lecz nawet ono brzmiało jakby na granicy słyszalności... Pomyślała, patrząc na twarzyczkę córeczki, że oto znów doświadczyłakarzącej dłoni N ajwyższego.Znała przecież tę mściwą naturę i wiedziała, że uderza znienacka, wybierając najczulszy punkt. J uż nie wstrzymywała łez, więc spływały po policzkach, aż poczuła na wargach słono-gorzki smak. T ym, jak żyła i jak ostatnio postępowała, zasłużyła na potępienie, ale nie mogła znieść, że zamiast niej N ajwyższy karał dziecko.

N agle w drzwiach pokoju stanął Max. B ył w kapeluszu, a na surducie miał rozpięty płaszcz; ciemna tkanina błyszczała od roztapiających się płatków śniegu. – Przywiozłem mamę – powiedział i się usunął, by przepuścićtowarzyszącą mu kobietę. H enrietta H enneberg energicznym krokiem przestąpiła próg, po czym skinąwszy J udycie głową, zdjęła rękawiczki, pobielone śniegiem nakrycie głowy i czarne futro. Miała prosty, jakby w pośpiechu upięty kok i pozbawioną ozdób granatową suknię o wysokiej stójce. Podeszła do łóżka i schyliwszy się nad chorą, musnęła dłonią gładki policzek oraz czoło, po czym odwróciła się do syna. – K aż E rnie przygotować balięz ciepłą wodą. A najlepiej przyślij jądo mnie, sama jej wszystko wyjaśnię. K iedy Max wyszedł, usiadła po drugiej stronie łóżka i kojącym gestem wyciągnęła do J udyty obie dłonie. – C zemu nie wezwaliście mnie wcześniej? – zapytała. – D oktor Georg mówił...

D oktor Georg! Gdybym w swoim czasie polegała tylko na wiedzyi umiejętnościach doktora Georga, nie odchowałabym trójki dzieci! D roga J udyto, niechże pani nie płacze, zrobimy, co w ludzkiej mocy. Ale goni nas czas, gorączka trzyma to biedne dziecko stanowczo za długo i pora położyć temu kres. N iech się pani weźmie w garść! Potrzebne nam szarpie, najlepsze będą z prześcieradeł, i ocet. D użo octu! A jutro, kiedy zbijemy nocną gorączkę, postawimy H ani bańki, to ją rozgrzeje i wzmocni.N o już, J udyto! Grunt to nie tracić wiary, że będzie lepiej... aić przez lata wspólnego życia. T o przeraziło ją bardziej niż duszący zapach lekarstw. –

R ozdział 22 H enrietta

H enriettaprzejęła rządy w domu w Währing z pewnością siebie typową dla kobiety o ogromnym bagażu życiowych doświadczeń, nawykłej do posłuchu i podejmowaniadecyzji. J udycie jej obecność sprawiła ulgę, więc usunęła się w cień, podporządkowała się bez protestu, z powagą i szacunkiem traktując uwagi oraz sugestie starszej pani. Podobnie traktowali ją pozostali domownicy. J ohanna konsultowała z nią jadłospis chorej, panna T ekla radziła się w kwestii wietrzenia sypialni, zmiany pościeli oraz godzin snu H ani, a wpatrzona w starszą panią E rna okazywała jej bezwarunkowy respekt, dygając częściej, niż było to konieczne, i podejmując próby wyprzedzania jej życzeń. K ąpiel H ani zaordynowana przez H enriettę odbyła się zgodnie z jej wskazówkami. Aby ochłodzić rozgrzane gorączką ciało, woda była ledwo ciepła, a dla lepszego oddychania dodano kropelkę olejku sosnowego. Potem J udyta i E rna porwały

prześcieradło na szarpie, przyniosły ocet i natarłszy stopy dziewczynki, okładały je kompresami, zmieniając tak często, by nie zdążyły wyschnąć. Zabiegi te trwały całą noc i przyniosły rezultaty, rankiem okazało się bowiem, że H ania poczuła się lepiej, a temperatura spadła. H enrietta przystąpiła do stawiania baniek. Zrobiła to własnoręcznie, z wprawą świadczącą o praktyce. D o szklanych kulek wsuwała cienkie płonące drewienko, a następnie pewnym ruchem obracała je otworem ku dołowi i ustawiała jedną po drugiej na plecach dziewczynki. A kiedy chorą zmorzył sen, poruszano się po domu na palcach, mówiono szeptem, nie kryjąc jednak radości, że wszystko zmierza ku lepszemu, bo choć kaszel nie ustał, był jakby słabszy. U schyłku dnia wyszło też na jaw, że zelżał ból głowy, a oczy, wrażliwe dotąd na światło, przestały łzawić. Wyczerpana nocą J udyta pozwoliła pannie T ekli zostać kilka dni w S immering, matka Maxa oświadczyła bowiem, że nie opuści Währing, póki dziewczynka nie wyzdrowieje, zapowiadając tym samym długą wizytę. S tarsza pani zdawała się brać siły z jakiegoś niewyczerpanego źródła, bo nie było po niej

znać zmęczenia, choć sama bezbłędnie rozpoznawała je u innych. J udyta zdała się na nią we wszystkim, więc kiedy ta nieznoszącym sprzeciwu głosem nakazała jej odpoczynek, posłuchała bez szemrania. H enrietta ofuknęła syna za niegotowy dom, zżymała się, że J udyta sypia na sofiew salonie, i nakazała pokojówce przygotować dla niej pokój. Wprawdzie urządzono go w pośpiechu, lecz na tyle komfortowo, że ze składu rupieci stał się przytulną sypialnią z łóżkiem o miękkim materacu i świeżo wykrochmaloną pościelą. S tarania H enrietty wzbudziły w J udycie wdzięczność, zwłaszcza że starsza pani orientowała się w rodzaju relacji łączących ją z Maxem; nigdy jednak nie czyniła do tego aluzji i nie zadawała nietaktownychpytań. T en dzień J udyta przespała, gdyżpo raz pierwszy od powrotu z K rakowaodpowiedzialność za los jej dziecka przejęła osoba, do której miała bezgraniczne zaufanie. E rna zbudziła ją o zmierzchu, prosząc na późny obiad, i dopiero wówczas J udyta poderwała się z łóżka, przerażona zbyt długim snem. N ie szczędziła pokojówce wyrzutów, lecz ta, nic sobie z nich nie robiąc, uśmiechnęła się szeroko.

tarsza pani zakazała budzić – oznajmiła. – Ale terazto już pora, bo obiad wystygnie i trzeba będzie podgrzewać. Wszyscy już zjedli, nawet panienka. Pan jest u niej całe popołudnie i sama słyszałam, jak jej czyta. Można by rzec, nie chwaląc dnia przed zachodem słońca, że panienka czuje się niezgorzej, zważywszy na to, jak cierpiała wcześniej. W samą porę pan sprowadził starszą panią, bo kto wie, do czego by doszło. Minie kilka dni i panienka wydobrzeje. – E rna wyszła z sypialni szczerze zadowolona z jak najlepszego obrotu spraw. J udyta uczesała włosy, wygładziła zagniecenia na sukni, w której się zdrzemnęła, i choć uznała, że wypadałoby się przebrać, poszła do salonu, gdzie nieopodal kominka i przy jasno płonącej lampie siedziała H enrietta z książką w dłoniach. N a widok J udyty odłożyła ją na stolik i zdjąwszy okulary, wsunęła je do etui haftowanego złotą nicią. –J esteś, kochana J udyto – powiedziała. – E rna już podaje obiad.Wybacz, że zwracam się do ciebie jak do dobrej przyjaciółki, tak –S

bezpośrednio i familiarnie. Pomyślałam, że miniona noc i mój wiek dają mi do tego prawo. J udyta skinęła głową. –Pójdę najpierw na górę do H ani – oświadczyła. –Max przy niej czuwa, pozwól mu na to. S korzystaj z chwili spokojui posilsię, bo to jeszcze nie koniec, z taką chorobą nie wygrywa się w ciągu jednej nocy. Poprawa nie oznacza, że możemy świętować zwycięstwo, dlatego wszystkiego trzeba doglądać. D baj o siebie, kochanie, bo jesteś H ani potrzebna. Wiem, że się niepokoisz. T aki to już nasz los, że lękamy się o zdrowie i życie dzieci, choćby dorosły i wyfrunęły z gniazda. Przekonasz się z czasem, że mam rację, bo owa wiedza przychodzi z wiekiem – rzekła H enrietta. K iedy E rna wniosła posiłek, miseczkę gorącego bulionu z pasztecikami, J udyta usiadła przy stole i sięgnęła po serwetkę. –Wspaniale pachnie – przyznała. –J eszcze lepiej smakuje. J ohanna zna się na rzeczy, jest schludnai pojętna, z radością

widziałabym ją w swojej kuchni, ale nie przejmuj się, nie zamierzam ci jej ukraść, chociaż uważam, że taka kucharka bardzo ułatwia prowadzenie domu. J udyta jadław milczeniu. –Odeszłaś od Maxa – stwierdziła ciszej H enrietta. – T ak jakzapowiedziałaś. –N ie mogliśmy się już zupełnie porozumieć. –S łyszałam, że rozważasz powrót w rodzinne strony. C zy toprawda? –R ozważałam, jeszcze przed chorobą H ani, ale teraznajważniejszejest jej zdrowie. –S łusznie. S koro jednak o tym mowa, musisz wiedzieć, że byłoby todla nas wszystkich... bolesne. N ie tylko dla Maxa, co oczywiste, lecz także dla mnie. Muszę ci się do czegoś przyznać: męczy mnie poczucie winy, bo podejrzewam, że do waszego zerwania przyczyniła się głównie moja rodzina. –J a natomiast podejrzewam, że nasz niefortunny związekwielokrotnie was poróżnił. Przyczyn było jednak więcej, bo też nie jestem bez winy. –N ie mam w zwyczaju ingerować w sprawy o tak delikatnejnaturze, ale może w tym

przypadku, mimo rozstania, możliwe byłoby porozumienie? J udyta pokręciła głową. –N ic by z tego nie było. –J estem przekonana, że Max darzy cię uczuciem. –T o nieprawda. Porzuciłam go i... S tarsza pani gestem dłoni powstrzymała J udytę. –N ie,kochanie, o niczym, co was poróżniło, nie chcę wiedzieć. Wierzę jedynie w wasz zdrowy rozsądek i w to, że oboje rozwiążecie problemy w taki sposób, aby jak najmniej na tym ucierpieć.A teraz, moja droga J udyto, poproszę E rnę, żeby podała ci drugie danie, i dam ci je zjeść bez nękania * *

*

T ego wieczoru doktor Georg przyznał, że kryzys minął. H ania wciąż wymagała opieki, dokuczał jej kaszel, była osłabiona i markotna, lecz nękająca ją od tygodnia gorączka na dobre ustąpiła. L ekarz orzekł poprawę i przy kolacji, na którą został zaproszony przez Maxa, złożył H enrietcie wyrazy uszanowania. –N ie mam pewności, czy jest w tym pani zasługa, czy może chorobanareszcie sama dała

za wygraną, lecz instynkt podpowiada mi, że pani obecność okazała się błogosławieństwem dla tego domu – ocenił. –C óż, z radością przyznaję, że nic tu po mnie... K iedy później J udyta otuliła H anię kołdrą, ucałowała jej chłodne czoło i przykręciwszy lampę, usiadła na skraju łóżka, też zyskała pewność, że niebezpieczeństwo minęło. –Wiesz, jak nas przeraziłaś? – zapytała. – D ochodź jak najprędzejdo siebie, skarbie, i niczym się nie trap. Mamy piękną, śnieżną zimę, więc kiedy wyzdrowiejesz, pójdziemy na długi spacer i odwiedzimy ciocię K ristinę. Wrócimy do lekcji rysunku, a z panną T eklą... –Ale ja nie chcę. –C zego nie chcesz? – zaniepokoiła się J udyta. –N ie chcę wyzdrowieć – powiedziała dziewczynka. –C o też ty mówisz?! –Wolę długo chorować, bo kiedy wyzdrowieję, zamieszkamyw domu na H ietzingu, a tata zostanie sam w Währing. –S karbie, to jeszcze nieprędko, najpierw odzyskaj siły.

Zauważyłam, że podoba ci się w Währing, mówiłaś o tym wielokrotnie, ale nie zawsze możemy miećto, na czym najbardziej nam zależy. Przecież Währing jest niedaleko, więc kiedy wrócimy do siebie, obiecuję przywozić cię tu jak najczęściej. Zresztą tata nie pozwoliłby, żebyś bywała u niego tylko od święta, bo to także twój dom. K upił go z myślą o tobie. N a twoim miejscu nie martwiłabym się na zapas. U wierz mi, że nie ma o co, i śpij spokojnie. Odczekała, aż dziewczynka zaśnie, i zgasiwszy światło, wyszła z pokoju. N a dole panowała cisza, a w salonie zastała tylko Maxa. Poprosił, by poświęciła mu chwilę, zrozumiała więc, że na nią czekał, i usiadła naprzeciwko przy stoliku kawowym. Zdawał się dobrej myśli; miał odprężoną twarz i spokojne, jakby cieplejsze spojrzenie. – J est lepiej, prawda? – zapytał. – Popatrz, ile trzeba doświadczyći przez co przejść, żeby ustalić sobie hierarchię i się jej podporządkować, rezygnując z tego, co mało ważne.

N igdy nie wątpiłam, że H ania jest dla ciebie ważna. – J a niekiedy o tym zapominałem. – Masz godną podziwu matkę – stwierdziła. – J est niezmordowanai nie traci zimnej krwi, gdy ja się poddaję. N iezwykła, silna kobieta. Od mojej matki niewiele się nauczyłam, bo za wcześnie odeszłam z domu, a nawet gdy tam mieszkałam, bardziej zajmowałam się antykwariatem taty, książkami i rysowaniem. N iewielki miała ze mnie pożytek. Powinnam umieć ratować własne dziecko. – N ikt ci niczego nie zarzuca. – Oprócz wielodniowego spóźnienia. H ania jest sensem mojegożycia, a ja nawet nie miałam złych przeczuć. – B yłaś zajęta... wystawą. – T ak, twoje wahanie jest jak najbardziej na miejscu – przyznałagorzko. – W istocie poświęcałam czas przyjaciółkom, siostrze, kuzynce i wystawie. – Orazjemu. – Zwłaszcza jemu. Za to właśnie zostałam ukarana. Moja skłonność –

do zajmowania się tylko sobą, do stawiania wszystkiego na jedną kartę gubiła mnie tak często, że trudno by to zliczyć. O ile jednak wcześniejsama ponosiłam konsekwencje takiej naiwności i głupoty, o tyle tym razem dotknęły one H anię. N iewiele brakowało, abym została w K rakowie do B ożego N arodzenia. – K iedy... znowu tam jedziesz? Potrząsnęła głową. – N ieprędko – odrzekła. – R ozumiem, poczekasz, aż H ania dojdzie do siebie. – N ie,Max. N ie wrócę do K rakowaani na trochę, ani na zawsze,a jeśli bałeś się, że wywiozę stąd H anię, możesz być pewien, że do tego nie dojdzie. Milczał długo, po czym nagle wstał z fotela. – Mam coś dla ciebie – powiedział. Przyniósł z gabinetu plik gazet i korespondencji. – J ohanna przywiozła pocztę z pracowni, a to... zamówiłem z myśląo tobie. Panna

T ekla zaznaczyła fragmenty, które powinny cię zainteresować. Położył wszystko na stoliku; zauważyła, że prasa była polskojęzyczna, więc spod listów wyciągnęła egzemplarz „K uriera L wowskiego”. Przerzuciła strony, aż natrafiła na czerwony ślad atramentu wokół trzech szpalt. – R ozumiem – stwierdziła z uśmiechem. – T o recenzja wystawy. – Zdaniem panny T ekli nad wyraz pochlebna. Podobnie pozostałe,bo chwalą cię za talent i oryginalną formę. T o słowa panny T ekli. – Miło, że pomyślałeś. Pozwolisz, że później przeczytam? – Z westchnieniem odłożyła gazetę. – J utro wybieram się do Miny i Milli, poproszę o więcej wolnego. S podziewają się mnie od razu po świętach, ale obawiam się, że jeszcze nie wrócę do pracy. N ie zostawię H ani na całe dnie, umierałabym ze strachu. – N iepotrzebnie zaprzątasz sobie tym głowę. K ristina zawiadomiłaje o chorobie H ani. – K ristina?

Poprosiłem ją o to w dniu, gdy przywiozłem mamę. – J ak zawsze o wszystkim pomyślałeś – zauważyła. – Złości cię to? Miała im tylko szepnąć słówko, bo w gruncie rzeczynie byłem pewien, czy jeszcze u nich pracujesz. R ównie dobrze mogłaś... znaleźć coś w K rakowie, a z nimi się rozstać. – Widzę, że znów zamierzasz wypominać mi K raków – powiedziałaz przekąsem i wstała. – W takim razieidę spać. – Weź, proszę, listy. S ą do ciebie, zwłaszcza ten w niebieskiejkopercie. S chyliła się po korespondencję i gazety, lecz nagle spojrzała mu w oczy. – Widzisz? J uż nie umiemy ze sobą rozmawiać, prędzej czy późniejdochodzi do złośliwości. Wiedz jednak, że doceniam każdy twój gest i to, że H ania może na ciebie liczyć. N ie zależy mi na tym, aby sprawiać ci przykrość wspominaniem K rakowai Maurycego. – N ie sprawiasz mi przykrości – odparł. – W gruncie rzeczy tematten mi zobojętniał. –

Ach tak. T ym lepiej dla mnie. I, rzecz jasna, dla ciebie. D obranoc,Max. Poszła do sypialni. N a zasłanym łóżku położyła gazety, obok listy, a choć czuła znużenie, otwierała jeden po drugim. Wszystkie nadano w K rakowie. Pierwszy przysłała E sterka i ten sprawił jej najwięcej radości, bo emanował ciepłem i macierzyńską czułością. D rugi, od Potkańskiego, zawiadamiał o przedłużeniu wystawy batików oraz donosił o entuzjastycznych opiniach zwiedzających. T rzeci i czwarty napisały E liza i K lara, zdziwione jej nagłym wyjazdem, a ostatni, ten w niebieskiej kopercie, był od Maurycego. Otworzyła go mimo wahania, gdyżspodziewała się, co zastanie w środku. T rzymała gęsto zapisany arkusz, dziwiąc się, że nie budzi jej emocji, nie wywołuje rumieńca i nie przyspiesza biciaserca. Maurycy domagał się wyjaśnień. T wierdził, że nie pojmuje przyczyny jej egzaltowanej ucieczki i wyjazdu do Wiednia. Zapowiedział przyjazd, bo nie godził się, by rozstali się w taki sposób, lecz nawet słowem nie wspomniał o H ellerze ani o depeszach, z których przynajmniej jedna przeszła przez jego ręce. –

J udyta odłożyła list. Gdyby miała papier i przybory do pisania, natychmiast ułożyłaby odpowiedź, ale musiała z tym poczekać. Wiedziała jednak, że ta chwilowa zwłoka nie wpłynie na zmianę postanowienia, ponieważ bez względu na oczekiwania i uczucia Maurycegoich romans uważała za zakończony. * *

*

N adeszło B oże N arodzenie. J udyta dawno przywykła do drzewka w domu, bo przez lata związku z Maxem wspólnie wypracowali kompromis w sprawie Wigilii i kolejnych dni świąt. W salonie pracowni ze względu na H anię stawała przystrojona choinka, natomiast kolację wigilijną Max spędzał u rodziców. S ystem ten sprawdzał się w praktyce, więc stosowali go konsekwentnie od chwili narodzin córki aż do minionego roku. T ego roku z polecenia H enrietty B oże N arodzenie świętowano z poszanowaniem obyczaju. Z pomocą J ohanny i E rny starsza pani przygotowała wieczerzę, na którą poproszono domowników, K ristinę z mężem i malutką E lsie oraz ojca Maxa. Wszystko tak urządzono, by J udyta z H anią bez trudu odnalazły się w bożonarodzeniowym

ceremoniale i nie poczuły się niezręcznie; H enrietta wykazała się przy tym sporą dozą zrozumienia i taktu. W tym czasie Wiedeń przeżywał gwałtowny atak zimy. Zadymkom i mrozom towarzyszył przejmujący wiatr, co stało się przyczyną pojawienia się w domu kota. Max przyniósł go z ogrodu na wyraźne żądanie H ani, która całe dnie spędzała w przysuniętym do okna łóżku i stąd wypatrzyła zwierzaka przeskakującego zaspy. K ot nie protestował. D ał się nakarmić i pogłaskać, a właśnie wówczas wyszło na jaw, że w czarnym futrze roi się od pcheł. E rna zsypała je białym proszkiem od spiczastych uszu aż po pręgowany ogon, więc kot zaszył się na następne godziny w ciemnym kącie i pokazał się dopiero, gdy sierść odzyskała naturalną barwę. H ania nie posiadała się z radości, okazując mu troskę i przywiązanie. T uż przed N owym R okiem, kiedy dziewczynka wstała z łóżka i część dnia spędzała w salonie, J udycie przeszło przez myśl, że nadchodzi czas powrotu do pracowni na H ietzingu. N ie cieszyło

jej to ze względu na H anię, choć sama także polubiła dom w Währing, jego przestronność, ogromny kominek, widok drzew za oknami i ciszę, jaką słyszała tu nocą oraz o bladym świcie. Mimo mankamentów, bo E rna zmagała się z nieszczelnymi oknami, a J ohanna narzekała na przestarzałe urządzenie kuchni, był wygodniejszy od domu na H ietzingu i znacznie piękniejszy. J ego urokowi poddała się także H enrietta, zatem kiedy w sylwestra Max odwoził ją do mieszkania na Albertinaplatz, nie po raz pierwszy wyraziła uznanie dla jego gustu. D orożka powiozła starszą panią ku centrum miasta, a J udyta wróciła do salonu, kiedy niemal natychmiast rozległ się dzwonek. Przekonana, że to Max, bo może o czymś zapomniał, ruszyła do drzwi, lecz za progiem ujrzała Maurycego. – D zień dobry, J udyto – powiedział, uchylając kapelusza. – Wreszciecię znalazłem. Przeszył ją powiew mroźnego powietrza, więc zadrżała. – J akim sposobem?

T ak, spodziewałem się takiego powitania. Wnoszę z niego, że sięstęskniłaś i że mnie wyglądałaś – stwierdził z ironią. – K lara zlitowała się nade mną i dała mi adres. K iedy dostałem twój list, uznałem, że muszę cię zobaczyć. Wpuścisz mnie czy zamierzasz trzymać w drzwiach? – N ie mamy o czym rozmawiać. – Ale przyjechałem z daleka, na zewnątrz mróz, a to, co mam ci dopowiedzenia, nie nadaje się na pogawędkę w przedpokoju. J eśli mnie teraz odprawisz, nie ruszę się spod twoich drzwi. C hyba nie jesteś bez serca? – D obrze, pomówmy, tylko że nie w domu. N arzuciła na ramiona zimowy płaszcz, głowę okryła wełnianą chustą i wyszła do niego na schody. Wokół błyszczała świeża, nieskalana biel, gałęzie drzew uginały się od czap śniegu, z dachu zwieszały się półprzezroczyste sople. – Przejdźmy się – zaproponowała. – J ednak nie mogę poświęcić cidużo czasu. Wyszli na drogę, po czym poszli pustą ulicą. – S łucham – odezwał się Maurycy. – T eraz możesz powtórzyć to, conapisałaś mi w liście. –

Po co? N apisałam ci prawdę. – Że mnie porzucasz, bo ci zobojętniałem, a twoje życie toczy sięw Wiedniu? – R ozstaję się z tobą – powiedziała. – U czciwie i w najlepszymmomencie. – C zyżbyś wróciła do H enneberga? T o jego dom, prawda? – T o dom H ani. I nie jestem z Maxem. N ikt przy zdrowych zmysłachnie wybaczyłby zdrady. S traciłam jego miłość, bo go zdradziłam. N ajważniejsze jest jednak to, że cię nie kocham. Zmieniłeś się, Maurycy, a ja nie umiem cofnąć czasu, żebyś był taki jak dawniej. – B o nie wyrzuciłem za drzwi H ellera? – Mimo że cię o to poprosiłam? T ak. – N ie rozumiesz, że nie mogłem? – K iedyś trzema zdaniami osadziłeś go w miejscu. N ie chcęczłowieka, który we mnie wątpi. Gdybyś miał do mnie zaufanie, nie zawahałbyś się zrzucić go ze schodów, zwłaszcza że nie liczył się ze słowami i mnie obraził. N ie rozumiałeś nawet połowy z tego, co mówił, kiedy bawił się moim kosztem. –

J esteś przewrażliwiona, J udyto. H eller to dżentelmen. – Pozwól, że pozostanę przy własnym zdaniu. – D obrze, uznajmy zatem, że popełniłem błąd. Powinienem był sięgo pozbyć. T o przekreśliło mnie w twoich oczach? – A depesze? – D epesze? J udyta przystanęła, objąwszy się ramionami. – D epesze od Maxa. N ie przekazałeś mi żadnej, a jestem pewna, żetrafiły w twoje ręce. – Pamiętam jedną. N ie pokazałem ci jej? S ądziłem, że tak. T o niemogło być nic pilnego, zapewne... Potrząsnęła głową. – Właśnie takiego Maurycego nie znam. – D aj spokój. H enneberg chciał cię ściągnąć do Wiednia pod bylepretekstem. – H ania przeszła influenzę. T o dla ciebie byle pretekst? – Influenzę? – C hoćbyś stał pod tym domem do końca świata, więcej nie otworzęci drzwi. –

Zawróciła do furtki. S zła szybko, a kiedy znalazła się w alejce wiodącej do schodów, już biegła. Wieść o wizycie Maurycego jeszcze tego samego dnia dotarła do Maxa, bo H ania zapytała o pana z Zakopanego. – Widziałam przez okno – powiedziała. – D ługo rozmawiał z mamą. J udyta, zmieszana i zaskoczona, wzruszyła z lekceważeniem ramionami. – N ieprawda, kochanie, bardzo krótko. B ył w Wiedniu przejazdemi bardzo się spieszył, więc nie zaprosiłam go do domu. J uż wraca do K rakowa. H ania nie podjęła tematu, Max go nie skomentował, zatem uznała, że sprawa jest zamknięta. T ymczasem wieczorem, gdy zeszła do salonu, Max wyszedł do niej z gabinetu. Podsyciwszy ogień w kominku, sprawiał wrażenie niezdecydowanego, zanim się do niej odezwał. – A zatem... był tu? – zapytał. J udyta przytaknęła. – B yłam pewna, że to poruszysz. N ie,nie zabierze mnie i H ani doK rakowa, w tej

kwestii nic się nie zmieniło, choć po to przyjechał. Zakończyłam tę znajomość. C zy wystarcza ci takie wyjaśnienie? Wolałabym tego nie roztrząsać. S kinął głową, po czym wrócił do gabinetu. * *

*

Z nastaniem miesiąca szwat J udyta podjęła pracę u Miny, rozważając także ponowne zamieszkanie na H ietzingu. T ego dnia wcześniej wyszła z pracowni, aby tam pojechać, bo H ania doszła do siebie i przeprowadzka była nieunikniona. Wysiadła przed posesją, lecz z trudem ją rozpoznała. Padający od wielu dni śnieg osiadł białymi czapami na dachu ogrodzenia i na gałęziach drzew, a ponieważ nie odgarniano go tej zimy, zalegał na chodniku, sięgając kolan J udyty. Wyjęła ze skrzynki listy, chwilę mocowała się z kluczem i zamkiem,po czym z całej siły pociągnęła drzwi. D om był wychłodzony. Obejrzała wszystkie pomieszczenia i stwierdziła z zadowoleniem, że

są w takim stanie, w jakim zostawiła je przed wyjazdem do K rakowa, wystarczyło sprzątnąć śnieg, napalić w piecach i zetrzeć kurz, aby tu zamieszkać. Zamknęła dom i wsiadła do dorożki, decydując się na kurs aż do Währing, lecz na miejsce dotarła dopiero po zmroku. W przedsionku obtupała buty, oddała płaszcz E rnie i schyliła się, by pogłaskać kota, który łasił się do jej sukni. Maxa zastała w salonie. – H ania jest na górze? – zapytała. – N a lekcji rysunku. – D obrze, nareszcie wszystko jest w normie. D latego wracamz H anią do pracowni na H ietzingu. Zdecydowałam, że uporządkuję ją z pomocą E rny albo J ohanny. Wiem, że zaprotestujesz, bo to jeszcze wcześnie, ale uważam... C zemu tak na mnie patrzysz? – U siądź – powiedział. – C oś się stało? – D ostałaś telegram z K rakowa. Przeraził ją ton jego głosu. K iedy podał jej depeszę, raptem pomyślała o E sterce. O N oemi i E lizie oraz o ich dzieciach.

B ardzo mi przykro – usłyszała.– S zczerze ci współczuję. nietaktownymi pytaniami. Pójdę na górę, dobrze? K iedy skończysz, przyjdź zmienić Maxa. R ozdział 23 Ogród S aski –

K lara zliczała rachunki. N użyło ją to i niecierpliwiło, gdyż sprawdzając tygodniowe wydatki, uzmysłowiła sobie, że koszty utrzymania mieszkania, służącej oraz wszelkie inne, wynikające z codziennych potrzeb, w całości ponosił Andrzej. Z jej szczupłych dochodów, głównie symbolicznych honorariów za artykuły i tłumaczenia z niemieckiego, nie dałoby się przeżyć nawet tygodnia, a przecież ostatnie miesiące mijały w K rakowie pod znakiem okropnej drożyzny. F akt finansowej zależności od Andrzeja uwierał ją od czasu, gdy wyprowadzili się z mieszkania na Pawiej, bo to poprzednie, ich pierwsze, było znacznie tańsze, mimo że jednocześnie ciasne, ciemne i w niebezpiecznej okolicy dworca kolei żelaznej. K lara odłożyła pióro obok notatnika z

kolumnami cyfr. T eraz ich wydatki zapewne wzrosną, bo utrzymanie dziecka, nawet dziewięcioletniego chłopca, wymagało dodatkowych środków, znów więc będzie musiała liczyć na Andrzeja. Mimo to nie wycofa się z decyzji o przysposobieniu chłopca. Z powodów formalnych T ymek nie mógł jeszcze zamieszkać na Grodzkiej, lecz była to już tylko kwestia czasu. Podczas minionych świąt K lara utwierdziła się w postanowieniu. Wprawdzie brak jej było doświadczenia i lękała się niekiedy, że zadanie ją przerośnie, gdyż chłopiec, nieco dziki i o zdumiewającym pociągu do niesubordynacji, sprawiał kłopoty, jednak żywiła głębokie przeświadczenie, że nigdy wcześniej nie postąpiła słuszniej. Mimo drobnych nieporozumień święta minęły w uroczystej i rodzinnej atmosferze, a T ymek, onieśmielony domem i obecnością Andrzeja, starał się nie przysparzać im trosk. C zasem zacinał się w milczeniu – wbijał wówczas wzrok w podłogę, skubiąc opuszkami palców mankiet odświętnej koszuli, którą K lara, wrazz ocieplanymi filcem kamaszkami i innymi drobiazgami kupiła podczas

szybkich zakupów, aby miał w czym usiąść do wigilijnego stołu. Z każdym świątecznym dniem przywiązywała się do niego bardziej, więc kiedy przed N owym R okiem odprowadziła go do zakładu, ogarnął ją żal, że na jakiś czas musigo zostawić obcym ludziom. Zamknęła w szufladce sekretarzyka przybory do pisania, po czym posegregowała rachunki od najstarszych do najświeższych i włożywszy wszystkie do papierowej teczki, zamknęła w niskiej komódce z ciemnego drewna. Wówczas rozległ się dzwonek i po chwili do gabinetu weszła służąca. – Przyszedł subiekt ze sklepu żelaznego z Ogrodowej – oświadczyłazdziwiona. – Podobno zamówienie gotowe, ale ja tam niczego nie kupowałam, chyba że pan albo pani. Mówił, żeby odebrać samemu. Zapytałam, czemu w takim razienie przyniósł, ale mnie zbył i od razu poszedł. J eśli pani każe, odbiorę, ale to jakieś... – Wszystko dobrze, Zosiu – przerwała K lara. – B ędę w okolicy, więctam zajrzę. N ie zwlekając, włożyła ciepły płaszcz z futrzanym kołnierzem i pospiesznie ruszyła na ulicę. Zima znowu dała o sobie znać. Po świątecznej

odwilży z początkiem stycznia nadeszły śnieżne i mroźne noce, a choć za dnia świeciło słońce, miasto zginęło pod grubą warstwą śniegu. K larę gnał niepokój, bezskutecznie bowiem zachodziła w głowę, co było przyczyną wezwania do sklepu Wincentego Wróbla. N ie zdarzyło się dotychczas, aby dawał jej znać przez subiekta, że ma się niezwłocznie u niego stawić, chociaż sposób takiego komunikowania był jej znany, bo ustalili go wspólnie na wypadek nieprzewidzianych sytuacji. Wróbel poprosił ją do kantorka, zostawiwszy sklep pod pieczą subiekta i pomocnika. N erwowo zacierał dłonie; unikając spojrzenia K lary, podsunął jej krzesło, lecz sam trzymał się blisko drzwi. Wypomadowane i przedzielone równą linią przedziałka włosy lśniły dziś bardziej niż zazwyczaj, kiedy z namysłem raz po raz pochylał nieco głowę. – S zanowna pani K laro – zaczął i odchrząknął. – Zanim cokolwiekwyłuszczę, musi pani obiecać, że mi nie odmówi, a przede wszystkim, że cierpliwie wysłucha tego, co mam do zakomunikowania.

Zaskoczona K lara uniosła brwi. – C zyżbym kiedykolwiek nie dała panudojść do słowa? – spytała. Wróbel pokręcił gwałtownie głową. – Źle mnie pani zrozumiała. Ponieważ porozumieliśmy się jużjesienią co do pani wyjazdów do Warszawy i ustaliliśmy, że więcej tam pani nie wyślemy, a zaszły nowe okoliczności, które wymagają, aby tam pani pojechała, mam... wyrzuty sumienia. Muszę panią o to prosić, bo nie widzę innego rozwiązania, choć polecenie przekazuję wbrew sobie. N ie ma w tej chwili w K rakowie ani jednej wolnej dromaderki, nikogo, kto podołałby zadaniu bezpiecznego dostarczenia przesyłki. – Istotnie – odparła K lara. – T o wbrew naszym ustaleniom. D obrzepan wie, że chcę się uwolnić od tych zobowiązań. – R ozumiem. J ednak dotąd nie podjęła pani żadnych kroków w tymcelu. Zmuszony też jestem przypomnieć pani o jej gwarancji dyspozycyjności.

Pamiętam o tym. Mimo to zdecydowałam, że nie pojadę doWarszawy ani teraz, ani w przyszłości. – Pani K laro, przekazuję pani rozkaz. Amunicję trzeba wywieźćz K rakowaw ciągu czterech dni, na pani szczęście jest tego mniej niż ostatnio. Wie pani zapewne, jak ją cenię, dlatego boleję, że przypominając o przyrzeczeniach, zmuszam panią, by postąpiła wbrew sobie. T ym razem nie spotka pani nic, co zakłóciłoby misję. S trajk powszechny wygasł, kolej kursuje bez zarzutu. – S zafuje pan obietnicami, których nie można dotrzymać. – Pani K laro. Znamy się przecież nie od dziś. N igdy nie działałemprzeciwko pani. Wręcz przeciwnie, jeżeli mimo oporów podejmie się pani zadania, zadbam, by uwolniono panią od niemiłych zobowiązań. – N ie są niemiłe – wyjaśniła z westchnieniem K lara. – Po prostustraciłam wiarę w ich sens. –

T o się zdarza. Zapewniam panią, że wszyscy miewamywątpliwości, ale przesyłka musi dotrzeć na czas. T rudno i darmo, droga pani, niekiedy trzeba postąpić wbrew sobie. K lara ciężko podniosła się z krzesła. – Ostatni raz, panie Wincenty. Zbliżył się do niej raźnym krokiem i mocno uścisnął jej dłonie. – T o rozumiem – powiedział. – Mam do pani pełne zaufanie. – S podziewam się, że dokumenty, bilety i przesyłka są już gotowe? – Oczywiście, i w jak najlepszym porządku. A zatem za trzy dni,pani K laro? Później, jeśli wyrazi pani taką wolę, odzyska pani wolność. Wieczorem K lara niecierpliwie wyglądała Andrzeja,wyobrażając sobie jego minę na wieść, że nie dotrzyma danego mu słowa. U stalili przecież, że rezygnuje z wyjazdów do K ongresówki,a tymczasem już po dwóch miesiącach ponownie wystawiała się na niebezpieczeństwo. –

Wyznała mu prawdę po kolacji, kiedy zostali s – T o ostatni raz – zapewniła. – N ie mam wyjścia, mus to mus, alepo powrocie zadbam, żeby się to nareszcie skończyło. N ie miej mi za złe, że się nie wymówiłam, bo usiłowałam, choć z marnym skutkiem. – K iedy cię tam wysyłają, dręczy mnie poczucie winy – przyznał. – Wciągnąłem cię w te sprawy i przeze mnie zaczęłaś tam jeździć. Gdybym cię nie zachęcał, nie prowadził na zebrania i wiece, nie opowiadał o Warszawie, nigdy nie przekroczyłabyś granicy. N a ironię losu zakrawa fakt, że zamiast jeździć z tobą, zostaję w K rakowie. T y się narażasz, a ja... S ama wiesz najlepiej. K lara z czułością ujęłajego dłoń. – Mylisz się. T o był mój wybór. N ie przypisuj sobie więcej zasług,niż masz faktycznie na koncie. Pozatym jesteś potrzebny tu, w K rakowie, i robisz znacznie więcej, bo leczysz i ratujesz życie, gdy ja... Och, domyślasz się, co mam na myśli. N ieraz dręczyło mnie to, czemu służy moja

praca, po co wożę przesyłki,których przecież jedynym przeznaczeniem jest... nieść śmierć. J estem zmęczona i chcę innego życia, i tylko ten ostatni raz nie odmówiłam, bo nie mogłam. – A T ymek? Mieliśmy go na dniach odwiedzić, złożyliśmy wnioseko przysposobienie, nie powinnaś terazopuszczać K rakowa. – Pójdziesz do niego sam, a razem wybierzemy się, kiedy wrócę. N iepotrwa to długo, raptem kilka dni. * *

*

Wątpliwości K lary nie minęły nawet wówczas,gdy z ukrytą w gorsecie przesyłką i jedną niedużą walizką siedziała w przedziale dla palących pociągu zmierzającego ku Granicy. D ręczyłyją złe przeczucia, których wcześniej – oprócz lęku o powodzenie misji – zazwyczaj nie miewała i gdyby nie obowiązkowość oraz przekonanie, że odmawiając, dopuściłaby się zdrady i sprzeniewierzenia sprawie, posłuchałaby próśb Andrzeja.Ze zdumieniem dostrzegła u siebie symptomy nieodwracalnej przemiany – jej wydawałoby się niewyczerpane

zapasy energii i zapału zniknęły, a entuzjazm stygł i teraztlił się zaledwie. Mimo wszystko nie zapomniała o ostrożności. N a dworcu w Granicy miała sporo szczęścia, bo nie przyciągnęła uwagi żołnierzy i celników. W pociągu K olei Warszawsko-Wiedeńskiej zachowywała się powściągliwie, nie rezygnując z uprzejmych gestów wobec współpasażerów. Poczęstowała czekoladkami sąsiadki, dwie sympatyczne, choć nieco wścibskie warszawianki wracające z wojaży po E uropie, w zamian za co uraczyły ją wyczerpującym sprawozdaniem z pobytu w Wiedniu. D wukrotnie poddała się rewizji, lecz choć przetrząśnięto jej bagaż, nie znaleziono niczego, co mogłoby ściągnąć na nią kłopoty. D worzec Wiedeński przywitała z niechęcią i niezwłocznie go opuściła, zmierzając od razu na H ożą. Zimową porą nie zamierzała spacerować w Ogrodzie Pomologicznym, nie miała nawet pewności, czy był czynny. N ie wstąpiła też do kawiarni ani nie zatrzymała się na śniadanie. B yła zmęczona, a amunicja,mimo że w mniejszej ilości niż ostatnio i ukryta pod wełnianą peleryną oraz warstwami odzieży, ciążyła jej, nie dając o sobie zapomnieć.

W przeciwieństwie do K rakowatu powietrze przesycała wilgoć odwilży. Poranek był ciepły i nieco mglisty, niebo zasnuwały niskie chmury, z dachów i rynien skapywała woda, topniały resztki śniegu i ostatnie sople lodu. J uż na Marszałkowskiej K larze zrobiło się duszno, zwolniła więc, z niecierpliwością wypatrując końca misji. S kręciła w H ożą, a ponieważ adres był nowy i wysłano ją tu po raz pierwszy, uważnie sprawdzała numery mijanych kamienic.U jrzała właściwą i skierowała się ku wejściu, lecz raptem mocne szarpnięcie osadziło ją w miejscu. C zyjaś dłoń niemal zakleszczyła się na jej ramieniu, jak najdalej odciągając ją od bramy. Mężczyzna w krótkim, tanim paltocie i w czapce zamiast kapelusza położył palec na ustach. – Ależ... co pan?! – zaprotestowała. – L epiej nie podnosić alarmu – odrzekł półgłosem. – N ie mylę się, żez K rakowa od Wróbla? – K im pan jest?! – N iech pani stąd idzie, tu od świtu rewizja. C zekałem, byuprzedzić, bo nawet

stać tu niebezpiecznie. Możliwe, że żandarmi obserwują wejście. – S kąd pan to wie? – Odkryli laboratorium, ale jednemu z naszych udało się zbiec.Proszę po prostu... Widzi pani? Zbliża się patrol, natychmiast się rozdzielmy. Żegnam panią. OdMarszałkowskiej nadchodzili trzej żołnierze i mężczyzna zostawił K larę pośrodku chodnika, oddaliwszy się w przeciwnym kierunku. R ozejrzała się bezradnie. Zniknął jej z oczu, więc udając niewzruszony spokój, zawróciła i jakby nigdy nic minęła patrol. W głębi duszy drżała z przerażenia. Przystanęła u zbiegu H ożej z Marszałkowską i z wahaniem obejrzała się przez ramię, lecz wśród przechodniów nie było mundurów. R uszyła przed siebie, bez konkretnego celu i bez pomysłu, dokąd powinna się udać, bo tym razem nie dostała awaryjnego adresu, a poprzednie, J anki B roniewskiej i Anki K rzyżanowskiej, od miesięcy były nieaktualne. Gdyby przynajmniej wiedziała, gdzie mieścił się magazyn, do którego miała trafić amunicja,

dostarczyłaby ją sama, ale o tym również jej nie powiadomiono. B liska histerii przypomniała sobie pralnię na Miodowej – skoro jeszcze w listopadzie była składem broni i materiałów wybuchowych, istniało prawdopodobieństwo, że nie została zlikwidowana. K lara wzięła się w garść. N a Marszałkowskiej zdecydowała się na tramwaj konny, którym dojechała aż na K rakowskie Przedmieście i dopiero ostatni odcinek drogi pokonała piechotą. Miodowa i widoczna stąd S enatorska przywołały obrazy sprzed dwóch miesięcy, aby więc o nich nie myśleć, nie odrywała spojrzenia od witryn magazynów, składów bielizny i pościeli, sklepów wyprzedających po obniżonych cenach futra, suknie wieczorowe, kapelusze i obuwie. K amienice były tu okazałe, pyszniły się gzymsami i płaskorzeźbami w eleganckim odcieniu kości słoniowej, a fasady, oprócz nieprzeliczonych okien i wielobarwnych markiz, znaczyły gustowne, polsko-rosyjsko-francuskie szyldy. Wszystko tu było inne niż w K rakowie; nieco bardziej wykwintne i światowe, smuklejsze i wyższe, a jednak budziło w K larze niechęć i tęsknotę za rodzinnym miastem.

Wreszcie ujrzała pralnię i weszła do środka. Za drzwiami owionęła ją fala ciepłego, wilgotnego powietrza. W niedużym pomieszczeniu o kształcie kwadratu, gdzie przyjmowano od klientów rzeczy do prania oraz wydawano czyste, było sennie, pusto i cicho. Za kontuarem z politurowanego drewna siedział właściciel w prążkowanej, białoczarnej kamizelce na idealnie wykrochmalonej koszuli. Przed nim leżała zamknięta księga w brązowej oprawie z płótna, a w głębi widać było drzwi wiodące do właściwych pomieszczeń pralni. – Ł askawa pani... po odbiór? – zapytał, podrywając się z krzesła. –J uż sprawdzam w rejestrze. K lara podeszła do kontuaru i postawiła walizkę na podłodze. – B yłam tu nie tak dawno – odrzekła. – W listopadzie zostawiłamz panną K rzyżanowską przesyłkę z K rakowa. N a pewno pan pamięta, przyszłyśmy pod eskortą patrolu i zżymał się pan, że go narażamy. Mam przesyłkę identyczną z poprzednią. Adres, pod który mnie skierowano, jest spalony i nie wiem, co z nią zrobić, więc pewnie

mogłabym ją tu zostawić, to w końcu żadna różnica. Mężczyzna pobladł raptownie. – Ł askawa pani jest w błędzie – powiedział. – N ie pojmuję, skądtaka pomyłka, nie przyjmowaliśmy nigdy przesyłek z K rakowa. T o porządny lokal, więc jeśli ma pani coś do uprania, trafiła pani bezbłędnie, właśnie zakupiliśmy nowoczesne magle i poszerzyliśmy ofertę... – Ależ... co pan mówi – zdziwiła się K lara. – D oskonale pamiętampana i pańską małżonkę! N ie znam tu nikogo i nie wyjdę, póki mi pan nie pomoże. Właściciel pralni zamachał nerwowo rękami. – C zy pani oszalała?! Magazyn przenieśliście jeszcze w grudniu, niemam pojęcia dokąd. S zczerze powiedziawszy, nie przyjeżdżałbym teraz do Warszawy, a już na pewno nie z przesyłkami! Proszę zostawić mnie i moją żonę w spokoju! N ie chce pani chyba ściągnąć na nas nieszczęścia?! – Proszę pana – wycedziła K lara. – N ie wyjdę, aż pan nie przyjmieprzesyłki.

C o miałbym z nią zrobić? R adzę pani spędzić noc w hotelu, a jutrowracać tam, skąd pani przyjechała. – D obrze pan wie, że z moimi dokumentami nie mogę spać w hotelu. – S karanie boskie z panią! D obrze, dam pani adres! Otworzył szufladę i wyjął kopiowy ołówek oraz miniaturowy notesik w sfatygowanej okładce. D robniutkim drukiem zapisał coś na karteluszku, wyrwał go, złożył na pół i podał K larze, która zajrzała do środka. – J an Zaremba? – przeczytała. – Ze S ławkowa? – Ma tu pani ulicęi numer domu, znajdzie go pani bez trudu. – Ale... gdzie to jest? N a granicy? Widzę, że trzymają się pana żarty! – Zaremba przemyca tu broń – odrzekł właściciel pralni. – Mamtylko to, a skoro się pani upiera, proszę bardzo, daję cokolwiek, żeby się pani pozbyć. –

N agle w drzwiach zadzwonił dzwonek, po czym do pralni wkroczyły dwie korpulentne służące, każda z koszem po brzegi wypełnionym praniem. Mężczyzna wybiegł zza kontuaru. – Polecam nasze usługi na przyszłość i żegnam szanowną panią!A drogie panie w samą porę! J ak zapowiadałem, mamy te nowe maglownice... – mówił do przybyłych. S chowawszy karteczkę z nazwiskiem do kieszeni peleryny, K lara wyszła na ulicęz przeświadczeniem, że teraznaprawdę nie ma dokąd pójść. Powinna wracać do K rakowa, lecz myślo długich godzinach w podróży przyprawiła ją o szczerą rozpacz i załamałaby się niechybnie, gdyby nie to, że jednak znała kogoś w Warszawie. Gdzieś na K rólewskiej mieszkała E lżbieta Orzechowska, babka E lizy. Ł ut szczęścia i odrobina cierpliwości mogłyby wystarczyć, by ją odnaleźć, a gdyby starsza pani rozpoznała w niej K larę sprzed lat, może ofiarowałaby jej schronienie na najbliższą noc. Odzyskawszy jaki taki optymizm, K lara ruszyła do placu

eatralnego, potem Wierzbową do N iecałej, aż dotarła do bramyOgrodu S askiego. Pogrążona w niewesołych rozważaniach o niekompetencji Wincentego Wróbla, weszła do parku i alejką obiegającą sadzawkę zmierzała ku K rólewskiej. Ogród S aski wydał się jej smutnym, wyzutym z uroku miejscem. L atem wrażenie byłoby zapewne inne, lecz teraz, w porze roztopów, pluchy, nagich drzew i gorzkawego zapachu rozmarzającej ziemi, wywierał przygnębiające wrażenie. N ic jej tu nie imponowało, ani posągi w alejkach, ani fontanna, wokół której spacerowali warszawiacy. B urzyła się na widok wyrastającej na horyzoncie bryły i złocistych kopuł soboru Ś więtego Aleksandra, tak obcych chłodnej elegancji warszawskiej architektury. Wyszła na K rólewską i tu jakiś czas rozpytywała o babcię E lizy. Zaczęła od placu za Żelazną B ramą, idąc ku środkowi ulicy, gdzie jej upór przyniósł nareszcie rezultat. – Ależ znam! – oświadczyła staruszka w karakułowym futrze, którezdawało się pamiętać czasy powstania styczniowego. – R adzę T

pani czekać w bramie, o tej porze ma w zwyczaju wracać ze Ś więtej Anny. R ęczę, że nadejdzie przed kwadransem. Podziękowawszy, K lara spacerowała wzdłuż kamieniczki, wypatrującmiędzy przechodniami twarzy, którą wprawdzie widziała przed laty, lecz jakimś sposobem dobrze zapamiętała. Zniecierpliwiona oczekiwaniem, pochyliła się, by postawić walizkę na chodniku, gdy przez uchyloną bramę wypadł z podwórza chłopak. Wyszarpnął jej torebkę i przyciskając zdobycz do piersi, rzucił się biegiem przed siebie. – Oddaj! – krzyknęła K lara. N ie przystanął, nawet się nie obejrzał. – A to ladaco! – oburzyła się staruszka w czarnym kapeluszuz półprzezroczystą woalką. – Wpadł pewnie między kramy na targu i szukaj wiatru w polu. Ależ, dziecko, proszę nie płakać, tu taka okolica, że trzeba uważać. K radzież najlepiej zgłosić w cyrkule. C o za czasy, że w biały dzień napadają na bezbronną niewiastę. Pani chyba nietutejsza? U niosła woalkę, odsłaniając twarz i K lara aż westchnęła, taką poczuła ulgę.

J a... szukam właśnie pani! J estem przyjaciółką E lizy z K rakowa.T ak, okradł mnie łobuz i nie wiem zupełnie, co terazpocznę, ale w żadnym razienie pójdę do cyrkułu. ami, bo służąca, wysprzątawszy kuchnię i podłożywszy do pieców, poszła do domu. R ozdział 24 P iernikarka –

C zas obszedł się z E lżbietą Orzechowską niesłychanie łaskawie, bo choć jej włosy, upięte srebrnymi grzebykami, przybrały kolor mleka, a oczy z niebieskich wyblakły do jasnoszarych niczym tkanina wystawiona na nadmiar światła, starsza pani poruszała się żwawo, mówiła pewnie, z charakterystycznym naciskiem na spółgłoski, bez wahania i drżenia typowych dla podeszłego wieku. Od ostatniego pobytu w K rakowie w jej wyglądzie nie zaszły istotne zmiany. N adal przywdziewała czarną suknię, a dłonie wspierała na drewnianej lasce. Zajmowała przestronne mieszkanie na drugim piętrze kamienicy. U rządzone staroświecko, lecz z

dbałością o jakość sprzętów i wygodę lokatorów, było zdumiewająco zaciszne. N awet służąca, górująca wiekiem nad panią, poruszała się bezszelestnie, jak na palcach. K larę zaproszono do salonu. Zrozpaczona utratą dokumentów, biletów powrotnych i portmonetki z rublami na drogę, nie była pewna, czy to spotkanie po latach jest losem wygranym na loterii, czy może przekleństwem, swoistym fatum, prześladującym ją zawsze w Warszawie. – S tefciu, niech no S tefcia zaparzy herbaty – powiedziała dosłużącej babka E lizy. – A potem niech S tefcia wróci do polerowania sztućców, została jeszcze prawa szuflada. K laro, wygląda pani na przybitą i zdrożoną,odsapniemy więc, a pani mi wytłumaczy, dlaczego nie może iść do cyrkułu. T ak, myślę, że nie obejdzie się bez wyjaśnień. K lara usiadła przy stole, którego zajmowały fotografie oprawione w najróżniejszych kształtach. Wśród twarzy rozpoznała dwie, J ulki E lizy, bardzo jeszcze młodziutkiej,

część ramki o nieznajomych Pohoreckiej i w sukni

gimnazjalistki, z białymi kokardami w jasnych warkoczach. Podobne wisiały na ścianie na wprost stołu, lecz tu dziewczętom towarzyszyli dorośli, zapewne członkowie rodziny. B yły też sztychy z pejzażami, kopie obrazów Matejki, czarno-białe grafiki z czasów powstania 1863 roku, a nad oszkloną serwantką, w której w równych rzędach stała białaporcelana, przytwierdzono szablę o wysuniętym do połowy ostrzu. Wszystko to sugerowało, że starsza pani ceniła patriotyzm na równi z poczuciem obowiązku wobec ojczyzny i z miłością do najbliższych, dlatego K lara wyznała, kim była, czym się zajmowała oraz dlaczego po raz kolejny znalazła się w Warszawie. E lżbieta Orzechowska nie miała gotowej rady na jej kłopoty, była jednak rozsądna i opanowana, co podziałało niczym balsam i ukoiło nerwy, pozwalając K larze spojrzeć z dystansem na minione zdarzenia. Przyjęła plan: poszuka kontaktu z miejscowymi dromaderkami i dzięki nim zdobędzie nowe dokumenty, bo choć fama głosiła, że u skorumpowanych urzędników za ledwie dziesięć rubli da się kupić paszport i wizę, trzeba by wiedzieć, gdzie i u kogo.

Proszę się nie trapić – powiedziała E lżbieta. – Powiadają, że nicnie dzieje się bez przyczyny. K radzież paszportu to nie koniec świata, w życiu traci się znacznie więcej, a niektórych strat w żaden sposób nie da się odrobić. Zmieniła się pani, K laro. Zapamiętałam pani pewność siebie i choć się pani starała mnie oszukać, wyczułam buntowniczą naturę. D ziwiłam się, że właśnie w pani moja wnuczka znalazła przyjaciółkę. – T o raczej ja zyskałam przyjaciółkę w E lizie – odrzekła K lara. – Odnaszego spotkania minęło jednak tyle czasu, że jawi mi się ono jak przez mgłę. – J est pani młoda i mierzy czas na lata, ja tymczasem na dekadyi dlatego to, co dla pani jest zamierzchłą przeszłością, dla mnie, u schyłku życia, wydaje się wciąż żywe i świeże. Wszelkie opresje, z których udaje się nam ujść cało, stają się na szczęście zaledwie wspomnieniem. – Mam wrażenie, że to filozofia życiowa E lizy. – J eśli istotnie, oznaczałoby to, że czegoś się ode mnie nauczyła. –

J a także dobrze panią zapamiętałam – stwierdziła K lara. –Zwłaszcza pani upór, surowość sądów, uprzedzenia i to, że nie umie pani wybaczać, bo nie wybaczyła pani E lizie małżeństwa z Antonem. E lżbieta chwilę milczała. – N ie oszczędza mnie pani, występując w roli rzeczniczki E lizy –stwierdziła po namyśle. – Mąż E lizy jest Austriakiem, a dla mnie to rzecz najpierwszej wagi. – Widać od razu, że go pani nie zna. Żaden z niego Austriak,zwłaszcza że jego matka urodziła się w K rakowie. Przede wszystkim jednak jest porządnym i uczciwym człowiekiem, który nie widzi świata poza E lizą i dziećmi. N ie mogłaby jej pani życzyć lepszego męża. N a pani miejscu... – Zapewne na moim miejscu pani postępowałaby inaczej, rzeczjednak w tym, że każdy ma swój los, swój własny, i dlatego stawianie się na miejscu innych nie ma sensu. D obrze, że E lizie sprzyja szczęście. S łyszałam, że powodzi jej się lepiej, niż można by się spodziewać. T ak, mówiono mi także o nim... J ego –

przyzwoitość oraz to, że jest dobrym mężem, nie zmieniają faktu, iż nie mogę zaakceptować jego pochodzenia. Właśnie pani powinna rozumieć mnie najlepiej. N ie wolno nam czynić wyjątków, pani K laro. Wróg pozostanie wrogiem, nawet gdy zdobywa się na przyjacielskie gesty. Ani Moskali nie powinno być w Warszawie, ani w K rakowie Austriaków. N ie ma pani litości. – B yła pani na placu T eatralnym i nie może zapomnieć o tym, cotam zaszło. Mnie prześladuje wspomnienie roku czterdziestego szóstego, choć pogodziłam się z myślą, że na to nie ma rady. Zapewne pani wybaczanie przychodzi bez wysiłku, lecz moim zdaniem nie jest to łatwe zwłaszcza wówczas,gdy chodzi o uczynki najbliższych. K lara zmieszała się, spuściła oczy na blat stołu. – Mylisię pani. B ywam jak pani nieprzejednana. – K ażdy ma coś na sumieniu,droga K laro. – Mimo to uważam, że traci pani więcej niż ja. Żyje tu panisamotnie, z dala od rodziny. –

S amotność miewa dobre strony. Ale, ale... S tefcia miała podaćherbatę, a tu ani widu, ani słychu. Zapomina, biedactwo, jej pamięć jest niczym sito. Zajrzę do kuchni, a tymczasem proszę się rozgościć w dawnym pokoju moich wnuczek. Zaprowadzę panią. Pokoik był mały, a jego umeblowanie stanowiły sprzęty typowe dla panieńskiej sypialni: toaletka z owalnym lustrem i wieloma szufladami o gładkich gałkach, łóżko, palisandrowe biureczko, zdobiona rzeźbieniami szafa, biblioteczka z rzędami książek. K lara położyła walizkę na zaścielonym łóżku i korzystając z nieobecności gospodyni, zdjęła bawełniany pas z ukrytą amunicją.N acisnęła zatrzask walizki, a gdy szczęknął i puścił, przejrzała jej zawartość, nie znajdując jednak niczego, co pozwoliłoby wydostać się z Warszawy. W drzwiach pokoju pojawiła się E lżbieta i jej wzrok padł na leżący na łóżku bawełniany pas. – Pomyśleć, że wystarczy pocisk, by odebrać życie, a pani ma tu tegodzies Otworzyła szafę i z najniższej półki wyjęła szkatułkę z ciemnego drewna, ze srebrnym zamkiem i intarsjowanym wieczkiem. –

D awniej służyła do przechowywania dokumentów. N ada się,prawda? K lara wyłuskała amunicję i włożyła wrzecionowate, lśniące metalicznie naboje do szkatułki, którą E lżbieta zamknęła na kluczyk i schowała w szafie. – D obrze – stwierdziła starsza pani. – T eraz chodźmy do jadalnego,bo S tefcia podała już leguminę. Okazuje się, że zamiast herbaty zaserwowała obiad. Podobne pomyłki zdarzają się jej coraz częściej, ale tym razem wyjdzie pani na zdrowie. Posili się pani, bo wygląda pani mizernie, zapewne z powodu trosk. D roga K laro, proszę pomyśleć, że najgorsze za panią. Znalazła pani dach nad głową i życzliwą duszę, a to więcej, niż miała pani rano. –

* **

K olejny dzień nie przyniósł odmiany na lepsze. Mimo podejmowanych prób K lara nie odnalazła nikogo, kto jak ona należałby do organizacji. Ponownie poszła do pralni na Miodowej, lecz tam postraszono ją stójkowym, a ponieważ poruszanie się po mieście bez paszportu było równie ryzykowne,

co przemycanie przez granicę nielegalnych broszur, musiała zachowywać ostrożność. Po raz pierwszy zwątpiła w sens obowiązującej dromaderki zasady ograniczania znajomości – powinna wiedzieć, do kogo ma się zwrócić i gdzie szukać pomocy. Zdesperowana powtórnym uwięzieniem w Warszawie, rozważała udanie się do cyrkułu, aby zgłosić kradzież. R ozmyśliła się jednak na myśl o Pawiaku i C ytadeli, gdzie zamykano zaangażowane w konspirację dromaderki. N a koniec zastanowiła się nad wariantem, który wydawał się tak absurdalny, że miałaby nieprawdopodobne szczęście, gdyby się powiódł. Odszukała kartkę z adresem J ana Zaremby. S ławków znała o tyle, o ile znał tę osadę każdy, kto choć raz podróżował do granicy K oleją Warszawsko-Wiedeńską, bowiem stacja ta leżała w pasie przygranicznym o nasilonej aktywności carskich wojsk. K lara nigdy wcześniej nie zwróciła na nią uwagi, pamiętała więc jedynie widok zza okna: perony, a w oddali zabudowania i zieleń. N ocą, kiedy w mieszkaniu zapadły ciemności, K lara miotała się po pokoju, załamując z

bezsilności ręce. Zatrzymała się przy oknie, z którego rozciągał się widok na K rólewską i Ogród S aski, gdzie alejki rozświetlała mocna iluminacja, bo światło lamp elektrycznych było silniejsze i cieplejsze niż gazowych. Odkrywało boczne ścieżki, ukryte zakamarki, sylwety posągów i smukłe, zwieńczone bezlistnymi koronami drzewa. Wszystko to miała jak na dłoni – była niczym widz spektaklu w teatrze cieni, a przecież sercem i duszą przenosiła się do K rakowa, na R ynek i Planty, a przede wszystkim na Grodzką. K iedy rankiem zwierzyła się E lżbiecie z planu przekroczenia zielonej granicy, starsza pani nie odwodziła jej od niego ani do niczego nie namawiała. Poproszona o radę, podsunęła kilka praktycznych rozwiązań. – W młodości przeżyłam podobną wyprawę.Może będzie lepsza niżbezczynność w Warszawie, choć ryzyko jest ogromne. Mogłaby pani wyjechać z miasta wąskotorową kolejką podmiejską. K orzystam z niej na tyle często, że ręczę za względne bezpieczeństwo pasażera bez dokumentów, bo kontrole są tam rzadkością. N ajlepiejbyłoby udać się kolejką grójecką do Góry K alwarii,

ale stamtąd to już tylko na przygodnych wozach, od wioski do wioski, jak najdalej na południe. K lara nie namyślała się długo, bo zwłoka mnożyła wątpliwości. N astępnego dnia, zaopatrzona w gotówkę i prowiant, pożegnała się ze starszą panią, zostawiwszy na przechowanie amunicję. J uż w drzwiach E lżbieta wręczyła jej dwa listy, każdy w oddzielnej koperciebez marki pocztowej. – J ak pani widzi, wzięłam sobie do serca naszą rozmowę o E liziei jej mężu. B ędę wdzięczna, jeśli przekaże im to pani osobiście i w moim imieniu poprosi o odpowiedź. Proszę się nie obawiać, nie ma w nich gniewu ani pretensji i właściwie mogłabym wysłać je pocztą, ale pani pośrednictwo uważam za jak najbardziej na miejscu. * **

K lara postępowała zgodnie z zamierzeniem. T ramwaj konny dowiózł ją do placu K eksholmskiego, a tam, na D worcu Południowym, kupiła bilet do Góry K alwarii. Pociąg odjeżdżał o dziesiątej, lecz już znacznie wcześniej dworzec zdawał się pękać w

szwach, więc gdy ujrzała zbliżającą się lokomotywę, a potem ciągnące się za nią wagony, stała w ścisku. Mimo to znalazła w przedziale miejsce siedzące i zadowolona z ciasnoty, dzięki której czuła się pewniej, dyskretnie przyglądała się współpasażerom. B yli to głównie Żydzi w ciemnych chałatach i ciepłych bobrowych czapach; zajęci rozmowami, z których rozumiała jedynie krótkie frazy, nie zwracali na nią uwagi, co cieszyło ją jeszcze bardziej. S zmery głosów nie cichły nawet podczas kontroli biletów. Po godzinie K lara wysiadła na stacji końcowej i ruszyła na poszukiwania rynku. Góra K alwariabyła miasteczkiem biednym i nijakim, lecz kobiety nie opuszczało szczęście, bo właśnie kończył się targ. Z zastawionego chłopskimi i żydowskimi wozami placu znikały z wolna kosze z warzywami, skrzynki po owocach, worki niesprzedanych ziemniaków, kobiałki po jajkach, kanki bez mleka i książki bukinistów. Znalazła podwózkę na furmance handlarza starzyzną, chudego, odzianego w czerń Żyda o siwej brodzie sięgającej guzików płaszcza. Zrobił jej miejsce obok siebie, na ławce z

oheblowanej deski. B ył milkliwy, o nic nie pytał i po kilku uwagach na temat przedłużającej się odwilży zatopił się w rozmyślaniach. Odtąd podróż ku granicy wyglądała podobnie. K lara najmowała coraz to nowe wozy, decydując się na niewygodną jazdę bocznymi traktami, a więc z dala od miast i posterunków policji. Założyła, że na prowincji prawdopodobieństwo natknięcia się na patrole było mniejsze, i wyglądało na to, że była w czepku urodzona albo miała rację. N ocowała w zajazdach, każdą noc w innym. Z powodu niskiego komfortu i dużego ruchu gwarantowały dyskrecję – nikt tu nie domagał się paszportu ani wizy, licznych gości zostawiano samych sobie zaraz po tym, jak uiścili opłatę, a jeżeli ktoś pytał K larę o cel podróży lub o to, czemu podróżuje samotnie i zimą, zazwyczaj kierowała nim zwykła ciekawość. S ięgała wówczas po historyjki, które wymyśliła jako dromaderka i nie spotkała się z zarzutem kłamstwa. Wymęczona wielodniową drogą, przemarznięta mimo sprzyjającej aury, z coraz słabszą wiarą w słuszność decyzji, dotarła nareszcie do guberni

kieleckiej. Przekroczywszy jej granicę, wyglądała gorączkowo S ławkowa, a ponieważ raptownie odmieniła się pogoda, bo wiosenne powietrze ściął podmuch mrozu, modliła się w duchu, aby furmanka nie ugrzęzła w śniegu sypiącym nieprzerwanie aż do powiatu olkuskiego. U schyłku zimowego dnia wysadzono ją na sławkowskim rynku. R ozliczywszy się z woźnicą, miejscowym chłopem, który wiózł prebendarzowi ziemniaki, stała w zapadającym zmroku nieopodal przysypanej śniegiem lipy, z walizką w ręku i przeświadczeniem, że poważyła się na największe w życiu szaleństwo oraz że brak jej sił, aby między majaczącymi wokół rynku chatami szukać tej należącej do J ana Zaremby. B yło jednak coraz zimniej i ciemniej, przytupnęła więc w miejscu i rozejrzała się w poszukiwaniu ratusza. Miała go w zasięgu wzroku, a ponieważ wiedziała od furmana, że za nim zaczyna się ulica Ś więtojańska, wolno ruszyła w tamtą stronę. U liczka była wąska, obsadzona drzewami, zza których wyłaniały się niskie chałupy. Mimo ciemności jaśniały pobielone ściany i nieduże okna z pełgającymi światełkami lamp i świec. A

ponieważ śnieg przestał prószyć, zrobiło się jakby widniej i w mroku zarysowały się spadziste dachy oraz sztachety płotów. K lara wędrowała od chaty do chaty, z trudem rozszyfrowując numery, aż wreszcie trafiła. Wahała się tylko chwilę; zapukała i przez wysoki próg weszła do środka. W izbiezastała staruszkę i krzepkiego mężczyznę w sile wieku. Wyglądał na syna kobiety, gdyżłączyło ich uderzające podobieństwo: te same brązowe oczy, wąskie usta i kędzierzawe włosy, u niego przetknięte siwizną, u niej srebrnobiałe. J edli kolację, lecz na widok gościa przerwali, zaskoczeni wizytą. K lara postawiła walizkę na podłodze z desek. – J a do J ana Zaremby – powiedziała. Mężczyzna zmarszczył brwi i nieznacznie skinął głową, więc wyłuszczyła, z czym przyszła. K iedy skończyła, staruszka podniosła się z krzesła, zabrała miskę z kaszą i bez słowa wyszła do sąsiedniej izby, zostawiając uchylone drzwi. Zaremba odłożył łyżkę na stół.

N iepotrzebnie zjechała pani tyli świat – oświadczył. – N iechadzam przez granicę, ktoś nagadał pani bredni. – Przecież nie chcę za darmo. – N ie chadzam przez granicę – powtórzył mocno. – W Warszawie zapewniano mnie, że robił to pan wielokrotnie. – N ie znam nikogo w Warszawie. B o i skąd? – N iemożliwe. S zmugluje pan broń dla socjalistów. J estemz Organizacji B ojowej i muszę dostać się do K rakowa. R oześmiał się. – Z Organizacji B ojowej? A co to za jedna? – Proszę nie żartować. Pański adres otrzymałam na Miodowej,w pralni, która jakiś czas służyła za magazyn broni. J estem z Galicji, wiozłam amunicję na H ożą, ale doszło do aresztowań. Zostałam sama, bez kontaktów i bez dokumentów, które mi ukradziono. J eśli mnie pan nie przeprowadzi na drugą stronę, nie wiem zupełnie, co pocznę. –

Mam

ruble, a w Galicji dostanie pan korony. – J eśli to wszystko prawda, wie pani, że w okolicy socjalistówzatrzęsienie. – N ikogo nie znam. – N apadało śniegu, znać każdy krok, a tu po listopadzie więcejwojska. – Po listopadzie? – spytała zdziwiona. – Po republice. N ie słyszała pani o R epublice S ławkowskiej? S łyszała. O republice powołanej w połowie listopada przez zbuntowanych mieszkańców S ławkowa na wieść o manifeście cara. – Przecież republika upadła – powiedziała. – N ie wyjechał dotąd szwadron dragonów, co go tu R osjanieprzysłali dla przywrócenia ładu. Mnie nie po drodze do Galicji, ale niedaleko, w N iemcach, pełno socjalistów, coś pani doradzą. S ięgnął po łyżkę i zaczerpnął kaszy. – N ie ruszę się stąd – oświadczyła K lara. – Po prawdzie nie wiem nawet, czy z pani nie szpicel.

N agle z sąsiedniej izby wyłoniła się pochylona sylwetka staruszki, z opróżnioną miską podeszła do stołu. – J utro pójdziesz przez B iałą, J asiu – oznajmiła. – N ie,matko. Zostanę w domu. – N ie odmawiaj, gdy pani w potrzebie. – N ie zostawię mamy samej. – A bo to pierwszy raz? Pójdziesz, J asiu, przez B iałą, toż to jak zamiedzą, drogę znasz i trafisz z zamkniętymi oczami. N iechże pani siada. W gospodzie byłoby wygodniej, ale roztropniej obcej nie leźć między ludzi i nie rzucać się w oczy, przenocuje pani u nas. K lara rozpięła wierzchnie okrycie. – N iech je pani ściągnie, u nas ciepło, pod kuchnią nie wygasło, tosię pani zgrzeje. My zwyczajni, że do J asia różni przejeżdżają i nie tylko z naszej guberni. – Z Warszawy? – N ie raz i nie dwa. J asiu, nałóż pani kaszy. Pościelę pani przypiecu, bo po długiej

podróży należy się dobry sen. T o co, synku, jutro przed nocką? Zaremba spojrzał na matkę, potem na K larę, która usiadła przy staruszce. S kinął głową i wstał, żeby nałożyć gościowi kaszy. * **

N astępny dzień K lara spędziła w chacie J ana Zaremby. Gdy on wyszedł o świcie, aby z powrotem pojawić się dopiero późnym popołudniem, dotrzymywały sobie towarzystwa z Zarembową, którą cieszyła rozmowa z kimśbywałym w świecie, kto znał Warszawę i K raków, a także znacznie odleglejsze od S ławkowa miasta. S taruszka obierała do obiadu ziemniaki, jeden po drugim, wolniutko i starannie. C ieniutkie obierzyny spadały do koszyka z wikliny, kiedy opowiadała o powstaniu i upadku republiki. – Wielkie rzeczy się tu działy. Mogliśmy dzieci uczyć polskiegoi rządzić się po polsku, a portret cara poszedł na stos, co zapłonął na rynku. Ogień był taki, że łuna biła ponoć w sąsiednich wsiach. Inżynier S

ujkowski, anioł nie człowiek, uczony i poważany, zarządzał wszystkim żelazną ale jak weszli Moskale i położyli kres jego pierwszego wsadzili do więzienia. tu znowu cesarstwo. T ylko dziesięć dni Polska.

ręką, republice, T eraz była

C zytałam o was w gazetach – odrzekła K lara. – Ano pisali, dlaczego mieliby nie pisać. Mówili, że u nas rewolucja,ale to łgarstwo. Zarembowa obrała ostatni ziemniak,wstała z zydla i przeniosła garnek na kuchnię, a obierzyny postawiła na podłodze przy popielniku. – Pani syn był za S ujkowskim? – C ałym sercem, zresztą należy do straży ogniowej, a S ujkowski byłnaczelnikiem. Wszyscy ze straży stanęli za nim murem, dlatego J aś markotny, bo nijak nie można wesprzeć naczelnika. Ale to nie pani zmartwienie. Przeprowadzi panią do Galicji, już ja dopilnuję, żeby się nie zaciął. Pójdziecie najkrótszą drogą, przez B iałą. – Przez B iałą? –

Przemszę B iałą. N o, obiad nastawiony, zjecie, zanim wieczoremruszycie w drogę. K iedy jednak sypnęło śniegiem, Zaremba zdecydował, że pójdą przed świtaniem, bo nic by bez gwiazd i księżyca nie było widać, a ich czekała przeprawa lasem. K lara przepakowała zawartość walizki wplecak, który dostała od Zarembowej, i poszli wszyscy spać, by zbudzić się przed wschodem słońca. K lara otworzyła oczy, gdy Zarembowa stanęła nad nią z lampą naftową w ręku. – J uż pora – powiedziała. – J aś zaraz zaprzęgnie. Zaremba istotnie gotował się do drogi. Odziany w kożuch, w ciepłej czapce i długich butach z cholewami wyszedł na podwórze, K lara zaś się ubrała, a głowę okręciła chustką, którą dostała od jego matki. – Podjedziesz kawałek furmanką, ale później trzeba wambędzie iśćpiechotą – wyjaśniła staruszka. – N o, niech się pani darzy, niech się wszystko skończy po pani myśli. J a tu świeczkę zapalę w intencji szczęśliwej przeprawy. Za panią i za J aśka. –

Wyszły z ciepłej izby na mróz. N a ulicy czekał zaprzęg, więc Zarembowa uściskała syna i pożegnała K larę, która potem obejrzała się na nią z wozu. Przygarbiona postać kurczyła się, malała, aż ciemności pochłonęły ją z chatą, uliczką i całą osadą. J echali w milczeniu. Wóz wyciskał w świeżym śniegu koleiny, a koła i osie poskrzypywały tak cichuteńko, że ledwo je słyszała. K oń szedł równo, spokojnie, jakby lepiej od woźnicy znał cel i drogę, która wiodła między polami. Zasypane śniegiem ciągnęły się i ciągnęły, a ponieważ wciąż jechali w zmroku, trudno było orzec, jak daleko sięgają. C zy po horyzont, czy może kończą się o warstwę albo najwyżej dwiedalej. F urmanka wtoczyła się między brzozy równo ze świtaniem. B ył to zagajnik, lecz dość gęsty, choć bezlistne gałązki przepuszczały blask wschodzącego słońca, i jak się okazało, rósł na skraju polany, gdzie zatrzymali się przy drewnianej chacie. Zaremba zszedł na ziemię, a lejce owinął wokół drewnianego słupa. – D alej pójdziemy piechotą – oznajmił, po czym wszedł do chaty.

K lara zeskoczyła z furmanki.Mróz szczypał w policzki, drażnił gardło i ścinał krew, więc żwawo okrążyła zaprzęg, a potem znowu i znowu, zerkając na ciągnący się od polany las. Przerażał ją, bo sprawiał wrażenie zapory ze splątanych pędów i gałęzi. N a ściółce zalegały śniegowe zaspy tworzące archipelag mniejszych i większych wysp, z których wiatr, zimny i przenikliwy, zwiewał chmury bieli. N agle z chaty wyszedł Zaremba. – N a nas pora – powiedział, kierując się ku drodze. – A koń? – N ie zginie. Przypilnują, aż wrócę. Poszli skrajem leśnego traktu. Zaremba miał czujną, skupioną twarz, dłonie w rękawicach zacisnął na rzemieniach plecaka. Ganił K larę, że się ociąga albo że muszą iść ciszej, lecz przeważnie milczał, lustrując otoczenie i nasłuchując. K iedy drzewa się przerzedziły, wyszli między ugory porośnięte suchą, zeszłoroczną trawą, której zbrązowiałe źdźbła niczym szydła przebijały na wskroś spłachetki śniegu. B yło go tu mniej, gdyżwiatr uformował z zasp wydmy, czasem

głębokie po pierś, a niekiedy tak płytkie, że przez cieniutką warstewkę prześwitywała czerń zamarzniętej ziemi. S zli wąską ścieżką, jedno za drugim. K lara przywykła do szybkiego marszu, już nadążała za Zarembą, choć miejski strój, czylisuknia, wierzchnie okrycie i zapinane na guziczki zimowe trzewiki na obcasie stanowiły wyzwanie i utrapienie. Mimo to mijały godziny, zbliżało się południe, a ona nie czuła zmęczenia. Znów znaleźli się w lesie. T u drzewa były stare i wysokie niczym maszty, czasem uschłe od pnia aż po czubek korony, a czasem zdrowe i smukłe; te rozsiewały woń żywicy i mchu porastającego korę. Ś cieżka zwężała się do ledwo zauważalnej przecinki, więc Zaremba z uwagą wypatrywał jej niewyraźnego śladu. – Piernikarka – oznajmił takim tonem, jakby zmełł przekleństwo. –Zaraz rzeka. – Piernikarka? – T o nazwa lasu. Zanim K lara spytała, skąd się wzięła, usłyszała szmer. Z każdym krokiem był bliżej, nabierał mocy, stając się szumem wartko płynącej wody.

Zdziwiona pomyślała, że spodziewała się rzeki skutej lodem, a tymczasem trwająca do niedawna odwilż musiała go stopić. Minęli słup graniczny z szarego, chropowatego kamienia.K ształtem przypominał macewę, lecz był węższy, a u szczytu oznakowany wyrytym wyraźną kreską carskim orłem i cyframi tworzącymi numer. Ponieważ dotarli do zakola rzeki, za którym, już na drugim brzegu, zaczynała się Galicja, dźwięk pędzącej korytem wody zdawał się otaczać ich aż z trzech stron. Zaremba nie zatrzymywał się, prowadząc K larę z pewnością osoby, która znała tu każde drzewo, każdy oprószony śniegiem krzak czeremchy i głogu. Wreszcie w prześwicie między pniami ujrzeli mostek, a potem, gdy dotarli na skrajlasu, nieco poniżej jego poziomu, Przemszę B iałą. Weszli gęsiego na kładkę ułożoną na wbitych w dno palach i wówczas rozległ się przeciągły wizg. Gdzieś za nimi trzasnęły pękające gałązki, zatupotały ciężkie buty. Zaremba odwrócił się szybko, przystanąwszypośrodku kładki, po czym rzucił się pędem ku nieodległemu brzegowi. Wówczas usłyszeli

kolejny wizg, znacznie bliższy niż poprzedni, oraz dźwięk repetowanej broni. Zbiegli z kładki między rzadko rosnące drzewa, w stronę granicznego słupa z cesarskim dwugłowym orłem. K lara spojrzała przez ramię. N a kładce żołnierz w szarym szynelu składał się do strzału. K iedy dopadli słupa, powietrzem wstrząsnął wystrzał. Zaremba potknął się i osunął na kolana, a potem na ziemię, więc K lara chwyciła go za ramię, aby podźwignąć. D otarła do domu, do austriackiej granicy, dokonując niemożliwego, jakby szaleństwo, na które się poważyła, nie było nim w istocie, i nie zamierzała dać za wygraną. Pociągnęła ramię Zaremby, oglądając się na kładkę. S łyszała tak ogłuszającą ciszę, że kiedy przerwał ją huk wystrzału, drgnęła zdziwiona i zwolniła uścisk na bezwładnej ręce przemytnika. Powinna usłyszeć znajomy wizg, więc krótką chwilę nasłuchiwała, bo znów zapadła cisza. D zwoniła w uszach, rozlewając się niczym fale na brzegu, aż dotarła do serca, którego rytm raptem zaczął słabnąć. iątki – powiedziała. – S chowajmy to w bezpiecznym miejscu. Mam coś odpowiedniego.

R ozdział 25 P lanty zimą

J

udyta nie od razu uwierzyła w śmierć K lary, mimo że telegram brzmiał jednoznacznie. E liza nie podała szczegółów, zapowiadając list, który już był w drodze, więc łudziła się nadzieją, że wszystko jest tragiczną pomyłką i wkrótce się wyjaśni. Ale list rozwiał złudzenia. S uchy, skupiony na faktach podawał okoliczności śmierci oraz datę ceremonii pogrzebowej. C zytając go, J udyta wpadła w rozpacz. Opłakiwała K larę tym bardziej, że cios był niespodziewany i padł tuż po chorobie H ani, kiedy sądziła, że nic równie złego już jej nie spotka. N ieustannie ją wspominała. Powróciły obrazy przeszłości w K rakowie z czasów, gdy się poznały: obiady w mleczarni E weliny D obrzyńskiej, rozmowy na korytarzach B araneum, pamiętny sylwester w pracowni Maurycego oraz dni, kiedy po powrocie ze szpitala zamieszkała z nią i E lizą na K anoniczej.

Żal wywołany stratą był tak ogromny, że J udytę nękała bezsilność, rodzaj długotrwałej niemocy, jakby postradała wiarę w sens ludzkich starań. C zekała ją podróż do K rakowa, więc kosztem ogromnego wysiłku szykowała żałobną garderobę i pakowała walizkę. W tych trudnych dniach mogła liczyć na pomoc Maxa, który przekonał ją, żeby odłożyła przeprowadzkę do domu na H ietzingu, zwłaszcza że wyjeżdżała i H anią ktoś musiał się zająć. Zgodziła się. Przystała także na to, aby zatelefonował do S achera w hotelu R oyal i zarezerwował jej pokój oraz by kupił bilet na kolej żelazną. F akt, że kierowany współczuciem i dobrą woląwziął na siebie owe obowiązki, był kojący i sprawił, że czuła wobec niego wdzięczność, choć w głębi serca wolałaby zatrzymać się u E lizy lub N oemi. Zmagała się z niemijającym zmęczeniem, bo siły nadszarpnięte chorobą córeczki los znów wystawił na zbyt ciężką próbę, więc kiedy tuż przed wyjazdem na oczach H ani i E rny straciła przytomność, Max uznał, że nie powinna ruszać sama w tak daleką drogę, i choć gorąco protestowała, zdecydował się jej towarzyszyć.

– Przecież poznałem K larę – oświadczył. – B ędzie ci raźniej, a w podróży dobrze jest miećna kogo liczyć. Z H anią zostanie panna T ekla. J eśli się zgodzisz, poproszę mamę albo K ristinę, żeby tu zaglądały. Wyjechali wieczornym pociągiem, w zadymce, która już w południe rozszalała się nad Wiedniem. Ś nieg sypał gęstymi płatkami, gdy pociąg przejeżdżał po moście na D unaju i jeszcze długo, przez większą część nocy. Wówczas także J udyta doświadczyła troskliwości Maxa, bo choć wyrządziła mu zło, zdawał się o tym nie pamiętać. D bał o komfort podróży, wypytywał o samopoczucie, a kiedy znużona zasnęła, wiedziała, że czuwał, i świadomość tego była zaskakująco miła. Zabiegi Maxa nie wykraczały jednak poza granice dobrego tonu – był niczym najlepszy, najwierniejszy przyjaciel i nic poza tym. W K rakowie wynajął fiakra, który zawiózł ich do hotelu, gdzie zajmowali dwa sąsiednie numery. J udyta odświeżyła się i przebrała, natomiast Max porozumiał się z Antonem Wiebrachtem i zamówił kwiaty. T uż po południu udali się na Grodzką do mieszkania K lary, skąd żałobnicy ruszyli

na cmentarz R akowicki, gdyżnabożeństwo u oo. kapucynów zaplanowano na następny dzień. J udyta trzymała się E lizy. Przyjaciółka, wyważona i spokojna, mocno ściskała jej rękę, choć na poważnej twarzy minione dni wypaliły piętno rozpaczy. N ie zdążyły ze sobą porozmawiać, uściskały się jedynie na powitanie, lecz J udyta była pewna, że czują to samo i że tylko z E lizą w owejchwili rozumie się naprawdę. W końcu kondukt minął cmentarną bramę i dotarł do rodzinnego grobowca S tojnowskich. Max ujął ramię J udyty, a ją znów ogarnęła wdzięczność, że mimo wyrządzonej mu krzywdy potrafił odłożyć na bok niechęć oraz urazy i trwać przy niej, dodając otuchy, kiedy potrzebowałajej najbardziej. N ie żałowała, że w takim dniu ma go przy sobie. J ednak to od Andrzeja nie mogła oderwać wzroku. Ś miertelnie blady i jakby postarzały, stał obok Maurycego, z prawą dłonią na ramieniu nieznajomego chłopca. Gest był ojcowski i krzepiący, choć miała pewność, że to przede wszystkim Andrzej potrzebował pocieszenia.

Widziała smutek Maurycego. J eszcze na Grodzkiej złożyła mu wyrazy współczucia, zdobywając się na kilka prostych zdań ubolewania i żalu, które w żaden sposób nie pomogły ani jemu, ani jej ukoić przygnębienia. T eraz towarzyszyła mu starsza wiekiem para, w której rozpoznała rodziców K lary. C elinę S tojnowską podtrzymywał wsparty na lasce profesor; ona osłoniła twarz tiulową woalką, on, w żałobnym stroju, podkreślającym jego bladość, wyglądał na przybitego i niezdrowego. J udyta rozumiała ich żałość, choć nie umiałaby znaleźć słów pocieszenia, myślała więc tylko o tym, że straciła przyjaciółkę, lecz dla nich był to dzień pogrzebu dziecka. C eremonia zgromadziła tłum, a choć J udyta nie rozpoznawała większości twarzy, nigdy wcześniej nie miała poczucia takiej bliskości i wspólnoty z obcymi ludźmi. K lara obracała się w różnych kręgach, miaławielu znajomych i przyjaciół; wyglądało na to, że nie była im obojętna, a jej odejście dla wszystkich stanowiło niepowetowaną stratę.

K

iedy żałobnicy rozeszli się do domów, J udyta i Max udali się doWiebrachtów. Mieszkanie E lizy otulała rzadka tu poważna cisza, bo dzieci, zazwyczaj hałaśliwe i rozdokazywane,

zachowywały się ze zdumiewającą w ich wieku powagą. J ulia zaprowadziła je do bawialni, po czym wręczyła im album z fotografiami, który we trójkę oglądali w milczeniu, bo tylko z rzadka padały pytania i komentarze. W gestach E lizy znać było nerwowość. R az po raz zaglądała do kuchni, gdzie Adela gotowała obiad, aby instruować ją i pouczać, choć ta doskonale dawała sobie radę. S prawdzała, co dzieci robią w bawialni i dlaczego tam taka cisza, przestawiała wazony z kwiatami, a w jadalnym, tuż przed obiadem, wymieniła sztućce i salaterki na inne, zbesztawszy poczerwieniałą służącą za opieszałość. J udyta obserwowała ją w coraz większym zdumieniu, póki nie zrozumiała, że za gorączkową, bezsensowną krzątaniną przyjaciółki kryje się rozpacz, która na gwałt szuka ujścia. W końcu, gdy E liza na chwilę opuściła salon i zniknęła w gabinecie Antona, zaniepokojona J udyta udała się za nią. Zastała przyjaciółkę we łzach. – J uż nie płaczę – powiedziała, osuszając oczy chusteczką. – D obrze,że przyjechałaś i że jesteś tu ze mną. – J ak mogłabym nie przyjechać?

Przywiózł cię Max... U lżyło mi, że do siebie wróciliście. – N ie wróciliśmy. Posłuchaj... – N ie chcę rozmawiać o K larze – ucięła E liza. – N ie chcę, słyszysz?! J estem na nią zła od chwili, gdy Anton przyniósł te straszne wieści. T ak ją prosiłam, żeby była ostrożna. I on ją ostrzegał, ale Z szufladki sekretarzyka E liza wyjęła rozpieczętowane listy i oba podała przyjaciółce. – Mam je przeczytać? – zapytała J udyta. – Popatrz na nadawcę. S ą od mojej babci, z Warszawy. S kąd się u niej wzięły? B abcia napisała do mnie i do Antona. D o Antona, wyobrażasz sobie?! N ie ma tu złego słowa, żadnych wyrzutów ani oskarżeń, jakby nigdy nie miała nic przeciwko niemu! J eszcze jej nie odpisałam, choć nie pojmuję, skąd taka przemiana. A K lara, która wiedziała, zostawiła mnie z tym samą i nie mogę jej spytać, co to wszystko znaczy. Miała tyle planów! Mówiła o ślubie i tym biednym chłopcu... C o się z nim terazstanie? B yła przejęta i podekscytowana, że –

się nim zajmie... A Andrzej? D ziś jest z nim siostra, ale jutro mieliśmy z Antonem zabrać go po mszy do nas. S ądzisz, że to dobry pomysł? B o może woli być sam? – J eśli zapragnie samotności, uszanuj to. – T ak, masz rację. Musi minąć trochę czasu, zanim pogodzi się... zestratą. Wróciły do salonu, kiedy Anton wyjaśniał Maxowi okoliczności śmierci K lary. – Znaleziono ją po naszej stronie granicy – powiedział. – B ezdokumentów, więc początkowo trudno było ustalić, kim jest, i gdyby nie listy do nas, może nigdy nie wyszłoby to na jaw. N ie szła sama, lecz ze znanym w tamtych okolicach przemytnikiem, ale i on zginął. C iała przewieziono do J aworzna i tam ściągnięto mnie na rozpoznanie. W takich przypadkach konieczna jest sekcja... – B łagam cię – poprosiła E liza. – Oszczędź J udycie szczegółów. – Wręcz przeciwnie. C hcę wiedzieć, co się stało. K to to zrobił? –zapytała J udyta. – B ez wątpienia R osjanie. Ś ledztwo jeszcze trwa, bo nie wiadomo,dlaczego przekraczała zieloną

granicę, ale ze względu na rodzinę zgodzono się na pogrzeb... Zapadło milczenie, które przerwało wejście Adeli. Podano obiad, po czym J udyta i Max pożegnali się i wrócili do hotelu, rozstając się u drzwi swoich numerów. * ** Zapadł wczesny zimowy zmrok, lecz J udyta nie zapaliła światła. Zdjęław półmroku płaszcz i kapelusz, po czym stanęła przy oknie, które wychodziło na Planty. Odsunęła kotarę, usiłując przeniknąć wzrokiem ciemności, bo najbliższa latarnia zgasła. T e dalsze otaczała mleczna poświata, więc przy nich było dość jasno, ale wystarczyłoby zrobić krok, by wejść między cienie drżące na śniegu. Patrząc na nie, na ruchliwą plątaninę plam i linii, myślała o K larze i o strasznej, ostatecznej chwili, gdy tak bezmyślnie i głupio odebrano jej życie. J udytę dręczyły pytania, na które nikt – nawet Anton i E liza – nie znał odpowiedzi. C hoćby: czy wiedziała, co ją czeka, i czy miała czas, aby pogodzić się z nieuniknionym? W gardle J udyty uwiązł szloch, lecz nie umiałaby powiedzieć, dlaczego jak E liza za chwilę

się rozpłacze. C zy z tęsknoty za wierną, oddaną przyjaciółką, czy też z powodu ciążącej jej samotności, bo byłoby lepiej, gdyby przyjechała tu sama i nocowała u N oemi? J ej mogłaby się zwierzyć, a gdy podzieliłaby się z kuzynką wspomnieniami o K larze, ta pocieszyłaby ją i może odnalazłaby sens w śmierci, bo J udyta nie umiała go znaleźć. R aptem usłyszała pukanie, więc otworzyła drzwi. W progu stał Max, a choć milczał, wpuściła go i zapaliła ustawioną na stoliku lampę. – D obrze, że przyszedłeś – powiedziała. – Może dzięki temu nieprzepłaczę nocy. – T ak podejrzewałem. Przyniósł odkorkowaną butelkę wina, zatem bez słowa wzięła ze stołu dwieszklanki. Podała mu i patrzyła na szkło ciemniejące od czerwonego płynu. Max, zabezpieczywszy butelkę korkiem, odstawił ją na stół. – Myślisz pewnie o K larze – stwierdził, wręczając jej szklankę. –N ie umiem odgadnąć sensu takiej śmierci. R ozumiem, że

przedwczesna i niespodziewana boli tym bardziej, więc mąż K lary... – N ie był jej mężem – przerwała. – W rozumieniu prawa i K ościoła, ale zgodzisz się ze mną, że to bezznaczenia, bo żyli niczym mąż i żona. Ł ączyło ich znacznie więcej niż przysięga. Widziałem ich latem. T akie uczucie nie zdarza się często, więc tym bardziej współczuję Odrzywolskiemu. T o jakby samemu postradać życie. J udyta podeszła do okna. Planty były wyludnione i ciche, a w jasnych kręgach wokół latarni wirowały pierwsze płatki śniegu. Odwróciła się do Maxa. – Żałuję, że ostatnio poświęcałam jej tak mało uwagi – wyznała. –Przecież przyjaźń, zwłaszcza taka jak nasza, wymaga nieustającego zainteresowania. N ieustającej gotowości, aby uczestniczyć w życiu przyjaciela. T ymczasem nic o K larze nie wiem. N ie miałam pojęcia o jej planach, nie słyszałam o tym chłopcu ani o ślubie i nigdy bym nie odgadła, że aż tak ryzykuje! C zy to egoizm, Max? Przejmowała się mną i moimi sprawami, przestrzegała przed

Maurycym. I... wiedziała o mnie wszystko, także to, czego nie wyznałam żadnemu z was. D opiła wino i poprosiła o więcej, toteżujął butelkę i wówczas, w świetle lampy, dostrzegła drżenie jego dłoni. – R ozumiała, że jeśli chcę zerwać z przeszłością, muszę zapomniećo Maurycym, bo będąc z nim, nie uwolnię się od wspomnień o człowieku, który odebrał mi wiarę we własne siły i sprawił, że boję się cieszyć życiem. Zawsze i wszędzie prześladuje mnie jego cień. J est w moich snach i widuję go na jawie... S potkałeś go w Zakopanem. Odtej chwili słowa J udyty płynęły nieprzerwanym strumieniem. Mówiła o S zymonie i swoim zauroczeniu, pierwszej niewinnej miłości do malarza, w którego szczerość i wierność wierzyła nawet bardziej niż w uczucia rodziców i siostry. Opowiadała o potajemnych schadzkach, spacerach z dala od oczu bliskich i o swatce, której wizyta przyczyniła się do jej ucieczki z domu. – N ie kochał mnie – stwierdziła. – Miał zresztą widoki na intratnemałżeństwo, a ja,

choć wyznawał mi miłość, byłam zaledwie niekłopotliwą kochanką. N ie spodziewał się, że rzucę dla niego dom, i wcale mnie nie chciał, a ja z rozpaczy byłam gotowa się zabić. Ale poznałam Maurycego. B ył niczym łyk ożywczej wody, kiedy konasię z pragnienia, i sądziłam, że na niego mogę liczyć. D latego tego lata, kiedy spotkałam go w K rakowie, łudziłam się, że wracając do niego, zacznę od miejsca, w którym rozdzielił nas S zymon. A choć byłam w błędzie, bo oboje nie jesteśmy już tymi samymi ludźmi, dużo Maurycemu zawdzięczam. T ylko że on też mnie... porzucił. D latego wyjechałam stąd do Wiednia i stałam się tym, kim jestem. Odstawiwszy szklankę, przycisnęła palce do skroni. – Wcześniej... ostrzegłam narzeczoną S zymona, a ponieważuwierzyła w jego niewierność, zerwała. N ie mógł mi tego darować. Zakradł się do mnie i zmusił, abym wszystko odwołała,po czym... wziął mnie przemocą... niczym rzecz... jakbym była... J a już wówczas kochałam Maurycego i nie mogłam... nie mogłam znieść, że nie wiedząc, jaka jestem, chce ze mną być. A gdy

wyszło na jaw, że zaszłam w ciążę, kupiłam arszenik... Gdyby nie K lara... J ej jednej zdradziłam prawdę. Wiedziała o wszystkim, od początku. U ratowała mnie i tylko jej zawdzięczam życie. N igdy jej za to nie podziękowałam. J udyta stała na środku pokoju, z załamanymi rękoma i wzrokiem wbitym w Maxa. – Milczysz? – spytała. – N ie dziwię się. Oto, co przed tobąukrywałam. T o, jak dotąd postępowałam, nosiło piętno S zymona. T eraz i ty znasz prawdę. Gdyby nie śmierć K lary, nie znalazłabym odwagi, aby ci ją wyznać. Poruszył się niczym zbudzony ze snu i odstawił pełną szklankę. – Przysiągłem sobie kiedyś, że gdy znajdziesz tę odwagę, powiem cinajpierw, jak bardzo cię kocham. D łońmi zakryła usta, bo wstrząsnął nią gwałtowny, wyzwalający szloch. – Wiem, mówiłem ci to wiele razy – ciągnął. – Pewnie i teraznieprzywiązujesz wagido podobnych słów, lecz to nieistotne, bo moja miłość do ciebie nie minie, choćbyś...

Podeszła do niego szybko. Pocałowała go mocno w usta, więc ją objął. Obsypywała pocałunkami jego twarz, zdziwiona chłodem skóry, bo jej była wilgotna od łez i rozpalona. C zuła narastającą tęsknotę, którapowiodła jej ręce ku szorstkiej tkaninie surduta i do guzików koszuli. Pozwoliła, by rozpinał jej suknię, a kiedy nie radził sobie z zapięciem, odsunęła jego dłonie i rozpięła za niego. Oszołomiło ją przedłużające się oczekiwanie na czułość i namiętność, bo pamiętała, jak szczodrze ją nimi obdarowywał, gdy byli razem. Przystała na wszystko,czego pragnął, zyskawszy niezbitą pewność, że jak nigdy wcześniej podziela jego pragnienia. * **

Zbudziła się o świcie i oprzytomniała z resztek snu. Max spał przy niej, każdym zmysłem czuła ciepło jego ciała, a ponieważ obejmował ją ramieniem, przelękła się, że go obudzi. Mimo to ostrożnie podparła głowę na dłoni i wpatrywała się w jego twarz, myśląc o tym, że to najcudowniejsze przebudzenie po nocy, której nigdy nie zapomni. N ie odrywała oczu od jego zamkniętych powiek i od ust, których smak czuła jeszcze na

swoich. N ikogo nie znała lepiej, a mimo to wciąż był dla niej zagadką. Wzbudził w niej nowe, intensywne uczucia, lecz przede wszystkim czułość i pomyślała nawet, że podobną nie obdarzyła wcześniej żadnego mężczyzny, a gdyby chciała znaleźć na nią najwłaściwsze słowo, nazwałaby ją miłością. Policzki J udyty zabarwił rumieniec. Zamarła, wstrząśnięta odkryciem, po czym ostrożnie odsunęła pościel i spuściła stopy na podłogę. Z niepokojem spojrzała na Maxa, lecz wciąż spał, więc ubrała się pospiesznie i z płaszczem przewieszonym przez ramię wyszła na korytarz. R uszyła ku schodom, a ponieważ wokół panowała cisza, kroki i skrzypnięcia podłogi brzmiały głośniej niż alarm. Zbiegła na parter, chwilę błądziła, zanim znalazła wyjście, po czym włożyła płaszcz i mocno popchnęła drzwi. R ozognioną twarz J udyty owionęło mroźne powietrze. Przed nią wznosił się Wawel, a po prawej, spowita złotawą poświatą wschodzącego słońca, ciągnęła się parkowa alejka, ruszyła więc między drzewami wzdłuż ulicy Ś więtej Gertrudy, z każdym krokiem odzyskując trzeźwość sądu. Mróz szczypał w dłonie bez rękawiczek, krew

krążyła coraz szybciej, lecz myśli J udyty były zdumiewająco jasne. N ic, co dotyczyło jej życia z Maxem, nie było łatwe ani oczywiste, więc najpierw ustaliła, w jakim punkcie się znajduje, a potem – czego pragnie i ile gotowa jest poświęcić, by to zdobyć. Przyznała, że kocha Maxa, i powtarzała to długą chwilę z radością, jakiej nie czuła od czasu, gdy pokochała po raz pierwszy. N ajwyższy musiał odebrać jej rozum, skoro szukała uczucia z dala od Maxa, sięgając po to, co przebrzmiało i pozbawione było treści. Wiedziała jednak, że nawet miłość nie zdoła usunąć z ich życia przeszkód, bo powrót do niego oznaczał, że odżyją stare problemy. Przypomniała sobie uprzedzenia Grety i wszystkie dzielące ich różnice oraz to, że niedawno go zdradziła, więc jeśli nawet ją kochał, mógł nie wybaczyć jej Maurycego ani S zymona. Zawróciła do hotelu. J eżeli N ajwyższy miał nad nią choć odrobinę litości, nie pozwoli, by miniona noc okazała się okrutnym żartem.

Pokonała labirynt korytarzy i wśliznęła się do pokoju, w którym zostawiła Maxa. S iedział na łóżku w połowie ubrany, bo bez koszuli. N ie zdejmując płaszcza, podeszła jak najbliżej. – Wybacz mi, bo popełniłam błąd – powiedziała. Wstał, marszcząc brwi. – C o było błędem? T o, że spędziliśmy tę noc razem? – B łędem był Maurycy! L ękam się, czy kiedykolwiek mi gowybaczysz! Że rozdzieli nas to, co wyznałam ci o S zymonie, bo powinnam była zachować to w tajemnicy. N ie domyślasz się, że proszę cię o miłość? C hcę ciebie i pamiętaj o tym, gdyby życzliwi wmawiali ci, że chodzi mi o twój dom albo o majątek i koneksje! B yłam ślepa, gdyż miałam uczucie w zasięgu ręki, a szukałam tak daleko! Wiem, że nadal nie będzie nam łatwo, a może trudniej niż przez minione lata, więc pamiętaj też, że miłość jest najważniejsza. J eżeli mi przebaczysz i przyjmiesz mnie znowu, obiecuję... – J ak myślisz, dlaczego chciałem, abyście z H anią jak najdłużejmieszkały w Währing? N ie

przestałem cię kochać. C zy nie wczoraj? N awet moja matka o moim uczuciu. – Możemy więc... zacząć od Przyciągnął J udytę do siebie i pocałunkiem. * *

słyszałaś już tego zapewniała cię nowa? zamknął jej usta

*

Po uroczystości u oo. kapucynów J udyta i Max pożegnali się z Wiebrachtami i jeszcze tego samego dnia wsiedli do pociągu do Wiednia. D roga minęła im szybko, choć wspomnienie K lary i pogrzebu nie opuszczało J udyty nawet wówczas,gdy snuliplany na przyszłość. Zdecydowali więc najpierw o wypowiedzeniu najmu i likwidacji pracowni na H ietzingu, bo nie była już im potrzebna, zważywszy na liczbę pomieszczeń w Währing. W miesiącu adar nadeszło ocieplenie, choć wiedeńczycy przeczuwali, że zimanie powiedziała jeszcze ostatniego słowa. S topniał śnieg, a ponieważ świeciło słońce, w mgnieniu oka zniknęły roztopy. J udyta wróciła do pracy u Miny i projektowała nową kolekcję tkanin dla Milli, lecz tego dnia, choć był to środek tygodnia,

została w domu – z H ietzingu przywieziono bowiem meble i rzeczy osobiste. S przęty wstawiono do salonu, a więc potem, z pomocą E rny i tragarzy, roznosili je z Maxem do pokoi, bez planu i namysłu, głównie po to, aby opróżnić stare miejsce. K iedy po południu praca wyglądała na zakończoną, J udyta sprawdziła stan pomieszczeń i doszła do wniosku, że wszystko należy poprzestawiać. Załamana myślą o kolejnym zmarnowanym dniu, wróciła do salonu i nagle o czymś sobie przypomniała. Ponownie przeszła przez pokoje, zaglądając do szaf, komód, sekretarzyków i biblioteczek. Przeszukała szuflady i spakowane w kartonowe pudła sterty książek, aż wreszcie pomyślała o walizkach złożonych w gabinecie Maxa. Weszła do pokoju, który w ciągu ostatniego miesiąca zmienił charakter, gdyżzniknęło łóżko i wszystko, co nie pasowało do solidnego biurka, półek z książkami, ciemnego dywanu i ciężkich zasłon w oknie. Przy biurku Max porządkował dokumenty. – S zukam... – powiedziała z namysłem. – S ą.

Walizkiułożono pod ścianą nieopodal drzwi. Otwierała każdą, lecz dopiero w największej znalazła pakunek owinięty w arkusz szarego papieru. Wyjęła go i rozplątała szpagat zabezpieczający zawartość. B yła to akwarelka w prostej, ciemnobrązowej ramce, oszklona, z haczykiem do zawieszenia na ścianie. J udyta przetarła szkło dłonią, choć wyglądało na czyste. – C o to jest? – zapytał Max. Z obrazkiem w dłoniach podeszła do niego. – N ie pokazywałam ci wcześniej – odrzekła. – T o namalowała mojababcia. – Poznaję Wawel. – T ak, od strony K azimierza. – C o chcesz z nim zrobić? – Znajdę mu miejsce. K iedy zabierałam go przed laty od N oemi,obiecałam sobie, że zawiśnie na ścianie tylko wówczas,gdy znajdę dom, który uznam za własny. N igdzie dotąd nie pasował. Max zamknął teczkę z dokumentami. – Gdzie go powiesisz? – spytał. – Może w salonie? Albo u H ani. Podaruję jej go, jak tylko skończylekcję rysunku.

–

Panna

T ekla

jest na

górze?

–

upewnił

się. Oczywiście, nie pozwoliłabym... Max, co ty robisz?! Zaśmiała się, bo wyjął z jej dłoni obrazek i odłożył na biurko, po czym ująwszy ją za talię, przyciągnął na kolana. – Powinnam się przebrać – protestowała. – S pójrz tylko, pokrywamnie gruba warstwa kurzu! – Wyglądasz pięknie. – T ak, jeśli to powtórzysz, możliwe, że ci uwierzę. – N awet mimo kurzu wyglądasz zjawiskowo. – T o już lepiej – stwierdziła. – Prawie ci wierzę. – Myślisz więc, że to jest jego miejsce? – spytał, patrząc na obrazek. – T ak, kochany – odparła. – A moje jest przy tobie. zawsze nas zbywała, bo wiedziała lepiej. S pójrz tylko, co przy niej znaleziono! Widzisz?! E pilog –

Miesiąc nisan przyniósł wczesną wiosnę, tak słoneczną i ciepłą, jakby tego roku ustąpiła miejsca latu. B ezwietrzna, prawdziwie upalna aura sprawiła, że drzewa zazieleniły się wcześniej niż zwykle, a powietrze, które od dawna nie pamiętało deszczu, przesiąkło kurzem. Poranki bywały jeszcze rześkie, zwłaszcza na Plantach, gdzie o świcie plantowi polewali alejki wodą, lecz już w południe po ożywczej wilgoci nie było śladu. Mimo to J udytę cieszył przyjazd do K rakowa. W jej życiu zapanował ład, bo pogodziła się z przeszłością, uznając ją z ulgą za zamknięty rozdział. D latego patrzyła na rodzinne miasto z sympatią i wyrozumiałością kobiety, która zna smak miłości, ale uczucie jej nie zaślepia, więc nie umniejsza mankamentówi wad. K raków wydał jej się piękny, mimo że daleko było mu do ideału. K ilkudniowy wspólny pobyt stanowił podarunek dla Maxa, gdyż poprzedni nie spełnił ani jej, ani tym bardziej jego oczekiwań. T eraz chciała mu pokazać wszystko, czego nie udało im się zobaczyć wcześniej, lecz przede wszystkim pójść z nim do N oemi.

Zatrzymali się w hotelu R oyal, a ponieważ byli sami, bo H anią na czas ich wyjazdu zaopiekowała się K ristina, mogli swobodnie dysponować czasem. D latego mimo znużenia długą podróżą pociągiem udalisię na przechadzkę na R ynek, a potem od B ramy F loriańskiej ruszyli wolno Plantami w stronę Wawelu. T o witanie się z miastem poprzedzało wizytę u kuzynki – J udyta pragnęła zrobić jej niespodziankę, nie uprzedziła więc listownie o przyjeździe. T eraz, już poniewczasie, trochę tego żałowała, niepewna jej reakcji i tego, jak przyjmie Maxa. N oemi była zaskoczona, lecz zdumienie szybko przerodziło się w radość. K iedy zapukali do jej drzwi, przyjęła ich serdecznie, choć w domu trwały porządki i przygotowania do rozpoczynającej się następnego dnia Paschy, a w mieszkaniu niczym na orientalnym bazarze pachniało goździkami i cynamonem. Pospiesznie zdjęła założony do pracy lniany fartuch i przygładziwszy zmierzwione włosy, uściskała J udytę i pozwoliła przedstawić sobie Maxa. – U mnie urwanie głowy. Właśnie sprzątałam, S ara tłucze orzechy,a teściowa

ściera chrzan i płacze rzewnymi łzami. S łużącą wysłałam po ostatnie sprawunki, Aron i Michaś są w antykwariacie... – wyliczała. – A E sterka? – zapytała J udyta. – E sterka przed dwoma dniami wróciła do waszej matki. Prawdęmówiąc, sama nie wiem, jak do tego doszło, bo nic nie zapowiadało przeprowadzki. Ostatnio jednak ciocia bywała tu jakby częściej. Przychodziła do małego E zry i widziałam, jak się do niego przywiązywała. B ez trudu podbijał jej serce. E sterce będzie u niej dobrze i jestem pewna, że obu wyjdzie to na zdrowie. J esteście bez H ani? – Została w Wiedniu, bo przyjechaliśmy na krótko – odrzekłaJ udyta. – S zkoda. K oniecznie musicie przyjść na jutrzejszą wieczerzę... Potem, gdy wyszli od gościnnej N oemi, udali się na N owy C mentarz, na groby S ary B ach i N atana S chraibera. Odnaleźli obie macewy i przy każdej zatrzymali się na dłużej. Przy grobie S ary J udyta wzięła Maxa za rękę.

Podobno jestem do niej podobna – powiedziała. – Odkądpamiętam, była dla mnie wzorem. – Miała talent – stwierdził. – Owszem. U miała też zarażać pasją. Gdyby nie jej upór dostawiania na swoim za wszelką cenę, może zabrakłoby mi odwagi, żeby uciec z K azimierza. T o ze względu na nią oraz przez pamięć mego ojca nie godziłam się na nasz ślub. – T o już ustaliliśmy i wiem... – Poczekaj, daj mi dokończyć. Pomyślałam jednak, że zaszły noweokoliczności i musimy je rozważyć. Ale chodźmy stąd. T o nie miejsce do rozmów na podobne tematy. J uż na ulicy, kiedy rozłożyła parasolkę z jasnej koronki, a Max podał jej ramię, spojrzała mu w oczy. – N ie bierzmy fiakra. Przejdźmy się, a wszystko ci wytłumaczę. – J akie okoliczności masz na myśli? – spytał. – Powiedziałeś mi kiedyś, jeszcze przed laty, że mogę za ciebiewyjść, zmieniwszy wyznanie, i wciąż wierzyć w mojego B oga. –

T o w Wiedniu powszechna praktyka. J edyny sposób, aby obejśćprawo. – Wiem. Przemyślałam wszystko i... mogłabym to zrobić. R oześmiał się. – K ochanie. Oprowadzasz mnie po K azimierzu, pokazujesz, skąd sięwywodzisz i kim jesteś, żeby nagle wyrzec się tego wszystkiego? Przecież zrobiłabyś to wbrew sobie. Wybrnęliśmy z kłopotu dzięki temu samemu prawu, które zakazuje mieszanych małżeństw, i na tym poprzestańmy. N ie zamierzam naciskać ani stawiać ci ultimatum. D la mnie rzeczą najwyższej wagibyło zabezpieczenie przyszłości H ani. – Wkrótce idziedo szkoły. Mogą się pojawić trudności. – N ie pierwsze ani nie ostatnie. – K łopot w tym, że gdy na świat przyjdzie drugie dziecko... – Przecież wzbraniałaś się przed tym – przypomniał. –

Obawiam się, że w tej kwestii jak zwykle miałam niewiele dopowiedzenia. J esienią nastąpi... rozwiązanie. Max zatrzymał się w pół kroku. – N ie jestem pewien, czy rozumiem, o czym mówisz. – E sterka miała przeczucie, że urodzi syna, ja natomiast wiem, że tobędzie dziewczynka. N a szczęście jeszcze nie czuję dolegliwości ciąży, może zresztą tym razem nie będą tak dokuczliwe jak poprzednio. D laczego tak na mnie patrzysz? Zaskoczyłam cię? Ostatnio nie uważaliśmy, więc... to zupełnie naturalne. – J udyto. Pozwól, że terazja coś powiem, bo nie dopuszczasz mniedo głosu. C zy to oznacza, że spodziewasz się dziecka? S kinęła głową. – I mówisz mi o tym na ulicy?! – D opiero co się upewniłam. S ądziłam, że będziesz zadowolony,przecież o to spieraliśmy się przed rokiem. – A ty? J esteś zadowolona? N ie boisz się, że cię to zatrzymaw domu? Że nie znajdziesz czasu na malowanie i pracę? –

Mamy pannę T eklę – kochany, wcale się nie boję. J akoś sobie poradzę. –

* *

odparła. –

N ie,

*

N astępnego dnia J udyta umówiła się z E lizą na R ynku. Ponieważ dzień był targowy i przedświąteczny, bo zbliżała się Wielkanoc, nie od razu odnalazły się między kramami z gipsowymi wielkanocnymi barankami, ciętymi kwiatami, pieczywem, stosami chrzanu i bukietami powiązanego sznurkiem bukszpanu do dekoracji święconego. Im było bliżej południa, tym większy panował harmider, a to z powodu gęstniejącego ludzkiego rojowiska oraz jazgotu indyków, kur, gęsi i kaczek, których głosy, donośne i liczne, wznosiły się nad koszami oraz klatkami z wikliny. W końcu J udyta wypatrzyła E lizę przy pomniku Mickiewicza. – K ochana, mam trzy kwadranse! Wybiegałam z apteki na chwilę,nie mogę zostawić ich samych, u mnie także zamieszanie jak na R ynku. K lientów a klientów, choć połowę moim zdaniem przywodzi

do drogerii zwyczajna hipochondria. Ale sama tego chciałam, a że interes idzie przed – W hotelu – odrzekła J udyta. – Anton też chętnie by go zobaczył, ale praca to praca, wolny będziedopiero wieczorem. Może wówczas? – Idziemy do N oemi, dziś zaczyna się Pascha, zaprosiła nas nakolację. – Widzisz, jak nam nie po drodze? Przysiądźmy gdzieś, bo sięzgrzałam. T ak dziś ciepło jak w środku lata, a ja biegłam... K to by pomyślał, że to dopiero połowa kwietnia! Poszły S ławkowską, a z niej na Planty. Znalazły wolną ławkę i usiadły pod kasztanowcemz zawiązkami kwiatów. – J utro idę z Maxem na grób K lary – powiedziała J udyta. – J a też wkrótce się wybiorę, jak tylko pożegnam mamę i babcię. Przyjechały przed tygodniem. – T woja babcia? T a z Warszawy? – Innej nie mam – przypomniała E liza. – J ak to możliwe?

T eż chciałabym wiedzieć. T wierdzi, że przekonała ją K lara. B abciabardzo przeżyła wieść o jej śmierci, wyrzuca sobie, że jej nie zatrzymała u siebie. T ak czy owak, zjechała na Wielkanoc i, co zdumiewa mnie najbardziej, zaprzyjaźnia się z Antonem. N ie idziejej to łatwo, ale się stara. On, rzecz jasna, jeszcze bardziej. Wiem, myślisz może, że mówię o tym zbyt lekko, ale śmiać mi się chce, kiedy widzę, jak się do siebie zwracają. Z atencją i uszanowaniem, aby broń B oże nie urazić drugiego. Po prostu nie chce mi się w to wierzyć. –

J uż ci nie wypomina, że Anton jest Austriakiem? – Wyobraź sobie, że nie. Zresztą sama wiesz, że żaden z niegoAustriak. – R zeczywiście. Anton to nie Max. E liza przysunęła się do przyjaciółki i zajrzała jej w oczy. – U ciebie wszystko w porządku? – W jak najlepszym. – T o mnie bardzo cieszy – rzekła. – Wiesz, że był u nas wczorajAndrzej? Obawiam –

się, że tak szybko się nie pozbiera, wciąż boleśnie odczuwa utratę K lary. Zamierza też zająć się tym chłopcem, wiesz, widziałaś go na pogrzebie. B oję się, jak sobie poradzi, ale pewnie niepotrzebnie, bo przecież wie, co robi. – T ak – odezwała się J udyta. – Mnie też jej brakuje. K iedy rozstawały się przed S ukiennicami, E liza ucałowałaprzyjaciółkę w policzki. – K iedy następnym razem przyjedziecie do K rakowa,porozmawiamy dłużej – powiedziała. – Oczywiście, koniecznie. * *

*

O zmierzchu J udyta i Max udali się do N oemina uroczystą wieczerzę, lecz nie spieszyli się, bo zapowiadała się prawdziwie letnia noc. Po bardzo ciepłym dniu wieczór przyniósł nieco orzeźwienia, liśćmi drzew poruszał wzmagający się wiatr, a ich otoczyły szmery, szelesty i cienie, wydłużające się wrazze stopniowym wygasaniem słonecznego światła. N ie wzięli fiakra ani nie wsiedli do tramwaju. B yła to ich ostatnia noc w K rakowie i J udyta, nastrojona sentymentalnie, poprosiła o spacer. Zanim więc dotarli na J ózefa,

półmrok stał się mrokiem rozświetlonymprzez księżyc i niezliczone gwiazdy.

latarnie,

T o ważne święto – powiedziała J udyta. – Właściwienajważniejsze, bo jest pochwałą wolności, upamiętnieniem wyjścia z egipskiej niewoli. W domu obchodziliśmyje rodzinnie, z najbliższymi, a kiedy żyła babcia S ara, przyjmowani byli goście, znajomi i przyjaciele. Wieczorem, podczas kolacji wychylano symboliczne kielichy z winem i opowiadano starodawne historie, a tate czytał. T yle już lat minęło, odkąd spożyłam ostatnią paschalną wieczerzę, tylu pieśni nie zaśpiewałam i tak niewiele odmówiłam modlitw. N oemi zapewne zadbała o wszystko jak najlepiej i przyjdzie cała jej rodzina. Matka Arona nie jest mi przychylna, nie ma o mnie dobrego zdania, ale to nic. Gdyby dała mi to do zrozumienia, puszczę jej słowa mimo uszu. – J esteś zdenerwowana? – zdziwił się Max. – Ależ skąd! Przypuszczam, że N oemi zaprosiła E sterkę. – I to cię trapi? – N ie,przecież mówiłam. –

Weszli na najpiękniejsze podwórze na K azimierzu. Znajdowało się między dwoma rzędami kamieniczek o schodach wspinających się po fasadach ku drzwiom na piętrach i poddaszach, z oknami w drewnianych ościeżnicach i z balkonami o balustradach z giętego metalu. S kierowali się ku mieszkaniu kuzynki i J udyta zapukała. S łużąca wpuściła ich do środka. Znaleźli się wśród roztańczonych cieni rzucanych na ściany i podłogę przez płomienie świec. N oemi wyszła, by się przywitać, lecz minę miała niewyraźną, a spojrzeniem umykała w bok. – C zekaliśmy na was – odezwała się cicho. Wówczas z salonu przyszła E sterka z dzieckiem na ręku, a zaraz za nią kobieta w tradycyjnym żydowskim stroju. Miała chmurne oblicze i mocno zasznurowane usta. J udyta pobladła, zmieszana niespodziewanym spotkaniem, lecz wówczas poczuła uścisk ramienia Maxa. – Mame – powiedziała. – Pozwól, że ci przedstawię. Max jest tym,kim był dla ciebie tate. T o też ojciec moich dzieci. Miriam skinęła głową.

N ie jest Żydem – stwierdziła. – C zy takiego życia pragnęłaś, gdyporzuciłaś mnie, ojca i siostrę? – J est lepsze niż moje pragnienia, mame. – C óż. Zaprosiła cię N oemi, a to jej dom. – T o także dom babci S ary. N iegdyś siadywaliśmy tu przywspólnym stole. – D ziś również dla wszystkich wystarczy miejsca – przyznała ponamyśle Miriam. N oemi klasnęła w dłonie. – T ak, kochani. Wejdźcie, bo już pora. nio, grzechem byłoby narzekać. Żałuję, że jutro wyjeżdżacie. Gdzie zostawiłaś Maxa? –

J est jesień 1895 roku. E liza Pohorecka dotąd uczyła się zawodu w otwockiej aptece, lecz opuszcza K ongresówkę, gdy jako jedna z pierwszych kobiet zostaje przyjęta na U niwersytet J agielloński. W cesarsko-królewskim K rakowie, pełnym uprzedzeń i konwenansów, będzie musiała się zmierzyć z niechęcią wykładowców, tragiczną przeszłością rodziny i zakazanym uczuciem. N a szczęście wspiera ją K lara S tojnowska, idealistka i emancypantka. Ona także prowadzi swoją prywatną wojnę – przeciw konserwatywnemu ojcu. T ymczasem J udyta S chraiber, Żydówka z K azimierza, ucieka z domu – z namiętności do mężczyzny i miłości do sztuki. S tara się zostać malarką, bierze lekcje u Wyspiańskiego i walczy o swoją niezależność. N ie wie, że wkrótce będzie musiała bronić czegoś równie cennego: tożsamości. C hoć E liza, J udyta i K lara z pozoru bardzo się różnią, coś je jednak łączy. K ażda z nich jest niepokorna...

K iedy latem 1896 roku E liza Pohorecka i J udyta S chraiber spędzają wakacje w podwarszawskim pensjonacie, K lara S tojnowska, córka profesora U niwersytetu J agiellońskiego, angażuje się w pierwszy na ziemiach polskich bunt robotnic w fabryce cygar. J ako początkująca reporterka i sufrażystka walcząca o prawa wyborcze dla kobiet, buntuje się przeciw ciasnocie poglądów krakowskich filistrów oraz konserwatyzmowi ojca. J ednak radykalizm i upór dziewczyny sprawią, że będzie zmuszona wybierać między lojalnością wobec rodziny, miłością do mężczyzny a wiernością przekonaniom. T ymczasem J udyta, mimo przeciwności losu, realizuje swoje plany. Maluje i projektuje tkaniny, a choć w głębi duszy jest rozczarowana z trudem wywalczoną samodzielnością i kolejnym nieodwzajemnionym uczuciem, patrzy z nadzieją w przyszłość. Zwłaszcza że przed nią daleka i

pełna artystycznych wrażeń królewskiego Wiednia...

fot.

Irena

podróż

do

cesarsko-

Skolmowska

Agnieszka Wojdowicz Autorka powieści dla młodzieży i dla dorosłych, otwocczanka od lat zakochana w K rakowie, w jego historii,

architekturze, a także w klimacie krakowskich kawiarenek, starych antykwariatów i Plant. Wielbicielka dobrej literatury skandynawskiej, malarstwa prerafaelitów, wszelkich formsztuki użytkowej oraz górskich wycieczek. D zieli dom z dwiema udomowionymi tygrysicami: K ropką i Mufką. T ext © copyright by Agnieszka Wojdowicz, 2016 © C opyright by Wydawnictwo „N asza K sięgarnia”, Warszawa 2016 Projekt okładki ©

Zdjęcia na okładce: Y olande D e K ort / T revillion Images © Irina_QQQ – depositphotos.com R edaktor prowadzący Opieka redakcyjna R edakcja K orekta

K orekta plików IS B N Plik wyprodukowany

po konwersji

978-83-10-13093-8 na

podstawie 2016

,

Warszawa

www.naszaksiegarnia.pl N AS ZA K S IĘ GAR N IA S p. z 02-868 Warszawa, ul. S arabandy 24c tel. 22 643 93 89, 22 331 91 49, faks 22 643 70 28 e-mail: [email protected]

Wydawnictwo

Plik mobi przygotowała firma eL ib.pl al. S zucha 8, 00-582 Warszawa e-mail: [email protected]

o.o.