Asensi Matilde Katon 1 Ostatni Katon

Ostatni Katon Matilde Asensi Thriller, który otwiera oczy i porusza. Ottavia Salina, zakonnica, paleograf o międzynarodowej renomie pracująca w Tajnych Archiwach Watykanu, otrzymuje od samego sekretarza stanu niecodzienne polecenie: ma rozszyfrować znaczenie dziwnych znaków wyciętych na ciele Etiopczyka, który zginął w katastrofie awionetki. Przy

zwłokach

znaleziono

szkatułkę

z

kawałkami

drewna

pozornie

bezwartościowymi. Do pomocy Ottavii przydzielony zostaje kapitan Gwardii Szwajcarskiej używany w Watykanie do specjalnych poruczeń oraz archeolog profesor Faradż Boswell, Kopt z Aleksandrii. Ich poszukiwania doprowadzają do zaskakującego odkrycia: jeszcze zanim w Ziemi Świętej zaczął działać zakon templariuszy, istniał już inny zakon chrześcijański powołany do obrony Krzyża Prawdziwego przed niewiernymi. I przetrwał przez stulecia aż do współczesności. Wszystko wskazuje na to, że teraz jego członkowie okradają na całym świecie kościoły różnych wyznań z relikwii Krzyża. Rabusie pozostają nieuchwytni, a hierarchów chrześcijańskich dręczy pytanie: kim są i w jakim celu gromadzą ułomki relikwii? Odpowiedzi mają znaleźć Ottavia Salina z Boswellem i kapitanem. Mają do dyspozycji wszelkie środki, byle wyjaśnili zagadkę i zapobiegli dalszym kradzieżom. Nie wiedzą jednak, że jeśli raz wejdą na tę ścieżkę, już nie będzie dla nich odwrotu...

Dla Pascuala, Andrésa, Pabla, Javiera i Astrid

PODZIĘKOWANIA Tworzenie światów, postaci i opowiadanie historii za pomocą narzędzia, jakim jest słowo, to czynność, którą można wykonywać tylko w samotności, a w moim przypadku także – tylko w nocnej ciszy. Kiedy jednak wstaje dzień, potrzebuję w swoim otoczeniu wszystkich tych osób, które wraz ze mną uczestniczą w niewiarygodnym, niesamowitym procesie pisania powieści. Wyszłabym zatem na wielką egoistkę, gdybym zignorowała ich udział i pozwoliła wierzyć czytelnikom, że wyłącznie mojej pracy zawdzięczają książkę trzymaną w rękach. Po pierwsze zatem pragnę podziękować Patricii Campos za to, że niestrudzenie mnie wspierała, czytała codziennie mniejszy czy większy kawałek napisanego tekstu, bez skargi wracała do niego, ilekroć było to potrzebne, służyła mi swoimi komentarzami, krytycznymi ocenami i sugestiami. Po drugie proszę, by podziękowania przyjął José Miguel Baeza za nieocenioną pomoc w tłumaczeniach z greki i łaciny oraz za to, że jest najlepszym dokumentalistą na świecie: potrafi znaleźć najdziwniejszy fakt w najdziwniejszej książce. Po trzecie wyrazy wdzięczności kieruję do Luisa Peñalvera, sumiennego i dokładnego

redaktora,

który

tropił

moje

niedociągnięcia

stylistyczne,

fabularne

i faktograficzne; ze świecą by szukać większego niż on krytyka. Nie wyjawię, jak daleko jest zdolny się posunąć, ale osoby wymienione tutaj znają niezapomniane anegdoty, z których nieraz uśmialiśmy się zdrowo. Dziękuję również czytelniczkom, które z niezwykłym poświęceniem czytały powieść w odcinkach, pełniąc rolę królików doświadczalnych (gdyby one nie zdołały się połapać w treści, nie połapałby się w niej także czytelnik książki wydanej) i bez ustanku mnie stymulując: Lorenie Sancho i Oldze Garcíi. Żadną miarą nie mogę tu pominąć swojej ulubionej wydawczyni, czyli Carmen Fernández de Blas. Ona opublikowała moją pierwszą powieść i na zawsze pozostanie moim wydawcą, nawet jeśli koleje losu edytorskiego światka sprawiły, że teraz wspiera, hołubi i chroni innych autorów, jak kiedyś wspierała, hołubiła i chroniła mnie. Niech wie, że będę mówić o niej „moja wydawczyni” na wieki wieków. Amen.

ROZDZIAŁ 1 To co piękne, a więc dzieła sztuki czy przedmioty święte, tak jak my doświadcza nieodwracalnych skutków upływu czasu. Kiedy autor, świadom albo nie harmonii z nieskończonością tego, co zrobił, wykona ostatni gest i przekaże swoje dzieło światu, rozpoczyna ono własne życie, które na przestrzeni wieków przybliża je do starości i do śmierci. Jednakże ów czas, który nas dręczy i niszczy, dziełu przydaje nowej formy piękna, której ludzka starość nigdy nie zdoła uzyskać; za żadne skarby świata nie chciałabym oglądać Koloseum zrekonstruowanego, z całymi murami i amfiteatrem w doskonałym stanie, grosza bym nie dała za Partenon pomalowany na krzyczące kolory albo za Nike z Samotraki z głową. Pochłonięta pracą musiałam się mimowolnie pogrążyć w takich rozważaniach, gdy opuszkami palców gładziłam szorstki brzeg pergaminu, który miałam przed sobą. Tak mnie to zaabsorbowało, że nie usłyszałam, gdy do drzwi zastukał doktor William Baker, sekretarz Tajnych Archiwów Watykanu. Nie usłyszałam także, jak naciska klamkę i otwiera drzwi, a kiedy wreszcie to do mnie dotarło, już stał w progu mojego pokoju. – Pani doktor – wymamrotał, nie ważąc się wejść dalej – wielebny ojciec Ramondino prosi, żeby pani natychmiast przyszła do jego gabinetu. Podniosłam wzrok znad pergaminu i zsunęłam niżej okulary, żeby lepiej widzieć sekretarza, którego pociągła twarz wyrażała takie samo zaskoczenie jak moja. Baker był niewysokim kościstym Amerykaninem, jednym z tych, którzy za sprawą odziedziczonych genów mogą bez problemu uchodzić za Europejczyka z południa. Nosił grube szkła w szylkretowej oprawie, a przerzedzoną siwiejącą blond czuprynę starannie zaczesywał, aby jak najdokładniej zakryć błyszczącą łysinkę. – Przepraszam bardzo – rzekłam, szeroko otwierając oczy – ale czy może pan powtórzyć? – Wielebny ojciec Ramondino chce panią jak najszybciej widzieć u siebie. – Prefekt mnie wzywa?... Mnie?... – nie dowierzałam. Guglielmo Ramondino, numer dwa Tajnych Archiwów Watykanu, był najwyższym organem wykonawczym tej instytucji po jego ekscelencji Oliveirze. Na palcach jednej ręki można było policzyć sytuacje, gdy wzywał do swojego gabinetu kogoś z grona pracowników.

Baker uśmiechnął się nieznacznie i kiwnął głową. – A wie pan, czemu mnie wzywa? – spytałam wystraszona. – Nie mam pojęcia, pani doktor, ale na pewno chodzi o coś bardzo ważnego. Powiedziawszy to, nie przestając się uśmiechać, zamknął cicho drzwi i zniknął. Ja tymczasem już odczuwałam przykre efekty tego, co potocznie nazywa się „nieopanowanym strachem”: ręce miałam spocone, w ustach sucho, serce mi waliło, nogi drżały. Jakoś zdołałam się dźwignąć z miejsca, zgasiłam lampkę i z żałością spojrzałam na dwa przepiękne kodeksy bizantyńskie, które spoczywały otwarte na moim stole. Ostatnie pół roku życia poświęciłam na rekonstruowanie za pomocą tych dwóch manuskryptów osławionego zaginionego „Panegirykonu” świętego Nicefora i doszłam do kulminacyjnego punktu pracy. Westchnęłam zrezygnowana... Wokół panowała absolutna cisza. Moje malutkie laboratorium – wyposażone w stare drewniane biurko, dwa taborety, krzyż na ścianie i liczne regały zapełnione książkami – mieściło się cztery piętra pod ziemią i stanowiło część Hypogeum, strefy Tajnych Archiwów, do której miała wstęp bardzo ograniczona liczba osób, niewidzialnej części Watykanu nieistniejącej dla świata i dla historii. Wielu badaczy i zwykłych ciekawskich oddałoby pół życia, aby zajrzeć do takiego czy innego dokumentu z tych, które w ciągu minionych ośmiu lat przeszły przez moje ręce. Ale czystą utopią było przypuszczenie, że ktoś spoza kręgu ludzi Kościoła mógłby dostać pozwolenie na wejście tutaj: nigdy żaden świecki nie miał wstępu do Hypogeum i z całą pewnością nigdy go nie uzyska. Na moim stole oprócz pulpitów pod dokumenty, stert notatników i lampki o niewielkiej mocy (żeby pergaminy się nie nagrzewały) leżały skalpele, lateksowe rękawiczki i foliowe koszulki wypełnione zdjęciami w wysokiej rozdzielczości najbardziej sfatygowanych stron kodeksów bizantyńskich. Na jednym końcu stołu sterczał niczym skręcona gąsienica wysięgnik z lupą, a na nim kołysała się zawieszona wielka ręka z czerwonego kartonu z ponaklejanymi gwiazdkami: pamiątka po ostatnich urodzinach – piątych – małej Isabelli, mojej ulubionej siostrzenicy, jednej z dwadzieściorga pięciorga potomków, których dwie moje siostry i czterej bracia z ośmiorga rodzeństwa wnieśli do owczarni Pana. Uśmiechnęłam się lekko na wspomnienie uroczej Isabelli: „Ciociu, ciociu, mogę cię walnąć tą czerwoną łapą?”. Prefekt! Matko moja, prefekt na mnie czeka, a ja tu stoję jak słup i wspominam Isabellę! Czym prędzej zdjęłam biały fartuch, powiesiłam go za kołnierzyk na haku wbitym w ścianę, po czym przypinając identyfikator – koło mojego zdjęcia, na którym wyglądałam strasznie, widniała na nim duża litera C – wyszłam na korytarz i zamknęłam drzwi pokoju.

Moi podwładni pracowali przy rzędzie stołów ciągnącym się na odcinku dobrych pięćdziesięciu metrów aż do drzwi windy. Pod drugą ścianą ze zbrojonego betonu personel niższego szczebla opracowywał i archiwizował setki, tysiące rejestrów i zwojów odnoszących się do Kościoła, jego historii, dyplomacji i działalności od wieku II aż po dziś. Osiemdziesiąt pięć kilometrów bieżących półek Tajnych Archiwów Watykanu daje wyobrażenie o liczbie przechowywanych dokumentów. Oficjalnie Archiwa posiadają jedynie pisma z ostatnich ośmiu wieków, faktycznie zaś mają pod swoją pieczą także wszystko z poprzedzającego je tysiąclecia (przechowuje się to wyłącznie na trzecim i czwartym piętrze podziemi, na poziomach dysponujących najwyższymi zabezpieczeniami). Dokumenty parafialne, zakonne, katedralne czy znaleziska archeologiczne, podobnie jak dawne archiwa Zamku Świętego Anioła lub Kamery Apostolskiej, wszystkie te bezcenne zabytki, raz trafiwszy do Tajnych Archiwów, nigdy więcej nie zobaczyły światła dziennego, które mogłoby je bezpowrotnie zniszczyć, o innych zagrożeniach nie wspominając. Lekkim krokiem podążałam do wind, ani przez chwilę nie odwracając wzroku od jednego z moich pomocników, Guida Buzzonettiego, który się trudził nad listem Gujuka, mongolskiego Wielkiego Chana, wysłanym do papieża Innocentego IV w roku 1246. Parę milimetrów od prawego łokcia Guida, tuż obok fragmentów listu, stał niezakorkowany flakonik z roztworem alkalicznym. – Guido! – krzyknęłam, znalazłszy się blisko niego. – Nie ruszaj się! Popatrzył na mnie przerażony, nie śmiąc nawet oddychać. Krew odpłynęła mu z twarzy i powoli skupiła się w uszach, które zaczęły przypominać dwa czerwone żagle po bokach białego całunu. Wystarczyłby lekki ruch ręką, a roztwór wylałby się na pergaminy, nieodwracalnie uszkadzając unikatowy dokument. Wokół wszyscy zamarli, zapadła cisza jak makiem zasiał. Wzięłam flakonik, zakorkowałam i postawiłam na drugim końcu stołu. – Buzzonetti – szepnęłam, świdrując go wzrokiem – proszę natychmiast zabrać swoje rzeczy i stawić się u wiceprefekta. Takich zaniedbań nie dopuszczałam w swojej pracowni. Buzzonetti był młodym dominikaninem, absolwentem Watykańskiej Szkoły Paleografii, Dyplomatyki i Archiwistyki, którą ukończył ze specjalizacją kodykologia wschodnia. Miałam z nim przez dwa lata zajęcia z paleografii greckiej i bizantyńskiej, potem zarekomendowałam go ojcu Pietrowi Ponzio, wiceprefektowi archiwów, z prośbą, by zaproponował mu posadę w mojej ekipie. Chociaż jednak bardzo ceniłam brata Buzzonettiego, chociaż znałam jego rozliczne zalety, nie zamierzałam pozwolić, by nadal pracował w Hypogeum. U nas materiały były jedyne w swoim rodzaju, niczym nie można ich było zastąpić, a ja sobie życzyłam, żeby ten, kto za

tysiąc czy dwa tysiące lat zechce zajrzeć do listu Gujuka do Innocentego IV, mógł to zrobić. Tylko tyle. Co by się stało z pracownikiem Luwru, który by zostawił otwarty słoik z farbą na ramie Mony Lizy?... Odkąd objęłam kierownictwo pracowni restauracji i paleografii w Tajnych Archiwach Watykanu, nie dopuszczałam tego rodzaju błędów w swojej ekipie – wszyscy o tym wiedzieli – i nie zamierzałam ich tolerować. Wciskając guzik windy, miałam pełną świadomość, że podwładni niespecjalnie aprobują moją decyzję. Nie po raz pierwszy wyczuwałam za plecami spojrzenia pełne wyrzutu, toteż nie dopuszczałam do siebie myśli, że zależy mi na ich szacunku. Uważałam bowiem, że gdy osiem lat wcześniej powierzano mi kierownictwo pracowni, nie zastanawiano się, czy pozyskam sympatię podwładnych bądź przełożonych. Teraz bardzo przeżywałam wyrzucenie brata Buzzonettiego i tylko ja wiedziałam, jak ciężko mi będzie z tego powodu w najbliższych miesiącach, ale podejmowanie tego rodzaju decyzji było przypisane do stanowiska, które zajmowałam. Winda zatrzymała się bezszelestnie na czwartym nadziemnym piętrze, rozsunęły się przede mną drzwi. Wsunęłam klucz zabezpieczający do panelu, przeciągnęłam swój identyfikator przez czytnik elektroniczny i wcisnęłam zero. Kilka chwil później światło słoneczne, które szerokimi strumieniami wlewało się przez wielkie okna od strony dziedzińca Świętego Damazego, dziabnęło mi mózg jak nożem, oślepiając mnie i oszołamiając. Sztuczna atmosfera podziemnych kondygnacji blokowała zmysły i nie pozwalała odróżnić nocy od dnia, toteż gdy pochłaniała mnie jakaś ważna praca, nieraz sama ze zdumieniem stwierdzałam, iż wychodzę z pracy nazajutrz o świtaniu, nie poczuwszy zupełnie upływu czasu. Mrugając jeszcze w ostrym świetle, z roztargnieniem zerknęłam na zegarek na ręce: była dokładnie pierwsza po południu. Ku mojemu zdumieniu przewielebny ojciec Guglielmo Ramondino, zamiast czekać na mnie w swoim wygodnym gabinecie, jak się spodziewałam, szedł w moim kierunku z przeciwnej strony wielkiego westybulu z wyraźnym zniecierpliwieniem na twarzy. – Proszę ze mną – mruknął, ściskając mi dłoń, i ruszył do wyjścia. – Mamy bardzo mało czasu. Tego marcowego dnia w ogrodzie belwederskim panował skwar. Zza wielkich okien pinakoteki ciekawie spoglądali na nas turyści, jakbyśmy byli egzotycznymi okazami w cudacznym zoo. Zawsze się dziwnie czułam, chodząc po publicznych rejonach miasta, a najbardziej mnie krępowało, gdy kierowałam wzrok na coś nad głową i natrafiałam na wycelowany w siebie obiektyw aparatu fotograficznego. Na nieszczęście niektórzy prałaci z upodobaniem zaznaczali swój status mieszkańców najmniejszego na świecie państwa,

a ojciec Ramondino do nich należał. Jego toporna okazała postać lombardzkiego wieśniaka w ciemnym garniturze z koloratką, w rozpiętej marynarce, widoczna była z odległości paru kilometrów. Prowadząc mnie do biur Sekretariatu Stanu na pierwszym piętrze Pałacu Apostolskiego, wybierał drogę jak najbliżej tras turystycznych i wyjaśniając mi, że będziemy przyjęci przez jego eminencję kardynała Angela Sodana we własnej osobie (zdaje się, że łączyła ich wieloletnia przyjaźń), słał na prawo i lewo szerokie uśmiechy, jakby kroczył w prowincjonalnej procesji rezurekcyjnej. Szwajcarzy trzymający straż u wejścia do siedziby służb dyplomatycznych Stolicy Piotrowej nawet nie mrugnęli na nasz widok. Podobnie ksiądz sekretarz, który sprawował kontrolę nad wejściami i wyjściami – bez zbędnych słów odnotował tylko w rejestrze nasze nazwiska, stanowiska i miejsce pracy. Albowiem, jak oznajmił, podnosząc się i prowadząc nas długimi korytarzami, których okna wychodziły na plac Świętego Piotra, w Sekretariacie Stanu nas oczekują. Szłam z uczuciem, że stalowa pięść ściska mi serce, chociaż starałam się tego nie okazywać: wiedziałam co prawda, że cała ta niecodzienna sytuacja nie może mieć związku z jakimiś błędami popełnionymi w pracy, niemniej przeglądałam w myślach ostatnie miesiące, szukając czegoś, czym mogłam zasłużyć na reprymendę najwyższych hierarchów Kościoła. Ksiądz sekretarz zatrzymał się w końcu w jednym z pomieszczeń – nijakim, takim samym jak pozostałe, z identycznymi motywami ornamentów i freskami – i poprosił, abyśmy poczekali chwilkę, po czym zniknął za drzwiami lekkimi i delikatnymi jak arkusz złotej blachy. – Wie pani, gdzie jesteśmy? – zapytał prefekt z uśmieszkiem zadowolenia, nerwowo gestykulując. – Mniej więcej... – odparłam, uważnie rozglądając się dokoła. Czuć tu było szczególny zapach, jakby świeżo wyprasowanych, jeszcze ciepłych ubrań zmieszany z wonią lakieru i wosku. – To siedziba Drugiej Sekcji Sekretariatu Stanu. – Ruchem podbródka ogarnął przestrzeń. – Ta sekcja zajmuje się stosunkami dyplomatycznymi Stolicy Apostolskiej z resztą świata. Kieruje nią arcybiskup sekretarz jego ekscelencja François Tournier. – A tak, jego ekscelencja Tournier! – przytaknęłam zdecydowanie. Nie miałam pojęcia, kto to jest, lecz nazwisko wydawało mi się znajome. – Właśnie tutaj, moja droga, najłatwiej się przekonać, że władza duchowa Kościoła stoi ponad władzą rządów świeckich i nie zna granic.

– Co my tu robimy, ojcze? Nasza praca nie ma nic wspólnego z tymi sprawami. Popatrzył na mnie niespokojnie i zniżył głos: – Nie mogę powiedzieć, czemu tu jesteśmy... Ale zapewniam, że chodzi o kwestię najwyższej wagi. – Ależ ojcze – drążyłam z uporem – ja jestem pracownikiem laboratorium w Tajnych Archiwach. Wszystkie kwestie najwyższej wagi powinien załatwiać ojciec jako prefekt archiwów albo jego ekscelencja Oliveira. Co ja tu robię? Spojrzał z taką miną, jakby nie wiedział, co odrzec, poklepał mnie pokrzepiająco po ramieniu, po czym odszedł ku sporej grupce jakichś dostojników, którzy przy szerokich oknach szukali ciepła promieni słonecznych. I wtedy się zorientowałam, że zapach świeżo prasowanych ubrań dochodzi właśnie od tych dostojników. Zbliżała się pora drugiego śniadania, lecz wyglądało na to, że tutaj nikt się tym nie przejmuje; w korytarzach i biurach nie ustawała gorączkowa krzątanina, ciągle przewijali się przez nie duchowni i świeccy. Nigdy dotąd nie miałam okazji tu zawitać, toteż z zachwytem patrzyłam na niewiarygodny przepych pomieszczeń, wytworne sprzęty, bezcenne malowidła i dekoracyjne przedmioty. Pół godziny wcześniej siedziałam sama w pracy w kompletnej ciszy swojego malutkiego pokoiku, w białym kitlu i okularach na nosie, a teraz otaczali mnie najwyższej rangi dyplomaci w miejscu, które zdawało się jednym z najważniejszych ośrodków władzy na świecie. Naraz rozległ się trzask otwieranych drzwi i taki gwar ludzkich głosów, że wszyscy obecni obrócili głowy w tamtą stronę. W głównym korytarzu pojawiła się zaraz gromada hałaśliwych dziennikarzy, którzy z pokrzykiwaniem i śmiechami dźwigali kamery i jakieś inne urządzenia rejestrujące. W większości widziałam cudzoziemców, głównie z innych krajów Europy bądź z Afryki, ale sporo też było Włochów. W sumie ze czterdzieści, pięćdziesiąt osób, które w parę sekund wypełniły salę. Ten czy ów przystawał, aby się przywitać z duchownymi, biskupami lub kardynałami, którzy tak jak ja wyczekiwali tutaj, inni szybko zmierzali do wyjścia. Niemal wszyscy zerkali na mnie ukradkiem, zdziwieni widokiem kobiety w miejscu, gdzie doprawdy było to niecodzienne. – Jednym pociągnięciem pióra skasowali Lehmanna! – zawołał łysy dziennikarz w okularach krótkowidza, mijając mnie. – To jasne, że Wojtyła nie zamierza zrezygnować z urzędu – zauważył inny, drapiąc się po baczku. – Albo nie pozwalają mu na to – oznajmił odważnie trzeci.

Reszta ich słów zginęła we wrzawie, kiedy odchodzili korytarzem. Przewodniczący Konferencji Episkopatu Niemiec Karl Lehmann kilka tygodni wcześniej wygłosił ryzykowną deklarację, że jeśli Jan Paweł II nie będzie w stanie odpowiedzialnie kierować Kościołem, dobrze by było, gdyby wyraził chęć przejścia na emeryturę. Ta wypowiedź biskupa Moguncji – a zważywszy na zły stan zdrowia i słabą kondycję Najwyższego Kapłana, nie on jeden taką sugestię wyrażał – podziałała jak płachta na byka na najbliższe otoczenie papieża i zdaje się, że podczas burzliwej konferencji prasowej kardynał sekretarz stanu Angelo Sodano właśnie udzielił wyczerpującej odpowiedzi na takie postulaty. Wody zostały zmącone, pomyślałam z lękiem, i nie ustoją się, póki Ojciec Święty nie spocznie w grobie, a nowy pasterz twardą ręką nie ujmie steru rządów Kościoła. Spośród wszystkich spraw watykańskich, które interesują ludzi, zagadnieniem najbardziej

intrygującym,

najdonioślejszym

z przyczyn

politycznych

i doczesnych,

obnażającym najwyraźniej nie tylko ambicje Kurii, ale także najmniej zbożne cele sług bożych, jest niewątpliwie kwestia wyboru nowego papieża. Niestety staliśmy u progu tego spektakularnego wydarzenia, toteż w mieście aż wrzało od knowań i machinacji różnych frakcji zainteresowanych umieszczeniem swojego kandydata na tronie Piotrowym. Z całą pewnością Watykan od dawna żył w poczuciu tymczasowości i rychłego końca pontyfikatu, i chociaż mnie, jako córki Kościoła i zakonnicy, problem ten w ogóle nie dotyczył, to jednak doskwierał mi mocno jako naukowcowi, który miał w planach kilka projektów jeszcze niezatwierdzonych

i niezabudżetowanych.

W trakcie

pontyfikatu

Jana

Pawła

II

–

zaprzysięgłego konserwatysty – nie na wszystkie prace badawcze udawało się uzyskać zgodę. W głębi ducha gorąco pragnęłam, aby przyszły Ojciec Święty był człowiekiem o bardziej otwartym umyśle i mniej dbającym o podtrzymywanie oficjalnej wersji historii Kościoła (tyle jest materiałów opatrzonych klauzulą „Poufne” i „Tajne”!). Ale nie robiłam sobie dużych nadziei na znaczącą odnowę, ponieważ władza skupiona w rękach kardynałów mianowanych przez samego Jana Pawła II w ciągu ponad dwudziestu lat uniemożliwiała w zasadzie wybór na konklawe papieża postępowego. Jeżeli sam Duch Święty nie zadecyduje o zmianach i swoją siłą nie wpłynie na głosowanie, w którym elektorzy w tak małym stopniu kierują się kwestiami duchowymi, naprawdę mało prawdopodobne, by nowy Ojciec Święty nie wywodził się z frakcji konserwatywnej. W tej chwili ksiądz odziany w czarną sutannę podszedł do Ramondina, coś mu powiedział na ucho i prefekt uniesieniem brwi dał mi znać, żebym się przygotowała: oczekiwano nas, zostaliśmy poproszeni dalej.

Wspaniałe drzwi otwarły się przed nami bezszelestnie. Poczekałam, aż zgodnie z protokołem prefekt wejdzie pierwszy. W pomieszczeniu trzy razy większym od poczekalni, z której wchodziliśmy, bogato ozdobionym zwierciadłami, złoconymi gzymsami i freskami – rozpoznałam Rafaela – mieścił się najskromniej urządzony gabinet, jaki w życiu widziałam: w głębi znajdowało się ledwie widoczne klasyczne biurko ustawione na dywanie, przy nim krzesło z wysokim oparciem – te dwa sprzęty stanowiły całe umeblowanie. Po jednej stronie sali, pod wysokimi oknami, które wpuszczały światło dzienne, kilku duchownych prowadziło ożywioną rozmowę, siedząc na niskich taboretach zasłoniętych przez sutanny. Koło jednego z dostojników stał ponury cudzoziemiec w świeckim ubraniu, nie biorąc udziału w rozmowie. Ewidentnie żołnierska postawa bez cienia wątpliwości zdradzała, że jest wojskowym albo policjantem. Był strasznie wysoki (ponad metr dziewięćdziesiąt), tęgi i krzepki, jakby codziennie dźwigał ciężary i wcinał szklanki na przekąskę, blond włosy miał tak króciutko ostrzyżone, że tylko na karku i nad czołem były zauważalne w postaci refleksów. Na nasz widok jeden z kardynałów, w którym rozpoznałam natychmiast sekretarza stanu Angela Sodano, podniósł się i wyszedł nam naprzeciw. Był średniego wzrostu siedemdziesięcioparolatkiem o czole powiększonym przez niedużą łysinę i siwych włosach nakrytych piuską z purpurowego jedwabiu. Nosił staromodne prostokątne okulary w oprawkach koloru ziemistego, czarną sutannę z purpurowymi lamówkami i guzikami, połyskującą szarfę w tym samym kolorze i takież skarpetki. Na piersi miał zawieszony dyskretny złoty krucyfiks. Z szerokim, przyjaznym uśmiechem podszedł do prefekta, z którym serdecznie się przywitał. – Guglielmo! – zawołał. – Jak miło znowu cię widzieć! – Eminencjo!... Obopólne zadowolenie ze spotkania było oczywiste. A zatem prefekt nie fantazjował, mówiąc mi o długoletniej przyjaźni z najwyższym dostojnikiem Watykanu (najwyższym po papieżu, ma się rozumieć). A ja z chwili na chwilę czułam się bardziej zakłopotana

i zdezorientowana,

jakby

to

wszystko

było

snem,

a nie

namacalną

rzeczywistością. Co się stało, że znalazłam się tutaj? Pozostali obecni w sali także przyglądali się tej scenie z uwagą i ciekawością. Rozpoznałam wikariusza Rzymu i przewodniczącego Konferencji Episkopatu Włoch, jego eminencję kardynała Carla Collego, spokojnego człowieka o miłej powierzchowności, oraz sekretarza Drugiej Sekcji, arcybiskupa François Tourniera (domyśliłam się, że to on, po piusce koloru fioletowego, a nie purpurowego, przysługującego wyłącznie kardynałom).

Trzecią osobą był milczący wojskowy, który marszczył jasnoblond brwi, jakby był do głębi zdegustowany tym, co ogląda. Prefekt obrócił się naraz i ująwszy mnie za rękę, pociągnął, aż stanęłam równo z nim przed sekretarzem stanu. – To doktor Ottavia Salina, eminencjo – przedstawił mnie. Sodano zmierzył mnie wzrokiem z góry na dół. Całe szczęście, że tego dnia ubrałam się przyzwoicie – w ładną popielatą spódnicę i bliźniak koloru łososiowego. Jakieś trzydzieści osiem, trzydzieści dziewięć lat, choć nie wygląda – musiał sobie powiedzieć – miła twarz, krótkie czarne włosy, czarne oczy, wzrost średni. – Eminencjo... – szepnęłam, zginając się w pokłonie, i na znak szacunku schyliwszy głowę, ucałowałam pierścień na dłoni, którą sekretarz stanu podetknął mi pod usta. – Jest pani zakonnicą? – zapytał w charakterze powitania. Mówił z lekkim akcentem piemonckim. – Doktor Salina, eminencjo – czym prędzej wyjaśnił prefekt – należy do Zgromadzenia Błogosławionej Marii Panny. – A czemu jest ubrana po świecku? – wtrącił się ze swojego miejsca sekretarz Drugiej Sekcji, arcybiskup Tournier. – Czyżby w waszym zgromadzeniu nie obowiązywały habity? Powiedział to bardzo napastliwym tonem, lecz nie dałam się onieśmielić. Żyjąc w tych sferach Watykanu, nieskończenie wiele razy znalazłam się w podobnej sytuacji i byłam zaprawiona w bojach z płcią przeciwną. Popatrzyłam mu w oczy i odparłam: – Nie obowiązują, ekscelencjo. Moje zgromadzenie zrezygnowało z habitów po II Soborze Watykańskim. – Ach, po soborze!... – mruknął z nieskrywanym niesmakiem. Arcybiskup Tournier był człowiekiem nadzwyczaj wytwornym, z wyglądu nadającym się znakomicie na księcia Kościoła, elegancikiem z tych, co to zawsze świetnie wychodzą na zdjęciach. – „Czy wypada, aby kobieta z odkrytą głową modliła się do Boga?” – spytał głośno, cytując I List świętego Pawła do Koryntian. – Siostra Ottavia, ekscelencjo – zaznaczył prefekt polubownie – ma doktorat z paleografii i historii sztuki, a także inne tytuły naukowe. Od ośmiu lat kieruje pracownią restauracji i paleografii, jest wykładowcą w Watykańskiej Szkole Paleografii, Dyplomatyki i Archiwistyki, wielokrotnie otrzymywała międzynarodowe nagrody za swoje odkrycia, między innymi nagrody Getty’ego, ekscelencjo, i to dwa razy: w dziewięćdziesiątym drugim i w dziewięćdziesiątym piątym roku.

– No właśnie! – zawołał z przekonaniem kardynał Sodano, jakby nigdy nic siadając koło Tourniera. – I dlatego pani doktor tu jest, dlatego zaprosiliśmy ją na to zebranie. Wszyscy na mnie patrzyli z ewidentną ciekawością, ja jednak czekałam w milczeniu, na wypadek gdyby jego ekscelencja ksiądz arcybiskup życzył sobie na moją cześć zacytować także ustęp ze świętego Pawła mówiący, że „kobiety mają na tych zgromadzeniach milczeć; nie dozwala się im bowiem mówić, lecz mają być poddane, jak to Prawo nakazuje”. Domyślałam się, że Tournier, podobnie jak pozostali obecni, woli ode mnie swoje zakonnicesłużące – każdy z nich musiał ich mieć co najmniej ze trzy, cztery – albo przyzwyczajone do habitu i welonu z wypustką polskie sercanki, które gotują dla Jego Świątobliwości, sprzątają jego pokoje i dbają o to, aby zawsze szaty miał nieskazitelne; albo siostry ze Zgromadzenia Sióstr Świętego Pawła, które pełnią funkcję telefonistek w państwie Watykan. – A teraz – podjął kardynał Sodano – jego ekscelencja Tournier wyjaśni, dlaczego została pani wezwana... Chodź tu, Guglielmo – zwrócił się do prefekta – usiądź koło mnie. Ekscelencjo, oddaję księdzu głos. Arcybiskup Tournier z ową pewnością siebie, którą mają tylko ludzie w pełni świadomi, że wygląd fizyczny pozwala im bez przeszkód podążać każdą drogą na tym padole, spokojnie podniósł się z miejsca i nie patrząc na blond żołnierza, wyciągnął do niego rękę, on zaś służbistym ruchem podał mu pękatą czarną teczkę. Skręciło mnie w środku i przez chwilę myślałam, że cokolwiek zrobiłam źle, musiało to być coś strasznego i na pewno wyjdę stąd z wypowiedzeniem. – W tej teczce – zaczął sekretarz Drugiej Sekcji niskim nosowym głosem, omijając mnie wzrokiem – są zdjęcia, które można by nazwać... hm... bez wątpienia niesamowitymi. Zanim je pani obejrzy, muszę uprzedzić, że jest na nich ciało niedawno zmarłego mężczyzny, Etiopczyka, którego tożsamości na razie nie jesteśmy pewni. Dodam jeszcze, że to powiększenie niektórych części zwłok. Ach!... Więc nie zwolnią mnie? – Może wypadałoby zapytać panią doktor – odezwał się po raz pierwszy wikariusz Rzymu, kardynał Carlo Colli – czy będzie w stanie pracować na materiale tak przykrym dla oczu. – Popatrzył na mnie z iście ojcowską troską na twarzy i mówił dalej: – Ten nieszczęśnik umarł w strasznym wypadku i jest mocno poharatany. Oglądanie zdjęć może się okazać dość przykre. Myśli pani, że da radę? Bo jeśli nie, wystarczy powiedzieć. Zastygłam ze zdumienia. Byłam głęboko przekonana, że z kimś mnie pomylono. – Bardzo przepraszam – wyjąkałam – ale czy nie lepiej by było zasięgnąć opinii patologa sądowego? Nie bardzo rozumiem, w czym mogłabym być użyteczna...

– Widzi pani – wpadł mi w słowo Tournier, wolnym krokiem posuwając się wewnątrz kręgu słuchaczy – człowiek na tych zdjęciach był zamieszany w ciężki występek przeciwko Kościołowi katolickiemu i innym Kościołom chrześcijańskim. Ubolewam, ale więcej szczegółów nie możemy podać. Oczekujemy, że jak najdyskretniej zbada pani znaki, szczególne blizny, które odkryto na jego ciele po rozebraniu zwłok do autopsji. Skaryfikacje. Myślę, że to odpowiednie słowo na określenie tego rodzaju... jak by to ująć?... rytualnych tatuaży albo znaków plemiennych. Zdaje się, że niektóre dawne kultury praktykowały zdobienie skóry obrzędowymi nacięciami. W tym wypadku – dodał, otwierając teczkę i zerkając na zdjęcia – znaki są faktycznie osobliwe: to greckie litery, krzyże i inne wyobrażenia równie... artystyczne?... Tak, bez wątpienia można je nazwać artystycznymi. – Jego ekscelencja chce powiedzieć – przerwał mu sekretarz stanu z życzliwym uśmiechem na ustach – że ma pani przeanalizować wszystkie te symbole, przestudiować i dać nam jak najpełniejszą ich interpretację. Ma się rozumieć, może pani w tym celu korzystać z całych zasobów Tajnych Archiwów i z wszelkich innych środków, którymi dysponuje Watykan. – Doktor Salina może liczyć na moje wsparcie – oznajmił prefekt archiwów, spoglądając po zebranych w poszukiwaniu aprobaty. – Bardzo jesteśmy wdzięczni za tę deklarację, Guglielmo – powiedział kardynał Sodano – ale chociaż normalnie pani doktor jest twoją podwładną, w tym wypadku będzie inaczej. Mam nadzieję, że nie poczujesz się urażony, odtąd jednak aż do zakończenia tej pracy siostra zostaje służbowo przeniesiona do Sekretariatu Stanu. – Proszę się nie martwić, wielebny ojcze – wtrącił arcybiskup Tournier, nonszalancko, acz wytwornie machnąwszy ręką. – Pani doktor może liczyć na tego oto nieocenionego kapitana Kaspara Glausera-Röista, członka Gwardii Szwajcarskiej i jednego z najlepszych agentów Jego Świątobliwości w służbie Trybunału Świętej Roty Rzymskiej. On zrobił te zdjęcia i jest koordynatorem toczącego się dochodzenia. – Przepraszam... – rozległ się mój drżący głos. Czterej dostojnicy i żołnierz obrócili głowy w moją stronę. – Przepraszam wasze eminencje – powtórzyłam tak pokornie, jak tylko potrafiłam. – Jestem nieskończenie wdzięczna, że pomyśleli księża o mnie przy okazji tak ważnej sprawy, obawiam się jednak, że nie mogę się podjąć tego zadania. – Skupiłam się, by moje następne słowa zabrzmiały jeszcze łagodniej. – Nie tylko dlatego, że nie mogę zostawić w tej chwili tego, nad czym pracuję i co pochłania cały mój czas, ale przede wszystkim dlatego, że nawet w stopniu podstawowym nie dysponuję wiedzą i umiejętnościami potrzebnymi do obsługi baz danych Tajnych Archiwów, poza tym potrzebowałabym pomocy

antropologa, żeby połączyć najważniejsze aspekty dochodzenia. Chcę powiedzieć... że nie czuję się na siłach podjąć się tego zadania. Kiedy skończyłam mówić, jedynie Tournier dał oznakę życia. Podczas gdy wszyscy pozostali oniemieli ze zdumienia, on uśmiechnął się tak sarkastycznie, że zaczęłam podejrzewać, iż zanim weszłam do tego gabinetu, zdecydowanie się sprzeciwiał skorzystaniu z moich usług. Niemal słyszałam, jak prycha pogardliwie: „Kobieta?...”. Jego lekceważące, kąśliwe nastawienie tak na mnie podziałało, że naraz diametralnie zmieniłam zdanie. – Chociaż po zastanowieniu – podjęłam – chyba mogę się tym zająć, pod warunkiem że będę miała wystarczająco dużo czasu. Jak za dotknięciem czarodziejskiej różdżki z twarzy Tourniera zniknęła drwiąca mina, na obliczu pozostałych napięcie w jednej chwili ustąpiło uldze, której towarzyszyły usatysfakcjonowane westchnienia. Jednym z moich najcięższych grzechów jest pycha, przyznaję, pycha we wszystkich jej odmianach: arogancja, próżność, duma... Moje zadośćuczynienie ani pokuta nigdy nie będą wystarczające, ale nie jestem w stanie nie podjąć wyzwania czy stchórzyć wobec prowokacji, gdy powątpiewa się w moją inteligencję lub wiedzę. – Znakomicie! – zawołał sekretarz stanu, klepiąc się otwartą dłonią w kolano. – No to nie ma o czym gadać. Problem rozwiązany, Bogu dzięki. W porządku. Odtąd kapitan Glauser-Röist zostaje pani przydzielony do współpracy i pomocy we wszystkim, czego będzie pani potrzebowała. Co rano będzie pani wręczał zdjęcia, które zabierze na koniec dnia pracy. Ma pani pytania? – Tak – odparłam z namysłem. – Czy kapitan może wchodzić ze mną do zastrzeżonej strefy Tajnych Archiwów? Nie jest duchownym i... – Oczywiście, że może! – zapewnił ojciec Ramondino. – Osobiście polecę przygotować dla niego akredytację, będzie gotowa jeszcze dziś. Operetkowy żołnierzyk (bo czymże innym są gwardziści szwajcarscy?) kładł właśnie kres przestrzeganej od wieków zacnej tradycji. Zjadłam lunch w stołówce w Tajnych Archiwach i resztę popołudnia poświęciłam na sprzątanie i układanie tego, co miałam na stole w pracowni. Denerwowało mnie bardziej, niż potrafiłam przyznać, że muszę odłożyć badanie „Panegyrikonu”, ale sama sobie byłam winna, poza tym przecież nie mogłam nie wykonać polecenia wydanego osobiście przez kardynała Sodano. Kiedy uznałam, że wszystko jest w idealnym porządku, a pokój przygotowany do rozpoczęcia nowego zadania następnego ranka, pozbierałam swoje rzeczy i opuściłam biuro.

Pod kolumnadą Berniniego wyszłam z placu Świętego Piotra na via di Porta Angelica i obojętnie mijałam liczne sklepiki z pamiątkami wciąż przerażająco zapchane turystami przybyłymi do Rzymu na obchody Wielkiego Jubileuszu. Kieszonkowcy z Borgo mniej więcej znali nas, pracowników Watykanu, lecz od początku Roku Świętego – w ciągu pierwszych dziesięciu dni stycznia do miasta zjechały trzy miliony osób – ich szeregi znacznie się rozrosły, zasilone złodziejaszkami przybyłymi masowo z całych Włoch, toteż mocno ściskając torbę w garści, przyspieszyłam kroku. Światło zmierzchającego dnia powoli gasło, a ja zawsze trochę się obawiałam tej pory. Była tuż-tuż. Na szczęście przełożona mojego zgromadzenia uznała, że skoro ma jedną z sióstr na tak eksponowanym stanowisku jak moje, warto nabyć lokal w bezpośredniej bliskości Watykanu. Dzięki temu ja i jeszcze trzy siostry zamieszkałyśmy jako pierwsze lokatorki w niedużym mieszkanku przy piazza delle Vaschette z widokiem na barokową fontannę, do której niegdyś płynęła lecznicza agua angelica zalecana na dolegliwości układu pokarmowego. Siostry Ferma, Margherita i Valeria, które razem pracowały w pobliskiej szkole publicznej, już wróciły do domu. Szykowały w kuchni kolację, paplając wesoło o jakichś błahostkach. Pięćdziesięciopięcioletnia Ferma, najstarsza z nas, z uporem nadal nosiła uniform przyjęty po zniesieniu obowiązku noszenia habitu – białą bluzkę, granatowy rozpinany sweter, granatową spódnicę za kolano i grube czarne pończochy. Margherita, tylko parę lat młodsza ode mnie, była przełożoną naszej wspólnoty i dyrektorką szkoły, w której wszystkie trzy pracowały. Stosunki między nami z biegiem lat przerodziły się ze zdystansowanych w serdeczne i z serdecznych w przyjacielskie, aczkolwiek bez wnikania w prywatność. Najmłodsza z nas, Valeria, urodzona w Mediolanie, uczyła w szkole czteroi pięciolatków, wśród których co roku przybywało dzieci imigrantów arabskich oraz azjatyckich i co roku nasilały się problemy z porozumieniem. Ostatnio widziałam, że czyta grubą książkę na temat obyczajów i religii na innych kontynentach. Wszystkie trzy z szacunkiem traktowały moją pracę w Watykanie, chociaż w gruncie rzeczy nie bardzo się orientowały, czym się zajmuję; wiedziały jedynie, że nie powinny mnie wypytywać (przypuszczam, że uprzedzono je o tym i że nasze przełożone położyły na to specjalny nacisk), ponieważ w mojej umowie z Watykanem wyraźnie sformułowana klauzula zastrzegała, że pod karą ekskomuniki mam zakaz rozmawiania o swojej pracy z osobami spoza kręgu zatrudnionych w tym samym miejscu. Mimo to od czasu do czasu, wiedząc, że to lubią, opowiadałam im coś o ostatnich odkryciach odnoszących się do pierwszych wspólnot chrześcijańskich czy początków Kościoła. Naturalnie mówiłam tylko o tym, co właściwe, o tym, co można wyjawić, nie podając w wątpliwość oficjalnej historiografii ani zasad wiary.

Bo i po cóż miałabym na przykład wyjawiać, że Ireneusz, jeden z ojców Kościoła, w swojej pracy z roku 183, zazdrośnie przechowywanej w archiwach, jako pierwszego papieża wymienia Linusa, a nie Piotra, który w ogóle się tam nie pojawia? Albo że oficjalny wykaz pierwszych papieży zawarty w Catalogus Liberianus jest kompletnie fałszywy, a wypisani w nim domniemani papieże (Anaklet, Klemens I, Ewaryst, Aleksander...) w ogóle nie istnieli? Po co miałabym im o tym opowiadać? Po co tłumaczyć na przykład, że wszystkie cztery Ewangelie spisano po Listach świętego Pawła, prawdziwego założyciela naszego Kościoła, idąc za jego doktryną i naukami, a nie na odwrót, jak wierzą wszyscy? Moje wątpliwości i lęki, które Ferma, Margherita i Valeria z wielką intuicją wyczuwały, moje wewnętrzne zmagania i wielkie cierpienie były tajemnicą, którą dzielić się mogłam wyłącznie ze swoim spowiednikiem, tym samym dla wszystkich pracowników trzeciego i czwartego poziomu Tajnych Archiwów, franciszkaninem ojcem Egilbertem Pintonellem. Zostawiwszy kolację w piekarniku i stół nakryty, udałyśmy się do domowej kapliczki, gdzie usiadłyśmy na poduszkach położonych na podłodze przy ołtarzyku, przed którym paliła się wieczna lampka w kształcie miniaturowej świeczki. Odmówiłyśmy wspólnie tajemnice bolesne Różańca, następnie zamarłyśmy w milczeniu pogrążone w modlitwie. Trwał Wielki Post i w tych dniach ojciec Pintonello zalecił mi rozmyślania nad ustępem Ewangelii mówiącym o czterdziestodniowym poszczeniu Jezusa na pustyni i kuszeniu Go przez szatana. Zasadniczo temat nieszczególnie mi odpowiadał, zawsze jednak byłam potwornie zdyscyplinowana, toteż nawet w głowie mi nie postało, aby nie wykonać polecenia spowiednika. W rozważaniach zdecydowanie mi przeszkadzało natrętnie wracające wspomnienie popołudniowego spotkania z dostojnikami kościelnymi. Zastanawiałam się, czy zdołam z sukcesem wykonać zlecone zadanie, skoro ukrywa się przede mną informacje, a cała sprawa w ogóle wygląda bardzo dziwnie. „Człowiek na tych zdjęciach – powiedział arcybiskup Tournier – był zamieszany w ciężki występek przeciwko Kościołowi katolickiemu i innym Kościołom chrześcijańskim. Ubolewam, ale więcej szczegółów nie możemy podać”. Tej nocy śniły mi się koszmary, w których zmaltretowany, pozbawiony głowy człowiek, będący wcieleniem szatana, pokazywał mi się zza każdego węgła szerokiej ulicy, którą szłam, zataczając się jak pijana, zmagając się z potęgą i sławą wszystkich możnych tego świata. Punktualnie o ósmej rano natarczywie zadźwięczał dzwonek domofonu. Margherita, która odebrała, weszła chwilę później do kuchni ze stropioną miną. – Ottavio, jakiś Kaspar Glauser czeka na ciebie na dole.

Zamarłam. – Kapitan Glauser-Röist? – wybełkotałam z ustami pełnymi chleba. – Że jest kapitanem, nie powiedział – zaznaczyła Margherita – ale nazwisko się zgadza. Przełknęłam nieprzeżute pieczywo i popiłam łykiem kawy z mlekiem. – Sprawy zawodowe... – mruknęłam przepraszająco i pospiesznie wybiegłam z kuchni, nie zważając na zdziwione spojrzenia sióstr. Mieszkanie przy piazza delle Vaschette było tak małe, że w okamgnieniu sprzątnęłam swój pokój i w kapliczce załatwiłam co trzeba z Wszechmocnym. Z wieszaka przy wyjściu porwałam płaszcz i torbę, po czym mocno stropiona wybiegłam z domu, zatrzaskując za sobą drzwi. Dlaczego kapitan Glauser-Röist czekał na mnie na dole? Czy coś się stało? Ukryty za nieprzeniknionymi ciemnymi okularami rosły operetkowy wojak z twarzą bez wyrazu opierał się o drzwi cudnej ciemnoniebieskiej alfy romeo. To taki rzymski obyczaj – parkować przed samym wejściem do budynku, do którego się przyjechało, obojętne, czy blokuje się ruch, czy nie. Każdy prawdziwy rzymianin wyjaśni spokojnie, że w ten sposób traci się mniej czasu. Glauser-Röist, chociaż z pochodzenia Szwajcar – jak wszyscy członkowie miniaturowej armii Watykanu – musiał od wielu lat żyć w mieście, skoro tak spokojnie stosował się do najgorszych tutejszych obyczajów. Kapitanowi, nieświadomemu zaciekawienia, jakie wzbudzał wśród sąsiadów, nie drgnął nawet jeden mięsień twarzy, kiedy w końcu otworzyłam bramę i wyszłam na ulicę. Bardzo się ucieszyłam, stwierdziwszy, że w świecącym bez opamiętania słońcu pozorna dziarskość postawnego szwajcara okazała się nieco przywiędła, a na jego obliczu – złudnie młodzieńczym – wyraźnie widać oznaki upływu czasu. – Dzień dobry – powiedziałam, zapinając płaszcz. – Coś się stało, kapitanie? – Dzień dobry – odparł w nienagannej włoszczyźnie, aczkolwiek z leciutkim akcentem niemieckim słyszalnym w wymowie „r”. – Od szóstej rano czekałem na panią przed drzwiami archiwów. – Czemu tak wcześnie? – Myślałem, że o tej porze zaczyna pani pracę. – Pracuję od godziny ósmej – oznajmiłam nieprzyjemnym tonem. Kapitan obojętnie spojrzał na zegarek z bransoletką. – Jest już dziesięć po ósmej – zauważył głosem zimnym jak głaz i równie sympatycznym.

– Tak?... No to jedźmy. Cóż za irytujący człowiek! Czyżby nie wiedział, że szefostwo zawsze się spóźnia? To część przywilejów związanych z piastowaniem stanowiska. Alfa romeo pędziła uliczkami Borgo ile fabryka dała, ponieważ kapitan przyswoił również inny rzymski obyczaj – jeżdżenia na złamanie karku – tak że ani się obejrzałam, jak przejechaliśmy przez Bramę Świętej Anny i zostawiliśmy za sobą koszary Gwardii Szwajcarskiej. Po drodze nie krzyczałam ani nie chciałam wyskakiwać z pędzącego samochodu tylko dzięki temu, że z pochodzenia jestem Sycylijką i w młodości zrobiłam prawo jazdy w Palermo, gdzie światła sygnalizacyjne pełnią rolę jedynie ozdób, a cały ruch opiera się na stosunku siły, mocy klaksonu i zwyczajnym zdrowym rozsądku. Kapitan ostro zahamował na miejscu parkingowym opatrzonym tabliczką ze swoim nazwiskiem, po czym z zadowoloną miną zgasił silnik. Po raz pierwszy dostrzegłam w nim jakąś ludzką cechę, co przykuło moją uwagę – bez wątpienia kochał prowadzić. Kiedy podążaliśmy do archiwów drogą w tej części Watykanu, której dotąd w ogóle nie znałam – minęliśmy nowoczesny pawilon sportowy z mnóstwem różnych urządzeń i strzelnicę (nawet nie wiedziałam, że coś takiego tu jest) – każdy spotkany gwardzista prężył się na baczność przed nami i salutował Glauserowi-Röistowi. Jednym z zagadnień najbardziej łechcących od lat moją ciekawość było pochodzenie jaskrawych wielobarwnych uniformów Gwardii Szwajcarskiej. Niestety w dokumentach skatalogowanych w Tajnych Archiwach nie było żadnego dowodu, który by potwierdził bądź wykluczył krążącą po Watykanie wersję, jakoby zaprojektował je Michał Anioł, ja jednak wierzyłam, że ów dowód znajdzie się w najmniej spodziewanym momencie pośród masy dokumentów wciąż czekających na zbadanie. Tak czy owak wyglądało na to, że GlauserRöist, w przeciwieństwie do swoich towarzyszy, w ogóle nie wkłada uniformu, ponieważ dwukrotnie go widziałam i za każdym razem był ubrany po cywilnemu w odzież niewątpliwie drogą. Zbyt drogą jak na skromny żołd prostego gwardzisty. W milczeniu przeszliśmy przez hol gmachu Tajnych Archiwów, minęliśmy zamknięty gabinet ojca Ramondina i wsiedliśmy do windy. Glauser-Röist włożył błyszczący klucz do panelu. – Ma pan ze sobą zdjęcia? – spytałam z ciekawością, kiedy zjeżdżaliśmy do Hypogeum. – Oczywiście. Co na niego popatrzyłam, bardziej mi przypominał spiczasty nadmorski głaz. Skąd oni wytrzasnęli takiego faceta?

– Przypuszczam więc, że zaraz weźmiemy się do pracy, prawda? – Naturalnie. Moi podwładni patrzyli z otwartymi buziami, gdy Glauser-Röist szedł korytarzem w kierunku mojego pokoiku. Stół Guida Buzzonettiego tego ranka boleśnie świecił pustką. – Dzień dobry – rzuciłam głośno. – Dzień dobry – mruknął ktoś, żeby moje powitanie nie pozostało bez odpowiedzi. O ile jednak aż do mojego biura towarzyszyła nam głęboka cisza, o tyle krzyk, jaki wydałam, otwarłszy drzwi pokoju, musiano słyszeć aż na Forum Romanum. – O matko! Co tu się stało? Moje stare biurko bez ceregieli przesunięto w kąt, a na środku pokoju stanął metalowy stół z wielkim komputerem. Inne informatyczne graty ulokowano na stolikach z pleksi zabranych z jakiegoś nieużywanego biura, dziesiątki kabli z przedłużaczami pokrywały podłogę i zwisały z półek starych regałów. Struchlała zasłoniłam usta rękami i weszłam do środka, stawiając stopy tak ostrożnie, jakbym kroczyła między gniazdami węży. – Ten sprzęt będzie nam potrzebny do pracy – odezwał się Głaz za moimi plecami. – Mam nadzieję, że faktycznie będą potrzebne, kapitanie! Kto panu pozwolił wejść do mojej pracowni i tak wszystko poprzestawiać? – Prefekt. – Mogliście mnie zapytać! – Montowaliśmy wyposażenie wieczorem, kiedy pani już nie było. W jego głosie nie było ani krzty skruchy czy emocji – informował mnie po prostu i już, jakby to wszystko, co zrobił, pozostawało poza wszelką dyskusją. – No pięknie! Naprawdę pięknie! – wycedziłam z urazą. – Weźmie się pani do pracy czy nie? Obróciłam się na pięcie do niego, jakbym dostała w twarz, i spojrzałam nań z taką pogardą, na jaką było mnie stać. – Załatwmy to jak najszybciej. – Jak pani chce – mruknął, mocno przeciągając głoski. Rozpiął marynarkę i nie wiadomo skąd wydobył pękatą czarną teczkę, którą poprzedniego dnia pokazywał mi arcybiskup Tournier. – To dla pani – dodał, podając mi ją. – A co pan będzie robił, kiedy ja zajmę się zdjęciami? – Będę korzystał z komputera.

– W jakim celu? – zdumiałam się. W dziedzinie informatyki byłam kompletną analfabetką, aczkolwiek wiedziałam, że kiedyś będę musiała się z nią zmierzyć, chwilowo jednak, jako rasowemu naukowcowi, bardzo mi odpowiadało wzgardzanie tymi diabelskimi urządzeniami. – W celu wyjaśniania wątpliwości, jeśli będzie je pani miała, i ułatwiania pani dostępu do każdej istniejącej informacji na każdy temat. Nic na to nie powiedziałam. Zaczęłam przeglądać fotografie. Było ich wiele, konkretnie trzydzieści, zostały ponumerowane i ułożone chronologicznie, to znaczy od początku do końca autopsji. Obejrzawszy wszystkie pobieżnie, wybrałam te, na których rozciągnięte na metalowym blacie zwłoki Etiopczyka były widoczne w całości w pozycji na wznak i na brzuchu. Na pierwszy rzut oka najbardziej zauważalne było złamanie kości miednicy – świadczyło o tym niezbyt naturalne ułożenie wygiętych nóg – i w prawym obszarze ciemieniowym czaszki okropna rana, w której między odłamkami kości widoczna była szara galaretowata masa mózgowa. Odsunęłam pozostałe zdjęcia jako niepotrzebne, bo chociaż zwłoki na pewno miały liczne obrażenia wewnętrzne, po pierwsze, nie potrafiłabym oszacować ich rozmiaru, a po drugie, raczej niczego by nie wniosły do mojej pracy. Skupiłam się natomiast na tym, że prawdopodobnie na skutek uderzenia zęby uszkodziły język. Ten człowiek nie mógłby się podawać za kogoś z innej grupy etnicznej – nieetiopskiej – ponieważ miał bardzo wyraźne charakterystyczne cechy fizyczne. Jak większość Etiopczyków był dość szczupły i smukły, o słabo rozwiniętych żylastych mięśniach i stosunkowo ciemnej barwie skóry. Rysy twarzy ostatecznie potwierdzały jego abisyńskie pochodzenie: wysokie wydatne kości policzkowe, wpadnięte policzki, duże czarne oczy – na zdjęciach były otwarte, co robiło wrażenie – ciasno obciągnięte skórą wypukłe czoło, grube wargi i wąski nos, z profilu prawie grecki. Zanim ogolono mu nienaruszoną część głowy, miał na niej szorstkie, mocno skręcone włosy; po ich zgoleniu pośrodku czaszki ukazała się wyraźna cienka blizna w kształcie greckiej litery: dużej sigmy (Σ). Przez całe przedpołudnie nie robiłam nic innego, tylko wciąż od nowa przeglądałam te straszne zdjęcia, uważnie przypatrując się każdemu szczegółowi, który wydawał mi się znaczący. Skaryfikacje przypominały linie dróg na mapie, niektóre były grube i wypukłe, bardzo nieprzyjemne, inne wąskie, ledwie widoczne, jak jedwabna nitka. Ale wszystkie bez wyjątku barwę miały różową, w niektórych miejscach nawet czerwonawą, przez co raziły niczym wstawki z białej skóry na czarnej.

W południe zaczęło mi burczeć w brzuchu, mózg miałam niemal zlasowany, a stół zarzucony notatkami i szkicami skaryfikacji na skórze nieboszczyka. Znalazłam jeszcze na jego ciele sześć innych liter greckich: na prawym bicepsie literę tau (Τ), na lewym ipsylon (Υ), pośrodku klatki piersiowej na sercu alfę (Α), na brzuchu rho (Ρ), na prawym udzie, na mięśniu czworogłowym, omikron (Ο), a na lewym w tym samym miejscu kolejną sigmę (Σ). Poniżej litery alfa i powyżej rho, w okolicy dołu płuc i żołądka, widniał duży chrystogram, powszechnie znany monogram, tak częsty na tympanonach i ołtarzach średniowiecznych kościołów, utworzony przez nałożone na siebie dwie pierwsze greckie litery imienia Chrystusa, XP – chi i rho.

Chrystogram ten miał pewną szczególną właściwość: dodano do niego poziomą kreskę, dzięki czemu powstało wyobrażenie krzyża. Na reszcie ciała Etiopczyka – z wyjątkiem dłoni, stóp, pośladków, szyi i twarzy – znajdowało się mnóstwo innych krzyży o kształtach, jakich w życiu nie widziałam. Kapitan Glauser-Röist na długie chwile zastygał przed komputerem, wklepując niestrudzenie jakieś tajemnicze polecenia, ale od czasu do czasu przysuwał się z krzesłem do mnie i w milczeniu śledził postępy w mojej analizie. Toteż aż podskoczyłam, gdy nagle zapytał, czy nie byłby mi pomocny naturalnej wielkości rysunek ludzkiego ciała, na który mogłabym nanieść skaryfikacje. Zanim odpowiedziałam, energicznie pokręciłam parę razy głową na wszystkie strony, aby rozruszać zesztywniały kark. – Dobry pomysł. A swoją drogą, kapitanie, jak dużo może mi pan powiedzieć o tym człowieku? Arcybiskup Tournier wspominał, że to pan robił te zdjęcia. Glauser-Röist podniósł się z krzesła i podszedł do komputera. – Nic nie mogę powiedzieć. Szybko przebiegł palcami po klawiszach, drukarka zaszumiała i zaczęła wypluwać kartki papieru. – Przydałoby mi się wiedzieć coś więcej – zaprotestowałam, pocierając nos pod okularami. – Może wie pan coś, co by mi pomogło.

Moje prośby nie wzruszyły Głaza. Taśmą samoprzylepną, którą odrywał zębami, zaczął przyklejać na drzwiach – jedynej wolnej jeszcze przestrzeni w mojej malutkiej pracowni – arkusze wyplute przez drukarkę, aż powstała kompletna sylwetka człowieka. – Mogę jeszcze w czymś pomóc? – zapytał, podchodząc do mnie. Popatrzyłam na niego niechętnie. – Może pan z tego komputera przeszukiwać bazy danych archiwów? – Z tego komputera mogę przeszukać każdą bazę danych na świecie. Co chce pani wiedzieć? – Wszystko, co pan znajdzie na temat skaryfikacji. Nie tracąc ani sekundy, zabrał się do roboty, ja zaś wzięłam z szuflady biurka garść flamastrów i zdecydowanie podeszłam do papierowej sylwetki. Po półgodzinie udało mi się dość wiernie odtworzyć ponurą mapę nacięć ze zwłok. Zastanawiało mnie, dlaczego zdrowy, silny trzydziestoparolatek pozwolił się w taki sposób torturować. Było to bardzo dziwne. Oprócz greckich liter znalazłam na nim w sumie siedem pięknych krzyży. Każdy był inny: łaciński na wewnętrznej części prawego przedramienia, a na lewym przedramieniu łaciński crux immissa (równoramienny, z krótką poprzeczną belką w połowie belki pionowej); z tyłu na szyi krzyż zdwojony (utworzony przez cztery krzyże łacińskie schodzące się w środku podstawami), egipski anch na kręgach piersiowych oraz krzyż rozwidlony na lędźwiowych. Pozostałe dwa z siedmiu – krzyż świętego Andrzeja (w kształcie litery X) i grecki – znajdowały się na tylnej części ud. Różnorodność krzyży wzbudzała podziw, aczkolwiek wszystkie miały coś wspólnego: każdy był wpisany w kwadrat, okręg lub prostokąt – przypominały wąskie okienka bądź średniowieczne otwory strzelnicze – z promienistą koroną w górnej części w formie zębatego szczytu liczącego w każdym przypadku siedem wierzchołków. O dziewiątej wieczorem padaliśmy ze zmęczenia. Glauser-Röist zdołał dotrzeć do zaledwie nielicznych odniesień na temat skaryfikacji. Wyjaśnił mi pokrótce, że chodzi o zwyczaj religijny praktykowany w pasie Afryki Środkowej, do której na nasze nieszczęście Etiopia nie należy. Wynikało z tego, że w tym rejonie prymitywne plemiona nacierały jakąś mieszanką ziół nacięcia na skórze wykonane na ogół trzcinkami zaostrzonymi jak nóż. Motywy mogły być bardzo skomplikowane, generalnie jednak były formami geometrycznymi nawiązującymi do symboliki religijnej, często do konkretnego rytu. – I to wszystko? – spytałam zawiedziona, kiedy kapitan zamknął usta, wygłosiwszy swój skąpy raport.

– No, coś tam jeszcze jest, ale nic ważnego. U kobiet najgrubsze, najbardziej wypukłe keloidy, czyli te skaryfikacje, są autentycznym wabikiem dla mężczyzn. – No nie!... – pokręciłam głową zdziwiona. – Coś takiego!... W życiu bym nie pomyślała. – Tak że – ciągnął beznamiętnie – dalej nie wiemy, dlaczego ten człowiek miał nacięcia na ciele. – Chyba wtedy, gdy po raz pierwszy na mnie popatrzył, zobaczyłam, że oczy ma jasnoszare. – Inna ciekawostka, chociaż dla nas tak samo bezużyteczna: w ostatnim czasie skaryfikacje stają się modne w wielu krajach wśród młodzieży. Nazywają to body art albo performance art, a do największych jego propagatorów należy David Bowie. – Nie do wiary... – westchnęłam, uśmiechając się blado. – Chce pan powiedzieć, że ludzie dla przyjemności pozwalają się kaleczyć? – Cóż... – mruknął równie speszony jak ja. – Ma to coś wspólnego z erotyzmem i zmysłowością, ale jakoś nie umiem sobie tego wytłumaczyć. – I lepiej nie próbować, piękne dzięki – darowałam mu takie spekulacje. Wstałam, kończąc pierwszy wyczerpujący dzień pracy. – Idziemy, kapitanie. Jutro znowu czeka nas taka mordęga. – Proszę pozwolić, że odwiozę panią do domu. O tej porze nie powinna pani sama chodzić po Borgo. Byłam zbyt zmęczona, żeby odmówić, toteż raz jeszcze zaryzykowałam własne życie, wsiadając do jego szałowego samochodu. Żegnając się z kapitanem, podziękowałam mu z niejakim poczuciem winy, że tak go traktuję – chociaż to mi zaraz przeszło – i wytwornie odrzuciłam jego propozycję, że przyjedzie po mnie nazajutrz: przez dwa dni pod rząd nie byłam na mszy i nie zamierzałam nie iść po raz kolejny. Wstanę wcześniej i zanim znowu zasiądę do pracy, pójdę do kościoła Świętych Michała i Magnusa. Ferma, Margherita i Valeria oglądały w telewizji jakiś stary film, kiedy weszłam do mieszkania. Zadbały o to, żeby czekała na mnie ciepła kolacja w mikrofalówce, tak że zjadłam trochę zupy – bez apetytu, za dużo szram się tego dnia naoglądałam – po czym przed snem na chwilę uciekłam jeszcze do kapliczki. Ale tego wieczoru nie mogłam się skupić na modlitwie, i to nie tylko z powodu zmęczenia (a byłam bardzo zmęczona), lecz głównie dlatego, że trojgu z moich ośmiorga rodzeństwa zachciało się do mnie zadzwonić z Sycylii, aby zapytać, czy myślę przyjechać na przyjęcie, które co roku w dzień świętego Józefa urządzamy naszemu ojcu. Wszystkim trzem odpowiedziałam, że owszem, przyjadę, i zdesperowana uciekłam do łóżka.

Następne dni mieliśmy z kapitanem Glauserem-Röistem nerwowe. Zamknięci w mojej pracowni od ósmej rano do ósmej wieczorem przez okrągły tydzień, wertowaliśmy nieliczne dane wyciągnięte z informacji wygrzebanych w archiwach. Rozwiązanie kwestii greckich liter i chrystogramu okazało się względnie proste w porównaniu z tytanicznym wysiłkiem, który musieliśmy włożyć w rozwikłanie zagadki siedmiu krzyży. Kiedy drugiego dnia pracy weszłam do pracowni i zamykałam drzwi, zerknęłam z ukosa na ludzką sylwetkę przymocowaną do nich. I odpowiedź na pytanie, co znaczą greckie litery, uderzyła mnie niczym rękawica rzucona w twarz. Było to tak oczywiste, że nie mogłam uwierzyć, iż nie widziałam tego poprzedniego wieczoru, chociaż usprawiedliwiało mnie wielkie zmęczenie: siedem liter czytanych od góry do dołu i z prawa na lewo tworzyło greckie słowo STAVROS (ΣΤΑΥΡΟΣ), które oczywiście znaczy „krzyż”. W tej sytuacji nie było zatem wątpliwości, że wszystkie symbole widniejące na ciele tego człowieka wiążą się z tym samym. Kilka dni później, po wielokrotnym przewertowaniu od początku do końca i na odwrót – bez efektu – historii Abisynii (dzisiejszej Etiopii), po przejrzeniu najrozmaitszych dokumentów na temat wpływów greckich w kulturze i religii tego kraju, po długich godzinach spędzonych na uważnym oglądaniu dziesiątek albumów z reprodukcjami dzieł sztuki z różnych epok i różnych stylów, obszernych dokumentów na temat sekt wyciągniętych z rozmaitych działów Tajnych Archiwów i wyczerpujących informacji dotyczących chrystogramów, które kapitan zdołał wykopać za pomocą komputera, dokonaliśmy kolejnego dość znaczącego odkrycia: monogram imienia Chrystusa, który Etiopczyk miał na piersi i brzuchu, był odmianą znaną jako „monogram konstantyński”, a co się tyczy używania go w sztuce chrześcijańskiej, to zanikł w VI wieku naszej ery. Choć może się to wydać dziwne, w początkach chrześcijaństwa krzyż nie był przedmiotem adoracji. Pierwsi chrześcijanie zupełnie ignorowali narzędzie Męki Pańskiej, woleli inne motywy zdobnicze, weselsze. Poza tym w czasie prześladowań rzymskich – skądinąd nie takich znowu wielkich, skoro sprowadziły się raptem do powszechnie znanych 1

działań Nerona podczas pożaru Rzymu w roku 64 i według Euzebiusza do dwóch lat szykan zwanych Wielkimi Prześladowaniami za Dioklecjana (od roku 303 do 305) – otóż w czasie prześladowań rzymskich, jak powiadam, wystawianie i publiczne oddawanie czci krzyżowi było, ma się rozumieć, bardzo ryzykowne, toteż na murach katakumb i domów, na 1

Euzebiusz (260–341), biskup Cezarei, pisze o tym w Historii kościelnej.

kamieniach nagrobnych, przedmiotach osobistych i ołtarzach pojawiały się symbole takie jak baranek, ryba, kotwica czy gołąb. Najważniejszym symbolem był oczywiście chrystogram utworzony z greckich inicjałów imienia Chrystusa, XP – chi oraz rho – którym często zdobiono miejsca kultu. Zależnie od tego, jakie przesłanie religijne chciano zawrzeć w chrystogramie, stosowano różne jego odmiany: na przykład na grobach męczenników umieszczano chrystogram z gałęzią palmową zamiast litery P, co miało symbolizować zwycięstwo Chrystusa, a monogramy z trójkątem pośrodku wyrażały tajemnicę Trójcy Świętej. W roku 312 cesarz Konstantyn Wielki, wyznawca kultu Sol Invictus, w noc poprzedzającą decydującą bitwę z Maksencjuszem, swoim głównym rywalem do tronu imperium, miał wizję: ujrzał w niej Jezusa, który mu nakazał umieścić litery XP w górnej części wojskowych sztandarów. Nazajutrz przed walką, jak powiada legenda, zobaczył ten znak jaśniejący na niebie z dodaną poprzeczną belką tworzącą z literą P krzyż, a poniżej greckie słowa EN TOUTOI NIKA, bardziej znane w łacińskim tłumaczeniu: In hoc signo vinces, „Pod tym znakiem zwyciężysz”. Ponieważ Konstantyn rozgromił siły Maksencjusza w bitwie przy moście Mulwijskim, jego sztandar z chrystogramem, zwany później labarum, stał się flagą cesarstwa. Symbol ten nabrał potem nadzwyczajnego znaczenia w rozpadającym się Cesarstwie Rzymskim, a kiedy jego zachodnią częścią, Europą, zawładnęli barbarzyńcy, nadal był używany we wschodniej części, czyli w Bizancjum, aż do VI wieku, kiedy to, jak już wspomniałam, zupełnie zniknął ze sztuki chrześcijańskiej. Otóż chrystogram widniejący na piersi naszego Etiopczyka był właśnie znakiem, który cesarz Konstantyn ujrzał na niebie przed bitwą – znakiem z poprzeczną belką, a nie żadną inną odmianą chrystogramu, co było dziwne, ba! więcej niż dziwne, wręcz osobliwe, skoro nie stosowano go od czternastu wieków. A to zaświadcza Jan Chryzostom, ojciec Kościoła, który w swoich pismach wyraźnie stwierdził, że ostatecznie u schyłku V wieku ów symbol został zastąpiony prawdziwym krzyżem, wystawianym na widok publiczny z dumą i bez ograniczeń. Naturalnie w epoce romańskiej i gotyckiej chrystogramy znowu się pojawiły jako motywy zdobnicze, jednakże miały kształty zdecydowanie odmienne od prostej konkretnej formy monogramu konstantyńskiego. Ciągle też zastanawiała nas inna jeszcze zagadka, na pozór rozwiązana – mianowicie słowo STAVROS utworzone przez litery wycięte na ciele. Z każdym dniem narastało w nas pragnienie, by to wszystko rozwikłać, zrozumieć, co te osobliwe zwłoki pragną nam przekazać. Tymczasem polecenie, które otrzymałam, ograniczało się do objaśnienia symboli

bez wnikania, co wszystkie razem mówią, toteż nie było wyjścia – musiałam iść dalej, nie zbaczając z wytyczonej ścieżki, i wytłumaczyć znaczenie siedmiu krzyży. Właściwie dlaczego było ich siedem, a nie osiem, pięć albo piętnaście na przykład? Dlaczego każdy był inny? Dlaczego wszystkie były wpisane w formy geometryczne jak średniowieczne okienka? Dlaczego wszystkie wieńczyła promienista korona?... Nigdy do tego nie dojdziemy, mówiłam sobie ze smutkiem, to zbyt skomplikowane i zarazem absurdalne. Odrywałam oczy od fotografii i rysunków i spoglądałam na papierową sylwetkę człowieka, licząc, że rozkład krzyży na ciele pozwoli mi wpaść na trop; niczego jednak nie dostrzegałam, w każdym razie niczego, co by mi pomogło rozwiązać tajemnicę, toteż spuszczałam znowu wzrok na biurko i trudziłam się dalej, studiując każdą z tych osobliwych figur zwieńczonych koroną. Glauser-Röist w tych dniach ledwie się do mnie odzywał; godzinami tkwił przy komputerze, klepiąc w klawiaturę, a we mnie narastała bezsensowna złość na niego, że w taki sposób traci czas, podczas gdy mój mózg z wolna przeobraża się w papkę. Wielkimi krokami zbliżała się niedziela 19 marca, dzień świętego Józefa, musiałam więc zacząć przygotowania do wyjazdu do Palermo. Rzadko jeździłam do domu, raptem dwa, trzy razy w roku, lecz my, Salinowie, porządna sycylijska rodzina, trzymaliśmy się zawsze razem, na dobre i na złe, za życia, a nawet po śmierci. Bycie ósmą z dziewięciorga dzieci – stąd moje imię, Ottavia, „ósma” – daje wiele korzyści w zakresie nauki i wykorzystania technik przetrwania: zawsze znajdzie się jakiś starszy brat albo siostra, gotowi cię dręczyć lub przygnieść ciężarem swojego autorytetu (twoje rzeczy należą do pierwszego, kto je weźmie, twoją przestrzeń zajmie pierwszy, kto wejdzie, twoje sukcesy czy porażki są zawsze sukcesami bądź porażkami tych, co cię wyprzedzili, i tak dalej). Ale przywiązanie dziewięciorga dzieci Filippy i Giuseppe Salinów było niezniszczalne: chociaż ja od dwudziestu lat nie mieszkałam w domu, opuścił go też Pierantonio (franciszkanin w Ziemi Świętej) i Lucia (dominikanka w Anglii), zawsze liczono, że zorganizujemy przyjęcie dla wszystkich, kupimy rodzicom prezent czy będziemy uczestniczyć w podejmowaniu decyzji dotyczącej rodziny. W czwartek poprzedzający mój wyjazd kapitan Glauser-Röist wrócił z lunchu w koszarach Gwardii Szwajcarskiej z dziwnym metalicznym błyskiem w szarych oczach. Ja z uporem wczytywałam się właśnie w zawiłą pracę na temat sztuki chrześcijańskiej w VII i VIII wieku, żywiąc daremną dotąd nadzieję, że natknę się na informację na temat któregoś z krzyży.

– Wie pani co? – rzekł cicho, ledwie drzwi się za nim zamknęły. – Przyszedł mi pewien pomysł do głowy. – Słucham – odparłam, odsuwając oburącz opasłe tomiszcze. – Potrzebny nam program, który porówna krzyże Etiopczyka ze wszystkimi plikami graficznymi archiwum i biblioteki. Uniosłam brwi zaskoczona. – Da się coś takiego zrobić? – spytałam. – Dział informatyczny powinien sobie poradzić. Zastanowiłam się chwilę. – No nie wiem... – rzekłam w zadumie. – To chyba dość trudne. Co innego wpisać słowa w komputerze i polecić maszynie, żeby ten sam tekst wyszukała w bazach danych, a co innego

porównywać obrazki,

które mogą być zapisane w różnych wielkościach,

w niekompatybilnych formatach, w ujęciach pod różnymi kątami, a nawet tak złej jakości, że program ich nie rozpozna. Glauser-Röist spojrzał na mnie z politowaniem. Poczułam się, jakbyśmy razem szli po schodach i jakby ten człowiek zawsze znajdował się parę stopni wyżej niż ja, tak że chcąc na mnie popatrzyć, musiał pochylać głowę. – Na przeszukiwanie plików graficznych te czynniki, które pani wymieniła, nie mają wpływu – wyjaśnił litościwie. – Nie widziała pani w kinie, jak komputery policyjne porównują portret pamięciowy mordercy z cyfrowymi zdjęciami przestępców, które policja ma zarchiwizowane?... Stosuje się parametry w rodzaju „rozstaw oczu”, „szerokość ust”, „wymiary czoła, nosa, żuchwy” i tak dalej. Takie wyliczenia cyfrowe bywają bardzo użyteczne w odnajdywaniu zbiegów. – Bardzo wątpię – odparłam rozzłoszczona – żeby nasi informatycy mieli program do poszukiwania zbiegów. Nie jesteśmy policją, kapitanie. Jesteśmy centrum świata katolickiego i zarówno w bibliotece, jak i w archiwach zajmujemy się tylko historią i sztuką. Glauser-Röist obrócił się i położył rękę na klamce. – Gdzie pan idzie? – spytałam zirytowana, że ma w nosie moje słowa. – Porozmawiać z ojcem Ramondinem. Jako prefekt wyda stosowne polecenia działowi informatycznemu. W piątek po obiedzie siostra Chiara przyjechała po mnie swoim samochodem i opuściłyśmy Rzym autostradą prowadzącą na południe. Chiara jechała na weekend z rodziną w Neapolu i cieszyła się, że może odbyć podróż w towarzystwie; odległość między miastami nie jest szczególnie wielka, ale wydaje się jeszcze mniejsza, jeśli można z kimś pogadać. Tyle

że nie my jedne wyjeżdżałyśmy z Rzymu w ostatni roboczy dzień tygodnia. Ojciec Święty, chociaż taki schorowany, wykrzesał z siebie siły, aby zrealizować swoje pragnienie i w trakcie Roku Jubileuszowego odbyć pielgrzymkę do świętych miejsc w Jordanii i Izraelu (góra Nebo, Betlejem, Nazaret...). Gdy człowiek w tak złym stanie fizycznym i o umyśle tak osłabionym, że rzadko przejawia prawdziwą trzeźwość, ożywia się i przytomnieje wobec perspektywy męczącej podróży, trudno nie odczuwać podziwu. Jan Paweł II był prawdziwym pielgrzymem świata; kontakt z tłumami ludzi przywracał mu siły. Toteż w Watykanie, który opuściłam w tamten piątek, trwała gorączka ostatnich przygotowań i formalności. W Neapolu wsiadłam na nocny prom, który miał dotrzeć do Palermo wczesnym rankiem w sobotę. W nocy panowała znakomita pogoda, ubrałam się więc ciepło i ułożyłam na leżaku na drugim pokładzie, by rozkoszować się spokojnym rejsem. Wspominki nie należały do moich ulubionych zajęć, ilekroć jednak płynęłam do domu, nieprzeparcie wracały do mnie obrazy z lat spędzonych na Sycylii. Otóż kiedy byłam mała, marzyłam o tym, by zostać szpiegiem – w wieku ośmiu lat strasznie żałowałam, że nie ma żadnej wojny światowej, w której mogłabym brać udział jako nowa Mata Hari; w wieku lat dziesięciu robiłam sobie latarki z baterii i żaróweczek – kradzionych z elektrycznych zabawek starszych braci – i nocami czytałam pod kołdrą powieści przygodowe. Później, w internacie u sióstr ze Zgromadzenia Błogosławionej Marii Panny, dokąd mnie posłano w wieku lat trzynastu (po ucieczce łódką z moim przyjacielem Vitem), uprawiałam nadal takie swoiste oczyszczenie w postaci przemożnej potrzeby czytania, za sprawą wyobraźni przekształcając świat na swoją modłę, na taki, jaki chciałam, żeby był. Rzeczywistość nie była ani przyjemna, ani szczęśliwa dla dziewczynki, która oglądała życie przez szkło powiększające. Właśnie w internacie po raz pierwszy przeczytałam „Wyznania” świętego Augustyna oraz „Pieśń nad pieśniami” i odkryłam głębokie podobieństwo między uczuciami wyrażonymi na kartach tych dzieł a moim życiem wewnętrznym, burzliwym i naznaczonym wrażliwością. Przypuszczam, że te lektury pomogły wzbudzić we mnie niepokoje powołania religijnego, lecz upłynęło jeszcze wiele lat i wiele rzeczy się wydarzyło, zanim złożyłam śluby zakonne. Z uśmiechem wspomniałam pamiętne popołudnie, kiedy to matka wyrwała mi z rąk zeszyt zapisany przygodami amerykańskiej kobiety szpiega Ottavii Prescott... Gdyby znalazła u mnie pistolet albo czasopismo z gołymi facetami, nie byłaby tak oburzona: dla niej, podobnie jak dla mojego ojca i reszty Salinów, upodobanie do literatury było wyzutym z sensu sposobem spędzania czasu, który uchodził wałkoniącym się artystom, a nie dziewczynie z porządnej rodziny.

Na ciemne niebo wyszedł biały lśniący księżyc. Cierpki zapach morza niesiony chłodną nocną bryzą stał się tak natarczywy, że zasłoniłam usta i nos klapami płaszcza, po czym naciągnęłam koc po samą szyję. Tamta Ottavia z Rzymu, paleografka z Watykanu, została daleko w tyle, na włoskim brzegu, skądś natomiast wyłoniła się Ottavia Salina, która nigdy nie opuściła Sycylii. A któż to jest kapitan Glauser-Röist?... Co ja mam wspólnego z martwym Etiopczykiem?... W trakcie tej transformacji zapadłam w głęboki sen. Kiedy otworzyłam oczy, niebo zaczynało różowieć na wschodzie, a prom wpływał do zatoki w Palermo. Zanim zeszłam z pokładu, gdy jeszcze składałam koc i zbierałam bagaż, zobaczyłam swoją najstarszą siostrę Giacomę i szwagra Domenica, którzy grubymi rękami serdecznie machali do mnie z nabrzeża... No, nie było wątpliwości: wróciłam do domu. Zarówno marynarze z promu, jak i inni pasażerowie, karabinierzy w porcie i ludzie, którzy czekali u stóp trapu, przyglądali mi się z wielkim zainteresowaniem, kiedy schodziłam na ląd; obecność Giacomy, najbardziej znanej z dziewięciorga rodzeństwa Salinów, i jej ostentacyjnej eskorty – dwóch kilometrowej długości opancerzonych samochodów z przyciemnionymi szybami – skutecznie uniemożliwiały anonimowość. Wpadłam w niedźwiedzi uścisk siostry, szwagier lekko poklepywał mnie po plecach, a jeden z dwóch ludzi naszego ojca zabrał moje walizki, by wstawić je do bagażnika. – Mówiłam, żebyś po mnie nie wyjeżdżała! – powiedziałam do ucha Giacomie, która wypuściła mnie z objęć i patrzyła nierozumiejącym wzrokiem promiennie uśmiechnięta. Moja siostra, która niedawno skończyła pięćdziesiąt trzy lata, miała gęste włosy czarne niczym węgiel, a na twarzy tapetę jak spod pędzla samego van Gogha. Wciąż jeszcze była piękną kobietą, a byłaby atrakcyjna, gdyby nie te dwadzieścia, trzydzieści kilo nadwagi. – Nie bądź głupia! – wykrzyknęła, popychając mnie w ramiona grubego Domenica, który mocno mnie uścisnął. – Myślisz, że pozwolimy, żebyś sama wysiadła w Palermo i autobusem jechała do domu? Nie ma mowy! – A na dokładkę – dodał Domenico, patrząc na mnie z ojcowskim wyrzutem w oczach – mamy kłopot ze Sciarrami z Katanii. – Jaki kłopot? – spytałam przejęta. Concetta Sciarra i jej młodsza siostra Doria były moimi koleżankami z dzieciństwa. Nasze rodziny zawsze dobrze się dogadywały, a my w niejedno niedzielne popołudnie bawiłyśmy się razem. Concetta była prostoduszna i wyrozumiała. Po śmierci ojca przed dwoma laty przejęła zarządzanie firmą Sciarrów i z tego, co wiedziałam, jej stosunki z moimi bliskimi

były

całkiem

dobre.

Doria

natomiast

była

przeciwieństwem

Concetty:

skomplikowana, zawistna egoistka zawsze kombinowała, jak by tu swoimi przewinieniami

obciążyć innych, a o mnie od małego była taka zazdrosna, że kradła mi zabawki i książki albo je psuła umyślnie. – Zalewają rynek tańszymi produktami – wyjaśniła siostra obojętnie. – Trwa więc niepojęta brudna wojna. Oniemiałam. Takie działania wyglądały na nikczemną prowokację – Sciarrowie być może wykorzystywali fakt, że nasz ojciec nieodwołalnie się starzał, dobiegał bowiem osiemdziesiątego piątego roku życia. Ale sympatyczna Concetta powinna wiedzieć, że jeśli nawet Giuseppe Salina jest słaby, jego synowie nigdy na coś takiego nie pozwolą. Z dużą prędkością wyjechaliśmy z portu, nie hamując przed czerwonym światłem na skrzyżowaniu z via Francesco Crispi, w którą skręciliśmy w prawo, w kierunku La Cala. Również na via Vittorio Emanuele nie przestrzegaliśmy sygnalizacji świetlnej, ale nie było czym się przejmować: nasze trzy samochody należały, do kogo należały, dlatego miały absolutne pierwszeństwo na każdym skrzyżowaniu i nie obowiązywało ich stosowanie się do znaków „stop”. Zostawiliśmy po lewej pałac królewski wzniesiony przez Normanów, wyjechaliśmy z miasta przez Calatafimi, po czym kilka kilometrów od Monreale, już w głębi równiny Conca d’Oro, soczyście zielonej i pokrytej wczesnymi kwiatkami, pierwszy samochód skręcił nagle w prawo w prywatną drogę, która prowadziła prosto do naszego domu, starej monumentalnej Villa Salina wzniesionej przez mojego pradziada Giuseppe Salinę pod koniec XIX wieku. – Idź się rozgościć i rozpakować – powiedziała moja siostra, oburącz poprawiając czarne włosy – a my z Domenikiem pojedziemy na lotnisko po Lucię, która przylatuje o dziesiątej. – A Pierantonio? – Przyjechał wczoraj! – zawołała radośnie Giacoma. Uśmiechnęłam się szeroko szczęśliwa jak jaszczurka na słońcu. Obecność mojego brata, który do ostatniej chwili trzymał nas w niepewności co do swojego przyjazdu, dodawała blasku rodzinnemu spotkaniu. Nie widziałam go dwa lata, najlepszego i najmilszego na świecie człowieka, z którym zdaniem całej rodziny łączyło mnie nie tylko nadzwyczajne podobieństwo fizyczne, ale także temperament i charakter, przez co od małego byliśmy nierozłączni. Pierantonio wstąpił do zakonu franciszkanów w wieku dwudziestu pięciu lat – ja miałam wtedy piętnaście – zakończywszy błyskotliwie karierę archeologa, i rok później wysłano go za granicę, najpierw na Rodos w Grecji, później na Cypr, do Egiptu, Jordanii i w końcu do Jerozolimy. Tam w roku 1998 powierzono mu stanowisko w Kustodii Ziemi Świętej, instytucji powołanej w 1342 roku przez papieża Klemensa VI w celu

zapewnienia obecności katolików w miejscach świętych po ostatecznym odwrocie krzyżowców. Tak więc mój brat Pierantonio był naprawdę ważną figurą w chrześcijańskim światku Wschodu, człowiekiem, za którym ciągnął się specyficzny zapach świętości i kontrowersji. – Mama pewnie się cieszy! – zawołałam uszczęśliwiona, wyglądając przez szybę. Nasz stary czteropiętrowy dom ukryty za żelaznym ogrodzeniem i betonowym murem bardzo się zmienił w ostatnim czasie: liczne kamery monitoringu zainstalowane wokół posiadłości kontrolowały ruch w okolicy, a wartownie, które w czasach mojego dzieciństwa były zwykłymi drewnianymi budami zaopatrzonymi tylko w rogożynowe krzesełka, przeobraziły się w prawdziwe punkty kontrolne po obu stronach bramy, wyposażone w komputery sterujące zdalnie wszelkimi urządzeniami zabezpieczającymi. Ludzie mojego ojca skinęli tylko głowami, kiedy przejeżdżaliśmy przez bramę, ja zaś nie zdołałam powstrzymać okrzyku radości na widok Vita, starego przyjaciela z dzieciństwa. – To Vito! – zawołałam, machając mu ręką przez szybę. Posłał mi ledwie zauważalny nieśmiały uśmiech. – Dopiero co wypuścili go z naszego superpierdla – wyjaśnił z uśmiechem Domenico, poprawiając marynarkę na wydatnym brzuchu. – Ojciec bardzo się cieszy, że przyjechałaś. Samochód stanął wreszcie przed drzwiami frontowymi. Moja matka, jak zwykle ubrana na czarno, czekała na górze schodów wsparta na nieodłącznej srebrnej lasce. Sześćdziesiąt pięć lat dynamicznego życia ciążyło na barkach szacownej sycylijskiej matrony – najmłodszej córki rodziny Zafferano – lecz ani o włos nie zmieniło jej dumnej postawy. Wbiegłam po schodach, przeskakując po dwa stopnie, i przywarłam do mamy, jakbym jej nie widziała od urodzenia. Bardzo za nią tęskniłam, toteż poczułam dziecięcą radość, że tak dobrze się trzyma, jej pocałunki są mocne jak zawsze, a ciało wciąż silne i energiczne. Ze ściśniętym gardłem podziękowałam w myślach Bogu, że nic jej się nie przydarzyło podczas mojej nieobecności. Z uśmiechem odsunęła się nieco ode mnie, aby przyjrzeć mi się bacznym wzrokiem. – Moja córeczka! – zawołała radośnie. – Świetnie wyglądasz! Wiesz już, że Pierantonio przyjechał? Nie może się ciebie doczekać. Oboje musicie mi wszystko opowiedzieć! – Położyła mi rękę na ramieniu i lekko, acz stanowczo popchnęła mnie do domu. – Jak tam Ojciec Święty? Lepiej mu?

Przez resztę dnia w domu kłębił się tłum członków mojej rodziny: Giuseppe, najstarszy brat, mieszkał u rodziców z Rosalią, swoją żoną, i czworgiem dzieci; Giacoma i Domenico, także mieszkający u rodziców, mieli pięcioro dzieci, które zjechały z Mesyny, gdzie studiowały. Cesare, trzeci z mojego rodzeństwa, był żonaty z Letizią – mieli kolejną czwórkę pociech, które na szczęście zostały w Agrygencie, gdzie mieszkali. Pierluigi, piąty w kolejności, przyjechał po południu z żoną Livią i pięciorgiem dzieci. Salvatore, siódmy – bezpośrednio mnie poprzedzający – jedyny z nas samotny, zjawił się z trojgiem z czworga swoich dzieci. I wreszcie najmłodsza Agueda, trzydziestopięcioletnia, zjawiła się z Antoniem, swoim mężem, i trojgiem dzieci – w tym z najmłodszą córeczką, moją ukochaną pięcioletnią Isabellą. W naszej rodzinie tylko Pierantonio, Lucia i ja byliśmy zakonnikami. Zawsze dręczyła mnie lekka obawa, gdy zestawiałam plany mamy co do dzieci z tym, co każde z nas później zrobiło ze swoim życiem. Wydaje mi się czasem, że Pan Bóg obdarza matki przenikliwością, która pozwala im odgadnąć przyszłość albo – co jest znacznie bardziej niepokojące – dostosować zamierzenia dzieci do swoich pragnień. Jakimś cudem Pierantonio, Lucia i ja złożyliśmy śluby zakonne, czego mama zawsze sobie życzyła. Pamiętam, jak rozmawiała z moim siedemnasto- czy osiemnastoletnim wówczas bratem. „Nawet sobie nie wyobrażasz – mówiła – jaka byłabym dumna, gdybyś został księdzem, dobrym księdzem. A mógłbyś być dobrym kapłanem, bo masz znakomite predyspozycje do kierowania co najmniej diecezją”. Albo czesząc piękne jasne włosy Lucii, szeptała: „Jesteś zbyt mądra i uparta, żeby się podporządkować mężowi. Nie pasuje do ciebie małżeństwo. Jestem pewna, że byłabyś dużo szczęśliwsza, żyjąc jak siostry z twojej szkoły: podróże, nauka, swoboda, koleżanki...”. A już nie wspomnę, co mnie mówiła: „Ze wszystkich moich dzieci, Ottavio, ty jesteś najbardziej błyskotliwa, najbardziej zarozumiała... Masz charakter tak wyjątkowy, tak silny, że tylko Pan Bóg zdoła uczynić cię osobą, jaką chciałabym cię widzieć”. I wszystko to po wielekroć powtarzała z siłą i przekonaniem Pytii przepowiadającej przyszłość. Co dziwniejsze, tak samo było z resztą mojego rodzeństwa: ich wybory zawodowe, studia czy małżeństwa zawsze dopasowywały się do matczynych proroctw jak rękawiczka do dłoni. Cały dzień spędziłam z małą Isabellą na rękach, chodząc po domu, rozmawiając z liczną rodziną i witając się z ciotkami i wujkami, kuzynami i znajomymi, którzy zjawiali się u nas, aby zawczasu złożyć życzenia mojemu ojcu i wręczyć mu prezenty. Tyle ludzi tłoczyło się u nas, że ledwie zdołałam go uścisnąć, a zaraz zniknął mi z oczu. Pamiętam tylko, że tato z nieskończonym zmęczeniem na twarzy przez sekundę z dumą na mnie patrzył, pogładził

mnie po policzku szorstką dłonią i... uniosła go fala ludzi. Naprawdę poczułam się bardziej jak na jarmarku niż w domu. Po południu strasznie zaczęły mnie boleć plecy z powodu ciężaru Isabelli, która nie miała litości i za nic w świecie nie chciała zejść mi z rąk. Ilekroć próbowałam postawić ją na ziemi, podciągała nogi i oplatała mnie nimi w pasie jak małpka. Kiedy nadeszła pora kolacji, my, kobiety, udałyśmy się do kuchni, aby pomóc służbie, mężczyźni zaś zgromadzili się w dużym salonie, żeby pogadać o rodzinnych sprawach i interesach. Nie zdziwiłam się zatem, gdy kilka chwil później wśród garnków i patelni pojawiła się wysoka postać mojego brata Pierantonia. Musiałam przyznać, że w jego ruchach i kroku dostrzegam niejakie podobieństwo

do

wytwornego

arcybiskupa

Tourniera,

sekretarza

Drugiej

Sekcji

w Sekretariacie Stanu. Różnice między nimi były oczywiście ogromne – przede wszystkim jeden był moim ulubionym bratem, a drugi nie – lecz niewątpliwie obydwaj kroczyli przez życie charakterystycznym krokiem ludzi pewnych siebie i obdarzonych charyzmą. Kiedy Pierantonio się zbliżał, nasza matka patrzyła nań jak urzeczona. – Mamo – powiedział, cmoknąwszy ją w policzek – pozwól, że porwę na trochę Ottavię. Chciałbym z nią pogadać przed kolacją. Przejdziemy się po ogrodzie. – A mnie o zdanie nikt nie zapyta? – odezwałam się z drugiego końca kuchni, gdzie z wprawą mieszałam w garnku jakieś warzywa. – Może nie mam ochoty nigdzie iść? Mama się uśmiechnęła. – Co ty gadasz, dziewczyno? Jak to nie masz ochoty? – spytała żartobliwie, jakby w głowie jej się nie mieściło, że nie chcę pospacerować z bratem. – A na nas braciszek kicha, tak? – zaprotestowały zgodnie Giacoma, Lucia i Agueda. Pierantonio przymilnie cmoknął każdą w policzek, po czym strzelił palcami jak na kelnera w barze. – Ottavio, idziemy. Maria, jedna z kucharek, zabrała mi garnek. Zmówili się. – W życiu nie spotkałam – zaczęłam, zdejmując fartuch i rzucając go na ławę kuchenną – franciszkanina tak wyzutego z pokory jak brat Salina. – Kustodia, siostrzyczko... – odpowiedział. – Kustodia Ziemi Świętej. – Jak zawsze skromny! – zadrwiła Giacoma i wokół gruchnął śmiech. Gdybym mogła spojrzeć na swoją rodzinę z zewnątrz, jako zwykły obserwator, na wiele rzeczy zwróciłabym uwagę, w tym przede wszystkim na uwielbienie, jakim wszystkie kobiety Salinów darzyły Pierantonia. Chyba nikt nigdy nie mógł się poszczycić gronem równie żarliwych i posłusznych admiratorek. Najdrobniejsze życzenia pana i władcy

Pierantonia spełniano z zapamiętaniem właściwym greckim bachantkom, on zaś, w pełni tego świadom, wykorzystywał to niczym dziecko bawiące się w kapryśnego Dionizosa. Winna temu była mama, która zaraziła nas jak wirusem swoim ślepym uwielbieniem dla ulubionego syna. Jakże bowiem nie spełnić każdej zachcianki naszego bożyszcza, skoro w zamian obsypywał nas całusami i obściskiwał?... Przecież tak łatwo było go uszczęśliwić! Bożyszcze objęło mnie w pasie i wyszliśmy na podwórko za domem, a stamtąd furtką do ogrodu. – Opowiadaj! – zażądał, ledwie weszliśmy na miękki trawnik otaczający dom. – Ty opowiadaj – odparłam, spoglądając na niego. Na skroniach zrobiły mu się zatoczki, a krzaczaste brwi nadawały twarzy dziki wygląd. – Jak to się stało, że prominentny kustosz Ziemi Świętej opuścił posterunek akurat wtedy, kiedy Ojciec Święty ma przyjechać do Jerozolimy? – Kurczę, walisz z grubej rury! – roześmiał się, obejmując mnie ramieniem. – Wiesz, że się cieszę z twojego przyjazdu, ale mocno się dziwię: Jego Świątobliwość jutro wyjeżdża do twoich włości. Z roztargnieniem popatrzył w niebo, jakby ta kwestia nie miała znaczenia, lecz ja, znając go dobrze, wiedziałam, że dowodzi to czegoś wręcz przeciwnego. – Wiesz... rzeczy nie zawsze są takie, jakie się wydają. – Słuchaj, Pierantonio, możesz wciskać kit swoim współbraciom, ale nie mnie – zauważyłam. Uśmiechnął się, nie odrywając oczu od nieba. – No dobra, powiesz wreszcie, dlaczego wielebny kustosz Ziemi Świętej wyjechał z Ziemi Świętej, kiedy Najwyższy Kapłan tam przyjeżdża? – spytałam wprost, zanim zaczął mówić o pięknie gwiazd. Bożyszcze przyoblekło twarz w figlarną minę. – Nie mogę opowiadać zakonnicy, która pracuje w Watykanie, o problemach zakonu franciszkanów z dostojnikami rzymskimi. – Dobrze wiesz, że wiecznie przesiaduję w pracowni. Komu miałabym opowiedzieć o twoich sprawach? – Papieżowi?... – Taaa, już lecę! – rzuciłam, zatrzymując się w połowie ogrodu. – Kardynałowi Ratzingerowi?... – ciągnął śpiewnie. – Kardynałowi Sodano?... – Przestań, Pierantonio! Musiał jednak coś dostrzec w mojej twarzy, gdy wymienił nazwisko sekretarza stanu, otworzył bowiem szeroko oczy i uniósł brwi. – Ottavio, znasz Sodana?

– Zostałam mu przedstawiona parę tygodni temu – przyznałam wymijająco. Ujął mnie za brodę i zmusił, żebym spojrzała mu w oczy. – Ottavio, siostrzyczko... czemu się zadajesz z Angelem Sodano, hę? Czuję w tym coś interesującego, o czym nie chcesz mi powiedzieć. Czasami niedobrze jest tak świetnie się znać, pomyślałam w tejże chwili. I bardzo niedobrze być prawie najmłodszą z rodzeństwa, które ma doświadczenie w manipulowaniu ludźmi i wykorzystywaniu ich. – Ty też mi nie powiedziałeś o problemach franciszkanów z Ojcem Świętym, chociaż cię o to prosiłam – wybrnęłam sprytnie. – Zawrzyjmy układ – rzekł lekkim tonem, ujmując mnie pod rękę i zmuszając, bym szła dalej. – Ja ci powiem, dlaczego przyjechałem, a ty mi wyjaśnisz, jak poznałaś wszechmocnego sekretarza stanu. – Nie mogę. – Ależ możesz! – zawołał uszczęśliwiony jak dzieciak, który dostał nowe buty. Kto by powiedział, że ten wyzyskiwacz młodszych sióstr ma pięćdziesiąt lat? – Pod tajemnicą spowiedzi. W kaplicy mam szaty liturgiczne. Chodźmy. – Posłuchaj, Pierantonio, to poważna sprawa i... – Fantastycznie! Bardzo mnie cieszy, że sprawa jest poważna! Najbardziej mnie wkurzała świadomość, że sama się podłożyłam, że gdybym tylko odrobinę lepiej panowała nad swoją mimiką, nie znalazłabym się w takiej sytuacji. Osobiście podsunęłam trop, za którym mój brat niczym ogar puścił się niestrudzenie, a im bardziej się broniłam, tym mocniej pobudzałam jego ciekawość. Ale nie, dość tego! – Przestań, Pierantonio, mówię poważnie. Nie mogę nic powiedzieć. Ty powinieneś to rozumieć. Mój głos musiał zabrzmieć naprawdę stanowczo, ponieważ Pierantonio szybko się wycofał i diametralnie zmienił postawę. – Masz rację... – przyznał ze skruszoną miną. – Są rzeczy, o których nie możesz mówić... Ale nie przyszłoby mi do głowy, że moja siostra może być wmieszana w machinacje Watykanu. – W nic nie jestem wmieszana, poproszono mnie po prostu o pomoc w rozwikłaniu dziwnej sprawy. Czegoś niesłychanego, sama nie wiem... – szepnęłam w zamyśleniu, przyszczypując sobie dolną wargę palcami. – W każdym razie jestem w kłopocie. – Chodzi o jakiś dziwny dokument?... Tajemniczy kodeks?... Wstydliwą tajemnicę z przeszłości Kościoła?...

– Gdybyż o to chodziło! Z takich rzeczy niejedno widziałam. Nie, to coś bardziej niezwykłego, a najgorsze, że ukrywają przede mną informacje, których potrzebuję. Brat stanął i popatrzył na mnie z determinacją na twarzy. – No to obejdź ich. – Nie rozumiem – powiedziałam, zatrzymując się także i czubkiem buta ryjąc w kępce trawy. O tej porze było już dość chłodno. Niebawem zapalą się światła w ogrodzie. – Obejdź ich. Chcą cudu?... Daj im go. Wiesz, mam sporo problemów w Jerozolimie, więcej, niż możesz sobie wyobrazić. – Ruszył znowu wolnym krokiem, a ja za nim. Nagle brat bardziej niż kiedykolwiek wydał mi się podobny do przytłoczonego odpowiedzialnością męża stanu. – Stolica Apostolska powierzyła nam, franciszkanom w Ziemi Świętej, wiele trudnych zadań: od przywrócenia kultu katolickiego w miejscach świętych po przyjmowanie pielgrzymów, że nie wspomnę o nadaniu tempa studiom biblijnym i wykopaliskom. Prowadzimy szkoły, szpitale, lecznice, domy starców, no i przede wszystkim samą Kustodię, która stale budzi konflikty polityczne z braćmi innych religii. Wiesz, jaki jest w tej chwili mój główny problem?... Wieczernik, w którym Jezus ustanowił sakrament Eucharystii. Teraz to meczet pod zarządem władz izraelskich. A Watykan ciągle na mnie naciska, żebym negocjował kupno budowli. Ale myślisz, że dadzą mi na to pieniądze?... Guzik! – wykrzyknął rozzłoszczony. Czoło i policzki mocno mu poczerwieniały. – Mam teraz trzystu dwudziestu zakonników z trzydziestu sześciu krajów, pracują w Palestynie, Izraelu, Jordanii, Syrii, Libanie, Egipcie, na Cyprze i Rodos, a pamiętaj, że Ziemia Święta to rejon wielu konfliktów, gdzie walczy się z bronią w ręku, podkłada albo zrzuca bomby i wykonuje paskudne podchody polityczne. Jak udaje mi się utrzymać cały ten majdan dzieł religijnych, kulturalnych i społecznych?... Myślisz, że pomaga mi mój zakon, który jest bez grosza?... Myślisz, że przebogaty Watykan coś mi daje?... Nie dostaję nic, absolutnie nic! Ojciec Święty po kryjomu wydawał kościelne pieniądze, miliony dolarów, za pośrednictwem podstawionych ludzi, nieistniejących firm i przelewów do rajów podatkowych, żeby finansować Solidarność w Polsce i doprowadzić do upadku komunizmu w swojej ojczyźnie. A zgadnij, ile przekazał nam na działalność, którą musimy prowadzić?... Ani centa! Nic! – To nie do końca prawda – szepnęłam zmartwiona. – Kościół co roku na całym świecie robi dla was zbiórkę. Popatrzył na mnie ze złością. – Nie rozśmieszaj mnie! – rzucił pogardliwie i obrócił się do mnie tyłem, ruszając z powrotem do domu.

– No dobra, ale powiedz przynajmniej, jak mogę zdobyć informacje, których potrzebuję – zawołałam za nim, gdy się oddalał długim krokiem. – Rusz głową! – odkrzyknął, nie oglądając się. – Dzisiaj jest wiele sposobów, żeby uzyskać to, czego się pragnie. Trzeba tylko ustalić swoje priorytety, ocenić, co jest ważne, a co nie. Zastanów się, jak daleko jesteś w stanie posunąć się w nieposłuszeństwie i działać na własną rękę, za plecami przełożonych, a nawet... – zawahał się. – A nawet czy jesteś gotowa postąpić wbrew temu, co ci dyktuje sumienie. W głosie mojego brata usłyszałam taką gorycz, jakby dźwigał nieznośny ciężar postępków niezgodnych z własnym sumieniem. Zastanowiłam się, czy będę zdolna do czegoś takiego, czy wykrzeszę z siebie dość odwagi, by postąpić wbrew otrzymanym instrukcjom i zdobyć na własną rękę potrzebne informacje. Zanim jednak tę myśl w pełni sformułowałam, znałam już odpowiedź: tak, pewnie, że tak. Tylko jak to zrobić? – Jestem gotowa – oznajmiłam w połowie drogi do domu. Powinnam była wtedy wspomnieć powiedzenie: „Uważaj, czego pragniesz, bo pragnienie może się ziścić”. Nie zrobiłam tego. Mój brat się obejrzał. – Czego potrzebujesz? – krzyknął. – Czego szukasz? – Informacji. – No to kup je! A jeśli nie możesz kupić, zdobądź sama. – Jak? – zapytałam stropiona. – Szukaj, węsz, wypytuj ludzi, którzy mogą je mieć, ciągnij ich za język, byle inteligentnie, grzeb w archiwach, szufladach, koszach na śmieci, przetrząsaj biura, komputery, kubły... Ukradnij je, jeśli będzie trzeba! Noc miałam bardzo niespokojną, nie zmrużyłam oka, przewracając się w łóżku z boku na bok. Obok spokojnie pochrapywała Lucia, śpiąc snem sprawiedliwego. Słowa Pierantonia tłukły mi się po głowie, a ja nie wyobrażałam sobie, jak mogłabym zrobić te straszne rzeczy, które mi sugerował. No bo jak sprytnie wypytać taki głaz jak Glauser-Röist? Jak przeszukać gabinet sekretarza stanu albo arcybiskupa Tourniera? Jak się dostać do komputerów w Watykanie, skoro nie mam zielonego pojęcia o tych piekielnych maszynach? Ze zmęczenia w końcu zasnęłam, ale dopiero gdy światło brzasku zaczęło się sączyć przez żaluzje w oknach. Śnił mi się Pierantonio, lecz nie był to przyjemny sen, toteż bardzo się ucieszyłam, kiedy rankiem zobaczyłam go wesołego i rześkiego, odprawiającego mszę w domowej kapliczce z włosami jeszcze mokrymi po kąpieli.

Mój ojciec jubilat siedział z matką w pierwszej ławce. Patrzyłam na ich plecy – u ojca znacznie mocniej przygarbione – i czułam dumę z rodziców, którzy stworzyli taką dużą rodzinę, tyle miłości dali swoim dziewięciorgu dzieciom, a teraz obdarzali nią także liczne wnuczęta. Patrzyłam na nich i myślałam, że całe życie spędzili ze sobą, dzieląc radości i smutki, ale zawsze stanowili jedność, byli nierozłączni. Po mszy najmłodsi, zmęczeni bezruchem podczas nabożeństwa, pobiegli pobawić się w ogrodzie, pozostali wrócili do domu na śniadanie. Moi siostrzeńcy i bratankowie skupili się przy jednym końcu długiego stołu, z dala od dorosłych. Kiedy tylko nadarzyła się okazja, chwyciłam za kark Stefana, czwartego syna Giacomy i Domenica, i odciągnęłam go na bok. – Uczysz się informatyki, Stefano? – Tak, ciociu. Chłopak patrzył na mnie z lekkim niepokojem, jakby uznał, że jego ciotka nagle dostała pomieszania zmysłów i gotowa mu wbić nóż w brzuch. Czemu dzisiejsze nastolatki są takie dziwne? – I masz komputer podłączony do internetu? – Mam. Teraz Stefano uśmiechnął się dumnie i z wyraźną ulgą, że ciotka nie zamierza pozbawić go życia. – Super. Chcę cię prosić o przysługę... Całe przedpołudnie spędziliśmy ze Stefanem w jego pokoju, popijając coca-colę i tkwiąc z nosem przy monitorze. Bystry chłopak śmigał po sieci jak ta lala, znakomicie umiał się posługiwać wyszukiwarką. Kiedy nadeszła pora obiadu, obdarowałam siostrzeńca całkiem ładną sumką w podzięce za świetną robotę (czyż Pierantonio nie powiedział, żebym kupowała informacje?), wiedziałam już bowiem, kim był ten mój Etiopczyk, jak umarł i dlaczego różne Kościoły chrześcijańskie prowadzą dochodzenie w związku z nim. Sprawa była tak poważna, że nogi pode mną drżały, gdy szłam na dół po schodach.

ROZDZIAŁ 2 Do Rzymu wróciłam w poniedziałek w nocy pełna obaw i niepokoju. Zrobiłam coś, czego nigdy bym się po sobie nie spodziewała: okazałam nieposłuszeństwo, uzyskałam ważne informacje metodami mało prawomyślnymi i wbrew życzeniom Kościoła. Czułam się niepewnie, byłam wystraszona, jakby lada chwila miał na mnie spaść piorun Boży za ten zły uczynek. Przestrzeganie zasad jest dużo łatwiejsze: człowiek unika wyrzutów sumienia i poczucia winy, oszczędza sobie obaw, a na dodatek może być dumny z tego, co zrobił. Ja wcale nie czułam zadowolenia – ani ze swoich szpiegowskich działań, ani z siebie. Niespokojnie myślałam, jak spojrzę w oczy Glauserowi-Röistowi. Byłam przekonana, że winę mam wypisaną na twarzy. Modliłam się tej nocy, szukając pociechy i przebaczenia. Nie wiem, co bym dała, żeby zapomnieć o wszystkim, czego się dowiedziałam, i wrócić do chwili, w której powiedziałam do Pierantonia: „Jestem gotowa”, żeby po prostu cofnąć te słowa i odzyskać spokój wewnętrzny. To jednak nie było możliwe... Kiedy następnego ranka zamknęłam za sobą drzwi pracowni i zobaczyłam przymocowaną do nich taśmą ponurą sylwetkę zapełnioną rysunkami i różnymi gryzmołami, wbrew swej woli wspomniałam nazwisko Etiopczyka: Abi-Ruj Iyasus... Biedny Abi-Ruj, pomyślałam, idąc wolno do stołu, na którym leżały straszne zdjęcia jego sponiewieranych zwłok. Etiopczyka spotkał potworny los, taki, że nikomu bym go nie życzyła, nawet gdyby był współmierny do popełnionego grzechu. W Palermo mój siostrzeniec Stefano, pisząc dwoma palcami na klawiaturze swojego komputera, z kosmykami ciemnych włosów opadającymi na oczy, zapytał mnie: – Czego mam szukać, ciociu? – Wypadków – odpowiedziałam. – Szukaj wypadku, w którym zginął młody Etiopczyk. – Kiedy? – Nie wiem. – A gdzie? – Też nie wiem. – Czyli nic nie wiesz.

– No właśnie – odparłam, wzruszając bezradnie ramionami. I wiedząc tyle co nic, Stefano z zawrotną prędkością zaczął przeszukiwać sieć. Miał kilka monitorów pracujących równocześnie, każdy z inną wyszukiwarką: Virgilio, Yahoo Italia, Google, Lycos, Dogpile... Wyszukiwał słowa „wypadek” i „Etiopczyk”, przy czym zważywszy na obfitość stron i informacji w języku angielskim, wpisywał także „accident” i „Ethiopian”. Szybko na komputer zaczęły spływać tysiące dokumentów, które Stefano z równą prędkością usuwał po sprawdzeniu, że wypadek nie miał nic wspólnego z Etiopczykiem (wspomnianym z jakiegoś innego powodu trzy akapity niżej) albo że Etiopczyk miał osiemdziesiąt lat, albo że Etiopczykowi przydarzył się wypadek w czasach Aleksandra Wielkiego. Pewne strony jednak, które zdawały się jakoś związane z tym, czego szukałam, zapisywał w wirtualnym folderze – jak to nazywał – zatytułowanym „Ciocia Ottavia”. Drzwi pracowni za moim plecami otworzyły się i cicho zamknęły. – Dzień dobry, pani doktor. – Dzień dobry, kapitanie – odparłam, nie odwracając się. Nie mogłam oderwać oczu od zdjęć biednego Abi-Ruja. Stefano wyszedł z Internetu niedługo przed obiadem i zaczęliśmy przeglądać zarchiwizowane materiały. Najpierw przesiewu nie wytrzymały materiały po włosku – nic z nich nie zostało; dopiero powtórne przejrzenie reszty, rzetelne i dokładne, dało oczekiwany efekt. Mieliśmy pięć informacji prasowych opublikowanych między środą 16 a niedzielą 20 lutego tego roku: z angielskiej edycji greckiego dziennika „Kathimerini”, komunikat Athens News Agency i notatki z trzech gazet etiopskich, mianowicie z „Press Digest”, „Ethiopian News Headlines” i „Addis Tribune”. W skrócie historia przedstawiała się następująco: we wtorek 15 lutego o 21.35 wynajęta awionetka Cessna-182 rozbiła się o górę Chelmos na Peloponezie. W wypadku zginął pilot, dwudziestotrzyletni Grek, który niedawno uzyskał licencję, oraz pasażer, trzydziestopięcioletni Etiopczyk Abi-Ruj Iyasus. Według planu lotu przekazanego władzom lotniska w Aleksandropolis na północy Grecji awionetka leciała do Kalamaty na Peloponezie, gdzie o 21.45 miała wylądować. Dziesięć minut przed lądowaniem maszyna znajdowała się nad porośniętą lasem górą Chelmos, wysoką na 2355 metrów nad poziomem morza. I tam nagle, nie wysławszy sygnału SOS, zeszła na 2000 stóp, po czym zniknęła z radarów. Powiadomiona przez służby lotnicze straż pożarna z pobliskiej miejscowości Kertazi udała się czym prędzej we wskazane miejsce, gdzie znalazła dymiące jeszcze szczątki awionetki rozrzucone w promieniu kilometra oraz martwe ciała pilota i pasażera zwisające z drzew. Ta

informacja pojawiła się tylko w gazetach greckich, które ją otrzymały od swoich lokalnych korespondentów. W „Kathimerini” zamieszczono ponadto niezbyt wyraźne zdjęcie z miejsca wypadku – widniał na nim Abi-Ruj na noszach. Chociaż naprawdę trudno go było rozpoznać, nie miałam cienia wątpliwości, że to on: jego twarz wryła mi się w pamięć po obejrzeniu setki, tysiące razy fotografii z autopsji. Korespondent Athens News Agency opisywał ponadto śmiertelne rany obu ofiar – w przypadku pasażera zgadzały się z ranami mojego Etiopczyka. Wyglądało na to, że skaryfikacje ukryte pod odzieżą umknęły uwadze dziennikarzy. – Mam dobre wieści – oznajmił kapitan. – Tak?... No słucham, słucham – mruknęłam bez zainteresowania. Ale jedno zdanie w informacji „Athens News Agency” przykuło moją uwagę: strażacy znaleźli na ziemi, poniżej zwłok Iyasusa, piękną srebrną szkatułkę. Wszystko wskazywało na to, że wyleciała mu z rąk, otworzyła się pod wpływem upadku i wysypały się z niej kawałeczki drewna. Gazety etiopskie natomiast niewiele pisały na temat wypadku, ograniczając się do krótkich wzmianek i skierowanej do czytelników prośby o pomoc w odszukaniu krewnych Abi-Ruja Iyasusa, który pochodził z ludu Oromów, pasterzy i rolników ze środkowej Etiopii. Zwracano się szczególnie do kierownictwa obozów dla uchodźców (w kraju szalała klęska głodu), ale co najciekawsze, także do zwierzchników religijnych w Etiopii, ponieważ przy tragicznie zmarłym znaleziono „relikwie wielkiej wartości”. – Może by pani popatrzyła, co przyniosłem? – dobiegł mnie głos kapitana. Obróciłam się niechętnie, wyrywając się z zamyślenia, i popatrzyłam na rosłą postać gwardzisty, który – o cudzie! – na ustach miał szeroki uśmiech, a w wyciągniętej ręce trzymał zdjęcie dużego formatu. Wzięłam je z całą obojętnością, na jaką było mnie stać, i nieżyczliwie zerknęłam na nie. W jednej chwili zmieniła mi się mina, krzyknęłam zaskoczona. Na fotografii widniał kawałek granitowego muru czerwonawej barwy w jaskrawym świetle słonecznym, w którym wyraźnie się odbijały dwa nieduże reliefowe krzyże wpisane w prostokąty zwieńczone promienistymi koronami o siedmiu szczytach. – Nasze krzyże! – krzyknęłam zachwycona. – Pięć watykańskich komputerów o najwyższej mocy pracowało cztery dni bez przerwy. Efekt trzyma pani w ręce. – A co mianowicie trzymam w ręce? – Z radości chętnie bym skakała, gdyby nie to, że w moim wieku skutki mogłyby być opłakane. – Niechże pan powie! Co to jest? – Fotografia kawałka południowo-zachodniej ściany prawosławnego klasztoru Świętej Katarzyny na Synaju.

Glauser-Röist cieszył się tak samo jak ja. Uśmiechał się otwarcie i chociaż nie drgnął ani o milimetr, sztywny jak zawsze z rękami w kieszeniach spodni pod poddartą, drogą granatową marynarką, na twarzy miał radość, jakiej w życiu bym się nie spodziewała po człowieku jego pokroju. – Świętej Katarzyny na Synaju? – zdumiałam się. – Klasztoru Świętej Katarzyny na Synaju? – Owszem – odparł. – Świętej Katarzyny na Synaju. W Egipcie. Nie do wiary. Klasztor Świętej Katarzyny jest miejscem mitycznym dla każdego paleografa. Jego zasadniczo niedostępna biblioteka ma najbogatsze po Bibliotece Watykańskiej zbiory starożytnych kodeksów i tak samo jak ona pozostaje owiana nimbem tajemnicy dla obcych. – Ale jaki może być związek klasztoru z Etiopczykiem? – zdziwiłam się. – Nie mam pojęcia. Prawdę mówiąc, liczyłem, że dzisiaj właśnie tym się zajmiemy. – No to do roboty – oznajmiłam, poprawiając okulary na nosie. W zasobach Biblioteki Watykańskiej jest wiele książek, rozpraw, opracowań i traktatów na temat klasztoru. Mimo to większość ludzi nawet nie podejrzewa, że obiekt tak ważny jak ta prawosławna świątynia wznosi się u stóp góry Synaj, w samym sercu egipskiej pustyni, w otoczeniu świętych szczytów. I że sam otacza jedyny w swoim rodzaju punkt transcendencji religijnej: miejsce, gdzie Jahwe pod postacią krzewu gorejącego objawił się Mojżeszowi i przekazał mu Tablice Praw. Musieliśmy sobie przypomnieć historię kompleksu klasztornego: w IV wieku naszej ery, a konkretnie w roku 337, cesarzowa Helena, matka cesarza Konstantyna (tego od monogramu konstantyńskiego), poleciła zbudować w tym miejscu piękną kaplicę, do której zaczęli licznie ściągać pielgrzymi chrześcijańscy. Wśród pierwszych pątników znalazła się słynna Egeria, galicyjska mniszka, która między Wielkanocą roku 381 a Wielkanocą 384 odbyła długą podróż do Ziemi Świętej dokładnie zrelacjonowaną w jej „Itinerarium”. Egeria opowiadała, że w miejscu, gdzie później stanął klasztor Świętej Katarzyny na Synaju, grupa anachoretów troszczyła się o niedużą świątynię, której absyda chroniła święty krzew gorejący ciągle żywy. Eremici mieli duży problem: ponieważ kaplica stała na szlaku łączącym Aleksandrię z Jerozolimą, stale napadały na nich grupy dzikich koczowników z pustyni. Z tego powodu dwa wieki później cesarz Justynian i jego żona cesarzowa Teodora zlecili bizantyńskiemu budowniczemu Stephanosowi Ailisiosowi wzniesienie w tym miejscu fortecy, która by chroniła święty przybytek. Według najnowszych odkryć mury na przestrzeni wieków wzmacniano, a nawet w dużej części przebudowano – nietknięty pozostał jedynie

mur południowo-zachodni, ten, na którym widniały osobliwe krzyże przedstawione również na skórze naszego Etiopczyka. Przeróbkom nie poddano także pierwotnego sanktuarium wzniesionego przez świętą Helenę, matkę Konstantyna Wielkiego, aczkolwiek w VI wieku Stephanos Ailisios naprawił je i wzmocnił. Przetrwało w dobrym stanie do naszych czasów ku zachwytowi podziwiających je badaczy i pielgrzymów. W roku 1844 klasztorne zbiory biblioteczne udostępniono

niemieckiemu

naukowcowi, który odkrył słynny Kodeks Synajski, najstarszą znaną pełną wersję Nowego Testamentu – z IV wieku! Niestety ów naukowiec, niejaki Konstantin von Tischendorf, ukradł kodeks i sprzedał go British Museum, gdzie jest przechowywany i gdzie przed laty miałam okazję zachłannie go podziwiać. Mówię „zachłannie”, ponieważ akurat wtedy miałam dostęp do jego prawdopodobnego bliźniaka, Kodeksu Watykańskiego, pochodzącego z tego samego wieku i prawdopodobnie z tego samego źródła. Równoczesne studiowanie obu tych kodeksów pozwoliłoby mi przeprowadzić najważniejszą chyba paleograficzną pracę badawczą. Niestety nie było to możliwe. Pod koniec dnia mieliśmy zgromadzoną obfitą i nadzwyczaj interesującą dokumentację na temat tego wyjątkowego monastyru, lecz nie udało nam się wyjaśnić, jakie mogą być związki między skaryfikacjami naszego trzydziestoparoletniego Etiopczyka a południowo-zachodnim murem prawosławnego klasztoru Świętej Katarzyny zbudowanym w VI wieku. Mój umysł, przyzwyczajony do szybkiego dokonywania syntezy i wyławiania istotnych danych z natłoku informacji, już zdążył opracować pełną teorię z elementami wspólnymi obu tych historii. Ponieważ jednak uważano, że dużej części sprawy Etiopczyka nie znam, nie mogłam się podzielić swoimi przemyśleniami z kapitanem, chociaż chętnie bym się dowiedziała, czy on także doszedł do podobnych wniosków. Język mnie świerzbił, żeby go zastrzelić efektem swoich dociekań i pokazać, kto tu jest mądry i inteligentny. Przy najbliższej spowiedzi ojciec Pintonello na pewno mi zada ciężką pokutę za ten grzech pychy. – Świetnie, no to załatwione! – oznajmił Glauser-Röist na koniec popołudnia, odkładając grubą książkę na temat architektury, którą trzymał w rękach. – Co jest załatwione? – zapytałam. – Nasza praca, pani doktor – odparł. – Skończyliśmy. – Skończyliśmy? – wyjąkałam zdziwiona z oczami wielkimi jak spodki. Oczywiście wiedziałam, że wcześniej czy później moja rola w tej historii dobiegnie końca, ale nawet mi w głowie nie postało, że w tak ciekawym punkcie dochodzenia jednym zdaniem zostanę wyeliminowana z gry.

Glauser-Röist popatrzył mi w oczy z całą sympatią i zrozumieniem, na jakie pozwalała mu naturalna sztywność, jakby niepostrzeżenie dla mnie w ciągu tych prawie trzech tygodni wspólnej pracy połączyły nas tajemnicze więzy zaufania i braterstwa. – Wykonaliśmy zadanie, które pani zlecono. Nic więcej nie może pani zrobić. Zatkało mnie z zaskoczenia. W gardle czułam gulę, która powoli rosła, aż straciłam oddech. Kapitan uważnie mi się przyglądał. Wiedziałam, że mocno pobladłam, i przez chwilę nawet myślałam, że zemdleję. – Dobrze się pani czuje? – odezwał się z niepokojem w głosie. Czułam się znakomicie. Tyle że mój umysł pracował na najwyższych obrotach, a cała energia i krew ze zdrętwiałego ciała skupiły się w szarych komórkach, które w ten sposób szykowały się do walki o odzyskanie straconego gruntu. – Jak to nic nie mogę zrobić? – Przykro mi – wymamrotał. – Swoje zadanie pani wykonała. Podniosłam wzrok i spojrzałam nań zdecydowanie. – Dlaczego idę w odstawkę? – No przecież na samym początku jego ekscelencja Tournier to wyjaśnił... Nie pamięta pani? Pani wiedza paleograficzna była niezbędna, żeby odczytać symbole na ciele Etiopczyka, ale to tylko niewielka część prowadzonego dochodzenia, które jest o wiele szersze, niż się pani wydaje. Nic więcej nie mogę powiedzieć. Żałuję bardzo, lecz na tym kończy się pani rola. Proszę wrócić do zwykłych obowiązków i postarać się zapomnieć o wszystkim, co się działo w ciągu ostatnich trzech tygodni. Trudno. Musiałam postawić wszystko na jedną kartę. Pewnie, że było to ryzykowne, ale jeśli człowiek stawia czoło tak potężnej hierarchicznej strukturze, jaką jest Kościół katolicki, to albo mu się udaje, albo kończy w klatce z lwami. – Zdaje pan sobie sprawę, kapitanie – zaczęłam, mówiąc wyraźnie, aby nie stracił ani jednego słowa z mojej przemowy – że Abi-Ruj Iyasus, ten nasz Etiopczyk, może być tylko malutkim trybikiem w wielkiej maszynerii, która z jakiegoś powodu została uruchomiona i zaczęła rabować relikwie Krzyża? Zdaje pan sobie sprawę... – Dobry Boże, ależ byłam zdesperowana, żeby tak górnolotnie się wyrażać! Czułam się jak stary aktor z teatru greckiego zwracający się do bogów. – Zdaje pan sobie sprawę, że za tym wszystkim może stać jakaś sekta uważająca się za spadkobierczynię tradycji sięgającej początków Cesarstwa Wschodniorzymskiego, czyli Bizancjum, i czasów cesarza Konstantyna Wielkiego, którego matka, święta Helena, nie dość że wybudowała bazylikę Świętej Katarzyny na Synaju, to jeszcze w roku trzysta dwudziestym szóstym odkryła Chrystusowy Krzyż Prawdziwy?

Glauser-Röist z zaciśniętymi zębami, z tymi swoimi szarymi oczami i bladą twarzą, na którą jasne włosy rzucały metaliczne refleksy, bardziej niż kiedykolwiek przypominał okrutne białe oblicze marmurowego Herkulesa prezentowane w Palazzo Nuovo należącym do Muzeów Kapitolińskich w Rzymie. Nie dałam mu jednak wytchnienia. – Zdaje pan sobie sprawę, że na ciele Abi-Ruja Iyasusa znajduje się siedem liter greckich, które tworzą słowo stavros, czyli krzyż, oraz siedem krzyży różnego kształtu? I że te krzyże to kopia krzyży z południowo-zachodniego muru klasztoru Świętej Katarzyny na Synaju? I że każdy jest zwieńczony promienistą koroną o siedmiu szczytach?... Zdaje pan sobie sprawę, że w chwili śmierci Etiopczyk miał przy sobie bezcenne relikwie Krzyża Prawdziwego?... – Dość! – Gdyby wzrok mógł zabijać, już leżałabym trupem. Ołowiane oczy gwardzisty ciskały we mnie iskry niczym rozpalone do białości groty strzał. – Skąd pani to wie? – krzyknął groźnie, zrywając się z miejsca i podchodząc do mnie. Udało mu się naprawdę mnie wystraszyć, lecz ani myślałam ustąpić pola. W końcu jestem z Salinów. Nietrudno było powiązać dziwne kawałki drewna znalezione przez strażaków poniżej zwłok Iyasusa z „relikwiami wielkiej wartości”, o których pisały etiopskie gazety. A jakie drewniane relikwie mogły tak zmobilizować Watykan i resztę Kościołów chrześcijańskich? Odpowiedź była oczywista. I potwierdzały ją skaryfikacje Etiopczyka. Zgodnie z legendą generalnie uznawaną przez badaczy duchownych, święta Helena, matka Konstantyna Wielkiego, odkryła Chrystusowy Krzyż Prawdziwy w roku 326 podczas pobytu w Jerozolimie, dokąd przybyła w poszukiwaniu Grobu Świętego. Według słynnej „Złotej legendy”

Jakuba

de

Voragine

po

przybyciu

do

Jerozolimy

Helena,

wówczas

osiemdziesięcioletnia, poddała torturom największych żydowskich mędrców w okolicy, aby wyjawili wszystko, co wiedzą o miejscu ukrzyżowania Chrystusa – cóż z tego, że od tamtej pory upłynęły ponad trzy wieki i że śmierć Jezusa dla jego współczesnych przeszła niemal niepostrzeżenie? Z mędrców udało się oczywiście wydobyć informację, która doprowadziła Rzymian

do

domniemanej

Golgoty,

Góry

Czaszki

–

w rzeczywistości

dotąd

niezlokalizowanej w sposób wiarygodny przez archeologów. Na Golgocie cesarz Adrian dwa wieki wcześniej wzniósł świątynię Wenus. Święta Helena rozkazała zburzyć świątynię i rozkopać to miejsce – znaleziono wtedy trzy krzyże: Jezusowy naturalnie oraz te, na których powieszono złoczyńców. Aby ustalić, który z trzech krzyży jest krzyżem Zbawiciela, Helena poleciła przynieść ludzkie zwłoki: po złożeniu na Krzyżu Prawdziwym ożyły. Po tym cudownym wydarzeniu cesarzowa i jej syn postanowili wybudować w tym miejscu wielką

bazylikę Grobu Świętego, w której przechowywano relikwię. Liczne jej fragmenty na przestrzeni wieków rozproszyły się po całym świecie. – Skąd pani to wie? – zagrzmiał znowu niezwykle rozzłoszczony kapitan, stojąc tuż przy mnie. – Czy wyście myśleli, że jestem głupia? – zaprotestowałam energicznie. – Sądziliście, że nie udzielając mi informacji albo trzymając mnie na marginesie dochodzenia, uda wam się wykorzystać tylko tę część moich zdolności, która was interesuje? Bez żartów, kapitanie! Dwa razy dostałam nagrodę Getty’ego za śledztwo paleograficzne! Gwardzista przez kilka ciągnących się sekund trwał w bezruchu, wpatrzony we mnie bacznie. Mogłam zgadnąć, jakie uczucia nim wtedy targały: złość, bezsilność, uraza, mordercze instynkty... i ma się rozumieć, krztyna ostrożności. Po czym naraz w absolutnej ciszy zaczął składać zdjęcia Abi-Ruja, zrywać z drzwi kartki tworzące ludzką sylwetkę, pakować do skórzanej teczki notatki, szkice i reprodukcje. Na koniec wyłączył komputer i bez pożegnania, bez jednego choćby słowa, nie spojrzawszy nawet na mnie, wyszedł z pracowni, trzaskając drzwiami tak mocno, aż zadrżały ściany. W tej chwili zrozumiałam, że sama wykopałam sobie grób. Jak wytłumaczyć, co poczułam nazajutrz rano, kiedy wsunęłam swój identyfikator do elektronicznego czytnika i na panelu zaczęło mrugać czerwone światełko, po czym włączyła się syrena donośna jak strażacka, tak że wszyscy obecni w holu Tajnych Archiwów popatrzyli na mnie, jakbym była przestępcą?... Nie, tego się nie da wytłumaczyć. Takiego upokorzenia nigdy wcześniej nie doświadczyłam. Dwaj ochroniarze w cywilu, w ciemnych okularach, każdy ze słuchawką w uchu, taką, co to wychodzi od niej kabelek, stanęli przede mną, zanim zdążyłam się pomodlić, aby ziemia mnie pochłonęła, i bardzo uprzejmie poprosili, żebym poszła z nimi. Zacisnęłam oczy tak mocno, aż zabolało. Nie, to się nie dzieje naprawdę, pomyślałam, to tylko koszmar, z którego zaraz się obudzę. Ale grzeczny głos jednego z tych ludzi przywołał mnie do rzeczywistości: miałam pójść z nimi do gabinetu prefekta, wielebnego ojca Ramondina. O mało im nie powiedziałam, że nie trzeba, że mogą mnie puścić, bo wiem, co usłyszę od prefekta. Ostatecznie zmilczałam i posłusznie poszłam z nimi półżywa, wiedząc, że oto po latach pracy w Watykanie mój czas w tym miejscu się skończył. Nie ma sensu rozwodzić się tutaj nad tym, co zaszło w gabinecie prefekta. Odbyliśmy taktowną, grzeczną rozmowę, w której oficjalnie mnie poinformował, że moja umowa o pracę została rozwiązana, oczywiście zgodnie z prawem otrzymam co do grosza wszelkie należne mi w związku z tym pieniądze, a klauzula poufności we wszystkim, co

dotyczy archiwów i biblioteki, obowiązuje mnie do końca moich dni. Prefekt powiedział mi również, że był bardzo zadowolony z mojej pracy i z całego serca szczerze mi życzy, abym szybko znalazła posadę adekwatną do moich talentów i wiedzy. Na koniec, położywszy ciężko dłoń na blacie, ostrzegł, że zostanę srogo ukarana, a nawet ekskomunikowana, jeżeli będę się wypowiadać na temat sprawy Etiopczyka. Mocnym uściskiem dłoni pożegnał mnie w drzwiach, za którymi doktor William Baker, sekretarz Tajnych Archiwów, cierpliwie czekał ze średniej wielkości pudłem w ramionach. – Pani rzeczy – oznajmił pogardliwie. Chyba właśnie wtedy w pełni zrozumiałam, że oto stałam się pariasem, kimś, kogo nie chciano już oglądać w Watykanie. Skazano mnie na ostracyzm i w efekcie przyjdzie mi opuścić Miasto. – Poproszę o pani identyfikator i klucz – rzekł na zakończenie Baker, oddając mi pudło z moimi nielicznymi rzeczami osobistymi. Pudło było starannie zaklejone szeroką taśmą. Przemknęło mi przez myśl pytanie, czy spakowali czerwoną rękę urodzinową od Isabelli. Na tym się jednak nie skończyło. Ba! mało, że się nie skończyło, to jeszcze było gorzej. Dwa dni później przełożona mojego zgromadzenia wezwała mnie do domu macierzystego. Oczywiście nie ona mnie przyjęła – zawsze miała na głowie wiele obowiązków – lecz jej zastępczyni, siostra Giulia Sarolli, od której usłyszałam, że muszę opuścić mieszkanie – i wspólnotę – przy piazza delle Vaschette, ponieważ w trybie natychmiastowym zostaję przeniesiona do naszego domu w prowincji Connaught w Irlandii, gdzie mam się zająć archiwami i bibliotekami w starych klasztorach. Tam, dodała siostra Sarolli, odnajdę tak mi potrzebny duchowy spokój. W Connaught miałam się stawić w następnym tygodniu, między poniedziałkiem 27 marca a piątkiem 31 tegoż miesiąca. I od razu spytała, na kiedy chcę bilet lotniczy. A może życzę sobie przedtem wpaść na Sycylię, aby się pożegnać z rodziną?... Pokręciłam głową odmownie. Ze zgnębienia nie mogłam wykrztusić słowa. Nie miałam pojęcia, jak powiem o tym mamie. Na samą myśl o niej czułam potworny ciężar. Taka dumna była ze swojej Ottavii. Będzie bardzo cierpiała, i to z mojej winy. A co powiem Pierantoniowi? I Giacomie? Jedyną dobrą stronę banicji upatrywałam w tym, że znajdę się bliżej mieszkającej w Londynie mojej siostry Lucii, która pomoże mi się wydostać z dołka, przeboleć tę porażkę. Nie dało się bowiem ukryć, że to właśnie porażka. Moja porażka. Zawiodłam swoją rodzinę. Pewnie, że nie będą mnie kochali mniej tylko

dlatego, że zamiast pracować w Watykanie, znajdę się w jakiejś zapadłej irlandzkiej dziurze, lecz wiedziałam, że wszyscy moi bliscy, a szczególnie mama, odtąd będą mnie inaczej postrzegali. Biedna mama! Tak się chlubiła Pierantoniem i mną! Teraz przyjdzie jej pomijać milczeniem Ottavię, a opowiadać tylko o Pierantoniu. Ponieważ był to wielkopostny piątek, tego wieczoru udałyśmy się z Fermą, Margheritą i Valerią do bazyliki Świętego Jana na Lateranie na drogę krzyżową i nabożeństwo pokutne. W historycznych murach świątyni spokorniałam, zmalałam, powiedziałam Panu Bogu, że przyjmuję tę karę, ponieważ bardzo zgrzeszyłam pychą. Zasłużyłam na to: poczułam się obdarzona wielką mocą, skoro sprytnie odkryłam to, co przede mną schowano, i silna nią odtrąbiłam zwycięstwo. Teraz upokorzona i pokonana prosiłam pokornie o wybaczenie, kajałam się za to, co uczyniłam, chociaż żal był spóźniony i nie mógł spowodować zmiany kary. Czułam strach przed Bogiem, toteż drogę krzyżową w bazylice laterańskiej potraktowałam jako kolejny dowód Jego miłosierdzia, dzięki czemu mogłam współodczuwać Jezusowy ból i cierpienie. Jakby tego było mało, o świtaniu, niczym echo trawiącego mnie bólu, odezwała się Etna, wulkan, na który Sycylijczycy zawsze spoglądają z lękiem i obawą, bo żyją w jego cieniu: rzeka lawy schodziła po zboczu do samego rana, z krateru wydobywał się ogień i popioły na wysokość 3200 metrów. Palermo na szczęście leży dość daleko od Etny, niemniej miasto także odczuło skutki erupcji: wstrząsy, brak prądu, wody, zamknięcie dróg... Mocno zmartwiona zadzwoniłam do domu, gdzie wszyscy czuwali, słuchając wiadomości podawanych przez lokalne radio i telewizję. Szczęśliwie mój niepokój okazał się niepotrzebny, nic im nie zagrażało, sytuacja była pod kontrolą. Powinnam była wtedy powiedzieć bliskim, że opuszczam Rzym i Watykan, udaję się do Irlandii, lecz nie zdołałam, tak bardzo się bałam ich zawodu i komentarzy. Kiedy już zadomowię się w Connaught, coś wymyślę, aby ich przekonać, że ta zmiana jest w sumie pozytywna, a ja jestem zadowolona. W najbliższy czwartek o pierwszej po południu weszłam na pokład samolotu, którym miałam się udać na zesłanie. Tylko Margherita mogła mnie odprowadzić na lotnisko. Ucałowała mnie ze smutkiem, prosząc życzliwie, abym nie sprzeciwiała się woli Boga, z radością spróbowała się odnaleźć w nowej sytuacji i poskramiała swój gwałtowny temperament. W życiu nie odbyłam lotu w takim przygnębieniu i z takimi obawami. Nie chciałam oglądać filmu ani jeść posiłku z plastykowego pojemnika, który przede mną postawiono, w głowie miałam tylko jedno: układałam sobie, co powiem Lucii, kiedy do niej zadzwonię, i reszcie rodziny, gdy już będę w stanie rozmawiać z nią o tym.

Jakieś dwie i pół godziny później, o piątej po południu czasu lokalnego, wylądowaliśmy na lotnisku w Dublinie i bezładną gromadą wszyscy ruszyli do terminalu po bagaże wyjeżdżające na taśmociągach. Dźwignęłam swoją wielką walizę, westchnęłam głęboko i ruszyłam do hali przylotów, gdzie zaczęłam się rozglądać za siostrami, które miały po mnie wyjść. W tym kraju spędzę z pewnością najbliższe dwadzieścia, trzydzieści lat i może przy odrobinie szczęścia, mówiłam sobie bez przekonania, zdołam się przyzwyczaić do życia tutaj, a nawet zaznać zadowolenia. Głupio myślałam, od razu wiedziałam, że to nieprawda, że sama siebie oszukuję: ten kraj będzie moim grobem, końcem moich ambicji zawodowych, planów i zamierzeń badawczych. Po co tyle lat studiowałam? Po co się latami wysilałam, uzyskując tytuły, zdobywając nagrody, broniąc doktoratów, skoro teraz to wszystko na nic mi się nie przyda w nędznej dziurze w prowincji Connaught, w której się zakopię? Rozglądałam się nieżyczliwie dokoła, zastanawiając się, jak długo wytrzymam w tym uwłaczającym mi położeniu, po czym z ciężkim sercem przypomniałam sobie, że irlandzkie siostry nie powinny dłużej na mnie czekać. Jednakże ku mojemu zdziwieniu w hali przylotów nie było żadnej zakonnicy ze Zgromadzenia Błogosławionej Marii Panny. Byli natomiast dwaj młodzi księża tradycyjnie ubrani: koloratka, sutanna, czarny płaszcz. Przypadli do mnie, pytając – na szczęście po angielsku – czy siostra Ottavia Salina to ja. Kiedy potwierdziłam, z ulgą popatrzyli po sobie, załadowali moją walizę na wózek i jeden natychmiast zaczął go pchać zapamiętale, jakby od tego zależało jego życie, drugi zaś mi tłumaczył, że muszę zaraz wracać do Rzymu samolotem, który odlatuje za godzinę. Nic z tego nie rozumiałam, a oni jeszcze mniej. W ciągu tych paru minut, które z nimi spędziłam, zanim dotarliśmy do stanowiska odprawy, gdzie podałam urzędniczce otrzymany od nich bilet, wyjaśnili, że są sekretarzami w biskupstwie i posłano ich na lotnisko, aby odebrali mnie z jednego samolotu, a wsadzili do drugiego. Takie polecenie otrzymali od samego biskupa, który objeżdżał właśnie swoją diecezję i zadzwonił do nich z komórki. I tyle zobaczyłam w Republice Irlandii: halę przylotów oraz terminal odlotów. O ósmej wieczorem znalazłam się z powrotem na lotnisku Fiumicino (jak ptaszek przeleciałam się w ciągu dnia z kraju do kraju i z powrotem!), gdzie znowu przeżyłam zaskoczenie, ponieważ dwie stewardesy zaprowadziły mnie do strefy dla VIP-ów, a tam w prywatnej salce, siedząc w wygodnym fotelu, czekał na mnie jego eminencja kardynał Carlo Colli, wikariusz Rzymu i przewodniczący Konferencji Episkopatu Włoch. Na mój widok wstał i lekko zakłopotany wyciągnął do mnie dłoń.

– Eminencjo... – powiedziałam w charakterze powitania, skłaniając się i całując jego pierścień. – Hm... córko... – mruknął zmieszany. – Nie wyobrażasz sobie, jak ubolewamy nad tym, co się stało! Miał oczywiście na myśli to, jak w ciągu ostatniego tygodnia potraktował mnie zarówno Watykan, jak i moje zgromadzenie, nie zamierzałam mu jednak ułatwiać sprawy, toteż postanowiłam udawać, że boję się, iż zdarzyło się jakieś nieszczęście i dlatego wezwano mnie z powrotem. – Czy coś się stało w mojej rodzinie? – spytałam z przejęciem wymalowanym na twarzy. – Nie, nie! Och, nie! Bogu dzięki twoja rodzina ma się znakomicie. – Więc o co chodzi, eminencjo? Mimo dobrze działającej w pomieszczeniu klimatyzacji kardynał wikariusz Rzymu mocno się pocił. – Jedźmy do Miasta, córko. Wszystko ci wytłumaczy ksiądz arcybiskup Tournier. Z salki wąskimi drzwiami wyszliśmy prosto na ulicę, gdzie przy krawężniku czekała czarna limuzyna z rejestracją SCV, Stato della Città del Vaticano, taka, jaką każdy kardynał ma do osobistego użytku. Rzymianie, kpiarze, jakich mało, skrót SCV rozszyfrowują po swojemu: Se Cristo vedesse, gdyby Chrystus widział... Musiało się stać coś naprawdę ważnego, pomyślałam, wsiadając do limuzyny w ślad za kardynałem. Przyszło mi to do głowy nie dlatego, że zostałam ściągnięta do Rzymu z powrotem, lecz dlatego, że na lotnisko przyjechał po mnie sam przewodniczący Konferencji Episkopatu Włoch – przecież to jakby po zwykłą sługę zjawił się książę we własnej osobie! Było to nadzwyczaj dziwne. Limuzyna dostojnie toczyła się ulicami Rzymu rojącymi się jeszcze od turystów mimo chłodnego wieczoru, do Watykanu zaś wjechała na lewo od placu Świętego Piotra, przez plac Świętego Oficjum i Porta Petriano, dużo dyskretniejszą i mniej znaną niż Brama Świętej Anny. Kiedy szwajcarzy w tych swoich pstrokatych uniformach wpuścili nas za mury, minęliśmy po lewej pałac Świętego Oficjum i Salę Audiencyjną, dalej po prawej zakrystię Świętego Piotra tak wielką, że z powodzeniem mogłaby być samodzielną świątynią, po czym przez rozległy plac Świętej Marty dotarliśmy pośród zieleni i fontann do wejścia frontowego nowiutkiego Domus Sanctae Marthae. Dom Świętej Marty, nazwany tak na cześć siostry Łazarza, która gościła Jezusa w swoim skromnym domu w Betanii, to niedawno wzniesiony wspaniały pałac – jego

2

budowa kosztowała ponad 35 miliardów lirów , a powstał przede wszystkim po to, aby podczas następnego konklawe mieszkali w nim elektorzy, poza tym zaś służy jako hotel dla znakomitych gości, prałatów i każdego, kto jest w stanie zapłacić zawrotną cenę za pokój. Nie kojarzy się więc raczej ze skromnym domostwem świętej Marty. W holu, jaskrawo oświetlonym i o pysznym wystroju, powitał nas stary odźwierny i poprowadził do recepcji. Na widok kardynała kierownik pospiesznie wyszedł zza eleganckiego marmurowego kontuaru i czym prędzej powiódł nas przez szeroki korytarz ku imponującym kręconym schodom, które opadały w dół do części restauracyjnej podzielonej na kilka sal. Przez otwarte drzwi zobaczyłam bibliotekę, a w rogu biura kierownictwa Domu. Po drugiej stronie znajdowała się ciemna teraz, ogromna sala konferencyjna. Kierownik recepcji, idący na przedzie, skręcony jednak bokiem na znak uszanowania dla kardynała, zaprowadził nas do tej części restauracji, gdzie znajdowało się kilka osobnych gabinetów, w tym część zarezerwowanych. Z namaszczeniem zapukał do pierwszego, otworzył drzwi i usunął się, aby nas przepuścić, po czym skłonił się dystyngowanie i znikł. W gabinecie –

jakby salce konferencyjnej z niedużym owalnym stołem

i ustawionymi wokół nowoczesnymi czarnymi fotelami z wysokim oparciem – czekały trzy osoby: przewodniczący zebraniu arcybiskup Tournier zajmował miejsce u szczytu stołu; po swojej prawej miał kapitana Glausera-Röista, nieprzeniknionego jak zawsze, lecz wyglądającego jakoś inaczej, dziwnie, aż przyjrzałam mu się baczniej i ze zdziwieniem stwierdziłam, że chyba spędził ostatni tydzień na słonecznej plaży gdzieś nad Adriatykiem, o czym świadczyła piękna opalenizna tu i ówdzie przechodząca w czerwień raka, dzięki czemu wreszcie widać było, gdzie kończy się u niego czupryna, a zaczyna nieowłosiona skóra; na prawo od kapitana zobaczyłam obcego człowieka, który siedział ze zwieszoną głową i ciasno splecionymi dłońmi, jakby się bardzo denerwował. Tournier i Glauser-Röist wstali, żeby się przywitać. Na kremowych ścianach zauważyłam portrety wszystkich papieży XX wieku w białych sutannach i piuskach, uśmiechających się dobrotliwie, po ojcowsku. Zgięłam kolano przed arcybiskupem, po czym zwróciłam się do sztywnego gwardzisty: – Znowu się spotykamy, kapitanie. Czy to panu zawdzięczam lot do Dublina i z powrotem?

2

Ok. 18 milionów euro.

Uśmiechnął się i po raz pierwszy, odkąd go poznałam, odważył się dotknąć mnie, ujmując za łokieć i prowadząc do zastygłego w fotelu nieznajomego, który poderwał głowę śmiertelnie wystraszony, kiedy spostrzegł, że zmierzamy prosto do niego. – Pani doktor, przedstawiam profesora Faradża Boswella... Profesorze... – Profesor tak szybko chciał wstać, że jedną kieszenią kurtki zaczepił o podłokietnik fotela, co go skutecznie przyhamowało. Walczył chwilę z kieszenią, a gdy się wreszcie uwolnił, poprawił na nosie okrągłe okularki i dopiero wtedy z nieśmiałym uśmiechem popatrzył mi w oczy. – Profesorze – podjął Glauser-Röist – poznaj doktor Salinę, zakonnicę ze Zgromadzenia Błogosławionej Marii Panny, o której ci mówiłem. Profesor Boswell podał mi niepewnie dłoń, którą uścisnęłam bez przekonania. Był atrakcyjnym mężczyzną pod czterdziestkę, wysokim prawie jak Głaz, ubranym dość swobodnie w niebieską koszulkę polo, kurtkę sportową, luźne beżowe spodnie mocno wygniecione i strasznie brudne buty z cholewami. Mrugał nerwowo, starając się cały czas patrzyć mi w oczy, co nie zawsze mu się udawało. Urodę ten Boswell miał doprawdy osobliwą: śniadą cerę Araba, rysy twarzy typowe dla Izraelczyka, za to długie włosy jasnokasztanowe, a oczy intensywnie niebieskie, turkusowe właściwie, takie jak ten aktor, który grał w... jaki to był tytuł?... Nie pamiętam, ale wszyscy się w nim bili o paliwo i jeździli dziwnymi samochodami. Nieważne, w każdym razie profesor Boswell o niezwykłej aparycji spodobał mi się od pierwszego wejrzenia. Może sprawiła to jego niezdarność (potykał się nawet tam, gdzie nie było o co się potknąć), a może nieśmiałość (odebrało mu mowę, kiedy miał się do mnie odezwać), w każdym razie zalała mnie fala sympatii do niego, czym mocno się zdziwiłam. Zasiedliśmy przy stole, aczkolwiek ksiądz arcybiskup odstąpił poczesne miejsce księdzu kardynałowi. Naprzeciw miałam Glausera-Röista i profesora Boswella, a obok jak zwykle uprzejmego jego ekscelencję Tourniera. Chociaż umierałam z ciekawości, cóż takiego się stało, postanowiłam okazywać obojętność. Koniec końców byłam tutaj, ponieważ znowu mnie potrzebowali, a w ostatnim tygodniu dość się przez nich wycierpiałam, żebym się teraz zniżyła do zadawania pytań. Swoją drogą à propos wyjaśnień: zastanowiłam się, czy w moim zgromadzeniu

wiedzą,

gdzie

się

ostatecznie

znalazłam,

a raczej

wylądowałam.

Uprzytomniłam sobie, że na lotnisku nie zjawiły się siostry, pewnie więc o wszystkim wiedzą, przestałam się zatem martwić. Pierwszy głos zabrał kapitan. – Pani doktor – zaczął tym swoim barytonem z wyczuwalną niemiecką wymową – wydarzenia przybrały nieoczekiwany obrót.

Mówiąc to, schylił się, podniósł z podłogi swą skórzaną teczkę, ostrożnie ją otworzył i wyjął z niej przedmiot pokaźnej wielkości owinięty w białą szmatę. Jeśli się spodziewałam jakichś przeprosin albo gestu pojednania, srodze się zawiodłam. Wszyscy patrzyli na zawiniątko jak na najcenniejszy w świecie klejnot, śledząc wzrokiem ruchy kapitana, kiedy delikatnie kładł pakunek na stole. Teraz to coś leżało przede mną, a ja nie bardzo wiedziałam, co mam z tym zrobić. Z wyjątkiem mnie chyba wszyscy wstrzymali oddech. – Może pani odwinąć – zachęcił mnie Glauser-Röist. Przez głowę z zawrotną prędkością, choć bez ładu i składu, przemknęły mi różne myśli, jednego wszakże byłam pewna: jeśli odwinę tę szmatę, znowu się stanę zwyczajnym narzędziem, które można wykorzystać i wyrzucić. Ściągnęli mnie z powrotem do Rzymu, bo byłam im potrzebna, tyle że nie miałam już ochoty współpracować. – Nie, dziękuję – odparłam, przesuwając przedmiot w stronę kapitana. – Nie jestem ciekawa. Glauser-Röist opadł na fotel i krótkim ruchem poprawił sobie kołnierz marynarki. Następnie spojrzał na mnie z wyrzutem. – Wszystko się zmieniło, pani doktor. Musi mi pani zaufać. – A byłby pan tak uprzejmy i powiedział, czemu niby miałabym zaufać? Jeśli dobrze pamiętam, a pamięć mam bardzo dobrą, kiedy widzieliśmy się ostatnio dokładnie tydzień temu, wyszedł pan z mojej pracowni, trzaskając drzwiami, a następnego dnia, jak sądzę przypadkowo, wylano mnie z pracy. – Ja to wyjaśnię, kapitanie – wtrącił się naraz Tournier, uspokajając gestem gwardzistę i równocześnie obracając się do mnie w fotelu. W jego głosie pobrzmiewała melodramatycznie nieszczera skrucha. – Kapitan nie chciał pani mówić, że... ja ponoszę odpowiedzialność za pani zwolnienie. Tak, wiem, że przykro to słyszeć... – W rzeczy samej, pomyślałam, świat nie jest przygotowany na wysłuchiwanie, że jego ekscelencja Tournier zrobił coś źle. – Kapitan Glauser-Röist otrzymał wyraźne rozkazy... ode mnie, muszę przyznać... i kiedy wyjawiła mu pani, że zna szczegóły dochodzenia, poczuł się zobowiązany... jak by to powiedzieć?... poinformować mnie, tak, właśnie tak, chociaż musi pani wiedzieć, że energicznie protestował przeciwko... zwolnieniu pani. Dziś jestem tutaj, żeby wyrazić swój żal z powodu godnej ubolewania postawy Kościoła wobec pani. Niewątpliwie popełniono... kardynalny błąd. – Musisz wiedzieć, córko – odezwał się kardynał Colli – że teraz kapitan jednoosobowo odpowiada za to dochodzenie. Tak zadecydował kardynał sekretarz stanu. Ksiądz arcybiskup Tournier, że tak powiem, nie ma tu już nic do gadania.

– A jak tylko powierzono mi kierowanie dochodzeniem – wtrącił Glauser-Röist, niecierpliwie marszcząc brwi – w pierwszej kolejności załatwiłem dwie sprawy: zażądałem włączenia pani do mojej ekipy i przywrócenia pani na dotychczasowe stanowisko w Tajnych Archiwach i Bibliotece Watykańskiej. – Zgadza się! – potwierdził kardynał Colli. – Jeśli więc akceptuje pani jedno i drugie – zakończył ten wątek Głaz – niechże pani wreszcie otworzy to cholerstwo! I gwałtownie pchnął zawiniątko, które przejechało do mnie po stole. Profesor Boswell krzyknął przerażony. – Przepraszam bardzo, poniosło mnie – pokajał się kapitan. Naprawdę byłam taka stropiona, że nie wiedziałam, co o tym myśleć. Położyłam ręce na owiniętym w białą szmatę przedmiocie i znieruchomiałam niezdecydowana. Odzyskałam pracę w Tajnych Archiwach, przestałam być watykańską banitką, a ponadto stałam się pełnoprawnym członkiem ekipy Glausera-Röista prowadzącej dochodzenie, które od pierwszej chwili mnie zafrapowało. To było więcej, niżbym sobie mogła wymarzyć jeszcze rankiem tego dnia, kiedy wstałam gotowa na wygnanie. Rozważając sobie te dobre wieści, poczułam naraz łaskotanie we wnętrzu dłoni i odruchowo otrzepałam jedną o drugą, strącając ze skóry. Zdziwiona patrzyłam na drobniutkie ziarenka, które jak śnieg opadły na ciemny blat stołu. Glauser-Röist wskazał je palcem. – Nie powinna pani tak traktować świętego piasku z Synaju. Popatrzyłam na niego, jakbym go nigdy nie widziała. Zdziwiona i zaskoczona byłam bezgranicznie. – Z Synaju? – powtórzyłam bezwiednie, próbując jak najszybciej pokojarzyć fakty. – Ściśle mówiąc, z klasztoru Świętej Katarzyny na Synaju. – To znaczy... to znaczy, że pan był w Świętej Katarzynie na Synaju? – spytałam z pretensją w głosie, celując w niego wskazującym palcem prawej ręki. Nie do wiary! Ten tydzień, dla mnie najgorszy w moim życiu, on spędził w miejscu, gdzie jako paleograf ja powinnam była się znaleźć! Jednakże Głaz jakby nie zauważył mojej złości. – Owszem – przyznał, wracając do swojego normalnego obojętnego sposobu wypowiedzi. – Bezwzględnie musiałem tam pojechać. Na pewno ma pani wiele pytań. Na wszystkie odpowiem... – urwał i obrócił głowę w stronę profesora Boswella, który się skulił w fotelu. – Odpowiemy na wszystkie, niczego przed panią nie ukrywając.

Byłam oczywiście wzburzona, nie dlatego jednak moją uwagę zwróciła odmiana w zachowaniu kapitana wobec Tourniera i Collego. Na pierwszym spotkaniu, tym, w którym wzięli udział także Sodano i Ramondino, Glauser-Röist służbiście pozostawał w cieniu, reagując jedynie na polecenia Tourniera, tymczasem teraz zdawał się obydwu dostojników zupełnie ignorować, jakby byli cieniami na ścianie. – No dobra... – odparłam, unosząc ręce i opuszczając je zrezygnowana. – Niech pan zacznie od Abi-Ruja Iyasusa i skończy na tym zawiniątku z piaskiem z Synaju. Glauser-Röist popatrzył w sufit, odetchnął głęboko. – Więc tak... Właściwie wszystko się zaczęło w Grecji od wypadku cessny piętnastego lutego. W pobliżu zwłok Abi-Ruja Iyasusa, obywatela Etiopii, strażacy znaleźli cenne srebrne puzdro, bardzo stare, ozdobione emalią i kamieniami szlachetnymi. W środku były dziwne kawałki drewna, na pozór bez wartości. Ponieważ puzdro wyglądało na relikwiarz, władze cywilne skontaktowały się z hierarchami Kościoła greckiego, prosząc o pomoc w wyjaśnieniu sprawy. Prawosławni mocno się zdziwili, kiedy się okazało, że jedno 3

z tych drewienek to ni mniej, ni więcej tylko osławione Lignum Crucis z klasztoru Dochiariu na górze Athos. Szybko zaalarmowano resztę ortodoksyjnych patriarchów Wschodu i stwierdzono, że wszystkie relikwiarze z fragmentami Krzyża Prawdziwego są puste. Wtedy prawosławni postanowili się porozumieć z nami, katolickimi heretykami, ponieważ w naszym posiadaniu jest większość relikwii Krzyża. Kapitan poprawił się w fotelu, szukając wygodniejszej pozycji, po czym mówił dalej: – To wszystko, o czym powiedziałem, odbyło się bardzo szybko: dobę po wypadku ksiądz kardynał sekretarz stanu otrzymał stosowną informację od Świętego Synodu Greckiego Kościoła Prawosławnego i polecił, aby we wszystkich kościołach na całym świecie posiadających Lignum Crucis jak najdyskretniej sprawdzono stan relikwiarza. Wynik kontroli okazał się porażający, bo sześćdziesiąt pięć procent relikwiarzy było pustych, w tym te, które zawierały

największe

kawałki

drewna:

w Weronie,

w bazylice

Świętego

Krzyża

w Jerozolimie i rzymskiej Świętego Jana na Lateranie, w klasztorze Santo Toribio de Liébana i w Caravaca de la Cruz w Hiszpanii, we Francji w opactwie cystersów La Boissière oraz w Paryżu w Sainte-Chapelle. Ale co ważne, ograbiono też Amerykę Południową: brakowało dużych fragmentów między innymi z katedry metropolitalnej w Meksyku i z Hermandad de Jesús Nazareno del Consuelo w Gwatemali. 3

Z łac. Drzewo Krzyża (w liczbie mnogiej: Ligna Crucis) – tak nazywa się każdą relikwię pochodzącą z Krzyża Prawdziwego.

Nigdy nie darzyłam czcią relikwii. W mojej rodzinie nikt nie był zwolennikiem adorowania kości, tkanin czy kawałków drewna, nawet moja matka hołdująca tradycyjnym trydenckim zasadom w kwestiach religijnych, a tym bardziej Pierantonio, który mieszkał w Ziemi Świętej i odpowiadał za niejedno znalezione podczas wykopalisk ciało pachnące świętością. Jednakże wstrząsnęło mną to, co powiedział kapitan. Liczni wierni opierają swoją wiarę na relikwiach i zawsze należy uszanować ich wybór. Poza tym chociaż sam Kościół z czasem odszedł od tych wątpliwych praktyk, wciąż w jego łonie istnieje nurt sprzyjający oddawaniu czci relikwiom. Najdziwniejsze jednak było to, że nie chodziło tu o zmumifikowaną rękę świętej jakiejś tam czy nierozłożone ciało innego świętego. Tutaj chodziło o Krzyż Chrystusowy, na którym Zbawiciel cierpiał i umarł. I chociaż z góry można było założyć, że wszystkie Ligna Crucis na świecie to falsyfikaty, te kawałki drewna stały się przedmiotem pożądania jakiejś grupy fanatyków. – Osobną częścią historii – podjął Glauser-Röist niewzruszenie – jest odkrycie skaryfikacji na ciele Iyasusa. Kiedy władze greckie i etiopskie bez zadowalających rezultatów prowadziły śledztwo dotyczące Etiopczyka, na prośbę Kościołów wschodnich, które dysponują znacznie mniejszymi możliwościami, Jego Świątobliwość polecił sekretarzowi stanu, że mamy ustalić, kto i dlaczego zrabował relikwie Krzyża. Jeśli mnie pamięć nie myli, papież kazał położyć kres dalszej grabieży, odzyskać skradzione relikwie, znaleźć złodziei i oczywiście oddać ich w ręce wymiaru sprawiedliwości. Kiedy grecka policja odkryła na zwłokach Etiopczyka dziwne nacięcia, powiadomiła arcybiskupa Aten Chrystodulosa. Mimo że stosunki prawosławnych z katolikami nie są za dobre, arcybiskup poprosił Watykan o przysłanie agenta specjalnego, aby był przy autopsji. Tym agentem jestem ja, a co było później, wie pani z pierwszej ręki. Przez cały dzień nic nie jadłam, toteż zaczynała mi dokuczać nieprzyjemna hipoglikemia. Musiało być już bardzo późno, lecz nie chciałam spoglądać na zegarek, żeby nie poczuć się jeszcze gorzej: wstałam o siódmej rano, samolotem poleciałam do Irlandii, wróciłam wieczorem do Rzymu i... Byłam taka zmęczona, że nawet oddychanie mnie bolało. Niejedno jeszcze tu usłyszę, uświadomiłam sobie, patrząc na białe zawiniątko przed sobą, i chociaż ciekawość mnie zżera, jeśli wcześniej czegoś nie zjem, padnę na ten stół. Skorzystałam zatem, że kapitan naraz zamilkł, i spytałam, czy możemy zrobić krótką przerwę, żeby coś zjeść, ponieważ zrobiło mi się słabo. Wokół rozległy się aprobujące pomruki – najwyraźniej nikt z obecnych nie jadł kolacji – toteż kardynał Colli skinął na kapitana, który najpierw zabrał białe zawiniątko, schował je na powrót do teczki i dopiero wtedy wyszedł z gabinetu. Wrócił niebawem z pracownikiem restauracji.

Niedługo potem gromada kelnerów w białych marynarkach wkroczyła do sali, pchając wózki zastawione jadłem. Jego eminencja pobłogosławił pożywienie z krótką modlitwą dziękczynną i wszyscy, łącznie z nieśmiałym profesorem Boswellem, rzuciliśmy się łapczywie na jedzenie. Byłam taka wygłodzona, że im więcej jadłam, tym mniej czułam się nasycona. Nie straciłam co prawda umiaru, lecz opychałam się, jakbym od miesiąca nie miała nic w ustach. Przypuszczam, że taki apetyt był również wynikiem niewyspania i zmęczenia fizycznego. W końcu, zauważywszy złośliwy uśmieszek arcybiskupa Tourniera, odsunęłam talerz, zwłaszcza że już byłam najedzona po dziurki w nosie. Podczas kolacji i później, przy wyśmienitej gorącej kawie z ekspresu, kardynał Colli opowiadał, jak bardzo Jego Świątobliwość liczy na rozwiązanie skomplikowanej sprawy kradzieży relikwii. Relacje z Kościołami wschodnimi były gorsze, niżby Jan Paweł II się spodziewał po tylu latach walki o ekumenizm, toteż jeśli uda nam się zwrócić Ligna Crucis i położyć kres rabunkom, może chęć do dialogu i pojednania wykażą Aleksy II, patriarcha Moskwy i całej Rusi, oraz Bartłomiej I, patriarcha ekumeniczny Konstantynopola, dwaj najbardziej

się

liczący

hierarchowie

prawosławni

wśród

przywódców

Kościołów

ortodoksyjnych. Obaj ci patriarchowie toczyli teraz spory o przynależność jurysdykcyjną Kościołów prawosławnych w krajach powstałych po rozpadzie Związku Sowieckiego, jednakże trwali w sojuszu przeciwko Kościołowi rzymskiemu w związku z żądaniami unitów, katolików obrządku wschodniego, którzy domagali się zwrotu majątku i nieruchomości skonfiskowanych swego czasu przez komunistów, a teraz należących do prawosławnych. Krótko mówiąc, chodziło w tym wszystkim po prostu o pieniądze i władzę. Hierarchiczna struktura Kościołów prawosławnych – przynajmniej w teorii nieistniejąca – opiera się na sieci historycznych powiązań i knowań o podłożu ekonomicznym: patriarchat moskiewski z Jego Świątobliwością Aleksym II na czele ma pod swoimi skrzydłami niezależne Kościoły prawosławne krajów Europy Wschodniej (Serbii, Bułgarii, Rumunii...), a patriarchat ekumeniczny Konstantynopola z Jego Świątobliwością Bartłomiejem I wszystkie pozostałe (grecki, syryjski, turecki, palestyński, egipski i tak dalej łącznie z liczącym się Amerykańskim Kościołem Greckokatolickim). Ale granice między patriarchatami wbrew pozorom wcale nie są tak wyraźne, niektóre zatem klasztory i świątynie obydwu obrządków znajdują się zarówno w jednej, jak i w drugiej strefie wpływów. W każdym razie patriarcha ekumeniczny Konstantynopola,

chociaż

nie

ma

żadnej

władzy

nad

pozostałymi

patriarchami

prawosławnymi na świecie, cieszy się „honorowym pierwszeństwem” nad nimi, nawet nad Aleksym II, który jednak zdaje się ignorować tę starą odwieczną tradycję i dba szczególnie

o to, by na podległy mu teren władze rosyjskie nie wpuściły Kościoła katolickiego, co dotąd udawało mu się załatwiać z sukcesem. Czyli w sumie u prawosławnych panował jeden wielki chaos. A my mieliśmy pracować nad usunięciem przeszkód z kamienistych dróg, które prowadzą do zjednoczenia wszystkich chrześcijan, rozwiązując sprawę kradzieży relikwii, co miało posłużyć jako smar i paliwo do zdezelowanego silnika ekumenizmu. W ciągu tych godzin spędzonych w salce konferencyjnej profesor Boswell otwierał usta tylko podczas jedzenia, aczkolwiek widać było, że bardzo uważnie słucha wszystkiego, od czasu do czasu bowiem nieświadomie wykonywał nieznaczny potakujący albo przeczący ruch głową. W życiu nie spotkałam takiego milczka. Sprawiał wrażenie człowieka, którego otoczenie przytłacza, który nie czuje się tu komfortowo. – Hm, tak... panie profesorze – odezwał się w tejże chwili arcybiskup Tournier, jakby czytał mi w myślach. – Chyba przyszła pańska kolej. Ale, ale, zna pan włoski? Rozumie pan, co mówię? W ogóle zrozumiał pan coś z tego, co tu dzisiaj powiedziano? Zauważyłam, że Glauser-Röist zmrużył oczy i utkwił wzrok w arcybiskupie, Boswell zaś zamrugał oszołomiony i odchrząknął, rozpaczliwie pragnąc dobyć z siebie głos. – Doskonale księdza rozumiem – wyjąkał z wyraźnym obcym akcentem. – Moja matka była Włoszką. – A, to wspaniale! – zawołał Tournier z szerokim uśmiechem. – Profesor, ekscelencjo – wtrącił Glauser-Röist z naciskiem, który nie pozostawiał wątpliwości co do jego uczuć – oprócz arabskiego i koptyjskiego zna biegle grekę, turecki, łacinę, hebrajski, włoski, francuski i angielski. – Żadna w tym moja zasługa – czym prędzej wyjąkał profesor. – Mój dziadek ze strony ojca był Żydem, matka Włoszką, a reszta rodziny, łącznie ze mną, jest wyznania koptyjskiego. – Ale nazwisko ma pan angielskie – zauważyłam zdziwiona, chociaż zaraz sobie uświadomiłam, że przecież Egipt przez długi czas był kolonią brytyjską. – Aaa, to się pani spodoba – odparł kapitan w imieniu profesora. – Profesor jest prawnukiem Kennetha Boswella, jednego z archeologów, którzy odkryli bizantyński Oksyrynchos. Chociaż ta informacja była bardzo interesująca, najlepszy ze wszystkiego okazał się Glauser-Röist w nowej roli przyjaciela i orędownika Egipcjanina. – To prawda? – zwróciłam się do profesora.

– Ano tak – przyznał Boswell, nieśmiało skłaniając głowę. – Mój pradziad był odkrywcą Oksyrynchosu. Oksyrynchos! W czasach bizantyńskich był jednym z najważniejszych miast egipskich, przez wiele wieków zagubionym w piaskach pustyni. Dopiero w roku 1895 odkryli go angielscy archeologowie, Bernard Grenfell, Arthur Hunt i Kenneth Boswell – okazało się, że miejsce to jest największym stanowiskiem dokumentów bizantyńskich i swego rodzaju biblioteką zawierającą zaginione dzieła autorów starożytnych. – I oczywiście pan też jest archeologiem – stwierdził Tournier. – Ano jestem. Pracuję... – urwał, zmarszczył czoło i poprawił się: – Pracowałem w Muzeum Grecko-Rzymskim. – Już pan tam nie pracuje? – spytałam zaciekawiona. – Pora, żeby wysłuchała pani kolejnej historii – oznajmił Glauser-Röist. Po czym schylił się do stojącej na podłodze teczki i na powrót wyjął przedmiot owinięty w białą szmatę, z której sypał się piasek z Synaju. Tym razem jednak nie przesunął zawiniątka w moją stronę, lecz troskliwie położył je na stole i trzymając na nim obie ręce, wpatrzył się w nie z metalicznym błyskiem w szarych oczach. – Nazajutrz po rozstaniu z panią w pracowni i po spotkaniu z jego ekscelencją Tournierem, o czym pani już wie, poleciałem do Kairu. Na lotnisku czekał na mnie obecny tu profesor Boswell, który z ramienia Kościoła katolickiego obrządku koptyjskiego miał mi służyć jako tłumacz i przewodnik. – Jego Świątobliwość Stefan Drugi Gattas – przerwał mu Boswell, nerwowo poprawiając okulary na nosie – patriarcha naszego Kościoła, osobiście mnie o to poprosił. Powiedział, że mam użyć wszelkich środków, żeby pomóc kapitanowi. – I pomoc profesora okazała się bezcenna – przyznał kapitan. – Gdyby nie on, nie mielibyśmy tego – wskazał brodą zawiniątko. – Odbierając mnie z lotniska, wiedział mniej więcej, na czym polega moje zadanie, i oddał do mojej dyspozycji całą swoją wiedzę, wszelkie swoje zasoby i kontakty. – Napiłbym się jeszcze kawy – wtrącił w tym momencie kardynał Colli. – Państwo także mają ochotę? Arcybiskup Tournier zerknął szybko na zegarek, po czym kiwnął głową. GlauserRöist znowu zerwał się na nogi i wyszedł. Nie było go kilka minut, dłużej, niż byłam w stanie znieść w tym towarzystwie, wrócił za to z wielką tacą zastawioną filiżankami i dużym dzbankiem z kawą. Kiedy nalewaliśmy ją sobie, kapitan opowiadał dalej. Wejście do Świętej Katarzyny na Synaju okazało się niełatwym zadaniem. Turyści mogą zwiedzać klasztor w ściśle wyznaczonych godzinach, a i to tylko niewielką część

kompleksu otoczonego murami. Ponieważ Glauser-Röist i Boswell nie wiedzieli, czego szukają ani gdzie to znajdą, potrzebowali swobody ruchów i dużo czasu. Profesor opracował zatem zuchwały plan, który zadziałał w stu procentach. Chociaż w roku 1782 prawosławny klasztor Świętej Katarzyny na Synaju uniezależnił się od patriarchatu jerozolimskiego, z jakichś mętnych i niezrozumiałych przyczyn przeobrażając się w Autonomiczną Cerkiew Prawosławną Góry Synaj, patriarchat zachował niejaki wpływ na klasztor i jego doczesną głowę, przeora i arcybiskupa tegoż Kościoła. Wiedząc o tym wpływie, Stefan II Gattas poprosił patriarchę jerozolimskiego Diodora I o wydanie listów akredytacyjnych dla kapitana i profesora, tak by mieli wolny wstęp do wszystkich zabudowań klasztornych. Dlaczego wiadomo było, że Święta Katarzyna przychyli się do prośby patriarchy jerozolimskiego? Otóż dlatego, że z tych dwóch gości jeden, Europejczyk, miał być szczodrym filantropem niemieckim zamierzającym obdarować monastyr kilkoma milionami marek. Albowiem już wcześniej, w roku 1997, rozpaczliwie potrzebując pieniędzy, mnisi po raz pierwszy i dotąd jedyny w historii zgodzili się pokazać niektóre swoje najcenniejsze skarby na wystawie w nowojorskim Metropolitan Museum. Celem wystawy było nie tylko zdobycie funduszy z opłat za wypożyczenie eksponatów, ale także pozyskanie inwestorów skłonnych sfinansować restaurację starożytnej biblioteki oraz niezwykłego muzeum ikon. Tak oto kapitan z profesorem w nadziei, że trafią na jakiś trop, który da nowy impuls dochodzeniu, stawili się w biurach Autonomicznej Cerkwi Prawosławnej Góry Synaj mieszczących się w Kairze i jak z nut wygłosili swoje łgarstwa. I już w nocy wynajętą terenówką przystosowaną do jazdy po pustyni wyruszyli w drogę do monastyru. Powitał ich przeor arcybiskup Damian we własnej osobie, człowiek nadzwyczaj uprzejmy i inteligentny, oferując gościnę na tak długo, jak długo będą chcieli. Jeszcze tegoż popołudnia zaczęli oględziny kompleksu. – Widziałem krzyże, pani doktor – szepnął Glauser-Röist wyraźnie poruszony. – Widziałem je. Identyczne jak skaryfikacje Etiopczyka. Siedem krzyży, które skopiowano na jego ciele. Były tam, czekały na murze, aż je zobaczę. A ja ich nie widziałam, pomyślałam. Nie widziałam, bo mnie odsunęli. Nie znalazłam się na egipskiej pustyni, nie pędziłam po wydmach terenówką, ponieważ jego ekscelencja ksiądz arcybiskup Tournier uznał, że siostry Saliny należy się pozbyć, za wiele się bowiem dowiedziała, zwłaszcza że jemu od początku się nie podobało włączenie kobiety do tej sprawy.

– Bardzo panu zazdroszczę, kapitanie, chociaż nie powinnam – wyznałam na głos i upiłam duży łyk kawy. – Strasznie bym chciała zobaczyć te krzyże. Koniec końców są tak samo pana jak moje. – Słuszna uwaga – zgodził się kapitan. – Ja też bym chciał, żeby je pani obejrzała. – No wie pani... – wtrącił Boswell z tym swoim wyraźnym akcentem arabskim. – To wprawdzie marna pociecha... – zamrugał z zakłopotaniem i mocno docisnął okulary jak najwyżej na nos – ale wiele by pani nie zdziałała u Świętej Katarzyny. Mnisi niechętnie wpuszczają kobiety za mury. Nie są wprawdzie aż tak restrykcyjni jak w Grecji na górze Athos, gdzie jak wiadomo, nie mogą wchodzić nawet samice zwierząt, ale sądzę, że nie pozwoliliby pani przenocować ani swobodnie chodzić w obrębie murów, co nam szczęśliwie się udało. Prawosławni mnisi bardzo przypominają muzułmanów we wszystkim, co dotyczy kobiet. – To prawda – przytaknął Glauser-Röist. – Profesor słusznie zwrócił na to uwagę. Nie zdziwiło mnie to. Wszystkie religie świata z reguły dyskryminują kobiety, z niezrozumiałych przyczyn odsuwają je na drugi plan albo dopuszczają legalne złe traktowanie ich i szykanowanie. Naprawdę wielka szkoda, że nikt nie próbuje jakoś tego rozwiązać. Prawosławny klasztor Świętej Katarzyny leży w samym sercu doliny Wadi al-Dajr, u stóp Góry Świętej Katarzyny i góry Synaj, w jednym z najpiękniejszych miejsc stworzonych pospołu przez naturę i człowieka. Prostokątny zespół zabudowań otoczonych murem przez cesarza Justyniana w VI wieku skrywa niewyobrażalne skarby i jest tak niezwykłej urody, że olśniewa każdego, komu mnisi zezwolą wejść do środka. Otaczająca monastyr jałowa pustynia i pozbawione roślinności góry z czerwonawego granitu źle przygotowują pielgrzymów do tego, co ukazuje się ich oczom po przekroczeniu bramy: imponująca bizantyńska bazylika, liczne kaplice, ogromny refektarz, druga na świecie pod względem ważności biblioteka, największa kolekcja przepięknych ikon... I wszędzie zdobienia w postaci złotych lamp, mozaik, rzeźbionych elementów drewnianych, marmurów, markieterii, złoconego srebra, kamieni szlachetnych... Niewiarygodna uczta dla zmysłów i uniesienie religijne, które nie ma sobie równego. – Przez dwa dni – opowiadał Glauser-Röist – szwendaliśmy się z profesorem po klasztorze, szukając czegoś, co mogłoby mieć związek z naszym Etiopczykiem. Traciłem nadzieję, że znajdziemy te siedem krzyży na południowo-zachodnim murze. Zastanawiałem się już, czy to nie była jakaś śmieszna pomyłka i czy nie weszliśmy w ślepy zaułek. Ale trzeciego dnia... – Rozciągnął usta w olśniewającym uśmiechu i spojrzał na profesora,

szukając u niego potwierdzenia. – Trzeciego dnia poznaliśmy w końcu ojca Sergiusza odpowiedzialnego za bibliotekę i muzeum ikon. – Mnisi są bardzo ostrożni – wyjaśnił Boswell niemal szeptem. – Wspominam o tym, żeby państwo zrozumieli, dlaczego zwlekali dwa dni, zanim pokazali nam to, co mają najcenniejszego. Nikomu nie ufają. Popatrzyłam w tym momencie na zegarek: była trzecia nad ranem. Już nie mogłam dłużej, nawet po dwóch filiżankach kawy. Ale Głaz jakby nie zauważył ani mojego wymownego gestu, ani zmęczenia na twarzy. Podjął niewzruszenie: – Ojciec Sergiusz przyszedł koło siódmej wieczorem, już po kolacji, i poprowadził nas wąskimi uliczkami kompleksu klasztornego, oświetlając drogę lampą naftową. Wyobraźcie sobie małomównego grubasa, który zamiast czarnego nakrycia głowy jak wszyscy ma na głowie szpiczastą wełnianą czapkę. – I bez przerwy szarpie się za brodę – dodał profesor, jakby to akurat bardzo go rozbawiło. – Kiedy dotarliśmy do drzwi biblioteki, ojczulek wyjął z fałd habitu pęk kluczy na żelaznym kółku i zaczął nimi otwierać kolejne zamki. W sumie siedem. – Znowu cyfra siedem – wtrąciłam sennym głosem, przypomniałam sobie bowiem siedem liter i siedem krzyży na ciele Abi-Ruja. – Drzwi się otworzyły z potwornym zgrzytem. Ciemno tam było choć oko wykol, ale najgorszy był zapach. Nie potrafię go opisać. Był... mdlący. – Mieszanina smrodu przegniłej skóry i zbutwiałych szmat – dorzucił Boswell. – Szliśmy w mroku między rzędami regałów zapełnionych bizantyńskimi manuskryptami, których złocenia na okładkach połyskiwały w świetle lampy naftowej. Stanęliśmy w końcu przed gablotą. „Tutaj przechowujemy niektóre najstarsze kodeksy. Możecie oglądać, co chcecie”, powiedział ojciec Sergiusz. Pomyślałem, że zwariował: przecież tam nic nie było widać! – Właśnie wtedy potknąłem się na czymś i walnąłem o róg jednej z tych starych gablot – uzupełnił profesor. – Tak, to było wtedy. – I powiedziałem ojcu Sergiuszowi, że jeśli chcą, by ten cudzoziemiec dał im pieniądze na renowację biblioteki... – odchrząknął głośno i znowu poprawił okulary – ...powinni przynajmniej pokazać mu ją w dogodnych warunkach, w świetle dziennym i bez takiej ostrożności. Ojciec Sergiusz na to wyjaśnił, że muszą chronić manuskrypty, bo już ich wcześniej okradano, i że powinniśmy docenić, że pokazuje nam najcenniejsze zabytki

klasztoru. Ale ja się dalej wykłócałem, więc w końcu mnich podszedł do ściany i wcisnął włącznik. – Okazało się więc, że w bibliotece jest przyzwoite światło – dokończył kapitan. – Mnisi ze Świętej Katarzyny bardzo pilnują manuskryptów, pokazują je tylko osobom, które otrzymały zgodę ich arcybiskupa, jak my, w dodatku robią to w półmroku, żeby nikt się nie zorientował, co właściwie ogląda. Kiedy zjawia się badacz z pozwoleniem, zabierają go do biblioteki nocą i przy marnym świetle może sobie oglądać manuskrypt, który go interesuje. W ten sposób nie dostrzeże, co poza tym jest w pobliżu. Domyślam się, że mnisi dotąd nie mogą przeboleć wywiezienia z klasztoru Kodeksu Synajskiego przez Tischendorfa w tysiąc osiemset czterdziestym czwartym roku. – Tego, co myśmy zrobili, też nie będą mogli przeboleć – wyszeptał Boswell z żałosnym grymasem. – Ukradliście z klasztoru manuskrypt? – wystraszyłam się, co wyrwało mnie ze słodkiego odrętwienia. Po moim pytaniu zapadła głęboka cisza. Stropiona popatrzyłam kolejno na siedzących przy stole, lecz wszystkie cztery twarze przeobraziły się w pozbawione wyrazu woskowe maski. – Kapitanie, proszę odpowiedzieć: czy ukradliście jakiś manuskrypt z klasztoru na Synaju? – Niech pani to obejrzy – odparł zimno, przesuwając w moją stronę przedmiot owinięty w białą szmatę – i powie, czy na moim miejscu nie zrobiłaby tego samego. Niepewnie popatrzyłam na pakunek jak na szczura albo karalucha. Ani myślałam tego dotykać. – Proszę odpakować – polecił mi naraz arcybiskup Tournier. Spojrzałam na kardynała Collego, szukając w nim sojusznika, on jednak siedział zapatrzony w jakiś punkt pod stołem. Boswell zdjął okulary i przecierał je w skupieniu połą kurtki. – Pani doktor! – ponaglił mnie zniecierpliwiony Tournier. – Kazałem odpakować. Nie słyszała pani? Nie było rady, musiałam wykonać polecenie. Pora nie była odpowiednia na zastrzeżenia natury moralnej czy wyrzuty sumienia. Okazało się, że biała szmata to worek, i zanim jeszcze rozmotałam wszystkie ściągające go sznurki, zobaczyłam róg starożytnego kodeksu. Nie dowierzałam własnym oczom... Im więcej okładki odsłaniałam, tym większy czułam niepokój. W końcu położyłam przed sobą kwadratowy manuskrypt bizantyński, gruby, porządnie oprawiony w drewniane okładki obciągnięte wytłaczaną skórą, na której widniały wypukłe krzyże – siedem krzyży Świętej Katarzyny w dwóch kolumnach po trzy

z obu stron okładki i jeden między nimi na tej samej linii w poziomie co środkowe – monogram konstantyński w górnej części centralnie, a w dole greckie słowo złożone z siedmiu liter, zdające się być kluczem do wszystkiego: ΣΤΑΨΠΟΣ, STAVROS, KRZYŻ. W głowie mi się zawróciło, a ręce tak zaczęły drżeć, że o mało nie wypuściłam kodeksu. Próbowałam nad sobą zapanować, lecz bez powodzenia. Przypuszczam, że w dużej części zareagowałam tak z powodu skrajnego zmęczenia, niemniej arcybiskup Tournier na wszelki wypadek wyjął mi z rąk kodeks, aby uchronić go przed uszkodzeniem. Pamiętam, że wtedy usłyszałam coś, co zaskoczyło mnie dokumentnie: kapitan Glauser-Röist wybuchnął śmiechem. Po raz pierwszy, odkąd go znałam. Jest oczywiste, że nie potrafimy wskrzeszać zmarłych – takich cudów dokonać może tylko Bóg. Chociaż jednak nie możemy przywrócić krążenia krwi w żyłach i pracy mózgu, umiemy odtwarzać pigmenty, które czas usunął z pergaminu, i w ten sposób odzyskiwać uwiecznione na nim ongiś myśli i idee autora. Nie mamy mocy ożywienia martwego ciała, jesteśmy natomiast w stanie przebudzić uśpiony, pogrążony w letargu umysł zamknięty w średniowiecznym kodeksie. Jako paleograf potrafiłam odcyfrować i zrozumieć każdy stary rękopis, ale w żaden sposób nie byłam w stanie odgadnąć, co napisano na sztywnych półprzezroczystych kartach pożółkłego pergaminu, na którym litery wyblakłe na przestrzeni wieków stały się praktycznie nieczytelne. Kodeks Iyasusa – jak na cześć naszego Etiopczyka zaczęliśmy między sobą nazywać manuskrypt wykradziony przez Glausera-Röista i Boswella z klasztoru Świętej Katarzyny na Synaju – był naprawdę w opłakanym stanie. Po dwóch dniach przeszukiwania biblioteki, jak opowiadał kapitan, w kącie koło stosu drew, którymi mnisi ogrzewali salę w zimowych miesiącach, natrafili na kosze wysuszonych pergaminów i papierów używanych do rozniecania ognia. Aby odwrócić uwagę ojca Sergiusza, gdy Glauser-Röist będzie przeglądał zawartość koszy, Boswell przyniósł do biblioteki butelkę znakomitego egipskiego wina

Omar

El

Khayam,

luksusowego

napitku

zarezerwowanego

wyłącznie

dla

niemuzułmanów i turystów (przewidujący profesor zabrał kilka butelek z Aleksandrii, zamierzając je wręczyć arcybiskupowi Damianowi w dowód wdzięczności). Ucieszony ojciec Sergiusz, który zanim został mnichem, był marynarzem, zrewanżował się butelką wina robionego w klasztorze i tym sposobem obaj tak się ululali, że zaczęli wesoło wyśpiewywać egipskie piosenki, a na koniec radosnymi okrzykami powitali Glausera-Röista, kiedy się zjawił, wyniósłszy wcześniej Kodeks Iyasusa na plecach pod koszulą. Twierdził, że znalazł manuskrypt w jednym z koszy z materiałem na rozpałkę, pod stertą luźnych kartek i potarganych arkuszy, pośród innych rękopisów wyrzuconych przez

zakonników czy to z powodu bardzo złego stanu jak w przypadku naszego kodeksu, czy z powodu nikłej wartości. Kapitan wyznał, że kiedy wziął do ręki ciężki wolumin, usunął z okładki grubą warstwę kurzu i brudu i zobaczył, co jest wyryte na wierzchu, ze zdziwienia tak głośno krzyknął, aż się wystraszył, że cały klasztor postawił na nogi. Na szczęście nawet ojciec Sergiusz i profesor Boswell raczący się winem w pobliżu nie zwrócili na to uwagi. Nazajutrz skoro świt opuścili klasztor. Widocznie jednak mnichom dał do myślenia potężny kac ojca Sergiusza, ponieważ pod wieczór, gdy kapitan i profesor byli już niedaleko Kairu, na komórkę Boswella zadzwonił sekretarz patriarchy Stefana II Gattasa z informacją, żeby nie wjeżdżali do miasta – i w ogóle do żadnego egipskiego miasta – lecz jak najszybciej bocznymi drogami ruszyli na wschód, do Izraela, i spróbowali przekroczyć granicę, ponieważ arcybiskup Damian złożył na policji doniesienie o prawdopodobnej kradzieży starych rękopisów przez dwóch oszustów, którzy upili brata bibliotekarza. Zawrócili zatem w kierunku Bilbajsu, przeprawili się przez Kanał Sueski w AlKantarze i jechali całą noc do Ariszu niedaleko granicy izraelskiej, gdzie przedstawiciel legacji papieskiej w Jerozolimie czekał na nich z paszportami dyplomatycznymi Stolicy Apostolskiej. Granicę przekroczyli w Rafah i w niecałe dwie godziny znaleźli się wreszcie w siedzibie legacji. Niebawem, akurat kiedy ja wylatywałam do Irlandii, oni na lotnisku Ben Guriona w Tel Awiwie wsiadali do boeinga 747 izraelskich linii El Al, a trzy i pół godziny później wylądowali na lotnisku wojskowym Ciampino w Rzymie – w chwili, gdy mój lot powrotny się rozpoczynał. Cóż, uważaliśmy, że wszystko dotąd to były duże problemy i trudności, ale gdybyśmy wiedzieli, co nas jeszcze czeka!... Wertując tej nocy kodeks, zdałam sobie sprawę, że jego stan może pozwoli odczytać ze dwa akapity, jeśli będę miała odpowiednie warunki do pracy. Na kartach widoczne były tylko plamy i cienie, jakie zostają z akwareli zalanej wodą. Pergamin, który jest gładki niczym skóra naciągnięta na bęben, nie wchłania jak papier, toteż atrament szybciej blaknie, czasem nawet znika zupełnie – wszystko zależy od tego, z jakich składników został zrobiony. Jeżeli ten rękopis zawierał kiedyś coś, co by pozwoliło dociec, dlaczego w dzisiejszych czasach Abi-Ruj Iyasus – i z pewnością nie tylko on – rabował fragmenty Krzyża, to informacja ta zniknęła. Raczej bezpowrotnie... Tak przynajmniej sądziłam, tyle że ja jestem skromnym paleografem z watykańskich Tajnych Archiwów, a nie archeologiem w słynnym aleksandryjskim Muzeum Grecko-Rzymskim, dlatego moja znajomość metod używanych w celu odzyskania zatartych słów z papirusów i pergaminów pozostawiała wiele do życzenia, czego nie omieszkał mi wytknąć – bez złej woli oczywiście – profesor Faradż Boswell.

W piątek rano, kiedy jeszcze spałam w jednym z pokojów Domu Świętej Marty, wielebny ojciec Ramondino, prefekt Tajnych Archiwów, zszedł do Hypogeum i powiadomił kierowników działu informatycznego, restauracji dokumentów, paleografii, kodykologii i reprodukcji fotograficznej, że zarówno oni, jak i podległy im personel chwilowo mogą zapomnieć o powrocie do swoich klasztorów, zgromadzeń i domów, ponieważ wprowadzono stan wyjątkowy i nikt stąd nie wyjdzie, dopóki nie zostanie wykonane zadanie. Kiedy im wyjaśnił, na czym owo zadanie polega, kierownicy działów zaprotestowali, twierdząc, że to oznacza co najmniej miesiąc wytężonej pracy, na co prefekt rzekł, że mają tylko tydzień i jeśli nie uporają się z tym w wyznaczonym terminie, mogą się pakować i pożegnać na zawsze z karierą w Watykanie. Niedługo miało się okazać, że aż taki pośpiech nie jest potrzebny, w tamtej chwili jednak każdy dzień się liczył. Pod kierownictwem profesora Boswella dział restauracji dokumentów zaczął od rozprucia kodeksu i wyjęcia arkuszy in folio

4

z kwadratowych okładek zrobionych, jak

stwierdzono, z drewna cedrowego powszechnie stosowanego do oprawy rękopisów bizantyńskich. Typ oprawy jednoznacznie wskazywał na przełom IV i V wieku. Po rozdzieleniu złożonych na pół arkuszy – a było ich 182, czyli 364 podwójne strony – wykonanych z doskonałej jakości skóry płodu gazeli, pierwotnie bielusieńkiej, studio fotograficzne wykonało pierwsze próby, aby ustalić, która z dwóch technik pozwoli odzyskać więcej tekstu: fotografia w podczerwieni czy fotografia cyfrowa wysokiej rozdzielczości robiona schłodzoną kamerą CDD. Ostatecznie postanowiono wykorzystać jedną i drugą metodę, ponieważ zdjęcia przepuszczone przez stereomikroskop i zeskanowane z łatwością można było nakładać na siebie na monitorze komputera. W ten oto sposób pożółkły kruchy welin zaczął z wolna odsłaniać swoje sekrety: na pustej lub w większości zapełnionej cieniami powierzchni kart pomalutku wyłaniały się piękne zarysy greckich uncjał

5

bez

akcentów i odstępów między wyrazami, ułożone w dwóch szerokich kolumnach po trzydzieści osiem wierszy. Marginesy były spore i równe, wyraźnie się wyróżniały pierwsze litery akapitów wypuszczone z lewej poza kolumnę i skreślone purpurowym atramentem, który kontrastował z resztą tekstu napisanego atramentem czarnym, z sadzy. Po obrobieniu pierwszej składki nie dało się jeszcze odczytać tekstu w całości: wiele słów i zdań było uciętych, na pozór nie do odzyskania, z całymi fragmentami nie poradziła 4 5

z wielkich liter.

Arkusze złożone na pół. Litery o zaokrąglonym kształcie, łatwiejsze do kreślenia. Ten rodzaj pisma składał się tylko

sobie podczerwień, stereomikroskop i digitalizacja wysokiej rozdzielczości. Przyszła zatem kolej na dział informatyczny. Za pomocą rozbudowanych programów do obróbki grafiki chłopcy zaczęli na podstawie odzyskanego materiału ustalać kształt poszczególnych liter, a ponieważ było to pismo ręczne, zatem zmienne, otrzymali po pięć różnych reprezentacji każdej. Cierpliwie mierzyli linie proste pionowe i poziome, krzywe i przekątne, głębokość opuszczenia poniżej linii opadających i wychodzenie powyżej linii wstępujących, kiedy zaś się z tym uporali, zawołali mnie, aby mi pokazać coś, czego w życiu nie widziałam: na monitorze widniał obraz składki, a program z zawrotną prędkością próbował automatycznie dopasować litery do pustych miejsc, wykorzystując resztki atramentu na welinie czy choćby pozostałości cieni. Kiedy udawało mu się odtworzyć słowo, system natychmiast sprawdzał, czy figuruje w słowniku kapitalnego programu Ibycus zawierającego całą znaną literaturę grecką: biblijną, patrystyczną i klasyczną. Jeśli słowo już gdzieś się pojawiło, program porównywał je z odzyskanym, aby zweryfikować poprawność swojego odkrycia. Jak powiedziałam, szło to błyskawicznie, niemniej było bardzo czasochłonne, tak że po całym dniu pracy programu przedstawiono mi ostatecznie niemal idealnie odtworzoną pierwszą składkę z tekstem odzyskanym w dziewięćdziesięciu pięciu procentach. Cud się dokonał: duch uśpiony w Kodeksie Iyasusa przebudził się i nadszedł moment, abym odczytała i zinterpretowała jego przesłanie. Byłam naprawdę wzruszona, kiedy w czwartą niedzielę Wielkiego Postu po mszy, której wysłuchałam u Świętego Piotra, wróciłam do Hypogeum, zasiadłam przy swoim biurku i nałożyłam okulary na nos, gotowa przystąpić do pracy. Moi podwładni, dysponujący takimi samymi kopiami, także byli gotowi do analizy paleograficznej polegającej na zbadaniu 6

poszczególnych elementów tekstu: kształtu liter, kątów nachylenia, ductusu , ligatur, połączeń, rytmu, stylu... Na szczęście w bizantyńskiej grece rzadko stosowano skróty i ściągnięcia tak powszechne w łacinie i średniowiecznych kopiach autorów klasycznych. Za to szczególne cechy tego języka mogły prowadzić do sporych nieporozumień, ponieważ ani sposób pisania, ani znaczenie słów nie były takie same jak w czasach Ajschylosa, Platona czy Arystotelesa. Lektura pierwszej składki Kodeksu Iyasusa wprawiła mnie w niewysłowiony zachwyt. Skryba, który przedstawił się jako Mirogenes z Neapolu, lecz w trakcie pisania wielokrotnie nazywał siebie Katonem, wyjaśniał, że z woli Boga Ojca i Jego Syna Jezusa 6

Ductus (litterarum) – dosł. ciąg liter, sposób prowadzenia pióra po papierze, którego analiza może pomóc wydawcy przywrócić prawidłową lekcję zniszczonego tekstu.

Chrystusa kilku braci dobrej woli, diakonów w bazylice Grobu Świętego w Jerozolimie i pobożnych adoratorów Krzyża Prawdziwego, powołało do życia swego rodzaju bractwo noszące nazwę ΣΤΑΨΠΟΦΨΛΑΚΕΣ (STAVROFILAKES), czyli Strażnicy Krzyża. A on, Mirogenes, pierwszego dnia pierwszego miesiąca roku 5850 został wybrany na archimandrytę bractwa i przybrał imię Katon. – Pięć tysięcy osiemset pięćdziesiątego?... – zdumiał się Glauser-Röist. Kapitan i profesor siedzieli naprzeciw mnie, po drugiej stronie biurka, słuchając tłumaczenia tekstu odczytanego ze składki. – Ten rok – wyjaśniłam, unosząc okulary na czoło – odpowiada trzysta czterdziestemu trzeciemu rokowi naszej ery. Bizantyńczycy liczyli lata od stworzenia świata, które według nich miało miejsce pierwszego września pięć tysięcy pięćset dziewiątego roku. – Czyli ten Mirogenes – odezwał się profesor, mocno splatając palce – Bizantyńczyk, diakon w bazylice Grobu Pańskiego, został przywódcą Stavrofilakes, Bractwa Strażników Krzyża, pierwszego września trzysta czterdziestego pierwszego. Jeśli dobrze pamiętam, piętnaście lat po odnalezieniu przez świętą Helenę Krzyża. – Wtedy też – podchwyciłam – zmienił imię na Katon i zaczął pisać tę kronikę. – Trzeba się dowiedzieć więcej o tym bractwie – rzekł kapitan, podnosząc się z krzesła. Chociaż kierował całą operacją, dotąd najmniej miał do roboty, toteż chciał się wreszcie poczuć użyteczny. – Zajmę się tym. – Świetnie – kiwnęłam głową. – Musimy ustalić, czy takie bractwo faktycznie istniało. Rozległo się ciche pukanie do drzwi mojej pracowni. Zajrzał do nas sam prefekt uśmiechnięty od ucha do ucha. – Chciałbym państwa zaprosić na lunch u Świętej Marty – powiedział zadowolony. – Żeby uczcić postępy w pracach. Nie wszystko jednak szło po naszej myśli: jeszcze tego popołudnia, kiedy z wszelkimi honorami wracałam do mieszkanka przy piazza delle Vaschette, spory Lignum Crucis przechowywany w kościele Świętej Guduli w Brukseli zniknął ze srebrnego relikwiarza. Kapitana nie było przez cały poniedziałek. Kiedy do Watykanu dotarła wiadomość o kradzieży, pierwszym samolotem poleciał do Brukseli i wrócił dopiero we wtorek w południe. Tymczasem ja i profesor Boswell pracowaliśmy w Hypogeum. Na moje biurko coraz szybciej docierały kolejne odtworzone składki z kroniki, technicy bowiem doskonalili metodę pracy, znacznie ją przyspieszając, tak że właśnie z powodu coraz większego tempa

czasami miałam raptem dwie, trzy godziny na odczytanie i przetłumaczenie rękopisu, nim dostałam kolejny fragment. Chyba właśnie w ten poniedziałek na początku kwietnia siedzieliśmy z profesorem przy kolacji w zupełnie pustej stołówce w Tajnych Archiwach. Zrazu myślałam, że dość trudno będzie podtrzymywać rozmowę z człowiekiem tak bojaźliwym i małomównym, szybko się jednak okazało, że Boswell jest bardzo miłym towarzyszem. Długo gawędziliśmy o różnych rzeczach. Profesor najpierw raz jeszcze od początku do końca opowiedział o kradzieży kodeksu, potem zagadnął mnie o rodzinę. Spytał, czy mam rodzeństwo i czy moi rodzice żyją. Zaskoczona, że rozmowa zeszła na tematy osobiste, odparłam dość powściągliwie, lecz kiedy usłyszał, ilu członków liczy klan Salinów, koniecznie chciał się dowiedzieć więcej. Musiałam nawet na serwetce narysować uproszczone drzewo genealogiczne, aby wiedział, o kim mówię w danym momencie. Dziwnie spotkać kogoś, kto umie słuchać. Boswell nie zadawał pytań wprost ani nie okazywał przesadnej ciekawości. Po prostu patrzył mi w twarz i kiwał głową albo uśmiechał się w stosownym momencie. A ja oczywiście dałam się podejść. Kiedy uświadomiłam sobie, co się dzieje, już zdążyłam mu opowiedzieć całe swoje życie. Roześmiał się rozbawiony, pomyślałam więc, że pora na kontratak, ponieważ znienacka poczułam się strasznie odsłonięta, jakbym się obnażyła swoją gadatliwością. Zapytałam więc, czy się nie martwi, że być może straci pracę w Muzeum Grecko-Rzymskim w Aleksandrii. Zmarszczył czoło, zdjął okulary i znużonym gestem potarł nos. – Praca... – mruknął i na kilka chwil się zamyślił. – Pani nie wie, co się stało w Egipcie, prawda? – Nie, o niczym nie wiem – przyznałam stropiona. – Widzi pani, jestem Koptem, a Koptowie w Egipcie to pariasi. – Coś takiego! – zdumiałam się. – Przecież jesteście autentycznymi potomkami starożytnych Egipcjan. Arabowie przybyli do Egiptu dużo później. Język koptyjski wywodzi się wprost z egipskiego demotycznego, którym mówiono w czasach faraonów. – Owszem, tyle że sprawy wcale nie wyglądają tak różowo. Gdyby wszyscy myśleli jak pani!... Musi pani wiedzieć, że Koptowie są w Egipcie niewielką mniejszością, w dodatku podzieloną na katolików i prawosławnych. Odkąd się zaczęła rewolucja fundamentalistyczna, irhebini... znaczy terroryści z Dżamat al-Islamijja, muzułmańskich bojówek, stale mordują ludzi z naszych wspólnot: w kwietniu dziewięćdziesiątego drugiego zastrzelili w Asjucie czternastu Koptów za to, że odmówili płacenia za ochronę! W dziewięćdziesiątym czwartym grupa uzbrojonych irhebinów napadła na koptyjski klasztor Dejr Al-Muharrak koło Asjutu.

Wymordowali mnichów i wiernych. – Westchnął. – Ciągle są zamachy, napady, groźby śmierci, pobicia... Ostatnio zaczęli podkładać bomby u wejścia do głównych kościołów w Aleksandrii i Kairze. Z jego słów wydedukowałam, że rząd egipski niewiele robi, aby zapobiegać tym zbrodniom. – Na szczęście – zawołał naraz Boswell, śmiejąc się – nie jestem dobrym koptyjskim katolikiem, co przyznaję bez bicia. Od lat nie chodzę do kościoła i to uratowało mi życie. – Nie przestając się uśmiechać, założył z powrotem okulary, starannie układając je za uszami. – W zeszłym roku w czerwcu terroryści z Dżamat al-Islamijja podłożyli bombę w kościele Świętego Antoniego w Aleksandrii. Zginęło piętnaście osób, w tym mój starszy brat Juhanna, jego żona Zoe i ich pięciomiesięczny synek. Oniemiała ze zgrozy spuściłam wzrok na stół. – Współczuję... – zdołałam wykrztusić. – Tak, dziękuję... Oni już nie cierpią. Cierpi za to mój ojciec, który nigdy się z tym nie pogodzi. Kiedy wczoraj do niego zadzwoniłem, prosił, żebym nie wracał do Aleksandrii, tylko został tutaj. Nie miałam pojęcia, co powiedzieć. Jakie słowa są właściwe w obliczu takiej tragedii? – Lubiłem swoją pracę – ciągnął profesor. – Jeżeli ją straciłem, co wydaje się bardzo prawdopodobne, zacznę od nowa. Mogę tutaj, we Włoszech, jak chce ojciec, z dala od zagrożeń. Mam przecież obywatelstwo po matce, jak pani wie. – Faktycznie, pańska matka była przecież Włoszką. – Florentynką, ściśle mówiąc. W połowie lat pięćdziesiątych, kiedy Egipt epoki faraonów znowu stał się modny, skończyła studia archeologiczne i dostała grant na wykopaliska w Oksyrynchosie. Ojciec, który też jest archeologiem, przyjechał tam na jeden dzień i... Życie jest takie dziwne! Mama zawsze mówiła, że wyszła za mojego ojca, bo nazywa się Boswell. Oczywiście to nieprawda. – Uśmiechnął się znowu. – Małżeństwo rodziców było bardzo szczęśliwe. Mama świetnie się zaadaptowała w nowym kraju, przyjęła jego obyczaje i religię, chociaż w głębi ducha zawsze wolała obrządek rzymskokatolicki. Ciekawiło mnie bardzo, czy intensywnie niebieskie oczy profesor odziedziczył po matce – wiele Włoszek z północy ma takie – czy po dalekim angielskim krewniaku, lecz uznałam, że nie wypada o to pytać. – Panie profesorze... – zaczęłam.

– Co pani na to, żebyśmy sobie mówili po imieniu? – przerwał mi, jak zwykle patrząc na mnie z uwagą. – Wszyscy tutaj zachowują się jakoś tak sztywno. Uśmiechnęłam się. – To dlatego, że tutaj, w Watykanie, relacje międzyludzkie nie powinny wykraczać poza pewne mocno ograniczone ramy. – A może byśmy jednak poza te ramy wykroczyli? Myśli pani, że arcybiskup Tournier i kapitan byliby bardzo zgorszeni? Wybuchnęłam śmiechem. – Jeszcze jak! – zapewniłam. – Ale to ich problem. – Super! – ucieszył się. – Mów mi Faradż. – Miło mi. Ottavia. I uścisnęliśmy sobie dłonie. Tego dnia odkryłam, że profesor Boswell – to znaczy Faradż – jest uroczym człowiekiem, zupełnie różnym od profesora Boswella znanego w sytuacjach oficjalnych. Zrozumiałam, że jeśli kogoś lubi, nie czuje onieśmielenia, gorzej natomiast, gdy znajdzie się w grupie – im większa, tym mocniej na niego działa: zaczyna się wtedy jąkać, zatyka go, bez przerwy zdejmuje i wkłada okulary, mówi nieskładnie, odchrząkuje... Glauser-Röist wrócił z Brukseli nazajutrz. Wszedł do mojej pracowni z miną niezbyt zachęcającą, zmarszczonym czołem i ustami zaciśniętymi tak mocno, że prawie ich nie było widać. – Złe wieści? – spytałam, podnosząc wzrok znad świeżo dostarczonej składki. – Złe. Bardzo złe. – Niech pan usiądzie i opowiada. – Nie ma co opowiadać – wymamrotał, opadając na krzesło, które skrzypnęło pod jego ciężarem. – Nic. Zero odcisków, żadnych śladów włamania, sforsowanych drzwi czy czegoś w tym rodzaju. Kradzież doskonała. Nie udało się też znaleźć niczego, co by świadczyło, że w ostatnich tygodniach do Belgii wjechał obywatel Etiopii. Miejscowa policja ma przesłuchać rezydentów etiopskich w nadziei, że pozyska jakieś informacje. Powiadomią mnie, jeśli coś z tego wyniknie. – Może ten złodziej nie był Etiopczykiem – zauważyłam. – Bierzemy to pod uwagę. Ale nic więcej nie mamy. – Z roztargnieniem powiódł wzrokiem dokoła. – A co tutaj słychać? – zapytał w końcu, spoglądając na składkę na moim biurku. – Jak wam idzie?

– Coraz szybciej – odparłam z satysfakcją. – W gruncie rzeczy ja jestem wąskim gardłem. Nie nadążam za resztą ekipy z transkrybowaniem i tłumaczeniem. To trudny tekst. – Może ktoś by pani pomógł? – Mają dość kłopotu z analizą paleograficzną. W tej chwili pracują nad Katonem Drugim. – Nad Katonem Drugim? – Zmarszczył brwi. – No tak. Bo pierwszy, ten Mirogenes, szybko zmarł, w roku trzysta czterdziestym czwartym. Potem stawrofilacy wybrali na archimandrytę niejakiego Pertinaxa. Właśnie opracowujemy jego teksty. Moi ludzie mówią, że Katon Drugi, jak o sobie pisze, był człowiekiem wykształconym, posługiwał się wyszukanym słownictwem. Greka używana w Bizancjum – wyjaśniałam – w wymowie bardzo się różniła od greki klasycznej, która jednak była podstawą norm lingwistycznych i leksykograficznych. – Kapitan patrzył na mnie z miną wyrażającą brak zrozumienia, postanowiłam zatem posłużyć się przykładem. – Było z tym tak jak teraz jest z angielskim: dzieci trzeba uczyć literowania słów, które muszą zapamiętać, bo wymowa nijak się ma do tego, co jest napisane. Z bizantyńską greką, która przez wieki podlegała zmianom, był wtedy podobny kłopot. – Ojej! Nie jest tak źle, pomyślałam lekko. – Pertinax, czyli Katon Drugi, musiał odebrać dobre wykształcenie w jakimś klasztorze, w którym kopiowano manuskrypty. Ma bezbłędną gramatykę i wyrafinowany styl w przeciwieństwie do Katona Pierwszego, który był człowiekiem słabo przygotowanym do roli kronikarza. Moi ludzie twierdzą, że Pertinax mógł należeć do rodziny królewskiej albo do arystokracji konstantynopolitańskiej, bo jego ductus ma elegancję. Za dużą jak na zwykłego mnicha. – I co ten Katon Drugi opowiada? – Właśnie skończyłam jego część kroniki – oznajmiłam z zadowoleniem. – Za jego rządów bractwo bardzo się rozrosło. Do Jerozolimy ściągały tłumy pielgrzymów na uroczystości religijne i wielu z nich zostawało na zawsze w Ziemi Świętej. Część cudzoziemców wstępowała do bractwa i Katon Drugi pisze, jak trudno mu było kierować wspólnotą tak liczną i zróżnicowaną. Planował nawet ograniczyć przyjmowanie nowych członków, ale zrezygnował z tego, bo patriarcha Jerozolimy był bardzo zadowolony z rozwoju bractwa. Działo się to w czasach – ciągnęłam, zerkając do notatek – kiedy patriarchą był Maksym Drugi albo Cyryl Pierwszy. Już poprosiłam, żeby przewertowano ich biografie. Może na coś natrafimy.

– Ktoś szukał informacji o bractwie w bazach danych? – Nie. To pańskie zadanie. Sam się pan zaofiarował. Glauser-Röist ciężko dźwignął się na nogi, jakby każdy ruch wymagał od niego wysiłku. Prezentował się wyjątkowo niechlujnie jak na niego w ubraniu wymiętym po podróży. Widać było, że jest zmęczony. – Pójdę do koszar wziąć prysznic i po południu zabiorę się do pracy. – Idziemy zaraz z prefektem i profesorem Boswellem na lunch do stołówki. Jeśli chce pan zjeść z nami... – Proszę na mnie nie czekać. Wraz z sekretarzem stanu mam iść pilnie na audiencję do Jego Świątobliwości – wymówił się, wychodząc z pracowni. Po Katonie II był Katon III, Katon IV, Katon V... Z jakiegoś nieznanego nam powodu archimandryci stawrofilaków wybrali to dziwne imię jako symbol najwyższej władzy w bractwie. Do znanych już tytułów papieża i patriarchy doszedł zatem znacznie bardziej osobliwy „katon”. Boswell cały dzień przesiedział w bibliotece z siedmioma grubymi tomami „Żywotów równoległych” Plutarcha, dogłębnie studiując biografie dwóch ostatnich Katonów znanych w historii: rzymskich polityków Marka Katona i Katona Utyceńskiego. Po kilku godzinach wrócił ze względnie prawdopodobną teorią, którą w braku lepszej przyjęliśmy chwilowo. – Moim zdaniem jeden z tych dwóch Katonów posłużył za wzór archimandrytom stawrofilaków – oznajmił z przekonaniem. Siedzieliśmy w mojej pracowni przy starym drewnianym biurku zarzuconym papierami i notatnikami. – Marek Katon, zwany Katonem Starszym – ciągnął Faradż – był koszmarnym fanatykiem, obrońcą najstarszych i najbardziej tradycyjnych wartości rzymskich, człowiekiem pokroju amerykańskich Południowców, którzy wierzą w wyższość białej rasy i sympatyzują z Ku-Klux-Klanem. Odrzucał grecki język i kulturę, twierdząc, że osłabiają Rzymian, podobnie jak wszystko co obce. Był twardy i zimny jak głaz. – Pięknie nam go przedstawiłeś! – skomentowałam rozbawiona. Glauser-Röist spojrzał na mnie z osobliwym niesmakiem, takim samym jak zawsze, odkąd zdał sobie sprawę, że darzymy się z Faradżem większą sympatią. – Służył Rzymowi jako kwestor, edyl, pretor, konsul i cenzor między rokiem dwieście czwartym a sto osiemdziesiątym czwartym przed naszą erą. Chociaż był majętny, życie wiódł skromne i wszelkie zbędne wydatki uważał za rozrzutność, na przykład karmienie starych niewolników, którzy byli już niezdolni do pracy. Zwyczajnie ich zabijał, żeby

zaoszczędzić, i radził obywatelom Rzymu iść za swoim przykładem w imię dobra republiki. Siebie uważał za obywatela doskonałego, za wzór do naśladowania. – Nie podoba mi się ten Katon – oświadczył kapitan, równiutko składając na czworo jedną z kartek, które służyły mi do robienia notatek. – Mnie też nie – zgodził się Faradż, kręcąc głową. – Uważam, że bractwo raczej się wzorowało na drugim Katonie, Utyceńskim, prawnuku Katona Starszego i człowieku na pewno godnym podziwu. Jako kwestor Rzymu przywrócił finansom republiki uczciwość, której od wieków próżno by szukać. Był nadzwyczaj skromny i przyzwoity. Jako sędzia był nieprzekupny i bezstronny, twierdził, że aby być sprawiedliwym, wystarczy tylko tego chcieć. Jego prawdomówność stała się w Rzymie wręcz przysłowiowa, tak że kiedy zdecydowanie chciano coś odrzucić, mówiono: „To nieprawda, chociaż Katon tak mówi”. Był gorącym przeciwnikiem Juliusza Cezara, którego oskarżał, i słusznie, o korupcję, przerost ambicji, manipulacje i o to, że bez opozycji chce panować nad Rzymem, który wtedy był republiką. Darzyli się z Cezarem śmiertelną nienawiścią. Przez lata zaciekle walczyli: jeden o to, żeby zdobyć wyłączną władzę nad wielkim imperium, drugi o to, żeby do tego nie dopuścić. Kiedy w końcu Juliusz Cezar zwyciężył, Katon wycofał się do Utyki, gdzie miał dom, i przebił się mieczem. Jak powiedział, nie miał w sobie dość tchórzostwa, by błagać Cezara o darowanie życia, ani dość odwagi, żeby się tłumaczyć przed wrogiem. – Ciekawe... – odezwał się Glauser-Röist, który uważnie słuchał Faradża. – Imię Cezara, wielkiego wroga Katona, stało się później tytułem cesarzy rzymskich, cezarów, a imię Katona przeobraziło się w tytuł archimandrytów bractwa, katonów. – To faktycznie bardzo ciekawe – przyznałam. – Katon Utyceński przekształcił się w paradygmat wolności – ciągnął Faradż – tak że na przykład Seneka mówi: „Katon nie przeżył śmierci wolności, po śmierci Katona skończyła się wolność”, a Waleriusz Maksymus pyta: „Co się stanie z wolnością bez Katona?”. – Może imię Katona stało się synonimem prawości i wolności, tak jak imię Cezara było synonimem wielkiej władzy? – zasugerowałam. – Istotnie – zgodził się Boswell, zsuwając okulary na czubek nosa dokładnie w chwili, kiedy ja zrobiłam to samo. – To... bardzo dziwne, nie ma co – potwierdził Glauser-Röist, spoglądając raz na Faradża, raz na mnie. – Zaczynamy znajdować ważne elementy tej niewiarygodnej układanki – zauważyłam, aby przerwać ciszę, która zapadła. – A najlepsze ze wszystkiego jest to, co ujawniła kronika Katona Piątego.

– Czyli? – zainteresował się Faradż. – Katonowie pisali kronikę w Świętej Katarzynie na Synaju! – Poważnie? Pokiwałam głową. – W gruncie rzeczy od początku podejrzewałam, że tak było, bo taki kodeks nie mógł powstać poza jakimś centrum monastycznym albo dużą biblioteką. Welin trzeba przyciąć i porobić maleńkie dziurki, które znaczą początek i koniec tekstu na karcie, trzeba każdą stronę poliniować, żeby pismo było równe, trzeba wyrysować i ozdobić inicjały na początku każdego akapitu... Krótko mówiąc, to precyzyjna robota, która wymaga doświadczonych skrybów. A na koniec trzeba jeszcze oprawić składki. Dlatego katonowie musieli korzystać z usług jakieś wyspecjalizowanego ośrodka, a ponieważ treść kroniki była oczywiście tajna, w grę wchodził tylko klasztor, i to jak najbardziej odizolowany. – Ale przecież takich klasztorów były setki – zauważył Faradż. – To prawda, tyle że Świętą Katarzynę wybudowała sama święta Helena, która odnalazła też Krzyż Prawdziwy. I nie zapominajcie, że właśnie tam znaleźliście kodeks. Logiczne zatem, że był przechowywany w Świętej Katarzynie i albo katonowie przyjeżdżali tam, żeby spisywać kronikę, albo wożono ją do nich i potem na powrót zabierano do klasztoru. Co by tłumaczyło, dlaczego później została zapomniana. Może stawrofilacy zaniechali spisywania kroniki albo coś im w tym przeszkodziło. W każdym razie Katon Piąty pisze, że jego podróż do Świętej Katarzyny była niebezpieczna i trudna, ale ze względu na podeszły wiek nie mógł jej dłużej odkładać. – Domyślam się, że bractwo i klasztor łączyły bardzo bliskie stosunki – powiedział Faradż. – Pewno się nigdy nie dowiemy, jak bliskie. – Co jeszcze wiemy? – spytał kapitan. – No więc... – zajrzałam do notatek robionych w pośpiechu na podstawie tego, co mi dostarczali pracownicy. – Dużo jeszcze zostało do przetłumaczenia, ale już mogę powiedzieć, że zapiski większości katonów to zaledwie po kilka linijek tekstu, innych strona lub dwie, byli też tacy, co się rozpisali na całą składkę, a nieliczni na dwie albo i trzy. Wszyscy jednak bez wyjątku w ostatnich pięciu, dziesięciu latach życia odbywali podróż do Świętej Katarzyny, a jeśli któryś zapomniał bądź nie mógł zanotować czegoś istotnego, następny relacjonował to zaraz na początku swojej części kroniki. – Wiadomo, ilu w sumie było katonów?

– Na razie nie, kapitanie. Informatycy jeszcze nie zakończyli rekonstrukcji tekstu, ale do roku sześćset czternastego, kiedy perski władca Chosrow Drugi zdobył Jerozolimę, katonów było trzydziestu sześciu. – Trzydziestu sześciu! – zdumiał się Glauser-Röist. – I co się przez ten czas działo w bractwie? – Och, na pozór nic wielkiego. Główny problem stanowili łacińscy pielgrzymi, którzy tysiącami przybywali z okazji ważnych dat. Stawrofilacy musieli zorganizować coś w rodzaju gwardii dla ochrony Krzyża, bo pątnicy dopuszczali się różnych barbarzyńskich czynów, a najgorsze było to, że kiedy przyklękali, by go ucałować, zębami odrywali drzazgi, które zabierali jako relikwie. Pod koniec roku pięćset siedemdziesiątego, kiedy mandat sprawował Katon Trzydziesty,

doszło

do dużego

kryzysu:

grupa przekupionych

stawrofilaków zorganizowała kradzież relikwii. Ekipa składała się z dawnych pielgrzymów, którzy przed laty wstąpili do bractwa, i nikt by ich nie podejrzewał, ale zostali przyłapani na gorącym uczynku. Wtedy stawrofilacy znowu zaczęli dyskutować nad przyjmowaniem nowych członków. Chodziło o to, by odsiewać łacińskich szubrawców, którzy dla zysku gotowi są zrobić wszystko. Niczego jednak ani wtedy, ani w późniejszych latach nie postanowiono. Patriarchowie Jerozolimy, Aleksandrii i Konstantynopola nalegali, żeby wszystko pozostało jak dotąd, bo rolę strażników bardzo ceniono i hierarchowie nie byli zainteresowani przekształceniem bractwa w coś w rodzaju prywatnego klubu dla wybranych. – Kaspar – zagadnął naraz Faradż z zainteresowaniem – udało ci się znaleźć coś o stawrofilakach? W ostatnich dniach widzieliśmy go ciągle przy komputerze – dużo drukował i stale wertował wydruki. Spodziewałam się, że wygrzebał coś ciekawego i w końcu podzieli się tym z nami, dni jednak mijały, a Głaz znowu był milczący i niewzruszony, jak to Głaz. – No cóż, szukałem, ale zupełnie nic nie znalazłem – odparł i na chwilę popadł w głębokie zamyślenie. – Właściwie... to nie tak. Natrafiłem na coś, z tym że to drobiazg niewart wzmianki. – Ależ kapitanie!... – zaprotestowałam oburzona. – No dobra, sami osądzicie... – zaczął i obciągnął marynarkę. – Znalazłem wzmiankę o stawrofilakach w manuskrypcie galicyjskiej mniszki... – W „Itinerarium” Egerii? – przerwałam mu cierpko. – Mówiłam panu o nim, kiedy w dochodzeniu dokopaliśmy się do klasztoru Świętej Katarzyny na Synaju. Glauser-Röist kiwnął głową.

– Zgadza się, w „Itinerarium” Egerii, które powstało między rokiem trzysta osiemdziesiątym pierwszym a trzysta osiemdziesiątym czwartym. No więc w części, w której Egeria opisuje obchody wielkopiątkowe w Jerozolimie, napomyka, że stawrofilacy sprawowali pieczę nad relikwią i pilnowali wiernych, którzy się do niej zbliżali. Mniszka widziała ich na własne oczy. – A więc mamy potwierdzenie! – oświadczył ucieszony Faradż. – Stawrofilacy naprawdę istnieli. Kodeks Iyasusa nie kłamie. – No to do roboty – mało uprzejmie burknął Glauser-Röist. – Sekretarz stanu jest bardzo niezadowolony z marnych postępów w dochodzeniu. Po raz pierwszy w życiu nie spostrzegłam się, że nadszedł Wielki Tydzień. Nie byłam na nabożeństwie w Niedzielę Palmową ani w Wielki Czwartek, ani w Wielką Niedzielę; nie uczestniczyłam także w drodze krzyżowej ani w liturgii Męki Pańskiej. Nie poszłam nawet jak co tydzień do spowiedzi u poczciwego ojca Pintonella. Wszyscy zamknięci w Hypogeum otrzymali dyspensę papieską zwalniającą z obowiązków religijnych. Ojciec Święty – pokazywany przez wszystkie media podczas sprawowania liturgii Wielkiego Tygodnia, czym udowadniał, że ma się dobrze wbrew temu, co wszyscy mówili – życzył sobie, żebyśmy pracowali pod ziemią, póki nie rozwiążemy zagadki. I rzecz jasna mimo zmęczenia staraliśmy się naprawdę gorliwie: nie chodziliśmy już nawet do stołówki dla personelu – jedzenie przynoszono nam do pracowni; nie wracaliśmy na noc do domu – udostępniono nam pokoje w Domu Świętej Marty; nie robiliśmy sobie przerw i nie mieliśmy dni wolnych – po prostu brakowało nam czasu. Byliśmy dobrowolnymi więźniami, którym doskwierała nieustająca gorączka, gorączka namiętnego poszukiwania rozwiązania tajemnicy strzeżonej od wieków. W naszej ekipie jedyną osobą, która w miarę regularnie opuszczała Tajne Archiwa, był kapitan. Chadzał na spotkania z sekretarzem stanu, informując go o postępach w pracy, poza tym sypiał w koszarach Gwardii Szwajcarskiej, gdzie oficerowie i podoficerowie mieli własne mieszkania, czasem spędzał tam także kilka godzin w ciągu dnia na strzelnicy albo na załatwianiu spraw, o których nie mieliśmy pojęcia. Bardzo tajemniczy był ten nasz gwardzista: powściągliwy, opanowany, małomówny, niekiedy wręcz złowrogi. Przynajmniej ja tak uważałam, Faradż bowiem nie zgadzał się ze mną. Jego zdaniem Glauser-Röist był człowiekiem dobrodusznym i miłym w obejściu, lecz przejmował się trudnym zadaniem, które nań nałożono. Dużo rozmawiali w Egipcie, kiedy godzinami jechali terenówką z jednego końca kraju na drugi, i chociaż kapitan nie wyjawił, jakie otrzymał rozkazy, Faradż wyczuł, że niezbyt mu przypadły do gustu.

– I co ci w ogóle powiedział? – spytałam zżerana ciekawością pewnego popołudnia, gdy tylko we dwójkę ślęczeliśmy w mojej pracowni nad nareszcie ostatnimi składkami kodeksu. – Nic nie mówił o swoim życiu? Nic mu się nie wyrwało? Faradż roześmiał się serdecznie. Jego białe zęby wydawały się jeszcze bielsze w śniadej twarzy. – Pamiętam tylko – rzekł rozbawiony, starając się mówić bez akcentu arabskiego – że wstąpił do Gwardii Szwajcarskiej, bo tak robili wszyscy członkowie jego rodziny, odkąd jego przodek, niejaki Kaspar Röist, uratował papieża Klemensa Szóstego przed wojskami Karola Piątego w czasie sacco di Roma. – Kurczę! Czyli kapitan pochodzi z rodu szlacheckiego! – Powiedział mi też, że urodził się w Bernie i studiował w Zurychu na uniwersytecie. – A co studiował? – Inżynierię rolną. Szczęka mi opadła. – Inżynierię rolną?... – powtórzyłam. – A co w tym dziwnego? Aha, coś jeszcze, co bardziej ci się spodoba: zdaje się, że w Rzymie zrobił licencjat z literatury włoskiej. – Nie potrafię go sobie wyobrazić, jak buduje szklarnie na owoce i warzywa – wydusiłam z siebie ciągle wstrząśnięta tym, czego się dowiedziałam. Faradż tak się śmiał, aż łzy popłynęły mu z oczu. – Jesteś niemożliwa! Jak się zaprzesz... – Przez chwilę patrzył na mnie błyszczącymi oczami, po czym kręcąc głową, stuknął palcem w arkusz, od którego oderwaliśmy się w połowie. – Może wrócimy do roboty? – Tak będzie najlepiej. Skończyliśmy tutaj – wskazałam długopisem miejsce w połowie drugiej kolumny na stronie. Po zdobyciu Jerozolimy w 614 roku przez Chosrowa II dla Bractwa Strażników Krzyża nastały ciężkie czasy. Chosrow zabrał Krzyż do Ktezyfonu, stolicy imperium perskiego, i umieścił go u stóp tronu jako symbol swojej boskości. Najsłabsi członkowie bractwa przerażeni rozproszyli się i zniknęli, a nieliczni, którzy pozostali wraz z ówczesnym przywódcą, Katonem XXXVI, poczuwali się do odpowiedzialności za utratę relikwii, toteż odprawiali pokutę za swoją rzekomą niekompetencję, surowo poszcząc, modląc się, biczując i czyniąc rozmaite inne ofiary. Niektórzy nawet umierali z powodu zadanych sobie ran. Minęło piętnaście trudnych lat. W tym czasie bizantyński cesarz Herakliusz walczył z Chosrowem II, aż rozprawił się z nim ostatecznie w roku 628. Niedługo po zwycięstwie, 14

września tegoż roku, podczas uroczystej ceremonii Krzyż Prawdziwy wrócił do Jerozolimy niesiony osobiście przez cesarza. Stawrofilacy uczcili to wydarzenie, biorąc udział w procesji i w podniosłym nabożeństwie, które towarzyszyło umieszczeniu relikwii w pierwotnym miejscu. Odtąd 14 września w chrześcijańskich kalendarzach liturgicznych obchodzony jest jako święto Podwyższenia Krzyża Świętego. Jednakże czasy nadal były niespokojne. Ledwie dziewięć lat później, w roku 637, pod murami Jerozolimy znowu stanęła potężna armia: muzułmanie pod dowództwem kalifa Umara. Ówczesny katon bractwa, trzydziesty siódmy, wcześniej noszący imię Anastasios, zadecydował, że stawrofilacy nie będą biernie się przyglądać. Kiedy rozeszły się wieści o kolejnej napaści, Katon XXXVII wysłał znamienitych stawrofilaków z poselstwem do kalifa. W tajemnicy zawarto pakt, który gwarantował bezpieczeństwo Krzyżowi w zamian za współpracę bractwa w lokalizacji chrześcijańskich i żydowskich skarbów przezornie ukrytych w mieście, gdy muzułmanie podeszli pod mury. Umar dotrzymał słowa, stawrofilacy także. Przez wiele lat wyznawcy trzech wielkich religii monoteistycznych, chrześcijanie, żydzi i muzułmanie, żyli w pokoju i zgodzie. Podczas tego okresu spokoju w łonie bractwa dokonały się głębokie przeobrażenia. Wyciągnąwszy naukę z utraty relikwii podczas najazdu perskiego i z dobrych efektów późniejszego porozumienia z Arabami, stawrofilacy jak nigdy wcześniej przekonani, że ich jedyną misją jest zapewnienie bezpieczeństwa Krzyżowi, otoczyli się większą tajemnicą, bardziej uniezależnili od patriarchów, stali się także mniej widoczni i o wiele potężniejsi. W ich szeregi zaczęli wstępować synowie najlepszych rodzin Konstantynopola, Antiochii, Aleksandrii i Aten, a także miast włoskich: Florencji, Rawenny, Mediolanu, Rzymu... Nie była to już grupa osiłków mających pilnować, żeby pielgrzymi nie rozkradali Krzyża. Członkami bractwa zostawali teraz mężczyźni wykształceni i inteligentni, raczej żołnierze i dyplomaci niż diakoni czy mnisi. Jak udało im się to osiągnąć? Otóż zrobili to, co już w IV wieku proponował Katon II: opracowali listę wymagań, jakie musiał spełniać adept. Chętni musieli umieć czytać i pisać, posługiwać się łaciną i greką, znać matematykę i muzykę, astrologię i filozofię, a ponadto z powodzeniem przejść przez określony sprawdzian siłowy i ze sprawności fizycznej. I tak powoli stawrofilacy przekształcili się w niezależną liczącą się organizację, która przede wszystkim zawsze dbała o swoją szczególną misję. Problemy wróciły wraz z nowymi falami europejskich pielgrzymów, ludzi wszelkich klas i stanów z przewagą włóczęgów, żebraków, opryszków, ascetów, poszukiwaczy przygód i mistyków – malowniczych postaci szukających swojego miejsca na ziemi. W wieku IX i X

sytuacja uległa pogorszeniu, kalifowie Jerozolimy nie byli bowiem tak wspaniałomyślni jak Umar i łacinnikom zakazali wstępu do miejsc świętych. W roku 1009 kalif Al-Hakim, wariat, z którym już wcześniej patriarcha jerozolimski i samo bractwo mieli poważne problemy, nakazał zburzyć wszystkie świątynie niemuzułmańskie. Kiedy jego żołdacy niszczyli kaplicę po kaplicy i kościół po kościele, stawrofilacy zatroszczyli się o Krzyż i przenieśli go w miejsce przygotowane na taką właśnie okoliczność: do tajemnej krypty pod bazyliką Grobu Świętego, gdzie relikwia zazwyczaj się znajdowała. Krzyż zdołali uchronić przed zniszczeniem, lecz kilku braci przypłaciło to życiem, gdy zwarli się z arabskimi żołnierzami, aby inni zdążyli dotrzeć do kryjówki. Informatycy skończyli rekonstruować składkę 182 – ostatnią – po południu w drugą niedzielę wielkanocną, a dwa dni później, na początku maja, pracownicy mojego działu zakończyli analizę paleograficzną. Do zrobienia pozostała tylko moja część, najbardziej skomplikowana i czasochłonna, dokonaliśmy więc drobnej reorganizacji: działy, które swoje zadanie wykonały, dostały wolne, a wszyscy moi pracownicy zajęli się tłumaczeniem. Tym sposobem Glauser-Röist, Faradż i ja mogliśmy spokojnie czytać kolejne partie, które do nas docierały. W roku 1054 w Kościele chrześcijańskim doszło do Wielkiej Schizmy, co właściwie nikogo nie zdziwiło. Rzymianie i ortodoksi spierali się w mało istotnych kwestiach teologicznych, a także o podział władzy: Rzym głosił, że jedynym sukcesorem świętego Piotra jest papież, na Wschodzie zaś twierdzono, że jego dziedzicami są wszyscy patriarchowie na wzór pierwszych wspólnot chrześcijańskich. Stawrofilacy nie opowiadali się po żadnej ze stron, chociaż ich sytuacja była nie do pozazdroszczenia. Pozostawali wierni sobie i Krzyżowi, resztę świata natomiast darzyli nieufnością, która narastała wraz z kolejnymi perturbacjami politycznymi bądź religijnymi. Kiedy Katon LXVI rozważał, jakie kroki należy przedsięwziąć, by uchronić bractwo przed krytyką i atakami obu frakcji w łonie chrześcijaństwa, Ziemię Świętą znowu ogarnęła wojna: wiosną roku 1097 cztery wielkie grupy krzyżowców zebrały się w Konstantynopolu z zamiarem wyruszenia na Jerozolimę, by wyzwolić miejsca święte z rąk muzułmanów. I znowu grupka stawrofilaków potajemnie opuściła miasto w celu pertraktacji z rzeszami europejskich pątników, którymi dowodził Godfryd z Bouillonu. Dwa miesiące później negocjatorzy spotkali się z nim podczas oblężenia Antiochii – krzyżowcy tymczasem zdążyli rozgromić oddziały tureckie pod Nikeą i Doryleum. Jak wynikało z zapisków Katona LXVI, Godfryd z Bouillonu nie zgodził się na układ, jaki proponowało bractwo. Oznajmił, że Krzyż Prawdziwy Zbawiciela jest faktycznym celem tej krucjaty, wszyscy jej uczestnicy noszą go na

odzieniu i nie zamierza zrezygnować ze zdobycia go za żadne złoto muzułmańskie, żydowskie czy prawosławne. Zapowiedział również, że skoro stawrofilacy podczas Wielkiej Schizmy nie przyłączyli się do Kościoła rzymskiego, po zdobyciu miasta będzie ich traktował jako ekskomunikowanych i definitywnie rozwiąże bractwo. Negocjatorzy wrócili do Jerozolimy ze złymi wieściami, które wprawiły w istną rozpacz strażników Krzyża. Katon LXVI zwołał wszystkich stawrofilaków na naradę, która odbyła się w bazylice Grobu Świętego w nocy 3 lipca 1098 roku, i powiadomił braci o zbliżającym się niebezpieczeństwie. Jednogłośnie zaakceptowano jego propozycję, by ukryć relikwię i odtąd działać w tajemnicy. Wtedy właśnie Strażnicy Krzyża zniknęli z przestrzeni publicznej. Rok później po miesięcznym oblężeniu krzyżowcy dzięki użyciu machin wojennych zdobyli Jerozolimę i dosłownie zmasakrowali jej mieszkańców. Ulicami płynęło tyle krwi, że konie z przeraźliwym kwikiem stawały dęba, przez co rycerze nie mogli się posuwać naprzód. Gdy jatka jeszcze trwała w najlepsze, Godfryd z Bouillonu skierował się do bazyliki Grobu Świętego, by własnoręcznie zabrać Krzyż Prawdziwy – nie znalazł go jednak. Rozkazał przywieść przed swoje oblicze wszystkich stawrofilaków, którzy przeżyli, lecz nie przyprowadzono mu żadnego. Poddał torturom duchownych prawosławnych, aż wyznali, że ukrywają się wśród nich trzej członkowie bractwa, trzej młodzi mnisi: Agapiusz, Eliasz i Teofanes, którzy pozostali w Jerozolimie, aby czuwać nad relikwią. Godfryd zamęczył ich torturami – chłostą, przypalaniem i na koniec kazał rozrywać końmi. Teofanes okazał się najsłabszy, nie wytrzymał. Z rękami i nogami już przywiązanymi do koni krzyknął w ostatniej chwili, że Krzyż jest ukryty w tajnej krypcie pod bazyliką. Ledwie przytomnego żołnierze Godfryda zawlekli go do świątyni, gdzie wskazał wejście do krypty. Nieszczęśnika porzucono później na ulicy – los chciał, że zasztyletował go nieznany człowiek. Tym sposobem największą relikwią krzyżowców stał się Krzyż Prawdziwy, zabierali go odtąd, ilekroć szli do walki. Przed bitwą pokazywano go żołnierzom, by nabrali ducha, tak że przez ponad sto lat podobno dzięki niemu byli niezwyciężeni. Niezliczone drzazgi, Ligna Crucis, trafiły w tym czasie do Europy jako prezenty dla królów i papieży, dla zachodnich klasztorów i szlacheckich rodów. Krzyż pokrojono jak tort, gdziekolwiek bowiem przybywał skrawek drewna z niego, tam napływało zaraz bogactwo pod postacią pielgrzymów i pobożnych wiernych. Stawrofilacy z oddali patrzyli, co się dzieje, nic na to nie mogąc poradzić. Bezsilność przerodziła się w nich w gniew – poprzysięgli, że nie zważając na koszty, odzyskają pozostałości Krzyża. Aczkolwiek na razie nie było to możliwe.

Według kroniki Katona LXXII niektórzy bracia przeniknęli w szeregi krzyżowców, aby choć z dala pilnować Krzyża. Najbardziej się bali, że w czasie jakiejś bitwy czy potyczki wpadnie w ręce muzułmanów, Arabowie i Turcy bowiem doskonale wiedzieli, ile znaczy dla łacinników: gdyby go dostali, znacznie by osłabili potencjał krzyżowców. W tym samym czasie, w roku 1150, inni stawrofilacy wyruszyli grupkami w drogę do głównych miast chrześcijańskich na Wschodzie i Zachodzie. Zamierzali tam zadzierzgnąć znajomości z wpływowymi bogatymi ludźmi, którzy mogliby zaangażować się w mediację na rzecz bractwa, a nawet zażądać zwrotu relikwii. Z czasem zdołali nawiązać kontakty z pewnymi wyrosłymi z chrześcijaństwa organizacjami i zakonami o charakterze inicjacyjnym, których namnożyło się w średniowiecznej Europie: od europejskich templariuszy i katarów po Fede Santa, Massenie du Saint Graal, wolnomularzy, minnesingerów czy Fedeli d’Amore. Kwitła wymiana informacji i wspólne działania, liczni stawrofilacy wstąpili bowiem do tych organizacji bądź zakonów i na odwrót. Werbowali także synów najznamienitszych rodów w miastach, w których założyli swoje siedziby, pragnąc, by młodzi dojrzewali w otoczeniu braci, nim obejmą godności należne im z racji urodzenia, jednakże dla tych ludzi sprawowanie funkcji strażników Krzyża było zupełną abstrakcją: relikwia znajdowała się w Jerozolimie, Jerozolima zaś była zbyt daleko. Wielu zatem po kilku latach opuszczało bractwo i właśnie jeden z tych, co odeszli, wyśpiewał zwierzchności kościelnej w Mediolanie wszystko, co wiedział o stawrofilakach. Dla młodzika donos nie miał żadnego znaczenia, jego życia nijak to nie zmieniło i wkrótce w ogóle zapomniał o sprawie. Ale rok później w Jerozolimie i Konstantynopolu członków bractwa łącznie z Katonem LXXV aresztowano i zamknięto w więzieniu, gdzie przypomniano im, że pięć lat ekskomunikowani,

a ich

bractwo

rozwiązane

przez

Godfryda

wcześniej zostali z Bouillonu.

Jako

odszczepieńców czekała ich zatem śmierć. Wyrok wykonano. Na wszystkich. Kolejny katon, który te smutne wydarzenia zrelacjonował na początku swoich zapisków, był jednym z braci osiadłych w Antiochii. Pod koniec roku 1187 zwołał do tego miasta wszystkich stawrofilaków i przede wszystkim przekazał im straszną wieść, obecną już na ustach wszystkich: muzułmański sułtan Saladyn rozgromił krzyżowców w bitwie pod Hittinem w Galilei i według braci, którzy tam byli, wyrwał relikwię z rąk pokonanego chrześcijańskiego króla Gwidona z Lusignanu. Święty Krzyż znalazł się w posiadaniu muzułmanów. Podczas tamtego posiedzenia w Antiochii, które trwało kilka miesięcy, podjęto wiele ważnych decyzji. Przede wszystkim wybrano braci, którzy mieli przeniknąć w szeregi armii Saladyna, by z bliska czuwać nad Krzyżem i zabrać go, jeśli nadarzy się okazja, mianowicie:

Nikefora Panteugenosa, Sofroniusza z Teili, Joachima Sandaję, Dionizego z Dary i Abrahama Abdunitę. Ustalono, że nowych adeptów bractwa należy wybierać nadzwyczaj ostrożnie, aby ponownie

nie

doszło

do

zdrady,

którą

przypłacili

życiem

bracia

z Jerozolimy

i Konstantynopola oraz Katon LXXV. Piętnastu braci z Rzymu, Rawenny, Aten, Antiochii i Aleksandrii miało się zatem zająć przygotowaniem procedury inicjacyjnej na tyle trudnej, żeby do bractwa mogli wstąpić tylko najlepsi i najpobożniejsi. Nie będzie litości dla tego, kto nie przejdzie pomyślnie przez wymagane próby – jego usta umilkną na zawsze. Powołano grupę dwunastu stawrofilaków, której zadaniem było wyszukanie gdzieś na świecie miejsca dość sekretnego i pewnego, by można w nim ukryć relikwię, gdy zostanie odzyskana. Kiedy Krzyż na powrót znajdzie się pod pieczą bractwa, nigdy więcej nie opuści kryjówki i już żaden profan go nie dotknie. Nie dotknie ani nawet nie zobaczy, miejsce to bowiem musi być naprawdę niedostępne. Dwunastu braci będzie przemierzało świat, póki nie znajdą stosownej lokalizacji, pozostali tymczasem skupią się na jak najszybszym odzyskaniu relikwii. Liczące ponad osiemset lat bractwo nie może zakończyć swojej działalności taką porażką. Kilka miesięcy później cała Ziemia Święta była już we władzy Saladyna, a krzyżowcy musieli się wycofać aż na wybrzeże Tyru w Libanie. Stawrofilacy nie włączyli się do organizacji kolejnej wyprawy krzyżowej. W sierpniu roku 1191 Ryszard Lwie Serce otoczył armię Saladyna i po długich zmaganiach zdołał ją rozbić. Muzułmanie zgodzili się na rozmowy w sprawie zwrotu Krzyża Świętego i grupa posłów chrześcijańskiego władcy – znalazł się wśród nich stawrofilak – mogła zobaczyć relikwię i oddać jej cześć. Ale wtedy Ryszard zrobił coś absurdalnego i niewytłumaczalnego: rozkazał wymordować dwa tysiące jeńców muzułmańskich. W tej sytuacji Saladyn zerwał rozmowy. Stawrofilacy,

którzy

mieli

opracować

procedurę

wtajemniczania

adeptów

pragnących wstąpić do bractwa, zakończyli pracę w lipcu 1195 roku. Opis procedury dostarczyli wszystkim braciom emisariusze posłani do największych miast i niedługo później pierwszy kandydat został poddany próbom. Katon LXXVI tak opisywał przebieg rytuału: Ażeby ich dusze stanęły czyste przed Prawdziwym Krzyżem Zbawiciela i były godne pokłonić się przed nim, muszą wyzbyć się wszelkich grzechów i oczyścić z każdej skazy. Oczyszczenie z siedmiu grzechów głównych dokona się w siedmiu miastach, które zasłynęły przodowaniem w popełnianiu owych grzechów: w Rzymie z pychy, w Rawennie z zazdrości, w Jerozolimie z gniewu, w Atenach z lenistwa, w Konstantynopolu z chciwości, w Aleksandrii z łakomstwa, w Antiochii z rozpusty. W każdym z tych miast, niczym w czyśćcu na ziemi, oczyszczą się z win, aby wstąpić potem w sekretne miejsce przez nas, stawrofilaków,

nazywane Rajem Ziemskim, jako że drzewo wyrosło z gałęzi drzewa poznania dobra i zła, którą archanioł Michał wręczył Adamowi, ten zaś ją zasadził. I drzewo to dało drewno na budowę Krzyża, na którym umarł Chrystus. Ażeby zaś bracia z danego miasta wiedzieli, czego adept dokonał w innych miastach, po każdej próbie zostanie naznaczony na ciele krzyżem – na pamiątkę pokuty otrzyma krzyż za każdy grzech główny, z którego oczyścił duszę. Krzyże będą takie same jak na murze klasztoru Świętej Katarzyny, w Świętym Miejscu na Synaju, gdzie Mojżesz otrzymał od Boga Tablice Praw. Jeżeli adept z siedmioma krzyżami na ciele dotrze do Raju Ziemskiego, zostanie powitany jako jeden z nas i zawsze już będzie nosił na ciele chrystogram oraz święte słowo, które nadaje sens naszemu życiu. Jeżeli zaś nie dokona tego, niechaj Bóg ulituje się nad jego duszą. – Siedem prób w siedmiu miastach... – wyszeptał przejęty Faradż. – W tym w Aleksandrii... Oczyszczenie z grzechu pychy. Od dwóch dni studiowaliśmy i analizowali ostatnią partię materiału odnoszącą się do burzliwego XII wieku i wszystko, cośmy teraz czytali, przybliżało nas do Abi-Ruja Iyasusa: do skaryfikacji na jego skórze w kształcie siedmiu krzyży ze Świętej Katarzyny, chrystogramu i słowa stavros. Niepokojąca była już sama myśl, że bractwo nadal istnieje, tysiąc sześćset pięćdziesiąt dziewięć lat od założenia, chyba jednak nikomu z nas nawet przez myśl nie przeszło, że właśnie stawrofilacy stoją za rabunkiem relikwii Krzyża. – Gdzie może być ten Raj Ziemski? – spytałam, zdejmując okulary i przecierając zmęczone oczy. – Pewnie będzie to w ostatniej składce – rzekł Faradż, biorąc z biurka tekst odtworzony przez moich pracowników. – No, to już prawie koniec. Hej, Kaspar!... Glauser-Röist jednak ani drgnął. Siedział bez ruchu zapatrzony w dal. – Kapitanie?... – zawołałam i spojrzałam na Faradża z rozbawieniem. – Chyba zasnął. – Nie, nie – wymamrotał Głaz półprzytomnie. – Nie śpię. – To o co chodzi? Spoglądaliśmy na niego zdziwieni. Kapitan miał wzburzenie na twarzy i spłoszone oczy. Poderwał się naraz i obrzucił nas z góry niewidzącym wzrokiem. – Kontynuujcie beze mnie. Muszę coś sprawdzić. – Co takiego... – zaczęłam, lecz Glauser-Röist już był za drzwiami. Odwróciłam się do Faradża, który także siedział z niedowierzającą miną. – Co jest? – Sam chciałbym wiedzieć.

W gruncie rzeczy zachowanie kapitana łatwo było wytłumaczyć: pracowaliśmy pod dużą presją przez wiele godzin dziennie, nie dosypialiśmy, nasze życie toczyło się w sztucznej atmosferze Hypogeum, nie oglądaliśmy słońca, nie oddychaliśmy świeżym powietrzem. Czyli wiedliśmy życie sprzeczne ze zdrowym trybem, życie, w którym nie było miejsca na spacer po łące czy dzień spędzony nad wodą – spieszyliśmy się jednak, wytężaliśmy siły, cały czas się bojąc, że usłyszymy o kradzieży kolejnej relikwii. Byliśmy zwyczajnie wykończeni. – Bierzmy się do roboty, Ottavio. Ostatni katon – co ciekawe, noszący numer siedemdziesiąty siódmy – zaczął swoje zapiski piękną modlitwą dziękczynną: w roku 1219 bractwo znów miało Krzyż Prawdziwy. – Odzyskali go! – ucieszyłam się, zupełnie zapomniawszy, że stawrofilacy to ci „źli”. – Przecież to było wiadome z góry, nie? – A niby skąd? – obruszyłam się. – Ależ stąd, że Krzyż zniknął! Nie pamiętasz z historii? Nie wiadomo, co się z nim stało. Oczywiście Faradż miał słuszność. Ze zmęczenia zaćmiło mnie po prostu. Krzyż Prawdziwy tajemniczo zniknął w trakcie piątej i ostatniej krucjaty w początkach XIII wieku. Katon LXXVII relacjonował te wydarzenia, chociaż jednostronnie. Według niego, gdy armia przyszłego władcy Świętego Cesarstwa Rzymskiego, Fryderyka II, stanęła u bram Damietty w Delcie Nilu, sułtan Al-Kamil zaproponował zwrot Krzyża, jeśli łacinnicy opuszczą Egipt. Trochę wcześniej, przeżywszy wiele trudów i niebezpieczeństw, stawrofilak Dionizy z Dary, jeden z pięciu braci, którzy trzydzieści dwa lata wcześniej przeniknęli w szeregi wojska Saladyna, został powołany przez sułtana na urząd skarbnika. Tak bardzo wczuł się w rolę wysoko postawionego mameluka, że kiedy nocą z wielkim pakunkiem w rękach zjawił się w skromnym domostwie Nikefora Panteugenosa, ów go nie rozpoznał. Płacząc z radości, uklękli obaj przed Krzyżem, po czym udali się po pozostałych trzech braci. Wszyscy wraz z pierwszym brzaskiem w przebraniu wyruszyli do Świętej Katarzyny na Synaju, gdzie czekali w ukryciu, aż do klasztoru przybył Katon LXXVII z dużą grupą braci. Właśnie wtedy uszczęśliwiony katon spisał ostatnie wydarzenia w kronice, oznajmiając na zakończenie, że bractwo na zawsze przenosi się do Raju Ziemskiego nareszcie odnalezionego przez braci. – Nie napisał, gdzie to jest! – denerwowałam się, przewracając kartki. – Chyba trzeba doczytać do końca. – Mówię ci, że nie napisał, zobaczysz!

Miałam słuszność: Katon LXXVII nie wyjawił, gdzie się znajduje Raj Ziemski. Napomknął tylko, że leży w bardzo odległym kraju, a skoro przygotowania do długiej podróży dobiegły końca, musi przerwać na tym zapiski w kronice, ponieważ czym prędzej ruszają w drogę. Oświadczył, że zostawia kodeks pod pieczą mnichów ze Świętej Katarzyny – gdzie leżał już prawie dziewięć wieków – i nie bez żalu zapowiedział, że w tej księdze już nie będą spisywane dzieje bractwa. „Moi następcy – zanotował na odchodnym – będą ją prowadzili w naszym nowym schronieniu. Tam będziemy strzegli tego, co ocalało przed ludzką chciwością ze Świętego Drzewa. Nasz los został przypieczętowany. Niech Bóg nas strzeże”. – I tyle! – skwitowałam zniechęcona, wypuszczając kartkę z rąk. Nieruchomi jak dwa słupy soli długą chwilę siedzieliśmy z Faradżem bez słowa, nie mogąc uwierzyć, że dobrnęliśmy do ostatniej strony i wiemy niewiele więcej niż na początku. Doszliśmy do tego, że tam, gdzie znajduje się Raj Ziemski bractwa, są również relikwie Krzyża Prawdziwego skradzione ostatnio ze świątyń chrześcijańskich, lecz oprócz satysfakcji z ustalenia, kim są złodzieje, nie mieliśmy nic więcej. Tygodnie ciężkiej pracy, wszystkie zasoby Tajnych Archiwów i Biblioteki Watykańskiej do dyspozycji przy wykonywaniu papieskiego zlecenia, tyle godzin spędzonych w zamknięciu w Hypogeum z całym zespołem harującym bez wytchnienia... i wszystko na nic. Westchnęłam głęboko i nisko spuściłam naraz głowę, aż dotknęłam brodą piersi. Przeciążone kręgi szyjne zachrzęściły mi jak łamane szczapy. Odkąd to wszystko się zaczęło, nie udało mi się przespać dobrze ani jednej nocy. Albo zwyczajnie nie mogłam zasnąć, albo przeszkadzał mi jakiś dźwięk rozlegający się w Domu Świętej Marty (włączająca się minilodówka, skrzypienie drewnianych mebli, tykanie zegara ściennego, uderzenie wiatru o okno...), albo miałam długie męczące sny, w których przytrafiały mi się najdziwniejsze rzeczy. Nie były to właściwie koszmary, ale często naprawdę się bałam, tak jak tej nocy: szłam szeroką rozkopaną ulicą poprzecinaną głębokimi rowami, nad którymi musiałam przechodzić po spróchniałych deskach lub czepiając się lin. Po frustrującym zakończeniu pracy nad kodeksem, nie wiedząc, gdzie się podział Glauser-Röist, udaliśmy się z Faradżem do Domu Świętej Marty, zjedliśmy kolację i każde poszło do swojego pokoju z nosem spuszczonym na kwintę. Czułam się strasznie zawiedziona i chociaż Faradż próbował mnie pocieszyć, mówiąc, że kiedy wypoczniemy, na pewno zdołamy wyłowić z kroniki katonów to, czego szukamy, położyłam się do łóżka taka zgnębiona, że oczywiście we śnie musiałam wylądować na tej ulicy poszatkowanej rowami.

Wisiałam właśnie na linie, pod nogami miałam przepaść i zastanawiałam się, czyby nie zawrócić, gdy naraz jakiś dźwięk sprowadził mnie na powrót do łóżka i kazał mi otworzyć oczy. Patrzyłam w półmrok, nie wiedząc, gdzie jestem ani co słyszę, ani czy walące serce nie wyskoczy mi z piersi, zaraz jednak oprzytomniałam, odzyskując sprawność zmysłów. Dzwonił telefon. Natychmiast odzyskałam także władzę w ciele i w pełni wróciłam do rzeczywistości. Pacnęłam włącznik światła, a potem ze złością podniosłam słuchawkę. – Tak! – warknęłam, szczerząc zęby do mikrofonu. – Pani doktor... – To pan? Na Boga, kapitanie, wie pan, która godzina? – zawołałam, próbując dojrzeć wskazówki zegara wiszącego na ścianie naprzeciwko. – Wpół do czwartej – odrzekł Glauser-Röist beznamiętnie. – Wpół do czwartej nad ranem! – Profesor Boswell zejdzie za pięć minut. Jestem na dole w recepcji. Proszę, żeby się pani pospieszyła. Za ile będzie pani gotowa? – Gotowa na co? – Żeby iść do Hypogeum. – Do Hypogeum?... Teraz?... – Idzie pani czy nie? – zniecierpliwił się kapitan. – Idę, idę! Za pięć minut schodzę. Powlekłam się do łazienki i zapaliłam światło. Zimny blask neonówki poraził mi oczy. Wyczyściłam zęby, ochlapałam wodą twarz, przejechałam szczotką po włosach i wróciłam do pokoju, gdzie szybko naciągnęłam czarną spódnicę i gruby wełniany sweter koloru beżowego. Z kurtką i torebką w rękach wyszłam na korytarz wciąż lekko oszołomiona, z mglistym uczuciem nierzeczywistości, jakbym została przeniesiona z rozkopanej ulicy ze snu wprost do windy Domu Świętej Marty. Zjeżdżając na dół, modliłam się, prosząc Boga, aby mnie nie opuszczał, chociaż ja o Nim zapomniałam – po prostu ze zmęczenia. Faradż i Glauser-Röist czekali w wielkim, jasno oświetlonym holu, z ożywieniem rozprawiając szeptem. Zaspany Faradż nerwowym gestem odgarniał do tyłu rozczochrane włosy, kapitan natomiast wyglądał nienagannie, zadziwiająco świeżo i energicznie. – Chodźmy – powiedział na mój widok i ruszył do wyjścia, nie oglądając się, czy idziemy za nim. Watykan jest najmniejszym państwem na świecie, jeśli jednak masz do przejścia spory kęs drogi w okolicach czwartej nad ranem, w chłodzie i kompletnej ciszy, wydaje ci się, że bez przystanków przemierzasz cały kontynent amerykański od wybrzeża do wybrzeża.

Mijaliśmy czarne limuzyny z rejestracją Si Cristo lo Viese. Światła ich reflektorów omiatały nas, po czym samochody znikały w uliczkach Miasta, a nas znowu ogarniały ciemności. – A gdzież to kardynałowie wybierają się o tej porze? – zdziwiłam się. – Nigdzie się nie wybierają – odparł sucho Glauser-Röist. – Wracają. I lepiej nie pytać, gdzie byli, bo odpowiedź by się pani nie spodobała. Zamknęłam buzię na cztery spusty. Kapitan w sumie miał słuszność. Wielu kardynałów w Kurii wiodło nieprzyzwoicie rozwiązłe życie, ale to była sprawa ich sumienia. – Nie boicie się skandalu? – zaciekawił się Faradż, mimo że ton ostatnich słów kapitana zamykał dyskusję. – Co by było, gdyby w jakiejś gazecie to opisali? Przez kilka chwil Glauser-Röist szedł w milczeniu. – To moja praca – odezwał się w końcu. – Mam nie dopuścić do tego, żeby watykańskie brudy wyszły na jaw. Kościół jest święty, ale jego słudzy są bardzo grzeszni. Popatrzyliśmy na siebie z Faradżem znacząco i aż do Hypogeum nie otwarliśmy więcej ust. Kapitan miał klucze i szyfry do wszystkich drzwi Tajnych Archiwów. Tak pewnym krokiem przechodził z pomieszczenia do pomieszczenia, że jasne było, iż nie po raz pierwszy krąży tu nocą. Dotarliśmy w końcu do mojej pracowni, która nawet w przybliżeniu nie przypominała schludnego pokoiku sprzed paru tygodni, i moją uwagę zaraz zwróciła gruba książka leżąca na biurku. Ruszyłam w jej kierunku przyciągana jak magnesem, lecz GlauserRöist był szybszy – wyprzedziwszy mnie z lewej, wziął ją do łapska, zanim zdążyłam zerknąć na okładkę. – Pani doktor, profesorze... – zaczął, zmuszając nas, byśmy czym prędzej usiedli i skierowali na niego uwagę. – Mam w ręce książkę, coś w rodzaju przewodnika, który nas doprowadzi do Raju Ziemskiego. – Nie powie pan chyba, że stawrofilacy opublikowali bedeker! – rzuciłam złośliwie. Kapitan spiorunował mnie wzrokiem. – Owszem, coś w tym rodzaju – odparł, odwracając książkę tak, żebyśmy widzieli okładkę. Przez chwilę oniemiali trwaliśmy z Faradżem z rozdziawionymi ustami, zdziwieni tym, cośmy zobaczyli, jak zakonnice oglądające rytuał wudu. – „Boska komedia” Dantego? – wydusiłam w końcu, nie posiadając się ze zdumienia. Albo kapitan naigrawał się z nas, albo, co gorsza, postradał rozum. – Owszem, „Boska komedia” Dantego.

– Tego Dantego? Dantego Alighieri? – zapytał Faradż jeszcze bardziej zaskoczony niż ja. – A jest jakaś inna „Boska komedia”? – zgryźliwie rzucił Glauser-Röist. – Znaczy... – wyjąkał Faradż, spoglądając nań z niedowierzaniem. – Znaczy musisz przyznać, że to nie bardzo trzyma się kupy. – Zachichotał, jakby usłyszał dobry żart. – No, Kaspar, przestań robić nas w konia! W odpowiedzi Glauser-Röist przysiadł na moim biurku i otworzył książkę w miejscu zaznaczonym czerwoną zakładką samoprzylepną. – „Czyściec” – odczytał jak pilny uczeń. – Pieśń pierwsza, wers trzydziesty pierwszy i następne. Dante dociera ze swoim mistrzem Wergiliuszem do bram czyśćca i tak o tym opowiada: Samotny starzec tam stał; jego lica Dostojną były kraszone zasługą; Cześć dlań poczułem jak syn dla rodzica. Brodę sędziwą miał i bardzo długą, Tej samej barwy co włosów pierścienie, Która spływała w dół podwójną smugą. Owego czworga gwiazd święte promienie W twarz blaskiem takiej biły mu urody, Że jaśniał niby słoneczne zjawienie. Kapitan popatrzył na nas wyczekująco. – Ładnie powiedziane – przyznał Faradż. – Sama poezja, bez dwóch zdań – zgodziłam się kpiąco. – Jak to? Nie widzicie? – dopytywał kapitan. – Niby co mamy widzieć? – zdenerwowałam się. – Starzec! Nic wam się nie kojarzy? – Widząc nasz zdziwiony wzrok i wzruszenie ramionami na znak niezrozumienia, kapitan westchnął z rezygnacją i przybrał cierpliwą minę nauczyciela podstawówki. – Wergiliusz kazał Dantemu, by z szacunkiem pokłonił się starcowi, który zapytał, kim są. Wergiliusz wyjaśnił i dodał, że na prośbę Jezusa i Beatrycze, ukochanej Dantego, której śmierć poeta opłakuje, pokazuje swojemu towarzyszowi królestwa zaświatów. – Przewrócił kartkę i przeczytał:

Już potępieńcze przebrnęliśmy zgraje, Za czym mu rzeszę innych mar ukażę, Która pod twoją zwierzchnością się kaje. ... Mile go przyjmij, bo-ć go tu sprowadza Wolności żądza; jak się drogo ceni, Wie ten, co za nią krew oddać się zgadza I z dobrowolną śmiercią się nie leni, W Utyce ziemskie rzucając zewłoki, Co je dzień wielki kiedyś rozpromieni. – W Utyce! – krzyknęłam. – Katon Utyceński! Ten starzec to Katon Utyceński! Katon Młodszy! – No wreszcie! Właśnie o to mi chodziło – wyjaśnił Glauser-Röist. – Katon Utyceński, ten, od którego imienia wzięła się nazwa archimandrytów bractwa, jest strażnikiem przedczyśćca w „Boskiej komedii”. Nie wydaje wam się to znaczące? Jak wiadomo, „Boska komedia” składa się z trzech części: „Piekło”, „Czyściec”, „Raj”. Każda była opublikowana osobno, chociaż stanowią całość. Zobaczcie, jakie są zbieżności między tekstem ostatniego katona i treścią „Czyśćca” Dantego... – Przerzucił kartki w książce i wziął z mojego biurka kopię odtworzonej ostatniej składki Kodeksu Iyasusa. – W wersie osiemdziesiątym drugim Wergiliusz mówi do Katona: „Puścić nas w górę siedemkroć toczoną”, bo Dante musi się oczyścić z siedmiu grzechów głównych, z każdego na innym tarasie góry czyśćcowej: z pychy, zazdrości, gniewu, lenistwa, chciwości, łakomstwa i rozpusty – wyliczył. Następnie odczytał z kroniki katona: – „Oczyszczenie z siedmiu grzechów głównych dokona się w siedmiu miastach, które zasłynęły przodowaniem w popełnianiu owych grzechów: w Rzymie z pychy, w Rawennie z zazdrości, w Jerozolimie z gniewu, w Atenach z lenistwa, w Konstantynopolu z chciwości, w Aleksandrii z łakomstwa, w Antiochii z rozpusty. W każdym z tych miast, niczym w czyśćcu na ziemi, oczyszczą się z win, aby wstąpić potem w sekretne miejsce przez nas, stawrofilaków, nazywane Rajem Ziemskim...”. – Czy na szczycie góry czyśćcowej Dantego jest raj ziemski? – spytał zaciekawiony Faradż. – Jest – potwierdził Glauser-Röist. – Na końcu drugiej części „Boskiej komedii” Dante po oczyszczeniu się z siedmiu grzechów głównych dociera do raju ziemskiego

i stamtąd może już wstąpić do raju niebieskiego, który jest opisany w trzeciej części. Ale posłuchajcie, co w Pieśni Dziewiątej anioł strażnik bram czyśćcowych mówi Dantemu, kiedy poeta go błaga, by pozwolił mu przejść: Odźwierny siedm „P” wyrył mi na czele. „Bacz – mówił – niech się każda plama spłucze, Podczas gdy będziesz hartował się w dziele”. – Siedem „P”, po jednym dla każdego grzechu głównego – ciągnął kapitan. – Rozumiecie? Dante będzie się ich kolejno pozbywał w miarę oczyszczania się z grzechów na siedmiu tarasach czyśćca. A stawrofilacy mieli znaczyć adeptów siedmioma krzyżami, po jednym dla każdego grzechu głównego, z którego się oczyścili w siedmiu miastach. Nie wiedziałam, co o tym myśleć. Czyżby Dante był jednym ze strażników Krzyża? Trochę to absurdalnie brzmiało. Odnosiłam wrażenie, że płyniemy po mętnych wodach i ze zmęczenia nie potrafimy spojrzeć na to z dystansem. – Kapitanie, na jakiej podstawie jest pan taki pewny swego? – spytałam, nie mogąc ukryć wątpliwości w głosie. – Znam ten utwór jak własną kieszeń. Studiowałem go szczegółowo na uczelni i gwarantuję, że „Czyściec” Dantego jest czymś w rodzaju bedekera, jak to pani nazwała, który doprowadzi nas do stawrofilaków i do zrabowanych relikwii. – Ale skąd ta pewność? – dopytywałam uparcie. – To może być przypadkowa zbieżność. Cały materiał, który Dante wykorzystał w „Boskiej komedii”, jest częścią średniowiecznej mitologii chrześcijańskiej. – Pamięta pani, że w połowie dwunastego wieku stawrofilacy wyruszyli grupkami z Jerozolimy do głównych miast chrześcijańskich na Wschodzie i Zachodzie? – Owszem, pamiętam. – A pamięta pani, że te grupki nawiązały kontakt między innymi z katarami, Fede Santa, Massenie du Saint Graal, minnesingerami czy Fedeli d’Amore? To wszystko chrześcijańskie grupy o charakterze inicjacyjnym. – Tak, to też pamiętam. – No, więc dodam do tego, że Dante Alighieri od najmłodszych lat należał do Fedeli d’Amore, a później dochrapał się nawet wysokiej funkcji w Fede Santa. – Poważnie?... – wyjąkał Faradż, mrugając oszołomiony. – Dante Alighieri?

– Czemu sądzisz, że ludzie niczego nie rozumieją, czytając „Boską komedię”? Wszystkim się wydaje, że to piękny długi poemat nafaszerowany metaforami, które badacze zawsze interpretują jako alegorie odnoszące się do Kościoła katolickiego, sakramentów czy czegoś w tym rodzaju. I wszyscy myślą, że Beatrycze, ukochana Beatrycze poety, była córką Folca Portinariego i umarła w połogu w wieku dwudziestu lat. Otóż nie tak było, dlatego to, co mówi poeta, jest fałszywie pojmowane, bo na wszystko się patrzy ze złej perspektywy. Beatrycze Portinari nie jest tą Beatrycze, o której mówi Dante, a Kościół katolicki nie jest głównym bohaterem utworu. Do „Boskiej komedii” potrzebne są klucze, jak twierdzą inni specjaliści. – Oddalił się od biurka i z wewnętrznej kieszeni marynarki wyjął starannie poskładany arkusik. – Wiecie, że każda część „Boskiej komedii” składa się z trzydziestu trzech pieśni? Wiecie, że każda pieśń liczy dokładnie sto piętnaście albo sto sześćdziesiąt wersów, a suma cyfr w tych liczbach daje siedem? Myślicie, że to przypadek w dziele tak wielkim jak „Boska komedia”? Wiecie, że wszystkie trzy części, „Piekło”, „Czyściec” i „Raj”, kończą się słowem „gwiazdy”, które należy do symboliki astrologicznej? – Odetchnął głęboko. – A to zaledwie cząstka tajemnic zawartych w utworze. Mógłbym je wymieniać bez końca. Patrzyliśmy na niego z Faradżem w osłupieniu. W życiu by mi nie przeszło przez myśl, że arcydzieło literatury włoskiej, utwór, który zdążyłam znienawidzić w trakcie edukacji, bo w szkole tak bardzo nas piłowano, może być kompendium wiedzy ezoterycznej... A może nie jest? – Czy twierdzi pan, kapitanie, że „Boska komedia” jest czymś w rodzaju księgi inicjacyjnej? – spytałam. – Nie. Nie twierdzę, że jest „czymś w rodzaju”. To jest księga inicjacyjna. Bez cienia wątpliwości. Chce pani więcej dowodów? – Ja chcę – wtrącił Faradż z zapałem. Glauser-Röist wziął książkę z biurka i otworzył w innym miejscu zaznaczonym zakładką. – Pieśń Dziewiąta „Piekła”, wersy sześćdziesiąty pierwszy do sześćdziesiątego trzeciego:

O wy, jasnego zdolni rozeznania! Patrzcie nauki, która z osłoniętej Niezwykle mowy tajną myśl wyłania...

– To wszystko? – spytałam zawiedziona. – Proszę zwrócić uwagę – zaczął Glauser-Röist – że te wersy są w Pieśni Dziewiątej, a ta cyfra miała wielkie znaczenie dla Dantego. We wszystkich swoich utworach utrzymuje, że Beatrycze była dziewiątką, a dziewiątka w średniowiecznej symbolice numerycznej oznaczała Mądrość, Najwyższe Poznanie, Naukę, która objaśnia świat na marginesie wiary. Poza tym te słowa zawarte są w wersach od sześćdziesiątego pierwszego do sześćdziesiątego trzeciego pieśni, a suma cyfr w tych liczbach daje siedem i dziewięć. Proszę pamiętać, że u Dantego nic nie jest przypadkowe, nawet przecinek: piekło ma dziewięć kręgów, w każdym znajdują się dusze potępionych w zależności od grzechu, czyściec ma siedem tarasów, a raj znowu dziewięć kręgów... Siedem i dziewięć, rozumiecie? Ale obiecałem więcej dowodów i zaraz je dostaniecie... Denerwowało mnie, że chodzi po pracowni w tę i we w tę, uznałam jednak, że nie należy prosić, aby się uspokoił. – Zdaniem większości specjalistów Dante wstąpił do Fedeli d’Amore w roku tysiąc dwieście osiemdziesiątym trzecim, w wieku osiemnastu lat, niedługo po teoretycznie drugim spotkaniu z Beatrycze. Pierwsze, jak sam twierdzi w „Życiu nowym”, miało miejsce, kiedy obydwoje liczyli po dziewięć lat, więc jak widać, drugie nastąpiło po kolejnych dziewięciu latach. Fedeli d’Amore było tajnym związkiem stawiającym sobie za cel duchową odnowę chrześcijaństwa. Pamiętajcie, że mówimy o czasach, gdy zepsucie w Kościele rzymskim narobiło już wiele szkód: dążenie do bogactwa, żądza władzy, ambicje... To były czasy papieża Bonifacego Ósmego, który smutno zapisał się w pamięci. Związek Fedeli d’Amore usiłował walczyć z deprawacją i przywrócić chrześcijaństwu pierwotną czystość. Mówi się, że Fedeli d’Amore, Fede Santa i franciszkanie stanowili trzy gałęzie zakonu trzeciego templariuszy. Ale tego oczywiście nie da się udowodnić. Na pewno za to Dantego ukształtowali franciszkanie, z którymi przez całe życie łączyły go bliskie związki. Do Fedeli d’Amore oprócz Dantego należeli poeci Guido Cavalcanti, Cino da Pistoia, Lapo Gianni, Forese Donati, Guido Guinizelli, Dino Frescobaldi, Guido Orlandi i wielu innych. Guido Cavalcanti, który zawsze uchodził za ekstrawaganckiego heretyka, był we Florencji przywódcą Fedeli d’Amore i to on przyjmował Dantego. Jako ludzie wykształceni, intelektualiści średniowiecznego społeczeństwa, które szybko się przeobrażało, byli nonkonformistami, głośno wytykali duchowieństwu niemoralność i starania Rzymu, aby zdusić rodzące się swobody obywatelskie i rozwój nauk. Czy w takim kontekście „Boska komedia” mogła być dziełem głęboko religijnym wychwalającym sam Kościół rzymski oraz zalety i cnoty jego wiernych? Moim zdaniem nie. Zresztą nie trzeba się zagłębiać w tekst,

żeby wychwycić niechęć Dantego do wielu papieży i kardynałów, do zgniłej hierarchii duchowieństwa, do bogactw Kościoła. Tyle że oficjalne prace tak wypaczyły słowa poety, że włożono mu w usta to, czego nie powiedział. – A co ma wspólnego Dante ze stawrofilakami? – zainteresował się Faradż. – O, przepraszam... – zreflektował się kapitan. – Poniosło mnie. Chodzi o to, że Dante utrzymywał kontakty ze stawrofilakami. Znał ich i możliwe nawet, że przez jakiś czas należał do bractwa. W końcu jednak później ich zdradził. – Zdradził? – zdziwiłam się. – W jaki sposób? – Wyjawił ich tajemnice. Szczegółowo wyłożył w „Czyśćcu” rytuał inicjacyjny bractwa. Zrobił coś takiego jak Mozart, który w operze „Czarodziejski flet” przedstawił obrządek przyjęcia do masonerii, a był jej członkiem. Pamiętacie, że śmierć Mozarta też miała pewne tajemnicze aspekty? Dante Alighieri bez cienia wątpliwości był strażnikiem Krzyża i wykorzystał to, co wiedział o bractwie, żeby odnieść sukces jako poeta, bo wzbogacił w ten sposób swoje dzieło. – Stawrofilacy by na to nie pozwolili. Wykończyliby go. – A kto powiedział, że tego nie zrobili? Szczęka mi opadła. – Zrobili? – Wie pani, że po opublikowaniu „Czyśćca” w tysiąc trzysta piętnastym Dante zniknął na cztery lata? Nic o nim nie wiadomo aż do stycznia tysiąc trzysta dwudziestego, kiedy... – nabrał głęboko powietrza i spojrzał na nas z uwagą. – Kiedy niespodziewanie zjawił się w Weronie, gdzie wygłosił wykład na temat morza i ziemi w kościele Świętej Heleny! Dlaczego właśnie tam po czterech latach milczenia? Czy w ten sposób prosił o wybaczenie tego, co zrobił w „Czyśćcu”? Tego się nigdy nie dowiemy. Pewne jest natomiast, że zaraz po wykładzie pojechał co koń wyskoczy do Rawenny, którą rządził wtedy jego wielki przyjaciel Guido Novello da Polenta. Ewidentnie szukał tam ochrony, bo kiedy jeszcze tego samego roku Uniwersytet Boloński zaprosił go na cykl wykładów, Dante odmówił, tłumacząc, że boi się opuścić Rawennę, bo wszędzie indziej grozi mu wielkie niebezpieczeństwo. Jakie to niebezpieczeństwo, nigdy nie wyjaśnił, a i historycznie jest to niezrozumiałe. – Kapitan zamyślił się na moment. – Niestety rok później Novello uprosił go, żeby wstawił się za nim u doży Wenecji, który chciał najechać Rawennę. Dante udał się do Wenecji, ale z podróży wrócił śmiertelnie chory, z bardzo wysoką gorączką, która niedługo doprowadziła do zgonu... Wiecie, kiedy dokładnie wyzionął ducha? Milczeliśmy z Faradżem jak zaklęci. Chyba wstrzymaliśmy nawet oddech.

– Czternastego września. W święto Podniesienia Krzyża.

ROZDZIAŁ 3 Oczywiście ani Faradż, ani ja nie zjawiliśmy się rankiem w Hypogeum, zważywszy, że dopiero około szóstej położyliśmy się spać, i to niesamowicie podekscytowani odkryciami kapitana. Ale w południe znowu byliśmy we trójkę, siedząc przy stoliku w restauracji w Domu Świętej Marty z twarzami zaspanymi aż strach. Aczkolwiek Glauser-Röist, który przyszedł ostatni, twarz miał nie tyle zaspaną, ile zastygłą w dziwnym grymasie, co mnie zmartwiło. – Coś się stało, kapitanie? Nietęgą ma pan minę. – Nic się nie stało – odparł oschle, siadając i rozkładając serwetkę na kolanach. I zamilkł. Uznał najwyraźniej, że powiedział już wszystko. Spojrzeliśmy z Faradżem na siebie: lepiej się nie dopytywać. W związku z czym zaczęliśmy rozmawiać na temat przyszłości Boswella we Włoszech, Głaz zaś milczał... jak głaz. Dopiero przy deserze raczył otworzyć usta – oczywiście po to, aby nam przekazać złą nowinę: – Jego Świątobliwość jest bardzo zdegustowany – oznajmił znienacka. – Chyba nie ma powodu? – zaprotestowałam. – Pracujemy, jak najszybciej się da. – To za mało. Papież mi zakomunikował, że nie jest zadowolony z efektów naszej pracy. Jeśli w najbliższym czasie nie przedstawimy mu zadowalających rezultatów, wymieni nas na inną ekipę. Poza tym wiadomość o kradzieży relikwii o mało nie wyciekła do prasy. – Jakim cudem? – zaniepokoiłam się. – Wiele osób na całym świecie wie już o sprawie. Ktoś gdzieś powiedział o jedno słowo za dużo. W ostatniej chwili udało nam się zapobiec publikacji, ale nie wiadomo na jak długo. Faradż w zadumie skubnął się w dolną wargę. – Moim zdaniem papież nie ma racji – rzekł w końcu. – Nie rozumiem, czemu nas straszy wymianą ekipy. Myśli, że przez to będziemy szybciej pracować? Mnie by nie przeszkadzało, gdybyśmy się z innymi podzielili tym, co wiemy. Czworo oczu widzi więcej niż dwoje, prawda? Papież albo faktycznie jest bardzo niezadowolony, albo ma nas za dzieci. – Jest bardzo niezadowolony – potwierdził Głaz. – Dlatego wracamy do roboty. W niecałe pół godziny byliśmy w Hypogeum, podziemiach Tajnych Archiwów, gdzie zasiedliśmy w trójkę przy moim biurku. Kapitan zaproponował, żeby każdy z osobna czytał „Boską komedię”, notując wszystko, co rzuci się w oczy, a pod koniec dnia omówimy

wspólnie spostrzeżenia. Faradż zaoponował, argumentując, że interesuje nas wyłącznie część druga, „Czyściec”, pozostałe zaś wypada przejrzeć, lecz nie tracąc czasu, skoncentrować się na tym, co istotne. Ja byłam jeszcze bardziej radykalna, słabo mi się bowiem zrobiło: z ręką na sercu wyznałam, że nie znoszę „Boskiej komedii”, bo w szkole nauczyciele literatury zdołali sprawić, że ją znienawidziłam, toteż nie jestem w stanie czytać opasłego brzuszyska, najlepiej więc będzie dążyć wprost do celu, nie przejmując się poboczami. – Ależ w ten sposób – zaprotestował Faradż – może nam umknąć kupa ważnych szczegółów. – Jasne – zgodziłam się gładko. – Od czego jednak mamy kapitana? Nie tylko jest wielbicielem tego utworu, ale w dodatku zna na wylot i tekst, i biografię autora. Niech kapitan czyta całość, a my się skupimy na „Czyśćcu”. Glauser-Röist zacisnął usta, lecz nic nie powiedział. Ewidentnie nie był zadowolony. I wzięliśmy się do roboty. Jeszcze tego popołudnia Biblioteka Watykańska podesłała nam

dwa

dodatkowe

egzemplarze

„Boskiej

komedii”,

a ja

zastrugałam

ołówki

i naszykowałam notatniki, gotowa zmierzyć się po raz pierwszy od dwudziestu lat – a może i więcej – z tym, co uważałam za największe nudziarstwo w historii literatury światowej. Myślę, że nie przesadzę, jeśli powiem, że niedobrze mi się robiło na samą myśl, iż mam otworzyć książkę, która straszyła mnie na biurku okładką z orlim profilem Dantego. Nie chodziło o to, że nie mogę czytać wspaniałych strof włoskiego poety (dużo bardziej skomplikowane rzeczy czytałam w życiu, opasłe, nudne prace naukowe albo średniowieczne manuskrypty traktujące o trudnej teologii patrystycznej) – po prostu w pamięci miałam tamte odległe popołudnia w szkole, kiedy kazano nam czytać po raz któryś z kolei najsłynniejsze fragmenty „Boskiej komedii”, do znudzenia powtarzając, że ten ciężki niezrozumiały utwór jest dumą literatury włoskiej. Zasiadłam do pracy i najpierw znowu zastrugałam ołówki, a dziesięć minut później stwierdziłam, że muszę pójść do toalety. Po powrocie zajęłam swoje miejsce, lecz nim minęło pięć minut, powieki zaczęły mi opadać, uznałam zatem, że pora coś przekąsić, i udałam się do stołówki. Zamówiłam espresso i spokojnie je wypiłam. Niechętnie wróciłam do Hypogeum, gdzie zaraz wpadłam na świetny pomysł, by zrobić porządek w szufladach i pozbyć się stosów papierzysk i różnych gratów, które jakimś niepojętym sposobem nagromadziły się przez lata. O siódmej wieczorem przepełniona poczuciem winy pozbierałam swoje rzeczy, pożegnałam Faradża i Glausera-Röista, którzy w sąsiednich pokojach w skupieniu i z przejęciem oddawali się lekturze arcydzieła literatury włoskiej, i uciekłam do mieszkania przy piazza delle Vaschette, gdzie dawno nie byłam.

W czasie krótkiej drogi do domu surowo się w duchu strofowałam, prawiąc sobie kazanie na temat poczucia odpowiedzialności, obowiązkowości i wykonywania powierzonych zadań. Zostawiłam tamtych dwóch biedaków – tak ich w tamtej chwili widziałam – którzy się mozolili, a ja beztrosko uciekłam jak uczennica na wagary. Poprzysięgłam sobie, że nazajutrz z samego rana usiądę przy biurku i niezwłocznie wezmę się do pracy. Ledwie otworzyłam drzwi mieszkania, poczułam silny zapach sosu bolońskiego. Mój przewód pokarmowy zaczął gwałtownie wydzielać soki trawienne, w brzuchu mi zaburczało. W końcu wąskiego korytarzyka wyłoniła się do połowy Ferma i uśmiechnęła na powitanie, aczkolwiek mojej uwagi nie uszło, że twarz ma zmartwioną. – Ottavia?... – ucieszyła się. – Tyle czasu nie dawałaś znaku życia! Dobrze, że się wreszcie zjawiłaś! Podeszłam bliżej, wdychając przyjemne aromaty dolatujące z kuchni. – Poczęstujesz tym apetycznym sosikiem, który, jak czuję, przygotowałaś? – zapytałam, ściągając żakiet po drodze do kuchni. – Och, to zwyczajne spaghetti – sprostowała z fałszywą skromnością. Ferma była wyśmienitą kucharką. – To poproszę talerz zwyczajnego domowego spaghetti z sosem bolońskim. – Nie ma sprawy, zaraz będziemy siadały do stołu. Margherita i Valeria niedługo wrócą. – Gdzie są? – zainteresowałam się. Ferma popatrzyła na mnie z wyrzutem i aż przystanęła dwa kroki za mną. Wydawało mi się, że coraz bardziej siwieje, włosy jakby jej bielały bardziej z każdą godziną, a nawet minutą. – Ottavio, pamiętasz o niedzieli? Niedziela, niedziela... Co miałyśmy zrobić w niedzielę? – Błagam, Ferma, nie zmuszaj mnie do myślenia – poprosiłam, rezygnując chwilowo z jedzenia i kierując się do salonu. – Co ma być w niedzielę? – Ależ to będzie czwarta niedziela wielkanocna! – zawołała, jakby świat się kończył. Oniemiałam i zamarłam. W tę niedzielę miało się odbyć odnowienie ślubów i ja kompletnie o tym zapomniałam. – O matko jedyna! – jęknęłam cicho. Ferma poszła, kręcąc głową. Nie odważyła się czynić mi wyrzutów, wiedziała bowiem, że wyleciało mi to z głowy z powodu dziwnego zadania, w które mnie zaangażowano i przez które zniknęłam z domu, nie kontaktowałam się ani z nimi, ani

z rodziną. Ja jednak to zapomnienie miałam sobie za złe. Jakbym nie dość miała na sumieniu, Pan Bóg mnie karał kolejnym powodem do poczucia winy. Smutna i osamotniona, zapomniałam chwilowo o kolacji i udałam się do kaplicy, aby pomodlić się o odpuszczenie grzechu. Chodziło nie tyle o to, że zapomniałam o formalnym odnowieniu ślubów – ten zwykły akt miał się dokonać właśnie w najbliższą niedzielę – ile o to, że zapomniałam o ważnej chwili, która od lat, odkąd złożyłam śluby, była dla mnie radosnym i głębokim przeżyciem. Oczywiście byłam dość nietypową zakonnicą ze względu na specyficzną pracę i uprzywilejowane traktowanie ze strony zgromadzenia, lecz nic z tego, co składało się na moje życie, nie miałoby sensu, gdyby najważniejszy dla mnie nie był jego fundament – mój stosunek do Boga. Toteż modliłam się z ciężkim sercem, obiecując, że postaram się lepiej naśladować Pana Jezusa, aby rychłe odnowienie ślubów stało się nowym ofiarowaniem pełnym radości i zapału. Usłyszawszy, że Margherita i Valeria wróciły, przeżegnałam się i podniosłam z podłogi, podpierając się na poduszkach, na których siedziałam, cierpiąc z bólu w stawach. Pomyślałam, że może dobrze by było zmienić wreszcie nowoczesne wyposażenie kaplicy na bardziej klasyczne, z krzesłami i klęcznikami, bo siedzący tryb życia, jaki ostatnio prowadziłam, dawał już o sobie znać: oprócz kręgów szyjnych doskwierały mi także kolana, zwłaszcza gdy dłużej tkwiłam bez ruchu. Jeśli dalej tak będzie, szybko stanę się schorowaną staruszką. Po kolacji z siostrami, zanim udałam się do swojego pokoiku, który wydał mi się naraz obcy, zatelefonowałam na Sycylię. Najpierw rozmawiałam chwilę z Rosalią, żoną mojego starszego brata Giuseppe, potem z Giacomą, która zabrała Rosalii słuchawkę i zmyła mi głowę, że tak długo nie dawałam znaku życia. Po czym naraz, zanim zdążyłyśmy pogadać, rzuciła „No to cześć” i usłyszałam łagodny głos mamy: – Ottavio? – Cześć, mamuś. Co u ciebie? – spytałam ucieszona. – Wszystko dobrze, córeczko... U nas wszystko w porządku. A u ciebie co słychać? – Dużo pracuję. Jak zwykle. – To dobrze, staraj się dalej, tak trzeba. Głos miała wesoły, nie wychwytywałam w nim troski. – Tak zrobię, mamuś. – I dbaj o siebie, kochanie. Obiecujesz? – Jasne.

– Zadzwoń znowu kiedyś, zawsze się cieszę, kiedy cię słyszę. Aha, w niedzielę masz odnowienie ślubów, prawda? Mama nigdy nie zapominała dat ważnych w życiu jej dzieci. – Tak. – Bądź szczęśliwa, córeczko. Odprawimy za ciebie mszę. Całuję cię, Ottavio. – Pa, mamuś. Ściskam cię. Tego wieczoru zasnęłam z błogim uśmiechem na ustach. Nazajutrz punktualnie o ósmej, zgodnie z obietnicą złożoną sobie poprzedniego dnia, zasiadłam przy biurku w okularach na nosie i z ołówkiem w ręku, gotowa już bezzwłocznie wywiązać się z obowiązku przeczytania „Boskiej komedii”. Otworzyłam książkę na błyszczącej kremowej stronie 270, na której pośrodku podrzędną czcionką widniało słowo „Czyściec”. Westchnęłam, zebrałam się na odwagę, przewróciłam kartkę i zaczęłam czytać: Ku łagodniejszej fali wzdyma płótno Łódź mego ducha i na cichsze morze Wpływa, za sobą mając toń okrutną. A ja o wtórnym z królestw śpiew ułożę, Gdzie się duch ludzki z grzesznej myje pleśni, Gotując stanąć na niebieskim dworze. Taki jest początek „Czyśćca” Dantego. Rozpoczęła się wędrówka do drugiego królestwa – według przypisu u dołu strony, 10 kwietnia 1300 roku, w Wielką Niedzielę około siódmej rano. W Pieśni I Wergiliusz i Dante, opuściwszy piekło, docierają do przedsionka czyśćca, pustej równiny, i tam zaraz natykają się na strażnika tego miejsca, Katona Utyceńskiego, który ostro wyrzuca im, że tu przybyli. Ale tak jak mówił Glauser-Röist, po wyczerpujących wyjaśnieniach Wergiliusza, z których wynika, że Dante musi poznać królestwa zaświatów, Katon udziela im wskazówek mających ułatwić trudną drogę: Idź przeto, a on niech się ubezpieczy Paskiem z sitowia, wodą zmyj mu lice, Niechaj zeń spłynie wszystek brud człowieczy. Nie lza, by w jego zamglone źrenice Patrzali święci tych dziedzin stróżowie, Którzy przedrajskie obchodzą granice.

Tam gdzie najniższe miejsce na ostrowie, Gdzie brzeg wysepki ciągłe fale piorą, W miękkim namule wyrasta sitowie... Wergiliusz i Dante kierują się zatem w dół równiny, ku morzu. Tam wielki poeta z Mantui zwilża dłonie rosą zebraną z trawy, aby z twarzy Florentyńczyka zmyć brud pozostały po wędrówce przez piekło. Dotarłszy następnie na puste wybrzeże, przed którym znajduje się wysepka, Wergiliusz opasuje swojego towarzysza trzciną, jak polecił Katon. W kolejnych siedmiu pieśniach od świtu do zmierzchu przemierzają przedczyściec i rozmawiają ze spotykanymi tam dawnymi przyjaciółmi i znajomymi. W Pieśni III docierają do stóp góry czyśćcowej mającej siedem kręgów albo tarasów, na których dusze oczyszczają się z grzechów, aby móc wejść do raju. Dante zauważa, że ściany są tak strome, iż trudno je będzie pokonać. Kiedy ta myśl przychodzi mu do głowy, w ich kierunku rusza tłum dusz: to ekskomunikowani, którzy przed śmiercią zdążyli wyrazić żal za grzechy i zostali skazani na okrążanie góry w nieskończoność. W Pieśni IV Dante i Wergiliusz znajdują wąską ścieżynę, którą zaczynają się wspinać, czepiając się rękami i nogami czego się da. Docierają do rozległej równiny, gdzie Dante, odetchnąwszy, skarży się na potworne zmęczenie. Wtedy zza skały rozlega się przyzywający ich tajemniczy głos. Podchodzą tam i widzą kolejną grupę dusz – tych, którzy za życia zwlekali z pokutą za grzechy. Pokonują jeszcze kawałek drogi i w Pieśni V spotykają dusze tych, którzy umarli gwałtowną śmiercią, lecz w ostatniej sekundzie życia wyrazili żal za grzechy. W Pieśni VI ma miejsce bardzo wzruszające spotkanie: Dante z Wergiliuszem natrafiają na duszę słynnego trubadura Sordella z Goito, który towarzyszy im w Pieśni VII aż do doliny lekkomyślnych władców i wyjaśnia, że kiedy nad górą czyśćcową zapadnie zmierzch, muszą się zatrzymać i poszukać schronienia, bo „próżno kusić tej drogi o zmroku”. Po rozmowach z książętami z doliny zaczyna się Pieśń IX, w której Dante, wierny swej ulubionej cyfrze dziewięć, umieścił nareszcie wejście do właściwego czyśćca. Oczywiście nie ma tak łatwo: według przypisu w dole strony jest w tej chwili około trzeciej nad ranem i Dante, jedyny śmiertelny na górze czyśćcowej, zasypia na mokrej trawie niczym dziecko. Śni mu się orzeł, który spada jak błyskawica, chwyta go w szpony i unosi do nieba. Alighieri budzi się przerażony i odkrywa, że jest już ranek, a on patrzy na morze. Spokojny Wergiliusz przekonuje go, że nie powinien się martwić, ponieważ nareszcie dotarli do bram czyśćca. Mówi mu również, że kiedy Dante spał, pojawiła się kobieta, która kazała się nazywać Łucją, wzięła go na ręce i ostrożnie przeniosła w miejsce, gdzie teraz się znajdują,

a położywszy go na ziemi, wzrokiem wskazała Wergiliuszowi dalszą drogę. Ucieszyło mnie pojawienie się świętej Łucji, patronki ociemniałych, która wraz ze świętą Aguedą jest także patronką Sycylii – stąd imiona dwóch moich sióstr. Kiedy Dante otrząsnął się z resztek snu, podążają z Wergiliuszem w kierunku wskazanym przez Łucję, aż docierają do trzech stopni prowadzących do bramy, przed którą wartę trzyma anioł stróż czyśćca, pierwszy z aniołów raju zapowiedzianych przez Katona. „Z daleka stojąc, mówcie! – woła czata. – Co wy za jedni? Kto dróg waszych strzeże? Baczcież, aby was nie potkała strata”. „Niebieska Pani świadoma w tej mierze – Rzekł Mistrz – przed chwilą ukazała wzwody, Mówiąc: «Wstępujcie w górę, oto dźwierze»”. Anioł strażnik z nagim błyszczącym mieczem w garści zaprasza ich, by podeszli do miejsca, gdzie on się znajduje. Pierwszy stopień jest z oślepiająco białego marmuru, drugi z chropowatego czarnego kamienia wysuszonego przez słońce, trzeci z porfiru czerwonego jak krew. Jak podpowiada przypis u dołu strony, cały ten passus jest alegorią sakramentu spowiedzi: anioł symbolizuje spowiednika, a miecz jego słowa nakłaniające do pokuty. Pewnie dlatego w tym momencie wspomniałam siostrę Berardi, jedną z moich nauczycielek literatury, która, tłumacząc nam ten fragment, powiedziała: „Stopień z białego marmuru oznacza rachunek sumienia; stopień czarny – żal za grzechy; czerwony porfir – zadowolenie z zadośćuczynienia za winy”. Ileż różnych rzeczy skrywa pamięć! Kto by pomyślał, że po tylu latach będę pamiętała siostrę Berardi, która już dawno umarła ze starości, i jej nudne lekcje literatury! Rozległo się pukanie i w drzwiach stanął Faradż z szerokim uśmiechem na twarzy. – I co, idzie ci jakoś? – zapytał ciut ironicznie. – Udało ci się pokonać dziecięce uprzedzenia? – Gdzie tam! – odparłam, odchylając się na oparcie krzesła i podnosząc okulary na czoło. – Dla mnie to nadal są nieznośnie nudne wypociny! Przeciągle popatrzył na mnie dziwnym wzrokiem, którego nie potrafiłam określić, po czym zamrugał jak ktoś, kto budzi się z głębokiego snu, i zmieszał się wyraźnie. – Jak daleko doszłaś? – zapytał, wciskając ręce głęboko do kieszeni swej znoszonej kurtki.

– Do rozmowy z aniołem, który pilnuje wejścia do czyśćca. Tym z mieczem na stopniach w trzech kolorach. – A, to świetnie! – ucieszył się. – To jeden z najciekawszych fragmentów. Alchemiczne trzy stopnie! – Alchemiczne trzy stopnie? – powtórzyłam, marszcząc nos. – Ottavio, no co ty? Nie powiesz chyba, że nie wiesz, że te trzy stopnie przedstawiają trzy fazy procesu alchemicznego: nigredo, albedo i rubedo. Czernienie, czyli opus nigrum, bielenie, czyli opus album, i... – urwał, widząc moją zaskoczoną minę, po czym znowu się uśmiechnął. – Coś ci to mówi, prawda? Może bliższe ci są greckie nazwy: melanosis, leukosis i iosis. Przez chwilę milczałam, przypominając sobie, co na temat alchemii wyczytałam w średniowiecznych kodeksach. – Jasne, że mi mówi – przyznałam w końcu – ale w życiu bym nie pomyślała, że tym są stopnie w „Czyśćcu”. Właśnie ze szkolnych nauk przypomniałam sobie, że symbolizują sakrament spowiedzi... – Sakrament spowiedzi? – zdumiał się Faradż, podchodząc do mojego biurka. – Spójrz, co tu jest napisane: anioł strażnik opiera nogi na stopniu z porfiru i siedzi na progu, który jest diamentowy. Po czerwienieniu, ostatnim etapie alchemicznego dzieła, sublimacji, uzyskuje się kamień filozoficzny, który jest diamentem. Nie pamiętasz? Spojrzałam na niego stropiona. – Tak, ale... Nie posiadałam się ze zdziwienia. Czegoś takiego bym nie podejrzewała. Aczkolwiek ta interpretacja wydawała się bardziej wiarygodna niż ta ze spowiedzią, moim zdaniem mocno naciągana. – Choć raz cię zaskoczyłem! – uradował się zadowolony Faradż. – Dobra, zostawiam cię. Czytaj dalej. – W porządku. Zobaczymy się na lunchu. – Wstąpimy po ciebie. Tego już nie usłyszałam, nic do mnie nie docierało. Wpatrywałam się niedowierzająco w tekst „Czyśćca”. – Powiedziałem, że wstąpimy po ciebie z Kasparem, jak będziemy szli na lunch – powtórzył głośniej Faradż od drzwi. – Słyszysz, Ottavio? – Tak, tak... na lunch... w porządku.

Dante Alighieri odrodził się w moich oczach pod nową postacią. Myślałam już, że może Głaz miał słuszność, twierdząc, że „Boska komedia” jest utworem o charakterze inicjacyjnym. Ale na Boga! jaki związek to wszystko mogło mieć ze stawrofilakami? Potarłam czubek nosa i zsunęłam na niego okulary, wracając do ciekawszej lektury poematu, na który inaczej teraz patrzyłam. A zostało mi jeszcze sporo pieśni. Faradż przerwał mi w momencie, gdy Wergiliusz i Dante doszli do stopni. Kiedy na nie wstąpili, Wergiliusz powiedział swemu podopiecznemu, żeby pokornie poprosił anioła o wpuszczenie za bramę. Przeto nabożnie padłem przed Aniołem: „Łaski! Otwórz mi!” – wołając nieśmiele I w pierś się bijąc. Miecza ostrzem gołem Odźwierny siedm „P” wyrył mi na czele. „Bacz – mówił – niech się każda plama spłucze, Podczas gdy będzie hartował się w dziele”. Wówczas anioł spod szaty koloru popiołu albo wyschłej ziemi wydobył dwa klucze, jeden srebrny, drugi złoty. Najpierw włożył do zamka biały, potem żółty. „Gdy bodaj jeden z tych kluczów omyli – Mówił – snadź jakiś błąd zachodzi, za czym Już się ta furta przejściu nie odchyli. Jeden cenniejszy; drugiego badaczem Trzeba być lepszym, by bramę otworzył, Bo on jest właśnie węzła rozdziergaczem. Piotr mi je w ręce podał i dołożył: «Raczej litością grzesz tutaj niż wstręty, Byle się grzesznik u nóg twoich korzył»”. Tedy pchnął Anioł skrzydła bramy świętej. „Wchodźcie – rzekł – ale wiedzcie, idąc wyżej: Kto spojrzy za się, będzie odepchnięty”. No tak, stwierdziłam, czymże jest ten opis, jeżeli nie szczegółowym objaśnieniem, jak wejść do czyśćca? Chociaż dotąd podchodziłam do tego sceptycznie, musiałam teraz

przyznać, że Glauser-Röist miał słuszność. A przynajmniej tak się wydawało, bo ciągle nie wiedzieliśmy najważniejszego: tego mianowicie, gdzie w rzeczywistości znajduje się przedczyściec, trzy alchemiczne stopnie, anioł strażnik i drzwi zamykane na dwa klucze. W południe, kiedy szliśmy przez hol Tajnych Archiwów, kierując się do stołówki, przypomniałam sobie, że muszę powiadomić Glausera-Röista, iż na krótko będę musiała opuścić ekipę. – W niedzielę mam odnowienie ślubów – wyjaśniłam. – Przez kilka dni muszę pobyć w odosobnieniu. Ale w poniedziałek na pewno wrócę. – Strasznie u nas krucho z czasem – burknął zły. – Nie wystarczyłaby pani sobota? – O co chodzi z tym odnawianiem ślubów? – dopytywał Faradż. – Hm... – chrząknęłam zawstydzona. – W Zgromadzeniu Błogosławionej Marii Panny odnawiamy śluby co roku. – Dla zakonnicy mówienie o takich rzeczach równało się z wyjawianiem najbardziej intymnych szczegółów życia. – Inne zgromadzenia składają śluby wieczyste albo odnawiają je co dwa, trzy lata. My robimy to zawsze w czwartą niedzielę wielkanocną. – Śluby ubóstwa, czystości i posłuszeństwa? – drążył Faradż. – Zasadniczo tak... – odparłam coraz bardziej skrępowana. – Choć nie tylko... To znaczy tak, ale... – Czy u Koptów nie ma zakonników? – przyszedł mi z odsieczą Glauser-Röist. – Och, pewnie, że są. Wybacz, Ottavio. Po prostu byłem ciekaw. – Nic się nie stało – odparłam pojednawczo. – Myślałem, że jesteś zakonnicą dożywotnio – wyjaśnił Faradż, brnąc coraz bardziej. – Takie coroczne odnawianie ślubów to dobry pomysł. W ten sposób jeśli pewnego dnia stwierdzisz, że masz dość, będziesz mogła odejść. Oślepił mnie naraz promień słońca ukośnie padający przez szybę. Z jakiegoś powodu nie powiedziałam mu, że w całej historii mojego zgromadzenia nie odeszła z niego ani jedna osoba. Jakże trudno pojąć Boże zamiary! Trwamy pogrążeni w zaślepieniu od dnia narodzin aż do śmierci i w czasie krótkiego intermedium, które nazywamy życiem, nie jesteśmy w stanie kontrolować tego, co się wokół nas dzieje. W piątek po południu zadzwonił telefon, kiedy z Fermą i Margheritą siedziałam w kaplicy, czytając fragmenty dzieła ojca Caciorgny, założyciela naszego zgromadzenia, i próbując się przygotować do niedzielnej ceremonii. Kiedy zadźwięczał telefon, nie wiem dlaczego, ale poczułam, że coś się stało. Połączenie odebrała Valeria, która była akurat w salonie. Chwilę później cichutko uchyliła drzwi kaplicy.

– Ottavio... – szepnęła. – Do ciebie. Podniosłam się, przeżegnałam i wyszłam. W słuchawce zabrzmiał zgnębiony głos mojej siostry Aguedy: – Ottavio, tato i Giuseppe... – Co z nimi? – spytałam, Agueda bowiem zamilkła. – Nie żyją. – Co?... – wykrztusiłam. – Agueda, co ty gadasz? – No, nie żyją... – rozpłakała się. – Obydwaj nie żyją. – Boże drogi! – wyjąkałam. – Co się stało? – Wypadek. Straszny wypadek. Samochód wypadł z drogi i... – Uspokój się – poleciłam. – Nie płacz przy dzieciach. – Nie ma ich tu – jęknęła. – Antonio zawiózł je do swoich rodziców. Mama chce, żebyśmy wszyscy przyjechali do domu. – Jak ona się ma? – Wiesz, jest silna... Ale boję się o nią. – A Rosalia? I dzieci Giuseppe? – Nic więcej nie wiem. Wszyscy są już w domu. Zaraz tam jadę. – Ja też. Zdążę na nocny prom. – Nie, nie – zaprotestowała moja siostra – przyleć samolotem. Powiem Giacomie, żeby posłała kogoś po ciebie na lotnisko. Całą noc spędziliśmy na czuwaniu, odmawiając Różaniec w salonie na piętrze, przy świecach ustawionych na stołach i kominku. Zwłoki mojego ojca i brata ciągle leżały w kostnicy sądowej w Palermo, ale sędzia zapewnił mamę, że nazajutrz zaraz z rana ciała zostaną wydane, by można je było pochować. Moi bracia Cesare, Pierluigi i Salvatore, którzy o świtaniu wrócili z kostnicy, powiedzieli, że ciała są zbyt okaleczone, aby je wystawić w otwartej trumnie w kaplicy cmentarnej.

Mama zadzwoniła do

przedsiębiorstwa

pogrzebowego – zdaje się, że należącego do rodziny – by balsamiści w miarę możliwości oporządzili zwłoki przed przywiezieniem ich do domu. Moja szwagierka Rosalia, żona Giuseppe, była zdruzgotana. Zmartwione dzieci czujnie krążyły koło niej, bojąc się, żeby coś jej się nie stało, nie przestawała bowiem płakać, patrząc jak obłąkana pustym wzrokiem szeroko otwartych oczu. Moje siostry Giacoma, Lucia i Agueda nie odstępowały mamy, która prowadziła Różaniec ze zmarszczonym czołem i twarzą zmienioną w woskową maskę. Pozostałe moje szwagierki, Letizia i Livia, witały

przyjaciół, którzy mimo późnej pory przybywali licznie, by złożyć wyrazy współczucia i przyłączyć się do modlitwy. A ja?... Cóż, z bólem w sercu biegałam tam i z powrotem po schodach, nigdzie nie mogąc sobie znaleźć miejsca. Na górze wychylałam się przez okno mansardy, by popatrzyć na niebo, po czym zbiegałam na sam dół, do sieni, pieszcząc dłonią gładziutką, błyszczącą drewnianą poręcz, po której w dzieciństwie wszyscy lubiliśmy zjeżdżać. Przez głowę wciąż mi się przewijały odległe wspomnienia związane z tatą i bratem. Bez ustanku powtarzałam sobie, że tata był dobrym ojcem, wręcz doskonałym, a Giuseppe, chociaż z wiekiem sposępniał, był dobrym bratem, bratem, który, gdy byłam mała, często mnie łaskotał i chował mi zabawki, żeby mnie rozzłościć. Obydwu życie upłynęło na pracy, której celem było utrzymanie i powiększenie rodzinnego dziedzictwa stanowiącego ich dumę. Taki był mój ojciec, taki był mój brat. Teraz obaj nie żyli. Przez cały następny dzień przyjmowaliśmy nadal kondolencje i opłakiwaliśmy zmarłych. W Villa Salina panowały smutek i ból. W ogrodzie stały dziesiątki samochodów, setki osób ściskały mi dłoń, całowały mnie w policzki i obejmowały. Nie zabrakło nikogo z wyjątkiem sióstr Sciarra, co mnie bardzo zabolało, ponieważ Concetta Sciarra przez lata była moją najlepszą przyjaciółką. Młodszej, Dorii, raczej się nie spodziewałam – wiedziałam, że już przeszło dwadzieścia lat temu opuściła Sycylię, nosiło ją tu i tam, gdy jako historyczka robiła karierę za granicą, a ostatnio pracowała gdzieś w ambasadzie. Ale Concetta?... Liczyłam, że przyjedzie. Bardzo lubiła mojego tatę, tak samo zresztą jak ja jej ojca, i choć pewnie miewała z moją rodziny problemy w związku z interesami, głowę bym dała, że się zjawi. Pogrzeb odbył się w niedzielne przedpołudnie, bo Pierantonio przyjechał z Jerozolimy dopiero w sobotę późnym wieczorem, a mamie zależało, żeby to on odprawił nabożeństwo i mszę żałobną. Jak przez mgłę pamiętam, co się działo po przyjeździe Pierantonia. Wiem, że uściskaliśmy się mocno, zaraz jednak odciągnięto go ode mnie i musiał znosić całowanie w rękę oraz odbierać wyrazy uszanowania związane zarówno z jego godnością, jak i z okolicznościami. Później, kiedy ludzie dali mu wreszcie spokój i mógł się posilić, zamknął się z mamą w pokoju i nie widziałam, kiedy z niego wyszli, bo usnęłam na sofie, na której przysiadłam, żeby się pomodlić. W niedzielę wczesnym rankiem, gdy szykowaliśmy się do domowej kaplicy, gdzie miało być odprawione nabożeństwo żałobne, niespodziewanie zadzwonił do mnie kapitan Glauser-Röist. Idąc do najbliższego aparatu, zastanawiałam się zirytowana, czemuż to telefonuje o tej porze i w chwili tak niestosownej – pożegnałam się z nim przed wyjazdem

z Rzymu, tłumacząc, co się stało, toteż jego telefon wydał mi się przejawem braku szacunku i dowodem żenującego braku taktu. Oczywiście zważywszy na okoliczności, nie bawiłam się w kurtuazję. – Pani doktor? – zapytał, usłyszawszy moje lakoniczne suche „Halo”. – Pewnie, że pani doktor. – Jesteśmy z Boswellem na Sycylii – powiedział, ignorując mój mało przyjazny ton. Gdyby mnie w tej chwili skaleczono, z rany nie wypłynęłaby nawet kropla krwi. – Na Sycylii? – powtórzyłam zdumiona. – Tutaj, w Palermo? – Na lotnisku Punta Raisi, jakieś trzydzieści kilometrów od miasta. Boswell poszedł wypożyczyć samochód. – Co tu robicie? Jeśli przyjechaliście na pogrzeb mojego ojca i brata, to trochę późno. Nie zdążycie. Czułam się skrępowana. Z jednej strony doceniałam, że chcą być przy mnie w tak smutnej chwili, ale z drugiej wydawało mi się to lekką przesadą i nie na miejscu. – Nie chcemy przeszkadzać. – W tle niskiego głosu kapitana słychać było gwar lotniska, z głośników rozlegały się zapowiedzi wzywające pasażerów do odprawy. – Poczekamy, aż pogrzeb się skończy. Jak pani sądzi, o której będziemy mogli się spotkać? Przede mną stanęła Agueda i wymownie postukała palcem w swój zegarek. – Nie mam pojęcia. Wie pan, jak to jest w takich wypadkach... Może koło południa. – Wcześniej się nie da? – Nie da się, kapitanie! – odparłam już mocno rozzłoszczona. – Mój brat i ojciec nie żyją, gdyby pan nie pamiętał, mamy zaraz pogrzeb! Oczami wyobraźni widziałam, jak z westchnieniem uzbraja się w cierpliwość. – Bo widzi pani, wiemy, gdzie jest wejście do czyśćca. Tutaj, na Sycylii. W Syrakuzach. Zatkało mnie. Wiedzieli, gdzie jest wejście. Nie chciałam oglądać taty ani brata, kiedy otwarto trumny, aby rodzina mogła się pożegnać. Mama z samozaparciem podeszła i najpierw nachyliła się nad mężem, którego ucałowała w czoło, potem nad synem, nie zdążyła go jednak pocałować, zachwiała się bowiem na nogach. Zobaczyłam, że się słania i przytrzymuje brzegu trumny, z drugiej strony podpierając się laską. Giacoma i Cesare, którzy stali za nią, rzucili się, aby ją podtrzymać, ale stanowczo ich odsunęła. Spuściła głowę i cichutko zapłakała. Nigdy nie widziałam, żeby mama płakała. Ani ja nie widziałam, ani inni, myślę więc, że to nas zabolało bardziej niż śmierć bliskich. Stropieni patrzyliśmy po sobie, nie wiedząc, co zrobić. Agueda i Lucia też się

rozpłakały i we trzy – bo ja także – chciałyśmy podejść do mamy, wesprzeć ją i pocieszyć. Ostatecznie zrobił to tylko Pierantonio, który przybiegł od ołtarza, objął ją ramieniem, dłonią otarł jej łzy. Pozwoliła się pocieszyć jak dziecko, lecz zrozumieliśmy wszyscy, że tego dnia dokonał się w niej jakiś wyłom, powstała rysa nie do naprawienia i zaczęło się odliczanie. I że mama nigdy już w pełni się nie pozbiera. Po nabożeństwie i pogrzebie, gdy wracaliśmy do domu na poczęstunek, poprosiłam Giacomę, żeby mi pożyczyła samochód. Byłam umówiona z Faradżem i Glauserem-Röistem w Palermo o wpół do pierwszej w restauracji La Gondola przy via Principe di Scordia. – Zwariowałaś? – zawołała moja siostra, szeroko otwierając oczy. – W taki dzień nie wypada chodzić po restauracjach! – To w związku z pracą. – Nieważne! Zadzwoń do nich i zaproś ich tutaj. Ty nie możesz iść do lokalu, słyszysz? Zatelefonowałam

więc

do

Glausera-Röista

na

komórkę

i wyjaśniłam,

że

z oczywistych względów nie mogę opuścić domu, ale zapraszam obu na poczęstunek. W miarę jasno wytłumaczyłam, jak do nas dojechać, i z irytacją odnotowałam rezerwę w jego głosie. Przyjechali, kiedy właśnie siadaliśmy do stołu. Kapitan, jak zwykle nieskazitelnie odziany, prezentował się znakomicie, Faradż natomiast zamienił swój zwykły ubiór urzędnika jakiegoś odległego afrykańskiego państewka na strój mężnego podróżnika i doświadczonego kierowcy samochodów terenowych. Przedstawiłam ich rodzinie. Po Faradżu widać było, że jest trochę zakłopotany i onieśmielony, lecz w oczach miał ciekawość badacza, który obserwuje nieznany gatunek zwierzęcia. Glauser-Röist przeciwnie – w pełni panował nad sytuacją. Jego równowaga i pewność siebie okazały się dobrodziejstwem w ciężkiej atmosferze smutku panującej w domu. Mama przyjęła ich uprzejmie, a Pierantonio, który stał u jej boku, ku mojemu zdziwieniu powitał kapitana wylewnie, jakby już się znali, aczkolwiek zrobił to dość sztucznie. Zaraz potem odsunęli się od siebie niczym dwa magnesy o tych samych biegunach. Już poprzedniego dnia chciałam porozmawiać z Pierantoniem, zaraz po jego przyjeździe, nie udało się jednak, i oto niespodziewanie przyparł mnie na uboczu ogrodu, do którego ze względu na ładną pogodę przenieśliśmy się na kawę. Nie wyglądał kwitnąco jak zazwyczaj. Oczy miał podkrążone, twarz pobrużdżoną. Wbił we mnie wzrok i mało delikatnie ścisnął mój nadgarstek. – Dlaczego pracujesz z Glauserem-Röistem? – zapytał bez ogródek.

– Skąd wiesz, że z nim pracuję? – zdziwiłam się. – Giacoma mi powiedziała. Odpowiedz. – O szczegółach nie mogę mówić. To ma związek z tym, o czym rozmawialiśmy ostatnio, na urodzinach taty. – Nie przypominam sobie. Odśwież mi pamięć. Wolną rękę wnętrzem dłoni do góry rozłożyłam w geście niezrozumienia. – Co się dzieje, Pierantonio? Na głowę upadłeś czy co? Mój brat jakby się przebudził ze snu. Popatrzył na mnie zmieszany. – Przepraszam cię – wyjąkał, puszczając mnie. – Jestem podenerwowany. Wybacz. – Czemu jesteś podenerwowany? Z powodu kapitana? – Zapomnij o tym, proszę – powiedział i chciał odejść. – Wracaj – przywołałam go stanowczo. – Nie puszczę cię, póki nie usłyszę wyjaśnień. – Mała Ottavia stawia się starszemu bratu? – zażartował z miłym uśmiechem. Ale mnie nie było do śmiechu. – Gadaj, Pierantonio, albo naprawdę się wkurzę. Spojrzał zdziwiony i postąpił ku mnie dwa kroki, marszcząc czoło. – Wiesz, kim jest Kaspar Glauser-Röist? Wiesz, czym się zajmuje? – Wiem – odparłam – że jest członkiem Gwardii Szwajcarskiej, chociaż pracuje dla Trybunału Roty. I że koordynuje dochodzenie, w którym uczestniczę jako paleograf zatrudniony w Tajnych Archiwach. Mój brat z troską pokręcił głową. – Mylisz się, moja droga. Kaspar Glauser-Röist to najniebezpieczniejszy człowiek w Watykanie, człowiek do specjalnych poruczeń wykonujący zadania, którymi Kościół się nie chwali. Jego nazwisko jest łączone z... – urwał. – No pięknie! Moja siostra pracuje z gościem, przed którym drży niebo i ziemia! Zamurowało mnie dosłownie. I zatkało na amen. – Czemu nic nie mówisz? – nalegał mój brat. – Nie wytłumaczysz się? – Nie. – W takim razie nie mamy o czym gadać – stwierdził i ruszył w kierunku stołu ogrodowego, który oblegali goście. – Uważaj, Ottavio. Ten facet nie jest tym, za kogo się podaje.

Kiedy otrząsnęłam się wreszcie ze zdumienia, wypatrzyłam w oddali mamę i Faradża rozmawiających z ożywieniem. Na miękkich nogach ruszyłam w ich kierunku, zanim jednak dotarłam do celu, drogę zagrodził mi postawny kapitan. – Pani doktor, musimy jechać. Robi się późno, niedługo będzie ciemno. – Skąd pan zna mojego brata? – Pani brata?... – zdziwił się. – Niech pan nie udaje. Wiem, że znacie się z Pierantoniem, więc proszę nie kłamać. Głaz z obojętną miną rozejrzał się dokoła. – Rozumiem, że ojciec Salina nic pani na ten temat nie powiedział, więc ode mnie też niczego się pani nie dowie. – Popatrzył na mnie z góry. – Zbieramy się? Kiwnęłam głową i w konsternacji przetarłam rękami twarz. Pożegnałam się ze wszystkimi po kolei, po czym wsiadłam do samochodu, który kapitan i Faradż wypożyczyli na lotnisku, do srebrnego volvo S40 z przyciemnionymi szybami. Przejechaliśmy przez miasto, aby się wydostać na drogę 121 do Enny w sercu wyspy, dalej mieliśmy jechać autostradą A19 do Katanii. Glauser-Röist, bardzo zadowolony, że siedzi za kierownicą, włączył radio i słuchaliśmy muzyki, póki Palermo nie zostało za nami. Wtedy mocno przyciszył dźwięk i Faradż, który siedział z tyłu, nachylił się, kładąc łokcie na oparciach przednich foteli. – Prawdę mówiąc, Ottavio – zaczął – nie wiemy, czemu tu jesteśmy. Przyjechaliśmy na Sycylię, żeby zweryfikować pewien pomysł, ale najpewniej robimy z siebie głupców. – Niech pani nie słucha. Profesor znalazł wejście do czyśćca. – Jego nie słuchaj, Ottavio. Naprawdę mocno wątpię, żeby w Syrakuzach było wejście, ale Kaspar się uparł, że musimy to sprawdzić na miejscu. – W porządku – zgodziłam się z westchnieniem. – Powiedzcie przynajmniej, czemu akurat w Syrakuzach. – Z powodu świętej Łucji – odparł Faradż. Obejrzałam się na niego niechętnie. – Świętej Łucji? Miałam go tak blisko, że czułam jego oddech. Zdrętwiałam. Naraz z potwornego wstydu aż mnie zatkało. Zanim ktoś zauważył moje zmieszanie, nadludzkim wysiłkiem obróciłam z powrotem głowę i wbiłam wzrok w drogę rozpościerającą się przed nami. Boswell na pewno zauważył, pomyślałam wystraszona. W powietrzu wisiało napięcie, a milczenie Faradża stało się nie do zniesienia. Czemu nic nie mówi? Czemu nie opowiada dalej?

– Dlaczego świętej Łucji? – spytałam czym prędzej. – Bo... – Faradż odchrząknął. – No tak, bo... – urwał znowu. Nie widziałam jego dłoni, byłam jednak pewna, że drżą. Przy różnych okazjach już to widziałam. – Ja wyjaśnię – wtrącił Glauser-Röist. – Kto przeniósł Dantego do bram czyśćca? Skupiłam się szybko. – No, święta Łucja, fakt. Zabrała go z przedczyśćca, kiedy spał, i zostawiła na brzegu morza. Tylko co to ma wspólnego z Sycylią? – Pogrzebałam jeszcze w pamięci. – A tak, święta Łucja jest patronką wyspy, owszem, ale... – Syrakuzy leżą nad samym morzem – zauważył Faradż, który najwyraźniej już się pozbierał. – Poza tym kiedy święta Łucja złożyła Dantego na ziemi, wzrokiem wskazała Wergiliuszowi drogę, którą mieli pójść do bram zamykanych na dwa klucze. – No tak, ale... – Wiesz, że Łucja jest patronką wzroku? – Co za pytanie! Oczywiście, że wiem! – Zawsze jest przedstawiana z tacą, na której leży dwoje oczu. – Sama je sobie wydłubała podczas męczeństwa – wyjaśniłam. – Jej pogański narzeczony, który wydał ją władzom jako chrześcijankę, uwielbiał oczy Łucji, toteż wydłubała je sobie i kazała mu oddać. – „Niech święta Łucja zachowa nam wzrok” – wyrecytował Glauser-Röist. – Tak, to najpopularniejsza inwokacja. – Ale patronka Syrakuz – drążył Faradż – zawsze jest przedstawiana z oczami na miejscu, otwartymi. Na tacce trzyma inną parę. – No przecież nie będą jej malowali z pustymi zakrwawionymi oczodołami! – A czemu nie? W chrześcijańskiej ikonografii zawsze eksponowano krew i ból fizyczny. – Odbiegasz od tematu – zaprotestowałam. – I nie rozumiem, do czego zmierzasz. – To proste. Widzisz, we wszystkich martyrologiach chrześcijańskich, które mówią o kaźni Łucji, nie ma ani słowa o tym, że dziewczyna wydłubała sobie oczy albo jakoś inaczej je straciła. Jest za to mowa o tym, że rzymscy urzędnicy w służbie cesarza Dioklecjana próbowali ją zgwałcić i spalić żywcem, ale dzięki Bożej interwencji nie udało im się tego zrobić, tak że w końcu musieli przebić jej gardło mieczem, żeby wyzionęła ducha. Stało się to trzynastego grudnia roku trzechsetnego. Ale o oczach nie ma zupełnie nic. Dlaczego więc jest patronką wzroku? Może tu chodzi o widzenie innego rodzaju, nie fizyczne, lecz o rodzaj

oświecenia, które pozwala dostąpić wyższego poznania? Czyli jeśli użyć symbolicznego języka, ślepota oznacza niewiedzę, a wzrok wiedzę, poznanie. – To dość naciągane założenie – zauważyłam. Nie czułam się dobrze. Gadanina Faradża kompletnie mnie zamuliła. Byłam ciągle pod wrażeniem śmierci ojca i brata i nie miałam ochoty na wysłuchiwanie takich enigmatycznych subtelności. –

Naciągane?...

Posłuchaj:

wspomnienie

Łucji

obchodzimy

w dzień

jej

przypuszczalnej śmierci, trzynastego grudnia. – Wiem. To imieniny mojej siostry. – Ale nie wiesz może, że zanim w roku tysiąc pięćset osiemdziesiątym drugim wprowadzono kalendarz gregoriański i skorygowano opóźnienia dat, jej święto wypadało dwudziestego pierwszego grudnia, w dniu przesilenia zimowego. A od czasów starożytnych wtedy właśnie świętowano zwycięstwo światła nad ciemnością, bo dni zaczynały się wydłużać. Nie powiedziałam ani słowa. Nic z tego bełkotu nie rozumiałam. – No, Ottavio, przecież jesteś wykształconą kobietą – prosił Faradż. – Skup się, przywołaj wiedzę, a zobaczysz, że to, co mówię, ma sens. Dante uczynił ze świętej Łucji tę, która w cudowny sposób przeniosła go do bram czyśćca, ale powiada również, że kiedy złożyła go śpiącego na ziemi, wzrokiem wskazała Wergiliuszowi ścieżkę prowadzącą do samej bramy z trzema stopniami alchemicznymi i pilnującym jej aniołem z mieczem. Czy to nie jest jasna wskazówka? – Nie mam pojęcia – oznajmiłam z roztargnieniem. – A jest? Faradż milczał. – Profesor nie ma pewności – mruknął Glauser-Röist, przyspieszając. – Ale niedługo się przekonamy. – Na świecie jest dużo świątyń pod wezwaniem świętej Łucji – zauważyłam. – Czemu miałoby chodzić akurat o Syrakuzy? – Po pierwsze, w Syrakuzach Łucja się urodziła i tu mieszkała, po drugie, tutaj poniosła męczeńską śmierć, poza tym inne wskazówki każą przypuszczać, że chodzi właśnie o to miasto – wyjaśnił Głaz. – Kiedy Dante i Wergiliusz spotkali Katona Utyceńskiego, poradził im, żeby Dante, zanim stanie przed aniołem strażnikiem, obmył twarz, by oczyścić się ze wszystkich brudów, i opasał się trzciną, która rośnie wokół wysepki położonej blisko brzegu. – Tak, pamiętam.

– Miasto Syrakuzy założyli Grecy w ósmym wieku przed naszą erą – podjął Faradż. – Nazywało się wtedy Ortygia. – Ortygia?... – powtórzyłam, hamując się, by mimowolnie nie odwrócić do niego głowy. – Przecież tak się nazywa wyspa niedaleko Syrakuz. – Właśnie! Sama to powiedziałaś! W pobliżu miasta leży wyspa Ortygia, na której dotąd się uprawia słynne papirusy. I bujnie rośnie tam też trzcina. – Ale Ortygia to dzielnica miasta. Jest w całości zurbanizowana i z lądem połączona mostem. – Owszem. Co nie skreśla w żadnej mierze tropu, który Dante podsuwa w swoim utworze. Ale nie wiesz jeszcze najlepszego. – Czyli? Udało im się mnie przekonać. Na pozór pletli androny, które jednak sprawiły, że z wolna niepostrzeżenie otrząsnęłam się ze smutku i zaczęłam wracać do rzeczywistości. – Po upadku Cesarstwa Rzymskiego Sycylię zajęli Goci, a w wieku szóstym cesarz Justynian, ten sam, który polecił zbudować fortecę wokół klasztoru Świętej Katarzyny na Synaju, rozkazał Belizariuszowi, wodzowi swojej armii, odzyskać wyspę dla Cesarstwa Bizantyńskiego. I wiesz, co zrobili Bizantyńczycy po przybyciu do Syrakuz? Zbudowali świątynię w miejscu męczeństwa świętej Łucji, a ta świątynia... – Znam ją. – ...stoi do dzisiaj, chociaż oczywiście na przestrzeni wieków wiele razy była restaurowana. Ale – ciągnął uparcie Faradż – w starym kościele Świętej Łucji najciekawsze są katakumby. – Katakumby? – zdziwiłam się. – Nie miałam pojęcia, że pod kościołem są katakumby. Jechaliśmy już dobrą prędkością autostradą A19. Słońce chyliło się ku zachodowi. – Rozległe katakumby z trzeciego wieku, tylko częściowo i powierzchownie zbadane. Wiadomo, że zostały rozbudowane i zmodyfikowane, o dziwo, w okresie bizantyńskim, kiedy już nikt nikogo nie prześladował, a chrześcijaństwo było w cesarstwie religią państwową. Niestety, dla zwiedzających są otwarte tylko w okresie obchodów dni świętej Łucji, czyli od trzynastego do dwudziestego grudnia, a i to nie w całości. Jeszcze wielu poziomów i galerii nie zbadano. – No to jak tam wejdziemy?

– Może nie będziemy musieli. W zasadzie nie wiadomo, co tam znajdziemy. A właściwie nie wiemy, czego mamy szukać, podobnie jak w Świętej Katarzynie na Synaju. Porozglądamy się, połazimy i zobaczymy, co dalej. Może dopisze nam szczęście. – Ja nie będę się opasywać trzciną ani myć twarzy rosą z traw Ortygii. – Proszę się tak nie zarzekać – upomniał mnie gniewnie Glauser-Röist – bo zaraz po przyjeździe właśnie to zrobimy w pierwszej kolejności. Jeżeli się nie mylimy co do kościoła Świętej Łucji, to jeszcze przed nocą zostaniemy poddani rytuałom inicjacyjnym stawrofilaków. Postanowiłam, że przez resztę drogi nie otworzę ust. Było już późno, gdy wjechaliśmy do Syrakuz. Strach mnie ogarniał na myśl, że Głaz o tej porze zechce pchać się do katakumb, ale dzięki Bogu skierował się prosto do centrum Ortygii, gdzie niedaleko słynnego źródła Aretuzy znajduje się arcybiskupstwo. Katedra w Syrakuzach jest piękna, mimo że na przestrzeni wieków w budowli mocno się wymieszały różne style architektoniczne. Niewiarygodna jest barokowa fasada z sześcioma potężnymi białymi kolumnami i wysoko umieszczoną niszą z posągiem świętej Łucji. Nie weszliśmy jednak do świątyni. Glauser-Röist zaparkował samochód przed katedrą i poprowadził nas do mieszczącej się tuż obok siedziby arcybiskupstwa, gdzie powitał nas jego ekscelencja Giuseppe Arena we własnej osobie. Tego wieczoru ksiądz arcybiskup bardzo mile nas podjął wyśmienitą kolacją. Pogawędziliśmy potem na temat arcybiskupstwa, wspomnieliśmy Ojca Świętego, który w najbliższy czwartek kończył 80 lat, po czym udaliśmy się do oddanych nam do dyspozycji pokoi gościnnych. Punktualnie o czwartej nad ranem, gdy jeszcze najmarniejszy promyk słońca nie zaglądał przez okna, pukanie do drzwi wyrwało mnie z błogiego snu. Dobijał się do mnie kapitan już gotów zacząć dzień. Słyszałam, że budzi też Faradża, tak że pół godziny później siedzieliśmy we trójkę w jadalni przy obfitym śniadaniu, które podała dominikanka usługująca w arcybiskupstwie. Glausera-Röista dla odmiany przepełniała werwa, natomiast my z Faradżem – również dla odmiany – ledwie byliśmy w stanie złożyć sensowne zdanie. Jak zombi szliśmy przez jadalnię, utykając na krzesłach i stołach. W całym budynku panowała absolutna cisza, którą zakłócały jedynie ciche kroki zakonnicy. Po trzecim czy czwartym łyku kawy poczułam, że wreszcie mogę myśleć. – Gotowi? – zapytał niewzruszony Głaz, odkładając serwetkę na stół. – Ja nie – wymamrotał Faradż, kurczowo trzymając się filiżanki z kawą niczym marynarz masztu podczas sztormu.

– Ja też nie – oznajmiłam solidarnie z porozumiewawczym mrugnięciem. – Idę do wozu. Za pięć minut czekam na dole. – W porządku, ale mnie raczej nie będzie – uprzedził profesor. Śmiałam się serdecznie, kiedy Glauser-Röist wychodził z jadalni, nie przejmując się nami. – Ten człowiek jest niemożliwy – powiedziałam, ze zdziwieniem zauważając, że Faradż jest nieogolony. – Lepiej się pospieszmy. On jest zdolny odjechać bez nas i co wtedy zrobimy w Syrakuzach w poniedziałek o piątej rano? – Wsiądziemy do samolotu i wrócimy do domu – oznajmiłam stanowczo, wstając od stołu. Na zewnątrz nie było zimno. Pogoda panowała wiosenna, choć czuło się wilgoć w powietrzu i chwilami dmuchał lekki wiatr, podwiewając mi spódnicę. Wsiedliśmy do volva i zawróciliśmy na piazza Duomo, by wjechać na ulicę prowadzącą do portu. Tam zaparkowaliśmy i poszliśmy na koniec redy, do miejsca, gdzie w świetle zapalonych jeszcze latarni widać było drobny biały piasek i oczywiście setki trzcin. Glauser-Röist trzymał w ręce egzemplarz „Boskiej komedii”. – No, moi drodzy... – rzekł cicho wyraźnie wzruszony. – Pora zacząć. Odłożył książkę na piasek i podszedł do szuwarów. Z namaszczeniem przesunął dłońmi po trawie, mocząc je rosą, którą następnie obmył sobie twarz. Potem zerwał jedną trzcinę, najwyższą, jaką znalazł, wyjął koszulę ze spodni i opasał się giętką łodygą. – Ha! – szepnął Faradż, nachylając się do mnie. – Teraz nasza kolej. Zdecydowanie ruszył w ślad za Głazem i powtórzył wszystkie czynności. Jego twarz po obmyciu rosą przybrała szczególny wyraz uduchowienia, jakby Boswell stanął w obliczu świętości. Byłam zmieszana, niepewna. Nie bardzo rozumiałam, co robimy, nie miałam jednak wyjścia – musiałam się dostosować, odmowa bowiem byłaby śmieszna, skoro już znalazłam się tutaj. Zostawiłam buty na piasku i podeszłam do Faradża i kapitana. Przesunęłam dłońmi po wilgotnej trawie, przetarłam twarz. Chłodna rosa nagle mnie orzeźwiła, myśli miałam jasne, czułam się pełna energii. Potem wybrałam trzcinę, która wydała mi się najzieleńsza i najmiększa, i ułamałam ją przy ziemi z nadzieją, że odrośnie z kłącza. Dyskretnie uniosłam dół swetra i opasałam się trzciną powyżej spódnicy, ze zdziwieniem stwierdzając, jak delikatne jest w dotyku, jak elastyczne źdźbło, które bez trudu dało się zawiązać.

Wykonaliśmy zatem pierwszą część rytuału. Teraz pozostało się przekonać, czy to się na coś przyda. Na pocieszenie pomyślałam, że przynajmniej nikt nas tu nie widział. Wróciliśmy do samochodu, wjechaliśmy na most łączący Ortygię z lądem i dalej, na corso Umberto I. Miasto już się budziło. W niektórych oknach widać było światło, powoli narastał ruch uliczny – za jakieś dwie godziny będzie równie piekielny jak w Palermo – szczególnie w okolicy portów. Glauser-Röist skręcił w prawo, kierując się ku via dell’Arsenale. Zerknął w bok przez okno i naraz na jego twarzy pojawiło się zdziwienie. – Wiecie, jak się nazywa ulica, którą jedziemy? Via Dante Alighieri. Nie wydaje wam się to dziwne? – We Włoszech, kapitanie, w każdym mieście jest via Dante Alighieri – odparłam, powstrzymując śmiech. Za to śmiech Faradża słychać było wyraźnie. Dotarliśmy do piazza Santa Lucia, tuż koło stadionu. Właściwie był to nie tyle plac, ile raczej ulica otaczająca prostokątną bryłę kościoła. Do ciężkiej budowli z białego kamienia ozdobionej skromną trzypiętrową wieżą przylegało proste baptysterium na planie ośmiokąta. Wygląd kościoła nie pozostawiał wątpliwości: mimo przebudowy dokonanej w XII wieku przez Normanów i renesansowej rozety na frontonie świątynia była równie bizantyńska jak sam Konstantyn Wielki. Jakiś człowiek, na oko sześćdziesięcioletni, ubrany w znoszone spodnie i wytartą marynarkę, dreptał tam i z powrotem po chodniku przed kościołem. Zobaczywszy, że wysiadamy z samochodu, przystanął i obserwował nas z uwagą. Miał piękne, gęste szpakowate włosy i drobną twarz pokrytą zmarszczkami. Powitał nas uniesieniem ręki z drugiej strony jezdni i szybko ruszył nam na spotkanie. – Kapitan Glaser-Rot? – To ja – odparł Głaz, nie poprawiając przekręconego nazwiska. Uścisnęli sobie dłoń. – A to moi współpracownicy, doktor Salina i profesor Boswell. Kapitan zabrał z samochodu niedużą płócienną torbę, którą przewiesił przez ramię. – Salina? – powtórzył nieznajomy z miłym uśmiechem. – To sycylijskie nazwisko, chociaż nie syrakuzańskie. Pochodzi pani z Palermo? – Owszem. – Ha, tak myślałem!... No to zapraszam. Jego ekscelencja zapowiedział wczoraj, że państwo przyjadą. Proszę za mną. Kiedy przechodziliśmy przez jezdnię, Faradż niespodziewanie ujął mnie pod rękę opiekuńczym gestem.

Zakrystian włożył ogromny klucz do zamka drewnianych drzwi i pchnął jedno skrzydło, nie wchodząc do środka. – Ksiądz arcybiskup prosił, żeby zostawić państwa samych, tak że do mszy o siódmej kościół jest wasz. Proszę wejść. Ja wracam do domu na śniadanie. Gdyby państwo czegoś potrzebowali, mieszkam tu naprzeciwko. – Wskazał starą kamienicę o ścianach pobielonych wapnem. – Na drugim piętrze. Ach, byłbym zapomniał. Kapitanie, tablica z włącznikami światła jest po prawej, a tu klucze do całego obiektu łącznie z kaplicą Grobu, czyli baptysterium tu obok. Nie pomińcie go, jest warte zachodu. To na razie. Punkt siódma przyjdę po państwa. I truchcikiem pospieszył na drugą stronę ulicy. Było wpół do szóstej rano. – To na co czekamy? Pani doktor, proszę przodem. Wewnątrz panowała ciemność, którą rozpraszały jedynie światełka awaryjne umieszczone w górnej części, przez rozetę bowiem ani przez okna nie wpadało jeszcze światło dzienne. Kapitan namacał tablicę z włącznikami i naraz jasny blask żarówek zwisających pod sufitem na długich przewodach zalał świątynię: trzy bogato zdobione nawy rozdzielone pilastrami, z kasetonowym drewnianym sufitem obwiedzionym herbami królów aragońskich, którzy władali Sycylią w XIV wieku. Pod łukiem triumfalnym malowany krzyż z XII albo XIII wieku, a w głębi drugi, renesansowy. I naturalnie na wspaniałym srebrnym postumencie procesjonalny wizerunek Łucji: miecz przebija jej gardło, w prawej ręce święta trzyma tackę z dwojgiem dodatkowych oczu, jak mówił Faradż (który oczywiście mógł z tego powodu poczuć niejaką dumę). – Kościół jest nasz – mruknął Glauser-Röist. Jego niski głos zabrzmiał jak grom w jaskini. Akustyka była wspaniała. – Szukamy wejścia do czyśćca. W środku było dużo chłodniej niż na ulicy, jakby prąd lodowatego powietrza wzbijał się od posadzki. Główną nawą podeszłam do ołtarza i pchana jakąś przemożną potrzebą przyklękłam przed nim, aby się chwilkę pomodlić. Z pochyloną głową i twarzą ukrytą w dłoniach rozważałam wszystkie dziwne rzeczy, które mi się przydarzyły w ostatnim czasie. Jakieś dwa miesiące z hakiem wcześniej, kiedy wezwał mnie watykański sekretarz stanu, zaczęłam tracić kontrolę nad swoim uporządkowanym życiem, od paru dni jednak było jeszcze gorzej. Nic nie wydawało mi się takie jak wcześniej. Prosiłam Boga, aby mi wybaczył, że Go zaniedbuję, i aby okazał miłosierdzie mojemu ojcu i bratu. Pomodliłam się także za mamę, by znalazła w sobie dość siły na przetrwanie tych strasznych chwil, i za resztę rodziny. Ze łzami w oczach przeżegnałam się i podniosłam z klęczek, nie chciałam bowiem, żeby Faradż i kapitan zaczęli beze mnie.

Ponieważ oni badali boczne nawy, ja weszłam do prezbiterium i tam zobaczyłam kolumnę z czerwonego granitu, o którą wedle tradycji oparła się święta, kiedy umierała przebita mieczem. Na przestrzeni wieków dłonie wiernych wypolerowały kamień, a jego waga jako przedmiotu czci była oczywista, skoro nadal pozostawał elementem wystroju świątyni. Oczywiście oprócz kolumny do przesady było tutaj przypomnień jednego z atrybutów świętej, czyli oczu: wszędzie wisiały setki osobliwych wotów w formie bułeczek zwanych „oczami świętej Łucji”. Po zbadaniu kościoła zeszliśmy po schodkach do wydrążonego w skale, podziemnego wąskiego korytarzyka, który prowadził do przyległej kaplicy Grobu. W ośmiokątnym baptysterium znajdowała się tylko prostokątna nisza – czyli loculus – w której po męczeńskiej śmierci spoczęło ciało świętej. Oczywiście ciała nie było w Syrakuzach ani nawet na Sycylii, ponieważ zrządzeniem losu Łucja po śmierci przemierzyła pół świata i ostatecznie jej szczątki trafiły do kościoła Świętego Jeremiasza w Wenecji. Przedtem, w wieku XI, bizantyński wódz Georgios Maniakes wywiózł je do Konstantynopola, gdzie oddawano im cześć do roku 1204, kiedy to Wenecjanie zabrali je do siebie. Syrakuzanie musieli się odtąd zadowolić pustym grobem. W zamian ozdobiono go piękną drewnianą nastawą ołtarzową, poniżej której umieszczono marmurową rzeźbę dłuta Gregoria Tedeschiego przedstawiającą świętą w pozycji, w jakiej została pochowana. I na tym zakończyliśmy oględziny kościoła. Obejrzeliśmy wszystko dokładnie, nie zauważając nic osobliwego ani znaczącego, co mogłoby mieć związek z Dantem albo ze stawrofilakami. – Podsumujmy – zaproponował kapitan. – Czy coś zwróciło waszą uwagę? – Absolutnie nic – odparłam z przekonaniem. – W takim razie – rzekł Faradż, zdejmując okulary – pozostaje nam jedno. – O tym samym myślę – przytaknął mu Glauser-Röist i wszedł do korytarzyka łączącego baptysterium z kościołem. I tym sposobem wbrew mnie zapadła decyzja o zejściu do katakumb. Przybita gwoździem tabliczka na drzwiach prowadzących do podziemi informowała, że katakumby Świętej Łucji są niedostępne dla zwiedzających. I że osoby bardzo zainteresowane mogą obejrzeć pobliskie katakumby Świętego Jana. Przez głowę przemknęły mi straszne obrazy walących się stropów i zapadającej się ziemi, ale zaraz je przepędziłam, kapitan bowiem z pęku kluczy otrzymanych od zakrystiana wybrał właściwy, otworzył drzwi i już je przekroczył.

Wbrew temu, co powszechnie się utrzymuje, katakumby wcale nie służyły chrześcijanom jako schronienie w czasach prześladowań. Nie w tym celu zostały zbudowane, a to dlatego, że prześladowania trwały krótko i w określonym czasie. W połowie II wieku pierwsi chrześcijanie zaczęli nabywać tereny, aby pod ziemią grzebać swoich zmarłych, wierząc bowiem w zmartwychwstanie ciał w dzień Sądu Ostatecznego, nie godzili się na pogański obyczaj palenia zwłok. Podziemnych nekropoli nie nazywali zresztą katakumbami – to słowo pochodzenia greckiego oznacza „blisko grobu” i weszło do szerszego użytku dopiero w wieku IX – lecz kojmeterion, po łacinie dormitorium, sypialnia. Od tego słowa wzięło się łacińskie coemeterium, czyli nasz cmentarz. Chrześcijanie wierzyli po prostu, że będą spali do dnia zmartwychwstania. Ponieważ potrzebowali coraz więcej miejsca na swoich zmarłych, korytarze kojmeterionów rozrastały się w głąb i na boki, przekształcając się w istne labirynty, które mogły się ciągnąć kilometrami. – Ottavio, idziemy – ponaglił mnie Faradż już po drugiej stronie wejścia, widząc, że nie zamierzam podążyć za nimi. Goła żarówka zwisała ze stropu komory, rzucając słabe światło i kładąc się cieniami na stole, krześle i jakichś narzędziach, które pokrywała gruba warstwa kurzu. Na szczęście kapitan miał w plecaku mocną latarkę, która rozjaśniła otoczenie niczym tysiącwatowy reflektor. Wykute przed wiekami w kamieniu stopnie prowadziły w czeluście ziemi. GlauserRöist bez wahania ruszył nimi, Faradż natomiast usunął się na bok, aby mnie przepuścić i zamknąć pochód. Liczne napisy wyryte żelazem na kamiennych ścianach przypominały zmarłych: Cornelius cuius dies inluxit, Korneliusz, którego dzień nastał, Tauta o bios, Oto nasze życie, Ejrene ecoimete, Irena zasnęła... Na płaskim podeście, gdzie schody zakręcały w lewo, leżała sterta całych bądź porozbijanych steli, które ongiś zamykały nisze grobowe. Stopnie nareszcie się skończyły i znaleźliśmy się w niedużym prostokątnym sanktuarium ozdobionym wspaniałymi freskami, które, sądząc po stylu, mogły pochodzić z VIII albo IX wieku. Kapitan oświetlił je latarką i zafascynowanym wzrokiem wpatrywaliśmy się w przedstawienie kaźni czterdziestu męczenników z Sebasty w Armenii w czasach rządów cesarza Licyniusza, który rozkazał, aby dla dobra cesarstwa wszyscy jego żołnierze złożyli ofiarę bogom. Czterdziestu legionistów z XII Legionu odmówiło, ponieważ byli chrześcijanami, zostali zatem skazani na śmierć przez zamarznięcie – bez odzienia wystawiono ich związanych na chłód nad zamarzniętym jeziorem. Nie do wiary, że malowidło położone wprost na tynku przetrwało tyle wieków w tak doskonałym stanie, podczas gdy dzieła późniejsze, wykonane z zastosowaniem lepszych technik, prezentowały się o nieba gorzej.

– Nie świeć prosto na freski, Kaspar – poprosił Faradż – bo mogą się nieodwracalnie uszkodzić. – Słusznie. – Głaz natychmiast skierował snop światła na ziemię. – Nie pomyślałem. – I co teraz? – spytałam. – Mamy jakiś plan? – Idziemy dalej. I zobaczymy. Po drugiej stronie sanktuarium otwierała się paszcza szerokiego korytarza. Weszliśmy do niego w tej samej kolejności, w jakiej pokonaliśmy schody, i długą chwilę maszerowaliśmy w zupełnym milczeniu, mijając otwierające się na prawo i lewo boczne odnogi, w których widać było ciągnące się bez końca szeregi nisz grobowych wydrążonych w murach. Wokół panowała absolutna cisza mącona tylko dźwiękiem naszych kroków, atmosfera była dusząca, chociaż w sklepieniu znajdowały się otwory wentylacyjne. Na końcu korytarza natrafiliśmy znowu na schody zagrodzone łańcuchem z tabliczką zabraniającą wstępu, kapitan jednak zakaz zignorował i poprowadził nas na drugi poziom podziemi. Tam zrobiło się jeszcze bardziej duszno. – Przypominam, że katakumby zbadano bardzo pobieżnie – wyszeptał kapitan, jakbyśmy o tym nie pomyśleli. – A tego poziomu w zasadzie jeszcze nie tknięto, dlatego uważajcie. – A czemu nie badamy pierwszego poziomu? – spytałam, czując w skroniach przyspieszone pulsowanie. – Tam jest tyle bocznych tuneli. Może w którymś z nich jest wejście do czyśćca. Kapitan przeszedł jeszcze kilka metrów, po czym stanął, oświetlając coś na ziemi. – Nie sądzę, pani doktor. Proszę spojrzeć. W kręgu światła u jego stóp wyraźnie było widać monogram konstantyński identyczny jak ten, który Abi-Ruj Iyasus miał na piersi – z poziomą belką – i jak ten, który widniał na okładce kodeksu wyniesionego z klasztoru Świętej Katarzyny. Nie ulegało wątpliwości, że przechodzili tędy stawrofilacy. Nikt za to nie wie, pomyślałam z niepokojem, jak dawno tu byli, skoro o większości katakumb w okresie wczesnego średniowiecza zapomniano, gdy dla bezpieczeństwa zabrano z nich szczątki świętych, a wejścia popadały w ruinę albo zarastała je roślinność, tak że po niektórych nie pozostał żaden ślad. Faradż nie posiadał się z radości. Kiedy ruszyliśmy dalej żwawym krokiem przez wysoko sklepiony korytarz, zauważył, że rozszyfrowaliśmy tajemny język stawrofilaków i teraz na pewno zdołamy zrozumieć wszelkie tropy i znaki. Jego głos dobiegał do mnie z ciemności za moimi plecami, ponieważ jedynym źródłem światła była latarka kapitana, który szedł jakiś metr przede mną i omiatał nią mury. Po obu stronach widziałam trzy szeregi

nisz grobowych – wiele było ewidentnie zajętych – na wysokości naszych nóg, pasa i głowy. Po drodze odczytywałam imiona zmarłych na nielicznych kamieniach, które przetrwały i nadal zamykały nisze: Dionisio, Puteolano, Cartilia, Astasio, Valentina, Gorgono... Przy każdym widniał symboliczny rysunek odnoszący się do zajęcia wykonywanego za życia (kapłan, wieśniak, matrona) albo związany z wyznawaną religią chrześcijańską (Dobry Pasterz, gołąbek, kotwica, chleb, ryba...), gdzieniegdzie nawet wyryto w tynku przedmioty osobiste nieboszczyków, od monet po różne sprzęty i zabawki, gdy w niszy spoczywało dziecko. To miejsce miało bezcenną wartość historyczną! – Znowu chrystogram – oznajmił Glauser-Röist, przystając na skrzyżowaniu tuneli. Po prawej za wąskim korytarzykiem otwierała się komora. Pośrodku niej stał ołtarz, a w ścianach wydrążone były prostokątne nisze grobowe i arcosolia, większe nisze z łukowym obramowaniem jak dawny piec chlebowy, przeznaczone dla całych rodzin; po lewej otwierał się kolejny wysoko sklepiony tunel, identyczny jak ten, którym szliśmy dotąd; a na wprost znowu widzieliśmy stopnie wykute w skale, tym razem jednak spiralnie opadające wokół wygładzonej potężnej kamiennej kolumny, która niknęła w ciemnych czeluściach podziemi. – Daj zobaczyć – poprosił Faradż, przeciskając się koło mnie. Monogram konstantyński wyryto na pierwszym stopniu. – Chyba trzeba zejść – mruknął Boswell, nerwowo przeczesując palcami włosy oraz zdejmując i nakładając okulary. – Moim zdaniem to nieostrożność – sprzeciwiłam się. – Szaleństwo. – Teraz nie możemy się wycofać – stwierdził Głaz. – Która to godzina? – zaniepokoił się Faradż, spoglądając na zegarek. – Za piętnaście siódma – odrzekł kapitan, ruszając w dół. Gdybym mogła, zawróciłabym i wyszła na powierzchnię, ale kto by się odważył samotnie, w dodatku w ciemności wędrować przez ten labirynt pełen szczątków zmarłych, nawet jeśli byli chrześcijanami? Nie miałam zatem wyjścia, musiałam podążyć za kapitanem w dół schodów, tuż za mną szedł Faradż. Kręcone schody zdawały się ciągnąć bez końca. Stopień po stopniu szliśmy w głąb szybu, przytrzymując się kolumny, aby się nie pośliznąć lub nie stracić równowagi. Powietrze było coraz cięższe. Niebawem kapitan i Faradż musieli schylić głowę, ponieważ stopnie powyżej mieli na wysokości czoła. Wkrótce średnica szybu zaczęła się zmniejszać: pionowe ściany i kolumna coraz bardziej się do siebie przybliżały, tworząc coś w rodzaju lejka

rozmiarów odpowiednich raczej dla dziecka niż dla dorosłego. Nadeszła w końcu chwila, gdy kapitan musiał się zgiąć wpół i przeciskać bokiem, bo jego szerokie ramiona się nie mieściły. Jeśli wymyślili to stawrofilacy, to trzeba przyznać, że chyba mieli nie po kolei w głowie. To miejsce wzbudzało uczucia klaustrofobiczne, tak że człowiek miał chęć uciekać, czym prędzej wziąć nogi za pas. Wydawało się, że zaczyna brakować powietrza, że jeszcze trochę, a powrót na powierzchnię stanie się niemożliwy. Jakbyśmy się pożegnali z życiem doczesnym, z samochodami, luksusami, ludźmi, odnosiliśmy wrażenie, że schodzimy do grobowca, z którego już nigdy nie zdołamy wyjść. Czas rozciągnął się w nieskończoność, a myśmy nie widzieli końca tych piekielnych schodów, których stopnie były coraz węższe. W pewnej chwili dostałam ataku paniki. Poczułam, że nie mogę oddychać, duszę się. W głowie miałam tylko jedną myśl: wydostać się stąd, jak najszybciej wyjść z tej studni, wrócić na powierzchnię. Jak ryba łapałam powietrze ustami. Zatrzymałam się, zamknęłam oczy i starałam się uspokoić dziki łomot serca. – Poczekaj, kapitanie – odezwał się Faradż. – Z Ottavią niedobrze. W tej ciasnocie ledwie zdołał się przysunąć. Pogładził mnie po głowie, leciutko musnął mi policzki. – Co z tobą, Ottavio? – zapytał. – Nie mam czym oddychać. – Masz, tylko musisz się uspokoić. – Muszę stąd wyjść. – Posłuchaj – rzekł, ujmując mnie pod brodę, by popatrzyć mi w twarz. – Nie pozwól, żeby uczucie zamknięcia nad tobą panowało. Oddychaj głęboko. Jeszcze. Nie myśl o tym, gdzie jesteśmy, tylko patrz na mnie. Zrobiłam, co kazał, bo nie miałam innego wyjścia. Wpatrzyłam się więc w niego i jakby za sprawą magii jego spojrzenie przywróciło mi oddech, a uśmiech wypełnił płuca powietrzem. Zaczęłam się uspokajać, z wolna odzyskiwałam panowanie nad sobą. W niecałe dwie minutki czułam się już całkiem dobrze. Faradż jeszcze raz pogłaskał mnie po włosach i dał znak kapitanowi, żeby schodził dalej. Ale pięć czy sześć stopni niżej Glauser-Röist zamarł. – Kolejny chrystogram – powiedział. – Gdzie? – spytał Faradż. Ani ja, ani on nie mogliśmy go zobaczyć. – Na ścianie na wysokości mojej głowy. Wyryty głębiej niż tamte. – Tamte były na posadzce – zauważyłam. – Deptano po nich, więc trochę się starły.

– Bez sensu – stwierdził Faradż. – Po co tutaj chrystogram? Żadnej drogi przecież nie wskazuje. – Może być potwierdzeniem dla adepta stawrofilaków, że jest na dobrej drodze. Zachętą, dopingiem. – Możliwe – zgodził się Faradż bez przekonania. Ruszyliśmy dalej, ledwie jednak przebyliśmy następne trzy, cztery stopnie, kapitan znowu stanął. – Jeszcze jeden chrystogram. – Na jakiej wysokości? – dopytywał podniecony Boswell. – Tak samo jak poprzedni. A ja poprzedni chrystogram akurat miałam na wysokości twarzy. Widziałam go wyraźnie. – Nadal twierdzę, że to bez sensu – upierał się Faradż. – Schodzimy dalej – polecił Głaz lakonicznie. – Nie, Kaspar, poczekaj! – zatrzymał go podenerwowany Boswell. – Zbadaj ścianę. Obejrzyj ją, czy coś nie zwraca uwagi. Jeśli niczego nie wypatrzysz, pójdziemy dalej. Ale sprawdź, błagam. Glauser-Röist skierował latarkę na ścianę tak, że niechcący oślepił mnie jej światłem. Zasłoniłam oczy ręką i zaprotestowałam krzykiem. I w tejże chwili usłyszałam okrzyk kapitana głośniejszy niż mój: – Coś tu jest! – Co widzisz? – Między dwoma chrystogramami jeszcze coś jest wyryte. Wygląda na drzwiczki, ale ledwie widać zarysy. Odzyskałam zdolność widzenia, mogłam więc przyjrzeć się rysunkowi, o którym mówił kapitan. To nie były żadne drzwiczki, tylko kamienna płyta idealnie wpasowana w skałę. 7

– Wygląda na robotę fossores . Albo dla wzmocnienia ściany, albo to marka kamieniarza – wyjaśniłam. – Popchnij płytę, Kaspar – ponaglił Faradż.

7

Kopacze wyspecjalizowani w drążeniu tuneli w katakumbach.

– Chyba nie dam rady. Nie dosięgnę. – Ottavio, ty spróbuj. – Po co pchać kamień? Przecież na pewno ani drgnie. Tak się jednak złożyło, że mówiąc te słowa, oparłam się dłonią o płytę, naprawdę lekko naciskając, i kamień pomalutku odjechał w głąb ściany. Powstały otwór okazał się mniejszy od płyty, która od frontu została tak przycięta, aby się zmieściła w obramowaniu szerokim na pięć centymetrów. – Ruszył się! Schował się w skałę! – zawołałam ucieszona. Najciekawsze było to, że kamień prześliznął się gładko jak świeżo nasmarowany, bez jednego zgrzytu czy dźwięku ocierania. Rękę miałam za krótką, by dosięgnąć końca otwartego tunelu: skała w tym miejscu musiała mieć kilka metrów grubości, nie dało się bowiem dojrzeć końca korytarzyka. – Niech pani weźmie latarkę – polecił Glauser-Röist. – Proszę wejść do tunelu, my pójdziemy za panią. – Mam iść pierwsza? Kapitan westchnął. – No przecież ani Boswell, ani ja nie dostaniemy się do otworu. Pani jest tuż przy nim, więc niechże pani wchodzi, do diabła! Potem wejdzie profesor, a ja na końcu, bo muszę się kawałek cofnąć. I tym sposobem znalazłam się na przedzie, posuwając się na czworakach w korytarzyku wysokim na ciut więcej niż pół metra i tej samej szerokości. Co kawałek musiałam napierać na płytę ręką, latarkę popychałam kolanem. Słabo mi się zrobiło, kiedy sobie uświadomiłam, że za mną pełznie Faradż, a w pozycji na czworakach spódnica raczej niewiele mi zakrywa. Wzięłam się jednak w garść, chwila nie była odpowiednia na myślenie o takich drobiazgach. Niemniej postanowiłam, że na okoliczność takich sytuacji w przyszłości zaraz po powrocie do Rzymu – jeśli tam wrócę! – kupię sobie spodnie i będę je nosiła, chociaż moje współmieszkanki, siostry ze zgromadzenia i wszyscy w Watykanie chyba na ten widok dostaną apopleksji. Szczęśliwie dla moich dłoni i kolan tunel był gładziutki jak skóra niemowlęcia. Tak został wypolerowany, że odnosiłam wrażenie, iż posuwam się po szkle. Wszystkie cztery boki kamiennego sześcianu dotykające ścian musiano tak samo wygładzić, co tłumaczyło łatwość, z jaką blok się przesuwał. Kiedy przestawałam napierać na niego dłonią, odrobinę ześlizgiwał się w moją stronę, jakby tunel był lekko pochyły. Nie wiem, jaki odcinek pokonaliśmy w ten sposób, może piętnaście, a może dwadzieścia metrów, w każdym razie trwało to wieczność.

– Idziemy pod górę – rozległ się z tyłu głos kapitana. Miał słuszność. Tunel stawał się coraz bardziej stromy, a część ciężaru bloku spoczywała na moich zmęczonych już rękach. Naprawdę nie wyglądało mi na to, żeby mógł tędy przejść człowiek. Najwyżej pies czy kot, ale człowiek w żadnym razie. Myśl, że w jakimś momencie przyjdzie mi pokonać tę samą drogę w przeciwnym kierunku, wrócić do tych potwornych kręconych schodów, wspiąć się na nie i pokonać dwa poziomy katakumb, uświadomiła mi, jak daleko jestem od słońca i świeżego powietrza. W końcu odniosłam wrażenie, że przeciwny koniec bloku wyszedł z tunelu. Pochyłość była już naprawdę stroma, tak że z trudem dźwigałam ciężar kamienia, który ciągle się na mnie ześlizgiwał. Zebrawszy resztkę sił, popchnęłam go mocno – blok wyleciał z tunelu i spadł na coś metalowego. – Koniec tunelu! – zawołałam. – Widać coś? – Moment, niech złapię oddech... Wzięłam latarkę do prawej ręki i poświeciłam w otwór. Nic nie zobaczyłam, przesunęłam się więc troszkę i wystawiłam głowę. Tunel wychodził na komorę identycznych rozmiarów jak te, które widzieliśmy w katakumbach, tyle że zupełnie pustą. Na pierwszy rzut oka były tam tylko cztery gołe ściany wykute w skale, niskie sklepienie i osobliwa podłoga przykryta żelazną płytą. A najdziwniejsze, że wszystko było czyściuteńkie. Nie od razu zwróciłam na to uwagę, podobnie jak nie zdałam sobie sprawy, że opieram się o kamień, który przepchnęłam przez cały długi tunel. Jego wysokość wynosiła mniej więcej tyle, ile odległość od podłogi do dolnej krawędzi otworu, przez który się wychylałam. Nabrałam powietrza jak nurek przed zanurzeniem, wykonałam akrobatyczny wygibas i zeskoczyłam do komory z potwornym łoskotem. Zaraz z otworu wychynął Faradż i tuż po nim kapitan, który nie prezentował się najlepiej. Jako mężczyzna okazałej postury przez całą drogę musiał się czołgać, zamiast posuwać na czworakach, w dodatku ciągnął za sobą plecak. Faradż wzrostem mu dorównywał, był jednak szczuplejszy, toteż w wąskim tunelu łatwiej mu było się poruszać. – Ciekawa podłoga... – mruknął Boswell, tupiąc w żelazne podłoże. – Niech mi pani da latarkę – zażądał kapitan, gdy znalazł się w środku. – Proszę bardzo. I wtedy stało się coś strasznego. Ledwie Glauser-Röist opuścił tunel, usłyszeliśmy posępny zgrzyt, jakby bolesny jęk starych strun, i dźwięk trybów zaczynających się z wolna

poruszać. Kapitan omiótł światłem całą komorę, robiąc błyskawiczny obrót, nie zobaczyliśmy jednak niczego. Wtem Faradż zawołał: – Kamień!... Patrzcie na kamień! Skalny blok, który tak miłośnie poprzedzał mnie przez całą drogę tunelem, podjeżdżał do góry na czymś w rodzaju platformy, a znalazłszy się na wprost tunelu, wśliznął się w niego i w mgnieniu oka znikł. – Jesteśmy uwięzieni! – krzyknęłam przerażona. Blok ześlizgiwał się teraz tunelem, by na powrót wpasować się w ramy widoczne po drugiej stronie. W żaden sposób nie zdołamy go przyciągnąć. Jego zadaniem wcale nie jest zastawiać wejście, pomyślałam, tylko uniemożliwić wyjście. Naraz uruchomił się jakiś inny mechanizm i w ścianie na wprost tunelu kamienna płyta zaczęła się otwierać niczym drzwi na zawiasach, aż odsłoniła wgłębienie wielkości człowieka i wyraźnie widoczne trzy stopnie, każdy innego koloru: z białego marmuru, czarnego granitu i czerwonego porfiru. Za nimi w głębi widniała wyryta w skale postać anioła z rękami uniesionymi w modlitewnym geście, nad nim zaś długi miecz wycelowany w niebo. Płaskorzeźba była kolorowa. Jak opisywał Dante w „Boskiej komedii”, obszerne szaty anioła miały barwę popiołu albo wysuszonej ziemi, skóra jasnoróżową, a włosy głębokiej czerni. Kamienne dłonie wznosił do góry, ze zrobionych w nich otworów zwisały dwa równej długości kawałki łańcucha. Jeden niewątpliwie był złoty, drugi srebrny. Obydwa lśniły migotliwie w świetle latarki. – A to co znowu? – zdumiał się Faradż i ruszył w stronę reliefu. – Stać! – zatrzymał go kapitan. Faradż znieruchomiał. – Niby czemu? – Nie pamiętasz, co mówił Dante? – Co mówił? – Boswell zmarszczył czoło. – Nie zabrałeś przypadkiem „Boskiej komedii”? Nim skończył mówić, Glauser-Röist wyjął z plecaka książkę i otworzył ją na właściwej stronie. – „Przeto nabożnie padłem przed Aniołem” – przeczytał. – Na litość! Będziemy robili to co Dante? – zaprotestowałam. – Wtedy anioł wyjmuje dwa klucze, złoty i srebrny – ciągnął kapitan, przypominając nam przebieg wydarzeń. – Najpierw srebrny wkłada do zamka, potem złoty. I wyraźnie mówi,

że kiedy jeden z kluczy się omyli, brama się nie otworzy. „Jeden cenniejszy; drugiego badaczem trzeba być lepszym, by bramę otworzył”. – O Boże! – Och, Ottavio, spróbujże potraktować to jak zabawę – upomniał mnie Faradż. – W końcu to tylko piękny rytuał. Owszem, po części miał słuszność. Gdybyśmy nie znajdowali się ileś tam metrów pod ziemią, uwięzieni w tym grobowcu bez wyjścia, może i zdołałabym się doszukać w tym wszystkim piękna, o którym mówił Faradż. Ale denerwowało mnie zamknięcie, czułam przebiegające po grzbiecie ciarki zwiastujące zagrożenie. – Przypuszczam – ciągnął Faradż – że stawrofilacy zastosowali trzy kolory alchemiczne wyłącznie ze względu na ich symbolikę. Zarówno dla nich, jak i dla każdego, kto tutaj dotarł, trzy fazy Wielkiego Dzieła były odpowiednikiem prób, przez które adept musiał przejść na swojej drodze do Krzyża i Raju Ziemskiego. – Nie rozumiem. – To proste. Przez całe średniowiecze alchemia była cenioną gałęzią nauki, którą uprawiało wielu uczonych: Roger Bacon, Rajmund Lullus, Arnold z Villanovy, Paracelsus... Alchemicy większość życia spędzali zamknięci w swoich laboratoriach między atanorami, retortami, tyglami i alambikami. Szukali kamienia filozoficznego, eliksiru życia. – Boswell się uśmiechnął. – W zasadzie alchemia była ścieżką doskonalenia wewnętrznego, rodzajem mistycznych praktyk. – A mógłbyś przejść do konkretów? Siedzimy zamknięci w tym grobie i musimy się jakoś z niego wydostać. – No tak, przepraszam... – mruknął, podnosząc okulary na czoło. – Najwięksi badacze alchemii, jak na przykład psychiatra Carl Jung, utrzymują, że to była droga do samopoznania, proces poszukiwania siebie za pośrednictwem rozpuszczania, krzepnięcia i sublimacji, czyli trzech dzieł albo stopni alchemicznych. Może adepci stawrofilaków muszą przechodzić przez analogiczny proces destrukcji, integracji i doskonalenia i dlatego bractwo używa języka symbolicznego? – W każdym razie – zauważył kapitan, zbliżając się do anioła – my teraz jesteśmy takimi adeptami. Opadł na kolana i pochylił się tak, że czołem dotknął pierwszego stopnia. Scena była naprawdę godna obejrzenia, aczkolwiek ogarnęło mnie dziwne zażenowanie. Ponieważ Faradż zrobił to samo co Glauser-Röist, nie pozostało mi nic innego jak pójść w ich ślady, by

nie wywołać sprzeczki. Trzykrotnie uderzyliśmy się w pierś, wypowiadając słowa jakby modlitwy z prośbą o otwarcie bramy. Brama na szczęście się nie otworzyła. – Bierzmy się za klucze – mruknął w końcu Faradż. Podniósł się i wszedł po imponujących stopniach. Stał teraz twarzą w twarz z aniołem, całą uwagę skupiając na łańcuchach zwisających z dłoni strażnika. Były grube, każdy wystawał na trzy ogniwa. – Spróbuj pociągnąć najpierw za srebrny, potem za złoty – doradził Głaz. Tak też Boswell zrobił. I wyciągnął czwarte ogniwo. Teraz z lewej dłoni zwisały cztery ogniwa, z prawej trzy. Faradż pociągnął za złoty łańcuch – efekt był podobny: pojawiło się czwarte ogniwo, ale tym razem stało się coś jeszcze, rozległ się mianowicie zgrzyt, lecz dużo głośniejszy, niż kiedy wcześniej platforma podnosiła kamienny blok. Dochodził z dołu, spod naszych stóp, spod zimnej żelaznej podłogi. Włos mi się zjeżył na głowie, chociaż przynajmniej na pozór nic więcej się nie działo. – Pociągnij jeszcze raz – zasugerował Glauser-Röist. – Tak samo, najpierw srebrny, potem złoty. Coś mi tu nie pasowało. Brakowało czegoś. Umykał nam jakiś ważny szczegół i zdawało mi się, że nie należy przedłużać zabawy łańcuchami. Nic jednak nie powiedziałam, a Boswell zrobił swoje i teraz z obydwu dłoni anioła zwisało po pięć ogniw. Nagle poczułam gorąco, nieznośne gorąco. Glauser-Röist, nieświadom tego, co czyni, zdjął marynarkę i rzucił na ziemię. Spocony Faradż rozpiął kołnierzyk koszuli. Temperatura rosła błyskawicznie. – Nie wydaje się wam, że coś dziwnego się dzieje? – zapytałam. – Zrobiło się strasznie duszno – przyznał Faradż. – Duszno to nic... – mruknął niespokojnie Głaz, spoglądając w dół. – Podłoga... Podłoga się nagrzewa! Miał słuszność. Żelazna podłoga zrobiła się gorąca i gdyby nie buty, parzyłaby nas w stopy jak nagrzany piasek latem na plaży. – Pospieszmy się albo się tu upieczemy! – krzyknęłam przerażona. Czym prędzej weszliśmy z kapitanem na stopnie. Stanęłam na porfirowym, koło Faradża, i wpatrzyłam się z bliska w anioła. W głowie mi się rozjaśniło, błysnęła myśl, próbując wydobyć się na powierzchnię. Rozwiązanie było tutaj. Musiało tu być. Boże, spraw, żebym je znalazła, bo za parę minut ta kamienna komora zamieni się w komorę spalania. Anioł uśmiechał się leciutko jak Mona Liza Leonarda da Vinci i zdawał się kpić z tego, co się działo. Dobrze się bawił z rękami wzniesionymi do nieba... Ręce! Trzeba się skupić na

rękach. Dokładnie przyjrzałam się łańcuchom. Nie było w nich nic szczególnego z wyjątkiem tego, że uruchomiły podgrzewanie. Ale dłonie... – Co pani robi? – spytał kapitan. Te dłonie nie były normalne. U prawej brakowało palca wskazującego. Anioł był okaleczony. Coś mi to przywodziło na myśl... – Patrzcie na podłogę tam, w rogu! – krzyknął Faradż. – Jest czerwona! Słychać było głuchy huk, buzowanie szalejących płomieni dobiegało skądś z dołu. – Pod spodem się pali – wymamrotał Głaz i nagle rozzłoszczony spytał: – Do diabła, co pani robi? – Anioł jest okaleczony – odparłam, wytężając umysł w poszukiwaniu odległego wspomnienia, którego nadal nie potrafiłam przywołać. – Brakuje mu palca wskazującego u prawej ręki. – I co z tego? – Nie rozumie pan? – krzyknęłam, obracając się do niego. – Anioł nie ma jednego palca! To nie może być przypadek! Musi coś znaczyć! – Ottavia ma słuszność – wtrącił Faradż, zrzucając kurtkę i rozpinając zupełnie koszulę. – Wysilmy mózgownice. Tylko to nas może uratować. – Brakuje mu palca. Super. – Może to działa na zasadzie szyfru – rozmyślałam na głos. – Jak do sejfu. Może trzeba wysunąć jedno ogniwo srebrnego łańcucha i dziewięć złotego. Razem dziesięć, jak dziesięć palców. – Szybciej, Ottavio! Nie ma czasu! Przy każdym srebrnym ogniwie wpuszczonym w dłoń anioła rozlegało się metaliczne brzęknięcie. Kiedy na zewnątrz zostało jedno, zajęłam się złotym łańcuchem – ciągnęłam za niego, aż ukazało się dziewięć ogniw. I nic. – Wszystkie cztery rogi są mocno czerwone, Ottavio! – zawołał Faradż. – Szybciej nie mogę. Nie mogę! Zrobiło mi się niedobrze. Silna woń spalenizny wprawiała mnie w przerażenie. – Nie ma być jedno ogniwo i dziewięć – żołądkował się kapitan. – Tu trzeba popatrzyć inaczej. Może sześć z jednej strony i trzy z drugiej, co? Niech pani spróbuje sześć i trzy. Jak oszalała zaczęłam operować łańcuchami. Sześć ogniw i trzy... Umrzemy, myślałam. Po raz pierwszy w życiu naprawdę uwierzyłam, że oto nadszedł mój kres.

Modliłam się. Modliłam się rozpaczliwie, kiedy wsuwałam w otwór sześć ogniw złotego łańcucha. Ale i to nic nie dało. Spojrzeliśmy na siebie ze strachem w oczach. Na podłodze pojawiły się płomyki: zajęła się marynarka kapitana. Spływałam potem, najgorsze jednak było dudnienie w uszach. Zaczęłam zdejmować sweter. – Niedługo braknie nam tlenu – oznajmił w tej chwili Głaz martwym głosem. Jego szare oczy mówiły, że podobnie jak ja wie, iż zbliża się koniec. – Pomódlmy się – powiedziałam. – Możecie się modlić... – szepnął Faradż, patrząc na płonącą marynarkę i odgarniając z czoła włosy mokre od potu. – To dla was pociecha, wierzycie, że niedługo nowe życie zacznie się dla was. Zalała mnie fala strachu. – Jesteś niewierzący? – spytałam. – Tak, Ottavio – przyznał z nieśmiałym uśmiechem. – Ale nie martw się o mnie. Od lat szykuję się na tę chwilę. – Szykujesz się? – Nie posiadałam się z oburzenia. – Powinieneś zrobić jedno: zwrócić się do Boga i powierzyć się Jego miłosierdziu. – Po prostu zasnę – odparł z taką dozą czułości w głosie, na jaką było go stać. – Długo bałem się śmierci, ale nie pozwoliłem sobie na słabość, jaką byłoby uwierzenie w Boga, żeby uniknąć tego strachu. Później uświadomiłem sobie, że ilekroć kładę się wieczorem spać, umieram po trochu. To przebiega tak samo, nie wiedziałaś? Pamiętasz mitologię grecką? – Uśmiechnął się. – Bliźniaków Hypnosa i Tanatosa, Sen i Śmierć, synów Nyks, Nocy... Pamiętasz ich? – Na Boga, Faradż! – jęknęłam. – Jak możesz tak bluźnić, gdy w oczy zagląda nam śmierć? Nigdy nie myślałam, że Faradż jest niewierzący. Wiedziałam, że jest tak zwanym chrześcijaninem niepraktykującym, ale to od niewiary w Boga dzieli przepaść. Tak się szczęśliwie złożyło, że nie znałam zbyt wielu ateistów; trwałam w przekonaniu, że każdy na swój sposób wierzy w Boga. Dlatego zgroza mnie zdjęła, kiedy zdałam sobie sprawę, że ten kretyn kładzie na szali swoje życie wieczne, wygadując takie straszne rzeczy w ostatnich minutach. – Daj rękę, Ottavio – poprosił, wyciągając do mnie drżącą dłoń. – Skoro mam umrzeć, chciałbym cię trzymać w tej chwili za rękę.

Oczywiście spełniłam jego prośbę, bo jakże tu odmówić? Zresztą ja też potrzebowałam kontaktu z człowiekiem, choćby nawet na tak krótko. – Kapitanie, pomodlimy się? – spytałam. Gorąc panował piekielny, ledwie dało się oddychać, niewiele widziałam z powodu potu zalewającego mi oczy, ale też dlatego, że byłam półprzytomna. Ogarniało mnie słodkie odrętwienie, opanowywała nieodparta senność, pozbawiając sił. Żelazna podłoga, chłodna, kiedyśmy tu przybyli, teraz była rozpalonym do białości, oślepiającym morzem żaru. Wszystko łącznie z nami spowijała pomarańczowoczerwona poświata. – Oczywiście – odparł kapitan na moje pytanie. – Proszę zacząć, ja dołączę. Ale w tym momencie wszystko zrozumiałam. Jakież to było łatwe!... Wystarczyło, że po raz ostatni spojrzałam na nasze złączone dłonie, Faradża i moją; nasze splecione spocone palce, lśniące w czerwonawym świetle, pomnożyły się... Wróciło wspomnienie zabawy z dzieciństwa, triku, którego nauczył mnie mój brat Cesare, kiedy byłam mała, żebym nie musiała wkuwać na pamięć tabliczki mnożenia. Dla dziewiątki, wyjaśnił Cesare, dość wystawić obie dłonie, od małego palca lewej ręki policzyć tyle palców, ile wynosi mnożnik, ostatni palec mnożnika zgiąć i gotowe: palce na lewo od niego to pierwsza cyfra wyniku mnożenia, a na prawo – druga. Wyrwałam dłoń z uścisku Faradża, który nie otworzył nawet oczu, i szybko obróciłam się do anioła. Przez chwilę myślałam, że się osunę, teraz jednak nadzieja dodawała mi sił. Wcale nie chodziło o wyciągnięcie sześciu i trzech ogniw, chodziło o liczbę sześćdziesiąt trzy. Tyle że liczba sześćdziesiąt trzy nie była kombinacją otwierającą ten sejf. Sześćdziesiąt trzy było wynikiem mnożenia dwóch cyfr, jak w sztuczce Cesarego. Takie proste! Przecież tu chodziło o cyfry Dantego, dziewięć i siedem! Dziewięć razy siedem równa się sześćdziesiąt trzy; siedem razy dziewięć równa się sześćdziesiąt trzy. Szóstka i trójka. Nie było innej możliwości. Krzyknęłam z radości i zaczęłam manipulować łańcuchami. Oczywiście w głowie mi się mieszało, wpadłam w stan euforyczny spowodowany niedostatkiem tlenu, lecz ta euforia pozwoliła mi wpaść na rozwiązanie: siedem i dziewięć! Albo dziewięć i siedem – to był klucz. Wilgotne gorące łańcuchy ślizgały mi się w rękach, ale ogarnięta jakimś szałem, w ekstatycznym uniesieniu próbowałam do skutku, wkładając w to wszystkie siły. Wiedziałam, że Bóg mnie wspiera, czułam na sobie Jego oddech, kiedy jednak skalna płyta z wizerunkiem anioła zaczęła się wolno zapadać pod ziemię, odsłaniając kolejny – chłodny! – korytarz i gasząc ogień w podziemiach, w głowie rozbrzmiał mi jakiś pogański głos mówiący, że właściwie uratował mnie mój instynkt przetrwania.

Wyczołgaliśmy się z komory, łapczywie chwytając powietrze, które na pewno było stęchłe, ale nam się wydawało, że tak czystym i pachnącym nigdyśmy jeszcze nie oddychali. Nieumyślnie i nieświadomie zastosowaliśmy się do ostatniej rady, jakiej anioł udzielił Dantemu: „Kto spojrzy za się, będzie odepchnięty”. Nikt z nas nie obejrzał się, kiedy za naszymi plecami kamienna płyta zaczęła się zamykać. Tunel był wygodny i wentylowany. Szeroki korytarz, w którym od czasu do czasu pojawiał się stopień niwelujący różnicę poziomów, przybliżał nas do powierzchni. Czuliśmy się wykończeni, sponiewierani; przeżyte napięcie pozbawiło nas sił. Faradż tak kaszlał, że zdawało się, iż płuca wypluje; kapitan cały czas opierał się o ścianę, idąc niepewnym krokiem; ja natomiast mocno rozbita marzyłam o tym, by wyjść z podziemi, zobaczyć rozległe przestrzenie nieba, poczuć na twarzy ciepło promieni słonecznych. Żadne z nas nie było w stanie wymówić słowa. Szliśmy w absolutnej ciszy – mąconej tylko kasłaniem Faradża – jak kroczą przed siebie ci, którym udało się ujść z życiem z katastrofy. Wreszcie po jakiejś godzinie czy półtorej Glauser-Röist mógł wyłączyć latarkę, ponieważ przez wąskie świetliki wpadało dość światła, aby bezpiecznie się posuwać naprzód. Do wylotu tunelu na pewno zostało nam niewiele. Tymczasem kawałek dalej, zamiast dotrzeć do wyjścia na świeże powietrze, znaleźliśmy się na czymś w rodzaju niewielkiego okrągłego tarasu wielkości mniej więcej mojego pokoiku w mieszkaniu przy piazza delle Vaschette. Ściany pokrywała wyryta w kamieniu długa inskrypcja grecka. Na pierwszy rzut oka, sądząc po pojedynczych słowach, była to modlitwa. – Widzisz to, Ottavio? – zawołał Faradż, który coraz rzadziej kasłał. – Trzeba by to przekopiować i przetłumaczyć – westchnęłam. – Może to być jakaś tam inskrypcja, a może tekst stawrofilaków adresowany do tych, którzy pokonają wejście do czyśćca. – Początek jest tu – powiedział, wskazując ręką. Głaz, który już nie wyglądał na taki głaz, opadł na ziemię, opierając się plecami o inskrypcję, i z plecaka wyjął manierkę z wodą. – Chcecie? – zapytał lakonicznie. Czyśmy chcieli?... Byliśmy tak spragnieni, że raz-dwa opróżniliśmy manierkę. Pokrzepiwszy się nieco, stanęliśmy z Faradżem przed początkiem inskrypcji, oświetlając ją latarką. Πασαν χαραν ηγησασθε, αδελφοι μου, οταν πειρασμοισ περιπεσητε ποικιλοισ, γινωσκϖντεσ οτε το δοκιμον υμων τησ πιστεωσκατεργαξεται υπομονην

– Πασαν χαραν ηγησασθε, αδελφοι μου... – przeczytał Faradż bezbłędnie. – „Poczytujcie, bracia moi...” A cóż to takiego? – zdziwił się. Kapitan wyjął z plecaka notatnik i długopis, podał je Boswellowi. – „Poczytujcie, bracia moi” – tłumaczyłam, przesuwając palcem wzdłuż napisu – „za powód do największej radości, żeście poddani zostali rozmaitym próbom, i wiedzcie, że próba waszej wiary rodzi wytrwałość”. – No pięknie – mruknął kapitan sarkastycznie, nie ruszając się z podłogi. – Też mi powód do radości, żeśmy o mało nie umarli. – „A wytrwałość powinna być dziełem doskonałym – ciągnęłam – żebyście byli doskonali, nienaganni, bez żadnych braków...” Zaraz... Ja znam ten tekst! – I tłumaczyłam dalej: – „Wytrwałość zaś winna być dziełem doskonałym, abyście wy byli doskonali, nienaganni, w niczym braków nie wykazując”. – Tak?... Więc to nie jest wiadomość od stawrofilaków? – spytał zawiedziony Faradż, drapiąc się długopisem w czoło. – To z Nowego Testamentu. Początek Listu świętego Jakuba. Pozdrowienie, które święty Jakub śle dwunastu plemionom w rozproszeniu. – Apostoł Jakub? – Nie, nie, skądże. Chociaż autor tego listu pisze, że nazywa się Iacobos, Jakub, nigdy się nie identyfikuje z apostołem. Poza tym, jak sam tu widzisz, używa greki tak wyszukanej i poprawnej, że nie mogła wyjść spod ręki Jakuba Starszego. – Czyli to nie jest wiadomość od stawrofilaków? – powtórzył pytanie. – Ależ jest – pocieszył go Glauser-Röist. – Sądząc po tym, co usłyszałem, chyba można uznać, że stawrofilacy użyli słów z Pisma Świętego, żeby przekazać jakąś wiadomość. – „Jeśli zaś komuś z was brakuje mądrości, niech prosi o nią Boga, który daje wszystkim chętnie i nie wymawiając; a na pewno ją otrzyma”. – Ja bym to zdanie przetłumaczył inaczej – przerwał mi Boswell, wskazując ten fragment inskrypcji. – „Jeśli ktoś z was widzi, że brakuje mu mądrości, niech prosi o nią Boga, On daje wszystkim szczodrze i nie wymawia, a będzie mu dana”. Westchnęłam, uzbrajając się w cierpliwość. – Nie widzę różnicy – zauważył kapitan. – Nie ma różnicy – zapewniłam. – No dobrze, dobrze – ustąpił Faradż, machając ręką. – Przyznaję, że moje tłumaczenie jest trochę barokowe. – Trochę? – zdziwiłam się.

– Zależy, jak na to spojrzeć... Można też powiedzieć, że dokładniejsze. Miałam ochotę mu wytknąć to i owo, pohamowałam się jednak, ponieważ wziął się za przepisywanie tekstu, co mnie się wcale nie uśmiechało. – Oddaliliśmy się od sedna – upomniał nas Glauser-Röist. – Może by państwo eksperci raczyli skupić się na treści, a nie na formie? – Oczywiście – zapewniłam, zerkając na Faradża przez ramię. – „Niech zaś prosi z wiarą, a nie wątpi o niczym. Kto bowiem żywi wątpliwości, podobny jest do fali morskiej wzbudzonej wiatrem i miotanej to tu, to tam. Człowiek ten niech nie myśli, że otrzyma cokolwiek od Pana, bo jest mężem chwiejnym, niestałym we wszystkich swych drogach”. – Zamiast „chwiejny” widziałbym tu raczej „o rozdwojonej duszy”. – Faradż!... – No dobra, już nic nie powiem. – „Niech się zaś ubogi brat chlubi z wyniesienia swego, bogaty natomiast ze swego poniżenia”. – Doszłam do końca długiego akapitu. – „Błogosławiony mąż, który wytrwa w pokusie, gdy bowiem zostanie poddany próbie, otrzyma wieniec”. – Wieniec... koronę, którą wytną nam na skórze nad pierwszym krzyżem – mruknął Głaz. – W sumie próba wejścia do czyśćca wcale nie była prosta, a nie mamy na ciele nic, czego byśmy wcześniej nie mieli – skomentował Faradż, usiłując odsunąć od siebie koszmarną wizję przyszłych skaryfikacji. – To i tak nic w porównaniu z tym, co nas czeka. Na razie tylko poprosiliśmy o pozwolenie na wejście. – Słusznie – przyznałam, przesuwając palec i wzrok na ostatnie słowa inskrypcji. – Wiele tu nie zostało. Raptem dwa zdania: και ουτωσ εισ την Ρωμην ηλθαμεν. – „Po czym kierujemy się do Rzymu”. – Tego należało się spodziewać... – oznajmił Głaz. – Pierwszy taras czyśćca Dantego to taras pysznych, a z tego co zapisał Katon Siedemdziesiąty Szósty, pokuta za ten grzech ma się odbyć w mieście znanym z pychy właśnie przez to, że brakuje mu pokory. Czyli w Rzymie. – No to wracamy do domu – ucieszyłam się. – Jeśli stąd wyjdziemy. Ale i tak nie na długo. – Nie skończyliśmy z inskrypcją – przypomniałam, wracając do wyrytego tekstu. – Brakuje ostatniej linijki: „Świątynia Maryi jest cudownie ozdobiona”.

– To nie może być z Biblii – zauważył Boswell, pocierając skronie. Włosy oblepione kurzem i potem przywarły mu do głowy. – Nie przypominam sobie, żeby w Piśmie Świętym była mowa o świątyni Maryi. – Jestem prawie pewna, że to fragment z Ewangelii świętego Łukasza, chociaż zmodyfikowany w części mówiącej o Matce Boskiej. Przypuszczam, że to trop czy coś w tym guście. – Zajmiemy się nim po powrocie do Watykanu – powiedział Glauser-Röist. – To na pewno z Łukasza – powtórzyłam dumna z doskonałej pamięci. – Nie potrafię podać rozdziału ani wersetu, ale chodzi o miejsce, w którym Jezus przepowiada zburzenie świątyni jerozolimskiej i przyszłe prześladowania chrześcijan. – W zasadzie kiedy Łukasz spisywał to proroctwo jako Jezusowe – wtrącił Boswell – czyli między rokiem osiemdziesiątym i dziewięćdziesiątym naszej ery, to wszystko już się wydarzyło. Jezus niczego nie przepowiedział. Spojrzałam na niego chłodno. – To niezbyt stosowny komentarz. – Wybacz, Ottavio – przeprosił. – Myślałem, że wiesz. – Bo wiem – odparłam rozzłoszczona. – Tylko po co o tym wspominać? – Hm... – mruknął. – Zawsze myślałem, że dobrze znać prawdę. Głaz, nie wtrącając się do naszej wymiany zdań, podniósł się z ziemi, zarzucił plecak na ramię i ruszył korytarzem prowadzącym do wyjścia. – Wiesz, Faradż, jeśli prawda szkodzi – podjęłam rozgniewana, myśląc o Fermie, Marghericie, Valerii i tylu innych ludziach – lepiej jej nie poznawać. – Widzę, że w tym się różnimy. Prawda zawsze jest lepsza od kłamstwa. – Nawet jeśli rani? – Wszystko zależy od człowieka. Są chorzy na raka, którym nie wolno powiedzieć, co im dolega, inni natomiast chcą wszystko wiedzieć. – Bez mrugnięcia popatrzył mi w oczy po raz pierwszy, odkąd go znałam. – Myślałem, że należysz do tej drugiej grupy. – Hej! Szybko! Wyjście! – dobiegł nas z niedaleka głos Glausera-Röista. – Chodźmy, jeśli nie chcemy utknąć tu na zawsze! – zawołałam i zagłębiłam się w korytarz, zostawiając Faradża. Wydostaliśmy się na powierzchnię przez wyschniętą studnię w dzikich górach. Zmierzchało, panował chłód, a my nie mieliśmy pojęcia, gdzie się znajdujemy. Dobre dwie godziny szliśmy z biegiem rzeki płynącej wąskim parowem, aż natrafiliśmy w końcu na polną drogę, która doprowadziła nas do gospodarstwa. Uczynny właściciel, przyzwyczajony do

zagubionych turystów, poinformował nas, że jesteśmy w dolinie rzeki Anapo, jakieś dziesięć kilometrów od Syrakuz, i że przebyliśmy pasmo Iblei. Wkrótce przyjechał po nas samochód wysłany z arcybiskupstwa, dzięki czemu szybko wróciliśmy do cywilizacji. Tego, cośmy przeżyli, nie mogliśmy opowiedzieć księdzu arcybiskupowi, toteż szybko zjedliśmy kolację, zabraliśmy bagaże i czym prędzej ruszyliśmy na lotnisko Fontanarossa, by pierwszym samolotem jeszcze tej nocy polecieć do Rzymu. Pamiętam, że już w samolocie, kiedy przed startem zapinaliśmy pasy, wspomniałam naraz starego zakrystiana z kościoła Świętej Łucji i zastanowiłam się, co też mu powiedziano w arcybiskupstwie na uspokojenie. Chciałam pogadać o tym z kapitanem, lecz okazało się, że zdążył już zapaść w głęboki sen.

ROZDZIAŁ 4 Kiedy nazajutrz otworzyłam oczy jeszcze przed świtem, czułam się jak skołowany podróżny, który stracił dobę z kalendarza z powodu ruchu obrotowego Ziemi i nie bardzo rozumie, o co chodzi. Chociaż leżałam w łóżku w Domu Świętej Marty, byłam taka zmęczona, jakbym przez całą noc nie zmrużyła oka. W panującej wokół ciszy patrzyłam na cienie, które słabe światła uliczne rzucały na ściany, rozważałam bez końca, w co ja się wplątałam, co się wydarzyło i dlaczego moje życie stanęło na głowie: kilka godzin wcześniej o mało nie umarłam w czeluściach podziemi, w niecałe dwa dni śmierć mojego ojca i brata stała się odległym wspomnieniem i jakby tego było mało, nie odnowiłam ślubów. Jak zdołałam to przetrwać, żyjąc w takim oszalałym tempie, do którego przecież nie przywykłam? Ostatnio uciekały mi dni, tygodnie, miesiące, a ja czułam się coraz bardziej pogubiona i zaniedbywałam swoje obowiązki jako zakonnica, a także jako kierownik pracowni restauracji i paleografii w Tajnych Archiwach Watykanu. Wiedziałam, że ślubami nie mam co się przejmować: wpływ siły wyższej, jak w moim przypadku, został uwzględniony w regule zgromadzenia, tak że gdy tylko będzie to możliwe, wniosę stosowną prośbę i śluby automatycznie zostaną odnowione in pectore. Oczywiście zgromadzenie wybaczy mi wszystko, Watykan zrobi to samo, bo przecież zajmuję się czymś, co dla Kościoła ma pierwszorzędne znaczenie. Czy jednak ja sobie wybaczę? Czy wybaczy mi Bóg? Na razie, pomyślałam, zmieniając pozycję i zamykając oczy w nadziei, że jeszcze na trochę zasnę, najlepiej by było dać sobie spokój z takimi rozważaniami i brać, co życie przyniesie, zamiast podejmować próby ingerencji w bieg wydarzeń. Ale powieki uparcie się otwierały, a ja słyszałam wewnętrzny głos, który czynił mi wyrzuty, że postępuję tchórzliwie, bez przerwy na wszystko narzekając i kryjąc się za nieszczerymi obawami i wyrzutami sumienia. Dlaczego wbijam się w poczucie winy – i najwyraźniej sprawia mi to przyjemność – zamiast korzystać z tego, co życie przynosi? Zawsze zazdrościłam Pierantoniowi, mojemu bratu, ekscytującego życia: ciekawej pracy, funkcji pełnionej w Ziemi Świętej, wykopalisk... A teraz, kiedy i mnie przypadało w udziale coś podobnego, zamiast odsłonić silną i odważną stronę swojej natury, chowałam się za swoimi lękami jak za kurtyną. Biedaczka! Przez całe życie tylko się modliła i siedziała z nosem w książkach, przez całe życie się uczyła, starając się dowieść swojej wartości pośród średniowiecznych kodeksów, zwojów, papirusów

i pergaminów, kiedy zaś Bóg postanowił wydobyć ją z cienia i na jakiś czas oderwać od badań, rozdygotała się i zaczęła skarżyć jak bojaźliwa dziewczynka. Jeśli chciałam nadal wraz z Faradżem i kapitanem Glauserem-Röistem uczestniczyć w dochodzeniu w sprawie kradzieży relikwii Krzyża, musiałam zmienić nastawienie i zachowywać się jak osoba wyróżniona – bo przecież byłam wyróżniona – musiałam stać się odważniejsza i energiczniejsza, porzucić biadolenie i protesty. Faradż stracił wszystko i nie narzekał: dom, rodzinę, ojczyznę, pracę w muzeum w Aleksandrii... We Włoszech mógł liczyć tylko na pokój w Domu Świętej Marty i czasową skromną zapomogę, którą przyznał mu Sekretariat Stanu na wniosek kapitana. Mimo to gotów był narazić własne życie, by wyjaśnić tajemnicę, która nie dość że liczyła kilkaset lat, to na dodatek współcześnie wstrząsnęła wszystkimi Kościołami chrześcijańskimi... I to będąc ateistą, przypomniałam sobie z nieustającym zdziwieniem. Nie, nie ateistą, myślałam, zapalając światło na stoliku nocnym, postanowiłam bowiem wstać. Nikt nie jest ateistą, chociaż wielu tak twierdzi. Każdy tak czy inaczej wierzy w Boga – tak mi przynajmniej wpojono. Faradż także wierzy w Niego na swój sposób, nawet jeśli mówi co innego. No chyba że to przekonanie, tak charakterystyczne dla osób wierzących, świadczy po prostu o braku tolerancji i zadufaniu, a w rzeczywistości faktycznie są ludzie, którzy nie wierzą w Boga, choćby nam się to wydawało dziwne. Wraz z jękiem bólu wyrwało mi się „O matko!”, kiedy chciałam spuścić nogi, wygrzebując się z pościeli: zdawało mi się, że w całym ciele mam powbijane igły, szpilki, drzazgi, ciernie... Cały arsenał wszystkiego, co kłuje. Jeszcze długo będę pamiętała przejścia w katakumbach kościoła Świętej Łucji, taka z nich wyszłam poturbowana i obolała. Hola! Co ty wygadujesz?, napomniałam się surowo. Zamiast znowu użalać się nad sobą, powinnaś czuć dumę po tym, co się stało w Syrakuzach, satysfakcję, że rozwiązałaś zagadkę i wyszłaś cało z pułapki. Inni prawdopodobnie tam zginęli bez... Inni prawdopodobnie tam zginęli. – A co z ich szczątkami? – zapytałam na głos. – Na pewno w Syrakuzach są stawrofilacy – stwierdził kapitan kilka godzin później, kiedy po raz pierwszy od tygodnia zebraliśmy się w mojej pracowni w Hypogeum. – Zadzwoń do arcybiskupstwa i wywiedz się o tego zakrystiana – zaproponował Faradż. – O zakrystiana? – zdziwił się Głaz. – Tak, tak – poparłam Boswella. – Ja też uważam, że ma coś wspólnego z bractwem. Tak czuję.

– A jaki podam powód tego wypytywania? Powiedzą mi tylko, że to dobry człowiek, który od lat ofiarnie pracuje dla Kościoła. Tak że jeśli nie macie lepszego pomysłu, lepiej to zostawmy. – Jestem pewna, że to on utrzymuje w czystości miejsce, gdzie odbywa się próba, i pozbywa się doczesnych szczątków tych, którzy jej nie przejdą. Pamiętacie, jak błyszczały obydwa łańcuchy? – Nawet jeśli tak jest – rzekł kapitan z sarkazmem w głosie – myśli pani, że się przyzna do członkostwa w bractwie, jak go grzecznie zapytamy? W najlepszym razie możemy doprowadzić do zatrzymania go przez policję, chociaż nigdy nie popełnił przestępstwa i od lat jest szanowanym zakrystianem u Świętej Łucji. I co wtedy? Każemy mu się rozebrać, żeby sprawdzić, czy ma na ciele skaryfikacje? Oczywiście odmówi, a wtedy pozostanie tylko nakaz prokuratorski. A jeśli się w końcu rozbierze w areszcie i okaże się, że nie ma żadnych znaków na skórze? Ha, wtedy może nas pozwać, zażądać zadośćuczynienia, sprawa zrobi się głośna, o wszystko zostanie obwiniony Watykan, a media będą się pasły. – Jeśli zakrystian jest stawrofilakiem – wtrącił Faradż, by uspokoić kapitana – to faktycznie robi to, o czym wspomniała Ottavia, ale pewnie oprócz tego uprzedził bractwo, że ktoś przystąpił do prób. – Tego nie możemy wykluczyć – zgodził się Glauser-Röist. – Musimy mieć w Rzymie oczy dookoła głowy. – Skoro mowa o Rzymie... – odezwałam się. Obaj panowie spojrzeli na mnie pytająco. – Chyba powinniśmy wziąć pod uwagę, że w którejś z prób możemy stracić życie. Nie chodzi mi o straszenie was ani odwodzenie od dalszego dochodzenia, ale musimy mieć jasność, zanim ruszymy dalej. Kapitan i Boswell popatrzyli po sobie, potem przenieśli wzrok na mnie. – Ta sprawa chyba została już rozstrzygnięta. – Jak to: rozstrzygnięta? – Nie umrzemy, Ottavio – stanowczo oświadczył Faradż, podnosząc okulary na czoło. – Nikt nie twierdzi, że nie będzie zagrożenia, ale... – Ale choćby było nawet bardzo niebezpiecznie – wpadł mu w słowo Głaz – czemu nie mielibyśmy przejść pomyślnie przez próby tak jak setki stawrofilaków na przestrzeni wieków? – Och, nie mówię, że czeka nas pewna śmierć. Chodzi mi tylko o to, że taka możliwość istnieje i nie powinniśmy o tym zapominać.

– Wiemy o tym, pani doktor. Wie także kardynał Sodano i Jego Świątobliwość. Ale nikt nikogo do niczego nie zmusza. Jeśli nie czuje się pani na siłach, zrozumiem. Dla kobiety... – Znowu pan zaczyna! – oburzyłam się. Faradż zachichotał pod nosem. – Można wiedzieć, co cię tak śmieszy? – zagadnęłam. – A bo teraz pewnie będziesz się pierwsza pchała do każdej próby. – Jasne! I co z tego? – Nic – odparł i roześmiał się w głos. Najdziwniejsze było to, że zanim zdążyłam się odgryźć, w pracowni zawtórował mu drugi głos. Własnym oczom i uszom nie wierzyłam: Faradż i Głaz pokładali się ze śmiechu, nie mogli się opanować. Cóż mogłam począć? Chyba tylko obu udusić... Westchnęłam i uśmiechnęłam się zrezygnowana. Skoro oni są gotowi całą sprawę doprowadzić do końca, ja będę dwa kroki przed nimi. Teraz pozostało tylko wziąć się do roboty. – Musimy zbadać tę grecką inskrypcję – zasugerowałam, opierając łokcie na biurku. – Tak, tak... – wykrztusił Boswell, ocierając łzy grzbietem dłoni. – Świetny pomysł – przytaknął kapitan urywanym głosem. Miło było wiedzieć, że Głaz także potrafi się śmiać. – No to jeśli się pozbierałeś, Faradż, bądź tak uprzejmy i przeczytaj, co tam zanotowałeś. – Moment... – rzekł, patrząc na mnie ciepło, gdy wydobywał notatnik z czeluści jednej z wielkich kieszeni kurtki. Odchrząknął, odgarnął włosy z twarzy, opuścił okulary na nos, odetchnął i znalazłszy właściwą stronę, zaczął czytać: – „Poczytujcie, bracia moi, za powód do największej radości, żeście poddani zostali rozmaitym próbom, i wiedzcie, że próba waszej wiary rodzi wytrwałość. Wytrwałość zaś winna być dziełem doskonałym, abyście wy byli doskonali, nienaganni, w niczym braków nie wykazując. Jeśli zaś komuś z was brakuje mądrości, niech prosi o nią Boga, który daje wszystkim chętnie i nie wymawiając; a na pewno ją otrzyma. Niech zaś prosi z wiarą, a nie wątpi o niczym. Kto bowiem żywi wątpliwości, podobny jest do fali morskiej wzbudzonej wiatrem i miotanej to tu, to tam. Człowiek ten niech nie myśli, że otrzyma cokolwiek od Pana, bo jest mężem o rozdwojonej duszy...”. – O rozdwojonej duszy? – przerwałam mu. – To nie jest moje tłumaczenie. – Jest moje. Skoro ja robiłem notatki... – wyjaśnił z zadowoleniem. – „...jest mężem o rozdwojonej duszy, niestałym we wszystkich swych drogach. Niech się zaś ubogi brat chlubi z wyniesienia swego, bogaty natomiast ze swego poniżenia. Błogosławiony mąż, który

wytrwa w pokusie, gdy bowiem zostanie poddany próbie, otrzyma wieniec”. Dalej było to zdanie: „Po czym kierujemy się do Rzymu”, które, jak zauważył kapitan, wskazuje miejsce pierwszej próby czyśćcowej. I na końcu było to: „Świątynia Maryi jest cudownie ozdobiona”. – „Jest cudownie ozdobiona” – powtórzyłam z niejakim smutkiem. – Chodzi o jakiś piękny kościół pod wezwaniem Matki Bożej. To wskazówka, aczkolwiek dość skromna. Moim zdaniem rozwiązaniem zagadki nie jest to zdanie. Rozwiązanie jest zawarte w zdaniu. Jak je znaleźć? – W Rzymie wszystkie kościoły pod wezwaniem Marii Panny są piękne, prawda? – zauważył Faradż. – Tylko pod wezwaniem Marii Panny? – rzucił kpiąco Glauser-Röist. – W Rzymie piękne są wszystkie kościoły. Bezwiednie i bez powodu wstałam od biurka i podniosłam w górę prawą rękę. W myślach obracałam na wszystkie strony słowa inskrypcji. – Faradż, jak brzmiało to zdanie po grecku? Przepisałeś oryginał? Spojrzawszy na mnie, Boswell zmarszczył czoło i zapatrzył się na moje ramię jakby uczepione nieistniejącej liny. – Coś ci się stało w rękę? – Przepisałeś, Faradż? Przepisałeś oryginał? – Nie przepisałem, ale mniej więcej pamiętam. – Nie interesuje mnie „mniej więcej” – zirytowałam się, chowając rękę do kieszeni fartucha, który włożyłam z przyzwyczajenia; bez niego nie potrafiłam siedzieć w pracowni. – Muszę wiedzieć, jak dokładnie były zapisane słowa „pięknie ozdobiona”. Czy to było kalos kekosmetai? Tak mi się zdaje! – Zaraz... niech pomyślę... Tak, na pewno: to ieron tis Panagias kalos kekosmetai. „Świątynia Przenajświętszej jest cudownie ozdobiona”. Panagias, Przenajświętsza, to greckie określenie Marii Panny. – Jasne! – zawołałam ucieszona. – Kekosmetai! Kekosmetai! Santa Maria in Cosmedin! – Santa Maria in Cosmedin? – powtórzył Glauser-Röist z miną świadczącą, że nie wie, o czym mówię. Faradż się uśmiechnął. – Nie do wiary! – powiedział. – W Rzymie jest kościół, który nosi grecką nazwę?... Marii Panny Upiększony... Myślałem, że tutaj wszystko jest po włosku albo po łacinie.

– „Nie do wiary” to za mało powiedziane – mruknęłam, chodząc w tę i we w tę po malutkiej pracowni – ponieważ tak się składa, że to jeden z moich ulubionych kościołów. Nie bywam w nim tak często, jak bym chciała, bo to daleko od domu, ale w Rzymie to jedyny kościół, w którym nabożeństwa odprawiane są po grecku. – Nie przypominam sobie, żebym w nim był – rzekł Glauser-Röist. – Wkładał pan kiedyś rękę do Ust Prawdy? – zapytałam. – No wie pan, chodzi o tę straszną maskę z otwartymi ustami, która według legendy odgryza palce kłamcom. – A tak!... Jasne, że widziałem Usta Prawdy! To zabytek, którego nie można nie zobaczyć, jak ktoś jest w Rzymie. – No, a Usta Prawdy są w portyku Santa Maria in Cosmedin. Autokarami, które korkują plac, przyjeżdżają tam ludzie z całego świata, ustawiają się w kolejce do portyku, a kiedy dotrą do maski, wkładają rękę do ust, obowiązkowo robią sobie zdjęcie i tyle. Nikt nie wchodzi do kościoła, nikt go nie ogląda, nikt nawet nie zna jego nazwy, chociaż to jedna z najpiękniejszych rzymskich budowli. – „Świątynia Maryi jest cudownie ozdobiona” – zacytował Boswell. – No dobrze, ale skąd pani wie na pewno, że chodzi właśnie o ten kościół? Sama pani powiedziała, że w tym mieście są setki pięknych kościołów. – Cóż, kapitanie – odparłam, zatrzymując się przed nim – nie idzie o to, że jest piękny jak wiele innych, ani o to, że jeszcze bardziej upiększyli go Bizantyńczycy, którzy przybyli do Rzymu w ósmym wieku, kiedy wybuchł spór ikonoklastyczny. Po prostu inskrypcja wyraźnie wskazuje na niego: „Świątynia Maryi jest cudownie ozdobiona”, kalas kekosmetai... Nie rozumie pan? Kekosmetai, Cosmedin. – Ottavio, nie wymagaj za wiele – skarcił mnie Faradż. – Ja ci to wytłumaczę, Kaspar. Cosmedion pochodzi od greckiego kosmidion, czyli ozdobiony, przystrojony, piękny... Od tego słowa pochodzi też na przykład rzeczownik „kosmetyka”. Kekosmetai w naszym zdaniu to imiesłów przeszły bierny. Jeżeli odrzucimy pierwsze „ke”, które pełni funkcję wyłącznie gramatyczną, bo wskazuje na czas przeszły, zostanie kosmetai, a wtedy słowo ma ten sam rdzeń co kosmidion i Cosmedin. – Stawrofilacy wskazują na Santa Maria in Cosmedin – oświadczyłam z przekonaniem. – Wystarczy tam pojechać, żeby się upewnić. – Przedtem musimy przejrzeć, co Dante pisze na temat pierwszego tarasu czyśćca – rzekł Faradż, biorąc z biurka mój egzemplarz „Boskiej komedii”. Zaczęłam zdejmować fartuch. – Świetny pomysł, ale ja najpierw muszę załatwić coś ważnego.

– Nic od tego nie jest ważniejsze – sprzeciwił się kapitan. – Jeszcze dziś musimy jechać do Santa Maria in Cosmedin. – Ottavio, zawsze uciekasz, kiedy trzeba czytać Dantego. Powiesiłam fartuch i odwróciłam się do nich. – Jeżeli znów mam się czołgać, schodzić po zakurzonych stopniach i ganiać po niezbadanych katakumbach, potrzebuję stosownej odzieży, nie takiej, w której pracuję w Watykanie. – Idziesz kupować ubrania? – zdumiał się Boswell. Otworzyłam drzwi. – Właściwie tylko spodnie. Nigdy bym się nie wybrała do Santa Maria in Cosmedin, nie przeczytawszy Pieśni X „Czyśćca” Dantego, ale w południe zamykano sklepy, nie zostało mi więc dużo czasu, by nabyć to, czego potrzebowałam. Chciałam ponadto zadzwonić do domu, by zapytać, jak się miewa mama i reszta rodziny, a do tego musiałam znaleźć chwilę spokoju. Po powrocie do archiwów usłyszałam, że Faradż z kapitanem są na lunchu w restauracji w Domu Świętej Marty, zamówiłam więc kanapkę w stołówce i zamknęłam się w pracowni, aby bez przeszkód zapoznać się z listą katuszy, które czekały nas tego popołudnia. Nie mogłam przestać myśleć o triku z tabliczką mnożenia, dzięki któremu rozwiązałam zagadkę wejścia. Ciągle miałam przed oczami siebie siedmio-, ośmioletnią: przy stole w kuchni odrabiałam zadania, a Cesare tłumaczył mi, na czym to polega. Jak to możliwe, że prosta dziecięca sztuczka urosła do rangi dosłownie kluczowej w rytuale inicjacyjnym organizacji liczącej ponad tysiąc lat? Widziałam tylko dwa wyjaśnienia: po pierwsze to, co przed wiekami stanowiło całość wiedzy, w dzisiejszych czasach zeszło do poziomu nauczania w szkole podstawowej; drugie wytłumaczenie było mniej prawdopodobne i trudne do zaakceptowania – wiedzę starożytnych przekazywano przez wieki za pośrednictwem pewnych obyczajów ludowych, opowieści, dziecięcych zabaw, legend, tradycji, a nawet tekstów na pozór niewinnych. Aby ją dojrzeć, wystarczy tylko zmienić sposób postrzegania świata, pogodzić się z tym, że oczy i uszy to jedynie kiepskie odbiorniki otaczającej nas rzeczywistości, otworzyć umysł i odsunąć na bok uprzedzenia. I temu właśnie zadziwiającemu procesowi zaczęłam się poddawać, chociaż nie miałam pojęcia dlaczego. Nie czytałam już tekstu Dantego z taką jak wcześniej obojętnością. Wiedziałam teraz, że jego słowa ukrywają znaczenie głębsze, niżby się wydawało. Dante Alighieri stał bowiem przed wizerunkiem anioła strażnika w katakumbach w Syrakuzach i pociągał za te same łańcuchy, które ja trzymałam w rękach. Między innymi przez to właśnie czułam niejakie

powinowactwo z florentyńskim poetą, dziwiłam się tylko, że ośmielił się napisać „Czyściec”, skoro wiedział, że stawrofilacy nigdy mu tego nie wybaczą. Może miał zbyt wielkie ambicje literackie? Może potrzebował udowodnić, że jest nowym Wergiliuszem? Może chciał otrzymać wieniec laurowy, trofeum poetów zdobiące jego czoło na wszystkich portretach, wedle jego słów jedyne, czego naprawdę w życiu pożądał? W Dantem musiało płonąć nieprzeparte pragnienie przejścia do potomności w charakterze największego w historii pisarza, wielokrotnie je wyrażał. Dlatego pewnie cierpiał, gdy rok po roku upływał czas, a on miał świadomość, że ciągle nie ziścił swojego marzenia. I w końcu, niczym Faust kilka stuleci później, uznał prawdopodobnie, że może diabłu sprzedać duszę w zamian za sławę. Swoje ambicje zaspokoił, aczkolwiek zapłacił za nie życiem. Na początku Pieśni X Dante i Wergiliusz, jego mistrz, wreszcie przekraczają progi czyśćca. Gdy ze szczękiem zamyka się za nimi brama – nie wolno im się obejrzeć – odgadują, że teraz nie ma odwrotu. I tak zaczyna się puryfikacja Florentyńczyka, jego osobisty proces oczyszczenia wewnętrznego. Obejrzał już piekło i widział potępionych skazanych na wieczne męki w dziewięciu kręgach. Teraz kazano mu się oczyścić z własnych grzechów, by całkowicie odnowiony mógł wstąpić do Królestwa Niebieskiego, gdzie oczekuje go ukochana Beatrycze, która zdaniem Glausera-Röista była uosobieniem Wiedzy i Najwyższego Poznania. Po wyłupanym żlebie-śmy stąpali, Którego ściany gięły się w łuczyste Linie, na sposób rozbujałej fali. „Wielkiej tu sztuki potrzeba zaiste Powiada Wódz mój. – Postępujmyż bacznie, Dłońmi się w ściany wpierając faliste”. O matko! Kołysząca się skała! O mało się nie udławiłam kęsem kanapki, który właśnie miałam w ustach. Szczęście, że kupiłam te niebotycznie drogie, piękne perłowoszare spodnie! Choć wydałam sporo kasy, byłam zadowolona, bo leżały doskonale. Stojąc przed lustrem w sklepowej przymierzalni, odkryłam, że wyglądam w nich wyjątkowo młodo. Całym sercem pragnęłam, by nie istniały te głupie zasady, które mi zabraniają nosić spodnie, lecz kiedy je włożyłam, bez wyrzutów postanowiłam złamać reguły. Na myśl przyszło mi wspomnienie słynnej północnoamerykańskiej zakonnicy Mary Dominic Ramacciotti, założycielki Girl’s Village w Rzymie, która od Piusa XII otrzymała zezwolenie na noszenie

futer, robienie sobie trwałej ondulacji, używanie kosmetyków Elizabeth Arden, chodzenie do opery i elegancki strój. Ja tyle nie oczekiwałam – chciałam jedynie nosić spodnie, w których zresztą wyszłam ze sklepu. Po wielu trudach Dante i Wergiliusz dotarli wreszcie do pierwszego tarasu czyśćcowego. Przestrzeń, od miejsca, gdzie szlak w dół się śliźnie, Potąd, gdzie góra wspina się wysoka, Równała trzykroć słusznemu mężczyźnie. Ile zbiec mogło skrzydło mego oka, Czym w lewo spojrzał, czy na prawo zasię, Z obu stron droga szła równo szeroka. Wergiliusz jednak zaraz poleca, by Dante przestał się gapić, a zwrócił uwagę na dziwny tłum dusz, które z trudem powoli zbliżają się do nich. Tu ja krzyknąłem: „Mistrzu, kto nadchodzi? Spostrzegam twory z dziwacznymi godły: Dobrze-li widzę? Wzrok-li mię zawodzi?” A on tak do mnie: „Karą ciężkiej modły Ich wiotka postać do ziemi nagięta; Już się też na nich moje oczy zwiodły. Ale spójrz bystro i niech wzrok rozpęta Kształty spod głazów widne; patrzaj na nie: Słuchaj, jak ciężko jęczą niebożęta”. To dusze ludzi pysznych przygięte pod ciężarem ogromnych kamieni, które mają ich upokorzyć i oczyścić z wszelkiej próżności. W znoju posuwają się po wąskim gzymsie z kolanami przyciśniętymi do piersi i z obliczem wykrzywionym ze zmęczenia, recytując dziwną wersję Ojcze nasz zaadaptowaną do sytuacji: „O Ty, Ojcze nasz, który jesteś w niebie, nie, byś w nim mieścił się...” – tak się zaczyna Pieśń XI. Dante przerażony ich cierpieniem życzy im, by szybko przebyli czyściec i jak najszybciej „mogli w gwieździste wstąpić kołowroty”. Wergiliusz natomiast, jak zwykle praktyczny w tych sprawach, prosi dusze, aby im wskazały najwygodniejszą drogę do drugiego tarasu.

„Z brzegu przy nas prawą stroną Pójdźcie; kęs wyżej szczelinę znajdziecie, By nią człek żywy przeszedł, dość przestroną...” W drodze, podobnie jak w przedczyśćcu, prowadzą rozmowy z dawnymi znajomymi Dantego albo ze znanymi osobistościami – wszyscy ich przestrzegają przed pychą i próżnością, jakby przewidywali, że na tym właśnie tarasie znajdzie się poeta, jeżeli nie oczyści się w porę. W końcu po długim marszu i wielu rozmowach zaczyna się Pieśń XII, w której na samym początku Wergiliusz napomina Florentyńczyka, by zostawił w spokoju dusze ludzi pysznych, a skupił się na wspinaczce: On rzekł: „W dół spojrzyj, byś obaczył łoże Stóp swoich i ślad na ścieżce wyryty; To-ć do ulżenia drogi dopomoże”. Dante posłusznie patrzy na ścieżkę i widzi, że jest pokryta pięknymi rzeźbionymi figurami. I zaczyna się długi na dwanaście, trzynaście trójwierszy opis streszczający wyrzeźbione w kamieniu sceny: rażony piorunem Lucyfer spadający z nieba; konający Briareus po zbuntowaniu się przeciwko bogom olimpijskim; Nemrod oszalały po zburzeniu jego pięknej wieży Babel; samobójstwo Saula po klęsce na górze Gilboa... Wiele przykładów mitycznych, biblijnych i historycznych ukaranej pychy. Florentyńczyk idzie pochylony do samej ziemi, by nie przeoczyć żadnego szczegółu, zastanawiając się z podziwem, jaki artysta pędzlem lub dłutem zdołał tak po mistrzowsku przedstawić zarówno postacie, jak i ich czyny. Na szczęście, pomyślałam, Dante nie musiał taszczyć kamienia, co bardzo mnie cieszy, aczkolwiek spory kęs drogi przebył zgięty wpół, oglądając reliefy. Jeżeli próba stawrofilaków będzie polegała na maszerowaniu w takiej pozycji przez ileś tam kilometrów, byłam na nią gotowa, chociaż coś mi mówiło, że nie będzie to takie łatwe. Syrakuzańskie doświadczenia wbiły mi się w pamięć, toteż nie dowierzałam pięknym słowom poety. Wreszcie nasi wędrowcy docierają do końca tarasu i wtedy Wergiliusz każe Dantemu się przygotować, przybrać minę i postawę pełną szacunku, ponieważ odziany na biało, jaśniejący niczym jutrzenka anioł zbliża się do nich, by pomóc im się stąd wydostać: Rozłożył ręce, potem powiał pióry: „Tu schody – wołał, ukazując w ścianie

Rysę – tą drogą wstąpcie w głąb góry”. Nie wszystkich takie zachęca wezwanie. O człecze, na lot stworzony wysoki, Przecz cię z nóg ścina lekkie wiatru wianie? Wtem do pękniętej powiódł nas opoki; Podmuchem skrzydeł wionął mi u czoła, Po czym pozwolił wstępować bez zwłoki. Po czym kiedy poeci zaczynają wstępować na strome schody, jakiś głos intonuje 8

„Błogosławiony jest duchem ubogi” . Wtedy Dante, który do tej pory przy różnych okazjach podkreślał swoje wielkie zmęczenie fizyczne wędrówką, ze zdziwieniem stwierdza, że czuje się lekki jak piórko. Wergiliusz obraca się do niego i mówi, że anioł niepostrzeżenie machnięciem skrzydeł zmazał mu jedno z „P” wyrytych na czole (po jednym na każdy z grzechów głównych), dlatego teraz mniej waży. W ten sposób Dante Alighieri oczyścił się z grzechu pychy. I w tym momencie ze zmęczenia zasnęłam z głową na biurku. Nie miałam takiego szczęścia jak poeta z Florencji. We śnie, niespokojnym, pełnym obrazów z syrakuzańskich katakumb i zagrożeń, ukazał mi się uśmiechnięty Faradż, a na mnie spłynęło poczucie bezpieczeństwa. Desperacko uczepiłam się jego ręki, ponieważ tylko on mógł mnie uratować, i wtedy ze słodyczą w głosie wypowiedział moje imię. – Ottavio... Ottavio... Obudź się. – Robi się późno, pani doktor – gromko oznajmił bezlitosny Glauser-Röist. Jęknęłam, nie mogąc się otrząsnąć ze snu. Bolała mnie głowa, ból się jeszcze nasilił, gdy spróbowałam otworzyć oczy. – Ottavio, już trzecia – dodał Faradż. – Przepraszam... – jęknęłam, prostując się z trudem. – Przysnęłam... Bardzo przepraszam.

8

Początek pierwszego z ośmiu błogosławieństw z kazania Chrystusa na Górze (Mat. 5, 3). W oryginale Boskiej komedii po łacinie: Beatus pauperes spiritu.

– Wszyscy jesteśmy zmęczeni. Ale tej nocy wypoczniemy, zobaczysz – pocieszył mnie Faradż. – Jak tylko załatwimy co trzeba w Santa Maria in Cosmedin, wracamy do Domu Świętej Marty i nie wychodzimy z łóżka przez tydzień. – Robi się późno – przypomniał Głaz, zarzucając na ramię płócienny plecak, który zdawał się dużo bardziej wyładowany niż poprzedniego dnia. Pewnie upchnął do niego gaśnicę czy coś w tym guście. Przed wyjściem z Hypogeum zażyłam tabletkę przeciwbólową, najmocniejszą, jaką znalazłam w apteczce, po czym pieszo udaliśmy się przez Miasto na parking Gwardii Szwajcarskiej, gdzie Glauser-Röist trzymał swoje błękitne sportowe cacko. Rześkie powietrze na zewnątrz ocuciło mnie do reszty, poczułam się też nieco lepiej, ale tak naprawdę marzyłam o tym, by rzucić się na łóżko i przespać z dobę albo i dwie. Chyba właśnie wtedy w pełni dotarło do mnie, że dopóki się nie zakończy ta osobliwa historia, wypoczynek, sen i uporządkowane życie mogę zaliczać do nieosiągalnych luksusów. Wyjechaliśmy przez Porta Santo Spirito i jadąc Lungotevere, dotarliśmy do mostu Garibaldiego, jak zwykle kompletnie zakorkowanego. Po dziesięciu minutach udało nam się w końcu przedostać na drugi brzeg rzeki i tam szybko już pomknęliśmy przez via Arenula i via delle Botteghe Oscure aż do placu Świętego Marka – drogą okrężną, gwarantującą za to, że szybciej dotrzemy do Santa Maria in Cosmedin. Ze wszystkich stron osaczały nas skutery niczym rój oszalałych os, Glauser-Röist jednak jakimś cudem lawirował wśród nich, na przemian gwałtownie hamując i przyspieszając, aż w końcu ustawił alfę romeo przy chodniku na placu Ust Prawdy. Tam właśnie znajdował się mój zapoznany bizantyński kościółek o nadzwyczaj harmonijnych, wysmakowanych proporcjach. Patrzyłam na niego z uczuciem, otwierając drzwi samochodu. Niebo w ciągu dnia zaciągnęło się chmurami i teraz, w szaroburym świetle, piękno kościoła Santa Maria in Cosmedin wydawało się przygaszone, aczkolwiek ani trochę nie umniejszone. Może powodem mojego bólu głowy oprócz zmęczenia była także ciężka aura. Podniosłam wzrok ku najwyższemu punktowi siedmiopiętrowej dzwonnicy, która wznosiła się majestatycznie nad środkową częścią bazyliki, i nie po raz pierwszy naszła mnie refleksja odnosząca się do skutków upływu czasu – nas ów niepojęty czas niszczy, natomiast dziełom sztuki dodaje urody. Już w starożytności w tej części Rzymu – znanej jako Forum Boarium, ponieważ tu właśnie odbywały się targi bydlęce – istniała duża kolonia grecka, tu też stała jedna z najważniejszych świątyń Herkulesa Niezwyciężonego upamiętniająca jego czyn: odzyskał mianowicie bydło skradzione przez niecnego Kakusa. W III wieku naszej ery na ruinach pogańskiej świątyni wzniesiono pierwszą kaplicę chrześcijańską, którą później

rozbudowywano i upiększano, aż przeobraziła się w przepiękny kościół istniejący do dziś. Oczywiście dla Santa Maria in Cosmedin decydujące było przybycie do Rzymu greckich artystów, którzy uciekli z Bizancjum przed prześladowaniami związanymi z ikonoklazmem wznieconym przez chrześcijan wierzących, że grzechem jest przedstawianie wizerunku Boga, Marii Panny i świętych. Spacerowym krokiem doszliśmy do portyku, omijając wielokrotnie zawiniętą kolejkę zwariowanych turystów, którzy czekali, aby się sfotografować z ręką w Ustach Prawdy, paszczy ogromnego maszkarona na bocznej ścianie portyku. Kapitan obojętny na otoczenie parł naprzód niczym okręt flagowy, Faradż natomiast nie mógł się wszystkiemu napatrzyć, starając się zapamiętać każdy najdrobniejszy szczegół. – Te usta – zagadnął żartobliwie, oglądając się na mnie – naprawdę kogoś ugryzły? Roześmiałam się. – Na razie nie, ale jeśli kiedyś to się zdarzy, dam ci znać. On także się zaśmiał, a ja zauważyłam, że niebieskie oczy mu pociemniały w tym świetle, a przetykana tu i ówdzie siwizną broda podkreśla jego semickie rysy i śniadą cerę. Jakimże zrządzeniem losu w tym samym miejscu i czasie znalazły się trzy tak różne osoby: Szwajcar, Sycylijka i Kopt? Wnętrze kościoła oświetlały reflektory umocowane w górze w bocznych nawach i na kolumnach, ponieważ światła dziennego było za mało, by odprawiać nabożeństwa. Wystrój był ewidentnie bizantyński i chociaż właśnie to mi się podobało w tym kościele, jak magnes przyciągały

mnie

potężne

żelazne

stojaki,

w których

umieszczano

dziesiątki

charakterystycznych dla świata wschodniego długich, cienkich woskowych świeczek zamiast krótkich białych używanych w świątyniach łacińskich. Bez zastanowienia podeszłam do stojaka przed balustradą schola cantorum – znajdującej się w nawie głównej przed ołtarzem – wrzuciłam drobne do puszki i zapaliwszy taką długą pomarańczową świeczkę, przymknęłam oczy, modląc się za mojego biednego ojca i brata, prosząc Boga, by miał w opiece mamę, która wyraźnie nie mogła się pozbierać po śmierci dwóch tak bliskich osób. Podziękowałam Mu również za to, że zadanie wykonywane dla Kościoła pozwala mi zapomnieć o bólu wywołanym utratą. Kiedy otworzyłam oczy, stwierdziłam, że jestem sama, rozejrzałam się zatem za Faradżem i kapitanem – jak zagubieni turyści chodzili po nawach bocznych. Najbardziej interesowały ich freski na ścianach przedstawiające sceny z życia Marii Panny oraz dekoracje posadzki w stylu Cosmatich. Ja to wszystko już znałam, skierowałam się zatem do prezbiterium, aby z bliska obejrzeć największą osobliwość Santa Maria in Cosmedin: pod

gotyckim baldachimem z XIII wieku ogromna porfirowa wanna koloru ciemnołososiowego pełniła rolę ołtarza. Należało przypuszczać, że jakiś bizantyński bogacz – albo bogaczka – jeszcze w czasach cesarstwa rzymskiego zażywał w niej wonnych kąpieli. Nikt mnie nie upominał, gdy chodziłam sobie po prezbiterium, a to dlatego, że w tym kościele poza porą mszy i różańca nigdy nie było ani żadnego duchownego, ani zakrystiana, ani nawet wytwornych staruszek, które w zamian za nieco drobnych wrzuconych do koszyczka spędzają popołudnia w swoim kościele parafialnym w równie głupi sposób jak dzieci mojego rodzeństwa sobotnie wieczory w dyskotekach Palermo. Kościół Santa Maria in Cosmedin spokojnie mógł świecić pustką, ponieważ turyści naprawdę rzadko zachodzili do środka, chociaż przed portykiem kłębili się tłumnie. Dokładnie obejrzałam wannę, na wszelki wypadek nawet pociągnęłam mocno za cztery uchwyty po bokach, również z porfiru, lecz nic niezwykłego się nie stało. Faradżowi i kapitanowi też się nie poszczęściło. Wyglądało na to, że stawrofilacy nigdy się tu nie pojawili. Kiedy badałam tron biskupi w absydzie, moi towarzysze dołączyli do mnie. – I co? – zagadnął Głaz. – Nic. Z poważnymi minami podążyliśmy do zakrystii, w której wreszcie natknęliśmy się na człowieka: starego sprzedawcę w sklepiku z pamiątkami oferującym medaliki, krzyżyki, kartki pocztowe i komplety przezroczy. Sprzedawcą był stary siwy ksiądz w brudnej sutannie, nieogolony i rozczochrany. Nie można powiedzieć, że prezentował się schludnie i czysto. Popatrzył na nas z ukosa, kiedyśmy wchodzili, naraz jednak zmienił mu się wyraz twarzy – księżulo zrobił się przymilnie uprzejmy, co bardzo mi się nie spodobało. – Państwo są z Watykanu? – spytał, wychodząc zza lady złożonej ze szklanych gablot i stając przed nami. Cuchnął doprawdy odrażająco. – Jestem kapitan Glauser-Röist, a to doktor Salina i profesor Boswell. – Czekałem na państwa! Jestem do usług. Nazywam się Bonuomo, ojciec Bonuomo. W czym mogę pomóc? – Obejrzeliśmy już kościół – rzekł Głaz. – Chcielibyśmy zobaczyć całą resztę. Pewnie jest tu krypta, prawda? Księżulo zmarszczył brwi, a ja się zdumiałam. Krypta? Pierwszy raz usłyszałam o krypcie w Santa Maria in Cosmedin. Nie miałam pojęcia, że w tym kościele są podziemia. – Ano jest – przyznał starzec niechętnie. – Ale jeszcze zamknięta dla zwiedzających. Ten gość nazywał się Bonuomo, Poczciwiec. Powinien raczej nazywać się Maluomo, Niegodziwiec. Glauser-Röist jednak nie dał po sobie poznać zniecierpliwienia. Patrzył tylko

na starca nieruchomym wzrokiem, bez mrugnięcia, z twarzą jak maska, jakby nie usłyszał odpowiedzi i czekał po prostu na wskazanie drogi. Widziałam, że księżulo zwija się wewnętrznie, rozdarty między obowiązkiem posłuszeństwa a małoduszną niechęcią do nagięcia godzin zwiedzania. – To ma być przeszkoda? – spytał ostro kapitan lodowatym głosem. – Nie, nie – jękliwie odparł stary, odwrócił się i poprowadził nas do schodów wiodących do krypty. Kiedy dotarł do drzwi, na panelu po prawej powciskał jakieś przełączniki. – Zapaliłem światło. Żałuję, ale nie mogę państwu towarzyszyć, muszę pilnować sklepu. Proszę mnie powiadomić, kiedy państwo skończą. Po tych oschłych słowach zostawił nas samych, za co byłam mu wdzięczna z całego serca, bo robiło mi się niedobrze od oddychania powietrzem przesiąkniętym cierpkim zapachem jego ciała. – Znowu zejście pod ziemię! – zawołał wesoło Faradż i z entuzjazmem ruszył schodami w dół. – Mam nadzieję, że jeszcze kiedyś zobaczę światło dnia... – wymamrotałam, idąc za nim. – Niekoniecznie – usłyszałam z tyłu. Z ponurą miną obejrzałam się na kapitana. – Z powodu końca tysiąclecia – dodał jak zwykle poważnie. – No wie pani... niedługo ma nastąpić koniec świata. Może akurat kiedy będziemy w krypcie. – Ottavio! – ostrzegawczym tonem zawołał Faradż. – Tylko nie wdawaj się w dyskusję! Ani myślałam. Bzdurne gadanie nie zasługuje na odpowiedź. Ten tępy księżulo oszukał nas w kwestii światła. Ledwie stanęliśmy w dole schodów, otoczyły nas nieprzeniknione ciemności. A zeszliśmy niestety na tyle głęboko, że nawet powrót byłby trudny. Znajdowaliśmy się pewnie parę metrów poniżej poziomu Tybru. – Nie ma oświetlenia w tej norze? – rozległ się po mojej prawej głos Faradża. – Nie ma – odparł Glauser-Röist. – Ale nie martwcie się, wiedziałem o tym. Już wyciągam latarkę. – Ten Bonuomo nie mógł nas ostrzec? – zdziwiłam się. – I ciekawe, jak oświetlają kryptę podczas zwiedzania. – Nie zauważyła pani, że nigdzie nie ma tabliczki z godzinami zwiedzania? – No właśnie, tak mi się zdawało. Tyle razy byłam w tym kościele i do dzisiaj nie wiedziałam, że jest tu krypta.

– Dziwne też, że nie ma tu żadnego oświetlenia – ciągnął Glauser-Röist, który w końcu zapalił mocną latarkę i wydobył podziemie z ciemności. – Tak samo jak to, że kapłan Kościoła ośmiela się kwestionować bezpośrednie polecenia Sekretariatu Stanu i nie towarzyszy gościom z Watykanu. Kapitan poświecił w głąb i w tym momencie pojęłam w pełni oryginalne znaczenie słowa „krypta”, które pochodzi od greckiego χρυπτη, kripte, co znaczy skrywać, chować. Najpierw dostrzegłam ołtarzyk w nawie głównej, miejsce to bowiem było zorganizowane jak kościół, w pomniejszeniu, ale przy zachowaniu proporcji, i dzieliło się na trzy nawy wyznaczone kolumnami z obniżonym kapitelem. Były tam nawet kaplice boczne pogrążone w kompletnej ciemności. – Kaspar, czy sugerujesz – odezwał się Boswell – że ojciec Bonuomo może być stawrofilakiem? – Może być na tej samej zasadzie co zakrystian ze Świętej Łucji w Syrakuzach. – Czyli jest – oznajmiłam z przekonaniem, idąc w głąb kościółka. – Co do tego nie można mieć pewności. To tylko podejrzenie, a podejrzenie donikąd nas nie zaprowadzi. – Skąd pan wiedział o krypcie, która jest niemal utajniona? – spytałam zaciekawiona. – Pogrzebałem w Internecie. W sieci można znaleźć wszystko. Ale o tym pani wie, prawda? – Ja? – zdziwiłam się. – Ja ledwie potrafię obsługiwać komputer. – Mimo to znalazła pani w Internecie informacje na temat relikwii i katastrofy lotniczej, w której zginął Abi-Ruj Iyasus. Zdrętwiałam, słysząc znienacka te słowa. W żadnym razie nie mogłam się przyznać, że do poszukiwań wciągnęłam swojego siostrzeńca Stefana, ale nie mogłam także kłamać, bo i po co? Po twarzy na pewno było mi widać, że czuję się winna. Jednakże Glauser-Röist nie oczekiwał odpowiedzi. Ominął mnie z prawej, po drodze wtykając mi do ręki latarkę, taką samą wręczył też Faradżowi. Dzięki temu mogliśmy się rozdzielić, każdy zajął się jedną nawą, a światło trzech reflektorków uczyniło to miejsce przyjaźniejszym. – Ta krypta nosi imię Hadriana na cześć papieża Hadriana Pierwszego, który kazał ją odrestaurować w ósmym wieku – wyjaśniał Glauser-Röist, gdy metr po metrze dokonywaliśmy oględzin podziemia. – Ale zbudowano ją w trzecim wieku, za prześladowań Dioklecjana. Pierwsi chrześcijanie postanowili wykorzystać fundamenty pogańskiej świątyni, która tu stała, i na nich wznieść sekretny kościółek. Kamienne fragmenty widoczne pod

tynkiem to właśnie pozostałości po świątyni pogańskiej, a ołtarz w absydzie to resztka Ara Maxima. – Tu była świątynia Herkulesa Niezwyciężonego – dodałam. – No przecież mówię: świątynia pogańska. W świetle latarki badałam każdy zakamarek kolejnych naw i małych bocznych oratoriów usytuowanych w lewej części. Wszędzie leżało pełno kurzu, natykałam się również na rozbite urny ze szczątkami świętych i męczenników zapomnianych już przed wiekami przez pobożnych wiernych. Niestety, pominąwszy oczywiste znaczenie historyczne i artystyczne, ta ukryta świątynka nie oferowała nic godnego uwagi. Była zwyczajnie osobliwością, podziemnym kościółkiem, nie podsunęła nam jednak żadnego tropu związanego z pierwszą próbą rytuału stawrofilaków. Przeszukawszy bez efektów świątynię, zebraliśmy się na naradę w absydzie, gdzie usiedliśmy na ziemi koło Ara Maxima. Ponieważ byłam w spodniach, usadowiłam się wygodnie. Tuż koło mnie w niedużej niszy spoczywała czaszka i kości świętej Cyryli („Święta Cyryla, dziewica i męczennica, córka świętej Tryfonii, oddała życie za Chrystusa w czasach rządów Klaudiusza”, przeczytałam łacińskie epitafium). – Nigdzie nie znaleźliśmy chrystogramu, który by nam wskazał drogę – zagaił Faradż, odgarniając włosy z twarzy. – Musi gdzieś coś być – rzekł kapitan ze złością. – Mamy na świeżo w pamięci wszystko, cośmy zobaczyli, odkąd weszliśmy do Santa Maria in Cosmedin. Co zwracało uwagę? – Usta Prawdy! – zawołał Boswell entuzjastycznie. Uśmiechnęłam się. – Nie chodzi mi o atrakcje turystyczne – uściślił Glauser-Röist. – W porządku... Ale moją uwagę właśnie to zwróciło. – Prawdę mówiąc, faktycznie ciekawe jest to dzieło rzymskich budowniczych – wtrąciłam, by wesprzeć Faradża. – Dobra. Wrócimy na górę i jeszcze raz je obejrzymy – obiecał Głaz. Miałam już dość wszystkiego. Popatrzyłam na zegarek – było wpół do szóstej. – Nie moglibyśmy przyjść tu jutro? Jesteśmy zmęczeni. – Jutro, pani doktor, będziemy w Rawennie, gdzie trzeba znaleźć drugi krąg czyśćca. Nie rozumie pani, że w tej chwili gdzieś na świecie może się odbywać kolejny rabunek relikwii Krzyża? Nawet tu, w Rzymie! Nie, nie, nie odpuścimy i nie będziemy tracili czasu na odpoczynek.

– To na pewno nie ma znaczenia – odezwał się naraz Faradż, znów nerwowo się zacinając i manipulując okularami – ale wpadło mi w oczy coś dziwnego tam – i wskazał jedno z bocznych oratoriów w prawej części kościółka. – Czyli co? – Słowo wypisane na posadzce... wyryte w kamieniu. – Jakie słowo? – Nie widać go wyraźnie, jest mocno zatarte, ale chyba „Vom”. – „Vom”? – powtórzyłam. – Chodźmy obejrzeć – zdecydował Głaz, podnosząc się. W lewym narożniku oratorium, pośrodku wielkiej płyty tworzącej kąt prosty ze ścianami, istotnie widniało słowo VOM. – Co znaczy „Vom”? – zapytał Glauser-Röist. Już miałam odpowiedzieć, gdy naraz rozległ się suchy trzask i posadzka zaczęła się kołysać jak w czasie potężnego trzęsienia ziemi. Krzyknęłam i runęłam na płytę, która zaczęła spadać w czeluście ziemi, mocno chwiejąc się z boku na bok. Ale odnotowałam pewien ważny szczegół: chwilkę przed trzaskiem do moich nozdrzy doleciał wyraźny, nie do pomylenia z niczym innym odór potu i niedomytego ciała ojca Bonuoma, który musiał się znajdować bardzo blisko nas. W panice nie potrafiłam myśleć, skupiłam się tylko na tym, by z rozchwianego kawałka posadzki nie spaść w czarną czeluść. Zgubiłam latarkę i torebkę, ale żelazny uchwyt silnej dłoni przytrzymywał mnie za nadgarstek. Strasznie długo spadaliśmy w ten sposób – to znaczy może mnie wydawało się długo, a w rzeczywistości trwało kilka chwil – aż w końcu cholerna płyta stuknęła o ziemię i znieruchomiała. My zastygliśmy również. Słyszałam tylko przyspieszone oddechy Faradża i kapitana wtórujące mojemu. Ręce i nogi miałam jak z waty, myślałam, że nigdy nie zdołam się podnieść; drżałam na całym ciele, serce waliło mi jak oszalałe, czułam mdłości. Pamiętam, że przez zamknięte powieki przebijało oślepiające światło. Wyglądaliśmy chyba jak trzy żaby rozpięte na stole sekcyjnym szalonego naukowca. – Nie... niedobrze nam to... wyszło – usłyszałam Faradża. – Co mówisz? – zapytał Głaz tak cicho, jakby całkiem opadł z sił. – „Po wyłupanym żlebie-śmy stąpali” – zaczął recytować Boswell, nabrawszy głęboko powietrza – „Którego ściany gięły się w łuczyste linie na sposób rozbujałej fali. «Wielkiej tu sztuki potrzeba zaiste – powiada Wódz mój. – Postępujmyż bacznie, dłońmi się w ściany wpierając faliste»”.

– Cholerny Dante!... – wykrztusiłam słabym głosem. Moi towarzysze zaczęli się podnosić i silny uchwyt na moim nadgarstku zelżał. Dopiero wtedy zrozumiałam, że to był Faradż, który teraz stanął przede mną i nieśmiało wyciągnął do mnie dłoń, oferując dżentelmeńską pomoc. – Gdzie my jesteśmy, do diabła? – zastanawiał się Glauser-Röist. – Niech pan przeczyta Pieśń X „Czyśćca”, to się pan dowie – burknęłam, stojąc na drżących jeszcze nogach i z sercem ciągle walącym jak młot. Śmierdziało tam stęchlizną i zgnilizną. Długi szereg pochodni zatkniętych w żelazne uchwyty przymocowane do ścian oświetlał coś, co wyglądało na dawny ściek, kanał odprowadzający nieczystości, a myśmy się znaleźli na jego brzegu. A może raczej należałoby powiedzieć: „na gzymsie”? Albowiem od skraju owego brzegu opadającego do czarnej cuchnącej wody do ściany odległość się „równała trzykroć słusznemu mężczyźnie”, dokładnie taka też była szerokość płyty, na której tu dotarliśmy. I oczywiście gdziekolwiek zwróciłam wzrok, na prawo czy na lewo, wszędzie widziałam tych samych rozmiarów wysklepiony tunel. – Chyba wiem, co to za miejsce – oznajmił kapitan, zdecydowanie zarzucając plecak na ramię. Faradż otrzepywał się z kurzu i jakichś brudów. – Prawie na pewno jesteśmy w którejś odnodze Cloaca Maxima. – Cloaca Maxima?... Te kanały jeszcze istnieją? – zdziwił się Faradż. – Rzymianie niczego nie robili byle jak – odparł Glauser-Röist. – A w budownictwie byli najlepsi. Akwedukty i kanały nie miały dla nich tajemnic. – W wielu europejskich miastach dotąd używa się rzymskich systemów kanalizacyjnych – dodałam. Właśnie znalazłam rozsypaną dokoła zawartość mojej torebki. Latarka się rozbiła. – Ale Cloaca Maxima?... – To był jedyny sposób, żeby zbudować Rzym – wyjaśniłam. – Cały teren Forum Romanum był podmokły, należało go więc osuszyć. Budowę kanału zaczęto w szóstym wieku przed naszą erą z rozkazu króla Tarkwiniusza Starego. Później oczywiście kanał powiększono i wzmocniono, w ogóle zbudowano całą sieć kanalizacyjną, która bez zarzutu działała przez cały czas istnienia państwa rzymskiego. – A ten kanał – zauważył kapitan – jest na pewno jakimś bocznym odgałęzieniem sieci. Stawrofilacy wykorzystują go jako miejsce, gdzie neofici poddawani są próbie pychy. – Zastanawia mnie, czemu pochodnie są zapalone – rzucił Faradż, wyjmując jedną z uchwytu.

Płomienie zaskwierczały, aż Boswell musiał drugą dłonią osłonić sobie twarz. – Bo ojczulek Bonuomo wiedział, że przyjdziemy. Teraz chyba nie ma już wątpliwości co do jego udziału. – No nic, trzeba ruszać – zarządziłam, spoglądając w górę, w długi szyb, którym tu przybyliśmy. Musieliśmy na tej płycie przejechać sporo metrów. – W prawo czy w lewo? – spytał Faradż, stając pośrodku z pochodnią w ręce. Pomyślałam, że trochę przypomina teraz Statuę Wolności. – Raczej tędy – rzekł Glauser-Röist, wskazując na ziemię. Podeszliśmy do niego z Faradżem. – Nie do wiary!... – wyszeptałam w zachwycie. Kamienny brzeg gzymsu pokrywały wspaniałe reliefy – tak jak opowiadał Dante, pierwszy ukazywał strącenie Lucyfera z niebios. Widać było piękną twarz anioła wykrzywioną w strasznym grymasie gniewu, ręce wyciągał ku Bogu, jakby prosił o zmiłowanie. Detale wyrzeźbiono tak starannie, że dosłownie ciarki latały po grzbiecie wobec takiej artystycznej perfekcji. –

Styl

bizantyński –

powiedział

Boswell

z podziwem.

–

Spójrzcie

na

Wszechmocnego jako sędziego, który obserwuje ukaranie swojego ulubionego anioła. – Pycha ukarana... – szepnęłam. – Przecież o to chodzi, nie? – Wyjmę „Boską komedię” – rzekł Glauser-Röist, sięgając do plecaka. – Trzeba sprawdzić, czy się zgadza. – A niech pan sprawdza, niech pan sprawdza. Na pewno się zgadza. Głaz odszukał właściwe miejsce w książce, po czym z lekkim uśmiechem podniósł głowę. – Wiecie, że pierwszy trójwiersz serii, w której są opisane przykłady pychy, zaczyna się od wersu dwudziestego piątego? Dwa plus pięć równa się siedem. Jedna z ulubionych cyfr Dantego. – Niech pan da spokój z tymi bredniami – poprosiłam. Mój głos odbił się lekkim echem. – To nie brednie. Dodam jeszcze, że ta seria opisów kończy się na wersie sześćdziesiątym trzecim. Sześć plus trzy daje dziewięć. Kolejna ulubiona cyfra poety. Znowu tu mamy siedem i dziewięć. Ani Faradż, ani ja niespecjalnie zważaliśmy na to roztrząsanie średniowiecznej numerologii – za bardzo nas pochłaniało podziwianie pięknych scen wyrzeźbionych

w kamieniu. Po Lucyferze był Briareus, potworny syn Gai i Uranosa – Ziemi i Nieba – łatwy do rozpoznania po stu rękach i pięćdziesięciu głowach. Wierząc, że jest najsilniejszy i najpotężniejszy, wystąpił przeciw bogom olimpijskim i umarł rażony piorunem Zeusa. Naturalnie rzeźba, mimo brzydoty Briareusa, była niewiarygodnie piękna. Światło padające od pochodni zamocowanych na ścianach kanału nadawało reliefom powalający realizm, dodatkowo jednak płomienie głowni trzymanej przez Faradża wydobywały ich głębię i intensywność zawartą w szczegółach, które w innych okolicznościach by nam umknęły. Kolejna scena przedstawiała śmierć pysznych Gigantów, którzy chcieli strącić bogów olimpijskich i w walce z nimi zginęli z ręki Marsa, Ateny i Apollona. Następnie był Nemrod szalejący u stóp zniszczonej wieży Babel; Niobe przemieniona w skałę za to, że posiadaniem siedmiu synów i siedmiu córek pyszniła się przed Latoną, która miała tylko dwoje dzieci, Apollona i Dianę; i pozostałe przykłady ukaranej pychy: Saul, Arachne, Roboam, Alkmeon, Sennacherib, Cyrus, Holofernes i zburzona Troja. W milczeniu, z głowami nisko zwieszonymi jak tropiące psy, chciwie oglądaliśmy reliefy. Tak jak Dante posuwaliśmy się naprzód, podziwiając fragmenty legend lub historii, które nakłaniały do pokory i prostoty. Jednakże po Troi nie było już żadnego obrazu. Czyżby to był koniec lekcji? – Kaplica! – wykrzyknął naraz Faradż i zniknął w szczelinie w ścianie. Ze zdziwieniem rozglądaliśmy się po bizantyńskim kościółku identycznym jak w krypcie Hadriana zarówno pod względem formy, jak i organizacji przestrzeni. Jedno tylko różniło tę świątynię od siostrzanej położonej na wyższym poziomie: całe ściany pokryte były półkami, z których obojętnie spoglądały na nas pustymi oczodołami setki czaszek. Faradż wolną ręką otoczył moje ramiona. – Nie bój się, Ottavio. – Nie boję się – skłamałam. – Jestem po prostu pod wrażeniem. A byłam przerażona, sparaliżowana strachem przed tymi pustymi oczodołami. – Istna nekropola, co? – zażartował Boswell, puszczając mnie i kierując się w stronę kapitana. Podążyłam za nim zdecydowana nie odstępować go na krok. Nie wszystkie czaszki były całe, większość wspierała się na zębach szczęki (chyba że zębów nie było) albo na podstawie, jakby żuchwa zapodziała się w jakimś innym miejscu; innym brakowało kości ciemieniowej, skroniowej albo części czołowej czy wręcz całego czoła. Dla mnie jednak najgorsze były oczodoły – puste, niektóre nawet pozbawione łuku brwiowego. Włos się jeżył na głowie wobec tych makabrycznych szczątków, których były tam setki.

– To relikwie chrześcijańskich świętych i męczenników – orzekł kapitan, z uwagą przyjrzawszy się szeregowi czaszek. – Co takiego? – zdumiałam się. – Relikwie? – Na to przynajmniej wygląda. Pod każdą jest wyryty opis z imieniem: Benedetto sanctus, Desirio sanctus, Ippolito martyr, Candida sancta, Amelia sancta, Placido martyr... – O Boże! I Kościół nic o tym nie wie? Pewnie te wszystkie relikwie już wieki temu uznano za stracone. – Mogą nie być autentyczne – zauważył Faradż. – Pamiętaj, że jesteśmy na terytorium stawrofilaków. Tu wszystko jest możliwe. Poza tym zwróć uwagę, że imiona nie są zapisane klasyczną łaciną, tylko średniowieczną. – Nieważne, czy są prawdziwe, czy nie – powiedział Glauser-Röist. – O tym zadecyduje Kościół. Może relikwie Krzyża, których szukamy, też nie są autentyczne? – Ma pan słuszność – przyznałam. – Na ten temat powinni się wypowiedzieć watykańscy specjaliści i Archiwum Relikwii. – Co to takiego Archiwum Relikwii? – spytał Faradż. – To miejsce, gdzie w gablotach i na półkach przechowuje się relikwie świętych potrzebne Kościołowi ze względów administracyjnych. – To znaczy? – No... ilekroć gdzieś na świecie powstaje nowy kościół, Archiwum Relikwii musi mu przeznaczyć jakiś kawałek kości świętego, która jest przechowywana pod ołtarzem. To obowiązkowe. – Do licha! Ciekawe, czy w koptyjskich kościołach też coś takiego mamy. Przyznam, że nie wiem. – Na pewno macie. Chociaż nie wiem, czy... – Może byśmy tak ruszyli dalej? – przerwał mi Glauser-Röist, kierując się do wyjścia. O matko, co za maruda! Podążyliśmy za nim z Faradżem jak posłuszni uczniowie. – Reliefy kończą się tutaj – powiedział Głaz. – Przy wejściu do krypty. I to mi się nie podoba. – Dlaczego? – spytałam. – Bo wydaje mi się, że z tego odgałęzienia Cloaca Maxima nie ma wyjścia. – Uświadomiłem sobie, że woda w kanale ledwie się porusza – dodał Faradż. – Właściwie niemal stoi.

– Ależ płynie – zaprotestowałam. – Kiedy szliśmy, widziałam, że płynęła w tym samym kierunku. Powolutku, ale płynie. 9

– Eppur si muove ... – szepnął Boswell. – No właśnie. Gdyby tak nie było, gniłaby, cuchnęła. A tego nie zauważam. – Ale jest brudna! Co do tego byliśmy zgodni. Niestety, kapitan miał słuszność, mówiąc, że z tego odgałęzienia kanału nie ma wyjścia. Jakieś dwieście metrów dalej natknęliśmy się na ścianę zamykającą tunel. – Ale przecież... przecież woda płynie – wyjąkałam. – Jak to możliwe? – Faradż, podnieś pochodnię jak najwyżej i wysuń w bok poza gzyms – poprosił kapitan, oświetlając ścianę swoim silnym reflektorkiem. Zagadka się rozwiązała w blasku dwóch źródeł światła: pośrodku przeszkody w połowie jej wysokości ujrzeliśmy wyraźny monogram konstantyński wyryty w skale i przecinającą go pośrodku pionową nierówną linię, która dzieliła ścianę na pół. – To stawidła – stwierdził zdumiony Boswell. – I co w tym dziwnego? Myślałeś, że będzie łatwo? – Ale jak poruszyć te wrota? Każde skrzydło waży ze dwie tony! – Cóż, trzeba usiąść i pomyśleć. – Czuję, że zbliża się pora kolacji, bo zaczynam być głodny. – Trzeba szybko się z tym uporać – oświadczyłam, sadowiąc się. – Jeśli stąd nie wyjdziemy, nie zjemy ani kolacji dzisiaj, ani jutro śniadania. W ogóle już nic nigdy nie zjemy. Bo wziąwszy wszystko pod uwagę, nasze życie nie potrwa długo. – Niech pani znowu nie zaczyna! Ruszmy głową. Wziąłem kanapki, zjemy je i pomyślimy. – Wiedział pan, że spędzimy tu noc? – zdziwiłam się. – Nie, ale też nie miałem pewności, co nas spotka. No już – ponaglił nas – spróbujmy rozwiązać problem. Długo oglądaliśmy wrota, potem jeszcze raz badaliśmy je z uwagą i jeszcze. Nawet kawałkiem deski znalezionym w krypcie sprawdziliśmy, jak głęboko zanurzają się w wodzie. Dwie godziny później wiedzieliśmy tylko, że skrzydła stawideł nie są w pełni szczelne i przez 9

A jednak się kręci... – słynne zdanie wypowiedziane przez Galileusza w 1632 r., kiedy Kościół zmusił go do wyrzeczenia się poglądu, iż Ziemia krąży wokół Słońca, jak utrzymywał Kopernik i czego sam Galileusz dowiódł.

szparę powoli przecieka woda. Wróciliśmy do reliefów, obejrzeliśmy je znowu od końca do początku i od początku do końca – nie staliśmy się przez to mądrzejsi, utwierdziliśmy się jedynie w przekonaniu, że są piękne. Koło północy zmęczeni i przemarznięci wróciliśmy do kościoła. Tę odnogę Cloaca Maxima znaliśmy na wylot, jakbyśmy ją własnoręcznie zbudowali, i mieliśmy jasność, że wyjść z niej można chyba tylko cudem albo po przejściu próby – jeżeli odkryjemy, na czym ona polega – ponieważ z jednej strony przegradzały ją stawidła, z drugiej zaś, mniej więcej dwa kilometry od ruchomej płyty, zamykała ją sterta kamieni, osuwisko, przez które licznymi strumyczkami przeciekała woda. Tam właśnie w kącie znaleźliśmy drewnianą skrzynkę pełną nadpalonych pochodni i zgodnie wysnuliśmy stąd wniosek, że to nie jest dobry znak. Rozważaliśmy możliwość dźwignięcia potężnych wierzei, ponieważ grzesznicy z pierwszego tarasu tak właśnie zostali pokarani za pychę, uznaliśmy jednak, że nie damy rady, każde skrzydło bowiem musiało ważyć ze dwa albo i trzy razy tyle co my. Tkwiliśmy zatem w pułapce świadomi, że jeśli szybko nie znajdziemy rozwiązania, niedługo staniemy się pokarmem dla robaków. Po kilku godzinach spokoju znowu rozbolała mnie głowa, teraz jeszcze bardziej. Wiedziałam, że to ze zmęczenia i braku snu. Nie miałam nawet siły ziewać w odróżnieniu od Faradża, który robił to coraz częściej, coraz szerzej otwierając usta. W kościele panował chłód, chociaż mniejszy niż w kanale, poznosiliśmy zatem wszystkie pochodnie do jednego z oratoriów i umieściliśmy je na posadzce tak, że tworzyły coś na kształt ogniska, które ogrzewało niewielką przestrzeń wystarczająco, byśmy przetrwali noc. Tyle że jeśli chodzi o mnie, otoczenie czaszek patrzących pustymi oczodołami nie sprzyjało zasypianiu. Faradż i kapitan wdali się w długą dyskusję na temat przypuszczalnej natury próby, którą mieliśmy przejść – zasadniczo sprowadzała się ona do otwarcia bramy blokującej kanał. Problemem było, jak to zrobić, i tutaj się nie zgadzali. Nie bardzo pamiętam tę rozmowę, bo weszłam w stan pół snu, pół jawy i miałam odczucie, że otoczona szepczącymi czaszkami unoszę się w rozświetlanej płomieniami eterycznej przestrzeni. Czaszki bowiem mówiły... a może mi się to śniło? Nie wiem, w każdym razie wydawało mi się, że mówią coś świszcząco. Ostatnie, co pamiętam, nim zapadłam w głęboki sen, to że ktoś położył mnie na ziemi i wsunął mi coś miękkiego pod głowę. Po jakimś czasie uchyliłam oczy (mój sen chyba nie należał do spokojnych) i zobaczyłam Faradża wyciągniętego obok, śpiącego, oraz kapitana, który w świetle naszego ogniska czytał w skupieniu Dantego. Zasnęłam na powrót,

po czym obudził mnie krzyk. I jeszcze jeden, i jeszcze, aż poderwałam się i ujrzałam Głaza: ze wzniesionymi rękami stał niczym grecki bóg. – Mam! Mam! – wrzeszczał podniecony. – Co się dzieje? – odezwał się Faradż zaspanym głosem. – Która godzina? – Wstawajcie!... Jesteście mi potrzebni! Coś znalazłem! Popatrzyłam na zegarek. Była czwarta nad ranem. – Boże drogi!... – jęknęłam. – Czy już nigdy nie pośpię te sześć, siedem godzin w ciągu? – Posłuchajcie! – zawołał Głaz podekscytowany. – „Vedea colui che fu nobil creato... Vedea Briareo fitto dal telo... Vedea Pallade et Marte armati ancora...! Vedea Nembrot a pié del grand lavoro...” I co wy na to? – To chyba pierwsze wersy trójwierszy, w których opisywane są płaskorzeźby, tak? – odezwał się Faradż, który z niezrozumieniem na twarzy patrzył na Glausera-Röista. – To nie wszystko – ciągnął Głaz. – Słuchajcie dalej: „O Niobè, con che occhi dolenti... O Saül, come in su la propria spada... O folle Aragne... O Roboam, gia non par che mina cci...”. – O co tu chodzi? Nic nie rozumiem – zaprotestowałam. – Ja też nie – pocieszył mnie Faradż – ale dajmy mu skończyć. – I na zakończenie... na za-koń-cze-nie – podkreślił kapitan, potrząsając książką w powietrzu – mamy to... – przysunął tekst do oczu: – „Mostrava ancor lo duro pavimento... Mostrava la ruina... Mostrava come in rotta si fug giro...”. I uwaga! teraz najważniejsze, wersy od sześćdziesiątego pierwszego do sześćdziesiątego trzeciego Pieśni Dwunastej: „Vedeva Troia in cenere e in caverne; O Illion como te basso e vile mostrava il segno che lí si discerne”. – Wiem! To akrostych! – zawołał Boswell, wyrywając kapitanowi książkę z rąk. – Cztery wersy zaczynają się od słowa vedeva, cztery od o i cztery od mostrava. – A ostatni trójwiersz, ten od Troi, zawiera klucz! Bardzo bolała mnie głowa, mimo to rozumiałam, co się dzieje, a nawet wcześniej niż panowie odkryłam związek tych fragmentów z tajemniczym słowem, które Faradż znalazł na ruchomej płycie, przez co wszyscy troje stanęliśmy na niej: „VOM”. – Co może znaczyć to „Vom”? – spytał Glauser-Röist. – W ogóle coś znaczy? – Znaczy, znaczy – zapewnił Faradż. – I oczywiście przywodzi mi na myśl naszego ojczulka Bonuomo. Tobie nie, Ottavio?

– Tak, przyszedł mi do głowy – odparłam, z trudem podnosząc się i przecierając rękami twarz. – I zastanawiam się, ilu nieszczęśników, którzy chcieli przystąpić do stawrofilaków, straciło życie, próbując przejść przez te próby. Trzeba naprawdę mieć łeb nie lada, żeby pokojarzyć tyle elementów. – Może byście wyjaśnili? – poprosił kapitan. – Teraz dla odmiany ja nic nie rozumiem. – W klasycznej łacinie – zaczęłam – litery „u” i „v” pisało się tak samo, obydwie jak „v”. Tak że „vom” to to samo co „uom”, czyli „człowiek” w średniowiecznym włoskim. Nasz przyjemniaczek ksiądz każe się nazywać Bon-Uomo albo Bon-Uom, Dobry Człowiek. Chwyta pan? – Każesz go aresztować, Kaspar? Kapitan pokręcił głową. – Z nim jest tak samo jak z tamtym, z zakrystianem. Ojciec Bonuomo będzie miał solidne alibi i nieposzlakowaną przeszłość. Bractwo już zadbało o to, żeby go kryć, skoro jest strażnikiem próby rzymskiej. A on dobrowolnie nigdy się nie przyzna, że jest stawrofilakiem. – No dobra, panowie – odezwałam się, wzdychając. – Dość tego gadania. Skoro nie pośpimy, ciągnijmy dalej to, cośmy zaczęli. Mamy akrostych Dantego, mamy słowo UOM i mamy kamienną bramę. Co teraz? – Chodzi mi po głowie, że może któraś z czaszek ma w podpisie „Uom sanctus” czy coś w tym guście – podsunął Faradż. – To poszukajmy! – Pochodnie prawie się wypaliły. Trzeba przynieść nowe. – Bierzcie, co jest, i do roboty. Nie ma czasu. – Ostrzegam, kapitanie – zezłościłam się – że jeśli wyjdziemy z tego cało, ani myślę dalej się bawić w dochodzenie, póki nie odpocznę. Słyszy pan? – Ona ma rację, Kaspar. Jesteśmy padnięci. Powinniśmy odetchnąć parę dni. – Pogadamy o tym, jak się stąd wydostaniemy. No już, bierzcie się do szukania. Pani zacznie tutaj, profesor z drugiej strony. Ja sprawdzę w prezbiterium. Faradż się schylił, podniósł dwie ostatnie palące się jeszcze pochodnie, podał mi jedną. Jakiś czas zajęło nam obejrzenie podpisów pod wszystkimi relikwiami – nie muszę chyba dodawać, że nie natrafiliśmy na żadnego świętego ani męczennika o imieniu Uom. Ręce nam opadły. Słońce pewnie już wstało dla szczęściarzy, którzy mogli je oglądać, kiedy zdaliśmy sobie sprawę, że być może nie mamy szukać imienia Uom, tylko jak w akrostychu tych, które

się zaczynają na „v” albo „u”, na „o” i na „m”. I o to właśnie chodziło! Ponowne długie i mało przyjemne poszukiwania dały efekt następujący: czworo świętych miało imiona zaczynające się na „V”: Valerio, Volusia, Varron i Vero; czworo męczenników nosiło imiona na „O”: Octaviano, Odenata, Olimpia i Ovinio; i znowu czworo świętych imiona na „M”: Marcela, Marcial, Miniato i Mauricio. Niewiarygodne, prawda? Nie było już wątpliwości, że jesteśmy na dobrej drodze. Oznaczyliśmy kopciem te dwanaście czaszek, na wypadek gdyby ich położenie coś mówiło, lecz nie doszukaliśmy się w tym żadnego porządku. Łączyło je tylko to, że każda z dwunastu czaszek była cała, co w tym nagromadzeniu połamanych kości niewątpliwie coś sygnalizowało. Ale dokonawszy tego wielkiego postępu w poszukiwaniach, utknęliśmy znowu. Dotąd w niczym nie zdołaliśmy się dopatrzyć klucza, który by otwierał bramę. – Nie masz już kanapek, Kaspar? – zapytał Faradż. – Jak jestem niewyspany, robię się strasznie głodny. – Coś tam zostało. Zobacz w plecaku. – Chcesz, Ottavio? – Chętnie. Lecę z nóg. W plecaku była tylko nędzna bułka z salami i serem, podzieliliśmy się nią zatem po połowie i zjedliśmy brudnymi rękami. Dla mnie była jak niebo w gębie. Kiedy skromną strawą próbowaliśmy z Faradżem napełnić sobie brzuchy, kapitan krążył po krypcie jak dzika bestia zamknięta w klatce. Chodził skupiony, co rusz powtarzając trójwiersze Dantego, których zdążył się nauczyć na pamięć. Mój zegarek wskazywał wpół do dziesiątej rano. Na powierzchni życie toczyło się w najlepsze. Na ulicach panował wzmożony ruch, dzieci spieszyły do szkoły, ich rodzice do pracy. A głęboko pod ziemią troje wystraszonych nieboraków próbowało się wydostać z potrzasku. Połówką kanapki zaspokoiłam głód, poczułam się lepiej i siedziałam oparta plecami o ścianę, wpatrując się w dogasające pochodnie. Niedługo wypalą się do cna. Ogarnęła mnie tak przemożna senność, że powieki same mi opadły. – Chce ci się spać? – usłyszałam Faradża. – Muszę się zdrzemnąć chwilkę. Pozwolisz? – Jasne. Czemu miałbym nie pozwolić? Przeciwnie, lepiej, żebyś troszkę wypoczęła. Obudzę cię za dziesięć minut, dobrze? – Twoja wspaniałomyślność wprost zniewala. – Musimy się stąd wydostać, dziewczyno. Jesteś nam potrzebna. – Dziesięć minut. I ani jednej mniej.

– Załatwione. Czasami dziesięć minut może być jak wieczność, ponieważ bardziej wypoczęłam w czasie tej drzemki niż w ciągu czterech godzin przespanych minionej nocy. Przez całe przedpołudnie wałkowaliśmy wszystko od nowa przy świetle dwóch pochodni przyniesionych ze skrzynki zostawionej w pobliżu rumowiska w głębi kanału. Nie ulegało wątpliwości, że stawrofilacy szczegółowo zaplanowali cały rytuał i dokładnie wiedzieli, ile może potrwać ta próba. W końcu zdesperowani wróciliśmy w milczeniu do podziemnego kościółka. – Musi tu być! – Zezłoszczony Glauser-Röist tupnął w posadzkę. – Rozwiązanie na pewno tu jest, do cholery! Tylko gdzie? – W czaszkach? – podsunęłam. – W czaszkach nic nie ma – warknął. – Hm... w zasadzie – wtrącił Boswell, poprawiając okulary – nie zaglądaliśmy do środka czaszek. – Do środka? – zdziwiłam się. – Czemu nie? Mamy inny wybór? Przynajmniej sprawdzimy. Trzeba ruszyć te dwanaście czaszek świętych i męczenników... czy zrobić coś w tym guście. – Mamy ich dotykać? – obruszyłam się. Wydawało mi się to nadzwyczaj niestosowne, a z innego punktu widzenia wstrętne. – Mamy dotykać relikwii rękami? – Ja to zrobię! – podchwycił Glauser-Röist. Ruszył ku pierwszej czaszce oznaczonej kopciem, podniósł ją i bez ceregieli nią potrząsnął. – Coś w niej jest! Poderwaliśmy się z Faradżem jak pchnięci sprężyną. Kapitan uważnie oglądał czerep. – Jest zapieczętowany. Wszystkie otwory są zapieczętowane: szyja, nozdrza, oczodoły... To pojemnik! – Opróżnijmy go gdzieś – rzekł Faradż, rozglądając się wokół. – Na ołtarzu – zaproponowałam. – Jest lekko wklęsły, jak półmisek. Okazało się, że Valerio i Ovinio zawierają siarkę, którą rozpoznaliśmy po kolorze i zapachu; Marcela i Octaviano – czarną lepką masę, którą zidentyfikowaliśmy jako dziegieć; Volusia i Marcial po osełce świeżego masła; Miniato i Odenata – biały proszek, który lekko sparzył kapitana w dłoń, wywnioskowaliśmy zatem, że to musi być wapno niegaszone i należy się z nim obchodzić bardzo ostrożnie; Varron i Mauricio – gęstą błyszczącą tłustą ciecz czarnej barwy, co wskazywało, że to czysta ropa naftowa, nierafinowana; i wreszcie Vero i Olimpia zawierali miałki proszek koloru ochry – nie udało nam się go zidentyfikować.

Wszystkie te substancje poukładaliśmy osobno na ołtarzu, który przemienił się w stół laboratoryjny. – Chyba się nie mylę... – oznajmił w pewnej chwili Faradż ze skupioną miną człowieka, który po długim zastanowieniu sformułował wniosek. – Moim zdaniem to składniki ognia greckiego. – O matko jedyna! – Z przerażenia aż chwyciłam się dłonią za usta. Ogień grecki był najbardziej morderczą bronią wojsk bizantyńskich, które dzięki niemu między wiekiem VII a XV zdołały utrzymywać na dystans muzułmanów. Przez setki lat skład ognia greckiego był tajemnicą najlepiej strzeżoną w dziejach, tak że nawet dzisiaj nie ma stuprocentowej pewności co do receptury. Podobno w roku 673, gdy Arabowie oblegali Konstantynopol, który już-już miał się poddać, w mieście zjawił się tajemniczy człowiek zwany Kallinikiem, proponując zmartwionemu cesarzowi Konstantynowi IV najpotężniejszą broń na świecie: ogień grecki, który charakteryzował się tym, że zapalał się w kontakcie z wodą tak silnym płomieniem, iż nie dało się go niczym ugasić. Przygotowany przez Kallinika proszek Bizantyńczycy przez specjalne rury zaczęli miotać z łodzi w kierunku wroga i w ten sposób całkowicie zniszczyli flotę arabską. Muzułmanie, którzy przeżyli, uciekali przerażeni ogniem palącym się nawet w wodzie. – Jesteś pewien? – dopytywał Głaz. – Może to coś innego? – Coś innego?... W żadnym razie. Mamy tu wszystkie substancje, które po najnowszych badaniach wymienia się jako składniki ognia greckiego: czystą ropę naftową, która unosi się na powierzchni wody; tlenek wapnia, czyli wapno niegaszone, które w zetknięciu z wodą powoduje zapłon; siarkę, która po podgrzaniu wydziela toksyczne gazy; dziegieć, czyli żywicę, która wspomaga spalanie, i tłuszcz służący jako spoiwo składników. Ten ziemisty proszek, którego nie mogliśmy zidentyfikować, to na pewno zmieszana z czymś saletra potasowa, czyli azotan potasu, który w procesie spalania wydziela tlen, dzięki czemu ogień może się palić na wodzie. Niedawno w piśmie „Byzantine Studies” czytałem artykuł na ten temat. – Na co może nam się przydać ogień grecki? – zdziwiłam się. Przypomniałam sobie, że ja też czytałam ten artykuł. – Na tym stole brakuje tylko jednego składnika – rzekł Faradż, patrząc na mnie. – Bez niego możemy zmieszać wszystko, a i tak nic się nie stanie. Ciekaw jestem, czy zgadniesz, czego tu nie ma. – Oczywiście wody. – A gdzie tu jest woda?

Drgnęłam. – Masz na myśli wodę z kanału? – Jasne! Jeśli przygotujemy ogień grecki i rzucimy go do wody, buchnie niewiarygodnie duży płomień. Bardzo prawdopodobne, że pod wpływem ciepła brama się otworzy. – Jeśli pozwolicie – przerwał mu Głaz z zatroskaną twarzą – zanim zrobimy coś tak niebezpiecznego, wolałbym wiedzieć, w jaki niby sposób ciepło otworzy bramę. – Ottavio, popraw mnie, jeśli się mylę: czy Bizantyńczycy nie słynęli z zamiłowania do mechaniki, automatów i maszyn? – Pewnie. Z największego w całej historii. Jeden cesarz na przykład zademonstrował wysłannikom obcych krajów dwa mechaniczne lwy, które same chodziły i ryczały. Inni władcy mieli zamontowane w tronie urządzenie, które emitowało błyski i grzmoty, siejąc strach wśród dworzan. Było też słynne w swoich czasach, chociaż dzisiaj niemal zapomniane, Złote Drzewo w cesarskim ogrodzie ze śpiewającymi mechanicznymi ptaszkami. Byli nawet kapłani, i to chrześcijańscy, którzy czynili „cuda” podczas nabożeństw, na przykład otwierali i zamykali drzwi świątyni albo robili coś podobnego. W całym Konstantynopolu działały fontanny uruchamiane na monety. Można by wyliczać bez końca... Jest bardzo dobra książka na ten temat. – „Bizantyńskie zabawki” Donalda Davisa. – Zgadza się. Chyba mamy podobne zainteresowania i lektury – zauważyłam ucieszona. – Chyba tak – zgodził się Faradż również uradowany. – No dobra, jesteście pokrewnymi duszami, w porządku. Ale moglibyście przejść do rzeczy? Mamy się stąd wydostać. – Już wszystko wiemy, Ottavia powiedziała: niektórzy kapłani otwierali i zamykali drzwi świątyni, kiedy chcieli. Wierni myśleli, że dzieje się cud, a w rzeczywistości to bardzo prosta sztuczka. Polega na tym, że... – ...trzeba rozpalić ogień – wpadłam Faradżowi w słowo, ponieważ na tym akurat znałam się doskonale. Bizantyńska mechanika zawsze bardzo mnie interesowała. – Pod wpływem ciepła powietrze się rozpręża w zbiorniku zawierającym również wodę. Rozprężone powietrze wypycha wodę przez rurę do drugiego zbiornika zawieszonego na linach. Drugi pojemnik pod wpływem ciężaru wody zaczyna opadać i wtedy liny wprawiają w obrót wały, a one naciągają łańcuchy, które otwierają skrzydła drzwi. I jak?

– Kretynizm! – obruszył się kapitan. – Mamy przygotować bombę ogniową, licząc, że może otworzy wrota? Chybaście zwariowali! – W takim razie niech pan zaproponuje inne rozwiązanie – powiedziałam lodowatym głosem. – Och, nie rozumiecie, jakie to ryzyko? – odparł z rozpaczą. – Zdawało mi się, kapitanie, że tylko ja z naszej grupy boję się śmierci, bo jestem kobietą. Wymamrotał coś brzydkiego pod nosem i powściągnął gniew. Ten człowiek powoli tracił kontrolę nad emocjami. Flegmatycznego, chłodnego kapitana Gwardii Szwajcarskiej i reagującego gwałtownie porywczego mężczyznę zdawała się dzielić przepaść. – Niech wam będzie! Do roboty i skończmy z tym wreszcie. Nie spodziewaliśmy się innych słów. Głaz Spękany przyświecał nam latarką, a my wypalonymi pochodniami mieszaliśmy i wyrabiali składniki na masę. Trochę drapało mnie w nosie, oczach i gardle od pyłu unoszącego się z wapna niegaszonego, ale tak lekko, że nie zwracałam na to uwagi. Niebawem szarawa lepka, gęsta papka, przypominająca ciasto chlebowe przed wstawieniem do pieca, zaczęła nam przywierać do prymitywnych mieszadeł. – Myślisz, że należy ją podzielić na kilka części czy wrzucić do kanału całość za jednym zamachem? – spytał Faradż niezdecydowanie. – Chyba trzeba podzielić. W ten sposób ogień obejmie większą powierzchnię. Nie wiemy przecież, jak ten mechanizm działa. – No to idziemy. Trzymaj trzonek równo jak łyżkę. Masa nie ważyła dużo, lecz we dwójkę łatwiej było ją nieść. Pomaszerowaliśmy do stawideł. Kiedy znaleźliśmy się na miejscu, położyliśmy „ładunek” na posadzce – sprawdziwszy, czy na pewno jest sucha – i podzieliliśmy go na trzy równe części. Każde z nas nabrało jedną na trzonek wypalonej pochodni i równocześnie cisnęliśmy na środek kanału tłuste cuchnące „bomby”. Prawdopodobnie byliśmy jednymi z niewielu osób, które w ciągu ostatnich pięciu, sześciu stuleci miały okazję widzieć słynny bizantyński ogień grecki w akcji, a trzeba przyznać, że było na co patrzyć. W ułamku sekundy do samego kamiennego sklepienia wzbiły się wściekłe płomienie. Woda rozgorzała z taką siłą, że gwałtowny podmuch gorącego powietrza rzucił nami o ścianę. Poprzez gęsty czarny dym, który wzbił się powyżej naszych głów, oślepieni ogniem, pośród jego ryku wpatrywaliśmy się chciwie w stawidła, by zobaczyć, kiedy się otworzą. One jednak ani drgnęły.

– Mówiłem!... – wrzasnął Głaz, przekrzykując huk. – Mówiłem, że to szaleństwo! – Mechanizm zadziała! – odkrzyknęłam. Chciałam dodać, że trzeba tylko chwilę poczekać, lecz dopadł mnie straszny atak kaszlu. Czarny dym znalazł się już na wysokości naszych twarzy. – Na ziemię! – zawołał Faradż, z całej siły napierając na moje ramię. Przy samej posadzce powietrzem jeszcze dało się oddychać, chwytałam je więc łapczywie ustami, jakbym się wynurzyła spod wody. Wtedy rozległ się zgrzyt, skrzypienie coraz głośniejsze, aż zagłuszyło trzaskanie ognia. To obracały się wały stawideł, kamień ocierał się o kamień. Zerwaliśmy się i ruszyli pędem ku wąskiemu przejściu, przez które woda już płynęła na drugą stronę jazu. Wraz z nią niebezpiecznie zbliżał się do nas ogień. Chyba w życiu tak szybko nie biegłam. Na poły oślepiona przez dym i łzy, nie mając czym oddychać i błagając Boga o lekkość nóg, abym jak najszybciej przekroczyła próg stawideł, znalazłam się wreszcie po drugiej stronie, omal nie przypłaciwszy tego atakiem serca. – Nie stawajcie! – wrzasnął kapitan. – Biegnijcie dalej! Ogień i dym także znalazły się już za jazem, my jednak byliśmy szybsi. W trzy, cztery minuty oddaliliśmy się wystarczająco od zagrożenia, zwolniliśmy zatem, a w końcu stanęliśmy. Ciężko dysząc, podparci pod boki jak zawodnicy po wyścigu, patrzyliśmy na przebytą drogę. W oddali widać było dogasający blask. – Patrzcie! Światło w tunelu! – zawołał Glauser-Röist. – Ano jest. Uciekliśmy przed nim – zauważyłam z przekąsem. – Nie to, na Boga! Z drugiej strony! Zrobiłam klasyczny w tył zwrot. – O matko! – jęknęłam i do oczu napłynęły mi łzy, tym razem z autentycznej emocji. – Wyjście! Nareszcie!... Chodźmy, szybko! Szliśmy w dobrym tempie, co rusz podbiegając kawałek. Nie mogłam uwierzyć, że słońce i ulice Rzymu są tak blisko, na końcu tego kanału. Na samą myśl o powrocie do domu żwawiej przebierałam nogami. Wolność była tuż-tuż! Na wyciągnięcie ręki, jeszcze niecałe dwadzieścia metrów! I to była moja ostatnia myśl, bo potężne uderzenie w głowę w mgnieniu oka pozbawiło mnie przytomności. Najpierw zobaczyłam rozbłyski światła we własnej czaszce, dopiero potem odzyskałam zmysły. Światłu towarzyszyło jednak silne bolesne kłucie. Ilekroć pojawiał się rozbłysk, w głowie mi trzeszczało, jakby przejeżdżał po niej traktor.

Z wolna te nieprzyjemne doznania ustępowały, w zamian pojawiły się inne, równie miłe: prawe przedramię zaczęło mnie palić żywym ogniem, przywracając do przykrej rzeczywistości. Z wielkim trudem, jęcząc przy każdym ruchu, sięgnęłam lewą ręką do doskwierającego miejsca, ledwie jednak dotknęłam rękawa swetra, przeszył mnie tak dojmujący ból, że krzyknęłam i otworzyłam oczy. – Ottavio?... – Głos Faradża dobiegał stłumiony, jakby z oddali. – Ottavio?... Jak... jak się masz? – O matko, nie wiem... A ty? – Boli... najbardziej głowa. W odległości paru metrów dostrzegłam go rozciągniętego na ziemi jak kukła. Nieco dalej leżał wciąż nieprzytomny kapitan. Na czworakach dowlokłam się do Faradża, starając się trzymać głowę do góry. – Pokaż – zażądałam, znalazłszy się przy nim. Chciał się obrócić, żebym zobaczyła miejsce, w które otrzymał uderzenie, lecz jęknął głośno, uraziwszy się w prawe przedramię. – O bogowie! – zawył. Na kilka chwil zastygłam, słysząc to pogańskie zawołanie. Będę musiała poważnie porozmawiać z Faradżem. I to jak najszybciej. Obmacałam mu głowę w okolicach potylicy i wyczułam potężny guz. – Zdrowo nam przyłożyli – mruknęłam, siadając obok niego. – I naznaczyli nas pierwszym krzyżem, tak? – Obawiam się, że tak. Z uśmiechem wziął mnie za rękę i uścisnął ją. – Jesteś dzielna jak augusta basileja. – Bizantyńskie cesarzowe były dzielne? – O tak! I to bardzo! – Nie słyszałam o tym... – zauważyłam, próbując się podnieść, by sprawdzić, jak się ma kapitan. Uderzono go znacznie mocniej niż nas. Stawrofilacy widocznie uznali, że aby powalić tak rosłego szwajcara, trzeba się naprawdę przyłożyć. W miejscu uderzenia jasne włosy miał posklejane zakrzepłą krwią. – Oby przy następnej okazji zmienili metodę działania... – stęknął Faradż, podnosząc się. – Jeśli za każdym razem będziemy zaliczali takie uderzenie, gotowi nas załatwić na amen. – Kapitana chyba już załatwili.

– Nie żyje? – przeraził się Faradż i czym prędzej podszedł. – Nie aż tak na szczęście. Ale niedobrze z nim. Jest ciągle nieprzytomny. – Kaspar!... Hej, Kaspar! Otwórz oczy! Kaspar... Kiedy Faradż cucił kapitana, ja rozejrzałam się dokoła. Nadal znajdowaliśmy się w Cloaca Maxima, tam gdzie nas powalono, aczkolwiek może nieco bliżej wyjścia. Ale znikło światło widoczne przedtem u wylotu kanału. Miejsce, w którym byliśmy, oświetlała dopalająca się pochodnia. Odruchowo podniosłam rękę, by zobaczyć, która godzina, i znów przeszył mnie straszny ból w przedramieniu. Zegarek wskazywał jedenastą wieczorem – czyli ponad sześć godzin byliśmy nieprzytomni. Prawdopodobnie nie tylko z powodu uderzenia w głowę. Napastnicy musieli użyć innych sposobów, byśmy nie odzyskali wcześniej świadomości. Nie odnotowywałam jednak żadnych skutków działania środka usypiającego – czułam się w miarę dobrze. – Kaspar! – wołał ciągle Faradż, z tym że teraz jeszcze poklepywał kapitana po twarzy. – To go raczej nie ocuci. – Zobaczymy! – odparł Faradż, nie przestając wymierzać mu policzków. W końcu Glauser-Röist jęknął i uchylił powieki. – Wasza... Świątobliwość?... – wyjąkał. – Jaka świątobliwość? To ja, Faradż! Otwórzże wreszcie oczy! – Faradż? – Tak, Faradż Boswell. Z Aleksandrii. A to doktor Salina. Ottavia Salina z Palermo. – A tak... – wymamrotał. – Pamiętam. Co się stało? Kapitan mimowolnie zachowywał się tak samo jak my po odzyskaniu przytomności: najpierw zmarszczył brwi z powodu bólu głowy, potem chciał podnieść rękę do karku i wtedy rana na przedramieniu otarła się o tkaninę koszuli, co także zabolało. – Co jest?... – Naznaczyli nas. Nie oglądaliśmy jeszcze skaleczeń, ale na pewno to zrobili. Pomogliśmy kapitanowi wstać i podtrzymując go, ruszyliśmy do wyjścia zgięci jak schorowani starcy. Kiedy poczuliśmy na twarzy powiew świeżego powietrza, zrozumieliśmy, że jesteśmy w kanale dochodzącym do Tybru, jakieś dwa metry powyżej poziomu wody. Po prawej w odległości jakichś dziesięciu metrów widzieliśmy stopnie. Jeśli zsuniemy się po nasypie, zdołamy do nich dopłynąć. Wszystko to było jak rozmazany odległy sen pozbawiony szczegółów. Wiedziałam, że to przeżywam, lecz ze zmęczenia trwałam jakby w letargu.

Po lewej zobaczyliśmy most Sykstusa, co oznaczało, że jesteśmy w pół drogi między Watykanem a Santa Maria in Cosmedin. Trawy i jakieś śmiecie rozrzucone na nasypie ułatwiły hamowanie w czasie schodzenia. Powyżej światła ulicznych latarni i widoczne górne części eleganckich budynków kusiły przemożnie, pomagając nam przezwyciężyć zmęczenie. Weszliśmy w końcu do zimnego Tybru i po chwili, niesieni jego łagodnym nurtem, dotarliśmy do stopni. Ponieważ w ostatnich miesiącach niewiele padało, poziom wody był niski, ale wystarczająco wysoki, żeby Faradża i mnie do reszty otrzeźwić. Gorzej było z Glauserem-Röistem, którego nawet zanurzenie w wodzie nie ocuciło: szedł jak pijany, nie panując nad ruchami ani słowami. Kiedy nareszcie wspięliśmy się na brzeg – przemoczeni, zmarznięci i zmordowani – ruch na Lungotevere i normalne życie miasta o tej późnej porze przywołały na nasze twarze uśmiech szczęścia. Dwaj nocni biegacze – z tych co to po pracy wskakują w krótkie spodnie i białe koszulki, by zażyć ruchu – minęli nas, nie kryjąc zdziwienia. Musieliśmy wyglądać doprawdy dziwnie i żałośnie. Wciąż podtrzymując kapitana, ustawiliśmy się na skraju chodnika, by zatrzymać choćby siłą, jeśli będzie trzeba, pierwszą przejeżdżającą taksówkę. – Nie, nie... – z trudem wydusił z siebie Glauser-Röist. – Na następnych pasach przejdźmy na drugą stronę. Ja tu mieszkam. Obrzuciłam go zdziwionym wzrokiem. – Ma pan mieszkanie przy Lungotevere dei Tebaldi? – Tak... Numer... pięćdziesiąt. Faradż dał mi znak, żebym nie zmuszała kapitana do mówienia, i skierowaliśmy się do przejścia dla pieszych. Na oczach zdumionych i zgorszonych kierowców stojących na światłach przeszliśmy na drugą stronę jezdni i zatrzymaliśmy się przed piękną bramą z ciosanego kamienia i żelaza. Gdy w kieszeni Glausera-Röista szukałam kluczy, na ziemię wypadł przemoczony kawałek papieru. – Co się stało? – spytał Głaz, widząc, że się schylam. – Jakaś kartka panu wypadła. – Niech pani pokaże – poprosił. – Później – sprzeciwił się Faradż. – Teraz chodźmy na górę. Włożyłam klucz do zamka i popchnęłam drzwi. Sień była przestronna i elegancka, z dużymi lampami z kryształu górskiego i lustrami na ścianach wzmacniającymi światło. W głębi znajdowała się zabytkowa winda z polerowanego drewna i kutego żelaza. Kapitan musiał być naprawdę zamożnym człowiekiem, skoro miał mieszkanie w takim budynku.

– Które piętro? – zapytał Faradż. – Ostatnie... Attyka... Niedobrze mi... – O matko, tylko nie tutaj! – przeraziłam się. – Niech pan wytrzyma! Jeszcze tego brakowało! Jechaliśmy windą, bojąc się, że w każdej chwili Głaz Spękany zacznie wymiotować. Wytrzymał jednak do samego mieszkania – ledwie weszliśmy do środka, wyrwał się nam i obijając się o ściany, zniknął w ciemnym korytarzu. Chwilę później doszły nas odgłosy torsji. – Pójdę do niego – rzekł Faradż, zapalając światło. – A ty poszukaj telefonu i zadzwoń po lekarza. Myślę, że się przyda. Rozglądałam się po rozległym salonie z niemiłym uczuciem, że naruszam prywatność kapitana. Człowiek taki jak on, skryty, milczący i dyskretny w odniesieniu do swojego życia prywatnego, z całą pewnością zapraszał do domu niewiele osób. Sądziłam dotąd, że mieszka w koszarach Gwardii Szwajcarskiej, między kolumnadą w prawej części placu Świętego Piotra i Bramą Świętej Anny, ale przez myśl mi nawet nie przeszło, że może mieć prywatne mieszkanie w Rzymie, aczkolwiek wykluczyć tego nie mogłam: halabardnicy – czyli zwykli żołnierze – musieli mieszkać w Watykanie, oficerowie jednak nie. W każdym razie nie wyobrażałam sobie, żeby ktoś tak skromnie zarabiający – wszem wobec było wiadomo, jak marny jest żołd gwardzistów – mógł sobie pozwolić na eleganckie mieszkanie przy Lungotevere dei Tebaldi, w dodatku naprawdę gustownie urządzone. W rogu salonu przy oknie z zasłonami znalazłam telefon i obok adresownik kapitana, na tym samym stoliku zobaczyłam także zdjęcie uśmiechniętej dziewczyny oprawione w srebrną ramkę. Była bardzo ładna, na głowie miała jaskrawą zimową czapkę, włosy i oczy czarne, tak że nie mogła być spokrewniona z Głazem. Czyżby narzeczona?... Uśmiechnęłam się. To by dopiero była niespodzianka! Kiedy otworzyłam adresownik, na podłogę posypały się karteluszki i wizytówki. Szybciutko je pozbierałam, po czym znalazłam numer watykańskiej przychodni. Tej nocy dyżur pełnił doktor Piero Arcuti, którego znałam. Zapewnił, że niezwłocznie przyjedzie do mieszkania Glausera-Röista, i nieoczekiwanie spytał, czy nie uważam, że należy się skontaktować również z sekretarzem stanu. – Czemu chce pan dzwonić do kardynała Sodano? – zdziwiłam się. – Bo w komputerowej karcie zdrowia kapitana jest adnotacja, że w razie tego rodzaju zdarzenia należy zawiadomić sekretarza stanu, a jeśli jego nie będzie, sekretarza Drugiej Sekcji arcybiskupa Tourniera.

– Nie wiem, doktorze, niech pan robi, co uważa za stosowne. – No to dzwonię do jego eminencji. – Proszę bardzo. Czekamy na pana. Ledwie odłożyłam słuchawkę, w salonie zjawił się Faradż z rękami w kieszeniach i pytającym wzrokiem. Był utytłany i rozczochrany jak menel grzebiący w śmietnikach. – Dodzwoniłaś się do lekarza? – Zaraz będzie. Zaczął grzebać w licznych kieszeniach kurtki i w końcu coś wyciągnął. – Spójrz na to, Ottavio. To kartka, która wypadła Kasparowi, kiedy szukałaś klucza. – Jak się czuje kapitan? – Nie za dobrze – odparł, podchodząc do mnie z kartką w ręce. – Nie może w pełni oprzytomnieć. Co za świństwem nas nafaszerowano? – Nie mam pojęcia, ale tylko na niego tak podziałało. Ty czujesz się dobrze, prawda? – Mniej więcej. Jestem strasznie głodny. Ty pomyśl nad tym – podał mi złożony arkusik – a ja rozejrzę się w kuchni, może znajdę coś do jedzenia. Obejrzałam kartkę. To nie był zwyczajny papier – chociaż nasiąknął wodą, pozostał gruby i szorstki, brzegi miał nierówne, bez wątpienia przycięte domowym sposobem. Rozłożyłam arkusik i zobaczyłam tekst po grecku odrobinę tylko rozmyty przez Tyber. – Wiadomość od naszych przyjaciół stawrofilaków? – Jakżeby inaczej. τι στενη η πυλη και τεθλιμμενη η οδοση απαγουσα εισ την ζωην, και ολιγοι εισι οι ευρισκοντεσ αυτην – „Jakże ciasna jest brama i wąska droga, która prowadzi do życia, a mało jest takich, którzy ją znajdują” – przetłumaczyłam. – To z Ewangelii świętego Mateusza. – Mnie tam obojętne, skąd pochodzi – przyznał Faradż. – Martwi mnie, co może znaczyć. – Że kolejna próba będzie się wiązała z ciasnymi drzwiami i wąskimi drogami. Co tu jest napisane na dole? – Aghios Konstantinos Akanzou. – Święty Konstantyn od Cierni... – szepnęłam w zamyśleniu. – Nie chodzi o cesarza Konstantyna, chociaż jest świętym, bo nie ma takiego przydomka. Może to jakiś patron ważny dla stawrofilaków? Albo nazwa kościoła? – Jeśli chodzi o kościół, to musi być w Rawennie, bo tam się odbywa druga próba związana z grzechem zazdrości. A jeśli idzie o ciernie... – Poprawił okulary, przeczesał

palcami brudne włosy, spuścił wzrok. – Bardzo mi się to nie podoba, bo u Dantego na drugim tarasie czyśćca zawistnicy noszą włosiennice i powieki mają pospinane drutem. Zimny pot wystąpił mi na czoło i na grzbiet, krew odpłynęła z twarzy, odruchowo zacisnęłam pięści. – Błagam! – jęknęłam u progu łez. – Tylko nie dzisiaj! – Nie, nie, dzisiaj nie – zgodził się Faradż, obejmując mnie ramieniem. – Dzisiaj zajmiemy się tylko lodówką Kaspara i porządnie wyśpimy. Chodźmy do kuchni. – Mam nadzieję, że lekarz zaraz się zjawi. Kuchnia Glausera-Röista okazała się wręcz nieprzyzwoicie luksusowa! Jak tylko do niej weszłam, pomyślałam o biednej Fermie, która, dysponując jedną trzecią tej przestrzeni i dziesiątą częścią sprzętu AGD, przygotowywała pyszne posiłki. Co by potrafiła uwarzyć, gdyby mogła korzystać z takiej kosmicznej wersji kuchni? Wielka lodówa ze stali szlachetnej miała wbudowany dyspozytor wody i kostek lodu, a także wyświetlacz komputera, który po otwarciu drzwi zapiszczał i grzecznie poinformował, że należy pomyśleć o kupieniu wołowiny. – Jak myślisz, ile to mogło kosztować? – spytałam Faradża, który wyjmował worek z chlebem foremkowym i paczkę kiełbasek. – To nie nasza sprawa, Ottavio. – Jak to nie? – zaprotestowałam. – Pracuję z nim ponad dwa miesiące i wiem jedynie, że uczuć w nim tyle co w kamieniu i że wykonuje rozkazy Roty i Tourniera. – Tournier już nic do niego nie ma. Faradż zaczął przygotowywać kanapki na blacie z czerwonego marmuru. Wbudowano w niego sześć płyt indukcyjnych z mosiężnymi pokrętłami i rusztem grubości półtora centymetra wykonanym ze skały wulkanicznej, jak informowała nalepka producenta. – Ale uczuć ma tyle co kamień – upierałam się. – Od początku źle go oceniasz, Ottavio. Myślę, że w gruncie rzeczy to nieszczęśliwy człowiek. Ale na pewno dobry. Życie chyba go zmusiło do pełnienia tej mało wdzięcznej funkcji. – Jeśli sam nie chcesz, życie do niczego cię nie zmusi – rzekłam sentencjonalnie przekonana, że wygłaszam głęboką prawdę. – Czyżby? – zdziwił się sarkastycznie, krojąc chleb. – Znam kogoś, kto nie bardzo miał swobodę wyboru. – Jeśli mnie masz na myśli, to jesteś w błędzie – zastrzegłam.

Roześmiał się i podszedł do stołu z dwoma talerzami i dwiema kolorowymi serwetkami. – Wiesz, co powiedziała mi twoja matka wtedy, w niedzielę, po pogrzebie? Na usta cisnęła mi się jadowita sugestia, lecz nie rzekłam słowa. – Powiedziała, że ze wszystkich jej dzieci ty byłaś zawsze najbardziej błyskotliwa, najzdolniejsza i najsilniejsza. – Spokojnie oblizał palce pobrudzone pikantnym sosem. – Nie wiem, czemu tak szczerze ze mną rozmawiała, ale wspomniała też, że tylko prowadząc takie życie, jakie prowadzisz, poświęcone Bogu, możesz być szczęśliwa, bo nie nadajesz się do małżeństwa, nie zniosłabyś posłuszeństwa mężowi. Myślę, że twoja matka ocenia świat według zasad swojego pokolenia. – Moja matka ocenia świat, jak chce – odparłam. Jakim prawem Faradż osądzał moją mamę? – Nie złość się, mówię tylko, co mi powiedziała. No, zabierajmy się za te pyszne tłuściutkie kanapeczki, w których jest po trochu wszystkiego, co było w lodówce. Jedz, basileja, i odkrywaj jedną z nieznanych ci przyjemności życia! – Faradż!... – rzuciłam ostrzegawczo. – Oj, przepraszam – wybełkotał z ustami tak pełnymi, że ledwie je mógł zamknąć, i miną, która wcale nie świadczyła, że jest mu przykro. Jakim cudem był taki ożywiony, gdy ja padałam z niewyspania i zmęczenia? Muszę zacząć uprawiać jakiś sport, pomyślałam, odgryzając pierwszy kęs kanapki – pysznej, przyznaję. Koniec z przesiadywaniem godzinami w pracowni, trzeba ruszyć tyłek. Będę chodziła na spacery, gimnastykowała się rano i namówię Fermę, Margheritę i Valerię, żebyśmy biegały po Borgo. Akurat kończyliśmy jeść, gdy rozległ się dzwonek. – Zostań i dojedz – powiedział Faradż, podnosząc się. – Ja otworzę. Kiedy wyszedł, zrozumiałam, że zaraz zasnę tu, na stole kuchennym, przełknęłam zatem ostatni kęs i pospieszyłam za Boswellem. Przywitałam się z doktorem Arcutim, który zajął się kapitanem, ja zaś ruszyłam do salonu, by przysiąść na chwilkę na kanapie. Już czułam się jak we śnie, chociaż jeszcze chodziłam i mówiłam. Mijając uchylone drzwi do jednego z pokojów, nie oparłam się pokusie i weszłam do środka. Zapaliłam światło – byłam w wielkim gabinecie umeblowanym nowoczesnymi sprzętami, które jakimś sposobem znakomicie się komponowały z zabytkowymi mahoniowymi regałami i portretami przodków Glausera-Röista, gwardzistów jak on. Na stole zobaczyłam wypasiony komputer, dużo lepszy niż ten, który mieliśmy w moim watykańskim pokoiku, a po prawej pod wielkim oknem

wieżę hi-fi z konsolą bardziej rozbudowaną od tablicy w kokpicie odrzutowca. Wysokie stojaki o powyginanych kształtach mieściły setki płyt kompaktowych – na ile mogłam się zorientować, z nagraniami od jazzu po operę łącznie z muzyką folkową (zauważyłam nawet CD

z muzyką

pigmejską

w wykonaniu

prawdziwych

Pigmejów),

dużo

chorału

gregoriańskiego. Odkryłam oto, że Głaz jest wielkim miłośnikiem muzyki. Portrety przodków to osobna historia. Lekko zmodyfikowana twarz współczesnego Glausera-Röista przewijała się przez wszystkie podobizny jego pradziadów po mieczu i po kądzieli. Wszyscy się nazywali Kaspar albo Linus, albo Kaspar Linus Glauser-Röist i wszyscy mieli taką samą surową minę, jaką często obnosił kapitan. Oglądałam szorstkie, poważne żołnierskie twarze oficerów lub dowódców Gwardii Szwajcarskiej od XVI wieku. Zwróciłam uwagę, że tylko jego dziad i ojciec – Kaspar Glauser-Röist i Linus Kaspar Glauser-Röist – występowali w galowym mundurze zaprojektowanym przez Michała Anioła. Pozostali mieli na sobie pancerze, jakie wojsko nosiło w przeszłości. Czyżby słynny pasiasty strój Gwardii Szwajcarskiej był współczesnym projektem? Między cudnej urody żelaznym krzyżem na kamiennym postumencie a komputerem stała fotografia większego formatu. Ponieważ nie widziałam jej od drzwi, obeszłam stół i zobaczyłam tę samą brunetkę, której zdjęcie znalazłam w salonie. Teraz już nie miałam wątpliwości, że to narzeczona kapitana – nie trzyma się tylu zdjęć koleżanki czy siostry. A zatem Głaz miał kosztowne mieszkanie, piękną narzeczoną, pochodził ze znakomitego rodu, był miłośnikiem muzyki i książek, których widziałam mnóstwo nie tylko w gabinecie, ale także w innych pokojach. Spodziewałam się, że będzie miał typową kolekcję zabytkowej broni, którą każdy wojskowy w moim mniemaniu chętnie eksponuje w swoim domu, wydawało się jednak, że to kapitana nie interesuje – właściwie pominąwszy portrety przodków, nic w tym mieszkaniu nie świadczyło, że jego właścicielem jest oficer Gwardii Szwajcarskiej. – Co tu robisz, Ottavio? Wzdrygnęłam się mocno i odwróciłam do drzwi. – O matko, Faradż, ależ mnie wystraszyłeś! – A gdyby zamiast mnie przyszedł kapitan? Co by o tobie pomyślał, hę? – Niczego nie ruszałam. Tylko patrzyłam. – Jeśli cię kiedyś odwiedzę w domu, przypomnij mi, żebym obejrzał twój pokój. – Nie zrobisz tego. – Chodźmy stąd, ale już – zarządził, gestem popierając słowa. – Lekarz chce obejrzeć twoją rękę. Z kapitanem wszystko dobrze. Jest pod wpływem jakiegoś silnego

środka nasennego. I on, i ja mamy śliczny krzyżyk na wewnętrznej stronie prawego przedramienia. Zobaczysz!... Nasze są łacińskie, wpisane w prostokąt, zwieńczone koroną z siedmioma szczytami. Może ty masz inny model? – Nie sądzę – mruknęłam. Prawdę mówiąc, zupełnie o tym zapomniałam. Już dawno ręka przestała boleć. Weszliśmy do sypialni kapitana, który w brudnym odzieniu, umorusany, leżał w łóżku pogrążony w głębokim śnie. Doktor Arcuti poprosił, żebym podwinęła rękaw swetra. Wewnętrzną część przedramienia miałam lekko zaognioną i zaczerwienioną, krzyża jednak nie było widać, bo zaklejono go plastrem. Jak na bractwo istniejące od przeszło tysiąca lat ci ludzie bardzo nowocześnie podchodzili do rytualnych skaryfikacji. Arcuti ostrożnie odkleił opatrunek. – W porządku – oświadczył, obejrzawszy moją nową ozdobę. – Nie ma infekcji, rana wygląda na czystą, pomijając to zielonkawe zabarwienie. Ale może to jakiś roślinny środek antyseptyczny. Nie potrafię powiedzieć. Bardzo profesjonalnie wykonana robota. Mogę spytać... – Nie, nie, proszę nie pytać – odparłam. – To taka nowa moda, nazywa się body art. Do jej największych fanów należy David Bowie. – Ale pani...? – Staram się nadążyć za modą. Arcuti się uśmiechnął. – Domyślam się, że nie mogą mi państwo nic powiedzieć. Zresztą kardynał Sodano uprzedził mnie, że mam się nie dziwić niczemu, co zobaczę, i o nic nie pytać. Pewnie wykonują państwo jakąś misję specjalną dla Kościoła. – Coś w tym rodzaju... – mruknął Faradż. – No tak – powiedział doktor Arcuti, nakładając mi świeży opatrunek – to ja skończyłem. Kapitan niech śpi, póki sam się nie obudzi, a państwo też powinni odpocząć. Nie wyglądacie za dobrze... Może pani by ze mną pojechała? Mogę panią podrzucić do domu. Jako członkowi Opus Dei – najbardziej wpływowej organizacji religijnej, odkąd na papieskim tronie zasiadł Jan Paweł II – doktorowi Arcutiemu nie podobało się, że miałabym spędzić noc w mieszkaniu z dwoma mężczyznami. Zwłaszcza że, co gorsza, żaden z nich nie był duchownym. Mówiono, że papież nic nie robi bez aprobaty Dzieła, co więcej, nawet najbardziej niezależne i ustosunkowane osoby w Kurii Rzymskiej starały się nie występować otwarcie przeciwko dyrektywom politycznym i religijnym ogłaszanym przez tę instytucję,

której członkowie – jak doktor Arcuti czy rzecznik prasowy Watykanu, Hiszpan Joaquín Navarro-Valls – byli we wszystkich watykańskich organach i urzędach. Popatrzyłam na Faradża stropiona, nie wiedząc, co odpowiedzieć Arcutiemu. W mieszkaniu było dość pokojów, toteż nie przyszło mi nawet do głowy, żeby o tak późnej porze i przy takim zmęczeniu tłuc się jeszcze na piazza delle Vaschette. Jednakże doktor Arcuti nie dawał za wygraną. – Chętnie by pani zmyła z siebie cały ten brud i zmieniła ubranie na czyste, prawda? – kusił. – No, nie ma co się zastanawiać! Przecież tutaj pani się nie wykąpie! To co, jedziemy? Zdałam sobie sprawę, że bez sensu byłoby się sprzeciwiać. Poza tym gdybym się nie zgodziła, zaraz następnego dnia, a może jeszcze tej nocy moje zgromadzenie otrzymałoby surową reprymendę, a z tym nie było żartów. Pożegnałam się zatem z Faradżem i ledwie żywa ze zmęczenia poszłam z lekarzem, który podwiózł mnie na piazza delle Vaschette. Odjechał potem z miłym uśmiechem na ustach człowieka, który dobrze spełnił swój obowiązek. Ferma, Margherita i Valeria śmiertelnie się przeraziły, ujrzawszy mnie w takim stanie. Pamiętam, że wzięłam prysznic, ale jak dotarłam do łóżka, nie mam pojęcia. Wierny swej germańskiej naturze kapitan Glauser-Röist nie pozwolił sobie nawet na dzień

odpoczynku

i mimo

mojego

i Faradża

sprzeciwu

następnego

popołudnia

z obandażowaną głową stawił się w mojej pracowni w Hypogeum gotów z narażeniem życia kontynuować zadanie. Ponieważ w tej nieprawdopodobnej historii chodziło o coś więcej niż tylko o ściganie i pojmanie złodziei relikwii, kapitana zżerało pragnienie, by jak najszybciej dotrzeć do stawrofilaków i ich Raju Ziemskiego. Może dla niego rytualne próby adeptów, symbolizujące pokonanie siedmiu grzechów głównych, oznaczały coś więcej niż tylko osobiste wyzwanie, dla mnie jednak były właśnie tylko tym: rzuconą mi do stóp rękawicą, którą zdecydowałam się podnieść. Obudziłam się we czwartek koło południa w miarę wypoczęta po przejściach psychicznych i fizycznych ostatniego tygodnia. Nie bez znaczenia pewnie było też to, że po otwarciu oczu zobaczyłam własny pokój, leżałam we własnym łóżku w otoczeniu znajomych przedmiotów. Naturalnie dobre dziesięć godzin nieprzerwanego snu nadzwyczaj mi pomogło, toteż mimo odczuwalnych skutków potłuczeń, obolałych mięśni i nowej „ozdoby” na skórze czułam się po raz pierwszy od dawna tak spokojna i zrelaksowana, jakby wszystko wokoło było w najlepszym porządku.

Ten miły stan nie trwał jednak długo, leżąc bowiem jeszcze w łóżku przykryta po uszy, usłyszałam dzwonek telefonu i domyśliłam się, że to do mnie. Ale nawet kiedy Valeria przyszła, by mnie obudzić, humor mi się nie popsuł. Nie ma to jak dobrze się wyspać. Telefonował Faradż, który głosem zaskakująco zmienionym złością oznajmił, że kapitan życzy sobie, abyśmy zaraz po śniadaniu spotkali się w mojej pracowni. Zaczęłam przekonywać, że Głaz powinien przynajmniej ten dzień spędzić w łóżku, lecz Boswell, jeszcze bardziej rozzłoszczony, krzyknął, że próbował mu to przetłumaczyć na wszelkie sposoby, lecz bez efektu. Poprosiłam zatem, aby się nie denerwował i nie martwił tak bardzo o kogoś, kto nie traktuje poważnie własnego zdrowia. Spytałam także Faradża, jak się czuje. Odparł już spokojniej, że wstał dopiero dwie godziny wcześniej i oprócz skaryfikacji na przedramieniu, ciągle zielonkawej, za to mniej zaczerwienionej, i guza na głowie nic mu nie dolega. Wyspał się i najadł. Umówiliśmy się zatem w pracowni o czwartej. Zdążyłam zjeść posiłek z moimi współmieszkankami, pomodlić się chwilę w kaplicy i zadzwonić do domu, by zasięgnąć wieści o najbliższych. Nie mogłam uwierzyć, że mam aż trzy wolne godziny i mogę robić, co chcę. Świeża jak kwiatuszek z błogim uśmiechem na ustach ruszyłam pieszo do Watykanu, korzystając ze świeżego powietrza i popołudniowego słońca. Jakże nie doceniamy tego, co mamy na co dzień, dopóki nam tego nie zabraknie! Promienie słońca na twarzy napełniły mnie energią i radością życia; hałaśliwe ulice zatłoczone pojazdami przywróciły mi poczucie normalności i codziennej rutyny. Świat jest i będzie niedoskonały, po cóż więc protestować wiecznie, skoro dość w nim uroków, z których można do woli wybierać? Brudny asfalt, plama po oleju czy benzynie, papier na chodniku – jeśli na to spojrzeć pod właściwym kątem, okazuje się, że nawet to może być piękne. Zwłaszcza gdy człowiek zaznał poczucia pewności, że już tego nie zobaczy. Po drodze wstąpiłam na cappuccino do Al Mio Caffè. Ta położona niedaleko koszar kawiarnia zawsze pełna była młodych gwardzistów, którzy głośno rozmawiali i śmiali się hałaśliwie, ale zachodzili tam też ludzie tacy jak ja, idący do pracy albo z niej wracający, a to dlatego, że w lokalu panowała miła atmosfera i co ważniejsze, serwowano tam wspaniałe cappuccino. Do Hypogeum dotarłam pięć minut przed czasem. Czwarte piętro podziemi wróciło do normalności, jakby szaleństwo związane z Kodeksem Iyasusa wszystkim wyleciało już z głowy. O dziwo, podwładni witali mnie z sympatią, niektórzy nawet unosili rękę w przyjaznym geście. Z onieśmieleniem i zaskoczeniem na twarzy odpowiadałam każdemu,

czym prędzej jednak skryłam się w swoim pokoiku, zastanawiając się, cóż za cud się wydarzył, że doszło do takiej zmiany nastawienia. Może ci ludzie odkryli, że jestem istotą ludzką, a może udzieliło im się moje dobre samopoczucie? Zanim zdążyłam powiesić okrycie i torebkę, Faradż z kapitanem stawili się na posterunku. Piękny opatrunek spowijał jasnowłosą głowę Glausera-Röista, lecz spod zmarszczonych brwi oczy słały metaliczne skry zwiastujące burzę. – Rozkoszuję się pięknym dniem, kapitanie – uprzedziłam zaraz – i nie chcę, żeby jakiś zrzęda mi go zepsuł. – Kto niby jest zrzędą? – spytał cierpko. Faradżowi również humor nie dopisywał. Najwyraźniej to, co zaszło w mieszkaniu kapitana, miało rozmiary apokalipsy. Głaz ani nie zdjął okrycia, ani nawet nie usiadł. – Za piętnaście minut wraz z kardynałem Sodano mam audiencję u Jego Świątobliwości – oznajmił. – To ważne spotkanie, tak że nie będzie mnie ze dwie godziny. Rozpracujcie w tym czasie kolejny taras w tekście Dantego, a jak wrócę, dopniemy wszystko na ostatni guzik. Co rzekłszy, zrobił w tył zwrot i odmaszerował. W pracowni zapadła ciężka cisza. Nie wiedziałam, czy powinnam spytać Faradża, co właściwie między nimi zaszło. – Wiesz co, Ottavio? – odezwał się, patrząc na drzwi, za którymi znikł kapitan. – Kasparowi odbija. – Nie powinieneś był nakłaniać go do wypoczynku. Gdy człowiek tak uparty jak on chce coś zrobić, dopnie swego choćby po trupach. – Nie, nie, nie o to chodzi. – Z dziwną miną popatrzył na mnie i dodał: – „Czyż jestem stróżem brata mego?” Przecież wiem, że Kaspar to już duży chłopiec i może robić, co mu się podoba. To... Widzisz, sam nie wiem, ale przez tę historię ze stawrofilakami zupełnie ześwirował. Albo chce się wykazać i odstawia supermena, albo dla niego ta sprawa to jak dla innych alkohol, który piją, żeby zapomnieć, zniszczyć się. – To samo przyszło mi do głowy rano... znaczy koło południa. – Wyjęłam okulary z futerału i nałożyłam na nos. – Dla ciebie i dla mnie to wszystko jest przygodą, w którą weszliśmy dobrowolnie z czystej ciekawości. Dla niego to coś więcej. On nie zważa na własne zmęczenie, nie obchodzi go, że umarł mój ojciec i brat ani że ty straciłeś w Egipcie swoją pracę i w ogóle całe życie. Każe nam ścigać się z czasem, jakby kradzież jeszcze jednej relikwii była niepowetowaną stratą. – Moim zdaniem to nie tak – rzekł w zamyśleniu Faradż, marszcząc czoło. – Myślę, że bardzo się przejął wypadkiem twoich bliskich i obchodzi go moja obecna sytuacja

życiowa. Ale na pewno ma obsesję na punkcie stawrofilaków. Rano ledwie otworzył oczy, zadzwonił do Sodana. Rozmawiali dłuższą chwilę i w tym czasie dwa razy musiał się położyć, inaczej osunąłby się na ziemię. Potem, zanim jeszcze zjadł śniadanie, zamknął się w gabinecie... wiesz, w tym pokoju, który oglądałaś... i przetrząsał szuflady i teczki z jakimiś papierami. Kiedy ja jadłem śniadanie i brałem prysznic, on krążył po domu, obijał się o ściany, co rusz jęczał z bólu, przysiadał, żeby chwilkę odsapnąć, a potem znowu zaczynał chodzić. Nic nie jadł od tamtej kanapki w kanale! – Faktycznie mu odbiło – stwierdziłam. Zamilkliśmy, jakby temat Glausera-Röista się wyczerpał, miałam jednak pewność, że obydwoje myślimy o tym samym. Wreszcie westchnęłam głęboko. – To co? Bierzemy się do roboty? – spytałam, żeby ożywić Faradża. – Wejście na drugi taras czyśćca. Pieśń Trzynasta. – Mogłabyś czytać na głos – zaproponował, sadowiąc się w fotelu i nogi układając na obudowie komputera ustawionego na podłodze. – Już ją czytałem, więc będziemy komentować tekst w trakcie. – Ja mam czytać? – Jak chcesz, mogę czytać, ale bardzo mi tu wygodnie i z tego miejsca mam taki świetny widok... Wolałam ten komentarz pominąć milczeniem jako niestosowny i zacząć czytać: Doszliśmy szczytu kamiennej drabiny, Gdzie po raz drugi stożek się wycienia, Co wstępowaniem maże ludzkie winy. Nasi bohaterowie, Wergiliusz i Dante, docierają do następnego tarasu, nieco mniejszego niż poprzedni, i żwawo idą naprzód, szukając jakiejś duszy, która mogłaby im podpowiedzieć, jak wejść wyżej. Nagle do uszu Dantego dochodzą głosy mówiące: „Wina nie mają”, „Orestes jestem” i „Kochajcie swoich krzywdzicieli!”. – Co to może znaczyć? – spytałam Faradża, patrząc na niego znad okularów. – To wszystko nawiązanie do klasycznych przykładów miłości bliźniego, czyli do tego, czego brakuje przebywającym na tym tarasie. Czytaj dalej, to zrozumiesz. Niesamowite: o to samo, o co ja zapytałam Faradża, Dante pyta Wergiliusza, który odpowiada:

„W tym kole się ćwiczy Winę zazdrości; tu więc miłość miecie Razy z jej własnych ukręcone biczy. Wędzidło z głosów odmiennych się plecie; Zaznasz ich jeszcze, jeśli mię nie myli Domysł, nim spoczniesz w przebaczenia mecie. Teraz niech wzrok twój w przestrzeń się wysili: Ujrzysz gromadę mar siedzących razem; Każda pod ścianą kamienną się chyli”. Dante przygląda się z bliska ścianie i odkrywa cienie w płaszczach koloru skały. Przybliża się trochę, lecz staje przerażony tym, co widzi: Szata ich nędzna, jakoby włosiana; Jeden drugiemu wspierał się o plecy, A wszystkich znowu podpierała ściana. [...] A jako ślepcom słońce za nic waży, Tak i tym duchom do miejsca przykutem Próżno blask świecił od słonecznych zarzy. Jak czyni ptasznik z zuchwałym birkutem, Kiedy nie może nad nim zyskać władze, 10

Powieki mieli pospinane drutem . Znów popatrzyłam na Faradża, który obserwował mnie z uśmiechem. Pokręciłam głową. – Tej próby chyba nie wytrzymam. – Musiałaś dźwigać kamienie przy pierwszej? – Nie – przyznałam. – No. I nikt nie mówi, że teraz zadrutują ci powieki. – A jeśli to zrobią?

10

Tak postępowali sokolnicy, aby poskromić ptaka.

– Czy dotąd ktoś cię skrzywdził? – Nie – przyznałam znowu, aczkolwiek musiałam pominąć drobny szczegół, jakim było uderzenie w głowę. – Czytaj więc dalej i nie martw się tak. Abi-Ruj Iyasus nie miał na powiekach śladów drutowania, prawda? – Nie miał. – Czy nie przyszło ci do głowy, że stawrofilacy przez sześć godzin mieli nas w rękach i zrobili nam tylko małe skaryfikacje? Wzięłaś pod uwagę, że doskonale wiedzą, kim jesteśmy, a mimo to pozwalają nam przystępować do prób? Z jakiegoś powodu wcale się nas nie boją. Jakby mówili: „Proszę bardzo, dotrzyjcie do naszego Raju Ziemskiego, jeśli zdołacie!”. Są bardzo pewni siebie, nawet podsunęli nam trop na tej kartce, którą zostawili kapitanowi w kieszeni. Mogli tego nie zrobić – zauważył – i teraz byśmy sobie daremnie łamali łepetynę. – Myślisz, że to wyzwanie? – zdziwiłam się. – Nie sądzę. Raczej wygląda mi to na zaproszenie. – Przejechał ręką po brodzie jaśniejszej niż jego skóra i skrzywił się z rozpaczą. – Dokończysz wreszcie czytanie tej pieśni? – Mam powyżej uszu Dantego, stawrofilaków i kapitana Glausera-Röista! Właściwie mam powyżej uszu wszystkiego, co się wiąże z tą historią! – zaprotestowałam oburzona. – Masz też powyżej uszu...? – zaczął, podchwyciwszy moje narzekania, urwał jednak, zaśmiał się dość wymuszenie w moim mniemaniu i spojrzał na mnie surowo. – Ottavio, czytaj dalej z łaski swojej. Posłusznie spuściłam wzrok na książkę i kontynuowałam lekturę. W kolejnym długim nudnym fragmencie Dante rozmawia z każdą duszą, która chce mu opowiedzieć o swoim życiu i dlaczego znalazła się na tym tarasie: najpierw to Sapia ze Sieny, potem Guido del Duca, Rinieri dei Paoluccida Calboli... Wszyscy byli strasznymi zawistnikami, których bardziej cieszyło nieszczęście innych niż własne szczęście. Skończyłam wreszcie tę nudną pieśń i zaczęłam następną, XV, w której Dante i Wergiliusz znowu są sami. Pojawia się zmierzające w ich kierunku światło tak jasne, że Dante musi osłonić oczy dłonią. To nadchodzi anioł strażnik drugiego tarasu, by zmazać kolejne „P” z czoła poety i poprowadzić ich do stóp schodów, które wiodą na trzeci taras. Czyniąc to, anioł niespodzianie zaczyna śpiewać: „Błogosławieni miłosierni” i „Raduj się, zwycięzco, w boju!”. Doszedłszy do końca pieśni, powiedziałam: – I tyle.

– Dobra. Teraz musimy odkryć, co to jest Aghios Konstantinos Akanzou. – Ooo, to trzeba poczekać na kapitana. Tylko on potrafi obsługiwać komputer jak należy. Faradż popatrzył zdziwiony. – Zdawało mi się, że jesteśmy w Tajnych Archiwach Watykanu? – powiedział, rozglądając się dokoła. – No jasne! – Zerwałam się na nogi. – Od czego mamy ludzi? Zdecydowanie otworzyłam drzwi, by wyjść na korytarz i złapać pierwszego pracownika, jaki się nawinie, lecz wpadłam na rosłego Glausera-Röista, który właśnie zamaszyście zamierzał wkroczyć do pracowni. – O, pan kapitan! – Wychodzi pani w jakiejś istotnej sprawie? – Właściwie nie. Chciałam... – To proszę wracać. Przynoszę ważne wieści. Zawróciłam więc i znów usiadłam za biurkiem. Faradż skrzywił się zdegustowany. – Najpierw chciałbym przeprosić za swoje dzisiejsze zachowanie – rzekł do Faradża ze skruchą w głosie kapitan, sadowiąc się między nami. – Czułem się bardzo źle, a jestem niesfornym pacjentem. – Zauważyłem. – Naprawdę kiedy nie jestem w formie – tłumaczył się Glauser-Röist – robię się nieznośny. Nie leżę w łóżku nawet przy czterdziestu stopniach gorączki. Okazałem się okropnym gospodarzem i bardzo za to przepraszam. – W porządku, Kaspar, sprawa załatwiona. – Faradż wymownym gestem podkreślił, że tę kwestię zamyka na zawsze. – No!... – westchnął Głaz, rozpinając marynarkę i poprawiając się w fotelu. – To teraz bez zbędnych słów przejdę do rzeczy. Opowiedziałem papieżowi i sekretarzowi stanu o wszystkim, cośmy przeżyli w Syrakuzach i tu, w Rzymie. Na Jego Świątobliwości zrobiło to duże wrażenie. Dzisiaj, jak może pamiętacie, są jego urodziny, kończy osiemdziesiąt lat. Chociaż miał napięty grafik, znalazł chwilę, żeby mnie przyjąć. Mówię o tym, żebyście mieli świadomość, jak ważna jest ta sprawa dla Kościoła. Papież był zmęczony i mówił niewyraźnie, za pośrednictwem kardynała wyraził zadowolenie i obiecał, że będzie się za nas codziennie modlił. Uśmiechnęłam się wzruszona. Niech no tylko mama się o tym dowie! Sam papież modli się codziennie za jej córkę!

– I teraz pytanie – podjął Glauser-Röist – co nas jeszcze czeka. Pozostało sześć prób, żeby dotrzeć do Raju Ziemskiego stawrofilaków. Jeśli uda nam się przejść przez wszystkie, naszym zadaniem będzie oczywiście odzyskać Krzyż, ale też zaoferować wybaczenie członkom sekty, jeżeli tylko wyrażą gotowość powrotu na łono Kościoła katolickiego jako zgromadzenie zakonne. Papieżowi bardzo zależy na poznaniu aktualnego katona, więc musimy go dostarczyć do Rzymu po dobroci albo siłą. Kardynał Sodano powiedział mi natomiast, że ponieważ próby będą się odbywały w Rawennie, Jerozolimie, Atenach, Stambule, Aleksandrii i Antiochii, otrzymamy do dyspozycji dauphina trzy-sześć-pięć i papieskiego westwinda. A jeśli chodzi o akredytacje... – Moment! – Faradż podniósł dwa palce jak sztubak. – Co to jest dauphin ileś tam i ten westwind? – Och, przepraszam. – Głaz był potulny jak baranek. Papież zawsze oddziaływał na ludzi pozytywnie. – Zapomniałem, że pewnie nic nie wiecie o śmigłowcach i samolotach. – O nie! – jęknęłam, chowając głowę w ramiona. – O tak, droga basilejo! Będziemy się ścigać z czasem! Na szczęście Glauser-Röist nie zrozumiał tego niefortunnego greckiego określenia, którym ostatnio Faradż z uporem mnie nazywał. – Nie ma rady – ciągnął kapitan. – Trzeba to załatwić jak najszybciej. Z wielu kościołów zrabowano relikwie i nadal znikają z tych, w których jeszcze zostały, chociaż bardzo się ich pilnuje. Dla informacji: trzy dni temu skradziono Lignum Crucis z kościoła St. Michaelis w Zweibrücken w Niemczech. – Dalej kradną, chociaż wiedzą, że ich ścigamy? – zdumiałam się. – Wcale się nie boją. Kościoła St. Michaelis pilnowała prywatna firma ochroniarska zatrudniona przez diecezję. Na ochronę relikwii Kościół wydaje naprawdę duże pieniądze. Bez większego efektu, jak widać. Między innymi dlatego kardynał Sodano, z upoważnienia Jego Świątobliwości, oddaje nam do dyspozycji jeden z watykańskich śmigłowców i samolot Westwind II Alitalii, którym podróżuje papież. Popatrzyliśmy z Faradżem po sobie. – Plan jest taki – kontynuował Głaz. – Jutro o siódmej rano spotykamy się na lądowisku w Watykanie. To w zachodniej części Miasta, zaraz za bazyliką przy Murze Leontyńskim. Stamtąd śmigłowcem polecimy do Rawenny... Oczywiście rozgryźliście szczegóły tej próby? – Nie. – Odchrząknęłam. – Czekaliśmy na pana. – Na mnie? A czemu?

– Słuchaj, Kaspar, wiemy, że miasto to Rawenna, chodzi o grzech zazdrości, w próbie będą wąskie drzwi i kręte ścieżki, ale nie mamy pojęcia, co znaczy nazwa, która jest chyba najważniejszym tropem: Aghios Konstantinos Akanzou, inaczej Święty Konstantyn od Cierni. – Drugi krąg to ten z włosiennicami – mruknął w zamyśleniu Glauser-Röist. – Zgadza się. Wiemy więc, gdzie sprawa się rozegra... tak nam się przynajmniej wydaje. W każdym razie trzeba dojść, co to za jeden ten święty Konstantyn. Może jego biografia nam podsunie, co trzeba zrobić. – Być może – wtrąciłam – Aghios Konstantinos Akanzou to kościół w Rawennie. Chodzi o to, żeby pan go poszukał za pomocą wspaniałego wynalazku, jakim jest Internet. – Dobra. – Głaz zdjął marynarkę i starannie powiesił ją na oparciu fotela – No to do roboty. Odpalił komputer, poczekał, aż system się uruchomi, następnie połączył się z serwerem watykańskim, aby wejść do sieci. – Mówicie, że jak się ten święty nazywa? – Aghios Konstantinos Akanzou. – Nie, nie – zaoponowałam. – Najpierw niech pan spróbuje Święty Konstantyn od Cierni. Po długiej chwili, kiedy oboje z Faradżem zdążyliśmy się zmęczyć wpatrywaniem się w monitor, przez który szybko przewijały się kolejne dokumenty, Glauser-Röist wydał okrzyk triumfu. – Jest! – Opadł na oparcie krzesła i rozluźnił krawat. – San Costantino Acanzzo w prowincji Rawenna. Posłuchajcie, co piszą w przewodniku po zielonych szlakach. – Po zielonych szlakach? – spytał Faradż. – Ekoturystyka. Trasy dla miłośników przyrody: turystyka piesza i wspinaczka w dzikich, mało uczęszczanych okolicach. – Aha! – San Costantino Acanzzo to zabytkowe opactwo benedyktyńskie położone w północnej części delty Padu. Zespół klasztorny sprzed dziesiątego wieku z zachowanym pięknym kościołem w stylu bizantyńskim, refektarzem ozdobionym wspaniałymi freskami i dzwonnicą z jedenastego wieku. – Nie dziwi mnie, że stawrofilacy wybrali Rawennę jako jedno z miast, w których adepci przechodzą rytuał inicjacyjny – powiedziałam – skoro od szóstego do ósmego wieku

była stolicą bizantyńskiej prowincji na Zachodzie. Nie rozumiem natomiast, dlaczego uznali, że to najbardziej reprezentatywne miejsce, jeśli chodzi o grzech zazdrości. – Pewnie dlatego, że w czasach chwały, czyli kiedy Rawenna była stolicą egzarchatu, mocno rywalizowała z Rzymem, który był wtedy zapadłą dziurą. – Znam historię Rzymu – najeżyłam się. – W tym towarzystwie ja jedna jestem Włoszką. Kapitan, nawet na mnie nie spojrzawszy, mówił dalej do Faradża: – Zachodnie Cesarstwo Rzymskie upadło w czwartym wieku, kiedy barbarzyńcy opanowali cały Półwysep Apeniński. W szóstym wieku Bizantyńczycy go odbili, ale wbrew oczekiwaniom nie ustanowili zachodniej stolicy w Rzymie, tylko w Rawennie, bo w Rzymie rezydował papież, a od dawna już panowała wrogość między władzą bizantyńską i papieską. – Pamiętajmy, że biskup rzymski zwany papieżem uchodził i nadal uchodzi za jedynego prawdziwego następcę świętego Piotra – wtrącił Faradż z lekką drwiną w głosie. – Gdyby nie ten drobny szczegół, może łatwiej by było zjednoczyć wszystkich chrześcijan. Glauser-Röist w milczeniu popatrzył na niego wzrokiem bez wyrazu. – Ponieważ Bizancjum odsunęło Rzym na bok – podjął po kilku chwilach, jakby nie usłyszał tego, co Boswell powiedział – miasto zaczęło podupadać, a Rawenna tymczasem się rozwijała, bogaciła i wzmacniała. Ale zamiast z tego korzystać, skupiała się na zaciemnianiu znakomitej przeszłości rywalki. Wzniesiono wtedy wiele wspaniałych budowli, które do dzisiaj są dumą miasta i w ogóle Włoch, i jakby tego było mało, zafundowano Rzymowi dodatkowe upokorzenie, kiedy w Bazylice Świętego Piotra ustanowiono kult świętego Apolinarego, patrona Rawenny. Faradż gwizdnął cicho. – No tak – zgodził się. – W tej sytuacji trzeba przyznać, że dominującą cechą bizantyńskiej Rawenny była zazdrość. Co za pomysł z tym świętym Apolinarym! Ale skąd to wszystko wiesz? – Przecież w Rawennie jest biskupstwo, prawda? W tej chwili na całym świecie pracuje dla nas wielu ludzi, głównie w sześciu miastach, do których się wybieramy. Wszystko jest tam przygotowane na nasze przybycie. – Znowu poluzował krawat. – Zatrzymanie stawrofilaków to przedsięwzięcie zakrojone na szeroką skalę i nie tylko my bierzemy w nim udział. Ta sprawa bardzo interesuje wszystkie Kościoły chrześcijańskie. – To świetnie, ale nikt z tych ludzi nie będzie za nas nadstawiał karku w Aghios Konstantinos Akanzou. – Już wiemy, że to San Costantino Acanzzo – przypomniałam.

– Dobra, my tu sobie gadamy, a nie doczytaliśmy informacji o tym przybytku – przypomniał kapitan i skierował wzrok na monitor. – Wygląda na to, że ten bizantyński zespół klasztorny popadł w ruinę, ale żyje tam nieduża wspólnota benedyktyńska, która prowadzi nawet hostel dla turystów. Klasztor leży w samym środku lasu Palu, który należy do opactwa. Ma powierzchnię ponad pięciu tysięcy hektarów. – „Jakże ciasna jest brama i wąska droga, która prowadzi do życia, a mało jest takich, którzy ją znajdują” – zacytowałam Ewangelię świętego Mateusza. – Będziemy musieli przejść przez ten las? – zainteresował się Boswell. – Las to prywatna własność zakonu. Nie można po nim chodzić bez zezwolenia benedyktynów – odparł Głaz wpatrzony w monitor. – My i tak dotrzemy tam śmigłowcem. – A, to mi się podoba! – ucieszył się Faradż. – Ale pani doktor nie będzie zadowolona z tego, co teraz powiem: musimy się spakować na dłużej, bo do Rzymu wrócimy dopiero razem z katonem. Od jutrzejszej nocy na lotnisku w Rawennie będzie czekał na nas westwind, żeby nas zawieźć prosto do Jerozolimy. To polecenie Jego Świątobliwości.

ROZDZIAŁ 5 Watykańskie lądowisko dla śmigłowców to wąski kawałek terenu w kształcie rombu otoczony grubym Murem Leontyńskim, który od jedenastu wieków oddziela Miasto od reszty świata. Kiedy przybyliśmy, słońce już wzeszło na bezchmurne błękitne niebo, zalewając wszystko jasnym blaskiem. – Będziemy mieli kapitalną widoczność! – zawołał do Glausera-Röista kapitan śmigłowca Dauphin AS-365-N2. – Piękny ranek! Silniki już pracowały, wirniki wolno się obracały z szumem podobnym do gigantycznego wentylatora, co w niczym nie przypominało warkotu, jaki przy starcie śmigłowca słyszy się w filmach. Pilot, młody, dobrze zbudowany wysoki blondyn o rumianej cerze, ubrany był w szary kombinezon z licznymi kieszeniami. Ze szczerym, sympatycznym uśmiechem przyglądał się nam, zastanawiając się pewnie, kim jesteśmy, że oddano nam do dyspozycji jego olśniewającą maszynę. Nigdy jeszcze nie leciałam śmigłowcem, byłam więc lekko podenerwowana. Faradż uważnie oglądał wszystko dokoła z ciekawością turysty zwiedzającego chińską pagodę. Ostatniego wieczoru z niepokojem pakowałam bagaż. Ferma, Margherita i Valeria bardzo mi pomogły – czym prędzej nastawiły pranie, suszyły, prasowały, składały – potem dodawały mi ducha żartami i pyszną kolacją, przy której pośmiałyśmy się serdecznie. Powinnam była czuć się jak heroina mająca uratować świat, tymczasem przepełniał mnie strach, przygniatał ciężar nieokreślonego brzemienia. Czułam się, jakbym u kresu życia spożywała ostatni posiłek. Najgorsze jednak nastąpiło, kiedy we czwórkę poszłyśmy do kaplicy i siostry na głos modliły się za mnie i za moją misję. Nie zdołałam pohamować łez. Jakimś sposobem przeczuwałam, że nigdy już nie siądę z nimi w domowej kapliczce, w której tyle razy modliłyśmy się razem. Starałam się wyrzucić z głowy te nieuzasadnione obawy, mówiłam sobie, że powinnam być odważniejsza, nie taka strachliwa. Jeśli nawet nie wrócę, przynajmniej poświęcę się w słusznej sprawie, dla dobra Kościoła. I oto znalazłam się tutaj, na lądowisku, ubrana w świeżo wyprane i wyprasowane spodnie, gotowa po raz pierwszy w życiu wsiąść do śmigłowca. Przeżegnałam się, kiedy Glauser-Röist i pilot dali nam znak, że mamy wejść do maszyny. Będąc już w środku, ze zdziwieniem skonstatowałam, że wnętrze jest bardzo wygodne i wytworne. Nie było mowy

o metalowych

ławeczkach ani

wojskowym

wyposażeniu.

Siedzieliśmy

z Faradżem

w miękkich skórzanych białych fotelach w klimatyzowanej kabinie z dużymi oknami, a cichutko w niej było jak w kościele. Nasze bagaże załadowano do tylnej części maszyny, kapitan Glauser-Röist zajął miejsce drugiego pilota. – Wystartowaliśmy – oznajmił Faradż, spoglądając przez okno. Śmigłowiec zakołysał się lekko, odrywając się od ziemi, i gdyby nie silniejsze wibrowanie silników, nawet bym nie poczuła, że jesteśmy już w powietrzu. Niesamowicie było tak lecieć ze słońcem świecącym z prawej. Maszyna wykonywała swego rodzaju taniec, zwroty, jakich nigdy by nie zrobił samolot, dużo stabilniejszy i poniekąd nudny. Niebo jaśniało niewiarygodnie, aż musiałam mrużyć oczy, chcąc wyglądać przez okno. Wtem między mną a oknem stanął Faradż i poczułam, że coś mi nakłada na nos, mówiąc z uśmiechem: – Nie musisz zwracać. Jesteś molem książkowym, dlatego wiedziałem, że o tym nie pomyślisz. Obdarował mnie okularami słonecznymi, dzięki czemu wreszcie mogłam normalnie patrzyć na świat. Zwróciłam uwagę, jak pięknie od jasnych włosów Faradża odbija się światło wpadające przez szyby. Słońce wspinało się coraz wyżej, a myśmy lecieli już nad miasteczkiem Forli oddalonym o dwadzieścia kilometrów od Rawenny. Za piętnaście minut, powiadomił nas przez głośniki Glauser-Röist, dotrzemy do delty Padu. Tam wysiądziemy, śmigłowiec zaś poleci na lotnisko La Spreta w Rawennie, gdzie pilot będzie czekał na dalsze instrukcje. Ten kwadrans minął jak z bicza trzasł. W pewnej chwili maszyna pochyliła się w przód i zaczęła opadać z tak zawrotną prędkością, aż serce szybciej mi zabiło. – Zeszliśmy na wysokość około pięćdziesięciu stóp – oznajmił zniekształcony nieco głos kapitana. – Lecimy nad lasem Palu. Obserwujcie roślinność. Oboje z Faradżem przykleiliśmy się do szyb i zobaczyliśmy ciągnący się bez końca kobierzec zieleni utworzony przez ogromne drzewa. Jego rozmiary zdecydowanie przerosły moje mgliste dotąd wyobrażenie o rozległości terenu o powierzchni pięciu tysięcy hektarów. – Tyle dobrze, że nie musimy tam iść na piechotę – mruknęłam, nie odrywając oczu od widoku w dole. – Nie ciesz się zawczasu... – odparł Faradż. – Po lewej widać opactwo – usłyszeliśmy głos kapitana. – Lądujemy na polance przed bramą.

Boswell przysunął się bliżej, aby się przyjrzeć zabudowaniom. Prosta czteropiętrowa dzwonnica w kształcie walca zwieńczona krzyżem wskazywała miejsce, gdzie przed wiekami musiało się znajdować urokliwe miejsce skupienia i modlitwy. Teraz gruby mur otaczał kompleks, reszta natomiast z lotu ptaka wyglądała na gruzowisko, na którym tu i ówdzie stał kawałek ściany, aczkolwiek niepewnie. Dopiero kiedy zaczęliśmy schodzić na polankę, podmuchem od wirników wprawiając w ruch roślinność, dostrzegliśmy niewysokie budynki przylepione do muru. Śmigłowiec lekko usiadł na ziemi, otworzyliśmy z Faradżem drzwi przedziału pasażerskiego. Nie wzięliśmy pod uwagę, że wirniki ciągle szybko się obracają, i potężny powiew powietrza porwał nas, jak wichura unosi plastykowe worki. Dobrze, że Faradż mnie podtrzymał i pomógł mi wyjść z zasięgu podmuchu, bo stanęłam jak głupia, czekając na zmiłowanie. Glauser-Röist jeszcze siedział w kabinie, tłumacząc coś młodemu pilotowi w hełmie z czarnym lustrzanym wizjerem. Pilot kiwał głową, po czym dodał mocy wirnikom, kiedy Glauser-Röist z mniejszym niż my wysiłkiem przebywał strefę podmuchu. Maszyna wzbiła się w powietrze i w parę sekund stała się ledwie widocznym odległym punkcikiem na niebie. Mój pierwszy lot śmigłowcem okazał się niezwykłym przeżyciem, aczkolwiek w ułamku sekundy usunęłam go z myśli: staliśmy w trójkę przed furtą odosobnionego klasztoru benedyktyńskiego Aghios Konstantinos Akanzou, słysząc jedynie wokoło śpiew ptaków. – No to jesteśmy – stwierdził Głaz, rozglądając się dokoła. – Poszukajmy naszego przyjaciela stawrofilaka, który sprawuje pieczę nad tą próbą. Okazało się jednak, że nie musimy, ponieważ znikąd na żwirowej ścieżce prowadzącej do furty pojawili się naraz

dwaj starszawi zakonnicy w czarnych

benedyktyńskich habitach. – Szczęść Boże! – zawołał jeden, machając ręką, podczas gdy drugi otwierał furtę. – Szukają państwo schronienia? – Tak, ojcze – odparłam. – A gdzie macie jakiś bagaż? – zapytał starszy, splatając przed sobą ręce ukryte w rękawach. Glauser-Röist pokazał swój plecak. – Tu mamy wszystko, co nam trzeba. Staliśmy w piątkę przy furcie. Zakonnicy okazali się dużo starsi, niż sądziłam zrazu, ale emanowali życzliwością i energią, przyjaźnie się uśmiechając.

– Śniadali już państwo? – zapytał ten, któremu na głowie została resztka włosów. – Tak, bardzo dziękujemy – odparł Faradż. – No to zapraszam do hostelu, przydzielimy wam pokoje. – Zmierzył nas z góry na dół. – Trzy, prawda? Czy któryś z panów jest twoim mężem, dziecko? Uśmiechnęłam się. – Nie, żaden nie jest moim mężem. – A czemu przylecieliście helikopterem? – z dziecięcą ciekawością spytał ten drugi, liczący pewnie z dziewięćdziesiąt lat. – Żeby zyskać na czasie – wyjaśnił Głaz, który bardzo wolno przebierał nogami, by swoim długim krokiem nie wyprzedzić staruszków. – Aaa, to pewnie zamożni z was ludzie, co? Nie każdy może sobie pozwolić na lot helikopterem. I obaj braciszkowie wybuchnęli gromkim śmiechem, jakby usłyszeli świetny dowcip. A my ukradkiem wymieniliśmy stropione spojrzenia: albo tutejsi stawrofilacy byli wytrawnymi aktorami, albo źle wydedukowaliśmy miejsce akcji. Uważnie obserwowałam twarze zakonników, szukając w nich choćby cienia fałszu, lecz ich pomarszczone twarze wyglądały niewinnie, a uśmiechy wydawały się szczere. Czyżbyśmy się pomylili? Po drodze do hostelu zakonnicy przedstawili nam w skrócie historię klasztoru. Bardzo byli dumni z bizantyńskich fresków zdobiących refektarz i z dobrego stanu kościoła, o który dbali przez całe życie, gdy tylko ich uwagi nie zaprzątali nieliczni przybywający tutaj turyści. Pytali, jak się dowiedzieliśmy o San Costantino Acanzzo i jak długo zamierzamy zostać w klasztorze. Oczywiście, zapewnili, zapraszają do swojego stołu, a jeśli będziemy zadowoleni z pobytu, liczą, że osoby tak zamożne przed wyjazdem nie zapomną o wsparciu opactwa. Co rzekłszy, znowu wybuchnęli śmiechem jak uszczęśliwione dzieci. Tak gawędząc, doszliśmy do warzywnika, w którym stary benedyktyn mozolił się, z trudem przekopując ziemię. – Ojcze Giuliano, mamy gości! – zawołał jeden z towarzyszących nam zakonników. Giuliano osłonił ręką oczy, aby nam się przyjrzeć, i mruknął coś. – Ojciec Giuliano to nasz opat, więc wypada się z nim przywitać – podpowiedział nam cicho mnich. – Pewnie zacznie was wypytywać, co potrwa trochę, więc my poczekamy na państwa w hostelu. Jak skończycie, idźcie tą ścieżką prosto, a potem w prawo. Nie zgubicie się. Kapitan zaczynał okazywać zniecierpliwienie i złościć się coraz bardziej. Wzbierało w nas z każdą chwilą silniejsze poczucie, żeśmy się pomylili i tracimy czas. Ci zakonnicy

nawet w przybliżeniu nie odpowiadali wizerunkowi stawrofilaków, jaki stworzyliśmy na swój użytek. Choć prawdę powiedziawszy, zastanawiałam się, kiedy podchodziliśmy do warzywnika, na jakiej podstawie wyobrażamy sobie stawrofilaków tak, a nie inaczej? Z całą pewnością mieliśmy do czynienia tylko z jednym, Abi-Ruj Iyasusem, ponieważ dwaj pozostali, zakrystian z kościoła Świętej Łucji i śmierdzący ksiądz z Santa Maria in Cosmedin, być może wcale nie należeli do bractwa. Zakonnicy odeszli ścieżką, opat zaś, wsparty na łopacie, dostojny niczym monarcha na tronie, patrzył na nas, kiedyśmy się zbliżali. – Jak długo zamierzają państwo zostać? – zapytał wprost, gdy stanęliśmy przed nim. – Niedługo – odparł Głaz takim samym tonem. – Co was tu sprowadza? Głos opata wyraźnie świadczył, że to regularne przesłuchanie. Jego twarzy nie widzieliśmy dokładnie, bo zasłaniał ją częściowo kaptur habitu. – Fauna i flora – odparł szorstko kapitan. – Krajobrazy, ojcze, krajobrazy i spokój – czym prędzej dorzucił Faradż bardziej pojednawczo. Opat ujął łopatę oburącz i odwróciwszy się do nas tyłem, z rozmachem wbił ją w ziemię. – Idźcie do hostelu. Czekają tam na was. Stropieni i zdziwieni tak krótką rozmową wróciliśmy na ścieżkę i pomaszerowaliśmy zgodnie ze wskazówkami. Dróżka prowadziła między drzewami, zwężając się coraz bardziej, aż stała się ledwie widoczna. – Kaspar, co to za drzewa takie wysokie? – zapytał Faradż. – Różne – odparł Glauser-Röist, nie podnosząc nawet głowy, jakby już wszystko dokładnie obejrzał. – Dęby, jesiony, wiązy, topole... Zwykle te gatunki nie rosną tak wysoko. Możliwe, że ziemia tu jest wyjątkowo żyzna albo zakonnicy na przestrzeni wieków wyhodowali specjalne odmiany. – Imponujące! – zawołałam, patrząc na gęsty baldachim roślinności ocieniający ścieżkę. Dłuższą chwilę szliśmy w milczeniu, po czym Faradż się odezwał: – Mnisi chyba mówili, że mamy skręcić w prawo... – Pewnie to będzie gdzieś tutaj – powiedziałam. Szliśmy i szliśmy, a żadnego odgałęzienia nigdzie nie było. – Zdaje się, że źle idziemy – rzekł wreszcie Głaz, patrząc na zegarek.

– Już dawno mówiłem. – Idźmy dalej – uparłam się, bo przecież szliśmy właściwą ścieżką. Jednakże pół godziny później musiałam przyznać się do błędu. Odnosiliśmy wrażenie, że wchodzimy coraz głębiej w las. Dróżka ledwie była widoczna, a listowie gęsto rosnących drzew przesłaniało słońce tak skutecznie, że nie potrafiliśmy określić, w jakim kierunku zdążamy. Na szczęście czyste rześkie powietrze sprawiało, że marsz nie męczył nas zanadto. – Zawracamy – zdecydował Glauser-Röist z mało życzliwą miną. Nie dyskutowaliśmy, ponieważ jasne było, że choćbyśmy szli tak cały dzień, nigdzie nie dojdziemy. O dziwo, ledwie przebyliśmy może z kilometr, natknęliśmy się na rozstaje. – Co za numery? – zezłościł się Głaz. – Nie szliśmy tędy. – Wiecie co? – odezwał się Faradż z uśmiechem. – Myślę, że weszliśmy na ścieżkę, która prowadzi do drugiego tarasu. Wcześniej na pewno ukryli to skrzyżowanie ścieżek, a teraz pozwolili nam je znaleźć. Jedna z nich jest właściwa. Kapitan troszkę się rozpogodził. – W takim razie – powiedział – postępujemy tak, jak się po nas spodziewają. – Gdzie skręcamy? W prawo czy w lewo? – A jeśli to nie jest próba? – wtrąciłam. – Jeśli zwyczajnie zabłądziliśmy i ubzduraliśmy sobie wszystko? Za całą odpowiedź musiało mi wystarczyć obojętne milczenie. Panowie wpatrzeni w ścieżkę trącali butem kamyki, zachowując się jak indiańscy tropiciele czy wręcz psy gończe, które zwęszyły ofiarę w poszyciu leśnym. – Tutaj! – krzyknął naraz Faradż. Na pniu drzewa rosnącego przy ścieżce po lewej widniał wycięty maleńki chrystogram wielkości paznokcia. – A nie mówiłem? Tędy idziemy. To „tędy” powiodło nas daleko i wiodłoby dalej, gdyby koło południa drogi nie zastawił nam żywopłot wysoki na jakieś trzy metry. Przeszkoda zaskoczyła nas, jak Tuarega by zaskoczył widok drapacza chmur na pustyni. – Chyba jesteśmy na miejscu – mruknął Boswell. – I co teraz? – Trzeba iść wzdłuż ogrodzenia. Może gdzieś jest przejście. A po drugiej stronie pewnie jest coś dla nas. Jakieś dwadzieścia minut szliśmy wzdłuż żywopłotu, w którym pojawiło się wreszcie szerokie na dwa metry zapraszające wejście. Wbity w ziemię żelazny chrystogram nie pozostawiał wątpliwości, co powinniśmy uczynić.

– Taras zazdrośników – szepnęłam z lekkim strachem, odruchowo ujmując lewą ręką prawe przedramię, na którym miałam świeżą jeszcze skaryfikację przedstawiającą krzyż. – No, basileja, idziemy. Żeby nie posądzili nas o tchórzostwo! – rzekł radośnie Faradż i przeszedł na drugą stronę. Naszym oczom ukazał się drugi żywopłot, którego końca z żadnej strony nie było widać, a obydwa tworzyły jakby długi korytarz. – Wolą państwo na prawo czy na lewo? – spytał Boswell pogodnie. – W którą stronę idzie Dante po wejściu na drugi taras? – spytałam. Kapitan szybko wydobył z plecaka swój wymiętoszony egzemplarz „Boskiej komedii” i zaczął przerzucać kartki. – Posłuchajcie, co mówi trzeci trójwiersz Pieśni Trzynastej – powiedział wyraźnie podniecony. – „Figur tam rytych nie ma ni obrazu, ale jednego, szarego koloru zarówno gładka ścieżka, jak mur z głazu”... I cztery wersy niżej o Wergiliuszu jest tak: „...wzrok bystro ku słońcu podnosi; bok prawy czyni obrotu ośrodkiem, a łuk zatacza lewym, jak na osi”... Przyznacie chyba, że trudno o dokładniejszą wskazówkę. – A gdzie jest słońce? – zainteresowałam się, podnosząc oczy do nieba. Ale ogromne drzewa tak wszystko zasłaniały, że trudno było się zorientować, gdzie słońce teraz stoi. Kapitan spojrzał na zegarek, wyjął kompas, ustawił go, po czym wskazał miejsce na niebie. – Mniej więcej tutaj. Teraz nietrudno było zauważyć większe natężenie światła przenikającego w tym miejscu przez gęste listowie. – Tylko że nie wiemy, o której godzinie Wergiliusz popatrzył na słońce – zwrócił uwagę Faradż. – Czy o tej samej co my? A to może zupełnie zmienić kierunek. – Zdajmy się na przypadek – zaproponowałam. – Gdyby stawrofilacy chcieli, żebyśmy poszli w konkretnym kierunku, daliby nam to do zrozumienia. Glauser-Röist, który cały czas wczytywał się w „Boską komedię”, podniósł głowę i popatrzył na nas błyszczącymi oczami. – Może i przypadek, jak pani powiedziała, maczał w tym palce. Bo Wergiliusz i Dante dotarli do drugiego tarasu w samo południe. Czyli o tej porze co my. Z uśmiechem zadowolenia stanęłam twarzą do słońca, mocno postawiłam prawą nogę na ziemi, obróciłam się na niej w lewo i okazało się, że po lewej mam ścieżkę wiodącą na prawo. Ruszyliśmy zatem „gładką ścieżką” między „murami”. Tylko z nazwy były to mury, tworzył je bowiem nieprzebyty żywopłot. „Gładka ścieżka” też wcale nie była gładka:

co sto, dwieście metrów napotykaliśmy wbitą w nią drewnianą gwiazdę. Początkowo głowiliśmy się, co ona może oznaczać, ale po dobrej godzinie marszu uznaliśmy, że niech sobie znaczy, co chce, nam to jest obojętne. Szybkim krokiem szliśmy kolejną godzinę, a widok dokoła ciągle był ten sam: przecinana co kawałek gwiazdą wąska ścieżka między dwoma wysokimi płotami zieleni, które w pewnej odległości zbiegały się za sprawą perspektywy. Zaczynałam odczuwać zmęczenie. Nogi w butach mnie paliły i bolały, nie wiem, co bym wtedy dała za stołek, a jeszcze lepiej za wygodny fotel taki jak w śmigłowcu. Jednakże podobnie jak Dante i Wergiliusz – chociaż Wergiliusz jako duch nie odczuwał zmęczenia – musieliśmy przebyć odpowiednio długi odcinek drogi, zanim natknęliśmy się na coś godnego uwagi. – Zgadzam się z tym, co powiedział Borges – mruknął w pewnej chwili Faradż. – „Znam pewien labirynt grecki złożony z jedynej linii prostej. W tej linii zagubiło się już tylu filozofów, że z łatwością może się zgubić zwykły detektyw”. To chyba ze „Śmierci i busoli”. – A pamiętasz to o „nieskończonym okręgu, którego centrum jest wszędzie, a obwód jest tak wielki, że wydaje się linią prostą”? – Ja także czytałam Borgesa, czemu więc się nie pochwalić? Około piątej po południu – dotąd nikt ani słowem się nie poskarżył na głód czy pragnienie – w drugim żywopłocie, tym wewnętrznym, pojawiła się pewna odmiana: żelazna furtka wysoka jak ogrodzenie i szeroka na niecały metr. Otworzyliśmy ją i znalazłszy się po drugiej stronie, poczyniliśmy dwa interesujące spostrzeżenia: po pierwsze okazało się, że żywopłoty są w rzeczywistości grubymi na blisko metr kamiennymi murami obrośniętymi zielenią; po drugie furtkę tak zainstalowano, że gdybyśmy zamknęli ją za sobą, już by się nie dała otworzyć. – Chyba że ją czymś zablokujemy – podsunął Boswell, który tego dnia działał jak w natchnieniu. Ponieważ w pobliżu nie było kamieni, rośliny porastające mur miały mocne diabelnie kolczaste gałęzie, a nie mogliśmy wykorzystać nic z tego, cośmy z sobą zabrali, wymyśliliśmy w końcu, że w charakterze blokady wystąpi zegarek Faradża, który wspaniałomyślnie go poświęcił, zapewniając, że koperta z tytanu wszystko wytrzyma. Delikatnie przymknęliśmy furtkę, blokując ją zegarkiem, niestety, kiedy żelazne skrzydło oparło się o niego, wytrzymał kilka sekund i rozpadł się na kawałki. – Przykro mi – powiedziałam do Faradża, zamierzając go pocieszyć. On jednak był nie tyle zmartwiony, ile speszony i zdziwiony.

– Nie przejmuj się, Watykan zrekompensuje stratę – powiedział kapitan. – Najgorsze, że bramka się zamknęła i nie ma jak jej otworzyć. – I dobrze, przynajmniej wiadomo, że jesteśmy na dobrej drodze – zauważyłam pełna animuszu. Ruszyliśmy dalej ścieżką, zauważając, że teraz korytarz jest węższy niż poprzedni. Ściemniało się powoli, co zaczynało nam przeszkadzać. Może na terenie bezdrzewnym było jeszcze wystarczająco jasno, ale pod baldachimem zieleni widoczność pozostawiała wiele do życzenia. Nie przeszliśmy nawet stu metrów, gdy natknęliśmy się na kolejny symbol, tym razem dużo bardziej oryginalny:

Kolor i faktura świadczyły, że został wykonany z ołowiu (chociaż tego akurat nie byliśmy pewni), a ten, kto go tutaj umieścił, zadbał, by nie dało się go przesunąć ani o milimetr. Znak zdawał się spojony z ziemią, jakby z niej wyrastał. – Ten kształt coś mi mówi – mruknęłam, oglądając go w kucki. – Czy to nie jest znak zodiaku? Kapitan czekał wyprostowany, aż dwoje specjalistów w kwestiach klasycznych wyrazi swoje zdanie. – Nie. Jest trochę podobny, ale to nie znak zodiaku – rzekł Faradż, zmiatając ręką pył i śmiecie, które zebrały się na powierzchni artefaktu. – Tym symbolem od czasów starożytnych oznacza się Saturna. – A co Saturn ma z tym wspólnego? – Gdybyśmy to wiedzieli, moglibyśmy wrócić do domu – burknął Głaz. Wykrzywiłam się, szczerząc zęby ukradkiem, tak by widział to tylko Faradż, który uśmiechnął się dyskretnie. Ruszyliśmy dalej. Zapadała coraz głębsza noc. Od czasu do czasu dobiegał nas krzyk ptaka i szum liści poruszonych powiewem wiatru. Jakby wszystkiego było mało, robiło się coraz chłodniej.

– Będziemy tu nocować? – zagadnęłam, stawiając kołnierz kurtki. Szczęście, że była ze skóry i miała ciepłą flanelową podszewkę. – Obawiam się, że tak, basileja. Kaspar, mam nadzieję, że to przewidziałeś. – Co znaczy „basileja”? – spytał Glauser-Röist w odpowiedzi. Nogi mi zmiękły w kolanach. – W Bizancjum często używano tego słowa. Znaczy „szlachetnie urodzona”. Co za kłamca, pomyślałam i cichutko odetchnęłam z ulgą. Słowo „basileja” w żadnym razie nie znaczyło „szlachetnie urodzona” ani nie było powszechnie używane – znaczyło „cesarzowa” lub „księżna”. Było dopiero wpół do siódmej, ale kapitan musiał zapalić swoją silną latarkę, ponieważ otaczał nas głęboki półmrok. Przez cały dzień wędrowaliśmy polnymi ścieżkami i nie doszliśmy w żadne konkretne miejsce. Zatrzymaliśmy się w końcu i przysiedliśmy na ziemi, żeby coś przekąsić po raz pierwszy od śniadania zjedzonego jeszcze w Rzymie. Żując słynne już wyborne kanapki z salami i serem (jak widać, kapitan pozostawał wierny swojemu menu), podsumowaliśmy odkrycia dokonane w ciągu dnia i doszliśmy do wniosku, że brakuje nam jeszcze sporo elementów układanki. Nazajutrz powinniśmy lepiej wiedzieć, czego należy się spodziewać. Gorąca kawa z termosu zdecydowanie poprawiła nam humor. – A może byśmy tutaj się przespali i o świcie ruszyli dalej? – zaryzykowałam pytanie. – Pójdziemy jeszcze kawałek – sprzeciwił się kapitan. – Ale jesteśmy zmęczeni! – Kaspar, powinniśmy wziąć poprawkę na Ottavię. Ten dzień był bardzo ciężki. I Głaz ustąpił – co prawda bardzo niechętnie – tak że naszykowaliśmy sobie prowizoryczny obóz. Na początek kapitan wręczył każdemu grubą wełnianą czapkę, co bardzo nas rozśmieszyło. Popatrzyliśmy na niego jak na wariata i oczywiście poczuł się urażony. – Głupi jesteście! – huknął. – Nie słyszeliście porzekadła: „Jak ci zimno w nogi, włóż kapelusz”? Przez głowę ucieka duża część ciepła ludzkiego ciała. Nasz organizm jest tak zaprogramowany, że poświęca najwyższe i najniższe partie, kiedy człowiekowi jest zimno w piersi i w plecy. Jeżeli zapobiegniemy utracie ciepła przez głowę, nie zmarzną nam nogi i ręce. – Uf, bardzo to skomplikowane! A ze mnie prosty człowiek pustyni! – zażartował Faradż, jednakże równocześnie ze mną naciągnął czapkę na uszy.

Ta, którą kapitan dał mnie, wydała mi się jakby znajoma, nie mogłam sobie jednak przypomnieć, gdzie ją widziałam – dopiero później mnie olśniło. Następnie kapitan wydobył ze swojego magicznego plecaka coś, co wyglądało jak paczki papierosów, i dał nam po jednej. Wzięliśmy je potulnie, nie okazując zdziwienia, Glauser-Röist zaś, uzbroiwszy się w cierpliwość, wyjaśnił, że to koce ratunkowe z metalizowanej folii izotermicznej, które prawie nic nie ważą, za to wspaniale zatrzymują ciepło. Koce po jednej stronie były srebrne, po drugiej mój był czerwony, Faradża żółty, a kapitana pomarańczowy. I faktycznie, okazało się, że są bardzo ciepłe, chociaż strasznie szeleściły przy każdym ruchu. W czapkach i owinięci tą folią właściwie nie czuliśmy, że jesteśmy w lesie pod gołym niebem. Usadowiłam się między panami, ostrożnie opierając się plecami o pokryty roślinnością mur, i kapitan zgasił latarkę. Niepostrzeżenie zaczęłam zapadać w sen i przechylać się ku Faradżowi, lecz kiedy już-już miałam oprzeć głowę na jego ramieniu, uzmysłowiłam sobie, że czapkę, którą teraz miałam na głowie, widziałam wcześniej na głowie brunetki ze zdjęcia w mieszkaniu kapitana. Około piątej nad ranem zaczęło jaśnieć – jeśli jaśnieniem można nazwać przejście z kompletnej czerni do ciemnej szarości. Obudziliśmy się wszyscy równocześnie niewątpliwie pod wpływem wrzawy, jaką podniosły ptaki, chórem wyśpiewujące czarowne arie. Jeszcze nie w pełni rozbudzona przypomniałam sobie, że jest sobota i że zaledwie tydzień wcześniej czekałam w Palermo z rodziną na pogrzeb ojca i brata. Pomodliłam się za nich w duchu i zanim otworzyłam oczy, postarałam się przestawić na odbiór otaczającej mnie zwariowanej rzeczywistości. Dźwignęliśmy się połamani, napili zimnej kawy, spakowali manatki i ruszyli w dalszą drogę. Bez odpoczynku szliśmy mniej więcej do dziewiątej, może do wpół do dziesiątej – w tym czasie naliczyliśmy trzydzieści kilka symboli Saturna. Po krótkim odpoczynku podjęliśmy znowu marsz, zastanawiając się, czy ma to być próba czyśćcowa, czy raczej próba wytrzymałości. I w pewnej chwili znienacka zobaczyliśmy przed sobą potężny mur. – Uwaga! – ostrzegł Faradż. – Dotarliśmy. Przyspieszyliśmy kroku pchani pragnieniem, by wreszcie rozpoczął się ostatni etap rytuału. Niestety, próżne to były nadzieje, ponieważ obrośnięty mur zamykał co prawda korytarz, którym nadeszliśmy, lecz dostrzegliśmy w nim na lewo taką samą żelazną furtkę jak poprzednia. Wiedzieliśmy już, że nie zapobiegniemy jej zamknięciu, toteż z rezygnacją przeszliśmy na drugą stronę, spodziewając się ujrzeć widok taki sam jak dotąd. Tak też było

i gdyby nie to, że otworzył się przed nami korytarz węższy niż poprzedni, moglibyśmy przysiąc, że idziemy dalej tą samą drogą. – Odnoszę wrażenie, że zawsze idziemy równolegle do poprzedniego korytarza, a droga robi się coraz węższa – zauważył Faradż, wyciągnąwszy ręce na boki. W trzecim korytarzu przy rozłożonych ramionach niemal dotykał palcami murów, które i tutaj obrastała roślinność, aczkolwiek różniła się od tego, co było wcześniej: trzymetrowe mury pokrywały co prawda nadal gęste pnącza, lecz wśród nich obficie rosły także cierniste krzewy, jeżyny, osty i pokrzywy, tylko czyhając na nasz nieostrożny ruch. – Owszem, korytarze są coraz węższe – zgodził się Głaz, spoglądając na kompas – ale biegną niezupełnie równolegle do siebie. Wygląda na to, że zboczyliśmy o jakieś sześćdziesiąt stopni w lewo. – Poważnie? – zdziwił się Faradż i nie dowierzając, stanął koło kapitana, by popatrzyć na wskazówkę kompasu. – No faktycznie! – Zdaje się, że to ja wspomniałam o „nieskończonym okręgu, którego centrum jest wszędzie, a obwód jest tak wielki, że wydaje się linią prostą” – wtrąciłam drwiąco, delikatnie opuszką palca badając ostry kolec wystający z zieleni na murze. Gdyby nie był ewidentnie pochodzenia roślinnego, stawiałabym na najlepszego producenta igieł. Kiedy go dotknęłam, wypuścił delikatny czarny meszek i w mgnieniu oka skóra się zaczerwieniła. Zaraz też to miejsce zaczęło mnie palić, jakbym się sparzyła rozżarzonym węgielkiem. – O matko, te rośliny są straszne! Trzeba się trzymać od nich z daleka. – Niech pani pokaże. – Kiedy kapitan oglądał moją rękę, zaczerwienienie i swędzenie powoli zniknęły. – Na szczęście skutki dotknięcia włosków parzących szybko przeszły, ale nie wiemy, czy inne rośliny też tak mają. Musimy uważać. Starając się nie dotknąć ciernistych roślin, których kolce z łatwością mogłyby potargać ubranie, przeszliśmy jakieś sto, sto pięćdziesiąt metrów, gdy naraz idący na czele kapitan stanął jak wryty. – Nowy symbol – powiadomił nas. Pochyliliśmy się z Faradżem, aby obejrzeć znak. Ten, czwarty z kolei, zrobiono z jakiegoś innego metalu rzucającego niebieskie refleksy.

– To symbol planety Jowisz – powiedział Boswell zdziwiony. – Sam nie wiem... Jeśli faktycznie zataczamy krąg i w każdym korytarzu pojawi się symbol innej planety, może to wszystko jest jakąś reprezentacją kosmologiczną. – Może... – zgodził się Glauser-Röist, dotykając znaku. – Ale ta reprezentacja zrobiona jest z cyny. – Saturn był z ołowiu – przypomniałam. – No nie wiem, nie wiem... – mamrotał Faradż niezadowolony. – Bardzo to wszystko dziwne. W co teraz każą nam grać? Na kolejną furtkę natknęliśmy się dopiero pięć godzin później, minąwszy co najmniej trzydzieści symboli Jowisza. Zanim przeszliśmy przez nią, posililiśmy się, siedząc na ziemi porośniętej kolczastymi chaszczami. Następny korytarz – albo gigantyczny okrąg, zależy, jak patrzyć – był znowu węższy, a pnące rośliny jeszcze gęstsze i groźniejsze. Tutaj rządził symbol Marsa wykonany z żelaza.

– No cóż, chyba już mamy rozwiane wątpliwości – zauważył kapitan. – Przemierzamy Układ Słoneczny – postawiłam kropkę nad „i”. – Nie powinniśmy chyba rozumieć tego w dzisiejszym znaczeniu – powiedział Faradż pochylony nad symbolem. – Nasza wiedza o planetach i wszechświecie nie ma nic wspólnego z wiedzą starożytnych. Zwróćcie uwagę, że dotąd były znaki Saturna, Jowisza i Marsa, co oznacza, że brakuje trzech pierwszych planet, najdalszych: Plutona, Neptuna i Urana, odkrytych w trzech ostatnich wiekach. Powiedziałbym więc, że idziemy przez reprezentację naszej części wszechświata obowiązującą od Grecji klasycznej po odrodzenie. Była więc sfera gwiazd stałych, czyli pierwszy korytarz, a dalej jest siedem planet łącznie z Ziemią. – Takie wyobrażenie wszechświata jest też u Dantego – wtrącił Glauser-Röist. – Oczywiście. Alighieri, tak jak wszyscy przed nim i wielu po nim, wierzył, że wszechświat składa się z dziewięciu sfer umieszczonych jedna w drugiej. Zewnętrzna, która mieściła wszystkie pozostałe, była sferą gwiazd stałych, a w samym jej środku leżała Ziemia, planeta ludzi. Ani sfera Ziemi, ani sfera gwiazd stałych nie poruszały się, ich pozycja była

niezmienna. Poruszały się natomiast ruchem obrotowym pozostałe sfery siedmiu znanych wtedy planet: Saturna, Jowisza, Marsa, Merkurego, Wenus, Słońca i Księżyca. Bo Słońce i Księżyc też zaliczano do planet. – Dziewięć sfer i siedem planet – zauważył kapitan. – Znowu dziewięć i siedem. Popatrzyłam na Faradża, nie skrywając podziwu. Nigdy nie znałam człowieka tak inteligentnego jak on. Wszystko, co mówił, zgadzało się co do joty i świadczyło, że ma znakomitą pamięć, lepszą nawet od mojej. A tego dotąd o nikim nie mogłam powiedzieć. – Czyli następna będzie sfera Merkurego. – Na pewno, Kaspar, ale myślę też, że do kolejnych będziemy dochodzili coraz szybciej, bo kręgi są koncentryczne i ich obwód siłą rzeczy musi być coraz mniejszy. – A ścieżki coraz węższe – dodałam. – Ruszajmy – rozkazał Głaz. – Mamy odwiedzić jeszcze cztery planety. Do furtki Merkurego dotarliśmy pod wieczór. Zdążyłam do tej pory utwierdzić się w przekonaniu, że Abi-Ruj Iyasus, którego zwłoki spoczywały na stole w prosektorium w Atenach, był jakimś nadczłowiekiem, istnym herkulesem, skoro pomyślnie przeszedł przez rytuał inicjacyjny bractwa. To samo można było powiedzieć o pozostałych stawrofilakach łącznie z Dantem i księdzem Bonuomo. Jaki rodzaj wiary – albo fanatyzmu – powodował tymi ludźmi, że potrafili znieść tak wyczerpujące próby? A skoro byli tacy wyjątkowi, tacy uczeni, dlaczego później zgadzali się sprawować skromne funkcje strażników, wiodąc nieciekawe życie w ukryciu? Noc spędziliśmy przy jednym z symboli Merkurego wykonanym z jakiegoś wypolerowanego błyszczącego metalu opalizującego fioletowo – nie zdołaliśmy go zidentyfikować – ułożeni gęsiego na ziemi, ponieważ odległość między kłującymi murami na nic innego nie pozwoliła. Nazajutrz o świtaniu, w niedzielę, znowu przebudzeni ptasim zgiełkiem ruszyliśmy dalej, we wszystkich kościach i mięśniach czując trudy dotychczasowej wędrówki. Do piątej orbity dotarliśmy, kiedy słońce stało najwyżej. Kapitan oznajmił, że zboczyliśmy od punktu wyjścia o jakieś dwieście stopni, tak że pozostała nam już do przebycia mniej niż połowa okręgu. W korytarzu Wenus naliczyliśmy tylko dwadzieścia dwa symbole – były zrobione z miedzi mieniącej się szaroczerwoną barwą. Wielka niespodzianka spotkała nas natomiast w kolejnym korytarzu – perspektywa w nim była już inna niż w poprzednim, ściany nie biegły prosto, pozornie się łącząc, lecz łukiem, który wyraźnie skręcał w lewo.

Znalazłszy się w korytarzu Słońca, znowu zdziwiliśmy się mocno: nakrywał go dach ciernistych roślin, które wspięły się po murach ciągnących się już tak blisko siebie, że Glauser-Röist, najlepiej z nas zbudowany, musiał iść niemal bokiem. Zanim natrafiliśmy na pierwszy znak, Faradż poszarpał rękawy kurtki, a ja starałam się mieć oczy dookoła głowy, aby się nie nadziać niechcący na sterczące setkami straszne kolce. Symbol Słońca objawił się szybko – zwyczajny okrąg z równie zwyczajną kropką pośrodku ze złota, z najczystszego złota, które lśniło nawet w nielicznych promieniach światła przedzierających się między zielenią. Gdyby nie to, że nasze położenie było naprawdę nieciekawe w otoczeniu kolczastych roślin tylko czyhających, by rozerwać nam odzienie lub skaleczyć skórę, z pewnością przystanęlibyśmy dłużej, żeby ponapawać oczy takim bogactwem (naliczyliśmy w korytarzu piętnaście symboli). Śpieszno nam jednak było wydostać się stąd, znaleźć się w końcu gdzieś, gdzie można się bezpiecznie poruszać, nie robiąc wygibasów, by uniknąć podrapania albo poparzenia przez pokrzywy. W dodatku noc się zbliżała wielkimi krokami. Zaczynaliśmy się zastanawiać naprawdę ze strachem, co nas czeka za następną furtką prowadzącą do ostatniego już, siódmego korytarza Księżyca, ale wszelkie nasze najgorsze nawet przypuszczenia miały się nijak do tego, cośmy zobaczyli. Najpierw żelazna furtka uchyliła się tylko trochę, jakby coś ją blokowało, tak że ledwie zdołaliśmy się przecisnąć. Okazało się, że przeszkadzała roślinność zasłaniająca mury: przejście między nimi było już tak wąskie, że chyba tylko dziecko zdołałoby nim wędrować bez szkody. Głóg obrastający ściany i tworzący dach przycięto od środka na kształt ludzkiej sylwetki, tak że mieliśmy iść z głową uwięzioną między ciernistymi gałęziami, które schodziły się bliżej na wysokości szyi, przez co nie dało się wykonać żadnego ruchu podczas marszu. Faradż i kapitan byli wyżsi od wyciętej sylwetki – do mnie pasowała jak ulał – dlatego chciałam im dać swoją kurtkę i sweter, aby choć trochę się osłonili, nalegałam też, żeby się owinęli w koce termiczne. Zwłaszcza kapitanowi bardzo by się to przydało. Tymczasem Faradż kategorycznie odmówił. – Wszyscy musimy być podrapani, basileja! – zawołał rozzłoszczony. – Nie widzisz, że na tym polega próba? Że to część planu? Czemu ty miałabyś ucierpieć bardziej niż my? Popatrzyłam mu w oczy, pragnąc przekazać całą determinację, jaką miałam w sobie. – Posłuchaj, Faradż: ja zostanę tylko podrapana, ale wy się poważnie poranicie, jeśli się nie owiniecie jak najlepiej! – Ona ma rację – poparł mnie Glauser-Röist. – Okryj się jej kurtką. – I włóżcie czapki – dodałam. – Zasłońcie twarze.

– Trzeba zrobić otwory na oczy. – Ale ty też zakryj twarz czapką, Ottavio – zażądał Faradż. – Bardzo mi się to nie podoba – marudził. – Nie martw się, osłonię twarz. Droga przez korytarz siódmej planety była istnym koszmarem, chociaż kapitan zachwycał się symbolem srebrnego półksiężyca, najpiękniejszym, jak twierdził, w całym labiryncie. Tylko on widział te znaki na ziemi, ponieważ szedł pierwszy z latarką, sądzę jednak, że gdybym mogła schylić głowę i popatrzyć na nie – rzecz niewykonalna – zgodziłabym się z nim. Pamiętam, że w swej desperacji miałam ochotę rzucić się na cierniste rośliny, by raz na zawsze skończyć z nieznośnymi setkami drobnych zadrapań, draśnięć i otarć, od których krwawiły mi ręce, nogi, a nawet policzki, nie było bowiem takiej wełny ani żadnej tkaniny, która by uchroniła przed ostrymi kolcami. Pamiętam, że czułam chłód strużek krzepnącej krwi, pamiętam, że próbowałam się uspokoić, wspominając Chrystusa, który cierpiał w drodze na Golgotę, idąc w koronie cierniowej na głowie, pamiętam, że znalazłam się na skraju rozpaczy, nieopanowanej histerii. Ale oprócz tego pamiętam też zakrwawioną dłoń Faradża szukającą mojej. I chyba właśnie wtedy, gdy nie byłam w stanie się kontrolować, zdałam sobie sprawę, że zakochałam się w tym dziwnym Egipcjaninie, który zdawał się pasującą do mnie połówką i w tajemnicy przed wszystkimi nazywał mnie cesarzową. Wydawało się to niemożliwe, niemniej to, co czułam, mogło być tylko miłością, chociaż w tej dziedzinie nie miałam wcześniejszych doświadczeń: nigdy dotąd nie byłam zakochana, nawet jako nastolatka, toteż nie pojmowałam znaczenia tego słowa i nie znałam problemów sentymentalnych. Centrum mojego świata stanowił Bóg – zawsze strzegł mnie przed tym uczuciem, które sprawiało, że moje starsze siostry i koleżanki dostawały małpiego rozumu i potrafiły robić i wygadywać straszne głupstwa. I oto teraz ja, Ottavia Salina, zakonnica ze Zgromadzenia Błogosławionej Marii Panny z czterdziestką na karku, zakochałam się w tym niebieskookim cudzoziemcu. Kiedy to do mnie dotarło, przestałam czuć ukłucia. W każdym razie nie pamiętam, żebym je czuła. Oczywiście przez resztę drogi korytarzem siódmej planety toczyłam walkę ze sobą, walkę przegraną, aczkolwiek wtedy jeszcze myślałam, że można jakoś zaradzić temu, co mnie spotkało i co w gruncie rzeczy było już faktem, zanim dotarliśmy do ostatniej furtki w tym diabelskim labiryncie: uważałam mianowicie, że nieznane uczucie, które mnie oszołamiało, przyprawiało o szybsze bicie serca i sprawiało, że chciało mi się równocześnie płakać i śmiać, i utrzymywało przy życiu dzięki dłoni ściskającej moją, jest absurdalnym efektem strasznych okoliczności, które przeżywam. A kiedy skończy się cała ta historia ze stawrofilakami,

myślałam, wrócę do domu i będzie jak przedtem, bez wszystkich tych uniesień i niedorzeczności. Życie wróci na zwyczajne tory, a ja do Hypogeum, gdzie zagrzebię się wśród kodeksów i książek... Zagrzebię się? Pomyślałam: zagrzebię się?... Nie, nie mogłam znieść myśli, że miałabym wrócić bez Faradża Boswella... Kiedy cichutko, żeby mnie nie usłyszał, wyszeptałam jego imię, na usta wypłynął mi dziecięcy uśmiech. Faradż... Nie, nie mogę wrócić do wcześniejszego życia bez Faradża, ale z Faradżem też nie mogę! Jestem zakonnicą! Nie mogę wystąpić ze zgromadzenia! Całe moje życie, moja praca obracały się wokół tego. – Brama! – zawołał naraz kapitan. Miałam ochotę obejrzeć się na Faradża, uśmiechnąć się doń, aby poczuł, że jestem tutaj z nim. Musiałam go zobaczyć! Zobaczyć i powiedzieć mu, że doszliśmy, chociaż o tym wiedział, tyle że gdybym obróciła głowę choćby o centymetr, prawdopodobnie przy okazji straciłabym nos. I to mnie uratowało. W ostatnich chwilach spędzonych w korytarzu Księżyca odzyskałam rozum. Może był to skutek dotarcia do celu, a może pewność, że na własne życzenie zgubię się na zawsze, jeśli pozwolę, by panowały nade mną tak intensywne emocje, w każdym razie rozsądek okazał się silniejszy i racjonalna część mojej natury – no właśnie, to cała ja! – wygrała tę potyczkę. Usunęłam zagrożenie z korzeniami, zdusiłam je w zarodku bezlitośnie i bezceremonialnie. – Niech pan otwiera! – zawołałam, wyrywając naraz rękę z dłoni Faradża, choć jeszcze moment wcześniej tylko ona liczyła się w moim życiu. I chociaż było to bolesne, ów prosty gest wymazał wszystko. – Wszystko dobrze, Ottavio? – zapytał Faradż z troską. – Nie wiem. – Głos nieco mi drżał, zapanowałam jednak nad nim. – Powiem ci, jak przy oddychaniu nie będę czuła ukłuć. Muszę stąd wyjść! Doszliśmy do centrum labiryntu, dziękowałam zatem Bogu za rozległą kolistą przestrzeń, gdzie mogliśmy się wyprostować i poruszać normalnie, a nawet biegać, gdyby przyszła nam ochota. Kapitan postawił latarkę na stole znajdującym się pośrodku. Rozglądaliśmy się wokoło jak po najpiękniejszym pałacu świata. Niezbyt miły dla oka był natomiast nasz widok – wyglądaliśmy jak górnicy po szychcie. Tyle że nie byliśmy umorusani pyłem węglowym, a własną krwią. Kiedy zdjęliśmy czapki, okazało się, że na czole i policzkach ciągle nam krwawią zadrapania, podobnie jak na szyi i rękach; nawet pod spodniami i swetrami mieliśmy broczące ranki, a oprócz nich liczne krostki powstałe po zetknięciu z parzącymi włoskami

roślin. Jakby mało było znaków tej drogi przez ciernie, tu i ówdzie każdemu z nas sterczały z ciała pojedyncze kolce – ot tak, dla większego efektu artystycznego. Glauser-Röist miał w plecaku apteczkę, przemyliśmy zatem wodą utlenioną skaleczenia, wszystkie powierzchowne na szczęście. Z grubsza opatrzeni i pokrzepieni aktualną sytuacją rozejrzeliśmy się dokładniej po otoczeniu. Przede wszystkim naszą uwagę zwrócił prosty stół, na którym stała latarka – po bliższym przyjrzeniu stwierdziliśmy, że to zupełnie co innego: mieliśmy przed sobą stare kowadło sporych rozmiarów, o powierzchni wygładzonej długą służbą w jakiejś kuźni. Ale najciekawsze było nie kowadło, w sumie dość dekoracyjne, tylko różnej wielkości młoty zrzucone byle jak na jedną stertę. Patrzyliśmy na nie w milczeniu, nie mogąc odgadnąć, co niby mielibyśmy z tym zrobić. Gdyby było tu palenisko i jakiś kawałek metalu nadający się do uformowania, pewnie byśmy zrozumieli, ale samo kowadło i młoty to za mało na początek. – Proponuję, żebyśmy coś zjedli i poszli spać – powiedział Faradż, sadowiąc się na ziemi i opierając o znów miękką, przyjazną roślinność, która obrastała kolisty kamienny mur. – Jutro też będzie dzień. Ja już nie mogę. Bez słowa zrobiliśmy to co on, w pełni się z nim zgadzając. Jutro też będzie dzień. Nie mieliśmy już kawy w termosie ani wody w manierce, ani kanapek z serem i salami. Nie mieliśmy nic prócz mnóstwa ranek i obolałych kości i byliśmy potwornie zmęczeni. W nocy koce termiczne na niewiele się zdały, ponieważ potargane cierniami nie trzymały ciepła. Albo więc z Bożą pomocą jakoś się stąd wydostaniemy, albo skończymy jak część – pewnie większa – adeptów bractwa Strażników Krzyża, oddając życie w trakcie prób. Rozum mi podpowiadał, że wbrew pozorom nasze położenie zmieniło się niewiele w porównaniu z korytarzem Księżyca: tam w klatce z kolczastej roślinności musieliśmy iść wytyczoną drogą, tutaj złudna otwarta przestrzeń pozwalała patrzyć na czyste zimne niebo i kazała kombinować nad rozwiązaniem problemu kowadła i młotów. Albo więc coś wymyślimy i wyjdziemy z centrum labiryntu, albo tu utkniemy. Proste. – Trzeba się ruszyć... – mruknął Faradż jeszcze zaspany. – Aha... dzień dobry. Gorąco pragnęłam popatrzyć na niego, twardo jednak trzymałam głowę odwróconą, hamując łzy, które cisnęły mi się do oczu. Zaczynałam być zmęczona sobą. Glauser-Röist podniósł się i zaczął wykonywać ćwiczenia, żeby porozciągać zdrętwiałe mięśnie. Ja się nie ruszyłam. – Moglibyśmy zamówić porządne śniadanie u obsługi.

– Dla mnie gorąca kawa z ekspresu i czekoladowy rogalik! – poprosiłam, składając dłonie. – Może wzięlibyśmy się do roboty? – przerwał nam zabawę Głaz, który z rękami na karku jakby próbował oderwać sobie głowę. – A co? Mamy coś wykuć tymi młotkami? – burknęłam kpiąco. Kapitan podszedł do sterty żelastwa i stanął nad nią mocno skupiony. Po czym naraz się schylił i wtedy mi znikł z oczu, bo zasłoniło go kowadło. Faradż usiadł, aby go obserwować, a w końcu wstał i podszedł do niego. – Coś odkryłeś? – zapytał. Głaz się wyprostował i wtedy znowu zobaczyłam go od pasa w górę. W ręce trzymał młot. – Nic. To zwyczajne młotki – odparł, ważąc narzędzie w dłoni. – Jedne są zniszczone, inne nie. Są duże, średnie i małe. Ale nie mają w sobie nic niezwykłego. Faradż przykucnął i zaraz stanął na powrót także z młotkiem w ręce. Zamachnął się nim, zakręcił, podrzucił go i zręcznie złapał. – Faktycznie nic w nich niezwykłego – przyznał z żalem. Podszedł do kowadła, uderzył w nie młotem. Zadźwięczało potężnie jak dzwon, słychać je było pewnie w połowie lasu. Zastygliśmy w odróżnieniu od ptactwa, które chmarami z przeraźliwym wrzaskiem zerwało się z drzew do lotu i rozproszyło. Kiedy kilka sekund później dźwięk ucichł, my zaś jeszcze długą chwilę trwaliśmy jak posągi w bezruchu wystraszeni tym, co się stało, niedowierzający. – O matko!... – wykrztusiłam wreszcie, mrugając nerwowo, i przełknęłam ślinę. Głaz wybuchnął śmiechem. – Szczęście, że to nie było nic niezwykłego! Gdyby było inaczej... Faradż mu nie zawtórował, stał tylko z poważną miną. Bez słowa okręcił się naraz na pięcie, wyrwał kapitanowi młotek z rąk i zanim zdążyliśmy go powstrzymać, z całych sił znowu rąbnął w kowadło. Kiedy zobaczyłam, co robi, podniosłam ręce do uszu, choć to na niewiele się zdało: uderzenie żelaza o żelazo wypełniło każdy zakątek mojego mózgu. Skoczyłam na równe nogi i podbiegłam do Faradża. Tysiąc razy bardziej wolałam się pokłócić, niż jeszcze raz przeżyć coś takiego. A jeśli postanowi wypróbować wszystkie młotki?... – Można wiedzieć, co robisz? – spytałam ze złością, stając przed kowadłem. Nie odpowiedział jednak, tylko znowu ruszył ku stercie młotów, wyraźnie pragnąc wziąć kolejny. – Wybij to sobie z głowy! – krzyknęłam. – Zwariowałeś?

Popatrzył, jakby mnie widział pierwszy raz w życiu, szybkim krokiem okrążył kowadło, podszedł i złapał mnie za ramiona. Pomyślałam, że chyba faktycznie mu odbiło. – Basileja! – zawołał. – Pomyśl! Pitagoras! – Pitagoras...? – A Pitagoras, Pitagoras! Czy to nie fantastyczne? Odtworzyłam w myślach wszystko, co się stało, odkąd opuściliśmy śmigłowiec, a równocześnie prędko przywoływałam na pamięć całą swoją wiedzę na temat Pitagorasa: labirynt z rozchodzącymi się gwiaździście prostymi korytarzami, jego twierdzenie (w trójkącie prostokątnym suma kwadratów przyprostokątnych jest równa kwadratowi przeciwprostokątnej tego trójkąta czy jakoś tak), siedem kręgów planet, harmonia sfer, bractwo stawrofilaków, tajemna sekta pitagorejczyków... Harmonia sfer oraz kowadło i młoty! Uśmiechnęłam się. – Już wiesz, tak? – rzekł Faradż z uśmiechem, nie odwracając ode mnie wzroku. – Zrozumiałaś, prawda? Przytaknęłam. Pitagoras z Samos, urodzony w VI wieku przed naszą erą jeden z największych greckich filozofów, twórca teorii, wedle której liczba jest istotą wszystkich rzeczy i jedyną drogą pozwalającą wyjaśnić tajemnicę wszechświata. Założył coś na kształt wspólnoty religijno-filozoficznej, w której studiowanie matematyki uważano za ścieżkę doskonalenia duchowego, i poświęcał się przekazywaniu uczniom umiejętności rozumowania dedukcyjnego. Jego szkołę aż do średniowiecza reprezentowało wielu następców, w tym Platon i Wergiliusz (Wergiliusz!). W dzisiejszych czasach badacze uważają go za ojca średniowiecznej numerologii, którą Dante skrupulatnie się kierował w „Boskiej komedii”. Pitagoras także wprowadził słynne obowiązujące przez ponad dwa tysiące lat quadrivium, czyli podział matematyki na arytmetykę, geometrię, astronomię i... muzykę. Tak, tak, muzykę, ponieważ Pitagoras obsesyjnie dążył do matematycznego objaśnienia skali muzycznej, która w tamtych czasach była dla ludzi wielką tajemnicą. Żywił przekonanie, że interwały między dźwiękami oktawy można przedstawić za pomocą liczb, i przez dużą część życia intensywnie nad tym pracował. Aż do dnia, kiedy to wedle legendy... – Może ktoś by mi raczył wytłumaczyć? – upomniał się Glauser-Röist. Faradż jak wyrwany z transu spojrzał na niego przepraszająco. – Pitagorejczycy – zaczął wyjaśniać – pierwsi opisali kosmos jako układ sfer doskonałych krążących po kolistych orbitach. Stworzyli teorię dziewięciu sfer i siedmiu planet, na której bazuje nasz labirynt! Pierwszy przedstawił ją Pitagoras... – urwał i zamyślił się na chwilę. – Że też nie wpadłem na to wcześniej! Słuchajcie, Pitagoras twierdził, że

siedem planet krążących po orbitach wydaje dźwięki, nuty, które układają się w coś, co nazwał „harmonią sfer”. Jego zdaniem tych dźwięków, harmonijnej muzyki ludzie nie mogą usłyszeć, bo są do niej przyzwyczajeni od urodzenia. Każda planeta miała emitować dźwięk odpowiadający jednej z siedmiu nut oktawy: od „do” do „si”. – A co to ma wspólnego z uderzeniami młotem? – Powiesz mu, Ottavio? Z jakiegoś powodu poczułam w gardle gulę. Popatrzyłam na Faradża, pragnąc, by mówił dalej, i gestem odrzuciłam tę propozycję. Dawna Ottavia umarła, pomyślałam smętnie. Gdzie się podziała moja żądza popisów intelektualnych? – Pewnego dnia – podjął zatem Faradż – Pitagoras szedł ulicą i jego uwagę przyciągnęły rytmiczne uderzenia. Dochodziły z pobliskiej kuźni, ruszył więc w jej kierunku zwabiony melodyjnymi dźwiękami, które wydawały młoty walące o kowadło. Długo obserwował pracę kowali, patrzył, jak używają narzędzi, aż zdał sobie sprawę, że dźwięk się zmienia w zależności od wielkości młota. – To znana legenda – odezwałam się, dokonując nadludzkiego wysiłku, aby mój głos zabrzmiał normalnie – chociaż jest w niej chyba ziarno prawdy, bo potem faktycznie Pitagoras odkrył związki numeryczne między nutami. Tymi nutami, które miało emitować siedem planet krążących wokół Ziemi. Znad muru wychynęło jasne słońce, oświetlając płaską powierzchnię ziemskiego kręgu, z którego próbowaliśmy się wydostać. Na kapitanie wyraźnie zrobiło to wrażenie. – I na tej Ziemi – podjął zadowolony Faradż – w centrum pitagorejskiego wszechświata właśnie teraz jesteśmy. Dlatego na wcześniejszych kręgach znajdowaliśmy symbole planet. – Pewnie dotarło już do pana, że numerologia Dantego, którą tak pan lubi, wywodzi się wprost od Pitagorasa, prawda? – zagadnęłam z ironią. Kiedy Głaz na mnie spojrzał, w jego stalowych oczach dostrzegłam jakby szacunek. – Nie rozumie pani? To tylko potwierdza moje przekonanie, że na przestrzeni wieków zagubiliśmy starożytną piękną wiedzę. – Kapitanie, Pitagoras się mylił – przypomniałam mu. – Po pierwsze, Księżyc nie jest planetą, tylko satelitą Ziemi, a po drugie, żadne ciało niebieskie nie emituje dźwięków muzycznych, krążąc po orbicie, która oczywiście nie jest okrągła, ale eliptyczna. – Jest pani pewna? Faradż z wielkim zainteresowaniem słuchał naszej wymiany zdań. – Czego niby? Boże, kapitanie, nie pamięta pan, czego się uczył w szkole?

– Spośród tylu możliwych dróg – rzekł w zamyśleniu – ludzkość wybrała chyba najsmutniejszą. Nie byłoby miło wierzyć, że we wszechświecie jest muzyka? – Cóż, szczerze mówiąc, jest mi to obojętne. – A mnie nie – oświadczył i obróciwszy się na pięcie, podszedł do stosu młotków. Jakim cudem facet tak twardy może mieć w sobie takie pokłady wrażliwości? – Pamiętaj, że romantyzm narodził się w Niemczech – szepnął mi Faradż na ucho. – I co z tego? – A to, że czasami reputacja albo wygląd zewnętrzny nie odpowiadają rzeczywistości. Już ci mówiłem, że Glauser-Röist to przyzwoity człowiek. – Nigdy nie twierdziłam, że tak nie jest – zaprotestowałam. W tejże chwili rozległo się potężne uderzenie młotem – to kapitan z całej siły przywalił w kowadło. – Mamy znaleźć harmonię sfer! – krzyknął pełną piersią, kiedy łoskot przycichł. – A wy co? Dość marnowania czasu! – Zdaje się, że wszystkim nam się pomiesza w głowie, zanim to się skończy – westchnęłam z ubolewaniem, obserwując Głaza. – Mam nadzieję, basileja, że tobie nie. Masz zbyt cenną głowę. Obróciłam tę „cenną głowę” i zatonęłam w spojrzeniu jego roześmianych niebieskich oczu. O matko!... Faradż bardzo się mylił. Ja już straciłam głowę. – Moglibyście mi wytłumaczyć, co Pitagoras robił z tymi cholernymi młotami? – upomniał się Glauser-Röist. Faradż odwrócił się do niego z uśmiechem. – Kazał sobie dostarczyć taki stos jak ten tutaj – odparł – i zaczął po kolei wypróbowywać młoty na kowadle, aż znalazł te, które wydawały dźwięki ze skali muzycznej. Grecy dzielili dźwięki na tetrachordy tak samo jak my. Nazwy dźwięków, których używamy, do, re, mi, fa, sol, la, si, wzięły się od pierwszych sylab średniowiecznego hymnu do świętego Jana, ale sama skala jest taka sama jak w starożytności. – Znam ten hymn – wtrąciłam. – Ale w tej chwili nie pamiętam słów. – I co potem zrobił Pitagoras? Co zrobił, jak wybrał właściwe młoty? – dopytywał kapitan. – Znalazł liczbowy stosunek ciężaru do dźwięku tych, które miał, i w ten sposób mógł wyliczyć ciężar tych, których mu brakowało. Kazał je zrobić, tak że siedem młotów grało, jakby je nastrojono. – No dobra, a jaki jest ten stosunek?

Spojrzeliśmy z Faradżem najpierw na siebie, potem na kapitana. – Nie mamy pojęcia – powiedziałam. – Pewnie znają go matematycy i muzycy – tłumaczył się Faradż. – A my ani z jednym, ani z drugim nie mamy nic wspólnego. – Czyli trzeba ten stosunek znaleźć. – Wygląda na to, że tak. Pamiętam tylko jedno, chociaż pewności nie mam. Mianowicie młot, który wydawał dźwięk „do”, ważył dokładnie dwa razy więcej od tego, który wydawał „do” z następnej oktawy. – Co oznacza – dopowiedziałam – że wyższe „do” wydaje młot o połowę lżejszy od tego, który wydaje „do” niższe. Tak, mnie też się wydaje, że tak właśnie było. – To taka ciekawostka historyczna, która jako anegdota zapada w pamięć. – I gdzieś w tej pamięci zalega – zastrzegłam szybko – bo gdyby nie sytuacja, w której się znaleźliśmy, w życiu bym sobie tego nie przypomniała. – No nic, tkwimy tu już trzy dni i jeśli chcemy znowu zobaczyć normalny świat, musimy wykorzystać harmonię sfer. Słabo mi się zrobiło na samą myśl, że będziemy po kolei walić w kowadło tymi młotami, szukając właściwych. Ja tak lubię ciszę! Zaproponowałam, żeby w pierwszej kolejności posegregować młoty według wagi, co zajęło nam więcej czasu, niżeśmy sądzili, ponieważ w większości przypadków prawie niewyczuwalna była różnica między młotem ważącym na przykład kilogram i kilo dwadzieścia pięć czy półtora. Przy tym zajęciu mieliśmy przynajmniej dobre światło, słońce bowiem wspinało się coraz wyżej na niebie, nie mieliśmy natomiast ani jedzenia, ani picia, bałam się zatem, że w końcu dopadnie mnie hipoglikemia. Po dwóch godzinach uznaliśmy, że lepiej poukładać młoty rzędem (a właściwie spiralnie, bo ograniczona przestrzeń nie pozwalała na szaleństwa) od największego do najmniejszego, prostsze stanie się bowiem umieszczanie ich we właściwym miejscu w zależności od wagi. Kiedy udało nam się to zrobić, byliśmy zlani potem, a w środku wysuszeni na skwarek. Od tej pory szło już z górki. Niezbyt mocno uderzyliśmy w kowadło największym młotem, później ósmym z kolei. Ponieważ nie mieliśmy pewności, że dźwięk jest właściwy, wypróbowaliśmy też młot siódmy i dziewiąty, ale efekt wcale nie był jednoznaczny. Po długiej więc debacie i ważeniu w rękach młotów, uznaliśmy, że faktycznie źle wybraliśmy na początku i zamiast ósmego wzięliśmy dziewiąty. Po tej poprawce dźwięki zabrzmiały znacznie lepiej.

Niestety, młot, który miał wydawać dźwięk „re”, drugi z kolei, nijak nie brzmiał jak „re” (każdy potrafi zaśpiewać oktawę i wszyscy troje byliśmy zgodni przynajmniej co do tego, że to na pewno nie jest „do” i „re”). Za to w drugiej oktawie, tej zaczynającej się od „do” po wymianie, drugi młot wydał dźwięk odpowiadający „re”, jakieś postępy zatem robiliśmy, w miarę jak niepostrzeżenie mijał dzień. W drugiej oktawie nie było znowuż „mi”, w każdym razie tak nam się wydawało po wypróbowaniu wszystkich młotów, musieliśmy więc odszukać następne „do” i odpowiadające mu kolejne dźwięki „re” i „mi”, które dla odmiany znaleźliśmy dwa młoty wcześniej. Bez sensu wydawało się to wszystko, nie byliśmy w stanie zlokalizować pełnej oktawy albo dlatego, że młoty ułożyliśmy nieprawidłowo, albo dlatego, że po prostu właściwych młotów nie było. Ostatecznie desperacja, łomot młotów uderzających o kowadło, głód i pragnienie przyprawiły mnie jak zwykle o ból głowy, który coraz bardziej narastał. Mimo wszystko późnym popołudniem uznaliśmy, że chyba udało nam się skompletować pełną skalę. Dźwięki brzmiały mniej więcej czysto, aczkolwiek wcale nie byłam pewna, czy należycie – gdzieś jakby brakowało parę gramów żelaza lub było go za dużo. Kapitan i Faradż byli jednak przekonani, że wykonaliśmy zadanie. – No i czemu nic się nie dzieje? – zapytałam. – A co ma się dziać? – zdziwił się Glauser-Röist. – Chcemy się stąd wydostać, nie pamięta pan? – Usiądźmy i poczekajmy. Przyjdą po nas. – Dlaczego nie chcecie mi uwierzyć, że oktawa nie jest całkiem dobra? – Jest dobra, basileja. Niepotrzebnie się upierasz. Rozzłoszczona bólem głowy i uporem Faradża usiadłam na ziemi, opierając się o kowadło, i zamknęłam się w pełnym urazy milczeniu, na które panowie woleli nie zwracać uwagi. Mijała minuta za minutą, upłynęła cała godzina i zaczęło do nich w końcu docierać, że być może miałam słuszność. Siedząc z zamkniętym oczami i równo oddychając, zdałam sobie sprawę, że ta chwila wytchnienia dobrze nam robi. Kiedy człowiek przez cały dzień tkwi w hałasie, który w dodatku ma być dźwiękami muzycznymi, w pewnej chwili przestaje cokolwiek słyszeć. Należało się zatem spodziewać, że kiedy uszy nam odpoczną, Faradż i Głaz być może zmienią zdanie, kiedy na świeżo wysłuchają tej swojej cudownej oktawy. – Spróbujcie jeszcze raz – zachęciłam ich, nie ruszając się z miejsca. Faradż ani myślał się podnosić, kapitan jednak, uparcie obstający przy swoim, podjął wyzwanie: uderzył po kolei siedmioma młotami i dźwięk „fa” zabrzmiał lekko fałszywie. – Miała pani rację – przyznał niechętnie.

– Zauważyłem – potaknął Faradż z uśmiechem, wzruszając ramionami. Kapitan ruszył wzdłuż spirali, aż zlokalizował młoty poprzedzające niewłaściwe „fa” i następujące po nim. Znowu nie trafił, spróbował zatem jeszcze raz i jeszcze – nie poddawał się, póki uderzenie narzędziem nie zabrzmiało jak trzeba. – Walnij jeszcze raz wszystkimi po kolei – poprosił wtedy Faradż. Glauser-Röist

uderzył w kowadło kolejno wszystkimi siedmioma młotami.

Zaczynało zmierzchać. Niebo jaśniało jeszcze resztką ciepłego złotawego światła, w lesie zapanowała harmonia i spokój, kiedy ucichł ostatni dźwięk. Tyle jednak było tej harmonii i spokoju, że w pewnej chwili zdałam sobie sprawę, iż zapadam w sen. Prawdę powiedziawszy, zaraz też uświadomiłam sobie, że to nie jest sen naturalny, że normalnie tak nie zasypiam, a poznałam to po odrętwieniu, które zawładnęło moim ciałem i powoli wprowadziło mnie w ciemną otchłań jakiegoś letargu. Otworzyłam oczy i zobaczyłam Faradża ze szklanym wzrokiem. Kapitan z mięśniami napiętymi jak postronki wspierał się rękami o kowadło, starając się ustać na nogach. W powietrzu unosił się lekki żywiczny aromat. Powieki opadły mi z lekkim drżeniem, jakby się zamykały wbrew sobie. Natychmiast zaczęłam śnić. Przyśnił mi się mój pradziadek Giuseppe, który kierował pracami przy budowie Villa Salina, i to pozwoliło mi się nieco przecknąć. Ciągle świadoma część mojego umysłu, chyba jeszcze nie dość uśpionego, podpowiedziała mi, że to wszystko nie jest rzeczywiste. Z wielkim wysiłkiem uchyliłam znowu oczu i poprzez lekką mgiełkę białego oparu, który wnikał do kręgu z dolnej części muru i unosił się nad ziemią, popatrzyłam na Glausera-Röista: klęczał, mamrocząc coś, czego nie mogłam zrozumieć. Przytrzymywał się kowadła, aby nie stracić równowagi, i potrząsał głową, broniąc się przed zaśnięciem. – Ottavio... Głos Faradża wymawiający moje imię ocucił mnie na tyle, że zdołałam wyciągnąć rękę do niego, aczkolwiek nie mogłam się odezwać. Musnęłam palcami jego ramię, odnalazł moją dłoń. Znowu trzymaliśmy się za ręce jak w labiryncie – i to było ostatnie, co pamiętam. A następne, co pamiętam, to przejmujące zimno i silne białe światło, które biło mi prosto w oczy. Jakby ze mnie całej istniała tylko sama esencja, bez realnej powłoki, bez przeszłości, wspomnień i nawet bez imienia, pomalutku wracałam do życia, unosząc się w bańce pływającej w morzu oleju. Zmarszczyłam czoło i zdałam sobie sprawę, że mięśnie twarzy mam dziwnie sztywne. W ustach czułam taką suchość, że nie byłam w stanie oderwać języka od podniebienia ani rozewrzeć zębów. Warkot silnika samochodowego przejeżdżającego tuż-tuż i przykre uczucie chłodu rozbudziły mnie do reszty. Otworzyłam oczy i chociaż wciąż bez tożsamości i świadomości,

dostrzegłam na wprost fasadę jakiegoś kościoła, ulicę oświetloną latarniami i wąski pas zieleni, który się kończył przy moich stopach. Oślepiające białe światło padało z wysokiej latarni ulicznej ustawionej na chodniku. Równie dobrze mógł to być Nowy Jork, jak Melbourne, a ja równie dobrze mogłam być Ottavią Salina, jak Marią Antoniną, królową Francji. I wtedy sobie przypomniałam. Wzięłam głęboki oddech i w miarę jak powietrze wypełniało mi płuca, wracało wspomnienie labiryntu, sfer, młotów... I Faradża! Poderwałam się i rozejrzałam za nim. Był tuż obok, po mojej lewej, spał głęboko między mną a kapitanem, również uśpionym. Ulicą przejechał kolejny samochód z włączonymi reflektorami. Kierowca nie zauważył nas, a jeśli zauważył, to pewnie pomyślał, że jesteśmy trójką włóczęgów, którzy spędzili noc na ławce w parku. Trawa była wilgotna od rosy. Pomyślałam, że muszę jak najszybciej obudzić moich śpiących królewiczów i ustalić, gdzie jesteśmy i co się stało. Położyłam dłoń na ramieniu Faradża i lekko nim potrząsnęłam. Przy tym ruchu po wewnętrznej stronie lewego przedramienia poczułam ból podobny do tego, którego doświadczyłam po wyjściu w Rzymie z Cloaca Maxima. Nie musiałam podciągać rękawa, by zrozumieć, że dorobiłam się oto nowej skaryfikacji w kształcie krzyża. Stawrofilacy na swój osobliwy sposób potwierdzili, że pozytywnie przeszliśmy drugą próbę związaną z grzechem zazdrości. Faradż w końcu otworzył oczy. Popatrzył na mnie i uśmiechnął się. – Ottavia!... – wyszeptał i oblizał wyschnięte wargi. – Obudź się, Faradż. Wyszliśmy... – Wyszliśmy...? Nie pamiętam... A tak! Kowadło i młoty. – Rozejrzał się dokoła po śpiącym jeszcze mieście, wierzchem dłoni przejechał po zarośniętych policzkach. – Gdzie jesteśmy? – Nie wiem – odparłam, nie odrywając ręki od jego ramienia. – Chyba w jakimś parku. Trzeba obudzić kapitana. Faradż spróbował się podnieść, lecz nie dał rady. Na jego twarzy pojawiło się zdziwienie. – Mocno nas walnęli? – Wcale nie walnęli, tylko uśpili. Pamiętasz biały dym? – Biały dym? – Uśpili nas czymś, co pachniało żywicą. – Żywicą...? Daję słowo, Ottavio, ostatnie, co pamiętam, to jak Kaspar uderzył w kowadło siedmioma młotami... – Umilkł na chwilę, po czym znowu się uśmiechnął, kładąc dłoń na lewym przedramieniu. – Naznaczyli nas, co? – upewnił się wyraźnie uszczęśliwiony.

– Tak... Proszę, obudź Głaza. – Kogo? – zdumiał się. – Kapitana. Obudź go! – Nazywasz go Głazem? – upewnił się rozbawiony. – Tylko nie waż mu się o tym powiedzieć! – Nie martw się, basileja – obiecał niebotycznie ucieszony. – Ode mnie się nie dowie. Biedak Glauser-Röist znowu był w najgorszym stanie. Musieliśmy mocno nim potrząsnąć i porządnie oklepać mu policzki, żeby zaczął dawać oznaki życia. Niemało nas to kosztowało i dziękowaliśmy Bogu, że akurat w okolicy nie pojawił się patrol policji, bo z całą pewnością trafilibyśmy do aresztu. Nim Głaz w końcu doszedł do siebie, na ulicy wzmógł się ruch, chociaż była dopiero piąta rano. Na nasze szczęście w zasięgu naszego wzroku stała tablica informująca, że niedaleko znajduje się mauzoleum Galli Placydii. Uzyskaliśmy w ten sposób potwierdzenie, że jesteśmy w Rawennie, w samym centrum miasta. Glauser-Röist zadzwonił do kogoś z telefonu komórkowego i dość długo rozmawiał, a my z Faradżem czekaliśmy cierpliwie. Rozłączywszy się, wrócił do nas i dziwnie popatrzył. – Chcecie usłyszeć coś śmiesznego? – zagadnął. – Wygląda na to, że jesteśmy w ogrodach Muzeum Narodowego, blisko mauzoleum Galli Placydii i bazyliki Świętego Witalisa, między kościołem Matki Bożej Większej i tym, który widzimy tu naprzeciwko. – I co w tym śmiesznego? – spytałam. – A to, że kościół na wprost jest pod wezwaniem Świętego Krzyża. Do takich niespodzianek zdążyliśmy przywyknąć. Też mi nowina, pomyślałam. Czas wolno płynął, gdy każdy z nas po swojemu otrząsał się z odrętwienia. Ja pomalutku chodziłam tam i z powrotem ze spuszczoną głową, wpatrując się w trawę. – Wiesz co, Kaspar? – odezwał się znienacka Faradż. – Powinieneś poszukać po kieszeniach, czy nie zostawili ci jakiegoś tropu, który nam wskaże kolejny taras czyśćca. Kapitan pogrzebał w kieszeniach i faktycznie, w prawej spodni, jak po poprzedniej próbie, znalazł poskładaną kartkę grubego szorstkiego papieru ręcznie czerpanego. ερωτεσσοϖ τον εχοντα τασ κλειδασ ο ανοιγων και κλεισει, και κλειων και ουδεισ αϖοιγει

– „Zapytaj tego, który trzyma klucze: kiedy otworzy, nikt nie zamknie, kiedy zamknie, nikt nie otworzy” – przetłumaczyłam. – Czyli co mamy zrobić w Jerozolimie? – spytałam stropiona. – Ja bym się tym nie martwił, basileja. Ci ludzie doskonale znają nasze ruchy. W swoim czasie dadzą nam to do zrozumienia. Na ulicy pojawiły się światła szybko nadjeżdżającego samochodu. – Na razie trzeba się stąd wynieść – mruknął Głaz, przeczesując palcami włosy. Biedak ciągle jeszcze był lekko zamroczony. Tuż przy nas zatrzymał się nieduży jasnoszary fiat i opuściło się okno po stronie kierowcy. – Kapitan Glauser-Röist? – zapytał młody duchowny w koloratce, który wyglądał, jakby go dopiero co na gwałt wyciągnięto z łóżka. – To ja. – Przysłano mnie z arcybiskupstwa. Jestem ksiądz Iannucci. Mam was zawieźć na lotnisko La Spreta. Proszę wsiadać. Wyskoczył z auta, by uprzejmie otworzyć nam drzwi. Na lotnisko dotarliśmy w parę minut. Port był malutki, w niczym nie przypominał rzymskich molochów. Przy nim nawet lotnisko w Palermo wydawało się wielkie. Ksiądz Iannucci wysadził nas przy wejściu i znikł równie nagle, jak się pojawił. Glauser-Röist zasięgnął języka u jedynej dziewczyny z obsługi naziemnej, wyraźnie mocno zaspanej. Wskazała nam strefę wydzieloną dla prywatnych samolotów tuż obok Aeroklubu Francesca Barakki. Potem z komórki zadzwonił do pilota, który powiedział, że westwind może startować, jak tylko wejdziemy na pokład, i przez telefon pokierował nas do samolotu stojącego niedaleko awionetek aeroklubu z włączonymi silnikami i światłami. Przy malutkich maszynach wydawał się ogromny, ale w rzeczywistości nie był duży, miał tylko pięć iluminatorów z boku i oczywiście był biały. Przy trapie czekali dwaj piloci Alitalii oraz młoda stewardesa – profesjonalnie chłodno nas przywitali i zaprosili na pokład. – Ten samolot na pewno może lecieć do Jerozolimy? – spytałam po cichu zaniepokojona. – Nie lecimy do Jerozolimy – obwieścił gromko Głaz, kiedy szliśmy po schodkach. – Wylądujemy w Tel Awiwie i stamtąd śmigłowcem polecimy do Jerozolimy. – Ale myśli pan, że taki samolocik przeleci nad Morzem Śródziemnym? – dopytywałam niespokojnie.

– Mamy pierwszeństwo startu – powiedział w tej chwili jeden z pilotów do kapitana. – Możemy lecieć, kiedy pan każe. – No to już – lakonicznie rzucił Glauser-Röist. Stewardesa zaprowadziła nas na miejsca, pokazała, gdzie są kamizelki ratunkowe i wyjście awaryjne. Kabina była wąska i bardzo niska, ale przestrzeń znakomicie zaaranżowana – z sofami po bokach i czterema śnieżnobiałymi skórzanymi fotelami w głębi. Samolot w parę minut lekko oderwał się od ziemi i kabinę zalały pierwsze promienie słońca, które jeszcze nie oświetlało Włoch. Jerozolima! Jadę do Jerozolimy, myślałam podniecona. Jadę tam, gdzie Jezus żył, nauczał i umarł, aby trzeciego dnia zmartwychwstać! Przez całe życie marzyłam o takiej podróży, lecz z powodu pracy nigdy nie udało mi się tego pragnienia zrealizować. I teraz nieoczekiwanie jechałam tam właśnie z powodu pracy, niejako służbowo. Czułam, jak rosną we mnie emocje, i zamknąwszy oczy, pozwoliłam się kołysać miłemu odrodzeniu swojego bezapelacyjnego powołania religijnego. Jak mogłam pozwolić, by irracjonalne uczucia przysłoniły mi to, co było najświętsze w moim życiu? W Jerozolimie pomodlę się o wybaczenie tego przejściowego absurdalnego szaleństwa i tam, w Ziemi Świętej, definitywnie uwolnię się od śmiesznych namiętności. Do Jerozolimy jednak ciągnęło mnie coś jeszcze, coś bardzo ważnego: tam mieszkał i pracował mój brat Pierantonio, któremu nawet przez myśl nie przeszło, że mogę się znajdować w tej chwili na pokładzie niedużego samolotu zmierzającego w tamtym kierunku. Kiedy wylądujemy – jeśli wylądujemy – zadzwonię do niego, powiem, że jestem w Jerozolimie, każę mu porzucić wszelkie obowiązki i zażądam, by cały dzień poświęcił tylko mnie. A to się zdziwi czcigodny pan kustosz! Niecałe sześć godzin zajął nam przelot do Tel Awiwu. Przez cały czas miła stewardesa dokładała starań, aby umilić nam podróż, aż w końcu widząc ją w korytarzyku, zaczynaliśmy się śmiać. Mniej więcej co pięć minut proponowała jedzenie, picie, muzykę, wideo, gazety i czasopisma. Wreszcie Glauser-Röist dość szorstko podziękował jej za troskę, tak że mogliśmy w spokoju podrzemać. Jerozolima!... Piękna święta Jerozolima! Zanim skończy się ten dzień, będę chodziła jej ulicami. Niedługo przed lądowaniem Glauser-Röist wyjął z plecaka swój wymiętoszony egzemplarz „Boskiej komedii”. – Nie jesteście ciekawi, co nas czeka? – Ja wiem – odparł Faradż. – Nieprzenikniona zasłona z dymu. – Z dymu?! – zawołałam zaskoczona, szeroko otwierając oczy. Kapitan szybko przerzucał kartki. Przez iluminatory wpadało jasne światło.

– Pieśń Szesnasta „Czyśćca” – zapowiedział. – Wers pierwszy i następne: Ciemności piekieł albo noc wyzuta Pod biednym niebem z wszelkich gwiazd widoku, Gdy się ciemnymi chmurami okuta, Równą zasłoną nie otuli wzroku, Jak ta mgła przykra, gęsta i chropawa, Która zstąpiła nam teraz w obłoku. Powieka pod nią kamieniem się stawa, Więc mój Towarzysz doznany i drogi Zbliża się do mnie i ramię podawa. – Gdzie nas tym razem zamkną? – zapytałam. – Musi to być miejsce, które da się wypełnić gęstym dymem. – Z nami w środku oczywiście – zauważył Faradż. – A pewnie – zgodziłam się. – I co tam się jeszcze dzieje na trzecim tarasie, kapitanie? Jak z niego wychodzą? – Normalnie – odparł. – Nic się nie dzieje. – Nic? Niczym ich nie przygważdżają, nie każą iść skrajem przepaści?... – Nie, nic z tych rzeczy. Zwyczajnie idą tarasem, spotykają dusze ludzi gniewliwych, które na oślep idą spowite dymem, rozmawiają z nimi, a potem docierają do kolejnego tarasu. Przedtem anioł ściera Dantemu z czoła kolejne „P”. – I tyle? – Tyle. Prawda? – zwrócił się do Faradża o potwierdzenie. Faradż kiwnął głową. – Ale mimo wszystko są tam dziwne rzeczy – wyjaśnił z tym swoim leciutkim akcentem arabskim. – Na przykład to najkrócej opisany taras w całym „Czyśćcu”, obejmuje tylko półtorej pieśni: szesnastą, jak powiedział Kaspar, krótszą niż inne, i niedużą część siedemnastej. – Westchnął i założył nogę na nogę. – I to właśnie druga ciekawostka: wbrew swojemu zwyczajowi Dante nie kończy opisu tarasu wraz z końcem pieśni. To znaczy taras gniewliwych opisywany jest w Pieśni Szesnastej i w Siedemnastej do wersu... do którego, Kaspar? – Do siedemdziesiątego dziewiątego. Znowu mamy siódemkę i dziewiątkę.

– I od wersu siedemdziesiątego dziewiątego ni stąd, ni zowąd zaczyna się opis czwartego tarasu, tarasu leniwych. Czyli on też jest inny, bo zaczyna się nie z początkiem pieśni, tylko w środku. Z jakiegoś powodu poeta połączył tu zakończenie opisu jednego tarasu z początkiem następnego, czego nigdzie indziej nie ma. – Czy to coś znaczy? – Skąd mam wiedzieć, Ottavio? Ale spokojnie, na pewno sama do tego dojdziesz. – Dziękuję. – Nie ma za co, basileja. Wylądowaliśmy około południa na lotnisku Ben Guriona w Tel Awiwie. Samochód El Alu przewiózł nas na pobliskie lądowisko dla śmigłowców i tam wsiedliśmy do izraelskiej maszyny wojskowej, która w dwadzieścia minut przewiozła nas do Jerozolimy. Ledwie stanęliśmy na ziemi, oficjalna limuzyna z przyciemnionymi szybami raz-dwa dostarczyła nas do nuncjatury apostolskiej. Po drodze niewiele widziałam, ale to, co zobaczyłam, bardzo mnie rozczarowało – w Jerozolimie ulice, ruch na nich, nowoczesne budynki były jak w każdym innym mieście na świecie. W oddali z trudem dało się wypatrzyć wysokie muzułmańskie minarety. Wśród całkiem zwyczajnych ludzi wyróżniali się tylko ortodoksyjni żydzi w czarnych kapeluszach i z kręconymi pejsami, a także dziesiątki Arabów w kefijach przytrzymywanych agalami. Przypuszczalnie Faradż dostrzegł zawód na mojej twarzy, rzekł bowiem pocieszająco: – Nie martw się, basileja, to nowoczesna część miasta. Stare Miasto bardziej ci się spodoba. Wbrew swoim nadziejom nie zauważyłam żadnego znaku zaświadczającego o pobycie Boga na ziemi. Marząc od dawna o wyjeździe do Jerozolimy, zawsze byłam pewna, że w chwili, gdy postawię nogę w tym wyjątkowym miejscu, odczuję natychmiast niewątpliwą obecność Boga. Tak się jednak nie stało – przynajmniej na razie. W sumie zwróciłam tylko uwagę na wymieszaną architekturę wschodnią i zachodnią oraz na to, że wszystkie miejskie tablice informacyjne wypisane są po hebrajsku, arabsku i angielsku. Zaciekawił mnie również widok na ulicach naprawdę wielu uzbrojonych po zęby izraelskich żołnierzy. Przypomniało mi to, że w Jerozolimie ciągle trwa wojna i że nie należy o tym zapominać. Stawrofilacy raz jeszcze trafili w dziesiątkę z wyborem grzechu: w Jerozolimie ciągle lała się krew, miasto było przepełnione gniewem, złością i śmiercią. Jezus mógł sobie wybrać inne miasto na miejsce śmierci, a Mahomet jeszcze inne, aby wstąpić do nieba. Uratowaliby wiele istnień ludzkich i wiele dusz, które by nie doświadczyły nienawiści.

Zaskoczenie

natomiast

przeżyłam

w nuncjaturze,

wielkim

gmachu,

który,

pominąwszy rozmiary, niczym się nie wyróżniał spośród sąsiadujących budowli. U wejścia powitali nas duchowni w różnym wieku i różnych narodowości z samym nuncjuszem apostolskim na czele, arcybiskupem Pietrem Sambim, który przez liczne korytarze powiódł nas do nowoczesnej eleganckiej sali konferencyjnej. I tam wśród wysoko postawionych hierarchów zobaczyłam swojego brata Pierantonia! – Moja kochana! – usłyszałam, ledwie weszłam za kapitanem i arcybiskupem. Rzucił się do mnie i uścisnęliśmy się mocno. Przez obecnych – a sporo było tam osób – przeszedł szmer rozbawienia. – Jak się masz? – spytał, odsuwając mnie i mierząc z góry na dół. – Znaczy pominąwszy niedomycie i te zadrapania... – Jestem zmęczona – odparłam ze łzami w oczach. – Bardzo zmęczona. Ale też strasznie się cieszę, że cię widzę. Mój brat jak zwykle wyglądał wspaniale, imponująco mimo skromnego franciszkańskiego habitu. Rzadko go w nim widywałam, ponieważ w domu ubierał się po świecku. – Zrobiła się z ciebie osobistość, siostrzyczko! Zobacz, ilu ważnych ludzi się zjechało, żeby cię poznać. Nuncjusz Sambi przedstawił zebranym Glausera-Röista i Faradża, a Pierantonio mnie. Faktycznie były tam same szychy: arcybiskup Bagdadu i wiceprzewodniczący Konferencji

Episkopatu

Rzymskokatolickiego

Paul

Dahdah;

patriarcha

Jerozolimy

i przewodniczący Zgromadzenia Ordynariuszy Katolickich Ziemi Świętej Michel Sabbah; arcybiskup

Hajfy melchita

Boutros

Mouallem,

wiceprzewodniczący Zgromadzenia

Ordynariuszy Katolickich; prawosławny patriarcha Jerozolimy Diodor I; patriarcha ormiański Torkom; egzarcha melchicki Georges El-Murr... Istna plejada najwyższych dostojników kościelnych w Ziemi Świętej. Każde kolejne nazwisko wzmagało moje zakłopotanie. Czy nasza misja już nie jest tak tajna jak na początku? Czy kardynał Sodano nie nakazał nam zachować całkowitego milczenia o tym, co robimy i co się stało? Faradż podszedł do Pierantonia i serdecznie się z nim przywitał, Glauser-Röist tymczasem trzymał się nieco z boku, co nie uszło mojej uwagi. Nie miałam już wątpliwości, że on i mój brat z jakiegoś powodu żywią do siebie niechęć. Dodatkowo podczas pogawędki po prezentacjach zauważyłam, że niejeden dostojnik odnosi się do Głaza z lękiem, a niektórzy z wyraźnym lekceważeniem. Obiecałam sobie, że zanim wyjadę z Jerozolimy, rozwikłam tę zagadkę.

Spotkanie było długie i nudne. Patriarchowie i arcybiskupi Ziemi Świętej jeden przez drugiego wyrażali oburzenie kradzieżą relikwii Krzyża. Z tego, cośmy od nich usłyszeli, wynikało, że w pierwszej kolejności obrabowane zostały przez stawrofilaków najmniejsze kościoły chrześcijańskie, i to mimo że w relikwiarzu posiadały zaledwie drzazgę albo wiórek. To, co zaczęło się od tajemniczego wypadku na zboczu zapomnianej góry w Grecji, pomyślałam zaskoczona, przeobraziło się w dużą aferę międzynarodową, która jak tocząca się kula śnieżna wciąż potężnieje, zagrażając całemu chrześcijaństwu. Wszyscy obecni byli w najwyższym stopniu zaniepokojeni konsekwencjami, jakie mogłoby to za sobą pociągnąć, gdyby wieść o tych skandalicznych wydarzeniach przedostała się do mediów, ale ja się zastanawiałam, jak długo rzecz pozostanie utrzymana w tajemnicy, skoro tyle wysoko postawionych osobistości już o wszystkim wie. Doszłam do wniosku, że powodem tego spotkania była ciekawość – dostojnicy kościelni chcieli nas poznać – albowiem ani Faradż, ani kapitan, ani ja nie odnieśliśmy z niego żadnej korzyści. Zapewniono nas tylko, że w każdej sytuacji możemy liczyć na pomoc wszystkich Kościołów. Czym prędzej postanowiłam skorzystać z okazji. – Z całym szacunkiem – odezwałam się po angielsku, używając formułki, którą oni się posługiwali – czy ktoś z waszych ekscelencji słyszał może o człowieku, który trzyma klucze tu, w Jerozolimie? Popatrzyli po sobie stropieni. – Bardzo przepraszam – odpowiedział nuncjusz – ale chyba nie bardzo rozumiemy pytanie. – Musimy znaleźć w tym mieście – niecierpliwie wpadł mi w słowo Glauser-Röist – tego, który trzyma klucze i kiedy coś tam otwiera, nikt nie może tego zamknąć i na odwrót. Dostojnicy znów po sobie popatrzyli z minami świadczącymi, że nie mają pojęcia, o czym mówimy. – Ależ Ottavio – skarcił mnie mój brat z humorem, ignorując kapitana – wiesz, ile ważnych kluczy jest w Ziemi Świętej? Każdy kościół, meczet i synagoga ma własny zbiór zabytkowych kluczy! To, o co pytasz, tutaj nie ma sensu. Wybacz, ale jest po prostu śmieszne. – Postaraj się traktować tę sprawę poważnie, Pierantonio! – Na chwilę zapomniałam, gdzie jesteśmy, zapomniałam, że zwracam się do szacownego kustosza Ziemi Świętej podczas

ekumenicznego

spotkania

dostojników

(godność

niektórych

dorównywała

papieskiej), i widziałam w nim tylko starszego brata szydzącego ze sprawy, w której trzy razy już o mało nie straciłam życia. – Ustalenie „tego, który trzyma klucze”, jest bardzo ważne,

rozumiesz? Nieistotne, czy w Jerozolimie jest dużo, czy mało kluczy. Istotne jest to, że w tym mieście ktoś ma klucze, których potrzebujemy. – Oczywiście – rzekł na to Pierantonio, a ja skamieniałam, po raz pierwszy w życiu widząc szacunek i zrozumienie na jego twarzy udzielnego księcia. Czyżby „mała Ottavia” stała się naraz ważniejsza niż kustosz Ziemi Świętej? O matko jedyna, to był doskonały znak! Miałam władzę nad swoim bratem! – No cóż... tak... – Ksiądz arcybiskup Sambi nie bardzo wiedział, jak zakończyć tę niecodzienną rodzinną sprzeczkę przy tak szacownym gremium. – Chyba wszyscy obecni zgodzą się ze mną, że powinniśmy poważnie potraktować to, co powiedział zarówno kapitan Glauser-Röist, jak i pani doktor, i polecić wszczęcie poszukiwań tego depozytariusza kluczy. Jednomyślnie przyklaśnięto tym słowom i zebranie zakończyło się w przyjacielskiej atmosferze posiłkiem, który podano delegatom w jadalni. Jak się dowiedziałam, w tym właśnie pomieszczeniu jadał śniadanie papież, ilekroć gościł w Ziemi Świętej. Nie mogłam powstrzymać ironicznego uśmiechu, gdy pomyślałam, że kapitan, Faradż i ja również mamy zaszczyt tu zasiadać, chociaż nie myliśmy się od trzech dni i raczej nie pachniemy ładnie. Po posiłku udaliśmy się do przydzielonych nam pokojów. Kiedy weszłam do swojego, stwierdziłam, że dwie węgierskie zakonnice już wypakowały mój bagaż i poukładały starannie rzeczy w szafie, łazience i na biurku. Pomyślałam, że szkoda ich fatygi, bo nazajutrz, prawdopodobnie skoro świt czy o jakiejś innej nieludzkiej porze, będziemy lecieli do Aten jeszcze bardziej poobijani, podrapani i z jedną więcej skaryfikacją na ciele. Rozmyślając o skaryfikacjach, weszłam do łazienki, rozebrałam się do pasa i ostrożnie zdjęłam opatrunki przyklejone po wewnętrznej stronie przedramion. Znaki były jeszcze zaczerwienione i zaognione, chociaż ten z Rzymu znacznie mniej niż zrobiony w Rawennie zaledwie kilka godzin wcześniej; dwa piękne krzyże, które pozostaną ze mną przez resztę życia, czy mi się to będzie podobało, czy nie. Tworzyły je zielone linie głęboko pod skórą, jakby wprowadzono pod nią jakiś wyciąg z ziół. Uznałam, że nie ma sensu martwić się na zapas, rozebrałam się do reszty i wzięłam porządny prysznic, po którym poczułam się jak nowo narodzona. Osuszywszy ciało, przemyłam zadrapania i skaleczenia tym, co znalazłam w apteczce za drzwiami, a na koniec zabandażowałam przedramiona. Na szczęście spod długich rękawów nic nie było widać. Po południu, po zaledwie godzinnym odpoczynku, Pierantonio zaproponował nam wycieczkę do Starego Miasta, zabytkowej części Jerozolimy. Nuncjusz wyraził niepokój o nasze bezpieczeństwo, ponieważ kilka dni wcześniej doszło do największych od zakończenia intifady starć między Palestyńczykami a Izraelczykami. Nie byliśmy tego

świadomi z powodu własnych problemów, które nas pochłaniały, tymczasem w walkach zginęło co najmniej dziesięć osób, a czterdzieści odniosło rany. Rząd izraelski poczuł się zobligowany przekazać Autonomii Palestyńskiej trzy dzielnice Jerozolimy – Abu Dis, Azarię i Sawahrę – w nadziei na wznowienie rozmów i zakończenie sporów na terenach autonomicznych. W związku z tym sytuacja była napięta, obawiano się kolejnych zamachów w mieście, nuncjusz zatem ze względu na wysoką funkcję Pierantonia nalegał, abyśmy skorzystali z dyskretnego samochodu służbowego. Dostarczył nam także najlepszego przewodnika: księdza Murphy’ego Clarka ze Szkoły Biblijnej w Jerozolimie, rosłego grubasa z wypielęgnowaną, starannie przyciętą siwą brodą, jednego z najlepszych na świecie specjalistów

w dziedzinie

archeologii

biblijnej.

Zaparkowaliśmy

samochód

z przyciemnionymi szybami w sąsiedztwie Ściany Płaczu i pieszo udaliśmy się w podróż w czasie, cofając się o dwa tysiące lat. Chciałam wszystko obejrzeć, a nie wiedziałam, na co patrzyć: czy podziwiać niewiarygodne piękno brukowanych uliczek pełnych sklepików z pamiątkowymi koszulkami i suwenirami,

czy

miejscową

ludność

odzianą

w tradycyjne

stroje

trzech

kultur

zamieszkujących miasto. Najbardziej ekscytująca była jednak wędrówka Drogą Krzyżową, którą Jezus w koronie cierniowej szedł na Golgotę, dźwigając krzyż. Niepodobna opisać emocji, które odczuwałam. Po prostu brak słów. Pierantonio, który czytał we mnie jak w otwartej księdze, dołączył do mnie wlokącej się na końcu, tak że kapitan, Faradż i ksiądz Clark szli przed nami. Domyśliłam się, rzecz jasna, że mój brat wcale nie zamierza się ze mną modlić w tym pamiętnym miejscu. I faktycznie – chciał wydobyć ze mnie jak najwięcej informacji na temat misji, którą wykonywaliśmy we trójkę. – Och, Pierantonio, przestań – zaprotestowałam. – Przecież wszystko wiesz. Po co mnie jeszcze wypytujesz? – Bo nic mi nie mówisz! Wszystko trzeba z ciebie siłą wyciągać. – A można wiedzieć, co niby chcesz ze mnie wyciągnąć? Nic więcej nie ma! – Opowiedz o próbach. Westchnęłam i spojrzałam w niebo w poszukiwaniu pomocy. – To nie są właściwie próby. Idziemy przez swego rodzaju czyściec, w którym mają się oczyścić nasze dusze, abyśmy stali się godni wstąpienia do Raju Ziemskiego stawrofilaków. To nasz jedyny cel. A jak zlokalizujemy Krzyż, wezwiemy policję, która zajmie się resztą. – A co z Dantem?... Boże, to nie do wiary! No już, opowiadaj!

Przystanęłam nagle pośród amerykańskiej wycieczki, która modliła się na każdej stacji Drogi Krzyżowej, i odwróciłam się do niego. – Coś za coś – rzekłam z powagą. – Ty mi powiesz, co wiesz o kapitanie, a ja ci opowiem całą historię ze wszystkimi szczegółami. Mój brat zmienił się na twarzy. Przysięgłabym, że w jego dobrych oczach zobaczyłam nienawiść. Pokręcił głową. – W Palermo mi powiedziałeś – nalegałam – że Glauser-Röist to najbardziej niebezpieczny człowiek w Watykanie, i jeśli pamięć mnie nie myli, spytałeś, dlaczego się zadaję z kimś, kto wzbudza strach w niebie i na ziemi i jest w Kościele człowiekiem od brudnej roboty. Pierantonio ruszył naprzód, zostawiając mnie. – Jeśli chcesz poznać tę historię z Dantem i stawrofilakami – kusiłam, dogoniwszy go – będziesz musiał mi opowiedzieć o kapitanie. Pamiętaj, że sam mnie uczyłeś, jak zdobywać informacje, nie certoląc się nawet z własnym sumieniem. W połowie Drogi Krzyżowej mój brat znowu przystanął. – Chcesz poznać prawdę o kapitanie Kasparze Linusie Glauserze-Roiście? – zapytał wyzywająco z gniewem we wzroku. – Proszę bardzo! Twój drogi kolega ma obowiązek prać wszelkie brudy po dostojnikach kościelnych. Od lat Glauser-Röist zajmuje się wyłącznie usuwaniem wszystkiego, co mogłoby skalać wizerunek Watykanu. A mówiąc „usuwaniem”, mam na myśli dosłowne znaczenie: groźbą i przymusem, a nie zdziwiłbym się, gdyby nawet zabijał w ramach obowiązków. Przed długimi rękami Glausera-Röista nikt nie ucieknie: dziennikarze, bankierzy, kardynałowie, politycy, pisarze... Ottavio, jeśli masz jakiś sekret, lepiej, żeby Glauser-Röist się o nim nie dowiedział, bo pamiętaj, że ten człowiek kiedyś z zimną krwią może go wykorzystać przeciw tobie. Bezlitośnie. – Przesadzasz! – prychnęłam lekceważąco nie dlatego, że podawałam w wątpliwość jego słowa, lecz dlatego, że w ten sposób go podpuszczałam, aby mówił dalej. – Przesadzam? – obruszył się. Szliśmy znowu, ponieważ ksiądz Clark z kapitanem i Faradżem znacznie się już oddalili. – Chcesz dowodów? Proszę bardzo: pamiętasz aferę Marcinkusa? Owszem, coś tam wiedziałam na ten temat, lecz niewiele. Zwykle wszelkie burze w Kościele przetaczały się daleko ode mnie i od reszty zakonnic i zakonników. Nie dlatego, że trzymano nas z boku – my sami po prostu uciekaliśmy od tego rodzaju zawirowań; nie chcieliśmy wysłuchiwać najrozmaitszych oskarżeń, udawaliśmy zatem głuchych na wszelkie skandale z udziałem duchowieństwa.

– W tysiąc dziewięćset osiemdziesiątym siódmym włoski wymiar sprawiedliwości wydał nakaz aresztowania arcybiskupa Paula Marcinkusa, wówczas szefa IOR, Instytutu Dzieł Pobożnych, czyli watykańskiego banku. Po siedmiomiesięcznym dochodzeniu oskarżono go o umyślne doprowadzenie do bankructwa mediolańskiego Banco Ambrosiano. Dowiedziono, że bank kontrolowała grupa zagranicznych firm z siedzibą w rajach podatkowych, w Panamie i Liechtensteinie. Te firmy były w rzeczywistości przykrywką dla działalności IOR i samego Marcinkusa. Banco Ambrosiano miał manko na kwotę ponad miliarda dwustu milionów dolarów, z czego Watykan pod naciskiem zwrócił w końcu wierzycielom dwieście pięćdziesiąt milionów. Co oznacza, że jakieś dziewięćset milionów dolarów rozpłynęło się w Watykanie. I wiesz, kto miał za zadanie nie dopuścić do zamknięcia Marcinkusa i jak najszybciej ukręcić łeb sprawie? – Kapitan Glauser-Röist? – Owszem. Twój przyjaciel zdołał przerzucić Marcinkusa do Watykanu z paszportem dyplomatycznym, dzięki któremu włoska policja nie mogła go zatrzymać. Kiedy arcybiskup był bezpieczny, kapitan zorganizował kampanię mającą wprowadzić w błąd opinię publiczną: nie mam pojęcia, jakim sposobem doprowadził do tego, że niektórzy dziennikarze uznali Marcinkusa po prostu za naiwnego, niedbałego i nieporadnego zarządcę banku. Później wywiózł go z Europy, załatwił mu nowe życie w Ameryce, w niewielkiej parafii w stanie Arizona, gdzie spokojnie działa sobie do dziś. – Nie widzę w tym żadnego przestępstwa. – A pewnie! Kapitan nigdy nie robi nic niezgodnego z prawem. Tylko je ignoruje! Na przykład na granicy szwajcarskiej zostaje zatrzymany kardynał z grubymi milionami w walizce, którą chce przewieźć jako dyplomatyczną. I co? Na miejsce przybywa GlauserRöist, by zaradzić kłopotom. Kardynała zabiera i odstawia do Watykanu, załatwia z celnikami, że „zapominają” o incydencie, i usuwa wszelkie ślady nielegalnego przewozu dewiz. – Ale nie bardzo rozumiem, czemu ja miałabym się obawiać Glausera-Röista. – Słuchaj dalej. Włoskie wydawnictwo publikuje skandalizującą książkę o korupcji w Watykanie. Glauser-Röist raz-dwa ustala, kto z dostojników złamał watykańskie prawo milczenia, zamyka mu usta nie wiadomo jakimi groźbami i przyczynia się do tego, że po wielkim halo na początku prasa zupełnie zapomina o sprawie. Jak myślisz, kto członkom Kurii zakłada kartoteki i wpisuje do nich najbardziej gorszące szczegóły z życia prywatnego, żeby w razie czego w przyszłości nie mieli innego wyjścia jak milczenie? Kto pierwszy wszedł do mieszkania Aloisa Estermanna, dowódcy Gwardii Szwajcarskiej, w nocy, gdy

komendanta, jego żonę i kaprala Cédrica Tornaya znaleziono martwych, zastrzelonych przypuszczalnie z broni Tornaya? Oczywiście Kaspar Glauser-Röist. Starannie poukrywał dowody na to, co faktycznie tam zaszło, i wymyślił oficjalną wersję o „niezrównoważeniu psychicznym” kaprala, z którego Kościół, zmyślnie puszczanymi do prasy pogłoskami, zrobił narkomana i „przesiąkniętego urazą szaleńca”. I jeden kapitan wie, co się wydarzyło tamtej nocy... Albo jakiś prałat robi u siebie balangę, powiedzmy... dość frywolną, którą fotograficznie udokumentował dziennikarz i zamierza opublikować zdjęcia. Spokojna głowa, artykuł nigdy się nie ukaże, a dziennikarz po jednej wizycie Glausera-Röista będzie trzymał buzię na kłódkę do końca życia. A dlaczego? Nietrudno zgadnąć. Nawet teraz wobec pewnego dostojnika kościelnego, arcybiskupa Neapolu, toczy się śledztwo. Prokuratura oskarża go o lichwę, powiązania przestępcze i nieuprawnione przywłaszczenie dóbr. Założę się, o co zechcesz, że zostanie oczyszczony z zarzutów. Z tego, co mi powiedziano, twój przyjaciel już w tej sprawie poczynił odpowiednie kroki. W głowie zrodziła mi się myśl, która wcale, ale to wcale mi się nie podobała i mocno mnie zmartwiła. – A co ty masz do ukrycia, Pierantonio? Nie mówiłbyś w ten sposób o kapitanie, gdybyś nie miał z nim jakiegoś problemu. – Ja?... Wyraźnie się zdziwił. Gdzieś zniknął cały gniew i mój brat przemienił się w łagodnego baranka. Mnie jednak nie mógł oszukać. – Tak, ty. I nie próbuj mi wmawiać, że znasz takie szczegóły, bo Kościół to jedna wielka rodzina, w której wszyscy wszystko o wszystkich wiedzą. – Kobieto, tak właśnie jest! W Kościele ludzie na pewnych stanowiskach wiedzą niemal o wszystkim. – Może... – mruknęłam bezwiednie, wpatrując się w plecy wyprzedzających nas znacznie Murphy’ego Clarka, Głaza i Faradża. – Ale mnie nie oszukasz. Miałeś jakiś problem z kapitanem i chcę, żebyś mi o tym opowiedział. Teraz. Mój brat wybuchnął śmiechem. Promień słońca, który przebił się akurat przez chmury, padł prosto na jego twarz. – Niby czemu miałbym ci cokolwiek opowiadać, siostrzyczko? Czemu miałbym się tobie spowiadać z grzechów, których się nie wyznaje, zwłaszcza młodszej siostrze? Z wymuszonym uśmiechem popatrzyłam na niego zimno. – Bo jeśli tego nie zrobisz, pójdę zaraz do Glausera-Röista i poproszę, żeby on mi udzielił wyjaśnień.

– Niczego się nie dowiesz – odparł pewnym głosem. Prawdę powiedziawszy, franciszkański habit zupełnie do niego nie pasował. – Człowiek jego pokroju nigdy nie mówi o takich sprawach. – Nie?... – Ewidentnie blefował, a skoro tak, ja mogłam pójść o wiele dalej. – Kapitanie!... Hej, kapitanie! Glauser-Röist i Faradż obejrzeli się na mnie, zaraz też obrócił się beczułkowaty ksiądz Murphy. – Kapitanie, mogę prosić na moment? Pierantonio zbladł. – Powiem ci – szepnął, gdy Glauser-Röist ruszył w naszym kierunku. – Powiem ci, tylko go odwołaj. – Przepraszam, kapitanie, już nie trzeba! Niech pan idzie dalej! – I słowa poparłam gestem mówiącym, że ma dołączyć do Faradża i księdza Clarka. Głaz przystanął, obrzucił mnie bacznym spojrzeniem, po czym obrócił się na pięcie i ruszył z powrotem. Dziwna grupka sześciu, może siedmiu kobiet odzianych na czarno minęła nas i wyprzedziła. Każda od góry do dołu okryta była obszerną szatą, na głowie zaś miała dziwne nakrycie, rodzaj okrągłego toczka nasuniętego na czoło i przytrzymywanego chustą. Domyśliłam się, że to prawosławne mniszki, nie zgadłam jednak, do którego Kościoła należą. Co ciekawe, zaraz potem wyprzedziła nas inna grupka – bez toczków, za to z żółtymi woskowymi świecami w rękach. – Zrobiłaś się bardzo uparta, siostrzyczko! – Mów. Pierantonio przez chwilę milczał zadumany, w końcu jednak odetchnął głęboko i zaczął: – Pamiętasz, co ci powiedziałem w domu o swoich problemach ze Stolicą Apostolską? – Tak, pamiętam. – Mówiłem ci o szkołach, szpitalach, domach opieki, wykopaliskach, domach pielgrzyma, studiach biblijnych, przywracaniu katolicyzmu w Ziemi Świętej... – Tak, tak, i o tym, że papież kazał ci odzyskać Wieczernik, ale kasy na to nie dał. – No właśnie. I o to w tym chodzi. – Coś ty zrobił, Pierantonio? – spytałam wystraszona. Raptem Droga Krzyżowa naprawdę stała się dla mnie krzyżowa. – Cóż... – zawahał się. – Musiałem sprzedać pewne rzeczy.

– Jakie? – Pewne przedmioty znalezione podczas wykopalisk. – Matko jedyna, Pierantonio! – Wiem, wiem – rzekł ze skruchą. – Jeśli cię to pocieszy, wiedz, że zostały sprzedane w Watykanie za pośrednictwem podstawionego człowieka. – Co ty gadasz? – Wśród książąt Kościoła znajdziesz wielkich kolekcjonerów dzieł sztuki. Niedługo przed tym, jak Glauser-Röist we wszystko się wmieszał, pracujący dla mnie w Rzymie adwokat sprzedał ghassanidzką mozaikę z ósmego wieku pewnemu dostojnikowi, którego znasz osobiście, bo od dawna pracuje w Tajnych Archiwach. Zapłacił prawie trzy miliony dolarów. Pewnie ma ją teraz w swoim salonie. – O matko jedyna! – jęknęłam oszołomiona. – A wiesz, siostrzyczko, ile dobra uczyniliśmy dzięki tym pieniądzom? – Mój brat wcale nie wyglądał na poczuwającego się do winy. – Zbudowaliśmy więcej szpitali, nakarmiliśmy dużo więcej ludzi, stworzyliśmy więcej domów opieki i szkół. No więc czy źle zrobiłem? – Nielegalnie handlowałeś dziełami sztuki! – Ale trafiły ostatecznie tam, gdzie i tak by trafiły! Cokolwiek sprzedałem, wszystko znalazło się w rękach duchownych, a całe zarobione pieniądze poszły na zaspokojenie najpilniejszych potrzeb nędzarzy w Ziemi Świętej. Niektórzy z książąt Kościoła są bardzo bogaci, a nam tutaj wszystkiego brakuje... – Odetchnął spazmatycznie i w jego wzroku pojawiła się nienawiść. – Aż pewnego pięknego dnia w moim biurze zjawił się Glauser-Röist, o którym wcześniej już słyszałem. Okazało się, że przeprowadził małe dochodzenie i dowiedział się, co robię. Kazał mi skończyć ze sprzedażą, groził, że wywoła skandal, zniesławi mnie i mój zakon. „Mogę załatwić, że jutro twarz waszej wielebności pojawi się na pierwszych stronach największych gazet na całym świecie”, oświadczył bez ogródek. Mówiłem mu o szpitalach, schroniskach, jadłodajniach... Jak grochem o ścianę. A dzisiaj jestem zadłużony po uszy i nie wiem, jak sobie poradzę. Co to powiedział mi Faradż w katakumbach Świętej Łucji? Że nawet jeśli prawda rani, lepsza jest od kłamstwa. Zastanawiałam się teraz, czy dobroć mojego brata, chociaż powodowała pewne szkody, nie była lepsza od niesprawiedliwości. A może ogarnęło mnie powątpiewanie, bo chodziło o mojego brata i rozpaczliwie szukałam wytłumaczenia dla niego? A może życie nie składa się z kostek czarnych i białych, lecz tworzy mozaikę kolorów, które mogą się łączyć na nieskończenie wiele sposobów? Czy życie nie jest przypadkiem

zbiorem dwuznaczności, odcieni, które mogą się wymieniać, a my próbujemy je wcisnąć w absurdalną strukturę norm i dogmatów? Kiedy snułam te rozważania, nasza grupka skręciła na rogu uliczki i naraz znaleźliśmy się na placyku przed bazyliką Grobu Świętego. Z przejęcia stanęłam jak wryta. Miałam przed sobą miejsce, gdzie Jezus został ukrzyżowany i pochowany. Poczułam napływające do oczu łzy, emocje dosłownie mnie rozsadzały. Patrzyłam na imponującą świątynię wybudowaną na rozkaz cesarzowej Heleny w miejscu, gdzie znaleziono Krzyż Prawdziwy – na kanciaste, tysiącletnie kamienne mury, na wielkie okratowane okna, na potężne kolumny... Placyk zatłoczony był ludźmi wszelkich ras i narodowości. Wokół wąskich drewnianych krzyży kłębili się grupami turyści i w różnych językach intonowali pieśni religijne rozbrzmiewające kakofonią dźwięków w pudle rezonansowym, które utworzyły przylegające do siebie budowle. Przy portyku widziałam prawosławne mniszki, które nas wcześniej minęły, obok nich inne, katolickie, w jasnych krótkich habitach. Wiele kobiet nosiło jak naszyjnik piękny różaniec, niektóre modliły się, klęcząc na twardym bruku. Było tam również wielu księży katolickich i zakonników z najróżniejszych

zgromadzeń,

nie

brakowało

brodatych

prawosławnych

mnichów

w typowych czarnych czapkach rozmaitego typu: prostych, ozdobionych tasiemkami i koronkami, wysokich z denkiem wystającym dokoła jak okap, a nawet z welonem opadającym na plecy aż do pasa. Na dodatek ponad tym ludzkim mrowiem, nie zważając na tłok, fruwały niezliczone białe gołębie, przelatywały z gzymsu na gzyms, z parapetu na parapet, jakby szukały najlepszego widoku. Bardzo ciekawie prezentowała się fasada bazyliki z dwojgiem bliźniaczych drzwi pod dwojgiem także bliźniaczych okien, przy czym, o dziwo, drzwi po prawej wyglądały na zabite wielkimi kamiennymi płytami. A wewnątrz... No cóż, wnętrze było olśniewające. Ponieważ wchodziło się z boku świątyni, widok na całość otwierał się dopiero po przejściu wystarczająco daleko w głąb, ale drogę oświetlały setki prawosławnych świeczek. Ogarnęły mnie tak silne emocje, że ledwie pamiętam, co wtedy widziałam. Ksiądz Murphy objaśniał nam szczegółowo każdy mijany detal. Zaraz za przedsionkiem znajdował się otoczony świecznikami i lampami Kamień Namaszczenia, duża prostokątna płyta z czerwonego wapienia w miejscu, gdzie zgodnie z tradycją złożono ciało Jezusa po zdjęciu z krzyża. Ludzie w uniesieniu skrapiali kamień wodą święconą, potem zamaczali w niej chusteczki i różańce. Nie było sposobu podejść do samego kamienia. Centrum bazyliki, jak powiedział ksiądz Murphy, to katolikon, czyli główna kaplica – nad miejscem, gdzie przypuszczalnie znajdował się Grób Boży. Nad wejściem paliły się malutkie lampki oliwne ze ślicznymi

srebrnymi kloszami, oświetlając trzy obrazy przedstawiające zmartwychwstanie Chrystusa, każdy w innym stylu: łacińskim, greckim i ormiańskim. Stąd droga wiodła do niedużego przedsionka zwanego kaplicą Anioła, bo wedle tradycji tu właśnie zapowiedziano zmartwychwstanie trzem Mariom. Za malutkimi drzwiczkami znajdował się właściwy Grób Pański: nieduże ciasne pomieszczenie, a w nim skalna półka z oryginalnym kamieniem, na którym złożono ciało Jezusa. Przyklęknęłam na sekundę – nieustający sznur ludzi na więcej nie pozwalał – i wyszłam ze znacznie mniejszym namaszczeniem. Może to miejsce budziło fascynację, może skłaniało do pewnego typu pobożności, lecz napór tłumu pozbawił mnie religijnego żaru. Po schodach zeszliśmy tam, gdzie według Jakuba de Voragine i jego „Złotej legendy” święta Helena odnalazła trzy krzyże. Obszerną komorę wykutą w kamieniu przegradzała w jednym rogu żelazna barierka – właśnie tam odsłonięto krzyże. Ksiądz Murphy, targając się za brodę, zaczął nam opowiadać tę legendę i wtedy stwierdziliśmy, że wiemy na ten temat dużo więcej niż taki jak on ekspert światowej klasy. Uprzejmy archeolog szybko jednak zdał sobie sprawę, że ma do czynienia ze specjalistami, pokornie zatem wysłuchał tego, co mieliśmy do powiedzenia. Obeszliśmy całą bazylikę łącznie z rotundą Anastasis. Po drodze Pierantonio i ksiądz Murphy opowiadali nam o współczesnych realiach rządzących świątynią: opiekę nad nią sprawują duchowni prawosławni, ormiańscy i katoliccy według ustanowionego od dawna porządku, który z braku lepszego rozwiązania ustalono na podstawie kruchego porozumienia, dzięki czemu w Jerozolimie panuje względny pokój między Kościołami chrześcijańskimi. Nabożeństwa odprawiają w niej także ortodoksyjni Koptowie, Syryjczycy i Etiopczycy – tu Faradż się obruszył, pytając, czemu takiego samego prawa nie mają Koptowie wyznania katolickiego. Na to ksiądz Murphy pół żartem, pół serio poprosił, aby nie dolewać oliwy do ognia, ponieważ to nie pora na kolejne powstanie ludowe. Kiedy zakończyliśmy zwiedzanie bazyliki, mój brat i ksiądz Murphy zaproponowali, że pokażą nam jeszcze inne święte miejsca w mieście. – Jeszcze tutaj zostało nam coś do obejrzenia – zaoponowałam. – Podziemna krypta. Pierantonio popatrzył na mnie nierozumiejącym wzrokiem, a Murphy Clark uśmiechnął się lekko. – Skąd pani wie o krypcie? – spytał zaintrygowany. – Długo by opowiadać – uprzedził moją odpowiedź Faradż. – Ale bardzo chcielibyśmy ją obejrzeć.

– To będzie trudne... – mruknął Clark w zamyśleniu, szarpiąc się za brodę. – Ta krypta należy do prawosławnych i na palcach u jednej ręki można policzyć duchownych katolickich, których do niej wpuszczono. Może wielebny brat kustosz zdoła uzyskać pozwolenie? – Ależ ja do dzisiaj nawet nie wiedziałem, że ta krypta istnieje! – zauważył mój brat stropiony. – Ja też jej nie oglądałem – odparł Murphy. – A chętnie bym ją zobaczył. Proszę zwrócić się o pomoc do tutejszego patriarchy. Myślę, że jeden telefon wystarczy. – Czy to konieczne? – upewniał się mój brat, miał bowiem prosić o przysługę, która zrodzi zobowiązanie. – Absolutnie. Pierantonio skierował się do wyjścia, w sieni znalazł zakątek z dala od ludzkiej ciżby i tam z kieszeni habitu wyjął telefon komórkowy. Rozmawiał krótko. – Załatwione! – oznajmił radośnie, wróciwszy do nas. – Mamy znaleźć ojca Chrisostomosa. Nie było łatwo! Zdaje się, że to jakaś tajemna krypta w najgłębszych podziemiach bazyliki. Gdybyście słyszeli, jak bardzo się dziwił! Jak się dowiedzieliście o tej krypcie? – To bardzo długa historia – powiedziałam wymijająco. Podekscytowany Pierantonio zwrócił się do pierwszego napotkanego duchownego prawosławnego, który ruszył przodem. Kilka minut później stanęliśmy przed kapłanem ze szpakowatą brodą i w czapce model „z okapem” podobnej do tych, które noszono w renesansowej Florencji. Okulary zwisały mu na piersi zawieszone na sznurku. Ojciec Chrisostomos popatrzył na nas oszołomiony. Jego mina jasno dowodziła, że jeszcze się nie otrząsnął po telefonie sprzed chwili zapowiadającym nas i powód naszego przybycia. Pierantonio podszedł do niego i przedstawił się, wymieniając wszystkie przysługujące mu godności i tytuły – nawet nie wiedziałam, że tyle ich ma. Chrisostomos z szacunkiem uścisnął mu dłoń, chociaż mina mu się nie zmieniła: jego twarz jakby zastygła w wyrazie zdumienia. Dokonano następnie reszty prezentacji, po czym kapłanowi wyrwało się dręczące go pełne niepokoju pytanie: – Nie chcę być niedyskretny, ale mogliby mi państwo wyjaśnić, jak się dowiedzieli o istnieniu krypty? – Ze starożytnych dokumentów, w których jest mowa o jej wybudowaniu. – Ach tak? Cóż, jeśli nie mają państwo nic przeciwko, chciałbym się dowiedzieć więcej. Ojciec Stefanos i ja przez całe życie opiekujemy się relikwiami Krzyża

przechowywanymi w krypcie, ale nie mieliśmy pojęcia, że ktoś jeszcze o niej wie i że istnieją dokumenty, w których jest mowa o jej budowie. Kiedy piętro po piętrze schodziliśmy głęboko pod ziemię, Faradż, kapitan i ja opowiedzieliśmy wszystko, cośmy wiedzieli o krucjatach i tajemnej komorze,

nie

wspominając oczywiście o stawrofilakach. Pokonawszy setki kamiennych stopni, dotarliśmy do prostokątnego pomieszczenia służącego ewidentnie jako graciarnia. Na ścianach zamocowano portrety dawnych patriarchów, meble pod plastykowymi pokrowcami zdawały się spać snem sprawiedliwego, na haku wisiał nawet prawosławny habit udający zjawę. W głębi żelazna krata chroniła drewniane drzwi, za którymi najpewniej znajdował się nasz cel. Na nasz widok z krzesła podniósł się siwobrody staruszek. – To ojciec Stefanos – oznajmił Chrisostomos i zwrócił się do niego: – Mamy gości. Wdali się na uboczu w krótką rozmowę szeptem, po czym wrócili do nas. – Zapraszamy. Staruszek spomiędzy fałd habitu wyjął pęk kluczy, podszedł do kraty i otworzył ją pomalutku, jakby w zwolnionym tempie. Zanim wsunął klucz do zamka drewnianych drzwi, przekręcił przedpotopowy włącznik zamocowany na futrynie. Jakże się zdumiałam, kiedy wszedłszy do tajemnej komory stawrofilaków, krypty zbudowanej około roku 1000 w celu ochrony relikwii Krzyża przed zniszczeniem na rozkaz kalifa Al-Hakima, znalazłam się w czymś w rodzaju żołnierskiej kwatery wyposażonej jak kuchnia. Po bliższym przyjrzeniu, gdy z trudem otrząsnęłam się z pierwszego wrażenia, dostrzegłam pośrodku komory ołtarzyk z piękną ikoną przedstawiającą ukrzyżowanie, a przed nią dwa nieduże krucyfiksy – okazało się, że to relikwiarze zawierające święte drzazgi. Po lewej stare metalowe szafy biurowe idealnie pasowały do składanych krzeseł i byle jak porozstawianych drewnianych stolików. Gdyby stawrofilacy to zobaczyli! Chociaż po zastanowieniu musiałam przyznać, że może to po prostu mądrzejszy sposób – o ile decyzję podjęto świadomie – strzeżenia czegoś bardzo cennego. Stefanos i Chrisostomos na prawosławną modłę kilkakrotnie się przeżegnali, po czym z wielką czcią i szacunkiem pokazali nam przez szybki relikwiarzy nieduże drzazgi z krzyża znalezionego przez świętą Helenę. Kolejno podchodziliśmy, by ucałować relikwiarze – z wyjątkiem Głaza, który odwrócił się tyłem i zastygł jak słup soli. Kiedy Stefanos się zorientował, podszedł do niego pomalutku i poszukał wzrokiem tego, w co kapitan wpatrywał się z takim zainteresowaniem. – Piękny, prawda? – rzekł bezbłędną angielszczyzną.

Podeszliśmy do nich i... ujrzeliśmy piękny monogram konstantyński namalowany na dużej drewnianej ciemnej płycie, na której widniał także tekst po grecku. Płyta stała bokiem na ziemi oparta o ścianę. – To moja ulubiona modlitwa. Od pięćdziesięciu lat medytuję o tym, co tu napisano, i wierzcie mi, co dzień odkrywam nową mądrość w prostocie tego przesłania. – Co to jest? – zapytał Faradż, schylając się, by przyjrzeć się płycie z bliska. – Trzydzieści lat temu angielscy eksperci powiedzieli, że to bardzo stara chrześcijańska

modlitwa,

prawdopodobnie

z dwunastego

albo

z trzynastego

wieku.

Grzesznik, który ją zamówił, i artysta, który ją wykonał, nie był Grekiem, bo w tekście jest dużo błędów. Specjaliści twierdzą, że prawdopodobnie jakiś łaciński heretyk odwiedził to miejsce i w podzięce ufundował bazylice tę piękną płytę z myślami, którymi natchnął go Krzyż Prawdziwy. Przykucnęłam koło Faradża i przeczytałam pierwsze słowa: „Ty, któryś pokonał pychę i zazdrość, pokonaj teraz gniew cierpliwością”. Wyprostowałam się i znacząco popatrzyłam na kapitana. – „Ty, któryś pokonał pychę i zazdrość, pokonaj teraz gniew cierpliwością” – powiedziałam po włosku. Kapitan szeroko otworzył oczy, uświadomiwszy sobie sens tych słów. Każdy adept stawrofilaków, który przeszedł próby w Rzymie i Rawennie, czyli tarasy pysznych i zazdrosnych, musiał zrozumieć, że są adresowane właśnie do niego. – To pierwsze zdanie, wypisane czerwonymi uncjałami. Ojciec Stefanos spojrzał na mnie ciepło. – Pani zrozumiała tę modlitwę? – Och, przepraszam! – zmitygowałam się pospiesznie. – Nieświadomie przeszłam na inny język. Bardzo przepraszam. – Nic nie szkodzi. Bardzo się ucieszyłem, gdy zobaczyłem emocje na pani twarzy podczas czytania tego tekstu. Myślę, że dotarła do pani waga modlitwy. Faradż także się wyprostował i we trójkę wymieniliśmy porozumiewawcze spojrzenia. I żeby niczego już nie zabrakło tej scenie, wszyscy troje przenieśliśmy wzrok na ojca Stefanosa... Ojca Stefanosa czy stawrofilaka Stefanosa? – Interesuje to państwa? – spytał staruszek. – Jeśli tak, mogę dać broszurkę wydrukowaną niedługo po wydaniu opinii przez angielskich specjalistów. Jest w niej zdjęcie całej płyty i zdjęcia konkretnych szczegółów. Niestety to dość stara publikacja, więc fotografie są czarno-białe. Ale znajdziecie tam tłumaczenie całej modlitwy. Muszę wyznać –

dodał z dumnym uśmiechem – że ja jestem jego autorem. – I z przejęciem zaczął recytować z pamięci: – „Ty, któryś pokonał pychę i zazdrość, pokonaj teraz gniew cierpliwością. Tak jak roślina wzrasta z woli słońca, tak ty proś Boga, by Jego boskie światło zeszło na ciebie z niebios. Chrystus powiada: nie będziesz czuł lęku innego prócz strachu przed grzechami. Chrystus nakarmił was grupami po stu i pięćdziesięciu złaknionych. Jego błogosławione słowo nie mówi dziewięćdziesiąt albo dwa. Zawierz tedy sprawiedliwości niczym Ateńczycy i nie lękaj się grobu. Pokładaj wiarę w Chrystusa, jak uczynił nawet nikczemny poborca podatkowy. Twoja dusza niczym ptak wzbija się i ulatuje do Boga. Nie krępuj jej, grzesząc, a doleci. Jeśli pokonasz zło, światło pojawi się przed świtem. Oczyść swą duszę, składając pokłon Bogu jako pokorny suplikant. Z pomocą Krzyża Prawdziwego zdepcz bezlitośnie swe ziemskie pragnienia. Przybij się do niego wraz z Jezusem siedmioma gwoździami i siedmioma uderzeniami. Jeśli to uczynisz, Chrystus w swym majestacie zstąpi i powita cię u słodkich drzwi. Niechaj twą cierpliwość wzmoże ta modlitwa. Amen”. Piękna, prawda? – Tak... przepiękna – szepnęłam. – Och, widzę, że mocno ją przeżywacie! – zawołał staruszek uszczęśliwiony. – Pójdę po broszurki, starczy dla każdego. I wolnym krokiem, powłócząc nogami, wyszedł z krypty. Płyta bez cienia wątpliwości była bardzo stara. Drewno ściemniało od dymu świec, które przez wieki tutaj się paliły, chociaż teraz nie było ani jednej. Mierzyła około metra wysokości i półtora szerokości, tekst wypisano greckimi uncjałami czarną farbą z wyjątkiem pierwszego zdania i ostatniego, w których litery miały czerwoną obwódkę. Nad modlitwą niczym herb albo znak rozpoznawczy widniał monogram konstantyński z poprzeczną belką. Pierantonio w mig pojął, że natrafiliśmy na coś ważnego, wdał się zatem w pogawędkę

z Murphym

i Chrisostomosem,

aby

nasza

trójka

mogła

swobodnie

porozmawiać. – To mieliśmy znaleźć w Jerozolimie. Tę płytę – stwierdził kapitan. – Trudno o jaśniejsze przesłanie – zgodził się z nim Faradż. – Musimy ją dokładnie zbadać. Tekst jest bardzo dziwny. – Dziwny? – zawołałam. – Niesłychany! Flaki będziemy z siebie wypruwali, żeby go zrozumieć. – A co powiecie o tym Stefanosie? – zagadnął Głaz. – Stawrofilak – odparliśmy z Faradżem jednogłośnie. – Bez dwóch zdań.

Rzeczony kapłan wrócił z broszurkami, które mocno ściskał w ręce, aby przypadkiem się nie wyśliznęły. – Odmawiajcie codziennie tę modlitwę – poprosił, wręczając nam po kolei broszurki – i odkrywajcie piękno zawarte w jej słowach. Nie wyobrażacie sobie, jaką pobożność wzbudza, jeśli odmawiać ją cierpliwie. Poczułam, jak wzbiera we mnie absurdalny gniew na tego cynicznego stawrofilaka. Nie pamiętałam, że jest starcem, że może nie być członkiem bractwa, i gorąco pragnęłam złapać go za habit i potrząsnąć nim, by przestał się z nas natrząsać, bo przez jego dziwaczny fanatyzm kilkakrotnie o mało nie straciliśmy życia. Wtem przypomniałam sobie, że przecież ta próba nie bez powodu jest próbą gniewu, próbowałam zatem zdusić w sobie złość, którą z całą pewnością wzmagało zmęczenie fizyczne i psychiczne. Zachciało mi się płakać, gdy pomyślałam, że cały rytuał inicjacyjny został szczegółowo opracowany już przed tysiącem lat przez tych diabelskich mnichów. Jak lunatycy wyszliśmy z podziemi, obdarowani na pożegnanie serdecznością staruszka oraz sympatią i wdzięcznością Chrisostomosa, któremu obiecaliśmy przesłać kopię wszystkich dokumentów historycznych odnoszących się do budowy krypty. O tej porze, późnym popołudniem, do bazyliki Grobu Świętego ciągle jeszcze napływały fale turystów. Udostępniono nam skromne biuro w nuncjaturze, abyśmy w spokoju mogli popracować nad tekstem modlitwy. Kapitan zażądał zestawu komputerowego z dostępem do Internetu, a Faradż i ja poprosiliśmy o słowniki greki klasycznej i bizantyńskiej, które nam dostarczono z biblioteki jerozolimskiej Szkoły Biblijnej. Po obfitej kolacji Glauser-Röist zasiadł przed komputerem i uruchomił go. Sprzęt informatyczny był dla niego jak instrument, który musi być odpowiednio nastrojony, albo jak potężny silnik, którego dobrze naoliwione elementy mają pracować jak należy. Kiedy on kalibrował swój sprzęt, my z Faradżem rozłożyliśmy otrzymane broszurki i zaczęliśmy pracować nad modlitwą. Przekład ojca Stefanosa można było uznać za rzetelny. Jego wersja greckiego tekstu pod względem stylu była bez zarzutu, chociaż od strony gramatycznej pozostawiała to i owo do życzenia. Uznaliśmy jednak, że mając materiał tak szczątkowy, niewiele więcej mógł zrobić. Było oczywiste, że autor modlitwy nie władał dobrze greką: niektóre formy czasowników – choć użycie czasów w grece jest dość skomplikowane – niepoprawnie zapisano, szyk części słów był błędny. Logika kazała myśleć, że ten, kto napisał modlitwę, pchany jakąś potrzebą społeczną bądź religijną w dobrej wierze przełożył swe myśli na język, którego nie znał w stopniu dostatecznym. My jednak wiedzieliśmy, że to wiadomość od stawrofilaków, toteż nie mogliśmy potraktować obojętnie niepoprawności. Przede wszystkim

zwróciliśmy uwagę na zdania z liczebnikami – częściowo dlatego, że brzmiały absurdalnie w kontekście, częściowo zaś dlatego, że byliśmy niemal pewni, iż może tu chodzić o coś w rodzaju klucza: „Chrystus nakarmił was grupami po stu i pięćdziesięciu złaknionych. Jego błogosławione słowo nie mówi dziewięćdziesiąt albo dwa” oraz: „Przybij się do niego wraz z Jezusem siedmioma gwoździami i siedmioma uderzeniami”. Cyfra 7 nie mogła tu być przypadkowa – tego już byliśmy pewni – ale 100, 50, 90 i 2? Tego wieczoru zdziałaliśmy niewiele. Byliśmy tak zmęczeni, że ledwie patrzyliśmy na oczy. W końcu zatem udaliśmy się do łóżek, wierząc, że kilka godzin snu wywrze cudowny wpływ na nasze zdolności intelektualne. Jednakże nazajutrz rezultaty uzyskaliśmy podobne. Wywróciliśmy tekst na nice, analizowaliśmy go słowo po słowie i z wyjątkiem pierwszego i ostatniego zdania, z literami obwiedzionymi na czerwono, nic w modlitwie nie nawiązywało do rytuału stawrofilaków. Mimo to pod wieczór doszliśmy do czegoś, co tylko jeszcze bardziej zaciemniło nam wszystko: zdanie „Chrystus nakarmił was grupami po stu i pięćdziesięciu złaknionych” odnosiło się do ewangelicznej relacji z rozmnożenia chleba i ryb. Święty Marek w tym ustępie pisze dosłownie, że wszyscy „rozłożyli się, gromada przy gromadzie, po stu i po pięćdziesięciu”. Ale nic nam to nie dawało. Szybko się okazało, że przydzielone nam biuro jest za małe. Książki przynoszone ze Szkoły Biblijnej,

notatki, słowniki, wydruki materiałów z Internetu były niczym

w porównaniu z tablicami, których zaczęliśmy używać w weekend. Faradż uważał, że zobaczymy coś – a przynajmniej zobaczymy więcej – jeśli będziemy pracowali na fotografii modlitwy naturalnej wielkości. Kapitan zeskanował w najwyższej rozdzielczości zdjęcie z broszury, następnie – tak jak wcześniej zrobił papierową sylwetkę Abi-Ruja Iyasusa – zaczął drukować jego powiększone fragmenty, mocując poszczególne kartki na arkuszu kartonu tej wielkości co drewniana płyta z modlitwą. Karton ustawiliśmy następnie na trójnożnym stojaku, który nie zmieścił się w zagraconym pokoiku. W niedzielę zatem przenieśliśmy się ze wszystkimi klamotami do innego pomieszczenia, znacznie większego – wisiała w nim nawet tablica szkolna, na której można było rysować czy pisać. W niedzielne popołudnie zostawiłam swojemu losowi moich nieszczęsnych towarzyszy – z desperacji zaczynaliśmy podupadać na duchu – i samotnie udałam się do kościoła Franciszkanów w Starym Mieście. Pierantonio w każdą niedzielę odprawiał tam mszę o szóstej, nie mogłam zatem przegapić czegoś tak wyjątkowego, będąc w Jerozolimie (między innymi dlatego, że mama chybaby mnie zabiła). Kościół Franciszkanów przylega do ściany bazyliki Grobu Świętego, toteż kiedy pod murami Starego Miasta wysiadłam

z samochodu nuncjatury, poszłam dalej tą samą drogą co pierwszego dnia. Musiałam przejść się spokojnie, wejrzeć w siebie, a czyż znajdzie się do tego lepsze miejsce w Jerozolimie? Czułam się naprawdę osobą wybraną, gdy potrącano mnie i poszturchiwano na Via Dolorosa. Jak mi powiedział Pierantonio przez telefon, kościół Franciszkanów znajdował się po przeciwnej stronie bazyliki niż wejście do niej, tak że nie dotarłam do placu, lecz skręciłam w prawo dwie uliczki wcześniej. Jakąś dziwną drogą szłam samiuteńka, ale dotarłam do celu. Wysłuchałam mszy w skupieniu, przyjęłam komunię z rąk Pierantonia, z którym po nabożeństwie wyszłam z kościoła. Rozmawialiśmy dużo, mogłam mu wreszcie opowiedzieć ze szczegółami całą historię kradzieży relikwii i o stawrofilakach. Ponieważ zaczęło się ściemniać, zaproponował, że odprowadzi mnie do samej nuncjatury. Po drodze obejrzałam Kopułę na Skale, meczet Al-Aksa i wiele innych rzeczy, potem znaleźliśmy się na placu przed bazyliką Grobu Świętego, gdzie tłumek ludzi cisnął się w okolicy drzwi, fotografując i filmując zamykanie wejścia do świątyni. – Nie do wiary! Ludzi coś zaciekawiło! – rzucił kpiąco mój brat. – A ty, turystko? Też chcesz to zobaczyć? – Miły jesteś – odparłam sarkastycznie – ale nie, dziękuję. Niemniej postąpiłam krok w tamtym kierunku. Myślę, że nie mogłam się oprzeć czarowi zmierzchu w samym sercu chrześcijańskiej Jerozolimy. – Słuchaj, Ottavio, chciałem ci coś wyjaśnić, tylko dotąd nie było okazji. Scena była jak z cyrku: niewysoki człowieczek na wysokiej drabinie opartej o drzwi stał w świetle lamp i błysku fleszy, mocując się z okazałym żelaznym zamkiem. – Proszę cię, Pierantonio!... Nie mów tylko, że masz do wyjawienia swoje inne ciemne sprawki. – Nie, nie chodzi o mnie, tylko o Faradża. Obróciłam się gwałtownie do niego. Człowieczek zaczął schodzić z drabiny. – Co z Faradżem? – Prawdę mówiąc – zaczął mój brat – z Faradżem nic takiego, normalnie. Ale zdaje się, że ty masz problem. Serce stanęło mi w piersi, krew odpłynęła z twarzy. – Nie wiem, o czym mówisz. Wtem wśród gapiów rozległy się krzyki, przez tłum przebiegł szmer przerażenia. Pierantonio popatrzył w tamtą stronę, ja natomiast ani drgnęłam sparaliżowana słowami brata. Zamierzałam panować nad uczuciami, robiłam co mogłam, aby niczego nie było po mnie widać, tymczasem Pierantonio mnie przejrzał.

– Bracie Longman, co się dzieje? – usłyszałam jego pytanie. Oderwałam wzrok od ziemi i zobaczyłam, że idzie w stronę franciszkanina stojącego niedaleko. – Szczęść Boże – przywitał go zagadnięty. – Strażnik kluczy zleciał z drabiny. Noga mu się ześliznęła i stracił równowagę. Na szczęście blisko ziemi. Byłam taka otumaniona swoim strapieniem i lękiem, że nie od razu zareagowałam. Bogu dzięki głowa sama zadziałała i usłyszałam w niej wewnętrzny głos, który powtarzał: „Strażnik kluczy, strażnik kluczy...”. Z wielkim trudem się otrząsnęłam, kiedy Pierantonio żegnał się ze swoim współbratem. – Człowiek spadł z drabiny... No, wróćmy do naszej rozmowy. Obiecałem sobie, że dzisiaj z tobą o tym pogadam. Jeśli się nie mylę, siostrzyczko, masz spory problem. – Co dokładnie powiedział ci ten franciszkanin? – Nie zmieniaj tematu, Ottavio – napomniał mnie Pierantonio poważnie. – Daj spokój z tymi bzdurami! – huknęłam. – Co ci powiedział? Mój brat mocno się zdziwił, że tak z chwili na chwilę zmienił mi się nastrój. – Że odźwierny bazyliki pośliznął się, schodząc z drabiny, i spadł. – Nie! – krzyknęłam. – Nie powiedział: „odźwierny”! Mojemu bratu widocznie coś wreszcie zaświtało, bo po twarzy poznałam, że zrozumiał. – Strażnik kluczy! – wykrztusił. – Ten, który trzyma klucze! – Muszę pomówić z tym człowiekiem! – zawołałam i zostawiwszy go, zaczęłam się przeciskać między turystami. Ktoś,

kto

otrzymał

miano

„strażnika

kluczy”

bazyliki

Grobu

Świętego

w Jerozolimie, musi być jakoś powiązany z tym, „który trzyma klucze: kiedy otworzy, nikt nie zamknie, kiedy zamknie, nikt nie otworzy”. A jeśli nie, to trudno – ale spróbować trzeba. Zanim dopchałam się do środka grupy, człowieczek zdążył się już podnieść i otrzepywał odzienie. Jak wielu Arabów, których miałam okazję widzieć w tych dniach, był w koszuli bez krawata, rozpiętej pod szyją, z podwiniętymi rękawami. Na jego twarzy, którą zdobił delikatny wąsik, widać było hamowaną złość. – Czy to pana nazywają „strażnikiem kluczy”? – spytałam nieśmiało. Człowieczek obrzucił mnie obojętnym wzrokiem. – To chyba jasne – odparł z godnością, obrócił się do mnie tyłem i zajął drabiną, która ciągle stała oparta o drzwi. Poczułam, że jeżeli czegoś nie zrobię, stracę jedyną okazję.

– Halo! – zawołałam za nim. – Kazali mi spytać tego, który trzyma klucze! – I bardzo dobrze – odparł, nie oglądając się i wyraźnie dając do zrozumienia, że ma mnie za wariatkę. Zastukał w ukryte w skrzydle drzwi okienko, które się otworzyło. – Pan nie rozumie – nalegałam, odsuwając paru turystów, którzy starali się sfilmować, jak drabina znika w okienku. – Kazano mi spytać tego, który trzyma klucze i kiedy otworzy, nikt nie zamknie, a kiedy zamknie, nikt nie otworzy. Mężczyzna na kilka sekund zastygł, następnie się odwrócił i popatrzył na mnie z uwagą. Przez chwilę obserwował mnie niczym entomolog owada, po czym nie zdołał się pohamować i zdziwiony rzekł: – Kobieta? – A co? Jestem pierwsza? – Nie – odpowiedział po krótkim zastanowieniu. – Były inne, ale nie za mnie. – To jak? Możemy pogadać? – Oczywiście – rzekł, skubiąc wąsik. – Proszę być tu za pół godziny. Pani wybaczy, ale teraz muszę to skończyć. Wróciłam do Pierantonia, który czekał niecierpliwie. – To on? – Tak. Kazał mi tu wrócić za pół godziny. Pewnie chce mnie obejrzeć bez tłumów ludzi dokoła. – No to przejdźmy się. Pół godziny to niedługo, gdyby jednak mój brat zamierzał wrócić do tematu Faradża, mogło przerodzić się w wieczność. Toteż aby zyskać na czasie, poprosiłam, by pozwolił mi ze swojej komórki zadzwonić do Glausera-Röista. Głaz ucieszył się z wieści o „strażniku kluczy”, lecz równocześnie zaniepokoił, ponieważ ani on, ani Faradż nie zdążyliby w porę dotrzeć do bazyliki, choćby zaraz wyszli z nuncjatury. Zaczął więc wymieniać liczne pytania, które mam zadać strażnikowi, a kiedy skończył, wrócił do początku i powtarzał je znowu jak zdarta płyta, zalecając, bym zrobiła lub powiedziała to, co przed chwilą już raz usłyszałam. W sumie w obliczu czterech dni opóźnienia w stosunku do naszego planu natrafienie na ten trop było doprawdy światełkiem w tunelu. Nareszcie będziemy mogli odbyć rytuał jerozolimski i zaraz potem udać się do Aten. Dzięki długiej rozmowie z kapitanem czas mijał i coraz mniej zostawało go mojemu bratu na krępujące wypytywanie. Kiedy w końcu zwróciłam mu telefon, Pierantonio się uśmiechnął. Staliśmy koło jego kościoła, kościoła Franciszkanów.

– Pewnie myślisz, że nie zdążymy pogadać o tym twoim Faradżu – powiedział, ujmując mnie pod rękę i prowadząc ku brukowanej uliczce, która wiodła do Via Dolorosa. – Owszem. – Chcę ci tylko pomóc, Ottavio. Jeśli masz zmartwienie, możesz mi się zwierzyć. – Zmartwienie mam bardzo duże – przyznałam w zamyśleniu – ale myślę, że każdy, kto wstąpił do zakonu, kiedyś przeżywa tego rodzaju kryzys. Nie jesteśmy wyjątkowi, mamy uczucia takie same jak wszyscy. Ty nie miałeś czegoś takiego? – Cóż... – mruknął, unikając mojego wzroku. – Miałem, tak... Ale dawno temu i dzięki Bogu zwyciężyło powołanie. – I ja na to liczę. – Najchętniej bym go przytuliła, nie byliśmy jednak w Palermo. – Pokładam ufność w Bogu: jeśli będzie chciał, żebym dalej szła Jego drogą, pomoże mi. – Będę się za ciebie modlił, siostrzyczko. Doszliśmy do placu przed bazyliką Grobu Świętego. Strażnik kluczy zgodnie z umową czekał przed wejściem. Zbliżyłam się pomalutku i stanęłam przed nim. – Proszę powtórzyć to zdanie – zwrócił się do mnie uprzejmie. – Powiedziano mi: „Zapytaj tego, który trzyma klucze: kiedy otworzy, nikt nie zamknie, kiedy zamknie, nikt nie otworzy”. – Doskonale. Teraz proszę uważnie posłuchać. Wiadomość, którą mam pani przekazać, brzmi: „Siódme i dziewiąte”. – Siódme i dziewiąte? – powtórzyłam stropiona. – Co siódme i dziewiąte? O czym pan mówi? – Proszę wybaczyć, ale nie wiem. – Nie wie pan? Człowieczek wzruszył ramionami. Ten wieczór był bardzo gorący. – No tak. Nie wiem, co to znaczy. – W taki razie co ma pan wspólnego ze... ze stawrofilakami? – Z kim? – Zmarszczył brwi i odgarnął grzywkę wierzchem dłoni. – Przepraszam, ja nic na ten temat nie wiem. Nazywam się Jakob Nusejba. Mudżi Jakob Nusejba. Moja rodzina ma za zadanie codziennie otwierać i zamykać drzwi bazyliki. I to od wieków, od roku sześćset trzydziestego siódmego, gdy kalif Umar powierzył nam ten obowiązek. Kiedy kalif wkroczył do Jerozolimy, moi przodkowie służyli w jego oddziałach. Chrześcijanie strasznie się wtedy kłócili o bazylikę, więc kalif nam przekazał klucze. Odtąd najstarszy syn w każdym pokoleniu Nusejbów był strażnikiem kluczy. W pewnym momencie do tego doszło jeszcze coś tajemniczego. Kiedy ojciec przekazuje klucze synowi, mówi mu: „Jak cię ktoś zapyta, czy

jesteś tym, który trzyma klucze i kiedy otworzy, nikt nie zamknie, a kiedy zamknie, nikt nie otworzy, masz odpowiedzieć: «Siódme i dziewiąte»”. Zapamiętujemy to i od wieków tak odpowiadamy, jak dzisiaj ja zrobiłem, gdy pani zapytała. Siódme i dziewiąte, znowu siódemka i dziewiątka, cyfry Dantego, tylko do czego mogą się odnosić tym razem? – Czy coś jeszcze, proszę pani? Już późno... Potrząsnęłam lekko głową, wyrywając się z zamyślenia, i popatrzyłam na Mudżiego Nusejbę. Ten człowieczek miał rodowód starszy niż większość europejskich rodów królewskich, a wyglądem przypominał zwykłego kelnera. – Dużo osób zadawało panu to pytanie? Znaczy... – Wiem, wiem – wpadł mi w słowo, gestem dając znak, że nie muszę kończyć. – Ojciec przekazał mi klucze dziesięć lat temu i od tej pory powtórzyłem te słowa dziewiętnaście razy. Z panią będzie dwadzieścia. – Dwadzieścia! – Mój ojciec wypowiadał je sześćdziesiąt siedem razy. W tym chyba pięć razy przed kobietą. Glauser-Röist chciał, żebym zapytała także o Abi-Ruja Iyasusa, lecz strażnik kluczy nie dał mi okazji. – Naprawdę przepraszam – powiedział – ale muszę iść. W domu czekają, a zrobiło się bardzo późno. Mam nadzieję, że pomogłem. Niech Allah ma panią w opiece. I odszedł szybkim krokiem, zostawiając mnie z pytaniami, których teraz miałam jeszcze więcej niż przed rozmową z nim. Naraz przed samym nosem zobaczyłam dłoń z telefonem komórkowym. – Chcesz zadzwonić do swoich kumpli? – zapytał Pierantonio. – „Siódme i dziewiąte”? – zawołał kapitan, chodząc wielkimi krokami od ściany do ściany biura. Przypominał lwa w klatce. Od czterech dni siedział w zamknięciu, wklepując do komputera poszczególne zdania modlitwy, by sprawdzić, czy znajdą się nawiązania do nich w jakimś dokumencie, i doczekał się jedynie tego, że przepadło mu spotkanie ze strażnikiem kluczy, opuściła go też resztka cierpliwości, gdy usłyszał tajemniczą wskazówkę otrzymaną przy wejściu do bazyliki Grobu Świętego. – Jest pani pewna, że powiedział: „Siódme i dziewiąte”? – Na sto procent. – Siódme i dziewiąte – powtórzył Faradż w zamyśleniu. – Siódme oczyszczenie i nieistniejące dziewiąte?... Siódme i dziewiąte słowo modlitwy?... Siódma i dziewiąta strofa

o tarasie gniewliwych?... Siódma i Dziewiąta symfonia Beethovena?... O co może chodzić, do licha? – Jak brzmi siódma i dziewiąta strofa tej pieśni Dantego? – Mówiłem przecież, że trzeci taras nie zawiera nic ciekawego prócz dymu – warknął Glauser-Röist, nie zatrzymując się ani na chwilę. Faradż wziął ze stołu „Boską komedię” i zaczął szukać Pieśni XVI „Czyśćca”. Kapitan obserwował go z niechęcią. – Czy nikt nie słucha, co mówię? – pożalił się. – Siódma zwrotka Pieśni Szesnastej – rzekł Faradż. – Wersy dziewiętnasty do dwudziestego pierwszego: Raz w raz „Barankiem” zaczynał śpiew ony; A głos falował tak równymi ruchy, Jakby był zgodnym czuciem nastrojony. – O czym tu jest mowa? – zapytałam. – O duszach, które podchodzą do Wergiliusza i Dantego. Nie mogą ich zobaczyć, ponieważ spowija je dym, ale wiedzą, że się zbliżają, bo słyszą, jak śpiewają Agnus Dei. – Agnus Dei? – zawołał Głaz. – To modlitwa, którą odmawiamy podczas mszy, kiedy kapłan dzieli chleb: „Baranku Boży, który gładzisz grzechy świata, zmiłuj się nad nami”. – Mówiłem, że w tekście nic nie ma! Faradż na powrót spuścił wzrok na książkę. – Posłuchajcie dziewiątej zwrotki: „Ktoś ty, co mgławe przedzierasz oprzędy I mówisz głosem, który przypomina Tych, co czas jeszcze dzielą na kalendy?” – Dusze się dziwią, że spotkały na tarasie żywego człowieka – domyśliłam się. – Nic ciekawego. – Ano nie – zgodził się Faradż wpatrzony w tekst. Glauser-Röist sapnął zniecierpliwiony.

– Mówiłem przecież! Tutaj ważny jest tylko dym i dymem jest ta przeklęta modlitwa, która nie pozwala niczego dojrzeć. – Faradż, jakie opcje jeszcze wymieniłeś? – O jakich opcjach mówisz? – No powiedziałeś, że siódma i dziewiąta to mogą być zwrotki pieśni, z tym że tu rodzaj się nie zgadza. Ale wymieniłeś też inne możliwości. – A tak! Mówiłem, że może chodzić o oczyszczenia, którym jesteśmy poddawani, ale jest ich tylko siedem, więc to odpada. Nie sądzę też, żeby chodziło o symfonie Beethovena, prawda? I jeszcze można spróbować z siódmym i dziewiątym słowem modlitwy z krypty. – To trzeba sprawdzić – oświadczyłam i podeszłam do zdjęcia płyty. Po czterech dniach wytężonej pracy nad tekstem znałam go na pamięć, tak że nie musiałam nawet patrzyć na reprodukcję: „Ty, któryś pokonał pychę i zazdrość, pokonaj teraz gniew cierpliwością. Tak jak roślina wzrasta z woli słońca, tak ty proś Boga, by Jego boskie światło zeszło na ciebie z niebios. Chrystus powiada: nie będziesz czuł lęku innego prócz strachu przed grzechami. Chrystus nakarmił was grupami po stu i pięćdziesięciu złaknionych. Jego błogosławione słowo nie mówi dziewięćdziesiąt albo dwa. Zawierz tedy sprawiedliwości niczym Ateńczycy i nie lękaj się grobu. Pokładaj wiarę w Chrystusa, jak uczynił nawet nikczemny poborca podatkowy. Twoja dusza niczym ptak wzbija się i ulatuje do Boga. Nie krępuj jej, grzesząc, a doleci. Jeśli pokonasz zło, światło pojawi się przed świtem. Oczyść swą duszę, składając pokłon Bogu jako pokorny suplikant. Z pomocą Krzyża Prawdziwego zdepcz bezlitośnie swe ziemskie pragnienia. Przybij się do niego wraz z Jezusem siedmioma gwoździami i siedmioma uderzeniami. Jeśli to uczynisz, Chrystus w swym majestacie zstąpi i powita cię u słodkich drzwi. Niechaj twą cierpliwość wzmoże ta modlitwa. Amen”. Westchnęłam... Co do jednego nie było wątpliwości: jak powiedział Glauser-Röist, modlitwa była istną zasłoną dymną. – Ottavio, weź mazak – poprosił Faradż. – Coś mi przyszło do głowy. Chwyciłam pisak w pośpiechu, jeśli bowiem Faradżowi coś wpadało do głowy, zawsze był to dobry pomysł. Dzierżąc zatem w prawej ręce gruby czarny mazak, stanęłam bez ruchu jak pilna uczennica czekająca, by nauczyciel zaczął ją odpytywać. – Tak... no więc załóżmy, że te dwa zdania z dwukolorowymi literami mają specjalnie znaczenie. – Przecież już nieraz badaliśmy je pod różnymi kątami – ponuro zauważył Głaz.

– „Ty, któryś pokonał pychę i zazdrość, pokonaj teraz gniew cierpliwością”. To na pewno ma zwrócić uwagę. Adept stawrofilaków dociera do krypty pod bazyliką, staje przed relikwiami i odkrywa płytę z tekstem, którego pierwsze zdanie uprzedza go, że uczestniczy w ciągu dalszym rytuału. – Nie bardzo rozumiem – mruknęłam – w jaki sposób adepci po przybyciu do Jerozolimy mogli się dowiadywać o istnieniu krypty i jak udawało im się do niej wejść. – Jak długo jesteśmy poddawani próbom? – zapytał naraz Glauser-Röist, przerywając swą wędrówkę i stając oparty o krzesło. – Równo dwa tygodnie – odparłam. – Od niedzieli czternastego maja. Byłam wtedy w Palermo na pogrzebie ojca i brata, zadzwoniliście do mnie. Dziś mamy dwudziesty ósmy maja. Minęły dokładnie dwa tygodnie. – Dwa tygodnie, hę? A załóżmy, że zamiast przenosić się z miasta do miasta śmigłowcem czy samolotem, zamiast wykorzystywać komputery i Internet, a do tego waszą rozległą wiedzę i wiedzę ludzi, którzy w poszczególnych miastach nam pomagali... załóżmy więc, że tylko jedno z nas przebywa te odległości pieszo albo konno i ma odkryć to, cośmy odkryli w kościele Świętej Łucji czy gdzie indziej. Jak myślicie, ile jedna osoba potrzebowałaby na to czasu? – To nie tak, Kaspar – zaprotestował Faradż. – Pamiętaj, że to, co dla nas jest zapomnianą wiedzą historyczną, człowiek żyjący w dawnych czasach, między dwunastym a osiemnastym wiekiem, wynosił z normalnej nauki w szkole. Edukacja była nastawiona na wszechstronność, człowiek miał być równocześnie malarzem, rzeźbiarzem, poetą, architektem, astronomem, muzykiem, matematykiem, sportowcem, kuglarzem... Musiał umieć wszystko! Nauka i sztuka nie były rozdzielone jak w dzisiejszych czasach. Przypomnij sobie Hildegardę z Bingen, Leona Battistę Albertiego, Trotulę Ruggiero czy Leonarda da Vinci. W średniowieczu czy w renesansie każdy adept, tak jak Dante Alighieri, od małego uczył się tego wszystkiego, co my musimy wydobywać z mroków niepamięci. Dante był również lekarzem, wiedziałeś o tym? – Ale Abi-Ruj Iyasus – wtrąciłam – jedyny znany nam współczesny adept, nie otrzymał takiego wykształcenia, o jakim mówisz. Właściwie nie sądzę, żeby w ogóle otrzymał jakieś wykształcenie. – Skąd ta pewność? – No, pewności nie mam, ale skoro pochodził z Etiopii, gdzie ludzie umierają z głodu i ponad połowa mieszkańców żyje w obozach dla uchodźców...

– Jesteś w błędzie, Ottavio – przerwał mi Faradż. – Etiopia to kraj o takiej historii, tradycji i kulturze, że Europa i Ameryka mogą jej pozazdrościć. Katastrofalna sytuacja jest tam dzisiaj, a dawniej Etiopia, czyli Abisynia, była krajem bogatym, silnym, wpływowym i przede wszystkim światłym, bardzo światłym. Dziś tworzymy sobie wyobrażenie o tym kraju na podstawie przekazów telewizyjnych, które każą myśleć o niej jako o biednym państwie gdzieś w zapadłej części Afryki. Ale pomyśl, że na przykład królowa Saby była Etiopką, a dynastia panująca wywodziła się od króla Salomona. – Bardzo proszę nie odchodzić od tematu! – wtrącił Głaz napastliwie. – Zadałem proste pytanie i nie usłyszałem odpowiedzi. Ile czasu jednej osobie zajęłyby próby, gdyby nie mogła liczyć na niczyją pomoc? – Prawdopodobnie parę miesięcy – odparłam. – Może lat. – No właśnie! Normalnym adeptom się nie spieszy. Jadą z jednego miasta do następnego, przechodzą kolejne próby i mają na to czasu do woli. Studiują, pytają, kombinują... Jeśli przyjeżdżają do Jerozolimy, logiczne, że mieszkają tu kilka miesięcy, aż... – ...aż stracą cierpliwość, a o to chodzi – dokończył Faradż z uśmiechem. – Zgadza się! Tylko że my nie mamy tyle czasu. W dwa tygodnie załatwiliśmy przedczyściec i dwa pierwsze tarasy. – I jeśli dzisiaj dalej popracujemy, przy odrobinie szczęścia w kilka dni uporamy się z pierwszą częścią trzeciego tarasu. Słowa Faradża zabrzmiały jak przywołanie do porządku, ścisnęłam zatem mocniej w dłoni mazak, a on ciągnął: – Przed tą przyjemną wymianą zdań mówiłem, że kiedy adept dotarł do krypty, natrafiał na płytę z monogramem konstantyńskim i dwoma wyróżnionymi kolorem zdaniami, które zwracały jego uwagę. Pierwsze go informowało, że już przechodzi próbę związaną z grzechem gniewu i aby zakończyć ją pomyślnie, musi być cierpliwy, bardzo cierpliwy, bo cierpliwość to teologiczna cnota będąca przeciwieństwem grzechu gniewu. Ostatnie zdanie natomiast mówi: „Niechaj twą cierpliwość wzmoże ta modlitwa”, czyli wskazuje, że rozwiązania należy szukać w modlitwie, bo w niej jest zawarte. Jeśli więc usuniemy te dwa wyróżnione zdania, pozostanie czarny tekst właściwy i sądzę, że właśnie w nim jest „siódme i dziewiąte”. – Czyli siódme i dziewiąte słowo? – spytałam, stając przodem do fotografii. – Spróbujmy z braku lepszych pomysłów – zgodził się Faradż i popatrzył na Glausera-Röista, który ani drgnął.

– Siódme słowo to otan, kiedy – powiedziałam, zakreślając je mazakiem. – A dziewiąte to helios, słońce. – Otan o helios... – rzekł Boswell z satysfakcją. – Kiedy słońce... Chyba trafiliśmy, basileja! Tak przynajmniej czuję. – Nie cieszcie się przed czasem – przestrzegł kapitan. – Może to przypadek. Poza tym te słowa nie zgadzają się z tłumaczeniem. – Z tłumaczeniem nigdy nie będą się zgadzały. Chociaż tutaj akurat przy dosłownym tłumaczeniu pasują: „Tak jak roślina wzrasta, kiedy chce słońce”. – No dobra, zakładając, że chodzi o siódme i dziewiąte słowo każdego zdania – odezwałam się, aby nie wdali się znowu w dyskusję – następne to: katedr i ek, kłaść się i za. – Masz dowód, Kaspar! Otan o helios katedi ek... Czyli: kiedy słońce kładzie się za... To greckie wyrażenie na określenie zmierzchu. Odliczałam słowa w kolejnych zdaniach i zakreślałam je mazakiem. W końcu z tekstu modlitwy wyłoniło się pełne przesłanie, które odczytałam, od razu tłumacząc dosłownie: – „Kiedy słońce kładzie się za stu dziewięćdziesięciu dwóch Ateńczyków grób aż do poborcy. Biegnij i dotrzyj przed brzaskiem. Jak suplikant uderz siedem razy w drzwi”. – Ma sens! – zawołał Faradż. – Czyżby? – burknął Głaz. – No to mnie oświećcie, bo ja tu sensu nie widzę.

ROZDZIAŁ 6 Obudziły mnie krzyki bawiących się dzieci. Promienie południowego słońca padały na mnie strugą światła. Zamrugałam, odkaszlnęłam i z jękiem podniosłam głowę. Leżałam na brzuchu w jakichś chaszczach. Smród panował nieznośny, smród śmieci leżących latami i gnijących w upale. Dzieci nadal wrzeszczały, rozmawiając z sobą po turecku, ale dźwięk ich głosów jakby się oddalał. Udało mi się usiąść na trawie i otworzyć oczy. Znajdowałam się na podwórku zarzuconym resztkami jakiejś bizantyńskiej budowli wymieszanymi ze stosami śmieci, nad którymi unosiły się roje niebieskich much wielkich jak słonie. Na lewo z nędznego warsztatu dochodziły dźwięki pracującej piły elektrycznej i czegoś jeszcze. Byłam brudna. Brudna i bosa. Przede mną Faradż i kapitan leżeli jeszcze nieprzytomni w trawie. Uśmiechnęłam się i poczułam, jak mnie w żołądku załaskotało. – A więc to było kłamstwo... – szepnęłam, przysuwając się do Faradża. Patrzyłam na niego, nie mogąc przestać się uśmiechać. Odgarnęłam mu włosy z czoła i zauważyłam na skórze drobne zmarszczki. Ślady upływu czasu, który spędził beze mnie, tych trzydziestu paru lat, kiedy to – nie do wiary – wiódł własne życie gdzieś daleko w świecie. Żył, marzył, pracował, oddychał, śmiał się, a nawet kochał, nie podejrzewając, że na jakimś zakręcie drogi ja na niego czekam. Ja zresztą też o tym nie wiedziałam. Spotkaliśmy się jednak i stał się cud, że ktoś taki jak Faradż Boswell zakochał się w kimś takim jak ja, w osobie, której uroda nawet w najśmielszych snach nie dorównywała jego powierzchowności. Oczywiście wygląd to nie wszystko, ale odgrywa pewną rolę i chociaż nigdy specjalnie się nim nie przejmowałam, teraz pragnęłam być piękna i atrakcyjna, by olśnić go, kiedy otworzy oczy. Westchnęłam i zachichotałam. Na więcej cudów nie miałam co liczyć. Jak się nie ma, co się lubi... Rozejrzałam się dokoła, nikogo w pobliżu nie było. Nachyliłam się pomalutku, aby zanim się przebudzi, pocałować go w te zmarszczki na czole. – Dobrze się pani czuje? Co z Boswellem? W życiu tak się nie wystraszyłam. Poderwałam się jak dźgnięta z sercem walącym sto razy na minutę i spłonioną twarzą. – A pan?... Jak pan się ma? – spytałam, odsuwając się od Faradża, który ciągle spał.

– Gdzie jesteśmy? – Też bym chciała wiedzieć. – Trzeba go obudzić. Zna turecki. – Podparł się na rękach i chciał wstać, lecz zastygł z twarzą wykrzywioną bólem. – Psiakość, gdzie nas tym razem naznaczyli? – burknął. Skaryfikacja! Odruchowo sięgnęłam ręką przez ramię do pleców i wtedy dopiero poczułam znajome pieczenie. – To chyba pierwszy z trzech krzyży na plecach. – Ależ boli! Jak to się stało, że nic dotąd nie czułam? Naraz ból świeżej skaryfikacji wzmógł się znacznie. – Oj, boli, boli – przyznałam. – Zdaje mi się, że bardziej niż poprzednie. – Przejdzie... Trzeba obudzić Boswella. I niewiele myśląc, zaczął nim bezlitośnie potrząsać. Faradż jęknął. – Ottavia?... – spytał, nie otwierając oczu. – Przykro mi, to tylko ja, Glauser-Röist – sarknął Głaz. Faradż się uśmiechnął. – To niezupełnie to samo. A Ottavia? – Jestem tu – powiedziałam, ujmując go za rękę. Otworzył oczy i popatrzył na mnie. – Wybaczą państwo, że przeszkodzę – wtrącił mało uprzejmie kapitan – ale musimy wrócić do patriarchatu. – Przeszukał pan kieszenie? – spytałam z uśmiechem, nie odrywając wzroku od Faradża. – Wskazówka do próby aleksandryjskiej jest ważna. Glauser-Röist szybko zaczął grzebać po spodniach i marynarce. – Jest! – zawołał triumfalnie, wyciągając taki sam jak zwykle złożony arkusik papieru czerpanego. – Poczytajmy – rzekł Faradż i usiadł, nie wypuszczając mojej dłoni. – Naznaczyli nas na plecach? – spytał ze zdziwieniem. – Na karku – potwierdziłam. – Kurczę, tym razem mocno boli! Kapitan, który już zerknął na kartkę, podał mu arkusik. – Jeśli nie puścisz ręki pani doktor, będziesz miał ciężko. Faradż się zaśmiał, szybko pogładził mnie po palcach i wypuścił moją dłoń.

– Mam nadzieję, że ci to nie przeszkadza, Kaspar. – Mnie nic nie przeszkadza – poważnie odparł Głaz. – Pani doktor jest dorosła i wie, co robi. Przypuszczam, że ureguluje swoją sytuację w Kościele, jak tylko będzie mogła. – Proszę się nie martwić – zapewniłam. – Ani na chwilę nie zapominam, że ciągle jestem zakonnicą. To prywatna sprawa, ale znając pana, wiem, że będzie pan spokojniejszy, jeśli powiem, że mam świadomość czekających mnie problemów. Biedak w pewnych kwestiach miewał klapki na oczach, toteż wolałam go uspokoić. Faradż, obejrzawszy wiadomość od stawrofilaków, zamarł z otwartymi ustami. – Znam to! – oznajmił w końcu bardzo poruszony. – Musisz znać. Następna próba jest w Aleksandrii. – Nie, nie! – Pokręcił energicznie głową. – W życiu tego nie widziałem. Ale potrafię to zlokalizować, jak będziemy na miejscu. – O czym mówicie? – zapytałam i wyjęłam Faradżowi kartkę z ręki. Tym razem na chropowatym papierze nie widniały słowa, lecz dość nieudolny rysunek węglem. Mimo to bez trudu dało się rozpoznać brodatego węża w koronach faraonów Górnego i Dolnego Egiptu z medalionem z głową Meduzy. Spomiędzy splotów węża zwiniętego w węzeł marynarski wyłaniał się tyrs Dionizosa, greckiego boga wegetacji i wina, oraz kaduceusz Hermesa, boskiego posłańca. – Co to jest? – Nie wiem – odparł Faradż. – Ale nie będzie trudno się dowiedzieć. Mamy w muzeum elektroniczną wersję wszystkich zabytków w mieście. – Przysunął się do mnie i zerkając mi przez ramię, wskazał palcem szkic. – Przysiągłbym, że z zamkniętymi oczami rozpoznam każdy przedmiot przechowywany w Aleksandrii, ale chociaż to jest mi znajome, nie potrafię skojarzyć. Widzisz tę mieszankę stylów? Widzisz kaduceusz Hermesa i korony faraonów?

Brodaty wąż

to

rzymski

symbol.

Taka

dziwaczna

kombinacja

jest

charakterystyczna dla Aleksandrii. – Jeśli wolno... – przerwał nam Glauser-Röist, zwracając się do Faradża: – Mógłbyś podejść do tego warsztatu i zapytać, gdzie u diabła jesteśmy? I czy mają telefon. Moja komórka padła po kąpieli w cysternie. Faradż się uśmiechnął. – Spokojnie, zaraz się tym zajmę. – Tu jest numer do patriarchatu – dodał kapitan, podając mu sponiewierany notesik. – Powiedz ojcu Kallistosowi, gdzie jesteśmy, i poproś, żeby przysłał samochód.

Wcale mi się nie podobało, że Faradż zdecydowanym krokiem maszeruje do tej nory zawalonej żelastwem i znika w środku, nie minęło jednak pięć minut, a wyszedł z szerokim uśmiechem na twarzy. – Rozmawiałem z patriarchatem – krzyknął z daleka. – Zaraz przyjadą. Jesteśmy na pozostałościach pałacu Justyniana. – Pałacu Justyniana?... To ma być pałac? – zdumiałam się, rozglądając wokół z niedowierzaniem. – Ano tak, basileja. To dzielnica Zeyrek w starej części miasta, a to podwórko jest wszystkim, co zostało z cesarskiego pałacu Justyniana i Teodory. Usiadł obok i wziął mnie za rękę. – W głowie mi się to nie mieści... – szepnęłam smętnie. – Jak można do czegoś takiego dopuścić? – Dla Turków bizantyńskie zabytki nie mają takiej wartości jak dla nas, basileja. Oni nie rozumieją innych religii prócz własnej, z wszystkimi implikacjami kulturalnymi i społecznymi, jakie to za sobą pociąga. O swoje meczety dbają, ale po co mają dbać o świątynie obcej wiary? To biedny kraj, nie może się troszczyć o przeszłość, której nie zna i która go nie obchodzi. – Ale przecież to kultura, historia! – uniosłam się. – To przyszłość! – Tutaj ludzie radzą sobie, jak mogą – wyjaśniał. – Dawne kościoły zamieniają w domy, pałace w warsztaty. A kiedy mury się sypią, szukają innych kościołów i pałaców i do nich się przenoszą. Ich mentalność różni się od naszej. Po co ładować pieniądze w coś, co można wykorzystać? Cieszmy się, że zachowali świątynię Mądrości Bożej. – Jak tylko samochód tu dotrze, pojedziemy prosto na lotnisko – oznajmił lakonicznie Glauser-Röist. Podskoczyłam. – Tak zaraz? Stąd? Nie przebierzemy się ani nie wykąpiemy? – Zrobimy to w Aleksandrii. To tylko trzy godziny lotu. Możemy się ogarnąć w samolocie. Chyba że woli pani się tłumaczyć z tego, cośmy odkryli w tych podziemiach... Oczywiście na to nie miałam ochoty, toteż nie zgłaszałam więcej sprzeciwu. – Mam nadzieję, że nie będę miał problemu z wjazdem do Egiptu... – mruknął zatroskany Faradż. No tak, to mógł być kłopot: ostatnio opuścił Egipt przez Izrael jako podejrzany o kradzież manuskryptu z klasztoru Świętej Katarzyny na Synaju, posługując się paszportem dyplomatycznym Stolicy Apostolskiej.

– Nie ma co się martwić – uspokoił go Głaz. – Kodeks oficjalnie został zwrócony klasztorowi, z którego tylko go sobie wypożyczyliśmy. – Wypożyczyliście! – prychnęłam. – Drobny eufemizm! – Może to pani nazywać, jak chce, ale ważne, że kodeks wrócił do Świętej Katarzyny, a Kościół katolicki i Kościoły ortodoksyjne przedstawiły opatowi okoliczności łagodzące i wyjaśnienia. Arcybiskup Damian wycofał zgłoszenie kradzieży, tak że profesor może swobodnie wrócić do domu i do pracy. Przez bardzo długą chwilę na śmietnisku słychać było jedynie brzęczenie much i zgrzyt piły. Faradż własnym uszom nie wierzył. Widać było, że z wolna narasta w nim gniew jak ciśnienie w podgrzewanym szybkowarze. Kapitan zachowywał spokój, mnie natomiast przeszedł zimny dreszcz, wiedziałam bowiem, że Faradż charakter ma ugodowy, lecz osoby jego pokroju znoszą wszystko cierpliwie do pewnych granic, a po przekroczeniu ich mogą reagować naprawdę gwałtownie. W końcu, tak jak się obawiałam, rozwścieczony Boswell rzucił się do kapitana. – Od kiedy kodeks jest w klasztorze? – wycedził przez zęby z twarzą tuż przy jego twarzy. – Od zeszłego tygodnia. Trzeba było zrobić kopię i przywrócić mu pierwotny wygląd. Nie zapominajcie, w jakim stanie zostawiliśmy go w Rzymie: ze zdjętymi okładkami, każda kartka była osobno. Potem za pośrednictwem katolickiego patriarchy koptyjskiego i patriarchy jerozolimskiego zaczęły się rozmowy z arcybiskupem Damianem. Patriarcha koptyjski pogadał też z dyrektorem twojego muzeum i od wczoraj jesteś na bezterminowym urlopie. Sądziłem, że te wieści cię ucieszą. Faradż oklapł jak balon. Z niedowierzaniem w oczach dłuższą chwilę patrzył to na mnie, to na Glausera-Röista, w końcu zdołał wykrztusić: – Mogę wrócić do domu?... Mogę wrócić do muzeum?... – Do muzeum na razie nie, ale w domu będziesz dziś po południu. I co, zadowolony? Dlaczego Faradż tak przeżywał możliwość powrotu do Aleksandrii i podjęcia na nowo pracy w Muzeum Grecko-Rzymskim? Przecież mówił mi, że Kopt w Egipcie to parias. Rok wcześniej islamscy bojownicy zamordowali mu młodszego brata, szwagierkę i pięciomiesięcznego bratanka, gdy wychodzili z kościoła. O tym wszystkim usłyszałam przy pierwszej kolacji, którą jedliśmy we dwójkę. – O Boże! – zawołał, wyciągając ręce do nieba jak zwycięzca biegu na mecie. – Wieczorem będę w domu!

I zaczął się rozwodzić nad tym, jak to Aleksandria mi się spodoba, jaki zadowolony będzie jego ojciec, kiedy uściska syna i pozna mnie... Tymczasem w jedną z przyległych uliczek wjechał samochód przysłany z patriachatu i zatrzymał się przy śmietnisku po stronie przeciwnej do tej, gdzie myśmy się znajdowali. Całą wieczność zajęło mi dotarcie do wozu, ponieważ ziemia była usiana ostrymi odpadkami, które mogłyby mi pokaleczyć stopy, lecz kiedy z westchnieniem ulgi opadłam na siedzenie, odkryłam, że przebyłam drogę usłaną różami: obok mnie na tylnej kanapie samochodu, który prowadził szofer patriarchy, siedziała specjalistka od architektury bizantyńskiej Doria Sciarra. Kapitan zajął miejsce koło kierowcy, ja zaś specjalnie zrobiłam tak, żeby Faradż musiał wsiąść drugimi drzwiami, tak że również siedział koło Dorii, która była uwięziona między nami. Byłam wobec niej przemiła, jakby to wszystko, co zaszło między nami poprzedniego dnia, nie miało znaczenia. Ale ucieszyłam się, zauważywszy, że kręci nosem na bijący od nas smród. Czuła się urażona, że kiedy ona zagadywała odźwiernego w meczecie Zdobywcy, myśmy zniknęli, zostawiając ją samą. Kiedy wróciła na dziedziniec i nigdzie nas nie znalazła, poszła do samochodu – czekała aż do zmierzchu. Dopiero wtedy zmartwiona pojechała do patriarchatu. Chciała, żeby jej opowiedzieć o wszystkim, cośmy przeżyli, lecz odpowiadaliśmy półgębkiem na pytania, ogólnikowo mówiąc o tym, jak długo trwała próba i jakie

straszne

cierpienia

i tortury musieliśmy

znieść,

tak

że

w końcu

straciła

zainteresowanie. Bo przecież nie mogliśmy jej wyjawić, że dokonaliśmy największego odkrycia w historii! Faradż odnosił się do niej równie miło jak poprzedniego dnia, ale nie podejmował jej gierek. Ani razu nie odpowiedział na jej głupie zagadywanie czy insynuacje, a mnie ogarnął spokój, gdy stwierdziłam, że ze swej strony jestem całkowicie w porządku wobec siebie: w porządku zarówno w tym, co dotyczy Faradża, jak i Dorii, która próbowała mnie zranić. Jej pragnienie okaże się tylko żałosną próbą dokuczenia mi, jeśli nie pozwolę, by osiągnęła cel. Toteż uśmiechałam się, rozmawiałam i żartowałam, jakby poprzedni dzień był dniem całkiem zwyczajnym, a nie tym, kiedy cały mój świat stanął do góry nogami i dopiero później, w ostatniej chwili obrócił się na powrót za sprawą Faradża. Teraz tylko on się liczył, Doria stała się nikim. Kiedy wysiedliśmy z samochodu przed wielkim hangarem, w którym czekał westwind, na pożegnanie ze starą koleżanką ucałowałam ją w oba policzki, chociaż próbowała się wykręcić – nigdy się nie dowiem, czy dlatego, że była speszona, czując się winna, czy z powodu smrodku, jaki ode mnie bił, w każdym razie mocno ją wycałowałam,

naprawdę serdecznie, kilkakrotnie dziękując jej „za wszystko”. Faradż i kapitan zwyczajnie uścisnęli jej rękę, po czym zapakowała się do samochodu i zniknęła mi z oczu na zawsze. – Co ci powiedziała wczoraj Doria, że tak ci się zmienił nastrój? – zapytał Faradż, gdy szliśmy po schodkach do samolotu. – Później ci powiem – odparłam. – A ciekawam, czemu nie podszedłeś do mnie, skoro widziałeś, że jestem nie w sosie. – Nie mogłem – wyjaśnił, witając się z Paolą i resztą załogi. – Wpadłem we własne sidła. – W jakie sidła? – zdziwiłam się. Glauser-Röist zatrzymał się przy pilocie, my zaś sadowiliśmy się na swoich zwykłych miejscach. Pomyślałam, że powinnam się choć trochę ogarnąć, zanim się umoszczę na pięknie wyściełanym białym fotelu, bardzo mnie jednak ciekawiło, co ma do powiedzenia Faradż, i chciałam to usłyszeć, zanim Glauser-Röist do nas dołączy. – No... wiesz... w sidła Dorii. W oczach zabłysły mu wesołe iskierki, ja jednak nie zrozumiałam. – Nie, nie wiem. O jakich sidłach Dorii mówisz? – Och, Ottavio, nie bierz tego tak strasznie poważnie! – rzucił lekko. – W sumie wyszło dobrze! – Mam nadzieję, że to nie to, o czym myślę – ostrzegłam serio. – Obawiam się, że dobrze myślisz, basileja. Musiałem coś zrobić, żebyś zareagowała. Nie cieszysz się? – Mam się cieszyć? Niby z czego? Przez ciebie przeszłam piekło! Faradż roześmiał się w głos jak uszczęśliwione dziecko. – O to chodziło, basileja! Boże, przecież w Atenach myślałem, że już wszystko przepadło! Nie masz pojęcia, jak cierpiałem, kiedy się podniosłaś i powiedziałaś „Idziemy”. Patrząc na ciebie w tamtej chwili, zrozumiałem, że jeśli chcę przekonać do siebie kobietę tak upartą jak ty, muszę użyć ciężkiej artylerii. I z Dorią wyszło idealnie, prawda? Gorzej, że jak już cię ostrzelałem, nawet na mnie nie spojrzałaś, a jeśli już, to z... – przerwał, ponieważ koło nas pojawił się Głaz. – Później skończę. – Nie musisz – odparłam z godnością, podnosząc się i wyjmując kosmetyczkę z torby. – Jesteś szachraj. – Jeszcze jaki! – zawołał uradowany. – I nie tylko! Glauser-Röist opadł na fotel z westchnieniem. – Idę się doprowadzić trochę do porządku – oznajmiłam, nie oglądając się.

– Niech pani pamięta, że w czasie startu trzeba siedzieć na miejscu. – Spokojna głowa. Lot do Aleksandrii trwał trzy godziny. Jedliśmy, rozmawiali i śmiali się, a w końcu zbuntowaliśmy się z Faradżem, kiedy kapitan wyjął „Boską komedię” i zaproponował, żeby się przygotować do następnego tarasu czyśćcowego. Chociaż czułam się świeża i wypoczęta po dwunastu godzinach snu, umysłowo byłam wyczerpana. Gdyby wchodziła w grę taka możliwość, zrobiłabym sobie wakacje i pojechała z Faradżem gdzieś na koniec świata, w miejsce, gdzie nic by mi nie przypominało dotychczasowego życia. Później, już jako zupełnie inna osoba, byłabym gotowa poddać się pozostałym próbom rytuału, aby dotrzeć do rzeczonego Raju Ziemskiego. Teraz odnosiłam wrażenie, że odcięłam liny kotwiczne i wypłynęłam na szerokie wody, nie mając żadnej przystani, do której mogłabym przybić. W tej chwili moim domem był ten samolot; moją rodziną – Faradż i kapitan; pracą – pogoń za dziwacznymi złodziejami relikwii, których organizacja istniała nieprzerwanie od wieków... Myśl o Sycylii sprawiała mi ból, napawała smutkiem, wiedziałam też, że nigdy nie wrócę do mieszkanka przy piazza delle Vaschette. Co zrobię, kiedy to wszystko się zakończy? Dobrze chociaż, że mam tego szachraja bez skrupułów, pomyślałam, spoglądając na Faradża. Czułam pewność, że mnie kocha i będzie trwał przy mnie, póki nie odbuduję swojego życia. Teraz tylko on był jedynym pewnym i stałym elementem mojej rzeczywistości. I tylko jego pragnęłam. Około piątej po południu z kokpitu poinformowano nas przez głośniki, że podchodzimy do lądowania na lotnisku El Nouza. Pogoda jest słoneczna, temperatura na płycie przekracza trzydzieści stopni Celsjusza. – Wreszcie w domu! – ucieszył się Faradż. Nie było sposobu utrzymać go na miejscu podczas lądowania, chociaż biedna Paola prosiła o to sto razy. Chciał spojrzeć na swoje miasto, chciał wylądować przed samolotem i za nic w świecie nie dał sobie w tym przeszkodzić. W najbardziej fantastycznych marzeniach bym nie sądziła, że Aleksandria stanie się dla mnie miejscem wyjątkowym, ponieważ zakocham się w człowieku pochodzącym z tego miasta. Oczywiście czytałam Lawrence’a Durrella i Konstantinosa Kawafisa, toteż jak każdy wiedziałam to i owo o mieście założonym przez Aleksandra Wielkiego w roku 332 przed naszą erą: o Bibliotece Aleksandryjskiej, w której przechowywano ponad pół miliona ksiąg obejmujących wszystkie dziedziny ówczesnej wiedzy; o latarni, która była jednym z siedmiu cudów

świata

i prowadziła

setki

statków

handlowych

wpływających

do

portu

aleksandryjskiego, największego w epoce klasycznej; wiedziałam, że przez wieki Aleksandria

była nie tylko stolicą Egiptu i basenu Morza Śródziemnego, lecz także literacką i naukową – najbardziej liczącą się w świecie – a jej pałace, domy i świątynie były przedmiotem podziwu ze względu na elegancję i bogactwo. W Aleksandrii Eratostenes wyznaczył obwód Ziemi, Euklides usystematyzował geometrię, Galen napisał swoje prace z zakresu medycyny; w Aleksandrii swoją miłość przeżywali Marek Antoniusz i Kleopatra. Sam Faradż Boswell stanowił widomy przykład tego, czym Aleksandria była jeszcze nie tak dawno: jako potomek Anglików, Żydów, Koptów i Włochów, skupiał w sobie mieszankę cech kulturowych i fizycznych, która przynajmniej dla mnie była wyjątkowa i cudowna. – Będziemy mieli komitet powitalny? – spytałam Glausera-Röista, który długą chwilę rozmawiał z kimś z telefonu pokładowego. – A jakże! Zabierze nas samochód prawosławnego patriarchatu aleksandryjskiego, w którego siedzibie spotkamy się z patriarchą Piotrem Siódmym. Będzie też wielce błogosławiony papież Stefan Drugi Gattas, patriarcha katolickiego Kościoła koptyjskiego, i Jego

Świątobliwość

papież

Szenuda

Trzeci,

zwierzchnik

koptyjskiego

Kościoła

ortodoksyjnego. Swoje przybycie potwierdził również nasz stary przyjaciel arcybiskup Damian, opat klasztoru Świętej Katarzyny na Synaju. – Zaczyna to przypominać jakąś wielką fetę – mruknęłam. – Wie pan co? W życiu nie myślałam, że tylu jest na świecie papieży, ich świątobliwości i wielce błogosławionych. W tej chwili w głowie mi się miesza od najwyższych kapłanów. – A to jeszcze nie wszyscy! – odrzekł ironicznie, zakładając nogę na nogę. – Dla prawosławnych wszyscy apostołowie byli równi i mieli taki sam autorytet, kiedy zawiadywali swoją trzódką. – Wiem, ale trudno mi to ogarnąć, bo jako katoliczka zostałam wychowana w wierze, że jest tylko jeden prawowity następca świętego Piotra. – Ja już dawno się nauczyłem, że wszystko jest względne – wyznał w jednej z rzadkich u niego chwil przypływu szczerości. – Wszystko jest względne, wszystko przemija i wszystko się zmienia. Może dlatego szukam stabilizacji. – Pan? – zdziwiłam się. – A co? Nie może się pani pomieścić w głowie, że ktoś taki jak ja też ma ludzkie uczucia? Nie jestem taki zły, jak twierdzi pani brat. Zaniemówiłam, poczułam się bowiem przyłapana na gorącym uczynku. – Zawsze jest wytłumaczenie dla tego, co robimy i jacy jesteśmy – ciągnął. – Niech pani choćby popatrzy na siebie.

– O mojej rodzinie też pan wie? – wyszeptałam, spuszczając głowę, i zaraz zdałam sobie sprawę, że z nikim nie chciałam o tym rozmawiać, a zwłaszcza z Glauserem-Röistem. – Pewnie! – Zaśmiał się, co rzadko mu się zdarzało. – Wiedziałem, już kiedy panią poznałem w Sekretariacie Stanu. Tak samo jak wiedziałem, że jest pani siostrą Pierantonia Saliny, kustosza Ziemi Świętej. Na tym polega moja praca. Wiem wszystko i nad wszystkim czuwam. Jak ktoś chce zrobić jakiś przekręt, natyka się na mnie. Nie lubię tego, bardzo nie lubię, ale już przywykłem. Nie pani jedna odmieni swoje życie. Kiedyś ja też rzucę wszystko i będę żył sobie spokojnie w drewnianym domku nad Jeziorem Genewskim, robiąc to, co naprawdę lubię: będę pracował na roli, szukał nowych sposobów upraw i systemów produkcji roślinnej. Wie pani, że zanim zostałem gwardzistą, studiowałem inżynierię rolniczą na uniwersytecie w Zurychu? To było moje prawdziwe powołanie. Tyle że rodzina miała wobec mnie inne plany, a nie zawsze łatwo uciec od tego, co człowiekowi wpajają od dziecka. Milczałam przez kilka chwil, wyglądając przez iluminator i rozmyślając nad słowami kapitana. – Człowiekowi się wydaje, że sam kieruje swoim życiem – odezwałam się w końcu – tymczasem inni robią to za niego. – Ano tak – przyznał, poprawiając nogawkę wymiętoszonych brudnych spodni. – Ale zawsze możemy coś zmienić. Pani już to zrobiła, ja też kiedyś zrobię, to pewne. Nigdy nie jest za późno. Coś pani wyznam w zaufaniu i mam nadzieję, że zachowa to pani dla siebie: to moje ostatnie zadanie dla Watykanu. Popatrzyłam na niego i uśmiechnęłam się. Zawarliśmy właśnie pakt przyjaźni. Należąca do patriarchy Piotra VII czarna limuzyna produkcji włoskiej wiozła nas ulicami Aleksandrii. Milczący Faradż siedział z przodu, bez ustanku rozglądając się dokoła. Ogarnął mnie lekki smutek, ponieważ czułam, że tu, w Aleksandrii, oddala się trochę ode mnie. I przez to obudziła się we mnie awersja do tego miasta. Samochód jechał szerokimi nowoczesnymi arteriami, na których panował duży ruch. Ulice biegły wzdłuż ciągnących się jak okiem sięgnąć piaszczystych złotych plaż. Aleksandria, na którą patrzyłam, niewiele miała wspólnego z moimi wyobrażeniami. Gdzie są pałace i świątynie? Gdzie Marek Antoniusz i Kleopatra? Gdzie Kawafis, stary poeta, który o zmierzchu przemierzał Aleksandrię, podpierając się laską? Równie dobrze mogłyby to być ulice Nowego Jorku, gdyby nie przechodnie w arabskich strojach. Kiedy z nabrzeżnych arterii skręciliśmy w stronę centrum, chaos wywołany korkami przybrał niewiarygodne rozmiary. W wąskiej jednokierunkowej uliczce utknęliśmy na czele sznura aut, gdy zagrodził nam drogę sznur pojazdów nadciągających, o dziwo, z naprzeciwka.

Faradż po arabsku zamienił kilka słów z szoferem, który wysiadł i zaczął coś pokrzykiwać. Domyślałam się, że chce namówić jadących pod prąd, by wycofali i przepuścili nas, lecz z tego wszystkiego wywiązała się tylko gwałtowna dyskusja między kierowcami. Oczywiście w zasięgu wzroku nie było ani jednego stróża porządku. Po jakimś czasie Faradż także wysiadł, pogadał z naszym szoferem, po czym otworzył bagażnik i wyjął moją walizkę i swoją. – Ottavio, idziemy – powiedział, wsuwając głowę przez okno. – Mój ojciec mieszka dwie ulice stąd. – Hola, nie tak szybko! – zaoponował kapitan z mało życzliwą miną. – Wracaj do wozu. Czekają na nas. – Czekają na ciebie – rzekł Faradż, otwierając drzwi po mojej stronie. – Bez sensu są te wszystkie spotkania z patriarchami. Jak się skończy, zadzwoń na moją komórkę. W Egipcie powinna działać. Wikariusz patriarchy ma mój numer i numer do mojego ojca. Chodź, basileja! – Profesorze! – rozzłościł się Głaz. – Nie możesz zabrać pani doktor! – Czyżby?... Cóż, przypomnisz mi o tym wieczorem. Czekamy z kolacją punkt dziewiąta. Nie spóźnij się. Po tych słowach oboje ruszyliśmy biegiem jak uciekinierzy, oddalając się od limuzyny i kapitana, który, jak się zdaje, musiał potem tłumaczyć naszą nieobecność tylu dostojnikom różnych Kościołów. Osiemdziesięcioletni patriarcha Stefan II Gattas najbardziej się dopytywał o Faradża, którego znał od dziecka, i nie bardzo wierzył w mało przekonywające tłumaczenia Glausera-Röista. Pędziliśmy objuczeni bagażami uliczką, która wychodziła na Tarek El-Geish. Faradż niósł nasze walizki, a ja swoją torebkę i jego bagaż podręczny. Nie mogłam pohamować głośnego śmiechu, kiedy tak uciekaliśmy ile sił w nogach. Czułam się szczęśliwa, wolna jak nastolatka, która zaczyna kosztować swobody. A że mimo wszystko nastolatką nie byłam, ogromnie cieszyłam się w duchu, że mam na nogach wygodne buty i nie muszę boso deptać aleksandryjskich chodników. Minąwszy pierwszą przecznicę, zwolniliśmy i dalej szliśmy już spokojnie, odzyskując oddech. Jak wyjaśnił mi Faradż, znajdowaliśmy się w dzielnicy Saba Facna, gdzie jego ojciec ma trzypiętrowy dom. – On mieszka na dole, ja na górze. – To idziemy do ciebie? – zaniepokoiłam się. – No pewnie! Powiedziałem, że do ojca, żeby nie zgorszyć Glausera-Röista.

– Ale ja też... jestem... zgorszona – wyznałam urywanym głosem, bo wciąż brakowało mi tchu. – Spokojnie, basileja. Najpierw pójdziemy do mojego ojca, a potem do mnie. Wykąpiemy się, opatrzymy skaryfikacje, przebierzemy i przygotujemy kolację. – Specjalnie to robisz, prawda? – obruszyłam się, stając w połowie ulicy. – Chcesz mnie nastraszyć. – Nastraszyć? – zdziwił się. – A czego się boisz? – Nachylił się do mnie. Już się zlękłam, że mnie pocałuje, ale na szczęście byliśmy w kraju muzułmańskim. – Nie martw się, basileja. – Uśmiechnęłam się, gdy to powiedział, ponieważ wyraźnie się zacinał. – Rozumiem. Chociaż dużo będzie mnie to kosztowało, daję ci słowo, że... nic ci nie grozi. Oczywiście stuprocentowej gwarancji nie daję, ale zrobię co w mojej mocy. Pasuje? Taki był przystojny, gdy stał na środku ulicy, wpatrując się we mnie tymi swoimi ciemnoniebieskimi oczyskami, aż się wystraszyłam, że postąpię wbrew swoim życzeniom. Hm... jakież to były właściwie życzenia? Matko jedyna, to wszystko takie było dla mnie nowe! Tego rodzaju przeżyć powinnam była doświadczyć dwadzieścia lat wcześniej! Tyle miałam opóźnienia, że bałam się ośmieszyć teraz czy potem, kiedy... O rany! – Idziemy do twojego ojca! – rozkazałam udręczona. – Mam nadzieję, że szybko „uregulujesz swoją sytuację w Kościele”, jak to ujął Glauser-Röist. Ciężko będzie wytrwać przy tobie, wiedząc, że jesteś nietykalna. Chciałam powiedzieć, że jestem na tyle nietykalna, na ile pozwala mi sumienie, lecz zmilczałam. Chociaż cudownym zrządzeniem losu byłam uwolniona z formalnych więzów religijnych, nie czułam się gotowa na zerwanie innych ślubów, póki nie pozałatwiam wszystkiego z Panem Bogiem i moim zgromadzeniem. – Chodźmy – powiedziałam z uśmiechem i pomyślałam, że nie wiem, co bym dała, aby go teraz pocałować. – Że też musiałem się zakochać w zakonnicy! – zawołał na całą ulicę, tyle że na szczęście użył klasycznej greki. – W Aleksandrii jest tyle pięknych kobiet! Powrót do domu go przeobraził. Był teraz zupełnie inny niż wtedy, gdy go poznałam. – No chodźmy już – powtórzyłam cierpliwie, ciągle się uśmiechając. Wiedziałam, że mam przed sobą ciężkie tygodnie. Przy ulicy, na której mieszkał Faradż, stały zabytkowe kamienice z eleganckimi fasadami w stylu angielskim. Była zacieniona i chłodna, zamknięta dla ruchu kołowego, aczkolwiek swobodnie jeździły nią dwukółki i rowery, zgrabnie omijając spokojnych

przechodniów. Europejski wygląd ulicy okazywał się tylko pozorem, drzwi i okna zdobiły bowiem kształtne arabeski ukraszone liśćmi i kwiatami. Okolica wydawała się bardzo miła, a ludzie sympatyczni. Faradż wyraźnie wzruszony wyjął klucz i otworzył drzwi frontowe. Wymknął się przez nie lekki zapach mięty. Sień była obszerna i mroczna, bardzo dobra w kraju tak gorącym jak Egipt. Windy nigdzie nie dostrzegłam. – Nie hałasuj, basileja – szepnął Faradż. – Chcę zrobić niespodziankę ojcu. Po cichutku weszliśmy po kilku stopniach i stanęliśmy przed szerokimi drewnianymi drzwiami, w które wprawione były panele z matowego szkła. Na framudze na wysokości głowy zauważyłam przycisk dzwonka. – Mam klucz – powiedział Faradż – ale chcę zobaczyć jego minę. Dźwięk dzwonka słychać było chyba w promieniu kilku kilometrów. Jego echo jeszcze brzmiało mi w uszach, gdy do drzwi zaczęło się przybliżać wściekłe ujadanie. – To Tara – szepnął szeroko uśmiechnięty Faradż. – Należała do mojej matki... „Przeminęło z wiatrem” było jej ukochaną książką – dodał tonem wyjaśnienia, jakby odgadł, co myślę. A pomyślałam, że imię suczki jest potwornie pretensjonalne. Oczywiście zmilczałam. Słyszałam już gorsze imiona zwierząt. W tej kwestii ludzie często bywają afektowani. Kiedy drzwi się uchyliły, zobaczyłam wysokiego szczupłego mężczyznę koło siedemdziesiątki,

siwowłosego

i o ciemnoniebieskich

oczach

za

urzekającymi

dwuogniskowymi okularami. Był równie przystojny jak jego syn i mógł uchodzić za jego wizerunek w przyszłości: miał takie same wschodnie rysy, śniadą skórę, wyraz twarzy... Zrozumiałam, dlaczego matka Faradża rzuciła wszystko dla tego człowieka, poczułam, że łączy mnie z nią jakaś nić porozumienia. Długo i z uczuciem trzymali się w objęciach. Suczka, niefortunne skrzyżowanie yorka i teriera szkockiego, szczekała przeraźliwie, skacząc wokół nich jak zając. Butros Boswell co rusz całował syna w jasne włosy, nie mógł się od niego oderwać, jakby każdy dzień bez Faradża przebywającego gdzieś daleko był dla niego torturą. Mówił coś po arabsku wzruszonym głosem, wydało mi się nawet, że do oczu napłynęły mu łzy. Odstąpili w końcu od siebie i obaj odwrócili się do mnie. – Tato, przedstawiam ci panią Ottavię Salinę. – Faradż dużo mi o pani opowiadał w ostatnim czasie – rzekł starszy pan Boswell po włosku z doskonałym akcentem, ściskając mi dłoń. – Wejdźcie, proszę.

Z drepczącą za nami Tarą, która jak szalona wywijała ogonem uszczęśliwiona pieszczotami Faradża, weszliśmy do przedpokoju obszernego mieszkania. Wszędzie tam były książki, nawet na szafce przy wejściu, w korytarzu i pokojach wisiały liczne stare fotografie rodzinne. Wystrój był od Sasa do lasa, przedmioty angielskie, wiedeńskie, włoskie, arabskie, francuskie: tu duży wazon Lalique’a, tam wytłaczany srebrny imbryczek, angielski rzeźbiony panel z początków dwudziestego wieku, drewniana szkatuła inkrustowana masą perłową, komplet arabskiej zastawy, fantazyjnie gięte drewniane krzesła wokół zabytkowego gerydonu, na którym ustawiono szachownicę z figurami z kości słoniowej... Ale najbardziej moją uwagę przyciągnęły portrety zawieszone w salonie. Zauważywszy, że im się przyglądam, Butros Boswell podszedł i nie bez dumy w głosie zaczął wyjaśniać: – To mój dziad Kenneth Boswell, odkrywca Oksyrynchosu. Jest też na tamtym czarno-białym zdjęciu razem z kolegami, Bernardem Grenfellem i Arthurem Huntem. Zdjęcie zrobiono w tysiąc osiemset dziewięćdziesiątym piątym, w czasie pierwszych wykopalisk. A tutaj... – wskazał kolejny portret, z którego spoglądała na nas przecudnej urody kobieta wystrojona w elegancką suknię koktajlową i długie czarne rękawiczki sięgające niemal do pachy. – Tutaj jest jego żona, Esther Hopasha, moja babka żydowskiego pochodzenia, jedna z najpiękniejszych aleksandryjek. W salonie wisiały również portrety Ariela Boswella, syna Kennetha i Esther, oraz jego żony Miriam, Koptyjki o śniadej cerze i włosach farbowanych henną, lecz honorowe miejsce zajmowała podobizna młodej kobiety niezbyt może pięknej, zachwycającej jednak roześmianymi ślicznymi oczami, w których widniała niezwykła radość życia. – To moja żona, matka Faradża. Rita Luchese. – Twarz Boswella seniora spochmurniała. – Umarła pięć lat temu. – Tato – przerwał mu Faradż z Tarą na rękach – musimy iść do mnie, zanieść bagaże. – Wybieracie się na kolację? – Zjemy na górze z kapitanem Glauserem-Röistem. Zamówię w restauracji z dostawą do domu. – Świetnie. Czyli jeszcze się zobaczymy. Nie wyjeżdżaj z Aleksandrii bez pożegnania. – Tato, ty też jesteś zaproszony! – zawołał Faradż, wypuszczając Tarę. Suczka swoje ważyła, mimo to wylądowała lekko na podłodze i zaraz podbiegła do mnie. Miała duże oczy o mądrym spojrzeniu, cała była koloru cynamonowego, tylko na szyi

i piersi widniały białe łaty. Z lekką obawą pogłaskałam ją po łebku, a ona poderwała się na tylne łapy, przednie opierając mi o brzuch. – Mam nadzieję, że to pani nie przeszkadza? – odezwał się starszy pan Boswell z uśmiechem. – Mówi w ten sposób, że panią polubiła. – Twój ojciec jest uroczy – powiedziałam do Faradża, kiedy dochodziliśmy do jego mieszkania na trzecim piętrze. – Wiem – odrzekł, otwierając drzwi. – Kto mieszka na środkowym piętrze? – Teraz nikt. – Wszedł do ciemnego wnętrza i postawił walizki na podłodze. – Wcześniej brat z rodziną. – Ciągle nie mogę uwierzyć w to, co się stało. Straszne! – Lepiej do tego nie wracać – rzekł. Wyjął mi torby z rąk, zamknął drzwi. – Mamy teraz inne zajęcia. Mieliśmy, a jakże. Nie da się ukryć. Nie zapalił nawet światła ani nie odemknął żaluzji, nie pokazał mi mieszkania. W życiu bym nie przypuszczała, że tak trudno, tak strasznie trudno będzie mi dotrzymać drugiego ślubu. Wiedziałam, że są pewne granice, lecz... nie miałam pojęcia, jak łatwo je przekroczyć. Ale nie zrobiłam tego. Nie zrobiłam, ponieważ w ostatniej chwili, zaciekle walcząc ze swoimi instynktami i uczuciami, przypomniałam sobie, że muszę wypełnić obietnicę. Wiedziałam, że to absurdalnie głupie i szalone, z jakiegoś jednak powodu musiałam dotrzymać kompromisu, który zawarłam z Panem Bogiem, moim zgromadzeniem i Kościołem. Strasznie było oderwać się od warg Faradża i od jego ciała, wysunąć z namiętnego uścisku. Jakbym się rozpadała na tysiąc kawałków. – Obiecałeś... obiecałeś, że mi pomożesz – wykrztusiłam, odpychając go. – Nie mogę, Ottavio... – Faradż, proszę – błagałam. – Pomóż mi! Tak bardzo cię kocham! Zastygł na chwilę jak słup. Potem nachylił się i pocałował mnie. – Ja też cię kocham, basileja – powiedział, odsuwając się. – Poczekam. – Obiecuję, że jeszcze dzisiaj zadzwonię do Rzymu – oświadczyłam, kładąc dłoń na jego zarośniętym policzku. – Pogadam z siostrą Sarolli, zastępczynią przełożonej mojego zgromadzenia, i wszystko jej wyjaśnię. – Zrób to, proszę – szepnął i znowu mnie pocałował. – Proszę... – Obiecuję – powtórzyłam. – Jeszcze dzisiaj.

Kiedy brałam prysznic, zmieniałam opatrunek na najnowszej skaryfikacji (tym razem był to krzyż zdwojony) i wkładałam czyste ubranie, Faradż zgodnie z moim poleceniem pootwierał okna i drzwi, odkurzył meble i przygotował mieszkanie na gości. Później nastąpiła zamiana: Faradż, który zdążył zamówić kolację w pobliskim hotelu Mercure, zajął łazienkę – oczywiście zaproponował, żebym mu towarzyszyła – ja zaś do woli mogłam zwiedzać to nieznane mi miejsce. Obłudnie wcześniej zapytałam, czy są może kąty, w które nie powinnam zaglądać. – Mieszkanie jest twoje, basileja. Oglądaj, co chcesz – rzekł, po czym zniknął za drzwiami łazienki. Tak też zrobiłam. Jeśli sądził, że jestem mało spostrzegawcza, to się mylił – przez te pół godziny, które spędził w łazience, nie zasypiałam gruszek w popiele. Mieszkanie o pomalowanych na biało ścianach pozbawionych ozdób i jasnych posadzkach składało się tylko z dwóch pokojów, za to ogromnych, jak to w starych domach. Jeden, surowo urządzony z dużym łóżkiem pośrodku, był sypialnią Faradża; w drugim, położonym w przeciwległej części mieszkania, stały dwa mniejsze łóżka, poza tym zdawał się służyć jako magazyn książek i czasopism poświęconych historii, archeologii i paleografii. Salon z rozłożystą sofą i licznymi krzesłami z kremową tapicerką zajmował taką samą przestrzeń jak reszta mieszkania łącznie z kuchnią i gabinetem. W jednej jego części rozpierał się duży stół jadalny z ciemnego drewna. Również z ciemnego drewna była reszta sprzętów: łóżka, szafy, regały, stoliki, komody, kredensy... Faradż lubił chyba poduszki, wszędzie bowiem je widziałam w kolorach od rudego po biały. Osobną rzeczą były zdjęcia równie liczne jak w mieszkaniu na dole: Faradż z ojcem, z matką, z bratem, bratową, bratankiem, znowu z ojcem i tak w koło Macieju. Znalazłam też grupę jego fotografii z dzieciństwa i młodości: z kolegami ze szkoły i uczelni, a także z dwoma przyjaciółmi, którzy się powtarzali parokrotnie. Ale bezsprzecznie najliczniejszą grupę stanowiły zdjęcia z podróży po świecie – w każdym miejscu był z inną dziewczyną, a co jedna to piękniejsza. W Rzymie na przykład dość młodemu jeszcze Faradżowi towarzyszyła blondynka o zadartym nosku; w Paryżu brunetka o czarującym uśmiechu; w Londynie kobieta o wschodniej urodzie i krótkich czarnych włosach; w Amsterdamie zbudowana jak modelka o nieskazitelnych zębach; w... Dałam sobie spokój, dotarło do mnie bowiem, że zakochałam się w casanovie albo, co gorsza, w rozpustniku dużego kalibru. Chociaż wcale na takiego nie wyglądał. Usiadłam zgnębiona na sofie i przytuliłam do siebie jedną z poduszek, patrząc w zmierzchające niebo za oknami. Zwątpiłam, czy jest sens dzwonić do siostry Sarolli. Jeszcze miałam czas, aby się wycofać i poszukać schronienia w domu mojego zgromadzenia

w Irlandii. W tej chwili zadzwoniła komórka Faradża zostawiona na szafce w korytarzu przy drzwiach łazienki. – Ottavia! – krzyknął mój casanova. – Odbierz! To pewnie kapitan! Nie odpowiedziałam. Wcisnęłam zielony klawisz telefonu i przywitałam Głaza, który zdawał się jakiś zwarzony. – Już po spotkaniu? – spytałam. – Jak poszło? – Jak zwykle. – No to niech pan się zbiera i przyjeżdża tutaj. Kolacja prawie gotowa – powiedziałam, żywiąc cichą nadzieję, że restauracja się pospieszy. – Gdzie pani będzie nocowała? – spytał bez ogródek. – Hm... – zawahałam się. – Właściwie nie myślałam o tym. A pan? – Boswell ma dość pokojów dla nas trojga? – Tak. Są dwa pokoje i trzy łóżka. – Tu, w patriarchacie, też jest miejsce. Chcą wiedzieć, co zrobimy. – Potrzebne nam komputery czy coś innego, żeby się przygotować do próby? – Boswell nie ma komputera? – zdziwił się Glauser-Röist, opacznie zrozumiawszy moje pytanie. – Ma. W gabinecie. Ale nie wiem, czy ma dostęp do sieci. – Mam! – krzyknął z łazienki casanova, który najwyraźniej śledził naszą rozmowę punkt po punkcie. – Mam dostęp do Internetu i do bazy danych muzeum. – Mówi, że ma – przekazałam do słuchawki. – Niech więc pani zdecyduje. Wydało mi się, że słyszę w jego głosie nieufność. Chyba nie czuł się pewnie. – Niech pan przyjeżdża. Tu będzie nam wygodniej. Faradż, jaki tu jest adres? – spytałam przez drzwi swojego księcia bez korony. – Moharrem Bey trzydzieści trzy. Ostatnie piętro. – Słyszał pan, kapitanie – rzekłam do słuchawki. – Będę za pół godziny – odparł i rozłączył się bez pożegnania. Na szczęście zamówienie dowieziono z restauracji, zanim Głaz dotarł, tak że nakryliśmy szybko stół, by wyglądało, żeśmy sami wszystko przygotowali. – Nie wolałabyś zadzwonić do tej zakonnicy, zanim przyjedzie Kaspar? – spytał Faradż, kiedy nieśliśmy z kuchni nakrycia. Milczałam, nie wiedząc, co powiedzieć. On jednak nie dawał za wygraną. – Ottavio, nie zadzwonisz do siostry Sarolli? – Nie wiem, co robić, Faradż. Nie mam jasności! – wybuchnęłam.

– Co ty gadasz? – zdumiał się. – Coś przeoczyłem? Gdybym mu wyjaśniła powód wahania, pewnie by mnie wyśmiał. Moja zazdrość była śmieszna, ale też nie miałam świadomości, że to zazdrość. W gruncie rzeczy bardziej chodziło o upokorzenie: ja nikogo nie miałam w przeszłości, byłam jak mieszkanie do urządzenia, on natomiast dysponował kolekcją byłych kochanek i raczej przywodził na myśl pokój hotelowy z wiktem. Jakkolwiek na to patrzyć, byłam na gorszej pozycji. Coś z tych myśli widocznie musiało się odbić na mojej twarzy, odstawił bowiem na stół to, co niósł, podszedł i objął mnie ręką. – O co chodzi, basileja? Już będziemy mieli przed sobą tajemnice? – O to chodzi! – zawołałam, oskarżycielsko wskazując palcem grupę fotografii z podróży. – Byłeś żonaty? Bo jeśli tak... – nie dopowiedziałam groźby. – W życiu!... – wyjąkał. – Co ci przyszło do głowy? Stałam, nadal wskazując zdjęcia, lecz nie do wiary – ku mojej rozpaczy on nadal niczego nie pojmował! – O matko, Faradż, czy ty nie rozumiesz? Za dużo kobiet było w twoim życiu! – Ach! – odetchnął. – Nie wiedziałem, że to masz na myśli. – I zaraz się ożywił. – Ale Ottavio, nie sądziłaś chyba, że dożyłem w celibacie trzydziestu dziewięciu lat? Był tak miły, że dodał sobie rok, by zrównać się wiekiem ze mną. – Czy to takie dziwne? Ja dożyłam! Jeśli spodziewałam się przeprosin albo wytknięcia mi, że jestem przecież zakonnicą, to się grubo przeliczyłam – Faradż opadł bowiem na sofę, pokładając się ze śmiechu. Widząc, że ciągle rży, aż łzy płyną mu z oczu, zabrałam się razem ze swoją zranioną dumą i uciekłam do pokoju, w którym zostawiłam rzeczy. Nie zdążyłam tam dobiec, bo pan profesor dogonił mnie w korytarzu i przyparł do ściany. – Nie wygłupiaj się, basileja. – Z trudem powściągał śmiech. – Powiem to tylko raz i mam nadzieję, że zapamiętasz raz na zawsze: zadzwoń do Włoch, rozmów się z siostrą Sarolli i swoim zgromadzeniem i wymaż z pamięci wszystkie kobiety, z którymi kiedyś coś mnie łączyło. Do żadnej nie czułem tego, co czuję do ciebie. Po raz pierwszy jestem pewny swoich uczuć, czyli tego, że cię kocham jak nikogo wcześniej. – Nachylił się pomalutku i pocałował mnie. – Jak będziesz rozmawiała z Sarolli, uprzątnę wszystkie te zdjęcia i schowam głęboko. Może być? – Może. – No i załatwione – oświadczył, pocierając nosem o mój nos. – Masz pięć sekund. Złap się za ten cholerny telefon i zróbże to wreszcie.

– Mówisz jak Glauser-Röist. – Chyba zaczynam go rozumieć. Poszłam do pokoju odprowadzana podejrzliwym spojrzeniem Faradża. Wolałam rozmawiać w samotności i spokoju, niż czuć jego wzrok wlepiony w moje usta, spijający słowa. Kiedy w telefonie rozległ się sygnał połączenia z głównym domem mojego zgromadzenia w Rzymie, u drzwi równocześnie zadźwięczał dzwonek. Przyszedł kapitan, Boswell senior zjawił się zaraz potem. Trudna była ta rozmowa z siostrą Giulią Sarolli. Głos miała tak samo pogardliwy jak wtedy, gdy mi oznajmiała, że zostałam skazana na pobyt w Irlandii, z dala od wspólnoty i rodziny. Mimo że bardzo nalegałam, nie uzyskałam od niej odpowiedzi na pytanie, co powinnam zrobić, by wystąpić ze zgromadzenia. Powtarzała tylko jak najęta, że formalna strona nie ma tu znaczenia, liczy się tylko strona duchowa, to, że ofiarowałam swoje życie. – To ofiarowanie, siostro – powiedziała – jest ofiarowaniem z miłości, a chodzi w nim o przezwyciężenie egoistycznych uczuć i otwarcie się na innych. Dlatego wiedziemy życie we wspólnocie i ideałem, do którego wszystkie siostry dążą, jest móc powiedzieć jak święty Paweł: jestem wolna, bo mogę zrobić to czy tamto, ale jestem także wolna, bo mogę nie zrobić tego, co chcę, lecz to, czego inni oczekują ode mnie. Rozumiesz, siostro? – Oczywiście, że rozumiem, ale dobrze to przemyślałam i jestem pewna, że nie będę szczęśliwa, jeśli pozostanę zakonnicą. – Ależ takie życie polega na naśladowaniu Chrystusa! – Giulia Sarolli nie mogła pojąć, że dobrowolnie rezygnuję z tak szczytnego celu, i mówiła, jakby każda inna opcja nie była godna choćby rozważenia. – Otrzymałaś powołanie od Boga. Jak możesz być głucha na głos Pana? – Wcale nie o to chodzi. Wiem, że trudno to zrozumieć, ale to nie zawsze takie proste. – Nie zakochałaś się chyba w mężczyźnie? – spytała oschle po kilku chwilach milczenia. – Obawiam się, że tak. Znowu zapadła cisza. – Złożyłaś śluby – zauważyła oskarżycielskim tonem. – Nie złamałam ich. Dlatego chcę się dowiedzieć, co mam zrobić, żeby wrócić do życia świeckiego. Tym razem także mi się nie udało wyciągnąć z niej informacji. Sarolli nie rozumiała albo nie chciała zrozumieć, że kiedy coś się kończy, nie ma już drogi odwrotu. Toteż

próbowała nadal mnie przekonać, że powinnam się jeszcze zastanowić, nim podejmę tak poważną decyzję. Wiedziałam, że ta rozmowa będzie długa, nie sądziłam jednak, że aż tyle potrwa. – Powinnaś zaufać Bogu, On ci odpowie – powtarzała. – Posłuchaj, siostro – rzekłam w końcu zniecierpliwiona i zmęczona. – Bóg z pewnością mi odpowie, ale na razie do ciebie dzwonię z Egiptu, a ty mi nie odpowiadasz, tak że dalej nic nie wiem. Proszę mi powiedzieć, co mam zrobić, żeby odejść ze zgromadzenia. Zastępczyni przełożonej zaniemówiła, lecz zdała sobie chyba sprawę, że nic tu nie poradzi i pora pożegnać się ze mną. – W grudniu – rzekła – kiedy w czasie rocznego podsumowania będziesz rozmawiała z matką przełożoną swojej wspólnoty, powiedz jej, że nie chcesz odnowić ślubów w czwartą niedzielę wielkanocną, i załatwione. – Co takiego? – zdenerwowałam się. – Mam czekać aż do rocznego podsumowania? O tym to ja wiedziałam, siostro. Pytam cię, co mam zrobić, żeby opuścić zgromadzenie teraz. W słuchawce rozległo się westchnienie. Dobiegło mnie także odległe wycie karetki, która pewnie przejeżdżała pod oknem gabinetu siostry Sarolli. – Musisz otrzymać dyspensę od biskupa – burknęła. – Przypominam, że niecały miesiąc temu odnowiłaś śluby. Dostrzegłam światełko w tunelu. – Nie, nie. Wcale nie odnowiłam. – Proszę? – Czwarta niedziela wielkanocna wypadła czternastego maja i tego dnia byłam na Sycylii, na pogrzebie ojca i brata, którzy zginęli w wypadku... samochodowym. – I w następną niedzielę też ich nie odnowiłaś? Nie podpisałaś dokumentu? – Nie pozwoliło mi zadanie, które wykonuję dla Watykanu. Ale odnowiłam śluby in pectore. Usłyszałam, jak wysuwa i zasuwa szuflady, szeleści papierami. Potem zasłoniła mikrofon ręką i coś mówiła do kogoś, kto z nią był. Zaczęłam liczyć, ile będzie kosztowało Faradża takie długie połączenie międzynarodowe. W końcu siostra Sarolli, która widocznie uwierzyła nareszcie, że nie żartuję, oznajmiła zrezygnowanym głosem: – Formalnie nic nie musisz robić. Czym innym jest twoje zobowiązanie wobec Boga. To sprawa osobista i musisz ją załatwić sama. Tak czy owak najlepiej by było, gdybyś posłała

pismo do przełożonej zgromadzenia i do siostry Margherity, przełożonej swojej wspólnoty. Pisma trafią do twoich akt i od tej chwili przestaniesz należeć do zgromadzenia. – Tylko tyle? Będę wolna? Na pewno? – nie dowierzałam. – Będziesz, jak tylko dostaniemy twoje pisma. Jeśli nie masz do mnie nic więcej... – zawiesiła głos. – A co z moją pensją? Będę ją dostawała całą bezpośrednio z Watykanu? – Tym się nie martw. Załatwimy wszystko, kiedy otrzymamy twoje pisma. W każdym razie pamiętaj, że fundamentem twojej umowy o pracę w Watykanie był status zakonnicy. Obawiam się, że będziesz to musiała załatwić z prefektem Tajnych Archiwów. I prawdopodobnie będziesz musiała sobie poszukać innego zajęcia. – O tym wiem. Dziękuję bardzo, siostro. Wyślę pisma jak najszybciej. Odłożyłam słuchawkę, czując, jak w głowie mi się kręci. Stałam nad przepaścią, której drugi skraj znajdował się za daleko, abym ją zdołała przeskoczyć. Cofnąć się także nie mogłam, poza tym wcale tego nie chciałam. Westchnęłam i rozejrzałam się po pokoju Faradża. Jak matka się dowie, dostanie nie jednego ataku serca, ale dwóch lub trzech pod rząd. A o reakcji rodzeństwa wolałam nie myśleć. Może jeden Pierantonio będzie w stanie zrozumieć moją decyzję. Ja pragnęłam tylko zostać z Faradżem na resztę życia, aczkolwiek praktyczny zmysł Salinów kazał mi brać pod rozwagę również inną ewentualność: w razie czego powrót do Palermo był opcją jak najbardziej realną. Tam zawsze znajdzie się dla mnie kąt. Nie martwiłam się zanadto perspektywą poszukania sobie pracy, ponieważ nie powinno to być trudne z takim jak mój przebiegiem kariery zawodowej, nagrodami i publikacjami. Od pracy oczywiście też będzie zależało, gdzie zamieszkam. Znowu westchnęłam. Na strach nie mogłam sobie pozwolić, co to, to nie. No cóż, pójdę do przodu i jakoś tę przepaść pokonam. Drzwi pokoju uchyliły się lekko i w szparze pojawiła się broda Faradża. – Jak poszło? – zapytał. – Usłyszeliśmy, jak brzęknął drugi aparat, kiedy się rozłączyłaś. – Nie uwierzysz – odparłam, unosząc brwi. – Jestem wolna. Faradż otworzył usta i tak z nimi został, zastygł jak słup soli. Podniosłam się i podeszłam do niego. – Chodźmy do gości. Później opowiem ci szczegóły. – To... to znaczy... nie jesteś już zakonnicą? – wyjąkał. – Duchowo już nie – odparłam, wypychając go na korytarz. – Formalnie jeszcze tak. Przynajmniej póki nie złożę pisemnej rezygnacji. Chodźmy już, bo jedzenie stygnie. Głupio mi wobec twojego ojca i kapitana.

– Ona już nie jest zakonnicą! – zawołał, kiedy weszliśmy do salonu i jadalni w jednym. Starszy pan Boswell z uśmiechem pokiwał głową, wyrażając w ten sposób radość, która współgrała z radością jego syna, Głaz natomiast zmrużonymi oczami wpatrywał się we mnie przez chwilę. Podczas kolacji panowała bardzo miła atmosfera. Moje nowe życie nie mogło się zacząć lepiej. Odsunąwszy na bok zmartwienia, zrozumiałam, dlaczego stawrofilacy wybrali Aleksandrię na miejsce oczyszczenia z grzechu łakomstwa. Na początek był zestaw pysznych sałatek z serami i miejscowym wielkim brązowym bobem, potem baba ganusz, czyli pasta z bakłażanów z sezamową tahini i sokiem z cytryny, oraz hummus bi tahini, czyli pasta z ciecierzycy z tahini. Jak nam wyjaśnił Butros Boswell, aleksandryjczycy przejęli w dziedzictwie kuchnię rzymską i bizantyńską, lecz pełnymi garściami czerpali też z tego co najlepsze w kuchni arabskiej. Do wszystkiego używają mnóstwa przypraw: oliwy z oliwek, miodu, liści laurowych, jogurtu, czosnku, tymianku, pieprzu, sezamu, cynamonu... Miałam okazję sama się o tym przekonać. Poczynając od chleba aisz z różnych mąk jedzonego z pastami po wyśmienite wielkie krewetki, po których miałam ochotę oblizać palce, wszystko, cośmy tego wieczoru jedli, było naprawdę przepyszne. Nawet Glauser-Röist wyglądał na niezwykle zadowolonego z posiłku, którym nas podejmował Faradż, choć oczywiście nie uwierzył, że to myśmy przygotowali takie smakołyki. Butros wyznał, że najbardziej lubi dania mięsne, lecz żadnego akurat na stole nie było z wyjątkiem hamam mahszi – gołębi faszerowanych zieloną pszenicą i pieczonych na wolnym ogniu. Ale potrawy z jagnięciny, powiedział, to prawdziwy smakołyk doceniany zarówno przez Egipcjan, jak i przez cudzoziemców, a i ryby, zawsze świeże i dobrze przyprawione, nie pozostają w tyle. Glauser-Röist wypił do kolacji dwie butelki egipskiego piwa Stella, a ojciec Faradża nawet jedną więcej. – Wiedzą państwo, że piwo wymyślono w starożytnym Egipcie? – powiedział. – Nie ma nic lepszego od kufla piwa, zanim człowiek uda się na spoczynek. Pomaga zasnąć i jest naturalnym środkiem rozluźniającym. Mimo to Faradż i ja piliśmy tylko wodę mineralną i zimną karkadę, intensywnie czerwony kwaskowy napój orzeźwiający z kwiatów hibiskusa, który Egipcjanie popijają przez cały dzień na okrągło z szaj nana, czarną herbatą z dodatkiem mięty. Najgorsze jednak były desery. Mówię „najgorsze”, bo nie dało się od nich oderwać. Wierni tradycji bizantyńskiej aleksandryjczycy są podobnie jak Grecy wielkimi amatorami słodyczy, Faradż zatem, aleksandryjczyk do szpiku kości, zamówił tyle ciast, ciastek

i kremów, że wystarczyłoby ich dla wygłodzonej armii, a co dopiero mówić o czterech osobach już po smakowitej kolacji. Na stole znalazło się: umm ali – rozdrobnione różne orzechy, wiórki kokosowe, rodzynki wymieszane ze specjalnym ciastem, zalane kremem mlecznym i zapiekane; miodowa kunafa; bakława orzechowa; aszura, typowy arabski deser, który muzułmanie jedzą dziesiątego dnia miesiąca muharram, w święto Aszura, lecz Faradż i jego ojciec objadali się nim łakomie przy każdej okazji. Dyskretnie wymieniłam z Glauserem-Röistem spojrzenie pełne podziwu wobec tak niesłychanych możliwości Boswellów, jeśli chodzi o słodycze. – Zdaje się, że nie martwisz się cukrzycą – zażartowałam. – Ani cukrzycą, ani nadwagą, ani nadciśnieniem – wymamrotał niewyraźnie z ustami pełnymi kunafy. – Przynajmniej się porządnie najadłem. – Aleksandria doczekała się złej sławy... – zaczął ponurym głosem kapitan, a ojciec Faradża, patrząc szeroko otwartymi oczami, aż przestał żuć smakołyk – ...jako miasto, gdzie grzeszy się łakomstwem. – Co pan wygaduje? – spytał Butros niedowierzająco, przełknąwszy bakławę, którą popił łykiem piwa. – Spokojnie, tato – rzekł z uśmiechem Faradż. – Kaspar nie zwariował, tylko żartuje sobie z ciebie. Ale w sumie to nie był żart. Mnie także nie wiedzieć czemu przyszły na myśl słowa z przesłania katonów na temat tego miasta i jego grzechu. – Słyszałem – zaczął naraz Głaz z innej beczki – że w krajach arabskich jest ograniczony dostęp do Internetu. W Egipcie też? Faradż nadal opychał się kunafą, Butros zaś poskładał starannie serwetkę i odłożył ją na stół. – To poważna sprawa – odpowiedział, z troską marszcząc czoło. – W Egipcie nie ma takich ograniczeń jak w Arabii Saudyjskiej czy Iranie, gdzie filtry nie dają obywatelom dostępu do wielu stron w sieci. Arabia Saudyjska na przykład ma centrum wysokich technologii w okolicach Rijadu i stamtąd kontroluje strony odwiedzane przez mieszkańców. Codziennie blokuje się dostęp do setek witryn, które zdaniem rządu są niezgodne z saudyjską religią i moralnością albo w których są treści atakujące rodziną królewską. Ale gorzej jest w Iraku i Syrii, gdzie Internet w ogóle jest zakazany. – Czym ty się martwisz, tato? Ledwie potrafisz włączyć komputer, poza tym w Egipcie nie mamy takich problemów. Butros popatrzył na syna, jakby pierwszy raz go widział.

– Rząd nie może szpiegować swoich obywateli, synu, ani działać jak dozorca albo cenzor opinii publicznej i swobód obywatelskich. A tym bardziej nie mogą tego robić duchowni w imię swojej religii. Piekło, o którym mówią książki, nie jest na tamtym świecie, Faradż. Ono jest tutaj, na tym padole, a tworzą je ludzie, którzy nazywają siebie interpretatorami słowa Bożego, i rządy, które ograniczają swobody obywatelskie. Pomyśl, jakie było nasze miasto kiedyś i jakie jest teraz, przypomnij sobie swojego brata i jego rodzinę. – Nie zapominam o nich. – Znajdź sobie kraj, w którym będziesz wolny, synu – ciągnął Butros, zwracając się do Faradża, jakby mnie i kapitana nie było w pokoju. – Znajdź sobie taki kraj i wyjedź z Aleksandrii. – Tato, co ty mówisz? – Faradż oparł ręce na stole tak mocno, aż mu palce pobielały. – Wyjedź z Aleksandrii, Faradż. Jeśli tu zostaniesz, nigdy nie będę spokojny. Wyprowadź się stąd! Rzuć pracę w muzeum, zlikwiduj mieszkanie. I nie martw się o mnie – dodał czym prędzej, patrząc na mnie z figlarnym uśmieszkiem. – Jak znajdziecie swoje miejsce na świecie, sprzedam ten dom i kupię inny tam, gdzie wy będziecie mieszkali. – Naprawdę wyprowadziłby się pan z Aleksandrii? – spytałam, także się uśmiechając. – Kiedy zginął tutaj mój syn i jego rodzina, to miasto przestało być moje. – Na jego sympatycznej twarzy ledwie dało się poznać, jakie bolesne to wspomnienie. – Aleksandrię przez tysiące lat okrywała chwała. Dzisiaj dla niemuzułmanów jest po prostu groźna. Prawie tu nie ma żydów, prawosławnych ani Europejczyków... Wszyscy uciekli, przyjeżdżają tylko turystycznie. Czemu więc my mamy tu siedzieć? – Ze smutkiem popatrzył na syna. – Obiecaj, że się wyprowadzisz, Faradż. – Myślałem o tym – wyznał Faradż, zerkając na mnie kątem oka. – Ale odkąd wróciłem, jestem taki szczęśliwy, że taka obietnica dużo mnie będzie kosztować. – Wie pani – zwrócił się Butros do mnie – że jeśli Faradż zostanie w Aleksandrii, może zginąć z rąk bojowników z Dżamat al-Islamijja? Nic na to nie powiedziałam. Może Butros miał obsesję, lecz jego słowa zrobiły swoje, co wzrokiem dałam Faradżowi do zrozumienia. – Niech ci będzie, tato – rzekł w końcu zrezygnowany. – Masz moje słowo. Wyprowadzę się z Aleksandrii. – Znajdź sobie porządny kraj, synu, i dobrą pracę. Ja się zajmę resztą.

Po tych słowach w pokoju zapadła cisza. Nie wyobrażałam sobie dotąd, że można żyć w takim strachu, i ze smutkiem pomyślałam o Sycylijczykach, którym ciągle zagrażają rodziny takie jak Dorii i moja. Czemu na świecie dzieją się takie straszne rzeczy? Czemu Bóg na to pozwala? Żyłam dotąd pod szklanym kloszem, teraz przyszła pora stawić czoło rzeczywistości. – Może byśmy tak popracowali? – zaproponował Glauser-Röist, odkładając serwetkę na stół. Potrząsnęłam głową jak obudzona ze snu i spojrzałam na niego zdziwiona. – Popracowali?... – Tak, pani doktor, popracowali. Jest... – popatrzył na zegarek – ...jedenasta. Możemy jeszcze ze dwie godziny poświęcić na pracę. Jak ci się zdaje? – zwrócił się do Faradża, który zdziwił się tak samo jak ja. – A tak, tak... – przyznał jednak z wahaniem. – Myślę, że bez problemu dostaniemy się do bazy danych muzeum. Mam nadzieję, że nie zablokowali mojego hasła dostępu. We

czwórkę

w mig

uprzątnęliśmy

stół

i kuchnię.

Butros,

wiedząc,

że

prawdopodobnie przed wyjazdem już się z nim nie spotkamy, wycałował syna i mnie, serdecznie uścisnął dłoń kapitanowi. – Uważajcie na siebie – poprosił już na schodach. – Nie martw się, tato. Faradż zasiadł w gabinecie i włączył komputer, Głaz tymczasem zdjął stos czasopism z jednego z krzeseł i przysunął je sobie do biurka. Ja nie miałam ochoty myśleć o stawrofilakach, toteż zaczęłam przeglądać książki na półkach. – No to zaraz się okaże – usłyszałam Faradża. – „Wprowadź nazwę użytkownika”... Kenneth – wyjawił na głos. – „Wprowadź hasło”. Oksyrynchos. Świetnie, działa. Jesteśmy w bazie – oznajmił. – Możesz przeszukiwać obrazy? – Nie, obrazów nie. Ale mogę przeszukiwać dokumenty tekstowe i powiązane z nimi obrazy. Poszukam „brodaty wąż”. – W jakim języku szukasz? – spytałam, nie odwracając się. – Mogę po arabsku i angielsku – odparł – ale wolę angielski, bo mi wygodniej z tą klawiaturą. Mam arabską, o tam – wskazał palcem oszkloną szafę – ale prawie jej nie używam. – Mogę obejrzeć? – Jasne.

Kiedy oni polowali na brodate węże, ja wyjęłam arabską klawiaturę Faradża. W życiu nie widziałam czegoś tak dziwnego, ale mi się spodobała. Była oczywiście takiej samej wielkości jak łacińska, tyle że na klawiszach widniały arabskie „robaczki”. – Naprawdę potrafisz na tym pisać? – Tak. To nie takie trudne. Najgorsza jest zawsze zmiana w konfiguracji komputera i ustawieniach programów, ale to robię po angielsku. – Zobacz – odezwał się Głaz, nie odrywając oczu od monitora. – Gdzie?... A tak, to muzealna kolekcja obrazów brodatych węży. – Super. No to szukamy. Pogrążyli się w przeglądaniu zdjęć gadów i węży wyrzeźbionych lub namalowanych na zabytkach będących w posiadaniu Muzeum Grecko-Rzymskiego. Po jakimś czasie doszli do wniosku, że żaden z tych wizerunków nie przypomina szkicu stawrofilaków, zaczęli więc od nowa. – Może nie ma go tutaj – podsunął Faradż niepewnie. – Nasze zbiory obejmują tylko tysiąc sześćset lat historii, licząc od trzeciego wieku przed naszą erą. Może ten wąż jest późniejszy. – Szkic ma cechy grecko-rzymskie – wtrąciłam, przeglądając pismo na temat archeologii egipskiej – więc siłą rzeczy należy do tego przedziału czasu. – Tylko że tu nic nie ma, co jest dość dziwne. Postanowili sprawdzić także katalogi sztuki aleksandryjskiej opracowane przez muzeum dla władz miasta i dostępne w bazie danych. I tutaj szczęście im bardziej dopisało – znaleźli brodatego węża w faraońskich koronach Górnego i Dolnego Egiptu dość przypominającego stwora z naszego szkicu. – Gdzie jest ten wąż? – spytał kapitan Faradża, nie odrywając oczu od kartki, która właśnie wychodziła z drukarki. – Jest w... w katakumbach Kaum asz-Szukafa. – Kaum asz-Szukafa?... Chyba właśnie widziałam coś na ten temat – podchwyciłam i podeszłam do trzech chwiejnych stosów starych roczników „National Geographic”. Zapamiętałam tę Szukafę, ponieważ skojarzyła mi się z miodową kunafą, którą Faradż opychał się na deser. – Daj spokój, basileja. Nie sądzę, żeby Kaum asz-Szukafa miała coś wspólnego z próbą. – Dlaczego? – spytał chłodno Głaz.

– Bo tam pracowałem. Byłem kierownikiem wykopalisk w dziewięćdziesiątym ósmym i znam teren. Gdybym widział takiego węża jak na rysunku stawrofilaków, na pewno bym go zapamiętał. – Ale wydawał ci się znajomy – przypomniałam, wertując czasopisma. – Z powodu mieszaniny stylów. Mimo późnej już pory z zacięciem wzięli się od nowa do przeglądania katalogu sztuki aleksandryjskiej z ostatnich czternastu wieków. Pracowali niezmordowanie i na koniec ja wreszcie natrafiłam na numer „National Geographic”, którego szukałam, oni zaś równocześnie znowu coś znaleźli: medalion z głową Meduzy. Po okrzyku kapitana, który niestrudzenie porównywał wymiętoszony rysunek węglem z tym, co się pojawiało na monitorze, poznałam, że mają coś istotnego. – Identyczna – powiedział do Faradża. – Zobacz. – Meduza w późnym stylu hellenistycznym? To powszechnie spotykany motyw. – No dobrze, ale ten jest taki sam jak na rysunku. Gdzie to zdjęcie zrobiono? – Zaraz zobaczę... hm... w katakumbach Kaum asz-Szukafa – rzekł Faradż ze zdziwieniem. – Ciekawe! Nie pamiętam... – Nie pamiętasz też tyrsu boga wina? – spytałam, podnosząc czasopismo otwarte na stronie z powiększonym zdjęciem. – Bo jest taki sam jak ten, który oplata ten wstrętny wąż. I również odkryto go w Kaum asz-Szukafa. Kapitan zerwał się z krzesła i wyrwał mi czasopismo z ręki. – Taki sam, bez dwóch zdań – orzekł. – Miejsce próby to Kaum asz-Szukafa – oznajmiłam z przekonaniem. – Niemożliwe! – obruszył się Faradż. – Stawrofilacy nie mogli tam zaplanować próby, bo nie znano tej nekropoli aż do roku tysiąc dziewięćsetnego. Wtedy ziemia się usunęła spod nóg osła, który szedł drogą. Wcześniej nikt nie wiedział o tym miejscu, nie znaleziono też innego wejścia! Było zasypane i zapomniane przez ponad półtora tysiąca lat! – Jak grobowiec Konstantyna – przypomniałam. Spojrzał na mnie w skupieniu zza monitora. Opadł na oparcie fotela i skrzywiony ogryzał czubek długopisu. Wiedział, że mam słuszność, nie chciał jednak przyznać, że się pomylił. – Co znaczy Kaum asz-Szukafa? – spytałam. – „Góra skorup”. Tak nazwano to miejsce po odkryciu w tysiąc dziewięćsetnym. – Śmiesznie – zauważyłam z uśmiechem.

– To podziemny trzypoziomowy cmentarz. Pierwszy poziom był zarezerwowany wyłącznie na uczty pogrzebowe. Nazwa wzięła się stąd, że znaleziono tam tysiące skorup różnych naczyń. – Wiesz co? – wtrącił się Głaz, wracając do komputera z egzemplarzem „National Geographic” w ręce. – Mów, co chcesz, ale to o ucztach i naczyniach pasuje do próby związanej z grzechem łakomstwa. – Pewnie – poparłam go. – Znam te katakumby jak własną kieszeń i głowę daję, że nie mogą być miejscem, którego szukamy. No pomyślcie: zostały wydrążone w skale i w całości zbadane. Podobieństwo do poszczególnych elementów rysunku nic nie znaczy, bo rzeźb, malowideł i reliefów są wszędzie setki. Na przykład na drugim poziomie są wielkie podobizny zmarłych pochowanych w niszach i sarkofagach. Naprawdę robi to wrażenie. – A trzeci poziom? – spytałam zaciekawiona, próbując stłumić ziewnięcie. – Tam też są groby. Problem w tym, że w tej chwili jest częściowo zalany przez wody gruntowe. Tak czy owak zapewniam, że został dogłębnie zbadany i nie kryje żadnych niespodzianek. Kapitan wstał, spoglądając na zegarek. – Od której można zwiedzać te katakumby? – Jeśli dobrze pamiętam, dla turystów są otwarte od wpół do dziesiątej. – No to idziemy spać. Punktualnie o dziewiątej trzydzieści musimy tam być. Faradż popatrzył na mnie zmartwiony. – Ottavio, chcesz, żebyśmy teraz napisali te pisma? Czułam się bardzo zmęczona – niewątpliwie wskutek wszystkich tych nowych emocji, które zgotował mi pierwszy dzień czerwca i reszta mojego odmienionego życia. Ze smutkiem w oczach pokręciłam głową. – Jutro, Faradż. Jutro napiszemy. W samolocie podczas lotu do Antiochii. Nie wiedziałam wtedy, że papieskim westwindem już nigdy więcej nie polecimy. Jak zapowiedział Glauser-Röist, punktualnie o wpół do dziesiątej stanęliśmy u wejścia do katakumb Kaum asz-Szukafa. Przed osobliwym, okrągłym niskim budynkiem zatrzymał się autokar z turystami z Japonii. Znajdowaliśmy się w ubogiej dzielnicy Karmuz, której wąskimi uliczkami jeździły wózki ciągnione przez osły. Nic dziwnego, że jedno z tych biednych zwierząt stało się odkrywcą tak ważnego zabytku archeologicznego. Nad naszymi głowami unosiły się gęste roje bzyczących much, które natrętnie siadały nam na rękach i oblepiały twarze. Japończykom zdawały się w ogóle nie przeszkadzać wędrówki owadów po

skórze, lecz mnie strasznie denerwowały, z zazdrością zatem patrzyłam, jak osły skutecznie oganiają się od nich ogonami. Piętnaście minut po czasie stary urzędnik, który z racji wieku już dawno powinien się cieszyć zasłużoną emeryturą, flegmatycznie podszedł do drzwi i otworzył je bez pośpiechu, jakby nie widział pięćdziesięciu czy sześćdziesięciu osób czekających na wejście. Zasiadł na trzcinowym stołku za blatem, na którym miał porozkładane bloczki z biletami, i mamrocząc mało przyjaźnie „Ahlan wa sahlan”, arabskie powitanie, skinął ręką, abyśmy podeszli pojedynczo. Przewodnik grupy japońskiej próbował przejść przed nami, kapitan jednak, wyższy od niego o pół metra, klepnął go w plecy i po angielsku grzecznie upomniał. Faradż jako Egipcjanin zapłacił tylko pięćdziesiąt piastrów. Kasjer go nie poznał, chociaż Boswell raptem dwa lata wcześniej pracował przy wykopaliskach, ale też mu się nie przypomniał. Glauser-Röist i ja jako cudzoziemcy wydaliśmy po dwanaście funtów egipskich za wstęp. Zaraz po wejściu do budynku ujrzeliśmy w podłodze otwór i prowadzące w dół wykute w skale schody, które wiły się wokół groźnie wyglądającego szybu. Zaczęliśmy ostrożnie schodzić stopień po stopniu. – Pod koniec drugiego wieku, kiedy Kaum asz-Szukafa była czynnym cmentarzem, ciała spuszczano na sznurach tym szybem – wyjaśnił Faradż. Pierwszy bieg schodów kończył się w czymś w rodzaju sieni z idealnie równą wapienną posadzką. Zobaczyliśmy tam – źle, ponieważ oświetlenie było bardzo słabe – dwie ławy wyciosane z kamienia i ozdobione inkrustacjami z muszli morskich. Sień prowadziła do dużej rotundy – pośrodku wznosiło się sześć kolumn z kapitelami w kształcie papirusu. Tak jak mówił Faradż, wszędzie były dziwne reliefy, na których wymieszane motywy egipskie, greckie i rzymskie przywoływały na myśl osobliwe Mony Lizy Duchampa, Warhola czy Botera. Sale do uczt pogrzebowych były tak liczne, że łączące je korytarze tworzyły istny labirynt. Wyobraziłam sobie to miejsce w okolicach pierwszego wieku naszej ery, w dniu, kiedy wszystkie pomieszczenia zapełniali krewni i przyjaciele spoczywający na poduszkach ułożonych na kamiennych ławach, biesiadujący przy świetle pochodni ku czci swoich zmarłych. Jakże różniła się mentalność pogańska od chrześcijańskiej! – Początkowo – opowiadał Faradż – katakumby musiały należeć do jednego rodu, ale później pewnie wykupił je jakiś przedsiębiorca i przekształcił w miejską nekropolę. To by tłumaczyło, dlaczego tak dużo tu komór grzebalnych i sal do ucztowania. W jednej ścianie ziała ogromna szpara w skale pękniętej pod wpływem osunięcia się ziemi.

– Tamto po drugiej stronie – ciągnął Faradż – nazwaliśmy Salą Karakalli. Są w niej kości ludzkie wymieszane z końskimi. – Pogładził skraj szpary, jakby był właścicielem tego wszystkiego. – W roku dwieście piętnastym cesarz Karakalla znalazł się w Aleksandrii i bez wyraźnego powodu powołał do armii młodych silnych mężczyzn. Dokonał przeglądu nowych oddziałów, po czym rozkazał zabić ludzi i wierzchowce. Z rotundy kolejny bieg kręconych schodów prowadził na drugi poziom. Już na pierwszym światło było niewystarczające, a na tym w ogóle niewiele się widziało prócz strasznych posągów zmarłych naturalnej wielkości. Wobec tego Glauser-Röist, niewiele myśląc, wyjął latarkę z plecaka. Byliśmy zupełnie sami, stado japońskich turystów zostało bowiem gdzieś w tyle. W kolejnej sieni dwa potężne pilastry, zwieńczone kapitelami ozdobionymi papirusem i lotosem, stały po bokach fryzu, na którym dwa sokoły eskortowały skrzydlate słońce. Wycięte w skale dwie fantasmagoryczne figury, kobiety i mężczyzny, również naturalnej wielkości, obserwowały nas pustymi oczami. Postać mężczyzny do złudzenia przypominała posągi staroegipskie: była hieratyczna i z dwiema lewymi stopami; głowa natomiast nosiła cechy greckie z okresu hellenistycznego – miała piękne i dość wyraziste rysy. Kobieta natomiast miała wyszukaną rzymską fryzurę, resztę korpusu zaś równie sztywną jak rzeźba egipska. – Uważamy, że ci dwoje zajmowali tamte nisze – rzekł Faradż, wskazując w głąb długiego korytarza. Komory grzebalne miały imponujące rozmiary, zadziwiały także przepychem i osobliwym wystrojem. Po jednej stronie wejścia ujrzeliśmy boga Anubisa z głową szakala, po drugiej Sobka, boga krokodyla, bóstwo Nilu. Obaj byli wystrojeni w pancerz rzymskiego legionisty z krótkim mieczem, włócznią i tarczą. Natrafiliśmy na medalion z głową Meduzy w jednej z komór, w której znajdowały się trzy ogromne sarkofagi, a na bocznej ścianie jednego z nich ujrzeliśmy wyrzeźbioną laskę Dionizosa. Tę komorę otaczał wąski korytarz z licznymi niszami – jak wyjaśnił nam Faradż, każda była dość duża, aby pomieścić nawet trzy mumie. – Ale nie ma ich tam, prawda? – spytałam z obawą. – Skądże! Prawie wszystkie nisze okradziono jeszcze przed odkryciem w tysiąc dziewięćsetnym roku. Jak pewnie wiesz, w Europie nawet w dziewiętnastym wieku proszek z mumii uchodził za doskonały lek na wszelkie choroby i był na wagę złota. – Czyli to nieprawda, że nie było innego wejścia prócz głównego – zauważył kapitan. – Nikomu nie udało się go znaleźć – odparł zakłopotany Faradż.

– Skoro obsunięcie się ziemi pozwoliło odnaleźć Salę Karakalli – obstawał przy swoim Głaz – to czemu miałoby nie być jeszcze innych nieodkrytych komór? – Coś tu jest! – odezwałam się, wskazując załom ściany, gdzie właśnie dojrzałam naszego brodatego węża. – Ha, no to brakuje nam jeszcze tylko kerykejonu Hermesa – rzekł Faradż, podchodząc bliżej. – Czyli kaduceusza, tak? – upewnił się kapitan. – Bardziej mi się kojarzy z lekarzami i aptekami niż z posłańcem. – To dlatego, że Asklepiosa, greckiego boga sztuki lekarskiej, przedstawiano z podobną laską, ale oplecioną jednym wężem. Przez pomyłkę lekarze zaczęli się posługiwać atrybutem Hermesa. – Trzeba będzie zejść na trzeci poziom – powiedziałam, podchodząc do kręconych schodów. – Obawiam się, że tutaj nic więcej nie znajdziemy. – Trzeci poziom jest zamknięty, basileja. Korytarze są zalane. Już kiedy tu pracowałem, trudno nam go było badać. – Na co więc czekamy? – ponaglił nas Glauser-Röist, dołączając do mnie. Schody prowadzące na sam dół katakumb Kaum asz-Szukafa istotnie zagradzał łańcuszek, na którym zawieszono tabliczkę z napisem po arabsku i angielsku zakazującym wstępu. Kapitan Glauser-Röist, dzielny odkrywca działający niekonwencjonalnie, wyrwał łańcuszek i ruszył w dół przy akompaniamencie burczenia niezadowolonego Faradża Boswella. Nad naszymi głowami forpoczta japońskiej grupy szykowała się do zejścia na drugi poziom. W pewnej chwili, chociaż nie doszłam jeszcze do końca biegu schodów, poczułam, że stawiam nogę w wodzie. – A nie mówiłem?... – rzekł drwiąco Faradż. Sień na tym poziomie była większa niż na dwóch wyższych. Woda tam sięgała nam do pasa. Powoli zaczynało do mnie docierać, że może Faradż miał słuszność. – Wiecie, co mi się przypomniało? – spytałam filuternie. – Pewnie to samo co mnie – podchwycił Faradż. – Jakbyśmy byli w tej cysternie w Konstantynopolu, prawda? – Niezupełnie o to mi chodzi – odparłam. – Uświadomiłam sobie, że nie przeczytaliśmy, co Dante pisze o szóstym tarasie. – Wyście nie przeczytali, ale ja tak – sprostował oschle Glauser-Röist.

Spojrzeliśmy na siebie z Faradżem z minami, które świadczyły, że poczuwamy się do winy. – To może nam coś opowiesz, żebyśmy wiedzieli, o co biega? – poprosił Faradż. – Ta próba jest dużo prostsza niż poprzednie – zaczął wyjaśniać Głaz, gdy szliśmy coraz dalej korytarzami. Unosił się w nich silny odór zgnilizny i woda była równie mętna jak w zbiorniku w Konstantynopolu, na szczęście jednak tutaj białawą barwę nadawały jej skały wapienne, a nie brud z tysięcy spoconych nóg. – Dante, wykorzystując stożkowaty kształt góry czyśćcowej, zmniejsza rozmiary kolejnych tarasów i zarazem kary. – Dałby Bóg! – zawołałam z nadzieją. Płaskorzeźby na tym poziomie były równie oryginalne jak na dwóch wyższych. Aleksandryjczycy żyjący w Złotym Wieku nie mieli problemów religijnych ani zakazanych wierzeń – nie wadziło im, że ich szczątki spoczną w katakumbach pod wezwaniem Ozyrysa ozdobionych wizerunkami Dionizosa, i tak rozumiany eklektyzm był fundamentem szczęścia społecznego. Niestety skończyło się to, kiedy pierwotne chrześcijaństwo, wiara, która wykluczała wszelkie

inne religie,

stała się oficjalnym wyznaniem w Cesarstwie

Bizantyńskim. – O szóstym tarasie mówią pieśni od dwudziestej drugiej do dwudziestej czwartej – ciągnął Glauser-Röist. – Dusze żarłoków krążą bez przerwy po tarasie, na którego dwóch końcach rosną dwie jabłonki o koronach w kształcie odwróconego stożka. – Taki kształt ma korona egipskiego papirusu – wtrącił Faradż. – Zgadza się. Można to uznać za zawoalowaną aluzję do Aleksandrii. W każdym razie na gałęziach wiszą liczne apetyczne owoce, których grzesznicy nie mogą tknąć. Drzewa zrasza wyborna woda źródlana, której też nie mogą się napić, tak że chodzą tam i z powrotem po tarasie głodni i spragnieni, z wpadniętymi oczami i wychudzoną bladą twarzą. – Dante pewnie jak zwykle spotyka gromady znajomych i przyjaciół? – powiedziałam i równocześnie zdało mi się, że dostrzegłam kształt kaduceusza w głębi jednej z komór. – Chodźmy tędy. Chyba coś zobaczyłam. – Jak się kończy ta próba? – spytał Faradż. – Anioł koloru czerwonego, jak płonący ogień, wskazuje im przejście na ostatni taras i ściera Dantemu z czoła znak grzechu łakomstwa. – I tyle? – upewniłam się, prąc przez wodę, by szybciej dotrzeć do ściany, na której teraz już wyraźnie widziałam duży kaduceusz Hermesa. – Tyle. Wszystko staje się coraz prostsze. – Nie wie pan, co bym dała, żeby tak właśnie było.

– Pewnie to samo co i ja bym dał. – Kerykejon! – zawołał Faradż, kładąc dłonie na rzeźbie niczym pobożny żyd na Ścianie Płaczu. – Ale głowę bym dał, że dwa lata temu nie było go tutaj. – Dobra, dobra, nie bądź taki dumny, przyznaj, że zwyczajnie zapomniałeś – powiedział Głaz. – Ależ nie, naprawdę! Owszem, za dużo tu komór, żeby wszystko spamiętać, ale na coś takiego na pewno bym zwrócił uwagę. – Dorobili go teraz specjalnie dla nas – rzuciłam ironicznie. – Nie wydaje wam się dziwne – zauważył Faradż – że znaleźliśmy Meduzę, węża i tyrs na drugim poziomie, a kaduceusza na trzecim, tak daleko od tamtych reliefów? To kapitanowi i mnie dało do myślenia. – Zaraz!... A nie mówiłem? – zawołał Faradż, pokazując nam wnętrze dłoni. Były ubłocone. Głaz pomacał ścianę. – Rozlatuje się – stwierdził zdziwiony, nabrawszy w garść miękkiej zaprawy. – To dorobione przepierzenie! Wiedziałem! – ucieszył się Faradż i zaczął z takim zapałem wydłubywać tynk, że umorusał się jak dziecko po czubek głowy. Kiedy zasapany i spocony skończył drążyć wielką dziurę w ścianie, zmoczoną ręką obmyłam mu twarz, żeby przypominał człowieka. Był uszczęśliwiony. – Ale jesteśmy mądrzy, basileja! – powtarzał, próbując oczyścić pozlepianą brodę. – Zobaczcie to – usłyszeliśmy kapitana z drugiej strony przepierzenia. W blasku jego silnego reflektorka ujrzeliśmy niesamowity widok: na poziomie niższym niż nasz znajdował się ogromny hipostyl, którego liczne kolumny w stylu bizantyńskim tworzyły długie, łukowato sklepione tunele. Sala do połowy wysokości tonęła w rozległym czarnym jeziorze błyszczącym w świetle latarki niczym morze w blasku księżyca. – Nie stójcie tam, chodźcie, włazimy w to szambo! – zawołał Głaz. Na szczęście okazało się, że ciecz tylko wyglądała na szambo – woda stała w utworzonym przez hipostyl ciemnym zbiorniku, na którego powierzchni zaczynała się rozlewać biaława warstwa wody przesączającej się z katakumb. Przedostaliśmy się przez resztkę cementowej ścianki i zeszliśmy po czterech szerokich stopniach. – W głębi są drzwi – oznajmił kapitan. – Idziemy tam. W wodzie po szyję posuwaliśmy się w milczeniu jednym z szerokich korytarzy, którymi bez problemu mogłaby płynąć łódź rybacka. Niewątpliwie trafiliśmy do dawnej

cysterny miejskiej, starożytnego zbiornika, w którym aleksandryjczycy gromadzili wodę pitną na tę porę roku, kiedy przy niskim poziomie Nilu aż do Delty korytem rzeki płynął czerwony muł niesiony z południa, osławiona plaga krwi zesłana przez Jahwe, aby wyzwolić Izraelitów z niewoli egipskiej. W pobliżu muru z kamiennych płyt, w którym znajdowały się drzwi, natknęliśmy się znowu na cztery stopnie i po nich wyszliśmy z wody. Nie zdziwił nas ani trochę monogram konstantyński na skrzydle drewnianych drzwi; zdziwilibyśmy się raczej, gdyby go tam nie było. Toteż kapitan bez wahania ujął żelazny uchwyt i pchnął. Oniemieliśmy, ujrzawszy naraz salę uczt pogrzebowych, taką samą jak wiele pomieszczeń na pierwszym poziomie katakumb Kaum asz-Szukafa. – A to co u licha? – zagrzmiał Glauser-Röist, który zdumiał się niebotycznie. I nie bez kozery. Oto bowiem zobaczyliśmy na kamiennych ławach miękkie adamaszkowe poduszki, a na głównym stole smakowicie wyglądające mięsiwa. Oboje z Faradżem przepchnęliśmy się koło kapitana, aby wejść do środka. Liczne pochodnie oświetlały pomieszczenie, którego ściany i podłogę okrywały cenne kobierce i dywany. I chociaż nigdzie nie było widać drugich drzwi, ktoś dopiero co stąd wyszedł, ponieważ jadło jeszcze parowało na półmiskach, alabastrowe puchary napełniono winem, wodą i karkadą. – Nie podoba mi się to! – huknął rozeźlony Glauser-Röist. – Jeśli ma to być stypa, jesteśmy załatwieni! Ogarnął mnie strach. Z jakiegoś powodu nagle wydała mi się posępna ta wykwintnie urządzona sala, przesycona smakowitymi zapachami mięs, warzyw i świeżych jarzyn. – No nie! – usłyszałam naraz jęk Faradża za swoimi plecami. – Nie! Zaalarmowana tonem jego głosu obróciłam się jak fryga i ujrzałam, że nerwowo zrywa z siebie koszulę. Jego pierś pokrywały dziwne czarne kreski, grube i długie na palec. Ruszały się! – O matko moja! – wrzasnęłam. – Pijawki! Glauser-Röist jak dźgnięty rzucił latarkę na stół i jednym pociągnięciem rozpiął koszulę. Na piersi miał także ze dwadzieścia wstrętnych robali, które rosły w oczach, pijąc ciepłą krew. – Ottavia! Rozbieraj się! Roześmiałabym się jak z dobrego dowcipu, tyle że sytuacja nie nastrajała do żartów. Kiedy drżącymi rękami rozpinałam bluzkę, ledwie nad sobą panując, Faradż i kapitan zrzucili spodnie. Obaj mieli dość owłosione nogi, lecz to najwyraźniej wcale nie przeszkadzało

pijawkom, których dziesiątki przywarły im do skóry. Na moim ciele także było ich mnóstwo. Z gardłem ściśniętym z odrazy i wywracającym się żołądkiem chwyciłam dwoma palcami jedną z pijawek przyssanych do mojego brzucha – była miękka i wilgotna jak galareta, w dotyku szorstka – i zaczęłam ją odrywać. – Nie! – krzyknął kapitan. Nie poczułam bólu, tak samo jak nic nie czułam, kiedy pijawki się przyczepiały, lecz chociaż mocno ciągnęłam, robal nie chciał się oderwać. Widocznie miały tak silne przyssawki, że nic się nie dało na nie poradzić. – Tylko ogniem można się ich pozbyć! – Co? – przeraziłam się. Łzy wstrętu i desperacji spływały mi po policzkach. – Poparzymy się! Jednakże Glauser-Röist wskoczył na ławę i wspiąwszy się na palce, dosięgnął pochodni, po czym zdecydowanie ruszył w moim kierunku z taką determinacją w oczach, aż się cofnęłam przerażona. Wszystko podeszło mi do gardła, gdy oparłam się o ścianę i poczułam, że rozgniatam pijawki przyssane do moich pleców. Wtedy nie wytrzymałam – zwymiotowałam na cenne dywany, zanim jednak zdążyłam się pozbierać, kapitan przysunął pochodnię, tak że płomienie mnie liznęły, i robale zaczęły odpadać jak przejrzałe owoce. Ale równocześnie mnie sparzyły, i to tak mocno, że krzyknęłam. A kiedy Głaz powtórnie przysunął do mnie pochodnię, zawyłam. Tymczasem pijawki na kapitanie i Faradżu coraz bardziej pęczniały. Rosły od strony głowy, gdzie miały przyssawki, dolna część natomiast pozostawała cienka jak dżdżownica. Nie miałam pojęcia, ile taki robal może wypić krwi, lecz sądząc po ich liczbie, nie było to mało. – Daj spokój z pochodnią! – zawołał naraz Faradż i podbiegł do nas z alabastrowym pucharem w ręce. – Spróbuję inaczej. Zamoczył palce w kielichu, z którego dolatywał zapach octu, i zrosił pijawkę na moim udzie. Robal zwinął się jak diabeł skropiony święconą wodą i odpadł. – Na stole jest wino, ocet i sól. Zmieszajcie to i polewajcie pijawki! W miarę jak Faradż skrapiał robale, odpadały jeden po drugim i nieruchomiały na ziemi. Bogu dzięki, że wpadł na ten pomysł, bo miejsca, gdzie Glauser-Röist przypalał pijawki, bolały, jakby mnie oskórowano. Dlaczego jednak nie bolały miejsca, gdzie pijawki się wgryzły? Niczego przecież nie czułam, nawet nie wiedziałam, że piją moją krew. Słabo mi się zrobiło dopiero na widok naszych ciał usianych czarnymi pasożytami. Glauser-Röist, zamiast zająć się oczyszczaniem siebie z pijawek, podszedł do Faradża i zaczął zwilżać mu plecy przygotowaną mieszanką. Napęczniałe od krwi robale

wielkością przypominały myszy. Coraz więcej ich ciężko ruszało się na ziemi, ale wydawało się, że na skórze żadnego z nas wcale ich nie ubywa. Kiedy pijawka odpadała, na skórze zostawało zaczerwienienie po przyssawkach, a pośrodku niego trzy nacięcia w kształcie gwiazdki (takie jak znaczek Mercedesa), z których ciekła krew. Czyli pijawki najpierw się przysysały, a potem wgryzały w skórę trzema rzędami ostrych zębów. – Ogień byłby lepszy – zauważył Głaz. – Chodzi o to, że po ukąszeniu pijawki długo trwa krwawienie, a ogień by je zatamował. No i przypomnijcie sobie, co było u Dantego: dalszą drogę wskazał mu czerwony ognisty anioł. – Nie, nie, Kaspar, uwierz mi. Znam te stworzenia. Miałem z nimi do czynienia od małego. W Aleksandrii pełno tego tałatajstwa, i na plażach, i na brzegach Mareotisu

11

.

Krwawienia w żaden sposób nie da się zatamować. Ślina pijawek zawiera substancję silnie znieczulającą i bardzo mocny antykoagulant. Rana krwawi około dwunastu godzin. – Faradż mówił, ze zmarszczonym czołem ściągając ze mnie robala po robalu. – Trzeba by bardzo głęboko przypalić miejsca ukąszeń, żeby krew przestała płynąć, a nie będziemy przecież tak się okaleczać!... Jedyne, co możemy zrobić, to pozbyć się jak najszybciej draństwa, bo potrafi wyssać krwi dziesięć razy tyle co waży. Bardzo chciało mi się pić. Nagle wyschło mi w ustach, z tego łaknienia nie mogłam oderwać wzroku od wody i karkady na stole. Kapitan, na którym pasło się jeszcze z pięćdziesiąt, sześćdziesiąt pijawek, niepewnym krokiem podszedł do napojów i przyniósł po pucharze mnie i Faradżowi. Sam także napił się wody łapczywie niczym spragniony wielbłąd. Faradż usunął ostatnią pijawkę z mojego ciała, po czym zajął się Glauserem-Röistem, który blady jak papier chwiał się na nogach. Kręciło mi się w głowie. Oparłam się o miękki kobierzec na ścianie i zauważyłam, że zaraz zrobił się wilgotny i lepki. Wszystko bym dała, żeby się jeszcze napić, lecz efekty odwodnienia i strasznej słabości sprawiły, że nie byłam w stanie wykonać żadnego ruchu. Z ranek w kształcie gwiazdki spływały po mnie niezliczone strużki krwi, która ciekła i ciekła, tworząc kałuże w butach i wokół mnie na ziemi. – Pij, Ottavio! – usłyszałam Faradża skądś z oddali. – Pij, kochana! Pij! Jego głos był ledwie szmerem, przy ustach poczułam jednak brzeg pucharu. W uszach mi szumiało; słyszałam przeciągłe dźwięki setek piszczałek. Pamiętam, że zanim

11

Mareotis – jezioro na północy Egiptu, w zachodniej części Delty Nilu. Aleksandria leży na pasie terenu między Mareotisem a Morzem Śródziemnym.

straciłam świadomość, rozwarłam powieki: kapitan pokryty pijawkami leżał nieprzytomny koło kamiennej ławy. Przed sobą widziałam ciężko dyszącego Faradża, bladego, z podkrążonymi oczami, wilgotnymi policzkami i oczami. Jego niewyraźna postać była moim ostatnim wspomnieniem. Przez tydzień byliśmy bardzo osłabieni. Ludzie, którzy się nami opiekowali, zmuszali nas do wypijania mnóstwa płynów i jedzenia jakichś warzywnych papek. Mimo to trzeba było sporo czasu, abyśmy się pozbierali po takim upuszczeniu krwi. Ja na długo traciłam kontakt z rzeczywistością – pamiętam swoje majaki, dziwaczne halucynacje, w których najbardziej absurdalne rzeczy były logiczne i możliwe. Kiedy nas pojono albo karmiono, uchylałam lekko powieki i widziałam trzcinowy sufit, przez który przeświecało słońce. Nie miałam pewności, czy jest realny, czy też należy do moich rojeń, ale skoro tak czy owak nie byłam sobą, nie przykładałam do tego znaczenia. Drugiego albo trzeciego dnia – nie jestem w stanie sprecyzować – zdałam sobie sprawę, że znajdujemy się na łodzi. Kołysanie i plusk wody o kadłub tuż przy mojej głowie przestały być częścią majaczeń. Również mniej więcej wtedy zaczęłam się rozglądać za Faradżem i zobaczyłam go tuż obok, nieprzytomnego, lecz nie miałam sił, aby się podnieść i przysunąć do niego. W snach widziałam go oświetlonego pomarańczowym światłem i słyszałam, jak mówi smutnym głosem: „Wy przynajmniej macie tę pociechę, że niedługo zaczniecie nowe życie. Ja będę spał już zawsze”. Wyciągałam do niego ręce, chciałam się przytulić, prosić, aby mnie nie opuszczał, nie odchodził, wrócił ze mną, on zaś ze smętnym uśmiechem mówił: „Długo bałem się śmierci, ale nie pozwoliłem sobie uwierzyć w Boga, żeby się wyzwolić z tego strachu. Potem odkryłem, że kładąc się spać co wieczór, umieram po trochu. To taki sam proces, nie wiedziałaś? Pamiętasz mitologię grecką? Pamiętasz bliźniaków Hypnosa i Tanatosa, Sen i Śmierć, synów Nocy?... Pamiętasz ich?”. Jego obraz zasnuwał się wtedy mgłą, był taki jak ten, który zobaczyłam, zanim straciłam przytomność w sali uczt pogrzebowych w katakumbach Kaum asz-Szukafa. Chyba niewiele brakowało, żebyśmy się nigdy nie przebudzili, jednakże woda i piwo, którymi ci ludzie nas poili, oraz papki, którymi nas karmili, szybko wzbogacone pokrajanymi rybami, spełniły swoją ozdrowieńczą rolę. I pewnej nocy łódź przybiła do brzegu – owiniętych w płótno zabrano nas z kabiny i przeniesiono na ląd, gdzie zostaliśmy ułożeni na wózku sprzedawcy szaj nana. Wciągnęłam do płuc mocny zapach czarnej herbaty i mięty, zobaczyłam księżyc – tego jestem pewna. Księżyc w nowiu na bezkresnym rozgwieżdżonym niebie.

Kiedy potem oprzytomniałam, byliśmy znowu na łodzi, lecz innej, większej i nie tak rozkołysanej. Zebrałam wszystkie siły i z ogromnym trudem się uniosłam, chciałam bowiem zobaczyć Faradża i zorientować się, co się dzieje: pośród lin, starych żagli i stosów sieci cuchnących zepsutą rybą dostrzegłam jego i kapitana pogrążonych w głębokim śnie. Leżeliśmy obok siebie okryci po samą szyję cienką lnianą tkaniną w kolorze żółtawym, mającą nas chronić przed muchami. Wysiłek okazał się zbyt duży dla mojego wymizerowanego ciała – opadłam na posłanie, czując się jeszcze słabsza. Na pokładzie jeden z opiekujących się nami ludzi krzyknął coś w języku, który nie brzmiał jak arabski ani żaden inny mi znany. Nim znowu zasnęłam, wydało mi się, że słyszę coś jak „Nubija” albo „Nubia”, aczkolwiek nie mam pewności. Po wielu krótkich okresach przebudzenia, które nigdy nie zbiegały się z chwilami przytomności Faradża albo kapitana, doszłam do wniosku, że w jedzeniu, którym nas karmią, musi być coś więcej niż ryba, warzywa i zboże. Taki sen nie był normalny, fizycznie doszliśmy już do siebie na tyle, by nie zapadać w letarg na tak długi czas. Mimo to bałam się odmówić jedzenia, przełykałam zatem wszystko, co mi przynosili ludzie z łodzi – ludzie zresztą dość szczególni. Za całe odzienie nosili tylko bielutkie przepaski biodrowe, które mocno się odcinały na ich śniadych ciałach i w moim zmąconym narkotykiem umyśle przywodziły Przemienienie Jezusa na górze Tabor, kiedy jego szaty jaśniały bielą jak światło, a z niebios rozległ się głos: „To jest mój Syn umiłowany, w którym mam upodobanie, Jego słuchajcie!”. Na głowie ludzie ci nosili cienką chustę, również białą, którą związywali na karku sznurem, a jego końce zwisały luźno na plecach. Niewiele między sobą rozmawiali, a jeśli już, to w języku, którego ni w ząb nie rozumiałam. Czasami zagadywałam do nich bełkotliwie, prosząc o coś lub pragnąc sprawdzić, czy jestem w stanie wypowiadać słowa. Zawsze odpowiadali wymachiwaniem rękami na znak odmowy i z uśmiechem powtarzali: „Gjis, gjis!”. Byli bardzo mili, odnosili się z uszanowaniem, karmili mnie i poili z iście matczyną delikatnością. Ale nie należeli do stawrofilaków, ponieważ na ciele nie mieli skaryfikacji. W dniu, kiedy zdałam sobie z tego sprawę, choć sama nie wiem jak, uspokoiłam się, doszedłszy do wniosku, że gdyby byli bandytami albo terrorystami, już by nas zabili, i że wszystko to na pewno jest częścią pokrętnych planów bractwa. Inaczej jak byśmy się dostali z katakumb w ich ręce? Zmienialiśmy łódź pięć razy, zawsze nocą, po czym długo wieziono nas śpiących na pace starej ciężarówki transportującej drewno. Ale nie oddalaliśmy się od koryta rzeki, ponieważ po drugiej stronie szeregu ciemnych palm można się było domyślić chłodnego bezmiaru pustyni. Pamiętam, że przemknęło mi przez głowę, iż kierujemy się wzdłuż Nilu na

południe, a te nocne przenosiny z łodzi na łódź wiązały się pewnie z omijaniem niebezpiecznych katarakt, które przecinają rzekę. Jeśli moje przypuszczenia były słuszne, powinniśmy byli znajdować się co najmniej na wysokości Sudanu. Ale co w takim razie z próbą antiocheńską? Skoro podążaliśmy na południe, oddalaliśmy się od kolejnego miejsca przeznaczenia. W końcu któregoś dnia przestali nas faszerować narkotykiem. Obudziłam się całkowicie, kiedy poczułam usta Faradża na swoich. Nie od razu otworzyłam oczy. Pozwoliłam się kołysać słodkiemu wrażeniu snu i jego pocałunków. – Basileja... – Nie śpię, kochany – szepnęłam. Jego ciemnoniebieskie oczy przeszyły mnie jak błyskawica, gdy uniosłam powieki. Był wychudzony, lecz urodziwy jak zawsze. I nie przesadzę chyba, gdy powiem, że śmierdział gorzej niż stare rybackie sieci. – Tyle czasu cię nie słyszałem... – szeptał, nie przestając mnie całować. – Zawsze tak mocno spałaś. – Usypiali nas jakimś narkotykiem. – Wiem, kochana, ale nic nam nie zrobili. To najważniejsze. – Jak się czujesz? – spytałam, odsuwając się i gładząc go po twarzy. Jego jasna broda miała już więcej niż dłoń długości. – Świetnie. Ci faceci zbiliby majątek, gdyby zaczęli handlować dragami, których używają w czasie prób. Dopiero wtedy zdałam sobie sprawę, że ściany obecnej kabiny wydają się zrobione z papieru i przepuszczają zarówno światło, jak i dźwięki z zewnątrz. – Gdzie kapitan? – Tam – wskazał brodą ściankę naprzeciwko. – Jeszcze śpi. Ale chyba niedługo się obudzi. Coś się dzieje i chcą, żebyśmy byli przytomni. Kiedy kończył to mówić, odchylono lnianą zasłonkę w jednej ze ścianek i do środka weszli ludzie, którzy się nami opiekowali. Rozpoznałam ich, aczkolwiek dopiero teraz mogłam im się naprawdę przyjrzeć, wcześniej bowiem zawsze widziałam ich jak przez mgłę. Byli wysocy i szczupli, niemal chudzi, każdy nosił krótką gęstą brodę, która nadawała twarzy okrutny wygląd. – Ahlan wa sahlan – odezwał się ten, który zdawał się im przewodzić, i lekko opadł na ziemię, sadowiąc się po turecku. Jego towarzysze stali bez ruchu.

Faradż odpowiedział na powitanie i wdał się z nim w długą wymianę zdań po arabsku. – Jesteś gotowa na niespodziankę, Ottavio? – spytał w pewnym momencie, patrząc na mnie stropiony. – Nie – odparłam i usiadłam, nie zdejmując przykrycia z nóg. Miałam na sobie tylko krótką białą tunikę, a godność nie pozwalała mi się tak obnażać przed ludźmi. Równocześnie uświadomiłam sobie, że któryś z tych milczących mężczyzn musiał obmyć mi całe ciało, i myślałam, że umrę ze wstydu. – No to trudno, i tak muszę ci powiedzieć – ciągnął Faradż, nie zauważywszy, że naraz moja twarz oblała się szkarłatem. – Ten gość to kapitan Mulugeta Mariam, a tamci to jego załoga. Ten statek... Newaj?... – zapytał niepewnie, patrząc na tego Mulugetę, który niewzruszenie przytaknął głową. – Należy do niego wraz z wieloma innymi, które pływają po całym Nilu, przewożąc ludzi i towary między Egiptem a Abisynią, jak to on mówi. Czyli Etiopią. W miarę jak Faradż mówił, otwierałam coraz szerzej oczy. – Od kilkuset lat jego lud, Anuakowie z wioski Antioch w Regionie Ludów Gambeli niedaleko jeziora Tana w Abisynii, zabiera pasażerów uśpionych w Delcie Nilu i przewozi ich do siebie... – Kto ich dostarcza? – wtrąciłam. Faradż powtórzył moje pytanie po arabsku i kapitan Mulugeta odparł krótko: – Starofilas. Oniemieliśmy, patrząc na siebie wstrząśnięci. – Zapytaj go – wykrztusiłam w końcu – co z nami zrobią. Znowu pogadali chwilę, wreszcie Faradż powiedział: – Mówi, że musimy przejść przez próbę, która należy do tradycji Anuaków, odkąd Bóg oddał im we władanie ziemię i Nil. Jeśli umrzemy, spalą nasze ciała na stosie, a prochy rozsypią na wietrze, a jeśli przeżyjemy... – To co? – przeraziłam się. – Starofilas – zakończył, naśladując posępnie sposób mówienia Mulugety. W oszołomieniu stać mnie było tylko na kręcenie głową. Chciałam przeczesać włosy palcami, lecz się nie dało, tak były brudne i posklejane. – No przecież... przecież mieliśmy tylko odkryć, gdzie jest Raj Ziemski, żeby schwytać złodziei. – Do głosu doszedł we mnie strach. – Jak powiadomimy policję, skoro nas więżą?

– Wszystko pasuje, basileja, pomyśl tylko. Stawrofilacy nie mogą puścić nas wolno z siódmego tarasu. Ani nas, ani żadnego innego adepta. Bardzo łatwo zmienić zdanie albo dać się kupić, albo zdradzić ideały na samym końcu, kiedy cel jest w zasięgu ręki. Co zatem mogli zrobić, żeby uniknąć zagrożenia? To oczywiste, prawda? Należało się domyślić, że ostatni taras będzie inny. Poza tym nasz przypadek jest w ogóle szczególny. Bo co? Mieli pozwolić, żebyśmy po szóstej próbie dostali wskazówkę do następnej i ot, tak dotarli do Raju Ziemskiego? Wystarczyłoby wtedy, jak sama powiedziałaś, zawiadomić władze i dopadłby ich zaraz oddział sił porządkowych. A stawrofilacy nie są przecież głupi. Kapitan Mulugeta patrzył na nas, nie rozumiejąc ani słowa z naszej rozmowy, lecz nie wyglądał na zmartwionego tym. Siedział spokojny i niewzruszony, jakby wielokrotnie był w takiej sytuacji. W końcu w przedłużającej się ciszy zabrał głos, długo coś mówiąc do Faradża, który słuchał uważnie. – Mówi, że już niedaleko do Antioch, jego wioski, i że dlatego pozwolili nam się obudzić. Widocznie już jakiś czas temu opuściliśmy Nil i wpłynęliśmy na jeden z jego dopływów, Atbarę, która zdaniem kapitana tak samo jak Nil należy do Anuaków. – Jakim cudem znaleźliśmy się w Etiopii? – krzyknęłam. – Czy tu nie ma granic między państwami? Nie ma posterunków celnych?... – Granice przekraczają nocą, a że po mistrzowsku pływają felukami, czyli żaglowcami typowymi dla tych terenów, przemykają niepostrzeżenie koło posterunków. Przypuszczam też, że często dają w łapę czy coś w tym stylu. Tutaj to normalne – szepnął Faradż, skubiąc dolną wargę. Brakowało mi tchu. – A wiadomo, gdzie dokładnie jesteśmy? – wydusiłam z trudem. Miałam wrażenie, że zgubiłam się w jakimś niezbadanym zakątku globu. – Nigdy nie słyszałem o Anuakach ani o wiosce Antioch, ale wiem, gdzie leży jezioro Tana. Wypływa z niego Nil Błękitny i zapewniam cię, że to nie są obszary cywilizowane ani łatwo dostępne. Zapomnij, że mamy prawie dwudziesty pierwszy wiek. Cofnij się o jakieś tysiąc lat i to będzie mniej więcej tutejsza rzeczywistość. Szerzej już nie potrafiłam otworzyć oczu, które zaczynały mnie piec z tego wytrzeszczania, zamknąć ich jednak nie mogłam, choćbym bardzo chciała. – Co ty wygadujesz, profesorze? – burknął naraz Glauser-Röist, wiercąc się jak dziecko na posłaniu. – O co tu do diabła chodzi? – dopytywał rozeźlony. Mulugeta, Faradż i ja patrzyliśmy na biedaka, gdy potrząsał głową w nagrzanym powietrzu, jakby opędzał się od much.

– Jesteśmy w Etiopii – wyjaśnił Faradż, wyciągając do niego pomocną dłoń, lecz Głaz z niej nie skorzystał. – Jak nam powiedział kapitan Mulugeta, przekroczyliśmy granicę z Sudanem i dopływamy do wioski Antioch, gdzie czeka nas ostatnia próba. – Szlag by to trafił! – zaklął, przecierając dłońmi twarz, by otrząsnąć się z otumanienia. Jego oblicze także aż się prosiło o porządną maszynkę do golenia. – Mieliśmy przecież jechać do Antiochii! – Ano tak nam się wydawało – odparłam równie jak on wstrząśnięta. – Tyle że nie chodziło o starożytną Antiochię w Turcji, ale o etiopską wioskę Antioch. – Nie wiecie pewnie – odezwał się Faradż z westchnieniem, jeszcze bardziej niż my zgnębiony tak nieoczekiwanym obrotem wydarzeń – że Antiochia i Antioch to to samo. Dwie poprawne formy nazwy. Na świecie jest wiele miejscowości, które się nazywają Antiochia albo Antioch. Nie wiedziałem tylko, że jedna z nich leży w Abisynii. – Dziwiło mnie trochę – zauważyłam, przejeżdżając ręką po skołtunionych włosach – że mamy jechać z Turcji do Egiptu i potem znowu do Turcji. To dość szczególna trasa dla średniowiecznego pielgrzyma, który poruszał się pieszo albo na koniu. – No to masz wytłumaczenie – stwierdził Faradż, ściskając rękę kapitanowi Mulugecie, który się pożegnał, wracając do swoich obowiązków. – Co wy na to, żebyśmy stąd wyszli, odetchnęli świeżym powietrzem i wykąpali się w rzece? – Bardzo dobry pomysł – podchwyciłam, zrywając się na nogi. – Strasznie śmierdzę! – Daj powąchać! – poprosił Faradż, podchodząc bliżej. – Odejdź, kusicielu! – krzyknęłam i wybiegłam na zewnątrz. Głaz zaczął mamrotać na temat tarasu rozpusty coś, czego w pośpiechu nie usłyszałam. Mulugeta zapewnił, że nic nam nie grozi podczas kąpieli w błękitnej wodzie Atbary, skoczyliśmy więc do rzeki z pokładu – poczułam, że odżywają mi zarówno mięśnie, jak i biedna otumaniona głowa. Woda była chłodna i przejrzysta, lecz Glauser-Röist ostrzegł, abyśmy przypadkiem jej nie łyknęli, ponieważ malaria, cholera i tyfus wciąż są chorobami endemicznymi w większości państw afrykańskich. Kto by pomyślał, patrząc na przejrzysty, powolny nurt rzeki? Na wszelki wypadek zastosowaliśmy się do tego zalecenia. Powietrze było tak czyste, że zdawało się uzdrawiać nas od środka, a niebo tak nieskazitelnie błękitne, że miało się ochotę pofrunąć ku niemu. Brzegi rzeki, sporo od siebie oddalone, porastała zielona gęstwina. Wystrzeliwały z niej bujnie ulistnione drzewa goszczące liczne ptactwo, które całymi stadami przelatywało z jednej korony na drugą. Słychać było tylko jego skrzeczenie i tryle zagłuszające nasze chlupotanie i głosy niosące się znad rzeki. Było tam tak

pięknie, że niemal słyszałam niesioną wiatrem podniosłą pieśń chóru, który śpiewał w rytmie powiewów i nurtu wody, tworząc harmonijną symfonię niebios i rzeki. Nie zdjęłam białej tuniki, wchodząc do wody – unosiła się teraz na powierzchni, czułam się więc, jakbym jej nie miała. Faradż i Glauser-Röist swoje zrzucili, ja jednak wolałam w niej zostać, chociaż nie spełniała swojego zadania. Było mi obojętne, że ze statku ludzie, którzy właśnie stawiali trójkątny żagiel, widzą mnie jak mnie Pan Bóg stworzył – pewno nie pierwszy raz to było, poza tym nie wyglądali na szczególnie zainteresowanych. Bardzo się zmieniłaś, Ottavio, pomyślałam pobłażliwie, z rozkoszą taplając się w wodzie. Ja, zakonnica, która całe życie spędziła w zamkniętych pomieszczeniach, studiując, a potem pracując w podziemiach Tajnych Archiwów Watykanu otoczona pergaminami, papirusami i kodeksami, pływałam teraz, nurkowałam i z prychaniem wynurzałam się na powierzchnię rzeki toczącej swe wody pośród dzikiej przyrody. I co najlepsze: kilka metrów dalej widziałam głowę mężczyzny, którego kochałam całym sercem, pożerającego mnie wzrokiem, lecz niemającego odwagi podpłynąć bliżej. Bardzo się zmieniłaś, Ottavio! Do pełni szczęścia brakowało mi tylko odrobiny żelu do mycia i szamponu. Musiałam się zadowolić kostką mydła glicerynowego, które Głaz wydobył z czeluści swojego nieocenionego plecaka – nie odebrali mu go ani stawrofilacy, ani Anuakowie. Kiedy po kąpieli wróciliśmy na pokład, nasze ubrania czekały na nas uprane i poskładane – chociaż niewyprasowane – w smrodliwej kajucie. Umyta i ubrana czułam się jak królowa, gdy wręczono mi okazałą rybę, świeżo złowioną i upieczoną. Siedzieliśmy po południu w kabinie z kapitanem Mulugetą, który nas poinformował, że nocą dotrzemy do Antioch. Nie był człowiekiem gadatliwym, ilekroć jednak się odezwał, zawsze mnie zdenerwował. – Prosi, żebyśmy przed próbą rzetelnie się pomodlili – przetłumaczył Faradż – bo jego lud bardzo cierpi, ilekroć trzeba spopielić jakąś świętą albo świętego. – Jakiego znowu świętego? – zapytał Glauser-Röist, który nie zaskoczył. – Chodzi o nas, Kaspar. My, adepci stawrofilaków, jesteśmy dla nich świętymi. – Wybadaj go. Może uda się wyciągnąć jakieś informacje na temat tych złodziei relikwii. – Już próbowałem – odparł Faradż. – Ale ten człowiek jest przekonany, że wypełnia świętą misję, i raczej dałby się zabić, niżby zdradził stawrofilaków. – Starofilos – odezwał się z czcią Mulugeta, po czym obrzucił nas wzrokiem i zapytał o coś Faradża, który się roześmiał. – Pyta o ciebie, Kaspar.

– O mnie? – zdziwił się Głaz. Mulugeta mówił dalej. Trudno było powiedzieć, w jakim jest wieku, mimo pasemka siwizny w brodzie. Jego twarz wydawała się młoda, czarna skóra lśniła niczym metal w świetle słonecznym, chociaż miał w oczach jakąś sędziwość, którą podkreślało jeszcze szczupłe ciało. – Mówi, że jesteś po dwakroć święty. Nie zdołałam pohamować śmiechu. – Głupi! – prychnął Glauser-Röist. – I pyta, co robiłeś, zanim zostałeś świętym. Faradż i ja bezskutecznie próbowaliśmy się powstrzymać od chichotu. – Powiedz mu, że jestem żołnierzem i ze świętością nie mam nic wspólnego! – huknął Głaz. Mulugeta gwałtownie zaprotestował, gdy Faradż mu przetłumaczył słowa GlauseraRöista. Po czym zaczął coś mówić i wtedy Faradż dosłownie zastygł. – Ściągnij koszulę, Kaspar – powiedział na koniec. – Odbiło ci? – obruszył się Głaz. A mnie zdumiała zmiana miny Faradża. – Sam sobie ściągnij! – Kaspar, proszę! Zaufaj mi! Glauser-Röist, równie zaskoczony jak ja, zaczął rozpinać guziki. Faradż nachylił się do niego i położywszy mu lewą rękę na ramieniu, przygiął go niemal do ziemi, aby popatrzyć na jego plecy. – Zobacz, Ottavio. Mulugeta mówi, że Kaspar jest po dwakroć święty, bo stawrofilacy naznaczyli go... tym – wskazał palcem piersiowy odcinek kręgosłupa kapitana, który wyglądał teraz jak byk szykujący się do szarży. – Co ty pleciesz? Dokładnie

pośrodku

pleców

Glausera-Röista

widniała

w całej

okazałości

skaryfikacja przedstawiająca nie jak zwykle krzyż, lecz pióro. – Faradż, a co ty masz? – spytałam, wstając, by podnieść mu koszulę. W odróżnieniu od Głaza u niego pośrodku pleców, w odcinku piersiowym poniżej krzyża wyciętego w Konstantynopolu, widniało to, czegośmy się spodziewali: egipski anch. Taki sam, jaki miał Abi-Ruj Iyasus. – Abi-Ruj Iyasus był Etiopczykiem! – zawołałam olśniona nagłym odkryciem. – Ano był – przyznał Glauser-Röist znacznie spokojniejszy po włożeniu na powrót koszuli. – A my jesteśmy w Etiopii.

– Czyżby tutaj znajdował się Raj Ziemski? – rozmyślałam na głos. – Czyżby w Etiopii był początek i koniec zagadki? – Niedługo się przekonamy – zauważył Faradż, podnosząc mi bluzkę na plecach. – Ty też masz egipski anch. Ten krzyż to hieroglif oznaczający życie. Wodził palcem po mojej skaryfikacji niepotrzebnie, aczkolwiek muszę przyznać, że było to całkiem przyjemne, ja tymczasem... – No tak! – zawołał nagle. – To strusie pióro! Kaspar, masz wycięte strusie pióro. Ottavii i mnie wycięli w Aleksandrii anch, hieroglif egipski. Tobie wycięli inny, strusie pióro, symbol Maat, bogini praw porządku, harmonii i sprawiedliwości. – Maat?... – powtórzył niepewnie Glauser-Röist. – Maat to odwieczne prawa rządzące wszechświatem – wyjaśniał podniecony Faradż. – To precyzja, prawda, ład i porządek. Naczelnym obowiązkiem faraonów było zadowolenie Maat, żeby w kraju nie zapanowały chaos i niesprawiedliwość. Jej symbolem był hieroglif w kształcie strusiego pióra. Pióro Maat kładziono na jednej szali wagi Ozyrysa podczas osądzania duszy. Na drugiej leżało serce zmarłego, które musiało się okazać lżejsze od pióra Maat, żeby dostąpić nieśmiertelności. – I to wszystko mi wytatuowali na plecach? – zdumiał się Głaz. – Nie. Tylko hieroglif, pióro Maat – uspokoił go Faradż. Zmarszczył czoło i dodał: – Kapitan Mulugeta zapewnia, że właśnie dlatego jesteś po dwakroć święty. Czyli świętszy niż my, bo my nie mamy pióra. – Bardzo to dziwne – rzekłam w zamyśleniu. Faradż się zaśmiał. – Dziwniejsze niż to, cośmy dotąd przeżyli? No co ty, basileja?... Tyle że pióra Maat nie miał na plecach zarówno Abi-Ruj Iyasus, jak i my z Faradżem, a wiedziałam, że kapitan Glauser-Röist – zawodowy żołnierz, watykański funkcjonariusz i człowiek do specjalnych poruczeń – jako jedyny z nas stanowił realne zagrożenie dla stawrofilaków. Czy nie było zastanawiające, że właśnie on został naznaczony hieroglifem symbolizującym sprawiedliwość? Od tej niepokojącej myśli nie uwolniłam się, nawet kiedy przystąpiliśmy do przygotowań do ostatniego tarasu czyśćcowego, wspomagając się „Boską komedią”. Statek tymczasem wolno płynął do przystani w Antioch. Dante, Wergiliusz i neapolitański poeta Stacjusz, który dołączył do nich w drodze do Raju Ziemskiego, zbliżali się tak jak my do celu. Nadchodziła noc, musieli się więc pospieszyć, by dotrzeć na siódmy taras, taras rozpustników, zanim zrobi się ciemno:

Już tylko jedna została katusza, W prawo ostatnie zbiegamy koleje; Tu inny widok do baczności zmusza. Cały bok góry płomieniami zieje, A zaś od brzeżka pęd silnej wichury Na powrót spędza ognistą zawieję. Wąziuchnym przejściem Mistrz i Stacjusz wtóry, Ja trzeci kroczym; groza mię opadnie: To drżę, że spłonę, to że runę z góry. Wergiliusz co rusz prosi swojego ulubieńca, by uważał bardzo, gdzie stawia nogi, ponieważ najdrobniejszy błąd może się okazać fatalny w skutkach. Dante tymczasem, nie zważając na jego zalecenia, ogląda się, usłyszawszy głosy, które śpiewają hymn sławiący czystość, i widzi grupę dusz posuwającą się naprzód wśród płomieni. Jedna z nich – jakżeby inaczej – zwraca się do niego z pytaniem, dlaczego światło słoneczne nie przenika go na wskroś: Odpowiedz; wszystkim będzie nam osłodą: Bardziej się wieścią radujem w tym świecie Niż Etiopczyk lub Ind chłodną wodą. – No nie!... – zawołał Faradż, słysząc ostatni wers. – Ano właśnie... – zgodziłam się. – Czemuśmy nie widzieli tego wcześniej? Jak mogliśmy to przeoczyć, kiedy czytaliśmy „Czyściec” w Rzymie? – A czy kiedy czytałeś wtedy Dantego, miałeś choćby blade wyobrażenie o tym, jak będą wyglądały próby? – zapytał Glauser-Röist. – Teraz roztrząsanie tego nie ma sensu. A gdyby to były jednak Indie, nie Etiopia? Dante mówił tyle, ile mógł, ryzykował, bo wiedział, że ma dobrą historię do opowiedzenia, i był ambitny. Ale nie był głupi i nie chciał ściągnąć zbędnego zagrożenia. – I tak go wykończyli – rzekłam przekornie. – Owszem, ale on nie chciał dotrzeć aż tutaj, dlatego ukrywał pewne dane.

W oddali, w miejscu gdzie zbiegały się brzegi Atbary, zaczynała się rysować wioska Antioch i jej przystań. Ciepły promyk zachodzącego słońca pieścił mi prawe ramię. Boleśnie ścisnęło mnie w żołądku, kiedy ujrzałam wznoszące się ku niebu gęste słupy dymu. Bardzo bym chciała, żeby Newaj zawrócił – niestety, było za późno. Kiedy dusza tego rozpustnika (okazuje się, że to poeta Guido Guinizzelli, tak jak Dante członek tajnego stowarzyszenia Fedeli d’Amore) pyta naszego narratora, dlaczego nie przenika przez niego światło, druga grupa duchów nadciąga z przeciwnej strony ognistą ścieżką. Słuchając tego, co obydwie grupy mówią, Dante zgaduje, że jedni są rozpustnikami hetero-, a drudzy homoseksualnymi. Wbrew swoim zwyczajom długo ich pociesza – może dlatego, że sam poczuwa się do tego grzechu, a może dlatego, że większość tutaj spotkanych to pisarze jak on – przypominając, że bardzo niewiele im brakuje do osiągnięcia spokoju i Bożego przebaczenia, ponieważ niebiosa przepełnia miłość. Na początku Pieśni XXVII, pod sam koniec dnia, trzej wędrowcy docierają do punktu, gdzie cała ścieżka stoi w płomieniach. Ukazuje im się wtedy radosny anioł z Bożej straży i zachęca ich, by szli dalej. Przerażony Dante zasłania dłońmi twarz i czuje się „jak człowiek żywcem rzucany do jamy”. Wergiliusz, widząc, jaki jest wystraszony, upokaja go: ...Wszak z Otchłani proga Na Gerionie przewiozłem cię snadnie, Cóż tu dopiero, gdzieśmy bliżej Boga? Choćbyś lat tysiąc w tych płomieniach na dnie Gorzał i płonął jako wiór paździerzy, Wiedz, że włos jeden z głowy twej nie spadnie. – To wskazówka dla nas, prawda? – wtrąciłam z nadzieją. – Nie uprzedzaj wypadków, basileja. Glauser-Röist niewzruszenie czytał dalej o tym, jak Dante w wielkim strachu stoi przed płomieniami, nie mając odwagi w nie wstąpić. Przykład daje mu wreszcie Wergiliusz: Potem wszedł pierwszy w głąb ogniowej fali. „Idź ty ostatni!” – Stacyjusza wzywa. A tak mię w środek wziąwszy, wstępowali. Gdym się tam znalazł, do płynnego szkliwa Byłbym rad skoczył, tusząc, że ochłódnę,

Tak mię owiała gorącość straszliwa. On, umilając wędrowanie trudne, O Beatryczy mówił mi natchniony: „Widzę – powiadał – te jej oczy cudne”. Idąc za głosem, który śpiewa „Pójdźcie tu do mnie, ubłogosławieni” – to ostatni anioł strażnik ukazuje im się jako oślepiająca światłość pośród płomieni i zmazuje ostatnie „P” z czoła Dantego – wychodzą w końcu z ognia i stają przed podejściem wprost do Raju Ziemskiego. Po czym uszczęśliwieni zaczynają się wspinać. Ale tymczasem zapadła noc, muszą więc zatrzymać się na stopniach, ponieważ, jak uprzedzono ich na początku, na górę czyśćcową nie można się wspinać po ciemku. Leżąc, Dante patrzy na niebo usiane gwiazdami, które świecą „niezwykle iskrzące i duże”, i kontemplując je, zapada w głęboki sen. Newaj skręcił w stronę przystani w Antioch, zwykłego pomostu na palach. Mieszkańcy wioski, około stu ludzi odzianych od stóp do głów na biało w tuniki, zasłony, chusty i opaski biodrowe, wznosili powitalne okrzyki, podskakiwali, machali rękami. Wyglądało na to, że przybycie Mulugety Mariama i jego załogi jest powodem wielkiej radości. Skupiona w pobliżu przystani wioska liczyła jakieś trzydzieści, czterdzieści chat zbudowanych z cegieł suszonych w słońcu, o ścianach pomalowanych na żywe kolory, nakrytych dachami z trzciny. Każda była zaopatrzona w czarną rurę pełniącą rolę komina, lecz słupy dymu, które zauważyłam, gdy byliśmy jeszcze daleko, wznosiły się w miejscu położonym poza wioską, pod lasem. Teraz były naprawdę potężne, przypominały ramiona olbrzyma próbującego dosięgnąć nieba. Już przybijaliśmy do pomostu, lecz Glauser-Röist ani myślał odłożyć książki. – Kapitanie, jesteśmy na miejscu – powiadomiłam go, wykorzystując chwilę, gdy musiał przerwać czytanie, aby nabrać oddechu. – Wie pani, co dokładnie czeka nas w tej wiosce? – zapytał wyzywająco. Z drugiej strony kadłuba statku dobiegały do nas pokrzykiwania mieszkańców wioski. – Niezupełnie – odparłam. – No właśnie, dlatego czytamy dalej. Nie możemy zejść z pokładu, póki nie zgromadzimy wszystkich faktów. Tyle że nie było więcej faktów. W zasadzie to był koniec. W charakterze podsumowania Dante nie bez urokliwej melancholii opowiada, jak się budzi następnego dnia

i widzi, że Wergiliusz ze Stacjuszem już wstali, czekając na niego, by kontynuować wspinaczkę po schodach, które prowadzą do Raju Ziemskiego. Jego mistrz mówi: „Ród ludzki trudy niepomierne łoży W poszukiwaniu, gdzie jest jabłoń słodka: Ona dziś twoją oskomę umorzy”. Niecierpliwy Dante rusza czym prędzej naprzód, a kiedy wreszcie staje na ostatnim stopniu i ogarnia wzrokiem słońce, krzewy i kwiaty Raju Ziemskiego, jego ukochany mistrz żegna się z nim na zawsze: „Ogień doczesny i wieczny Poznałeś, synu; wstąp na ziemię jasną, Gdzie hart mych źrenic jest niedostateczny. Wolny, świadomy prawd, patrzący jasno; Myśl niechaj teraz sama cię prowadzi I niech wyleci poza przestrzeń ciasną. Widzisz to słońce, co przed tobą wschodzi? Widzisz te krzewy i kwiaty, i zioła, Które ta gleba sama z siebie rodzi? Nim przyjdzie ona, w oczach znów wesoła, Co, płacząc ciebie, zeszła w padół cienia, Usieść tu możesz lub chodzić dokoła. Nie czekaj głosu mego ni skinienia: Sąd twój dziś wolny, pewny, niezmącony; Głupstwem by było nie iść w trop sumienia. Ja ci udzielam mitry i korony”. – To wszystko – oznajmił Głaz, zamykając książkę. Wyglądał na trochę mniej kamiennego niż zwykle, jakby pożegnał na zawsze starego przyjaciela. W ostatnich miesiącach Dante, największy włoski poeta wszech czasów, stanowił istotną część życia każdego z nas. Teraz, kiedyśmy przeczytali ten ostatni wers, poczuliśmy się nagle osamotnieni. – I tak dotarliśmy do stacji końcowej... – mruknął Faradż. – Mam wrażenie, że Dante nas porzuca, i czuję się osierocony.

– Ano, dotarł do Raju Ziemskiego. Osiągnął cel, zyskał chwałę i wieniec laurowy. A my – mówiłam, czując w nozdrzach silny swąd – jeszcze musimy przejść ostatnią próbę. – Słuszna uwaga. Idziemy! – rozkazał Glauser-Röist, zrywając się na nogi. Zauważyłam, że ukradkiem pogładził okładkę „Boskiej komedii”, zanim wrzucił ją do plecaka. Wioska powitała nas nadzwyczaj gromko. Ledwie wyszliśmy na pokład, radosne pokrzykiwania i wiwaty przerodziły się w wielką wrzawę. – Może to wioska kanibali, którzy witają kolację? – Faradż, nie denerwuj mnie! Kapitan Mulugeta, rad z pomyślnego rejsu gospodarz uroczystości, szedł jak hollywoodzki aktor wąskim szpalerem ludzi, którzy bez ustanku pokrzykiwali, obejmowali go i całowali, ściskali mu ręce. Za nim kroczył Glauser-Röist, na którego lękliwie, acz z podziwem popatrywały z dołu dzieci Anuaków. Być może nigdy w swym krótkim życiu nie widziały mężczyzny tak postawnego i o tak jasnych włosach. Kobiety wyraźnie zaciekawione spoglądały raczej na mnie. Niewiele pewno świętych niewiast przybywało tutaj Atbarą, by poddać się ostatniej czyśćcowej próbie, toteż moja obecność napawała je dumą widoczną w ich wzroku. Ciemnoniebieskie oczy Faradża zaraz zaczęły siać spustoszenie. Jakaś najwyżej czternasto-, piętnastoletnia dziewczyna, zachęcona przez rozweselone rówieśnice, podeszła do niego i pociągnęła go za brodę. Mój casanova roześmiał się serdecznie niepomiernie zachwycony. – I widzisz, co się dzieje, jak facet się nie goli? – szepnęłam do niego. – Chyba już nigdy nie będę się golił! Łokciem szturchnęłam go lekko w żebra, co tylko wzmogło jego uciechę... Koniec świata! Naczelnik wioski, niejaki Berehanu Bekela, człowiek o wielkich obwisłych uszach i potężnych zębach, powitał nas z honorami. Należało do nich ceremonialne założenie nam na szyję kilku białych chust, które utworzyły gruby ciepły szal – bardzo stosowny w panującej temperaturze. Następnie, idąc prosto od przystani, poprowadzono nas na sam środek placyku, wokół którego skupiły się chaty jasno oświetlone pochodniami zamocowanymi do pali wbitych w ziemię. Tam Berehanu wykrzyknął coś, czegośmy oczywiście nie zrozumieli, i ludzie podnieśli wielką wrzawę, która ucichła jak nożem uciął, kiedy naczelnik wioski podniósł ręce. W kilka chwil placyk zapełnił się stołkami, dywanikami i poduszkami, na których Anuakowie zasiedli gotowi się rozprawić z górami jedzenia wyniesionego na drewnianych

tacach z pobliskich chat. Przestali zwracać na nas uwagę, skupili się zaś na stosach mięsa ułożonego na wielkich zielonych liściach. Berehanu Bekela i jego rodzina uprzejmie nas poczęstowali tym, co nam się należało – mnie się wydawało, że to po prostu kupa surowego mięsa – po czym obserwowali, co zrobimy. – Inhera, inhera! – odezwała się śliczna, może trzyletnia dziewuszka, która usiadła koło mnie. Mariam coś powiedział do Faradża, ten zaś z poważną miną spojrzał na mnie i Glausera-Röista. – Musimy to zjeść, choćby nam się słabo robiło. Inaczej obrazimy naczelnika i całą wioskę. – Nie gadaj bzdur! – wybuchnęłam. – Ani myślę jeść surowego mięsa! – Basileja, nie dyskutuj, tylko jedz! – Nie przełknę tego!... Co to w ogóle jest? – burczałam, biorąc w palce kawałek czegoś podobnego do czarnej plastykowej rurki i oglądając to podejrzliwie. – Jedzcie! – wycedził przez zęby Glauser-Röist, wkładając do ust garść tego czegoś. Temperatura uczty rosła wraz z liczbą opróżnionych butelek piwa, które płynęło niczym wody Atbary. Siedząca obok dziewczynka nie odrywała ode mnie wielkich czarnych oczu – pod wpływem jej wzroku zdecydowałam się rozchylić drżące wargi i bardzo wolno podniosłam do nich szczyptę surowego mięsa. Powstrzymując mdłości, przeżułam na ile zdołałam kawałek nerki antylopy, czyli przełknęłam go niemal w całości, potem trochę żołądka, który był miększy i lepszy w smaku. Na koniec wzięłam na jeden raz mały plasterek jeszcze ciepłej wątroby, z której na brodzie i w kącikach ust została mi odrobina krwi. Dla Etiopczyków najwyraźniej były to delicje; dla mnie najgorsze w życiu doświadczenie, jedno z tych, których się nigdy nie zapomina. Duszkiem wychyliłam potem butelkę piwa i wypiłabym następną, gdyby Faradż nie przytrzymał mnie za rękę. Świętowanie trwało jeszcze długo. Kiedy jedzenie się skończyło, grupa dziewcząt – wśród nich ta, która pociągnęła Faradża za brodę – weszła do kręgu. Zaczęły bardzo dziwnie tańczyć, ani na moment nie przestając wstrząsać ramionami. Nie do wiary! W życiu nie myślałam, że można się równie szybko poruszać, w dodatku tak, jakby się nie miało kości. Przygrywał im tylko bęben wybijający rytm, później dołączył do niego drugi i jeszcze jeden, i jeszcze, aż tempo stało się wręcz hipnotyczne. Od tego grania i wypitego piwa zaszumiało mi w głowie.

Dziewczynka, której widocznie bardzo przypadłam do gustu, podniosła się z ziemi i usiadła między moimi skrzyżowanymi nogami niczym księżniczka w wygodnym fotelu. Z rozbawieniem patrzyłam, jak ciągle starannie poprawia sobie na głowie chustę tak dużą, że sięgała jej do pasa, w końcu ja co rusz układałam ją jak należy, nie było bowiem sposobu, by biały len się nie zsuwał z jej czarnych kędzierzawych włosów. A kiedy tancerki zakończyły występ, mała oparła się o mój brzuch i umościła wygodnie, jakby faktycznie siedziała na tronie. I wtedy na wspomnienie mojej siostrzenicy Isabelli boleśnie zakłuło mnie w sercu. Tak bardzo zapragnęłam mieć ją blisko siebie jak tę dziewczynkę! Siedząc w tej wiosce zagubionej gdzieś w Etiopii przy świetle księżyca w nowiu i pochodni, myślami uciekłam do Palermo i zrozumiałam, że wrócę do domu, że wcześniej czy później muszę tam wrócić, aby spróbować zmienić pewne rzeczy, i nawet jeśli nic to nie da, sumienie mi mówiło, że powinnam dołożyć starań, zanim odejdę stamtąd na zawsze. Wpojone mi przez matkę silne poczucie przynależności do rodziny, tak silne jak poczucie przynależności plemiennej u Anuaków, nie pozwalało mi na siłę zerwać więzów, nawet jeśli miałam świadomość, jaka okropna rodzina przypadła mi w udziale. Kiedy ucichły bębny i tancerki zeszły ze sceny, Berehanu Bekela pośród ciszy jak makiem zasiał wolnym krokiem wystąpił na środek placu. Nawet dzieci przerwały wówczas zabawy, podbiegły do matek i przycupnęły przy nich w milczeniu. Zrobiło się bardzo podniośle, a mnie serce zaczęło walić jak młot, coś mi bowiem mówiło, że prawdziwe świętowanie dopiero teraz się zacznie. Berehanu wygłosił mowę, w której – jak nam przetłumaczył Faradż – wspominał odwieczne stosunki łączące Anuaków ze stawrofilakami. Równoczesne tłumaczenie Mulugety na arabski i Faradża na włoski pozostawiało wiele do życzenia, ponieważ jednak nie mogliśmy ich wymienić na lepszych tłumaczy, musieliśmy się z Glauserem-Röistem zadowolić fragmentami zdań, a nawet słów: – Stawrofilacy – mówił naczelnik wioski – przybyli Atbarą przed setkami lat wielkimi łodziami... Anuakom Słowo Boże... ci ludzie... wiarę i nauczyli nas przenosić kamienie, uprawiać... robić piwo i budować statki oraz chaty. – Na pewno to powiedział? – szepnęłam. – Tak. Nie przerywaj, żebym nadążył za Mulugetą. – To nie rozumiem, czemu właściwie kupują piwo w butelkach. – Stawrofilacy uczynili nas chrześcijanami – ciągnął naczelnik – i nauczyli wszystkiego, co umiemy. W zamian prosili tylko... sekretu i przewozili świętych z Egiptu tutaj, do Antioch. My, Anuakowie... które złożył Mulualem Bekela w imieniu naszego ludu.

Dziś troje świętych... wodami Atbary, rzeki, którą Bóg oddał... odpowiadamy za... i stawrofilacy liczą, że wywiążemy się ze swego obowiązku. Wtem rozległy się ogłuszające owacje. Ze dwudziestu młodych mężczyzn poderwało się, popędziło ku chatom i zniknęło w ich mroku. – Idźcie więc przygotować świętym ścieżkę – przetłumaczył Faradż z opóźnieniem. Wszyscy zaczęli tańczyć w rytm bębnów, po czym naszą trójkę rozdzielono i poprowadzono do osobnych chat, aby nas przyszykować do ceremonii. Kobiety, które mnie zabrały, zdjęły mi buty i spodnie, potem bluzkę i bieliznę, tak że zostałam naguteńka. Potem obmyły mnie całą wiązkami gałązek maczanych w wodzie i osuszyły lnianym płótnem. Zabrały moje ubranie, musiałam więc włożyć koszulę, którą mi podały, oczywiście białą, na szczęście długą do kolan. Nie oddały mi też butów, kiedy więc wyprowadziły mnie z chaty, czułam się, jakbym szła po szpilkach. Niezbyt mnie pocieszyło, że Faradż i Głaz wyglądali podobnie, za to zdumiałam się własną reakcją na widok Faradża, ciągle bowiem nie przywykłam do tego, co z człowiekiem mogą wyczyniać hormony: nie mogłam oderwać oczu od jego śniadej skóry oświetlonej blaskiem pochodni, od dłoni o długich szczupłych palcach odgarniających jasne kosmyki włosów z twarzy, od wysokiego smukłego ciała... Kiedy nasze spojrzenia się skrzyżowały, poczułam bolesny ucisk w dołku. Czego oni dodali do tego paskudnego surowego mięsa? Pośród wiwatów i grania bębnów poprowadzono nas ciemnymi ścieżkami do miejsca, skąd wcześniej biły wielkie słupy dymu, a teraz niepokojąca purpurowa poświata. Nocne niebo było usiane gwiazdami. Patrząc na nie wzrokiem wyostrzonym przez strach, uzmysłowiłam sobie, że są „niezwykle iskrzące i duże”, jak napisał Dante w scenie, gdy leżał na stopniu schodów wiodących do Raju Ziemskiego. Faradż ujął mnie za rękę, by dodać mi otuchy, i uścisnął ją lekko, lecz przepełniona byłam strachem zwiększonym tyloma przygotowaniami i dźwiękiem bębnów. Czułam się jak Jezus w drodze na Golgotę dźwigający na plecach krzyż. Czy Krzyż Prawdziwy, który stawrofilacy odzyskiwali po kawałeczku? Nie, z pewnością nie. Ale z jego powodu – nawet jeśli krzyż wcale nie był prawdziwy – znaleźliśmy się tutaj. Czułam, jak drżą mi nogi, pot zlewa ciało i zęby dzwonią. Dotarliśmy w końcu do placyku, wokół którego mieszkańcy wioski stanęli w milczeniu. Kilka wielkich ognisk dopalało się z głośnym trzaskaniem polan. Młodzi mężczyźni, którzy wybiegli po przemowie Berehanu Bekeli, długimi ostrymi włóczniami rozgrabiali żar, nadając mu kolisty kształt. Większe kawałki rozbijali włóczniami, wyrównując warstwę grubości około dwudziestu centymetrów i promieniu mniej więcej czterech, pięciu metrów. Zostawili jednak wąskie przejście niepokryte żarem, ścieżynkę,

którą można było dojść do centrum okręgu. Kiedy Mulugeta Mariam powiedział coś do Faradża, nie potrzebowałam tłumaczenia: Mulugeta był w tej chwili radosnym aniołem Bożym, który ukazał się Dantemu na siódmym tarasie i powiedział mu, że ma wstąpić na ścieżkę ognia. Ścisnęłam mocno rękę Faradża i przywarłam policzkiem do jego ramienia tak wystraszona, że ledwie mogłam oddychać. Czułam się w tej chwili „jak człowiek żywcem rzucany do jamy”. – Odwagi, kochanie! – szepnął Faradż, lekko całując mnie we włosy. – Tak się boję!... – załkałam, zamykając oczy, przez co oczywiście natychmiast trysnęły z nich strugi łez. – Posłuchaj, skarbie, wszystko będzie dobrze, wyjdziemy z tego cało jak z wcześniejszych prób. Nie bój się, Ottavio – powiedział, lecz na nic się to zdało, nie mogłam opanować dzwonienia zębów. – Pamiętaj, że zawsze jest jakieś rozwiązanie, moja kochana! Ale kiedy patrzyłam na wielki krąg żaru, wydawało mi się to raczej mrzonką. Mogłam założyć, że w jakimś momencie życia w mniejszym czy większym stopniu popełniłam sześć pierwszych grzechów głównych, w żaden jednak sposób nie mogłam się pogodzić z myślą, że umrę z powodu grzechu rozpusty, od niego bowiem byłam całkowicie wolna. Poza tym jeśli teraz umrę w ogniu, już nigdy nie będę miała okazji popełnić go z Faradżem, dopuścić się osławionych czynów nieczystych, o których tyle się mówi. – Nie chcę umierać! – jęknęłam, tuląc się do niego. Po cichutku podszedł do nas z tyłu Glauser-Röist. – „Choćbyś lat tysiąc w tych płomieniach na dnie – wyrecytował – gorzał i płonął jako wiór paździerzy, wiedz, że włos jeden z głowy twej nie spadnie...” – Och, też pan znalazł sobie chwilę!... – burknęłam. Mulugeta Mariam powiedział coś ponaglająco. Nie mogliśmy stać tak całą noc, musieliśmy wejść na ścieżynkę. Szłam jak skazaniec wstępujący na szafot, wspierając się na silnym ramieniu Faradża. W odległości dwóch metrów od ognistego dywanu gorąc był tak nieznośny, że czułam, jak przypieka mi się skóra. Wszedłszy na ścieżkę wiodącą do środka kręgu, miałam wrażenie, że dosłownie się palę i krew mi wrze w żyłach. Było to straszne. W gorącym powietrzu broda Faradża lekko falowała unoszona wznoszącymi się prądami, ze skwierczącego morza czerwieni dochodziły zduszone dźwięki. Wreszcie dotarliśmy do centrum okręgu. Ledwieśmy tam stanęli, ludzie, którzy wszystko przygotowali, natychmiast nagarnęli włóczniami żar na ścieżkę, wyrównując go starannie. Osaczeni jak zwierzęta staliśmy oszołomieni, patrząc na Anuaków, którzy

w pewnym oddaleniu otaczali ognisty krąg. Wyglądali jak niewzruszone zjawy, bezlitośni sędziowie oświetleni piekielnym blaskiem. Nikt się nie ruszał, nikt nie oddychał – zwłaszcza my, bojąc się wciągnąć do płuc gorące powietrze. Wtem z tłumu wzbił się osobliwy śpiew, jakaś pierwotna melodia, której początkowo pośród trzasku ognia nie usłyszałam wyraźnie. Była to jedna jedyna fraza muzyczna, którą Anuakowie powtarzali niestrudzenie jak litanię, wolno, w zadumie. Obejmująca moje ramiona ręka Faradża napięła się jak postronek, Glauser-Röist niespokojnie przestąpił z nogi na nogę. Wołanie Mulugety przywróciło nas do rzeczywistości. – Musimy przejść przez ogień – przetłumaczył Faradż. – Jeśli tego nie zrobimy, zabiją nas. – Co? – przeraziłam się. – Zabiją?... O tym nie było mowy! Przecież po tym nie da się przejść! – żołądkowałam się, patrząc na dywan rozżarzonych węgli, tu i ówdzie już czerniejący. – Wysilcie mózgownice – poprosił Głaz. – Jeśli trzeba, przejdę po tym, nawet gdyby miało się to skończyć oparzeniami trzeciego stopnia. Ale zanim zdecyduję się na samobójstwo, chcę się upewnić, że nie ma innej możliwości, że nie wiecie, co mogłoby nam pomóc. Obejrzałam się na Faradża, który schylił nieco głowę, by popatrzyć mi w twarz. Spoglądając na siebie, w mgnieniu oka dokonaliśmy przeglądu całej wiedzy zgromadzonej w ciągu życia. Niestety, nic z niej nie odnosiło się do spacerów po rozżarzonych węglach, co potwierdziły zaraz nasze zawiedzione miny. – Przykro mi, Kaspar... – rzekł Faradż przepraszająco. Pociliśmy się obficie, lecz pot natychmiast wysychał. Nie było potrzeby, żeby Anuakowie się trudzili, zadając nam śmierć; umrzemy z odwodnienia, jeśli dłużej tu zostaniemy. – Pozostaje nam tylko tekst Dantego – mruknęłam strapiona. – Ale nie przypominam sobie nic, co mogłoby nam pomóc. Wysoki świst przeciął powietrze i między moimi stopami wbiła się włócznia – jedna z tych, których używano do rozgarnięcia żaru. Serce o mało mi nie stanęło. – Na Boga! – ryknął Faradż. – Zostawcie ją! Celujcie we mnie! Monotonny śpiew tłumu przybrał na sile, stał się wyraźniejszy. Wydało mi się, że Anuakowie śpiewają po grecku, pomyślałam jednak, że mi się przesłyszało. – Tekst Dantego... – powtórzył Głaz w zamyśleniu. – Może w nim jest rozwiązanie.

– Kiedy Dante wchodzi na ścieżkę – zauważyłam – mówi tylko, że chłodniej by mu było w płynnym szkle. – Przecież... – zaczął Glauser-Röist, lecz przerwał mu coraz bliższy groźny świst i we wgłębienie powstałe pod naszymi stopami wbiła się kolejna włócznia. Faradż w szale sypnął po arabsku gradem przekleństw, których na szczęście nie zrozumiałam. – Ale zabić nas nie chcą! – oświadczył na koniec podniecony. – Gdyby chcieli, już by to zrobili. Tylko nas zachęcają, żebyśmy się wreszcie ruszyli. Muzyczna fraza znowu się wzmogła. Teraz wyraźnie słyszałam, jak Anuakowie śpiewają: Makarioi oi kazaroi ti kardia. – „Pójdźcie tu do mnie, ubłogosławieni!” – zawołałam. – Śpiewają po grecku! – To samo śpiewa anioł, kiedy Dante, Wergiliusz i Stacjusz idą przez ogień, prawda, Kaspar? – zapytał Faradż, a ponieważ Głaz, który oniemiał, gdy w ziemię wbiła się druga włócznia, tylko skinął głową, dodał z ożywieniem: – Rozwiązanie musi być u Dantego! Pomóż nam, Kaspar! Co mówi Dante o ogniu? – No więc... – Glauser-Röist się zawahał. – Cholera, nic nie mówi! Nic! – powtórzył z rozpaczą. – Tylko że wiatr odchyla płomienie! – Wiatr? – Faradż zmarszczył czoło, próbując sobie przypomnieć. – „Cały bok góry płomieniami zieje, a zaś od brzeżka pęd silnej wichury na powrót spędza ognistą zawieję” – wyrecytował Głaz. Oczami duszy ujrzałam osobliwy obrazek: stopa podnosiła się wysoko i z siłą opadała na ziemię. – Pęd silnej wichury... – szepnął Faradż w zamyśleniu. W tej chwili następna włócznia wbiła się o włos od palców prawej stopy naszego po dwakroć świętego, który podskoczył jak dźgnięty. – Niech was diabli!... – ryknął. – Słuchajcie! – krzyknął podniecony Faradż. – Wiem!... Wiem, jak to zrobić! Makarioi oi kazaroi ti kardia, powtarzali raz za razem, głośno i z namaszczeniem, mieszkańcy wioski Antioch. – Jeżeli pobiegniemy, podnosząc wysoko stopy i mocno, ale naprawdę mocno je stawiając, powstanie coś w rodzaju poduszki powietrznej, która na parę sekund zdusi ogień. Wiatr, który wieje z góry, odpycha płomienie. Właśnie to przekazuje Dante! Głaz stał bez ruchu, próbując poukładać sobie to w głowie. Ja jednak natychmiast pojęłam, o co chodzi – o zwykłe ćwiczenie fizyczne: jeśli stopę mocno opuścić z wysoka,

zetknie się z żarem na bardzo krótko, a powietrze pod nią na moment utworzy jakby podeszwę, która zapobiegnie oparzeniom. Aby się to jednak powiodło, trzeba naprawdę mocno i szybko stawiać kroki, w równym rytmie, w przeciwnym razie w mgnieniu oka dojdzie do spalenia skóry do żywego mięsa. Było to rzecz jasna niezwykle ryzykowne, ale też tylko takie rozwiązanie pasowało do wskazówki Dantego – a poza tym nie mieliśmy innego pomysłu. Zwłaszcza że nasz czas się kończył, co zapowiedział okrzyk kapitana Mulugety, który stał u boku naczelnika wioski. – Trzeba też bardzo uważać, żeby się nie przewrócić – zauważył Glauser-Röist, który wreszcie ogarnął w pełni to, co powiedział Faradż. – „To drżę, że spłonę, to że runę z góry”, mówi Dante. Pamiętajcie o tym. Jeśli przez ból czy cokolwiek innego zawahacie się i wypadniecie z rytmu, spalicie się żywcem. – Idę pierwszy! – oznajmił Faradż, nachylając się, aby mnie pocałować w usta, co miało także stłumić moje protesty. – Nic nie mów, basileja – szepnął mi na ucho, aby Glauser-Röist nie usłyszał. – Kocham cię, kocham, kocham... Powtarzał to, póki się nie uśmiechnęłam, a wtedy naraz mnie puścił i ruszył naprzód z krzykiem: – Patrz i ucz się na moich błędach! – O matko jedyna! – wrzasnęłam histerycznie, próbując go zatrzymać. – Nie, Faradż, nie! – Spokojnie! – Głaz przytrzymał mnie za ramiona. Postać Faradża przypominała czerwonawą błyskawicę posuwającą się naprzód rytmicznie i mocno łomoczącą stopami w żar. Nie mogłam na to patrzyć. Skryłam twarz na piersi Glausera-Röista, który objął mnie mocno, i płakałam jak nigdy w życiu, zanosiłam się łzami, szlochałam tak rozpaczliwie i żałośnie, że nie usłyszałam, kiedy Głaz krzyknął: – Już!... Udało mu się!... Słyszy pani? – Potrząsnął mną jak szmacianą lalką. – Niech pani patrzy! Udało mu się! Podniosłam głowę, nie rozumiejąc, co kapitan mówi, i zobaczyłam Faradża, który machał do mnie ręką spoza kręgu ognia. – O Jezu, żyje! – krzyknęłam. – Dzięki ci, Panie Boże! – Ottavia!... – zawołał i w tej chwili osunął się na ziemię bez zmysłów. – Poparzył się! – zawołałam. – Poparzył się! – To teraz my – rozkazał Glauser-Röist. – Co?... – wykrztusiłam.

Zanim uświadomiłam sobie, co się dzieje, Głaz chwycił mnie za rękę i pociągnął w stronę ognia. W tym momencie jednak odezwał się we mnie instynkt przetrwania – zaparłam się nogami. – Właśnie tak ma pani robić, tylko że szybko – powiedział Glauser-Röist, którego nie wzruszył mój opór. Przypuszczam, że zmobilizowała mnie bliskość żaru, bo podniosłam nogę i z całej siły wdepnęłam w ogień. Życie się zatrzymało. Świat stanął w miejscu, przyroda ucichła. Wkroczyłam bezgłośnie w jakby biały tunel, w którym osobiście mogłam się przekonać, że Einstein miał słuszność, twierdząc, że czas i przestrzeń to pojęcia względne. Spojrzałam na swoje stopy i zobaczyłam, że jedna jest częściowo zagłębiona w białych chłodnych kamieniach, a druga w zwolnionym tempie się podnosi, by zrobić kolejny krok. Czas podległ dylatacji, rozciągnął się, pozwalając mi bez pośpiechu obserwować wszystko w tym dziwnym korytarzu. Uniesiona stopa jak bomba opadła na kamienie, aż rozprysnęły się dokoła, a druga już spokojnie zaczęła się podnosić – widziałam, jak palce się rozwierają i podeszwa poszerza, by większą powierzchnią uderzyć o kamieniste podłoże. Opadała niezwykle wolno, ale w taki sposób, że ziemia aż zadrżała, kiedy się z nią zderzyła. Uśmiechnęłam się. Uśmiechnęłam się, ponieważ frunęłam: na sekundę przed tupnięciem stopą w podłoże druga także była już w powietrzu. Z mojej twarzy nie znikała radość przez cały czas, którego wymagało to niewiarygodne doświadczenie. Było to ledwie dziesięć kroków, lecz dziesięć najdłuższych kroków w moim życiu. I najbardziej niesamowitych. Wtem biały tunel znienacka się skończył i wróciłam do rzeczywistości, padając na ziemię pchnięta podmuchem powietrza. Bębny huczały, rozbrzmiewały ogłuszające krzyki, ziemia przywarła mi do dłoni i stóp, drapiąc skórę. Nigdzie nie widziałam Faradża ani Glausera-Röista, chociaż wydało mi się, że niedaleko Anuakowie owijają kogoś, tak jak mnie, białym lnianym płótnem i w pośpiechu dokądś zabierają. Setki rąk dźwignęły mnie i poniosły pośród gromkiej wrzawy. Później ułożono mnie na czymś miękkim i odwinięto płótno. Byłam oszołomiona, zlana potem i zmordowana jak jeszcze nigdy. Strasznie mi też było zimno, dygotałam, jakbym się znalazła na mrozie. Mimo wszystko jednak zauważyłam, że dwie kobiety, które podały mi dzban wody, nie są mieszkankami wioski Anuaków. Głównie dlatego, że były blondynkami o jasnej karnacji, a jedna miała zielone oczy. Wypiłam zawartość dzbana – to nie była woda – i film mi się urwał: zapadłam w głęboki sen.

ROZDZIAŁ 7 Wynurzałam się z wolna z oparów snu, z głębokiego letargu, w który zapadłam po strasznej próbie kręgu ognia. Czułam się zrelaksowana, wypoczęta, cała w skowronkach. Po przebudzeniu w pierwszej kolejności zaczął mi działać zmysł powonienia. Przyjemny zapach lawendy dowodził, że już nie przebywam w wiosce Antioch. Półśpiąc jeszcze, uśmiechnęłam się, tak przyjemnie było poczuć znajomą woń. Następnie uruchomił mi się słuch. W pobliżu rozlegały się kobiece głosy, szeptały coś cichutko, jakby nie chciały mnie przebudzić. Nie otwierając oczu, wytężyłam uwagę i zdumiałam się niepomiernie, uświadomiwszy sobie coś niewiarygodnego: po raz pierwszy w swoim życiu specjalistki od greki bizantyńskiej słyszałam ten język w użyciu! – Powinnyśmy ją obudzić – szeptała jedna z kobiet. – Jeszcze nie, Zauditu – odparła inna. – I proszę, uważaj, wychodząc, żeby nie hałasować. – Ale Tafari powiedział, że tamci już jedzą. – I bardzo dobrze. A dziewczyna niech się wyśpi do woli. Oczywiście natychmiast otworzyłam oczy, tak że uruchomił mi się trzeci z pięciu zmysłów. Leżałam na boku twarzą do ściany, najpierw więc zobaczyłam na gładkim murze ładny fresk przedstawiający tancerzy i flecistów. Kolory były żywe, intensywne, z wieloma złoceniami, dominowały beże i fiołkowy róż. Albo umarłam i trafiłam do nieba, albo wciąż śniłam z otwartymi oczami. I nagle zrozumiałam: byłam w Raju Ziemskim! – No i widzisz? – odezwała się kobieta, która chciała, żebym się wyspała. – Gadasz i gadasz! Obudziłaś ją! Nie poruszyłam się ani o włos i ciągle leżałam tyłem do nich. Skąd wiedziały, że nie śpię? Jedna z nich pochyliła się nade mną. – Hygieja, Ottavia – powitała mnie. Powolutku odwróciłam głowę – zobaczyłam twarz białej kobiety w średnim wieku, o siwych włosach spiętych w kok. Oczy miała zielone i po tym ją poznałam: była jedną z tych, które w wiosce Anuaków podały mi napój. Uśmiechała się miło, przez co koło oczu i ust porobiły jej się drobne zmarszczki.

– Jak się czujesz? – spytała. Już miałam otworzyć usta, lecz w tej chwili zdałam sobie sprawę, że nigdy nie używałam w mowie greki bizantyńskiej, musiałam więc na gwałt przestawić się z języka, który znałam tylko w piśmie, na „udźwiękowiony”. Co okazało się nie lada wyzwaniem. – Bardzo dobrze, dziękuję – odparłam niepewnie, zająkując się przy każdym słowie. – Gdzie jestem? Kobieta odsunęła się i wyprostowała, żebym mogła usiąść na posłaniu. Zadziałał mi wtedy czwarty zmysł, dotyk – odkryłam, że pościel, w którą byłam owinięta, jest z cieniutkiego jedwabiu, gładszego i miększego od satyny czy muślinu. Kiedy się poruszyłam, praktycznie ześliznęła się ze mnie. – W Staurosie, stolicy Paradejsosu. A ten pokój – dodała, omiatając wzrokiem pomieszczenie – to jedna z gościnnych komnat w basilejonie katona. – Czyli jestem w Raju Ziemskim stawrofilaków – podsumowałam. Kobieta się uśmiechnęła, podobnie jak ta druga, młodsza, trzymająca się z tyłu. Obydwie miały na sobie szerokie białe tuniki spięte na ramionach broszą i zebrane szarfą w pasie. Z nieskalaną bielą ich szat nie mogło się równać odzienie Anuaków – przy nich wyglądałoby na szare i niedoprane. Wszystko tu było piękne, wysmakowane, koło takiej krasy nie dało się przejść obojętnie. Alabastrowe naczynia na drewnianym stole były tak idealnie wygładzone, że odbijało się w nich światło licznych świec oświetlających pokój. Podłogę przykrywały dywany w żywych barwach. Wszędzie stały kwiaty, nadzwyczaj dorodne i urodziwe, ale najdziwniejsze było to, że całe ściany pokrywały malowidła w stylu rzymskim ze scenami chyba z życia codziennego w Cesarstwie Bizantyńskim w XIII albo XIV wieku. – Na imię mi Hajde – powiedziała zielonooka. – Jeśli chcesz, możesz sobie jeszcze poleżeć i napatrzyć się na dekoracje, które, jak widzę, przypadły ci do gustu. – Bardzo! – zapewniłam z entuzjazmem. W komnacie królował bizantyński przepych, smak i sztuka, toteż miałam niepowtarzalną okazję przyjrzeć się bezpośrednio wszystkiemu, co dotąd oglądałam tylko na reprodukcjach w książkach. – Ale wolałabym zobaczyć przyjaciół – dodałam. Wydawało mi się dotąd, że mogę się poszczycić bogatym słownictwem w tym języku, okazywało się jednak w rozmowie, że jest żałośnie ubogie, toteż powiedziałam „rodaków”, sunpatriotes, zamiast „przyjaciół”. Ale kobiety zrozumiały.

– Didaskalos

12

Boswell i protospatharios

13

Glauser-Röist posilają się z katonem

i dwudziestoma czterema szastami. – Szastami? – powtórzyłam zdziwiona. Wiedziałam, że „szasta” to słowo pochodzące z sanskrytu, które znaczy „mędrzec” i „czcigodny”. – Szasta to... – Hajde się zawahała, szukając właściwych słów na wytłumaczenie neofitce pojęcia tak złożonego i ważnego dla stawrofilaków. – Pomocnicy katona, chociaż niezupełnie takie mają zadanie. Lepiej, żebyś była cierpliwa, ucząc się tego, co powinnaś wiedzieć, Ottavio. Nie spiesz się tak. W Paradejsosie mamy czas. Kiedy to mówiła, Zauditu, dziewczyna, która wcześniej taka była gadatliwa, a teraz milczała, otworzyła drzwi szafy ukrytej w ścianie za malowidłami, wyjęła taką samą tunikę, w jaką one były ubrane, i rozłożyła ją na pięknym drewnianym rzeźbionym krześle, prawdziwym dziele sztuki. Następnie wysunęła szufladę w stole i zabrała z niej puzderko, które ostrożnie postawiła mi na kolanach nakrytych prześcieradłem. W ozdobionej emalią szkatułce odkryłam ze zdumieniem niesamowitą kolekcję złotych zapinek wysadzanych szlachetnymi kamieniami, wartych z pewnością fortunę ze względu na użyte materiały, jak i na wielkość oraz wykonanie, zdecydowanie bizantyńskie. Złotnik, który zrobił te cudeńka, był z pewnością artystą pierwszej klasy. – Wybierz sobie jedną czy dwie – odezwała się nieśmiało Zauditu. Jakże tu wybierać spośród takiego piękna, zwłaszcza że nigdy nie nosiłam żadnych kosztowności? – Nie, nie, dziękuję – odmówiłam z uśmiechem. – Nie podobają ci się? – zdziwiła się dziewczyna. – Och, są piękne! Ale nie przywykłam do takich cennych ozdób. Chciałam jeszcze dodać, że jestem zakonnicą i złożyłam śluby ubóstwa, lecz w porę sobie przypomniałam, że to już nieaktualne. Stropiona Zauditu obejrzała się na Hajde, która jednak nie zwracała na nią uwagi. Spokojnie rozmawiała z kimś, kto się znajdował po drugiej stronie drzwi, Zauditu zatem

12

Didaskalos (gr.) – uczony.

13

Protospatharios (gr.) – bizantyński stopień wojskowy będący odpowiednikiem kapitana.

zabrała szkatułkę i odstawiła na stół. W tej chwili do komnaty dobiegły przyjemne dźwięki wesołej melodii granej na lirze. – To Tafari, najlepszy liroktipos w Staurosie – wyjaśniła mi z dumą Zauditu. Hajde wróciła do nas niespiesznym krokiem. Później się przekonałam, że w tej sposób poruszają się wszyscy mieszkańcy Paradejsosu, zarówno w Staurosie, jak i w Crucis, Edenie i Lignum. – Mam nadzieję, że muzyka ci się podoba – zagadnęła Hajde. – Bardzo – odparłam. I uświadomiłam sobie naraz, że nie mam pojęcia, jaki to dzień. Zupełnie straciłam poczucie czasu w tym całym zamieszaniu. – Jest osiemnasty czerwca – odpowiedziała Hajde na moje pytanie. – Dzień Pański. Niedziela osiemnastego czerwca! Trzy miesiące zajęło nam dotarcie tutaj, a ponad dwa tygodnie wcześniej zniknęliśmy z Aleksandrii. – Ona nie chce fibuli – wtrąciła Zauditu zmartwiona. – Czym zepnie himation? – Nie chce fibuli? – Hajde spochmurniała. – Ottavio, to niemożliwe. – Są... są za... Nigdy nie noszę takich rzeczy. Nie przywykłam. – A można wiedzieć, czym zepniesz himation? – Nie macie czegoś prostszego? Szpilki...? – Nie miałam pojęcia, jak jest po grecku „agrafka”. Hajde i Zauditu popatrzyły po sobie stropione. – Himation nosi się tylko z fibulą – oznajmiła w końcu Hajde. – Inaczej się go układa z jedną fibulą, inaczej z dwiema, ale nie może być spięty szpilkami. Wysunęłyby się pod wpływem ruchu i ciężaru tkaniny. – Ale te fibule są zbyt błyszczące! – O to ci chodzi? – zdumiała się Zauditu z miną świadczącą, że nic z tego nie rozumie. – No już, Ottavio, tym się nie przejmuj – ucięła Hajde. – Później porozmawiamy na ten temat. Teraz wybierz fibule i sandały i pójdziemy do sali jadalnej. Kazałam uprzedzić przez Rasa, żeby cię oczekiwali. Didaskalos Boswell chyba bardzo niecierpliwie cię wypatruje. Och, a jak ja go chciałam zobaczyć! Wyskoczyłam z łóżka, szybko wybrałam dwie najładniejsze fibule – jedną z głową lwa, którego oczami były dwa niesamowite rubiny; druga przypominała kameę z wodotryskiem – i zaczęłam zdejmować przez głowę szeroką koszulę, w której spałam.

Wtem znieruchomiałam. – Moje włosy! – krzyknęłam po włosku z rozpaczą. – Proszę? – spytała Zauditu. – Włosy!... Moje włosy! – powtórzyłam, opuszczając koszulę i rozglądając się za jakimś lusterkiem. Zobaczyłam duże lustro w srebrnej oprawie zawieszone na bocznej ścianie niedaleko drzwi. Podbiegłam do niego i... krew zastygła mi w żyłach: głowę miałam zupełnie łysą, wyglądałam jak pacjent po chemioterapii! Nie dowierzając, pomacałam swoją czaszkę, na próżno szukając kosmyków włosów. Powyżej ciemienia pod palcami wyczułam coś, równocześnie przeszyło mnie ukłucie bólu. Spuściłam nisko głowę, by zobaczyć w lustrze to miejsce: pośrodku głowy, jak u Abi-Ruja Iyasusa, widniała skaryfikacja w kształcie dużej sigmy. Oniemiała, niezdolna odpowiedzieć na słowa pociechy Hajde i Zauditu, chwyciłam skraj koszuli, zdjęłam ją i nago stanęłam przed lustrem. Na ciele miałam jeszcze sześć liter greckich: na prawej ręce tau; na lewej ipsylon; na sercu między piersiami alfę; na brzuchu rho; na prawym udzie omikron; na lewym znowu sigmę jak na głowie. Jeśli dodać do tego krzyże, których się dorobiłam po każdej próbie, i duży monogram konstantyński na pępku, można powiedzieć, że wyglądałam jak wariatka, która okaleczyła sobie ciało. Wtem w lustrze obok siebie ujrzałam Hajde, również nagą, chwilę później dołączyła do nas Zauditu. Obydwie miały takie same znaki jak ja, tyle że dawno zabliźnione. Ich gest zasługiwał na reakcję z mojej strony. – Przejdzie mi... – wykrztusiłam ze łzami w oczach. – Twoje ciało nie czuło bólu – wyjaśniła pogodnie Hajde. – Zawsze przed rozcięciem skóry sprawdza się, czy sen jest dostatecznie głęboki. Popatrz na nas. Czy tak strasznie wyglądamy? – Moim zdaniem to piękne znaki – powiedziała Zauditu z uśmiechem. – Bardzo mi się podobają na ciele Tafariego, a jemu podobają się moje. Widzisz ten? – spytała, wskazując alfę między piersiami. – Zwróć uwagę, jak delikatnie został wykonany. Ma idealny kształt, linie delikatne i zaokrąglone. – Pomyśl też – dodała Hajde – że te litery tworzą słowo stavros, które zawsze będzie z tobą, gdziekolwiek się znajdziesz. To ważne słowo, dlatego i litery są ważne. Przypomnij sobie, ile cię kosztowało, żeby na nie zasłużyć, i bądź dumna, że je nosisz. Pomogły mi się ubrać, ja jednak nie mogłam przestać myśleć o swoim ciele z tyloma skaryfikacjami i o wygolonej głowie. Co powie Faradż?

– Może cię uspokoi, że didaskalos i protospatharios też tak wyglądają – powiedziała Zauditu. – I raczej im to nie przeszkadza. – Oni są mężczyznami! – zauważyłam z pretensją, kiedy Hajde wiązała mi szarfę w pasie. Spojrzały na siebie porozumiewawczo, próbując ukryć zrezygnowane miny. – Będziesz pewnie potrzebowała trochę czasu, Ottavio, nim się nauczysz, że niemądre jest wprowadzanie takich rozróżnień. No, chodźmy już. Czekają na ciebie. Wolałam to przemilczeć i pójść z nimi, aczkolwiek dziwiło mnie, że stawrofilacy są tacy nowocześni. Za drzwiami wyłożony dywanami szeroki korytarz, w którym porozstawiano stoliki i krzesła, prowadził na bogato ukwiecony wewnętrzny dziedziniec z piękną fontanną wyrzucającą strugi wody. Próbowałam dojrzeć niebo, lecz zdołałam dostrzec jedynie dziwne czarne cienie w odległości tak dużej, że niepodobna było ocenić, na jakiej są wysokości. I wtedy uzmysłowiłam sobie, że tutaj nie dociera prawdziwy blask słońca, że nigdzie go nie ma, a oświetlenie wcale nie jest naturalne. Mijałyśmy kolejne korytarze podobne do pierwszego, kolejne dziedzińce wewnętrzne ozdobione wodotryskami, które dawały niewiarygodny efekt. Ich szum działał kojąco, jak szmer strumyka spadającego w korycie, ale zaczynałam się denerwować, ponieważ zewsząd odbierałam niepokojące znaki świadczące, że to miejsce ma w sobie coś dziwnego. – Gdzie dokładnie leży Paradejsos? – spytałam swych milczących przewodniczek, które niespiesznie szły przodem, od czasu do czasu schylając się, aby coś poprawić. W odpowiedzi usłyszałam dźwięczny śmiech. – Też pytanie! – rzuciła ucieszona Zauditu. – A jak sądzisz, gdzie może leżeć? – zagadnęła w końcu Hajde takim tonem, jakby się zwracała do dziecka. – W Etiopii? – zaryzykowałam. – Tak myślisz? – odparła, jakby odpowiedź na moje pytanie była oczywista. Moje przewodniczki zatrzymały się przed drzwiami imponujących rozmiarów i jeszcze bardziej imponującej urody. Otworzyły je jakby nigdy nic – po drugiej stronie znajdowała się wielka sala ozdobiona równie bogato jak wszystko, co dotąd widziałam w basilejonie. Pośrodku królował ogromny okrągły stół, który natychmiast przywiódł mi na myśl legendy o królu Arturze.

Faradż Boswell, najbardziej łysy didaskalos, jakiego w życiu widziałam, zerwał się na mój widok – pozostali biesiadnicy także wstali, lecz nie tak gwałtownie – i z wyciągniętymi rękami ruszył do mnie biegiem, potykając się, bo fałdy szaty plątały mu się między nogami. Patrzyłam na niego z gulą w gardle, prócz niego nic już wokół nie istniało. Ogolili mu oczywiście głowę, jasną brodę miał jednak tak długą jak przedtem. Aż mnie zatkało, kiedy przywarłam do niego i wciągnęłam w nozdrza jego zapach – nie zapach himationu pachnącego lekko olejkiem sandałowym, lecz znajomą woń skóry. Znajdowaliśmy się w najdziwniejszym miejscu świata, jednakże w objęciach Faradża znów poczułam się pewna siebie. – Nic ci nie jest? Nic ci nie jest? – powtarzał niespokojnie, nie rozluźniając objęć i obsypując moją twarz pocałunkami. Śmiałam się przez łzy wzruszona do głębi. Trzymając go za ręce, odsunęłam się nieco, aby mu się przyjrzeć. Ależ śmiesznie wyglądał! Łysy, z długą brodą i odziany w białą szatę do stóp – nawet ojciec chybaby go nie poznał. – Proszę przyprowadzić do nas panią doktor – rozległ się starczy głos. Prowadzeni życzliwymi spojrzeniami podeszliśmy z Faradżem do zgarbionego staruszka, który spośród reszty obecnych wyróżniał się jedynie zaawansowanym wiekiem – ani szaty, ani miejsce zajmowane przy stole nie wskazywały, że mamy do czynienia z Katonem CCLVII. Kiedy się domyśliłam, kim jest, wezbrał we mnie szacunek wymieszany z lękiem. Równocześnie nie mogłam się oprzeć ciekawości, toteż uważnie mu się przyglądałam, kiedy podchodziliśmy do niego metr po metrze. Katon CCLVII był starcem średniego wzrostu i średniej budowy ciała, wspartym na gustownej lasce z racji sędziwego wieku. Zużyte mięśnie i stawy sprawiały, że cały drżał, lecz w niczym to nie umniejszało emanującej od niego godności. W ciągu swojego życia naoglądałam się różnych pergaminów i papirusów, żaden jednak nie był tak pomarszczony jak jego skóra – zdawało się, że lada chwila rozpadnie się na drobne kawałki, tyle bruzd ją przecinało, zachodząc na siebie. Ale szczególna przenikliwość widoczna na jego obliczu i błysk inteligencji w szarych oczach wywierały takie wrażenie, że miałam ochotę złożyć mu pokłon, jaki nieraz składałam przed dostojnikami w Watykanie. – Hygieja, Ottavia – przemówił takim samym jak wcześniej słabym, drżącym głosem. – Ogromnie się cieszę, że mogę cię wreszcie poznać – ciągnął bezbłędnie po angielsku. – Nie wyobrażasz sobie, z jaką ciekawością śledziłem przebieg prób. Ile lat mógł mieć ten człowiek? Sto?... Tysiąc?... Zdawał się dźwigać ciężar wieczności, jakby przyszedł na świat, kiedy jeszcze wody pokrywały całą planetę. Powolutku

wyciągnął do mnie drżącą rękę wnętrzem do góry, z lekko przygiętymi palcami, czekając, aż podam mu dłoń. A kiedy to uczyniłam, podniósł ją do ust z taką elegancją, że oniemiałam. Dopiero wtedy zobaczyłam Glausera-Röista – jak zwykle poważnego i czujnego – stojącego za katonem. Mimo nobliwej miny prezentował się znacznie lepiej niż Faradż i ja: był blondynem i zawsze nosił krótko ścięte włosy, toteż ogolenie ich niewiele zmieniło w jego wyglądzie. – Zapraszam, Ottavio, usiądź obok profesora – odezwał się Katon CCLVII. – Bardzo chcę z wami pogawędzić, a nie ma nic lepszego od miłej rozmowy przy dobrej strawie. Usiadł pierwszy przy stole, po nim uczyniło to dwudziestu czterech szastów. Następnie przez drzwi skryte pod freskami do sali wkroczyła służba z tacami i wózkami zastawionymi jadłem. – Przede wszystkim pozwólcie, że przedstawię wam szastów Paradejsosu, kobiety i mężczyzn, którzy co dzień dbają o to, żeby to miejsce było takie, jakie chcemy. Na prawo od drzwi siedzi młody Hete, tłumacz sumeryjskiego. Dalej Ahmose, najlepsza w Staurosie specjalistka od stolarki. Obok niej Szakeb, jeden z nauczycieli. Potem Mirsgana, odpowiedzialna za wodę. Hosni, nasz kabidarios, szlifierz kamieni szlachetnych... Wymieniał po kolei imiona dwudziestu czterech szastów: Neferu, Katebet, Asrat, Hagos, Tamirat... Wszyscy odziani byli tak samo, a kiedy padało ich imię, jednakowo się uśmiechali, skłaniając głowę na powitanie. Ale najciekawsze było to, że choć nosili dziwnie brzmiące imiona, w jednej trzeciej byli blondynami jak Glauser-Röist, pozostali mieli włosy rude, kasztanowe, czarne. Rysy twarzy również świadczyły o pochodzeniu z najróżniejszych ludów żyjących na ziemi. Służący tymczasem bez pośpiechu krzątali się wokół stołu, ustawiając liczne półmiski, na których nie było ani kąska mięsa, a to, co się na nich znajdowało, przedstawiało się nader skromnie, jakby jedzenie miało być raczej ucztą dla ducha – wszystko rzeczywiście pięknie podano – niż dla ciała. Po prezentacjach katon dał znak, by rozpocząć biesiadowanie. Każdy przy stole miał do nas pytania o przebieg prób, o to, co czuliśmy w ich trakcie. My jednak nie kwapiliśmy się do zaspokojenia ich ciekawości, woleliśmy raczej nasycić własną. Zwłaszcza że widać było, iż w kapitanie wszystko buzuje, tylko czekałam, aż uszami pójdzie mu dym. W końcu, kiedy gwar zrobił się spory, a pytania sypały się jak grad, Głaz nie wytrzymał. – Z przykrością przypominam, że ani profesor, ani pani doktor, ani ja nie jesteśmy adeptami stawrofilaków – oświadczył. – Dotarliśmy tutaj, żeby was aresztować! W sali zapadła cisza jak makiem zasiał. Tylko katon miał dość animuszu, by uratować sytuację.

– Powinieneś się opanować, Kaspar – rzekł spokojnie. – Jeśli chcesz nas aresztować, przełóż to na później. Nie możesz pogróżkami psuć nam wszystkim takiej wspaniałej biesiady. Czy ktoś z obecnych uchybił ci w czymś? Zamarłam. Nikt w taki sposób nie mówił do Głaza. Przynajmniej ja nie słyszałam. Już myślałam, że skoczy na równe nogi i wywróci stół. Tymczasem ku mojemu zaskoczeniu Glauser-Röist bez emocji powiódł wzrokiem dokoła. Złapaliśmy się z Faradżem za ręce pod stołem. – Ubolewam nad swoim zachowaniem – powiedział kapitan nieoczekiwanie, nie spuszczając oczu. – Było niewybaczalne. Bardzo przepraszam wszystkich. Znów rozległ się gwar głosów, jakby nic się nie stało. Katon wdał się w rozmowę po cichu z kapitanem, który, nie okazując najmniejszego skrępowania, zdawał się słuchać go uważnie. Mimo podeszłego wieku Katon CCLVII wciąż miał ewidentnie silną, charyzmatyczną osobowość. Szasta, który nazywał się Ufa i był ujeżdżaczem koni, odwrócił się do mnie i Faradża, aby Glauser-Röist z katonem mogli swobodnie rozmawiać. – Czemu wzięliście się za ręce pod stołem? – zapytał, a my z Faradżem zmartwieliśmy. Skąd wiedział?... – To prawda, że w trakcie prób zakochaliście się w sobie? Posługiwał się bizantyńską greką, zadając pytania prostodusznie, jakby nie właził z butami do naszego życia. Kilka głów zwróciło się w naszą stronę, wyczekując odpowiedzi. – Hm... no tak... właściwie... – wyjąkał Faradż. – Tak czy nie? – naciskał inny z biesiadników imieniem Teodoros. Jeszcze więcej głów zwróciło się ku nam. – Myślę, że Ottavia i Faradż nie przywykli do takich pytań – zauważyła Mirsgana, „odpowiedzialna za wodę”. – Czemu? – zdziwił się Ufa. – Nie są stąd, zapomniałeś? Są z zewnątrz. – I głową wskazała górę, co nie uszło mojej uwagi. – A może wy byście nam opowiedzieli o sobie i o Paradejsosie? – zagadnęłam równie bezpośrednio jak Ufa. – Na przykład ciekawi nas, gdzie dokładnie jest położone to miejsce, dlaczego wykradaliście relikwie Krzyża, w jaki sposób chcecie nam przeszkodzić w oddaniu was w ręce policji... – Westchnęłam. – I tym podobne. Służący, który właśnie nalewał mi wina do kieliszka, wtrącił: – Za dużo pytań naraz.

– A ty, Candace, nie byłeś ciekawy w dniu, kiedy się obudziłeś w Staurosie? – zagadnął Teodoros. – Kiedy to było! – odparł Candace, napełniając kieliszek Faradżowi. Uświadomiłam sobie, że ludzie, których uważałam za służących, wcale nie są sługami. W każdym razie nie w takim sensie, w jakim to słowo rozumie się zwykle. Wszyscy ubrani byli tak samo jak katon, szastowie i nasza trójka, uczestniczyli również jakby nigdy nic w rozmowach. – Candace urodził się w Norwegii – wyjaśnił Ufa. – Przybył tu jakieś piętnaście, dwadzieścia lat temu, tak, Candace? – Candace przytaknął, osuszając serwetką skraj dzbana z winem. – Do zeszłego roku był szastą od żywności, ale teraz wybrał kuchnie basilejonu. – Miło cię poznać, Candace – powiedziałam czym prędzej, Faradż zrobił to samo. – Mnie też jest miło... Ale naprawdę wierzcie mi: jeśli chcecie poznać prawdziwy Paradejsos, powinniście najpierw się przejść jego ulicami, a nie zadawać pytania. I odszedł w kierunku drzwi. – Może Candace ma słuszność – wróciłam do tematu, podnosząc kieliszek – ale chodzenie po miastach Paradejsosu nie pomoże nam się dowiedzieć, gdzie to miejsce leży, dlaczego kradliście relikwie Krzyża i jak zamierzacie nam przeszkodzić w oddaniu was w ręce wymiaru sprawiedliwości. Coraz więcej szastów przysłuchiwało się temu, cośmy mówili, również ci, którzy nadstawiali ucha na to, o czym rozmawiali Glauser-Röist i katon. Stół nie był już podzielony na dwie grupy. Oczekując na odpowiedzi, które jakoś nie padały, podniosłam kieliszek do ust i upiłam łyk wina. – Paradejsos leży w najpewniejszym miejscu świata – odezwała się Mirsgana w końcu. – Części Krzyża nie kradliśmy, bo zawsze należał do nas. A jeśli chodzi o wymiar sprawiedliwości... cóż, tym się nie martwimy. – Wszyscy wokół pokiwali głowami. – Kluczem do bramy Paradejsosu jest tylko siedem prób, a każdy, kto je pomyślnie przejdzie, staje się zwykle człowiekiem obdarzonym takimi zaletami, że nie potrafi czynić zła. Wy troje na przykład też bylibyście do tego niezdolni. W gruncie rzeczy – dodała z rozbawieniem – nikt nigdy jeszcze tego nie zrobił, a istniejemy przecież od ponad tysiąca sześciuset lat. – A co powiecie o Dantem Alighierim? – zapytał Faradż bez ogródek. – Znaczy o co chodzi? – zaciekawił się Ufa. – Zabiliście go – oświadczył Faradż. – My?... – rozległo się kilka zdumionych głosów.

– Nie zabiliśmy go – zapewnił Hete, młody tłumacz sumeryjskiego. – Był jednym z nas. To jedna z najważniejszych postaci w historii Paradejsosu. Własnym uszom nie wierzyłam. Albo byli chytrymi kłamcami, albo teoria GlauseraRöista waliła się jak domek z kart. Przy czym tak całkiem nie mogła być błędna, skoro byliśmy tutaj. Chyba że... – Dante spędził tu wiele lat – wyjaśniał Teodoros. – Odchodził i wracał. Tutaj w lecie tysiąc trzysta czwartego roku zaczął pisać „Convivio” i „De vulgari eloquentia”. A dwa lata później na wiosnę, niedługo przed powrotem na Półwysep Apeniński, podczas rozmów z Katonem Osiemdziesiątym Pierwszym i ówczesnymi szastami przyszedł mu do głowy pomysł na „Komedię”. Przymiotnik „boska” do tytułu poematu dodał dopiero w roku tysiąc pięćset pięćdziesiątym piątym wydawca Ludovico Dolce. – Ale on przecież opowiada całą historię prób i umożliwia odnalezienie tego miejsca – zauważył Faradż. – Oczywiście – przyznała Mirsgana z szerokim uśmiechem. – W roku tysiąc dwieście

dwudziestym,

za

Katona

Siedemdziesiątego

Siódmego,

ukryliśmy

się

w Paradejsosie. I potem zaczęło nas ubywać. Jedyni adepci wywodzili się z różnych bractw, stowarzyszeń i zakonów, takich jak Fede Santa, Massenie du Saint Graal, minnesingerów, Fedeli d’Amore, z odłamów chrześcijaństwa takich jak katarzy, rzadziej z zakonów rycerskich: templariuszy, joannitów, krzyżaków. I problem obrony Krzyża w przyszłości stał się naprawdę palący. – I właśnie dlatego – podjął Hete – zobowiązano Dantego, żeby napisał „Komedię”. Teraz rozumiecie? – To był sposób, by mogli dotrzeć tutaj ludzie zdolni dostrzec rzeczy ukryte. Dociekliwe, niespokojne duchy – dodał Ufa. – A dlaczego bał się wyjechać z Rawenny po opublikowaniu „Czyśćca”? I gdzie znikł na parę lat, że nic o nim nie wiedziano? – Bał się z przyczyn politycznych – odparła Mirsgana. – Nie zapominaj, że Dante aktywnie uczestniczył w wojnie gwelfów i gibelinów. Był przedstawicielem Florencji w stronnictwie gwelfów białych, którzy toczyli spór z gwelfami czarnymi. I zawsze się sprzeciwiał polityce militarnej Bonifacego Ósmego. W dodatku był jego wrogiem z powodu haniebnej korupcji na papieskim dworze za pontyfikatu Bonifacego. Naprawdę nieraz jego życie było zagrożone. – Chcesz powiedzieć, że z rozkazu Kościoła katolickiego zginął w święto Podniesienia Krzyża? – rzuciłam z przekąsem.

– Ani nie zabił go Kościół – rzekł Teodoros – ani nie ma pewności, że umarł właśnie w święto Podniesienia Krzyża. Na pewno wyzionął ducha trzynastego lub czternastego września. Bardzo by nam odpowiadało, gdyby umarł czternastego, byłby to piękny, niemal cudowny zbieg okoliczności, ale żadne dokumenty tego nie potwierdzają. Mylicie się też, sądząc, że został zamordowany. Jego przyjaciel Guido Novello wysłał go z misją do Wenecji. W drodze powrotnej przez laguny Adriatyku zachorował na malarię. Nie mieliśmy z tym nic wspólnego. – Co nie zmienia faktu, że to podejrzane – zauważył Faradż z uporem. Znowu zapadła cisza jak makiem zasiał. – Wiecie, czym jest piękno? – spytał naraz Szakeb, nauczyciel, dotąd milczący i tylko słuchający uważnie. Spojrzeliśmy na niego z Faradżem, nie rozumiejąc. Miał okrągłą twarz i wyraziste, duże czarne oczy. Na pulchnych palcach nosił pierścienie, które efektownie skrzyły się w świetle. – Widzicie, jak drży płomyk najkrótszej świeczki w złotym kandelabrze nad katonem? Kandelabr, o którym mówił, był z tej odległości ledwie jasnym punktem. Jakże mieliśmy dojrzeć najkrótszą świeczkę i jej drżący płomyk? – Czujecie zapach duszonej kapusty z kuchni? – ciągnął. – I intensywny aromat majeranku, którym ją przyprawiono? I kwaśną woń liści rabarbaru, którymi została przykryta w naczyniach? Byliśmy naprawdę stropieni. O czym on mówił? Jak mieliśmy wyczuć te zapachy? Nie poruszając głową ani nie spuszczając wzroku, spróbowałam – bez powodzenia – odgadnąć składniki pysznej potrawy, którą miałam przed nosem, ale wyłącznie dlatego, że dopiero co przełknęłam jej kęs, potrafiłam sobie tylko przypomnieć, że jest bardzo aromatyczna, dużo mocniej pachnie i smakuje niż zazwyczaj. – Nie wiem, do czego zmierzasz – powiedział Faradż. – Możesz mi powiedzieć, didaskalosie, jakie instrumenty grają melodię, która cały czas nam towarzyszy? Melodię?... Jaką melodię? pomyślałam i w tejże chwili zdałam sobie sprawę, że odkąd usiedliśmy do stołu, w tle faktycznie rozbrzmiewa piękna melodia. Nie słyszałam jej dotąd, ponieważ nie zwracałam na nią uwagi, zwłaszcza że była bardzo cicha i spokojna. Niemniej rozróżnienie grających ją instrumentów było zwyczajnie niemożliwe. – Albo z jakim dźwiękiem – kontynuował Szakeb niewzruszenie – spływa w tej chwili kropelka potu po plecach Ottavii?

Drgnęłam. Zwariował? Co on gada? Ale nie odezwałam się słowem, bo kiedy to powiedział, faktycznie poczułam, jak pod wpływem napięcia i ekscytacji wzdłuż kręgosłupa popłynęła mi kropelka potu. – Co jest?... – zawołałam naprawdę mocno stropiona. – A powiedz, Ottavio – nie ustawał – w jakim rytmie bije twoje serce? Pokażę ci. O, w takim... – i zaczął stukać palcami w blat stołu, idealnie zgrywając się z uderzeniami serca w mojej piersi. – A jak pachnie wino, które przed chwilą piłaś? Zauważyłaś, jakie jest aromatyczne, że ma lekko oleistą teksturę i zostawia w ustach wyraźny posmak drewna? Wychowałam się na Sycylii, w regionie Włoch dającym najlepsze wina. Moja rodzina ma winnice, do posiłków zawsze pije się wino. Ale na takie rzeczy nigdy nie zwracałam uwagi. – Jeśli nie potraficie dostrzec tego, co was otacza, ani poczuć własnych doznań – podsumował Szakeb tonem uprzejmym, lecz stanowczym – jeżeli nie smakujecie piękna, bo nie jesteście w stanie go zobaczyć i wiecie o nim mniej niż najmłodsze dzieci z mojej szkoły, nie możecie twierdzić, że poznaliście prawdę. Nie możecie też nie wierzyć tym, którzy serdecznie was przyjęli. – Przestań, Szakeb – włączyła się Mirsgana, znowu biorąc nas w obronę. – Racja jest po twojej stronie, ale już wystarczy. Dopiero co się tutaj zjawili. Trzeba się wykazać cierpliwością. Szakebowi zmieniła się mina – teraz na jego twarzy pojawiła się skrucha. – Wybaczcie – sumitował się. – Mirsgana ma słuszność. Ale oskarżenie nas o zamordowanie Dantego było z waszej strony impertynencją. Ci ludzie walili prawdę prosto z mostu. Faradż siedział spięty i skupiony. Idąc za radą Szakeba, jakbym słyszała obracające się z pełną prędkością tryby jego mózgu. – Przepraszam cię, Szakeb, za to, co powiem – odezwał się w końcu. – Owszem, jestem w stanie przyjąć, że możesz widzieć ten malutki płomyk albo czuć zapachy z kuchni, nie mieści mi się jednak w głowie, że słyszałeś bicie serca Ottavii czy dźwięk kropli potu spływającej po jej plecach. Nie wątpię w twoje zdolności, ale... – Pozwól, że wyjaśnię – przerwał mu Ufa, nie dopuszczając Szakeba do głosu. – Wszyscy słyszymy spływającą kroplę. Teraz słyszymy, jak biją wasze serca, jak trawią żołądki, po głosie poznajemy, jacy jesteście zdenerwowani. Moje niedowierzanie sięgnęło szczytu, a niepokój wzrósł na samą myśl o czymś takim.

– Nie... to niemożliwe... – wykrztusiłam. – Chcesz dowodu? – spytał grzecznie Hete. – A pewnie – podchwycił Faradż cierpko. – Ja ci udowodnię – oświadczyła Ahmose, specjalistka od stolarki, dotąd siedząca w milczeniu. – Candace... – szepnęła, jakby mówiła na ucho sługi, który radził nam wcześniej, żebyśmy się przeszli po Paradejsosie. Rozejrzałam się dokoła, lecz nie było go w sali. – Candace, możesz przynieść kawałek tego ciasta z kwiatem bzu, które wyjąłeś właśnie z pieca? – Odczekała kilka sekund, po czym uśmiechnęła się zadowolona. – Odpowiedział: „Już przynoszę, Ahmose”. – Akurat! – mruknął lekceważąco Faradż. Zaraz jednak zrobiło mu się łyso, w drzwiach bowiem pojawił się Candace z tacą, na której niósł coś w rodzaju białego budyniu, czyli pewnie to, o co prosiła Ahmose. – Proszę, ciasto bzowe – powiedział. – Upiekłem z myślą o tobie. Odkroiłem kawałek, żeby zabrać potem do domu. – Dziękuję bardzo – odparła Ahmose, uśmiechając się z wdzięcznością. Nie ulegało wątpliwości, że żyją razem. – Nie rozumiem – oznajmił mój nieufny didaskalos. – Naprawdę nie rozumiem. – Nie rozumiesz... ale zaczynasz to akceptować – rzekł Ufa, podnosząc wysoko kieliszek z winem. – Wypijmy za wszystkie piękne rzeczy, których się nauczycie w Paradejsosie! Wszyscy w pobliżu nas wznieśli kielichy i trącili się z zapałem. Ludzie z otoczenia Glausera-Röista i katona ani drgnęli zafascynowani tym, co usłyszeli. Szakeb miał słuszność. Wino miało cudowny aromat, a smak intensywnie wytrawny o posmaku drewna. Jeszcze minutę po upiciu łyku czułam na języku jego delikatnie oleistą teksturę. Przyszło mi wtedy na pamięć zdanie Johna Ruskina, dziewiętnastowiecznego angielskiego krytyka sztuki: „Znajomość piękna jest pierwszym stopniem na drodze do zrozumienia tego co dobre”. Kieliszek, z którego piłam, był z rżniętego kryształu zdobionego motywem liści akantu. Po południu udaliśmy się na spacer po Staurosie w towarzystwie Ufy, Mirsgany, Hetego i niejakiej Chutenptah, szasty upraw, która świetnie się porozumiała z GlauseremRöistem. Poszła z nami, aby pokazać szklarnie i system upraw roślin. Głaz, jako inżynier agronom, bardzo się zainteresował tym aspektem życia Paradejsosu.

Kiedy po biesiadzie wyszliśmy z basilejonu katona i mijaliśmy niezliczone sale i dziedzińce wewnętrzne, nasi przewodnicy po angielsku wyjaśnili nam, dlaczego nie widać tam słońca. – Popatrzcie w górę – powiedziała Mirsgana. A w górze nie było nieba. Stauros mieścił się w gigantycznej podziemnej pieczarze, której ściany były niewidoczne, podobnie zresztą jak sklepienie. Gdyby setki takich maszyn, jakie wydrążyły tunel pod kanałem La Manche, pracowały bez wytchnienia przez cały wiek, nie zdołałyby wykopać pod ziemią jamy wielkości Staurosu, który powierzchnię miał zbliżoną do Rzymu i Nowego Jorku razem wziętych, a wysokością przewyższał Empire State Building. Stauros był stolicą Paradejsosu. Trzy inne miasta zbudowano w pieczarach podobnej wielkości, wszystkie cztery łączył skomplikowany system korytarzy i galerii. – Paradejsos to cudowny kaprys natury – tłumaczył Ufa koniecznie pragnący pokazać nam stajnie, w których pracował jako ujeżdżacz koni – skutek potężnych wybuchów wulkanów w plejstocenie. Gorące cieki wodne, które tu spływały, wypłukały skały wapienne, tak że zostały tylko skały wulkaniczne. To miejsce nasi bracia odkryli w trzynastym wieku. Uwierzycie, że od siedmiu wieków badamy to miejsce i dotąd nie poznaliśmy go w całości? I to mimo że odkąd mamy elektryczność, idzie nam dużo szybciej. Paradejsos jest naprawdę olbrzymi! – A jak oświetlacie miasto? – spytał Faradż, który szedł ze mną, trzymając mnie za rękę. Ulice Staurosu były brukowane, poruszali się po nich jeźdźcy na koniach i konne zaprzęgi – wyglądało na to, że jedyną siłą pociągową są tutaj zwierzęta. Piesi korzystali z chodników będących pięknymi mozaikami z błyszczących płytek, przedstawiającymi pejzaże albo sceny rodzajowe z muzykami, rzemieślnikami i z życia codziennego. Wszystko w najczystszym stylu bizantyńskim. Spotykaliśmy osoby, które zamiatały ulicę i zbierały śmiecie dziwnymi mechanicznymi łopatami. – W Staurosie jest ponad trzysta ulic – mówiła Mirsgana. Skinęła dłonią kobiecie, która wyglądała z okna na pierwszym piętrze. Domy wykuto w tej samej skale wulkanicznej, która tworzyła pieczarę, lecz dodane gzymsy i tynki na fasadach pomalowanych na kolorowo, ozdobionych często freskami, dodawały im wdzięku, ekstrawagancji albo po prostu je wyróżniały w zależności od upodobań właściciela. – Miasto ma siedem jezior, wszystkie spławne. Pierwsi mieszkańcy ochrzcili je nazwami cnót kardynalnych i teologalnych, które są przeciwieństwem siedmiu grzechów głównych.

– W jeziorach, zwłaszcza w Umiarkowaniu i Roztropności, jest mnóstwo ślepych ryb i skorupiaków albinosów – dodała Chutenptah. O dziwo, ta kobieta wydawała mi się znajoma, dlatego co rusz na nią spoglądałam, usiłując zrozumieć, skąd to wrażenie. Pamięć wzrokową miałam znakomitą, toteż na pewno gdzieś wcześniej ją widziałam. Była piękna, włosy i oczy miała czarne, rysy klasyczne, łącznie z subtelnym nosem. – Mamy też – ciągnęła Mirsgana – piękną rzekę, Kolos się nazywa. Wytryskuje z głębi ziemi niedaleko Lignum i przepływa wszystkie nasze miasta, a w Staurosie tworzy jezioro Miłość. Kolos dostarcza nam energii, którą oświetlamy Paradejsos. Czterdzieści lat temu kupiliśmy stare turbiny wodne, które wytwarzają elektryczność. Nie znam się na tym – dodała przepraszająco – więc o szczegółach wolę nie mówić, wiem tylko, że mamy prąd i że gdzieś tam – wskazała niewidoczne sklepienie – rozciągnięto miedziane kable, które go doprowadzają do całego miasta. – Ale w basilejonie katona używa się świec – zauważyłam. – Nasze urządzenia nie mają dość mocy, żeby zaopatrywać w energię elektryczną wszystkie budynki, ale też nie dążymy do tego. Wystarcza oświetlenie miasta i otwartych przestrzeni. Czy choćby przez chwilę miałaś niedostatek światła? Naszym rzemieślnikom udało się w ciągu tych wieków życia w ciemności wynaleźć świece o dużym natężeniu światła. Poza tym, jak się już przekonaliście, mamy świetny wzrok. – Dlaczego? – wtrącił pospiesznie Faradż. – Dlaczego macie taki dobry wzrok? – To zrozumiesz, kiedy zobaczysz szkoły – odparł Hete. – Macie szkoły, w których ćwiczycie wzrok? – zapytał Głaz z podziwem w głosie. – W naszym systemie edukacji poczesne miejsce zajmuje kształcenie zmysłów i wszystkiego, co się z nimi wiąże. Jakże inaczej dzieci mogłyby badać przyrodę, eksperymentować, wyciągać własne wnioski i weryfikować je? To jakby kazać ślepcowi rysować mapy. Stawrofilacy, którzy przybyli tu siedem wieków temu, musieli się tak natrudzić, że wypracowali bardzo użyteczne techniki, by poprawić swoje warunki życia. – Pierwsi mieszkańcy odkryli, że ryby nie mają oczu, a skorupiaki barw, bo nie są im potrzebne w ciemnych wodach Paradejsosu – wyjaśniła Chutenptah z lekkim uśmiechem. – Spostrzegli też, że gatunki ptaków, które się gnieżdżą na brzegach, nie używają wzroku, fruwając tunelami i galeriami, ponieważ tak jak nietoperze mają rozwinięte inne sposoby postrzegania. Postanowili więc dogłębnie zbadać faunę tego miejsca i doszli do interesujących wniosków. Z czasem opracowali dla ludzi system prostych ćwiczeń, które

pozwalają wykształcić pewne umiejętności. Od tego właśnie dzieci zaczynają naukę w szkołach i osoby takie jak wy, nowi mieszkańcy Paradejsosu... Jeśli chcą oczywiście. – Naprawdę? – zdziwiłam się. – Można wyostrzyć wzrok i słuch za pomocą ćwiczeń? – A pewnie. Ich efekty nie są szybkie, ale bardzo wyraźne. Jak myślisz, jakim cudem Leonardo da Vinci zdołał tak szczegółowo zbadać lot ptaków, że zastosował uzyskaną wiedzę do wykonania rysunków swoich latających maszyn? Miał wzrok taki jak my dzięki treningowi, który sam wymyślił. Podczas gdy na powierzchni ziemi produkowaliśmy maszyny, które coraz lepiej zastępowały nasze zmysły – mikroskopy, teleskopy, wzmacniacze dźwięku, głośniki, komputery... – tu, w Paradejsosie, ludzie przez wieki pracowali nad polepszaniem wrodzonych zdolności, doskonaląc je i rozwijając na przykładzie natury. I te osiągnięcia, podobnie jak rytualne próby czyśćcowe, otworzyły przed nimi bramy do nowego pojmowania życia, świata, piękna i wszystkiego, co ich otacza. Na górze szczyciliśmy się rozwiniętą techniką, na dole liczyły się zalety ducha. Oto zatem wyjaśniała się tajemnica kradzieży relikwii Krzyża, kradzieży dokonywanych perfekcyjnie, bez przemocy – relikwie znikały, po złodziejach nie zostawał żaden ślad. Czy istniały zabezpieczenia, które by stawrofilakowi wyposażonemu w tak nadzwyczajnie wyostrzone zmysły nie pozwoliły zabrać tego, co chciał, z miejsca najlepiej nawet chronionego? Idąc ulicami, na których panował umiarkowany ruch pojazdów osobowych i towarowych, mijając skwery i parki, w których ludzie zabawiali się żonglowaniem piłeczkami i maczugami – co stanowiło część treningów doskonalących, w tym wypadku rozwijało sprawność oburęczną – dotarliśmy do Kolosa. Rzeka miała co najmniej sześćdziesiąt, siedemdziesiąt metrów szerokości, na jej skalistych poszarpanych brzegach zamontowano barierki ozdobione rzeźbionymi kwiatami i liśćmi palmowymi. Oparłszy się rękami o balustradę, patrzyłam na łodzie płynące po czarnej wodzie Kolosa. Odnosiłam wrażenie, że palce mi się ślizgają po poręczy, jakby została naoliwiona. Oczywiście nie było na niej tłuszczu, dłonie miałam czyste – był to efekt idealnego wypolerowania materiału. Przypomniał mi się kamienny blok w katakumbach kościoła Świętej Łucji, który też wydawał się jakby naoliwiony. Czółna i łódki ślizgały się po spokojnych wodach Kolosa z jedną, dwiema bądź trzema wiosłującymi osobami. Większe jednostki transportowały towary – wyglądały jak wielkie grube robaki, z których kadłubów, jak na statkach greckich czy rzymskich, wystawały nawet trzy rzędy krótkich szerokich wioseł. Jednostki te, jak wytłumaczył nam Ufa, były

głównym środkiem transportu osób i towarów między Staurosem, Lignum, Edenem i Crucis. Stauros był stolicą Paradejsosu, największym miastem liczącym blisko pięćdziesiąt tysięcy mieszkańców, Crucis najmniejszym – z dwudziestoma tysiącami dusz. – Jak możecie używać wioślarzy na statkach? – oburzyłam się. – Kim są w ogóle ci ludzie, którzy całe życie spędzają na galerach pod pokładem, tyrając ciężko w ciemnościach? – A co w tym złego? – zdziwili się wszyscy czworo. – To nieludzkie! – orzekł Głaz równie oburzony jak Faradż i ja. – Nieludzkie?... Ależ to bardzo poszukiwane zajęcie! – odparł Hete, melancholijnie spoglądając na statki. – Mnie się udaje załapać tylko na trzy miesiące. – Wiosłowanie to bardzo przyjemna praca – wyjaśniła czym prędzej Mirsgana, widząc nasze zachmurzone twarze. – Młodzież ubiega się o miejsce na transportowcu. Przy tylu chętnych udziela się pozwolenia każdemu tylko na trzy miesiące, żeby każdy mógł pobyć wioślarzem. – Sami powinniście spróbować – dodał Hete, wciąż tęsknie patrząc na statki. – Rytm i różne style uderzania wiosłami, synchronizacja ruchów, wspólny wysiłek, koleżeństwo... Ściskając wiosło w dłoniach, trzeba się pochylić, zginając kolana, i mocno odchylić do tyłu. To cenna sekwencja ruchów, która niesłychanie wzmacnia mięśnie rąk, barków i nóg. Poza tym poznaje się nowych ludzi, zacieśniają się więzy między naszymi czterema miastami. Lepiej będzie do końca tej przechadzki krajoznawczej nie otwierać więcej ust, pomyślałam. Spojrzenia, które wymieniłam z Faradżem i kapitanem, jasno świadczyły, że mają podobne zdanie. Tutaj wszystkich wszystko uszczęśliwiało, nawet najcięższe i najmniej wdzięczne prace. Choć może w sumie wcale nie były takie ciężkie i niewdzięczne? Może takimi się stawały dopiero pod wpływem opinii innych ludzi? Szliśmy piękną promenadą ciągnącą się wzdłuż koryta rzeki, patrząc na ludzi, którzy zażywali kąpieli. Woda, podobnie jak cały kompleks pieczar tworzących Paradejsos, musiała mieć stałą temperaturę około dwudziestu czterech, dwudziestu pięciu stopni. Doświadczenie nabyte przy okazji rozmowy o wioślarzach kazało mi milczeć i nie pytać, jak to możliwe, że niektórzy pływacy prześcigają wiele łódek pchanych siłą ramion dwóch bądź trzech osób. Tyle tu było interesujących rzeczy, tyle mogliśmy się nauczyć, że czułam pewność, iż ani Faradż, ani Glauser-Röist, ani ja nigdy tych ludzi nie wydamy. Stawrofilacy mieli słuszność, twierdząc, że nie będziemy zdolni ich skrzywdzić, tak samo jak nie zrobiło tego tylu innych, którzy zjawili się tu przed nami. Jakże moglibyśmy dopuścić, by wkroczyły tu umundurowane oddziały sił porządkowych i położyły kres tak niezwykłej kulturze? Nie mówiąc o tym, że różne Kościoły zaczęłyby się kłócić o prawo do spuścizny po bractwie albo

chciałyby przekształcić to miejsce w religijną ciekawostkę lub cel pielgrzymek. Stawrofilacy i ich świat, po szesnastu wiekach istnienia, zniknęliby na zawsze, staliby się zwyczajną ciekawostką dla dziennikarzy, antropologów i historyków z całego świata. Skoro kradli relikwie Krzyża, wystarczy, że je zwrócą. My – byłam pewna, że moje zdanie podzielają kapitan i Faradż – nigdy ich nie wydamy. Spokojnie podążaliśmy dalej. W Staurosie były teatry, sale koncertowe, centra wystawiennicze,

hale

sportowe,

muzea

(historii

naturalnej,

archeologiczne,

sztuk

plastycznych...), biblioteki, w których w następnych dniach, ku swojemu niebotycznemu zdumieniu, znalazłam oryginalne manuskrypty Archimedesa, Pitagorasa, Arystotelesa, Platona, Tacyta, Cycerona, Wergiliusza... A także pierwsze wydania „Astronomica” Marka Maniliusza, „De medicina” Celsusa, „Historiae naturalis” Pliniusza Starszego i inne niezwykłe inkunabuły. W „salach życia”, jak je nazywali stawrofilacy, zgromadzono ponad dwieście tysięcy woluminów, a co najciekawsze, większość mieszkańców Paradejsosu mogła je czytać w oryginale, ponieważ jednym z najulubieńszych ich zajęć było studiowanie języków, zarówno żywych, jak i martwych. – Sztuka i kultura wzmacniają harmonię, tolerancję i zrozumienie między ludźmi – rzekł Hete. – Dopiero teraz zaczynacie to rozumieć tam, na powierzchni. W stajniach Ufy, największych z pięciu, jakie znajdowały się w pobliżu Staurosu, konie – ogiery, klacze i źrebaki – biegały swobodnie w zagrodach. W siodlarni przechowywano setki wszelkiego rodzaju uprzęży i mnóstwo rozmaitych siodeł (wszystkie z cudownie

tłoczonej

skóry)

z dziwnymi

kolorowymi

popręgami

i drewnianymi

strzemionami. Ufa poczęstował nas suszonymi owocami i poscą, napojem, którym stale się raczyli: na bazie wody z dodatkiem octu winnego i jajek. Jak nam powiedzieli, jeździectwo było jednym z wielu ulubionych sportów stawrofilaków. Skoki w kłusie i w galopie uważali za wyższą szkołę jazdy. Bardzo podziwiano

celujące

w tej

dyscyplinie

wierzchowce

i ich

jeźdźców.

W galeriach 14

organizowano wyścigi i zawody w ujeżdżaniu, dzieci bardzo lubiły się bawić w iysoporta . Jednakże Ufa z pasją oddawał się tresurze.

14

Iysoporta – gra zespołowa bardzo popularna w Bizancjum. Dwie drużyny jeźdźców oddzielone linią miały się pojmać nawzajem. Gra rozpoczynała się rzuceniem w powietrze kamienia zaznaczonego z jednej strony. Kamień decydował, która drużyna pierwsza będzie ścigać przeciwnika.

– Koń to bardzo inteligentne zwierzę – powiedział z przekonaniem, klepiąc po zadzie źrebaka, który wolno do nas podszedł. – Wystarczy je nauczyć, co znaczą sygnały dawane nogami, dłońmi i głosem, żeby czytało w myślach jeźdźca. Nie potrzebujemy tutaj ostróg ani biczy. Później wdał się w długie wyjaśnienia na temat właściwej kolejności tresury i układania koni, zanim przystąpi się do szkolenia w skokach, mówił także, że odkąd jest szastą, stara się wprowadzić tresurę do szkół, jest to bowiem najlepszy sposób, by poznać charakter zwierzęcia, zanim zacznie się je dosiadać. Na szczęście Mirsdana w końcu grzecznie mu przerwała te wywody, przypominając, że Chutenptah chce nam jeszcze pokazać uprawy, a robi się późno. Ufa zaoferował nam najlepsze wierzchowce ze swojej stajni, ponieważ jednak ja nie umiałam jeździć konno, skończyło się na tym, że oboje z Faradżem pojechaliśmy za innymi małym powozem w oddalone rejony Staurosu, gdzie rozciągały się hektary równiutko podzielonych pól. Po drodze wreszcie mogliśmy pobyć z Faradżem we dwoje, lecz ani nam w głowie postało marnować czas na komentowanie oglądanych cudeniek. Potrzebowaliśmy swojej obecności, całą drogę żartowaliśmy tylko i śmiali się. Odkryliśmy przy okazji, że konne pojazdy są o wiele bezpieczniejsze od silnikowych z prostej przyczyny: na długą chwilę można oderwać wzrok od drogi i nic się nie dzieje. Chutenptah pokazała nam swoje włości z taką samą dumą, z jaką Ufa oprowadzał nas po stajniach. Przyjemnie było na nią patrzyć, gdy urzeczona chodziła między grządkami warzyw, roślin paszowych, zbóż i najrozmaitszych kwiatów. Glauser-Röist wodził za nią wzrokiem, chłonąc każde słowo. – Skały wulkaniczne – mówiła – zapewniają korzeniom świetną wentylację, są też podłożem wolnym od pasożytów, bakterii i grzybów. W Staurosie przeznaczyliśmy ponad trzysta stadionów

15

kwadratowych pod uprawy. Inne miasta mają więcej terenów rolnych, bo

wykorzystują niektóre galerie. Na początku, gdy Paradejsos nie miał jeszcze pól, mieszkańcy musieli wychodzić na zewnątrz po zaopatrzenie, ewentualnie żywność dostarczali im Anuakowie, przez co rosło ryzyko, że to miejsce zostanie odkryte. Przeprowadzili więc dogłębne badania systemu, który zastosowali Babilończycy w swoich cudownych wiszących ogrodach, i odkryli, że ziemia wcale nie jest do tego potrzebna... W tym momencie dotarło do mnie, co mówi Chutenptah. Szliśmy z Faradżem pogrążeni we własnej rozmowie, za innymi, a ja dopiero teraz zdałam sobie sprawę, że 15

Stadion – grecka miara długości. W Bizancjum równa była 1/8 mili rzymskiej, czyli ok. 185 m.

nigdzie tu nie ma ziemi, tylko naga skała. W Paradejsosie wszystkie rośliny wschodziły i dojrzewały w ogromnych, długich glinianych donicach, które zawierały jedynie kamienie. – Miejskie odpadki organiczne – opowiadała Chutenptah – przerabiamy na nawóz, który w odpowiednich dawkach dodajemy do wody, zasilając w ten sposób rośliny. – To się chyba nazywa uprawa hydroponiczna – wtrącił Glauser-Röist, uważnie oglądając zielone liście jakiegoś krzewu. – Pięknie wszystko wygląda – orzekł z zadowoleniem na twarzy. – Ale co ze światłem? Przecież światło słoneczne jest niezbędne dla fotosyntezy. – Wystarcza oświetlenie elektryczne. Poza tym wspomagamy ją, dodając do nawozu pewne minerały i słodkie żywice. – Niemożliwe – zaoponował kapitan, gładząc korzeń jabłonki. – W takim razie musisz przyjąć – odparła spokojnie – że w tej chwili masz przywidzenia i niczego nie dotykasz. Szybko cofnął dłoń i o cudzie! na jego twarzy pojawił się rzadki gość: uśmiech – tym razem jak nigdy szeroki i promienny. A ja w tejże chwili przypomniałam sobie, skąd znam tę Chutenptah. Nie, nie widziałam jej nigdy wcześniej, ale w mieszkaniu Glausera-Röista w Rzymie oglądałam zdjęcia dziewczyny podobnej do niej jak kropla wody. A więc dlatego Głaz chodził taki oszołomiony! Chutenptah przypominała mu tamtą. Teraz wdali się w mało zrozumiałą dla innych rozmowę na temat słodkich żywic używanych w rolnictwie i tak jak my z Faradżem trzymaliśmy się nieco z boku, tak i oni oddzielili się od Ufy, Mirsgany i Hetego. Późnym popołudniem wróciliśmy do Staurosu. Ludzie kierowali się do domów po długim dniu pracy, w parkach roiło się od rozkrzyczanych dzieci, milczących gapiów, grupek młodzieży i żonglerów, którzy znakomicie się bawili, podrzucając różne rzeczy i łapiąc je. Żonglowanie wspomagało u nich oburęczność, a ona z kolei czyniła z nich świetnych żonglerów. Nie wiem, czy byli świadomi czy też intuicyjnie wyczuwali, że umiejętność wykonywania wszelkich czynności obiema rękami stymuluje rozwój obydwu półkul mózgowych, co zwiększa zdolności intelektualne i kreatywność. Na koniec Mirsgana, Hete, Ufa i Chutenptah z tajemniczymi minami zaprowadzili nas w ostatnie miejsce, które mieliśmy zobaczyć przed powrotem do basilejonu na kolację. Mimo naszych próśb nic nie chcieli powiedzieć, w końcu więc zdecydowaliśmy, że najlepiej będzie wejść w rolę posłusznych uczniów. Ulice tętniły życiem. W Staurosie nie znano napięcia ani pośpiechu, miasto wibrowało natomiast pulsowaniem idealnego ekosystemu. Ludzie – stawrofilacy, których

ścigaliśmy tak długo – spoglądali na nas wyczekująco, wiedzieli bowiem, kim jesteśmy. Z uśmiechem pozdrawiali nas z okien domów, z pojazdów lub przystając na pięknych mozaikowych chodnikach. Świat na opak, pomyślałam. A może nie? Ścisnęłam mocniej rękę Faradża, bo czułam, że tyle rzeczy się zmieniło, ja także zmieniłam się tak bardzo, że potrzebowałam pewnego stałego oparcia. W pewnej chwili nasz powóz skręcił i wjechaliśmy na ogromny plac, na którym w głębi, za ogrodami, wznosiła się potężna budowla wysokości sześciu, siedmiu pięter, ozdobiona licznymi witrażami, z wieloma ostro zakończonymi, smukłymi wieżami. I wtedy zrozumiałam, że naprawdę dotarliśmy do kresu drogi, długiej drogi, na którą nieopatrznie weszliśmy trzy miesiące wcześniej. – Świątynia Krzyża – uroczyście oznajmił Ufa, czekając na naszą reakcję. Ze wszystkiego, cośmy dotąd przeżyli, chyba ten moment był najbardziej emocjonujący i podniosły. Nie mogliśmy oderwać oczu od świątyni sparaliżowani wzruszeniem, że nareszcie osiągnęliśmy ostatni etap tej wędrówki. Jestem pewna, że w tamtej chwili nawet kapitan ani myślał domagać się zwrotu relikwii w imię interesów, które nas już nie dotyczyły. Dotarcie do serca Raju Ziemskiego po tylu trudach, lękach i obawach, za jedynych towarzyszy i wsparcie mając tylko Wergiliusza i Dantego, znaczyło dla nas tak wiele, że nie liczyło się już nic z tego, cośmy czuli na samym początku. Weszliśmy do środka przejęci wspaniałością i rozmachem. Świątynia jaśniała blaskiem tysięcy świec, od których iskrzyły się mozaiki i sklepienie, złoto i srebro, błękit kopuły. To nie był kościół używany normalnie. Zdobienia i okoliczności przeobraziły go w coś naprawdę wyjątkowego – był mieszaniną stylu bizantyńskiego i koptyjskiego, w pół drogi między prostotą a wschodnim przepychem. – Weźcie to – powiedział Ufa, podając nam białe chusty. – Nakryjcie głowy. Tutaj tak okazuje się najwyższą cześć. Duże chusty, podobne do noszonych na przykład przez Turczynki, narzucało się na głowę, nie wiążąc końców, które luźno opadały na ramiona. Niegdyś tak nakrywało się głowę na znak głębokiej czci religijnej, lecz na Zachodzie zwyczaj ten dawno zanikł. Co ciekawe, w Paradejsosie nawet mężczyźni i dzieci wchodzili do świątyni Krzyża w białej chuście na głowie. Idąc niesamowicie wielką nawą, naraz go ujrzałam: w przeciwnym końcu na wprost wejścia było wgłębienie w ścianie, a w nim postawiony piękny drewniany Krzyż. W ławkach przed nim lub na dywanikach na podłodze – w stylu muzułmańskim – siedzieli ludzie, modląc się na głos bądź po cichu. Jedni zdawali się wykonywać jakieś sakramentalne gesty, inni po

prostu tam byli. Podzielone na grupy wiekowe dzieci ćwiczyły pokłony. Była to dość szczególna forma pojmowania wiary i w ogóle przestrzeni religijnej, lecz stawrofilacy już wystarczająco mocno nas zadziwili, tak że byliśmy uodpornieni. Patrzyliśmy oto na zrekonstruowany Krzyż Prawdziwy jednoznacznie świadczący, że mieszkańcy Paradejsosu nadal są i zawsze będą jego strażnikami. – Zrobiony jest z drewna sosnowego – opowiadała Mirsgana spokojnie, świadoma przepełniających nas emocji. – Belka pionowa ma jakieś pięć metrów, a pozioma dwa i pół. Waży siedemdziesiąt pięć kilo. – Czemu oddajecie taką cześć Krzyżowi, a nie Ukrzyżowanemu? – wyrwało mi się. – Oczywiście, że oddajemy cześć Chrystusowi! – powiedziała Chutenptah uprzejmie jak zwykle. – Po prostu Krzyż jest dodatkowo symbolem naszego pochodzenia i świata, który stworzyliśmy z takim trudem. Z drewna tego krzyża powstało nasze ciało. – Wybacz, Chutenptah, ale nie rozumiem – mruknął Faradż. – Wierzysz, że na tym krzyżu naprawdę umarł Chrystus? – zapytał go Ufa. – No cóż... właściwie nie – odparł Faradż z wahaniem nie dlatego, że stracił pewność co do autentyczności Krzyża, lecz dlatego, że nie chciał urazić wierzących w to stawrofilaków. – I mylisz się – oświadczyła Chutenptah z przekonaniem. – To Krzyż Prawdziwy. Twoja wiara jest płytka, didaskalosie. Powinieneś się więcej modlić. – Ten Krzyż – rzekła Mirsgana, wskazując go – odnalazła w trzysta dwudziestym szóstym roku święta Helena, matka cesarza Konstantyna. Nasze bractwo, które miało go strzec, założono w trzysta czterdziestym pierwszym. – Tak było – przytaknął Ufa z satysfakcją. – Pierwszego września trzysta czterdziestego pierwszego roku. – Dlaczego wykradaliście relikwie Krzyża na całym świecie? – zapytał GlauserRöist. – Dlaczego właśnie teraz? – Nie wykradaliśmy ich – odpowiedziała Chutenptah. – Były nasze. Polecono nam dbać o bezpieczeństwo Krzyża. Wielu stawrofilaków oddało życie, broniąc go. Nasze istnienie dzięki niemu ma sens. Kiedy ukryliśmy się w Paradejsosie, mieliśmy największą część Krzyża. Reszta rozproszyła się po różnych kościołach w większych lub mniejszych kawałkach, czasami wręcz w drzazgach. – Minęło siedem wieków – dodał Hete. – Przyszła pora, by odzyskać wszystkie ułomki i odtworzyć Krzyż.

– Czemu nie chcecie ich zwrócić? – spytałam. – Gdybyście to zrobili, przestałoby wam grozić niebezpieczeństwo. Pomyślcie tylko, w ilu kościołach wierni oddawali cześć relikwiom Krzyża! – zawołałam. – Tak sądzisz? – sceptycznie odezwała się Mirsgana. – Nikogo już nie obchodzą Ligna Crucis. Na przykład paryska katedra Notre Dame, Bazylika Świętego Piotra w Watykanie czy jerozolimska bazylika Krzyża Świętego przekazały relikwie Krzyża do muzeum ciekawostek, które nazywają skarbcem albo kolekcją, i każą sobie płacić za oglądanie ich. Setki chrześcijan wypowiadały się na temat Krzyża, dowodząc, że nie jest autentyczny, toteż wierni w końcu przestali się nim interesować. Wiara w święte relikwie mocno podupadła w ostatnim czasie. My chcieliśmy tylko odtworzyć tę część Krzyża, której strzegliśmy, jedną trzecią stipes, czyli pionowej belki. Potem zdaliśmy sobie sprawę, jak łatwo byłoby zdobyć resztę, i niewiele myśląc, odzyskaliśmy cały Krzyż. – Jest nasz – powtórzył z uporem młody tłumacz sumeryjskiego. – Krzyż jest nasz. Nie ukradliśmy go. – A jak udało wam się stąd zorganizować to... odzyskiwanie na taką skalę? – zainteresował się Faradż. – Relikwie były rozrzucone po całym świecie, a po pierwszych kra... odzyskaniach dobrze ich pilnowano. – Poznaliście zakrystiana od Świętej Łucji, potem ojca Bonuomo z Santa Maria in Cosmedin, mnichów z San Constantino Acanzzo, ojca Stefanosa z bazyliki Grobu Świętego, kapłana z Kapnikarei i biletera w katakumbach Kaum asz-Szukafa? – wyliczał Ufa. Faradż, kapitan i ja popatrzyliśmy na siebie. Nasze podejrzenia okazały się słuszne. – Wszyscy są stawrofilakami – ciągnął ujeżdżacz koni. – Wielu naszych woli żyć poza Paradejsosem: jedni chcą wypełniać konkretne zadania, inni dokonują takiego wyboru z przyczyn osobistych. Nikt nie ma obowiązku przenosić się tutaj, chociaż to najwyższy zaszczyt i powód do chwały dla stawrofilaka, który ofiarowuje swoje życie Krzyżowi. – Na świecie jest mnóstwo stawrofilaków – dodał rozbawiony Hete. – Więcej, niż myślicie. Przychodzą tu i odchodzą, spędzają z nami trochę czasu, potem wracają do domu. Jak choćby Dante Alighieri. – W pobliżu każdej cząstki Krzyża zawsze był jeden z naszych albo dwóch – wyjaśniła Mirsgana, odpowiedzialna za wodę. – Dlatego wszystko poszło bardzo łatwo. Ufa, Chutenptah, Mirsgana i Hete z zadowoleniem popatrzyli po sobie, po czym wspomniawszy, gdzie się znajdują, uklękli przed Krzyżem – imponującym ze względu na rozmiary i starannie wybrane miejsce wystawienia – i w skupieniu przez długą chwilę składali

skomplikowane pokłony, szepcząc żarliwie starożytne litanie należące do rytuału bizantyńskiego. A ja tymczasem w sercu poczułam obecność Boga. Byłam przecież w kościele, w miejscu świętym, gdzie człowiek doświadcza wzniosłości i przybliża się do Najwyższego. Uklękłam i zaczęłam się modlić w myślach, dziękując za to, że dotarliśmy we trójkę aż tutaj cali i zdrowi. Prosiłam Boga, by pobłogosławił mojej i Faradża miłości, i obiecałam, że nigdy się od Niego nie odwrócę. Nie miałam pojęcia, co z nami będzie ani jakie plany snują stawrofilacy, lecz przyrzekłam, że póki będę w Paradejsosie, codziennie pomodlę się w tej wspaniałej świątyni. Wiedziałam, że krzyż nie jest autentyczny, że nie na nim umarł Chrystus – w tamtych czasach ukrzyżowanie było powszechnie stosowaną karą, a krzyży używano wielokrotnie, póki się do tego nadawały, póki nie zgryzło ich robactwo. Później zaś żołnierze dostawali je na opał. Dlatego ten krzyż na pewno nie był tym, na którym umarł Chrystus; był natomiast krzyżem, który znalazła święta Helena w roku 326 pod świątynią Wenus na wzgórzu w Jerozolimie; był krzyżem, który podzielony na nieduże cząstki czciły i przed którym się modliły miliony osób na przestrzeni wieków; był krzyżem, dla którego powstało Bractwo Strażników Krzyża; i naturalnie był krzyżem, który połączył mnie z Faradżem – Faradżem niewierzącym, cudownym Faradżem. Kiedy wracaliśmy do basilejonu katona na kolację, światła Paradejsosu zaczęły blednąć, wywołując złudzenie zmierzchu, co nawet miało swój urok. Ludzie niespiesznie zmierzali do domów, a nasi przewodnicy pożegnali się przed zawsze otwartym wejściem do basilejonu. Glauser-Röist i Chutenptah umówili się na następny dzień, niedługo po włączeniu świateł, na polach uprawnych, dlatego Ufa zostawił kapitanowi konia, by mógł dojechać na miejsce. Naszego Głaza ogromnie zainteresowało wykorzystanie słodkich żywic do zasilania roślin – moim zdaniem nie mniej niż piękna Chutenptah – i chciał tę metodę poznać bliżej. Tak przynajmniej mówił. Hete zaproponował, że pokaże Faradżowi i mnie to, czegośmy jeszcze w Paradejsosie nie widzieli. W sumie więc żegnaliśmy się z Ufą i Mirsganą, aczkolwiek obiecaliśmy, że ich odwiedzimy. Kolacja było dużo skromniejsza od obiadu. W innym pomieszczeniu, mniejszym i przytulniejszym od wielkiej sali jadalnej, stary Katon CCLVII pełnił honory gospodarza w towarzystwie jedynie szasty Ahmose – jak się okazało, była nie tylko specjalistką od

krzeseł, ale również jedną z jego córek – i Dariusa, szasty administracji i kanonarchy

16

świątyni Krzyża. Do stołu podawał znowu Candace, w tle tak jak wcześniej przygrywała muzyka, która przypominała mi średniowieczne piosnki ludowe. W trakcie ożywionej trudnej rozmowy zaczęłam wcielać w życie to, czego się nauczyłam wcześniej, przy obiedzie, o smakach i zapachach. Zdałam sobie sprawę, że aby rozróżniać tyle szczegółów i delektować się nimi, należy jeść i pić bardzo wolno, tak wolno jak stawrofilacy. Co jednak dla nich w praktyce było łatwe, mnie kosztowało wiele wysiłku, przywykłam bowiem szybko żuć jedzenie i zaraz przełykać. Zachwyciłam się nieznanym mi dotąd napojem podawanym wieczorem, do kolacji: eukrasem, wywarem pieprzowokminkowo-anyżowym, naprawdę pysznym. Katon CCLVII chciał poznać nasze plany na przyszłość i drążył ten temat dogłębnie. Faradż i ja zdecydowani byliśmy wrócić na powierzchnię, kapitan natomiast, o dziwo, wahał się. – Chciałbym zostać dłużej – rzekł z niepewną miną. – Tylu rzeczy można się tu nauczyć! – Ależ kapitanie – przeraziłam się – nie możemy wrócić bez pana! Przecież połowa Kościołów na świecie czeka na wieści o nas! – Kaspar, musisz wrócić z nami – nalegał Faradż poważnie. – Pracujesz dla Watykanu. Musisz stawić czoło tej sytuacji. – I wydacie nas? – spytał łagodnie katon. Sprawa była poważna. Znaleźliśmy się w kłopocie i wiedzieliśmy o tym. Jak dochowamy tajemnicy stawrofilaków, jeśli po powrocie arcybiskup Tournier i kardynał Sodano wezmą nas w krzyżowy ogień pytań? Nie będziemy mogli jakby nigdy nic pojawić się z powrotem i opowiadać, że graliśmy w karty, odkąd zniknęliśmy w Aleksandrii! – Ależ nie! – zapewnił czym prędzej Faradż. – Tylko musicie nam pomóc wymyślić przekonywającą historyjkę. Katon, Ahmose i Darius roześmiali się, jakby to była najprostsza rzecz na świecie. – Ja się tym zajmę – powiedział nagle Glauser-Röist. – Proszę pamiętać, że to moja specjalność. A szkolony byłem w Watykanie.

16

Kanonarcha – w klasztorach bizantyńskich i prawosławnych duchowny podający ton i śpiewający wersy psalmów i kanonów danego dnia, które powtarza po nim chór, oraz wzywający mnichów do modlitwy uderzeniem w gruby kloc.

– Niech pan z nami wraca – poprosiłam, patrząc w jego szare oczy. Jednakże wspomnienie pracy w Watykanie jakby jeszcze wzmocniło jego pragnienie, by zostać w Paradejsosie. Na twarzy nie miał już takiej niepewności. – Nie, nie teraz – odparł, kręcąc głową. – Nie mam ochoty dłużej sprzątać brudów Kościoła. Nigdy mi się to nie podobało, a teraz przyszła pora, żeby to zmienić. Życie dało mi sposobność i byłbym głupcem, gdybym z niej nie skorzystał. A nie uważam się za głupca. Dlatego zostanę tutaj przynajmniej na jakiś czas. Na zewnątrz nie ma dla mnie nic ciekawego, chętnie za to przez parę miesięcy popracuję przy uprawach razem z Chutenptah. – A co my powiemy? Jak wytłumaczymy, że pana nie ma? – spytałam niespokojnie. – Powiecie, że nie żyję – odparł bez mrugnięcia. – Oszalałeś? – zdenerwował się Faradż. Katon, Ahmose i Darius słuchali tylko, nie wtrącając się do rozmowy. – Dam wam idealne alibi, które uchroni was przed wypytywaniem przez hierarchów, a mnie pozwoli wrócić na powierzchnię za kilka miesięcy, nie wzbudzając podejrzeń. – Możemy ci pomóc – wtrąciła Ahmose. – Od wieków robimy takie rzeczy. – Czy twoja decyzja jest ostateczna? – zwrócił się katon do kapitana, nabierając łyżeczką mielonej pszenicy z cynamonem, karmelem i suszonymi śliwkami. – Nie powinieneś robić niczego wbrew sobie. – Nie rozumiesz, katonie – zaprotestował Glauser-Röist stanowczo. – Na górze ludzie nie zawsze robią to, co lubią. Wręcz przeciwnie. A ja wierzę w Boga i to mnie trzymało przez te lata, kiedy pracowałem dla Kościoła... dla Kościoła, który zapomniał o Ewangelii, a żeby utrzymać swoją pozycję, kłamie, oszukuje i interpretuje słowa Jezusa, jak mu wygodnie. Nie, nie chcę tam wracać. – Kasparze, możesz zostać z nami, jak długo zechcesz – oświadczył katon uroczyście. – A wy – zwrócił się do Faradża i do mnie – możecie odejść, kiedy zechcecie. Dajcie nam tylko kilka dni, żebyśmy zorganizowali wasz powrót na powierzchnię. Zawsze będziecie mile widziani w Paradejsosie. To w końcu wasz dom, pamiętajcie, że jesteście teraz stawrofilakami. Potwierdzają to znaki na waszym ciele. Damy wam kontakty na zewnątrz, żebyście się zawsze mogli z nami porozumieć. A teraz pozwólcie, że pójdę się pomodlić i położę spać. Wiek nie pozwala mi przesiadywać do późna – wyjaśnił z uśmiechem. Wspierając się na lasce, powoli wyszedł z komnaty. Wcześniej Ahmose ucałowała ojca na dobranoc, po czym dołączyła do nas.

– Nie bójcie się – powiedział Darius, widząc nasze stroskane miny. – Wiem, że się martwicie, to logiczne. Kościoły chrześcijańskie to twardy orzech do zgryzienia. Ale z Bożą pomocą wszystko skończy się dobrze. W tej chwili wszedł Candace, niosąc na tacy kieliszki z winem. Ahmose się uśmiechnęła. – Wiedziałam, że nam przyniesiesz najlepsze wino! – zawołała. Darius

skwapliwie

wyciągnął

rękę.

Był

mężczyzną

po

pięćdziesiątce,

o przerzedzonych siwych włosach i uszach tak małych, że ledwo było je widać. – Wypijmy – powiedział, kiedy każdy trzymał w ręku piękny alabastrowy kieliszek. – Wypijmy za protospathariosa, za to, żeby był wśród nas szczęśliwy. I za Ottavię i Faradża, żeby także zaznali szczęścia, choć będą daleko od nas. Z uśmiechem wznieśliśmy kielichy. Hajde i Zauditu przygotowały mi pokój i czekały na mnie, poprawiając a to kwiatek, a to jakąś fałdę. Wszystko było bardzo gustowne, światło nielicznych świec nadawało pokojowi magicznej aury. – Czy jeszcze czegoś sobie życzysz, Ottavio? – zapytała Hajde. – Nie, nie, dziękuję – odparłam, próbując ukryć zdenerwowanie. Kiedy wychodziliśmy z kolacji, Faradż zapytał, czy może przyjść do mnie, gdy zostawią nas w spokoju. Nie musiałam mu odpowiadać. Mój uśmiech wystarczył. Po co dłużej czekać? Nasze zadanie dobiegło końca, a ja pragnęłam tylko być z nim. Nieraz patrząc na niego, łapałam się na głupiej myśli, że gdybym miała więcej niż jedno życie, i tak byłoby za krótkie, aby nacieszyć się obecnością Faradża, po co więc zwlekać? Z jakiegoś powodu pewne rzeczy naraz zaczęły mi się wydawać oczywiste – należało do nich spędzenie nocy z Faradżem. Wiedziałam, że jeśli tego nie zrobię, długo będę sobie wyrzucać własną strachliwość i nie będę się dobrze czuła w nowej skórze Ottavii. Byłam w nim zakochana po uszy, głucha i ślepa na wszystko, i może dlatego nie widziałam nic złego w tym, co zamierzałam zrobić. Trzydzieści dziewięć lat czystości i abstynencji to dość. Bóg zrozumie. – Didaskalos chyba nie może się doczekać, kiedy przyjdzie – rzekła niedyskretna Zauditu. – Krąży po swoim pokoju jak lew w klatce. Faradż zajmował pokój po drugiej stronie korytarza. – Zauditu! – zbeształa ją Hajde. – Wybacz jej, Ottavio. Jest za młoda, by wiedzieć, że na powierzchni macie inne obyczaje.

Uśmiechnęłam się. Nic więcej nie potrafiłam zrobić, nawet odezwać się nie mogłam. Chciałam tylko, żeby już sobie poszły i żeby zjawił się Faradż. W końcu obydwie ruszyły do wyjścia. – Dobranoc, Ottavio – wyszeptały z szerokim uśmiechem i zamknęły za sobą drzwi. Wolnym krokiem podeszłam do lustra i przyjrzałam się sobie. Nie byłam w najlepszej formie, wyglądałam też niespecjalnie. Głowę miałam jak kula bilardowa, brwi przypominały wysepki wystające ze spokojnego morza. Oczy mi jednak błyszczały, a z ust nie chciał zejść idiotycznie rozanielony uśmiech. Czułam się szczęśliwa. Paradejsos był niezwykłym miejscem, bardzo opóźnionym w materialnych sferach życia, lecz pod wieloma innymi względami bardzo rozwiniętym. Nie znano tu pośpiechu, strachu, codziennej walki o przetrwanie w świecie pełnym niebezpieczeństw. Życie płynęło spokojnie ludziom, którzy potrafili docenić to, co mieli. Bardzo pragnęłam zabrać ze sobą z Paradejsosu cudowną umiejętność smakowania wszystkiego, najbłahszych nawet drobiazgów. Ćwiczenie się w niej zamierzałam zacząć jeszcze tej nocy. Bałam się. Serce waliło mi tak mocno, że mało nie wyskoczyło z piersi. Tłukło się jak przerażone zwierzątko w klatce. „Nie rób tego, Ottavio, nie rób”, szeptał mi głos w głowie. Jeszcze był czas, aby się wycofać. Czemu niby miało się to stać tej właśnie nocy? Czemu nie nazajutrz albo po powrocie na powierzchnię? Czemu nie mielibyśmy poczekać, aż ksiądz pobłogosławi nasz związek? – Czemu nie zrezygnować w ogóle i nigdy tego nie zrobić? – rzekłam do siebie na głos z wyrzutem. No, Ottavio, dodawałam sobie otuchy. Pragniesz tego, umierasz z ochoty, żeby to zrobić, czego się boisz? Serce zabiło mi jeszcze mocniej, wystąpiły na mnie poty. Jeszcze tego brakowało!... Nieświadomie przez całe życie wyczekiwałam tej chwili – zerwałam dawne więzy, zaznałam tylu przeżyć, odrzuciłam ciasny gorset, w który ongiś wcisnęłam swoje ciało, miałam bowiem to szczęście, że spotkałam najcudowniejszego na świecie mężczyznę, który mnie kochał i pragnął. Dlaczego więc byłam taka przerażona? Faradż zostawił mi pełną swobodę i cierpliwie czekał, aż zerwę z dawnym życiem. Kiedy mnie całował, jego usta składały solenną obietnicę, wzbudzały namiętność tak intensywną, że unosiła mnie ku nieznanym rejonom niczym liść na wietrze. Skoro mogłam się zatracić w jego ustach, czy z ciałem będzie inaczej? Rozległo się dyskretne pukanie do drzwi. – Wejdź – powiedziałam i rozbawiona, i zdenerwowana. – Nie musisz być taki ostrożny. Jeśli będą chcieli nas usłyszeć, na pewno usłyszą.

– Racja – przyznał zawstydzony, wchodząc do pokoju. – Zapomniałem, że potrafią czytać w myślach. – A jakże!... Podeszłam do niego i zarzuciłam mu ręce na szyję. Faradż był równie zdenerwowany jak ja, co objawiało się bezustannym mruganiem i drżeniem głosu. Pocałował mnie niespiesznie. – Naprawdę chcesz, żebym został? – spytał niedowierzająco. Gdzie się podział casanova? – Jasne – zapewniłam, całując go. – Chcę, żebyś został dzisiaj i we wszystkie następne noce. Do końca życia. Straciłam poczucie czasu, straciłam także serce, które zlało się w jedno z jego sercem. Przestałam być sobą, przestałam być Ottavią Saliną taką jak dotąd – przeobraziłam się w jeden promienny kłębek miłości i namiętności. Mój wybranek zaniósł mnie do łóżka, choć w ogóle tego nie pamiętam, bo smak jego ust był tak intensywny, że wydawało mi się, iż jest smakiem życia, które skoncentrowało się w Faradżu. Noc mijała, a ja złączona z jego ciałem, stopiona z nim w nieskończonym błysku wieczności, przemieniona w kaskadę doznań, które przechodziły od najdelikatniejszych po zupełnie szalone, uzmysławiałam sobie, że to, co robimy, nie może być tym czymś strasznym, co wszystkie religie z jakichś powodów od wieków potępiają. Zwariowali czy co? Czemu grzechem miałoby być odkrycie, że pełnia szczęścia jest możliwa na tym świecie? Silne, smukłe ciało Faradża stało się moim jedynym pragnieniem. Czułam, że zmieniam się w nową rozdygotaną osobę, która zawsze już będzie czekała na takie chwile bezgranicznej miłości i szału. Zrazu niepewność mocno mnie pętała niewidzialnymi więzami, po czym ze skórą zlaną potem i sercem tak walącym, że mało się nie rozpadło, zdałam sobie sprawę, iż w łóżku jest nie tylko Faradż i ja – zabrałam do niego wpojone mi obłudne zakazy i tabu, które mnie więziły. Ta myśl tylko mi przemknęła przez głowę, lecz była bardzo ważna. Naga uklękłam na pościeli i popatrzyłam na Faradża, który zmęczony i szczęśliwy obrzucił mnie zaciekawionym wzrokiem. – Wiesz, co ci powiem? – Nie – odparł z cichym śmiechem – ale chętnie posłucham. – Kochanie się to coś najcudowniejszego na świecie – oznajmiłam z przekonaniem. Znowu się roześmiał. – Cieszę się, że to odkryłaś – szepnął, przyciągając mnie do siebie.

Odsunęłam się jednak i przysiadłszy na jego nogach, pogładziłam go po torsie. Co to powiedział Glauser-Röist na początku, kiedy zaczynaliśmy dochodzenie? Że u prymitywnych plemion afrykańskich i u współczesnej młodzieży skaryfikacje są silnie nacechowane erotycznie i stanowią seksualny wabik. Przesuwając palcami po liniach na ciele Faradża, pomyślałam, że coś w tym jest. – Wiesz, że nie wyobrażam sobie już życia bez ciebie? Pewnie, że to brzmi śmiesznie i w ogóle, ale to prawda. – I dobrze, bo mogę powiedzieć to samo. Jaki on był piękny, gdy leżał nagi! – Masz świadomość, jak bardzo cię kocham? – szepnęłam, schylając się, żeby go pocałować. – A ty? Masz świadomość, jak ja kocham ciebie? – Nie dosłyszałam. Powtórz. Usiadł i objąwszy mnie w pasie, pocałował raz, drugi, trzeci, aż pożądanie rozbudziło się równie silne jak na początku. Wróciła magia, nasze ciała znów się zespoliły z taką samą namiętnością. Noc minęła dziwnie szybko – nastał dzień, a myśmy oka nie zmrużyli. W ciągu dwóch tygodni spędzonych w Paradejsosie porobiły nam się takie zaległości w śnie, że odsypialiśmy przez następne dwa miesiące. Trzynastego dnia pobytu w krainie stawrofilaków, po powrocie z Edenu i Crucis – w Lignum byliśmy wcześniej dwa razy – wezwano nas do basilejonu katona, aby udzielić nam instrukcji przed odejściem. Przygotowania czyniła komisja szastów, włączał się do nich także Glauser-Röist, kiedy pozwalały mu na to uprawy hydroponiczne i piękna Chutenptah. Poprowadzono nas korytarzami, których jeszcze nie znaliśmy, do ogromnej, bardzo wysoko sklepionej prostokątnej sali, gdzie w dwóch rzędach naprzeciw siebie pod ścianami czekali na nas szastowie. Pod freskami – przedstawiały stawrofilaka Dionizego z Dary w szatach muzułmańskiego dostojnika pukającego do drzwi skromnego domostwa Nikefora Panteugenosa z relikwią Krzyża w rękach – stał Katon CCLVII wsparty jak zwykle na lasce. W oczach miał zadowolenie i dumę. – Wejdźcie, wejdźcie – zachęcił nas, widząc, żeśmy się zawahali w drzwiach. – Dopięliśmy ostatnie szczegóły. Kasparze, usiądź koło mnie, proszę. A Ottavię i Faradża zapraszam na krzesła tu, pośrodku. Głaz podszedł do katona, zbierając fałdy himationu, jakby był stawrofilakiem od urodzenia. Doprawdy miło było patrzyć, jak dawny kapitan Gwardii Szwajcarskiej wpasował

się w codzienne życie Paradejsosu. Chłonął wszystko tak szybko, że niebawem niczym się nie będzie różnił od rodowitych mieszkańców tej krainy. Napomknęłam już Faradżowi, że duży udział w tej adaptacji ma Chutenptah, on jednak z oślim uporem twierdził, że kapitan pod wpływem przeżyć chce po prostu zapomnieć o przeszłości i buduje sobie przyszłość, czyli nowe życie. Tak czy owak Głaz już zaczynał wyglądać jak rasowy stawrofilak. Nie tylko zajmował się Chutenptah, uprawami i przygotowaniem naszego odejścia – uczęszczał także na lekcje w ramach edukacji obowiązującej w Paradejsosie. – Wyjdziecie stąd jutro z samego rana – zaczął katon. Na prawo od siebie zobaczyłam Mirsganę i skinęłam jej głową. Odwzajemniła pozdrowienie. – W ten sposób dowiecie się, gdzie jest wejście do Paradejsosu – dodał z uśmiechem. – Będą tam czekali Anuakowie, którzy zaprowadzą was do Antioch, gdzie wsiądziecie na statek i z kapitanem Mulugetą popłyniecie tą samą drogą, którą przybyliście tutaj. Mulugeta dowiezie was Nilem do Delty i wysadzi na ląd w pewnym miejscu w pobliżu Aleksandrii. I od tej chwili wolno wam będzie mówić o Paradejsosie tylko między sobą, nigdy przy osobach postronnych. Teodorosie, oddaję ci głos. Teodoros, który siedział w pierwszym rzędzie po lewej, podniósł się z krzesła. – Ostatni kontakt nowych stawrofilaków... – Czy mówił o nas? – ...z Kościołami chrześcijańskimi miał miejsce w patriarchacie w Aleksandrii w dniu pierwszego czerwca tego roku, czyli dokładnie miesiąc temu. Od tej chwili na powierzchni nic nie wiadomo o Kasparze, Ottavii i Faradżu. Z informacji, które do nas dotarły, wiemy, że całe katakumby Kaum asz-Szukafa zbadała policja egipska i oczywiście niczego nie znalazła. Dlatego w tej chwili Kościoły szykują się do wysłania innej ekipy śledczej, która wykorzysta to, czego się dowiedzieli Kaspar, Ottavia i Faradż, i podąży dalej tą drogą. Ich starania naturalnie na nic się zdadzą – zaznaczył Teodoros pewnym głosem – ale przez to, co ci troje zrobili – wskazał najpierw Głaza, a potem Faradża i mnie – musimy zawiesić próby adeptów do czasu, aż wszystko się uspokoi. – Dlaczego ich nie zmienimy albo po prostu w ogóle nie zniesiemy? – zapytał ktoś za naszymi plecami. – Trzeba dochowywać tradycji, Sisygambisie – odparł katon, unosząc głowę, po czym na powrót opierając ją na dłoni. – W związku z tym przez najbliższe dziesięć, może piętnaście lat nie będzie prób – obwieścił Teodoros. – Już rozesłano polecenia, aby bracia na zewnątrz pozacierali wszelkie ślady i przygotowali się na ewentualne przesłuchania. Wejścia do Paradejsosu już zostały

zapieczętowane. Otwarta jest tylko jeszcze furtka, przez którą Ottavia i Faradż wrócą na zewnątrz, ale o tym opowie Szakeb. Młody Szakeb, ten z pierścieniami na palcach, podniósł się z krzesła dwa miejsca za Mirsganą, Teodoros tymczasem usiadł, wytwornym gestem zebrawszy fałdy himationu. – Ottavio, Faradżu... – zaczął Szakeb, zwracając się bezpośrednio do nas. Mimo okrąglutkiej twarzy był naprawdę urodziwy z tymi wielkimi wyrazistymi oczami. – Wrócicie do Aleksandrii po sześciu tygodniach od zniknięcia. Będziecie musieli wytłumaczyć, gdzieście byli w tym czasie i coście robili. I oczywiście co się stało z kapitanem GlauseremRöistem. W sali dało się wyczuć wyczekiwanie. Każdy chciał się dowiedzieć, jakiego kłamstwa będziemy musieli z Faradżem używać, by wbrew wszystkiemu uratować ich malutki światek. – Bracia z Aleksandrii zaczęli drążyć w katakumbach Kaum asz-Szukafa fałszywy tunel, który będzie się kończył w oddalonym zakątku jeziora Mareotis, niedaleko starożytnego cezarejonu. Powiecie, że zostaliście uprowadzeni na trzecim poziomie Kaum asz-Szukafa, ogłuszono was i straciliście przytomność, ale zdążyliście dostrzec wejście do korytarza. Damy wam uproszczoną mapkę, która pomoże go usytuować. Powiecie, że ocknęliście się w miejscu nazywanym Farafra. To oaza na egipskiej pustyni, trudno dostępna. Powiecie, że kapitana z wami nie było, a porywacze powiedzieli, że zmarł, kiedy robili mu skaryfikacje, ale nie pokazali wam jego ciała. Dzięki temu będziemy mieli furtkę na wypadek, gdyby Kaspar miał wrócić na powierzchnię za parę miesięcy. Opisujcie to miejsce tak, jak zapamiętaliście Antioch, bo w ten sposób unikniecie sprzeczności. A że Farafra ani trochę nie przypomina wioski Anuaków, namieszacie przy okazji w głowach tym, którzy was będą przepytywali. Nie wymieniajcie żadnych imion prócz imienia Beduina, który trzy razy dziennie przynosił wam jedzenie do celi: Bahari. W Egipcie jest na tyle popularne, że nie podsunie żadnego tropu. Opisujcie go tak, jakbyście opisywali Berehanu Bekelę, naczelnika Anuaków, tylko pamiętajcie, że Beduini mają jaśniejszą skórę. – Odetchnął i mówił dalej: – Paskudni stawrofilacy potrzymali was pod kluczem... – rozległy się liczne śmiechy i w sali zapanowała ogólna wesołość – ...stale grożąc wam śmiercią, wreszcie pierwszego lipca znowu was uśpili, przewieźli do Aleksandrii i porzucili u wylotu tego korytarza nad jeziorem Mareotis. Odmówicie prowadzenia dalszego dochodzenia, a kiedy skończą się przesłuchania, poszukacie sobie spokojnego miejsca jak najdalej od Rzymu, a nawet od Włoch, i znikniecie. Będziemy czuwali, żeby nic wam się nie stało. – Musimy poszukać pracy, więc... – zaczęłam.

W tym momencie katon mi przerwał, unosząc rękę. – Jeśli o to chodzi, my, stawrofilacy, pragniemy dać wam na pożegnanie podarunek – rzekł. W tej chwili Glauser-Röist spojrzał na nas z tajemniczym uśmiechem. – Powiedziałem przed chwilą, że tradycji należy przestrzegać, to oczywiste, ale też trzeba umieć od niej odejść albo ją zmienić. W czasie siedmiu prób czyśćcowych, jak wielu adeptów przed wami – mówił, patrząc na nas – odmieniliście całkowicie i nieodwracalnie swoje życie. Porzuciliście pracę, ojczyznę, przekonania, szliście na kompromisy w sferze religijnej, ewoluowały wasze poglądy... Poświęciliście wszystko, żeby dotrzeć tutaj. Na powierzchni nic na was nie czeka, zdecydowaliście jednak tam wrócić, by zbudować sobie życie, jakiego pragniecie. Faradż mógłby jeszcze odzyskać posadę w muzeum w Aleksandrii, ale Ottavia nie ma żadnej możliwości powrotu do watykańskich archiwów. Naturalnie dorobek naukowy pewnie by otworzył przed nią niejedne drzwi, ale... A gdybyśmy obdarowali was czymś, co pozwoliłoby wam swobodnie ułożyć sobie życie? Faradż ścisnął moją rękę, a mnie z niepokoju aż zesztywniała szyja. Głaz uśmiechał się tak szeroko, że zaprezentował oba rzędy zębów. – Oczyszczanie się z grzechu chciwości w Konstantynopolu zostanie przeniesione gdzie indziej. Poprosimy braci z tego miasta, żeby w najbliższych latach przygotowali w innym miejscu próbę wiatrów, nie zmieniając jej. A wy będziecie mogli odkryć mauzoleum i szczątki Konstantyna Wielkiego. To nasz prezent pożegnalny. Mamy nadzieję, że się wam podoba. Zamarliśmy z Faradżem na długą chwilę, potem oniemiali bardzo powoli obróciliśmy głowy, by popatrzyć na siebie. Ja pierwsza nie wytrzymałam: ciągle trzymając Faradża za rękę, wyskoczyłam tak wysoko, że cudem nie wyłamałam mu ramienia. Zrezygnowałam z Konstantyna w chwili, gdy poznałam stawrofilaków, a nawet, o dziwo, zupełnie o nim zapomniałam: tak szybko tak wiele się działo, że nowe wrażenia wypierały starsze, a zebrało się ich tyle, że żal mi było czasu na wspominanie cesarza. Toteż gdy katon powiedział, że ofiarowuje nam w prezencie odkrycie mauzoleum ze szczątkami Konstantyna, jakby niebiosa otworzyły się przede mną – wiedziałam, że Faradżowi i mnie podano przyszłość na złotej tacy. Ściskaliśmy się i całowali z Faradżem, ściskaliśmy i całowali kapitana, po czym z sali, w której odbywały się ważne zgromadzenia, przeszliśmy do wielkiej pałacowej jadalni, gdzie Candace i pomagający mu ludzie przygotowali prawdziwą ucztę dla zmysłów. Muzyka rozbrzmiewała do samego rana, tańcom nie było końca, a kiedy razem z szastami

i osobami usługującymi w basilejonie,

rozweseleni alkoholem

i zabawą,

wybiegliśmy na ulice Staurosu, by zażyć kąpieli w ciepłych wodach Kolosa – katon kilka godzin wcześniej udał się do swoich pokojów – ludzie powychodzili z domów i przyłączyli się do zabawy z entuzjazmem jeszcze większym niż nasz. Potem zapłonęły światła i zewsząd zaczęły się wyłaniać dzieci i żonglerzy. Ranek nastał, gdy hulanka osiągnęła apogeum, lecz wtedy Glauser-Röist i Chutenptah przypomnieli nam, że mamy odejść – Anuakowie już przybyli i nie możemy dłużej zwlekać. Żegnaliśmy się z setkami znajomych, na prawo i lewo ściskaliśmy obcych ludzi. Ostatecznie Chutenptah z kapitanem, przy wydatnej pomocy Ufy, Mirsgany, Hetego, Ahmose i Hajde, wyrwali nas z objęć stawrofilaków i wyprowadzili. Wszystko było gotowe. Przed wejściem do basilejonu czekał powóz z naszym skromnym dobytkiem. Ufa, który miał nas odwieźć, wskoczył na kozioł, my z Faradżem, nie wypuszczając dłoni kapitana, usiedliśmy z tyłu. – Uważaj na siebie – powiedziałam, po raz pierwszy mówiąc Głazowi „ty”. Chciało mi się płakać. – Jestem szczęśliwa, że cię poznałam i mogłam z tobą pracować. – Nie ściemniaj, Ottavio – odparł, powściągając uśmiech. – Na początku było trochę problemów, nie pamiętasz? Wtem przypomniałam sobie coś, o co musiałam go zapytać. Nie mogłam odejść, nie dowiedziawszy się tego. – Kaspar, powiedz – odezwałam się lekko zdenerwowana – uniformy Gwardii Szwajcarskiej zaprojektował Michał Anioł, prawda? Dla mnie było to ważne. Od dawna mnie ciekawiło, a wiedziałam, że nie będę miała już okazji, by znaleźć odpowiedź na to pytanie. Głaz roześmiał się w głos. – Ależ skąd, ani Michał Anioł, ani Rafael, jak twierdzą niektórzy. Ale to jedna z najpilniej strzeżonych tajemnic Watykanu, dlatego nikomu nie mów tego, co ci wyjawię. – Nareszcie! Tyle lat na to czekałam! – Widzisz, te pstrokate paradne stroje zaprojektowała nieznana krawcowa w tysiąc dziewięćset czternastym roku. Ówczesny papież, Benedykt Piętnasty, życzył sobie, żeby jego gwardziści ubierali się oryginalnie, dlatego poprosił krawcową, żeby wymyśliła uniformy galowe. Kobiecina wyraźnie się inspirowała obrazami Rafaela,

na

których

widać

pstrokate

ubiory

o takim

kroju,

bardzo

w szesnastowiecznej Francji. Zaniemówiłam na chwilę zawiedziona, patrząc na kapitana z rozżaleniem. – Więc nie zaprojektował ich Michał Anioł? – wyjąkałam w końcu. Glauser-Röist znowu się roześmiał.

modnym

– Nie. Wymyśliła je kobieta na początku dwudziestego wieku. Może za dużo wypiłam i za mało spałam ostatnio, tak czy owak wzięła mnie złość. Zmarszczyłam brwi. – Lepiej było mi tego nie mówić! – zawołałam zirytowana. – No i czemu ona się złości? – zdziwił się Kaspar, patrząc na Faradża. – Dopiero co powiedziała, jaka to jest szczęśliwa, że mnie poznała i pracowała ze mną. – A wiesz, jak cię nazywa na osobności? – odezwał się Faradż, ten judasz. Szturchnęłam go tak mocno, że słoń by poczuł, ale na niego to nie podziałało. – Głaz. – Ty zdrajco!... – oburzyłam się, rzucając mu złowrogie spojrzenie. – Nie przejmuj się, Ottavio – śmiał się Glauser-Röist. – Ja ciebie nazywałem... Nie, lepiej nie będę mówił. – Kapitanie!... – zawołałam, lecz w tej chwili Ufa cmoknął na konie i powóz ruszył. Oparłam się o Faradża, by nie upaść. – Powiedz! – Żegnaj, Kasparze! – krzyknął Faradż, machając do niego jedną ręką, a drugą ciągnąc mnie, abym usiadła. – Trzymajcie się! – Kapitanie, gadaj! – domagałam się bezskutecznie, gdy powóz oddalał się od niego. W końcu opadłam na siedzenie koło Faradża pokonana i upokorzona. – Kiedyś tu wrócimy i wtedy się dowiesz – rzekł na pocieszenie. – Tak, i zabiję go – oznajmiłam. – Zawsze mówiłam, że to niemiły facet. Jak śmiał nadać mi przezwisko?...

EPILOG Minęło pięć lat, odkąd opuściliśmy Paradejsos. W ciągu tych pięciu lat zgodnie z przewidywaniami przesłuchiwała nas policja z krajów, przez które przejeżdżaliśmy, oraz odpowiedzialni za bezpieczeństwo różnych Kościołów chrześcijańskich, w szczególności następca Głaza, niejaki Gottfried Spitteler, również kapitan Gwardii Szwajcarskiej – on nie uwierzył w ani jedno nasze słowo i ostatecznie zamienił się w nasz cień. Przez kilka miesięcy mieszkaliśmy w Rzymie, póki nie zakończyło się dochodzenie i póki nie pozamykałam swoich spraw z Watykanem i z moim zgromadzeniem. Później pojechaliśmy do Palermo w odwiedziny do moich bliskich, lecz nie układało nam się, tak że pożegnaliśmy się wcześniej, niż mieliśmy w planach: na pozór wszyscy byliśmy tacy sami jak wcześniej, powstała jednak między nami przepaść nie do zasypania. Uznałam, że najlepiej będzie oddalić się od mojej rodziny, znaleźć się w bezpiecznej odległości, która mnie ochroni. Wróciliśmy zatem do Rzymu i stamtąd polecieliśmy do Egiptu. Butros, mimo pewnych zastrzeżeń, powitał nas z otwartymi ramionami. Parę dni później Faradż wrócił do pracy w aleksandryjskim Muzeum Grecko-Rzymskim. Chcieliśmy jak najmniej zwracać na siebie uwagę,

toteż

zgodnie

z zaleceniami

stawrofilaków

wiedliśmy

życie

spokojne

i ustabilizowane. W następnych miesiącach poświęciłam się pracy naukowej. Zajęłam gabinet Faradża,

nawiązałam

kontakty

z dawnymi

znajomymi

i przyjaciółmi

ze

świata

akademickiego. Zaraz też zaczęły spływać oferty pracy. Przyjmowałam jednak tylko te zlecenia badań, publikacji i studiów, które mogłam wykonywać w domu w Aleksandrii, aby nie oddalać się od Faradża. Zaczęłam się też uczyć arabskiego i koptyjskiego, bardzo mnie zainteresowało hieroglificzne pismo egipskie. Od samego początku byliśmy tu tacy szczęśliwi, tak niebotycznie szczęśliwi! Skłamałabym, gdybym powiedziała, że tak nie było, aczkolwiek ciążyła nam, a w końcu stała się istnym koszmarem bezustanna obecność w pobliżu tego Gottfrieda Spittelera, który przyjechał z Rzymu za nami i wynajął mieszkanie w dzielnicy Saba Facna, tuż koło naszego domu. Ale z czasem odkryliśmy sposób na niego: nie zwracać uwagi, ignorować go, jakby był niewidzialny. I niedługo minie rok, jak zniknął z naszego życia. Musiał wrócić do Rzymu, do koszar Gwardii Szwajcarskiej, przekonany ostatecznie – albo i nie – że historia z oazą Farafra jest prawdziwa.

Pewnego dnia niedługo po tym, jak zainstalowaliśmy się przy Moharrem Bey, odwiedził nas dziwny człowiek, handlarz zwierzętami, który przyniósł nam przepięknego kota, „prezent od Głaza”, jak obwieszczał dołączony liścik. Dotąd nie rozumiem, czemu Glauser-Röist przysłał nam kota o dużych szpiczastych uszach i jasnobrązowej sierści ciemno przyprószonej. Kiedy z obawą spoglądaliśmy na zwierzaka, sprzedawca powiedział nam, że to przedstawiciel starej rasy abisyńskiej. Odtąd niezmordowany futrzak szarogęsi się po całym domu jak udzielny książę, podbił też serce mojego didaskalosa zabawami i dopominaniem się o pieszczoty. Daliśmy mu na imię Głaz na pamiątkę kapitana GlauseraRöista. Czasami, gdy zejdzie się Tara, suczka Butrosa, i Głaz, kocur Faradża, mam wrażenie, że mieszkam w zwierzyńcu. Ostatnio zaczęliśmy się szykować do wyjazdu do Turcji. Minęło pięć lat, odkąd opuściliśmy Paradejsos, dotąd jednak nie mogliśmy odebrać swojego „podarunku”. Przyszedł i na to czas. Obmyślamy, w jaki sposób dotrzemy „przypadkowo” do mauzoleum Konstantyna, nie przechodząc przez studnię do ablucji przy Fatih Camii. Te plany skupiały całą naszą uwagę aż do dnia, gdy ten sam człowiek, który wcześniej przyniósł kota, dostarczył nam – nareszcie! – kopertę z długim listem od Glausera-Röista własnoręcznie przez niego napisanym. Ponieważ Faradż był w pracy, włożyłam buty, narzuciłam coś na siebie i pobiegłam do muzeum, żeby razem z nim przeczytać list. Tyle czasu nie mieliśmy wieści od kapitana! On natomiast, jak wynikało z treści listu, doskonale wiedział, co porabiamy. I że dotąd nie pojechaliśmy do Stambułu. Radził, abyśmy dłużej nie zwlekali, „bo wszystko zupełnie już ucichło”, powiadamiał nas też, że od prawie pięciu lat żyje z Chutenptah. Niestety stary Katon CCLVII umarł – odszedł z tego świata blisko dwa tygodnie wcześniej i nowy katon, dwieście pięćdziesiąty ósmy, został już wybrany i za miesiąc oficjalnie obejmie swój urząd podczas uroczystości w świątyni Krzyża w Staurosie. Kapitan zaklinał nas, byśmy przybyli tego dnia do Paradejsosu, ponieważ on wie na sto procent, że nasza obecność niebotycznie uszczęśliwi Katona CCLVIII. Ten dzień, dodawał, ma być ukoronowaniem życia Katona CCLVIII, a nie będzie taki, jeśli nas zabraknie na ceremonii. Podniosłam wzrok znad listu – napisanego na takim samym grubym szorstkim papierze czerpanym jak ten, na którym stawrofilacy zostawiali nam wskazówki do następnych prób – i spojrzałam pytająco na Faradża. – Ktokolwiek to jest, bardzo mu zależy – zauważyłam zdziwiona. – Kto jest nowym katonem?... Ufa?... Teodoros?... Candace?... – Popatrz... na podpis – wyjąkał Faradż z osłupieniem na twarzy.

Na dole listu od kapitana Glausera-Röista napisanego własnoręcznie przez kapitana Glausera-Röista widniał podpis: Katon CCLVIII.

KOMENTARZ AUTORKI DO „OSTATNIEGO KATONA” Jak malarz poświęca tygodnie albo miesiące, szukając doskonałych ram dla swojej kompozycji, tak ja spędziłam rok 1999, nadając zarys swojej kolejnej książce, trzeciej po „El salón de ambar” i „Iacobusie”, napisanych dużo wcześniej i odrzuconych przez wiele wydawnictw. Początek nowego wieku i tysiąclecia zastały mnie więc przy pisaniu „Ostatniego katona”, w którym ostatnią kropkę postawiłam 29 maja 2001 roku. Kiedy przygotowuję się do pisania powieści, zawsze szczególną uwagę zwracam na charakterystykę oraz imiona i nazwiska moich bohaterów. Tutaj co do głównej bohaterki, Ottavii Saliny, ani przez chwilę nie miałam wątpliwości: będzie ósmym dzieckiem licznej rodziny sycylijskiej, a ponieważ po łacinie octava znaczy ósma, dostanie piękne starożytne rzymskie imię Oktawia, czyli po włosku Ottavia. Co do nazwiska – Salina – nie miałam kłopotu z wyborem: jedna z moich ulubionych książek to „Lampart” di Lampedusy, wielokrotnie ją czytałam. Bohaterem powieści jest książę Salina, sycylijski patriarcha, który patrzy, jak niknie jego arystokratyczny świat i podupada stary ród po wylądowaniu na Sycylii rewolucjonisty Garibaldiego w roku 1860. Pozwoliłam sobie zatem złożyć drobny hołd wielkiemu Lampedusie. W roku 1999 i 2000 w środkach przekazu bez przerwy spekulowano na temat złego stanu fizycznego i umysłowego Jana Pawła II. Pojawiało się wtedy wiele publikacji o kuluarowych – a może i nie tak bardzo kuluarowych – rozgrywkach między wpływowymi watykańskimi stronnictwami w związku z rychłym, jak przewidywano, konklawe i sukcesją po papieżu Wojtyle. Niezwykle mnie to interesowało, bo przecież nie co dzień można obserwować walki o władzę w ostatniej monarchii absolutnej w Europie i całym świecie zachodnim. Jakbym oglądała na własne oczy zaciętą – aczkolwiek bez rozlewu krwi – iście średniowieczną bitwę, która zadecyduje o tym, czy Kościół katolicki zachowa twardą konserwatywną linię czy też przeciwnie, przyjmie stanowisko bardziej przystające do współczesności. Zgromadziłam dużo materiałów dotyczących tej sprawy i uzupełniałam je na bieżąco, śledząc informacje medialne. Bałam się tylko, że Jan Paweł II umrze, zanim skończę książkę – musiałabym wtedy ponownie napisać dużą jej część. Jednakże papież pożył jeszcze cztery lata, oszczędzając mi mnóstwa pracy.

W ostatnich latach jedno z najczęściej zadawanych mi przez czytelników pytań (pominąwszy nieśmiertelne: „Czy stawrofilacy istnieją naprawdę?”) brzmiało: „Gdzie można dostać książkę «Bizantyńskie zabawki» Donalda Davisa, której tytuł pada w czasie próby pychy?”. Zawsze z ubolewaniem odpowiadam, że ją wymyśliłam, czym wiele osób rozczarowuję. Gromadziłam wiedzę o Bizancjum z tak licznych źródeł, że kiedy w powieści potrzebowałam jednego

świadczącego o takich samych gustach Ottavii

i Faradża,

stwierdziłam, że wygodnie będzie wszystkie informacje umieścić w kompendium, z którego chętnie sama bym skorzystała podczas pracy nad powieścią. Nie ma zatem i nigdy nie było książki „Bizantyńskie zabawki”, nie istnieje i nigdy nie istniał także jej autor. Ale tym, których tak jak mnie interesuje ten fascynujący temat, mogę powiedzieć, że kilka lat po ukończeniu „Ostatniego katona” natrafiłam w księgarni na cudowną pracę hiszpańskiego autora przewyższającą o nieba wszystko, co mógłby napisać wymyślony Donald Davis. Ta książka to „Juego y artificio” Alfreda Aracila – wspaniała rzecz, z czystym sumieniem polecam ją ze względu na nadzwyczajną wartość. Aha, oczywiście stawrofilacy nie istnieją. Nie potrafię zliczyć, ile razy pytano mnie, czy zwiedziłam wszystkie miasta, w których moi bohaterowie odbywają próby inspirowane „Czyśćcem” Dantego. Nigdy tego pytania nie rozumiałam. Przypuszczam, że jest częścią wyobrażenia o pisarzu, który jeździ po świecie, szukając inspiracji albo pisząc dzieło swojego życia. Owszem, niektóre z tych miast znam dość dobrze (byłam w nich po kilka razy), innych w życiu nie widziałam. I co za różnica? Właśnie tego nie potrafię pojąć. Czy koniecznie trzeba być w miejscu akcji utworu literackiego, żeby je dokładnie opisać i dobrze opowiedzieć, co się tam dzieje? Gdyby tak było,

nikt

by nie

mógł napisać powieści historycznej,

no

bo

jak odwiedzić

siedemnastowieczne Karaiby, Madryt w Złotym Wieku, Szanghaj sprzed rewolucji komunistycznej, średniowieczną Barcelonę, Londyn epoki Tudorów, Paryż w czasach Marii Medycejskiej, Etiopię w pierwszych wiekach naszej ery albo przebyć szlak pielgrzymkowy do Santiago de Compostela w XIV wieku? Czy ktoś mógłby się znaleźć w tych miejscach i wszystko obejrzeć na własne oczy, aby potem te lokalizacje opisać zgodnie z rzeczywistością w danym momencie historycznym? Na temat Leonarda da Vinci nie ma chyba opublikowanej w języku kastylijskim pozycji, która by nie stała w mojej bibliotece. Pasjonuję się nim, jego inteligencją, życiem i wynalazkami, odkąd nauczyłam się posługiwać rozumem. Nie uważam się za specjalistkę od Leonarda, co to, to nie, ale za dobrą znawczynię wszystkiego, co się z nim wiąże.

I na co mi się ta wiedza tutaj przydała?... Ano na to, co się wiąże z Paradejsosem, ziemskim rajem stawrofilaków. Wiele osób uważa, że to wyjątkowo fantastyczne i utopijne miejsce. Nie twierdzę, że nie. Napisałam takie zakończenie, jakie mi się podobało, ale to nie jest zwyczajne wydumane zakończenie. Sprawę rozwoju pięciu zmysłów zaczerpnęłam z prac Leonarda da Vinci, który dążył do wzmocnienia swoich zmysłów wobec braku środków technicznych pozwalających na realizację zamierzeń: obserwację lotu ptaków, kompozycję muzyczną (był także muzykiem, zdaniem jego współczesnych nadzwyczajnie uzdolnionym, o słuchu absolutnie niezwykłym). Był także wytrawnym kucharzem (potrawy serwowane w Paradejsosie są według jego przepisów)

17

, wytwornym elegantem (zawsze nosił szaty

z delikatnych wykwintnych tkanin, jak jedwabie i aksamity), dociekliwym anatomem, malarzem dbałym o każdy szczegół, niezrównanym rzeźbiarzem... Jego pracownia zawsze pachniała esencjami kwiatowymi i perfumami, które sam wytwarzał. Jedną z jego wielkich namiętności była jazda konna. Kochał konie i jego rysunki tych zwierząt należą do najwyżej cenionych dzieł sztuki na świecie. Miejsce takie jak Paradejsos, potężny zespół jaskiń, w których umieściłam miasta, istnieje w rzeczywistości. Nie w Etiopii co prawda, lecz w Stanach Zjednoczonych. To Park Narodowy Jaskini Mamuciej (Mammoth Cave National Park) w hrabstwie Edmonson w stanie Kentucky, największy na świecie system jaskiń wpisany na listę światowego dziedzictwa i rezerwatów biosfery UNESCO. Są w nim jeziora i spławne rzeki. Imiona mieszkańców Paradejsosu to mieszanina starożytnych imion bizantyńskich, egipskich i etiopskich. Wybrałam je, ponieważ w moim przekonaniu społeczność tak zamknięta, sekretna, oddalona od świata współczesnego zachowałaby tego rodzaju imiona, które w przeszłości nosiło wiele osób w tych trzech kulturach. Muszę jednak przyznać, że brzmią bardzo dziwnie. W każdym razie Paradejsos nie istnieje, podobnie jak stawrofilacy, Ottavia Salina, Faradż Boswell, Głaz... Aczkolwiek muszę przyznać, że czasami chciałabym, aby chodzili po świecie, zajmowali się swoimi sprawami. Może bym ich kiedyś spotkała na ulicy i przywitała: „Cześć, Ottavio, co słychać? A co u ciebie, Faradż?”. Matilde Asensi 1 lipca 2008 r.

17

Notas de cocina de Leonardo da Vinci, zebrali i opracowali Shelagh i Jonathan Routh, Temas de Hoy, Madrid 1999.