Bratyslawa i Wieden - Jakub Loginow

Bratysława i Wiedeń Przewodnik po sercu Europy

Copyright © 2012 Jakub Łoginow Wszelkie prawa, włącznie z prawem do reprodukcji tekstów w jakiejkolwiek formie – zastrzeżone

ISBN: 978-83-62255-79-5

Jakub Łoginow 2012 www.porteuropa.eu ===iYHOkWhOI7jwdgK8z0VfTMbuwQAZp3AaDebZMDrG/xmgSvmAN93tIgT/1roD7Qk9

Spis treści Wstęp Bratysława i okolice jako baza wypadowa do Austrii i na Południe Europy CZĘŚĆ A. Region dunajski czasów transformacji Podwójne oblicze słowackiej stolicy Bratysława wchłania austriackie przedmieścia Wiedeń – imponująca stolica Europy Środkowej Austria. Zderzenie ze stereotypem CZĘŚĆ B. Dojazd Jak dojechać do Bratysławy? Jak się poruszać między Bratysławą a Wiedniem CZĘŚĆ C. Zwiedzanie Zwiedzanie Wiednia Zwiedzanie Bratysławy Schöne Náci: bratysławski człowiek-legenda Bratysławskie parki i ogrody Petrżalka – bratysławska Nowa Huta Górskie wycieczki w okolicach Bratysławy Zamek Devin, Dewińska Nowa Wieś i niezwykła pustynia Sandberg Hainburg nad Dunajem Naddunajska Austria na rowerze Jezioro Nezyderskie Wypoczynek nad wodą w regionie dunajskim Noclegi CZĘŚĆ D. Na bursztynowym szlaku Bratysława na bursztynowym szlaku Między Rzymem a Bałtykiem, czyli austriacki szlak bursztynowy Burgenlandzki szlak bursztynowy Węgierski szlak bursztynowy CZĘŚĆ E. Dlaczego nie istnieje północna Słowacja? Zakończenie ===iYHOkWhOI7jwdgK8z0VfTMbuwQAZp3AaDebZMDrG/xmgSvmAN93tIgT/1roD7Qk9

Wstęp

Na zdjęciu – Dunaj między Bratysławą a Wiedniem, symbol omawianego regionu. Nie będzie zbytnią przesadą stwierdzenie, że o habsburskim Wiedniu napisano już wszystko. O tym mieście wiele wiedzą nawet ci, którzy nigdy w nim nie byli. Nie można tego jednak powiedzieć o oddalonej zaledwie o 60 km Bratysławie, która dopiero od kilkunastu lat pełni zaszczytną rolę stolicy niepodległej Słowacji. Bratysława – to miasto niezwykłe już przez sam fakt swego dziwacznego położenia: rzadko się zdarza, by stolica państwa leżała na uboczu kraju i graniczyła równocześnie z dwoma innymi państwami (w danym wypadku, południowe granice miasta Bratysławy stanowią granicę państwową z Austrią i Węgrami). Wydaje się, że po fali fascynacji Pragą, Budapesztem i metropoliami Europy Zachodniej, przyszedł czas na odkrycie miast takich jak Bratysława, do której doskonale pasuje stwierdzenie: cudze chwalicie, swego nie znacie. W końcu Słowacja – to bliski nam kraj, o wiele bliższy polskiej duszy, niż Niemcy, Francja czy Węgry, a jednak wciąż traktowany przez nas po macoszemu, wyłącznie przez pryzmat Tatr i Popradu. Z odkryciem Bratysławy jako nowego hitu turystycznego na miarę Pragi czy Budapesztu wiąże się jeszcze jeden ważny aspekt. Jest nim umowa Schengen, która radykalnie zmieniła stan spraw w tej części Europy. Przez całe pół wieku Bratysława była miastem żyjącym w dziejowym rozkroku między wschodem a zachodem, niemal jak podzielony murem Berlin. Stolica Słowacji była dosłownie przyklejona do żelaznej kurtyny, za którą, niemal na wyciągnięcie ręki, leżała bogata kapitalistyczna Austria. Tak bliska, a zarazem niedostępna, zabroniona. Niemal 5000 Słowaków zginęło, pragnąc przedostać się nielegalnie na drugą, demokratyczną stronę Dunaju i Morawy.

Dziś, dwadzieścia kilka lat po upadku żelaznej kurtyny, sytuacja zmieniła się nie do poznania. Oddalone o 60 km od siebie Wiedeń i Bratysława powoli zaczynają tworzyć jedną wspólną metropolię, gdzie mieszkać można w jednym z tych miast i codziennie dojeżdżać do pracy do drugiego. Dojazd pociągiem, autobusem czy autem z Bratysławy do Wiednia zajmuje tylko godzinę, a częstotliwość kursów jest imponująca: w ciągu dnia średnio co 20 minut coś (autobus, pociąg, statek) odjeżdża z Bratysławy do Wiednia i vice versa. Oba miasta się ze sobą niesamowicie zintegrowały, a równocześnie zintegrowało się ich otoczenie, które w warunkach Europy bez granic zyskało na atrakcyjności. Nagle w ciągu kilkunastu lat wiele atrakcyjnych miejsc, które do niedawna leżały „na peryferiach Europy”, znalazło się w samym sercu naszego kontynentu, a ich przygraniczne położenie z wady przemieniło się w zaletę. Mowa o takich miejscach, jak Jezioro Nezyderskie, pustynia Sandberg, Góry Hainburskie, zamek Devin, czy też węgierski Sopron i Mosonmagyarovar. „Bratysława i Wiedeń. Przewodnik po sercu Europy” jest publikacją, która odpowiada na te wyzwania współczesności, na tę ledwo uchwytną nową rzeczywistość Schengenu. Jak już wspomnieliśmy, o Wiedniu jako takim napisano już wszystko, a i o samej Bratysławie znajdzie się sporo wartościowych przewodników. Brakuje jednak publikacji, która potraktowałaby region bratysławsko-wiedeński całościowo, z uwzględnieniem nie tylko zabytków i legend rodem z czasów Franciszka Józefa (te są nieśmiertelne i ponadczasowe), ale również tych nowych realiów i naleciałości poszengeńskich. Nie samymi zabytkami człowiek żyje: sam fakt przystąpienia Słowacji do układu Schengen (2007) i strefy euro (2009) będzie za kilkadziesiąt lat uznawany za jedno z najważniejszych wydarzeń tych czasów, warto więc poświęcić trochę uwagi tym nowym trendom, które wiążą się z tworzącą się na naszych oczach bratysławsko-wiedeńską metropolią. Dlaczego warto przeczytać tę publikację i kto jest jej adresatem? Przede wszystkim jest ona skierowana do osób, które nie podążają za tłumem i mają własne zdanie, a w związku z tym chcą samodzielnie i świadomie wybierać miejsce swoich wakacyjnych czy weekendowych wyjazdów. Nie sztuką jest pojechać tam, gdzie jadą wszyscy, korzystając z gotowych schematów w stylu plaża w Egipcie i majówka w Pradze. Podczas wycieczki do Wiednia często za bardzo skupiamy się na oklepanych i do bólu nudnych atrakcjach turystycznych, nie dostrzegając przy tym wielu mijanych po drodze naprawdę ciekawych miejsc i związanych z nimi historii. Kto z was słyszał o rzymskim obozie Carnuntum, o Austriackich Karpatach (Górach Hainburskich), Parku Narodowym Dunajskie Łęgi czy ogromnym jeziorze stepowym Neusiedler See, które jest takim Morzem Kaspijskim w miniaturze? Albo o winiarskich tradycjach Małych Karpat, niezwykłej słowackiej pustyni Sandberg, bursztynowych tradycjach węgierskiego Sopronu czy sabatach czarownic na austriackim Hexenbergu? No właśnie. Jadąc z wycieczką do Wiednia czy przejeżdżając przez Bratysławę w drodze nad chorwackie plaże, często bezmyślnie mijamy te niesamowite miejsca, nieświadomi wiążących się z nimi historii. A może jest zupełnie inaczej: rejon Bratysławy i Wiednia jest Ci zupełnie nieznany, bo podczas Twoich licznych wyjazdów na Słowację ograniczałeś się wyłącznie do terenów górskich, nie będąc przekonanym do tego, że równinne południe Słowacji jest równie ciekawe, jak górzysta północ?

I na koniec: tereny leżące w promieniu 100 km od Bratysławy i Wiednia są strategicznie ważną opcją na przystanek podczas majowych czy wakacyjnych podróży na południe Europy. Jadąc autem z Polski do Chorwacji, Włoch czy nawet na Węgry, warto właśnie w tej okolicy zaplanować miejsce na nocleg i choćby dwugodzinne zwiedzanie. Obojętnie, czy w ramach takiego postoju na szybko zwiedzisz centrum Bratysławy lub Wiednia, czy może wykąpiesz się w Jeziorze Nezyderskim, termach węgierskiego Mosonmagyarovar lub odpoczniesz w górskim otoczeniu Austriackich Karpat, podziwiając naddunajską panoramę z hainburskiego zamku. O tym wszystkim, a także wielu innych ciekawych miejscach i faktach przeczytasz w niniejszym przewodniku. W publikacji tej Autor skupił się bardziej na tych miejscach, które są mniej znane Polakom, a w mniejszym stopniu samemu Wiedniowi. Dużo uwagi poświęcono Bratysławie i okolicom, a także ciekawym miejscom pomiędzy obiema metropoliami (Hainburg, Carnuntum). Struktura przewodnika jest następująca: CZĘŚĆ A to nie tyle przewodnik po konkretnych miejscach, ale ciekawy całościowy opis tych terenów, w kontekście zachodzących w nim przemian. CZĘŚĆ B – informacje praktyczne odnośnie dojazdu do Bratysławy i Wiednia CZĘŚĆ C – przewodnik po ciekawych miejscach w Bratysławie, Wiedniu i okolicach CZĘŚĆ D – „Na bursztynowym szlaku”. To zbiór artykułów, opublikowanych pierwotnie na portalu www.amber.com.pl, opisujących fenomen szlaku bursztynowego – zarówno tego historycznego, jak i jego współczesnych rekonstrukcji. Warto odkryć dla siebie bursztynowe tradycje tego regionu, a dlaczego to jest tak ciekawe i fascynujące, że zasłużyło sobie na osobne miejsce w tym przewodniku – przekonajcie się Państwo sami. CZĘŚĆ E – to artykuł „Dlaczego nie istnieje Północna Słowacja”, po lekturze którego Państwa postrzeganie Słowacji ulegnie radykalnym zmianom. Miłej lektury!

Bratysława i okolice jako baza wypadowa do Austrii i na Południe Europy Wiedeń podobnie jak cała Austria nie jest tani jeśli chodzi o koszty noclegów. Oczywiście w stolicy Austrii można znaleźć tani nocleg w hostelu czy akademiku, ale niekoniecznie w dobrym standardzie. Inną sprawą jest to, że aby znaleźć taki tani nocleg, trzeba się nieźle naszukać, a bez znajomości języka niemieckiego i przy słabej znajomości angielskiego, jest to bardzo trudne. W związku z tym bardzo popularnym rozwiązaniem wśród polskich turystów wybierających się do Wiednia jest nocleg przy granicy na Słowacji lub w Czechach, skąd w ciągu godziny (Bratysława) lub dwóch godzin (Czechy) można dojechać do Wiednia. Nawet przy uwzględnieniu kosztów dojazdu wychodzi taniej, a z reguły też ciekawiej, bo w

tym układzie zwiedza się nie tylko sam Wiedeń, ale też Bratysławę oraz ciekawe miejscowości leżące pomiędzy tymi metropoliami. W tej kwestii jednak sytuacja bardzo szybko się zmienia. Jeszcze dziesięć lat temu Polacy traktowali Bratysławę niemal wyłącznie jako sypialnię. W Bratysławie się tylko spało i ewentualnie wypiło piwo w pobliżu hotelu, a następnie na cały dzień jechało do Austrii. Takie nastawienie wynikało stąd, że jeszcze około 2000 roku bratysławska starówka była dość zapuszczona, a i samo miasto wyglądało dość smętnie i „zalatywało” postkomunizmem. Dziś słowacka stolica jest już zupełnie inna i oferuje turystom wiele atrakcji, a to głównie za sprawą odrestaurowanego centrum miasta, wraz z zamkiem i nabrzeżem Dunaju. Jest jednak druga strona medalu: ceny, które w dużej mierze przypominają te austriackie, czasem je nawet przewyższają, choć generalnie Słowacja nadal jest tańsza, niż Austria. ===iYHOkWhOI7jwdgK8z0VfTMbuwQAZp3AaDebZMDrG/xmgSvmAN93tIgT/1roD7Qk9

CZĘŚĆ A. Region dunajski czasów transformacji

Bratysława

Podwójne oblicze słowackiej stolicy Kto był ostatni raz w Bratysławie kilkanaście lat temu, ten z pewnością będzie bardzo zaskoczony, jak diametralnie zmieniła się stolica Słowacji. Jeszcze na początku lat dziewięćdziesiątych – zapyziała dziura, symbol postkomunistycznej beznadziei, nie bez powodu sparodiowana w amerykańskim filmie „Eurotrip”. Dziś – jedna z najdynamiczniej rozwijających się europejskich metropolii. Niestety, słowacka stolica ma również swoje drugie, mniej chlubne oblicze. Mimo błyskawicznego rozwoju miasta, są sprawy, w których Bratysława wciąż jeszcze jest daleko w tyle nie tylko za innymi unijnymi stolicami, ale i za przeciętnym mazurskim miasteczkiem. Miasto otwiera się na Dunaj Każdy, kto był w Bratysławie, z pewnością zachwycił się piękną i jedyną w swoim rodzaju starówką, a także urokliwym zamkiem, górującym nad miastem i płynącym w dole Dunajem. Wąskie i kręte bratysławskie uliczki mają one w sobie coś niepowtarzalnego, innego niż w innych turystycznych miastach Europy Środkowej. Niestety, bratysławska starówka ma jedną wadę – jest bardzo mała. Stąd też nic dziwnego, że liczne biura podróży traktują Bratysławę jako stosunkowo tani punkt wypadowy do Wiednia i Budapesztu, poświęcając na zwiedzanie miasta zaledwie dwie – trzy godziny. W ciągu niecałej godziny można oblecieć zamek, następnie godzinę pospacerować po Starym Mieście – i Bratysława, mówiąc brzydko, zaliczona. Rozszerzenie oferty turystycznej miasta w taki sposób, by zatrzymać turystę na kilka dni –

to zadanie, nad którym od kilku lat borykają się władze miejskie oraz miejscowa branża turystyczna. Bratysława oczywiście nie stanie się atrakcją na miarę Pragi czy Budapesztu, ale jednak przekonanie turystów, że stolica Słowacji jest ciekawą destynacją samą w sobie, a nie tylko dodatkiem do Wiednia, nie jest sprawą niemożliwą. Zdecydować o tym mogą dwie rzeczy – fizyczne rozszerzenie turystycznego centrum miasta dzięki realizowanym w Bratysławie inwestycjom, a także zmiana wizerunku słowackiej stolicy, która na razie nie kojarzy się zagranicznym turystom z niczym konkretnym. Jeśli chodzi o inwestycje, Bratysława nie może narzekać. W ostatnim czasie przebiegła gruntowna rekonstrukcja wielu fragmentów Starego Miasta oraz Zamku, a turystyczne centrum miasta rozszerzyło się o nowy deptak – ulicę Obchodną wraz z przyległościami. Nowego oblicza nabierają zaniedbane do niedawna tereny „szerszego centrum”, leżącego między Starym Miastem a dworcem kolejowym. Jednak największe zmiany dokonują się nad Dunajem. Miasto otworzyło niedawno zrekonstruowaną promenadę naddunajską, która stała się nowym ulubionym miejscem spacerów mieszkańców stolicy i turystów. Za Starym Mostem, nad brzegiem „Królowej Europejskich Rzek” powstała natomiast galeria Eurovea, która również rozszerzyła nieco obszar ścisłego centrum. I chociaż Eurovea sama w sobie nie przedstawia jakiegoś szczególnie interesującego dzieła architektury, to zaletą tej inwestycji jest stworzenie nowego, spójnego układu architektonicznego nad Dunajem. Jej centralnym elementem jest nowy plac z pomnikiem M. R. Štefanika, przy którym zlokalizowany jest nowoczesny budynek Słowackiego Teatru Narodowego. Całość dopełnia oddany kilka lat temu do użytku Most Apollo, który z racji swej unikalnej konstrukcji stał się obiektem zainteresowania miłośników nowoczesnej architektury industrialnej z całego świata, podobnie jak jego poprzednik – futurystyczny Most UFO.

Na razie w pobliżu Eurovei i Teatru Narodowego rosną chaszcze, ale ten atrakcyjny teren w centrum miasta spotyka się z ogromnym zainteresowaniem deweloperów. Wokół położonego nieopodal dworca autobusowego Młyńskie Nivy ma wkrótce wyrosnąć nowoczesne centrum biznesowe, podobne plany istnieją również w odniesieniu do terenów, leżących w sąsiedztwie Mostu Apollo. Wszystko wskazuje na to, że w pobliżu Starego Miasta, w tworzącej się Dzielnicy Dunajskiej powstaje coś w rodzaju bratysławskiego City, z nowoczesną, ale i niebanalną architekturą. Wydaje się, że umiejętne połączenie starego z nowym staje się bratysławską

specjalnością, częściowo wymuszoną przez brak rozległej starówki na miarę Pragi czy Budapesztu. Ten trend trwa już od czasów komunistycznych: wybudowane w poprzednim ustroju obiekty, takie jak siedziba Słowackiego Radia (w postaci odwróconej piramidy), górująca nad miastem wieża telewizyjna oraz Most UFO, stały się już ikonami Bratysławy. Być może takimi rozpoznawalnymi symbolami miasta staną się w przyszłości również obiekty, powstające w obecnych latach. Rewitalizacja dzielnic z wielkiej płyty Jedną z przyczyn do niedawna nie najlepszego wizerunku Bratysławy jest komunistyczny charakter jej przedmieść: Petrżalki, Rużinowa i Nowego Miasta. Jeszcze zaraz po II wojnie światowej Bratysława była prowincjonalnym, zaledwie stutysięcznym miastem, a do obecnych rozmiarów rozrosła się głównie dzięki komunistom i prowadzonej przez nich industrializacji. Jednak ten „rozwój” miał bardzo wysoką cenę: dawna tolerancyjna, wielokulturowa, kameralna Bratysława przestała istnieć, rozpuszczając się w komunistycznej papce robotniczych przedmieść. Co więcej, komuniści bezpowrotnie zniszczyli połowę zabytkowego centrum (Vydrica, Podzamcze, Dzielnica Żydowska), burząc całe zabytkowe kwartały pod budowę drogi szybkiego ruchu, przecinającej serce Starego Miasta. Stąd też dla wielu odwiedzających Bratysławę Polaków symbolem tego miasta stały się nie zamek i starówka, ale ogromne blokowiska Petrżalki – największej w Europie Środkowej dzielnicy z wielkiej płyty. Taki właśnie obraz miasta został przedstawiony w słynnej amerykańskiej komedii „Eurotrip”, i ten niekorzystny wizerunek pokutuje w świadomości wielu turystów (w tym Polaków), odwiedzających to miasto.

Tym niemniej, w ostatnich latach te najgorsze komunistyczne dzielnice przeżyły daleko

idącą transformację. W Petrżalce, Rużinowie i Nowym Mieście jak grzyby po deszczu zaczęły wyrastać nowoczesne biurowce, zmieniając stopniowo charakter tych miejsc. Chociaż Bratysława jest czterokrotnie mniejsza od Warszawy, wieżowców ze szkła i betonu jest tu więcej, niż w polskiej stolicy, są one jednak bardziej rozproszone. Z punktu widzenia międzynarodowego biznesu Bratysława jest bowiem idealnym miastem: w samym środku Europy, zaledwie godzinę drogi od Wiednia, z dobrymi połączeniami autostradowymi z najważniejszymi miastami Europy - czego nie można powiedzieć o Warszawie, Krakowie lub Gdańsku. Te zmiany są bardzo widoczne na Petrżalce – największej, prawobrzeżnej dzielnicy Bratysławy, położonej przy samej granicy z Austrią (ostatnie bloki znajdują się zaledwie 200 metrów od granicy, niegdyś pilnie strzeżonej). Władze dzielnicy i miasta przywiązują dużą wagę do jej rewitalizacji i wspierają różne projekty, których celem jest zmiana jej charakteru. Rewitalizacja odbywa się zarówno poprzez budowę nowoczesnych wieżowców i centrów handlowych (w tym całych kompleksów: np. „Południowe City”), jak i poprzez przebudowę starych bloków, tworzenie oaz zieleni, ciągów pieszorowerowych, obiektów sportowych. Rewitalizacja Petrżalki jest jednym z największych tego typu przedsięwzięć w Europie, obok zakrojonych na równie dużą skalę podobnych projektów w dawnym NRD. Całkowicie zmienił się też charakter Rużinowa i Nowego Miasta. Bratysława nie jest duża i te oddalone zaledwie o pięć kilometrów od Starego Miasta dzielnice jeszcze kilkanaście lat temu były peryferiami stolicy. Dominowała tu szara architektura powojennych kamienic bez wyrazu i komunistycznych blokowisk, przechodzących stopniowo w zaniedbane przemysłowe przedmieścia. Dziś Rużinow i Nowe Miasto wyrastają na kolejną dzielnicę biznesową. Nowy charakter tych miejsc jest szczególnie widoczny w rejonie Kuchajdy, która z zaniedbanego nieużytku nad stawem przemieniła się w elegancki park, położony wśród obiektów sportowych i nowoczesnych wieżowców. Zbudowane w sąsiedztwie Kuchajdy apartamentowce „Trzy siostry” należą do najdroższych w mieście. Splendoru dodaje temu miejscu również gruntowna rekonstrukcja Stadionu Zimowego przy ulicy Trnavskiej, gdzie w maju 2011 będą odbywać się Mistrzostwa Świata w hokeju. Niestety, mimo postępującej rewitalizacji, na Rużinowie, Nowym Mieście i sąsiedniej Trnavce wciąż jeszcze „nowoczesna metropolia” przeplata się z „zapyziałą dziurą” – czasem wystarczy odejść pięćset metrów od zadbanego biznes-kwartału lub nowoczesnego osiedla mieszkalnego, by trafić w rejon, gdzie diabeł mówi dobranoc.

Podobna przemiana, choć już nie tak intensywna, dotyczy leżącej dalej na północnywschód dzielnicy Trnavka – Złote Piaski (administracyjnie – część wielkiego Rużinowa). W wielu miejscach nadal widoczny jest przemysłowy charakter tego miejsca, jednak obecnie Trnavka wyrasta na bodaj największą w Bratysławie dzielnicę handlową. Znajduje się tu największe na Słowacji centrum handlowe – Avion Shopping Park, Ikea, ogromny Shopping Palace (Tesco) oraz szereg innych obiektów. Całość dopełnia odległe o dwa kilometry lotnisko, które przechodzi właśnie gruntowną modernizację i rozbudowę, a także kompleks wypoczynkowy Złote Piaski, położony nad największym bratysławskim jeziorem. Schengen zmienia stolicę Bratysława jest jedyną stolicą na świecie, która graniczy równocześnie aż z dwoma państwami (Austria, Węgry). Jeszcze dwadzieścia lat temu Bratysława leżała na samej żelaznej kurtynie, a granice państwowe spowalniały jej rozwój – ekspansja była możliwa wyłącznie w kierunku północnym (względnie północno-wschodnim, północno-zachodnim). Po otwarciu granic w związku z przystąpieniem do strefy Schengen te bariery ustały – Bratysława staje się de facto częścią wiedeńsko-bratysławskiego duopolisu, rozmieszczonego na terenie trzech krajów: Austrii, Słowacji i częściowo Węgier (Rajka, Mosonmagyarovar). W okolicach Bratysławy ma miejsce proces, który byłby niewyobrażalny jeszcze kilkanaście lat temu. Mianowicie, mieszkańcy stolicy przesiedlają się za Dunaj, do położonych niedaleko Bratysławy austriackich i węgierskich wiosek, aby stamtąd codziennie dojeżdżać do pracy do stolicy. Tak wychodzi nie tylko taniej, ale i wygodniej (mieszkanie w ciekawej okolicy, pod lasem). To wszystko sprawia, że zacierają się różnice

między krajem i zagranicą, a Bratysława z peryferyjnego miasta stała się awangardą integracji europejskiej, jedyną w Europie aglomeracją, leżącą na terenie aż trzech państw. Skutki otwarcia granic najwyraźniej widać w sferze transportu. Bratysławskie autobusy miejskie kursują już do austriackiego Hainburga i Wolfsthal, wkrótce zostanie też otwarta linia do węgierskiej Rajki. Co godzinę o stałej porze z Bratysławy wyjeżdża pociąg podmiejski do Wiednia, którym w godzinę można dojechać na wiedeński dworzec Sudbanhoff. Nową atrakcją są również tramwaje wodne z centrum Bratysławy do Devina i Wiednia – podróż trwa niewiele dłużej niż pociągiem i jest trochę droższa, za to ze statku można podziwiać urokliwe panoramy przełomu Dunaju, przepiękne zamki (Devin, Hainburg), a także sam Wiedeń, który od strony wody wygląda zupełnie inaczej (ciekawiej), niż z lądu. I to wszystko – bez potrzeby wyjmowania dokumentów, bez kontroli celnych i innych nieprzyjemnych formalności. Współpraca bratysławsko-wiedeńska jest widoczna na każdym kroku, co zresztą jest wymuszone okolicznościami. W maju 2011 roku ostatecznie skończy się okres przejściowy na zatrudnianie w Austrii obcokrajowców z nowych krajów unijnych. Można się więc spodziewać, że wielu wykształconych mieszkańców Bratysławy skorzysta z okazji zarobienia 3000-4000 euro miesięcznie (zamiast 1000-2000 eur w Bratysławie) i podejmie pracę w mieście Mozarta, nie rezygnując jednak z mieszkania na Słowacji. Model rodziny, w którym mąż pracuje w Wiedniu, a żona w Bratysławie (lub na odwrót) za kilka lat stanie się codziennością. Rozumieją to władze obu miast, które realizują dość ambitny projekt zintegrowania systemów komunikacyjnych Wiednia i Bratysławy w oparciu o szybką kolej miejską, metro (Wiedeń) i szybki tramwaj podziemny (Bratysława: centrum – Petrżalka). Centra obu stolic są położone tak blisko siebie (zaledwie 60 km), że nic nie stoi na przeszkodzie, by za kilka lat podróż między nimi zajmowała tylko 20-30 minut. Przy tym istotą realizowanego właśnie projektu jest to, by w niecałą godzinę można było dotrzeć do dowolnej stacji metra w Wiedniu nie tylko z bratysławskiego dworca, ale z każdej ważniejszej bratysławskiej dzielnicy (np. Petrżalka, Nowe Miasto, Łamacz, Devinska Nova Ves i in.). Gdy to już nastąpi, wiedeńsko-bratysławski duopolis będzie nie tylko futurystyczną koncepcją, ale realnym faktem: oba miasta będą miały szansę stać sobie tak bliskie, jak Gdańsk, Sopot i Gdynia lub Kopenhaga i Malmoe. Zaszłości z minionej epoki Mimo tych pozytywnych, wręcz rewolucyjnych przemian, Bratysława ma też drugie oblicze. Pod wieloma względami ta nowoczesna, dynamiczna europejska metropolia jest daleko w tyle nie tylko za innymi miastami tej wielkości, ale wręcz za małym miasteczkiem na Mazurach.

Jedną z takich niedogodności jest czas zamknięcia sklepów i restauracji. Po 21 znalezienie czynnego jeszcze sklepu graniczy z cudem – w całym centrum jest tylko jeden sklep nocny, do tego dochodzą jeszcze dwa całodobowe hipermarkety TESCO na obrzeżach miasta. W nocy w najlepszym położeniu są mieszkańcy Trnavki i Złotych Piasków – to tam znajduje się całodobowy hipermarket oraz jedna z niewielu restauracji (nad jeziorem Złote Piaski), w której można coś zjeść po 22. O ile puby są jeszcze czynne i po 22, to już zjedzenie czegoś ciepłego po tej godzinie jest prawie niemożliwe. Nawet na dworcu kolejowym, gdzie w godzinach 21:00 – 1:00 przyjeżdża i odjeżdża wiele pociągów i przewija się wiele ludzi, nie działa w tym czasie ani jedna knajpa z ciepłym jedzeniem (można się jedynie poratować budkami z hotdogami). Kolejna sprawa – to dosyć wysokie ceny noclegów. Hotele w Bratysławie są droższe, niż w bardziej atrakcyjnej turystycznie Pradze – chociaż tańsze, niż w Wiedniu i Budapeszcie. Standardem jest nocleg za 30 euro/osoba/noc w dwuosobowym pokoju w dwugwiazdkowym hotelu poza centrum. A władze miejskie, zamiast zachęcać do rozwoju turystyki, nakładają na tę branżę bariery w postaci rekordowo wysokiego podatku od zakwaterowania (1,65 eur/osoba/noc). Inną zaszłością, świadczącą o komunistycznej de facto mentalności „europejskich” włodarzy miasta, jest ignorancja magistratu i inwestorów wobec rowerzystów i osób niepełnosprawnych. Nowa galeria handlowa Eurovea i promenada naddunajska, którymi szczycą się inwestor i miasto, nie jest przystosowana dla osób poruszających się na wózku, podobnie jak wiele innych powstających w mieście inwestycji. Na oddanym niedawno do

użytku bulwarze naddunajskim nie ma ścieżki rowerowej, chociaż z powodzeniem by się tam zmieściła nie tylko ona, ale też osobna ścieżka dla rolkarzy. Zresztą, ścieżek rowerowych jest w tym mieście jak na lekarstwo: właściwie w dobrym stanie jest tylko jedna cyklotrasa, stanowiąca element międzynarodowego szlaku, łączącego Wiedeń z Budapesztem. W sytuacji, kiedy zaprzyjaźniony z Bratysławą Kraków zachęca zagranicznych turystów do zwiedzania miasta na rowerze (wypożyczalnia „Dwa Koła”, nowe ścieżki rowerowe, foldery dla rowerowych turystów), władze Bratysławy twierdzą, że „przecież nikt nie będzie jeździł na rowerze po centrum, bo każdy teraz ma samochód”. Nowych ścieżek rowerowych nie buduje się tu nawet przy okazji budowy lub modernizacji głównych ulic, nawet gdy jest dużo miejsca, by taką trasę dla rowerów zmieścić. I to w sytuacji, gdy Bratysława, otoczona górami, zamkami i rzeką, jest jedną z najciekawszych z punktu widzenia turystyki rowerowej środkowoeuropejskich aglomeracji. Takie zaściankowe myślenie władz miejskich dotyczy również innych rodzajów sportu. Generalnie jedną z cech nowoczesnych metropolii jest to, że władze tworzą ich mieszkańcom i turystom dogodne warunki do rozwoju aktywności sportowej: poczynając ze spraw najbardziej elementarnych, jak baseny pływackie, na ścieżkach rowerowych, boiskach do koszykówki i akwenach żeglarskich kończąc. Tymczasem w Bratysławie działają tylko dwa (!) publiczne baseny. W dodatku basen na Pasienkach jest jakby żywcem wzięty z poprzedniej epoki: zamiast elektronicznych szafek, klient dostaje klucz na gumce, który dynda podczas pływania i krępuje ruchy. Bratysława jest też bodaj jedynym miastem w Europie, które zamiast postarać się o utworzenie nowego zalewu rekreacyjnego, z przystanią żeglarską i wypożyczalnią desek windsurfingowych, na już istniejącym... wprowadziło zakaz pływania na desce. Czym windsurferzy przeszkodzili władzom miejskim, że wprowadziły one tak absurdalne restrykcje, wiedzą tylko one same.

Bratysława wchłania austriackie przedmieścia Jeszcze dwadzieścia lat temu były tu zasieki i żelazna kurtyna, dziś nad Dunajem wyrasta transgraniczna metropolia. Centrum Bratysławy leży tak blisko granicy z Austrią i Węgrami, że miasto rozrasta się również na terytorium sąsiednich krajów. W austriackich wioskach nieruchomości są tańsze, a dojazd do pracy do centrum słowackiej stolicy jest często łatwiejszy, niż przedzieranie się przez miasto z jego północnych i zachodnich obrzeży. Kolonizacja zagranicznych przedmieść Bratysławy całkowicie wywróciła dotychczasowe rozumienie pojęć „zagranica”, „emigracja” i „współpraca transgraniczna” – uważają mieszkańcy słowacko-węgiersko-austriackiego pogranicza. Jedyna taka stolica

Austriackie przedmieścia Bratysławy Bratysława jest geograficznym ewenementem na skalę światową – jest to jedyna stolica, która graniczy równocześnie z dwoma państwami. Bratysławski zamek i sąsiedni budynek parlamentu dzieli od austriackiej granicy zaledwie 3 km. Do 1989 granica na Dunaju była jedną z najszczelniejszych granic na świecie, to tędy przebiegała żelazna kurtyna, oddzielająca świat zachodni od krajów komunistycznych. Jednak nawet po upadku komunizmu granica austriacko-słowacka nie należała do przyjemnych. – Austria była dla nas oknem na świat, chcieliśmy tam jeździć, ale niestety kolejki, nieprzyjemne traktowanie podróżnych przez celników i zawracanie z granicy były na porządku dziennym – wspomina Miriam Kostelnikova, bratysławska nauczycielka. O ile Bratysława była za komuny jednym z najbardziej „zachodnich” miast bloku komunistycznego, to sąsiednie austriackie wioski i miasteczka pełniły niewdzięczną rolę „końca świata”. Kraje związkowe Burgenland i Dolna Austria należały do najdalej na wschód wysuniętych obszarów świata zachodniego, które w każdej chwili mogły zostać napadnięte przez sowieckie wojska. – W Wolfsthal kończyła się wiedeńska kolejka podmiejska i dla większości Austriaków tu kończył się świat. Mimo, że blokowiska bratysławskiej Petrżalki widać z każdego zakątka naszej wsi, w Austrii nikt się nie interesował tym, co jest po „tamtej stronie”. To był dla nas obcy, straszny świat, nawet nie chcieliśmy o nim myśleć – mówi Joseph Schmidt, mieszkaniec podbratysławskiego Bergu.

Zamek Devin na granicy SK-A Przez wiele lat austriackie miejscowości położone wzdłuż słowackiej i węgierskiej granicy przypominały coś w rodzaju naszej ściany wschodniej. Kto mógł, wyjeżdżał stąd do pracy do oddalonego zaledwie o 50 km Wiednia. Do 2004 roku Burgenland i Dolna Austria były jednymi z najbiedniejszych regionów „starej” Unii – zmieniło to dopiero przystąpienie do UE krajów Europy Środkowej, a także masowa kolonizacja tych terenów przez Słowaków, która zaczęła się około 2005 roku. Bogata Bratysława i biedny Wschód Podczas gdy wschodnia Austria była pogrążona w stagnacji, Bratysława jako nowa stolica niepodległej Słowacji zaczęła łapać wiatr w żagle. W ramach Czechosłowacji było to niewielkie, raczej prowincjonalne miasto z 400 tysiącami mieszkańców, pozostające w cieniu nie tylko Pragi, ale również Brna czy Ostrawy. W niezależnej Słowacji stała się natomiast jedynym obok Koszyc miastem, w którym można było zrobić karierę i żyć na poziomie. Jak grzyby po deszczu zaczęły tu wyrastać nowoczesne biurowce, po skończonych studiach w stolicy zostawało większość absolwentów, którzy przybyli tu z innych regionów kraju. Nic dziwnego – poza stolicą oraz Koszycami na Słowacji nie ma innych dużych miast – trzeci co do wielkości Preszów ma zaledwie 91 tysięcy mieszkańców, a jego znaczenie gospodarcze i społeczno-polityczne jest takie, jak polskiego Przemyśla. Różnica między Bratysławą a graniczącym z Polską Wschodem (Krajem Preszowskim) jest kolosalna. Miejscowości leżące na wschód od Popradu wymierają, a poziom życia w

Michalovcach czy Humennem jest niższy, niż w sąsiednim ukraińskim Użhorodzie. Tymczasem zarobki w słowackiej stolicy są na europejskim poziomie: średnia pensja wynosi tu ok. 1100 euro miesięcznie. To właśnie Bratysława oraz region Poważa odczuły pozytywne skutki reform i dwucyfrowego wzrostu gospodarczego za czasów rządów Mikulasza Dzurindy, podczas gdy Wschód (z wyjątkiem Koszyc) popadał stagnację. Ale jest też druga strona medalu – boom gospodarczy spowodował gwałtowny wzrost cen nieruchomości. Wynajęcie kawalerki w Bratysławie kosztuje aż 500-600 euro miesięcznie – to więcej, niż można zarobić w graniczących z Polską regionach Orawy, Kysuc czy Zemplina. A może za miasto Wysokie ceny nieruchomości w Bratysławie spowodowały, że coraz większym zainteresowaniem cieszyły się mieszkania w miastach-satelitach słowackiej stolicy, takich jak Pezinok, Modra czy miejscowości na Zahoriu. Jednak i tu, w całym Bratysławskim Kraju (województwie), ceny istotnie wzrosły. Po wejściu Słowacji do UE agencje nieruchomości ze zdziwieniem odkryły, że po drugiej stronie Dunaju jest dużo taniej. Dom jednorodzinny w oddalonej o 7 km od bratysławskiego Starego Miasta wsi Wolfsthal kosztuje średnio 130 tysięcy euro - tyle, ile trzypokojowe mieszkanie w bloku z wielkiej płyty w bratysławskiej dzielnicy Ružinov, odległej od centrum o 7-12 km. A skoro tak, to po co przepłacać – w końcu Austria to już dla Słowaków „nie zagranica”, a mieszkanie w przyjemnym leśnym otoczeniu ma swoje zalety.

Hainburg - austriackie miasteczko 10 km od Bratysławy, w którym masowo osiedlają się Słowacy

W 2005 roku, jeszcze przed zniesieniem kontroli granicznych, pierwsi Słowacy zaczęli kupować domy w austriackich wioskach Kittsee, Berg i Wolfsthal. Jakie było ich zdziwienie, gdy się okazało, że wszystkie formalności można załatwić w ciągu jednego dnia, nie płacąc nic „w kopercie”, i w dodatku bez konieczności posługiwania się językiem niemieckim (przynajmniej w Wolfsthal, gdzie w Urzędzie Gminy pracują ludzie znający język słowacki, którego nauczyli się w poprzedniej pracy na granicy). Słowakom spodobały się nie tylko niższe ceny domów, ale i austriacki porządek oraz ciekawe sąsiedztwo zakupionych nieruchomości: w pobliżu lasu, w cichym i czystym zakątku, a zarazem jedynie o 10 minut autem od centrum Bratysławy. Raj na ziemi, czyli Rajka Obecnie w każdej z austriackich wiosek i miasteczek w pobliżu Bratysławy mieszka kilkadziesiąt – sto kilkadziesiąt Słowaków, stanowiąc ok. 10% ludności, przy czym cały czas przybywają nowi. Jednak „kolonizacja” Austrii, chociaż widoczna, nie jest tak szybka, jak na sąsiednich Węgrzech, gdzie z powodu kryzysu ceny nieruchomości są jeszcze niższe (100-110 tysięcy euro za dom jednorodzinny). Węgierska wieś Rajka znajduje się zaledwie 2 km od bratysławskiego osiedla Čunovo, położonego na peryferiach miasta, 15 km od centrum. W pobliżu znajduje się autostrada, którą można dojechać do centrum w kilkanaście minut. Rajka jest więc kolejną zagraniczną miejscowością, z której jest łatwiej dostać się do pracy w Bratysławie, niż z odległych, zakorkowanych blokowisk na północnych obrzeżach stolicy (Rača, Lamač). Kiedy PKB Słowacji wzrastał w tempie 8-12% rocznie i ten karpacki kraj był nazywany „gospodarczym tygrysem”, sąsiednie Węgry przeżywały poważne kłopoty. Ich efektem był m. in. spadek cen nieruchomości, połączony z dewaluacją forinta, podczas gdy w tym czasie słowacka korona się umacniała, aż do przyjęcia euro po mocnym kurcie w 2009 roku. Efekt – w 2005 roku dom w Rajce kosztował aż dwukrotnie mniej, niż tuż za Dunajem, po drugiej stronie granicy, z czego od razu skorzystało wielu mieszkańców słowackiej stolicy. Dziś ceny w Rajce nie są już tak atrakcyjne – podbili je słowaccy deweloperzy, którzy przekształcili tę okolicę w wielki plac budowy. Jeśli przyjedziesz do Rajki, trudno z przekonaniem stwierdzić, że to już nie Słowacja – napisów po słowacku jest tu nawet więcej, niż po węgiersku, wszędzie stoją samochody z bratysławską rejestracją, w sklepach można płacić w euro i kupić słowackie piwo. Dziś w wiosce jest już prawie 40% Słowaków, a przy tym tempie osiedlania się, za kilka lat będą stanowili większość. Nowe wyzwania, nieznane problemy Wbrew temu, co twierdzą politycy, na poziomie zwykłych ludzi sąsiedztwo między Słowakami a Węgrami układa się bezkonfliktowo, chociaż pojawiły się problemy ekonomicznego charakteru. Większość osadników jest nadal zameldowana w Bratysławie, tam płaci podatki, a w Rajce korzysta z infrastruktury, którą gmina musi intensywnie rozbudowywać w związku z dynamicznym wzrostem liczby mieszkańców. Sytuacja, w

której gminę utrzymuje jedynie połowa jej mieszkańców, na dłuższą metę jest nie do utrzymania – uważa większość autochtonicznych mieszkańców, domagając się jakiegoś uregulowania tego problemu. Słowacka migracja do Austrii i na Węgry całkowicie wywraca dotychczasowe pojęcia o współpracy transgranicznej. – Słowacy, którzy mieszkają w Hainburgu czy Bergu, nie czują się emigrantami. Czują się i zachowują się tak, jakby nadal mieszkali w Bratysławie – tam pracują, tam posyłają dzieci do szkoły, tam imprezują, chodzą do kina. Większość z nich nawet nie zna niemieckiego – tłumaczy Lukaš Krajčir, student historii Uniwersytetu Komeńskiego w Bratysławie. Sam jednak do takiej „emigracji” jest nastawiony sceptycznie. – Miałbym opory przed przeprowadzką za Dunaj. Dla mnie to nadal zagranica, nikt nie zagwarantuje, że układ z Schengen będzie wieczny, że do władzy w Austrii czy Węgrzech nie wrócą ekstremiści, którzy przywrócą kontrole graniczne – dodaje. Mimo to, władze austriackich gmin odnoszą się do kolonizacji pozytywnie. – Wolfsthal był na końcu świata, teraz jest w sercu Europy. Przeprowadzają się do nas młodzi ludzie, najzdolniejsi mieszkańcy Bratysławy, dzięki nim nasza gmina dynamicznie się rozwija, jak nigdy przedtem – tłumaczy wójt Wolfsthal Gerhard Schrödinger. Jego gmina jest uznawana za najbardziej przyjazną Słowakom, lokalne władze starają się, aby bratysławianie czuli się tu u siebie, aby tutaj posyłali dzieci do szkoły i przedszkola, gdzie można się już uczyć również po słowacku. W miejscowej szkole na dodatkowy słowacki chodzą nie tylko dzieci osadników, ale niemal wszyscy austriaccy uczniowie. – Przyszłość jest jasna – jesteśmy już częścią aglomeracji bratysławskiej, czy nam się to podoba, czy nie. W Bratysławie można znaleźć dobrą pracę, za lepsze pieniądze, niż w Hainburgu – ale trzeba znać język. Jeżeli mój syn nie będzie chciał wyjechać do Wiednia i będzie chciał zostać tutaj, po prostu musi znać dobrze słowacki, innego wyjścia nie ma – mówi Joseph Schmidt, jeden z mieszkańców Bergu. O tym, że Wolfsthal i Hainburg powoli stają się przedmieściami Bratysławy, świadczy również fakt, iż od niedawna do tych miejscowości kursują autobusy bratysławskiej komunikacji miejskiej. Podobna linia ma od września kursować do węgierskiej Rajki, niewykluczone również, że pojawią się kolejne połączenia, np. do Kittsee, Bergu i Pamy.

Wielu mieszkańców Bratysławy, znających język niemiecki, po 1 maju 2011 roku podjęło pracę w Wiedniu, gdzie można zarobić nawet 3000 euro lub więcej. Paradoksalnie, może więc dojść do sytuacji, kiedy każdego ranka z austriackich przedmieść Bratysławy będą dojeżdżać do słowackiej stolicy ludzie do pracy, a równocześnie z tej samej Bratysławy inna pokaźna grupa będzie wyjeżdżać do pracy w Wiedniu. A stąd już prosta droga do wytworzenia czegoś na kształt luźnego wiedeńsko-bratysławskiego duopolisu, który ze swoimi trzema milionami mieszkańców (włącznie z okolicami) może odgrywać znacznie większą rolę w Europie, niż Wiedeń i Bratysława z osobna.

Wiedeń – imponująca stolica Europy Środkowej Dawna stolica Habsburgów, miasto Mozarta i Straussa, przesiąknięte historią potężnego Austro-Węgierskiego imperium, a także miejsce, w którym Sobieski pokonał Turków – z tym każdemu Polakowi kojarzy się Wiedeń. Jednak to wszystko to tylko połowa prawdy. Wiedeń to również tętniąca życiem nowoczesna metropolia, której codzienne oblicze jest równie interesujące, jak to historyczne.

Nudnych przewodników o Wiedniu napisano już wiele, ale mało jest publikacji, które opisują austriacką stolicę kompleksowo. Jak zwiedzać Wiedeń, by zobaczyć najważniejsze zabytki, ale również poznać to miasto z perspektywy jego mieszkańców? To oczywiście możliwe, ale jeżeli chcesz rzeczywiście odczuć klimat Wiednia i poznać wszystkie jego aspekty, powinieneś poświęcić na to miasto 2-3 dni. Miasto pogranicza i wielu kultur Chociaż Austria i jej stolica są niemieckojęzyczne, atmosfera Wiednia i okolic ma mało wspólnego z tym, co się kojarzy z Niemcami, a zwłaszcza z Berlinem, Hamburgiem czy Frankfurtem. Stwierdzenie „wiedeńczycy – to niemieckojęzyczni Słowianie”, choć przewrotne, ma w sobie wiele prawdy. Mieszkańcy Wiednia oraz Dolnej Austrii i Burgenlandu są po słowiańsku wyluzowani, przechodzą przez ulicę na czerwonym świetle i nie są wcale tak zasadniczy, jak Niemcy czy Szwedzi. Nawet język jest nieco inny – austriacki dialekt jest co prawda zrozumiały każdemu, kto zna „klasyczny” niemiecki, ale jednak różnice wcale nie są kosmetyczne. Wiedeń zawsze był multikulturowy i otwarty na Europę Środkową i Południową. Do 1918 roku był on stolicą ogromnego cesarstwa, w którym obywatele niemieckojęzyczni stanowili mniejszość. Imperium Habsburgów było wspólnym domem nie tylko Austriaków (którzy wówczas nazywali siebie po prostu Niemcami), ale również Czechów, Słowaków, Polaków, Ukraińców, Węgrów i narodów bałkańskich. Te kontakty sprawiły, że wiedeńczycy (i generalnie Austriacy) przejęli wiele cech i zwyczajów od narodów sąsiednich, zwłaszcza od Słowian i Węgrów. W czasach komunistycznych to właśnie

Wiedeń stał się oknem na świat dla Polaków, Węgrów czy Słowaków, którzy chcieli czasowo lub na stałe wyjechać na Zachód. Po upadku żelaznej kurtyny i poszerzeniu UE te tradycje są kontynuowane: Wiedeń stawia sobie za cel stać się nieformalną stolicą Europy Środkowej, co zresztą niezbyt podoba się Warszawie i Pradze, które również mają podobne ambicje. Widać to wyraźnie w postaci ekspansji gospodarczej austriackich firm w sąsiednich krajach, ale nie tylko. Wiedeńska giełda staje się główną giełdą dla całej Centralnej Europy, wiedeńskie lotnisko obsługuje pasażerów ze Słowacji, Czech i Węgier. Wreszcie, symbolem tego współczesnego wymiaru wiedeńsko-słowiańskiego partnerstwa jest metropolia Twin City – tworząca się na naszych oczach wspólna aglomeracja wiedeńsko-bratysławska. Wszystko zmierza do tego, by Wiedeń i Bratysława stały się faktycznie jednym organizmem miejskim, który nie tylko będzie posiadać wspólny system transportu publicznego, ale również wspólny rynek pracy. Mieszkać w Bratysławie a pracować w Wiedniu (lub odwrotnie) stanie się sprawą tak oczywistą, jak codzienne przemieszczanie się ludzi pomiędzy Gdańskiem a Gdynią. Te związki Wiednia ze swoimi słowiańskimi sąsiadami można szczególnie odczuć w okolicach dworca kolejowego Wien Suedbanhoff Ost i Belwederu, a także na przystani pasażerskiej w centrum miasta. Są to miejsca, w których język słowacki brzmi częściej, niż niemiecki. Spacerując wiedeńskimi uliczkami, co chwilę możemy natrafić a to na ukraiński kościół, a to na polski sklep, czy też na miejsca wiążące się z innymi narodami Europy Środkowej. Spacerować po mieście i nie trafić przypadkiem na bałkański czy rosyjski sklep (przy czym z ukraińskimi produktami) – to naprawdę sztuka (no chyba że ograniczasz się do standardowych, do bólu nudnych tras turystycznych). Ale tak naprawdę współczesne oblicze Wiednia tworzą imigranci z Turcji i Bałkanów Zachodnich. Być w Wiedniu i nie zjeść wiedeńskiego sznycla, kupionego w ulicznej budce u Turka (za 2–3 euro, a więc w cenach, nie różniących się od polskich) – to tak, jakby nie być w Wiedniu wcale. Turcy i imigranci z krajów byłej Jugosławii na tyle zadomowili się w Wiedniu, że na miejskich tablicach informacyjnych (np. w parkach) czy na oficjalnej stronie internetowej miasta powszechnie funkcjonują tureckie i chorwackie wersje językowe. Wszystko po to, by ułatwić przybyszom integrację, co nie zawsze okazuje się takie proste. Miasto nowoczesne i wygodne Wiedeń przez wiele stuleci był prestiżową, bogatą stolicą wielkiego środkowoeuropejskiego imperium Habsburgów, o wyraźnie kosmopolitycznym charakterze. Po upadku Austro-Węgier w 1918 roku sytuacja diametralnie się zmieniła, okrojona do swych etnicznych granic Austria stała się krajem ksenofobicznym, a wkrótce bez cienia sprzeciwu została anektowana przez Hitlera. Jednak po II wojnie światowej Wiedeń powrócił do swojej tradycyjnej roli „neutralnego miasta”, siedziby organizacji międzynarodowych.

Austria stała się bowiem krajem neutralnym, co prawda kapitalistycznym, ale podobnie jak Finlandia i Szwecja nie należącym do NATO i EWG. W pewnym sensie stała się więc buforem między Wschodem a Zachodem, krajem nadającym się na zlokalizowanie tu siedzib organizacji międzynarodowych (podobnie jak Szwajcaria). Wiedeń stał się siedzibą OPEC, jedną z siedzib ONZ oraz wielu mniejszej wagi organizacji międzynarodowych i korporacji. O tej międzynarodowej roli Wiednia można przekonać się na każdym kroku, ale w największym stopniu nad Dunajem, w kompleksie biurowo-administracyjnym Donaustadt (na zdjęciu). Na tym jednak nie koniec. Wiedeń jest miastem, które musi mieć wszystko NAJ. Ma więc najstarsze w Europie ZOO, najstarszy i największy park rozrywki niemal w centrum miasta (Prater), najlepszą w Europie spalarnię odpadów, stanowiącą wręcz cud techniki i architektury. A także jedną z najwyższych pozycji w europejskich i światowych wskaźnikach jakości życia. Ale Wiedeń jest nie tylko „imponujący” jako siedziba międzynarodowych organizacji i miasto ze wspaniałą historią, ale również przyjazny dla jego mieszkańców. A przy tym jest on bardzo podobny do polskich miast, na przykład do Krakowa. Są bowiem w Europie „miasta jak z bajki”, które są bajecznie bogate i piękne, ale zwiedzając je, podświadomie czujesz, że to jakby inny świat, inne realia, których się nie da przenieść na polski grunt. Mam tu na myśli na przykład „nieprzyzwoicie bogatą” Szwajcarię, Liechtenstein, Monako, Luksemburg... czy idylliczne, niejako oderwane od rzeczywistości miasteczka Włoch lub Chorwacji. Natomiast Wiedeń jest inny – jest oczywiście lepiej rozwinięty, niż np.

Kraków, ale bez przesady – na jego peryferiach ale też na obrzeżach centrum jest wiele miejsc przeciętnych czy wręcz brzydkich. Wiedeń nie jest więc żadnym „bajkowym miastem”, z punktu widzenia polskich miast jest realnym wzorem do naśladowania i czerpania inspiracji. Polskie ceny, austriackie zarobki Ale wróćmy do tej jakości życia. Najważniejsza sprawa z naszego polskiego punktu widzenia – to stosunkowo „normalne” ceny. Minęły już te czasy, kiedy w Europie Zachodniej za wszystko trzeba było płacić 2-3 razy więcej, niż w Polsce. Ceny w dużej mierze się zrównały. Aby nie być gołosłownym: kebab/sznycel wiedeński kosztuje w budce u Turka 2.50 – a więc równowartość 10 złotych, czyli tyle, co w Krakowie. Kawa wypita w kawiarni w centrum miasta to koszt 1,8 – 3 euro. W Krakowie również na Rynku Głównym zapłacimy 12 złotych za kawę, a w Kijowie – 25 hrywien. Piwo w sklepie kosztuje od 50 centów (2 zł) za puszkę/butelkę (zwykłe piwo, odpowiednik naszego „Żubra”) do 1,30 (5,50 zł) za ekskluzywne piwo z regionalnego browaru. Bardzo dobre, niepasteryzowane piwo pszeniczne, nie produkowane masowo, to koszt rzędu 90 centów – a więc 3,60 złotych. Czyli mniej, niż polscy koneserzy piwa są ochotni wydać na swoje ulubione polskie piwo regionalne (Koźlak, Ciechan, olsztyńskie Świeże i in.). Koszt piwa w wiedeńskim pubie w centrum waha się między 2 a 3.5 euro, czyli 8 – 14 złotych – a więc tyle samo, co w centrum Krakowa. Ceny w sklepach są również podobne, a nawet niższe, niż na Słowacji – dlatego to mieszkańcy Bratysławy masowo jeżdżą na codzienne zakupy do przygranicznych austriackich wiosek i miasteczek (Kittsee, Hainburg), a nie odwrotnie. Różnice w cenach dotyczą jedynie usług. Za komunikację miejską w Wiedniu zapłacisz nawet 3 razy tyle, co w Polsce – bilet jednorazowy na tramwaj kosztuje 1,60 eur, a więc 6 złotych. Podobnie wysokie są ceny wiedeńskich hoteli. Dlatego turyści z Polski lub Ukrainy nocują w Bratysławie lub w Czechach i stamtąd codziennie dojeżdżają do Wiednia. Tak wychodzi nie tylko o wiele taniej, ale czasem i szybciej – z Bratysławy dojedziesz do centrum Wiednia w ciągu godziny, a więc jeśli mieszkasz gdzieś na obrzeżach Wiednia, to dojazd do centrum zabierze ci niewiele mniej czasu.

Austria. Zderzenie ze stereotypem Austria jest krajem na tyle bliskim geograficznie i powiązanym historycznie z Polską, że większości z nas wydaje się, że wiemy o niej wszystko. Nawet, jeśli w Austrii nie byliśmy, lub nasz kontakt z tym krajem ograniczył się do szusowania po alpejskich stokach. Jak Polacy postrzegają Austrię i Austriaków? Można się zdziwić, jak bardzo polskie wyobrażenia o ojczyźnie Mozarta różnią się od tego, jaką jest Austria w rzeczywistości.

W gąszczu złych emocji Austria była dla Polaków zawsze synonimem czegoś lepszego, bogatszego, bardziej zachodniego od Polski. Z jednej strony cenimy sobie habsburską tolerancję wobec polskiej kultury i z sentymentem spoglądamy na czasy Franciszka Józefa, ale jednak towarzyszy temu pewna nutka zazdrości. Jak to, dlaczego to Wiedeń był stolicą imperium, a Polacy tylko jego poddanymi? Dlaczego po II wojnie światowej Austriacy uwolnili się od radzieckiej okupacji i stali się częścią bogatego Zachodu, mimo że to oni tak naprawdę przegrali wojnę, a zwycięska Polska trafiła pod komunistyczne jarzmo? A przy tym wszystkim – tradycyjna polska nieufność wobec Niemców. A Austriacy są przecież postrzegani jako tacy „inni, lepsi Niemcy” – w końcu mówią tym samym językiem, co nasi zachodni sąsiedzi. I wreszcie, na to wszystko nakładają się nie zawsze pozytywne doświadczenia z ostatniego dwudziestolecia. Chyba każdy słyszał (a wielu zażyło na własnej skórze) o niewłaściwym traktowaniu polskich podróżnych na austriackich przejściach granicznych, w czasach przed wejściem Polski do UE. Austria kojarzy nam się również z ksenofobią i egoistycznym nastawieniem do wschodnich krajów UE („jesteśmy bogaci i nie chcemy się dzielić tym bogactwem z krajami postkomunistycznymi”). Duży odzew wywołały zwłaszcza szowinistyczne wypowiedzi i działania Jorga Haidera, a także austriacki sceptycyzm wobec przyjęcia do UE promowanej przez Polskę Ukrainy. Wreszcie, Austria do ostatniej chwili zwlekała z otwarciem dla Polaków swego rynku pracy, co również nie sprzyjało budowaniu pozytywnych relacji.

Tymczasem rzeczywistość różni się od tych stereotypów diametralnie. Wynika to między innymi z postawy polskich mediów, które Austrię konsekwentnie ignorują – ze świecą szukać artykułów o wydarzeniach w tym kraju czy publicystyki opisującej austriackie realia. Wyjątkiem są jedynie właśnie te negatywne i sensacyjne aspekty, jak np. sprawa Jorga Haidera, Josepha Fritzla czy doniesienia o niewłaściwym traktowaniu Polaków przez austriackich funkcjonariuszy. Spróbujmy więc po kolei przeanalizować najpowszechniejsze stereotypy i skonfrontować je z rzeczywistością. Austria sceptyczna wobec poszerzenia UE? Polscy dziennikarze z lubością informują o przejawach austriackiego sceptycyzmu wobec poszerzania UE o kraje wschodnioeuropejskie, przedstawiając Austriaków jako egoistów, którzy nie chcą się dzielić swoim bogactwem z krewniakami ze wschodu i południa. Nie sposób zaprzeczyć, że wielu, jeśli nie większość Austriaków żywiło obawy przed konsekwencjami integracji i otwarcia granic, obawiając się wzrostu przestępczości, obniżenia poziomu życia itp. Wynikało to stąd, że Austria jest najbardziej na wschód wysuniętym krajem „starej UE” w Europie Środkowej, półwyspem dobrobytu otoczonym przez aż cztery kraje postkomunistyczne. I ze względu na to położenie Austria mogła na poszerzeniu zarówno najwięcej zyskać (co się stało w rzeczywistości), jak i była poddana największym zagrożeniom. Austriacy jednak początkową nieufność bardzo szybko zamienili w ogromną życzliwość i otwartość wobec wschodnich sąsiadów, zwłaszcza Węgrów i Słowaków. Wystarczy spojrzeć na rejon przygranicznego Hainburga nad Dunajem, gdzie masowo osiedlają się słowaccy obywatele, a jeszcze inni Słowacy dojeżdżają tu codziennie do pracy. Mimo to, w Hainburgu i okolicach nie ma ani cienia nieufności wobec słowackich sąsiadów. Wręcz przeciwnie: na porządku dziennym są tu słowackie napisy, a rodowici Austriacy bardzo chętnie uczą się języka słowackiego i otwierają słowackie klasy w szkołach. Podobnie jest na pograniczu z Węgrami i Czechami, gdzie również dominuje współpraca, a nie nieufność. Ekologia i zdrowa żywność Kraje dawnego Zachodu kojarzą się nam z niesmaczną, „plastikową” żywnością i brakiem tak bujnej przyrody, jak w Polsce. Wystarczy wspomnieć o słynnym argumencie: „u siebie wybetonowali rzeki, wycięli lasy i wybudowali autostrady, a Polskę chcą zamienić w przyrodniczy skansen”. Kolejną sprawą jest mit doskonale naturalnego polskiego jedzenia i braku takiej naturalnej żywności w krajach „starej Unii” – stąd tęsknota emigrantów za polskim chlebem i popularność polskich sklepów w Niemczech czy Londynie. Co ciekawe, do Austrii ten stereotyp zupełnie nie pasuje. Austria jest krajem bardzo smacznych, naturalnych produktów, a austriacki chleb, wędliny i sery są wręcz rozchwytywane przez Słowaków, którzy mają pieczywo i wędliny z waty. Spodziewalibyśmy się, że będzie odwrotnie, a tu niespodzianka. Zaskoczeniem mogą być też ceny – w austriackich supermarketach jest trochę taniej, niż w sąsiedniej Słowacji, chociaż logika podpowiadałaby coś odmiennego.

Podobnie jest z ekologią. Austria jest krajem rozwiniętej infrastruktury (autostrady, drogi wodne, kolej), chociaż bez przesady – np. lokalne pociągi nie jeżdżą wcale szybciej, niż w Polsce (ale ich jakość jest bez porównania lepsza). A mimo to ten kraj jest zaprzeczeniem wizji zabetonowanych rzek i ogrodzonych resztek lasów. I nie chodzi tu wcale o alpejską część kraju – wystarczy spojrzeć na rejon Austriackich Karpat (Hainburg i okolice) przy granicy ze Słowacją: z jednej strony mamy tu bujną przyrodę i dbałość o środowisko, ale z drugiej ludzie wcale nie mają poczucia, że mieszkają w skansenie, który uniemożliwia im rozwój. Wręcz przeciwnie: park narodowy Donauauen (Dunajskie Łęgi) i karpackie rezerwaty przyrody są źródłem rozwoju gospodarczego tych terenów, głównie dzięki turystom. Bardziej europejscy, niż najwięksi Europejczycy? W Polsce panuje ogromna chęć przypodobania się Europie, a raczej wyimaginowanemu ideałowi Europy. Z drugiej strony, właśnie Austria uchodzi za jeden z takich krajów, będących najbliżej wzorca europejskich wartości i zwyczajów. O ile więc siebie samych postrzegamy za nie do końca „europejskich” (niemodnie ubrani, nadużywający alkoholu, palący papierosy wbrew zachodniej modzie na niepalenie, nie dość znający angielskiego itp.), to stereotypowy Austriak wydaje się być naszym przeciwieństwem. Z myślą o dostosowaniu do tej wyimaginowanej Europy Polacy wprowadzili więc zakaz spożywania piwa w miejscach publicznych, zakaz palenia w knajpach oraz absolutne wymaganie, by każdy Polak znał perfekt język angielski. Nie znasz angielskiego tak dobrze, jak Anglik – nie dostaniesz dobrej pracy. A tymczasem w Austrii... No właśnie. Austriacy nie stronią od alkoholu, piją dużo, ale w kulturalny sposób. Nikomu nie przyszło tu do głowy, by wlepiać mandaty za wypicie piwa na ławce w parku albo w pociągu. A knajpy... te są całe w oparach dymu tytoniowego. Cóż, jeśli te sprawy są wyznacznikiem „europejskości”, to Polacy są o wiele bardziej „europejscy” od tych, na kim się wzorują. A znajomość angielskiego? W Austrii jest uznawana za atut, ale nikt nie wymaga, by była ona perfekcyjna. Nikt się tu nie wstydzi, jeśli angielski zna słabo – w końcu niemiecki jest również językiem międzynarodowej komunikacji. A przy tym Austriacy chętnie uczą się niszowych języków, np. na pograniczu ze Słowacją - wspomnianego już słowackiego.

Podobnie jest również ze zdolnościami marketingowymi np. austriackich hotelarzy. Polacy wciąż mają kompleksy, że pod względem rozwoju marketingu i PR są daleko w tyle USA i Europy Zachodniej. Tymczasem np. we wspomnianym już rejonie Austriackich Karpat przeważająca większość małych hoteli, pensjonatów (Gasthof) i restauracji nie to, że nie ma strony internetowej po angielsku, ale w ogóle nie ma żadnej strony internetowej. Po prostu wpis do katalogu w kilku systemach rezerwacyjnych i tyle. Austriacy są też o wiele mniej elastyczni, niż Polacy, np. jeśli chodzi o negocjowanie cen w przypadku zakwaterowania w hotelu całej grupy. Zresztą, w ogóle jest tu mniejsza pogoń za pieniądzem i zyskiem (klient nie przyjedzie, jeśli nie obniżymy ceny? Trudno, obejdzie się bez niego). Z tego względu jest to dobry kraj dla pracowników, którzy nie są, w odróżnieniu od Polski, wystawiani przez pracodawców na ciągłą presję wyrabiania 150% normy. A dobrowolne zostawianie w pracy po godzinach wywołałoby u szefa lekką konsternację – a więc zupełnie inaczej, niż w Polsce. ===iYHOkWhOI7jwdgK8z0VfTMbuwQAZp3AaDebZMDrG/xmgSvmAN93tIgT/1roD7Qk9

CZĘŚĆ B. Dojazd

Jak dojechać do Bratysławy? Za blisko, by uruchamiać tanie połączenia lotnicze z Polski – i za daleko, by uznać podróż za krótką i przyjemną. Z Polski do Bratysławy najlepiej jest dojechać własnym samochodem – zwłaszcza, że przez terytorium Słowacji przejedziemy szybko i wygodnie nowoczesnymi autostradami. Jeżeli nie posiadamy samochodu lub po prostu chcemy czy musimy skorzystać z transportu publicznego, pojawia się problem: bezpośrednich połączeń między Polską a Słowacją jest jak na lekarstwo. Jednak mimo to można podać kilka rad, jak najwygodniej dotrzeć do Bratysławy autobusem lub pociągiem i gdzie szukać informacji na ten temat. Dla zamożnych problemu nie ma Jeżeli nie stanowi dla Ciebie problemu wydanie na bilet do Bratysławy kilkuset złotych – problemu z dojazdem nie ma. Codziennie wieczorem z Krakowa, Warszawy i Katowic do Bratysławy (i z powrotem) kursuje wygodny, nocny pociąg, posiadający w swoim składzie kuszetki i wagony sypialne. Wyjeżdżasz około 22 z Krakowa (ok. 23:30 z Katowic) i o 5:40 jesteś w Bratysławie. Jedynym problemem jest cena: standardowy bilet kosztuje 250 złotych, a promocyjny – 150 zł. Jeśli chodzi o połączenie kolejowe z Warszawy i innych miejsc centralnej Polski, najlepsze jest przez... Wiedeń, dokąd kursują międzynarodowe pociągi Euro City. Połączenie z Wiednia do Bratysławy nie stanowi problemu: pociągi jeżdżą na tym odcinku co godzinę, czas przejazdu to zaledwie kilkadziesiąt minut. Niekoniecznie trzeba dojeżdżać do samego

Wiednia – szybciej będzie wysiąść w czeskim Brzecławiu i stamtąd złapać pociąg do słowackiej stolicy. Między Brzecławiem a Bratysławą pociągi jeżdżą dość często, a przejazd trwa nieco ponad godzinę. Kto ma dużo pieniędzy, może skorzystać z najnowszej oferty Lotu i wybrać się z Warszawy do Bratysławy samolotem. Jeśli kogoś stać na bilet lotniczy tradycyjnych linii (tani przewoźnicy omijają ten segment rynku), może też po prostu dostać się do Wiednia (60 km od Bratysławy), względnie Budapesztu (200 km), a stamtąd dojechać do słowackiej stolicy pociągiem lub autobusem. Przez Katowice i Czechy Planując wyjazd z Polski do Bratysławy koleją, należy pamiętać o dwóch rzeczach. Po pierwsze, najważniejszą węzłową stacją, skąd jeżdżą pociągi w tym kierunku, są Katowice (a nie Kraków, Nowy Sącz czy Rzeszów, jak mogłoby się wydawać). Nawet z Krakowa na Słowację trzeba jechać przez Śląsk. Popularne jeszcze kilka lat temu połączenie Kraków – Tarnów – Nowy Sącz – Muszyna – Plavecz – Preszów – Koszyce – Budapeszt w chwili obecnej nie funkcjonuje – nie jeździ tędy żaden pociąg osobowy, podobnie jak po bieszczadzkiej trasie Łupków – Medzilaborce. Druga sprawa, która dla wielu może być zaskoczeniem – to fakt, że z Katowic do Bratysławy najłatwiej jest dostać się przez... Czechy. Ale taka jazda nie jest tania – kursują tędy głównie pociągi Eurocity, co w połączeniu z koniecznością średnio dwóch przesiadek i zakupu osobnych biletów daje łączną kwotę ponad stu złotych za bilet. Pociągiem do Bratysławy przez Czechy Podróżując z Polski na Słowację (i odwrotnie) pociągiem należy pamiętać o jednej podstawowej zasadzie: nigdy nie kupować biletu na całą trasę w kasie, ani też nie kupować w Polsce biletu na słowacki pociąg (jest taka możliwość), bo wydamy na to majątek. Bilet kupujemy w kasie tylko do polskiej stacji granicznej, a następnie po stronie słowackiej lub czeskiej bilet na czeski lub słowacki odcinek trasy. Dotyczy to zarówno Słowacji, jak i Czech, czyli kraju tranzytowego w drodze do Bratysławy i Wiednia. Dla przykładu podamy tu „instrukcję obsługi” przejazdu z Warszawy/Krakowa do Bratysławy nocnym pociągiem EuroCity Night Warszawa/Kraków – Bratysława – Wiedeń, bo wbrew pozorom sprawa nie jest łatwa.

Otóż przed podróżą zaopatrujemy się w bilet jedynie do Zebrzydowic (np. Kraków – Zebrzydowice, Warszawa – Zebrzydowice, Katowice – Zebrzydowice), co kosztuje nas 30-50 złotych. Oprócz tego w tej samej kasie biletowej kupujemy osobny bilet Zebrzydowice-Bohumin za niecałe 10 złotych. W Bohuminie ten nocny pociąg stoi godzinę, dlatego spokojnie wychodzimy do kasy i kupujemy bilet na dalszą trasę, czyli do Bratysławy. Mimo że Czechy nie są w strefie euro, w kasie można płacić europejską walutą – podobnie zresztą jak w większości innych ważniejszych stacji w Czechach. Można też zapłacić kartą płatniczą, tak więc przejeżdżając tranzytem przez Czechy, niekoniecznie musimy posiadać czeskie korony. Między Czechami a Słowacją już spokojnie można kupić bezpośredni bilet, bo ze względu na wspólną czechosłowacką przeszłość takie połączenia w zasadzie nie są traktowane jak międzynarodowe i ich cena jest zbliżona do połączeń krajowych. Postępując w ten sposób, na podróż z Warszawy lub Krakowa do Bratysławy wydamy 100-140 zł, zależnie od aktualnego kursu euro i czeskiej korony. W przypadku połączeń dziennych (pociągi Eurocity Warszawa – Wiedeń/Bratysława) jest już nieco trudniej, bo nie ma czasu, by w Bohuminie wysiąść i kupić bilet w kasie. Pozostaje nam więc albo kupić drogi (200-400 złotych) bilet na całą trasę, albo kupić w polskiej kasie bilet do Zebrzydowic i drugi Zebrzydowice – Bohumin, a następnie już za Bohuminem podejść do czeskiego konduktora i kupić bilet na dalszą trasę u niego (ale uwaga: trzeba zapłacić w czeskich koronach). Innym wariantem jest podróż z przesiadką w Czeskim Cieszynie lub Ostrawie. Z Katowic do Ostrawy pociągi w ciągu dnia jeżdżą bardzo często – w stolicy czeskiego Śląska zatrzymują się m. in. pociągi do Pragi i Brna. Również z Ostrawy do Bratysławy są bardzo dobre połączenia (wszystko to można sprawdzić w polskiej wyszukiwarce połączeń kolejowych www.rozklad-pkp.pl). Bilet między Ostrawą a Bratysławą kosztuje ok. 15-17 euro. Z reguły w Ostrawie jest ok. godzina na przesiadkę, jednak nie warto w tym czasie

wychodzić do miasta, bo centrum Ostrawy jest dość daleko od dworca. Można za to skorzystać z okazji i wypić dobre i tanie czeskie piwo gdzieś w dworcowej czy przydworcowej knajpie, pamiętając o tym, że zapłacić musimy w czeskich koronach. Jeśli chodzi o Cieszyn, to sprawa jest dość prosta. Dojeżdżamy jakoś do polskiego Cieszyna – raczej autobusem lub busem, bo połączenia kolejowe są słabe. Na przykład z Krakowa do Cieszyna można dojechać bardzo łatwo, średnio co pół godziny z dworca autobusowego (dolna płyta) odjeżdża jakiś autobus lub mikrobus do tego miasta. Przejazd trwa 3 godziny, bilet kosztuje 15-20 złotych. Przy okazji warto zwiedzić Cieszyn, który jest bardzo ładnym miastem. Następnie musimy przemieścić się do dworca kolejowego w Czeskim Cieszynie. Jeżeli nie mamy dużych bagaży, to pieszo droga między polskim a czeskim dworcem (zahaczając o zabytkowe centrum miasta) zajmie nam około pół godziny. Można też wziąć taksówkę, która za kilkanaście złotych zawiezie nas do dworca kolejowego w Czeskim Cieszynie. Jak już jesteśmy na dworcu, to mamy dwie opcje. Możemy pojechać do Ostrawy (ok. pół godziny jazdy, często jeżdżą jakieś pociągi pospieszne lub podmiejskie) i tam przesiąść się na bezpośredni pociąg do Bratysławy, albo pojechać w drugą stronę – do słowackiej Żyliny (ok. 2 godziny jazdy). Słowacki banan Planując tanie podróżowanie z Polski na Słowację bezpośrednio (nie przez Czechy) musimy pamiętać o jednej rzeczy. Słowacki system transportowy jest oparty o główną oś komunikacyjną, łączącą Bratysławę, przez Żilinę i Poprad, ze wschodem kraju (Koszyce). Ma on kształt banana i stanowi nieco okrężne połączenie dwóch największych miast kraju, czyli Bratysławy i Koszyc. Patrząc na mapę, moglibyśmy spodziewać się, że trasa łącząca te miasta pobiegnie raczej wzdłuż granicy węgierskiej – a tu niespodzianka, zahaczamy o Poprad, Podtatrze i Żilinę. Pociągi jeżdżą tu dość szybko (coś w stylu naszej Centralnej Magistrali Kolejowej) i często: średnio co 1,5 – 2 godziny odjeżdża pociąg Koszyce – Bratysława. Większość z nich to „rychliki” (pośpieszne, oznaczone symbolem R), kilka to o wiele droższe i niedużo szybsze InterCity (IC). Co ważne, słowackie pociągi pospieszne standardem przypominają nasze InterCity: klimatyzowane wagony, w tym kilka z kontaktami dla podróżnych z laptopem, wagon barowy. Jeśli chodzi o bar w pociągu, warto z niego skorzystać: ceny nie są wygórowane, jedzenie – bardzo smaczne (jak w normalnej restauracji – robione na miejscu, a nie z torebki) i co najważniejsze – całkiem legalnie sprzedają tu piwo i mocniejsze trunki, w przystępnej jak na pociąg cenie. Jeżeli więc jesteśmy gdzieś w Polsce na pograniczu i chcemy trafić do Bratysławy, musimy po prostu dostać się do któregoś z miast, leżących na szlaku tego „słowackiego banana”. A więc np. do Preszowa, Popradu, Liptowskiego Mikulasza, Rużomberka, Kralovan lub Żiliny. Dalej pójdzie już gładko, ale sam dojazd z Polski na tą główną trasę, mimo bliskiej odległości, nie jest łatwy: praktycznie nie kursują tu autobusy, o pociągach już nie wspominając.

Dworzec w Popradzie Z Gdańska i Warszawy można dostać się do Popradu samolotem, liniami Eurolot, a stamtąd pojechać do Bratysławy pociągiem (ok. 5 godzin jazdy). Jeżeli bilet zarezerwujemy odpowiednio wcześnie, mamy spore szanse na atrakcyjną cenę, niższą niż lądowym środkiem transportu. Drobnymi krokami do przodu Stosunkowo najlepsze połączenia ze Słowacją ma Zakopane, a z kolei do Zakopanego można łatwo dotrzeć z Krakowa autobusem w ciągu dwóch – dwóch i pół godziny. Po prostu przychodzimy na krakowski dworzec autobusowy – i wsiadamy do autobusu, który już na nas czeka i odjedzie za 5-15 minut (autobusy odjeżdżają jeden za drugim). Absolutnie nie warto natomiast jechać z Krakowa do Zakopanego pociągiem, gdyż zamiast dwóch godzin, spędzimy w nim aż 3,5 lub nawet więcej. Podróż pociągiem jest natomiast dobra, jeżeli jedziemy z głębi kraju, np. z Bydgoszczy, Kielc czy Białegostoku. Warto pojechać nocnym pociągiem: np. wsiadamy wieczorem w Białymstoku do pociągu, rano budzimy się ok. 8 w Zakopanem i po chwili wsiadamy do autobusu do Popradu. Z Zakopanego do Popradu i innych słowackich miast jeżdżą kilka razy dziennie autobusy firmy Strama (rozkład na www.strama.eu) - i są to praktycznie jedyne połączenia transgraniczne na całym polsko-słowackim pograniczu (sic !). Jest też inne wyjście: po przyjeździe na zakopiański dworzec, wsiąść w pierwszy lepszy bus/autobus na Łysą Polanę (kierunek – Morskie Oko), który z reguły odjeżdża co pół godziny. Następnie należy przejść dwieście metrów na słowacką stronę granicy i tam oczekiwać na autobus do Popradu. Jeżeli okaże się, że musimy czekać dłużej (autobusy kursują co 1,5 - 2 godziny), czas oczekiwania możemy umilić sobie w jednej z kilku knajpek, które funkcjonują po słowackiej stronie Łysej Polany (płacić w nich można w złotówkach, ale w słowackim autobusie już musimy mieć euro).

Podobną metodę – dojazd busem do granicy, przejście jej pieszo i przesiadka na słowacki autobus – można stosować też na pozostałym odcinku polsko-słowackiego pogranicza. Ale uwaga – nie wszędzie polski i słowacki autobus dojeżdża do granicy, czasami oba przystanki dzieli nawet kilka kilometrów i wtedy pomóc może jedynie autostop. Tak jest między Jabłonką (do której łatwo dojechać busem np. z Krakowa) a oddaloną o 10 km Trsteną, skąd z kolei często odjeżdżają autobusy i pociągi w głąb kraju. Ten sposób podróżowania, choć jest tani i ma wiele zalet, można polecić zwłaszcza młodym ludziom, którzy mają dużo czasu i są otwarci na przygodę. Osobom, mającym problemy z poruszaniem się, posiadającym ciężki bagaż lub po prostu niecierpliwym, lepiej jest wydać kilkadziesiąt złotych więcej, ale dojechać w bardziej stabilny sposób. Warto też pamiętać, że chociaż na trasie „słowackiego banana” pociągi i autobusy jeżdżą nierzadko z prędkością przekraczającą 100 km na godzinę (szybka kolej, autostrada), to na bocznych trasach należy raczej liczyć się ze średnią prędkością 30-40 km/h i długimi oczekiwaniami na przesiadkę. Należy też unikać podróżowania pod koniec dnia, bo może się okazać, że z małej miejscowości gdzieś na prowincji po 17:00 już się nie wydostaniemy, w każdym razie nie w tą stronę, w którą byśmy chcieli się udać. Internet twoim przyjacielem jest Planując wyjazd na Słowację, warto zawczasu sprawdzić połączenia za pomocą wygodnej i niezawodnej internetowej wyszukiwarki połączeń www.cp.atlas.sk. Tutaj przyda się mały słowniczek: vlak to jest pociąg, rychly – to pośpieszny, MHD – komunikacja miejska, presun asi 5 minut oznacza konieczność przejścia kilkuset metrów z dworca autobusowego na kolejowy, TEZ – to system podtatrzańskich kolejek elektrycznych, spojenie to połączenie, vyhladavanie to wyszukiwanie. Baza połączeń jest niewiarygodnie aktualna i rzetelna i rzeczywiście można na niej polegać. Z jednym wyjątkiem: chociaż w bazie danych są również zagraniczne miejscowości (w tym polskie), należy o nich zapomnieć: w tym przypadku dane mają się nijak do rzeczywistości. Jeżeli chcemy podróżować po Bratysławie komunikacją miejską częściej, warto wykupić

(również w automacie lub w kiosku) bilet sieciowy na 24 godziny lub 3 dni. Do Wiednia co chwilę kursują autobusy i pociągi, a do przygranicznych miejscowości Wolfstahl i Hainburg... bratysławskie autobusy miejskie (trzeba jednak wykupić osobny bilet, droższy niż normalny).

Jak się poruszać między Bratysławą a Wiedniem Wiedeń jest pięknym miastem, ale niestety noclegi w tym mieście są niezwykle drogie. Z tego względu bardzo wiele osób wybiera o wiele tańszy i nie mniej ciekawy wariant: nocuje w hotelu w pobliskiej Bratysławie i stamtąd dojeżdża na wycieczki do Wiednia, oddalonego od słowackiej stolicy zaledwie o 60 km. Po poszerzeniu strefy Schengen, Bratysława stała się właściwie częścią wiedeńskobratysławskiego megapolisu. Pomiędzy tymi miastami funkcjonuje rozwinięty system komunikacji publicznej, a pociąg z Bratysławy do Wiednia bardziej przypomina kolejkę podmiejską, niż komunikację międzynarodową. Jest to wygodne nie tylko dla turystów: od kilku lat coraz więcej mieszkańców słowackiej stolicy codziennie dojeżdża do pracy w Austrii (działa to również w drugą stronę). Podróż pociągiem lub autobusem między dwoma stolicami zajmuje tylko godzinę (plus czas potrzebny na dotarcie na dworzec lub stację). Praktycznie co 20-30 minut z różnych wiedeńskich dworców lub przystanków startuje jakiś pociąg lub autobus do Bratysławy, przy czym przyjeżdżają one na różne dworce. Cena biletu autobusowego i kolejowego jest podobna: ok. 14 euro w obie strony. Pierwsze bezpośrednie połączenia między Bratysławą a Wiedniem zaczynają się już około 4:30 rano, a ostatnia możliwość wyjechania z jednej stolicy do drugiej jest około godziny 22:00 – 23:00. Niestety, w nocy między tymi miastami pociągi ani autobusy nie kursują, chociaż za kilka lat i to powinno się zmienić. Jak znaleźć połączenie Jeśli chcesz znaleźć rozkład jazdy pociągów i autobusów, wejdź na słowacką wyszukiwarkę połączeń: www.cp.atlas.sk. Uwaga – nazwy słowackich miast należy bezbłędnie wpisać w języku słowackim, a austriackich – po niemiecku, bo inaczej system może nie zrozumieć twojego zapytania. Dla ścisłości: Bratysława to Bratislava, a Wiedeń – to Wien. Przy tak zadanym pytaniu wyszukiwarka wskaże połączenia między wszystkimi dworcami w Bratysławie i Wiedniu, dlatego poniżej wyjaśnię, co oznaczają poszczególne skróty. Bratislava hl.st. – Bratislava hlavna stanica, czyli Bratysława Dworzec Główny. W ciągu dnia pociągi do Wiednia kursują stąd równo co godzinę, wieczorem i wczesnym rankiem – dużo rzadziej i wtedy alternatywą może być położony na końcu miasta dworzec Bratysława – Petrżalka. Wien Südbahnhof Ostbahn – Południowy Dworzec Kolejowy w Wiedniu. Znajduje się on

kilka kilometrów na południe od centrum, niedaleko Belwederu – jednego z najciekawszych miejsc w tym mieście (pałac oraz przypałacowy ogród). Z dworca do centrum można dojechać tramwajem w ciągu 10 minut, bilet kosztuje 1,60 eur i można go kupić bezpośrednio na dworcu. Wien Südbahnhof Ostbahn nie jest głównym wiedeńskim dworcem. Startują stąd pociągi, kursujące do krajów postkomunistycznych, a więc można stąd dojechać do Bratysławy, Pragi, Berlina, Warszawy, Krakowa, Katowic, Mińska, Moskwy, Lwowa i Kijowa. Bratislava-Petržalka – duży dworzec pasażerski w prawobrzeżnej dzielnicy Petrżalka w Bratysławie. Tutaj kończą i zaczynają bieg niektóre pociągi do Wiednia, które nie jadą na dworzec główny (zwłaszcza poranne i wieczorne). Wien,,Flughafen Wien – wiedeńskie lotnisko. Znajduje się ono kilkanaście km na wschód od miasta, między Wiedniem a Bratysławą. Posiada bezpośrednie połączenia autobusowe z bratysławskim lotniskiem (autobusy zatrzymują się też w centrum Bratysławy). Bratislava,,letisko – bratysławskie lotnisko, znajduje się niedaleko dzielnicy Trnavka, w pobliżu Rużinova i Złotych Piasków (kąpielisko i centrum handlowe). Wien,,Südtirolerplatz – końcowy przystanek linii autobusowej, która kursuje z bratysławskiego lotniska, przez dworzec autobusowy w Bratysławie, Petrżalkę, Wolfsthal, Hainburg i lotnisko w Wiedniu. Ten plac znajduje się kilka kilometrów od centrum Wiednia, niedaleko stacji metra Südtirolerplatz, kilkaset metrów od Dworca Południowego Südbahnhof Ostbahn. Autobus między bratysławskim lotniskiem a wiedeńskim Südtirolerplatz jedzie dość długo, bo aż 2 godziny, podczas gdy pociągiem dojadą Państwo do Wiednia (na sąsiedni dworzec kolejowy) w ciągu godziny. Cena biletu – około 8 euro, można go kupić przez Internet (link wskazany w wyszukiwarce). Bilety należy rezerwować, bo często wszystkie miejsca są wyprzedane. Wien,, Erdbergstrasse 202 – końcowy przystanek niektórych autobusów, jadących z bratysławskiego lotniska, przez lotnisko wiedeńskie do Wiednia. Przystanek znajduje się niedaleko parku rozrywki Prater – jednej z największych atrakcji turystycznych austriackiej stolicy. Podróż z bratysławskiego lotniska na Erdbergstrasse zajmuje 1 godzinę 15 minut. Podróż autem Do Wiednia można też oczywiście pojechać własnym samochodem. Istnieją dwa warianty: jechać autostradą lub zwykłą, bezpłatną drogą. Podróż autostradą jest wygodna i szybka, jednak wiąże się z koniecznością zakupu winiety. Można to zrobić na stacjach benzynowych w pobliżu dawnego przejścia granicznego Bratislava – Jarovce. Najmniejsza opłata (na 10 dni) wynosi 7 euro. Jeśli jedziecie Państwo do Austrii tylko na jednodniową wycieczkę, warto zaoszczędzić na winiecie i jechać zwykłą drogą. Początek trasy jest identyczny, należy wjechać na autostradę, jednak w Petrżalce kierować się nie na przejście graniczne Jarovce, ale

Petrżalka – Berg i dalej na Wolfsthall i Hainburg. Po drodze warto zatrzymać się w Hainburgu, który jest bardzo podobny do polskiego Kazimierza Dolnego nad Wisłą. To bardzo sympatyczne średniowieczne miasteczko, w którym można zwiedzić zamek, zobaczyć ciekawe mury obronne i nabrzeże Dunaju. Kilka kilometrów za Hainburgiem znajduje się kolejny ciekawy obiekt – dawna rzymska twierdza Carnuntum.

Wybierając się do Wiednia autem, trzeba wiedzieć, że i tak nie dojedziemy samochodem do ścisłego centrum i trzeba będzie zostawić go na płatnym parkingu gdzieś na obrzeżach, a dalej korzystać z komunikacji miejskiej. Ze względu na to, o wiele lepszym rozwiązaniem jest pozostawić samochód w Bratysławie i jechać do Wiednia komunikacją publiczną (pociąg, autobus, statek). Statek Podróż statkiem z Bratysławy do Wiednia jest bardzo ciekawym wariantem. Statek płynie szybko (maksimum dwie godziny) nie kosztuje aż tak wiele i dopływa do centrum Wiednia, a sama podróż jest niezapomnianą atrakcją. Statki wypływają z bratysławskiego portu pasażerskiego, który znajduje się w historycznym centrum miasta, między Nowym i Starym Mostem (Nowy Most – to ten z restauracją „UFO”, niedaleko bratysławskiego zamku).

Rejsy obsługują dwie firmy. Dokładną informację, razem z rozkładem rejsów, można znaleźć na ich stronach internetowych: www.lod.sk www.twincityliner.com Płynąc statkiem, mijamy malowniczą górzystą okolicę. Ze statku rozpościerają się bardzo ładne widoki na przełom Dunaju, można między innymi podziwiać dwa zamki: Devin i Hainburg (patrz zdjęcie). Ciekawą atrakcją jest również podziwianie architektury Wiednia od strony rzeki, który z tej perspektywy wygląda wyjątkowo atrakcyjnie.

===iYHOkWhOI7jwdgK8z0VfTMbuwQAZp3AaDebZMDrG/xmgSvmAN93tIgT/1roD7Qk9

CZĘŚĆ C. Zwiedzanie

Zwiedzanie Wiednia Zwiedzanie Wiednia dla osoby, która jedzie bez biura podróży i nic o tym mieście nie wie, może być trudne. W odróżnieniu od Pragi, Bratysławy czy wielu innych miast, największe atrakcje Wiednia wcale nie leżą w ścisłym centrum (z wyjątkiem Stefansdom), lecz są porozrzucane po całym mieście. Jak zaplanować dwu- lub trzydniowy pobyt, by wszystko zobaczyć i nie zostać z pustym portfelem – o tym w poniższym tekście. Nowoczesne centrum zamiast Starego Miasta Wiedeń jest zupełnie innym miastem, niż Kraków czy Praga. Prawie nie ma tu wąskich, średniowiecznych uliczek wyłożonych brukiem, nie ma Starego Miasta w takim znaczeniu, do jakiego się przyzwyczailiśmy. Odpowiednikiem Starego Miasta jest w Wiedniu Innerstadt (wewnętrzne miasto), otoczone Ringiem, czyli ruchliwą dwujezdniową aleją, przy której znajduje się wiele imponujących pałaców. Jednak Innerstadt, w odróżnieniu np. od krakowskiego Starego Miasta, nie jest całkowicie zabytkowe – historyczne kamienice przeplatają się tu z nowoczesnymi budynkami ze szkła i stali, w których znajdują się modne butiki i domy towarowe. Wszędzie jest pełno szyldów reklamowych – i ogromna masa ludzi. A wiedeńskie budynki, zarówno kamienice, jak i nowoczesne obiekty, imponują swoją wielkością i masywnością. Jednym słowem, jeśli szukasz spokojnych, wąskich uliczek, w których odczujesz klimat średniowiecznego miasta – to w odróżnieniu np. od

Pragi czy Bratysławy takie miejsca znajdziesz z trudem. Natomiast typowym obrazkiem dla centrum Wiednia jest to:

Jeżeli oceniać Wiedeń jedynie po jego ścisłym centrum i porównać wiedeński Innerstadt ze Starym Miastem w Krakowie, Lwowie czy Pradze, to porównanie może wypaść niekoniecznie na korzyść austriackiej stolicy. Wielu turystom nie odpowiada nowoczesny charakter wiedeńskiej „starówki”, mnogość nowoczesnej zabudowy, reklam i świecących wszędzie neonów. Innerstadt z pewnością nie jest miejscem, w którym odczujesz klimat miasta Habsburgów (ale takie miejsca są gdzie indziej, o czym powiemy niżej), natomiast ta nowoczesność, dobrze zaopatrzone sklepy z drogimi ubraniami i świecące wszędzie neony musiały robić wrażenie na przybyszach zza żelaznej kurtyny – nie bez przyczyny centrum Wiednia było dla Polaków uosobieniem tego „lepszego”, kapitalistycznego świata, w którym można się było pogubić. Klimat starego, habsburskiego miasta odczujesz jednak poza skomercjalizowanym Innerstadt. Chociaż oczywiście samo Wewnętrzne Miasto, z górującą nad nim Katedrą św. Stefana (na zdjęciu), koniecznie musisz zobaczyć – ale nie zatrzymuj się tu zbyt długo, bo po prostu nie starczy ci czasu na inne, ciekawsze i bardziej związane z historią miejsca.

Miasto wielu kwartałów Charakterystyczną cechą Wiednia jest to, że najważniejsze zabytki i najciekawsze miejsca nie są, jak w innych historycznych miastach, skupione w jednym miejscu, ale porozrzucane po całej metropolii. Część z nich, jak Prater, Uniwersytet czy Belweder, znajduje się w zasięgu spaceru, ale inne, nie mniej ważne, znajdują się na obrzeżach (np. pałac Schoenbroon czy wzgórze Kahlenberg. Nie mówiąc już o zupełnie nowoczesnych miejscach, na które zwykle nie starcza czasu, takich jak Donaustadt czy niezwykła spalarnia odpadów, stanowiąca wręcz cudo architektury. To wszystko sprawia, że na zwiedzenie Wiednia musisz przeznaczyć co najmniej dwa dni, a najlepiej trzy. Najlepiej zrobić to w ten sposób: pierwszego dnia zwiedź te miejsca, które znajdują się w centrum i które możesz „oblecieć” bez korzystania z komunikacji miejskiej (włącznie z parkiem rozrywki Prater). Drugiego dnia wybierz się do Schoenbrunn, a później – na wzgórze Kahlenberg, zatrzymując się po drodze na obiad i dobre wino w winiarskiej dzielnicy Grinzing. Trzeci dzień przeznacz na poznanie nowoczesnego oblicza miasta (w tym Dzielnicy Dunajskiej z wieżą Donauturm), a po południu jeszcze raz pospaceruj po tych miejscach w centrum, które ci się najbardziej spodobały, czy też po prostu połaź po sklepach, zabaw się na Praterze, pozwiedzaj muzea. Zwiedzanie centrum Jak już wspomniałem, w ścisłym centrum obok Innerstadt najważniejszy jest Ring, czyli obwodnica okalająca Wewnętrzne Miasto. Kiedyś były tu mury obronne, jednak Franciszek Józef kazał je zburzyć, uzyskując w ten sposób przestronną promenadę z pasami zieleni

(coś jak krakowskie Planty, tylko dużo większe) oraz otwierając miasto na nowe tereny. W bezpośrednim sąsiedztwie Ringu znajduje się wiele imponujących zabytków. Znajduje się tu słynna wiedeńska opera i filharmonia, a nieco dalej – potężny zamek Hoffburg, dawna siedziba cesarzy. Na przedłużeniu Hoffburga znajduje się Kwartał Muzeów – warto tam zaglądnąć i zobaczyć to miejsce chociażby z zewnątrz, jeśli na zwiedzanie muzeów nie starczy czasu. Trochę dalej zobaczymy ratusz, do złudzenia przypominający londyński Big Ben. A oprócz tego, wokół Ringu jest bardzo dużo innych pałaców i kościołów, których nie sposób tu wymienić.

Jakieś dwa kilometry od Ringu znajduje się Uniwersytet Wiedeński – warto tam zajrzeć, jeśli mamy trochę czasu. Szczególnie ciekawa jest znajdująca się w pobliżu Wieża Wariatów, o której można przeczytać na portalu „Port Europa”: http://porteuropa.eu/austria/wieden Po przeciwnej stronie Innerstadt, za kanałem Dunaju, znajduje się jeden z najważniejszych symboli Wiednia – park rozrywki Prater ze słynnym Kołem Diabelskim. Mówi się, że kto nie był na Praterze, ten nie był w Wiedniu. Prater to ogromny kompleks parkoworozrywkowo-sportowy, ciągnący się aż do wschodnich obrzeży Wiednia, leżący między Kanałem Dunaju a Dunajem. Jego najważniejsza część, obejmująca słynny lunapark, znajduje się w centrum miasta. Wstęp do parku jest bezpłatny, płaci się jedynie za poszczególne atrakcje, takie jak karuzele, wyrzutnie, kolejki górskie, salony strachu itp. To miejsce spodoba się nie tylko najmłodszym – każdy znajdzie tu coś dla siebie, już sam spacer po tym niezwykłym miejscu bez korzystania z jego atrakcji jest bardzo ciekawym przeżyciem. Ceny poszczególnych atrakcji wynoszą z reguły kilka euro (3-4 i więcej).

Na terenie lunaparku znajduje się również wiele budek z drobną gastronomią oraz typowych wiedeńskich knajpek, gdzie za stosunkowo przystępną jak na Wiedeń cenę można się napić piwa (2 euro) i coś zjeść.

W dalej położonej części parku, która już nie jest tak ciekawa z punktu widzenia dwudniowego turysty, znajdują się liczne obiekty sportowe, takie jak pole golfowe, tor wyścigów konnych, hala sportowa i in. W dalszej części park przechodzi stopniowo w las łęgowy, jest to ulubione miejsce dla amatorów biegania, jazdy na rolkach i rowerze. Pałac Schoenbrunn Jednym z najważniejszych miejsc w Wiedniu jest Schoenbrunn – duży i piękny pałac, siedziba Habsburgów. Warto wykupić bilet wstępu do środka i zobaczyć wspaniałe komnaty, w których mieszkali i pracowali m. in. Franciszek Józef, Maria Teresa, Maria Antonina, syn Napoleona Orlątko i wiele innych wybitnych osób. Podczas zwiedzania dostajemy urządzenie przypominające telefon z nagranym opisem zwiedzanych pomieszczeń i wiążących się z nimi historii, w języku polskim. Należy dodać, że słucha się tego naprawdę fajnie, a godzinny pobyt w pałacowych pomieszczeniach pozwala odczuć klimat cesarstwa i dowiedzieć się o Austro-Węgrzech więcej, niż podczas nudnych lekcji historii w szkole. Schoenbrunn było miejscem wielu historycznych wydarzeń. To tutaj odbywał się słynny Kongres Wiedeński, w Sali Lustrzanej dawał swoje pierwsze koncerty 6-letni Mozart, tutaj prowadził swoje narady Napoleon. W Błękitnym Salonie Chińskim ostatni cesarz Karol I

podpisał w 1918 roku akt abdykacji, co oznaczało rozpad Austro-Węgier. Również w późniejszych czasach Schoenbrunn stało się miejscem wielu spotkań na najwyższym szczeblu.

Wokół pałacu znajduje się ogromny ogród, który imponuje swoją wielkością. Znajduje się tam wiele ciekawych obiektów, takich jak Palmiarnia, Labirynt, ogród japoński czy „rzymskie ruiny”. Ale chyba najważniejsze jest znajdujące się tu, pierwsze na świecie ZOO. Ogród zoologiczny powstał w 1752 roku, początkowo jako cesarski zwierzyniec i dziś jest uznawany za jeden z najlepiej zorganizowanych tego typu obiektów na świecie. Wizyta w wiedeńskim ZOO z pewnością spodoba się najmłodszym – to obok Prateru najlepsze miejsce, w które warto wybrać się z dziećmi. Grinzing i Kahlenberg Z Schoenbrunn warto się wybrać na górę Kahlenberg, po drodze zatrzymując się w położonej na zboczach wzgórz winiarskiej dzielnicy Grinzing. Wiedeń ma wiele oblicz – oprócz „miasta Habsburgów i muzyki” oraz „nowoczesnej metropolii” jest jeszcze Wiedeń rekreacyjny. Austriacka stolica jest jedną z najbardziej zielonych metropolii w Europie, między innymi za sprawą okalających miasto wzgórz, stanowiących przedpole Alp. Na ich zboczach „od zawsze” znajdywały się winiarskie wioski, obecnie wchłonięte przez rozrastające się miasto. Grinzing to zadbana, spokojna dzielnica willowa, pełna klimatycznych winiarni i

restauracji. Ceny tu są o wiele bardziej przystępne, niż w centrum. Dlatego warto zatrzymać się tu na obiad i zamówić do niego smaczne austriackie wino, bardzo często domowej roboty.

Z kolei znajdujące się nieopodal wzgórze Kahlenberg – to najbardziej „polskie” miejsce w Wiedniu. To właśnie stąd wyruszył Jan III Sobieski na zwycięską bitwę z Turkami (miejsce bitwy doskonale stąd widać, znajduje się nad Dunajem, nieopodal parku Donaupark), a wcześniej uczestniczył we mszy świętej w stojącym obok kościółku, który od tego czasu jest we władaniu polskich księży. Na Kahlenberg warto wybrać się wieczorem, podziwiając przepiękną, nocną panoramę miasta. Nowoczesny Wiedeń Jeżeli masz okazję przyjechać do Wiednia również trzeciego dnia, warto zastanowić się nad poznaniem również nowoczesnego oblicza miasta. Nie będę odkrywczy gdy powiem, że wiedeńczycy nie spędzają całego wolnego czasu bawiąc się na Praterze, zwiedzając muzea czy spacerując po zabytkowym centrum. Jeżeli chcesz poznać również Wiedeń takim, jaki on jest na co dzień, warto się wybrać również w nowoczesne dzielnice. Nowoczesne oblicze Wiednia – to przede wszystkim okolice Dunaju, z licznymi zatokami, klubami wioślarskimi i żeglarskimi oraz górującymi nad miastem wieżowcami kwartału biznesowego Donau City. To tutaj znajduje się m. in. jedna z siedzib ONZ oraz wiele centrali międzynarodowych koncernów. Donau City jest stawiane za wzór spójnego urbanistycznie kompleksu wieżowców, który tak kontrastuje z chaotyczną zabudową np. centrum Warszawy.

Charakterystyczne dla Donau City jest to, że tutaj kompleksy biurowe płynnie łączą się z terenami zielonymi i rekreacyjnymi. Po jednej stronie mamy więc Dunaj z pasem zieleni wzdłuż niego, po drugiej – zaciszną zatokę, stanowiącą raj dla amatorów żeglarstwa, wioślarstwa i wędkarstwa, a z trzeciej – ogromny i ciekawie pomyślany Donau Park. Pośrodku parku znajduje się widoczna z oddali Wieża Dunajska (Donauturm), na którą warto się wybrać, gdyż rozpościera się z niej wspaniały widok nie tylko na całe miasto, ale również, przy lepszej pogodzie, na Alpy oraz słowackie Karpaty. Omawiając nowoczesne oblicze Wiednia nie sposób nie wspomnieć o niezwykłej spalarni odpadów (na zdjęciu), znajdującej się zaledwie 4 km od Ringu (na północ od Innerstadt). Wiedeńska spalarnia jest nie tylko ekologiczna i funkcjonalna (odpady są dowożone koleją, więc śmieciarki nie przepychają się przez miasto), ale jest również cudem architektury i obiektem wielu wycieczek.

INFORMACJE PRAKTYCZNE Port i dworzec kolejowy Jeżeli jest sezon (kwiecień – październik), radzimy wybrać się do Wiednia statkiem, a wrócić do Bratysławy pociągiem (prawda, jest to droższe rozwiązanie, niż podróż w obie strony pociągiem). Statek zawiezie cię w samo centrum stolicy. W porcie (lub na dworcu kolejowym) koniecznie poproś o bezpłatną mapkę miasta – ta mapa jest dość szczegółowa, dlatego nie ma sensu kupować planu miasta w księgarni. Z portu dzieli cię kilkaset metrów od Innerstadt (Starego Miasta) oraz około kilometr od kultowego centrum rozrywki Prater, które również musisz zobaczyć (słynne diabelskie koło). Z kolei jeśli zdecydujesz się na przyjazd pociągiem, przyjedziesz na dworzec Wien Suedbanhoff Ost (aktualnie w remoncie). Po drodze kolejka zatrzymuje się na kilku mniejszych stacjach, ale znajdują się one daleko od centrum i w ich pobliżu nie ma nic ciekawego (chyba, że chcesz pospacerować po nowoczesnej dzielnicy naddunajskiej Donaustadt, wtedy możesz wysiąść na Wien Erzehog Karl Strasse i przesiądź się na tramwaj). W Wiedniu jest kilka dużych dworców kolejowych, z każdego z nich odjeżdżają pociągi w innym kierunku (np. z Suedbanhoff Ost w stronę Bratysławy, wiedeńskiego lotniska i Parndorfu, a z dworca zachodniego – do Berlina, Salzburga itp.). Aktualnie (2011 rok) trwa budowa dworca centralnego w miejscu Wien Sudbanhoff. Belveder W pobliżu dworca kolejowego znajduje się jeden z ważniejszych zabytków Wiednia: imponujący pałac Belweder wraz z ogromnym parkiem, położonym na stoku niewielkiego wzniesienia. Spod pałacu rozpościera się przepiękna panorama miasta. Z tego miejsca do ścisłego centrum idzie się jakieś 20 minut, można też przejechać 2-3 przystanki tramwajem (bilet jednorazowy kosztuje 1,60 eur). Co zjeść, co wypić W pobliżu dworca kolejowego, na przystanku tramwajowym (na wysepce pośrodku ulicy) są najlepsze kebaby i sznycle w mieście. Nie poznasz Wiednia, jeśli nie kupisz w budce u Turka tradycyjnego wiedeńskiego sznycla w bułce, z warzywami i przyprawami. Należy pamiętać, że funkcjonujące w języku polskim (zwłaszcza w Galicji) słowo sznycel (oznaczające kotlet mielony) to nie to samo, co wiedeński sznycel, czyli mówiąc po polsku schabowy. Innym typowym wiedeńskim fast foodem jest langosz, czyli tłusty węgierski placek z sosem czosnkowym (czosnek = knoblauch). Wiedeńskie fast foody kosztują tyle samo, co bratysławskie: za sznycla lub kebaba zapłacisz 2,50 – 3,00 euro, za langosza lub hot doga – ok. 2 euro. Z kolei normalny obiad w Wiedniu to już dużo większy wydatek – powyżej 20 euro od

osoby i to w raczej tańszej restauracji. Obiady w Bratysławie są zdecydowanie tańsze (ale droższe, niż w Polsce), z tym że musisz pamiętać, że wieczorem po 20:00 w Bratysławie już raczej nie znajdziesz restauracji, gdzie możesz zjeść coś na ciepło. Jeżeli nie masz zbyt wiele pieniędzy, to wiedeński sznycel za 2,50 (czyli 10 złotych) będzie dobrym rozwiązaniem – najesz się nim do syta, a równocześnie zasmakujesz coś wiedeńskiego. Kawa w wiedeńskiej kawiarni to wydatek rzędu 2-4 euro. Do tego oczywiście pasuje tradycyjny wiedeński torcik Sachera (ale znowu bez przesady, często bywa on przereklamowany i kiepskiej jakości, jak „papieskie kremówki”). Piwo w wiedeńskim pubie kosztuje niewiele więcej, niż w bratysławskim: ok. 3 euro w ścisłym centrum (na Innerstadt), 2 euro poza nim, ale również w centrum (np. na Praterze czy 2 km od Ringu). Ceny w sklepach są zbliżone do bratysławskich, czasem nawet tańsze. Najważniejsze supermarkety: Billa, Hofer, Inter Spar. Więcej o zwiedzaniu Wiednia i okolic przeczytasz tutaj: http://porteuropa.eu/austria/wieden

Zwiedzanie Bratysławy Największe miasto Słowacji jest pełne sprzeczności. Na ironię zakrawa już jego położenie: stolicą Słowacji jest miasto leżące na południowo-zachodnich krańcach kraju, niemal przyklejone do austriackiej i węgierskiej granicy. Bratysława jest przy tym jedyną europejską stolicą, która graniczy równocześnie z dwoma państwami, a oddalone od siebie zaledwie o 60 km Bratysława i Wiedeń są najbliższymi sobie stolicami w Europie – co przekłada się na ich intensywną współpracę.

Bratysława to miasto, które jest zarazem stare i młode. Jej historia zaczyna się już dwa tysiące lat temu: już wtedy w tym strategicznym miejscu, gdzie Małe Karpaty podchodzą do samego Dunaju, funkcjonowały celtyckie osady i rzymskie umocnienia graniczne. Teren obecnej Bratysławy już wtedy był granicą dwóch światów: Rzymian i Celtów, Południa i Północy. W późniejszych latach Bratysława była zaś miastem na styku Wschodu i Zachodu, leżącym w samym środku żelaznej kurtyny. Okres komunizmu zepchnął Bratysławę do roli względnie dużego, ale prowincjonalnego ośrodka, porównywalnego z naszym Lublinem. Wszak miasto, położone niebezpiecznie blisko „wrogiej Austrii”, nie mogło być zbytnio promowane przez komunistycznych decydentów. Po ogłoszeniu przez Słowację niepodległości w 1993 roku Bratysława stała się jedną z najmłodszych stolic w Europie i wciąż nie doczekała się na takie odkrycie, jak popularna Praga, Wiedeń czy Budapeszt. Można powiedzieć, że komunistyczne dążenia do umniejszenia roli Bratysławy i zatarcia jej królewskiej historii zrobiły swoje – w Polsce i wielu innych krajach Bratysławę nadal traktuje się jako miasto tranzytowe, nie dostrzegając jej wspaniałych zabytków i tradycji. Jednak stołeczność nie jest dla Bratysławy niczym nowym: przed kilkuset laty to miasto było stolicą... Węgier – to właśnie tu koronowano węgierskich królów, o czym przypomina przepiękna katedra św. Marcina w centrum miasta. Ten fakt również jest osobliwością – rzadko się zdarza, by któreś miasto miało w swojej historii staż stolicy dwóch państw, które nie są swoimi prawnymi następcami.

Bratysława jest miastem, które szczyci się swoją geograficzną „prowincjonalnością”, a zarazem ma wszelkie cechy nowoczesnej metropolii. To paradoks, ale „prowincjonalność” jest główną cechą, tworzącą unikalny klimat słowackiej stolicy. Jest to jednak prowincjonalność nie mentalna ani kulturalna, a jedynie geograficzna: dla większości

Słowaków Bratysława leży po prostu bardzo daleko, geograficznie dalej, niż Kraków, Budapeszt lub ukraiński Użhorod. Z kolei z Bratysławy szybciej można dojechać do Wiednia, Budapesztu i Pragi, niż do drugiego co do wielkości miasta na Słowacji – Koszyc. A i Wiedeń jest dla Bratysławy bliższy, niż często odwiedzane przez Polaków miasteczka Spisza i Szarisza (Poprad, Bardejov). Okres po wstąpieniu Słowacji do Unii przyniósł kolejny ewenement. Bratysława stała się magnesem, przyciągającym mieszkańców austriackich i węgierskich wiosek, położonych w pobliżu słowackiej granicy. Mieszkańcy stolicy tłumnie osiedlają się po drugiej stronie granicy i stamtąd dojeżdżają do pracy do Bratysławy – tak jest po prostu taniej i dla wielu – wygodniej. Jeżeli mielibyśmy w kilku słowach streścić klimat Bratysławy, to zrobilibyśmy to w ten sposób. Charakterystyczny, monumentalny zamek w kształcie odwróconego stołu, z którego rozpościera się piękny widok na Stare Miasto, modry Dunaj i zielone wzgórza sąsiedniej Austrii, leżące na wyciągnięcie ręki. Wąskie uliczki Starego Miasta i wyskakujące znienacka zabawne figurki różnych bratysławskich person, a do tego przepiękne pałace i katedra, przypominające czasy, gdy Bratysława była stolicą Węgier, a na zamku panowała Maria Teresa. Jedyny w swoim rodzaju most UFO, postawiona do góry nogami piramida, majacząca w oddali wieża telewizyjna i inne obiekty świadczące o tym, że socrealistyczna architektura czasem może mieć „ludzkie oblicze” i wytworzyć prawdziwe architektoniczne perełki. I do tego – mnóstwo zieleni, wszechobecne wzgórza-ogrody, dochodzące do centrum miasta Małe Karpaty, liczne jeziorka, wkomponowane w krajobraz Nowego Miasta wieżowce i urokliwe ZOO, które z pewnością zachwyci wszystkich najmłodszych. Taką jest współczesna Bratysława, która harmonijnie łączy w sobie historię i nowoczesność oraz metropolitarne funkcje z kameralnym charakterem wielu zakątków, wciąż czekających na odkrycie. Zamek (Hrad)

Bratysławski Hrad ze swoją unikalną sylwetką pamięta bardzo wiele. Jego historia sięga aż do starożytności, kiedy ludzie mieszkający w starym grodzisku nad rzeką kontrolowali znany dunajski bród. Później, na miejscu wielkomorawskiego grodu powstał

średniowieczny zamek, który stopniowo zmieniał swoje oblicze wskutek kilkukrotnej przebudowy. Wielki pożar z 1811 roku wstrzymał na wiele lat jego rozwój. Zamek powstał z popiołów niczym mityczny Fenix po II wojnie światowej – jego dawną formę przywróciła mu odbudowa z 1953 roku. Kompleks zamkowy jest zamknięty pierścieniem murów obronnych ze średniowieczną basztą Luginsland i gotycką Bramą Zygmunta. Pośrodku stoi monumentalny czteroskrzydłowy pałac z czterema narożnymi wieżami, górującymi nad miastem. Obecnie przebiega jego rekonstrukcja, w wyniku której bratysławski zamek odzyskał swój dawny, śnieżnobiały kolor i iluminację. Zamek jest atrakcyjny nie tylko ze względu na swoją architekturę i walory historyczne. Ze wzgórza zamkowego rozpościera się przepiękny widok na leżące u jego stóp Stare Miasto, monumentalny Dunaj, unikalną konstrukcję Nowego Mostu z restauracją UFO, a także na oddaloną zaledwie o 3 km Austrię. Pomiędzy zamkiem a Starym Miastem znajduje się najpiękniejsza bratysławska uliczka – ulica Żydowska. Warto odwiedzić którąś z tutejszych urokliwych knajpek (na przykład winiarnię Pod Modrą Hviezdą), aby móc powiedzieć: tak, to właśnie jest klimat starej Bratysławy.

Bratysławski Ratusz Stary ratusz w historycznym centrum Bratysławy stanowi żywy podręcznik styli architektonicznych. W ciągu siedmiu wieków każda nowa moda, która nastała w architekturze, odznaczyła się na jego wyglądzie. Dzięki temu ratusz stanowi obecnie harmonijne połączenie stylów: romańskiego, gotyku, renesansu, baroku i rokoko. Dominantą ratusza jest udostępniona do zwiedzania wieża, z której rozpościera się wspaniały widok na miasto. Natomiast w zabytkowych wnętrzach mieści się muzealna ekspozycja poświęcona historii Bratysławy. Do ratusza należy również klasycystyczny Pałac Primacialny zbudowany w 1781 roku przez węgierskiego prymasa kardynała Batthyanya na Primacialnym Rynku. W sali lustrzanej pałacu podpisano pod koniec 1805 roku słynny Pokój Bratysławski,

potwierdzający zwycięstwo Napoleona w bitwie trzech cesarzy pod Sławkowem (Austerlitz). W roku 1903 podczas rekonstrukcji odkryto pod tapetami serię sześciu unikalnych gobelinów, utkanych w Anglii w stylu manieryzmu. Przedstawia ona historię tragicznej miłości sławnej pary Leandra i Hero. Młody Leandro przepływał niebezpieczny Helespont (obecnie Dardanele), aby spotkać się ze swoją ukochaną Herą. Drogę mu wskazywało światło lampy w oknie. Pewnego razu mu jednak silny wiatr zdmuchnął płomień lampy, młodzieniec stracił orientację i utopił się. Kiedy nieszczęśliwa Hera znalazła na brzegu martwego kochanka, z rozpaczy zakończyła życie skacząc do wzburzonego morza. Hlavne namestie – Rynek Główny

Centralnym bratysławskim „salonem” jest Hlavne namestie, czyli Rynek Główny. Myli się ten, kto spodziewa się czegoś na kształt ogromnego krakowskiego rynku czy nieco mniej przestronnego rynku we Wrocławiu. Bratysławski rynek nie ma też w sobie niczego z gdańskiego Długiego Targu, ani rynku w Olsztynie, Lwowie, Zamościu czy Poznaniu. Jest po prostu inny: mały, kameralny, ale zupełnie odmienny od znanych nam rynków tej wielkości w innych środkowoeuropejskich miastach. Przede wszystkim charakterystyczny dla Bratysławy jest specyficzny układ ulic w obrębie Starego Miasta, który dodaje słowackiej stolicy uroku i niepowtarzalnej atmosfery. Ulice nie odchodzą tu prostopadle od rynku i nie tworzą szachownicy, ale układają się w sieć skośnych powiązań. Sam Rynek Główny łączy się z dwoma innymi rynkami: Franciszkańskim i Primacialnym, tworząc urokliwy „salon” w centrum zabytkowej starówki.

Pośrodku bratysławskiego rynku stoi renesansowa fontanna z posągiem cesarza Maksymiliana II Habsburskiego. Podczas koronacji tego władcy w mieście wybuchł pożar, którego nie było czym gasić. Właśnie dlatego, aby zapobiec podobnym sytuacjom w przyszłości, kilka lat później na rynku postawiono fontannę, jedną z większych w ówczesnej Europie. Wiosną i latem bratysławski rynek jest pełen kawiarnianych ogródków, które z racji ciepłego klimatu są tu wystawione przez dłuższy czas, niż w polskich miastach. Na początku września rynek jest miejscem niezwykle ciekawego widowiska: Bratysławskich Koronacji, przeniesionych tu z Katedry św. Marcina. Koronacje przypominają mieszkańcom i turystom czasy, kiedy to Bratysława, a nie Budapeszt, była stolicą Węgier – wówczas wielonarodowego państwa, zamieszkanego w dużej mierze przez narody słowiańskie i Niemców. Bratysławskie figurki Jeżeli mielibyśmy wskazać coś, co jednoznacznie kojarzy się na świecie z Bratysławą, to są to słynne bratysławskie figurki, pojawiające się znienacka w najmniej spodziewanych miejscach. Najwięcej ludzi fotografuje się z Czumilem, czyli uśmiechniętym robotnikiem, wynurzającym się z kanału i spoglądającym z tej perspektywy na miasto. Równie popularny jest stojący nieopodal, przy wejściu do kultowej kawiarni, Schoene Naci – pierwszy bratysławski mim. Wielu starszych mieszkańców stolicy do dziś pamięta wesołego eleganta we fraku i cylindrze, przechadzającego się po mieście z kwiatami i siatką z kawiarni. Właściciele kawiarni chętnie zapraszali go na bezpłatną kawę i ciastko, dając mu do ręki swoje specjały w firmowej kawiarnianej torebce – przechadzający się z nią po mieście Naci był dla nich najlepszą reklamą. „Piękny Ignacy”, bo tak brzmi jego przezwisko w polskim tłumaczeniu, obdarowywał napotkane damy kwiatami, a gdy go ładnie poproszono,

zanucił jeden ze starych bratysławskich szlagierów.

Nieco dalej, zza rogu wynurza się paparazzi, polujący na atrakcyjne zdjęcie, na którym w niecodziennej pozie uwieczni kogoś z bratysławskiej śmietanki. Na rynku głównym opiera się o ławkę napoleoński żołnierz, który stoi tu na pamiątkę słynnego Pokoju Bratysławskiego, zawartego po strategicznej Bitwie pod Austerlitz. Każda z tych figurek sprawia wrażenie żywego człowieka – te nietuzinkowe postaci zostały uchwycone w ruchu, oddając atmosferę momentu, żywych realiów starej Bratysławy. Michalska

Urokliwa ulica Michalska jest w Bratysławie tym, czym Floriańska w Krakowie. Zaczyna się zabytkową Bramą Michalską, zwieńczającą krótki zachowany do naszych czasów fragment średniowiecznych murów obronnych. Pod Bramą Michalską (taką słowacką Bramą Floriańską) można spotkać całe grupy studentów, przechodzących tędy w milczeniu – zgodnie z bratysławskim przesądem, ma to zagwarantować pomyślne zdanie egzaminu. Latem Michalska jest pełna urokliwych kawiarnianych ogródków, a tutejsze knajpki i restauracje uchodzą za najbardziej prestiżowe (i zarazem najdroższe) w całym mieście.

Jednym z najważniejszych zabytków na ulicy Michalskiej jest pałac królewski z 1756 roku, wybudowany dla potrzeb Węgierskiej Izby Królewskiej. Haniebna porażka węgierskich wojsk w bitwie pod Mohaczem w 1526 roku okazała się dla Bratysławy świetnym biznesem. Turecka okupacja Budy i Pesztu, Ostrzygomia i Belgradu spowodowała konieczność przeniesienia stolicy Węgier do bardziej bezpiecznego miejsca i wybór padł na Bratysławę, która z tych czasów wzbogaciła się o liczne pałace i kamienice królewskie. Hviezdoslavovo namestie W XIX wieku przed południowymi murami dawnej Bratysławy rozpościerały się bagniste łąki i boczne ramiona Dunaju. Za panowania Marii Teresy koryto Dunaju wyregulowano, dzięki czemu miasto zyskało nowe atrakcyjne tereny. Wysadzono tu aleje kasztanów i tak powstała bratysławska promenada, która obecnie nazywa się Plac Hviezdoslava (na cześć słowackiego wieszcza narodowego Pavla Hviezdoslava).

Najbardziej charakterystyczną budowlą na tym placu jest budynek Słowackiego Teatru Narodowego, przypominający nieco Teatr Słowackiego w Krakowie. Jest dziełem renomowanych teatralnych architektów Ferdinanda Fellnera i Hermana Helmera, którzy zaprojektowali najsłynniejsze budowy teatrów i oper w wielu europejskich miastach. Słowacki teatr otwarto 22 września 1886 roku, a zbudowany jest on w stylu eklektyzmu. Charakterystycznym elementem Hviezdoslavoveho namestia, oprócz wspomnianych już kasztanów, są liczne fontanny, orzeźwiające ciepłe bratysławskie powietrze. Tradycyjnie w okresach świątecznych w tym miejscu organizowane są bożonarodzeniowe i wielkanocne targi, na których można kupić miejscowe pamiątki i smakołyki. Idąc od budynku teatru do końca promenady, dojdziemy nad Dunaj w rejon Nowego Mostu. Pod Nowym Mostem znajduje się początkowy przystanek wielu ważnych linii autobusowych komunikacji miejskiej MHD: dojedziemy stąd m. in. do Devina (ruiny średniowiecznego zamku), ZOO i miasteczka studenckiego (kultowe dyskoteki) na Młyńskiej Dolinie, na Petrżalkę (prawobrzeżna dzielnica Bratysławy, największe środkowoeuropejskie blokowisko), a także do austriackiego Wolfsthall i Hainburga. Naddunajska dzielnica Obszar między Starym Miastem a Dunajem, jeszcze do niedawna zaniedbany i niedoceniany, obecnie przechodzi systematyczną rewitalizację. Co prawda, tutejsze ulice nie mają już takiej przytulnej atmosfery, jak uliczki sąsiedniego Starego Miasta czy Podhradia, ale wśród szarych i nieciekawych kamienic co rusz trafiają się prawdziwe perły. Jedną z nich jest słynna bratysławska Filharmonia, mieszcząca się w Reducie na ulicy Mostowej. To prawdziwa gratka dla wielbicieli muzyki poważnej, a i sam eklektyczny budynek z 1915 roku zasługuje na szczególną uwagę. Twórcami budynku byli bratysławscy architekci Marcel Komor i Dezider Jakab. Co roku jesienią Reduta jest główną sceną słynnych Bratysławskich Muzycznych Uroczystości, na które zjeżdżają się melomani z całej Europy Środkowej.

Nad samym dunajskim nabrzeżem mieści się nowoczesny obiekt Słowackiej Galerii Współczesnej. Jest to jeden z najodważniejszych budynków w centrum Bratysławy, przykład na to, że Słowacy nie boją się łączyć nowoczesnej architektury ze starym stylem, dodając tym samym swojej stolicy dynamizmu. W galerii, tak jak i w sąsiednim zabytkowym Pałacu Esterhaziego, umieszczone są najlepsze zbiory sztuki słowackiej i europejskiej, od gotyku aż po czasy współczesne. Modna secesja, która pod koniec XIX stulecia oczarowała Paryż, Wiedeń i inne europejskie metropolie, odznaczyła się również na wyglądzie naddunajskiej części starej Bratysławy. Jej najwspanialszym przedstawicielem jest charakterystyczny Modry Kościółek na ulicy Bezruczowej, w pewnym oddaleniu od ścisłej starówki. Można na niego trafić, idąc ze Starego Miasta na pobliski dworzec autobusowy. Kościół, pomalowany na charakterystyczny niebieski kolor, poświęcony jest św. Elżbiecie Węgierskiej – urodzonej w XIII wieku na bratysławskim zamku jako córka węgierskiego króla Andrzeja II.

W pobliżu Modrego Kościółka, obok naddunajskiego placu Szafarika, mieści się skwer z dość charakterystyczną rzeźbą, przedstawiającą chłopców pasących kaczki. Tę doskonałą iluzję stworzył w 1914 roku rzeźbiarz Robert Kuhmayer. Rzeźba nawiązuje do bratysławskiej legendy, wedle której rozgniewanego dunajskiego wodnika zdenerwowali mali pasterze kaczek, przez co wodnik zamienił ich w kamień – a właściwie, w brąz. W ostatnich latach Bratysława wzbogaciła się o wiele odważnych obiektów architektonicznych, które doskonale komponują się ze starą tkanką miejską. Jednym z takich obiektów jest nowoczesna budowa Słowackiego Teatru Narodowego na ulicy Pribinovej,

w pobliżu Dunaju. Jej budowa trwała bardzo długo, zaczęła się jeszcze w 1985 roku i została dokończona w 2007 roku. Słynne bratysławskie mosty Mało które europejskie miasto może się poszczycić mostem, który jest prawdziwym dziełem sztuki. Bratysława ma dwa takie obiekty, które przyjeżdżają zwiedzać miłośnicy nowoczesnej architektury z całej Europy. Jednym z nich jest Nowy Most „UFO” (który wbrew nazwie ma już swoje lata), a drugim – otwarty w 2005 roku Most Apollo. Pierwszej przeprawy przez Dunaj mieszkańcy Bratysławy doczekali się dopiero w 1891 roku. Był nim most Franciszka Józefa, który obecnie nosi nazwę Stary Most. Przedtem na petrżalski brzeg przeprawiano się na prowizorycznych pontonowych albo łódkowych mostkach, składanych na zimę, albo łodziami, a zimową porą – po skutym lodzie. Nowy Most, położony w bezpośrednim sąsiedztwie zamku i Starego Miasta, powstał dopiero w 1973 roku. Most bez podpory w korycie, z nietypowym pylonem usadowionym tylko z jednej strony rzeki, stanowi unikat na europejską skalę. Charakterystycznym obiektem jest położona na wysokości 85 metrów nad mostem restauracja „UFO” (nazwana tak od charakterystycznego kształtu), z której rozpościera się niepowtarzalny widok na Bratysławę, a także sąsiednią Austrię (przy dobrej pogodzie widać Alpy) i Węgry. Restauracja ma obrotową podłogę, a już sam wstęp do niej kosztuje dość słono, nie mówiąc już o zamówieniu obiadu. Ze względu na swoją unikalną konstrukcję, Nowy Most wraz z przyklejonym do niego UFO został uznany za budowę roku 2001.

Jak dotąd najnowszy jest Most Apollo, położony między Starym Mostem a bratysławskim portem. Jego budowa była pod wieloma względami unikalna i przykuła uwagę miłośników nowoczesnej architektury. Dużą część konstrukcji mostu zmontowano na brzegu i w dosyć skomplikowany sposób osadzono nad rzeką. Petrżalka i najstarszy europejski park

Po drugiej stronie Dunaju rozpościera się Petrżalka – największe blokowisko w Europie Środkowej. Mimo nieciekawego wyglądu i niezbyt dobrej opinii (przestępczość, blokersi, specyficzne petrżalskie subkultury), ta dzielnica jest pod wieloma względami warta uwagi. Nad samym Dunajem, między Nowym a Starym Mostem, rozpościera się zabytkowy Sad Janka Krala – najstarszy miejski park w Europie (nie licząc Wielkiej Brytanii) z XVIII wieku, założony przez Marię Teresę. Więcej na jego temat w osobnym artykule na www.porteuropa.eu, poświęconym bratysławskim parkom i ogrodom.

Petrżalka jest interesująca głównie ze względu na jej specyficzne położenie. Ta dzielnica jest „przyklejona” do austriackiej granicy, a dalszy jej rozwój odbywa się już na terenie sąsiedniego państwa. Już teraz w przygranicznym Kittsee i Wolfstahl 90% nabywców nieruchomości to Słowacy. W samej Petrżalce jak grzyby po deszczu wyrastają przeszklone biurowce i obiekty rozrywki, które stopniowo zmieniają ponure oblicze dzielnicy. Oprócz blokowisk i wieżowców, charakterystycznym elementem krajobrazu Petrżalki są naddunajskie lasy łęgowe i starorzecza Dunaju, stanowiące oazę zieleni pośrodku betonowej pustyni. Bratysławskie pałace W złotych czasach, kiedy na bratysławskim zamku panowała Maria Teresa, stołeczna Bratysława wzbogaciła się w wiele pięknych pałaców. Budowane były poza murami ówczesnego miasta, na przestronnych terenach, umożliwiających rozlokowanie w pobliżu przypałacowych parków. Jednym z najbardziej znanych pałaców jest obecny Pałac Prezydencki przy Placu Hodżowym. Tę rokokową budowlę wzniesiono w 1760 roku dla księcia Antona Grassalkovicza, pełniącego liczne funkcje państwowe. W roku 1772 w pałacu miał miejsce wielki bal, wydany na cześć córki Marii Teresy – Marii Krystyny i sasko-cieszyńskiego księcia Alberta. Dziś pałac jest siedzibą Prezydenta Republiki Słowackiej.

Nieco dalej mieści się kolejna pałacowa budowa, stanowiąca siedzibę słowackiego rządu. Oba pałace znajdują się na obszarze „szerszego centrum” – już poza starym miastem (na północ od niego, między Starym Miastem a Dworcem), ale jeszcze w obrębie zabytkowej tkanki miejskiej z XVIII – XIX wieku. Szersze centrum Tereny między dworcem kolejowym a Starym Miastem nie są już tak urokliwe, jak okolice zamku, Rynek Główny czy Michalska. Tym niemniej, „szersze centrum” również jest warte uwagi. Odnajdziemy tu klimat Bratysławy takiej, jaką ona jest współcześnie: dynamicznej europejskiej metropolii, stolicy jednego z najszybciej rozwijających się krajów Europy, gdzie nowoczesność przeplata się z historią, a zgiełk wielkiego miasta – ze spokojem wąskich uliczek. „Szersze centrum” to głównie szerokie aleje, stanowiące ważne arterie komunikacyjne, na których XIX-wieczne zabytki przeplatają się z nowoczesnymi biurowcami. Nawiasem mówiąc, pod względem przeszklonych wieżowców Bratysława przypomina trzykrotnie od niej większą Warszawę, jednak Słowakom lepiej udało się wkomponować wieżowce w krajobraz miasta.

Najciekawszym fragmentem „szerszego centrum” jest wychodząca od Michalskiej Bramy na wschód ulica Obchodna (Handlowa). To taka bratysławska Piotrkowska - zamknięty dla ruchu samochodowego deptak, po którym jednak jeździ tramwaj. Na Obchodnej można podziwiać odnowione XVIII i XIX-wieczne kamieniczki dawnych bratysławskich kupców, a także zamykający perspektywę ulicy, monumentalny zamek (Hrad). Obchodna jest dobrym miejscem na stosunkowo niedrogi obiad (zwłaszcza w jednej z tutejszych pizzerii, które możemy polecić) lub piwo w najsłynniejszym bratysławskim pubie – Slovak Pub. W pobliżu Starego Miasta ulicę Obchodną przecina Posztowa – krótki deptak, łączący okolice Pałacu Prezydenckiego z Placem SNP (Słowackiego Powstania Narodowego). Sam Plac SNP jest popularnym łącznikiem ze Starym Miastem i kwartałem naddunajskim. Na końcu placu, od strony południowej, znajduje się niezbyt ciekawy Plac Kamienny (Kamenne Namestie), który pełni jednak bardzo ważne funkcje – m. in. komunikacyjne (przystanki tramwajowe). Na placu mieści się monumentalna, socrealistyczna budowa Domu Towarowego Tesco (jeden z najtańszych i najwygodniejszych supermarketów w centrum). Z drugiej strony, na północ od Obchodnej, znajduje się szereg kameralnych uliczek, jakby żywcem przeniesionych tu ze Starego Miasta. Równolegle do Obchodnej biegnie ciąg ulic Namestie 1 maja – Namestie Slobody – Mytna. To jedna z głównych arterii komunikacyjnych w centrum, szczególnie przydatna w nocy – na Namesti 1 maja znajduje się jeden z niewielu sklepów całodobowych w okolicy, otwarty nawet w noc sylwestrową. Nieco dalej, na Mytnej, znajduje się unikalny zabytek socrealizmu: siedziba Słowackiego Radia w formie odwróconej, postawionej na czubku piramidy.

Mówiąc o szerszym centrum warto wspomnieć jeszcze o dwóch sprawach. Warto zapamiętać nazwę arterii, przebiegającej w pobliżu dworca kolejowego: jest to ulica Šancova. Nieco dalej na wschód znajdują się dwa ruchliwe skrzyżowania: Račianske Myto i Trnavske Myto. Same w sobie są nieciekawe, szare i ponure, ale stanowią ważny punkt przesiadkowy, z którego warto czasem korzystać. Wzgórza-ogrody, Młyńska Dolina, Kamzik...

Bratysława nie byłaby Bratysławą, gdyby nie liczne wzgórza-ogrody, z których rozpościera się wspaniały widok na miasto. O nich, a także o Parku Górskim, Kolibie, cmentarzu żołnierzy radzieckich Slavin, wieży telewizyjnej na Kamziku i innych ciekawych miejscach, można przeczytać w dalszej części tego przewodnika.

Schöne Náci: bratysławski człowiek-legenda Po ulicach Bratysławy chodził z lekkością szlachcica, darował wszystkim dookoła uśmiech i pozdrawiał panny trójjęzycznym „całuję rączki”. Nie miał przy tym grosza przy duszy, a jego życie było zbiorem tragedii i rozczarowań. Starsi bratysławczanie do dziś pamiętają dobrotliwego eleganta w czarnym fraku i kapeluszu, białej koszuli z muszką, trzymającego w ręce rękawiczki, parę kwiatów i kawiarniane torebki.

Schöne Náci urodził się w 1897 roku w Petrżalce (dziś prawobrzeżna dzielnica Bratysławy tuż przy austriackiej granicy, wtedy osobna miejscowość). Jego ojciec był Węgrem, a matka Niemką, on zaś mówił na co dzień w trzech językach (niemiecki, słowacki, węgierski) – co było typowe dla ówczesnych kosmopolitycznych bratysławczan. Mały Ignác Lamár, bo takie było jego prawdziwe nazwisko, już w dzieciństwie stracił matkę, która wyjechała z kochankiem do Wiednia. Jego ojciec umarł dwa lata później. Ignacowi zostały jedynie ojcowe długi. Aby je spłacić, zaczął pracować w teatrze, jednak wkrótce stwierdził, że lepszą rolą będzie dla niego rola klauna – chciał rozdawać ludziom radość i uśmiech. Podczas pracy w teatrze zakochał się w Żanetce, która jednak w dniu sarajewskiego zamachu w 1914 roku oznajmiła mu, że ma kochanka i wychodzi za niego za mąż. Schöne Náci był tym bardzo zraniony, błąkał się po ulicach Bratysławy bez celu. W dodatku stracił pracę w teatrze. Podczas wojny pracował jako murarz, wykonywał różne prace fizyczne za symboliczne pieniądze. Miał opinię biedaka, chodził w łachmanach i niczego w życiu się nie dorobił. Ignac miał przy tym bardzo dobre kontakty z dystyngowanymi bratysławskimi pannami, którym robił drobne usługi: sprzątał mieszkanie, trzepał dywany itp. Dzięki przyjaznemu nastawieniu do życia jego klientela się coraz bardziej rozrastała. Oprócz wyżywienia dostawał też parę koron i w ten sposób pomału wydostawał się z biedy. Szczyt szczęścia spotkał go i pewnej zamożnej „milosťpani”. Po wytrzepaniu kilku ciężkich perskich dywanów starsza dama otworzyła przed nim szafę pełną męskiej odzieży i powiedziała, żeby wybrał sobie komplet ubioru. Nacko rozpromieniony przebierał w ubraniach, aż w końcu wybrał elegancki frak, czarne spodnie, koszulę, czarne trzewiki i

cylinder. Gdy założył to wszystko na siebie, dama zawołała: „No Naci, teraz jesteś prawdziwie piękny mężczyzna!” (niem. schöne = piękny). Kiedy wieczorem wracał w tym ubraniu do domu, dzieci bawiące się na podwórku jako pierwsze rozniosły wiadomość o jego nieoczekiwanej przemianie. Kiedy sąsiadom cały rozemocjonowany opowiadał, jakie szczęście go spotkało i jak dobra pani zawołała „teraz jesteś, Naci, naprawdę piękny mężczyzna”, to przezwisko do niego przylgnęło najpierw na jego ulicy, a później w całym mieście. Schöner Náci go przezywali nie tylko Niemcy, ale i Słowacy. Od tego czasu Naci chodził wyłącznie we fraku. W aktówce nosił swoją roboczą odzież, dalej trzepał dywany, a po skończonej pracy przebierał się w swój ukochany wizytowy strój. Ze szczerym uśmiechem szedł do domu, przechadzając się uliczkami Starego Miasta, a spotkanym ludziom się nisko kłaniał i zawsze chętnie z każdym zamienił kilka słów. Na początku lat trzydziestych redaktor ówczesnego niemieckiego dziennika „Grenzbote“ zobaczył w metryce, że Schöner Náci kończy czterdziestkę i w kawiarni Carlton przeprowadził z nim wywiad, który opublikował w niedzielnym, poczytnym numerze. Z wywiadu wyszło, że Schöner Náci od lat już żyje w swoim świecie. Na pytanie, jak przeżył dzieciństwo, odpowiedział, że pochodzi z bogatej rodziny i dostał w spadku ogromny majątek, czym zaskoczył wielu mieszkańców stolicy, którzy znali go od małego. Na dalsze pytanie, czemu się do teraz nie ożenił, nieoczekiwanie odpowiedział, że już od lat żyje w małżeństwie z bogatą Amerykanką, której nie chce się przyjechać za mężem do Europy, a on nie chce opuścić swego rodzinnego miasta. Ten osobliwy wywiad jeszcze bardziej spopularyzował sympatycznego dziwaka – Ignaca. Jeszcze sławniejszym stał się jego portret, namalowany przez akademickiego malarza Schurmanna. Ignac w jednej ręce miał cylinder, w drugiej trzymał szykowną czarną laskę, a na palcach miał drogie pierścienie. Portret był przez kilka lat wystawiony na ulicy Sedlarskiej, która w tych czasach była głównym bratysławskim deptakiem. Podczas drugiej wojny światowej nie wiodło się Naciemu dobrze. Niektórzy wskazywali go na transport do Rzeszy, gdzie fizycznie likwidowali osoby psychicznie chore. Schöner Náciego w końcu zawołali i powiedzieli mu, by jak najmniej pokazywał się publicznie i za bardzo nie rzucał się w oczy. Po skończeniu wojny bratysławskich nacystów internowano w obozie na Petrżalce. Przy wielkim zdziwieniu tych, którzy znali Ignaca, wśród internowanych znalazł się również Schöner Náci. Nowi ludzie, którzy nie znali wojennych ani przedwojennych realiów, przetłumaczyli przezwisko „Schöner Náci” jako „piękny nacysta”. Ignaca zwolniono dopiero po interwencji sąsiadów, którzy wyjaśnili, że imię Ignac ma niemiecką formę Naci. Po tym tragicznym doświadczeniu Naci stał się Ignacem. Każdemu, kto go nazwał starym niemieckim przezwiskiem, cierpliwie tłumaczył, że jest już tylko pięknym Ignacym. Zaczął się intensywnie uczyć słowackiego, który szedł mu całkiem dobrze, bo w przedwojennej

Bratysławie również miał kontakt z tym językiem. Mimo słusznego wieku chadzał Ignac pod okna klasztoru Urszulanek, który w międzyczasie przerobili na internat dla uczennic liceum, i śpiewał młodym dziewczętom serenady. Piękny Ignac ostatnie lata życia zakończył w domu starców. Był jednym z najbarwniejszych postaci przedwojennej Bratysławy, żywą pamiątką dawnego kolorytu trójjęzycznego miasta. Dziś pomnik Pięknego Ignaca można spotkać na bratysławskiej starówce. W eleganckim fraku stoi przed ulubioną kawiarnią, trzymając w jednej ręce cylinder, a w drugiej kawiarnianą torebkę, kłania się przechodniom, pozdrawiając piękne panie staroświeckim „całuję rączki”.

Bratysławskie parki i ogrody

Jeśli któreś miasto miałoby pretendować do zaszczytnego miana „miasta-ogrodu”, to w tej kategorii z pewnością zwyciężyłaby Bratysława. Słowacka stolica aż tonie w zieleni, chociaż oczywiście nie we wszystkich dzielnicach. Niemal do samego serca miasta podchodzą zalesione masywy górskie Małych Karpat, rozdzielające Bratysławę na dwie wyraźnie od siebie oddzielone części. Od południowego-zachodu Bratysławę okalają zielone wzgórza i lasy łęgowe, znajdujące się już po stronie austriackiej. A pośrodku miasta, przy samym Starym Mieście i dworcu kolejowym, na licznych wzgórzach rozlegają się willowe dzielnice – ogrody, przechodzące stopniowo w charakterystyczne dla Bratysławy winnice. Sad Janka Krala Bratysława może się również pochwalić pierwszym na kontynencie europejskim (z wyjątkiem Wysp Brytyjskich) publicznym parkiem. Jest nim naddunajski Sad Janka Krala na petrżalskim brzegu, założony w latach 1774-76 na polecenie Marii Teresy. Park powstał

na lewym brzegu Dunaju, na bazie istniejącego tu wcześniej lasu łęgowego. Park stworzono w stylu angielskim, posadzono nowe drzewa i wytyczono alejki, które nazwano od otaczających je drzew (Aleja Olszowa, Klonowa, Wierzbowa). Obecny wygląd parku jest zasługą rekonstrukcji z 1839 roku, a także kolejnej, wykonanej w latach 70-tych XX wieku. Oprócz wiekowych drzew do najważniejszych parkowych zabytków należy drobna architektura, w tym przede wszystkim kamienna altanka z XVIII wieku, która była pierwotnie zwieńczeniem wieży kościoła Franciszkanów. W sercu parku znajduje się pomnik Janka Krala, słowackiego poety romantycznego i działacza narodowego. W pobliżu parku znajduje się dunajskie nabrzeże, a na nim – popularny bulwar spacerowy, z którego można obserwować pływające po Dunaju statki oraz panoramę Starego Miasta i zamku. Przez Sad Janka Krala przebiega międzynarodowa Dunajska Ścieżka Rowerowa, którą można dojechać m. in. do Wiednia i Budapesztu. Jest to najbardziej uczęszczana ścieżka rowerowa w Europie. ZOO i dinopark w Młyńskiej Dolinie Bratysławskie ZOO znajduje się w Młyńskiej Dolinie, położonej na zachód od Wzgórza Zamkowego (po drugiej stronie wzgórz, widocznych ze Starego Miasta). Jest malowniczo położone wśród lasów i wąwozów, dochodzących do samego miasta. Pierwsze plany budowy ZOO powstały w 1948 roku, ale ostatecznie ogród otwarto w 1960 roku. Obecnie jest tu 983 zwierząt, reprezentujących 157 gatunków. ZOO zajmuje powierzchnię 96 hektarów, przy czym do zwiedzania udostępniono 35 hektarów. Od 2004 roku bratysławskie ZOO ma dodatkową atrakcję – pierwszy na Słowacji Dinopark. Mieści się on w leśnej dolince i prezentuje 27 modeli dinozaurów, przy czym niektóre z nich się ruszają i wydają autentyczne dźwięki. Największy model dinozaura Diplodocusa jest długi na 21 metrów i wysoki na 5 m. Slavin, wzgórza-ogrody i Vinohrady

Po przyjeździe na bratysławski dworzec kolejowy rzuca się w oczy wysoka, charakterystyczna kolumna, górująca nad pobliskim wzgórzem. To zwieńczenie pomnika żołnierzy radzieckich, którzy zginęli przy zdobywaniu Bratysławy w 1945 roku. Slavin i jego okolice stanowią doskonały punkt widokowy. Droga do pomnika wiedzie malowniczymi krętymi uliczkami, porośniętymi winoroślą, wijącymi się po okolicznych wzgórzach. Bratysławskie wzgórza w pełni zasługują na miano miasta-ogrodu i nie bez przyczyny są uznawane za najbardziej elitarną lokalizację dla rezydencji zagranicznych dyplomatów oraz siedzib firm. Można tu spotkać prawdziwe perły przedwojennej willowej architektury, jak i nowoczesne wille, wkomponowane w zaciszny, ogrodowy charakter dzielnicy. Z racji swego elitarnego charakteru, na bratysławskich wzgórzach mieści się wiele zagranicznych przedstawicielstw dyplomatycznych, w tym polska ambasada. Ze wzgórza Slavin rozpościera się widok na Vinohrady – winnice, rozmieszczone na stokach Małych Karpat, sięgające do samego miasta. W przyszłości na tym obszarze planuje się utworzyć tzw. wiszące ogrody. Park Górski Fragment karpackiego lasu w samym centrum europejskiej metropolii – a zarazem najdalej na południowy-zachód wysunięta część Karpat. Park Górski w centrum Bratysławy jest przyrodniczym fenomenem na europejską skalę, a zarazem jedną z atrakcji turystycznych słowackiej stolicy. Park górski powstał w 1868 roku dzięki staraniom ówczesnego miejskiego starosty Henricha Justego. W tych czasach znajdowały się tu nietknięte lasy dębowe i bukowe. Ponad stuletnie dęby, jasienie, buki, jodły, kasztanowce i sosny tworzyły malowniczą palestrę starokarpackiego lasu. Już w tych czasach walory przyrodnicze tego terenu nie obeszły uwagi bratysławskich miłośników przyrody, którzy uchronili ten fragment lasu od zabudowy, zakładając jeden z pierwszych w Europie miejskich parków leśnych – dzisiejszy Park Górski.

Park Górski powstał więc dzięki drobnemu „ucywilizowaniu” już istniejącego karpackiego lasu. W parku stworzono sieć ścieżek spacerowych, postawiono ławeczki, a przy głównym wejściu wybudowano domek dla chroniącego ten teren strażnika. Obszar parku upiększały małe rzeźby z żelaza, postawiono tu metalową platformę widokową na Murmańskim Szczycie, a także paśniki i budki dla ptaków. Obecnie park znajduje się w geograficznym środku miasta, które rozrosło się na wszystkie strony. Wokół parku znajdują się ciche i spokojne, prestiżowe dzielnice willowe, stanowiące atrakcyjne miejsce spacerów ze względu na piękne widoki na miasto i niepowtarzalny urok krętych uliczek. Obecna powierzchnia parku wynosi 22 hektary. Park leży na wysokości 185 – 260 m n.p.m. i rozciąga się na terenie dwóch łączących się ze sobą dolin, na górskim grzbiecie między nimi oraz na tarasowych płytach. Naturalnym centrum parku jest pomnik starosty Justego z tarasem wypoczynkowym. Integralną i poniekąd kultową częścią Parku Górskiego jest zabytkowa horáreň (leśniczówka), która stała się wyszukanym miejscem odpoczynku i spotkań oraz jednym z kulturalnych centrów Bratysławy. Jej częścią jest plac zabaw dla dzieci oraz libresso ze wspaniałą kawą i tradycyjnymi bratysławskimi orzechowymi i makowymi rogalikami. Podczas lata odbywają się tu różne imprezy. Horáreň została odnowiona i udostępniona publiczności dzięki fundacji Horský park, która dba o ochronę Parku oraz organizuje liczne imprezy kulturalne. Małe Karpaty

Górująca nad Bratysławą wieża telewizyjna jest jednym z najbardziej charakterystycznych punktów orientacyjnych w mieście. Znajduje się ona na szczycie zalesionego wzgórza Kamzik, leżącego w masywie Małych Karpat. Małe Karpaty są jednymi z najdziwniejszych gór w Europie Środkowej. Przede wszystkim są dosyć niskie i monotonne – większość obszaru stanowi las i leśne dolinki i brakuje tu tego, co sprawia, że ludzie lubią chodzić po górach: wyraźnych szczytów i widoków. Są to góry „miejskie”, wbijające się klinem między bratysławskie dzielnice, służące

mieszkańcom stolicy za atrakcyjne miejsce do wypoczynku. Małe Karpaty nie są zbyt atrakcyjne dla klasycznej „turystyki górskiej”, ale doskonale nadają się do przejażdżek rowerowych oraz narciarstwa biegowego. W pobliżu wieży telewizyjnej znajduje się też stok narciarski z wyciągiem (Ćwiczebna Łąka) oraz wyciąg krzesełkowy. Całość dopełnia tor saneczkowy, otwarty wyłącznie w lecie. Natomiast na górnym piętrze wieży telewizyjnej umieszczona jest ogólnodostępna restauracja z obrotową podłogą, stanowiąca niewątpliwą atrakcję turystyczną. Chociaż ceny są tam dość wysokie, przepiękne widoki (o wiele lepsze, niż z restauracji UFO na Nowym Moście) są tego warte. Przy dobrej pogodzie widać stąd Alpy, węgierskie równiny i dalekie karpackie szczyty. Aby dostać się w te strony, można dojechać trolejbusem na willowe osiedle Koliba, położone na u stóp Kamzika, a stamtąd przejść ok. 2 kilometrów pieszo. Po drodze warto wstąpić do kultowej karczmy Slamena Buda przy końcowym przystanku trolejbusu lub do stylizowanej na schronisko górskie restauracji Koliba-Expo przy wejściu do lasu. W okolicy wieży telewizyjnej jest też szereg mniejszych obiektów gastronomicznych, w których za przystępną cenę można coś przekąsić lub napić się zimnego piwa.

Ze wzgórza Kamzik warto zejść do położonej po drugiej stronie doliny, zwanej Żelezna Studienka. To obok Kamzika i Koliby jedno z najpopularniejszych fragmentów miejskiej części Małych Karpat. Znajduje się tu między innymi dolna stacja kolejki linowej na Kamzik oraz jedyny na Słowacji tor zjazdowy dla ekstremalnej turystyki rowerowej, z licznymi przeszkodami („hopkami”).

Dnem doliny płynie rwący górski potok, który w tym miejscu rozlewa się na szereg stawów hodowlanych, przy których stoją zabytkowe młyny. Kiedyś było w tym miejscu uzdrowisko, jednak badania nie wykazały zdrowotnych właściwości tutejszej wody i kurort przekształcił się w zwykłą osadę rekreacyjną. Znajduje się tu między innymi dendrologiczna ścieżka dydaktyczna, kilka restauracji, kompleks boisk sportowych i urokliwe polany leśne, na których urządzono miejsca na biwakowanie i ogniska. Ogród botaniczny Bratysławski ogród botaniczny został założony w 1942 roku. Na powierzchni 5,5 ha znajduje się bogata kolekcja drzew, traw, kwiatów, rododendronów, roślin szklarniowych i nawet mrozoodpornych kaktusów. Ogród znajduje się niedaleko wspomnianej już Młyńskiej Doliny, ok. 2 km na południe od ZOO, niedaleko Dunaju. Otwarty jest od 1 kwietnia do 31 października, codziennie w godzinach 9:00 – 18:00, przy czym w dni powszednie szklarnie są otwarte tylko do 15:00 Stare cmentarze Chociaż cmentarz na pozór nie wydaje się dobrym miejscem na zwiedzanie, to jednak są od tego wyjątki. Bratysławski Cmentarz Andrzejowski w pobliżu dworca autobusowego jest mniej więcej tym, czym słynny Cmentarz Łyczakowski we Lwowie lub Cmentarz na Rossie w Wilnie. Przypomina on bardziej stary park, gdzie pośród wiekowych drzew znajdują się XVIII wieczne zabytkowe nagrobki i krypty. Najstarszym bratysławskim cmentarzem jest natomiast Kozia Brana (przy ulicy Sulekovej), gdzie można odnieść wrażenie, jakby czas zatrzymał się w miejscu.

Petrżalka – bratysławska Nowa Huta Betonowa pustynia, miasto w mieście i jedna z najdziwniejszych miejskich dzielnic na całej Słowacji. Petrżalka Najbardziej charakterystyczną cechą wyróżniającą Petrżalkę jest jej położenie. To jedyny fragment Słowacji leżący na południe od Dunaju, a zarazem dzielnica, która graniczy jednocześnie z dwoma państwami: Austrią i Węgrami. Gęsta zabudowa Petrżalki dochodzi aż do samej austriackiej granicy, a dalszy rozwój dynamicznie rozbudowującej się Bratysławy odbywa się już... na terenie sąsiedniego państwa. Kittsee, Berg i Wolfstahl mają wszelkie szanse ku temu, by za dziesięć lat stać się integralną częścią aglomeracji bratysławskiej – już teraz 90% klientów tamtejszych agencji nieruchomości stanowią Słowacy, a z Wolfstahl i Hainburga kursuje do Petrżalki... bratysławska komunikacja miejska.

Pierwotnie na obszarze dzisiejszej Petrżalki była niemiecka wioska o nazwie Engerau (z niem. Wąska Łąka). Tereny te wielokrotnie zmieniały przynależność państwową i charakter etniczny: w różnych okresach były zamieszkiwane głównie przez Węgrów, Niemców (Austriaków), a dopiero od końca II wojny światowej dominowali tu Słowacy. W czasie II wojny światowej Petrżalka pozostała poza granicami tisowskiej Słowacji i została włączona bezpośrednio do Rzeszy. Przez większość swojej historii te prawobrzeżne tereny miały charakter podmokłych łąk i lasów łęgowych z licznymi bagnami i starorzeczami, przez osuszenie których w XVIII wieku powstał pierwszy w Europie park miejski – Sad Janka Krala. Po II wojnie światowej prawobrzeżny skrawek Słowacji posłużył komunistom do wcielenia w życie koncepcji „idealnego socjalistycznego miasta” – i tak powstało jedyne w swoim rodzaju blokowisko, które obecnie zamieszkuje 115 tysięcy ludzi. Mimo to, na terenie Petrżalki znajduje się wiele oaz zieleni, które warto odwiedzić podczas rowerowych wycieczek z Bratysławy do Austrii i Węgier. Znajdują się tu dwa sztuczne jeziora: Veľký Draždiak i Malý Draždiak, które na wiosnę i w lato służą jako kąpieliska. Przez środek dzielnicy przebiega Chorwackie Ramię – sztuczny kanał przeciwpowodziowy i melioracyjny, częściowo kopiujący dawniejsze ramię Dunaju. Zachodnią część dzielnicy zajmuje ogromny naddunajski las łęgowy, sięgający aż po niedalekie zalesione wzgórza na austriackiej stronie. Janikov Dvor. W tej części Petrżalki będzie się znajdować końcowa stacja szybkiego tramwaju (prametra), który za kilka lat połączy Petrżalkę ze Starym Miastem. Dotychczas tramwaje do największej bratysławskiej dzielnicy nie dotarły, gdyż według planów miało się tu pojawić metro, z którego ostatecznie (na jakiś czas) zrezygnowano. Budowa

szybkiego tramwaju na Petrżalkę jest jedną z największych inwestycji z zakresu komunikacji miejskiej w tej części Europy. W położonym w pobliżu austriackiej granicy Janikowym Dworze ma powstać również nowe osiedle, z tysiącami mieszkań, sklepów, biurowców i obiektów usługowych i ciekawą architekturą, równoważącą blokowiskowy charakter dzielnicy. Nowy kwartał będzie nazywać się Petržalka-Juh (Petrżalka – Południe). Ponieważ Petrżalka była zbudowana jak wzorcowe komunistyczne blokowisko, nie ma ściśle zdefiniowanego centrum. Przy tym za centrum Petrżalki można uznać np. Námestie hraničiarov. Obecnie jednak na terenie dzielnicy mają miejsce intensywne inwestycje, których celem jest zmiana charakteru Petrżalki na pełnowartościową europejską dzielnicę. Za przykład może posłużyć Petrżalski Deptak (Petržalské korzo) – chodnik dla pieszych i rowerzystów, łączący lewobrzeżne centrum Bratysławy od Nowego Mostu z międzynarodowym dworcem kolejowym Bratysława-Petrżalka. Petržalské korzo pełni podobne funkcje, co słynny skądinąd deptak na gdańskim osiedlu-blokowisku Żabianka. Jako centralny deptak dzielnicy służy również okolica przebiegającego przez środek dzielnicy kanału – Chorwackiego Ramiona. Wzdłuż kanału rozciąga się sympatyczny skwer, a w nim – aleja, którą szczególnie upodobali sobie rowerzyści i rolkarze. Północne, naddunajskie fragmenty Petrżalki zaliczane są już do ścisłego centrum miasta. W tej części dzielnicy przebiega intensywna budowa nowoczesnych wieżowców ze szkła i betonu, przede wszystkim w okolicy ulicy Einsteina. Przemiana największego blokowiska na nowoczesne miasto jest również widoczna w okolicach głównych ciągów komunikacyjnych: Panonskej i Dolnozemskej, a także między Nowym a Starym Mostem. Obecnie planuje się budowę „Petrżalka City” – nowego centrum dzielnicy, które ma radykalnie zmienić jej charakter. Nowoczesne przeszklone wieżowce będą przeplatać się z nową zielenią i parkami. W pobliżu „Petrżalka City”, niedaleko Chorwackiego Ramiona, ma przebiegać główna oś komunikacyjna dzielnicy – pierwotnie miało nim być metro, obecnie planuje się budowę szybkiego tramwaju zintegrowanego z podmiejskim transportem kolejowym. W zachodniej części Petrżalki, na osiedlu Kapitulski Dwór, zachowały się niektóre pierwotne ulice starej, wiejskiej Petrżalki, zabudowane domami jednorodzinnymi. W Petrżalce nie brakuje obiektów kultury i nauki. Na nabrzeżu Dunaju znajduje się zrekonstruowany Teatr Arena, należący do najważniejszych bratysławskich teatrów. W centrum handlowo-konferencyjnym Aupark mieści się nowoczesne multikino Palace Cinemas, dysponujące 12 salami. We wschodniej części Petrżalki mieści się kampus Uniwersytetu Ekonomicznego w Bratysławie. Na terenie dzielnicy znajduje się też kilka prywatnych uczelni oraz poszczególne wydziały czy instytuty uczelni publicznych. Na ulicy Halovej mieści się Muzeum Szkolnictwa i Pedagogiki oraz biblioteka pedagogiczna. Pośród przeważnie nieciekawej komunistycznej architektury, w Petrżalce można znaleźć też kilka ciekawych obiektów. Znajduje się tu między innymi kilka nowoczesnych kościołów,

spośród których najnowszym jest katolicki Kościół Świętej Rodziny, zbudowany przy planowanym nowym placu niedaleko Chorwackiego Ramiona. W Petrżalce jest też kilka nowoczesnych wieżowców. Najwyższym budynkiem Petrżalki jest Aupark Tower o wysokości 96 metrów, podwójna wieża Technopol o wysokości 90 metrów na ulicy Kutlikovej oraz wieża centrum targowego Incheba Expo na ulicy Einsteina wysoka na 85 metrów (tyle, ile restauracja UFO na Nowym Moście). Petrżalka jest ulubionym miejscem dla amatorów łyżworolek. Przez teren dzielnicy biegnie również międzynarodowa Dunajska Ścieżka Rowerowa, która łączy Austrię, Słowację i Węgry. W Petrżalce, niedaleko Nowego Mostu, znajduje się jedno z największych bratysławskich centrów handlowych – Aupark, odwiedzany szczególnie chętnie przez Austriaków. Do najważniejszych obiektów dzielnicy należy największe na Słowacji centrum wystawiennicze Incheba Expo. W kwartale Janikov Dvor znajduje się żywy pomnik nieistniejącego bratysławskiego metra. Niedobudowany tunel i obiekt niedoszłej zajezdni metra będą w przyszłości wykorzystane dla potrzeb szybkiego tramwaju, którego budowa zaczęła się w 2010 roku. W przeszłości przez Stary Most i Petrżalkę przebiegała linia tramwajowa do Wiednia, którą częściowo planuje się odnowić w charakterze zintegrowanego systemu transportu tramwajowo-kolejowego. Obecnie do Wiednia można dojechać z niedawno zmodernizowanej stacji Bratysława – Petrżalka. W odróżnieniu od lewobrzeżnej Bratysławy, gdzie nie brakuje linii tramwajowych i trolejbusowych, komunikacja miejska w Petrżalce funkcjonuje wyłącznie w oparciu o autobusy. Wkrótce ma się to zmienić w związku ze wspomnianą już budową linii szybkiego tramwaju, który ma połączyć Janikovy Dvor z lewobrzeżnymi dzielnicami. Tramwaj będzie jeździł w płytkim tunelu (podobnie jak szybki tramwaj między Rondem Mogilskim a Dworcem Głównym i Politechniką w Krakowie), a połączenie z drugim, „lepszym” brzegiem zapewni tunel, budowany w ramach partnerstwa miasta i kolei. Niezależnie od tunelu, miasto planuje budowę równoległej trasy tramwajowej przez Stary Most.

Z „lepszym” brzegiem Bratysławy Petrżalkę łączy 5 mostów, z czego trzy służą komunikacji miejskiej (Nowy Most, Stary Most, Most Apollo), a dwa – komunikacji autostradowej (Most Lafranconi na zachodzie i Most Portowy na wschodzie). Bratysława nie posiada obwodnicy, a autostrady łączące stolicę Słowacji ze światem przecinają miasto w pobliżu centrum i łączą się ze sobą właśnie na Petrżalce. Historyczne wzmianki o Petrżalce sięgają 1225 roku. W roku 1866 Petrżalka miała 594 mieszkańców i 103 domy, w 1920 roku już 10 tysięcy, a przed II wojną światową aż 20 tysięcy mieszkańców. Po powstaniu Czechosłowacji była to największa wieś w kraju, przewyższająca liczebnie wiele znanych miast (w tym Poprad). Przed pierwszą wojną światową żyli tu przeważnie Niemcy, a oprócz tego Słowacy, Czesi, Węgrzy, Żydzi, Bułgarzy, Chorwaci i Romowie. W 1938 roku w wyniku dyktatu monachijskiego Petrżalka została włączona do Rzeszy, ale po II wojnie światowej wróciła do Czechosłowacji. Częścią Bratysławy stała się w 1946 roku.

Górskie wycieczki w okolicach Bratysławy Mało kto wie, że stolica Słowacji leży w sąsiedztwie gór – pod tym względem położenie Bratysławy przypomina nieco Bielsko-Białą. Małe Karpaty są najdalej na południowyzachód wysuniętym masywem Karpat i kończą się właśnie na terenie Bratysławy i sąsiednich miejscowości w Austrii (Wolfsthall, Hainburg), tworząc bardzo malowniczy przełom Dunaju. Jechać do Bratysławy tylko po to, by pospacerować po okolicznych górach i wzniesieniach – to oczywiście nie jest najlepszy wariant. W takim przypadku lepiej już pojechać w Beskidy – bardzo przypominają Małe Karpaty, a są przynajmniej blisko. Jeżeli jednak jesteście w Bratysławie dłużej i chcielibyście jeden dzień poświęcić na łagodne górskie wycieczki, nic nie stoi na przeszkodzie. Oto nasze propozycje wycieczek, opracowane przez www.porteuropa.eu. Wskazane trasy można „zrobić” zarówno pieszo, jak i rowerem. Z Modrej na Wielką Homolę

Miasteczko Modra jest położone ok. 20 km na północ od bratysławskiego zalewu Zlate Piesky i lotniska. Można tam łatwo dojechać autobusem z bratysławskiego dworca autobusowego (dworzec główny, Młyńskie Niwy). Autobusy odjeżdżają średnio co 20-40 minut, rozkład można sprawdzić na stronie www.cp.atlas.sk (w rubryce odkial należy wpisać – Bratislava, w rubryce kam – Modra, powrót: odkial – Modra, kam – Bratislava).

Modra jest niewielkim, zabytkowym miasteczkiem, słynącym ze swoich winiarskich tradycji. Na Wielką Homolę prowadzi niebieski szlak – jego początek znajduje się kilkaset metrów przed centrum miasteczka patrząc od strony Bratysławy. Po wyjściu z miasteczka początkowo idziemy jakiś kilometr przez pola, winnice i ogrody, aż dojdziemy do niewielkiej zapory na potoku, w której łatwo zgubić szlak. W tym miejscu należy iść dołem, po niewielkiej ścieżce wzdłuż strumyku. Po chwili wchodzimy w las, a szlak pnie się ostro pod górę. Przez moment można się tu poczuć jak w Tatrach, oczywiście w ich reglowych partiach – jeżeli jedziemy rowerem, może być naprawdę ciężko. Droga wiedzie w większości przez las, jednak w górnych partiach kilka razy szlak wiedzie przez osłonięte polany, z których rozpościera się dosyć niezły widok na pobliskie przedmieścia Bratysławy oraz Równinę Naddunajską. W końcu dochodzimy do szczytu, który sam w sobie jest dosyć niepozorny – gdyby nie znajdująca się tu wieża widokowa, wyprawa na Wielką Homolę nie miałaby sensu, gdyż nic by nie było widać – szczyt jest położony w lesie i wszystko zasłaniają drzewa. Z tego właśnie względu zbudowano tu drewnianą wieżę widokową. Jest ona dość pokaźna: ma 20 metrów wysokości, a przed zdmuchnięciem jej przez dość silne na tym obszarze wiatry chronią ją potężne stalowe liny.

Powrót można uskutecznić tą samą drogą, jednak jeśli ktoś nie lubi powtarzalności, do wyboru są dwa warianty. Jeden z nich, to zejście szlakiem czerwonym (lub najpierw zielonym, a następnie czerwonym) do Pezinka – miasteczka położonego między Modrą a Bratysławą, z którego do Bratysławy można dojechać nie tylko autobusem, ale również pociągiem podmiejskim (jest to istotne zwłaszcza w późnych godzinach wieczornych, kiedy autobusy już nie jeżdżą). Trasa jest dość długa, zajmie nam około 3-4 godziny – ale jest dobrym wariantem dla rowerzystów. Drugi wariant, to pójście w przeciwną stronę szlakiem czerwonym. Po ok. 2 km dojdziemy do polany z niewielkim stawem, 100 metrów dalej, idąc pod górę, wyjdziemy na szosę do niewielkiej osady górskiej. Jest to idealne miejsce na obiad w którejś z tutejszych restauracji, zwłaszcza tej znajdującej się tuż przy wyjściu na szosę. Możemy tu skosztować naprawdę smaczne dania kuchni słowackiej (np. kapustnicę i bryndzove halušky) i słowackie piwo, które nigdy tak dobrze nie smakuje, jak po kilkugodzinnej górskiej wędrówce. A wszystko to w drewnianym szałasie, który do złudzenia przypomina tatrzańskie schronisko.

Z tego miejsca jeżdżą do Modrej autobusy podmiejskie, jednak kursy są dosyć rzadkie. Na dół możemy zejść szosą lub prowadzącym wzdłuż niej szlakiem. Droga do Modrej zajmie nam nieco ponad godzinę. Należy przy tym pamiętać, by nie wrócić za późno – po 21:00 może być problem z powrotem do Bratysławy, najlepiej więc odpowiednio wcześniej sprawdzić połączenia na www.cp.atlas.sk. Koliba, Kamzik i Żelazna Studzienka Wycieczka na Wielką Homolę – to właściwie wyprawa na cały dzień: nawet jeśli zaplanujemy, że po powrocie do Bratysławy pójdziemy wieczorem na miasto, po

wycieczce z reguły się tego odechciewa. Jeśli ktoś chce natomiast zaznać gór w wersji light, idealnym wariantem jest spacer na bratysławski Kamzik, pod widoczną z każdego fragmentu miasta wieżę telewizyjną. Początek trasy znajduje się na przystanku trolejbusowym Koliba, zlokalizowanym na willowej dzielnicy Vinohrady, górującej nad bratysławskim dworcem kolejowym. Jeżeli chcemy pojechać tam trolejbusem, należy udać się na przystanek Karpacka i wsiąść do trolejbusu nr 203. Oczywiście można też wyjść na Kolibę pieszo, tym bardziej, że nie jest to daleko. Z Koliby idziemy dalej w górę ok. kilometra główną drogą, po czym miasto się kończy i zaczyna się karpacki las. Na skraju lasu znajduje się restauracja Koliba-Expo, urządzona w stylu schroniska górskiego. Dalsza droga prowadzi albo szosą, albo wiodącą wzdłuż niej ścieżką i po kilkunastu minutach dochodzimy na szczyt wzgórza, które dominuje nad Bratysławą – pod wieżę telewizyjną Kamzik. Na wieży, na wysokości 85 metrów, znajduje się restauracja, z której rozpościerają się niepowtarzalne widoki na Bratysławę oraz jej słowackie i zagraniczne okolice – przy dobrej pogodzie można nawet dostrzec Alpy. Oczywiście, ceny w niej są dość wysokie. W okolicy jest również sporo mniejszych bufetów, gdzie można się posilić i napić się zimnego Złotego Bażanta. Jeżeli nie chcemy wracać tą samą drogą, możemy zejść jednym z kilku szlaków (niebieski, żółty) do bratysławskiego osiedla Vinohrady. Każdy wariant szlaku wiedzie sympatyczną karpacką dolinką, dnem której płynie górski potok. W zimie można tu spotkać wielu narciarzy biegowych. Po około godzinie – półtorej wyjdziemy z lasu na odkryty teren, skąd rozpościerają się ciekawe widoki na północne dzielnice Bratysławy (Nowe Miasto, Rużinov). Jeszcze niecałe pół godziny spaceru, i dojdziemy w pobliże stacji kolejowej Bratysława – Vinohrady oraz przystanków tramwajowych. Inny wariant wycieczki, to zejście na przeciwną stronę góry Kamzik, do doliny zwanej Żelezna Studienka. Jej dnem płynie dość duży potok, właściwie górska rzeka, na której znajduje się wiele malowniczych stawów rybnych i zabytkowych młynów. Znajduje się tu wiele restauracji, obiektów sportowych, placów zabaw – a nawet dolna stacja kolejki linowej i jedyny na Słowacji tor do ekstremalnych zjazdów na rowerze górskim. W dolinie znajdziemy przystanki autobusów miejskich, którymi można dojechać do miasta – za punkt orientacyjny można przyjąć TESCO Lamacz. Devinska Kobyła i Karpaty Austriackie Naddunajski, najdalej wysunięty na południe i zachód fragment Małych Karpat należy do najciekawszych zakątków tych niewielkich gór. Niestety, dopóki między Devinem a okolicami Hainburga nie powstanie kładka pieszo-rowerowa, o której na razie się tylko dyskutuje, słowacki i austriacki fragment tej części Karpat musimy zwiedzać oddzielnie.

Na zdjęciu: widok z północnych stoków Devińskiej Kobyły na rzekę Morawę i zamek Devin (na wapiennej skale). Na horyzoncie - Hainburskie Wierchy (Austria). Jeśli chodzi o Karpaty Austriackie, to tutaj można zaproponować kilka ciekawych tras. 1. Z Hainburga nad Dunajem na Braunberg 2. Z Hainburga na górę Hexenberg (Górę Czarnownic) – najwyższy szczyt austriackiej części Małych Karpat. - 476 m. Znany jest on z tego, że w średniowieczu palono tu na stosach czarownice. Jeszcze wcześniej, za czasów rzymskich, w tych okolicach znajdowała się świątynia na cześć Jupitera, która należała do pobliskiego miasta Carnuntum – stolicy Górnej Panonii. Wybierając się w tę wycieczkę, należy zaopatrzyć się w mapę – może to być mapa okolic Bratysławy lub bratysławskiej części Małych Karpat (Małe Karpaty – juh, Małe Karpaty – okolie Bratislavy) – takie mapy łatwo dostać w bratysławskich księgarniach. Będąc w Hainburgu, warto najpierw zwiedzić Stare Miasto i zamek. Następnie po zejściu z zamku tą ścieżką, która wiedzie w pobliże stadionu piłkarskiego, należy się udać w stronę wylotu pobliskiej doliny (kilkaset metrów dalej). Stamtąd, zgodnie z mapą, dojdziemy na szczyt Góry Czarownic, gdzie naszym oczom ukaże się wspaniały widok na Dunaj i odległy o 35 km Wiedeń. Wioska, która leży poniżej – to Bad Deutsch-Altenburg, gdzie warto zwiedzić Muzeum Carnuntum, poświęcone starorzymskiej stolicy prowincji Górna Pannonia. 3. Z Bergu na wieżę Koenigswarte

Góra Hindlerberg – to pierwsze wzgórze, zaraz za Dunajem, które widać z bratysławskiego zamku. Jego szczyt jest odległy od zamku o zaledwie 6 km. Niestety, do wioski Berg, skąd wiedzie początek szlaku, trudno jest dojechać komunikacją publiczną, dlatego ta wycieczka jest bardziej dla zmotoryzowanych.

Jeżeli ktoś na upartego chce się tam dostać autobusem, to należy dojechać autobusem nr 80 na ulicę Kopčańską i stamtąd przejść ok. 2 km pieszo do austriackiej wioski Kittsee. Jej główną atrakcją jest znana na całą okolicę czekoladownia (w zachodniej części wsi). Kittsee od Bergu dzieli ok. 3 km – można tę trasę przejść pieszo (ale nie ruchliwą szosą, tylko ścieżką pieszo-rowerową, która znajduje się kilkaset metrów na północ od szosy, po tej stronie co Bratysława). Można też podjechać autobusem, ale należy mieć na uwadze, że one rzadko kursują. Co ciekawe, chociaż obie wioski leżą blisko siebie, każda z nich znajduje się w innym kraju związkowym – Kittsee należy do Burgenlandu (a więc tej prowincji, która przed I wojną światową należała do Węgier), a Berg – do Dolnej Austrii. Berg (z niem. – Góra) jest uroczą wioską, położoną częściowo na równinie, a częściowo na stokach wzgórza. W centrum wsi, obok fontanny symbolizującej przyjaźń austriackosłowacko-węgierską, znajduje się tablica informacyjna z mapą okolicy. Drogę na szczyt wzgórza znaleźć jest łatwo, wiedzie tamtędy szlak niebieski i czerwony. Po około 30 minutach spaceru dojdziemy do polany na szczycie góry, na której znajduje się baza wojskowa oraz drewniana wieża widokowa Koenigswarte. Widok z wieży z pewnością wynagrodzi nam trudy wędrówki. Nie będzie przesadą stwierdzenie, że Koenigswarte jest jednym z najlepszych punktów widokowych na Bratysławę – całe miasto mamy tu podane jak na dłoni. Niewątpliwie urokliwy jest też widok na cały masyw austriackiej i słowackiej części Małych Karpat, a także na ogromne równinne przestrzenie Burgenlandu, usiane setkami wiatraków. W oddali widać Dunaj oraz Węgry, a przy dobrej pogodzie –

oddalone stąd o 30 km Jezioro Nezyderskie. Na mapie możemy zobaczyć, że spod wieży widokowej możemy udać się czerwonym szlakiem do wsi Wolfsthal, skąd możemy dojechać autobusem miejskim 901 do centrum Bratysławy. To wariant dla niezmotoryzowanych, bo jeżeli przyjechaliśmy samochodem i zostawiliśmy go w Bergu, to musimy tam wrócić – przy czym do dyspozycji mamy dwa alternatywne szlaki: żółty i niebieski, tak że nie trzeba wracać tę samą drogą. Sęk w tym, że ścieżki do Wolfsthal nie jest tak łatwo znaleźć. Musimy przy tym pokonać przeszkodę – przejść po specjalnej drabinie przez płot, który zabezpiecza teren przed przejściem zwierzyny. Idąc do Wolfsthal, po drodze miniemy ruiny niewielkiego zamku Pottensburg. UWAGA: jeśli zdecydujemy się na ten wariant dla niezmotoryzowanych, należy koniecznie mieć ze sobą mapę, latarkę i być przygotowanym na długie spacery: cała trasa z Petrżalki, przez Kittsee, Berg i Wolfsthal z powrotem do Bratysławy daje razem ok. 25 km (część może się uda przejechać autobusem), z czego większość po równinie.

Zamek Devin, Dewińska Nowa Wieś i niezwykła pustynia Sandberg

Mówi się, że Słowacja jest krainą zamków. I jest w tym sporo racji – w tym niewielkim kraju, wielkości dwóch naszych województw, znajduje się ich aż 200. Wśród nich Zamek Devin, któremu dorównują jedynie zamki w Bratysławie, Trenczynie, Nitrze oraz na Spiszu i Orawie. Osiem kilometrów od centrum Bratysławy, w miejscu, w którym rzeka Morawa wpada do Dunaju, na wielkiej skale znajdują się ogromne ruiny zamku Devin. To jeden z ważniejszych słowackich zamków, a równocześnie trzecia po bratysławskim zamku i

Starym Mieście najważniejsza atrakcja turystyczna słowackiej stolicy. Strategiczne położenie tego miejsca dostrzegli już starożytni Celtowie, którzy zbudowali tu swoje grodzisko. Potem to terytorium zajęli Rzymianie – Devin stał się ważnym elementem systemu pogranicznych umocnień Limes Romanum, które chroniły Imperium od barbarzyńców. Deviński zamek i sąsiednia wioska Devin leżały na słynnym Szlaku Bursztynowym, a jego mieszkańcy żyli z handlu, który rzymscy kupcy prowadzili z plemionami barbarzyńskiej Północy. Kilka wieków później przyszli tu Słowianie. Devin stał się jednym z centrów potężnego Państwa Wielkomorawskiego – jedynego obok Rusi Kijowskiej starosłowiańskiego imperium. Wielka Morawa jest dla Słowaków tym, czym państwo Piastów dla Polaków i Ruś Kijowska dla Ukraińców – pierwszą formą państwowości narodu, który całe następne tysiąclecie żył pod panowaniem Węgrów. Nic dziwnego, że Słowacy uznają wielkomorawskich władców za swoich bohaterów narodowych i stawiają im pomniki, a czasy Wielkiej Morawy mitologizują, czego przykładem jest kult Devina jako „świętego miejsca narodu słowackiego”. Początki Devina jako wielkomorawskiego (starosłowackiego) zamku sięgają 846 roku, kiedy książę Rostysław w miejscu rzymskich ruin wybudował średniowieczny zamek. Potem Rostysław zaprosił na Devin bizantyjskich misjonarzy Cyryla i Metodego (patroni Słowacji), którzy przetłumaczyli Biblię na język starocerkiewnosłowiański i zaprowadzili na słowiańskich ziemiach chrześcijaństwo. Po przyjściu Węgrów Devin znów stał się przygraniczną fortecą i jednym z najważniejszych zamków Węgier. W ciągu wieków zamek kilka razy przechodził z rąk do rąk, a każdy nowy właściciel coś w nim przebudowywał. Stał się on potężną fortecą, jednak w XVIII wieku utracił swoje znaczenie militarne. W 1809 roku zniszczyły go wojska napoleońskie. Wielkie odrodzenie Devina miało miejsce w drugiej połowie XIX wieku, w czasie wiosny ludów, kiedy słowaccy patrioci skupieni wokół Ludowita Sztura przypomnieli jego wielkomorawską tradycję. Devin, razem z tatrzańskim szczytem Krywań, stał się symbolem odrodzenia narodowego, „słowackim Piemontem” i celem patriotycznych pielgrzymek Słowaków.

Za komunizmu władza bardzo niechętnie odnosiła się do tych patriotycznych pochodów na Devin. Komuniści nie lubili tego miejsca, tak jak i całej Bratysławy, również ze względu na to, że zaraz za rzeką znajdowała się „wroga” kapitalistyczna Austria. W drugiej połowie lat 80-tych XX wieku część zamku od strony rzeki zamknięto dla zwiedzających. Chociaż

umocnienia graniczne żelaznej kurtyny wydawały się niemożliwe do pokonania, kilkom Słowaków udało się uciec do lepszego świata na lotni właśnie z Devińskiego zamku. Jednak nawet dla zwykłych ludzi Devin był symbolem wolności – Słowacy „ładowali akumulatory” już dzięki samej możliwości popatrzenia na skrawek wolnego świata, czyli na położoną 500 metrów dalej Austrię. Obecnie pod zamkiem, na brzegu pogranicznej rzeki Morawy znajduje się ciekawy pomnik poległym przy próbie ucieczki z obozu komunistycznego. Na terytorium zamku-muzeum jest na co popatrzeć. Oprócz spaceru po monumentalnych ruinach, warto odwiedzić liczne ekspozycje: pozostałości pierwszego średniowiecznego kościoła i rzymskiego zamku, muzeum historyczne oraz liczne czasowe wystawy tematyczne. Oprócz zamku, na uwagę zasługuje również wioska Devin (formalnie – część Bratysławy). Jest ona położona w malowniczej dolinie Morawy i Dunaju, u podnóża jednego z najwyższych fragmentów Małych Karpat – Devińskiej Kobyły. Różnorodne krajobrazy, naddunajska promenada i ciekawa architektura Devina jest tym, co przyciąga tu mieszkańców i turystów, którzy po odwiedzinach zamku jeszcze długo odpoczywają na terenie wioski. Devin jest znany ze swoich tradycji winiarskich, więc osobom niezmotoryzowanym warto odwiedzić jedną ze stylowych winiarni lub restauracji, skosztować sławne devińskie wino i zjeść tradycyjny słowacki obiad.

Okolice Devina – to również doskonałe miejsce dla pieszych i rowerowych wycieczek. Łańcuch górski Devińskiej Kobyły jest chyba najładniejszym i najciekawszym fragmentem Małych Karpat, a z górskich szczytów rozpościera się wspaniały widok na Dunaj i Dolną Austrię. Te okolice znane są też ze swoich właściwości przyrodniczych, dla zachowania których założono tu rezerwat Devińska Kobyła. Przez rezerwat przechodzi ścieżka

turystyczno-edukacyjna o długości 2,5 km. W północno-zachodniej części masywu, nad miejscowością Devinska Nova Ves znajduje się jedyna słowacka pustynia – Sandberg. Ten cud natury jest znany również wśród archeologów i paleontologów, ponieważ znaleziono tu wiele pamiątek po organizmach, żyjących w tym miejscu wiele tysięcy lat temu. Sama Devińska Kobyła osiąga wysokość 514 metrów nad poziomem morza, podczas gdy Devin znajduje się na poziomie 125 metrów.

Jak dojechać: Dostać się do Devina jest stosunkowo łatwo: z przystanku pod Nowym Mostem (pod Bratysławskim Zamkiem) co 15-25 minut kursuje miejski autobus nr 28 i 29. Jedzie się tylko 20 minut, bilet kosztuje 70 centów. Na Devin, co oczywiste, można też dojechać własnym autem, statkiem (pod zamkiem znajduje się przystań) oraz rowerem.

Hainburg nad Dunajem Pomiędzy wysokimi wzgórzami, nad modrym Dunajem, zaledwie na 12 km od bratysławskiego zamku znajduje się Hainburg – malownicze austriackie miasteczko z tysiącletnią historią. To podbratysławskie miasto do złudzenia przypomina polski Kazimierz Dolny nad Wisłą – znajdziemy tu nie tylko podobne krajobrazy, ale też podobną atmosferę. Hainburg, co można przetłumaczyć jako “Leśny Zamek”, wyrósł wokół średniowiecznej

fortecy z XI wieku, która góruje na wysokiej skale nad Dunajem. To jedno z niewielu miejsc w Europie, gdzie gołym okiem można z jednego punktu obserwować aż dwie europejskie stolice. Z jednej strony z hainburskiego zamku widać niedaleką Bratysławę, a gdy spojrzymy w przeciwnym kierunku, dostrzeżemy nieco zamazaną panoramę odległego o 40 km Wiednia.

Hainburg zawsze był miastem przygranicznym i dziś również pozostaje dla Słowaków bramą do Austrii, a dla Austriaków – przedmieściami Bratysławy. W czasach rzymskich w tym miejscu znajdowały się potężne umocnienia graniczne Limes Romanum – na Dunaju przebiegała północna granica Imperium. Na hainburskiej górze Braunsberg znajdywało się grodzisko Celtów – dziś można tu oglądać rekonstrukcję dawnoceltyckiem drewnianej wieży wartowniczej. Później, w czasach nam najbliższych, Hainburg był najbardziej na wschód wysuniętym miastem Zachodu – zaledwie 4 km dalej przebiegała owiana złą sławą żelazna kurtyna, za którą znajdywała się komunistyczna Czechosłowacja. Ten pograniczny charakter można było odczuć na każdym kroku – wystarczyło wyjść nawet nie na jedną z licznych tu gór, ale po prostu na wyżej położoną ulicę, i stamtąd dobrze widać było ponure blokowiska bratysławskich dzielnic – sypialni (Karlova Ves, Petrżalka), które symbolizowały niedostępny i groźny Blok Wschodni. Z drugiej strony, z bratysławskiego zamku i staromiejskiego nabrzeża Dunaju dobrze widać hainsburską górę zamkową, która w tych czasach była dla Słowaków natchnieniem, ponieważ należała już do wolnego świata. Nic dziwnego, że zaraz po otwarciu granic, w 1990 roku, Słowacy z paszportami w rękach masowo rzucili się właśnie do Hainburga, by pobyć choć trochę na tak wytęsknionym Zachodzie, a przy okazji zakupić nowoczesną elektronikę i trochę innych towarów, które na Słowacji dopiero zaczynały się pojawiać. A

ponieważ wtedy nie było jeszcze autostrady Bratysława – Wiedeń, szlak pomiędzy tymi miastami przebiegał właśnie przez Hainburg, który wyrósł na miejsce pierwszego kontaktu między Słowakami i Austriakami – i takim pozostał do dziś.

Wraz z likwidacją granic po wstąpieniu Słowacji do Strefy Schengen, w Hainburgu zaczęli masowo osiedlać się mieszkańcy Bratysławy – jak by to paradoksalnie nie zabrzmiało, ale mieszkania są tu wyraźnie tańsze, niż w słowackiej stolicy. Hainburg i okoliczne góry stały się też ulubionym miejscem weekendowych pieszych i rowerowych wycieczek mieszkańców Bratysławy. Góry są tu bowiem nieco wyższe i bardziej urozmaicone, niż bratysławski fragment Małych Karpat, a oprócz tego jest tu wiele ścieżek rowerowych, których w Bratysławie jest jak na lekarstwo. Fenomen Hainburga – to połączenie średniowiecznych zabytków z przyrodą i niepowtarzalnymi krajobrazami, a także sam fakt pogranicznego charakteru miasteczka. Jeśli chodzi o zabytki architektury, to tu jest z czego wybierać: dwa średniowieczne zamki, celtyckie grodzisko, największe w całej Austrii mury obronne (z unikalnymi bramami wjazdowymi do miasta), wąskie uliczki Starego Miasta, gdzie aż chce się przysiąść na kawę lub piwo, a także ciekawy kwartał naddunajski, z przystanią, promenadą i Fabryką Kultury. Przyroda również tych terenów nie zaniedbała – tutaj znajduje się najciekawszy fragment Dunajskiego Parku Narodowego, gdzie nad “królową europejskich rzek” górują kilkasetmetrowe wierchy austriackiej części Małych Karpat. Zamek Zamek na wysokiej górze zbudował w roku 1050 cesarz Henryk III, jednak w XIII wieku

forteca przeszła na własność czeskiego króla Przemysła Otokara. W 1252 roku zamek przejęli Habsburgowie, a w 1629 roku – miasto. Zamek zaczął podupadać w XVII wieku po najeździe Turków, którzy go częściowo zniszczyli. Później, razem z rozwojem cywilizacji, zamek utracił swoje znaczenie militarne i stał się po prostu atrakcją turystyczną.

Drogę na zamek znaleźć jest bardzo prosto. Obok najwyższego punktu ulicy Schloßstrasse, niedaleko stadionu, znajduje się niewielki parking, gdzie można bezpłatnie zostawić samochód (od centrum miasta idzie się tu pieszo ok. 10-15 minut. Stąd też wiedzie ścieżka na górę zamkową. Sam zamek jest bezpłatny, otwarty przez cały rok, nie ma tu też takiego tłumu ludzi, jak na sąsiednim Devinie. Z góry zamkowej rozciągają się przepiętne widoki na miasteczko, przełom Dunaju oraz... dwie europejskie stolice, Bratysławę i Wiedeń (jednak przy gorszej pogodzie Wiednia nie widać). Zamek, jak i cała góra zamkowa, są całkowicie „dzikie”, a więc nie ma tu biletów, kiosków z napojami ani ochrony. Stare Miasto i kwartał naddunajski Osobliwością Starego Miasta są potężne mury obronne, które należą do największych i najlepiej zachowanych w całej Europie. Do naszych czasów zachowały się 2 km murów, 15 wież i trzy ciekawe bramy. Nad najbardziej charakterystyczną z nich, Bramą Wiedeńską, jest wieża, w której mieści się muzeum miejskie (otwarte od maja do końca października). Oprócz eksponatów historycznych, jest tu jedna ciekawostka – pod dachom wieży żyje kolonia chronionych nietoperzy.

Jeśli jedziesz do Hainburga bratysławskim miejskim autobusem nr 901, rekomendujemy wysiąść na przystanku Rathausplatz. Plac Ratuszowy jest sercem Starego Miasta, znajduje się tu wiele przytulnych pubów, kawiarni i restauracji. Warto jednak mieć na uwadze, że ceny są tu tak samo wysokie, jak w najbardziej prestiżowych lokalizacjach bratysławskiego Starego Miasta, np. piwo kosztuje 3 eura (warto zamówić pszeniczne, którego w Bratysławie nie ma). Do najważniejszych zabytków Starego Miasta, oprócz murów obronnych i średniowiecznych kamieniczek, należą: Wieża Wodna z XIV wieku, ratusz i średniowieczny kościół. Ze Starego Miasta warto przejść kilkaset metrów niżej nad brzeg Dunaju, gdzie znajduje się promenada i niewielka przystań. W dawnej fabryce tytoniu, która kiedyś była największym pracodawcą w mieście i miała ogromny wpływ na jego życie, kilka lat temu utworzono Kulturfabrik – bardzo ciekawy obiekt, w którym organizowane jest wiele imprez. Spacery za miasto Jeśli mamy trochę więcej czasu, warto przejść się ścieżką wzdłuż Dunaju (w dół biegu rzeki). Po około dwóch kilometrach spaceru wśród wapiennych skał i wydrążonych w nich tuneli, u podnóża wysokiej góry, dojdziemy do ruin starego zamku Haimenburg (Starszy Zamek). Można stąd wyjść na wysoką górę Braunsberg (344 metry nad poziomem morza), gdzie kiedyś znajdowało się celtyckie grodzisko (obecnie jest tam rekonstrukcja drewnianej celtyckiej wieży wartowniczej). Widoki stąd są jeszcze lepsze, niż z zamku (patrz zdjęcie poniżej). Z Braunsbergu można zejść do Hainburga innym szlakiem – stromą ścieżką po tej stronie, gdzie wapienne skały.

Inny wariant spaceru, mniej ciekawy, ale też mnie wymagający – to pójście z zamku Haimenburg prosto wzdłuż Dunaju, pośród lasów łęgowych, aż do miejsca, gdzie na przeciwległym brzegu do Dunaju wpada rzeka Morawa. Po drugiej stronie rzeki, na słowackim brzegu, widać słynny bratysławski zamek Devin. W pobliżu tego miejsca znajduje się pole golfowe, które jest jednym z symboli współczesnego Hainburga. Pole golfowe utworzono w 1977 roku. Ma 18 dołków, a jego cechą szczególną jest to, że znajduje się na stokach wzgórza.

Naddunajska Austria na rowerze Dolna Austria, Wiedeń i Burgenland – to prawdziwy raj dla rowerzystów. Pod tym względem te kraje związkowe w niczym nie ustępują Holandii: wszędzie da się dojechać bezpiecznymi ścieżkami rowerowymi, które tworzą sieć dobrze oznakowanych i atrakcyjnych tras. Dobrze rozwinięty jest też system automatycznych wypożyczalni rowerów NextBike (2 euro na godzinę, 5 euro na dobę). I najważniejsze – w Austrii można zostawić rower pod sklepem, nawet nie przypięty, bez obawy o to, że ktoś go ukradnie. Okolice Hainburga nad Dunajem oferują świetne warunki zarówno dla amatorów ostrych górskich podjazdów, jak i dla tych, którzy wolą spokojne, rodzinne przejażdżki po płaskim terenie. Do tego dochodzi jeszcze zwiedzanie na rowerze sąsiednich miast: Wiednia i Bratysławy (chociaż po Bratysławie jeździ się na rowerze fatalnie, nie ma drugiej tak nieprzyjaznej rowerzystom metropolii w Europie Środkowej). Bardzo przyjazne dla rowerzystów są austriackie i słowackie koleje: możliwość przewozu roweru w pociągu jest tu oczywistością. W wielu przypadkach przewóz roweru jest wliczony w cenę biletu, w pozostałych wiąże się z niewielką opłatą, rzędu jednego euro. Trasy górskie

Chociaż tereny leżące między Bratysławą a Wiedniem to w większości niziny, nie brakuje tu również typowo górskich tras. Mimo niewielkiej wysokości jest tu dość duża deniwelacja (do 340 metrów) i strome podjazdy – dlatego wyjazd na Braunsberg czy Hexenberg wiąże się z koniecznością faktycznego wynoszenia roweru na plecach lub ostrego pedałowania pod górę. Około 25 km na południe od Bad Deutsch – Altenburga znajduje się pierwsze przedalpejskie pasmo Gór Litawskich. Godzina jazdy po płaskim terenie – i już jesteśmy w tym ciekawym górzystym terenie. Góry Litawskie – to przede wszystkim wspaniałe widoki na leżące u ich podnóża Jezioro Nezyderskie, czyli niedoceniany wśród Polaków austriacki odpowiednik Balatonu. Bardzo ciekawe tereny dla kolarstwa górskiego znajdują się też po słowackiej stronie pobliskiej, formalnie na terenie Bratysławy. Warto wybrać się przede wszystkim na Devinską Kobyłę – najwyższy szczyt w tej części słowackich Małych Karpat, dobrze widoczny z Hainburga i okolic. Aby tam dotrzeć, trzeba pojechać ok. 15 km międzynarodową dunajską ścieżką rowerową (Wiedeń – Bratysława – Budapeszt) do mostu Lafranconi (pierwszy most na naszej trasie), przejechać na drugą stronę Dunaju i następnie wybrać jeden z wariantów dalszej jazdy, kierując się mapą. Innym wariantem jest przejechanie pociągiem z Marcheggu do sąsiedniej Devinskej Novej Vsi: pociągi kursują co godzinę, bilet kupuje się w automacie i kosztuje on 4 euro tam i z powrotem (włącznie z rowerem, jest to bilet Marchegg - Bratislava). W paśmie Devinskej Kobyły koniecznie trzeba zobaczyć średniowieczny zamek Devin i leżącą kilka kilometrów dalej, widoczną z Hainburga pustynię Sandberg. Trasy rekreacyjne Płaski teren Równiny Wiedeńskiej i Pola Morawskiego tylko na pozór jest monotonny. Jazdę uprzyjemniają nam widoczne w oddali góry, a także liczne atrakcje kulturowe, czy też mijane po drodze rzeki, kanały i zagajniki. W tej okolicy jest wyznaczone kilka tras tematycznych, świetnie oznakowanych. Poniżej

krótki opis najważniejszych z nich.

Trasa Rzymska – jedziemy śladami rzymskiej kultury, na terenie, gdzie w starożytności mieściło się potężne miasto Carnuntum – północna stolica Rzymian. Po drodze mijamy wiele zabytków zerowej klasy: rzymskie amfiteatry, park archeologiczny, czy też ogromny łuk triumfalny. Oprócz tego, w wielu miejscach znajdują się tablice informacyjne, z których możemy się dowiedzieć, jakie obiekty znajdowały się na tym miejscu w czasach antycznych. Dunajska trasa międzynarodowa – z jednej strony możemy nią dojechać do Wiednia (40 km, jeśli zabraknie nam sił, możemy wrócić pociągiem), z drugiej – do niedalekiej Bratysławy i Budapesztu. Tak daleko nie polecamy, ale spokojnie w ciągu jednego dnia możemy dojechać na Węgry, mijając po drodze Słowację – i na przykład zjeść wyśmienity i tani obiad w węgierskiej Rajce. Taka wycieczka z Hainburga do Rajki i z powrotem (np. inną trasą) to ok. 70 km po płaskim terenie. Po drodze jedziemy po bardzo ciekawych terenach nadrzecznych – Dunaj rozlewa się tu, tworząc liczne jeziora (w wielu przypadkach z czystą wodą) i objęte ochroną lasy łęgowe. Należy zaznaczyć, że wzdłuż Dunaju znajduje się Park Narodowy Donauauen (Dunajskie Łęgi), chroniący ostatnią zachowaną w Europie puszczę łęgową. Jego znaczenie przyrodnicze jest porównywalne z Puszczą Białowieską, żyje tu wiele chronionych gatunków ptaków, jaszczurek i roślin. Szlak winny – wino i rower niezbyt pasują do siebie, bo po spożyciu alkoholu jeździć zdecydowanie nie polecamy. Tym niemniej, dolnoaustriacka i burgenlandzka kultura winiarska jest bardzo ciekawym zjawiskiem kulturowym. Po drodze mijamy wspaniałe winnice i inne obiekty związane z winiarstwem. Wino warto kupić bezpośrednio u winiarza i oczywiście wypić je wieczorem, po udanej wycieczce. Trasa winna obejmuje również wiele zabytków kulturowych, między innymi związanych z osobą kompozytora Haydna, który urodził się i spędził młode lata na tych terenach (Rohrau, Hainburg). Szlak wokół Jeziora Nezyderskiego – Neusiedler See to największe jezioro bezodpływowe w Europie. Takie Morze Kaspijskie w miniaturze, ewenement przyrodniczy na skalę europejską. Jest bardzo płytkie i ciepłe, panują tu świetne warunki dla żeglarzy i

windsurferów (lepsze niż na Zatoce Puckiej), jest to także raj dla ornitologów. Oprócz stricte wodnych atrakcji, rejon Jeziora Nezyderskiego zachęca do przejażdżek rowerowych po świetnych trasach. Można nawet objechać całe jezioro dookoła, zahaczając o jego węgierskie brzegi, ale to już jest wyprawa dla wprawnych rowerzystów (ok. 150 km, ale po płaskim).

Jezioro Nezyderskie Mało kto wie, że 50 km na południe od Bratysławy znajduje się największe w Europie jezioro stepowe – taki europejski odpowiednik Morza Kaspijskiego. Dla Austriaków, Węgrów i Słowaków Jezioro Nezyderskie – to namiastka morza i ulubione miejsce wodnego wypoczynku, a także doskonałe miejsce dla uprawiania windsurfingu.

Rzeczywiście, porównanie Jeziora Nezyderskiego z morzem nie jest przesadzone – nie widać tu drugiego brzegu, a woda jest tak samo słona, jak w Zatoce Puckiej. Jezioro Nezyderskie jest bardzo płytkie – maksymalna głębokość wynosi zaledwie 2 metry. Jest to największy w Europie obszar bezodpływowy – do akwenu spływa kilka małych potoków, ale nie wypływa z niego żadna rzeka. Nadmiar wody po prostu wyparowuje, jak i w Morzu Kaspijskim, co jest przyczyną słonego charakteru jeziora. Nad jego brzegami znajduje się szeroki na kilka kilometrów pas trzcinowisk, który jest siedliskiem wielu gatunków ptaków oraz innych przedstawicieli świata zwierzęcego i roślinnego. Ze względu na swoje unikalne właściwości przyrodnicze, na terenie jeziora oraz okolicznych łąk łęgowych utworzono Narodowy Park Jeziora Nezyderskiego, włączony do sieci światowych rezerwatów biosfery. Przyroda W 2001 roku region Jeziora Nezyderskiego wpisano na listę światowego dziedzictwa kultury UNESCO, jako jeden z 850 najważniejszych zabytków kultury i przyrody na świecie. Pomiędzy trzciną, słonymi jeziorami i bagnami powstał pierwszy w Austrii park narodowy. Samo jezioro jest położone w najniższym miejscu Kotliny Dunajskiej. Jego

powierzchnia wynosi 320 km², z czego 180 km² stanowią przybrzeżne bagna, pokryte roślinnością. Pod wieloma względami Jezioro Nezyderskie jest podobne do bardziej znanego Polakom Balatonu. Park Narodowy Neusiedler See – Seewinkel, założony w 1993 roku, należy do najcenniejszych w Europie ekosystemów ptasich. Żyje tu ponad 300 gatunków ptaków. Miejscowe Turystyczne Centrum Informacyjne organizuje dla wielbicieli przyrody ciekawe wycieczki do samego serca parku, połączone z wyprawą łodziami i obserwacją dzikiej przyrody przez lornetkę. Sport Jezioro Nezyderskie należy do akwenów z najlepszymi w Europie warunkami wiatrowymi, co sprawia, że jest ono prawdziwym rajem dla windsurferów i żeglarzy. Nic dziwnego, że można tu spotkać więcej jachtów, niż w niejednej mazurskiej przystani. Jeśli nigdy jeszcze nie próbowałeś pływać na desce, znajdziesz tu możliwość nauczenia się windsurfingu pod okiem profesjonalnych instruktorów. W każdym nadjeziornym kurorcie można znaleźć kilka wypożyczalni sprzętu wodnego. Godzina surfowania kosztuje tu 8-12 euro, 5 godzin – 2430 euro. Jeśli przebywasz w tych okolicach dłużej (na przykład mieszkasz w Bratysławie lub Wiedniu), możesz dogadać się z właścicielem klubu windsurfingowego odnośnie przechowywania tu własnego sprzętu – kosztuje to około 250 euro za sezon (od maja do początku października).

Oprócz sportów wodnych, kąpieli w jeziorze i wypoczynku na plaży, rejon Jeziora Nezyderskiego przyciąga również amatorów dwóch kółek, golfa i jazdy na koniu. W zimie panują tu idealne warunki dla jeżdżenia na łyżwach oraz na nartach biegowych. W rejonie Jeziora Nezyderskiego jest aż 500 km ścieżek rowerowych. Rowerem można bezpiecznie i

bezkolizyjnie dojechać do Bratysławy, Hainburga, Wiednia i węgierskiego Sopronu. Wokół jeziora prowadzi rowerowy pierścień o długości 133 km, z czego 38 km prowadzi po terytorium Węgier.

Wypoczynek nad wodą w regionie dunajskim Co prawda do Bratysławy i Wiednia nie jedzie się z myślą o tym, by wypoczywać na plaży czy pływać na desce, ale planując wypoczynek w sezonie letnim, nie zaszkodzi urozmaicić zwiedzanie choćby krótkim wypadem nad wodę. Co prawda możliwości są tu mniejsze niż nad morzem czy na Mazurach, ale mimo to znajdziemy tu również wiele ciekawych miejsc do wodnego wypoczynku. Alte Donau Zaledwie pół godziny spaceru od centrum Wiednia dzieli nas nad Alte Donau, czyli dość pokaźnych rozmiarów starorzecze Dunaju. Tego akwenu trudno nie zauważyć, spoglądając na mapę miasta. Znajduje się on na lewym (wschodnim) brzegu Dunaju, po przeciwnej stronie, niż zabytkowe centrum. Chociaż w tej części miasta nie ma zabytków, to wcale nie znaczy, że nie jest ona atrakcyjna – oprócz jeziora znajduje się tu między innymi Donaustadt, czyli nowoczesne miasteczko wieżowców, gdzie mieści się m. in. jedna z siedzib ONZ (a więc w pewnym sensie stolica świata). W sąsiedztwie tego ciekawego kompleksu urbanistycznego, między Dunajem a starorzeczem Alte Donau, znajduje się ciekawy Park Dunajski (Donaupark) z górującą pośrodku wieżą widokową Donauturm, z której roztacza się piękny widok na całe miasto i okolice. Starorzecze Alte Donau nie jest połączone z rzeką, dzięki czemu woda tu jest bardzo czysta. Latem to miejsce jest oblegane przez tłumy wiedeńczyków i turystów, którzy wypoczywają na plaży, pływają i uprawiają sporty wodne. Jest tu mnóstwo plaż, kempingów, klubów żeglarskich i kajakarskich, a na wodzie można spotkać więcej żaglówek i desek windsurfingowych, niż na naszych Mazurach. Zlate Piesky Największe sztuczne jezioro Bratysławy znajduje się w północnej części miasta, w pobliżu dzielnic Rużinov, Trnavka i bratysławskiego lotniska. Zlate Piesky (nazwa nawiązuje do kultowego bułgarskiego kurortu Złote Piaski) są dość dużym zalewem, z czystą wodą i dobrze zorganizowanym zapleczem sportowo-rekreacyjno-gastronomicznym, zalatującym jednak trochę czasami przaśnej komuny. Z tym, że ta przaśność przywołuje raczej pozytywne wspomnienia z zamierzchłych czasów, gdy jeździło się do lepszej klasy PRLowskich ośrodków wczasowych nad wodą. Na terenie kompleksu Zlate Piesky znajdują się plaże z zorganizowanym kąpieliskiem, kemping, kilka tanich hoteli, restauracje, bary i dyskoteki. Znajdziemy tu również liczne obiekty sportowo-rekreacyjne, takie jak boiska do koszykówki i siatkówki plażowej czy

korty tenisowe. Całość znajduje się w zacisznym parkowym otoczeniu, przypominającym mazurski las. Wypoczynek mącą jednak odgłosy pobliskiej autostrady i lotniska.

W sąsiedztwie jeziora znajduje się jedno z największych centrów handlowych Bratysławy – Zlate Piesky, w którym mieści się m. in. hipermarket TESCO. W okresie letnim wstęp na teren ośrodka rekreacyjnego jest płatny. Można skorzystać też z dzikich plaż na przeciwległym brzegu, przy czym jedna z nich to nieformalna plaża nudystów. Zalew Czunovo Czunovo jest sztucznym zalewem ok. 10 km poniżej Bratysławy, który powstał ze spiętrzenia wód Dunaju. Woda nie jest tu zbyt czysta i raczej nie nadaje się do kąpieli. Dunaj co prawda nie jest tak zanieczyszczony, jak Wisła czy Odra, ale jest dość mętny, co nie zachęca do kąpieli (zwłaszcza w okresie wiosennych roztopów, kiedy woda niesie wiele śmieci czy konarów drzew). Zalew Czunovo jest natomiast rajem dla windsurferów, chociaż nie tak popularnym, jak odległe o 40 km stąd Jezioro Nezyderskie. Pomiędzy zaporą w Czunovie a Bratysławą, na terenie Jarovców i Rusovców znajduje się wiele starorzeczy Dunaju, gdzie woda jest czystsza i od biedy można się kąpać. W pobliżu znajduje się wiele ciekawych tras rowerowych, a tereny te są ulubionym miejscem wypoczynku mieszkańców słowackiej stolicy. Baseny i sztuczne kąpieliska Bratysława nie ma szczęścia do basenów pływackich – w całym mieście są tylko dwie (!)

publiczne pływalnie, o standardzie rodem z czasów komunistycznych (tak zapuszczonych basenów nie ma już nawet na Ukrainie czy Białorusi). W stolicy państwa uznającego się za nowoczesne i europejskie nie funkcjonuje nawet taki „wynalazek”, jak elektronicznie zamykane szafki. Baseny znajdują się w dzielnicy Rużinov (basen 50 m) oraz na Karlovej Wsi (zachodnia część miasta). W stolicy Słowacji nie ma natomiast ani jednego aquaparku. Zupełnie inna sytuacja jest w Wiedniu, gdzie nie brakuje nowoczesnych basenów pływackich – zainteresowanych konkretnymi adresami odsyłam do Internetu i miejskiej informacji turystycznej. W pobliżu Bratysławy znajduje się miasteczko Senec, gdzie można odwiedzić nowoczesny (ale drogi) aquapark oraz wypocząć nad sztucznym zalewem (Słoneczne Jeziora w Sencu). Zalew jest fajny, ale nic specjalnego i nie ma sensu specjalnie dla niego jechać do Senca, tym bardziej, że podobny akwen jest w samej Bratysławie (Zlate Piesky), a o wiele lepsze miejsca – w pobliskiej Austrii (Jezioro Nezyderskie i wiedeński Alte Donau). Bratysławianie są też częstymi gośćmi kąpieliska termalnego w miejscowości Mosonmagyarovar na Węgrzech, 40 km od Bratysławy. Kąpielisko z aquaparkiem jest godne uwagi i dość tanie. Samo miasteczko nie jest może hitem turystycznym, ale jest tu kilka zabytków, tak że można tu spędzić miło jedno przedpołudnie lub popołudnie. Tym bardziej, że Węgry są obecnie bardzo atrakcyjne cenowo: warto tu zrobić zakupy (np. w TESCO) i zjeść smaczny węgierski obiad, za który zapłacimy o połowę mniej, niż na Słowacji. Godne uwagi kąpielisko znajduje się też w Hainburgu: na niewielkim wzniesieniu pomiędzy Dunajem a górą Braunsberg. Właściwie nie jest to nic wielkiego, po prostu odkryty basen wraz z dobrze utrzymanym otoczeniem (świetna miękka trawa). Jest tanio (3 euro za cały dzień) i jest to jakiś wariant spędzenia upalnego przedpołudnia, kiedy podczas zwiedzania Hainburga i jego „rzymskich” okolic (Carnuntum) odechce nam się jakiejkolwiek innej aktywności.

Noclegi Pytanie, gdzie zatrzymać się na nocleg podczas pobytu w okolicach Bratysławy i Wiednia, nasuwa się wręcz samo. Na to pytanie nie ma jednak dobrej odpowiedzi. Nie chcemy reklamować konkretnych obiektów, a wszystko zależy od indywidualnych gustów, zasobności portfela, a także od szybko zmieniających się realiów hotelarskiego rynku tej części Słowacji i Austrii. Jedno można powiedzieć z pewnością: minęły już czasy, kiedy Bratysława była tanim miastem. Dziś jest tu co prawda taniej niż w Wiedniu, ale i to nie wszędzie. Na przykład eleganckie hotele w zabytkowym centrum miasta są wręcz droższe, niż w Wiedniu. To samo można powiedzieć o knajpach: piwo czy kawa i tu i tu kosztują tyle samo (ok. 2-3 euro), a nierzadko wręcz w Bratysławie jest drożej, niż w znacznie bogatszej stolicy Austrii. Jeśli chodzi o tanie noclegi, to w Wiedniu można znaleźć tanie hostele czy kwatery, w tym

również oferowane przez Polaków. Trzeba tylko dobrze poszukać. W Bratysławie na Polaków „poluje” przede wszystkim nastawiony na mniej zasobnych gości Hotel Plus**, jednak należy się dwa razy zastanowić, zanim skorzystamy z jego usług. Znaczenie lepszym i tańszym rozwiązaniem jest nocleg w ośrodku nad zalewem Zlate Piesky, gdzie do wyboru mamy tani hotel, wynajęcie domku nad jeziorem, lub nocleg we własnym namiocie na kempingu. Ciekawą opcją jest również nocleg w jednym z gospod (Gasthof) w austriackich miejscowościach w rejonie Gór Hainburskich, np. w Hotelu Riedmuller i Koenig Stefan w kurorcie Bad Deutsch – Altenburg (oba prowadzone przez tego samego właściciela – Roberta Riedmullera). Osobiście spędziłem tam trzy miesiące na przełomie wiosny i lata 2011 i ten okres bardzo miło wspominam, podobnie jak właścicieli i personel hotelu. W przypadku, gdybyście Państwo odwiedzili te miejsca, proszę w moim imieniu serdecznie pozdrowić gospodarzy oraz pracujących w hotelu i kawiarni Słowaków. Wybór konkretnego miejsca zależy jednak od Państwa. Warto się przy tym posłużyć wyszukiwarką i systemem rezerwacyjnym Turez: http://www.turez.pl/5767/ gdzie można znaleźć sporo ciekawych ofert z Wiednia, Bratysławy i okolic. Ta wyszukiwarka jest moim zdaniem o wiele lepsza, niż popularne międzynarodowe systemy rezerwacyjne typu Bookings, które nadużywają pozycji monopolistycznej, a przez to ich warunki nie są do końca atrakcyjne.

===iYHOkWhOI7jwdgK8z0VfTMbuwQAZp3AaDebZMDrG/xmgSvmAN93tIgT/1roD7Qk9

CZĘŚĆ D. Na bursztynowym szlaku Ta część przewodnika zawiera teksty, opublikowane www.amber.com.pl, który serdecznie polecamy.

wcześniej

na

portalu

Bratysława na bursztynowym szlaku Słowacka stolica jest miastem, które wciąż szuka pomysłu na zabłyśnięcie na turystycznej mapie Europy. Mimo niewątpliwej atrakcyjności i wspaniałej historii, Bratysława wciąż pozostaje w cieniu Pragi, Wiednia i Budapesztu i jest traktowana trochę z przymrużeniem oka. Pomóc w zmianie tego wizerunku może również bursztyn, a konkretnie – intensywniejsze niż obecnie wykorzystanie marki Szlaku Bursztynowego w promocji turystycznej słowackiej metropolii. Miasto na granicy cywilizacji Bratysława ma wszelkie predyspozycje ku temu, by być jednym z najbardziej rozpoznawalnych miast na bursztynowym szlaku i między innymi na bursztynie budować swój wizerunek. Jak to możliwe, skoro słowacka stolica ze złotem Północy nam się raczej nie kojarzy? Odpowiedź leży w samej istocie szlaku bursztynowego, którego unikalność polega na tym, że w sposób harmonijny łączy on tradycje rzymskiego Południa i barbarzyńskiej Północy – a więc dwie składowe kulturowego dziedzictwa Europy. Tymczasem aglomeracja bratysławska leży dokładnie na granicy obu tych przeciwstawnych

światów – i to właśnie ten fakt w dużej mierze przesądził o charakterze tego miasta. W czasach starożytnych Dunaj był granicą Imperium Rzymskiego. Na prawym brzegu tej wielkiej rzeki znajdowały się rzymskie fortyfikacje graniczne, których ruiny zachowały się do dzisiaj. Jednym z nich jest Carnuntum w pobliżu dzisiejszego Hainburga, ale rzymskie umocnienia można zwiedzać również na terenie dzisiejszej Bratysławy (dzielnica Rusovce w pobliżu granicy z Austrią i Węgrami). Nie byłoby dziś Bratysławy, gdyby nie strategiczne znaczenie dwóch naddunajskich wzniesień, na których wyrosły celtyckie, a następnie słowiańskie grodziska: Devin oraz gród w miejscu dzisiejszego bratysławskiego zamku, wokół którego wyrosło później miasto. Powstały one po to, by strzec i kontrolować ważny bród przez Dunaj, który służył Rzymianom do handlu z Północą. Ta strategiczna przeprawa to nic innego, jak integralny element szlaku bursztynowego, a zamki obecnej Bratysławy były pierwszymi osadami oraz ośrodkami gospodarczymi i wojskowymi po „barbarzyńskiej” stronie. Powstały one w miejscu, gdzie szlak bursztynowy nie tylko przekraczał granicę dwóch cywilizacji, ale i krzyżował się z niemniej ważnym szlakiem rzecznym Dunaju. Początki osadnictwa na terenie dzisiejszej Bratysławy są więc ściśle związane z handlem Rzymu z Północą, a siłą napędową tego handlu był między innymi bursztyn. Nic się nie zmieniło Szlak bursztynowy miał wiele odgałęzień, jednak wariant „bratysławski” należał do najważniejszych. Oczywiście używając pojęcia „bratysławski” w odniesieniu do rzeczywistości sprzed wieków posługuję się skrótem myślowym i mam na myśli obszar dzisiejszej Bratysławy w obecnych granicach administracyjnych, gdyż sama nazwa „Bratysława” funkcjonuje zaledwie nieco ponad sto lat. Szlak ten w okolicach dzisiejszego bratysławskiego zamku przekraczał Dunaj i tu rozgałęział się na dwie trasy. Ważniejsza skręcała na północny-zachód, mijała Devin i dalej wiodła przez Morawy na teren dzisiejszej Polski, druga szła na północ, wzdłuż Małych Karpat, następnie w górę Doliny Wagu i Kysucy, aby dotrzeć na obecne ziemie polskie przez Przełęcz Jabłonkowską, albo przez okolice dzisiejszego Zwardonia lub Orawę. Zdumiewający w tym wszystkim jest fakt, iż przebieg prymitywnego szlaku sprzed dwóch tysiącleci jest niemal identyczny, jak obecny układ VI transeuropejskiego korytarza transportowego oraz składających się na niego autostrad (również tych w budowie i planowanych) i magistralnych linii kolejowych. Podobnie jak starożytny gościniec, tak i obecny korytarz transportowy Bałtyk – Adriatyk rozgałęzia się w okolicach Bratysławy i Wiednia na dwie równoległe nitki: morawską i słowacką, które następnie łączą się na Śląsku, by dotrzeć nad Bałtyk. Również współcześnie ów korytarz jest określany przydomkiem „bursztynowy”: mówi się o „bursztynowej autostradzie” (A1) czy wręcz o „nowym szlaku bursztynowym”. Niestety, zarówno we współczesnej wersji „bursztynowej magistrali”, jak i w nowoczesnym marketingu miast i regionów opartym o bursztynowe tradycje, wspomina się niemal wyłącznie o zachodnim wariancie tej trasy - przez czeskie Morawy. Bursztynowe dziedzictwo słowackich Kysuc, Doliny Wagu i samej Bratysławy pozostaje gdzieś w cieniu Czech, co z jednej strony jest spowodowane niedostateczną

świadomością tych tradycji wśród samych Słowaków, a z drugiej – brakiem zainteresowania polskich propagatorów marki bursztynu, by te tradycje Słowakom przypomnieć. Zapomniane miasto, skradziona historia Dlaczego Bratysława, która wyrosła na bursztynowym szlaku, nie jest obecnie rozpoznawalna jako „bursztynowe miasto”, oddając te tradycje Czechom? Właściwie nie ma w tym nic dziwnego, jeśli wziąć pod uwagę problemy, jakie Bratysława ma ze swoją historią, a raczej z jej popularyzacją w świecie. Ciekawe ilu czytelników portalu Amber.com wie o tym, że Bratysława była przez kilka wieków stolicą i największym miastem wielkich Węgier, miejscem koronacji węgierskich królów, a przez pewien czas – drugim najważniejszym miastem Imperium Habsburgów. Bratysławski zamek i Katedra Św. Marcina odegrały w węgierskiej historii mniej więcej taką samą rolę, jak Wawel i w ogóle Kraków w historii Polski. W czasie, kiedy Budapeszt, a raczej osobne miasta Buda i Peszt były mało znaczącymi ośrodkami, Bratysława kwitła gospodarczo i kulturalnie, czego świadectwem jest wspaniała architektura Starego Miasta, pełna pałaców i bogatych kamienic. Bratysława miała jednak jedną „wadę”: zaraz po I wojnie światowej była tak kosmopolityczna, że o wiele bardziej przypominała Wenecję lub Wolne Miasto Gdańsk, niż ośrodek słowackiej państwowości. Aż do lat 20-tych XX wieku niemal każdy bratysławianin rozmawiał płynnie w trzech językach: niemieckim, węgierskim i słowackim, a kontrowersyjne wówczas przyłączenie miasta do Czechosłowacji nie spotkało się z zadowoleniem mieszkańców. Bratysławianie domagali się od Ententy utworzenia z ich miasta i okolic osobnego państwa, powołując się na kazus Wolnego Miasta Gdańska, którego sytuacja była zresztą bliźniaczo podobna do sytuacji ówczesnej Bratysławy (kosmopolityzm, tygiel kulturowy, miasto na pograniczu kultur). Obok bursztynniczych tradycji jest to bardzo ważny argument, który powinien skłonić władze Gdańska do poważnego rozważenia kwestii nawiązania bliższych kontaktów ze słowacką stolicą. Bratysława stała się tak naprawdę słowacka dopiero w dwudziestoleciu międzywojennym i po II wojnie światowej. Jednak okres po przyłączeniu do Czechosłowacji oznaczał pewną marginalizację Bratysławy, która dotychczas zawsze była wielokulturowa i nie za bardzo pasowała do nowego państwa. Najbardziej kłopotliwa Bratysława była dla komunistów, którzy postarali się wymazać z pamięci tradycje węgierskie i habsburskie, które stanowiły o świetności tego miejsca. Nie wolno było więc głośno mówić o tym, że Bratysława (Pozsony) była stolicą Węgier, tonącym w przepychu miastem królów i magnackich pałaców, że właśnie tu powstał pierwszy w Europie park miejski (Sad Janka Krala) – wymysł „burżuazyjnej” Marii Teresy. Komuniści zbudowali więc ogromną dzielnicę, socjalistyczną sypialnię z wielkiej płyty – Petrżalkę, wyburzyli niewielki fragment Starego Miasta i poprowadzili pod zamkiem drogę szybkiego ruchu. Odtąd Bratysława miała być wyłącznie „miastem ludu pracującego”, a jego symbolem miały stać się socjalistyczne blokowiska. Jak widać, ta strategia wizerunkowa okazała się nadzwyczaj

skuteczna: obecnie w Polsce mało kto wie o bogatej historii Bratysławy, miasto to pozostaje w cieniu Pragi, Wiednia i Budapesztu i w powszechnej świadomości funkcjonuje jedynie jako tanie miejsce na nocleg i baza wypadowa do Wiednia, a nie atrakcyjna turystycznie środkowoeuropejska metropolia. Czy bursztyn ożywi Bratysławę? Obecnie słowacka stolica szuka swojego miejsca na turystycznej mapie Europy, na nowo odwołując się do wspaniałych tradycji, o których przez lata nie wolno było mówić. Jednak nie sposób nie zauważyć, że strategia marketingowa Bratysławy jest nieco chaotyczna i zupełnie nie trafia do polskich odbiorców, którzy nadal nic konkretnego o tym mieście nie wiedzą. Winna temu jest słowacka polityka turystyczna, która w takich krajach jak Polska czy Ukraina promuje wyłącznie Tatry i aquaparki na północy kraju. Można się o tym przekonać na targach turystycznych, gdzie stawiany jest znak równości między Słowacją a wypoczynkiem w górach. Na prezentację stolicy nie starcza już miejsca, zresztą sam bratysławski magistrat traktuje polskich turystów nieco z przymrużeniem oka, kierując swoje działania marketingowe niemal wyłącznie na rynek Czech, Austrii i Europy Zachodniej. Słowacką i bratysławską strategię promocyjną krytykują jednak prywatni przedsiębiorcy z branży turystycznej, a także przedstawiciele organizacji pozarządowych i mediów. Nie podoba im się, że Bratysława pozostaje w cieniu innych środkowoeuropejskich metropolii, chociaż mogłaby być takim samym hitem turystycznym, jak Praga czy Kraków. I to właśnie od nich, a nie od miasta, wychodzą różne ciekawe inicjatywy na przedstawienie słowackiej stolicy w nowym świetle, w tym również wykorzystując markę bursztynu. „Bratysława znajduje się na historycznej trasie bursztynowej, w połowie drogi między Gdańskiem a Rzymem, nad Modrym Dunajem, który łączy 10 krajów europejskich. Niestety, chociaż w słowackim społeczeństwie tradycje bursztynnicze Bratysławy są powszechnie znane, ten atut nie jest jeszcze szeroko wykorzystywany w strategii promocyjnej naszego regionu. W związku z powyższym, chciałbym zaproponować Panu zorganizowanie w naszym Hotelu w Bratysławie konferencji lub spotkania tematycznego, poświęconego wykorzystaniu marki bursztynu bałtyckiego w promocji Gdańska oraz miast i regionów słowackich.” – napisał w liście do Prezydenta Gdańska Pawła Adamowicza dyrektor jednego z bratysławskich hoteli. Tematyka bursztynnicza z pewnością zainteresuje wielu mieszkańców Bratysławy, którzy nawet nie przypuszczają, jak wiele wspólnego ich miasto ma z bursztynem bałtyckim i Gdańskiem (chociażby wspomniana już wielokulturowość). Trzeba im jednak w tym trochę pomóc, docierając do mieszkańców słowackiej stolicy z prezentacją bursztynu oraz tłumacząc im, w jaki sposób można wykorzystać szlak bursztynowy w promocji turystycznej miasta.

Między Rzymem a Bałtykiem, czyli austriacki szlak bursztynowy Austria z pewnością nie jest krajem, który kojarzy się nam z bursztynem. Mimo to, austriacka wersja szlaku bursztynowego należy do najbardziej atrakcyjnych turystycznie i najlepiej przygotowanych pod względem marketingowym. W odróżnieniu od szlaku bursztynowego na Morawach, który bursztynowy jest tylko z nazwy, Austriacy dużo miejsca poświęcają informowaniu o „złocie Północy” oraz o Pomorzu i polskich miastach (Gdańsk, Kalisz) – a nie tylko o atrakcjach na swoim odcinku szlaku.

Carnuntum – potężne miasto, które żyło z bursztynu Kluczem do rozważań o austriackim szlaku bursztynowym jest dawna stolica rzymskiej prowincji Panonia. Carnuntum znajduje się nad Dunajem, między Wiedniem a Bratysławą (bliżej Bratysławy, niż Wiednia), u podnóża jedynego austriackiego fragmentu Karpat – Hainburskich Wierchów. W miejscowości Petronel-Carnuntum znajduje się obecnie park archeologiczny, w którym na autentycznych starożytnych fundamentach odtworzono fragment tego niezwykłego rzymskiego miasta. To właśnie odróżnia współczesne Carnuntum od innych podobnych zabytków rzymskich w tej części Europy, które tak naprawdę są jedynie zarysami fundamentów, niezbyt ciekawymi z turystycznego punktu widzenia. Austriacy natomiast zbudowali repliki rzymskich domów i obiektów gospodarczych, posługując się materiałami i technologią, stosowaną w tej epoce – co było niełatwym zadaniem. Wszystko oczywiście na podstawie autentycznych dokumentów, pod pilnym okiem konserwatora zabytków. Park archeologiczny Carnuntum jest niezwykły również z tego względu, że inaczej niż w klasycznym muzeum, wszystkiego tu można dotknąć, można usiąść przy rzymskim stole, a nawet... zjeść rozłożone na stołach jabłka i winogrona. Przechadzając się po wnętrzu rzymskiego domu, mamy wrażenie, że jego mieszkańcy dopiero przed chwilą wyszli np. do amfiteatru. Zresztą, w Carnuntum możemy spotkać „Rzymian” w strojach z epoki, wśród nich – studentów szkół konserwacji zabytków, którzy pieczołowicie pracują nad

rozbudową parku (ciągle odkrywane są nowe fundamenty i rekonstruowane są nowe obiekty). Każdy obiekt jest dokładnie opisany, tablice informacyjne są w języku niemieckim, angielskim i słowackim. Park archeologiczny jest otwarty od marca do końca października. Oprócz tego, w sąsiedniej wiosce Bad Deutsch – Altenburg, mieści się Muzeum Carnuntum (wstęp na ten sam bilet). Zgromadzone jest tam mnóstwo zabytkowych przedmiotów z czasów rzymskich, znalezionych na wykopaliskach na terenie obozu Carnuntum. W tym również... podróbki bursztynowej biżuterii. Całość dopełnia kilka osobnych zabytkowych obiektów w okolicach: amfiteatr, starożytna brama wjazdowa (dziś stojąca samotnie pośrodku pola), ruiny dawnej świątyni i umocnień granicznych. Na granicy z barbarzyńską Północą Dlaczego Carnuntum poświęciliśmy tyle uwagi? Jak wiemy, istotą szlaku bursztynowego jest to, że łączył on Rzym z wybrzeżem Bałtyku i służył wymianie handlowej Imperium Rzymskiego z plemionami Północy. Przy tym na terenach rzymskich trakt był dobrze utrzymany i bezpieczny, a za granicami Imperium była to sieć zarośniętych ścieżek, po których niebezpiecznie było się poruszać. A tereny dzisiejszej Dolnej Austrii – to właśnie najbardziej intrygujący fragment szlaku bursztynowego, leżący na granicy Imperium Rzymskiego. Carnuntum było elementem potężnych umocnień granicznych Limes Romanum, dla obrony których funkcjonował tu ogromny obóz wojskowy. Ale nie samą wojną Carnuntum żyło – znajdowało się tu również cywilne miasto, bardzo bogate i rozległe, które żyło między innymi z handlu z nierzymskimi plemionami, w tym również z handlu bursztynem. Projekt „Austriacki szlak bursztynowy” Do tej intrygującej przeszłości nawiązuje projekt „Austriacki szlak bursztynowy”, którego celem jest popularyzacja wśród austriackiego społeczeństwa wiedzy o bursztynie oraz o historycznych związkach Austrii ze szlakiem bursztynowym. Autorem projektu jest Richard Resch – austriacki historyk i project-manager, który od wielu lat prowadzi badania nad starymi kupieckimi szlakami, przebiegającymi przez terytorium dzisiejszej Austrii. Głównym elementem projektu jest strona internetowa www.bernsteinstrasse.net, dostępna w języku niemieckim i angielskim. W projekt zaangażowany jest zespół ludzi z niewielkiego miasteczka Poysdorf, leżącego w północnej części Dolnej Austrii, w połowie drogi między Wiedniem a Brnem, niedaleko czeskiej i słowackiej granicy. Co wyróżnia Bernsteinstrasse od podobnych tego typu projektów, takich jak Morawski Szlak Bursztynowy? Porównanie austriackiego i czeskiego wariantu szlaku bursztynowego nie jest przypadkowe – mamy tu do czynienia z zupełnie przeciwstawnymi strategiami marketingowymi. O ile Czesi jedynie wykorzystali markę szlaku bursztynowego do promocji wyłącznie własnych zamków i miasteczek, zupełnie nie popularyzując wiedzy o bursztynie i Pomorzu, to Austriacy postąpili na odwrót. Na stronie

www.bernsteinstrasse.net można znaleźć wiele wyczerpujących informacji o właściwościach bursztynu bałtyckiego, możemy tu przeczytać o atrakcjach turystycznych Gdańska, Kalisza i innych polskich miast, czego zupełnie nie znajdziemy u Czechów. Oprócz samej strony internetowej, do działań popularyzujących bursztyn w Austrii można zaliczyć np. nakręcenie filmu o szlaku bursztynowym, który był emitowany 11 września 2010 o 17:30 na popularnym kanale austriackiej telewizji ORF-2. Nie zapomniano również o promocji bursztynu wśród dzieci: warto tu wspomnieć o bursztynowej maskotce Betty Bernstein, wędrującej po wioskach i miasteczkach Dolnej Austrii oraz po Wiedniu. Czytelnicy, którzy znają język niemiecki, mogą się zapoznać z Betty Bernstein bliżej na stronie internetowej: http://www.betty-bernstein.at/ Możliwości dla współpracy Porównując działania aktywistów z Poysdorfu z innymi bursztynowymi projektami w Europie Środkowej, można całkiem sprawiedliwie przyznać Austriakom palmę pierwszeństwa. Wydaje się, że od Austriaków mogą się wiele nauczyć nie tylko czescy czy słowaccy koledzy, realizujący podobne projekty, ale w wielu przypadkach również np. samorządowcy z południowej Polski. Już sama analiza informacji zawartych na zlinkowanych powyżej stronach internetowych pokazuje wyraźnie: Dolna Austria jest o wiele bardziej świadoma jej bursztynowego dziedzictwa, niż Małopolska czy Dolny Śląsk, nie wspominając już o słowackiej Orawie, Kysucach czy Bratysławie. To wszystko sprawia, że polskim bursztynnikom oraz władzom „bursztynowych” miast (np. Gdańsk, Sopot) warto bliżej zainteresować się współpracą z tym środowiskiem. Najważniejszą sprawą wydaje się być „zabursztynienie” wspomnianego już Carnuntum – chociaż to dawne rzymskie miasto w dużej mierze żyło z handlu bursztynem, w parku archeologicznym w Petronel-Carnuntum ani w rzymskim muzeum w Bad Deutsch – Altenberg goście nie znajdą o tym praktycznie żadnej wzmianki. Warto zaznaczyć, że są to tereny raczej prowincjonalne, więc pojawienie się w tych miejscowościach czegoś na kształt wystawy gdańskiego bursztynu z pewnością spotkałoby się z ogromną przychylnością miejscowych samorządów i menedżerów kultury. Można byłoby liczyć również na wypromowanie tego wydarzenia w austriackich mediach, a ponieważ Carnuntum i Hainburg nad Dunajem leżą zaledwie 30-40 km od Wiednia, przyjazd na ewentualną wystawę gdańskiego bursztynu w Hainburgu dziennikarzy prestiżowych ogólnoaustriackich mediów nie stanowiłby żadnego problemu (to tylko 40 minut jazdy samochodem lub kolejką podmiejską). Taką wystawę gdańskiego bursztynu warto zorganizować nie tyle w samym Carnuntum (tam nie ma za bardzo gdzie – pomieszczenia muzeum są za małe), co w sąsiednim miasteczku Hainburg nad Dunajem, które pełni rolę centrum urbanistycznego dla tego rejonu. Idealnie się do tego nadają pomieszczenia „Fabryki Kultury” – Kulturfabrik, w którym przewidziano miejsce zarówno dla wystaw czy wernisaży, jak i dla różnego rodzaju konferencji czy sympozjum.

Burgenlandzki szlak bursztynowy Przeglądając strony internetowe poświęcone tradycjom szlaku bursztynowego w Austrii można czasem odnieść wrażenie, że Austriacy są bardziej zafascynowani bursztynem, niż Polacy. O austriackim szlaku bursztynowym i prężnie działającym serwisie www.bernsteinstrasse.at pisaliśmy już na łamach portalu amber.com.pl, jednak ten temat wcale nie jest wyczerpany. Na osobną uwagę zasługuje bowiem szlak bursztynowy w Burgenlandzie, czyli najmłodszym, najmniejszym i najbardziej na wschód położonym kraju związkowym Austrii. Co ciekawe, na terenie Burgenlandu znajduje się miejscowość o wiele mówiącej nazwie Bernstein (Bursztyn), a w niej – wystawa bursztynu, działająca w ramach tutejszego muzeum górnictwa. Specyficzny kraj o skomplikowanej historii Na początek kilka słów o samym Burgenlandzie, który jest chyba najmniej znanym regionem Austrii, kojarzonej przez Polaków raczej wyłącznie z Alpami i Wiedniem. Burgenland jest regionem bardzo specyficznym – i to pod każdym względem. W odróżnieniu od przeważnie górzystej lub pagórkowatej reszty kraju, krajobraz jest tu nizinny, do złudzenia przypominający Holandię (włącznie z dużą ilością współczesnych wiatraków). Przez niemal całą swoją historię była to część Węgier, przyłączona do Austrii dopiero po I wojnie światowej w wyniku traktatu Trianon. Burgenland zajmuje wąski pasek terenu o szerokości zaledwie 30-40 km (w najwęższym miejscu – 5 km), ciągnący się od podbratysławskiego Kittsee aż po granicę ze Słowenią, silnie związany z Węgrami. Burgenland jest krajem typowo wiejskim: dość wspomnieć, że jego stolica Eisenstadt ma tylko 12 tysięcy mieszkańców! Kolejną cechą, która wyróżnia ten kraj związkowy, jest duży odsetek mniejszości narodowych, zwłaszcza Chorwatów i Węgrów. Z Carnuntum nad brzeg wielkiego jeziora

Najważniejszym obiektem przyrodniczym w Burgenlandzie jest ogromne, największe w Europie stepowe jezioro Neusiedler See – coś w stylu Morza Kaspijskiego w wersji mini. To właśnie nad zachodnimi brzegami tego akwenu w starożytności i średniowieczu przebiegał słynny szlak bursztynowy. Obecny Burgenland leżał na terenie Imperium Rzymskiego, dlatego trakt ten miał w tym miejscu postać dobrze utrzymanej drogi wyłożonej kamieniem, której ślady w niektórych miejscach zachowały się do dziś. Burgenland, rolniczy nizinny kraj o żyznych glebach, jest obecnie spichlerzem Austrii – i tak było również w czasach rzymskich. Tutejsze folwarki zaopatrywały pobliską metropolię Carnuntum, czyli położoną nad Dunajem dawną stolicę rzymskiej prowincji Panonia, która pełniła rolę twierdzy granicznej oraz ważnego ośrodka handlowego. W czasach rzymskich mieściły się tu liczne okazałe pałace oraz wille, których przykładem jest Villa Rustica, zachowana we fragmentach do naszych czasów (okolice północnych brzegów Jeziora Nezyderskiego). Oprócz rolnictwa, rzymski Burgenland słynął z wyrobu żelaza. A to właśnie wyroby żelazne, niedostępne dla barbarzyńskich plemion znad Bałtyku, były jednym z towarów wymienianych na bursztyn. Można więc powiedzieć, że obecny Burgenland był jednym z ważniejszych ośrodków umożliwiających wymianę handlową w ramach szlaku bursztynowego. W wymiarze lokalnym znaczenie szlaku było również niemałe, gdyż trakt ten służył obsłudze handlu między Carnuntum a jego najbliższym gospodarczym zapleczem, a więc terenami obecnego Północnego Burgenlandu. Pobliskie Carnuntum, jako strategicznie ważna metropolia na granicy cesarstwa, musiało utrzymywać dobrą łączność z Rzymem i innymi ośrodkami w centrum imperium, co również przyczyniło się do rozwoju tych terenów oraz wzmocniło rolę tej części Szlaku Bursztynowego. Burgenlandzka bursztynowa stolica Jednak to nie okolice Jeziora Nezyderskiego, ale położona w Środkowym Burgenlandzie niewielka miejscowość Bernstein (Bursztyn) najbardziej kojarzy się dziś z bursztynem bałtyckim. Świadczy już o tym sama nazwa, która wzięła się właśnie z tego, że miejscowość ta leżała w przeszłości na bursztynowym szlaku i żyła między innymi z handlu bursztynem i żelazem. Bernstein nie ma antycznego rodowodu, miejscowość ta powstała we wczesnym średniowieczu, początkowo jako osada wokół obronnego zamku. Miasto szybko się rozwijało dzięki położeniu na szlaku bursztynowym, który pełnił swoją rolę nie tylko w czasach rzymskich, ale również w średniowieczu. Błyskawiczny rozwój przyniosło miasteczku górnictwo, które rozpoczęło się w XII wieku. Okoliczne góry (przedgórza Alp) hojnie obdarzyły mieszkańców w wiele ważnych rud i minerałów: w Bernstein wydobywano m. in. rudy żelaza i miedzi, a także siarkę oraz wiele kamieni szlachetnych. W nieczynnej kopalni w Bernstein jest dziś urządzone muzeum górnictwa i minerałów, które stanowi największą atrakcję turystyczną tej części Burgenlandu. Co ciekawe, w kopalni jest też wystawa bursztynu, który w Austrii co prawda nie występuje, ale który odcisnął wyraźne piętno na historii tych terenów. W Bernstein prezentowane jest wiele

ciekawych egzemplarzy, w tym zabytkowych okazów znalezionych podczas prac archeologicznych, a pochodzących z czasów antycznych lub wczesnego średniowiecza. Z miasteczkiem Bernstein związany jest najsłynniejszy austriacki bursztynnik – rzeźbiarz Otto Potsch. Specjalnością tego artysty są rzeźby z bursztynu, a także bardzo ciekawe kompozycje z żelaza. Nawiasem mówiąc, bursztyn i żelazo – to w pewnym sensie dwa symbole Burgenlandu: w dalekiej przeszłości o rozwoju tych terenów zadecydował właśnie handel (bursztynowy szlak) oraz przemysł (oparty o wydobycie rudy i wytapianie żelaza). O bursztynie uczą się nawet dzieci „Jeśli robić, to robić” – to niemieckie powiedzenie bardzo dobrze oddaje podejście Austriaków do bursztynowej tradycji ich kraju. I dotyczy to nie tylko Burgenlandu, ale również Dolnej Austrii (Carnuntum, Hainburg nad Dunajem), o której pisaliśmy wcześniej. W obu landach widać autentyczne zainteresowanie lokalnych społeczności odkrywaniem, kultywowaniem i prezentacją tradycji szlaku bursztynowego. Mieszkańcy angażują się w rozwój bursztynowych projektów nie dlatego, że jest do wzięcia grant z Unii Europejskiej (co jest częstą motywacją w krajach postkomunistycznych, np. w sąsiednich Czechach), ale z autentycznego zainteresowania tym tematem. Oprócz projektów opierających się na publicznym finansowaniu (np. tablice informacyjne wzdłuż burgenlandzkiego szlaku bursztynowego) mamy tu bowiem wiele inicjatyw całkowicie oddolnych. Warto tu wspomnieć chociażby o inicjatywach szkolnych – np. w 2001 roku uczniowie ze szkoły w Oberpullendorfie (Środkowy Burgenland) opisali szlak bursztynowy i jego historię i wrzucili to wszystko do Internetu. Strona http://www.brgop.at/RoemischeBernsteinstrasse/ może nie jest porywająca, jest siłą rzeczy wykonana w amatorski sposób, ale mimo to stanowi nieocenioną skarbnicę wiedzy o bursztynowych tradycjach Burgenlandu, Carnuntum i obszaru dzisiejszych Węgier. To wszystko to niby nic, ale takich właśnie oddolnych inicjatyw, propagujących bursztyn, bardzo brakuje w sąsiednich Czechach, na Słowacji i w południowej Polsce. Polskoaustriacka współpraca w tej dziedzinie wydaje się więc dobrym pomysłem, jeśli poważnie myślimy o wypromowaniu bursztynu i szlaku bursztynowego w skali europejskiej.

Węgierski szlak bursztynowy Niniejsza publikacja jest zasadniczo poświęcona okolicom Bratysławy i Wiednia, czyli głównie terenów Słowacji i Austrii. Austriackiego szlaku bursztynowego nie sposób jednak rozpatrywać w oderwaniu od szlaku węgierskiego, gdyż w czasach antycznych nie istniały granice państwowe w dzisiejszym rozumieniu. Starożytna Scarbantia i Savaria, czyli dzisiejsze miasta Sopron i Szombathely w zachodnich Węgrzech, to wraz z sąsiednim Carnuntum obowiązkowy cel wycieczki dla każdego, kto interesuje się bursztynem i antyczną historią. Przy okazji zwiedzania Bratysławy i Wiednia warto się wybrać również

na Węgry, zwłaszcza do zabytkowego Sopronu, który leży zaledwie 70 km od Wiednia i ok. 100 km od Bratysławy – po drugiej stronie Jeziora Nezyderskiego. Podróż pełna niespodzianek Między Dunajem a wybrzeżem Adriatyku szlak bursztynowy za nic ma obecne granice państwowe, wielokrotnie przekraczając granicę austriacko-węgierską. Nic dziwnego, gdyż obecna granica powstała dopiero w 1918 roku i ma dość sztuczny przebieg. W czasach antycznych na tym obszarze znajdowała się rzymska prowincja Panonia, która mimo peryferyjnego położenia odgrywała ogromną rolę w funkcjonowaniu późnego Cesarstwa. Przede wszystkim był to spichlerz Rzymu – tereny Wielkiej Niziny Węgierskiej są niezwykle urodzajne i w przeszłości zaopatrywały w żywność ogromne połacie Imperium. Konsekwencją tego faktu był rozwój handlu oraz powstanie wielu majątków. Nic dziwnego, że węgierska Panonia obfituje we wspaniałe zabytki z czasów antycznych, a tutejsze szlaki handlowe, z racji swego znaczenia, były bardzo dobrze utrzymane. Do tego stopnia, że wiele odcinków starożytnych traktów zachowało się w świetnym stanie do dnia dzisiejszego – co może fascynować, jeśli uświadomimy sobie, jak szybko zużywa się infrastruktura drogowa budowana w dzisiejszych czasach. Podróż do Panonii – to przede wszystkim przygoda, podczas której wiele nas zaskoczy. Bo kto z nas spodziewa się zobaczyć autentyczną rzymską kamienną drogę w samym sercu Europy Środkowej? Jeszcze większe pozytywne zaskoczenie czeka nas w Muzeum Archeologicznym miasta Sopron (czytaj: Szopron), gdzie znajduje się mnóstwo eksponatów, prezentujących życie, zwyczaje i kulturę Rzymian, ludów epoki Brązu, plemion celtyckich i innych społeczności, zamieszkujących tereny obecnych Zachodnich Węgier. Ale pozytywnie zaskoczy nas również coś innego. Przede wszystkim, Sopron i Szombathely – to zupełnie inne Węgry niż te, do których jesteśmy przyzwyczajeni. Przyznacie Państwo, że Sopron nie należy do znanych wśród Polaków miejsc na Węgrzech, o wiele bardziej popularne są takie miejsca, jak Budapeszt, Eger, Balaton czy Hajduszoboszlo. Tymczasem to właśnie on jest najlepiej zachowanym, najbardziej zabytkowym miastem na Węgrzech. Według szacunkowych źródeł, w tym mieście znajduje się aż jedna trzecia węgierskich zabytków z epoki średniowiecza. Wynika to z tego, że Sopron jako jedno z niewielu miast dzisiejszych Węgier uniknął zniszczeń tureckich, które spustoszyły niemal cały kraj. I o ile w Budapeszcie i większości innych węgierskich miast zabytki są stosunkowo młode (zabudowa centrum stolicy jest przeważnie XIX-wieczna), to w Sopronie i Szombathely możemy się poczuć, jakby żywcem przeniesieni do czasów jeśli nie antycznych, to przynajmniej średniowiecznych, z domieszką renesansu i baroku. Sopron – bursztynowa stolica Węgier W czasach antycznych na miejscu dzisiejszego Sopronu znajdowała się rzymska osada Scarbantia, o której po raz pierwszy wspomniał Plinius Starszy. Scarbantia otrzymała prawa miejskie pod koniec I wieku naszej ery i błyskawicznie rozwijała się jako miasto

handlowe. Pozostałości Scarbantii nie są co prawda rozlegle, ale mimo to warte zobaczenia. Przede wszystkim jest to wspomniany już fragment szlaku bursztynowego. Natomiast zabytki ruchome z czasów antycznych są prezentowane w położonym po sąsiedzku Muzeum Miasta Sopron. Do najważniejszych znalezisk można zaliczyć posągi Juno, Jupitera i Minerwy z białego marmuru, pochodzące z II wieku. Starówka Sopron jest jedną z najpiękniejszych na Węgrzech. Większość kamienic zachowała oryginalne fasady, a w ich wnętrzu mieszczą się siedziby wielu miejskich muzeów. Zaletą tego miasta jest również świetna gastronomia i względnie niskie ceny – dobry obiad można tu zjeść już za 7 euro. Ze względu na bliskość Austrii, najłatwiej jest się tu porozumieć po niemiecku, a w większości sklepów i restauracji honorowana jest zapłata w euro. Charakterystyczną cechą Sopronu jest jego położenie – w półenklawie, otoczonej z trzech stron terytorium Austrii. Sopron był naturalnym centrum dzisiejszego Burgenlandu, który do 1919 roku należał do Węgier a po pierwszej wojnie światowej przypadł Austrii. W plebiscycie mieszkańcy Sopronu i okolic zdecydowali jednak, w przeciwieństwie do innych mieszkańców regionu, o chęci przynależności do Węgier – stąd tak dziwny przebieg granicy. Ze względu na te tradycje oraz na położenie geograficzne, Sopron warto zwiedzać „w pakiecie” wraz z sąsiednim Burgenlandem, gdzie na uwagę zasługuje szczególnie: stolica kraju Eisenstadt (60 km od Sopronu), ogromne Jezioro Nezyderskie, antyczna Villa Rustica oraz wystawa bursztynu w wiele mówiącej miejscowości Bernstein. Rzymskie zabytki są wszędzie Podążając szlakiem bursztynowym na południe, trafimy do Szombathely – dziś 90tysięcznego miasta, podobnie jak Sopron położonego niedaleko Austrii. Szombathely zostało założone w 43 roku naszej ery przez cesarza Klaudiusza I, jako Savaria. Najważniejszym zabytkiem antycznym jest Romkert, czyli Ogród Ruin. Znajduje się tu między innymi skrzyżowanie dróg z czasów rzymskich, w tym interesującego nas szlaku bursztynowego. Warto również zobaczyć pozostałości antycznej świątyni Izydy, a także drobne relikty wczesnochrześcijańskiej bazyliki św. Kwiryniusza. Chociaż Sopron i Szombathely są niewątpliwie ikoną węgierskiego szlaku bursztynowego, na tych miastach antyczne zabytki się nie kończą. Rzymskie zabytki można znaleźć praktycznie na całym obszarze Węgier, w tym również w stołecznym Budapeszcie. Warto również pamiętać, że szlak bursztynowy miał wiele odnóg, a jedna z nich prowadziła również przez obszar dzisiejszego Budapesztu, a następnie przez dzisiejszą Środkową Słowację i Kraków. ===iYHOkWhOI7jwdgK8z0VfTMbuwQAZp3AaDebZMDrG/xmgSvmAN93tIgT/1roD7Qk9

CZĘŚĆ E. Dlaczego nie istnieje Północna Słowacja?

Dla Polaków Słowacja – to przede wszystkim Podtatrze, Orawa, Spisz i Słowacki Raj. Jednym słowem – tereny leżące w odległości 60 km od polskiej granicy, które zwykliśmy nazywać Północną Słowacją i na ich podstawie budować swoje wyobrażenie o całym kraju. Niestety, jest ono przeważnie fałszywe, a takie pojęcie, jak Północna Słowacja, dla samych Słowaków nie istnieje. Słowacja jest dziwnym krajem: ma swój Zachód, Centrum, Południe i Wschód, ale nie ma Północy. W każdym razie termin „Północna Słowacja” jest używany bardzo rzadko – jeśli już, to tylko na określenie Orawy i Kysuc, ale już na pewno nie położonych przy polskiej granicy (a więc de-facto na północy kraju) Spisza, Szarisza i Zemplina. Co ciekawe, tereny, które dla Polaków stanowią kwintesencję Słowacji (Orawa oraz Kraj Preszowski), dla przeciętnego Słowaka są daleką prowincją. Gdzie w takim razie znajduje się „serce Słowacji” i w jakie miejsca trzeba pojechać, bo można było powiedzieć, że Słowacja jest nam znajoma i dobrze ten kraj rozumiemy? Liczy się tylko Bratysława i okolice Nie będzie wielkim zaskoczeniem gdy powiem, że nie da się zrozumieć współczesnej Słowacji, nie odwiedzając jej stolicy. W odróżnieniu od Polski, Ukrainy czy Niemiec, gdzie funkcjonuje kilka silnych metropolii, na Słowacji liczy się tak naprawdę tylko półmilionowa Bratysława. Chociaż sama liczba mieszkańców stawiałaby to miasto raczej jednym rzędzie z Lublinem czy Szczecinem, stołeczność Bratysławy oraz jej względna zamożność sprawia, że można tu odczuć ducha dynamicznego, dużego europejskiego miasta, które z czystym sumieniem można nazwać metropolią. Na Słowacji liczą się też drugie co do wielkości Koszyce, które są nazywane nieco na wyrost „metropolią Wschodniej Słowacji”. Niestety, ze swoimi 250 tysiącami mieszkańców, peryferyjnym położeniem i fatalną infrastrukturą transportową, Koszyce nie

odgrywają praktycznie żadnej roli w układzie międzynarodowym. Nie ma co udawać: według europejskich miarek, drugie największe miasto Słowacji to wciąż głęboka prowincja, niezależnie od tego, że samo miasto jest zadbane i nowoczesne. Z pewnością ta sytuacja się zmieni za kilkanaście lat, gdy zostanie ukończona autostrada Bratysława – Żylina – Koszyce – Użhorod – Lwów, zbudowana droga Via Carpatia (Wilno – Białystok – Lublin – Rzeszów – Koszyce – Bałkany), transeuropejska magistrala kolejowa Kraków – Koszyce – Budapeszt/Bukareszt (jej częścią jest projekt nowej linii kolejowej Podłęże – Tymbark), a także gdy sąsiednia Ukraina znajdzie się w Unii Europejskiej. Dopiero wtedy Koszyce z „miasta na końcu świata” staną się „dynamiczną metropolią w centrum Europy” – jednak zanim to nastąpi, drugie co do wielkości miasto Słowacji nadal będzie dla przeciętnego bratysławianina bardziej obce i dalekie, niż leżące za granicą Praga, Brno, Wiedeń i Budapeszt. O ile Koszyce i Żylina odgrywają jeszcze w ramach Słowacji jakąś rolę, to już kolejne co do wielkości miasta są na to za małe. Bańska Bystrzyca, Trenczyn, Nitra i Trnava są co prawda miastami wojewódzkimi, jednak ze swoimi 50-70 tysięcy mieszkańców są zwyczajnie za małe, by odegrać rolę jakiegoś ważnego ośrodka miejskiego. Jednym słowem, Słowacja to tak naprawdę Bratysława, tereny leżące w zasięgu oddziaływania stolicy (w promieniu 150-200 km od niej), Wysokie Tatry (bo Tatry Zachodnie już nie) – oraz cała reszta, czyli nie liczące się peryferie. Strategiczne znaczenie Kotliny Dunajskiej Co w takim razie jest gospodarczym, politycznym i społecznym sercem Słowacji? Oprócz Bratysławy, również tereny leżące od niej w promieniu 150 – 200 km, a więc takie, skąd można dojechać do stolicy w maksymalnie dwie godziny. To tam wytwarzane jest prawie dwie trzecie słowackiego PKB, i to zupełnie nie w turystyce, która dla Słowacji ma o wiele mniejsze znaczenie, niż się to wydaje nam, Polakom. Jednym z takich strategicznie ważnych regionów Słowacji jest Równina Naddunajska. Jeśli któryś z regionów można nazwać strategicznym dla Słowacji, to właśnie tę bezkresną równinę, zamieszkaną w dużej mierze przez mniejszość węgierską. To tutaj panują najlepsze warunki dla rozwoju rolnictwa, czego nie można powiedzieć o górzystej reszcie kraju. Oprócz roli „spichlerza Europy Środkowej”, ten region jest też jednym z największych w Europie zasobników wody pitnej. Jest to niezwykle ważne w sytuacji, kiedy coraz więcej analityków prognozuje, że za 20-30 lat na świecie będą się toczyły boje już nie o ropę i gaz, ale właśnie o wodę. Wreszcie, w tym regionie znajdują się obie słowackie elektrownie atomowe, będące podstawą zaopatrzenia kraju w energię elektryczną. Ale najważniejszą sprawą jest sam Dunaj, największa europejska arteria transportowa, która jest dla Słowacji takim samym oknem na świat, jak Gdynia dla międzywojennej Polski. Biorąc pod uwagę powyższe, nietrudno zrozumieć, dlaczego aż takie emocje towarzyszą słowacko-węgierskim konfliktom o ten strategiczny region. Przypomnijmy: po I wojnie światowej, w wyniku traktatu z Trianon, nowa Czechosłowacja dostała nie tylko etniczne

słowackie ziemie, ale też tereny etnicznie węgierskie – wspomnianą już lewobrzeżną część Równiny Naddunajskiej. Alianci przyznali te ziemie Czechosłowacji właśnie dlatego, by dać nowemu państwu dostęp do Dunaju oraz żyzne gleby, jednym słowem – by wzmocnić ten kraj gospodarczo. I chociaż obecnie rewizja granic jest właściwie niemożliwa, strach przed utratą tych ziem na korzyść Węgier jest tak silny, że wokół tych fobii swoją popularność budują całe partie polityczne (np. SNS Jana Sloty), decydują one również o kształcie polityki zagranicznej Słowacji (np. nie uznanie Kosowa). Nic dziwnego: Słowacja bez Regionu Naddunajskiego byłaby tym samym, czym Polska bez Pomorza i Wielkopolski, a znaczenie tego kraju byłoby mniej więcej takie, jak Macedonii. Jednym słowem, siła Słowacji nie leży w tym, że jest to kraj karpacki ze świetnymi kurortami narciarskimi. O znaczeniu tego kraju decyduje natomiast fakt, iż jest to kraj naddunajski, którego stolica jest położona w centrum Europy, nad samym Dunajem, zaledwie 60 km od Wiednia. Poważe – zaplecze gospodarcze i kuźnia nacjonalizmu Nie mniej ważnym regionem jest sąsiednie Poważe – czyli szeroka i długa dolina największej rzeki, płynącej w całości po terytorium Słowacji. O ile Dunaj jest dla Słowacji jak morze, to Wag jest odpowiednikiem naszej Wisły. W Dolinie Wagu wytwarzane jest aż 34% słowackiego PKB, to tutaj zlokalizowana jest większość prestiżowych inwestycji zagranicznych, o których głośno było w ostatnich latach (np. fabryki samochodów: Kia, Volkswagen). Nie bez powodu pierwsza autostrada i magistrala kolejowa, które powstały na Słowacji, to strategicznie ważne połączenie Bratysława – Trnava – Trenczyn – Poważska Bystrica - Żylina. Miejscowości leżące na tej trasie tworzą prawdziwe serce gospodarcze kraju, dlatego nie ma co się dziwić, że kosztem kilku miliardów euro Słowacja realizuje bardzo ambitny program użeglowienia Wagu od Komarna (ujście rzeki do Dunaju) po Żylinę, z następnym połączeniem Żyliny kanałem żeglugowym z polską Odrą i Bałtykiem. Ostatnim dużym ośrodkiem gospodarczym na Poważu, który jeszcze znajduje się w jakimś zasięgu oddziaływania Bratysławy, jest 90-tysięczna Żylina. Da się stąd dojechać do odległej o 200 km stolicy w ciągu dwóch godzin, wygodnym pociągiem Intercity lub po nowoczesnej autostradzie. W niedalekiej przyszłości Żylina będzie również ważnym węzłem logistycznym i portem rzecznym, a po 2030 roku będzie można stąd dopłynąć statkiem nawet do Wrocławia i Szczecina. Natomiast zupełnie ostatnimi (patrząc w górę rzeki) ośrodkami przemysłowymi na Poważu są Martin oraz Rużomberok (jedna z największych papierni w Europie). Jednak aktywność gospodarcza nie jest tu już związana z Wagiem jako arterią transportową. Wag w przyszłości ma być żeglowny tylko do Żyliny – powyżej tego miasta istnieją co prawda liczne stopnie wodne na tej rzece, jednak pełnią one funkcję energetyczną, przeciwpowodziową i rekreacyjną, ale nie żeglugową. Górne Poważe (Kraj Żyliński) jest również znane ze swojego nacjonalizmu. To właśnie Żylina jest miastem, skąd pochodzi i gdzie zaczynał swą karierę polityczną „słowacki Żyrinowski” – szowinista Jan Slota, lider SNS (Słowackiej Partii Narodowej). Przez kilka

lat Slota był primatorem (prezydentem) Żyliny, a jego partia właśnie w Żylińskim Kraju osiąga najwyższe wyniki, rzędu kilkunastu lub dwudziestu kilku procent, przy ogólnym poparciu w skali kraju na poziomie 4-8%. Na Słowacji panuje pogląd, że najbardziej antywęgiersko nastawieni są właśnie mieszkańcy tych beskidzkich terenów wokół Żyliny, którzy żywego Węgra nigdy w życiu nie widzieli na własne oczy - stąd właśnie popularność nacjonalistów, których jedynym programem wyborczym jest antywęgierska retoryka. Ten nacjonalizm Górnego Poważa ma swoje głębokie uzasadnienie historyczne. To właśnie tutaj, w Martinie, zrodził się słowacki ruch narodowy w czasach przynależności Słowacji do Węgier (druga połowa XIX wieku). Swoją siedzibę ma tu Macierz Słowacka, organizacja zasłużona dla wyzwolenia się Słowaków spod zależności węgierskiej, a współcześnie – kuźnia nacjonalistów o bardzo zamkniętych na świat i pretensjonalnych poglądach. Środkowa Słowacja Bratysława wraz z okolicami, Region Naddunajski i Poważe, a także Wysokie Tatry jako symbol Słowacji i znane miejsce turystyczne – i na tym kończy się lista miejsc, które są w tym kraju traktowane poważnie. Do innych regionów przeciętny mieszkaniec Bratysławy ma taki stosunek, jak mieszkaniec Warszawy do Bieszczad: traktuje je w kategoriach ciekawego skansenu, odnosząc się z wyższością zarówno do tych ziem i ich tradycji, jak i do zamieszkujących je mieszkańców. Mniej więcej taki stosunek mają mieszkańcy stolicy do Środkowej Słowacji, utożsamianej z Krajem Bańskobystrzyckim. To województwo nie ma obecnie praktycznie żadnego znaczenia gospodarczego, chociaż w przeszłości tutaj wydobywano złoto i wiele innych cennych surowców, bito monety – jednym słowem, były to najbogatsze tereny Górnych Węgier (tak określano w średniowieczu obszar dzisiejszej Słowacji). Tę dawną świetność można odnaleźć, zwiedzając zabytkowe centra środkowosłowackich miast i miasteczek, z Bańską Bystrzycą włącznie. Gdyby historia potoczyła się inaczej, być może to właśnie Bańska Bystrzyca byłaby stolicą Słowacji. W odróżnieniu od Bratysławy, Koszyc, Żyliny czy Martina, jest ona położona dokładnie w samym środku kraju, a jej okolice są „rdzennie słowackie”, nie dotknięte wyraźnym wpływem sąsiednich etników – co na Słowacji rzadko się zdarza. Region Bańskobystrzycki jest również jedynym, gdzie można usłyszeć naprawdę czysty język słowacki – wszędzie indziej jest on zmieszany z czeskim (Bratysława, Trnawa, Trenczyn), polskim (Kraj Żyliński i Preszowski), ukraińskim (Kraj Preszowski) lub poddany wpływom języka węgierskiego. Jednym słowem – kolebka słowackości, w dodatku otoczona pięknymi, typowo słowackimi, górskimi krajobrazami. Nic, tylko wykorzystać te motywy dla promocji Słowacji za granicą, co też zrobiono w 2010 roku na festiwalu Eurowizja: Słowację reprezentowała Kristina z piosenką „Horehronie”, wychwalającą piękno i naturalny charakter właśnie okolic Bańskiej Bystrzycy. Niestety, jak to zwykle bywa, Kraj Bańskobystrzycki został sprowadzony właśnie do roli

takiego sympatycznego skansenu. Znaczenie gospodarcze Bańskiej Bystrzycy i innych miast regionu jest znikome, a pod względem połączeń transportowych ten region jest w najgorszej sytuacji ze wszystkich słowackich województw, co skazuje go na totalną marginalizację. Wschód, czyli inny i niezrozumiały świat Dla przeciętnego Polaka z pewnością ogromnym zaskoczeniem będzie fakt, iż znany nam wszystkim Poprad, który dla wielu polskich turystów jest kwintesencją słowackości, w oczach Słowaków leży na pogardzanym przez nich Wschodzie. Owszem, Wysokie Tatry są jednym z najważniejszych symboli Słowacji i powodem do dumy. Jednak już Poprad, Keżmarok, Stara Lubownia, Lewocza i Spiska Stara Wieś – to Wschodnia Słowacja, czyli w opinii bratysławczan – region, w którym ludzie mówią w niezrozumiałym dialekcie, żyją ubogo i nie rozumieją świata. Dla porządku warto wspomnieć, że wśród mieszkańców Spisza panuje analogiczne wyobrażenie na temat Bratysławy – odległej, wyniosłej i aroganckiej metropolii, która przypisuje sobie monopol na wszystko i nie daje Wschodniej Słowacji się rozwijać. Co ważne: inaczej niż w Polsce, na Słowacji Wschód zaczyna się już na wysokości Zakopanego i Pienin. Przekraczając granicę w Łysej Polanie, Jurgowie lub Niedzicy, nie trafiamy do żadnej Północnej Słowacji – jak przekonują nas zakopiańskie biura podróży, gdyż takie pojęcie w ogóle nie istnieje. Znajdujemy się od razu na Wschodzie: nawet wtedy, gdy jesteśmy tylko w Żdiarze, Tatrach Bielskich lub Czerwonym Klasztorze, a od ukraińskiej granicy dzieli nas dobre 250 km. Wschodnia Słowacja, przedstawiana z karykaturalnym przejaskrawieniem, jest ulubionym motywem słowackich kabaretów. Kraj Preszowski jest bowiem dla bratysławczan tym, czym dla Polaków symboliczne Kopydłowo, Wilkowyje czy Pacanów. Przedmiotem żartów jest nie tylko przysłowiowe wręcz zacofanie terenów na wschód od Tatr, ale też specyficzny góralsko-rusiński dialekt, bardziej podobny do języka polskiego i ukraińskiego, niż do literaturowej wersji języka słowackiego. Natomiast tereny leżące na wschód od Preszowa i Koszyc – to już dla Słowaków z zachodniej części kraju totalny koniec świata. Przekonanie o obcości tych ziem wzmacnia fakt, iż na tych terenach żyje liczna mniejszość rusińsko-ukraińska, a także nie mniej liczna społeczność cygańska. Nie będzie zbyt wielkiej przesady w stwierdzeniu, że naprawdę wschodnie krańce Słowacji (Humenne, Medzilaborce, Snina, Michałowce, jezioro Zemplińska Szirawa) są bardziej bliskie Polakom, niż mieszkańcom Zachodniej Słowacji, zwłaszcza Bratysławy. Paradoksem w tym wszystkim jest fakt, iż dla wielu Polaków Słowacja kojarzy się właśnie z tymi zacofanymi, biednymi, aczkolwiek ze wszech miar sympatycznymi terenami, leżącymi na wschód od Tatr. To mniej więcej tak, jakby opinię o Polsce wyrobić sobie na podstawie pobytu w Ustrzykach Dolnych. Chociaż, właściwie coś w tym jest: przeciętny Słowak swoje wyobrażenie o Polsce na podobnej zasadzie buduje na podstawie swoich doświadczeń z podróży do Jabłonki, Nowego Targu, Oświęcimia i Bielska-Białej, a gdy

już zawita do Krakowa, chwali się, że był również „w głębi kraju”. W Bratysławie nie brakuje ludzi, którzy po kilkunastu wyjazdach do Jabłonki i Bielska z całym przekonaniem twierdzą, że „o Polsce wiedzą wszystko”. Dokładnie tak, jak Polacy, którym do bycia „ekspertem od Słowacji” wystarcza, że co roku jeżdżą na wakacje do Popradu i Medzilaborców. Tekst „Dlaczego nie istnieje północna Słowacja” ukazał się w zimowym numerze kwartalnika „Tatry” – nr 1/2012. www.tatry.tpn.pl ===iYHOkWhOI7jwdgK8z0VfTMbuwQAZp3AaDebZMDrG/xmgSvmAN93tIgT/1roD7Qk9

Zakończenie Jeśli spodobał Ci się ten ebook, z pewnością spodoba Ci się również portal internetowy „Port Europa”, prowadzony przez autora tej publikacji. Znajdziesz tam praktyczne informacje na temat krajów Europy Środkowej, ich języków, kultury oraz realiów społeczno-politycznych. W szczególności, tematyka portalu obejmuje następujące państwa: Ukraina, Słowacja, Białoruś, Czechy, Austria, Węgry, Mołdawia, Litwa oraz kraje bałkańskie. Na portalu można się zapisać na bezpłatne kursy internetowe języków środkowoeuropejskich: ukraińskiego, białoruskiego, słowackiego, czeskiego, niemieckiego oraz rosyjskiego slangu. Na słowackiej wersji językowej portalu prowadzony jest też bezpłatny e-kurs języka polskiego dla Słowaków, a na ukraińskiej – polskiego dla Ukraińców. W przygotowaniu – język węgierski, chorwacki i litewski. Na www.porteuropa.eu znajdziesz także ważne wskazówki na temat dalszej nauki języka. Jakie inne podręczniki warto kupić, gdzie słuchać zagranicznego radia on-line itp. Zachęcamy również do kontaktu z autorem poprzez polubienie strony „Port Europa” na Facebooku: www.facebook.com/porteuropa.eu Motto portalu – „Nie ma kangurów w Austrii” może w pierwszej chwili zaskakiwać. Jakie kangury, co to ma wspólnego z Europą Środkową? Tymczasem to właśnie pytanie o kangury na wiedeńskich ulicach czy niedźwiedzie brunatne na ulicach ukraińskich miast – to typowa reakcja Amerykanów, odwiedzających naszą część Europy. Możemy się śmiać z tego, że Amerykanie mylą Austrię z Australią, a Ukrainę z Syberią, ale zastanówmy się: czy my aż tak jesteśmy od nich lepsi? Co tak naprawdę wiemy o naszych najbliższych środkowoeuropejskich sąsiadach: Słowacji, Austrii, Białorusi, poza oklepanymi hasłami? Czy potrafimy wymienić nazwisko austriackiego kanclerza, prezydenta Słowacji czy premiera Białorusi? Czy znamy jakieś zespoły rockowe z tych krajów? Czy wiemy, jak żyją zwykli Słowacy czy Białorusini, albo dlaczego warto się wybrać turystycznie i co zobaczyć w Mińsku, Koszycach lub austriackim Burgenlandzie? O tym wszystkim i nie tylko przeczytasz na portalu „Port Europa”. Portalu innym niż wszystkie. Serdecznie zapraszamy! ===iYHOkWhOI7jwdgK8z0VfTMbuwQAZp3AaDebZMDrG/xmgSvmAN93tIgT/1roD7Qk9