Nowak Jakub K - Pan Zmierzchow

I NÓŻ (ROK 1028, WKRÓTCE PO ZIMOWYCH GODACH, POGRANICZE MAZOWIECKO-PRUSKIE) Puszcza skuta lodem odzywała się monotonnym jękiem pękających od mrozu pni i poszumem zrzucanej przez korony drzew okiści. Na krystalicznie granatowym niebie pojawił się owal księżyca, przechodzącego z pełni w pierwszą kwadrę. Jego blask, który dopiero co posrebrzył delikatnym migotaniem ośnieżone gałęzie, wywołał z serca lasu wycie zgłodniałego basiora[1]. Jękliwy sygnał przetoczył się w nieruchomym powietrzu. Na chwilę powróciła cisza, a potem z niewiadomej dali napłynął odzew jakiejś wilczej zgrai, napełniając lękiem wielkie oczy saren przedzierających się przez kopne zaspy – ślad zamieci szalejącej za dnia. Na bielejącej w mroku przecince, znaczącej stary szlak Galindów[2] zachrapały konie, zabrzmiały stłumione stąpnięcia kopyt mielących śnieg połyskujący w coraz jaśniejszym świetle miesiąca. – Nie przejdziem, konie po strzemiona w zaspach brodzą – rozległ się czyjś dźwięczny głos. – Trza by wjechać między drzewa. – Byleśmy jeno nie pobłądzili, musieli i oni iść tym szlakiem – zachrypnięty bas wytoczył się z ust mężczyzny, którego potężna sylwetka zamajaczyła na tle okrytych bielą świerków. Pozostali jeźdźcy kolejno wyłaniali się z mroku, stając na oświetlonej srebrnymi promieniami polanie. – Nie ma obawy, albo to raz z dziadem panicza chadzalim tędy po pruskich tropach? – stary przewojca[3], Masław, wskazywał na ścianie lasu miejsce, gdzie drzewa stały rzadziej, ukazując skrawki gwieździstego nieba pomiędzy konarami. – Duniem borem prosto do pła[4], po lodzie do bagien, a nim miesiąc zajdzie, tenże sam szlak nas powita, jeno dobry kęs drogi dalej. – Tedy jazda! – zakomenderował basem Bruno Unisławowic. Poderwali drobne, kudłate konie. Wierzchowce z trudem wyszarpywały kopyta z puchowej uwięzi, wzbudzając przy tym gejzery śnieżnych iskier, które łączyły się w jasny tuman z parą buchającą z pochylonych ku ziemi chrap. Przegalopowali poprzez gładź niewielkiego jeziorka. Na skraju mokradeł zsiedli z siodeł i ostrożnie wkroczyli w cienie starych drzew, pochylając nieco głowy przed ich majestatem. Olchy i wierzby rosły rzadko na wysoczyznach bagnistego gruntu, za to potężniej, ich poskręcane nagie konary przesiewały blaski księżyca, wyczarowując przyczajone kształty w suchych kępach łóz. Skrzyp kroków i sapanie tuzina ludzi i zwierząt zlało się w jeden rytm, rozbrzmiewający echem wśród czarnych pni. – Cyt! – jednostajny chór oddechów i stąpań ucichł na syknięcie przewodnika. Głucho zachrapał w ciszy któryś z wierzchowców, nim owinięta w futrzaną rękawicę dłoń nie zacisnęła mu pyska. Zbrojni zwinnie rozpłynęli się w plątaninie cieni i świateł. – Ludzie jakowiś tam stoją – szepnął stary, zrzucając kaptur z siwej głowy. – Kędy? – ukryty tuż obok Bruno ledwie poruszył wargami w obawie przed zbudzeniem swego donośnego głosu.

– Ano tam – tropiciel zastrzygł soplami długich wąsów nieco w bok, gdzie jasnym jęzorem wcinała się w bagno wąska zatoka. – Iście – młody woj wysunął swoją szeroką, okraszoną czarnym wąsem twarz zza osłony pnia. Para, buchająca z orlego nosa, osiadała srebrnym nalotem na brwiach i rzęsach wokół szarych oczu przymkniętych dla ukrycia zdradliwego błysku białek. Dłonią w owijaczu okrywał lśniący szczyt szłomu[5], obszytego rysim futrem. – Stoją, ani drgną. Błędki jakieś, zali[6] inne licho? – mruknął. I głośniejszym szeptem: – Dobku, podpełznij no i zobacz z kim sprawa. Jeno cichcem, kiej liszka[7]! – dodał, gdy śnieg osypał się za znikającym w mroku zwiadowcą. Czekali kilka długich chwil, podczas gdy zerwał się lekki powiew i począł szemrać wśród nagich gałęzi. – Tfu, na psa urok! – powracający chyłkiem Dobromił miał niewyraźną minę. – Tuż się podkradłem. Kiepsko widać po ćmaku, wżdy to jakowaś nieczysta siła. Ci ludzie są goli. – Może mamuny[8] gody wyprawiają, noc cicha i księżycowa – podsunął ktoś niepewnie… – A gdzie tam, chłopy jakieś wielkie, barczyste i z rękami w górze stoją. – Skoro się ochędóstwa[9] zbyli, to już nikomu szkody nijakiej nie wyrządzą. Bacz[10] jaki mróz. A rąk pewno nie mogą opuścić, bo im chrzęści w stawach pomarzły – uciął dowódca. – Za mną, jeno cicho sza. Z wolna zbliżyli się do lodowej połaci, na tle której, pośród poskręcanych gałęzi drzew, widniały dwie wyprężone sylwetki ludzkie, rosnące, w miarę zmniejszania się odległości, do nadnaturalnych rozmiarów. Blask miesiąca polśniewał na nagich bokach straszydeł. – Uch, ktoś tutaj wyprawiał jatki – sapnął Masław. – Ci ludzie wiszą. – Paniczu, toż to nasi ludzie! – zawołał któryś z drużynników o bystrzejszym wzroku. Wszyscy rzucili się przez zaspy i już stali przy trupach, przytrzymując pochrapujące z lęku konie. Dwóch mężczyzn przywiązano za nadgarstki do konaru tak niskiego, że wyprężonymi palcami stóp dotykali zdeptanego śniegu. Oszronione czupryny opadały ze zwieszonych głów, osłaniając twarze. Bruno spróbował odgarnąć włosy z lica wisielca. Ułamały się z cichym trzaskiem, przesycone zamarzającą parą oddechu – znak, że dyndając, żyli jeszcze czas jakiś. Sponad wiechcia słomianych wąsów patrzyły mętne, ponure oczy. – Radgost, Radgost i Lubek, łowiec – rozległo się w szeregu. – Licho tam. Napędziliśmy na nich Prusów, niby ogary na łanię. – Ano – Masław kucał nad wydeptanym w śniegu kręgiem – poznaję trop owych suczych synów. Musieli trafić tu z wieczora, jeszcze prószyło po burzy. – Lubek… I Radgost, że też właśnie jego Boruta nie ostrzegł na czas. Zawżdy dla niego taki łaskaw… – Nie gadaj po próżnicy Czarnku, jeno skrzesz ognia. Trza sprawdzić, może który uszedł, może jeno tych dwóch… – Bruno odetchnął głęboko. – Nielub był z nimi! Dobku, Kiko, szukać mi go bez zwłoki! Rusz się, Masławie! Równocześnie szczęknęło krzesiwo i po hubce rozpełzł się czerwonawy żar, oświetlając wydęte policzki Czarnego. Zatrzeszczały ciskane w zarzewie chruściki, a Masław, który pomagał w nieceniu ognia, mruknął do towarzyszy: – Jeśli i Nielub poległ, nie wracać nam do Rokitna z takową wieścią. Stary Wilk się wścieknie, łby nam poukręca. Lecz kto by pomyślał, jako nie gdzie indziej, jeno przy onym

skrócie urządzą sobie zimowisko. – Jak nic Lubek, miast popielic, szukał galindzkiego zwierza – Czarny przypalał już wyciągnięte z sakwy smolne łuczywo – cięgiem by się mścił za swoją Danutę. A wszak od nich ją kiedyś brał, drugiem[11] i swakiem[12] się mienił. No i masz tu drużbę z Prusami. Tymczasem Bruno, zobojętniały na sine, podobne do wyschniętych konarów zwłoki swych grodowych myśliwych, odnalazł w śniegu głębokie ślady oprawców. – Hej, bywaj tu z łuczywem! Baczcie między chrusty. Gorejące coraz jaśniej pochodnie stłumiły blask miesiąca. Krwawe światło zatańczyło na pniach, nadając poskręcanym gałęziom i trupom o twarzach pełnych zastygłej męki pozory ruchu i życia. Brzeg poniósł echo pohukiwań i nawoływań poszukujących. – Są truchła, w rokicinach! W gęstym murze zeszłorocznych trzcin została wycięta niewielka polanka. Na lodzie stały dwa duże, plecione szałasy, resztki paleniska czerniały na sterczącym z dna głazie. Nietrudno było odtworzyć przebieg wydarzeń. Uchodzący przed pościgiem Prusowie również skorzystali ze skrótu po tafli jeziora. Los sprawił, że wyszli w zadymce wprost na obozowisko łowców. Może, obciążeni łupem i brańcami, zostawiliby ich w spokoju, ale nie Lubomira, starego wroga, wiecznie niesytego zemsty za spalone domostwo i zgładzoną małżonę. Uderzyli znienacka, któż mógł się spodziewać napaści po całym dniu szalejącej zawiei. – Lasota. A wtóry Siwy – Kika przewracał kikutem prawej dłoni zlodowaciałe, chrzęszczące zwłoki. – Owi zaś, bez łbów, to Prusy. Nożami naszych porżnęli, a wtenczas ktoś ich mieczem pochlastał. Musi Lubek, ten ci nawet we śnie broń przy boku ściskał. Czerepy zasię swojacy truchłom odjęli i na żalnik ponieśli. – A Nielub? Nie masz go w jacie? – dopytywał się Bruno. – Uszedł! Uszedł! – pełen radości głos Masława dolatywał spoza zeschłych rokicin. – Z łuku utłukł suczego syna, co się za nim wypuścił – rozpromieniony przewodnik biegł w kierunku ogni, z trudem wyciągając nogi z zasp nawianych na kępę – i konia wziął! – Niechaj będą pochwaleni Jasza i Łado gardzina[13]. Może go nynie Boruta osłoni w kniei – westchnął najmłodszy potomek rodu Wilków, po czym zerknął z lekkim zażenowaniem na złoty krzyż zwisający mu na piersi. – Kędy pognał? Wyraźny trop? – Ździebko jeno zawiany, prosto ku północy wiedzie. Ścigali ji. Jak nic pognał na Wiłową Topiel. Tam się za nim nie zapuszczą. Złego się lękają. – W konie. Trza Nieluba znaleźć, zanim go mróz zetnie – Bruno już wskakiwał na siodło. – Kika i Czarny ostańcie. Zbierzcie naszych i włóżcie w jamę. Powrócim po truchła. A szukajcie radgostowego tobołka, może się gdzie zapodział. Nóż w nim nieboszczyk chował, po Nielubowym oćcu pamiątkę. Nie pożałuje wam Nielub miodu za znaleźne. Uwińcie się migiem, a traficie za nami po śladach. Czołem! Wywijając pochodniami jeźdźcy minęli w pędzie przeszyte strzałą bezgłowe ciało Prusa i wpadli w odwieczny las. Wyznaczeni do spełnienia grzebalnego obowiązku zawlekli sztywne jak kłody trupy na skraj jeziora i poczęli rąbać dół w lodzie. W nim zamierzali złożyć zmarłych. Przykryci szklistymi bryłami, zlanymi dla pewności szybko marznącą wodą, bezpieczni od drapieżnego zwierza, będą oczekiwać na powrót druhów i daleką drogę ku rodzinnym żalnikom. Pobici Prusowie mieli tu pozostać, jako żer dla wilków. Pomiędzy Wiłową Topielą a masywem nieprzebytych puszcz i mokradeł ciągnących się aż po wielkie rozlewiska Galindii jest samotne jezioro. Latem prawie niedostępne z powodu otaczających je bagien, zimą strzegły jego tajemnic wiły, drzemiące pod lodem topielce, duchy

powietrzne, a nade wszystko groźba gniewu bożka Beruty, wraz z bratnim Rokitą władającego niepodzielnie ziemią i wodą w mrocznych ostępach mazowieckich borów. Stojący w zenicie księżyc oświetlał połyskliwą taflę lodu. Wskroś białej pustaci sunął czarny punkt – człowiek. Człowiek śmiertelnie zmęczony, sądząc po tym, jak często upadał i z jakim trudem powstawał na nogi. Młody, niezbyt wysoki, ale muskularny mężczyzna, biegł powolnym truchtem, który wyrywał mu z piersi chrapliwy wizg i kłęby pary osiadające szadzią na twarzy, w której dawno utracił już czucie. Jego niezwykle długie, jasne włosy, splecione w niedbały warkocz, pokrył szron, zmieniając fryzurę w lodowy sopel. Dmący podczas zawiei wicher nie uprzątnął śniegu, ale spiętrzył go w szeregi regularnych zasp. Gdyby nie owe zaspy Nielub, gdyż to on właśnie uchodził przed pościgiem łowców znacznie groźniejszych od galindzkich chąśników[14], mógłby biec jeszcze bardzo długo. Znał sztukę wytrwałego, miarowego biegu, mogącego trwać całe dnie i pozwalającego zagonić tropioną zwierzynę na śmierć lub przemierzać bezdroża szybciej od konnego posłańca. Na nic się jednak owa umiejętność zdała w głębokim do kolan kopnym puchu. A wszak liczył, że na gładkiej powierzchni jeziora odbije się od pościgu, potem zaś znajdzie kryjówkę, w której zdoła rozniecić ogień, zanim siarczysty mróz wyssie zeń życie. Stanął i łapiąc rozpaczliwie w usta lodowate, nieruchome powietrze, obejrzał się wstecz, tam gdzie jego samotny, wijący się ślad znikał wśród chaszczy porastających kępy Wiłowej Topieli. Zbadał wzrokiem przebytą przestrzeń, zastanawiając się, jak długo truchło konia, który złamał nogę w wykrocie, może zatrzymać watahę wygłodniałych wilków. Starał się uzmysłowić sobie, gdzie był, gdy dobiegł go przedśmiertny kwik rozszarpywanego wierzchowca. Chyba niezbyt daleko, nie zdoła dotrzeć na czas do przeciwnego brzegu, na skraju którego wznosiły się trzy potężne, rosochate drzewa. Na nich skupiała się cała nadzieja ściganego wędrowca. Dotarcie do nich oznaczało wielką wygraną – kilka godzin życia, może nawet do świtu, gdy mróz jest największy, ale śmierć wydaje się lżejsza. Teraz zrozumiał, że nawet to nie będzie mu dane. Wydobył z łubia łuk i zbadał cięciwę. Nie był to długi łuk bojowy, lecz krótka zabawka przeznaczona do polowań na futerkowy drobiazg, jednak sporządził go na wzór broni używanej przez plemię matki, podobnie jak nieznane Mazowszanom łubie[15]. Dziwował się łuczarz, którego poprosił o pomoc w robocie, stukał się w czoło, gnąc i klejąc drewno, ale widząc wynik zachodów, wnet wziął się za powielanie wyrobu. Łuk nie miotał pocisków nawet w połowie tak silnie, jak owe zapamiętane z dzieciństwa, ale był dość tęgi, a tej nocy uratował Nielubowi życie, zatrzymując nacierającego z mieczem w garści Prusa. Jednak w przewieszonym przez plecy kołczanie pozostały tylko trzy strzały z kutymi grotami. Inne, przeznaczone do polowań na kuny i ptactwo, nie mogły zatrzymać drapieżnika. Sięgnął do kaptorgi[16], aby wydobyć srebrny pierścień, jedyny dar od matki, który przysłała mu, gdy ukończył dwudziesty rok życia. Chyba jako świadectwo, że pamięta o jego istnieniu lub o swoim chciała przypomnieć. A może i jeszcze o czymś, jako że właśnie wtedy, gdy ujrzał dar, sporządził ową niezwyczajną broń. Musiała mać mieć o synu wieści dokładne, najpewniej od jakiego współmieszkańca z Rokitna, który miał możność zwędzić jego rękawicę, gdyż pierścień pasował jak ulał na prawy kciuk. Pozwalał szybko i bez zmęczenia słać strzały z łuku o wschodniej budowie, jednak wymagał odmiennego chwytu cięciwy i układania brzechwy[17] po prawej stronie majdanu[18]. Nie wiedział tego wszystkiego łuczarz i dlatego jego wytwory cieszyły się umiarkowanym powodzeniem, ale Nielub uczył się takiego sposobu strzelania niemal od kołyski, inny podpatrzył dopiero u mazowieckich

łowców. Zgrabiałe palce namacały zekier[19], ale tym razem natrafiły w kaptordze również na rzecz cenniejszą: nóż. Nareszcie odzyskany, rodowy znak. Symbol jego pochodzenia. Pomyślał, że Dola[20] jak zwykle zakpiła z jego pragnień, bo pewnikiem wkrótce przyjdzie mu się pożegnać z wszelakim materialnym dziedzictwem, ale mimo wszystko poczuł się pewniej, świadomy, że jest coś, co sprawia, że czuje pośród pustki zimowej nocy więź z dziadami, długim łańcuchem istnień oczekujących nań we mgle zaświatów. Na jasno oświetloną powierzchnię jeziora wypadła ciemna sylwetka zwinnego zwierzęcia. Za nią druga, trzecia… dziesiąta. Wielkie stado, złożone przynajmniej z trzydziestu sztuk, formowało półksiężyc, przybliżając się błyskawicznie. Nielub wzniósł w górę spojrzenie błękitnych oczu, w których odbił się srebrzysty owal miesiąca. – O jasny Panie, Księżycu dostojny, zaświadcz w Nawi[21], jako bez trwogi odszedłem – wyszeptał spękanymi od mrozu wargami. Ale nie była to do końca prawda. Poza tym obmierzłym wydawał mu się zgon od wilczych kłów. Poczuł gniew i wielki żal do losu, że niedane mu jest ginąć w jakiejś szlachetniejszej potrzebie, że nie spocznie na grodowym żalniku[22], a jeśli już, to urnę wypełnią popioły jakowyś resztek ze smakowitego posiłku watahy. Przyjął postawę. Łuk ułożył się w dłoni i zatrzeszczał, gdy naciągnął zimową cięciwę splecioną z końskiego włosia. Zafurczało i pierwszy z szarych cieni padł, kopiąc lód w chrapliwej agonii. Drugi pocisk, wypuszczony wnet po pierwszym, ugodził równie celnie. Jeszcze raz skowyt poniósł się po lodowej równinie. Jednak stado zbliżało się nieprzerwanie, choć kilka słabszych sztuk przystanęło, aby posilić się ciałami martwych towarzyszy. Łucznik wypuścił ostatnią strzałę. Dziesiątka jeźdźców wypadła z pokrywających Wiłową Topiel zarośli. Przed nimi zabłysła powierzchnia jeziora, jasna jak ostrze miecza w promieniach księżyca. – Jest tam! – zawołał Bruno, wyciągając w dłoni ogarek pochodni. Serce zabiło mu żywiej. Stracił już nadzieję, gdy mijali ogryzione do czysta końskie kości. – Jazda! Szyp[23] mu zbrakło! – wrzasnął Masław. Dziesiątka puściła się galopem po ośnieżonej tafli. Wilki dopadły strzelca. Przewodnik, wielka czarna bestia, skokiem na pierś obalił człowieka. Bruno rozorał ostrogami boki chrapiącego z wysiłku i strachu wierzchowca. Odrzucił głowę w tył i wydał donośny okrzyk, który przetoczył się nad puszczą. Zatrzymał watahę w biegu. – „Wilczy duch” – pomyślał Masław. – „Z dziada na wnuka piętno przechodzi”. I oto wpadli już pomiędzy zwierzęta. Masław zeskoczył z siodła i przeszył oszczepem zwartego z łucznikiem drapieżcę. Rozległy się wycia i skowyty, gdy pozostali kroili i zaganiali pochodniami w las szarą zgraję. Zmagania nie trwały długo. Wilki uciekały gromadą, kryjąc w zarośla osmalone pyski. Wybawcy otoczyli leżącego. – Nielubie, żyjesz? – Bruno zlazł z parskającego rumaka i odrzucił precz dymiący ogarek łuczywa. – Co z nim? – Napoczęty, dyć nie zjedzony – zachichotał z ulgą stary tropiciel. Olbrzymi potomek rodu Wilków pochylił się nad przyjacielem i podniósł go jak piórko,

potrząsając przy tym energicznie: – Hej, Nielubie, ocknijże się do diaska. Zali ci jędze głuchotę zadały, abo co? Ten wciągnął ze świstem powietrze. – Dobrze, już dychać mogę – wykaszlał – wżdy[24] puść, bo co mi basior całych kości ostawił, to ty w mig pokruszysz do reszty. Otarł z twarzy ślady zwierzęcej śliny i podciągnął rękaw burki. Mankiet z grubej skóry na lewym przedramieniu znaczyły ślady kłów. – Nie zwykłem nosić takowej ochrony, aleć ów krótki łuk czegoś bije cięciwą. – Poruszył na próbę palcami. – Cała. Gdyby mnie za nieowitą ucapił, odgryzłby rękę bez chyby. – Do przyszłych Godów lepiej się spod pierzyny na krok nie ruszaj – zamamlał Masław. – Całą miarę szczęścia, co dla cię Rod[25] na przyszły rok przeznaczył, w jedną noc spożytkowałeś. – Może to być, bo skąpo mi onego udziela – przyznał Nielub. – Wszystkich porżnęli? – Wszystkich – potaknął stary. – A wy tu skąd? – Wyszliśmy ku wam na spotkanie. Po prawdzie z naszej winy chąsa na wasz obóz w burzy się napatoczyła. Ano traf – wzruszył ramionami. – Dola taka. Lecz o tym później. Trza byś się wnet ogrzał, bo cię zimnica pokręci. Tyli mróz. Teraz dopiero poczuli, jak spocone w gonitwie ciała zaczyna kąsać lodowaty oddech nocy. Konie drżały, strzepując z boków płaty marznącej piany, a para buchająca z ich chrap zgęstniała, jak gdyby bliski już świt pragnął zamrozić wszelkie życie przed swoim nadejściem. – Trza dać źrebcom wytchnienie. Staniemy na popas, dopóki nie dojdą nas Czarny i Kika – zarządził Bruno. – Tutaj? – Spycimir potoczył wzrokiem po martwej tafli jeziora, zbryzganej teraz krwią i pokrytej sztywniejącymi truchłami drapieżników, po czarnej ścianie zaklętej puszczy i porośniętych chrustami kępach Wiłowej Topieli. – Przeklęta kraina. – Tutaj – Bruno nie obawiał się żadnego demona, człowieka ni zwierza, prócz bestii skrytej gdzieś na dnie własnej duszy. – Spytek i Dobek, weźcie skóry z pokotu, z tych mniej porżniętych. Pójdziem na jaki ostrów ogień niecić. Załadował Nieluba na własnego zziajanego ogiera i ruszył na czele gromady w kierunku zarośli. Wyszukali kępę otoczoną olszyną i murem wikliny, udeptali śnieg, wnet zaścielony zdartymi z wilczych ścierw skórami, po czym rozniecili ogień. Nieluba zaczęło telepać z zimna i zmęczenia, więc przysunął się ku coraz żywiej buchającym płomieniom. Czując na zlodowaciałych policzkach bolesne uderzenia żaru, wydobył zza pazuchy kaptorgę, by wsunąć do niej pierścień. Znowu przypomniał sobie o nożu. Sięgnął powtórnie, rozsupłał lnianą szmatkę i jął podziwiać swą od dawna niewidzianą schedę. Wydała mu się nad wyraz mizerną. Nie tak pamiętał ją z dzieciństwa. Nóż był stary, oprawny w wyślizganą i startą przez dziesiątki ludzkich dłoni kość zwierzęcą. Zdobił ją ryt dziwny, wykonany przez jakiś dawno zaginiony w mrokach dziejów lud, przedstawiający ni to ludzką, ni to zwierzęcą rogatą postać wplecioną w konary drzewa o niezwykłych, sierpowatych liściach. Krótkie, nie dłuższe od palca ostrze pokrywała czarna patyna, ale nie stało się kruche. – Masz go? – ucieszył się Bruno, zaglądający druhowi przez ramię. – Kazałem Kice szukać radgostowego tobołka, wiedząc, że jeśli wyjdziesz cało z przygody, zapragniesz odzyskać pamiątkę. Jakeś go dostał?

– Zamarudziłem nieco przy sidłach. Kiedym wracał ku jacie, wpadły w obóz Galędy. Radgost, niechaj Weles powiedzie go zachodnim szlakiem, zoczył mnie z dali i cisnął zawiniątko wprost ku mnie. Pochwyciłem, ani wiedząc, co kryje. Wraz owczarza w łeb zdzielili. Lasota i Siwy leżeli martwi, pewnikiem nawet się nie ocknęli przed zgonem. Łuk porwałem, co leżał przy koniach, wszelako nijak nocą w zamieć szyć. Trza było uchodzić. Ledwo co pęta przeciąłem i oklep dunąłem w las. – Łyknij sobie, należy ci się po takowej nocce – Unisławowic podał łucznikowi parujący dzban zagrzanego przy ogniu miodu. – Dobry, wystały, dziad na Gody stągiew z loszku wydobył. Zamarł na odgłos kopyt dudniących z dala po lodzie, ale to nadciągali Kika i Czarny, wypełniwszy grzebalny obowiązek. Okrzyknęli się z daleka, przypadli do Nieluba, wypytywali. Ale ten, zmęczony, odburkiwał niechętnie. Zapadło milczenie. Posilali się chlebem i zimnym mięsiwem, pociągali z krążącego wokół dzbana. Ogarniało ich ciepło i znużenie. Kiedy Masław dźwignął się, aby podsycić stos, spostrzegł, że jego towarzyszy zmógł sen. Ten i ów, zakutany po nos w płaszcze i skóry, zaczynał pochrapywać miarowo. Stary zmiarkował, że zdałoby się wystawić stróżę, ale nie miał serca budzić zdrożonych. Przysiadł podle ognia i przymknął powieki. Pomyślał, że tylko na chwilę… Nielub śnił, że za zwartym murem olszyny, po chrzęszczącym dziewiczym śniegu, krąży Boruta. Starzec odziany w brunatne barwy puszczy. Bóg bez twarzy, zgasłej w mroku połatanego kaptura, wielki łowca, pan zwierząt i drzew, o stawach potrzaskujących z mrozu jak gałęzie świerków. Łaskawy myśliwcom Leśnik, bartnik niezrównany, który wiosną budzi roje głosem leszczynowej piszczałki tak tęsknym, że kto z ludzi posłyszy ową melodię, chodzi jak błędny i schnie od niepojętych tążeń[26]. Zaś teraz, u schyłku mroźnej nocy, Boruta drepcze wpatrzony w nieodległy płomień obozowego paleniska i wskazuje energicznie na wschód, gdzie na niebo wypełza szarość przedświtu. Pewnie ostrzega przed nadchodzącym, którego wkrótce powitają w obozie. Ten jest wysoki i bardzo chudy, cały spowity w biel, bielszą nad śniegi, jaśniejszą od tarczy miesiąca. Szczerzy zęby, błyskające jak polerowana stal, a z głębokich oczodołów łypią czerwono straszne ślepia, podobne do żarzących się węgli. Sadzi wielkimi susami, a w kościstej dłoni wznosi okrwawiony sierp… Ocknął się z jękiem trwogi. Usiadł gwałtownie pomimo obolałych mięśni i odrzucił precz okrycie z cuchnących skór. Wszyscy spali. Z wygasłego ogniska bił w pobladłe niebo słup szaro-błękitnego dymu, ale w chaszczach Wiłowej Topieli trwały jeszcze cienie nocy. Bez chwili namysłu jął budzić towarzyszy. Podrywali się szparko i bez zbędnych słów sięgali po miecze i topory. W ich świecie mocny sen nie był luksusem, lecz grzechem. I oto właśnie zgrzeszyli śmiertelnie. Dopiero gdy wszyscy zbrojnie stanęli w kręgu, Bruno zapytał szeptem: – Co się dzieje? – Złe idzie ku nam od wschodu – odszepnął Nielub, wciąż będący pod przemożnym wpływem koszmaru. – Widziałżeś co? – Mór widziałem we śnie. Ode wschodu nadciągał. Bruno i pozostali wybałuszyli ślepia na łucznika. Nikt się jednak nie wyrwał z przekpinką, widząc jego twarz tak pobladłą i zroszoną potem, że zdawała się świecić w półmroku. – Choroba ji bierze – zawyrokował wielki woj. – Majaczy z gorączki. – A ja ci powiadam, że Śmiercicha gotowa nas była zbudzić, do Nawi biorąc. Leszy mnie

ostrzegł. Nieraz przeróżne mary śniłem, a wiedziałem po przebudzeniu wraz – majak to jeno. Nie tako nynie czuję. Naisto złe się poprzez topiel podkrada – Nielub szeptał nieskładnie, ale z głębokim, niemal nabożnym przekonaniem. Żaden z drużynników nie zlekceważyłby przepowiedni żercy lub nawet byle kołuda, co z lotu jastrzębia przyszłe losy wróży, jednak Nieluba znali od lat i nie słynął on z wieszczego daru. Potrafił wprawdzie wypuścić strzałę w cel dla innych niewidoczny, ukryty we mgle, chaszczach lub nawet za wzgórzem, ale na tym polegała ich zdaniem pierwszej wody biegłość w łuczniczym rzemiośle. Nigdy dotąd nie zastanawiali się, z jakich zmysłów korzysta, mierząc bez użycia wzroku. Stali więc zmieszani, ważąc wartość wizji strzelca, gdy panującą ciszę przedświtu zmącił cichy trzask pękającej gałęzi. Dźwięk dobiegł ze wschodu. Wszyscy wstrzymali oddech. Po chwili usłyszeli łopot skrzydeł i dźwięczne zawołanie „waua” zimującego na mokradłach nura. Zwątpienie zniknęło. Coś spłoszyło ptaka. Bruno wskazał na północ i ruszył, mierząc kroki, pomiędzy olchy. Pozostali podążyli za dowódcą, zręcznie stawiając stopy w wydeptanych śladach. Tylko Masław i Nielub zamarudzili chwilę. Tropiciel rozgarnął węgle ogniska i cisnął w żar wiązkę chrustu, potem jął szybko nagarniać śnieg pod skotłowane skóry i burki, formując iluzję śpiących postaci. Łucznik dopadł zwalonych na kupę bagaży i przetrząsnął kołczany kompanów w poszukiwaniu bojowych strzał. W mig wybrał sporą wiązkę, różniących się po prawdzie grubością i długością brzechwy, jak i rodzajem grotu, jednak przy odległości na jaką zamierzał strzelać dopasowanie pocisku do łuku nie miało dlań większego znaczenia. Gdy podsycony ogień zamigotał pierwszymi płomykami, wszyscy trwali już w zasadzce. Ani jedno słowo nie padło, gdy kryli się za krzakami, odruchowo formując szyk. Nielub wysunął się na kraniec lewego skrzydła, aby wyraźnie widzieć kontury celów na tle oświetlonej przez stos polany, i jako pierwszy dostrzegł nadciągające w ciszy białe postacie. Na moment doznał paraliżującej grozy, jako że wydały mu się żywcem przeniesione z sennego koszmaru. Zaraz jednak zorientował się, że to bałtyjscy zwiadowcy spowili się w sztuki płótna zrabowane w mazowieckich chałupach. Trzech zbrojnych podkradło się na skraj obozu. Stanowili czujkę znacznie liczniejszego oddziału, który na dany znak wychynął z zarośli. Chąsa, która zrezygnowała z pościgu za łucznikiem, pozostawiając rozprawę ze zbiegiem wilczej zgrai, składała się z dziesięciu ludzi. Teraz było ich co najmniej dwudziestu. Zapewne natrafiwszy na szlaku na grupę pobratymców, połączyli siły i postanowili powrócić, aby pomścić na drużynie Bruna hańbę ucieczki. W gromadzie przestali się lękać okrytej złą sławą okolicy, a może żądza krwi okazała się silniejsza od zabobonu. Wiedzieli, gdzie Nielub stracił wierzchowca i słusznie spodziewali się, że grupa zdrożonych Mazowszan, niezależnie od rezultatu poszukiwań, stanie w tej okolicy na popas. Postanowili powtórzyć atak na śpiących, tym razem lepiej go planując. Zwiadowca uniósł dłoń. Gromada Prusów ruszyła, przedarła się z trzaskiem przez zasiek olszyny i wpadła na polanę. Zazgrzytały dobywane ostrza, zalśniły uniesione topory. Na skulone wokół ognia kształty posypały się ciosy. Napastnicy nie usłyszeli cichego świstu za plecami, a w zasadzie następujących po sobie świśnięć, tak szybkich, że zlały się w jedno. Dwóch Galindów, którzy nie brali udziału w mniemanej rzezi, trzymających za uzdy cztery nieosiodłane konie, przygotowane zapewne do transportu zdobyczy, padło z przeszytymi krtaniami. Przerażone luzaki zatańczyły w miejscu, starając się strącić z pysków martwiejące dłonie, ale okutane szmatami kopyta nie zadudniły po lodzie. Zwierzęta również starannie

przygotowano do podchodów. – Bij! – basowy ryk Bruna wzbudził echa wśród zamarzniętych bagien. Mazowszanie wyskakiwali z kryjówek. Choć ciśnięte oszczepy jeszcze szybowały w powietrzu, Prusowie już padali w zryty śnieg. Na ich karkach wyrastały pierzaste brzechwy. Nielub nie tracił czasu na zmianę pozycji. Klęcząc na śniegu, słał strzałę za strzałą, starając się przerzedzić szeregi nieprzyjaciół nim dojdzie do zwarcia i trzeba będzie uważać na swoich. Dysponując bojowymi strzałami z poczwórną lotką i podwójnym nacięciem, strzelałby dwukrotnie szybciej, teraz jednak, dysponując wiązką przypadkowo zebranych, przeznaczonych do łowów pocisków, musiał w momencie nakładania na cięciwę ocenić długość i wyważenie każdego z nich, i uwzględnić poprawkę przy celowaniu. Robił to jednak odruchowo i tak błyskawicznie, że nikt postronny, widząc, jak raz za razem naciąga łuk, nie śmiałby przypuścić, że strzelec przeklina swoją powolność. Ostrzegawczy wrzask: „Stwen! Astits en baltan!”[27]. Zabrzęczała stal. Ponad śniegami poniosły się okrzyki i jęki. Ognisko wybuchło snopem iskier i zgasło, przywalone ciałem przeszytego oszczepem człowieka. Wyrastający o głowę ponad zmieszany tłum wojownik zakręcił mieczem młyńca i błyskająca białkami oślepłych oczu głowa Galindy zawirowała w powietrzu. Strumień parującej krwi chlusnął na twarz Bruna. Ten zadrżał i z jękiem oblizał zbroczone wargi. Kiedy poczuł w ustach metaliczny smak, wiedział, że nie powstrzyma dłużej wybuchu dziedzicznego szaleństwa, które rosło mu w piersi przez całą księżycową noc, spędzoną wśród oprószonych srebrnym blaskiem pustkowi. Szary świt przybrał dlań barwę szkarłatu. Cisnął precz tarczę, rozdarł giezło na piersi, zrywając z niej złoty krzyż, i zaniósł się zwierzęcym wyciem. Miecław odruchowo wypuścił z dłoni drzewce oszczepu, który utkwił w ciele potężnego Prusa, i wzniósł rozczapierzone palce dla odczynienia uroku. Zadźgany, zdało by się truchło już i padlina, zajechał go w łeb okutym kijem. Stary wykopyrtnął się w śnieg, próbował pełzać, wstawać, ale całkiem pociemniało mu przed oczami. Nie czuł gdzie góra, gdzie dół, macał na oślep zmrożone grudy. Tuż dwóch chąśników z sulicami. Przyskoczył Kika z toporem, zdzielił pierwszego przez szłom, aż zadźwięczało. Drugi ucapił go za tarczę, zdarł z prawego ramienia. Nigdy jej Kika nie mógł dobrze do kalekiej ręki przytroczyć. Wnet poczuł w piersi zimne żelazo. Zwalił się obok Masława. Ten przewidział już ździebko, zobaczył tuż martwe, wybałuszone ślepia druha. Wyrwał trupowi topór, ciął płasko, dźwigając się na boku. Rozległ się skowyt, gdy obuch zgruchotał wrogowi kolana. Nielub poderwał się i pobiegł, przeskakując rozrzucone ciała, tam, gdzie zwalisty cień Bruna miotał się w gęstwie walczących. Stanął za plecami ogarniętego bojowym szałem kompana, który wył, ścinał, charczał i wystawiał swą obnażoną pierś na uderzenia stali. Łucznik wiedział, że opętany żądzą mordu, przemieniony w bestię i silny jak bestia odmieniec toczy z ust białą pianę, nie czuje bólu ani znużenia, przeżywa występną rozkosz, zadając śmierć. Począł szyć raz po raz, pozornie na oślep. Mierzył w szmer oddechu, skrzyp śniegu, ledwie majaczące cienie pruskich wojów, bezbłędnie wysyłając w zaświaty tych, którzy mogliby z odległości cisnąć śmiercionośne żelazo w potomka rodu Wilków. O tych, którzy znaleźli się w zasięgu klingi przyjaciela, nie dbał. Ich odrąbane głowy i kończyny spadały w krwawe błocko u stóp berserka[28]. – Uch! – sapnął Dobek, puszczając wirujący czekan w ślad za ostatnim z pruskich zbójów, który zbyt późno zdecydował się na ucieczkę. Ostrze stuknęło, zagłębiając się między łopatki, ciało z chrzęstem osunęło się w zaspę i zapadła cisza, zakłócana tylko warczeniem Bruna,

którego miecz wciąż jeszcze ciął ze świstem powietrze, poszukując nieobecnych wrogów. Potyczka była skończona. Zimowy świt wstawał wolno, oświetlając zbryzganą szkarłatem polanę pośród pokrytej białym całunem krainy nieskończonych borów i mokradeł. Ze skłębionych chmur zaczynały opadać ku czubkom odległych świerków pierwsze wirujące figlarnie płatki śniegu, mającego sypać przez wiele dni, jak gdyby nawet okrutni bogowie tych dzikich ostępów pragnęli ukryć przed swym wzrokiem krwawą arenę pogranicznych waśni.

II ZEMSTA (ROK 1033, PIERWSZA JESIENNA PEŁNIA, PŁOCK) Purpurowa struga krwi spływa wzdłuż lśniącego w słońcu zbrocza[29]. Miecz utkwił głęboko w brzuchu wielkiego Prusa, przeszył wątpia, wbił się w kręgosłup. Nie sposób go wyrwać. Nielub czuje, bardziej czuje niż słyszy, jak ostrze zgrzyta pomiędzy kręgami. Wszystko, dosłownie wszystko – plusk jeziora, szelest liści, brzęk komarów i nawoływania rybitwy – zagłusza przerywany charkotliwym oddechem jęk zranionego Galindy. Dłonie konającego, które w pierwszym paroksyzmie bólu upuściły oręż, zaciskają się teraz na szyi oprawcy, gdy ten z niepojętym okrucieństwem wierci mu krwawą jamę w żywocie. A im mocniej potężne paluchy duszą nabrzmiałe tętnice, tym większa panika ogarnia Nieluba i tym rozpaczliwsze czyni wysiłki, by wyszarpnąć miecz – uwalaną juchą przepustkę do wolności. W uszach łoskot, szum, przed oczyma poczynają tańczyć czarne plamy. Ale nie lza[30] oderwać oczu od lśniącej stali. Cenna jest, cenniejsza niźli dech, w niej wola jego zaklęta. Jęk zmienia się w zawodzenie, skomlenie, zwierzęce bezrozumne wycie, ale Nielub już tego nie słyszy. W pociemniały świat, gdzieś spoza krawędzi widzenia, wpełzają larwy-mary, potwory wylęgłe w królestwie Welesa[31]. Dostrzega jeszcze wyraźnie ostatek jawy, w nim swoje dłonie ściskające białą rękojeść, drobne i dalekie, uwalane posoką, która tryska teraz by krasny zdrój, ale poza nimi nie ma już podsłonecznego świata. Zamiast niego rozciąga się posępna szara równina Nawi, na której kłębią się łuskowate wyrodki podziemi. Żmije, gady, poczwary, krety i ropuchy. A spoza mgieł, w zimnym blasku lodowych łuczyw, nadchodzą upiory. Widma ludzi, których zabił. Nawet w tym, podobnym do odległej błyskawicy, błękitnym świetle rozpoznaje swoje barwy na upierzeniu strzał sterczących z ich trucheł. Widzi wyraźnie sine twarze, których niegdyś nie dostrzegł skupiony na celowaniu w nieosłonięte pancerzem szyje, oczy, krocza i karki. I żal mu teraz, i wstyd, a wszak z nimi przestawać będzie po wiek pod bezgwiezdnym stropem innego nieba. Wyciągają na powitanie podobne do kurzych łap dłonie. Już sięga ku nim, na spor, na wieczystą drużbę, kiedy dostrzega jeszcze jedną zjawę. Światosław, z krzywym, kpiącym jak za życia uśmieszkiem, przedziera się poprzez trupi zastęp. Nielubem szarpie straszliwy gniew, paląca, żywa nienawiść i… budzi się z okrzykiem na barłogu w jamie płockiego grodu. To tylko sen, majak, ale i wspomnienie okrutnej jawy. I okrutnej Nawi. Nie przyniósł mu miecz upragnionej wolności, znowu tkwi, jak wieprz w chlewie, w wilgotnej norze i patrzy na upstrzone gwiazdami niebo poprzez grube dębowe pręty oddzielającej go od świata kraty. Po kościach rozpełza się zimnica, z dnia na dzień silniej nim trzęsie. W ustach suchość, rozpalona głowa zda się wielka, obrzmiała jak nadęty wór. I jak we śnie mary czają się wokół, gotowe lada chwila wychynąć z cuchnącego mroku. Ale teraz przynajmniej na nie ma sposób. Sięga pod przepocone giezło ku kościanej, rzezanej przedziwną sztuką rękojeści noża zawieszonego na piersi. Ostatni ułamek złota z galindzkiego skarbu dał stróży, by zwolili mu zachować w lochu ten niepozorny kozik. – „Cacka chcę rzezać, czas szybciej minie” – tłumaczył. To i zwolili odmieńcowi, za sztukę złota wartą dwa konie z rzędem. I nic im nie szkodziło, że ją w rzyci skrytą trzymał – dobrze choć, że toczona, gładka była. Mamrocze

zaklęcie i wciska głębiej ostrze w kościaną, pasowaną pochwę. Musi wysunęło się ociupinę, gdy ciskał się we śnie, osaczony przez zmorę. I przez ową szczelinę pełzną teraz ku niemu piekielne pokraki. Nie pojąć, jak lata całe nosił ów kozik bez otulenia wieszczego ostrza, wystawiony kiej golec na lodowate podmuchy welesowych wichrów. Dziw, że nie oszalał. Dlatego nie żal mu złota – on uniósł największą cenność z zagrabionego dobra. Ową pochewkę, wiek temu spasowaną z nożem, posiadającą moc tłumienia zgubnej siły tkwiącej w czarniawym kawałku żelaza. Warto było dać się uwikłać w zbrodniczą wyprawę, zostać katem i oprawcą. Bo choć zdarzało mu się odbierać życie, to nigdy potąd nie czuł się mordercą. Nigdy przelana krew nie zbrukała go tak bardzo, aże zda się po gardziel. I nic to, że na powrót królewskim rozkazem wtrącony został w jamę, choć przykazane sprawił, miecz Skumandowy do Płocka przyniósł, a z nim i dwa inne, w trójcę krwawą złączone przybyły. Nic to – na wolę pewnikiem nie dziś, to za miesiąc puszczą, byle go zimnica do cna nie umorzyła. Bo oto przez przedziwne zrządzenie Doli uwolnił się od wpływu zaświatów. Może nie ze wszystkim, może tylko panowanie nad owym wpływem zyskał, ale mimo choroby, słabości i opuszczenia, pierwszy raz w życiu czuje się pewnie, czuje, że władzę nad swoim losem posiadł i może wreszcie odmienić stan, posiadanie, a nawet owo imię nieszczęsne, pacholęce, nie ku sławie wojackiej wróżące. Siny blask miesiąca wpadł poprzez kratę w czeluść lochu, formując jasny, zda się materialny słup w zawilgłym powietrzu, i poczyna wędrować po zakamarkach ciemnicy. Ukazuje sylwetki mieszkańców pieczary wykopanej w surowej glinie nadwiślańskiej skarpy. W sąsiednim, oddzielonym przegrodą z drągów dole siedzi w kucki spowity w czarną suknię i zawój Zadar, skopiec[32]. Przez lata, będąc niewolnym u musliminów[33], mowy swojackiej i imienia nie przepomniał, a nijak się do chodzenia w gaciach wezwyczaić nie może. A wżdy go one w jajca, ostawione na skwarnym piasku odległej krainy, nijak cisnąć nie mogą. Nie śpi. W bladej, nalanej twarzy połyskują spod przymkniętych powiek wyblakłe od słońca ślepia. Zda się – zawsze na wpół czuwa, widzi i słyszy wszystko, choć żywi w nim tyle co w omszałym głazie. Z drugiej strony, za kolejną drewnianą barierą, śpi dziewka, Zenda, która sama o sobie powiada, że jest ostatnią z dzikich wojowniczek, co jak bają starzy siały niegdyś postrach wśród mazowieckich mężów, nim wywędrowały z biegiem Wisły gdzieś hen ku północy. Niejednego uczyniły ślepcem lub oberżnęły mu owe klejnoty, za którymi Zadar tęsknić musi. Gładka jest, choć ruda i ździebko piegowata, a jej lśniącą w miesięcznym blasku skórę znaczą ciemnymi smugami wydziergane grubo pokraczne wizerunki czaszek, wilków i drapieżnych ptaków, choć Nielub zawżdy prześmiewa się, że te ostatnie bardziej do chorych kuraków wydają się podobne. Takoż ryś na jej lewym cycku to całkiem kocur z obciętym ogonem. – „Bacz, by ci się do mleka nie dobrał” – powiada, kiedy go chęć na przekpinki najdzie, bo lubi drażnić przecherę. Podoba mu się, kiedy kraśnieje na gębie, a jej modre, figlarne oczy poczynają miotać skry. Klnie przy tym jak stary Wiking, a i pięścią zdzielić potrafi nie gorzej od Normanda. Każdego, tylko nie jego, jasnowłosego łucznika. Zadar i Zenda, skopiec i Amazonka, niczym para z dziecinnej baśni, co ją stare niańki snują w zimowe wieczory. Towarzysze galindzkiej wyprawy i sąsiedzi w jamie, ale przyznać trzeba, że Zenda do ciemnicy niejako na własną prośbę trafiła. Nie wiedzieć kiedy i czemu tak trzy pajęcze nicie żywotów Rodzanice[34] zaplotły. A były wplotły i czwartą, tego, co najbardziej i sprawiedliwie winien w lochu sczeznąć, wypaczonego chorą żądzą Izbora, czy też Gizura lub Ruryka, jak go pono u Rusów i Waregów zowią. Nielub, który żadnego z owych mian nie miał za prawdziwe, przezwał go po swojemu Pisanką, bo ów miał całe ciało

pokraszone w różnobarwnie wykłute wzory niby jajo obiatne. Że i palca nie było gdzie do skrawka niepopisanej skóry przyłożyć – jeśliby kto takiego padalca chciał gołą ręką tykać. Inna rzecz, że nie lada jaki rzemieślnik owe zawijaski, gmerki i runy na włochatym cielsku kłuł, długo musiałby u niego terminować ów niezguła, co zendowe cycki i tyłek poznaczył. A jednak to Pisanka właśnie, ten gid i odmieniec, pierwszy na swobodę się wydostał, jemu grododzierżca zlecił krwawy łup na Lednicę powieźć i przed oczy króla podsunąć na znak, że spełniła się polecona zbrodnia. Więc teraz Nielub, choć nigdy potąd obrzydliwcowi dobrze nie życzył, gotów jest modły zanosić do Dadźboga o powodzenie dla posłującego. Z dala przeciągle nawołują straże, słychać chrzęst skórzni na żwirze majdanu. Nie wiedzieć czemu ten dźwięk przypomina Nielubowi o sennym koszmarze. Znów widzi zastęp umarłych i wraży cień Światosława. Lubuje się tym wspomnieniem. Będzie się przeklętnik po wiek wąkronił w ciemnej krainie, umykając czeredzie łuskowatych stworów. Oby go pochwyciły, oby pasy paszczękami zeń darły. Za to, że sioła mazowieckie łupił, ludzi w niewolę przedawał, Nieluba jedynego miłowania pozbawił. Mimo woli cofa się więzień pamięcią do nieodległego, letniego dnia, kiedy Dola, nie wiedzieć na dobre, czy też na złe, przywiodła go pod osmalone wały płockiego grodu. Nie pragnął tej wycieczki, ludzi takoż nie chciał oglądać, zbolały był jeszcze po stracie – wolał z łukiem i sulicą[35] uganiać się za zwierzem po puszczy. Zmęczyć się, zbiegać przez cały dzień, by wieczorem bez marzeń zasnąć gdzieś na piaszczystym suchym wzniesieniu, nawet ognia nie niecąc – tak sobie radził z tęsknotą, co kiej szypa ostra utkwiła mu w piersi. Ale Bruno napierał się, że mus im Miecława odwiedzić. Prawda, że ten odkąd cześnikiem na dworze pozbawionego korony Mieszka został, cały czas w Polsce[36] bawił i brakło mu czasu rodowych odwiedzać. Mógł się więc Bruno za bratem stęsknić, lecz Nielub wiedział, że nie tylko o to mu szło. Pragnął druga z zastoiny wyrwać i na świat powieść. Dumał, że tak żałość od niego odpędzi. – „Miecław krótki jeno czas na Mazowszu popasa. Nie zdoła do Rokitna zawitać. Mus mu z grododzierżcą się rozmówić, robów a cieśli do odnowienia wałów powieść, kamieniarzy biegłych w sztuce wznoszenia pallatium, ze świata przybyłych, do roboty przysposobić. A wszystko to nim król na stan przybędzie. Ruszmy jutro, we dwa dni u grodu staniem, z bratem się zobaczę, a może to być, że akurat na orszak mieszkowy trafimy, to i na gody pójdziem” – sulił mu bez ustanku kompan, więc się koniec końców, choć bez zapału, zgodził na wyprawę. (ROK 1033, PIERWSZA PEŁNIA PO LETNIM PRZESILENIU, PŁOCK) W dwa lata po ruskim najeździe Płock nadal czynił przygnębiające wrażenie. Od poniszczonych wałów z dala niosło wonią spalenizny, a okazałe, niedawno jeszcze lśniące świeżo obrobionym drewnem i kamieniem zabudowania, poczerniały od ognia. Zgliszcza już dawno usunięto, a tu i ówdzie złociły się nowe strzechy, jednak wiele jeszcze pracy czekało ludność opolną[37], by dźwignąć gród z ruin i ukończyć rozpoczęte przez Piastowiczów dzieło. Miecław rozradował się na ich widok. Podjął godnie w pachnącej surowym drewnem izbie kasztelu, zbudowanego na zjazd książęcego dworu. Popili piwska i miodu, powspominali minione. Kiedy mieli już dobrze w czubie, młody cześnik jął wypytywać Nieluba, czy nadal tak celnie z łuku szyje, bezszelestnie potrafi się w gęstwinie pod wrogi obóz podkraść, cudzy trop w gąszczu znaleźć, a swój mylić. Na koniec otwarcie rzekł, że Bolesławowic nakazał mu zręcznego człeka do pewnej misji wynaleźć i myśli, żeby ją znajomemu łucznikowi powierzyć. Ale ten tylko w pijackim żalu łbem potrząsał i zarzekał się,

że już mu wojaczka zbrzydła. – „Dosyć żem ludzi na tamte światy wysłał – powtarzał – chodzą za mną a narzekają. Cięgiem ich widzę, nieledwie czuję, jak mnie za sukmanę szarpią. Weźmijże innego, co mar nie dostrzega, a mnie ostawcie w pokoju”. Potem zwalił się na ławę w kącie świetlicy i głośno zachrapał. Ale udał sen jeno, bo nie nadużył trunków. Naisto dość miał nagabywań. A nie chciał też szczerze rzec braciom, co po prawdzie o owych ciągłych wojnach, chąsach i grabieżach myśli – że cudze to zmagania, normańskie. Onegdaj ze wschodu przyszli, Rusami się mieniący, aby Mieszkową koronę na głowę Bezpryma wsadzić, bo im się jeden polski władca milszym wydał od drugiego. Złupili Mazowsze, popalili grody, ludzi narżnęli lub pobrali w jeństwo – uszli w swoje strony, syci krwi i dobra. Nie ma prawie roku, by jakiś Wiking, z tych co to u Prusów mir mają, kiej mu w kiesce pusto, nie skrzyknął gromady Galindów, Sambów, Jaćwingów i nie poszedł z chąsą ku Wiśle. A wszystko to, odkąd, jak prawią starzy, od Poznania i Lednicy przybyły normańskie hufce pod wodzą starego Mieszki. Złupiły Mazowsze, popaliły grody, ludzi narżnęły lub pobrały w jeństwo – ale nie wróciły ku sobie. Ostały na wiek, a wraz z nimi normański ład, normańskie daniny, normańskie wojny. A że Miecławowi po drodze z onymi, tedy lepiej już milczeć i sen udać. Po prawdzie sam Nielub dopiero od niedawna podobne dumki zaczął snuć. Może trzeba poczuć gorzki smak przegranej, której ani tęgim toporem, ani chybką strzałą odrobić się nie da, żeby rzeczy w ich prawdziwym kształcie ujrzeć. Blisko południa już było, kiedy zbudził ich pachołek, co wpadł do izby z krzykiem: „Król jadą!”. Miecław zerwał się, jakby go warem oblali i wybiegł na majdan w takim pośpiechu, że aż pasa zapomniał. Bruno za nim w dyrdy poleciał, niosąc ów zapomniany rzemień, żeby sromoty nie było, jako to wiadomo – lepszy wielmoża goły, niźli rozpasany. Nieluba też zaraz przepędzili służebni, od których ciasno zrobiło się w komnatach. Nosili ręczniki, cebry, dzbany, szorowali wiórami stoły i podłogi. Uciekł przed gwarem pod stajnię, gdzie stało w gotowości tylko kilku koniuchów. Pomyślał, że pewnikiem znać po nim trudy nocnego godowania i przejrzał się w pełnym korycie. Nic krzepiącego nie zobaczył, jął więc włosy przygładzać i szorować gębę lodowatą wodą. Stwierdził przy tym, że mus mu się ogolić, a nie chcąc na zatłoczone komnaty po swój tobołek wracać, wydobył, choć z ociąganiem, ów nóż zawieszony na piersi. Nosił go wtenczas w zgrzebnej drewnianej pochewce, którą sam z dwóch deszczułek cisowych wziętych z warsztatu łuczarza sporządził. Tylko szczęśliwy traf sprawił, że, miast lipy lub sośniny, użył posiadającego tajemną moc cisu, jako że nie znał jeszcze potęg zaklętych w swej jedynej rodowej pamiątce. Wiedział tylko, że czarniawe ostrze zawsze, bez nijakiego wecowania, ostre jest jak wiór krzemienny, a rękojeść przy dotknięciu potrzaskuje i szczypie, niby sierść wygrzanego na słońcu kocura, kiej go pod włos posmyrać. Jął gładzić lico, spozierając na swe niewyraźne odbicie i tak się w tym zajęciu pogrążył, że aż przysiadł na przeciągły głos rogów rozbrzmiewający spod bramy grodowej. Zamarł z nożem przy twarzy, skulony za plecami stajennych i wybałuszył oczy na nadciągający orszak królewski. Nie z podziwu, w jaki wprawiłby widok potężnych rumaków, zbrojnych pancernych i kolorowych szat dworzan byle prostaka – wszak widywał już podobne pochody – ale dlatego, że tuż przy moszczonym skórami wozie, na którym spoczywał wciąż niemocny po czeskim wygnaniu Mieszko, jechał w lśniącej kolczudze, powiewający kitą barwnych piór na złoconym szyszaku, Światosław. Tenże Światosław, co nie tak dawno wraz z ruską chąsą łupił mazowiecką, a i polską ziemię, wspierając powracającego z wygnania Bezpryma. Za jego to sprawą i jemu podobnych Waregów[38] utracił koronne klejnoty, wraz z tymi

najbardziej każdemu mężowi miłymi, słabujący na piernatach król. Za jego to sprawą gród cuchnie spalenizną jak żalnik po strawie[39], owdowiałe białki[40] po opolach płaczą, jęczą niewolni het w świat uprowadzeni. Ale nic to widać nie znaczy. Żadne sądy ani wróżda[41] nie dościgną biegłego w wojennym rzemiośle zbója, nie jego winy snadź w lik idą, lecz zbrojne ramię, tak długo cenne dla władców, dopóki łeb nosi na karku. Nielub poczuł, że ogarnia go gorączka i nie może zaczerpnąć tchu. Kto wie, co byłby uczynił, może pobiegłby naprzeciw pancernego rycerza i zakończył żywot z mieczem w piersi, gdyby trzymanym w zaciśniętej dłoni nożem, o którym całkiem był zapomniał, nie rozorał sobie twarzy od ucha aż po wyszczerzone w wilczym grymasie zęby. Pociekła krew i oto stał się dziw, którego prawie nikt w panującym zamieszaniu nie spostrzegł. Ledwie czerwone krople padły na ciemne ostrze, to zapełgało błękitem i rozbłysło na podobieństwo polerowanego srebra. Jednocześnie zraniony osłabł, świat mu w oczach pociemniał, a wrzawa panująca na podwórcu zmieniła się w cichy szmer, dobiegający jakby zza wielkiej dali. Orszak wydał mu się znacznie liczniejszy niż przed chwilą, bo każdego zbrojnego otoczyło kilkoro towarzyszy spowitych w szare, niby zetlałe a powiewne płaszcze, o głowach okutanych w kaptury skrywające lica, siedzących na karych szkapach o rozdętych brzuszyskach, co nadawało im pozór wielkich czarnych świń. Jeden tylko Światosław pozbawiony był niezwykłej świty. I nie dziwota, bo nikt, kto zobaczyłby go w tej chwili oczami Nieluba, nie chciałby przebywać w takim towarzystwie. To, co ścieliłosię w pyle dziedzińca u kopyt jego wierzchowca, nie było li tylko rzucanym przez zwierzę i jeźdźca cieniem. Rojowisko ciemnych, gibkich kształtów, podobnych raz do skradających się wilków, raz do kłębiących się łasic, podążało śladem Warega, wpijając w niego nienawistne spojrzenie rozjarzonych jak karbunkuły ślepiów. Stwory owe wydawały się tylko czekać sposobnej chwili lub stosownej komendy, aby rzucić się na nieświadomego ich obecności rycerza. A choć nie nazbyt wielkie, ani nawet dość materialne, budziły w sercu tak śmiertelną grozę, że Nielub utracił resztkę sił i z jękiem osunął się na ziemię. Kiedy się ocknął, zmierzchało już. Leżał w stajennej szopie na sianie, upstrzonym jasnymi plamami, rozsianymi przez ostatnie promienie zachodzącego słońca, przeszywające wyplatane z wikliny ściany. Pod strzechą kwiliły jeżyki, u żłobów tupały i pochrapywały źrebce. Czuł mocny zapach ziół i końskiego potu i bardzo pragnął, aby nie zbudziła się w nim pamięć minionych wydarzeń, niwecząc spokój ogarniający jego myśli i cały zda się przedwieczorny świat. Skrzypnęły drzwi, zawirowały lśniące drobiny kurzu i do stajni wszedł Miecław, a wraz z nim ostre jak klinga miecza wspomnienie królewskiego orszaku. – Ato żeś się pochlastał – zadudnił głęboki, lekko schrypnięty od wywrzaskiwania komend głos cześnika. – Kiej niedorostek. Pierwszy raz gębę goliłeś, czyli ci jeszcze ręce od trunku dygotały? – Światosław! – Nielub nie zwracał uwagi na prześmiewki. Poderwał się z leża i dukał bezładnie. – Ów zbój w księżej drużynie jechał. Ten sam co to Jemiołkę… I wasze Rokitno gwałtem brał… – Król ku nam przyjechał, nie ksiądz[42] – Miecław jakby niczego poza Nielubowym przejęzyczeniem nie słyszał. – Pamiętaj o tym, jeśli chcesz łeb na karku zachować. Korona to nie jeno błyskotka, co ją pan cesarz mogą przez babią zdradę wziąć i w loszku schować. To sakrament, dany na wiek od Kyryi Krysti. I nie moc ludzka się onego zrzec, jak nie moc ludzka się krztu albo rodu swego zrzec. – Co ty mi tu o klejnotach i tytułach prawisz? Czyś oczadział? Toż ja Światosława

widziałem jako i ciebie widzę! Onego gada, cośmy mu z Brunem wieczystą wróżdę poprzysięgli! – Nynie to królewski człek. Jeśli Pan tej krainy, a tako i twój, i mój, winy mu darował i na służbę wziął, nic nam do niego – młoda jeszcze, ogorzała twarz wielmoży wyrażała doskonałą obojętność. Tylko ledwie widoczne w mroku oczy z dziwnym błyskiem świdrowały Nieluba. – Zresztą ponoć raz jeden go widziałeś, a i to z daleka. Nie oskarżaj, kiej pewności mieć nie możesz. Niejeden Wareg nosi owo miano. – Mam pewność. Takoż i ty masz pewność, skoro żeś się o jego miano wywiedział – wysyczał ten z wściekłością. Wrył mu się w pamięć obraz szarego świtu i długiej łodzi odbijającej od wiślanego brzegu. I pogardliwy, krzywy uśmiech stojącego u steru Rusa, który, uszedłszy zajadłej pogoni, uwoził wśród łupów także niemałą część Nielubowej duszy. Podczas gdy jemu w porannej mżawce zamokła cięciwa. Pierwszy i jedyny raz w życiu zapomniał w gorączce pościgu o łuczniczym przykazaniu, by w słocie przede wszystkim cięciwę chronić. To i strzała poszybowała niemrawo i plasnęła w wodę z dala od burty. Jakby ją dzieciuch z lada zabawki wypuścił, a nie najprzedniejszy w mazowieckiej ziemi łucznik. Rozrechotał się tedy Rus na całe gardło. Daleko, daleko i długo niósł się ten śmiech nad mętnymi falami, nawet wtedy, gdy dłubanka zniknęła we mgle. – Gdzie Bruno? – zapytał. – Prowadź mnie do niego. Z tobą już mi się gadać nie chce. Gdyby ksiądz sobie upodobał wściekłego psa, co ci mać rodzoną zagryzł, takoż byś onego chronił. Miecław postąpił krok naprzód, unosząc władczo głowę. Wielki był i zwalisty, jak wszyscy mężowie w jego rodzie, więc teraz jego czarna, krótko przycięta broda zawisła groźnie nad łucznikiem. – Brata posłałem z wicią do Włodzisławia[43]. Wróci za dwa, trzy dni, tedy pogawędzicie. Nielub pojął, że starszy z Wilków przewidział jego zamiary. Tylko Bruno mógł walczyć ze Światosławem, mógł rzucić mu w twarz wyzwanie i oskarżyć przed całym dworem. Co więcej, silny jak tur, miał szansę pokonać doświadczonego Warega w pojedynku na miecze lub topory. Tego wszystkiego nie mógł uczynić nieznany strzelec, smard[44] nieledwie, który w dodatku nie nawykł do ciężkiej kolczugi ani do szermierki. Choć akurat o własnych szansach w starciu zupełnie nie myślał. Pewien był, że nawet gdyby przeciwnik odrąbał mu obie ręce, to i tak zdołałby zębami ruskiej przywłoce gardziel rozszarpać. – I to wiedz jeszcze – ciągnął cześnik – że przykażę stróży mieć na cię baczenie. Nie zwolę ci wejść na komnaty w czas godowania. Znam durne dumki, co ci po głowie chodzą. Spostrzegł bowiem, że Nielub maca się po koszuli. – Gdzie mój nóż? – Jać go nie wziąłem – ruszył ku drzwiom, jakby zamierzał odejść, ale nagle zawrócił, położył obie dłonie na ramionach druha, przyciągnął ku sobie i powiedział bardzo cicho zupełnie innym, miękkim głosem: – Nie czas nynie na pomstę, Nielubie. Wierzaj, nie chodzi mi o tego zbója, lecz o życie twoje i brata. Niedola uczyniła króla srogim, głowy łatwo z karków zdejmuje, kiedy mu ktoś okoniem staje i jego woli nie uszanuje. Nie trza mu przypominać, że mus mu dawnych wrogów hołubić. Odmieni się los i przyjdzie pora sposobna wróżdę spełnić, pierwszy ci o tym powiem – zamyślił się na chwilę wpatrzony w ściągniętą twarz, na której miejsce niedawnej wściekłości zajęła bezradność. – Jutro o świcie rozpoczną się łowy. Nagonka już poszła w knieję. Zwierza pod same wały grodowe napędzą, by się król po uczcie

nie musiał trudzić. Wiadomo, jako to po godowaniu niejednemu łowcy jeszcze się z czupryny kurzy. Wypuści taki szypę byle gdzie, może Dola sprawi, że w twojego wroga ugodzi. Traf to czysty, nie będą pewnikiem gorliwie takiego niezguły szukać i karać – ujrzał, że zgaszone oczy rozbłysły. – Wżdy tobie się to nie przydarzy, bo cię na łowy nie puszczę. Więcej, nakażę grodowym mieć na cię cały ranek baczenie i ani na krok za wały nie puszczać. Pamiętaj, naprawdę wydam taki rozkaz i zaraz to uczynię. Wyszedł gwałtownie ze stajni. Jeszcze zza ściany rzucił: – Twoje statki przez pachołka przyślę. I jadło, bo nie wolno ci od tej chwili na komnaty wchodzić. Nielub przez chwilę stał zadumany w gęstniejącym mroku. Pomacał się po gębie i dopiero teraz spostrzegł, że ktoś owinął mu szmatą policzek i przyłożył opatrunek z ziół. Niewiele o to dbał, próbując wyrozumieć, co też chciał mu Miecław podsunąć, opowiadając o łowach. Gdyby posłał go w nagonce albo przyobiecał wziąć ze sobą, choćby dla podawania oszczepów, byłby to jawny znak, że godzi się, aby gdzieś w gąszczu wyrównał rachunki ze Światosławem. Ale nie – wszak uczynił go więźniem grodowych wałów, bo że wyda stróży zapowiedziany rozkaz, to pewne. Nie pragnął też, aby się łucznik cichaczem wymknął za bramę, co ten mógł nocą bez trudu uczynić, stając się jednak równocześnie głównym podejrzanym. Przedpole płockiego grodu od strony północnej, kędy rozciągały się knieje, było teraz puste, oczyszczone ze zgliszczy, wolne od drzew i zabudowań na jakie dwa, trzy strzelania z łuku. Dla przeciętnego strzelca, bo Nielub, wyposażony w tęgi łuk, stojąc na wale, który tu właśnie wznosił się najwyżej i najmniej ucierpiał w czasie oblężenia, mógł przy sprzyjającym wietrze posłać strzałę aż na skraj lasu. Tam, wśród rzadkich krzewów rozstawią się przed świtaniem łowcy w oczekiwaniu na nagnaną zwierzynę. Brunonowy brat znał możliwości łucznika, ale nie spodziewał się chyba, że ten, nawet wspomagany przez wszystkie demony zemsty, dokona niemożliwego. Musiałby na krótki czas zniknąć strażnikom z oczu – to najłatwiejsze. Ale w ciemności poprzedzającej wschód słońca nie będzie widział celu. Gdyby jednak wiedział wcześniej, gdzie powinien upaść pocisk i nauczył się za widoku położenia tego miejsca – miał szansę trafić. Ćwiczył na wypadek takiej potrzeby. Zatopiony w rozważaniach, które wciąż miał jeszcze za mrzonki, wyszedł ze stajni i powoli zmierzał ku północnym obwałowaniom. Nawet nie spostrzegł, że tarczownicy spod dworcowych wierzei przypatrują mu się pilnie. Widać stosowny rozkaz już został wydany. Powiedzmy, że okaże się najlepszym z najlepszych – snuł dalej swoją dumkę – dokona, czego nikt inny nie zdoła i trafi w całkowitej ciemności skrytego w krzakach na skraju lasu człowieka. Strzała po tak długim locie nie posiada żadnego impetu. Nie przebije skórzanego kubraka ani nawet filcowej czapy. Umiałby ją jadem napuścić, znał sztukę jadzenia, wystarczyłoby lada zranienie, ale nikt na łowy nie nosi zatrutych grotów. Zbrodnia byłaby jawna. Tymczasem wspiął się na koronę wału i spojrzał ku puszczy. Słoneczna tarcza znikała już za widnokręgiem, jednak dawała jeszcze dość światła, aby oszacować odległość. Od razu rzuciła mu się w oczy kępa młodych brzóz, jaśniejąca na tle ciemnozielonej ściany boru. Taką to i po nocy dostrzeżesz, oczy pierwej do ćmaku wzwyczaiwszy. Ale weź tu i namów Warega, żeby się na jej tle grzecznie ustawił. I jeszcze strzałę najdź, co zaklęć posłucha i śmiertelnie z takiej dali ugodzi. Zrezygnowany powlókł się do stajni. Przy wejściu, z dala od siana i strzechy, ktoś wetknął

w belkę łuczywko i ułożył jego tobołki, wraz z kawałem pieczeni i skibą świeżego chleba zawiniętą w lniany obrus. W zroszonym glinianym dzbanie pieniło się piwo. Przypomniał sobie o nożu i jął gwałtownie przetrząsać posłanie w poszukiwaniu zguby. Upuścił wprawdzie kozik, gdy osłabł, ale ktoś musiał go zabrać, bo wszak zniknęła i pochewka, którą na piersi nosił. – Tego szukasz? – zamamlał starczy głos za plecami. Z głębokiego mroku za żłobami wynurzył się leciwy koniuch. Na otwartej dłoni podsuwał pod światło nożyk wetknięty między cisowe deszczułki i starannie obwiązany rzemieniem. – Ano tego – Nielub z ulgą sięgnął po swą własność. Starzec cofnął dłoń. – Z dawna oną rzecz nosisz na szyi? – zapytał jakby z troską. Dopiero teraz łucznik przyjrzał się uważniej pastuchowi. Ubrany był biednie, w brudne giezło i pofałdowane gacie, szyte znać na kogoś postawniejszego, ale długie, niepostrzyżone kudły spadające na krostowatą twarz i wielka, wyszywana szklanymi paciorkami kaptorga zdradzały jego drugą profesję. Wołchw[45] – dziw, że sobie tak spokojnie pod bokiem świątków Jezu Krysta w samym środku księżego grodu siedzi. Widać i tu lekarza potrzeba. – Wyście mnie opatrzyli? Stary skinął niedbale głową i powtórzył pytanie: – Długo to nosisz? – Będzie ze cztery roki. Może pięć – wzruszył ramionami i znowu bezskutecznie spróbował odebrać nóż. – Lecz zawżdy był mój, od maleńkości. Mać prawili, że to scheda po oćcu. Oddajcie kozik. – Jać go nie chcę wziąć, jeno się troskam o ciebie. Po oćcu mówisz? A kto on był, twój ociec? Nielub milczał, jak zawsze, gdy go kto o rodzica zapytał. No bo jak tu rzec, że nie wie? Nawet miana jego nie zna. Będąc niedorostkiem wymyślał mu różne imiona, czynił w marzeniach walnym wojem lub możnym kmieciem. I odpowiadał śmiało na takie pytania. A potem wstydził się jeszcze bardziej, kiedy prawda wychodziła na jaw. Koniuch spostrzegł, że nagabywany pokraśniał na gębie i szybko zagadał: – Ano masz rację, czasy takie, że nie wszystko trza gadać. I nie pierwszemu lepszemu. Nie znasz mnie, acz to wiedz, że ci dobrze życzę i jeno z troski podpytuję. Zwą mnie Pąch. Chytry bak[46] był z niego, starał się młodego nie przepłoszyć, nim prawdy nie pozna. – A mnie Nielub – wyrzucił ten z pewną ulgą. Stary lekko pokiwał głową, jakby to miano wiele wyjaśniało. Znowu podsunął nóż pod łuczywo. Chyba był mańkutem, bo trzymał ostrze w lewej ręce. – Masz ono cacko od maleńkości, powiadasz? Wżdy będąc otrokiem[47] na szyi go nie nosiłeś, i później takoż, jako że powiadasz: „cztery roki”. Kto go dla cię tedy chował? Możesz to rzec staremu? – A juści, mogę. Nie rozumiem jeno, czemu was to ciekawi. Pierwej mać, a później, kiedym w Rokitnie ostał, Radgost, owczarz. – Jeno owczarstwem się ów Radgost parał? – bezzębne usta ułożyły się w coś na kształt uśmiechu. – Nie, wołchw był, jako i wy. Skądeście zgadli? – Bo jeno wołchw i to silny wołchw, albo prawy żyrzec[48] może bez szkody dla się nosić to ostrze. Takoż używać, a i to jeno żertwę sprawując, bo do tego ono służy. Nie do golenia gęby, ani krojenia jadła. Nie rzekł ci tego ów Radgost?

– Nie – Nielub wspomniał, jako to się owczarz opędzał, nie chciał mu dziedzictwa oddać, zawsze na później rzecz odkładał. – Pewno miał rzec, jeno nie zdążył. Prusy ji ubiły. – Nynie pojmuję. Przez niewiedzę nóż na piersi wieszasz, nijak się przed nim nie chroniąc – znowu zakiwała się siwa czupryna. – Takoż byś żmiję pod giezło wetknął, w schedzie ją otrzymawszy, a nie wiedzący, że łacno ukąsić może. To pojmuję. Wżdy nie mogę pojąć – szare, zapłynięte oczy baka rozbłysły i z natężeniem wwierciły się w młodego – czemu żeś umu nie postradał? Cztery roki z wieszczym ostrzem za pazuchą! Gołym, bez pochwy, nie chroniony zaklęciem! Rzeknij prawdę – widzisz nawie? W Nieluba jakoby piorun trzasł. Niespodzianie wiele spraw dotąd niezrozumiałych ujrzał zupełnie jasno. Poczuł strach, ale i ulgę, bowiem zaiste nieraz mniemał przez ostatnie lata, że mu się w głowie mąci i od umu odchodzi. Usiadł z wolna na sianie i popatrzył z dołu na Pącha, dla którego poczynał żywić głęboki szacunek. – Siądźcie podle mnie, mam tu dosyć jadła na wieczerzę dla dwóch – zaprosił starego. – Poradźcie, co mam z pamiątką po oćcu czynić. Przecie jej nie wyrzucę ani obcemu nie oddam. Na coś ją mać dla mnie chowała. Wołchw chętnie skorzystał z zaproszenia. Przykucnął i sięgnął po dzban z piwem. Pił długo, nim wąsy otarł i ponowił pytanie: – Nawie widzisz? Dziadów i upiory, i wije, i mamuny, czarty błotne abo leśne, południce[49] i latawce[50]? Widzisz ich wszystkich? Może nawet bogów widujesz? Bo jeśli nie, to duszę musisz mieć ślepą i głuchą jako pień spróchniały. Szeptał ochryple, prawą garścią coraz mocniej ściskając Nielubowe ramię. A kiedy ten zaczął opowiadać, jako widział, jeno nie pojmował czemu i co widzi, taka się oskoma na te opowieści w ślepiach starca pojawiła, jakoby konał z głodu, a oto mu stół zastawiony kto pokazał. Więc wspominał łucznik swoje widzenia, owe nagłe i przerażające przebłyski innego, i głosy słyszane w ciemności wspominał, te straszne, sykliwe i głuche głosy, przemawiające w nieznanych językach. Albo i znanych, co było po stokroć gorsze. A wołchw chłonął jego słowa. Słuchał pilnie – tak słucha się słów objawienia płynących z ust proroka. Na koniec Nielub zdał sprawę ze swej porannej, najwyraźniejszej jak dotąd wizji, nie kryjąc przy tym uczuć żywionych do Światosława. Nie mógł wszak być ów szczery wieszczek szpiegiem królewskim. Dopiero gdy zapadła cisza, Pąch ułamał kawał chleba i począł go memlać w bezzębnych ustach. – Masz moc – stwierdził po długiej chwili. – Musisz mieć moc, skoro widzisz zjawy, wszelako nie mają one do ciebie przystępu. Nie lada po kim tę zdolność dziedziczysz. Z innego nawie życie by wytrzęsły, powlokły duszę przed tron welesowy. A ciebie niechają. Wiesz coś dzisiaj uczynił, kiej żeś się po licu chlasnął? Żertwę złożyłeś, zrosiłeś ofiarny nóż krwią własną – to tak, jakobyś sam siebie na obiatę przeznaczył. A one cię zrazu nie wzięły, jeno moc widzenia się w tobie wzmogła. Bo to ostrze potrzebuje krwi, widziałem ze swojego barłogu w stajni, jako ogniem rozbłysło twoją juchą skropione. Jeśli chcesz nóż zatrzymać, karm go od czasu do czasu, jeno nie sobą. Zarżnij jakiego zwierza, najlepiej czarnego. Kuraka, psa albo prosię. Może z czasem co poniektóre duchy słuchać cię zaczną, usłużą albo przepowiednią uraczą. Acz niebezpieczne to. Możesz takoż nóż u mnie zostawić, na Łysiec abo ku Ślęży go poniosę. Żercy go dla cię przechowają, z korzyścią twoją i własną – znowu ślad pożądliwości zalśnił mu w oczach. – To powiadacie, jako przez obiatę można władzę nad owymi widmami zyskać? – Nielub zdawał się nie słyszeć propozycji. Sięgnął zdecydowanie po swoją własność i tym razem

wołchw oddał mu nóż bez sprzeciwu. – Dla znającego to fraszka. Ciebie co najwyżej jakaś życzliwa nawka[51] usłucha, cień dziadowy albo uboże[52] z przyjaznego domu. Choć i to warte fatygi. Zasię nieprzychylne widma i złe bogi cięgiem cię męczyć będą, wizje straszne podsuwać, na manowce mamić, ku zbrodni namawiać. Największą rozkosz im sprawisz, tnąc onym ostrzem ludzką gardziel. Nie dbają one o świnię czy koguta. Skoro jednak chcesz nóż zatrzymać, to jeszcze ci rzeknę, że gdzieś musi być zapodziana pochwa spasowana do rękojeści. Może się to stać, że kiedyś, niby to przypadkiem, najdziesz ją we świecie. Tak działa czar właściwy rzeczom zaklętym – części całości szukają się wzajem i bez siebie istnieć nie mogą. Gdyby pochwa zniszczała, wraz rdza nóż stoczy. Więc jeśli kiedyś pochewka do ciebie powróci, a otulisz w nią ostrze, zyskasz prawdziwą władzę i posłuch u sług welesowych. Stracą do cię przystęp, a ty, gdy zechcesz, poprzez żertwę wezwiesz je pod swoje rozkazy. Wżdy póki co, będziesz się z nimi dzień i noc barować… dzień i noc, pomnij. Wszędy cię zwęszą i pójdą w ślad jak wilki za capem. No, pora na mnie. Więcej ci nie pomogę. Noc już, a ty z owym nożem jako dziecię z łuczywem. Mnie takoż nynie[53] muszą nawie widzieć. Łucznik, który słuchając słów Pącha pilnie nad czymś dumał, przytrzymał starego za kraj szaty. – Jedno jeszcze rad bym wiedzieć. Co to za stwory w trop za Światosławem ciągną? – Pewnikiem stróża domowego ognia spod progu jakowegoś domu, którego mir ów Norman pogwałcił. Ktoś przywołał zaklęciem bożęta na ratunek, lecz zbyt słabe, by pomstę wywrzeć. Dziki to woj, a i znak Jezu Krysta na piersi nosi. Tedy włóczą się za nim, czekając sposobnej chwili, iżby klątwę spełnić. Dokuczają jak mogą: konia uskubią, koszmar nocny sprowadzą, pochowają drobiazgi. A jeśli zlegnie złożon niemocą, we śnie życie z niego wyssą. – Tak tedy rzeczy się mają. – Twarz Nieluba ździebko pojaśniała. – Wierzcie, że wdzięczny wam jestem za troskę o nieznajomego i radę z serca płynącą. Niejedno dzięki waszej gadce pojąłem. Uprzedzony poradzę sobie z czarem. – To i ty jedno na odchodnym mi powiedz. O oćcu gadać nie chcesz, lecz rad bym wiedzieć chociaż, kto mać twoja. Bajałeś, że nóż dla cię trzymała, a nie pomarła od tego. Czyli wilchwą[54] była? – Ot kim jest – Nielub wysunął ku światłu prawą dłoń. – Jej to dar. W migotliwym blasku łuczywa zalśnił na kciuku srebrny pierścień. Wołchw wzdrygnął się i splunął. Poznał jego przeznaczenie i przypomniał opowieści o białkach, co korzystały z takowej zbroi. Odszedł w mrok. – „Nie dziwota, że oćca nie znasz” – mruknął do siebie. Łucznik pozostał sam. Zamyślony skubał chleb, kręcił z niego gałki i wkładał do ust, chyba nieświadomy, że z łuczywa pozostał jedynie żarzący się czerwono ogarek. W pewnej chwili sięgnął po dzban, uniósł go chciwie, przechylił… I zamarł, przytomniejąc. Powoli odstawił naczynie. Zawiły plan, który skrystalizował się w jego umyśle, nie dopuszczał raczenia się mocnym piwem z grodowej piwnicy. Czekała go długa noc. I pracowita, jeżeli nadchodzący świt miał mu przynieść upragnioną zemstę. Czuł głęboką wdzięczność dla Pącha, nie tylko za wyjaśnienie tajemnicy nękających wizji. Wieszczek nieświadomie podsunął mu sposób na wywabienie Światosława w upatrzone miejsce. Sposób może niepewny, wymagający zapuszczenia się na teren umiejętności dotychczas dla Nieluba niedostępnych, a nawet wręcz zakazanych, ale dający nadzieję na rychłe wyrównanie rachunków z Waregiem. Otóż Nielub wiedział, czyjego domowego ognia strzegły czerwonookie żywiołaki, nim

rzucony czar przymusił je do podążania za wędrownym zbójem. I nie wątpił, że skwapliwie poddadzą się jego rozkazom, jeżeli tylko właściwie użyje mocy talizmanu. Wprawdzie, dysponując tą wiedzą, mógłby poczekać na sposobniejszą chwilę, dopędzić królewski orszak gdzieś na trakcie wijącym się wśród nieprzebytych puszcz. Tam, gdyby zdołał nakłonić do posłuchu łasicopodobne duchy, by znarowiły i pognały wierzchowca Światosława w ostęp, wprost pod jego strzały, rzecz cała byłaby dziecinnie prosta. Nie musiałby mamić czujnej stróży ani wystawiać się na ryzyko schwytania czy chybionego strzału. Ale lękał się, że Dola, niezbyt mu dotąd łaskawa, nie dopuści takowej okazji. Nie chciał więc zmarnować danej mu teraz szansy, bez względu na piętrzące się trudności. Podjął decyzję. Letnia noc mogła okazać się zbyt krótka na dokonanie zamierzonego. Należało się spieszyć. Przełknął ostatni kęs chleba i poderwał się z siana. Nie szukał nowego łuczywa, rozdmuchał jedynie nieco żar, po czym upewnił się, że wrota do stajni pozostają zawarte, a w ciemnym kącie nie kryje się jeszcze który z koniuchów. Spośród swoich bagaży wydobył dwa toboły i ułożył w niewielkim kręgu światła. Długie na chłopa rulony z natłuszczonej skóry zawierały jego warsztat pracy. Rozsupłał rzemienie i rozwinął większy z nich. Czerwonawy poblask zalśnił na polerowanym drewnie łęczysk[55]. Tęgi bojowy łuk, strugany z cennego cisu, ciut tylko krótszy od wzrostu Nieluba, miał do odegrania zasadniczą rolę. To on był zdolny posłać strzałę z wałów aż na skraj lasów. Ale plan Nieluba zakładał wykorzystanie jeszcze jednej sztuki broni, którą należało poświęcić, pozostawiając w przygotowanej pułapce. Dłuższą chwilę zastanawiał się nad właściwym wyborem. Kochał ten swój wieśniaczy oręż, niejednokrotnie towarzyszył łuczarzowi przy jego wykonaniu, udzielając rad i wskazówek, dopasowując majdan do swojej dłoni, ramiona do zasięgu swoich ramion. W końcu, z pewnym ociąganiem, zdecydował się na dziwnie wygięty łuk, który sporządził niegdyś do łowów, na wzór łuków widywanych w dzieciństwie. Wierzył, że przynosi mu szczęście, ale teraz miał inny, podobny, a znacznie cenniejszy, bo nie będący podróbką. A ponadto ten na niewielką odległość bił z mocą wystarczającą do przeszycia nawet lekkiej kolczugi, jednak jego główną zaletę stanowiła właśnie pewna toporność konstrukcji wykonanej przez miejscowego rzemieślnika – dzięki niej mógł przez dłuższy czas pozostawać naciągnięty, nie odkształcając się i nie tracąc sprężystości. Następnie starannie dobrał mocno nawoskowaną cięciwę niewrażliwą na wilgoć porannych mgieł i posiłkując się pomocniczą linką nałęczył[56] łuk. Rozwinął drugi tobołek. Znajdowały się w nim dwa kołczany i wiązki strzał różnej długości. W zależności od przeznaczenia pociski miały odmienne groty, upierzenie, a nawet kształt brzechwy. Wybrał niezbyt długą, masywną strzałę o silnie skręconych lotkach, mających nadać jej szybkie obroty i pewny, prosty lot do nieodległego celu. Nie oznaczył jej jeszcze swoimi barwami, a pospolity, przeznaczony do łowów na grubego zwierza płoszczyk[57] nie różnił się zapewne od innych, spoczywających w niejednym myśliwskim kołczanie. Ukrył tobołki pod sianem i zaopatrzony w napięty łuk, pojedynczą strzałę oraz spory kłębek mocnego konopnego sznura wymknął się ze stajni. Grodowy dziedziniec pogrążony był w ciemnościach bezgwiezdnej nocy. Nieliczne płonące na umocnieniach ognie i rozświetlone okna kasztelu pogłębiały jedynie cienie pomiędzy przyległymi do wałów kleciami[58]. Co jakiś czas rozbłyskał jasny prostokąt drzwi do paradnej sieni, gdy otwierały się, przepuszczając spieszących za potrzebą biesiadników. Buchał z nich wówczas gwar rozochoconej ciżby ludzkiej i głośna gędźba[59], nieco już nieskładna. Strażnicy jednak

zachowali trzeźwość i pilnie zaglądali powracającym w czerwone gęby, bacząc, by na gody nie wemknął się ktoś niepowołany. Ponieważ ruch panował spory, poświęcali temu zajęciu całą swą uwagę. Odległa wieża bramna ledwie majaczyła w mroku, a nielicznych wojów obchodzących szczyt obwałowań widać było z daleka, ponieważ przyświecali sobie pochodniami. Nielub wyczekał na moment, gdy dwie krążące nad nim iskierki znalazły się w najdalszym położeniu i zręcznie wspiął się po plecionej ścianie na strzechę, a z niej przeskoczył pod częstokół. Przykucnął, rozejrzał się pilnie i przelazł na zewnętrzną stronę wału. Licówka z polnego kamienia tworzyła dogodne stopnie i uchwyty dla rąk, więc migiem znalazł się w mulistej płytkiej fosie. Brodząc po kolana wyszedł na brzeg i stanął wśród czarnych odziomków spopielonych bron i zasieków. Tutaj, podobnie jak wśród zgliszcz wschodniego podgrodzia, cieśle nie rozpoczynali jeszcze odbudowy. Szybko pomaszerował przez błonia, okrążając gród, aż dostrzegł w oddali masyw lasu, czerniejący na ciemnym tle nieba. Zamknął oczy i po cichu odliczał trzydziestki, wciągając głęboko w płuca wonne powietrze. Nagrzane podczas letniego dnia zioła pachniały mocno, co stanowiło miłą odmianę po cuchnącym spalenizną i nawozem Płocku. Świerszcze jeszcze wiodły swą wieczorną gędźbę, równomiernym ksykaniem głusząc dobiegające z dali dźwięczenie gęśli i głośne przyśpiewki. Łucznik poczuł się pewniej, miał wrażenie, że wyostrzają mu się przytępione wśród stłoczonych budynków zmysły. Uniósł powieki. Teraz bez trudu dostrzegł kępę białawych brzóz. Poderwał się i miarowym truchtem ruszył w ich kierunku. Straże kilkanaście razy minęły się na wałach, nim powrócił tą samą drogą do ciemnej stajni. Ogarek łuczywa dawno już wygasł, a nawet zdążył ostygnąć, nie chciał jednak jeszcze zwracać na siebie uwagi, plącząc się w poszukiwaniu ognia. Zresztą przywykł już do ciemności i bez trudu odnalazł w mroku swoje tobołki. Najpierw zmienił oblepione mułem i zebranymi wśród łąk rzepami gacie. Brudny przyodziewek zmiął i ukrył głęboko w sianie. Później powtórnie wydobył swój arsenał. Zręczne palce rozpoznawały znajome kształty bez udziału wzroku. Często zachodziła konieczność doprowadzenia broni do gotowości w nocnej zasadzce, bez możliwości rozniecenia ognia, więc jeszcze będąc otrokiem ćwiczył z zawiązanymi oczami na wypadek takiej potrzeby. Dobrał cięciwę do bojowego łuku i zamocował na jednym z kościanych rogów, ale nie napinał go jeszcze, aby bez potrzeby nie męczyć cisowego drewna. Wybrał strzałę zdatną do dalekiego lotu, znów jedną tylko, gdyż wiedział, że nie trafi się sposobność do powtórnego złożenia. Nie była to pierwsza lepsza długa szypa. Konstrukcja pocisku stanowiła rezultat licznych prób i doświadczeń łucznika. O jej niezwykłości stanowiły użyte materiały. Brzechwę wykonano z giętkiej osiki, zaś opierzenie z krótko przyciętych piór puchacza. Już tylko te cechy mogły wskazać na Nieluba jako jej posiadacza, ale na domiar złego poznaczył lotki swoimi barwami. Musiał liczyć na szczęśliwy traf, że nie zostanie odnaleziona wśród chaszczy, podobnie jak i wschodni łuk, który zamaskował, najlepiej jak zdołał po ciemku, brzozowymi gałązkami. Sprawnie wymienił opatrzony tulejką grot bojowy, zastępując go szerokim na palec płoszczykiem w kształcie wyostrzonego półksiężyca. Żałował teraz, że nie zamówił u kowala jeszcze szerszego ostrza. Zawinął łuk i strzałę w płat natłuszczonej skóry i przyczaił się z zawiniątkiem w uchylonych drzwiach stajni. Gody miały się ku końcowi. Skorzystał z chwili, gdy większa grupa podpitych biesiadników wywołała zamieszanie, wadząc się ze stróżą, i przemknął po kleciach do upatrzonej szopy, której wysoka strzecha piętrzyła się przy północnym wale. Ukrył broń pomiędzy kulikami[60] i wrócił, zręcznie przeskakując z dachu

na dach, nim wygasł zamęt. Padł na siano i okrył się burką. Uczynił to w czas, gdyż po chwili usłyszał zmieszane głosy i do stajni weszło kilkoro czeladzi w poszukiwaniu stanu na krótki spoczynek. Nie udawał, że śpi – wręcz przeciwnie, usiadł na posłaniu i powitał wchodzących. Dwóch pachołków, rozchichotana młódka i leciwa białka odpowiedzieli na pozdrowienie, przypatrując się ciekawie łucznikowi w blasku niesionych łuczyw. Może niezwykłym wydał im się ten jasnowłosy, odziany w znoszone giezło i lśniące czystością paradne gacie, przybysz z dalekich kniei, a może rozniosło się już, że Miecław nałożył nań dozór. – Nie śpicie to? – zagadnęła starka. – Pewnikiem już po północku. – Cosik mnie nie morzy, matuchno. Ledwo z wieczora oczy przymknąłem, wnet mnie zmora dręczyć poczęła. Duszno, a takie mi się okropności majaczyły, że i straszno. Jakoweś złe się w tej kleci czai, czyli mi Welewitka złą przygodę wieszczy? – Tako was przelękło? Tylego woja? – zaciekawiona białka posunęła się ku Nielubowi, zapominając, jak bardzo umęczyła ją całodzienna posługa. Za jej plecami młodzi także zaprzestali przygotowań do snu. – Ano. Dumałem, jako godowe hałasy, gędźba a śpiewy, sen mi mącą koszmar sprowadzając, wżdy był tu taki stary koniuch, Pąch… – Et, Pąch, ladaco – wyrwał się jeden z otroków – ten ci w każdej ropusze lubo gawronie jędzę widzi. – Nie powiadaj byle czego, Ludku, kiej nie na twój capi um takowe sprawy – uniosła się babina. – Nie baczcie panie na mego wnęka[61], pstro ma jeszcze niedorostek w łepetynie. Trza wam wiedzieć, iże onże Pąch jeno dla pozoru przy koniach chodzi. Wieszczek to i lekarz w całym opolu słynny. Z dalekaście pewnikiem do Płocka przybyli? – Aże z Rokitna. To za Wisłą, niecały dzień drogi od Czerwińska – Nielub rozumiał, że aby zaskarbić sobie łaskawość staruchy, mus mu zaspokajać babią ciekawość. – Miarkuję nynie, czemu mi ów Pąch radził obiatę[62] złożyć przed świtaniem. Nie poznałem, że wieszczek i zbyłem starego. Głupio żem się sprawił, może chciał mi onego kura podarować. – Jakże to? – białkę aż skręcało z chęci poznania zaleceń płockiego wróża. – Prawił, że starczy zarżnąć na obiatę czarnego koguta, by złe odwrócić i nawek szkodliwych się pozbyć. A jeśli jakowaś zmora[63] w dręczeniu się udzielała, to wraz z ptasim i jej łeb obetnę. Byle sprawić to w samotności i przed pierwszą zorzą. Wszakże skąd ja tutaj koguta po nocy wezmę? I to czarnego. Niesposób zaradzić biedzie. – Kurków wszelakiej maści w naszym kurniku dostatek. Starczy wiedzieć, na którą grzędę sięgnąć – chytrze uśmiechnęła się stara. Kusiło ją dopomóc w tajemnym obrządku. Oj, będzie co po kuchniach i komorach rozpowiadać. – Dola mi cię, dobrodziejko, zsyła – ucieszył się obłudnie Nielub, w samej rzeczy rad, że tak zręcznie podszedł babkę. – Juści, darmo drobiu nie chcę. Mam dwie skórki kunie, dobrze sprawione. I za jedną by ptaka dostał, ale nie chciał tracić czasu na targi, a tak skuszona hojnością starucha zaraz przykazała młódce: – Chybaj, Świętocho, do kurnika, a ucap onego czarnulka, co zawżdy pod samą strzechą nocuje. Ani się Nielub obejrzał, jak dzierżył już pod pachą tłustego, czarnopiórego ptaka. Mógł po prawdzie koguta ukraść, jednak nocą, w nieznanym grodzie, nastręczało to liczne trudności. Głupio byłoby wpaść na rabowaniu drobiu, mając w planach pomstę na Normanie. Wręczył babie, noszącej miano Malina, przyobiecane skórki, cierpliwie wysłuchując opowieści o

przeróżnych zdarzeniach, jakie za sprawą zaświatowych mocy dotknęły jej licznych krewnych i znajomków. W międzyczasie do stajni wtoczyło się dwóch cuchnących piwskiem koniuchów, którzy poczęli poić i szykować pod wierzch stłoczone konie. Pojął, że tylko patrzeć, jak łowcy ruszą ku puszczy. Skorzystał z krzątaniny i wziąwszy zbywające łuczywo, poszedł w upatrzony zaułek między szopami. Nie dbał, że widzą go straże, ani o to, że leciwa Malina wraz z resztą czeladzi przypatruje mu się przez szpary w plecionce. Wręcz przeciwnie – od tej chwili pragnął mieć świadków swej bytności w obrębie wałów grodowych. Nie chciał tylko, aby słyszano co szepce podczas odprawiania żertwy. Jeszcze nie tak dawno, za rządów Bolesława Mieszkowica, mógłby za takowe praktyki stracić rękę, albo i głowę, w zależności od królewskiego nastroju. Ale po religijnym zamieszaniu podczas rządów Bezpryma obyczaje uległy pewnemu rozluźnieniu. Co najwyżej ryzykował kilka batów, a i to nie tyle za spełnianie pogańskich obrządków, a za bezczelność, że czyni to pod bokiem namaszczonego władcy. Kucnął w ciemnym kącie, pod suszącymi się na żerdziach garnkami, i ścisnął kolanami wyrywające się ptaszysko. Wetknął łuczywko w ziemię, patrząc w połyskujące oko koguta. Wsunął spotniałą dłoń pod giezło i odetchnął głęboko. Lękał się nie mniej od swojej ofiary. Po raz pierwszy zamierzał z rozmysłem wezwać stwory z ciemnej otchłani podległej władzy Welesa. Nie przerażały go tylekroć ostatnimi czasy widywane zjawy. Nawet pewniej się czuł teraz, świadomie wychodząc im naprzeciw, niż wówczas gdy pojawiały się nieproszone w najmniej sprzyjających okolicznościach. Bał się urazić bóstwo. Wprawdzie Weles, lub Nyja, jak zwano go w Polsce, troskliwie wypasający cienie dziadów na mglistych równinach Nawi, miał opinię boga w miarę łaskawego, był jednak bogiem i to bogiem ze wszech miar potężnym. A od wszelkich wielkich bóstw, przekupnych, mściwych i całkowicie nieobliczalnych, Nielub starał się trzymać jak najdalej. Jego praktyki religijne ograniczały się do drobnych rytualnych ofiar składanych pomniejszym demonom domowym i leśnym, swojskim i na swój sposób niemalże „ludzkim”, zaś kontakty z groźnymi władcami zaświatów pozostawiał wszechstronnie przygotowanym do niebezpiecznej posługi kapłanom. Teraz, decydując się na użycie poświęconego narzędzia, wkraczał w ów niebezpieczny krąg zakazanych potęg. Ale nie było już odwrotu. Zacisnął palce na kościanej rękojeści i wyszeptał: – Przyzywam bożęta goniące w ślad za Światosławem, Waregiem, podłym zbójem, mącicielem miru. Przybądź uboże, stróżu zgasłego ogniska i ty, wygnane spode progu rodowej chaty. Spiesz ku mnie piastunie dziatek pomarłych, opiekunie spopielałej strzechy, włodarzu wyłamanej zawory. Chodźcie ku mnie wszyscy żądni pomsty duchowie. Posilcie się krwią czarnego kura. Wyciągnął zza pazuchy nagie ostrze i przeciął szyję ptaka. Olśnił go błękitny błysk, gdy struga krwi chlusnęła na klepisko. Wśród szkarłatnych powidoków majaczących pod zaciśniętymi powiekami rozpoznał krąg rozjarzonych, wpatrzonych weń czujnie ślepi. Kogut wierzgnął sztywniejącymi łapami. Żertwa została spełniona. – Nynie, skoroście syte, powolne bądźcie memu rozkazaniu, a nim nadejdzie świt, stanie się zadość mojej i waszej wróżdzie. Idźcie za zbójem dalej w trop, a kiej na błoni stanie oczekujący zwierza, znarowcie mu źrebca i powiedźcie w chaszcze, ku kępie białych brzóz. Skubcie i straszcie konia tak, by ogłupiał i stanął w pół drogi między oną kępą a pokrzywioną sosną staruchą, pierwszą z kraja u boru. Tam ji strzymajcie, mnie znak jawny głosem lubo światłem dając, jeno tak, bym go na wale stojący zrazu spostrzegł. Jeśli spełnicie przykazane,

tłustsza was od onej obiata czeka. Normańską wrażą juchą was napasę. Otwierając oczy, dostrzegł jeszcze znikające w mroku kłębowisko gibkich cieni. Łuczywo buchnęło jasnym płomieniem i zgasło, a nagły poryw wiatru poniósł w ślad za stadem zjaw snop czerwonych iskier. Nie pojawił się żaden rozeźlony bóg na czele drużyny upiorów ani nie uderzył grom każący samozwańczego żercę. Tylko z pobliskiej szopy dobiegły go podniecone szepty i skrzypienie wymoszczonych w sianie leży, gdy syta wrażeń czeladź układała się do snu. Nielub zdjął z płotu garnek, związał łykiem łapy martwego ptaka i zawiesił truchło na sztachecie. Nagarnął stopą ziemi, przysypując lśniącą kałużę krwi i pomaszerował do stajni, czując na twarzy przybierające na sile podmuchy. Wiało z południa, w kierunku puszczy, jakby sam Poświst przysłuchiwał się modłom i skorzystał ze złożonej ofiary. U wrót przepuścił wyprowadzających osiodłane wierzchowce stajennych, zgasił w korycie pozostawione przez nich łuczywo i ułożywszy się na posłaniu oddychał miarowo, udając głęboki sen cudownie uwolnionego od prześladowań zmory. Chciał uniknąć nagabywań starej Maliny, odprężyć się i skoncentrować przed oddaniem najtrudniejszego, a zarazem najważniejszego w życiu strzału. Starał się spowolnić rytm swojego serca, rozluźnić napięte mięśnie ramion, oczyścić umysł z natłoku niepotrzebnych już myśli, przyzwyczaić źrenice do poprzedzających poranek ciemności. Na grodowym dziedzińcu narastał gwar. Rżały konie, stukały podkowy, jeźdźcy klnąc gramolili się na siodła, próbując przedzierzgnąć się z godowników w myśliwych. Nie wszystkim łatwo przychodziła nagła zmiana roli. Ten i ów podśpiewywał jeszcze sprośne kuplety lub bełkotliwym głosem ciągnął podjęty u stołu wątek. Co chwila dochodziło do pyskówek i przepychanek. Niespodziewanie hałasy umilkły. Nagła cisza zwiastowała przybycie króla. Ten rzucił kilka słów do zgromadzonych i wnet potężny dźwięk rogów poszybował ponad wałami, dając hasło do wsiadanego. Brama płockiego grodu uchyliła się z chrzęstem i bierwiona przerzuconego ponad fosą mostu zadudniły pod końskimi kopytami. Rozjazgotały się psy, świsnęły bicze czeladnych, rozpoczęły się królewskie łowy. Nielub otworzył oczy i leżąc nieruchomo na wznak posłał ku odległym gwiazdom, od których oddzielała go strzecha kleci i masywy chmur, bezsłowną modlitwę. Rozrzucił posłanie i sprężyście poderwał się z siana. Wyostrzone zmysły rejestrowały oddechy śpiących, jednostajny szum przybierającego na sile wiatru, głosy stróży i odległe pohukiwania zbliżającej się nagonki. Po raz ostatni tej nocy wyszedł z szopy i pewnym krokiem przeciął dziedziniec. Głośno pozdrowił mijanych strażników, wciąż jeszcze pełniących wartę u wrót opustoszałego kasztelu i po skrzypiącej niemiłosiernie drabinie wspiął się na północny wał. Przez chwilę nie mógł uwierzyć własnemu szczęściu. Na szerokim chodniku biegnącym wzdłuż częstokołu nie było żywego ducha. Wartownicy zapewne zgromadzili się na wieży, zapewniającej rozleglejszy widok i schronienie przed porywami wiatru, zaś ewentualni gapie pragnęli wykorzystać ostatnie chwile przed świtem na krótki wypoczynek. Jednak taki stan rzeczy nie mógł trwać długo. Mściwe duchy powinny się pospieszyć. Łucznik sięgnął po zwisający niedbale na plecach ciemny płaszcz, naciągnął głęboko kaptur i otulił połami ramiona. Gdy okrył jaśniejący w mroku lniany przyodziewek, stał się niemal niewidoczny, a jego sylwetka zlała się z czernią przedświtu. Bezszelestnie pobiegł po wale, z kocią zwinnością przeskoczył na upatrzoną strzechę i wydobył ukryty wcześniej oręż. Zajął stanowisko przy najbliższej strzelnicy, okraczył łuczysko i sprawnie nałęczył cięciwę. Wygładził koniuszkiem języka lotki strzały, potem wystawił twarz na wiatr, starając się

precyzyjnie określić jego siłę i kierunek. Wcześniejsze porywy ustały, od rzeki ciągnęła wprost ku lasom silna jednostajna bryza. Szanse na pomyślny strzał rosły. Wychylił się przez parapet strzelnicy i wbił wzrok w ciemne przedpola. Odrobina blasku odległego słońca, znacząca smugą szarości wschodni horyzont, sprawiała, że jasne kształty poczynały wyróżniać się na tle czerni. Bez trudu rozpoznał kępę brzóz, kilka siwych koni i jeźdźców okrytych białymi płaszczami. Nasłuchując, czy ktoś nie nadciąga chodnikiem, czekał na znak. I oto zachybotały się konary brzóz i pomimo przeciwnego wiatru dobiegł go z oddali trzask łamanych gałęzi, parskanie przerażonego wierzchowca, tętent kopyt. Chwila ciszy i znów kwik koński, normańskie przekleństwa i strzelanie z bata. A potem stokrotne echa poniosły przez błonia odbity od drzew odwiecznej puszczy najprzeraźliwszy wrzask, jaki słyszały uszy zgromadzonych. Tak wrzeszczy tchórz lub łasica przytrzaśnięta przez wnyki; podobnie drą się walczące w marcu dzikie koty. Ale w słyszanym okrzyku, o niebo głośniejszym, dochodzącym jakby z rozlicznych gardzieli, grała rozpoznawalna nuta szatańskiego triumfu, budząca pierwotną trwogę w ludzkich sercach. Jeden tylko człowiek nie zamarł sparaliżowany lękiem. Nielub odrzucił połę płaszcza, przyjął postawę, wzniósł łuk naciągając cięciwę i niemal w tej samej chwili wypuścił smukłą strzałę. Zawsze celował instynktownie, a moment przytrzymania trwał krócej niż mgnienie oka. Dla niego jednak przez jedno uderzenie serca czas zwolnił swój bieg, rozciągając się niemal w nieskończoność. Czuł, jak cięciwa zsuwa się z opuszek palców, zagłębia w nasadkę strzały, prostują z wolna naprężone ramiona łuku, pod wpływem uderzenia giętka osikowa brzechwa wygina się i wężowym ruchem mijając majdan podrywa do stromego lotu. W miarę jak strzała pięła się w górę, a czas przyspieszał, odzyskując swe normalne tempo, szare lotki nadawały pociskowi coraz szybsze obroty, a drgania promienia gasły. Jakaś część jaźni strzelca również pomknęła w przestwór. Wyobrażał sobie przedpole płockiego grodu z perspektywy lecącej strzały, pragnął wyczuć najwyższy punkt jej trajektorii, w którym ciężar grotu powinien przeważyć nadany przez cięciwę pęd i zacząć ściągać pocisk w kierunku odległego jeszcze celu. I kiedy ów nieuchwytny punkt został wreszcie osiągnięty, wiedział z niezachwianą pewnością, że oddany strzał okaże się celny. On, Nielub, najprzedniejszy z łuczników, dokonał niemożliwego. * Światosław wściekle targał cugle rumaka, który po szalonym galopie zastygł rozkraczony u pnia pokrzywionej przez wichry sosny, samotnie strzegącej skraju puszczy. Próżno orał ostrogami boki wałacha, rozdarte już wcześniej do krwi podczas próby okiełznania jego dzikich narowów. Próżno strzelał na postrach z bicza używanego do spędzania sfory. Rozparty koń chrapał, uszy położył płasko na spuszczonym łbie, przez zad przebiegały mu silne drgawki. Zbyt przerażony, by wierzgać, wyglądał jak otoczony przez zajadłą watahę niewidzialnych wilków. Wareg nie znał uczucia strachu, a przynajmniej nie przyznałby się do niego nawet przed sobą samym, jednak udzielił mu się niepokój wierzchowca. Poczuł się nieswojo, tkwiąc tak na grzbiecie oszalałego zwierzęcia w ciszy i ciemnościach przedświtu. Wprawdzie od ludzkiej gromady oddzielała go jedynie kępa młodych brzóz, jednak majaczące w mroku białe pnie tych przyjaznych zazwyczaj drzew budziły jakąś nieokreśloną grozę. Podobnie jak rubinowo-czerwone świetliki, których rój otoczył końskie pęciny. Więc gdy nagle piekielny wrzask rozdarł otaczające powietrze, potężny Rus wstrzymał z lęku oddech, a zimny pot zrosił jego okryte żelaznym szłomem czoło. Pojął, że nadciąga śmierć. A ta

nadleciała wraz z osikową strzałą, która z cichym szelestem wbiła się w gąszcz brzozowych witek. Jej sierpowaty grot przeciął w kilku miejscach konopny powróz, który na podobieństwo pajęczej sieci oplatał korony drzewek. Poluzowany sznur pozwolił odchylić się nieco wygiętej gałązce, której koniec, zacięty w rodzaj prymitywnego spustu, przytrzymywał napiętą cięciwę refleksyjnego łuku, o majdanie zamocowanym poziomo w zagłębieniu grubszego konara. Zwolniona cięciwa wyrzuciła strzałę, którą Nielub podczas nocnej wycieczki wycelował w pień starej sosny, mniej więcej w połowie jego wysokości. Dokładnie tam, gdzie teraz, skulony na siodle, tkwił znienawidzony Światosław. Rozległ się głośny stuk i z okrywającego jeźdźca skórzanego kubraka uniósł się obłoczek kurzu. Wareg poczuł uderzenie i z niedowierzaniem wpatrzył się w sterczącą z piersi pierzastą brzechwę. Usta wypełniła mu pienista krew. Otaczający mrok zgęstniał, a jednocześnie żywiej rozbłysły tlejące iskierki świetlików. Umierający poznał, że to tuziny czerwonych ślepi patrzą nań nienawistnie z nieznanej otchłani. W ślad za oczami wynurzyły się z nicości lśniące bielą dziesiątki ostrych kłów i ciemne, gibkie, skłębione tułowia łasic, jaszczurów lub węży. I gdy spotniały rumak poderwał się wreszcie, strącając truchło wojownika z grzbietu, stwory rzuciły się stadem na zamarłą z trwogi duszę Światosława, rozrywając ją na bolesne strzępy. * Nielub nie mógł zobaczyć efektów swojego strzału. Chwilowo musiał poprzestać na przekonaniu, że okazał się celny, a zjawy wypełniły przypieczętowany ofiarną krwią pakt. Wał lada chwila mógł się zaroić od ludzi. Zrezygnował ze żmudnego zdejmowania cięciwy i, aby zyskać na czasie, przeciął po prostu cenne powrósło. Zawinięty w płat skóry łuk utworzył poręczny sztywny rulon, który bez trudu dał się wsunąć głęboko w szczelinę najbliższej strzechy. Na wszelki wypadek naciął głęboko, do białego drewna, jeden z wieńczących ją ozdobnych śparogów[64], na wypadek, gdyby okazja do wydobycia oręża nie miała nastąpić w najbliższym czasie. Zawinięte w natłuszczoną skórę łęczysko, zabezpieczone przed słońcem i wilgocią, mogło poczekać bez szkody nawet kilka lat na swego właściciela. Gorzej, gdyby w międzyczasie zapomniał, na której kleci je ukrył. Następnie zsunął z ramion ciemny wełniany płaszcz i począł z pewną ostentacją przechadzać się po wale, pilnie wpatrzony w skraj lasu. Dzień wstawał szybko. Niebo jaśniało z każdą chwilą, a każda z tych chwil przynosiła potwierdzenie spełnionej zemsty, podsycając wciąż jaśniejszy promień triumfu, gorejący w sercu Nieluba. Pierwsze promienie wschodzącego słońca zalały błonia, gdy z wysokości wypełnionego obecnie ludzką ciżbą wału patrzył na truchło swego wroga, niesione na marach przez czterech pachołków. Nawet z daleka rzucał się w oczy wyraz skrajnego przerażenia, w jakim zastygła poorana bliznami twarz Warega. Gdy złożony ze spieszonych łowców kondukt mijał grodową bramę, łucznik pierwszy pognał na dziedziniec. Omal nie skręcił sobie karku, zjeżdżając na łeb na szyję z drabiny. Wepchnął się w otaczający mary tłum, wciąż niesyty widoku martwego zbója. Przy zwłokach stał król, bezskutecznie usiłując upierścienioną dłonią zawrzeć powieki na wytrzeszczonych ślepiach swego sługi. W zachowaniu władcy nie było znać współczucia. Wyglądał raczej jak ktoś, komu ubito cenne i pożyteczne zwierzę, w rodzaju konia lub charta. Zaklął głośno i potoczył chmurnym wzrokiem po zgromadzeniu. Wypatrzył w tłumie Miecława i skinieniem ręki przywołał cześnika. – Nakaż świątkom, niechaj sprawią truchłu krześcijański pochówek. Potem pójdź do mojej komnaty. Mus nam cały zamysł po raz wtóry układać. Wszystko, com zamierzał, wzięło w łeb – ostatnie słowa skierował bardziej do siebie, niż do przepychającego się ku marom Miecława. Ten zaś utkwił baczne spojrzenie w rozgorączkowanej twarzy Nieluba. Dobrze, że

pijany zwycięstwem łucznik nie wiedział, jakie tajne dumki rodzą się w głowie Unisławowica. (ROK 1033, PIERWSZA JESIENNA PEŁNIA, PŁOCK) Tak, nawet teraz, trawiony przez chorobę na dnie zimnego lochu potrafi Nielub przywołać ów żar i uniesienie. Zresztą nic ponadto nie zachowało się we wspomnieniu lipcowego przedpołudnia. Nie czując głodu ani potrzeby wypoczynku, tułał się w ludzkim tłumie pomiędzy grodowymi kleciami. W miarę jak opadały emocje, ogarniała duszę łucznika dziwna drętwota. Aż dotąd żył żądzą zemsty, dzięki niej budził się rano i podejmował trud przeżycia kolejnego dnia – ku czemu zbudzi się nazajutrz? Oddał najwspanialszy strzał w życiu, magią i łuczniczym kunsztem pokonał wielekroć potężniejszego wroga i oto poczuł się jak nasycony aż po samą gardziel ludzką juchą wąpierz – istność bez nijakiego celu ni spodziewania. Więc w gruncie rzeczy poczuł ulgę, gdy pochwycony znienacka przez uzbrojonych pachołków po raz pierwszy został wtrącony do płockiej jamy. Ulgę tak wielką, że nawet nie próbował protestować, tylko zwalił się na kupę nadgniłej słomy i natychmiast zasnął. Głębokim, krzepiącym snem, niemąconym przez żadne koszmary. Wiele by dał za taki uzdrawiający sen obecnie, podczas wlokącej się w nieskończoność jesiennej, księżycowej nocy, ale od lata niejedno się wydarzyło. Dla ochrony przed widmami zyskał broń niezawodną, lecz jak się bronić przed własnym niespokojnym sumieniem? Bo o ile śmierć zadawana w wojnach i przygranicznych potyczkach wydaje mu się naturalna, usprawiedliwiona zrządzeniem bezlitosnej Doli, a zabicie wroga wręcz świętą powinnością, o tyle zlecony mord na Skumandzie, choć okupiony nie złotem, a obietnicą wolności, jawi się więźniowi jako zbrodnia najpodlejszego gatunku. Czuje, że poniekąd z tych rozterek bierze się trawiąca go gorączka. Z lękiem myśli, że przyjdzie mu doczekać w owej jamie zimy. Latem doskwierały tu tylko muchy i smród, teraz zimne mgły wywołują kaszel i dreszcze, zaś mróz pewnikiem umorzy wpierw chorego, a potem jego towarzyszy. Ciekawość, jak radzi sobie z chłodem Zadar po latach spędzonych w krainach skwarnego południa. Cięgiem siedzi ze skrzyżowanymi nogami, można by mniemać, że skamieniał ze szczętem, gdyby nie to, że czasem, bardzo rzadko, udaje się w ciemny kąt za potrzebą. Szczy kucnąwszy, jak baba, nieco jeno czarną suknię zadziera. Ponoć nie po temu, że skopiec, jako mu w prześmiewkach Pisanka wytykał, jeno wezwyczaił się po babsku potrzebę spełniać u musliminów, którzy na taką modłę leją. Może to i prawda, bo różne dziwactwa panują pośród wyznawców jedynego boga, a może naisto nie chce okaleczonych członków ma świat wystawiać. Wilgotne zimno lochu nie ma jednak do niego przystępu. Inny by skapiał w cienkiej jedwabnej szacie, nawet zakopany po szyję, jak Nielub, w zawilgłym barłogu z przegniłej słomy i rojących się od robactwa szmat, a tego coś grzeje od wewnątrz. Może mroczne myśli i krwawe marzenia wyniesione ze szkoły zabójców. Co zasię grzeje Zendę, śpiącą na wznak z obnażonymi cyckami i zadartą kiecką, Nielub wie aż nadto dobrze. Dziw, jak się chuć w onej dziewce nieustannie rozpala, dziękować Lelji[65] miłościwej, że choć we właściwą stronę skierowana, a nie, jak u Izbora, ku nieletnim dziatkom. Cięgiem prosi Nieluba, żeby jej po męsku wygodził, ale ten już dawno znalazł przednią wymówkę: – „Sama prawisz, jako z plemienia dzikich kobiet pochodzisz – mówi – przeto mus ci ich obyczaju przestrzegać. A ów ci nakazuje męża, jenże[66] się z tobą spełnił, niezwłocznie zabić lub zwałaszyć[67] i robem niewolnym uczynić. Nieradym takiej płaty za uciechę z tobą dać, choć krasna jesteś i wielce memu sercu miła”.

A gdy dziewka przysięga, że jego jednego rada oszczędzi i po wielekroć do swoich łask dopuści, starań by mu rozkosz sprawić nie żałując, dodaje: – „Prawdą jest, że i dzika żona może jakiego męża sobie upodobać i jego jednego ku zaspokajaniu żądz cielesnych trzymać, jednak zakon nakazuje jej takowego szczęśliwca oślepić, a ja się na takowe poświęcenie, łucznikiem będąc, zgodzić nie mogę. Co innego, gdybym garnki lepił albo kosze wyplatał. Wówczas bez wahania dałbym sobie oczy wydrzeć, żałując jeno, że już więcej twej urody inaczej niż macaniem podziwiać nie zdołam”. I tak długo swoje powtarza, aż znudzona białka kogo innego na ofiarę upatrzy lub sama sobie wygodzi, jako teraz w lochu co i rusz czyni. Raz jeden przywabiła strażnika, ale po obłapce nie strzymała, wyrżnęła go kolanem w krocze i ogłuszonego tak za gardziel przydusiła, że ledwie co nieboraka druhowie wyratowali, a i tych zdrowo pazurami poznaczyła. Bo zaprawdę niemal zawsze próbuje przypadkowym miłośnikom śmierć zadać lub choćby pokaleczyć ich i upokorzyć. Jednak Nielub podejrzewa, że nie dziwne prawa Amazonek nią kierują, lecz potrzeba oczyszczenia się i zmycia hańby, jaką odczuwa przymuszona przez żądzę do odbycia pospiesznego stosunku. Wszak jest dziką kobietą, polującą na mężczyzn niby na łowną zwierzynę, a nie niezaspokojoną dziewką, służącą za materac każdemu chłopu, który się w sposobny czas nawinie. Zresztą naprawdę polubił Zendę za jej szczerość, waleczność i szaleńczą odwagę. Jej jednej, spośród dziwolągów z jakimi złączyła go przewrotna Dola, szczerze ufa. Choć o niej jednej wie z całą pewnością, że go uparcie i z rozmysłem przez cały czas okłamuje. Zadara nie rozumie, Izborem gardzi. Jeśli nad tym chwilę podumać, to nigdy w życiu, a przecie włóczył się po szerokim świecie, towarzysząc Wilkom w wojennych potrzebach, nie spotkał podobnej bandy popaprańców. Ale widać właśnie tacy łacno trafiają do ciemnicy płockiego grodu. Zenda budzi się, pochlipując jak dziecko. Już otworzyła szeroko modre, niewinne, zawżdy jakby nieco zadziwione oczy. Przeciąga różowym języczkiem, po kociemu oblizując pełne, skore do śmiechu usta. Może zbudził ją promień księżyca, gładzący miedziano-złote włosy, a może zmąciły jej sny Nielubowe myśli. Unosi rękę i uciska piersi, aż falują zdobiące je wizerunki ptaszysk, jakby spłoszone gotowały się do lotu. Delikatnie, smukłymi palcami o obgryzionych paznokciach, drażni czerwoną malinę sutki tuż przed nosem sennego kocura. Jej druga dłoń wędruje w dół, ku rozchylonym białym udom. Oświetlona snopem miesięcznego blasku, zaraz pocznie się wić i pojękiwać w nadziei, że przypatrujący się jej strażnicy lub mieszkańcy sąsiednich cel odczują podobną do jej chuci żądzę. Nielub zamyka oczy. Czas udać sen, nie dać się wciągnąć w babie gierki, bo inaczej przyjdzie oszaleć, co niejednemu już się w lochu przydarzyło. Zresztą kto wie, może błogosławiony sen naprawdę przyjdzie, uwalniając duszę z więziennej zastoiny ku innym, choćby i straszliwszym światom. Byleby na krótki czas ustąpiły dreszcze, byleby ustał żar gorączki spalającej skulone ciało.

III ROKITNO (ROK 1033, NÓW PRZED NOCĄ DZIADÓW) Jechali samowtór[68], szybko, lasem, wąską ścieżyną wydeptaną w gęstym poszyciu. Nieliczne plamy słonecznego blasku spadały z wysoka pochyłymi kolumnami na pokłady brunatnych liści, pod którymi chlupotało gęste błoto. W smugach światła polatywały żółte sikorki i stadka czerwonobrzuchych gilów. Drzewa zrzedły, spoza nich wyjrzał bagnisty, pokryty rudymi trawami teren. Nisko nad taflami rdzawej wody pełzała błękitna jak dym mgła. Kudłate koniki zwolniły, z trudem wyciągając kopyta z lepkiej mazi. W pobliżu z topieli sterczały czarne, dębowe belki. Na zmurszałych drągach wisiały, znacząc szlak, poczerniałe od dziesiątków słotnych lat i śnieżnych zim czaszki koni i wołów. Stanisław przeżegnał się i pognał konia bliżej towarzysza. Nigdy nie widział okolic Rokitna, rodowej siedziby Wilków, przybyłych ponoć wiek temu kędyś z dalekiej krainy na czele gromady ponurych i groźnych współplemieńców. Z czasem przybysze zrośli się i zlali w jedno z miejscową ludnością, pozostawiając ślad nazwy swego plemienia w zawołaniu całej zawiślańskiej krainy i wdzięczną pamięć w sercach okolicznych kmieci, jako że ponoć rozegnali na cztery wiatry hordy dzikich kobiet gnębiące ich przodków. – Co to za miejsce? – zapytał szeptem Bruna. – Babie Uroczysko – półgłosem odparł zapytany, na którym również bagnisko czyniło przygnębiające wrażenie. – Ponoć kiedyś mamuny tu żyły i stąd sioła okoliczne nawiedzały. Stanek wytrzeszczył oczy. Nigdy nie miał pewności, czy Bruno Unisławowic akurat żartuje, choć przyjaźnili się od pacholęcych czasów. – Ludzie żyli – westchnął Bruno. Znał to spojrzenie i obawiał się, że przez resztę drogi wysłuchiwać będzie zaklęć i momotań – wiem, bom nieraz tu czółnem pływał po wiosennych roztopach. Kiej woda wysoka i czysta, widać w głębi ulice, zręby domów i trzemów. Cały gród. – Aleś sam mówił, że tu topielce w bagno wabią. – A wabią, lecz nocą. Lub na czarne dni. Ja ich nie widziałem. Starzy tako bają. – A co to za topielce? Kto oni? – ciekawy Stanek mimo woli podkulił nogi w strzemionach. Ale nie dlatego, żeby nie ubłocić pięknych ciżem zachodniej roboty, lecz z niejasnej obawy, aby jakaś zielona łapa, wychynąwszy z topieli, nie ucapiła go za łydkę. – Nikt nie wie. Może ci, co tu na uroczysku potonęli, albo ci z owego grodu pod błotem. Może im zazdrość, że my, ot tak, pod słonkiem chodzimy, a oni tam, razem ze swymi bogami i dobytkiem w bagnie gniją. Szlak przez błota się kończył. Karłowate krzewy olszyny zasłoniły uroczysko, a kopyta koni zadudniły po drodze ze świeżych bierwion ułożonych na grząskim gruncie. Chaszcze zamieniły się w młodnik, który zgęstniał na chwilę, ale zaraz rozstąpił się na boki i w oddali zamajaczył wał otaczający niskie wzgórze. – Osiek[69] – powiedział Bruno. Gródek, wzniesiony na miejscu odwiecznej strażnicy plemiennej, związanej z otwartą osadą Rokitno, leżał na niewielkim tarczowatym wzgórzu wznoszącym się wśród podmokłej

łąki. Wzgórze obiegał ziemno-drewniany wał, wzniesiony na pozostałościach dawnej konstrukcji z gliny i kamieni polnych, zwieńczony drewnianym częstokołem. Od północy nasyp wspinał się na skarpę u brzegu rzeki Nrowy. Nad bagnistą, szeroką fosą przerzucono drewniany pomost, lekko wznoszący się w kierunku bramy, której konstrukcja i misterne zdobienia świadczyły o niezwykłym kunszcie miejscowych cieśli. Jedno z dźwierzy, niepokraszone, jaśniejące świeżym drewnem, przypominało o niedawnym najeździe Rusów. Kiedy most rozbrzmiał werblem końskich kopyt z krytej strzechą strażnicy rozpiętej nad bramą wychylił się mężczyzna w skórzanym kołpaku i sepleniąc krzyknął: – A kogo tam niesie ze świata?! – Świętymir, bywaj. – Bruno wyciągnął otwartą dłoń w stronę strażnika. Ten zmrużył krótkowzroczne oczy i bacznie przyjrzał się przybyszom. Obaj byli mniej więcej w jednym wieku, bardzo młodzi według jego osądu. Unoszący dłoń w geście powitania był tak potężnej budowy, że leśny kudłaty wierzchowiec zdawał się uginać pod jego ciężarem, a strzemiona nieledwie sięgały ziemi. Jednak wygodnie siedział w pięknym siodle, przez które przewieszała się misterna, kosztowna kolczuga. Na kaftanie lśnił krzyż zachodniej roboty. Zadartą do góry twarz o ostrych rysach okraszały czarne, krótko przycięte wąsy. Drugi konny trzymał się z tyłu. Blada, starannie wygolona i ozdobiona wydatnym garbatym nosem twarz, z natury szczupła, zaczynała zyskiwać oprawę w postaci drugiego podbródka. Również brzuch nad szerokimi biodrami poczynał wypychać kubrak. Nawet podróżny prosty strój znamionował dostatek, podkreślony przez złoty łańcuch o grubych ogniwach i wielkie pierścienie z tego samego kruszcu, zaś wypchane juki świadczyły, że nie wypuścił się w drogę bez bagażu. Bardzo jasne, puszyste kędziory usiłował rozczesywać na boki zgodnie z nową modą przybyłą z Marchii, jednak teraz wytargane wiatrem sterczały na wszystkie strony, nadając mu pozór człeka silnie czymś przelęknionego. Jego strażnik nie znał. – Z Dadźbogiem! Toż to młody gospodzin z towarzystwem. Hej! Kiju! Otwieraj! Zachrzęściły zawory i po chwili ciężkie wrota odchyliły się na boki pchane przez młodego ruskiego niewolnika. Zdarł słomiany wysoki kapelusz i schylił ostrzyżoną krótko głowę przed dziedzicem Wilków. – A czemu to dźwierze zawarte? – Bruno zeskoczył już z konia, którego otoczyło kilku z grodowej czeladzi. – Panic Miecław przed wiosną nie wróci z Poznania, a stary pan Wilk jakowejś napaści się lęka, bo nynie po chatach aby niewolni i dziewki zostały. Podczas tej rozmowy drugi z przybyłych również zsunął się z siodła i natychmiast jął energicznie masować dolne partie tułowia. Stanisław Skarbimirowic rozglądał się ciekawie po ojcowiźnie Bruna. Wokół ciasnego dziedzińca tłoczyły się chaty służby, jakieś chlewiki, jaty i stajnie. Na osi bramy wznosił się kryty gontem dwór. Zarówno chaty, jak i siedziba włodarza zwrócone były węgłem na wschód, tak aby pierwsze promienie słońca padały na narożnik, pod którym stały naczynia wotywne i jesienne kwiaty. Niewielkie budynki, wzniesione z taką samą ciesielską sprawnością jak brama, nie miały okien – światło wpadało do nich przez niskie drzwi o wysokim dębowym progu i otwory w szczycie utkanej z wiązek trzciny strzechy, którymi unosił się dym z domowego ogniska, blady teraz i pobłękitniały w zachodzącym słońcu. Jedynie w modrzewiowych ścianach dworca ziały wąskie, przekrywane okiennicami otwory z bocznych izb otaczających główną sień. Ruszył za Brunem w stronę dworu. Poprzedzał ich stary Świętek, bezlitośnie popędzający

Kija dźwigającego juki. Odpasali miecze i Bruno pchnął dębowe drzwi. Weszli do sieni. W przestronnej izbie jasno buzował domowy ogień, rozżarzając do białości święte węgle na skraju paleniska. Przy ogniu na niskim karle spoczywał starzec opatulony w niedźwiedzią skórę. Kamienna nieporuszoność sylwetki upodabniała go do otaczających sprzętów, których starożytność była zdumiewająca dla współczesnych. Ściany, aż po czarne od kopciu belki powały, spowijały drogie skóry i tkaniny. Jedwabie, tak cenne niegdyś jak złoto, nie spłowiały pozbawione słonecznego blasku, ale zetlałe kruszyły się, odsłaniając zawieszone pod nimi jeszcze dawniej bursztynowe święte sierpy do cięcia jemioły, jednosieczne miecze przodków ginących w pomroce dziejów i zdobyczne, normandzkie topory. Całe to bogactwo bardziej cenne było dla trwogi, jaką budziło przez swą dawność w sercach gości, niż dla wartości przeliczalnej na skóry, bele płótna czy srebrne arabskie dirhemy[70]. Żarte przez korniki, rdzę i grzyb nosiło znamiona postępującego ubóstwa, lecz kamienny starzec oczekujący śmierci na swym drewnianym zydlu nie pozwalał tknąć niczego z miejsca. I tak zrastały się sprzęty z podupadającym z wolna dworem Wilków, obracały się wraz z nim w proch, grzebiąc czasy mające odejść na zawsze. Dziad Bruna drgnął. Uniósł zwieszoną na piersi głowę i otworzył jedyne oko. Oko było jasne, stalowoszare, błyszczące, stare i młode jednocześnie. Bystre spojrzenie przesunęło się po postaciach wchodzących. Twarz, którą czas i bitewne znoje zamieniły w upiorną maskę, z wolna wykrzywił uśmiech. – Witaj, Wilku! – wychrypiał, gdy młody pochylił się do jego stóp. Nigdy nie okrzyknął wnuka nadanym na chrzcie imieniem, a ten tylko wobec starca nie przypominał swego chrześcijańskiego miana. Bo innym, odkąd go ociec przed świątków Jezu Krysta powiódł i nakazał świętą wodą zlać, zawsze powtarzał z odrobiną zamyślenia czy smutku: „nynie ja już nie Wilk, jeno Bruno, na pamiątkę świętego męczennika, co go Prusy onegdaj zasiekli”. – Jakiż to gość przybył ku nam ze świata? – jasny wzrok starca przeniósł się z pochylonej głowy wnuka na Stanka, który stał w blasku ognia. – Syn wojewody Skarbimira, oćcowego druga – Bruno uniósł głowę – Stanisław. Nieraz wam o nim prawiłem, jako się polubiliśmy za gniezdnieńskich czasów. Stanek pochylił głowę, a stary lekko poruszył grzywą długich, siwych włosów. Z jego znieruchomiałej twarzy syn wojewody starał się wyczytać przychylność, kiedy wąskie wargi rozchyliły się w przy pierwszych skierowanych do niego słowach: – Witaj, gościu! Potem stary, lekko odwracając głowę, zawołał: – Hej! Czarnku! Szykuj wieczerzę, wołaj dziewki. Świętymirze! Ślij Dobka na bramę i prowadź młodych do gościnnej izby. Przy wieczerzy pogawędzimy – skinął im dłonią, kiedy odchodzili. Stanko uznał powitanie za mało wylewne, pocieszał się jednak myślą, że takie są widać obyczaje starego człowieka. Pod powiekami unosił obraz jego twarzy, którą wyłupione oko i czarny postrzępiony otwór w miejscu obciętego nosa, kontrastujący z wiechciem białych jak mleko wąsów, czyniły podobną do pyska upiora. Zaczynał wierzyć w przypisywaną mu sławę wilkołaka. W izbie, która niegdyś stanowiła mieszkanie Bruna, zanim ten dorósł i zaczął większość czasu spędzać wraz z ojcem na dworze w Gnieźnie i Poznaniu, zrzucili podróżne stroje. – Czuję, że dziad nas dzisiaj najlepszym piwem uczci – Bruno stał nagi, oglądając lniane koszule. – A może do łaźni, co? Czarnku! Głuchyś do licha…? – Ciemnowłosy chłop uniósł

zawieszające odrzwia skóry. – Szykuj łaźnię, a natnij witek brzozowych. I kory dębowej! – A dyć nie trza czekać. Dopiero co młódki się parzyły, kamienie jeszcze gorące, bo Świętymir spędził wszystkie baby do garów. Pójdźcie, panicze, ja wody nanoszę. Po chwili siedzieli na lipowych ławach w służącej ablucjom ziemiance. Chlustali wodą na rozżarzone kamienie, wzniecając kłęby pary i tłukąc drewnianym cebrem. Pachniało żywicą, ziołami i potem. – Nie dziwuj się dziadowi, Stanku, ani na niego nie bocz. On już taki jest. Nie lubi nowego porządku. Trzyma się starych bogów – mówił półgłosem Bruno, siekąc plecy przyjaciela wiechciem witek. – Mołwi, jako oni zawżdy są blisko – i na łowach, i w bitwie, czas biesiadny i w zgonie. Z oćcem się poróżnił, gdy mnie do krztu prowadził. Cóż poradzić, stary jest. I uparty kiej jaźwiec[71]. Wilk, gdy ji do krztu przymuszali, rzekł, jako ani myśli z jedną babą do śmierci siedzieć i ryby w postne dni żreć, kiedy mu od nich mdło, a mięsiwa przedniego w Rokitnie nie braknie. Szczytem a szłomem o ziem prasnął i na ojcowiznę wrócił, lecz przy pierwszej potrzebie ksiądz kazał słać wici do dziada i więcej już nikt z nim o Jezu Kryście ani postach nie gwarzył. I tak już jakoś po dziś dzień zostało. Uśmiechnął się pod wąsem na myśl, jak kończyli ci, co zbytnio natarczywie próbowali przymusić starego Wilka do czegokolwiek i, narzuciwszy giezło, poszedł zaczerpnąć wody, którą zbyt obficie szafował. Korzystając z jego nieobecności, Stanko ułożył się na ławie, podciągnął chude nogi pod obfite brzuszysko i począł bezmyślnie błądzić wzrokiem po moszczonych sosnowymi dylami ścianach. Nagle spostrzegł znak wycięty w belce nad progiem. Niejedno takie rękodzieło, starannie wyrzezane spotniałą dłonią, zdobiło izbę, jako to wiadomo, w czas parzenia niejeden lubi czymś ręce zająć i ślad po sobie, choćby niechciany, gospodzinom zostawić. Ale ten przyniósł mu wspomnienie chwackiego łucznika, który wraz z Wilkami brał udział w nieszczęsnej łużyckiej potrzebie. Taki to właśnie gmerk wyrysował sobie na tarczy. Zaciekawił go wtenczas ów długowłosy łowiec puszczański, ponoć chowaniec Wilków, co z możnymi braćmi jak równy przestawał, choć nie rodowy, nieznanego ojca, nieledwie bezimienny mu się wydał. Dlatego teraz spytał powracającego z pełnym cebrem Bruna: – A gdzie onże Nielub się podziewa? Ów, co to jeno strzałę wypuścił, już Niemca w szyku ubyło. Szła wtenczas gadka, że gdyby trzy dziesiątki takich walnych strzelców ustawić, to ni jeden pancerny nie doszedłby do Nysy. – Nikt nie wie – wielki woj posmutniał nagle i zdusił dłonie w pięści, aż potężne mięśnie przedramion skręciły się niby konopne sznury. – Moja to wina. Siłą niemalże go za sobą do Płocka pociągnąłem, Miecława chciałem odwiedzić. Brat zasię posłał mnie z jakowąś głupociną do włocławskiego grododzierżcy, a wtenczas Nielubowi nieszczęście się przygodziło. Osoczyli[72] ji, że pono ubił człeka z królewskiej świty, Światosława, zbója normańskiego po prawdzie. A choć dziesiątek ludzi świadczył, że nijak tego uczynić nie mógł, bo tamten na łowach życie postradał, a Nielub na krok się z grodu nie ruszył, to go i tak król w loch wtrącili. Jeno, że gdym z Włodzisławia za dni kilka powrócił, jego już w onym lochu nie było. Żaden sąd się nie odbył, nie uszedł takoż, bo nikt opolnego gonu za nim nie ogłosił. Zda się – wszedł w jamę i z niej dalej prosto do Nawi podyrdał. Zgoniłem Miecława, co z królewskim objazdem na Czersk ruszył, aleć ów, jak odmieniony, nic mi o drugu rzec nie chciał. – Takoż nie wiedział? – Wiedział, pewnikiem wiedział, wszakoż gadać nie chciał. I to mi jeszcze przykazał,

abym więcej się o Nieluba nie rozpytywał. Tyle jeno, że żyw. Póki co żyw, a jako będzie, jedna Dola wie. Zbiesił mi się brat. Cięgiem jeno w jakoweś swoje gierki przy dworze się bawi. Po prawdzie, co by się z Nielubem nie stało, Miecława w tym wina większa niźli moja. – Czemu to? – Stanko, zawsze ciekawy wszelkich wieści, aż usiadł na ławie. – Nie byłoby się to wszystko zdarzyło, gdyby mnie wtenczas z wicią nie posłał. Wiedział, jako ów Wareg, co ji nazajutrz ubili, do grodu przybył, i nie chciał, abym gada spotkał. – Czemu to? Bruno poznał, że mus mu uraczyć kompana dłuższą opowieścią. Pomyślał też, że łacniej by Stanisława na polu bitwy poznał, gdyby ten zamiast rodowego „audank!” wywrzaskiwał: „czemu to?”, „jako to było?” lub po prostu: „i co dalej?”. – Pamiętasz to, jakeśmy zaraz po łużyckiej klęsce w swoje strony galopem ruszyli? Jako Nielub sulił, iże mus nam wracać, bowiem Mazowsze w potrzebie, że jakowaś zguba nad Rokitnem i naszymi swojakami zawisła? Prawie gadał. Ledwo cośmy z odsieczą nadciągnęli. Już Rusy za wał się wdarły, gwałt i rabunek w Osieku czynić poczęły, gdyby nie on, kupa popiołu z Rokitna byłaby została. Zaś onej chąsie przewodziło dwóch braci, ów Światosław i Ołeh. Uszli z garścią swoich i brańcami. Ścigaliśmy zbójów noc całą, Ołeh dał gardło, aleć Światosław dopadł łodzi, co ją na Wiśle kotwiczył. Nie zgonisz Warega na wodzie. A trza ci wiedzieć, że Nielub umiłował dziewkę z wioski, co ją onegdaj na dawnych błoniach granicznych osadnicy z Kujaw pobudowali. I tę właśnie Jemiołkę Światosław w niewolę uwiózł. Ją jedną z całego rodu, bo czeladną będąc, w Osieku na noc została. Wystarał się o to dla niej Nielub. Myślał, jakoby w grodzie bezpieczniej, tymczasem Rusy idąc od Wisły najpierw Rokitno poczęły łupić i ci z błonia na widok pożogi na czas zaszyli się w bagna wraz z chudobą. Więc wmówił sobie, że to przez jego starania wynikło owo nieszczęście. Niełacno przyszło mu przemóc dziadowy upór, jako że Wilk czemuś nie upodobał sobie onej dziewki i Nielubowego miłowania i długo nie chciał Jemiołki do grodowych przyjąć. Powiadam ci, żal było patrzeć, jak się mój druh z boleści miotał, mało co nie oszalał. Klął się wtenczas na brzegu wiślanym wywrzeć pomstę na zbóju, a i ja do jego wróżdy przystałem. Wszyscy opolni o tym wiedzą i jakiś nieżyczliwy doniósł królowi, gdy Wareg, trafiony na łowach zbłąkaną szypą, wyzionął ducha. A królowi widać mus było znaleźć zabójcę, to i o świadectwa niewinności nie dbał. Nie tak by się stało, gdyby mnie Miecław precz z Płocka nie pognał. Tak abo inaczej pozwałbym na topory normańskiego kundla, a jeszcze łacniej sprawiłbym, aby to on mnie pozwał. Ot, szepnąłbym mu na uczcie cosik o jego maci albo miodem oblwał i sam by wnet churlęga na ubitą ziemię podyrdał. Bruno westchnął ciężko i gruchnął mocarnym kułakiem w ścianę, aż próchno posypało się z powały. Stanko kichnął potężnie, potarł wielki nochal, ale zaraz znów spytał: – Ja jeno nie mogę pojąć, skąd Nielub już wtenczas, gdyśmy stanęli w Głogowie, wiedział, że na wschodzie Jarosław ruszył? Żadne wieści jeszcze od Czerwieni ani Drohiczyna nie doszły, dopiero w tydzień po waszym wyjeździe pierwszy posłaniec przygalopował. Dar wieszczy ma onże strzelec, czyli co? – A chyba naisto wieszczył. Zawżdy był ździebko niesamowity, lecz całkiem ji odmieniło, kiej posiadł nóż rodowy, co go mać jego ostawiła na przechowanie, dziadowi otroka w piastowanie oddając. Taki niepozorny kozik, scheda i najlichszego roba niegodna, a jednak jakowaś moc w nim tkwić musiała, bo nawet stary nie chciał go tknąć bez momotań. Wziął kozik niejaki Radgost, opolny owczarz, a po prawdzie wołchw i zamawiacz. Nielub, gdy podrósł, napierał się, by mu własność oddać, aleć Wilk nie zwolił. Traf chciał, że w czas

srogiej zimy Nielub z kilku łowcami ruszył do puszczy na zwierza. Zawsze chodzili stałą kompanią, lecz wonczas wzięli i owczarza. Daleko mieli zamiar wędrować, za skutą lodem rzekę, ku północy przez zamarznięte bagniska, tam ponoć w pustkowiu wyroiły się kuny i popielice. Mógł im się przydać znachor biegły w leczeniu ran i odmrożeń. A umiał też ów Radgost w boru z niczego niemalże, kory, szyszek, gniłej padliny, strawę przyrządzić. Wiadomo zaś, że niejeden całkiem nawet zręczny łowiec w zimowy czas, nie naszedłwszy w porę zwierza, z głodu się wykopyrtnął. Długo nie wracali. Akurat zjechałem na Gody do Rokitna, a wraz ze mną sproszeni drugowie z oćcowej seciny pancernej. Po Godach umyśliliśmy łowcom na spotkanie wyjechać i zapolować w odległych kniejach. Powiódł nas starzyk Masław, tropiciel i bak. Ten ci umiał zwierza i człeka w największej dali i najgęstszym mateczniku znaleźć. Nawet po świeżo spadłym śniegu wiódł pewnie, chyba węchem, bo naisto nieraz bywało: stawał pod wiatr i nozdrzami kręcił. O świcie czwartego dnia trafiliśmy na ślad pruskiej chąsy. Małej chąsy, byleby dopaść, wnet w proch byśmy rabusiów starli. Ruszyliśmy tropem i rychło dognaliśmy Galindów, jako że objuczeni łupem szli wolno i nawet kiej spostrzegli pościg, ledwo karabaskali się przez zaspy. Aleć rozpętała się zadymka i zgubiliśmy ich we ćmie. Bruno zamilkł na chwilę. Żywa pamięć podsuwała mu obrazy objuczonych okiścią drzew i skrzącego w miesięcznym blasku śniegu, gdy opowiadał w łaziebnym skwarze o zimowej nocy sprzed lat. Zdał relację o tragicznym losie grupy myśliwych, ocaleniu ściganego przez wilki łucznika i na koniec szczegółowo opisał jego senne widzenie, które pozwoliło grupie Mazurów uniknąć śmierci od pruskich mieczy. – W ową noc posiadł nóż, a wraz z nim dar wieszczy – zakończył opowieść Bruno. – I jako to? Zawżdy wie, co komu przeznaczone? To czemu do Płocka za tobą podyrdał, kiej mu tam zgubę Dola gotowała? – W tym sęk, że nie zawżdy, jeno czasem we śnie przyszłe rzeczy mu się majaczą, a i to niewyraźnie, dwuznacznie. Co więcej, tako dumam, jako ów dar dla Nieluba jest przekleństwem raczej niźli czym pożytecznym. – Nie powiadaj. Zaś każdy rad by przyszłość, choćby i za mgłą, ujrzeć. – Kiej on nie aby przyszłość widzi. Coś jeszcze mu się jawi i to nie we śnie, a w biały dzień, pośród ludzkiej gromady, na łowach albo i na godach. Zasię nocą, przy blasku łuczywa, kiej duma, że wszyscy posnęli, bywa, że gada do pustego powietrza. Sądzi snadź, że nic po sobie nie pokazuje, lecz mnie, starego druga, nie zwiedzie. – A co zaś mu się zwiduje? – szepnął Stanko, pochylając do Bruna twarz rozpłomienioną nie tyle od buchających parą kamieni, co raczej ze żrącej ciekawości i zgrozy. – Rad bym i ja wiedzieć. Widma dziadów czyli też czarci leśni? Zresztą, oby się w dobry czas znalazł, to sam go zapytasz. Może akurat tobie odpowie. Dziś nawet nie wiem, zali żyw jeszcze. Wstyd mówić, aleć bliższym mi się czasem ów łucznik wydaje od rodzonego brata. Może przez to, żeśmy niemal rówieśni, a Miecław był już źrzałym[73] mężem, kiej Nieluba mać do Rokitna przywiodła i w piastowanie dziadowi powierzyła. Społem nas Wilk w Osieku chował, bo ociec mój wraz z bratem częściej z drużyną w polu lub polskich grodach bywali niźli doma. – Słuchaj, Brunonie, jak to właściwie jest z onym Nielubem? Nie chcę twego druga lekce ważyć, wszakże, jako miarkuję, nikt nie zna jego rodu, skądyś ji tutaj jakowaś wędrowna białka przylulała, a jednak twój dziad gości otroka jak równego, od ciebie, swego wnęka, w niczym prawie nie wyróżnia. Dobrze choć, że przybłędy do miecza i pancerza nie sposobi i

wraz z synami Unisława na dwór królewski nie posyła. Pewnikiem rozumie, że by go tam za smarda mieli. – Wierzaj – nie wiem nic pewnego. A i samemu Nielubowi dziwnym się owo poważanie wydaje. Gadają, że z wielkiego rodu pochodzi, jednakoż ociec się go wyrzekł, czyli też nie zdołał za życia uznać, bo w czas jakowejś rzezi cały ród wyginął. Prawdę zna jeno stary Wilk – i jak zechce, powie w stosownej porze. Może dopiero przy skonie. Nie piastowałby on tak smarda, bo ród dla niego świętszy od Dadźboga. A gdybyś choć przez mgnienie Nielubową mać ujrzał, to prędzej byś sobie jęzor odgryzł, niż nazwał oną „jakąś wędrowną białką”. Może zresztą naisto wędrowna, pewnie jako białka, wżdy za nic „jakaś tam”. – Co to, to nie – na twarzy Bruna zagościł niezwykły dlań wyraz rozmarzenia i lęku. – Widziałeś ją? – Widziałem. Dwa razy widziałem. Raz otrokiem, drugi raz będąc już wojem i mężem. W ową noc, gdyśmy ścigali ruską chąsę, co złupiła Rokitno. Spojrzenie Wilka zawisło gdzieś w dali, jakby to on, a nie nawiedzony łucznik, miewał widzenia, i naraz w jego oczach zamigotało tak wyraźne szaleństwo, że świadom przypadłości gospodarza Stanisław po raz pierwszy w życiu powściągnął swoją ciekawość i całą siłą woli tłumiąc cisnące się pytania, postanowił nagle zmienić temat rozmowy: – Kraśne dziewki macie w Rokitnie. Choćby te dwie sikorki przy studni – miód z mlekiem i… Nagłym, płynnym lecz pełnym dzikości, ruchem Unisławowic obrócił się do struchlałego towarzysza, chwytając go sękatymi ramionami za kark. Stanek przez kilka straszliwych chwil miał wrażenie, że poprzez panujący w łaźni skwar wdziera się skądś lodowaty chłód, gdy z bliska zajrzał w czarne, przepastne źrenice, rozszerzone tak bardzo, że zniknęły gdzieś ludzkie tęczówki. Zamknął powieki, pewien, że czyni to po raz ostatni w życiu. Jednak zaraz rozchylił je ociupinę, gdy nic strasznego się nie stało, za to usłyszał basowe: – A jakbyś je zobaczył na sianie, to jeszcze i krasne jabłuszka. Bruno wyszczerzył zęby w szerokim uśmiechu. Skarbimirowic odetchnął, dochodząc do wniosku, że coś mu się przewidziało. – To ja w Poznaniu aby te wyschłe kupry niemieckich dwórek klepię, kiedy wy tu w mazowieckiej dziczy takich uciech zażywacie. Pchnij do mnie umyślnego przed następnymi sianokosami, a z gędkami przyjadę. Będą nam do rytmu w czas obłapki przygrywali – parsknął śmiechem, dając wyraz uldze, jaka go ogarnęła. Poprzez mrok panujący w ziemiance nie dostrzegł, że twarz rozmówcy powleka śmiertelna bladość. – Kto ostatni u studni ten kiep i sam będzie przygrywał! – krzyknął Bruno, odchylił zasłonę u wejścia i nago wyskoczył na podwórze. Gromada dziewcząt czerpiących wodę pierzchła z piskiem na boki. Już wylewali na siebie lodowaty prysznic, kiedy z dworu wypadła korpulentna niewiasta w barwnym pasiaku i wygrażając pięścią potoczyła się ku studni. – O niegodziwcy! Bezwstydnicy! Dziewki mi na srom wystawiacie. Już do izby! Odziewać się! A chybko! – wykrzykiwała z daleka. – Rety, ciotka Włodzisława – Bruno upuścił wiadro i przesadzając porozrzucane dzbany i ceberki pomknął do dworu. Za nim truchtał Stanek, przypominający w galopie mokrego satyra. Nie wiedział wprawdzie, jaka nieznana furia wypadła z niewieścich komnat, ale trafnie oceniał niebezpieczeństwo. Zwycięska ciotka pokręciła się chwilę na pobojowisku, fukając gniewnie, po czym poczęła wrzaskiem zaganiać białki do przerwanej pracy.

– Uff… – Bruno naciągał wełniane gacie, przygładzając jednocześnie mokre włosy. – Ciotka ma ciężką rękę. Dobek już z roczek kuleje po tym, jak opitego od loszku sztachetą goniła. – Pan Wilk proszą na wieczerzę – Czarny wsunął skudloną głowę do izby. Pospieszyli w ślad za nim. W sieni buzował ogień. Jego połyskliwe jęzory oświetlały ustawiony na kozłach dębowy stół, przy którym samotnie siedział włodarz Rokitna. Dziewki służebne cicho przemykały wśród kulawych sprzętów, nosząc parujące misy i oszroniałe dzbany. Migające w mroku białe giezła czyniły je podobnymi do walkirii z normandzkich bajań. Poprzez otwór w wysokim dachu wpadała szarzejąca smuga światła, zwiastun nadciągającej nocy. Po gontach zabębniły pierwsze krople dżdżu. – Idzie na zimę – stęknął Czarny – w kościach łamie. Siedli za stołem, skinąwszy Wilkowi głowami. Stary posunął w ich stronę dzban. – Zdrowie gościa i za powrót mego wnęka. Niechaj boży gardzina Łado strzeże was w walce, Boruta w czas łowów, a Pani Lelja w miłowaniu – powiedział tonem zaklęcia, gdy rozlewali pieniste piwo do pucharków i pierwszy wychylił kubek. Stanisław bez sprzeciwu dołączył się do toastu, choć za podobną gadkę do niedawna nie tylko jęzor, ale i głowę mogli człekowi odjąć na królewskim dworze. – Opowiadajcie staremu, co się tam nynie w lednickim grodzie wyprawia. Po co ksiądz wici przed zimą śle, graniczne dzielnice z wojów ogałaca? Prawią ci, co ji w czas letniego objazdu widzieli, że oszalał Bolesławowic ze szczętem wskutek czeskiej przygody. Prawda li to, że się chce na Bohemów lubo Niemców porywać? A może myśli Czerwień odbijać, aboć wzorem oćca Kijów mieczem brać? Skarbimirowic o mały włos, a byłby się zakrztusił piwem, słysząc bezceremonialną gadkę Wilka. Nie przywykł, aby ktoś mówił w ten sposób o panującym. Rozejrzał się teraz ukradkiem, w sposób charakterystyczny dla dworaka, który przywykł do faktu, że ściany mają uszy, i postanowił trzymać gębę na kłódkę. – Tego nie wiem, lecz nie sądzę, aby nawet w szalonej głowie takowe myśli się zrodziły – Bruno zaczerpnął polewki. – Póki co zamyśla pewnikiem drużynę odbudować, wojsko jakie do bitki zdolne utworzyć z owej zbieraniny, co po grodach została. Zaufanych wojewodów i przedniejszych wojów Bezprym Mieszkowi wybił, a zaciężni nijakiej nadziei na łupy nie widząc, już dawno się rozpierzchli. Zasię z Normandów pozostali jeno ci, którym się wcześniej jakie nadania trafiły lub pożenili się i już za rodowych uchodzą. Dlatego nawet co poniektórych jarosławowych Rusów przy sobie zatrzymał obietnicą darowania złupionego dobra, miast pomsty szukać za wspieranie brata. Widno z tego, że nie taki on znów pomylony, jako prawią. – Aleć pana cesarza bezrozumnie drażni, dalej się w króla bawiąc. Koronę sobie nową sprawił, suknie a świecidełka, dobrze, że już niewiasty nie potrzebuje zażywać, bo by sobie jaką królową sprawił w miejsce onej zdradzieckiej przywłoki, co cięgiem mąci lub polski skarbiec rabuje. Już by się Niemce za ową mścili. – I bez tego wszystkiego łacno się może cesarz zbiesić, jako że pakt merserburski czarci wzięli. Już gadają, że książę Otto dziwnie w czas pomarł, a Dytryk sam z dzielnicy uszedł, schronienia u Konrada szukając. Już on tam pewnie wraz z panią Ryksą judzi przeciw Mieszce, dlatego mus na nowo drużynę sformować. Choćby taką, jak ta, cośmy z nią w łużyckiej potrzebie stawali.

– Ni k’czemu się ta zbieranina zdała – prychnął dziad z pogardą. – Dobrze choć, żeście z Miecławem cało z owej siekaniny uszli i na czas z odsieczą Rokitnu podążyli. Dzięki Nielubowi, któremu nasi bogowie przestrogę zesłali, bo wasz Kyryi Krysti ludziom nieżyczliwy i rad by Mazowsze zgubił. – Jednako zatrzymaliśmy nawałę, choć nie szło pobiedzić[74] takowej chmary pancernych – Bruno obawiał się, że Wilk pocznie mu znowu czynić wyrzuty z powodu zniknięcia łucznika. Nie chciał też, ze względu na obecność Stanisława, dopuścić do dalszych wywodów na temat nowej wiary. – Dziś byle chąsa może się bez trudu pode same wały poznańskie zapuścić. Czasy takie liche, nie to co kiedyś, gdyście wy zbroję nosili. – Nie będzie nigdy takowej drużyny jako drzewiej, za starego księdza Mieszki – rozmarzył się nagle dziad. Ani się spostrzegł, że go wnuk chytrze na wspominanie dawnego podpuszcza – Chrobry[75] ksiądz, a chytry kiej liszka, tego mu nikt nie odmówi, chocia z podłej krwie, a przy tym podmieniec nieprawnie władzę dzierżący, na koniec zasię wiary ojców trzebiciel. I lubo wszytkie dookolne krainy, a i swojaków dziedziny, w pożogę obrócił, przecie umiał w tym ogniu drużynę wykować niby najprzedniejszy kowal zacną głownię, w każdym boju niosącą wiciężstwo[76]. Wielki musiał być woj, silny jak tur i karny. Normański szyk musiał umieć w mig sformować i trzymać w bitewnym ścisku, wtenczas ji dopiero do pancernych brali. Bo już za Bolesława źle się działo, churlęgi za murem z tarcz stawali, a każdy jeno swego łupu patrzył. Ech, pamiętam, jakeśmy na Wieletów[77] chodzili, pod starymi bogami, hojną obiatą wprzódzi niebian zjednawszy. Żerce dbali, by źrebia[78] szczęsny los wróżyły, dziady wspomagały w boju. A nynie biskupy w obcej mowie piszczą i smrodliwy dym w niebo puszczają. Biskupy, psiekrwie! Myślą, iże Jaszę w Warcie łacno spławili. Jeszcze on im nagłym gromem odpłaci. Nie była w on czas sprawa jak z Niemcem. Niemiec wielką ławą idzie. Można z nim w polu stanąć. Można i w zasieku siąść, lubo szarpać podjazdem. A z Weletami biliśmy się po lasach, ostępach, moczarach. Dziesiątka przeciw dziesiątce, secina na secinę. Po bitwach duchy zmarłych szły ławą za nami, nawołując tego i owego po imieniu. I pomagali nieraz w bitwie. Pomnę, w siedm dziesiątek tarczowników i kilkunastu konnych wyszliśmy w południe na dwie ście Weletów. W borze, na wielkiej, porosłej paprocią polanie. Uderzyli na nas nie zwlekając, wżdy tarczowniki zastawili się szczytami niby częstokołem i rozpoczęła się rzeźba okrutna. Po jednej i drugiej stronie silne chłopy, i nie w skórzanych kubrakach, w dobrej zbroi. Nic jeno rąb, kłuj, póki szłomu nie rozłupiesz, a kolczugi nie przewiercisz. Z początku gomon szedł, jako to zwyczajnie w bitwie. Atoli o zmroku, nawet konający tchu na krzyk żałowali i cisza stała się w borze, na owej tumanem zasnutej polanie, ino szczęk mieczów, a łomot toporów o tarcze dudnił, jakoby szkielety pląsy o zmierzchaniu wyprawiały. Zazwyczaj o wieczornej zorzy bój się przerywa, aleć to była potyczka, nie bitwa, i nikt na zmiłowanie nie mógł liczyć, więc biliśmy dalej, lecz słabiej i słabiej, wielu niewyćwiczonych pomdlało z wysiłku i tych dożynali jakoby we śnie. Wżdy taka zajadłość wstąpiła w serca ludzkie, że poniektórzy, nie zważając, iże pomarli, bili dalej, i dalej ściskali widma mieczy w garści. Zrazu bili w żyjących, by ich żywota pozbawić, wszelako krzywdy nijakiej nie czynili. Jeno mróz człeka przechodził i włos się jeżył na karku, kiej upiór we krwi na białym, śmiertelnym czechle, co je widać drużynnikom na tamecznym świecie rozdają, z ciemności wychynął, zastawił się tarczą jakoby z lodu uczynioną i na powrót we ćmaku przepadał. Koło północy nie więcej niż dwie dziesiątki wojów w polu ostały, aleć już sił nam zbrakło, a i zawziętość przeszła na widok takowej rzezi, więc każdy, nie zważając na trupy, siadał, abo zlegał gdzie popadło. Lecz dookoła nas trwała jakowaś

bitwa. Daleka, a zaś tuż obok. Niby nic, cichość nocna, a każdy szum wiatru w chrustach, łomot szyszki, szelest paproci układał się w jęk konających i brzęk oręża. Naraz zza chmur wyszedł miesiąc, bo jak raz pełnia była. Na polanie w sinym blasku walczyli ze sobą umarli. Nasi i Wieleci wczepiali się w siebie, tłukli, spływali krwią i wierzcie, zda mi się, jakoby zabijali się po raz wtóry.

IV PRZYBYSZE Starzec zamilkł. Przewiercając jedynym okiem czas i przestrzeń, zdawał się wpatrywać w śmiertelne zmagania druhów, których kości od pół wieku obracały się w proch w ziemi Luciców. Młodzi rwali palcami placki z serem, moczyli w sosie jagnięcej pieczeni z jabłkami. Mlaskali w ciszy onieśmieleni milczeniem dziada. Jemu jednak po trzecim kubku też widać zbrzydła cisza, bo obrócił beznosą twarz w stronę kotary za swoimi plecami i niegłośno zagadał: – Zapiej zaś co, Kazimirze. Na pożegnanie słonka zapiej[79]. Z kąta wygramolił się zgarbiony leciwy człeczyna o obliczu pomarszczonym jak suszona śliwka. Siwe kłaki opadały mu na zasnute bielmem oczy. W przypominającej kurzą łapkę dłoni ściskał dudy. Poczłapał do ognia, a gdy poczuł ciepło płomieni, przykucnął i uniósł głowę nadymając miechy. Nim zadźwięczały piszczałki popłynął głos niski, a słodki i ciepły niby grzany miód. – Noc jest jak serce kruka, nadchodzi noc – zawiódł bard żałobnie – idzie czarna pani wąpierzy, pani śloz[80], a mać zbrodni idzie noc ciemna w szumie drzew siwych w tupocie kopyt koni pomarłych i gniłych nadciąga zbrojnie jako jej się oprę? dąb pochyły, dąb próchniały, dąb bezlistny kudłate jaźwce o gorejących ślepiach pląsają na pociemniałych wzgórzach korowód cieni wije się na czerwonej źrenicy słońca kryjcie się po chatach, w świetle domowych ogni ludkowie śmiertelni kiej wilcy nawołują spod leśnych kurhanów idzie noc Dziadów godują i parzą się truchła cienie stają u waszych wrót jeszcze chwila i załomoczą kościaną pięścią świat jest umarły nie wskrzesi go blask łuczywa noc idzie, noc idzie po trupie świata. Cichy z początku jęk piszczałek narastał, głos piewcy wznosił się ochryple, aż na domowników padł wilgotny lęk, wylęgły z dżdżystego wieczoru. Podmuch wiatru załomotał werblami kropel na dachu i skłębił dym w izbie. Wszyscy poczuli, że to cienie dziadów podążają do pełnych mis i kruży; dziewki niepewnie spoglądały na zawarte dźwierze, jakby zaraz jakowaś mara z rozstajnej mogiły miała zastukać, zwiastując gościnę. W szarej, duszącej

zawiesinie Wilk dźwignął się z zydla i sam rozlał do kubków. Nie piwo jednak, a mocny, wystały miód z dzbana tak omszałego, jakby go sam Popiel w loszku zakopał. Uniósł rękę w zamierzonym toaście, mającym rozproszyć grobowy nastrój, gdy z przeciągłym skrzypieniem uchyliły się drzwi do sieni. Jakaś białka pisnęła cicho. Ale w niskim przejściu ukazała się tylko znajoma, krótko przystrzyżona głowa Kija pochylonego w wymuszonym ukłonie. Wraz z niewolnym do izby wdarł się nocny wicher, wzbijając z przygasającego paleniska kłąb rumianych iskier. Nawet po przekroczeniu progu chłopak nie wyprostował się, tylko stał skulony, dygocąc w przemoczonym gieźle. Z łykowych łapci skapywało na klepisko podłogi gęste błoto. – Czego tu? – warknął dziad. – Godów ci się churlęgo zachciało? – Nie gniewaj się, hospodar, nie chciał ja niepokoić… Ktoś się do wrót dobija. – Na świętą noc? Ktoś domowy? – Nie, nie wiem kto zacz. Z drogi. – A niechaj Dobek przybłędę popędzi. Nie wie niedojda jak straż pełnić? Na diaska cię do dworu wysyła. – Kiej pan Dobek z bramy zlazł. Jeno na chwilę. Ogrzać się chciał. Mnie pilnować kazał… – Jaki on tam pan, ja tu pan – stary Wilk aż poderwał się z ławy. – A owemu „panu Dobkowi” wnet na kościach wszystkich jego godnych przodków porachuję. Psi chwost, ruska na bramę posadził, a sam pewno gdzie piwo grzane ciągnie. Która mu dzban wyniosła? Gadać a żywo – huknął na zbite w gromadę dziewki. – Panie hospodar! – Kij drżał jak w febrze, chyba nie tylko z zimna. – Dziwnie pod bramą woła. Jam jeszcze nie słyszał, by coś tak wołało. Niesamowity we ćmie się tuła. – Jak nic Kazimir swoimi pieniami jakoweś larwy z rozstajnych dróg przywabił – rozszlochała się rumiana dziewka. Nieporadnie tuliła garniec z polewkę do piersi, wylewając jego zawartość na misternie haftowaną kieckę. – Wróża w grodzie nie masz, kto złe odgoni? Kiej Radgost czuwał… – Cichaj, durna, bo mnie wnet nagła krew zaleje – Wilk wyrżnął pucharkiem w stół, aż gliniana skorupa pękła i cenny trunek rozbryznął się na lnianym obrusie. – Dajcie mi tęgiego kostura, a wnet wszelakie złe odegnam. Od tego ruskiego churlęgi zacznę, a na tobie, Radochna, swoje zamawiania skończę. I jeszcze panicza Dobka prześwięcę, niech jeno dmidzbana[81] znajdę… Widząc, że zanosi się na wybuch niepohamowanej, dziadowej furii, której opłakane skutki nieraz zdarzało mu się oglądać, Bruno poderwał się z ławy i odgrodził niewolnego parobka od rozsierdzonego starca. Kątem oka spostrzegł, że ślepy bard, również świadomy niebezpieczeństwa, stara się ukryć swoją laskę pod ścienną makatą. Chwalebna przezorność, jednak pozbawiona sensu w obwieszonej bronią izbie. Ujął przerażonego chłopca za ramię. – Ano, pójdziem na stołp[82] posłuchać nocnego gościa – zagadał szybko. – Jeśli to z tamecznego świata przybysz, strawy jakiej trzeba nawce dać i ogrzać ździebko. Radochnę mu podeślemy, wnet polewkę z niej ze smakiem zliże, bo cała się nieboga wypaskudziła, a tuszę, że każdy upiór, byleby męskiego przyrodzenia, rozgrzeje się snadnie przy takowej zastawie. Groźny staruch nieoczekiwanie wybuchnął gromkim śmiechem. Domownicy odetchnęli z ulgą. Wiedzieli z doświadczenia, że dla niejednego źle mogłaby się zakończyć ta niewesoła biesiada. Tylko najmłodszy wnuk potrafił poskromić sędziwego despotę, zdolnego podnieść rękę nawet na dorosłego syna, gdy ten dowodził już seciną pancernych. Również Miecława

tytuł wojewody nie chronił przed dziadowym kułakiem. Z rodowych jedynie Bruno już w dzieciństwie posiadł niezwykłą umiejętność obłaskawiania nawykłego do przemocy wojownika. Może dlatego, że jako jedyny nie bał się Wilka. Teraz nie miał zamiaru czekać, aż rozbawiony pan na Rokitnie przypomni sobie o niesubordynacji służby. Narzucił kaftan i popchnął Kija w kierunku drzwi. – Czarny, weź łuczywo, trza obejrzeć przybłędę – zarządził. – Stanku, rusz zadek z ławy i pójdź z nami. Może to owe topielce z Babiego Uroczyska przylazły się z tobą poznakomić. Wciśnięty w najciemniejszy kąt Skarbimirowic nie odzywał się przez cały wieczór, śledząc z rosnącym przerażeniem rozwój wypadków. Solennie żałował decyzji o odwiedzinach w ponurej siedzibie Wilków i gorąco pragnął stać się niewidzialnym. Przede wszystkim dla jednookiego włodarza Osieka. Wywołany niespodziewanie przez druha, niechętnie wysunął się z cienia. Nie uśmiechało mu się ściganie nocnych mar, ale wizja pozostania sam na sam z szalonym staruchem wydała mu się stokroć gorsza. Bruno zapewne domyślił się rozterek zabobonnego towarzysza, bo szybko dodał: – Może to jaki podstęp, różne zbrojne kupy się po puszczy włóczą? Lepiej gromadą iść. Jak zobaczą wojów, sami odstąpią. Poprzedzani przez Kija, któremu podłoga paradnej izby parzyła już stopy, wkroczyli w wilgotny mrok. Pod okapem, przyświecając sobie łuczywem, krył się przed rzęsistym deszczem Świętymir, przytrzymujący chwiejącego się na nogach Dobka. – Schlał się jak świnia – poinformował nadchodzących. – Nie będzie z gida pożytku. Ostawię opoja na słocie, może ji ziąb otrzeźwi. Przyniosłem miecze paniczów. Lepiej przypasać żelazo, bo różnie może wróżyć takowa nocna wizyta. Gęsiego podążyli przez rozmokły podwórzec. Łuczywo Czarnego natychmiast zgasło. Świętek jak mógł osłaniał kapotą skwierczący ogarek przed deszczem i gwałtownymi podmuchami wiatru, jednak gdy stanęli u bramy, pochodnia ledwie się żarzyła. Po omacku wdrapali się do ciasnej strażnicy. Stanisława naszła refleksja, że włażenie na stołp nie miało większego sensu – otaczająca ich ciemność była gęsta jak smoła. Nawet z nieodległego dworu nie dobiegał najmniejszy promień światła. W mroku rozbłyskiwała jedynie czerwienią twarz Świętymira, który dmuchaniem w żar usiłował rozniecić przygasłe łuczywo. Świst wichru i werbel tłukących o strzechę kropli tłumiły wszelkie inne dźwięki. Setka zbrojnych mogłaby niezauważona przeleźć przez wał o dziesięć kroków od nich, zaś oddaleni o kolejnych dwadzieścia kroków najeźdźcy mogliby nucić bojową pieśń, pewni, że nikt w grodzie ich nie usłyszy. – Ano Kiju – półgłosem przemówił Bruno – okrzyknijże upiora. Parobek, któremu po spotkaniu z rozsierdzonym dziadem żadne nocne licho nie wydawało się już strasznym, wychylił się przez strzelnicę i zakrzyknął: – A bywaj tam! Nawet poprzez szum żywiołów usłyszeli, jak zadudniły dyle mostu, gdy ktoś ciężki poderwał się na nogi. – Otwieraj wrota, gadzie zatracony. Gdzieżeś polazł, niemrawcu? Toż chorego wiodę, wnet ducha na zimnie wyzionie. Zebrani w strażnicy mężowie osłupieli na dźwięk donośnego głosu. Bo choć przemówił w swojskiej mowie i nawet całkiem do rzeczy, to zaiste niesamowite wywierał wrażenie. – Otrok jaki z piekła rodem – mruknął zdębiały Bruno.

– Kłobuk – podsunął Czarny. – Baba mocarna. Mamuna – zawyrokował Świętymir. – Samodiwa – szepnął Kij. Stanko przeżegnał się na sposób niemiecki, potem na sposób bizantyjski i dla pewności wysunął w mrok dwa palce celem odczynienia uroku. – Hej tam! Na stołpie! Ogłuchłeś? – powtórnie zabrzmiał ów głos, potężny choć piskliwy. Za melodyjnym, chłopięcym tonem wyczuwało się brak naiwności, charakterystyczny dla starców. – Wołaj gospodzinów, ich człek tutki kona. – Jaki człek? – bas Bruna poszybował w ciemność. – Opolny czyli grodowy? – Wy popaprani lubieżnicy, przestańcie wreszcie obłapiać jeden drugiego na tym plugawym wale i złaźcie otwierać bronę – wrzasnęła w odpowiedzi jakaś milcząca dotychczas osoba. – Białka – stwierdził Świętymir – wżdy nie babia to gadka, jeno wojacka. – Powiedzcie włodarzowi, iżby zaprzestał swadźbienia[83] kóz i kazał nas wpuścić – darło się nadal pyskate stworzenie, choć pacholęcy głos starał się je mitygować. – On tam sobie w ciepłej kleci obłapia chudobę, a tu Nielub na słocie kitę odwala. – Nielub! – w głosie Unisławowica brzmiała radość i niedowierzanie. Odtrącił Kija, nadal wychylonego przez otwór strzelniczy, i zajął jego miejsce, usiłując dojrzeć przybyszów. Świętymir podał mu pochodnię, która wreszcie rozgorzała na nowo, ale oślepiony jej blaskiem nie dostrzegł nic oprócz migoczących kropel deszczu na tle nieprzeniknionej czerni. – Siła was jest? – zapytał, świadom, że stanowi doskonały cel, jeżeli na moście czają się zabójcy. – Jednoć ja, kobieta a chory. Nielub – odpowiedziało niewidoczne łże-pacholę. – Odsuńcie się! – krzyknął Bruno i cisnął pochodnię. Łuczywo z furkotem podsyconego z nagła płomienia pokoziołkowało w powietrzu i odbiło się od dranic mostu, sypiąc wokół iskrami. Chwilowy blask upewnił go, że wokół bramy nie czai się liczniejszy oddział. – Podnieś! – rozkazał. – Wysoko! Sam was policzę, odmieńce. Czarna, wysoka postać z kocią zwinnością pochwyciła żagiew. Mroczny przybysz zakręcił nią młynka, rozdmuchując powtórnie żar i zamarł z wyciągniętym w górę ramieniem. Stał teraz doskonale nieruchomy i milczący wśród siekącego deszczu, spowity w falującą na wietrze powłóczystą szatę, unosząc ku niewidocznej stróży blady owal pozbawionej emocji twarzy. Po chwili u jego boku pojawiła się druga, znacznie drobniejsza osoba i wskazała na podługowaty, przypominający mary przedmiot, spoczywający na krawędzi światła. Z perspektywy patrzących niezbyt przypominała kobietę, ale ci, wobec tylu dziwów, przestali zwracać uwagę na drobiazgi. – Kiju, leć wraz po świeże pochodnie – Bruno odwrócił się do grupki mężczyzn i cichym głosem wydawał rozkazy. – Do kuchennej kleci idź, a powiadom ciotkę Włodzisławę, że raniony opieki i leków potrzebuje. Pewnikiem cięgiem jeszcze przy garach się nieboga krząta – posłuszny pachołek skoczył na drabinę i wnet na dziedzińcu zamlaskało błocko rozchlapywane łykowymi łapciami. – Pójdziem otworzyć wrota. Świętymirze, staniesz po mojej lewicy, Czarny z tyłu. Stanku, ty kryj się we ćmie, podle wału. Jeśli to chąśnicy i zwiad pierwej czynili, mogą nie wiedzieć, żeś do Osieka przybył. Gdyby do bitki przyszło, niechaj miecza, jeno staraj się wrota co prędzej zawrzeć. Ostrożnie wymacując szczeble i starając się nie deptać jeden drugiemu po palcach, zleźli z

wieży i rozstawili się wokół bramy w umówionym szyku. Bruno nie czekał na światło. Podczas nocnej potyczki pochodnia zawsze okazywała się bardziej zdradziecka dla woja, który ją trzymał, niż dla mogącego uskoczyć w mrok przeciwnika. Bez wysiłku uniósł ciężką zaworę i pchnął prawe skrzydło dębowych wrót. Szybko odstąpił o krok i dobył miecza. Znieruchomieli w oczekiwaniu, ściskając oręż w potniejących dłoniach, podczas gdy wrota z przeciągłym skrzypieniem powoli sunęły w bok. Ale na moście nic się nie zmieniło. Dwie samotne postacie nadal tkwiły w blasku trzymanej przez wyższą z nich pochodni. Za ich plecami nie wyrósł najeżony sulicami zastęp wojowników. Za to ze spoczywających tuż u wejścia mar dobiegało mamrotanie i ciężki oddech złożonego niemocą człowieka. Młody dziedzic Rokitna z trudem pohamował odruch, aby wybiec poza umocnienia i spojrzeć w twarz chorego. Zamiast tego rozkazał ostro: – Targajcie go do środka, a żywo! Wysoki osobnik, osobliwy z racji głosu i przyodziewku, podał pochodnię swemu towarzyszowi, zręcznie dźwignął rodzaj topoganu sporządzonego z dwóch długich leszczynowych tyk i powlókł go za sobą. Spoczywający na noszach człowiek podrygiwał rytmicznie, gdy końce drągów przeskakiwały dranice mostu, a niższy z przybyłych podtrzymywał go z niezwykłą troskliwością. Zaledwie przebyli kilka kroków i przekroczyli linię wałów, zatrzymał ich kolejny rozkaz: – Stójcie! Świętek, bierz mary. A wy, jeśli jaki oręż macie, ciepnijcie na ziem. Wtenczas wam dalej wejść dozwolę. Ciśnij ku mnie pochodnię, łacniej się zbroi pozbędziesz. Kolejny raz łuczywo poszybowało z furkotom w powietrzu. Bruno pochwycił je pewnie i podskoczył do Świętymira, który wyrwał nosiłki z rąk gościa i ciągnął do grodu, wciąż zwrócony twarzą ku bramie. Migotliwy blask oświetlił twarz spoczywającego na marach człowieka. – Nielub! – zakrzyknęli równocześnie. – Naisto Nielub! Okrzyk dotarł do gromady, która wymachując licznymi pochodniami zbliżała się od strony dworu i wzbudził wśród niej radosny odzew. Kij, kilkoro służby, ciotka Włodzisławia, a nawet sam stary Wilk z przewieszonym przez ramię bojowym toporem, spieszyli wesprzeć strażników. Tymczasem ukryty w mroku Stanisław śledził poczynania podejrzanej dwójki i wzbudzały w nim one rosnący niepokój. Pomimo że pilnie wykonywali rozkaz Bruna, pozbywając się oręża, to jednak jego ilość i rodzaj mogły zaskakiwać. Czarno odziany mąż – ale czy aby na pewno mąż? – upuścił na rozmiękłą ziemię noszony na przewieszonej przez ramię taśmie szeroki miecz w zdobnej srebrem pochwie, następnie dwa wąskie a długie sztylety wydobyte zza szarfy, która mu za pas służyła, a na dodatek przypięte do prawego boku zwoje skórzanych rzemieni, nijak nie przypominające żadnego znanego Stankowi uzbrojenia. Jakby nie dość tego było, rozchylił na piersi swe giezło, czyli też kieckę, i jął dobywać ukryte za pazuchą drobiazgi. Wnet sypnął się grad maleńkich, niby dla pacholąt uczynionych kozików, blaszanych gwiazdeczek i strzałek tak drobnych, że i najmizerniejsze z ubożąt nie zdołałoby ich ze swego łuczku wypuścić. Kobieta zaś, o ile prawdziwie mieniło się niewiastą owo stworzenie o niewyparzonym pysku, cisnęła na ziem całkiem pokaźny łuk dziwacznego kształtu lecz kunsztownej roboty, co Skarbimirowic, jako miłośnik zbytkownych sprzętów, potrafił niezawodnie ocenić. W ślad wypchany bojowymi strzałami kołczan, lekki mieczyk i czekanik, albo też buzdygan – we ćmie nie szło odróżnić. Nie tylko na Mazowszu, gdzie już byle oszczep czynił człeka zbrojnym, ale i w

królewskiej drużynie takie nagromadzenie przemyślnie kowanego żelaza musiało zadziwiać. I nie tyle dla zamożności posiadacza, ile dla niepohamowanego umiłowania przezeń oręża. Trudno nawet wyobrazić sobie potrzebę, w której dałoby się tego wszystkiego użyć. Stąd zrodził się niepokój Stanisława i postanowił niepostrzeżenie zamknąć wrota. Po pierwsze obawiał się, że poza wierzejami mogą kryć się kolejni podobnie zbrojni przybysze, po drugie zaś nurtowała go znacznie głębsza obawa, że ci, co już wkroczyli w gród, nagle zbiegną, a on nie zdoła ich dokładnie o wszystko wypytać. Dlatego opuścił swoją kryjówkę i pewien, że hucząca ściana deszczu zapewnia mu niewidzialność, skradał się do bramy. Ale gdy tylko znalazł się za ich plecami, dziwni goście drgnęli i jak na komendę odwrócili się, przyjmując postawy ludzi zaprawionych w walce wręcz. – Wrota chce zawrzeć – schrypniętym niewieścim głosem zauważył niski. – To niechaj zawiera. Prawił Nielub, jako nas tu nie ukrzywdzą – dźwięcznym chłopięcym dyszkantem odparł wysoki. – A niechby jeno popróbowali – w kobiecym głosie pogróżka szła o lepsze z pogardą. Na powrót stanęli frontem do ludzi z grodu, jakby zapominając o Stanku, który z niejasnym poczuciem wstydu wsunął zaworę w rygle. Jednak zajście nie umknęło uwagi młodego Wilka, który dopiero dzięki niemu przypomniał sobie o istnieniu Nielubowej drużyny. Tak rozradował go widok druha żywego, choć wymarniałego zda się do cna, że zatracił na chwilę wrodzoną czujność. Teraz zaś, pomimo niewygasłej wciąż ostrożności, czuł, że winien okazać nocnym tułaczom wdzięczność i odrobinę zaufania. – Witajcie! – wyhuczał basem, nie wiedząc, czy należy ich pozdrowić w imię Dadźboga, czy też Jezu Krysta. – Darujcie nam ową zapobiegliwość, widno zbyteczną, aleć czas niespokojny, nie sposób we ćmie przyjaciela od wroga odróżnić. Nie zgadniecie, jakeśmy wam wdzięczni za zratowanie Nieluba. Proszę do izby, wnet wam jadło i suchą przyodziewę damy, a waszą broń czeladź pozbiera i oczyści. Rzeknijcie jeno, co z nim, jako ratować go trzeba. Zali ranion? – Zimnica ji w lochu zmogła. Miesiąc już mija odkąd słabuje – odparł wielkolud o głosie otroka. – Trzy dni nazad grododzierżca nas z płockiej jamy na wolę puścił, aleć Nielub jeno ćwierć stajania o własnych siłach przekulał. Potem omdlał. Podwodę na kęs drogi nalazłem, potem go nieść przyszło. Dzisiaj z wieczora ledwie już dychał na słocie. – Zawżdy na to słabował – ciotka Włodzisława dobiegła już wraz z grupą czeladzi i w blasku łuczyw unosiła powiekę chorego. – Czarnku, Świętku, nieście go migiem do dworu. Mam ci ziele dla niego, wnet naparzę. I w łaźni napalcie. Trza zimnicę wygrzać. Tymczasem przybysz wypatrzył trzymającego się nieco z tyłu starego Wilka. Musiał rozpoznać oświetloną blaskiem licznych żagwi straszliwie zmasakrowaną twarz człowieka, o którym nieraz opowiadał jasnowłosy łucznik. Postąpił kilka kroków, ciągnąc za sobą towarzyszkę. Uklęknął w błocie, pochylając twarz i unosząc ręce wzorem arabskich posłów lub kupców. – Witaj, panie! Niechaj wielki i jedyny Bóg obdarzy cię wszelką pomyślnością, a takoż wszyscy drudzy bogowie, którym ty cześć w swej roztropności oddajesz – wyrecytował. – Poznaję, jako tyś jest Wilkiem, panem tej krainy. Wiele prawił mi Nielub o męstwie i dobroci swego piastuna. Do ciebie kazał się prowadzić, gdy nas z niewoli puszczono. Tako uczyniliśmy, dufając, że i nam, Nielubowym wiernym druhom, łaskę i gościnność okażesz.

– Lelum, człecze, toć widno, iże ci w pacholęctwie jajca oberżnęli! – wyrwało się dziadowi, który zawsze szczery do bólu, a do tego skołowany natłokiem zdarzeń i półgarncem wypitego miodu nienazbyt dwornie powitał nieznajomego. – Ano, zwałaszyli mnie kupce, przedając musliminom w niewolę. Jestem skopcem, a zwę się Zadar, z rodu Zdarów. Król Mieszko onegdaj zezwolił mi wolnym człekiem się mienić – nikt, kto nie znał Zadara, nie wyczułby w głosie klęczącego urazy. – Ta białka zaś nosi miano Zenda. Uwaga dziada, choć nie na miejscu i wygłoszona bardzo nie w porę jako odpowiedź na dworne powitanie, sprawiła, że Bruno doznał olśnienia. Naturalnie zarówno on jak i Stanisław słyszeli o wschodnim zwyczaju kastrowania słowiańskich niewolników, ale nigdy dotąd nie spotkali eunucha. Chcąc naprawić niezręczność, zwrócił się niegłośno do Wilka, który swym jedynym okiem podziwiał w milczeniu zmokniętą dwójkę, niby jakoweś dziwo z zamorskiej kolekcji. – Trafnie żeście rozpoznali przypadłość naszego gościa, wżdy nijakie leki nic mu już na owo chromanie nie pomogą. Trza gości nakarmić i osuszyć, godami podjąć. Przecie oni Nielubowi życie zratowali. Starzec drgnął, niby przebudzony z drzemki. Nie na darmo wnuk użył ważkich słów „gość” i „Nielub”. Widać dopiero teraz dotarło w całej pełni do wiekowego umysłu, że ulubiony chowaniec odnalazł się po tułaczce w nieznanych krainach. W jednej chwili zgryźliwy tetryk przedzierzgnął się w troskliwego gospodarza. Odrzucił topór, pochylił się, dźwignął Zadara i przytulił do piersi. Jego zachowanie było równie szczere, jak wygłoszona mimochodem diagnoza. – Kim byś potąd nie był, nynie jesteś druhem moim i moich rodowych. Nie gościem, a domownikiem najmilszym. Wybacz staremu wojowi durną gadkę, bo nieczęsto ktoś z dalekich stron mnie w onym ustroniu odwiedza. Odwykłem od nowości to i plotę trzy po trzy. Tako to już jest – jednemu brak jajec, innemu połowy gęby. Nie lza ludzi sądzić wedle cielesnych braków. Puścił trzebieńca, który zaskoczony nagłą serdecznością stał sztywno jakby kij połknął, i z młodzieńczą energią przyskoczył do Zendy. Zanim dziewczyna zdążyła zareagować, już znalazła się w jego niedźwiedzim uścisku. – Uch, zdrowa białka – sapnął, gdy wyczuł pod zmoczonymi sukniami jej jędrne kształty. – Takoż ciebie, miła dziewko, z serca witam i do dom proszę. Wnijdźcie w moje progi jako swoje własne. – Ano, witajcie… dziękujęć, radam – dukała Zenda, po raz pierwszy zda się w życiu zapomniawszy języka w gębie. Jednocześnie z obrzydzeniem zezowała w głąb ziejącej na wprost swej twarzy dziury po obciętym nosie. I znów, poprzedzani przez przyświecającego łuczywem Kija, ruszyli przez podwórzec, tym razem do dworu, w drzwiach którego znikała już Włodzisława i dźwigający Nieluba wojowie. Za Kijem podążał Wilk, trzymający mocno pod ramiona Zendę i Zadara, dwa kroki z tyłu trzymali się Bruno ze Stanisławem. Miniaturowy orszak zamykała Radochna, która przenosiła wciąż chciwy dziwów wzrok z jednego przybysza na drugiego i szeptała: – Lelum, woj bez jajec, lelum, dziewka z mieczem i w gaciach. A może to ona jajca w gaciach nosi, skoro mąż w spódnicę odziany? Trza mi zaraz o świtaniu do Rokitna, ku studni lecieć, pierwszej takowe wieści do opola zanieść… Gdy i oni przekroczyli próg domostwa, z mroku pod bramą wychynął całkiem już

przetrzeźwiały Dobek i chyłkiem wspiął się na strażnicę. – Dziękować Doli – mruknął do siebie – stary rad. Ani spamięta, żem pochlał. Byle mu do rana przed oczy nie leźć, bacznym być – jak nic hulanka ujdzie płazem. Tymczasem w sieni huczał podsycony smolnymi szczapami ogień. Podle paleniska ustawiono jeden ze stołów, na którym miejsce lnianych obrusów zajęła niedźwiedzia skóra. Złożono na niej dygocącego i mamroczącego w malignie Nieluba. Nie poznawał domowników, gdy zwlekali zeń mokre suknie. Raz tylko spojrzał przytomniej i osłonił ręką pierś, gdy Świętymir dotknął spoczywającego na niej noża w kościanej pochwie. – Niechaj – szepnęła ciotka, rozpoznając rzeźbioną rękojeść. – Niech zostanie, gdzie jest. Łatwiej mi go będzie do przytomności przywieść. Otuliła chorego futrami, nakazała napoić, jeśli pić zdoła, i pospieszyła do kuchennej kleci, szykować znane sobie lekarstwa. Po drodze zajrzała do łaźni, sprawdzić, czy Czarny napalił i jak prędko rozgrzeją się kamienie. Dziad wręczył nowym gościom po kubku miodu i przynaglał, by wypili rozgrzewający trunek. Widząc, że zaczynają dygotać w parujących przy ogniu odzieniach, skinął na wnuka: – Wilku, daj Zadarowi coś ze swojej przyodziewy. Giezło jakie i gacie – skopiec skrzywił się lekko. – Kaftan mój paradny powinien pasować, postawniejszy w młodych leciech byłem. A ty, Radochna, pannę przyodziej, jeno nie w swoje suknie, bo i tak ciasne będą. Od Włodzisławy weź co, takoż paradnego. Niechaj się godnie goście pokażą. – Wybaczcie – zwrócił się do tych ostatnich – że do łaźni pierwej nie proszę, aleć ona Nielubowi co prędzej potrzebna. – Miód nas rozgrzeje – roześmiała się Zenda i obecni po raz pierwszy mieli okazję dostrzec skry migoczące w jej oczach. – Byle sztukę płótna do wytarcia dajcie, bo od słoty nawet kiep mam mokry i bynajmniej nie z oskomy na chłopa. Trzeba przyznać, że starego, który nie był świadkiem wiązanek, jakimi obrzucała stróżę u bramy, zamurowało tylko na chwilę. Wnet zarechotał rubasznym, wojackim śmiechem i dolał sam sobie do kubka. – A to przechera – dukał i parskał przepijając – sam rad bym takową kuciapę osuszyć. Bruno, którego dziadowie rozradowanie napełniało niewiele mniejszym niepokojem niż niedawne rozsierdzenie, ujął Zadara za ramię. Zdziwił się przy tym nieco, wyczuwając napięte postronki mięśni, zawsze bowiem słyszał, że oskopieni w dzieciństwie mężowie stają się podobni do otyłych niewiast. – Pójdźmy do mojej izby, czas suche szaty oblec, byście nie zachorzeli kiej Nielub – zaproponował. – Zendo, pójdź z Radochną, nie braknie w naszych skrzyniach ręczników. Gdy zniknęli za zasłoną, dziad pokusztykał do spowitego w skóry Nieluba, nad którym czuwał troskliwie Świętymir. Odgarnął z twarzy chowańca strąki długich włosów i dotknął pomarszczoną dłonią spotniałego czoła. Ten niespodziewanie oprzytomniał na mgnienie. Spojrzał w upiorną twarz starca, a w błyszczących od gorączki niebieskich oczach pojawił się inny błysk. Błysk triumfu. – Wróżdę spełniłem – wyszeptał spękanymi wargami. – Władzę nad wieszczym ostrzem posiadłem – i na powrót popadł w malignę. Wilk zamarł, jakby nie mogąc uwierzyć w prawdziwość wieści, a potem gwałtownym ruchem obnażył pierś Nieluba. Gdy dotykał pochwy noża, drżały mu palce. – Chwała Jaszy – wyszeptał. – Odwróciła się Dola na zgubę żmijowemu potomstwu. Długowłosy król królów powróci.

Długo stał, samymi koniuszkami palców dotykając świętego przedmiotu, a nieobecne spojrzenie jedynego oka błądziło gdzieś w dali, oglądając legendarne, odeszłe w niepamięć krainy. Potem, ku zdumieniu pozostających w sieni Stanisława i Świętka, przyklęknął i skłonił głowę przed chorym, a może tylko przed należącym do niego talizmanem. Kiedy powstał, nie przypominał już miotanego zmiennymi nastrojami starca. Rozprostował przygarbione plecy, przyjmując dumną postawę, jak niegdyś, gdy w pełni męskich sił prowadził do boju pułk ciężkozbrojnych tarczowników. – Nie kryj się w kącie Kiju – powiedział głosem, z którego zniknęły gdzieś metaliczne nuty. – Nie bój się, dobrze się sprawiłeś. Idź do kuchni, osusz się, ogrzej, zjedz na co masz ochotę, jeno Włodzisławie nie przeszkadzaj. Potem przybyszów statki u bramy porzucone zbierz i oczyść. Zdumiony, ale i rad pachoł wypadł ze dworu, pragnąc jak najszybciej skorzystać z rzadkiego przypływu pańskiej łaskawości. – Świętek, druhu, takoż pójdź mokre szaty przeoblec, jeszcze cię w starych gnatach połamie. Jać chowańca popiastuję. A ów długi tobół Nielubowy, poznajesz? Wiesz, jak łuczyska i cięciwy suszyć? Ochędoż wszytko, nim nam strzelec wydobrzeje i pytać o swoje cacka zacznie. Cóż, Stanisławie Skarbimirowicu – zwrócił się dziad niespodziewanie do Stanka, który zapomniany stał u ognia i czuł się przez cały wieczór jak piąte koło u wozu – nie nazbyt mokryś, tedy nalej do kubków i ostań ze mną miodu pokosztować. Co tu kryć, niezbyt rad byłem twej wizycie, lecz widno szczęście za tobą do Osieka ze świata przyszło. Pijmy tedy na spor i z serca proszę, byś urazy nijakiej do starego nie chował. Młody wielmoża migiem napełnił kruże. Wznieśli toast rozdzieleni stołem, na którym spoczywał okutany w skóry Nielub. – Nieraz wadziłem się z wami, Awdańce, chocia po prawdzie i mnie samemu przyszło przez szmat żywota wspierać piastunowych podmieńców. Trza było, aby rodu godność i siłę zachować. Nic bym nie wskórał, gdyby nas Piastowicze w smardów obrócili. Atoli wierę, odmienia się świat po raz wtóry, a Ty, Stanisławie Skarbimirowicu, będziesz musiał się w nim z moimi wnękami uładzić – twardym głosem przemówił starzec. – Na spor, słysz Jaszo, na spor! – Na spor! – powtórzył niegłośno Stanko, usiłując dociec, jakiego rodzaju konflikt przychodzi mu zażegnać. – Zawżdy druhem waszego wnęka mogłem się mienić, w bój ramię przy ramieniu chadzalim, a w lichy czas jednym koniem i jedną dziewką szło się dzielić – przypomniał spełniwszy puchar. – Ano, wiem ci ja, jako wojenny czas i krew społem przelana silniej nieraz wojów spokrewni, niźli ta po dziadach wzięta i nie zamiaruję waszej drużbie przeczyć, ani na przeszkodzie stawać. Mołwię jeno, że ten tu mój chowaniec, potąd Nielubem zwany, to jakoby młody pęd z nasienia potężnego dębu. Mocarz się przede wiekiem wykopyrtnął i w proch obrócił, a na onym próchnie kolczaste chaszcze się powiły i roszczą sobie prawo do dębowej chwały. Potąd rodom starym mus było owe cierniste drzewa pielęgnować, kiej mocarnego pnia nie stało, choć mój po niewoli, wasz zasię z serca to czynił. Nynie może się tako zdarzyć, iże prątek zielony jako miniony dąb spotężnieje, a to odmianę zwiastuje we świecie i podział nowy. Kto się o rosochate chrusty oprze? Kto o dąb? Mnie już dziady wzywają, bo i ja sam dziad, tedy nie poznam, jako kiełkuje a wschodzi, czyli naisto mocą dziedziczną krzepnie, wżdy wam, młodym przyjdzie rozsądzić gdzie stanąć, w liść, czyli w cierń szczyt[84] przyozdobić. Tobie, Stanisławie, i Wilkowi, i Miecławowi takoż. Nowy ład zawżdy z zamętu

się rodzi i rozdarcia, niejedna drużba, choćby i szczera, choćby i braterska, może się pośród onego niepokoju sterać. A ja wam, woikom, naisto dobrze życzę i po temu Jaszy i gardzinie jego, Łado, z kruży ulewam – szerokim gestem chlusnął resztą miodu w żar paleniska. Skarbimirowic, na nowo zaintrygowany i zdumiony, wpatrzył się pilnie w nieruchome i wynędzniałe lico, bielejące pośród futer. Kimże był ów dogorywający niemal cherlawiec, żeby jego los mógł w jakikolwiek sposób zaważyć na losach potomka możnego rodu Awdańców? Wydawało się to niemożebnym i rad złożyłby wróżebną przemowę Wilka na karb starczego pomieszania, jednak coś w postawie i głosie wiekowego wojownika nakazywało mu poważnie potraktować ostrzeżenie. Już chciał otwarcie zapytać, kto zacz ów łucznik i jakaż to niby krew, szlachetniejsza od jego własnej, ma pulsować w unoszonej gorączkowym oddechem piersi, ale niespodziewanie w izbie zaroiło się od czeladzi, która pod komendę ciotki Włodzisławy wyniosła chorego na przygotowaną kurację. Ledwie zaś zaaferowana medycznym wyzwaniem gromada opuściła sień jednymi drzwiami, przez drugie wkroczył Bruno, prowadząc za sobą przebranych w suche szaty przybyszy.

V NIEWOLNIK O ile Zenda w haftowanych, pasiastych kieckach, z zaplecionymi w misterną koronę włosami, prezentowała się wcale godnie, przynajmniej tak długo dopóki udawało jej się zachować milczenie, o tyle Zadar wiele stracił ze swego tajemniczego uroku. Nienaturalnie długie kończyny skopca wystawały z przykrótkich nogawek i rękawów, rażąc golizną, a wygolona czaszka wyswobodzona ze wschodniego zawoju lśniła niby miesiąc w pełni na tle okopconych ścian. Utracił też sprężysty chód łowcy i posuwał się w dziwacznym rozkroku, krzywiąc ledwie dostrzegalnie twarz przy każdym stąpnięciu. Dziad zupełnie stracił zainteresowanie osobą Stanisława i zabrał się do usadzania gości, ze szczególną gorliwością moszcząc ławę i wtykając miękkie piernaty pod twardy zadek wojowniczki. – Marza wam deszczu nie poskąpiła, aleć już i Dadźbóg zadbał, byście w dobry czas pod mój dach trafili – pogadywał przy tym. – W sam raz na gody. Nie zawżdy się stół od jadła i napitku ugina. Nie przez to, iżby w Rokitnie czego brakło. Zasobny to i urodzajny zakątek. Jeno kiej sam cięgiem tu siedzę, żywia ze mnie uchodzi, ledwie co skubnę z mięs a kubek cienkiego piwa do ślepego Kazimira przepiję. Ano właśnie, gdzie się ów dziad zapodział? Okrzyknijże go, Wilku, niechaj nam gędźbą posiłek umili. – Leki wraz z ciotką gotuje, sami się wnet pewnikiem przylulają, bo jako i my wieści o Nielubowej tułaczce głodni – odparł Bruno, sadowiąc się na miejsce. W ślad za nim, chyłkiem niby spasiony kocur, przycupnął na ławie Stanisław, oskomiąc się nie tyle na jadło, co na zajmującą opowieść, natomiast Czarny oraz Świętymir, dziwnie szybko uporawszy się z obowiązkami, zajęli zydle tuż przy palenisku, że niby to zamierzają ogień sycić, nie zaś uszami strzyc. Kiedy więc dziad napełnił gościom kubki, a czeladne wniosły parujące misy, po czym rozpierzchły się po kątach, zapadła pełna napięcia cisza, a wyczekujące spojrzenia mnogich oczu zawisły na wargach Nielubowych towarzyszy. Ci zasię, choć z początku zapamiętale rzucili się na jadło, po chwili wyczuli emanujące od współbiesiadników zniecierpliwienie i pojęli, że przyjdzie im jednocześnie sycić nie tylko swój głód, ale i zżerającą towarzystwo ciekawość. – Rzeknijże co, Zadarze – Zenda szturchnęła skopca, który dławił się wielkim podpłomykiem. – Zaś co mam rzec? – wypalił ten, przełknąwszy głośno. – Zacne jadło i miód wielce grzeczny – dodał po chwili namysłu. – Może nasamprzód, gdzie i kiedy żeście się z Nielubem stowarzyszyli? – podsunął z desperacją Bruno, poznając, że Dola zesłała do Osieka gości mężnych, obdarzonych apetytem i dwornych w zachowaniu, ale niestety pozbawionych talentu oratorskiego. – A to ty gadaj, boś go pierwej poznał, niźli ja – ucieszyła się wojowniczka i porzuciwszy Zadara na pastwę słuchaczy, nieustraszenie zaatakowała nożem pieczonego jesiotra, niemal dwakroć dłuższego niż męskie ramię. – Ano, jakby nie rzec, to w lochu żeśmy się spotkali – rozpoczął sprawozdanie Zadar, przymrużając oczy i unosząc twarz w górę, jakby pragnął gdzieś za zasłoną powiek dostrzec

minione zdarzenia. – W płockim lochu – uściślił. – Jakoś tak na lato szło, gorąc się uczynił i robactwo niepomiernie się wyroiło w jamie. Wszy kłodników żywcem żarły, każdy się jeno czochrał i iskał, a ten, ledwie go za kratę rzucili, w kąt podyrdał, padł na barłóg i cięgiem z pół doby przekimał. Ażem się zdumiał. Tak kamieniem spać, nie bacząc, jako weszki na człeku ucztują? Przez to pomnę, kiedym Nieluba pierwszy raz obaczył, bo niemały ruch się w ciemnicy wraz z przybyciem królewskiego orszaku uczynił. Co raz to kłodników przybywało i żaden długo w lochu nie bawił – ten na głowę skazan, ów w jeństwo przedan, tamten nie winowaty, jeno na zbója patrzył – migiem sądy szły. Jedno ja jużem się prawie mógł stałym mieszkańcem jamy mienić, bom coś z miesiączek czasu tamże bydlił[85]. – Nieluba, jak nic, za ów mniemany mord na Światosławie uwięzili – wtrącił się Bruno – wżdy za jakie winy wyście pod kłodę trafili? – Bom takoż morderz, a i zbieglec na dodatek. Widno mus mi ze dwie słowie o własnych losach napomknąć. W pacholęctwie mnie zbóje morscy w niewolę uprowadzili, paląc i rabując opole, gdziem na świat przyszedł i wzrastał, między Pyrzyczany, podle wareskiego morza. Mać pod topór poszła, ociec takoż, bo choć silny kiej tur, ranion w czas obrony, niewartym zachodu się zbójom patrzył. Siostry nie wiem, możeć żywią jeszcze gdzie we świecie, jako i ja w jeństwo przedane musliminom. Nieźrzałych otroków wszytkich oskopili, jam jeno w tym szczęści miał, że nie w Kordobie mnie rzezali, kędy pirwszy wielki targ niewolnych się odprawował, jeno w Asjut koptyjscy mnisi mię męskości pozbawili, najbieglejsi pono w tej robocie. Mało kto pod ich nożami skonał, a i chorzałem nienazbyt długo. Pierwszym moim panem był niejaki Abu Bakr al-Bakillani. Wcale dobrym panem, jako dziś widzę. Dbał o nas i posyłał na nauki do meczetu, aleć że stary, pomarł wrychle, a ja kęs czasu tułałem się między dziedzicami. Dopóki nie posiadł praw do mnie Nasir Ibn Aflach. Ten zaś nie tylko woli, a i duszy mnie pozbawił – pacholęcy głos skopca zadrżał odrobinę, ale zaraz kontynuował smutną historię. Nasir, bogaty i wpływowy kupiec, wikłał się w liczne rozgrywki polityczne i religijne, co zresztą w świecie arabskim szło poniekąd w parze. Pochodząc z Kairu związał się ze skonfliktowaną z tradycyjnym islamem sektą, której twórcą był Al-Hakim bi-Amr Allah. Podczas licznych kupieckich wypraw, nierzadko stanowiących jedynie przykrywkę dla religijnej agitacji, potrzebował asysty zaufanych sług, potrafiących skutecznie zapewnić ochronę przed zamachem konkurencji, jak też zdolnych do przedzierzgnięcia się w skrytobójczą broń wymierzoną w potężniejszych przeciwników. Swą przyboczną gwardię werbował spośród słowiańskich jeńców, których legendarną dzikość i nieokiełznany charakter miał łagodzić w pewnym stopniu zabieg kastracji. Przeważnie wybierał dojrzałych i doświadczonych wojowników, ale ci stanowili deficytowy i drogi towar z racji wysokiej śmiertelności wśród dorosłych trzebieńców. Młodzik, niebywale biegły w łowach na ptactwo i drobną zwierzynę, a przy tym osiągający już wysoki wzrost charakterystyczny dla skopców, zwrócił uwagę kupca i podsunął mu nowy pomysł. Zadara wysłano do górskiej twierdzy, położonej w sercu kamienistej pustyni i poddano morderczemu treningowi, podczas którego przyswoił sobie setki sposobów na pozbawienie bliźniego życia. Oprócz walki wręcz i z użyciem przeróżnych, często egzotycznych rodzajów oręża, poznał tajniki trucizn, a nawet sprowadzających śmierć zaklęć. Aby podnieść sprawność pozbawionego testosteronu organizmu, znachorzy faszerowali go zielem buzdyganka i korzeniem żeń-szenia, aż zdeformowane ciało, poddane nieustannym wyczerpującym ćwiczeniom, okrył pancerz stalowych mięśni.

Tylko Zadar wiedział, co trzymało go przy życiu przez siedem długich lat, podczas których, szkolony jak zwierzę i traktowany jak zwierzę, przemieniał się z wolna z człowieka w śmiertelnie niebezpieczną bestię. Nikt nie poznał sekretu słowiańskiego kastrata, który spędzał całe noce na długich monologach wygłaszanych półgłosem w rodzimej mowie do cieni dziadów, składając solenne obietnice, że jako ostatni z rodu powróci do ziemi ojców i złoży swoje kości na żyznym puszczańskim ugorze, nie dozwoli, aby kruszały jałowo pod skwarnym niebem południa. Niezdolny do spłodzenia potomstwa nie zasieje nowego życia, przedłużając długi łańcuch pokoleń, ale choć własnym ścierwem, żywią własną użyźni spłachetek rodzinnego kraju. Taki kres własnego bytowania jawił się nieszczęsnemu niewolnikowi jako przewrotne zwycięstwo nad nieludzką Dolą. Dlatego wytrwale i chętnie ćwiczył, obojętny na rany i surowe traktowanie, rozumując, że im więcej uniesie z pustyni sił witalnych, tym wyżej wystrzelą złote kłosy sycące się jego truchłem i większy spor będzie w komorze nieznanego kmiecia, który zaorze popioły pogrzebowego stosu. W końcu nawet mistrzowie wyrafinowanych sztuk walki, sprowadzani z odległych krain, zaczęli odczuwać respekt przed flegmatycznym wojownikiem o słodkim pacholęcym głosie. A kiedy gołymi rękami pozbawił życia dwóch skośnookich zapaśników, których głośne bojowe wrzaski i zabójcze ciosy budziły trwogę wśród czarno odzianych jeźdźców pustyni, uznano edukację za ukończoną i odesłano go, nie kryjąc ulgi, do Kairu. Nasir, wcieliwszy Zadara do swej przybocznej gwardii, po kilku zleconych misjach uznał wynik swojego eksperymentu za tak trafiony, że nabył po korzystnej cenie cały zastęp słowiańskich chłopców. Wszyscy trafili do górskiej twierdzy, pod batogi surowych wykładowców krwawego rzemiosła, ale tylko nieliczni przeżyli dość długo, aby stać się dyplomowanymi mordercami, a żaden nawet nie zbliżył się w swych osiągnięciach do biegłości pierwszego absolwenta. Nasir, przekonany, że posiadł doskonałą i uniwersalną broń, grał o coraz to wyższe stawki na politycznej arenie, zaś Zadar, z pozoru posłuszny we wszystkim, mordował z zimną krwią jego rzeczywistych i mniemanych konkurentów, a także niewygodne żony i kochanki. Jednak w miarę jak wpływy kupca rosły, on sam coraz rzadziej wyprawiał się wraz ze swym przybocznym orszakiem w dalekie podróże i malało prawdopodobieństwo, że zapuści się choćby na południe Europy. Dlatego skopiec, otrzymawszy polecenie zgładzenia bratanka sułtana, zadbał nie tylko o niepowodzenie misji, ale pozostawił wyraźne poszlaki wskazujące na zleceniodawcę zbrodni. Urządził przy tym wszystko na tyle sprytnie, że Ibn Aflach nie mógł zarzucić mu niedopatrzenia. Dowody okazały się nie dość mocne, aby zaprowadzić Nasira na szafot, lecz w Egipcie grunt zaczął parzyć mu stopy, chętnie więc skorzystał z sugestii, żeby wyruszyć z karawaną w dalekie strony, gdzie pomnażając majątek mógłby zaczekać, aż sprawa ucichnie. Pomysł ów, jak również planowaną marszrutę na wschód i dalej ku północy, do zasobnego w niewolników Bułgaru, podsunął mu naturalnie zaufany sługa od mokrej roboty. W miarę jak karawana podążała na północ, coraz częściej na licznych targowiskach słyszał Zadar mowę, za którą tęsknił całą pokrwawioną duszą i coraz śmielej planował ucieczkę, ale czekał cierpliwie na najsposobniejszy moment. A ten przybliżał się nieustannie, choć niespiesznie, dzięki chciwości Nasira. W Bułgarze, dokąd dopłynęli łodziami wynajętymi od żeglujących po Wołdze Waregów, ceny na targu okazały się niezwykle korzystne, aż skuszony wizją krociowych zysków kupiec postanowił kontynuować podróż i kierując się na zachód dotrzeć do kolejnego wielkiego szlaku wodnego, Dniepru, którym, znowu korzystając z usług dzikich żeglarzy, mógłby powrócić z dostatkami na Krym. W drodze przez ruskie krainy przekonał się, że głupio postąpił, wyzbywając się większości srebrnych

dirhemów wśród Bułgarów, gdyż popyt na kruszec rósł z każdą przebytą wiorstą. Dlatego chętnie słuchał podszeptów zaufanego skopca, który nieustannie rozprawiał o Drohiczynie, leżącym gdzieś niemal wpół drogi do krain sąsiadujących z cesarstwem Franków. W tym pogranicznym grodzie, gdzie jaćwieski żywioł podlegał raz Lachom, to znowu Rusom lub Mazurom, krzyżowały się szlaki lądowe i wodne, a pieniądz kruszcowy stanowił taką rzadkość, że za monetę służyły wiązki skórek kunich lub sztuki płótna. Kiedy Arab od kijowskich Waregów uzyskał potwierdzenie słów Zadara, zmienił plany i odesławszy część świty z owocami wyprawy na południe, sam z garstką sług, biegłych nie tyle w handlu, co w posługiwaniu się bronią, pożeglował Prypecią ku przewłoce na Bugu. W ten sposób Zadar znalazł się w końcu na przystani u stóp nadbużańskiej skarpy, w osadzie, która na każdym kroku rozbrzmiewała swojacką mową. Tu także, w bezimiennym grobie na żalniku przeznaczonym dla cudzoziemców, znalazł wieczny spoczynek Nasir Ibn Aflach z Kairu, którego już pierwszej nocy udusił gołymi rękami słowiański niewolnik, przemieniony z dużym nakładem finansowym w pozbawioną sumienia maszynę do zabijania. Dusił swojego pana powoli i z wyczuciem, od czasu do czasu luzując uścisk, żeby konający nie stracił zbyt szybko przytomności i mógł w całej pełni zakosztować koszmaru umierania. Wydobył z pamięci wszystkie nauki swych krwawych mistrzów, dotyczące tego pospolitego sposobu zadawania śmierci, aby uczynić zeń prawdziwe arcydzieło mordu. Z dostatków Araba, Zadar nie wziął prawie nic, za wyjątkiem małej podróżnej szkatułki z lekami. Za drobną monetę nabył od powracającego z nocnego połowu rybaka starą dłubankę i pożeglował z biegiem rzeki. Od lat zbierał wszelkie informacje dotyczące geografii tych odległych krain i szlak wiodący ku morzu miał wyryty w pamięci i sercu. Płynąc z początku jedynie nocami dotarł do Wisły, gdzie poczuł się na tyle pewnie, że widząc gród wznoszący się na wysokim brzegu, postanowił zacumować i nakupić zapasów na dalszą drogę. Ledwie stromą ścieżką doszedł do wrót, a już opadła go stróża bramna i powiodła przed oblicze grododzierżcy Wieńczysława. Wieść o zbrodni, jaka dokonała się wśród przybyłych na handel do Drohiczyna muzułmanów, niesiona przez kupców podróżujących na szybkich wielowiosłowych łodziach, wyprzedziła Zadara. Wschodni strój skopca, który nie zadbał w porę, aby upodobnić się do miejscowych kmieci poprzez właściwe odzienie – na czym niemało zaważył wstręt żywiony przezeń do noszenia gaci – zasugerował wartownikom związek egzotycznego przybysza z niedawnymi, a i głośnymi wśród ludzi osiadłych nad żeglownym szlakiem, wydarzeniami. Z początku odmówił zeznań, ale szybko zmienił zdanie i postanowił wyznać wszystko, całą smutną historię swego życia, staremu grododzierżcy. Zaś Wieńczysław, choć po prawdzie pełen współczucia, nie miał innego wyjścia, jak tylko wtrącić zbiegłego niewolnika i mordercę do lochu. Ponieważ nie czuł się na siłach rozsądzić sprawy lub nie chciał kalać swego sumienia surowym sądem, jaki nakazywało mu prawo, postanowił pozostawić wydanie wyroku królowi, jako że oczekiwano rychłej wizyty dworu. Tymczasem dbał na swój sposób o więźnia, podsyłał mu czasem lepsze kęski z kasztelańskiej kuchni, nie dozwolił stróży rozdrapać bagaży, a w jamie osadził wśród posądzonych o lżejsze przestępstwa, nieświadom, że skopiec poradziłby sobie nawet w lochu pełnym demonów. – Tedy, jako widzicie, słusznie pod kłodę trafiłem – zakończył opis swojej pełnej przygód włóczęgi Zadar. – Jeno na łaskę w oczach królewskich mogłem już liczyć, acz lichym się ów lik zdawał, jako że pan Mieszka surowym władcą się jawił w opowieściach drugich kłodników, nieskorym szafować miłosiernymi wyrokami. – O Jaszo! Biedaczyna – rozczuliła się ciotka, która w trakcie opowieści dołączyła do

gromady. – Tyli świat drogi ku swoim powrócił, tyla wycierpiał, tako ji tęsknica żarła, a oni go w płockiej jamie umorzyć chcieli. Przecie takiego okrutnika, jako ów muslimiński ksiądz, to i nie żal zdusić kiej żmieja. – Wszelako nie lza niewolnym na panów ręki podnosić. Wszędy we świecie jedno tu prawo – ponurym basem zadudnił dziad i jakby z lekkim wstrętem odsunął się od skopca. – Jużem ja wolny człek. A i owa zbrodnia królewskim rozkazem darowaną mi została – dawny niewolnik dumnie wyprostował się za stołem. Lecz po chwili jakoś skurczył się i niepewnie dodał: – Choć po prawdzie, nie za chlubne zasługi spotkała mnie pańska łaska, a znowu krew przelaną i czyny haniebne jako płatę za wolę dać mi przyszło. Także samo i waszemu Nielubowi, choć jemu rozprawa z własnym sąmnieniem[86] cięższą być musiała niźli mnie, ćwiczonemu w zbrodni. – To powiadajcie nynie o nim, jako to was Dola w jamie pobratała – zaróżowiony z emocji i rozsmakowany niezwykłym wstępem Stanisław nie mógł doczekać się dalszego ciągu opowieści. – Ejże, młodzi, dajcie gościowi co nieco odsapnąć i jadła pokosztować – uciszyła go Włodzisława. – Posilić się miał u naszego stołu, a jeno cięgiem gada i gada. Niechaj miodu słodkiego łyknie, onże najłacniej gorycz z uściech spłucze, jako że gorzką ponad miarę gawędą nas uraczył. Wilku, pójdź ze mną ku choremu – zwróciła się do dziada – muszę ci coś rzec na stronie i o radę prosić. Niebawem wrócimy, wy zasię ani się ważcie o co pod naszą nieobecność wypytywać, bo jeżeli choć słowo jeszcze uronię, to od jutra jeno podpłomyki i zimna woda na stole. – Źle z nim – zagadała całkiem innym, pozbawionym ciepła głosem, gdy otuleni jedną płachtą dla ochrony przed słotą zmierzali do łaźni. – Sama nie uradzę. – Taki chory, świeścio[87]? – starzec zmarkotniał. – Przecie nie raz żeście od niego zimnicę odegnali. – Sam obacz – ciotka odchyliła zasłonę i poprowadziła gospodarza do mrocznego wnętrza. W łaźni napalono w sam raz, aby utrzymać stałą, niezbyt wysoką temperaturę. Zdrowy człowiek, nawet nieodziany, czułby się tu komfortowo. Ale Nielub, spowity białym całunem z czystego płótna, dygotał niepowstrzymanie, głośno szczękając zębami. Dreszcze nasilały się falami do tego stopnia, że skulony u ławy ślepy Kazimir, który usiłował na bieżąco kontrolować puls chorego, nie mógł momentami utrzymać drgającego spazmatycznie przegubu w swoich starczych dłoniach. Włodzisława dolała oleju do przygasającego kaganka i poświeciła na bladą twarz, po której spływały kaskady potu. – Ten skurcz wraz minie – zawyrokowała. – Przyjął leki, sławić Nyję, bom pewność miała, że zwróci. Zaśnie, może wydobrzeje odrobinę. Jutro, gdy oprzytomnieje, napoję nieboraka rosołem. Wszakże słaby jest bardzo, wyniszczony, nieprędko siły odzyszcze. Zawżdy, gdym go potąd leczyła, silne miał ciało i chwacką dumkę. Nie jako nynie. Jeślić kolejny nawrót boleści niebawem go chwyci, moje zioła i starania nie pomogą. Umorzy ji gorączka. A że chwyci, rzecz pewna. Ze szczętem zdrowie w jamie sterał – otarła oczy rąbkiem chusty. – Wiem, o czym dumasz – ponuro mruknął Wilk. – I ja wiem – wtrącił dyszkantem ślepiec. – Musisz słać po starą. – Musisz – powtórzyła kobieta. – Nie uradzę. Musisz sprowadzić Awę. Dziad zadumał się wpatrzony w chowańca, którego spazmy stopniowo przechodziły w ledwie widoczne drżenie. Głęboka zmarszczka przecięła mu czoło, po czym nagle

rozprostowała się, a zniekształconą twarz rozjaśnił lekki uśmiech. – Nie ma tego złego, co by na dobre nie wyszło – rozchylił Nielubowy całun, aby raz jeszcze rzucić okiem na nóż, spoczywający w kościanej pochwie. – I tak winienem im oznajmić wieść, jako nasz junak gotów już o resztę należnej schedy się upomnieć. Kląłem się, że dam znać nie zwlekając, jeśli się kiedy przepowiedziane dopełni, choć niechętnie, jako wiecie, z onymi przestaję. A nynie cóż, trzeba starą zawezwać, co by nie było. Tylko kogo słać? – zafrasował się powtórnie. – Sam nie podołam, choć jeno mnie Awa jak raz rozpozna i wysłucha, zanim urokiem lubo jadem porazi. Od lat w siodle nie siedziałem, starym, jeszcze się gdzie wykopyrtnę. Naszego Wilczka nie poślę… – Gdzie zaś by Bruna słać! – pisnęła ciotka i wzniosła dwa palce jak od uroku. – Przecie wiesz, co stara wilchwa młodym zdolna uczynić. Lędźwie osłabi, albo um pomiesza. – Awdaniec nie idzie w lik – rozważał półgłosem stary. – Dobka mi nie żal, wżdy ten się jeszcze gdzie schla po drodze i o poselstwie zabaczy. Czarny i Świętek – każdy mi w Osieku niezbędny jako ręka własna. Dwóch tylko wojów w potrzebie sposobnych mi Miecław, niecnota, ostawił i szkoda ich na pastwę jędzy rzucić. – Co tedy czynić? Może kogo z opolnych przepłacić? – podsunęła Włodzisława. – Nie mam takich skarbów, żeby który iść zechciał. A rozejdzie się wśród ludzi, gdzie pomocy szukam, srom będzie na całą okolicę. – Przecie i oni do Awy pielgrzymują, kiej którego Dola przymusi – poparł kobietę ślepiec. – Ano właśnie. Kiej przymusi – warknął Wilk. – Kiej zachorzeją niepomiernie, kiej skon czyjś bliski, kiej od miłowania bez wzajemności schną i um im ono odbiera – tegdy idą. Kiedy o życie własne albo szczęsną odmianę złego losu chcą błagać. Zaraz – aż podskoczył tknięty nagłą myślą – życie i losu odmiana! To godna płata za spotkanie z wiedźmą. Podskoczył do wejścia, jakby mu lat ubyło i odchyliwszy zasłonę wydarł się basem na cały majdan: – Kiju, a bywaj tu, Kiju! Sam do łaziebnej kleci, ino migiem! Jakoż po krótkiej chwili zacmokało mielone lipowymi łapciami błoto i pachołek, zgięty w zwyczajowym ukłonie, nieśmiało wszedł do ciasnej izby. Westchnął ciężko, dumając, że czas pańskiej łaski przeminął równie nagle, co nastał. W ręku dzierżył zamotaną w tobołek szmatę, której zawartość pobrzękiwała metalicznie. – Jużem, hospodzinie jasny, statki gości z młaki wyzbierał. Jak raz oczyszczę i łojem powlekę, co by rdza żelaza nie pokuszała – jął tłumaczyć w obawie, aby nie zarzucono mu opieszałości. – Niechaj to – dziad ujął niewolnego pod brodę i uniósł jego twarz ku światłu, tak aby móc zajrzeć w oczy chłopaka. – Wiesz Kiju, jako cię klejmem swoim nie znaczyłem, a to dlatego, żeś młody jeszcze i dumałem, że może kiedyś dziedzic mój z dobrego serca wolę ci za wierną służbę zechce wrócić. A klejmo kazi wolnego człeka. Tedy dziś starczy moje słowo, byś na powrót mógł stać się panem swego losu. Nikt cię jak zbiega nie potraktuje, bez piernacza w swoje strony mógłbyś wędrować, jeśli ja bym opolnego gonu nie zawezwał. I oto daję ci dzisiaj sposobność zasłużyć na owo słowo. Wszelako nie błahej przysługi chcę w zamian – zastrzegł widząc błysk radosnego zdumienia w błękitnych oczach. – Droga to rzecz – wolność. Najcenniejsza. Jeden z dzisiejszych gości naszych, aby podobny przywilej od Bolesławowica zyskać, musiał krew rozlewać, jako sam prawi. Gotowyś życie własne lub zdrowie na szalę położyć? – A juści, panie – wyjąkał Kij i zapominając od razu obcej mowy zawołał. – Szczo

zachoczesz zdziełaju! – Tedy mów, doszły cię wśród czeladzi wieści, że w chacie u bagien, w głębi kniei, wilchwa mocarna samotnie bydli? – Da, słyszał ja trochu – odparł pachoł i mimowolnie zadrżał. – Ku niej z posłaniem podążysz. Nie bój się. Jeśli wszystkim moim radom zaufasz, a należną cześć starusze okażesz, nie ukrzywdzi cię. Bylebyś, kiej na miejscu staniesz, z dala się okrzyknął, że w imię starego Wilka rokiciańskiego przybywasz. I nie patrz wilchwie w oczy, najlepiej w pałąk się zegnij, jako potrafisz, i w tej postawie ku niej przystąp. Powiedz: „Awaswinto, Nielub zachorzał śmiertelnie i jeno twa sztuka może mu zdrowie wrócić”. Pomnij dwa pierwsze słowa rzec – imię jej prawe Awaswinta, które jeno nieliczni znają, i wtóre imię Nieluba, którego ona zna i miłuje. Jeśli zdołasz onym słowem, niby zaklęciem ją powitać, jużeś bezpieczny od uroku. Pojąłeś? Kij wyrwał brodę ze stalowego uścisku i energicznie pokiwał głową. W ustach czuł taką suchość, że nie zdołał przemówić. – Potem powiesz jej jeszcze i to: „Panicz Nielub posiadł moc świętego noża. Ma ostrze i pochwę. Pora mu o resztę schedy się starać”. Pomnisz? – upewniał się dziad. – Ostrze i pochwę. Potem wracaj co prędzej do Osieka, oznajmić, co na to wiedźma powie. Ruszaj niezwlekając, a jeśli cię jutro przed zmrokiem na powrót nie powitam, gon zarządzę. Nie ujdziesz, żaden jeszcze zbieglec mazowieckiego gonu nie skołował. A wrócisz, poselstwo po mojej myśli wypełniwszy, wolę ci dam i zaopatrzę na drogę ku swoim. Nynie chodź, sam ci źrebca ze stajni wybiorę i szlak tajemny, wiodący w matecznik, wyjawię. Dobka uprzedzę, że z mojego rozkazania w drogę ruszasz. Pan i sługa wyszli z łaźni w szumiącą wiatrem i deszczem noc. – Jako dumasz, Kazimirze, roztropnie Wilk postąpił? – zapytała milcząca dotychczas Włodzisława, kiedy opadła za nimi skórzana zasłona. – Zależy, co się pachołowi straszniejszym wyda – odparł ślepiec, ocierając choremu spotniałe czoło wilgotną szmatą – wiedźma czyli gniew pański. Lecz tako dumam, że ów gniew zna nadto dobrze i na samą myśl o rozsierdzeniu Wilka w gacie popuszcza, tedy babi urok ma za mniejsze zło. A jeszcze mu nadzieja świta, że się na zawżdy od poddaństwa uwolni. Tedy jak nic wieść zaniesie. Z daleka przybył, to i nie wie, jako Awasunta stokroć groźniejsza od starego. – Ona i całe jej plemię, chwalić Roda, ze szczętem już niemal wymarłe – pokiwała głową stara kobieta. Na majdanie zadudniły kopyta i rozległ się przeciągły zgrzyt otwieranej bramy. Po chwili Wilk zajrzał do kleci i skinął dłonią ku swej świeści. – Ano, pójdziem Włodzisławo do dom, wieści o Nielubowej przygodzie do końca wysłuchać. Com mógł, tom uczynił. Pójdziesz z nami, Kazimirze? Niechaj cię kto przy chorym zmieni, zasnął już, jako widno. – Nie trza – pokręcił głową ślepiec. – Ostanę. I tak po nocach spać nie mogę, tedym w czuwaniu bieglejszy niźli młodzi. W mig poznam, jeśli się Nielubowi pogorszy i wraz was okrzyknę. Mam ci taki zmysł obmierzły, że boleść i skon możebny wraz wyczuję. Idźcie tedy. Ino jedno jeszcze, Włodzisławo, długo onże nieborak ma w łaźni leżeć? – Po wieczerzy go w piernaty przeniesiem – odparła ciotka. – Wszelako cosik ja swym zmysłem gospodzinim wyczuwam, jako się nieprędko godowanie skończy.

VI WYROK Po chwili dwójka starców otrzepywała odzienie z kropel dżdżu w rozjaśnionej pomarańczowymi płomieniami dworcowej sieni. Podchmielona już z lekka Zenda raczyła towarzystwo sprośnym kupletem, który wywołał nerwowy chichot Skarbimirowica i pąs na twarzach dwórek. Zadar pochłaniał jadło i napitek, zbierając siły na dalszą gawędę, jedynie Bruno wpił pełen niepokoju wzrok w dziada. Nie uszedł jego czujnych uszu tętent kopyt i skrzypienie bramy, więc uniósł brwi w niemym pytaniu. Wilk pokręcił głową, dając wnukowi do zrozumienia, że nie zagraża im żadne niebezpieczeństwo, a sprawę słanych wici wyjaśni na osobności. – Wszyscyśmy na powrót społem, tedy prosić mi gościa wypada, iżby dłużej towarzystwa w niepewności nie trzymał, jeno dalszą opowieścią nas uraczył – powiedziała szybko Włodzisława, napotykając błagalne spojrzenie Stanisława. – Nadziejam się, jako podjadłeś co nieco, Zadarze, i sporzej ci będzie natenczas bajać. – Ano, już więcej jadła, choćbym i chciał, w żywocie nie pomieszczę. Czarę jeszcze za pomyślność gospodarzy spełnię, aby gardziel pomaścić kiej skrzypiącą piastę u wozu i dalejże ruszam z gawędą – syty i rozochocony trunkiem skopiec z większym niż poprzednio zapałem przystąpił do rzeczy. – Prawiliście, jakoście Nieluba w jamie spotkali – przypomniał Stanek, w obawie, aby gawędziarz nie uronił jakiegoś faktu w swej relacji. – I jako prawiłem, nawet imienia jego nie dało się poznać, bo spał kamieniem, a com go tknął, pojękiwał i kozik na szyi zawieszon do piersi tulił. Pewnikiem jeszcze długo byłby się od jawy migał, atoli ledwie świtać poczęło, wpadła stróża i okrzyknęła nas trzech – mnie, Nieluba z Rokitna i niejakiego Izbora. Ten ci Izbor, prawy zbój i niegodziwiec, w osobnym lochu za kratą siedział, bo by go współkłodnicy żywcem na strzępy rozerwali, byle mogli sięgnąć. Spaczony lubieżnik występną żądzą ku dziatkom nieletnim pałał, bez wglądu otrok czyli dzieweczka, swoją chuć na niebożątkach zaspokajając. I nie dość na tym, bo pohańbionym życie w przemyślny sposób odbierał, dusząc i dźgając dla chorej uciechy. – O Jaszo! Że ci gromu na takową ohydę nie stało – ciotka załamała ręce. – Przecie takowego gida winni niezwlekając na wolnym ogniu usmażyć. Pasy drzeć. W oleju gotować! I mojego Nieluba na równi z tylim zbójem potwornym w jednej jamie trzymali. – Ano trzymali. I więcej – pospólną im zgotowali dolę. Lecz o tym zaraz. Tako więc pachołcy, rozkuwszy Izbora i z niemałym trudem, a i z pomocą kijaszka, rozbudziwszy Nieluba, powiedli naszą trójcę do kasztelu, kędy w paradnej sieni król Mieszka zasiadał, a podle niego dwóch możnych panów. Jakem się później dowiedział, młody cześnikiem był, krewnym waszym, zasię starego grododzierżcę Wieńczysława jużem dobrze poznał. Myślę – ot, sądy się mają odprawować, że też się chciało panu królu w porannej ćmie do sprawy brać, jak nic głowy pragnie zdjąć, zanim na dobre zadnieje. Bo to za dnia z całym ceremoniałem trza skazańca ochędożyć, a tak ciach-ciach łby zetną, podwórzec piaseczkiem wysypią, coby nieporządku nie było, i po sprawie. – „Tyś jest Zadar – pry[88] król – co z jeństwa uchodząc podle Drohiczyna prawego pana

swego życia zbawił?”. – „Ano ja. I zaiste wszystkom to uczynił” – mołwię, bo już mnie nadzieja odbieżała i pragnąłem jedynie, aby szybko to życie moje koślawe kresu dobiegło. – „A masz ty co na swoje usprawiedliwienie?” – „Jeno żem pragnął w ojców ziemi kości złożyć. A przed tym może nieco szacunku w jakiej ludzkiej gromadzie zażyć. Pole zaorać, zboże zasiać i zżąć, bom potąd jeno mordował”. – „Z własnej chęci, czyli z rozkazania?” – pyta król i ognik mu w ślepiach migoce. Oj, trza było na ów ognik uważać, wżdy ja – „Z rozkazania”. – „A dobry w tej robocie byłeś?” – drąży Mieszka. – „Najlepszy” – znowu ja na to, bom już jeno prawdę przed skonem pragnął gadać. – „Ano!” skwitował król i jakoś tak wrednie uśmiechnął się do Wieńczysława i kułakiem starego trącił. Nynie przyszła kolej na Nieluba. – „Tyś Nielub, rokiciańskich Wilków człek? Tyżeś w sługę mego, Światosława, w czas wczorajszych łowów z zasadzki szypę wypuścił, życia onego zbawiając?” – pry król. – „Nie” – śmiało rzecze pytany. – „Anim ja Wilków człek, bom ja starego Wilka chowaniec, ani żem w Światosława szypą nie godził, bom cały czas w grodzie pod dozorem stróży bawił. Ten ci tu Miecław może za mną świadczyć, jako że sam mnie pod stróżę oddał”. – „A czemu pan cześnik ci wtenczas wolę wziął?” – pyta znowu Mieszka, a onże ognik na powrót mu w ślepiach pełga. – „Bom Światosławowi wróżdę ślubował i ubiłbym przywłokę, bylebym wolę miał. Za krzywdę swoją, a i pospólną, mazowiecką. Ty wiesz panie, jako chąśnik i zbrodzień był ów twój zacny sługa”. Król nie rozsierdził się, jeno znowu: „Tedy ubiłbyś Światosława w czas łowów, bylebyś sposobność ku temu miał?”. – „Ubiłbym” – twardo rzecze Nielub. – „A z łuku?” – z prześmiewką Bolesławowic. – „Z łuku. Jeno nie wiecie jak”. Nynie już król nie tylko krzywo się uśmiechnął, ale i rozrechotał. Mołwi: „Albo ten tu niewinnym jest jako dziecię, albo morderz najbieglejszy spośród tych trzech nicponi”. Przykro gadać, aleć brat panicza, Miecław, tokoż wesołości nie miarkował i we śmiechu panu Mieszce wtórował. – Miecław? – z niedowierzaniem spytał Bruno. – Dziwno mi już, że w onym sądzie nieprawym brał udział i ani słowa nie rzekł, gdyśmy Nielubowym zniknieniem zatroskani z niepokoju schli. Lecz by druha w obronę nie wziął, a jeszcze drwił z niego i królewską zajadłość podjudzał, to mi się możebnym nie widzi. – Powiadam jeno to, na com własnym okiem baczył i com własnym uchem posłyszał. Nie wińcie mnie za szczerość – pacholęcy głos Zadara brzmiał przepraszająco, ale pewnie. – Dawno trza mi się było z panem bratem rozmówić – z goryczą syknął Unisławowic. – Cięgiem jeno dworskie knowania i podchody po pańską łaskę. Załgany krętacz. – Ano krętacz – zadudnił basem dziad. – I dureń po prawdzie, jako ociec wasz, Unisław. Syn rozsierdził mnie niepomiernie, w czeskiej niewoli życie własne, ową cenność rodową, dla ratowania Bolesławowica sterawszy. Dumałem potem, kiej wywdzięczył się Mieszko Miecława na godność wynosząc, że może jednak ród coś na owej krwią własną kupionej łaskawości zyszcze. Wżdy wnuk jeszcze głupszy od ojca, niby młokosys[89] na rodowych się wypiął i do pańskiej piersi przyssał, dumając, że mu z onej mleko a miód popłynie. Nie pomni, com prawił, jako piastowska jałowica jeno żółcią Mazowszanom strzyka. Niech no w Rokitnie stanie, niechaj próg domowy przekroczy, nie strzymam i kosturem precz wyżenę. Niechaj idzie we świat, kiej mu on milszy od schedy po dziadach wziętej. Starzec sapał dłuższą chwilę, próbując pomiarkować gniew, po czym, wychyliwszy bez toastu kubek miodu, zwrócił się do Zadara: – Dobrze, że szczerze prawisz jako było, niczego przez wzgląd na słuchaczy nie tając. Nie sierdzę się przez ciebie, jeno przez wnęka postępek. Zawżdy prawdę łacniej od życzliwego,

niźli z ust nieprzyjaciela posłyszeć. Gadaj tedy dalej, jako potąd, bez owijania i bez słodzenia. – Tak się tedy sprawa z Nielubem skończyła, jakom rzekł, ogólną wesołością – podjął wątek skopiec. – A jeszcze dziwniej z onym Izborem sobie pan Mieszka pogwarzył. Spytał jako i nas: „Tyś jest Izbor, co mienił się Gizurem na wiking z Waregi chadzając? I ty żeś czworo dziatek podle Czerwińska lubieżnym czynem pohańbił i żywota zbawił?”. – „Ja i nie ja, jako wiecie panie” – odparł potwór, bo nie tylko duszę ma ów Izbor spaczoną, ale i cielsko nad wyraz pokraczne. Nijakiego składu w tej odzywce po mojemu nie było, lecz król jeno pokiwał głową i rzekł: „Ano”. I tyla. Więcej na popaprańca nawet spojrzeć nie raczył. Możeć sam widok zbrodnia go mierził, a może i w tym jakowaś gierka tkwiła, której pomiarkować nie zdołam. Pomilczał pan Mieszka czas niejaki, mnie a Nieluba wzrokiem świdrując, a kiedy mówić począł, znowu żem w zadziwienie popadł. Dumałem, jako wyrok surowy usłyszę, a on: „Wszyscyście wzajem siebie godni, wżdy widno, iże w każdym smykałka tkwi niepomierna ku zbrodni. Żal takowy dar marnować, kiej można go w co pożytecznego obrócić. Czym innym jest bowiem zbrodnia dla własnej korzyści uczyniona, nie wnikając czyli z lubieżności, nienawiści lubo wróżdy rodowej się bierze, czym innym zbrodnia dla korzyści kraju dokonana. Ta spor pospólny przynieść może, a zbrodzeń łaski królewskiej jest godzien. Pragniecie onej łaski?”. Milczelim, nie bardzo jeszcze miarkując, w czym rzecz. – „Rozważcie prędko, bo czas mój drogi i nie marnować mi go na pogwarki z kłodnikami. Wyrok na was już zapadł. Was dwóch na głowę skażę, a ty, Nielubie, jako że nie potrafię twej winy dowodnie stwierdzić, zaś w niewinność nie wierzę, w lochu zgnijesz, albo sczeźniesz za złotem ryjąc”. – „Znaczy ubić mamy kogo znacznego, kto wam panie na zawadzie stoi?” – domyślił się Izbor, a i ja już takoż, bom nic innego całe życie nie czynił, jak tylko z polecenia ludzi morzył. – „Nie mnie, jeno całej polskiej dziedzinie, w której i wam bydlić przyszło” – rozsierdził się z lekka Bolesławowic. – „Komu, panie, rozkażesz śmierć zanieść?” – zapytał Nielub, a choć potąd chrobrze się trzymał, przecie nynie głos mu z lekka zadrżał. „Pierwej upewnię się, jako łaski chcecie. To jedno wiedzcie, nie znacie onych ludzi, ani wam są krewnymi, choćby i z dalekiej krwi”. – „Tedy ja po łaskę królewską rękę wyciągnę” – rzecze Izbor. – „Nic to dla mnie obcego człeka żywota zbawić”. – „Tako i mnie” – ozwałem się – „alem ślubował sobie więcej krwi niewinnej nie przelewać”. – „Nie jest ci ona niewinną” – król na to. – „A to wiedz, że tobie, jako że i ja mam serce jako inni ludzie, szczerze współczuję. Nielekka ci się dola przygodziła. A chociem ja król, a ty smard, tymże samym kalectwem nas ludzka podłość skaziła. I także samo mnie, udzielnemu władcy, jako i tobie, niewolnemu przybłędzie, poszanowania od bliźnich brakuje. Dlatego, prócz darowania kaźni, wszem i wobec oznajmię, że wolnym człekiem możesz się mienić i nijakie jeństwo cię już odtąd dotknąć nie może. A żebyś szacunku w gromadzie zażył i poczciwego żywota zakosztował, spłacheć ziemi ci gdzieś w dożywocie nadam. Nie jestem okrutnikiem, nie ku uciesze morderzy najmuję. Radbym w polu z wojskiem naprzeciw wroga stawać, jako drzewiej, jako prawy król, nim mnie wraże knowania mocy pozbawiły. Sił mi brak i ludzi zacnych, alem sobie ślubował, w udalrykowej mocy cierpiąc, jeśli nie zbrojnym ramieniem, to lścią[90], to choćby i zdradą, danego od Boga majestatu i dziedziczonej prawie władzy dochodzić. To jedno, prawy władca, może tę ziemię i lud wszystek od zamętu i próżnego krwi przelewu zbawić. Tylko prawy władca, jako ociec surowy acz miłujący, zdolen jest zapewnić pokój i dostatek. Inaczej stera się to wszystko, na co ociec mój i dziad pracował, jako garść plew. Widno, co Bezprym w jeden rok swego nieprawego władztwa poczynił, jako się

wszystko wraz sypie. Nie miałem sumienia w czas go jadem spoić lubo zwabić gdzie i oczy wydrzeć, jako ociec mój Bolkowi Rudemu uczynił. Mniemałem, żem cnotę posiadł, a widno jako miłosierdzie dla króla nie cnota to, a nieprawość, pokarania godna. I mnie kara spotkała okrutna. Dlatego dzisiaj gdy wiem, kto i gdzie knowa przeciw mej władzy, nie waham się skrytobójczo uderzyć, by zło zdusić w zarodku, nim się wykluje i w nieokiełznanego smoka przemieni”. W miarę jak król gadał, głos mu się podnosił, aże wrzask piskliwy na koniec ze siebie dobywał. Umilkł i wraz osłabł, na stolec atłasami moszczony klapnął i już cichutko, jako mniemam bez nijakiej gierki, rzekł mi: „Nie jako pan do poddanego, jeno jako człek do człeka, mołwię do ciebie Zadarze. Niechaj ślubów, pomóż mnie a sobie”. Tako mnie tym Bolesławowic ujął, a i wyznaniem o Doli pospólnej, co na stan i majętność niebaczna obu nas pokaleczyła, żem jeno wyszeptał: „Co rozkażesz, panie, wypełnię”. A i to wiedzcie, żem przez chwilę wielkiego króla w panu Mieszce widział, prawego władcę i niezłomnego rycerza, co zdolen byłby między największe mocarze niby równy stanąć, gdyby mu los choć raz szczęsne źrebia podrzucił. Zamilkł król, a wtem się Miecław do Nieluba ozwał: „Takoż i ja ciebie proszę, drugu, abyś łaski pańskiej nie odrzucał. Nie masz nijakiej hańby w tym, co ci uczynić przyjdzie. Nic takiego, aby młode życie na strwon przeznaczyć. Jeśli nie dla króla, uczyńże to dla mego rodu”. Tu w przód się pochylił, aby lico przed mieszkowym wzrokiem ukryć, i jedno ślepie znacząco przymrużył. – „Tedy zgoda, macie mnie” – Nielub pokiwał łbem, jakoby nie jeno na spor, aleć i dla wyrażenia ulgi. –„W takim razie, ja swym majestatem zaświadczam, że jeśli przykazane spełnicie, nie bacząc na obmierzłe czyny, jakich żeście się dopuścili, łaski mojej okażecie się godni” – rzecze Bolesławowic. I do cześnika: „Wyłuszcz im sprawę, Miecławie”. Potem głowę na piersi skłonił, jakoby przysnął, i więcej ni słowo z ust jego nie padło. – „Najsamprzód zakarbujcie sobie, że o tym, co wam nynie wyjawię, nie lza nikomu, choćby was i na pytki brali, pary z gęby popuścić” – zaczął młody pan. „Wiecie jako Prusy co i raz to zmawiają się i z chąsą w mazowiecką ziemię chadzają. Potąd małe były one chąsy, parę chałup popalili, abo gród jaki pograniczny oblegli. Najwięcej Galędy szkodzą, jako że blisko mają. Mnogi to lud, niemałe szkody mógłby uczynić, jeno potąd wodza im rozumnego nie stało, co zdołałby wojów w kupę zebrać i ku pobiedzie znaczniejszej powieść. Inakszy ma się sprawa z drugimi plemiony, co bliżej morza siedzą. Kumają się z Waregi, pospólnie na się wzajem i dalsze sąsiady zajazdy czyniąc. A już Normany najprzedniejsze w zbójeckim rzemiośle, więc chwalić Boga, że onym Natangom czy Warmom do nas daleko i nie zawżdy po drodze. Potąd Galędy niechętnie ichnim zbrojnym kupom przechód przez swój kraj dawali, jako to różnie bywa – nie wiada, kogo zbój pierwej złupi. Przez to znaczniejsze chąsy znad wareckiego morza ino rzekami ku nam ciągną, a nadbrzeżne grody wciąż jeszcze zasobne w załogę i bronią dostatnie szlaków kupieckich dobrze strzegą. Nawet tam, gdzie królewska władza podczas mątu osłabła lubo całkiem się jej grododzierżcy zbyli, przecie będą kupieckiego miru zajadle bronić, bo z niego ich zasobność się bierze. Tak było potąd, lecz doszły nas słuchy, jako Galindy nowego wodza wojennego obrały, co się Wope zowie. Onże Wope, inakszy niźli jego poprzednicy, um ma we łbie, nie zaś ino w pięści i wielkim mirem się pośród ludu cieszy. Pierwszy to od niepamiętnych czasów naczelnik, którego słowo zdolne jest przeważyć na wiecu postanowienie rady starszych, a nawet osąd pruskich świątków, co się kriwe zowią. Już to samo groźnym go czyni, aleć na dodatek podróżył się był z wodzem Warmów, Skumandem. Ten ci lścią słynie, w knowaniach pono bieglejszy niźli liszka, a i woj

z niego przy tym mocarny, pono w boju niezwyciężony. Drużynę ma zacną, na poły z duńskich zbójów morskich, na poły z pobratymców złożoną. Z oną na wiking się wyprawia. Społem Skumand a Wope do towarzystwa Sambów zaprosili. O tych ciężko rzec: Prusy to jeszcze, Duny czyli Waregi. Kraj ich zasobny, ze trzech stron wodą oblan, dobrze handlem stoi, wszelako cięgiem im mało, przeto chętnie się łupiestwem parają. Przewodzi im dzisiaj Kometris. Niewiele mi o nim pewnego wiadomo, lecz niebezpieczny to człek, godzien dwóch pozostałych. Jeśli tedy ci trzej wodzowie przymierze zawrą, a wiec owemu przymierzu przyklaśnie, droga ku Mazowszu dla nadmorskich plemion stanie otworem, a Galędy na ich czele ruszą. Siła to będzie straszliwa, a jak nic przyłączą się do nich one Barty, Natangi, Pomezany i insze drobniejsze gromady, jeśli nie za zgodą starszych, to przynajmniej młódź pociągnie, sławy wojackiej i łupów głodna. Nie będzie przed nawałą obrony. Dobrze, jeśli się o Gniezno i Kraków oprą nim do dom powrócą, bośmy tacy słabi, że jak nic mogą się Czechom, Łużycom i Czerwieni pokłonić. A te hufce, co nas od Rusi i cesarstwa strzegą, muszą stać tam, gdzie stoją. Ze trzech stron królewska dziedzina wrogami osaczona, a każdy z osobna potęgą większą rozporządza, niźli nasza. Jeśli nam jeszcze jeden na północy przybędzie, tedy koniec z nami. Starcy tu jeno i trupy ostaną, bo wszyscy w plen[91] pójdziem na cztery strony świata. Ale gdy wojennej siły brak, może trzech zbrojnych chwatów za całą armię stanie. Po jednym na każdego z trójcy pruskich wodzów. Wiem ci ja przez moich zaufanych Jaćwięgów, kiedy i kędy mają się spotkać, aby warunki przymierza ustalić. Jeśli się między sobą i z wiecem domówią i pakt na mieczach poprzysięgną, przepadło. Choćby którego jaka szypa zabłąkana ugodziła, co to wszędy, nawet podle Płocka latają, nic to nie zmieni, bo przymierze przez wiec plemienny zatwierdzone prawym pozostanie. Zasię inaczej, jeśli by który w czas rokowań pomarł, a jeszcze lepiej, gdyby wszystkich wraz nagła śmierć poraziła. Nie dojdzie wonczas do zgody. Wnet się Samby, Warmy a Galędy za łby wezmą, jako zawżdy bywało. Poszczęści się Prusom, jeśli unikną bratniej krwi rozlewu. Takim sposobem wraża potęga jako przygarść śniegu stopnieje prędzej, niźli się narodzi. I wy to sprawicie. Wope, Skumand i Kometris. Niechaj każdy z was sam wybierze, któremu z nich żywot wydrze i jakimże sposobem. Pomnijcie jeno, aby się zbrodnia przed uświęceniem przymierza dokonała. A na znak, żeście przykazane spełnili, każdy weźmie miecz pobitego i przed majestat przyniesie jako świadectwo czynu. Ma Wope miecz sławny, co się Saitoran zowie, w jego głowicy wielki karbunkuł krwawym blaskiem połyska. U boku Skumanda biały Gerde powisa, z kłów morskiego potwora jego rękojeść toczona i takaż pochew, niby śniegi lśniąca. Zasię Kometrisowi przynależny Grundis, cały srebrem w normańskie wzory i runy okuty. Dla Prusa miecz rzecz najświętsza, więcej warta niźli cała majętność i ziemskie zaszczyty. W mieczu cześć wojacka posiadacza zaklęta, widomym on znakiem chrobrości i bitewnych przewag. Przeto nie sposób taki oręż wytarżyć, a skraść jeszcze trudniej. Jeśli kto miecz pruskiego woja dzierży, widomy to znak, że prawy właściciel już z dziadami w zaświatach goduje. Was trzech i trzy ostrza, żadnym innym niepodobne, mają się przed oczami króla objawić. Zgodzi się panu lik, wszyscy dostąpicie łaski. A nie zgodzi się, biada wam. Tedy bez trójcy mieczy łacniej wam będzie między Galędy sczeznąć, niźli pod topór wracać. Zaś jeśli który polegnie, to choćby i martwy ma się stawić, bo inaczej dwóch pozostałych w ślad za nim do piekieł podąży. To wszystko, com miał wam rzec. Idźcie nynie za Wieńczysławem, on was na drogę ochędoży i w szczegółach rzecz całą objaśni”.

Powiódł nas grododzierżca precz z paradnej sieni, kędy oniemiały król na stolcu niby martwy spoczywał. Widno ciężar ogromny go przygniatał, ponad ludzkie siły, aleć nam też na duszach było nielekko. Wraz pachołcy nasze tobołki przynieśli. Jeszcze pytali, zali aby czego nie brak. Kazał Wieńczysław wybrać, co komu na drogę potrzebne i broń jaką chcemy. Ja żem wziął wszystko, com ze sobą przyniósł, bo też niewiele tego było i spakowane poręcznie. Nielub łuk jeden, za to szyp różnorakich mnogość. Izbor nic nie miał, tedy zbrojownię przed zbójem otwarli, kędy wareską zbroję i topór normandzki na długim stylisku wynalazł. Widno było, jako tej broni zwyczajny, kiej młyńca orężem zakręcił. Aże mi się to dziwnym u morderza dziatek wydało. Dzień się dopiero zaczynał, tedy pośniadalim obficie. Na co który miał ochotę, to dostał ile chciał. Aleć mnie głód odbieżał, kiedym sobie pomyślił, że także samo kapłona pasą przed zarżnięciem. Ledwieśmy ode stołu wstali, już nas Wieńczysław wywiódł za wały i poprowadził w dół skarpy, ku przystani, gdzie korab w gotowości czekał. – „Ruszacie nie zwlekając” – rzecze stary. – „Ten ci tu Radosław a pławcy jego szlak ku Galędom znają i bezpieczni są od jakowejś zbójeckiej napaści, bo często pod kupieckim znakiem w pruskie krainy z pławbą[92] chodzą. Byle wam jeno czasu stało. Zejdą się bowiem trzej rikis, czyli po naszemu wodze, przede wielkim świętem, co się między północne plemiona podle wtórego nowiu po letnim przesileniu odprawia. Tyle że dokładnie kiedy, nie wie nikt, bo, jako pruscy żercy prawią, sam Perkunas według swego uznania ów dzień wyznacza. Przybędą tedy po pierwszej pełni, lecz kiedy uświęcony czas nastanie, sposobny by z błogosławieństwem bogów wodę na miecze lać, nie wiada. Macie tedy coś z siedm do dziesięci dni na pławbę, cały czas pod prąd. Oby się Perun nie pospieszył zanadto. A zejdą się wodze podle galindzkiego grodu, kędy Wope siedzi. Onże gród nade wielkim płem pośród młaki[93] wzniesion. Wszędy wkoło groble mylne poprzez knieje kluczą. Na ple ostrów[94] święty. Ten ci do kriwe[95] i podległej im stróży przynależy, bóstw tam swoich strzegą. Kto by stopę na ostrowiu postawił bez świątków błogosławieństwa, zgorze na stosie obiatnym lubo go zwyczajnie obwieszą, bo nie masz u nich śmierci bardziej hańbiącej. Wżdy tako dumam, jako się rikis w gościnę do świątków wproszą, bowiem w onym miejscu święty mir obowiązuje, którego pogwałcić nie lza nikomu. Tedy będą paktować bezpieczni od ziomków, a i od siebie wzajem. Tam ich nie dostaniecie. Lecz i na to jest rada. O zmroku, bez względu na stan, człek niepoświęcony musi na ląd powrócić, iżby nocnych harców bóstw różnorakich, co się na ostrowiu odprawują, śmiertelne oko nie oglądało. Macie tedy noc, a to pora dla zbrodni najsposobniejsza. Zważcie na jedno, kiedy już zamierzonego dokonacie. Galędy zajadłe są, aleć nie równać się im w pomście z Normany. A z tych zastęp przyboczny tak Skumanda, jak i Kometrisa złożon. Klęli się oni wodza swego strzec baczniej, niźli źrenicy oka. Przede wrogiem piersią własną osłaniać. Najświętsza to dla nich powinność. Biada temu, co się przez ich zastęp przedrze i człeka podległego ichniej pieczy żywota zbawi. Normandy wnet w trop za takowym śmiałkiem ruszą. Do upadłego ścigać go będą. Wojacką cześć odzyszczą jeno wtenczas, kiej miecze we krwi zabójcy swego wodza obmyją”. Korab Radosława, choć ładowny wszelakim dobrem, aby pozór kupieckiej wyprawy zachować, po siedm wioseł liczył na stronę i chyży był nadzwyczajnie. Pławców wprawdzie jeno tuzin na czas w ławach zasiadło, jako że na gwałt pławbę uszykowano i dwoje kajsi przepadło trunków snadnie nadużywszy, aleć żeśmy się wnet i my wioseł imali. Z początku niesporo nam szło, dawnośmy się ja a Nielub tyla złorzeczeń i przekpinek nie nasłuchali. Jeno Izbor, gdy jego zmiana przyszła, zrazu machał miarowo, znać, jako mu takowa robota nie

pierwszyzna. Radosław u paczyny[96] łodzią powodował, a kiej się dla gorąca ochędóstwa zbył, widnym się stało, że także samo cielsko miał popisane, jako i ten nasz zbój. Wzajem sobie jęli owe cudaczne gmerki okazywać, rechocząc co i rusz. Musiały jakoweś tajne treści zawierać, jawne jeno dla ludzi żywot na wodzie pędzących. Wrychle u ujścia Narwi stanęlim, kędy czas niejaki przyszło nam zmitrężyć na omijaniu łach i gęstwy oczeretów. Dalej znowu szeroko się rzeka rozlała i śmigle korab pomykał po fali. Noce przepędzalim gdzie na brzegu, ogień niecąc i strawę ciepłą warząc, chyba że młaka i bagna przystępu doń wzbraniały, wtenczas przychodziło kulić się w ciasnocie i zimne jagły lubo suchy chleb mętną wodą popijać. Dnie, długie jeszcze, wczesnym brzaskiem szlak rozwidniały i krótki postój nie dawał odpocznienia, aleć też i nie trwonilim cennego czasu. Wesoło i szparko pławba szła, co i raz to któryś pieśni przeciągłe zapiewał, a za nim drudzy składnie śpiew ciągnęli, pod miarę jak wiosła toń cięły z chlupotem. Skończyło się to wszystko, gdyśmy minęli ostatni gródek graniczny leżący w rzek rozwidleniu u ujścia Pisy. Kręta owa struga wiła się wąskim choć głębokim korytem przez bezludne puszcze, nijakiej władzy nie podległe. Wiadomym było, że jeśli człeka jakiego napotkamy, najpewniej w pruskim narzeczu nas okrzyknie, wszelako i niejeden z mazowieckiej ziemi zbieglec pomieszkiwał w owych borach cienistych, uchodząc przed pańskim gniewem lubo wróżdą rodową. A i na zgraję chąśników z różnych plemion zebranych łacno się tam natknąć, więc skończyły się pienia i obozowanie na brzegu. Potem pierwsze galindzkie siedlisko wychynęło ku nam z porannych mgieł, senne i ciche, dopokąd psi rwetesu nie podnieśli. Mąż jeden z drugim w rozpasane giezła odziani jęli ku nam cosik z brzegu wołać, aleć kiej Radosław w ichniej mowie odzew dał, uspokojeni do dom powrócili. Nieraz się jeszcze tako zdarzało, zaś czasami korab na krótko do nędznej przystani zawijał i w targi się z miejscowymi nasz przewojca wdawał, pozór czyniąc, że dla zyskownej dóbr wymiany w pruską krainę się zapuszcza. Na koniec w pło się rzeka rozlała, z którego, jako pławcy prawili, brała swe źródło. A stało się to o wieczornej zorzy w dziewięć dni od wyruszenia z Płocka. Znać mnogi lud po brzegach onego pła siedział, bowiem dymy liczne w wieczorne niebo biły spośród otaczających toń lasów, lecz jako że zmierzch już głęboki wody ćmą otulił, tedy niepostrzeżenie korab się przez pustać przesmyknął i w gęstwę rokicin skrył. Wiotek[97] już ostatnimi blaski z sierpa ćmił, więc ciemność wnet zapadła całkowita, aleć musi dobrze Radosław za poprzednich swoich bytności okolicę zbadał, jako że bez ochyby miejsce właściwe pośród oczeretów pomiarkował, kędy poczynała się długa zatoka w strugę ku północy wiodącą przechodząca. Dało się nią kęs drogi podążyć, jednako dalej nieżeglowną się stała nawet na potrzeby lichego czółna, tedy korab u piaszczystej łachy osiadł, kres swej drogi osiągnąwszy. Wnet lelek niezwyczajnie głośno począł z gęstwy nawoływać, zaś Radosław, takimże samym wołaniem odpowiedziawszy, w las podążył. Niedługo w kniei zabawił, widno z jakim zmówionym człekiem sprawę miał, i wróciwszy rzecze: „Przybylim w czas. Stanęli wodze obozem podle wielkiego pła, co się ku północy rozlewa i rokują przymierze na świętym ostrowiu. Nie wiada, czyli długo im jeszcze na pogwarkach zejdzie, tedy ruszajcie przed świtaniem, by polecone wykonać. Struga was poprowadzi, a w bliskości brzegu pośród bagnisk natraficie na groble, co was na miejsca właściwe wywiodą. Tuż na zachód od potoku obóz Warmów rozłożon, dalej w tymże samym kierunku droga biegnie ku grodowi, kędy Wope galindzki siedzi, zasię niedaleczko we wschodnią stronę Samby stanem stoją. Ułóżcie się między sobą, kędy który podąży i zażyjcie nieco wczasu do porannej zorzy. My tu w gotowości

stać będziem, powrotu waszego wyglądając. Zmówcie się gdzie i gromadą na korab zdążajcie, bo jeśli w trop się za wami Prusy puszczą, tedy łacno zdarzyć się może, że pierwszy, który na miejsce przybieży gon za sobą przywiedzie i nijak nam będzie pozostałych oczekiwać”. Tyle nam rad ostatnich przewojca udzielił, po czym się na spoczynek umościł. Izbor ułamał trzy trzciny, długością różne, w garść wetknął i niby źrebia wróżebne nam podsunął. – „Długa Wope, pośrednia Skumand, krótka Kometris – rzecze. – Kogo los wskaże, temu z waszej ręki śmierć pisana. Chyba, że szczególną jaką niechęcią do którego pałacie, tegdy możecie ofiarę wybrać”. – „Żadnego nie znam, a każdemu współczuję” – na to Nielub i wyciągnął los na Skumanda. Mnie przypadł Kometris, a chociem po ćmaku nie mógł z pewnością zmiarkować, widzi mi się, jako Izbor tak patyczkami obracał, iżby mu się Wope trafił. Ledwie ptacy trelami jęli nadejście dnia zwiastować, a snująca się pośród mokradeł mgła zabielała w pomroce odbiciem rychłego brzasku, ruszylim samotrzeć ścieżyną co się podle strugi wiła. Dobrze już dniało, gdyśmy stanęli na suchej polance, zewsząd oblanej porosłym chaszczami bagniskiem. Sposobnym nam się ów łęg[98] wydał, iżby go wyznaczyć na miejsce, kędy się na powrót zejdziem po sprawieniu potrójnej zbrodni. Nielub zapewnił jeszcze, jako w oznaczonej porze nocy da znak ponaglający do uczynku, aby się mord w jednym czasie, chocia w różnych stronach dokonał. Po czym każdy powędrował ku swemu, aby wolę Bolesławowica wypełnić i łaskę królewską krwi przelewem wysłużyć.

VII TRZY MIECZE (ROK 1033, WTÓRY NÓW PO LETNIM PRZESILENIU, GALINDIA) Nielub zdawał sobie sprawę, że czeka go trudne zadanie. Zgładzenie wodza Warmów, otoczonego czujnym kordonem normańskich najemników, nie stanowiło problemu. Strzała mogła ominąć najliczniejszy zastęp i strącić zbrojnego z konia lub przeniknąć przez płótno namiotu i porazić śpiącego. Nic też sobie nie robił z przysięgi zobowiązującej Wikingów do ujęcia skrytobójcy. Puszcza zapewniała snajperowi tysiące bezpiecznych kryjówek. Ale jak zdobyć miecz? Musiał znaleźć sposób na odciągnięcie eskorty od ciała ofiary natychmiast po zbrodni. Zwłoka oznaczała przegraną. Znał pogrzebowy obyczaj Prusów i wiedział, że zabiorą truchło w rodzinne strony, gdzie złożone w paradnej izbie, odziane w zbroję, z orężem przy boku, będzie przez wiele dni, a może miesięcy uczestniczyć w estyjskiej strawie. Aby nie zaśmierdło, obłożą je lodem dobytym w czas zimy z jeziora, a przechowanym podczas letnich upałów w głębokich dołach okrytych słomą. I zawsze, nawet po największej hulance, ktoś, jakiś młodzik lub dziewka, będzie baczyć, czy aby lodu nie zbrakło, czy aby trupi cuch nie przebija przez woń miodu i kadzideł. Słońce wznosiło się powoli na bladobłękitnym niebie, zapowiadając kolejny upalny dzień. Poranna mgiełka rozproszyła się bez śladu i las zamieniał się w mozaikę jaskrawych plam światła i głębokich cieni. Obóz Warmów znajdował się na niewielkiej polanie wśród porastającego niskie wzniesienie starodrzewu. Od północy polana opadała stromym stokiem do ogromnego jeziora. Podobnie wyglądało położone o pół godziny marszu na wschód obozowisko Sambian. Wzgórza, na których rozlokowały się dążące do przymierza drużyny, rozdzielało bagniste rozlewisko niewielkiej rzeczki. Od zachodu potężne trzęsawisko otaczało półwysep i wznoszącą się na pomostach osadę Galindów. Trzy skupiska łączył wąski trakt ciągnący się wzdłuż brzegu, umożliwiający jadącym gęsiego konnym przebycie mokradeł po groblach i mostach. Właśnie do owego traktu dotarł Nielub przemykający skrajem porastających brzegi strumienia chaszczy. Obawiając się spotkania ze stąpającym lekkim krokiem człowiekiem lasu nie wszedł na ścieżkę, lecz ruszył przez puszczę równolegle do rozświetlonej słońcem przecinki. Zamierzał dokładnie zapoznać się z terenem za dnia i starannie przygotować nocną dywersję. Wspinał się już na szczyt wzgórza, rozpoznając wyraźnie kwaśny zapach dymu i końskiego łajna, świadczący o bliskości ludzkiego skupiska, gdy na groblach zadudniły końskie kopyta. Znieruchomiał w cieniu zalegającym u podstawy potężnego świerka. Ścieżką kłusował młody Prus, prowadząc za sobą objuczonego luzaka. Zapewne dostarczał prowiant przedstawicielom bratnich plemion. Nielub obserwował go pilnie spod przymrużonych powiek, gdyż widok małych leśnych koników podsunął mu pewien pomysł. W mgnieniu oka plan wykrystalizował się w jego umyśle w najdrobniejszych szczegółach. Cóż mogło stanowić lepszą przynętę, niż spłoszone kudłate kuce przedzierające się z hałasem przez leśne poszycie? Gdy wierzchowce zniknęły w oddali, bezszelestnie podkradł się na skraj polany. Jasne słupy światła wdzierały się głęboko pomiędzy ciemne pnie rzadko rosnących drzew, a każdy

ruchomy cień mógł zaalarmować czujnego strażnika. Naturalnie noc musiała zlikwidować ten problem, ale strzał z głębi lasu i tak nie wchodził w rachubę. Namioty bielały znacznie powyżej poszycia i choć istniała możliwość, że cel zarysuje się wyraźnie na tle rozgwieżdżonego nieba, to w przypadku, gdyby Skumand nosił lekką kolczugę lub skórzany kaftan, grawitacja powinna zwiększać impet pocisku, zamiast go redukować. Kandydat na skrytobójcę rozpoczął poszukiwania odpowiednio wysokiego i dogodnie położonego drzewa. Prawie natychmiast spostrzegł rozłożysty dąb, ale po krótkim namyśle zrezygnował ze stanowiska w jego koronie. Wiekowy dąb – święte drzewo Perkunasa, boga Prusów – zapewne nie będzie pałał sympatią do zamachowca. Kto mógł zaręczyć, że ten uśpiony starzec nie zbudzi się nagle, aby wydać snajpera trzaskiem gałęzi, poszumem liści lub w gniewie nie strząśnie go na złamanie karku ze swego grzbietu? Znalezienie podobnego olbrzyma, jednak z mniej podejrzanej rodziny buków, zajęło łucznikowi godzinę. W tym czasie przemieścił się bardzo ostrożnie na zachodni kraniec polany. Minął kilka obiecująco wyglądających świerków, jednak gdyby zerwał się wiatr, ich sprężyste pnie zaczęłyby się kołysać utrudniając celowanie. Szczęśliwie wokół upatrzonego buka poszycie gęstniało, zapewniając dobrą osłonę. W innym wypadku dotarcie doń mogłoby stanowić zbyt wielkie ryzyko, ponieważ o kilka kroków dalej przez puszczę biegł kolejny odcinek szlaku wiodący do osady Galindów. Myśliwski strój z szarego płótna i wyprawionych skór w odcieniach brązu doskonale maskował Nieluba na tle lasu. Ten jednak nie ryzykował i ostrożnie podpełzł do starego drzewa. Wiek uformował potężny pień, o średnicy przekraczającej wzrost przeciętnego mężczyzny, w liczne żebra i zgrubienia, a pierwsze pogruźlone konary zwieszały się nisko nad ziemią. Wystawiony na porywiste wiatry wiejące od strony jeziora buk posiadał gęstą koronę uformowaną z powykrzywianych fantastycznie gałęzi. Mazowszanin dotknął twarzy, sprawdzając, czy dobrze trzymają się farby maskujące jej zdradliwą biel, raz jeszcze rzucił okiem na polanę, wypatrując ukrytych strażników, po czym zręcznie jak wiewiórka wspiął się na pień. Z oddali mogło się wydawać, że naprawdę ma kończyny wyposażone w chwytne pazury, on jednak po prostu doskonale zapamiętał wszystkie obiecujące pewne podparcie nierówności kory i teraz wykonał szybką sekwencję z góry zaplanowanych ruchów. Po chwili dotarł do korony drzewa, gdzie zwolnił w obawie, aby nie zdradził go trzask suchej gałęzi. Kiedy usiadł w upatrzonym rozwidleniu konarów i spojrzał w dół, poczuł lekki zawrót głowy. Umiejętność wspinaczki nie eliminuje lęku wysokości, a wychowany na nizinach Nielub bardzo nie lubił podniebnych kryjówek. Myśliwskim nożem, wydobytym zza pasa, wyciął kilka zasłaniających widok gałązek, związał je łykiem w pęk i przytwierdził ostrzem do kory. Teraz świetnie widział obóz, lśniący w słońcu ogrom jeziora, a nawet wyspę, gdzie w świętym gaju, pod okiem wajdelotów, naczelnicy plemion toczyli rokowania. Zyskał pewność, że zauważy łodzie skazanych na śmierć wodzów w chwili, gdy ruszą w kierunku brzegu. Na razie pilnie studiował topografię polany. Płócienne namioty, choć przestronne, wydały mu się dosyć nędzne w porównaniu z całorocznymi schronieniami Węgrów i Chazarów, przemierzających w swych łupieżczych wędrówkach podkarpackie niziny. Żaglowe płótno rozciągano w kształt dwuspadowej strzechy na bliźniaczych kozłach, wyposażonych nawet w wymyślnie rzezane śparogi, w celu zachowania maksymalnego podobieństwa do swojskiej formy drewnianej chaty. Największy, z tkaniny pobarwionej w szerokie czarne pasy, musiał należeć do Skumanda. Rozbito go na skraju wysoczyzny, zaledwie parę kroków dalej stok gwałtownie opadał ku brzegowi.

Słusznie nie spodziewano się ataku od strony wody, gdzie wśród rzadkich trzcin spoczywała normańska łódź z ławkami dla czternastu wioślarzy, mogąca w każdej chwili zapewnić bezpieczną ewakuację. Trzy mniejsze, białawe namioty odgradzały siedzibę wodza od skraju lasu. Na środku wyznaczonego przez tymczasowe schronienia czworokąta dymiły węgle wielkiego ogniska. Kilku Normanów, bez zbroi, w rozchełstanych giezłach, snuło się po obozie. Łucznik naliczył ośmiu, ale wiedział, że musi ich być co najmniej piętnastu, a pewniej koło dwóch dziesiątek. Czternastu wioślarzy, sternik i jakaś niewielka świta Skumanda. Wokół obozowiska nie wzniesiono zasieku, jak uczyniliby to Słowianie, co dla zamachowca stanowiło pomyślną okoliczność, ale wymuszało na mieszkańcach rozstawienie wysuniętych czujek. Nielub wpatrzył się w granatowe cienie i już po chwili dostrzegł trzech strażników, dobrze zamaskowanych na skraju lasu. Jeżeli przestrzegali zasady, że każdy powinien mieć dwóch sąsiadów w zasięgu wzroku, to co najmniej jednego nie udało mu się zlokalizować. Nie przejmował się tym zbytnio, ponieważ zależało mu tylko na ogólnym rozpoznaniu systemu zabezpieczeń. Póki co mógł zostać zdemaskowany jedynie przez własną niezręczność. Na tę wyprawę Nielub zabrał tylko jeden łuk z arsenału zwróconego mu przez Wieńczysława. Długi, bojowy nadal spoczywał ukryty między snopkami strzechy w płockim grodzie, ale i tak nie przydałby się w puszczach Galindii. W leśnej gęstwinie dobrze sprawdzał się tęgi łuk o niewielkiej długości ramion, właśnie taki, jak ten, który otrzymał od matki w pamiętną noc pogoni za chąsą Światosława. Stworzony z myślą o konnym wojowniku pozwalał na strzał praktycznie z każdej pozycji. Ruscy Waregowie, doświadczeni w potyczkach z ciągnącymi od wschodu hordami koczowników, stykali się z podobną bronią, ale ci tutaj w pierwszym odruchu będą szukali skrytobójcy na ziemi, pośród chaszczów. Cała sztuka polegała na tym, by upewnić ich w błędnym mniemaniu. W tym celu należało powtórnie udać się na groblę. Cały plan był gotów od chwili, gdy Nielub spostrzegł młodego Prusa. Potrzebował jego koni. Chłopak z całą pewnością dostarczył drużynie Wikingów produkty na poranny posiłek. Właśnie teraz wydobywali je z płóciennego worka. Taka ilość jadła nie mogła wystarczyć na cały dzień dla dwudziestu wojów. Zapewne w położonej na półwyspie osadzie warzono już strawę na wieczerzę dla groźnych sojuszników i po południu ten sam lub podobny posłaniec przywiezie ją do obozu. Istniała też inna możliwość, z której łucznik wolałby nie korzystać. Jednak koło południa, gdy słońce stanęło w zenicie i zamarł nawet lekki zefir, nadlatujący znad połyskliwej tafli jeziora, znudzony obserwacją obozowej krzątaniny, wydobył zza pazuchy ofiarny nóż. Najprościej byłoby odprawić żertwę i za cenę życia schwytanego w paść zwierzęcia namówić jakieś hałaśliwe leśne licho z tutejszych borów do wywołania dywersji. Zaledwie jasno sformułował tę myśl, trzymając w dłoni rzeźbioną rękojeść, gdy świat w jego oczach począł z wolna ulegać przemianie. Fiolety i błękity południowych cieni nasączyła najgłębsza, nieprzenikniona czerń, rażący słoneczny blask przybrał srebrzysty odcień księżycowej poświaty, zaś soczysta zieleń drzew wyblakła, upodabniając się barwą do sinozielonych porostów zasiedlających kamienne ruiny. Zaszemrały głosy. Szeleszczące, warkotliwe, miaukliwe, starcze. – „Daj mi krwi, wielkie dziwo sprawię”. – „Labas krauja. Doite krauja”[99]. – „Mnie złóż żertwę, pobiedę ci ziszczę”. – „Kvei ast tapas krauja? Kvei ast majs galva?”[100] – „Ubijesz woja, abo lepiej dziewkę?” – „Kai astei bilitan, medjas?”[101] Wybrzuszone sęki na bliskim pniu zmieniły się w sowie, wybałuszone ślepia, dziuple i zmarszczki kory przybrały pozór rozlicznych ust, wykrzywionych, zaciętych lub rozwartych do krzyku. Pogruźlone paluchy gałęzi kiwały na przyczajonego w zasadzce

młodzieńca. Nagle samotna ciemna chmurka przysłoniła słońce. Gwałtowny, krótki szkwał zaszumiał w koronach drzew i poderwał płaty białej piany ze wzburzonej niespodziewanie powierzchni jeziora. Głosy ucichły raptownie, zastąpione przez bliskie, dźwięczne wołanie: – Nielubie! Hej tam, na buku! – krzyczała całkiem naga dziewka, siedzącą w kuszącej pozie na konarze pobliskiej lipy. Łucznik zdrętwiał. Przerażony spojrzał na normandzkich strażników, ale ci, zajęci ratowaniem sponiewieranych przez podmuch namiotów, zdawali się niczego nie słyszeć. W lot zrozumiał, że wołanie dociera tylko do jego uszu, ponieważ nie sposób było nie zwrócić uwagi na wypowiadane głębokim, melodyjnym altem słowa: – Nie tarż się ze zdradliwymi biesami, myśliwcze. Lestek z ciebie Nielubie, sam łacno Warma w dziedzinę mego stryjca odprawisz. A jać nie pragnę nijakiej obiaty, nakarm jeno moje pieski, a nie poskąpię ci nagrody. Białka miała mlecznobiałą skórę, rozświetloną wewnętrznym blaskiem, srebrzyste, choć nie siwe włosy i oczy lśniące jak arabskie dirhemy. Jej alabastrową pierś przecinała cięciwa zawieszonego na plecach łuku. Z zawodowego nawyku Nielub zauważył, że broń kobiety nie przypomina żadnego znanego mu rodzaju oręża. Stanowiła raczej atrybut niż narzędzie. Wiedział już, że tym razem przewrotne ostrze przywołało z zaświatów nie którąś z pomniejszych zjaw, lecz istotę stokroć potężniejszą i nieskończenie bardziej groźną. Pierwotny lęk sprawił, że zaschło mu w ustach, a wszak musiał odpowiedzieć na słowa bogini. Pozostawał jednak materialny i jego Wikingowie musieli usłyszeć. – Mów szeptem. Słuch mam doskonały – wybawiła go z kłopotu przybyła, uśmiechając się pobłażliwie. Snajper wolałby, żeby tego nie czyniła, gdyż kształtne, choć sine wargi odsłoniły rząd zwierzęcych kłów. – Bądź pozdrowiona, o Łado, jako prawią najmądrzejsza i najcnotliwsza spośród tych, którzy przychodzą z Prawi – wyszeptał spierzchniętymi wargami, zwracając się do Dziewanny zwyczajowym zwrotem oznaczającym oblubienicę lub pannę młodą. – A takoż najurodniejsza, jako widzę, pośród całego niewieściego rodzaju – dodał szybko, rozumując, że bądź co bądź ma do czynienia z białką. Perlisty śmiech bogini zabrzmiał niczym utwór zagramy na carillonie, rozpoczynający się od treli pojedynczego, małego dzwoneczka, a kończący kakofonią spiżowych ryków. Słyszeli go wprawdzie jedynie pobladły Nielub i leśne biesy, ale z okolicznych drzew posypały się liście. – Oj, lestek z ciebie myśliwcze, dworny lestek, i do tego gładki. Schrupałabym cię niby miodowy placuszek. – Dziewanna nadal się uśmiechała, więc jej wzajemny komplement wywarł na łuczniku piorunujące wrażenie. – Wżdy dzisiaj nie będziem się pieścić. Masz jeno nakarmić pieski z mojej sfory. Bacz, jako węszą za estyjskim[102] ścierwem. Nielub podążył wzrokiem we wskazanym przez dzikie bóstwo kierunku i na tle atramentowej plamy cienia u podstawy bukowego pnia dostrzegł lśniące grzbiety podobnych do wilków stworzeń. Niewiele mniejsze od krów, upiorne brytany bezszelestnie przebierały ogromnymi łapami w szalonym biegu, który donikąd ich nie przemieszczał. Rwały przez równiny jakiegoś nieodległego świata, gdzie lodowaty, porywisty wicher szarpał ich srebrzysto-szare futra. Nie ulegało jednak wątpliwości, że kierują swe odrażające pyski ku namiotom Warmów. – Obraził mnie niegdyś Skumand lubieżną gadką. Spity, w czas godów zelżył w mojej

osobie cały ród niewieści. Ślubowałam tedy, że cisnę Skumandowe wątpia swojej sforze na żer. Nim świt nastanie, ty, Nielubie, mej wróżdzie zadość uczynisz. Kiej ubijesz Warma i pójdziesz jego oręż pochwycić, pomnij rozerżnąć mu żywot świętym ostrzem, które dzierżysz w dłoni. Nic więcej od cię nie żądam, tyle jeno, aby moje psy mogły gidowi wątpia stargać, nim dusza z truchła do Nawi uleci i pod stryjową opieką się skryje. Zyszczesz mą łaskawość, a takoż ofiaruję ci coś więcej, czym władna jestem na tym świecie rozrządzić. Białka cię umiłuje śwarna, gładka, lepka i ku obłapce wielce chętna. Możesz ji nagnać, kiej ci zbrzydnie, nie z mojej świty owa niecnota, więc gniewna nie będę. Spełnisz, com rzekła? – Spełnię, pani, lecz nie kłopocz się nagrodą. Darów nijakich nie pragnę – wyszeptał pospiesznie łucznik, obawiając się, że dary Łady mogą przypominać jej uśmiech, przyjemny, dopóki kłów nie odsłoni. Jednocześnie gdzieś w głębi jego umysłu zakiełkowała, zaledwie zatliła, myśl, co by się stało, gdyby obietnicy nie spełnił. – Bacz! – warknęła zjawa, a jej niebiańsko piękna twarz zmieniła się w skażoną rozkładem maskę śmierci. Widmowe psy zasię przerwały swój gon, otoczyły podstawę buka, zanosząc się upiornym warkotem i wyciem. Uderzył szkwał. Zawirowały porwane wiatrem gałęzie. Nielub pochwycił pień, rozpaczliwie ratując się przed upadkiem. Pociemniało mu w oczach, a kiedy przejrzał, soczyście zielone konary lipy kołysały się lekko w złotych promieniach letniego słońca. Zerknął w dół, ale zaświatowe brytany również zniknęły. W lesie zaczynały ćwierkać ptaki, zamilkłe na czas zstąpienia bogini. Strzelec szybko wsunął za pazuchę dyndający u szyi kozik. Ręce mu drżały. Wiedział, że bez względu na okoliczności wypełni przykazanie Łady. Po raz pierwszy zdał sobie sprawę, że posiadłszy nóż, stał się na zawsze igraszką dla władców troistego świata. Akustyczna taśma grobli przewiodła odległy stukot końskich kopyt, przerywając ponure zamyślenie Nieluba. Wkrótce na polanie pojawił się znany jeździec, podobnie jak rano prowadząc za sobą jucznego konia obładowanego workami, dwojakami i bukłakami, wydającymi przyjemne bulgoczące dźwięki. Najwyraźniej był oczekiwany z niecierpliwością, ponieważ nawet ukryci dotychczas strażnicy wyjrzeli ze swych stanowisk, wykrzykując w łamanej mowie Prusów pytania dotyczące obfitości i rodzaju dostarczonych trunków. Dało to snajperowi okazję do dokładnego zlokalizowania i policzenia wart. Łucznik nie spieszył się. Wiedział, że dostawca odwiedzi w następnej kolejności obozowisko Sambian i będzie wracał tą samą drogą. Istniała wprawdzie cała sieć grobli, a wszystkie, za wyjątkiem tych celowo błędnych, prowadziły do osady na półwyspie, lecz żadna z nich nie prowadziła krótszą trasą. Mogło się naturalnie zdarzyć, że pachoł po wykonaniu obowiązku uda się gdzie indziej, choćby do dziewczyny z sąsiedniej wsi, ale Nielub, po rozmowie z możną protektorką, przeczuwał, że wszystko pójdzie mu aż nadto gładko. Dlatego z kawałka miękkiej skóry odciętej z kaptura i mocno zwiniętego konopnego sznurka sporządził gałkę, którą zastąpił kuty grot jednej ze strzał. Jego wiara w potajemną opiekę Łady miała ocalić życie młodego Prusa, gdyż bez niej łucznik nigdy nie ryzykowałby użycia głuszącego pocisku. Tylko żelazny płoszczyk przeszywający krtań dawał gwarancję, że ofiara nie wezwie pomocy. Skrytobójca ostrożnie zsunął się z drzewa i bezszelestnie podążył lasem, równolegle do grobli, w kierunku osady Galindów. Planował przebyć około stu, stu pięćdziesięciu kroków i jeżeli nie znajdzie odpowiedniego miejsca, wrócić po przeciwnej stronie traktu. Jednak już po niespełna pięćdziesięciu krokach wyszedł na niewielką, podmokłą polankę, pokrytą bujnym

zielskiem. Co więcej, łączyła ją z groblą mocno zarośnięta lecz czytelna ścieżka. Jedyny mankament stanowiła niewielka odległość od obozowiska, ale na to nic nie można było poradzić. Nielub przebył lasem jeszcze pół wiorsty i zajął stanowisko w gęstej kępie olszyny na skraju grobli, w miejscu gdzie ta skręcała ostro na północ. Nie mógł pójść dalej, ponieważ dotarł na skraj bagien, których nie były w stanie osuszyć lipcowe upały. Nasunął na twarz kaptur, aby choć trochę osłonić ją przed rojem wygłodniałych komarów, i pogrążony do kostek w błocie rozpoczął oczekiwanie. Cienie wydłużyły się i zgęstniały, przeganiając ostatnie plamy słonecznego światła spomiędzy drzew, a sponad mokradeł nadpłynęły pierwsze pasma wieczornej mgły, gdy odległy tętent zdradził zbliżanie się jeźdźca. Łucznik, trwający dotychczas w bezruchu, na podobieństwo przyczajonego żurawia, szybko wydobył łuk, spoczywający w przytroczonych do pleców łubiach. Pachołek jechał stępa, poganiając wierzchowca, widno spieszno mu było do domu. Nadciągnął z prawej strony, minął zakręt, a gdy znalazł się na prostym odcinku drogi, strzelec wyszedł na groblę i stanął za jego plecami zakładając nacięcie brzechwy na cięciwę. – Geideis![103] – krzyknął niezbyt głośno, aby nie dosłyszała go czujna normańska stróża. Prus odruchowo ściągnął cugle, wstrzymując konia, i zaczął odwracać głowę. Nielub błyskawicznie naciągnął łuk i wypuścił pocisk, tak precyzyjnie zgrywając jego lot z ruchem głowy chłopca, że twarda gałka ugodziła młodzieńca prosto w skroń. Ten jedynie sapnął, gdy na skutek uderzenia czerep odskoczył mu w bok, wywrócił oczami i powoli zsunął się z siodła. Niemal bezgłośnie upadł na tworzące nawierzchnię grobli dranice i znieruchomiał z prawą stopą w strzemieniu. Zdezorientowane konie parskały, drepcząc w miejscu, ale nie poniosły. Właśnie z obawy przed spłoszeniem zwierząt Nielub użył strzały o lotkach z miękkich piór, nie powodujących świstu podczas lotu, więc jedynym odgłosem strzału był brzęk cięciwy i lekki stuk trafienia. Teraz należało działać szybko. Mazur, starając się nie wykonywać gwałtownych gestów, podszedł do wierzchowca, uwolnił ze strzemienia kończynę nieprzytomnego Prusa i pochwycił lejce. Ponieważ luzak był uwiązany do siodła, miał oba konie na wodzy. Odprowadził je kawałek wstecz i uwiązał do jednej z tyk sterczących na krawędzi grobli. Tyki wyznaczały szlak, gdy śnieżne zaspy pokrywały bagna. Składający się z pustych pakunków i naczyń bagaż dostarczył sznurów do skrępowania ogłuszonego jeźdźca, a worki posłużyły do omotania końskich kopyt. Zakneblowany pachoł został przerzucony przez siodło i solidnie do niego przytroczony. Po denerwująco powolnym, ze względu na konieczność zachowania ciszy, choć niedługim marszu, Nielub wprowadził konie na upatrzoną polanę. Szczególnie bezszelestne przebycie zarośniętej ścieżki stanowiło poważną trudność i kosztowało go sporo nerwów. Cały czas drżał w napięciu, że zdradzi go pękająca z trzaskiem gałąź lub rżenie szarpanych za uzdy rumaków. Te jednak okazały się małomówne, a teraz, złaknione odpoczynku i paszy po całodziennym wysiłku, zajęły się skubaniem bujnej, wilgotnej trawy. Uwiązał je na długich powrósłach do wetkniętych w miękki grunt kołków. Powrozy lekko ponacinał w kilku miejscach. Gdy skończył, na polanie panował już wieczorny mrok, dodatkowo pogłębiony przez napływającą nieustannie sponad bagien mgłę, sięgającą teraz ramion łucznika. Zbierająca się na gałęziach i liściach wilgoć skapywała ciężkimi kroplami na poszycie, sprawiając, że cały

las pluskał i szeleścił, skutecznie głusząc chrupanie trawy tartej przez końskie zęby i lekki krok powracającego na swe stanowisko Nieluba. Tuman nie dotarł na skraj jeziora, a pogodne niebo rozjarzone purpurowymi blaskami zachodu dawało jeszcze sporo światła, jednak wspinaczka w koronę buka była już znacznie bezpieczniejsza niż w słońcu poranka. Zamachowiec usadowił się w rozwidleniu konarów i wzuł buty, które zdjął przed wędrówką po pniu w obawie, że mokre podeszwy ześlizgną się z nierówności kory. Teraz mógł spokojnie zbadać sytuację w obozie Warmów. Ognisko płonęło wielkim ogniem, nad którym piekła się tusza jakiegoś zwierzęcia. Wokół zasiadali wojowie, przybrani w skórzane kubraki i spięte na ramionach połyskliwymi szpilami opończe, chroniące przed chłodem nadciągającej nocy. Ten i ów, powracający lub szykujący się do objęcia warty, skrywał pod płaszczem żelazną kolczugę. Na lśniącej szkarłatem tafli jeziora, w połowie odległości pomiędzy czarnym masywem sąsiadujących ze sobą wysp a brzegiem, poruszały się powoli dwa ciemne, podługowate kształty. Rokowania musiały być niełatwe, skoro dopiero teraz wodzowie powracali na pokładzie dłubanek do swych tymczasowych siedzib. Nawet na wodach śródlądowych unikano bowiem żeglugi po zmierzchu. Łodzie się rozdzieliły. Jedna nadal płynęła wprost ku obozowisku, druga odbiła nieco w prawo, na wschód. Niepokoił brak trzeciej łodzi, którą powinien zdążać na swój znajdujący się na zachodzie półwysep Wope, wódz Galindów. Gdyby, naruszając tabu, pozostał na noc w towarzystwie kapłanów, Izbor nie mógłby wykonać swojej części zadania. Nie ustalili awaryjnej wersji postępowania, zakładającej, że któryś z celów nie powróci na ląd. Nielub zamierzał powstrzymać się od działania, ale jak postąpi skopiec? Wciąż jeszcze gorączkowo zastanawiał się, czy Wope mógł wcześniej od swych gości opuścić miejsce rokowań, gdy od konturu wyspy oderwał się trzeci punkt, ledwie już widoczny pośród gęstniejących cieni nadciągającej szybko nocy. Niebo na wschodzie przybrało barwę granatu i na jego tle zamigotały blado pierwsze iskierki gwiazd. Zapowiadała się pogodna noc. Paradoksalnie, bezchmurne niebo również stanowiło pomyślną okoliczność. Bo choć indywidualnie każdy ze skrytobójców wolałby wymykać się podczas szalejącej ulewy, głuszącej kroki, zacierającej ślady i utrudniającej widoczność, to z drugiej strony niebieska kopuła, precyzyjnie wyznaczająca czas swymi obrotami, pozwalała trójce zamachowców zsynchronizować przybliżony moment popełnienia zbrodni. Umówili się, że rozpoczną krwawe dzieło zanim upłynie trzecia część nocy. Gdyby któryś się spóźnił, albo okoliczności uniemożliwiłyby mu podjęcie akcji, znajdzie się w bardzo trudnej sytuacji. Wieść o dwóch popełnionych w okolicy morderstwach zapewne szybko dotrze do uszu człowieka stanowiącego jego cel i sprawi, że stosowane przezeń środki ostrożności zostaną zwielokrotnione. Aby uniknąć podobnej sytuacji Nielub, jako dysponujący odpowiednim sprzętem, miał wysłać kompanom czytelny sygnał o wykonaniu swojej części spisku, ponaglając ich do działania, gdyby się ociągali. „Sprzęt” stanowił zwykły gwizdek mocowany do brzechwy. Jego przeraźliwy gwizd w przypadku posłania strzały wysoko w niebo słyszalny był w całej okolicy. Czasami stosowano go jako element wojny psychologicznej lub celem płoszenia koni przeciwnika. Również z tej właściwości drewnianej świstawki miał zamiar skorzystać łucznik. Na razie przygotował dwie strzały, przytwierdzając gwizdki tuż za grotem. Wydobył z naszytej na łubie kieszeni, pełnej przydatnych drobiazgów, skrawek ołowianej blachy, odciął z niego dwa wąskie paski i zwinął w ciężkie kulki. Poszerzył nieco kozikiem wloty wykonanych z osikowych gałązek gwizdków, formując je w lejkowate zagłębienia, i umieścił w nich

ołowiane zwitki, sprawdzając, czy swobodnie wypadną, gdy skieruje grot ku dołowi. Zadowolony ze swego dzieła wbił strzały w konar nad swoją głową. Wykorzystał do wykonania tej czynności ostatnie przebłyski dziennego światła, ale teraz nie było ono mu już potrzebne. Dłubanka z szelestem rozgarnianych dziobem trzcin przybiła do brzegu. Trzech mężczyzn, z całą pewnością niebędących Normanami, wdrapywało się na wzniesienie. Najbliższą obstawę Skumanda stanowili Prusowie. Widocznie wajdeloci nie życzyli sobie obecności Wikingów w świętym miejscu. Nielub rozpoznał wodza od razu, gdy przybysze znaleźli się w kręgu światła otaczającym ognisko. Wyróżniał się paradnym strojem, ale także potężną budową i nietuzinkowym wzrostem. Cóż, był wodzem obieralnym, jego kandydaturę musiał zatwierdzić wiec wolnych współplemieńców, a ci rzadko głosowali na pokurczów. Na swoje nieszczęście Skumand okazał się nie tylko wielkim wojem, lecz także przebiegłym i niebezpiecznym politykiem, czym zaniepokoił Piastowicza i ściągnął na siebie wydany zaocznie wyrok śmierci. Nielubowi wydał się piękny i godny, gdy stał w migotliwym blasku płomieni, w srebrzystej, sięgającej kolan kolczudze i okrywającym lśniące pukle kruczoczarnych włosów pozłacanym, zwieńczonym białą końską kitą szłomie wschodniego kroju. Na plecy opadał mu purpurowy płaszcz, lamowany futrem sobolim, spięty na prawym ramieniu misterną szpilą normańskiej roboty. Zamachowiec skręcał się z bezsilnej wściekłości, porównując tę dumną i wspaniałą postać z wychudłą kreaturą o rozbieganych oczach, odrażającą i lichą, a jednak władną nakazać popełnienie mordu. Dla wprawionego w oczekiwaniu Nieluba ta letnia noc wlokła się niemiłosiernie. Pragnął mieć już za sobą obrzydliwy czyn. Na krótko przed oznaczonym czasem zbrodni, gdy nieboskłon odmierzył kwartę nocy, nawiedziła go irracjonalna nadzieja, że Warma pozostawił swój miecz w namiocie lub łodzi i uda się skraść oręż, a później oszwabić Mieszkę. Od momentu, gdy Skumand usiadł na leżącym w pobliżu ognia pniu, nie widział jego lewego boku. Wpatrzył się chciwie ponad grzywami płomieni w Prusa, pragnąc dojrzeć głownię miecza pod połą płaszcza. O mały włos, a byłoby go owo uporczywe badanie przywiodło do zguby. W pewnym momencie Skumand spojrzał wprost na łucznika. Coś, zapewne blask ognia odbity w białkach oczu, zwróciło jego uwagę. I zaniepokoiło na tyle, że aż zerwał się z miejsca. Przez krótką chwilę, potrzebną łucznikowi do zmrużenia powiek, morderca i ofiara mierzyli się wzrokiem. Bałtyjski naczelnik był doświadczonym i czujnym wojownikiem. Nie pozostawiłby zagadki błyszczących w koronie drzewa ślepi bez wyjaśnienia. Już otwierał usta, aby wydać rozkaz, gdy wielki ptak poderwał się z gałęzi buka i z nienaturalnie cichym łopotem ogromnych skrzydeł przeleciał nad obozowiskiem. – „Ivas”[104] – powiedział z ulgą Skumand. – „Łada” – pomyślał z trwogą łucznik. Obiegający krąg mężczyzn bukłak właśnie dotarł do wodza, więc ów, korzystając z faktu, że stoi, zaczął wygłaszać normański toast. Skrytobójca zrozumiał, że jeśli nie wykona swego odrażającego zadania natychmiast, nie wykona go nigdy. Jeszcze kilka uderzeń serca i nie znajdzie w sobie dosyć siły, aby sięgnąć do kołczanu. W dodatku źle sprawował się w zasadzce. Ściągnął na siebie uwagę ofiary, a potem spojrzał jej w oczy, czego nigdy, przenigdy nie czynił. Zaś Skumand miał miecz zawieszony u pasa, doskonale widoczny, gdy powstał, dzięki lśniącej bielą pochwie, rękojeści i gałce wykonanym z kłów morsa. Nielub wsunął pierścień na kciuk, nałożył strzałę na cięciwę i odetchnął głęboko. Wraz z

oddechem uleciały zeń wszelkie niepotrzebne emocje. Potem zastrzelił Skumanda. Nie chciał, aby Prus wiedział, co go spotyka, więc trafił w oko. * Nieco wcześniej niż strzała Nieluba w powietrzu poszybował sztylet Zadara. Skopiec nie mógł czekać na sygnał ani trzymać się ściśle określonej pory, ponieważ powodzenie jego planu zależało od okoliczności. Tę, raczej mało przewidywalną, okoliczność stanowiła perystaltyka jelit Kometrisa. Wprawdzie Zadar dołożył starań, aby ją nieco przyspieszyć, ale gdy już przyszło co do czego, zwłoka nie wchodziła w rachubę. Doświadczeni zabójcy, jakimi byli Zadar i Izbor, wiedzieli, że cztery czynności czynią człowieka bezbronnym. Sen, seks, kąpiel i załatwianie czynności fizjologicznych. Spożywanie posiłków również narażało na niebezpieczeństwo, ale raczej ze strony kucharzy i współbiesiadników. Podczas biesiad pito też alkohol, a stan upojenia stanowił najbardziej pożądaną cechę ofiary dla wszelkiej maści morderców i złodziei. Ponieważ Sambowie nie wypuszczali się nigdzie w pojedynkę, prawie wszystkie te czynności wykonywali w obozie, ukryci poza kordonem czujnych strażników. Sam obóz zresztą, zarówno pod względem położenia, jak i rozplanowania, niemal bliźniaczo przypominał ten zbadamy przez Nieluba. Obydwa przecież zakładali wchodzący w skład drużyn Wikingowie według ustalonego schematu. Dlatego Zadar zwiad przeprowadził posługując się głównie węchem, słusznie przewidując, że Sambowie nie załatwiają swych naturalnych potrzeb pomiędzy namiotami. W istocie zlokalizował dół kloaczny, a nawet cały wychodek, świadczący o wysokiej kulturze Skandynawów i zaskakująco wyrafinowanym zamiłowaniu do luksusu. Na skraju stromo opadającej do jeziora skarpy, w kępie leszczyny, wybudowano niewielki trójkąty szałas z tylną ścianą osłoniętą skrawkiem starego żaglowego płótna. Korzystający zeń osobnik mógł we względnym odosobnieniu przykucnąć, ciesząc się wspaniałym widokiem na niezmierzoną taflę wody. Czuł się także względnie bezpieczny, mając za plecami obóz, a przed sobą trawiasty stok, kończący się w gęstwie trzcin. Nawet gdyby wyskoczył spośród nich jakiś potencjalny napastnik, musiałby biec kawał drogi pod górę, co dawało aż nadto czasu na podciągnięcie gaci i dobycie miecza. Bowiem mieszkańcy obozu nawet w ustronne miejsce chodzili uzbrojeni, na co zwrócił uwagę cierpliwie czatujący wśród rokicin były niewolnik Nazira. Ponieważ z przybytku korzystano w zależności od indywidualnych potrzeb i naturalnych skłonności, Zadar postanowił pomóc naturze. Koło południa, brodząc w wodzie pod osłoną pasa trzcin, wycofał się ze swego stanowiska i lasem podkradł na groblę. Podobnie jak Nielub zaczaił się na widzianego z rana posłańca, jednak z innym zamiarem. Gdy chłopak mijał jego kryjówkę, wydobył dmuchawkę i wystrzelił niewielką strzałkę o pokrytym brunatną substancją ostrzu w przytroczony na samym szczycie zawierających wiktuały tobołków bukłak z piwem. Miniaturowy pocisk wniknął tuż poniżej wlewu. Chlupoczący na końskim grzbiecie płyn musiał rozpuścić i wymieszać truciznę, która wprowadzona bezpośrednio do krwiobiegu powodowała szybki zgon, ale podana doustnie w niewielkim stężeniu jedynie wywoływała biegunkę. Dodatkowo potęgowała skutki spożycia alkoholu lub innych używek. Skopiec podążył za Galindą, upewnił się z oddali, że w obozie pozostał właściwy bukłak i powrócił na swe stanowisko wśród trzcin. Na skutki biesiady, która rozpoczęła się jeszcze przed powrotem Kometrisa, a rozkręciła na dobre po przybyciu łodzi ze świętej wyspy, nie trzeba było długo czekać. Co chwila któryś z godowników pospiesznie wybiegał do

ustronnego szałasu, a gardłowe pienia zgromadzonych wokół ogniska wojów stawały się coraz bardziej gromkie. Szeroki repertuar wojackich pieśni i przyśpiewek gwarantował skuteczne zagłuszanie wszelkich hałasów, które mogłyby zaniepokoić trzeźwych wartowników. Niestety, pewien wareski zwyczaj, o którym Zadar nie miał pojęcia, omal nie pokrzyżował misternego planu. Otóż po zapadnięciu zmroku Normanowie udawali się poza obóz trójkami i podczas gdy jeden załatwiał potrzebę, pozostałych dwóch miało baczenie na okolicę. Ów system bezpieczeństwa był powszechnie stosowany i wiedzieli o nim wszyscy, którzy mieli okazję zetknąć się z Wikingami. O jego skuteczności świadczył fakt, że pierwsza wizyta w wychodku nie zakończyła się dla Kometrisa zgonem. Skopiec klął w duchu, ale nie miał już możliwości ułożenia nowego planu. Liczył jedynie, że oszałamiające właściwości napoju wpłyną na czujność wojów. I rzeczywiście. Za drugim razem wodzowi, którego kocie oczy Zadara nawet w ciemności rozpoznawały bezbłędnie dzięki lśnieniu okutego srebrem miecza, towarzyszył już tylko jeden strażnik. Bieganina, śpiewy i przepychanki przy wygódce stawały się coraz bardziej bezładne. Niejedne gacie zapewne napełniły się nieoczekiwaną zawartością podczas tej straszliwej nocy. Pomimo przeszkód pito na umór. Za trzecim razem Norman z obstawy nie dobiegł wraz z Kometrisem na miejsce. Jęknął, złapał się za brzuch i skręcił w krzaki leszczyny. Wódz dopadł należnego szarży przybytku. Okraczył dół i zaczął majstrować przy pasie. Nie szło mu, słaniał się na nogach. Klął z pijacką furią. Zadar wiedział, że liczy się każda chwila. Nieuwaga drużynników Kometrisa, choćby otumanionych narkotykiem i schorowanych, nie mogła potrwać długo. Wyczekał jednak spokojnie, aż półprzytomna ofiara, próbując utrzymać zachwianą równowagę, gibnie się mocniej w przód. Wówczas błyskawicznie wyprostował się i cisnął nóż. Zmęczony nieustannym bieganiem do wygódki Prus już dawno zrzucił zbroję, więc sztylet gładko i bez hałasu wbił się w jego pierś aż po rękojeść. Martwe ciało, kontynuując ostatni nadany mu za życia ruch, stoczyło się po ostrej pochyłości skarpy wprost pod stopy zabójcy. Ten wyrwał sztylet z rany, odciął od pasa okutą srebrem pochwę i przepadł w trzcinach, krzywiąc się z niesmakiem. Trup Kometrisa cuchnął niemiłosiernie. * Izbor nie zamierzał się czaić ani podkradać, co w przypadku warownej i gęsto zabudowanej osady Galindów nie wróżyło powodzenia. Już rankiem zorientował się, która z mylnych grobli prowadzi we właściwym kierunku, a pomogła mu w tym obserwacja tego samego posłańca, który nieświadomie stał się przyczyną zguby wszystkich skazanych wodzów. Potem wyszukał suche wzniesienie w pobliżu wioski i przespał cały dzień, nieczuły na ukąszenia rojących się komarów. Wieczorem niecierpliwie wyczekiwał przybycia Wopego i przeżył, podobnie jak Nielub, chwilę zwątpienia, gdy opóźniał się jego powrót z rokowań. Kiedy łódź przybiła do pomostu, odczekał jeszcze trochę, wyszedł na groblę i pewnym krokiem pomaszerował wprost do bramy. Odziany w kolczugę i spięty na ramieniu sukienny płaszcz, dzierżący w odsłoniętej muskularnej prawej ręce normandzki topór i w normandzkim szłomie na gęstej rudej czuprynie, bez trudu mógł uchodzić za któregoś z drużynników Skumanda lub Kometrisa. Jeśli dodać do tego charakterystyczny chód starego żeglarza i doskonałą znajomość języka, maskowanie można uznać za perfekcyjne. Towarzyszący przybyłym z północy wodzom Wikingowie przebywali w okolicy dopiero od kilku dni, rzadko opuszczali swe obozowiska, więc ich twarze nie były znane mieszkańcom bagiennego grodu.

Ponieważ zapadła noc, bramę w wysokim częstokole zastał zamkniętą. Od strony lądu osadę otaczał niski wał, powstały przez spiętrzenie niewielkiej ilości gruntu wybranego celem pogłębiania fosy, zwieńczony wzmiankowanym częstokołem, który bronił skupiska posadowionych na palach chat także od strony wody. Solidniejsze ziemne fortyfikacje, stosowane na wyżynnych terenach, nie znajdowały tu zastosowania, gdyż każdy napastnik, który zszedłby z łatwej do podpalenia grobli, zapadłby się po szyję w nieprzebyte bagno. Izbor okrzyknął się stróży, najpierw po normańsku, później łamanym językiem Prusów. Oświadczył, że przybywa jako wysłannik Skumanda z niezwykle pilną informacją dotyczącą jutrzejszej tury rokowań i musi ją przekazać osobiście Wopemu. Tak jak się spodziewał, nie wzbudził podejrzeń, nakazano mu jedynie pozostawienie na przechowanie wszelkiej broni przed wejściem do grodu. Ochoczo spełnił polecenie, gdyż najgroźniejszego oręża, jaki stanowiły jego małpie ręce, strażnicy nie wzięli pod uwagę. Eskortowany przez dwóch z nich podążył najpierw główną ulicą, stanowiącą niejako kontynuację wiodącej do bramy grobli, po chwili jednak stracił orientację, gdy Prusowie powiedli go w bok poprzez labirynt wykładanych dranicami zaułków i chodników. Chata wodza różniła się od innych mijanych domostw jedynie nową trzcinową strzechą. Jeden ze strażników zapukał do drzwi i po otrzymaniu mrukliwej odpowiedzi wszedł wraz z depczącym mu po piętach Izborem. Drugi strażnik pozostał na zewnątrz. O pozycji gospodarza świadczyła jedynie zdobiąca ściany kosztowna broń i wzorzysty chazarski kobierzec zawieszony u niskiego pułapu, wydzielający część niskiej izby, w której zapewne mieściła się sypialnia. Dochodziło z niej kwilenie dziecka i kobiecy głos nucący kołysankę. Monotonnie skrzypiały bieguny kołyski. Gospodarz zapewne również szykował się do snu, ponieważ odziany był jedynie w długie do kolan giezło, ściągnięte pochwyconym naprędce rycerskim pasem. Słaby blask pojedynczego łuczywa nie ujawniał nigdzie obecności sławnego miecza o jelcu ozdobionym bajecznym karbunkułem, ale trudno byłoby liczyć, że udający się do łożnicy człowiek będzie trzymał broń na podorędziu. Izbor wyminął strażnika i stanął tuż przed nim. Wope także się zbliżył, wypowiadając słowa powitania i wnosząc prawą dłoń w geście pokoju. Starał się mówić przyciszonym głosem, aby nie niepokoić domowników, przez co znalazł się bardzo blisko zabójcy. Ten, udając typowy dla Wikingów brak ogłady, odpowiedział bardzo głośno i równocześnie, ruchem tak szybkim, że nie powstydziłby się go atakujący wąż, zdzielił wodza kułakiem w szczękę tuż przy uchu, a łokciem lewej ręki zadał miażdżący cios w splot słoneczny strażnika. Pochwycił głowę padającego Wopego w wielkie łapska i jednym ruchem skręcił mu kark. Odwrócił się i w ten sam sposób zabił bezskutecznie walczącego o pochwycenie oddechu wojownika. Przez cały czas perorował basowo po normańsku, bez zająknienia, jakby zabicie gołymi rękami dwóch mężczyzn nie wymagało najmniejszego wysiłku. Ułożył ciała na progu, blokując pozbawione zasuwy drzwi. Wciąż mówił i gorączkowo omiatał wzrokiem izbę w poszukiwaniu miecza. Proste sprzęty nie zapewniały wielu kryjówek, więc porwał opartą o palenisko siekierkę i wszedł za zasłonę. Młoda kobieta, pochylona nad kołyską, nie zdążyła nawet unieść głowy, gdy spadło na nią żelazne ostrze. Fala krwi zalała malca, który zaniósł się głośnym płaczem. Umilkł, gdy włochata łapa pochwyciła drobną twarzyczkę i przekręciła gwałtownym ruchem. Miecza nie było ani na zaścielonym skórami łożu, ani pod nim, ani pośród spoczywających w okutej skrzyni szat. *

Moment pełnej niedowierzania ciszy, wśród której martwe ciało Skumanda osuwało się na ziemię, Nielub wykorzystał na wystrzelanie dwóch przygotowanych wcześniej strzał. Obydwie posłał w niebo poprzez prześwity w koronie buka, tak kalkulując kąt, aby upadły na pobliską polankę, gdzie pasły się zrabowane konie. Podczas wznoszenia ołowiane kulki, dociskane przez impet strzału i siłę grawitacji, blokowały wloty gwizdków. Wikingowie nie trwali długo w osłupieniu, choć nagła śmierć człowieka, który powierzył swe życie ich pieczy, wywołała spodziewany szok. Rozstawieni na skraju lasu wartownicy dopiero orientowali się w sytuacji, a obdarzeni najszybszym refleksem przyboczni dobywali broni, gdy wysoko ponad ich głowami zabrzmiał szybko przybierający na sile gwizd. Po chwili do pierwszego dźwięku dołączył drugi, bliźniaczo podobny, i dwie niewidoczne, świszczące furie, starając się zagłuszyć wzajemnie, pomknęły ku pogrążonej we śnie puszczy. Ciężkie blokady pod wpływem bezwładności odłączyły się od hamowanych przez opierzenie strzał i umożliwiły swobody przepływ powietrza przez świstawki. Efekt był piorunujący, zwłaszcza dla spokojnie pasących się koni, na które przeraźliwy dźwięk spadł wprost z pogodnego nieba. Zrywając nadwątlone linki, spłoszone zwierzęta ruszyły galopem w las, przy wtórze łamanych z trzaskiem gałęzi. Jęki i gulgoczące odgłosy, wydobywające się z zakneblowanych ust przytroczonego do grzbietu wierzchowca Prusa, miast wstrzymywać, przynaglały je do biegu. Po krótkiej szamotaninie w gąszczu odnalazły drogę na groblę. Grzmiąc kopytami po rezonujących dranicach, popędziły w kierunku bezpiecznej stajni. Drużynnicy Skumanda nie rozpoznali wprawdzie przyczyny nieziemskiego gwizdu, ale tętent gnających rumaków był im doskonale znamy. Zhańbieni w swej wojackiej dumie, żądni zemsty za przelaną przy własnym ogniu krew, przeszli do porządku nad nieznanym zjawiskiem, a skupili uwagę na pościgu za umykającymi konno zamachowcami. Nielub z wysoka podziwiał sprawność Normanów. Jeszcze nie umilkł na dobre w oddali stukot kopyt, gdy w pełnym rynsztunku, z płonącymi pochodniami w rękach i sformowani w dwójkowy szyk wbiegali na groblę niespiesznym, miarowym truchtem. Znikający w puszczy Wikingowie nie spodziewali się, że dogonią nieznanych jeźdźców. Wedle ich mniemania jedynym miejscem, z którego mogli pochodzić skrytobójcy, była osada na półwyspie. Nie zamierzali chyba w niespełna dwie dziesiątki szturmować grodu, lecz liczyli, że wymogą wydanie morderców Skumanda w drodze pertraktacji. Jednak, znając zajadłość zarówno Normanów, jak i Prusów, łatwo mogło dojść między nimi do krwawej waśni, zanim obie strony zrozumieją właściwy przebieg wypadków. W opustoszałym obozie, przy dogasającym ognisku, pozostało tylko trzech Warmów – martwy wódz i jego dwaj pogrążeni w żałobie przyboczni. * Nagły, przenikliwy gwizd, budzący echa pośród nieprzebytych mokradeł, o mały włos nie pozbawił Zadara równowagi. Właśnie kroczył, balansując rozłożonymi szeroko ramionami, po czarnych odziomkach ledwie wystających ponad taflę mętnej wody pali. Stanowiły one pozostałość dawno zapomnianej grobli, na której ślad skopiec natrafił wczesnym rankiem i uznał za doskonałą drogę ucieczki. Dzięki niezawodnej orientacji w terenie bez trudu odnalazł w ciemności jej początek przy brzegu jeziora i z początku dość żwawo przemieszczał się po zarosłych sitowiem i nadgniłych, lecz zdolnych unieść samotnego wędrowca dranicach. Teraz jednak natrafił na wyjątkowo zniszczony odcinek. Konieczność wypatrywania w nikłym świetle gwiazd ledwie widocznych pieńków, mogących zapewnić stopom oparcie, sprawiła, że prawie nie posuwał się naprzód. Na szczęście podtruci i skołowani Sambowie prowadzili

pościg dosyć bezładnie i jeszcze nie wpadli na trop zabójcy. Zresztą nikt z zachwianym zmysłem równowagi nie zdołałby podążyć jego śladem. Jeżeli dotrze cało do suchego lądu, bezpiecznie ujdzie pogoni. O ile wcześniej, na skutek własnej nieuwagi, nie zakończy życia w bagnie. Zadar odetchnął głęboko, gdy wyczuł pod macającą rozpaczliwie podeszwą kolejny stabilny punkt, i podjął swój powolny, chybotliwy marsz. * Odległy świst dotarł do przypominających przywiędłe kalafiory uszu Izbora, gdy krzywonogi morderca po raz dwudziesty obiegał cuchnącą krwią izbę w rozpaczliwym poszukiwaniu miecza Wopego. Dopiero sygnał Nieluba uświadomił mu gorzką prawdę, że oręża nie ma wśród rzeczy pomordowanych Prusów. Stanął zrozpaczony nad trupem wodza, jakby spodziewając się, że martwy wyda mu swój sekret. I faktycznie, trup poruszył głową, telepiącą się na złamanym karku. Nie od razu zaskoczony Izbor zorientował się, że ktoś napiera od zewnątrz na zablokowane ciałami zabitych drzwi. Zupełnie zapomniał o drugim strażniku, który zaniepokojony przedłużającą się ciszą postanowił zajrzeć do chaty. Zamachowiec poczuł się pewniej. Oto pozostał ktoś żywy, kto być może wskaże mu właściwy trop. Jednym szarpnięciem mocarnych ramion odrzucił barykadujące wejście zwłoki i uskoczył w bok. Młody wojownik wpadł z impetem do ciemnego wnętrza. Silny cios w potylicę niemal pozbawił go przytomności, a żelazny uścisk na przegub zmusił do wypuszczenia topora z pozbawionej czucia dłoni. Włochate przedramię oplotło mu szyję, a kiedy chwyt nieco zelżał, tuż koło ucha syczący głos wyszeptał: – „Kvei ast kalavian? Kvei ast Saitoran?”[105] * Nielub nie dbał o zachowanie ciszy podczas złażenia z drzewa. Zeskoczył na ziemię z najniższej gałęzi i pomaszerował wprost ku żarzącym się węglom obozowego ogniska. Dwaj przyboczni okryli ciało swego wodza purpurowym płaszczem i próbowali delikatnie przetransportować je do namiotu. Na widok wyłaniającej się z mroku postaci upuścili dźwigany ciężar i dobyli mieczy. Zamarli w obronnej postawie, niepewni czy należy zaatakować zbliżającego się pewnym krokiem przybysza, tym bardziej, że nie dostrzegli w jego rękach żadnej broni. Strzelec wykorzystał ich wahanie, aby maksymalnie zmniejszyć dystans. Stanął na krawędzi wypalonego kręgu i wydobył zza pleców łuk. Warmowie, pozbawieni złudzeń co do jego zamiarów, z krzykiem ruszyli do natarcia i w chwilę później zginęli, nadziewając się na lecące im na spotkanie strzały. Nielub złożył się dwukrotnie w czasie niewiele dłuższym niż trwa mrugnięcie powieką, trafiając pierwszego ze zbrojnych precyzyjnie w krtań, zaś drugiego, odzianego w lichszą kolczugę, prosto w serce. Co ciekawe, zabijając Warmów nie odczuwał nawet śladu rozterek, jakich doświadczał pozbawiając życia ich wodza. Byli uzbrojeni i zaatakowali go, mając do wyboru ucieczkę. Śmierć stanowiła konsekwencję niewłaściwej decyzji. Normalna stawka, jaką za popełniony błąd przewidywał niepisany kodeks wojownika. Jego postanowienia obejmowały również branie łupów, więc bez zbędnych wyrzutów sumienia zdarł kolczugę z majętniejszego trupa. Kolczuga należąca do Skumanda była o wiele kosztowniejsza, ze skuwanych kółek o wielokrotnym splocie, ale nie została zdobyta w uczciwej walce. Zabrał mu tylko miecz, tracąc bezcenny czas na odpinanie rapci od zdobionego złotymi blaszkami pasa. Teraz pozostała mu do wykonania już tylko jedna obrzydliwa powinność. Nie chciał bezcześcić zwłok, bał się pomsty Welesa, ale stokroć bardziej lękał się Łady. Wdzięczny losowi choć za to, że nie widzi okrytej płaszczem twarzy

Skumanda, obnażył blady brzuch trupa i wbił weń ostrze wieszczego noża, rozcinając szerokim cięciem skórę i mięśnie, aż do parujących w nocnym chłodzie trzewi. Ciemny metal rozjarzył się na podobieństwo miniaturowej błyskawicy upiornie jasnym, błękitnym, lecz nie rzucającym cieni blaskiem. Jednocześnie w innym wymiarze świata poniosło się przybierające na sile wycie i ujadanie zgłodniałej sfory. Ściskając w lewej dłoni Skumandowy miecz, a w prawej ociekający krwią nóż, objuczony przewieszoną przez ramię zdobyczną kolczugą, łucznik pobiegł ku ciemnej ścianie puszczy. Jednak u samej krawędzi bezpiecznego boru, gdy osłoniły go pierwsze pnie drzew, wiedziony grzeszną ciekawością po raz ostatni spojrzał w kierunku brzegu jeziora. Na szczycie wzniesienia, w miejscu, gdzie spoczywało truchło wodza, kłębiły się, doskonale widoczne na tle rozgwieżdżonego nieba, czarne sylwetki upiornych psów, wyrywających sobie z pysków kęsy zdobyczy. Pośród nich przemykała w radosnym i wyuzdanym tańcu naga postać bogini.

VIII OBŁAWA Na polankę wśród mokradeł, którą opuścili niecałą dobę wcześniej z zamiarem dokonania krwawego dzieła, Zadar i Nielub dotarli niemal równocześnie, na długo przed wschodem słońca. Skopiec wyczuł zbliżającego się łucznika po zapachu potu i krwi, a ponieważ nie znał nikogo innego, kto potrafiłby równie bezszelestnie poruszać się w leśnym gąszczu, wyszeptał imię Mazowszanina. – Zadar? Jakoś się sprawił? Bo ja swego człeka czeka ubiłem i miecz posiadłem – usłyszał w odpowiedzi tuż za swoimi plecami. – „Oto woj, którego winienem się lękać” – pomyślał, a na głos odrzekł: – Takoż i ja. Nie idą za tobą? – Gdzież by mnie tam w boru naścigli. A tylem im mylnych tropów ostawił, że się w nich do jutra nie rozeznają. Pójdź ze mną ku strudze, obmyć się muszę z juchy. – To nie szypą żeś Skumanda żywota zbawił? – zdziwił się Zadar. – A szypą, juści szypą, jeno Skumand i na tamecznym świecie możnych wrogów sobie poczynił, a oni mi przykazali istną rzeźbę przy truchle sprawić – westchnął łucznik. – Jakże to? Kto cię w owym pustkowiu odnalazł? Ode króla kto? – nie pojmował trzebieniec. – Gdzieżby zaś. Toż mołwię, jako nie z Jawi[106] polecenie przyszło. Łada mię nawiedziła i kazała nieborakowi żywot rozpłatać – i łucznik, czyszcząc broń oraz przyodziewę na brzegu strumyka, spokojnym głosem zdał relację ze spotkania z boginią. Zadar słuchał opowieści mocno zmieszany, bo o ile ziomkowie Nieluba, dzieląc z nim wspólne wyobrażenie o świecie, zazwyczaj bez zastrzeżeń akceptowali jego niezwykłe wizje, o tyle były niewolnik, choć nie stał się prawowiernym muzułmaninem, wzrastał w świecie przepojonym ideą jedynego, transcendentnego Boga. Dlatego, pomimo że opis przygody wywarł na nim niezatarte wrażenie, a nawet kierowany szczerą ciekawością zadał szereg pytań dotyczących wyglądu i zachowania nieziemskiej istoty, w duchu stwierdził z żalem, że najzręczniejszy znany mu wojownik balansuje na krawędzi obłędu. I być może jako jedyny zbliżył się w swoim osądzie do prawdy. Niebo na wschodzie pojaśniało i podmokły las powtórnie zasnuła niezbyt gęsta mgła zwiastująca bliski świt, a trzeci zabójca nadal się nie pojawił. Nielub i Zadar kucali w milczeniu na wilgotnej od rosy trawie na próżno usiłując wyłowić z porannej ciszy odgłos kroków zbliżającego się człowieka. Obydwaj dumali o tym samym. Co przyjdzie im czynić, jeżeli Izbor pokpił sprawę? Nie miało znaczenia czy uciekł, czy też dał się zabić, albo co gorsza pojmać. Powrót bez trzeciego miecza nie miał sensu, a czekać dłużej w miejscu nie mogli. Wstawał dzień. Wyraźnie już dostrzegali nierówności kory na pniach pobliskich drzew, gdy Nielub odezwał się jako pierwszy: – Nie wraca, suczy syn. – Rusy pomiot ropuchy i węża. – Zadar zgadzał się w ocenie charakteru i urody Izbora. – Jeśli go pojmali, męczony wnet miejsce spotkania wyda. Trza się ruszyć.

– Znak jaki widny jeno dla Pisanki ostawmy. Niechby wiedział, żeśmy już wyruszyli, gdyby wszelako z życiem uszedł – zaproponował łucznik. – Każdy ślad, który jenż durny osiłek pojąć zdoła i dla Galindów może być pomocą. Łacniej nam będzie… – Zadar urwał w pół słowa, gdy z oddali dobiegło doń granie rogu. Po chwili odpowiedział mu drugi róg, rozbrzmiewający złowieszczo blisko. Wsłuchani w milknące stopniowo odgłosy budzącego się ze snu lasu rozpoznali odległe ujadanie idącej tropem sfory. – Ano, stało się, jakom dumał. Gon idzie – wyszeptał skopiec. Spomiędzy drzew wypadła na polanę łania z cielakiem. Zdumione widokiem ludzi zwierzęta stanęły gwałtownie, orząc kopytkami wilgotną ziemię. Wnet ponaglił je do dalszej ucieczki zbliżający się trzask i łomot, z jakim nadbiegało, tratując chaszcze, kolejne spłoszone stworzenie. – Dzik! – Abo i ząbrz[107] – zerwali się na równe nogi, gotowi uskoczyć w bezpieczne miejsce. Z lasu wybiegł jednak nie kto inny, jak Izbor. Brudny i mokry, poznaczony do krwi przez ciernie, wlokąc ze sobą strzępy normańskiego płaszcza. Błysnął przekrwionymi oczami i zawołał: – Uchodźmy co żywo! Wnet tu będą. Prusy a Normany Skumanda. We dwie ście za mną gonią. Nie ma co się kryć, abo śladu mylić, bo psy tropem puścili. Trza mieć um w nogach. Chwilę później pędzili na złamanie karku wzdłuż piaszczystego koryta rzeczki. Niezdrożeni Zadar i Nielub rączo wyrywali przed siebie, ale zmęczony długą kąpielą i morderczym biegiem przez puszczę Izbor co i rusz zostawał z tyłu. Zbyt długo zabawił w chacie Wopego przesłuchując pochwyconego strażnika, którego jęki zaalarmowały na koniec sąsiadów. Po bezładnej ucieczce poprzez ciemne zaułki znalazł się na przystani, skąd jedyna bezpieczna droga prowadziła w toń jeziora. Zanim wpław dotarł do brzegu, wieść o zbrodni rozeszła się wśród Galindów i doprowadziła do ich przymierza z Normanami. Kiedy przedarł się przez przybrzeżne moczary, las przeczesywały już liczne oddziały tropicieli, które szybko odnalazły ślad zbiega. W tej chwili ława zbrojnych, zasilona przez wojów Kometrisa, szła w trop przez puszczę, kierując się niezawodnym węchem ogarów. Przy kolejnym zakręcie rzeczki, której nurt wraz z przebytą drogą rozlewał się szerzej i przybierał na sile, Nielub obejrzał się, aby ponaglić Izbora i pewien fakt, wcześniej przeoczony z racji pośpiechu, mocno go zaniepokoił. Pisanka nie miał przy sobie żadnej broni. Aż przystanął, gdyż świadomość niepowodzenia misji odebrała mu siły. – Gdzie miecz?! – krzyknął z rozpaczą. – Gdzieżeś podział miecz, gidzie? Zadar! Stój! Jenż parszywiec poniechał Wopego! – Ubiłem ji kiej psa. I żonę takoż, i dziatki ubiłem – wysapał morderca. – Wżdy miecza w grodzie nie było. Ostał na ostrowiu, wiem kędy i klnę się, jako po zdobycz wrócę. Wszelako pierwej trza się ode gonu odsadzić, potem wam sprawę zdam i radzić będziem. Pobiegli dalej, bo też nie mieli lepszego wyboru, ale łucznik, którego wcześniej uskrzydlała świadomość sukcesu, począł nagle odczuwać wpływ minionych trudów. Zwolnił więc nieco, czyniąc swój krok bardziej miarowym, i skupił się na regularnym oddechu. Również jego towarzysze, gotując się do dalekiej drogi, wyrównali tempo. Odtąd truchtali gęsiego, bardziej niż na szybkości polegając na uporczywym wysiłku, mającym na celu znużenie pościgu. Tymczasem, w miarę jak słońce pięło się ku zenitowi, puszcza wokół zbiegów zdawała się

ożywać, niosąc w dal wieść o popełnionej zbrodni. Z początku słyszeli jedynie granie rogów i skowyty sfory. Później zabrzmiały donośne dźwięki wielkich trombit i budzące błędne echa kołatania drewnianych gongów. Odgłosy rozlewały się po lasach Galindii jak fala, słyszeli je z lewa i prawa, a nawet gdzieś daleko przed sobą. W blade od słonecznego żaru niebo wzbiły się liczne słupy dymu z płonących po strażnicach ogni. Estyjski system alarmowy, wypracowany w ciągu długich wieków egzystencji w krainie bagien, borów i jezior, działał bez zarzutu i z każdą chwilą rosły zastępy potencjalnych mścicieli. Dzień był wyjątkowo parny i gorący, nawet jak na pełnię lata. Najlżejszy powiew nie poruszał koronami drzew, leśne powietrze, przesycone wonią żywicy, grzybni i rozkładu, zdawało się gęste i lepkie, z trudem wnikało do spragnionych tlenu płuc. Brzeg rzeczki, raz bagnisty, to znów opadający stromizną do lustra wody, także nie ułatwiał wyczerpującego biegu. Szczęściem wiła się wzdłuż niego ledwie widoczna ścieżka. Wśród leśnych bezdroży uciekinierzy już dawno opadliby z sił. Słońce przebyło niemal ćwierć swej dziennej marszruty, gdy w serca trójki skrytobójców zaczęła wstępować nadzieja. Dotarli do żeglownego odcinka rzeki i lada chwila spodziewali się ujrzeć kotwiczącą łódź z gotową do drogi załogą. Pławcy Radosława sprawiali wrażenie ludzi umiejących trafnie odczytywać płynące z puszczy sygnały zwiastujące niebezpieczeństwo. Wtem Zadar, z racji swego wzrostu wyprzedzający nieco wyposażonych w krótsze kończyny towarzyszy, minąwszy kolejny zakręt meandrującego szlaku, stanął jak wryty. – Nie ma czółna – jęknął. – Poznaję oną łachę, gdzie winni czekać naszego powrotu. Uszli, psie chwosty. – Nie uszli – Nielub z kamienną twarzą pochylił się nad płytkim wykrotem, ledwie widocznym pośród porastających bezleśny brzeg wysokich chwastów. – Ostali na wiek. Teraz także pozostali dostrzegli ciśnięte w rów, odarte z przyodziewy, bezgłowe ciało Radosława. Rozpoznali go bez trudu po zdobiących tułów i przedramiona tatuażach. – Oszczepem ji w krzyże dźgnęli. Musi z łachy brodem zbiegł i myślał wśród chrustów schronienia szukać. Tu go zadźgali, odarli i łeb na obiatę dla Perkunasa wzięli. Niedawno. Krew się jeszcze z karku sączy i much niewiele. W tyli skwar każdą padlinę robactwo w mig niby kożuchem okryje – łucznik ze znawstwem badał zwłoki i szybko wyciągał wnioski. – Dwóch go sprawiło, potem wrócili ku rzece. Ot tam, na piasku, strużkę juchy znać, co z oderżniętej szyi pociekła. – A ostrów cały krwią zbryzgamy kiej jatka. – Zadar wbił bystre spojrzenie w miejsce, na którym odbyła się kaźń mazowieckich wioślarzy. – Dumałem, że jakoweś pniaki czyli konary na płyciźnie się pławią, a to trupy, jeno takoż gołe i bezgłowe. Niełacno poznać ludzkie członki. – Licho z nami – wysapał Izbor, który zgięty w pół ziajał jak zgoniony pies. – Nie lza dalej za strugą podążać, pewnikiem gdzie u brzegu Prusy w zasadzce siedzą. Dziw, żeśmy ich tu nie zastali. Jeszcze kończył wypowiadać ostatnie słowa, gdy spomiędzy drzew porastających przeciwległy brzeg rzeki nadleciała ze świstem galindzka szypa, rozorała mu skroń i urwała kawałek ucha. W ślad za nią pojawiły się kolejne, szumiąc w zastałym powietrzu na podobieństwo rozdrażnionego roju szerszeni. Na szczęście okazały się mniej celne. – Niezguły – ocenił niewidocznych strzelców Nielub i pognał w las, nieznacznie wyprzedzając towarzyszy. Od brodu dobiegał chlupot wody, rozbryzgiwanej przez kilka

dziesiątek nóg. Uciekali, przedzierając się z trudem przez gęste poszycie, na zachód, prostopadle do nurtu rzeki, w jedynym kierunku jaki im pozostał. Z północy nadciągały, bliskie już, wyposażone w psy oddziały, które rozpoczęły pościg o świcie. Od wschodniego brzegu rzeki nadbiegali oprawcy załogi czółna, zaś dalej na południe, jak słusznie przewidywał Izbor, zasiadali w zasadzkach zaalarmowani sygnałem gonu mieszkańcy nadrzecznych osad. Z każdym krokiem zagłębiali się coraz dalej w pierwotną puszczę. Gęsty, podobny do zasieku młodnik ustąpił miejsca na rzecz starodrzewu, gdzie potężne świerki, dęby i brzozy stały daleko od siebie, rozdzielane rozlewiskami rdzawej, cuchnącej wody i gęstwą wysokich, ciemnozielonych paproci. Korony drzew splatały się wysoko w górze, tworząc baldachim nieprzenikniony dla promieni stojącego niemal w zenicie słońca. Cienisty, duszny półmrok rozbrzmiewał głośnym brzęczeniem tysięcy gzów i komarów. Nawet ptaki nie kwiliły w głuszy matecznika. Uciekinierzy brnęli po kostki w pokładach gnijących liści, co chwila zmuszeni do pokonywania stojących na przeszkodzie zmurszałych pni powalonych przez czas olbrzymów, które nierzadko zapadały się z chrzęstem pod ciężarem ludzi, obsypując ich zwałami grzybni i rojącego się od robactwa próchna. Trudno było w tych warunkach nie zostawiać wyraźnego śladu dla wciąż zbliżającej się pogoni, choć wszyscy trzej zaliczali się do wytrawnych tropicieli i starali się jak mogli, by nie ułatwiać sprawy następującym im na pięty Prusom. Przystanęli na krótko jedynie dwa razy. Na pierwszym postoju obwiązali strzępem płaszcza ranę Izbora, aby nie znaczył tropu swą juchą. Nielub wprawdzie ręczył, że nie dostrzega śladów pozostawionej przez grot trucizny, jednak ranny nalegał, aby dla pewności zezwolili mu nasączyć opatrunek moczem. Drugi raz przystanęli, gdy łucznika ukąsiła żmija, wylegująca się w jamie wewnątrz spróchniałego pniaka. Zbutwiałe drewno ustąpiło pod stopą zbiega, który nadepnął jadowitego gada, prowokując atak. Nie mogli wypalić rany, więc Zadar tylko naciął ukąszone miejsce i wyssał nieco zakażonej krwi. Izbor znów radził oszczać zranienie, traktując snadź produkt pracy nerek jako panaceum na wszelkie jady, ale skopiec tylko popukał się w głowę. Sytuacja ściganych zamachowców stawała się rozpaczliwa, gdy wybiegli na zalany słońcem brzeg drzemiącego w sercu puszczy jeziora. Łydka Nieluba spuchła tak, że musiał przeciąć cholewkę buta, onucę i owijacze. Osłabł bardzo i kuśtykał niewiele prędzej od słaniającego się na nogach Pisanki. Ponadto rozbrzmiewające echem wśród moczarów wycia i ujadanie wyraźnie świadczyły, że prześladowcy znad rzeki zaczekali na ciągnący z północy oddział i połączywszy siły wznowili gon, zdając się na niezawodny węch ogarów. W tej sytuacji ujęcie zbiegów stanowiło jedynie kwestię czasu. Niewielkie jezioro, o ciemnej i nieruchomej toni, otaczał gęsty świerkowy las schodzący do samego brzegu, jednak wzniesienie, na które dotarła trójka uciekinierów, zostało wykarczowane, a pnie wyciętych drzew posłużyły do budowy solidnego pomostu sięgającego daleko poza pas oczeretów. Na szczycie pagórka spod warstwy przekopanej ziemi sterczały wiązki poczerniałej słomy. Najwyraźniej w ziemnej jamie Prusowie przechowywali jakieś produkty, po które regularnie przybywano łodziami. Podczas gdy Nielub wraz z Izborem odpoczywali wdzięczni za chwilę wytchnienia, Zadar zainteresował się spichlerzem. Właśnie próbował z powodzeniem wygrzebać jeden z luźnych snopków. – To jama na lód – wyjaśnił łucznik. – Zimą rąbią kęsy z jeziora, taszczą w dół i okrywają słomą. Potem całe lato biorą, by chłodzić piwo abo co insze. Tyle że lód musi być gruby, a kęsy wielkie, wtenczas do jesieni nie stopnieją. Toń tu musi płytka i nieruchoma, tedy woda

głęboko marznie. Słysząc wyjaśnienia, Zadar podwoił wysiłki i po chwili odsłonił niewielką, zimną i wilgotną jaskinię, powstałą na skutek wybrania części zapasów chłodziwa. – Właźcie! – rozkazał. – Oczadziałeś? Chcesz nas zmrozić, byśmy luby chłód wspomnieli, gdy nas Prusy przypiekać zaczną? – Właźcie co żywo, okryjcie się słomą i lodem. Zimno woń tłumi, psy was nie najdą. Ja dziurę okryję i gon skołuję. Słabiście, we trzech nijak nie ujdziemy. Nielub zdał sobie sprawę, że plan skopca, choć ryzykowny, daje pewną nadzieję powodzenia. Izbor bez słowa począł gramolić się w jamę, milcząco akceptując fakt, że po raz kolejny muszą sobie wzajemnie zaufać. – Dzierż – Zadar podał łucznikowi miecz Kometrisa. – Wierę, jako mnie nie zdradzisz. Jeśli przed nocą nie wrócę, tedy nie czekajcie, bieżajcie ku swoim. Was dwóch, dwa miecze, może co stargujecie u króla. – Wiedz, iż nie zabaczę człeka gotowego własny żywot strwonić dla drużego ratunku. Lecz twoja to zdobycz i twój okup za wolę. Nie wiada, kto pierwej kark pod pruski topór nadstawi. Jeśli w jamę zajrzą, z niczym ostaniesz. – Ja dla się wolę posiadłem, gdym Nazira, mego pana, niechaj go Iblis[108] po wsze czasy gości, żywota zbawił. Wszędy doma jestem, bo nijakiej ojcowizny nie znam ani gromady swojackiej. Nie mus mi do Mieszki wracać. Prawdać, miejsce własne na ziemi i poszanowanie u ludzi, których mowę i obyczaje miłuję, chciałem za ów oręż kupić. Te zasię władca łacno ofiarować mocen. Wżdy i złoto może mój stan odmienić, a owo żelazem od Prusów wytarżę – na ponurej twarzy Zadara zagościł na moment grymas, który przy odrobinie dobrej woli można było uznać za kpiący uśmiech. – Właźcie w jamę, bo gon bliski, a nie tąż za mną, bo wracam kiej niechciany podarek. Nielub nie zwlekał dłużej. Ujadanie i nawoływania tropiących zbliżały się z każdą chwilą. Ześlizgnął się do dołu i skulił obok Izbora. Skopiec sięgnął nad krawędzią jamy i zdarł zakrwawiony opatrunek z głowy rannego. – Nie chcę pamiątki po tobie, Pisanko, lecz za twoją to wonią sfora od świtania podąża – rzekł mocując szmatę do rzemiennego arkana tak, aby wlokła się wśród poszycia. – Nie lza dozwolić, by psom trop z nagła zginął, bo skołowane mogą was wywęszyć. Lód do łba przyłóż, wtenczas nie wyczują posoki. Z dwóch snopków uczynili rodzaj daszku, na który Zadar nagarnął lodowych ułamków, a następnie okrył słomą i przysypał luźną ziemią. Świerkową gałęzią zamiótł ślady i powiewając połami czarnego płaszcza przepadł w zaroślach na podobieństwo leśnego widma. Na krótką chwilę brzeg ponurego jeziora objęła w swe posiadanie skwarna cisza letniego popołudnia. Owady brzęczały, kłębiąc się w słonecznym blasku ponad nieruchomą taflą wody, wątły obłok rozsmużył się na wyblakłym od żaru błękicie nieba. W ciemnej koronie strzelistego świerka rozćwierkał się ptak i natychmiast umilkł, gdy na karczowisko wybiegły z lasu zziajane ogary. Skowycząc, silniej napięły długie rzemienne smycze, natrafiwszy na wyraźny, woniejący zakrzepłą juchą trop ściganej od rana ofiary. Ominęły spłacheć zrytej ziemi przepojony niezwykłym o tej porze roku, lecz znanym, zapachem zimy i pociągnęły znużonych tropicieli śladem Zadara. W ślad za sforą przemierzyła polanę liczna gromada rozciągniętych w długi wąż pruskich wojowników. Na końcu, dobrze już przetartym szlakiem, przetruchtali miarowo ciężkozbrojni Wikingowie. Nie zaznali wypoczynku minionej nocy i

biegli od świtu w skwarze kanikuły, dźwigając żelazo zbroi i oręża, ale nie znać było po nich znużenia. Czasem tylko któryś z drużynników Kometrisa zataczał się lekko, gdy przypominała o sobie zaserwowana przez trzebieńca mikstura. Na skulonych w lodziarni zbiegów, którzy słysząc cichnące w dali ujadanie zaczynali dziękować Doli za wybawienie, pod wpływem wstrząsów wywołanych miarowym tupotem ciężkozbrojnych Normanów poczęły osuwać się szkliste bloki. Zmrożone dotychczas bryły owiane ciepłym powietrzem i podgrzewane przez spotniałe ciała spadały miniaturowymi lawinami na dno dołu. Po chwili Nielub wraz z Izborem tkwili po szyje w lodowym gruzie. Na szczęście prowizoryczny strop pozostał nienaruszony, nadal maskując kryjówkę. Ostatni z Waregów przebiegł przy samym jej skraju, nieświadomy, że tylko krok dzieli go od ściganych zamachowców. Dojmujący chłód w pierwszej chwili przyniósł Nielubowi ulgę. Ukoił ból w spuchniętej kończynie, a skurczone naczynia krwionośne przestały rozprowadzać po ciele zabójczy jad. Spadła wywołana trucizną i zmęczeniem gorączka. – Wyłazimy? – szeptem spytał Izbor. Niezbyt natarczywie, ponieważ on również odczuł ulgę w znużonych członkach i palącej ranie na skroni. – Czekaj. Nie lza kusić licha. Mogą drudzy za owymi podążać, krocie Prusów po chaszczach i bagnach siedzi, a wszyscy naszej krwi spragnieni kiej wilcy. Nikaj nie masz lepszego ukrycia. Siedźmy w lodzie, póki strzymamy. Może to być, że powrotu Zadara w jamie dotrwamy. – Jeśli wróci. Miecz przecie ostawił. – I właśnie po miecz wróci, bo nie z tęsknoty za widokiem twej łotrowskiej gęby. Znam ja, co ci we łbie kiełkuje. Radbyś z jego łupem przed księdzem stanął, boś swojego nie wziął. Wiedz, że pierwej się nożem pchnę, nim zdradę dopuszczę. – Nie znasz mnie, a takoż Mieszki żeś jeszcze nie poznał, skoro dumasz, że się król podwójnym żelazem zadowoli – syknął z wściekłością Pisanka. – Zapragnął Bolesławowic mieć trzy miecze i trzech głupców, co je zdobyć ruszyli, a jeśli mu się lik nie zgodzi, miast nagrodzić, głowy weźmie, jako zapowiedział. Nie wracać nam bez trzeciego miecza, a jeśli który z naszej trójcy polegnie, mus nam na pruską modłę choć czerep nieboszczyka ze sobą na Lednicę przytaszczyć. Wtenczas się lik panu królu zgodzi. Mnie zaś cześć własna nie dozwoli poniechać nakazanego. Bo i to wiedz, że istnieje cześć łotrowska. Dla niej czas w wopowej chacie zmitrężyłem zbrojnego pachoła na pytki biorąc. Wyznał, jako wódz ostawił oręż na świętej wyspie, aby go wajdeloci perunowym błogosławieństwem opatrzyli, nim trzej rikis staną w kręgu, drużny pakt na klingi poprzysiąc. Nynie leży Saitoran pod świętym dębem, nikt o nim w zamieszaniu nie pomni. – Myślisz po niego wpław ruszyć? – zakpił Nielub. – Zda mi się, żeś dosyć zażył na ten rok kąpieli. – A ruszę, choćby i wpław. I nie sam, jeno samotrzeć. Obaczysz, jako skopiec rację mi przyzna. Więcej on pańskiej łaski od ciebie w życiu zaznał i pojmie, że mus mam przykazane co do joty spełnić. Zamilkli. Każdy w duchu po swojemu rozważał sytuację i planował następne kroki. Nielub zastanawiał się, czy aby gad nie ukąsił go z rozkazu przewrotnej bogini, pragnącej poigrać jeszcze czas jakiś losem łucznika. Wiadomo, że wszelaki żmij podległy jest woli kobiecego bóstwa. Błysnęła mu nawet przewrotna myśl, by dobić z Ładą ostatecznego targu: życie i miecze w zamian za ofiarę z rudego towarzysza. Ostatecznie mógłby taszczyć paskudny łeb dla

króla. Milszą stanowiłby zapewne kompanię od całej osoby. Odegnał precz dumkę, nim na dobre jeszcze zagościła w głowie. Przekonał się już, jak łatwo może rozbudzić pragnienie ludzkiej krwi u władców zaświata. Lodowate zimno, z początku kojące, zaczynało coraz dotkliwiej kąsać wyczerpane wysiłkiem i ranami ciała zbiegów. Zmęczeni do granic wytrzymałości pogrążali się w chorobliwej drzemce i miłym bezruchu, aż przeoczyli pierwsze objawy wychłodzenia. W pewnym momencie Nielub zdał sobie sprawę, że jego członki ogarnia niepohamowane drżenie. Co gorsza utracił w nich czucie. Próbując opanować szczękające niczym werbel zęby począł nawoływać Izbora: – Pisany, rusz się. Ocknij się człecze, do kroćset, bo nas ziąb umorzy. Pomóż lód odwalać, bo mi ręce za szczętem odrętwiały. Rudy zbój, wytrzymały jak puszczański zwierz, ocknął się z półsnu i począł szamotać się w lodowej uwięzi. Odrzucił grzechoczące bryły, wydobywając spod nich trzęsącego się jak galareta łucznika. Dwoma zamachami małpich ramion odwalił prowizoryczny daszek. Przez otwór wpadło oślepiające słoneczne światło i fala gorącego, przesyconego zapachem ziół powietrza. Z niemałym trudem, gramoląc się po oślizgłych, umykających spod stóp bryłach, wypełzli na polanę. Nielub z pewnością nie opuściłby jamy bez pomocy Izbora. Niechętnie przyznawał, że krzepki brzydal ocalił mu życie. Słońce stało wysoko na niebie i panował wprost nieznośny upał, który jednak z trudem docierał do skostniałych członków poprzez parujące gwałtownie odzienie. Niepomni na niebezpieczeństwo jęli rozplątywać zgrabiałymi palcami hetki i sznurowania, zrzucając przemoczone szaty. Nadzy usiedli na rozgrzanych dylach pomostu, gdzie najmniej dawały się we znaki oszalałe z żądzy krwi gzy i komary. Przyodziewek rozłożyli gdzie popadło, tylko łuk i strzały Nielub poniósł zawczasu w cieniste miejsce u stóp strzelistego świerka, aby podatna na zmiany wilgotności broń nie wyschła zbyt gwałtownie. Stwierdził przy tym, że opuchlizna ustąpiła i mógłby podjąć marsz, gdyby tylko zdołał przezwyciężyć ogarniającą całe ciało słabość. Siedział teraz obok Izbora, czekając, aż ustąpią powracające falami dreszcze i podziwiał dwa zdobyczne miecze. Nie ufając w szczerość zapewnień rudzielca o jego czci łotrowskiej, starał się mieć przez cały czas oręż na oku. Wydobyte z kunsztownych pochew, celem usunięcia zgubnej dla kutych kling wilgoci, Grumnis i Gerde lśniły w promieniach słońca. Pojawienie się łodzi było dla zbiegów kompletnym zaskoczeniem, a wszak powinni byli spodziewać się niespodzianek w rojących się od zaalarmowanych wrogów lasach Galindii. Usprawiedliwiał ich nieco fakt, że płaskodenna dłubanka sunęła bezszelestnie wzdłuż brzegu, ukryta za murem oczeretów aż do chwili, gdy znalazła się tuż obok pomostu. – Bierz żelazo – spokojnym głosem rozkazał Izbor, gdy dziób czółna stuknął o drewnianą konstrukcję. – Jużeś mu się napatrzył, obaczysz nynie, jako się mieczem wojuje. Łucznik odruchowo ujął w garść kościaną rękojeść i natychmiast zdał sobie sprawę, jak wiele prawdy kryje w sobie kpiąca uwaga Pisanki. Nigdy nie posiadał miecza, nie pozwalał mu na to niejasny status, a zresztą nie odczuwał potrzeby ćwiczenia szermierki, skoro strzeleckie umiejętności zapewniały mu powszechny szacunek. Naturalnie nieraz trzymał klingę w dłoni, zabawiając się z Brunem w markowane potyczki, ale nie zdarzyło mu się użyć jej w prawdziwym starciu na śmierć i życie z doświadczonym przeciwnikiem, zaś każdy Prus rodził się ponoć z mieczem w dłoni i w niczym prócz miecza nie pokładał nadziei, aż po kres swego żywota.

Wynikało to poniekąd z przedziwnego obyczaju Bałtów mającego miejsce podczas pochówku wojownika. Stypę kończył szaleńczy wyścig hordy pijanych w sztok żałobników po zwalone na kupę dobra zmarłego. Zwycięzcy, zazwyczaj trzeźwiejsi lub posiadający bardziej rącze wierzchowce, dzielili między siebie spadek, zaś właściwy spadkobierca pozostawał z jedynym przedmiotem, który już zawczasu, w chwili rytualnego wstąpienia w wiek męski, przekazał mu zmarły rodzic. Tym przedmiotem był właśnie miecz. Obrzęd skutkował pośrednio znaczną ilością łupieżczych wypraw organizowanych nieustannie przez młodych, znajdujących się na dorobku Prusów, rabujących bez różnicy rodaków, Słowian i Skandynawów. Świadomy, z kim przyjdzie mu się zmierzyć, Nielub mimo wszystko wzniósł lśniące ostrze i spróbował przyjąć szermierczą postawę. Wnet zrozumiał, że nie ma najmniejszych szans wyjść cało ze starcia. Z trudem bowiem stanął na osłabłych, chwiejnych niczym leszczynowe wici nogach, a odbity od gładkiej powierzchni jeziora słoneczny blask oślepił go i eksplodował bólem w głębi czaszki, która zdawała się wielka i ciężka jak gliniany garniec. I niczym w ustawionym na węglach garncu szumiał w niej i przelewał się war. Dopadła go zimnica[109], wyniszczająca choroba powszechna wśród mieszkańców podmokłych nizin, na którą cierpiał od maleńkości. Niejednego pozbawiła życia, jednak Nielub przetrwał w dzieciństwie pierwsze, niemal śmiertelne ataki gorączki. Obecnie powracały co jakiś czas, gdy zmieniały się pory roku, wskutek głodu lub wyczerpującego wysiłku, sprawiając, że stawał się słaby jak wilcze szczenię. W rażącym świetle ledwie rozróżniał zarys łodzi i sylwetki trzech pruskich wojów. Dwóch z nich wskoczyło na pomost, szykując się do walki. Wioślarz pozostał w czółnie, ale wymienił wiosło na oszczep, gotów wesprzeć towarzyszy w razie potrzeby. W zmąconych gorączką oczach Nieluba Prusowie sprawiali wrażenie olbrzymów, jednak faktycznie obaj wyróżniali się wzrostem nawet wśród Bałtów, stanowiących najroślejszą nację po tej stronie morza. Odziani w nabijane żelaznymi lametami skórzane kaftany, w kutych szłomach z kolczymi kołnierzami, mieli świadomość przewagi nad parą nagusów, ale nie lekceważyli przeciwnika. Zapewne rozpoznali dzierżone przez golców miecze i spodziewali się zaciekłego oporu ze strony ludzi zdolnych do zabicia pilnie strzeżonych i sławnych z dzielności wodzów. Zbliżali się więc powoli, ramię przy ramieniu, zajmując całą szerokość pomostu. Nie mieli tarcz, widocznie duże, pruskie szczyty, które w przyszłości miały stać się wzorem dla popularnych wśród rycerstwa pawęży, zawadzały stłoczonym w ciasnej dłubance zwiadowcom, lecz zaopatrzyli się w broń poręczną dla wojowników mogących posłużyć się swobodnie obydwoma rękami. Ten, który wznosił do ciosu dwuręczny normański skramasaks[110] zaatakował znajdującego się na prawo od łucznika Pisankę. Drugi pchnął w pierś Nieluba włócznią o mierzącym blisko łokieć liściastym grocie. Gdyby dobył zawieszonego u pasa miecza, zapewne wieczorem mógłby zatknąć przed swą chatą jasnowłosą głowę na znak zwycięstwa. Jednak nieświadom, że ma do czynienia z kompletnym dyletantem w dziedzinie fechtunku, wolał użyć broni pozwalającej zachować dystans do przeciwnika. Łucznik, obeznany z walką na sulice, zareagował odruchowo, całkiem zapominając o trzymanym w dłoni mieczu. Pomimo osłabienia zręcznie uchylił się w prawo i wykonując jednocześnie skręt tułowiem pochwycił lewą ręką pędzące z impetem drzewce. Szarpnął je silnie, wytrącając Prusa z równowagi. Efekt manewru przeszedł najśmielsze oczekiwania, bowiem nacierający spodziewał się zastawy klingą. Zamiast puścić włócznię, pozwolił, by pociągnęła go w ślad za sobą. Wpadł na golasa, który i tak ledwie trzymał się na nogach, w

wyniku czego obydwaj przelecieli przez krawędź pomostu, lądując z pluskiem w gąszczu oczeretów. W międzyczasie Izbor z najwyższym trudem zdołał sparować serię szybkich ciosów zadanych ciężkim jednosiecznym ostrzem. Jego przeciwnik potrafił ciąć normandzkim nożem, przerzucając broń z ręki do ręki, by nagle niespodziewanie uderzyć z miażdżącą siłą, trzymając oburącz pozbawioną jelca rękojeść. Tylko nadludzka krzepa uchroniła rudzielca od wypuszczenia klingi, choć poczuł drętwość w ramieniu. Pojął, że, aby przeżyć, musi pozbawić wyższego o dwie głowy Prusa dodatkowej przewagi, jaką dawał mu dłuższy od miecza i wyraźnie poręczniejszy w fechtunku skramasaks. Wykorzystał fakt, że uwagę wojownika rozproszył rumor, z jakim druga para walczących wylądowała w jeziorze, aby odwróciwszy się do wroga plecami pognać do brzegu. Ten zamarł na chwilę, zdumiony nierycerskim zachowaniem, lecz zaraz popędził w ślad za pokracznym przeciwnikiem przypominającym w ucieczce raczej rzadko owłosioną małpę niż człowieka. Izbor tymczasem zeskoczył już z pomostu i pognał przez karczowisko, jednak na tyle niezręcznie, że potknął się na jakimś wykrocie i padł jak długi, ryjąc twarzą ziemię. Długonogi Prus w kilku susach dopadł leżącego i, biorąc zamach sponad głowy, ciął potężnie z zamiarem przerąbania pokraki na pół. Właśnie na to liczył Izbor, realizując swój ryzykowny plan. Błyskawicznym ruchem, jakby miast ścięgien natura wyposażyła go w stalowe sprężyny, przeturlał się w bok, zaś opadające ze świstem ostrze zagłębiło się w ukryty pod tułowiem pniak, więznąc w nim na dobre. Teraz z kolei Prus zmuszony był szybkim unikiem ratować życie, bowiem pokryty hieroglifami małpolud zerwał się na nogi, jakby nie obowiązywały go prawa grawitacji, jednocześnie wyprowadzając potencjalnie śmiertelne pchnięcie. Chybił o włos, a o tym, jak niewiele brakowało do rozstrzygnięcia pojedynku, świadczyła zbroczona czerwienią klinga. Ranny Galinda porzucił zaklinowany w twardym drewnie skramasaks i dobył z pochwy miecza, ale szanse w starciu zaczęły się wyrównywać. Osłabiał go upływ krwi z rozoranej piersi, a żelazo, którym dysponował, nie dorównywało jakością i wyważeniem Grundisowi. Nadal jednak osłaniała go zbroja i ufność we własne szermiercze umiejętności. Rozpoczęła się mordercza wymiana potężnych ciosów. Szczęk krzeszącego iskry żelaza niósł się daleko po cichym jeziorze. Nieluba niespodziewana kąpiel nieco otrzeźwiła, choć z pewnością nie przysporzyła mu nadwątlonych gorączką sił. W przeciwieństwie do nacierającego Prusa spodziewał się efektu swego manewru i zdołał głęboko zaczerpnąć tchu, nim obaj pogrążyli się w ciemnej toni. Podczas gdy jego przeciwnik, spragniony powietrza, poderwał się szybko na nogi i stanął w sięgającej do pasa wodzie, łucznik przywarował przy mulistym dnie. Wciąż kurczowo ściskał w dłoni zapomniany miecz, którym z dziecinną łatwością mógł pchnąć oszołomionego rozwojem wypadków woja, jednak świadom własnej słabości czekał na sposobny moment. Przez falującą taflę obserwował Galindę, gdy ten kasłał i prychał, usiłując oczyścić zalane haustem mętnej cieczy oskrzela. Płynące ciurkiem z podrażnionych oczu łzy sprawiały, że nie potrafił odnaleźć upuszczonej włóczni, więc miotał się w bryzgach piany, daremnie próbując wymacać zgubę. W końcu poniechał poszukiwań i znieruchomiał na chwilę, sięgając ku zawieszonej u boku pochwie. Nie zdążył unieść broni. Z toni, niczym morderczy utopiec, wychynęła oblepiona mułem i spowita w serpentyny wodorostów postać. Lśniące ostrze zagłębiało się w jego brzuchu. Choć Nielub nie dysponował nawet dziesiątą częścią swej normalnej siły, ostry jak brzytwa i wykuty z przedniej stali Gerde bez trudu przeciął żelazne lamety, grubą skórę

kubraka, przeszył trzewia i utkwił głęboko w kręgosłupie ofiary. Ponieważ jednak nie przeciął rdzenia pacierzowego ani nie uszkodził innych żywotnych narządów, potężny wojownik nie zaznał błogosławieństwa szybkiej śmierci. Upuścił swój oręż i z jękiem chwycił sterczące z ciała żelazo, jakby pragnął wyrwać je z rozprutych wnętrzności. Niczego więcej nie pragnął również łucznik, który po raz pierwszy pozbawiał bliźniego życia w tak bezpośredni sposób. Najchętniej porzuciłby zdobyty z trudem miecz i uciekł na koniec świata, aby nie patrzeć z bliska w wytrzeszczone z bólu oczy umierającego i nie słyszeć przejmujących jęków. Ale w jego otumanionym gorączką umyśle rozbrzmiewała jak echo tylko jedna natrętna myśl: „Nie lza wypuścić miecza z dłoni, w nim wola moja zaklęta”. Szarpał więc i ciągnął trzymaną oburącz rękojeść, wlokąc na arkanie koszmarnego bólu rannego Prusa, aż obydwaj znaleźli się na lądzie. Mając pewniejsze oparcie dla stóp, podwoił wysiłki, aż z rozdartego brzucha chlusnęła gęstym strumieniem ciemna krew. Oszalały od zadawanych bezrozumnie katuszy Galinda zaskowyczał i chwycił okrwawionymi dłońmi szyję swego oprawcy. Konał, ale pompowana do żył adrenalina dawała jego zaciśniętym kurczowo palcom nadludzką siłę. Płynący z rozciętych dłoni życiodajny płyn zbroczył pierś Nieluba i zawieszony na niej nóż. Oczy strzelca uciekły w głąb czaszki, a dusza odbieżała ze skąpanego w słonecznym blasku brzegu jeziora na smagane wichrem, posępne równiny Nawi. Izbor zadał właśnie rozstrzygające pojedynek pchnięcie, wbijając miecz poprzez oczodół w mózg przeciwnika. Spojrzał w kierunku wody i zobaczył, że raniony przez łucznika wojownik stracił ostatek sił i zwalił się ciężko na ziemię. Jego zabójca, także bliski śmierci, wypuścił wreszcie z dłoni śliską od juchy rękojeść i powoli osunął się na kolana. Zamarł w modlitewnej postawie nad ciałem pokonanego wroga, oślepły na otaczającą rzeczywistość. A na pomoście stał, szykując się do rzutu oszczepem, młody wioślarz, z pozoru otrok jeszcze, wystarczająco jednak obeznany z łowieckim narzędziem, aby trafiać z niewielkiej odległości w nieruchomy cel. W lewej dłoni trzymał gotowy do użycia bawoli róg, którego głosem zamierzał wezwać w sukurs rozsiane po lasach posiłki. Wszczęcie alarmu na widok zbiegów stanowiło zapewne główne zadanie grupy zwiadowców, ale stanęła mu na przeszkodzie słynna waleczność bałtyjskich wojowników i ich nieokiełznana żądza okrycia się sławą. Para zbrojnych wojów nie zamierzała wzywać pomocy w starciu z dwójką wycieńczonych golasów, obawiając się kpiących docinków ze strony ziomków. Również pachoł, dopiero widząc sromotną porażkę towarzyszy, zdecydował się zadąć w instrument. Pierwej jednak zamierzał uśmiercić choć jednego ze ściganych złoczyńców. Izbor bez trudu pogodził się z faktem, że nie zdoła powstrzymać oszczepnika i przyjdzie mu zabrać z pobojowiska Nielubową czaszkę. Gnał na złamanie karku w kierunku wody tylko po to, aby nie pozwolić pachołkowi zagrać na trwogę. Wyprzedziła go jednak nadlatująca od strony lasu strzała, która więznąc w sercu Prusa zażegnała niebezpieczeństwo.

IX CHĄŚNICY Spomiędzy drzew wyszła młoda dziewka w dziwnej, starożytnej zbroi. W rękach trzymała napięty łuk, wymierzony w kosmatą pierś Izbora. Aż nadto pewnie dzierżyła broń, nieomalże bliźniaczo podobną do tej, którą posługiwał się Nielub. Pisanka pomyślał nawet, że zwędziła łuk suszący się w cieniu świerka, ale gdy podeszła bliżej, zorientował się, że oręż niewiasty jest nieco mniejszy, a okuty srebrem majdan dopasowany rozmiarem do kobiecej dłoni. Także misterna, sięgającą kolan kolczuga pasowała do kobiecych kształtów, a wschodni, nieco archaiczny szłom z kitą wyblakłych piór leżał jak ulał na rudych puklach dziewczyny. Opadający pionową linią pomiędzy śmiałymi, błękitnymi oczami nosal hełmu posiadał delikatną formę i szlachetne proporcje, dzięki czemu nie szpecił, a w subtelny sposób uwydatniał piękno młodzieńczej twarzy. Jednym słowem nie była to byle jaka zbroja zdarta z pierwszego lepszego woja, lecz legendarny bojowy strój kobiety wojownika. Z lasu wyszła, żywcem wzięta ze starej klechdy, na poły mityczna, a wszelako jurna i nadobna, Amazonka. – Niech cię jeno przyrodzenie zdradzi, że dumasz mnie obłapiać, wnet ci kuśkę odstrzelę – powiedziała niskim, ciut schrypniętym altem. Zdumiony Izbor zerknął na swe podbrzusze, spodziewając się jakowejś zaskakującej zdrady, ale skulony członek krył się grzecznie w gąszczu rudawych kłaków. – Nie gustuję w źrzałych białkach – wyznał szczerze na wszelki wypadek, gdyż drażnił go widok strzały spoczywającej na naciągniętej cięciwie. – Obróć grot gdzie w inszą stronę, nim ci ręka omdleje i palce się z cięciwy omskną. – Trudno – westchnęła niewiasta, opuszczając łuk. – Widno, jako prawdę mówisz. A onże twój drug, ranion zali omdlał? Gładki młodzian, choć przyrodzenie takoż ma maluśkie, ledwie co z dali postrzegłam. Pewnikiem mu w zimnej wodzie zmizerniało. Obsesyjne zainteresowanie intymnymi szczegółami anatomii napotkanych w środku kniei, zbroczonych juchą po krwawej walce mężczyzn zdumiało Pisankę, ale złożył je na karb przedziwnych obyczajów legendarnych dzikich kobiet. – Nie widziałem, by go który dźgnął, aleć też na co insze miałem baczenie. Ano, trza nieboraka obadać. Lścią Prusa zażył, aże dziw, jaki chytrek. Dumałem, że kiej do bitki na żelaza przyjdzie, nie poradzi. – Taki niezguła? Nie woj? – spytała z pogardą dziewka. – Strzelec on i k’temu w ręcznym boju niesprawny. Wżdy do łuku stworzon, jako nieprzymierzając ja do kowanej głowni – pochwalił Izbor łucznika, a i siebie przy okazji. – Ot, tam jego oręż obsycha. W błękitnych oczach wojowniczki błysnął zachwyt, gdy spostrzegła znajomy kształt broni Nieluba. – Skąd u Mazura takowy łuk? – Prawił odmieniec, jako jego maci dar. Kto go tam wie, czyli naisto z Mazowsza pochodzi? A ty kto? – nie wytrzymał i zrewanżował się pytaniem. – Zwą mnie… – zawahała się na moment – zwą mnie Zenda i niechaj to ci póki co za wiadome starczy. Woj Zenda. I to nieostatni, jeno niewieściego przyrodzenia. A nie obzieraj

się tak po chaszczach. Sama przybywam. Z wami zasię mi po drodze, bo na mój czerep takoż Galindy wielce łase. – Jam Izbor, zaś między Normany wołają mnie Gizur. A onże łucznik to Nielub. Pomóż mi go dźwignąć, bo śliski od mułu i juchy. Z rąk się wysmyka. Podczas rozmowy zbliżyli się do skulonego nad wypatroszonym ciałem łucznika, a teraz Pisanka próbował odciągnąć bezwładnego młodzieńca od jego ofiary. Wspólnymi siłami ułożyli Nieluba na trawie. Nie miał widocznych obrażeń, oddychał płytko, ale regularnie i co jakiś czas mamrotał niezrozumiale, jakby spierał się z wyimaginowanym rozmówcą. Zenda pochyliła się, przysuwając ucho do spękanych warg, ale spośród obco brzmiących słów wyłowiła tylko trzy zrozumiałe. Trzy imiona: „Światosław”, „Jemiołka” i „Weles”. Dotknęła przy tym policzkiem czoła niemrawca i po części poznała przyczynę majaczeń. – Gorąc odeń bije! – zawołała. – Nie z ran słabuje, jeno choroba jakowaś go morzy. – Pewnikiem z zimna – zawyrokował Izbor. – W tej tu jamie z lodem żeśmy się przed gonem skryli. Zasię wprzódy żmija ji użarła. No i kąpieli zażył, jakeś sama widziała. – Trza by mu naparu z kwaśnicy nagotować, wżdy nynie mus nam z onego miejsca co prędzej uchodzić. Rzuć trupy w pło i zbierz przyodziewę. Ja strzelcowi łeb mokrą szmatą owinę, niechaj ździebko ostygnie, łacniej do przytomności wróci. – Choćby i sprzytomniał, iść nie poradzi. Myślisz go nieść? Wnet nas Prusy opadną – rudy zbój z namysłem zważył w dłoni skrwawione ostrze. – Odejdź gdzie na stronę. Lżej mu będzie, kiej nieświadomego w mig do Nawi wyprawię, niźli wtenczas, gdy Galindy poczną przytomnego na ową drogę sposobić. – Nie czas k’temu jeszcze – dziewka pokręciła przecząco głową. Z jej głosu nie przebijało współczucie, lecz chłodna kalkulacja. – W czółno go weźmiem, bez nijakiej mitręgi. A przyjdzie się borem przebierać, tegdy go pchniesz, jeśli nie podoła. – On i za miesiąc iść nie podoła, wszelako przednia to myśl, by się czółnem spławić. Do zmroku będziem warować gdzie w rokicinach, psy nas nie zwęszą, a jeśli i drugie łodzie posłali, tegdy je z dala obaczym. – Izbor spojrzał jeszcze raz na nieruchomego łucznika, opuścił Grumnisa, wyrwał bez trudu drugi miecz z trzewi Prusa i poszedł na pomost wsunąć żelaza do pochew. Potem jął zbierać rozrzuconą broń i ochędóstwo. Wykazał się także wielką sprawnością w obdzieraniu trupów. Zenda wybrała ze stosu zdobycznej przyodziewy nie skalane giezło, stargała je na szmaty i okryła kompresem czoło chorego. Potem kawałkiem zmoczonego w jeziorze lnu zaczęła obmywać ciało Nieluba, aby go nieco ochłodzić, a także oczyścić z mułu, wodorostów i krzepnącej kwi. Gdy czyściła jego umięśnioną, opaloną na złotawy brąz pierś, ujęła wilgotny sutek w palce i pokręciła mocno. Strzelec cicho jęknął, więc zachował podatność na fizyczne bodźce. Niewiastę fascynowało bezwłose, gładkie niczym u pacholęcia ciało pogrążonego w majakach młodzieńca. Mężczyźni, których dotąd zażywała, bywali pokryci sierścią i krępi, ciekawił ją więc smak smukłego łucznika. Kiedy zsunęła ręce na twardy, gorący brzuch, pokryty delikatnym jasnym meszkiem, przypominającym w dotyku zamorskie atłasy, poczuła, że panujący upał osiągnął apogeum, a rozpalony od słonecznych promieni szłom parzy jej czoło. Zdarła go z głowy i odrzuciła precz, a miedziane pukle opadły na poznaczone szkarłatem uda wojownika niczym kolejne strugi świeżej krwi. W dłoniach trzymała już jego przyrodzenie, nie tak znowu małe, jak sądziła, spozierając z oddali. A choć palce dzikiej kobiety stały się zimne od mokrych kompresów, zdawało się nadal rosnąć, delikatnie pulsując w rytm uderzeń napędzanego gorączką serca. Pochyliła się niżej i – odgrodzona od świata

rubinową kurtyną włosów – wciągnęła w nozdrza zapach samca, przytłumiony wonią tataraku i grążeli. Prawą ręką sięgnęła do własnego krocza, podwijając ogniwa długiej kolczugi. Od dawna zarzuciła noszenie męskich gaci na rzecz podczepianych do pasa nogawic. Izbor, idący z przerzuconym przez plecy nagim trupem Prusa w kierunku jeziora, ujrzał opięte w szare nogawice niewieście pośladki sterczące spod zakasanej kolczugi. Mimowolnie przystanął, bowiem pięknym i podniecającym wydał mu się ów widok, zwłaszcza że ledwie widoczne na łonie kędziorki i szczupłość zadka sugerowały, iż ów może należeć do jakiej niewinnej nastołki[111]. Naszła go ochota, by zagłębić sztywniejący członek w kuszącą szparę. Powstrzymała go jednak gorzka świadomość, że gdy niewiasta odezwie się lub zajęczy swym niskim, schrypniętym głosem, albo co gorsza obróci głowę i spojrzy nań świadomymi cielesnej potrzeby oczami, ujdzie zeń całe pożądanie i stanie się niezdolnym do sprostania jej chuci. Poprzestał więc na pobudzeniu samego siebie wolną ręką, wyobrażając sobie w miejsce wojowniczki znacznie młodszą osobę. Tymczasem Zenda uznała, że jej zabiegi wprawiły strzelca w stan wystarczającej gotowości. Uniosła wyżej skraj kolczej zbroi, okraczyła smukłe ciało bezwolnej ofiary i siadając wraziła sterczący członek głęboko w swoje rozognione wnętrze. Jęknęła z rozkoszy, a jej zarumienioną twarz wykrzywiły spastyczne skurcze, sprawiając, że przybrała wyraz dzikiej, drapieżnej żądzy. Za podobną galopadę młoda walkiria z radością oddałaby życie. Więc, o ile Nielub przedzierał się wciąż jeszcze poprzez mroczne przestrzenie Nawi, dzika białka miała wrażenie, że przemożna siła unosi ją na zielone, umajone kwieciem łąki wyraju, gdzie rozsianego w parnym powietrzu aromatu wody i lasu nie kazi ostry zapach krzepnącej krwi i rozprutych trzewi. Kolejne czółno niepostrzeżenie wychynęło spoza pasma oczeretów. Z pozoru pusta dłubanka zdawała się dryfować niesiona wiatrem prosto w kierunku pomostu. Jednak skwarnego, zastygłego upału nie mącił nawet najlżejszy podmuch, zamarło także chlupotanie fal, ciszę kanikuły mąciły jedynie chrapliwe jęki Zendy i miarowy szczęk jej kolczej zbroi. Martwa tafla jeziora połyskiwała w słońcu niczym odlane z ołowiu zwierciadło, mimo to od dziobu dłubanki rozchodziły się drobne falki, świadcząc, że kieruje ją do brzegu coś innego niż siły natury. Leżąca na dnie sterta czarnych szmat poruszyła się niemal niedostrzegalnie, uniosła ponad krawędź burty i zmrużone w cieniu kaptura oczy objęły rozgrywającą się na lądzie scenę. Natychmiast przybrały kształt i rozmiary bizantyjskich solidów, a z ust ich właściciela wyrwał się cichy i pełen podziwu pomruk: „Lelum!”. Zadar, ponieważ to właśnie skopiec podkradał się uprowadzoną łodzią na miejsce, gdzie pozostawił towarzyszy, nie doświadczał cielesnych żądz, lecz potrafił je dostrzec u bliźnich, ocenić ich natężenie, a także stopień swoistego ogłupienia, w jaki mogły wprawić potencjalną ofiarę. Jeszcze zanim został tajemną i śmiercionośną bronią w ręku Nasira Ibn Aflacha, łowił w nadbałtyckich puszczach ptaki i zdumiewał się nad łatwością, z jaką dawały się ustrzelić z procy oczadziałe od miłosnych treli samce lub wabione pieśnią chowanego w niewoli śpiewaka samice. Nigdy niedane mu było dojrzeć i zaznać słodkiego upojenia chucią, dlatego nadal, już jako łowca ludzi, doświadczał owego zabarwionego nutą pogardy chłopięcego niezrozumienia dla godowej gorączki. Wszelako wyczyny zgromadzonej na zbryzganej juchą łące trójki przerosły jego najśmielsze wyobrażenia o ułomnościach ludzkiej natury. W dodatku nie od razu rozpoznał niewiastę w opancerzonym osobniku, podrygującym na bezwładnym i z pozoru martwym ciele Nieluba, a że innych zbrojnych poza pruskimi lubo normandzkimi wojami nie spodziewał się napotkać w okolicy, więc całe zajście jawiło mu się jako nad

wyraz nieobyczajne, przeciwne naturze i tak niewiarygodne, że na chwilę zwątpił we własne zmysły. Zapragnął natychmiast zakończyć widowisko. Wyprostował się i okrzyknął lubieżników. Zendę, która właśnie chwytała głęboki oddech po ostatnim spazmie rozkoszy, przeraził widok sunącej po roziskrzonej toni czarnej, potężnej postaci. W bladej twarzy południowego demona lśniły nienaturalnie wielkie bławe ślepia. – Zaprzestańcie onej rui. Czyście się szaleju gdzie nażarli, pomyleńcy? – przemawiała upiornym dyszkantem zjawa. – A może ode smrodu juchy oczadzieli? Dawnom takowej jatki, a poruty takowej nigdym nie widział. Czar rzucony przez morderczy upał południa prysnął. Zenda powstała na wciąż drżące nogi i nieporadnym, dziwnie dziewczęcym gestem obciągnęła kolczugę, zaś Izbor pospieszył na pomost i cisnął truchło w pło. – Że też cię nie naścigli – mruknął do Zadara, który wyskoczył z łodzi i brnął poprzez płyciznę do brzegu. – Zręcznyś, trop gubić umiesz, dyć woni żeś się chyba jakim czarem zbył, że cię sfora nie nalazła. – Takoż ja nie sobie woń, a psom węch odjąłem – skopiec wzruszył ramionami. – Mam ziele zmielone, mocne a wonne, które do potraw na południu dają. Dużo sypnąć musiałem, aże żal, sztukę srebra na dworze bym wziął za miarę, co ją kundle Galędów zniuchały. A temu co? – z niepokojem wskazał łucznika, spoczywającego w bezruchu u stóp wojowniczki. – Ranion, czyli go ta niecnota na śmierć zajeździła? – Zachorzał – szepnęła Zenda, rumieniąc się gwałtownie. – Zimnica ji trzęsie. Ulżyć mu chciałam, wżdy tak gładki otrok z nieboraka, żem nie strzymała i chuć mię zmogła, pojmujecie… Zadar nie pojmował, ale tylko machnął ręką i przyklęknął przy ciele łucznika. Sprawnie badał stan chorego, unosząc powieki, sprawdzając puls i kolor języka. Amazonka podniosła z ziemi łuk i szyszak, a następnie chyłkiem pospieszyła na pomost do Izbora. Dziwny przybysz napawał ją lękiem, natomiast wszelkiej maści pokracznych i brutalnych osobników spotykała niejednokrotnie. – To wasz drug? – spytała szeptem. – Ano żaden mi on drug, jeno współzbrodzień, a na ten czas współzbieglec. Zwie się po naszemu, Zadar, chocia u musliminów chowany. Sielny woj, dyć żeś gorąca białka jako widzę, tedy ci zrazu rzec muszę, iże oskopion i nijakiej z nim uciechy nie zaznasz, choćbyś go i ogłuszyła. Brzydal zarechotał, po czym głośniej zwrócił się do Zadara: – Umyśliłem czółnem uchodzić, aleć widno, żeś sam na to wpadł. Łacniej będzie niemrawca po wodzie spławiać, nie wiem jeno, zali warto się z owym truchłem mitrężyć. Rzeknij, co mniemasz? – Naisto już byś go w truchło obrócił – wtrąciła się Zenda. – Mnie się tu i ówdzie całkiem żwawy zdał, choć ogólnie zaiste ździebko nieruchawy. Zasię czółnem to ja chciałam uchodzić. – Nie zemrze – chłopięcy głos skopca brzmiał pewnie. – W czas mego jeństwa widywałem całe wsie umorzone przez zimnicę, bo w cieplejszych krainach silniej owa zaraza jadzi, aleć kiej kto pierwotny spazm przetrwa, hartu nabiera i kolejne nie tak łacno go zmogą. Zaś widno Nielub już z dawna chorobę w sobie nosi. Wiem, jak mu ulgę przynieść. Wszelako pierwej co prędzej uchodźmy z owego łęgu. Klątwa jakowaś nad nim wisi, um i żywię ludziom odbiera.

– A mnie się widzi, żeśmy w jamie żywot ocalili. Nie uszedłby Nielub, a i ja takoż – westchnął Izbor. – Dyć lada chwila kolejnych gości trza się spodziewać i w większej sile. Mnogo łodzi zoczyłeś na ple? – Niewiele i z dala. U południowego krańca jest osada rybitwów[112], tam czółno zwędziłem, lecz gdzie indziej po brzegach jeno puszcza, mazy i oczerety – kucający na piętach Zadar uniósł wzrok na Zendę. – A co z dziewką? Bo coś mi się zda, jako się z nami stowarzyszyć zamiaruje. – Tacy mi z was towarzysze, jako liszce psi. Jeno uchodzę z wami, bo w borze rychły zgon najdę. Dopatrzę takoż, aby onże gid naszego niemrawca żelazem nie leczył. Macie coś naprzeciw? – dziewczyna znacząco uniosła łuk i poklepała się po kołczanie. – Ja nic, zwłaszcza że nam właśnie w drużynie łucznika nie stało – Zadar powstał sprężyście i zawirował czarną opończą. – Spieszmy tedy. Ciekawym jeno, skądeś się tu wzięła i czemuś u Prusów w takowej niełasce. – Ruszmy gdzie w zaciszne miejsce, tegdy bajać będę. Bez dalszej zwłoki zakrzątnęli się przy pakowaniu łodzi, zbierając także broń i dobytek zdarty z pobitych. Próbowali odziać Nieluba, ale że nadal był mokry, w dodatku pocił się obficie, naciągnęli nań jedynie giezło i ułożyli na dnie dłubanki pod stosem ubrań. Skopiec zadbał, aby łuk, kołczan i zdobyczny miecz spoczęły u boku łucznika, więc wyglądał jak poległy Wiking ruszający w swój ostatni rejs. Wkrótce dwie ciemne kreski przecinały rozmigotaną taflę jeziora, sunąc spiesznie w kierunku zachodniego brzegu. Niezauważeni przez nikogo uciekinierzy zaszyli się w trzcinach na skraju bagnistego rozlewiska. Ustawili dłubanki burta w burtę i głośno dysząc w upale odpoczywali po wioślarskim sprincie. Zadanie szczególnie dało się we znaki Zadarowi, którego załogę stanowił wciąż nieprzytomny łucznik. Natomiast zmęczenie Izbora i Zendy wynikało raczej z faktu, że przez całą drogę próbowali sterować w przeciwnych kierunkach. Obydwoje klęli teraz szeptem, komentując niepochlebnie, pomiędzy jednym a drugim oddechem, prowadzenie i upodobania seksualne współwioślarza oraz jego bliskich i dalekich przodków. Południe już dawno minęło, ale zastałe w oczeretach wilgotne powietrze wprost parzyło w płuca. Z mulistego brzegu nadlatywały chmary gzów i komarów, tworząc nad głowami zbiegów brzęczącą chmurę. Zresztą był to jedyny dźwięk, jaki słyszeli. Nie plusnęła fala, wieczorny zefir nie nadleciał, by ugłaskać do snu rokiciny, nawet uznojone ptaki umilkły wśród gałęzi. Ta namacalna, złowroga cisza budziła niepokój. Pozbawiając natężone zmysły bodźców, napinała rozdygotane nerwy ściganych do granic wytrzymałości. Zadar ściągnął z pleców przytroczony jedwabnym sznurem czarny, podobny do rękawa worek i ukradkiem, jakby obawiał się zmącić wszechobecną martwotę, grzebał w jego wnętrzu. W końcu z samego dna wydobył niewielkie, ozdobne puzderko z czerwonej laki. – Jakie ładne, istne cacko – pisnęła Zenda, nie mogąc opanować zachwytu na widok kunsztownie rzeźbionego w misterne smoki i egzotyczne arabeski drobiazgu. – Ano ładne, nie tak jednakowoż cenne, jak lek we wnętrzu zawarty. Z odległej krainy, zwanej Kitaj, sprowadził go dla siebie przeklęty mój pan, Nasir, i mnie polecił strzec go, a podać, gdyby od zimnicy gdzie w drodze zasłabł. – A kędy onże Kitaj? – Daleko, na krańcu ziemi, świat drogi na wschód od Chorezmu. Wielcy magowie tam żyją, wszelaką boleść uleczyć zdolni. Stamtąd i jedwab pochodzi, którego tajemnicę romski

basileus przed wiekiem wykradł. Zenda, która nigdy nie słyszała o Chorezmie i nie była pewna, czy basileus to aby nie rodzaj poczwary, zamilkła, ale Izbor pokiwał głową, jakby potwierdzając dobrze znane sobie fakty. Tymczasem skopiec zanurzył palec w puzderku, nagarnął nieco mazistej substancji i umieścił ją w ustach Nieluba, po czym szybko zerwał nenufarowy liść, zwinął go w tutkę, zaczerpnął wody i wlał w gardło chorego. Wielką dłonią zatkał mu wargi i nos, poczekał, aż krztusząc się przełknie specyfik. – Dobrze, nie zachłysnął się, ani nie zwrócił. Jeno patrzeć, jak dojdzie do siebie. Jeśli kto pierwszy raz lek przyjmuje, iście cudowny skutek onże sprawia. A pono jest to jeno wywar z pospolitego chwastu. Zasię nynie rad bym słyszeć, Zendo, bo takie ponoć dziwne miano nosisz, skądeś się wzięła w ziemi Galędów i czemu ich nienawiść wzbudzasz. Słyszałem, że dawnymi czasy, kiej dzikie białki własny gród na zachodnim brzegu Wisły posiadały, święty mir pomiędzy nimi a Prusami panował. – Dawne to dzieje. Nie masz już grodów ni sióstr, jeno kurhany. Garstka nas pono ostała, rozsiana po łęgach i borach od morza po Bug. Samowtór z drużką Gendą przez Pruski kraj wędrowałam, łupiąc ździebko dla dostatków i zaspokojenia niewieściej żądzy. Gładkie chłopy w pruskich lasach siedzą, wielkie i mężne, nie trza ich do obłapki przymuszać – dziewczyna roześmiała się gardłowo – ani głuszyć w przódzi – zerknęła wyzywająco na Izbora. – Każdy sam jak pies do suki leci, kiej u białki cyc krągły a kiep chętny, choćby i zbrojna była. Żaden się też nie pożalił, żeśmy mu cosik z trzosu uszczknęły, bo nie lada jaki byłby to srom dla Galędy, że go białki odarły. A i niejeden, dumam, mile jurne chąśniczki wspominał. Jeszcze nie rok i nie dwa mogłyśmy tak lubo żywot pędzić, aleć nam się skarbu kriwe zachciało. – Onże to skarb, co go na świętym ostrowie wróże strzegą? – ożywił się Izbor. – Nie święty to, a chyba czarci ostrów. Nocną porą i wpław u brzegu byłam, aleć miesiąc, choć młody, nieco blasku zesłał. Wszędy tam słupy stoją, na słupy czerepy ludzkie nadziane, co poniektóre łby świeże jeszcze, czuprynami na wietrze chwieją. Dąb rośnie olbrzymi, splątany, jakoby trzy w jeden pień zrośnięte. Z konarów sznury konopne spuszczone, na nich wisielce. Trupy człowiecze i końskie. Obok chaty i klecie świątków, co je zwą „rykajoth”, z nich dzika gędźba i pianie ponure się dobywa. Niejeden chram widziałam, nigdzie wszelako nie panował w poświęconym miejscu trupi cuch i dym się smrodliwy nie ścielił. Tako mnie ohyda miejsca poraziła, żem się wodą zatchła, rozkaszlała, i wnet nas stróża zoczyła. Jać uszłam cało. Pływam jak ryba, dałam nura i tyle mnie widzieli. Zasię Genda… – oczy rudowłosej wojowniczki zwilgotniały, a niski głos stał się o oktawę wyższy. – Gendy już nie ujrzałam więcej. Do świtania czuwałam u brzegu, nawoływałam, chocia gon już moim tropem szedł. Dumałam, jako utonęła. Dzisiaj wiem, że po stokroć gorszy skon jej zorze siostrzane wysnuły. Ujęli Gendę Prusy, męczyli, ubili… – dziewczyna rozpłakała się, niepomna na swą wojacką cześć. – Bardzoś tego pewna – Zadar mimowolnie uległ współczuciu. – A może jako i ty kędyś się przyczaiła, może uszła… – Mam pewność – Zenda pokręciła z rezygnacją głową. – Przecie oni nie kogo inszego, nie jakowegoś chąśnika, jeno mnie samej szukają, białki i wojowniczki. Myśliwca pojmałam, wzięłam na spytki. I to takoż wiedzą, jako czosy[113] moje rude. A skąd niby? Przecie im w toni jeno mój zadek mignął. Ku Mazowszu chciałam się przesmyknąć, dumałam: jedna dziewka w kniei, iście igła w stogu siana. Gdzie tam! Wszędy paści i stróża, bagna nieprzebyte, trza by czekać, aż luty mróz moczar zetnie. Zaś z mrozem śnieg przyjdzie i

wonczas w mig kobyle syny po śladach człeka wytropią. Zapędziłam się jako w kozi róg. Miesiąc już bez mała wąkronię się po chaszczach. Dumam, że chociem pierwsza nigdy nie była, to jako ostatnia z dzikich kobiet żywota na onych mokradłach dokonam. – Sa gaits liugand[114] – głos był słaby i nieco niewyraźny, ale bez wątpienia należał do Nieluba. Zadar z niepokojem pochylił się nad chorym, sądząc, że majaczy. Ale błękitne oczy łucznika przytomnie i niezwykle dociekliwie wpatrywały się w dziewczynę. – Pojmujesz, kozo, com rzekł? – Nawet ja nie pojmuję – odezwał się Izbor – a mniemam, iże w każdym narzeczu choć kilka słów znam, a już pewnikiem każdą mowę poznać potrafię. Bredzi nieborak… – obawiał się, że krewka dziewka zapragnie prasnąć młodzika, który ją kozą mianował, a szamotanina w chwiejnym czółnie mogłaby przynieść opłakane skutki. Jednak reakcja Zendy zaskoczyła wszystkich. Zamiast eksplodować stekiem wyzwisk ucichła, a jej skora do rumieńców twarz oblała się szkarłatem. Spoglądała na Nieluba z wyraźnym lękiem i przez moment towarzysze w miejscu dumnej wojowniczki dostrzegli małą dziewczynkę, którą ktoś przyłapał na wielce nieprzystojnym uczynku. Łucznik jął rozpytywać o wydarzenia zaszłe w czasie jego niemocy, zaś zbiegowie nie kwapili się z ujawnianiem niektórych szczegółów, dlatego na długo pozostały dlań one tajemnicą. Głos drżał mu jeszcze, podobnie jak dłoń, którą odrzucił okrywające ciało szmaty. Nadal pocił się obficie i czuł w kościach nieprzyjemne mrowienie, ale atak choroby ustąpił znacznie szybciej i pozostawił znacznie mniejsze spustoszenia, niż którykolwiek z poprzednich. Kiedy spostrzegł, że jest prawie nagi, warknął do dziewczyny: – A obróć gdzie te durne ślepia, kozo, gacie wzuć muszę. – Sameś durny cap i w dodatku cherlawy – Zendzie prędko wracał rezon. – Więcej mam wiedzy o twoim mizernym przyrodzeniu, niźli ty sam i wszystkie owce, co żeś je do tej pory obłapiał. – Prawie gadasz, bo jeno kóz nie obłapiam. Woń mnie odstręcza i sierść kłująca, zwłaszcza ta na racicach. Widząc, że jednak robi się gorąco, Zadar postanowił poruszyć temat najistotniejszy. – Radźcie lepiej, co nam nynie czynić wypada – zaproponował łagodnym, chłopięcym głosem. Zapadła pełna napięcia cisza, którą w końcu przerwał Pisanka: – Mnie mus wracać na onże czarci ostrów, gdzie bezpański Saitoran spoczywa. A wy jako wola postąpicie, to wam jeno kolejny raz rzekę, jako za dwa miecze łaski u króla nie wykupicie. – Wszędy śmierć zarówno możebna – skinął głową skopiec – tedy już łacniej ją przy samym łbie chwycić i żelazem w ślepie błysnąć. Wielce mnie takoż owe dostatki ciekawią, co je, jako białka prawi, kriwe na świętym miejscu gromadzą. Rad bym uszczknąć co nieco, skoro i tak na moją głowę Prusy zawzięcie dybią. – To i ja sobie takowej szalonej chąsy nie odpuszczę – ozwał się Nielub, bez powodzenia usiłując uczynić swój głos silnym i zdecydowanym. – Niech bym jeno wydobrzał ździebko, wierę, bez trudu uszedłbym gonu. Wszelako dwakroć tobie, Zadarze, życie jestem dłużny, tedy miast dziękować, pójdę u twego boku, aby co rychlej dług spłacić. – Weźcie i mnie ze sobą – poprosiła Zenda – strasznym mi się we wspomnieniach ostrów jawi, jako żadne inne miejsce we świecie, a mniemam, że i poza światem gorszego nie uświadczysz. Aleć może moja drużka jeszcze żywie i gdzieś tam w pętach jęczy, tedy radam

jej wolę lubo skon lekki ofiarować. Niegorzej od każdego z was potrafię woja ubić, a może i lepiej, bo w starciu z białką wielce bywają nieporadni. – Kiepski pomysł – mruknął łucznik – i to dosłownie. – Ozwał się cap, co ledwie na nogach ustać może, a króciutką kuśką nie zdoła się podpierać – odgryzła się dziewczyna. – Ja zaś wiem, jak zamiar przeprowadzić, bo chyba nie dumacie, że was świątki na ostrowie gościnnie witać będą. – Mów tedy. Każdy miecz dobry w potrzebie, twój także w lik idzie – Izborowi zaświtała nadzieja, ponieważ sam jak na razie nie miał żadnego sensownego planu abordażu na wyspę. – Co żeś się jej tak czepił, kiej rzep psiego chwosta? – syknął do Nieluba. W głębi duszy podejrzewał, że niejasne wspomnienie gwałtu powoduje niechęcią młodzieńca do wcale nadobnej dziewki, ale mylił się gruntownie. Zenda triumfalnie zerknęła na łucznika, po czym z namaszczeniem poczęła wyłuszczać sprawę, licząc na palcach: – Najprzód trzeba wam wiedzieć, że to oto pło łączy się przesmykiem z owym wielkim, na którym mieści się czarci ostrów. Jeśli wartko wiosłować i połowy nocy letniej stanie, aby doń dopłynąć. To jedno, czegoście nie wiedzieli. Drugie, że nie znacie pruskich świąt i obyczaju. Otóż mamy pełnię lata, sierpy już w ruch idą, a kriwe tylko czekają, aż ichni bóg, Perkunas, w pełnej chwale przyjdzie czas dostatku święcić. Pierwszy grom, zwiastujący nadciągającą burzę, rozpocznie wielkie święto i pąć opolnej ludności do starego dębu. Przybędą czółnami i tratwami na sąsiedni, podmokły ostrów. Tam w blasku łuczyw, piejąc hymny doczekają północy i wonczas, po jednym z rodu, wolno im będzie po drewnianej grobli ruszyć z darami na poświęconą ziemię. Choć jeno wybrani pójdą, to i tak mrowie stanie na grobli. Zaś skryć się w tłumie, żadna to sztuka. Taki to zamiar był mój i Gendy, bo nie myślałyśmy przecie wprost z pła na brzeg się gramolić. Zwiadu próbowałyśmy jeno, chcąc okolicę wybadać. I owóż trzecie, co dla was tajne, gdzie skarbu szukać i którędy uchodzić najłacniej. Dziewczyna powstała, z gracją zachowując równowagę w chwiejnym czółnie, uchwyciła skrzyżowanymi rękami dół kolczej zbroi i ściągnęła ją przez głowę, wraz z pikowanym kubrakiem i giezłem. Niemal naga, oprószona różowym blaskiem chylącego się ku zachodowi słońca, zwieńczona pochodnią miedziano-rudych włosów, stanowiła zaiste imponujący i kuszący widok, ale jedyny mąż zdolny docenić jej wdzięki pozostał nieczuły i zapiekły w jakowejś dziwnej złości, którą żywił do białki od pierwszego przytomnego wejrzenia. Poluzowała szarpie krępujące prawą pierś i wydobyła spośród bandaży zwitek brzozowej kory. – Wszystko tu dla pamięci kozikiem wyrżnęłam – pochwaliła się, podając skrawek Izborowi – przypatrzcie się, a ja objaśnię, jak zamyślałyśmy tłum pątników, stróżę i świątków skołować. Nie zdążyła wszelako przejść do rzeczy, gdy Nielub, zerknąwszy na plan, wykrzyknął: – To ci bazgroły! Nynie poznaję, żeś sama owe paskudztwa na własnej skórze popisała. Ta sama ręka i krechy koślawe. – Zamilcz do diaska i siły na wyprawę zbieraj – dyszkant skopca emanował złością, bo już i jemu nadojadły Nielubowe złośliwości pod adresem dziewczyny. – Przecie pomocna jest. A te ptaszyska nawet ładne, godne takie… może ten borsuk trochę tego… no…, a nie – toż to kot! Kot jak żywy, żaden tam borsuk – zamilkł szybko, pojmując, że próba ułagodzenia niewiasty komplementem nie wypadła najlepiej, zaś Zenda, choć nie dała po sobie poznać, jak bardzo uraziła ją krytyka tatuaży, to jednak odziała się szybko i z pewną ostentacją.

Zmrok jął wsączać odcienie fioletu w żywą zieleń kniei, gdy kończyli układać plan swojej małej chąsy. Wieczór nie niósł ochłody, a jedynie ciszę, głębszą jeszcze, o ile to możliwe, niźli skwar południa. I w tej to ciszy, niby warknięcie śpiącego drapieżcy, nadpłynął z oddali stłumiony dźwięk gromu. Zbiedzy umilkli i nasłuchiwali, jak rozprasza się i gaśnie w gęstwie oczeretów, gdy zabrzmiał kolejny, i jeden jeszcze, aż przeszły w stałą melodię, przypominającą turkot odległych wozów. – Dzisiaj – powiedział Izbor. – Łado! – jęknął Nielub, który pojął, że nijak nie odzyska nadwątlonych chorobą sił przed nocną wyprawą. – Głodnam, aże mi mdło – westchnęła Zenda. – Nic to dla woja dwa dni bez snu i posiłku – Izbor głośno przełknął ślinę i zaburczało mu w brzuchu. – Dyć daleka droga przed nami, możebne, że i bój, a potem jeszcze nie lada jaki znój w czas wtórego gonu nas czeka. Zadar w milczeniu otworzył swój przepastny tobołek i tym razem wydobył regularną, brązową jak jantar bryłę, nieco większą od męskiej pięści. Jął łupać ją nożem na krystaliczne kęski i rozdawać towarzyszom. – Masie, ssijcie, a popijajcie wodą. Wnet wam krzepy przybędzie. – Dobre – mlasnęła wojowniczka, wepchnąwszy pierwszy kęs w usta. – Słodkie jako miód, wszelako insze. Co to za przysmak? – Sukkar, najsłodsza rzecz we świecie. I nie pczoły, a ludzie go uczynili, ze trzciny takiej jak te tutaj, jeno okazalszej. Nielub, którego wycieńczony organizm domagał się kalorii, nie czekał aż cukier rozpłynie się w ustach, lecz chrupał głośno. Podobnie czynił Pisanka, a cudaczne gmerki na jego policzkach wybrzuszały się w takt ruchów języka, którym wygarniał z dziąseł resztki słodyczy. Nie nasycili głodu, ale faktycznie poczuli nagły przypływ sił i werwy. Gdy tylko zgasł ostatni ślad dziennego blasku, a stało się to szybko, gdyż wieczorną zorzę zakryły czarne chmury nadciągającej z zachodu nawałnicy, czółna wystrzeliły z gęstwy rokicin, podążając szybko i prawie bez plusku ku północy. Bury zmrok błyskawicznie przeistaczał się w czerń nocy. W zenicie i na wschodnich krańcach nieba rozbłysły pierwsze iskierki gwiazd, jednak resztę horyzontu pochłaniała nieprzenikniona dudniąca ciemność, w której wnętrzu coraz intensywniej pełgały pomarańczowe łuny. Ołowiana tafla jeziora niechętnie marszczyła się rozcinana dziobami łodzi, a drobne fale odkosów uciekały bezgłośnie w mrok, aby po długim czasie zaklaskać rytmicznie o niewidoczne brzegi. Ciężkie sapanie wioślarzy niosło się daleko po wodzie, a każde stuknięcie wioseł o burtę budziło echa, po wielekroć wędrujące od jednej ściany lasu do drugiej. Z początku Nielub starał się pomóc Zadarowi z samozaparciem wymachując pagajem, jednak szybko zdał sobie sprawę, że tylko przeszkadza. Omdlałe ręce nie nadążały unosić wiosła, skopiec gubił przez niego rytm, a zbyt łapczywie chwytane w spragnione płuca powietrze wywołało głośny atak suchego kaszlu. Siedział teraz zrezygnowany na dziobie i przeklinał własną słabość, kołysząc się w rytm pracy potężnych ramion Zadara. Uświadamiał sobie, że nie podoła zadaniu, a jego słabość stanowi zagrożenie dla towarzyszy. Ledwie majaczące we ćmie masywy kniei poczęły zbiegać się ku sobie, świadcząc, że wpływają w przesmyk łączący jeziora. Właśnie nadarzała się okazja, aby wysiąść na ląd i powędrować samotnie w ostęp. Jednak nie potrafił zdecydować

się na ten krok. I bynajmniej nie z obawy przed opuszczeniem drużyny. Nie obawiał się puszczy. Jawiła mu się jako bezpieczne schronienie. Samotny myśliwy miał znacznie większe szanse na wydostanie się z matni. Po prosu nie potrafił się poddać. Cała jego wojownicza natura jeżyła się ze wstrętu na myśl o ucieczce. Odruchowo zaczął zaklinać i błagać znane sobie bóstwa o wsparcie, a chociaż czynił to bez przekonania, modlitwa przypomniała mu o zawieszonym na szyi nożu. Zaś ten natychmiast, jakby wywołany myślą z niebytu, zwielokrotnił swoją wagę i począł rozsiewać przyjemnie kojące ciepło. Przez krótką chwilę, ponieważ zjawisko zaraz ustało, łucznik poczuł się zdrowy i pełen witalnej siły. Bez względu na ryzyko nie mógł odrzucić kuszącej oferty, obietnica była nazbyt wyraźna. Z jednej tylko istoty mógł złożyć ofiarę i nie wahał się ani chwili. Rozchylił kubrak, wyszarpnął kozik z pochewki i wbił czarniawe ostrze poniżej lewego obojczyka. – Przyzywam wszelaki żywioł zdolen dać mi moc do walki, przymnożyć siły, odegnać chorobę, a słabość jako puch na plesa i miejsca uroczne ponieść – zamomotał, widząc, jak stal z wolna rozjarza się zimnym błękitem. – Wzywam nawki i mary, duchy wody i wiatru, licha leśne – celowo nie zwracał się do żadnego z bogów, mniemając, że szafarz większych łask większej też za nie zażąda zapłaty – wzywam pomocy dziadów i larw wędrownych. Zaklinam wszelaki żywioł łasy na krew moją, a żywi mi przydać zdolen. Oto żertwę spełniam. Rozorał pierś, a flesz widmowego światła ukazał odmienioną okolicę, odsłaniając widok na inny czas, a może inną rzeczywistość. Biała tafla oprószonego śniegiem lodu drgała od narastającego tętentu kopyt pędzącej galopem konnicy. W gejzerach białego puchu kare wychudłe rumaki przysiadały na zadach i szarpiąc podobnymi do wilczych kłów zębami ściągnięte wędzidła, formowały upiorny krąg wokół zawieszonej pomiędzy światami łodzi. Dzierżące wodze ramiona były obrzmiałe i sine, okryte strzępami zetlałej zbroi torsy ociekały wodą, podobnie jak opuchnięte twarze jeźdźców, na wpół ukryte w cieniu zwieńczonych kitami wronich piór szyszaków starożytnego kroju. Widma przemówiły jednocześnie grobowym chórem, w melodyjnym języku, o którym zdążyły zapomnieć lasy i jeziora Galindii, ale znanym Nielubowi, gdyż w nim to właśnie wypowiedział słowa pierwszej w swoim życiu przysięgi. – Dawnymi laty pochłonęło nas pło, gdyśmy dążyli z odsieczą. Zawiedliśmy braci, w czas nie stając na bój. Damy ci żywię naszą, niestrwonioną w walce, byś przetrwał bitewny znój. W zamian podążysz z nami na dno, oddasz swą istność człowieczą. W głębinie nasze wspomożesz harce, ty i łuk twój. Lód począł się kruszyć i trzaskać, wielkie kawały kry przewalały się, przykrywając kwiczące konie i jeźdźców, którzy znikając w toni wciąż wpijali w Nieluba swe zasnute bielmem oczy. I oto znów zapadła ciemność, czółno gładko sunęło po wodzie, a trzask pękającej kry stał się pomrukiem nieodległej burzy. Skopiec sapał, mozoląc się przy wiośle, jakby nieświadom objawienia widmowej konnicy, i tylko krew spływająca po piersi łucznika świadczyła o spełnionej dopiero co żertwie i ponurym losie, jaki go czekał. A w zasadzie nie tylko. Czuł bowiem w członkach niezwykłą siłę. Potężna moc i jakaś zwierzęca radość z istnienia wypełniała całe jego jestestwo, aż chciało mu się krzyczeć i kąsać własne ramiona. Pomyślał, że właśnie tak czuje się Bruno, kiedy spada na niego szał berserka. I że za to nienaturalne, ale jakże pożądane odczucie zawsze trzeba w końcu zapłacić najwyższą cenę. – Trudno. Drogo wyszło, lecz tarżyć się nie szło. Zresztą – warto było – mruknął, pragnąc sam siebie przekonać, że skoro i tak cały czas stąpa po krawędzi Nawi, więc przynajmniej

wkroczy w otchłań niby prawy woj, a nie jak byle cherlawiec. – Co tam bez ustanku momoczesz? – spytał Zadar. – Mołwię, byś nieco spoczął, zaś ja się imię wiosła – odparł, a towarzyszy zdumiała żywa radość przebijająca z jego dźwięcznego głosu. Jął poganiać czółno silnymi pociągnięciami pagaja, lecz po chwili musiał zwolnić tempo, ponieważ druga łódź pozostała daleko w tyle. Przesmyk wił się, rozdwajał i kluczył, chwilami niknąc pośród łanów trzciny, ponadto z płycizn sterczały odziomki zwalonych pni, więc ostrożność, z jaką posuwali się Izbor i Zenda, była jak najbardziej na miejscu. Niewprawni pławcy zapewne zmitrężyliby mnóstwo czasu lub zakończyli wyprawę na jakiejś zdradliwie przyczajonej kłodzie, gdyby niespodziewanie nie pospieszyła im z pomocą natura. Burza przybliżyła się, a srebrzyste węże błyskawic wypełzły ponad horyzont. Ich jasne światło poczęło raz za razem wnikać w bruzdę wymytą przez wody w masywie odwiecznej puszczy. Nieregularne błyski, w najdrobniejszych szczegółach ukazujące meandry szlaku, następowały z częstotliwością, która pozwoliła zwiększyć tempo i żeglować niemal tak pewne jak za dnia. Raźno pokonali niebezpieczny odcinek i wnet leniwa fala, która snadź na wielkim jeziorze nie zamierała nigdy, zapluskała o burty łodzi. Samo jezioro zaś przedstawiało tej nocy zaiste niezwykły widok. Nie musieli wypatrywać świętej wyspy, czekając, aż oświetlą ją pioruny. Aż nadto jasno oświetlały ostrów liczne ognie, skupione wokół olbrzymiego centralnego stosu, na tle którego majaczyła sylweta potężnego dębu. Rude od blasku dymy tworzyły ponury woal wokół rosochatej korony. Po ciemnej tafli, jakby wabione blaskiem, ciągnęły w kierunku pożogi liczne migotliwe iskierki. W ostatniej chwili skręcały nieco w bok, kupiąc się w rozjarzony rój, zwielokrotniony poprzez odbicie w spokojnej wodzie. To sąsiednia, stanowiąca profanum wyspa zapełniała się uzbrojonym w pochodnie tłumem pątników. – Czasu jeszcze dosyć – zawyrokował Nielub – nieprędko zbiorą się do kupy. Tedy ja a Zadar do brzegu ogień niecić, jakośmy ustalili, a wy pospieszajcie złupić jakoweś ochędóstwo godne pruskich smardów. Czółno Izbora i Zendy w ciszy podążyło w kierunku najbliższej migoczącej iskierki, zaś rzezaniec z łucznikiem przybili do piaszczystej łachy u ujścia przesmyku. Pierwszy usypał stosik z wyschłych gałązek i trzcin, których całe naręcza przyniosły na to miejsce fale, i jął się krzesiwa, drugi znosił kawałki nadpróchniałego drewna. Na jeziorze i wzdłuż jego brzegów panował gorączkowy ruch, wszędzie migały pochodnie i rozlegały się radosne okrzyki, więc nie kryli się ze swymi poczynaniami, pewni, że przez przypadkowych obserwatorów zostaną uznani za pechowych pielgrzymów, którzy zmoczyli zapalone u domowego paleniska żagwie i teraz próbują potajemnie naprawić szkodę. Rozniecili pokaźną watrę, zaś Nielub, oczekując aż przybędzie węgli, zawiązał rękawy i kołnierz zdobycznej kolczugi, tworząc żaroodporny wór. Już zawczasu zgodził się poświęcić łup, ulegając prośbom towarzyszy tym łatwiej, że obiecali mu wynagrodzić z nawiązką stratę przy podziale spodziewanej zdobyczy. Gdy majstrował przy zbroi, poczuł ni to żal, ni to dumę, spostrzegając, że dotknięcie skuwanych kółeczek jak zwykle przywołuje wspomnienie dzieciństwa i rzadkich uścisków matki. Na chwilę jego myśli uleciały w ów na poły zapomniany czas i niespodzianie, choć zapewne nieprzypadkowo, przypomniał sobie pewien figiel, po którym długo nie mógł usiąść na zadku, skarcony kolejno przez mać, ciotki, a na koniec nawet babki. Odruchowo spojrzał na spoczywający w czółnie łuk i skojarzył, że Zenda dysponuje podobnym narzędziem, nieznacznie tylko mniejszym, gdy idzie o rozmiar i tęgość. – Bywajcie – z wody dobiegło ciche wołanie – jużeśmy się sprawili.

Wnet dziób drugiego czółna zaszurał o piasek i pozostali spiskowcy wyskoczyli na brzeg triumfalnie wymachując tłumoczkami ze zrabowaną odzieżą. – Chłopa z babą naściglim – chichotała Zenda. – Jenż obr juże chocieł im karki kruszyć, alem grzecznie poprosiła, tedy się sami chybko rozdziali. Goluścy, jedno podle drugiego łykiem skrępowani, będą się ku sobie caluśką nockę obzierać, a oskomić. Białki mi żal, tęskno jej pewnikiem, bo u smarda przyrodzenie takowe… – Zendo – przerwał jej Nielub, całkowicie pochłonięty nowym pomysłem, a i niezbyt ciekaw szczegółów anatomii pechowego włościanina – powiadałaś, jako calutki ów pątnikom przeznaczony ostrów, a takoż grobla i okół podle dębu gładko dranicami moszczone? Wyraźnie zdumiona, ale i rozradowana, że pierwszy raz ją imieniem mianował, nie zasię kozą, raźno skinęła głową. – A juści, dranicami. Wszakoż inakszy w czas dżdżu po pas by się we młace taplali. – Dasz mi swój łuk? I tak ci się w gęstwie nie przyda, takoż i mój, a ja z ich pomocą takowy psikus zgotuję świątkom a pąci całej, że go do siedmi pokoleń zapamiętają. Wojowniczka z niejakim żalem zerknęła na swój oręż, jednak bez słowa podała go łucznikowi. – Dziękujęć. Wiem, jako ci żal, lecz jeśli dosyć się tęgi okaże, tedy go może całkiem nie steram. Uszykujcie kadzielnicę, a ja się migiem sprawię. Wydobył z czółna także swoją broń, po czym zabrał się za przetrząsanie dobytku pobitych pruskich wojowników, zbierając pasy i rzemienne sprzączki kubraków. Pozostała trójka mieczami nagarniała żar ogniska do stalowego wora, pilnie obserwując, jak sprawnie zmienia konstrukcję i przeznaczenie śmiercionośnych narzędzi. Do jednego końca łęczysk zamocował po kawałku pasa z klamrą, drugi zaopatrzył w coś na kształt gałki wyplecionej z rzemieni. Także z rzemieni sporządził rodzaj strzemion i zamocował je do cięciw na starannie odmierzonej wysokości. Pomiędzy strzemiona a majdany łuków wstawił elastyczne rozpórki z grubej skóry, wykrojonej z nabijanych stalą kubraków. Uporawszy się z pracą, usiadł na dziobie czółna, zapiął ciasno pasy poniżej kolan, wsunął stopy w uchwyty znajdujące się nieco powyżej połowy długości cięciw i stanął na dwóch uginających się sprężyście łukach niczym na szczudłach. Wykonał na próbę kilka ostrożnych podskoków. – Pięknie żeś oręż swirzchował[115] – zagadnął zdumiony Izbor. – Dyć na co to? – Kiej się w onym obuwiu człek moszczonym chodnikiem puści, tedy leci, jakoby mu skrzydły do ramion przypięli. Jednakoż mus jemu po twardym wędrować – odparł strzelec. – A kto latać potrafi krom ptactwa? Larwy wszelakie, latawce, płanetniki, a bogi. A tychże się wszystek lud lęka, nawet i świątki. Tedy sprawię, że się pąci niesamowity latawiec w świętym miejscu objawi, dziad jaki zagniewany, a może i sam Perkunas hańbiącą śmiercią rikis urażony. Dajcie jakie białe giezło, u ramion sobie uczepię. – Jest co lepszego – Zendzie, zachwyconej sztuczką, śmiały się oczy. – Wzięłam smardom sztukę płótna, co ją kriwe ofiarować mieli. Wnet ci z niej a kilku witek istne orle skrzydła sprawię. Rozochocona perspektywą figla i zaróżowiona z emocji jak mała dziewczynka zabrała się do pracy. – Pospieszajcie, bo łodzi na ple ubyło, pora ruszać – napomniał ich Zadar. – Mniemam tedy, że Nielub się w pątnika przedzierzgnie, zasię Zenda w pątniczkę, bo wtóre ochędóstwo kobiece. Radym, bo sporzej mi z mieczem w garści podchody czynić, niźli lścią.

X OSTRÓW Nie minęło wiele czasu i dwie łodzie wyruszyły w dalszą drogę. W pierwszej, oświetlonej pochodniami, trudziła się przy wiosłach para podejrzanych włościan. Młodej, nadobnej wieśniaczce, widać już zamężnej, gdyż upięty czepiec starannie skrywał jej rude włosy, towarzyszył chromy młodzieniec, którego sukmanę wybrzuszał na plecach wielki i niekształtny garb. Pasażerowie drugiej łodzi radzi byliby ukryć się w mroku, jednak zdradzieckie flesze błyskawic raz po raz ujawniały nie tyle ich ciemne sylwetki, co biały welon snujący się w ślad za rufą. Kłęby dymu wydobywały się z połyskliwego wora zawieszonego na grocie oszczepu. – Zoczą nas, jak nic obaczą – mamrotał skulony na dziobie Izbor – przecie nie ślepi. Poczekaj, Zadarze, niechaj się na dobre rozigrają lubo ulewa nastanie i pło dżdżem zasnuje. Inakszy przyjdzie żar cisnąć w toń i jeno żelaza się imać. Tymczasem Nielub i Zenda zbliżyli się do wyspy wypełnionej szumiącym jak rój pszczół tłumem pielgrzymów. Brzegi otaczał zwarty wieniec różnorodnych umożliwiających żeglugę obiektów, od tratew i dłubanek, po całkiem pokaźne łodzie żaglowe. Zamierzali zacumować w pobliżu przyczółka mostu łączącego obydwie wyspy, lecz tam panował już taki ścisk, że musieli zmienić plany. Wojowniczka odwróciła się wypowiadając jakieś słowa i wskazując zachodni kraniec lądu, ale jej głos utonął w potężnym huku gromu, który nastąpił tuż po oślepiającym błysku. Jednocześnie pojedynczy podmuch wiatru przeczesał ogniste grzywy niezliczonych pochodni i uleciał porywając gasnące serpentyny iskier. Burza dopełzła na skraj jeziora. Przez ciżbę przemknęły podniecone okrzyki, a od strony świętego dębu nadpłynęło przeciągłe granie wielkich trombit. Basowy głos niósł się po wodzie, potężniejąc w miarę jak do chóru dołączały kolejne instrumenty, aż Nielub poczuł nieprzyjemną wibrację rezonujących zębów. Nie tracił sił, aby przekrzyczeć upiorną orkiestrę, tylko skinął towarzyszce głową i podążyli wzdłuż zwartego częstokołu łodzi wypatrując jakiejś luki. Nie znajdując wolnego miejsca, zdesperowani zacumowali w końcu do rufy jakiejś mizernej dłubanki i po jej chybotliwym pokładzie poczęli gramolić się na brzeg. O ile dziewczynie nie sprawiło to większej trudności, o tyle Nielub, zgięty w pałąk, posuwał się w dziwnym półprzysiadzie, ledwie zachowując równowagę. Pod sukmaną na plecach miał przytroczone, oprócz zrolowanej imitacji skrzydeł i miecza, dwa łuki, których gryfy dźgały go w łydki i plątały kroki. Cudem uniknął kąpieli i już miał w ślad za Amazonką dać susa na ląd, gdy ta cofnęła się gwałtownie. Grom i błysk. W tym błysku ujrzała setki twarzy, starych i młodych, wąsatych, pociętych bliznami, świeżych i dziewczęcych lub pooranych zmarszczkami, a w tych twarzach mrowie lśniących wpatrzonych w nią oczu, a wszystkie te oczy należały do złaknionych jej krwi Galindów. W jasnej łunie poczuła się odsłonięta i bezbronna jak wiewiórka na śniegu. Zawahała się i wytrąciła łucznika z równowagi. Ten już walił się w toń, rozpaczliwie usiłując ukryć wymykającą się spod okrycia kontrabandę, gdy z tłumu wyciągnęły się liczne i pomocne dłonie, przenosząc nieszczęsnego kalekę na twardy grunt. Krępujący ruchy ekwipunek sprawił, że Nielub po mistrzowsku zagrał garbatego kulawca i obudził powszechne współczucie. Gdy

po oślepiającym blasku zapadła równie oślepiająca ciemność, wymierzył Zendzie solidnego klapsa w twardy zadek, ale dobiegający w odpowiedzi lubieżny chichot tylko rozsierdził go jeszcze bardziej. Grom przyniósł kolejny, silniejszy podmuch wiatru, z którym poszybowało kilka czepców i kapeluszy. Równocześnie do buczenia trąb dołączył miarowy łomot bębna. Ciżba zaczęła nucić unisono w takt werbla, zagłuszana przez coraz gwałtowniejszą kanonadę piorunów, które rąbały puszczę rozjaśniając stroboskopowym światłem rozległą pustać jeziora. Miejsce lądowania dwójki spiskowców znajdowało się na lekko wysuniętym cyplu, dzięki czemu mieli dobry widok na poświęcony ostrów. Wyraźnie widzieli ogniska, centralny stos, przy którym uwijały się drobne figurki kapłanów, i koronę dębu. Wisiała nad wyspą niczym krwawa chmura, pulsująca złowieszczo, gdy poruszane wzmagającym się wiatrem listowie odbijało karmazynowe blaski płomieni. Cała sceneria jawiła im się jako ciąg poszarpanych obrazów. Kiedy świat zalewało rażące światło wyładowań, ognisty ostrów znikał w tle, rozświetlały się za to wybielone przez pruskich foluszników giezła i sukmany bliskiego tłumu. Aromatyczny dym z żywicznych pochodni i żagiewek, znieruchomiały w ulotnym okamgnieniu, wyglądał wówczas jak sine, poskręcane liny ciśnięte z niebios przez bogów do rąk zgromadzonych wyznawców. Na tle stosu pojawiła się czarna sylwetka odzianego w długą szatę mężczyzny, wiodąca za cugle potykającego się co krok konia, dosiadanego przez jakąś drobną postać. Raptownie ucichło granie rogów, a w ślad za nim stopniowo zamarł ponury zaśpiew tłumu. Werbel bębna przyspieszył w nerwowym crescendo i także umilkł. Kapłan wzniósł ręce i zaintonował krótką inwokację, która jednak nie dotarła do uszu Nieluba i Zendy. Może słyszeli ją zgromadzeni przy naczółku mostu, lecz i dla nich musiała pozostać niezrozumiała w bliskim ryku srożącej się burzy. Gdy tylko kriwe skończył niemą filipikę i oddalił się od brzegu, aby ciągnąc za sobą kulejące zwierzę w tanecznych podrygach okrążać ogień, upiorna muzyka popłynęła ze zdwojoną siłą. Ciżba ludzka zafalowała, część pielgrzymów jęła przepychać się do przodu, a na czarną krechę mostu począł się nanizywać sznur błyszczących paciorków. Wybrańcy ruszyli z darami. – Ruszaj, moja miła – przemówił do Zendy w narzeczu Prusów, aby dźwięk obcej mocy nie zwrócił na nich uwagi. Spojrzał bystrze na towarzyszkę, pragnąc upewnić się, czy rozumie język Galindów, a ta szybko skinęła głową. – Nie wiem tylko, jak się przedrzesz do mostu, a możemy mieć niewiele czasu. – Ten koń to ofiara – dziewczyna wskazała sylwetkę wierzchowca, po raz kolejny okrążającego stos. – Kiedy ze zmęczenia zobojętnieje na wszystko, wprowadzą go wraz z jeźdźcem w ogień. Ma jeszcze dosyć siły by wierzgnąć, więc zdążę. Pobiegnę do mostu po łodziach, wezmę tylko pochodnię z czółna. Pątnik musi mieć żagiew, aby zasilić domowym ogniem święty stos. – Ale ty jedna ciśniesz ją w wodę. Zobaczę twój znak z daleka i wtedy ruszę. – Jako zjawa z piekła rodem? – zachichotała wojowniczka. – Nie bój się, widowisko cię nie ominie. Zenda poprawiła ukryty pod haftowaną suknią miecz, zręcznie skoczyła na łodzie i chwyciła jedną z kapiących żywicą pochodni, które pozostawili zapalone i zatknięte o burty. Zwinna jak łasica pobiegła, płynnie przemieszczając się z jednego pływającego obiektu na drugi i nawet przez moment nie tracąc równowagi. Po chwili już tylko jej jasna kiecka ukazywała się na krótko w błyskach piorunów, potem i ona znikła, a Nielub śledził wzrokiem

trzepoczącą iskierkę łuczywa, dopóki nie zlała się ze sznurem podobnych, sunących poprzez jezioro iskier. Nawałnica przyspieszyła swój gromki marsz, kiedy znalazła się nad bezmiarem wody. Pierwsze ciężkie, choć rzadkie krople deszczu zadudniły o dyle pomostu. Kto mógł naciągał kaptur lub okrywał się kłobukiem[116]. Nakrycia głowy i wzniesione dla ochrony przed zamoknięciem chusty, płachty i fragmenty garderoby skutecznie ograniczały pątnikom możliwość zerkania na boki, więc strzelec spokojnie rozpoczął przygotowania. Ponieważ przynajmniej czwarta część tłumu odpłynęła z wyspy, dysponował sporą przestrzenią niezbędną dla swego przedsięwzięcia. Całą powierzchnię wyspy, jak daleko mógł sięgnąć wzrokiem, pokrywały gładzone dranice, wsparte o drewniany ruszt lekko wyniesiony ponad podmokłe podłoże. Bezpieczny za plecami zgromadzonych, zdjął wieśniaczą sukmanę i zrzucił z pleców niewygodny tobół, pozostawiając na miejscu jedynie mocno przytroczonego Gerde. Pobiegł po drugą pochodnię, głośno skwierczącą w gęstniejącym deszczu, i posiłkując się jej blaskiem umocował do nóg zamienione w resory łuki. Jednym rzutem ciała, niby podrywający się z grzbietu kot, stanął na sprężystych szczudłach. Nikt nie odwrócił się, aby zobaczyć, jak próbuje podskoków wokół wsuniętej w szparę pomostu pochodni. Zarzucił na plecy białą płachtę, usztywnioną wplecionymi w materiał wierzbowymi witkami, sprawdził, czy kostium nie przeszkadza w utrzymaniu równowagi i z zadowoleniem stwierdził, że wręcz przeciwnie – ułatwia zachowanie pionowej pozycji przy lądowaniu po wysokim skoku, a spowalniając nieco opadanie, daje bezcenny ułamek sekundy umożliwiający wypatrywanie zdradliwych szpar w pomoście. Był gotów. Owinięty białą płachtą, lekko chwiejąc się na sprężynujących podporach, zamarł wpatrzony ponad głowami tłuszczy we wschodni kraniec mostu, niby monstrualna karykatura drzemiącego na gnieździe bociana. Czekał na sygnał. * Zenda dreptała z pochyloną głową, potrącana przez tłum pątników. Chociaż most wydawał się wystarczająco szeroki, aby pomieścić ładowny wóz zaprzężony we dwa woły, ciżba ludzka z trudem znajdowała ujście na uświęconej wyspie. Obszerny plac wokół dębu stanowił tabu zarezerwowane dla kapłanów i lud musiał rozlokować się na wąskim skrawku wybrzeża, pomniejszonym w dodatku o teren zajęty przez chaty i klecie świątków. Odgrodzony od lądu niskim częstokołem „rikajoth”, wyposażony we własne, zapełnione obecnie czółnami nabrzeże, sąsiadował ze wschodnim przyczółkiem mostu, leżąc po jego południowej stronie. Jego centrum wyznaczała wzniesiona na planie koła budowla, przekryta spiczastą strzechą. Z owalnego otworu w szczycie dachu w dzień i w nocy ulatywał w niebo wonny dym świętego ognia. To właśnie tutaj, chroniony ścianami z wkopanych głęboko w ziemię dębowych pali, krył się gromadzony przez stulecia wotywny skarb. Niektóre precjoza o specjalnym, magicznym znaczeniu na stałe zawieszono na konarach poświęconego Perunowi drzewa lub wynoszono na majdan podczas spełniania rytuału, jednak większość dóbr, stanowiących dziesiątą część zdobyczy z łupieżczych wypraw albo dochodu z udanych kupieckich transakcji, nigdy nie opuszczała skarbca. Saitoran mógł znajdować się w każdym z tych miejsc i zadanie młodej wojowniczki polegało na zlokalizowaniu miecza, zanim nastąpi spodziewany zamęt. Wprawdzie cenny oręż nie interesował jej jako potencjalny łup, marzyła o złocie i klejnotach, ale zobowiązała się wobec trójki skrytobójców do jego odnalezienia, a nigdy nie sprzeniewierzyła się danemu słowu. W miarę jak Zenda w swym powolnym marszu zbliżała się do nabrzeża, ofiarny stos zdawał się wznosić wyżej i wyżej, a gorejąca czerwoną poświatą korona drzewa pozornie

sięgnęła skłębionych chmur. Z oddali wyspa wydawała się niemal płaska, jednak w rzeczywistości jej centralną część stanowiło kopulaste wzgórze, znacznie wypiętrzone ponad poziom jeziora. Amazonka chciwie badała wzrokiem miejsce obrzędu, świadoma, że kiedy stanie na lądzie pochyły stok częściowo zasłoni jej widok. Lekceważąc możliwość zdemaskowania, zaniechała kulenia się w postawie mającej sugerować pełną zalęknienia pobożność i wspięła na palce, wyciągając szyję ponad barczyste plecy poprzedzających ją mężczyzn. Niedawno srodze rozsierdziła kilku z nich, wpychając się bezczelnie na most z rufy zacumowanej u jego skraju krypy. Rozsierdziła również jakieś zajadłe babsko, które teraz co i rusz z satysfakcją nadeptywało jej na pięty i niby niechcący osmalało czepiec pochodnią. W blasku ogni i migających raz za razem błyskawic widziała już wyraźnie szczegóły rozgrywającej się w u stóp dębu sceny, mogła także sięgnąć wzrokiem w zakamarki jego rosochatej korony. A zarówno jeden, jak i drugi widok budził w jej duszy zabobonną trwogę. Wojowniczka, która potrafiła śmiać się i rzucać wymyślnymi obelgami w starciu z grupą łotrów uzbrojonych w niosące śmierć żelazo, kuliła się wewnętrznie ze strachu w obecności tejże samej śmierci, odzianej w magiczną szatę religijnego rytuału. Nie wiedziała, że podobne odczucia żywi tłum otaczających ją Prusów, zazwyczaj bez lęku gotowych poświęcić życie w walce lub odebrać je sobie własnoręcznie w obliczu klęski. Umierali, aby podążyć za ukochaną osobą lub poszukać nowego wcielenia, gdy obecna egzystencja traciła ich zdaniem sens. A nigdy nie odchodzili nazbyt daleko od swojej ukochanej krainy jezior. Powracali jako duchy skał, drzew, inkarnowani w leśne zwierzęta, w postaci zjaw krążyli wokół rodzinnych chat. Powracali nawet herosi, których triumfalny, pożegnalny galop w siodle ukochanego rumaka widzieli i opisywali żercy zapatrzeni w dym pogrzebowych stosów. Dlatego musiała istnieć inna śmierć, hańbiąca lub porażająca swą grozą, sięgająca swymi plugawymi mackami nieśmiertelnej duszy człowieczej, odstraszająca i każąca. I właśnie w krainę tej drugiej śmierci wkraczała Zenda. Dlatego drżała, postrzegając świętą wyspę jako czarci ostrów. * Zadar i Izbor wiosłowali ile sił w rękach, jakby od tego zależało ich życie. I najprawdopodobniej nie mylili się w ocenie sytuacji. Dotychczas krążyli po jeziorze, w bezpiecznej odległości od obydwu wysp, ponieważ żal im było rozstawać się z ładunkiem rozżarzonych węgli, które miały posłużyć do podpalenia strzech w obejściu kriwe. Wprawdzie mogli liczyć, że przy panującej iluminacji łatwo zdobędą jakieś łuczywa, ale oznaczało to stratę czasu i wystawianie się na dodatkowy hazard. Zaś czas i koordynacja działań odgrywały w ich planach zasadniczą rolę. Ponieważ znajdowali się na otwartej przestrzeni, w całkowitej ciemności, znacznie szybciej dostrzegli zmiany zachodzące w pogodzie, niż tłum zgromadzony na wyspach. Tylko oni wiedzieli, że od wschodu nadciąga drugi front burzowy, posuwając się znacznie szybciej od nawałnicy, której powolny marsz śledzili od wieczora. Gwiazdy nad wschodnim horyzontem zgasły raptownie i nie minęło kilka chwil, a już w ich miejsce pojawiło się kłębowisko elektrycznych wyładowań, pnące się błyskawicznie do zenitu. Nie ono jednak wzbudziło panikę żeglarzy, lecz szarżujący od zachodu poprzez gładką taflę jeziora szkwał. Leniwa burza po zrzuceniu pierwszych kropel rzadkiego deszczu, niespodziewanie nabrała wigoru. Przebudzona dmuchnęła potężnie i teraz w kierunku czółna gnała z szumem i wyciem biała ściana ulewy, wsparta o spienione grzywy monstrualnych fal. Zgarbiona nad wiosłami dwójka chąśników zapomniała o skarbach i szczegółach misternego planu rabunku. Spiskowcy nie zastanawiali się również, jak przywita ich strzegąca czarciego ostrowia stróża. Pragnęli jedynie dotrzeć do najbliższego lądu, zanim pochłonie ich biała kipiel.

* Zenda zbadała krąg wokół ofiarnego stosu, którego granice wyznaczały słupy udekorowane czaszkami ludzi i zwierząt, i wiedziała już, że tam nie znajdzie miecza. Kapłani nie mieli żadnej broni. Dmąca w rogi i waląca w bębny orkiestra, rozstawiona po drugiej stronie majdanu, na skraju zajmującego zachodni stok wzgórza żalnika, długo kryła się przed jej wzrokiem w cieniu, teraz stała się jednak doskonale widoczna. To druga burza, której obecności nikt tutaj jeszcze sobie nie uświadamiał, wlewała blask nieodległych błyskawic w mroczne zakamarki wyspy. Muzycy także byli nieuzbrojeni, a Saitoran nie mógł po prostu leżeć na bruku. Należało uważnie przyjrzeć się budzącemu grozę drzewu. Wcześniej jednak wojowniczka posłała pełne współczucia spojrzenie ofierze dosiadającej grzbietu zajeżdżonego nieomal na śmierć wierzchowca. Odziany w białe płócienne giezło młodzieniec wyróżniałby się wcale miłą powierzchownością, gdyby nie śmiertelna bladość spotniałej twarzy i dziki błysk wybałuszonych z przerażenia oczu. Nielub na jej miejscu odczułby żal jeszcze głębszy, dostrzegając próżność swoich wczorajszych starań. Ogień miał bowiem strawić niefortunnego dostawcę zapasów, a wiózł go na stos jeden z kuców, które tak dobrze sprawiły się, odwracając uwagę Wikingów. Z dębu zniknęła większość wisielców, przynajmniej cała końska padlina, ponieważ wysoko wśród konarów dyndały jeszcze ludzkie truchła. Przybyło za to precjozów o magicznym charakterze, rozlokowanych w dziuplach i zakamarkach potrójnego pnia lub przytroczonych łykiem do gałęzi. Przeważnie były to drobne przedmioty, o nierozpoznawalnym z oddali przeznaczeniu i formie, na pewno nic tak dużego i jednoznacznego w swym kształcie jak miecz. Istniało nikłe prawdopodobieństwo, że oręż zabrano z wyspy, aby spoczął przy boku Wopego szykującego się do obchodów wielodniowej strawy, jednak biorąc pod uwagę mnogość wypadków, które nastąpiły podczas krótkiego czasu jaki upłynął od niespodziewanej śmierci wodza, najpewniej leżał w skarbcu, dokąd wkrótce wtargnąć mieli rabusie. Zenda właśnie opuściła most i próbowała przepuścić taranującą ją z tyłu i żgającą smolnym łuczywem niewiastę, gdy jakiś budzący niejasne skojarzenia kształt bielejący w koronie drzewa przykuł jej uwagę. Wpiła się wzrokiem w owo nieokreślone jeszcze coś, czując, że serce zwalnia jej w piersi, w miarę jak uświadamia sobie, na co spogląda. I raptem serce zamarło, a z ust dziewczyny wyrwał się nieświadomy jęk, gdy nadlatująca z trzaskiem błyskawica rąbnęła w brzeg wyspy, przepłaszając cienie. Na szubienicznym powrozie wisiał wśród konarów opuchnięty trup Gendy, roniący z jam ziejących w poczerniałej twarzy krwawe łzy rozpaczy. Przed oczami wojowniczki opadła czerwona kurtyna. Ujrzała świat takim, jakim jawił się zmysłom Bruna w chwilach bitewnego szału. Cisnęła precz pochodnię, która poszybowała szerokim łukiem, by z sykiem plasnąć w toń jeziora. Jednym szarpnięciem zdarła z kolczugi haftowaną kieckę i wyciągnęła z pochwy miecz. Zerwała z głowy niewieści czepiec, a jej miedziane włosy porwane wzmagającym się wiatrem wystrzeliły w powietrze jak grzywa płomieni. Najpierw wyrżnęła głownią w łeb rozpychającą się babę, potem rękojeścią zdruzgotała kark drepczącemu z przodu mężczyźnie. Dysponując niezbędną do nabrania zamachu ilością wolnej przestrzeni, przystąpiła do regularnej rzezi, tnąc, siekąc i kłując bezbronny tłum. Zbryzgana od stóp do głów posoką, oprzytomniała ździebko, gdy klinga zadźwięczała, napotykając ostrze spieszącego pielgrzymom z odsieczą strażnika. Klnąc brzydko przykucnęła i wraziła miecz w krocze woja. Przeskoczyła wijące się ciało i pospieszyła naprzeciw kolejnym zbrojnym mężom, nadbiegającym ze wszystkich stron.

W tym momencie ciżba ludzka runęła przed siebie, porywając walczących. Tłum, pchnięty niespodziewanie niby falą przyboju przez kłębiące się na moście mrowie oszalałych z przerażenia pielgrzymów, z krzykiem, jękiem i szlochem wdarł się na poświęconą ziemię, tratując wszystko i wszystkich na swojej drodze. Wijąc się w ścisku, Zenda utorowała sobie żelazem drogę do niskiego częstokołu i jednym susem wskoczyła na rząd poczerniałych pali. Przycupnąwszy na palisadzie niczym kot na płocie, mogła podziwiać widok, który wprawił w panikę ludzkie stado. Wataha Prusów, na podobieństwo pędzonych do zagrody baranów, gnała przez most, który tu i ówdzie zaczynał gorzeć od porzuconych łuczyw. Za ich plecami, niesiony wichrem, wzlatywał w niebo skrzydlaty gorejący upiór, otoczony kłębowiskiem porwanych podmuchem burzy kapeluszy, liści, chust i wirujących strzępów odzieży. Chociaż Zenda spodziewała się zobaczyć latawca, jednak natura dodała scenografii widowiska taką mnogość budzących grozę elementów, że nawet przygotowaną na spektakl obserwatorkę poraziła niezwykłość sceny. Najbardziej zdumiał ją fakt, że ścigany przez skłębione żywioły przebieraniec miast podskakiwać, zdaje się fruwać jak Poświst, boska personifikacja wichury. Zamarła w niemym podziwie chłonęła niezwykły obraz, gdy sponad tafli jeziora uderzył huraganowy poryw i zdmuchnął ją z powrotem w rozwrzeszczany tłum. Padając w rojowisko ciał zauważyła jeszcze, że nadlatująca ze świstem masa powietrza płonie od tysięcy rozżarzonych węgli, wijących się w jej wnętrzu niczym czerwone macki potwora. * Niecierpliwie wypatrujący sygnału Zendy Nielub nie miał pojęcia o nadciągającym z zachodu kataklizmie. Obawiał się natomiast, że któryś z Galindów lada chwila odwróci się i spostrzeże cudaka. Aby maskarada powiodła się przynosząc spodziewany skutek, niezbędny był element zaskoczenia. Stojący na szczudłach, okutany szmatami osobnik mógł co najwyżej rozbawić pątników. Dlatego miast tremy poczuł ulgę, kiedy od linii pełgających świateł oderwała się pojedyncza iskra, gasnąc natychmiast w czarnej toni. Wydobył zza pazuchy dwie żagiewki, których końce omotał puchem z pałek wodnych. Przytknięte do pochodni buchnęły żywym ogniem. Łucznik rozpostarł płócienne skrzydła i podskoczył na chłopa wysoko, wydając zawodzący jęk, jakim w jego mniemaniu zwykły obwieszczać swe przybycie upiory. Kilka głów obróciło się w jego stronę, ale efekt przedstawienia był mizerny i daleko odbiegał od oczekiwań. Przekonany, że zawiodły efekty wokalne, wykonując kolejnego susa, zaczerpnął głęboko powietrza. Wybił się z całych sił, rozłożył szeroko ręce i wydał naprawdę przerażający wrzask, kiedy poczuł, że jakaś gwałtowna siła unosi go w przestworza. Tłum zafalował, zabielały zadarte w górę twarze, buchnęły okrzyki, a Nielub szybował coraz wyżej i wyżej, wymachując rozpaczliwie łopoczącą imitacją skrzydeł i miotając skry z rozniecanych pędem powietrza głowni. Darł się przy tym nieludzko, na tyle głośno, że nie były go w stanie zagłuszyć nawet bijące gęsto gromy. To sunący w awangardzie nawałnicy podmuch wdarł się na nieosłonięty brzeg wyspy akurat w momencie, gdy strzelec wykonywał swoją ewolucję. Odbity od przeszkody zmienił kierunek na wznoszący i porwał Nieluba niczym latawiec. Ten zaś, nienawykły do wysokości i całkowicie pozbawiony kontroli nad własnymi poczynaniami, spanikował, dając pokaz przebijający wszystko, na co mógłby się zdobyć w normalnych warunkach. Emanująca z wyjącej zjawy panika najwidoczniej udzieliła się czeredzie Galindów. Smagana wichurą ciżba z jękiem i szlochem jęła pierzchać byle dalej od odmieńca nacierającego na czele armii żywiołów. Jedyna droga ucieczki wiodła przez most i na nim właśnie wkrótce zaczęły

rozgrywać się dantejskie sceny, a popłoch przeniósł się z szybkością wichury na sąsiednią wyspę. Szybujący w objęciach szkwału łucznik nie odczuwał najmniejszej satysfakcji z osiągniętego efektu. Pragnął jedynie jak najszybciej powrócić na ziemię. Jednak kiedy grawitacja upomniała się o swoje prawa, ponownie doznał dojmującego ukłucia strachu. Spadał coraz szybciej, niby pikujący jastrząb, w skłębione ludzkie stado. W dole rozpościerało się falujące morze głów i wzniesionych ramion, z którego tu i ówdzie buchały płomienie i dymy. To porzucone w ścisku pochodnie rozniecały lokalne pożary, ogarniające wyschnięte na wiór podczas letniej kanikuły pomosty i lnianą przyodziewę pątników. Jednak pomimo popłochu Prusowie najwyraźniej bacznie śledzili poczynania podniebnej zjawy i w miejscu przewidywanego upadku Nieluba rozszalałe morze rozstąpiło się gwałtownie, odsłaniając nagie dyle pomostu. Skoczek na szczęście zachował podczas przelotu pionową pozycję i spadł na nogi. Gruchnął w pomost z hukiem niewiele cichszym od tańczących w nawałnicy gromów, aż ze zmurszałych desek wzbił się obłok kurzu i próchna. Refleksyjne łuki ugięły się daleko poza przewidziane przez swych konstruktorów granice, wydając serię ostrzegawczych trzasków i popiskiwań. Tężejąc z wolna w maksymalnym napięciu, przybrały formę litery C, aż Nielub wyciągniętymi palcami stóp dotknął podłoża. A potem z jękiem wyprostowały się gwałtownie, ciskając nieszczęśnika z powrotem w objęcia burzy. Gnany wzmagającą się z każdą chwilą wichurą łucznik, aby ocalić życie, musiał współpracować z żywiołem. Sadził więc przed siebie gigantycznymi susami, przy każdym przyziemieniu wydając ostrzegawcze wrzaski adresowane do pierzchającego tłumu. Kolejne uderzenia o pomost, choć już nie tak potężne jak to pierwsze, nieomal rozrywały mu stawy, ale uczepione do nóg resory wyrzucały go nieubłaganie w powietrze. Gdyby spróbował się zatrzymać, niechybnie straciłby równowagę i skręcił kark. Pomimo świstu w uszach słyszał ryk podążającej w ślad za nim nawałnicy. Raz nawet biała kipiel ogarnęła go na moment, sprawiając, że wykonał wdzięczne salto, jednak jakimś cudem wyrwał się z jej objąć i pędził dalej w swych siedmiomilowych butach, z obłędem w oczach, rozwianym włosem i krzykiem na ustach. * Zadar i Izbor zbliżyli się już na rzut oszczepem do zbawczego brzegu, kiedy uderzył w nich szkwał. Zdzielone pięścią burzy czółno stanęło dęba, a stalowy wór pękł z trzaskiem, uwalniając swą gorejącą zawartość, zanim wodny żywioł zdążył ugasić węgle. Chmura żaru, wijąc się niby ognisty wąż, poszybowała z wiatrem wprost ku chatom żerców. Jak smoczy oddech ogarnęła strzechy i klecie, które natychmiast stanęły w płomieniach. Żadna ulewa nie była już w stanie ugasić wysuszonej w upale trzciny. Podsycana dmącym huraganem pożoga wybuchła z nieokiełznaną siłą, przyćmiewając blaski błyskawic. Izbor nie zorientował się nawet, jak i kiedy spieniona kipiel wypluła go na wyspę. Wraz z pękniętą łodzią, której burt uczepił się rozpaczliwie mocarnymi łapskami, wylądował nieomal na progu gorejącej chaty. Siekący deszcz głośno syczał zmagając się z huczącym ogniem, wył wicher miotający przemienione w pociski gałęzie, jezioro wdzierało się na ląd, a wszystko spowijały kłęby dymu i pary. Jednak dezorientacja krzywonogiego zbója nie potrwała długo. W chaosie ryczącego pandemonium pojawiła się sylwetka potencjalnej ofiary. Oślepiony ulewą strażnik gładko nadział się na klingę. Zdobyczne żelazo Izbora nie należało do najlichszych, ale normański topór zabitego, z długą brodą i szerokim ostrzem, stanowił ulubioną broń Pisanki. Pochylił się, aby porwać zdobycz, gdy coś ciężko rymnęło na ziemię

tuż za jego plecami. Obrócił się szybciej niż atakujący ryś, wyprowadzając morderczy zamach, ale obuch ugodził między wybałuszone ślepia trupa. W tle tkwiła mroczna sylwetka Zadara, wystrzyżona z nocnej czerni nożycami błyskawic. Z szerokiego ostrza, które ściskał w dłoni, spływały strumieniami woda i krew. – Żywiesz, trza się będzie łupem dzielić – sapnął Izbor podrywając się na nogi. – Zaiste, skąd mi taka durnota do łba przyszła, by owego nieboraka żelazem żgać. Ćwierć bogactw żem roztrwonił – słodki dyszkant skopca pobrzmiewał szczerym żalem. I w tej chwili, rzecz niezwykła, obydwaj wybuchnęli beztroskim, chłopięcym śmiechem. Rechotali jeszcze, gdy rubinowe blaski pożogi zapełgały na szłomach nadbiegających wojów. Świsnęły miecze, rozdźwięczała się stal, a oni nadal krztusili się od tłumionego chichotu. * Nielub miał nadzieję, że szaleńczy marsz zawiedzie go w toń jeziora, gdzie zdoła w miarę miękko wylądować. Chwilowo nie zaprzątał sobie głowy problemem, jak ujdzie z życiem pogrążony w wodnej kipieli. Miotany niby piłka pomiędzy żywiołem ziemi i powietrza gorąco pragnął zmiany środowiska. Ale już po chwili spostrzegł, że sztorm gna go prosto na most. Sadził więc bezradnie przed siebie kangurzymi susami, z których każdy podrywał go na trzech chłopa wysoko i schrypniętym głosem wykrzykiwał ostrzeżenia to po prusku, to w rodzimym języku. Wnet sterane końcówki łuków zadudniły o dyle mostu. Spanikowani pielgrzymi nie mieli innej możliwości, aby ujść przed zjawą, jak tylko przesadziwszy niską balustradę rzucić się w odmęt. I trzeba przyznać, że czynili to nie zwlekając i nader zręcznie, nie wyłączając niewiast i zgrzybiałych starców. Natomiast ci, którzy jeszcze znajdowali się w bezpiecznej odległości, widząc pędzące po grobli widmo, podwoili wysiłki, aby dostać się na drugą wyspę. W ścisku zaczęły trzaskać kości, niejeden zapewne wyzionął ducha z braku powietrza, a ludzki gejzer u naczółka mostu wytrysnął tłumem z ustokrotnionym impetem, pogrążając święty ostrów w ostatecznym chaosie, nim jeszcze spadły nań gromy, wicher, pożoga i ulewa. * Liczebna przewaga strażników sprawiła, że Izbora oraz Zadara szybko opuściła niewczesna wesołość. Z trudem łapali oddech, parując mnogie ciosy, a choć przeciwników nie przybywało, ponieważ większość zbrojnej załogi ostrowia utonęła w skłębionej ciżbie poza ostrokołem, to jednak tych, którzy pozostali na straży kąciny ubywało stanowczo zbyt wolno. Zaprawieni w niejednym krwawym boju, dobrani spośród najlepszych, pruscy wojowie nie tracili głowy w iście piekielnej scenerii pola walki. Metodycznie usiłowali okrążyć przybyłych wraz z żywiołem najeźdźców, ci jednak zręcznie cofali się, mieszając szyk Bałtów. Teraz jednak, przyparci do buchającej żarem ściany jednej z ogarniętych pożogą chat, zostali zmuszeni do rozpaczliwej obrony. Galindów było początkowo ośmiu, dwóch padło w pierwszym starciu, ale pozostała szóstka zachowała miażdżącą przewagę. Uformowali półksiężyc, zamierzając równoczesnym atakiem zgnieść chąśników. Ruszyli, wydając bojowy okrzyk, ale rabusiom przyszło sparować jedynie cztery ostrza. Tworząca centrum półkolistej formacji dwójka padła bezwładnie w błoto. W ich miejsce pojawiła się umorusana juchą Zenda, z mieczem w prawej i sztyletem w lewej dłoni. Wojowniczka dyszała ciężko. Przed chwilą przyszło jej stoczyć najcięższą w życiu walkę z ogarniętym paniką tłumem. Gdyby nie ostra stal i kocia zwinność, zapewne ległaby zatratowana, jak wielu innych, u stóp częstokołu. Kiedy wdrapała się ponownie na palisadę, spostrzegła gnającego na złamanie karku przez groblę Nieluba po swej prawej stronie i osaczonych przez Prusów towarzyszy po lewej. Pędzącemu na zatracenie prosto w skłębioną

ciżbę łucznikowi w żaden sposób już pomóc nie mogła, więc, choć z żalem, pozostawiła go własnemu losowi i podążyła w sukurs oblężonym. Zaskoczeni jej przybyciem strażnicy rozproszyli szyk i trzech wnet rozstało się z życiem. Ostatni rzucił się w kierunku bramy, pragnąc zapewne ostrzec kapłanów przed najazdem rabusiów, ale w pół drogi zatrzymał go wirujący topór ciśnięty mocarnym ramieniem Izbora. – Kędy? – sapnął Pisanka, wyrywając swój oręż z truchła. Zenda bez słowa powiodła ich pewnie do skarbca. Spiczasta strzecha chramu płonęła niczym pochodnia, zwęglona więźba mogła w każdej chwili runąć, grzebiąc pod zgliszczami spodziewaną zdobycz. Dwa tęgie ciosy topora starczyły, aby odgiąć nadwątloną żarem zaworę, a tęgi kopniak krzywej, lecz krzepkiej nogi wyrwał drzwi z futryny. Ciąg gorącego powietrza wystrzelił przez otwór w dachu, unosząc płomienie pod niebo, ale porwał ze sobą skłębiony w izbie dym. Skarbiec Galindów otwierał się przed nimi niczym baśniowy Sezam. * Nielub podjął desperacką decyzję. Przy następnym skoku wybije się w bok i spróbuje zmienić kierunek swego wiodącego ku zgubie marszu. Jeżeli umęczone łuki nie zniosą dodatkowego obciążenia i pękną – trudno, nie zostanie kaleką na długo. Kiedy tylko pielgrzymi oprzytomnieją, z pewnością rozerwą połamanego przebierańca na strzępy, ale podobny efekt przyniesie również lądowanie w rozszalałym tłumie. Przeprawa przez wzburzoną toń dawała przynajmniej nikłe szanse powodzenia. Przymierzał się właśnie do realizacji zamierzenia i osiągnąwszy szczytowy punkt swej trajektorii badał pilnie kipiel po obu stronach, decydując, czy rzucić się w prawo czy też w lewo, gdy raptem oślepił go blask, ogłuszył grom, a płuca wypełniła fala gorącego powietrza niosąca ostrą woń ozonu. Tuż przed łucznikiem przemknął piorun i trzasnął z hukiem w sam środek mostu. Przez moment Nielub sądził, że naprawdę stracił słuch, bowiem ryk skłóconych żywiołów ucichł raptownie. Lecz wnet spostrzegł, że ustał również napór wiatru, zastygły grzywy skołtunionych fal, zaś oślepiający zygzak wyładowania trwa niczym sięgający nieba słup skamieniałego blasku. – „Umarłem. Ustrzelił mnie Perkunas gromem” – pomyślał, obserwując spod przymrużonych powiek znieruchomiałe krople deszczu, zawieszone w powietrzu niczym nieważkie diamenty. Naraz ostre elektryczne światło nieco przygasło, a pełgające po siatkówkach Nieluba blade powidoki zlały się w postać nagiej dziewki, która spadła z nieba i całkiem materialnym ciężarem zawisła na ciele strzelca, niczym na wbitym w przestwór wieszaku. Oplotła w pasie udami niezdolnego do wykonania najmniejszego ruchu nieszczęśnika i zwisając głową w dół potrząsała srebrzystymi włosami, zanosząc się perlistym, prawie ludzkim śmiechem. Minęła długa chwila, nim Łada, gdyż to właśnie bogini przybyła na ognistym wężu, zdołała stłumić chichot i uniosła się, zarzucając łucznikowi ramiona na szyję. – Oj! Nielubie… Nielubie… od wieka nikt mnie tak rozradować nie zdołał – zroszone deszczem piersi bóstwa unosiły się w szybkim oddechu tuż przed twarzą śmiertelnika – żaden bóg ani żaden człowiek nie sprawił potąd, bym rechotała niby durna białka. Udałeś mi się, Nielubie, nie stratnam, żem na cię baczenie miała. Takeś kicał poprzez pło, jako czart zajęczy, a one Galędy kiej szaraki, jeno smyrg, smyrg – nie strzymała boginka z uciechy i znowu parsknęła śmiechem. – Oj! radam, że toć jeszcze nie koniec widowiska. Zawieszony w bezczasie Nielub w najmniejszym stopniu nie podzielał radości przybyłej z Prawi władczyni. Nie mógł mówić, gdyż wargi, podobnie jak reszta oblicza, zdrewniały mu

zastygłe w dziką maskę obłędnego przerażenia, jednak myślał i aż kulił się wewnętrznie z obawy, że Łada może słyszeć jego myśli. A były to dumki haniebne i niecenzuralne. – Juże chciałam cię na strwon przeznaczyć – kontynuowało bóstwo, najwyraźniej głuche lub obojętne na mrzonki człowiecze – żeś nie u mnie, jeno u widm podłego stanu wybawienia szukał. Poźrzyj, jako dążą za tobą dziady w ple pogrzebione. Łucznik zerknął w toń, a wnikający poprzez stężałe fale blask nieruchomej błyskawicy ukazał w głębinach zastygły w galopie oddział upiornej konnicy. – Idą za tobą w trop utopcy pewni żertwy. Radzi, byś z nimi, nie na welesowych pastwiskach wieczność przepędził. Kiej runiesz w pło, pochwycą wraz. Nie moja moc żertwę cofnąć, wszelako ty sam mocen jeś klątwę zdjąć. Zdradzę ci sposób i dopomogę ździebko, bo wierę, jako mi jeszcze niejedną uciechę sprawisz, żyw będąc. Larwy[117] ni bogów, ni ludzi nie bawią. – Dziewanna odchyliła się w tył i wpółobrócona wskazała wyciągniętą ręką starodawne drzewo. Przy tym geście skóra zsunęła się jej z palców niczym sparciała rękawiczka i w rosochatą koronę celowały kościste palce szkieletu. – Na onym dębie kęsek twej schedy rodowej powisa. Pochewka od noża, co ją twój dziad zapomniał wiek temu, przed siepaczami swego okrutnego piastuna uchodząc. Lękał się piastun jej czaru, lękał się takoż własnych żerców zdradą rozeźlonych, tedy ją galędzkim świątkom dał, mniemał, że w borach przepadnie. Aleć cię Dola tu przywiodła, nierychliwa jako zawżdy, bolej secinę lat ze zwrotem ojcowizny się guzdrała. I nie bardzo ci rada pomóc, jako widno. Tako już z oną bywa, kiej się od kogo odwróci, a znielubi. Z pozoru nakaz Roda spełnia, a po swojemu na zatracenie człeka wiedzie. Ciesz się, że jędzy nie cierpię i rada siostrzycy figla spłatam, zaś Poświst wesołek z samej pustoty w igraszkach dopomoże. Nie chybaj tedy Nielubie ni w prawo, ni w lewo, jeno wyrywaj prosto pode dąb. A podskoczysz, mój ty latawcze, pochewkę ucapisz, tegdy w oną wieszcze ostrze otulisz i nijakie marki[118] cię już nikaj nie ukrzywdzą. Bacz jeno, byś w wodę nie plusnął w przódzi, bo wówczas nie zdołam cię zratować, a nadziejam się, jako nie jeden raz jeszcze zażyję rozkoszy człowieczego śmiechu za twoją przyczyną. Z ogłuszającym hukiem błyskawica dosięgnęła celu i zgasła. Przebudzony wicher ryknął porywając Nieluba, a diamenty deszczu wirując runęły w dół. W ślad za nimi, choć nieco wolniej, podążył strzelec, lądując na skraju wyrwanej w moście dymiącej dziury. Pewnie wybił się z obu nóg i z determinacją pomknął wprost w stłoczoną ciżbę Galindów. Zdawał się nie dostrzegać tłumu, wpatrzony w chłoszczącą konarami niebo koronę starego dębu. * Izbor jako pierwszy wpadł do okrytego ognistą strzechą skarbca. Nie bacząc na ryk płomieni i sypiące się iskry, przewracając wypełnione cennościami kosze i kufry, biegł wprost do centralnego, ociosanego w antropomorficzny wizerunek słupa, u którego podstawy, siejąc karmazynowe blaski z osadzonego w rękojeści karbunkułu, spoczywał osierocony Saitoran. Z okrzykiem triumfu porwał miecz w kosmate łapska i uniósł w górę, jakby dziękował niebiosom. Umilkł jednak raptownie, gdy uświadomił sobie, że miast siedziby bogów ma nad głową gorejące inferno. Jakby dla podkreślenia grozy sytuacji od dachu oderwała się zwęglona krokiew i rymnęła wprost pod nogi Pisanki. – Chyżo! Łapcie co się da! Wnet wszystko zgorze! – wrzasnął do towarzyszy, kulących się u wyłamanych dźwierzy. – O Jaszo! Jeno co? – jęknęła Zenda, wprawiona w stan lekkiego stuporu widokiem nagromadzonego bogactwa.

Niemniej od wojowniczki zagubiony skopiec ruszył ociężale w głąb skarbca, wodząc wytrzeszczonymi oczami od stosów sobolich futer do naręczy dziwerowanych normandzkich mieczy, od kopców jantaru do bel wzorzystego jedwabiu, i wnet stanął ponownie, niezdolny podjąć decyzji, po jakie dobra wyciągnąć pożądliwe dłonie. Na szczęście wprawionego w rabunku Izbora nie ogłupiał nadmiar zdobyczy. Podczas łupieskich wypraw nauczył się, co warto unieść z tonącego okrętu lub ogarniętego rozruchem miasta, a co porzucić bez żalu, gdy pazerność oznacza pewną śmierć. Dlatego bez namysłu objął komendę. – Zadar k’mnie! Weźmiem oną skrzynię, poręczna jest, dyć ciężka, bo złotem ładowna. A ty, Zendo, jeno kamuszki połyskliwe w zanadrze pchaj. Z omamionej wizją bogactwa dwójki natychmiast opadł podstępny czar. Żywo skoczyli spełniać polecenie. Doskonale wiedzieli, że nie uniosą wszystkiego, lecz straszliwy przymus dokonania trafnego wyboru paraliżował w nich wolę działania. Pokierowani rozkazem bez namysłu wzięli się do dzieła, choć może nie wszyscy z sensem, skoro uginający się wraz z trzebieńcem pod ciężarem skrzyni Izbor musiał wrzasnąć od progu: – Drogie kamienie, białko, niechaj jantar i szkiełka. A ciepnij one szatki i błyskotki sroko pożądliwa, bo zgorzesz w jedwabie chędoga. Na dworze doznali ulgi, jaką musi przynieść zimny prysznic po niejakim czasie spędzonym w buchającym żarem piecu. Wnet jednak przyjemne doznanie ustąpiło panice, gdy przekonali się, że droga odwrotu przestała istnieć. W miejscu, gdzie niedawno znajdował się otoczony statkami pomost, wrzała wzburzona kipiel, z której sterczały tylko pokruszone odziomki pali. – Psia jucha! Możeć i uradzę wpław, dyć nie ze złotem – warknął Pisanka. – Bacz, co się tam we warze miota. – Wyższy o dwie głowy skopiec wypatrzył niemal niewidoczny spod skołtunionych fal fragment tratwy lub szczątek brzegowych umocnień, który utkwił kilka stóp od brzegu. – Czółno i tak na nic w takowej nawale, wnet się wykopyrtnie a wodą zaleje. Siadajmy na ową pławę[119] i niechaj nam Dadźbóg sprzyja. Pobiegli w toń i już po chwili pchali z mozołem poprzez ryczący przybój statek złożony z kilku nawilgłych, ledwie co wystających nad wodę, lecz na szczęście mocno związanych bali. Gdy w końcu stracili grunt pod nogami i wgramolili się na tratwę, ciężar dwóch mężczyzn i kufra sprawił, że pniaki zanurzyły się pod wzburzoną powierzchnię jeziora, choć nie zatonęły. – Strzeż łupu, by go wełny nie uniosły – prychając wodą wykrztusił Izbor. Co chwila zalewały go ogromne fale. – Wciórności, na powrót nas do brzegu gna. – A gdzie Zenda? – nagle przypomniał sobie o towarzyszce Zadar. – Oczadziała lubo zgorzała, trza z ratunkiem pospieszyć. Skoczył w wodę, a choć dla wysokiego trzebieńca dno nie znajdowało się nazbyt głęboko, potężne bałwany zaraz zbiły go z nóg i skotłowały. Omackiem dotarł na płyciznę, a gdy tylko z powrotem wytknął głowę na powierzchnię, ujrzał zanoszącego się śmiechem Pisankę, wyglądającego jak usadowiony na nenufarowym liściu rechotliwy żabi król, który wskazywał mieczem coś na lądzie. Zbój ani na chwilę nie wypuszczał Saitorana z garści. – Ano ratuj owo dziwo zamorskie! Jak nic romska basilissa ku nam bieży! – wrzeszczał pokraczny żeglarz. Skopiec obejrzał się i w tym samym momencie przepalona strzecha kąciny runęła, wyrzucając fajerwerki iskier, jakby dla uświetnienia triumfalnego powrotu Amazonki. Gdyż właśnie widok Zendy, w ostatniej chwili opuszczającej gorejący Sezam, tak rozbawił Izbora. Wojowniczka stąpała z godnością, ale bynajmniej nie z wrodzonego dostojeństwa, a za sprawą

ogromnej ilości klejnotów, poupychanych we wszystkie możliwe zakamarki odzienia – i nie tylko odzienia – które uniemożliwiały jej gwałtowniejsze ruchy. Na głowie miała kilka połyskliwych diademów ponasadzanych jeden na drugi, szyję i ramiona oplatały świetliste zwoje naszyjników i bransolet, ale najdziwniejsze wrażenie sprawiały jej miotające wielobarwne blaski uszy, obwieszone mnóstwem kolczyków i zausznic misternej roboty. Przy tym dymiła się cała niczym kadzielnica. Postąpiła jeszcze kilka kroków i bezradnie stanęła w sięgającej kolan wodzie. Izbor, którego wraz z pławą przybój przygnał już na powrót w pobliże brzegu, przestał rechotać i wrzasnął z gniewem: – Rzuć błyskotki, chocia ze łba i szyi, bo cię ciężar za czerep w otchłań pociągnie. Wojowniczka bez słowa pokręciła przecząco głową. Policzki wydymała, jakby zamierzając gwizdać. Pisanka, którego niedawna wesołość przedzierzgnęła się w nagłą wściekłość, jął obrzucać dziewkę wyzwiskami i to w kilku językach, ale Zadar chyba lepiej znał się na kobietach. Porwał z zaścielającego brzeg rumowiska dwie deski, po czym przyklęknął przed dziewczyną i nadstawił swe szerokie plecy. Ta zaraz wgramoliła się nań, niezdarnie obejmując za szyję rękami, które nie bardzo chciały zginać się w łokciach, usztywnionych masą biżuterii. – Na Swaroga! Toż ciążysz kiej dziesięć grzywien – stęknął skopiec powstając, ale powlókł się do bliskiej już tratwy, używając kawałków drewna jak lasek. Po chwili cała trójka, choć zanurzona teraz po pas, odpływała powoli od spustoszonej wyspy. Mężczyźni wywijali zamienionymi w prowizoryczne wiosła deskami, zaś Zenda siedziała sztywno, niczym nadmiernie wystrojona przez psotne dziewczynki lalka, nadal podejrzanie milcząca i nadęta. Kiedy wioślarzom zabrakło wreszcie tchu i postanowili dać sobie chwilę wytchnienia, Izbor wyciągnął spomiędzy żółtych kłów pochwę miecza, który znalazł chwilowe schronienie w jego paszczy, i wysapał: – Nieżeglowne to bydlę, dyć byle się ode ostrowia odsadzić, przecie nas gdzie na brzeg zaniesie. – A Nielub? – spytał zawsze troskliwy o towarzyszy Zadar. – Może żyw, jeno w czas u chramu nie stanął. Jakże go tak ostawić? – A jakże go nynie z matni wyrwać? Wiedział, na co się waży. Dziewczyna jęła szarpać skopca za rękaw, wskazując jego czarny tobołek, wciąż wiernie przytroczony do pleców. Zdziwiony podał jej zawiniątko, a Zenda szybko rozsupłała zamknięcie i pochyliła się z widocznym zamiarem zwrócenia zawartości żołądka na Zadarowy dobytek. I nim przerażony właściciel zdążył zareagować, buchnęły jej z ust strumieniem szafiry, karbunkuły i perły. Odetchnęła ciężko, pogmerała językiem pod policzkiem, wypluła jeszcze ze dwa klejnoty, po czym, nareszcie uwolniona od drogocennego knebla, przemówiła: – Nie wiem, czyli Nielub ocalał. Jako zapowiedział, przeląkł Galędów i pognał niebożęta groblą niczym wąpierz[120], alem baczyła, jako na strwon ku ciżbie bieży. Wszelako nie godzi się nam… Nie dokończyła zdania. Straszliwy ryk wykluwającego się orkanu pochłonął wszystkie inne dźwięki, nawet basowe granie grzmotów, które nagle poczęły bić ze zdwojoną siłą. Dwa fronty burzowe starły się nad świętą wyspą i zrodziły trąbę powietrzną. Oniemiali chąśnicy patrzyli, jak nad ostrowem unosi się czarny wir, przetykany srebrzystymi wstęgami błyskawic. Ognie pożogi zgasły zdmuchnięte raptownie i tylko węże roziskrzonych węgli krążyły przez chwilę w powietrznej kipieli wraz ze szczątkami chat, umocnień i zapewne ludzi. Na koniec

potężny dąb, tkwiący w samym centrum huraganu, z wolna wydobył swe tysiącletnie korzenie z poświęconej ziemi i majestatycznie wirując poszybował w surrealistycznej scenerii ponad wodami jeziora. * Nasłany przez boginię Poświst nie zawiódł Nieluba, choć chyba nadmiernie zasmakował w igraszkach. Kiedy strzelec wybił się do swego ostatniego skoku, który miał go zaprowadzić prosto w szalejący tłum, ponownie porwał go w przestworza oddech władcy powietrznego żywiołu, unosząc ponad ciżbą ku koronie potężnego drzewa. Tym razem łucznik nie panikował, nazbyt pochłonięty pragnieniem odzyskania zagubionego dziedzictwa. Dopiero w ostatniej chwili uświadomił sobie, że leci niczym pocisk w najeżony konarami gąszcz. Skulił się i wysunął do przodu nogi, zbrojne w łuki, które po tylekroć sprawdziły się w roli bezpiecznego zderzaka. Z trzaskiem wpadł pomiędzy gałęzie i wyrżnął w jakąś przeszkodę, która na szczęście poddała się elastycznie, choć impet zdarzenia pozbawił lotnika tchu i na kilka chwil ogłuszył. Kiedy oprzytomniał, stwierdził, że dynda głową w dół, a w nozdrza wwierca mu się ohydny odór, nietłumiony nawet przez swąd napływających skądś kłębów czarnego dymu. Zerknął w górę i aż wzdrygnął się z obrzydzenia, napotykając spojrzenie pustych oczodołów tkwiących w nadgniłej twarzy trupa. Gryfy łuków przebiły ciało rozkładającego się wisielca i zakleszczone pomiędzy pogruchotanymi żebrami uwięziły strzelca w tej niewygodnej pozycji. Nie chcąc dotykać zwłok, Nielub rozhuśtał stryczek i lewą ręką ucapił najbliższą solidną gałąź. Chociaż ukryty w głębi listowia nie odczuwał bezpośrednich uderzeń wichury, to szamoczący się w dłoni niczym żywa istota konar dawał mu odczuć potęgę żywiołu. Prawą ręką wydobył magiczny nóż i odciął rzemienie oraz cięciwy. Uwolniwszy się tym sposobem, zawisł na jednej kończynie i zręcznie oplótł nogami pobliski pień. Nie zamierzał wyrywać oręża z gnijącego truchła, zresztą wątpił, aby któryś z łuków mógł jeszcze kiedykolwiek oddać celny strzał, wziąwszy pod uwagę tortury jakim poddał ich wrażliwą konstrukcję. Bardziej zajmowało go niezwykłe zachowanie noża, który rozjarzył się jak po spełnionej żertwie, ale inną, cieplejszą barwą błękitu. Poruszył ostrzem i spostrzegł, że intensywność blasku zmienia się w zależności od kierunku, jaki wskazuje ostry czubek kozika. Wnet pojął, że to bliskość pochwy powoduje iluminację i jął przemieszczać się z gałęzi na gałąź, wiedziony światłem swej magicznej różdżki. Mdłe lśnienie wydobywało z mroku kształty przeszkód czających się w czeluściach korony drzewa, gdzie nie docierały błyski piorunów, ale wspinaczka stawała się coraz trudniejsza, ze względu na nagłe przechyły pnia. Gdyby pochłonięty celem Nielub poświęcił chwilę uwagi szalonym podrygom swej zielonej drabiny, zauważyłby, że targające dębem przeciwstawne siły dawno przekroczyły moc zwykłej wichury. Ale on skupiał się na badaniu precjozów rozsianych pośród łopoczącego listowia. A były tam rzeczy piękne i obrzydliwe, zawieszone wczoraj zaledwie, jak i tkwiące głęboko w korze, zrośnięte widać z drzewem przez wieki. Strzelca zaczęło już ogarniać przemożne zmęczenie, a udręczone skokami nogi odmawiały posłuszeństwa, grożąc upadkiem ze stających dęba konarów, gdy z pałającego noża wystrzelił wprost ku górze sznur złocistych iskier. Podążył w ślad za ognikami wzrokiem i oto ujrzał tuż nad swoją głową zaginioną cząstkę magicznego dziedzictwa. Pożółkła kościana pochewka, pokryta kontynuacją rytu rozpoczynającego się na znajomej rękojeści, tkwiła umocowana solidnie srebrnym drutem w rozwidleniu gałęzi. Nielub na chwilę zamarł onieśmielony własnym szczęściem, po czym sięgnął drżącą dłonią po artefakt, mający raz na zawsze uwolnić go od straszliwej mocy zaświatów. Już dotykał wyciągniętymi palcami wygładzonych przez setki zapomnianych dłoni zdobień, kiedy nagle

ogłuszył go ryk huraganu, a cały przedwieczny dąb zadygotał niczym wiotka osika. Próbował opleść zapewniający podporę konar udami, ale drżące z wysiłku kończyny zsunęły się z oślizgłej kory i niedoszły władca Nawi wystrzelił w powietrze, jak jeździec wyrzucony z siodła. Jednak ku swemu zdumieniu nie runął na ziemię, choć pozornie nie poszybował też w górę. Potężny ssący wir targał jego odzieniem i szarpał za włosy, a jednak tkwił nieruchomo w przestworzach oddalony o długość miecza od zdobyczy, za którą tak wytrwale podążał. Zaskoczony i zdezorientowany łucznik spojrzał w dół i oniemiał do reszty. Oto bowiem ziemia ruszyła się ze swych posad i jęła obracać powoli wokół osi, którą wyznaczał pień dębu, przedzierzgnięty w mityczny axis mundi. Jednocześnie spadała w jakąś niezbadaną otchłań, odrywana brutalnie od rozpaczliwie próbujących podtrzymać ją korzeni drzewa. Fakt, że świat nie osunął się ze swych fundamentów, lecz to on wraz z szumiącą koroną kołuje w samym sercu powietrznego leja, dotarł do świadomości Nieluba dopiero wówczas, kiedy ujrzał pod sobą wzburzoną taflę jeziora. Chyba po raz pierwszy w życiu doznał wówczas tak ambiwalentnych uczuć, jak skrajne przerażenie następujące wraz z obezwładniającą ulgą. Jednak nawet w obliczu pewnej zguby nie zamierzał rezygnować z objęcia należnej schedy. Dostatecznie obyty już z podniebnymi akrobacjami, zauważył wnet, że poprzez odpowiednie ustawienie kończyn i przesuwanie środka ciężkości jest w stanie kontrolować swoje położenie. Jął tedy, posiłkując się uczepioną ramion płachtą niby sterem, podlatywać ostrożnie do cennego łupu, zdającego się spoczywać nieomal w zasięgu ramion. Kiedy jednak usiłował wyciągnąć poń rękę, zaburzona geometria szybującego ciała skutkowała nieprzewidywalną zmianą kierunku, przez co z łopotem odfruwał w górę lub w bok. Po chwili zdesperowany zdecydował się na ostateczny hazard i pikując niczym gigantyczny nietoperz zaatakował artefakt zębami. Z kłapnięciem zawarł szczęki na wyślizganej kości. W tym momencie orkan wyczerpał swą niszczycielską siłę i załamał się, a pozornie nieważkie dotąd drzewo runęło w dół, jakby wyszarpnięto spod niego niewidzialną podporę. Chociaż dla łucznika upadek jawił się jako nagły i karkołomny, to przecież rozłożysta korona zadziałała niczym swoisty spadochron, a wszak jej właśnie uczepił się kłami na podobieństwo zajadłego buldoga. Od gałęzi oderwało go dopiero potężne uderzenie, które nastąpiło, gdy pień ugodził w fale. Nielub plusnął w wodę niczym przejrzały owoc, aż pociemniało mu w oczach. Czuł potworny ból w całym ciele, ale najbardziej bolały go szczęki, więc pomyślał, że najpewniej pozostawił zęby w rozwidleniu konarów zatopione w korę obok kościanej pochewki. Rozwarł powieki i ujrzał się zawieszonym w wodnym przestworze, dziwnie przezroczystym i rozświetlonym iluminacją błyskawic. W uszach słyszał tajemnicze bulgotania i przytłumione przez wodę dźwięki, na tle których począł wyróżniać się jeden szczególny, rytmiczny, coraz bliższy i bardziej głośny. Rozpoznał w nim ze zgrozą miarowy tętent nadciągającej konnicy. Począł rozpaczliwie przebierać rękoma i nogami, próbując wznieść się ku wzburzonej powierzchni, ale szło mu to nieskładnie, w dodatku płachta, która tak dobrze spełniała funkcję latawca, teraz krępowała ruchy i ciągnęła go w otchłań. A z tej wynurzały się już kare wierzchowce upiorów i nadpływało grobowe, chóralne zawołanie: „Kląłeś się! Żertwa spełniona!”. Bałwany łamały się z hukiem tuż nad głową Nieluba, ale jemu brakowało powietrza i nie wiedział już, czy to czarne mroczki, czy też kity wronich piór powiewające na szyszakach pomarłych wojów wirują szaleńczo przed ślepnącymi oczami. Zimna woda wypełniła mu nos i usta, czekając na sposobną chwilę, by przelać się śmiercionośną kaskadą w spragnione tchu płuca. Jednocześnie jednak kojący chłód przywrócił czucie w obolałych szczękach. I oto zdał

sobie sprawę, że wstrząs nie ogołocił mu dziąseł, a wręcz przeciwnie, mocne zęby uporały się z zetlałym drutem i wciąż ściska w nich zaklętą pochwę świętego noża. Natchniony nową nadzieją wydobył ją z ust i jednym ruchem nasunął na ostrze, którego nawet podczas ekstremalnych zmagań nie ważył się wypuścić z zaciśniętej kurczowo dłoni. Z głośnym trzaskiem, jakby ktoś z impetem zamknął tysiącletnią księgę, obie połówki magicznego przedmiotu zwarły się w przeznaczoną im jedność. Widma znikły, a Nielub przebił wzburzoną powierzchnię, aby, krztusząc się i parskając, schwytać pełną piersią pierwszy haust pachnącego lasem i burzą powietrza. Wył wiatr, srożyły się sztormowe fale, ale on zaczynał nowe życie w realnym, choć strasznym świecie, nie czując nareszcie, że wszystko co go otacza jest li tylko wątłą skorupką spowijającą mroczne domeny niewidzialnych potęg. * Rozbójnicza trójka przetrwała przejście orkanu tylko dlatego, że ich na w pół podwodny korab okazał się zupełnie niewrażliwy na harce, które wyczyniała na powierzchni wichura. Trąba powietrzna, kiedy tylko dotknęła powierzchni jeziora, zassała płynny żywioł i zmieniła się w wirujący słup wody, udekorowany na czubku fruwającym dębem. Na szczęście ten miażdżący wszystko na swej drodze rdzeń ominął tratwę, ale zahaczył ją zewnętrzny płaszcz huraganu. Izbor, kiedy zauważył, że skraj wiru uderzy w ciężką pławę, wrzasnął tylko: – Plackiem w wodę, bali się imać! Zadar, skrzynię dzierż! – i sam pierwszy wykonał swój rozkaz, niknąc z oczu towarzyszy. Skopiec również nabrał tchu w płuca i przypadł płasko do pokładu, jedną ręką obejmując skraj oślizgłych bierwion, drugą zaciskając na okuciach wypełnionego złotem kufra. Tylko Zenda wahała się zbyt długo, przekonana, że jeśli przyjmie pozycję horyzontalną, to już się o własnych siłach nie podniesie. Jednak kiedy nadciągnął wiatr, okazało się, że nawet huragan nie jest w stanie poruszyć z miejsca objuczonej zdobyczą dziewczyny. Patrzyła tylko z żalem, jak trzy spiętrzone na jej głowie diademy ulatują jeden po drugim i znikają w ryczących wnętrznościach potwora. Minąwszy tratwę wodna trąba przebyła jeszcze dystans nie dłuższy niż rzut oszczepem, gdzie wyczerpana zachwiała się raz i drugi, po czym z głośnym trzaskiem spieniony słup załamał się i runął kaskadami bulgoczącej cieczy. W gigantyczny rozprysk opadł z szumem majestatyczny dąb i z wolna pogrążył się w odmętach. Kataklizm zakończył się równie gwałtownie, jak rozpoczął. Nadal wył porywisty wiatr i srożyły się fale, biły z rzadka pioruny, ale zwykła burza hulająca po rozległym jeziorze nie czyniła już na śmiałkach wrażenia. – Tako mniemam, jako uszliśmy z życiem – bardziej piskliwie niż zwykle odezwał się Zadar. – Aże dziw. – Obiatę z onego złota złożę – zadeklarował Pisanka. – Żal mi owych koron, co z wichrem uleciały, wszelako szczęście, że mi uszu nie oberwało – rozważała od praktycznej strony sytuację Zenda. – Ciekawym, zali bardziej by jej słuchów brakowało, czyli ponawieszanych błyskotek? – zagadnął skopca Izbor. – Że też tyli dąb tuman poniósł – zadziwił się, nie czekając na odpowiedź. – A na onym dębie wąpierze gniazda wiły. Przez to groza odeń biła – szepnęła wojowniczka. – Obaczyłam jednego, wokół pnia latał, a kwilił. Potem wraz z drzewem w toń plusnął. – Oho! dzika białka, a tako ją przelękło, że się jej mary zwidują. A nie popuściłaś aby tymi kamuszkami, boś ich pewno i w rzyć napchała? – I nie w rzyć tylko, jeno com tam skryła, to moje i nie popuszczę, choćbyś i prosił, zbóju

koślawy. A wąpierza widziałam, jako i ciebie postrzegam, baki u mnie bystre. Twarz miał bladą, zmierzwiony włos płowy, białe skrzydła u ramion… Rety! Toż to Nielub! Jak nic tuman latawca ogarnął. Wiosłujcie co prędzej gdzie dąb runął, może nie sczezł ze szczętem! I już po chwili wiosłowali jak szaleni, nawołując i usiłując dojrzeć coś w czarnych odmętach. Trzebieniec wywijał jedyną ocalałą deską, Izbor wysunięty poza krawędź tratwy młócił wodę krzywymi nogami, nawet Zenda oswobodziła prawą rękę z klejnotów, aby rozgarniać nią fale. W toni zaroiło się od połamanych gałęzi, widzieli już białą pianę omywającą wielorybie cielsko pogruchotanej korony świętego niegdyś drzewa, minęli też blade zwłoki jakiegoś pokiereszowanego trupa, zapewne wisielca, jako że cuchnął i pływał wydętym brzuszyskiem do góry. Aż nagle, niby spełnienie trwożnych nadziei, wychynął z głębin wprost przed nimi, prychając i kaszląc niczym mors, zaginiony towarzysz. Głuchy na radosne powitalne okrzyki, wyciągnął ku niebu rękę, w której dzierżył jakiś białawy przedmiot, i zaniósł się obłąkańczym, pełnym dzikiego triumfu śmiechem. Śmiał się nadal i gadał do siebie, kiedy osłabłego wciągali na tratwę, jakby za nic miał cudowne ocalenie, a jeno ten kozik cudaczny stanowił dlań jakąś wartość. Gdy nieco oprzytomniał i pojął, że znajduje się w ramionach towarzyszy, obłapił skonsternowaną, choć wcale chętną Zendę i ucałował w zziębnięte usta. – Zakarbuj to sobie, a pomnij białko – rzekł poważnie – żem dziś niesłychanego dokonał, samą Dolę chrobrością a lścią przemógł. Tedy ci i twoje łgarstwa daruję. Patrzajcie – zwrócił się do towarzyszy. – Oto nynie jam jest Panem Nawi.

XI POWRÓT ROK 1033, PRZED NOCĄ DZIADÓW) – Tako się nam, cudownym zrządzeniem niebios, Nielub pośród zbełtanych wełn[121] odnalazł – zakończył relację Zadar. Jego opowieść nie zawierała wszystkich opisanych szczegółów, gdyż skopiec przygody swoich towarzyszy znał jedynie z nieco bezładnych relacji, a niektóre wydarzenia, jako nazbyt drastyczne lub nieprzyzwoite, celowo pominął. – Anim dumał, jako Galędy takie zasobne – Stanisławowi zaświeciły się oczy. – Żal, żeście jeno samoczwart ostrów łupili. Gdyby tak większą kupę skrzyknąć, moc dobra szło zagarnąć. Po kres żywota pławiłby się człek w dostatkach. – Ledwie mu w galindzkich borach złoto błysnęło, a już rad by z chąsą ku północy pociągnąć – roześmiał się Bruno. – Znam ja was, Awdańce. Cięgiem w waszym rodzie normańska krew buzuje i ku złemu judzi. Szczęście, żeś w onej wyprawie nie uczestniczył, pazerny Wikingu. Zendę, choć takoż w łupiestwie niepomiarkowaną, przecie jakoś pława uniosła, lecz ciebie nawet korab by nie udźwignął, kiej byś się błyskotkami objuczył. – Zasię co też ja biedna miałam wtenczas czynić? – oburzyła się wojowniczka. – Churlęgi mi nawet zawczasu nijakiej łubianki na spodziewane łupy nie sprawili, a potem ostawili samotną białkę pośród pożogi, nakazawszy cenności w zanadrze pchać. To upychałam kamuszki gdzie się dało, nawet tam, gdzie co insze łacniej wetknąć można… – Rzeknijcie lepiej, Zadarze, jako wam się z matni ujść udało? – przerwała wywód Zendy zasromana ciotka. – I co się ze zdobycznym dobrem stało? – dorzucił Stanko, którego myśli nie mogły się oderwać od wizji wypełnionego klejnotami skarbca. – Ano pokazało się, jako dostatki wszelakie, nie tylko w tej krainie zdobyte, aleć i wszystkich okolicznych dziedzinach, panu królu przynależne. Tedy i nasze wziął i w loszku zachował – podjął Zadar. – A matni już nijakiej nie stało ani też gon wtóry nie ruszył, jeno nie zrazu żeśmy się pomiarkowali, jak straszliwą klęskę zadały Galędom żywioły. Karabaskalim się pławą na ląd, wciąż niepewni, zali ujdziem z życiem. Burza odeszła, lecz wełny olbrzymie wciąż hulały po ple, a pośród nich chyż[122] ułomki, pnie drzew, korabie potrzaskane, truchła ludzi i zwierząt. Ledwie nam się o świtaniu na brzeg wyleźć udało, bo zwalony starodrzew przystępu doń bronił niczym zasiek. Zmordowani przycupnęliśmy w chrustach, aby odetchnąć ździebko i kto wie, możeć zmitrężylibyśmy czas sposobny na ucieczkę, gdyby nie Zenda. Zachciało się niespożytej białce zbroi na rosochatym karczowisku szukać. – Cie[123]! Mój szłom a szczyt z waszym czółnem na dno poszły, zasię przedni łuk Nielub ze szczętem sterał – dziewczyna już wielokrotnie kopała Zadara pod stołem, domagając się bardziej pochlebnych opisów swoich poczynań, jednak tym razem udało jej się trafić prosto w piszczel, aż nieszczęśnik jękną z bólu. – Niełacno białce naleźć oręż sposobny i na miarę sprawiony. Zaś czystym trafem wełny przygnały nas do brzegu jak raz niedaleko miejsca, gdziem skryła ochędóstwo i zbroję, co mi po Gendzie w spadku ostały. Niemałej bystrości trzeba, aby pośród wiatrołomu zwalone drzewo rozpoznać, a trudniej jeszcze właściwą

dziuplę we pniu wyszukać. Wżdy uradziłam. I jeszcze przewojcę dla nas dostałam. – Toż ja ciebie właśnie chwalę – tłumaczył się słodkim, chłopięcym głosem skopiec, masując obolałą kończynę. – Trzeba wam bowiem wiedzieć – zwrócił się do słuchaczy – że z pogromu ocalał nie kto inny, jak ów na obiatę przeznaczon pachoł. W chrustach go Zenda naścigła, gdy się ku południu poprzez skłębiony zasiek przedzierał. Mówił nam onże Montwił, bo tako się młodzik zwał, że za nic pojąć nie zdoła, jakim cudem uszedł z obierzy[124]. W jednej chwili siedział na źrebcu podle stosu, ku śmierci płomienistej się sposobiąc, a za oka mgnienie taplał się na płani podle lądu, przygnieciony końskim truchłem. W mig go tuman przez pół pła przekidał[125]. Zamyślał teraz na Mazowsze uchodzić, bo kogo raz Prusy bogom na żertwę przeznaczyły, temu mus w obiatnym ogniu zgorzeć, choćby go i jawnie Dola przed takowym losem broniła. Więc było mu z nami po drodze, choć po prawdzie za naszą przyczyną w niełaskę u swoich ziomków popadł, a głównie Nieluba, co z nieboraka wabik na Skumandowych wikingów uczynił. On też uświadomił nam, jako właśnie nastała najsposobniejsza pora na ucieczkę. Starszyzna, świątki i co przedniejsi woje pomarnieli na ostrowiu, gdy rozsierdzone żywioły nań spadły. Im kto znaczniejszą godność piastował, tym bliżej świętego dębu stał, a wszak tam tuman największe spustoszenie uczynił. Tak tedy nie stało nikogo, kto zdołałby składny gon zarządzić i ocalałych zbrojnych w puszczę poprowadzić. Powiódł nas Montwił na błonia, kędy galindzkie koniuchy stad strzegły. Licho strzegły i bez nijakiej broni, tedy konie pobralim pod wierzch i luzaków coś tuzin. Spyży jeno mało w ichniej jacie naleźlim, tedy czczość nam w drodze doskwierała, a szkoda było darowanego czasu na łowy mitrężyć. W biegu niemalże konie mienialim, bez snu i odpocznienia gnając przez groble i puszczańskie przesieki. Nijak bez przewojcy nie dałoby się pośród mylnych szlaków rozeznać, która droga właściwa. Wszakże ten, na trzeci dzień, gdyśmy opuścili pruskie dziedziny, porzucił naszą drużynę. Zląkł się, że między Mazury w jeństwo łacno popaść może i wybrał samotne bytowanie na ziemi niczyjej. Wówczas kolejny raz zadziwił mnie Izbor swym uczynkiem, bo kiedyśmy obdarowali pachoła garścią złota, onże dodał mu jeszcze swój topór zdobyczny, cenniejszy w głuszy niźli drogie kruszce. Może nie jest ów zbój pokraczny takowym łotrem, za jakiego pragnie uchodzić. Może osoczył go kto przed królem o cudze zbrodnie, a on nie pragnął swej niewinności dowodzić i przez to w czas sądu niedorzeczną gadką pana Mieszkę zbył. Ano, jeden wszechmocny Bóg zna prawdę. O zmierzchu piątego dnia droga przywiodła nas do mizernego sioła, a już z dala szło poznać, żeśmy nareszcie bezpieczni, w mazowieckiej krainie. Nie bacząc tedy na późną porę, zawitalim do pierwszej z kraja chyży, o stan prosząc. A że za ów stan mus nam było złotem płacić, tedy wnet gospodzin jagłów, mięsiwa a piwa naznosił, ile w komorze jeno miał, i dunął ku sąsiadom miodu wystałego szukać. Trzy dni w owym siole bawilim, a niewiele co z pobytu pomnę, bom cały czas chodził opity. I tak już dalej nam podróż mijała. Dzień jeden na jazdę, trzy dni na popas i gody. Z całego opola lud ku nam na spotkanie ciągnął, z tym co miał najprzedniejszego ze strawy i napitku. A takoż grajkowie z dudami, gęślami, fujarami i piewcy różnoracy a wesołki wszelakiej maści. Byle jeno wytarżyć okruszek cennego metalu. I w miesiąc byśmy pode Płockie wały nie przyciągnęli, aleć wieść o naszym hucznym pochodzie widać bardziej rączo pomykać musiała, skoro wnet dotarła do uszu Wieńczysława. Stróża grodowa opadła nas, gdyśmy zażywali południowego wczasu pośród gromady żeńców. Wóz ze świeżo warzonym piwem właśnie zajechał, grajki gędźbę swawolną wiedli, Nielub z młódkami pląsał, zasię ja z Zadarem rzucałem kości o skrzący kamuszek, co się nam

obu spośród mnogości innych spodobał. Gdybyśmy prosto na nogach ustać zdołali, pognalibyśmy pachołków na cztery wiatry lubo zbiegli bez trudu. Lecz oźralców[126] wnet opadli niby psi kota, obili i skrępowanych sznurami rzucili do klatki na kołach z grubych prętów dębowych uczynionej. Jeno Zenda, gdyby zechciała, mogłaby bez przeszkód pójść w swoją stronę, bo jej rozkaz grododzierżcy nie obejmował. Wżdy kiej jeden strażnik zdzielił Nieluba w łeb palicą[127], gdy nieborak nieskładnie uchodził skroś rżysko, wyskoczyła niby Perperuna spośród snopów, kędy się z żeńcami lęgła, i tako zbrojnego pięścią w szłom zdzieliła, że na miejscu padł trupem. Tedy już jej darować nie mogli. Dopiero trzech chłopa zdołało rozsierdzoną białkę poskromić, a pręgi od pazurów po grób na licach nosić będą. Tak się tedy nasza skotopaska[128] skończyła. Wnet nas na powrót płocki loch przywitał. Wieńczysław odwiedził nas w jamie i pry: „Wiem, jako wam łaskę król przyobiecał, jednak pokąd własnym słowem onej nie udzieli, mus mi was nadal jako zbiegłych kłodników traktować. Sam miecze na Lednicę poniosę, kędy na zimowe leże orszak królewski przyciągnie. Niech jeno Bolesławowic słowo za wami przemówi, wnet posłańca przyślę z rozkazem, a stróża was na wolę wypuści. Skarby zdobyczne takoż panu Mieszce ofiaruję, bo w jego służbie żeście łupy wzięli. Skorszym będzie obietnicy dotrzymać, bo pustkami pańska komora świeci. Jeden z was musi mi towarzyszyć, aby rzetelną opowieścią króla uraczyć. Rusz się Izborze, szczęsnyś, na ciebie padło”. Potem zadumał się na chwilę i do Zendy: „Nie wiem jeno co z tobą, gorda[129] białko, uczynić. Człeka mi grodowego ubiłaś, aleś pono położyła niemałe zasługi w pobiedzeniu Galędów. Nieradym cię gardłem karać”. – „A co zaś, jeśli główszczyznę[130] spłacę?” – ona na to. „Może to być. Za grodowego człeka główszczyzna grododzierżcy przynależna. Acz niemały to będzie okup”. – „Poczekajcie jeno chwilę, panie” – podyrdała w ciemny kąt i wnet powróciła, dzierżąc w dłoni karbunkuł niemal tak wielki, jak ów co Saitorana zdobi. – „Starczy za cherlawego pachoła, com go jeno raz w durny łeb klepnęła?” – pyta. Rozrechotał się matory[131] woj, aże mu ślozy z ócz pociekły. – „Starczy – rzecze – a nie będę drugich kamuszków szukał, bo nie godzi się staremu w babie skrytki zazierać. Wszelako nie wcześniej cię z lochu puszczę, jeno wraz z drugami. Nie lza, by się dalej wieść o waszych przygodach niosła. Tajemną miała być wasza wyprawa i taką musi póki co pozostać. Zachciało się wam godów przed czasem, cierpcie nynie”. To i cierpielim, trzy miesiączki bez mała, nim posłaniec z królewskim rozkazem nie przybył. Gdyby Wieńczysław w grodzie pozostał, nie dozwoliłby Nielubowi w jamie czeznąć, wżdy kiej grododzierżcy nie stało, nie większe staranie o nas stróża miała niźli o innych kłodników. Tobołki i broń nam na odchodnym oddali, wszakoż przednie pruskie źrebce przepadły, nie wiada kto je pobrał. Mało mnie nie obili, gdym błagał o podwodę jaką, choćby i chromą kobyłę, dla chorego. – Oj, będą się mieć z pyszna płockie pachołki, gdy Miecława o sprawie powiadomię – zgrzytnął zębami Bruno, zapomniawszy widać chwilowo o urazie żywionej do możnego brata. – A nie macie jeszcze, Zadarze, choć odrobiny owego cudownego leku, zdolnego zimnicę precz odegnać? – zapytała z nadzieją Włodzisława. – Bylebym jeno miał – westchnął skopiec – wnet bym Nielubowi zdrowie wrócił, choćby i w lochu. Nie wiem, kędy lek przepadł. Po tysiąckroć zamknięty w jamie plwałem sobie w brodę, żem go nie skrył, choćby i tak, jako Zenda swój kamuszek. Z nagła nas wzięli, a przecie każdy coś tam zachował cennego, jeno ja największą cenność straciłem. Myślałem, że się pośród zwróconych tobołków odnajdzie, lecz gdzie tam. Pewno się ktoś na ozdobne puzderko połaszczył, ani wiedząc, co kryje.

Zapadła żałobna cisza. Każdy żałował cennej maści, bo zaiste lek zdolny na poczekaniu zwalczyć którąkolwiek z trapiących tych ludzi chorób, jawił się im jako nieoceniony dar niebios. Znane kuracje rzadko bywały skuteczne, za to zawsze co najmniej ryzykowne. – Nadto już uwłoczyłem gościnności, ponad miarę przybyłych wypytując i nie dozwalając im zaznać należnego wypoczynku – przerwał milczenie dziad. – Wraz kur się ozwie, nowy dzień wieszcząc. Prawią, że takoż wieszczym bywa sen, co człeka na nowym miejscu nawiedzi, tedy raz jeszcze miodu poleję na dobranoc, aby się wam co miłego w nocnych widzeniach objawiło. – Wypijcie za zdrowie Nieluba, ja się tymczasem koło nieboraka zakrzątnę – ciotka poderwała się z ławy i ciaśniej otuliła siwą głowę chustą. – Ruszcie zadki, trza chorego przenieść, sama nie uradzę – ofuknęła służbę. Sień w mig opustoszała. – Mniemam, jako nas Zenda zamierza jutro równie zajmującą gawędą uraczyć – przemówił niegłośno stary Wilk, bawiąc się pełnym kubkiem. Jego jedyne oko pociemniało, bez uprzedniej sympatii świdrując młódkę. – Rozważnie ułóż swoją opowieść, miła białko, bowiem my tutaj, w mazowieckiej ziemi, od wieka znamy dzikie żony i nie z bajań jakowyś lubo durnych opowiastek. Szczerbami na moim szczycie wypisana jest owa znajomość. Mój chowaniec łgarstwa ci nie zarzucił i przed towarzyszami nie osoczył. Widno też, jako się o niego szczerze troskasz. Tedy i ja, co byś nie rzekła, za prawdę przyjmę, bo mniejsze mam prawo niźli Nielub, aby cię oceniać. Zważaj jednak na słowa, bo są tu i drudzy, których twa gładkość nie przywiedzie do łaskawości, jeno do surowszego sądu. Pojmujesz? Wygadana zazwyczaj wojowniczka milczała, a rumieńca, który powlókł szkarłatem jej piegowate policzki, nie wywołał zapewne żar bijący od paleniska. Powoli wypiła słodki trunek, osłaniając twarz pucharkiem. Dopiero gdy odstawiła naczynie, prawie szeptem odpowiedziała: – Pojmuję. Dwie słowie jeno o sobie rzeknę gromadzie, bowiem dzikie żony nie słyną z gadulstwa. – Ano! O to szło – stary woj przepił do dziewczyny. – Tedy, spokojny o jutro, mogę wam, mili goście, życzyć dobrej nocy. Łoża na was czekają, skórami wymoszczone, gdyby jednak ziąb się dawał we znaki, krzyknijcie jeno, a wnet kto wam kamień gorący z łaźni przyniesie dla stóp ogrzania. Wszakoż, żeście młodzi, pewnikiem nie będzie takowej potrzeby. Jeno nam, starym, członki martwieją. Zenda powstała gwałtownie, jakby ława poczęła ją uwierać w zadek. – Dziękuję za gody. I za dobrą radę – nadal mówiła bardzo cicho i jakoś niepewnie… – Dobranoc wam, zacny panie. Szybko wyszła z sieni, którą przygasający ogień powtórnie jął porzucać na pastwę mroku. W ślad za nią podążali syty wieści Stanisław i kulejący w cudacznym rozkroku Zadar. Zarówno jeden, jak i drugi głowił się nad znaczeniem przestrogi udzielonej przez dziada wojowniczce, wysnuwając zupełnie odmienne wnioski. Skarbimirowic zżymał się, przekonany, że starzec pragnie powstrzymać dziewczynę od zdradzenia mrocznych sekretów Amazonek, niechybnie nad wyraz interesujących. Natomiast skopiec, bliski już odkrycia prawdy, zaczynał się domyślać, że Zenda nie zna żadnych sekretów i mogłaby ujawnić jedynie ów brak rzetelnej wiedzy. – Licho z Nielubem. Posłałem Kija po Awaswintę – poinformował wpatrzonego weń z niepokojem wnuka stary woj, kiedy zostali sami. – Stąd wrót skrzypienie. Jeśli posłaniec nie zawiedzie, wraz sama ku nam przybędzie. Ona, a w ślad za nią i drugie córy Lampeto. Możeć i

Mazaharja. Młodemu nagle zaschło w gardle, więc tylko skinął głową. Odchrząknął, próbując przemówić, ale przekonawszy się, że nie zdoła, ucałował na dobranoc pomarszczoną dłoń i niczym błędny powlókł się na spoczynek. Czuł, że tej nocy nie zdoła spokojnie zasnąć. W gęstniejącej ciemności, ledwie rozświetlanej żarem z dogasającego paleniska, tkwiła czarna sylwetka starca. Znieruchomiały na moszczonym skórami zydlu znowu bardziej przypominał kamienny posąg niźli żywą istotę. Jednak w siwej głowie kotłowały się myśli i młodzieńcze niemal tęsknoty, gdy swym cyklopim okiem wpatrywał się w wizję nowego świata, który miał przypominać ów dawno miniony, idealny, znany jedynie z legend.

XII WIEDŹMA Mazowiecka puszcza milczała, spowita oparem mgieł nadciągających sponad trzęsawisk. Siekący deszcz ustąpił miejsca lodowatej mżawce, wszechobecna wilgoć skapywała wielkimi kroplami z czarnych konarów drzew, bijąc nieregularnym werblem w pokłady suchych liści. Szeleszczący dźwięk czynił pozór, jakby pośród oślizgłych pni uwijały się stada miękkołapych zjaw. Wiatr, który targał lichą sukmaną posłańca, gdy ten przemierzał groble wijące się wśród podmokłych łąk, ucichł nagle na skraju lasu, jakby bał się zapuścić w złowieszczą knieję. Kij uniósł głowę sponad końskiego grzbietu, do którego tulił się w obawie przed spotkaniem z ciężkim od wody konarem, i zerknął na drogę. Zobaczył jedynie doskonałą ciemność. Srogi pan opisał mu leżące u stóp starego dębu rozstaje, gdzie należało zboczyć z głównego szlaku, jednak pachołek nie miał szans dostrzec drzewa, nawet gdyby rozkwasił sobie o nie nos. Świadomy, że od wyznaczonego celu dzieli go jeszcze szmat drogi, uderzył piętami boki wierzchowca i ruszył w ostęp, zdając się na zmysły zwierzęcia. Liczył, że niebawem późny jesienny świt wsączy odrobinę blasku w otaczający mrok. Noc wlokła się niemiłosiernie, a pobudzona wyobraźnia jęła formować przed oczami wędrowca mgliste majaki. Co i rusz wydawało mu się, że na samej krawędzi widzenia dostrzega przemykające wśród chaszczy białawe sylwetki, które jednak znikały natychmiast, gdy usiłował skierować na nie wzrok. Osaczony przez lęgnące się w skołowanym umyśle widma nieświadomie poganiał konia, a niepokój jeźdźca udzielał się zwierzęciu. Po chwili pędzili już kłusem, a gdy niewolnik poczuł na twarzy rosnący pęd powietrza, zagościła w jego głowie tłamszona dotychczas myśl o ucieczce. Gnać wprost przed siebie, ku wymarzonej wolności. Przecie jakoś skołuje pościg, siedząc na grzbiecie ścigłego rumaka. Bez udziału pańskiej łaski, której wciąż był niepewny, powróci do przeglądającej się w leniwych nurtach naddniestrzańskiej chaty. Trzeba tylko dobrze wykorzystać darowany czas. Raz jeszcze pognał źrebca, ale ten, miast przejść w galop, zarył w miejscu kopytami, omal nie zrzucając Kija w bulgoczące na szlaku błoto. Posłaniec rozejrzał się, próbując pomiarkować, co spłoszyło zwierzę i zmartwiał. Ponad drogą, na wysokości wytrzeszczonych z przerażenia oczu, unosił się świetlisty kształt. Długą chwilę, wypełnioną śmiertelną zgrozą, zajęło pachołkowi zrozumienie, że pulsujący blask dobiega z łojowego kaganka, który ktoś umieścił w zawieszonym na drzewie domku dusz. W ślad za zrozumieniem przyszło gorzkie rozczarowanie. Pojął, że nie zdoła na nowo zebrać dość odwagi, aby kontynuować ucieczkę. Kapliczkę umocowano bowiem na pniu potężnego dębu, a wątłe światło wystarczało, aby dostrzec u jego podstawy wiodącą w las zarośniętą ścieżkę. Zrezygnowany ruszył ku swemu przeznaczeniu. Wąski szlak wił się wśród gąszczy i mokradeł matecznika. Jeździec spostrzegł, że ciemność ustępuje miejsca mętnej bieli. Gęsta mgła zasnuła las, a chociaż odległe zorze rozświetliły nieco opar, to widoczność niewiele się polepszyła. Mógł już wprawdzie dojrzeć zwieszające się nad drogą gałęzie zanim chłosnęły go w twarz, ale to wszystko. Dopiero kiedy mleczna zawiesina rozsnuła się na pojedyncze pasma, zorientował się, że wierzchowiec stąpa po błotnistej grobli, oblanej z obu stron nieprzebytym bagnem. Nadal trwała niezwykła cisza,

przerywana jedynie rytmicznym mlaskaniem mielących młakę kopyt i bulgotaniem uchodzących z moczaru gazów. Coś zamajaczyło na ścieżce, chyba duże zwierzę, ale koń tylko zastrzygł uszami i kontynuował marsz, więc Kij nie lękał się spotkania z drapieżnikiem. Wielki odyniec siedział na środku drogi, bez niepokoju wpatrując się w przybysza. Dzikie świnie uchodziły za łączników pomiędzy światem materialnym i krainą zmarłych, nade wszystko jednak stanowiły łakomy kąsek, więc nieświadome swej magicznej funkcji przeważnie unikały ludzi. Jednak ten dzik nie zamierzał uciekać, jakby faktycznie czuł się bezpiecznie dzięki konszachtom z mrocznymi siłami. Pachołek wstrzymał konia i wymamrotał zaklęcie. Zwierz chrząknął i wydobywszy zwaliste cielsko z błota węszył przez chwilę czarnym ryjem. Wydawało się, że próbuje rozpoznać zamiary wędrowca. Odbiegł kilka kroków, po czym przystanął, jakby zachęcając jeźdźca, by podążał za nim. Kij najchętniej udałby się w przeciwną stronę, ale grobla była zbyt wąska, aby zawrócić. Tkwił więc w miejscu niezdecydowany, gdy za plecami posłyszał głośny łomot i chlupot, a zaraz potem basowe stęknięcie. Zerknął w tył i zdębiał. Tuż za końskim zadem wygramolił się z bagna potężny łoś. Masywny garb stworzenia górował nad siedzącym w siodle człowiekiem. Puszczański olbrzym zamarł w bezruchu, tarasując drogę ucieczki. Pasma mgły falując opływały jego niewiarygodnie szerokie łopaty, wystające daleko poza krańce ścieżki. Łoś postąpił krok naprzód. Koń również przesunął się o krok, wzdrygnąwszy się lekko, gdy mięsisty pysk rogacza trącił jego zad. Kolejne szturchnięcie, kolejny krok i już po chwili ubezwłasnowolniony jeździec jechał stępa poganiany przez nieustępliwego olbrzyma, mając w awangardzie dziką świnię, która najwyraźniej wskazywała drogę. Jeżeli Kij liczył, że uda mu się znaleźć spłacheć twardego gruntu i uskoczywszy w bok umknąć niesamowitej asyście, to srogo się rozczarował. Bagna ciągnęły się w nieskończoność. A gdy miejsce głębokich zastoisk pełnych czarnej błotnistej wody zajął płytszy, porosły szuwarami i paprocią moczar, w spowijającym mokradła oparze rozległy się chlupotliwe odgłosy stąpania licznych racic. Zamajaczyły cienie wielkich zwierząt, zbyt dobrze zamaskowanych przez mleczny woal, aby dało się z całą pewnością rozpoznać gatunek. Przerażony posłaniec dostrzegał we mgle zmierzwione, okryte błotem fragmenty sierści, połyskujące krwawo ślepia, różnej maści chwosty i rogi. Całą masę rogów – rosochatych i pojedynczych, ostrych i tępych, zakrzywionych i prostych. Poroża widział najlepiej, ponieważ na wysokości końskiego kłębu mgła rzedła, tak iż chwilami miał wrażenie, jakby brodził zanurzony do pasa w mlecznej rzece opływany przez niesione leniwym nurtem atrybuty zwierzęcej witalności. Pomimo paraliżującej grozy jeździec spróbował wyrwać się z zaklętego kręgu. Wypatrzywszy skrzyżowanie podmokłych ścieżek, szarpnął cuglami, ale na drodze planowanej ucieczki wyrosła czarna sylwetka gotowego do ataku tura, z groźnie opuszczonym łbem. Z dwojga złego wolał już towarzystwo łosia, więc zrezygnowany pozwolił się wieść na spotkanie niewiadomego. Świtało. Niebo przybrało barwę popiołu, na skraju morza mgieł zarysowała się ciemna linia lasu, a tuż przed wędrowcem wyrastał z białej toni, niby samotna wyspa, kopulasty pagórek porośnięty starodrzewem. Odgłosy stąpań ucichły, gdy dziesiątki poroży odpłynęły na boki, formując wokół wzniesienia koszmarny falochron. Jedynie dzik, ukryty pod nieprzeniknioną dla wzroku powierzchnią, łomocząc racicami pomknął naprzód. Wynurzywszy się z mlecznego odmętu na skraju wiodącej na szczyt przecinki, raz jeszcze zerknął na Kija i z głośnym kwikiem wpadł między drzewa. Ten obejrzał się ostrożnie za siebie. Rogaty strażnik

zniknął, ale posłaniec nie zamierzał próbować odwrotu. Zdawał sobie sprawę, że oto przybył na miejsce, ku któremu zmierzał poprzez wypełnioną grozą noc i już tylko jeden krok dzieli go od upragnionej wolności. Bowiem jedynie rzetelna i potężna wiedźma mogła rzucić czar na leśny legion i przymusić go do spełnienia swej woli. Pognał konia śladem szczeciniastego przewodnika i przystanąwszy, podobnie jak odyniec, na granicy zagajnika, ile sił w płucach wrzasnął: – Zwą mnie Kij, a słał mnie z wieścią stary Wilk z Osieka, pan na Rokitnie! Odpowiedziało mu echo, które poniosło okrzyk falą gasnących z wolna pogłosów ponad zasnutym mgłami, milczącym bagniskiem. Gdzieś w oddali stado kruków, kracząc głośno i złowróżbnie, wzbiło się w powietrze. Niechętnie zsiadł z konia i przywiązał zwierzę do pobliskiego pnia. Pewny siebie woj zapewne pogalopowałby w las, ale niewolny parobek nie śmiał w tak bezpardonowy sposób wtargnąć do królestwa leśnej pani. Już po kilku krokach przekonał się, że pokora popłaca. W poprzek przecinki na wysokości piersi jeźdźca rozpięto rodzaj wnyków z cienkiego sznura. Nieuważny przybysz niechybnie zawisłby na stryku. Z duszą na ramieniu, omiatając czujnym wzrokiem drogę, posłaniec brnął pod górę po piaszczystym, osuwającym się spod stóp gruncie. Minął dwa zmurszałe słupy, tworzące coś na kształt zniechęcającej do przekroczenia bramy. Na palach tkwiły czaszki, ludzka i wilcza. Dalej ścieżka prawie znikała w gęstych krzewach leszczyny. Z chaszczy dolatywały podejrzane szelesty i trzaski. Kij miał nadzieję, że to tylko harcują wiewiórki, gromadzące zapasy na nadchodzącą zimę. Zresztą cały las ożył, jakby ponury portal stanowił wejście do innej rzeczywistości. Zakwiliły przebudzone ptaki, w koronach drzew zaszemrał lekki zefir. Te naturalne odgłosy, kładące kres złowieszczej martwocie, działały kojąco na skołatane nerwy wędrowca, więc kiedy zarośla urwały się nagle, śmiało wkroczył na pokrytą kobiercem wrzosów polanę. Szczyt wzgórza wytrzebiono przed laty, a pnie drzew posłużyły jako materiał do budowy niewielkiej lecz schludnej chatki. Domek zorientowano według stron świata, a przed każdą ze ścian stał wkopany w ziemię pal, starannie ociosany na kształt ludzkiej postaci. Pomiędzy słupami leżały w regularnych odstępach granitowe głazy, formując owal wokół centralnie położonego budynku. Okute drzwi były uchylone, a spod strzechy unosiła się smużka dymu, więc gospodarz zapewne przebywał w pobliżu. Pomny na przestrogi dziada posłaniec zbliżył się w kornej postawie do granicy kręgu. Gdy już tylko krok dzielił go od najbliższego kamienia, z chaty wypadł szarżujący odyniec i orząc racicami wrzosowy dywan zatrzymał się tuż obok przybysza, jakby wzbraniając mu wstępu. W ślad za zwierzęciem z mrocznego wnętrza wyłoniła się kobieca postać. Niewiasta z całą pewnością dawno pożegnała młodość, a nawet wiek dojrzały, jednak Kij, przyzwyczajony do widoku dożywających po wsiach kresu swych dni bezzębnych i steranych ciężką pracą bab, nie umiał ocenić wieku wiedźmy. Niewysoka, trzymała się prosto w dumnej postawie władczyni. Gęste siwe włosy przewiązane na czole skórzaną przepaską opadały na plecy długim warkoczem, w wyschniętej i wygarbowanej na brąz przez wichry i słońce twarzy lśniły młodzieńczym blaskiem stalowoszare oczy. Jej szczupłe i z pozoru kruche ciało spowijała prosta lniana szata, spięta na ramionach dwoma szczerozłotymi fibulami. Jednak nie to przykuło uwagę młodzieńca. Biodra staruszki opinał bowiem ozdobiony almandynami pas, obciążony na lewym boku pochwą wielkiego miecza. Tak go to zdumiało, że na chwilę zapomniał języka w gębie, a gdy już był zdolny przemówić, zdał sobie z przerażeniem sprawę, że imię wilchwy zupełnie wyleciało mu z

głowy. Ta tymczasem niespiesznie sięgnęła za próg i wydobyła na światło refleksyjny łuk, następnie długą strzałę i w milczeniu poczęła nakładać ją na cięciwę. Ten widok podziałał na pamięć Kija niczym ostroga na ospałego wierzchowca, słowa starego Wilka na nowo zabrzmiały mu w uszach. – Awaswinto! – wykrzyknął z ulgą. – Można Awaswinto, panicz Nielub zachorzał śmiertelnie i jeno ty jesteś w mocy go uzdrowić. A i jeszcze! Ma ci on święty nóż cały, znaczy się i pochwę natenczas posiadł, tedy chce resztę ojcowizny wziąć. Uff… Wiedźma opuściła łuk i popatrzyła na drżącego chłopaka. – A ty kto? – spytała. Głos miała gardłowy i dźwięczny. – Jam Kij, starego pana Wilka człek – pachołek z powodu nerwowego napięcia zaczynał się jąkać. – Nikt nie chciał iść ku mnie po dobrawoli? – uśmiechnęła się. W ogorzałej twarzy błysnęły białe zęby. – Ciekawam, zali stary bzdyk dotrzymałby danego słowa, gdyby nie Nielubowa niemoc? Ani chybi miesiąc byłby się z myślami barował, nim by kogo z wieścią ku mnie pchnął – mruknęła do siebie. – Dius! Ejże, Dius – krzyknęła do dzika – ostawże otroka, nie zaszkodzi nam. Idźże gdzie na bagna pobaraszkować we młace, od jutra sam na gospodarce ostaniesz i skończą się igraszki. Stróżować będziesz do mego powrotu. No, idźże! Odyniec podbiegł do kobiety i ocierając się szczeciniastym łbem o nogi wybrudził jej suknię, a pogłaskany pieszczotliwie po karku, w podskokach pobiegł w ostęp. – Cóż, Kiju – zwróciła się do posłańca – dobrze się sprawiłeś, ważkie wieści właściwej osobie przynosząc. Wszelako wyglądasz jak siedem nieszczęść. Dygoczesz kiej osika, a widno nie jeno z chłodu. Pewnoć przelękła cię moja leśna drużyna, choć przykazane miała, coby łagodnie się z przybyszem obchodzić. Wejdź do chaty, zagrzej się przy ogniu, obeschnij, zaś ja ci lipy tymczasem naparzę, bo inakszy dwóch niebożców miast jednego przyjdzie mi leczyć. Nie wcześniej cię do Rokitna puszczę, aż sił nabierzesz. A przebędziesz dzisiaj powrotną drogę bez nijakich przykrości. Jużeś nynie bezpieczny w borze pod moją opieką. Kij odczuł ulgę tak wielką, że ugięły się pod nim kolana.

XIII SPISKOWCY Ten sam dzień, który pachoł witał na leśnej polanie, rozświetlił szarym brzaskiem lśniące od wilgoci wały Osieka. Piały grodowe koguty, jak zwykle odrobinę spóźnione, co stanowiło nawet przedmiot kpin w okolicy, bowiem zawsze odzywały się dopiero wówczas, gdy te ze ścielącej się poza częstokołem osady Rokitno skończyły już wypełniać swój poranny obowiązek. Zaskrzypiał studzienny żuraw, dziewczęcy głos zanucił tęskną piosenkę i wnet do melodii przyłączyły się kolejne śpiewaczki. Ze zgrzytem uchyliła się brama i po mostku zadudniły kopyta. To Dobek wyganiał konie na błonia. Jednak nie odgłosy porannej krzątaniny obudziły Bruna, a gromkie chrapanie rozwalonego na wznak Stanisława. Unisławowic otworzył oczy i przez chwilę badał zdumionym spojrzeniem mroczne wnętrze izby. Jeszcze przed chwilą, w swym jak zwykle hiperrealistycznym śnie, przedzierał się przez leśny ostęp, wietrząc woń tropionej ofiary. Nadal kołatał mu się w zakamarkach pamięci niezwykły obraz świata, widzianego w odmiennych barwach i z nienaturalnej perspektywy. Uniósł dłoń i przyjrzał się jej podejrzliwie, ale na jawie ruchliwe ludzkie palce zajęły miejsce ostrych pazurów. Westchnął i pogładził nimi złoty krzyż, którego nie zdejmował z piersi nawet na czas spoczynku. Nagle przypomniał sobie wydarzenia minionego wieczoru i zerwał się z wyrka. Wciągnął gacie, przepasał giezło, podkręcił wąsy i rozczochrany wpadł do sieni, na którą otwierały się boczne izby. Widząc zgarbioną sylwetkę dziada, chciał go pozdrowić z nowym dniem, ale wnet spostrzegł, że tym razem wiecznie czujny starzec spokojnie śpi skulony na swoim zydlu. Ominął go więc, cicho stąpając bosymi stopami po gładkiej polepie. Dym z wygasłego paleniska zasnuł wnętrze. Sprzęty ledwie majaczyły w sinej zawiesinie, blade światło pochmurnego poranka skąpo przeświecało przez otwory w dachu, jednak znając rozkład dworu na pamięć, młody woj pewnie zmierzał do narożnego pomieszczenia, w którym ulokowano Nieluba. Dawna komora jako jedyna miała niezależne wejście z dziedzińca, więc Włodzisława nie musiała, biegając do kuchennej kleci, przemierzać całego mieszkania. Odchylił zasłonę w niskim przejściu. Naturalnie ciotka już tu była, przycupnięta przy łożu chorego. Uniosła głowę i uśmiechnęła się blado do ulubionego wnuka swego ponurego swaka. Ale nie tylko ona. Ku wielkiej radości Bruna również Nielub powitał go uśmiechem. – Czołem, obrze[132] – powiedział słabym głosem. Wydawał się bardzo blady, wychudła twarz lśniła bielą w półmroku zalegającym izbę, ale podkrążone oczy patrzyły przytomnie, a w ich niezmętniałym błękicie pełgały łobuzerskie ogniki. – Witaj między żywymi, ziomku! – zadudnił swym głębokim basem rozradowany olbrzym, ale zaraz ściszył głos, w obawie, że postawi cały dom na nogi. – Nie pojmiesz, jakem tążył za widokiem twej paskudnej gęby. Klepnął druha w ramię i aż się przeraził, widząc, że głowa chorego zatelepała się bezwładnie. – Zostawże nieboraka w spokoju. Będzie mi go szturchał – pisnęła kobieta. – Masz rację, Lubku, prawy obr z tego nicponia – pochyliła się nad podopiecznym. – Nie zanadto ci dokuczył?

– Nie troskajcie się, ciotko, przecie od kuksańca ducha nie wyzionę – roześmiał się pacjent, widno rad, że wreszcie jest wśród swoich. – Lecz rzec ci muszę, Brunonie, że słusznie mnie witasz niby z martwych wróconego, bom i nie nieraz zazierał w Wielesowe dziedziny w czas swej tułaczki. Ciotka mołwi, jako skopiec o naszej wyprawie bajał, wszakże tego ci pewnie nie wyjawił, żem nawie srogie napotkał a z bogami mocarnymi obcował, bo on wiary moim słowom nie daje. Włodzisława i Bruno wymienili zaniepokojone spojrzenia, ale łucznik ciągnął beztrosko: – Nynie już mogę wam rzec, jako to jest z moimi widzeniami, bom pojął ku czemu nóż mego oćca służy. Mam ci też pochewkę, by ostrze otulić i tym sposobem napaści i szkód od nawek czynionych uniknąć. Nie one mną, jak dotychczas bywało, jeno ja nimi wedle swej woli władam. Wprzódzi milczałem, bom się lękał, iże od umu odchodzę. Począł gorączkowo wyjaśniać, czego dowiedział się o swej rodowej pamiątce od chwili spotkania z Pąchem. Najwyraźniej nie był w stanie myśleć i mówić o czymkolwiek innym. Mimochodem napomknął przy tym o Miecławie. – Nawet mi brata nie wspominaj – warknął Bruno. – Nie pojmę, jak mógł zwolić, by cię niewinnie pod kłodę wzięli i potem nawet słowem się za tobą nie wstawił. – Ja takoż nie wiem, w jaką on się gierkę bawił – zmarszczył czoło Nielub – aleć dziś mniemam, że nie ze wszystkim po myśli króla zamierzał postąpić. Coś tam swojego knował na boku i pragnął zaufanego człeka w galindzkie dziedziny posłać, zasię czystym trafunkiem na mnie padło. A pod kłodę prawie trafiłem, bom naisto Światosława ubił, a Miecław sam mi sposób i okazję podsunął. Jeno nie po to, bym za niewinnego uchodził, jakom z początku mniemał, lecz by moją biegłość w zbrodni przed panem Mieszką wykazać. – Tyś Światosława ubił? Owego sławnego Warega? – zdziwił się przyjaciel i z podziwem spojrzał na łucznika. Dotychczas nawet mu w głowie nie zaświtało, że oskarżenie mogło mieć rzetelne podstawy. – Tedyś chwat, wróżdę spełniłeś. Tak się prawemu wojowi godzi. Powiadaj prędko, jako to było? Jako żeś ruską przywłokę w zaświaty wyprawił, nie opuszczając grodu? Nielub siorbnął ziołowego naparu z podanego przez Włodzisławę kubka i cichym głosem, chwilami milknąc na dłuższy czas, aby wydobyć z pamięci szczegóły wydarzeń, zrelacjonował swą płocką przygodę. – A skądeś pewność miał, że cię nawki usłuchają i zbója na umówione miejsce przywiodą? – nawet Unisławowic, szczerze oddany łucznikowi, nie mógł opędzić się od wątpliwości. – Pewności nie miałem, bom przecie pierwszy raz żertwę sprawował, alem tako dumał, że mnie poznają i usłuchają chętniej niż kogo innego, zwłaszcza gdy się mocą wieszczego ostrza wspomogę. Przecie to były nasze domowe bożęta, w złe czarty przedzierzgnięte – odparł chory, jakby chodziło o oczywistą sprawę. – Wspomnij ową noc, gdyśmy z odsieczą Rokitnu spieszyli. Wspomnij, coś wtenczas ujrzał w Osieku, okrom pożogi i spustoszenia. Jako to się ciotka a Kazimir chrobrze całej wrażej potędze bronili. Bruno zapatrzył się w przeszłość. (ROK 1031, PÓŹNE LATO) Gnali ku wschodowi na złamanie karku, bowiem nadchodzące zewsząd hiobowe wieści w pełni potwierdzały wizje Nieluba. Mazowsze stało w ogniu. Na gościńcach mijali ciągnące w przeciwną stronę tłumy uchodźców. Zdrożone i nieustannie poganiane konie ustawały, więc Bruno wraz z Miecławem, którzy posiadali zdobyte na Niemcach rumaki, silne i wytrzymałe,

zdolne do transportowania pancernego jeźdźca, znacznie wyprzedzili towarzyszy. Zapadła noc i krwawa łuna z daleka ostrzegła młodych wojów, jaki los spotkał ich rodową siedzibę. Nie tracili jednak nadziei, ponieważ blask wzmagał się, nie zaś przygasał, sugerując, że pożar ogarnął zabudowania dosłownie przed chwilą. W siekącym deszczu wpadli do Rokitna. Chaty i klecie płonęły oświetlając pobojowisko, ale brak śladów rzezi oznaczał, że ludność zdążyła ujść na bagna lub schroniła się za umocnieniami Osieka. Ponad czarny masyw położonego na wzniesieniu gródka wzbijały się wprawdzie nieliczne jęzory ognia, ale dochodzący z oddali szczęk żelaza i zmieszane okrzyki świadczyły, że warownia broni się jeszcze. Bracia, nie czekając na wsparcie reszty oddziału, popędzili pod wały, wyszarpując z pochew miecze. Rusowie właśnie sforsowali bramę. Kładąc trupem ostatnich obrońców, wdarli się na majdan i rozbiegli w poszukiwaniu dziewek i łupów. Koło studni drogę zastąpiła im przysadzista postać. Ciotka Włodzisława uderzyła toporem, zerwanym w pośpiechu ze ściany paradnej sieni, i jedna oszłomiona[133] głowa potoczyła się po klepisku. Następny z napastników zdążył unieść miecz, jednak kruchy oręż prysnął pod ciosem krzepkiej baby. Po chwili kilku pancernych otaczało starą niewiastę. Ta jednak nie poddawała się napastnikom. Ostrza cięły jej wyschnięte piersi, znaczyły krwawymi smugami plecy, ale co i rusz w kręgu wojowników pojawiała się wyrwa, a błyskowi starożytnego oręża towarzyszył chrzęst gruchotanych kości. U drzwi dworu ślepy Kazimir wywijał długim frankońskim mieczem. Oparty plecami o dębowe deski unosił twarz i węszył, a może nasłuchiwał, po czym uderzał ze straszliwą siłą, której udzielać musieli jego starczym ramionom chyba wszyscy żądni zemsty bogowie Mazowsza. Biada przeciwnikowi, którego dosięgnął cios ślepca. Nagle Kazimir zaśpiewał. Ciepły baryton popłynął ponad trzask rodzącego się ognia i krzyki dziewek gwałconych lub mordowanych w czeladnej kleci. Przerywana przez nierówny z wysiłku oddech, poszybowała w bezgwiezdne niebo stara kołysanka: Stróżowie progu, wybrańcy ciszy, was żadne ucho nigdy nie słyszy. Czuwajcie w napaść, święte bożęta, kto was zobaczy, nic nie spamięta. Ciotka pod studnią po raz ostatni machnęła toporem i nagle osłabła z bólu i wyczerpania, osunęła się na kolana, wspierając ciało na okrwawionym drzewcu. Napastnicy przystanęli, obserwując podejrzliwie nagły bezruch groźnej staruszki. Z pomarszczonych ust, do których kleiły się opadłe na twarz siwe włosy, zmoczone siekącym dżdżem i pobarwione szkarłatną juchą, wydobył się piskliwy głos kobiety i dołączył do barytonu ślepca: Gdy pożar trawi, kiedy krew ciecze, kto zamknie zgasłą pańską powiekę? Za strawę smaczną, za miskę tłustą, niechaj wrogowie na zawsze usną. Odarta z szat, przywalona ciałem Światosława w czeladnej izbie Jemiołka poddała się gwałtowi. Pojękiwała rytmicznie, gdy dobiegł ją z dziedzińca ten niesamowity dwugłos. Czując spazm niechcianej rozkoszy, przypomniała sobie widmowe sylwetki towarzyszy dziecinnych zabaw i jak wielu innych upokarzanych i mordowanych mieszkańców Osieka powtarzała w myślach słowa: Niby łasica przy ogniu leży,

że jest na świecie, dziecię uwierzy. A przecie siła drzemie w bożętach – gdy je wróg ujrzy, to umrze w mękach. Śpiew słyszeli również synowie Unisława, gdy wpadli przez wyważone wrota, by siać śmierć i zbierać krwawe żniwo zemsty. (ROK 1033, PRZED NOCĄ DZIADÓW) – Nielub ma słuszność – pokiwała głową Włodzisława. – Nie jest ci to nijaka kołysanka, jeno pradawne zaklęcie. Starzy dbają, aby każde dziecię znało je od maleńkości, przeto nucą u kołyski. Nasze bożęta, posłuszne wezwaniu, musiały za Waregiem pociągnąć. Radam, Lubku, że im dopomogłeś wróżdę spełnić, bowiem nynie uspokojone do dom powrócą, a wraz z nimi radość i dawny ład do Rokitna zawita. – Jako i ja powróciłem – westchnął chory. – Choć słono przyszło mi za spełnioną wróżdę zapłacić. Czuję, jakbym gdzie kęs duszy postradał. Lecz gdyby nie zlecony mord, nijak by mnie Dola w pruskie krainy nie powiodła. Nynie, gdym się stał panem Nawi, nikt nas już nie ukrzywdzi. – Jeszcze nie. Nie gotowyś jeszcze, by takowe brzemię nosić – dziad odchylał zasłonę u drzwi, patrząc ze smutkiem na chowańca. – Posiadasz wprawdzie nóż, wżdy nie pełnię praw do niego. Zbudziły mnie wasze pogwarki, przeto wszystko słyszałem. Trafnie ówże Pąch rozpoznał narzędzie i moc w onym kęsku żelaza usidloną, jeno nie ze wszystkim. Wiele jest ostrzy wróżebnych, zdolnych zaświatowe potęgi w czas żertwy przywołać, wszelako nie ma bardziej starożytnego i potężniejszego niźli to, które na piersi nosisz. Ten jeno z Chościsków rodu ma prawo nim władnąć, któremu po starszeństwie owa władza przypada, lubo ten, który podczas obrzędu stada[134], zwołanego za powszechną zgodą wiecu, krewniaków swych pokona, najchrobrzej sobie poczynając. Srogie cię próby jeszcze czekają, nim tytuł pana Nawi posiędziesz. – Jakże to – Nielub poderwał się na łożu, zapominając o trawiącej go niemocy – znacie mój ród? Krewnych nieznanych posiadam? Gdzie? Kimże jestem? – Później. Ręczę, iż wszystko ci wyjawię, bo masz już ku temu prawo, lecz później. Kuruj się póki co, abyś miał siłę w szranki stanąć – uspokajał go stary woj. – Piastunie… – jęknął błagalnie łucznik, ale w tej chwili gwałtowne emocje pozbawiły go przytomności. Opadł jak kłoda w piernaty. – Wraz go znowu gorączka chwyci – ciotka załamała ręce. – A jużem się radowała, że moje leczenie pomyślny skutek przyniosło. Dureń jeś – syknęła do swaka. – Stary durny bzdyk. Nie miałeś kiedy nieboraka drażnić, jeno wtenczas, gdy się z niemocą baruje. – Ano, stało się – mruknął Wilk. – Nie dziś, to jutro przyjdzie mu się z prawdą zmierzyć, nie lza czekać, aż wydobrzeje. Wieść o nim już się w świat poniosła. Potąd wiedza mogła mu zaszkodzić, nynie nieświadomość stokroć gorsze obierze nań sprowadzi. Bruno z niedowierzaniem spostrzegł, że stary woj mocno się zmieszał, widząc skutki swego pochopnego wystąpienia. Nic podobnego nie zdarzyło się za życia wnuka. Ale też żaden z nich nie mógł przywyknąć do myśli, że łucznik ostatkiem sił czepia się życia. Po prostu żaden Wilk nigdy na nic nie chorował, chyba że cierpiał z ran odniesionych na polu bitwy, ale i te, o ile nie były bezwzględnie śmiertelne, goiły się z nienaturalną łatwością. Krążyły legendy, że tych z rodu, którzy przyszli na świat naznaczeni szczególnym dziedzicznym stygmatem, można pozbawić życia jedynie przez dekapitację lub wydzierając z piersi serce, gdyż nie przestawało bić nawet przeszyte stalową klingą.

– Idźcie precz, Wilcy, od chorego! – rozsierdzona Włodzisława powstała, odgradzając przybyłych od łoża – bo wasze odwiedziny rychlej Lubka umorzą niźli Galędy lubo płockie lochy. Dziad oraz wnuk szybko umknęli do sieni, kuląc w niskich drzwiach swe potężne sylwetki. Ciotka mogła na co dzień sprawiać wrażenie troskliwej gospodyni, nieledwie kury domowej, jednak nie należało zapominać, że w jej żyłach płynie domieszka krwi scytyjskich władczyń i w chwilach wzburzenia potrafi stać się nieobliczalna i mściwa niczym legendarna królowa Tomyris. – Oby już Awa przybyła – mruknęła do siebie staruszka, gdy za krewniakami opadła zasłona. – Nie cierpię jędzy, jako i wszystkich jej krewniaczek, wszelako nie masz w świecie bieglejszej wilchwy. Oj Lubku, Nielubku, moje ty niebożątko. Że też nie miało gdzie zacne chościskowe nasienie wzejść, jeno w żywocie plugawej Gotki. W sieni zapłonął już rozniecony z nadejściem nowego dnia ogień, a harcujące z trzaskiem po bukowych polanach płomyki pobudziły ciąg powietrza, wyrzucając ponad dach szarą zawiesinę dymu. Na widok gospodarza Czarny odsunął się od paleniska i ściskając w dłoni wylepioną gliną łubiankę pełną popiołu oczekiwał kolejnych poleceń. – Nagrzej nynie kamieni. Które się pierwsze z gości zbudzi, zawiedź ji do łaźni. Wiem ci, jako z jamy niechędogi człek na świat wyłazi. Niechaj się wyparzą, ino nie razem, jeno po kolei. Zadar bez jajec, zasię Zenda się nie zasroma, aleć nie lza rokicianom nowego dziwowiska sprawiać, bo pewnikiem od plotek już całe opole huczy – zarządził dziad. – Juści, gospodzinie, idę – wymamrotał Czarny i powolutku, jak to miał we zwyczaju, powędrował za próg. Jednak nim skrzypiące wierzeje zdążyły się na dobre przymknąć, powrócił niemal biegiem, rozsypując po drodze zawartość kosza na wymiecioną podłogę. – Panic Miecław ku nam jadą! – wrzasnął. Stary Wilk wymienił z młodym niepewne spojrzenia. Od poprzedniego wieczora nieraz wspominali starszego syna Unisława, kolekcjonując listę krytycznych uwag pod adresem krewniaka, jednak jego niezapowiedziane przybycie musiało wzbudzić niepokój. Spodziewali się cześnika najwcześniej na wiosnę. – Jeno nie pomstujcie zrazu na niego, trza pierwej zmiarkować, z czym przybywa – poprosił Bruno, obawiając się, że dziad nawet nie dopuści jego brata do głosu, skoro zaledwie wczoraj obiecywał pognać precz przewrotnego wnuka. – Niechaj się wytłumaczy – mruknął stary woj, pospiesznie wychodząc na majdan. – Skarcę go lub pochwalę, zależnie od postępków. Aleć później za Nieluba i tak go kosturem prześwięcę. Niechaj jeno szłom pierwej zdejmie, bo nie będę po próżnicy w okuty łeb tłukł, jeszcze mi prawica zdrętwieje. Ale Miecław nie miał na głowie szyszaka. W ogóle nie wdział zbroi i przybył samotnie, bez zbrojnej asysty, co mu się zdarzyło po raz pierwszy od czasu objęcia godności. Jedynie potężnej budowy kary rumak, choć podobnie jak jeździec zdrożony i ubabrany błotem, świadczył o wysokiej pozycji właściciela. Wojewoda musiał pędzić do Osieka przez całą noc, jednak nie znać było po nim znużenia, gdy rączo przegalopował przez majdan i energicznie zeskoczył z wierzchowca. – Witajcie z Jezu Krystem! – zawołał dziarsko, pozornie nieświadomy, że chrześcijańskie powitanie rozsierdzi dziada, i spytał obojętnym tonem: – Zali Nielub już stanął w Osieku? Bruno struchlał, widząc w twarzy brata dobrze znany, zacięty wyraz. Miecław od progu świadomie dążył do konfrontacji. Widocznie żywił pewność, że sprawa, która sprowadza go

do domu, nie zyska akceptacji starca i postanowił ostatecznie rozstrzygnąć kwestię, komu powinna przypaść funkcja głowy rodu. Jak zwykle natychmiast przystąpił do ataku, ale chyba długi pobyt z dala od Rokitna sprawił, że zapomniał z kim ma do czynienia. Stary Wilk wyprostował się dumnie, lodowatym spojrzeniem mierząc niesfornego wnuka i wysunął pomarszczoną dłoń do pocałunku. – Z Dadźbogiem – zadudnił basem. – Jeno tych bogów szanować wypada, którzy sami szacunku dla praw starszeństwa strzegą. I ja jeno tych spośród ludzi uszanuję, którzy owym prawom powolni. Nastąpiła chwila pełna napięcia. Cześnik potrafił szybko ocenić swoje szanse. Ostatnio widział starego na wiosnę, gdy ten pogrążony w ponurej melancholii zdawał się z wolna tracić siły fizyczne i przejawiał wyraźne objawy demencji. Wydarzenia ostatniej nocy wyrwały leciwego woja z marazmu i przywróciły mu młodzieńczą nieledwie energię, a wraz z nią uwolniły pokłady przyrodzonej zawziętości. Stalowy błysk w cyklopim oku ostrzegał, że prędzej padnie trupem niż ustąpi młodemu. Dziad dysponował potężną bronią. Mógł wykląć nieposłusznego członka rodziny. Taka klątwa musiała zaszkodzić wizerunkowi wojewody i zachwiać jego pozycją wśród Mazowszan, na których poparciu opierał swoje dalekosiężne plany. To nie był dobry dzień na próbę sił. Miecław pochylił głowę i z szacunkiem ucałował starczą prawicę. – Wybaczcie, zdrożonym i ważka sprawa do pośpiechu mnie nagli – powiedział zmieniając ton. – Bez ustanku od Poznania gnam, bo nie lza, aby kto spostrzegł, iże się ku wam z wizytą wybrałem. Rzeknijcie proszę, zali Nielub już do dom powrócił? Bruno chętnie odetchnąłby z ulgą, ale czuł, że pozorna pokora brata, choć ze wszech miar pożądana, nadeszła zbyt szybko. Poza tym starszy z synów Unisława, który zawsze zachowywał się z umiarem i wystudiowaną godnością, teraz wyraźnie aż skręcał się ze zniecierpliwienia, a może skrywanej obawy. Zapewne gwałtowne emocje popchnęły go do nieudanej próby zdominowania Wilka i nakazały szybki odwrót w obliczu niepowodzenia. Musiało wydarzyć się coś złego. – Ano, wrócił do dom mój chowaniec – zadudnił groźnie dziad. – Spod kłody ji na wolę puścili, kędy przez twoje niecne knowania trafił i mało co żywota się nie zbył. Nynie nic ci do niego. Jam jego piastunem i powiadam: wara od Nieluba. Najmłodszy z wilków, widząc że zanosi się na kolejny zajadły i jałowy spór, postanowił przejąć inicjatywę. – Pójdźmy do izby. Miecław pewnie zgłodniał w drodze, a i nam się posilić wypada. Ty zasię – zwrócił się do brata – masz się ze swych poczynań wytłumaczyć. Zaraz i bez nijakich krętactw. Nielub cię nie obwinia, aleć wraz z nim jego towarzysze w gościnę ku nam przybyli, a przykro słuchać, co o twoich postępkach prawią. Jeśli całej prawdy rodowym nie wyjawisz, tedy komu? Chyba, żeś pono już ze wszystkim duszę królowi zaprzedał i przeciw nam się obrócił. – Gości macie we dworze? – zaniepokoił się cześnik, jakby nic więcej z przemowy Bruna go nie obeszło. – Kto zacz oni? Gdzie są? – Zadar przez musliminów oskopion i Zenda, co się dziką białką mieni. Oni to społem z Lubkiem Galędów biedzili. Śpią jeszcze pewnikiem, jako że niemal do świtu bawilim. A i jeszcze Stanisław. Znasz mego druga. – Znam, jako i wszystkich Awdańców. I źle, że mnie tu spotka. A jeszcze gorzej, jeśli posłyszy, co wam oznajmić zamierzam. Niechaj śpią – Miecław rozejrzał się po

zabudowaniach grodu. – Pójdziem na stołp. – Oczadziałeś? – warknął dziad. – Jeno tam nikt nas nie usłyszy i z dala ciekawskich spostrzeżem. Gdyby się rzecz wydała, wszyscy głowy damy, tedy warto na zimne dmuchać. Niechaj nam Czarny coś na ząb przyniesie, baranice i miodu kwartę, bo ziąb. Usadowili się we trzech w ciasnej strażnicy. Cześnik najpierw pochłonął w pośpiechu gomółkę sera i pół bochenka chleba, łyknął podgrzanego z ziołami miodu, po czym utkwił poważne spojrzenie w twarzach krewniaków. Długo ważył słowa i poddawał je wewnętrznej cenzurze, zanim przemówił. – Prawie mniemacie, żem z rozmysłem Nieluba w skrytobójczą wyprawę uwikłał. Jeno nie wiecie, czemu ona służyła i jak błogosławiony skutek przyniosła. – Jużeśmy wszystko pomiarkowali, opowieści Zadara wysłuchawszy – przerwał mu brat – jeno czemuś akurat naszego łucznika panu Mieszce podsunął? – Bom potrzebował mieć zaufanego człeka w onym przedsięwzięciu. Przecie pragnąłem go po dobroci nakłonić, kiedyśmy społem w kasztelu biesiadowali, pomnisz? – Pomnę, a i Nielub się w twych knowaniach rozeznał. Toż samo mi dziś rano powiedział. – Zamiar, by skrytobójczo uderzyć, powstał naprędce. Ledwie kilka dni wcześniej wieść o pruskim przymierzu przyniósł mi znajomy Jaćwięga. Z początku miał iść jeno Światosław, jenż z dawna u króla do podobnych posług się najmował. Aleć mało było jednego człeka przeciw trzem wodzom słać, przeto Wieńczysław ponoć wyszukał w jamie, pełnej natenczas wszelakich nicponi, Zadara wraz z Izborem. Mołwię „ponoć”, bom się dowiedział, jako jeden z nich takoż królowi z dawna służy, a nie jako Wareg dla złota i doraźnej korzyści, jeno szczerze jest swemu panu sercem oddany. Ten miał mieć baczenie na postępki pozostałych zabójców, aby się przypadkiem Prusom nie zaprzedali. Żaden by się z zamiarem zdrady przed kłodnikiem nie krył, tedy go za jakoweś wydumane zbrodnie w jamie osadzono. Niebezpieczna to broń, człek wierny i biegły w sztuce zadawania śmierci, nieprzekupny, a w dodatku nieznany nikomu. Groźnym mógłby się okazać nie jeno dla wrażych Galędów, lecz i dla moich jaćwieskich drugów, a na koniec i dla mnie. Mus mi było poznać, który to. Jeśli bym zdołał namówić Nieluba i królowi podesłać, tedy Mieszka poniechałby udziału w przedsięwzięciu prawego zbója, ujawniając tym samym podstawionego. Wówczas może zdołałbym jakoś naszego ziomka z drużyny zabójców wykluczyć. Ramię by łucznik wywichnął albo okulał – coś byśmy wydumali. Lecz mi Lubek okazji nie dał, tedy musiałem wykorzystać jego nienawiść z dawna żywioną do Warega. Sam podstawiłem trzeciego zbrodniarza, licząc, że się w czas wyprawy pomiarkuje, który z towarzyszy z racji wyroku, a który z serca królowi służy. – A przecz żeś Nielubowi swoich racji zawczasu nie wyłożył? – zeźlił się stary Wilk. – Niechybnie byłby ci rad dopomógł. – Bom nierad był udzielić odpowiedzi na pytanie, które i was z pewnością nurtuje. Czemu podpora korony lęka się królewskiego skrytobójcy? Poprosiwszy jawnie o pomoc, musiałbym łucznikowi ową niebezpieczną prawdę wyjawić, a i bez tego ciężkie zadanie mu w udziale przypadło. Po cóż miał jeszcze brzemię tajemnicy dźwigać, która go łacno do zguby przywieść mogła? Atoli nynie widzę, żem źle postąpił i liczę, jako mi Nielub wybaczy, bom przybył z zamiarem, by go po raz wtóry w swe knowania uwikłać. Niczego już ani przed nim, ani przed wami nie zataję, jeno wesprzyjcie mnie w zły czas. Miecław najwyraźniej znalazł się w sytuacji, z której nie potrafił wybrnąć o własnych

siłach. Dlatego przybył szukać pomocy u ludzi mu najbliższych, jedynych, którym mógł zaufać bez względu na okoliczności. Zaczął źle, ale nie dlatego chciał zdominować dziada, by przejąć raz na zawsze starostwo w rodzie, lecz by nieświadomych krewnych chronić przed niosącym zagrożenie sekretem. Teraz, kiedy plan się nie powiódł i zdecydował, że należy wyznać mroczną prawdę, cześnik zmieniał się w oczach. Zniknęły dworskie maniery i wystudiowana poza wielmoży. Bruno po raz pierwszy od lat ujrzał brata bez maski i z radością rozpoznał szczerego, zadziornego woja, pamiętanego z dzieciństwa. – Mów! – rozkazał dziad. Jednak on również dostrzegał przemianę, więc łagodnie dodał: – Zrzuć nynie brzemię, kto jeśli nie my zdołamy je wraz z tobą podźwignąć? – Mniemaliście, żem godność posiadłszy ze wszystkim o was i czci rodowej zapomniał. I dobrze. Mieliście tako mniemać, jako i wszyscy inni, z którymi żem we dworskiej drużynie pospólnie bydlił. Jako i sam król wreszcie. Lecz nie zapomniałem. W sercu mam wyryte, coście mi dziadu o naszym rodzie prawili, kim byli Wilcy, zanim przyszli gniezdnieńscy najeźdźcy. Pomnę takoż, iże nam nasza babka, wasza małżona, domieszała krwi najszlachetniejszej w mazowieckiej ziemi. – Ludosława – westchnął stary woj – po dziś dzień nie zdołam pojąć, czemu mnie sobie tak ulubiła. Na przekór starszym się za mnie wydała, a ja żem dla niej wszystkie nałożnice precz nagnał. Czegom dla Jezu Krysta, dla pancernej zbroi i zaszczytów nie uczynił, dla niej jednej uczyniłem. A i tak jej rodziciel wróżdą mi groził, jak nic rychło do krwi rozlewu by przyszło. Jużem się zbroił i Osiek na spodziewany zajazd opatrzył, gdy jedna straszliwa noc wszystko odmieniła. Wyrżnęły Łosiów piastowskie hufce, grody obróciły w perzynę, ludność opolną w jeństwo powiodły. Z mnogiego książęcego rodu jeno Ludosława a siestrzyca jej pozostały na osieroconym od możnych Łosiów Mazowszu. Ażem i ja sierotą się poczuł i nie raz dumałem, że wolałbym gardło w jakowejś zasadzce dać, byleby się to wszystko nie wydarzyło. – Tedy na Mazowszu myśmy jedyni Łosiów dziedzice – twardo powiedział Miecław. – Nasz ród nynie najstarszy i najzacniejszy. I nam wypada nowy ład w tej ziemi zaprowadzić, gdy się piastowska władza zachwieje. A ona już się ku upadkowi kłoni i to nie od dzisiaj. Król wprawdzie na stolec powrócił, lecz liche jego panowanie, jako i on sam cherlawe. Mus wam jednak wiedzieć, że ja przeciwko Bolesławowicowi jawnie nie stanę. Ociec onego pana miłował, życie dlań sterał, ja zaś darzę głębokim szacunkiem. Za mądrość, chrobrość i wolę niezłomną. Co innego pani Ryksa i jej niemieckie nasienie. Mniemam, że Rycheza już do Poznania nie wróci. Rozdarli by ją żywcem wielmoże, co pod rządami Bezpryma ucierpieli, pan Mieszka zasię jej nie ochroni. Przez jej to zdradę koronę utracił, ona z przewrotnymi dziewierzami[135] przeciw swemu mężowi, namaszczonemu władcy, podły układ zawarła. Przeto król chętnie wzrok gdzie w inną stronę obróci, gdy kto pokrzywdzony kamieniem w królową ciśnie. Wżdy synów się przecie nie wyrzeknie. Pierworodnego miłuje i zawżdy jeno w nim widzi prawego swej władzy dziedzica, zasię ów, choć wojenny zeń mąż, dziki, a w gniewie nieokiełznany, szczerym przywiązaniem i wiernością ojcu rad odpłaca. Niezłomnie trwając przy rodzicielu, cięgiem swarzy się z rodzicielką i obmierzł jej już ze szczętem. Zdarzało się, że przy całym dworze, posłach zamorskich i czeladzi, mać swą plugawymi słowy beształ. Ryksa tedy szczuje nań biskupów i cesarskich krewnych. Podkupuje przez podstawionych ludzi teutońskim złotem wojewodów i panów możnych, byleby zapragnęli uwieńczyć koroną głowę młodszego Mieszkowica. Zaś Kazimierz na postronku swej maci pozwala się wodzić i jedyną jej nadzieją powrotu na tron się wydaje. Jeśli ten schedę po ojcu

przejmie, wsparcia Niemców i Rusów zacznie wyglądać, niczym onegdaj Bezprym. Młody jest, na mnicha kształcony, z wojaczką nieobeznany i wrogów ma w kraju, z racji macierzy postępków, bez liku. A za wsparcie nielichą trza dać zapłatę. Ja tak to widzę: niech jeno Ryksa swego dokaże i Kazimir na stolec siędzie, wraz Polska cesarskim lennem się stanie. Nie jako nynie, gdy Bolesławowic jeno dla pozoru Konradowi hołduje, lecz prawym lennem, kolejną marchią niemiecką. Podobnie jak Milsko i Łużyce, co na zawsze już przepadły. Dawne ziemie wiślańskie i po części Śląsk wkrótce na powrót Bohemy wezmą, bowiem od czasów morawskiego Świętopełka swe prawa do owych dziedzin wywodzą. Zasię nasze Mazowsze niezadługo ruski Jarosław obejmie, jeśli nie w darze, to mieczem, jak to był onegdaj z Czerwienią uczynił. I nikt mu tego nie wzbroni, bowiem nie będzie się cesarz z kniaziem o naszą mizerną ojczyznę wadził. Z jednego poddaństwa w drugie, stokroć gorsze wszyscy popadniem. – I temu twoje knowania mają zapobiec? – Bruno, który z wypiekami na twarzy słuchał dotychczas brata, domyślił się nagle w czym rzecz. – Mazowsze pragniesz oderwać! – Przecie to rzecz niemożebna – niepewnie zamamlał dziad. – Piastowska władza licha, to prawda i łacno się jej zbyć przyjdzie, lecz przecie samych nas w mig zgniotą. I nie kto inny, jak Rusy właśnie. A Prusy? A Pomorzany? Jednego roku się nie ostoim. – Dlatego mus nam mieć godnych sprzymierzeńców – Miecław z uśmiechem przyjął zarzuty, widocznie przewidział już wszelkie trudności i zdołał znaleźć sposób na ich pokonanie. – Mam tajny układ z kneziem Jaćwięgów, Szjurpą. Zawżdy nam Jaćwież była przychylna, i także samo od Rusi zagrożona, jako i my. Z Galędami zasię od wieka się wadzi. Dobry i szczery to sojusznik. Zasię z Pomorcami idzie się sprzymierzyć. Doskwiera im zależność od polskiej władzy, lecz gdy tylko na chwilę ją zrzucą, wnet ich Prusy, Duny, lubo Niemcy szarpią. Ich drużba nam, zasię im nasza potrzebna. Te trzy narody większą obejmują krainę i większą moc stanowią, niźli ta, która nynie do Piastowiczów przynależy. Ostoim się. Lecz trza nam poczekać, aż króla nie stanie i Kazimir zechce w Polsce tron objąć. Ja zasię póki co przy dworze polskich i chorwackich[136] panów przeciw niemu podjudzać będę i swe władztwo wojewody na Mazowszu umocnię. – Tedy królewskiego zgonu wyglądasz? – upewnił się młodszy Unisławowic. – Ano, wstyd rzec, wyglądam – przyznał starszy brat. – Bolesławowica wciąż liczni możnowładcy popierają, nie tylko z onych rodów, które Piastowicze do godności wynieśli. Nawet stare władyki przez pamięć dobrych czasów lubo z zakorzenionego lęku przy nim się opowiedzą. Zresztą, choć nie sprzyjały mu potąd losy, przecie biegłość we władaniu posiada i lściwy jest wielce. Weźcie choćby ów potrójny mord, po części Nielubowi zlecony. Naprędce rzecz całą ułożył i w mig uderzył, potężne zagrożenie w jednej chwili wniwecz obracając. I ja żem do tego ręki przyłożył, by Mazowsze od najazdu niepowstrzymanej chąsy ochronić. Wielce mi się też nasz łucznik przysłużył przez swoje na świętym ostrowie wyczyny. Ubiedzili silnie nasi zbóje Galędów, więc nie muszę póki co głowy sobie nimi zaprzątać. Jednemu tylko nie zdołałem na czas zapobiec. Miecław umilkł nagle, a na jego twarz powrócił wyraz napięcia. Odetchnął głęboko i kontynuował, jednak bez entuzjazmu, który przebijał z jego głosu, kiedy przedstawiał plany secesji. – Spodobała się królowi łatwość, z jaką nieszczęściu zapobiegł i zasmakował w podobnych podstępach. Nynie przeciw moim zamiarom pragnie swą tajemną broń obrócić, choć zrządzeniem opatrzności nie wie jeszcze, żem spisku wspólnikiem. Pomiarkował przez

wieści zbierane od szlakujących kupców, że kneź Szjurpa coś grubego szykuje. Wysłał tedy swego zaufanego człeka ku Jaćwieży, by sprawę na miejscu rozeznał, a jeśli wieść się potwierdzi, Szjurpę bez zwlekania skrytobójczo na tameczny świat wyprawił. I wszystkich, co wraz z nim knowali. Tegoż samego człeka, co go miał Nielub ujawnić. Dzisiaj nawet pytać nie potrzebuję łucznika, który to, skoro Zadar w Osieku gości. Zresztą pomiarkowałem już wówczas, gdy Izbor przybył na Lednicę, aby się przed królem z przebiegu wyprawy spowiadać. Alem pewności nie miał, zasię Mieszko zaraz mnie z poselstwem wyprawił. Gdym powrócił, zabójca już dawno wyruszył. Król sam mnie o wszystkim powiadomił, jeno imię Izbora tając, bowiem ufa mi jeszcze, choć jak widzicie nie ze wszystkim. Zresztą nikomu bez reszty nigdy już nie zaufa. Moje imię na szczęście w donosach nie padło, lecz w grodzie Szjurpy nikomu tajnym nie jest, tedy niedługo przyjdzie mi czekać, nim morderz i do moich drzwi zastuka. Nie będzie się król w sądy bawił i władzy swej nadwątlonej ujawnianiem zdrady cześnika dodatkowo osłabiał. Zresztą starczy, że Izbor knezia ubije i wszystkie moje starania wnet wezmą w łeb. – Tedy niepotrzebnie żeś Nieluba na niebezpieczną wyprawę posłał – podsumował starzec, miotany pomiędzy obawą o chowańca a lękiem o niepewną przyszłość wnuka. – Nie tylko o Izbora szło. Liczyłem po cichu, że jeśli łucznik dobrze się sprawi, król zapragnie dalej z jego usług korzystać. Przecie stracił Światosława. Miałbym wówczas swego człeka za królewskiego skrytobójcę. Lepiej by być nie mogło. Alem się w swoich rachubach omylił. Wszelako przybywam po co insze. Nynie jeno Nielub potrafi rozpoznać zbója. Ja wprawdzie takoż, wżdy nie mogę jawnie ku Jaćwieży pociągnąć. Mus mi co rychlej na dwór powrócić. Pragnę prosić Nieluba, aby nieszczęściu zapobiegł, a sposób jest jeden. Musi w ślad za Izborem ruszyć i ubić ji cichcem, jako potrafi, zanim się moje przymierze z Jaćwięgi wniwecz obróci. W strażnicy zapadła cisza, zakłócana jedynie świstaniem wiatru i szelestem dżdżu, którego nową falę przyniosły nisko skłębione chmury. – Nie możesz prosić Nieluba – stanowczym, choć pełnym smutku głosem przemówił w końcu dziad. – Nawet gdyby nagle ozdrowiał, bo nie wiesz, że się nynie z zimnicą baruje. Inne, stokroć bardziej niebezpieczne wyzwanie wnet podjąć mu przyjdzie, a jeśli swe przeznaczenie spełni, tedy nowe życie mu pisane i wielka losu odmiana. I jemu, i nam wszystkim. Dumnyś Miecławie, iże z wielkiego rodu pochodzisz. Prawda to, niechybnie prawda. Wszelako krew, co w Nielubowych żyłach ciecze, tako się ma do naszej, jako stuletni najprzedniejszy miód do lichego piwa, co je ledwie wczoraj uwarzono. Przez to podjąłem się nad otrokiem opieki, choć nie sądziłem, aby kiedy nadszedł sposobny czas, by się z opolnego łowcy w prawego przodków dziedzica przedzierzgnął. Awa wprawdzie wieszczyła, iż on jeden niemożebnego dokona, alem jej wówczas nie wierzył. Jednak Nielub sam, na przekór Doli, onegdaj pierwszy krok na przepowiedzianej drodze postawił, więc nynie dalej postąpić musi. Zasię moją powinnością, jako piastuna, jest doglądać, by nic chowańcowi na zawadzie nie stanęło. – Tedy zguba rychła mnie czeka. Mnie, zamiar mój i całą mazowiecką krainę – z ponurą rezygnacją stwierdził Miecław. Po czym z pasją dodał: – Rzeknijcie mi chociaż na pociechę, dziadu, jaka to sprawa jawi się dla łucznika tak pilną, żeście radzi wnęka własnego na strwon przeznaczyć? Kimże, do lgłego kiepa, jest ów wyleganiec[137]? – Prawda li to, iże z chościskowego rodu się wywodzi? – Bruno, choć szczerze zatroskany o brata, przeczuwał, że wreszcie uda mu się przeniknąć spowijającą przyjaciela tajemnicę i

nie mógł powściągnąć ciekawości, która zżerała go od chwili, gdy staremu rano wymknęło się kilka nieostrożnych słów. – Tychże Chościsków, onych mocarzy, o których pieśni w czas strawy pieją? – Nie wierz w takowe bajdy, choćby ci je i kto zacny prawił – starszy brat plasnął go w kark, jak wówczas, gdy przed laty karcił nazbyt rozdokazywanego niedorostka. – Każdy wielmoża od Chościsków swój ród wywodzi, by się ponad innych wynieść, nawet i sami Piastowie. A i każdy dziad, co się bezpańsko po rozstajnych drogach pałęta i rad by cosik łzawą opowiastką od gawiedzi wyłudzić. – A jeślić ja tako mołwię, zali mnie takoż łeż zarzucisz? – cicho, lecz groźnie spytał dziad. – Jeślić powiem, jako Nielub potomkiem jest olbrzymów, co od prawieka nie jeno plemiony Lestkowiców władali, lecz i bajecznymi krainami, co het za nienazwanym oceanem i bezimiennymi górami rozpostarte? Tychże junaków, co nieujarzmioną chrobrością gnani w proch obracali niezwyciężone mocarstwa, by w ich miejsce stwarzać nowe podle własnej woli? Co na przemian zdobywali i tracili wszytkie bogactwa tego świata? Zali mnie takoż łeż zarzucisz? – Przecie dzika kobieta go powiła, jakże mu przodków po mieczu szukać? – Miecław uniósł dłonie obronnym gestem, ale nie mógł powstrzymać się od wyrażenia wątpliwości. – Zresztą sami prawiliście, że dzikie białki od starożytnych Guttonów swe korzenie wywodzą, tedy winny być Chościsków z dawien dawna najzajadlejszym wrogiem. – Dobrze choć, żeś już nynie w istność dzikich kobiet uwierzył, boś otrokiem będąc natrząsał się ze starych, gdy ci o okrutnych wojowniczkach bajali – uśmiechnął się kwaśno Wilk. – Dziś z ciebie zbrojny mąż i możny władyka, tedy mi dziwno, iże nie wiesz jeszcze, jako niedola i złe czasy najzawziętszych wrogów zdolne są pojednać i ku pospólnemu celowi zgodnie powieść. Bo tego, że nowy wróg gorszy od starego, jużeś się nauczył, skoro Bolesławowicowi służysz, zasię Jarosława się lękasz. Pomstował na mnie syn, od durniów wymyślali rodowi, gdym się wobec Mazaharji zobowiązał i jej syna w piastowanie wziął. Przecie za nic bym tego nie uczynił, gdyby mnie dowodnie nie przekonała, że powierza mej pieczy spadkobiercę zapomnianych mocarzy. Przez ćwierć wieku bez mała nikomu prawdy wyjawić nie mogłem, bo niechby się wieść rozeszła, zginąłby wnet z ręki nasłanych siepaczy Nielub, jak to się jego przodkom i kuzynom nieraz przydarzało. Sto lat z górą mija od chwili, gdy spod miecza swego wyrodnego piastuna umknął ostatni uznany Chościskowic, a potomstwo kata po dziś dzień tropi i wyniszcza jego nasienie. Jednej Włodzisławie wszystko rzec musiałem, bom się lękał, że jadem spoi lubo w bagnie utopi dziecię, co się z żywota dzikiej kobiety na świat wyłoniło. Pojmij, iże zarówno plemię wojowniczek, jak i ród Chościskowiców ku zagładzie z dawna podążają, wielu odrazę ku nim odczuwa i radzi by ich popioły na cztery strony świata rozrzucić, tedy sam los ich ku sobie pchnął i przymierzem związał. Podobnie wilk z jaźwcem, gdy ich ogary w czas łowów opadną, będą się społem sforze bronić. – Nielub Chościskowicem – wyszeptał Miecław. Wieść wprawiła go w tak przemożne zdumienie, że na chwilę zapomniał o własnych kłopotach. Bruno nagle stuknął się w czoło: – Przez to zakazaliście mu włosy strzyc! Chościsko znaczy niepostrzyżony, zawżdy w bajdach zmiata czosami wrogów niczym miotłą. – Zapewne całkiem co insze oznacza, jeno tak starożytne owo miano, że nikt nie wie skąd przyszło. Acz radym, żeś moje gawędy spamiętał – uśmiechnął się do ulubionego wnuka dziad.

– Zasię niepostrzyżone czosy istnie były u onych mocarzy znakiem rodowej przynależności, tedy choć to jedno z zaginionego dziedzictwa pragnąłem dla łucznika zachować. Aby choć bez świadomości godło swych przodków nosił. Przyda mu się nynie owo szlachetne piętno, gdy jawnie w szranki stanie, by swej godności dochodzić. – Tedy prawdziwie nieznanych krewnych posiada i przyjdzie mu onych w jakowyś zmaganiach ubiedzić? – dopytywał młodszy Unisławowic. – Ano prawdziwie. Przecie ostatniego prawego dziedzica oślepili, nie zaś oskopili, ze stolca obalając, więc się od wieka Chościskowice gdzieś w ukryciu lęgną. Lecz nie zbierze się ich wielka gromada, bowiem, jakom rzekł, cięgiem ich łowią i zajadle trzebią. Nie każdy też swego pochodzenia dowiedzie. Zaś okrom pochodzenia czystej krwi, mus takowemu, co zechce starszeństwo rodowe posiąść, wykazać się mocą tajemną i lścią niepospolitą. Zapewne żeście słyszeli, jako zawżdy najpierwszy z Chościskowiców nosił miano Lestka, a to dlatego, że właśnie lścią, nie zasię mieczem, krewnych swych pokonał. Nie lza dopuszczać bratniej krwi rozlewu, tedy szli w zawody, gdzie um i zręczność jeno o wygranej przesądzały. Tako i nynie się zdarzy, choć od ostatnich chościskowych zmagań upłynęła przeszło secina wiosen. Przeto nikt z żyjących nie wie, jaki miało przebieg takowe stado i gdzie się godzi je spełnić. – Niełacno więc przyjdzie zawodnikom próby wyznaczać – sarkastycznie zauważył Miecław. Widocznie otrząsnął się już z osłupienia. – Są tacy, co się od dziadów pomarłych wywiedzą – spokojnie tłumaczył starzec, jakby chodziło o rzecz najbardziej oczywistą pod słońcem. – Awaswinta, żercy potężni, a nawet i sam Nielub, gdyby jeno zechciał. Moc posiada, wiem to na pewno, jeno o jego um i siły chorobą nadwątlone się lękam. – Ten nóż – domyślił się Bruno – z niego moc łucznik czerpie. – Nie – odparł zdecydowanie dziad – to jeno narzędzie i wielesowej władzy znak widomy, co z dawien dawna rodu mocarzy siłę wzmagał. Człek niepowołany, jako ja lubo ty, pewnikiem oszalałby, usiłując się nim posłużyć i zapewne wnet by się z dziadami pokumał, atoli już nie na tym świecie. Przyniosła nóż Mazaharja, otroka w me piastowanie oddając, jako świadectwo pochodzenia syna. Upewniłem się, że prawy Chościskowic, gdy zaczął kozik na piersi nosić. Nikt inny by nie podołał, bo bez pochwy to jakby piekło sobie na szyi uwiesić. Lecz wnet i pochew posiadł, co już jawnym darem bogów się wydaje, jako że nikt nie wiedział, zali istnieje jeszcze, ani gdzie się w szerokim świecie zapodziała. Stało się, jako Awa wieszczyła. Jako Nielub jest wybrańcem i jeno on godzien jest imię Lestka nosić. Lecz przyjdzie mu tego jeszcze naocznie wszem dowieść. Gołego noża żaden z tych, co się za spadkobierców mocarzy podają, nie chciał nawet tknąć niby jadowitej gadziny, aleć w pochew owity każdy rad by ku swej chwale posiadać. Przykazała mi Awa, bym dał znak, gdy jeno się przepowiednia dopełni, a ona już wieszczków i żerców, co starożytnej wiedzy strzegą, powiadomi, by stado zarządzili. Nierad spełniłem jędzy żądanie. Wolałbym Nielubowi orężem w dochodzeniu należnych praw dopomóc, lecz wówczas nikt by jego godności nie uznał. Cięgiem by mu krewniacy i świątki kłody pod nogi ciskali, nieprawe władztwo zarzucając. – Zali naprawdę mniemacie dziadu, że Nielub cudem jakim obejmie nagle władzę taką, jaka do jego przodków w zamierzchłych czasach należała? Za pomocą kozika? – z tonu, jakim cześnik zadał pytanie, należało wnioskować, że podejrzewa seniora o skrajną demencję lub bezkrytyczne folgowanie starczym mrzonkom. – Przecie nynie zatłuką go jak psa, choćby nie wiem jakie zmagania na swoją korzyść rozstrzygnął. Więcej, wszak właśnie wiciężcę

zamierzonych igrzysk żywcem ze skóry siepacze obłupią, jako uzurpatora i pogańskiego przeciwnika namaszczonych władców. Niech rusza, nie zwlekając, ku Jaćwieży w ślad za Izborem i pod Szjurpy opieką się skryje, jedyny to dla durnia ratunek. – Dość długo już się krył nieświadom samego siebie – pokręcił głową starzec, nadal skupiony jedynie na swoich wizjach. – Pora mu jawnie przed wrogami stanąć i śmiało sięgnąć po to, ku czemu się narodził. Ty w starych bogów nie wierzysz, tedy darmo cię przekonywać, aleć ja wiem, iże nam sprzyjają i nynie sprowadzili czas sposobny dla wielkiej przemiany. A władza zasię bywa różna. Dzisiaj, jako i olim[138], możni pospolicie władają krainami i ludźmi, do Lestka zasię rząd dusz przynależy. Tak i przodkowie Nieluba, będąc naczelnikami naczelników, sami siebie mienili jeno sprawiedliwymi sędziami ludów co między Wisłą i Odrą aż het, ku wareskiemu morzu[139] siedzą. Każdy ród, co ich dziedziny w tułaczce swojej odwiedził, pragnąc na stałe osiąść, winien był złożyć im hołd, przyobiecać pomoc w pospólnej obronie przed najeźdźcą i zdać się na ich wyroki w sporach pomiędzy plemiony. Nic więcej. A bronić się potrafili Chościska i chrobrze, i lściwie, przeto nigdy jarzmo Obrów[140], Morawian ani chąs ciągnących ze wschodu na te ziemie nie spadło. A i Mazowsze było bezpieczne przy takowym sąsiedzie, więc choć wprost praw do nas sobie Lestkowie nie rościli, jednak zawżdy w przymierzu trwaliśmy. Dlatego to mnie Mazaharja syna powierzyła, choć z dawna przeciw jej siostrom stawałem, ścigając niedobitki dzikich kobiet, co cudem przed mieczami moich przodków uszły. Wiedziała, że u nas chościskowe nasienie nijakiej zdrady nie dozna i z dala od od wrogów bezpiecznie w siły wzrośnie. – Dziadu, ubiją ji – dobitnie powtórzył cześnik, pragnąc, aby świadomość konsekwencji podjętego zamiaru dotarła wreszcie w pełni do zasnutego przez majaki umysłu starca. – Niechaj się jeno król dowie… – Sameś prawił przed chwilą, że kiej Bolesławowica nie stanie, wystąpisz przeciw jego następcy – przerwał mu Wilk. – Mniemam, iże nie sam, a pospólnie z polskimi pany. Tedy obalicie Piastowiczów lubo sczeźniecie wszyscy skorzej niźli Nielub. Nie więcej mój zamiar szalony niźli twoje knowania. A nynie, gdyś mi swój zamysł wyjawił, jeszczem się umocnił w ufności o pomocy ode bogów słanej. Dziw, jakeście oślepli, siedząc w Gnieźnie a Lednicy na moc dawnej wiary. Może wam dym smrodliwy przez świątków Jezu Krysta cięgiem w niebo puszczany całkiem wzrok zaćmił, zasię pienia ponure głuchotę zadały. Przecie starczył krótki kęs czasu jeno, gdy onegdaj pod władzą Bezpryma zaniechano prześladowań żerców, by podźwignęły się z ruin starodawne trzebiszcza[141] i gwarne tłumy w czas stada zapełniły święte gaje. Zasię cyrkwie[142], co je królowie wznieśli, lud sam, przez nikogo nie poprowadzony, w perzynę obrócił. W Krakowie ponoć dwóch biskupów gawiedź obwiesiła. Co drugi człek już jawnie pradawnym bóstwom cześć oddaje i ze zmazy krztu się obmywszy w pąć pokutną na Łysiec rusza. Tylko po znaczniejszych grodach jeszcze krześcijańskie świątynie się ostały, a i te pustkami świecą, bo nawet możni radzi by się po staremu modlić. Ja, w głuszy siedzący, jawnie to wszystko postrzegam. Przecz żeś ty ślepy? Przecie gdy społem Kazimira i Niemców pognacie, przyjdzie wam jakimsi sposobem nad owym żywiołem zapanować. Zasię jeśli żercy w Nielubie Lestka uznają, tedy sprzeciwiać mu się więcej nie śmią, bo wtenczas jakoby panom zaświatów na przekór czynili. Zawżdy Chościskowic pieczę nad górą obiatną w Gnieźnie, najzacniejszą spośród miejsc świętych, sprawował i rząd dusz pośród ludu dzierżył. A rody polskie i takoż wiślańskie, myślisz, że się jeden przeciw drugiemu nie zwrócą, gdy srogiego władcy nad nimi nie stanie? W mig się twoje przymierza jako garść puchu rozwieją pośród wzajemnych waśni. Co innego, gdy będziesz miał u swego boku prawego

Chościskowica, uznanego Lestka, namaszczonego Pana Nawi, a przy tym naszego rodu oddanego druga. Niejeden tęskni za dawną swobodą, co się w czarodziejski sposób pod sądami długowłosych mocarzy z ładem i potęgą sprzęgała. Tylko pamięć minionej chwały może ich dziś w jedności utrzymać i ku pospólnemu celowi powieść. Bacz, com rzekł, i rozważ wszystko pilnie, nim dziada swego, niczym zaślepionego starucha, powtórnie zbyć popróbujesz. Ale wyraz twarzy Miecława, który zmieniał się niby za dotknięciem czarodziejskiej różdżki w miarę jak stary woj wyłuszczał swój punkt widzenia, świadczył, że doznał właśnie olśnienia. Zabarwione pogardą pobłażanie ustąpiło miejsca szczeremu podziwowi, zaś ponure spojrzenie na powrót rozbłysło entuzjazmem. – Wybaczcie, dziadu – niemal wyszeptał głosem pełnym szacunku – i błogosławię mądrości waszej. Nie dość wiedzy widać z waszych nauk o minionych dziejach wyniosłem, bom ani spostrzegł, jak pomocnym w moich zamiarach może stać się Nielub sprzymierzeńcem, gdy ogół jego godność uzna. Raz jeszcze o wybaczenie proszę, żem was nie chciał z należnym szacunkiem wysłuchać. – Dobrze, żeś w mig swoje zadufanie precz odegnał, prawdę ujrzawszy. Widzę, że jeśli zamierzonego dokonasz, godzien jesteś władzę na Mazowszu dzierżyć. Bowiem jeśli i nynie upierałbyś się, aby łucznika w jakoweś błahe gierki wikłać i w trop za parszywym zbójem w jaćwieskie bory słać, miast ku wielkości popychać, to sam bym chyba króla o twych spiskach uwiadomił – Wilk przemawiał niby to groźnie, ale w jego głosie brzmiała nuta ulgi i rozbawienia. – Nikczemną jest bowiem rzeczą skrzącym klejnotem kulawy stołek podpierać, miast cenność w królewskim diademie osadzić. Jeno głupiec tak czyni, gdy go o doraźną niewygodę chwiejny zydel przyprawi, rozumny zasię na dal patrzy. Bruno, któremu niejaką satysfakcję sprawiła przewaga odniesiona przez starego w rodzinnej utarczce, właśnie znalazł rozwiązanie dręczącego brata problemu. – Zadara dla zratowania Szjurpy poślem. Przecie takoż Izbora rozpozna, zasię od Nieluba w krwawym rzemiośle bieglejszy. Byleby jeno dał się uprosić. – Albo przekupić – wpadł mu w słowo cześnik. – Złotem go nie omamisz. Niechętnie też przeciw królowi postąpi, a jeszcze mniej ochotnie kolejnej zbrodni się imie – zawyrokował dziad. – Na mnie się zdajcie. Trudno będzie, bowiem on jeden nie żywi do Izbora nienawiści. Szczerze z nim trzeba pogwarzyć, bowiem łeż wnet pozna, zasię wszystkiego nie lza mu wyjawić. Lecz nie troskajże się Miecławie, wiem jako ze skopcem gadać. A jako rodowy starosta, mocen jestem wierność tułacza niepoślednim darem pozyskać. – Tedy wam swe losy powierzam. I Zadarowi – z ulgą roześmiał się Miecław. Powstał i rozmasował ścierpnięte od kucania na zimnie nogi. – A pozdrówcie Nieluba ode mnie i powodzenia życzcie. Jeśli się w zmaganiach ostoi, niechaj nie wraca do Osieka, jeno śladem Zadara do grodu Szjurpy rusza. Tam bezpiecznie sposobnej chwili doczeka, by swą godność przed światem objawić. Odwiedzę go niebawem, bowiem w czas zimowych Godów moi sprzymierzeńcy z różnych stron na zjazd w jaćwieskich borach się stawią i ja do nich pod pozorem łowów dołączę. Obym mógł im wtenczas Lestka przed oczy podsunąć. Zasię nynie czas mi już ruszać w powrotną drogę, bom sobie nijakiej wymówki na okoliczność tej podróży nie zdążył sprawić i jeno w pośpiechu moja nadzieja. – Jakże to, nawet do dom nie zajrzysz, z ciotką się nie przywitasz? – zmartwił się Bruno. – Im mniej mnie oczu widziało, tym lepiej – odparł cześnik. Na jego twarz powracał

wyraz skupionej czujności, którą odrzucił na chwilę, gdy zdecydował się otworzyć serce przed krewniakami. – Szczególnie druga twego, Awdańca, mam na myśli. Murem ów ród za Piastowiczami stoi. Odpraw Stanisława pod byle pozorem precz z Osieka, póki zbyt wiele nie usłyszał, ani też nie pomiarkował. Wiem ci, że on jeno z pozoru na półgłówka patrzy. Zasię gadatliwy bywa naisto niczym leciwa białka. Co tu dziś ujrzy, z tym jutro całą Polskę zapozna. Niechaj lepiej o Nielubie, jako i o mnie, wieści się przed czasem we świat nie niosą. – Taki gaduła? – zdziwił się dziad. – W mojej przytomności niemowny się zdawał. Lecz dobrze. I na to coś zaradzić zdołam. Pójdź wnęku, konia ci siodłać nakażę. Zdrożonego weźmiesz pod juki, czyli w stajni ostawisz? Czarny nikomu sam z siebie jednego słowa o twej bytności nie wspomni, a kiej mu milczenie nakażę, tedy kamień w wodę… Miecław bez słowa uściskał brata i gawędząc z Wilkiem na temat wyboru wierzchowca, opuścił strażnicę. Po chwili cztery pary kopyt zadudniły o dranice mostu. Wychylony przez częstokół Bruno śledził wzrokiem malejącą sylwetkę cześnika. Ekscytowała go idea secesji Mazowsza, czuł jednak niesmak na myśl, że przyjdzie mu oszukiwać Skarbimirowica. A teraz uświadamiał sobie z całą wyrazistością, że zapewne na jednym druhu kłamstwo się nie skończy. Prostoduszny z natury nie potrafił długo, wzorem starszego Unisławowica, lawirować na krawędzi prawdy. Zapewne, jeżeli nie dziś, to jutro, zdradzi się nieostrożnym słowem. Pełen ponurych przeczuć miał już podążyć do dworu, lecz gdy posyłał w ślad za bratem pożegnalne spojrzenie, spostrzegł drugiego jeźdźca, który mijając w galopie Miecława omal nie skręcił karku, usiłując wykonać uniżony ukłon na końskim grzbiecie. Wnet rozpoznał w niezbyt biegłym adepcie woltyżerki powracającego z nocnej wyprawy Kija, więc, zapominając o moralnych rozterkach, rzucił się na spotkanie doraźnych problemów nadciągających pod postacią posłańca. Zeskoczył z drabiny i podbiegł z wieścią do starego, który wciąż jeszcze stał zadumany, opierając się ciężko o stajenne wrota. – Słysz, coć rzekę i bez pytania spełnij – zagadał szybko dziad, a w błękitnym oku zapełgał mu przebiegły błysk. – Potem ci powód wyłożę. Wstrzymaj się z pędzeniem precz Skarbimirowica. Więcej, ile wiesz, tyle mu o Nielubie wyznaj, gdy zapyta. Jeno o Miecławie i planach jego ani pary z gęby. Łatwiej ci będzie jednej tajemnicy ustrzec, niźli w dwóch sprawach mataczyć. Pojmujesz? – Jasne, pojmuję, jeno czemu…? – ze zdumieniem, ale i ulgą zaczął Bruno, jednak stary przerwał mu w pół słowa. – Już ja wiem i niechaj to ci wystarczy – szepnął, po czym ryknął, zwracając się do Kija, który właśnie wjeżdżał na grodowy dziedziniec: – Gdzieżeś czas mitrężył, churlęgo, jużem miał opole na gon zwoływać! Gadajże, zali spotkałeś wilchwę? Jakie wieści? Parobek, który dumny z pomyślnego wykonania misji spodziewał się najwyraźniej nieco cieplejszego powitania, zaniemówił na chwilę. – No mówże, bo nie potrafię zmiarkować, czyli z niewolnym sługą jako zawżdy, czyli już z człekiem wolnego stanu przychodzi mi gadać? – A juści, hospodare, był ja u strzygi-wróżki – do Kija dotarło, zgodnie z zamiarem Wilka, że srogi pan nie zamierza wymigiwać się od obietnicy i natychmiast odzyskał rezon. – Siewodnia o zmierzchaniu lubo nocziu… nocną porą przybyć obiecuje. A to mi dała na znak, co by wam, panie, pokazać. Zeskoczył z siodła i podsunął Wilkowi pod nos umorusaną dłoń, na której spoczywała

grudka almandynu, wyrzezana w kształt ptaka z rozpostartymi skrzydłami. – Dobrze się, Kiju, sprawiłeś – westchnął z ulgą dziad. – Tedy ci wolę, moim pańskim prawem, zwracam i możesz ruszać, kędy zapragniesz, choćby i zaraz. Chyba, że zechcesz jako najemny parobek na mojej służbie pozostać. Możemy się w mig ułożyć. – Spasibo – wyjąkał Kij, przerażony wizją przyszłości spędzanej pod dachem starego tyrana i aż zadreptał w miejscu, gdyż nogi same poderwały mu się do ucieczki – Diakuju, niet! Mnie doma żdut. – Nie zdrożonyś aby, nie głodny? – dopytywał się dziwnie troskliwie Wilk. – Odpocznij nieco, posil się, kiej w spokojności podumasz, pewne, jako się uładzimy. Żal mi robotnego pachołka, któremu i poufną sprawę, jako widno, zlecić można. – Spyży mnie wilchwa dała, ziołami poiła, oddochnuł ździebko, mogu zrazu iść w swoju stronu – bronił się rozpaczliwie przed natarczywą łaskawością byłego pana Kij. Podczas ich rozmowy nadciągnęła kolejna fala jesiennego deszczu, okrywając podwórzec szeleszczącą kurtyną. Lniana sukmana Ruska wnet przemokła do suchej nitki w strugach lodowatej wody. – Poczekaj, niechaj choć dżdżyć przestanie – molestował dziad, ocierając zmoknięte wąsy, ale sam jakoś nie kwapił się do izby. – Niet. Idu! – hardo zawołał doprowadzony do ostateczności chłopak. – Zwoliliście przecie! – Tedy, widno, bez łamania danego słowa wstrzymywać cię dłużej nie mogę – westchnął obłudnie starzec. – Wżdy żeś mi się przysłużył, nierad cię bez nagrody puszczę. Wybieraj, jaki dar ci się lepiej w drodze przysłuży: ochędóstwo nowe, srebra sztuka, zali koń pod siodłem? Kijowi rozbłysły oczy. Nie spodziewał się innej nagrody, ponad możliwość stanowienia o własnym losie. A już na pewno nie przypuszczał, że srogi starzec okaże taką hojność. Prędzej liczył na pożegnalny cios kosturem. – Konia, panie… – wyszeptał błagalnie. – Czarnku! Bywaj! – zawołał Wilk, znikając na krótko w stajni. Wyszedł prowadząc wyjątkowo pokracznego konika. Kudłaty pokurcz skrywał pod zmierzwioną grzywą przedziwną narośl, nasuwającą nieodparte skojarzenia z wielbłądzim garbem. Sponiewierane przez czas i liczne niedole siodło ledwie mieściło się na kalekim grzbiecie. Bruno zawstydził się nieco skąpstwa swego antenata, ale Kij bez wahania dosiadł chromego wierzchowca. Znał wszystkie konie z grodowej stajni, wszak w niej mieszkał i pracował przez z górą dwa lata, i wiedział, że garbusek żywotnością, wytrwałością i siłą przewyższa niejednego z pozoru łagodniej potraktowanego przez naturę rumaka. Ponadto polubił dziwaczne zwierzę, podobnie jak on skrzywdzone przez los i zajmujące ostatnie miejsce w stajennej hierarchii. Czarny wyniósł płócienne zawiniątko i wręczył parobkowi. – Co byś się z głodu nie wykopyrtnął w drodze ku swoim – wydukał i niezręcznie poklepał chłopaka po mokrych plecach. – Niechaj cię Dadźbóg wiedzie – poważnie powiedział dziad. – Pędź na wolę, otroku. Rusin już szarpnął cugle, gdy nagle przypomniał sobie fragment wiadomości od Awaswinty, który podczas targów z byłym panem całkiem zagubił się w zakamarkach jego pamięci. – Aha, i jeczszo jakowaś Marija ku wam przybędzie! – zawołał, po czym uderzył piętami w boki końskiego kaleki, który faktycznie okazał się nadspodziewanie rączy, i tyle go widzieli. – Mazaharja – poprawił starzec, choć Kij już nie mógł go usłyszeć, i sam do siebie

szepnął: – Będzie, jakom się spodziewał. – Pójdźmy do izby – powiedział głośno. – Przemokłem, próbując Ruska co prędzej we świat wyprawić. Jeno on jeden, prócz Czarnego, był świadkiem Miecławowej wizyty, tedy sprawiłem, by mu się do domu mocno spieszyło. Napędziłem churlędze niezłego strachu, aże podskoczył, gdym go na służbę zaprosił. Widziałeś, Wilku? Co z tobą? – zaniepokoił się, dostrzegając błędny wyraz na pobladłej twarzy wnuka – Nie bierze cię aby jakowaś niemoc? – Gdzieżby zaś – roześmiał się nieszczerze Bruno – przecie jam nieodrodny Wilk, nikaj nie zachorzeję. Spałem jeno krótki kęs nocy, a od świtu wieści przedziwnych nawał, tedym ździebko skołowaciał od nadmiaru wrażeń. – A ja, widzisz, przeciwnie – z dumą pomrukiwał dziad, uchylając dźwierze. – Dawnom tak sprawnie się we wszystkim nie miarkował, a i radę na każdą okoliczność w lot potrafię znaleźć. Jakby mi z pięć dziesiątek lat z nagła ubyło. Widno młodnieje człek, gdy wszystko idzie po jego myśli.

XIV MATKA W paradnej sieni zastali Zendę, która zaspana i chyba odrobinę skacowana, bełtała kopystką w misce pełnej parujących jagłów z mlekiem. Lewą dłonią zapamiętale czochrała się po rudej czuprynie. – Z Dadźbogiem – bez entuzjazmu powitała wchodzących. – Z Dadźbogiem – dziarsko odparł dziad. – Jakże się nadobnemu gościowi spoczynek udał? Nie trza ci czego? A jak tam Zadar? – Już się o mnie Włodzisława zatroszczyła – wymamrotała wojowniczka i ziewnęła szeroko. – Cały dzionek bym rada przespała. Skopiec zresztą takoż, ale nas łomotanie kopyt ocuciło. Juże pośniadał i poszedł się we własne szaty przeoblec. W co go owe gacie tak uwierają? – zadała retorycznie pytanie, nurtujące wszystkich obecnych. – Przecie nie w mieszek próżny. – Niepotrzebnie czyste ochędóstwo zbruka, bo kamienie już w łaźni od żaru pękają. Wnet się wyparzycie. Pójdę mu rzec, by się do parówki sposobił, ty zaś zabaw naszą dziką białkę jaką wojacką opowieścią – dziad porozumiewawczo mrugnął do wnuka, jednak u jednookiego ów grymas wypadł mało dyskretnie. Bruno zmiarkował, że Wilk pragnie od razu na osobności rozmówić się z Zadarem w kwestii dalszych losów Izbora, więc tylko skinął głową i podszedł do stołu. Zenda uniosła twarz znad miski i otaksowała zwalistą sylwetkę młodzieńca uważnym spojrzeniem, jakby dopiero teraz w pełni uświadomiła sobie obecność chwackiego woja. W jej wzroku pojawił się tak jednoznacznie łakomy wyraz, że Unisławowicowi mimowolnie spąsowiały policzki. Dziewczyna lubieżnie oblizała bladym językiem pełne wargi, które nagle stały się krwistoczerwone, i zatrzepotała długimi rzęsami. – Duszno w izbie – powiedziała gardłowo i rozchyliła giezło, którego głęboki dekolt i tak już odsłaniał nazbyt wiele jej wdzięków. – Niezbyt raźno się czuję i bojam się w łaźni zasłabnąć – kontynuowała chrapliwym głosem dobiegającym z głębi krtani. – Pójdź się ze mną parzyć, Brunonie. To znaczy, aby pieczę mieć w czas parzenia nad słabą białką – dodała szybko, gdy dotarła do niej rażąca niedwuznaczność propozycji. – Silnyś, tęgo mi plecy wonnymi witkami oćwiczysz. I zadek. Pokażę ci takoż wizerunki, co je mam na skórze wykłute… – Zaraz. Znaczy zaraz wracam, mus mi Stanisława obudzić – Bruno przerwał wojowniczce snucie kuszących wizji, jąkając się przy tym niczym otrok. Sztywno pomaszerował do sypialni, a gdy tylko skryła go zawieszona w drzwiach zasłona, otarł zroszone potem czoło i szepnął: – O Jaszo, a to ci lepka białka. Niełacno przy takowym ogniu war w żyłach studzić. – Co tam mamroczesz? – Skarbimirowic siedział na wyrku wśród skotłowanych skór i tarł na przemian to oczy, to potężny nochal. – Śniło mi się grzybobranie w galindzkich lasach, a com po borowika rękę w mech zanurzył, tom sztukę złota dobywał. Już mi pełna kruszcu kobiałka ciążyła. Piękny sen. – A na jawie już południe minęło – zadudnił basem Bruno, starając się uspokoić wciąż jeszcze gwałtownie łomoczące tętno. – Wstawaj, leniu, to cię smakowitą wieścią uraczę.

Dopytywałeś się wczoraj o Nieluba, a jak raz dzisiaj z rana dziad prawdę o jego pochodzeniu wyznał. Równie rączo nie zrywał się Stanisław z łoża nawet słysząc przed bitwą sygnał do wsiadanego. W mig stał ubrany i gotów wysłuchać nowiny. Zenda zdążyła w międzyczasie uładzić nieco włosy i zsunęła giezło, odsłaniając ramiona. Na widok powracającej ofiary zastygła w wyzywającej pozie. Tak bardzo pochłaniały ją kusicielskie zabiegi, mające doprowadzić do łaziebnych igraszek z jurnym młodzianem (a może i dwoma, skoro łaskawe niebiosa powiększyły lik potencjalnych zalotników), że początkowo nie zwracała uwagi na rewelacje, którymi zamierzał podzielić się Bruno. Dopiero po dłuższej chwili dotarł do niej sens wypowiadanych basowym półgłosem słów, ale gdy już pojęła ich wagę, natychmiast oprzytomniała i zapomniała o planowanej orgii, na równi ze Skarbimirowicem zafascynowana opowieścią o rodzie olbrzymów, z którego wywodził się łucznik. Pochylona konfidencjonalnie nad stołem trójka nawet nie zauważyła, że dziad wraz z towarzyszącym mu Zadarem od dłuższej chwili stoją w milczeniu za ich plecami przysłuchując się relacji, przerywanej co i rusz wyrażającymi zdumienie westchnieniami. – I ja ważką wieść rad gromadzie ogłaszam – zadudnił niespodziewanie niski głos starego. – Oto przybył Wilkom świeży rodowy, nie po krwie, lecz z mojej woli i władzy przynależnej starszeństwu. Ten ci tu Zadar, człek wolny, potąd wiodący swój ród od Zdarów, co ze szczętem onegdaj byli wyginęli lubo na zatracenie we świecie rozproszyli, prosił, iżbym jego sieroctwu ulżył i za domowego ji przyjął. Tedy, świadom, jako onże mąż prawym i wiernym się jawi, zadość postanowiłem uczynić owemu pragnieniu. Od tej chwili ma prawo mienić się Wilkiem, zaś po mojej śmierci wyznaczonej części schedy dochodzić. W zamian ślubował ze wszystkim być posłusznym woli mojej lubo woli tego, co po mnie starszeństwo rodowe obejmie, nowych krewniaków szanować i bronić w każdej obierzy, choćby i żywot przyszło mu w takowej potrzebie sterać, zasię nabytej czci rodowej strzec bolej duszy własnej – z namaszczeniem obwieścił nestor, po czym dodał z naciskiem: – Uściskajże go Wilku niczym brata, na znak, iże nie przeciwisz się mojej woli. Bruno poderwał się z ławy i niemal zgniótł nowo objawionego krewniaka w swym niedźwiedzim uścisku. Uczynił to szczerze, chociaż znał powody, które skłoniły starego do podjęcia nieoczekiwanej decyzji. Adoptując przybysza dziad nie ryzykował uszczerbkiem należnego potomnym majątku, wszak Zadar nie pozostawi dziedziców i nadany mu udział powróci do rodzinnej puli. W zamian nestor zyskał dozgonną i bezwzględną lojalność niezrównanego wojownika. Skopiec odpłaci mu za okazaną łaskę szacunkiem i miłością, ponieważ przywykł widzieć w sobie spragnionego ludzkiej życzliwości kalekiego włóczęgę, nie zaś bezcenną i uniwersalną broń. W istocie łatwo mógł popaść w niewolę stokroć gorszą niż ta, którą zgotował mu Nasir, ponieważ obecnie do zbrodni miała skłaniać go wdzięczność i rodowa lojalność. Na szczęście Bruno znał dziada i wiedział, że stary woj w głębi duszy nie jest bezwzględnym tyranem i wykorzysta umiejętności pogubionego najemnika tylko wówczas, gdy zagrożony zostanie byt lub żywotne interesy rodziny. Dlatego obejmując szerokie bary Zadara szczerze cieszył się, że ten odnalazł w Rokitnie swoje miejsce na ziemi, choć jednocześnie odrobinę mu współczuł, przewidując, że w nadchodzących niepewnych czasach nie raz jeszcze przyjdzie skopcowi unurzać we krwi ręce stęsknione do pługa. – Radym! Zaiste radym, jako nas Dola i dziadowa łaskawość w rodową wspólnotę sprzęga – powtarzał. – Tedy dziś o zorzy gody wystawniejsze i weselsze od pierwszych należy

wyprawić, aby pomnożenie rodu uczcić – dodał, ukradkiem zerkając na nestora. – Przyjdzie nam igry na sposobniejszy czas odłożyć – w melodyjnym chłopięcym głosie nowego krewniaka pobrzmiewał skrywany żal. – Mus mi co rychlej z woli starosty ku siedzibom Jaćwięgów pociągnąć, by krewniakowi dopomóc. Wraz ruszam, noc mnie w drodze zastanie. Ukryty za plecami skopca Wilk uśmiechnął się z satysfakcją. Zdołał już owinąć sobie byłego niewolnika wokół palca i zabezpieczył, na ile to było możliwe, przyszłość Miecława. Teraz zamierzał zatroszczyć się o chowańca. – Pójdę Nielubowi wyjawić to, co jeno dlań jeszcze tajnym pozostaje – oświadczył. – Niechaj Włodzisława pomstuje, niechaj od łoża precz pędzi. Choćby mnie i warem miała oblać, Chościskowic prawdę o swej godności przed przybyciem wiedźmy, a zwłaszcza maci swej, poznać musi. Przede zmrokiem przyjdzie mu wybrać, zali nadal pragnie bezimiennym łucznikiem w opolnej gromadzie pozostać, czyli dziedzictwo dziadów podjąwszy na niebezpieczną i ode paści śmiertelnych rojną wkroczyć ścieżkę. – Przecie wiecie, dziadu, co wam rzeknie – mruknął Bruno. – On i bez świadomości dawno o swym losie postanowił. Lata temu, pośród lutej nocy, gdy po raz pierwszy ówże kozik zaklęty w garści ścisnął. – Ano wiem – odburknął starzec i podreptał przez sień. Z ręką opartą o ścianę komory przystanął jeszcze na moment, jakby musiał przełamać wewnętrzne wahanie lub zebrać siły przed czekającą go za progiem, odkładaną przez ciążące tajemnicą lata, rozmową. – Niechaj wam Czarny miodu z loszku poda. Wypijcie z Zadarem strzemienne – powiedział nie odwracając głowy, po czym westchnąwszy odsunął zasłonę i zniknął w izbie chorego. – Zali mać Nieluba k’nam przybędzie? – pytanie, skierowane do Bruna, padło prawie jednocześnie z ust Zendy i Stanisława. Nawet skopiec, otumaniony z lekka niespodziewaną odmianą swej pozycji społecznej i pochłonięty planowaniem zleconej wyprawy, nadstawił uszu ciekaw odpowiedzi. Nagłe zmieszanie młodego woja i widoczna nawet poprzez półmrok panujący w sieni bladość lic na szczęście umknęły uwadze gromady, gdyż rozproszył ją babi jazgot rozsierdzonej ciotki zagłuszany przez basowe pohukiwanie Wilka. Rejwach ucichł równie gwałtownie jak wybuchł, jednak Unisławowic zdążył w międzyczasie ukryć emocje i przełknąć rosnącą w gardle gulę, która pojawiała się tam zawsze, gdy ktoś postronny wspomniał o matce druha. Uniósł dłoń w geście nakazującym cierpliwość i uchyliwszy drzwi wrzasnął na cały podwórzec: – Czarnku, miodu zacnego, sposobnego by przepić z kim zacnym na drogę pan Wilk każą podać! Z pozoru całkiem już opanowany usiadł na ławie i skinął na Zadara, wskazując mu miejsce za stołem. – Pierwej wypijesz i posłuchasz, czyli łaźni przed drogą zażyć pragniesz? – spytał. – Zdążę – odparł skopiec, ochoczo przyłączając się do towarzystwa. – Nie nawykłem do parzenia, bowiem nie masz u musliminów takowego zwyczaju, zasię na obmycie członków z płockiego błota wiele czasu nie zmitrężę. Chętnie też do krewnego na spor przepiję, może mi suchość w uściech przestanie doskwierać. – Prawie gadasz – poparła go wojowniczka. – Dajcie miodu, bo mi wraz łeb pęknie i możeć ową owsiankę, com jej jeno pokosztowała, poskromię, bo mi cięgiem pode gardziel

podchodzi. Jak nic nablwam gdzie w kąt, bo za próg jej w żywocie nie dotaszczę. A ty nam co prędzej o Nielubowej maci sprawę zdaj. Zali przybędzie? – Ano – z namaszczeniem zaczął Bruno, wciąż niepewny, czy zdoła zapanować nad swym basowym głosem – obiecała przez posłańca przybyć do Rokitna podle wieczornej zorzy wilchwa, co pośród bagien w głębi puszczy bydli. Zwie się Awaswinta, lud zasię pospolicie Awą znachorkę mieni. Mocna jest, w kunszcie swym ponad inne biegła i jeślić ona Nieluba wyleczyć nie zdoła, znaczy nie masz dlań innego ratunku. Ale nie troskajże się, Zendo. Podoła. Pono nawet świeżo pomarłego, byle jeno całkiem nie ostygł, potrafi z Nawi zawrócić, tchnąwszy weń żywię własną poprzez usta. Mniemam, jako podobną sztukę nawet kitajscy mędrcy, których Zadar sławi, niełacno sprawią. Inna rzecz, co nie zawżdy takowy zmartwychwstaniec ze wszystkim ku Jawi się cofa. Nieraz kęs duszy gdzieś w zaświatach postrada i niby półtrup pomiędzy gromadą się pęta, niemrawy i mowy bełkotliwej, zanim się o niego po raz wtóry śmierć nie upomni. Wywodzi się Awa z tegoż samego rodu, co i mać Nielubowa, przestają więc ze sobą i pospólne, choć z dala, mają o łucznika staranie. Tedy natenczas zapewne pospólnie pospieszą z pomocą. Opowieść przerwało na chwilę pojawienie się Czarnego, z dzbanem miodu i tacą pełną glinianych kubków oraz plastrów zimnej pieczeni. Wznieśli toast, przy czym wojowniczka spełniła go po dwakroć, bowiem zaraz sobie dolała, skopiec opróżnił swój pucharek do dna, Unisławowic wypił połowę, zaś Skarbimirowic ledwie umoczył usta. – Posłaniec powiadomił nas po prawdzie jeno o tym, jako Awa wraz z drużką przybyć zamierza, bowiem miana jej towarzyszki zapomniał, wszakoż nikt inny być to nie może, jak jeno mać naszego Nieluba – kontynuował Bruno. – Rzekł Marija, imię pospolicie przez świątków Jezu Krysta na Rusi białkom udzielane podczas zlewania świętą wodą, lecz musiał źle spamiętać, bo my żadnej Marji nie znamy. – A jako się mać Nielubowa zowie? – spytała Zenda. – Mazaharja – odparł młody Wilk i tym razem nie udało mu się całkowicie zapanować nad głosem. Wyrzucił to imię z wysiłkiem, jak gdyby uwięzło mu gdzieś w głębi krtani. Nie mniejsze wrażenie sprawiło obco brzmiące miano na wojowniczce. Rozwarła szeroko błękitne oczy, spąsowiała i sięgnęła odruchowo po kubek, aby napełnić go pospiesznie trunkiem. Lecz wnet, porzuciwszy naczynie, zerwała się gwałtownie od stołu i wybiegła na majdan, skąd zaraz dobiegły obrzydliwe dźwięki towarzyszące wyrywającej się na wolność owsiance. – Widziałeś ową Mazaharję – przerwał pełną konsternacji ciszę Stanisław – co nam o niej rzec potrafisz? Pojmuję, żeś wczoraj gadać nie chciał, ale dzisiaj, skoro już prawdę o łuczniku znamy… Zenda wróciła na miejsce chwiejnym krokiem. Śmiertelna bladość zmazała z jej twarzy rumieniec, a sine podkówki pod oczami sprawiły, że wyglądała na bardzo chorą. Milcząc sięgnęła niemrawo po pucharek, ale ledwie umoczyła spierzchnięte wargi, wstrząsnął nią dreszcz obrzydzenia i beknęła głośno. Skulona z rękami na brzuchu zamarła w cierpiętniczej pozie. – Nie wszystko wam jawnie wyłożę, bowiem nie wiem, zali mam ku temu prawo. Tyle jeno, com na własne oczy ujrzał i w pamięci sobie zakarbował. Resztę niechaj wam Nielub objawi lubo stary Wilk, jeślić z opowieści całej prawdy nie pomiarkujecie – rozpoczął opowieść Bruno. Tylko skopiec wyczuł drzemiące w gawędziarzu napięcie, a potem, ze

zdumieniem i niedowierzaniem obserwował, jak z wolna w rytm płynących słów źrenice Unisławowica rozszerzają się do nadnaturalnych rozmiarów, przemieniając ludzkie wejrzenie w dziki wzrok drapieżcy. – Niepostrzyżonym otrokiem byłem, gdym po raz pierwszy rodzicielkę mego druga ujrzał. Niewiele co z dzieciństwa pomnę, lecz chwila, gdy wraz z pacholęciem pod broną grodową stanęła po dziś dzień jawi mi się żywo, jako żadna inna. A stało się to w noc letnią i księżycową, dziwnie cichą. Rechot żabi na moczarach miarowo wzmagał się i ścichał, tęskność jakowąś niepojętą w moim dziecinnym sercu ową gędźbą budząc. Jak raz wymknąłem się z kleci, gdziem dla ochłody, pospołu z gromadą drugich grodowych dziatek, na sianie nocnego wczasu zażywał i na wał wylazłem. Może wywabiły mnie żabie pienia, a możeć blask miesiąca, bom od maleńkości był onemu dziwnie powolny. Tedy jam pierwszy posłyszał kopyt klaskanie i stał się świadkiem Mazaharji odwiedzin. Całe błonie lśniło jakoby odlane z matowego srebra, a czarny cień u pęcin wierzchowca ział niczym bezdenna studnia. Ażem się przeląkł, że runie koń w ów dół przepastny porywając wraz z sobą przybysza w toń Nawi, zasię srebrzysta spłacheć zasklepi się, nie zostawiając po widmie nijakiego śladu. Bowiem niesamowitym jawił się nocny gość, w ciemną burkę spowity, pod którą skrywał jakowyś tobół wielki i niezgrabny. Wnet zrzucił z ramion płaszcz i kaptur. Rozbłysnął szłom polerowany, białą kitą końską zwieńczony. Obcy uniósł do kształtnych ust róg bawoli, zaś ja dopiero wówczas pojąłem, jako widzę niewiastę, tulącą do okrytej pancerzem piersi otroczka niewiele co młodszego ode mnie. Chociem nigdy wprzódy nie spotkał białki w zbroję chędogiej, orężnej mieczem i łukiem wschodniej roboty, jednakowoż nie ów strój niezwyczajny wrył mi się w pamięć, a krasa jego właścicielki i majestat nieomalże królewski z każdego skinienia bijący. Zdała mi się jako boska Leila, gdy skry miesięcznego blasku igrały w jej kruczoczarnych czosach spływających wężowymi splotami spod żelaznego czepca. Owe włosy, długie do pasa, nieuwite w warkocze, potargane wichrem, migotliwe jakoby oprószone perłowym miałem – one moje serce pacholęce oplotły siecią nieznanej tęsknoty. Zasię śmiertelną szypą przeszyło je wejrzenie zielonych oczu, gdy pragnąc zaczerpnąć tchu jasną twarz ku górze uniosła i zoczyła mnie, zalęknionego dzieciucha w płóciennym gieźle, przycupniętego na grodowym wale. Uśmiechnęła się po dziewczęcemu i pomachała ręką, ale ja, zaklęty czarem bijącym z jej źrenic, nie zdołałem odwzajemnić pozdrowienia. Szmaragdy w świetle księżyca. Dwa przepastne szmaragdowe stawy. Zasię w ich toni skrzył się i prześmiech łagodny, i jakowaś nieokiełznana dzikość, nie ludzka, a kocia raczej, z pozoru pierzchliwa, zasię po prawdzie drapieżna i groźna. Uciekłem do kleci i skryłem się w siano, pomiędzy dziatki, których nie zbudziło nawet dźwięczne granie rogu. Leżałem kęs czasu niby rażony gromem, aż i mnie zmógł na koniec sen pełen koszmarów. Ocknąłem się koło południa na Babim Uroczysku, ubłocony i podrapany, bez giezła. Rodziciele i czeladź szukali mnie ode świtu nawołując po całej okolicy. Ociec nie skarcił mnie, jeno na następny dzień powiózł ze sobą do Gniezna, kędy bawiłem rok z górą, tak że Nieluba poznałem dopiero po swym powrocie, gdy zżył się z gromadą i jego nagłe zjawienie w Rokitnie przestało rodzić pytania. Bruno chwycił kubek i wypił chciwie resztę trunku, przymykając z lubością powieki. Kiedy je na powrót rozchylił, jego oczy odzyskały normalny wygląd, choć pozostały przygaszone i odrobinę błędne. Nie spostrzegł, że Zenda przygląda mu się bacznie, a w jej spojrzeniu zazdrość idzie o lepsze ze współczuciem. Spokojnym głosem ciągnął: – Minęło coś szesnaście lat. Podróżyłem się szczerze z Nielubem, niemal zapomniałem

skąd się wziął i jako nie braterstwo po krwie, jeno piastuństwo dziadowe nas w pospólny ród sprzęga. Zapomniałem też o Mazaharji, a przynajmniej tako mniemałem, aż po ową noc pamiętną, gdy Rusy spustoszyły Rokitno… (ROK 1031, PÓŹNE LATO) Unisławowice pierwszym impetem natarcia spędzili zaskoczonych najeźdźców z majdanu. Bruno porwał na konia omdlałą Włodzisławę, zaś Miecław siekł z siodła otaczających Kazimira zbójów, co dało ślepcowi czas na ucieczkę. Stary znał rozkład grodowego dziedzińca na pamięć, więc w mig dotarł do bramy, raz czy dwa potknąwszy się o rozsiane na klepisku trupy. Chwilowy triumf wnet zaczął jednak obracać się w klęskę. Rusów było zbyt wielu dla dwóch, choćby i rozjuszonych żądzą krwawego odwetu, mścicieli. Wnet zbrojni wyroili się z kleci, kędy zażywali zniewolonych niewiast, i spod wału, gdzie szukali uprzednio schronienia przewidując natarcie większej gromady. Mazurzy miotali się w rosnącej gęstwie tnąc na odlew żelazem i tratując pieszych napastników. Niemieckie bojowe rumaki, zaprawione do łamania szyku tarczowników, ocaliły swych jeźdźców przed początkowym, nieco bezładnym natarciem. Jednak położenie braci pogorszyło się zdecydowanie, gdy Ołeh zdołał objąć komendę i zapanował nad poczynaniami swoich wojów. Wnet wpojona karność pozwoliła Rusom sformować półksiężyc chroniony murem z tarcz i najeżony sulicami. Spoza pleców pierwszego szeregu oszczepnicy jęli miotać pociski. Koń Bruna przeszyty grotem runął z kwikiem na ziemię. Młody woj wypuścił miecz, ratując bezwładną ciotkę przed zmiażdżeniem. Porwał staruszkę na ręce i poniósł do dworu, który dzięki zawziętości ślepca pozostał dotychczas niezdobyty. Miecław osłaniał odwrót, dopóki jego wierzchowca również nie ugodził ciśnięty pewną ręką oszczep. Na szczęście starsze czeladne, które jako bardziej przewidujące zawczasu schroniły się w solidnym budynku, w porę usunęły blokującą drzwi zaworę i synowie Unisława znaleźli schronienie przed gradem smukłych pocisków. – „Bierz topory” – nakazał młodszemu starszy z braci i z powrotem wypadł na majdan. Nade wszystko pragnął nie dopuścić do sytuacji, w której wrogowie osaczą ich w zamkniętych pomieszczeniach. Wiedział, obserwując najeżony drzewcami dziedziniec, że Rusowie wyczerpali już zapas oszczepów i muszą stanąć do walki wręcz. I tu jednak szanse Wilków przedstawiały się mizernie, nie tylko ze względu na miażdżącą przewagę liczebną wrogów. Zamierzali rączo przybyć z odsieczą i zorganizować obronę, więc aby nie objuczać się krępującym rynsztunkiem pozostawili włócznie i szczyty w taborze. Nie spodziewali się, że wpadną w sam środek bitwy. Atak na mur tarczowników bez żadnej defensywnej zastawy, tylko z gołym mieczem w garści był wyczynem samobójczym, jednak Miecław desperacko spróbował złamać szyk przeciwników. Wybrał wysokiego woja i doskoczywszy uchwycił lewą ręką za drzewce jego sulicy. Gdy ten, mocując się, odruchowo opuścił nieco tarczę, przeszył gardło wroga klingą. Zapewne wyczyn zakończyłby się zgonem przyszłego cześnika, gdyż sąsiedni wojownik zareagował błyskawicznie i obalił go na ziemię ciosem wymierzonym prosto w pierś. Na szczęście w bliskim starciu grot nie zdążył nabrać impetu, więc nie przewiercił kosztownej kolczugi, jednak dobicie leżącego wydawało się tylko kwestią czasu. Już pochylali się nad nim oprawcy, gdy z furkotem nadleciał koziołkujący w powietrzu topór powalając najbliższego. Potem drugi i trzeci, a w międzyczasie starszy syn Unisława zdołał poderwać się na nogi i z trudem łapiąc powietrze w obite płuca zrejterował do dworu. Na progu Bruno wybierał co poręczniejsze sztuki ze stosu paradnych lub pamiątkowych toporów, które jako ozdoba sieni nie posłużyły dotychczas w walce, i ciskał z wprawą nadając im miażdżący impet siłą swego mocarnego ramienia.

– Te dwa na długich styliskach ostawię – sapnął ocierając pot z czoła. – Ciekawym komu je dziad zrabował? Przyjdzie mi się onego oręża imać w ostatnim boju, więc i na tameczne światy pewnikiem z nim w garści podyrdam. Jak nic sfuka mnie tam dawny właściciel przy powitaniu. – Pewno i Wilka ubili, skoro ich w gród puścił – Miecław pobladł i trzymał się lewą ręką za zranioną pierś, ale czujnym wzrokiem wciąż mierzył przybliżający się z wolna zastęp wrogów, którzy nie kwapili się z ostatecznym atakiem. Posmakowali już zwycięstwa, więc nieradzi byli teraz umierać, a czuli, że starcie zapowiada się krwawo. – W łeb kamieniem z procy oberwał. Kazimir go z wału staszczył i szmatami ranę owinął. Jak raz się ocyka, na zgon pewnikiem zdąży się zbrojnie stawić – poinformował cześnika brat. – Jużem się do kupy zebrał – zadudnił w sieni basowy głos. – Gdzie Unisław z seciną? – Nie masz już seciny. W łużyckiej ziemi wilcy kości naszych Mazurów dojadają – wyrzucił gorzko Miecław. Uradował się, widząc starca przy życiu, ale przeczuwał, że ten nawet w godzinie śmierci nie omieszka czynić im wyrzutów. – Sielnie nas Niemce ubiedziły, ledwie co tuzin pancernych i garść zbrojnej czeladzi ociec dla nas zebrał, a i tych niełacno król spod swoich rozkazów wypuścił. Nie wiem, zali daleko żeśmy się od nich z Brunem odsadzili. Konie mają marne. – Churlęgi – sarknął stary. – Same churlęgi, zasię durnowaty niedojda ich do boju powiódł. Mój syn pewno wolał niedorajdę wspierać, miast ojcowiznę ratować? Pytanie dla oczywistości odpowiedzi zostało zlekceważone przez braci. Nie mieli sił ani ochoty spierać się z nestorem i tłumaczyć grozy sytuacji, jaka zawisła nad państwem Piastów. Aż nadto będą mieli czasu w zaświatach, gdzie przyjdzie im wieczyście znosić dziadowe pomstowanie. Zresztą i stary umilkł, świdrując jedynym okiem, które raz po raz zalewała sącząca się spod opatrunku jucha, tłum nacierających Rusów. – Podziel się wnęku żelazem – zagadał do Bruna – bom miecz na wale ostawił. Kazimir żyw? – Żyw, uszedł na błonia. – Tedy będzie komu w czas strawy pieśnią nasze uczynki gromadzie przypomnieć. Żegnajcie Wilcy. – Spotkamy się, dziadu. – Nie, bowiem ja pod opiekę łaskawego Nyji się udam, zasię kędy was Jezu Kryst powiedzie, tego nie wiem, aleć ja tam trafić nie chcę. Bruno poczuł niemiły skurcz w żołądku. Aż dotąd nie bał się śmierci, ale dziadowe gderanie uświadomiło mu, że narzucony wolą ojca chrzest wyrwał go z rodowego cyklu życia i umierania niwecząc, być może na zawsze, odwieczną więź z dziadami. Przyjdzie mu udać się w nieznane. Westchnął i mocniej ścisnął topór w garści. Teraz trzeba bić aż do skonu. Potem się zobaczy, jako będzie. – Możeć dźwierze zawalić i tak odsieczy doczekać? – zaproponował jeszcze, ale z ust krewnych posłyszał spodziewaną odpowiedź. – Wnet nas spalą – mruknął Miecław. – Jak nas ogień nie pochłonie, to czad migiem zdusi. Choćby i nasi skoro nadciągnęli, nic nam po tym. – Jak gorzeć, to godnie, na żalniku – dodał stary. – Już czas, nim podejdą bliżej. Z okrzykiem wypadli na majdan. Skandując: „Wil-cy! Wil-cy! Ha-ty-ła!” runęli na Rusów. I oto, nim wystrzeliły w ich piersi połyskliwe groty sulic, stał się cud. Zastęp zmieszał się i przerzedził, gdy tarczownicy poczęli jeden po drugim padać na błotniste klepisko niczym

rażeni gromem. Mazurzy bez trudu przełamali szyk kładąc trupem tych, którzy jeszcze stali na nogach. Na koronie wału Nielub raz po raz naciągał wykonaną z bydlęcych ścięgien cięciwę bojowego łuku. Dotarł tam w chwili, gdy Miecław próbował samotnego ataku, ale wówczas nie był w stanie celnie strzelać. Łucznik również znacznie wyprzedził resztę oddziału, jednak kosztem życia wierzchowca, który padł na przedpolu Rokitna. Resztę drogi biegł w iście sprinterskim tempie, a gdy jeszcze wdrapał się po zewnętrznym licu grodowych umocnień, nie mógł przez chwilę złapać tchu, zaś ręce drżały mu niby dotknięte paraliżem. Chwila spokoju podczas toczonej przez Wilków narady umożliwiła mu powrót do strzeleckiej formy. Teraz każda szypa bezbłędnie trafiała w cel, dziesiątkując oddział Rusów. Płonące strzechy precyzyjnie oświetlały arenę walki, a siekący deszcz jak na zawołanie przedzierzgnął się w rzadki kapuśniaczek. Dla Nieluba mierzenie do stłoczonych na ciasnym dziedzińcu wojów przypominało polowanie na ptaki w klatce, tym bardziej że z racji niewielkiej odległości pociski słane z oręża przewidzianego do walki na znacznie większą odległość bez trudu przebijały skórzane kubraki, a nawet lekką zbroję, więc nie tracił czasu na wyszukiwanie słabych punktów u przeciwnika. Zaś tarczownicy, którzy już zdążyli się zorientować w sytuacji, nie mogli zastawić się tarczami przed gradem strzał, gdyż wówczas wystawiliby nieosłonięte plecy pod żelazo siejących spustoszenie w ich szeregach Wilków. Bruno na razie walczył spokojnie i z rozwagą rozdzielał miażdżące razy toporem, ale dziada już ogarnął bojowy szał. Z rykiem rzucał się w największą gęstwę wrogów, tocząc z ust pianę, której strzępy tryskały również z dziury ziejącej w miejscu obciętego nosa. Zapluty i skrwawiony dawno odrzucił szłom, zaś lewą ręką nieustannie szarpał na piersi kolczy kaftan, który przewidująco, świadom swej przypadłości, przed bitwą zwykł w biodrach ściskać mocno pasem, co zwykle zapobiegało próbom obnażenia się podczas walki. Rusowie jęli pierzchać byle dalej od wyjącego potwora. Rejteradę powodował nie tylko zabobonny lęk, ale i zupełnie racjonalna obawa o własne życie, gdyż odmieniec wydawał się całkowicie odporny na ciosy zadawane orężem, które w jego wykonaniu okazywały się stuprocentowo skuteczne. Ołeh dwukrotnie starł się z Miecławem, który jako jedyny na polu bitwy również fechtował mieczem, i po dwakroć uniknął śmierci tylko dlatego, że rozdzielił ich przewalający się po podwórcu tłum. Pokonany Wareg wycofał się pod wał, gdzie nie mogły dosięgnąć go strzały, i jął wywrzaskiwać komendy. Pragnął przywrócić ład w szyku, ale zamieszanie osiągnęło już punkt kulminacyjny i jego wysiłki spełzły na niczym. W tym momencie usłyszał nawoływanie brata. Światosław, zaabsorbowany ujeżdżaniem Jemiołki, nie wziął udziału w początkowej fazie bitwy, zaś później, gdy zorientował się w sytuacji, przewidując nieuniknioną porażkę garstki napastników i ufny w przywódcze zdolności Ołeha, zrezygnował z udziału w potyczce pragnąc po raz wtóry nasycić się wdziękami branki, której niewieście walory wyjątkowo przypadły mu do gustu. Teraz trwało to nieco dłużej, a gdy powtórnie wyjrzał na podwórzec, sytuacja uległa radykalnej zmianie. Najbardziej zaniepokoiło go pojawienie się nieznanego łucznika. Ponieważ nie udzieliła mu się gorączka walki, więc na chłodno przeanalizował sytuację i szybko doszedł do wniosku, że z odsieczą zdobytemu grodowi nadciągają jakieś znaczniejsze siły, tyle że ich pochód z nieznanych przyczyn rozciąga się w czasie. Musiał się omylić, sądząc, że straceńczy atak stanowi jedynie wybryk osamotnionej dwójki oszalałych z nienawiści desperatów. Ich planowy wysiłek, aby nie dać się uwięzić pułapce dworu, choć realizowany w sposób skrajnie ryzykowny, sugerował, że spodziewają się pomocy. Zresztą ta

już się pojawiła w osobie nieznanego strzelca, który, sądząc po efektywności działania, musiał być mistrzem w swoim fachu. Byle opolny kmiotek, choćby i natchniony żądzą zemsty, nie zdołałby posiać takiego spustoszenia. Reasumując, Światosław doszedł do wniosku, że należy niezwłocznie przygotować odwrót. Chata, w której obłapiał dziewczynę, przylegała do stajni i wystarczył jeden silny kopniak w wykonaną z plecionki ścianę, aby dostać się do wnętrza gospodarczego budynku, unikając przebiegania przez znajdujący się pod ostrzałem dziedziniec. W środku zastał sześć koni i jakąś garbatą paskudę. Zwierzęta szalały, wyczuwając bliskość ognia trawiącego strzechę sąsiedniego spichlerza, ale Wareg potrafił je poskromić. W mig osiodłał dwa, które w półmroku uznał za najściglejsze. Znalezionym rzemieniem skrępował swój powabny łup i przerzucił przez grzbiet roślejszego wierzchowca. Jemiołka już podczas pierwszego gwałtu zaprzestała wszelkiego oporu i teraz, pogrążona w dziwnym stuporze, pozwalała manipulować sobą niby szmaciana lalka. Po chwili namysłu, przeczuwając, że ma jeszcze czas, a w drodze przyda się zbrojna obstawa, Światosław okulbaczył cztery pozostałe konie. Otworzył szeroko drzwi stajni i zawołał brata. Ołeh błyskawicznie pojął wykrzyczaną w gwar bitwy wiadomość. Rusowie urodzili się jako bliźniacy i rozumieli praktycznie bez słów. Porażka w starciu z Miecławem zdążyła ostudzić w nim bojowy zapał i planowy odwrót był jak najbardziej po jego myśli. Jeżeli Mazowszanie nie otrzymają wsparcia, ciężkozbrojna piechota wytnie ich wcześniej czy później, chociażby miała ponieść znaczne straty. Resztki oddziału powrócą z łupami na kotwiczące przy wiślanym brzegu łodzie, bo niby gdzie miałyby się podziać. Lecz przybycie odsieczy, choćby w najmniejszej sile, przy widocznym upadku morale zwiastowało nieuchronną klęskę. A wówczas lepiej przebywać na bezpiecznym pokładzie. Wareg przywołał dziesiętnika, który napatoczył się w pobliże, wydał mu odpowiednie rozkazy i pognał, trzymając się podnóża wału, do brata, dając mu jednocześnie znaki, by cofnął się do wnętrza stajni. Budynek znajdował się blisko grodowej bramy, po jej lewej stronie. Łucznik stał na wale po prawo, więc odznaczający się wyższym libido bliźniak stanowił dlań doskonały cel. Światosław zlekceważył ostrzeżenia, pragnąc wywołać z tłumu kilku zaufanych przybocznych, z którymi łączyło go skandynawskie pochodzenie. Nie sprawiło mu to większego problemu, ponieważ doświadczeni rozbójnicy potrafili znacznie szybciej ocenić sytuację niż zaciężna piechota i dawno spostrzegli, że wydarzenia rozwijają się według nieprzewidywalnego scenariusza, co niejednokrotnie stanowiło pierwszą zapowiedź porażki. Zręcznie wycofali się z szeregów i skupili wokół dowódcy. Nielub kątem oka dostrzegł Światosława już w chwili, gdy ten stanął w drzwiach stajni. Po stroju natychmiast zorientował się, że ma do czynienia z kimś znacznym. Zazwyczaj w pierwszej kolejności wybijał wrogą kadrę przywódczą, jednak Wareg stał z dala od pola walki i gestykulował do kogoś, kto najwyraźniej też nie brał udziału w bitwie. W tle majaczyły niewyraźne sylwetki okulbaczonych koni i strzelec domyślił się, że oszłomiony złocistym szyszakiem wojownik planuje odwrót. Taki rozwój wypadków byłby jak najbardziej po myśli walczących ostatkiem sił Mazurów, więc pozwolił nieznanemu tchórzowi realizować zamiar i skupił się na osłanianiu swych druhów. Dopiero w momencie, gdy zobaczył nagie ciało dziewczyny przytroczone do siodła, na które wskakiwał Rus, pojął, jak bardzo się omylił. Nie widział wyraźnie branki, ale szósty zmysł podpowiadał mu, że to Jemiołka. A ów przewrotny zmysł nie zawodził go nigdy. Zdążył już odetchnąć z ulgą, gdy przebiegając przez Rokitno upewnił się, że mieszkańcy na czas znaleźli bezpieczne schronienie, więc teraz groza

sytuacji poraziła go niczym grom z jasnego nieba. Jednak w dłoni dzierżył łuk, więc zareagował odruchowo i strzelił bezbłędnie. Trafił Warega w sam środek piersi… w złoty krzyż, spoczywający na pancernej podkładce kolczej zbroi. Grot uwiązł bezsilnie w miękkim metalu, a brzechwa z trzaskiem rozsypała się w drzazgi. Zanim Światosław zdążył spiąć rumaka, Nielub naciągał już łuk po raz wtóry. Czując przy policzku łaskotanie lotek, ochłonął ze wzburzenia. Działo się tak zawsze, gdy celował. Z całej jego jaźni świadomy pozostawał jedynie fragment odpowiedzialny za strzał, wszelkie emocje i uczucia, choćby najbardziej gwałtowne, odpływały na daleki plan. Dlatego w najgorętszym ogniu bitwy, gdy szeregi ogarniała panika lub zwycięski szał, on pozostawał niezawodną i bezwzględnie śmiercionośną maszyną. Teraz wymierzył precyzyjnie w twarz, poniżej nosala hełmu, aby posłany z wysoka pocisk przeszył usta i utknął w karku ofiary. Ale raz uruchomiony szósty zmysł działał i on jeden był w stanie swobodnie przenikać przez skorupę koncentracji, przeważnie po to, by ostrzegać skupionego na celu strzelca przed nadciągającym zagrożeniem. Nielub musiał mu ulec i zerknął w stronę walczących. Za plecami starego Wilka krzepki woj wznosił do ciosu sulicę. Łucznik do końca życia będzie się zastanawiał, dlaczego postąpił wówczas w ten sposób. Przecież nie rozważał, nie miał na to czasu, które z zagrożonej dwójki jest dla niego cenniejsze, za kim silniej kiedyś zatęskni. Może jego pracujący na wysokich obrotach umysł wywnioskował, że stary jest bez szans, a dziewczynę uda się jeszcze ocalić? A może był to odruch płynący z głębi duszy, którym nie kierowały żadne racjonalne przesłanki? Grunt, że zdecydował w czasie krótszym niż uderzenie serca i posłał strzałę w pierś tarczownika. Ogarnięty szałem starzec nawet nie zorientował się, że jego życie wisiało na włosku. Zanim Nielub wydobył z kołczanu następną brzechwę, Wareg wraz ze swym łupem przepadł w czeluści bramy. Grot dosięgnął któregoś z jego kompanów, ale nie miało to przecież żadnego znaczenia. Łucznik postanowił spróbować jeszcze jednej sztuki. Orszak Światosława gnał przez odsłonięte błonie, którego nie oświetlał wprawdzie najmniejszy promyk światła, ale tętent kopyt niósł się daleko. Wychylił się za wał i nadstawił uszu. Zamierzał strzelać na słuch. Przymknął oczy, aby nie rozpraszał go pełgający po częstokole odblask pożaru, i już po chwili zdołał odróżnić odgłosy wydawane przez poszczególne konie. Rumak Światosława, jako najbardziej obciążony, powinien łomotać o grunt z największym impetem. I faktycznie, wyłowił donośne dudnienie podków wierzchowca, który pozostawał nieco w tyle za resztą grupy. Uniósł łuk kalkulując kierunek i kąt strzału. Nie obawiał się, że zrani Jemiołkę, ponieważ Rus przewiesił łup przez koński grzbiet przed sobą i obecnie osłaniał ją tarczą swoich pleców. Jeżeli szypa dosięgnie celu, ugodzi porywacza lub zwierzę, a każde z tych rozwiązań przedstawiało się korzystnie. Łucznik zamarł w stanie najwyższej koncentracji. Pod powiekami już zaczynał mu się malować wyobrażony obraz równiny i poszczególnych jeźdźców, gdy niespodziewanie nowy czynnik zmącił precyzyjną układankę. Poprzez błonia, od zachodu, galopował drugi oddział konnicy. Zmęczone wierzchowce potykały się i nierówno biły kopytami, zbliżając się nieustannie. Po chwili wszystkie dźwięki zmieszały się i zlały w jedno, uniemożliwiając realizację zamiaru Nieluba, więc ten zrezygnowany zwolnił cięciwę. Nadciągała wyczekiwana odsiecz. Zaledwie przed chwilą Nielub nie posiadałby się z radości na widok pancernych, ale teraz czuł gorzkie rozczarowanie. Skontrolował sytuację na majdanie i zainterweniował w samą porę, eliminując najgroźniejszego z trzech przeciwników, którzy obskoczyli Miecława. Zdążył jeszcze zestrzelić jakiegoś uczepionego desperacko

pokurcza z pleców Bruna i już oddział Mazurów wpadł przez grodową bramę. Nastąpiła rzeź Rusów, którą słusznie przewidywał Światosław. Nie szczędzono nikogo, mszcząc się za doznane krzywdy, nawet tych nielicznych, którzy porzuciwszy broń błagali o życie. Utyskiwał potem stary Wilk, gdy brakowało rąk do naprawy zniszczeń, nad rozrzutnością, która pozbawiła go zastępu silnych jeńców. Jednak w momencie, gdy dokonywała się kaźń tarczowników, miotał się w szale zbryzgany od stóp do głów juchą i sam walnie przyczynił się do redukcji zasobów ludzkich. Płynąca wartkimi potokami przez dziedziniec deszczówka nabrała czerwonej barwy. Spracowani jeźdźcy zeskakiwali z koni, które pokryte płatami piany chrapały ciężko. Miecław kierował akcją gaśniczą i szacował straty, zaś Bruno przemawiał łagodnie do miotającego się z toporem w garści Wilka, próbując wyrwać go z transu. Nielub zeskoczył z umocnień. – Dajcie podwodę! – wrzasnął rozdzierająco. – Zbóje porwały Jemiołkę! – Nie masz tu źrebca, co pognany wraz się nie wykopyrtnie – starszy Unisławowic otaksował krytycznie stan powierzonej pod swoje dowództwo konnicy. – Mus nam nynie czekać, aż czeladź przyciągnie. Nie kwapili się pachołcy do bitki, tedy ich konie jeszcze kęs drogi przebieżą. Młodszy syn Unisława, który właśnie zdołał wyrwać oręż z omdlałej ręki dziada, zajrzał przewidująco do stajni. – Bierz garbusa! – przywołał łucznika. – Ostawili zbóje cherlawca, bo im się niesposobnym do ucieczki zdawał. Możeć się nynie w pogoni przysłuży. Wraz go okulbaczę. Niechaj jeno weźmiem konie od czeladzi, w ślad za tobą pospieszym. Jeśli chąsę dognasz, tedy do bitki się nie pchaj, jeno kędyś z dala, z zasieku szyj w tych, co się ku wodzie będą przebierać, by na korab nie uszli. A zatrzymasz Waregów kęs czasu do naszego przybycia, ni jeden żyw ku Rusi nie ujdzie. Nielub metodycznie wydzierał swoje strzały z ciał poległych i skrwawione upychał w kołczanie. Zazwyczaj w skórzanym pojemniku nosił około dwóch, trzech tuzinów pocisków, jednak tej nocy przewidująco zaopatrzył się jak na bitwę w blisko pięćdziesiąt zakończonych kutymi grotami brzechw. Wystrzelił prawie wszystkie, a zebrał zaledwie garść, jednak gdy tylko siodło spoczęło na garbatym grzbiecie dosiadł kalekiego wierzchowca, przekonany, że byle zdążył na czas, a jeden celny strzał przesądzi o losie porywacza. Skupiony na pościgu popełnił największy błąd w swym łuczniczym życiu. Nie zdjął z łęczyska wrażliwej na wilgoć cięciwy, lecz przewiesił nałęczony łuk przez plecy. – Dunę skrótem ku rzece, kędy u brodu woda w płań[143] się rozlewa! Jak nic tam nawy ostawili i gościńcem pod Osiek doszli! – krzyknął do druhów. – Aleć wy szlakujcie za nimi, bo a nuż gdzie w drodze zmarudzą. I już wypadł na przedpole grodu. Słusznie przewidział marszrutę najeźdźców, którzy w obcym kraju poruszali się wzdłuż bitych traktów, a z nich tylko jeden wiódł przez puszczę w stronę wiślanego brzegu, gdzie pełna łach płycizna umożliwiała w okresie suszy w miarę bezpieczną przeprawę. Miejscowi korzystali za dnia z podmokłej i pełnej wertepów ścieżki, która znacznie skracała dystans, ale odnalezienie jej w ciemności wymagało użycia niezwykłego zmysłu, którym wyróżniał się łucznik. Liczył, że ten nie zawiedzie go podczas pogoni. Ledwie Nielub zniknął sprzed oczu Bruna, wtapiając się w czarny rozziew bramy, ulewa powróciła ze zdwojoną siłą. Potoki deszczu pomogły opanować płomienie i wszystko wskazywało, że gródek ocalał, choć kosztem życia większości swych nielicznych obrońców.

Właśnie znoszono z wału zwłoki starego Masława, którego Unisławowic rozpoznał jedynie dzięki siwym wąsom bielejącym wśród krwawej masy, w jaką zmienił głowę tropiciela cios ruskiego topora, gdy znajomy głos oznajmił triumfalny powrót ślepego barda. Kazimir wkroczył na dziedziniec, wiodąc przed sobą jedynego jeńca. Poganiał tarczownika ostrzem zdobycznej włóczni, a ponieważ jednocześnie starał się namacać grotem położenie swej ofiary, więc dźgany bezustannie poprzez lichy kubrak nieszczęśnik co i rusz pojękiwał głośno. – W stogu się ruska przywłoka przyczaiła – oznajmił ślepiec. – Ino dawno się gid nie mył, przez co stał się zanadto wąchawy i smród go w moje ręce wydał. Niewojenny jakiś. Bez sprzeciwu sulicę oddał i pozwolił się do grodu powieść. Młody Wilk przyjrzał się jeńcowi w półmroku ledwie rozświetlanym przez dogasające zarzewie nadpalonej strzechy. Chudy i niewysoki, z głupkowatym wyrazem chłopięcej twarzy i wiechciami siana w mokrej blond czuprynie bardziej przypominał opolnego otroka niż srogiego łupieżcę. – Czemu żeś swoich odbieżał? Jako cię zwą? – spytał, siląc się na marsowy wyraz twarzy. – Nie chocieł ja ljudzi bić. Szto mnie wasze sieliany winowaty? Ja Kijowianin, toże sielianin, nie woin, Wsjesław mnie… – Skoro żeś ludzi nie krzywdził, tedy ci życie darujem – przerwał tłumaczenia Bruno i poszukał wzrokiem dziada, aby upewnić się, że nagły wybuch gniewu nie skłoni go do jakiegoś morderczego wybryku. Lecz bitewny szał dawno uszedł ze starczego ciała, pozostawiając leciwego woja w opłakanej kondycji. – Ale żeś z ogniem i żelazem w nasze dziedziny wkroczył, tedy jeństwem winę odkupić ci przyjdzie. Jużeś nynie niewolnym robem, Kiju. I tak tarczownik Wsjesław, który dopiero pod wałami Osieka odkrył swoje pacyfistyczne poglądy, został na parę przykrych lat niewolnikiem Kijem. Pośród szalejącej ulewy niepostrzeżenie nadciągnęła czeladź. Niestety, stan koni świadczył, że późne przybycie taboru nie wynikało z żywionej przez sługi niechęci do walki, jak mniemał Miecław, lecz po prostu przypadły im w udziale najlichsze chabety, które ostatkiem sił dowlokły się do Rokitna. Spośród jucznych jedynie cztery wierzchowce sprawiały wrażenie dostatecznie krzepkich, aby kontynuować marsz z jeźdźcem na grzbiecie. Pod warunkiem, że nie przymusi się ich do długiego galopu. Bracia szybko ustalili, że starszy pozostanie w grodzie na wypadek, gdyby pojawił się jakiś wrogi oddział, bowiem nadal liczne grupy najeźdźców przemierzały mazowiecką ziemię, bezkarnie plądrując i paląc wsie oraz niszcząc pozbawione obrońców umocnienia. Bruno wybrał trzech młodych wojów, których bitewnego zapału i żądzy zemsty nie ugasiła przelana krew, i z tą nieliczną asystą ruszył śladem Światosława. Stracił nadzieję, że zdołają dogonić pomykających na wypoczętych rumakach łotrów i zżerał go niepokój o los zdanego własne siły przyjaciela, ale pilnował się, aby nie poganiać zanadto i jechać stępa, gdyż nadmierny wysiłek mógł się okazać zabójczy dla zdrożonych zwierząt. Na pierwsze zwłoki natknęli się, zanim przebyli połowę drogi dzielącej ich od brodu. W ciemności łatwo mogli przeoczyć leżące na poboczu truchło, ale ostrzegło ich nerwowe zachowanie koni. Po krótkim badaniu, przeprowadzonym raczej dotykiem niż wzrokiem, przekonali się, że zabitym jest jeden z Waregów. Życia pozbawiła go strzała, tkwiąca w samym środku krtani. Unisławowic przez chwilę przypuszczał, że Nielub jednak podążył gościńcem i uskrzydlony pragnieniem zemsty dopadł zbiegów, nie znał bowiem innego strzelca, który byłby zdolny nocą w tak precyzyjny sposób porazić konnego wojownika. Ale

jakim cudem strzelał z przodu? Chyba że Rus z nieznanych przyczyn zawrócił i wpadł na pędzącego jego tropem mściciela. Następny trup dostarczył im więcej wskazówek. Blady przedświt począł już rozwidniać szlak i umożliwił dokładniejsze oględziny spoczywającego w poprzek traktu ciała. Sterczącą z oczodołu brzechwę wieńczyły lotki poznaczone w sposób zdecydowanie odmienny od przyjętego przez chowańca Wilków, choć barwy wydawały się zbliżone. Istniało nikłe prawdopodobieństwo, że łucznik zabrał z pobojowiska nie należący do jego arsenału pocisk, ale znowu nie zgadzał się kierunek strzału. Najwyraźniej ktoś jeszcze polował na umykających zbójów. Ktoś dosiadający nadzwyczaj ścigłego rumaka, znacznie bardziej rączego od zrabowanych z grodowej stajni, co pozwalało mu bez trudu wyprzedzać i okrążać zbiegów. A przy tym ów nieznany wojownik dorównywał łuczniczą biegłością Nielubowi. Zaś bronią białą posługiwał się ze znacznie większą wprawą, o czym świadczył los, jaki spotkał ostatniego z Waregów należących do orszaku krwawych bliźniaków. Życia pozbawiły go precyzyjne cięcia zadane mieczem. Nieboszczyk nadal ściskał w dłoni swój topór, więc musiał zdawać sobie sprawę z nadciągającego zagrożenia, lecz nie zdołał sprostać nieznanemu napastnikowi w starciu wręcz. W wytrzeszczonych oczach zmarłego zastygł przedziwny wyraz, jak gdyby to, co ujrzał przed skonem, jednocześnie przeraziło go i niepomiernie zdumiało. Za kolejnym zakrętem puszczańskiego szlaku, na niewielkiej polance, Mazowszanie natknęli się na trzy konie zrabowane z grodowej stajni. Pozbawione jeźdźców podążały w ślad za czworonożnymi towarzyszami, a przystanęły zbite w niespokojny tabun, gdy ucichł stanowiący podnietę do galopady tętent kierowanych ludzką ręką wierzchowców, lub gdy na dalszym odcinku wiodącej w mroczny gąszcz drogi zaszło coś, co spłoszyło zahartowane w boju zwierzęta. Na pewno nie ustały z racji wyczerpania, ponieważ nie zdradzały oznak nadmiernego zmęczenia. Dlatego Bruno, choć możliwość zmiany środka transportu na bardziej sprawny przyjął jak szczęśliwe zrządzenie losu, ostrożnie podążył w las kłusem, nakazawszy poddanym jego komendzie wojom trzymać broń w gotowości. Wkrótce trafili na miejsce kaźni. Ołeh i Światosław nie szykowali zasadzki, lecz sami wpadli w czyjeś sidła. O ile dotychczas kolejni zbiegowie ginęli podczas ucieczki, niemal w biegu, to Wareg, który rozstał się z życiem na zbryzganych krwią rozstajach, został wyprawiony w zaświaty w sposób powolny, upokarzający i niesłychanie bolesny. Zapewne wył z bólu i to jego rozdzierające ciszę puszczy wrzaski zatrzymały konie w biegu. Nie sposób było poznać, który z braci zasnął wieczystym snem wsparty plecami o pień przedwiecznego dębu, gdyż oprawca obciął trupowi głowę i prawdopodobnie zabrał ze sobą jako swoistą pamiątkę, gdyż poszukiwania czerepu nie przyniosły żadnego rezultatu. Zresztą nikt z biorących udział w pościgu nie miał okazji przyjrzeć się uważnie najeźdźcom w bitewnym zamieszaniu i pamiętali jedynie, że jeden z bliźniaków nosił złocisty szyszak wschodniego kroju, lecz ów hełm, jeżeli faktycznie stanowił własność zmarłego, zniknął wraz z zawartością. Wareg walczył o życie. Odcięta prawica nadal zaciskała się na rękojeści miecza lśniącego w gęstwinie paproci. Kiedy stracił rękę, a wraz z nią zdolność władania bronią, przeciwnik przeciął mu ścięgna obu nóg. Rus, pełzając, przebył imponujący dystans kilkunastu kroków i dotarł do drzewa, gdzie ostatecznie opadł z sił. Oparty o pień czekał na postępującego w ślad za nim kata, który wykastrował go, a następnie zdekapitował. Mazowszanie nie mieli powodów, aby współczuć łotrowi, jednak sposób, w jaki rozstał

się z życiem, mimowolnie przyprawiał czterech mężczyzn o gęsią skórkę. Bruno ponownie zadał sobie pytanie, kto jeszcze, oprócz Nieluba, mógł pałać podobną nienawiścią do zbiega? W dodatku bestialstwo uczynku wydawało się nieuzasadnione, gdyż zachodziło znaczne prawdopodobieństwo, że okaleczony nieboszczyk zawinił w mniejszym stopniu, zaś faktyczny gwałciciel pozostał bezkarny i wraz ze swą branką kontynuuje ucieczkę. Nigdzie bowiem nie dostrzeżono śladów dziewczyny, choć w panującym półmroku mogły ujść uwadze tropiących. W umyśle młodego woja zaczął dojrzewać mglisty domysł, że okrutne igraszki z ofiarą należy kojarzyć z pewnym powszechnie znanym schematem postępowania, stanowiącym stały motyw mrocznych opowieści snutych przez sędziwych starców w zimowe wieczory. Dotychczas każdy kolejny trup zwiększał w jego mniemaniu szanse łucznika, który, jeżeli tylko dotarł na czas do rzeki, powinien bez trudu rozprawić się z pozbawionym zbrojnej asysty porywaczem. Jednak niespodziewanie zdał sobie sprawę, że nieznany czynnik, jawiący się jako trzecia składowa sił toczących zmagania w nocnej pogoni, może zagrażać Nielubowi w równym stopniu, co przybyłym ze wschodu najeźdźcom. Może zagrażać każdemu napotkanemu mężczyźnie. – W konie! – krzyknął. – A baczcie, by się gdzie na szypę nie nadziać. Szczytami płuca okryć, a miecze w garść. Jakie by wam dziwo drogi nie zastąpiło, ubić je bez dumania, bowiem widno, jako sama śmierć w swej przyrodzonej postaci paści wśród boru na wojów sposobi. Gnali teraz samotrzeć na złamanie karku. Pancerny, dla którego zabrakło świeżego rumaka, wracał do grodu wiodąc trzy potykające się z wyczerpania zwierzęta, z przykazaniem, aby nie wahał się porzucić tabunu i umykać w las na najmniejszy sygnał zwiastujący czyjąś obecność na szlaku. Bruno nie wyjaśnił podkomendnym, jaką konkretną grozę spodziewa się napotkać, gdyż wciąż jeszcze powątpiewał w swój fantastyczny domysł, ale widoczna nerwowa czujność niewzruszonego zazwyczaj dowódcy stanowiła dla jeźdźców dostateczny argument, aby spodziewać się najgorszego. Ulewa ustała, brzask świtu z każdą chwilą przybierał na sile, lecz sponad bliskiej już rzeki napłynął gęsty tuman mgły, jak gdyby sama potężna i nieustępliwa Dola pragnęła opóźnić pościg. Rokiciańscy przylgnęli do końskich karków, szukając osłony przed znienacka objawiającymi się w mrocznej zawiesinie gałęziami chłoszczącymi ich twarze, ale nie ściągali cugli. Tryskające spod kopyt błoto zalegające w koleinach drogi zastąpił miałki, mokry piach, skutecznie tłumiący tętent galopady, i oto wypadli na wiślany brzeg, poza którym mętny nurt zlewał się w jedno z zasnuwającym fale nieprzeniknionym burym oparem. Przystanęli zdezorientowani na skraju owej łudzącej wzrok nicości, a wówczas dobiegł ich uszu odległy skrzyp obracających się w dulkach wioseł i drwiący, a zarazem gorzki śmiech, cichnący w miarę jak wydająca go złośliwa istota pogrążała się okrywającym toń tumanie. Przybyli zbyt późno. Nie dognasz Warega, gdy śmigła łódź niesie go po wodzie. Mimo wszystko Bruno odetchnął z ulgą, kiedy spostrzegł majaczącą niewyraźnie we mgle znajomą sylwetkę łucznika. Nielub, zanurzony do pasa, tkwił bez ruchu na pobliskiej płyciźnie i wznosił w rękach wyciągniętych ku zasnutemu ciemnymi chmurami niebu bezużyteczny łuk. Z jego postawy biła tak uchwytna i dojmująca rozpacz, że Unisławowic mimowolnie stłumił powitalny okrzyk i zeskoczywszy z siodła powoli podszedł do druha. Objął go swymi mocarnymi ramionami i delikatnie, choć stanowczo, poprowadził w milczeniu na brzeg. Dopiero gdy długą chwilę postali na mokrym piasku, a płynąca z przemoczonych gaci woda zdążyła utworzyć pod ich stopami sporą kałużę, łucznik opuścił ręce i z bezbrzeżnym

zdumieniem, spoglądając to na swój oręż, to w twarz przyjaciela, wyszeptał: – Chybiłem – i zacisnął powieki. Ale nie zdołał ukryć łez wzbierających w kącikach oczu. Bruno czuł, jakby te dwie słone krople przemieniały się w żrący kwas skapujący żarem na jego odporną na wzruszenia duszę. Nigdy, nawet w odległych czasach wspólnego dzieciństwa, nie widział, aby Nielub uronił choć jedną łzę, nieważne czy to pod wpływem bólu, przegranej, czy też dojmującego poniżenia, jakich życie nie szczędziło chowanemu na pańskiej łasce podrzutkowi. Zawsze ukrywał uczucia za maską obojętności, zaś na doznane krzywdy reagował wzgardliwym uśmiechem. Po raz pierwszy los zdołał ugodzić go na tyle silnie, że utracił kontrolę nad emocjami. – Chybiłem kiej niezdarny dzieciuch – wysyczał z pasją łucznik. – Zmoczyłem cięciwę, babim kpem mnie zwij, nie strzelcem. Z rozmachem grzmotnął łuczyskiem o kolano, przełamując z trzaskiem sprężysty pręt na dwoje. To musiało boleć, ale ów ból stanowił doskonałą wymówkę dla szklących się pod powiekami łez. Bywa przecie, że i największemu chwatowi oczy na chwilę zwilgotnieją, gdy go kto w goleń palicą zaprawi. Niespodziewanie tuż obok zadudniły we mgle kopyta potężnego rumaka. Miękki wiślany piach i tłumiący odgłosy opar pozwoliły przybyszowi niepostrzeżenie zbliżyć się do grupki wojów, których czujność osłabła w obliczu poniesionej porażki. – Nie lżyj babiego kpa, co cię na świat wydał, lebiego – dźwięczny kobiecy głos kipiał od jadu i wzgardy. – Choć może i prawie gadasz, bo mi ciężko dać wiarę, że takowego churlęgę moje godne łono nosiło. Smard momotliwy. Iście kiep. Stanął, rozkraczył się i za pierwszym lepszym zdybanym w opolu lgłym zadem ślozy roni. Przyjaciele zadarli głowy i zastygli, jak urzeczeni wpatrując się w jeźdźca. Widok wyprostowanej dumnie w siodle zbrojnej niewiasty poraził ich niczym ognisty miecz, choć każdy odczuł jego ostrze w innym zakątku serca. Uczuć, które ogarnęły Nieluba w obecności dawno niewidzianej matki, a zwłaszcza efektu jej pierwszych od siedemnastu lat słów wypowiedzianych do syna, Bruno nie mógł odgadnąć, ale własne emocje zdumiały go i przyprawiły swą gwałtownością o mdłości. Po pierwsze świadomą częścią jaźni pojął, kim jest Mazaharja i z jakiego mitycznego plemienia się wywodzi. Potwierdziły się podejrzenia, które snuł badając rozsiane w puszczy zwłoki, z tym że akurat łucznikowi nic nie groziło ze strony dzikiej kobiety. Wydała go na świat i oszczędziła, oddając na wychowanie wrogiemu klanowi, więc po dwakroć obdarzyła chłopca życiem, w pełni świadomie i z rozmysłem, w odróżnieniu od wielu innych matek. I, jak na razie, nie miała chyba woli, aby ów dar odbierać, ponieważ w przeciwnym razie Nielubowe ścierwo dawno użyźniłoby puszczańskie ugory. Syn mógł uchodzić za zręcznego wojownika, ale ta poznaczona bliznami królowa Amazonek potrafiła prześcignąć w odbieraniu życia samą śmierć. – Oto mój pokot – powiedziała kobieta i cisnęła pod nogi mężczyzn poplamioną w brunatne wzory szmatę. Pakunek poturlał się po brudnym piasku i rozwinął, a z wnętrza wyjrzała blada twarz zastygła w maskę przerażenia i męki. Z rozwartych szeroko ust sterczały obcięte genitalia. – To Ołech – ciągnęła, szarpnięciem cugli poskramiając drepczącego nerwowo w miejscu wronego wierzchowca. – Takie mi miano podał, gdym z nim nieco poigrała. Zasię jego brat zwie się Światosław. Temu tu czerep wzięłam, by Lubka wdzięcznym podarkiem ucieszyć, a Światosławowy na karku ostawiłam. Dumałam, jako mój synek sam go sobie rad z wareskiej szyi zdejmie. Dumałam, jako męża powiłam, co wrażą juchą rad się z hańby obmywa, gdy go

zbrojne ramię ubiedzi. Straszny to cios dla maci, poznać, iże powiła chłystka nieporadnego do łuku i głowni, a na domiar mazgaja. Chyba się szaleju kiedy za młodu nażarłam i w pomyleniu z jakowymś chromym charchałą zadałam, aby zacną krew tak popsować. Mazaharja wypluwała słowa ze zjadliwą pasją. Jej zielone oczy jarzyły się zimną wściekłością, a subtelna twarz przybrała okrutny i zacięty wyraz. Jednak to właśnie ta twarz, dziś twarz dojrzałej kobiety, przecięta siną blizną biegnącą od skroni przez prawy policzek i poznaczona delikatną arabeską tatuaży skutecznie maskującą sieć drobnych zmarszczek, oraz dzikie kocie oczy, w których czas zgasił dziewczęcy filuterny błysk, sprawiły, że nieświadomą, zwierzęcą część jaźni Bruna ogarnęło szaleństwo. Owa mroczna część duszy niczego nie zapomniała z dziecięcej wizji i troskliwie nosiła obraz skąpanej w księżycowym blasku bogini w jakimś tajemnym i nieuświęconym relikwiarzu. A teraz szarpała się, jak usiłujący zerwać łańcuch pies, który po latach dręczącej samotnością niewoli poczuł znajomy zapach swego zaginionego pana. Uczucie było tak nieoczekiwane i gwałtowne, a przy tym obce ludzkiej naturze, niczym diabelska mieszanina wściekłej żądzy, tkliwości, namiętnego miłowania oraz bezwzględnej i czerpiącej satysfakcję z poniżenia podległości, że otaczający Unisławowica świat powlekła purpurowa kurtyna, a na jej tle jawił się jedynie jasny obraz dzikiej kobiety. Obraz na poły prawdziwy, na poły malowany urzeczoną wyobraźnią, nierzeczywisty, choć obdarzony głosem, ciężarem i zapachem. Krucze niegdyś włosy niewiasty, nadal zmierzwione wiatrem i długie do pasa, przetykała gdzieniegdzie siwizna, ale młody woj widział diamenty skrzące w miesięcznej poświacie. Poszczerbiony szary szłom zdał mu się srebrzystą aureolą, a zbryzgana krwią kolczuga lśniącą szatą z pereł i górskiego kryształu. A najstraszniejsze było to, że doskonale zdawał sobie sprawę z własnego obłędu, lecz nie posiadał dość sił ani woli, aby go okiełznać. – Jeszcze i broń pokruszył – Amazonka odetchnęła głęboko, usiłując opanować pasję. Wydobyła z łubia swój niezwykły łuk i po chwili krótkiego wahania wyciągnęła go w stronę syna. – Bierz i pomnij, że pokąd pomsty nie dopełnisz, nie uznam cię za swoje dziecię. Jesteś od dziś dla mnie i każdej swistar[144] niczym łowny zwierz, brudny aba[145]. Nielub pokornie znosił wyzwiska. Tylko śmiertelna bladość lic i kurczowo zaciśnięte szczęki świadczyły, jak dojmująco rani go każde usłyszane słowo. Miotające łucznikiem sprzeczne doznania niewiele odbiegały od wrażeń, jakich doświadczał jego zmagający się z opętaniem towarzysz. Jednocześnie kochał, gorąco nienawidził i panicznie bał się matki. Wszystkie uczucia, jakich doświadczał na co dzień w dzieciństwie, powróciły z ustokrotnioną siłą, ponieważ zdążył od nich odwyknąć i pozornie wymazać je z pamięci. Jednak zdecydowanym gestem sięgnął po cenny, a zarazem nienawistny dar. – Maci – poruszył bezdźwięcznie wargami. Wzrok kobiety spoczął na zawieszonym u szyi syna nożu ukrytym w zgrzebnej pochewce z cisowych deszczułek. Zielone oczy rozszerzyły się w nagłym zdumieniu, a zacięta twarz odrobinę złagodniała. – Niby niemrawy otrok, a przecie brzemię ponad człowieczą moc ciążące chwacko dźwiga – mruknęła do siebie z lekkim podziwem. – A ty, niemowo, co żywiesz jeno dlatego, iże się pono szczerze z Nielubem drużysz – zwróciła się niespodziewanie do Bruna – zakarbuj sobie, jako byłeś świadkiem jeno zatroskanej rodzicielki napomnień. Pomnij i drugim przekaż, że kto by mi dziecię ukrzywdził, na tego wróżda moja padnie od której sczeźnie sam, i cały ród jego.

Nieco zaskoczona głupkowatym i błogim wyrazem, jaki rozlał się pod wpływem jej srogiego spojrzenia na twarzy młodzieńca, Mazaharja spięła wierzchowca i niczym duch przepadła w gęstniejącej mgle. – Maci! – zawołał Nielub, ale jego głos zgasł bez echa w szarym tumanie. Jeden z wojów, którzy podczas dziwnej wizyty trzymali się na uboczu, podbiegł do dowódcy prowadząc za uzdę konia. – Pognać za białką? – spytał. – Pochwycić, zali ubić? Bruno ucapił go sękatymi łapskami za gardło i warcząc wyszczerzył kły.

XV DWIE WOJOWNICZKI (ROK 1033, PRZED NOCĄ DZIADÓW) – Ledwie nas Mazaharja odbieżała, ślubował Nielub uroczyście mścić się na Światosławie, choćby i żywot cały przyszło mu zmitrężyć by owej wróżdzie zadość uczynić, a i ja się kląłem, bogów rzeki biorąc na świadków, bom jakoś wonczas przepomniał, żem już krystjanin. Później dopiero świętemu Jurowi powtórny ślub złożyłem – zakończył opowieść. – Nie masz takowych dziwów w krajach południa – pokręcił głową skopiec – o jakich co i rusz w mazowieckiej ziemi przychodzi mi usłyszeć. Rad bym ujrzał mać łucznika, cóż skoro mus mi konie siodłać. Straszno dumać, co też między Jaćwięgi napotkam, bo ponoć ichnie dziedziny dziksze i cudowniejsze nawet od Mazowsza. Wybaczcie nynie, pójdę kąpieli zażyć i swe statki spakować, a ostawcie dla mnie kubek miodu na drogę. Zadar wyszedł z izby, wciąż niepewny, czy aby miejscowi nie stroją sobie żartów kosztem przybysza, serwując mu różne niewiarygodne historie. Zendę od dawna podejrzewał o łgarstwa, ale szczery afekt, z jakim młody Wilk snuł swoje wspomnienia, domagał się wiary, na którą racjonalny trzebieniec nie potrafił się zdobyć. – Cóż, Zendo, pewnikiem radujesz się, że nas w Rokitnie twoje rodaczki nawiedzą, bom chyba trafnie zmiarkował, co nam Bruno rzec pragnął – odezwał się Stanisław. Poznawszy pochodzenie Nieluba po kądzieli poczuł się nieco bardziej dziarsko. Cóż z tego, że dziadowy chowaniec dziedziczył chościskową krew, skoro i tak, jako bękart poczęty z nadzwyczaj egzotycznego i podejrzanego związku, nie mógł się w jego mniemaniu równać z prawym Awdańcem. Ale wojowniczka nie wyglądała na uradowaną. Wręcz przeciwnie. Pobladła jeszcze wyraźniej i sprawiała wrażenie nie tylko chorej, ale i zaszczutej w swej niemocy. Skuliła się na ławie i ukryła twarz w dłoniach, niczym wiejska dziewka biadająca nad nieprzychylnym zrządzeniem zawistnego losu. Bez śladu ulotniła się jej buńczuczność i przekorna werwa. Nawet obydwaj niezbyt domyślni młodzieńcy spostrzegli, że nie chwilowa słabość odebrała jej rezon, lecz poraziły wnioski płynące z zasłyszanych wieści. Niczym Nemezis zadudnił z kąta bas dziada: – Zendo, pozwól ku nam. Nielub pragnie się z tobą rozmówić. Dziewczyna nie okazała zdziwienia, jakby czekała na podobne wezwanie. Podniosła się powoli z miejsca i z opuszczoną głową podreptała potulnie do alkowy. Dziad opuścił za nią zasłonę i nie patrząc na młodych wyszedł na majdan. Ciężar przeżytych lat zdawał się powracać, na powrót przygniatając swym brzemieniem ramiona dziarskiego starca. Może przygnębiła go rozmowa z chowańcem, a może troskał się o los młódki, która przez swoją urodę i arogancką filuterność przypadła mu do serca. Łucznik wpół leżał oparty o zwinięte skóry i uważnym spojrzeniem mierzył dziewczynę. Na wycieńczonej twarzy barwy marmuru gościł niezwykły dlań wyraz, będący mieszaniną smutku i głębokiej powagi. – Dlaczego Zenda? – spytał, jakby wszystko poza tym jednym zostało między nimi wyjaśnione. – Skąd ci owo durne miano przyszło do głowy?

Dziewczyna wzruszyła ramionami, nadal wbijając wzrok w podłogę. – A czemu nie? – szepnęła. – Różnie je w bajdach zowią: Węda, Marpeto, Zyfika. Chodzą słuchy o ich grodzie blisko Pomorców sioła, co je Gdańsk zowią, tedy drużka moja Gendą się przezwała, ja zasię Zendą, bo mi to jakoś do lutej wojki pasowało. Anim dumała, jako jeszcze istnieją. – Jak cię rodziciele wołali? – Latorosłka – odrzekła z niechęcią. – Cóż, Latorosłko, wiesz już pewno, czemu się nie kwapiłem, aby twym opowieściom dać wiarę. Jestem pomiotem dzikiej kobiety i ja jeden, spośród wszystkich mężów, jakich mogłaś napotkać, znam ich zakon, język i obyczaje niczym własne. Przecie ty nawet jednego słowa w gutarazda[146] wyrzec nie potrafisz, a tylko one ową starożytną mowę przechowały w swych obrzędach, bowiem od wieków chrobre córy z ust swych macierzy ją poznają. Mężowie dawno we świecie przepadli i gadać poczęli na sposób swych małżon i dziatek z obcych ludów przybranych. Jeno czasem taki wyrodek, jak ja, musi poznać dostatek słów, aby zdołał świętą przysięgę wieczystego umiłowania i drużby siostrom złożyć, nim go, życie darowując, precz ze swego gniazda wyżeną. Aleć nie o tym prawić zamierzałem. Pojmujesz, Latorosłko, jako mus ci uchodzić z Rokitna i to zaraz, zanim się słońce za widnokręgiem skryje? – A czemu niby? – dziewczyna wyprostowała się i targnęła głową, niczym narowisty rumak, odrzucając grzywę miedzianych pukli. Widać jej wrodzona wojowniczość i duma zaczęły triumfować nad chwilową słabością. – Stary rad mnie gości, choć przecie takoż musiał się zrazu w moich łgarstwach pomiarkować. Ani myślę iść precz jeno dlatego, że panicza Nieluba mój widok mierzi. Niechaj mnie gospodzin nagna, tedy we świat ruszę. Aleć Wilk pojmuje, żem mu chowańca zratowała, tedy gotów wdzięczności za dość uczynić, jeno tyś cięgiem zawzięty przeciw mnie, ani podumasz, jakom cię dwakroć śmierzci z paszczy wyrwała. – Latorosłko, nie o to idzie przecie… – daremnie próbował przerwać jej wyrzuty Nielub. – Jeszcze raz mnie owym przeklętym mianem okrzykniesz, a cię w piernatach cherlawcu zaduszę! Wojowniczka odzyskała rezon i desperacko przystąpiła do ofensywy. Wysłuchawszy opowieści Bruna, w mig pojęła, że jej odgrywana z powodzeniem przez lata rola nie zwiedzie doświadczonych mieszkańców Osieka. Zaalarmowała ją już udzielona podczas wieczerzy przez dziada niejasna przestroga, ale po namyśle złożyła ją na karb starczej podejrzliwości. Dopiero przed chwilą przekonała się, że przez cały czas uchodzi w oczach gospodarzy za sprytną komediantkę. Stąd brak owej trwożnej odrazy, jaką zwykli okazywać jej bliźni przy pierwszym spotkaniu i jeszcze dziwniejszy brak podszytych chorobliwą ekscytacją pytań, jakie zwykli zadawać po zawarciu bliższej znajomości. Najboleśniej jednak zranił ją fakt, że łucznik przejrzał jej grę już wówczas, gdy otworzył oczy, budząc się z maligny u brzegu galindzkiego jeziora, a potem nieustannie bawił się kosztem oszustki, nie przepuszczając żadnej okazji, aby zakpić z obyczajów lub poczynań „dzikiej kobiety”. Teraz, gdy nieco ochłonęła i ustąpił pierwszy palący wstyd, zapragnęła wyrzucić z siebie gorzką i głęboko skrywaną prawdę, ale nie dlatego, by szukać usprawiedliwienia, lecz w nadziei, że uda jej się równie boleśnie ugodzić Nieluba i zachwiać jego poczuciem wyższości. – Tak, zwali mnie Latorosłką, gdym jako nastołka od świtu do nocy w obejściu robiła, nocami na zawszonym barłogu z głodu popłakując. Jeno nie rodziciele, a ludzie, którym mnie za korzec zboża przedali, niby jałówkę lubo raczej sukę, bo o jałowicę trza niejakie staranie

mieć. A nim mi dziewiąty rok przyszedł, co noc mnie na owym barłogu począł gospodzin nawiedzać. Pierwej on, a po tym i drudzy, każdy mąż, starzec czy niedorostek, miał ze mnie wygodę. A takoż miał mnie w najgłębszej pogardzie. Gardziło mną i pomiatało całe owo wraże sioło. Nie wiesz ty, co to prawa pogarda, jako ona boli, zasię najbardziej boli nie owa, co jej od gromady doznajesz, lecz ta, co ją sam żywisz do siebie. Bowiem taka już u mnie przypadłość, iże, jako sam wiesz, ponad zwyczajną miarę lgła ze mnie dziewka. Lgła i chutliwa. Starczyło, by mnie który chłop za cyc czy srom obłapił lubo w zadek prasnął, a już mi kolana miękły i uda się rozchylały. Tedy każdy brał, com dawała i dumał, jako z nieprzymuszonej chęci to czynię, a zasię mnie w głowie się zawżdy jakoś mąci, tchu braknie, um mnie odbieża, gorzka i nienawistna rozkosz obezwładnia… O! Lejlo! jakom ja zazdrościła dziewkom, co gdy im gwałt zadają, nie czują nic okrom bólu i prawej nienawiści. Dumałam, że, choć pełne odrazy, przecie pozostają czyste, nie doznając pospólnej rozkoszy, gdy ja, rozkosz dzieląc, ba, nawet w onej przodując, staję się wspólniczką lubieżnika, co mnie do obłapki przymusza. Stąd odraza do Latorosłki cięgiem we mnie rosła. Zawżdy byłam gorda. Nie wiem skąd się we mnie owa gordość brała, wyrobnicy od maleńkości ubabranej w gnoju. Możeć i mnie jakowyś junak wędrowny spłodził. Dłużej nie mogłam zdzierżyć w takowym pogańbieniu. Umyśliłam obwiesić się w sadzie, wiosną, na jabłoni bieluchnym kwieciem obsypanej. Zdało mi się owo drzewo niewypowiedzianie urodne i dziewicze, w sam raz, by pośród wonnej bieli strykiem własną gańbę zadławić. Jużem dyndała, już mnie chłód ogarnął i śmierci pomroka, gdy jedna dziewka, com ją jeno czasem z dala w opolu widywała, powróz sierpem odcięła i jawie mnie przywróciła. Dobrosułka szła z kmiecego rodu, który wszelako wymarniał i podówczas już jeno ona wraz ze starą babką gospodarowała na ubogiej lędzie pod lasem. Nie gardziła mną, jako drudzy, ale i nie litowała się zanadto, bowiem i litości bym nie zdzierżyła. Niby nic się w mojej parszywej Doli nie odmieniło, a przecie innym, sposobniejszym do życia świat mi się zdał, gdyśmy się z czasem podrużyły. Choć i u niej w kleci bieda aże piszczała, przecie latem coś się rodziło na ugorze, a że rada się ze mną chudą spyżą dzieliła, tedym nieco sił nabrała i werwy. Chadzałyśmy wieczorami w bór, na stare kurhany, które smardom straszno było nawiedzać. Tam, bezpieczne pośród uroczyska, niewinne wiodłyśmy zabawy. Bowiem Sułka znała od babki moc bajek i starodawnych przypowieści, których rada słuchałam, jako że nikt mi nigdy nijakich klechd nie opowiadał. A jakoś tak obie lubiłyśmy zwłaszcza te o wojaczce, bitwach i chrobrych junakach, co swój los niby rozpalone żelazo podle własnej woli kowają. Tedy, niby otroki, jęłyśmy się w wojów zabawiać, z kijaszków pozór mieczy i sulic czyniąc. Z leszczynowych prątków przystroiwszy łuki łowiłyśmy kuny i wiewiórki, a z czasem udawało nam się ubić nieco większego zwierza, sposobnego, by zeń uwarzyć wieczerzę. Pierwszy raz pokosztowałam do syta mięsiwa. Pierwszy też raz posłyszałam o dzikich białkach, a potem już nijak nie mogłam zapomnieć. Jakby kto urok na mnie rzucił, we śnie i na jawie zwidywały mi się orężne dziewice. Ach, stać się jedną z wojowniczek i budzić w smardach postrach błyskiem zbroi. Przebiegać konno nocami poprzez ciemne sioła, by siać grozę między wrażą gromadą. Gdy zasię chuć we mnie wzbierze, brać gwałtem rozkosz ile zapragnę, zasię miłośnika ubić lub sponiewierać. Niechaj się niegodziwiec gańbą okryje, niechaj doznaną rozkosz przeklina, niechaj sobą po grób gardzi. A zasię ja, tarczonośna dziewica, niesplamiona nijaką podległością, nigdy nie doznam sromu i upokorzenia. Owe dumki jęły mnie odmieniać. Latorosłka po dawnemu chłopom ku obłapce służyła, aleć raz i drugi po spełnieniu ubiedziłam jednego z drugim lubieżnika, w krocze zdzieliwszy

kolanem lub pazurami gębę znacząc. A musieli poznać, iżem prawdziwie rozsierdzona i groźna, bowiem ni jeden na mnie ręki nie podniósł. Zasię wstyd nie dozwolił im się na mnie żalić. Klął jeno mój gospodzin, że mu utarg czerpany z użyczania mego zadka mizernieje, lecz czemu, aże do śmierci nie pojął. Jego jednego bałam się jeszcze wtenczas kaleczyć, bowiem miał mnie za swoją własność i jak nic ubiłby niczym psa, co pańską prawicę kąsa. Dobrosułka takoż zhardziała. Gromada każdej wiosny podorywała jej kęs owego pola pod lasem, umniejszając z roku na rok przynależną majętność. Za nic miały smardy lamenty dziewki i błagania starej babki. Jeszcze się churlęgi naigrywały, jawnie białkom łeż lub ślepotę zarzucając. Aż przyszedł czas kolejnej orki i jako zawżdy pojarzmione woły powlokły pługi na skraj boru, lecz tym razem moja drużka zastąpiła im drogę z kłonicą, a gdy oracze próśb nie usłuchali, otłukła im kości, aże strzępy poszarpanego ochędóstwa i słomianych kłobuków fruwały z wiatrem niczym plewy. Po onej mieszce uszłyśmy na znajome uroczysko. Dobrosułka mniemała, jako starczy na dzień lub dwa gromadzie z oczu zejść, a ludziska ochłoną i poniechają mścić się. Przecie nie ukrzywdziła dziecisków ni nieźrzałych otroków. Same tęgie chłopy, w tym i mój gospodzin, brały baty od chuderlawego dziewczęcia. Szukając miejsca sposobnego by zażyć nocnego wczasu, zbłądziłyśmy w nieznany nam potąd zakątek żalnika. A tam bielał wśród chaszczy piaszczysty pagórek zwieńczony bałwanem wyrzezanym z lipowego kloca. Kurhan, jeno całkiem świeży, nie porosły, jako drugie, darnią i paprocią. Ktoś pod nim niedawno spoczął, i dziesiątek lat zapewne od strawy nie minął. – „Ciekawam, czym też owego niebożca żałobnicy na ostatnią drogę obdarowali? – rzecze mi Dobrosułka. – Jak nic możny to był woj z nieznanego ludu, bo nasze smardy inakszy ludzi grzebią. Słyszałam, że w owych kurhanach obok prochów różne dostatki i błyskotki leżą. Co było dobra w owych starych, pewnikiem przez wieki pomarniało, ale tu świeża mogiła”. Rada w radę umyśliłyśmy skarb z grobu wygrzebać. Prawiłyśmy jedna drugiej, jako truchłu na nic owe ziemskie pamiątki, zasię naszej nędznej Doli mogą choć trochę ulżyć. Z początku raźno nam szło kopanie, pośród przekomarzań i figli, ale wnet zmierzchać poczęło, a wraz ze zmrokiem jęła się w nasze dziewczęce serca sączyć groza. Haniebny przecie i bezbożny był nasz uczynek, cóż skoro żadna nie chciała pierwsza okazać lęku. Jeno coraz mniej ochotnie dłubałyśmy pazurami w ziemi i już miałyśmy rabunku poniechać, tłumacząc się znużeniem, gdy naraz piach się osunął i wyjrzał z kopca jakoby węgieł niziutkiej chyży z dębowych bierwion ustrojonej. Nowa nas ciekawość porwała i w mig, tłukąc kamulcami, wchód żeśmy sobie do komory uczyniły. Jak raz ostatni promyk słońca łysnął krwawą poświatą w grobową czeluść. A tam, pośród skór popleśniałych, zażywały wieczystego wczasu dwie orężne dziewoje, chędogie stalą i opatrzone wszelaką bronią, niby ostatnia straż, zamykająca potężny hufiec uszykowany do czekającej w zaświatach bitwy. Długo trwałyśmy pogrążone w trwożnym milczeniu, a może modlitwie, aż na koniec uradziłyśmy aby komorę na powrót ziemią okryć i uszanować śpiące. Niewiele już z nich samych pozostało. Kości okryte suchą niby pergamin skórą, na której wciąż jeszcze znać było ślad magicznych widziadeł błękitem kłutych, i jasne włosy w dziewicze kosy splecione. Tedy cichutko, aby spokojności wieczoru nie mącić, jęłyśmy na powrót grzebać wojowniczki, gdy wtem w pociemniałe niebiosa wzbiła się łuna nieodległej pożogi. – „Moja chyża gorze!” – jęknęła Sułka i nie bacząc na ciemnicę dunęła ku siołu. A ja w ślad za nią. Gnałyśmy borem niby dwie spłoszone łanie, raniąc twarze o chaszcze i mało nóg nie łamiąc w wykrotach, aleć nikt już nie zdołałby starowinki bajarki ocalić. Wielkim ogniem płonęło obejście, a w nim

wraz z lichą chudobą ostatnia krewna mej drużki. Nie iskra je podżegła czy żar zaprószony, jeno ludzie nieprawi. Sama na swoją winę wskazała gromada, bowiem na miejscu nie było, jako zwyczajnie przy pożodze, licznych ciekawskich czy lamentujących. Nie było nikogo jak daleko łuna sięgała. Zasię o rzut kamieniem dalej stały ciemne chaty, a w nich kulili się na wyrkach zbrodniarze, sen mocny udając. I my nie myślałyśmy lamentować. Nie żałość jeno gniew zajadły nas porwał. Za wszystkie krzywdy doznane, za poniżenia, za jawny mord na koniec, zapragnęłyśmy się zemścić. A nie czułyśmy już, jak potąd bywało, owej płonej nienawiści, którą skrzywdzone dziewki do swych prześladowców pałają, a tyle z niej pożytku i tyle w niej mocy, co w rozsierdzonej muchy brzęczeniu. Zimna, zajadła nienawiść w nasze serca wstąpiła, niszczące uczucie, które jeno źrzałe białki zdolne są udźwignąć i pielęgnować. Wziąwszy z pogorzeliska żagwie powróciłyśmy na żalnik. Tam, o zrozumienie i wybaczenie pomarłe siostry prosząc, pobrałyśmy ich zbroje, miecze, szczyty i łuki. Zagrabiłyśmy wszystką broń, po czym zawaliłyśmy mogiłę, kwiecie truchłom w miejsce żelaza ofiarowując. Orężne i żądne krwi ruszyłyśmy ku smardom. W jednej jeno chacie blady blask łuczywa pod strzechą pełgał, zasię spoza drzwi dobiegał głos pomroczonych z lekka trunkiem ludzi. Do mego gospodzina i pana należało owo siedlisko. Kopniakiem wyważyłam dźwierze. Czterech piwo ciągnęło, tych samych, co razy kłonicą zebrali. Gospodyni z dziatkami spała w ciemnym kącie. Wiesz jako to w chłopskiej kleci ciasno, nie ma gdzie zamachu wziąć, aleć my wtenczas drobniutkie byłyśmy, zasię oręż dzikich kobiet nad podziw naszym dłoniom sposobny. W mig jeden zawszony łeb zdołałam rozpłatać, a swemu ciemiężcy wraziłam ostrze w spasiony żywot. Nim duch zeń uszedł, szłom zdjęłam na chwilę, by poznał, z czyjej ręki ginie. Ileż to razy żałowałam, iże w zapamiętaniu jeno tak raz ciach, zaś on ledwie dwa razy sapnął, ślepia na mnie wybałuszył i już spokojny do Nawi podyrdał. Że też mu pirwej mątwi nie oberżnęłam, oczu nie wyłupiłam, łap nie odrąbałam. Ba, ale to z czasem przychodzi, wprawę w męczeniu trza mieć i z rozmysłem kaźń zaplanować. Już tam Dobrosułka drugich dożynała. W zapamiętaniu zarąbałyśmy i mać, i dziatki. Łuczywo na strzechę padło, wnet kleć gorzeć poczęła, ledwie z czadów uszłyśmy. Wtóra łuna nad siołem zabłysła. Wnet zbiegła się ku niej gromada, co pierwszej była nie spostrzegła. Mnogo ich szło, paru tęgich chłopów na przedzie, aleć nas istny szał ogarnął. Aże dziw, jak gładko nam szło mordowanie. Przydały się z kijaszkami ćwiczenia, ale i dryg niezwykły miałyśmy ku onej robocie, co się dopiero z czasem pokazać miało. Inna rzecz, jako smardy dumały, iże prawe wojowniczki nawiedziły ich sioło, tedy lęk ich zdjął i opór stawili mizerny. Bitki nie pomnę, bowiem przy krwi przelewie pomroka mnie ogarnia, jako i przy miłowaniu. Gdy sprzytomniałam, stałyśmy wśród trupów, juchą od stóp do głów zbryzgane. Kto na łęgi nie uszedł, legł posiekan we dzwona. Kolana mi drżały, a nie z bitewnego wysiłku, jeno niby od miłosnej swawoli i żar się w piersi przelewał radosny. Wolna byłam. Cały świat do mnie należał, wszystko mogłam posiąść, bylebym ostrzem miecza sięgnęła. Krzyczałyśmy ile sił w płucach z dzikiej uciechy. Niosły się babie wrzaski w noc, niby wilcze wycie. Dziewczyna stała u łoża, dysząc ciężko i raz po raz oblizując czerwone wargi, jakby wciąż jeszcze przechowały smak rozbryźniętej przed laty krwi. Szkarłatny rumieniec powrócił na jej policzki, a miedziane pukle włosów połyskiwały w blasku łuczywa niczym wężowe sploty na głowie Gorgony. Cała mieniła się odcieniami purpury, tylko błękitne oczy lśniły zimnym blaskiem stali.

– „O! Jaszo! jakaż ona piękna – pomyślał Nielub, który w pokornym milczeniu słuchał wyrzucanych z pasją słów. – Niechby i była darem przewrotnej Łady. Cóż, skoro dzisiaj już za późno, aby przyjąć ów zgubny dar miłowania”. – I to wiedz jeszcze – dodała wojowniczka z goryczą – com nie jeno wrażych smardów porżnęła owej nocy. Nade wszystko ubiłam tę, ku której najgorętszą żywiłam nienawiść. Ubiłam Latorosłkę. Tedy przenigdy, choć wiem, jako z nawkami gadać potrafisz, nie obwołuj mnie imieniem umarłej. – Dobrze, Zendo – skinął głową łucznik. – Wyrąbałaś sobie zawołanie mieczem niby prawy woj i zwieńczyłaś bitewną chwałą, tedy nikt ci go odebrać nie może, choćby i miecz był kradziony. Ciekawym swoją drogą, kto owe wojowniczki pogrzebał, bo z pewnością nie siostry. Zakon nie dozwala im kłaść żelaza do mogiły wraz z truchłem, tedy poniekąd dobry uczynek spełniłaś, zmarłe od klątwy uwalniając. A nynie wysłuchaj mnie z uwagą i nie przerywaj wreszcie, na Lejlę litościwą, bowiem z troski ci radzę i po szczerej drużbie. Dla mnie jesteś jako i insze dzikie kobiety wojenna pani. Niczego ci ująć nie chcę, a to wiedz jeszcze, jako w każdej Niedoli rad jestem mieć cię za towarzyszkę, zasię w bitce jeno twemu ostrzu ufam i pewność mam, iże się nie ku mnie, lecz ku wrogom obróci. Aleć z wieczora moja mać tutaj stanie, a ona wnet cię zabije. Jak wilczyca podrzucone szczenię. Podszyłaś się pod jej plemię, przeto nie będzie mieć dla cię litości, choćbyś chrobrością i wojacką czcią przenosiła każdą z jej rodaczek. Pojmujesz? – Cie, a co to ja, miecza nie mam? – Zendy nie opuszczał wojowniczy zapał, a wigoru dodał jej jeszcze fakt, że Nielub wydawał się szczerze przekonany o jej zaletach. Pierwszy raz pochwalił ją bez kpin i niewątpliwie martwił się planowanym rozstaniem. – W mig twą macierz żelazem do zgody przywiodę. – W mig to ona ci ów ryży łeb utnie – zdenerwował się chory, bezustannie drażniony od samego rana i poczuł, że kolejny raz zaczyna brakować mu sił. – Wierzaj, nie zdążysz nawet mrugnąć, a co dopiero bronią zamachać. Możeć nie raz przeciw zbrojnym stawałaś, niejednego męża pobiedziłaś, nauczyłaś się wiele o krwi i stali. Wszelako przy Mazaharji jesteś niby sielska wilchwa przy kapłance najwyższej bogini. One się rodzą z orężem, a wypuszczają rękojeść z dłoni jeno wtenczas, gdy im się śmierć pokłoni i na wieczysty spoczynek zaprosi. Nawet stary Wilk, ów co nie lękał się ni człeka ni upiora, nierad stawał naprzeciw dzikich kobiet, a gdy którą zdołał ubiedzić, świętował, jakoby pokonał huf pancernych. Nie zwyciężysz ani nie zawrzesz pokoju. Sczeźniesz w okamgnieniu. Zresztą, nawet gdybyś i lepiej wyćwiczona była, przecie nie dopuściłbym, abyście się tutaj biły. Obu was ścierpieć nie mogę, ale i obydwie miłuję… – Ejże, coś ty rzekł? Jako mnie miłujesz? – ucieszyła się nie w porę Zenda, całą najeżoną groźbami przestrogę puszczając mimo uszu. Długo mogłaby jeszcze trwać ta rozmowa i nie wiadomo, ku czemu by przywiodła, ale nagle zaskrzypiały drzwi wiodące na majdan i do izdebki wsunęła się Włodzisława, z łomotem stawiając na polepę ceber pełen brunatnej cieczy. – Uff… – stęknęła i otarła czoło, przeginając się w pasie, ale jej czujne spojrzenie z niepokojem świdrowało młodych. – Namoczyłam kory dębowej i skopcowi do obmycia niosłam, bo nie masz to jak wywar z dębiny. I na robactwo, i na parchy wszelakie wielce skuteczny. Ale, żem stara, a ceber ciężki, przystanęłam sobie jak raz koło dźwierzy, by odsapnąć ździebko, i niechcący całą waszą pogwarkę słyszałam. Liche jakieś te wrota, szczeliniaste.

Umilkła na chwilę, nadal przyglądając się uważnie to wojowniczce, to łucznikowi. – Radam, Zendo, żeś jawnie wyznała, jako nie z owej wrażej krwi Guttonów ród swój wiedziesz, chociem się zrazu pomiarkowała, iże taka z ciebie dzika białka, niczym ze mnie panna na wydaniu. Nie bój się, nie będę ci kazań prawić i do krosien namawiać, choć do umiarkowania we krwi rozlewie zachęcam. Taki już jest ten świat, że i białka nieraz winna za oręż pochwycić, a dobrze wtenczas, jeślić jej sztuka wojenna nieobca. A gdy akurat ku głowni ma dryg przyrodzony, po co jej czas przy kądzieli mitrężyć? Dość jest takich, co jedno przędą i popiskują. Dumałam nawet potąd, że Nielub jeno w owych myszach gustuje. Miał ci tu taką jedną, nic dobrego. O, przypomniał sobie i zaraz się weźmie zarzekać, jako to za minionym miłowaniem tąży. Leż i słabuj, głupot więcej nie gadaj, a ja cię w spraw uładzeniu wyręczę. Pochyliła się nad chorym i podciągnęła mu okrycie pod brodę, niczym małemu dziecku. – Zasię Nielubowej przestrodze posłuch daj – zwróciła się ponownie do milczącej Zendy – bowiem co ci rzekł o swej maci, prawym jest i z doświadczenia płynie. Byleście jeno jedna drugą spotkały, a przyjdzie mi polepę z juchy obmywać. A słysz, twoja to będzie jucha, nie Mazaharji. Nieradam cię jednak samą jedną we świat wyżenąć. Nie nynie. A krewnych nijakich, byś się u nich schronić mogła, nie mamy. Jedną widzę radę. Podąż na Jaćwież z Zadarem. Wbrew temu, co niektórzy prawią, bezpieczna to i rada gościom kraina, zwłaszcza Mazowszanom. Godnie was kneź Szjurpa we swym grodzie podejmie, weselej tam niż w Rokitnie. Uczty, gędźba, pląsy i kupce ze czterech stron świata. A i Nielub, byle jeno swego dokazał, nie gdzie indziej, a tam właśnie się uda. Idzie poznać, żeś mu rada. – Skąd ciotka wie o Jaćwieży? – zdziwił się łucznik. – Przecie dopiero co dziad mi swoje, a i Miecławowe, knowania wyjawił. – Ja wszystko wiem, co się Rokitna i rodu tyczy. Nie lza, by chłopy co same przedsiębrały, bez wiedzy tych, co głową, nie zasię przyrodzeniem rozumują. – Nie przekonacie mnie, starko – nagle odezwała się Zenda. Mówiła dobitnie, z marsem na czole. – Nie zwykłam uchodzić przed groźbą. Wiem, że wszystkim niemały kłopot sprawię, ale gdy raz człek umknie spodziewanych obierzy, czując się na siłach owe pokonać, tedy już po kres żywota umykać mu przyjdzie. Latorosłka tako czyniła i sczezła. – Prawda – pokiwała głową Włodzisława. – Jeno nie wtenczas, gdy kto cudze życie dzierży w swej pieczy. Pójdź ze mną, Zendo, powiodę cię do łaźni, bo pewno skopiec już się obył bez dębowej kory. Zaś w drodze rzekę ci coś jak białka białce i może swój zamiar odmienisz. No pójdźże, nie każ starej czekać. Dziewczyna wahała się przez chwilę, ale w końcu grzeczność lub ciekawość kazała jej ruszyć z miejsca. Posłała Nielubowi wymowne spojrzenie i wzruszając ramionami powlokła się za ciotką. Drzwi skrzypiąc zwarły się z framugą, gasząc widmowe światło jesiennego popołudnia. Izbę napełnił mrok, wyskakując z kątów na podobieństwo stada czarnych kotów. Chory jęknął i bezwładnie opadł na łoże. Drżał lekko. Może szykował się nawrót choroby, a może targały nim wirujące w natłoku myśli i nie dające się uporządkować uczucia. Zbyt wiele naraz spadło na wyczerpanego gorączką łucznika. Nie tak wyobrażał sobie powrót do domu. Chyba zdrzemnął się na chwilę, bowiem gdy otworzył oczy, ujrzał Włodzisławę przycupniętą w nogach łóżka. Siedziała zgarbiona, szeroko rozstawiwszy opuchnięte nogi okryte pasiastą spódnicą, a wspartą łokciem o kolano ręką zasłaniała pomarszczoną twarz. Spod czepca wymknęło się jej pasmo siwych włosów i falowało unoszone szybkim oddechem, świadcząc o wzburzeniu nurtującym nieruchomą staruszkę. Drgnęła, czując na sobie wzrok Nieluba.

– Popróbuj jeszcze ździebko snu zakosztować – uśmiechnęła się blado do chowańca. – Już tylko jedna niemiła rozmowa cię dzisiaj czeka, aleć może najprzykrzejsza ze wszystkich. Przyjdą żądać od ciebie obietnic, przymierzy i spełnienia nadludzkich uczynków. Mać twa przewrotna, lściwa Awa i Wilk, o dawnej chwale lęchickiej śniący. A każde z nich rade inną nić z kądzieli twych przyszłych losów wyprząść i na swe własne wrzeciono namotać. Aleć ty dumaj jeno o sobie i szczęściu własnym. Podpowie ci serce, czego pragniesz, i za ową nicią podążaj. Uśnij. Musisz kęs sił uciułać, by im stawić czoła. – Gdzie Zenda? – spytał łucznik. – W drodze z Zadarem. Długo spałeś. Pewno, jako już bród na Wiśle przebyli. Może ją kiedy jeszcze w życiu spotkasz. Na dworze Szjurpy, lubo w jakim mniej spodziewanym miejscu. Zależy, zali ona będzie miała wolę cię widzieć. – Jakeście ją, ciotko, do podróży namówili? – o gwałtownych emocjach, jakie wywołała u chorego wiadomość o wyjeździe dziewczyny, świadczył tylko blady ślad rumieńca, który nagle zapełgał na pozbawionym kolorów obliczu. – Mam swoje babskie sposoby – znów cień smutnego uśmiechu przemknął przez zmęczoną twarz starej kobiety. – Trudniej mi przyszło przekonać do zamiaru swaka ze skopcem. Durne chłopy boją się jej chrobrości i mają za nieco szaloną. Gdyby jaki mąż o podobnych przymiotach ku nim zawitał, sławiliby nieustraszonego woja i pragnęli mieć zawżdy u swego boku. Ty jeden inakszy Zendę postrzegasz, bowiem poprzez wizerunek swej maci na nią baczysz. A ona to czuje i dlatego ci rada. Rzeknijże mi szczerze, otroku, miałeś co z nią? – Niby co? – Nielub szczerze się zdziwił, aż jego niedomyślność rozdrażniła ciotkę. – Pytam, czyście zlegli gdzie społem – syknęła. – I nie o spoczynek mi chodzi. Iście czasem mnie twój brak pojętności zdumiewa. – A, co to, to nie! Nic nie było. Chocia nynie żałuję – westchnął młodzieniec. – To i dobrze – staruszce wyraźnie ulżyło. – Dobrze i dla cię, i dla dziewki. To z gruntu nie jest złe dziecię, jeno nieco pogubione, zaś nieskromne i nieobyczajne ponad zwykłą miarę. Dumam, że nie jej to wina, jeno zwyrodnialców, co ją w młodości krzywdzili, gdy winna się jako drugie dziewczątka łątkami zabawiać. Okrutny świat nas otacza, nie lza osądzać bliźnich. A Zenda wszelką zmazę ze się obmyje, jeślić się w przyszłości lepszą od swych wyrodnych rodzicieli okaże. Podzieliwszy się z chorym niejasną refleksją na temat moralności, Włodzisława uznała widać rozmowę za zakończoną i postękując dźwignęła się na nogi. – O, Jaszo, jak mnie od ciągłej słoty w kościach łamie – westchnęła. – A tu mus jeszcze wieczerzę dla niechcianych gości uszykować, izbę godnie oporządzić, by przybyłe niechlujstwa obejściu nie zarzuciły… Dzikie bo dzikie, aleć przecie białki, tedy rade gospodynię obmówią. Ty zasię śpij, jeśli zdołasz, bo prócz rady jeszcze cię kurowanie od Awaswinty czeka, a ono takoż może się okazać niemiłe. Utyskując podreptała do sieni. W wielkiej izbie panował nastrój przygnębienia i nerwowego oczekiwania. Jedynie huczący w palenisku ogień raźno chrupał polana, jakby szykował się do nieuchronnego starcia z hufem nocnych mroków, który już nadciągał pod wodzą zbliżającego się milowymi krokami wieczoru. Znacznie mniej wigoru i zdecydowania przejawiali trzej mężczyźni, w milczeniu śledzący gęstniejące u powały cienie. Dziad, pożegnawszy u bramy Zendę i Zadara, skamieniał na swym ulubionym zydlu. Bez śladu zniknęła werwa, z jaką wybierał dla wędrowców konie i siodła, udzielał wskazówek w

kwestii doboru marszruty, instruował komu i gdzie pokazać pozostawiony przez Miecława piernacz. Oklapł raptownie, gdy sylwetki jeźdźców zlały się z majaczącą na widnokręgu ścianą puszczy. Powłócząc nogami poczłapał do dworu i, zamotany w wyleniałe skóry, z powodzeniem jął udawać posąg. Bruno miarowym krokiem przemierzał wydeptaną polepę, zgarbiony i nieobecny duchem, niczym dziki zwierz obiegający ciasną klatkę. Namaścił i uczesał swoją wiecznie potarganą czuprynę, aż sztywne, lśniące włosy przylgnęły do skóry na podobieństwo wilgotnej sierści. Ciemnoszare oczy połyskiwały ponuro i czujnie. Choć wzuł świeże giezło, paradne gacie i najlepszy kaftan, sprawiał wrażenie, jakby gotował się do bitwy na śmierć i życie, nie zaś do godów. Skulony w kącie Stanisław rozłożył na stole kolekcję złotej biżuterii i z namaszczeniem polerował precjoza skrawkiem jedwabnej tkaniny. Wydawał się całkowicie pochłonięty swoim zajęciem i pozornie zrelaksowany, ale uważny obserwator, widząc, jak powtarza w nieskończoność te same czynności, musiałby uznać jego zachowanie za rodzaj nerwowego tiku. Żaden z nich nie zwrócił uwagi na starą kobietę. Nie wyrwała ich z transu również wezwana przez ciotkę czeladź, której krzątanina wniosła do sieni nieco ożywienia i gwaru. Naraz gdzieś niedaleko, zapewne na drugim brzegu wezbranej Nrowy, zadźwięczał przeciągle róg. Gdy tylko zabrzmiał ów długo wyczekiwany sygnał, trzej mężczyźni, jakby przebudzeni z hipnotycznego snu, pospieszyli zwartą grupą na majdan, wygładzając po drodze giezła i podciągając nabijane ćwiekami pasy. Włodzisława nie dała się ponieść emocjom. Spokojnie rozprostowała jakąś ledwie widoczną zmarszczkę mącącą nieskazitelną gładź dopiero co rozpostartego obrusa, poprawiła wymykające się spod czepca włosy, ogarnęła wzrokiem stan przygotowań i stwierdziwszy, że więcej zrobić nie zdoła, statecznym krokiem udała się na powitanie gości. W drzwiach zawahała się jednak. Zawróciła żywo, wyrwała zdumionej Dobrochnie z ręki starą miotłę, ustawiła narzędzie włosiem do góry w pobliżu progu, zabezpieczając w ten pradawny sposób dom od uroku, po czym uspokojona wkroczyła w dżdżysty półmrok podwórza. Tego wieczora nie zamykano bramy. Na moście zadudniły kopyta i wnet przybysze bez przeszkód przekroczyli warowny krąg otaczający zabudowania. Wstrzymali parujące od wszechobecnej wilgoci konie naprzeciw gromadki mieszkańców. Dwie niewiasty, jedna dojrzała, druga zaś co najmniej mocno posunięta w latach, sprężyście zeskoczyły z siodeł, spoczywających na grzbietach wspaniałych wierzchowców, których widok przyprawiłby o zazdrość niejednego wielmożę. Ale zarówno kary ogier, jak i piękna bułana klacz nie mogły iść w zawody z siwkiem prowadzonym na uwiązanym do kantara rzemieniu. Bielejący zjawiskowo wśród gęstniejących ciemności rumak sprawiał wrażenie, jakby dopiero co zstąpił prosto z niebios, gdzie współzawodniczyli o możliwość dosiadania go potężni bogowie. Mazaharja uśmiechnęła się z satysfakcją, dostrzegając zmieszanie mężczyzn, którzy chciwymi wrażeń oczami omiatali to przybyłe, to siwka, nie mogąc snadź zdecydować, który widok wydaje się godniejszym uwagi. Zdjęła spojony z poczwórnych blach paradny szyszak, okuty wystrzyżoną w roślinne motywy złotą blachą, i wsunęła ostrożnie, aby nie zmierzwić wieńczącej hełm kity pawich piór, pod lewe ramię, oplecione siatką srebrzystej kolczugi. Postąpiła krok w stronę dziada. – Witaj Wilku, stary wrogu! – powiedziała wysokim, śpiewnym głosem. – Oto przybywam,

jakem obiecała, aby cię zwolnić z piastuństwa nad moi synem. – Witaj z Dadźbogiem, dzika kobieto! – zahuczał stary. – Nierad cię witam, jako zawżdy, a i piastuństwa zbyć się łacno nie zamierzam. Młodzi wojowie z niepokojem obserwowali niezwykłe powitanie, ale w spojrzeniach, jakimi mierzyli się gospodarz z gościem, nie dostrzegli spodziewanej wrogości, którą sugerowały słowa. Raczej wzajemny szacunek i cień zabarwionej melancholią kpiny, jaka towarzyszyć może spotkaniu weteranów wrogich armii, gdy dawno wygasł konflikt, powodujący, że kierowali przeciw sobie śmiercionośną broń. – Witajcie, Mazowszanie! – odezwała się gardłowo Awaswinta. Wysunęła się spoza pleców towarzyszki i Stanisław poczuł na sobie jej dociekliwy wzrok. Mimowolnie zadrżał, porażony przeczuciem otchłani, jaka czaiła się ukryta za tarczami szarych tęczówek wiedźmy. Ubrana była równie prosto, a zarazem elegancko, jak wówczas, gdy wyszła powitać Kija, jednak na ramiona zarzuciła przedziwny płaszcz, sprawiający wrażenie uszytego z mieniących się wszystkimi odcieniami szarości ptasich piór. – Witaj, można Awaswinto! I ty nam witaj, chrobra Mazaharjo! – piskliwie przemówiła trzymająca się dotąd na uboczu Włodzisława. – Pójdźcie do dom, goście, prosim na wieczerzę. Już się tam nasz Nielub pewno nie może doczekać… maci swej widoku – z rozmysłem położyła akcent na słowo „nasz”, zaś przed „maci” uczyniła znaczącą pauzę, jakby w ostatniej chwili zrezygnowała z dodania jakiegoś niestosownego określenia. Amazonki pozornie wydawały się nie dostrzegać owej drobnej, lecz zamierzonej złośliwości. Skinąwszy głowami podążyły do dworu, eskortowane przez dwójkę starych ludzi. Stanisław ruszył za nimi, ale zaraz zawrócił, aby szturchnąć pogrążonego w stuporze Bruna. Młody Wilk zamarł z rozdziawionymi ustami w momencie, gdy usłyszał płynące z ust Mazaharji słowa powitania i nadal zdawał się przebywać pod wpływem rzuconego czaru, choć dał się prowadzić przyjacielowi niczym automat w kierunku bijącego z otwartych drzwi światła. Gdy wchodzili do izby, rozległ się głośny stuk i przepraszające słowa Awaswinty: „Oj, niezdara ze mnie, ale kto też miotłę na progu stawia”. Dźwierze zawarły się ze zgrzytem. Przez cichy szmer jesiennego dżdżu, zraszającego z monotonną wytrwałością niewidoczne pod czarną kopułą zasnutego chmurami nieba wały i strzechy mazowieckiego grodu, niósł się stłumiony dźwięk granej na dudach melodii i śpiew, sławiący ciepłym barytonem pamięć dawnych herosów. To ślepy Kazimir zabawiał zgromadzonych u stołu domowników oraz ich budzących lęk gości.

XVI ŁYSIEC (ROK 1033, NOC DZIADÓW) Ciemny masyw spowitej w głębokie fiolety i czernie góry rósł w miarę, jak grupa wędrowców zbliżała się do jej podnóża, aż przesłonił swoim ogromem krwistoczerwone tło nieba rozjarzone odcieniami purpury przez ostatnie promienie zapadającego za horyzont słońca. Głęboki cień Łyśca, pochłaniający niczym ponura lawina ścierniska srebrzące się na stokach łagodnych wzniesień, ogarnął osadę utrzymującą się z obsługi ciągnących z odległych stron pielgrzymów w chwili, gdy przybysze dobijali targu z usłużnym właścicielem stajni. Pozostawiwszy zdrożone wierzchowce, podążyli do miejsca, gdzie trzy wyobrażające potężne bóstwa bałwany, wykonane z pnia jesionu, lipy i dębu, strzegły wchodu na stromą, rozmytą przez jesienne dżdże pątniczą ścieżkę. Tu przystanęli – wierzący, aby odmówić modlitwę, innowiercy, aby zebrać nadwątlone jazdą siły przed czekającą ich wspinaczką. Dalej, za rzeźbionymi słupami, rozciągał się pierwszy, dostępny dla świeckiej gromady krąg sacrum, którego świętości nie należało mącić postojami ani głośną rozmową. Zazwyczaj, nawet o tak późnej porze, gwarna i uczęszczana polana gościła wyznawców wpatrzonych w odległe, gorejące u szczytu ognie. Jednak tego wieczoru, opuszczona i bezludna, wywierała przygnębiające wrażenie. Porywisty, lodowaty wicher, wieszczący rychłe nadejście zimowych mrozów, wył i zawodził w granatowo-zielonych koronach jodeł, odzierając z resztek liści poskręcane konary potężnych buków. Odwieczny bór huczał i falował na podobieństwo ogarniętego sztormem oceanu. W jego głębinach zagościła już noc, gotowa udzielić schronienia uwolnionym z zaświatów widmom. Jesienna noc Dziadów. Zmarli masowo powracali na ziemię dwa razy w roku. O ile wiosną, gdy rozpoczynał się miesiąc trawień, gromadnie witano ich na Łyścu rytualnym klaskaniem, wśród sypiących iskrami stosów, śpiewów, uczt i lubieżnych pląsów, o tyle przypadające u progu zimy święto stanowiło w tym sanktuarium tabu, a cieni przodków oczekiwała jedynie garstka wtajemniczonych kapłanów. Okoliczna ludność, roznieciwszy na rozstajnych drogach otoczone jadłem i podarkami ogniska, szukała schronienia w zamkniętych chatach, chronionych przed urokiem przez zawieszone u okapu pęki magicznych ziół. Działo się tak od niepamiętnych czasów i nikt już nie potrafił podać przyczyny, dla której krainę położoną w sercu skarlałych od starości gór ogarniała groza, gdy gdzie indziej bawiono się i radowano z odwiedzin bezcielesnych gości. Awaswinta znała miejscowy obyczaj, więc zdumiał ją werdykt żerców, którzy właśnie na noc zaduszną wyznaczyli termin sposobny dla zmagań Chościskowiców. Zdumiał i nieco zaniepokoił. Posługa rodu królów-kapłanów związana była od niepamiętnych czasów z kompleksem świątynnym na wzgórzach gnieźnieńskich. Jednak ów kompleks przestał istnieć przed bez mała stu laty, gdy nowi władcy przypieczętowali swój triumf grzebiąc sanktuarium pod wałami stołecznego grodu, więc obecnie trzebiszcze na Łyścu wydawało się właściwym miejscem na przeprowadzenia obrzędowych zawodów. Zwłaszcza że niedawno dźwignęło się z ruin i odzyskało ugruntowane wielowiekową tradycją pierwszeństwo wśród poświęconych bóstwom obiektów. Również czas, gdy otwarte wrota Nawi umożliwiały zaświatowym

kibicom tłumne uczestnictwo w igrzyskach, nie budził zastrzeżeń. Ale już zestawienie czasu i miejsca zakrawało na niedorzeczność, choćby dlatego, że eliminowało udział ziemskich świadków. Bez udziału gawiedzi trudno mówić o stadzie. Ponadto strach tubylców musiał mieć jakieś racjonalne uzasadnienie. Wilchwa, sama zdolna budzić u bliźnich zabobonny lęk za pomocą przeróżnych sztuczek, przekonała się o tym podczas krótkiej wizyty w obejściu koniucha, który najwyraźniej szykował się na nocne oblężenie swego gospodarstwa przez nieznane siły. Jednak owe moce nie stanowiły dlań chyba li tylko wyobrażenia narzuconego nakazami kapłanów. Pośpiech przy dobijaniu targu w kwestii ceny za obrok oraz szczere i gorące zaklęcia kierowane pod adresem przybyłych, aby porzucili zamiar pielgrzymki i przeczekali do świtu w gościnnej chacie, sugerowały, że zagrożenie traktuje poważnie i uważa za realne, choć nie potrafił lub nie chciał powiedzieć, na czym konkretnie ono polega. Zaś gdy odchodzili, lekceważąc przestrogi, chłop bez skrępowania spozierał zachłannym okiem na powierzone swej pieczy konie, jakby już przeliczał w myślach pokaźną sumę, którą spodziewał się otrzymać na targu za porzucony przez prawowitych właścicieli inwentarz. Właśnie owo graniczące z pewnością przekonanie o rychłym pomnożeniu majątku wstrząsnęło wiedźmą. Nabrała zastrzeżeń, co do intencji kapłanów. Dotychczas jej stosunki ze słowiańskimi żercami układały się poprawnie. Zarówno oni, jak i Awaswinta, należeli do wyklętej przez chrześcijańską władzę społeczności, dlatego niejako automatycznie trwali w przymierzu. Jednak będąca nosicielką obcej tradycji wiedźma pozostawała na uboczu religijnych zmagań i nie dopuszczano jej do sekretów. Kto wie, co naprawdę uknuto w położonym na łysym szczycie sanktuarium. Jedyną pociechę stanowił fakt, że do stawiennictwa w podejrzanym terminie wezwano wszystkich pretendentów do miana Lestka, nie zaś jedynie Nieluba, który z racji swego szczególnego pochodzenia po kądzieli mógł mieć wrogów nawet w tutejszym mateczniku pogaństwa. Trwając w sugerującej religijną kontemplację pozie na środku zdominowanej przez masywne totemy polanki, Awa powtórnie analizowała sytuację, bacznie przyglądając się w gęstniejącym mroku uczestnikom wyprawy i oceniając stopień zaufania, którym należało ich obdarzyć. W istocie nie modliła się ani nie szanowała zbytnio lędziańskich bóstw, choć trudno powiedzieć, że nie wierzyła w ich istnienie. Praktykowany przez nią politeizm dopuszczał wiarę w obcych bogów, ale nie zobowiązywał do kultu. Dlatego wizje Nieluba, o których opowiadał, a nawet doświadczał w jej obecności pod wpływem specyfików zastosowanych podczas trwającej kilka dni kuracji, nie wywarły na wiedźmie większego wrażenia. Leśne bożki Słowian nie mogły jej zaimponować. Co innego, gdyby łucznika raczył odwiedzić GaptWotan, prawy posiadacz wszelkiego uczynionego ze stali oręża. Jednak pan wojny odszedł dawno temu, wiodąc ku krainom południa posłusznych swej woli mężczyzn i wraz z nimi przepadł, pochłonięty przez umiłowany żywioł, gdy ów z nieposkromioną siłą ogarnął całą Europę i sporą część Azji. Może rozpękł się, wyżłopawszy morze przelanej krwi, a może na zawsze powrócił ku najdalszym z zapomnianych zaświatów, ponieważ współcześni Asowie[147], czczeni przez wszechobecnych Wikingów, wydawali się Awaswincie zaledwie lichą imitacją dawnych mieszkańców Asgardu[148]. Najpierw Nielub. To o niego toczy się gra. Wyciągnął się na wznak wśród zbrązowiałej trawy i skrzyżowawszy na piersiach ramiona także pozoruje modlitwę. Wiedźma wie, że nie jest przesadnie religijny. Matka nie wpoiła mu zasad swojej wiary, więc przyjął system wierzeń narzuconych przez piastuna, ale trudno powiedzieć, na ile się z nim utożsamia. Fakt, że obcuje z władcami niebios, nie obliguje go do pobożności. Chyba zresztą im więcej wie o

poczynaniach niematerialnych istot, tym mniejszym darzy je szacunkiem. Pewnie przyjął uświęconą obyczajem, horyzontalną pozycję jedynie po to, aby nieco odsapnąć, nie okazując przed towarzyszami swojej słabości. Z trudem go odratowała i postawiła na nogi. Co innego, gdyby kuracji mogła poświęcić miesiąc, ale i tak to, czego dokonała w przeciągu kilku dni, napawa ją dumą. Łucznik proponował bardziej radykalne postępowanie w celu poprawienia swojej kondycji. Znowu pragnął skorzystać z mocy świętego ostrza, lecz Awa stanowczo odradziła mu podobny krok. Z doświadczenia wiedziała, że siłę życiową czerpaną dzięki magii zawsze przychodzi zwrócić ze znacznym procentem i nawet zabezpieczenie w postaci odzyskanej pochwy może nie uchronić chorego przed rychłą egzekucją długu. Dopiero dopełnienie rytuału da mu pełną władzę nad niebezpiecznym narzędziem. O ile podoła. Żal było patrzeć, jak zmagał się podczas podróży z krnąbrnym siwkiem ofiarowanym przez matkę. Wspaniały dar wzbudził powszechną zazdrość i podziw wśród gawiedzi, ale Nielubowi bardziej przydałby się moszczony sianem wóz zaprzęgnięty we flegmatyczne woły, niż biały, narowisty ogier, pragnący za wszelką cenę zdominować jeźdźca. Dobrze, że cało dotarł do celu, ponieważ za żadne skarby nie chciał się przesiąść na bardziej spolegliwe zwierzę. Widać w głębi duszy kochał swą rodzicielkę i bardzo pragnął okazać jej wdzięczność oraz zasłużyć na szacunek, lecz takie postępowanie mogło go kiedyś zgubić. A nawet musiało, jeżeli Mazaharja zdecyduje się zrealizować wiązane z potomkiem plany. W każdym razie synowi dzikiej kobiety Awa mogła zaufać bez reszty i żywić pewność, że raczej zginie, niż zawiedzie w zbliżających się zmaganiach. Nie zawiedzie również Bruno. Nie tylko z racji przyjaźni z łucznikiem, czy rodowej solidarności. Zapewne jest wierny swoim przekonaniom i uczuciom, skłonny wypełniać rozkazy dziada, zaś nową wiarę traktuje jak kolejny obowiązek, w głębi duszy pozostając szczerym wyznawcą starych bogów. Ale to wszystko blednie w porównaniu z władzą, jaką nad duszą młodego Wilka posiada matka łucznika. Wilchwa zna się na miłowaniu. Zna każde oblicze miłości – tkliwej, platonicznej, egoistycznej, niszczycielskiej lub wypaczonej przez seksualne dewiacje. Jednak po raz pierwszy w swej praktyce zetknęła się z tak niezwykłym i nienaturalnym przypadkiem. Wiele dni, poświęconych wnikliwej obserwacji symptomów, zajęło jej postawienie diagnozy, a na właściwy trop wpadła dopiero w chwili, gdy na odjezdnym dziad Bruna poprosił ją o zioła łagodzące objawy jego powracającej cyklicznie, dziedzicznej dolegliwości. Bez owej wskazówki nie zdołałaby rozwikłać zagadki. Bowiem wnuk, choć w obecności lub nawet na samo wspomnienie groźnej wojowniczki zachowuje się niczym ogłupiały z miłosnej żądzy otrok, z dala od obiektu swych pragnień nie zdradza żadnych znanych Awie oznak znamionujących nieszczęśliwe kochanie. Jednocześnie kocha i nie kocha, pożąda i pozostaje obojętnym, ciągle pamięta i nieustannie zapomina, zachowuje się niczym dwie odrębne, zamknięte w jednym ciele istoty. I tak w samej rzeczy przedstawia się prawda. Oto teraz młody woj stoi zadumany u stóp posągu i pochyla oszłomioną głowę, wlepiając pełen melancholii wzrok w zawieszony na piersi złoty krzyż. Zapewne baruje się ze swym religijnym dylematem. Prostuje kark, dostrzega kątem oka matkę Nieluba i wnet rozszerzają mu się źrenice, zaś twarz wykrzywia drapieżny, choć zarazem głupkowaty grymas. Wszelkie metafizyczne problemy tracą dlań znaczenie. Dwie istoty, ale jedna z nich, ta lepiej ukryta, zawsze w końcu okaże się silniejsza. Dlatego Awaswinta ma pewność, że wystarczy skinienie Mazaharji, a Wilk bez namysłu skoczy w ogień. Jest jeszcze Skarbimirowic. Wszystkich, nie wyłączając Bruna i Nieluba, ogarnęło zdumienie, gdy dziad uparł się, aby zabrali na Łysiec Awdańca. Amazonki wręcz zagroziły, że

utną w drodze młodzikowi łeb, a grube cielsko zakopią w mrowisku. Kto jak kto, ale przedstawiciel rodu całym sercem popierającego piastowskich władców powinien w ostatniej kolejności poznać sekret łucznika. Najlepiej dopiero wtedy, gdy będzie wydawał ostatnie tchnienie pod ciosami przywracającej stary porządek tłuszczy. Bowiem że czas taki nadejdzie, Awa wyczytała już dawno ze swych proroczych wizji. Jednak w końcu stary postawił na swoim, zaś ciekawski Stanisław zobowiązał się pod przysięgą dochować tajemnicy. Zapewne obiecałby jeszcze niejedno, byle tylko wziąć udział w sekretnej wyprawie. A teraz wiedźma musi pochylić głowę przed dalekowzrocznością pana na Rokitnie. Tak, przyznaje mu rację i nareszcie jasno rozumie przesłanki kierujące jego decyzją. Przekonał ją ostatecznie widok opustoszałej polany i zamykanych w popłochu chat. Świadkami ewentualnego triumfu Nieluba staną się jedynie umarli i kapłani, bo na rzetelne świadectwo ze strony jego konkurentów nie ma co liczyć. Zmarli nikomu nie wyjawią prawdy o wyniku zawodów, co zrobić, gdy nie uczynią tego również kapłani? Właśnie na tę okoliczność zabezpieczył się chytry starzec, który najwyraźniej również nie ufał łysogórskim żercom. Wystarczy zwolnić z przysięgi Skarbimirowica, a wnet najpotężniejsze rody w Polsce i na Mazowszu dowiedzą się o nadchodzącym Panu Nawi. Awdańcowi nikt nie zarzuci kłamstwa. Lepszy jeden taki herold, niźli tysięczny głos dochodzący spośród pospólstwa. Zaś gdy pogłoska już się rozejdzie wśród wrogich elit, owo pospólstwo powiadomią sami pogańscy świątkowie. Bowiem Awaswinta nie obawiała się, że kapłani w ogóle nie zechcą uznać w łuczniku Lestka, przecież nie sprzeciwiliby się jawnie woli wyznawanych bogów, lecz że zechcą utrzymać ów fakt w sekrecie do chwili, którą uznają za stosowną do przeprowadzenia własnych planów. A zachowywanie tajemnicy nie leżało w interesie ani Amazonek, ani Wilków, ze względu na sytuację Miecława, ani samego Nieluba wreszcie. Wilchwa obserwowała Stanisława, kręcącego się nerwowo wśród symboli pogaństwa, nie dostrzegając w nim żadnych zalet. A przecież właśnie dwie najgorsze wady potomka Wikingów, ciekawość i gadulstwo, stanowiły o jego przydatności. W dodatku młody woj był szczerym wyznawcą chrześcijaństwa i to w najgorszym, niemieckim wydaniu. Choć najwyraźniej nie zapominał o rodzimych gusłach, gdyż czując na sobie uporczywe spojrzenie szarych oczu wiedźmy wprawdzie najpierw przeżegnał się, ale zaraz potem wysunął dwa palce i splunął ukradkiem, chroniąc się od uroku. Zdaniem Awy na każdym kroku zdradzał pokrętną i dwulicową naturę z lubością pnącego się po stopniach kariery dworaka i nie miało dla niej znaczenia męstwo okazywane ponoć przez Awdańca w boju ani szczera sympatia, jaką darzył Bruna. Nie lubiła Skarbimirowica, nie ufała mu za grosz, najchętniej nakarmiłaby nim mrówki. Na koniec Mazaharja. Nią wiedźma nie zaprząta sobie głowy. Zna wojowniczkę od małego i traktuje z ukradkową czułością, niczym młodszą siostrę. Widziała ją nieraz w boju, widziała ranną, niemalże na łożu śmierci, pamięta pochyloną nad kołyską, gdy w bezsenne noce nuciła kołysanki, ale także bez wahania mordującą inne swoje dzieci, nie przeznaczone do życia. Bowiem nieszczęsna Mazaharja zawsze rodziła chłopców. Zna niejeden ból i troskę swojej towarzyszki, ceni za waleczność i chrobrość, zaś lęka się ataków zimnej furii, skutkującej wybuchami morderczego szału. Lepiej wówczas trzymać się z dala od jej miecza, ponieważ potrafi zabijać z wyrafinowanym okrucieństwem, nie bacząc na pokrewieństwo, godność czy wiek ofiary. Choć po niewczasie zdarza jej się dostrzegać pochopność swoich uczynków, jednak nigdy nie kaja się ani nie okazuje żalu. Na co dzień pozostaje chłodna, wzgardliwie wyniosła, oszczędna w majestatycznych gestach, choć, gdy przemienia się w

lwicę, potrafi atakować z szybkością błyskawicy. A przecież Awaswinta, rozproszywszy mgłę niepamięci, potrafi dostrzec nieziemskiej urody, roześmianą dziewczynę baraszkującą z rówieśnicami na zalanej słońcem leśnej polanie. Gdzie przepadł figlarny błysk zielonych oczu, kiedy ucichł na zawsze perlisty śmiech? Widać musiało się tak stać. Mazaharja przyszła na świat, aby mordować i niszczyć. Już nadane jej imię oznaczało tę, która zbrojnie pogromi Mazurów. Zaś obecnie, po ostatecznej klęsce poniesionej przez plemię wojowniczek, przepełniona bezwzględną nienawiścią dzika kobieta pragnie unurzać we krwi wszystkie zdominowane przez mężczyzn nacje, imając się każdego dostępnego sposobu, choćby jawił się jako najbardziej podły. Wiedźma, zdolna zrekonstruować z grubsza przyszłość na podstawie objawionych w wizjach okruchów nadchodzących wydarzeń, tłumaczy jej, że upadku nie da się już powstrzymać, bez względu na poniesione ofiary. Ale dla tamtej liczy się jedynie liczba trupów i rozmiar posianego zamętu. Nigdy nie pogodzi się z porażką, jak uczyniła fatalistycznie nastawiona Awaswinta, która w głębi duszy buntuje się przeciw bezcelowemu okrucieństwu, ale musi wypełniać rozkazy. W końcu Mazaharja, zarówno w tym, jak i przyszłym życiu, pozostaje jej królową. – Pora ruszać, nim nas noc omroczy – powiedziała głośno wilchwa, starając się, aby jej słów nie zagłuszyło wycie wichru, buszującego w koronach drzew. Bruno i Stanisław przyjęli jej rozkaz z ulgą. Oczekiwanie w cieniu symboli starożytnego kultu obydwu sprawiało nieuświadomioną przykrość, choć gdzie indziej leżały przyczyny psychicznego dyskomfortu doznawanego przez każdego z druhów. Pierwszy tęsknił za naturalnością dawnych, bliskich sercu wierzeń, drugiemu już w dzieciństwie zaszczepiono odrazę do pogaństwa. Mazaharja sprężystym krokiem podążyła w las, obojętnie mijając wodzącego za nią psim wzrokiem Wilka. Ani razu podczas podróży nie dała po sobie poznać, czy zachowanie młodego woja drażni ją, czy też może w głębi duszy czuje się pochlebiona. Jakby ona jedna nie dostrzegała wywieranego nań wpływu. Zresztą równie obojętna pozostała na niezdarne wysiłki syna, który z trudem usiłował dźwignąć się na nogi. Nielub z niechęcią odtrącił pomocną dłoń Awaswinty i z zaciętym wyrazem twarzy powlókł się w ślad za matką. Miarowo wciągał i wydychał mroźne powietrze, wentylując płuca, aby nie zabrakło mu tchu na górskiej ścieżce. Za wszelką cenę pragnął sprostać pokładanym w jego osobie nadziejom i wspinaczkę traktował jak ostateczny test sprawności przed spodziewanym turniejem. – Wy zasię nie zwlekając zbyjcie się wszelakich oznak swej wiary – wiedźma powstrzymała gestem dwójkę młodych wojów w chwili, gdy pogrążali się w puszczański mrok. – Nie lza, byście świątkom krystusowym klejmem w ślepia błysnęli. Wnet was na złamanie karku z wierchu wyżeną i dobrze, jeślić na tym poprzestaną. Jak nic łby mogą wam poukręcać. Srogich ma żerców boży gardzina. Chrześcijanie posłusznie wypełnili rozkaz, jednak żaden z nich nie pozbył się krzyża, a jedynie ukryli religijne symbole głęboko pod odzieniem. Postępek nie zdziwił jej w przypadku Skarbimirowica, który miał prawo czuć się niepewnie i szukał oparcia w wyznawanym bóstwie, ale przedziwne przywiązanie do krucyfiksu okazywane na każdym kroku przez Bruna zasługiwało na dokładniejsze zbadanie. Przecież nie identyfikował się z reprezentowaną przez dewocjonalium ideą, a jednak ryzykował męczeńską śmierć, nosząc na piersi zakazany przedmiot. Wzruszyła ramionami, pozostawiając rozwiązanie zagadki na sposobniejszą porę, i udzieliła ostatniego ostrzeżenia:

– Od tej chwili nie ważcie się uczynkiem lubo pochopnym słowem zdradzić, żeście krześcijanie. Bystre oczy mają drzewa w onej kniei, a i słuch niezgorszy. Zasię ty, Stanisławie, gdy przyjdzie nam stanąć przed obliczem świątków, milcz i jeno bij wraz z drugimi pokłony. Pomnij – na poświęconej ziemi masz stać się choć na kęs czasu niemową, abyś jakowąś durną gadką swej niewiedzy lub braku poszanowania dla nieśmiertelnych nie okazał – po czym machnięciem ręki nakazała dwójce wojów kontynuowanie wędrówki. Błotnista, zasłana oślizgłymi ułamkami piaskowca ścieżka wiła się w mroku pośród pni odwiecznych drzew. Ich spękaną korę okrywały siwo-zielone brody mchów i szare narośle grzybów o fantastycznych kształtach. Wysoko ponad głowami wędrowców ciemne korony kołysały się skrzypiąc i jęcząc, gdy porywiste podmuchy wichru przedzierały się ze świstem poprzez splątane konary. W krótkich momentach względnej ciszy, pomiędzy jednym a drugim uderzeniem wichury, słyszeli szum wody bijącej z drobnych wywierzysk, która z pluskiem torowała sobie drogę wśród pokładów butwiejących liści. Góra, niczym gigantyczna gąbka, wchłaniała od tygodni obfite jesienne deszcze i teraz wydzielała nadmiar wilgoci poprzez niezliczone szczeliny i pory. Z początku co i rusz napotykali przecinające szlak rwące potoczki i głębokie kałuże, które znikały w miarę jak stok stawał się bardziej stromy. Lepka maź pod stopami sprawiała, że idący ślizgali się, rozpaczliwie walcząc o zachowanie równowagi, a Nielub zaliczył kilka przykrych upadków, tytłając się nieprzystojnie w błocie. Klął głośno, nie bacząc na świętość miejsca, i sapał niczym miech kowalski, ale złość dodawała mu widać sił, bo za każdym razem podrywał się na nogi z większą energią i zawzięcie parł naprzód, aż wyprzedził swych towarzyszy i jako pierwszy znalazł się u podnóża kamiennego wału piętrzącego się groźnie na szczycie niemal pionowej pochyłości. Na koronie wzniesionego z potężnych głazów usypiska gorzały liczne stosy oświetlając drogę, która w tym miejscu skręcała ostro w lewo, biegnąc płytkim lessowym jarem równolegle do ognistego częstokołu. Łucznik zatrzymał się z zadartą głową, podziwiając płomienie tańczące na tle poczerniałego nieboskłonu. Wkrótce otoczyli go pozostali wędrowcy, podobnie jak on oczarowani budzącą mimowolną grozę i szacunek scenerią. Pątniczy szlak doprowadził przybyszy do miejsca, gdzie okalający szczyt wał tworzył na wysoczyźnie wysuniętą ku wschodowi ostrogę, górującą nad całą okolicą. Stąd ramiona kultowej budowli rozchodziły się obejmując poświęconą bóstwom przestrzeń. Od niedawna trwały intensywne prace przy wznoszeniu podobnej konstrukcji wzdłuż zachodniej granicy trzebiszcza, aby magiczny krąg ogradzał całą strefę sacrum, chroniąc ją swą mocą przed ewentualną ponowną profanacją, podobną do tej, jakiej doznała za czasów króla Bolesława, gdy kamienny ołtarz zlano święconą wodą, przegnano kapłanów i wiernych, a nawet rozpoczęto budowę drewnianego kościółka. Zamęt, spowodowany krótkotrwałym triumfem księcia Bezpryma, który tolerancyjnie odnosił się do rodzimej wiary, licząc, że fala pogańskiej reakcji zmiecie podwaliny zachodniego obrządku tworząc miejsce dla popieranego przezeń chrześcijaństwa opartego o ryt bizantyński, umożliwił żercom odzyskanie władzy nad odwiecznym sanktuarium. Jednak zdawano sobie sprawę, że gdy tylko Mieszko ponownie umocni się na polskim tronie, wnet upomni się o prawa kościoła w prowincjach, które chwilowo odrzuciły nauki Rzymu. Zapewne podobnie postąpiłby jego stryj, z tym że ten promowałby nową wiarę zgodnie ze wzorem narzuconym przez swych ruskich sojuszników, choć pragnąc poparcia gminu, w pierwszych dniach po objęciu rządów gorąco zapewniał lud o przyszłej swobodzie w wyborze wyznania. Dlatego pogańscy kapłani, którzy wznowili działalność kultowych ośrodków rozsianych na obrzeżach piastowskiego imperium oraz wciąż stanowiącym strefę

pogranicza i ścierania się obcych wpływów Śląsku, drżeli o swój przyszły los. Doświadczywszy w nieodległej przeszłości na własnej skórze, jak łatwo zdeterminowana władza potrafi narzucić masom obowiązujący światopogląd, pozbawiając ich niemal z dnia na dzień oparcia i obrony gromad wiernych, szukali ostoi, uciekając się do magii i rytualnej symboliki sakralnych budowli, które odnawiano i wznoszono na niespotykaną wcześniej skalę. Dzieła rąk ludzkich miały zastąpić lub chociaż obwarować czczone niegdyś twory natury, stając się jednocześnie przeciwwagą i wyzwaniem dla kamiennych świątyń chrześcijan. Awaswinta bez słowa ominęła zamarłą w podziwie grupę i samotnie przebyła ostatni odcinek szlaku. Wysoka, pokryta czerwoną farbą brama wpasowana w wąski prześwit przecinający usypisko, broniła wchodu do zakazanego dla śmiertelników siedliska niebian. Wrota flankowały potężne słupy, zwieńczone jeleniorogimi podobiznami synów Lelji. Wiedźma skrzyżowała ramiona i zamarła w bezruchu, unosząc twarz ku srogim obliczom bliźniaczych bóstw. Nie zamierzała łomotać ani wołaniem obwieszczać swej obecności. Posągi wprawdzie były ślepe, ale bystre oczy ich twórców zapewne bacznie śledziły gości. Poruszyła się tylko raz, gdy wyczuła za plecami obecność nadciągających towarzyszy. Uniosła dłoń ostrzegawczym gestem, po czym opuściła zwróconą wnętrzem w dół, nakazując im pozostanie na miejscu. Oczekiwanie się przedłużało. Mazaharja uwolniła głowę od ciężaru szyszaka i poczęła wystukiwać koniuszkami smukłych palców nerwowy rytm na wetkniętym pod pachę hełmie. W miarę upływu czasu ów cichutki werbel stawał się coraz szybszy i mniej miarowy. Łucznik wiedział, że matkę aż ponosi ze zniecierpliwienia, a jej rosnąca pasja grozi nagłym wybuchem. Królowa Amazonek nie przywykła wystawać u zamkniętych drzwi. Jeszcze chwila, a spróbuje wyważyć je siłą. Po chwili w takt wybijanej nerwowo melodii poczęło niezbyt głośno szczękać żelazo. To Bruno bawił się jelcem miecza, ociupinę wysuwając ostrze z pochwy i wtłaczając je z powrotem naciśnięciem sękatego kciuka. Za każdym razem krwawe światła stosów rozbłyskiwały odbiciem na większym fragmencie obnażonej stali i zachodziło duże prawdopodobieństwo, że gdy w końcu całość śmiercionośnego narzędzia wyskoczy z owicia, rękojeść ujmie nie flegmatyczny dziedzic Wilków, a zbryzgany pianą szaleniec o morderczych skłonnościach. Wprawdzie do pełni było jeszcze daleko, lecz na krawędzi pociemniałego nieboskłonu pojawił się siny sierp wschodzącego księżyca, rozsiewając nadspodziewanie jasny blask w lodowatym powietrzu. Łatwo mógł obudzić rozdrażnioną bezczynnością bestię, przyczajoną na dnie duszy młodego wojownika. Na domiar złego Stanek, niepomny nakazu milczenia, począł coś monotonnie mamrotać pod nosem. Przygotowany na najgorsze Nielub nadstawił ucha, pewien, że usłyszy mantrę łacińskiego pacierza, ale Skarbimirowic po prostu liczył kolejne szczęknięcia brunonowego miecza. Zapewne próbował na swój sposób rozładować napięcie. Zagrzmiały trombity. Głęboki, przeciągły dźwięk potoczył się po stokach góry, budząc tysięczne echa w trzewiach pradawnej puszczy. Wszyscy przybysze, za wyjątkiem Awaswinty, wzdrygnęli zaskoczeni niespodziewaną fanfarą. Purpurowa brama skrzypnęła i jej sięgające zda się zenitu skrzydła poczęły się z wolna otwierać. Z ziejącej w uchylonych wrotach szczeliny wytrysnęła ku grupie wędrowców poszerzająca się smuga światła. W jej wnętrzu wiły się, pełznąc na spotkanie zewnętrznego mroku, blade wstęgi aromatycznych dymów, niby uformowane z ektoplazmy zjawy astralnych węży. Gdy oczy pielgrzymów uporały się z oślepiającą jasnością, ujrzeli łagodnie wznoszący się ku skalnemu ołtarzowi dziedziniec. Na

tle potężnego głazu, w połowie odległości dzielącej bramę od szczytu, stało trzech brodatych starców w wysokich kapeluszach z szerokim rondem. Ich twarze ginęły w cieniu, lecz długie siwe włosy i białe szaty zdawały się jarzyć wewnętrznym blaskiem w łunie bijącej z dziesiątek pochodni, trzymanych w dłoniach przez formujących podwójny szpaler akolitów. Wiedźma ruszyła aleją utworzoną przez dwa szeregi spowitych w szare płaszcze, zakapturzonych postaci, powtórnie jedynie lekkim skinieniem ręki dając znać towarzyszom, aby podążyli w ślad za nią. Wykonując rozkaz Nielub poczuł, że ktoś nieomal wdrapuje mu się na plecy. To Stanisław usiłował wcisnąć się w sam środek ich szczupłego zastępu, byle dalej od zamarłych w posągowych pozach włodarzy górskiego sanktuarium. Musiał potrącić przy tym Mazaharję, gdyż dzika kobieta, nie panując już nad nerwami, skarciła młodzieńca silnym plaśnięciem w kark, a że huczące trąby właśnie zamilkły, odgłos ciosu poniósł się w kręgu kamiennych wałów niczym wystrzał. Lecz oto stali już u kresu wędrówki, zgięci w powitalnych ukłonach, którymi mniej lub bardziej gorliwie naśladowali korną postawę, jaką przyjęła ich przewodniczka. Skarbimirowic niemal orał wielkim nosem pył dziedzińca, władczyni Amazonek zaledwie wyniośle skinęła głową, zaś Bruno zastosował wariant pośredni, pełen szacunku, ale zarazem godności. Łucznik precyzyjnie powtarzał gesty wiedźmy, nie zaprzątając sobie głowy podkreślaniem własnej pozycji, co do której miał zresztą bardzo mgliste pojęcie. Jednocześnie pilnie lustrował otoczenie. Po pierwsze pragnął zaspokoić ciekawość, świadom, że znalazł się w miejscu przeważnie niedostępnym dla przeciętnego śmiertelnika, za wyjątkiem tych kilku świątecznych dni, gdy trzebiszcze otwierało swoje podwoje na przyjęcie ciągnącej z najdalszych stron gawiedzi. W okresach oddzielających cykliczny obrządek stada wpuszczano okazjonalnie za czerwone wrota co możniejszych pielgrzymów, pragnących spełnić żertwę i wysłuchać przepowiedni, o ile stać ich było na przepustkę w postaci wystarczająco hojnej ofiary. Ale żaden z uprzywilejowanych pątników nie miał szansy znaleźć się tak blisko ołtarza lub stanąć twarzą w twarz z najwyższymi kapłanami. Pozostali przekazywali skromne datki w ręce akolitów u podnóża wału, gdzie otrzymywali błogosławieństwo lub raczono ich krótką wróżbą na podstawie rzucanych losów. Wstęp do centralnego sacrum przysługiwał jedynie namaszczonym żercom, pilnie strzegący się, aby nie skalać jego uświęconej czystości wykraczającym poza rytuał zachowaniem. A lista nakazów tabu była bardzo długa i szczegółowa. Dlatego Nielub mógł się uważać za szczęśliwca, że los umożliwił mu wizytę w tak niezwykłym i niedostępnym miejscu w chwili, gdy kamiennych kręgów nie wypełniał rozemocjonowany tłum, a tajemnice Łyśca ujawniały swe rzeczywiste oblicze. I zapewne cieszyłby się udzielonym przywilejem, nawet pomimo świadomości zbliżającej się próby, gdyby nie głęboki niepokój, który nurtował go już podczas wędrówki do świątyni. Właśnie ów pierwotny lęk stanowił drugą przyczynę podejrzliwej uwagi, z jaką obserwował cieniste zakątki łysego szczytu. Jego uwagi nie przyciągali kapłani, gorejące stosy ani groźne posągi. Wypatrywał mrocznych szczelin i nielicznych osłoniętych przed blaskiem pochodni skrawków terenu, które mogłyby okazać się bramą wiodącą do pobliskiego zaświata. Dogodnym przejściem umożliwiającym potężnym bogom wizytę w ich ziemskiej posiadłości. Bał się spotkania z nieśmiertelnymi, a najbardziej obawiał się Łady z jej ekscentrycznym poczuciem humoru. Wiedźma, której zwierzył się ze swych lęków, uspokajała go, że Dziewanna nie ma czego szukać w dziedzinie podległej innemu kobiecemu bóstwu, patronce rodzicielstwa, miłości oraz więzi rodzinnych, Pani Lelji. Wprawdzie obydwie

tytułowano mianem oblubienicy, jednak nie miały ze sobą wiele wspólnego poza płcią, a ponadto Dziewannę zwano Ładą jedynie na Mazowszu, gdzie doznawała szczególnego kultu. W innych regionach czczono Ładę Dziedzi Lejlę i jej małżonka Łado, oblubieńca i niebiańskiego wojownika. Towarzyszył im zwykle gromowładny Jasza, z którym boginię łączył niezbyt starannie ukrywany romans, oraz zrodzone z owego trójkąta bliźniaki: Lel i Polel. Jurni potomkowie władców nieba wędrowali często po ziemskich kniejach pod postacią jeleni, napastując co nadobniejsze ziemianki. Zresztą przed wcieleniem w dorodnego rogacza nie wzbraniał się również ich oficjalny ojciec, Łado, a także wielu innych bogów w swych rozlicznych awatarach. Dlatego motyw poroża powtarzał się na każdym kroku w otoczonej kultowym wałem przestrzeni, na równi z symbolicznym wyobrażeniem drzewa, gmerkiem przypominającym krzyż o podwójnych ramionach. Samo drzewo znajdowało się tuż za kamiennym ołtarzem, wyznaczając wraz z nim centralny punkt trzebiszcza. Nielub mimowolnie wzdrygnął się, gdy wyłowił z mroku jego rosochaty kształt, majaczący niewyraźnie na ciemnym tle nieba. Aż nazbyt przypominało święty dąb Estów, który dostarczył łucznikowi tylu budzących grozę przeżyć. Wprawdzie nad szczytem Łyśca górował rozłożysty jesion, ale jego rozwidlony na trzy odnogi pień i gigantyczne rozmiary nasuwały nieodparte skojarzenia z równie wiekową i fantastycznie uformowaną przez czas rośliną, którą pochłonęły głębiny galindzkiego jeziora. I również tutaj od wiekowego olbrzyma bił jakiś złowieszczy czar, być może nawet bardziej jeszcze przygnębiający i ponury. Drzewo od dawna było martwe. Świadczyły o tym pokruszone końcówki konarów i popękana, odpadająca płatami wyschła kora, odsłaniająca tu i ówdzie nagie drewno o barwie starych kości. Kandydat na Lestka pochylił głowę i starał się unikać spoglądania na ów powszechnie zrozumiały symbol życia, który stał się symbolem nieuniknionego kresu wszelkich ziemskich istnień. Swym szóstym zmysłem zgadywał, że jesion stanowi wraz z czerwonymi wrotami bliźniaczą parę bram. Pierwsza umożliwiała wstęp do magicznego kręgu ludziom, zaś druga bóstwom, a nagi szczyt jawił się jako punkt przenikania trzech płaszczyzn, na których toczyły się losy świata: Jawi, Prawi i Nawi. – Oddaj nóż – wiedźma szturchnęła łucznika, który, skupiwszy uwagę na otoczeniu, przegapił słowa powitania i początkowy fragment rozmowy – nie każ świętym mężom czekać. Stojący pośrodku kapłan wyciągał w stronę Nieluba dłoń, a na jego orlej twarzy, pociętej głębokimi zmarszczkami, malował się wyraz zniecierpliwienia i coś na kształt nieudolnie skrywanej pożądliwości. Choć w pierwszej chwili oblicze świątka, na wpół ukryte w cieniu i okolone białą aureolą wełnistych włosów, sprawiło na przybyłym wrażenie pełnego godności i filozoficznego spokoju, to ów nagle objawiony rys pazerności obudził jego czujność. Zawahał się wyraźnie, zanim ściągnąwszy z szyi rzemyk przekazał z szacunkiem dźwigane z poświęceniem brzemię w obce, choć pozornie uprawnione, ręce. – „Dobrze. Już nie ufa staremu lisowi – pomyślała Awa, obserwując spod oka rozgrywającą się scenę. – Nic mu kłaść w uszy nie muszę, sam wyczuje, co się w ludzkich sercach lęgnie. Oby tylko umiał z owej wiedzy właściwe postępki wywieść”. Zerknęła ukradkiem ku wyprostowanej dumnie Mazaharji, ta zaś skrzywiła lekko usta i przewróciła oczami, jakby dając do zrozumienia, że dopóki ona stoi z mieczem za plecami syna, żadne gierki kapłanów nie mają szans powodzenia. Ale widać ci ostatni myśleli podobnie, ponieważ niemal w tej samej chwili jeden ze starców przemówił: – Trza wam wiedzieć, goście, boście chyba tego nieświadomi z daleka przybywając, jako

na onej górze nie lza bożego miru widokiem oręża kalać. Oddajcie tedy broń pachołkom i w pokoju pozwólcie się powieść ku drużynom wtórych dziedziców. Społem siądziecie do wieczerzy, niechaj sił Chościskowice nabiorą i poznakomią się z krewnymi, nim czas próby nastanie. Poplecznicy Nieluba, nie mając innego wyjścia, niechętnie odpasali miecze. Tylko on jeden rozstał się z podarowanym przez starego Wilka żelazem bez cienia żalu. Sytuacja wręcz bardzo mu odpowiadała, ponieważ oddalała wizję ewentualnych zawodów szermierczych. Od chwili, gdy podjął decyzję o ubieganiu się o należny tytuł, prześladowała go myśl o braku doświadczenia w podstawach rycerskiego rzemiosła i zaklinał w duchu los, aby oszczędził mu wstydu, jaki nieuchronnie stałby się jego udziałem w przypadku, gdyby przyszło mu skrzyżować klingi z choćby przeciętnie wyćwiczonym przeciwnikiem. Przymusowe rozbrojenie sprawiło, że widmo blamażu zbladło i wodził jedynie tęsknym wzrokiem za świątynnym sługą, który zabrał jego nowy łuk, pochodzący z matczynej kolekcji. Tymczasem trzej starcy zbadali starannie zawłaszczony nóż, wszelako przezornie nie wydobywając go z chroniącej od czaru pochwy, i ponieśli w podniosłej procesji w kierunku kamiennego ołtarza. Pomimo uprzednich niejasnych podejrzeń, Nielub naraz odczuł ulgę, obserwując, jak oddalają się wraz z magicznym dziedzictwem, którego ciężar przygniatał go od lat z siłą, jakiej dotychczas nawet sobie nie uświadamiał. Przez krótką chwilę poczuł się wprawdzie dziwnie nagi, niczym władca odarty z paradnej szaty, ale zaraz potem spłynął nań dawno niezaznany spokój. Otaczający świat spłaszczył się gwałtownie do trzech rzeczywistych wymiarów, a czas, przypominający wzburzoną, pełną wirów i wstecznych prądów rzekę, popłynął jednostajnie w wyznaczonym przez naturę kierunku. Jaźń młodego Chościskowica, sięgająca dotąd, niczym ameba, fantastycznych równoległych światów, wessała gwałtownie swoje macki i zbiegła się w jeden punkt z impetem, który ów odczuł niemal boleśnie, jakby ktoś z hukiem zatrzasnął w jego głowie niewidzialne drzwi. Zdumiony uczuciem ograniczenia do własnej fizyczności, choć skarlały i nieco otumaniony, jakby amputowano mu część zmysłów, zrozumiał, że oto zwrócono mu zarazem człowieczeństwo, które utracił niegdyś, podnosząc ze śniegu rzucone przez umierającego Radgosta zawiniątko. Przestał z lękiem spozierać w ścielące się wokół cienie wyglądając bogów, którzy z rzeczywistych groźnych istot przeistoczyli się z powrotem w abstrakcyjne idee. Lata spędzone w malignie minęły niczym koszmarny sen. Uwolniona od nieustannej klątwy dusza ozdrowiała, a wraz z nią nabrało krzepy wycieńczone chorobą ciało. Raźno pomaszerował we wskazanym przez akolitów kierunku, ciesząc się materialną nieustępliwością dudniącej pod stopami ziemi, która przestała przypominać unoszony odległą falą pokład okrętu. Towarzyszący mu zastęp, pozbawiony oparcia w postaci wyostrzonych kling, ruszył ostrożnie i ze znacznie mniejszym zapałem. Ominęli ołtarz, wokół którego skupili się kapłani paląc wonne kadzidła i półgłosem wypowiadając niezrozumiałe inwokacje, i wkroczyli na spowity mrokiem zachodni kraniec polany. Tu, rozrzucone na kamiennym klepisku, stały okazałe chaty i budynki gospodarcze, z których dochodził zapach siana i owczej wełny oraz ciężka woń trzody, dziwnie nielicująca z rześkim, górskim powietrzem. Wiatr gwizdał w dymnikach domostw, porywając blade smużki dymu. Zaprowadzono ich do położonej na uboczu chałupy, otoczonej hałdami pokruszonego łupku. Widocznie latem służyła za kwaterę robotnikom, trudzącym się przy wznoszeniu zachodniego odcinka wału. Wraz z podmuchem mroźnego powietrza, który podsycił płonący w kącie ogień, podrywając z paleniska płomienie oraz pęki iskier, wkroczyli do środka. U przeciwległych krańców

długiego stołu zasiadały w milczeniu na moszczonych owczymi skórami ławach dwie wyraźnie wrogie i nieufne wobec siebie grupy. Kilkoro służby przycupnęło na zaścielonej słomą podłodze u stóp swych państwa, również zachowując wyraźny dystans wobec przedstawicieli przeciwnego obozu. Pchnięte uderzeniem wichury drzwi zawarły się z głuchym trzaskiem, niczym wieko trumny. Jak na komendę twarze wszystkich obecnych zwróciły się w kierunku wchodzących.

XVII BRACIA I BIES – Z Dadźbogiem – wśród grobowej ciszy przemówiła Awaswinta – jak mniemam wy dwaj jesteście krewniakami tego tu oto Nieluba? Pytanie skierowała do mężczyzn, wokół których skupiały się milczące drużyny. Obydwaj wydawali się znacznie starsi od łucznika, choć tylko jeden sprawiał wrażenie, że lata młodości już dawno pozostawił za sobą. W rysach twarzy Chościskowiców na pierwszy rzut oka trudno byłoby się dopatrzeć rodzinnego podobieństwa, ale pochodzenie zdradzały ich niezwykle długie jasne włosy. Te były niemal identyczne w odcieniu, połysku, a nawet układzie pukli. Mazaharja pomyślała nawet, że gdyby któraś z sióstr przyniosła jej podobny skalp, to ani przez moment nie wątpiłaby, że pochodzi z głowy jej syna. Dojrzały woj, choć dość wysoki, z racji krępej sylwetki sprawiał wrażenie przerośniętego karła. Grubokościsty szkielet okrywały zwały potężnych mięśni, skracając optycznie muskularne kończyny, przy których sękate ramiona Bruna wyglądały jak rączki niemowlęcia. Ubrany był w znoszony czarny skórzany kaftan nabijany srebrnymi ćwiekami, które przy każdym ruchu właściciela sprawiały wrażenie, że wystrzelą w powietrze pod wpływem wewnętrznego ciśnienia. Spod lwiej grzywy wyzierała grubo ciosana, brutalna twarz, przecięta czarną opaską zakrywającą prawe oko. Choć blond czupryna nie zdradzała jego dojrzałego wieku, to długą brodę, splecioną w gruby warkocz, przetykała gęsto siwizna. Za stołem, po bokach mocarza, siedzieli stary wołchw we wzorzystej szacie szamana i najwyżej ośmioletni chłopiec o delikatnych rysach aniołka i bystrym spojrzeniu łobuza. U jego stóp kucał wąsaty koczownik i dwie wschodnie piękności, odziane na modłę Pieczyngów lub Madziarów. Trzon drugiej grupy stanowiła para, niewątpliwie matka i syn. Ich wzajemne podobieństwo było znacznie głębsze niż w przypadku Mazaharji i Nieluba. Mężczyzna, około trzydziestoletni, nosił na pociągłym licu wyraz melancholijnej zadumy, który dodawał mu powagi i nieco go postarzał. Jednak błękitne oczy lśniły zimno, a drobne, zaciśnięte usta zdradzały wrodzone okrucieństwo. W odróżnieniu od pozostałych Chościskowiców miał podgolone na wareską modłę skronie, choć zrezygnował z tego zabiegu na tyle czaszki, aby zachować pozór rodowej fryzury. W uchu nosił złoty kolczyk z rubinem. Zarówno on, jak i kobieta ubrani byli z ruska w dobrze wyprawione futra podbite jedwabiem, ale bystry obserwator dostrzegłby pod znamionującym dostatek strojem stalowe ogniwa zbroi. Asystowało im czterech chłopów w baranicach, którzy jednak równie dobrze mogli okazać się tarczownikami, którym kapłani skonfiskowali topory i szczyty. – Wyście Chościskowice? Bracia moi? – niepewnie powtórzył za wiedźmą pytanie Nielub, chciwie przypatrując się odnalezionym krewnym. – Tedy prawdziwie jeden Chościsków dziedzic uchował się w ziemi, której polscy władcy swym mieczem sięgają – przemówił starszy. Głos miał zaskakująco łagodny i miły, niepasujący do groźnej powierzchowności. – Jakeś tego dokonał, i to jeszcze zrodzony z takowej maci? – skinął głową ku Mazaharji. – Tak, słyszałem o tobie, wojowniczko z plemienia orężnych dziewic. Nawet wśród Madziarów, kędy mi bydlić przyszło, wieść się o

waszej klęsce niesie. Nie zmogli was ze szczętem Mazurzy, całe wieki się przy żelazie trudząc, wszelako nie sprostałyście jomsborskim wilkom, kiej im Bolko jarlować począł, złotem przepłacił i na białki poszczuł. – Nie zasiądą już nigdy w Walhalii[149] ci, których babska ręka odprawiła w zaświaty. Nie staną pośród hufców zwołanych na Ragnarok[150] – wysyczała Amazonka. – Sczeźli po bagnach jak psy, zaprzedawszy dusze za piastowskie złoto. – Wżdy was ubiedzili, jakom wieszczyła – odezwała się niespodziewanie siedząca przy stole niewiasta, ściągając z głowy lisią czapę, która dotąd skrywała jej kościstą twarz aż po czubek ostrego nosa. – Kto tu lepiej nadchodzące wróży? Ja, czyli też Awa, co się wilchwą mocarną mieni? – Helga, ty parszywa przywłoko! – zielone oczy Mazaharji sypnęły skrami. – Siostry cię przygarnęły niczym bezpańską sukę, a ty w zły czas jeno białym zadem błysnęłaś, uchodząc jak łania w chrusty. Złamałaś śluby, wyschła ropucho! Winnam dziś jeszcze twą suchą rzyć na pal nasadzić! – Zawidzisz mi, iże ową suchą rzyć pierwej niźli twoją Chościskowic sobie upodobał? A i nie była ona wonczas taka sucha – uśmiechnęła się złośliwie okutana w futra kobieta, której pergaminowa skóra faktycznie zdawała się opinać pozbawiony ciała szkielet, co uniemożliwiało choćby przybliżoną ocenę jej wieku. – Zresztą dzisiaj nic ci do mnie. Nawet zwę się inaczej, po słowiańsku, Olga, wdowa po metropolicie perejesławskim, Nikonie. Jedna mi pamiątka po dzikiej młodości została, ten tu synek mój, Biezdziad, jako i twój dla niepoznaki nazwany. Przyszedł czas, by się Biezdek o schedę po utajonych dziadach nareszcie upomniał, ty zasię mu w tym nie przeszkodzisz ani mnie w świętym miejscu nawet palcem nie tkniesz. – A nie zlał go aby twój pop świętą wodą? – spytała niewinnie Awaswinta. – Bo coś mi się wierzyć nie chce, aby przygarnąwszy cielną krowę nie zapragnął owego stadła i swemu bogu polecić. Nie w cyrkwi mu aby ślubowałaś? Niezwykły to będzie przypadek – Lestek i krześcijanin zarazem. Ciekawam, co na to lechickie bogi powiedzą? – Idzie obmyć wtórą wodą, co pierwsza skaziła – Olga nadal krzywiła blade wargi w pogardliwym uśmiechu. – A nam świątkowie bardzo radzi i wiedzą, że jeno z musu i dla niepoznaki z krystusowym służką się sprzęgłam, tedy nas przygarnęli i ze skazy wszelakiej oczyścili. – W rzeczy samej, bardzo radzi – wilchwa położyła dłoń na ramieniu łucznika i ścisnęła je mocno. – Słysz, Nielubie, i zakarbuj w pamięci, jako panowie Łyśca bardzo Biezdziadowi radzi. Miała nadzieję, że jej protegowany zrozumie, iż nie może liczyć na bezstronność kapłanów. Dla niej samej od razu stało się jasne, że reprezentantami starych bogów powodują sentymenty zrodzone podczas władzy Bezpryma. Zapewne Olga i jej syn obracali się w kręgach zbliżonych do dworu samozwańczego księcia, może nawet wraz z nim powrócili z wygnania i natychmiast nawiązali kontakt z centrum odradzającego się pogańskiego kultu. Kto wie, czy nie wiązał ich z uzurpatorem jakiś tajny układ? Gdyby nie nóż, niezbędny do przeprowadzenia ceremonii, a znajdujący się cały czas w posiadaniu Nieluba, prawdopodobnie nowy Lestek objawiłby się światu jeszcze za życia lub zaraz po zgonie starszego Bolesławowica. – Siadaj Nielubie w mojej kompanii. Niechaj się białki żrą, która z nich nadobniejszą bywała za młodu, a nam wnet jadło podać mają – potężny woj zwrócił się bezpośrednio do

przyrodniego brata, pragnąc okazać swoją neutralność wobec kobiecych swarów. – Głodnym, aże rad bym pochłonął całego takowego barana, jak ów, co nosił na grzbiecie skórę, która ławę wyściela. Na złamanie karku z Pożonia gnałem, aby stanąć w zawody. Biezdziad z Olgą cięgiem na owej górze siedzą i za swoim patrzą, tobie z Mazowsza blisko, a ja siedm dni bez popasania w drodze, byle zdążyć na czas. Synaczek mi się utrudził – wskazał na chłopca. – Stojgniew się zowie twój synowiec. Ja zasię jestem Niemoj Chościskowic. – Tedyśmy naisto wszyscy bracia po krwie? – upewnił się Nielub, zajmując miejsce na ławie stojącej przy dłuższym boku stołu, która aż dotąd pozostawała pusta, pełniąc rolę swoistego pogranicza. – A juści, wszystkich trzech nas Wizymir był spłodził – potwierdził Herkules. – I nie nas trzech jeno, aleć i inszych wielu, zasię każdego z maci innej, by coś na rozkrusz było. Wiedział, iże niełacno przyjdzie jego nasieniu spod ręki siepaczy uchodzić. On jeden w swym pokoleniu rozkwitu sił męskich dożył, a takoż braci miał licznych. Spojrzyj na ów stół. Tuzin, abo i bolej Chościskowiców winno podle niego dziś zasiąść. Tedy roztropnie postąpił rodziciel nasz, ruję na podobieństwo starego rogacza urządzając. Widno, jako praw był i w tym, iże się z dzikimi białkami sprzęgał, chocia wielu na to krzywym okiem baczyło. – To i twoja mać, Niemoju… – zaczął łucznik, ale ów natychmiast przerwał mu, nie pozwalając dokończyć pytania. – Nie, moja nie, ale się wżeniła w dziki ród Arpadów, a gdy mnie przybrany ociec uznał, jużem bezpiecznie wzrastał. Jeślić mnie nawet Bolkowi szpiedzy wśród Madziarów szukali, to jeno śmierć hańbiącą naszli. Nie nawidzili się wzajem Bolko a Stefan, oj nie. Tedym i wyrósł na krzepkiego chwata, a rodzicielka strzegła, abym mowy rodzimej i pamięci pochodzenia nie zatracił. Podczas toczącej się rozmowy towarzysze Nieluba zajęli miejsca przy stole. Awaswinta przy lewym boku łucznika, zachowując na ile się dało dystans od siedzącej z tej strony Olgi, Mazaharja po prawicy syna, obok małoletniego Stojgniewa, zaś Bruno przez chwilę przepychał się ze Stanisławem, zanim spoczęli na przeciwległej ławie, ponieważ Skarbimirowic za nic nie chciał mieć za sąsiada rozsiewającego złowrogą aurę szamana. Władczyni Amazonek postawiła na blacie swój szyszak i ostentacyjnie przesunęła tak, aby kita pawich piór zasłaniała jej widok na matkę Biezdziada. – I ja pilnie dbam, aby nasz ród nie wygasł, chociem się późno do roboty wziął, bom w młodych leciech cięgiem się wojaczką trudził – rozprawiał Niemoj. – I wtenczas co prawda po zdobycznych grodach i siołach co nieco się Chościskowiców napłodziło, dyć nie wiem ile, ani z kim. Dziś lepiej robotę planuję i wszędy warsztat ze sobą wożę – wskazał niedbale na dwie czarnobrewe niewolnice. – Wszystek drobiazg młokosysy to jeszcze, jednoć Stojgniew już bystrzej na świat spoziera, tedym go ze sobą wziął, aby oćcowe wiciężstwo na własne oczy ujrzał i w pamięci zakarbował. – Nie wiada, który z nas poranną zorzę zobaczy – przemówił niespodziewanie Biezdziad. Przeciągał słowa, a niski chrapliwy głos pasował do ponurego tonu wypowiedzi. – Jak to, który? – zdziwił się osiłek. – Przecie pokonanym oczu nie wydrą ani w ciemnicy nie osadzą. Nie będziem się takoż bić na śmierć, jeno pójdziem w zawody. Wszyscy trzej rano na cześć słonka zacnego miodu popijemy. Nierad byłbym się z wami na żelaza ścierał, jakoż grzech bratnią krew przelewać. Ale spojrzyjcie jeno – tu uniósł obnażone ramię i przygiął, aż potężny biceps wydął się do monstrualnych rozmiarów – gdzie wam do mnie, robaczki. Nie płona to nadzieja i nie czcze przechwałki, gdy mołwię, iże mnie Lestka miano przypadnie. Nie

masz człeka, któremu bym nie sprostał. – Nie z ludźmi… – zaczął Biezdziad, ale Olga dała mu szybkiego kuksańca. Awa bardzo chętnie dowiedziałaby się czegoś więcej na temat turniejowych konkurencji, w którym przybysze z Rusi byli widać znacznie lepiej zorientowani od reszty towarzystwa, lecz w tej samej chwili do chaty weszli słudzy z kolacją. Na stole poczęły lądować z brzękiem parujące misy i dwojaki. Wszystkim snadź zaczął doskwierać głód, gdyż z zapałem zabrali się do jedzenia, nie bacząc na wzajemne animozje ani na zbliżający się termin zmagań. W ciszy chrzęściły kości i postukiwały cynowe talerze. W zakamarkach strzechy wył głucho późnojesienny wicher, a w palenisku syczały mokre polana. Mały Stojgniew widocznie nie miał apetytu lub nasycił się szybciej od dorosłych i zaczynał się nudzić. Jął kołysać krótkimi nóżkami, celowo wymachując stopami coraz dalej, aż, niby to niechcący, kopnął Mazaharję. Widząc, że kobieta nie reaguje, trącił ją jeszcze raz i drugi. Ta nagle odsunęła miskę i odezwała się do Niemoja, jednak wzrok wpijała przy tym w twarz chłopca: – Skarć syna za nieprzystojne zachowanie, Chościskowicu. Wielce mnie niesforne dziatki drażnią. Trójce swoich gardziel przecięłam, tedy mi i przy twoim ręka nie zadrży. Wielki woj pobladł i złapał synka za rękę. Zaś Amazonka pochyliła się ku dzieciakowi, aż jej dzikie oczy o nieodgadnionym wyrazie znalazły się na wprost wytrzeszczonych z przerażenia ślepków i wyszeptała, jak gdyby opowiadając straszną bajkę: – Mogę cię, prosiaczku, zarżnąć choćby paznokciem. Ciach i jużeś w ramionach Nyji, nie taty. A z różowej skórki zrobię sobie bębenek. Chłopczyk wybuchnął rozpaczliwym płaczem. Rzucił się ojcu w ramiona i łkał histerycznie, jakby miał się udusić wśród łez. Ów zaś tulił go bezradnie do szerokiej piersi, skonsternowany i niepewny, jak powinien się zachować. Z jednej strony Mazaharja postąpiła paskudnie, z drugiej mały łobuz sam był sobie winien i wyniesie z przygody cenną nauczkę na przyszłość, aby nigdy nie drażnić dzikiej kobiety. W końcu Niemoj postanowił przejść nad wydarzeniem do porządku dziennego, jednak stary szaman widocznie był odmiennego zdania. Zamierzał na swój sposób wziąć odwet na wojowniczce. Wysunął ukradkiem z obszernego rękawa swej wzorzystej szaty pomarszczoną dłoń, w której ściskał pęczek wypłowiałych piór, i celując wiechciem w Amazonkę począł mamrotać coś pod nosem w niezrozumiałym języku. Jednak po chwili ręka zaczęła mu drżeć, tym gwałtowniej, im większe czynił wysiłki, aby owo dygotanie pohamować. W końcu całym ciałem maga targnął spazm, jak gdyby poraził go elektryczny impuls, a pióra wystrzeliły w powietrze na podobieństwo konfetti. Awaswinta uśmiechała się złośliwie. Drzwi targnięte przez wicher otworzyły się z hukiem i stanął w nich odziany w szarą opończę posłaniec, który oznajmił: – Święci mężowie, czcigodny Krzesjasz, Ładywoj i Radolel, wzywają Chościskowiców, aby się stawili ku swemu przeznaczeniu. Drużynnicy, wyjąwszy sługi, mogą im towarzyszyć nie dalej niźli do wału. – Tedy chcą nas pognać gdzie w ostęp – mruknął Niemoj, podrywając się z ławy i podając chlipiącego synka szamanowi, który po starciu z wiedźmą jeszcze nie doszedł do siebie i wyraźnie brakowało mu sił nawet na uniesienie brzdąca, gdy przekazał go w ręce wąsatego koczownika, najwyraźniej gotów podążyć za swoim panem. – I dobrze. W borze nawet tur mi nie wadzi. – Mnie takoż – mruknął Nielub, strzepując z przyodziewy błoto, które podczas odpoczynku

zdążyło zaskorupieć i teraz odpadało płatami – bylebym swój łuk miał w garści. – Łuk powiadasz? – Biezdziad, który już zmierzał do drzwi, przystanął, aby obrzucić młodszego brata pogardliwym spojrzeniem. – Wojom miano Lestka przynależy, nie strzelcom i smardom. – Więcej on wojów tobie podobnych do Nawi szypami wyprawił, niźli ty mieczem a toporem – warknął Bruno. Dotychczas milczał, jakby nakaz milczenia narzucony na Awdańca dotyczył i jego osoby, ale teraz poczuł się w obowiązku wesprzeć druha. – Znają go dobrze w ciemnej krainie, którą wy dwaj radzi byście zawładnąć. – Żal mi ciebie, otroku – kpił niezrażony uwagą Wilka przybyły z Rusi kandydat. – Nie przetrwasz zmagań. Acz nie martw się. Przywołam cię mocą świętego ostrza z zaświatów, gdy dziedzictwo dziadów przejmę, abyś mą pobiedę oglądał. – Ja już nosiłem nóż i wiem jakie to brzemię – powiedział cicho bez śladu urazy, za to z głębokim smutkiem, Nielub. – Nie życzę ci źle, ani Niemojowi, boście moi bracia. Rodowi, za jakimi zawżdy tążyłem. Dlatego uczynię wszystko, aby nóż do mnie powrócił. Bo gdybym ci źle życzył, to wierzaj, oddałbym wiciężstwo bez walki właśnie tobie. Bowiem owo ostrze, o którym z taką beztroską prawisz, nie zabawka to, a klątwa, że gorszej na twą głowę nie zdołałbym rzucić, choćbym był posiadł wszystkie moce bogów. Tedy strzeż się, bo sprawię, że Lestkiem zostaniesz. Biezdziad wybałuszył na łucznika oczy, jakby ów właśnie ujawnił oznaki szaleństwa, ale zamilkł i wyszedł wraz z matką w huczący wichrem mrok. Pozostali podążyli w ślad za nimi. Lodowaty wiatr duł z mocą, która nieomal zwalała z nóg. Wył i jęczał, przelatując ponad łysym szczytem, miotał w twarze idących suche liście i piasek. Cienki, złowróżbny sierp księżyca wisiał wysoko na czarnym niebie, w otchłani którego słabo mżyły gwiazdy. Poszarpane obłoki pędziły stadami, a ich oświetlone miesięczną poświatą krawędzie tworzyły fantastyczne srebrne wzory zmieniające się jak w kalejdoskopie. Ów połyskliwy spektakl rozgrywający się na sklepieniu świata sprawiał, że na ziemi listopadowa noc wydawała się jeszcze bardziej przepastna i ciemna. Skryta za wałami puszcza szumiała jak rozgniewany ocean, świadcząc o potędze szalejącego żywiołu. U podstawy ołtarza bielały sylwetki trzech starców, lecz akolici znikli lub ich szare opończe rozpływały się w mroku. Wzdłuż kamiennego usypiska nadal płonęły kultowe ognie, choć nie tak jasne jak wcześniej, natomiast wewnętrznego kręgu nie rozwidniał najmniejszy promyk światła, oprócz ledwie tlącej się żagiewki, którą na podobieństwo magicznej różdżki wznosił najwyższy kapłan. W jej iluzorycznym blasku dawało się dostrzec zarys wielkiego brązowego kotła, wokół którego skupili się boży słudzy. Ponad krawędź naczynia wydobywał się mglisty opar, rozszczepiający w swym wnętrzu nikły promyk w miniaturową tęczę. Przewodzący dwóm pozostałym świątek Krzesjasz przemówił łamiącym się starczym głosem, który z trudem przebijał się przez ryk wichury: – Przeminęło bolej seciny wiosen, odkąd nie stało w tej ziemi Lestka. Jenż władał cieniami dziadów, zasię na jawie sąd sprawiedliwy nad ludem sprawował. Tedy odwrócili się od nas bogowie, skąpiąc łask i wsparcia trzodzie rozproszonej z braku pasterza. Obcy bóg, Krystos, nad świętym wzgórzem gniezdnieńskim panowanie objął i przez sługi swoje nieprawe cięgiem władztwo poszerza. A srogie ono władanie, jako wiecie, i na nijaki mir ani układ nie masz nadziei. Tedy przyszedł czas, aby z lestkowego nasienia, co łaską Jaszy wspierane we świecie mimo prześladowań katów ze szczętem nie sczezło, nowego Lestka wskrzesić i ludowi dać na pociechę i ku obronie. Was trzech Chościskowiców Dola

oszczędziła i tej nocy na Łysiec przywiodła. Za jej też sprawą ma się rozstrzygnąć, któremu godność przypadnie. A te są znaki, iże czas właściwy już nastał. Iny, jako święty nóż bożego żercy był się we świecie odnalazł. Jest ci on niby klucz, co ręką Lestka ujęty wrota Nawi otwiera. I jest ci on jakoby dzwon, co cienie dziadów potężnych ku wspomożeniu żyjących przyzywa. Jednakowoż bez pochwy był potąd jako nagły piorun, a grom, a mór, a zatracenie wszelakiej żywi. Aleć dzisiaj i pochew się była ku nam wróciła. Oto znak wtóry. Lestek sprawuje żertwę, sądy i przewodzi w wojennej potrzebie. Tedy prócz obiatnego noża, winien posiąść pierścień sprawiedliwości i włócznię, którą wrogów biedzi. Nóż przynależy Nyji, pierścień Jaszy, zasię włócznia gardzinie Łado. Nyja od wieka ziemskiej siedziby pozbawion, tedy podległego swej pieczy narzędzia nie upilnował. Lecz Łado sulicy strzegł na onym wierchu, takoż Jasza pierścienia. Jest ci we pniu świętego drzewa dziupla przepastna, co aże krain spoza tego świata sięga. W niej skarbiec bogów. Gdy kto nieprawy doń sięgnie, wnet go żmij porwie lubo grom porazi. Zawżdy, kiej Lestka nie stało, w bożym skarbcu świętości tajono. Zaś wydobyć lestkowe wiano może żerca jeno raz w roku, przed wiosennym stadem, gdy nagie gałązki puch kwiecia okryje. Aliści uwiądł jesion, gdy go topory sług Jezu Krysta zraniły, tedy nikt nie ważył się więcej w głąb dziupli sięgać. Bowiem milczy zakon, co czynić, gdy martwe trzewia olbrzyma pochłoną dostatki. I oto znak trzeci. Z minioną wiosną puścił się wątły prątek z obumarłego pnia i otulił kwieciem. Jawnie władcy niebios cofnęli swą klątwę, tedy wziąłem wnet włócznię i pierścień, a takoż i rzeczy insze, przez poprzednika mego w dziupli niegdyś ukryte. Dziś wszystko, co niezbędne, by Lestka namaścić, spoczywa tu, na obiatnym głazie. Trza jeno człeka z Chościsków rodu godnego, by stać się sędzią ludzi, a władcą nawek. Gdy go Dola wskaże, niebianie wraz mu pobłogosławią, lecz aby w nim Nyja swego ziemskiego namiestnika nad Nawią uznał, przyjdzie mu jeszcze pokonać w podziemiu tego, co od prawieka bydli u korzeni świata. Żmija. To wszelako dwóch z was nie dotyczy, tedy póki co słyszcie, jakie całej waszej trójcy naznaczono zadanie. Wszyscyście szli przez polanę, kędy trzy bałwany strzegą pątniczej drogi. Tejże nocy stanął tam biały słup, z dala we ćmie widny, na nim spoczywa wieniec z jesionowych liści, tychże samych, co je cudowna moc na martwym drzewie wskrzesiła. Który ów wianek jako pierwszy porwie i z łupem na szczyt szczęśliwie powróci, godzien będzie dalszych prób i, jeślić szczęsny los odeń nie odbieży, na koniec godność Lestka posiędzie. Pokonani bracia winni bez szemrania uznać wyrok Doli i oddać pomazańcowi należytą cześć. – Tyle jeno? – zaskoczony Niemoj, który spodziewał się karkołomnych zmagań i zadań przekraczających siły herosów, mimowolnym okrzykiem przerwał tyradę kapłana – Wianek z tyki porwać i przynieść? Przecie to dla płochych dziewek lubo pacholąt zabawa. Krzesjasz spojrzał srogo na wychowanka Arpadów i syknął gniewnie: – Nie w noc Dziadów, co na świętej górze bezlik wrót w zaświaty wiodących otwiera. Nie poznasz, jaka groza się z owych rozwartych otchłani wyłoni, póki cię za krnąbrny kark pazurami nie chwyci i ku Nawi nie powlecze. Strzeż się, Chościskowicu, bowiem za wałami nie obroni cię ni ludzka krzepa, ni um, ni zręczność, ni szczera modlitwa. Do świtu borem włada Nyja, pan srogi i dziki. Kogo ulubi, tego oszczędzi, zasię drugich wyda najpodlejszym spośród swych poddanych. Tym, co miast wiekuistego spoczynku, wieczystej hańby zażywają, trawieni nieustanną żądzą nie znającą ukojenia. Najwyższy kapłan odetchnął głęboko, pragnąc opanować wzburzenie. Widocznie nie przywykł, aby przerywano mu starannie przygotowaną przemowę. Już spokojnie kontynuował:

– Aby zaś dusze wasze nie pozostały niebaczne na owe niebezpieczeństwa, ślepe i głuche w cielesnym owiciu, pijcie wraz z kotła biesiadny wywar. Napój, co moc widzenia wzmaga, choć niekiedy myśl mąci lubo potęguje przyrodzony lęk człowieczy. Lecz wy spełnijcie krużę bez obaw. Prawy Chościsków dziedzic winien nie większej doznać odeń krzywdy, niźli pospolity człek od piwa czy miodu. Takoż i my, boży słudzy, przyjmiemy po miarce, i towarzysze wasi winni to uczynić, a nawet i sługi wasze opróżnią dzban im przeznaczony. Pradawny obyczaj nakazuje pić wywar przybyłym na Łysiec żywym, podczas gdy pomarłe pokolenia obejmują górę w swe trupie władanie. Jeno otroka zwalniam z onej powinności, bowiem dziecinny żywot mógłby nie podołać biesowi. Dla źrzałych lek to silny, dla dziatek zasię jad śmiertelny. Ładywoj zanurzył czerpak w kotle i napełnił podsunięty przez Radolela puchar, po czym podał go Krzesjaszowi, który opróżnił naczynie, z namaszczeniem wypowiadając zagadkowe słowa: „Gdy się dusza człeku zbiesi, wtóry um mu Jasza wskrzesi”. Czynność powtórzyli pozostali dwaj kapłani, odwołując się w zaklęciu do bóstw, w których imieniu pełnili ziemską posługę. Następnie przyszła kolej na Chościskowiców i członków ich drużyn. Przyrodnich braci wyróżniono, racząc podwójną dawką złocistego płynu. Awaswinta z wahaniem uniosła pucharek do ust i ostrożnie posmakowała zawartość. Natychmiast rozpoznała smak wywaru z czerwonych muchomorów, pospolitej wśród Słowian halucynogennej używki. Być może gdzieś na dnie czaiła się nuta jakiegoś dodatku w postaci mleczka makowego lub konopi, ale wszystkie te substancje znała doskonale, więc wypiła specyfik bez dalszych ceregieli. Bies nie zawierał dzikiego rozmarynu, wywołującego w zestawieniu z grzybową esencją ataki morderczego szału, zatem nie obawiała się ewentualnych skutków zażycia mikstury. W swej praktyce nader często korzystała z odurzających mieszanek i zdążyła w znacznym stopniu uodpornić się na ich działanie. Zażyta dawka nie powinna jej otumanić. Słaby narkotyk, mający za zadanie podniecać, nie zaś powalać, mogła potraktować jako rozluźniającą używkę. Inaczej jednak przedstawiała się sytuacja w przypadku jej towarzyszy. W niedługim czasie musieli doznać omamów lub stanu upośledzenia świadomości. Dlatego, korzystając z zamieszania wywołanego zachowaniem szamana, który na migi domagał się większej porcji napoju, szepnęła Nielubowi do ucha: – Jeśli zdołasz gdzie niepostrzeżenie zwrócić ów czarci wywar, uczyń to nie zwlekając. Im szybciej wyblwasz płyn z trzewi, tym lepiej. Nażryj się igieł jodłowych lub kory, to wnet sprowadzi wymioty. Łucznik potaknął, ledwie widocznym skinieniem głowy dając znać, że usłyszał i postara się wypełnić polecenie. Jednak wiedźma gorączkowo zastanawiała się już nad innym problemem. Rozdrażniony lekceważącą uwagą Niemoja kapłan zdradził być może więcej niż zamierzał, jawnie informując o niebezpieczeństwie, jakie niosła ze sobą nocna wyprawa. Coś niewątpliwie czyhało na trzech śmiałków w mrocznych ostępach puszczy. Dlatego uważnie słuchała kolejnych słów Krzesjasza, żywiąc nadzieję, że uroni on jeszcze jakieś z pozoru niewinne słowo, które pozwoli jej ostatecznie zidentyfikować zagrożenie i zapewnić Nielubowi odpowiednią ochronę. – Nie ruszycie pątniczą drogą wprost do celu – mówił kapłan. – Jest i druga ścieżka, która wiedzie ze szczytu ku siołom ścielącym się u południowych stoków. Na nią wam wstąpić wypadnie i pospólnie winniście podążać szlakiem, mając jeden na drugiego baczenie, aż traficie na stos gorejący. Tam, jeśli wola, możecie się rozdzielić. Który by wcześniej towarzyszy odbieżał, nie stając u watry, sam się z zawodów takowym postępkiem wykluczy.

Wykluczony zostanie takoż i ten, który spróbuje ku drodze pątniczej zawrócić, jako że łatwiejsza i krótsza. Wnet go z wału sowim okiem spostrzeżem. Nie posiędzie godności, choćby i wieniec przyniósł. Nynie odrzućcie wszelkie narzędzia, ozdoby i wierzchnią przyodziewę. W samiuśkich giezłach podyrdacie ku swemu przeznaczeniu. Noc zimna, aleć was przecie i tak wnet pot zrosi. Chościskowice zgrabiałymi na wietrze palcami jęli rozsupływać zapięcia płaszczy i kaftanów. Członkowie ich drużyn starali się pomagać w tej czynności na ile mogli, z przykrą świadomością, że jest to ostatnia rzecz, jaką mogą uczynić dla swoich bliskich, nim zdanych na własne siły pochłonie czający się za wałami mrok. Nielub z trudem zrzucił sztywny od błota kaftan. Natychmiast przeszedł go dreszcz, gdy podmuch lodowatego powietrza przeniknął przez cienką koszulę. Oddał okrycie Brunonowi, który odebrał je z nienaturalnym namaszczeniem, jakby podejmował relikwię, po czym przykucnął, by rozsznurować skórznię. – Buty i gacie takoż każecie zezuć? – zapytał naiwnie. – Gdzieżby – warknął Krzesjasz, wyczuwając drwinę. – Przecie boso i stu kroków po głazach byście nie uszli. – Prawiliście, co jeno w giezłach… – pomrukiwał, prostując się, łucznik. – Toć mnie zadziwiło, iże z gołym zadkiem Lestek ma się światu objawić. Tymczasem wilchwa wydobyła spod pierzastej opończy pożółkłą kość i mamrocząc zaklęcia nakreśliła jej ostrym końcem na piersi i czole młodzieńca magiczne znaki. Nie tylko Nielub korzystał z opartego na czarach dopingu. Wokół Niemoja tańczył i podskakiwał szaman, potrząsający małą grzechotką w rytm gardłowego zaśpiewu, zaś Biezdziada pobłogosławił sam Ładywoj, jawnie przecząc deklarowanej bezstronności kapłanów. Jednak na ewentualne protesty było już za późno, bowiem poprzez świst wichury od strony czerwonych wrót dobiegł skrzyp zawiasów, a Krzesjasz zawołał gromko: – Nadszedł czas! Ruszajcie z Dadźbogiem! Po chwałę! Chościskowice wraz z drużynnikami podążyli zwartą grupą do ziejącej w skalnym szańcu szczeliny. Tu kilka odzianych w szare płaszcze postaci sformowało szpaler odgradzający zawodników od pozostałych. Przyrodni bracia pospiesznie żegnali swych towarzyszy. Biezdziad wychylił się spoza pleców świątynnego strażnika i przytulił Olgę, Niemoj wykrzykiwał po węgiersku do czarownika ostatnie polecenia, Nielub uścisnął dłoń Bruna i spojrzał na Mazaharję. A dzika kobieta uczyniła coś, czego się nie spodziewał i co w pełni uświadomiło mu nadciągające niebezpieczeństwo. Roztrąciła stróżę i dotknęła twarzy syna zimnymi wargami, składając na jego czole matczyny pocałunek, za jakim nieraz tęsknił w pozbawionym czułości dzieciństwie. Następnie zdecydowanym szarpnięciem za ramię obróciła potomka i pchnęła mocno pomiędzy łopatki, posyłając w zewnętrzny mrok.

XVIII TRZY ŚCIEŻKI Jeszcze długą chwilę po tym, jak ubiegający się o godność Lestka mężczyźni podążyli ku swemu przeznaczeniu, kolejno znikając w szumiącej złowrogo puszczy, grupa odprowadzających stała w milczeniu, wpatrując się w powoli zawierające swe karminowe skrzydła wrota. W końcu, gdy z trzaskiem zapadły rygle, Awaswinta objęła swoją królową i obydwie skierowały się ku centralnemu punktowi trzebiszcza, jaki stanowił ołtarz, a w ślad za wojowniczkami podreptała reszta towarzystwa. – Rychło poznamy wiciężcę? – wiedźma skierowała pytanie do trzech kapłanów, którzy nadal otaczali obrzędowy kocioł, nieruchomi, jakby mroźna aura jesiennej nocy nie miała do nich przystępu. – Trudno orzec, dyć widzi mi się, jako nierychło – odparł z namysłem Radolel. – Za dnia, jeślić człek rankiem na ów szlak wyruszy, to nim trzecia część dnia upłynie już kolisko zatoczy i na powrót u bramy stanie. Wżdy we ćmie niełacno śmigać po górach. A jeślić jeszcze popróbują się borem na skróty przebierać, to jak nic pobłądzą i czas do świtu zmitrężą. Byleby ich jeno co gorszego nie spotkało. W głosie kapłana pobrzmiewała pozbawiona stronniczości życzliwość dla zawodników i Awa pożałowała, że nie może porozmawiać z nim na osobności. Czuła, że zdołałaby uzyskać odeń więcej informacji na temat czających się stokach Łyśca zagrożeń. Wprawdzie Nielub już ruszył, ale jeśli niebezpieczeństwo miało pojawić się ze strony istot duchowych, odpowiedni czar mógł ochronić go nawet pomimo dzielącej od wiedźmy odległości. Jednak w gruncie rzeczy spodziewała się raczej zasadzek przygotowanych przez ludzi, choć zaaranżowanych w sposób mający rzucić podejrzenie na nieziemskich sprawców. Postanowiła drążyć temat i zadając kolejne pytania starała się wywnioskować coś z wymijających odpowiedzi udzielanych przez świątka. Stanisław od momentu przekroczenia bram sanktuarium starał się trzymać na uboczu. Zgodnie z surowym przykazaniem milczał jak głaz. Gdy raz czy drugi został zagadnięty przez nieznajomych, zrewanżował się im głupkowatym uśmiechem, któremu towarzyszyło nerwowe potrząsanie głową, co mogło zasugerować niedoszłym rozmówcom, że mają do czynienia z debilem raczej niż niemową. W gruncie rzeczy nikomu nie zależało na dochodzeniu istoty przypadłości gnębiącej dobrze odżywionego wielmożę, więc pozostawiony w spokoju mógł pilnie rozglądać się i przysłuchiwać. Syty niezwykłych wrażeń popadłby bez wątpienia w błogostan, gdyby nie gnębił go nieustanny lęk przed zdemaskowaniem. Ale oto właśnie teraz, gdy kulił się i zabijał ręce szukając osłony przed wiatrem u podstawy kamiennego ołtarza, znienacka opuściły go wszelkie troski i poczuł rosnące uniesienie. Oczyma wyobraźni widział już, jak opowiada gromadzie zaaferowanych dworzan dzieje swej łysogórskiej wyprawy. W uszach rozbrzmiewały mu nieomal rzeczywiste okrzyki wyrażające zgrozę i zachwyt zdumionych słuchaczy. Zrozumiał, że musi jeszcze uważniej badać otoczenie, aby żaden szczegół nie został pominięty w przyszłej relacji. Nieco niepewnym krokiem jął zataczać krąg po majdanie trzebiszcza, oddalając się od towarzyszy. Nadzwyczaj dobrze widział w ciemności, ponieważ ukryte w mroku kształty otoczył rodzaj błękitnej aureoli, zaś wąski sierp

księżyca zalśnił z nieopisaną mocą. Raptem przystanął w swej wędrówce, gdyż całą jego uwagę skupił martwy jesion. Drzewo rosło. Ogromniało wyciągając pokruszone konary ku gnającym po niebie obłokom, które z trudem przedzierały się poprzez ich gąszcz strzępiąc swe srebrzyste krawędzie. Skarbimirowic roześmiał się głośno, uradowany niezwykłym widowiskiem. Począł wymachiwać rękami, jakby pragnął skierować zbłąkane chmurki na bezpieczniejsze szlaki, ale niespodziewanie blask miesiąca przygasł, a monotonne wycie wichru zmieniło się w ponury zaśpiew, wyrywający się z setek potępieńczych gardzieli. Od pnia świętego drzewa oderwała się ciemna, na poły ludzka, na poły zwierzęca sylwetka, o głowie zwieńczonej koroną jeleniego poroża. Przegalopowała przez łysy szczyt i przesadziwszy gigantycznym susem kamienny wał przepadła w puszczy. Przerażony Stanisław przeżegnał się bezwiednie. – To krześcijanin! Sługa Jezu Krysta! Bezecnym znakiem święty krąg kala! Chwytaj go! Krzyki kapłanów otrzeźwiły nieco Awdańca, który rzucił się do ucieczki. Zapewne uczyniony mimochodem znak krzyża nie zostałby przez nikogo zauważony z powodu panujących ciemności, ale wyznawca znienawidzonej religii zwrócił na siebie powszechną uwagę, gdy podskakiwał i gestykulował, zanosząc się obłąkańczym śmiechem. Teraz pędził gdzieś bez widocznego celu, bowiem najwyraźniej nie zmierzał ani do wału, który, mimo że trudny do pokonania, mógłby odgrodzić go od pogoni, ani w kierunku skupiska chat, gdzie niezliczone mroczne zakątki oferowały dogodną kryjówkę. Po prostu biegał tu i tam po majdanie, choć trzeba przyznać, że nadzwyczaj rączo, ścigany przez gromadę strażników i świątków, której liczebność powiększała się z każdą chwilą. Wydawało się, że prześladowcy wyrastają spod ziemi, ale prawda była bardziej przerażająca. Spowici w maskujące szare opończe szpiedzy przez cały czas czaili się w zakamarkach celowo zaciemnionego dziedzińca i wezwani rozkazem nagle ujawniali swoją obecność. Zajęta formułowaniem podchwytliwych pytań Awa zbyt późno zauważyła nienaturalne zachowanie Skarbimirowica i nie zdążyła w porę zareagować, choć przeczuwała tragiczny finał spowodowanych działaniem halucynogennego napoju wyczynów. Jedyne, co obecnie mogła uczynić, to nie dopuścić, aby rozsierdzony tłum, dopadłszy obłąkańca, dokonał natychmiastowego samosądu. – Wilku, łap go! – wrzasnęła, modląc się w duchu, aby trujący wywar nie odebrał Unisławowicowi zdolności do szybkiej reakcji. Ale na Bruna trujący napój podziałał w zgoła odmienny sposób. Wyostrzył zmysły, pomnożył bystrość umysłu oraz zwielokrotnił wrodzoną zręczność i siłę. Młody woj w okamgnieniu poderwał się do sprintu i pochwycił Awdańca, zanim prześladowcy zdążyli się doń zbliżyć. Osłonił zdobycz swymi szerokimi plecami przed atakiem gromady i zamarł w groźnym bezruchu. Olimpijski popis wywołał widać odpowiednie wrażenie, ponieważ napastnicy nie zdecydowali się na żadne brutalne działanie. Otoczyli jedynie Nielubowych druhów zwartym kręgiem, od którego biła niemal namacalna wrogość. – Ponoć święty mir tu panuje – zwróciła się do Krzesjasza wiedźma. Jej głos zabrzmiał gromko w ciszy, która zapanowała na majdanie. Nawet wiatr jakby przycichł. – Nie lza wam ukrzywdzić bliźniego. – Nie bliźniego, a krześcijanina – zagrzmiał świątek. – Godzi się bogów żertwą z wrażej juchy uczcić. Mir dla ludzi, a bydlętom obiatnym gardła się na świętej górze podrzyna. – Jaki zeń krześcijanin?! – uniosła się Awaswinta. – Toć widzicie, jako zbiesił się chłop i sam nie wie, co czyni. W opętaniu wymachiwał, to i mu coś na kształt krzyża wyszło. A możeć

zwidziało mu się obce bóstwo, to i uczcić chciał, jako podpatrzył u sług Jezu Krysta. Różne widziadła bies na ludzi sprowadza i nie zawżdy miłe. Przecie i bez wywaru słaby jest na umyśle, jakoście pewno spostrzegli, a nynie się biesi, tedy wszelaki durny uczynek winniście mu darować. – Dumacie, jako krześcijanie w mojej świcie chodzą? – drwiąco spytała Mazaharja. – Pewno mi polski król swoich dworzan w służbę podsyła. Ziarno niepewności zostało posiane i poziom wrogości jakby nieco opadł. – Sam go wybadam – zadecydował Krzesjasz – i po sprawiedliwości osądzę. Krąg strażników rozstąpił się, gdy podchodził do dwójki wojów rozniecając trzepotaniem przygasłą żagiewkę. Zamierzał widać w dosłowny sposób rzucić na sprawę nieco światła. Stanisław uspokoił się w ramionach Bruna. Oklapł i przestał się wyrywać. Migotliwy blask wyłowił z mroku bladą twarz, na której gościł nieopisanie kretyński grymas, sugerujący, że i bez zgubnego wpływu narkotyku właściciel podobnego oblicza nie grzeszy nadmierną bystrością. Akurat to wrażenie było w najwyższym stopniu mylące, ale kapłan łatwo dał się zwieść pozorom. Mimo wszystko uczynił rzecz, której najbardziej obawiała się Awa. Rozchylił kaftan Skarbimirowica, a następnie giezło, szukając ukrytego symbolu, który prawie każdy zamożniejszy chrześcijanin nosił na piersi. Jednak, ku swemu rozczarowaniu, a zaskoczeniu wiedźmy, niczego takiego nie znalazł. Bruno pod wpływem stymulującego napoju biegał szybko, ale myślał jeszcze szybciej. Zanim dopadła ich pogoń zerwał krzyż z szyi kompana, a także na wszelki wypadek z własnej, i wsunął ukradkiem dewocjonalia w gacie, słusznie mniemając, że ten schowek dokonujący ewentualnej rewizji spenetrują w ostatniej kolejności. Uczynił to ze zwinnością prestidigitatora, o jaką sam siebie dotąd nie podejrzewał. – Gadaj mi tu zaraz, jako cię zwą – Krzesjasz, nieco skonfundowany niepowodzeniem, nie zamierzał zaprzestać badania podejrzanego. Miał nadzieję, że otumaniony narkotyczną substancją ujawni jakieś niedwuznacznie chrześcijańskie miano, co uprawdopodobni rzucone oskarżenie. Ale Skarbimirowic jedynie wyszczerzył zęby w radosnym uśmiechu i potrząsnął rozwichrzoną czupryną. W jego zamglonym umyśle wciąż tkwiło jasno przykazanie Awy, aby w pogańskiej świątyni nie ważył się odezwać choćby jednym słowem, toteż nie zamierzał wypowiedzieć nawet własnego imienia. Podobnie zareagował na kolejne pytania, więc inwigilacja nie przyniosła żadnych efektów, poza ugruntowaniem wśród obecnych przekonania, że mają do czynienia z poważnie upośledzonym osobnikiem. A w przypadku kogoś do tego stopnia pokrzywdzonego przez naturę przyjęcie środków odurzających usprawiedliwiałoby nawet nagłą konwersję na chrześcijaństwo. Kapłan zastanawiał się dłuższą chwilę, omiatając podejrzliwym spojrzeniem to Stanisława, to resztę Nielubowej kompanii, aż w końcu zawyrokował: – Nie potrafię dowieść mu winy, wszelako coś mi tu cuchnie. Nie mniemam, iże dzikie kobiety sprzymierzyły się z krześcijany, aleć też nie wiem po co wodzą za sobą durnowatych mężów. Możeć to pospolity półgłówek, może niepospolicie chytry krześcijanin na przeszpiegi posłany, a może zły czart wszedł w durnia i po bożym siedlisku bezkarnie hula. Kimże by ów człek nie był, jego obecność świętość miejsca kala. Nie godzi się niewinnego gardłem karać, wszelako pozostać tu dłużej nie może. Niechaj opuści święty krąg i gdzie pod wałem przebytuje. Zabiorą go druhowie, gdy się z Lestkiem sprawa dopełni. Dajcie mu ciepłe ochędóstwo, strawę, ogień i wiązkę słomy, aby od chłodu nie sczezł, i wyżeńcie za bramę.

Rzekłem! Podkreśliwszy ostatnim słowem niepodważalność wyroku, Krzesjasz odwrócił się od zgromadzenia i oddalił majestatycznym krokiem, znikając wraz z Ładywojem w cieniu ołtarza. Radolel rozłożył ramiona w wyrażającym bezsilność geście, po czym dołączył do swych współbraci. * Trzej Chościskowice biegli gęsiego w równym tempie. Póki co nie musieli się spieszyć, wyścig miał się rozpocząć dopiero przy wyznaczającym punkt startu ognisku, ale pragnęli się rozgrzać, ponadto zaakceptowali rytm narzucony przez Biezdziada, który wysforował się na czoło natychmiast po tym, jak odnaleźli początkowy odcinek południowego szlaku. Syn Olgi musiał chyba posiadać dar widzenia w ciemności lub zmysły nietoperza, bowiem bezbłędnie i pewnie odnajdywał wiodącą stromo w dół drogę ukrytą w czarnych głębinach lasu. Trzymający się tuż za jego plecami Nielub, który co i rusz potykał się lub wpadał w krzaki, podejrzewał, że przyrodni brat niejeden raz miał okazję przemierzyć za dnia trasę wyścigu i nauczył się jej przebiegu na pamięć. Wychowanek Waregów truchtał miarowo. Zapewne liczył kroki i na podstawie rachuby orientował się w otoczeniu. Zaś zamykający pochód Niemoj stawiał na swą nadludzką siłę. Sapał jak tur i na podobieństwo leśnego zwierza gruchotał z trzaskiem przeszkody, klnąc i pomstując pod nosem. Nielub poczuł niepokojący zawrót głowy. Dolegliwości nie spowodowało fizyczne osłabienie, dręcząca go w następstwie choroby niemoc ustąpiła bez śladu w chwili, gdy pozbył się noża, więc domyślił się, że to wpływ narkotycznego wywaru. Pomny na radę Awy przystanął na skraju ścieżki i pochylił, wpychając palec do gardła. – Nie postawaj – rzucił mijający go z łomotem Niemoj – nie będziem na cię czekać u watry. Spróbował jeszcze raz wywołać wymioty, ale bez skutku. Wymacał pokrytą igliwiem gałązkę zwieszającą się z pobliskiego drzewa, zerwał i wsunął do ust. Żując żywiczny kąsek poderwał się do biegu. Wątpił, czy polecony przez wiedźmę środek wywoła niebawem pożądany skutek. Niestety nie podała mu dawki. Miał strusi żołądek, więc zwrot „nażryj się” mógł oznaczać, że przyjdzie mu pochłonąć sporą choinkę, zanim zwróci oszałamiający napój. A ten już chyba rozpoczął harce w układzie nerwowym łucznika, ponieważ w ciemności zapłonęły wielkie czerwone ślepia. Biegacz widział je tylko przez moment, zniknęły, gdy zamrugał pragnąc wyostrzyć wzrok, jednak nieprzyjemne wrażenie pozostało, więc przyspieszył, aby dogonić braci. Dałby głowę, że coś czaiło się tuż przy ścieżce, wpijając weń pożądliwe spojrzenie jarzących się niczym dwa węgielki oczu, zawieszonych zbyt wysoko nad ziemią, aby mogły należeć do jakiegoś drapieżnego zwierzęcia. – „Sowa albo bies mi we łbie mąci” – pomyślał, słysząc tuż przed sobą sapanie Niemoja. Przemieszczał się teraz znacznie wygodniej, ponieważ sunący przodem przybysz z Węgier niczym spychacz usuwał z drogi większość zagradzających ją przeszkód. – Iście niczym tur sobie poczynasz! – zawołał, ale nie doczekał się odpowiedzi. Może zagłuszył ją szum targanych wichrem drzew. Nielub polubił osiłka. Domyślał się, że przyrodni brat również pędził nielekki żywot przybłędy, lecz pomimo to, a może właśnie dlatego, stał się budzącym respekt wojownikiem, niezależnym i otoczonym liczną świtą. Wyczuwał w nim bratnią duszę. Obydwu cechowała otwartość oraz pewna beztroska idąca w parze z wrodzoną prawością, którą czasami otoczenie poczytywało za naiwność. Łucznika dziwiło, że Biezdziad, który od urodzenia mógł

liczyć na wsparcie obrotnej Olgi, nie odziedziczył żadnej z tych cech i sprawiał wrażenie ponurego, zawziętego snoba. Wypadli na polanę, oświetloną przez żar wielkiego ogniska. Ogień najwyraźniej rozniecono już dosyć dawno, najpewniej wieczorem, bowiem stos przekształcił się pryzmę pełgających rubinowo węgli. Wokół, zgodnie z tradycją listopadowej nocy, leżały kobiałki, dzbanuszki i zawiniątka zawierające skromne dary dla błądzących duchów w postaci jadła, napoju oraz wonnych ziół. Wśród nich rzucał się w oczy duży płat białej brzozowej kory przytroczony do pokaźnych rozmiarów woreczka. Musiał zauważyć go każdy, kto choćby omiótł wzrokiem krąg ofiarnych dóbr, ale na korze widniał znak, zdolny przykuć uwagę jedynie Nieluba. Rozdwojona strzała, identyczna z tą, która zdobiła podarowany niegdyś przez matkę łuczniczy pierścień i którą przyjął za swój gmerk, znacząc nią oręż oraz cenniejsze przedmioty ze skromnego dobytku. Zaintrygowany łucznik zbliżył się do ogniska i wówczas dostrzegł, że poniżej znajomego symbolu ktoś narysował z wiernością niepozostawiającą miejsca na domysły ofiarny nóż w pochwie sporządzonej z deszczułek. Nie miał wątpliwości. To była wiadomość skierowana bezpośrednio do niego. * W chacie kamieniarzy panowała napięta atmosfera. Rozkojarzeni narkotyczną substancją lokatorzy nie mogli usiedzieć w miejscu. Mazaharja i Olga krążyły wokół siebie niczym dwie rozjuszone lwice zamknięte w ciasnej klatce. Najmniejszy pretekst mógł wyzwolić ich krwiożercze instynkty. Szaman obserwował je z niezdrową fascynacją, raz po raz oblizując wąskie wargi zacięte w znamionującym okrucieństwo grymasie. Nawet słudzy wadzili się półgłosem, wymieniając kąśliwe uwagi, których znaczenia nie byli w stanie wzajemnie zrozumieć, jednak ruskie i węgierskie słowa padały z pasją, jaka charakteryzuje zazwyczaj niepochlebne epitety lub przekleństwa. Pochylony nad stołem Bruno martwił się teraz nie tylko o Nieluba, ale i o Stanisława, którego zbrojna eskorta wyprowadziła za wrota. Pragnął towarzyszyć Awdańcowi na banicji, ale nie uzyskał na to zgody surowych kapłanów. Wprawdzie wygnanie nie wydawało się zbyt uciążliwe ani nawet nie uniemożliwiało kontaktu, bowiem wystarczyło krzyknąć do druha z korony kamiennego wału, aby dowiedzieć się, jak też sobie radzi na mimowolnym biwaku. Niejedną mroźną noc spędzili razem pod gołym niebem, więc w zasadzie nie było powodu do obaw. Niestety Awaswinta przypomniała Wilkowi o tabu budzącym lęk wśród okolicznej ludności. Skarbimirowic, opuszczając święty krąg trzebiszcza, został wydany na pastwę ukrytej w puszczy nienazwanej grozy. – Pójdę okrzyknąć Stanka. Sprawdzę, jako mu się wiedzie – przemówił bełkotliwie Bruno. Wstał chwiejnie z ławy, powieki mu opadały. – Zdrzemnij się lepiej – doradziła wilchwa, widząc, że niedawna werwa Unisławowica przeradza się w coraz głębsze otępienie. – Ja pójdę. Pośpij krzynę, inakszy na nic się nie zdasz w nagłej potrzebie. Zawżdy tako bies działa. Komu pierwej da moc, potem wraz osłabi. Ockniesz się zdrowy, bylebyś ździebko odpoczął. Woj opadł bezwładnie na miejsce i skinął potakująco głową, ale już jej nie uniósł. Spał. Awaswinta wymknęła się z chaty. Bruno dostarczył jej pretekstu, którego akurat potrzebowała. Zamierzała pomyszkować po świątynnym wzgórzu, lecz dotychczas nie potrafiła znaleźć wymówki, która usprawiedliwiałaby jej nocny spacer. Przed drzwiami nie natknęła się na strażników, ale wiedziała już, że liczne zamaskowane

w cieniu posterunki rozsiane są po całym szczycie. Niefortunny wyskok Stanisława przyniósł pewną korzyść, ujawniając położenie przynajmniej części z nich. Obdarzona doskonałą pamięcią wiedźma nie powinna mieć problemu ze zlokalizowaniem miejsc, w których czaili się szpiedzy. Przystanęła w mrocznym zakątku nieopodal węgła i narzuciła na głowę kaptur swego przedziwnego płaszcza. Skulona ruszyła przez majdan, raz powoli, nieomal tańcząc w jakimś hipnotycznym rytmie, to znów przemieszczając się błyskawicznie z miejsca na miejsce z rączością zadziwiającą u niemłodej kobiety. Jej pierzaste okrycie dopiero teraz ujawniło swoje niezwykłe właściwości. Wydawało się, że po pustym placu oświetlonym iluzorycznym blaskiem wątłego sierpa księżyca przemyka jedynie niewyraźny cień kolejnej gnanej wiatrem chmurki lub szary obłok kurzu poderwany przez wiry powietrza. Niepostrzeżenie zbliżyła się do ołtarza i przycupnęła u jego podstawy. Zadziwiająco odporni na chłód kapłani nie opuścili swego stanowiska. Przynajmniej dwóch z nich czuwało u szczytu wykutych w skale schodów, wiodących na płaski wierzchołek dominującego nad okolicą głazu, ponieważ z góry dobiegał cichy szmer rozmowy. Niestety, świst wichury skutecznie zagłuszał słowa, których sens Awaswinta pragnęła poznać za wszelką cenę. Jęła się ostrożnie wspinać stopień po stopniu, aż dotarła do miejsca umożliwiającego podsłuchanie toczonej przyciszonymi głosami konwersacji. Przyklęknęła skulona i nadstawiła uszu. – Wieje i miesiąc świeci, zasię w wykrotach aże gęsto od zimnych mgieł – mówił Krzesjasz. – Lubią boda takowe noce, ćma ich musiała już przybyć i po puszczy się błąka na żywię człowieczą łasa. Nikt im nie ujdzie. Trza podumać, co dalej z lestkową schedą uczynić. – Silną dałem Rusinowi ochronę. Uchowa się – odpowiedział Ładywoj. – Niechaj się Lestkiem stanie. Łasy na złoto i pochlebstwa, tedy łatwo przyjdzie nim powodować. On jawnie panem, my skrycie panami pana. – Uchronisz go przed ową chąsą krwiopijców, aleć przed bodem nie masz obrony. Stare są jako i owa góra – najwyższy kapłan zamyślił się na chwilę, po czym ciągnął: – Nikt nie wie czym jest bodo, nie wiada, czemu w noc Dziadów przybywa, bowiem nie po zwyczajną obiatę ani też czemu w takowej haniebnej asyście. Jednego człeka ubije, drugiemu garniec złota ofiaruje. Żaden czar się go nie ima. Gdyby nie owe mary, dawno już uwolnilibyśmy okolicę od klątwy. Przecie nieobce są nam mnogie sposoby trzebienia potępionych duchów, jeno nic nam po tym, gdy boda pośród puszczy krążą. Nynie radzę, abyśmy zawczasu ułożyli, jak z lestkowego wiana, co na ołtarzu spoczywa, skorzystać, gdy Chościskowiców zabraknie. Bo jeślić Biezdziad podoła, tedy rzecz prosta. Niechaj się Lestkiem stanie. – A cóż, gdy nie Biezdziad z wieńcem na szczyt powróci? Jeślić który z pozostałych okaże się pomazańcem? – bardzo cicho spytał drugi świątek. – Przecie byłby to jawny wyrok bogów, gdyby pospolity człek, nieobeznany z czarostwem, ocalał z podobnych obierzy. Ja się wyrokom bożym nie sprzeciwię. – Zaiste, byłby to cud, aleć, choć owa góra w świętości się pławi, nie masz ni tutaj, ni w niebiesiech mocy zdolnej go sprawić. Nie ujdzie ni jeden – uciął Krzesjasz. – Nie lękaj się niemożebnego, radźmy co czynić, gdy możebne nastąpi. W tej chwili ktoś chwycił Awaswintę za piętę. * Na leśnej polanie, oprócz Nieluba, nie było już żadnego z Chościskowiców. Biezdziad nawet się nie zatrzymał. Mijając ognisko wydobył spod giezła przedziwny naszyjnik, wykonany z drobnych kości, wśród których dawało się odróżnić paliczki dłoni oraz ludzkie

zęby, chuchnął na ową odrażającą biżuterię, przyspieszył i tyle go widzieli. Niemoj przystanął tylko na moment, namyślając się nad dalszą marszrutą. Widać zaraz zaświtał mu jakiś przebiegły plan, bo uśmiechnął się chytrze i zawróciwszy pobiegł z powrotem ścieżką, którą przybyli. – Wydzierż do rana, braciszku – rzucił na odchodnym przez ramię – tedy pokosztujem miodu. Łucznik został sam. Nie lubił działać pochopnie, a żaden pomysł nie chciał mu przyjść do głowy. Wiedział, że Biezdziad pogna dalej szlakiem, który zna na pamięć, choć nie stanowił on najkrótszej drogi do celu. Niemoj zamierzał zlekceważyć ostrzeżenie kapłanów albo wykombinował, jak ich oszukać. Jemu pozostawało do wyboru ścigać się z rączym wychowankiem popa lub przedzierać na skróty przez las ku wschodowi. Obydwa przedsięwzięcia rokowały mizerne szanse, lecz musiał się na któreś zdecydować. Póki co postanowił sprawdzić, co kryje się w spoczywającym u skraju paleniska worku, którego zawartość najwyraźniej była przeznaczona dla niego. Może znajdzie w nim podpowiedź, choć prędzej spodziewał się jakiejś przykrej niespodzianki w postaci jadowitego gada. Lecz, jako że tonący brzytwy się chwyta, przykucnął i rozsupłał zawiniątko, szturchnąwszy je uprzednio nadpalonym kijem. W środku znajdował się zestaw przedziwnie dobranych utensyliów, wśród których natychmiast zauważył zgrabny, chociaż stary i zeszlifowany wskutek wielokrotnego ostrzenia, nóż myśliwski. Ten przedmiot mógł się przydać w głuszy, ale co miał zrobić z zestawem kołków do brony i wiankiem dorodnego czosnku? Jednak nie łamał sobie nad tym głowy, bowiem pod workiem znalazł prawdziwy skarb. Krótki, lecz tęgi łuk, zamaskowany liśćmi i wiechciami zeschniętej trawy, wraz z pełnym kołczanem. Od razu poczuł się pewniej i pobłogosławił w myślach nieznanego dobroczyńcę. Ale kiedy obejrzał strzały odrobinę zbaraniał. Żadna nie posiadała kutego grotu. Stał się właścicielem wiązki zaostrzonych i zaopatrzonych w lotki brzechw, którymi mógł co najwyżej strącić z drzewa jakąś niemrawą sowę. Tym niemniej już sam fakt posiadania umiłowanego oręża dodawał mu animuszu. Zarzucił kołczan i worek na ramię, ujął łuk i zdecydował ruszyć na przełaj przez las. Nie obawiał się, że zabłądzi, jego szósty zmysł zapewniał doskonałą orientację w przestrzeni, ale mógł natknąć się na przeszkody niemożliwe do pokonania w nocnych ciemnościach. Nadal jego szanse przedstawiały się mizernie, ale to życzliwy nieznajomy mógłby zmienić jedynie ofiarowując mu parę skrzydeł. Przed odejściem postanowił jeszcze zatrzeć ślad, który mógłby naprowadzić kapłanów na trop anonimowego pomocnika, ponieważ nie miał najmniejszych wątpliwości, że darczyńca należy do grona rezydentów sanktuarium. Cisnął korę w żar, po czym natychmiast wydobył spośród węgli, parząc sobie palce, gdy na jej odwrotnej stronie spostrzegł jeszcze jeden wykonany jakimś rodzajem czernidła rysunek, który wcześniej uszedł jego uwadze. Przedstawiał owal z centralnie umieszczonym symbolem ognia i odchodzące odeń w dwie strony kreski. Nielub zorientował się, że szkic wyobraża polanę i przecinającą ją dróżkę. Istotna była trzecia kreska, która sugerowała istnienie ścieżki odbijającej od głównego szlaku w interesującym łucznika kierunku. Pomiędzy nią a owalem widniały dwa trójkąty i pięć krzyżyków. W rogu umieszczono rodzaj legendy, gdzie przy krzyżyku zaznaczono dziesięć kresek, a przy trójkącie tę samą liczbę krzyżyków. Nawet ktoś znacznie mniej lotny od łucznika musiał pojąć, że od tajemnej ścieżki dzieli go dystans dwustu pięćdziesięciu kroków. To faktycznie była namiastka wymarzonych skrzydeł.

Nielub wydobył ze stosu niedopalone żywiczne polano, rozdmuchał zaimprowizowaną żagiew i licząc kroki zagłębił się w las. * Niemoj rzeczywiście zamierzał przechytrzyć kapłanów i wbrew zakazowi podążyć pątniczą ścieżką, która najkrótszą trasą wiodła wprost do celu. Masowo uczęszczana przez wiernych droga podlegała ciągłej konserwacji, więc nie blokowały jej przeszkody w postaci zwalonych drzew, a ponad wykrotami przerzucono wygodne kładki. Zdesperowany biegacz mógł błyskawicznie pokonać dystans do rzeźbionych słupów nawet w ciemności, nie tracąc przy tym cennych sił i nie narażając się na kontuzje. Warto zatem było zmitrężyć nieco czasu, aby podkraść się niepostrzeżenie do gwarantującego zwycięstwo szlaku. Problem stanowili sędziujący zawodom świątkowie. Siłacz ani przez moment nie wątpił, że w jakiś sposób kontrolują poczynania Chościskowiców. Jego wybieg nie uszedłby na sucho, gdyby po prostu wrócił pod czerwoną bramę, skąd pątnicza ścieżka brała swój początek. Strażnicy sanktuarium przewidzieli taki manewr i ostrzegali przed jego konsekwencjami, zapewne spodziewali się również ewentualnej próby przemknięcia pod osłoną ścielącego się u podnóża wału lasu i stosownie się przeciwko niej zabezpieczyli. W pasie puszczy oddzielającym oba szlaki wystarczyło zwalić kilka drzew, aby próbujący ominąć reguły zawodnik utknął w zasieku do rana. Ale co, jeżeli okrąży trzebiszcze od zachodu, a następnie podąży ku ścieżce północnym zboczem, trzymając się cały czas w bezpiecznej odległości od potencjalnych obserwatorów? Takiej możliwości kapłani z pewnością nie brali pod uwagę, ponieważ północny stok pokrywały zdradliwe gołoborza, same w sobie stanowiąc śmiertelną pułapkę. Niemoj, który wcześniej od Nieluba przybył na szczyt Łyśca, zdążył obejrzeć kamienne osuwiska za dnia i zdawał sobie sprawę z niebezpieczeństwa, lecz zamierzał podjąć ryzyko. W odróżnieniu od swych braci spory kęs życia spędził na wyżynach i potrafił wędrować po górach. Liczył, że wątły blask księżyca zapewni na otwartej przestrzeni wystarczającą ilość światła, by zdołał pośród chwiejnych głazów odnaleźć bezpieczne oparcie dla stóp. Nierozstrzygniętą kwestią pozostawał czas, niezbędny do pokonania rumowiska. Ostatecznie mogło się okazać, że gra nie była warta podjętego wysiłku. Płonące na wale ognie stanowiły dla Niemoja doskonały punkt orientacyjny, gdy tratując krzaki i wyrywając młode drzewka parł przez las równolegle do granicy trzebiszcza. Ponieważ nie nosił giezła i zrzuciwszy pikowany kaftan pozostał nagi do pasa, kolczaste gałęzie raniły mu odsłonięty tors i ramiona, ale nic nie było w stanie powstrzymać dążącego do celu atlety. Niczym miażdżący wszelkie przeszkody taran przedarł się szerokim łukiem przez puszczę i stanął na krawędzi usłanej ułomkami skał pochyłości. Ryczący wicher okazał się jego sprzymierzeńcem, głusząc skutecznie łomoty i trzaski towarzyszące wędrówce wyrwidęba. Gołoborze raz mieniło się oświetlone promieniami księżyca niczym stos starego srebra, to znów zmieniało w hałdę węgla, gdy wiszący nad Łyścem sierp przesłaniały obłoki. Niemoj poczekał, aż wiatr wymiecie z nieboskłonu strzępy chmur i ostrożnie uczynił pierwszy krok w zdradliwe rumowisko. Posuwał się powoli, pochylony, momentami opadał na czworaki, szukając podparcia w mocarnych ramionach, ale zdumiewająco zręcznie pokonywał niestabilne podłoże, które w każdej chwili mogło osunąć się lawiną głazów i pogrzebać w swym wnętrzu nazbyt śmiałego wędrowca. Był już niemal w połowie drogi, gdy raptem zapadła nieprzenikniona ciemność. W górze pojawiła się większa i bardziej leniwa od innych chmura, na długą chwilę pogrążając stok w głębokim mroku. Gdy w końcu odpłynęła i siny

blask ponownie padł na gołoborze, Chościskowica zaalarmowało niepokojące zjawisko. Księżyc świecił za jego plecami ukazując niczym przyćmiona lampa czające się na szlaku pułapki. Jedyną niedogodność stanowił rzucany przez mimowolnego alpinistę czarny i niemal przepastny cień, biegnący grubą krechą w poprzek zbocza. Maskował niebezpieczne szczeliny, a w dodatku łatwo mógł zostać dostrzeżony przez czujnego obserwatora. Dlatego stanowił powód poważnej troski siłacza i nieustannie skupiał na sobie jego uwagę. Niemoj natychmiast spostrzegł, że groźnych cieni jest teraz więcej. Poczuł gorzkie rozczarowanie. Tak kończą się marzenia o chwale. Kapłani wypatrzyli go, sobie tylko znanym sposobem dognali i teraz czają się tuż za nim, nie wiedzieć czemu zwlekając z ogłoszeniem decyzji o dyskwalifikacji. Dobrze chociaż, że uświadomił sobie ich obecność. Nie zaskoczą go niczym przyłapanego na brojeniu otroka. Uprzedzi ich pretensje i sam wycofa się z zawodów, zachowując resztki godności. Odwrócił się i zamarł. Jego serce na moment przestało bić, porażone śmiertelną grozą, jakiej mocarz nie zaznał nigdy w swym pełnym przygód życiu. Otaczała go milcząca gromada bladych ludzi, całkiem nagich i niewyobrażalnie chudych. Trupiosina skóra zdawała się opinać nagie kości. W wielkich, podobnych do czaszek głowach ziały czarne oczodoły, na których dnie płonęły czerwienią przekrwione, głodne oczy. Ich pożądliwe spojrzenie wpijało się w muskularny tors wojownika, pokryty krwią sączącą się ze świeżych zadrapań. Spomiędzy wyschniętych warg straszydeł sterczały ostre kły. Niemoj uczynił krok w tył, zachwiał się i z przeraźliwym krzykiem runął w dół zbocza, pociągając za sobą grzmiącą lawinę kamieni. W ślad za swą ofiarą popędziła horda widm, bezszelestnie przeskakując z głazu na głaz. Spod ich szponiastych stóp nie osunął się ani jeden kamyczek, jakby nieważkie zmory jedynie dla pozoru dotykały ziemi.

XIX WIDMA Awaswinta czuła, że konsekwencje zdemaskowania będą katastrofalne dla jej misji. Dała się przyłapać na podsłuchiwaniu akurat w chwili, gdy kapłani ujawnili swe niezbyt czyste intencje. Należało jednak stawić czoła rzeczywistości, więc poczęła gramolić się na nogi, przygotowując w myślach najskuteczniejszą linię obrony. Ukryty w ciemności prześladowca zareagował na jej poczynania ostrzegawczym syknięciem. Wzmocnił uścisk i pociągnął stopę wiedźmy na niższy stopień. Potem drugą, i w ciszy kontynuował operację, aż obydwoje znaleźli się u podstawy ołtarza. Dopiero tutaj Awa miała okazję przyjrzeć mu się przelotnie, ale okutana w szarą opończę postać nie różniła się niczym od pozostałych strażników świątyni. Zakapturzony osobnik gestem nakazał milczenie. Wykorzystał moment, gdy wielka chmura przesłoniła księżyc, i ująwszy swą brankę pod ramię poprowadził do nieodległego wału. Tu w skalnym usypisku znajdował się rodzaj oszalowanej potężnymi bierwionami wnęki. Dopiero gdy dotarli bezpiecznie do kryjówki, nieznajomy odsłonił pooraną zmarszczkami twarz i grzywę skudlonych siwych włosów, spod której błyskały załzawione, lecz nadzwyczaj bystre oczy. – Witaj, można Awaswinto! – zamamlał starczy głos. – Wybacz, jeślić cię przelękłem, chocia mnie dumą napawa, iżem zdołał czarodziejkę z plemienia dzikich żon chyłkiem podejść. Nigdyśmy się potąd nie spotkali, aliści wiele słyszałem o twej sztuce. Zwą mnie Pąch i nie szukam twej zguby. Jeśli zechcesz, znajdziesz we mnie sprzymierzeńca, jakoż i Nielubowi sprzyjam. – Onże Pąch, co w Płocku Lubkowi moc świętego noża uświadomił? – upewniła się wilchwa. – Tenże sam – potaknął radośnie wołchw. – Widzę, iże mnie Chościskowic wspomina, nadziejam się, jako bez urazy. Winienem był już wonczas rozpoznać w nim Lestków dziedzica, zwiódł mnie swym pozornym gapiostwem. – Kiej on naisto wzrastał nieświadom swego pochodzenia – zapewniła Awa, gorączkowo zastanawiając się, na ile może zaufać nowo objawionemu sojusznikowi. – Tedy nie łgał. Dobrze, bom dumał, jako podeszły wiek mą przyrodzoną bystrość stępił. Aliści i tak dureń ze mnie. Trza było słyszeć, jako o swych widzeniach prawił, zaś ostrze dzierżył chrobrze i wytrwale niczym prawy włodarz welesowej mocy. A ja nie poznałem, co to za ostrze. Iże owo najpierwsze i jedyne, ponad inne bardziej błogosławione i bardziej od innych przeklęte – starzec pokręcił głową. – Tedy jam głąb kapuściany, zasię Nielub jawi się pomazańcem godnym schedę po dziadach przejąć. Bowiem żaden z owych obcych przybłędów nie może się równać z naszym junakiem. Popróbowałby który nóż bez pochwy u swej szyi zawiesić. Nawet prochów własnych by na żalnik nie doniósł, bo by go wnet nawie z ciałem i ochędóstwem w otchłań porwały. A pomimo to, pomimo zasług i wyroków Doli, jako że pochew nie innemu, jeno jemu właśnie podarowali bogowie, święci z pozoru mężowie, co tym szczytem władną, zgubę łucznikowi szykują i knowają pospólnie z jego wrogami. Hańba! Hańba i przeniewierstwo! Gniew starucha wydawał się szczery. Tupał i potrząsał pięściami, demonstrując

wzburzenie. Awa domyśliła się, że podobnie jak ona stał się świadkiem niedawnej wymiany zdań kapłanów, a może już wcześniej podejrzewał zdradę. Musiał należeć do grona zaufanych żerców, skoro swobodnie poruszał się po bacznie strzeżonym sanktuarium i zapewne znał niejedną jego tajemnicę. Dlatego odrzuciła uprzedzenia i spytała wprost o sprawę, której rozwikłanie stanowiło cel jej szpiegowskiej misji: – Później przyjdzie czas, by się szczegółowo w matactwach świątków rozeznać i zamiar ich wniwecz obrócić. Nynie muszę wiedzieć, jaka groźba na Nieluba w borze czyha? Można go jakoś wspomóc, czarem zabezpieczyć, przestrzec? Jakaż klątwa nad tą krainą zawisła? – Ano klątwa – potaknął ze smutkiem Pąch. – Starodawna i wynikła, jako i insze nieszczęścia, z ludzkiej podłości. Niegdyś każda noc wszędy, kędy da się ze szczytu okiem sięgnąć, niosła zgubę żywym, a cierpienia umarłym. Dziś już jeno w jesienne święto Dziadów włóczą się po wzgórzach głodne widma, bowiem czar żerców i boże rozkazy spętały je w okowy. Lecz raz w roku, gdy Weles wszystkie furty swych lochów otwiera, powracają niepogrzebani, żądni człowieczej krwi, bowiem tylko ów napój pozwala im zachować pozór własnego istnienia. Musisz wiedzieć, wilchwo, iże wieki temu ludna i bogata była to okolica. Lud tu siedział pokrewny przodkom Nieluba, co nie z żyzności tej ziemi, jeno skrytego w jej wnętrzu żelaza czerpał dostatki. Wielkie dostatki, jakich dzisiaj próżno by szukać. Aż przyszedł czas moru i wojen, co ogarnęły wszystek świat. Mężowie z ludu kowali porzucili swe warsztaty i skuszeni obietnicą bajecznych łupów pociągnęli za góry południa ku ciepłym morzom i wiecznie zielonym gajom. A wtenczas w ich dziedziny wkroczył ode wschodu luty wróg, żądny stali i złota. Nieprzeliczone zastępy zebrane spośród wszystkich plemion, dzikim bestiom podobne, rozpoczęły mordy, gwałty i grabież. Przykro mówić, ale i twoi rodacy trwali w onym haniebnym przymierzu. Niepogrzebane truchła kobiet, starców, młodzieńców i dzieci zasłały doliny, kędy na zawsze pogasły hutnicze piece. Nikt ich nie poniósł na żalnik, nie opłakał ani nie ogrzał w płomieniach stosu. Wilki, psy i drapieżne ptactwo rozwłóczyły ich kości. Umarli, lecz nie trafili do dziadów. Jest w Nawi zakątek przeklętych, gdzie mogą się ukryć, gdy słońce przepłasza widma sprzed swego oblicza. Gdy zajdzie, wracają jako wąpierze. Nynie raz jeden w roku wolno im odwiedzić ojczystą ziemię, zatęsknić na zgliszczach chat i pospołu poprzeklinać Dolę. Rok cały błąkają się w miejscach odludnych, pośród pustyń i dzikich skał, kędy nie uświadczysz żywej istoty, przeto wieczysty głód trawi niepogrzebionych. A i w święto Dziadów nie lza im napastować żywych u domowego ognia, chyba że kto sam wąpierza za próg zaprosi. Z ową hordą złaknionych mar mierzą się nynie Chościskowice. – O mocarni bogowie! – jęknęła zroszona potem Awaswinta. – Prawie gadał jenż gid, lściwy Krzesjasz. Ni jeden nie ujdzie cało. Samotny wąpierz caluśkie opole umorzy, a tu chąsa krwiopijców hula. Że też się nie spostrzegłam, nie powstrzymałam na czas, nie dałam Nielubowi stosownej ochrony… – Dumasz, jako zdolna byłaś go powstrzymać? – uśmiechnął się niewesoło wołchw. – Dumasz, jako usiedziałby na zadku, gdyby Biezdziad pognał po chwałę? A pognałby jak nic, bowiem jego na pomazańca upatrzyli sobie żercy i zawczasu dali mu niezawodną ochronę. Naszyjnik, co nań miast korali nanizano kości tych, co przed wiekami w okolicy sczeźli. Kto go na piersi zawiesi, nie dozna od kłów wąpierzy uszczerbku. Ale i Biezdziad nie wie wszystkiego, tedy beztrosko gna na zatracenie… – Bodo! – odgadła wiedźma. – Gadaj mi zaraz, co to takiego owo bodo i czym skutkuje spotkanie z onym stworem. Wraz ruszę w puszczę, odnajdę łucznika, jeślić żywie jeszcze, i od

kłów wąpierzy ocalę. Wszędy panoszą się niepogrzebani, bowiem wszystka ta ziemia, od gór do morza, lepi się od przelanej krwi i nie tyle w niej kamieni, co niepogrzebionych kości. Tedy kto zamawiań lubo czarów używa, winien poznać niejeden sposób na zgładzenie upiora. Aliści przeciw nieznanemu nie poradzę… – Nie poradzisz – skinął głową Pąch – jakoż nikt ci nijakiej rady czy wskazówki nie udzieli, bowiem nikt nie zna zaklęć zdolnych żar-ludziom moc odebrać. Mało kto ich choćby i widział, zaś co do pochodzenia i natury przeróżne krążą domysły. Młodzikiem będąc, sposobiłem się do rzemiosła na onej górze, słuchając nauk starego Ładomira. Razu pewnego, w noc Dziadów, przywołał mnie onże Ładomir na wał, ukazując w dali pośród gołoborza skrzący rój, jakoby świetlików. Bystre miałem wtenczas oczy, tedy gdy jedna iskierka przybliżyła się ku nam, rozpoznałem coś na kształt człowieczej postaci, lecz wielkiej i zwalistej ponad ludzką miarę. Zrazu mniemałem, iże obr żagiewką we ćmie sobie przyświeca, wszelako żar gorzał w jego wnętrzu, rozjarzając pierś i żywot od środka. – „Oto ujrzałeś bodo”[151] – rzecze Ładomir – „przyjrzyj się pilnie i zapamiętaj, bowiem nielicznych spotkał podobny przywilej”. Spytałem, czymże jest owa stwora, a choć mój nauczyciel bystrością i wiedzą przewyższał innych żerców, pokręcił jeno siwą głową i rozłożył ręce. Jednakoż wiedząc, iż starzec rzecz każdą stara się swym umem rozważyć i ogarnąć, jąłem napraszać się i nagabywać, aż na koniec zgodził się zdradzić mi swoje domysły. Domniemywał, jako świetliste mary przybyszami są nie z dolnych, lecz górnych zaświatów, wyrajowi bliskich. Tedy nie imają się ich ziemskie zaklęcia, nie szukają takoż u śmiertelnych obiaty ni wsparcia. Kto za życia ogień ujarzmia i para się kowaniem żelaza, już zalążek boskiej mocy w sobie nosi, a gdy przy tym chrobrze w bój chodzi i w obliczu śmierci trwogi nie zazna, łacno między junaki będzie policzony i na tamecznym świecie spłynie nań łask obfitość. Tak Dola swych wybrańców nagradza, a kto więcej, jeślić nie waleczni mężowie z ludu kowali na jej przychylność zapracowali? – To czemu wąkronią się po wzgórzach w noc Dziadów niczym potępieńcy? – wiedźma wyraziła zastrzeżenie, co do zasadności przedstawionej hipotezy. – Zaprawdę, kto zyskał błogosławieństwo bogów, niczego już na ziemskim padole nie szuka. – Bowiem żar-ludzie, choć z pozoru zbawieni są od wszelakich cierpień, to przecie i pośród owocowych sadów wyraju doskwiera im jedna człowiecza troska, jako kara za zaniedbanie względem własnego rodu. Tęsknota. Ich krewni bytują upodleni na pograniczu światów, więc kowale nie mogą bliskich utulić w Nawi, ani ogrzać swym wieczystym żarem. Widzą, jak krwiożercze widma ich żon, córek i synów znoszą niezasłużone męki i ów widok obrzydza im smak rajskich miodów. Przybywają w noc Dziadów, jedyną sposobną ku temu, aby spotkać się z rodakami. Może nadaremnie pragną ulżyć im lub ochronić przed krzywdą ze strony żyjących, spełnić po niewczasie obowiązek, co go nie dochowali za życia. Jedno jest pewne. Gdy pojawiają się wąpierze, zjawiają się i boda. Kto krwiopijcę osikowym kołkiem unicestwi lubo czarem boleśnie porazi, nie ujdzie bezpiecznie, bowiem go wnet świetliste obry na miazgę młotami utłuką. Dlatego nie wyruszysz wilchwo Nielubowi z pomocą. Nie twoja moc. Sam musi stawić czoła swej Doli. Jeślić zaiste okaże się wybrańcem bogów, tedy żadna zła siła prawego Lestka nie pokona. – Coś przecie trzeba uczynić – Awaswintę aż ponosiło z niepokoju, ponadto czuła, że zawiodła jako mentorka i specjalistka od niematerialnych zagrożeń. – Jużem sprawił, com zdołał – uspokoił ją wołchw. – Zostawiłem przy steczce mieszek, w nim przygarść skutecznych na upiory środków. Bystrości łucznikowi nie brak, w mig znaki

odczyta i pojmie, jako dlań ów podarek przeznaczon, byle jeno pomiarkował, jaki zeń pożytek uczynić. Zdradziłem mu takoż, kędy stary szlak, co wiedzie wprost ku słupom, bierze początek. Wierę, jako nie pokarzą mnie za ów uczynek bogowie. Nigdy bym się w wyroki Doli nie mieszał, gdyby nie przeniewierstwa uknute przez świątków godniejszych z pozoru ode mnie. Żal mi jeno owego mocarza, Niemoja. Obym się mylił, aliści nie na wiele zdadzą mu się sztuczki madziarskiego czarownika. Wielka chmura przegrała zmagania z wiatrem i odpłynęła ku wschodowi, odsłaniając księżyc wiszący w szczytowym punkcie swej podniebnej drogi. Siny blask oświetlił wierzchołek góry, więc ostrożny Pąch pociągnął swą towarzyszkę głębiej w mrok wypełniający skalną niszę. – Zali pojmujesz nynie, Awo, jako nawet ty nic więcej Nielubowi ofiarować nie zdołasz? – spytał. – I nie powinnaś choćby próbować. To są zawody, a on ma wszystko by, jeśli mu umu i zręczności stanie, ujść kłom wąpierzy i wieniec wiciężstwa zawłaszczyć. Jeno żar-ludzie stanowią dlań groźbę, jako i dla drugich, aleć pono w zmaganiach sędziami są sami bogowie, a im wszelakie duchy z górnych światów muszą być uległe. Lepiej póki co zatroszcz się o swego towarzysza, co pod bramą nocuje, i sprowadź go ukradkiem za wały. Na żer widmom wydał go Krzesjasz pod pozorem sprawiedliwego wyroku… W tej chwili, jakby na potwierdzenie słów wróża, gdzieś na spowitych mrokiem stokach Łyśca rozległ się przeraźliwy krzyk. Zwielokrotniony przez krążące po puszczy echa, wyrażający skrajną panikę i rozpacz ludzki głos, którego nie było zdolne zagłuszyć nawet monotonne wycie wichru, poszybował ponad nagim szczytem niczym ponure przesłanie Nemezis. – Nie zwlekaj – Pąch podskoczył, niby żgnięty rozpalonym żelazem – tam, w głębi przełazu, jest furta dla bydląt. Pasterze gnają tędy owce na paszę odkąd wał okolił całe trzebiszcze. Pospieszaj, ja zasię baczność stróży odwrócę. * Biezdziad nie słyszał krzyku. Był już daleko, zbiegał z łagodnej pochyłości u podnóża południowego stoku. Niemal od momentu rozstania z braćmi towarzyszyły mu upiory. Uprzedzono go, że się pojawią, i że nie mogą wyrządzić mu krzywdy, dopóki nosi magiczny naszyjnik, ale ich towarzystwo nie należało do przyjemnych. Doznał wręcz porażającej grozy, gdy pierwsza grupa wampirów zastąpiła mu drogę. Postąpił zgodnie z udzielonymi przez Ładywoja wskazówkami, choć musiał wytężyć całą siłę woli, aby popędzić bez zawahania pomiędzy głodne widma. Te natychmiast pierzchły w mrok odrzucone mocą zaklęcia, jednak nie zrezygnowały z potencjalnej ofiary. Ścigały Biezdziada wciąż powiększającym swą liczebność stadem. Blade sylwetki mar migały pomiędzy czarnymi pniami po obu stronach ścieżki, a gdy zerknął do tyłu, przekonał się, że na pięty następuje mu cała gromada widmowych biegaczy. Część upiorów przebierała nogami w powietrzu, zawieszona głowami w dół, jakby czarny pas nieba ponad wyboistą drogą stanowił wygodny gościniec. Makabryczny widok lustrzanego peletonu sprawił, że Chościskowic stracił zimną krew, potknął się i wywinął kozła. Przez chwilę leżał z twarzą wtuloną w stertę wilgotnych liści, ale gdy nic się nie stało, odważył się otworzyć oczy. Wampiry otaczały go zwartym kręgiem, wyciągały pożądliwie pazurzaste dłonie, jednak najwyraźniej czar powstrzymywał je przed przekroczeniem niewidzialnej granicy. Teraz, gdy miał okazję przyjrzeć się prześladującym marom, zaskoczyły go widoczne różnice w ich kondycji. Większość była wychudła i zielonkawosina, ich sylwetki nieomal zlewały się z plamami światła rozsiewanymi przez mdły

blask księżyca, jednak niektóre, lepiej odżywione, sprawiały pozór żywych ludzi, od których różniły je jedynie sterczące z ust kły i mieniące się czerwono ślepia. Ale zarówno jedne, jak i drugie nie mogły go dosięgnąć, więc zawodnik nabrał otuchy i powstawszy z błota śmielej kontynuował wyścig. Choć wypadek sprawił, iż pogubił się w rachubie przebytej drogi, bez trudu zorientował się, że niedługo opuści stoki Łyśca i znajdzie się na bitym trakcie łączącym wsie leżące u podstawy góry. Wskazywały na to malejący kąt nachylenia szlaku i zwiększające się prześwity pomiędzy drzewami, które rosły rzadziej na skraju uprawnych pól. Dzięki temu mógł sięgnąć wzrokiem w głąb lasu i w porę dostrzegł kolejne niebezpieczeństwo. W oddali zapełgały krwiste ogniki, niczym żar przygasłych pochodni. Biezdziad nie wiedział, czym są, ale udzielono mu rady, aby unikał krążących po puszczy świateł niczym ucieleśnionej śmierci. Pognał więc ile sił w nogach, a wataha upiorów wytrwale dotrzymywała mu kroku. * Nielub odrzucił zaimprowizowaną pochodnię natychmiast, gdy odnalazł wskazaną przez mapę ścieżkę. Teraz musiał poczekać, aż oczy z powrotem przywykną do mdłego blasku skąpo rozsiewanego przez wąski sierp księżyca. Decyzja, by zaopatrzyć się w łuczywo, okazała się ze wszech miar słuszna. Początkowy odcinek od dawna nieuczęszczanego szlaku zarosły krzaki i młode drzewka, które, choć pozbawione liści, skutecznie maskowały skrót. Bez źródła światła i precyzyjnych wskazówek odnalezienie go w nocy graniczyło z cudem. Zapewne od lat nikt z niego nie korzystał, dlatego popadł w zapomnienie i planujący trasę Biezdziada Ładywoj poprowadził swego protegowanego dłuższą drogą, co w rezultacie zwiększało szanse łucznika. Naturalny zasiek, z początku trudny do pokonania, zanikał w głębi lasu, gdzie splecione w górze korony wiekowych drzew odcinały podłoże od życiodajnych promieni słońca. Stara ścieżka, choć zasłana zeschłymi liśćmi i ułomkami konarów, pozostawała równie czytelna dla wychowanego w puszczy myśliwego, jak bity gościniec dla mieszkańca miasta. Nielub nie ryzykował szybkiego biegu, liczne przeszkody skutecznie ukrywał mrok, ale maszerował szparko, a momentami nawet truchtał, gdy łagodnie nachylony stok umożliwiał zachowanie kontroli. Z faktu, że jest tropiony, zdał sobie sprawę, gdy zaalarmował go szósty zmysł. Z pewnością nie usłyszał niczego podejrzanego, ponieważ gromki szum z jakim wichura targała wierzchołki drzew skutecznie tłumił wszelkie inne dźwięki. Dałby głowę, że wśród ruchomej mozaiki rzadko rozsianych plam księżycowego światła również nie dostrzegł nic, co mogło tłumaczyć nagły niepokój. Przez chwilę nawet zastanawiał się, czy aby wypaczający percepcję narkotyczny bies nie płata mu figli, ale natrętne łaskotanie w karku i przyspieszony puls zmusiły go do podjęcia środków ostrożności. Znajdował się wśród starodrzewu, potężne pnie wyrastały z dala jeden od drugiego, pomiędzy nimi wił się niwelującymi stromiznę meandrami zapomniany szlak. Strzelec skorzystał z kryjówki, jaką zapewniał samotny krzak leszczyny i przywarował w gąszczu. Stąd miał doskonały widok na znajdujący się powyżej odcinek przebytego wcześniej zakosu drogi. Każdy podążający jego śladem prześladowca musiał go pokonać, ujawniając swoją obecność. Wiszący niemal w zenicie księżyc właśnie rozbłysnął, wyłaniając się spoza zwartej masy chmur i niczym widmowy reflektor oświetlił pochyły stok, malując pasy srebra i głębokiej czerni na hałdach zaścielających zbocze liści. Jeden z cieni poruszał się, gasząc kolejno jasne smugi. Nielub spostrzegł najpierw owo migotanie, później wypatrzył zgarbioną sylwetkę rzucającej cień istoty. Postać przypominała ludzką i, pomijając niezwykłą chudość oraz fakt, że pomimo chłodu nie nosiła żadnego odzienia, z pozoru niczym nie różniła się od innych przedstawicieli ludzkiego gatunku. A jednak łucznik nie żywił

najmniejszych wątpliwości, że zetknął się z czymś nienaturalnym i w napięciu obserwował stwora, pragnąc znaleźć potwierdzenie swych przeczuć. Człekokształtna istota przemykała chyłkiem skrajem ścieżki, wręcz niebezpiecznie blisko krawędzi pochyłości, zbliżając się szybko do punktu położonego powyżej kryjówki łucznika. W krótkich momentach, gdy nie zasłaniały jej pnie potężnych drzew, Chościskowic doskonale widział odrażające szczegóły anatomii intruza. Jednakże wielka głowa, blada karnacja, nieprzeciętnie długie ręce i patykowate nogi świadczyły jedynie o tym, że śledzi go jakiś wyjątkowo pokraczny osobnik, być może kaleki, z racji swej odmienności wykluczony przez miejscową społeczność i zmuszony do półzwierzęcego bytowania wśród leśnych ostępów. Podobne przypadki nie należały do rzadkości i strzelec z ulgą zaczął skłaniać się ku konkluzji, że poniosła go wyobraźnia, gdy domniemany kaleka, mijając przyczajonego w dole obserwatora, ujawnił przerażającą właściwość. Jego widziana z profilu sylwetka na mgnienie oka zapadła się i spłaszczyła, niczym oglądane pod zbyt ostrym kątem dwuwymiarowe zdjęcie, po czym natychmiast odzyskała przestrzenną formę, za wyjątkiem pewnego fragmentu. Pomiędzy karkiem a talią tropiciela ziała czarna, wypełniona nicością dziura. Stwór nie miał pleców! Na skutek szoku Nielub drgnął. Spowodowany drobnym ruchem szelest leszczynowych gałązek, niedosłyszalny na tle ryku srożącej się wichury, w jakiś sposób zaalarmował potwora. Widać jego zmysły funkcjonowały na równie niezwykłych zasadach, jak pozbawione istotnego elementu ciało. Przystanął i jął obracać się powoli wokół własnej osi, nasłuchując lub węsząc. I znów, stając bokiem, na ułamek sekundy zaklęsnął się, niemal dematerializując, i wnet wypuczył w bryłę, ukazując kompletny tors i ramiona. Najwyraźniej przód i tył nocnego łowcy egzystowały w różnych przestrzeniach lub światach, oddzielonych skompresowanym do grubości włosa bezmiarem pustki. Błysnęły czerwienią głodne ślepia, wpatrzone nieomylnie wprost w kryjówkę strzelca, a z rozwartej paszczy wysunęły się ostre, długie na palec kły. – „Wąpierz!” – Nielub poczuł, jak zimny pot rosi mu czoło. Nigdy dotąd nie spotkał krwiożerczej zjawy, ale opowieściami o nich karmiono go od maleńkości. Natychmiast przypomniały mu się czynione w dzieciństwie wysiłki, gdy nadaremnie próbował wyobrazić sobie istotę pozbawioną pleców. Zwykle widział w myślach potwornie okaleczonego człowieka, z krwawą raną ziejącą powyżej pośladków. Nie przypuszczał, że rzeczywistość okaże się stokroć bardziej przerażająca. Jednocześnie jednak, jakby na pocieszenie, pamięć podsunęła mu dziesiątki przykładów szczęśliwie zakończonych historii, w których samotny bohater, stosując wypróbowane metody, nie tylko uchodził cało przed kłami upiora, ale i był w stanie skutecznie unicestwić paskudę. Niestety równie żywo zabrzmiały mu w uszach ostatnie słowa ponurych gawęd kończących się śmiercią zagubionego wśród bezdroży wędrowca lub przeistoczeniem w wąpierza, bowiem ewentualne ukąszenie nieodmiennie skutkowało wieczystą klątwą. Pierwszy raz, odkąd przekazał nóż w ręce kapłanów, pożałował, że nie ma przy sobie magicznego narzędzia. Ale przecież miał inny nóż, podarowany przez nieznanego sprzymierzeńca! Nieobdarzony wprawdzie czarodziejską mocą i z dość lichej stali, ale i bajeczni bohaterowie nie dysponowali zazwyczaj lepszym orężem. Cała sztuka polegała na wiedzy, jak go wykorzystać. A księżycowa noc i konfiguracja terenu sprawiały, że warunki były wprost idealne, aby spróbować pewnej sztuczki. Wampir nie zamierzał pokonywać zakosu drogi. Pragnął natychmiast dopaść ofiarę. Stanął na krawędzi zbocza i rozłożył ręce, szykując się do drapieżnego skoku. Jego długi cień przeciął czarną linią osrebrzony księżycowym blaskiem stok i padł na kryjówkę Nieluba.

Strzelec bez wahania wbił ostrze w ciemny ślad. A ten natychmiast zaczął wsiąkać w wykłutą w podłożu dziurę niczym rozlana woda, wlokąc za sobą wyjącą rozpaczliwie zjawę. Upiór runął w dół, jakby wyszarpnięto mu spod stóp mroczny dywan, zaś sunąc po pochyłości sam spłaszczał się i mroczniał, aż w końcu nie było nic oprócz cienia, który zbiegł się w punkt i z głuchym cmoknięciem zapadł pod ziemię. Nielub wyszarpnął nóż. Ostrze, dymiąc i pełgając żarem, osypywało się w proch. Oręż okazał się skuteczny, acz jednorazowy. Odrzucił bezużyteczną rękojeść i wygramolił z zasadzki. Zrozumiał, czemu miały służyć przedmioty ofiarowane przez anonimowego darczyńcę, przerażała go jedynie ich ilość. Osikowe kołki w liczbie wystarczającej do najeżenia dwóch bron, kołczan pełen osikowych strzał, kopa główek czosnku – tym arsenałem mógłby uśmiercić hufiec upiorów. Zerknął w górę i przestał się dziwić. W miejscu, gdzie przed chwilą czaił się unicestwiony krwiopijca, teraz stały dwa tuziny wampirów. Nie było na co czekać. Miejsce nie nadawało się do obrony przed taką hordą. Wepchnął do ust główkę czosnku, pozostały wianuszek zarzucił sobie na szyję, i żując twarde łupiny popędził na złamanie karku. * Stanisław oprzytomniał dopiero w momencie, gdy za jego plecami zatrzaskiwały się ze zgrzytem czerwone wrota. Może bies przestał działać, a może pomógł mu zawinięty w skórkę od chleba lek, zaserwowany przez Awaswintę tuż przed wygnaniem. Wciąż jeszcze czuł w ustach niesmak i pieczenie wywołane działaniem gorzkiego proszku. Świadomość ostatnich wydarzeń niemrawo docierała do skołowanego umysłu Skarbimirowica. U jego stóp leżał na ścieżce wypchany mieszek i dwie wiązki słomy, a w ręku ściskał płonące łuczywo. Z jednej strony huczał targany wiatrem las, z drugiej piętrzył się czarny masyw kamiennego wału. – Mogło być gorzej – mruknął, pragnąc dodać sobie otuchy. – Łeb się na karku ostał, um przestał się biesić, trza jeno zaciszny kąt znaleźć i ogień rozniecić, by nie skapieć od chłodu do rana. Opuściwszy świątynny krąg, poczuł się zwolniony z przykrego nakazu milczenia, jął więc pogadywać sam do siebie, aby wykorzystać nagromadzony zapas niewypowiedzianych słów. Zaraz też przyszło mu do głowy, że obozując pod bramą, jako pierwszy stanie się świadkiem ewentualnego triumfu Nieluba i ten fakt ostatecznie poprawił mu humor. Wyszukał osłonięty od wiatru zakątek u podstawy skalnego usypiska, suchy i udeptany. Zapewne w tym miejscu świątkowie przyjmowali uboższych pątników, ponieważ w ciemnym kącie znalazł podniszczony stolik pełniący funkcję przenośnego ołtarzyka i drewniane zydle. Z nieukrywaną satysfakcją połamał służące pogańskiemu kultowi sprzęty i rozniecił ognisko. – Ładnie się pali żerców dobytek – perorował do nieistniejących słuchaczy. – Cieplutko, a słoma mięciutka. Niechaj mnie w rzyć cmokną owe Krzesjasze i Ładywoje, psia ich mać. Rad bym z dymem cały ów szatański szczyt puścił, jeno niełacno kamienie podżegnąć. O! A w mieszku kiełbasa. I piwo w dzbanie. Wnet wędlinkę podpiekę, popiję… Ciekawym, zali to będzie wieczerza, czyli już śniadanie? Prędko wprowadził swoje słowa w czyn i nasycony wyciągnął się na zaimprowizowanym legowisku. Przez krótką chwilę doskwierały mu nudności, wywołane raczej działaniem podanego przez wiedźmę specyfiku niż narkotycznego napoju, a gdy tylko ustąpiły, ogarnęło go otępienie i niepohamowana senność. Okrył wielki nos skrajem burki, podkulił rozgrzane u ognia nogi, po czym, głuchy na ryk szalejącej wichury, spokojnie zachrapał. Obudził go czyjś przeraźliwy krzyk. Przepełniające głos zgroza i rozpacz czyniły wrzask

tak niesamowitym, iż przez chwilę Stanisław sądził, że dźwięk jest echem sennego koszmaru. Powoli rozchylił powieki. Ognisko zamieniło się w stos węgli, ale księżyc świecił wystarczająco jasno, aby Awdaniec mógł dostrzec zarys drobnej postaci stojącej nieopodal na skraju pątniczej ścieżki. Usiadł, trąc oczy kułakami, i przyjrzał się uważnie przybyszowi. Malutka figurka intruza nie wzbudziła w nim niepokoju, raczej zainteresowanie. Miniaturowy osobnik, w dodatku chuderlawy i nieuzbrojony, nie powinien stanowić zagrożenia dla potężnego woja. Dziwnym trafem Skarbimirowic, po raz pierwszy w życiu, zapomniał o ubożętach, skrzatach i leśnych duszkach, które, choć mizernej postury, bywały mściwe i groźne. Nocny przybysz podreptał drobnymi kroczkami i wyszedłszy z cienia rzucanego przez ścianę lasu, stanął w smudze księżycowego światła. Z mroków listopadowej nocy wyłoniło się zabłąkane dziecko. Zdumiony Stanisław miał przed sobą kilkuletnią dziewczynkę, chudą, brudną, całkiem nagą i chyba bardzo zziębniętą, bowiem jej wątłe ciałko zupełnie zsiniało. Usiłowała otulić się niezwykle długimi, jasnymi włosami, którym widmowa poświata miesiąca nadawała srebrzysty odcień siwizny. Spojrzała ciekawie na koczującego przy drodze banitę, a wówczas młody woj spostrzegł, że na skutek przedziwnej iluzji jej oczy również wydają się srebrne. Niczym dwie wytoczone z cennego kruszcu kulki pozbawione źrenic. – Co cię tu przygnało, dziecino? – przemówił najłagodniej jak umiał Awdaniec. – Tyli ziąb, a ty bez nijakiego ochędóstwa się pętasz. Pewnikiem skostniałaś do szczętu. Co się stało? Pobłądziłaś? Rodziciele cię obumarli? Źli ludzie na tułaczkę wygnali? Dziecko milczało, ale podeszło trochę bliżej. Stanisław nie dziwił się. Mała musiała przeżyć potworną traumę. Widoczne niedożywienie i zwierzęca płochliwość przebijająca z ukradkowych gestów wskazywały, że już od dłuższego czasu przebywa z dala od ludzkich siedzib pozbawiona wszelkiej opieki. Kto wie, czy nie zdziczała w puszczy zapominając ludzkiej mowy? – No choćże tu! Wnet ogień podsycę – zachęcał Awdaniec. – Spojrzyj, nieco spyży w mieszku ostało. Wnet się ogrzejesz i podjesz, ja zasię okrzyknę stróżę. Nie powiem, by owi łysogórscy żercy byli na wskroś zacni, aleć przecie dziecięciu radzi udzielą schronienia. Ostrożnie, aby nie spłoszyć dziewczynki, podniósł się z zaimprowizowanego siennika i ściągnął z ramion opończę. Miał zamiar otulić nią zziębnięte ciałko, gdy tylko uda mu się pochwycić nieletniego milczka. Dziecko śledziło jego poczyna z bezpiecznej odległości. Kiedy wstał, uniosło głowę i wtedy Stanisław miał okazję dokładnie przyjrzeć się jego twarzy. Dostrzegł w niej coś nadzwyczaj niepokojącego. Maleńkie, bezbarwne i nieruchome oblicze przywodziło na myśl śmiertelną maskę bardzo nieświeżego trupka. – Ejże, czyś ty aby nie chora? – zapytał nieco łamiącym się głosem. Jak inni współcześni mu ludzie nade wszystko bał się zarazy. Ale zaraz uświadomił sobie, że lęk, który znienacka ścisnął zimnymi szponami jego serce, jest znacznie głębszej, transcendentalnej natury. Zdał sobie sprawę z niesamowitej scenerii listopadowej nocy. Na niebie lśnił siny sierp księżyca, co i rusz przesłaniany przez stada ciemnogranatowych, gnanych lodowatym wichrem obłoków, szumiała żałobnie czarna puszcza, za jego plecami piętrzył się kamienny wał pogańskiej świątyni. A on stał tu samotny w mroku i pocił się z wywołanego nieokreślonym przeczuciem strachu, wpatrzony w coś, co niegdyś zapewne było dzieckiem i nawet zachowało pozory dawnej postaci, lecz niestety właśnie postanowiło je odrzucić. Srebrne oczy dziewczynki zapełgały czerwienią i zmieniły w dwie kule piekielnego żaru.

Drobne usta rozdziawiły się ponad ludzkie możliwości niczym szczęki węża, zmieniając w morderczą paszczę, w której czeluści zalśniły bielą ostre kły. W ułamku sekundy potworek wystrzelił w powietrze, niczym wyrzucony niewidzialną sprężyną, celując zębami wprost w gardło struchlałego banity. Stanisław ledwie zdążył zareagować. Gdyby nie obudzona czujność, zapewne nie przeżyłby pierwszego ataku. Zdzielił kułakiem lecące ku niemu straszydło, odrzucając marę w mrok. Pompowana do żył adrenalina udzieliła mu nadludzkiej siły, miał bowiem wrażenie, że pięść ugodziła w wypełniony kamieniami wór, nie zaś w chuderlawe ciałko drobnej z pozoru istoty. Omal nie połamał sobie kłykci. O gwałtowności starcia świadczył fakt, że wampir oderwał rękaw skórzanego kubraka, o który zaczepiły drapieżne pazury. Zapewne z równą łatwością mógłby urwać człowiekowi rękę. Awdaniec wiedział, że padł ofiarą ataku wąpierza. Zbyt dobrze orientował się we wszelkiego rodzaju zabobonach i gusłach, aby żywić choćby najmniejsze wątpliwości co do wyniku potyczki. Desperackim ruchem sięgnął lewą ręką pod giezło i nerwowo gmerał za pazuchą. Liczył już tylko na jedno. Ponoć złe duchy niechętnie napastowały wyznawców nowej wiary. Gdyby błysnął upiorowi w rubinowe ślepia chrześcijańskim symbolem, może byłby on skłonny zrezygnować z niestrawnego posiłku. Orężni godłem Jezu Krysta drużynnicy księcia Mieszka bezpiecznie wycinali w pień święte gaje, gdzie nawki rozrywały pogan na strzępy za złamanie choćby najlichszej gałązki. Dlatego ogarnęła go czarna rozpacz, kiedy przekonał się, że nie ma na piersi krzyża. A głodne widmo już zbliżało się, szykując do kolejnego skoku. Pomagając sobie lewicą, Stanisław uniósł obolałe prawe ramię i niezdarnie się przeżegnał. Wampirek zasyczał jak rozdrażniony kot, ale gest nie skutkował lub łaknienie krwi przeważało nad odrazą. W ostatnim przebłysku nadziei woj chuchnął ile sił w płucach, licząc naiwnie, że gdzie nie pomógł Bóg, pomoże naczosnkowana kiełbasa. – Afgaggan skohls![152] – gromki głos Awaswinty osadził potwora w miejscu. Zdyszana wiedźma wypadła zza zakrętu drogi i natychmiast przystąpiła do akcji. Trzymanymi w dłoniach amuletami kreśliła w powietrzu magiczne znaki, a z jej ust płynął nieprzerwany potok zamawiań i zaklęć. Ostrożnie zbliżyła się do Skarbimirowica, który głośno dziękował Opatrzności za niespodziewany ratunek, odgradzając go własnym ciałem od krwiożerczej zmory. Wąpierz wił się i dygotał. Wypowiadane w gutarazda słowa wywierały nań dwojaki wpływ. Z jednej strony najwyraźniej magiczne formuły raniły go boleśnie, z drugiej zaś rozjuszały. Pyski wampirów przeważnie nie wyrażają nic prócz drapieżnej żądzy, jednak teraz trupie liczko wykrzywiał wyraz zajadłej, niemal ludzkiej nienawiści. Potworek uniósł głowę i zawył żałośnie. Natychmiast z głębi lasu i sponad ciemnych gołoborzy odpowiedział mu ponury zew dochodzący z dziesiątek głodnych gardzieli. A zaraz potem do szatańskiego chóru dołączył kolejny budzący grozę dźwięk. Miarowe łomotanie, jakby na stokach Łyśca niezliczone żelazne młoty waliły z miażdżącą siłą w pnie drzew oraz wapienne głazy. Wilchwa zrozumiała, że dalszą zwłokę nieuchronnie przepłacą życiem. Wyrwała garść piór ze swego płaszcza, zwinęła w twardą kulę, wszeptała w zaimprowizowany pocisk zaklęcie, po czym przytknęła go do resztek żaru pełgających w ognisku i cisnęła w upiora. Kłębek zapłonął w locie przekształcając się w jaskrawą kulę ognia, która ugodziła w zjawę, sypiąc fajerwerkami iskier. – Zgiń przepadnij, maro! A kysz! – wrzasnęła po słowiańsku Awa, gdy dzieciokształtny

stwór gorzał i rozpadał na unoszone wiatrem płonące strzępy. Amazonka pochwyciła rękę oniemiałego z szoku i zgrozy Awdańca. – Prędko, bieżajmy do przełazu, nim nas tu chąsa widm opadnie – szepnęła. Stanisławowi nie trzeba było dwa razy powtarzać. Pobiegłby za wiedźmą bez zastanowienia nawet do piekła, byle dalej od rojącej się od upiorów puszczy. * Niemoj nie zginął w lawinie. Pancerz stalowych mięśni uchronił go przed skręceniem karku, choć stracił na dłuższą chwilę przytomność i doznał licznych obrażeń, obijając się o ostre głazy. Gdy się ocknął i otworzył zalane krwią oko, pierwszym co spostrzegł w półmroku była jego własna noga stercząca pod nienaturalnym kątem z piętrzącego się wokół gruzowiska. Impet upadku poniósł go wraz ze stertą kamieni aż pomiędzy drzewa rosnące u stóp gołoborza. Z jękiem wyszarpnął prawą rękę z uwięzi skalnych ułomków i jął rozrzucać grzebiącą jego tors hałdę rumoszu. W lewym, zupełnie bezwładnym ramieniu nie czuł na razie nawet bólu. Kompletnie zgruchotał je pień potężnej jodły, na którym zatrzymało się bezwładne ciało mocarza. Zaciskając zęby, oparł się na łokciu i spróbował poruszyć tułów. Udało mu się odrobinę podźwignąć, lecz w tym momencie spadły nań wampiry i przygniotły wijącą się masą. Pędzące w wyścigu po kojącą wieczysty głód krew bestie zlatywały ze zbocza niczym stado sępów. Nad łupem zawrzała bezpardonowa walka na kły i pazury. Ledwie któryś krwiopijca zdążył się przyssać do arterii ofiary, już pięciu innych odciągało szczęśliwca od posiłku, pragnąc zająć jego miejsce. Dlatego Niemoj wciąż jeszcze żył, a nawet usiłował się bronić. Chościskowic pochwycił kamienny okruch o ostrych jak nóż krawędziach i tłukł nim z siłą zrodzoną z rozpaczy w niekształtne łby upiorów. A krzepy miał w zdrowym ramieniu więcej niż kilku przeciętnych mężczyzn razem wziętych. Ciosy wydawały się miażdżące, ale nie mogły zabić istot, które nie żyły już od pięciu stuleci. Co nie znaczy, że nie robiły na nich żadnego wrażenia. Wampir jest wielokrotnie silniejszy od przeciętnego człowieka, potrafi też częściowo się zdematerializować, rozwiewając w mgłę, aby uniknąć obrażeń. Jednak w takiej postaci nie może ssać krwi. Te były osłabione długotrwałym postem, zbyt złaknione, aby rezygnować z natychmiastowego zaspokojenia głodu i w dodatku zmagały się z atletą. Gdyby Niemoj miał całe kości, kto wie, może zdołałby bez pomocy zaklęć i magicznych narzędzi opędzić się od sfory widm. W końcu nawet najlepszy posiłek przestaje smakować, gdy ktoś tłucze łasucha ciężkim głazem po głowie. Ale odniesione obrażenia sprawiły, że mocarz mógł co najwyżej przedłużać swoją agonię, walcząc zaciekle o każdą chwilę dzielącą go od nieuchronnej śmierci. Zresztą wyrok zapadł już z chwilą pierwszego ukąszenia. Musiał opuścić ten świat na zawsze lub dołączyć do grona swych prześladowców. Niespodziewanie zmasowany atak ustał. Z oddali dobiegł przeciągły zew, przykuwając uwagę wąpierzy. Odpowiedziały chóralnym wyciem, po czym większość zjaw pognała w stronę łysego szczytu. Tylko dwie bestie kucały nad okrwawioną ofiarą. Pełen nowej otuchy Niemoj natychmiast wyrżnął jedną z nich w czerep, aż przygasły jej pałające ślepia i zniechęcona postanowiła dołączyć do towarzyszy. Druga desperacko wgryzła się w jego tors. Próbował pochwycić krwiopijcę za kark, ale wciąż trafiał ręką w lodowato zimną pustkę. W końcu zaczął poszukiwania od głowy i namacał chuderlawą szyję. Oderwał upiora od piersi i jął raz za razem tłuc pyskiem poczwary o pień, który pogruchotał mu kości. Czuł, że słabnie, lecz żądza zemsty oraz wrodzona waleczność nie pozwalały mu się poddać. Wtem otoczył go

jasny, łagodny blask i pomyślał, że umiera. I rzeczywiście umarł, gdy jarzący się wewnętrznym światłem obr zgruchotał mu młotem czaszkę.

XX NOC Drzwi chaty kamieniarzy otworzyły się z trzaskiem i do środka wpadła wzburzona Awa. Jej pierś unosiła się w szybkim oddechu, a pokryta zmarszczkami twarz lśniła od potu. Sama przed sobą nie chciała się przyznać, że po raz pierwszy w życiu niemal przegrała starcie z upiorem. Podsycona odwieczną, plemienną nienawiścią żywotność dzieciokształtnej zjawy przeraziła ją i przekreśliła wszelkie plany mające na celu czynne wsparcie Nieluba. Jej osoba prędzej mogła go zgubić niż ocalić. Łączące Chościskowiców z nieumarłymi więzy krwi nie miały dla upiorów żadnego znaczenia. Nie znały uczucia braterstwa, podobnie jak wszelkich wyższych uczuć, lecz żądza odwetu żywiona do spadkobierczyni katów jak najbardziej leżała w ich naturze. Lepiej, aby polowały na łucznika powodowane głodem, a nie chęcią zemsty. Wiedziała już, jak nieprzeliczone hordy krwiopijców czają się na stokach świętej góry. Pewnie dlatego, że dla nich też niegdyś była święta. Widziała przez chwilę zaledwie forpocztę ich legionu, gdy odwróciła się, aby zaryglować wiodącą do przełazu furtę. Chwała lechickim bogom, że w straszliwą noc Dziadów wzbraniają wąpierzom przekraczać wały trzebiszcza. Przerażony Stanisław z początku wzbraniał się, gdy nakazała mu warować w skalnej niszy, którą jedynie liche wrota dzieliły od zewnętrznej grozy, ale postraszyła go zemstą kapłanów i zgodził się pozostać w kryjówce, lamentując, że ukryty w norze przegapi dalszy rozwój wydarzeń. Obecnie nie mogła się powstrzymać, aby nie wyładować na kimś swej frustracji i złości. Odszukała wzrokiem matkę Biezdziada i z wściekłością syknęła: – Ty wredna suko! Wiem wszystko. Ułożyłaś się z Krzesjaszem a Ładywojem, jako twój synek Lestkiem będzie, zasię dwóch prawych Chościskowiców wydacie wąpierzom na żer. Wżdy gdzie durnej białce z lściwymi świątkami paktować. Omamili cię wizją biezdziadowej chwały, posłali durnia na strwon i nynie czekają, aż im święte dziedzictwo samo wpadnie w ręce. Wiedzą żercy, jako nie ino krwiopijcze zmory w borze siedzą. Jest i co gorszego, przed czym nie masz nijakiej obrony. Rzekł Krzesjasz: ni jeden nie wróci. I ja mu wierzę. Nynie wszyscy Chościsków dziedzice przez twe knowania sczezną. Słowa oskarżenia nie mogły paść w gorszym momencie. Napięcie panujące w izbie właśnie osiągnęło apogeum. Rozkojarzeni działaniem biesa lokatorzy i bez tego gotowi byli skoczyć sobie do gardeł. Może za wyjątkiem Bruna, którego obudził dopiero zgrzyt otwieranych drzwi i małego Stojgniewa, skulonego w kącie niczym zaszczuty zajączek. Reakcja Mazaharji była szybsza niż mgnienie oka. W ułamku sekundy przesadziła dzielący ją od Olgi stół i wyrżnęła wdowę po metropolicie pięścią w twarz. Cios miał siłę zdolną powalić konia, ale widać chorobliwie szczupła niewiasta prezentowała kondycję znacznie lepszą od pociągowego zwierzęcia. Wprawdzie zatoczyła się na ścianę, ale zaraz odbiła się od bali, zyskując impet, by z werwą ruszyć do starcia. Przeciwniczki wywodziły się z klanu kobiet, które od wczesnej młodości zaprawiały się w walce wręcz, ponadto każda z nich przez cały wieczór wręcz marzyła, że nadarzy się okazja, aby spuścić tej drugiej solidny łomot. W dodatku obydwie były matkami zżeranymi przez niepokój o synów, którzy w mrokach listopadowej nocy toczyli śmiertelne zmagania. Wprawdzie każda z nich swoiście i w zupełnie odmienny sposób pojmowała macierzyństwo, ale właśnie uświadomiły sobie, że

mogą już nigdy nie zobaczyć swych dzieci i ten fakt ostatecznie odebrał im rozum. Ogarnął je szał godny berserka, a potyczka zapowiadała się krwawo. Rozjuszone niewiasty przewalały się po ciasnej izbie niczym kłąb splecionych furii, ale nie była to jakaś pospolita babska szarpanina. Stosowane chwyty i przebiegłe ciosy wyprowadzane w strategiczne dla fizjologii punkty za pomocą: dłoni, stóp, kolan, łokci a nawet głowy rozłożyłyby na łopatki spowitego w kompletny bojowy rynsztunek woja wnet po rozpoczęciu pierwszej rundy. Teoretycznie Mazaharja, jako czynna wojowniczka, powinna mieć przewagę nad Olgą, która przed wielu laty porzuciła barwne życie Amazonki na rzecz małej stabilizacji. I faktycznie, w pierwszej chwili wydawało się, że matka Nieluba tylko igra ze swoją sparingpartnerką, pragnąc przedłużyć satysfakcjonującą zabawę, lecz naraz osłabła, zaczęła tracić równowagę, a w końcu zaliczyła kilka bolesnych trafień. Awaswinta szybko odkryła przyczynę nagłej niedyspozycji swej niepokonanej władczyni. Mściwy szaman mamrotał zaklęcia, wpijając ponure, czarne niczym chitynowy pancerz żuka oczy w walczące kobiety. Zamiast zareagować z wrodzonym umiarem, ukradkiem niwelując rzucony urok lub obracając czar przeciw jego nadawcy, wiedźma wydobyła swą kościaną różdżkę i przytknęła do karku Madziara. Magiczny paralizator wydał głośny trzask, emitując porcję niewidzialnej mocy. Resztki rzadkich włosów na głowie czarownika stanęły dęba, a spomiędzy zwiotczałych warg pociekła stróżka śliny. W tym samym momencie Mazaharja odzyskała formę. Oderwała się od przeciwniczki i z dystansu wyprowadziła kilka precyzyjnych uderzeń skierowanych na korpus i głowę. Olga upadła, choć do nokautu było jeszcze daleko. Usiłowała poderwać się z polepy, ale królowa Amazonek podcięła jej raz i drugi nogi, po czym uraczyła serią bolesnych kopniaków. Na niewzruszonym zazwyczaj obliczu matki Nieluba, które podczas potyczki nie wyrażało żadnych uczuć, zagościł pogardliwy uśmiech. Czterej Rusini, zaskoczeni nagłością wypadków i nieco oszołomieni przez wpływ narkotyku, dopiero teraz zdecydowali się pospieszyć w sukurs swej pani. Gwałtownością ataku pragnęli nadrobić zwłokę, lecz już na starcie dwóch wywinęło kozła, gdyż kucający nieopodal węgierski koczownik podstawił im nogę. Wąsacz najwyraźniej zamierzał działać na dwa fronty. Zanim odziani w baranice ochroniarze zdołali się pozbierać, cisnął cynową misą w Awaswintę. Wiedźma, wykonując unik, uwolniła szamana spod paraliżującego czaru, zaś ten, rezygnując z mało skutecznej magii, zaprawił ją kułakiem w dołek. Natychmiast pożałował decyzji o przeniesieniu zmagań na płaszczyznę fizyczną, bowiem leciwa niewiasta zrewanżowała się brutalowi fangą w nos, a potem z gracją i wprawą jęła spuszczać mu manto, jakiego przybysz z puszty nie zapomni do końca życia. Szare pióra z płaszcza wilchwy fruwały pod strzechę. Rusini podzielili siły. Dwóch obskoczyło Mazaharję, pozostałych dwóch usiłowało wziąć odwet na podstępnym Madziarze. Nie mieli łatwego zadania, ponieważ ich pleców natychmiast uwiesiły się z przyprawiającym o ból zębów piskiem wschodnie piękności i wypielęgnowanymi paznokciami usiłowały wydrapać mużykom[153] oczy. Zaś stepowy wojownik dobył z jakiegoś tajemnego schowka metalowy kastet i metodycznie dekompletował napastnikom uzębienie. Amazonka doskonale bawiła się, kopiąc i kulgając sponiewieraną Olgę. Skoncentrowana na igraszkach spostrzegła nowe niebezpieczeństwo dopiero wówczas, gdy dwie pary sękatych ramion odciągnęły ją od półprzytomnej ofiary. Już miała zaserwować prześladowcom pewien podstępny i nadzwyczaj bolesny chwyt, gdy wykręcający jej prawą rękę mężczyzna wystrzelił w powietrze, przeleciał przez pół izby i z trzaskiem gruchotanych kości rozbił się o ścianę.

Zdumiona zerknęła do tyłu. Bruno, kręcąc młyńca ciężką dębową ławą, przymierzał się do eksterminacji drugiego osiłka. – Poniechaj smarda. Sama mu lekcji szacunku udzielę – poprosiła, a serce Wilka ogarnęła pożoga, gdy dostrzegł w oczach niewiasty figlarny błysk niemal dziewczęcego rozradowania. – Ucisz lepiej tę chąsę, bo mi uszy puchną – wskazała przetaczające się w kącie kłębowisko, po czym odwróciła się żwawo do Rusina, który również zauważył ów przewrotny błysk i poczuł, że pora pomyśleć o rzeczach ostatecznych. Bruno ochotnie wziął się do wypełniania rozkazu. Wymierzył oburącz synchronicznego klapsa w kształtne zadki Węgierek, które skonfundowane umilkły i zsunęły się z grzbietów pokaleczonych mużyków. Pochwycił tych ostatnich za sterczące sponad baranic karki, stuknął skudlonymi łbami raz o ściany, raz o głowę zajmującego centralną pozycję koczownika i wytarł ręce w kaftan, spoglądając z zadowoleniem na trzy bezwładne ciała. Wrócił do Mazaharji, licząc, że może znowu raczy się doń odezwać lub choćby obdarzy łaskawym spojrzeniem. Dotychczas bowiem konsekwentnie traktowała go jak powietrze. Amazonka skończyła właśnie bardzo nieprzyjemny zabieg polegający na pozbawianiu męskości poprzez systematyczne miażdżenie kolanem podbrzusza ofiary. Złe przeczucia Rusina okazały się trafne. Skonał z bólu podczas tej operacji. Kobieta powróciła do skulonej na polepie Olgi i trąciła ją czubkiem buta. Spod zmierzwionej sterty futer i jedwabiu wydobył się cichy jęk świadczący, że matce Biezdziada powiodło się nieco lepiej niż nieszczęsnemu słudze. Wciąż żyła i mogła reagować na bodźce. Oczy Mazaharji pociemniały, gdy z ich szmaragdowej głębi ulatniał się przelotny blask. Kalkulowała, czy dobić sponiewieraną przeciwniczkę, czy pozostawić przy życiu, czerpiąc satysfakcję z jej poniżenia. Niespodziewanie zachwiała się i byłaby runęła między połamane sprzęty, gdyby Bruno nie pochwycił jej zwinnie w ramiona. To mały Stojgniew, któremu udzieliły się miotające dorosłymi emocje, podstępnie zdzielił wojowniczkę pod kolanem drewnianą kopyścią i natychmiast uciekł. Najwidoczniej odziedziczył po ojcu krzepę, bowiem udało mu się coś, czego nie dokonał przed nim żaden mężczyzna. Położył królową dzikich kobiet na łopatki. Pochylony Bruno trzymał w uścisku matkę przyjaciela i chyba nie zamierzał jej puścić. Twarze tych dwojga znalazły się niebezpiecznie blisko, tak że wzajemnie smakowali swoje przyspieszone oddechy. Oczy Amazonki pociemniały jeszcze bardziej, przyjmując jadeitowy odcień. Jakby próbując niebezpiecznego eksperymentu prowokacyjnie przesunęła koniuszkiem języka po wargach, które wciąż jeszcze zachowały dziewczęcy wykrój. Woj nie miał wątpliwości, że nareszcie widzi go, a nawet taksuje uważnym, pozbawionym emocji spojrzeniem. – Nie widuję ja bogiń – wychrypiał młody Wilk, dziwiąc się, w jaki sposób zdołał przepchnąć śmiałe słowa przez zaciśnięte gardło – jako twój syn, pani. Wszelako, choćby i objawiły mi się na onej świętej górze wszystkie królowe niebios w pełni swych kras i mocy, nie znajdę pośród nich ni jednej, co by zdołała przewyższyć cię gładkością lub biegłością w wojennym rzemiośle. Mazaharja roześmiała się cichutko, lecz szczerze, odchylając do tyłu zarumienioną z wysiłku twarz. Rozluźniła napięte w gotowości mięśnie i bezwładnie zawisła w ramionach Unisławowica. Wciąż chichotała, potrząsając głową w geście wyrażającym raczej pełne niedowierzania zaprzeczenie niż dezaprobatę. Jej długie włosy zamiatały zasłaną skorupami potrzaskanych naczyń polepę. Skonsternowany Bruno nie wiedział, co tak rozbawiło dziką kobietę. Może niezdarny komplement, bowiem, choć w swym mniemaniu wspiął się na wyżyny

krasomówstwa, to zdawał sobie sprawę, że daleko mu do skalda. A może Amazonka, zmuszona wreszcie do zaakceptowania skali namiętności, jakie jej osoba wzbudzała w znacznie młodszym mężczyźnie, w szczególny sposób broniła się przed tym faktem. Wtem członki niewiasty odzyskały zwykłą sprężystość. Zarzuciła wojowi ramiona na szyję i przyciągnęła jego kark, aż ich czoła i nosy zetknęły się, a hipnotycznie zielone oczy zajrzały wprost w rozszerzone, zwierzęce źrenice. – Pójdź ze mną – szepnęła bezdźwięcznie, zaś Wilk zadrżał, czując jak jej wargi muskają mu usta. – Wytrwale bieżysz ku zgubie, durniu, tedy wyjawię ci sekret dzikich żon. Ten sekret dzielą z nami jedynie umarli. Lękasz się? – Nie – odpowiedział równie cicho, czując jak serce przepełnia mu dzika, triumfującą radość. – Nie lękam się niczego i nie dbam o nic. Jakby z sprawą czarów spoczywająca w ramionach młodzieńca Mazaharja stała się nagle nieważka i oto już zmierzała zdecydowanym krokiem w kierunku wiodących na majdan drzwi. Nim przekroczyła próg raz jeszcze kopnęła od niechcenia wijącą się na ziemi Olgę. Ani razu nie obejrzała się na podążającego w ślad za nią Wilka. Na środku izby stała zafrasowana Awaswinta. Rubinowy blask przygasłego paleniska pełgał po zgarbionej sylwetce samotnej triumfatorki, bowiem tak chyba należałoby określić jedyną uczestniczkę gromadnej bijatyki, która mogła o własnych siłach utrzymać się na nogach. Nawet madziarskie kusicielki, wycieńczone niecodziennymi zapasami i chwilowo niezdolne spocząć na potłuczonych zadkach, bezwładnie podpierały ściany. * Nielub nie wiedział, że kiedyś istnieć będzie dyscyplina określana jako parkour, ale właśnie uprawiał coś bardzo zbliżonego, pokonując na przełaj zakosy ścieżki wijącej się poprzez ciemny bór na stokach Łyśca. W pełnym pędzie przesadzał zasieki zwalonych drzew, kangurzymi susami przeskakiwał wykroty, odbijał się kończynami od oślizgłych pni wykonując samobójczy slalom i zręcznymi przewrotami tuszował niezliczone upadki. Jednak banda ulgowo traktowanych przez grawitację upiorów dosłownie następowała mu na pięty. Kilkukrotnie czuł na plecach dotknięcie pazurzastych dłoni, ale za każdym razem udawało mu się wyrwać pozostawiając w szponach strzępy poszarpanego giezła. Po pewnym czasie zauważył, że pościg to zbliża się gwałtownie, to znów z nieznanych przyczyn pozostaje daleko w tyle, a widma, miast prowadzić pogoń najkrótszą drogą, kluczą bezładnie po lesie. Widać napotykały jakieś niedostrzegalne dla łucznika przeszkody, które dla wampirów okazywały się niemożliwe do pokonania. Zaczął gorączkowo zastanawiać się, co wywołuje owe postoje, bowiem jedynie powodowanej przez nie zwłoce zawdzięczał fakt, że wciąż jeszcze pozostaje przy życiu. Sprinterskie umiejętności zjaw wielokrotnie przewyższały możliwości najsprawniejszego człowieka. Po chwili zdarzyło się coś, co umożliwiło Nielubowi rozwikłanie zagadki. Samotny upiór niemal dopadł Chościskowica. Zrównał się z nim i biegł tuż obok, miotając się i sycząc, ale w żaden sposób nie potrafił dosięgnąć ofiary. To nikły strumyczek bieżącej wody, tryskający z jednego z niezliczonych pokrywających stok wywierzysk, stanowił dlań nieprzekraczalną barierę. Zanim potok rozlał się w kałużę i wsiąkł bez śladu w pokłady liści, łucznik zdążył naszykować osikowy kołek. Tygrysim skokiem rzucił się na krwiopijczą zjawę, która najwyraźniej nie spodziewała się żadnego oporu ze strony potencjalnego posiłku, i wbił zestruganą w ostry szpic drzazgę w okolice jej serca. Wąpierz zniknął bez śladu, osypując się chmurą miałkiego prochu. Znużony pościgiem zbieg dostrzegł swoją szansę. Żywa woda, zgodnie z przekazywaną w

legendach wiedzą, była naturalną fortyfikacją chroniącą przed atakami wampirów, a u podstawy góry musiał natknąć się na okresowe strumienie, które jesienią, zasilone przez obfite deszcze, wzbierały wypełniając wyschnięte koryta. Widma mogły włóczyć się pośród bagien i porosłych rzęsą rozlewisk, wędrować po lodzie, ale najmniejszą rzeczkę musiały omijać, cofając się aż do jej źródła. Biegacz podwoił wysiłki. Nachylenie zbocza złagodniało, sugerując, że szlak prowadzi teraz równolegle do warstwic terenu, gdy słaniający się na nogach Nielub znalazł wreszcie przecinający ścieżkę ruczaj, wartko przelewający się w błotnistym łożysku. Rozbryzgując nurt przedostał się na przeciwległy brzeg i opadł na kolana, rozpaczliwie chwytając powietrze. W głowie wirowało mu od wysiłku, przed oczami krążyły ciemne płatki, ale pilnie śledził poczynania upiorów, których tłum zgromadził się na skraju wody. Spora część z nich natychmiast pobiegła w górę strugi, część podążyła z prądem potoku, jakby licząc wbrew logice, że gdzieś nieopodal wnika on pod ziemię, zaś kilka niezdecydowanych kręciło się w miejscu. Łucznik poczekał, aż unormuje mu się oddech oraz ustanie drżenie rąk, zdjął z pleców łuk i na próbę posłał pozbawioną grotu strzałę w pierś najbliższego potwora. Ten, zgodnie z przewidywaniem, rozwiał się w pył. Jednak pozostałe natychmiast zastosowały zdumiewającą taktykę. Jak na komendę odwróciły się do strzelca nieistniejącymi plecami, niemal niknąc w gęstym mroku. Nielub wystrzelił kolejny pocisk, mierząc gdzieś pomiędzy szyją a lędźwiami niezwykłej istoty, ale ostry bełt ani nie utkwił w czarnej dziurze, ani nie przeleciał na wskroś, lecz poszybował w jakąś niezgłębioną otchłań powoli rozpływając się w nicości. Strategia faktycznie mogła okazać się skuteczna, gdyby zjawy miały do czynienia z kimś mniej wprawnym w posługiwaniu się bronią. Lecz już następna strzała ugodziła wąpierza precyzyjnie w tył czaszki i skutecznie unicestwiła paskudę. Uczestnik śmiertelnych zawodów z trudem powstał na nogi i powolnym truchtem oddalił się w las. Instynkt podpowiadał mu, że niemal dociera do celu, ale nie stać go było na kolejny morderczy wysiłek. Musiał zachować zapas sił niezbędny, aby powrócić na szczyt, a znając tempo, w jakim potrafiły przemieszczać się wampiry, przewidywał, że i tak dopadną go zanim posiądzie trofeum lub w najlepszym wypadku zaraz potem. Jedynym wyjściem wydawało się stawić im czoła i wytłuc co do jednego. Zmarnował kilka strzał nie dla czczej igraszki, lecz by przekonać się, na ile skutecznym orężem dysponuje. Eksperyment przyniósł obiecujące wyniki, więc teraz należało tylko znaleźć miejsce odpowiednie na zasadzkę i wykorzystać fakt, że ścigający go zastęp uszczuplił swoje szeregi. Niebawem stary szlak wyprowadził go na niewielką polankę, wprost wymarzoną jako arena dla rozprawy z widmami. Nielub nie zamierzał się ukrywać. W końcu to on sam miał stanowić przynętę. Potrzebował jedynie dobrego pola ostrzału i jakiegoś zasieku, który zabezpieczałby mu tyły. Tę rolę miała spełnić wątła strużka wody, leniwie sącząca się w poprzek ścieżki. Zatrzymał się na skraju strumyka i wydobył z mieszka cały zapas osikowych kołków. Najeżył nimi wilgotną darń po obu stronach drogi, umacniając flanki. Wytarł starannie ręce, przyjął łuczniczą postawę i wbił wzrok w polanę pokrytą ruchomym dywanem osrebrzonych księżycowym blaskiem paproci. Zasłuchany w ponurą pieśń wichru, cierpliwie czekał. * Amazonka wspięła się na szczyt zachodniego wału i zapatrzona w siny sierp księżyca zrzuciła srebrzystą kolczugę oraz pikowany kaftan. Po chwili stała naga w podmuchach lodowatego wiatru, który mierzwił jej długie włosy i potępieńczo wył w szczelinach

kamiennego usypiska. Powoli odwróciła się do Bruna, rozścielającego podbity futrem płaszcz na ostrych głazach. Potężne sploty mięśni pokrywające jego młodzieńcze ciało zalśniły w blasku miesiąca, gdy wyprostował się pośród rozrzuconych fragmentów zbroi niczym pierwszy bóg wyłaniający się ze skorup kosmicznego jaja, z którego narodził się wszechświat. Pokryte tatuażami piersi kobiety unosiły się w gorączkowym oddechu, potężny tors mężczyzny zrosił pot, jakby przepełniający tych dwoje wewnętrzny żar posiadał moc zdolną przemienić w pustynny samum mroźny oddech nieodległej zimy. Jarzące się zielono kocie oczy mierzyły się w napięciu z zachłannym spojrzeniem czarnych źrenic Wilka. Nie sposób było odgadnąć, czy bezwzględni wojownicy o sylwetkach uformowanych przez naturę na kształt antycznych posągów gotują się do miłosnych igraszek, czy śmiertelnej walki. – Zda mi się, żem całe wieki nie zaznała męża – szepnęła Mazaharja. – Głodne mam łono, ty zasię nosisz w sobie bestię zdolną je nasycić. Wszelako wiedz! Za rozkosz przyjdzie ci zapłacić życiem. Tak głosi zakon dzikich żon, zasię ich ksieni wieczyście winna pozostać wierna jego przykazaniom. Nie doczekała się sensownej odpowiedzi. Bruno zawarczał niczym dziki zwierz i skoczył, by porwać ją w ramiona. Amazonka zręcznym chwytem obaliła mężczyznę na plecy i dosiadła w pozycji jeźdźca, wydając przeciągły jęk rozkoszy. Przymknęła powieki, poddając się ekstazie, a gdy ponownie spojrzała na kochanka, zdumiała ją przemiana, jaka w nim zaszła. Szare oczy Unisławowica całkowicie zatraciły ludzki wyraz, przemieniając się w drapieżne ślepia głodnego wilka. Dyszące gorączkowo usta rozchyliły się, odsłaniając dwa rzędy lśniących bielą zwierzęcych kłów, a muskularne barki i kark pokrył cień klującej się gwałtownie płowej szczeciny. Uzbrojone w potężne pazury palce pochwyciły ramiona wojowniczki i animalistyczny stwór z nieposkromioną siłą obrócił ją niczym szmacianą lalkę na kolana, by w tej pozycji kontynuować miłosny akt. Ostra sierść drapała ją w plecy, czuła, że rozpychający jej łono organ nie przypomina już ludzkiego członka, a mimo to, a może właśnie dlatego, dostarcza niezwykłych i oszałamiających doznań. Bowiem dzika kobieta, pomimo niezwykłej i nieco upokarzającej sytuacji, doznawała najgłębszej rozkoszy, jakiej nigdy nie zaznała z mężczyzną. Nie bała się, ponieważ nie potrafiła bać się nikogo i niczego, więc stosunek z mityczną bestią przyprawiał ją o dreszcz ekscytującej emocji. Dotychczas zawsze gardziła swymi partnerami, nie oddawała się im, lecz brała ile uznała za stosowne. Po raz pierwszy doświadczyła pełnej uległości, jednocześnie nie czując się poniżona, gdyż posiadł ją wilczy duch, potężny i pierwotny niczym żywioł ognia. Szczytując, słyszała jak zaspokojony potwór wyje triumfalnie na cześć nocy i księżyca. Bruno ocknął się przekonany, że zatracił się na moment w miłosnej ekstazie. Bolały go wszystkie kości i świerzbiła skóra, ale jego serce przepełniała wdzięczna radość i wszechogarniający spokój, jakiego nie pamiętał od czasów dzieciństwa. Nagle na gardle poczuł stalowe ostrze i zrozumiał, że za chwilę zapłaci najwyższą cenę za spełnienie swych pragnień. Rozchylił powieki, bowiem chciał w ostatnich chwilach życia widzieć tę, od której rad był przyjąć rozkosz i śmierć, ofiarowane w jednym niepodzielnym pakiecie. Mazaharja spoglądała na niego szmaragdowymi oczami, które zatraciły swój zwykły wyraz zimnej obojętności. Zamiast niego spostrzegł ciekawość i coś jeszcze. Pełną pobłażania czułość, jaką obdarza się figlarnego psa lub udomowioną łasicę, stworzenia niekoniecznie pożyteczne, ale dostarczające w kontaktach wielu miłych doznań. – Nie spełniłam się z mężem, lecz ze zwierzem – szepnęła ochryple Amazonka, ocierając się udem o twardy brzuch Wilka pod okrywającym ich ciała płaszczem. – A tego mi zakon nie

broni. Tedy nie pogwałcę jego przykazań, darowując życie mężowi, co niczego ode mnie nie zaznał, okrom lubego widoku mych babich kras. Żyj dalej i troszcz się o mego syna, Wilku. Zwinęła sprężyste ostrze, które z powrotem przybrało formę zdobiącej jej ramię bransolety, i przeciągnąwszy się leniwie, poczęła z gracją zbierać skotłowaną odzież. – Rusz się, otroku! – rzuciła ostro. – Spieszmy do chyczy, bo a nuż pobite smardy oprzytomnieją i na biednej Awie zechcą sobie zebrane cięgi powetować. Skołowany, lecz mile zaskoczony pomyślnym zakończeniem niebezpiecznej schadzki, Bruno jął posłusznie wykonywać rozkazy swej srogiej pani. Gdy schylił się po giezło, spostrzegł dwa złote krzyże, swój i Stanisława, tkwiące w szczelinie pomiędzy głazami. * Nielub nie czekał długo. W głębi lasu zamajaczyły blade sylwetki i po chwili grupa wampirów złożona z niespełna dwudziestu osobników wpadła na polanę. Kierowane najpierwotniejszym instynktem mary nie zaprzątały sobie głowy analizą sytuacji, lecz zwartym stadem najkrótszą drogą podążały po łup. Znów dało się zauważyć ich szczególne podejście do praw fizyki, jakby wpływ wywierany na fantomatyczne ciała przez materialny świat stanowił jedynie projekcję uniesionych z dawnego życia wyobrażeń i zatartych wspomnień. Część zjaw biegła jak ludzie, po ziemi, przedzierając się z hałasem przez gęste krzaki paproci, część zaś, niemal nieważka, przemieszczała się ponad zielonym dywanem stąpając lekko po pierzastych liściach. Chościskowic poczekał, aż stado znajdzie się na tyle blisko, żeby celując nie musiał brać poprawki na parabolę lotu pocisku, i metodycznie przystąpił do rzezi. Strzelając na niewielką odległość trafiał bezbłędnie w wybrany punkt anatomii potworów i znana już sztuczka z odwracaniem się plecami nie mogła uchronić ich przed unicestwieniem. Próbowały więc dopaść strzelca, wykorzystując swą nadprzyrodzoną szybkość i liczebną przewagę, ale ów posyłał osikowe brzechwy bez chwili wahania z niemal magiczną częstotliwością i precyzją, niczym uzbrojona w łuk wtóra śmierć, zesłana przez bogów w celu ostatecznej zagłady plemienia przeklętych. Na otwartej przestrzeni upiory nie miały szans, jednak nie wszystkie okazały się równie głupie i zapamiętałe. Nielub usłyszał z prawej strony gniewne syknięcie. Niemal odruchowo wypuścił w tym kierunku spoczywającą na napiętej cięciwie strzałę, przeszywając wąpierza, który próbował ukradkiem zbliżyć się do jego stanowiska. Widać zasiek z osikowych kołków miał moc kaleczenia kończyn na poły nieważkich istot i właściwie spełnił swoje zadanie, ujawniając obecność zranionego w stopę krwiopijcy. Łucznik przelotnie skontrolował jeszcze swą lewą flankę, a kiedy odwrócił się w kierunku polany, aby dokończyć eksterminację niedobitków, przekonał się, że pokonane wampiry zniknęły. W zdumieniu lustrował otoczenie, poszukując wyjaśnienia zagadki. Wprawdzie stwory poruszały się błyskawicznie, ale spuścił je z oczu dosłownie na ułamek sekundy. W tak krótkim czasie nie zdążyłyby ukryć się w lesie. Ponad zmierzwionym dywanem paproci unosiło się pojedyncze pasmo mgły. Pojawiło się nagle i jakby znikąd, a jego wygląd wydawał się strzelcowi podejrzany. Na wszelki wypadek posłał w jego kierunku pojedynczy pocisk, który nie napotykając oporu poszybował pomiędzy drzewa. Dopiero obserwując trajektorię strzały, odchyloną przez porywisty wiatr, odkrył, dlaczego mlecznobiały woal sprawia nienaturalne wrażenie. Opar nie poddawał się prądom powietrza. Powoli posuwał się w kierunku przeciwnym niż huraganowe podmuchy, wijąc się leniwie niczym zmieniający hals żagiel. Nie było na co czekać. Mgła wprawdzie pełzała bardzo powoli, ale nie pozwalała się zranić ani zatrzymać, zaś jej związek z nieumarłymi nie

podlegał kwestii. Nielub przeskoczył strugę zamierzając odtąd bez wytchnienia podążać do celu, ale nim zdążył uczynić pierwszy krok zatrzymało go kolejne nadprzyrodzone zjawisko. Po obu stronach ścieżki stały dwie świetliste, nadnaturalnie wysokie postacie. Obnażeni do pasa giganci, którym łucznik, wspiąwszy się na palce, sięgnąłby może czubkiem głowy do masywnych torsów, prezentowali muskulaturę godną cyklopów. Ich uda okrywały przewiązane w talii skórzane fartuchy noszone tradycyjnie przez trudzących się przy warsztacie kowali, zaś w mocarnych prawicach ściskali potężne młoty. Już same sylwetki olbrzymów porażały mocą i ogromem, ale prawdziwe przerażenie budził buzujący w ich wnętrzu ogień. Najintensywniej płonął w piersiach, rytmicznie rozbłyskując od środka poprzez czarny ruszt żeber, jakby serca zjaw na podobieństwo miechów podsycały wieczysty żar w takt swych uderzeń. Słabiej tlił się w brzuchu, mieniącym się rubinowo niczym pełen węgli popielnik, natomiast z oczu, ust i buchających dymem nozdrzy przeświecał tylko migotliwy odblask wewnętrznej pożogi. Obry uniosły atrybuty swego rzemiosła z widocznym zamiarem zdruzgotania lichej ziemskiej istoty. Rozjuszone rozjarzyły się niemal do białości, oświetlając skamieniałego ze zgrozy Nieluba. Gdy długie, jasne kędziory Chościskowica zalśniły w gęstym mroku, jeden z niebieskich kowali zawołał coś głosem brzmiącym jak bijący o kowadło metal, wyrzucając przy tym z ust kłąb gryzącego dymu. Zataczające w powietrzu łuk obuchy zatrzymały się wpół drogi i zawisły nad głową niedoszłej ofiary, nieruchome, lecz nadal groźne. Uczestnik nocnych zmagań stał się świadkiem gromkiej dysputy, której towarzyszyły dźwięki przypominające dobiegający z kuźni łomot, zaś jej wynik, jak się wkrótce zorientował, miał zadecydować o jego losie. Szybko zaczął wyławiać spośród metalicznego hałasu brzmienie poszczególnych słów i ze zdziwieniem przekonał się, że z grubsza pojmuje ich znacznie. Nielub nie znał języka swych dalekich przodków, lecz z dzieciństwa wyniósł jaką taką znajomość skażonego języka gockiego, gutiska razda, będącego wprawdzie mową ich najzajadlejszych wrogów, ale też bardzo blisko spokrewnionego w warstwie leksykalnej. Dlatego zrozumiał, że olbrzym, którego okrzyk ocalił mu życie, rozpoznał go jako posiadacza świętego noża i zastanawia się, czy nie uznać w nim dziedzica chwały dawno zaginionego ludu. Po raz pierwszy w życiu łucznik ucieszył się, że przewrotne ostrze przez lata kierowało nań baczną uwagę mieszkańców zaświata. Pożałował za to swych bieżących sukcesów, gdyż drugi gigant upierał się, aby natychmiast uśmiercić osobnika, który przed chwilą jego umiłowaną matkę, wiodącą wprawdzie nieciekawą egzystencję, ale wciąż obecną na jakiejś płaszczyźnie istnienia, zamienił w garść prochu. Rada w radę żar-ludzie postanowili chwilowo darować Nielubowi życie i, podobnie jak kapłani, zdać się na wyroki Doli. Zapewne ich decyzją również kierowały przewrotne intencje. W puszczy nadal roiło się od wygłodniałych upiorów, więc należało przypuszczać, że pragnęli nakarmić dotkniętą klątwą rodzinę, pozornie nie ingerując w wynik zawodów, w których ostatecznymi arbitrami byli wszechpotężni bogowie. Przeklęci krwiopijcy nie podlegali żadnym ziemskim ani niebiańskim prawom, lecz świetliste obry i żercy musieli liczyć się z wyrokami władców Prawi. Przeczuwając drzemiący w łuczniku potencjał, wszak wykazał się mocą jako powiernik wieszczego noża, wzdragali się przed bezpośrednim zgładzeniem potencjalnego Lestka, jednak zamierzali w miarę swych możliwości utrudnić mu zadanie. Dlatego jeden z gigantów, zanim obydwaj majestatycznie oddalili się w ostęp, dotknął od niechcenia drewnianego oręża, który natychmiast spowiły płomienie. Nielub biegł, nie starając się oszczędzać sił i nie bacząc na ryzyko połamania kończyn. Nie

umiałby racjonalnie wyjaśnić przyczyny, która spowodowała, że spotkanie z bodami odebrało mu wszelką nadzieję na pomyślne zakończenie nocnej eskapady. Może sprawiła to utrata łuku, a może uświadomił sobie własną kruchość w obliczu potęg reprezentowanych przez pałające zjawy. Ogarnęło go przeświadczenie, że nie uda mu się cało powrócić w glorii chwały na szczyt. Wykończą go wampiry, obry lub coś jeszcze innego, o czym nie raczyli uprzedzić go żercy. Ale brak perspektyw nie oznaczał, że zamierza poddać się bez walki. Rezygnacja nie leżała w jego naturze. Po prostu wyznaczył sobie skromniejszy, leżący w zasięgu możliwości cel. Chciał za wszelką cenę zdobyć jesionowy wieniec, pokonać braci i okazać się prawowitym dziedzicem starożytnego rodu mocarzy. Nie wkroczy do Nawi jako bezimienny łucznik, lecz jako Chościskowic, niedoszły pan mrocznej krainy. Nieoczekiwanie zapomniany szlak wyprowadził go na dolny odcinek pątniczej ścieżki. Od słupów dzielił go dystans najwyżej pięciuset kroków. Pokrywające niebo chmury zgęstniały, ale paradoksalnie zrobiło się widniej, gdyż zwarta masa obłoków niczym matowe zwierciadło odbijała blask księżyca, który zbliżył się do horyzontu i podświetlał ją teraz od spodu. Łucznik zobaczył w perspektywie rozstępujących się drzew polanę i lśniący bielą pal. Ciemny owal na jasnym tle świadczył, że wieniec wciąż jeszcze czeka na zwycięzcę. Lecz po równinie wokół słupów snuły się boda, a z przeciwnej strony nadciągał na czele hordy wąpierzy Biezdziad, szybko zbliżając się do cennego trofeum. Widocznie przybrany syn metropolity również spostrzegł konkurenta, odzianego w doskonale widoczne na tle ciemnej ściany lasu lniane giezło, bowiem podwoił wysiłki. Biezdziad znajdował się bliżej celu, za to Nielub pędził w dół stoku. Strzelec z każdym krokiem nabierał prędkości, sadząc ogromnymi susami, jakby na widok upragnionej nagrody opuściło go bez śladu spowodowane wyczerpującymi zmaganiami znużenie. Klucząc, niczym kołujący sforę hartów zając, wyminął rozsiane w luźnym szyku boda, potknął się, wywinął kozła i nie tracąc impetu poderwał na nogi. Wytrwale niwelował przewagę przeciwnika, czując, że serce za moment wyskoczy mu z piersi. Syn Olgi na widok łucznika doznał przykrego rozczarowania. Nie spodziewał się, że któryś z braci jeszcze pozostaje przy życiu, a tym bardziej, że może go ubiec w zdobyciu zaszczytnego tytułu. Pewien wygranej truchtał miarowo poprzez wymarłe wsie, oszczędzając siły na spodziewaną wspinaczkę. Zapewne wędrowałby jeszcze wolniej, gdyby nie paskudne towarzystwo śliniących się i cmokających zjaw. Nie zmęczył się więc zanadto, ale nagła świadomość potencjalnej przegranej niekorzystnie odbiła się na jego kondycji. Przechodząc do sprintu, stracił oddech i słabł z każdym krokiem, pokonując łagodne z pozoru wzniesienie. Poza tym przerażała go obecność żar-ludzi. Do tej pory nie miał z nimi bezpośredniej styczności i nie wiedział, czego należy z ich strony oczekiwać. Spostrzegł, że łucznik dosyć gładko przedarł się przez świetlisty zastęp, więc spróbował podobnej sztuki. Giganci z pozoru nie reagowali, gdy lawirując przebiegał poprzez ich szeregi, lecz bacznie śledzili jego poczynania. Jakby ich jarzące się odblaskiem wewnętrznego ognia oczy miały moc zazierania w mroczne tajnie człowieczej duszy. A w duszy Biezdziada czaiły się podstęp, zdrada, nadęta pycha i zamiłowanie do krętactw niegodne Chościskowica. Omijał właśnie kolejnego olbrzyma, gdy ów, jakby wykonując wyrok zapadły na podstawie milczącego porozumienia płomienistych istot, uczynił nieznaczny gest muskularną dłonią. Magiczny naszyjnik pękł i sypiąc okruchami kości zsunął się z szyi niedoszłego zwycięzcy. Gdyby zawodnik w tej strasznej chwili przyspieszył, zdobywając się na ostateczny wysiłek, miałby jeszcze szansę ubiec brata. Ale on myślał tylko o ratowaniu życia i porzucając marzenia o chwale padł na

kolana, próbując odzyskać utracony talizman. Natychmiast dopadły go upiory. Wytrwałe widma, wbrew wszelkim nadziejom uparcie tropiące niedostępną ofiarę, nareszcie osiągnęły upragniony cel. Gromadnie syciły swój głód, podczas gdy przywalony ich hordą Biezdziad wciąż jeszcze drapał rozpaczliwie darń rozczapierzonymi palcami w poszukiwaniu zguby. Boda obserwowały tę scenę z pełnym pobłażania rozbawieniem, jak ludzie ciskający kości sforze ulubionych psów. Nielub wystrzelił w powietrze, porwał w locie jesionowy wieniec, wykonał przewróty lądując na zwartym materacu pochłoniętych żerowaniem wampirów i niesiony impetem popędził dalej. Udało mu się wyhamować dopiero na przeciwległym skraju polany. Głośno dysząc odwrócił się i ocenił swoją sytuację jako beznadziejną. Drogę powrotną przegradzały mu boda i upiory, a pątniczą ścieżką spływała złowróżebnymi kłębami niesamowita mgła, w której mlecznych oparach majaczyły sylwetki wilków. Górą krążyły przebudzone ścierwojady i sowy, bowiem nocne stworzenia podlegały władzy złych duchów i zawsze gotowe były podążyć im w sukurs. Mógł spróbować odwrotu, pobiec do nieodległej osady i szukać ratunku, łomocząc do drzwi zabarykadowanych chat, ale nie miał już na to siły. Kolana uginały się pod nim, zimny pot lał się strumieniami, a serce nie nadążało pompować krwi w obolałe członki. Nadszedł gorzki kres zmagań. Chościskowic wyprostował się i przełamując ogarniającą ciało słabość postąpił naprzeciw swemu przeznaczeniu. Za chwilę budzące grozę istoty rozerwą go na strzępy, ale on w swoim mniemaniu i tak okazał się zwycięzcą. Dumnie wzniósł ponad głowę wieniec czyniący go jedynym pełnoprawnym dziedzicem pokoleń legendarnych bohaterów. Niechaj sama śmierć dostrzeże jego triumf i pochyli kark, wypełniając swą odrażającą powinność. Lecz oto żar–ludzie jako pierwsi oddali mu pokłon. Spomiędzy drzew wybiegł olbrzymi jeleń. Śnieżnobiała sierść zwierzęcia mieniła się w mroku miliardami złotych iskier, a w świeczniku rosochatego poroża płonął niczym znicz ognisty symbol świętego drzewa. Rogacz zbliżył się do łucznika i obdarzył badawczym spojrzeniem rozumnych oczu, które w niczym nie przypominały ślepiów dzikiego roślinożercy. Czaiła się w nich prastara mądrość i świadomość własnej potęgi. Przenikały człowieka na wskroś, budząc w jego duszy echa nieznanych tęsknot i wydobywając fragmenty zapomnianej wiedzy o własnym gatunku, ukryte w jakimś tajnym archiwum zbiorowej podświadomości. Nielub, choć porażony i do głębi wstrząśnięty objawieniem awatara przedwiecznych, nie ugiął kolan. Byk, widać usatysfakcjonowany rezultatem swych dociekań, odwrócił się w stronę polany i zaryczał gromko. Ogłuszający zew, zdolny zda się kruszyć głazy i obalać wiekowe dęby, przetoczył się ponad puszczą. Uciszył szalejący wiatr i rozproszył widma. Boda zgasły raptownie niczym zdmuchnięte świece, wąpierze uleciały w dal zmiecione falą potężnego głosu na podobieństwo jesiennych liści, drapieżniki z wyciem pognały w leśne ostępy. Trzecia ćwierć listopadowej nocy Dziadów dobiegała kresu, gdy łysogórski święty jeleń wspinał się majestatycznie pątniczą ścieżką, rozjaśniając swym boskim blaskiem mroki nocy, a w ślad za nim wlókł się bezpieczny od zakusów złych mocy ostatni Chościskowic, tuląc do piersi wieniec zwycięstwa.

XXI W OTCHŁANI Otwarte drzwi chaty kamieniarzy targane wichurą rytmicznie waliły o framugę, a z wnętrza buchało jasne światło i dobiegał gwar podniesionych głosów. Mazaharja zwinnie niczym kot podkradła się do wejścia i przylgnęła do zrębowej ściany. Ukradkiem zerknęła do izby, po czym przywołała gestem Bruna, unosząc znacząco palec do ust. Przyczajeni na progu kochankowie nasłuchiwali gromkich pomstowań Radolela i znacznie cichszych, lecz zdecydowanych ripost Awaswinty. – Święty mir! – zawodził kapłan. – Święty mir pogwałcony niecnie jakoby przez łupieżczą chąsę! Nikt potąd, okrom bolesławowych zbójów, nie ważył się siedziby bogów rozlewem krwi pokalać. Na Lelję miłościwą, drżyjcie świętokradcy, albowiem straszliwą karę wymierzą wam nieśmiertelni za ów niecny postępek. – Wy drżyjcie! Lściwi i przekupni żercy, co wyrokami swych niebieskich panów radzi ukradkiem tarżycie! – zasyczała w odpowiedzi niczym rozdrażniony wąż wilchwa. – Nie przyszłoby tutaj do sromotnej bitki, gdyby nie wasza nikczemna zdrada. Mnie winić można jeno za to, żem ujawniła skryty zamiar mordu, zasię szczerych wojów, iże zbiesili się wzburzeni wieścią o nieprawościach sług bożych. Was zasię osądzi i skaże Łado a Jasza wasz lechicki i wasza pani Dziedzilejla, zasię srogiej kaźni dopełni Weles, czyli Nyja, jako go tam nynie między sobą mienicie. – Jakże to? – świątek, wyraźnie zaskoczony, nieco spuścił z tonu. – Jakiż mord, czyjaż zdrada, bies ci um miesza, białko, alboć żeś się szaleju gdzie nażarła? Szczere zdziwienie Radolela świadczyło, że nie miał pojęcia o uknutym przez współbraci spisku. Wiedźma, wyczulona na najmniejszy fałsz i zdolna wyczuć kłamcę na milę, już wcześniej przypuszczała, że poczciwiec działa w dobrej wierze, z przekonaniem wypełniając rzekome polecenia swych bogów. Dlatego jęła spokojnie wyłuszczać mu wszystko, czego dowiedziała się o krętactwach pozostałych kapłanów. Mazaharja odsunęła się od drzwi i znaczącym skinieniem głowy zachęciła Wilka, aby sam zorientował się w sytuacji. Woj ostrożnie wysunął jedno oko spoza framugi. Na środku izby stali naprzeciw siebie siwowłosy świątek i leciwa znachorka, oświetleni przez jasne płomienie buchające niemal pod strzechę ze świeżo podsyconego paleniska. Na dębowym stole ułożono zwłoki dwóch poległych Rusinów, natomiast trzeci, wyciągnięty w kącie na wiązce słomy, rzęził, jakby za moment miał dołączyć do swych martwych towarzyszy. Niewiele lepiej prezentował się skulony na gołej polepie wąsaty koczownik, półprzytomny i bardzo blady. Posiniaczony szaman kucał oparty o zrębową ścianę i chciwie pociągał z podtrzymywanego przez Stojgniewa dzbana niedopite resztki magicznego biesa. Widać sądził, że narkotyczny napój złagodzi ból w poobijanych członkach. Nałożnice Niemoja krzątały się wokół wróża, układając na jego łysej czaszce mokre kompresy sporządzone ze strzępów tkaniny oddartych od paradnych sukien. Olgę, znajdującą się w znacznie gorszej formie, pielęgnował ostatni z jej przybocznych – szczęściarz, który zachował życie i pomimo odniesionych obrażeń mógł samodzielnie utrzymać się na nogach. Od czasu do czasu przerywał przemywanie opuchniętych oczu swej pani, odkładał wilgotny strzęp płótna do

cynowej miski i jęcząc spluwał na ziemię krwią zmieszaną z okruchami połamanych zębów. Zaś za plecami Radolela czaiła się w bojowym szyku czwórka spowitych w szare opończe świątynnych strażników, ściskając w dłoniach gotowe do użycia składane sierpy, kosery, stanowiące kwatermistrzowskie wyposażenie średniowiecznej konnicy. Narzędzia przeznaczone do żęcia paszy nie kwalifikowały się jako broń, jednak, poręczne do ukrycia i ostre niczym brzytwa, stanowiły jej doskonałą namiastkę. W ten sposób żercy omijali surowy zakaz wnoszenia oręża na teren górskiego sanktuarium. Bruno zarejestrował całą scenę jednym rzutem oka, ponieważ Amazonka niemal natychmiast pociągnęła go do tyłu. Wydając na migi rozkazy, wysunęła cztery palce, złożyła dwa po lewej stronie i wskazała na siebie, dwoma wyprostowanymi szturchnęła w pierś Unisławowica, po czym przesunęła dłonią po gardle. Woj potaknął, że pojmuje w czym rzecz, i sprężył się do skoku. Strażników od zguby dzieliły sekundy. Donośny dźwięk, niczym echo nieodległego gromu, przetoczył się ponad łysym szczytem. Choć przypominał zwierzęcy zew, posiadał moc zdolną poruszyć głazy. W ciszy, która zapadła, gdy ucichł niezwykły sygnał, słychać było turkot lawin osypujących się po wytrąconych z odwiecznej martwoty gołoborzach. Jak za skinieniem czarodziejskiej różdżki ustał huraganowy wiatr, rozpędzone chmury raptownie zatrzymały się w biegu, a kłoniący się ku zachodowi sierp miesiąca zalśnił z nieopisaną mocą, zalewając kaskadą srebrzystych, niemal poziomych promieni szczyty wałów i strzechy zabudowań pogańskiego sanktuarium. – Oto wołanie świętego byka! – wykrzyknął Radolel i padł na kolana. – Zwiastuje wszem, jako nowy Lestek objawił się światu! Nynie wszelakie knowania mych braci nie idą w lik, wilchwo, bowiem ów zew jest świadectwem bożego wyroku i wszyscyśmy winni ukorzyć się w obliczu wybrańca nieśmiertelnych. W ślad za żercą korną postawę przyjęli jego akolici, co niewątpliwie ocaliło ich przed atakiem ze strony przyczajonych na progu spiskowców. Zresztą ci ostatni również zamarli porażeni potęgą nieziemskiego głosu, podobnie jak i cała poturbowana gromada stłoczona w izbie. Nikt jeszcze nie wiedział, czyj kandydat okazał się zwycięzcą, ale najwyraźniej przewrotny Krzesjasz omylił się w swych rachubach. Pokonanie hordy widm leżało w granicach ludzkich możliwości. Powoli w sercach drużynników jęła kiełkować nadzieja, że również przegrani zdołali ocalić życie i niebawem powrócą w ramiona swych bliskich. Przeciągle zagrały trombity, wnet zawtórowały im bębny i drewniane gongi. Nad majdanem zajaśniała łuna rozniecanych wokół kamiennego ołtarza stosów. Jako pierwszy za próg chyczy wypadł Radolel w otoczeniu swej zbrojnej obstawy. Dreptał pospiesznie na spotkanie namaszczonego przez bogów triumfatora i chyba zupełnie zapomniał o nieobyczajnym zachowaniu przybyszy, które domagało się wyznaczenia choćby symbolicznej pokuty. W ślad za nim, utykając, pojękując i podpierając się wzajemnie, podążali niefortunni kibice, a przynajmniej ci z nich, którzy zachowali świadomość. Zrodzony z nowej nadziei wigor sprawił, że nawet srodze pokiereszowana Olga wlokła się ku czerwonym wrotom uwieszona na ramieniu swego bezzębnego sługi. W zamieszaniu Bruno wraz z Mazaharją niepostrzeżenie dołączyli do pochodu. Jedynie Awa spostrzegła manewr kochanków i, choć oczy rozszerzyły się jej ze zdumienia, wydała przeciągłe westchnienie ulgi. – Oszczędziłaś go, Pani? – wyszeptała w ucho swej królowej. – Nie jego, lecz bestię – odparła z godnością Amazonka. – Nie broni nam zakon z jurnym zwierzem igraszek.

– Tedy przemienił się – pokiwała głową wilchwa. – Przemienił się w lutego zwierza, aleć cię na sztuki nie rozdarł, jako przyczajeni w człowieczej duszy wilcy po nasyceniu chuci czynią. Tedym prawie mniemała. Miłuje cię potwór. I to nie od wczoraj. Gdy cię otrok iny raz postrzegł, juże w nim źrzały zwierz bydlił, bowiem wilcy wcześniej od ludzi pełni męskich sił dochodzą. Pewnikiem lata całe za swą panią tążył, a nynie rad woika omamił i w jego lędźwie swe żądzę wpiera. Nie naruszyłaś póki co zakonu, ale strzeż się, aby owo przeklęte miłowanie niczym zaraza nie przeszło na Unisławowica. Swojski potwór może być pomocny, lecz zadurzonego młodzika trza będzie oczu lubo żywota pozbawić. Miast pokoju nowa wróżda z Mazowszany nas czeka. Jużem się bała… Awaswinta przerwała monolog w pół słowa, bowiem zdała sobie sprawę, że Mazaharja wcale jej nie słucha. Znajdowały się już na jasno oświetlonym majdanie, niedaleko ołtarza, skąd formował się podwójny szpaler akolitów sięgający aż do czerwonych wrót. Na niewielkiej platformie rozpiętej ponad bramą pomiędzy rzeźbionymi podobiznami bliźniaczych bóstw stali Krzesjasz i Ładywoj z niepokojem wyglądający, kogo wybrali im na władcę nieomylni bogowie. – Tam się jeden z drugim dziad czai! – warknęła Amazonka, odruchowo sięgając ku rękojeści nieobecnego miecza. – Ha! Nie ma żelaza! Tedy prykom, niby starym kapłonom, gołymi rękami kosmate łby poukręcam! Ruszyła zdecydowanie, ale Radolel, który widać ochłonął już nieco z początkowego zaaferowania, zastąpił jej drogę. – Poniechaj – poprosił raczej niż zgromił pałającą żądzą krwawej zemsty niewiastę. – Jeślić zaprawdę moi bracia skalali się dla grzesznej żądzy władzy, pokarzą ich ci, którym ślubowali wierną służbę. Ręczę, jako doświadczą zemsty bogów. Nic już przeciw pomazańcowi ni Chościskowicom nie przedsięwezmą, poznali, iże nie w ich mocy z wyrokami Doli się mierzyć. Powitajmy godnie Lestka, nie drażniąc więcej nieśmiertelnych, bowiem gdy znowu przyjdzie do krwi rozlewu, rozsierdzeni gotowi całą ową górę pogrzebać w trzewiach ziemi. Czekaj i módl się, by twój syn powrócił. Miła im będzie twoja pokora i więcej przynieść może korzyści niźli dziki gniew. Sam uświadomię braciom ich winy i nakażę pokutę, choć boję się, że próżną. Stary świątek ze zwieszoną głową podreptał ku bramie, zaś Mazaharja, choć słowa o modłach i pokorze zbyła gniewnym prychnięciem, jednak zdecydowała się pozostać na miejscu. – Bruno, czegom to ja nie doświadczył, com widział, że i sam własnym zmysłom wiary dać nie mogę… – zaszemrał za plecami Unisławowica znajomy głos. Młody Wilk odwrócił się gwałtownie i wpadł w objęcia Stanisława, ukrywającego przezornie twarz pod obszernym kapturem burki. – Uff… rad cię widzę zdrowym, lecz czegóż leziesz świątkom pod oczy? Drugi raz ci nie darują. – E tam, o swoje głowy się nynie kłopoczą pewnikiem – ciekawski woj promieniał z zadowolenia. Ze swej kryjówki widział zmieszanie żerców, gdy sygnał z zaświatów obwieścił koniec zawodów, a poinformowany przez Awę o zdradzie kapłanów łatwo domyślił się przyczyn ich konfuzji. – Kazała mi wilchwa w jamie warować, wżdy nynie nikt mnie pośród mieszki nie zoczy. Ja zasię muszę Nielubowe wiciężstwo obaczyć. Mołwię ci, z wąpierzem przyszło mi się barować! Z pozoru mały się wydawał krwiopijca, dyć zajadły ponad spodziewanie. Jużem raz i drugi marę prasnął, kiej się białka wiedząca w sprawę

wmieszała… Rad nierad musiał Bruno wysłuchać nieco ubarwionej relacji z przygód, jakich doświadczył na banicji Skarbimirowic. Zresztą gawędziarz słusznie przewidział, że jego osoba w obliczu rosnącej ekscytacji i nerwowego oczekiwania na objawienie pomazańca nie zaprzątnie niczyjej uwagi, a towarzysze, którzy zgodnie skupili się wokół wygnańca, aby ukryć go przed wzrokiem niewygodnych świadków, po raz pierwszy nader chętnie nadstawiali ucha. Pełna emfazy i górnolotnych zwrotów gadanina pomogła im przetrwać ciągnące się w nieskończoność chwile straszliwej niepewności. Nawet Mazaharja tylko raz, i to niezbyt mocno, prasnęła elokwentnego woja w kark, gdy zaczął natarczywie dopytywać się o przyczynę opłakanego stanu, w jakim znaleźli się poplecznicy konkurencji. Niekoniecznie racjonalne, lecz niezachwiane przekonanie Stanisława, że tylko Nielub mógł zwyciężyć krwiożercze widma, dodawało wszystkim otuchy. Za wałami zamajaczył odległy blask, jakby poprzez ostępy kniei przedzierała się personifikacja jutrzenki. Blask z każdą chwilą nabierał mocy, aż korony wiekowych drzew górujące nad czerwoną bramą zalśniły rażącą bielą, a zaraz potem z puszczy buchnął snop jaskrawego światła, tnąc czarne tło nieba pękami złocistych promieni. Rozległ się przejmujący krzyk porażonego dojmującym bólem człowieka i jednocześnie karmazynowe skrzydła wrót same rozwarły się ogłuszającym trzaskiem. W ciemnym masywie wału zapłonęła wypełniona nieziemską jasnością szczelina, na której tle majaczyła drobna, zgarbiona sylwetka, rzucająca długi, przepastnie smolisty cień pod nogi obecnych. Drżąca z wysiłku ręka uniosła w górę jesionowy wieniec zwycięstwa, lecz głos Nieluba brzmiał pewnie, gdy zawołał: – Powitajcie Lestka! W tym samym momencie świadkom wydało się, że nagle oślepli, gdyż niebiański blask raptownie zgasł i zapadła ciemność, pośród której liche płomyki roznieconych przez ludzi watr i pochodni próżno barowały się z mrokiem. Jedynie Skarbimirowic dostrzegał co nieco, ponieważ mając twarz osłoniętą głębokim kapturem, doznał olśnienia w znacznie mniejszym stopniu niż reszta towarzyszy. Do końca życia zaklinał się, że widział, jak wał przesadziła gigantycznym susem na poły ludzka, rogata istota i przegalopowała przez majdan, wzbijając kurz przypominającymi racice stopami, aby na koniec zlać się w jedno z masywnym pniem martwego drzewa. Ale tym razem gadatliwy woj, pomny przykrych doświadczeń, przeżegnał się wyłącznie w myślach. Wciąż na wpół ślepi drużynnicy zwycięzcy biegli, aby pochwycić strzelca w ramiona, podczas gdy krewni i przyboczni jego konkurentów z drżeniem wykrzykiwali pytania dotyczące losu swych bliskich. Znowu buczały trąby i klekotał drewniany gong, a świątynni słudzy zawiedli chóralnie prastary hymn ku czci bogini Marzy. Po raz drugi tej nocy Mazaharja dotknęła chłodnymi wargami zroszonego potem czoła swego syna, po czym obydwie Amazonki oddały mu zdawkowy ukłon. Niebaczny na konwenanse Bruno zgniótł druha w niedźwiedzim uścisku, zaś przezorny Stanisław najpierw spytał: – A nie ukąsił cię aby jaki wąpierz? – i dopiero widząc przeczący ruch głowy rzucił mu się na szyję. Coś ciężko łupnęło o ziemię. U stóp Nieluba wił się Krzesjasz, który raptem zwalił się z galerii na szczycie bramy. Bowiem świątek naprawdę utracił wzrok, gdy spowiła go łuna bijąca od boskiego jelenia, zaś jego ciało ogarnął bolesny żar niewidocznych płomieni, przyprawiając starca o pomieszanie zmysłów. Nieszczęśnik nie zginął na skutek upadku, choć pogruchotał sobie wszystkie kości, jakby niesyte jego męki zaświaty pragnęły przedłużać w nieskończoność agonię przeniewiercy. Wciąż jęczał i dygotał, tłukąc łysą czaszką o kamienny

bruk. Spiczasta czapka, wraz z doklejoną plerezą owczego runa, toczyła się po majdanie niczym materialny i prześmiewczy symbol klęski kapłana. Radolel, posapując, zlazł z drabiny i przyklęknął przy ciele Krzesjasza. Ujął pomarszczoną dłoń rannego i trzymał, dopóki nie ustały przedśmiertne drgawki. Potem zsunął powieki na zasnute bielmem oczy. – Tako karę zsyłają bogowie – rzekł, prostując się, do Mazaharji. – Nie trza im na świętej górze mieczem pomagać. Ładywoj widać mniej zawinił, bo jeno kornie padł na twarz i na miejscu skonał. Sam zostałem, a obrządek niedopełniony. Nie wiem, kogo wziąć ku pomocy, by jeszcze srożej nie urazić przedwiecznych. – Bierz Pącha! – podsunęła Awaswinta. – Jeślić wciąż jeszcze żywie, tedy miłują go niebianie i za roztropność chwalą. – Pąch? – zdziwił się żyrzec, usilnie pragnąc skojarzyć miano z właściwą osobą, ale oto już leciwy wołchw przedzierał się ku nim poprzez gromadę zaskoczonych rozwojem wypadków sług i nowicjuszy. – Jestem! Tu jestem! – nawoływał zasapany. – A znam stosowne zamawiania i pieśni! Wyświęcimy społem Lestka! – Nielubie, podziękuj staremu – szepnęła wilchwa, widząc jak źrenice strzelca rozszerzają się pod wpływem nagłego zrozumienia. – I pomnij na dal, co wróżowi zawdzięczasz. – Dzięki ci, zacny przewojco – cicho powiedział Nielub i słaby uśmiech po raz pierwszy zagościł na jego wycieńczonej twarzy. – Nie przepomnę. – Tedy spieszmy pod ofiarny głaz – zakomenderował Radolel, bez oporu przystając się na usługi zaakceptowanego przez Lestka pomocnika – nim noc dobiegnie kresu pomazaniec ma stanąć przed obliczem Nyji, by z jego rąk przyjąć godność namiestnika. Niewiele czasu zostało na daleką podróż. W tej chwili jeszcze jedna postać przedarła się przez odziany w szare opończe tłum. Olga, zawodząc i szlochając, wczepiła się pazurami we włosy kapłana, które w przypadku Radolela niestety okazały się prawdziwe. – Gdzie jest mój syn! – zawyła, a jej opuchnięte i podsiniaczone oczy rzucały szalone błyski. – Oddajcie mi Biezdziada, starcy! Ręczyliście, jako nie ukrzywdzą mi dziecięcia strzygi, że Lestkiem się ku mnie wróci. Gadaj, parchu, gdzie jest mój syn! – Tu jestem, maci – zaszemrał cichy, dziwnie stłumiony głos. Wszyscy zamarli, kierując spojrzenia ku bramie, która, z racji powszechnego zamętu, pozostała otwarta. W głębokim cieniu przełazu stał Biezdziad okryty czerwonymi od krwi strzępami giezła. Jego zmierzwiona czupryna zdawała się lśnić pośród mroku, bowiem jasne z natury pukle bielały teraz niczym śnieg, pokryte nalotem przedwczesnej siwizny. Owa złowieszcza aureola poprzez kontrast sprawiała, że nie sposób było dojrzeć rysów pochylonej ku ziemi twarzy, ale nie uległo wątpliwości, że oto kolejny Chościskowic zdołał przebyć najeżony pułapkami szlak. Choć pokonany i poraniony, przedarł się jakoś na próg sanktuarium i obecnie wahał się przed uczynieniem kolejnego kroku z charakterystycznym dla przegranych brakiem pewności siebie. – Synku! – rozdzierająco wrzasnęła Olga i utykając pognała, by utulić cudownie ocalonego potomka w ramionach. – Stój! Niechaj pierwej wrota przekroczy! – zdążył jeszcze zawołać Nielub, który wciąż nosił pod powiekami straszliwy obraz przywalonego hordą krwiopijców ciała. Ale żadne ostrzeżenia nie docierały do uszu otumanionej szczęściem kobiety. Wypadła za

bramę, a Biezdziad wyciągnął ku niej drapieżnie rozczapierzone dłonie. Jednocześnie uniósł głowę i blask odległych pochodni padł na jego sine oblicze. Nie znać było na nim śladu rozradowania, synowskiej czułości albo wywołanej porażką skruchy. Wykrzywiona zwierzęcą pożądliwością maska wyrażała jedno pierwotne uczucie. Głód. I oto przedzierzgnięty w wąpierza spadkobierca legendarnych królów jął sycić go natychmiast, wlokąc jęczącą i błagającą ukochanego syna o litość niewiastę coraz dalej w mroki przeklętej puszczy. Zgromadzeni stali w bezruchu, niczym zaczarowani wpatrując się w puste miejsce, gdzie jeszcze przed chwilą czaiło się krwawe widmo. Nagle w grobowej ciszy Mazaharja prychnęła tłumionym śmiechem. – A to dobre! Jako bydlili, tako i sczeźli – skomentowała z pogodną nonszalancją tragiczne wydarzenie. – Niewiele brakuje, świątku, a sama zacznę twoim bóstwom cześć oddawać. Jeślić ich to sztuczki, tedy chylę czoła. Przewrotne i zabawne zarazem igraszki. Z zacną gromadą mój Lubek przystaje. Wstrząśnięci bezdusznym zachowaniem dzikiej kobiety ludzie zerkali na nią z jawną odrazą, ale przejaw ekscentrycznego poczucia humoru Amazonki pozwolił obecnym otrząsnąć się z szoku. Bez dalszej zwłoki Radolel wraz z Pąchem powiedli Nieluba przed kamienny ołtarz. Tu wołchw podał strzelcowi pusty dzbanek. – Szczyj! – przykazał. – Co? Mam lać w skorupę? – zdziwił się pomazaniec. Zupełnie inaczej wyobrażał sobie fetowanie Lestka. – Mus ci po raz wtóry odurzyć się biesem. Ów, co poprzez męskie lędźwice[154] przepłynął nie jadzi, aleć ma moc zdolną człowieczą duszę ku zaświatom unieść, a tam się właśnie wybierasz. Tedy szczyj i pij co prędzej, a bez mędrkowania. Skonfundowany Nielub opuścił gacie i natężył się, ale z odwodnionego organizmu zdołał wysączyć jedynie kilka kropel płynu o niezdrowej, rudawej barwie. Pąch z rezygnacją pokręcił głową, odwrócił się i sam oddał mocz do naczynia. Widać efekt nadal był niezbyt zadowalający, albo pęcherz starca nie funkcjonował jak należy, więc skinieniem przywołał Bruna, a potem Stanisława. Niestety, wszyscy nie pili już od wielu godzin, za to przeżyli wiele przygód, które wycisnęły z nich siódme poty. – Mało i słaby, bośmy jeno skromną miarę napoju spożyli – zafrasował się wróż. – Trza było zawczasu o to zadbać. Chyba przyjdzie mi stróżę i nowicjuszy wołać. – Babi mocz nie inaczej skutkuje – zauważyła Awaswinta, opierając się na swym wieloletnim doświadczeniu, ale stary tylko prychnął ze wzgardą. Niespodziewanie madziarski szaman, który dotychczas ukryty w tłumie opłakiwał porażkę swego pana, zbliżył się do otaczającej Lestka grupy i wyciągnął dłoń po naczynie. Nielub ze zdumieniem spostrzegł liczne świeże sińce i zadrapania na ponurej twarzy czarownika. Postrzępionej wzorzystej szaty czepiał się pochlipujący Stojgniew. Wiedziony współczuciem łucznik, który sam niejednokrotnie doświadczył, jak przykre bywa sieroctwo, wyciągnął rękę, aby pogładzić dziecko po głowie, ale zaraz cofnął dłoń porażony bezmiarem nienawiści, jaki wyzierał z zapłakanych oczu. Pąch również to widział, więc zwlekał z oddaniem dzbana. – Możeć pragnie sobie łaski nowego pana zaskarbić – powiedziała wilchwa. Skupiona na odliczaniu umykającego w przerażającym tempie czasu po raz pierwszy straciła czujność. – Przecie madziarskie szczyny w niczym nie zaszkodzą, a ten ci tu tyla biesa wyżłopał, iże starczy na drogę choćby i do bram wyraju. Przekonany Pąch puścił naczynie. Szaman podał je chłopcu i odwróciwszy się wstydliwie

rozchylił szatę. Przez krótki moment nikt nie widział, co tych dwóch robi z glinianym pojemnikiem, ale słyszeli przerywane ciurkanie i bulgot. Zniecierpliwiony i dziwnie niespokojny wołchw przerwał Węgrowi fizjologiczne czynności, odebrał dzban i podejrzliwie powąchał jego zawartość. Awaswinta zanurzyła palec w płynie i oblizała, z przymkniętymi oczami oczami testując bukiet obrzydliwego napoju. Znachorzy porozumieli się wzrokiem i zgodnie skinęli głowami. – Pij! – wspólnie podsunęli Nielubowi dzbanek pod usta. Strzelec wzdrygnął się, gdy ciepły, mdły mocz napełnił mu przełyk, ale wytrwale i z samozaparciem wypełniał powinność pomazańca. Zresztą tyle już doświadczył podczas owej straszliwej nocy, że wypicie miarki uryny nie powinno sprawić mu problemu. Jednak gdy tylko spełnił odrażający toast zgiął się w pół, gotów zwymiotować. Przygotowany na taką okoliczność wróż zgniótł w dłoni garść ziół i podsunął Lestkowi pod nos. – Niuchaj! – nakazał. Nielub zaciągnął się ostrym aromatem. Poskutkowało. Wyprostował się trąc załzawione oczy. Gdy uniósł powieki, widać było, jak źrenice rozszerzają mu się gwałtownie pod wpływem dawki skoncentrowanego narkotyku. Uśmiechnął się głupkowato do Awaswinty i bełkotliwie wyrecytował: – Na wymioty szczyny lepsze od choiny. Po czym zaniósł się obłąkańczym chichotem. – Już gotów, panie – powiedział Pąch do Radolela zstępującego w uroczystej asyście ze stopni ołtarza. Żyrzec niósł na podkładce z rozpostartej pomiędzy wyciągniętymi ramionami tkaniny trzy święte przedmioty. Znany wszystkim obiatny nóż, lśniący kutą stalą grot włóczni oraz złoty pierścień, będący właściwie przeznaczoną do noszenia na ramieniu bransoletą. Złożył swój bagaż u stóp pomazańca, po czym własnoręcznie począł obnażać go z postrzępionych szat, intonując przy tym gardłowy zaśpiew. Wnet do chóru przyłączył się wołchw, kołysząc buchającą wonnym dymem kadzielnicą, którą podał mu jeden z akolitów. Celebranci wspólnie spowili nagiego Nieluba w uformowaną na kształt śmiertelnego całunu sztukę płótna i powiedli do głębokiej naturalnej niszy ziejącej u podstawy kultowego głazu. Oszołomiony łucznik bez sprzeciwu pozwolił się złożyć w kamiennym grobowcu. Radolel wpełzł do jamy i umieścił łojowy kaganek obok głowy spoczywającej nieruchomo postaci. Przyozdobił Nielubowe ramię bransoletą, wetknął mu w prawą dłoń grot włóczni, a następnie tak szybko, na ile pozwalały mu na to podeszły wiek oraz niewygodna pozycja, wydobył z kościanej pochwy nóż i położył nagie ostrze na piersi wybrańca. Sapiąc wyczołgał się z jamy i zamarł w modlitewnej pozie wyciągając ręce w stronę martwego drzewa. – Oto nowy Lestek przemierza otchłanie! – zawołał kapłan. – Powitajcie go nieśmiertelni i powiedźcie przed oblicze władcy umarłych. Niechaj zajrzy w srogie ślepia pradawnego żmija i powróci z Nawi namiestnikiem Nyji, lubo ostanie na wiek w podziemnej krainie. Towarzysze Nieluba stłoczyli się za plecami świątka, z niepokojem zerkając w głąb niszy. Na pięty następowała im gromada ciekawskich złożona z co najmniej połowy stałych lokatorów sanktuarium. Strzelec leżał spokojnie, tylko jego pierś unosiła się w gorączkowym oddechu. Dawało się dostrzec ów nieznaczny ruch coraz wyraźniej, bowiem ofiarny nóż począł z wolna rozjarzać się błękitną poświatą. Nagle spowite w całun ciało spazmatycznie zadrżało, uszu zgromadzony dobiegło przeciągłe westchnienie i wszelkie życiowe czynności pozornie ustały.

– Przeszedł – wyszeptał Pąch, przytrzymując Awaswintę, która już wyrywała się, aby rozpocząć reanimację. – Nynie się ze żmijem baruje. Jeślić ostrze zgaśnie, tedy uległ, lecz dopóki płonie, nie lza Lestka tykać. Minuty wlokły się w nieskończoność. Bruno, Amazonki a nawet pełen zazwyczaj optymizmu Stanisław z trudem znosili kolejne chwile niepewności. Nikt nie uprzedził ich, że ów ostatni rytuał może zakończyć się śmiercią pomazańca. Nóż to strzelał blaskiem jak miniaturowa błyskawica, to znów przygasał, ledwie ćmiąc w ciemności. Nieruchomy tłum w milczeniu otaczał grobową jamę, na przemian przepastną i czarną niczym wrota piekieł lub buchającą kaskadami światła o trupiej barwie, które na ułamki sekund wydobywało z mroku dziesiątki sinych, zastygłych w wyrazie napięcia twarzy, jakby wszyscy obecni zamienili się w wampiry. Migotanie osiągało coraz wyższą częstotliwość, aż w końcu stało się zbyt szybkie, aby ludzkie oko mogło je zarejestrować i ostrze zapłonęło równym, zimnym płomieniem, zbyt jaskrawym, aby dało się nań patrzeć bez mrużenia powiek. Kolejne westchnienie, tym razem zwiastujące powrót do życia, zaszemrało echem w kamiennej czeluści. – Ubiedził żmija Lestek! – zawołał łamiącym się, starczym dyszkantem żerca, który ani na moment nie opuścił drżących z wysiłku ramion. – Chwała! Chwała bożemu namiestnikowi! – Nynie musi jeno o własnych siłach wykarabaskać się z jamy – poinformował Nielubową drużynę rozpromieniony Pąch, z trudem przekrzykując wiwatującą gromadę. Ale zwycięski Lestek najwyraźniej nie zamierzał podjąć tego ostatniego wysiłku. Nadal spoczywał nieruchomo, głuchy na gwar rozentuzjazmowanych kibiców oraz coraz bardziej natarczywe i głośne inkantacje Radolela. Oddychał miarowo, jak człowiek pogrążony w głębokim śnie, zaś na jego spokojnym obliczu błąkał się zagadkowy uśmiech. – Coś poszło nie tak – zniecierpliwił się wołchw, gdy czas mijał nieubłaganie i nic nie wskazywało, aby sytuacja miała ulec zmianie. – Dawno winien był się przebudzić. Świt bliski, a jeślić nie powstanie do zorzy, to juże nigdy się nie ocknie. Pono zdarzało się, iże Lestek zbytnio zasmakował w zaświatowym bytowaniu i nie pragnął powrotu do ziemskiej mitręgi. Nynie on tam pan. Nawki mu usługują z welesowego nadania powolne, rajskich rozkoszy zażywa, co zamarzy, wnet mu się ziści. Spojrzyjcie, jako lice jaśnieje przecherze. Jak nic zbiesił się ze szczętem na nasz świat. – Zbiesił – warknęła Awaswinta, klaszcząc dłonią o pomarszczone czoło. – Ano zbiesił i to z mojej winy. Niech no ja owego madziarskiego czarta odnajdę. Zanurkowała w tłum, a Pąch, który zaczynał domyślać się przyczyn wzburzenia wiedźmy, pospieszył w ślad za nią. Z daleka widział, jak myszkuje, niczym rozwścieczona łasica, po nielicznych zakamarkach trzebiszcza, które mogłyby zapewnić szamanowi schronienie. Poszukiwania nie trwały długo, ponieważ przybysz z Węgier bynajmniej nie zamierzał się ukrywać. Siedział z nogami skrzyżowanymi po turecku, wsparty plecami o kamienny wał i z satysfakcją obserwował rosnącą panikę ludzkiego stada otaczającego ołtarz. Jego wzorzystą burkę wypuczał jakiś pokaźnych rozmiarów pakunek. Nawet nie drgnął na widok Awaswinty, jakby spodziewał się wizyty wiedźmy, jedynie jego czarne oczy rozbłysły, a twarz wykrzywił złośliwy, choć zarazem gorzki uśmiech. Wilchwa pochyliła się i gwałtownym szarpnięciem odrzuciła połę szaty czarownika. Pomarańczowy blask płonących na koronie skalnego usypiska stosów padł na woskową twarzyczkę, nadając jej pozór rumieńców i życia. Wydawało się, że dziecko spokojnie śpi w ramionach swego opiekuna, ale powykręcane nienaturalnie członki i strużki zaschniętej piany w kącikach ust świadczyły, że mały Stojgniew zasilił w zaświatach nieprzeliczone zastępy

martwych Chościskowiców. – O Jaszo, cóż ów potwór uczynił? – jęknął Pąch, który stanął u boku Awy i z przerażeniem wpatrywał się w trupka. – Ano wiem ci ja, co i czemu uczynił – szepnęła znachorka. – Spoił młokosysa biesem i kazał mu naszczać do dzbana. Dlatego nie wyczułam jadu, choć on tam był i to silniejszy od wszelakich pospolitych trutek. Pacholęca wątroba nie podoła grzybnemu wywarowi, wszelako przecedzi go, zmieniając w zabójczy roztwór. Onże rychło umorzył Stojgniewa, nynie morzy Nieluba. – Przecie żywie nasz Lestek. Przestał dychać, a ożył. Jeno się ocknąć nie może. Prawią, że póki śni święty sen nic z tego świata nie zdoła go ukrzywdzić, okrom dotknięcia śmiertelnych. – Widno za przyczyną owego jadu powędrował dalej niźli zamierzał – westchnęła Awa. – Pobłądził lubo naisto nie pragnie powrócić. Jednakowoż jeślić nie trucizna, to w jamie rychło go ziąb umorzy. Choć gdy patrzę na dzieciobójcę, to i mnie brzydzi nasz świat. – Co uczynimy z morderzem? – spytał wołchw. – Nic. Niechaj go własne sąmnienie zadręczy lubo boski grom porazi, ja zasię go z całej duszy przeklinam, a nielicha to rzecz, babia klątwa – to powiedziawszy, wiedźma wycelowała w szamana swą różdżkę i wymamrotała kilka sykliwych słów. W ponurym milczeniu starzy czarodzieje wracali pod ołtarz. Poznali wprawdzie przyczynę nieszczęścia, ale nie mieli pojęcia, jak wykorzystać tę wiedzę. W końcu Awaswinta przystanęła i z determinacją stwierdziła: – Podążę w ślad za Nielubem w mroczną krainę. Możeć starczy, by mu kto o powinnościach względem żywych przypomniał, abo zwyczajnie ponaglił, przecie w zaświatach czas inakszy ciecze. – Może to być – skinął kudłami Pąch – wszelako ty już nie zdołasz powrócić. Dla nas w jedną stronę wiedzie owa droga. Ku Nawi, nigdy z powrotem. Chyba, iże guttońskie wiedźmy dwie dusze w ciele noszą, jako strzygi. Te zdolne są jedną gdzie zapragną posłać, bowiem wtóry duch żywię w ciele podtrzymuje. – Dwie dusze! – wiedźma doznała olśnienia. – Przecie i zwierzęcy duch zdoła Lestka za rzyć kłami ucapić i z błogostanu wytrącić. – Zacna myśl – zgodził się znachor, rozważając teoretyczne możliwości takiego przedsięwzięcia. – Gdybym miał tu Nielubowego psa lubo konia, co od źrebięcia swego pana nosił, tedy… Ale Awaswinta już przedzierała się przez otaczający tymczasowy grobowiec tłum. – Wilku, a bywaj tu! – krzyczała. – Mazaharjo! Bywaj bez zwłoki! Szybko wyłuskała spośród gawiedzi niedawnych kochanków i bezlitośnie poganiając wiodła do chaty kamieniarzy. W ślad za nimi, choć nie wzywany, truchtał Stanisław, pewien, że szykuje się nowa przygoda. Ogień wygasł, zasnuwając gęstym dymem izbę, ale mdła szarość przedświtu już sączyła się poprzez dymniki strzechy rozwidniając nieco kąty i pozwalając dostrzec porozrzucane sprzęty. Ciężko rannych przeniesiono w jakieś bardziej sposobne do kuracji miejsce lub sami powlekli się gdzieś w poszukiwaniu ratunku. Wilchwa jednym ruchem zepchnęła trupy ze stołu i przywołała Unisławowica. – Legnij – przykazała, a zwalisty woj bez sprzeciwu wypełnił rozkaz. Domyślał się, że wiedźma znalazła sposób, aby dopomóc Nielubowi w powrocie do świata żywych i gotów był na każde poświęcenie, aby wesprzeć druha. Albo prawie każde, jak miało się wkrótce okazać.

– Stanisławie, skoro już jesteś, stań u dźwierzy, a gdyby kto zapragnął wnijść, tedy goń precz. – Ano właśnie jakiści dziad się przypałętał. Pójdziesz, parchu! – Skarbimirowic wziął się do dzieła. – Nie! Toż to Pąch! – Awa załamała ręce i po raz kolejny poczuła ochotę, by nasycić mrówki. – Wprawdzie to rodzinna sprawa, wżdy jak raz onże jedyny wnijść może. Gestem powstrzymała wróża przed zadawaniem pytań i wskazała mu miejsce na stojącej w kącie ławie. Potykając się w półmroku unosiła poniewierające się na polepie naczynia, aż znalazła dzban zawierający jeszcze niemal kwartę biesa, którym kapłani raczyli z wieczora sługi. Wydobyła spod pierzastego płaszcza kaptorgę i jęła wrzucać do naczynia przeróżne ingrediencje, niezbyt dbając o aptekarskie proporcje. – Nie masz aby ziela pierwiosnka? – spytała w pewnej chwili Pącha, a gdy ów wydobył ze swego woreczka pożądany składnik i dodał go do mikstury, uznała, że substancji nic już nie brakuje. Pochyliła się nad wyciągniętym płasko Brunonem i zajrzała mu głęboko w oczy. – Ty wiesz, jako bydli w twym ciele okrom człowieczej duszy nieujarzmiona i okrutna bestia – powiedziała z naciskiem. – Odżywa w co drugim pokoleniu, od prawieka stanowiąc klątwę rodu. Nie twoja to wina, lecz dziadów, co w tajemnym obrządku przyzywali wilczego ducha, gdy pacholę miało wkroczyć w wiek męski. Twój dziad i ociec pradziada już tego nie czynili, wszelako wilk, pradawnym zaklęciem spętany, będzie się odradzał w waszych wnukach aż do skończenia świata. Nic na to poradzić nie zdołam. Ale, jako widno, i z klątwy nieraz może być pożytek. Pragnę, byś nynie uwolnił lutego zwierza, ja zaś go tropem Nieluba puszczę. Nie jest potwór ni z tego, ni z tamecznego świata, lecz w obydwu naraz bytuje, tedy podąży, kędy człek śmiertelny nie zdoła. Tuszę, że gdy go Lestek ujrzy, wspomni druga, a w ślad za tym przypomni sobie, iż jeno na krótką chwilę miał w Nawi zagościć. I wróci. Choćby i pił z dziadami nektar niepamięci, przecie oprzytomnieje, gdy go kłami za łydę ucapisz. Proszę, wypij z dzbana, zaśnij i uwolnij bestię. – Nigdy! – Bruno poderwał się z dębowego blatu. – Życie rad bym dał, lecz tego jednego nie mogę uczynić. A spostrzegłszy wzgardę na twarzy Mazaharji i w obawie, że może zostać posądzony o tchórzostwo, westchnął ciężko i jął się tłumaczyć niepewnym głosem: – Kląłem się. Otrokiem ślubowałem oćcu na słońce i na Jezu Krysta, jako przenigdy z własnej woli nie stanę się zwierzem. Unisław, sielny woj, nie lękał się niczego, okrom mocy wilczego ducha. Nie wiecie, bo i skądże, iże ociec, wtenczas młokosys jeszcze, postradał w księżycową noc dwóch braci i mać swą, Ludosławę. Rozszarpał ich potwór. Potwór, a zarazem mój dziad przedzierzgnięty w przeklętego zwierza, od którego nasz ród wziął miano. Dzisiaj ma lek od Awy, co pomaga mu przetrwać pełnię w ludzkiej postaci, ale niegdyś, gdy miesiąc dojrzewał, uchodził w knieję i tam wiódł żywot drapieżcy. Razu pewnego powrócił zbyt wcześnie, z pozoru człekiem, lecz wciąż z wilczą duszą. Ponoć nikogo nie miłował jak Ludosławy, a przecie rozdziakał jej łeb toporem, gdy próbowała osłonić dziatki. Malcami tłukł o zrąb, aże wypłynęły im wątpia. Jednego Unisława ocaliła ciotka, bowiem jak raz czuwała nad jego kołyską. Nazajutrz, gdy pojął ogrom swej winy, pragnął się Wilk obwiesić. I znów Włodzisława pętlę odcięła, nie wiada z litości, czyli powodowana chęcią zemsty, bowiem dziad po dziś dzień z własnym sąmnieniem do ładu dojść nie zdołał i wiem, że w głębi duszy nosi bezmiar cierpienia, jakim bez trudu szło by obdarzyć tuzin potępieńców przez Boga wyklętych. Dlatego, gdy się i we mnie po raz pierwszy wilk objawił, powiózł mnie

ociec do Gniezna i kazał świętą wodą zlać, chocia mi jeszcze sporo do lat męskich brakło i wzbraniali się świątki otroka niby źrzałego krzcić. Wżdy przemógł swoje, miano mi na krześcijańskie odmienił, po niemieckim biskupie, co go za życia, znaczy nim świątka Prusy ubiły, znał i poważał, abym sielnego patrona miał w niebie. Sam szczerze nową wiarę wyznawał, bowiem dufał, jako od mocy pradawnych guseł wiernego Bogu człeka Jezu Kryst zawżdy ochroni. Krzyż mi dał złoty i kazał przysięgać, iże nigdy go z szyi nie zdejmę, ani się z własnej woli, czyli też przymuszon, wilkiem nie stanę. A takoż zawżdy się krześcijańskim mianem ludziom okrzyknę. Tedy zrozumcie, jako i dzisiaj uwolnić bestii nie mogę. Zresztą nawet nie wiem jak, bom wiernie przykazań przestrzegał. – Ale ja wiem – zniecierpliwiona wilchwa, której widać nie wzruszyła tragiczna historia wilczego rodu, naparła dłonią na potężny tors Bruna, usiłując na powrót ułożyć woja na stole. – Z własnej woli lubo pod przymusem, tego ci ociec zakazał. A dla poratowania człeka? Jeszczem wprawdzie nie napotkała krześcijanina, co by tak czynił, acz wszyscy oni zawżdy powtarzają, iże bliźniego miłować wypada i wszelakie trudy dlań cierpieć. Legnij, a możeć staniesz się pierwszym, co słowo w czyn wprowadzi. Nie dla czczej igraszki masz się przemienić, tedy i ów obcy Bóg cię ze ślubów zwolni. Krzyż z piersi zdjąłeś, by Stanisława ocalić. – A, toś pewno wziął i mój – ucieszył się wspomniany. – Jużem żałował zguby. Oddaj za pamięci, nim się przedzierzgniesz w zwierza i pognasz gdzie w ostęp ze złotem. Zamilkł, czując na sobie ciężkie spojrzenie wiedźmy, ale zaraz, licząc na wyrozumiałość, jeśli poprze jej argumenty, dodał: – Zasię dziad cięgiem cię Wilkiem mieni. – Nade wszystko zaś – szepnęła Mazaharja, z figlarnym uśmiechem pochylając się do brunonowego ucha – jużeś się dzisiaj raz przemienił. Nie wiem, zali dla igraszki, czyli z innej przyczyny, wszelako poigrałeś ze mną w wilczej skórze niczym basior z waderą[155]. Nagle wyprostowała się przybierając władczą postawę. – Ratuj Nieluba! Nie kwękaj! – rzuciła rozkazująco. – Woj winien wiedzieć, kiedy dochować wierności, a kiedy wojacka cześć nakazuje łamać przysięgi. Legnijże. Unisławowic natychmiast usłuchał dzikiej kobiety. A w zasadzie wbrew swej woli wykonał polecenie, jak dobrze wyszkolony pies, który choć pragnie popędzić za zwierzyną, to jednak odruchowo zatrzyma się słysząc słowo „waruj”. Awaswinta natychmiast wykorzystała okazję. Dwoma palcami lewej dłoni zatkała wojowi nos i wlała zawartość dzbana w uchylone usta. Bruno, krztusząc się, przełknął płyn i jęknął z rozpaczą. – I co nynie? – spytał z niepokojem. – Uchodźcie, przecie nie ujarzmicie bestii. – Ja nie – uśmiechnęła się Awa, gładząc młodzieńca po rozwichrzonej czuprynie – wżdy Mazaharji posłucha. Jako dumasz, kto legnął, gdy nakazała, ty czyli potwór? Ale ten nie był w stanie udzielić odpowiedzi. Mikstura zaczęła działać natychmiast. Na moment oczy uciekły mu w tył głowy, ukazując białka, aby powrócić w normalne położenie jako dzikie ślepia drapieżcy. Dłonie wilkołaka zacisnęły się spazmatycznie, gdy pogrubiały stawy, skracając optycznie palce i nadając ludzkim rękom pozór wilczych łap. Awaswinta nie czekała, aż potworowi wyrosną pazury i futro, którego szare igiełki jęły kiełkować na każdym skrawku odsłoniętej skóry. – Nynie! Mazaharjo! – zawołała – szczuj go, nim się ze szczętem przemieni! Amazonka pochwyciła kubrak Nieluba i podsunęła pod zmarszczony, wilgotny nos, który jeszcze nie zdążył przybrać właściwej formy i przypominał coś pośredniego pomiędzy

wilczym pyskiem a świńskim ryjem, najeżonym straszliwymi kłami. – Niuchaj – przemówiła pełnym zachęty, ale władczym tonem niby do gończego psa – dobry wilk, dobry. No niuchaj! Dobry wilczek. Szukaj Nieluba, szukaj strzelca! No, gdzie jest Nielub? Pokaż, wilczku, gdzie nam się Nielub zapodział? Szukaj! Wilczy duch faktycznie węszył zapamiętale i popiskując szarpał tkaninę zębami, aż nagle wydał urywany skowyt i półludzkie ciało bezwładnie opadło na dębowe deski. Zwierzak podjął trop i popędził w zaświaty. – A cóże ty panicu wyprawiasz? – zainteresował się niecodziennym zachowaniem Stanisława Pąch, który ze swego kąta obserwował przebieg wydarzeń z naukową dociekliwością. Przykucnięty Skarbimirowic z natężeniem wlepiał wzrok w miejsce, gdzie pośladki bezwładnego druha stykały się z blatem stołu. – Ano nic – odparł zagadnięty nie zmieniając pozycji – sprawdzam jeno, zali mu się chwost wyrzyna. Szkoda, iże liga na wznak. Niczego nie dostrzegę. Można by go obrócić? – Precz! – wrzasnęła wilchwa. – Za dźwierze matole, abo cię wraz urokiem porażę! Stanisław, czując, że miarka się przebrała i znachorka naprawdę gotowa jest wyrządzić mu krzywdę, błyskawicznie ulotnił się z izby. – Świt bliski – powiedział cicho wróż, zerkając przez dymnik w poszarzałe niebo. – Cała noc oczekiwania, nadziei, zwątpień i udręki, że i straszliwszej nocy w całym swym długim życiu nie pomnę. A na koniec wszystko od wilczej zjawy zawisło. Co z młodzikiem? – Dycha – odparła pochylona nad ciałem Bruna Awaswinta. – Spokojnie śpi, jako i Nielub w jamie. Nie przemienia się, ale i człekiem na powrót nie staje. O jednym nie podumałam. Co czynić, gdy zwierz powróci? Jako go na dal poskromić, by ludzka dusza należne sobie miejsce zajęła? – Jeślić powróci – mrukną starzec – bo gotów w swobodzie zasmakować. – Tedy mój synek na tamecznym świecie psa wiernego zyszcze – prychnęła Amazonka, która postukując obcasami równym krokiem krążyła po izbie. Z pozoru wydawała się niewzruszona, ale jej wargi drgały od tłumionej pasji. – Dwóch mężów, a dwie niedojdy co tam i z powrotem trafić nie zdołają. Wziąć w ich miejsce najlichszą z moich dziewojek, a ta by w mig niczym fryga do Nawi kicnęła, starego gada kiecą nakryła i nim człek zdołałby mrugnąć, już by stała z mieczem w garści w szyku, gotowa ruszyć do boju. Czemuż wszelakie bóstwa tak sobie ulubiły chłopów? – Bo też wy ich zanadto nie czcicie – szepnął Pąch, ale bardzo cichutko. – Cóże tam mamlesz, starcze? – spytała Mazaharja, przystając w swej bezcelowej wędrówce, i pochylona groźnie w stronę wróża wsparła dłoń o stół tuż obok głowy Bruna. Zdeformowany stwór drgnął, jął węszyć głośno, a potem otworzył oczy i popiskując radośnie polizał rękę swej pani. W tej chwili Stanisław zapewne mógłby się przekonać, czy zamerdał ze szczęścia ogonem. – Dobry wilk, kochany wilczek – kobieta ze szczerym uczuciem gładziła stworzenie po głowie i pozwalała ośliniać sobie rękę. – Znalazłeś Nieluba? Ale wilcze znamiona ulatniały się równie szybko, jak onegdaj pojawiły. Po chwili miejsce na stole z grubo ciosanych desek zajmował młody, postawny mężczyzna, który z uczuciem przyciskał do ust dłoń pożądanej kobiety. Uniósł zroszoną potem twarz i jego błędny wzrok nabrał ostrości, gdy napotkał pytające spojrzenie szmaragdowych oczu. – Śniłem, alboć to była jawa, wszelako od znanej odmienna – wyszeptał – jakoby za mgłą,

w której tęcza błyska. Zda mi się, widziałem tam Nieluba. Stał u pnia wyrosłego na skalistym wierchu, odziany w purpurę, a u jego stóp pełzała mnogość wszelakiego płazu. Wokół drzewa, co koroną sięgało obłoków, wił się złoty wąż, zaś górę oblewało nieskończone morze, na nim wełny pieniste, srogim wichrem gnane. Ręczę, jako mnie drug spostrzegł, bowiem, spełniwszy strzemienny, precz odrzucił kryształowy puchar, dłonią skinął i jął się wspinać po omszałym pniu. Zaś naczynie toczyło się, miotając skry i bijąc o głazy, a dźwięczało przy tym niczym dzwon… dzyń, dzyń… dzyń… coraz ciszej i ciszej, aż mgła zasnuła wszystko i żem się ocucił. – Wraca! – pisnęła radośnie wilchwa i wypadła z izby, nie czekając na pozostałych. Jednakże zanim przebyła połowę drogi wiodącej do kamiennego grobowca, wyprzedziła ją Mazaharja, biegnąc lekko z leniwą gracją polującej lwicy. Długie włosy dzikiej kobiety falowały w pędzie jak rozwiana końska grzywa, a unoszone miarowym oddechem piersi napinały stalowe sploty miotającej zimne błyski kolczugi. Nikt nie zdołałby prześcignąć matki łucznika, a już na pewno nie spleceni w dziwaczną parę Pąch z Unisławowicem. Usłużny Bruno ujął kuśtykającego pospiesznie starca pod ramię, ale sam ledwie truchtał wyczerpany magicznym seansem, tak że na dobrą sprawę nie było wiadomo, kto kogo prowadzi. Wokół wlokącej się z mitręgą dwójki podskakiwał zaaferowany Stanisław, wykrzykując: – I cóż?! Jakoż było? A co będzie? A Pąch sapiąc powtarzał w kółko: – Oby zdążył. Zorza blisko. Oby zdążył, niemal świta. Mazaharja niczym stalowy taran wbiła się w tłum, wciąż zwartym murem otaczający ołtarz, torując drużynie drogę. Przedarła się do podstawy głazu i odepchnęła Radolela, który zgarbiony z rezygnacją mamrotał pozbawione mocy zaklęcia. Pochyliła się ku skalnej niszy i budząc echa w czeluści wrzasnęła: – Wstawaj! I oto zmarszczył się całun, a spowita w płótna postać usiadła, obmacując niczym ślepiec drżącymi dłońmi kamienne sklepienie. Powracający z zaświatów podróżnik zamarł na chwilę, nasłuchując z przechyloną głową nawoływań przyjaciół i gromkich wiwatów gawiedzi. Potem zdecydowanym ruchem rozdarł śmiertelny kokon i pełznąc na kolanach wyczołgał się z jaskini. Powoli powstał na nogi, wyprostował plecy i wciągnął w płuca głęboki haust rześkiego powietrza. Potoczył spojrzeniem krystalicznie błękitnych oczu po twarzach obecnych i rozłożył szeroko ręce, wypinając dumnie nagi tors. Gwar stopniowo zamierał. Pierwszy, nieśmiały blask budzącej się zorzy zaigrał na jasnych puklach przybysza, gdy dźwięczny głos, który w ciszy poranka poszybował ponad kamiennymi wałami sanktuarium ku ciemnemu masywowi odwiecznej puszczy, oznajmił: – Jam jest Lestek! Żerca i Sędzia! Pan Nawi!

PRZYPISY [1] Basior – samiec wilka [2] Galindowie – plemię Prusów [3] Przewojca – przewodnik [4] Pło – jezioro [5] Szłom – hełm, szyszak [6] Zali – czy [7] Liszka – lis [8] Mamuna – kobiecy demon [9] Ochędóstwo – odzież, ubiór [10] Baczyć – patrzeć; baki – oczy [11] Drug (r.ż. drużka) – towarzysz, przyjaciel, prawdopodobnie w tej formie słowo występowało w dawnej polszczyźnie (stąd „drużyna”) [12] Swak – szwagier, przenośnie swojak [13] Jasza, Łado – bogowie; gardzina – mocarz, bohater [14] Chąśnik – rozbójnik, grabieżca; chąsa – zgraja, banda grabieżców, najeźdźców [15] Łubie – futerał na łuk [16] Kaptorga – rodzaj woreczka lub pudełka noszonego na szyi [17] Brzechwa – promień strzały [18] Majdan – uchwyt łuku [19] Zekier – pierścień łuczniczy [20] Dola – personifikacja losu i przeznaczenia [21] Nawia – zaświaty, kraina umarłych [22] Żalnik – cmentarz [23] Szypa – strzała [24] Wżdy – jednak [25] Rod – bóg losu [26] Tążyć – tęsknić [27] Tam! Są na bagnach! [28] Berserk – wojownik, którego ogarniał szał walki dodając mu nadludzkich sił i zdolności [29] Zbrocze – szerokie, płytkie wgłębienie wzdłuż głowni broni siecznej [30] Nie lza – nie wolno, nie należy [31] Weles – bóg, władca krainy umarłych, Nawi [32] Skopiec – kastrat; oskopić – wykastrować [33] Muslimini – muzułmanie [34] Rodzanice – niewidzialne demony przeznaczenia związane z Dolą [35] Sulica – włócznia, dzida [36] Polska – w czasach Nieluba nazwa państwa odnosiła się głównie do terenów podległych od zarania władzy Piastów, czyli Wielkopolski [37] Opole – jednostka terytorialna złożona na ogół z kilkunastu wsi [38] Waregowie – skandynawscy Wikingowie; działali w rejonach obecnej Ukrainy i Rosji, tworząc tam pierwszy organizm państwowy, nazwany później Rusią Kijowską [39] Strawa – stypa [40] Białka – kobieta [41] Wróżda – krwawa zemsta [42] Ksiądz – książę [43] Włodzisław – dawna nazwa Włocławka [44] Smard – chłop, rolnik [45] Wołchw – wróżbita, znachor, swego rodzaju odpowiednik szamana [46] Bak – widzący, jasnowidzący [47] Otrok – młodzik, niedorostek [48] Żyrzec, żerca – kapłan – ofiarnik; żertwa – ofiara [49] Południca – złośliwy i morderczy demon polujący na

przebywających w południe na polu [50] Latawiec – latający, powietrzny demon [51] Nawki, nawie – dusze zmarłych [52] Uboże, ubożę (l.mn. uboża, ubożęta, bożęta) – opiekuńczy duch domowy [53] Nynie – teraz [54] Wilchwa – znachorka, szamanka, wieszczka [55] Łęczysko – drewniana, sprężysta część łuku [56] Nałęczyć – napiąć łuk w sensie założyć cięciwę [57] Płoszczyk – grot strzały [58] Kleć, kleta – szopa, chatka, przybudówka [59] Gędźba – muzyka grana na instrumentach [60] Kuliki – snopki do poszywania strzechy [61] Wnęk – wnuk [62] Obiata – ofiara, żertwa [63] Zmora – dusza człowieka żyjącego lub zmarłego, która nocą męczyła śpiących [64] Śparogi – ozdobne zwieńczenie dachu [65] Lelja, Leila, Lejla, Ljela – bogini [66] Jenż, jenże – który [67] Zwałaszyć – wykastrować [68] Samowtór – we dwóch; samotrzeć – we trzech; samoczwart – we czterech [69] Osiek – teren ogrodzony, umocniony [70] Dirhem – moneta VII–XI w. [71] Jaźwiec – borsuk [72] Osoczyć – oskarżyć [73] Źrzały – dojrzały [74] Pobiedzić, ubiedzić – pokonać, zwyciężyć [75] Chrobry – dzielny, śmiały [76] Wiciężstwo – zwycięstwo [77] Wieleci, Wilcy, Lucice, Lutycy – grupa plemienna Słowian połabskich [78] Źrebia – losy służące do wróżenia [79] Piać – śpiewać [80] Ślozy – łzy [81] Dmidzban – pijak [82] Stołp – wieża [83] Swadźbić – odbywać stosunek miłosny [84] Szczyt – tarcza [85] Bydlić – żyć, bytować [86] Sąmnienie – sumienie [87] Świeść – szwagierka [88] Pry – mówi [89] Młokosys – niemowlak [90] Leść – chytrość, przebiegłość; lestek – spryciarz; lściwy – przebiegły [91] Plen – niewola [92] Pławba – żegluga; pławca – pływak, żeglarz [93] Młaka – mokradło [94] Ostrów – wyspa [95] Kriwe – pruscy kapłani [96] Paczyna – ster [97] Wiotek – wątły sierp księżyca [98] Łęg – nieużytek, łąka [99] Dobra krew. Daj mi krwi. [100] Gdzie jest ciepła krew? Gdzie moja głowa? [101] Jak cię zwą, myśliwcze? [102] Estowie – nazwa ludów zamieszkujących wybrzeże Bałtyku, Prusów [103] Zaczekaj! Stój! [104] Sowa [105] Gdzie jest miecz? Gdzie Saitoran? [106] Nawia, Jawia, Prawia – trzy płaszczyzny istnienia hipotetycznie rozróżniane przez

Słowian, gdzie Jawia oznacza świat rzeczywisty, zamieszkiwany przez ludzi; Prawia oznacza byt nadrzędny, siłę sprawczą; Nawia oznacza krainę umarłych. Terminologia zaczerpnięta z tzw. „Księgi Welesa”, będącej oczywistym falsyfikatem, jednak Słowianie prawdopodobnie wyznawali ideę trójdzielności świata wspólną dla większości ludów o indoeuropejskim rodowodzie. [107] Ząbrz – żubr [108] Iblis – w islamie zły duch, szatan [109] Zimnica – malaria [110] Skramasaks – nóż bojowy [111] Nastołka – nastolatka, dziewczyna niedojrzała do zamążpójścia [112] Rybitwy – rybacy [113] Czosy – pukle, włosy [114] Ta koza kłamie [115] Swirzchować – udoskonalić, przerobić [116] Kłobuk – kapelusz [117] Larwy – duchy zmarłych [118] Marki – mary, duchy [119] Pława – tratwa [120] Wąpierz – wampir, upiór [121] Wełny – fale [122] Chyża, chycz – chata, domostwo [123] Cie! – patrzcie (tylko)! [124] Obierz, obierza – matnia, sidło, pułapka [125] Kidać – rzucać [126] Oźralec – pijak [127] Palica – okuty kij [128] Skotopaska – sielanka [129] Gordy – hardy, dumny [130] Główszczyzna – opłata „za głowę”, odszkodowanie za zabójstwo [131] Matory – doświadczony, dojrzały [132] Obr – olbrzym [133] Oszłomiona – okryta szłomem (hełmem) [134] Stado – igrzyska na cześć bóstw, obchodom towarzyszyły śpiewy, tańce i zawody sportowe [135] Dziewierz – brat męża [136] Chorwaci, Chrobaci – tu Białochorwaci, plemiona zamieszkujące Małopolskę [137] Wyleganiec – bękart [138] Olim – niegdyś [139] Morze Waregów – Bałtyk [140] Obrów – tu Awarów [141] Trzebiszcze – otwarta pogańska świątynia [142] Cerkiew – niegdyś określano w ten sposób każdy budynek kościelny [143] Płań – płycizna [144] Siostra (got.) [145] Mężczyzna (got.) [146] Gutarazda – język gocki „gutiska razda” [147] Asowie – główna dynastia bogów nordyckich [148] Asgard – jedna z Dziewięciu Krain zamieszkana przez Asów i Wanów [149] Walhalla – w mitologii nordyckiej miejsce pobytu poległych w chwale wojowników [150] Ragnarok – w mitologii nordyckiej zmierzch bogów, ostateczna walka pomiędzy bogami a olbrzymami [151] Długosz, opisując sanktuarium na Świętym Krzyżu, pisał: „Ongiś (góra) była bardzo rozsławiona z Cyklopów (jeżeli da się wiarę dawnemu ludowemu podaniu)”. Według przekazu benedyktynów na Łyścu czczono „Lada, Boda i Leli”. Jedynie Boda nie udaje się skojarzyć z żadnym z wymienionych w

kronikach lub rekonstruowanych bóstw. Autor uznał, że określenie „bodo” będzie stosowną nazwą dla tajemniczych Cyklopów [152] Odejdź, zły duchu! [153] Mużyk – ciemny, zacofany chłop w dawnej Rosji [154] Lędźwice – nerki [155] Wadera – samica wilka