Diana Gabaldon - Obca 07 - Kosc z kosci tom 2

Gabaldon Diana Kość z kości tom 2

OBCA I. Obca ( T.1,T.2) II. Uwięziona w bursztynie( T.1,T.2) III. Podróżniczka( T.1,T.2) IV. Jesienne werble( T.1,T.2) V. Ognisty krzyż ( T.1,T.2) VI. Tchnienie śniegu i popiołu (T.1,T.2) VII. Kość z kości ( T.1,T.2) W serii: Obca Uwięziona w bursztynie Podróżniczka Jesienne werble Ognisty krzyż Tchnienie śniegu i popiołu Kość z kości Tom 2 Z angielskiego przełożyła Barbara Gadomska

Świat Książki Tytuł oryginału AN ECHO IN THE BONE

/ Copyright © 2009 by Diana Gabaldon Copyright © for the Polish translation by Barbara Gadomska, 2010 Świat Książki Warszawa 2010 Świat Książki Sp. z o.o. ul. Rosoła 10,02-786 Warszawa Skład i łamanie IHAGX Druk i oprawa Białostockie Zakłady Graficzne SA ISBN 978-83-247-1824-5 Nr 7644

42. Rozstaje William rozstał się z Hunterami na bezimiennym skrzyżowaniu gdzieś w New Jersey. Lepiej było, żeby nie jechali dalej razem. Ich pytania odnoszące się do miejsca stacjonowania Armii Kontynentalnej traktowano z coraz większą wrogością, co wskazywało, że się do niego zbliżają. Ani sympatycy rebeliantów, ani lojaliści, którzy mogli się obawiać prześladowań ze

strony wojska stojącego na ich progu, nie chcieli niczego powiedzieć tajemniczym podróżnym, którzy mogli być szpiegami - albo i gorzej. Kwakrom będzie łatwiej bez niego. Tak wyraźnie byli tym, kim byli, a zamiar Denzella, by zaciągnąć się do wojska jako lekarz, był tak prosty i tak godny podziwu, że gdy zostaną sami, ludzie im pomogą - myślał. A w każdym razie życzliwiej będą odnosić się do ich pytań. Natomiast jeśli chodzi o Williama... Stwierdzenie, że jest przyjacielem Hunterów, wystarczyło w pierwszej fazie podróży; ich mała grupa budziła ciekawość, ale nie podejrzenia. Jednakże w głębi New Jersey w osadach wyraźnie czuło się poruszenie. Różne grupy zaopatrzeniowe rabowały farmy - zarówno żołnierze hescy z armii Howe'a, którzy próbowali wyciągnąć Waszyngtona z kryjówki w górach Watchung i skłonić do otwartej walki, jak i Armia Kontynentalna, która rozpaczliwie potrzebowała zaopatrzenia. Na farmach, gdzie zazwyczaj chętnie witano by nieznajomych ze względu na przynoszone przez nich wiadomości, teraz odpędzano ich muszkietami i ostrym słowem. Coraz trudniej było znaleźć jedzenie. Czasami obecność Rachel pomagała zbliżyć się na tyle, by zaoferować pieniądze. Niewielki zapas złota i srebra Williama bardzo się przydawał, bo większość pieniędzy uzyskanych ze sprzedaży domu Denzell umieścił w banku w Filadelfii, by zapewnić Rachel bezpieczeństwo na przyszłość, a papierowych pieniędzy, emitowanych przez Kongres, nie przyjmowano niemal nigdzie. William w żaden sposób nie mógł udawać kwakra. Pomijając trudności w posługiwaniu się prostym językiem*, jego wzrost i postura budziły w lu* Patrz nota od autorki na str. 479. -7dziach nieufność, tym bardziej że on - pamiętając o kapitanie Nathanie Ha-le'u - nie deklarował zamiaru zaciągnięcia się do Armii Kontynentalnej ani nie zadawał pytań, które później można by przedstawić jako dowód szpiegostwa. Jego milczenie, uważane za złowieszcze, także ludzi denerwowało. Nie rozmawiał z Hunterami na temat rozstania i ani Denzell, ani Rachel nie pytali go o plany, wszyscy jednak wiedzieli, że czas nadszedł. Tego ranka, przebudziwszy się, poczuł to w powietrzu. Gdy Rachel podała mu na śniadanie kawałek chleba, jej dłoń musnęła jego, a on o mało nie złapał jej za palce. Wyczuła, jak silny był ten stłumiony impuls, i zaskoczona uniosła wzrok, patrząc mu wprost w oczy. Dziś były bardziej zielone niż brązowe. Pocałowałby ją - wydawało mu się, że by nie zaprotestowała - gdyby nie to, że jej brat w tym momencie wyłonił się z krzaków, zapinając spodnie. Wybrał miejsce zupełnie nagle. Może lepiej to zrobić, nie myśląc za wiele. Na środku skrzyżowania zatrzymał konia, zaskakując Denzella, którego klacz szarpnęła się i zaczęła tańczyć, gdy ściągnął jej wodze. Tutaj was opuszczę - oświadczył William ostrzej, niż zamierzał. - Ja muszę jechać na północ - wskazał w tym kierunku; dzięki Bogu słońce stało na niebie, wiedział więc, gdzie jest północ - natomiast wy, zapewne jadąc dalej na wschód, natkniecie się na jakieś oddziały armii pana Waszyngtona. Jeśli... -zawahał się, ale należało ich ostrzec. Z tego, co mówili farmerzy, jasno wynikało, że Howe rozesłał po tych okolicach wojsko. - Jeśli napotkacie żołnierzy brytyjskich albo najemników heskich... Czy może mówicie po niemiecku? Denzell pokręcił głową. Oczy miał szeroko otwarte. Tylko trochę po francusku. To dobrze. Większość heskich oficerów dobrze mówi po francusku. Jeśli natkniecie się na takich, którzy nie mówią, a będą chcieli was zatrzymać, powiedzcie im: Ich verlange euren Vorgesetzen zu sehen, ich bin mit seinen Freund bekannt. To znaczy „żądam widzenia

z waszym oficerem, znam jego przyjaciela". Powiedzcie to samo, gdy spotkacie żołnierzy brytyjskich, oczywiście po angielsku - dodał niefortunnie. Przez twarz Denzella przemknął słaby uśmiech. Dziękuję - powiedział - ale co będzie, jeśli zabiorą nas do oficera, a on zażąda podania nazwiska tego teoretycznego przyjaciela? William odpowiedział uśmiechem. To nie będzie miało znaczenia, bo gdy znajdziecie się z oficerem, będziecie bezpieczni. Jeśli zaś chodzi o nazwisko... Harold Grey, książę Pard-loe. Pułkownik 46. Regimentu Piechoty. - Wuj Hal nie znał wszystkich, jak jego ojciec, ale wszyscy w świecie wojskowym znali jego, a przynajmniej na pewno o nim słyszeli. Widział, jak Denzell porusza ustami z dziwnym wyrazem twarzy. A kim jest przyjaciel Harold dla ciebie, Williamie? - Rachel patrzyła na niego przenikliwie spod opuszczonego ronda kapelusza. Teraz odrzuciła kapelusz do tyłu, by spojrzeć mu otwarcie w oczy. Znów się zawahał - ale ostatecznie jakie to miało teraz znaczenie? Nigdy więcej nie zobaczy Hunterów. A choć wiedział, że na kwakrach światowe rangi i wysokie urodzenie nie robią wrażenia, i tak wyprostował się w siodle. To mój krewny - powiedział obojętnie. Wsunął rękę do kieszeni i wyciągnął niewielką sakiewkę, którą zostawił mu Szkot Murray. - To się wam przyda. Damy sobie radę. - Denzell machnął ręką. Ja też. - William rzucił sakiewkę Rachel, która złapała ją w odruchowo uniesione dłonie. Robiła wrażenie zdziwionej - i że to zrobiła, i że on to zrobił. Uśmiechnął się do niej. Życzę wam powodzenia - powiedział, zawrócił konia i ruszył przed siebie kłusem, nie oglądając się. i *#* - Wiesz, że jest brytyjskim żołnierzem? - powiedział cicho Denny do siostry, patrząc za oddalającym się Williamem. - Może dezerterem. A jeśli tak? Za takim człowiekiem idzie przemoc, wiesz to. Długie pozostawanie w jego towarzystwie oznacza niebezpieczeństwo. Nie tylko dla ciała, ale i dla duszy. Przez chwilę Rachel siedziała na mule w milczeniu, wpatrzona w pustą drogę. W drzewach dookoła buczały owady. Wydaje mi się, że jesteś hipokrytą, Denzellu Hunterze - stwierdziła spokojnie i pociągnęła za wodze, aż muł zawrócił. - Uratował mi życie. Tobie także. Czy wolałbyś, żeby się powstrzymał? Wolałbyś mnie widzieć martwą, zarżniętą w tym okropnym miejscu? Wzdrygnęła się lekko, mimo upalnego dnia. Nie - odrzekł poważnie brat. -1 dziękuję Bogu, że tam był, by cię uratować. Jestem grzesznikiem, więc przedkładam twoje życie nad dobro duszy tego młodego człowieka, ale nie jestem aż takim hipokrytą, by zaprzeczyć, nie. -9Parsknęła, zdjęła kapelusz i machnęła nim, odganiając krążącą wokół chmarę much. Czuję się zaszczycona. Jeśli zaś chodzi o to, co mówisz o gwałtownych mężczyznach i niebezpieczeństwie przebywania w ich pobliżu, czyż nie zabierasz mnie do armii? Roześmiał się gorzko. Zabieram. Może masz rację i jestem hipokrytą. Ale Rachel - pochylił się i złapał jej muła za uzdę, nie pozwalając jej się odwrócić - wiesz, że nie dopuszczę, by stała ci się

krzywda, czy na ciele, czy na duszy. Powiedz słowo, a znajdę ci miejsce u jakichś przyjaciół, gdzie będziesz bezpieczna. Jestem pewien, że Bóg do mnie przemówił, i muszę postępować zgodnie ze swoim sumieniem, nie ma jednak potrzeby, byś szła ze mną. Rzuciła mu długie, spokojne spojrzenie. A skąd wiesz, czy Pan nie przemówił także do mnie? Oczy błysnęły mu za okularami. Jestem szczęśliwy. Co powiedział? Powiedział: „Powstrzymaj swego tępego brata przed popełnieniem samobójstwa, bo zażądam jego krwi z twojej ręki". - Uderzyła go w dłoń, aż puścił wodze jej muła. - Jeśli mamy wstąpić do armii, Denny, to jedźmy i znajdźmy ją. Kopnęła muła w żebra. Postawił uszy i popędził drogą jak wystrzelony z armaty, przy wtórze trwożnych okrzyków jeźdźca. ♦** William jechał czas jakiś wyprostowany, prezentując znakomitą sylwetkę kawalerzysty. Gdy za skrzyżowaniem droga skręciła, zwolnił i trochę się odprężył. Przykro mu było rozstawać się z Hunterami, ale zaczynał już kierować myśli ku przyszłości. Burgoyne. Spotkał raz generała Burgoyne'a w teatrze, w dodatku na sztuce jego pióra. Nie pamiętał nic z przedstawienia, ponieważ pochłaniał go flirt spojrzeń z dziewczyną z sąsiedniej loży. Potem jednak zszedł na dół z ojcem, by pogratulować sukcesu autorowi, który przyjmował pochwały, zarumieniony od triumfu i szampana. W Londynie nazywano go „dżentelmenem Johnnym". Był gwiazdą londyńskiej socjety, mimo że kilka lat przedtem oboje z żoną musieli uciekać do Francji, by uniknąć aresztowania za długi. Nikt jednak nie miał mężczyźnie - 10 ir za złe jego długów - było to zjawisko zbyt powszechne. Williama bardziej dziwił fakt, że jego stryj najwyraźniej lubił Johna Burgoyne'a. Stryj Hal nie marnował czasu na teatr ani ludzi piszących sztuki, choć z drugiej strony miał na półce komplet dzieł Aphry Behn. Ojciec Williama powiedział mu kiedyś w najgłębszym sekrecie, że jego brat Hal namiętnie przywiązał się do pani Behn po śmierci pierwszej żony, przed małżeństwem z ciotką Minnie. Widzisz, pani Behn już nie żyła - wyjaśnił ojciec - więc to było bezpieczne. William pokiwał wtedy głową, chcąc wydać się człowiekiem światowym i pełnym zrozumienia, choć w rzeczywistości nie miał pojęcia, co ojciec chciał przez to powiedzieć. Bezpieczne? Co znaczy bezpieczne? Pokręcił głową; nie spodziewał się, że kiedykolwiek zrozumie stryja Hala, i może tak było najlepiej dla nich obu. Babka Benedicta była pewnie jedyną osobą, która go rozumiała. Myśl o stryju przywołała wspomnienie o kuzynie Henrym. Zacisnął usta; Adam oczywiście już się dowiedział, ale prawdopodobnie nic nie może zrobić dla brata, podobnie jak William, którego obowiązki wzywały na północ. Ale ojciec i stryj Hal niewątpliwie... Koń rzucił głową, parskając, więc William spojrzał przed siebie. Przy drodze stał mężczyzna i unosił rękę, by go zatrzymać. Zwolnił i rozejrzał się uważnie, czy mężczyzna nie ma gdzieś ukrytych towarzyszy, zamierzających napaść na nie dość czujnego podróżnego. Tu jednak był otwarty teren, choć dalej gęsto rosły młode drzewka. Między nimi nikt by się nie skrył. Witam pana, sir - powiedział, zatrzymując się w bezpiecznej odległości od starca. Bo człowiek ten był stary, o twarzy porysowanej jak hałda zwietrzałej ziemi. Opierał się na wysokiej lasce, włosy miał białe, związane w warkocz. Witam - powiedział stary dżentelmen. Był dżentelmenem, bo stał prosto i miał dobre ubranie. Teraz William widział, że ma także dobrego konia, który spętany w pewnej odległości skubie trawę. William trochę się rozluźnił. Dokąd pan zmierza, sir? - spytał uprzejmie.

Starzec wzruszył lekko ramionami. To może zależeć od tego, co mi powiesz, młody człowieku. - Starzec był Szkotem, choć dobrze mówił po angielsku. - Szukam człowieka nazwiskiem łan Murray. Zdaje się, że go znasz. To Williama zaniepokoiło. Skąd starzec to wie? Znał jednak Murraya, może tamten wspomniał mu o Williamie. Znam go. Niestety jednak nie mam pojęcia, gdzie jest - odpowiedział ostrożnie. Nie? - Starzec patrzył na niego przenikliwie. Jakby uważał, że mogę mu skłamać, pomyślał William. Podejrzliwy stary bałwan. Nie - powtórzył zdecydowanie. - Spotkałem go na Great Dismal parę tygodni temu w towarzystwie kilku Mohawków. Nie wiem jednak, dokąd się później udał. Mohawków - powtórzył z namysłem starzec. Jego zapadnięte oczy zatrzymały się na piersi Williama, gdzie na koszuli wisiał wielki pazur niedźwiedzia. - A zatem czy dostałeś ten mały dinks od Mohawków? Nie - odrzekł William sztywno. Nie wiedział, co to jest dinks, ale wydawało mu, się że brzmi to jakoś pogardliwie. - Pan Murray przywiózł mi to od... przyjaciela. Od przyjaciela... - Starzec wyraźnie badał jego twarz. William poczuł się nieswojo, a potem wypełnił go gniew. - A jak się nazywasz, młody człowieku? To nie pańska sprawa, sir - odrzekł William możliwie jak najuprzejmiej i zebrał wodze. - Do widzenia panu. Twarz starca ściągnęła się i mocniej chwycił laskę. William odwrócił się ostro, na wypadek gdyby tamten zamierzał go uderzyć. Starzec nie zrobił tego jednak; William zauważył, że u dłoni, którą trzymał kostur, brakuje dwóch placów. Ruszając, William obawiał się, że stary może wskoczyć na konia i ścigać go, ale gdy się obejrzał, tamten stał na drodze i patrzył za nim. Nie miało to w gruncie rzeczy znaczenia, ale stwierdziwszy, że może lepiej nie zwracać na siebie uwagi, William wsunął pazur niedźwiedzia za koszulę, gdzie wisiał bezpiecznie schowany obok różańca. 43. Odliczanie Fort Ticonderoga 18 czerwca 1777 Drodzy Bree i Rogerze! Dwadzieścia trzy dni - wciąż liczę. Mam nadzieję, że zdołamy opuścić Ticonderogę tak, jak planowaliśmy. Twój kuzyn łan wyszedł z fortu - 12 miesiąc temu, mówiąc, że ma coś do załatwienia, ale wróci, zanim skończy się termin kontraktu Jamiego. łan nie chciał się zaciągnąć, lecz pracował jako myśliwy ochotnik, nie jest więc, formalnie rzecz biorąc, dezerterem. Zresztą dowódca fortu nic nie może zrobić z dezerterami - tylko powiesić, jeśli któryś będzie na tyle głupi, żeby wrócić. Jak dotąd żaden tego nie zrobił. Nie jestem pewna, co łan miał do załatwienia, ale żywię nadzieję, że będzie to dla niego dobre. Mówiąc o dowódcy fortu - mamy nowego. Wielkie poruszenie. Pułkownik Wayne wyjechał kilka tygodni temu - niewątpliwie pocąc się z ulgi w takim samym stopniu jak z wilgoci - ale awansowaliśmy w świecie: nowy dowódca to generał-major, niejaki Arthur St. Clair, towarzyski i bardzo przystojny Szkot. Jego atrakcyjność zdecydowanie podkreśla różowa wstęga, którą nosi przy oficjalnych okazjach (w przynależności do tworzonej ad hoc armii miłe jest to, że najwyraźniej można sobie zaprojektować własny mundur, nie trzeba się przejmować tymi sztywnymi starymi brytyjskimi konwencjami pułkowymi). Generał St. Clair przybył z towarzystwem - aż trzema niższymi rangą generałami (twój ojciec mówi, że generał Fermoy jest dość podejrzany w sprawach wojskowych) i mniej więcej

trzema tysiącami rekrutów. To wyraźnie dodało wszystkim ducha (choć straszliwie obciążyło urządzenia wychodka - rano stoją piętnastoosobowe kolejki i dotkliwie brakuje ńocników). St. Clair wygłosił sympatyczne przemówienie, zapewniając nas, że teraz fort na pewno nie zostanie zajęty. Twój ojciec, który stał wtedy koło generała, powiedział coś pod nosem po gaelicku, ale nie tak całkiem pod nosem; jednakże generał, choć jak słyszałam, urodził się w Thurso, uznał, że wygodniej mu nie rozumieć. Budowanie mostu między fortem a Wzgórzem Niepodległości trwa, a Wzgórze Oporu wciąż tam jest, po drugiej stronie wody. Na pierwszy rzut oka to niegroźny, niewielki pagórek, sięga jednak znacznie wyżej niż fort. Jamie skłonił pana Marsdena, by popłynął na drugą stronę z tarczą strzelniczą - drewnianym kwadratem pomalowanym na biało, wielkości czterech stóp kwadratowych - i żeby postawił ją przy szczycie wzgórza, gdzie będzie toyraźnie widoczna z baterii fortu. Zachęcił generała Fermoya (który nie nosi różowej wstęgi, mimo że jest Francuzem), by wypróbował jedną z nowych strzelb (Jamie przezornie usunął kilka z nich z ładowni „Cyraneczki", zanim patriotycznie podarował resztę armii amerykańskiej). Rozwalili cel na kawałki. Ta doniosła akcja zrobiła wrażenie na generale St. Clair, który przyszedł popatrzeć. Sądzę, że generał St. Clair będzie równie zadowolony jak ja, gdy skończy się kontrakt Twojego ojca. Napływ nowych ludzi oczywiście sprawił, że jest więcej roboty. Większość z nich jest zdrowa, o dziwo, zdarzają się jednak przypadki choroby wenerycznej czy letniej malarii; jest ich tyle, że major Thacher -to on jest głównym oficerem medycznym - zaczął przymykać oko, gdy potajemnie opatruję ranę, choć zdecydowanie nie dopuszcza mnie do ostrych instrumentów. Na szczęście mam własny mały nóż, którym przecinam czyraki. Od czasu zniknięcia lana zmniejsza się również mój zapas przydatnych ziół. On to bowiem przynosił mi różne rzeczy ze swoich wypraw myśliwskich; teraz jednak nie jest już bezpiecznie ■wypuszczać się z fortu, chyba że w grupie. Dwóch mężczyzn, którzy kilka dni temu poszli polować, zostało zamordowanych i oskalpowanych. Skromność mojego medycznego instrumentarium kompensuje mi to, że pozyskałam wampira. To niejaka pani Raven z New Hampshire, której mąż jest oficerem milicji. Jest stosunkowo młoda - ma trzydzieści parę lat - ale nigdy nie miała dzieci, dysponuje więc sporą ilością energii emocjonalnej. Dręczy chorych i umierających, choć jestem pewna, że uważa, iż okazuje im ogromną sympatię. Rozkoszuje się wszystkimi potwornymi szczegółami, a choć samo w sobie jest to odstraszające, czyni z niej kompetentną pomoc, ponieważ mogę liczyć, że nie zemdleje, gdy składam skomplikowane złamanie lub amputuję (szybko, zanim zauważy to major Thacher albo jego zbrojne ramię, porucznik Stactoe) zgangrenowany palec, bo boi się, że coś przegapi. To prawda, że czasami głośno zawodzi, dramatyzuje, opisując te przygody innym, przyciska splecione dłonie do dość płaskiej piersi, a oczy wychodzą jej z orbit (o mało nie zemdlała na skutek hiperwentylacji, gdy przyniesiono oskalpowanych mężczyzn), ale jeśli chodzi o pomoc, to nie mam dużego wyboru. Na drugim końcu skali kompetencji medycznych przypływ nowych rekrutów przyniósł nam młodego lekarza kwakra, nazwiskiem Denzell Hunter, i jego siostrę Rachel. Jeszcze z nimi nie rozmawiałam. Z tego jednak, co widzę, doktor Hunter naprawdę jest lekarzem i ivydaje się nawet, że ma ogólne pojęcie o teorii zarazków, ponieważ szkolił się u Johna Huntera jednego z wielkich ludzi medycyny (na wypadek, gdyby Ro- 14 ger to czytał, powstrzymam się przed opowiedzeniem Ci, w jaki sposób John Hunter odkrył, jak przenoszona jest rzeżączka - nie, nie powstrzymam się: dźgnął się lancetem pokrytym ropą od zarażonej ofiary i rezultaty bardzo go cieszyły. Tak przynajmniej twierdzi Denny Hunter, który opowiedział o tym interesującym incydencie Twemu ojcu, bandażując mu kciuk, który dostał się między dwa przetaczane pnie - nie martw się, nie jest złamany, tylko

bardzo posiniaczony). Chętnie zobaczyłabym, jak na tę historię reaguje pani Raven, sądzę jednak, że takt nie pozwoli doktorowi Hunterowi powtórzyć jej tej opowieści. Wy oczywiście pilnujecie kalendarza szczepień dzieci. Z miłością Mama *** Brianna zamknęła książkę, ale jej dłoń wciąż wracała odruchowo do okładki, jakby chciała ją znów otworzyć, bo być może tym razem treść będzie inna. „Kiedy to jest, dwadzieścia trzy dni po osiemnastym czerwca? - Powinna móc to obliczyć, potrafiła robić takie rzeczy w głowie, ale zdenerwowanie pozbawiło ją umiejętności liczenia. Trzydzieści dni ma wrzesień - zaśpiewał Roger szybko pod nosem, unosząc oczy ku sufitowi - tak jak kwiecień i czerwiec... No tak, czerwiec ma trzydzieści dni, więc od osiemnastego do trzydziestego dwanaście dni, a potem jeszcze jedenaście i mamy jedenasty lipca. Och, Boże drogi! Przeczytała to trzykrotnie, więc kolejne sprawdzanie nic nie da, ale znów otworzyła książkę na stronie z portretem Johna Burgoyne'a. Przystojny mężczyzna. I wie o tym - powiedziała głośno, na co zaskoczony Roger uniósł wzrok. Namalowany przez sir Joshuę Reynoldsa w mundurze, z ręką na głowni szabli, na tle dramatycznie spiętrzonych chmur. A na następnej stronie widnieje czarno na białym: „Szóstego lipca generał Burgoyne zaatakował Fort Ticonderoga siłami liczącymi osiem tysięcy żołnierzy, uzupełnionymi kilkoma regimentami niemieckimi, dowodzonymi przez barona von Riede-sela, oraz pewną liczbą Indian". William odnalazł generała Burgoyne'a i jego armię łatwiej niż Hunterowie generała Waszyngtona. Z drugiej strony, Burgoyne nie starał się ukrywać. Według kryteriów wojskowych był to piękny obóz. Równo ustawione rzędy białych namiotów zajmowały trzy pola i kończyły się pod samym lasem. Po drodze do kwatery dowódcy, gdzie miał się zameldować, w pobliżu namiotu generała zauważył stos pustych butelek po winie, sięgający mu niemal do kolan. Ponieważ nie słyszał, by generał szczególnie dużo pił, uznał, że ta obfitość jest skutkiem gościnności i upodobania do towarzystwa. To dobry znak u dowódcy - pomyślał. Ziewający służący zbierał resztki ołowianych pieczęci, wrzucając metal do puszki, zapewne z przeznaczeniem na stopienie na kule. Spojrzał na Williama zaspanymi oczyma. Chciałem się zameldować generałowi Burgoyne'owi - oświadczył William, prostując się. Służący powoli zmierzył go wzrokiem, z dziwną ciekawością zatrzymując się na jego twarzy; William mimo woli zastanowił się, czy na pewno dokładnie się rano ogolił. Wczoraj wieczorem jadł późny obiad z brygadierem* i pułkownikiem St. Legerem powiedział w końcu służący i beknął. - Proszę przyjść po południu. Tymczasem - wstał powoli, krzywiąc się, jakby od ruchu bolała go głowa - namiot mesy oficerskiej jest tam wskazał wyciągniętą ręką. 44. Przyjaciele Fort Ticonderoga, 22 czerwca 1777 Z ogromnym zaskoczeniem zobaczyłam, że kapitan Stebbings siedzi. Był blady, zlany potem i chwiał się jak wahadło zegara, ale siedział. Pan Dick trząsł się nad nim z czułym niepokojem kury wodzącej jednego kurczaka. Widzę, że czuje się pan lepiej, kapitanie - powiedziałam, uśmiechając się do niego. Lada dzień postawimy pana na nogi. Stanąłem na nogach - wyrzęził. - Myślałem, że umrę. Patrz przypis tłumaczki na str. 63.

- 16 Co takiego? On chodzić - zapewnił mnie pan Dick, równocześnie dumny i zakłopotany. - Opierać na moje ramię, ale chodzić, tak! Padłam na kolana, by osłuchać płuca i serce Stebbingsa drewnianym stetoskopem, który zrobił mi Jamie. Tętno miał jak ośmiocylindrowy samochód wyścigowy, słyszałam też bulgot i rzężenie, ale nic szczególnie niepokojącego. Gratulacje, panie kapitanie - powiedziałam, opuszczając stetoskop. Wyglądał okropnie, ale oddech mu się uspokajał. - Zapewne dzisiaj pan nie umrze. Co sprowokowało tę eksplozję ambicji? Mój... bosman - wydusił i rozkaszlał się. Joe Ormiston - wyjaśnił pan Dick. - Jego stopa śmierdzieć, kapitan iść go zobaczyć. Pan Ormiston? Jego stopa śmierdzi? W głowie rozdzwoniły mi się dzwonki alarmowe. Jeśli w takim otoczeniu rana śmierdzi tak, że przyciąga uwagę, jest to bardzo zły znak. Wstałam, ale zatrzymał mnie Stebbings, mocno chwytając za spódnicę. Pani - powiedział, z trudem łapiąc powietrze - pani się nim zajmie. -Odsłonił poplamione zęby w uśmiechu. - To rozkaz - wyrzęził - proszę pani. Tak jest, panie kapitanie - powiedziałam cierpko i wyruszyłam do budynku szpitalnego, w którym pomieszczono większość kobiet i rannych. Pani Fraser, co się dzieje? - Ten pełen entuzjazmu okrzyk wydała pani Raven, która wychodziła właśnie z budynku dowództwa. Była wysoka i chuda, miała ciemne włosy, nieustannie wysuwające jej się spod czepka. Jeszcze nie wiem - powiedziałam krótko, nie zatrzymując się - ale może coś poważnego. Och - zawołała, z trudem hamując się, by nie dodać: „To dobrze". Wzięła kosz pod ramię i ruszyła za mną, zdecydowana czynić dobro. Rannych jeńców brytyjskich umieszczono razem z amerykańskimi rannymi w długim kamiennym budynku, oświetlonym przez wąskie, pozbawione szyb okna, a zatem albo lodowatym, albo dusznym - zależnie od pogody. W tej chwili na dworze było gorąco i wilgotno - minęło już południe - więc wchodząc do środka, miałam wrażenie, że ktoś uderzył mnie w twarz gorącym mokrym ręcznikiem. Brudnym gorącym mokrym ręcznikiem. Nietrudno było znaleźć pana Ormistona, bo jego łóżko otaczała gromadka mężczyzn. Był wśród nich porucznik Stactoe - niedobrze - sprzeczający się z doktorem Hunterem - dobrze podczas gdy paru innych lekarzy próbowało wyrazić własne opinie. - 17 Nawet nie patrząc, mogłam się domyślić, o co się kłócą. Najwyraźniej stopie pana Ormistona się pogorszyło, zamierzali więc ją amputować i zapewne mieli rację. Być może spór dotyczył tylko miejsca, w którym należy amputować, i kto ma to zrobić? Na widok lekarzy pani Raven zwolniła, zdenerwowana. Czy naprawdę pani sądzi... - zaczęła, ale nie zwracałam na nią uwagi. Bywają chwile na myślenie, ale ta do nich nie należała; teraz trzeba było działać, i to szybko i zdecydowanie. Nabrałam w płuca gęstego powietrza i ruszyłam do przodu. Dzień dobry, doktorze Hunter - powiedziałam, przepychając się łokciami między dwoma lekarzami wojskowymi i uśmiechając się do młodego kwakra. - Panie poruczniku dodałam, kiwając głową porucznikowi Stac-toe, by nie okazać się zbyt niegrzeczną. Przyklękłam przy łóżku pacjenta, wytarłam spoconą dłoń o spódnicę i ujęłam go za rękę. Jak się pan czuje, panie Ormiston? Przysłał mnie kapitan Stebbings, bym zajęła się pana stopą.

Co takiego? - zareagował porucznik Stactoe, najwyraźniej zły. - Naprawdę, pani Fraser, cóż pani może... To dobrze. - Pan Ormiston nie zwracał na niego uwagi. - Kapitan powiedział mi, że panią przyśle. Właśnie mówiłem tym panom, że nie muszą się martwić, bo pani na pewno będzie wiedziała, jak to zrobić najlepiej. Niewątpliwie bardzo się ucieszyli na te słowa, pomyślałam, ale uśmiechnęłam się do niego i uścisnęłam mu dłoń. Tętno miał szybkie i trochę słabe, ale regularne, ręka była jednak bardzo gorąca. Nie zdziwiłam się więc wcale, widząc czerwonawe smugi posocznicy, biegnące od chorej stopy wzdłuż nogi. Rozwinęli już opatrunek. Pan Dick miał rację - stopa śmierdziała. Och, mój Boże! - zawołała pani Raven ze szczerym współczuciem. Wdała się już gangrena, o czym świadczyła nie tylko cuchnąca wydzielina, ale także czerniejące palce stopy. Nie marnowałam czasu, złoszcząc się na porucznika Stactoe. Zważywszy na pierwotny stan stopy i dostępne metody leczenia, może mnie też nie udałoby się jej uratować. A to, że gangrena była tak wyraźna, w gruncie rzeczy ułatwiało sytuację. Nie było już kwestii, czy amputacja jest konieczna. Czegóż więc dotyczył spór? Zakładam, że jako lekarz tego pacjenta zgadza się pani, że amputacja jest konieczna? powiedział porucznik Stactoe z wyraźnym sarkazmem. Zobaczyłam, że jego instrumenty są już rozłożone na kawałku materiału; - 18 -

nieźle utrzymane, nie jakoś obrzydliwie brudne, ale najwyraźniej nie wyste-rylizowane. Niewątpliwie - odrzekłam grzecznie. - Bardzo mi przykro, panie Ormi-ston, ale on ma rację. Lepiej się pan poczuje bez stopy. Pani Raven, czy może mi pani przynieść garnek z wrzątkiem? - Teraz zwróciłam się do Denzella Huntera, który, jak zobaczyłam, trzymał drugą rękę pana Ormistona i najwyraźniej mierzył mu tętno. - Czy pan się z tym nie zgadza, doktorze Hunter? Zgadzam się - odrzekł spokojnie. - Spieramy się na temat zasięgu amputacji, a nie jej konieczności. Czemu ma służyć wrzątek, przyjaciółko... Fräser? Tak powiedział? Claire - rzuciłam krótko. - Do sterylizacji instrumentów, by zapobiec pooperacyjnemu zakażeniu, na tyle, na ile to będzie możliwe - dodałam szczerze. Stactoe wydał na to bardzo niegrzeczny dźwięk. - Co pan zaleca, doktorze Hunter? Denzell - odparł z przelotnym uśmiechem. - Przyjaciel Stactoe zamierza amputować pod kolanem. Oczywiście - zapienił się Stactoe. - Pragnę zachować staw kolanowy, nie ma potrzeby robić tego wyżej. O dziwo, jestem skłonna się z panem zgodzić - powiedziałam mu, ale zaraz zwróciłam się z powrotem do Denzella Huntera. - Pan natomiast nie. Pokręcił głową i pchnął okulary wyżej na łuk nosa. Musimy wykonać amputację w połowie kości udowej. Ten człowiek ma tętniak podkolanowy, to oznacza... Wiem, co to oznacza. - Już wymacywałam za kolanem pana Ormistona, który zachichotał i zaczerwienił się z zakłopotania. - Przykro mi - powiedziałam, uśmiechając się. Już nie będę pana łaskotać. Nie będę musiała. Wyraźnie czułam tętniak - pulsował pod moimi palcami; był duży i twardy, leżał w zagłębieniu stawu kolanowego. Bosman musiał go mieć już od jakiegoś czasu, aż dziw, że nie pękł podczas bitwy morskiej ani podczas męczącej wędrówki do Ticonderogi. W nowoczesnej sali operacyjnej może udałoby się uratować więcej nogi i zlikwidować tętniak, ale nie tutaj.

Ma pan rację, przyjacielu Denzell. - Wstałam, prostując się. - Gdy pani Raven przyniesie gorącą wodę... - Mężczyźni mnie jednak nie słuchali, wpatrzeni w coś za mną. Odwróciłam się i zobaczyłam Guinea Dicka, z powodu upału w samej przepasce biodrowej, lśniącego od potu i ukazującego wszystkie tatuaże, zbliżającego się do nas ceremonialnie z czarną, szklaną butelką w ręku. - 19 -

Kapitan posyłać ci grog, Joe - powiedział do pana Ormistona. No, niech Bóg błogosławi kapitana za jego dobroć - powiedział Ormiston, szczerze wdzięczny. Wziął butelkę rumu, wyciągnął zębami korek i zaczął pić w skupieniu, z determinacją. Chlupot wody zapowiedział powrót pani Raven. Niemal na każdym ognisku stał imbryk, więc nietrudno było znaleźć wrzątek. Na szczęście przyniosła także wiadro z zimną wodą, mogłam więc umyć ręce, nie parząc się. Ujęłam jeden z krótkich, brutalnych noży do amputacji, chcąc wrzucić go do wrzątku, ale oburzony porucznik Stactoe wyrwał mi go z ręki. Co pani robi?! - krzyknął. - To mój najlepszy nóż! Dlatego zamierzam go użyć - powiedziałam. - Gdy już go umyję. Stactoe był niedużym mężczyzną z krótko obciętymi, siwymi włosami. Był również parę cali niższy ode mnie, co odkryłam, gdy się wyprostowałam i zwróciłam do niego twarzą. Poczerwieniał jeszcze bardziej. Zniszczy pani ostrze we wrzątku! Nie. - Starałam się zachować spokój. - Gorąca woda je tylko oczyści, a nie będę cięła tego człowieka brudnym ostrzem. Ach, nie będzie pani? - W oczach błysnęło mu coś w rodzaju satysfakcji. Przycisnął nóż do piersi. - Więc może zostawi to pani tym, którzy wiedzą, jak to zrobić! Guinea Dick, który został, by się przyglądać, z zainteresowaniem śledził tę wymianę zdań; w tej chwili pochylił się i wyjął nóż z ręki Stactoe'a. Kapitan mówi, ona robi, Joe - powiedział spokojnie. - No to ona robi. Stactoe otworzył usta z oburzenia, że został tak spostponowany, i rzucił się na Dicka, próbując odzyskać nóż. Dick, którego refleks kształtowały wojny plemienne i brytyjska marynarka, zamachnął się na Stactoe'a, najwyraźniej zamierzając skrócić go o głowę. Niewykluczone, że by mu się udało, gdyby z równym refleksem nie zadziałał Denzell Hunter, który skoczył, chcąc złapać Dicka za rękę. Nie udało mu się, ale pchnął wielkiego Gwinejczyka na Stactoe'a, ci zwarli się, Dick upuścił nóż, obaj zachwiali się, stracili równowagę i padli na łóżko Ormistona, przewracając pacjenta, butelkę rumu, wrzątek, Denzella Huntera i instrumenty. Wszystko to poleciało na podłogę z hukiem, który przerwał wszelkie rozmowy w całym budynku. Oooch! - wykrzyknęła rozkosznie przerażona pani Raven. Sprawy miały się nawet lepiej, niż się spodziewała. Denny - odezwał się równie ostry głos za mną. - Co się tu dzieje? Pomagam przyjaciółce Claire w operacji - odparł Denzell, z godnością siadając i macając po podłodze w poszukiwaniu okularów. Rachel Hunter pochyliła się po okulary, które potoczyły się trochę dalej po kamieniach, i zdecydowanym ruchem włożyła je bratu na nos, zerkając czujnie ku porucznikowi Stactoe. Ten powoli podnosił się z podłogi i puchł z wściekłości jak balon napełniany gorącym powietrzem. Ty - powiedział chrapliwym głosem, wskazując drżącym palcem Dicka -każę cię powiesić za napad na oficera, a pana - palec oskarżycielsko przesunął się na Denzella Huntera - postawię przed sądem wojennym i zniszczę. Jeśli zaś chodzi o panią, madame - wypluł z

siebie to słowo, ale przerwał, bo nie przychodziło mu do głowy nic wystarczająco strasznego, czym mógłby mi zagrozić, aż w końcu wyrzucił z siebie: - Powiem pani mężowi, żeby panią zbił! Chodź, kochanie, połaskocz mnie - odezwał się z podłogi niewyraźny głos. Opuściłam wzrok i ujrzałam patrzącego pożądliwie pana Ormistona. Nie wypuścił z rąk butelki rumu, leżąc na podłodze, dalej z niej korzystał, teraz zaś z zarumienioną od alkoholu twarzą usiłował niezręcznie złapać mnie za kolano. Porucznik Stactoe wydał z siebie dźwięk wskazujący, że to przekracza wszelkie granice, pośpiesznie zwinął swoje instrumenty i wyszedł najeżony nożami i piłami, siejąc po drodze niektóre drobne przedmioty. Potrzebujesz mnie, siostrzyczko? - Denzell Hunter zdołał już wstać i podnieść przewrócone łóżko. Nie tyle ja ile pani Brown - odrzekła jego siostra chłodno. - Mówi, że już jej pora, i potrzebuje cię teraz, natychmiast. Parsknął i spojrzał na mnie. Pani Brown to histeryczka, w dosłownym znaczeniu tego słowa - powiedział przepraszająco. - Sądzę, że nie urodzi jeszcze przez jakiś miesiąc, ale regularnie ma fałszywe skurcze. Znam ją - powiedziałam, tłumiąc uśmiech. - Cieszę się, że padło na pana. - Pani Brown rzeczywiście była histeryczką, ale także żoną pułkownika milicji, a zatem, jak sądziła, zasługiwała na coś więcej niż usługi zwykłej akuszerki. Słysząc, że doktor Denzell Hunter pracował z doktorem Johnem Hunterem, który z kolei był bratem accoucheura królowej - cóż, oczywiście mogła się obyć bez moich usług. Nie krwawi ani nie odeszły jej wody? - pytał zrezygnowanym głosem Denzell. Guinea Dick, którego zamieszanie nie wytrąciło z równowagi, po- 21 łożył pościel z powrotem na łóżku, a teraz przykucnął, lekko jak piórko uniósł stukilowe ciało pana Ormistona i umieścił delikatnie na łóżku razem z butelką. Chyba być gotów - oświadczył, przyjrzawszy się pacjentowi, który leżał teraz z zamkniętymi oczyma i radośnie mruczał: „Troszkę niżej, skarbie, tak, o właśnie, o właśnie...". Denzell przeniósł bezradnie wzrok z pana Ormistona na siostrę, a potem na mnie. Muszę pójść do pani Brown, choć moim zdaniem nie jest to nic pilnego. Czy może pani zaczekać chwilę, a ja panią w tym wyręczę? Ona robi - powtórzył groźnie Dick. Tak, ona robi - zapewniłam go, związując włosy. - Pytanie tylko, czym ona ma to robić. Czy ma pan jakieś instrumenty, które mogłabym pożyczyć, doktorze... znaczy przyjacielu Denzellu? Potarł czoło. Mam przyzwoitą piłę i nie będę protestować, jeśli zechcesz ją wygotować. Nie mam jednak żadnego większego ostrza. Czy mam posłać Rachel, by poprosiła któregoś z chirurgów? Rachel spochmurniała na tę propozycję, a ja pomyślałam, że być może doktor Hunter nie jest szczególnie popularny wśród pozostałych lekarzy. Przyjrzałam się bardzo solidnej nodze pana Ormistona, próbując ocenić grubość ciała, które będę musiała przeciąć, i wsunęłam dłoń przez rozcięcie w spódnicy do pochewki z nożem. Był to dobry, bardzo twardy nóż, a Jamie właśnie go naostrzył. Lepsze byłoby zakrzywione ostrze, chyba jednak długość mojego noża wystarczy. Nie, proszę się nie kłopotać, to mi chyba wystarczy. Gdyby pani mogła przynieść piłę brata, panno Rachel... - uśmiechnęłam się. - Ach, pani Raven, niestety, że woda się rozlała. Czy mogłaby pani...

Och, oczywiście! - Złapała wiadro i wybiegła, kopiąc po drodze jakiś drobny przedmiot, upuszczony przez porucznika Stactoe. Dramatyczne wydarzenia rozgrywające się wokół stopy pana Ormistona obserwowała spora gromadka zafascynowanych osób. Teraz, gdy porucznik sobie poszedł, przysunęli się nieco bliżej, patrząc z lękiem na Dicka, który jednak uśmiechał się do nich życzliwie. Czy pani Brown może zaczekać jakiś kwadrans? - spytałam Denzella. -Łatwiej mi będzie, jeśli zostanie tu ktoś, kto wie, co należy robić, i podtrzyma nogę, gdy będę ją cięła. Dick może unieruchomić pacjenta. - 22 Kwadrans? No, sama amputacja nie zajmie nawet minuty, jeśli nie napotkam żadnych trudności. Potrzebuję jednak chwili, by się przygotować, chętnie też wykorzystałabym później pana pomoc do podwiązywania przeciętych naczyń krwionośnych. Gdzie, nawiasem mówiąc... Co się stało z tą butelką rumu? Ciemne brwi Denzella uniosły się niemal do włosów; wskazał pana Orni-stona, który zasnął i chrapał teraz głośno, trzymając wciąż butelkę w uścisku. Nie zamierzam tego pić - oświadczyłam sucho w odpowiedzi na wyraz twarzy Denzella. Wyjęłam panu Ormisonowi butelkę z ręki i wylałam trochę rumu na czystą szmatkę, którą następnie wytarłam owłosioną nogę pana Ormistona. Na szczęście porucznik zostawił słoik z nićmi chirurgicznymi, a przedmiot kopnięty przez panią Raven okazał się haczykiem chirurgicznym. Będę musiała złapać końcówki przeciętych tętnic, które miały denerwującą skłonność do chowania się w ciele, cały czas tryskając krwią. Aha - powiedział Denzell, wciąż nie rozumiejąc, ale chcąc pomóc. - Czy mogę teraz coś zrobić? Czy mogłabym pożyczyć od pana pasek na opaskę uciskową? Och, oczywiście - mruknął i bez wahania rozpiął pasek, obserwując mnie z zainteresowaniem. - Jak rozumiem, robiła to już pani wcześniej. Niestety wielokrotnie. - Pochyliłam się, by sprawdzić oddech pana Ormistona. Był chrapliwy, ale swobodny. W ciągu pięciu minut pacjent wypił prawie pół butelki - taka ilość pewnie zabiłaby kogoś mniej przyzwyczajonego do rumu niż brytyjski marynarz. Symptomy życia były jednak dość dobre, mimo gorączki. Niestety alkohol to nie anestezja - pacjent był tylko oszołomiony i niewątpliwie dojdzie do siebie, gdy zacznę ciąć - ale zmniejsza strach i może trochę stępia ból. Ciekawa byłam, czy i kiedy uda mi się znów zrobić eter. W długiej sali na paru niewielkich stołach leżały bandaże, szarpie i inne materiały opatrunkowe. Wybrałam sporo stosunkowo czystych materiałów i wróciłam do łóżka pacjenta akurat w chwili, gdy przybyła pani Raven, zdyszana, zdenerwowana i niespokojna, czy coś jej nie umknęło, niosąc wiadro wrzątku. Po chwili pojawiła się Rachel Hunter, też zdyszana z pośpiechu, niosąc piłę brata. Czy mógłby pan polać rumem ostrze piły, przyjacielu Denzellu? - poprosiłam, zawiązując wokół pasa jutowy worek zamiast fartucha. Pot spływał mi po plecach i łaskotał między pośladkami. Głowę owiązałam kawałkiem bandaża, by podczas operacji pot nie spływał mi do oczu. - I gdyby pan mógł zmyć te plamy przy uchwycie, a potem to samo zrobić z moim nożem i tym haczykiem chirurgicznym. Zrobił to z zakłopotanym wyrazem twarzy, przy wtórze pomruków zgromadzonych, którzy najwyraźniej nigdy nie widzieli czegoś tak dziwnego. Groźna obecność pana Dicka trzymała ich jednak w bezpiecznej odległości. Czy sądzi pani, że porucznik rzeczywiście każe powiesić naszego przyjaciela? szepnął do mnie Denzell, ruchem głowy wskazując Dicka. - Czy mógłby to zrobić?

Na pewno bardzo by chciał, ale nie sądzę, by mógł. Pan Dick jest angielskim jeńcem. A czy może pana postawić przed sądem wojennym? Zapewne może spróbować. - Denzella najwyraźniej ta myśl nie poruszała. Ostatecznie się zaciągnąłem. Naprawdę? - To wydało mi się dziwne. Ale nie był jedynym kwakrem, którego spotkałam w wojsku. Och, tak. Myślę jednak, że wojsko nie ma aż tylu lekarzy, by sobie pozwolić na ich wieszanie, a degradacja raczej nie wpłynie na moje umiejętności. - Uśmiechnął się do mnie wesoło. - Ty nie masz żadnej rangi, jeśli się nie mylę, przyjaciółko Claire, a jednak wierzę, że dasz sobie radę. Z boską pomocą - powiedziałam, on zaś poważnie skinął głową. Z boską pomocą - powtórzył i podał mi nóż, jeszcze gorący od wrzątku. Proszę się trochę odsunąć - powiedziałam do widzów. - To będzie przykre i brudne. Och, mój Boże, och, mój Boże - powtarzała pani Raven, aż drżąc z emocji. - Jakie to wszystko potworne! 45. Trzy strzały Mottville, Pensylwania, 10 czerwca 1777 Grey usiadł nagle, o mało nie rozbijając sobie głowy o niską belkę nad łóżkiem. Serce mu waliło, kark i skronie miał zlane potem i przez chwilę nie miał pojęcia, gdzie jest. - Trzecia strzała - powiedział głośno, myślą tkwiąc jeszcze w tym niezwykle żywym śnie, z którego obudził się tak nagle. Czy był to sen, wspomnienie czy połączenie jednego i drugiego? Stał w głównym salonie Trois Fleches, przyglądając się pięknemu obrazowi psa, wiszącemu po prawej stronie barokowego kominka. Ściany zawieszone były obrazami - wyżej i niżej tłoczyły się bez żadnego porządku. Czy to prawda? Pamiętał niewyraźnie, że czuł się przytłoczony nadmiarem ozdób, ale czy rzeczywiście obrazy były tak stłoczone, portrety patrzyły z góry i z dołu, we wszystkich kierunkach? W tym śnie baron Amandine stał po jednej jego stronie, dotykając go ramieniem; byli mniej więcej tego samego wzrostu. Baron mówił coś o jednym z obrazów, Grey nie przypominał sobie jednak, co takiego - chyba coś o technice malarza. Po drugiej stronie stała Cecile Beauchamp, siostra barona, również blisko, dotykając Greya nagim ramieniem. Miała upudrowane włosy i pachniała jaśminem. Baron natomiast używał ostrej wody kolońskiej z zapachem berga-motki i wiwery. Pamiętał - bo we śnie chyba nie wyczuwa się zapachów -połączenie ciężkich woni perfum z goryczą i popiołów w kominku i duszącym upałem w pokoju, a także lekkie nudności wywołane przez tę kombinację. Czyjaś ręka objęła jego pośladek, ścisnęła, a potem głaskała znacząco. Nie wiedział, czyja to była ręka. Tego we śnie nie było. Znów opaclł powoli na poduszkę, z zamkniętymi oczyma, starając się uchwycić obrazy krążące jeszcze w jego śpiącym mózgu. Potem sen nabrał cech erotycznych - czyjeś usta na jego reagującym ciele - i w gruncie rzeczy obudziły go właśnie doznania z tym związane, nie wiedział jednak, czyje to były usta. Gdzieś w tym śnie występował również doktor Franklin; Grey przypominał sobie trochę obwisłe, ale jędrne białe pośladki, gdy ten szedł przed nim korytarzem. Długie siwe włosy opadały na kościste plecy, wokół pasa miał wałeczki skóry; z pełną swobodą mówił coś o portretach wiszących także na ścianach korytarza. Ten obraz, nasycony uczuciem, był wyraźny w pamięci Greya; ale przecież on nie... nie z Franklinem, nawet we śnie. Jakoś jednak łączyło się to z obrazami. Próbował sobie przypomnieć niektóre, ale nie był już pewien, co było rzeczywiste, a co pochodziło z krainy snów. Były tam jakieś pejzaże, coś, co miało być sceną egipską, choć

wątpił, by malarz kiedykolwiek podróżował na południe dalej niż na wybrzeże Bretanii. Zwykłe rodzinne portrety... - 25 Tak! - Znów usiadł gwałtownie i tym razem rzeczywiście uderzył czubkiem głowy w belkę, na tyle mocno, że przed oczyma ujrzał gwiazdy i jęknął głośno. Stryju Johnie? - Z drugiego łóżka dobiegł go zdziwiony głos Dottie, zaś szelest pościeli dochodzący z podłogi wskazywał, że obudziła się również jej pokojówka. - Co się stało? Nic, nic, śpij. - Wyciągnął nogi spod przykrycia. - Idę tylko do wygódki. Z podłogi dobiegły go niechętne pomruki i szelesty, a od strony Dottie karcące „cii". Wymacał drzwi pokoju, bo okiennice były zamknięte, a wnętrze zupełnie czarne. Zszedł na dół przy niewyraźnym świetle z przysypanego popiołem ognia w głównym pokoju zajazdu. Powietrze na zewnątrz było świeże i chłodne, przesycone zapachem czegoś, czego nie rozpoznawał, ale co przywołało różne wspomnienia. Z ulgą odpędził uparcie powracający sen i poddał się czysto zmysłowym wspomnieniom długich wypraw konnych w Wirginii, po błotnistych drogach, świeżych liściach, czując zapach konia, odrzut strzelby, ciepłą krew jelenia spływającą mu po dłoni. Przywoływał w myślach polowania - rzecz jasna z Williamem... Teraz czuł, jak ogarnia go bliskość dziczy, to mocne, dziwne uczucie, tak charakterystyczne dla Ameryki, że coś czeka wśród drzew, nie wrogiego, ale i nie życzliwego. Kochał te lata w Wirginii, z dala od europejskich intryg i stałego zamieszania towarzyskiego Londynu. Cenił je jednak głównie ze względu na bliskość, która w tych latach spędzonych w dziczy połączyła go z synem. W tej podróży nie widział jeszcze świetlików. Zaglądał w gęstą trawę, ale pewnie było już za późno; świetliki pojawiały się głównie wczesnym wieczorem. Cieszył się, że będzie mógł pokazać je Dottie. Gdy przyjechali po raz pierwszy do Wirginii, William był nimi zachwycony, łapał je w rękę delikatnie i wykrzykiwał z zachwytem, gdy świetlik rozjaśniał mu wnętrze dłoni. Każdego lata z radością witał ich pojawienie się. Czując ulgę w ciele i przynajmniej pozorny spokój w mózgu, usiadł powoli na pieńku do rąbania drzewa na podwórzu zajazdu, nie chcąc jeszcze wracać do dusznej ciemności na górze. Gdzie jest Henry, zastanawiał się, gdzie dzisiaj śpi, w jakimś lochu? Nie, w koloniach nie istniało nic takiego. Nawet zwykłe domy były zdumiewająco wygodne i przestronne. Może bratanek jest więziony w stodole albo w jakiejś piwnicy? A jednak, o ile wiedzieli, przeżył zimę, mimo niewątpliwie poważnej rany. Miał pieniądze - może udało mu się zapłacić za lepsze warunki i opiekę lekarza? Jeśli Bóg pozwoli, wkrótce go odnajdą; do Filadelfii zostało im nie więcej niż dwa dni drogi. Miał listy polecające od Franklina... Znów Franklin, do diabła z tym człowiekiem i jego kąpielami powietrznymi! Grey z czystej ciekawości raz przyłączył się do niego i uznał, że siedzenie nago w elegancko umeblowanym pokoju jest przyjemne, choć dziwnie niepokojące - w otoczeniu roślin doniczkowych, obrazów... Nie, w bawialni w Trois Flèches nie było obrazów. Ach, więc jest - koniec jego nieuchwytnego snu, który drażniąco kiwał na niego spod skały. Zamknął oczy, napełnił płuca zapachem letniej nocy i stanowczo zmusił swój mózg, by oczyścił się z myśli. „Trois Flèches - Trzy Strzały. Kto jest trzecią?". Te słowa z listu Hala pojawiły mu się pod powiekami i zaskoczyły, otworzył więc oczy. Przyzwyczajony do pokrętnego sposobu myślenia Hala, wówczas nie zwrócił na nie większej uwagi, najwyraźniej jednak słowa te

zapadły mu w podświadomość i pojawiły się teraz w środku nocy, gdzieś na zadupiu, wychynęły z głębi absurdalnego snu. Dlaczego? Potarł delikatnie czubek głowy, bolący po zderzeniu z belką, ale bez guza. Machinalnie przesunął palce w dół, do miejsca, gdzie żona Jamiego Frasera po trepanacji pokryła otwór w jego czaszce sprasowaną srebrną sześciopen-sówką. Zręcznie zszyła nad tym skórę i włosy znów mu urosły, łatwo było jednak wymacać pod nimi małe twarde kółko. Rzadko o nim pamiętał, tylko kiedy było zimno, bo wtedy chłodny metal wywoływał czasem ból głowy i katar. Podczas jego odwiedzin w Trois Flèches było zimno, bardzo zimno. Ta myśl przemknęła mu przez głowę jak ćma. Za zajazdem rozległy się jakieś dźwięki, stukot kopyt o klepisko, pomruk głosów. Zamarł w bezruchu. Księżyc przebył już połowę drogi; było późno, ale do świtu brakowało jeszcze kilku godzin. O tej porze nikt nie powinien się wypuszczać w drogę, chyba że ma niejasne interesy, takie, których świadkiem Grey nie miał ochoty być - a tym bardziej nie chciał, by go przy tym zobaczono. Zbliżali się, a on nie mógł się ruszyć, boby go zauważyli, więc starał się nawet nie oddychać. Trzej mężczyźni na koniach poruszali się cicho, lecz pewnie, jeden prowadził objuczonego muła. Minęli go o dwa kroki, nie drgnął jednak, a konie - jeśli go nawet wyczuły - nie uznały go za zagrożenie. Skręcili na drogę prowa- 27 -

dzącą ku Filadelfii. Czemu tak potajemnie? - zastanowił się, ale nie tracił na to czasu. Po powrocie do Karoliny Północnej w zeszłym roku zdążył już zauważyć to niezdrowe podniecenie, ten niepokój panujący nawet w powietrzu. Tutaj czuło się go tym wyraźniej. Był go świadom od chwili, gdy zszedł na ląd. Ludzie byli czujni inaczej niż przedtem. Nie wiedzą, komu ufać, pomyślał, więc nie ufają nikomu. Myśl o zaufaniu przypomniała mu żywo Percy'ego Wainwrighta. „Jeśli jest na świecie człowiek, któremu ufam mniej...". I tak właśnie znalazł się tu. Obraz Percy'ego, ciemnookiego i uśmiechniętego, który gładził kciukiem krawędź kieliszka wina, jakby pieszcząc Greya, i mówił mimochodem: „Ożeniłem się z jedną z sióstr barona Amandine'a...". - Jedną z sióstr - szepnął Grey na głos, a sen skrystalizował mu się w mózgu. Poczuł zimno kamieni Trois Fleches tak wyraźnie, że zadrżał, choć noc nie była zimna. Poczuł ciepło tych dwóch lubieżnych, bezlitosnych ciał, które napierały na niego z obu stron. A na ścianie z jednej strony - niezauważalny w tej bezładnej obfitości niewielki obrazek: troje dzieci - dwie dziewczynki, jeden chłopiec z psem - a za nimi rozpoznawalne mury Trois Fleches. Druga siostra. Trzecia strzała, na którą Hal z cechującym go niezawodnym wyczuciem niezwykłości zwrócił uwagę, chociaż jej nigdy nie widział. Beauchampowie byli starą arystokratyczną rodziną i jak większość takich rodzin często, choć mimochodem mówili o sobie. Podczas tamtych odwiedzin słyszał, co robią liczni kuzyni, wujowie, ciotki, dalecy krewni... nigdy jednak nie słyszał o drugiej siostrze. Oczywiście mogła umrzeć w dzieciństwie, to się często zdarzało, dlaczego by jednak Percy powiedział...? Teraz głowa rzeczywiście zaczynała go boleć. Z westchnieniem wstał i wszedł do środka. Nie miał pojęcia kiedy, ale będzie musiał raz jeszcze porozmawiać z Percym. Przerażało go to, że ta perspektywa nie budziła w nim niepokoju. 46. Linie geomcmtyczne

Brianna zatrzymała się w sali obserwacji ryb. Nie był to jeszcze okres tarła, gdy podobno wielkie łososie przepływały przez ślizgi stopni, by pokonać zaporę w Pitlochry, ale jednak od czasu do czasu w polu widzenia pojawiała - 28 dzącą ku Filadelfii. Czemu tak potajemnie? - zastanowił się, ale nie tracił na to czasu. Po powrocie do Karoliny Północnej w zeszłym roku zdążył już zauważyć to niezdrowe podniecenie, ten niepokój panujący nawet w powietrzu. Tutaj czuło się go tym wyraźniej. Był go świadom od chwili, gdy zszedł na ląd. Ludzie byli czujni inaczej niż przedtem. Nie wiedzą, komu ufać, pomyślał, więc nie ufają nikomu. Myśl o zaufaniu przypomniała mu żywo Percy'ego Wainwrighta. „Jeśli jest na świecie człowiek, któremu ufam mniej...". I tak właśnie znalazł się tu. Obraz Percy'ego, ciemnookiego i uśmiechniętego, który gładził kciukiem krawędź kieliszka wina, jakby pieszcząc Greya, i mówił mimochodem: „Ożeniłem się z jedną z sióstr barona Amandine'a...". - Jedną z sióstr - szepnął Grey na głos, a sen skrystalizował mu się w mózgu. Poczuł zimno kamieni Trois Fleches tak wyraźnie, że zadrżał, choć noc nie była zimna. Poczuł ciepło tych dwóch lubieżnych, bezlitosnych ciał, które napierały na niego z obu stron. A na ścianie z jednej strony - niezauważalny w tej bezładnej obfitości niewielki obrazek: troje dzieci - dwie dziewczynki, jeden chłopiec z psem - a za nimi rozpoznawalne mury Trois Fłeches. Druga siostra. Trzecia strzała, na którą Hal z cechującym go niezawodnym wyczuciem niezwykłości zwrócił uwagę, chociaż jej nigdy nie widział. Beauchampowie byli starą arystokratyczną rodziną i jak większość takich rodzin często, choć mimochodem mówili o sobie. Podczas tamtych odwiedzin słyszał, co robią liczni kuzyni, wujowie, ciotki, dalecy krewni... nigdy jednak nie słyszał o drugiej siostrze. Oczywiście mogła umrzeć w dzieciństwie, to się często zdarzało, dlaczego by jednak Percy powiedział...? Teraz głowa rzeczywiście zaczynała go boleć. Z westchnieniem wstał i wszedł do środka. Nie miał pojęcia kiedy, ale będzie musiał raz jeszcze porozmawiać z Percym. Przerażało go to, że ta perspektywa nie budziła w nim niepokoju. 46. Linie geom antyczne Brianna zatrzymała się w sali obserwacji ryb. Nie był to jeszcze okres tarła, gdy podobno wielkie łososie przepływały przez ślizgi stopni, by pokonać zaporę w Pitlochry, ale jednak od czasu do czasu w polu widzenia pojawiała - 28 się srebrna ryba, z zaskakującą nagłością walczyła przez chwilę z prądem, aż w końcu udawało jej się przeskoczyć do rury prowadzącej do następnego stopnia drabiny. Sala była w gruncie rzeczy niewielkim białym domkiem, wbudowanym z boku stopni dla ryb, wyposażonym w duże, trochę obrośnięte algami okno. Zatrzymała się tam, by zebrać myśli - a raczej by pozbyć się części z nich, nim uda się do zapory. To bzdura, żeby martwić się o coś, co już się wydarzyło; wiedziała poza tym, że z rodzicami było wszystko w porządku, a w każdym razie - poprawiła się w myśli - że wydostali się z Fortu Ticonderoga. Zostało przecież jeszcze dużo listów. Co więcej, mogła w dowolnej chwili przeczytać te listy i dowiedzieć się, co się działo. Przez to właśnie cała sytuacja była tak bezsensowna, więc chyba w gruncie rzeczy nie martwiła się, tylko była... pochłonięta myślami. Listy były cudowne, wiedziała jednak doskonale, ile rzeczy zostaje niewypowie-dzianycłvnawet w bardzo obszernym liście. Według książki Rogera generał Burgoyne opuścił Kanadę w początkach czerwca. Zamierzał pomaszerować na południe i połączyć swoje siły z oddziałami generała Howe'a, w ten sposób przecinając kolonię na pół. Szóstego lipca 1777 roku zatrzymał się, by zaatakować Fort Ticonderoga...

Coimhead air sin - odezwał się głos za jej plecami. Szarpnęła się zaskoczona i zobaczyła Roba Camerona, który podniecony wskazywał na okno. Odwróciła się akurat w porę, by ujrzeć ogromną srebrną rybę z czarnymi kropkami na grzbiecie, która skoczyła wysoko pod prąd i zniknęła na ślizgu. - Nach e sin an rud as'breagha a chunnaic thu riamh powiedział z zachwytem wciąż malującym się na twarzy. - Czyż nie jest to najpiękniejsza rzecz, jaką kiedykolwiek widziałaś? Cha mhór - odrzekła czujnie, ale nie mogąc powstrzymać się od uśmiechu. Teraz on się uśmiechnął - wprost do niej. Ach, więc znasz gaidhlig. Tak mówił kuzyn, ale niezupełnie mu uwierzyłem, bo ten bostoński akcent... - powiedział, przeciągając sylaby; jak mu się wydawało, naśladował bostoński akcent. - Jak to robisz? W gaidhlig nie mówisz z tym akcentem. To znaczy masz akcent, ale inny, bardziej taki, jaki słyszy się na wyspach, może na Barra albo Uist. Mój tato był Szkotem - powiedziała. - Nauczyłam się od niego. Spojrzał na nią nieco inaczej, jakby była nowym rodzajem ryby, którą właśnie złowił. Tak? Jak się nazywa? - 29 James Fraser - odrzekła. To bezpieczne, takich było dziesiątki. -1 nazywał. Już... odszedł. Och, szkoda - powiedział ze współczuciem i dotknął lekko jej ramienia. - Ja straciłem ojca rok temu. To trudne, prawda? Tak - rzuciła krótko i zrobiła ruch, by go wyminąć. On też od razu się odwrócił i poszedł razem z nią. Roger mówił, że macie też dzieci. - Wyczuł, że ją zaskoczył, i zerknął z uśmiechem. Poznałem go w loży, miły facet. Owszem - zgodziła się chętnie. Rob przeciągnął się i odchylił głowę w tył. Taki miły dzień, a my musimy go spędzić w zaporze. Szkoda, że nie mogę być teraz na wodzie. - Ruchem głowy wskazał rzekę, w której stało kilku wędkarzy, wpatrując się w fale z drapieżnym napięciem żurawi. - Ty albo Roger łowicie na muchę? Ja tak - odrzekła i poczuła drobny dreszcz podniecenia na wspomnienie wędki w ręce. - Ty też łowisz? Tak, mam nawet zezwolenie na Rothiemurchus - powiedział dumnie, jakby było to coś szczególnego, więc mruknęła coś z uznaniem. Spojrzał oczami koloru karmelu. - Gdybyś kiedyś zechciała przyjść z wędką, tylko powiedz, szefowo. - Uśmiechnął się szeroko, beztroski i sympatyczny, i pogwizdując, wszedł przed nią do biura zapory. *#* Linia geomantyczna to widoczne połączenie między dwoma interesującymi punktami geograficznymi, zazwyczaj starymi monumentami lub megalitami. Istnieje wiele teorii na temat linii geomantycznych i liczne kontrowersje, czy rzeczywiście istnieją one jako zjawisko, a nie tylko jako przedmiot rzeczywisty. Rozumiem przez to, że jeśli urybierze się dowolne dwa punkty interesujące dla ludzi, to prawdopodobnie będzie je łączyć ścieżka, niezależnie od tego, czym są te punkty. Na przykład między Londynem a Edynburgiem biegnie duża droga, bo ludzie często jeżdżą z jednego miasta do drugiego. Nie można by jednak nazwać jej linią geomantyczną. To określenie oznacza zazwyczaj starodawny szlak prowadzący na przykład od kamiennego kręgu do dawnego opactwa, które zresztą także zapewne wzniesiono w miejscu starożytnego kultu. Ponieważ poza samym istnieniem takich linii nie ma żadnych obiektywnych dowodów ich działania, krąży na ten temat wiele bzdur. Niektórzy uważają, że linie te mają

znaczenie magiczne lub mistyczne. Osobiście nie widzę żadnych podstaw do takiego przekonania. Wasza matka, która jest naukowcem, również nie. Z drugiej strony nauka od czasu do czasu zmienia zdanie i coś, co wygląda na magię, może w rzeczywistości mieć wyjaśnienie naukowe (uwaga, tu wstawić przypis o Claire i zbieraniu ziół). Jednakże wśród licznych teorii linii geomantycznych jest jedna, która, jak się zdaje, ma przynajmniej możliwą przyczynę fizyczną. Być może, gdy będziecie to czytać, będziecie już wiedzieć, kim są różdzkarze. Jak tylko zdarzy się okazja, pokażę wam, jak pracują. Na wszelki wypadek jednak zamieszczam wyjaśnienie. Różdżkarz to osoba, która potrafi wykryć pod ziemią obecność wody, a czasami metalu, na przykład w kopalniach. Niektórzy różdzkarze używają różdżki w kształcie litery „Y", inni metalowego prętu albo jakiegoś innego przedmiotu, którym wyszukują wodę, inni po prostu ją wyczuwają. Nie jest znana podstawa tej umiejętności. Wasza matka mówi, że według brzytwy Ockhama ci ludzie po prostu rozpoznają rodzaj budowy geologicznej, w której z największym prawdopodobieństwem zvystąpią wody podziemne. Widziałem jednak, jak pracują różdzkarze, i jestem pewien, że to coś więcej - szczególnie w świetle teorii, które wam tu przedstawiam. Jedna teoria różdżkarstwa mówi, że w wodzie czy metalu istnieje prąd magnetyczny, a różdżkarz potrafi go wyczuć. Wasza matka mówi, że pierwsza część tego stwierdzenia jest prawdziwa i, co więcej, w skorupie ziemskiej istnieją szerokie wstęgi siły geomagnetycznej obiegające cały glob w przeciwnych wobec siebie kierunkach. Mówi również, że te wstęgi można wykryć obiektywnymi miarami, choć niekoniecznie są one stałe. Co więcej, na Ziemi dochodzi do przemieszczenia sił geomagnetycznych (co ileś tam milionów lat zapewne, nie wie dokładnie, jak często). Nikt nie wie, dlaczego tak się dzieje - zazwyczaj podejrzewa się plamy na Słońcu. Wtedy bieguny magnetyczne zamieniają się miejscami. Kolejna interesująca informacja podaje, że gołębie pocztowe (i prawdopodobnie inne rodzaje ptaków) najwyraźniej rzeczywiście wyczuwają te linie geomagnetyczne i wykorzystują je w nawigacji, choć nikt jeszcze nie wie, jak to robią. Podejrzewamy, wasza matka i ja - a muszę podkreślić, że możemy się mylić - że linie geomantyczne rzeczywiście istnieją, że są identyczne jak linie geomagnetyczne (albo z nimi skorelowane) i że tam, gdzie się jedne i drugie przecinają albo zbiegają, istnieje punkt, w którym ta siła magnetyczna jest... inna, wobec braku lepszego słowa. Myślimy, że te punkty zbiegu - a przynajmniej niektóre z nich - to miejsca, w których ludzie wrażliwi na działanie takich sił (chyba tak jak gołębie) mogą przenieść się z jednej epoki w inną (i to dotyczy waszej matki i mnie, a także was, Jemmy i Mandy). Jeśli ty, który to czytasz, jesteś jeszcze nienarodzonym naszym dzieckiem (albo wnukiem), nie wiadomo, czy też będziesz mieć tę wrażliwość, zdolność, czy też jak to nazwać. Zapewniam jednak, że jest ona rzeczywista. Wasza babka sądziła, że jest to cecha genetyczna (coś takiego jak umiejętność zwinięcia języka w trąbkę). Jeśli się tego nie potrafi, na nic nie zda się wyjaśnienie, jak to robić, mimo że samo zjawisko można stwierdzić u kogoś, kto tę właściwość ma. Jeśli ty ją masz, nie wiem, czy powinienem Ci pogratulować, czy też przeprosić, choć zapewne nie jest to gorsze niż inne cechy, które rodzice nieświadomie przekazują dzieciom, jak krzywe zęby czy krótkowzroczność. Tak czy inaczej, nie zrobiliśmy tego celowo, wierzcie nam. Przepraszam, dałem się trochę znieść z kursu. Chodzi o to, że zdolność podróżowania w czasie może zależeć od genetycznej wrażliwości na te... zbiegi? wiry? linii geo-mantycznych. Dzięki szczególnej historii geologicznej Wysp Brytyjskich znajdujemy tu wiele linii geomantycznych, a także wiele stanowisk archeologicznych, które wydają się połączone tymi liniami. Wasza matka i ja zamierzamy oznaczyć, tak jak to można zrobić, nie narażając się na niebezpieczeństwo - a nie trzeba się oszukiwać, to jest bardzo niebezpieczne - te miejsca,

które mogą być portalami. Oczywiście nie sposób wiedzieć z całą pewnością, czy dane miejsce jest portalem czy nie. Obserwacja, że miejsca te wydają się „otwarte" w dni odpowiadające świętom słońca i ognia starożytnego świata (a w każdym razie bardziej otwarte niż kiedy indziej) -jeśli ta hipoteza jest słuszna - może mieć coś wspólnego z wzajemnym przyciąganiem się Słońca i Księżyca. Wydaje się to rozsądnym wyjaśnieniem, zważywszy na to, że ciała te rzeczywiście wpływają na zachowanie się Ziemi w odniesieniu do pływów, pogody i tak dalej, dlaczego więc nie do wirów czasu? Przypis 1. Wasza matka mówi - powiedziała mi dużo, z czego wychwyciłem: „zjednoczona teoria pola", co, jak rozumiem, oznacza coś, co jeszcze nie istnieje, ale gdyby istniało, wyjaśniłoby mnóstwo rzeczy, między innymi przypuszczalnie także to, dlaczego zbieg linii geomagnetycznych może wpływać na czas. Osobiście wyciągnąłem z tego przekonanie, że przestrzeń i czas w pewnych warunkach stają się tym samym i zależy to w jakiejś mierze od grawitacji. Jest to dla mnie tak samo prawdopodobne jak wszystko inne, co odnosi się do tego zjawiska. Przypis 2. Czy to ma sens? - spytał Roger. - Przynajmniej na razie? O ile w ogóle cokolwiek ma sens, to tak. - Ilekroć o tym rozmawiali, ogarniało ją uczucie pewnego lęku, ale nie mogła nie uśmiechnąć się do niego - był taki zaangażowany. Na policzku miał plamę atramentu, a czarne włosy z jednej strony sterczały. - Profesorstwo musisz mieć we krwi - po- 32 wiedziała, wyciągając z kieszeni chusteczkę, liżąc ją jak kotka i wycierając mu nią twarz. Wiesz, istnieje taki wspaniały współczesny wynalazek, który nazywa się długopis. Nienawidzę ich - powiedział, zamykając oczy i zgadzając się na jej zabiegi. - Poza tym wieczne pióro to taki luksus w porównaniu z piórem gęsim. Tak, to prawda. Gdy tato pisał listy, zawsze wyglądał jak po wybuchu w fabryce atramentu. - Wróciła wzrokiem do strony i parsknęła na widok pierwszego przypisu. Roger uśmiechnął się. Czy to przyzwoite wyjaśnienie? Dla dzieci to nawet bardziej niż przyzwoite - zapewniła go, odkładając kartkę. - A co będzie w przypisie drugim? Ach! - Padł do tyłu na oparcie krzesła i splótł ręce. Najwyraźniej czuł się niepewnie. No... No...? - zaniepokoiła się. - Czy istnieje coś takiego jak dowód A, który chcesz tam zamieścić? No, tak - powiedział niechętnie. - Notatniki Geillis Duncan. Książka pani Graham będzie dowodem B. Natomiast wyjaśnienie twojej matki na temat roślin to przypis numer cztery. Brianna czuła, jak krew odpływa jej z głowy, i na wszelki wypadek szybko usiadła. Uważasz, że to dobry pomysł? - spytała niepewnie. Nie wiedziała, gdzie znaj dują się notatniki Geillis Duncan, i nie chciała wiedzieć. Natomiast książeczka, którą dała im Fiona Graham, wnuczka pani Graham, znajdowała się w sejfie w Królewskim Banku Szkocji w Edynburgu. Roger wypuścił oddech i pokręcił głową. Nie - odrzekł szczerze. - Ale słuchaj, nie wiemy, ile lat będą miały dzieci, kiedy to przeczytają. A to mi przypomina... musimy zrobić jakiegoś rodzaju zabezpieczenie, na wypadek gdyby coś nam się stało, zanim będą na tyle duże, by im powiedzieć... wszystko. Czuła, jakby po plecach spływała jej kostka lodu. Miał jednak rację - mogło się zdarzyć, że zginą oboje w wypadku samochodowym, jak rodzice jej matki, albo że dom spłonie.

No,, nie - powiedziała głośno, patrząc na okno za Rogerem, osadzone w półmetrowej grubości ścianie - ten dom raczej nie spłonie. Uśmiechnął się. ę nie martwię. Natomiast notatki... No tak, wiem, o czym mó-, że może po prostu sam je przejrzę i wynotuję istotne infor- 33 macje. Napisała tam całkiem sporo o tym, które kamienne kręgi wydają się aktywne, a to może się przydać. Bo czytanie reszty tego... - Machnął ręką, szukając właściwego słowa. Cierpnie skóra - podpowiedziała. Zamierzałem powiedzieć, że jest jak przyglądanie się, jak ktoś na twoich oczach powoli popada w szaleństwo, ale „cierpnie skóra" może wystarczy. - Wyjął jej z dłoni kartki i złożył razem. - To chyba taki akademicki nawyk. Wydaje mi się, że nie należy ukrywać oryginalnego źródła. Znów parsknęła, tym razem inaczej, wskazując, co sądzi o Geillis Duncan jako o oryginalnym źródle czegokolwiek poza kłopotami. A jednak... Chyba masz rację - powiedziała niechętnie. - Może zrobisz jakiś skrót, a poza tym po prostu wspomnisz, gdzie są te notatki, na wypadek gdyby kogoś rzeczywiście interesował oryginał. To niezła myśl. - Wsunął papiery do notatnika i wstał, równocześnie go zamykając. Więc pojadę tam, może gdy skończy się rok szkolny. Wziąłbym Jema i pokazał mu miasto. Jest już dość duży, żeby przespacerować się po Royal Mile, a na pewno bardzo spodoba mu się zamek. Tylko nie prowadź go do edynburskich lochów - powiedziała szybko. Uśmiechnął się szeroko. Uważasz, że woskowe figury torturowanych ludzi nie są pouczające? Przecież to wszystko postaci historyczne. To byłoby znacznie mniej okropne, gdyby nimi nie były. - Odwracając się, spojrzała na zegar na ścianie. - Roger, czy ty czasem nie masz o drugiej swojego gaelickiego wykładu w szkole? Spojrzał na zegar z niedowierzaniem, złapał stos książek i papierów i wybiegł, wyrzucając z siebie bardzo znaczące gaelickie słowa. Wyszła za nim do holu, gdzie pośpiesznie pocałował Mandy i rzucił się ku drzwiom. Mandy podeszła do otwartych drzwi, entuzjastycznie machając. Pa, pa, tatusiu - zawołała. - Przywieź mi lody. Jeśli zapomni, możemy po kolacji pójść do wsi i kupić - obiecała Brian-na, pochylając się, by podnieść córeczkę. Trzymając Mandy na ręku, patrzyła, jak stary pomarańczowy morris Rogera kaszle, dusi się, trzęsie i w końcu rusza, wypuszczając kłąb błękitnego dymu. Zmarszczyła lekko brwi na ten widok, pomyślała, że musi mu kupić nowe świece, ale też pomachała, gdy na zakręcie podjazdu z uśmiechem wychylił się z samochodu. Mandy przytuliła się do niej, mrucząc jeden z bardziej obrazowych gaelic-kich zwrotów Rogera, który niewątpliwie zapamiętała. Bree pochyliła głowę, - 34 wdychając słodki zapach dziecięcego szamponu i umorusanego dziecka. To zapewne wspomnienie Geillis Duncan sprawiło, że poczuła się niepewnie. Ta kobieta naprawdę i niewątpliwie nie żyła, ale mimo wszystko... była przecież praprapraprababką Rogera i być może zdolność przechodzenia przez kamienie nie stanowiła jedynej cechy przekazanej z krwią.

Choć zapewne wiele cech zacierało się z upływem czasu. Na przykład Roger w najmniejszym stopniu nie przypominał Williama Buccleigha Mac-Kenziego - syna Geillis z Dougalem MacKenziem - odpowiedzialnego za to, że Roger został powieszony. Syn czarownicy - mruknęła pod nosem. - Mam nadzieję, że się smażysz w piekle. Brzydko tak mówić, mamo - skarciła ją Mandy. *** Poszło mu lepiej, niż się spodziewał. Salę szkolną wypełniały dzieci, kilkoro rodziców, a nawet pojawili się dziadkowie. Przeżył tę chwilę zawrotu głowy, która nie była ani paniką, ani tremą, ale wrażeniem, że patrzy w jakiś wielki kanion bez dna, stojąc na jego krawędzi. Był przyzwyczajony do tego uczucia z czasów, gdy występował. Odetchnął głęboko, położył na stole przyniesione książki i kartki, i powiedział: Feasgar math! To wystarczyło. Po pierwszych słowach, wypowiedzianych albo wyśpiewanych, zawsze się czuł, jakby złapał przewód pod napięciem. Między nim a widownią nawiązywało się porozumienie; następne słowa wydawały się pojawiać znikąd, przepływały przez niego jak woda przez jedną z wielkich turbin Bree. Po paru zdaniach wprowadzenia zaczął mówić o gaelickich przekleństwach, wiedząc, co przyciągnęło tu większość dzieci. Kilkoro rodziców uniosło brwi, natomiast na twarzach dziadków pojawiły się porozumiewawcze uśmiechy. W ghidhlig nie ma brzydkich słów, takich jak w angielskim - wyjaśnił i uśmiechnął się szeroko do przebojowego blondynka w drugiej ławce, który musiał być małym Glasscockiem, tym, który powiedział Jemiemu, że pójdzie do piekła. - Przykro mi, Jimmy. To wywołało śmiech. Nie znaczy to jednak, że nie można wyrazić o kimś zdecydowanej opinii - ciągnął, gdy sala ucichła. - Ale przekleństwa w gaidhlig to sztuka, nie - 35 wulgarność. - Kilka starszych osób zaśmiało się cicho, a dziecięce główki odwróciły się ku dziadkom ze zdumieniem. - Na przykład słyszałem kiedyś farmera, którego świnia wlazła do koryta. Życzył jej, by jej wnętrzności przebiły się przez brzuch i zjadły je wrony. To zrobiło wrażenie na dzieciach. Uśmiechnął się i mówił dalej, podając starannie zredagowane wersje kilku co bardziej twórczych wyrażeń, które usłyszał od teścia. Nie musiał dodawać, że gdy ktoś zamierzał być naprawdę nieprzyjemny, to choć brakowało wielkich słów, mógł nazwać kogoś synem czy córką suki. Jeśli dzieci chcą wiedzieć, co naprawdę Jem powiedział pannie Glendenning, będą musiały go spytać - jeśli tego jeszcze nie zrobiły. Stąd przeszedł do poważniejszego, choć szybkiego opisu Gaeltacht, czyli tej części Szkocji, gdzie tradycyjnie mówiono po gaelicku. Opowiedział kilka anegdot o tym, jak uczył się gaelickiego, gdy był nastolatkiem i pracował na łodziach łowiących śledzie na Morzu Szkockim. Przytoczył całe przemówienie wygłoszone przez niejakiego kapitana Taylora, gdy burza zaatakowała jego ulubione homarowe zatoczki i zabrała wszystkie klatki (tej przemowie towarzyszyło potrząsanie pięścią pod adresem morza, nieba, załogi i homarów). To znów ich rozbawiło. Kilku siedzących z tyłu starych mężczyzn zaczęło się śmiać i mruczeć coś między sobą. Najwyraźniej znali podobne sytuacje. Ale gäidhlig to język - powiedział, gdy śmiech ucichł - a to znaczy, że jego pierwszym, głównym celem jest porozumienie, rozmowa ludzi między sobą. Ilu z was słyszało kiedykolwiek pieśni foluszowe albo śpiewanie wers w wers? Pomruk zainteresowania. Część słyszała, część nie. Wyjaśnił więc, co to był folusz. Kobiety, pracując razem, ugniatały, wyciągały i miesiły mokrą wełnę, by stała się ścisła i odporna na wodę. W dawnych czasach nie istniały płaszcze przeciwdeszczowe ani kalosze, ludzie przebywali czasami na dworze w dzień i w nocy przy każdej pogodzie, zajmując się zwierzętami albo obrabiając pola. - Głos mu się już rozgrzał, więc uznał, że

poradzi sobie z krótką piosenką foluszową - zaśpiewał pierwszy wers i refren, a potem skłonił ich, by zrobili to samo. Przeszli przez cztery wersy, gdy poczuł ból gardła, i wtedy dopiero zakończył. Moja babcia to śpiewała - zawołała jedna z matek i zarumieniła się jak pomidor, gdy wszyscy na nią spojrzeli. Czy pani babcia żyje? - spytał Roger. Skinęła głową. - To niech ją pani poprosi, by panią nauczyła, a potem pani może nauczyć dzieci. Takie rzeczy trzeba pielęgnować. Ta odpowiedź spotkała się z cichym pomrukiem zdziwienia, ale i akceptacji. Uśmiechnął się znów i wziął do ręki zniszczoną książeczkę ze zbiorem hymnów. - Wspomniałem o śpiewaniu wers w wers. Można to jeszcze dziś usłyszeć w niedzielę w kościele na wyspach, na przykład w Stornaway. Jest to sposób śpiewania psalmów, który datuje się z czasów, gdy ludzie mieli niewiele książek, a może też mało kto umiał czytać. Był więc kantor, który śpiewał psalm, a zgromadzeni powtarzali za nim wers po wersie. Ta książka -podniósł zbiór hymnów - należała do mojego ojca, wielebnego Wakefielda. Niektórzy z was może go jeszcze pamiętają. Pierwotnie jednak była własnością innego duchownego, wielebnego Alexandra Carmichaela. Ten zaś... -I opowiedział im o wielebnym Carmichaelu, który w dziewiętnastym wieku przemierzał góry i wyspy, rozmawiając z ludźmi, zachęcając, by śpiewali mu pieśni i opowiadali o swoich zwyczajach. Zbierał hymny i pieśni, notował teksty zaklęć i słowa zamawiania, wszystko, co tylko usłyszał, a co należało do tradycji ustnej. W końcu opublikował to wielkie dzieło w kilku tomach zwanych Carmina Gadelica. Przyniósł jeden tom Gadeliki, puścił w obieg razem z zeszytem spisanych przez siebie pieśni foluszowych, a potem przeczytał im jedno z zaklęć na księżyc w nowiu, zaklęcie na rozmyślanie, zamawianie niestrawności, Poemat o żuku, a także kilka fragmentów Mowy ptaków. Kolumba wyszedł na dwór wczesnym pięknym rankiem, zobaczył białego łabędzia, kwili, kwili, w dole na brzegu, kwili, kwili, śpiewającego żałobną pieśń, kwili, kwili. Biały łabędź ranny, ranny, biały łabędź obolały, obolały, biały łabędź dwóch obrazów, kwili, kwili, - 37 biały łabędź dwóch omenów, kwili, kwili, życie i śmierć, kwili, kwili, kwili, kwili. Skąd twa podróż, żałobny łabędziu, spytał Kolumba, kwili, kwili. Z Eire płynę, kwili, kwili, w Fal mnie raniono, kwili, kwili, ostra rana niesie śmierć, kwili, kwili, kwili, kwili. Biały łabędziu z Eire, jestem przyjacielem potrzebujących, niech Chrystus spojrzy na twą ranę, kwili, kwili, niech spojrzy z litością i uczuciem, kwili, kwili, spojrzy życzliwie z miłością, kwili, kwili, i uzdrowi cię, kwili, kwili, kwili, kwili. Łabędziu z Eire, kwili, kwili, nie będzie ci krzywda, kwili, kwili, zagoją się rany, kwili, kwili. Pani fal, kwili, kwili, Pani żałobnej pieśni, - 38 kwili, kwili, Pani muzyki, kwili, kwili. Chrystusowi chwała, kwili, kwili, Synowi Dziewicy, kwili, kwili, Wielkiemu Królowi, kwili, kwili, dla Niego twa pieśń, kwili, kwili, dla Niego twa pieśń, kwili, kwili, kwili, kwili.

Gardło bolało go niemal nie do zniesienia od tych łabędzich tonów, wznoszących się od miękkiego jęku rannego łabędzia do tryumfalnego okrzyku ostatnich słów. Na ostatniej linijce głos mu się załamał, ale i tak zabrzmiała w nim nuta tryumfu, a zebrani przyjęli to aplauzem. Na skutek bólu gardła i wzruszenia nie był w stanie się odezwać, ukłonił się więc tylko, uśmiechnął, ukłonił się znowu i bez słowa podał książki i ulotki Jimmy'emu Glasscockowi, by je rozdał. Zebrani podeszli do niego z gratulacjami. i Człowieku, to było wspaniałe - powiedział czyjś znany głos. Uniósł wzrok i zobaczył, że rękę ściska mu Rob Cameron, któremu oczy błyszczały entuzjazmem. Roger najwyraźniej zrobił zdziwioną minę, bo Rob wskazał mu głową małego chłopca, którego trzymał za rękę. Był to Bobby Hurragh; Roger znał go z chóru. Chłopiec przepięknie śpiewał czystym sopranem, ale wystarczyło spuścić go z oka, a już zaczynał rozrabiać. Przyprowadziłem małego Bobby'ego - powiedział Rob, trzymając chłopca mocno za rękę. - Moja siostra musi dziś pracować i nie mogła się zwolnić. Jest wdową - dodał, wyjaśniając w ten sposób i nieobecność matki, i to, że on się włączył. Dzięki - wyrzęził Roger, ale Cameron po prostu uścisnął mu dłoń i ustąpił miejsca kolejnemu słuchaczowi. Pewna kobieta w średnim wieku, której nie znał, rozpoznała go. Kiedyś widzieliśmy z mężem, jak pan śpiewał na zawodach w Inver- 39 ness - powiedziała wykształconym głosem. - Choć wtedy używał pan nazwiska swego zmarłego ojca, prawda? Tak - potwierdził, skrzecząc jak ropucha. Tylko na tyle było w tej chwili stać jego gardło. - Ma pani wnuka? - Machnął ręką w stronę dzieci kłębiących się wokół starszej pani, która zarumieniona wyjaśniała im wymowę kilku dziwnych gaelickich słów z książki. Tak. - Kobieta nie pozwoliła jednak odejść od tematu, czyli blizny na jego szyi. - Co się stało? - spytała ze współczuciem. - Czy nic z tym nie można zrobić? Wypadek - powiedział. - Niestety nie. Spojrzała kątem oka i potrząsnęła głową ze smutkiem. Och, taka strata. Miał pan piękny głos. Tak mi przykro. Dzięki - powiedział, ponieważ tylko tyle zdołał. Odeszła, a on przyjmował pochwały od ludzi, którzy nigdy przedtem nie słyszeli, jak śpiewa. Później podziękował Lionelowi Menziesowi, który stał przy drzwiach i żegnał się z wychodzącymi, rozpromieniony jak szef cyrku po udanym występie. To było wspaniałe - powiedział Menzies, ściskając mu gorąco dłoń. -Lepsze, niż się spodziewałem. Proszę mi powiedzieć, czy nie zrobiłby pan tego jeszcze raz? Jeszcze raz? - Roześmiał się, ale zaraz zakaszlał. - Ledwo mi się udało przez to przebrnąć. Ach, wystarczy kieliszek i już pana gardło będzie w porządku - machnął ręką Menzies. - Może pójdziemy do pubu? Roger zamierzał odmówić, ale twarz Menziesa promieniowała taką życzliwością, że zmienił zdanie. Fakt, że ociekał potem - występowanie zawsze podnosiło mu temperaturę ciała - i był spragniony jak pustynia Gobi, nie miał oczywiście nic z tym wspólnego. No, to na jednego - zgodził się z uśmiechem. Gdy przechodzili przez parking, podjechał dość zniszczony niebieski pi-kap. Rob Cameron wychylił się z okna i pomachał. Podobało ci się, Rob, co? - spytał wciąż rozpromieniony Menzies. Bardzo. - Cameron najwyraźniej mówił szczerze. - Mam dwie sprawy, Rog. Chciałem spytać, czy mógłbym zobaczyć stare pieśni, które masz? Sieg-fried MacLeod pokazał mi te, które mu przyniosłeś. Roger był zaskoczony, ale zadowolony.

Jasne - zgodził się. - Nie wiedziałem, że jesteś fanem - zażartował. - 40 Uwielbiam te starocie - Cameron mówił poważnie. - Naprawdę. Świetnie, może przyjedziesz do nas w następny weekend? Rob uśmiechnął się i zasalutował. Zaraz, mówiłeś o dwóch sprawach? - przypomniał Menzies. Och, tak. - Cameron podniósł coś z siedzenia między Bobbym a sobą. -To było w tych gaelickich tekstach, które rozdawałeś. Wydawało mi się, że znalazło się tam przez pomyłkę, więc wyjąłem. Piszesz powieść? Wyciągnął rękę z czarnym zeszytem - „Przewodnikiem autostopowicza". Rogerowi wydało się, że ktoś go złapał za gardło i dusi. Wziął zeszyt i bez słowa kiwnął głową. Może pozwolisz mi to przeczytać, gdy skończysz - rzucił niezobowiązująco Cameron, wrzucając bieg. - Bardzo lubię science fiction. Pikap odjechał, potem zatrzymał się nagle i cofnął. Roger mocniej ujął zeszyt, ale Robowi chodziło o co innego. Hej, zapomniałem. Brianna mówiła, że macie na swojej ziemi jakiś stary kamienny fort czy coś takiego? Roger kiwnął głową. Mam kumpla archeologa. Miałbyś coś przeciwko temu, gdyby kiedyś przyszedł i obejrzał go? Nie - wyrzęził Roger, odchrząknął i powiedział bardziej zdecydowanie: -Nie, proszę bardzo. Dzięki. Rob uśmiechnął się wesoło i nacisnął gaz. 47. Wysokie miejsca Michel Callahan, archeolog, przyjaciel Roba, okazał się sympatycznym facetem po pięćdziesiątce, z rzednącymi jasnymi włosami i tak spaloną słońcem twarzą, że wyglądała jak patchwork. Grzebał w rozrzuconych kamieniach starej kaplicy wyraźnie zainteresowany, poprosił nawet Rogera, żeby pozwolił wykopać rów wzdłuż jednej ze ścian. Rob, Brianna i dzieci wspięli się na górę, by popatrzeć, prace archeologiczne nie są jednak szczególnie widowiskowe, więc gdy Jem i Mandy znudzili się, zeszli z Brianną do domu, żeby przygotować lunch, a Roger i Mike zostali na górze. - 41 Nie jesteś mi potrzebny - powiedział Callahan po chwili, zerkając na Rogera. - Jeśli masz coś innego do roboty. Zawsze było coś do roboty - ostatecznie była to farma, chociaż mała - ale Roger pokręcił głową. To mnie interesuje, więc jeśli nie przeszkadzam... Absolutnie nie - odrzekł wesoło Callahan. - W takim razie chodź i pomóż mi to podnieść. Pracując, Callahan pogwizdywał przez zęby, od czasu do czasu mruczał coś do siebie, ale najczęściej nie komentował tego, co widzi. Czasem wołał Rogera, by pomógł mu odsunąć kamienie albo podtrzymał jakiś niestabilny fragment, gdy sam zaglądał pod spód, oświedając miejsce latarką. Najczęściej jednak Roger po prostu siedział na skrawku zachowanej ściany, słuchając wiatru. Na szczycie wzgórza panował niesamowity spokój, taki, jaki zazwyczaj panuje w dzikich miejscach - gdzie towarzyszy mu stałe poczucie niezauważalnego ruchu. Zdziwiło go to, bo zazwyczaj nie czuje się tego tam, gdzie mieszkali ludzie. A przecież na tym wzgórzu ludzie najwyraźniej mieszkali już od dawna, sądząc z głębokości rowu Callahana i cichych pogwizdywań świadczących o zainteresowaniu, które od czasu do czasu z siebie wydawał, jak uistiti.

Brianna przyniosła im kanapki i lemoniadę, i przysiadła obok Rogera na murze, żeby zjeść razem z nim. Rob pojechał? - spytał Roger, zauważywszy, że na podwórku nie ma już pikapa. Mówił, że ma coś załatwić, a chyba Mike nieprędko tu skończy - powiedziała, rzucając wzrokiem na siedzenie spodni Callahana wystające spod krzewu, pod którym najwyraźniej czegoś szukał. Może i nie. - Roger pochylił się i pocałował ją lekko. Mruknęła z zadowoleniem i odsunęła się. Przez chwilę jednak trzymała go za rękę. Rob pytał o stare pieśni, które przygotowałeś dla Sandy'ego MacLeoda -powiedziała, spoglądając ku domowi. - Powiedziałeś mu, że może je zobaczyć? Och tak, zupełnie o tym zapomniałem. Jasne. Jeśli mnie nie będzie, gdy wróci, pokaż mu je. Są w dolnej szufladzie, w teczce z napisem Ceolas. Pokiwała głową i zeszła na dół, z płynnością sarny stawiając długie kroki na kamiennej ścieżce. Jej długie włosy, spływające końskim ogonem na plecy, też miały kolor sarniej sierści. - 42 ■■■ W miarę upływu popołudnia Roger stwierdził, że wpada w stan zbliżony do transu. Jego mózg pracował powoli, a ciało niewiele szybciej. Czasem, gdy było to potrzebne, spokojnie podchodził, by pomóc, i wymieniał z Callaha-nem kilka słów. Ten jednak też wydawał się trochę otępiały. Lekka poranna mgiełka zagęściła się, cienie rzucane przez kamienie zjaśniały. Wilgotne powietrze chłodziło mu skórę, ale nie zanosiło się na deszcz. Można było niemal poczuć, jak kamienie się unoszą, odbudowując to, co tu niegdyś stało. Z domu na dole dochodziły różne odgłosy i trzaskanie drzwiami. Potem Brianna wyszła, żeby rozwiesić pranie. Dzieci, z dwoma chłopcami z pobliskiej farmy, którzy przyszli, by przenocować u Jema, biegały po ogrodzie warzywnym i podwórzu, grając w berka, z czym wiązał się głośny hałas. Krzyczeli wysokimi, ostrymi głosami, jak polujące rybołowy. Raz, gdy spojrzał w dół, zobaczył ciężarówkę ze sklepu ze sprzętem rolniczym i domowym, która prawdopodobnie przywiozła wirówkę do mleka. Roger zobaczył bowiem, jak Brianna prowadzi kierowcę do stajni, a on niesie wielki karton. Około piątej zerwał się silniejszy, chłodny wiatr, który rozwiał mgiełkę. Callahan wyprostował się, jakby to była pobudka, chwilę przyglądał się czemuś, wreszcie pokiwał głową. Cóż, może jest to miejsce starożytne - powiedział, wydostając się z rowu i jęcząc, gdy prostował plecy - ale ta budowla nie. Prawdopodobnie wzniesiono ją w ciągu ostatnich dwustu lat, choć możliwe, że ten, kto to zrobił, wykorzystał do budowy znacznie starsze kamienie. Zapewne skądś je przywiózł, £le niewykluczone, że część pochodzi z dawniejszej budowli w tym miejscu. Ludzie w Highlands są oszczędni. - Uśmiechnął się. - Ostatnio widziałem stodołę, w której fundamenty wmurowano starą piktyjską tablicę, a podłogę ułożono z cegieł ze zburzonej toalety publicznej w Dor-noch. - Callahan spojrzał ku zachodowi, osłaniając oczy ręką. Mgiełka wisiała teraz nisko nad odległym wybrzeżem. Wysokie miejsca - stwierdził rzeczowo. - Dawni zawsze wybierali wysokie miejsca, wszystko jedno, czy budowali fort, czy miejsce kultu. Zawsze pięli się w górę. Dawni? - spytał Roger i poczuł, jak włosy unoszą mu się na karku. - Jacy dawni? Callahan roześmiał się, kręcąc głową. Nie wiem. Może Piktowie. Wszystko, co po nich zostało, to kawałki kamienia tu i tam. Albo może ludzie, którzy byli jeszcze przed nimi. Czasami widzi się coś, o czym wiemy, że zostało wykonane, a przynajmniej umieszczone w tym miejscu przez człowieka, ale nie możemy tego przyporządko- 43 -

wać do żadnej znanej nam kultury. Na przykład megality. Stojące kamienie. Nikt nie wie, kto je ustawił i po co. Naprawdę? - mruknął Roger. - A czy jesteś w stanie powiedzieć, jaki charakter miało to miejsce? To znaczy, czy służyło wojnie, czy jakiemuś kultowi? Callahan pokręcił głową. Nie, na podstawie tego, co widzę, nie potrafię tego stwierdzić. Może gdybyśmy pokopali głębiej... Szczerze mówiąc, nie widzę tu jednak niczego, co mogłoby kogoś skłonić do takiego przedsięwzięcia. W wysokich miejscach są setki takich budowli, na całych Wyspach Brytyjskich, a także w Brytanii. Wiele celtyckich, wiele z epoki żelaza, wiele jeszcze starszych. - Podniósł zniszczoną główkę świętej i pogłaskał ją z uczuciem. - Ta dama jest znacznie późniejsza, może z trzynastego, czternastego wieku. Niewykluczone, że była patronką rodziny, przekazywaną przez pokolenia. - Musnął główkę pocałunkiem i podał ją Rogerowi. - Powiedziałbym jednak - ale to nie jest stwierdzenie naukowe, tylko moje przypuszczenie, bo widziałem już wiele takich miejsc - że jeśli nowa budowla była kaplicą, to starożytna pod nią zapewne także. Ludzie mieszkający w górach są dość tradycyjni. Co jakieś dwieście-trzysta lat budują nową stodołę, ale w tym samym miejscu, gdzie stała poprzednia. Roger roześmiał się. To prawda. Nasza stodoła była zbudowana na początku osiemnastego wieku, wtedy kiedy i dom. Jednak gdy rozkopywałem podłogę, by założyć nowe rury, znalazłem kamienie z wcześniejszego gospodarstwa. Osiemnasty wiek? No, to jeszcze co najmniej sto lat nie będziecie potrzebowali nowego dachu. Zbliżała się już szósta, ale wciąż był jasno. Mgiełka zniknęła w tajemniczy sposób i wyszło blade słońce. Roger naznaczył palcem krzyż na czole figurki i odstawił ją delikatnie w niszę, która wydawała się dla niej stworzona. Skończyli, ale żaden z nich nie zrobił jeszcze ruchu, by wyjść. Dobrze się czuli w swoim towarzystwie, dzieląc urok wysokiego miejsca. Na dole widział na podwórzu poobijany pikap Roba Camerona i Roba, który siedział na progu tylnego wyjścia. Mandy, Jem i przyjaciele Jema pochylali się po obu jego stronach, najwyraźniej przyglądając się temu, co trzymał w ręku. Cóż on takiego robi? Czyżbym słyszał śpiew? - Callahan, który zapatrzył się przedtem na północ, odwrócił się i w tym momencie Roger też usłyszał słaby, słodki, zaledwie cień dźwięku, wystarczający jednak, by rozpoznać melodię Crimond. Przeszyło go tak silne ukłucie zazdrości, że przez chwilę nie mógł złapać oddechu. Miał wrażenie, że się dusi. „Twarda jako grób zawistna miłość, węgle jej jako węgle ogniste i jako płomień gwałtowny". Zamknął na chwilę oczy, oddychając powoli i głęboko. Z pewnym wysiłkiem przywołał początek tego cytatu: „Miłość mocna jest jako śmierć". Poczuł, że gardło mu się trochę rozluźnia, a rozsądek powraca. Oczywiście, że Rob Cameron umiał śpiewać, był przecież w męskim chórze. Nic dziwnego, że gdy zobaczył dokonany przez Rogera podstawowy zapis muzyczny kilku starych pieśni, spróbował je zaśpiewać. Dzieci zaś, a szczególnie jego dzieci, muzyka zawsze przyciągała. Od dawna znasz Roba? - spytał i z zadowoleniem stwierdził, że jego głos brzmi normalnie. Roba? - Callahan zastanowił się. - Chyba z piętnaście lat... Nie, nieprawda, chyba dwadzieścia. Zjawił się kiedyś jako ochotnik, na wykopaliskach, które prowadziłem na Shapinsay - to jedna z wysp Orkanów - a był wtedy nastolatkiem. - Spojrzał na Rogera łagodnie, ale przenikliwie. - Czemu pytasz? Roger wzruszył ramionami. Pracuje z moją żoną w Zarządzie Elektrowni Wodnych. Ja go właściwie nie znam. Spotkaliśmy się dopiero niedawno, w loży.

Aha. - Callahan przez chwilę w milczeniu przyglądał się scenie na dole. -Był żonaty z Francuzką - powiedział w końcu, nie patrząc na Rogera. - Parę lat temu żona rozwiodła się z nim i zabrała syna do Francji. Nie jest szczęśliwy. To wyjaśniało przywiązanie Roba do rodziny owdowiałej siostry i przyjemność, jaką znajdował w towarzystwie Jema i Mandy. Roger odetchnął raz jeszcze, już swobodnie. Drobny płomień zazdrości zgasł. Ta krótka wymiana zdań stanowiła finał ich wspólnego dnia; zebrali resztki lunchu do plecaka Callahana i zeszli na dół w zgodnym milczeniu. *** Co to takiego? - Na blacie stały dwa kieliszki. - Czy coś świętujemy? Tak - powiedziała stanowczo Bree. - Przede wszystkim to, że dzieci zaraz pójdą do łóżek. O, były niegrzeczne? - Poczuł się trochę winny, że spędził popołudnie z Callahanem w wysokim chłodnym miejscu w ruinach kaplicy, a nie zajmował się codzienną pracą na farmie. - 45 Właściwie tylko bardzo energiczne. - Rzuciła podejrzliwe spojrzenie na drzwi holu, przez które z dużej, frontowej bawialni dochodził stłumiony dźwięk telewizora. - Mam nadzieję, że będą zbyt zmęczeni, by skakać po łóżkach. Zjedli tyle pizzy, że sześciu dorosłych mężczyzn padłoby po takiej dawce. Roześmiał się. On też zjadł prawie całą dużą pizzę pepperoni i teraz czuł przyjemną ociężałość. I co jeszcze? A, co jeszcze obchodzimy? - Rzuciła mu spojrzenie kota, który dobrał się do śmietanki. - No, jeśli o mnie chodzi... Właśnie skończyłam okres próbny. Teraz jestem zatrudniona na stałe i nie mogą się mnie już pozbyć, nawet gdybym w pracy pachniała perfumami. Jeśli zaś chodzi o ciebie - dodała, sięgając do szuflady i kładąc przed nim kopertę - to zarząd szkół poprosił cię, żebyś w przyszłym miesiącu powtórzył swoją tryumfalną prelekcję oghidhlig w pięciu szkołach. Najpierw miał wrażenie, że nie zdoła się odezwać. Potem poczuł ciepłą falę czegoś, czego w pierwszej chwili nie był w stanie zdefiniować. Po chwili zdał sobie sprawę, że się rumieni. Naprawdę? Nie sądzisz chyba, że bym cię oszukiwała w takiej sprawie! - Nie czekając na odpowiedź, nalała wina, ciemnego, aromatycznego, i podała mu kieliszek. Brzęknął swoim o jej. Za nas, nie ma drugich takich. Bardzo niewielu - odpowiedziała po szkocku. -1 wszyscy już nie żyją. Gdy dzieci zostały wysłane do łóżek, z góry zaczęły dobiegać głośne hałasy, którym kres położyło w końcu pojawienie się Rogera w roli groźnego ojca. Od tej chwili młodzież ograniczyła się do opowiadania sobie historyjek i zduszonych chichotów. Czy opowiadają nieprzyzwoite dowcipy? - spytała Bree, gdy wrócił na dół. Prawdopodobnie. Czy sądzisz, że powinienem zabrać Mandy? Pokręciła głową. Pewnie już śpi. A jeśli nie, to dowcipy dziewięcioletnich chłopców jej nie ruszą. Nie jest jeszcze na tyle duża, by zrozumieć puentę. - 46 To prawda. - Roger ujął kieliszek i popijał powoli. Wino miękko opływało mu język, wydając aromat czarnej porzeczki i czarnej herbaty. - Ile lat miał Jem, kiedy w końcu nauczył się opowiadać dowcipy? Pamiętasz, jak łapał formę, ale jeszcze nie rozumiał treści? Co różni no... no... guzik od skarpetki? - Brianna przedrzeźniała syna, doskonale naśladując jak połyka dźwięki z podniecenia. - No, bizon. Cha, cha, cha, cha!

Roger roześmiał się. Czemu się śmiejesz? - spytała. Powieki jej już ciążyły. Na wargach miała ciemną czerwień wina. Bo tak zabawnie to opowiadasz - powiedział i uniósł kieliszek w toaście. - Na zdrowie! Slaitite! Zamknął oczy, tyleż wdychając wino, co je pijąc. Doznawał przyjemnego złudzenia, że czuje ciepło ciała żony, choć siedziała parę metrów od niego. Wydawało mu się, że emanuje powolnymi, pulsującymi falami. Jak to się nazywa... coś, co służy astronomom do poszukiwania odległych gwiazd? Teleskop - powiedziała. - Chyba się nie upiłeś taką ilością wina, choć jest dobre. Nie, nie o to mi chodziło. Jest na to specjalne określenie... sygnatura cieplna? Jest coś takiego? Przymknęła oko, zastanowiła się i wzruszyła ramionami. Może. Dlaczego? Bo ty to masz. Spojrzała po sobie, mrużąc oczy. Mam dwie. Z pewnością dwie. Nie był pijany, ona też nie, ale byli bardzo rozbawieni. Sygnatura cieplna - powtórzył, pochylił się i ujął jej dłoń. Była wyraźnie cieplejsza niż jego. Czuł, jak ciepło w jej palcach pulsuje powoli, natężając się i przygasając wraz z tętnem. - Nawet na ślepo znalazłbym cię w tłumie. Lśnisz w ciemnościach. Odstawiła kieliszek i ześlizgnęła się z krzesła, klękając między jego kolanami, nie dotykając go jednak. Rzeczywiście lśniła. Gdyby zamknął oczy, mógłby ją zobaczyć przez białą koszulę, którą miała na sobie. Przechylił kieliszek i wypił resztkę. Wspaniałe wino. Skąd je masz? Rob przyniósł. Powiedział, że to podziękowanie za zgodę na przepisanie pieśni. Miły gość. - W tej chwili rzeczywiście tak uważał. Brianna sięgnęła po butelkę, wlała ostatnie krople do kieliszka Rogera, przysiadła na piętach i spojrzała na niego, przyciskając do piersi pustą butelkę. Hej, jesteś mi coś winien. Bardzo dużo - zapewnił ją poważnie. Zachichotała. Nie, naprawdę. Powiedziałeś, że jeśli przyniosę do domu swój kask, powiesz mi, co robiłeś z tamtą butelką po szampanie. Aha. - Zastanowił się. Istniała oczywiście możliwość, że gdy jej powie, dostanie butelką po głowie, ale ostatecznie umowa była umową, a wizja jej nagiego ciała tylko w kasku, a przy tym promieniującego ciepłem, wystarczyła, żeby porzucić ostrożność. Starałem się odtworzyć dokładnie wysokość dźwięków, które wydajesz z siebie, kiedy się kochamy, a ty właśnie masz... no... W jej otwartych ustach widać było ciemnoczerwony czubek języka. To chyba coś jak f pod razkreślnym c C - dokończył pośpiesznie. Zamrugała. Żartujesz sobie. Nie. Ujął kieliszek i przechylił go delikatnie, tak by jego brzeg dotknął jej warg. Zamknęła oczy i piła powoli. Pogładził ją po włosach za uszami, powiódł wolniutko palcem wzdłuż jej szyi, a potem wzdłuż silnego łuku obojczyka. Jesteś coraz cieplejszy - szepnęła, nie otwierając oczu. - Drugie prawo termodynamiki. Co to takiego?

W układzie termodynamicznym izolowanym niebędącym w równowadze entropia wzrasta, osiągając maksimum w stanie równowagi. Ach tak. Mhm. Dlatego właśnie ciepłe ciało oddaje ciepło chłodniejszemu, aż w końcu uzyskują tę samą temperaturę. Wiedziałem, że musi być jakaś przyczyna... Dźwięki z góry umilkły. W ciszy jego szept brzmiał głośno. Nagle otworzyła oczy, tuż przed jego oczami, a jej pachnący czarnymi porzeczkami oddech na jego policzku był tak samo ciepły jak jego skóra. Butelka miękko upadła na dywan. Chciałbyś spróbować uzyskać e? 48. Henry 14 czerwca 1777 Zabronił Dottie pójść z sobą, bo nie był pewien, co znajdzie. Jednakże stan faktyczny go zaskoczył. Adres, pod który go skierowano, znalazł na skromnej ulicy w Germantown; dom był wygodny i dobrze utrzymany, choć niezbyt wielki. Zapukał do drzwi. Otworzyła mu sympatycznie wyglądająca młoda afrykańska kobieta w czystej perkalowej sukience. Spojrzała na niego ze zdziwieniem. Uznał, że lepiej nie wkładać munduru, choć tu i tam na ulicach spotykało się mężczyzn w brytyjskich uniformach - może jeńców na przepustce albo żołnierzy przywożących oficjalne wiadomości; wybrał elegancki garnitur w ciemnozielonym kolorze z najlepszą kamizelką ze złotego chińskiego jedwabiu, haftowaną w motyle. Uśmiechnął się, kobieta też odpowiedziała uśmiechem i uniosła dłoń do ust, by to ukryć. Czym mogę panu służyć, sir? Czy twój pan jest w domu? Roześmiała się cicho, naprawdę rozbawiona. Ależ sir, ja nie mam pana. Ten dom należy do mnie. Zamrugał, zbity z tropu. Być może źle mnie skierowano. Poszukuję brytyjskiego żołnierza, kapitana wicehrabiego Ashera... Nazywa się Henry Grey, jest jeńcem brytyjskim. Opuściła dłoń i popatrzyła na niego szeroko otwartymi oczyma. Uśmiech wrócił jej na twarz, tak szeroki, że zobaczył dwa złote zęby w tyle. Henry! Czemu pan od razu tak nie mówił? Proszę, proszę wejść. I zanim zdążył odstawić laskę, został wciągnięty do środka i poprowadzony po wąskich schodach do czystej, niewielkiej sypialni, gdzie ujrzał swego bratanka Henry'ego, leżącego na plecach i nagiego od pasa w górę. Drobny mężczyzna w czarnym stroju, z nosem jak ptasi dziób, uciskał mu brzuch, przecięty kilkoma brzydkimi bliznami. Przepraszam! - Zajrzał nad ramieniem dziobatego mężczyzny i uniósł dłoń. - Jak się czujesz, Henry? Henry, który z wyraźnym napięciem wpatrywał się w sufit, przeniósł wzrok na niego, znów spojrzał na sufit, znów na niego i nagle usiadł. Ten ruch wywołał okrzyk protestu ze strony drobnego mężczyzny i okrzyk bólu ze strony Henry'ego. - 49 O Boże, o Boże, o Boże! - Henry zwinął się, obejmując brzuch rękoma. Twarz ściągnęła mu się bólem. Grey złapał go za ramiona, chcąc pomóc mu położyć się z powrotem. Henry, mój drogi, wybacz mi, nie chciałem... A kimże pan jest, sir? - zawołał gniewnie drobny mężczyzna, skacząc na równe nogi i stając naprzeciw Greya z zaciśniętymi pięściami. Jestem jego stryjem - poinformował go Grey. - A pan, sir? Jest pan lekarzem? Drobny mężczyzna wyprostował się z godnością. Nie, sir. Jestem różdżkarzem. Joseph Hunnicutt, zawodowy różdżkarz.

Henry wciąż leżał zwinięty w kłębek i z trudem oddychał, najwyraźniej jednak ból powoli mijał. Grey dotknął delikatnie jego nagich pleców. Ciało Henry'ego było ciepłe, trochę spocone, ale raczej nie miał gorączki. Tak mi przykro, Henry - powtórzył. - Sądzisz, że przeżyjesz? Trzeba przyznać, że Henry zdołał się roześmiać. Wszystko będzie dobrze - wydusił z siebie - tylko trochę to potrwa. Czarna kobieta o miłej twarzy stała przy drzwiach, patrząc na Greya surowo. Ten człowiek twierdzi, że jest twoim stryjem, Henry. Czy to prawda? Henry pokiwał głową, wciąż łapiąc powietrze. Lord John Grey. Czy mogę stryjowi przedstawić panią Mercy Woodcock? Grey ukłonił się grzecznie, czuł się jednak dość śmiesznie. Do usług pani. I pana, panie Hunnicutt - dodał uprzejmie, kłaniając się ponownie. Czy mogę spytać - dodał, prostując się - dlaczego różdżkarz bada ci brzuch, Henry? By znaleźć kawałek metalu, który dokucza temu biednemu młodemu człowiekowi, oczywiście - odpowiedział pan Hunnicutt, patrząc w górę, ponieważ był kilka cali niższy od Greya. Wezwałam go, sir, to znaczy milordzie - pani Woodcock weszła już do pokoju i patrzyła na niego przepraszająco - bo chirurgom nie udało się nic zrobić, a obawiałam się, że następna operacja mogłaby go zabić. Henry zdołał się już wyprostować. Grey pomógł mu położyć się powoli na poduszce. Chłopak był blady i spocony. Nie zniósłbym tego raz jeszcze - powiedział, przymykając oczy. -W żadnym wypadku. Brzuch Henry'ego znów był dobrze widoczny i Grey mógł się mu dokładnie przyjrzeć. Widział wypukłe blizny po dwóch ranach od kuli oraz trzy - 50 dłuższe równe blizny, zapewne po działaniach chirurga, który szukał metalu. Grey miał pięć takich blizn, po lewej stronie piersi. Dotknął dłoni bratanka ze współczuciem. Czy naprawdę konieczne jest usunięcie kuli... czy też kul? - spytał, podnosząc wzrok na panią Woodcock. - Skoro przeżył do tej pory, może kula tkwi w miejscu, gdzie... Przerwał, bo pani Woodcock stanowczo kręciła głową. Nie może jeść - rzekła wprost. - Nie jest w stanie przełknąć niczego oprócz zupy, a tej też niezbyt wiele. Gdy przynieśli go do mnie, był cieniem człowieka - skóra i kości, a jak pan widzi, teraz też nie jest dużo tęższy. Rzeczywiście, Henry był podobny raczej do swojej matki, a nie do Hala, czyli z natury miał okrągłe policzki i dość mocną budowę. Ani po jednym, ani po drugim nie zostało śladu. Pod skórą wyraźnie rysowały się żebra. Brzuch miał tak zapadnięty, że czubki kości biodrowych sterczały ostro przez lniane prześcieradło, a twarz miała mniej więcej ten sam kolor co pościel, jeśli pominąć głębokie fioletowe kręgi pod oczami. Rozumiem - powiedział powoli Grey i spojrzał na pana Hunnicutta. -Czy udało się panu coś znaleźć? Owszem - odparł różdżkarz i pochylając się nad ciałem Henry ego, położył lekko długi chudy palec na jego brzuchu. - Przynajmniej jedną. Co do drugiej nie mam jeszcze pewności. Mówiłem ci, Mercy, że nic z tego nie będzie. - Henry wciąż miał zamknięte oczy, uniósł jednak lekko dłoń, a pani Woodcock ujęła ją gestem tak naturalnym, że Grey aż zamrugał. - Nawet gdyby miał pewność, nie mógłbym po raz drugi przejść przez to. Wolałbym umrzeć. Choć był słaby, mówił z absolutnym przekonaniem i Grey rozpoznał rodzinny upór. Na ładnej buzi pani Woodcock pojawiła się głęboka zmarszczka smutku. Najwyraźniej poczuła na sobie wzrok Greya, spojrzała więc na niego. Wyraz twarzy Greya nie uległ

zmianie, ona zaś uniosła nieco podbródek i zderzyła się z jego wzrokiem z czymś w rodzaju niezłomności. Wciąż trzymała Hen-ry'ego za rękę. Ach, więc to tak, pomyślał Grey. No, no. Zakaszlał, a Henry otworzył oczy. Tak czy inaczej, Henry - powiedział Grey - byłbym ci wdzięczny, gdybyś nie umarł, zanim przyprowadzę tu twoją siostrę, by mogła się z tobą pożegnać. - 51 Niepokoili go Indianie. Generał Burgoyne był nimi urzeczony, ale generał Burgoyne pisał sztuki. Nie chodzi o to, że uważam go zafantastę - pisał William powoli w liście do ojca, starając się znaleźć słowa odpowiednie do wyrażenia swoich zastrzeżeń. -Nie podejrzewam też, że nie docenia istoty natury Indian, z którymi ma do czynienia. Docenia ją, nawet bardzo. Pamiętam jednak pewną rozmowę z panem Garrickiem, kiedyś w Londynie. Mówił on o dramaturgu jak o małym bożku, który kieruje działaniami swoich tworów i może je w pełni kontrolować. Pani Cowley nie zgodziła się z tym zdaniem, mówiąc, że to złuda, iż twórca kontroluje swoje twory, i że próba sprawowania takiej kontroli przy jednoczesnym lekceważeniu prawdziwej natury tych tworów skazana jest na klęskę. Przerwał, przygryzł pióro, czując, że zbliżył się do istoty sprawy, ale jeszcze nie do końca. Wydaje mi się, że generał Burgoyne niezupełnie rozumie niezależność umysłu i celu, które... - nie, to nie o to chodziło. Przekreślił zdanie i zanurzył pióro w atramencie, by zacząć od nowa. Rozważał zdanie w głowie, odrzucił je, to samo z kolejnym i w końcu uznał, że nie ma sensu próbować elokwencji, lepiej po prostu przedstawić, co mu leży na sercu. Było już późno, w ciągu dnia przeszedł niemal dwadzieścia mil i był śpiący. Uważa, że może wykorzystać Indian jako narzędzie, a ja sądzę, że się myli -przyjrzał się temu zdaniu i potrząsnął głową bez uznania dla jego bezpośredniości. Nie przychodziło mu jednak do głowy nic lepszego, a nie chciał marnować więcej czasu na takie wysiłki. Jego świeca niemal całkowicie się wypaliła. Pocieszając się myślą, że ostatecznie ojciec zna Indian - i zapewne generała Burgoyne'a - znacznie lepiej niż on, podpisał, posypał piaskiem, wysuszył i zapieczętował list, a potem padł na łóżko, by spać bez snów. Poczucie niepewności w odniesieniu do Indian jednak go nie opuszczało. Nie chodziło o to, że ich nie lubił. W gruncie rzeczy dobrze się czuł w ich towarzystwie. Od czasu do czasu polował z niektórymi albo spędzał wieczór, pijąc piwo i opowiadając historie przy ich ogniskach. - Chodzi o to - powiedział któregoś wieczoru do Balcarresa, gdy wracali - 52 -

po szczególnie podlewanym alkoholem obiedzie, który generał wydał dla swoich oficerów sztabowych - że oni nie czytają Biblii. Kto nie czyta? Czekaj! - Major Alexander Lindsay, szósty earl Balcarres, wyciągnął rękę, by nie zderzyć się z mijanym drzewem, i dla zachowania równowagi przytrzymując się go jedną ręką, szukał guzików rozporka. Indianie. Było ciemno, ale Sandy odwrócił głowę i William widział, jak jedno jego oko zamyka się powoli, podczas gdy drugie usiłuje się skupić na nim. Do obiadu wypili wiele wina, a ponieważ obecne były damy, panował bardzo pogodny nastrój. Balcarres oddał się sikaniu, a potem odetchnął z ulgą i zamknął oboje oczu. Nie - powiedział. - Na ogół nie czytają. - Wyglądało na to, że chętnie dałby spokój tej sprawie, Williamowi przyszło jednak do głowy - choć myśli też miał mniej uporządkowane niż zazwyczaj - że może nie wyraził się jasno.

Chodzi mi o... no wiesz, centuriona - powiedział, chwiejąc się lekko, gdy podmuch wiatru przeleciał między drzewami. - Rozumiesz, on mówi „idź" i człowiek idzie. A jak mówisz Indianinowi „idź", to on może idzie, a może, do cholery, nie idzie, zależnie od tego, jak mu się podoba. Balcarres skoncentrował się teraz na zapinaniu rozporka, więc nie odpowiedział. Chodzi mi o to - ciągnął William - że nie słuchają rozkazów. Och! No nie, nie słuchają. Wydajesz jednak swoim Indianom rozkazy? - Chciał, żeby to było stwierdzenie; ale nie zabrzmiało w ten sposób. Balcarres dowodził pułkiem lekkiej piechoty, ale miał również dużą grupę tropicieli. Wielu z nich było Indianami. Sam zresztą dość często ubierał się jak oni. - Ale ostatecznie jesteś Szkotem. Balcarresowi udało się w końcu zapiąć rozporek i stał teraz pośrodku ścieżki, wpatrując się w Williama. Jesteś pijany, Willie. - Jego ton nie wyrażał oskarżenia, raczej zadowolenie z siebie, że wyciągnął właściwy wniosek. Tak, ale ja rano będę trzeźwy, a ty wciąż będziesz Szkotem. To rozbawiło ich obu. Przez jakiś czas szli razem, potykając się, powtarzając co chwila ten żart i wpadając na siebie. Przypadkiem dotarli do namiotu Williama, ten zaś zaprosił Balcarresa na szklaneczkę korzennego wina przed udaniem się do łóżka. , - 53 Uspokaja żołądek - powiedział, o mało co nie wpadając głową do kuferka, gdzie szukał filiżanek i butelek. - Lepiej się będzie spało. Balcarresowi udało się zapalić świecę. Siedział teraz, trzymając ją i mrugając jak sowa. Ostrożnie spróbował wina, które podał mu Willie, zamknął oczy, jakby się nim rozkoszował, a potem nagle je otworzył. Co bycie Szkotem ma do czytania Biblii? - spytał, bo najwyraźniej w tym momencie przyszło mu to do głowy. - Nazywasz mnie poganinem? Moja babcia jest Szkotką, a czyta Biblię cały czas. Ja też ją czytałem. Fragmenty - dodał i osuszył szklaneczkę. William zmarszczył brwi, usiłując sobie przypomnieć, co, do diabła... Och! Nie Biblia. Indianie. Uparte bydlaki. Nie idą. Szkoci też nie idą, gdy im mówisz, a w każdym razie nie zawsze. Sądziłem, że to może dlatego ciebie słuchają - dodał. - Ci twoi Indianie. Balcarres to też uznał za śmieszne, ale gdy w końcu przestał się śmiać, powoli pokręcił głową. Znasz konia, prawda? Znam wiele koni. O którym mówisz? Balcarresowi wino pociekło po brodzie, więc je wytarł. Koń - powtórzył, wycierając z kolei dłoń o spodnie. - Konia nie możesz do niczego zmusić. Widzisz, co zamierza zrobić, i wtedy każesz mu to zrobić, a on myśli, że to jest twój pomysł, więc następnym razem, jak mu coś każesz, jest bardziej prawdopodobne, że to zrobi. Och! - William zastanowił się. - Tak. - Przez chwilę pili w milczeniu, rozważając głębię tego stwierdzenia. W końcu Balcarres uniósł wzrok. Która, twoim zdaniem, ma lepsze cycki? - spytał poważnie. - Pani Lind czy baronessa? 50. Exodus Fort Ticonderoga, 27 czerwca 1777 Zaczęłam się poważnie niepokoić o panią Raven. O świcie znalazłam ją przed koszarami. Wyglądała, jakby spała w ubraniu, oczy miała zapadnięte, ale błyszczące. Przyczepiła się do mnie, chodziła za mną przez cały dzień,

- 54 nieustannie mówiąc, a temat jej rozmowy, który zazwyczaj przynajmniej pozornie dotyczył pacjentów i nieuniknionej logistyki codziennego życia w forcie, wykraczał poza te regiony, poza czas teraźniejszy. Najpierw tylko czasem wspominała o początkach swego małżeńskiego życia w Bostonie. Jej pierwszy mąż był rybakiem, ona zaś hodowała dwie kozy, których mleko sprzedawała na ulicy. Nie miałam nic przeciwko opowieściom o kozach - Patsy i Petunii; sama znałam kilka godnych zapamiętania kóz, a także jednego kozła o imieniu Hiram, któremu złożyłam złamaną nogę. Nie chodziło też o to, że nie ciekawiły mnie sporadycznie rzucane uwagi o jej pierwszym mężu. Wręcz przeciwnie, były aż nazbyt interesujące. Nieżyjący pan Evans na lądzie był najwyraźniej skłonnym do przemocy pijakiem, ale w tym trudno się doszukać czegoś niezwykłego. Miał też upodobanie do obcinania uszu i nosów ludziom, którzy mu się nie podobali, a to było coś bardziej osobliwego. Przybijał uszy do nadproża mojej komórki dla kóz - powiedziała tonem, jakim opisuje się, co się zjadło na śniadanie. - Wysoko, by kozy tam nie sięgnęły. Uszy kurczą się na słońcu, wie pani? Jak suche grzyby. Aha - mruknęłam. Przemknęło mi przez głowę, że uwędzenie odciętego ucha zaradziłoby temu drobnemu problemowi, ale ugryzłam się w język. Nie wiedziałam, czy łan wciąż nosi w sporranie ucho prawnika, byłam jednak pewna, że nie przyjąłby życzliwie zainteresowania pani Raven. I on, i Jamie uciekali przed nią jak przed zarazą. Podobno Indianie odcinają swoim jeńcom ciało po kawałku - powiedziała, zniżając głos, jakby dzieliła się sekretem. - Najpierw palce, po jednym stawie. Ach! To okropne - powiedziałam. - Czy mogłaby pani przynieść mi z ambulatorium torbę świeżych szarpi? Oddaliła się posłusznie, jak zawsze, wydawało mi się jednak, że słyszę, jak mówi do siebie pod nosem. W miarę upływu dni, gdy napięcie w forcie rosło, zdołałam się o tym przekonać. Jej opowieści stawały się coraz bardziej niesamowite i sięgały coraz głębiej w przeszłość teraz już do jej wyidealizowanego dzieciństwa w Marylandzie - i coraz dalej w przyszłość dość ponurą, w której wszystkich nas albo zabijali brytyjscy żołnierze, albo chwytali Indianie, czego konsekwencje były potworne - od gwałtu po rozczłonkowanie. Jeszcze udawało jej się skupić na zadaniu, które ją w danej chwili czekało, ale nie na długo. Może porozmawiałbyś z jej mężem - powiedziałam Jamiemu, który - 55 właśnie przyszedł o zachodzie słońca, by mi powiedzieć, że widział, jak pani Raven chodzi dookoła wielkiej cysterny koło placu musztry i liczy coś pod nosem. Sądzisz, że nie zauważył, że jego żona traci rozum? - odrzekł. - Jeśli nie zauważył, to nie sądzę, by go ucieszyła ta wiadomość, a jeśli zauważył - dodał logicznie - to co właściwie miałby z tym zrobić? Rzeczywiście, niewiele można by było na to poradzić - tylko mieć ją na oku i próbować wyciszać co krwawsze fantazje, a przynajmniej sprawić, by nie opowiadała o nich wrażliwszym pacjentom. Jednakże w miarę upływu dni fantazje pani Raven zaczęła podzielać wyobraźnia większości mieszkańców fortu, szczególnie kobiet, które nie miały nic do roboty oprócz opieki nad dziećmi, praniem - pod strażą na brzegu jeziora albo wokół parujących kotłów - i czekaniem. Lasy nie były bezpieczne. Kilka dni wcześniej zaledwie milę ód fortu znaleziono dwóch strażników pikiety, zamordowanych i oskalpowanych. To ponure odkrycie pogorszyło jeszcze stan pani Raven. Nie mogę jednak powiedzieć, żeby i mnie nie poruszyło. Nie potrafiłam już patrzeć na niekończący się gąszcz zieleni z taką przyjemnością jak przedtem. Żywotność lasu

wydawała mi się teraz zagrożeniem. Nadal chciałam mieć czyste ubrania, ale zawsze kiedy opuszczałam fort, czułam, jak pokrywa mnie gęsia skórka. Trzynaście dni - powiedziałam, przesuwając kciukiem po framudze drzwi do naszego pokoju. Jamie bez komentarza zrobił tam nacięcia oznaczające dni kontraktu. Wieczorem, gdy szedł do łóżka, likwidował kolejne nacięcie. - Czy robiliście takie nacięcia w więzieniu? Nie w Fort William i nie w Bastylii - odrzekł, zastanawiając się. -W Ardsmuir tak, tam robiliśmy. Wcześniej nie mieliśmy żadnych wyroków, które moglibyśmy w ten sposób mierzyć... Wydawało nam się ważne, by czegoś się trzymać, nawet gdyby to były tylko dni tygodnia. Stanął koło mnie i patrzył na długą linię nacięć na framudze. Gdyby nie to, że nie ma lana - powiedział bardzo cicho - kusiłaby mnie ucieczka. Nie było to coś, o czym nie myślałabym, i byłam świadoma, że on o tym też myśli. Z minuty na minutę coraz bardziej oczywisty stawał się fakt, że fort nie wytrzyma ataku sił, które niewątpliwie do nas zmierzały. Coraz częściej pojawiali się tropiciele z informacjami na temat armii Burgoyne'a, a choć natychmiast prowadzono ich do biura komendanta i równie pośpiesznie wyprowadzano znów z fortu, już po godzinie wszyscy wiedzieli, jakie przynieśli - 56 wieści. Jak dotąd, było ich niewiele, ale to niewiele było niepokojące. A jednak Arthur St. Clair nie potrafił się zmusić, by wydać rozkaz ewakuacji. To by była plama na jego honorze - powiedział Jamie ze spokojem, który zdradzał jego gniew. - Nie może znieść myśli, że mówiono by, iż stracił Ti-conderogę. Ależ i tak ją straci. Przecież nie może być inaczej? Straci, ale czymś innym jest strata po walce. Walczyć i przegrać z przeważającą siłą jest honorowo, co innego natomiast opuścić fort bez walki. Nie może się na to zdecydować, choć nie jest złym człowiekiem. Porozmawiam z nim raz jeszcze. Wszyscy porozmawiamy. „Wszyscy" oznaczało oficerów milicji, którzy mogli sobie pozwolić na szczere wypowiedzi. Całkiem sporo regularnych oficerów podzielało ich zdanie, ale dyscyplina nie pozwalała większości z nich rozmawiać z St. Clairem otwarcie. Ja też nie sądziłam, by Arthur St. Clair był złym albo głupim człowiekiem. Zapewne wiedział, jaki będzie koszt walki albo koszt poddania się. Wiesz, on czeka na Whitcomba - powiedział Jamie. - Ma nadzieję, że ten mu powie, iż Burgoyne nie dysponuje poważną artylerią. Fort rzeczywiście dałoby się utrzymać, gdyby chodziło o zwykłe oblężenie. Zaopatrzenie przybywało w sporych ilościach, przywożone z okolicy, a Ti-conderoga dysponowała pewną liczbą armat i niewielką drewnianą fortyfikacją na Wzgórzu Niepodległości, a także sporym garnizonem, dobrze wyposażonym w musżkiety i proch. Nie była jednak w stanie oprzeć się ostrzałowi artylerii, umieszczonej na Wzgórzu Oporu. Jamie już tam był i mówił, że widać stamtąd całe wnętrze fortu, a zatem wróg mógł nas ostrzeliwać, jak chciał. Przecież chyba się nie łudzi? Nie. Ale póki nie wie na pewno, nie musi też podejmować decyzji. A żaden z tropicieli nie przyniósł mu niczego pewnego. Westchnęłam i przycisnęłam dłoń do piersi, by zatrzymać spływającą kroplę potu. Nie mogę tu spać - powiedziałam nagle. - To jak spanie w piekle. Zaskoczyłam go tym. Roześmiał się. Tobie to dobrze - powiedziałam niechętnie. - Ty od jutra będziesz spał pod namiotem. - Połowa garnizonu miała zostać przeniesiona do namiotów poza fortem dla łatwości manewrów w razie zbliżenia się Burgoyne'a. Brytyjczycy nadchodzili. Nie wiedzieliśmy jednak, jak blisko są, jakie mają siły i uzbrojenie. - 57 -

Benjamin Whitcomb poszedł, żeby się tego dowiedzieć. Był to chudy, naznaczony śladami po ospie trzydziestoparoletni mężczyzna, jeden z tak zwanych długich myśliwych, mężczyzn, którzy potrafili - i robili to - spędzić całe tygodnie w dziczy, żywiąc się tym, co upolują. Tacy ludzie nie byli towarzyscy, nie dbali też o cywilizację, byli jednak cenni. Whitcomb był najlepszym tropicielem St. Claira. Zabrał z sobą pięciu mężczyzn, by odnaleźć główne siły Burgoyne'a. Miałam nadzieję, że wrócą, zanim skończy się kontrakt Jamiego. Jamie chciał już odejść, ja też, i to bardzo, ale oczywiście nie mogliśmy tego zrobić bez lana. Jamie poruszył się gwałtownie, odwrócił i wszedł z powrotem do naszego pokoju. Czego szukasz? Wsunął rękę do niewielkiej sukiennej torby, w której było kilka naszych ubrań i parę drobiazgów, zgromadzonych już podczas pobytu' w forcie. Mojego kiltu. Jeśli mam poważnie rozmawiać z St. Clairem, powinienem wyglądać oficjalnie. Pomogłam mu się ubrać. Wyszczotkowałam mu i splotłam włosy. Nie miał odpowiedniej kurtki, miał jednak przynajmniej czystą koszulę i sztylet. Nawet w samej koszuli wyglądał imponująco. Od tygodni nie widziałam cię w kilcie - powiedziałam z podziwem. -Jestem pewna, że zrobisz wrażenie na generale. Nawet bez różowej wstęgi. Uśmiechnął się i pocałował mnie. Nic z tego nie będzie, ale nie mogę nie spróbować. Poszłam z nim przez plac musztry do domu St. Claira. Nad jeziorem zbierały się burzowe chmury, czarne na tle rozjaśnionego nieba. Czułam w powietrzu ozon. Wydawało mi się, że to właściwy omen. *** Wkrótce - mówiło wszystko. Wkrótce. Urywkowe raporty i pogłoski, które przelatywały przez fort jak gołębie, duchota powietrza, pojedynczy odgłos wystrzału armatniego, gdzieś daleko - mieliśmy nadzieję, że to tylko ćwiczenia na odległej pikiecie, zwanej „starą linią francuską". Wszyscy czuli niepokój i nikt nie mógł spać w tym upale, chyba że się upił. Ja nie byłam pijana i czułam niepokój. Jamiego nie było już od ponad dwóch godzin, a potrzebowałam go; nie dlatego, że byłam ciekawa, co St. Clair ma do powiedzenia milicji; z powodu upału i wyczerpania nie kochaliśmy się od ponad tygodnia - 58 i przypuszczałam, że mamy coraz mniej czasu. Jeśli będziemy musieli walczyć albo uciekać w ciągu następnych kilku dni, Bóg jeden wie, kiedy przydarzy nam się chwila prywatności. Przechadzałam się po placu musztry, cały czas patrząc na dom St. Claira. W końcu zobaczyłam, jak Jamie wychodzi wraz z innymi, i ruszyłam ku niemu. Szłam powoli, by zdążył pożegnać się z pozostałymi oficerami. Przez chwilę stali razem, a opuszczone ramiona i gniewnie pochylone głowy mówiły mi, że rezultat rozmowy był dokładnie taki, jaki przewidywał Jamie. Szedł powoli, z rękami założonymi z tyłu, z głową pochyloną w namyśle. Podeszłam do niego cicho i wsunęłam mu dłoń pod ramię. Spojrzał na mnie zaskoczony, ale uśmiechając się. Już późno, Angliszko. Czy coś się stało? Nie, nic - odrzekłam. - Wydawało mi się tylko, że to miły wieczór na spacer w ogrodzie. W ogrodzie? - powtórzył, rzucając mi spojrzenie kątem oka. A dokładnie w ogrodzie komendanta. - Dotknęłam kieszeni fartucha. -Ja, no... mam klucz. - Wewnątrz fortu było sporo niewielkich ogródków, w większości przeznaczonych do celów praktycznych - hodowano tam warzywa - natomiast oficjalny ogród za kwaterą komendanta został zaprojektowany przez Francuzów wiele lat wcześniej i choć od tamtej pory stał zaniedbany i porośnięty chwastami, których nasiona przyniósł wiatr, miał jeden

interesujący aspekt, mianowicie wysoki otaczający go mur z furtką, która zamykała się na klucz. Wcześniej tego dnia przewidująco wykradłam klucz kucharzowi, któremu płukałam gardło. Odłożę go, gdy następnego dnia pójdę sprawdzić stan jego gardła. Ach tak - powiedział Jamie z namysłem i zawrócił ku domowi komendanta. Furtka znajdowała się z tyłu; nie była widoczna, więc pośpiesznie wślizgnęliśmy się do uliczki prowadzącej wzdłuż muru ogrodu, gdy strażnik stojący przed domem St. Claira był zajęty rozmową. Zamknęłam cicho furtkę, przekręciłam klucz i włożyłam go do kieszeni, a potem rzuciłam się Jamiemu w ramiona. Pocałował mnie powoli, później uniósł głowę, nie spuszczając ze mnie wzroku. Może będę potrzebował pomocy. To się da załatwić - zapewniłam go. Położyłam mu dłoń na kolanie, tam gdzie podwinął się kilt, odsłaniając ciało. Lekko przesunęłam kciuk wyżej. Lubiłam miękkie, choć sztywne włosy na jego nodze. - Miałeś na myśli jakąś konkretną pomoc? Czułam jego zapach na skórze, mimo że się starannie umył - suchy pot zmieszany z zapachem kurzu i drewnianych wiórów. Tak też smakował: słodko, słono i piżmowo. Przesunęłam dłoń wyżej, pod kilt. Czułam, jak się poruszył, napiął mięśnie, ale ku memu zaskoczeniu w pewnym momencie powstrzymał mnie, chwytając moją dłoń przez materiał. Sądziłam, że chcesz pomocy - powiedziałam. Chciałbym, byś dotknęła siebie, a nighean - powiedział cicho. To mnie trochę speszyło, oparłam się jednak o mur i podciągnęłam koszulę nad kolano. Przytrzymałam ją, równocześnie dotykając skóry uda - rzeczywiście bardzo miękkiej. Drugą dłonią dotknęłam brzegu gorsetu, tam gdzie nabrzmiałe piersi wypychały cienki, wilgotny materiał. Powieki miał ciężkie, wciąż był niemal pijany ze zmęczenia, ale na chwilę się ożywił. Słyszałeś kiedyś, że co dobre dla męża...? - spytałam z namysłem, bawiąc się ramiączkiem koszuli. Co takiego? - Otworzył szeroko przekrwione oczy. Słyszałeś. Chcesz, żebym, żebym... Tak. Nie mógłbym tego robić przed tobą. Jeśli ja mogę to robić przed tobą, to ty niewątpliwie możesz mi się odwdzięczyć. Chyba że wolisz, bym przestała... - Opuściłam powoli dłoń, ale zatrzymałam się po drodze i lekko dotknęłam swojej piersi. Czułam sutek -okrągły i twardy, jak kula z muszkietu - nawet w tym świetle musiał być widoczny przez materiał. Przełknął tak głośno, że usłyszałam. Uśmiechnęłam się i opuściłam dłoń, ujmując brzeg spódnicy, i zatrzymałam się w tym geście, unosząc brew. Jakby zahipnotyzowany, sięgnął w dół i złapał brzeg kiltu. No właśnie. - Odchyliłam się do tyłu, uniosłam kolano i oparłam stopę o murek. Spódnica zsunęła się, odsłaniając mi udo. Mruknął coś pod nosem po gaelicku. Dlaczego mówiłeś, że potrzebujesz pomocy? - zapytałam, patrząc na niego. Wydał z siebie cichy głos, wskazując, że powinnam kontynuować. O czym myślisz? - spytałam po chwili zafascynowana. - 60 -

-

Nie myślę.

Ależ myślisz. Widzę to na twojej twarzy. Nie chcesz wiedzieć. - Policzki pokryły mu się potem, zmrużył oczy. Owszem, chcę. Zaraz, zaczekaj. Jeśli myślisz o czymś innym niż ja, to rzeczywiście nie chcę wiedzieć. Otworzył szeroko oczy i spojrzał na mnie tak, że zadrżałam. Przytrzymywał mnie spojrzeniem. Tak chyba wilk patrzy na tłustą owcę. Poruszyłam się lekko, opierając o mur, i odpędziłam chmarę muszek. Oddychał szybko. Czułam jego zapach. Wyciągnął do mnie rękę. Chodź tu, szybko. Oderwałam się od ściany i zbliżyłam do niego. Zanim zdążyłam coś powiedzieć lub zrobić, zafurkotał kilt, a duża gorąca dłoń złapała mnie za szyję - i w następnej chwili leżałam na plecach w wysokiej trawie, wśród zdziczałego tytoniu. Czułam Jamiego w środku, a on dłonią zasłaniał mi usta. I dobrze - pomyślałam - bo po drugiej stronie ogrodowego muru słyszeliśmy głosy. Jak igrasz z ogniem, możesz się oparzyć, Angliszko - szepnął mi do ucha. Przyciskał mnie jak motyla do kartki, mocno trzymając za nadgarstki i nie pozwalając na żaden ruch, choć wierciłam się pod nim śliska i zdesperowana. Bardzo powoli opuścił się na mnie całym ciężarem. Chcesz wiedzieć, o czym myślałem? - mruknął mi do ucha. - No to ci powiem, a nighean, ale... - Przerwał, żeby polizać moje ucho. Ostrzegawczo przycisnął mi dłonią usta, gdy głosy zbliżyły się tak bardzo, że mogliśmy rozróżnić słowa. Była to grupka młodych, na wpół zalanych milicjantów, szukających dziwek". Jamie ujął delikatnie zębami płatek ucha i zaczął ssać z namysłem. Oddech miał ciepły i łaskoczący. Wierciłam się, ale się nie ruszał. Tak samo potraktował moje drugie ucho, zanim mężczyźni oddalili się poza zasięg słuchu. Potem pocałował mnie w nos i w końcu zabrał rękę z moich ust. -O czym mówiliśmy? Ach, tak, chciałaś wiedzieć, o czym myślałem. Zmieniłam zdanie - wydyszałam płytko. Tyleż z pożądania, co z powodu ciężaru, przyciskającego mi piersi. Mruknął z rozbawieniem, bardzo po szkocku, i mocniej złapał mnie za nadgarstki. Ty to zaczęłaś, Angliszko, ale ja skończę. - Przyłożył wargi do mojego mokrego ucha i wyszeptał, ze szczegółami, o czym myślał. Cały czas nie ruszał się, tyle tylko, że znów położył mi rękę na ustach, gdy zaczęłam mu wymyślać. - 61 Gdy w końcu się poruszył, wszystkie mięśnie mego ciała drżały jak zerwana gumka. Jednym nagłym ruchem wysunął się, a potem wsunął z powrotem. Gdy znów byłam w stanie widzieć i słyszeć, zdałam sobie sprawę, że się śmieje, wciąż wisząc nade mną. Ty... - wyrzęziłam. Brakowało mi słów, ale w tę grę mogliśmy grać oboje. Nie ruszał się, trochę dlatego, by mnie dręczyć, ale także dlatego, że nie mógł, nie chcąc kończyć od razu. Zacisnęłam więc mięśnie wokół niego - powoli, delikatnie, a potem szybko. Jęknął i stracił głowę. Zaczął się szarpać i stękać, a pulsowanie jego krwi odbiło się echem w moim ciele. Bardzo powoli opuścił się, wzdychając jak przekłuty pęcherz. Położył się koło mnie, oddychając powoli, z zamkniętymi oczyma. Teraz możesz spać - powiedziałam, głaszcząc go po głowie. Uśmiechnął się, nie otwierając oczu, odetchnął głęboko i rozluźnił ciało, układając się na ziemi. - A następnym razem, ty cholerny Szkocie - szepnęłam mu do ucha - powiem ci, o czym ja myślę. O Boże! - roześmiał się bezgłośnie. - Czy pamiętasz, kiedy cię pierwszy raz pocałowałem, Angliszko? Leżałam chwilę nieruchomo, czując pot na skórze i uspokajający ciężar Jamiego zwiniętego we śnie na trawie koło mnie. W końcu sobie przypomniałam. „Powiedziałem, że jestem prawiczkiem, nie mnichem. Jeśli uznam, że potrzebuję pomocy, to o nią poproszę".

»*# Z głębokiego snu bez snów zbudził lana Murraya dźwięk trąbki. Rollo, który leżał tuż obok, wstał nagle z czujnym głębokim „łuff" i rozejrzał się wokół z nastroszoną sierścią, szukając źródła zagrożenia, łan też wstał, jedną dłonią trzymając nóż, a drugą psa. Cicho - szepnął, a pies rozluźnił się trochę, choć wciąż warczał, tak cicho, że ludzkie ucho tego nie słyszało, łan wyczuwał jednak wibracje wielkiego ciała pod dłonią. Teraz, gdy już się obudził, słyszał ich bez trudu: jakiś ruch w lesie, stłumiony, ale tak samo wibrujący jak warczenie Rolla. Bardzo duże zgromadzenie ludzi - obóz, który zaczynał się budzić w niewielkiej odległości. Jak to możliwe, że ich nie zauważył poprzedniej nocy? Pociągnął nosem, ale wiatr był niewłaściwy. Nie wyczuł dymu, choć teraz go widział: cienkie pasma wznoszące się na tle bladego świtu. Dużo ognisk. Bardzo duży obóz. Wsłuchując się, równocześnie zwijał koc. Jego obozowisko nie składało się z niczego więcej, więc kilka sekund później zniknął w krzewach z kocem przywiązanym do pleców, strzelbą w dłoni i wielkim, milczącym psem u boku. 51. Brytyjczycy nadchodzą Three Mile Point, kolonia Nowy Jork, 3 lipca 1777 Ciemna plama potu na szerokich plecach brygadiera* Frasera miała kształt wyspy Man na mapie w starej sali szkolnej. Kurtka porucznika Greenleafa była zupełnie przesiąknięta potem i niemal czarna; jedynie na spłowiałych rękawach dawało się dostrzec nieco czerwieni. Kurtka Williama nie była aż tak spłowiała - w gruncie rzeczy, była aż żenująco nowa i jaskrawa - ale pot też przywarł mu do pleców i ramion, ciężki od wilgoci wydalanej przez jego ciało. Koszulę mógłby wyżymać; gdy wkładał ją kilka godzin temu, była sztywna od soli, a pot z kilku ostatnich dni wysiłku skrystalizował się na płótnie. Jednakże gdy słońce wstało, świeży pot rozmył sztywność. Spoglądając w górę na wzgórze, na które brygadier zamierzał się wspiąć, miał nadzieję, że może na szczycie będzie chłodniej, jednakże wysiłek wspinaczki przekreślił wszelkie korzyści z wysokości. Opuścili obóz tuż po świcie; powietrze było wówczas tak rozkosznie świeże, że żałował, iż nie może przebiec nago przez las jak Indianin, nałapać ryb w jeziorze i zjeść na śniadanie z tuzin, usmażonych w kaszy kukurydzianej, świeżych i gorących. Znajdowali się we Three Mile Point, nazwanym tak, bo znajdował się trzy mile na południe od fortu w Ticonderodze. Brygadier dowodzący strażą przednią, rozbił tu obóz i zamierzał wspiąć się na wzgórze z porucznikiem Greenleafem - inżynierem, by obejrzeć teren, zanim podąży dalej. Williama przydzielono do brygadiera tydzień wcześniej. Był z tego bardzo zadowolony. Brygadier był przyjacielskim, towarzyskim dowódcą, * Simon Fraser miał rangę brigadier generał, czyli niemający polskiego odpowiednika stopień między pułkownikiem a generałem. Pisząc o nim, autorka używa określeń „brygadier" i „generał" wymiennie. - 63 choć inaczej jak generał Burgoyne. Williamowi byłoby jednak obojętne nawet, gdyby był despotą - najważniejszy był fakt, że znajdzie się na pierwszej linii. Niósł teraz część sprzętu inżyniera, a także kilka manierek z wodą i pudełko z rozkazami. Pomógł rozstawić trójnóg geodezyjny i czasem trzymał taśmy pomiarowe, ale w końcu wszystko zostało pomierzone i zapisane, a generał, naradziwszy się z Greenleafem, odesłał inżyniera do obozu. Osiągnąwszy najważniejszy cel tej wyprawy, brygadier najwyraźniej nie miał ochoty od razu schodzić. Spacerował powoli po szczycie, ciesząc się lekką bryzą, potem usiadł na skale i z westchnieniem przyjemności otworzył manierkę. Siadaj, Williamie. - Wskazał Williamowi drugi głaz. Przez chwilę siedzieli w milczeniu, wsłuchani w dźwięki lasu. - Znam twego ojca - powiedział nagle brygadier i uśmiechnął się czarująco. - Pewnie wszyscy ci to mówią?

Tak, to prawda - przyznał William. - A jeśli nie jego, to mego stryja. Generał Fraser roześmiał się. Zapewne nosisz znaczny ciężar historii rodzinnej - powiedział współczująco. - Jestem jednak pewien, że nosisz go godnie. William nie wiedział, co odpowiedzieć, chrząknął tylko uprzejmie. Generał znów się roześmiał i podał mu manierkę. Woda była tak ciepła, że nawet nie czuł jej w ustach, pachniała jednak świeżo i zaspokajała pragnienie. Byliśmy razem na Równinie Abrahama, twój ojciec i ja. Opowiadał ci o tej nocy? Niewiele - powiedział William, zastanawiając się, czy jest skazany, by spotykać wszystkich żołnierzy walczących wówczas pod Jamesem Wolfe'em. Przypłynęliśmy rzeką w nocy. Wszyscy byliśmy przerażeni, a ja szczególnie. Brygadier spojrzał w stronę jeziora, kręcąc głową na to wspomnienie. - Wielka rzeka, Święty Wawrzyniec. Generał Burgoyne wspominał, że byłeś w Kanadzie. Widziałeś ją? Niewielki odcinek, sir. Podróżowałem do Quebecu głównie lądem, a potem wróciłem wzdłuż Richelieu. Ojciec opowiadał mi jednak o Rzece Świętego Wawrzyńca - dodał. Mówił, że to szlachetna rzeka. Powiedział ci, że omal nie złamałem mu ręki? - spytał. - Siedział koło mnie w łodzi, a gdy wychyliłem się, by zawołać do francuskiego wartownika, z nadzieją że głos mi się nie załamie, złapałem go za rękę, by utrzymać równowagę. Czułem, jak kości mu trzeszczą, ale w tych okolicznościach nie zwróciłem właściwie na to uwagi, dopiero kiedy go puściłem, usłyszałem, jak łapie powietrze. - 64 William zauważył, że wzrok generała spoczął teraz na jego rękach. Nieznaczne uniesienie szerokich brwi, wyrażało nie tyle zdziwienie, ile mimowolną próbę pogodzenia tego, co mówiła mu pamięć, z tym, co widzi. Ojciec miał długie, szczupłe, eleganckie dłonie o cienkich kościach. William miał długie palce, ale dłonie szerokie, duże, z wydatnymi stawami. Lord John... to mój ojczym - wyrzucił z siebie i zarumienił się, zakłopotany i tą wypowiedzią, i tą dziwną reakcją mózgu, która kazała mu to powiedzieć. Tak? Ach, tak, tak, oczywiście - odrzekł generał zamyślony. Czy generał sądził, że odezwał się z dumy, by wskazać, jak stare jest jego dziedzictwo krwi? Pocieszał się tylko, że na jego twarzy, czerwonej z wysiłku - tak samo zresztą jak twarz generała - nie było widać rumieńca. Generał, jakby odpowiadając na myśl o upale, ściągnął kurtkę, potem rozpiął kamizelkę i wskazał głową Williamowi, że może zrobić tak samo. William westchnął z ulgą. Rozmowa zeszła na inne kampanie, w których generał walczył, a o których William głównie słyszał. Uświadomił sobie powoli, że generał go ocenia - jego doświadczenie i sposób zachowania się. Miał przykrą świadomość, że nie ma się czym chwalić. Czy generał Fraser wiedział, co stało się podczas bitwy o Long Island? Wiadomości w wojsku rozchodzą się szybko. W końcu nastąpiła przerwa w rozmowie; siedzieli chwilę spokojnie w samych koszulach, wsłuchując się w szelest drzew nad głowami. William chciałby powiedzieć coś na swoją obronę, ale nie miał pomysłu, jak delikatnie poruszyć tę kwestię. Jeśli jednak nie przemówi, nie wyjaśni, co się stało... Cóż, nie było dobrego wyjaśnienia, po prostu wyszedł na głupka i tyle. Generał Howe wysoko ocenia twoją inteligencję i odwagę, Williamie -powiedział generał, jakby kontynuując wcześniejszy wątek. - Choć powiedział, że wydaje mu się, iż nie miałeś jeszcze okazji wykazać się talentem w dowodzeniu. Rzeczywiście nie, sir - odrzekł William, pocąc się. Generał uśmiechnął się.

Cóż, musimy to naprawić, prawda? - Wstał, stękając mimo woli, gdy się przeciągał i wkładał kurtkę. - Zjesz ze mną później kolację. Porozmawiamy o tym z sir Francisem. - 65 52. Pożoga Fort Ticonderoga, 1 lipca 1777 Whitcomb wrócił i jak mówiła plotka, przyniósł kilka brytyjskich skalpów. Ponieważ poznałam Benjamina Whitcomba oraz paru innych długich myśliwych, byłam gotowa w to uwierzyć. Zachowywali się dość grzecznie i niewątpliwie nie tylko oni w forcie nosili szorstkie skóry i samodziały, i nie tylko im skóra ciasno opinała kości, ale tylko oni mieli oczy zwierząt. Następnego dnia Jamiego wezwano do domu komendanta. Wrócił dopiero, gdy zapadła ciemność. Przy jednym z ognisk na dziedzińcu w pobliżu kwatery St. Claira śpiewał mężczyzna. Siedziałam na pustej beczce po suszonej wołowinie, słuchając, gdy zobaczyłam Jamiego szedł po drugiej stronie ogniska, kierując się do naszej kwatery. Wstałam szybko i dogoniłam go. Chodź - powiedział cicho i zaprowadził mnie do ogrodu komendanta, akurat otwartego. Nie było tu już echa po naszym ostatnim spotkaniu, ale czułam jego ciało, napięcie i bicie serca. To oznaczało złe wieści. Co się stało? - spytałam cicho. Whitcomb złapał brytyjskiego żołnierza i przyprowadził go tu. Tamten oczywiście nic nie powiedział, ale St. Clair był na tyle chytry, że wsadził go do tej jednej celi z Andym Trącym, który zwierzył mu się, że oskarżono go o szpiegostwo. Że Tracy został oskarżony o szpiegostwo, znaczy się. To było sprytne - powiedziałam z niekłamanym uznaniem. Porucznik Andrew Hodges Tracy był Irlandczykiem, bezpośrednim i uroczym, urodzonym kłamcą, i jeśli ktoś potrafił z kogoś innego wyciągnąć informacje bez użycia siły, to właśnie on. - Rozumiem, że się czegoś dowiedział? Owszem. Mieliśmy również trzech brytyjskich dezerterów - Niemców. St. Claire chciał, bym z nimi porozmawiał. Informacje dostarczone przez dezerterów mogły być podejrzane, gdyby nie fakt, że zgadzały się z tym, co powiedział Tracy'emu złapany brytyjski żołnierz. I to właśnie były te solidne informacje, na które St. Clair czekał od trzech tygodni. Generał Carlton został w Kanadzie z niewielkimi siłami. Na czele dużej armii rzeczywiście stał generał John Burgoyne, który kierował się ku fortowi. Wspierał go generał von Riedesel, dowodzący siedmioma pułkami brunszwickimi, do tego jeszcze batalionem lekkiej piechoty i czterema kompaniami dragonów. Jego straże przednie były oddalone o cztery dni drogi od nas. Niezbyt dobrze - zauważyłam, wciągając powietrze. Owszem. Co gorsza, Burgoyne ma Simona Frasera, który dowodzi strażami przednimi. Czy to twój krewny? - Było to retoryczne pytanie, nikt o tym nazwisku nie mógł być nikim innym. Zauważyłam cień uśmiechu na twarzy Jamiego. Owszem. Chyba kuzyn z drugiej linii i znakomity żołnierz. No oczywiście. Czy to już koniec złych wiadomości? Pokręcił głową. Nie. Dezerterzy powiedzieli, że armia Burgoyne'a ma kiepskie zaopatrzenie. Dragoni są spieszeni, bo nie mają koni. Nie wiem, czy je zjedli czy co.

Była to gorąca, duszna noc, ale dreszcz uniósł mi włosy na ramionach. Dotknęłam przegubu Jamiego i stwierdziłam, że jemu również włosy sterczą. Dziś będzie śnić o Culloden, pomyślałam nagle, na chwilę jednak przegnałam tę myśl. Wydaje mi się, że to dobra wiadomość. Czemu nie? Obrócił dłoń i ujął moją, splatając swoje palce z moimi. Bo nie mają dość zapasów, by założyć oblężenie. Będą musieli nas pokonać i zająć fort siłą, a prawdopodobnie są w stanie. ♦*♦ Trzy dni później na Wzgórzu Oporu pojawiły się pierwsze brytyjskie czujki. *»# « Następnego dnia wszyscy mogli zobaczyć, i wszyscy zobaczyli, początki budowy baterii dla artylerii na Wzgórzu Oporu. Arthur St. Clair, w końcu ustępując przed nieuniknionym, wydał rozkaz rozpoczęcia ewakuacji fortu Ticonderoga. Większość garnizonu wraz z najcenniejszymi zapasami miała się przenieść na Wzgórze Niepodległości. Część owiec i bydła trzeba było zarżnąć, resztę wygnać do lasów. Kilka jednostek milicji miało opuścić fort, lasami dojść do drogi do Hubbardton i tam czekać na posiłki. Kobiety, dzieci i inwalidów postanowiono przewieźć w dół jeziora pod lekką strażą. Zaczęło się to planowo; rozesłano wiadomości, żeby wszystko, co pływa, przenieść po za- 67 t padnięciu zmroku na brzeg jeziora. Mężczyźni zebrali się i sprawdzali swój sprzęt. Wydano również rozkaz, by systematycznie niszczyć wszystko, czego nie da się zabrać. Była to zwyczajowa procedura, by nie zostawić wrogowi zapasów. Tym razem była to sprawa większej wagi. Dezerterzy powiedzieli, że Burgoyne i tak nie ma już zapasów, więc jeśli nie znajdzie ich w forcie, może go to zatrzymać, a w każdym razie spowolnić, ponieważ jego ludzie, czekając na zaopatrzenie z Kanady, będą musieli zdobywać jedzenie i żyć tym, co znajdą w okolicy. Wszystko to - pakowanie, ładowanie, zarzynanie i przeganianie bydła oraz niszczenie - trzeba było wykonać potajemnie pod nosem Brytyjczyków. Gdyby bowiem zobaczyli, że szykuje się odwrót, wpadliby na nas jak wilki, niszcząc garnizon. Po południu nad jeziorem pojawiły się ogromne chmury burzowe, wielkie i czarne, pełne błyskawic, wznoszące się na wiele mil w górę. Niektóre z nich wybuchały, zalewając jezioro, wzgórza, pikiety i sam fort wodą, która jakby chlustała z wiadra bez dna. Inne tylko przepływały obok, groźnie mrucząc. W nocy chmury wisiały nisko i wyglądały przerażająco; zasłaniały niebo i tylko z rzadka rozjaśniały je błyskawicami, które przebiegały z trzaskiem, jak wybuchy nagłej milczącej rozmowy. Od czasu do czasu niebiesko-biała, rozwidlona strzała trafiała w ziemię z hukiem gromu, od którego wszyscy podskakiwali. Niewiele było pakowania, i dobrze, bo nie było też czasu. Pracując, słyszałam zamieszanie w całych koszarach - ludzie szukający rzeczy, które się zagubiły, matki nawołujące dzieci, tupot i szuranie nóg jak echo deszczu na drewnianych schodach. Z zewnątrz dobiegało beczenie wielu owiec, zaniepokojonych, że wygania się je z zagród, a także nagły krzyk i muczenie, gdy spanikowana krowa rzuciła się przed siebie. Nic dziwnego - w powietrzu unosił się silny zapach świeżej krwi po zabiciu zwierząt. Widziałam oczywiście garnizon podczas zbiórek, wiedziałam, ilu jest mężczyzn. Ale widok trzech czy czterech tysięcy ludzi, którzy biegali tu i tam i popychali się, starając się wykonać nowe dla nich zadania, i to w wielkim pośpiechu, robił wrażenie rozrzuconego mrowiska. Przepychałam się przez tę kłębiącą się masę, trzymając w ręku worek po mące z ubraniami,

skromnymi materiałami medycznymi oraz dużym kawałkiem szynki, którą dostałam od wdzięcznego pacjenta, zawiniętym w dodatkową halkę. Miałam się ewakuować łodzią, by zaopiekować się grupą inwalidów, ale nie chciałam odjeżdżać, nie zobaczywszy się wcześniej z Jamiem. - 68 Serce miałam w gardle, tak że z trudem mówiłam. Nie po raz pierwszy pomyślałam, jak to dobrze, że wyszłam za mąż za bardzo wysokiego mężczyznę - Jamiego zawsze łatwo znaleźć w tłumie. Teraz też zobaczyłam go po chwili - stał na jednej z półksiężycowych baterii. Towarzyszyła mu część jego milicjantów; wszyscy patrzyli w dół. Zapewne przygotowuje się tam brygada, która miała ruszyć łodzią. To dodało mi ducha. Gdy jednak dotarłam do baterii i też spojrzałam w dół, uznałam, że widok jest stanowczo mniej pocieszający. Wybrzeże jeziora pod fortem wyglądało, jakby zgromadziła się tam jakaś ciężko doświadczona flota rybacka. Były łodzie wszelkiego rodzaju: od kanu i łodzi wiosłowych po płaskodenki i tratwy. Niektóre wciągnięto na brzeg, niektóre odpływały bez załogi. Podczas krótkiego momentu jasności po uderzeniu błyskawicy zauważyłam w wodzie kilka głów - najwyraźniej mężczyźni i chłopcy płynęli za łodziami, by je sprowadzić z powrotem. Ze względu na bezpieczeństwo ucieczki wybrzeże było nieoświetlone, ale tu i tam paliły się pochodnie, a w ich świetle widzieliśmy kłótnie i bójki. Poza kręgiem światła ziemia wydawała się poruszać i bulgotać w ciemności, jak trup, którego oblazło robactwo. Jamie ściskał dłoń pana Andersona, jednego z marynarzy z „Cyraneczki". Idźcie z Bogiem - powiedział. Pan Anderson pokiwał głową, odwrócił się i poprowadził niewielką grupę milicjantów. Minęli mnie, paru się ukłoniło; nie widziałam ich twarzy w cieniu kapeluszy. Dokąd oni idą? - spytałam Jamiego. W kierunku Hubbardton - odpowiedział, wciąż wpatrzony w brzeg jeziora na dole. Dałem im wybór, uważam jednak, że powinni odejść jak najwcześniej. - Ruchem głowy pokazał czarny kształt Wzgórza Oporu, gdzie pod szczytem paliły się ogniska. - Jeśli tam nie wiedzą jeszcze, co się dzieje, to znaczy, że są nieudolni, a w to nie wierzę. Na miejscu Simona Frasera wyruszyłbym jeszcze przed świtem. Nie zamierzasz iść ze swoimi ludźmi? - W sercu zapaliła mi się iskierka nadziei. Na baterii ciemność rozjaśniał tylko odbity blask z pochodni umieszczonych na schodach i większych ognisk w głębi fortu. Ale to mi wystarczyło, by wyraźnie zobaczyć jego twarz, gdy odwrócił się i spojrzał na mnie. Była poważna, a w linii jego ust rysowało się oczekiwanie. Rozpoznałam wyraz twarzy żołnierza gotowego do akcji. Nie - odrzekł - zamierzam iść z tobą. - Uśmiechnął się nagle. Złapałam - 69 go za rękę. - Nie sądziłaś chyba, że zostawię cię w dziczy, błądzącą z gromadą chorych półgłówków? Nawet jeśli to oznacza podróż łodzią - dodał z niechęcią. Roześmiałam się wbrew sobie. Nie jest to zbyt życzliwe określenie, ale bardzo trafne, jeśli masz na myśli panią Raven. Widziałeś ją gdzieś może? Pokręcił głową. Wiatr rozburzył mu włosy, wyciągając kosmyki zza wstążki. Ściągnął ją teraz i przytrzymał zębami, zbierając włosy w ciężki ogon, by je ponownie związać. Ktoś niżej na baterii coś powiedział, najwyraźniej zaskoczony; Jamie i ja odwróciliśmy się szybko, by spojrzeć. Wzgórze Niepodległości płonęło. t Pożar! Pożar! Słysząc te okrzyki, już i tak zdenerwowani ludzie wybiegli z budynków jak bażanty wystraszone przez nagonkę. Ogień widoczny był tuż pod szczytem Wzgórza Niepodległości,

gdzie generał Fermoy ze swoimi ludźmi ustanowił placówkę. Język ognia dążył wzwyż jak świeca, potem podmuch wiatru go spłaszczył, więc na chwilę przygasł, ale zaraz wybuchł na nowo, znacznie potężniejszy, oświetlając wzgórze i ukazując drobne czarne kształty. Wyglądało to, jakby setki ludzi burzyły namioty i ładowały bagaże. Ich sylwetki rysowały się na tle ognia. Chyba pali się kwatera Fermoya - powiedział niedowierzająco żołnierz obok mnie. Prawda? Prawda - odrzekł ponurym głosem Jamie, stojący z drugiej strony. -A skoro my stąd widzimy odwrót, to niewątpliwie czujki Burgoyne'a też go widzą. I tak po prostu rozpoczął się paniczny odwrót. Gdybym kiedykolwiek miała wątpliwości, czy istnieje coś takiego jak telepatia, to teraz bym się ich wyzbyła. Żołnierze byli zdenerwowani do granic możliwości na skutek opóźniania odwrotu przez St. Claira i nieustających pogłosek, które drażniły i tak już napięte nerwy. Gdy pożar na Wzgórzu Niepodległości zaczął się rozprzestrzeniać, przekonanie, że czerwone kurtki i Indianie za chwilę się na nas rzucą, opanowało wszystkie umysły i nie wymagało słów. Panika rozpostarła swe czarne skrzydła nad fortem, a zamieszanie nad wodą na naszych oczach zamieniło się w chaos. - 70 Chodź - powiedział Jamie i zanim się zorientowałam, co się dzieje, biegłam po wąskich stopniach baterii. Podpalono kilka drewnianych szop - celowo, by nie zostawiać napastnikom przydatnych materiałów - i w świetle płomieni ujrzeliśmy scenę rodem z piekła: kobiety wlokły na wpół ubrane, krzyczące dzieci i kłęby pościeli; mężczyźni wyrzucali meble przez okna; ktoś cisnął na kamienie nocnik, który rozprysnął się ostrymi kawałkami ceramiki, raniąc nogi stojących obok ludzi. Usłyszałam za sobą zdyszany głos. Założę się o złotą gwineę, że ten głupi Francuz sam podpalił dom. Nie założę się o to - rzucił Jamie. - Mam tylko nadzieję, że spłonął razem z nim. Ogromna błyskawica rozjaśniła fort, jakby to był dzień. Ze wszystkich stron rozległy się krzyki natychmiast stłumione gromem. Jak można się było spodziewać, połowa ludzi uznała, że to przejaw boskiego gniewu, mimo że od paru dni zdarzały się podobnie gwałtowne burze. Innych przerażało to, że oddziały milicji opuszczające fort zostały wyraźnie oświetlone i odsłoniły się przed oczami Brytyjczyków na Wzgórzu Oporu. Tak czy inaczej, było coraz gorzej. Muszę zebrać moich inwalidów! - krzyknęłam Jamiemu do ucha. - A ty idź i zbierz rzeczy z koszar! Potrząsnął głową. Kolejna błyskawica rozświetliła mu puszczone luźno włosy - wyglądał jak jeden z głównych demonów na tej piekielnej scenie. Nie zostawię cię - powiedział, łapiąc mnie mocno za ramię. - Mógłbym cię więcej nie znaleźć. Miał rację. Tysiące ludzi biegało, pchało się albo po prostu stało, w oszołomieniu nie wiedząc, co robić. Gdyby nas rozdzielono, mogłoby się zdarzyć, że się nie odnajdziemy. A myśl, że zostałabym sama w lesie pod fortem, w lesie pełnym żądnych krwi Indian i czerwonych kurtek, nie była czymś, nad czym chciałabym się zastanawiać dłużej niż dziesięć sekund. Dobrze - powiedziałam. - Więc chodźmy razem. Scena wewnątrz szpitalnego baraku zdradzała mniej podniecenia jedynie dlatego, że większość pacjentów nie mogła się ruszać; byli natomiast bardziej zdenerwowani, ponieważ tylko słyszeli, co się dzieje, gdy ktoś wpadał, wypadał i rzucał ochłapy informacji. Tych, którzy mieli rodziny, wyciągnięto z budynku, nie dając im niemal czasu na złapanie ubrań.

Ci, którzy rodzin nie mieli, skakali na jednej nodze między pryczami, wciągając spodnie albo usiłując dostać się do drzwi. Kapitan Stebbings oczywiście nie robił niczego takiego. Leżał spokojnie na pryczy, splótłszy dłonie na piersi, i przyglądał się chaosowi z zainteresowaniem. Na ścianie nad nim paliła się pochodnia. Pani Fraser - powitał mnie pogodnie - zapewne wkrótce znów będę wolnym człowiekiem. Mam nadzieję, że armia przyniesie jakieś jedzenie. Wydaje mi się, że dziś nie bardzo mam szansę na kolację. Zapewne - powiedziałam, nie mogąc powstrzymać uśmiechu. - Zajmie się pan pozostałymi brytyjskimi jeńcami, prawda? Generał St. Clair ich tu zostawia. Moje słowa najwyraźniej go oburzyły. To moi ludzie. To prawda. Rzeczywiście, Guinea Dick, w słabym świetle niemal niewidoczny na tle kamiennej ściany, kucał przy łóżku kapitana, trzymając w ręku potężną pałkę, zapewne by odgonić każdego, kto chciałby go napaść. Pan Ormiston siedział na pryczy, blady, ale podniecony, skubiąc bandaż na nodze. Czy naprawdę się zbliżają, proszę pani? Wojsko? Tak. Musi pan dbać o swoją ranę, żeby była czysta. Dobrze się goi, ale nie wolno panu obciążać tej nogi co najmniej przez miesiąc, i niech pan zaczeka co najmniej dwa miesiące z dopasowaniem drewnianej nogi. I niech pan nie pozwoli lekarzom wojskowym upuszczać sobie krwi, potrzebuje pan teraz wszystkich sił. Przytaknął. Wiedziałam jednak, że gdy tylko pojawi się jakiś brytyjski lekarz, zacznie się domagać upuszczenia krwi. Wierzył głęboko w korzyści z upuszczania krwi i uspokajało go tylko to, że ja też czyściłam mu ranę. Uścisnęłam mu dłoń na pożegnanie i odwracałam się, by odejść, gdy mnie przytrzymał. Jeszcze chwila. - Puścił moją dłoń, sięgnął do karku i zdjął coś wiszącego na sznurku. Ledwo widziałam w ciemnościach, wsunął mi to jednak do ręki. Poczułam metalowy krążek, ciepły od jego ciała. Gdyby się pani przypadkiem zdarzyło spotkać znowu tego chłopca, Abrama, to byłbym wdzięczny, gdyby mu to pani dała. To mój talizman, na szczęście, nosiłem go przez trzydzieści dwa lata. Niech mu pani powie, że zachowa go bezpiecznie w niebezpieczeństwie. W ciemnościach koło mnie Jamie drżał z niecierpliwości i zdenerwowania. Przygotował już małą grupę inwalidów. Wszyscy trzymali swoje przypadkowo zebrane rzeczy. Słyszałam skądś wysokie zawodzenie pani Raven. - 72 Wydawało mi się, że woła mnie po imieniu. Pochyliłam głowę i włożyłam talizman pana Ormistona na szyję. Powiem mu, panie Ormiston, dziękuję. *** Ktoś podpalił elegancki most Jeduthana Baldwina. Na jednym końcu paliła się kupa śmieci. Widziałam czarne postacie, które wyglądały jak diabły - biegały z łomami, odrywały deski i wrzucały je do wody. Jamie przepychał się przez tłum, ja za nim, a za mną nasza niewielka gromada kobiet, dzieci i inwalidów, jak gąsiątka za matką gęsią. Fraser, pułkowniku Fraser! - Odwróciłam się na ten okrzyk i zobaczyłam Jonasza - to znaczy Billa Marsdena - biegnącego wzdłuż brzegu. Pojadę z wami - powiedział bez tchu. - Będzie wam potrzebny ktoś, kto potrafi prowadzić łódź.

Jamie zawahał się tylko przez ułamek sekundy. Kiwnął głową w stronę brzegu. Dobrze, biegnij. Przyprowadzę ich, gdy tylko zdołam. Pan Marsden zniknął w ciemnościach. A reszta twoich ludzi? - spytałam, krztusząc się od dymu. Wzruszył ramionami. Poszli. < Od strony starej linii francuskiej dobiegły nas histeryczne krzyki. Rozniosły się jak ogień po lesie i wzdłuż brzegu jeziora. Ludzie krzyczeli, że Brytyjczycy nadchodzą. Panika rozpostarła skrzydła. Było to coś tak silnego, że sama czułam, jak w gardle rośnie mi krzyk. Zdusiłam go i teraz poczułam irracjonalny gniew. Zbliżaliśmy się już do brzegu. Ludzie napierali na łodzie takim tłumem, że przewracali niektóre z nich, nieumiejętnie wskakując do środka. Nie sądziłam, by Brytyjczycy byli tak blisko, ale nie mogłam być tego pewna. Wiedziałam, że w Forcie Ticonderoga doszło do więcej niż jednej bitwy -ale kiedy? Czy jedna z nich miała zostać stoczona tej nocy? Nie pamiętałam, więc pchałam się ku wybrzeżu. Pomagałam podtrzymywać pana Wellmana, który, biedak, zaraził się świnką od syna i teraz był ciężko chory. Pan Marsden, na szczęście, zatrzymał dla nas duże kanu. Odpłynął nieco od brzegu, by je dla nas zachować. Na widok Jamiego podpłynął. Udało nam się wsadzić do środka osiemnaście osób, łącznie z Wellmanami i panią Ra-ven, bladą, z nieprzytomnym spojrzeniem Ofelii. - 73 Jamie obejrzał się na fort. Główna brama była otwarta i rozjaśniona pożarem. Później uniósł wzrok na baterię, przy której przed chwilą byliśmy. Czterech ludzi zostało przy dziale wycelowanym w most - powiedział, wpatrując się w czerwono oświetlone kłęby dymu, wznoszące się z wnętrza fortu. - Ochotnicy. Oni zostaną. Brytyjczycy, a przynajmniej ich część, niewątpliwie zechcą przejść mostem. Ochotnicy mogą zniszczyć niemal wszystkich na moście, a potem uciec. Jeśli zdołają. Odwrócił się, pochylił ramiona i napiął, mocno odpychając się wiosłem od brzegu. 53. Wzgórze Niepodległości Popołudnie, 6 lipca Ludzie generała Frasera zbliżyli się do szczytu wzgórza, tego, które Amerykanie jak na ironię nazywali Wzgórzem Niepodległości. Jeden z pierwszych oddziałów prowadził William. Gdy podeszli bliżej, rozkazał swoim ludziom osadzić bagnety. Panowała głęboka cisza, przerywana jedynie trzaskiem gałęzi i szuraniem butów na grubej warstwie liści i czasem uderzeniem ładownicy o kolbę muszkietu. Czy ta cisza mówiła o wyczekiwaniu? Amerykanie musieli przecież wiedzieć, że się zbliżają. Czyżby rebelianci urządzili zasadzkę, chcąc ich ostrzelać z prymitywnych, ale bardzo solidnych umocnień, które widział przez drzewa? Ruchem ręki zatrzymał swoich ludzi jakieś dwieście jardów przed szczytem, mając nadzieję, że zauważy coś, co zdradziłoby obrońców - jeśli obrońcy tam byli. Jego kompania posłusznie się zatrzymała, z tyłu jednak nadchodzili inni i parli naprzód, nie bacząc na nic, dążąc do ataku na fort. Stać! - krzyknął, zdając sobie sprawę, że dźwięk jego głosu to dla amerykańskiego strzelca dobry cel, tak samo jak widok jego czerwonej kurtki. Niektórzy zatrzymali się, ale tych pchali wciąż nadchodzący z dołu, więc w kilka sekund całe zbocze pokryła jednolita masa czerwonych kurtek. Nie mogą dłużej stać, bo zostaną zdeptani, a jeśli obrońcy zamierzają strzelać, nie mogą życzyć sobie lepszej okazji. Jednakże fort milczał. Naprzód! - krzyknął William, podnosząc rękę, i żołnierze wybiegli spomiędzy drzew wspaniałą szarżą, z bagnetami na sztorc. Brama była uchylona. Wbiegli do środka, nie bacząc na niebezpieczeństwo - ale niebezpieczeństwa nie było. William wszedł razem ze swymi ludźmi i stwierdził, że obrońcy opuścili fort. Nie tylko go opuścili, ale najwyraźniej porzucili w wielkim pośpiechu.

Wszędzie walały się osobiste rzeczy obrońców, jak upuszczone podczas ucieczki - ciężkie rzeczy, jak garnki i inne naczynia kuchenne, ale także ubrania, książki, koce, a nawet pieniądze, najwyraźniej wyrzucone albo zgubione w panice. Co ważniejsze - z punktu widzenia Williama - obrońcy nie spróbowali nawet wysadzić w powietrze tych zasobów amunicji i prochu, których nie zdołali z sobą zabrać; musiało tego być ze dwa cetnary w baryłkach. Również zapasy stanowiły miły dla oka widok. Czemu tego wszystkiego nie podpalili? - dziwił się porucznik Hammond, rozglądając się po koszarach, w pełni wyposażonych w łóżka, pościel, nocniki, gotowych dla zwycięzców. Bóg jeden wie - odpowiedział William i rzucił się naprzód, gdy zobaczył żołnierza wychodzącego z jednego z pokojów, owiniętego koronkowym szalem i niosącego całe naręcze butów. - Ty tam! Nie zezwalam na żadną grabież, żadną! Słyszysz?! Żołnierz usłyszał, upuścił buty i pośpiesznie się oddalił z powiewającym za nim koronkowym szalem, ale wielu innych także rzuciło się na różne dobra. William zrozumiał, że on i Hammond nie będą w stanie powstrzymać rabunku. Przekrzykując narastający hałas, wezwał chorążego i chwytając jego skrzynkę nk dokumenty, pośpiesznie napisał notatkę. Zanieś to generałowi Fraserowi - powiedział, wciskając ją w rękę chorążemu. Możliwie najszybciej. Świt, 7 lipca 1777 s Nie pozwolę na tak skandaliczne zachowanie! - Twarz generała Frasera pokrywały głębokie zmarszczki - wściekłości i zmęczenia. Niewielki podróżny zegar w namiocie generała pokazywał piątą rano. William miał niejasne wrażenie, że głowa mu pływa gdzieś nad lewym ramieniem. Grabież, kradzieże, powszechny brak dyscypliny - nie pozwolę na to, powiedziałem! Zrozumiano? Czy wszyscy zrozumieli? Niewielka zmęczona grupka oficerów przytaknęła chórem. Byli na no- 75 gach całą noc, usiłując zmusić żołnierzy do zachowania jakiegoś porządku, powstrzymując wszystkich przed grabieżą i pośpiesznie przeglądając opuszczone posterunki na starej linii francuskiej, a także rejestrując niespodziewany łup w postaci zapasów i amunicji, które zostawili im obrońcy fortu. Po zajęciu fortu znaleziono czterech pijanych jak bele obrońców przy dziale wycelowanym w most poniżej. Ci ludzie, których ujęto. Czy ktoś już zdołał z nimi porozmawiać? Nie, sir - odrzekł kapitan Hayes, tłumiąc ziewnięcie. - Wciąż są zupełnie nieprzytomni, a lekarz mówi, że mało brakuje im do śmierci, choć sądzi, że jednak jakoś przeżyją. Posrali się ze strachu - powiedział cicho Hammond do Williama. - Cały czas czekali, aż nadejdziemy. Raczej z nudy - odmruknął William, nie poruszając ustami. Mimo to zauważył, że przekrwione oczy generała spoczęły na nim, odruchowo więc się wyprostował. Cóż, i tak właściwie nie potrzebujemy, by nam cokolwiek opowiadali. -Generał Fraser machnął ręką, by rozwiać dym, który dostał się do środka, i zakaszlał. William wciągnął go natomiast w nozdrza. W tym dymie czuł jakiś soczysty zapach. Żołądek zwinął mu się w oczekiwaniu. Szynka, kiełbasa? - Wysłałem wiadomość do generała Burgoyne'a, że Ticonderoga jest nasza. Znów -dodał generał, uśmiechając się szeroko w odpowiedzi na chrapliwe okrzyki oficerów. -1 do pułkownika St. Legera. Zostawimy tu niewielki garnizon, by przejrzał i uporządkował to, cośmy tu zastali, ale reszta... Cóż, musimy złapać buntowników, panowie. Nie mogę wam zaoferować dłuższego odpoczynku, niewątpliwie jest jednak czas na porządne śniadanie. Bon appétit!

54. Powrót Indianina Noc 7 lipca łan Murray bez trudności wszedł do fortu. Wszędzie byli tropiciele Indianie -siedzieli lub opierali się o budynki, w większości pijani. Inni przeglądali, co zostało w opuszczonych barakach. Czasem przeganiali ich zmęczeni żołnierze, stojący na straży nieoczekiwanych bogactw znalezionych w forcie. Nie było śladów walki, odetchnął więc, bo tego się najbardziej obawiał. Choć panował bałagan - i to jaki - nie widział krwi i nie czuł zapachu prochu. W ciągu ostatniego dnia nie oddano tu ani jednego strzału. Coś przyszło mu do głowy i udał się do baraku szpitalnego, który nikogo nie interesował, ponieważ nie było w nim nic, co by ktoś zechciał ukraść. Smród uryny, odchodów i krwi nie był tak ostry, bo większość pacjentów najwyraźniej odeszła z wycofującymi się oddziałami. Zostało jednak kilka osób: ktoś w zielonym fartuchu, kto zapewne był chirurgiem, i kilku zwykłych żołnierzy. Na jego oczach przez drzwi przeszło dwóch żołnierzy z noszami; ich buty stukały na niskich kamiennych stopniach. Cofnął się i stanął w cieniu drzwi, bo za noszami dostrzegł wysoką postać Dicka, uśmiechniętego od ucha do ucha. Na ten widok łan też się uśmiechnął. Najwyraźniej kapitan Stebbings wciąż żył, a Guinea Dick był wolnym człowiekiem. Po chwili zaś - chwała niech będzie Jezusowi i jego Matce pojawił się pan Ormiston, sunąc powoli na kulach, podtrzymywany po obu stronach przez sanitariuszy - drobne sylwetki przytłoczone wielką postacią marynarza. Będzie mógł zatem powiedzieć o tym cioci Claire - ucieszy się, że dobrze się czują. Oczywiście jeśli odnajdzie ciocię Claire - ale nie martwił się o to szczególnie. Wuj Jamie dopilnuje, by była bezpieczna, choćby musiał walczyć z piekłem, pożarem i całą brytyjską armią. Kiedy i gdzie ich zobaczy - to zupełnie inna kwestia. Jednak on i Rollo poruszali się znacznie szybciej, niż mogło to robić wojsko, więc wkrótce ich dogoni. Czekał, by się przekonać, czy ktoś jeszcze został w szpitalu, ale albo nikogo już nie było, albo na razie ich tam zostawiono. Czy Hunterowie odeszli z oddziałami St. Claire'a? Sądził, że jako kwakrzy poradzą sobie; Brytyjczycy prawdopodobnie by ich nie prześladowali. Pomyślał jednak, że chętnie by jeszcze kiedyś zobaczył Rachel Hunter, a szansa na to była większa, jeśli oboje z bratem odeszli z rebeliantami. Porozglądał się jeszcze trochę i nabrał przekonania, że po pierwsze, Hunterowie rzeczywiście odeszli, i po drugie, Ticonderogę opuszczano w panice i chaosie. Ktoś podpalił most na dole, ale spalił się on tylko częściowo; może deszcz zgasił płomienie. Nad brzegiem leżało mnóstwo różnych szczątków, co sugerowało, że ewakuowano się także wodą. Odruchowo zerknął na jezioro, gdzie wyraźnie widział dwa duże statki, oba z flagą brytyjską. Z miejsca na baterii, gdzie siedział, widział czerwone kurtki i na Wzgórzu Oporu, i na Wzgórzu Niepodległości. O dziwo, poczuł płomyk niechęci. - 77 Nie było śladów walki, odetchnął więc, bo tego się najbardziej obawiał. Choć panował bałagan - i to jaki - nie widział krwi i nie czuł zapachu prochu. W ciągu ostatniego dnia nie oddano tu ani jednego strzału. Coś przyszło mu do głowy i udał się do baraku szpitalnego, który nikogo nie interesował, ponieważ nie było w nim nic, co by ktoś zechciał ukraść. Smród uryny, odchodów i krwi nie był tak ostry, bo większość pacjentów najwyraźniej odeszła z wycofującymi się oddziałami. Zostało jednak kilka osób: ktoś w zielonym fartuchu, kto zapewne był chirurgiem, i kilku zwykłych żołnierzy. Na jego oczach przez drzwi przeszło dwóch żołnierzy z noszami; ich buty stukały na niskich kamiennych stopniach. Cofnął się i stanął w cieniu drzwi, bo za noszami dostrzegł wysoką postać Dicka, uśmiechniętego od ucha do ucha.

Na ten widok łan też się uśmiechnął. Najwyraźniej kapitan Stebbings wciąż żył, a Guinea Dick był wolnym człowiekiem. Po chwili zaś - chwała niech będzie Jezusowi i jego Matce pojawił się pan Ormiston, sunąc powoli na kulach, podtrzymywany po obu stronach przez sanitariuszy - drobne sylwetki przytłoczone wielką postacią marynarza. Będzie mógł zatem powiedzieć o tym cioci Claire - ucieszy się, że dobrze się czują. Oczywiście jeśli odnajdzie ciocię Claire - ale nie martwił się o to szczególnie. Wuj Jamie dopilnuje, by była bezpieczna, choćby musiał walczyć z piekłem, pożarem i całą brytyjską armią. Kiedy i gdzie ich zobaczy - to zupełnie inna kwestia. Jednak on i Rollo poruszali się znacznie szybciej, niż mogło to robić wojsko, więc wkrótce ich dogoni. Czekał, by się przekonać, czy ktoś jeszcze został w szpitalu, ale albo nikogo już nie było, albo na razie ich tam zostawiono. Czy Hunterowie odeszli z oddziałami St. Claire'a? Sądził, że jako kwakrzy poradzą sobie; Brytyjczycy prawdopodobnie by ich nie prześladowali. Pomyślał jednak, że chętnie by jeszcze kiedyś zobaczył Rachel Hunter, a szansa na to była większa, jeśli oboje z bratem odeszli z rebeliantami. Porozglądał się jeszcze trochę i nabrał przekonania, że po pierwsze, Hunterowie rzeczywiście odeszli, i po drugie, Ticonderogę opuszczano w panice i chaosie. Ktoś podpalił most na dole, ale spalił się on tylko częściowo; może deszcz zgasił płomienie. Nad brzegiem leżało mnóstwo różnych szczątków, co sugerowało, że ewakuowano się także wodą. Odruchowo zerknął na jezioro, gdzie wyraźnie widział dwa duże statki, oba z flagą brytyjską. Z miejsca na baterii, gdzie siedział, widział czerwone kurtki i na Wzgórzu Oporu, i na Wzgórzu Niepodległości. O dziwo, poczuł płomyk niechęci. - 77 No, nie utrzymacie tego długo - mruknął pod nosem, na szczęście po gaełicku, bo przechodzący obok żołnierz spojrzał na niego, jakby czując siłę jego wzroku, łan odwrócił się ku fortowi. Nie miał tu nic do roboty, nie miał na kogo czekać. Zje coś, zbierze jakieś zapasy, a potem pójdzie po Roiła i ruszy. Mógłby... Głośny huk tuż obok sprawił, że szarpnął się do tyłu. Po prawej stronie stała armata wycelowana w dół ku mostowi, a za nią chwiał się zupełnie pijany Huron z szeroko otwartymi ustami. mmimMtim Z dołu rozległy się okrzyki. Żołnierze sądzili, że są ostrzeliwani z fortu, choć strzał poszedł wysoko, a kula wpadła do jeziora, nie czyniąc nikomu krzywdy. Huron zachichotał. Coś ty zrobił? - spytał łan w języku algonkińskim, który, jak sądził, ten człowiek zrozumie. Zrozumiał czy nie, roześmiał się jeszcze głośniej, aż łzy zaczęły mu spływać po twarzy. Wskazał ręką stojący obok pójemnik. Boże drogi, obrońcy zniknęli tak szybko, że zostawili pojemnik z wolno palącym się lontem. Bum - powiedział Huron i wskazał na lont, który wyciągnął z pojemnika i zostawił na kamieniach jak płonącego węża. - Bum - powtórzył, wskazując na armatę. I śmiał się tak, że musiał usiąść. Żołnierze wbiegali na górę, na baterię, a okrzykom z zewnątrz towarzyszyły okrzyki wewnątrz fortu. Zapewne nadeszła pora, by się oddalić. 55. Odwrót ...Ścigamy rebeliantów, których wielka liczba wyruszyła na jezioro w łodziach. Płyną za nimi dwie korwety znajdujące się na jeziorze, ale posyłam cztery kompanie do miejsca przenoszenia, gdzie, jak sądzę, jest dobra szansa, że uda się ich schwytać. Generał brygadier Simon Traser do generała majora Johna Burgoyne'a * * * - 78 8 lipca 1 -ni

William żałował, że przyjął zaproszenie generała na śniadanie. Gdyby się zadowolił skromnymi racjami należnymi porucznikowi, byłby głodny, ale szczęśliwy. A tak był pod ręką - co prawda napełniony do stanu błogości smażoną kiełbasą, grzankami z masłem i kaszą z miodem, którą generał wyraźnie lubił - gdy przyszła wiadomość od generała Burgoyne'a. Nie wiedział, co w niej było; generał przeczytał ją, popijając kawę, zmarszczył brwi, potem westchnął i zawołał, by podano mu atrament i pióro. Masz ochotę na przejażdżkę, Williamie? - spytał, uśmiechając się przez stół. W ten sposób znalazł się w kwaterze polowej generała Burgoyne'a, gdy pojawili się Indianie. Jeden z żołnierzy powiedział, że słyszał, iż mają wodza imieniem Skórzane Wargi. Zastanawiał się, skąd się to wzięło. Może ten człowiek nieustannie mówił. Było ich pięciu; chudzi i wyglądali jak wilki. Nie mógłby powiedzieć, co mieli na sobie ani jak byli uzbrojeni, bo jego uwagę przyciągnął pal w rękach jednego z nich, obwieszony skalpami - świeżymi skalpami, skalpami białych. W powietrzu wisiał nieprzyjemny, dojrzały, piżmowy zapach krwi. Za Indianami leciały chmary bzyczących głośno much. Pozostałości wspaniałego śniadania Williama zbiły się w twardą kulę tuż pod jego żebrami. Indianie szukali płatnika. Jeden z nich pytał zaskakująco melodyjnym angielskim, gdzie jest płatnik. A zatem to była prawda - generał Burgoyne spuścił ze smyczy Indian. Wysłał ich w lasy jak psy myśliwskie, by napadali na rebeliantów i budzili wśród nich przerażenie. Nie chciał patrzeć na skalpy, ale nie był w stanie się powstrzymać. Śledził je wzrokiem, gdy pal przesuwał się przez coraz większy tłum zaciekawionych żołnierzy. Niektórzy byli przerażeni, inni wznosili okrzyki. Jezu, czyżby to był skalp kobiety? Najwyraźniej; masa długich włosów koloru miodu, dłuższych, niż noszą mężczyźni, i błyszczących, jakby ich właścicielka co wieczór szczotkowała je tak, jak to robiła jego kuzynka Dottie. Zresztą przypominały włosy Dottie, choć były trochę ciemniejsze. Odwrócił się szybko, mając nadzieję, że nie zwymiotuje, ale z równą szybkością odwrócił się znów, bo usłyszał krzyk. Nigdy dotąd nie słyszał takiego dźwięku, krzyku takiego przerażenia, takiej rozpaczy, że serce zamarło mu w piersiach. Jane! Jane! - Walijski porucznik, którego słabo znał, nazwiskiem David - 79 -

m ii Jones, przeciskał się przez tłum, bijąc stojących mu na drodze mężczyzn i rozpychając się łokciami. Przepychał się ku zaskoczonym Indianom z wykrzywioną twarzą. - O Boże - szepnął stojący obok żołnierz. - Jego narzeczona ma na imię Jane. To chyba nie może... Jones rzucił się na pal, złapał włosy koloru miodu, wrzeszcząc ze wszystkich sił: „Jane!". Indianie, najwyraźniej zmieszani, wyszarpnęli pal. Jones rzucił się na jednego z nich, zaskoczonego przewrócił na ziemię i okładał go z szaleńczą siłą. Zgromadzeni pchali się do przodu, odciągali Jonesa, ale bez większego przekonania; ku Indianom biegły przerażone spojrzenia. Ci zbili się razem, zmrużyli oczy i położyli dłonie na tomahawkach. Wśród zgromadzonych zapanował nastrój przerażenia i oburzenia. Indianie najwyraźniej to czuli. Jakiś oficer, którego William nie znał, wystąpił parę kroków do przodu, zmierzył Indian twardym spojrzeniem i zerwał blond skalp. Trzymał go w rękach stropiony, a masa włosów wydawała się żyć w jego dłoniach; długie pasma osuwały się, przeplatając wokół jego palców. W końcu ściągnięto Jonesa z Indianina, przyjaciele poklepywali go po plecach, starając się odprowadzić go stąd. On jednak stał nieruchomo; po policzkach spływały mu łzy i kapały z

brody. „Jane" - powtarzał bezgłośnie. Wyciągnął błagalnie ręce i oficer delikatnie złożył w nie skalp. 56. Jeszcze żywi Porucznik Stactoe stał nieruchomo przy jednym z ciał. Bardzo powoli przykucnął, wpatrując się w coś, i jakby odruchowo zasłonił dłonią usta. Ja naprawdę nie chciałam patrzeć, usłyszał jednak moje kroki i odsunął dłoń od ust. Widziałam, jak po karku spływa mu pot, a koszula przykleja się do skóry. Sądzi pani, że to zrobiono, gdy jeszcze żył? - spytał bez emocji. Niechętnie spojrzałam mu przez ramię. Tak - odrzekłam podobnym tonem. - Niewątpliwie. Och! - Stał chwilę, przyglądając się trupowi. Potem oddalił się o kilka kroków i zwymiotował. - 80 To już nieważne - powiedziałam łagodnie i złapałam go za rękaw. -Już nie żyje. Proszę przyjść pomóc. - Niektóre łodzie zabłądziły, inne złapano, zanim dotarły do końca jeziora, jeszcze inne przejęli brytyjscy żołnierze, którzy czekali w miejscu przenoszenia. Nasze kanu i kilka innych zdołało uciec. Przez dzień, noc i większość kolejnego dnia przedzieraliśmy się przez lasy, aż w końcu spotkaliśmy się z głównym korpusem uciekającym z Fortu Ticonderoga. Byłam bliska myśli, że ci, których wzięto do niewoli, mieli szczęście. Nie wiedziałam, kiedy mała grupa, którą właśnie odkryliśmy, została zaatakowana przez Indian. Ich ciała nie były świeże. *** W nocy rozstawiono straże. Ci, którzy nie trzymali warty, spali jak zabici, wyczerpani całym dniem ucieczki - jeśli coś tak nieporadnego można opisać tym słowem. Obudziłam się tuż po świcie, bo męczył mnie sen o łapiących mnie drzewach. Obok przykucnął Jamie i oparł mi dłoń na ramieniu. Chciałbym, żebyś poszła ze mną, a nighean - powiedział cicho. Pani Raven poderżnęła sobie gardło scyzorykiem. Nie było czasu, by kopać grób. Zamknęłam jej oczy i wyprostowałam kończyny. Narzuciliśmy na nią kamienie i gałęzie, a potem ruszyliśmy ścieżką, która w tej dziczy służyła za drogę. *** Gdy na drzewa opadła ciemność, usłyszeliśmy ich - wysokie zawodzące okrzyki, polujące wilki. Maszerować, maszerować! Indianie! - krzyknął jeden z milicjantów. Jakby przywołany przez ten okrzyk w ciemności, w pobliżu rozległ się mrożący krew w żyłach wrzask. Chaotyczny odwrót natychmiast zmienił się w paniczną ucieczkę. Ludzie rzucali swoje zawiniątka i spychali się nawzajem z drogi. Od uciekinierów także docierały okrzyki, ale szybko milkły. Z drogi - powiedział Jamie cicho, zaciętym głosem i zaczął popychać idących powoli i oszołomionych między drzewa. - Może nie wiedzą jeszcze, gdzie jesteśmy. A może wiedzą. Czy przygotowałeś swoją pieśń śmierci, wuju? - szepnął łan. Dogonił nas poprzedniego dnia. Teraz on i Jamie przycisnęli się do mnie po obu stronach. Schowaliśmy się za wielkim zwalonym drzewem. Och! Jeśli do tego dojdzie, już ja im zaśpiewam pieśń śmierci - mruknął Jamie i wyjął zza pasa jeden z pistoletów. Ty nie umiesz śpiewać. - Nie zamierzałam żartować. Byłam tak przerażona, że powiedziałam to odruchowo - pierwsze, co przyszło mi do głowy. Ale i on się nie roześmiał. To prawda, a zatem?

Załadował pistolet, zamknął panewkę i wsunął za pas. Nie bój się, a nigheati - szepnął Jamie i zobaczyłam, jak ciężko przełyka. -Nie pozwolę im ciebie zabrać, nie żywą. - Dotknął pistoletu za pasem. Spojrzałam na niego, a potem na pistolet. Nie sądziłam, że mogę się bać jeszcze bardziej. Nagle odniosłam wrażenie, że mam złamany kręgosłup. Moje kończyny nie chciały się ruszać, a wnętrzności zupełnie dosłownie zmieniły się w wodę. W tym momencie dokładnie zrozumiałam, co sprowokowało panią Raven do poderżnięcia sobie gardła. łan szepnął coś do Jamiego i wymknął się cicho jak cień. Z pewnym opóźnieniem przyszło mi do głowy, że jeśli nas napadną, a Jamie zatrzyma się, by mnie zastrzelić, prawdopodobnie dostanie się żywy w ręce Indian. Byłam tak przerażona, że nie mogłam mu powiedzieć, by tego nie robił. Zebrałam jednak całą swoją odwagę i powiedziałam: Idź. Oni na pewno nie skrzywdzą kobiet. Spódnicę miałam w strzępach, tak samo żakiet, a wszystko pokrywało błoto, liście i drobne krwawe plamki tam, gdzie zdołałam trafić jakiegoś komara, wciąż jednak niewątpliwie byłam kobietą. Nie ma mowy - odmówił zdecydowanie Jamie. Wuju! - Z ciemności dobiegł nas cichy głos lana. - To nie Indianie. Co takiego? Nic nie rozumiałam, ale Jamie natychmiast się zainteresował. To czerwona kurtka biegnie i krzyczy jak Indianin, żeby nas pogonić. Jamie zaklął pod nosem. Było już prawie zupełnie ciemno, widziałam jedynie kilka niewyraźnych kształtów - zapewne ludzi, którzy szli z nami. Tuż obok usłyszałam cichy szloch, ale gdy się obejrzałam, nikogo nie było. Wrzaski rozległy się znowu, teraz z drugiej strony. Jeśli ten człowiek chciał nas rozgonić, czy wiedział, że tu jesteśmy? A jeśli tak, to dokąd chciał nas zagonić? Czułam niezdecydowanie Jamiego. W którą stronę? Sekunda, może dwie, i ujął mnie za ramię, wciągając głębiej w las. - 82 . JPo chwili wpadliśmy na dużą grupę uchodźców. Zatrzymali się nieruchomo, zbyt przerażeni, by ruszyć gdziekolwiek. Skupili się razem, kobiety przyciskały do siebie dzieci, trzymały dłonie na ustach maluchów i szeptały „ciiii". Zostaw ich! - powiedział mi Jamie do ucha i mocniej złapał mnie za ramię. Odwróciłam się, żeby za nim pójść, ale jakaś ręka złapała mnie nagle za drugie ramię, więc wrzasnęłam. Jakby na sygnał, wszyscy zaczęli teraz wrzeszczeć. Nagle las wokół nas ożył poruszającymi się sylwetkami i okrzykami. Żołnierz - był to brytyjski żołnierz, z tak bliska widziałam guziki jego munduru i czułam, jak jego ładownica przesunęła się i uderzyła mnie w biodro - pochylił się, by mi się przyjrzeć. Zaśmiał się. Poczułam jego nieświeży oddech i zepsute zęby. Nie ruszaj się, kotku - powiedział. - Teraz już nigdzie nie pójdziesz. Serce biło mi tak głośno, że upłynęła minuta, zanim zdałam sobie sprawę, iż nikt nie trzyma mnie za drugie ramię. Jamie zniknął. *** Naszą grupkę zaprowadzono z powrotem na drogę, powoli, przez noc. O świcie pozwolili nam się napić wody ze strumienia, ale kazali maszerować aż do popołudnia. Wtedy już nawet najsprawniejsi byli gotowi paść. Zapędzono nas niezbyt delikatnie na pole. Ponieważ byłam żoną farmera, skrzywiłam się, widząc, jak jest niszczone zaledwie parę tygodni przed żniwami. Delikatna złota pszenica gięła się i łamała, wdeptywana w czarne błoto. Na końcu

pola, między drzewami stała chatka. Widziałam, jak jakaś dziewczyna wybiegła na ganek, przerażona zakryła ręką usta i znów zniknęła w środku. Trzej brytyjscy oficerowie szli przez pole w kierunku chaty, nie zwracając uwagi na masę inwalidów, kobiet i dzieci, która kłębiła się, nie wiedząc, co robić dalej. Wytarłam pot z oczu końcem chustki, wsunęłam ją z powrotem za stanik i rozejrzałam się, szukając kogoś, kto by tu dowodził. Wyglądało na to, że nie złapano żadnego z naszych oficerów ani zdrowych mężczyzn - nie było ich tutaj. Przenoszenie inwalidów z fortu nadzorowało jedynie kilku lekarzy, a od dwóch dni nie widziałam żadnego z nich. No dobrze, pomyślałam ponuro i podeszłam do najbliższego brytyjskiego żołnierza, który obserwował to, co się działo, zmrużonymi oczyma, trzymając w ręku muszkiet. - 83 Potrzebujemy wody - powiedziałam mu bez wstępu. - Tam za tymi drzewami jest strumień. Czy mogę wziąć parę kobiet i przynieść wody dla chorych i rannych? On też się pocił. Spłowiała czerwona wełna jego kurtki była czarna pod pachami, a ryżowy puder spłynął mu z włosów i wypełnił zmarszczki na czole. Wykrzywił się, wskazując, że nie chce mieć ze mną nic do czynienia, ale ja uparcie wpatrywałam się w niego, stojąc tak blisko, jak mogłam podejść. Rozejrzał się, w nadziei że zobaczy kogoś, do kogo będzie mógł mnie odesłać, ale trzej oficerowie zniknęli w chacie. Wzruszył w końcu lekceważąco ramionami i odwrócił wzrok. Dobrze, idźcie - mruknął i odwrócił się tyłem, dzielnie pilnując drogi, którą wciąż nadciągali nowi więźniowie. Szybkie przeszukanie pola zaowocowało trzema wiadrami i podobną liczbą sensownych kobiet - zmartwionych, ale nie histerycznych. Wysłałam je do strumienia i zaczęłam rozglądać się po polu, szybko oceniając sytuację -zarówno by opanować własny niepokój, jak i dlatego, że nie było nikogo innego, kto by się tym zajął. Zastanawiałam się, czy będą nas tu długo trzymać. Jeśli zostaniemy dłużej niż kilka godzin, trzeba wykopać rowy sanitarne; zresztą żołnierzom też będą potrzebne, więc zajmie się tym wojsko. Woda... przez jakiś czas będziemy musiały bez przerwy ją przynosić. Schronienie... spojrzałam na niebo. Niebo było zamglone, ale bez chmur. Ci, którzy mogli się ruszać, pomagali już przenosić chorych i rannych w cień drzew z jednej strony pola. Gdzie jest Jamie? Czy udało mu się bezpiecznie uciec? Przez okrzyki i niespokojne rozmowy docierał do mnie szept odległej burzy. Powietrze, gęste od wilgoci, lepiło mi się do skóry. Będą musieli nas gdzieś przenieść - do jakiejś najbliższej osady, gdziekolwiek ona jest - ale może to zająć kilka dni. Nie miałam pojęcia, gdzie jesteśmy. Czy też go złapali, a jeśli tak, to czy przyprowadziliby go do tego samego miejsca co inwalidów? Istniała możliwość, że uwolnią kobiety, nie chcąc ich karmić - ale kobiety zostaną ze swoimi chorymi mężczyznami, w każdym razie większość, dzieląc się pożywieniem, jakie uda się zdobyć. Przechodziłam powoli przez pole, dokonując w myśli selekcji rannych: mężczyzna na noszach umrze zapewne jeszcze przed zmrokiem - z odległości sześciu stóp słyszałam jego rzężący oddech - kiedy dostrzegłam ruch na ganku chaty. - 84 "f Rodzina składająca się z dwóch dorosłych kobiet, dwóch nastolatków, trojga dzieci i niemowlęcia wychodziła, trzymając kosze, koce i różne należące do wyposażenia domu przedmioty. Był z nimi oficer. Przeprowadził ich przez pole i powiedział coś do wartownika,

najwyraźniej każąc mu przepuścić kobiety. Jedna z kobiet stanęła na drodze i obejrzała się. Tylko raz. Pozostałe poszły dalej, nie patrząc za siebie. Gdzie są ich mężczyźni? A gdzie są moi? Dzień dobry! - uśmiechnęłam się do mężczyzny z niedawno amputowaną nogą. Nie wiedziałam, jak się nazywa, ale rozpoznałam twarz. Był cieślą i jednym z niewielu czarnych mężczyzn w Ticonderodze. Przyklęknęłam obok. Bandaż mu się skręcił i z rany na nodze ciekła krew. - Pomijając nogę, jak się pan czuje? Skórę miał szarą i lepką jak mokre prześcieradło, ale odpowiedział słabym uśmiechem. Lewa ręka już mnie tak bardzo nie boli. - Uniósł ją, żeby mi pokazać, ale opadła z powrotem jak kawałek ołowiu, bo nie miał sił, żeby ją trzymać w górze. Dobrze - powiedziałam, wsuwając mu palce pod udo, by je unieść. -Zaraz to panu poprawię i za chwilę będziemy mieli wodę. To miło - mruknął i zamknął oczy, bo raziło go słońce. Obluzowany koniec bandaża był skręcony jak język węża i sztywny od wyschniętej krwi, a opatrunek się zsunął. Opatrunek - okład z siemienia lnianego i terpentyny - był przemoczony i różowy od krwi i limfy. Nie miałam jednak wyboru, musiałam go użyć ponownie. Jak się pan nazywa? Walter. - Oczy wciąż miał zamknięte, oddychał płytko. Ja zresztą też, bo gęste gorące powietrze ściskało mi piersi jak bandaż. - Walter... Woodcock. Miło mi cię poznać, Walterze. Ja się nazywam Claire Fraser. Znam panią - mruknął. - Jest pani żoną Wielkiego Rudego. Czy udało mu się wyjść z fortu? Tak. - Pochyliłam twarz, by otrzeć ją o ramię, pot spływał mi bowiem do oczu. - Z nim wszystko w porządku. Boże drogi, oby rzeczywiście! Mijał mnie właśnie wracający do chaty angielski oficer. Spojrzałam na niego i zamarłam. Był wysoki, szczupły, ale z szerokimi ramionami. Wszędzie rozpoznałabym ten długi krok, tę nieświadomą grację i ten śmiały ruch głowy. Zatrzy- 85 mał się, zmarszczył brwi i rozejrzał po zapełnionym polu. Nos miał prosty jak ostrze noża i odrobinę za długi. Zamknęłam oczy, bo zakręciło mi się w głowie, myślałam, że mam halucynacje - otworzyłam je jednak od razu, wiedziałam bowiem, że jestem przytomna. William Ransom? - wyrzuciłam z siebie, a on odwrócił ku mnie głowę, zaskoczony. Zobaczyłam ciemnoniebieskie kocie oczy Fraserów, zmrużone w rażącym słońcu. - Ja, och... przepraszam. - Boże, po co się do niego odezwałam; ale nie mogłam się nie odezwać. Przyciskałam palcami nogę Waltera, przytrzymując bandaż, i czułam pulsowanie jego tętnicy udowej pod czubkami palców, tak nierówne jak moje tętno. Czy my się znamy, madame? - spytał William, kłaniając się leciutko. No... tak, owszem - powiedziałam przepraszająco. - Kilka lat temu zatrzymał się pan na jakiś czas u mojej rodziny. W miejscu zwanym Fraser's Ridge. Na dźwięk tej nazwy wyraz jego twarzy zmienił się. Skilpił na mnie wzrok z zainteresowaniem. Tak - powiedział powoli - pamiętam. Pani jest panią Fraser. - Widziałam, jak w głowie kłębią mu się myśli, i patrzyłam zafascynowana. Nie miał daru Jamiego ukrywania myśli, a jeśli miał, to z niego nie korzystał. Widziałam, jak się zastanawia - ten miły, dobrze wychowany chłopiec - jak należy odpowiednio zareagować na tę niezręczną sytuację oraz rzucił przez ramię spojrzenie w stronę chaty - czy wymogi jego stanowiska nie będą z tym kolidować. Usztywnił ramiona, podjąwszy decyzję, ale zanim zdążył coś powiedzieć, -odezwałam się.

Czy sądzi pan, że dałoby się znaleźć kilka wiader na wodę i bandaże? -Większość kobiet oderwała już kawałki materiału z halek, by za nie posłużyły. Jeszcze trochę i zostaniemy półnagie. Tak - powiedział powoli i przeniósł wzrok na Waltera, a potem na drogę. - Wiadra tak. W oddziale idącym za nami jest lekarz. Gdy będę miał wolną chwilę, poślę tam kogoś z prośbą o bandaże. A jedzenie? - spytałam z nadzieją w głosie. W ciągu ostatnich kilku dni zjadłam zaledwie garść niedojrzałych jagód. Nie czułam jeszcze głodowych skurczów - żołądek miałam ściśnięty - ale zdarzały mi się zawroty głowy, przed oczyma zaś migały mi mroczki. Nikt nie był w lepszym stanie. Jeśli nie zapewnimy inwalidom jedzenia i schronienia, stracimy ich, zabije ich upał i po prostu słabość. - 86 -

— Widziałam, jak z namysłem rozgląda się po polu, najwyraźniej oceniając liczbę osób. To może być... Nasze zaopatrzenie jest... - Zacisnął wargi i pokręcił głową. - Zobaczę, co da się zrobić. Sługa uniżony, madame. - Ukłonił się uprzejmie i odszedł. Zafascynowana, patrzyłam za nim, a mokry opatrunek zwisał mi z dłoni. Miał ciemne włosy, choć na czubku głowy słońce rozbłyskiwało czerwienią. Nie pudrował włosów. Głos miał głębszy - oczywiście, przecież gdy go widziałam, miał nie więcej niż dwanaście lat. Teraz, gdy właśnie słyszałam, jak Jamie mówi starannym angielskim, zachciało mi się śmiać - mimo naszego rozpaczliwego położenia i troski o Jamiego i lana. Potrząsnęłam głową i zajęłam się tym, czym musiałam. Godzinę po mojej rozmowie z porucznikiem Ransomem pojawił się brytyjski żołnierz, niosąc cztery wiadra, które rzucił bezceremonialnie koło mnie bez słowa i ruszył z powrotem na drogę. Dwie godziny później spocony sanitariusz przeszedł przez zdeptaną pszenicę, niosąc dwa duże worki wypełnione bandażami. Co ciekawe, ten też kierował się wprost do mnie. Zaciekawiło mnie, jak William mnie opisał. Dziękuję. - Przyjęłam worki bandaży z wdzięcznością. - Czy sądzi pan, że jest szansa na jakieś jedzenie? Sanitariusz przyglądał się polu z krzywą miną. Oczywiście - inwalidzi prawdopodobnie znajdą się pod jego opieką. Odwrócił się do mnie uprzejmie. Wątpię. Zaopatrzenie jest dwa dni za nami. Żołnierze żyją tym, co niosą z sobą albo co znajdują po drodze - wskazał głową drogę. Zobaczyłam, że po drugiej stronie angielscy żołnierze właśnie rozbijają obóz. - Bardzo mi przykro - dodał oficjalnie i odwrócił się, by odejść. - Och! - zatrzymał się, odpiął manierkę i podał mi ją. Była ciężka i bulgotała zachęcająco. - Porucznik Ellesmere powiedział, że mam to pani dać. - Uśmiechnął się przelotnie, a zmarszczki zmęczenia na chwilę znikły. - Powiedział, że pani wygląda na znękaną upałem. Porucznik Ellesmere. - Domyśliłam się, że to jest stopień Williama. -Dziękuję i proszę podziękować ode mnie porucznikowi, jeśli go pan zobaczy. - Wyraźnie już zamierzał odejść, nie mogłam się jednak powstrzymać przed pytaniem: - Skąd pan wiedział, że to o mnie chodzi? Uśmiechnął się szerzej, patrząc na moją głowę. Porucznik powiedział, że mam znaleźć kobietę o kręconych włosach, - 87 wydającą rozkazy jak sierżant. - Raz jeszcze rozejrzał się po polu i pokręcił głową. - Życzę pani szczęścia!

Przed zachodem słońca zmarło trzech mężczyzn. Walter Woodcock żył, ale ledwo ledwo. Przenieśliśmy tylu rannych, ilu się dało, w cień drzew wzdłuż krawędzi pola. Podzieliłam poważnie rannych na mniejsze grupy i każdej grupie przydzieliłam wiadro oraz dwie lub trzy kobiety albo chodzących inwalidów, by się nimi opiekowali. Wyznaczyłam również obszar na latrynę i zrobiłam, co w mojej mocy, by oddzielić przypadki zakaźne od tych chorych, którzy mieli gorączkę tylko na skutek ran lub malarii. Trzy osoby cierpiały na coś, co - miałam nadzieję - było jedynie letnią wysypką; jeden, jak się obawiałam, mógł mieć dyfteryt. Siedziałam przy nim - był to młody kołodziej z New Jersey - co pewien czas sprawdzając mu gardło i pojąc go, nie z własnej manierki. William Ransom, niech będzie błogosławiony, napełnił manierkę brandy. Odkorkowałam ją i łyknęłam trochę. Nalałam trochę każdej grupie i wlałam do każdego wiadra wody, resztę zatrzymałam jednak na własny użytek. Nie było to z mojej strony samolubne, bo tak czy inaczej w tej chwili zajmowałam się jeńcami i musiałam trzymać się na nogach. Albo na pupie, pomyślałam, opierając się o występ na pniu dębu. Nogi bolały mnie od stóp aż po kolana, plecy i żebra przeszywał ból przy każdym oddechu, czasem musiałam zamknąć oczy, by opanować zawroty głowy. Teraz jednak siedziałam, chyba po raz pierwszy od kilku dni. Żołnierze po drugiej stronie drogi gotowali swoje skromne racje. Gdy poczułam zapach pieczonego mięsa i mąki, do ust napłynęła mi ślina, a żołądek ścisnął się boleśnie. Synek pani Wellman płakał z głodu. Położył głowę na kolanach matki, a ona głaskała go mechanicznie, wpatrując się w ciało męża, leżące kawałek dalej. Nie mieliśmy żadnego prześcieradła ani koca, żeby go przykryć, ktoś jednak dał jej chustkę, by zakryła mu twarz. Muchy były bardzo dokuczliwe. Powietrze, na szczęście, zrobiło się chłodniejsze, ale wciąż ciężkie od groźby deszczu. Gdzieś za horyzontem nieustannie mruczała burza i prawdopodobnie w ciągu nocy lunie deszcz. Odsunęłam od piersi przepocony materiał koszuli; raczej nie będzie miał możliwości wyschnąć, zanim zmoczy nas deszcz. Spojrzałam na obóz po drugiej stronie drogi; stały tam rzędy małych namiotów i szałasy. Zazdrościłam im. Był również nieco większy namiot oficerów, a dowódcy zajęli kwaterę w zarekwirowanej chacie. Powinnam tam pójść, pomyślałam, zobaczyć się z najwyższym rangą oficerem i poprosić go 0 jedzenie, przynajmniej dla dzieci. Postanowiłam, że pójdę, gdy cień tej wysokiej sosny dotrze do mojej stopy. Tymczasem odkorkowałam manierkę 1 wzięłam do ust kolejny mały łyk. Jakiś ruch przyciągnął mój wzrok, więc podniosłam głowę. Spomiędzy namiotów wynurzył się porucznik Ransom i przecinał teraz drogę. Na jego widok poczułam przelotną radość, choć równocześnie powrócił lęk o Jamiego. Przypominał mi również Briannę. Przynajmniej ona jest bezpieczna, pomyślałam - a także Roger, Jem i Amanda. Powtórzyłam sobie ich imiona, jak refren niosący pociechę, policzyłam ich jak monety: ta czwórka jest bezpieczna. William rozpiął plastron. Włosy miał rozwichrzone, kurtkę całą w plamach potu i brudu. Najwyraźniej pościg był ciężki również dla armii brytyjskiej. Rozejrzał się po polu, dostrzegł mnie i ruszył w moją stronę. Podciągnęłam nogi i starałam się wstać, walcząc z grawitacją, jak hipopotam wynurzający się z bagna. Ledwo zdążyłam stanąć na nogach i unieść dłoń, by przygładzić włosy, gdy czyjaś inna ręka szturchnęła mnie w plecy. Szarpnęłam się gwałtownie, ale na szczęście nie krzyknęłam. To ja, cioteczko - szepnął łan z cienia za mną - chodź... O Jezu! William był już dziesięć kroków ode mnie. Unosząc głowę, zauważył lana, skoczył do przodu i złapał mnie za ramię, odciągając od drzewa. Krzyknęłam, ponieważ łan trzymał mnie, równie mocno, za drugie ramię i ciągnął w swoim kierunku.

Puść ją - warknął William. Akurat - odrzucił łan. - Ty ją puść. Synek pani Wellman z szeroko otwartymi oczyma wpatrywał się w las. Mama, mama, Indianie! Kobiety wokół nas zaczęły krzyczeć i wszyscy pośpiesznie odsunęli się od lasu, zostawiając rannych samych sobie. O cholera! - syknął łan, puszczając moje ramię. William natomiast szarpnął mną z taką siłą, że wpadłam na niego. Objął mnie ramionami i odciągnął kawałek w głąb pola. Zostawisz, do cholery, moją ciocię? - powiedział niechętnie łan, wyłaniając się spomiędzy drzew. - 89 To ty? - zdziwił się William. - Co ty tu...? Zresztą wszystko jedno. Twoją ciocię? Spojrzał na mnie. - Jest pani jego ciotką? Zaraz... nie... no oczywiście... Jestem - przytaknęłam, odpychając jego ramiona. - Proszę mnie puścić. Uchwyt zelżał, ale tylko zelżał. Ilu ich jeszcze tam jest? - spytał William, ruchem głowy wskazując las. Gdyby tam byli inni, już byś był martwy - poinformował go łan. - To tylko ja, oddaj mi ją. Nie mogę tego zrobić. - A jednak w głosie Williama pojawiła się nuta niepewności. Czułam, że odwraca głowę i spogląda ku chacie. Jak na razie nikt stamtąd nie wyszedł, widziałam jednak, że niektórzy wartownicy stojący przy drodze przestępują z nogi na nogę, najwyraźniej zastanawiając się, co się dzieje. Jeńcy już nie uciekali, ale drżeli, bliscy paniki, gorączkowo przeszukując wzrokiem cienie wśród drzew. Uderzyłam Williama mocno w przegub kostkami palców... Puścił mnie i dał krok w tył. W głowie znów mi się kręciło, także na skutek dziwnego uczucia, że obejmuje mnie obcy człowiek, którego ciało tak dobrze jednak znałam. Był szczuplejszy niż Jamie, ale... Jesteś mi winien życie czy nie? - Nie czekając na odpowiedź, łan wskazał mnie kciukiem. - Więc daj mi jej życie. Przecież tu nie chodzi o jej życie - zaprotestował William, przechylając niezręcznie głowę w moim kierunku i jakby przyjmując do wiadomości, że może jestem zainteresowana tą dyskusją. - Nie sądzisz chyba, że zabijamy kobiety. Nie muszę nic sądzić - odrzekł łan spokojnie - bo doskonale wiem, że to robicie. Naprawdę? - William był tak zaskoczony, że na policzki wypłynął mu rumieniec. Owszem - zapewniłam go. - Generał Howe powiesił trzy kobiety w New Jersey na oczach całego wojska, dla przykładu. To go najwyraźniej wytrąciło z równowagi. Ależ były szpiegami! Sądzi pan, że ja nie wyglądam na szpiega? - spytałam. - Jestem wdzięczna za dobrą opinię, ale nie wiem, czy generał Burgoyne ją podzieli. -Oczywiście z rąk armii brytyjskiej zginęło znacznie więcej kobiet, choć nie w świetle prawa. Nie była to jednak chwila, by to przypominać. Generał Burgoyne jest dżentelmenem - powiedział sztywno William. -Ja też. - 90 To dobrze - rzucił łan. - Odwróć się więc tyłem na trzydzieści sekund i nie będziemy ci już sprawiać kłopotu. Nie wiem, jak by się zakończyła ta wymiana zdań, ale w tej właśnie chwili powietrze rozdarły okrzyki Indian, dochodzące z drugiej strony drogi. Jeńcy również zaczęli krzyczeć przerażająco i musiałam ugryźć się w język, aby do nich nie dołączyć. W lawendowe niebo z namiotu oficerów strzelił język ognia. Gapiłam się na to, a wtedy przez niebo przebiegły dwie

kolejne płonące komety. Wyglądało to jak zstąpienie Ducha Świętego, ale zanim zdołałam wypowiedzieć tę interesującą uwagę, łan złapał mnie za ramię i niemal zwalił z nóg. Udało mi się po drodze złapać manierkę. Pędziliśmy pod osłonę lasu. łan wyrwał mi manierkę, niemal przewracając mnie w pośpiechu. Za nami rozległy się wystrzały i wrzaski. Czułam, jak skóra na plecach kurczy mi się ze strachu. Tędy! - Biegłam za nim, nie zwracając uwagi na to, co mam pod nogami, potykając się i wykręcając sobie kostkę w mroku, gdy rzuciliśmy się w krzaki, oczekując w każdej chwili, że zostaniemy postrzeleni. Mózg tak zdumiewająco plastycznie potrafi wyobrażać sobie różne sceny, że oglądałam w głowie ze wszystkimi szczegółami, jak jestem ranna, jak mnie aresztują, jak łapię infekcję i sepsę, i w końcu umieram. Przedtem jeszcze muszę być świadkiem złapania i egzekucji tak Jamiego - bez trudu zrozumiałam, skąd wzięły się indiańskie okrzyki i płonące strzały - jak lana. Dopiero gdy zwolniliśmy - z konieczności, bo miałam taką kolkę, że z trudem oddychałam - pomyślałam o innych sprawach: o chorych i rannych, których za sobą zostawiłam, o młodym kołodzieju z rozpalonym czerwonym gardłem, o Walterze Woodcocku stojącym nad otchłanią. Żadnemu z nich nie mogłaś dać nic więcej niż dłoń do potrzymania - powiedziałam sobie, potykając się i kulejąc za łanem. To prawda, wiedziałam, że to prawda. Wiedziałam też jednak, że czasem ta dłoń w ciemności dawała choremu coś, czego mógł się trzymać w obliczu czarnego anioła. Czasem to wystarczyło, a czasem nie. Ale ból tych, których zostawiłam, ciągnął mnie w dół jak kotwica i nie byłam pewna, czy wilgoć spływająca mi po policzkach to pot czy łzy. Było już zupełnie ciemno. Chmury zasłonił księżyc, tylko z rzadka przepuszczając jasne promienie, łan zwolnił jeszcze bardziej, bym mogła dotrzymać mu kroku, a przy przechodzeniu przez skały lub strumienie podtrzymywał mnie. Jak... daleko? - wydyszałam, zatrzymując się raz jeszcze. - 91 Już niedaleko - usłyszałam cichy głos Jamiego tuż koło mnie. - Jak się czujesz, Angliszko? Serce mi podskoczyło, a potem znalazło właściwe sobie miejsce w mojej piersi, gdy Jamie złapał mnie za rękę i na chwilę przytulił. Poczułam ulgę tak głęboką, że miałam wrażenie, iż kości mi się rozpuściły. Dobrze - powiedziałam prosto w jego pierś i z ogromnym wysiłkiem uniosłam głowę. - A ty? Na razie w porządku - odparł, gładząc dłonią moją głowę i dotykając policzka. - Czy dasz radę iść jeszcze trochę? Wyprostowałam się chwiejnie. Zaczął padać deszcz. Ciężkie krople spadały mi na włosy zaskakująco chłodne na skórze głowy. łan, czy masz tę manierkę? Usłyszałam ciche „pyk" i łan włożył mi manierkę do ręki. Bardzo ostrożnie przechyliłam ją do ust. Czy to brandy? - zapytał Jamie, najwyraźniej zdumiony. Mhm. - Przełknęłam jak mogłam najwolniej i podałam mu manierkę. Zostało w niej jeszcze kilka łyków. Skąd ją masz? Twój syn mi dał. Dokąd idziemy? W ciemności zapanowała długa cisza. Potem usłyszałam, jak Jamie przełyka alkohol. Na południe - powiedział w końcu, wziął mnie za rękę i poprowadził w las. Deszcz szeptał na liściach wokół nas. ♦**

Przemoczeni i drżący dogoniliśmy oddział milicji tuż przed świtem. Nerwowy wartownik o mało nas przez pomyłkę nie postrzelił. W tamtej chwili było mi już wszystko jedno; śmierć była zdecydowanie lepsza niż perspektywa postawienia jeszcze jednego kroku. Gdy już ustalono, kim jesteśmy, Jamie zniknął na chwilę, a potem wrócił z kocem i trzema świeżymi plackami kukurydzianymi. W cztery sekundy pochłonęłam swój, owinęłam się kocem i położyłam pod drzewem, gdzie ziemia była wilgotna, ale nie przemoczona i tak grubo wysłana liśćmi, że ugięła się pode mną jak gąbka. - Niedługo wrócę, Angliszko - szepnął Jamie, przykucając obok. - Nigdzie nie odchodź, dobrze? Nie martw się, będę tutaj. Nie wstanę chyba do Bożego Narodzenia. -Słabe ciepło wracało już do drżących mięśni, a sen wciągał mnie jak ruchome piaski. Zaśmiał się cicho, wyciągnął dłoń i otulił dokładnie kocem. Światło świtu ukazywało głębokie zmarszczki, które ta noc wyryła na jego twarzy, oraz brud i wyczerpanie, widoczne na silnych kościach. Szerokie usta, tak długo zaciśnięte, teraz rozluźniły się w chwilowym poczuciu bezpieczeństwa. Jest do ciebie podobny - szepnęłam. Jego ręka zamarła w pół ruchu, wciąż na moim ramieniu. Opuścił wzrok, a długie rzęsy zakryły mu oczy. Wiem - powiedział bardzo cicho. - Opowiesz mi o nim później, gdy będziemy mieć na to czas. Usłyszałam jego kroki, szelest wilgotnych liści i zasnęłam, nie zdążywszy odmówić do końca modlitwy za Waltera Woodcocka. 57. Gra w dezerterów Dziwka jęknęła przez szmatkę, którą trzymała w zaciśniętych zębach. - Zaraz kończę - mruknęłam i pogłaskałam jej łydkę, aby ją nieco uspokoić, zanim wrócę do czyszczenia paskudnej rany na stopie. Koń oficera nadepnął na nią, gdy podczas odwrotu razem z innymi ludźmi i zwierzętami próbowała dostać się do strumienia, by się napić. Wyraźnie widziałam odcisk gwoździ podkowy - czarny w czerwonym, spuchniętym ciele. Krawędź podkowy, wytarta i ostra jak nóż, przecięła głębokim łukiem stopę od kości śródstopia aż po przestrzeń między czwartym a piątym palcem. Obawiałam się, że będę musiała usunąć mały palec, bo wisiał na kawałku skóry; przyjrzawszy się dokładnie stopie, stwierdziłam jednak, że wszystkie kości jakimś cudem ocalały - o ile mogłam powiedzieć, nie mając dostępu do rentgena. Końskie kopyto wcisnęło jej stopę w błoto na brzegu strumienia; to prawdopodobnie uratowało kości. Teraz, jeśli uda mi się zapobiec infekcji, nie będę musiała amputować stopy, a ona być może będzie normalnie chodzić. Z pewną ostrożną nadzieją odłożyłam skalpel i sięgnęłam po butelkę płynu, który - miałam nadzieję - zawierał penicylinę. Przywiozłam go z sobą z Ticonderogi. Udało mi się uratować teleskop mikroskopu doktora Raww lingsa z pożaru domu - stwierdziłam, że bardzo przydaje się do rozpalenia ognia - ale bez okulusa, regulacji i lusterka nie był zbyt przydatny w określaniu rodzajów mikroorganizmów. Mogłam być pewna, że to, co udało mi się wyhodować i przefiltrować, to pleśń z chleba, ale poza tym... Tłumiąc westchnienie, oblałam ranę obficie płynem. Nie zawierał alkoholu, ale ciało było bardzo mocno otarte, toteż dziwka krzyknęła przez szmatkę wysokim tonem i zaczęła oddychać przez nos jak silnik parowy. W końcu zrobiłam kompres z lawendy i żywokostu, a potem zawinęłam jej stopę; uspokoiła się, choć policzki jej płonęły. Już - powiedziałam, klepiąc ją lekko w nogę. - Sądzę, że na razie to wystarczy. Trzymaj to w czystości... - ugryzłam się w język. Nie miała butów ani pończoch i albo chodziła przez cały dzień po skałach, pyle i w strumieniach, albo żyła w brudnym obozie,

gdzie było pełno odchodów i ludzkich, i zwierzęcych. Podeszwę miała twardą jak róg i czarną jak grzech. - Poszukaj mnie za parę dni - powiedziałam. Jeśli zdołasz, pomyślałam. Sprawdzę, jak to wygląda, i zmienię opatrunek. - Jeśli zdołam, pomyślałam; zerkając na worek w rogu, w którym trzymałam kurczący się zapas lekarstw. Dziękuję wam uprzejmie - rzekła dziwka, siadając i ostrożnie stawiając stopy na ziemi. Sądząc po skórze jej nóg i stóp, była młoda, choć z twarzy trudno było określić jej wiek. Miała zniszczoną skórę, pooraną zmarszczkami z głodu i napięcia, kości policzkowe ostro zarysowane, także z głodu, a z jednej strony, gdzie brakowało jej zębów, usta zapadały się. Zęby straciła, bo się zepsuły albo wybił jej klient lub inna dziwka. Czy będziecie tu przez jakiś czas? - spytała. - Mam przyjaciółkę, która ma swędzenie. Będę tu przynajmniej przez noc - zapewniłam ją, tłumiąc jęk, gdy się podnosiłam. Przyślij przyjaciółkę. Zobaczę, co mi się uda zrobić. Nasza grupa spotkała się z innymi grupami milicji, tak że stworzyliśmy duży oddział. W ciągu kilku następnych dni natykaliśmy się na kolejne grupy rebeliantów. Dotarliśmy do części armii generała Schuylera i generała Arnolda, które również posuwały się na południe doliną rzeki Hudson. Wędrowaliśmy cały dzień, ale nocami czuliśmy się już na tyle bezpiecznie, że mogliśmy spać; ponieważ zaś wojsko zapewniało nam jedzenie nieregularnie, ale jednak - odzyskiwałam siły. W nocy zwykle padało. Dziś jednak padało także o świcie, więc wędrowaliśmy godzinami po błocie, zanim dotarliśmy do jakiegoś schronienia. - 94 Żołnierze generała Arnolda opróżnili budynki gospodarcze i spalili dom. Stodoła nadpaliła się z jednej strony, ale ogień wygasł, zanim zniszczył cały budynek. W stodole hulał wiatr, unosząc wirowym ruchem resztki siana i pył i owijając nam halki wokół nóg. Stodoła pierwotnie miała deski na podłodze, widziałam ślady po nich w ziemi pod spodem, furażerowie zabrali je jednak na podpałkę. Nie warto im było, na szczęście, rozwalać stodoły. Znalazła tu schronienie część uchodźców z Ticonderogi; zanim zapadnie zmrok, pojawi się ich więcej. Przy ścianie siedziała matka z dwójką małych, wyczerpanych dzieci. Mąż umieścił ją tutaj i poszedł szukać jedzenia. „Przetoż módlcie się, aby nie było ucieczki waszej w zimie albo w sabat". Podeszłam z dziwką do drzwi i zatrzymałam się, patrząc za nią. Słońce sięgało już horyzontu, została jeszcze może godzina światła, ale wiatr już poruszał czubkami drzew i szeleścił sukniami nocy. Zadrżałam, choć dzień wciąż był dość ciepły. W starej stodole panował chłód, a w nocy robiło się wręcz zimno. Jeszcze chwila, a obudziwszy się, zobaczymy szron na ziemi. I co wtedy? - spytał cichy lękliwy głosik w moim brzuchu. Wtedy włożę drugą parę pończoch - mruknęłam. - Cicho! Prawdziwa chrześcijanka niewątpliwie oddałaby drugą parę pończoch bosonogiej kurwie - odezwał się pouczający głosik mojego sumienia. Ty też bądź cicho - fuknęłam. - Jeśli będę chciała, będę miała później wiele okazji, aby być chrześcijanką. - Połowa uciekających ludzi potrzebowała pończoch. Zastanowiłam się, co będę mogła zrobić dla przyjaciółki dziwki, jeśli rzeczywiście się pojawi. Swędzenie mogło oznaczać wszystko, od egzemy po rzeżączkę, choć biorąc pod uwagę zawód tej kobiety, powinnam się raczej spodziewać jakiejś choroby wenerycznej. W moich czasach w Bostonie najprędzej byłaby to drożdżyca, ale, o dziwo, tutaj prawie nigdy tego nie widywałam. Zastanowiłam się, czy przypadkiem nie wynika to z powszechnego braku spodniej bielizny. To tyle, jeśli chodzi o postęp i nowoczesność! Znów spojrzałam na swój worek, zastanawiając się, co mi jeszcze zostało i jak mogę to wykorzystać. Miałam sporo bandaży i szarpi, słoik z maścią gencjanową, dobrą na zadrapania

i drobniejsze rany, których zawsze było wiele, niewielki zapas najpotrzebniejszych ziół do naparów i kompresów -lawendy, żywokostu, mięty pieprzowej, gorczycy. Jakimś cudem wciąż miałam korę chinowca, którą dostałam w New Bern. Pomyślałam o Tomie Christiem i przeżegnałam się, ale przegnałam jego obraz z pamięci - aż nadto było spraw, o których musiałam myśleć. Dwa skalpele, które zostały po - 95 poruczniku Stactoe - zmarł po drodze z gorączki - a także moje srebrne chirurgiczne nożyczki, złote igły do akupunktury dla Jamiego - mogłabym ich użyć do leczenia innych, ale nie miałam pojęcia, jak je umieszczać w innym celu niż choroba morska. Słyszałam głosy: furażerowie chodzili między drzewami, tu i tam ktoś wołał, szukając przyjaciela lub zagubionego członka rodziny. Uciekinierzy zaczęli przygotowywać się na noc. Dobiegł mnie bliski trzask gałązek i spomiędzy drzew wynurzył się jakiś mężczyzna. Nie rozpoznałam go - zapewne był to jeden z tych „łotrów w brudnych pończochach" z którejś milicji. W ręce niósł muszkiet, a przy pasie wisiał mu rożek z prochem. Niewiele więcej. I owszem, miał bose stopy, choć zbyt duże, by móc nałożyć moje pończochy - wskazałam to swemu sumieniu na wypadek, gdyby zechciało mnie znów zachęcić do akcji dobroczynnej. Zobaczył mnie w drzwiach i uniósł dłoń. Wy jesteście znachorką? - zawołał. Tak. - Przestałam już skłaniać ludzi, by mówili do mnie doktor, nie wspominając już o lekarzu. Spotkałem kurwę z pięknym nowym bandażem na nodze - powiedział mężczyzna, uśmiechając się. - Powiedziała, że w stodole jest znachorka i ma lekarstwa. Tak - powtórzyłam, przyglądając mu się. Nie widziałam żadnych ran. Nie był też chory, mogłam to ocenić po kolorze jego skóry i chodzie. Może miał chorą żonę, dziecko albo towarzysza? Dajcie je - powiedział, wciąż się uśmiechając, i wymierzył we mnie z muszkietu. Co takiego?! - Byłam naprawdę zaskoczona. Dajcie mi lekarstwa, które macie. - Pchnął mnie lekko lufą. - Mógłbym was zastrzelić i zabrać je, ale nie chcę marnować prochu. Przez chwilę stałam nieruchomo, gapiąc się na niego. A do czego ci, do diabła, potrzebne? - Już raz napadnięto mnie z żądaniem lekarstw w Bostonie, na ostrym dyżurze. Młody narkoman, spocony, ze szklistymi oczyma i - z pistoletem. Oddałam mu je natychmiast. W tej chwili jednak nie byłam do tego skłonna. Parsknął i odciągnął kurek muszkietu. Zanim jednak zdążyłam nawet pomyśleć, że powinnam się bać, rozległ się ostry huk i poczułam zapach prochu. Zaskoczony mężczyzna opuścił muszkiet i upadł mi u stóp. Trzymaj to, Angliszko. - Jamie wcisnął mi do ręki pistolet, z którego właśnie wystrzelił, pochylił się i chwycił ciało za stopy. Wyciągnął je ze stodoły na deszcz. Przełknęłam ślinę, sięgnęłam do torby i wyjęłam zapasową parę pończoch. Upuściłam je na kolana kobiecie, a potem położyłam pistolet i torbę przy ścianie. Wiedziałam, że matka i jej dzieci przyglądają mi się, a potem przenoszą spojrzenie na nagle otwarte drzwi. Odwróciłam się i zobaczyłam, że wchodzi Jamie: przemoczony, ze ściągniętą twarzą, bardzo zmęczony. Przemierzył stodołę i usiadł koło mnie, położył głowę na moich kolanach i zamknął oczy. Dziękuję panu - powiedziała cicho kobieta. -1 pani. Przez chwilę sądziłam, że od razu zasnął, bo się nie poruszył. Po chwili jednak rzekł równie cicho: Proszę bardzo. ***

Bardzo się ucieszyłam, gdy w następnej wsi trafiłam na Hunterów. Znajdowali się w jednej z barek, które zostały bardzo szybko złapane. Udało im się jednak uciec, po prostu wychodząc do lasu po zmroku. Ponieważ żołnierze, którzy ich złapali, nie zadali sobie trudu, by przeliczyć jeńców, nikt nie zwrócił uwagi, że ich nie ma. Ogólnie rzecz biorąc, szło ku lepszemu. Jedzenia było więcej, znajdowaliśmy się też wśród regularnej Armii Kontynentalnej, wciąż jednak tylko o kilka mil wyprzedzaliśmy armię Burgoyne'a, a zmęczenie długim odwrotem dawało się odczuć. Dezercja zdarzała się często, choć nikt nie wiedział, jak często. Organizację, dyscyplinę i strukturę wojskową przywrócono, gdy objęła nas Armia Kontynentalna, wciąż jednak mężczyźni mogli niezauważalnie zniknąć. To Jamie wpadł na pomysł gry w dezerterów. W brytyjskich obozach dezerterów chętnie witano, karmiono, dawano im ubranie i przesłuchiwano. Więc dajmy im to, czego chcą - powiedział - a sprawiedliwe będzie, że to samo dostaniemy z powrotem, prawda? Na twarzach oficerów, którym przedstawił swój pomysł, pojawiły się uśmiechy i po kilku dniach starannie dobrani dezerterzy zaczęli potajemnie udawać się do obozów wroga, gdzie prowadzono ich przed brytyjskich oficerów, tam zaś opowiadali historie, które im starannie przygotowano. Po do- 97 M brej kolacji przy pierwszej okazji dezerterowali ponownie - wracali na stronę amerykańską, przynosząc przydatne informacje na temat ścigających nas sił brytyjskich. Jeśli było to bezpieczne, łan od czasu do czasu zaglądał do obozu Indian. Nie grał jednak w tę grę, zbyt łatwo bowiem zapadał w pamięć. Sądziłam, że Jamie chętnie udawałby dezertera odpowiadałoby to jego poczuciu dramatyzmu i chęci przygody - ale ze względu na wzrost i uderzającą aparycję byłoby to niemożliwe. Wszyscy dezerterzy musieli wyglądać przeciętnie, tak że trudno ich było później rozpoznać. Bo wcześniej czy później Brytyjczycy zorientują się, o co chodzi, nie są głupcami. A gdy już się zorientują, to im się to nie spodoba. Na tę noc znaleźliśmy schronienie w innej stodole. Ta nie była spalona. Zachowało się w niej kilka beli starego siana, choć zwierzęta już dawno zniknęły. Byliśmy sami, ale zapewne nie na długo. Interludium w ogrodzie komendanta wydawało mi się tak odległe, jakby nie zdarzyło się w moim życiu. Oparłam jednak głowę na ramieniu Jamiego, rozluźniając się, czując przy sobie jego solidne, ciepłe ciało. Sądzisz, że... Jamie zamilkł nagle i ścisnął mi nogę. Za chwilę ja też usłyszałam to, co go zaniepokoiło ukradkowy szelest. Zaschło mi w ustach. Mogło to być wszystko, od szukającego zdobyczy wilka po indiańską zasadzkę. Cokolwiek to jednak było, miało sporą wielkość, więc możliwie cicho wymacałam kieszeń, w której trzymałam nóż. Nie był to wilk. Coś przesunęło się przez otwarte drzwi - cień wysokości mężczyzny - i zniknęło. Jamie znów ścisnął mi udo i zniknął, przesuwając się w kucki przez pustą stodołę bez najlżejszego dźwięku. Przez moment go nie widziałam, ale moje oczy już przyzwyczaiły się do ciemności, więc zaraz dostrzegłam jego długi cień przyciśnięty do ściany, tuż przy drzwiach. Cień, który był na zewnątrz, wrócił. Widziałam zarys głowy na tle bledszej czerni nocy. Podkurczyłam nogi, a skóra swędziała mnie ze strachu. Drzwi były jedynym wyjściem; może powinnam rzucić się na podłogę i potoczyć do podstawy ściany. W ten sposób udałoby mi się może ukryć, a przy odrobinie szczęścia mogłam złapać intruza za kostki albo ugodzić go w stopę.

Właśnie zamierzałam wprowadzić tę strategię w życie, gdy z ciemności dobiegł mnie drżący szept: Przyjacielu... przyjacielu Jamesie? Głośno wypuściłam wstrzymywane powietrze. - 98 Czy to ty, Denzell? - Starałam się mówić normalnie. Claire! - Wpadł przez drzwi z ulgą, potknął się o coś i z hukiem padł na twarz. Witam z powrotem, przyjacielu Hunterze - powiedział Jamie. Słyszałam w jego głosie nerwową chęć śmiechu. - Czy jesteś ranny? - Długi cień oderwał się od ściany i pochylił, aby pomóc naszemu gościowi wstać. Nie, nie sądzę, choć właściwie nie wiem... Jamesie, zrobiłem to! Przez moment panowała cisza. Jak blisko, a charaid? - spytał spokojnie Jamie. -1 czy się przemieszczają? Nie, dzięki Panu! - Denzell usiadł nagle koło mnie; czułam, jak drży. -Czekają na zaopatrzenie. Nie odważają się wypuścić zbyt daleko przed wozy z zaopatrzeniem. Mają straszny problem z transportem. Do tego stopnia rozjechaliśmy drogi - słychać było dumę w jego głosie - a poza tym deszcz też znacznie pomógł. Czy wiesz, jak długo to może trwać? Dostrzegłam, że Denzell kiwa głową. Jeden z sierżantów powiedział, że jakieś dwa, może nawet trzy dni. Mówił kilku żołnierzom, by pilnowali swojej mąki i piwa, bo nie dostaną więcej, póki nie przyjadą wozy. Jamie odetchnął głęboko; czułam, jak się odpręża, mnie zaś zalała fala wdzięczności: Będzie czas się wyspać. Dopiero niedawno zaczęło mnie opuszczać wyczerpanie; teraz napięcie wypłynęło ze mnie jak woda, tak że łedwo zauważałam, co jeszcze Denzell mówi. Słyszałam głos Jamiego, który mruczał gratulacje, klepnął Denzella w ramię i wyszedł ze stodoły, niewątpliwie po to, by przekazać te informacje dalej. Denzell siedział nieruchomo, głośno oddychając. Zebrałam resztki zdolności do koncentracji i spróbowałam okazać się życzliwa. Nakarmili cię, Denzell? Och! - powiedział Denzell innym tonem i zaczął szukać czegoś w kieszeni. - Masz, przyniosłem ci to. - Wcisnął mi coś w dłonie. Niewielki zgnieciony bochenek, trochę spalony po bokach. Czułam to po twardej skórce i zapachu popiołu. Ślina napłynęła mi do ust. Och, nie - zdołałam zaprotestować i spróbowałam mu oddać. - Nie powinieneś. Nakarmili mnie jakąś gęstą zupą - powiedział. - Zjadłem, ile mogłem. Mam jeszcze jeden bochenek w kieszeni, dla siostry. Dali mi jedzenie - zapewnił mnie - nie ukradłem go. - 99 s Dziękuję - zdołałam wykrztusić i z ogromnym samozaparciem przełamałam bochenek na pół. Połowę włożyłam do kieszeni dla Jamiego, a resztę wpychałam sobie do ust, szarpiąc chleb jak wilk, który odrywa krwawe kawały ciała z upolowanego zwierzęcia. Brzuch Denny'ego naśladował mój, bo burczało mu w nim głośno. Mówiłeś, że jadłeś - odezwałam się oskarżycielsko. Bo jadłem, tylko ta zupa najwyraźniej nie chce być cicho - bronił się z bolesnym, cichym śmiechem. Pochylił się naprzód, obejmując ramionami brzuch. - Ja... no... zapewne nie masz wody jęczmiennej albo mięty, przyjaciółko Claire? Mam. - Wiedziałam, że coś jeszcze mam w torbie. Niewiele tego zostało, ale było jeszcze trochę mięty. Wobec braku gorącej wody podałam mu garść, aby przeżuł i spłukał wodą z manierki. Pił łapczywie, odbeknął, a potem przerwał, oddychając tak, że od razu

zrozumiałam, co się dzieje. Pośpiesznie odprowadziłam go na bok i trzymałam mu głowę;' gdy wymiotował miętą i zupą. Zatrucie pokarmowe? - spytałam, próbując wymacać mu czoło. Odsunął się jednak ode mnie i padł na belę siana, opierając głowę na kolanach. Powiedział, że mnie powiesi - szepnął nagle. Kto taki? Angielski oficer, niejaki kapitan Bradbury, tak się chyba nazywał. Powiedział, że jego zdaniem bawię się w szpiegów i żołnierzy i że jeśli się nie przyznam od razu, to mnie powiesi. Ale nie zrobił tego. - Położyłam mu uspokajająco rękę na ramieniu. Drżał cały. Widziałam, jak na brodzie wisi mu kropla potu, przejrzysta w mroku. Powiedziałem mu... powiedziałem mu, że zapewne może to zrobić, jeśli tak sobie życzy, i naprawdę myślałem, że to zrobi, ale nie zrobił. - Oddychał z trudem. Zdałam sobie sprawę, że płacze w milczeniu. Objęłam go ramionami, przytuliłam, mruczałam uspokajająco i po chwili przestał płakać. Przez kilka minut milczał. Myślałem, że będę gotów na śmierć - wyznał cicho. - Że szczęśliwy odejdę do Pana wtedy, gdy postanowi mnie wezwać. Ze wstydem stwierdzam, że to nieprawda. Tak bardzo się bałem. Westchnęłam głęboko i usiadłam ponownie obok niego. Zawsze się zastanawiałam nad męczennikami - powiedziałam. - Nikt - 100 nigdy nie mówił, że się nie bali, tylko że mimo to chcieli iść i robić, co robili. Ty poszedłeś. Nie byłem gotów zostać męczennikiem. - Jego głos zabrzmiał tak smutno, że niemal się roześmiałam. Wątpię, by wielu ludzi było na to gotowych, i sądzę, że osoba, która by była, okazałaby się nie do zniesienia. Jest późno, Denzell, i twoja siostra na pewno się martwi. A poza tym jest głodna. **# Zanim Jamie wrócił, minęła godzina, a może więcej. Leżałam na sianie przykryta szalem, ale nie spałam. Wczołgał się koło mnie i położył, wzdychając. Objął mnie ramieniem. Dlaczego on? - spytałam po chwili, starając się zachować spokój. Nie zadziałało. Jamie był bardzo wyczulony na tony głosu wszystkich, a mojego w szczególności. Widziałam, że odwrócił do mnie głowę, ale nie odpowiedział od razu. Chciał. - Znacznie lepiej udawał spokój niż ja. -1 sądziłem, że zrobi to dobrze. Że zrobi to dobrze? Nie jest aktorem. Wiesz, że nie umie kłamać. Musiał się jąkać i zacinać. Jestem zdumiona, że mu uwierzyli. Jeśli uwierzyli - dodałam. Och! Uwierzyli, na pewno. Czy sądzisz, że prawdziwy dezerter nie byłby przerażony, Angliszko? - Miałam wrażenie, że jest lekko rozbawiony. -Chciałem, aby poszedł tam, pocąc się i jąkając. Gdybym próbował go nauczyć tekstu, od razu by go zastrzelili. Na tę myśl chleb podszedł mi do gardła. Zmusiłam go, by się cofnął. Odetchnęłam kilkakrotnie, czując, jak zimny pot łaskocze mnie w twarz. Wyobrażałam sobie Denny'ego Huntera, jak poci się i jąka przed patrzącym zimno brytyjskim oficerem. Tak - upierałam się - ale czy nie mógł zrobić tego ktoś inny? Nie chodzi o to, że Denny Hunter jest naszym przyjacielem. Ale jest lekarzem, jest potrzebny. Jamie znów odwrócił do mnie głowę. Niebo na dworze zaczynało jaśnieć. Widziałam już zarys jego twarzy. Nie słyszałaś, jak powiedziałem, że chciał to zrobić, Angliszko? Nie prosiłem go. Co więcej, próbowałem go od tego odwieść, z tego samego powo-

- 101 du, który podałaś. Nie chciał mnie jednak słuchać. Poprosił tylko, żebym, gdyby nie wrócił, zajął się jego siostrą. Rachel. Na wspomnienie o niej ścisnęło mi się serce. Co mu przyszło do głowy? Jamie westchnął głęboko i przewrócił się na plecy. Jest kwakrem, Angliszko, ale jest mężczyzną. Gdyby był tego rodzaju mężczyzną, który nie walczy o to, w co wierzy, to zostałby w swojej wiosce, zajmował się końmi i dbał o siostrę. Ale nie jest taki - pokręcił głową i spojrzał na mnie. - Czy chciałabyś, abym został w domu, Angliszko, abym odwrócił się od walki? Chciałabym - powiedziałam, a poruszenie zmieniło się w gniew. - Oczywiście, że bym chciała, tylko wiem, że i tak byś tego nie zrobił, więc po co... Roześmiał się. Więc rozumiesz - odrzekł i ujął mnie za rękę. - Tak samo jest z Denzel-lem Hunterem. Jeśli chce ryzykować życie, to moim zadaniem jest dopilnować, by z tego ryzyka wyciągnął jak najwięcej. Warto tylko pamiętać, że hazard najczęściej kończy się niczym - zauważyłam, usiłując odzyskać dłoń. - Czy nikt ci nigdy nie mówił, że wygrywa jedynie właściciel kasyna? - Nie puszczał mnie, ale przesuwał kciukiem delikatnie po czubkach moich palców. No, rozważasz szanse i tasujesz karty, Angliszko, i nie jest to wyłącznie szczęście. Robiło się coraz jaśniej, w ten nieuchwytny sposób przed świtem - nic tak konkretnego jak promień słońca, po prostu stopniowe wyłanianie się przedmiotów, gdy otaczające je cienie jaśnieją, przechodząc od czerni przez szarość aż do błękitu. Wsunął kciuk w moją dłoń, a ja odruchowo objęłam go palcami. Przyglądałam się, jak rysy jego twarzy wyłaniają się z nocnych cieni. Obrysowałam kciukiem kształt jednej brwi i dłonią wyczułam sprężystą, krótką brodę, która na moich oczach zmieniała się z bezkształtnej smugi w drobne kędziorki i sprężyste kosmyki, a następnie w masę rudych, złotych i srebrnych włosów, wyraźną na jego opalonej skórze. Spojrzał na mnie i uśmiechnął się. Widziałam, że przygląda się mojej twarzy. Tak jak stopniowo słabnie światło, tak powoli napływa noc, a gdy światło znów się pojawia, noc odpływa. Tak było. Powinniśmy spać, ale za chwilę wokół nas zacznie się ruszać wojsko. - 102 Ciekawe, dlaczego kobiety nie rozpętują wojen? Nie jesteście do tego stworzone, Angliszko, i nie byłoby to właściwe. -Objął dłonią mój policzek. - Wy, kobiety, gdy odchodzicie, zabieracie z sobą tak wiele. Co przez to rozumiesz? Wzruszył lekko ramionami, co oznaczało, że szuka słowa albo pojęcia. Był to nieświadomy ruch - jakby miał zbyt ciasny płaszcz, choć w tej chwili nie miał na sobie żadnego. Gdy mężczyzna umiera, to umiera tylko on - powiedział - a jeden przypomina drugiego. To prawda, rodzina potrzebuje mężczyzny, by ją karmił i chronił, ale może to zrobić każdy przyzwoity mężczyzna. Kobieta zaś... -Dotknął wargami czubków moich palców. - Gdy odchodzi kobieta, zabiera z sobą całe życie. Kobieta jest nieskończoną możliwością. Jesteś idiotą, jeśli sądzisz, że każdy mężczyzna jest taki jak inni - powiedziałam bardzo cicho. Leżeliśmy przez chwilę, patrząc, jak na dworze robi się coraz jaśniej. Jak często ci się to zdarzało, Angliszko? - spytał nagle. - Jak często siedziałaś między ciemnością a świtem i trzymałaś w dłoni strach mężczyzny?

Zbyt często - powiedziałam, ale nie była to prawda i on o tym wiedział. Słyszałam, jak oddycha. Odwrócił moją dłoń, obrysowywał dużym kciukiem wzgórza i doliny, stawy i odciski, linię życia i linię serca, i gładkie wzniesienie wzgórka Wenery, gdzie wciąż można było zobaczyć słabą bliznę w kształcie litery J. Trzymałam go w dłoni przez większą część życia. - To część mojej pracy. - Nie chciałam, by to zabrzmiało lekceważąco. A on wcale tego tak nie odczytywał. Sądzisz, że ja się nie boję, gdy wykonuję swoją pracę? - spytał spokojnie. Och! Boisz się, ale i tak to robisz. Jesteś cholernym hazardzistą, a największą grą ze wszystkich jest życie, prawda? Może twoje, może czyjeś inne. No tak. Sądzę, że to wiesz. Nie przejmuję się tak sobą - powiedział w zamyśleniu. Patrząc na to ogólnie, tu i tam zrobiłem coś pożytecznego. Moje dzieci dorosły, moje wnuki są wspaniałe i to jest najważniejsze, prawda? Tak - potwierdziłam. Słońce już wstało. Słyszałam, jak gdzieś daleko pieje kogut. No właśnie. Nie mogę powiedzieć, że boję się tak bardzo jak kiedyś. Nie chciałbym umrzeć, oczywiście, ale może teraz byłoby w tym mniej żalu. Z drugiej strony, gdy nieco mniej boję się o siebie, czuję większą niechęć do - 103 zabijania młodych mężczyzn, którzy nie przeżyli jeszcze życia. -1 to, pomyślałam, jest najbardziej zbliżone do przeprosin za Denny'ego Huntera. Czy zamierzasz oceniać wiek ludzi, którzy do ciebie strzelają? - spytałam, siadając i wyczesując siano z włosów. To trudne - przyznał. Naprawdę, mam nadzieję, że nie chcesz dać się zabić jakiemuś smarkaczowi tylko dlatego, że nie przeżył jeszcze życia tak pełnego jak twoje. On też usiadł i spojrzał na mnie poważnie. Nie, zabiję go. Tylko bardziej mnie to będzie bolało. 58. Dzień Niepodległości Filadelfia, 4 lipca 1777 Grey nigdy wcześniej nie był w Filadelfii. Pomijając okropną nawierzchnię ulic, wydawała się ona miłym miastem. Ponieważ było lato, ogromne drzewa miały gęste zielone korony, więc po spacerze otrzepywał z ubrania liście, a podeszwy butów lepiły się od żywicy. Może to ta niezdrowa aura jest odpowiedzialna za stan umysłu Henry'ego - pomyślał. Nie winił bratanka. Pani Woodcock była smukła, ładnie zaokrąglona, miała miłą twarz i ciepły charakter. Gdy nadzorca miejscowego więzienia przywiózł do niej Henry'ego, martwiąc się, że potencjalnie zyskowny jeniec może umrzeć, nim będzie można uzyskać za niego okup, pielęgnowała go, nie dopuszczając, aby przekroczył bramę śmierci. Takie rzeczy tworzą więzy, dobrze to wiedział, choć nigdy, dzięki Bogu, nie czuł żadnej tendresse do kobiet, które go pielęgnowały w chorobie, poza... Kurwa! - wyrwało mu się, na co mijający go dżentelmen o surowym wyglądzie rzucił bardzo ostre spojrzenie. Swego czasu przykrył mentalną filiżanką myśl, która bzyczała mu w głowie jak natrętna mucha. Niezdolny jednak oprzeć się pokusie, podniósł ostrożnie filiżankę i znalazłszy pod nią Claire Fraser, odprężył się. Niewątpliwie nie była to tendresse. Z drugiej strony nie był w stanie powiedzieć, co to było. Bardzo szczególny rodzaj niepokojącej intymności w każdym razie - niewątpliwie stąd, że była żoną Jamiego Frasera i że znała jego uczucia - 104 dla Jamiego. Przestał myśleć o Ciaire Fraser i zaczął znów martwić się o bratanka.

Pani Woodcock niewątpliwie była miła i równie niewątpliwie nieco zanadto - jak na mężatkę - lubiła Henry7ego, choć jej mąż był buntownikiem -powiedział mu Henry - i Bóg jeden wie, kiedy i czy w ogóle wróci. Cóż, przynajmniej nie istniało niebezpieczeństwo, że Henry straci głowę i ożeni się z nią. Mógł sobie wyobrazić skandal, jaki by wybuchł, gdyby Henry wrócił do domu z wdową po cieśli, i to czarną czarodziejką. Zaśmiał się na tę myśl i życzliwiej pomyślał o Mercy Woodcock; ostatecznie uratowała Hen-ry'emu życie. Jak na razie - ta niechętna myśl pojawiła się, zanim zdążył przykryć ją tą filiżanką. Nie mógł jej długo unikać, cały czas wracała. Rozumiał niechęć Henry'ego do kolejnej operacji. Wciąż istniała też obawa, że może się okazać zbyt słaby, by ją znieść. Równocześnie nie sposób mu było pozwolić zostać w obecnym stanie, bo po prostu wyschnie i umrze, gdy choroba i ból pozbawią go resztek żywotności. Nawet cielesne atrakcje pani Woodcock mu w tym nie przeszkodzą. Nie, operacja jest konieczna, i to szybko. Podczas rozmów z doktorem Franklinem stary dżentelmen opowiedział mu o swoim przyjacielu - doktorze Benjaminie Rushu, który, jak twierdził, jest bardzo zdolnym lekarzem. Pan Franklin namawiał Greya, by go odwiedził, jeśli znajdzie się w mieście. Co więcej, dał nawet Greyowi list polecający. Teraz więc lord John właśnie zmierzał, aby przedstawić ten list, mając nadzieję, że doktor Rush albo jest zdolnym chirurgiem, albo będzie w stanie polecić mu kogoś innego, ponieważ - czy Henry sobie tego życzy, czy nie - operacja była konieczna. Grey nie mógł zabrać Henry'ego do Anglii w jego obecnym stanie, obiecał zaś Minnie i swojemu bratu, że sprowadzi z powrotem ich najmłodszego syna, jeśli ten będzie żyć. Poślizgnął się na śliskim bruku, krzyknął cicho i rozłożył ramiona, by złapać równowagę. Z taką godnością, na jaką go było stać, wyprostował się, poprawił ubranie i starał się zignorować chichot dwóch mleczarek, które się temu przyglądały. Cholera jasna, wróciła. Claire Fraser. Dlaczego? Oczywiście - eter, jak to nazywała. Poprosiła go swego czasu o gąsior jakiegoś kwasu i powiedziała mu, że zamierza z tego robić eter. Nie w znaczeniu ulotnej krainy, ale chemicznej substancji, która sprawia, że ludzie tracą przytomność, a wtedy można bezboleśnie wykonywać operacje. - 105 Zatrzymał się nagle na środku ulicy. Jamie opowiadał mu o eksperymentach żony z tą substancją i przedstawił szczegóły niezwykłej operacji, jaką wykonała na młodym chłopcu, zupełnie nieprzytomnym w chwili, gdy otwierała mu brzuch, usuwała chory organ i zaszywała go z powrotem. Potem zaś dziecko zupełnie wyzdrowiało. Ruszył dalej wolniej, myśląc intensywnie. Czy zgodziłaby się przyjechać z Fraser's Ridge? Niemal zewsząd trudno było się wydostać, ale podróż na wybrzeże należała do tych łatwiejszych. Było lato, panowała dobra pogoda, można ją przebyć w niecałe dwa tygodnie. Gdyby przybyła do Wilmington, załatwiłby jej przejazd statkiem do Filadelfii. Miał znajomych w marynarce. Jak długo? Jak długo może jej to zająć, jeśli zechce przybyć? A bardziej niepokojące pytanie brzmiało: ile czasu zostało Henry'emu? Z tych męczących rozważań wyrwał go widok niewielkiej grupy rebeliantów, podążających ulicą w jego kierunku, w większości pijanych, jeśli sądzić po ich zachowaniu - głośnych okrzykach, popychaniu się i machaniu chusteczkami. Jakiś młody człowiek uderzał w bęben z wielkim entuzjazmem, ale bez żadnych umiejętności. Dwoje dzieci niosło transparent w białe i czerwone pasy, ale bez żadnego napisu. Przycisnął się do ściany domu, by pozwolić im przejść. Nie minęli go jednak, tylko zatrzymali się przed domem po drugiej stronie ulicy i stali tam, wykrzykując coś po angielsku i niemiecku. Słyszał słowo „wolność". Ktoś odegrał na trąbce wezwanie do szarży konnicy, a potem usłyszał okrzyki: „Rush! Rush!".

Dobry Boże, musi to być dom, którego szuka - dom doktora Rusha. Tłum wydawał się życzliwie nastawiony, więc zapewne nie zamierzali wyciągnąć doktora, by go wytarzać w smole i pierzu, choć, jak mu powiedziano, była to powszechna forma publicznej rozrywki. Ostrożnie podszedł i dotknął ramienia młodej kobiety. Przepraszam bardzo. - Musiał się pochylić i krzyczeć jej wprost do ucha, by go słyszała. Odwróciła się, zaskoczona, potem zauważyła jego kamizelkę w motyle i uśmiechnęła się szeroko. Odpowiedział uśmiechem. -Szukam doktora Benjamina Rusha krzyknął. - Czy to jego dom? Tak - młody człowiek, stojący z kobietą, usłyszał go i odwrócił się, unosząc brwi na widok Greya. - Ma pan jakąś sprawę do doktora Rusha? Mam list polecający do doktora Rusha od doktora Franklina, wspólnego... Na twarzy młodego człowieka pojawił się szeroki uśmiech. Zanim jed- 106 4>S nak zdążył coś powiedzieć, otworzyły się drzwi domu i pojawił się w nich szczupły, dobrze ubrany trzydziestoparoletni mężczyzna. Tłum przywitał go głośnym okrzykiem. Mężczyzna zaś, który był zapewne samym doktorem Rushem, wyciągnął ręce, śmiejąc się. Hałas na chwilę ucichł, gdy mężczyzna pochylił się, by porozmawiać z kimś w tłumie. Potem zawrócił do domu, wyszedł ponownie w płaszczu, zszedł po schodach przy okrzykach aprobaty i cała grupa ruszyła naprzód, bijąc w bęben i grając na trąbce z nową energią. Niech pan idzie z nami! - krzyknął mu do ucha młody człowiek. - Będzie darmowe piwo. I tak właśnie lord John Grey znalazł się w tawernie, czcząc pierwszą rocznicę ogłoszenia Deklaracji Niepodległości. Wygłaszano przemówienia polityczne, bardzo zaangażowane, choć nie bardzo spójne. Z nich właśnie Grey dowiedział się, że doktor Rush jest nie tylko zamożnym i wpływowym sympatykiem rebeliantów, ale wręcz sam jest wybitnym rebeliantem. Co więcej, jak się dowiedział od swoich nowych przyjaciół, i Rush, i doktor Franklin jedni z pierwszych podpisali Deklarację. Wśród otaczających ich osób rozeszła się wiadomość, że Grey jest przyjacielem Franklina, więc traktowano go bardzo entuzjastycznie. Tłum przesuwał go powoli, aż znalazł się twarzą w twarz z samym Benjaminem Rushem. Nie po raz pierwszy Grey znalazł się tak blisko przestępcy, więc zachował spokój. Rzecz jasna, nie była to właściwa pora, by przedstawić Rushowi sytuację bratanka, zadowolił się więc uściśnięciem dłoni młodego doktora i wspomnieniem o swojej znajomości z Franklinem. Rush był bardzo życzliwy i przekrzykując hałas, powiedział Greyowi, by przyszedł do niego, gdy obaj będą wolniejsi - może rano? Grey potwierdził, że chętnie to zrobi, i wycofał się dyskretnie przez tłum, mając nadzieję, że Korona nie powiesi Rusha, zanim zdoła on zbadać Hen-ry'ego. Hałas na ulicy przerwał świętowanie. Przed tawerną rozległy się okrzyki i zaczęto w nią rzucać jakimiś przedmiotami. Jeden z nich - jak się okazało, duży obłocony kamień - trafił w okno tawerny i rozbił je, dzięki czemu można było wyraźniej usłyszeć okrzyki: „Zdrajcy! Renegaci!". Zamknij się, ty lizusie - krzyknął ktoś ze środka. W stronę tawerny poleciały kolejne kamienie i bryły błota. Niektóre wpadały do środka przez otwarte drzwi i rozbite okno do wtóru patriotycznych okrzyków: „Boże, chroń króla!". - 107 Wykastrować królewskiego brutala! - krzyknął w odpowiedzi wcześniej poznany młody człowiek i połowa tawerny wybiegła na ulicę. Niektórzy próbowali wyłamać nogi stołków i użyć ich jako argumenty w politycznej dyskusji.

Grey zaniepokoił się, czy lojaliści nie zaatakują Rusha, zanim zdoła on coś zrobić dla Henry'ego, ale doktor wraz z kilkoma innymi, którzy - jak sądził -byli wybitnymi buntownikami, powstrzymał się przed udziałem w zamieszkach, a po krótkiej naradzie zdecydował się wyjść przez kuchenne drzwi. Grey znalazł się w towarzystwie człowieka z Norfolk nazwiskiem Paine, niedożywionego i źle ubranego nieszczęśnika o wielkim nosie i żywej osobowości, który wygłaszał zdecydowane opinie na temat wolności i demokracji i dysponował zdumiewająco wielkim zbiorem epitetów tyczących króla. Ponieważ rozmowa o tym była dla Greya trudna, nie mógł przecież wyrazić własnych, wręcz przeciwnych poglądów, przeprosił i udał się za Rushem i jego przyjaciółmi przez kuchnię. Zamieszanie na zewnątrz, osiągnąwszy crescendo, naturalną koleją rzeczy doprowadziło do ucieczki lojalistów. Ludzie zaczęli teraz wchodzić z powrotem do tawerny, gratulując sobie nawzajem, przepełnieni słusznym oburzeniem. Był wśród nich wysoki szczupły brunet, który rozejrzał się po zgromadzonych, napotkał spojrzenie Greya i zamarł w miejscu. Grey podszedł do niego, mając nadzieję, że serce nie łomocze mu aż tak mocno, by hałas na ulicy nie mógł go zagłuszyć. Pan Beauchamp - powiedział, ujmując Perseverance'a Wainwrighta za rękę w geście, który można było uznać za życzliwe powitanie, ale w rzeczywistości miał na celu zatrzymać go. - Możemy porozmawiać? *** Nie zamierzał zapraszać Percy'ego do domu, który wynajął dla siebie i Dottie. Dottie by go z nikim nie skojarzyła, bo jeszcze nie było jej na świecie, gdy Percy zniknął z życia Greya, ale kierował się instynktem, który nie pozwoliłby mu dać małemu dziecku jadowitego węża do zabawy. Percy też nie zaproponował, że zaprowadzi Greya do swego mieszkania. Prawdopodobnie nie chciał, by Grey wiedział, gdzie się zatrzymał - na wypadek, gdyby zamierzał się po cichu ulotnić. Po chwilowym wahaniu - bo Grey nie znał jeszcze miasta - zgodził się na propozycję Percy'ego, by udali się na błonie Southeast Square. - 108 To rodzaj cmentarza - powiedział Percy, wskazując drogę. - Chowają tam tych, którzy są w mieście obcy. Bardzo stosowne miejsce - powiedział Grey, ale Percy albo tego nie usłyszał, albo udawał, że nie słyszy. Musieli pokonać pewną odległość. Nie rozmawiali wiele po drodze, bo na ulicach było mnóstwo ludzi. Mimo świątecznej atmosfery tu i tam wisiały flagi w paski - na wszystkich, jak się wydawało, były jakieś gwiazdy, choć ani razu nie zobaczył powtórzonego układu, a pasy różniły się wielkością i kolorami; niektóre były czerwono-biało-niebieskie, inne tylko czerwono--białe - radość miała gorączkowy charakter, jakby była podszyta poczuciem niebezpieczeństwa. Może Filadelfia była stolicą buntowników, nie była jednak fortecą. Tu panował większy spokój - gdzie, jeśli nie na cmentarzu? Poza tym było to zaskakująco miłe miejsce. Tylko gdzieniegdzie widać było drewniane tabliczki nagrobne, na których podano to, co wiedziano na temat chowanej tam osoby. Nikt nie zadał sobie trudu, by umieścić tam kamienie nagrobne, choć pośrodku placu jakaś życzliwa dusza umieściła na postumencie duży kamienny krzyż. Jakby się umówili, obaj skierowali się w tamtą stronę, wzdłuż niewielkiego, przecinającego błonie strumienia. Greyowi przyszło do głowy, że może Percy zaproponował to miejsce, by dać sobie czas do namysłu. W porządku, on też myślał, gdy więc Percy usiadł na podstawie postumentu i zwrócił się do niego z oczekującym wyrazem twarzy, nie marnował czasu na rozmowę o pogodzie. Opowiedz mi o drugiej siostrze barona Amandine'a - powiedział, stojąc naprzeciwko Percy'ego.

Ten zamrugał zaskoczony, ale po chwili na jego twarzy pojawił się uśmiech. Naprawdę, John, zaskakujesz mnie. Claude z pewnością nie mówił nic o Amelie. Grey nic nie odpowiedział. Splótł ręce pod połami peleryny i czekał. Percy myślał przez chwilę, w końcu wzruszył ramionami. No dobrze, była starszą siostrą Claude'a. Moja żona Cecile jest jego młodszą siostrą. Była? - powtórzył Grey. - Więc nie żyje. Od jakichś czterdziestu lat. Czemu cię to interesuje? - Percy wyciągnął z rękawa chustkę, by otrzeć sobie skronie. Słońce stało wysoko, a mieli za sobą długi spacer. Grey też czuł, że koszula mu przemokła. - 109 Gdzie umarła? W burdelu w Paryżu. - To zaskoczyło Greya, co Percy zauważył i uśmiechnął się kwaśno. - Jeśli musisz wiedzieć, John, szukam jej syna. Grey wpatrywał się w niego przez chwilę, a potem powoli usiadł obok. Czuł pod pośladkami ciepło szarego kamienia. No dobrze - powiedział po chwili. - To opowiedz mi o tym, proszę. Percy rzucił mu kątem oka rozbawione spojrzenie - czujne, ale rozbawione. Wiesz oczywiście, John, że są rzeczy, których ci nie mogę powtórzyć. Nawiasem mówiąc, słyszałem, że doszło do dość gorącej dyskusji między brytyjskimi sekretarzami stanu, który z nich powinien wykonać ruch w odpowiedzi na moją poprzednią propozycję i do kogo ją skierować. Zapewne zawdzięczam to tobie. Dziękuję. Nie zmieniaj tematu. Nie pytam cię o twoją poprzednią ofertę. - Przynajmniej jeszcze nie, pomyślał. - Pytam cię o Amelie i jej syna. Nie widzę, jak mogą być związani z poprzednią kwestią, zakładam więc, że mają dla ciebie jakieś osobiste znaczenie. Oczywiście, że są rzeczy, których nie możesz mi powiedzieć w odniesieniu do tamtej większej sprawy skłonił się lekko - ale tajemnica siostry barona wydaje się bardziej osobista. I jest. - Percy najwyraźniej coś rozważał, Grey widział to w jego oczach, teraz podbitych i nieco zmęczonych, ale takich samych jak zawsze - o ciepłym brązowym kolorze. Postukiwał palcami w kamień, potem przestał i zwrócił się ku Greyowi, najwyraźniej podjąwszy decyzję. Dobrze. Ponieważ jesteś jak buldog, to jeśli ci nie powiem, niewątpliwie zaczniesz chodzić za mną po całej Filadelfii, próbując odkryć, po co tu jestem. Grey, który tak czy inaczej zamierzał to właśnie zrobić, mruknął coś niezobowiązująco, co można było wziąć za zachętę. No to jaki jest cel twego tu pobytu? Szukam drukarza nazwiskiem Fergus Fraser. Na te słowa Grey się zdumiał. Nie oczekiwał konkretnej odpowiedzi. A to jest...? Percy uniósł dłoń i zginał palce w miarę wymieniania. Po pierwsze, jest synem niejakiego Jamesa Frasera, wybitnego byłego jakobity, a obecnie rebelianta; po drugie - jak mówiłem - jest drukarzem i, podejrzewam, rebeliantem jak jego ojciec; a po trzecie, poważnie podejrzewam, że jest synem Amelie Beauchamp. Nad strumieniem latały niebieskie i czerwone ważki. Grey miał wrażenie, że jedna z nich nagle wpadła mu do nosa. - 110 Chcesz mi powiedzieć, że James Fraser miał nieślubnego syna z francuską kurwą, która przypadkiem była córką wybitnej szlacheckiej rodziny? Słowo szok było zdecydowanie za słabe, by opisać jego uczucia, udało mu się jednak powiedzieć to lekkim tonem, więc Percy się roześmiał.

Nie, drukarz jest synem Frasera, ale adoptowanym. Ponad trzydzieści lat temu James Fraser zabrał chłopca z burdelu w Paryżu. - Po szyi Percy'ego spływała strużka potu; wytarł ją. Ciepło dnia podkreśliło zapach jego wody kolońskiej, Grey wyczuł ambrę, goździki, korzenie i piżmo. - Amelie, jak powiedziałem, była starszą siostrą Claude'a. Gdy miała kilkanaście lat, uwiódł ją znacznie starszy mężczyzna, żonaty szlachcic, i zaszła w ciążę. Zamierzano oczywiście wydać ją pośpiesznie za mąż za kogoś, kto się na to zgodzi, ale akurat wtedy nagle zmarła żona owego szlachcica i Amelie zrobiła zamieszanie, upierając się, że skoro teraz jest wolny, musi się z nią ożenić. Nie miał na to ochoty? Nie, ochotę natomiast miał ojciec Claude'a. Zapewne sądził, że takie małżeństwo pomoże jego rodzinie. Comte był bardzo zamożnym człowiekiem, a choć nie angażował się w politykę, miał niejakie... wpływy. Stary baron Amandine początkowo zgadzał się, by utrzymać całą sprawę w tajemnicy. Gdy jednak dostrzegł w tej sytuacji pewne szanse, nabrał śmiałości i groził wieloma rzeczami: od skargi do króla - bo bo w przeciwieństwie do swego syna stary baron Amandine aktywnie działał na dworze - po wystąpienie do sądu o odszkodowanie i do Kościoła, by uzyskać ekskomunikę. Czy mógł coś takiego zrobić? - spytał Grey, zafascynowany mimo wątpliwości, czy Percy mówi prawdę. Percy uśmiechnął się przelotnie. Mógł się poskarżyć królowi. Tak czy inaczej, nie dostał ku temu okazji, bo Amelie zniknęła. Dziewczyna zniknęła z domu w środku nocy razem z klejnotami. Sądzono, że może chciała uciec do swojego kochanka, w nadziei że ustąpi i ożeni się z nią. Comte zaprzeczył jednak, by cokolwiek wiedział o tej sprawie, a nie znaleziono nikogo, kto by potwierdził, że ją widział, gdy opuszczała Trois Flèches lub gdy wchodziła do paryskiego domu hrabiego St. Germain. I sądzisz, że skończyła w paryskim burdelu? - spytał Grey z niedowierzaniem. - Jak się to stało? A jeśli, to jak to odkryłeś? Znalazłem jej akt małżeństwa. Co takiego? Kontrakt małżeński między Amelie Elise Le Vigne Beauchamp i Rober- 111 tem-Franęois Quesnay de St. Germain, podpisany przez obie strony oraz księdza. Był on w bibliotece w Trois Fleches, włożony do rodzinnej Biblii. Claude i Cecile nie są szczególnie religijni, niestety - powiedział Percy, kręcąc głową. A ty tak? Percy roześmiał się. Wiedział, że Grey dokładnie zna jego poglądy na re-ligię. Nudziłem się - powiedział tonem wyjaśnienia. Życie w Trois Fleches rzeczywiście musiało być męczące, skoro skłoniło cię do czytania Biblii. Czyżby pomocnik ogrodnika odszedł? Kto? A, Emile! - Percy zaśmiał się. - Nie, ale tamtego miesiąca chorował na la grippe. W ogóle nie mógł oddychać przez nos, biedaczek. Grey miał ochotę się roześmiać, ale powstrzymał się, Percy zaś mówił dalej. Ja właściwie nie czytałem Biblii. Wszystkie co gorsze męki piekielne już zapamiętałem. Interesowała mnie okładka. Ozdobiona klejnotami - dopowiedział Grey sucho, a Percy rzucił mu zgorszone spojrzenie. Nie zawsze chodzi o pieniądze, John, nawet tym z nas, którzy nie zostali pobłogosławieni takim majątkiem jak twój. Bardzo przepraszam. Czemu zatem Biblia?

Zapewne nie wiesz, że jestem dosyć znany jako introligator - wyjaśnił Percy, prostując się. - Zająłem się tym we Włoszech, jako sposobem na utrzymanie po tym, gdy tak uprzejmie uratowałeś mi życie. Dziękuję ci za to, nawiasem mówiąc - powiedział, rzucając Greyowi spojrzenie tak poważne, że ten opuścił wzrok, by Percy nie zauważył wyrazu jego oczu. Proszę cię bardzo - burknął, pochylił się i ostrożnie skłonił niewielką zieloną gąsienicę, która przechodziła przez wypolerowany czubek jego buta, by weszła mu na palec. W każdym razie - kontynuował Percy - odkryłem ten dziwny dokument. Słyszałem oczywiście o rodzinnym skandalu i od razu rozpoznałem nazwiska. Pytałeś o to obecnego barona? Pytałem. Nawiasem mówiąc, co sądzisz o Claudzie? - Percy zawsze był żywy jak srebro, pomyślał Grey. Z wiekiem nie stracił tej zmienności. Źle gra w karty, ma jednak wspaniały głos. Czy śpiewa? Owszem i masz rację co do kart. Jest w stanie zachować sekret, kiedy chce, ale w ogóle nie potrafi kłamać. Byłbyś zdumiony, jak potężnym atutem - 112 w niektórych okolicznościach jest uczciwość - dodał w zamyśleniu Percy. -Czasem myślę, że coś może być w ósmym przykazaniu. Grey mruknął coś o jego łamaniu, ale potem odkaszlnął i poprosił Percy7 ego, by kontynuował. Nie wiedział o tym kontrakcie małżeńskim, jestem tego pewien. Naprawdę to nim wstrząsnęło. Po pewnym wahaniu - „krwawo, odważnie, zdecydowanie" to może twoje hasło, John, ale nie jego - zgodził się, abym zajął się tą sprawą. Grey zignorował pochlebstwo - jeśli miało to być pochlebstwo, a sądził, że tak - i ostrożnie odłożył gąsienicę na liść krzaka, który wyglądał na jadalny. Odszukałeś księdza - powiedział z przekonaniem. Percy roześmiał się, najwyraźniej bardzo zadowolony. Greyowi przyszło do głowy, że rzeczywiście wie, jak Percy myśli, Percy zaś wie, jak myśli on. Od wielu lat rozmawiali za zasłoną spraw państwowych i poufnych. Oczywiście Percy wiedział, z kim rozmawia, a Grey nie. Naturalnie, ale okazało się, że nie żyje. Został zamordowany na ulicy, w nocy, gdy śpieszył z ostatnią posługą do umierającego parafianina - coś okropnego - tydzień po zniknięciu Amelie Beauchamp. W zawodowej stronie natury Greya obudziło się wyraźne zainteresowanie, choć strona prywatna pozostawała bardzo czujna. Następny byłby hrabia, ale jeśli jest zdolny do zabicia księdza, by zachować sekret, to niebezpiecznie byłoby udać się do niego bezpośrednio -spekulował Grey. - A zatem jego służba? Percy skinął głową, wyraźnie doceniając przenikliwość Greya. Hrabia też już nie żyje, a w każdym razie zniknął. O dziwo, cieszył się pewną sławą jako czarownik, a umarł dobrych dziesięć lat po Amelie. Szukałem jednak jego dawnych służących i znalazłem kilku. Niektórym ludziom naprawdę zawsze chodzi o pieniądze. Należał do nich woźnica. Dwa dni po zniknięciu Amelie dostarczył dywan do burdelu w pobliżu rue Faubourg. Był to bardzo ciężki dywan, przeniknięty zapachem opium. Rozpoznał ten zapach, ponieważ wiózł kiedyś trupę chińskich akrobatów, mających uświetnić jakąś uroczystość w zamku hrabiego. A zatem udałeś się do burdelu, gdzie pieniądze... Mówi się, że woda rozpuszcza wszystko - przerwał Percy, kręcąc głową - ale to nieprawda. Można wrzucić człowieka do beczki z lodowatą wodą i zostawić go tam na tydzień i osiągnie się znacznie mniej niż dzięki drobnej sumie złota. - 113 -

Grey w milczeniu odnotował przymiotnik „lodowatej" i spojrzeniem zachęcił Percy'ego do kontynuowania. Trwało to trochę, bo musiałem tam być kilkakrotnie i podejmować różne próby. Madame jest prawdziwą profesjonalistką, co oznacza, że ten, kto zapłacił jej poprzedniczce, był naprawdę niezwykle hojny, stróż zaś, choć dość stary, by pamiętać tamte czasy, jeszcze w dzieciństwie miał obcięty język. Stąd więc nie mogłem oczekiwać pomocy. I oczywiście żadna z dziwek nie pracowała tam jeszcze, gdy dostarczono niesławny dywan. Upłynęło wiele czasu. Percy cierpliwie jednak sprawdził rodziny obecnych dziwek, bo niektóre zawody bywają dziedziczne, i po wielu miesiącach udało mu się odkryć starą kobietę, która swego czasu pracowała w burdelu i która rozpoznała miniaturę Amelie, przywiezioną z Trois Fleches. Rzeczywiście tę dziewczynę dostarczono do burdelu. Była wtedy w ciąży. To nie miało szczególnego znaczenia, bo zdarzają się mężczyźni z takim gustem. Po kilku miesiącach urodziła syna. Przeżyła połóg, zmarła jednak rok później, podczas epidemii grypy. I nie potrafię ci nawet w przybliżeniu opowiedzieć, jak trudno jest dowiedzieć się czegoś o dziecku urodzonym w paryskim burdelu czterdzieści parę lat temu - westchnął Percy, znów wycierając skronie chustką. Ale ty masz na imię Perseverance - zauważył oschle Grey. Percy rzucił mu ostre spojrzenie. Wiesz, że jesteś chyba jedyną osobą na świecie, która to wie - stwierdził lekkim tonem, ale sądząc po wyrazie jego oczu, było to o jedną osobę za dużo. Twój sekret jest u mnie bezpieczny - zapewnił go Grey. - W każdym razie ten. A co powiesz o Denysie Randallu-Isaacsie? Zadziałało. Twarz Percy'ego zalśniła jak rtęć na słońcu. Trwało to ułamek sekundy i natychmiast przybrał na powrót obojętną minę, było już jednak za późno. Grey roześmiał się niewesoło i wstał. Dziękuję, Perseverance - powiedział i odszedł przez porośnięte trawą groby bezimiennych biedaków. Tej nocy, gdy wszyscy w domu poszli już spać, ujął pióro i atrament, aby napisać do Arthura Norringtona, Harry'ego Quarry i do swojego brata. Przed świtem, po raz pierwszy od dwóch lat, zaczął pisać do Jamiego Frasera. - 114 59- Bitwa pod Bennington Obóz generała Burgoyne'a, 11 września 1777 Nad obozem wisiał dym spalonych i palących się pól. Tak było od wielu dni, bo Amerykanie wciąż się wycofywali, zostawiając za sobą spaloną ziemię. William rozmawiał właśnie z Sandym Lindsayem, jak najlepiej upiec indyka, którego przyniósł Lindsayowi jeden z jego tropicieli, gdy przyniesiono list. Zapewne William wyobraził sobie tylko, że w tym momencie na obóz padła złowroga cisza, ziemia zadrżała, a zasłona w świątyni rozdarła się na pół. Wkrótce jednak stało się oczywiste, że coś się wydarzyło. Wyczuwało się wyraźnie zmianę nastroju; czegoś zabrakło w rytmie mowy i ruchów otaczających ich mężczyzn. Balcarres też to wyczuł; oderwał wzrok od rozwiniętego skrzydła indyka i spojrzał na Williama z uniesionymi brwiami. Co się stało? - spytał William. Nie wiem, ale nic dobrego. - Balcarres wcisnął indyka w ręce służącego i zabierając kapelusz, ruszył ku namiotowi Burgoyne'a. William podążył za nim. Znaleźli Burgoyne'a siedzącego z zaciśniętymi ustami i aż białego z gniewu. Otaczali go starsi rangą oficerowie, rozmawiając przyciszonymi, zszokowanymi głosami. Z tej gromady wyłonił się kapitan sir Francis Clerke - adiutant generała. Szedł ze spuszczoną głową i ponurą twarzą. Balcarres złapał go za łokieć.

Co się stało, Francis? Kapitan Clerke był wyraźnie poruszony. Obejrzał się na namiot, a potem odsunął się na bok, prowadząc za sobą Balcarresa i Williama. Howe nie przybędzie - powiedział, gdy już nikt nie mógł ich usłyszeć. Nie przybędzie? - powtórzył William. - Czy to znaczy, że nie zamierza opuścić Nowego Jorku? Zamierza - wycedził Clerke przez tak zaciśnięte wargi, że tylko cudem wydobywały się spomiędzy nich dźwięki. - Zamierza ruszyć do Pensylwanii. Ależ... - Balcarres rzucił przerażone spojrzenie ku wejściu do namiotu, a potem znów na Clerke'a. No właśnie. William powoli zaczynał pojmować prawdziwy wymiar tej klęski. Generał Howe nie tylko upokarzał generała Burgoyne'a, ignorując jego plan - co - 115 z punktu widzenia Burgoyne'a samo w sobie starczało za wszystko - ale w dodatku, decydując się maszerować na Filadelfię zamiast w górę rzeki Hudson na spotkanie z Burgoyne'em, Howe zostawiał go właściwie bez posiłków i bez pomocy w zaopatrzeniu. Burgoyne musiał teraz radzić sobie sam. Inaczej mówiąc, zostali porzuceni, odcięci od linii dostaw i postawieni przed nieprzyjemnym wyborem: albo podążać dalej za wycofującymi się Amerykanami przez dzikie obszary, pozbawione jakichkolwiek źródeł zaopatrzenia, albo pokornie zawrócić do Kanady, przez dzikie obszary, pozbawione jakichkolwiek źródeł zaopatrzenia. Balcarres mówił coś w tym rodzaju do sir Francisa, który potarł tylko twarz dłonią i potrząsnął głową. Wiem - powiedział. - Teraz jednak muszę was przeprosić. Dokąd idziesz? - spytał William. Powiedzieć pani Lind - spojrzał na niego Clerke. - Powinienem ją chyba ostrzec. Pani Lind była żoną naczelnego intendenta armii, jak również kochanką generała Burgoyne'a. *** Czy to pani Lind wykorzystała swe niewątpliwe dary z dobrym skutkiem, czy też górę wzięła przyrodzona generałowi odporność, cios, jakim był list od Howe'a, wkrótce zszedł na drugi plan. Cokolwiek by o nim mówić - napisał William w cotygodniowym liście do lorda Johna - wie, że niektóre decyzje należy podejmować szybko, tak samo jak działania. Znów ruszyliśmy w pościg za głównymi siłami amerykańskimi, ze zdwojonym wysiłkiem. Większość koni nam ukradziono, uciekły albo je zjedliśmy. W jednej parze butów mam już dziury w podeszwach. Dostaliśmy wiadomość od jednego z tropicieli, że miasto Bennington, niezbyt stąd odległe, wykorzystywane jest przez Amerykanów jako miejsce gromadzenia zaopatrzenia. Podobno nie jest zbyt mocno strzeżone. Generał wysyła więc pułkownika Bauma z regimentu heskiego z pięciuset ludźmi, by przejąć te bardzo nam potrzebne dostawy. Wyruszamy rano. William nie wiedział, czy to na skutek swej pijanej rozmowy z Balcarre-sem, czy z jakiegoś innego powodu mówiono teraz o nim, że potrafi dogadywać się z Indianami. Wszystko jedno, czy to dzięki tej wątpliwej umiejętności, czy też faktowi, że potrafił trochę mówić po niemiecku, znalazł się rankiem dwunastego sierpnia w wyprawie zaopatrzeniowej pułkownika - 116 Bauma. W skład oddziału wchodzili spieszeni kawalerzyści z Brunszwiku, dwa trzyfuntowe działa i setka Indian. Wieść niosła, że Amerykanie mają sprowadzone z Nowej Anglii bydło; że zgromadzili je w większej ilości w Bennington, wraz ze znaczną liczbą wozów pełnych kukurydzy, mąki i innych niezbędnych środków.

O dziwo gdy wyruszyli, nie padało, i już to przydało wyprawie optymizmu, zwiększonego jeszcze nadzieją na zdobycie żywności. Racje ograniczano od bardzo dawna - przynajmniej tak się wydawało, choć w rzeczywistości zaledwie od tygodnia. Tak czy inaczej, jeśli spędzi się więcej niż dzień, maszerując bez odpowiedniego pożywienia, człowiekowi się zdaje, że trwa to bardzo długo, a William doskonale to wiedział. Wielu Indian wciąż jechało konno; objeżdżali oni główny oddział, wypuszczali się naprzód, by zbadać drogę, wracali i proponowali przejście przez lub wokół miejsc, gdzie droga, która tu i ówdzie niemal znikała, została pożarta przez las lub zatopiona przez jeden z wezbranych deszczami strumieni, wypływających niespodziewanie ze wzgórz. Bennington leżało w pobliżu rzeki nazywanej Walloomsac. W drodze William zastanawiał się z jednym ze szwabskich poruczników, czy uda się załadować zapasy na tratwy, by przewieźć je do punktu spotkania w dole strumienia. Dyskusja była całkowicie teoretyczna, bo żaden z nich nie wiedział, w którą stronę płynie Walloomsac i czy w ogóle da się nią płynąć, pozwalała jednak obu ćwiczyć języki i zabić czas podczas długiego marszu w upale. Mój ojciec spędził sporo czasu w Niemczech - powiedział William ober-lejtnantowi Gruenewaldowi, starając się mówić powoli i wyraźnie. - Lubił bardzo jedzenie w Hanowerze. Na wzmiankę o Hanowerze Gruenewald, pochodzący z Hesji-Kassel, wydął pogardliwie wargi, ale zadowolił się obserwacją, że nawet Hanowerczyk potrafi upiec wołu i być może ugotować kartofle. Ale jego matka robiła danie z wieprzowiny i jabłek, pływające w czerwonym winie, doprawione gałką muszkatołową i cynamonem, na wspomnienie którego jeszcze teraz napływa mu ślina do ust. Po twarzy Gruenewalda spływał pot, znacząc strużki w kurzu i wsiąkając w kołnierz jasnoniebieskiego płaszcza. Zdjął wysoki hełm grenadiera i wytarł głowę ogromną chustką, wilgotną, bo nie był to pierwszy raz. Nie sądzę, byśmy znaleźli dziś cynamon - powiedział William - ale może świnię? Jeśli nam się uda, upiekę ją dla pana - zapewnił go Gruenewald - jeśli zaś - 117 chodzi o jabłka... - Wsunął dłoń za połę płaszcza i wyciągnął garść małych rajskich jabłuszek, którymi podzielił się z Williamem. - Mam ich beczkę, mam... Przerwały im podniecone okrzyki Indianina, wracającego ku kolumnie. William podniósł wzrok i zobaczył, jak jeździec pokazuje za siebie i krzyczy: „Rzeka!". To słowo dodało energii maszerującej kolumnie. Kawalerzyści - którzy mimo braku koni upierali się przy noszeniu wysokich butów i pałaszy, w wyniku czego poważnie cierpieli wyprostowali się i głośno dzwonili bronią w oczekiwaniu. Wzdłuż kolumny przebiegł kolejny okrzyk. Krowie łajno! To wywołało powszechne okrzyki i śmiech. William zauważył, że pułkownik Baum, który wciąż miał konia, wyjechał z kolumny i czekał na poboczu, pochylając się, by porozmawiać z przechodzącymi obok oficerami. Zwrócił też uwagę, że jego adiutant wskazuje na niewielkie .wzgórze naprzeciwko nich. Jak pan sądzi... - zaczął, zwracając się do Gruenewalda, ale ze zdumieniem stwierdził, że oberlejtnant gapi się na niego z otwartymi ustami i nieprzytomnym wyrazem twarzy. Ręka mu opadła. Hełm potoczył się w kurzu. William zamrugał i w tym momencie dostrzegł czerwony strumień, wypływający powoli spod ciemnych włosów Gruenewalda. Gruenewald nagle usiadł i zaraz potem upadł plecami na drogę. Twarz miał zupełnie białą. Kurwa - powiedział William, nagle świadom, co się dzieje. - Zasadzka! -krzyknął jak mógł najgłośniej. - Das ist ein Uberfall! W kolumnie rozległy się okrzyki, a spomiędzy drzew padło kilka strzałów. William złapał Gruenewalda pod pachy i pociągnął go pośpiesznie pod osłonę sosen. Oberlejtnant wciąż żył,

choć płaszcz miał mokry od potu i krwi. William upewnił się, czy pistolet Niemca jest załadowany i czy trzyma go w ręku. Wyciągnął własny i pognał ku Baumowi, który uniósł się w strzemionach i wydawał rozkazy po niemiecku wysokim, przenikliwym głosem. William zrozumiał tylko poszczególne słowa; rozejrzał się, by zobaczyć, czy uda mu się zrozumieć rozkazy pułkownika na podstawie zachowania żołnierzy heskich, i zauważył niewielką grupę tropicieli, biegnących ku niemu drogą. Ruszył im naprzeciw. Cholernie dużo buntowników - wysapał jeden z tropicieli, z trudem łapiąc oddech i wskazując za siebie. - Nadchodzą! - 118 Gdzie? Jak daleko? - Miał wrażenie, że zaraz rzuci się do ucieczki, ale zmusił się, by stać nieruchomo, mówić spokojnie i oddychać. Mila, może dwie. Udało mu się spytać, ilu ich jest. Może dwustu, może więcej. Mają muszkiety, ale nie mają artylerii. Dobrze, wróćcie i miejcie ich na oku. - Skierował się ku pułkownikowi Baumowi, czując pod stopami powierzchnię drogi, dziwną, jakby nie była tam, gdzie być powinna. *#* Okopali się pośpiesznie, ale sprawnie. Schowali za niewysokim wałem i prowizorycznymi barykadami ściętych drzew. Działa wciągnięto na niewielkie wzgórze i wycelowano w drogę. Rebelianci oczywiście zignorowali drogę i wynurzyli się z obu stron. W pierwszej fali mogło ich być około dwustu; trudno było ocenić, gdy biegli przez gęsty las. William zauważył jakiś ruch i strzelił w tym kierunku, nie mając jednak nadziei, że kogoś trafi. Atakująca fala zawahała się, ale tylko na moment. Dopadniemy ich teraz albo Molly Stark dziś zostanie wdową!* - krzyknął silny głos gdzieś za frontem rebeliantów. Co takiego? - William nie wierzył własnym uszom. Cokolwiek ten okrzyk oznaczał, miał doskonały skutek, ponieważ ogromna liczba buntowników wybiegła spomiędzy drzew i rzuciła się ku armatom. Żołnierze obsługujący działa, natychmiast uciekli, wraz ze znaczną liczbą innych. Rebelianci szybko załatwiali się z pozostałymi i William właśnie pogodził się ponuro z tym, że zanim go złapią, zrobi, co będzie musiał, gdy u jego boku pojawiło się dwóch Indian, chwyciło go pod ręce i zbijając z nóg, pośpiesznie oddaliło się w las. I tak właśnie porucznik Ellesmere raz jeszcze wystąpił w roli Kasandry, musiał bowiem opowiedzieć o potyczce pod Bennington generałowi Burgoyne'owi: ludzie zabici i ranni, stracone działa i ani jednego wołu na pociechę. I nie zabiłem jeszcze ani jednego rebelianta, pomyślał, wracając później zmęczony do namiotu. Uważał, że powinien tego żałować, nie był jednak pewien, czy żałuje. * Słowa historyczne: John Stark, dowódca w bitwie pod Bennington w stanie Vermont, w ten sposób zagrzewał swoich żołnierzy do walki. - 119 6o. Gra w dezerterów, runda 11 Jamie kąpał się w rzece, zmywając z siebie pot i brud, gdy usłyszał bardzo dziwne przekleństwa. Słowa były francuskie, ale wyrażane nimi uczucia zdecydowanie nie. Zainteresowany, wydostał się z wody, ubrał i poszedł wzdłuż brzegu do miejsca, w którym zgromadzili się zdziwieni robotnicy. Przed nimi stał młody mężczyzna, machając rękoma i gestykulując, w nadziei że dzięki temu zostanie zrozumiany. Ponieważ połowa robotników była Niemcami, a reszta Amerykanami z Wirginii, próby porozumienia się z nimi po francusku budziły jedynie ich rozbawienie. Jamie przedstawił się i zaofiarował swoje usługi jako tłumacz, i taki właśnie był początek jego znajomości z młodym polskim inżynierem, którego trudne nazwisko szybko skrócono do

Kos. Kos był inteligentny i wzruszający w swoim entuzjazmie. Jamie zaczął spędzać z nim sporą cżęść każdego dnia, zainteresowany budowanymi przez Kościuszkę (był dumny, że nauczył się wymawiać to prawidłowo) fortyfikacjami. Kos z kolei był wdzięczny za pomoc językową i zainteresowany uwagami, które Jamie czasem robił, wspominając rozmowy z Brianną. Rozmowa o wektorach i naprężeniach wyzwoliła w nim tęsknotę niemal nie do zniesienia. Równocześnie jednak czuł, jakby była bliżej niego. Coraz więcej czasu spędzał z młodym Polakiem, ucząc się pojedynczych słów z jego języka i dając Kosowi możliwość ćwiczenia języka, który, jak mu się wydawało, był angielskim. Co pana tu sprowadziło? - spytał kiedyś Jamie. Do Armii Kontynentalnej, mimo braku żołdu, wstąpiła zdumiewająca liczba europejskich oficerów. Najwyraźniej czuli oni, że nawet przy ograniczonych szansach zysków uda im się skłonić Kongres do nadania im rangi generałów, a to posłuży im do zdobycia innego zajęcia w Europie. Część z tych wątpliwych wolontariuszy była przydatna, słyszał jednak sporo uwag 0 tych, którzy nie byli. A myśląc o Mattiasie Fermoyu, był skłonny się z nimi zgodzić. Kos jednak do nich nie należał. No, po pierwsze pieniądze - odrzekł szczerze na pytanie, skąd wziął się w Ameryce. Mój brat ma w Polsce dwór, ale rodzina nie ma pieniędzy 1 nic tam po mnie. Żadna dziewczyna na mnie nie spojrzy. - Wzruszył ramionami. - Nie ma miejsca w polskim wojsku, ale ja umiem budować różne - 120 rzeczy, więc przybyłem, gdzie trzeba budować - uśmiechnął się. - Może też kobiety, dziewczyny z dobrej rodziny, z dobrymi pieniędzmi. Jeśli przybył pan tu z powodu pieniędzy i dziewcząt, to wstąpił pan do niewłaściwego wojska - zauważył Jamie, a Kościuszko się roześmiał. Powiedziałem: przede wszystkim pieniądze - poprawił. - Przyjechałem do Filadelfii, przeczytałem La Déclaration - wymówił to po francusku i z szacunku zdjął kapelusz, przyciskając go do piersi. - Ta rzecz, to pismo... Jestem zachwycony. Był tak zachwycony ideami zawartymi w tym szlachetnym dokumencie, że od razu zaczął szukać jego autora. Thomasa Jeffersona zapewne zaskoczyło nagłe pojawienie się pełnego pasji młodego Polaka, ale powitał go życzliwie. Spędzili niemal cały dzień, rozmawiając po francusku o filozofii, i tak zostali przyjaciółmi. Wielki człowiek - poważnie zapewnił Jamiego Kos, robiąc znak krzyża przed włożeniem kapelusza. - Niech Bóg ma go w swej opiece. Dieu accord-lui la sagesse - odrzekł Jamie. - Niech Bóg da mu mądrość. -Sądził, że Jefferson nie wystawi się na niebezpieczeństwo, nie jest bowiem żołnierzem. Kos wyciągnął pasmo sztywnych włosów z ust i pokręcił głową. Może kiedyś żona, gdy Bóg pozwoli. To, co mamy tutaj, jest ważniejsze niż żona. Wrócili do .pracy, ale Jamie z zainteresowaniem rozmyślał o tej rozmowie. Idea, że lepiej spędzić życie, dążąc do szlachetnego celu, niż tylko szukać bezpieczeństwa - z tym się w pełni zgadzał. Ale tak czysty cel był chyba jedynie dla mężczyzn bez rodzin. Cóż za paradoks - mężczyzna, który szuka własnego bezpieczeństwa, jest tchórzem; mężczyzna, który ryzykuje bezpieczeństwo rodziny, też jest tchórzem, jeśli nie gorzej. To doprowadziło go do jeszcze bardziej zawiłych myśli i kolejnych interesujących paradoksów. Czy kobiety hamują walkę o takie rzeczy jak wolność i inne ideały społeczne ze strachu o siebie lub swoje dzieci, czy w gruncie rzeczy inspirują te ideały i ryzyko związane z ich osiągnięciem, tworząc wartości, o które warto walczyć? Nie tylko walczyć w ich obronie, ale walczyć także o ich rozwój, bo człowiek pragnie, aby jego dzieci osiągnęły więcej, niż sam kiedykolwiek osiągnie.

Będzie musiał spytać Claire, co o tym sądzi, choć uśmiechnął się na myśl, co powie o pewnych sprawach, zwłaszcza o tym, czy kobiety z natury rzeczy hamują rozwój społeczny. Opowiedziała mu trochę o swoich doświadcze- 121 niach podczas wojny. Myślał o niej jak o wielkiej wojnie, choć mówiła, że wcześniej doszło do innej, też wielkiej. Czasem rzucała też pogardliwe uwagi o bohaterach, ale tylko wtedy, gdy Jamie bywał ranny. Doskonale wiedziała, do czego służą mężczyźni. Zresztą czy byłby tu, gdyby nie ona? Czy podjąłby tę walkę dla samych ideałów niepodległości, gdyby nie wiedział z pewnością, że zakończą się zwycięstwem? Musiał przyznać, że tylko szaleniec, idealista albo zupełny desperat byłby tu teraz; każda zdrowa osoba, która cokolwiek wiedziała o wojsku, potrząsnęłaby głową i odwróciła się przerażona. On też często był przerażony. A jednak... gdyby był sam, też by tak postąpił. Życie człowieka musi mieć wyższy cel, a nie tylko znalezienie pożywienia, by przeżyć. Ten cel zaś był naprawdę wielki - może większy, niż sądzili ci, którzy o niego walczyli. A jeśli będzie go to kosztowało życie? Cóż, nie będzie z tego zadowolony, ale świadomość, że pomógł, przyniesie mu ulgę w śmierci. Ostatecznie nie zostawi bezradnej żony; inaczej niż większość żon, Claire ma dokąd odejść, gdyby coś mu się stało. Raz jeszcze znalazł się w rzece. Płynął na plecach i snuł takie właśnie myśli, gdy usłyszał, jak ktoś gwałtownie łapie powietrze. Jamie stanął w wodzie, mokre włosy opadły mu na twarz; gdy je odgarnął, zobaczył na brzegu Rachel Hunter, która zasłaniała oczy rękami, a każda linia jej ciała wyraźnie mówiła o zdenerwowaniu. Szukałaś mnie, Rachel? - spytał, starejść się odnaleźć wzrokiemmiejsce, gdzie zostawił ubranie. Znów złapała powietrze i obróciła twarz w jego kierunku, wciąż zasłaniając dłońmi oczy. Przyjacielu Jamesie, twoja żona powiedziała, że cię tu znajdę. Przepraszam za... Proszę, proszę, wyjdź! - Rozpacz sprawiła, że choć trzymała mocno zamknięte oczy, opuściła ręce, wyciągając je ku niemu proszącym gestem. Co takiego... Denny. Brytyjczycy go złapali. W żyłach popłynął mu lód, znacznie zimniejszy niż wiatr na jego mokrej skórze. Gdzie, jak? Możesz już patrzeć - dodał, pośpiesznie zapinając spodnie. Poszedł z innym mężczyzną, udawali dezerterów. - Stał na brzegu koło niej, z koszulą przerzuconą przez ramię. Zauważył, że w kieszeni fartucha ma okulary brata i ściska je mocno w dłoni. - Mówiłam mu, żeby tego nie robił, mówiłam, mówiłam. - 122 Ja też mu mówiłem - powiedział ponuro Jamie. - Jesteś tego pewna, dziewczyno? Skinęła głową, blada jak płótno. Oczy miała wielkie, ale jeszcze nie płakała. Ten drugi uciekł i przybiegł do mnie. Powiedział, że mieli pecha. Przyprowadzono ich przed majora i był to ten sam człowiek, który już groził Denny'emu, że go powiesi. Ten drugi uciekł, ale Denny'ego złapali, i tym razem, tym razem... - Z trudem łapała oddech. Położył jej rękę na ramieniu. Znajdź tego drugiego i przyślij go do mojego namiotu, niech mi opowie dokładnie, gdzie twój brat się znajduje. Poszukam lana i sprowadzimy go. -Ścisnął jej ramię, by na niego spojrzała. Uniosła wzrok, była jednak tak przerażona, że niemal go nie widziała. Nie bój się, sprowadzimy ci go - powtórzył łagodnie. - Przysięgam na Chrystusa i jego matkę. Nie wolno bluźnić... Och, do diabła! - zawołała i zasłoniła usta dłonią. Zamknęła oczy, przełknęła i opuściła rękę. - Dziękuję.

Proszę bardzo - powiedział, odwracając głowę ku zachodzącemu słońcu. Czy Brytyjczycy wolą wieszać ludzi o zachodzie słońca czy o świcie? - Sprowadzimy go powiedział raz jeszcze zdecydowanie. Żywego lub martwego. *** W samym środku obozu dowódca zbudował szubienicę. Była to prymitywna konstrukcja z nieokorowanych pni i nieheblowanych desek. Sądząc po otworach i kręgach wokół gwoździ, kilkakrotnie ją już rozbierano i przenoszono, robiła jednak solidne wrażenie, a na widok wiszącej pętli Jamie doznał uczucia, jakby przełknął bryłę lodu. Za często graliśmy w dezerterów - szepnął Jamie do siostrzeńca. Sądzisz, że była używana? - mruknął łan, przyglądając się ponurej konstrukcji przez osłonę z liści dębu. Nie zadawaliby sobie takiego trudu, tylko żeby kogoś postraszyć. Jego to porządnie przestraszyło. Nie pokazał łanowi miejsca na dole głównej podpory, gdzie czyjeś rozpaczliwie kopiące nogi zdrapały korę. Prymitywna szubienica nie była na tyle wysoka, by spadający człowiek łamał sobie kark; powieszony na niej dusiłby się tylko powoli. Odruchowo dotknął szyi. Pamiętał dobrze gardło Rogera Maca i brzydką bliznę; jeszcze wyraźniej pamiętał smutek, który go opanował, gdy zdejmował Rogera Maca - 123 z drzewa, na którym go powieszono, wiedząc, że jest martwy, a świat zmienił się na zawsze. I tak było, choć Mac przeżył. Cóż, dla Rachel Hunter nie zmieni się - nie przybyli za późno, to było najważniejsze. Powiedział to łanowi, który rzucił mu zdziwione spojrzenie: „skąd wiesz?" - mówiło ono wyraźniej niż słowa. Wzruszył ramionami i wskazał głową miejsce nieco dalej w dole zbocza, gdzie wypiętrzenie porośniętych mchem skał zapewni im osłonę. Przesunęli się cicho, nisko schyleni, dostosowując ruchy do powolnego rytmu poruszanych wiatrem drzew. Był półmrok i świat wypełniały cienie. Nietrudno było udawać dwa więcej. Wiedział, że jeszcze nie powiesili Denny'ego Huntera, bo widział wisielców. Egzekucja zostawiała w powietrzu ślad i znaczyła dusze tych, którzy ją widzieli. Ten obóz zaś był cichy - nie dosłownie, bo żołnierze robili sporo hałasu, i dobrze - ale w sensie duchowym. Nie wyczuwał ani przerażenia, ani chorego podniecenia płynącego z tego samego źródła. Takie rzeczy się czuło. Więc Denny Hunter albo był tu żywy, albo gdzieś go odesłano. A jeśli był tutaj, to gdzie? . Na pewno zamknięty i strzeżony. Nie był to stały obóz, nie miał palisady, był jednak duży i okrążenie go zajęło im trochę czasu. Sprawdzali, czy Hunter nie przebywa gdzieś na otwartej przestrzeni, przywiązany do drzewa albo przykuty do wozu, nigdzie go jednak nie zauważyli. Zostawały więc namioty. Stały tam cztery duże namioty, a jeden z nich najwyraźniej był przeznaczony na magazyn. Rozbito go nieco z boku, obok zaś znajdowało się kilka wozów. Cały czas wchodziło do niego i wychodziło wiele osób, wynosząc worki z mąką albo suszoną fasolę. Nie widział mięsa, choć czuł zapach piekącego się królika i wiewiórek. Niemieccy dezerterzy mieli zatem rację -wojsko żyło z tego, co udało im się zebrać. Namiot komendanta? - szepnął cicho łan. Łatwo go było odróżnić, na szczycie powiewała bowiem flaga, a tuż przy wejściu stała grupka mężczyzn. Może nie. Na pewno zabrali Huntera do komendanta na przesłuchanie. I jeśli ten nie wierzył w szczerość Huntera, może trzymał go blisko siebie, by móc go dalej przesłuchiwać. Gdyby już jednak podjął decyzję - jak sądziła Rachel - odesłałby go gdzieś pod strażą, by czekał na wyrok. Pod strażą i gdzieś, gdzie nie rzucałby się w oczy, choć Jamie wątpił, by brytyjski dowódca spodziewał się wyprawy ratunkowej.

- 124 Ene, due, like, fake - mruknął pod nosem, przesuwając palec tam i z powrotem między dwoma pozostałymi namiotami. Strażnik z muszkietem stał mniej więcej między nimi; trudno powiedzieć, którego pilnował. - Ten -wskazał głową namiot po prawej, ale nagle poczuł, jak łan zesztywniał obok niego. Nie - powiedział cicho, wpatrując się w namioty. - Ten drugi. Było coś dziwnego w głosie lana, Jamie spojrzał więc na niego zaskoczony, a potem przeniósł wzrok na namiot. W pierwszej chwili poczuł tylko zakłopotanie, a potem świat się zmienił. Był półmrok, ale znajdowali się nie dalej niż pięćdziesiąt jardów od namiotów, więc trudno było się pomylić. Widział chłopca, kiedy ten miał dwanaście lat, ale doskonale pamiętał każdą chwilę spędzoną w jego towarzystwie, sposób, w jaki się trzymał, szybkie, pełne wdzięku ruchy - to ma po matce, pomyślał oszołomiony, widząc, jak wysoki młody oficer robi ręką gest identyczny jak kiedyś Geneva Dunsany - kształt pleców, głowy i uszu. Tylko jego szczupłe ramiona były teraz ramionami mężczyzny. Moje - pomyślał z przypływem dumy, która zaszokowała go tak jak nagłe pojawienie się Williama. - Są moje. Choć tak głęboko niepokojące, myśli te nie zajęły więcej niż pół sekundy, przemknęły mu tylko przez głowę. Bardzo powoli wciągnął powietrze i znów wypuścił. Czy łan pamięta Williama z ich spotkania przed siedmiu laty? Czy też podobieństwo jest tak oczywiste? To nie miało teraz znaczenia. Obóz szykował się do kolacji, za kilka minut wszyscy zajmą się posiłkiem. Lepiej działać wtedy, nawet bez osłony ciemności. To muszę być ja, prawda? - łan złapał go za przegub, zmuszając do powrotu do rzeczywistości. - Chcesz spowodować zamieszanie przedtem czy potem? Potem. - Cały czas myślał, gdy czołgali się ku obozowi, a teraz decyzja była już gotowa, jakby ktoś inny ją podjął. - Najlepiej by było, żeby się nam udało wyciągnąć go po cichu. Spróbuj, ale jeśli coś się nie uda, zaskrzecz. łan kiwnął głową i nic nie mówiąc, opadł na brzuch i zaczął się czołgać przez krzaki. Wieczór był chłodny i miły po upalnym dniu, Jamie miał jednak zimne ręce, objął więc nimi gliniany okrągły garnek z żarem. Przyniósł go z ich obozu, po drodze podsycając suchymi patykami. Ogień syczał powoli, pochłaniając kawałek suchego drzewa orzesznika; i widok, i zapach bezpiecznie kryły się w mgle dymu z ognisk, snującego się między drzewa- 125 * mi, przeganiającego muchy i żądne krwi komary, dzięki Bogu i Jego Matce. Sam był zdziwiony własnym niepokojem, to było do niego niepodobne, dotknął jednak sporranu i jeszcze raz sprawdził, czy butelka terpentyny jest dobrze zakorkowana, choć wiedział, że tak, inaczej poczułby jej zapach. Strzały w kołczanie przesunęły się, gdy oparł ciężar na drugim boku, zaszeleściły liście. Łatwo byłoby mu trafić stąd z łuku w namiot komendanta; jeśli łan zaskrzeczy, w ciągu sekundy płótno namiotu stanie w płomieniach, jeśli nie... Znów zaczął się poruszać, przeszukując wzrokiem ziemię, wypatrując odpowiedniego miejsca. Wszędzie była sucha trawa, jeśli nie będzie niczego więcej, namiot spłonie zbyt szybko. Chciał mieć szybki ogień, ale i duży. Żołnierze na pewno przeczesywali już las przy obozie w poszukiwaniu chrustu, zauważył jednak przewrócony pień świerka, za ciężki, by go nieść. Żołnierze odrąbali niższe gałęzie, ale wiele jeszcze zostało. Wiatr nie zdążył porwać wszystkich igieł. Cofnął się powoli, na tyle głęboko w las, by znów mógł się szybko poruszać. Zaczął zbierać suchą trawę, korę zerwaną pośpiesznie z gałęzi, wszystko, co będzie się dobrze palić.

Płonące strzały na namiocie dowódcy niewątpliwie natychmiast przykują uwagę, ale także wywołają powszechny alarm. Żołnierze wyleją się z obozu i ruszą jak szerszenie, szukając atakujących. Natomiast jeśli po prostu dojdzie do pożaru trawy... Takie rzeczy zdarzały się często. Choć niewątpliwie powstanie zamieszanie, gdy raz stwierdzą, że nic szczególnego się nie dzieje, nikt nie będzie szukać dalej. Po kilku minutach miał już wszystko gotowe. Cały czas był tak zajęły, że nawet nie spojrzał ponownie na swego syna. - Ale z ciebie kłamca, Jamie Fraserze - powiedział pod nosem i spojrzał. Williama nie było. *** Żołnierze jedli kolację. Nawet gdyby łan zrobił hałas, obchodząc powoli namiot po lewej stronie, stłumiłyby go ich wesołe rozmowy i odgłosy jedzenia. Jeśli ktoś go zobaczy, odezwie się w języku Mohawków, powie, że jest tropicielem z obozu Burgoyne'a i przyniósł informacje. Zanim postawią go przed dowódcą, albo wymyśli jakąś dobrą obrazową informację, albo wrzaśnie i wywalczy sobie drogę ucieczki, gdy inni zajmą się płonącymi strzałami. To jednak nie pomogłoby Denny'emu Hunterowi, zachowywał się więc ostrożnie. Razem z wujem Jamiem przyglądali się strażom tak długo, że wie- 126 dzieli, jakie jest ich rozstawienie, i znaleźli takie miejsce, w którym pole widzenia strażnika przesłaniały drzewa. Wiedział, że za namiotem nikt go nie zobaczy, chyba że potknie się o niego ktoś idący do lasu za potrzebą. Przy samej ziemi pod namiotem była szpara, a w środku stała zapalona świeca. Przez płótno widział jej niewyraźny blask. Przyglądał się szparze, ale nie zobaczył żadnego ruszającego się cienia, a zatem... Położył się i ostrożnie wsunął do środka rękę. Obmacywał ziemię wzdłuż, mając nadzieję, że nikt nie nadepnie mu na dłoń. Jeśli uda mu się znaleźć pryczę, wczołga się i położy pod nią, jeśli... Coś wyraźnie dotknęło jego dłoni, więc ugryzł się w język. Czy jesteś przyjacielem? - szepnął głos Denny'ego. łan widział teraz cień kwakra na płótnie, a Denny mocno trzymał go za rękę. Tak, to ja - szepnął. - Bądź cicho, cofnij się. Denny poruszył się i łan usłyszał brzęk metalu. Do diabła, założyli mu kajdany. Zacisnął wargi i wsunął się pod brzeg namiotu. Denny przywitał go w milczeniu, ale zaniepokojoną twarz rozjaśniła mu nadzieja. Drobny kwa-kier uniósł ręce i wskazał na stopy. I tu, i tam miał kajdany. Do diabła, rzeczywiście zamierzają go powiesić. łan pochylił się do ucha Denny'ego. Wyjdę przed tobą. Połóż się tam możliwie najbliżej i nie ruszaj się. -Głową pokazał tylną ścianę namiotu. - Wyciągnę cię. - Potem przerzuci Denny'ego przez ramię i ruszy do lasu, pohukując jak sowa, by zawiadomić wuja Jamiego, że pora wywołać pożar. Nie sposób ruszyć człowieka w kajdanach, zachowując całkowitą ciszę, ale jeśli będą mieli szczęście, to drapanie łyżkami misek i rozmowy żołnierzy zagłuszą brzęk. Odciągnął płótno jak najdalej, sięgnął pod spód i mocno złapał Denny'ego za ramiona. Był cięższy, niżby się wydawało, ale bez większego kłopotu łanowi udało się wyciągnąć górną część ciała Denny'ego z namiotu. Zaczął się pocić, przesunął się na bok, sięgnął do środka, by złapać Huntera za kostki, i owinął łańcuch wokół własnego nadgarstka, by luźna jego część nie brzęczała. Nie rozległ się żaden dźwięk, ale łan poderwał głowę, jeszcze zanim rozum mu powiedział, że powietrze obok niego poruszyło się, wskazując, że ktoś tam stoi. Cii - powiedział odruchowo, nie wiedząc, czy mówi do Denny'ego, czy do wysokiego żołnierza, który wyszedł z lasu i stał za nim. - 127 -

Co, do diabła... - zaczął żołnierz, najwyraźniej zaskoczony. Nie skończył pytania, tylko dał parę szybkich kroków i złapał lana za przegub. - Boże drogi, a ty skąd się tu wziąłeś? - William wpatrywał się w twarz lana, a łan dziękował Bogu, że nie mógł ruszyć drugiej ręki, bo na przegubie miał łańcuch Denny'ego; inaczej William byłby już martwy, a nie chciałby wyjaśniać tego wujowi Jamiemu. Przyszedł, by mi pomóc uciec, przyjacielu Williamie - powiedział cicho Denny Hunter z cienia na ziemi za łanem. - Byłbym wdzięczny, gdybyś mu nie przeszkadzał, choć zrozumiem, jeśli obowiązek każe ci działać inaczej. William szarpnął głową, rozejrzał się błyskawicznie, spojrzał w dół. Gdyby okoliczności nie były tak groźne, łan roześmiałby się, widząc wyraz jego twarzy - a właściwie wyrazy, bo było ich wiele w ciągu jednego uderzenia serca. William zamknął oczy i znów je otworzył. Nic nie mówcie - szepnął. - Nie chcę wiedzieć. - Przykucnął obok lana i razem w ułamku sekundy wyciągnęli Denny'ego na zewnątrz, łan odetchnął głęboko, uniósł dłonie do ust i zahukał, przerwał i po chwili znowu. William wpatrywał się w niego z mieszaniną zdziwienia i gniewu. Następnie łan podsunął ramię pod pas Denny'ego, William dźwignął doktora i z cichym tylko pobrzękiwaniem łańcuchów udało mu się przerzucić go łanowi przez plecy. Ścisnął ramię lana, a ruchem głowy wskazał las. W lewo - szepnął. - Po prawej stronie są latryny, sto jardów dalej dwóch wartowników. Niech światło Pana spłynie na ciebie, przyjacielu Williamie. - Szept Denny'ego dobiegł do uszu lana, ale był już w ruchu i nie wiedział, czy William usłyszał te słowa. Sądził jednak, że nie ma to znaczenia. Chwilę później w obozie za nim rozległy się pierwsze okrzyki: „Ogień!". 61. Strzelba to najlepszy towarzysz 15 września 1777 W początkach września połączyliśmy się z główną armią, która obozowała na brzegu Hudsonu w pobliżu Saratogi. Dowodził generał Horatio Gates. - 128 Z przyjemnością przyjął grupę obszarpanych uciekinierów i zagubionych milicjantów. Tym razem armia była dość dobrze zaopatrzona, otrzymaliśmy więc ubrania, przyzwoite jedzenie i niezwykły luksus - mały namiot, dzięki statusowi Jamiego jako pułkownika milicji, mimo że nie dowodził żadnym oddziałem. Znając Jamiego, nie miałam wątpliwości, że jest to tylko chwilowy stan rzeczy. Byłam zachwycona, że mam pryczę, na której mogę spać, stolik, na którym mogę jeść, i jedzenie, które dość regularnie mogę na tym stole stawiać. Przyniosłem ci prezent, Angliszko. - Jamie rzucił na stół worek - miły odgłos świadczył wyraźnie, że w środku jest mięso, tym bardziej że poczułam zapach świeżej krwi. Do ust napłynęła mi ślinka. Co to takiego, ptaki? - Nie były to kaczki ani gęsi, te wydawały z siebie bardzo charakterystyczny zapach: połączenie tłuszczu, piór i gnijących roślin wodnych. Ale może przepiórki albo na przykład pardwa? Oczyma duszy ujrzałam zapiekankę i przełknęłam z trudem. Nie, książka. - Z wypchanego worka wyciągnął niewielką paczuszkę owiniętą dziurawym brezentem i z dumą złożył mi ją w dłoniach. Książka - powtórzyłam. Pokiwał głową zachęcająco. Tak, słowa wydrukowane na papierze. Pamiętasz jeszcze coś takiego? Wiem, że od dawna nie czytaliśmy. Rzuciłam mu niechętne spojrzenie i starając się ignorować burczenie w brzuchu, otworzyłam paczuszkę. Był to mocno sfatygowany, niewielkich rozmiarów tomik: Życie i myśli],W. Pana

Tristrama Shandy, tom I. Choć nie zachwyciło mnie, że otrzymałam literaturę zamiast jedzenia, poczułam zainteresowanie. Rzeczywiście od bardzo dawna nie miałam w ręku dobrej książki. O tej zaś słyszałam, ale nigdy jej nie czytałam. Właściciel musiał ją lubić - powiedziałam, obracając w dłoniach tomik. Grzbiet był niemal przetarty, a brzegi obciągniętej skórą okładki błyszczące. Przyszła mi do głowy nieprzyjemna myśl. - Jamie, ale nie zabrałeś tego... to nie jest od... Nie zabrałeś jej trupowi, co? Pozbawiania zabitych wrogów broni, ekwipunku i przydatnych ubrań nie uważano za grabież, była to przykra konieczność. Jamie pokręcił głową, wciąż grzebiąc w worku. Nie, znalazłem ją na brzegu małego strumyka; pewnie ktoś ją upuścił, uciekając. - 129 Cóż, tak było lepiej, choć byłam pewna, że człowiek, który zgubił książkę, żałuje utraty tak cenionego towarzysza. Otworzyłam ją w przypadkowym miejscu i zmrużyłam oczy, wpatrując się w drobną czcionkę. Angliszko. Tak? - Uniosłam wzrok i zobaczyłam, że Jamie przygląda mi się ze współczuciem, ale i rozbawieniem. Potrzebujesz okularów, nie zdawałem sobie z tego sprawy. Nonsens. - Serce jednak podskoczyło mi lekko. - Doskonale widzę. Ach, tak? - Podszedł i wyjął mi książkę z ręki. Otworzył ją pośrodku i przytrzymał przed moją twarzą. - Przeczytaj to. Odchyliłam się do tyłu, a on się przybliżył. Przestań! Jak mam przeczytać cokolwiek, jeśli podtykasz mi to pod sam nos? To się nie ruszaj. - Odsunął książkę od mojej twarzy. - Czy teraz widzisz litery wyraźniej? Nie - powiedziałam, zła. - Dalej, jeszcze dalej. Nie, do jasnej cholery, jeszcze dalej! W końcu musiałam przyznać, że litery zaczynają przybierać wyraźny kształt dopiero w odległości jakichś osiemnastu cali od oczu. Cóż, to bardzo mała czcionka - rzuciłam, zażenowana i zniecierpliwiona. Oczywiście zdawałam sobie sprawę, że mój wzrok nie jest już tak ostry jak kiedyś, ale zdenerwowała mnie ta nieprzyjemna konfrontacja z dowodem, że choć nie jestem jeszcze ślepa jak nietoperz, niedługo będę mogła zacząć konkurować pod względem dalekowzroczności z kretami. Dwunastopunktowy kaslon - odrzekł Jamie, spoglądając na tekst zawodowym okiem. To prawda, że kształt jest okropny, a spacje powinny być co najmniej o połowę większe, ale i tak - zamknął książkę i spojrzał na mnie, unosząc brew - potrzebujesz okularów, a nighean. Też coś. - Sięgnęłam po książkę, otworzyłam ją i podałam mu. - A więc może ty przeczytasz? Zaskoczony i trochę czujny wziął jednak książkę i spojrzał na nią, potem odsunął ją nieco od oczu, i jeszcze trochę... Przyglądałam się z tą samą mieszaniną rozbawienia i współczucia, gdy w końcu niemal zupełnie wyprostował ramię, zanim mógł coś przeczytać: „Dlatego żywot pisarza - wbrew temu, co sam myśli o sobie - jest nie tyle ustawicznym tworzeniem, ile ustawiczną wojną. Wynik zaś jego probacji w pisarskim rzemiośle, podobnie jak wynik probacji każdego żołnierza wojującego na tym świecie - zależy nie - 130 tyle od zdolności rozumu, ile od zdolności oporu"*. - Zamknął książkę i spojrzał na mnie. No cóż - stwierdził - dobrze, że potrafię jeszcze strzelać. Ja zaś jestem w stanie rozróżnić zioła po zapachu. I dobrze, bo nie sądzę, byśmy po tej stronie Filadelfii znaleźli kogoś, kto robi okulary.

Nie, raczej nie. Ale gdy znajdziemy się w Edynburgu, to znam tam właściwego człowieka. Kupię ci okulary w oprawie ze skorupy żółwia na co dzień, a na niedzielę takie w złotej oprawce. I chcesz, żebym czytała w nich Biblię, co? - spytałam. Ach, nie. To tylko na pokaz. Ostatecznie - ujął mnie za rękę pachnącą koprem i kolendrą, uniósł ją do ust i lekko przesunął czubkiem języka wzdłuż linii życia na dłoni - najważniejsze rzeczy robi się dotykiem, prawda? ##* Przerwał nam kaszel przy wejściu do namiotu. Odwróciłam się i zobaczyłam dużego, niedźwiedziowatego mężczyznę z rozpuszczonymi na ramionach długimi, siwymi włosami. Miał pogodną twarz, bliznę na górnej wardze i łagodne, choć przenikliwe spojrzenie, które spoczęło na worku. Zesztywniałam. Wydano wyraźny zakaz grabieży na farmach, a choć Jamie upolował te konkretne ptaki w lesie, nie był w stanie tego udowodnić. A ten dżenteljnen, choć ubrany w samodział i myśliwską koszulę, niewątpliwie poruszał się i emanował pewnością siebie oficera. Czy pan jest pułkownikiem Fraserem? - spytał Jamiego i wyciągnął dłoń. - Daniel Morgan. Znałam to nazwisko, choć jedyna rzecz, jaką wiedziałam o Danielu Morganie - z przypisu w książce do historii do ósmej klasy Brianny - to fakt, że jest sławnym strzelcem. Ta wiadomość nie była szczególnie przydatna, bo wszyscy to wiedzieli. Gdy pojawił się w obozie pod koniec sierpnia ze swoimi ludźmi, powtarzano sobie to z zainteresowaniem. Teraz spojrzał z ciekawością na mnie, a potem znów worek, na którym wyraźnie widać było piórka. Pozwoli pani - powiedział i nie czekając, aż się odezwę, podniósł worek i wyciągnął z niego martwego kurczaka. Szyja wisiała bezwładnie, a tam gdzie było dwoje oczu, widniała duża krwawa dziura. Morgan wydął wargi w bezgłośnym gwiździe i rzucił Jamiemu ostre spojrzenie. * Z przekładu Krystyny Tarnowskiej. - 131 Czy to celowo? - spytał. Zawsze staram się trafić w oko - odrzekł uprzejmie Jamie - bo nie chcę niszczyć mięsa. Na twarzy pułkownika Morgana rozlał się szeroki uśmiech. Niech pan pójdzie ze mną, panie Fraser, i proszę wziąć strzelbę. Tego wieczoru jedliśmy kolację przy ognisku Daniela Morgana, a towarzystwo - nakarmione potrawką z kurczaka - unosiło kubki z piwem i wykrzykiwało toasty na cześć nowego członka elitarnej grupy. Od kiedy tego popołudnia Morgan porwał Jamiego, nie miałam szansy zamienić z nim słowa i zastanawiałam się, co o tym wszystkim sądzi. Wyglądało na to, że dobrze się czuje w towarzystwie strzelców, choć czasem spoglądał na Morgana tak, jakby wciąż nie był pewien, co o nim sądzić. Jeśli o mnie chodzi, bardzo się ucieszyłam. Strzelcy z założenia walczą w pewnej odległości, często większej nawet niż zasięg kuli z muszkietu; są także cenni, więc dowódcy raczej nie ryzykują wciągania ich do walki wręcz. Żaden żołnierz nie jest zupełnie bezpieczny, ale w niektórych formacjach śmiertelność jest znacznie wyższa, a choć godziłam się z tym, że Jamie jest urodzonym hazardzistą, cieszyłam się, że jednak ma większe szanse. Wielu strzelców należało do tak zwanych długich myśliwych, innych nazywano ludźmi zza gór - tym nie towarzyszyły żony. Kilka kobiet przybyło jednak z mężami, od razu więc nawiązałam z nimi znajomość, podziwiając niemowlę jednej z nich.

Pani Fraser? - spytała starsza dama, siadając ciężko na pniu koło mnie. -Czy to pani jest tą znachorką? Owszem - potwierdziłam. - Nazywają mnie Białą Czarownicą. - Cofnęły się nieco na te słowa, ale to, co zakazane, zawsze przyciąga. Ostatecznie cóż mogłam im zrobić w środku obozu wojskowego, w otoczeniu ich uzbrojonych po zęby mężów i synów? Już po paru minutach udzielałam rad na wszelkie tematy, od bólów miesiączkowych po kolkę. Dostrzegłam, że Jamie uśmiecha się szeroko, widząc moją popularność. Pomachałam do niego dyskretnie, a potem skupiłam się na najbliższym otoczeniu. Mężczyźni oczywiście nadal pili, od czasu do czasu wybuchając głośnym śmiechem. Potem zapadała cisza i tylko jeden coś opowiadał, a potem cały cykl się powtarzał. W pewnym momencie jednak - 132 atmosfera się zmieniła, tak nagle, że przerwałam dyskusję na temat wysypki pieluszkowej i spojrzałam ku ognisku. Daniel Morgan wstawał ciężko. Wśród obserwujących go mężczyzn wyczuwałam wyraźnie nastrój oczekiwania. Czy zamierzał wygłosić przemówienie? O Boże drogi - powiedziała cicho pani Graham, siedząca koło mnie. -Znów to robi. Nie miałam czasu spytać jej, co takiego robi, bo już zdążył to zrobić. Stanął pośrodku zgromadzonych, chwiejąc się lekko jak stary niedźwiedź, a wiatr od ogniska unosił jego długie siwe włosy. Mrużył oczy, a wpatrywał się, jak zauważyłam, w Jamiego. Coś panu pokażę, panie Fraser - powiedział tak głośno, że kobiety, które wciąż rozmawiały, przerwały i wszyscy skupili na nim wzrok. Chwycił dół długiej wełnianej myśliwskiej koszuli i ściągnął ją przez głowę, rzucił na ziemię, rozłożył ramiona jak tancerz i obrócił się powoli. Wszyscy głośno złapali powietrze, choć sądząc po uwadze pani Graham, większość musiała to już widzieć. Jego plecy od szyi po pas pokryte były bliznami niewątpliwie starymi bliznami, ale na całych potężnych, szerokich plecach nie było cala kwadratowego gładkiej skóry. Nawet ja poczułam się zaszokowana. Zrobili to Brytyjczycy - powiedział tonem towarzyskiej konwersacji, odwracając się i opuszczając ramiona. - Dostałem czterysta dziewięćdziesiąt dziewięć batów. Liczyłem. Zgromadzeni wybuchnęli śmiechem, on też uśmiechnął się szeroko. - Miałem dostać pięćset, ale pomylił się o jeden. Nie zwróciłem mu na to uwagi. Znów śmićch. Najwyraźniej to przedstawienie już znali, ale kochali. Gdy skończył i usiadł koło Jamiego, wciąż nagi do pasa, trzymając w dłoni zwiniętą koszulę, rozległy się kolejne toasty i okrzyki. Wyraz twarzy Jamiego niczego nie zdradzał, zauważyłam jednak, że się rozluźnił. Najwyraźniej wyrobił już sobie zdanie o Danielu Morganie. Jamie uniósł pokrywkę małego żelaznego garnka z wyrazem twarzy świadczącym o ostrożnej nadziei. To nie jedzenie - poinformowałam go niepotrzebnie, bo zaczął łapać powietrze jak ktoś, kto niechcący wciągnął w nos chrzan. Mam nadzieję - powiedział, kaszląc i wycierając łzy z oczu. - Chryste, Angliszko, to gorsze niż zazwyczaj. Czy chcesz kogoś otruć? - 133 Tak, Plasmodium vivax. Przykryj to z powrotem. - Szykowałam odwar kory chinowej i galasówek do leczenia malarii. A mamy w ogóle jakieś jedzenie? - spytał żałośnie, przykrywając garnek. Wyobraź sobie, że tak. - Sięgnęłam do przykrytego ściereczką wiadra, stojącego u moich stóp, i tryumfalnie wyciągnęłam z niego upieczone w cieście mięso. Złota skórka lśniła od tłuszczu.

Miał teraz taki wyraz twarzy, jaki musieli mieć Izraelici na widok Ziemi Obiecanej. Wyciągnął ręce i przyjął w nie mięso z czcią odpowiednią dla tak cennego daru. Wrażenie to jednak zniknęło natychmiast, gdy się wgryzł w mięso. Skąd to masz? - spytał po kilku chwilach błogiego przeżuwania. - Czy jest tego więcej? Owszem. Przyniosła mi to miła prostytutka imieniem Daisy. Przerwał jedzenie, uważnie przyjrzał się mięsu, czy zdradzą jakoś swoje pochodzenie, wzruszył ramionami i odgryzł kolejny kęs. Czy chcę wiedzieć, co takiego dla niej zrobiłaś, Angliszko? Nie, chyba nie, dopóki jesz. Czy widziałeś lana? Nie. - Może krótkość odpowiedzi wynikała z faktu, że miał pełne usta, zauważyłam jednak zmianę w jego sposobie zachowania się, zatrzymałam się więc w pół ruchu. A czy wiesz, gdzie łan jest? Mniej więcej. - Nie odrywał wzroku od jedzenia, tym samym potwierdzając moje przypuszczenia. Czy chcę wiedzieć, co takiego robi? Nie, nie chcesz. O, Boże drogi! *** łan Murray starannie nasmarował włosy niedźwiedzim sadłem, wetknął w nie dwa indycze pióra, zdjął koszulę, zwinął ją razem ze sfatygowanym tartanem i umieścił pod zwalonym pniem. Kazał Rollowi pilnować, a potem wynurzył się spomiędzy drzew i ruszył ku obozowi Brytyjczyków. Stój! Zwrócił pozbawioną wyrazu, nieco znudzoną twarz ku wartownikowi, który go zatrzymał. Wartownik był chłopcem może piętnastoletnim, a musz- 134 kiet wyraźnie drżał mu w dłoniach, łan miał nadzieję, że malec nie strzeli do niego przypadkiem. - Tropiciel - powiedział zwięźle i nie oglądając się więcej, przemaszerował obok wartownika. Czuł jednak, że jakiś pająk wędruje mu po plecach między łopatkami. Tropiciel, pomyślał z pewnym rozbawieniem. Cóż, ostatecznie była to prawda. Przemierzał obóz w ten sam sposób, nie reagując na rzucane mu od czasu do czasu spojrzenia. Większości ludzi, którzy w ogóle zwrócili na niego uwagę, nie interesowało jednak to, co robi. Kwaterę Burgoyne'a łatwo było zauważyć. Duży zielony namiot stał jak ropucha wśród równych rzędów niewielkich białych namiotów żołnierzy. Znajdował się w pewnej odległości; łan nie zamierzał się do niego zbliżać, mógł jednak wiedzieć, jak wchodzą do niego i wychodzą oficerowie, posłańcy, a czasami jakiś tropiciel, choć żaden z nich nie był Indianinem. Indiańskie obozy znajdowały się po drugiej stronie, w lesie, poza głównym obozem wojskowym. Nie był pewien, czy spotka tu jakichś ludzi Tha-yendanegei, którzy mogliby go rozpoznać, ale nie byłoby to groźne, bo podczas wizyty w domu Josepha Branta nie mówił nic na temat polityki. Zapewne więc po prostu przyjęliby go, nie zadając niewygodnych pytań. Większe problemy mogłoby przynieść spotkanie z Huronami i Oneidami, których Burgoyne zatrudniał do nękania Armii Kontynentalnej, łan był absolutnie pewien, że jest w stanie zrobić na nich wrażenie Mohawka, ale jeśli okażą się zbyt podejrzliwi albo zbyt poruszeni, niewiele się dowie. Dowiedział się jednak kilku rzeczy, po prostu przechodząc przez obóz. Morale nie było wysokie. Między namiotami leżały śmieci, praczki towarzyszące armii siedziały na trawie,

pijąc dżin, a ich kotły stały puste i zimne. Ogólnie panowała atmosfera przygaszenia, ale i determinacji. Część żołnierzy grała w kości i piła, większość jednak topiła ołów i robiła kule do muszkietów albo naprawiała i czyściła broń. Brakowało żywności. Czuł w powietrzu głód, dodatkowo wrażenie to potwierdziła kolejka stojąca przed namiotem piekarza. Nikt z kolejki na niego nie spojrzał, wpatrywali się bowiem w wynoszone z namiotu bochenki, łamane na pół. A zatem byli na połowie racji - to dobrze. To wszystko razem nie było jednak ważne. Jeśli zaś chodzi o liczbę żołnierzy i ich uzbrojenie, te informacje już posiadali. Wuj Jamie, pułkownik Morgan i generał Gates chcieliby się dowiedzieć czegoś na temat zapasów prochu i amunicji, ale artyleria razem z zapasami prochu będzie mocno - 135 strzeżona, a indiański tropiciel nie miałby żadnego powodu, by się znaleźć w ich pobliżu. Zauważył coś kątem oka, rozejrzał się więc ostrożnie i zaraz pośpiesznie zwrócił wzrok przed siebie, zmuszając się, by nie przyśpieszać kroku. Jezu, to znów ten Anglik, którego uratował na bagnach, człowiek, który mu pomógł uwolnić Denny'ego, a także... łan zdecydowanie odsunął tę myśl. Wiedział, że jest... - bo nikt nie może tak wyglądać i nie być. Uznał jednak, że nie może przyznać się do tej myśli nawet sam przed sobą, a co dopiero zdradzić się wyrazem twarzy. Zmusił się, by oddychać jak zwykle i iść dalej obojętnie, bo tropiciel Mohawk tak właśnie by się zachował. Cholera, zamierzał poświęcić pozostałe jeszcze godziny dnia na pogawędki z Indianami i zbieranie informacji, a po zmroku chciał cicho wrócić do obozu i przekraść się w pobliże namiotu Burgoyne'a, by posłuchać, o czym się w nim mówi. Jeśli jednak ten wysoki porucznik się tu kręci, może się to okazać zbyt niębezpieczne. Ostatnie, czego by chciał, było spotkanie z nim twarzą w twarz. Hej! - Ten głos wbił mu się w ciało jak ostry odłamek. Rozpoznał go, wiedział, że zwraca się do niego, nie odwrócił się jednak. Jeszcze sześć kroków, pięć, cztery, trzy... dotarł do końca uliczki między namiotami i skręcił w prawo, znikając tamtemu z pola widzenia. Hej! - Głos rozległ się jeszcze bliżej, niemal tuż za nim, rzucił się więc biegiem w stronę drzew. Dostrzegło go tylko paru żołnierzy; jeden się podniósł, potem jednak zatrzymał, nie wiedząc, co robić, łan prześliznął się więc koło niego, a potem zanurkował między drzewa. No, to tyle - mruknął, przykucając za osłoną krzewów. Wysoki porucznik przepytywał teraz człowieka, obok którego przebiegł. Obaj patrzyli w las. Żołnierz kręcił głową i bezradnie wzruszał ramionami. Chryste, ten chłopak znów ruszył w jego kierunku, łan odwrócił się i cicho przemknął między drzewami, zagłębiając się w las. Słyszał za sobą Anglika, bo tamten szedł głośno, łamiąc gałęzie jak niedźwiedź, który na wiosnę wychodzi z koliby. Murray! - krzyczał. - Murray, czy to ty?! Zaczekaj! Bracie Wilka, czy to ty? łan zaklął brzydko pod nosem po gaelicku i odwrócił się, by zobaczyć, kto odezwał się do niego w języku Mohawków. To rzeczywiście ty! A gdzie twój wilk, czy coś go w końcu zjadło? - Stary przyjaciel Rosomak patrzył na niego rozjaśniony i poprawiał przepaskę biodrową, bo właśnie się wysiusiał. - 136 Mam nadzieję, że coś zje ciebie - powiedział łan do przyjaciela bardzo cicho. - Muszę uciekać, ściga mnie pewien Anglik. Wyraz twarzy Rosomaka od razu się zmienił. Choć wciąż się uśmiechał i spoglądał wyczekująco, ruchem głowy wskazał początek ścieżki za sobą. Potem twarz mu nagle obwisła i zataczając się, ruszył przed siebie, w kierunku, z którego przybył łan.

łan ledwo zdążył zniknąć wśród drzew, gdy Anglik imieniem William wybiegł na polankę i wpadł na Rosomaka, który złapał go za wyłogi munduru, spojrzał żałośnie i powiedział: „Whisky?". Nie mam whisky - odrzekł krótko, choć nie nieuprzejmie William, próbując uwolnić się od Rosomaka. Okazało się to dość trudne. Rosomak okazał się znacznie zręczniejszy, niżby to sugerowała jego przysadzista sylwetka, więc gdy tylko William odsuwał jedną jego dłoń, druga łapała go w innym miejscu. Do tego Rosomak zaczął opowiadać porucznikowi, w języku Mohawków, historię sławnego polowania, które zyskało mu imię. Od czasu do czasu przerywał, krzyczał: „whisky", i machając rękami, próbował objąć Anglika. łan nie marnował czasu na podziwianie zdolności językowych Williama, które były znaczne, ale oddalał się jak najszybciej ku zachodowi. Nie mógł wrócić przez obóz. Zapewne zdołałby się schronić w jednym z obozów indiańskich, niewykluczone jednak, że William tam właśnie by go szukał, gdy już uwolni się od Rosomaka. Czego on, do diabła, ode mnie chce? - mruknął łan pod nosem, nie dbając już o zachowanie ciszy, ale przeciskając się przez krzaki z pewną ostrożnością. Porucznik William musiał wiedzieć, że należy do Armii Kontynentalnej -z powodu Denny'ego Huntera i gry w dezerterów - a jednak nie wszczął alarmu na jego widok, zawołał tylko, zaskoczony, ale jak ktoś, kto chce po prostu porozmawiać. Może był to tylko wybieg? William jest może młody, ale nie głupi. Nie może być, zważywszy na to, kto jest jego... A niewątpliwie go ścigał. Słyszał za sobą cichnące głosy. Uznał, że William może już zdołał rozpoznać Rosomaka, choć gdy spotkali się po raz pierwszy, był niemal nieprzytomny z gorączki. Jeśli tak, to będzie wiedział, że Rosomak jest przyjacielem lana, i od razu zrozumie wybieg. Nie miało to jednak znaczenia, bo łan znalazł się już dość głęboko w lesie, William go nie dopadnie. Poczuł zapach dymu i świeżego mięsa. Odwrócił się i skierował w dół zbocza ku niewielkiemu strumieniowi. Od razu rozpoznał, że to obóz Mohawków, zatrzymał się jednak. Zapach i ta świadomość przyciągały go jak - 137 świeca ćmę, ale nie wolno mu tam iść - nie teraz. Jeśli William rzeczywiście rozpoznał Rosomaka, to zacznie poszukiwania lana od obozu Mohawków. A jeśli ona tam będzie... Znowu ty - usłyszał nieprzyjemny głos Mohawka. - Nigdy się niczego nie uczysz? Uczył się jednak. Wiedział już, że powinien uderzyć pierwszy. Odwrócił się na pięcie i wziął zamach aż zza kolan, dodając całą siłę swego ciała. Staraj się tak walnąć, jakbyś chciał mu przebić twarz - powiedział mu kiedyś wuj Jamie, gdy zaczął sam chodzić po ulicach Edynburga. Jak zwykle była to dobra rada. Kostki palców zabolały go tak, że wzdłuż ramienia przez szyję aż po szczękę przebiegła go niebieska błyskawica, ale Słoneczny Łoś odleciał dwa kroki do tyłu i uderzył w drzewo, łan stał, dysząc ciężko i delikatnie dotykając stawów palców. Zbyt późno przypomniał sobie, że rada wuja Jamiego zaczynała się od „jeśli zdołasz, uderz go w najwrażliwsze miejsce", nie miało to już jednak znaczenia, bo Słoneczny Łoś jęczał cicho z zamkniętymi oczyma, łan zastanawiał się, czy lepiej powiedzieć coś pogardliwego i odejść dumnie, czy kopnąć go w jaja, zanim zdąży wstać, ale w tej chwili spomiędzy drzew wynurzył się Anglik William. Przeniósł wzrok z lana, który wciąż oddychał ciężko, jakby właśnie przebiegł milę, na Słonecznego Łosia, który przetoczył się i uniósł na czworakach, ale najwyraźniej nie był w stanie wstać. Krew kapała mu z twarzy na zwiędłe liście. Kap, kap, kap... Nie chciałbym przeszkadzać w prywatnej sprawie - powiedział uprzejmie William ale byłbym wdzięczny, gdyby zechciał pan zamienić ze mną słowo, panie Murray. - Odwrócił się i nie czekając, by zobaczyć, czy łan za nim podąży, zagłębił się w las. łan skinął głową, nie mając pojęcia, co powiedzieć, i ruszył za Anglikiem, z satysfakcją wsłuchując się w ostatnie kap, kap krwi Słonecznego Łosia.

Anglik opierał się o drzewo i przyglądał obozowi Mohawków nad strumieniem. Jakaś kobieta wycinała kawały mięsa ze świeżo upolowanego jelenia i wieszała je na rusztowaniu, by wyschło. Nie była to Pracująca Rękoma. William przeniósł ciemnoniebieskie spojrzenie na lana; ten poczuł się dziwnie, ale nie miało to właściwie znaczenia. Nie będę pytać, co robiłeś w obozie. Chciałem tylko podziękować ci za konia i pieniądze i spytać, czy od chwili, gdy tak uprzejmie zostawiłeś mnie pod opieką panny Hunter i jej brata, widziałeś ją może? - 138 Owszem, widziałem. - Kostki prawej dłoni spuchły mu już mocno i zaczęły pulsować. Pójdzie do Rachel, to mu je zabandażuje. Od tej myśli zakręciło mu się w głowie, więc w pierwszej chwili nie zdał sobie sprawy, że William czeka, i to dość niecierpliwie, by powiedział coś więcej. - Ach, tak... Hunterowie są z wojskiem, tym, no, drugim wojskiem powiedział niezręcznie. - Jej brat jest lekarzem wojskowym. Twarz Williama nie zmieniła się, ale rysy mu stwardniały, łan przyglądał się temu zafascynowany. Wielokrotnie widział, jak coś takiego dzieje się z twarzą wuja Jamiego, i wiedział, co to oznacza. Tutaj? - spytał William. Tak, tutaj. - Kiwnął głową w kierunku obozu Amerykanów. - To znaczy tam. Rozumiem - powiedział spokojnie William. - Gdy ją zobaczysz, czy możesz przekazać jej moje wyrazy szacunku? A także, oczywiście, jej bratu. Och, dobrze - powiedział łan, myśląc równocześnie: A więc to tak? Cóż, nie zobaczysz jej, a ona i tak nie będzie chciała mieć nic do czynienia z żołnierzem, więc lepiej to przemyśl. - Oczywiście - dodał, z pewnym opóźnieniem zdając sobie sprawę, że w tej chwili dla Williama liczy się tylko jako posłaniec z wiadomością do Rachel Hunter. Był ciekaw, ile to jest warte. Dziękuję. - Twarz Williama nie wydawała się już wykuta z żelaza. Przyglądał się uważnie łanowi, a w końcu skinął głową. - Życie za życie, panie Murray - powiedział cicho. Jesteśmy kwita. Lepiej, żebym pana następnym razem nie zauważył, bo mogę nie mieć wyboru. Odwrócił się i odszedł. Przez jakiś czas czerwień jego munduru prześwitywała między drzewami. 62. Jeden sprawiedliwy 19 września 1777 Słońce już wstało, choć pozostawało niewidoczne. Słyszeliśmy werble z obu stron; dochodziły do nas odgłosy brytyjskiej pobudki i oczywiście oni musieli słyszeć naszą. Dwa dni wcześniej strzelcy odbyli krótką potyczkę z brytyjskimi żołnierzami. Dzięki działalności lana i innych zwiadowców generał - 139 O' Gates bardzo dobrze orientował się w wielkości i rozmieszczeniu sił Burgoy-ne'a. Kościuszko wybrał na miejsce obronne Bemis Heights; była to wysoka skarpa rzeki, przecięta licznymi jarami schodzącymi w dół do wody. Przez ostatni tydzień jego ludzie pracowali łopatami i siekierami jak szaleni. Amerykanie byli gotowi. Mniej więcej. Kobiet oczywiście nie dopuszczano na narady generałów, uczestniczył w nich natomiast Jamie, stąd też dowiedziałam się o sprzeczce między generałem Gatesem, głównodowodzącym, a generałem Arnoldem, który uważał, że to on powinien dowodzić. Generał Gates chciał okopać się na Bemis Heights i czekać na atak brytyjski, generał Arnold natomiast upierał się, by Amerykanie wykonali pierwszy ruch i zmusili brytyjskich żołnierzy

do walki w gęsto zarośniętych jarach, co rozbiłoby ich formacje i wystawiło na ogień snajperów, którzy w razie potrzeby mogliby się wycofać za wały i okopy na Heights. - Arnold wygrał - doniósł łan, wychylając się z mgły, by złapać kawałek grzanki - a wuj Jamie już poszedł ze strzelcami. Powiedział, że zobaczycie się wieczorem. A na razie... pochylił się i lekko pocałował mnie w policzek. Potem uśmiechnął się bezczelnie i zniknął. Żołądek zwinął mi się w twardą kulę, tyleż ze wszechpanującego podniecenia, co ze strachu. Amerykanie stanowili grupę dość przypadkową i obszarpaną, mieli jednak czas się przygotować, wiedzieli, co ich czeka, i wiedzieli, o jaką stawkę walczą. Ta bitwa miała zadecydować o kampanii na północy: albo Burgoyne wygra i pomaszeruje dalej, zamykając wojsko Jerzego Waszyngtona pod Filadelfią w pułapce między swoją armią a armią generała Howe'a, bądź też jego żołnierze zostaną powstrzymani i wyłączeni z gry. W tym wypadku to armia Gatesa będzie mogła podążyć na południe, by wspomóc Waszyngtona. Wszyscy byli tego świadomi. Miałam wrażenie, że oczekiwanie wręcz naelektryzowało mgłę. Sądząc po słońcu, mgła uniosła się około godziny dziesiątej. Nieco wcześniej zaczęły się rozlegać strzały - odległe, krótkie salwy. Pomyślałam, że to ludzie Daniela Morgana atakują pikiety. Z tego, co Jamie mówił poprzedniego wieczoru, wiedziałam, że zamierzają brać na cel oficerów i zabijać tych, którzy nosili srebrne plastrony. Nie spałam ostatniej nocy, wyobrażając sobie porucznika Ransoma i jego srebrny plastron. We mgle, w zamieszaniu bitewnym, z daleka... Przełknęłam, ale gardło uparcie było ściśnięte; nie mogłam zmusić się do wypicia nawet łyka wody. Jamie zasnął z upartą koncentracją żołnierza, ale obudził się głęboko w nocy. Koszulę miał mokrą od potu i drżał mimo chłodu. Nie pytałam, o czym - 140 śnił - wiedziałam. Znalazłam mu suchą koszulę i skłoniłam, by się położył, opierając głowę na moim łonie. Potem głaskałam go po włosach, aż zamknął oczy, wydawało mi się jednak, że nie zasnął. Teraz nie było już chłodno, mgła rozwiała się, a do nas docierał stały odgłos ognia, powtarzanych salw, słabych odległych okrzyków, trudno było jednak zrozumieć, kto krzyczy i do kogo. Potem nagły, odbijający się echem huk brytyjskiej armaty - i cisza. Obóz zamarł chwila przerwy - i natychmiast wybuchła bitwa: strzelanina, krzyki i stały huk armat. Część kobiet skupiła się razem, część w ponurym nastroju zajęła pakowaniem rzeczy, na wypadek gdybyśmy musiały uciekać. Koło południa znów zapanowała względna cisza. Czyżby było po wszystkim? Czekałyśmy, a gdy po chwili dzieci zaczęły domagać się jedzenia i popłakiwać, poczułyśmy coś w rodzaju pełnej napięcia normalności. Nic nowego się nie działo. Słyszałyśmy jęki rannych i wołanie o pomoc, ale nikogo nie przyniesiono. Byłam gotowa. Miałam mały wóz ciągnięty przez muła, wyposażony w bandaże i sprzęt medyczny, a także niewielki namiot, który mogłam rozstawić, gdybym musiała operować w deszczu. Muł stał przywiązany niedaleko, spokojnie skubał trawę i ignorował zarówno napięcie, jak dochodzące od czasu do czasu salwy. Po południu znów rozpoczęła się walka. Tym razem podążające za wojskiem kobiety i wozy kucharzy rzeczywiście zaczęły się wycofywać. Po obu stronach grzmiały działa, tak często, że miało się wrażenie, iż rozpętała się potworna burza. Widziałam, jak nad skarpą wznosi się wielka chmura dymu z czarnego prochu. Mimo że miała kształt tylko zbliżony do grzyba, i tak przywiodła mi na myśl Nagasaki i Hiroszimę. Po raz nie wiem już który naostrzyłam nóż i skalpele. ♦**

Zbliżał się wieczór. Słońce wyraźnie zniżało się nad horyzontem, zabarwiając mgłę na ponury ciemnopomarańczowy kolor. Znad rzeki dobiegł do nas podmuch wieczornego wiatru, rozpraszając nieco mgłę nad samą ziemią i formując ją w wiry i chmury. Wszystkie zagłębienia wypełniały kłęby dymu z czarnego prochu, które unosiły się wolniej niż lżejsza mgła. Powietrze przenikał smród siarki, a cała scena była może nie tyle piekielna, ile krwawa i przerażająca. - 141 Tu i tam nagle otwierał się widok, jakby ktoś odsunął zasłonę, ukazując pole bitwy. Gdzieś daleko poruszały się ciemne postacie, pochylały się, przebiegały kawałek, zatrzymywały się nagle, unosiły głowę jak pawiany, które wypatrują geparda. To kobiety - żony i dziwki żołnierzy - ruszyły jak kruki, by rabować trupy. A także dzieci. Dziewięcio-, dziesięcioletni może chłopiec siedział na leżącym pod krzakiem ciele żołnierza w czerwonej kurtce i rozbijał mu twarz ciężkim kamieniem. Zatrzymałam się na ten widok jak sparaliżowana i ujrzałam, że chłopiec sięga w otwarte, krwawiące usta, by wyrwać ząb. Wsunął zakrwawiony łup do torby przewieszonej przez ramię, poszukał dalej, i stwierdziwszy, że żołnierz nie ma już innych obluzowanych zębów, zabrał swój kamień, przydatny do dalszej pracy. Poczułam przypływ nudności i pośpieszyłam dalej. Wojna, śmierć czy rany nie były mi obce, nigdy jednak przedtem nie znalazłam się tak blisko bitwy; nigdy dotąd nie znalazłam się na polu bitewnym usłanym trupami i rannymi, zanim zajęli się nimi lekarze i ekipy porządkowe. Słyszałam wezwania o pomoc, a także czasami jęki i krzyki, które w mgle robiły niesamowite wrażenie i przypominały mi, niestety, o opowiadanych w szkockich górach historiach o urisge, czyli przeklętych duchach wrzosowisk. Podobnie jak bohaterowie tych opowieści nie zatrzymywałam się, by odpowiedzieć na ich wezwanie, tylko szłam dalej, potykając się o grudy ziemi i ślizgając na wilgotnej trawie. Widziałam fotografie wielkich pól bitewnych od amerykańskiej wojny secesyjnej po plaże Normandii. Tutaj wyglądało jednak zupełnie inaczej. Nie było spalonej ziemi ani stosów splątanych kończyn; panował bezruch, a w powietrzu rozlegały się jedynie głosy rannych oraz głosy tych, którzy -jak ja - wzywali zaginionego przyjaciela czy męża. Artyleria rozbiła trochę drzew, a w tym świetle wydawało mi się, że ciała zmieniły się w pnie, długie ciemne kształty leżące na trawie - tyle tylko, że niektóre z nich wciąż się poruszały. Tu i tam ktoś unosił rękę lub próbował się czołgać. Ofiara wojny walcząca przeciwko wezwaniu śmierci. Zatrzymałam się i krzyknęłam w mgłę, wzywając go po imieniu. Słyszałam odpowiedzi, ale żadna nie była jego głosem. Przede mną leżał młody człowiek z rozrzuconymi ramionami i wyrazem zdumienia na twarzy. Jego głowę otaczała kałuża krwi, jak wielka aureola. Dolna część jego ciała znajdowała się sześć stóp dalej. Przeszłam między jedną a drugą, unosząc spódnicę i zatykając nos, by nie czuć gęstego, żelaznego zapachu krwi. - 142 Światło już przygasało, ale gdy pokonałam następne wzniesienie, natychmiast dojrzałam Jamiego. Leżał twarzą w dół w zagłębieniu, z jedną ręką wyciągniętą, drugą zwiniętą pod ciałem. Ramiona ciemnogranatowego płaszcza były niemal czarne od wilgoci, nogi rozrzucone i nieco uniesione, w długich butach. Odebrało mi dech. Popędziłam do niego w dół zbocza, nie zwracając uwagi na zrytą trawę, błoto i krzewy. Zbliżając się, zauważyłam niewielką postać, która wysunęła się zza pobliskiego krzaka i rzuciła ku niemu, padła na kolana obok, bez wahania złapała go za włosy i szarpnęła mu głowę na bok. W ręce trzymała coś, co błysnęło jasno mimo zapadającego zmroku. Stop! - krzyknęłam. - Zostaw go, ty bydlaku!

Zaskoczona postać uniosła głowę, ja zaś pognałam naprzód, pokonując ostatnie jardy. Spojrzały na mnie zmrużone, obrzeżone na czerwono oczy, świecące w okrągłej, brudnej od sadzy i ziemi twarzy. Wynoś się - warknęła. - Pierwsza go znalazłam. - W ręce miała nóż. Wysuwała go teraz w moim kierunku. Byłam zbyt wściekła i zbyt bałam się o Jamiego, by poczuć strach. Zostaw go! Spróbuj go dotknąć, a zabiję cię! - wysyczałam. Zacisnęłam pięści i najwyraźniej robiłam wrażenie, że zrealizuję swoją groźbę, bo kobieta szarpnęła się w tył, puszczając włosy Jamiego. Jest mój - powiedziała wojowniczo, wysuwając ku mnie głowę. -Znajdź sobie innego. Z mgły wynurzyła się druga postać i zmaterializowała u jej boku. To chłopiec, którego wcześniej widziałam, brudny i chudy tak samo jak ta kobieta. Nie miał noża, trzymał jednak pasek metalu odcięty z manierki. Krawędź była ciemna od krwi - albo rdzy. Spojrzał na mnie wrogo. Jest nasz, tak powiedziała mama. Uciekaj! I to już! Nie czekając, czy go posłucham, czy nie, przerzucił nogę przez plecy Jamiego, usiadł na nim i zaczął wymacywać kieszenie jego kurtki. On żyje, mamo - powiedział - czuję, jak mu bije serce. Lepiej szybko poderżnij mu gardło, chyba nie jest poważnie ranny. Złapałam chłopca za kołnierz i szarpnięciem zrzuciłam z ciała Jamiego. Upuścił swoją broń, krzyknął i zaczął młócić mnie ramionami i łokciami, ja jednak kopnęłam go kolanem w tyłek, tak mocno, by trafić w kręgosłup, i zacisnęłam mu rękę na szyi. Drugą ręką uwięziłam chudy przegub. Puść go! - Kobieta zmrużyła oczy jak łasica i odsłoniła drapieżne zęby. Nie odważyłam się spuścić kobiety z oka, by spojrzeć na Jamiego, leżał - 143 jednak na granicy mojego pola widzenia, z odwróconą na bok głową; jego szyja lśniła bielą, bezbronna i odsłonięta. Wstań i odsuń się albo uduszę go na śmierć - zagroziłam. - Przysięgam, że to zrobię. Kucała nad ciałem Jamiego z nożem w ręku, próbując wyczuć, czy mówię poważnie. Mówiłam poważnie. Chłopiec walczył i wykręcał się w moim uchwycie, kopiąc mnie w łydki. Był mały jak na swój wiek i chudy jak szczapa, ale silny. Miałam wrażenie, że mocuję się z węgorzem. Jeszcze mocniej zacisnęłam rękę na jego szyi, zabulgotał i przestał walczyć. Włosy miał sklejone cuchnącym tłuszczem i brudem, ich smród drażnił mi nozdrza. Kobieta wstała powoli. Była znacznie niższa ode mnie, chuda, z podartych rękawów wystawały kościste przeguby. Nie miała wieku. Pod brudem i głodową opuchlizną mogła mieć równie dobrze dwadzieścia, jak i pięćdziesiąt lat. Mój mąż tam leży, martwy. Tam na ziemi - powiedziała, wskazując głową mgłę za sobą. - Nie miał nic poza muszkietem, który zabierze sierżant. -Spojrzała w stronę lasu, do którego wycofały się oddziały brytyjskie. -Wkrótce znajdę sobie mężczyznę, ale teraz mam dzieci do nakarmienia. Dwójkę poza tym chłopcem. - Oblizała wargi, a w jej głosie pojawiła się prosząca nuta. - Ty jesteś sama, dasz sobie radę lepiej niż my. Oddaj mi tego tu. Jest ich tam przecież więcej. - Wskazała głową zbocze za moimi placami, gdzie leżeli zabici i ranni rebelianci. Widocznie rozluźniłam uchwyt, ponieważ chłopiec szarpnął się nagle i uwolnił, skoczył nad ciałem Jamiego i potoczył do stóp matki. Wstał teraz, uważnie przyglądając mi się błyszczącymi, szczurzymi oczyma, pochylił się i pomacał trawę wokół stóp. Wyprostował się po chwili ze swoją prowizoryczną bronią.

Zajmij się nią, mamo - powiedział chrapliwym na skutek podduszenia głosem - a ja zajmę się nim. Kątem oka dostrzegłam błysk metalu na wpół schowanego w trawie. Czekaj - krzyknęłam i dałam krok w tył - nie zabijaj go. Nie rób tego -krok w bok, kolejny do tyłu - pójdę, zostawię go wam, ale... - rzuciłam się w bok i złapałam zimną metalową rękojeść. Już przedtem miałam w ręku pałasz Jamiego. Był to pałasz kawalerzysty, większy i cięższy niż zwykły, mimo to uniosłam go dwiema rękami i machnęłam. Matka i syn odskoczyli w tył, z identycznym, aż śmiesznym wyrazem zaskoczenia. - 144 Wynoście się - powiedziałam. Otworzyła usta, lecz nie wydała dźwięku. Przykro mi z powodu twego męża - patrzyłam na nią - ale mój leży tutaj. Wynoście się, powiedziałam. - Znów uniosłam pałasz. Kobieta cofnęła się pośpiesznie, odciągając chłopca. Odwróciła się i poszła, rzucając przekleństwa przez ramię, nie zwracałam jednak na to uwagi. Chłopiec oddalał się, utkwiwszy we mnie wzrok. Pozna mnie, gdy mnie znów zobaczy - a ja jego. Zniknęli we mgle. Opuściłam pałasz, który nagle okazał się tak ciężki, że musiałam rzucić go na trawę. Padłam na kolana przy Jamiem; serce waliło mi głośno, a ręce się trzęsły, gdy szukałam mu tętna na szyi. Odwróciłam mu głowę i tuż pod szczęką zauważyłam równo pulsującą tętnicę. Dzięki Bogu - szepnęłam do siebie - och, dzięki Bogu. *** Obmacałam go szybko, szukając ran. Nie sądziłam, aby rabusie wrócili, bo na grzbiecie górskim za sobą słyszałam już głosy grupy ludzi; był to oddział rebeliantów szukający rannych. Oprócz wielkiego guza na czole, który już zrobił się fioletowy, nie widziałam żadnych ran. Chłopiec miał rację - pomyślałam z wdzięcznością - nie jest ciężko ranny. Potem przekręciłam go na plecy i zobaczyłam jego dłoń. Szkoccy górale zazwyczaj walczyli, trzymając w jednej ręce pałasz, a w drugiej niewielką skórzaną tarczę, którą odbijali ciosy przeciwnika. Jamie nie miał tarczy. Ostrze trafiło go między trzecim a czwartym palcem prawej ręki i przecięło dłoń. Była to głęboka, paskudna rana, dochodząca niemal do przegubu, ale mimo jej okropnego wyglądu nie widziałam wiele krwi. Padając, przycisnął dłoń ciałem, a jego ciężar zadziałał jak opaska uciskowa. Przód koszuli miał cały czerwony, a na wysokości serca widniała wielka plama. Rozerwałam mu koszulę i pomacałam w środku, by się upewnić, że krew pochodzi tylko z dłoni - tak było; pierś miał chłodną i wilgotną od trawy, ale nienaruszoną. Sutki skurczyły mu się i zesztywniały z zimna. To łaskocze - odezwał się sennym głosem i niezręcznie machnął lewą ręką, starając się mnie odsunąć. Przepraszam - powiedziałam, tłumiąc chęć nerwowego śmiechu, który wzbierał we mnie z czystej radości, że żyje i jest przytomny. Wsunęłam mu ramię pod pachę i pomogłam usiąść. Wyglądał jak pijany: jedno oko miał tak - 145 opuchnięte, że niemal niewidoczne, a we włosach pełno trawy. Zachowywał się też jak pijany i niepokojąco kiwał się na boki. Jak się czujesz? - spytałam. Niedobrze mi - odparł, przechylił się na bok i zwymiotował. Pomogłam mu się położyć na powrót na trawie i wytarłam mu usta, a potem zajęłam się bandażowaniem dłoni.

Ktoś się tu wkrótce pojawi - zapewniłam go. - Włożymy cię na wóz, a ja się potem tym zajmę. Aha - jęknął słabo, gdy zaciągałam bandaż. - Co się stało? Co się stało? - Przerwałam swoje czynności i spojrzałam na niego. - Ty pytasz mnie?! Co się stało w bitwie, znaczy się? - powtórzył cierpliwie, patrząc na mnie zdrowym okiem. - Wiem, co mnie się przydarzyło. Mniej więcej - dodał, dotknął czoła i skrzywił się. Tak, mniej więcej - powiedziałam brutalnie. - Dałeś się pósiekać jak jakiś wieprz i masz niemal rozwaloną głowę. Znów próbowałeś zostać cholernym bohaterem, to właśnie ci się przydarzyło. Ja nie... - zaczął, ale przerwałam mu. Ulga, że żyje, szybko ustępowała wściekłości. Nie musiałeś jechać do Ticonderogi! Nie powinieneś był jechać! Powiedziałeś, że zajmiesz się pisaniem i drukowaniem! Powiedziałeś, że nie zamierzasz walczyć, chyba że będziesz musiał! Nie, nie musiałeś, ale i tak walczysz. Ty żądny chwały, uparty Szkocie z nosem w chmurach. Z nosem w chmurach? Wiesz, o co mi chodzi, bo taki właśnie jesteś! Mogłeś zginąć! Owszem - przytaknął - i myślałem, że tak się stanie, gdy ten dragon się na mnie rzucił. Ale wrzasnąłem i przestraszyłem jego konia - dodał weselszym tonem. - Koń stanął dęba i kopnął mnie w twarz kolanem. Nie zmieniaj tematu! A czy to nie dobry temat, że nie zginąłem? - spytał, usiłując unieść brew, ale mu się nie udało. Nie! Dobrym tematem jest twoja głupota, twój cholerny, samolubny upór! Ach, o tym mówisz. Tak, o tym, ty... ty... głupku! Jak śmiesz mi to robić! Sądzisz, że nie mam w życiu nic lepszego do roboty, tylko włóczyć się za tobą i zszywać cię co chwila z kawałków?! - Teraz już po prostu wrzeszczałam. - 146 Moja wściekłość wzmogła się, gdy zobaczyłam, że się śmieje, a wyraz twarzy, z jednym podbitym okiem, ma po prostu łobuzerski. Byłabyś dobrą żoną rybaka, Angliszko. Masz odpowiednie słownictwo. Zamknij się, ty cholerny, pierdolony... Usłyszą cię - przerwał mi spokojnie, machając ręką ku zbliżającej się do nas grupie żołnierzy Armii Kontynentalnej. Nie dbam o to! Gdybyś nie był ranny, tobym... tobym... Uważaj, Angliszko - powiedział, wciąż się uśmiechając. - Nie chcesz chyba czegoś mi odrąbać, bo będziesz musiała później przyszywać. Nie prowokuj mnie, do cholery - wycedziłam przez zęby, patrząc na pałasz, który wcześniej upuściłam. Zauważył go i sięgnął, ale nie dawał sobie rady. Parsknęłam głośno, przechyliłam się przez niego, złapałam za rękojeść i włożyłam mu ją w dłoń. Usłyszałam okrzyk z grupy mężczyzn schodzących po zboczu i odwróciłam się, by do nich pomachać. Ktoś, kto by cię teraz usłyszał, pewnie by uznał, że specjalnie ci na mnie nie zależy, Angliszko - odezwał się za moimi plecami. Odwróciłam się, by na niego spojrzeć. Bezczelny uśmiech zniknął, wciąż jednak patrzył na mnie pogodnie. Masz język jak wiedźma - powiedział - lecz dobry z ciebie szermierz, Angliszko. Otworzyłam usta, ale słowa, których przed chwilą miałam aż za wiele, zniknęły jak rozwiewająca się siwa mgła. Położył mi na ramieniu zdrową dłoń. Tymczasem, a nighean donn, dziękuję ci za życie.

Zamknęłam usta. Mężczyźni byli już niemal przy nas. Słyszałam szelest ich kroków na trawie, okrzyki i rozmowy, zagłuszające coraz słabsze jęki rannych. Proszę bardzo - odparłam. *** Hamburger - mruknęłam pod nosem, ale nie dość cicho. Uniósł pytająco brew. Siekane mięso - wyjaśniłam i brew wróciła na miejsce. No, to prawda. Powstrzymałem dłonią cios pałasza. Szkoda, że nie miałem tarczy, bo z łatwością bym go odparował. Dobrze - przełknęłam. Nie była to bynajmniej najgorsza rana, jaką w życiu widziałam, ale wciąż na jej widok robiło mi się niedobrze. Czubek - 147 Moja wściekłość wzmogła się, gdy zobaczyłam, że się śmieje, a wyraz twarzy, z jednym podbitym okiem, ma po prostu łobuzerski. Byłabyś dobrą żoną rybaka, Angliszko. Masz odpowiednie słownictwo. Zamknij się, ty cholerny, pierdolony... Usłyszą cię - przerwał mi spokojnie, machając ręką ku zbliżającej się do nas grupie żołnierzy Armii Kontynentalnej. Nie dbam o to! Gdybyś nie był ranny, tobym... tobym... Uważaj, Angliszko - powiedział, wciąż się uśmiechając. - Nie chcesz chyba czegoś mi odrąbać, bo będziesz musiała później przyszywać. Nie prowokuj mnie, do cholery - wycedziłam przez zęby, patrząc na pałasz, który wcześniej upuściłam. Zauważył go i sięgnął, ale nie dawał sobie rady. Parsknęłam głośno, przechyliłam się przez niego, złapałam za rękojeść i włożyłam mu ją w dłoń. Usłyszałam okrzyk z grupy mężczyzn schodzących po zboczu i odwróciłam się, by do nich pomachać. Ktoś, kto by cię teraz usłyszał, pewnie by uznał, że specjalnie ci na mnie nie zależy, Angliszko - odezwał się za moimi plecami. Odwróciłam się, by na niego spojrzeć. Bezczelny uśmiech zniknął, wciąż jednak patrzył na mnie pogodnie. Masz język jak wiedźma - powiedział - lecz dobry z ciebie szermierz, Angliszko. Otworzyłam usta, ale słowa, których przed chwilą miałam aż za wiele, zniknęły jak rozwiewająca się siwa mgła. Położył mi na ramieniu zdrową dłoń. Tymczasem, a nighean donn, dziękuję ci za życie. Zamknęłam usta. Mężczyźni byli już niemal przy nas. Słyszałam szelest ich kroków na trawie, okrzyki i rozmowy, zagłuszające coraz słabsze jęki rannych. Proszę bardzo - odparłam. *** Hamburger - mruknęłam pod nosem, ale nie dość cicho. Uniósł pytająco brew. Siekane mięso - wyjaśniłam i brew wróciła na miejsce. No, to prawda. Powstrzymałem dłonią cios pałasza. Szkoda, że nie miałem tarczy, bo z łatwością bym go odparował. Dobrze - przełknęłam. Nie była to bynajmniej najgorsza rana, jaką w życiu widziałam, ale wciąż na jej widok robiło mi się niedobrze. Czubek - 147 czwartego palca został równo odcięty tuż poniżej paznokcia. Ostrze zestru-gało ciało z wnętrza palca i trafiło między trzeci i czwarty. - To musiało być blisko rękojeści powiedziałam, starając się zachować spokój - bo inaczej odciąłby ci całą zewnętrzną część dłoni.

Nie ruszył dłonią, gdy jej dotykałam, ale widziałam pot na jego górnej wardze. Nie potrafił powstrzymać jęku. Przykro mi - mruknęłam zdawkowo. Nie szkodzi - odpowiedział równie zdawkowo, zamknął oczy, a potem je otworzył. Odetnij go - powiedział nagle. Co takiego? - Cofnęłam się i spojrzałam zaskoczona. Ruchem głowy wskazał dłoń. Ten palec. Odetnij go, Angliszko. Nie mogę tego zrobić! - Wiedziałam jednak, że ma rację, ponieważ przecięte zostały też ścięgna. Nie było właściwie szans, że kiedyś będzie mógł ruszać palcem, a jeśli nawet, to z bólem. Niezbyt mi służył w ciągu ostatnich dwudziestu lat - powiedział, patrząc obojętnie na ranną dłoń - a teraz będzie jeszcze gorzej. Złamałem go kilkakrotnie właśnie dlatego, że tak sterczał. Jeśli go amputujesz, przynajmniej nie będę miał z nim kłopotu. Chciałam się kłócić, ale nie było na to czasu. W górę zbocza, ku wozowi, zaczynali ściągać ranni. Byli to milicjanci, nie żołnierze armii regularnej. Gdyby w pobliżu stacjonował jakiś pułk, zapewne miałby lekarza, ja jednak byłam bliżej. Cholerny bohater, zawsze cholerny bohater - mruknęłam. Wcisnęłam zwitek szarpi w zakrwawioną dłoń Jamiego i szybko zabandażowałam. -Tak, będę go musiała amputować, ale później. Trzymaj się. Au, przecież mówiłem, że nie jestem bohaterem. To nie znaczy, że się nie starałeś - powiedziałam, zaciągając zębami węzeł na bandażu. To na razie musi wystarczyć. Zajmę się tym, gdy będę miała czas. - Owiniętą bandażem rękę włożyłam do niewielkiej miski wypełnionej alkoholem i wodą. Zbladł, gdy alkohol przesączył się przez bandaże do żywego mięsa, wciągnął ostro powietrze przez zaciśnięte zęby, ale nic nie powiedział. Wskazałam mu koc, który rozłożyłam na ziemi; pod osłoną wozu położył się posłusznie, przyciskając zabandażowaną rękę do piersi. Wstałam z kolan, ale zawahałam się, uklękłam znów i pośpiesznie pocałowałam go w kark, odsuwając na - 148 bok związane włosy, splątane i sklejone na wpół wyschłym błotem i martwymi liśćmi. Widziałam łuk jego policzka. Napiął się przelotnie, gdy się uśmiechnął, a potem rozluźnił. Rozeszła się już wieść, że jest wóz szpitalny, więc zobaczyłam sporą grupę chodzących rannych. Widziałam też, że światło mojej latarni przywołuje tych, którzy nieśli lub ciągnęli rannych towarzyszy. Czekał mnie pracowity wieczór. Pułkownik Everett obiecał mi dwóch asystentów, Bóg jednak wie, gdzie pułkownik w tej chwili był. Przez chwilę przyglądałam się rosnącemu tłumowi i zauważyłam młodego człowieka, który właśnie ułożył pod drzewem rannego przyjaciela. Hej, ty - zawołałam, ciągnąc go za rękaw. - Boisz się krwi? Zaskoczony, uśmiechnął się jednak szeroko przez maskę z błota i dymu. Był mniej więcej mojego wzrostu, ale miał szerokie ramiona i twarz, którą -gdyby nie była tak brudna - można by nazwać anielską. Tylko jeśli jest moja, proszę pani. A jak na razie, dzięki Bogu, nie jest. To chodź ze mną - powiedziałam, odwzajemniając uśmiech. - Zostaniesz moim pomocnikiem. No proszę. Hej, Harry - krzyknął do przyjaciela - dostałem awans! Powiedz swojej mamie, gdy będziesz do niej pisać, że jednak Lester coś osiągnął! - Ruszył za mną, wciąż roześmiany. Gdy jednak oprowadziłam go wśród rannych, wskazując, jaka jest gradacja powagi ran, uśmiech szybko zniknął z twarzy i pojawiło się skupione spojrzenie.

Pierwszeństwo mają ci, którzy mocno krwawią. - Wcisnęłam mu w ręce bandaże i worek z szarpiami. - Daj im to, powiedz ich towarzyszom, by mocno przycisnęli szarpie do ran albo założyli opaskę uciskową wokół kończyny powyżej rany. Wiesz, co to jest opaska uciskowa? Och tak, proszę pani - zapewnił. - Założyłem kiedyś taką, gdy pantera zraniła mojego kuzyna Jessego, w hrabstwie Caroline. Bardzo dobrze. Nie marnuj czasu, robiąc to sam, chyba że musisz. Niech robią to ich towarzysze. Złamane kości mogą teraz chwilę zaczekać. Tych ulokuj tam, pod tym wielkim bukiem. Rannych w głowę i z obrażeniami wewnętrznymi, którzy nie krwawią, umieszczaj tutaj, przy tym kasztanowcu, jeśli można ich ruszyć; jeśli nie, pójdę do nich. - Wskazałam za siebie i obróciłam się, rozglądając. - Jeśli zobaczysz jakichś całych zdrowych ludzi, przyślij ich, żeby rozstawili szpitalny namiot, najlepiej na tej równinie - tam, a potem jeszcze paru, żeby wykopali rów latrynowy - chyba tam. - 149 Tak jest, proszę pani. - Lester pochylił głowę i chwycił worek z szarpiami. - Zaraz się tym zajmę, proszę pani. Choć przez jakiś czas nie trzeba się przejmować latrynami - dodał. Większość tych chłopców już się dawno zesrała ze strachu. - Roześmiał się, ukłonił i wyruszył w drogę. Miał rację. W powietrzu unosił się słaby smród odchodów, jak zwykle na polu bitwy, łącząc się z odorem krwi i dymu. Podczas gdy Lester sortował rannych, ja zajęłam się naprawami. Miałam kuferek medyczny, torbę z nićmi chirurgicznymi i misę z alkoholem. Ustawiłam to z tyłu wozu, a beczułkę z alkoholem postawiłam obok, by pacjenci mogli na niej siedzieć - jeśli będą w stanie. Najgorsze rany pochodziły od bagnetów; na szczęście nie używano kartaczy, ci zaś, których trafiły kule armatnie, byli już poza zasięgiem mojej pomocy. Pracując, słuchałam jednym uchem rozmów mężczyzn czekających na swoją kolejkę. To było największe cholerstwo, jakie kiedykolwiek widziałem. Ilu ich tam było? pytał któryś sąsiada. Nie mam pojęcia - odparł tamten, kręcąc głową. - Przez jakiś czas widziałem tylko czerwień, nic poza tym, a potem w pobliżu wybuchła kula armatnia, więc przez dłuższy czas widziałem tylko dym. - Potarł twarz. Łzy spływające mu z oczu wyrzeźbiły długie linie w sadzy, która pokrywała go od piersi aż po czoło. Rzuciłam okiem pod wóz, ale nic nie widziałam. Miałam słabą nadzieję, że szok i zmęczenie przyniosą Jamiemu sen, mimo bólu ręki. Wszyscy wokół mnie, mimo że ranni, byli w pogodnych nastrojach. Ogólnie panowała atmosfera ulgi i uniesienia. Dalej, w dole zbocza, we mgle w pobliżu rzeki, słyszałam okrzyki zwycięstwa i bezładne dźwięki piszczałek i werbli - żołnierze dawali ujście radości i uniesieniu. Przez hałas przebił się czyjś głos. Był to oficer w mundurze, na gniadym koniu. Czy ktoś widział tego wielkiego rudego bydlaka, który zatrzymał szarżę? Odpowiedział mu pomruk. Wszyscy zaczęli się rozglądać, ale nikt nie odpowiedział. Jeździec zeskoczył z konia, owinął lejce wokół gałęzi i ruszył przez tłum rannych w moim kierunku. Kimkolwiek on jest, to mówię, ma jaja jak dziesięciofuntowa kula - zauważył mężczyzna, któremu zszywałam policzek. I równie twardą głowę - mruknęłam. Co takiego? - spojrzał na mnie nie rozumiejąc. Nic takiego. Proszę się jeszcze chwilę nie ruszać, już prawie skończyłam. - 150 ***

Była to piekielna noc. Część rannych leżała razem z trupami w zagłębieniach terenu i w jarach. Sądząc po odległych krzykach, wilki, które cicho wynurzyły się z lasów, nie odróżniały jednych od drugich. Nadchodził już świt, gdy wróciłam do namiotu, w którym leżał Jamie. Cicho uniosłam poły, by mu nie przeszkadzać, ale już nie spał. Odpoczywał, skulony na boku z głową opartą na zwiniętym kocu, i patrzył na wejście. Na mój widok uśmiechnął się słabo. Ciężka noc, Angliszko? - spytał głosem chrapliwym od chłodu i długiego milczenia. Pod połami namiotu do środka przenikała mgła, zabarwiona na żółto od światła latarni. Bywały gorsze. - Odgarnęłam mu włosy z twarzy i dokładnie mu się przyjrzałam: był blady, ale nie pokryty lepkim potem. Twarz miał ściągniętą bólem, lecz skóra pod moim dotykiem była chłodna, więc nie miał gorączki. -Nie spałeś? Jak się czujesz? Trochę się boję i trochę mi niedobrze, ale teraz lepiej, gdy jesteś ze mną. - Skrzywił się, co zapewne miało być uśmiechem. Wsunęłam mu dłoń pod szczękę i wymacałam tętno. Czułam, jak pod opuszkami moich palców równo bije jego serce. Wzdrygnęłam się na wspomnienie kobiety na polu. Zimno ci, Angliszko? - spytał, czując mój ruch. - Jesteś zmęczona. Połóż się spać, ja mogę jeszcze trochę poczekać. Rzeczywiście byłam zmęczona. Adrenalina, krążąca w moich żyłach po bitwie i całonocnej pracy, szybko znikała. Zmęczenie wczołgało się wzdłuż kręgosłupa i rozluźniało mi stawy. Wiedziałam jednak, jak wysoką cenę miały dla niego te godziny czekania. To nie potrwa długo - uspokoiłam go - i lepiej się z tym uporać. Będziesz mógł wtedy łatwiej zasnąć. Skinął głową, choć nie wydawał się szczególnie uspokojony. Rozłożyłam niewielki roboczy stolik, który przyniosłam z namiotu operacyjnego, i ustawiłam tak, by mieć go pod ręką. Potem wyjęłam cenną butelkę laudanum i wlałam do kubka odrobinę ciemnego, pachnącego płynu. Wypij to powoli - powiedziałam, wkładając mu kubek w lewą dłoń. Zaczęłam przygotowywać potrzebne instrumenty, sprawdziłam, czy wszystko leży we właściwym porządku. Początkowo zamierzałam poprosić Lestera, żeby przyszedł mi asystować, ale w świetle latarni w namiocie operacyjnym - 151 widziałam, że zasypiał na stojąco i chwiał się, jakby był pijany, więc go odesłałam, by znalazł sobie koc i miejsce przy ogniu. Mały skalpel, świeżo naostrzony, słoik z alkoholem, w którym leżały zwinięte jak małe żmijki podwiązania, każde zakończone małą wygiętą igłą, kolejny słoik z nawoskowanymi suchymi podwiązaniami do tętnic, kilka zgłębników, końcami zanurzonych w alkoholu, kleszcze, refraktory z długimi uchwytami, haczyk chirurgiczny, by łapać końcówki przeciętych tętnic, nożyczki chirurgiczne o krótkich wygiętych ostrzach i uchwytach ukształtowanych do mojej ręki, wykonane na moje zamówienie - albo niemal na moje zamówienie - przez złotnika Stephena Moraya. Chciałam, by nożyczki były jak najzwyklejsze, by łatwo było je czyścić i dezynfekować. Stephen rzeczywiście wykonał je według prostego i eleganckiego wzoru, nie powstrzymując się jednak przed jednym ozdobnym dodatkiem - na dolnym uchwycie była przypominająca haczyk wypustka, o którą mogłam oprzeć mały palec, by móc mocniej ścisnąć; wypustka biegła gładkim łukiem, ale na jej końcu widniał pączek róży otoczony listkami. Kontrast między ciężkimi nożami a tą delikatną ozdobą zawsze wywoływał u mnie uśmiech. Taśma bawełnianej gazy, ciężkiego i zwartego lnu, szarpie i plastry zabarwione na czerwono żywicą, zwaną smoczą krwią, dzięki której się przyklejały, miska z alkoholem do dezynfekcji, a wreszcie słoiki z korą chinową, pastą czosnkową i krwawnikiem do opatrunku dopełniały dzieła.

Wszystko gotowe - powiedziałam z satysfakcją, po raz ostatni sprawdzając przygotowania. Wszystko musiałam mieć pod ręką, bo pracowałam sama. Gdybym czegoś zapomniała, nie było nikogo, kto by mi podał. Jak na jeden palec to wielkie przygotowania - zauważył Jamie. Obejrzałam się i zobaczyłam, że uniósł się na łokciu i przygląda mi się, trzymając w dłoni kubek z niewypitym laudanum. Nie możemy go po prostu odciąć nożem i zamknąć ranę gorącym żelazem, jak to robią wojskowi chirurdzy? Owszem, mogłabym to zrobić - rzuciłam oschle. - Na szczęście nie muszę. Mamy dość czasu, by dobrze wykonać to zadanie, dlatego kazałam ci czekać. Mhm. - Bez entuzjazmu przyjrzał się równo ułożonym, lśniącym instrumentom. Wyraźnie widziałam, że wolałby jak najszybciej zakończyć całą operację. Zdałam sobie sprawę, że w jego oczach wyglądało to nie na skomplikowany zabieg chirurgiczny, tylko powolną rytualną torturę. - 152 Chcę, żebyś się mógł tą ręką posługiwać - powiedziałam stanowczo. -Żadnych infekcji, żadnych ropiejących resztek, żadnych zniekształceń i jeśli Bóg pozwoli, żadnego bólu, gdy już się zagoi. Na te słowa uniósł brwi. Nigdy o tym nie wspominał, wiedziałam jednak doskonale, że jego prawa dłoń i kłopotliwy czwarty palec od czasu do czasu go bolały, i to od lat - od chwili, gdy zostały zmiażdżone w więzieniu w Wentworth, gdzie był przed powstaniem Stuartów. Zrobię, co w mojej mocy. - Wskazałam kubek. - Wypij to! Uniósł kubek i niechętnie wsunął do niego długi nos. Nozdrza rozszerzyły mu się od słabawego, mdlącego zapachu. Końcem języka spróbował ciemnego płynu i skrzywił się. Zrobi mi się niedobrze. Zachce ci się spać. Będę miał koszmary. To nie ma znaczenia, bylebyś nie gonił przez sen królików - zapewniłam go. Roześmiał się i spróbował raz jeszcze. Smakuje jak to, co się zdrapuje z końskich kopyt. A kiedyż to ostatni raz lizałeś końskie kopyto? - spytałam, ujmując się pod boki, i rzuciłam mu spojrzenie przeznaczone dla drobnych biurokratów i niższych rangą urzędników wojskowych. Westchnął. Mówisz poważnie, prawda? Jak najpoważniej. No dobrze. - Rzucając mi pełne wyrzutu i rezygnacji spojrzenie, odchylił głowę i jednym haustem osuszył kubek. Przebiegł go dreszcz, jakby się krztusił. Powiedziałam, żebyś pił powoli - zwróciłam mu łagodnie uwagę - a jeśli zwymiotujesz, zmuszę cię, byś to zlizał z podłogi. Biorąc pod uwagę, że pod stopami mieliśmy tylko ziemię i zdeptaną trawę, groźba była wyraźnie próżna, zacisnął jednak wargi i powieki, położył się na poduszce, ciężko oddychając i co kilka sekund głośno przełykając. Przysunęłam sobie niski stołek i usiadłam przy pryczy. Jak się czujesz? - spytałam po kilku minutach. Kręci mi się w głowie. - Otworzył jedno oko, spojrzał na mnie przez wąską niebieską szparę, jęknął i zamknął je. - Jakbym spadał ze skały. To bardzo nieprzyjemne, Angliszko. - 153 Spróbuj przez chwilę pomyśleć o czymś innym - zaproponowałam. 0 czymś przyjemnym, by zająć myśli. Zmarszczył brwi, ale zaraz się rozpogodził.

Wstań na chwilę, dobrze? - powiedział. Posłusznie wstałam, zastanawiając się, czego chce. Otworzył oczy, wyciągnął zdrową rękę i mocno złapał mnie za pośladek. - No, to najlepsza rzecz, o jakiej jestem w stanie myśleć. Gdy porządnie złapię cię za dupę, zawsze czuję się mocniejszy. Roześmiałam się i przysunęłam do niego, by mógł przytulić czoło do mego uda. Cóż, dobrze, że to lekarstwo zawsze mam pod ręką. - Zamknął oczy 1 trzymał mnie mocno, oddychając powoli i głęboko. W miarę działania narkotyku zmarszczki bólu i wyczerpania na jego twarzy powoli się rozluźniały. Jamie - powiedziałam po chwili cicho - tak mi przykro. Otworzył oczy, spojrzał w górę i uśmiechnął się, ściskając mnie lekko. No cóż. - Jego źrenice zaczęły się kurczyć, oczy miał koloru morza, głębokie, bezdenne, jakby patrzył w jakąś wielką dal. - Powiedz mi, Angliszko, gdyby ktoś postawił przed tobą człowieka i powiedział ci, że jeśli odetniesz sobie palec, to ten człowiek przeżyje, a jeśli nie, to umrze, czy zrobiłabyś to? Nie mam pojęcia - odrzekłam zaskoczona. - Gdyby taki był wybór i nie byłoby co do tego żadnej wątpliwości, a on byłby dobrym człowiekiem... to tak, chyba tak. Ale nie bardzo by mi się to podobało - dodałam praktycznie. Wykrzywił usta w uśmiechu. Wiesz, że gdy ty pracowałaś przy rannych, odwiedził mnie pewien pułkownik? Nazywa się Johnson. Nie wiem. A czego chciał? Uścisk dłoni na moim pośladku był coraz słabszy. Przykryłam jego dłoń swoją, by ją tam zatrzymać. To była jego kompania - tam w bitwie. A część kompanii Morgana i reszta pułku była po drugiej stronie wzgórza, na drodze Brytyjczyków. Powiedział, że gdyby szarża się przebiła, niewątpliwie straciliby kompanię i Bóg jeden wie, co mogłoby się stać z resztą pułku. - Miękki szkocki akcent stawał się wyraźniejszy, oczy miał utkwione w mojej spódnicy. Więc uratowałeś ich? - spytałam łagodnie. - Ilu ludzi liczy kompania? Pięćdziesięciu, ale pewnie nie wszyscy by zginęli. - Dłoń zaczęła mu się zsuwać, poprawił się, złapał na nowo, śmiejąc się pod nosem. Czułam przez spódnicę na udzie jego ciepły oddech. Tak sobie myślę, że to tak jak w Biblii. - 154 Tak? - Przycisnęłam jego dłoń do biodra. Ten kawałek, w którym Abraham targuje się z Bogiem. „Jeśli zaś będzie pięćdziesiąt sprawiedliwych w tym mieście i zali je wytrawisz, to nie przepuścisz miejscu temu dla pięćdziesięciu sprawiedliwych, którzy w nim są?". A potem Abraham po trochu zmniejsza tę liczbę, z pięćdziesięciu do czterdziestu, do trzydziestu, dwudziestu i dziesięciu. - Głos miał spokojny i beztroski, oczy na wpół zamknięte. - Nie miałem czasu dopytywać się o stan moralności kogokolwiek w tej kompanii, ale nie sądzisz, że mogło być wśród nich dziesięciu sprawiedliwych, dobrych ludzi? Jestem pewna, że było. Jego dłoń stała się ciężka, a ramię niemal bezwładne. Albo pięciu. Albo nawet jeden. Jeden by wystarczył. Jestem pewna, że jest co najmniej jeden. Ten rumiany chłoptaś, który pomagał ci przy rannych, czy jest sprawiedliwy? Tak, jest. Westchnął głęboko z niemal zamkniętymi oczami. To mu powiedz, że nie żałuję mu palca - rzekł.

Przez dłuższą chwilę trzymałam go za zdrową rękę. Oddychał powoli i głęboko, usta rozluźniły mu się. Przetoczyłam go łagodnie na plecy i położyłam dłoń na jego piersi. Ty cholerniku - szepnęłam - wiedziałam, że doprowadzisz mnie do łez. <*** W obozie panowała cisza, wszyscy spali, ale już wkrótce wschodzące słońce miało zmusić ludzi do ruchu. Od czasu do czasu słyszałam wezwania wartowników i pomruk rozmowy, gdy zaopatrzeniowcy mijali mój namiot, kierując się do lasu na polowanie. Ogniska już się tylko żarzyły, miałam jednak trzy latarnie, które ustawiłam tak, by rzucały światło, nie dając cienia. Na kolanach położyłam sobie cienką sosnową deskę. Jamie leżał na pryczy twarzą do dołu, z głową zwróconą w moją stronę, bym mogła ją obserwować. Spał głęboko, oddychał powoli i nie zareagował, gdy przycisnęłam ostry koniec zgłębnika do grzbietu dłoni. Wszystko było gotowe. Dłoń była spuchnięta, obrzmiała i blada. Rana od pałasza biegła grubą czarną linią przez ozłoconą słońcem skórę. Zamknęłam na chwilę oczy, trzymając go za nadgarstek i licząc tętno: raz i dwa, i trzy, i cztery... - 155 Tak? - Przycisnęłam jego dłoń do biodra. Ten kawałek, w którym Abraham targuje się z Bogiem. „Jeśli zaś będzie pięćdziesiąt sprawiedliwych w tym mieście i zali je wytrawisz, to nie przepuścisz miejscu temu dla pięćdziesięciu sprawiedliwych, którzy w nim są?". A potem Abraham po trochu zmniejsza tę liczbę, z pięćdziesięciu do czterdziestu, do trzydziestu, dwudziestu i dziesięciu. - Głos miał spokojny i beztroski, oczy na wpół zamknięte. - Nie miałem czasu dopytywać się o stan moralności kogokolwiek w tej kompanii, ale nie sądzisz, że mogło być wśród nich dziesięciu sprawiedliwych, dobrych ludzi? Jestem pewna, że było. Jego dłoń stała się ciężka, a ramię niemal bezwładne. Albo pięciu. Albo nawet jeden. Jeden by wystarczył. Jestem pewna, że jest co najmniej jeden. Ten rumiany chłoptaś, który pomagał ci przy rannych, czy jest sprawiedliwy? Tak, jest. Westchnął głęboko z niemal zamkniętymi oczami. To mu powiedz, że nie żałuję mu palca - rzekł. Przez dłuższą chwilę trzymałam go za zdrową rękę. Oddychał powoli i głęboko, usta rozluźniły mu się. Przetoczyłam go łagodnie na plecy i położyłam dłoń na jego piersi. Ty cholerniku - szepnęłam - wiedziałam, że doprowadzisz mnie do łez. *** W obozie panowała cisza, wszyscy spali, ale już wkrótce wschodzące słońce miało zmusić ludzi do ruchu. Od czasu do czasu słyszałam wezwania wartowników i pomruk rozmowy, gdy zaopatrzeniowcy mijali mój namiot, kierując się do lasu na polowanie. Ogniska już się tylko żarzyły, miałam jednak trzy latarnie, które ustawiłam tak, by rzucały światło, nie dając cienia. Na kolanach położyłam sobie cienką sosnową deskę. Jamie leżał na pryczy twarzą do dołu, z głową zwróconą w moją stronę, bym mogła ją obserwować. Spał głęboko, oddychał powoli i nie zareagował, gdy przycisnęłam ostry koniec zgłębnika do grzbietu dłoni. Wszystko było gotowe. Dłoń była spuchnięta, obrzmiała i blada. Rana od pałasza biegła grubą czarną linią przez ozłoconą słońcem skórę. Zamknęłam na chwilę oczy, trzymając go za nadgarstek i licząc tętno: raz i dwa, i trzy, i cztery... - 155 Tak? - Przycisnęłam jego dłoń do biodra.

Ten kawałek, w którym Abraham targuje się z Bogiem. „Jeśli zaś będzie pięćdziesiąt sprawiedliwych w tym mieście i zali je wytrawisz, to nie przepuścisz miejscu temu dla pięćdziesięciu sprawiedliwych, którzy w nim są?". A potem Abraham po trochu zmniejsza tę liczbę, z pięćdziesięciu do czterdziestu, do trzydziestu, dwudziestu i dziesięciu. - Głos miał spokojny i beztroski, oczy na wpół zamknięte. - Nie miałem czasu dopytywać się o stan moralności kogokolwiek w tej kompanii, ale nie sądzisz, że mogło być wśród nich dziesięciu sprawiedliwych, dobrych ludzi? Jestem pewna, że było. Jego dłoń stała się ciężka, a ramię niemal bezwładne. Albo pięciu. Albo nawet jeden. Jeden by wystarczył. Jestem pewna, że jest co najmniej jeden. Ten rumiany chłoptaś, który pomagał ci przy rannych, czy jest sprawiedliwy? Tak, jest. Westchnął głęboko z niemal zamkniętymi oczami. To mu powiedz, że nie żałuję mu palca - rzekł. Przez dłuższą chwilę trzymałam go za zdrową rękę. Oddychał powoli i głęboko, usta rozluźniły mu się. Przetoczyłam go łagodnie na plecy i położyłam dłoń na jego piersi. Ty cholerniku - szepnęłam - wiedziałam, że doprowadzisz mnie do łez. *** t W obozie panowała cisza, wszyscy spali, ale już wkrótce wschodzące słońce miało zmusić ludzi do ruchu. Od czasu do czasu słyszałam wezwania wartowników i pomruk rozmowy, gdy zaopatrzeniowcy mijali mój namiot, kierując się do lasu na polowanie. Ogniska już się tylko żarzyły, miałam jednak trzy latarnie, które ustawiłam tak, by rzucały światło, nie dając cienia. Na kolanach położyłam sobie cienką sosnową deskę. Jamie leżał na pryczy twarzą do dołu, z głową zwróconą w moją stronę, bym mogła ją obserwować. Spał głęboko, oddychał powoli i nie zareagował, gdy przycisnęłam ostry koniec zgłębnika do grzbietu dłoni. Wszystko było gotowe. Dłoń była spuchnięta, obrzmiała i blada. Rana od pałasza biegła grubą czarną linią przez ozłoconą słońcem skórę. Zamknęłam na chwilę oczy, trzymając go za nadgarstek i licząc tętno: raz i dwa, i trzy, i cztery... - 155 Rzadko kiedy świadomie się modliłam, przygotowując się do zabiegu, ale czegoś szukałam, czegoś, czego nie byłam w stanie opisać, ale co zawsze rozpoznawałam - pewnego spokoju ducha, oderwania umysłu. W tym stanie mogłam balansować na cienkiej granicy między bezwzględnością a współczuciem, równocześnie związana niezwykle intymnie z ciałem pod moimi dłońmi i zdolna zniszczyć to, czego dotykałam, w imię zdrowia. Raz i dwa, i trzy, i cztery... Zaskoczona zauważyłam, że moje tętno spowolniało. Puls w czubkach palców był taki sam jak w nadgarstku Jamiego, uderzenie w uderzenie, powolne i silne. Jeśli czekałam na jakiś znak, to ten chyba wystarczy. Do startu gotowy - hop, pomyślałam i ujęłam skalpel. Krótkie poziome cięcie nad czwartym i piątym stawem, potem dalej - przecięłam skórę niemal do nadgarstka. Podważyłam ostrożnie czubkami nożyczek, potem odwinęłam luźny kawałek i przytrzymałam jedną z długich stalowych sond, wbijając ją w miękkie drzewo. Miałam niewielki rozpylacz, wypełniony roztworem wody destylowanej i alkoholu. Ponieważ nie mogłam liczyć na sterylność, wykorzystałam go, by zwilżyć pole operacyjne i zmyć pierwszy wypływ krwi. Nie za wiele. Środek obkurczający naczynia, który wybrałam, działał, ale na krótko. Delikatnie rozcinałam włókna mięśni - te, które jeszcze były całe - by odsłonić kość i leżące na niej ścięgno, lśniące srebrem wśród żywej barwy ciała wokół. Pałasz niemal zupełnie

przeciął ścięgno tuż nad paliczkami. Przecięłam kilka pozostałych włókien, a dłoń odruchowo drgnęła. Przygryzłam wargę, ale wszystko było w porządku. Nie poruszył się. Miałam wrażenie, że trochę się zmienił. Jego ciało było żywsze niż u człowieka pod wpływem eteru czy pentotalu. Nie został uśpiony, tylko narkotyk go obezwładnił. Ciało stawiało opór, nie było tak wiotkie jak to, które pamiętałam z praktyki w szpitalu. Tak czy inaczej, było to coś zupełnie innego niż te trwożne konwulsje, które czułam pod dłońmi w namiocie operacyjnym. Poczułam ogromną ulgę. Kleszczami odsunęłam na bok przecięte ścięgno. Widziałam głębokie odgałęzienie nerwu łokciowego, delikatną nić białej mieliny z drobnymi wypustkami, rozchodzącymi się niewidocznie w głąb tkanek. Na szczęście przebiegało bliżej małego palca, tak że mogłam bezpiecznie pracować. Choć nigdy nie wiadomo na pewno; ilustracje w podręcznikach to jedno, a każdy chirurg na początku uczył się, że ciała ludzkie są denerwująco różne. Żołądek znajduje się mniej więcej tam, gdzie należy się go spodziewać, ale nerwy i naczynia krwionośne, które go zaopatrują, mogą przebiegać rozmaicie w danej okolicy, mogą się także różnić kształtem i liczbą. - 156 -

Rzadko kiedy świadomie się modliłam, przygotowując się do zabiegu, ale czegoś szukałam, czegoś, czego nie byłam w stanie opisać, ale co zawsze rozpoznawałam - pewnego spokoju ducha, oderwania umysłu. W tym stanie mogłam balansować na cienkiej granicy między bezwzględnością a współczuciem, równocześnie związana niezwykle intymnie z ciałem pod moimi dłońmi i zdolna zniszczyć to, czego dotykałam, w imię zdrowia. Raz i dwa, i trzy, i cztery... Zaskoczona zauważyłam, że moje tętno spowolniało. Puls w czubkach palców był taki sam jak w nadgarstku Jamiego, uderzenie w uderzenie, powolne i silne. Jeśli czekałam na jakiś znak, to ten chyba wystarczy. Do startu gotowy - hop, pomyślałam i ujęłam skalpel. Krótkie poziome cięcie nad czwartym i piątym stawem, potem dalej - przecięłam skórę niemal do nadgarstka. Podważyłam ostrożnie czubkami nożyczek, potem odwinęłam luźny kawałek i przytrzymałam jedną z długich stalowych sond, wbijając ją w miękkie drzewo. Miałam niewielki rozpylacz, wypełniony roztworem wody destylowanej i alkoholu. Ponieważ nie mogłam liczyć na sterylność, wykorzystałam go, by zwilżyć pole operacyjne i zmyć pierwszy wypływ krwi. Nie za wiele. Środek obkurczający naczynia, który wybrałam, działał, ale na krótko. Delikatnie rozcinałam włókna mięśni - te, które jeszcze były całe - by odsłonić kość i leżące na niej ścięgno, lśniące srebrem wśród żywej barwy ciała wokół. Pałasz niemal zupełnie przeciął ścięgno tuż nad paliczkami. Przecięłam kilka pozostałych włókien, a dłoń odruchowo drgnęła. Przygryzłam wargę, ale wszystko było w porządku. Nie poruszył się. Miałam wrażenie, że trochę się zmienił. Jego ciało było żywsze niż u człowieka pod wpływem eteru czy pentotału. Nie został uśpiony, tylko narkotyk go obezwładnił. Ciało stawiało opór, nie było tak wiotkie jak to, które pamiętałam z praktyki w szpitalu. Tak czy inaczej, było to coś zupełnie innego niż te trwożne konwulsje, które czułam pod dłońmi w namiocie operacyjnym. Poczułam ogromną ulgę. Kleszczami odsunęłam na bok przecięte ścięgno. Widziałam głębokie odgałęzienie nerwu łokciowego, delikatną nić białej mieliny z drobnymi wypustkami, rozchodzącymi się niewidocznie w głąb tkanek. Na szczęście przebiegało bliżej małego palca, tak że mogłam bezpiecznie pracować. Choć nigdy nie wiadomo na pewno; ilustracje w podręcznikach to jedno, a każdy chirurg na początku uczył się, że ciała ludzkie są denerwująco różne. Żołądek znajduje się mniej więcej tam, gdzie należy się go spodziewać, ale nerwy i naczynia

krwionośne, które go zaopatrują, mogą przebiegać rozmaicie w danej okolicy, mogą się także różnić kształtem i liczbą. - 156 Ja jednak już znałam sekrety tej dłoni, jej budowę, strukturę, która pozwalała jej działać, nadawała formę. Teraz obserwowałam piękny silny łuk trzeciej kości śródręcza i delikatną sieć naczyń krwionośnych, które ją odżywiały. Krew wypływała powoli i żywo: głęboko czerwona, zbierała się w niewielkim stawku na otwartym polu, ostro czerwona tam, gdzie zabarwiała złamaną kość, ciemnoniebieska w maleńkiej żyle pulsującej tuż pod stawem i czarna na brzegu rany, tam gdzie zakrzepła. Nie mam pojęcia skąd, ale wiedziałam, że czwarta kość śródręcza jest zniszczona rzeczywiście. To znaczy, że ją także muszę usunąć. Odpryski kości tak czy inaczej trzeba wyjąć, aby nie drażniły otaczających tkanek. Usunięcie czwartej kości śródręcza oznaczałoby, że trzeci i piąty palec zbliżą się do siebie, zwężając dłoń i likwidując szparę, która pozostałaby po brakującym palcu. Pociągnęłam mocno za zniszczony palec, by otworzyć przestrzeń między stawami, a potem czubkiem skalpela przecięłam ścięgna. Fragmenty kości oddzieliły się z cichym, ale wyraźnym „pyk". Jamie szarpnął się i jęknął, a jego dłoń zadrżała w moim uchwycie. - Cii - szepnęłam, trzymając go mocno. - Cii, wszystko w porządku. Jestem tutaj. Wszystko w porządku. Nic nie mogłam zrobić dla chłopców umierających na polu, ale tutaj, jemu, mogłam zaoferować magię. Wiedziałam, że zadziała. Usłyszał mnie, pogrążony w niespokojnych, wywołanych przez opium snach. Zmarszczył brwi i mruknął coś niewyraźnie, potem westchnął głęboko i odprężył się, a jego przegub znów rozluźnił się pod moją dłonią. Gdzieś blisko zapiał kogut. Rzuciłam okiem na ścianę namiotu - była wyraźnie jaśniejsza. Łagodny wiatr wpadł przez szpary między połami i ochłodził mi plecy. Teraz trzeba możliwie bezpiecznie odczepić mięsień znajdujący się pod spodem, zawiązać małą tętnicę i dwa inne naczynia krwionośne, następnie odciąć kilka ostatnich tkanek resztek skóry wokół palca, a następnie odciąć go. Wisząca kostka śródręcza była zaskakująco biała i naga, jak ogon szczura. Była to czysta, prosta praca, czułam jednak coś w rodzaju smutku, gdy odkładałam zniszczone fragmenty ciała. Przed oczyma przelotnie przemknął mi obraz Jamiego, który trzymał właśnie urodzonego Jemmy'ego, liczył mu paluszki, rozjaśniony radością zachwytu. Ojciec też liczył mu palce. Wszystko w porządku - szepnęłam, tyleż do niego co do siebie wszystko w porządku, zagoi się. - 157 Reszta poszła szybko. Kleszczami wyjęłam drobne odłamki strzaskanej kości, oczyściłam ranę najlepiej jak mogłam i wypłukałam kawałki trawy, ziemi, a nawet włókna materiału, które dostały się w głąb ciała. Potem trzeba było tylko oczyścić poszarpany brzeg rany, odciąć nadmiar skóry i zszyć. Pasta z czosnku i liści białego dębu, zmieszana z alkoholem i grubo nałożona na ranę, wieńczyła dzieło; a potem opatrunek z szarpi i gazy, mocny bandaż lniany oraz plastry, aby ograniczyć opuchliznę i skłonić trzeci i piąty palec, by się zbliżyły. Słońce już prawie wstało, latarnia nad głową rzucała słabe światło, a mnie oczy piekły od skupienia przy pracy i dymu od ognisk. Na zewnątrz słyszałam głosy oficerów - przechadzali się wśród ludzi, budzili ich, by zajęli się tym, co trzeba było zrobić - i być może także wrogiem. Położyłam dłoń Jamiego na pryczy, przy jego twarzy. Był blady, ale nie nadmiernie. Wargi miał jasnoróżowe, nie sine. Wrzuciłam instrumenty do wiadra wypełnionego alkoholem i wodą, nagle zbyt zmęczona, by je odpowiednio oczyścić. Owinęłam odcięty palec lnianym bandażem, niepewna, co z nim zrobić, i zostawiłam na skrzyni obok.

Wstawać! Wstawać! - Dobiegały mnie rytmiczne okrzyki sierżantów, przerywane dowcipnymi albo wulgarnymi uwagami obudzonych. Nie zadałam sobie trudu, by się rozebrać. Jeśli dziś dojdzie do walki, i tak mnie obudzą - ale nie Jamiego. Nie miałam się o co martwić - cokolwiek się wydarzy, dziś nie będzie walczyć. Rozwiązałam włosy i potrząsnęłam głową; rozsypały mi się na ramiona, a ja westchnęłam z ulgą. Wyciągnęłam się na pryczy obok Jamiego. Leżał na brzuchu; pod okrywającym go kocem widziałam niewielkie muskularne pagórki jego pośladków. Odruchowo położyłam tam rękę i ścisnęłam. Miłych snów - powiedziałam i poddałam się zmęczeniu. 63. Nd zawsze oddzielony od rodziny i przyjaciół Porucznik lord Ellesmere w końcu zabił rebelianta. Nawet kilku, jak mu się wydawało, choć nie miał pewności co do tych, do których strzelał. Kilku z nich upadło, ale może byli tylko ranni. Nie miał natomiast wątpliwości co do człowieka, który z grupą innych rebeliantów zaatakował jedną z brytyjskich armat. Kawaleryjską szablą przeciął go niemal na pół. Przez kilka na- 158 stępnych dni czuł w ramieniu odrętwienie i co kilka minut zginał palce lewej dłoni, by się upewnić, że jej nie uszkodził. Odrętwienie nie ograniczało się do ręki. W obozie brytyjskim dni po bitwie częściowo wypełniało zbieranie rannych, chowanie zmarłych i przegrupowanie sił, tych, które zostały. Powszechna była dezercja. Cały czas żołnierze potajemnie znikali, a pewnego dnia uciekła cała kompania z Brunszwiku. Nadzorował niejeden pochówek, z kamienną twarzą patrząc, jak ziemia przysypuje znajomych mężczyzn i chłopców. Pierwszego dnia zakopali ciała zbyt płytko, więc przez całą noc słuchali wycia i warczenia wilków walczących o ciała, które wyciągnęły z grobów. Następnego dnia pochowali to, co zostało - głębiej. W nocy ogniska paliły się co mniej więcej sto jardów, bo amerykańscy snajperzy podkradali się w ciemnościach i zabijali wartowników. Dni były upalne, a noce bardzo zimne. Nikt nie odpoczywał. Burgoyne wydał rozkaz, by żaden oficer ani żołnierz nie spał bez ubrania, więc William nie zmieniał już bielizny od ponad tygodnia. To nie miało znaczenia, bo smród był wszechogarniający. Na godzinę przed świtem żołnierze z bronią udawali się do okopów i czekali tam, aż słońce rozproszy mgłę, bo istniała obawa, że mogą się w niej kryć Amerykanie. Ograniczono dzienną rację chleba, kończyła się słonina i mąka. Markie-tankom brakowało tytoniu i brandy, co denerwowało szczególnie żołnierzy niemieckich. Z drugiej strony brytyjski system obronny był w znakomitym stanie: zbudowano dwie duże reduty, a tysiąc żołnierzy wysłano, by ścinali drzewa, otwierając w ten sposób pole dla ognia artylerii. Burgoyne ogłosił również, że w ciągu najbliższych dziesięciu dni oczekuje przybycia generała Clintona na czele posiłków i - należało mieć nadzieję - z transportem żywności. Trzeba tylko czekać. Wyczekujemy generała Clintona jak Żydzi Mesjasza - zażartował ober-lejtnant Gruenewald, który jakimś cudem przeżył odniesioną pod Bennington ranę. Ha, ha - skomentował William. *** W obozie amerykańskim panował dobry nastrój - wszyscy byli gotowi skończyć to, co zaczęli. Niestety, o ile Brytyjczykom brakowało żywności, o tyle - 159 Amerykanom brakowało amunicji i prochu. W rezultacie nastąpił niespokojny pat. W tym okresie Amerykanie cały czas szarpali obrzeża brytyjskiego obozu, nie byli jednak w stanie istotnie posunąć się naprzód.

lana Murraya ta sytuacja niezmiernie męczyła, gdy więc podczas wycieczki we mgle jego towarzysz stanął nieostrożnie na pozostawioną w poszyciu podpórkę muszkietu i przebił sobie stopę, stwierdził, że jest to wystarczający pretekst, by odwiedzić szpitalny namiot, w którym Rachel Hunter pomagała swemu bratu. Ta myśl ożywiła go do tego stopnia, że przestał patrzeć pod nogi i spadł głową naprzód do jaru, po drodze uderzając czołem o kamień. Tak więc w obozie pojawiło się dwóch mężczyzn, którzy kulejąc i wspierając się nawzajem, poszli powoli ku szpitalnemu namiotowi. W namiocie panował ruch. Nie leżeli tu ranni w bitwie, lecz żołnierze z mniejszymi dolegliwościami, którzy przychodzili na opatrunki i zabiegi, łan nie miał rozbitej głowy, ale widział podwójnie. Zamknął więc jedno oko, w nadziei że dzięki temu łatwiej dostrzeże Rachel. Horo- rozległ się za nim pełen uznania głos - mo nighean donn boidheach! Przez ułamek sekundy łanowi wydawało się, że słyszy wuja; zamrugał, zastanawiając się, dlaczego wuj Jamie kierował tak uwodzicielskie słowa do ciotki podczas pracy, ale przecież cioteczki Claire tu nie ma, więc co właściwie... Zasłaniając jedną dłonią oko, by mu nie wypadło, odwrócił się ostrożnie i w wejściu do namiotu zobaczył mężczyznę. Poranne słońce krzesało mu iskry na włosach, łan otworzył usta, miał bowiem wrażenie, że ktoś walnął go w żołądek. Nie był to wuj Jamie, to stwierdził, gdy mężczyzna wszedł do środka, także podtrzymując kulejącego towarzysza. Miał zupełnie inną twarz - czerwoną, wysmaganą wiatrem, z wesołym, perkatym nosem. Włosy miał koloru zbliżonego do imbiru, a nad skroniami powstały już zatoki. Był mocno zbudowany, nieszczególnie wysoki, ale ruszał się jak dziki kot, mimo że podtrzymywał przyjaciela. Z jakiegoś powodu łan cały czas widział w nim coś z Jamiego Frasera. Ten mężczyzna miał na sobie kilt - drugi zresztą też. Górale, pomyślał łan, ale to przecież wiedział od chwili, gdy usłyszał ten głos. Có thu? - spytał. Kim jesteś? Zaskoczony mężczyzna uniósł wzrok, słysząc gaelicki, zmierzył lana wzrokiem, przyjrzał się jego strojowi Mohawka i dopiero później odpowiedział. Is mise Seaumais Mac Choinnich a Boisdale - przedstawił się grzecznie. -Có tha faighneachd? - Jestem Hamish MacKenzie z Boisdale. A kto pyta? - 160 łan Murray - odrzekł łan, próbując zebrać rozbiegane myśli. Imię i nazwisko brzmiało jakoś znajomo, ale przecież znał setki MacKenziech. - Moja babka była z MacKenziech dodał, aby tak, jak to bywa między obcymi, ustalić pokrewieństwo - Ellen MacKenzie z Leoch. Mężczyzna szeroko otworzył oczy. Ellen MacKenzie z Leoch?! - zawołał mężczyzna wyraźnie poruszony. -Córka tego, którego nazywano Jacob Ruaidh? Podniecony Hamish tak ścisnął ramię towarzysza, że tamten krzyknął. To z kolei przyciągnęło uwagę młodej kobiety - tej, którą Hamish powitał „piękna, brązowa jak orzech panno" - podeszła więc pośpiesznie, by zobaczyć, co się dzieje. Rzeczywiście była orzechowego koloru, zauważył łan. Słońce opaliło Rachel Hunter na odcień owocu orzesznika, a włosy wysuwające się spod chustki miały kolor łupin włoskiego orzecha. Uśmiechnął się na tę myśl, ona zaś zauważyła go i zmrużyła oczy. Cóż, jeśli uśmiechasz się jak małpa, to znaczy, że nic ci nie jest, więc czemu... Przerwała zdumiona na widok lana Murraya w ramionach szkockiego górala w kilcie, który płakał z radości, łan nie płakał, ale widać było, że się cieszy. Musisz poznać mego wuja Jamiego - powiedział, zręcznie wyplątując się z objęć tamtego. - Nazywaliście go chyba Seaumais Ruaidh. ***

Jamie Fraser siedział z zamkniętymi oczyma, ostrożnie badając ból w ręce. Był ostry i na tyle silny, że trochę go zemdliło, a zarazem głęboki, charakterystyczny dla złamań kości. Był to już jednak ból gojenia. Claire opowiadała mu, jak zrastają się kości, ale jemu wydawało się, że to coś więcej - czasami czuł, jakby ktoś wbijał mu w kość stalowe igły, zmuszając zniszczone końcówki, by ułożyły się z powrotem w jakiś wzór, nie licząc się z tym, co miało do powiedzenia ciało na tych kościach. Wiedział, że powinien przyjrzeć się swojej dłoni; musiał się do tego przyzwyczajać. Ostatecznie rzucił na nią tylko jedno szybkie spojrzenie, od którego zakręciło mu się w głowie. Nie był w stanie pogodzić widoku i czucia w dłoni z wyraźnym wspomnieniem tego, czym jego dłoń była przedtem. Przecież już nieraz musiał się przyzwyczajać do blizn i sztywności - napominał się - ale wciąż pamiętał, jak funkcjonowała jego dłoń w młodości, jak wyglądała, jaka była giętka i bezbolesna, jak łatwo obejmował nią trzonek motyki albo rękojeść pałasza czy trzymał pióro. No nie, na tę myśl uśmiech- 161 nął się. Trzymanie pióra nie było łatwe nawet wtedy, gdy wszystkie palce miał sprawne. Zastanowił się nagle, czy teraz będzie mógł pisać tą ręką, i z ciekawości lekko zgiął palce. Przeszył go taki ból, że musiał złapać powietrze, ale... Wpatrywał się teraz w dłoń szeroko otwartymi oczyma; na widok małego palca tuż obok środkowego ściskał mu się żołądek - ale palce się zginały. Potwornie bolały, ale był to tylko ból; nie czuł ani ciągnięcia, ani upartego nieposłuszeństwa sztywnego palca. Ręka pracowała. „Chcę, żebyś się mógł tą ręką posługiwać" - słyszał głos Claire. Uśmiechnął się lekko. Nie było sensu kłócić się z nią w sprawach medycznych. **# Weszłam do namiotu po żegadło do kauteryzacji i zobaczyłam, że Jamie siedzi na pryczy, powoli zginając palce rannej ręki i przyglądając się odciętemu palcowi. Po amputacji owinęłam go pośpiesznie w bandaż; wyglądał teraz jak zmumifikowany robak. Hm, może się tego pozbędę? - zaproponowałam. Jak? - Wyciągnął ostrożnie dłoń i dotknął go, a potem szarpnął ręką, jakby amputowany palec się poruszył. Próbował się chyba roześmiać, ale mu nie wyszło. Może go spalimy? - Tak najczęściej pozbywano się amputowanych członków na polach bitew, choć sama nigdy tego nie robiłam. Sam pomysł, by budować stos pogrzebowy do kremacji jednego palca, wydał mi się absurdalny, choć nie bardziej niż pomysł, by po prostu wrzucić go do któregoś ogniska, licząc na to, że nikt nie zauważy. Jamie odchrząknął, najwyraźniej pełen wątpliwości i niezbyt zachwycony tym pomysłem. No, pewnie mógłbyś go uwędzić - powiedziałam, również pełna wątpliwości - i trzymać go na pamiątkę w sporranie, tak jak łan zrobił z uchem Neila Forbesa. Wiesz, że wciąż je ma? Wiem. - Jamie nie był już taki blady i odzyskiwał panowanie nad sobą. -Lecz chyba nie mam na to ochoty. Mogę go też zakonserwować w spirytusie - zaproponowałam, ale moje słowa spotkały się tylko z cieniem uśmiechu. Stawiam dziesięć do jednego, że jeszcze przed zmierzchem ktoś by to wypił, Angliszko. - 162 Uważałam, że niedowartościował stawki. Moim zdaniem wynosiłaby ona tysiąc do jednego. Udało mi się zachować alkohol do celów medycznych tylko dzięki temu, że wtedy gdy go nie używałam, strzegł go jeden ze szczególnie dziko wyglądających Indian, przyjaciół lana, a w nocy spałam tuż obok beczułki. No to w takim razie możemy go tylko pochować.

Mruknął coś, niby zgadzając się, lecz jakby niezupełnie, więc spojrzałam na niego pytająco. No wiesz... - Był wyraźnie zażenowany. - Gdy Fergus stracił dłoń, to my... no, to był pomysł Jenny, ale urządziliśmy coś w rodzaju pogrzebu. Przygryzłam wargę. Czemu nie? Ograniczymy się tylko do rodziny czy zaprosimy wszystkich? Zanim Jamie zdążył odpowiedzieć, usłyszałam przed namiotem głos lana. Rozmawiał z kimś, a po chwili wsunął do środka rozczochraną głowę. Jedno oko miał podbite i opuchnięte, a na czole duży guz, ale uśmiechał się od ucha do ucha. Wujku Jamie, ktoś chciałby się z tobą zobaczyć. t *** Jak to się stało, że tu jesteś, a charaid? - spytał Jamie gdzieś po trzeciej butelce. Już dawno skończyliśmy kolację, ognisko przygasało. Hamish otarł usta i podał mu butelkę. Tu - powtórzył - w dziczy? Czy tu, na polu bitwy z królem? - Spojrzał na Jamiego błękitnymi oczyma, tak przypominającymi oczy Jamiego, że ten uśmiechnął się, rozpoznając je. Czy drugie z tych pytań zawiera odpowiedź na pierwsze? Hamish uśmiechnął się lekko. Tak, właśnie tak. Byłeś zawsze szybki jak koliber, a Sheaumais, i ciałem, i umysłem. Widząc jednak z mojego wyrazu twarzy, że ja może nie pojmuję wszystkiego z równą szybkością, zwrócił się do mnie z wyjaśnieniem. - To żołnierze króla zabili mego wuja, żołnierze króla zabili wojowników klanu, zniszczyli ziemię, kobiety i dzieci skazali na głód, a mnie na wygnanie, obrócili w ruinę mój dom, chłodem i głodem zamorzyli połowę tych, którzy mi pozostali z rodziny. - Mówił spokojnie, ale jego oczy płonęły. - Miałem jedenaście lat, gdy przyszli do zamku i nas wyrzucili. W dzień, w którym skoń- 163 czyłem dwanaście lat, kazali mi złożyć przysięgę na wierność królowi. Powiedzieli, że jestem już mężczyzną, i zanim dotarliśmy do Nowej Szkocji, rzeczywiście nim byłem. - Zwrócił się do Jamiego. - Ciebie też zmusili do przysięgi, a Sheaumais? Owszem - potwierdził cicho Jamie. - Ale wymuszona przysięga nie może wiązać człowieka ani uniemożliwić mu rozpoznanie tego, co słuszne. Hamish wyciągnął rękę, a Jamie ją złapał, choć nie patrzyli na siebie. Nie, nie może - potwierdził Hamish z przekonaniem. Może nie. Wiedziałam jednak, że tak samo jak ja obaj myślą o słowach tej przysięgi: „Obym leżał w niepoświęconym grobie, na zawsze oddzielony od rodziny i przyjaciół", i obaj myśleli, tak samo jak ja, że właśnie taki los może ich spotkać. Mnie też. Odchrząknęłam. A inni? - spytałam, myśląc o wielu osadnikach z Karoliny Północnej i tych z Kanady. - A co z góralami, którzy są lojalistami? No cóż, walczyli dzielnie, ale zabito w nich duszę - powiedział powoli Hamish, wpatrzony w ogień - więc teraz chcą tylko, żeby zostawiono ich w spokoju. Ale wojna nikogo nie omija, prawda? - W jego oczach, gdy na mnie spojrzał, zobaczyłam Dougala MacKenziego, tego niecierpliwego, gwałtownego mężczyznę, który tak pragnął wojny. Nie czekając na odpowiedź, wzruszył ramionami i mówił dalej. - Wojna znów ich odnalazła, więc nie mają wyboru i muszą walczyć. Każdy jednak łatwo zauważy, jaką żałosną zbieraniną jest Armia Kontynentalna; a w każdym razie była. - Uniósł głowę, pokiwał nią jakby do własnych myśli, zrodzonych z widoku ognisk, namiotów i wiszącej nad nami rozświetlonej gwiazdami chmury pełnej dymu, kurzu, odoru, prochu i odchodów. - Sądzili, że rebelianci zostaną

rozniesieni, i to szybko. Nie z powodu przysięgi; nikt, kto nie jest głupcem, nie przyłączyłby się do tak ryzykownej imprezy. Chyba że wcześniej nie miał okazji walczyć, pomyślałam. Jestem zdziwiony, że nas nie rozniesiono. - Uśmiechnął się krzywo do Jamiego. - A ciebie to nie dziwi, a Sheaumais? Zdumiewa - potwierdził Jamie z uśmiechem. - Ale się cieszę. I cieszę się z powodu ciebie... a Sheaumais. Rozmawiali długo w noc. Gdy przeszli na gaelicki, wstałam, oparłam dłoń o ramię Jamiego, mówiąc mu w ten sposób dobranoc, i wsunęłam się pod koce. Wyczerpana po całodziennej pracy, natychmiast zasnęłam, ukołysana - 164 dźwiękiem ich cichych głosów, jakby bzyczeniem pszczół na wrzosowisku. Ostatnią rzeczą, którą zobaczyłam przed snem, była twarz lana po drugiej stronie ogniska, z uniesieniem słuchającego o Szkocji, która zniknęła wtedy, gdy on przyszedł na świat. 64. Gość Pani Fraser? - odezwał się za mną przyjemny, męski głos. Odwróciłam się i zobaczyłam krępego oficera o szerokich ramionach w samej koszuli i kamizelce, trzymającego pod pachą skrzynkę. Owszem. Czym mogę służyć? Nie wyglądał na chorego. W gruncie rzeczy wyglądał zdrowiej niż większość wojska. Był wysmagany wiatrem, ale dość pulchny i rumiany. Miał szybki, pełen wdzięku uśmiech, który zmieniał zupełnie wyraz jego twarzy z dużym, garbatym nosem i ciężkimi brwiami. Przyszedłem z nadzieją, że może dokonamy niewielkiej transakcji, pani Fraser. Uniósł krzaczastą brew, a na mój zapraszający gest wszedł do namiotu, pochylając się tylko odrobinę. To zależy, czego pan szuka - powiedziałam, rzucając ciekawe spojrzenie na jego skrzynkę. - Jeśli chodzi o whisky, to niestety nie mogę jej panu dać. - W tej chwili rzeczywiście miałam niewielką baryłkę tego cennego płynu schowaną pod stołem razem z większą baryłką czystego, lekarskiego spirytusu, którego zapach wypełniał powietrze, ponieważ robiłam wyciągi z ziół. Ten dżentelmen nie był pierwszym, którego zwabił zapach. Żołnierze wszystkich rang ciągnęli do mnie jak muchy. Och, nie - zapewnił mnie, rzucając jednak ciekawe spojrzenie na stół w głębi - stało tam kilka dużych słojów, w których hodowałam coś, co miałam nadzieję, okaże się penicyliną. - Słyszałem jednak, że posiada pani pewien zapas kory chinowca. Czy tak jest? Owszem, proszę usiąść. - Wskazałam mu stołek, na którym sadzałam pacjentów, a sama zajęłam drugi. - Czy choruje pan na malarię? - Nie wydawało mi się, żeby tak było. Miał czyste białka i jasną, niezażółconą cerę. Nie, dzięki Bogu, mam jednak pod swoim dowództwem pewnego dżentelmena, bliskiego przyjaciela, który rzeczywiście cierpi na malarię, - 165 dźwiękiem ich cichych głosów, jakby bzyczeniem pszczół na wrzosowisku. Ostatnią rzeczą, którą zobaczyłam przed snem, była twarz lana po drugiej stronie ogniska, z uniesieniem słuchającego o Szkocji, która zniknęła wtedy, gdy on przyszedł na świat. 64. Gość Pani Fraser? - odezwał się za mną przyjemny, męski głos. Odwróciłam się i zobaczyłam krępego oficera o szerokich ramionach w samej koszuli i kamizelce, trzymającego pod pachą skrzynkę. Owszem. Czym mogę służyć?

Nie wyglądał na chorego. W gruncie rzeczy wyglądał zdrowiej niż większość wojska. Był wysmagany wiatrem, ale dość pulchny i rumiany. Miał szybki, pełen wdzięku uśmiech, który zmieniał zupełnie wyraz jego twarzy z dużym, garbatym nosem i ciężkimi brwiami. Przyszedłem z nadzieją, że może dokonamy niewielkiej transakcji, pani Fraser. Uniósł krzaczastą brew, a na mój zapraszający gest wszedł do namiotu, pochylając się tylko odrobinę. To zależy, czego pan szuka - powiedziałam, rzucając ciekawe spojrzenie na jego skrzynkę. - Jeśli chodzi o whisky, to niestety nie mogę jej panu dać. - W tej chwili rzeczywiście miałam niewielką baryłkę tego cennego płynu schowaną pod stołem razem z większą baryłką czystego, lekarskiego spirytusu, którego zapach wypełniał powietrze, ponieważ robiłam wyciągi z ziół. Ten dżentelmen nie był pierwszym, którego zwabił zapach. Żołnierze wszystkich rang ciągnęli do mnie jak muchy. Och, nie - zapewnił mnie, rzucając jednak ciekawe spojrzenie na stół w głębi - stało tam kilka dużych słojów, w których hodowałam coś, co miałam nadzieję, okaże się penicyliną. - Słyszałem jednak, że posiada pani pewien zapas kory chinowca. Czy tak jest? Owszem, proszę usiąść. - Wskazałam mu stołek, na którym sadzałam pacjentów, a sama zajęłam drugi. - Czy choruje pan na malarię? - Nie wydawało mi się, żeby tak było. Miał czyste białka i jasną, niezażółconą cerę. Nie, dzięki Bogu, mam jednak pod swoim dowództwem pewnego dżentelmena, bliskiego przyjaciela, który rzeczywiście cierpi na malarię, - 165 a nasz lekarz nie ma kory chinowca. Miałem nadzieję, że może zgodzi się pani na wymianę. Postawił na stole skrzynkę i otworzył. Podzielona na małe przegródki, zawierała zdumiewający zestaw różnych rzeczy. Koronki do obszywania, jedwabne wstążki, dwa grzebienie ze skorupy żółwia, wielką torebkę soli, pudełko pieprzu, emaliowaną tabakierkę, cynową broszkę w kształcie lilii, kilka kłębków różnokolorowych jedwabi do haftu, wiązkę lasek cynamonu i kilka niewielkich słoiczków, najwyraźniej wypełnionych ziołami, a także szklaną butelkę, na której napisano... Laudanum! - wykrzyknęłam, odruchowo wyciągając rękę. Powstrzymałam się w pół gestu, ale oficer wskazał, bym się nie krępowała. Wyciągnęłam ją więc ostrożnie, otworzyłam i przesunęłam szyjkę pod nosem. Poczułam mocny, słodkawy zapach opium, który wydostawał się z butelki jak dżinn. Odchrząknęłam i zakorkowałam butelkę. Przyglądał mi się z zainteresowaniem. Nie wiedziałem, co panią może najbardziej zainteresować - powiedział, wskazując skrzynkę. - Widzi pani, prowadziłem sklep, miałem tam sporo produktów aptecznych, ale również towary luksusowe. Nauczyłem się, że najlepiej dawać paniom duży wybór, bo są znacznie bardziej wybredne niż panowie. Spojrzałam na niego ostro, ale nie było to pochlebstwo. Znów się do mnie uśmiechnął. Pomyślałam, że należy do tych rzadkich mężczyzn, którzy naprawdę lubią kobiety - tak jak Jamie - pomijając oczywiste aspekty. Sądzę więc, że się dogadamy - odwzajemniłam uśmiech. - Zapewne nie powinnam pytać, bo nie chcę pana stawiać pod ścianą, dam panu, czego pan potrzebuje dla przyjaciela, lecz - myśląc o przyszłości - czy ma pan więcej laudanum? Wciąż się uśmiechał, ale spojrzał na mnie bardziej przenikliwie. Miał dość niezwykłe bladoszare oczy. I owszem - powiedział powoli. - Mam tego całkiem sporo. Czy pani regularnie go potrzebuje? Przyszło mi do głowy, że pewnie zastanawia się, czy nie jestem uzależniona. Nie było to nic niezwykłego w kręgach, które miały łatwy dostęp do laudanum.

Sama tego nie używam - odpowiedziałam spokojnie - a tym, którzy go potrzebują, podaję bardzo ostrożnie. Jednak ulga w bólu to jedna z ważniejszych rzeczy, które mogę zaoferować przychodzącym do mnie lu- 166 dziom, bo Bóg jeden wie, że wielu z nich nie jestem w stanie zaoferować wyleczenia. Na te słowa uniósł wysoko brwi. To dość niezwykłe stwierdzenie. Większość osób pani zawodu obiecuje wyleczenie niemal wszystkim. Jak to się mówi? Gdyby życzenia były końmi, żebracy byliby jeźdźcami. Uśmiechnęłam się, ale bez wesołości. - Każdy chce być wyleczony i niewątpliwie każdy lekarz chciałby wyleczyć swoich pacjentów. Jest jednak wiele rzeczy, które są poza władzą lekarza, i choć może nie należy o tym mówić pacjentowi, lepiej znać swoje ograniczenia. Tak pani sądzi? - Przechylił głowę, przyglądając mi się z ciekawością. -A nie sądzi pani, że przyznanie się do takich ograniczeń a priori - i nie chodzi mi tylko o sprawy medyczne, ale o wszelkie przedsięwzięcia - że takie przyznanie się do ograniczeń samo z siebie je ustanawia? To znaczy, czy nie stoi na drodze do osiągnięcia wszystkiego, co jest możliwe, ponieważ zakłada z góry, że nie jest możliwe? A zatem nie podejmuje się wszystkich możliwych wysiłków, by to osiągnąć? Zamrugałam, zaskoczona. No, tak - powiedziałam powoli. - W takim ujęciu mogę się z panem zgodzić. Ostatecznie - machnęłam ręką ku wejściu do namiotu, wskazując otaczające nas wojsko gdybyśmy nie wierzyli, że można osiągnąć rzeczy nieosiągalne, to czy mój mąż i ja bylibyśmy tutaj? To go rozbawiło. Brawo! Tak, bezstronny obserwator zapewne nazwałby to przedsięwzięcie szaleństwem. I niewykluczone, że miałby rację - dodał, przechylając głowę na bok. Usłyszałam na zewnątrz głosy. Jamie kończył z kimś towarzyską rozmowę i za chwilę wszedł do środka. Angliszko - zaczął - czy możesz przyjść i... - Na widok mężczyzny w naszym namiocie przerwał, wyprostował się i ukłonił oficjalnie. - Sir. -Przeniosłam wzrok na swego gościa, zaskoczona. Sposób zachowania się Jamiego wyraźnie wskazywał, że jest to jakiś wysokiej rangi oficer, ja zaś sądziłam, że to pewnie kapitan albo major. Oficer natomiast pochylił głowę przyjaźnie, choć z rezerwą. Pułkowniku. Pańska żona i ja rozmawialiśmy o filozofii przedsięwzięć. Jakie jest pana zdanie? Czy mądry człowiek zna swoje ograniczenia, czy dzielny człowiek je odrzuca? i jakie pan by zajął stanowisko? - 167 Jamie rzucił mi zdziwione spojrzenie. Wzruszyłam lekko ramionami. Cóż - powiedział, skupiając uwagę na gościu - słyszałem powiedzenie, że człowiek winien sięgać dalej niż na wyciągnięcie ręki, bo po cóż byłoby niebo*. Oficer wpatrywał się w niego z otwartymi ustami, a potem roześmiał się zachwycony i klepnął w kolano. Pan i pańska żona pasujecie do siebie - i do mnie. To wspaniałe. Czy pamięta pan, gdzie pan to słyszał? Jamie pamiętał - słyszał to ode mnie, i to nie raz w ciągu tych lat. Uśmiechnął się jednak tylko i wzruszył ramionami. Cóż, to doskonałe powiedzenie. Zamierzam zaraz wypróbować je na Grannym, choć on zapewne będzie tylko mrugać przez okulary i gadać o zaopatrzeniu. Ten człowiek niewątpliwie zna swoje ograniczenia - rzucił do mnie, wciąż rozbawiony, ale z wyraźną

niechęcią w głosie. - Zna swoje bardzo duże ograniczenia i nikomu nie pozwoli poza nie wykroczyć. Niebo nie jest dla takich jak on. Ta ostatnia uwaga świadczyła już nie tylko o niechęci. Uśmiech zniknął mu z twarzy, w oczach mignął głęboki gniew. Poczułam pewien niepokój. Granny to niewątpliwie generał Gates, a ten człowiek był najwyraźniej niezadowolonym członkiem ścisłego dowództwa. Miałam szczerą nadzieję, że wraz z Robertem Browningiem nie wciągnęłam Jamiego w jakąś awanturę. Cóż - powiedziałam lekko - nie mogą pana pokonać, jeśli się pan nie podda. Wypogodził się i uśmiechnął. Och, nigdy mnie nie pokonają, pani Fraser, może mi pani wierzyć. Wierzę - zapewniłam go i odwróciłam się, by otworzyć jedno z moich pudeł. - Zaraz odmierzę. - Zawahałam się, nie znając jego rangi, on to zauważył i przepraszająco klepnął się dłonią w czoło. Najmocniej przepraszam, pani Fraser. Cóż pani pomyśli o człowieku, który wpada do pani namiotu, bezczelnie żąda lekarstwa, a nawet się nie przedstawia. - Wyjął mi z ręki małą paczuszkę rozdrobnionej kory, zatrzymując jednak dłoń. Pochylił się nad nią nisko i lekko ucałował. - Generał major Benedict Arnold, do usług. * Nawiązenie do poematu Roberta Browninga Andrea del Sarto. - To chyba jakiś poeta, ale nie pamiętam nazwiska. - 168 Jamie patrzył za odchodzącym generałem ze zmarszczonymi brwiami, potem przeniósł spojrzenie na mnie i od razu się zaniepokoił. Dobrze się czujesz, Angliszko? Wyglądasz, jakbyś miała upaść. To niewykluczone - powiedziałam słabo i usiadłam na stołku. Na stole obok stała nowa butelka laudanum. Objęłam ją dłońmi, bo to mi pomogło uwierzyć, że nie wyobraziłam sobie tego dżentelmena, który nas opuścił. -Przygotowywałam się w duchu, że mogę kiedyś natknąć się na Jerzego Waszyngtona albo Benjamina Franklina - powiedziałam - a nawet Johna Adamsa, ale nie oczekiwałam jego. I do tego jeszcze wydał mi się sympatyczny! Jamie wciąż patrzył na mnie z uniesionymi brwiami, przeniósł teraz wzrok na butelkę, jakby się zastanawiał, czy przypadkiem sobie nie użyłam. A czemu nie miałby być sympatyczny? Ach! - Wyraz jego twarzy zmienił się. - Wiesz coś o nim? Owszem, wiem. I nie jest to coś, co chciałabym wiedzieć. - Przełknęłam z trudem. Jeszcze nie jest zdrajcą, ale będzie. Jamie obejrzał się przez ramię, by się upewnić, że nikt nas nie słyszy, potem usiadł na stołku dla pacjentów i ujął moje dłonie. Opowiedz - powiedział bardzo cicho. W gruncie rzeczy niewiele mogłam mu powiedzieć. Nie po raz pierwszy żałowałam, że nie zwracałam większej uwagi na podręczniki do historii Bree, one bowiem stanowiły podstawę mojej wiedzy na temat amerykańskiej wojny o niepodległość. Walczył przez pewien czas po naszej... po amerykańskiej stronie i był znakomitym żołnierzem, choć nie znam żadnych szczegółów. W pewnym momencie jednak poczuł się rozczarowany. Postanowił przejść na drugą stronę i zaczął wysuwać pewne propozycje wobec Brytyjczyków, wykorzystując pośrednictwo człowieka nazwiskiem John André. Wiem, że André został złapany i powieszony, wydaje mi się jednak, że Arnoldowi udało się dostać do Anglii. Fakt że amerykański generał zmienił front, był tak spektakularnym aktem zdrady, że nazwisko Benedicta Arnolda stało się synonimem zdrajcy. Stanie się, znaczy. Jeśli ktoś dopuszcza się jakiejś potwornej zdrady, mówi się, że jest Benedictem Arnoldem. Wciąż czułam się niedobrze. Gdzieś tam, w tej właśnie chwili, niejaki major John André załatwia swoje sprawy, nie mając najmniejszego pojęcia, co go czeka w przyszłości.

- 169 Kiedy? - Palce Jamiego ściskające moją dłoń oderwały moje myśli od losu majora André i skierowały na bliższe nam sprawy. To jest problem, bo nie wiem. Jeszcze nie, wydaje mi się, że jeszcze nie. Jamie myślał przez chwilę ze ściągniętymi brwiami. Będę go miał na oku - rzekł spokojnie. Nie rób tego - powiedziałam odruchowo. Wpatrywaliśmy się w siebie przez długą chwilę, wspominając Karola Stuarta. Oboje wiedzieliśmy, że próba ingerowania w historię może mieć poważne niezamierzone konsekwencje, jeśli w ogóle jest możliwa. Nie mieliśmy pojęcia, co takiego zmieniło Arnolda z patrioty, którym teraz niewątpliwie był, w zdrajcę, którym zostanie w przyszłości. Czy jego spór z Gatesem był tym ziarnkiem piasku, które stało się sercem zdradzieckiej perły? Nie wiesz, co może wpływać na czyjś tok myślenia - zauważyłam. -Weź na przykład Roberta Bruce'a i tego pająka. Uśmiechnął się na to. Będę ostrożny, Angliszko - powiedział - ale będę go miał na oku. 65. Kapelusz 7 października 1777 A zatem rozkażcie Morganowi, by rozpoczął grę. Generał Horatio Gates W spokojny jesienny poranek, chłodny i złoty, do amerykańskiego obozu wkroczył brytyjski dezerter. Powiedział, że Burgoyne wysyła rekonesans, dwa tysiące ludzi, by wypróbować siłę prawego skrzydła Amerykanów. - Granny Gates tak wytrzeszczył oczy, że omal nie wypadły mu przez okulary - powiedział mi Jamie, pośpiesznie załadowując naboje. -1 nic dziwnego. Generał Arnold, obecny, gdy przyniesiono tę wiadomość, namawiał Gate-sa, by wysłać silny oddział przeciw tej wycieczce. Gates jak zawsze był ostrożny i gdy Arnold poprosił o zezwolenie, by osobiście sprawdzić, o co chodzi Brytyjczykom, rzucił podwładnemu chłodne spojrzenie i powiedział: „Boję się ci zaufać, Arnold". - 170 A potem było już coraz gorzej - opowiadał Jamie, krzywiąc się. - Skończyło się na tym, że Gates mu powiedział - cytuję dokładnie - „Generale Arnold, nie mam dla pana żadnych zadań, nie ma pan tu nic do roboty!". Przeszedł mnie dreszcz, który nie miał nic wspólnego z temperaturą poranka. Czy to była ta chwila, ten drobiazg, który miał sprawić, że Benetict Arnold zwrócił się przeciwko sprawie, za którą walczył? Jamie zauważył, co kłębi mi się w głowie, i wzruszył ramionami. Przynajmniej tym razem nie ma to nic wspólnego z nami - powiedział po prostu. Tak, to pewna pociecha. Uważaj na siebie, dobrze? Będę - obiecał, chwytając strzelbę. Tym razem mógł osobiście pocałować mnie na do widzenia. *** Brytyjski rekonesans miał podwójny cel: nie tylko sprawdzić, gdzie znajdują się Amerykanie - generał Burgoyne właściwie tego nie wiedział, bo już dawno przestali przybywać amerykańscy dezerterzy - ale także zdobyć bardzo potrzebne zaopatrzenie dla tych zwierząt, które jeszcze Anglikom zostały. Dlatego też pierwsze kompanie zatrzymały się na obiecującym polu pszenicy. William wysłał swoich piechurów, by usiedli podwójnymi szeregami w stojącym zbożu, natomiast odpowiedzialni za zaopatrzenie zaczęli ścinać pszenicę i ładować na konie. Porucznik dragonów, Walijczyk o ciemnych włosach nazwiskiem Absolute, pomachał mu z drugiej strony pola i zaprosił na wieczorną partię kart u siebie w namiocie. Właśnie

zaczerpnął powietrza, by mu odpowiedzieć, gdy stojący obok niego mężczyzna jęknął i padł. William nie usłyszał nawet kuli, ale rzucił się na ziemię, wzywając swoich ludzi, by zrobili to samo. Nic się jednak dalej nie działo, więc po chwili ostrożnie podnieśli się i kontynuowali pracę. Dostrzegli jednak niewielkie grupy buntowników przekradających się między drzewami; William zdał sobie sprawę, że to zapewne jest próba okrążenia, gdy jednak powiedział to koledze oficerowi, tamten zapewnił go, że rebelianci postanowili schować się za swoimi liniami obrony w oczekiwaniu na atak. Ten pogląd nie przetrwał długo. Po południu z lasu po lewej wynurzyła się duża grupa Amerykanów z ciężką armatą, która zaczęła wypluwać z sie- 171 A potem było już coraz gorzej - opowiadał Jamie, krzywiąc się. - Skończyło się na tym, że Gates mu powiedział - cytuję dokładnie - „Generale Arnold, nie mam dla pana żadnych zadań, nie ma pan tu nic do roboty!". Przeszedł mnie dreszcz, który nie miał nic wspólnego z temperaturą poranka. Czy to była ta chwila, ten drobiazg, który miał sprawić, że Benetict Arnold zwrócił się przeciwko sprawie, za którą walczył? Jamie zauważył, co kłębi mi się w głowie, i wzruszył ramionami. Przynajmniej tym razem nie ma to nic wspólnego z nami - powiedział po prostu. Tak, to pewna pociecha. Uważaj na siebie, dobrze? Będę - obiecał, chwytając strzelbę. Tym razem mógł osobiście pocałować mnie na do widzenia. *** Brytyjski rekonesans miał podwójny cel: nie tylko sprawdzić, gdzie znajdują się Amerykanie - generał Burgoyne właściwie tego nie wiedział, bo już dawno przestali przybywać amerykańscy dezerterzy - ale także zdobyć bardzo potrzebne zaopatrzenie dla tych zwierząt, które jeszcze Anglikom zostały. Dlatego też pierwsze kompanie zatrzymały się na obiecującym polu pszenicy. William wysłał swoich piechurów, by usiedli podwójnymi szeregami w stojącym zbożu, natomiast odpowiedzialni za zaopatrzenie zaczęli ścinać pszenicę i ładować na konie. Porucznik dragonów, Walijczyk o ciemnych włosach nazwiskiem Absolute, pomachał mu z drugiej strony pola i zaprosił na wieczorną partię kart u siebie w namiocie. Właśnie zaczerpnął powietrza, by mu odpowiedzieć, gdy stojący obok niego mężczyzna jęknął i padł. William nie usłyszał nawet kuli, ale rzucił się na ziemię, wzywając swoich ludzi, by zrobili to samo. Nic się jednak dalej nie działo, więc po chwili ostrożnie podnieśli się i kontynuowali pracę. Dostrzegli jednak niewielkie grupy buntowników przekradających się między drzewami; William zdał sobie sprawę, że to zapewne .jest próba okrążenia, gdy jednak powiedział to koledze oficerowi, tamten zapewnił go, że rebelianci postanowili schować się za swoimi liniami obrony w oczekiwaniu na atak. Ten pogląd nie przetrwał długo. Po południu z lasu po lewej wynurzyła się duża grupa Amerykanów z ciężką armatą, która zaczęła wypluwać z sie- 171 bie sześcio- i dwunastofuntowe kule. Wyrządziłyby one wielkie szkody, gdyby nie to, że na ich drodze znajdowały się jeszcze drzewa. Piechurzy rozpierzchli się mimo wezwań oficerów. William zauważył Absolute'a, który gonił przez zboże za grupą swoich ludzi. Odwrócił się i złapał kaprala jednej ze swoich kompanii. Zbierz ich - rozkazał i nie czekając na odpowiedź, złapał uzdę jednego z koni zaopatrzeniowców, gniadego wałacha, który wydał się dość zdziwiony. Zamierzał pojechać do głównego obozu po posiłki, bo najwyraźniej Amerykanów było dużo. Nigdy tam jednak nie dotarł, bo gdy obrócił konia, na polu pojawił się brygadier.

*** James Fraser z grupą ludzi Morgana przyczaił się w zagajniku u podstawy pola; mierzył tak dokładnie, jak tylko potrafił. Rozpętała się gorąca bitwa, a dym z armaty stojącej w lesie snuł się nad polem ciężką, duszącą chmurą. Zauważył mężczyznę na koniu, sądząc po warkoczu wysokiego rangą brytyjskiego oficera, a obok niego, także na koniach, paru innych, młodszych. On jednak miał oczy tylko dla tego jednego. Z pola całymi masami wyskakiwały koniki polne, spłoszone odgłosem kroków. Jeden uderzył go w policzek. Strzepnął go z bijącym sercem, jakby była to kula z muszkietu. Rozpoznał tego człowieka, choć jedynie przez jego generalski mundur. Spotkał Simona Frasera z Balnain dwa czy trzy razy, ale wówczas obaj byli chłopcami z Highlands. Simon był kilka lat młodszy. Jamie niejasno pamiętał niewielkiego, dość pulchnego wesołego chłopaka, który biegał za starszymi, machając kijem większym niż on sam. Wspomnienie to nie pasowało do tęgiego, potężnego mężczyzny, który uniósł się teraz w strzemionach, wołając coś i machając szablą, by samą siłą swej osobowości skłonić ogarniętych paniką żołnierzy do skupienia się wokół niego. Adiutanci starali się go osłonić, najwyraźniej namawiali, by się odsunął, ale nie zwracał na to uwagi. Jamie zauważył mignięcie białej twarzy zwróconej ku lasowi, a potem w drugą stronę. Najwyraźniej wiedzieli, że wśród drzew jest - albo może być - pełno strzelców, więc starali się trzymać poza zasięgiem. To on! - Arnold jechał przez gęste zarośla na brązowej klaczy; na twarzy malowała mu się dzika radość. - Generałowie! - krzyknął, unosząc się - 172 w strzemionach i wyciągając rękę. - Strzelajcie do generałów, chłopcy! Pięć dolarów temu, który zestrzeli tego grubego bydlaka, aż spadnie z siodła! Natychmiast odpowiedział mu huk wystrzałów. Jamie zauważył, że na dźwięk głosu Arnolda Daniel Morgan gwałtownie obrócił głowę i ruszył ku niemu, na tyle szybko, na ile pozwalały mu zreumatyzowane członki. Jeszcze raz, spróbujcie jeszcze raz! - Arnold uderzył pięścią w udo. Zauważył, że Jamie mu się przygląda. - Niech pan go zastrzeli! Jamie wzruszył ramionami, uniósł strzelbę na ramię i specjalnie wymierzył wysoko i w bok. Wiatr zmienił kierunek, więc dym strzału podrażnił mu oczy. Zauważył jednak, że jeden z młodszych oficerów osłaniających Simona podskoczył i łapiąc się ręką za głowę, okręcił na siodle za kapeluszem, który spadł w pszenicę. Miał ochotę się roześmiać, choć ścisnęło go w żołądku, gdy zdał sobie sprawę, że całkiem przypadkowo o mało nie trafił tego człowieka w głowę. Młody człowiek - tak, był wysoki i szczupły - uniósł się w strzemionach i potrząsnął pięścią w stronę lasu. Jest mi pan winien kapelusz, sir! - krzyknął. W lesie echem rozległ się wysoki, przenikliwy śmiech Arnolda. Otaczający go mężczyźni zaczęli krzyczeć i pohukiwać. Chodź tu, młodzieńcze, a kupię ci dwa! - odkrzyknął Arnold, a potem ściągnął lejce i zwrócił się do strzelców: - Czy jesteście ślepi? Czy nikt nie zastrzeli tego cholernego generała?! Wśród liści rozległo się parę strzałów, ale większość strzelców widziała, że Daniel Morgan ruszył ku Arnoldowi jak ożywione drzewo, sękate i nieprzejednane, i wstrzymała ogień. Arnold też na pewno go widział, ale go zlekceważył, wyszarpnął pistolet zza pasa i strzelił do Frasera, choć nie mógł liczyć na to, że z takiej odległości kogoś trafi. Natomiast jego koń spłoszył się, zatańczył i położył uszy po sobie. Morgan, który był już tuż obok, musiał uskoczyć w tył, by uniknąć kopnięcia, potknął się i upadł.

Bez chwili wahania Arnold zeskoczył z konia i pochylił się, by pomóc wstać starszemu mężczyźnie, przepraszając z absolutną szczerością. Jamie dostrzegł, że Morgan nie docenił tego. Stary Dan był raczej gotów zdzielić Arnolda mimo reumatyzmu i różnicy szarż. Klacz generała była szkolona, by stać spokojnie, ale niespodziewany strzał tuż nad uchem zdenerwował ją. Tańczyła więc w miejscu, rozrzucając martwe liście. Jamie złapał uzdę, pociągnął pysk klaczy w dół i podmuchał jej - 173 >9 w nozdrza, by odwrócić jej uwagę. Parsknęła i potrząsnęła głową, ale przestała wierzgać, pogłaskał ją więc po szyi, cmokając, na co uszy jej się trochę uniosły. Zauważył, że dłoń znów mu krwawi, była to jednak tylko mała strużka przesączająca się przez bandaże. Po drugiej stronie klaczy widział Morgana, który już wstał i zdecydowanie odrzucił podejmowane przez Arnolda próby otrzepywania go z liści. Pozbawiono pana dowództwa, sir. Jak pan śmie wydawać rozkazy moim ludziom? Och, przecież to nie jest zabawa w żołnierzy - powiedział niecierpliwie Arnold. Jestem generałem, on jest generałem - ruchem głowy wskazał odległą postać na koniu - i chcę, by zginął. Będzie czas na politykę, gdy to wszystko się skończy. A teraz mamy walkę, do cholery! - Jamie poczuł nagle silny zapach rumu, słodki i głęboki, przebijający przez dym i zdeptane zboże. Cóż, może miało to coś do rzeczy - choć z tego, co wiedział o Arnoldzie, nie było wielkiej różnicy między tym, jak się zachowywał trzeźwy a pijany. Porywy wiatru niosły dym i przypadkowe dźwięki - szczęk muszkietów i huk wystrzałów artyleryjskich, okrzyki wydawane przez Simona Frasera i jego młodszych oficerów, wzywających Hesów i Anglików, a także okrzyki bólu i huk dochodzący z większej odległości, tam, gdzie Hesowie walczyli, by przebić się przez nadciągających ludzi generała Enocha Poora. Od góry naciskała Hesów kolumna generała Ebenezera Learneda. Jamie widział zielone niemieckie mundury, przemieszane z mundurami żołnierzy Armii Kontynentalnej. Zmuszano ich do wycofania się z brzegu pola, niektórzy usiłowali uciec do generała Frasera. Wzrok Jamiego przyciągnął jakiś ruch - młody człowiek, którego pozbawił kapelusza, galopował przez pole, pochylony nisko nad szyją konia, z wyciągniętą szablą. Generał przemieścił się nieco dalej od lasu. Dla większości ludzi Morgana znajdował się za daleko, Jamie stał jednak w dobrym miejscu, mógł stąd strzelić. Spojrzał w dół - upuścił strzelbę, gdy łapał konia, ale była ona naładowana; po pierwszym strzale mechanicznie ją załadował. Przygotowanie strzelby do strzału zajmie tylko chwilę. Sheas, a nighean - mruknął do konia, odetchnął głęboko, próbując się uspokoić i przekazać ten spokój klaczy, choć dłoń pulsowała mu na skutek napływu krwi. - Cha chluinn thu an córr a chuireas eagal ort - powiedział cicho. -Już dosyć. Już więcej nie usłyszysz niczego, co by cię przestraszyło. Nawet o tym nie myślał, gdy strzelił tak, by nie trafić we Frasera. Mógłby zabić każdego innego na tym polu, ale nie tego. Potem zauważył młodego - 174 człowieka w czerwonej kurtce, wyraźnie widocznego na tle zieleni, błękitu i samodziału, jadącego na koniu z uniesioną szablą, i zacisnął wargi. Tego też nie. Wyglądało na to, że dzień był dla młodego człowieka szczęśliwy. Przebił się w galopie przez kolumnę generała Learneda, zaskakując większość żołnierzy kontynentalnych, zaś ci, którzy go zauważyli, zbyt byli zajęci walką lub niezdolni do niego strzelić, bo osadzali już bagnety. Jamie pogwizdywał przez zęby, odruchowo głaskał konia i przyglądał się młodemu oficerowi, który dojechał do Hesów, zdołał przyciągnąć ich uwagę, a teraz walczył na polu. Za nim ciągnęła się linia ciemnozielonych kurtek -to Hesowie podążali za nim ku zwężającemu się przejściu, podczas gdy ludzie Poora śpiesznie nadbiegali od lewej strony. Jamiego tak

zajmowała ta scena, że nie zwracał uwagi na awanturę, która wybuchła między Danem Morganem a generałem Arnoldem. Obu im przerwał głośny okrzyk. Dopadłem go! Zaskoczony Jamie uniósł wzrok i zobaczył Tima Murphy'ego - siedział na gałęzi dębu i śmiał się od ucha do ucha. Strzelbę oparł w rozwidleniu gałęzi. Odwrócił głowę - Simon Fraser pochylił się i chwiał na siodle, obejmując się ramionami. Arnold krzyknął radośnie, Morgan zaś rzucił Murphy'emu spojrzenie i niechętnie wyraził pochwałę. Dobry strzał. Simon Fraser przechylił się i mało nie spadł z konia. Jeden z jego adiutantów podtrzyniywał go, krzycząc rozpaczliwie o pomoc, drugi złapał jego konia za uzdę i zastanawiał się, w którą stronę ruszyć i co robić. Jamie zacisnął pięść, poczuł ostry ból przenikający ranną rękę i położył dłoń płasko na siodle. Czy Simon zginął? Z tej odległości nie mógł tego stwierdzić. Adiutanci przemogli panikę; dwóch z nich, jadąc po obu stronach, podtrzymywało pochyloną postać i starało się nie dopuścić, by zsunął się z siodła. Nie zwracali uwagi na dochodzące z lasu okrzyki. Jamie rozejrzał się po polu, szukając wzrokiem młodego człowieka z szablą. Nie mógł go znaleźć, poczuł więc przelotny smutek, ale zaraz zauważył, że bije się on z kapitanem milicji na koniu. W takiej walce nie było żadnej finezji, konie uczestniczyły w niej na równi z ludźmi. Zobaczył, że konie zostały rozdzielone przez naciskające ze wszystkich stron ciała, ale brytyjski oficer nie starał się zmusić swego konia do powrotu - najwyraźniej miał jakiś - 175 cel, więc krzyczał teraz i gestykulował, poganiając niewielką grupę żołnierzy heskich, którą wyprowadził z zamieszania. Gdy obrócił się ku lasowi i zobaczył, co się stało - że konia generała Frasera odprowadzają, a generał chwieje się, najwyraźniej ranny - młody człowiek uniósł się w strzemionach, opadł z powrotem na siodło i ostro ruszył w kierunku generała, zostawiając Hesów, by w miarę możliwości ruszyli za nim. Jamie był na tyle blisko, że widział ciemniejszą plamę czerwieni na czerwonej kurtce Simona Frasera. Jeśli Simon jeszcze nie umarł - pomyślał - to umrze niedługo. W gardle palił go smutek i wściekłość, po policzkach spływały wywołane dymem łzy. Zamrugał i potrząsnął głową, by lepiej widzieć. Jakaś ręka bezceremonialnie wyrwała mu lejce z dłoni, a Arnold odsunął go od klaczy i wskoczył na siodło. Czuć było od niego rum; z podniecenia zwycięstwem twarz miał czerwoną jak jesienne liście klonu. Za mną, chłopcy! - Jamie zobaczył, że między drzewami zebrało się wielu milicjantów. To kompanie, które Arnold zebrał w szalonym pędzie na pole bitwy. - Na redutę! Mężczyźni wznieśli okrzyk i rzucili się za nim, łamiąc gałęzie i potykając się. Idźcie za tym cholernym głupcem - powiedział Morgan, a Jamie spojrzał na niego, zaskoczony. Morgan wpatrywał się ponuro w plecy Arnolda. -Stanie przed sądem wojennym, zapamiętaj moje słowa - powiedział stary strzelec. - Lepiej, żeby miał dobrego świadka. Ty się nadajesz, James. Idź. Jamie bez słowa podniósł strzelbę i ruszył biegiem, zostawiając za sobą złotobrązowy las. Wpadł za Arnoldem w zboże. *** Rzeczywiście ludzie za nim poszli. Krzycząca horda, uzbrojony tłum. Arnold jechał na koniu, ale jego koniowi nie było łatwo, więc ludzie bez większego trudu dotrzymywali mu kroku. Jamie widział, że plecy niebieskiego płaszcza Arnolda pokryte są czarnymi plamami potu i ciasno opinają szerokie ramiona. Jeden strzał z tyłu, w zamieszaniu bitwy... Była to jednak przelotna myśl, która zaraz znikła.

Arnold też zniknął z głośnym okrzykiem. Poganiał klacz w górę i wokół reduty. Jamie założył, że zapewne chce wjechać do środka od tyłu, ale byłoby to samobójstwo, ponieważ redutę wypełniali niemieccy grenadierzy - widział ich hełmy nad murami. Może Arnold rzeczywiście zamierzał popełnić - 176 samobójstwo, a może chodziło tylko o to, by odwrócić uwagę od żołnierzy atakujących redutę od frontu, zaś jego śmierć miała być za to ceną? Reduta wznosiła się na piętnaście stóp; był to wał z ubitej ziemi zwieńczony palisadą. Między szczytem wału a palisadą sterczały poziomo ostro zakończone pale. Pole przed redutą było ostrzeliwane; Jamie pobiegł, uchylając się od kul, których i tak nie widział. Wspiął się na wał, próbując złapać sterczący, zaostrzony pal. Udało mu się przesunąć jedną rękę i objąć go, ale wysunął mu się z uchwytu razem z odpadającą korą. Jamie upadł boleśnie na strzelbę i na chwilę stracił dech. Mężczyzna obok strzelił przez szczelinę, więc otulił go biały dym, kryjąc na chwilę przed wzrokiem żołnierza heskiego, którego dostrzegł na górze. Przetoczył się i szybko odczołgał, zanim dym zniknął albo Hes zdecydował się rzucić granat. - Odsuń się! - krzyknął przez ramię, ale żołnierz, który przedtem strzelił, próbował skoczyć z rozbiegu. Granat wypadł przez szczelinę, akurat gdy ten skoczył w górę, uderzył go w pierś i wybuchnął. Jamie potarł dłoń o koszulę i przełknął żółć, która podeszła mu do gardła. Skóra dłoni piekła, podrapana i pełna drzazg kory. Kawałki metalu i drewna wybuchły, coś uderzyło Jamiego w twarz, poczuł własny pot i ciepłą krew spływającą mu po policzku. Widział przez szczelinę zielony płaszcz grenadiera. Szybko, zanim się ruszy! Wyciągnął z torby nabój, otworzył zębami i policzył. Wiedział, że potrafi załadować strzelbę w dwanaście sekund, wyliczył to kiedyś. Dziewięć, osiem... Jak to Bree uczyła malców liczyć sekundy? A, hipopotamy. Sześć hipopotamów, pięć hipopotamów. Zachciało mu się nieprzytomnie śmiać, bo oczami wyobraźni ujrzał grupę hipopotamów przyglądających mu się uważnie i wypowiadających krytyczne uwagi na temat jego postępów. Dwa hipopotamy. Jeszcze nie zginął, więc przecisnął się tuż pod zasiekami, wysunął lufę przez szczelinę i strzelił ku zielonej plamie, która mogła być drzewem iglastym - ale nie była, bo krzyknęła. Przerzucił strzelbę przez plecy i znów skoczył, wbijając rozpaczliwie palce w nieokorowany pień. Ześlizgnęły się, drzazgi wbiły mu się pod paznokcie, a ból jak błyskawica przeszył jego ranną dłoń, teraz jednak udało mu się chwycić pień także drugą ręką. Zdrową lewą dłonią złapał prawy nadgarstek, obejmując w ten sposób pal. Stopy ślizgały mu się na luźnej, nieubitej ziemi, więc przez chwilę wisiał w powietrzu jak wiewiórka na gałęzi, podciągnął się w górę z całej siły i czuł, że coś rozrywa mu ramię, nie mógł się jednak zatrzymać. Noga. Udało mu się złapać nogą. Zamachnął się drugą - 177 i przywarł mocno. Coś uderzyło w pień, na którym wisiał - czuł, jak drewno zadrżało. - Trzymaj się, Rudy! - krzyknął ktoś pod nim. Zamarł w miejscu. Kolejny dźwięk i coś uderzyło w drewno cal od jego palców. Czyżby siekiera? Nie miał czasu, by się wystraszyć. Człowiek na dole strzelił tuż koło jego ręki. Jamie słyszał gwizd kuli bzyczącej jak rozgniewany szerszeń i pośpiesznie przesunął się do podstawy pnia. Dłoń za dłonią, tak szybko, jak tylko był w stanie, przepychając się między pniami. Rwało się na nim ubranie, rwały się chyba też jego więzadła stawowe. Tuż nad szczeliną leżało dwóch Hesów, martwych lub rannych, a kolejny, stojący dziesięć stóp dalej, zobaczył jego głowę i sięgnął do torby, odsłaniając zęby pod nawoskowanymi wąsami. Zza Hesa dobiegł go mrożący krew w żyłach wrzask i jeden z ludzi Morgana uderzył heskiego żołnierza tomahawkiem. Usłyszał hałas i odwrócił się akurat w porę, by zobaczyć, jak kapral staje na jednym z ciał Hesów, które nagle ożyło i zaczęło się toczyć z muszkietem w ręku. Hes uderzył z całej siły w górę, przebijając bagnetem spodnie kaprala; ten potknął się

i wyrwał, spływając krwią. Jamie odruchowo złapał swoją strzelbę i zamachnął się - ruch ten przebiegł przez jego ramiona, ręce i przeguby, gdy starał się trafić kolbą w głowę tamtego. Szarpnięcie od uderzenia było tak silne, że poczuł, jak przesuwają mu się kręgi szyjne, i na chwilę stracił wzrok. Potrząsnął głową, grzbietem dłoni ocierając pot i krew z oczu. Cholera, zgiął strzelbę. Żołnierz heski był martwy. Na tej części twarzy, która mu została, malowało się zaskoczenie. Ranny kapral odczołgiwał się na bok; jedną nogawkę spodni miał przesiąkniętą krwią, muszkiet przewiesił przez plecy, a w dłoni trzymał ostrze bagnetu. Obejrzał się przez ramię i na widok Jamiego krzyknął: „Strzelec, z tyłu!". Jamie nie odwrócił się, by popatrzeć, tylko rzucił w bok, tocząc po liściach i zdeptanej ziemi. Kilka ciał potoczyło się za nim i uderzyło w palisadę. Uniósł się powoli, wyjął zza pasa jeden z pistoletów, odbezpieczył i strzelił w głowę grenadierowi, który właśnie zamierzał rzucić granat. Jeszcze kilka strzałów, jęków i huków - i walka zamarła. Reduta pełna była ciał, w większości w zielonych mundurach. Zauważył klacz Arnolda, uciekającą z białymi oczyma i bez jeźdźca. Arnold leżał na ziemi i próbował się podnieść. Jamie dźwignął się z trudem. Miał miękkie kolana, prawą rękę sparaliżowaną, kuśtykając, podszedł jednak do Arnolda i osunął się obok niego na - 178 ziemię. Generał został postrzelony; nogę miał zakrwawioną, twarz białą, pokrytą zimnym potem, oczy na wpół zamknięte. Jamie wyciągnął rękę i złapał Arnolda za rękę. Wołał go po imieniu, by go otrzeźwić, myśląc równocześnie, że to szaleństwo - powinien wbić sztylet między żebra tego człowieka i oszczędzić tak jego, jak ofiary jego zdrady. Wybór jednak został dokonany, chwila minęła, zanim miał czas naprawdę o tym pomyśleć. Arnold zacisnął dłoń na jego ręce. Gdzie? - szepnął Arnold białymi wargami. - Gdzie mnie trafili? W nogę - powiedział Jamie. - Tę samą co przedtem. Arnold otworzył oczy i wbił w niego wzrok. Szkoda, że nie w serce - szepnął i znów zemdlał. 66. Nd łożu śmierci Gdy zapadł zmrok, pojawił się brytyjski chorąży z białą flagą. Generał Gates przysłał go do naszego namiotu; brygadier Simon Fraser dowiedział się, że przebywa tu Jamie, i chciał się z nim zobaczyć. Zanim będzie za późno, sir - powiedział cicho chorąży. Był bardzo młody i najwyraźniej przybity. - Czy pan przyjdzie? Jamie już się podnosił, choć nie od razu mu się udało. Nie był ranny, tylko malowniczo posiniaczony, miał też wywichnięte ramię barku, ale po bitwie wrócił tak zmęczony, że nie miał nawet siły jeść. Obmyłam mu twarz i podałam szklankę piwa, którego jednak wciąż nie wypił do końca. Teraz odstawił szklankę. Przyjdę razem z żoną - rzekł chrapliwie. Sięgnęłam po pelerynę - i na wszelki wypadek po lekarski kuferek. *** Niepotrzebnie go brałam. Generał Fraser leżał na długim stole jadalnym w głównym pokoju dużej chaty z bali, należącej - szepnął chorąży - do baronowej von Riedesel. Na pierwszy rzut oka było widać, że nikt już nie jest w stanie mu pomóc. W świetle świec jego szeroka twarz była całkiem bez-krwista, a ciało owinięte przesiąkniętymi krwią bandażami. Widziałam, że - 179 krew jest świeża - mokre plamy powoli się powiększały, ciemniejsze niż dotychczasowe, wyschnięte.

Skupiona na umierającym, niejasno tylko zdawałam sobie sprawę, że w pokoju są też inni; świadomie odnotowałam jedynie obecność dwóch lekarzy, którzy stali przy posłaniu, poplamieni krwią i bladzi ze zmęczenia. Jeden z nich spojrzał na mnie i jakby zesztywniał, zmrużył oczy i trącił łokciem kolegę. Tamten oderwał na chwilę wzrok od generała, zmarszczył brwi i też spojrzał - bez zrozumienia - po czym wrócił do bezowocnych rozważań. Odwzajemniłam spojrzenie pierwszego - bez cienia wyzwania. Nie zamierzałam wchodzić na jego terytorium. Niczego tu i tak nie byłam w stanie zrobić; nikt już nie mógł niczego zrobić. Drugi lekarz jeszcze się nie poddawał, ale odór rozkładu nie budził wątpliwości; słyszałam też oddech generała - długie chrapliwe westchnienia, przedzielone chwilami szarpiącej nerwy ciszy. Nie mogłam niczego zrobić dla generała Frasera jako lekarz, jeśli zaś chodzi o niesienie pociechy - byli tu inni, bardziej do tego powołani. Może należał do nich Jamie. Niewiele czasu mu zostało - szepnęłam do Jamiego. - Jeśli chcesz mu coś powiedzieć... Skinął głową, przełknął i podszedł do posłania. Stojący przy generale brytyjski pułkownik spojrzał niechętnie, ale inny oficer mruknął mu coś do ucha, odsunął się więc, robiąc Jamiemu miejsce. Pokój był mały i zatłoczony. Trzymałam się z tyłu, starając się nie przeszkadzać. Jamie i brytyjski oficer przez chwilę cicho rozmawiali. Inny oficer, młody, niewątpliwie adiutant generała, klęczał z pochyloną głową w cieniu po drugiej stronie posłania, trzymając generała za rękę. Odrzuciłam na plecy pelerynę, bo choć na dworze panował chłód, powietrze w pokoju było strasznie gorące, niezdrowe i duszne, jakby gorączka, która na naszych oczach trawiła generała Frasera, rozprzestrzeniła się na całą chatę, niezaspokojona jedną ofiarą. Pokój wypełniały miazmaty gnijących wnętrzności, zastałego potu i czarnego prochu, którym przesiąknięte były ubrania mężczyzn. Jamie pochylił się, a następnie ukląkł, by zbliżyć się do ucha Frasera. Generał leżał z zamkniętymi oczyma, ale był przytomny. Widziałam, jak twarz mu drgnęła na dźwięk głosu Jamiego. Odwrócił głowę i otworzył oczy, w których mignęło rozpoznanie. Ciamar a tha thu, a charaid? - spytał Jamie cicho. Jak się masz, kuzynie? - 180 Generał wykrzywił lekko usta. Tha ana-cnamhadh an Diabhail orm - odrzekł chrapliwie. - Feumaidh gun do dh'ith mi rudegin nach robh doi leam. - Mam piekielną niestrawność. Musiałem się chyba czymś struć. Na dźwięk gaelickiego brytyjski oficer drgnął, a młody, klęczący po drugiej stronie posłania, zaskoczony uniósł głowę. Nie był jednak aż tak zaskoczony jak ja. Mroczny pokój zaczął wirować wokół mnie; oparłam się o ścianę i przycisnęłam dłonie do drewna, w nadziei że znajdę coś, czego będę mogła się przytrzymać. Na jego twarzy malowało się niewyspanie i smutek, pokrywały ją smugi dymu i krwi, rozmazane ruchem rękawa na czole i policzkach. Nie miało to jednak żadnego znaczenia. Włosy miał ciemne, twarz węższą, ale wszędzie rozpoznałabym ten długi, prosty nos i skośne niebieskie kocie oczy. Klęczeli po obu stronach posłania generała, oddaleni od siebie nie więcej niż o pięć stóp. Przecież wszyscy zauważą podobieństwo, jeśli... Ellesmere. - Kapitan piechoty dał krok naprzód i dotknął ramienia młodego człowieka. Coś do niego mruknął i ruchem głowy najwyraźniej dał znać, że powinien odsunąć się od generała, by dać mu chwilę prywatności, jeśli jej sobie zażyczy. Nie podnoś głowy! - słałam myśli do Jamiego. - Na litość boską, nie podnoś głowy! .• Nie podniósł. Czy dlatego, że rozpoznał nazwisko, czy też dostrzegł tę umazaną sadzą twarz po drugiej stronie posłania - w każdym razie trzymał głowę opuszczoną, ukrytą w cieniu, i bardzo cicho rozmawiał z kuzynem Simonem.

Młodzieniec podniósł się powoli jak Dan Morgan w zimny poranek. Jego wysoki pająkowaty cień zakołysał się na ścianie. Nie zwracał uwagi na Jamiego; całym sobą skupiał się na umierającym generale. Cieszę się, że widzę cię raz jeszcze na tym świecie, Seaumais mac Brian -szepnął Fraser, z wysiłkiem starając się objąć rękami dłoń Jamiego. - To szczęście, że umieram wśród towarzyszy, których kocham. Czy opowiesz to tym z naszej krwi, którzy są jeszcze w Szkocji? Powiedz im... Któryś z oficerów powiedział coś do Williama; ten odsunął się niechętnie od posłania i cicho odpowiedział. Palce kleiły mi się od potu, czułam też krople spływające mi po plecach. Rozpaczliwie pragnęłam zdjąć pelerynę, ale bałam się, by mój ruch nie ściągnął uwagi Williama ku mnie, a więc na Jamiego. - 181 Jamie klęczał, nieruchomy jak królik pod krzakiem. Widziałam sztywne ramiona obciągnięte ciemną od wilgoci kurtką, dłonie trzymające dłonie generała. Jedynie błyski ognia odbijającego się od rudych włosów sprawiały wrażenie ruchu. Będzie, jak zechcesz, Shimi mac Shimi. - Z trudem rozróżniałam słowa. -Powiedz mi, czego sobie życzysz, a ja to spełnię. Ktoś koło mnie głośno pociągnął nosem; obejrzałam się i zobaczyłam drobną kobietę, mimo późnej godziny i okoliczności elegancką jak porcelanowa lalka. Osuszała chusteczką napływające jej do oczu łzy. Zobaczyła, że się jej przyglądam, i spróbowała się uśmiechnąć drżącymi wargami. Jak to dobrze, że pani mąż przybył - szepnęła z miękkim niemieckim akcentem. - To chyba niesie mu pocieszenie. Dobrze, że nasz przyjaciel ma u boku członka rodziny. Nawet dwóch, pomyślałam, gryząc się w język, i wysiłkiem woli powstrzymałam się od spojrzenia na Williama. Przyszła mi do głowy okropna myśl, że William mógłby mnie rozpoznać i spróbować podejść, by się ze mną przywitać. To zaś mogłoby oznaczać katastrofę, gdyby... Baronowa - musiała bowiem być żoną van Riedesela - zachwiała się lekko - a może tylko tak się zdawało w zmiennym świetle z kominka. Dotknęłam jej ramienia. Potrzebuję powietrza - szepnęłam. - Niech pani ze mną wyjdzie. Lekarze znów zbliżali się do posłania, czujni jak sępy; nagle ciche gaelickie słowa przerwał straszny jęk Simona Frasera. Przynieście świecę! - rzucił ostro jeden z lekarzy, podchodząc szybko do umierającego. Baronowa zamknęła oczy i usiłowała przełknąć przez ściśnięte gardło. Ujęłam ją za rękę i szybko wyprowadziłam na dwór. Po krótkim czasie, który wydawał mi się wieczny, mężczyźni wyszli z pochylonymi głowami. Przed chatą doszło do szybkiej, ostrej sprzeczki, prowadzonej ściszonymi głosami z szacunku dla zmarłego, ale niewątpliwie zażartej. Jamie trzymał się z boku. Kapelusz naciągnął nisko na czoło. Jeden z brytyjskich oficerów zwracał się do niego od czasu do czasu, najwyraźniej oczekując opinii. Porucznik William Ransom, czyli lord Ellesmere, także trzymał się na ubo- 182 czu, jak przystało jego stosunkowo niskiej randze w tym towarzystwie. Nie włączył się w wymianę zdań, najwyraźniej w głębokim szoku po śmierci generała. Zastanowiłam się, czy widział już śmierć kogoś, kogo znał - a potem zdałam sobie sprawę, jak idiotyczna była to myśl. Jednakże śmierć na polu bitwy, choćby i gwałtowna, to nie to samo co śmierć kogoś bliskiego. Odniosłam zaś wrażenie, że Simon Fraser był dla Williama nie tylko dowódcą, ale i przyjacielem.

Zajęta tymi ukradkowymi obserwacjami, nie zwracałam szczególnej uwagi na główny temat sporu - czyli problem, co zrobić z ciałem generała Frase-ra - a żadnej na dwóch lekarzy, którzy wyszli z chaty i stali teraz nieco z boku, rozmawiając cicho. Kątem oka zauważyłam, że jeden z nich sięga do kieszeni i podaje drugiemu paczuszkę tytoniu, ruchem ręki zbywa podziękowania tamtego i odchodzi. Jednakże jego pożegnalne słowa przyciągnęły moją uwagę tak skutecznie, jakby nagle głowa stanęła mu w płomieniach. Zatem do zobaczenia później, doktorze Rawlings. Doktor Rawlings? - powtórzyłam odruchowo. Drugi lekarz obejrzał się na mnie. Słucham panią? - Starał się być uprzejmy, ale robił wrażenie człowieka, który walczy z chęcią powiedzenia światu, by poszedł do diabła. Rozpoznałam to uczucie i współczułam mu, ale skoro już się odezwałam, nie miałam wyboru. Bardzo przepraszam - powiedziałam, rumieniąc się lekko. - Po prostu usłyszałam pana nazwisko i nie mogłam... Znałam kiedyś pewnego doktora Rawlingsa. Te słowa wywołały zupełnie nieoczekiwaną reakcję. Wyprostował ramiona i spojrzał uważnie. Naprawdę? Gdzie? No... - Przez chwilę brakowało mi słów, bo w rzeczywistości nigdy nie spotkałam się z Danielem Rawlingsem, choć niewątpliwie go znałam. - Nazywał się Daniel Rawlings grałam na zwłokę. - Czy to może pana krewny? Twarz mu się rozjaśniła. Chwycił mnie za ramię. Tak! Tak, to mój brat! Proszę mi powiedzieć, czy wie pani, gdzie on jest? Poczułam się, jakby ktoś mnie uderzył w żołądek. Wiedziałam dokładnie, gdzie jest Daniel Rawlings, ale jego brata ta wiadomość nie ucieszy. Nie miałam jednak wyboru, musiałam mu powiedzieć. Niezmiernie mi przykro, że muszę to panu powiedzieć. Nie żyje. - Starałam się być delikatna. Przykryłam dłonią jego dłoń i gardło mi się ścisnęło, gdy zobaczyłam, że światło w jego oczach zgasło. - 183 Przez chwilę stał nieruchomo, wpatrzony w coś poza mną. Powoli skupił znów spojrzenie na mojej twarzy, odetchnął głęboko i zacisnął usta. Rozumiem. Tego się obawiałem... - powiedział po chwili. - Jak... czy pani wie, jak to się stało? Owszem - odrzekłam pośpiesznie, widząc, że pułkownik Grant wykonał ruch świadczący, że zaraz zamierza odejść. - Ale to długa historia. Ach tak. - Zauważył, w którą stronę patrzę, i odwrócił głowę. Wszyscy mężczyźni już się ruszali, poprawiali ubranie i nakładali kapelusze, wymieniając ostatnie uwagi. - Odszukam panią - powiedział wzburzony, zwracając się znów do mnie. - Pani mąż... to ten wysoki szkocki rebeliant? Zdaje się, że ktoś mówił, że jest krewnym generała? Zobaczyłam, że zwraca wzrok ku czemuś - komuś - za mną i marszczy brwi. Poczułam gęsią skórkę na ciele. Wiedziałam - tak wyraźnie, jakby to powiedział - że słowo „krewny" dało początek jakiemuś procesowi myślowemu - i że patrzy na Williama. Tak. Pułkownik Fraser - potwierdziłam pośpiesznie, zanim zdążył spojrzeć na Jamiego i sformułować do końca rodzącą się myśl. Podczas naszej rozmowy grzebałam w kuferku. Właśnie w tej chwili znalazłam to, czego szukałam - złożoną kartkę papieru. Wyciągnęłam ją, szybko rozprostowałam i podałam mu. Wciąż jeszcze istniało miejsce na wątpliwości. Czy to jest pismo pańskiego brata?

Wyrwał mi kartkę z ręki i pożerał oczyma drobne, porządne literki, z wyrazem twarzy świadczącym o pragnieniu, nadziei i rozpaczy. Zamknął oczy, potem je otworzył i wielokrotnie czytał przepis na środek na rozwolnienie, jakby to było Pismo Święte. Kartka jest nadpalona - zauważył stłumionym głosem, dotykając zwęglonego brzegu. Czy Daniel... zginął w pożarze? Nie - odrzekłam. Nie było już czasu; jeden z brytyjskich oficerów stał za nim, czekając niecierpliwie. Dotknęłam dłoni trzymającej kartkę. - Proszę, niech pan to zatrzyma. A jeśli się panu uda ominąć straże - teraz już chyba pan może - to łatwo znajdzie mnie pan w moim namiocie, niedaleko stanowiska artylerii. Nazywają mnie... hmmm... Białą Czarownicą - dodałam obronnym tonem. - Każdy panu powie. Na te słowa otworzył szeroko przekrwione oczy, potem je zmrużył i przyjrzał mi się uważnie. Nie było już jednak czasu na dalsze pytania; oficer dał krok naprzód i wymruczał coś Rawlingsowi do ucha, mnie zaszczycając jedynie przelotnym spojrzeniem. Tak. Tak, oczywiście - odrzekł Rawlings i ukłonił mi się głęboko. - Do usług, pani. Jestem bardzo zobowiązany. Czy mogę...? - Uniósł kartkę. Tak, oczywiście, proszę ją zatrzymać - skinęłam głową. Oficer odwrócił się, najwyraźniej zamierzając pogonić pozostałych członków zgromadzenia. Doktor Rawlings obejrzał się przez ramię, przysunął się do mnie i dotknął mego ramienia. Przyjdę - powiedział cicho. - Najprędzej, jak mi się uda. Dziękuję. -Podniósł wzrok na kogoś za mną; zdałam sobie sprawę, że Jamie skończył i przyszedł po mnie. Skinął głową doktorowi i ujął mnie za rękę. Gdzie pański kapelusz, poruczniku Ransom? - usłyszałam dochodzący z tyłu pełen przygany głos pułkownika. Po raz drugi w ciągu pięciu minut poczułam, jak włosy jeżą mi się na głowie. Nie z powodu słów pułkownika, ale słów odpowiedzi. ...skurwysyn rebeliant zestrzelił mi go z głowy. - Głos był młody, angielski, zachrypły od tłumionego żalu i gniewu. Poza tym jednak był to głos Jamiego, który ścisnął mi dłoń tak, że mało nie zgniótł palców. Staliśmy na początku ścieżki biegnącej od rzeki; jeszcze dwa kroki, a znajdziemy się za zasłoną spowitych mgłą drzew. Zamiast jednak wykonać te dwa kroki, Jamie na mgnienie zamarł w miejscu, a potem puścił moją dłoń, odwrócił się na pięcie i zdejmując z głowy kapelusz, podszedł do porucznika Ransoma i włożył mu go do ręki. Zdaje się' że jestem panu winien kapelusz - powiedział uprzejmie i od razu zrobił w tył zwrot. Młody człowiek wpatrywał się zaskoczony w zniszczony trykom. Obejrzałam się William patrzył za Jamiem nierozumiejącym wzrokiem, ten jednak ciągnął mnie po ścieżce, jakby ścigali nas Indianie. Po sekundzie młode świerki zasłoniły nas przed wzrokiem porucznika. Czułam, że Jamie drży jak struna skrzypiec. Oddychał szybko. Czyś ty stracił rozum? - spytałam tonem swobodnej konwersacji. Zapewne. Co do diabła... - zaczęłam, ale potrząsnął tylko głową i ciągnął mnie za sobą, aż już na pewno nikt stojący przed chatą nie mógł nas zobaczyć ani usłyszeć. Na ścieżce leżał pień, którym nie zajęli się jeszcze drwale. Jamie usiadł na nim gwałtownie i uniósł do twarzy drżącą dłoń. - Dobrze się czujesz? O co tu chodzi? - Usiadłam obok i, zaniepokojona, objęłam go ramieniem przez plecy. Nie wiem, czy się śmiać, czy płakać, Angliszko. - Odsłonił twarz. Zobaczyłam, że chyba robi jedno i drugie. Rzęsy miał mokre, ale kąciki ust mu - 185 drgały. - W jednej i tej samej chwili straciłem krewniaka i znalazłem drugiego, a zaraz potem zdałem sobie sprawę, że po raz drugi o mało nie zastrzeliłem własnego syna. - Spojrzał na mnie bezradnie i potrząsnął głową, rozdarty między śmiechem a przerażeniem. - Nie

powinienem był tego robić, wiem. Tylko że... nagle sobie pomyślałem: a jeśli za trzecim razem nie spudłuję? I poczułem... że muszę się do niego odezwać. Jak do człowieka. Bo może nigdy więcej nie będę miał ku temu okazji. Rozumiesz? *** Pułkownik Grant rzucił zaciekawione spojrzenie ku ścieżce, gdzie chwiejąca się gałąź świadczyła o przejściu rebelianta i jego żony, a potem przeniósł wzrok na kapelusz w rękach Williama. O co w tym, do diabła, chodziło? William odchrząknął. Najwyraźniej to pułkownik Fraser był tym... hmm... skurwysynem rebeliantem, który wczoraj podczas bitwy pozbawił mnie kapelusza - odrzekł, siląc się na obojętność. - Chciał mi to... wynagrodzić. Przez zmęczoną twarz Granta przemknął cień rozbawienia... Naprawdę? To przyzwoicie z jego strony. - Rzucił na kapelusz pełne wątpliwości spojrzenie. - Sądzi pan, że są w nim wszy? Gdyby powiedział to ktoś inny i kiedy indziej, można by te słowa uznać za obraźliwe. Ale Grant - choć był bardziej niż gotów rzucać kalumnie na odwagę, zdolności i charakter żołnierzy Armii Kontynentalnej - tym razem zadał czysto praktyczne pytanie. Większość brytyjskich i heskich żołnierzy, a także oficerów, cierpiała od wszy. William obracał kapelusz, przyglądając mu się uważnie w słabym świetle. Czuł w dłoniach jego ciepło, ale nie widział żadnego ruchu przy szwach. Chyba nie. No to niech go pan włoży, kapitanie Ransom. Wie pan, że musimy dawać żołnierzom dobry przykład. William nałożył kapelusz, czując się nieco dziwnie, i dopiero po chwili dotarła do niego pełna treść wypowiedzi pułkownika. Kapitanie...? - spytał słabo. Gratulacje. - Cień uśmiechu rozjaśnił wyczerpaną twarz pułkownika. -Brygadier... Obejrzał się na śmierdzącą milczącą chatę i uśmiech zniknął. -Chciał pana awansować po Ticonderodze i powino się to wtedy zdarzyć, - 186 ale... cóż. - Zacisnął wargi. - Generał Burgoyne wczoraj w nocy podpisał rozkaz, wysłuchawszy kilku relacji z bitwy. Jak rozumiem, wyróżnił się pan w walce. Czując się niezręcznie, William pochylił głowę. Gardło miał ściśnięte, oczy go piekły. Nie pamiętał, co zrobił - tylko to, że nie zdołał uratować generała. Dziękuję - wydusił i nie mógł się powstrzymać, by też się nie obejrzeć. Drzwi do chaty stały otworem. - Czy wie pan... czy on... nie, to nie ma znaczenia. Czy się dowiedział? - spytał łagodnie Grant. - Powiedziałem mu. To ja przyniosłem rozkaz. Niezdolny przemówić, William pochylił głowę. Kapelusz, o dziwo, pasował i nie zsunął się. Boże, ale zimno. - Grant ciaśniej owinął się płaszczem, rozejrzał po kapiących wilgocią drzewach i otulającej je mgle. Pozostali oficerowie odeszli do swoich obowiązków, zostawiając ich samych. - Cóż to za ponure miejsce. I okropna pora dnia. To prawda. - William poczuł chwilową ulgę, że może przyznać się do uczucia samotności, choć ani pora, ani miejsce nie miały z tym nic wspólnego. Przełknął z trudem i obejrzał się na chatę. Niepokoiły go otwarte drzwi. Las otulała gęsta mgła, ciężka jak puchowa kołdra, natomiast mgiełka przy chacie unosiła się i snuła wokół okien. Miał nieprzyjemne wrażenie, że w pewnym sensie... przychodzi po generała. Tylko... zamknę te drzwi, dobrze? - Zrobił ruch ku chacie, ale Grant zatrzymał go gestem.

Nie, niech pan tego nie robi. - Na zdziwione spojrzenie Williama wzruszył ramionami. - Ofiarodawca pańskiego kapelusza powiedział, że muszą zostać otwarte. To jakieś przesądy z Highlands. Coś o tym, że dusza... noo... musi mieć którędy wyjść - dodał delikatnie. - W każdym razie na szczęście jest za zimno na muchy - dodał już bez żadnej delikatności. William poczuł się niedobrze na myśl o chmarach owadów. Przełknął gorycz, która podeszła mu do gardła. Ależ nie możemy... Jak długo? - spytał. Niezbyt długo - zapewnił go Grant. - Czekamy tylko na oddział grabarzy. ' William zdusił protest, który cisnął mu się na usta. Oczywiście. Cóż jeszcze można było zrobić? A jednak wspomnienie rowów, które wykopali przy Height, ziemi na pełnych, zimnych policzkach jego kaprala... Po ostatnich - 187 dziesięciu dniach sądził, że stracił już wrażliwość na te sprawy, ale teraz przypomniał sobie wycie wilków, które ściągnęły, by pożywić się zmarłymi i umierającymi... Rzucając jakąś wymówkę, odszedł na bok, między mokre krzaki, i zwymiotował - starając się zachowywać cicho. Przez chwilę szlochał bezgłośnie, po czym wytarł twarz garścią mokrych liści i wrócił. Grant taktownie udawał, że wierzy, iż William poszedł się tylko załatwić, i nie zadawał pytań. Ten krewniak generała to imponujący mężczyzna - zauważył mimochodem. - Patrząc na nich, trudno się domyślić, że są spokrewnieni, prawda? Pogrążony w rozpaczy i tracący resztki nadziei William właściwie nie zwracał uwagi na pułkownika Frasera, póki ten nie wcisnął mu w dłoń kapelusza, wtedy zaś był zbyt zaskoczony, by mu się przyjrzeć. Pokiwał jednak potwierdzająco głową, mając w pamięci niejasny obraz wysokiej postaci klęczącej przy posłaniu i włosów przelotnie rozbłyskujących czerwienią od ognia. Bardziej podobny do pana niż do brygadiera - dorzucił Grant i roześmiał się. Przypominało to raczej bolesny skrzek. - Na pewno nie ma pan żadnych Szkotów w rodzinie? Nie. Ludzie z Yorkshire po obu stronach, aż po potop, poza jedną francuską prababką - odrzekł William, wdzięczny za lekki ton rozmowy, który pomagał rozproszyć ponure myśli. - Matka mego ojczyma jest pół-Szkotką -sądzi pan, że to się liczy? Odpowiedź Granta zagłuszył dobiegający z mroku dźwięk potępionej duszy. Obaj zamarli w miejscu. Nadchodził dudziarz brygadiera, z Balcarre-sem i kilkoma strzelcami. Oddział grabarzy. Słońce już wstało, ale chmury i drzewa jeszcze je kryły. Twarz Granta miała kolor mgły blady, lśniący wilgocią. Dźwięk wydawał się dobiegać z wielkiej dali, a równocześnie z lasu. Potem do lamentu dudziarza dołączyły się okrzyki i zawodzenia - Balcarresa i jego Indian. Mimo że dźwięki te budziły dreszcz, William znalazł w nich pewną pociechę - przynajmniej nie będzie to pośpieszny pochówek na polu, bez ceremonii czy szacunku. To brzmi jak wycie wilków, prawda? - mruknął Grant. Otarł twarz dłonią i starannie osuszył ją o spodnie. To prawda - potwierdził William. Wyprostował się i czekał, żeby przyjąć żałobników, cały czas mając w głowie obraz stojącej z tyłu chaty i cichych otwartych na wpływającą mgłę drzwi. - 188 67. Tłustszy niż tłuszcz Zawsze sądziłam, że kapitulacja jest dość prostą sprawą - oddaje się szable, ściska dłonie i odmaszerowuje pod słowem honoru do więzienia albo na następną bitwę. To naiwne przekonanie zburzył doktor Rawlings, któremu rzeczywiście dwa dni później udało się przejść przez straże, by porozmawiać ze mną o bracie. Opowiedziałam mu wszystko, co wiedziałam, podkreślając moje szczególne przywiązanie do zeszytu z opisami przypadków,

dzięki któremu wydawało mi się, że poznałam Daniela Rawlingsa. Z drugim doktorem Rawlingsem - który przedstawił się jako David - dobrze się rozmawiało. Został jeszcze chwilę, a rozmowa zeszła na inne tematy. Wielkie nieba, nie - powiedział, gdy zdradziłam się ze zdziwieniem, że do ceremonii kapitulacji nie doszło od razu. - Najpierw trzeba wynegocjować warunki kapitulacji, a to drażliwa kwestia. Wynegocjować? Czyżby generał Burgoyne miał w tej sprawie coś do powiedzenia? Najwyraźniej uznał moje słowa za zabawne. Och, oczywiście - zapewnił mnie. - Przypadkiem widziałam propozycje, które major Kingston przyniósł dziś rano generałowi Gatesowi. Zaczynały się od zdecydowanego stwierdzenia, że generał Burgoyne, odbywszy z generałem Gatesem dwie potyczki, gotów jest do trzeciej. Oczywiście tak nie jest, ale ratuje mu to twarz. Naturalnie później wspomina, że zauważył niewątpliwą przewagę liczebną rebeliantów, a zatem czuje, że zgoda na poddanie się jest uzasadniona, pragnie bowiem na honorowych warunkach oszczędzić życie dzielnych ludzi. Nawiasem mówiąc, formalnie bitwa się jeszcze nie zakończyła - dodał, jakby przepraszająco. - Generał Burgoyne proponuje zawieszenie działań na okres negocjacji. Ach tak - powiedziałam z rozbawieniem. - Ciekawa jestem, czy generał Gates jest skłonny wziąć to za dobrą monetę. Nie, nie jest - odezwał się suchy szkocki głos. Jamie wsunął do namiotu głowę, a potem resztę ciała. Za nim podążał jego kuzyn Hamish. - Przeczytał propozycję Burgoyne'a, a potem wyciągnął z kieszeni własną. Żąda bezwarunkowego poddania się, złożenia broni przez brytyjskich i niemieckich żołnierzy i przyjęcia statusu jeńców. Zawieszenie broni ma trwać do zachodu słońca i tyle Burgoyne ma czasu na odpowiedź. Obawiałem się, że majora Kingstona na miejscu trafi apopleksja. - 189 Czy sądzisz, że blefuje? - spytałam. Jamie chrząknął tak, jak to tylko Szkot potrafi, i spojrzał kątem oka na doktora Rawlingsa, co miało mi dać do zrozumienia, że nie zamierza rozmawiać o tym w obecności wroga. Być może miał rację, zważywszy na to, że doktor Rawlings najwyraźniej miał dostęp to brytyjskiego dowództwa. David Rawlings taktownie zmienił temat, otwierając wieko kuferka, który z sobą przyniósł. Czy kuferek, który pani miała, był taki sam jak ten, pani Fraser? Owszem. - Od razu to zauważyłam, ale nie chciałam się gapić. Ten był trochę bardziej poobijany i miał małą mosiężną tabliczkę z nazwiskiem, lecz poza tym wyglądał tak samo. Cóż, w gruncie rzeczy nie miałem wątpliwości co do losu mego brata -westchnął - ale to rozstrzyga sprawę. Te kuferki otrzymaliśmy od ojca, również lekarza, gdy zaczęliśmy praktykować. Spojrzałam na niego zaskoczona. Nie chce pan chyba powiedzieć... Czyżbyście byli bliźniakami? Tak. Identycznymi? Uśmiechnął się. Matka zawsze potrafiła nas rozróżnić, ale mało kto poza nią. Gapiłam się na niego, czując, jak oblewa mnie war i ogarnia coś w rodzaju zakłopotania. Oczywiście wyobrażałam sobie, jak wyglądał Daniel Rawlings, gdy czytałam jego notatki. Jednakże nagłe spotkanie z nim twarzą w twarz - w pewnym sensie - mocno mną wstrząsnęło. Jamie patrzył na mnie z uniesionymi brwiami. Zakaszlałam, rumieniąc się. Pokręcił lekko głową, z kolejnym szkockim chrząknięciem zabrał talię kart, po którą przyszedł, i wyprowadził Hamisha z namiotu.

Tak myślę... czy nie potrzebuje pani czegoś z medycznych instrumentów? - spytał David Rawlings, też się rumieniąc. - Nie dysponuję zbyt wieloma lekarstwami, ale niektóre instrumenty mam podwójne, a także dość dobry zestaw skalpeli. Poczytałbym sobie za honor, gdyby pani... Och... - To była bardzo wspaniałomyślna propozycja. Zachłanność natychmiast zniweczyła moje zakłopotanie. - Czy nie ma pan może zapasowych szczypców? To znaczy małych kleszczy? Ach tak, oczywiście. - Wyciągnął dolną szufladkę i w poszukiwaniu szczypców odsunął na bok kilka drobnych instrumentów. Zauważyłam wtedy coś niezwykłego. - 190 A cóż to, na Boga? - wskazałam palcem. Nazywa się to jarzmo penisowe - wyjaśnił doktor Rawlings. Jego rumieniec się pogłębił. Wygląda jak pułapka na niedźwiedzie. Co to takiego? Nie służy chyba do obrzezania? - Wyjęłam przedmiot z szufladki. Doktor Rawlings zachłysnął się powietrzem, więc spojrzałam na niego z zaciekawieniem. To... no... proszę, droga pani... - Niemal wyrwał mi instrument z ręki i wrzucił z powrotem do szufladki. Czemu więc to służy? - spytałam, bardziej rozbawiona niż obrażona jego reakcją. Biorąc pod uwagę nazwę, to oczywiście... To zapobiega nocnym... hmmm... wytryskom. - Jego twarz przybrała niezdrowy purpurowy kolor. Nie patrzył na mnie. Tak, zapewne tak właśnie działa. - Instrument, o który chodziło, składał się z dwóch koncentrycznych metalowych pierścieni; zewnętrzny był giętki, z nachodzącymi na siebie końcami i czymś w rodzaju klucza, który umożliwiał ściśnięcie. Wewnętrzny miał zęby jak u piły - dlatego skojarzył mi się z potrzaskiem. Oczywiście należało to zakładać na wiotki penis - który powinien taki pozostać, jeśli wiedział, co dla niego dobre. Zakaszlałam. -A dlaczego właściwie miałoby to być pożądane? Zażenowanie ustąpiło nieco zaskoczeniu. Jak to... przecież... no... utrata męskiej esencji wycieńcza mężczyznę, pozbawia go żywotności i naraża na liczne choroby, jak również poważnie szkodzi jego zdolnościom umysłowym i duchowym. Dobrze, że nikomu nie przyszło do głowy poinformować o tym mego męża powiedziałam. Rawlings rzucił mi głęboko zgorszone spojrzenie, ale zanim nasza rozmowa przybrała jeszcze bardziej ryzykowny ton, szczęśliwie przerwało nam zamieszanie na zewnątrz. Wykorzystał to, by zatrzasnąć kuferek i pośpiesznie wsunąć go pod ramię, po czym dołączył do mnie u wejścia do namiotu. Jakieś sto stóp od nas przez obóz maszerowała grupa ludzi. Brytyjskiego majora w galowym mundurze, z opaską na oczach i twarzą tak czerwoną, że bałam się, iż wybuchnie, prowadziło dwóch żołnierzy Armii Kontynentalnej, za nimi zaś w pewnej, niecałkiem dyskretnej odległości postępował trzeci, grający na piszczałce Yankee Doodle. Pamiętając, co Jamie mówił o apopleksji, nie miałam wątpliwości, że to nieszczęsny major Kingston, którego wybrano do dostarczenia propozycji kapitulacji Burgoyne'a. - 191 Ojojojoj - mruknął doktor Rawlings na ten widok, kręcąc głową. - Obawiam się, że ten proces trochę potrwa. #** I tak było. Tydzień później wciąż nie ruszyliśmy się z miejsca, a parę razy dziennie między obozami uroczyście krążyły listy. W obozie amerykańskim panowało pewne odprężenie;

sądziłam, że po drugiej stronie zapewne wyczuwa się większe napięcie, ale doktor Rawlings nie wrócił, więc postęp -lub jego brak - w negocjacjach można było poznać jedynie z plotek. Najwyraźniej generał Gates jednak blefował, a Burgoyne miał dość przenikliwości, by zdać sobie z tego sprawę. Cieszyłam się, że przebywam w jednym miejscu tak długo, że mogę uprać swoje rzeczy, nie ryzykując, iż ktoś mnie zastrzeli, oskalpuje albo jeszcze inaczej zaatakuje. Poza tym po dwóch bitwach było wielu rannych, którzy wciąż wymagali opieki. Miałam niejasną świadomość, że wokół naszego obozowiska krąży jakiś człowiek. Zauważyłam go kilkakrotnie, ale nigdy nie podszedł bliżej, by ze mną porozmawiać. Uznałam, że pewnie cierpi na jakąś wstydliwą chorobę, na przykład trypra czy hemoroidy; często dość długo trwało, zanim taki człowiek zebrał się na odwagę albo tak bardzo zaczął cierpieć, że decydował się poprosić o pomoc. Nawet wtedy jednak wolał rozmawiać ze mną na osobności. Gdy zauważyłam go po raz trzeci czy czwarty, próbowałam uchwycić jego wzrok, by zachęcić go do zbliżenia się i umówienia na prywatną wizytę, za każdym razem jednak znikał ze wzrokiem wbitym w ziemię w kłębiącym się tłumie milicjantów, żołnierzy i markietanek. Pojawił się znów pod wieczór następnego dnia, gdy gotowałam coś w rodzaju zupy na kości nie wiadomo jakiego zwierzęcia, ale dość świeżej i z kawałkami mięsa - którą dostałam od pacjenta - z dodatkiem dwóch pomarszczonych słodkich ziemniaków, garści kaszy, garści fasoli i czerstwego chleba. Pani jest panią Fraser? - spytał z zaskakującym akcentem wykształconego Szkota z nizin. Z Edynburga - pomyślałam, równocześnie z lekkim ukłuciem wspominając podobną wymowę Toma Christiego. Zawsze mówił do mnie „pani Fraser" w ten zduszony, oficjalny sposób. Jednak w następnej chwili myśli o Tomie Christiem zniknęły. - 192 To panią nazywają Białą Czarownicą, prawda? - spytał mężczyzna z uśmiechem. Nie był to bynajmniej przyjemny uśmiech. Niektórzy. I co z tego? - Chwyciłam mocniej kopyść i zmierzyłam go wzrokiem. Był wysoki i chudy, z ciemną, wąską twarzą. Miał na sobie mundur żołnierza Armii Kontynentalnej. Dlaczego zamiast do czarownicy nie poszedł do lekarza pułkowego? A może chciał jakiś napój miłosny? Nie wyglądał na takiego. Zaśmiał się krótko i ukłonił się. Chciałem tylko być pewny, że trafiłem we właściwe miejsce, pani - powiedział. - Nie zamierzałem pani obrazić. Nie obraziłam się. - Nie robił niczego, co można by uznać za zagrożenie - może poza tym, że stał zbyt blisko mnie - ale nie podobał mi się, a serce biło mi szybciej, niż powinno. Najwyraźniej zna pan moje nazwisko -powiedziałam, starając się zachować spokój. - A jak pan się nazywa? Znów się uśmiechnął i przyjrzał mi się uważnie - tak uważnie, że ocierał się o bezczelność. Moje nazwisko nie ma znaczenia. Czy James Fraser to pani mąż? Nagle zapragnęłam walnąć go w głowę kopyścią. Nie zrobiłam tego jednak - być może bym go rozgniewała, ale nie pozbyłabym się go w ten sposób. Nie chciałam potwierdzić imienia Jamiego i nawet się nie zastanawiałam nad przyczyną. Powiedziałam więc tylko „przepraszam", zdjęłam z ognia garnek, postawiłam go na ziemi i odeszłam. Tego się nie spodziewał - i nie od razu za mną podążył. Oddaliłam się szybko, okrążyłam namiot milicji z New Hampshire i wmieszałam się w grupę ludzi, stojących wokół innego ogniska. Parę osób uniosło głowy, zaskoczonych moim nagłym pojawieniem się, ale wszyscy mnie znali i życzliwie zrobili mi miejsce, kiwając głowami i mrucząc powitania.

Bezpieczna, obejrzałam się. Mężczyzna stał przy moim ognisku, wyraźnie widoczny na tle zachodzącego słońca. Wieczorny wiatr rozwiewał mu włosy. Niewątpliwie to moja wyobraźnia podpowiedziała mi, że wygląda złowieszczo. Kto to taki, cioteczko? Jeden z twoich odrzuconych wielbicieli? - usłyszałam przy uchu rozbawiony głos lana. Niewątpliwie odrzucony - odrzekłam, nie spuszczając mężczyzny z oka. Sądziłam, że za mną pójdzie, ale pozostał na miejscu, zwrócił tylko twarz w moim kierunku. Na tle słońca jego twarz była tylko czarnym owalem, ale wiedziałam, że na mnie patrzy. - Gdzie jest twój wuj, wiesz może? - 193 JP Wiem. Razem z kuzynem Hamishem pozbawiają kapitana Martina pieniędzy przy kartach. Tam. - Ruchem głowy wskazał obóz milicji z Vermon-tu, gdzie rzucał się w oczy namiot kapitana Martina, rozpoznawalny dzięki wielkiej dziurze w dachu załatanej kawałkiem żółtego perkalu. Czy Hamish dobrze gra w karty? - spytałam z ciekawością, zerkając w tamtą stronę. Nie, ale wuj Jamie tak, i wie, kiedy Hamish zrobi coś niewłaściwego, a to niemal to samo, co gdyby sam zagrał właściwie, prawda? Wierzę ci na słowo. Czy wiesz, kim jest ten mężczyzna? Ten, który stoi przy naszym ognisku? łan zmrużył oczy, patrząc pod słońce, i nagle zmarszczył czoło. Nie, ale właśnie napluł ci do zupy. Co takiego?! - Okręciłam się na pięcie akurat w porę, by zobaczyć, jak anonimowy dżentelmen oddala się, sztywno wyprostowany. - Co za cholerny pieprzony bydlak! łan odchrząknął i trącił mnie, wskazując jedną z milicyjnych żon, która przyglądała mi się z wyraźną dezaprobatą. Też odchrząknęłam i przełknęłam dalsze uwagi na ten temat; uśmiechnęłam się do niej przepraszająco. Ostatecznie, jeśli mamy w ogóle zjeść jakąś kolację, będziemy pewnie musieli liczyć na jej gościnność. Znów spojrzałam ku naszemu ognisku. Mężczyzna zniknął. Wiesz, co ci powiem, ciociu? - łan z namysłem wpatrywał się w coraz dłuższe cienie pod drzewami. - On wróci. Jamie i Hamish nie pojawili się na kolacji, co zapewne oznaczało, że dobrze im idzie przy kartach. Mnie też się udało - pani Kebbits, żona milicjanta, bardzo gościnnie nakarmiła lana i mnie świeżymi plackami kukurydzianymi i potrawką z królika z cebulą. Najlepsze było to, że mój złowieszczy gość nie wrócił. łan z Roiłem odeszli za własnymi sprawami, przysypałam więc ogień i przygotowałam się do wyjścia na wieczorny obchód w szpitalu. Większość ciężko rannych umarła w ciągu kilku dni po bitwie. Część pozostałych żony, krewni lub przyjaciele zabrali do własnych obozów, by tam się nimi opiekować. Zostało tylko trzydziestu paru mężczyzn, którzy nikogo nie mieli, a byli ranni lub chorzy, ale ich życiu nic nie zagrażało. Naciągnęłam drugą parę pończoch, owinęłam się grubą wełnianą pelery- 194 »HHHHHHHBHHHBHHHBHHBBBPiiiB® ną i podziękowałam Bogu za chłodną pogodę. Chłody nadeszły pod koniec września, zmieniając lasy w feerię czerwieni i złota, ale również zabijając owady. Życie obozowe bez much było cudowne - wcale się nie dziwiłam, że inwazja much była jedną z dziesięciu plag egipskich. Niestety wciąż współżyliśmy z wszami, ale wobec braku much, pcheł i komarów znacznie zmniejszyła się groźba epidemii. Niemniej ilekroć zbliżałam się do namiotu szpitalnego, zawsze wąchałam powietrze, czy przypadkiem nie wyczuję smrodu odchodów, który mógł świadczyć o nagłym pojawieniu się cholery, tyfusu czy mniej groźnej salmonelli.

Dziś jednak nie czułam niczego poza zwykłym odorem latryn zmieszanym z odorem niemytych ciał, brudnej pościeli i starej krwi - uspokajająco znajomym. Trzej sanitariusze grali w karty pod płócienną wiatą, dostawioną do największego namiotu szpitalnego. Oświetlali karty kagankiem, którego płomień migotał w wieczornym wietrze. Ich cienie rosły i malały na jasnym płótnie; słyszałam też ich śmiech, co oznaczało, że nie ma na miejscu żadnego z lekarzy pułkowych - i dobrze. Większość z nich była wdzięczna za wszelką pomoc i pozwalała mi robić, co chciałam, zawsze jednak zdarzało się paru, którzy czuli się urażeni w swojej godności i usiłowali wydawać mi rozkazy. Zazwyczaj oznaczało to tylko stratę czasu, ale w nagłych przypadkach mogło się okazać niebezpieczne. Dziś na szczęście nie było żadnych nagłych przypadków. Przed namiotem stał rządek cynowych lichtarzy i miska z różnej długości ogarkami świec. Zapaliłam świecę od ogniska i ruszyłam na obchód dwóch dużych namiotów. Sprawdzałam objawy, rozmawiałam z tymi, którzy nie spali, i oceniałam ich stan. Nie działo się nic szczególnego; niepokoił mnie tylko stan kaprala Jebe-diaha Shoreditcha, który podczas ataku na wielką redutę odniósł trzy rany od bagnetu. Jakimś cudem żaden z ciosów nie naruszył najważniejszych organów i choć kapralowi nie było może wygodnie jeden cios zadano od dołu w lewy pośladek - to nie zdradzał objawów gorączki. W ranie na pośladku zauważyłam jednak oznaki infekcji. Zamierzam to irygować - oznajmiłam, oceniając wzrokiem, ile mi zostało tynktury z gencjany. Miałam już tylko pół butelki, ale przy odrobinie szczęścia nie powinnam jej potrzebować w większych ilościach, zanim uda mi się zrobić nową. - Czyli obmyć z ropy. Jak to się stało? Akurat tu? - Irygacja nie będzie przyjemna, więc lepiej, żeby w tym czasie zajął się opowiadaniem. Nie wycofywałem się, pani, niech pani nie myśli - zapewnił mnie, - 195 chwytając mocno brzeg pryczy, gdy odwinęłam koc i odrywałam wyschnięte kawałki opatrunku ze smoły i terpentyny. - Jeden z tych podstępnych heskich skurwysynów udawał trupa, a gdy przechodziłem nad nim, nagle ożył i uniósł się jak żmija, z bagnetem w ręku. Z bagnetem w twoim ręku, Jeb - zażartował leżący obok kolega. Nie, to inna rana. Shoreditcha to nie rozbawiło; zerknął przelotnie na owiniętą bandażem prawą rękę. Powiedział, że jeden z heskich żołnierzy przygwoździł mu bagnetem dłoń do ziemi; wtedy Shoreditch złapał lewą ręką upuszczony nóż i z całej siły przejechał Niemcowi po łydkach, a gdy ten upadł, poderżnął mu gardło; nie zauważył jednak innego napastnika, który zdołał mu odciąć górną część ucha. Ktoś go na szczęście zastrzelił, chwała niech będzie Panu, zanim zdołał lepiej wymierzyć. A mówiąc o rękach, pani, czy dłoń pułkownika dobrze się goi? - W świetle świecy widziałam, że czoło ma pokryte potem, a mięśnie przedramion napięte, ale przemawiał uprzejmie. Chyba tak - powiedziałam, powoli naciskając tłok strzykawki do irygacji. - Całe popołudnie grał w karty z pułkownikiem Martinem. Gdyby ręka go bolała, już by wrócił. > Zaśmiali się z mego kiepskiego żartu, ale Shoreditch odetchnął głęboko, gdy założyłam mu nowy opatrunek, i oparł czoło o brzeg pryczy, by odpocząć, nim przetoczy się na zdrowy pośladek. Bardzo dziękuję, pani - powiedział. Przesunął wzrokiem po postaciach, które chodziły tam i ówdzie w ciemnościach. - Gdyby pani zobaczyła doktora Huntera albo doktora Tollivera, czy może pani poprosić, żeby któryś do mnie zajrzał?

Na te słowa uniosłam brwi, ale skinęłam głową i nalałam mu kubek piwa. Dzięki otwarciu linii zaopatrzenia z południa było go dużo, a na pewno nie zaszkodzi. To samo podałam jego przyjacielowi, żołnierzowi z Pensylwanii nazwiskiem Napp Brewster, który cierpiał na dyzenterię; temu jednak dosypałam garść ziół na biegunkę według przepisu doktora Rawlingsa. Jeb nie chce być nieuprzejmy, pani - szepnął Napp, pochylając się do mnie, gdy podawałam mu napój. - Tylko że nie może się wysrać bez pomocy, a nie chce prosić o nią damy. Ale jeśli doktor nie pojawi się wkrótce, to ja mu pomogę. Może zawołam sanitariusza? - zaproponowałam. - Są tuż obok. - 196 Och nie, pani. Uważają, że po zachodzie słońca ich służba się kończy. Nie wejdą, chyba że dojdzie do bójki albo namiot się zapali. Hmmm... - mruknęłam. Najwyraźniej postawa sanitariuszy we wszystkich epokach była dość zbliżona. - Znajdę lekarza - obiecałam. Pan Brewster był chudy i żółty, a ręka drżała mu tak mocno, że musiałam mu przytrzymać kubek, gdy pił. Wątpiłam, czy jest w stanie utrzymać się na nogach dość długo, by załatwić własne potrzeby, nie mówiąc już o pomocy kapralowi Shoreditchowi. Pan Brewster był jednak dzielny. Ja osiągnąłem już w tym pewną wprawę - powiedział, chichocząc. Drżącą dłonią otarł twarz i odetchnął ciężko między jednym a drugim łykiem. - Ach... czy nie ma pani może trochę tłuszczu pod ręką? Odbyt mam tak obtarty jak świeżo oskórowany królik. Sam mogę sobie posmarować -chyba że zechce pani pomóc, oczywiście. Wspomnę o tym doktorowi Hunterowi. Jestem pewna, że zrobi to z radością. Szybko skończyłam obchód - większość mężczyzn spała - i ruszyłam na poszukiwanie Denny'ego Huntera. Siedział przed swoim namiotem z szyją otuloną ciepłym szalem i słuchał w rozmarzeniu ballady śpiewanej przy pobliskim ognisku. Kto? - Mój widok wyrwał go z transu, ale dopiero po chwili w pełni wrócił na ziemię. - Ach, przyjaciel Jebediah, oczywiście. Naturalnie, zaraz pójdę. Ma pan może trochę gęsiego lub niedźwiedziego sadła? Denny osadził okulary na nosie i spojrzał na mnie pytająco. Przyjaciel Jebediah nie ma chyba zatwardzenia? Wydawało mi się, że jego trudność jest bardziej natury inżynierskiej niż fizjologicznej. Roześmiałam się i wyjaśniłam, o co mi chodzi. Ach, tak... Mam maść... - W jego głosie słyszałam wątpliwość. - Ale jest z mentolem na grypę i chorobę płuc; raczej nie pomoże przyjacielowi Brewsterowi. Raczej nie - przytaknęłam. - Może pójdziesz pomóc panu Shoreditchowi, a ja tymczasem znajdę zwykły tłuszcz i przyniosę? Tłuszcz - każdy tłuszcz - stanowił podstawę kuchni, więc już przy drugim ognisku dostałam spory kubek. Jak poinformowała mnie ofiarodawczyni, był to tłuszcz z oposa. Jest bardzo tłusty - zapewniła mnie. -1 smaczny. Ta ostatnia cecha nie była szczególnie interesująca dla pana Brewstera - 197 taką w każdym razie miałam nadzieję - ale podziękowałam jej gorąco i ruszyłam w ciemnościach ku szpitalnemu namiotowi. A przynajmniej taki miałam zamiar. Księżyc jednak jeszcze nie wzeszedł, więc po kilku minutach znalazłam się na porośniętym lasem pagórku, którego nie pamiętałam. Potykałam się o korzenie i obłamane gałęzie. Mrucząc do siebie pod nosem, skręciłam w lewo - na pewno jest tu... Nie. Zatrzymałam się, przeklinając w milczeniu. Nie mogłam się zgubić znajdowałam się w środku obozu co najmniej połowy Armii Kontynentalnej, nie mówiąc już o kilku kompaniach milicji. Ale gdzie właściwie?... Przez drzewa widziałam migotanie kilku

ognisk, ale ich układ był mi obcy. Zdezorientowana, odwróciłam się w przeciwnym kierunku, wypatrując łatanego dachu namiotu pułkownika Martina, który był najlepiej widocznym w ciemnościach punktem orientacyjnym. Coś przebiegło mi przez stopę; szarpnęłam się w tył mimowolnie, wychla-pując sobie na dłoń płynny tłuszcz oposa. Zacisnęłam zęby i otarłam rękę o fartuch. Tłuszcz oposa rzeczywiście jest bardzo tłusty, a jego główną wadą jest to, że śmierdzi jak martwy opos. Serce biło mi mocno ze strachu; przyśpieszyło jeszcze, gdy z zarośli po mojej prawej wyfrunęła sowa - cząstka nocy - tuż obok mojej twarzy, a potem nagle trzasnęła gałąź i usłyszałam kilku mężczyzn, rozmawiających półgłosem i przedzierających się przez krzaki. Stałam nieruchomo. Przygryzłam dolną wargę i nagle opanowała mnie irracjonalna panika. Nic się nie dzieje, mówiłam sobie, wściekła. To tylko żołnierze szukają drogi na skróty. Nie ma zagrożenia, nie ma żadnego zagrożenia! Powiedz to piechocie morskiej, odrzekł mój system nerwowy na dźwięk zduszonego przekleństwa, szelestu i chrzęstu suchych liści, trzasku gałęzi, a potem nagłego głuchego odgłosu uderzenia twardym przedmiotem w czyjąś głowę. Usłyszałam krzyk, huk upadającego ciała i pośpieszne szelesty, gdy złodzieje obszukiwali ofiarę. Nie byłam w stanie się ruszyć. Rozpaczliwie chciałam uciec, ale wrosłam w ziemię - nogi po prostu odmówiły mi posłuszeństwa. Czułam się jak w koszmarze, gdy coś strasznego zbliża się do mnie, a ja nie jestem w stanie się ruszyć. Usta miałam otwarte i ze wszystkich sił starałam się powstrzymać od krzyku, równocześnie czując z przerażeniem, że nie mogę krzyczeć. Mój głośny oddech odbijał się echem w głowie; nagle poczułam w gardle przełkniętą krew, urywany oddech i zatkane nozdrza. I ciężar na ciele, wielki, - 198 M _ bezkształtny, wgniatający mnie w ziemię twardą od kamieni i sosnowych szyszek. Poczułam w uchu gorący oddech. „No już, przykro mi, Martha, ale musisz go wziąć. Muszę ci go dać. Tak, tam... O Chryste, tam... tam...". Nie pamiętałam, kiedy upadłam na ziemię. Zwinęłam się w kłębek, wtuliłam twarz w kolana, trzęsąc się z wściekłości i przerażenia. W odległości kilku stóp minęło mnie paru mężczyzn, śmiejąc się i żartując. Potem zaś w zakamarkach mózgu odezwała się jakaś resztka moich zdrowych zmysłów, chłodno i obojętnie zauważając: a więc to nieświadomie przywołany obraz z przeszłości. Interesujące. Ja ci dam interesujące - szepnęłam albo tak mi się wydawało, bo nic nie słyszałam. Byłam ubrana - dobrze otulona przed zimnem - czułam nawet chłód na twarzy, ale nie miało to znaczenia, bo równocześnie byłam naga, czułam chłodne powietrze na piersiach, na udach - między udami... Ścisnęłam mocno nogi i z całych sił przygryzłam wargę. Teraz rzeczywiście poczułam smak krwi. Ale to, co nastąpiło później, teraz się nie zdarzyło. Tamto żywo pamiętałam, ale to była tylko migawka z przeszłości. Bardzo powoli dochodziłam do siebie. Warga mnie bolała, ciekła z niej krew. Czułam rankę, luźny kawałek ciała pod wargą od środka i smak srebra i miedzi, jakbym miała w ustach monety. Oddychałam ciężko, miałam wrażenie, że przebiegłam milę, ale dobrze, że mogłam oddychać. Nos nie był zatkany, gardło drożne, nieprzyduszone. Ciało pokrywał mi pot, a mięśnie bolały z napięcia. W krzakach po lewej słyszałam jęk. Więc go nie zabili - pomyślałam. Zapewne powinnam podejść do niego, pomóc, ale nie chciałam; nie chciałam dotykać mężczyzny, widzieć mężczyzny, być blisko mężczyzny. Nie miało to jednak znaczenia - i tak nie mogłam się

ruszyć. Panika minęła. Wiedziałam, gdzie jestem, że jestem bezpieczna - no, dość bezpieczna. Ale nie mogłam się ruszyć. Pociłam się i drżałam, nasłuchując. Mężczyzna jęknął kilka razy, a potem przetoczył się powoli, łamiąc gałązki. O kurwa - mruknął. Słyszałam zduszone przekleństwa, westchnienie, cisza... a później wrzask takiego strachu, że przez kręgosłup przebiegł mi wstrząs elektryczny. Odgłosy świadczące o tym, że mężczyzna usiłuje się podnieść - co, dlaczego, co się dzieje? Trzaski i odgłosy ucieczki. Strach był zaraźliwy; ja też chciałam biec, skoczyłam na nogi, serce podeszło mi do gardła, ale nie wiedziałam, w którą stronę się skierować. Nic nie słyszałam przez hałas czyniony przez tego idiotę. Co się tam, do cholery, dzieje? - 199 Odwróciłam głowę na cichy szelest opadłych liści - i gdyby Roiło nie wsunął mi w dłoń mokrego nosa, dostałabym zawału. Jezus Maria! - wykrzyknęłam, z ulgą słysząc własny głos. Ach, tu jesteś, ciociu. - Obok mnie pojawiła się wysoka postać młodego lana. Dotknął mojej ręki. - Nic ci nie jest? - spytał, wyraźnie zaniepokojony. Kochany chłopak. Nie, nic - odrzekłam słabo i powtórzyłam bardziej zdecydowanie: -Nie, w porządku. Zgubiłam się w ciemnościach. Aha. - Wysoka postać odprężyła się. - Tak sądziłem. Denny Hunter przyszedł i powiedział, że poszłaś po tłuszcz, ale nie wróciłaś, i że się o ciebie niepokoi. Więc Rollo i ja ruszyliśmy na poszukiwania. Kim był ten człowiek, którego Rollo tak śmiertelnie wystraszył? Nie wiem. - Wzmianka o tłuszczu sprawiła, że rozejrzałam się za kubkiem z sadłem oposa. Leżał na ziemi, pusty i czysty. Z odgłosów wylizywania wywnioskowałam, że Rollo wykończył to, co zostało w kubku, a teraz wylizuje liście, na które rozlałam tłuszcz, upadając. W tych okolicznościach nie mogłam w gruncie rzeczy narzekać. łan pochylił się po kubek. Wracaj do ogniska, ciociu. Znajdę jakiś tłuszcz. Nie protestowałam. Ruszyłam za nim po zboczu, nie zwracając właściwie uwagi na otoczenie. Zbyt byłam zajęta porządkowaniem stanu umysłu, uspokajaniem się i próbą odzyskania równowagi. Z tym, co mi się zdarzyło, zetknęłam się w latach sześćdziesiątych w Bostonie. Słyszałam o tym i obserwowałam u pacjentów. W pierwszej wojnie światowej nazywano to nerwicą frontową. W drugiej - zespołem wyczerpania bojowego. Zdarza się wtedy, gdy człowiek doświadczy traumatycznych przeżyć, a potem nie może się pogodzić z tym, że ich doświadczył. No, ja się pogodziłam - powiedziałam do siebie buńczucznie - więc można się do tego przyzwyczaić. Zastanowiłam się, do kogo mówię i - całkiem poważnie - czy nie tracę zmysłów. Niewątpliwie pamiętałam, co mi się przydarzyło, gdy wiele lat temu zostałam porwana. Wolałabym nie pamiętać - ale na tyle orientowałam się w psychologii, że nie starałam się zabić w sobie tych wspomnień. Gdy się wynurzały, przyglądałam im się uważnie, ćwicząc głębokie oddechy, potem wpychałam je z powrotem tam, skąd wyszły, i szłam odszukać Jamiego. Po pewnym czasie stwierdziłam, że tylko niektóre szczegóły są wyraźne: odcięte ucho, purpurowe w świetle świtu, wyglądające jak egzotyczny grzyb; błysk - 200 zś_. ostrego światła, które zobaczyłam, gdy Harley Bobie złamał mi nos; zapach kukurydzy w oddechu nastoletniego idioty, który próbował mnie zgwałcić. Miękki ciężar mężczyzny, który to zrobił. Reszta się na szczęście zatarła.

Miewałam także koszmary, choć zazwyczaj, gdy zaczynałam szlochać przez sen, Jamie budził się od razu, przytulał mnie i głaskał po włosach, po plecach, mruczał do mnie, sam na wpół śpiący, aż uspokajałam się w jego objęciach i znów zasypiałam. Tym razem było inaczej. *** łan wędrował od ogniska do ogniska w poszukiwaniu tłuszczu, aż w końcu dostał gdzieś odrobinę gęsiego smalcu w małej puszce. Był wyraźnie zjełcza-ły, ale ponieważ Denny Hunter wyjaśnił mu, do czego jest potrzebny, łan uznał, że nie ma to większego znaczenia. Bardziej niepokoił go stan ciotki. Dobrze wiedział, dlaczego czasami przez sen podryguje jak pasikonik albo jęczy. Widział, w jakim była stanie, gdy odebrali ją tym bydlakom, i wiedział, co tamci jej zrobili. Na wspomnienie walki o jej odzyskanie burzyła się w nim krew. Wówczas, gdy ją odbili, nie chciała sama się mścić; zastanawiał się, czy to nie był błąd, choć rozumiał, że jest uzdrowicielką, a zatem przysięga zobowiązuje ją, by nie zabijać. Problem polegał na tym, że niektórych ludzi po prostu należało zabić. Kościół tego nie sankcjonował poza wojną - Mohawkowie natomiast dobrze to rozumieli. Wuj Jamie także. Kwakrzy zaś... Jęknął. Z deszczu pod rynnę. Gdy tylko dostał tłuszcz, skierował kroki nie ku szpitalnemu namiotowi, gdzie zapewne przebywał Denny, ale ku namiotowi Hunterów. Mógł udawać, że idzie do szpitala, bo te dwa namioty stały blisko siebie, ale nigdy nie widział sensu w oszukiwaniu samego siebie. Nie po raz pierwszy zatęsknił za Brianną. Mógł jej wszystko powiedzieć, a ona jemu wydawało mu się, że nawet więcej, niż mogła powiedzieć Rogerowi. - Gum biodh iad sabhailte, a Dhia - mruknął i przeżegnał się odruchowo. -Oby byli bezpieczni, o Boże. Przyszło mu do głowy pytanie, co w obecnej sytuacji doradziłby Roger Mac. Był spokojnym człowiekiem, i bożym, choć prezbiterianinem. Wziął - 201 jednak udział w tamtej wyprawie i zrobił, co należało, a potem nie powiedział o tym ani słowa, łanowi przemknęło przez głowę pytanie, jak na taki wizerunek ich pastora zareagowałaby ewentualna przyszła kongregacja Rogera, ale pokręcił głową i szedł dalej. Wszystkie te rozważania miały mu tylko przeszkodzić w zastanawianiu się, co powie, kiedy ją zobaczy, a to nie miało sensu. Chciał jej powiedzieć tylko jedno, a tego właśnie nigdy nie będzie mógł powiedzieć. Poły namiotu były opuszczone, ale w środku paliła się świeca. Zakaszlał uprzejmie, Rollo zaś, widząc, gdzie przyszli, zamachał ogonem i życzliwie szczeknął. Poła natychmiast się uniosła i w wejściu stanęła Rachel, w jednym ręku trzymając szycie. Zmrużyła oczy, patrząc w ciemność, ale uśmiechała się; usłyszała psa. Była bez czepka, a uwolnione od spinek włosy opadały splątaną masą. Rollo! - powiedziała, pochylając się, by podrapać psa za uchem. - I widzę, że przyprowadziłeś przyjaciela. łan uśmiechnął się i uniósł puszkę. Przyniosłem tłuszcz. Ciotka powiedziała, że twój brat potrzebuje go do dupy. - Po chwili poprawił się: - Do czyjejś dupy. - Zażenowanie paliło mu pierś żywym ogniem, ale mówił do jedynej może kobiety w obozie, dla której czyjaś dupa mogła stanowić temat zwykłej rozmowy. No, .jedynej poza ciotką - poprawił się w myśli. I zapewne dziwkami. Och, ucieszy się. Bardzo dziękuję.

Wyciągnęła rękę, by wziąć od niego puszkę, a jej palce musnęły mu dłoń. Puszka była tłusta i śliska - upadła, więc oboje pochylili się, by ją podnieść. Wyprostowała się pierwsza; jej włosy, ciepłe i pachnące, musnęły mu policzek Nie dając sobie czasu na myślenie, objął jej twarz dłońmi i pochylił się. Dostrzegł, że jej oczy zabłysły i ściemniały; przez jedno-dwa uderzenia serca czuł doskonałe ciepłe szczęście, gdy jego wargi spoczywały na jej wargach, a jego serce w jej dłoniach. Potem jedna z tych dłoni trzasnęła go w policzek, a on zatoczył się w tył, jak pijany wyrwany ze snu. Co ty wyrabiasz? - szepnęła. Oczy miała wielkie jak spodki. Cofnęła się i przycisnęła do ściany namiotu, jakby chciała przeniknąć przez nią na drugą stronę. - Nie wolno ci! Nie potrafił znaleźć słów. W głowie gotowały mu się znane języki, nie był jednak w stanie przemówić. Przez panujący w jego umyśle zamęt pierwszy przebił się gaidhlig. - 202 m Mo chridhe - powiedział, oddychając po raz pierwszy od chwili, gdy jej dotknął. Następny był język Mohawków, głęboki, instynktowny. Potrzebuję cię. I na końcu angielski, najlepiej nadający się do przeprosin. - Przepraszam. Skinęła głową, sztywno jak marionetka. Tak. Ja... tak. Powinien odejść. Bała się, wiedział o tym, wiedział też jednak coś jeszcze -to nie jego się obawiała. Powoli, powoli wyciągnął do niej rękę, palce poruszały się nieznacznie, jakby chwytał pstrąga. I cudem - oczekiwanym, ale i tak cudem - jej drżąca ręka wysunęła się ku niemu. Dotknął koniuszków jej palców, poczuł ich zimno. Jego były ciepłe, ogrzeje ją... W głowie czuł chłód jej ciała przy swoim, zauważył rysujące się przez suknię stwardniałe sutki, poczuł krągły ciężar jej piersi, chłodnych w jego dłoniach, nacisk jej ud, chłodnych i twardych przy jego gorącym ciele. Przyciągał ją do siebie. A ona się zbliżała, bezwolna, bezbronna w orbicie jego żaru. Nie wolno ci - szepnęła ledwo słyszalnie. - Nie wolno nam. Niejasno rozumiał, że oczywiście nie może po prostu przytulić jej do siebie, paść na ziemię, odgarnąć jej ubrania i posiąść ją, choć wszystkie tkanki jego ciała domagały się, by to zrobił. Przez zamęt w głowie przebił się jednak jakiś przebłysk rozsądku, uchwycił się go więc i z ogromną niechęcią puścił jej dłoń. Nie, oczywiście - powiedział głośno po angielsku. - Oczywiście nie wolno nam. Ja... ty... - Przełknęła i przesunęła grzbietem dłoni po wargach. Nie jakby chciała zetrzeć smak jego pocałunku, ale jakby ze zdumieniem. - Czy wiesz... - Przerwała bezradnie, wpatrzona w niego. Nie martwię się tym, czy mnie kochasz. - Wiedział, że mówi prawdę. -Nie teraz. Martwię się, czy nie zginiesz dlatego, że tak jest. Jesteś bezczelny! Nie powiedziałam, że cię kocham. Przyjrzał się jej - i coś poruszyło mu się w piersi. To mógł być śmiech. A może nie. Lepiej, by tak nie było - powiedział cicho. - Nie jestem głupcem. Ty też nie. Impulsywnie wyciągnęła ku niemu rękę, on jednak cofnął się lekko. Lepiej mnie nie dotykaj, dziewczyno - powiedział, wciąż wpatrując się w jej oczy koloru rzeżuchy w wartkim strumieniu. - Bo jeśli to zrobisz, to cię wezmę, tu i teraz. A wtedy będzie za późno dla nas obojga, prawda? - 203 Jej ręka zawisła w powietrzu - widział, że choć chce, nie potrafi jej cofnąć. Odwrócił się i ruszył w noc, tak rozpalony, że nocne powietrze parowało na jego skórze.

*** Przez chwilę Rachel stała nieruchomo, wsłuchana w bicie swego serca. W ten dźwięk wmieszał się drugi, też regularny, coś jakby chlupot - skierowała wzrok w dół i zobaczyła, że Rollo wyjadł cały gęsi tłuszcz z upuszczonej puszki, a teraz starannie ją wylizuje. O Boże - powiedziała, zakrywając dłonią usta. Obawiała się, że śmiech może przerodzić się w histerię. - Tobie to dobrze; możesz cały dzień z nim biegać, a w nocy dzielić posłanie i nikt nie powie ci ani słowa. - Przysiadła na stołku, bo kolana się pod nią ugięły, i złapała psa za grube futro na karku. -O co mu chodzi? „Martwię się, czy nie zginiesz"? Czy uważa mnie za jedną z tych głupich kobiet, które wzdychają, mdleją i bledną z miłości, jak Abigail Miller? Nie przyszłoby jej do głowy umierać dla kogokolwiek, a już na pewno nie dla swego biednego męża. - Wpatrywała się w psa, rozgarniając mu kudły. -1 o co mu chodzi, skoro całuje tę smarkulę - wybacz, Panie, ale trzeba stawić czoło prawdzie - a trzy godziny później całuje mnie? Powiedz mi! O co mu chodzi? Uwolniła psa. Uprzejmie polizał jej rękę, a potem zniknął cicho pod połą namiotu, niewątpliwie po to, by zanieść jej pytanie swemu nieznośnemu panu. Powinna zacząć gotować kawę i przygotowywać kolację, bo niedługo Denny wróci z namiotu szpitalnego, głodny i zmarznięty, siedziała jednak dalej, wpatrzona w płomień świecy, zastanawiając się, czy poczułaby to samo, gdyby włożyła w niego rękę. Chyba nie. Bo od jego dotknięcia całe jej ciało zapłonęło jak pochodnia nasycona terpentyną i wciąż płonęło; aż dziw, że koszula nie zajęła się na niej żywym ogniem. Wiedziała, kim jest. Nie ukrywał tego. Mężczyzną, który żyje przemocą, który nosi ją w sobie. A ja ją wykorzystałam, gdy mi to odpowiadało, prawda? - zwróciła się do świecy. Nie był to postępek przyjaciela. Nie zadowoliła się wiarą w boską łaskę, nie chciała przyjąć Jego woli. Nie tylko przyzwoliła i zachęcała do przemocy, ale i wystawiła ciało i duszę lana Murraya na wielkie niebezpieczeństwo. Nie, nie ma co zamykać oczu na prawdę. - Choć gdy mowa - 204 Jej ręka zawisła w powietrzu - widział, że choć chce, nie potrafi jej cofnąć. Odwrócił się i ruszył w noc, tak rozpalony, że nocne powietrze parowało na jego skórze. *** Przez chwilę Rachel stała nieruchomo, wsłuchana w bicie swego serca. W ten dźwięk wmieszał się drugi, też regularny, coś jakby chlupot - skierowała wzrok w dół i zobaczyła, że Rollo wyjadł cały gęsi tłuszcz z upuszczonej puszki, a teraz starannie ją wylizuje. O Boże - powiedziała, zakrywając dłonią usta. Obawiała się, że śmiech może przerodzić się w histerię. - Tobie to dobrze; możesz cały dzień z nim biegać, a w nocy dzielić posłanie i nikt nie powie ci ani słowa. - Przysiadła na stołku, bo kolana się pod nią ugięły, i złapała psa za grube futro na karku. -O co mu chodzi? „Martwię się, czy nie zginiesz"? Czy uważa mnie za jedną z tych głupich kobiet, które wzdychają, mdleją i bledną z miłości, jak Abigail Miller? Nie przyszłoby jej do głowy umierać dla kogokolwiek, a już na pewno nie dla swego biednego męża. - Wpatrywała się w psa, rozgarniając mu kudły. -1 o co mu chodzi, skoro całuje tę smarkulę - wybacz, Panie, ale trzeba stawić czoło prawdzie - a trzy godziny później całuje mnie? Powiedz mi! O co mu chodzi? Uwolniła psa. Uprzejmie polizał jej rękę, a potem zniknął cicho pod połą namiotu, niewątpliwie po to, by zanieść jej pytanie swemu nieznośnemu panu. Powinna zacząć gotować kawę i przygotowywać kolację, bo niedługo Denny wróci z namiotu szpitalnego, głodny i zmarznięty, siedziała jednak dalej, wpatrzona w płomień świecy, zastanawiając się, czy poczułaby to samo, gdyby włożyła w niego rękę. Chyba nie. Bo od jego dotknięcia całe jej ciało zapłonęło jak pochodnia nasycona terpentyną i wciąż płonęło; aż dziw, że koszula nie zajęła się na niej żywym ogniem.

Wiedziała, kim jest. Nie ukrywał tego. Mężczyzną, który żyje przemocą, który nosi ją w sobie. A ja ją wykorzystałam, gdy mi to odpowiadało, prawda? - zwróciła się do świecy. Nie był to postępek przyjaciela. Nie zadowoliła się wiarą w boską łaskę, nie chciała przyjąć Jego woli. Nie tylko przyzwoliła i zachęcała do przemocy, ale i wystawiła ciało i duszę lana Murraya na wielkie niebezpieczeństwo. Nie, nie ma co zamykać oczu na prawdę. - Choć gdy mowa - 204 o prawdzie - poinformowała świecę, wciąż czując się buntowniczo - to zrobił to tyleż dla mnie co dla Denny'ego. Kto co zrobił? - Brat pochylił głowę, by wejść do namiotu, i wyprostował się. Pomodlisz się za mnie? - spytała nagle. - Jestem w wielkim niebezpieczeństwie. Brat przyglądał jej się uważnie przez okulary. Rzeczywiście jesteś - powiedział powoli. - Wątpię jednak, by modlitwa wiele ci pomogła. Jak to, nie masz już wiary w Boga? - spytała ostro, głęboko zaniepokojona, że jej brat mógł ugiąć się pod ciężarem tego, co widział w zeszłym miesiącu. Obawiała się, że jej wiara doznała poważnego wstrząsu, ale wiara brata była dla niej tarczą i ostoją. Gdyby jej zabrakło... Och, mam nieskończoną wiarę w Boga - uśmiechnął się. - Ale w ciebie -już nie tak wielką. - Zdjął kapelusz i powiesił go na gwoździu wbitym w podtrzymujący namiot słup. Sprawdził, czy poły namiotu zostały dociągnięte i zasznurowane. - Wracając, słyszałem wycie wilków. Bliżej, niżbym chciał. - Usiadł i spojrzał na nią. - łan Murray? - spytał wprost. Skąd wiesz? - Ręce jej drżały; wytarła je nerwowo o fartuch. Przed chwilą spotkałem jego psa. - Przyjrzał jej się z ciekawością. - Co takiego ci powiedział? Ja... nic. - Denny uniósł niedowierzająco brew, więc poddała się. - Nic takiego. Powiedział... że jestem w nim zakochana. A jesteś?'- Denny nie robił wrażenia zdziwionego. Jak mogłabym zakochać się w takim człowieku? Gdybyś nie była, to chyba nie prosiłabyś mnie, bym się za ciebie modlił -zauważył logicznie. - Po prostu byś go przegnała. Nie potrafię ci odpowiedzieć na pytanie „jak" zresztą sądzę, że miało być retoryczne. Roześmiała się mimo wzburzenia. Nie - powiedziała, wygładzając fartuch na kolanach. - Nie miało być retoryczne. Co więcej... Czy uważasz, że gdy Hiob zadawał Bogu pytanie, co On myśli, miało ono być retoryczne? Zadałam swoje w tym samym duchu. Zadawanie pytań Panu to ryzykowna sprawa - odrzekł w zamyśleniu brat. Otrzymujesz odpowiedzi, ale często prowadzą cię one w dziwne miejsca: - Znów się do niej uśmiechnął, łagodnie i z takim współczuciem w oczach, że odwróciła wzrok. Zwijała w palcach materiał fartucha, gdy z zewnątrz jak co noc dobiegały - 205 do niej okrzyki i pijackie śpiewy. Chciała powiedzieć, że trudno o dziwniejsze miejsce niż to dwoje kwakrów w sercu armii, do której należeli - ale rzeczywiście, doprowadziło ich tu pytanie, jakie Denny zadał Bogu. Nie chciała, by czuł, że ma mu to za złe. Czy byłeś kiedyś zakochany, Denny? - spytała, unosząc głowę. Och. - Spuścił wzrok na złożone na kolanach dłonie. Wciąż się uśmiechał, ale inaczej, jakby do wewnątrz, jakby widział coś w głowie. - Tak, chyba tak. W Anglii?

Skinął głową. Tak. Ale... nic z tego nie mogło wyniknąć. Nie była przyjaciółką? Nie - odparł cicho. - Nie była. W pewnym sensie poczuła ulgę; obawiała się, że zakochał się w kimś, kto nie chciał wyjechać z Anglii, on zaś czuł się w obowiązku dla niej wrócić do Ameryki. Jeśli jednak chodzi o jej uczucie do lana Murraya, nie zapowiada się to dobrze. Przykro mi z powodu tłuszczu - odezwała się nagle. Zamrugał. Tłuszczu? Przyjaciel Murray powiedział, że do czyjejś dupy. Pies go zjadł. Pies go... ach, pies zjadł tłuszcz. - Wargi mu zadrgały, powoli potarł prawym kciukiem kostki lewej dłoni. - Nie szkodzi, znalazłem trochę. Jesteś głodny - stwierdziła nagle, wstając. - Umyj ręce, a ja postawię kawę. Chętnie. Dziękuję, Rachel. Rachel... - Zawahał się, ale nie należał do tych, którzy mówią ogródkami. - Przyjaciel Murray powiedział ci, że go kochasz - ale nie powiedział, że on kocha ciebie? To dość dziwny sposób wyrażania uczuć, nie sądzisz? Owszem - odparła tonem wskazującym, że nie życzy sobie rozważań o dziwactwach lana Murraya. Nie zamierzała wyjaśniać Denny'emu, że łan Murray nie ujął swego wyznania w słowa, bo nie musiał. Powietrze wokół niej wciąż wibrowało od ognia jego wyznania. Chociaż... może to jednak zrobił - powiedziała powoli. - Coś do mnie powiedział, ale nie po angielsku, więc nie zrozumiałam. Wiesz może, co znaczy mo kri-gal Denny zmarszczył czoło, ale zaraz się rozpogodził. To musi być w języku szkockich górali, tym, który nazywają gaidhlig. Nie, nie wiem, co to znaczy, ale słyszałem, jak przyjaciel Jamie podobnie - 206 ii * zwraca się do żony, w takich okolicznościach, które wyraźnie wskazują, że to przejaw głębokiego... uczucia. - Zakaszlał. - Rachel... czy chcesz, bym z nim porozmawiał? Skóra wciąż ją paliła, jakby miała gorączkę, ale na te słowa poczuła w sercu ostry sopel lodu. Porozmawiał z nim? - powtórzyła i z trudem przełknęła. -1 powiedział mu... co? Znalazła garnek do kawy i worek z prażonymi żołędziami i cykorią, wsypała garść czarnej mieszanki do moździerza i zaczęła ją tłuc, jakby moździerz wypełniały węże. Denny wzruszył ramionami, przyglądając jej się z ciekawością. Rozbijesz ten moździerz - zauważył. - A jeśli chodzi o to, co mam powiedzieć - cóż, to ty mi musisz wskazać, Rachel. - Wciąż przyglądał jej się uważnie, ale teraz w oczach miał powagę. - Jeśli sobie życzysz, powiem mu, żeby trzymał się od ciebie z daleka i nigdy więcej się do ciebie nie odzywał. Albo, jeśli wolisz, mogę go zapewnić, że żywisz do niego tylko przyjacielskie uczucia, więc musi się powstrzymać przed dalszymi niezręcznymi deklaracjami. Przesypała utłuczone ziarna do garnka i zalała wodą z manierki wiszącej na słupie. Czy widzisz tylko taką alternatywę? - Starała się mówić spokojnie. Siostrzyczko - powiedział bardzo łagodnie - nie możesz wyjść za takiego człowieka i pozostać przyjaciółką. Żadne zgromadzenie nie zaakceptuje takiego związku, wiesz o tym. Odczekał chwilę. - Poprosiłaś mnie przecież, bym się za ciebie modlił - dodał. Nie odpowiedziała ani na niego nie spojrzała. Rozwiązała poły namiotu i wyszła, by postawić garnek w żarze. Dorzuciła więcej drewna i rozpaliła mocniej ognisko. Powietrze nad ziemią

jaśniało, rozświetlone dymem i płomieniami tysięcy niewielkich ognisk, noc w górze była jednak czarna, czysta i nieskończona, a gwiazdy płonęły własnym zimnym światłem. Gdy wróciła, zobaczyła brata pod łóżkiem, mruczącego coś pod nosem. Co. się stało? - spytała. Wycofał się, wyciągając za sobą niewielką skrzynkę, w której trzymali zapasy - tylko że ich nie było, poza kilkoma surowymi żołędziami i na wpół zjedzonym przez myszy jabłkiem. - Co to? -powtórzyła przerażona. - Co się stało z jedzeniem? Jakiś bydlak przeciął namiot i zabrał je. Wściekłość, jaka zalała ją na tę wiadomość, była niemal uzdrawiająca, odwróciła bowiem jej myśli od innych spraw. - 207 Co za... za... Denny westchnął i spróbował opanować złość. Niewątpliwie musiał być głodny, biedak - stwierdził, ale bez współczucia. Mógł poprosić - ucięła. - To złodziej, nie ma na to innego słowa. - Tupnęła nogą za złością. - Pójdę więc i wyżebrzę u kogoś coś do jedzenia. Pilnuj kawy. Jeśli chodzi o mnie, nie musisz - zaprotestował, ale bez przekonania. Wiedziała, że nie jadł nic od rana i jest głodny, i dała mu o tym znać spojrzeniem. - Wilki... - próbował jeszcze protestować, ale ona już wkładała pelerynę i naciągała czepek. Wezmę pochodnię - zapewniła go. - I niech się strzeże wilk, który w moim obecnym nastroju zechciałby mi stanąć na drodze, zapewniam cię! Złapała koszyk i wyszła, zanim zdążył zapytać, dokąd zamierza się udać. ♦** Mogła pójść do każdego z kilkunastu pobliskich ognisk. Po przygodach Denny7ego w roli dezertera sąsiedzi przestali patrzyć na nich podejrzliwie, a Rachel nawiązała życzliwe stosunki z kilkoma żonami milicjantów z okolicznych namiotów. Mogła sobie mówić, że niechętnie tak późno zakłóca spokój tych szacownych matron. Albo że chce się dowiedzieć najnowszych nowin na temat kapitulacji - przyjaciel Jamie zawsze wiedział, jak toczą się negocjacje, i powie jej, co będzie mógł. Albo że pragnie poradzić się Claire Fraser w sprawie małego, lecz bolesnego wrzodu na palcu u nogi, i może przy okazji poprosić o jedzenie. Była jednak uczciwą kobietą i nic takiego sobie nie mówiła. Szła ku obozowisku Fraserów, jakby przyciągana magnesem, a magnes nazywał się łan Murray. Jasno to rozumiała, uważała własne zachowanie za szaleństwo - ale nie mogła postąpić inaczej, tak samo jak nie mogłaby zmienić koloru oczu. Nie miała pojęcia, co zamierza zrobić, powiedzieć czy nawet pomyśleć, jeśli go tam zobaczy, ale i tak szła dalej, równym krokiem, jakby na targ. Pochodnia oświetlała jej drogę, za nią zaś podążał wielki, długi cień, przesuwający się po jasnym płótnie mijanych namiotów. - 208 68. Szantaż Dorzucałam do ognia, gdy usłyszałam powolne, zbliżające się kroki. Odwróciłam się i stwierdziłam, że jakiś wielki kształt przesłania mi księżyc. Próbowałam uciec, ale nie potrafiłam zmusić nóg do posłuszeństwa. Jak w najgorszych koszmarach starałam się krzyknąć, ale głos mnie zawodził. Zaczęłam się niemal dusić. Potworna, stękająca postać - przypominająca człowieka, ale garbata i bezgłowa - zatrzymała się przede mną. Coś ciężkiego uderzyło w ziemię, rozwiewając mi spódnice. Przyniosłem ci prezent, Angliszko - powiedział roześmiany Jamie, ocierając pot z twarzy.

Prezent? - wyjąkałam słabo, spoglądając na ogromny kłąb... czego?, który rzucił na ziemię u moich stóp. A potem poczułam zapach. - Skóra bizona! - wykrzyknęłam. - Och, Jamie! Skóra bizona? Na szczęście nie była świeża, ale zapach jej pierwotnego właściciela wciąż dało się wyczuć nawet w chłodnym powietrzu. Padłam na kolana i pomacałam ją. Była dobrze wyprawiona, elastyczna i stosunkowo czysta. Wełna pod moimi dłońmi była szorstka, ale bez błota, rzepów, kawałków odchodów i innych rzeczy, które zazwyczaj czepiają się jej na żywym bizonie. Była ogromna. I ciepła. Cudownie ciepła. Wsunęłam zmarznięte ręce w głąb skóry. Och - westchnęłam z lubością. - Wygrałeś ją? Wygrałem - potwierdził z dumą. - Od jednego z brytyjskich oficerów. Przyzwoity człowiek przy kartach - dodał sprawiedliwie - tylko brakowało mu szczęścia. Grałeś z brytyjskimi oficerami? - rzuciłam niespokojne spojrzenie w stronę brytyjskiego obozu, stąd jednak niewidocznego. Tylko z jednym, niejakim kapitanem Manselem. Przybył z najnowszą odpowiedzią od Burgoyne'a i musiał zaczekać, aż Granny się przez nią przegryzie. Będzie miał szczęście, jeśli nie wyjdzie stąd nagi i bosy - dodał obojętnie. - Nigdy nie widziałem, żeby ktoś do tego stopnia nie miał szczęścia w kartach. Nie zwróciłam uwagi na jego słowa, pochłonięta delektowaniem się skórą bizona. Jest wspaniała, Jamie! Ogromna! - 209 Rzeczywiście, miała długość co najmniej ośmiu stóp i była tak szeroka, że mogły się pod nią zmieścić dwie osoby - pod warunkiem, że lubią spać przytulone. Myśl o wczołganiu się pod to miękkie schronienie, ciepłe i przytulne, po tylu nocach, w które drżałam z zimna pod wytartymi kocami... Myśli Jamiego najwyraźniej biegły tym samym torem. Oboje się pod nią zmieścimy - powiedział, bardzo delikatnie dotykając mojej piersi. Ach, czyżby? Przysunął się bliżej i przez odór skóry bizona poczułam jego zapach - suche liście, goryczka kawy z żołędzi, a do tego słodka brandy, wszystko to zmieszane z głębokim męskim zapachem skóry. Wywąchałabym cię wśród tuzina mężczyzn w ciemnym pokoju - powiedziałam, zamykając oczy i z przyjemnością oddychając. Niewątpliwie, bo nie myłem się od tygodnia. - Położył mi dłonie na ramionach i pochylił głowę, tak że stykaliśmy się czołami. - Chcę ci rozwiązać koszulę - szepnął - i ssać twoje piersi, aż się zwiniesz jak krewetka, z kolanami przy moich jądrach. A potem wziąć cię szybko i mocno i zasnąć, trzymając głowę na twoich nagich piersiach. Naprawdę - dodał, prostując się. Ach - powiedziałam - to świetny pomysł. *** Choć jak najbardziej popierałam proponowany program, widziałam, że Jamie, zanim podejmie bardziej wyczerpujące działania, musi dostać coś do jedzenia. Z daleka słyszałam, jak burczy mu w brzuchu. Gra w karty przyprawia cię o głód, co? - zauważyłam, widząc, jak w sześciu kęsach załatwił trzy jabłka. To prawda - potwierdził krótko. - Mamy jakiś chleb? Nie, ale mamy piwo. Jakby przywołany tym słowem, łan zmaterializował się z ciemności. Piwo? - spytał z nadzieją w głosie.

Chleb? - Jamie i ja spytaliśmy równocześnie, węsząc jak psy. Od lana pachniało drożdżami i spalenizną - jak się okazało, z dwóch małych bochenków, które trzymał w kieszeniach. Skąd je masz, łanie? - spytałam, podając mu manierkę z piwem. Napił się solidnie, oderwał manierkę od ust i wpatrzył się we mnie nieobecnym spojrzeniem. - 210 1 # .» Co? - spytał. Dobrze się czujesz, lanie? - Przyjrzałam mu się z pewnym niepokojem, ale zamrugał i na jego twarz wrócił inteligentny wyraz. Tak, ciociu, wszystko w porządku. Ja tylko... och... dziękuję za piwo. -Wręczył mi pustą manierkę, uśmiechnął się jak do obcej osoby i zniknął w ciemności. Widziałeś to? - zwróciłam się do Jamiego, który oblizanym palcem zbierał okruszki z kolan. Nie, co takiego? Masz, Angliszko. - Podał mi drugi bochenek. łan zachowuje się jak półgłówek. Hej, weź połowę, potrzebujesz tego bardziej niż ja. Nie protestował. Nie krwawił ani się nie zataczał, prawda? No to zapewne znaczy, że się zakochał w jakiejś biednej dziewczynie. Ach... Tak, to by pasowało do objawów. Ale... - Powoli skubałam chleb, by ta przyjemność trwała jak najdłużej. Był chrupiący i świeży, najwyraźniej dopiero co wyjęty z popiołu. Widywałam już zakochanych młodych ludzi, a zachowanie się lana rzeczywiście pasowało do tego obrazu. Nie widziałam tego jednak u lana od... - Ciekawe, kto to? Bóg jeden wie. Mam tylko nadzieję, że nie jakaś dziwka. - Jamie westchnął i potarł dłonią twarz. - Choć to i tak byłoby lepsze niż czyjaś żona. Och nie, on by nie... - Przerwałam na widok kwaśnej miny Jamiego. -On chyba nie... Nie, ale niewiele brakowało. I to bynajmniej nie dlatego, że dama była niechętna. Kto taki? Żona pułkownika Millera. O mój Boże. - Abigail Miller była energiczną młodą blondynką, mniej więcej dwudziestoletnią, co najmniej dwadzieścia lat młodszą od swego tę-gawego i zdecydowanie ponurego męża. - Niewiele brakowało? No tak, bardzo niewiele - powiedział Jamie posępnie. - Przyciskała go do drzewa i ocierała się jak kocica w rui. Ale jej mąż zapewne położył temu kres. Widział ich? Tak. Spacerowaliśmy razem, okrążyliśmy krzak i wpadliśmy na nich. Wyraźnie było widać, że to nie był pomysł chłopaka, ale też nie opierał się zanadto. - 211 Pułkownik Miller zamarł w miejscu, potem dał parę kroków do przodu, złapał zaskoczoną żonę za ramię, rzucił Jamiemu „żegnam pana" i odciągnął ją, krzyczącą, w stronę swojego obozu. Rany... kiedy to było? Jamie spojrzał na wschodzący księżyc i zastanowił się. Jakieś pięć czy sześć godzin temu. A on już zdołał zakochać się w kimś innym? Uśmiechnął się. Słyszałaś kiedyś o coup de foudre, Angliszko? Mnie wystarczyło na ciebie spojrzeć. Hmmmm - mruknęłam zadowolona.

*** Z pewnym wysiłkiem wciągnęłam ciężką skórę bizona na stos pociętych świerkowych gałęzi, stanowiących podstawę naszego łóżka, przykryłam dwoma kocami, a potem złożyłam całość jak pieróg. Powstała w ten sposób duża, odporna na pogodę, przytulna kieszeń, w którą się wsunęłam, drżąc, w samej koszuli. Zostawiłam uniesioną połę namiotu i przyglądałam się Jamiemu, który rozmawiał z dwoma milicjantami, którzy wpadli na pogawędkę. Moje stopy rozmarzały po raz pierwszy od miesiąca, mnie zaś ogarniała nieopisana błogość. Jak większość ludzi, którzy jesienią muszą żyć na dworze, zazwyczaj spałam we wszystkim, co posiadałam. Kobiety wędrujące z wojskiem czasami zdejmowały gorsety - gdy nie padało, wietrzyły je, wieszając na gałęziach jak wielkie, śmierdzące, gotowe do ucieczki ptaki - ale większość po prostu rozluźniała sznurówki i tak kładła się spać. Gorsety są całkiem wygodne, gdy się stoi, ale jako strój nocny pozostawiają wiele do życzenia. Dzisiaj, mając przed sobą perspektywę ciepłego, wodoodpornego schronienia, posunęłam się do zdjęcia nie tylko gorsetu - który zwinęłam pod głowę jako poduszkę - ale również spódnicy, bluzki, żakietu i chustki. Wczołgałam się na łóżko tylko w koszuli i pończochach, czując się jak kobieta zepsuta. Przeciągnęłam się i przesunęłam dłońmi wzdłuż ciała, potem zaś objęłam nimi piersi, rozważając zaproponowany przez Jamiego scenariusz. Od ciepła skóry bizona zaczynała mnie ogarniać cudowna senność. Uznałam, że nie - 212 muszę się starać zachować przytomności - wiedziałam, że Jamie nie jest w nastroju, by z rycerskiego szacunku dla mego odpoczynku powstrzymać się przed obudzeniem mnie. Czy to szczęśliwe nabycie skóry bizona go zainspirowało, czy przeciwnie -seksualna desperacja skłoniła do gry o tę rzecz? Na skutek jego uszkodzonej ręki minęło już... ileż to dni? Niezbyt przytomnie usiłowałam policzyć, gdy od strony ogniska dobiegł mnie nowy głos. Westchnęłam, łan. Nie żebym się nie cieszyła na jego widok, ale... no cóż. Dobrze, że nie pojawił się w chwili, gdy my... Siedział na kamieniu przy ognisku z pochyloną głową. Wyjął coś ze spor-ranu i machinalnie pocierał palcami. Jego długa pospolita twarz nosiła wyraz udręki, ale też rozjaśniał ją dziwny blask. To szczególne, pomyślałam. Widziałam to spojrzenie już wcześniej - coś w rodzaju skupienia na czymś wspaniałym, na cudownym sekrecie, który tylko on zna. Tak, to dziewczyna. Poczułam się rozbawiona i wzruszona; w ten sam sposób patrzył na Mary, młodą prostytutkę, która była jego pierwszą dziewczyną. A Emily? Tak, też... Tak mi się wydawało, choć na jego radość padał cień -świadomość rychłego rozstania ze wszystkim i wszystkimi, których kochał. Cruimnich, powiedział mu wtedy Jamie, na pożegnanie narzucając mu na ramiona własny pled. Pamiętaj. Serce mi krwawiło na myśl, że go opuszczamy. Wiedziałam, że Jamie odjechał ze złamanym sercem. Wciąż nosił ten sam znoszony pled, przypięty do ramienia skórzanej koszuli. Rachel Hunter? - spytał Jamie na tyle głośno, że usłyszałam; usiadłam nagle, zaskoczona. Rachel Hunter? - powtórzyłam. - Zakochałeś się w Rachel? łan spojrzał na mnie, zdziwiony moim nagłym pojawieniem się. Ach, tu jesteś, cioteczko. Zastanawiałem się, co się z tobą dzieje. Rachel Hunter? - powtórzyłam, nie dając mu szans na uniknięcie odpowiedzi. No... tak. W każdym razie... tak. Kocham ją. - Zarumienił się na te słowa tak mocno, że widziałam to nawet w świetle ogniska.

Chłopak pyta, czybyśmy nie porozmawiali z Denzellem Hunterem, Angliszko wyjaśnił Jamie. Wyglądał na rozbawionego, ale i nieco zmartwionego. Porozmawiali? Po co? łan uniósł wzrok i spojrzał na nas. - 213 -

No... Denny'emu Hunterowi się to nie spodoba. Ale bardzo wysoko ceni ciocię Claire i ciebie oczywiście szanuje, wujku. Dlaczego miałoby mu się nie spodobać? - spytałam. Wyplątałam się już ze skóry bizona, otuliłam szalem i usiadłam na kamieniu obok lana. W głowie kłębiły mi się myśli. Bardzo lubiłam Rachel Hunter i bardzo bym się cieszyła - a także poczułabym wielką ulgę gdyby łan w końcu znalazł sobie przyzwoitą dziewczynę. Ale... łan spojrzał na mnie. Zauważyłaś niewątpliwie, że to kwakrzy, ciociu? Tak, zauważyłam. - Odwzajemniłam mu spojrzenie. - Ale... A ja nie. To też zauważyłam. Ale... Jeśli za mnie wyjdzie, usuną ją ze zgromadzenia. Zapewne ich oboje. Już raz ich usunięto, gdy Denny postanowił ruszyć z wojskiem, i bardzo ciężko to przeżyła. Och. - Jamie oderwał kawałek chleba i zatrzymał się w pół ruchu, marszcząc brwi. Tak, na pewno ją usuną. - Włożył chleb do ust i żuł powoli, rozważając ten problem. Sądzisz, że ona też cię kocha, łanie? - spytałam jak najdelikatniej. Twarz lana wiele mówiła: rysowały się na niej zmartwienie, niepokój i ten wewnętrzny blask, który przebijał przez chmury rozpaczy. No... tak myślę. Mam nadzieję. Nie spytałeś jej? No... właściwie nie. To znaczy... właściwie nie rozmawialiśmy... Jamie przełknął chleb i zakaszlał. łan - wykrztusił. - Powiedz mi, że nie spałeś z Rachel Hunter. łan rzucił mu spojrzenie pełne oburzenia, ale Jamie nie spuszczał z niego wzroku i czekał, łan skupił się na przedmiocie, który obracał w dłoniach jak kulkę ciasta. Nie - mruknął. - Ale żałuję tego. Co takiego?! No... gdybym z nią spał, musiałaby za mnie wyjść! Żałuję, że o tym nie pomyślałem. Ale nie, nie mogłem. Powiedziała, żebym przestał, więc przestałem. - Przełknął z trudem. To bardzo elegancko z twojej strony - mruknęłam, choć w gruncie rzeczy rozumiałam jego punkt widzenia. -1 bardzo inteligentnie z jej strony. Westchnął. - 214 I co ja mam robić, wuju? A może byś tak został kwakrem? - spytałam niepewnie. Jamie i łan spojrzeli na mnie. Absolutnie nie byli do siebie podobni, ale tym razem na ich twarzach malował się identyczny wyraz ironicznego rozbawienia. Niewiele wiem o sobie, ciociu - powiedział łan z bolesnym półuśmiechem - ale chyba nie jestem stworzony na kwakra. I zapewne nie mógłbyś... nie, oczywiście, że nie. Myśl o zadeklarowaniu pozornego tylko przejścia na inną religię najwyraźniej nie postała mu w głowie.

Pomyślałam nagle, że łan lepiej niż ktokolwiek inny rozumie, ile kosztowałoby Rachel oddzielenie od bliskich w imię miłości do niego. Nic dziwnego, że wahał się na myśl o takim poświęceniu. Zakładając, dodałam w myślach, że ona go kocha. Lepiej, żebym najpierw porozmawiała z Rachel. łan wciąż obracał coś w dłoniach. Przyjrzałam się bliżej - był to mały, ciemny, przypominający skórę przedmiot. Nie było to chyba... Czy to jest ucho Neila Forbesa? - wyrzuciłam z siebie. Pan Fraser? Słysząc ten głos, skoczyłam na równe nogi, a włosy na karku stanęły mi dęba. Cholera jasna, to znowu on? Rzeczywiście, był to ten żołnierz Armii Kontynentalnej, który napluł do mojej zupy. Powoli wszedł w krąg światła, nie spuszczając wzroku z Jamiego. Tak, nazywam się James Fraser - odrzekł Jamie, odstawiając kubek i uprzejmym gestem wskazując kamień. - Czy napije się pan kawy? Czy też tego, co za kawę uchodzi? Mężczyzna pokręcił głową, nie odzywając się. Przyglądał się Jamiemu oceniająco, jak ktoś, kto chce kupić konia, nie wiedząc, czy nie jest naro-wisty. A może wolisz kubek plwocin? - odezwał się łan wrogim tonem. Jamie spojrzał na niego, zaskoczony. - Seo mac muice a thfing na bu thraithe gad shiu-bhal. - łan nie spuszczał oczu z nieznajomego. - Chan eil e ag iarraidh math dhut idir, wuju. To ten świński bękart, który cię kiedyś szukał. Nic dobrego cię od niego nie spotka. Tapadh leat Iain. Cha robh fios air a bhiłh agam - odrzekł Jamie w tym samym języku, zachowując swobodny ton. Dziękuję, łanie. Nigdy bym nie zgadł. - Czy ma pan do mnie sprawę? - spytał, przechodząc na angielski. - 215 Tak, chcę z panem porozmawiać. Na osobności - dodał mężczyzna, rzucając lekceważące spojrzenie łanowi. Ja się najwyraźniej nie liczyłam. To mój siostrzeniec łan - powiedział Jamie, wciąż uprzejmie, choć czujnie. - Może pan mówić przy nim. Sądzę, że będzie pan innego zdania, panie Fraser, gdy usłyszy pan, co mam do powiedzenia. A pewne słowa, raz powiedziane, nie mogą zostać cofnięte. Odejdź, młody człowieku. - Nie zadał sobie trudu, by popatrzeć na lana. - Albo obaj tego pożałujecie. I Jamie, i łan wyraźnie zesztywnieli. Potem poruszyli się, niemal równocześnie. Ciała się lekko przesunęły, podwinęli pod siebie stopy, wyprostowali ramiona. Jamie przez chwilę przyglądał się mężczyźnie w zamyśleniu, a potem leciutko przechylił głowę ku łanowi. Ten wstał i zniknął w ciemnościach. Mężczyzna stał, czekając, póki odgłos kroków lana nie ucichł, a wokół małego ogniska nie zapadła cisza. Wtedy dopiero obszedł ognisko i usiadł powoli naprzeciwko Jamiego, wciąż przyglądając mu się uważnie, irytująco. Przynajmniej mnie to irytowało; Jamie natomiast uniósł kubek i spokojnie go opróżnił, jakby siedział przy stole w kuchni. Jeśli ma mi pan coś do powiedzenia, niech pan mówi. Jest późno i mam ochotę pójść do łóżka. Do łóżka z uroczą żoną, jak sądzę. Szczęściarz z pana. - Poczułam głęboką niechęć do tego dżentelmena. Jamie zignorował i słowa, i ich kpiący ton. Pochylił się tylko i wlał sobie do kubka resztkę kawy. Czułam jej gorzki zapach nawet przez odór skóry bizona, którym przeszła moja koszula. Czy pamięta pan człowieka nazwiskiem Willie Coulter? - spytał nagle mężczyzna. Znałem kilka osób o tym nazwisku - odrzekł Jamie. - Głównie w Szkocji. Tak, to było w Szkocji. W przeddzień wielkiej rzezi pod Culloden. Pan jednak tego dnia dokonał mniejszej, własnej rzezi, nie?

Usiłowałam wygrzebać z pamięci jakiegoś Wilłiego Coultera. Wzmianka o Culloden była jak cios w żołądek. Tamtego dnia Jamie był zmuszony zabić swego wuja Dougala MacKen-ziego. Oprócz mnie był przy tym jeden świadek: członek klanu MacKen-ziech nazwiskiem Willie Coulter. Sądziłam, że od dawna nie żyje, że zginął pod Culloden albo w późniejszych trudnych czasach - i byłam pewna, że Jamie też był o tym przekonany. - 216 Nasz gość zakołysał się lekko na kamieniu, uśmiechając się sardonicznie. Widzi pan, byłem kiedyś nadzorcą na sporej plantacji trzciny na Jamajce. Mieliśmy kilkunastu czarnych niewolników z Afryki, ale czarni przyzwoitej jakości robią się coraz drożsi. Dlatego też pewnego dnia pan posłał mnie z sakiewką srebra na targ, bym obejrzał nowych zesłańców - w większości kryminalistów. Ze Szkocji. Willie Coulter był jednym z dwudziestu paru, których nadzorca wybrał z obszarpanej, wychudzonej, zawszonej gromady. Złapano go po bitwie, pośpiesznie osądzono, skazano i przed upływem miesiąca wsadzono na statek płynący do Indii Zachodnich. Nigdy już nie ujrzał Szkocji. Widziałam profil Jamiego i mięsień drgający mu w szczęce. Większość jego ludzi z Ardsmuir też deportowano; jego przed takim losem uratowało jedynie zainteresowanie Johna Greya. Choć minęło wiele lat, wciąż żywił w tym względzie mieszane uczucia. Kiwnął jednak tylko głową bez zbytniego zainteresowania, jakby słuchał opowieści jakiegoś podróżnego w karczmie. Wszyscy umarli w ciągu niecałych dwóch tygodni - powiedział nieznajomy, pogardliwie wykrzywiając usta. - Tak samo jak czarni. Te chuje przyniosły ze sobą ze statku jakąś paskudną gorączkę. Przez to straciłem stanowisko. Dostałem jednak coś cennego, co mogłem z sobą zabrać. Ostatnie słowa Williego Coultera. **♦ Od kiedy pan X usiadł, Jamie właściwie się nie poruszył. Czułam jednak, że jest napięty jak łuk tuż przed strzałem. Czego pan chce? - spytał spokojnie i pochylił się po cynowy kubek z kawą. Mmmm... - Mężczyzna, najwyraźniej zadowolony z siebie, zamruczał i usiadł wygodniej. - Słyszałem, że jest pan rozsądnym człowiekiem. Ja jestem skromny - powiedzmy więc, może sto dolarów? Dla okazania dobrej woli - dodał z uśmiechem, odsłaniającym nierówne, odbarwione przez tytoń zęby. -1 by zaoszczędzić panu wysiłku protestowania, dodam, że wiem, iż ma pan taką sumę w kieszeni. Rozmawiałem przypadkiem z dżentelmenem, od którego pan je dziś po południu wygrał. To mnie zdumiało; najwyraźniej Jamie miał dziś niezwykłe szczęście. Przynajmniej w kartach. - 217 Dla okazania dobrej woli - powtórzył Jamie. Spojrzał na kubek z kawą, potem na szczerzącego się w uśmiechu szantażystę, ale najwyraźniej uznał, że odległość jest za duża, by rzucić mu nim w twarz. - A potem...? Ach, cóż, o tym możemy porozmawiać później. Słyszałem, że jest pan zamożnym człowiekiem, pułkowniku. Więc zamierza się pan przyssać do mnie jak pijawka, co? Cóż, pijawki czasem są dla człowieka pożyteczne, pułkowniku. Utrzymują humory w równowadze. - Łypnął na mnie obleśnie. - Jestem pewien, że pańska żona też jest tego zdania. A co przez to rozumiesz, ty obrzydliwy, oślizgły robaku? - powiedziałam, wstając. Być może Jamie postanowił nie ciskać w niego kubkiem kawy, ja jednak zamierzałam spróbować z całym garnkiem.

Zachowuj się, kobieto. - Rzucił mi karcące spojrzenie, po czym znów skupił uwagę na Jamiem. - Czy pan jej nie bije, człowieku? Widziałam, jak napięte ciało Jamiego lekko zmienia pozycję. Naciągał łuk. Nie... - zaczęłam, zwracając się do Jamiego, ale nie zdążyłam skończyć. Zobaczyłam, jak zmienia się wyraz jego twarzy. Skoczył ku tamtemu - i odwróciłam się akurat w porę, by dostrzec lana, który wynurzył się z ciemności za szantażystą i objął go za gardło żylastą ręką. Nie widziałam noża. Nie musiałam. Widziałam twarz lana, tak skupioną, że niemal pozbawioną wyrazu - i widziałam twarz byłego nadzorcy. Szczęka mu opadła, przewrócił oczami i wygiął plecy w łuk, daremnie usiłując się uwolnić. łan wypuścił mężczyznę z uchwytu, a Jamie go złapał, akurat gdy tamten padał, nagle i bezwładnie. Wielki Boże! Ten okrzyk dobiegł zza moich pleców, znów więc się obróciłam i tym razem zobaczyłam pułkownika Martina z dwoma adiutantami. Wszyscy stali z otwartymi ustami, tak jak przed chwilą pan X. Jamie rzucił im zdumione spojrzenie. W następnym oddechu odwrócił się do lana i powiedział cicho przez ramię: - Ruith. - Biegnij. Zaraz! Morderstwo! - krzyknął jeden z adiutantów, rzucając się naprzód. - Stój, złoczyńco! łan posłuchał rady Jamiego bez zwłoki; widziałam, jak mknie ku odległemu lasowi, ale liczne ogniska po drodze rzucały dość światła, by jego ucieczka była widoczna. Krzyki Martina i jego adiutantów zwracały uwagę wszystkich w zasięgu głosu, więc ludzie podnosili się od ognisk, wpatrywali - 218 w ciemność, wykrzykiwali pytania. Jamie upuścił ciało nadzorcy przy ognisku i pobiegł za łanem. Młodszy z adiutantów wyminął mnie w szaleńczym pościgu. Pułkownik Martin rzucił się za nim, ale zdążyłam mu podstawić nogę. Padł w ognisko, rozbryzgując popioły i iskry. Zostawiłam drugiemu adiutantowi zadanie ugaszenia płomieni, podciągnęłam koszulę i pobiegłam możliwie najszybciej tam, gdzie ruszyli łan i Jamie. Obóz wyglądał jak scena z Dantejskiego Piekła - czarne postaci krzyczały coś na tle płomieni, popychając się w dymie i zamieszaniu, a okrzyki „Morderstwo! Morderstwo!" rozlegały się ze wszystkich stron, bo ludzie podchwytywali je jedni od drugich. Złapała mnie kolka, ale biegłam dalej, potykając się o kamienie, dołki i zdeptaną ziemię. Głośniejsze okrzyki z lewej - przystanęłam, dysząc ciężko, trzymając się za bok, i zobaczyłam, jak Jamie uwalnia się od kilku ścigających go mężczyzn. Zapewne chce odciągnąć pościg od lana - a to znaczy... Odwróciłam się i pobiegłam w przeciwnym kierunku. Rzeczywiście dostrzegłam lana, który bardzo rozsądnie przestał biec, gdy zobaczył, że Jamie odciąga pościg, i teraz zmierzał szybkim krokiem do lasu. - Morderca! - wrzasnął za mną jakiś głos. Był to Martin, niech go diabli, osmalony, ale niezrażony. - Stój, Murray! Stój, mówię! Słysząc swoje nazwisko, łan znów zaczął biec zygzakiem między ogniskami. W blasku ognia zauważyłam za nim cień - Rollo był z nim. Pułkownik Martin zrównał się ze mną. Zobaczyłam z przerażeniem, że trzyma w ręku pistolet. Zanim zdążyłam wydobyć z siebie słowo, zderzyłam się z kimś i padliśmy na ziemię. Była to Rachel Hunter, z szeroko otwartymi oczyma i ustami. Podniosła się i pobiegła ku łanowi, który na jej widok zamarł w miejscu. Pułkownik Martin odbezpieczył pistolet i

wymierzył w lana. W sekundę Rollo dał susa w powietrzu i złapał pułkownika zębami za rękę. Pandemonium wzmogło się; rozległy się strzały z dwóch czy trzech pistoletów, a Rollo padł na ziemię ze skowytem. Pułkownik Martin szarpnął się w tył, przeklinając i trzymając zraniony przegub. Jamie nadbiegł i uderzył go w brzuch, łan pędził już ku Rollowi; we dwóch złapali psa i zniknęli w ciemnościach. Obie z Rachel pobiegłyśmy za nimi. Dotarliśmy do granicy lasu, sapiąc i dysząc. Padłam od razu na kolana koło Rolla, by gorączkowo obmacać wielkie kudłate ciało. Szukałam rany. - 219 Żyje - wysapałam. - Bark... złamany. O Boże. - Czułam, że łan spogląda w kierunku, z którego niewątpliwie pojawi się pościg. - O Jezu. - Słyszałam łzy w jego głosie. Sięgnął do pasa po nóż. Co robisz?! - wykrzyknęłam. - Można go wyleczyć! Zabiją go - powiedział dzikim głosem. - Jeśli mnie tu nie będzie, by ich powstrzymać, zabiją go! Lepiej, żebym zrobił to sam. Ja... - zaczął Jamie, ale Rachel Hunter wyprzedziła go, padając na kolana i łapiąc psa za futro. Zajmę się twoim psem - powiedziała bez tchu, ale pewnym głosem. -Uciekaj! Rzucił rozpaczliwe spojrzenie najpierw jej, potem Rollowi. I zniknął. 69. Warunki kapitulacji Gdy rano nadeszła wiadomość od generała Gatesa, Jamie wiedział, o co chodzi. łanowi udało się uciec - nic dziwnego. Będzie w lasach albo w obozie Indian; tak czy tak, nikt go nie znajdzie, dopóki nie zechce zostać znaleziony. Chłopak miał rację; rzeczywiście chcieli zabić psa, szczególnie pułkownik Martin. Nie tylko Jamie musiał użyć wszystkich możliwych argumentów, ale jeszcze kwakierska dziewczyna rzuciła się na kudłate ciało psa i oznajmiła, że najpierw będą musieli zabić ją. To trochę powstrzymało pułkownika Martina, ale znaczna część opinii publicznej opowiadała się za tym, by ją odciągnąć i zabić psa. Jamie gotował się, by wkroczyć - ale wtedy z ciemności jak anioł zemsty wynurzył się brat Rachel. Denny stanął między nią a tłumem i oskarżył zgromadzonych, że są tchórzami, zaprzańcami i nieludzkimi potworami, że szukają zemsty na niewinnym zwierzęciu, nie mówiąc już o przeklętej niesprawiedliwości - tak, naprawdę powiedział „przeklętej", ogromnie wzburzony, i to wspomnienie wywołało uśmiech na ustach Jamiego, nawet w obliczu czekającej go rozmowy - której się dopuszczają, zmuszając młodego człowieka do udania się na wygnanie na skutek swych podejrzeń i niegodziwości, i czy nie znajdują w trzewiach najmniejszej iskry boskiego współczucia dla życia danego przez Boga każdemu człowiekowi... - 220 -

Przybycie do kwatery Gatesa przerwało Jamiemu te przyjemne wspomnienia. Wyprostował się i przybrał ponurą minę, odpowiednią do trudnej sytuacji. Gates wyglądał, jakby sam też był w trudnej sytuacji - i prawdę mówiąc, był. Jego pozbawiona wyrazu okrągła twarz zawsze robiła wrażenie bezkost-nej, teraz jednak zapadła się jak jajko na miękko. Spojrzał na Jamiego małymi przekrwionymi oczyma przez okulary w drucianej oprawie. Niech pan siada, pułkowniku - powiedział Gates, podsuwając mu szklankę i karafkę. Jamiemu odebrało mowę. Odbył dość ponurych rozmów z wysoko postawionymi oficerami, by wiedzieć, że nie zaczynały się od życzliwej oferty szklaneczki. Przyjął jednak poczęstunek i nadpił ostrożnie. Gates opróżnił swoją znacznie mniej ostrożnie, odstawił i ciężko westchnął.

Muszę pana prosić o przysługę, pułkowniku. Będę zaszczycony, sir - odrzekł Jamie z jeszcze większą ostrożnością. Czego ten grubas może od niego chcieć? Jeśli chodziło o miejsce pobytu lana albo okoliczności morderstwa, to mógł mu nagwizdać, i dobrze to wiedział. Jeśli nie... Negocjacje na temat kapitulacji dobiegają końca. - Gates rzucił okiem na gruby stos zapisanych ręcznie kartek, może szkiców porozumienia. - Oddziały Burgoyne'a mają wymaszerować z obozu z wszystkimi honorami i złożyć broń na brzegu Hudsonu na rozkaz własnych oficerów. Oficerowie zachowają szable i ekwipunek, a żołnierze plecaki. Pomaszerują do Bostonu, gdzie zostaną odpowiednio nakarmieni i zakwaterowani, po czym wypłyną do Anglii. Jedynym warunkiem jest to, że nie będą znów służyć w Ameryce Północnej podczas tej wojny. Wspaniałomyślne warunki, nie sądzi pan, pułkowniku? Rzeczywiście, bardzo wspaniałomyślne, sir. - Zaskakująco wspaniałomyślne. Co sprawiło, że generał, mając w ręku tyle atutów co Gates, zgodził się na tak niezwykłe ustępstwa? Gates uśmiechnął się kwaśno. Widzę, że jest pan zdziwiony, pułkowniku. Może będzie pan mniej zdziwiony, gdy powiem, że sir Henry Clinton kieruje się na północ. - Ach, więc Gates chciał pośpiesznie zakończyć negocjacje i pozbyć się Burgoyne'a, by mieć czas przygotować się na atak z południa. Tak jest, sir, rozumiem. - 221 To dobrze. - Gates na chwilę zamknął oczy i znów westchnął, najwyraźniej wyczerpany. - Burgoyne złożył jeszcze jedną dodatkową prośbę jako warunek akceptacji tego porozumienia. Tak, sir? Gates znów otworzył oczy i przyjrzał mu się uważnie. Podobno jest pan krewnym brygadiera generała Simona Frasera. Jestem. To dobrze. Zapewne więc nie będzie pan miał nic przeciwko oddaniu niewielkiej przysługi swemu krajowi. Przysługi odnoszącej się do Simona? Przecież... Wyraził kiedyś przed kilkoma adiutantami życzenie, by - jeśli umrze za granicą pochowano go od razu - i tak się stało; pochowano go w Wielkiej Reducie - ale żeby w miarę możliwości przewieziono go potem w dogodnej chwili do Szkocji, by tam spoczął w spokoju. Chce pan, bym odwiózł jego ciało do Szkocji? - wyrzucił z siebie Jamie. Nie byłby bardziej zaskoczony, gdyby Gates nagle wstał i zatańczył na biurku. Generał potwierdził, jeszcze bardziej życzliwie. Szybko pan myśli, pułkowniku. Tak, taka jest ostatnia prośba Burgoyne'a. Twierdzi, że ludzie brygadiera bardzo go kochali i że świadomość, iż jego wola zostaje wykonana, ułatwi im odejście, bo nie będzie się im wydawało, że porzucają jego grób. Brzmi to bardzo romantycznie i doskonale pasuje do Burgoyne'a, pomyślał Jamie. Znany był z teatralnych gestów. I prawdopodobnie dobrze ocenia uczucia ludzi, którzy służyli pod Simonem - Simon był dobrym człowiekiem. Z pewnym opóźnieniem przyszło mu do głowy, że w rezultacie tej proś-by... Czy są jakieś ustalenia, jak mogę dotrzeć do Szkocji z ciałem, sir? - spytał delikatnie. Jest blokada... Zostanie pan przewieziony, z żoną i służbą, jeśli pan sobie życzy, jednym z okrętów Jego Królewskiej Mości i otrzyma pan pewną sumę na przewiezienie trumny, gdy już zostanie wyniesiona na brzeg w Szkocji. Czy pan się zgadza, pułkowniku?

Był tak oszołomiony, że nawet nie wiedział, co właściwie odpowiedział, najwyraźniej to jednak wystarczyło, bo Gates uśmiechnął się, zmęczony, i pożegnał go. Jamie wracał do namiotu z zawrotem głowy, zastanawiając się, czy uda się przebrać lana za pokojówkę żony, na wzór Karola Stuarta. - 222 *** Siedemnasty października, jak wszystkie poprzednie dni, wstał ciemny i mglisty. Generał Burgoyne ubrał się w namiocie szczególnie starannie, we wspaniałą czerwoną kurtkę ze złotym galonem i kapelusz ozdobiony piórami. William zobaczył go, gdy z pozostałymi oficerami udał się do namiotu Burgoyne'a na ostatnie, bolesne spotkanie. Przemówił do nich także baron von Riedesel. To on zabrał wszystkie pułkowe sztandary. Powiedział, że da je żonie, by wszyła je w poduszki i potajemnie przewiozła do domu, do Brunszwiku. Williama niewiele to wszystko obchodziło. Przenikał go głęboki żal, nigdy bowiem dotychczas nie zostawiał towarzyszy na polu bitwy. Czuł też trochę wstydu, ale niewiele - generał miał rację, mówiąc, że stan wojska jest tak zły, iż nie zdołaliby przeprowadzić kolejnego ataku, nie tracąc większości ludzi. Teraz też żołnierze prezentowali się ponuro, stali w milczeniu, a jednak gdy rozległy się dźwięki piszczałki i werble, maszerowali za powiewającymi sztandarami kolejno, pułkami, wysoko unosząc głowy, choć ich mundury były w strasznym stanie, a niektórzy nie mieli ich wcale. Na rozkaz Gatesa nieprzyjaciel się wycofał, powiedział generał. To przejaw delikatności z ich strony, pomyślał tępo William; Amerykanie nie będą świadkami ich upokorzenia. Najpierw czerwone kurtki, a potem pułki niemieckie: dragoni i grenadierzy ubrani na niebiesko, piechota na zielono i artyleria z Hesji-Kassel. Na płaskim terenie na brzegu rzeki leżało mnóstwo martwych koni, a smród rozkładu pogłębiał jeszcze ponury nastrój. Artyleria zostawiła tu swoje armaty, piechota zaś, szereg za szeregiem, wysypywała naboje z ładownic i ustawiała muszkiety w kozły. Niektórzy żołnierze, kierowani wściekłością, nim rzucili muszkiety na stos, rozbijali kolby i William zobaczył, jak jeden z werblistów przebija nogą bęben. On jednak nie był ani wściekły, ani przerażony. Pragnął jedynie znów zobaczyć się z ojcem. Żołnierze Armii Kontynentalnej i oddziały milicji pomaszerowały do Sara-togi i tam ustawiły się po obu stronach nadrzecznej drogi. Przyszło też kilka kobiet, by przyglądać się z pewnej odległości. Mogłam zostać w obozie, - 223 by być świadkiem historycznego aktu kapitulacji, ale ruszyłam za wojskiem. Słońce już wstało, mgła się rozpierzchła, tak samo jak codziennie od paru tygodni. W powietrzu unosił się zapach dymu, a niebo miało niezgłębiony październikowy błękit. Artyleria i piechota stały wzdłuż drogi w równych odstępach, ale te odstępy stanowiły jedyny zuniformizowany element. Nie mieli jednolitych mundurów, a ekwipunek każdego żołnierza wyraźnie był jego prywatną własnością, odmienną w formie i w sposobie trzymania. Każdy jednak dzierżył muszkiet, strzelbę albo stał obok armaty. Stanowili zbieraninę, w każdym znaczeniu tego słowa, obwieszoną rożkami z prochem i ładownicami. Niektórzy nosili nawet dziwaczne staroświeckie pudrowane peruki. Stali w milczeniu, z wysuniętą prawą nogą, trzymając broń prawą ręką, w ten sposób oddając honory maszerującym oddziałom nieprzyjaciela. Stałam między drzewami, nieco za Jamiem, zauważyłam więc, jak usztywnił ramiona. William, wysoki i prosty, minął go z miną człowieka, który w rzeczywistości przebywa gdzie indziej. Jamie nie pochylił głowy ani nie próbował inaczej ukryć twarzy - widziałam jednak, jak lfekko odwraca głowę, patrząc za Williamem, maszerującym ze swoją kompanią. Potem

zaś rozluźnił ramiona, jakby spadł z nich wielki ciężar, choć wciąż stał prosto jak strzelba u jego boku. Bezpieczny - mówił ten gest. Dzięki Bogu. Jest bezpieczny. 70. Schronienie Lallybroch Roger nie mógłby wyjaśnić, co go do tego skłoniło - poza tym, że w tym miejscu czuł pełnię spokoju - ale zaczął odbudowywać starą kaplicę. Ręcznie, sam, kamień po kamieniu. Starał się wytłumaczyć to Bree, gdy zapytała. - Chodzi o nich - powiedział w końcu bezradnie. - To coś jak... Mam takie poczucie, że muszę jakoś nawiązać z nimi kontakt. Ujęła jego dłoń i kciukiem delikatnie przesuwała po knykciach, wzdłuż - 224 4palców, dotykając blizn i zadrapań, i czarnego paznokcia, zmiażdżonego przez zsuwający się kamień. Nimi - powtórzyła z namysłem. - Chodzi ci o moich rodziców? Tak, między innymi. - Nie tylko z Jamiem i Claire, ale całym życiem, jakie zbudowała ich rodzina. Z jego rolą jako mężczyzny - opiekuna, żywiciela. To właśnie ta przenikająca go do szpiku kości potrzeba chronienia skłoniła go, by porzucając chrześcijańskie zasady - i to w przeddzień święceń -ruszyć w pościg za Stephenem Bonnetem. - Chyba chodzi o to, że mam nadzieję jakoś to wszystko... pojąć - powiedział, uśmiechając się cierpko. - Jak pogodzić to, co, jak mi się wydawało, wtedy wiedziałem, z tym, czym chyba jestem teraz. Czy to nie jest po chrześcijańsku uratować żonę przed gwałtem i sprzedaniem w niewolę? - spytała z wyraźnym napięciem. - Bo jeśli nie, to zabieram dzieci i przechodzę na judaizm, szintoizm czy jeszcze coś innego. Uśmiechnął się, autentycznie rozbawiony. Coś tam odnalazłem... - Szukał słów. I coś utraciłeś - szepnęła. Nie odrywając od niego oczu, wyciągnęła rękę i chłodnymi palcami dotknęła jego gardła. Blizna po sznurze trochę zbladła, ale wciąż była wyraźnie widoczna; nie starał się jej ukryć. Czasem widział, jak podczas rozmowy ludzie się w nią wpatrują; ze względu na jego wzrost wyglądało to tak, jakby mówili wprost do blizny, a nie do niego. Odnalazł siebie jako mężczyznę; odnalazł to, co uznał za swoje powołanie. I tego chyba właśnie szukał pod gruzami, pod wzrokiem ślepego świętego. Czy Bóg otwierał drzwi, pokazując mu, że teraz powinien zostać nauczycielem? Czy tym powinien się zająć - tymi gaelickimi kwestiami? Miał tu mnóstwo miejsca na zadawanie pytań - przestrzeni, czasu i ciszy. Odpowiedź przychodziła rzadko. Spędził tu prawie całe popołudnie; było mu gorąco, czuł się zmęczony i tęsknił za piwem. Kątem oka zauważył u wejścia cień - Jem albo Brianna, przyszli zawołać go na podwieczorek. Odwrócił się - nie było to żadne z nich. Przez chwilę przyglądał się nieznajomemu, szukając w pamięci. Wytarte dżinsy i bluza, krzywo obcięte i splątane brudnoblond włosy. Na pewno znał tego człowieka; szeroka, przystojna twarz wydała mu się znajoma, mimo gęstego jasnego zarostu. Czym mogę służyć? - spytał Roger, mocniej ujmując łopatę, której używał. Mężczyzna nie wydawał się groźny, ale był niechlujnie ubrany - 225 i brudny - może włóczęga - i coś w nim sprawiało, że Roger poczuł się nieswojo. - To kościół, nie? - powiedział mężczyzna i uśmiechnął się, choć uśmiech nie sięgnął oczu. Zatem przyszedłem szukać tu schronienia. - Przesunął się tak, że padło na niego światło, i Roger wyraźniej zobaczył jego oczy, zimne i uderzająco zielone. - Schronienia - powtórzył

William Buccleigh MacKenzie. - A potem, drogi pastorze, chciałbym, byś mi powiedział, kim jesteś, kim ja jestem - i czym na Boga Wszechmogącego jesteśmy? 71. Stan konfliktu 10 września 1777 John Grey zastanawiał się poważnie, ile może być wyjść z dylematu - wydawało mu się, że najczęściej są dwa, choć zapewne była też teoretyczna możliwość wystąpienia bardziej egzotycznej formy - czegoś w rodzaju barana z czterema rogami, którego widział kiedyś w Hiszpanii. Najbardziej naglącym aspektem stojącego przed nim w tej chwili dylematu był Henry. Napisał już list do Jamiego Frasera, wyjaśniając stan zdrowia Henry'ego i pytając, czy pani Fraser nie zechciałaby przybyć do Filadelfii. Możliwie delikatnie zasugerował, że pokryje wszystkie wydatki związane z podróżą, załatwi jej przewóz statkiem w obie strony (z taką ochroną przed niebezpieczeństwami wojennymi, jakie była w stanie zapewnić Marynarka Królewska), a także dostarczy jej wszystkich potrzebnych instrumentów i materiałów. Posunął się nawet do tego, że zdobył pewną ilość witriolu, który, jak pamiętał, był jej niezbędny do produkcji eteru. Dużo czasu spędził nad kartką papieru, zastanawiając się, czy dopisać coś na temat Fergusa Frasera, drukarza, i przedziwnej historii, jaką opowiedział mu Percy. Z jednej strony mogła ona błyskawicznie ściągnąć tu Jamiego Frasera z Karoliny Północnej - co zwiększałoby szanse na przybycie także pani Fraser. Z drugiej... z ogromną niechęcią myślał o przedstawieniu Jamiemu Fraserowi czegokolwiek związanego z Percym Beauchampem, z wielu -i osobistych, i zawodowych - powodów. W końcu jednak nic o tym nie napisał i ograniczył prośbę jedynie do sprawy Henry'ego. Grey czekał niespokojnie cały miesiąc, patrząc, jak bratanek cierpi z powodu upału i wycieńczenia. Pod koniec miesiąca wrócił wysłany do Karoliny Północnej kurier, przepocony, pokryty błotem, z dwoma dziurami od kuli w płaszczu, i doniósł, że Fraserowie opuścili Fraser's Ridge, zamierzając udać się do Szkocji. Dodał jednak pocieszająco, że wyjazd ten miał podobno być jedynie wizytą, a nie stałą emigracją. - 229 Oczywiście lord John sprowadził już do Henry'ego lekarza, nie czekając na odpowiedź pani Fraser. Udało mu się nawiązać znajomość z doktorem Rushem i skłonić go do zbadania bratanka. Doktor Rush poważnie, ale pocieszająco powiedział, że jego zdaniem co najmniej jedna kula z muszkietu spowodowała zbliznowacenie, które częściowo zamknęło jelito Henry'ego i doprowadziło do utworzenia ropnej kieszeni, wywołującej stałą gorączkę. Upuścił Henry'emu krwi i zalecił lekarstwo na gorączkę, ale wyraźnie powiedział Greyowi, że stan bratanka jest niestabilny i może się w każdej chwili pogorszyć. Jedynie interwencja chirurgiczna może coś pomóc. Równocześnie oznajmił, że jego zdaniem Henry jest dość silny, by przeżyć operację -choć oczywiście nie można mieć pewności co do jej szczęśliwego zakończenia. Grey podziękował doktorowi Rushowi, ale postanowił poczekać jeszcze trochę z radykalnymi działaniami, w nadziei, że odezwie się pani Fraser. Wyjrzał przez okno domu, który wynajmował na Chestnut Street. Wiatr rozwiewał żółte i brązowe liście po bruku ulicy. Była już połowa września. Ostatnie statki do Anglii odpłyną pod koniec października, tuż przedtem, nim na Atlantyku nadejdzie pora sztormów. Czy powinien się postarać umieścić Henry'ego na jednym z nich? Przedstawił się miejscowemu amerykańskiemu oficerowi, zajmującemu się jeńcami wojennymi umieszczonymi w Filadelfii, i w imieniu Henry'ego złożył podanie o zwolnienie na parol. Otrzymał je bez trudu; wziętym do niewoli oficerom zazwyczaj udzielano zwolnienia warunkowego, chyba że mieli związek z czymś niezwykłym lub groźnym.

Nie udało mu się jednak załatwić wymiany Henry'ego na innego jeńca, a dopiero to pozwoliłoby zabrać go do Anglii - zakładając rzecz jasna, że zdrowie pozwoli mu na taką podróż i że Henry zechce wyjechać. Zdrowie raczej nie pozwoli, a i Henry nie zechce, ponieważ bardzo przywiązał się do pani Woodcock. Grey chętnie zabrałby także i ją, ona jednak nie dopuszczała myśli o wyjeździe, słyszała bowiem, że jej mąż przebywa w niewoli w Nowym Jorku. Grey potarł palcem nos, wzdychając. Czy byłby w stanie wbrew woli Henry'ego przenieść go - może odurzonego? - na pokład okrętu wojennego, łamiąc zwolnienie na parol, rujnując mu karierę i ryzykując jego życie, i to żywiąc słabą tylko nadzieję, że w Anglii zdoła znaleźć lekarza, który lepiej niż doktor Rush poradzi sobie z sytuacją? Z takiego działania mogło wyniknąć jedno: że Henry przeżyje podróż i zdoła tylko pożegnać się z rodzicami. - 230 Z drugiej strony, jeśli nie zdecyduje się na ten drastyczny krok, zostanie mu tylko jeden wybór: albo zmusi Henry'ego do poddania się przerażającej operacji, której się rozpaczliwie bał i która łatwo może go zabić, albo będzie patrzeć, jak chłopak powoli umiera. Bo rzeczywiście umierał - Grey nie miał co do tego wątpliwości. Przy życiu trzymał go jedynie upór i pielęgnacja pani Woodcock. Myśl, że musiałby napisać do Hala i Minnie i powiedzieć im... Nie. Wstał gwałtownie, niezdolny znosić dłużej tego stanu niepewności. Od razu odwiedzi doktora Rusha i załatwi, żeby... Trzasnęły drzwi frontowe, do środka wpadł powiew wiatru, zwiędłe liście - i jego bratanica, blada, z szeroko otwartymi oczyma. Dottie! - Serce zamarło mu z lęku, że przybiegła powiedzieć mu o śmierci Henry'ego, bo jak każdego popołudnia poszła odwiedzić brata. Żołnierze! - wykrztusiła, łapiąc go za ramię. - Na ulicy są żołnierze. Jeźdźcy. Ktoś powiedział, że nadchodzi armia Howe'a! Wkracza do Filadelfii! *#* Jedenastego września Howe spotkał się z armią Waszyngtona przy Brandy-wine Creek, na południe od miasta. Amerykanie zostali zmuszeni do wycofania się, ale kilka dni później zebrali się ponownie, by stawić opór. W trakcie bitwy rozpętała się straszliwa burza, zmuszając obie strony do zaprzestania walki i umożliwiając Waszyngtonowi ucieczkę do Reading Furnace. Jedynie w Paoli został niewielki oddział pod dowództwem generała Androny7ego Wayne'a. Jeden z dowódców Howe'a, generał major lord Charles Grey - daleki kuzyn lorda Johna zaatakował nocą Amerykanów w Paoli. Wydał żołnierzom rozkaz, by usunęli z muszkietów spłonki, co zapobiegło ich odkryciu na skutek przypadkowego wystrzału, ale też zmusiło do używania bagnetów. Wielu Amerykanów zabito podczas snu, spalono ich namioty, a około setki dostało się do niewoli. Dwudziestego pierwszego września Howe tryumfalnie wkroczył do Filadelfii. Z ganku domu pani Woodcock Grey przyglądał się, jak długie szeregi czerwonych kurtek maszerują ulicami do wtóru werbli. Dottie obawiała się, by rebelianci, zmuszeni opuścić miasto, nie podpalili domów albo nie zabili brytyjskich jeńców. Nonsens - powiedział Grey. - Rebelianci są Anglikami, nie barbarzyń- 231 cami. - Niemniej jednak włożył mundur, przypiął do boku szablę, wcisnął za pas dwa pistolety i przez dwadzieścia cztery godziny siedział na ganku pani Woodcock - w nocy z latarnią - od czasu do czasu schodząc na ulicę, by porozmawiać z oficerami i uzyskać informacje na temat sytuacji, a także dopilnować, żeby nikt nie ruszył domu.

Następnego dnia wrócił do siebie, mijając domy z pozamykanymi okiennicami. Filadelfia i okolice były nastawione wrogo do Brytyjczyków. Zajęto jednak miasto bez walki, a okupacja przebiegała spokojnie. Wobec zbliżania się Howe'a Kongres uciekł, tak samo jak co wybitniejsi rebelianci, w tym doktor Benjamin Rush. A także Percy Beauchamp. 72. Dzień Wszystkich Świętych 20 października 1980, Lallybroch Brianna przycisnęła list do nosa i wciągnęła powietrze. Wyczuwała lekki zapach dymu wobec upływu czasu była pewna, że to raczej jej wyobraźnia niż prawdziwy zapach albo tyleż wspomnienie co wyobraźnia; pamiętała, jakie jest powietrze w zajeździe - pełne zapachów ognia na kominku, pieczonego mięsa i tytoniu, z dodatkiem łagodnego aromatu piwa. W obecności Rogera czułaby się głupio, wąchając listy. Ten list otworzyli poprzedniego wieczoru i kilkakrotnie przeczytali razem, rozmawiając o jego treści - teraz jednak znów go wyjęła, chcąc chwilę potrzymać w rękach i pobyć sam na sam z rodzicami. Może zapach naprawdę w nim tkwił? Zauważyła, że właściwie nie pamięta się zapachu - nie tak jak coś, co się widziało - ale gdy czuje się go ponownie, wie się, co to jest, a często niesie on z sobą jeszcze inne wspomnienia. Ona zaś siedzi tu w jesienny dzień otoczona dojrzałymi jabłkami i wrzosem, kurzem na starej boazerii i płytkim zapachem mokrych kamieni - Annie MacDonald właśnie umyła podłogę w holu - ale oczyma duszy widzi izby osiemnastowiecznej gospody i czuje zapach dymu. - 232 1 listopada 1777, Nowy Jork Droga Bree i wszyscy! Pamiętasz wycieczkę w szkole średniej, gdy Twoja klasa ekonomiczna pojechała na Wall Street? W tej chwili siedzę w gospodzie na końcu Wall Street, nie widząc ani maklerów, ani klientów, nie mówiąc już o długich paskach wydruków. Nie ma też żadnego muru, tylko kilka kóz i gromadka mężczyzn pod dużym bezlistnym platanem - palą fajki i naradzają się nad czymś. Nie potrafię powiedzieć, czy to narzekający lojaliści, rebelianci publicznie spiskujący (to, nawiasem mówiąc, jest znacznie bezpieczniejsze niż spiskowanie w prywatności, choć mam nadzieję, że ta informacja nie będzie miała dla Was praktycznego znaczenia), czy po prostu kupcy i handlarze - widzę, że dochodzi do jakichś transakcji; podają sobie ręce, wypisują i podpisują jakieś papiery. To zdumiewające, jak rozwijają się interesy podczas wojny; sądzę, że to dlatego, że normalne reguły gry - cokolwiek się przez to rozumie - ulegają zawieszeniu. To, nawiasem mówiąc, odnosi się do wszystkich transakcji między ludźmi. Stąd taki rozkwit wojennych romansów, a zaraz po wojnach -rozkwit wielkich fortun. Wydaje się to paradoksem - ale może jest logiczne (spytaj Rogera, czy istnieje coś takiego jak logiczny paradoks, dobrze?), że proces, w którym marnotrawi się życie i własność, doprowadza do bomby demograficznej i rozkwitu biznesu. Skoro mówię o wojnie - żyjemy i jesteśmy niemal nienaruszeni. Twój ojciec został lekko ranny podczas pierwszej bitwy o Saratogę (były dwie, obie bardzo krwawe) i musiałam mu amputować czwarty palec prawej dłoni (ten sztywny, pamiętasz?). Oczywiście było to traumatyczne przeżycie (tyleż dla mnie co dla niego), ale nie katastrofa. Bardzo dobrze się zagoiło i choć dłoń wciąż go dość mocno boli, znacznie lepiej się zgina i chyba w sumie będzie sprawniejsza. Z pewnym opóźnieniem wyruszamy do Szkocji, w dość dziwnych okolicznościach. Wypływamy jutro na pokładzie okrętu Jego Królewskiej Mości „Ariadnę", towarzysząc ciału brygadiera Simona Frasera. Spotkałam brygadiera przelotnie przed jego śmiercią - właśnie umierał - ale najwyraźniej był bardzo dobrym żołnierzem, kochanym przez swoich ludzi.

Brytyjski dowódca pod Saratogą, John Burgoyne, dodał coś w rodzaju przypisu do porozumienia o kapitulacji, że Twój ojciec (jako krewny bry- 233 gadiera wie, gdzie jest jego dom w Highlands) zabierze jego ciało do Szkocji, zgodnie z życzeniem brygadiera. Był to dość nieoczekiwany, ale niezwykle korzystny dla nas zbieg okoliczności. Nie wiem, jak by się nam inaczej udało wyjechać, choć Twój ojciec mówi, że coś by wymyślił. Logistyka tej ekspedycji jest dość delikatna, jak się można spodziewać. Pan Kościuszko (znany jako „Kos" wśród znajomych, do których należy Twój ojciec - no, w gruncie rzeczy wszyscy nazywają go „Kos", bo nikt - poza Twoim ojcem - nie jest w stanie i nawet nie usiłuje wymówić jego nazwiska. Twój ojciec bardzo go lubi i vice versa) zaoferował swoje usługi i przy pomocy kamerdynera generała Burgoyne'a (przecież wszyscy zabierają na wojnę swoich kamerdynerów!), który dostarczył mu sporą ilość ołowianej folii z butelek wina (cóż, trudno winić generała Burgoyne'a, że w tych okolicznościach zaczął pić, choć ogólnie odnoszę wrażenie, że wszyscy po obu stronach cały czas piją jak szewcy, niezależnie od sytuacji militarnej w danym momencie), stworzył inżynieryjne cudo: wyłożoną ołowiem trumnę (bardzo potrzebną) na demontowanych kółkach (też bardzo potrzebnych: w sumie musi to ważyć z tonę, choć Twój ojciec mówi, że najwyżej siedem czy osiem cetnarów, ale,nie mam pojęcia, skąd może to wiedzieć, skoro nie próbował jej podnieść). Generał Fraser leżał w ziemi jakiś tydzień i do transportu trzeba go było ekshumować. Nie było to przyjemne, ale mogło być gorsze. Miał wielu indiańskich tropicieli, którzy darzyli go szacunkiem; część z nich przyszła na ekshumację z czarownikiem (to był chyba mężczyzna, ale nie jestem pewna; był niski, gruby i nosił maskę ptaka), który potężnie okadził szczątki palącą się szałwią i turówką (niezbyt to pomogło w sensie zapachowym, ale przynajmniej dym przesłonił najokropniejsze aspekty) i dość długo nad nimi śpiewał. Chętnie spytałabym lana, co śpiewał, ale na skutek nieprzyjemnego zbiegu okoliczności, w które nie będę tu wchodzić, nie był obecny. Wyjaśnię to wszystko w późniejszym liście; to bardzo skomplikowane, a muszę skończyć ten, zanim wypłyniemy. Najważniejszą rzeczą, jeśli chodzi o lana, jest to, że zakochał się w Rachel Hunter (która jest uroczą młodą kobietą, i kwakierką, co nieco utrudnia sprawę) i że, formalnie rzecz biorąc, jest mordercą, a zatem nie powinien pojawiać się publicznie w pobliżu Armii Kontynentalnej. Do ubocznych okoliczności tego morderstwa (bardzo nieprzyjemna osoba, niewielka strata dla ludzkości, zapewniam) należy fakt, że Rollo został postrzelony i ranny (poza powierz- 234 -

chcrwną raną od kuli ma złamaną łopatkę; powinien dojść do zdrowia, ale nie można go za wiele ruszać. Rachel opiekuje się psem w zastępstwie lana, a my jedziemy do Szkocji). Ponieważ wiadomo, że indiańscy współpracownicy wielbili brygadiera, kapitana „Ariadnę" nie poruszyła nadmiernie wiadomość, że ciału towarzyszy nie tylko jego bliski krewny (z żoną), ale także Mohawk, który słabo mówi po angielsku (zresztą bardzo by mnie zdziwiło, gdyby ktoś w Marynarce Królewskiej był w stanie odróżnić język Mohawków od gaelickiego). Mam nadzieję, że ta podróż odbędzie się bez przygód, nie tak jak nasza pierwsza. Jeśli tak, następny list napiszę w Szkocji. Trzymaj za nas kciuki. Z miłością Mama PS Twój ojciec nalega, by dopisać kilka słów. Będzie to jego pierwsza próba pisania zmienioną dłonią i chętnie przyjrzałabym się, jak działa, ale poinformował mnie

zdecydowanie, że potrzebuje prywatności. Nie wiem, czy ze względu na temat, czy dlatego że nie chce, by ktoś widział, jak się z tym zmaga. Pewnie jedno i drugie. Trzecia strona listu wyraźnie się odróżniała. Pismo było znacznie większe niż zazwyczaj i bardziej rozwlekłe, ale niewątpliwie było to pismo jej ojca. Litery wydawały się luźniejsze, mniej poszarpane. Serce ścisnęło jej się nie tylko na myśl o uszkodzonej dłoni ojca, ale też z powodu tego, co uważał za warte napisania z takim wysiłkiem: Moja najdroższa! Twój brat żyje i nie jest ranny. Widziałem, jak opuszczał Saratogę ze swymi żołnierzami, kierując się do Bostonu, a potem do Anglii. Nie będzie więcej walczył w tej wojnie. Deo gratias. Twój kochający ojciec JF Postscriptum: Dziś jest dzień Wszystkich Świętych. Módl się za mnie. - 235 Zakonnice zawsze im mówiły - a ona powtórzyła jemu - że odmawiając Ojcze nasz, Zdrowaś Mario i Chwała Ojcu w dzień Wszystkich Świętych, można uzyskać zwolnienie pokutującej duszy z czyśćca. Ty cholerny facecie - mruknęła, pociągając nosem i szukając w biurku chusteczki. - Wiedziałam, że doprowadzisz mnie do łez. Znowu. *** Brianna? Zdziwiła się - to Roger wołał ją z kuchni. Nie spodziewała się go w domu jeszcze przez jakąś godzinę czy dwie. Pośpiesznie wytarła nos, zawołała „Już idę!" z nadzieją, że w jej głosie nie słychać łez. Dopiero gdy ruszyła korytarzem i zobaczyła, że jej mąż przytrzymuje zielone, obite suknem drzwi do kuchni, uświadomiła sobie, że w jego głosie też brzmiała jakaś dziwna nuta. Co się stało? - spytała, przyśpieszając kroku. - Dzieci... Nic im nie jest - przerwał jej. - Powiedziałem Annie, żeby zabrała je do wsi na lody. Odsunął się od drzwi i gestem pokazał, by weszła. Zamarła w pół kroku tuż za drzwiami. O stary kamienny zlew opierał się jakiś mężczyzna. Stał z założonymi rękoma, a na jej widok wyprostował się i ukłonił jakoś dziwnie, a zarazem jakby znajomo. Zanim zdążyła się nad tym zastanowić, wyprostował się ponownie. Do usług, pani - powiedział z miękkim szkockim akcentem. Spojrzała mu prosto w oczy, identyczne jak u Rogera, potem w oszołomieniu przeniosła wzrok na męża, by się upewnić. Tak, identyczne. Kto... Pozwól, że ci przedstawię Williama Buccleigha MacKenziego - powiedział Roger z wyraźnym napięciem w głosie. - Znanego także jako Nuckela-vee. Na początku jego słowa nie miały żadnego sensu. Potem do głowy napłynęło jej naraz tyle uczuć - zdumienie, wściekłość, niedowierzanie - że nie była w stanie wydusić z siebie słowa; gapiła się tylko na tego człowieka. Chciałbym prosić o wybaczenie, pani, że przestraszyłem wasze dzieciaki - powiedział mężczyzna. - Przede wszystkim nie miałem pojęcia, że są wasze. Wiem jednak, jakie są dzieci, a nie chciałem zostać odkryty, zanim coś z tego wszystkiego zrozumiem. Wszystkiego... czego? - Brianna w końcu zdołała wydobyć z siebie głos. No, cóż, jeśli o to chodzi, to chyba pani i pani mąż wiecie lepiej niż ja. - 236 Brianna przysunęła sobie krzesło i szybko usiadła, wskazując mężczyźnie gestem, by zrobił to samo. Gdy zobaczyła go w pełnym świetle z okna, zauważyła, że ma zadrapanie na kości policzkowej - mocno zarysowanej kości policzkowej, która wraz z linią skroni i łukiem

brwiowym wyglądała strasznie znajomo; mężczyzna też wyglądał znajomo. Oczywiście, nic dziwnego, pomyślała w oszołomieniu. Czy on wie, kim jest? - spytała, zwracając się do Rogera, który - zauważyła dopiero teraz - trzymał się za prawą dłoń z najwyraźniej zakrwawionymi knykciami. Skinął głową. Powiedziałem mu. Nie jestem jednak pewien, czy mi uwierzył. Kuchnia, ze ściereczkami w niebiesko-białą kratkę wiszącymi na piecu, była zwykłym swojskim miejscem, zalanym promieniami jesiennego słońca. Teraz jednak równie dobrze mogła być odwrotną stroną Jowisza. Nie zdziwiłaby się, gdyby jej palce przeniknęły przez cukiernicę, gdy wyciągnęła po nią rękę. Teraz jestem skłonny wierzyć w różne rzeczy o wiele bardziej niż trzy miesiące temu. - Głos mężczyzny był odległym echem głosu jej ojca. Potrząsnęła głową, z nadzieją, że to jej przywróci jasność myślenia. Napije się pan kawy? - spytała tak uprzejmie, jakby była żoną z sitcomu. Twarz mu się rozjaśniła i uśmiechnął się. Zęby miał sczerniałe i krzywe. Oczywiście - pomyślała zdumiewająco klarownie. - W osiemnastym wieku trudno mówić o dentystach. Skojarzenie z osiemnastym wiekiem sprawiło, że zerwała się na równe nogi. To ty! - krzyknęła. - To przez ciebie Rogera powieszono! To prawda - potwierdził, niezbyt poruszony. - Nie miałem takiego zamiaru. I jeśli raz jeszcze chce mnie za to uderzyć, pozwolę mu. Ale... Tamto było za straszenie dzieci - wtrącił się Roger. - Wieszanie... może później o tym porozmawiamy. Piękna mowa jak na pastora. - Mężczyzna wydawał się lekko rozbawiony. - Tyle że większość pastorów nie próbuje zabawiać się z cudzymi żonami. Ja... - zaczął Roger, ale Brianna mu przerwała. To ja cię zdzielę - powiedziała, patrząc na mężczyznę z wściekłością. Dobrze. - Zamknął oczy i pochylił się. - Dalej. Nie w twarz - poradził jej Roger, oglądając swoje otarte knykcie. - Każ mu wstać i kopnij w jaja. - 237 William Buccleigh otworzył oczy i spojrzał na Rogera z wyrzutem. Sądzisz, że potrzebuje rady? Sądzę, że powinnam rozkwasić ci nos - warknęła, siadając jednak znowu, powoli, nie spuszczając z niego wzroku. Zaczerpnęła głęboko powietrza i wypuściła. - W porządku powiedziała spokojniej. - Mów. Skinął ostrożnie głową i dotknął sińca na kości policzkowej, krzywiąc się. Syn czarownicy, pomyślała nagle. Czy on o tym wie? Czy mówiłaś coś o kawie? - spytał z tęsknotą w głosie. - Od lat nie piłem prawdziwej kawy. *** Fascynował go piec. Przycisnął do niego plecy, wprost drżąc z rozkoszy. Och, słodka Panno - westchnął, zamykając oczy i delektując się ciepłem. - Czyż to nie wspaniałe? Orzekł, że kawa jest dobra, choć dość słaba - słusznie, stwierdziła Brian-na, wiedząc, że kawę, do jakiej był przyzwyczajony, gotowano nad ogniem nieraz kilka godzin, a nie łagodnie zaparzano. Przeprosił za swoje maniery, którym w gruncie rzeczy nie można było nic zarzucić, mówiąc, że od pewnego czasu nic nie jadł. Jak zdobywałeś jedzenie? - spytał Roger, przyglądając się malejącemu stosowi kanapek z masłem orzechowym i galaretką.

Na początku kradłem po wsiach - przyznał Buccleigh. - Po jakimś czasie znalazłem się w Inverness. Siedziałem na ulicy na krawężniku, całkiem oszołomiony mijającymi mnie wielkimi, huczącymi rzeczami - widziałem już oczywiście samochody w drodze na północ, ale to co innego, gdy przejeżdżają tuż przy twoich stopach. W każdym razie siedziałem przed kościołem przy High Street, bo to miejsce przynajmniej znałem, i myślałem, żeby pójść i poprosić pastora o kawałek chleba, kiedy już się pozbieram. Byłem rozbity - powiedział, pochylając się ku Briannie. Nie dziwię się - mruknęła i spojrzała na Rogera, unosząc pytająco brew. - Stary kościół Świętego Szczepana? Tak, był to kościół przy High Street, znaczy nie anglikański, zanim połączył się ze Świętym Szczepanem. - Przeniósł uwagę na Williama Buccleigha. -I co, zrobiłeś to? Porozmawiałeś z pastorem? Doktorem Witherspoonem? Buccleigh kiwnął głową, bo miał pełne usta. Zobaczył, że tam siedzę, i wyszedł do mnie. Dobry człowiek. Spytał, czy - 238 Ł' IdTjestem w potrzebie, a gdy go zapewniłem, że tak, powiedział mi, gdzie pójść po jedzenie i łóżko, i tam poszedłem. Nazywali to towarzystwem pomocy, miłosierdzia, i niewątpliwie tym było. Ludzie prowadzący punkt pomocy dali mu ubranie - „bo to, co miałem na sobie, to były szmaty" - i pomogli mu znaleźć pracę - niewykwalifikowanego robotnika na farmie mlecznej pod miastem. Więc czemu nie jesteś na tej farmie? - spytał Roger. Ale jak się znalazłeś w Szkocji? - spytała równocześnie Brianna. Ich słowa zderzyły się, więc zamilkli oboje. William Buccleigh machnął ręką i przez chwilę energicznie przeżuwał, w końcu przełknął kilkakrotnie i napił się kawy. Matko Boska, to coś jest smaczne, ale zakleja usta. Tak, więc chcecie wiedzieć, dlaczego siedzę w waszej kuchni i jem wasze jedzenie, zamiast leżeć martwy w strumieniu w Karolinie Północnej. Skoro o tym wspomniałeś... Tak - stwierdził Roger, odchylając się na krześle. - Może zacznij od Karoliny Północnej? Buccleigh raz jeszcze skinął głową, też się odchylił wygodnie, splatając dłonie na brzuchu, i zaczął opowiadać. **# To głód zmusił go do opuszczenia Szkocji, jak wielu ludzi po Culloden. Udało mu się zaoszczędzić dość pieniędzy, by emigrować z żoną i synkiem. Wiem - przerwał mu Roger. - To mnie prosiłeś, żebym ich uratował, tam na statku. W tę noc, gdy kapitan wyrzucał chorych za burtę. Buccleigh podniósł głowę, zaskoczony, szeroko otwierając zielone oczy. Naprawdę? W ogóle cię nie widziałem, było ciemno, a ja zrozpaczony. Gdybym wiedział... - Zamilkł i pokręcił głową. - Cóż, co się stało, to się nie odstanie. To prawda - powiedział Roger. - Ja też cię nie widziałem w ciemności. Poznałem cię później przez żonę i syna, gdy spotkałem ich znowu w Ala-man... - Zdenerwowało go, że na ostatniej spółgłosce ścisnęło mu się gardło. Odchrząknął i powtórzył spokojnie: - Pod Alamance. Buccleigh pokiwał powoli głową, wpatrując się w gardło Rogera. Czy w jego oczach maluje się żal? Raczej nie, pomyślał Roger. Nie podziękował mu też za uratowanie żony i syna. No więc myślałem, że wezmę kawałek ziemi i będę ją uprawiać, ale... - 239 -

cóż, sprowadza się to do tego, że rolnik ze mnie żaden. Ani budowniczy. Nie miałem pojęcia o dziczy ani o uprawach. Nie byłem też myśliwym. Niewątpliwie umarlibyśmy z głodu, gdybym nie wziął Morąg i Jema - to także imię mojego syna, czy to nie dziwne? - z powrotem na przedgórze, gdzie dostałem pracę na plantacji przy wyrobie terpentyny. Dziwniejsze, niż sądzisz - mruknęła Brianna, dodając zachęcająco głośniej: -1 co dalej? Człowiek, u którego pracowałem, opowiedział się za regulatorami, i ci, którzy dla niego pracowali, poszli z nim. Powinienem był zostawić Morąg na miejscu, ale był tam taki mężczyzna, któremu wpadła w oko. Był kowalem i miał tylko jedną nogę, dlatego nie szedł z nami walczyć. Nie mogłem jej z nim zostawić, więc poszła za mną, zabierając małego. I zaraz napatoczyłeś się ty - dodał oskarżycielsko. Nie powiedziała ci, kim jestem? - spytał Roger gniewnie. Tak, potem powiedziała - przyznał Buccleigh. - Opowiedziała o statku i tym wszystkim, powiedziała, że to ty. Mimo to - dodał, patrząc twardo na Rogera - czy regularnie zalecasz się do żon innych mężczyzn, czy to tylko Morąg tak ci się spodobała? Morąg jest moją prapra... pewnie jeszcze pięć razy praprababką - powiedział spokojnie Roger. Spojrzał na Buccleigha tak samo twardo jak tamten na niego. - A skoro pytasz, kim jesteś - jesteś moim dziadkiem, wcześniejszym o jakieś pięć czy sześć pokoleń. Mój syn nazywa się Jeremiah po moim ojcu, który dostał imię po swoim dziadku, który został nazwany po twoim synu. Tak mi się wydaje - dodał. - Mogłem zgubić po drodze jednego czy dwóch Jeremiahów. Buccleigh wpatrywał się w niego z wyrazem totalnego osłupienia na zarośniętej twarzy. Zamrugał raz czy dwa, przeniósł wzrok na Briannę, która skinęła potwierdzająco głową, i znów spojrzał na Rogera. Przyjrzyj się jego oczom - powiedziała. - Przynieść ci lustro? Buccleigh otworzył usta, jakby chciał odpowiedzieć, ale nie znalazł słów. Potrząsnął głową, jakby oganiał się od much. Podniósł kubek, wpatrzył się w niego jakby ze zdziwieniem, że jest pusty, i odstawił. Spojrzał na Briannę. Nie miałabyś może w domu czegoś silniejszego niż kawa, a bhana--mhaighstir? #** - 240 Trochę trwało, zanim Roger znalazł w gabinecie drzewo genealogiczne, które lata temu narysował Wielebny. Podczas jego nieobecności Brianna wyciągnęła butelkę obana i nalała Williamowi Buccleighowi hojną porcję. Bez wahania nalała whisky także sobie i Rogerowi. Postawiła na stole dzbanek z wodą. Dodajesz wody - spytała uprzejmie - czy wolisz nierozcieńczoną? Ku jej zaskoczeniu od razu sięgnął po wodę i wlał trochę do whisky. Zauważył jej minę i uśmiechnął się. Gdyby to było jakieś paskudztwo, łyknąłbym, jak jest. Ale przy takiej whisky, jaką warto pić, odrobina wody otwiera smak i aromat. Ale ty to wiesz, prawda? Choć nie jesteś Szkotką. Owszem, jestem, od strony ojca. Nazywa - nazywał - się James Fraser, z Lallybroch. Znany jako Dunbonnet. Zamrugał, rozejrzał się po kuchni, wrócił wzrokiem do niej. Czy ty... też jesteś...? Jak twój mąż i ja. Kolejna... cokolwiek to jest? Cokolwiek to jest - zgodziła się. - Tak, jestem. Znałeś mojego ojca? Pokręcił głową, zamknął oczy, pijąc, i milczał przez chwilę, gdy whisky spływała mu do gardła. O Boże, ależ to dobre - westchnął i otworzył oczy. - Nie, urodziłem się jakiś rok przed Culloden. Słyszałem jednak o Dunbonnecie, gdy byłem chłopcem.

Powiedziałeś, że rolnik ze mnie żaden. Co więc robiłeś w Szkocji przed wyjazdem? spytała Bree z ciekawością. Zaczerpnął powietrza i wydmuchał je nosem, tak jak to robił jej ojciec. Typowe dla MacKenziech - pomyślała rozbawiona. Byłem prawnikiem - wyjaśnił i podniósł szklaneczkę. No, to pożyteczny zawód - zauważył Roger, który akurat wszedł. Przyjrzał się Buccleighowi w zamyśleniu, potrząsnął głową i rozłożył na stole drzewo genealogiczne rodziny MacKenziech. Jesteś tutaj. - Położył palec na odpowiednim wpisie, a potem przesunął go w dół strony. - A ja jestem tutaj. - Buccleigh zamrugał i pochylił się, by przyjrzeć się drzewu w milczeniu. Gdy podniósł głowę, jego twarz pod zarostem była blada. Tak, to moi rodzice, moi dziadkowie. A to mały Jem - mój Jem - tam, gdzie powinien. Mam jednak jeszcze jedno dziecko - powiedział nagle, zwracając się do Bree. - A w każdym razie tak myślę. Morąg miała rodzić, gdy ja... gdy ja... przeszedłem. - 241 Roger usiadł. Jego twarz straciła trochę z gniewnej czujności; przyglądał się Williamowi Buccleighowi z czymś w rodzaju współczucia. Opowiedz nam o tym - zaproponował. - O tym, jak przeszedłeś. Buccleigh popchnął pustą szklaneczkę po whisky, ale nie czekał na jej napełnienie. Właściciel plantacji, na której pracował, po Alamance stracił wszystko, uwięziono go za uczestnictwo w walce regulatorów, a jego majątek skonfiskowano. Rodzina MacKenziech przez jakiś czas wędrowała, bez pieniędzy i domu, a także bez rodziny, która mogłaby im pomóc. Brianna wymieniła z Rogerem krótkie spojrzenie. Buccleigh tego nie wiedział, ale znajdował się niedaleko od majątku bliskiej krewnej - i to zamożnej. Jokasta Cameron była siostrą Dougała MacKenziego i ciotką tego człowieka. Gdyby wiedział... Uniosła brwi w niemym pytaniu do Rogera, on jednak pokręcił lekko głową. To może zaczekać. W końcu - opowiadał Buccleigh - postanowili wrócić do Szkocji. Morąg miała tam rodzinę brata w Inverness, któremu się nieźle powodziło, bo był kupcem zbożowym. Napisała do niego, a on zachęcił ich do powrotu, obiecując, że znajdzie dla Williama posadę w swojej firmie. W tamtej chwili ucieszyłbym się nawet z oferty usuwania gnoju ze statków przewożących bydło - przyznał Buccleigh z westchnieniem. - Ephraim -to brat Morąg, Ephraim Gunn - powiedział jednak, że przyda mu się urzędnik. A ja umiem dobrze pisać i liczyć. Pokusa pracy - i to takiej, do jakiej był przygotowany - i mieszkania była tak silna, że niewielka rodzina raz jeszcze postanowiła podjąć trud niebezpiecznej podróży przez Adantyk Ephraim wysłał im list kredytowy na swój bank, więc mieli za co wrócić. Wysiedli w Edynburgu i stamtąd powoli podążali na północ. Głównie wozem. - Buccleigh opróżnił trzecią szklaneczkę whisky, Brianna i Roger niemal dotrzymywali mu kroku. Wlał trochę wody do pustej szklaneczki i zakręcił nią, następnie wypił, by oczyścić gardło, zakaszlał i mówił dalej. Wóz się zepsuł, po raz któryś, w pobliżu miejsca zwanego Craigh na Dun. Sądzę, że oboje je znacie? - Skinęli głowami w odpowiedzi na jego spojrzenie. - Cóż, Morąg nie czuła się najlepiej, a chłopakowi też coś było, więc położyli się na trawie, by trochę pospać, póki woźnica nie naprawi koła. Woźnica był z towarzyszem i nie potrzebował mojej pomocy, więc postanowiłem trochę rozprostować nogi. - 242 -

I wspiąłeś się na wzgórze, do kamieni - powiedziała Brianna, czując, jak serce jej bije na samą myśl o tym miejscu. Czy wiesz, jaki to był dzień? - wtrącił Roger. Lato - odpowiedział z namysłem William Buccleigh. - Koło dnia świętego Jana, ale nie znam dokładnej daty. Dlaczego? Letnie przesilenie - odrzekła Brianna. - To... sądzimy, że wtedy się otwiera. Cokolwiek to jest... W święta słońca i święta ognia. Do ich uszu dotarł słaby jeszcze warkot samochodu. Wszyscy unieśli głowy, jakby zaskoczono ich przy jakichś ukradkowych czynnościach. Annie i dzieciaki. Co z nim zrobimy? - spytała Brianna. Roger przyglądał się chwilę Buccleighowi zmrużonymi oczyma, w końcu podjął decyzję. Musimy pomyśleć, jak wyjaśnić twoją obecność - powiedział Roger, wstając. - Na razie chodź ze mną, dobrze? Buccleigh podniósł się i ruszył za Rogerem do spiżarni. Usłyszała jego zdumiony głos, wyjaśniające pomruki Rogera, a potem hałas, gdy odsuwali ławę kryjącą wejście do księżej nory. Poruszając się jak w transie, Brianna wstała pośpiesznie, by umyć i odstawić trzy szklaneczki, schować whisky i wodę. Na dźwięk kołatki uderzającej o drzwi frontowe drgnęła. Więc to nie dzieci. Któż to może być? Zgarnęła że stołu drzewo genealogiczne i pośpieszyła przez hol, zatrzymując się po drodze, by rzucić je na biurko w gabinecie Rogera. Ile on ma lat? - przyszło jej nagle do głowy, gdy sięgała po klamkę. Wygląda na trzydzieści parę, ale... Cześć - powiedział Rob Cameron. - Czy przyszedłem w niewłaściwym momencie? - spytał na widok wyrazu jej twarzy. *#* Rob przyjechał, by oddać książkę pożyczoną od Rogera i przekazać zaproszenie: czy w piątek Jem nie chciałby pójść z Bobbym do kina, potem zjeść ryby n£ kolację i przenocować? - Jestem pewna, że chciałby - powiedziała Brianna. - Ale go nie ma... o, właśnie jest. - Annie właśnie wjeżdżała na podwórze, tak zmieniając biegi, że silnik zgasł na podjeździe. Brianna wzdrygnęła się, zadowolona, że to nie jej samochód. Zanim dzieci wysiadły i umyte grzecznie uścisnęły dłoń panu Camerono- 243 * _ wi, zza domu wynurzył się Roger i został od razu wciągnięty w rozmowę na temat pracy przy kaplicy, która tak się przedłużyła, że nadeszła pora kolacji i niegrzecznie byłoby nie zaprosić gościa, by został... I tak nieco oszołomiona Brianna zajęła się robieniem jajecznicy, odgrzewaniem fasoli i smażeniem kartofli, cały czas myśląc o nieproszonym gościu pod podłogą spiżarni, który musi czuć zapach jedzenia i umierać z głodu -i co, na litość boską, mają z nim zrobić? Myśli o Williamie Buccleighu MacKenziem kłębiły się w jej głowie przez cały czas, gdy jadła, rozmawiała i szykowała dzieci do łóżek, zostawiając Rogera i Roba przy rozmowie o piktyjskich kamieniach i wykopaliskach archeologicznych na Orkadach. Orkady, myślała. Roger mówił, że Nuckelavee to zły duch z Orkadów. Czy był na Orkadach? Kiedy? I dlaczego, do diabła, cały czas włóczył się koło naszej wieży? Gdy zrozumiał, co się stało, dlaczego nie wrócił od razu? Co on tu robi? Zanim Rob odszedł, unosząc kolejną książkę i dziękując za kolację oraz przypominając o piątkowym kinie, była już w odpowiednim nastroju, by wyciągnąć Williama Buccleigha z księżej nory za kołnierz, osobiście odwieźć go na Craigh na Dun i wepchnąć w kamienie.

Gdy jednak w końcu wyszedł, poruszając się powoli, blady i najwyraźniej głodny, jej złość nieco osłabła. Odrobinę. Szybko zrobiła mu na kolację jajka i usiadła z nim, podczas gdy Roger obchodził dom, sprawdzając drzwi i okna. Choć zapewne teraz nie musimy się tym tak przejmować - zauważyła kwaśno - skoro jesteś w środku. Uniósł wzrok, zmęczony, ale czujny. Powiedziałem, że mi przykro - stwierdził cicho. - Czy chcecie, żebym sobie poszedł? A gdzież byś poszedł, gdybym powiedziała tak? - spytała nieżyczliwie. Obrócił twarz w stronę okna nad kuchennym zlewem. W dzień widać było przez nie sielską scenę - podwórze z drewnianą bramą, za którą ciągnęło się pastwisko. Teraz nie było tam nic - tylko czarna, bezksiężycowa górska noc. W taką noc chrześcijanie siedzą w domach i spryskują drzwi wodą święconą, bo to, co wędruje po wrzosowiskach i górach, nie zawsze jest święte. Nic nie odrzekł, przełknął tylko ślinę. Widziała, jak uniosły mu się jasne włosy na rękach. - 244 Nie musisz iść - stwierdziła niechętnie. - Znajdziemy ci łóżko. Ale jutro... Opuścił głowę, nie patrząc na nią, i zaczął się podnosić. Powstrzymała go, kładąc mu rękę na ramieniu. Spojrzał na nią zaskoczony. W miękkim świetle oczy mu pociemniały. Powiedz mi teraz tylko jedno - powiedziała. - Czy chcesz wrócić? O Boże, tak - powiedział stłumionym głosem i odwrócił głowę. - Chcę Morąg. Chcę mego chłopaka. Puściła jego przegub i wstała, ale jeszcze coś przyszło jej do głowy. Ile masz lat? - spytała bezceremonialnie. Wzruszył ramionami i otarł oczy grzbietem dłoni. Trzydzieści osiem. Czemu pytasz? Tylko... ciekawość - powiedziała i zmniejszyła ogrzewanie na poziom nocny. - Chodź ze mną, przygotuję ci spanie w bawialni. A jutro... zobaczymy. Poprowadziła go przez hol, koło gabinetu Rogera. Miała wrażenie, że w żołądku utkwiła jej kula lodu. Światło było zapalone, a na biurku Rogera, tam, gdzie je rzuciła, wciąż leżało drzewo genealogiczne MacKenziech. Czy widział datę? Sądziła, że nie, a jeśli widział, to nie zwrócił na nią uwagi. Nie wszyscy uwidocznieni w drzewie genealogicznym mieli daty urodzin i śmierci - on jednak miał. Według drzewa genealogicznego William Buccleigh Mac Kenzie zmarł w wieku trzydziestu ośmiu lat. Nie wróci - pomyślała, a lód objął teraz także jej serce. *** Pod niskim niebem woda Loch Errochty miała matowy kolor cyny. Stali na kładce nad Alt Ruighe nan Saorach, rzeką zasilającą jezioro, patrząc w dół, tam gdzie sztuczny zbiornik rozlewał się wśród gładkich wzgórz. Buck - powiedział, że tak go nazywano w Ameryce i przyzwyczaił się do tej formy -patrzył i patrzył. Na twarzy malował mu się podziw i przerażenie. Tam w dole - pokazał palcem - widzisz, gdzie wpada taki mały strumyk? Tam stał dom mojej ciotki Ross. Jakieś sto stóp poniżej strumyka. Czyli teraz jakieś trzydzieści stóp poniżej powierzchni wody. Wyobrażam sobie, że to bolesne - powiedziała Brianna, nie bez współczucia. Zobaczyć, jak się wszystko zmieniło. To prawda. - Spojrzał na nią. Miał oczy tak niepokojąco podobne do Rogera. - Ale jeszcze bardziej zobaczyć, jak wiele się nie zmieniło. Tam na - 245 górze, rozumiesz? - Wskazał głową odległe góry. - Takie same jak zawsze. I ptaszki w trawie, i łososie skaczące w rzecze. Mógłbym postawić nogę na tamtym brzegu - pokazał koniec

kładki - i poczuć, że szedłem tamtędy zaledwie wczoraj. Naprawdę szedłem tamtędy wczoraj! A jednak... ludzie odeszli. Wszyscy - dokończył ciszej. - Morąg. Moje dzieci. Wszyscy nie żyją. Chyba że uda mi się wrócić. Nie zamierzała zadawać mu żadnych pytań; lepiej zaczekać, aż razem z Rogerem będą mogli z nim porozmawiać wieczorem, gdy dzieci znajdą się już w łóżkach. Ale okazja nadeszła sama. Roger obwiózł Bucka po okolicy Lallybroch, w dół Great Glen wzdłuż Loch Ness, a w końcu zostawił go przy zaporze Loch Errochty, gdzie dziś pracowała; wrócą razem na kolację. Pokłócili się - szeptem - minionej nocy. Nie o to, co o nim powiedzieć -był kuzynem, przybyłym z krótką wizytą, taka ostatecznie była prawda - tylko czy zabrać go do tunelu. Roger opowiadał się za takim rozwiązaniem, ona była przeciwna, pamiętając szok, jaki przeżyła, gdy... linia czasu?... przecięła ją jak ostry drut. Jeszcze nie podjęła decyzji. Teraz jednak on sam poruszył problem powrotu. Gdy doszedłeś do siebie po... przejściu i zdałeś sobie sprawę, co się stało - spytała z ciekawością - dlaczego nie wróciłeś od razu do kręgu? Wzruszył ramionami. Wróciłem. Choć nie mogę powiedzieć, że od razu zdałem sobie sprawę z tego, co się stało. Zrozumiałem to dopiero po paru dniach. Wiedziałem jednak, że stało się coś strasznego, a kamienie miały z tym coś wspólnego. Więc się ich bałem, co zapewne potrafisz zrozumieć. - Spojrzał na nią pytająco, a ona niechętnie potwierdziła. Potrafiła zrozumieć. Sama nie zbliżyłaby się do tych kamieni nawet na milę, chyba że musiałaby ratować jakiegoś członka rodziny przed okropnym losem. A nawet wtedy pewnie by się zawahała. Odrzuciła jednak tę myśl i wróciła do pytań. Powiedziałeś jednak, że wróciłeś. I co się stało? Spojrzał na nią bezradnie i rozłożył ręce. Nie wiem, jak to opisać. Nigdy w życiu mi się nic takiego nie przytrafiło. Spróbuj - głos jej stwardniał. Dobrze - westchnął. - Podszedłem do kręgu i tym razem je słyszałem. Kamienie. Jakby rozmawiały między sobą, buczały jak pszczoły w ulu, a od tego dźwięku stanęły mi włosy na głowie. Chciał się odwrócić i uciec, ale myśląc o Morąg i Jemmym, postanowił wy- 246 trzymać. Wszedł do środka kręgu, gdzie dźwięk dopadł go ze wszystkich stron. Myślałem, że zwariuję od tego - przyznał szczerze. - Zatkanie uszu palcami nie pomagało, bo to było we mnie, jakby to moje kości przemawiały. Czy z tobą też tak było? spytał nagle, patrząc na nią z ciekawością. Owszem - odrzekła krótko. - A w każdym razie podobnie. Mów dalej. Co wtedy zrobiłeś? Zobaczył duży, rozłupany kamień, przez który za pierwszym razem przeszedł, więc zaczerpnął pełne płuca powietrza i rzucił się do niego. I możesz mnie obedrzeć ze skóry, jeśli kłamię, ale nie mam pojęcia, co się potem stało. Gdy się ocknąłem, leżałem w środku kręgu i paliłem się. Spojrzała na niego zaskoczona. Dosłownie? To znaczy, czy twoje ubranie się paliło, czy też tylko... Wiem, co znaczy „dosłownie" - przerwał jej trochę zły. - Nie jestem może tym co wy, ale odebrałem wykształcenie. Przepraszam. - Pochyliła przepraszająco głowę i wskazała gestem, by mówił dalej. Tak czy inaczej, tak, dosłownie się paliłem. Koszulę zjadały płomienie. Popatrz... Rozpiął wiatrówkę i zaczął mocować się z guzikami niebieskiej koszuli Rogera. Rozchylił ją

na piersi, ukazując dużą czerwoną plamę gojącego się oparzenia. Chciał od razu zapiąć koszulę, ale Brianna pochyliła się, by obejrzeć plamę z bliska. Wydawało jej się, że centrum oparzenia znajduje się na wysokości serca. Czy to ma jakieś znaczenie? - pomyślała. Dziękuję - powiedziała, prostując się. - A o czym... o czym myślałeś, przechodząc? Patrzył na nią. O tym, że chcę wrócić, o czymże by innym? Tak, oczywiście. Ale czy myślałeś o kimś konkretnym? O Morąg albo o swoim Jemmym? Na jego twarzy na mgnienie pojawił się niezwykły wyraz - wstyd? Zażenowanie? Odwrócił twarz. Tak - rzucił krótko. Wiedziała, że skłamał, ale nie rozumiała dlaczego. Zakaszlał i pośpiesznie mówił dalej. - No, w każdym razie potoczyłem się po trawie, żeby zdusić płomienie, a potem zacząłem wymiotować. Leżałem tam dłuższy czas, zbyt słaby, żeby wstać. Nie wiem, jak długo, ale długo. Wiesz, jak tu jest w okolicach dnia świętego Jana? Takie mleczne światło, kiedy nie widać słońca, choć właściwie nie zaszło? - 247 Białe noce - mruknęła. - Tak, znaczy wiem. A więc spróbowałeś jeszcze raz? Tym razem wyraźnie się zawstydził. Słońce stało nisko, rozświetlając loch, wzgórza i kładkę szaropomarańczowym blaskiem, ale i tak widać było, jak ciemniejszy rumieniec oblewa mu policzki. Nie - wymamrotał. - Bałem się. Choć mu nie ufała i wciąż czuła gniew o to, co zrobił Rogerowi, na te słowa poczuła niechciany przypływ współczucia. Ostatecznie i ona, i Roger mniej więcej wiedzieli, w co się pakują. On zaś tego nie oczekiwał - i wciąż niemal nic nie wiedział. Też bym się bała - powiedziała. - Czy ty... Przerwał jej czyjś okrzyk. Odwróciła się i zobaczyła Roba Camerona, biegnącego wzdłuż brzegu rzeki. Pomachał i wskoczył na kładkę, zasapany z wysiłku. Cześć, szefowo - uśmiechnął się do niej szeroko. - Zobaczyłem was, wychodząc. Jeśli skończyłaś pracę, może byśmy wpadli na jednego w drodze do domu? Twój przyjaciel też, oczywiście - skinął przyjaźnie głową Williamowi Buccleighowi. W tej sytuacji nie miała oczywiście innego wyboru - musiała ich sobie przedstawić. Użyła ustalonej wersji: kuzyn Rogera, przejazdem w mieście, zatrzymał się u nich. Uprzejmie podziękowała za zaproszenie, mówiąc, że musi zdążyć do domu przed kolacją. No to kiedy indziej - powiedział Rob lekkim tonem. - Miło było poznać. - Skinął głową Buckowi i odbiegł. Gdy się odwróciła, zobaczyła, że William Buccleigh patrzy za Robem zmrużonymi oczyma. Co jest? - spytała. Ten mężczyzna ma na ciebie ochotę - powiedział obcesowo. - Czy twój mąż wie? Nie bądź śmieszny - odrzekła równie ostro. Serce jej przyśpieszyło na jego słowa, a to jej się nie podobało. - Pracuję z nim. Jest w tej samej loży co Roger. Rozmawiają o starych pieśniach. To wszystko. Wydał z siebie jeden z tych szkockich pomruków, które są w stanie przekazać różnego rodzaju nieprzyzwoite znaczenia, i potrząsnął głową. Nie jestem może tym co wy - powtórzył - ale nie jestem też głupcem. - 248 73- Owieczko wraca 24 listopada 1777, Filadelfia Lord John Grey rozpaczliwie potrzebował lokaja. Zatrudnił co prawda osobnika, który się za takiego podawał, ale okazał się on nic niewart. W dodatku był złodziejem - Grey przyłapał rzekomego lokaja na wsuwaniu srebrnych łyżeczek w spodnie, więc zmusiwszy go wpierw do

oddania łupu, wyrzucił go z domu. Zapewne powinien był kazać aresztować tego człowieka, ale nie był pewien, co zrobi miejscowy konstabl, jeśli wezwie go brytyjski oficer. Większość brytyjskich jeńców wojennych wywieziono z miasta, gdy zbliżała się do niego armia Howe'a, bo Amerykanie chcieli ich zachować na wymianę. Henry został. Lord John, pełen ponurych myśli, wyszczotkował sobie mundur. Nosił go teraz codziennie jako ochronę dla Henry'ego i Dottie. Od lat nie był już w czynnej służbie, ale inaczej niż większość ludzi w jego sytuacji nie zrezygnował ze stanowiska pułkownika. Nie był pewien, co zrobiłby Hal, gdyby próbował zrezygnować, ale ponieważ stanowisko to miał w pułku Hala i nie musiał go sprzedawać, nie było sensu tego rozważać. Jeden guzik wisiał na nitce, wyjął więc z torby igielnik, nawlekł igłę, nie mrużąc nawet oczu, i przyszył go mocno. Ta czynność napełniła go pewną satysfakcją, ale musiał przed samym sobą przyznać, że tak niewiele było obecnie pod jego kontrolą, że nawet przyszycie guzika mogło uchodzić za powód do zadowolenia. Zmarszczył brwi, przyglądając się sobie w lustrze, i z irytacją strzepnął złoty, zmatowiały tu i ówdzie galon przy kurtce. Wiedział, co z tym należy zrobić, ale nie miał najmniejszej ochoty polerować go nasączonym uryną chlebem. Znając generała sir Williama Howe'a, wątpił, by jego wygląd miał wpłynąć na sposób, w jaki zostanie przyjęty, nawet gdyby pojawił się w kwaterze Howe'a w lektyce, z głową owiniętą tureckim turbanem. Howe nie kąpał się często i nie zmieniał bielizny przez miesiąc i więcej - i to nie tylko podczas kampanii. A zatem musi to być wojskowy chirurg - więc Grey chciał go sobie wybrać. Skrzywił się na samą myśl; znał zbyt wielu wojskowych chirurgów, w tym kilku blisko. Ale armia Howe'a wkroczyła do miasta pod koniec września, teraz była połowa listopada, okupanci zapuścili korzenie, a wrogie nastawienie obywateli narastało. - 249 Lekarze popierający rebeliantów albo opuścili miasto, albo nie zechcą mieć nic wspólnego z brytyjskim oficerem. Lekarze lojaliści z radością by mu się przysłużyli - zapraszano go na przyjęcia, wydawane przez zamożnych miejscowych lojalistów, na których przedstawiono mu paru lekarzy - ale żaden z nich nie był znany jako zdolny chirurg. Jeden zajmował się głównie przypadkami chorób wenerycznych, drugi był accoucheur, a trzeci wyraźnie znachorem najgorszego autoramentu. Teraz więc wyruszał do kwatery Howe'a, by prosić go o pomoc. Nie mógł już dłużej czekać. Gdy nie było już tak gorąco, Henry dawał sobie jakoś radę, a nawet, jak się zdawało, odzyskał trochę sił. Lepiej zrobić to teraz, by miał szansę dojść do siebie, zanim nadejdzie zima z chłodem i smrodem zamkniętych domów. Gotów, przypiął szablę i wyszedł z domu. Ulicą w jego stronę wędrował jakiś żołnierz, przygięty pod ciężkim plecakiem, przyglądając się fasadom. Grey spojrzał na niego tylko przelotnie, schodząc po schodach - ale nawet to przelotne spojrzenie wystarczyło. Spojrzał raz jeszcze, z niedowierzaniem, i rzucił się biegiem, zapominając o kapeluszu, złotym galonie, szabli czy godności, by chwycić wysokiego młodego żołnierza w ramiona. Willie! Papa! Serce wezbrało mu w przedziwny sposób; rzadko kiedy zdarzyło mu się czuć taką radość, starał się jednak opanować, by nie wprawiać Williego w zażenowanie niemęskim nadmiarem emocji. Nie puścił syna, ale odsunął się lekko, oglądając go od stóp do głów. Jesteś... brudny - powiedział, nie mogąc opanować szerokiego, głupawego uśmiechu. I to bardzo. - Rzeczywiście. Był także obszarpany i wychudły. Wciąż nosił oficerski ryngraf, ale brakowało mu plastronu, kilku guzików, a także całego mankietu kurtki. Mam też wszy - zapewnił go William, drapiąc się. - Czy jest coś do jedzenia? Tak, oczywiście. Wejdź, wejdź. - Zdjął plecak z ramion Williego i wskazał mu drogę. - Dottie! - krzyknął w górę schodów, otwarłszy drzwi. - Dottie! Zejdź na dół!

Jestem na dole - usłyszał za plecami głos bratanicy. Wyszła z bawialni, w której zazwyczaj jadała śniadanie, trzymając w ręce posmarowaną masłem grzankę. - Co się... och, Willie! Ignorując brud i wszy, William chwycił ją w ramiona, ona zaś upuściła - 250 grzankę na dywan i objęła go mocno, śmiejąc się i płacząc, aż po chwili zaczął protestować, że połamie mu żebra i nigdy już nie będzie mógł swobodnie oddychać. Grey przyglądał się tej scenie z wielką życzliwością, choć całkiem wdeptali posmarowaną masłem grzankę w wynajęty dywan. Naprawdę wygląda na to, że się kochają - pomyślał. Może nie miał racji. Zakaszlał uprzejmie, co nie przeszkodziło im trwać w uścisku, ale po chwili Dottie spojrzała na niego nieprzytomnie nad ramieniem Williama. Pójdę poprosić o śniadanie dla Williego, dobrze? - powiedział. - A tymczasem ty, moja droga, weź go do bawialni i daj mu herbaty. Herbata - rozmarzył się William z wyrazem twarzy osoby, która widzi -lub słyszy - o cudzie. - Nie piłem herbaty od tygodni. Od miesięcy! Grey poszedł do kuchni, mieszczącej się z tyłu w osobnej szopie, nieco oddalonej, by na wypadek pożaru w kuchni nie spłonął także dom. Dochodziły z niej apetyczne zapachy smażonego mięsa, duszonych owoców i pieczonego chleba. Jako kucharkę zatrudnił panią Figg, okrągłą prawie jak kula czarną kobietę, zakładając, że nie zyskałaby takich kształtów, gdyby nie ceniła dobrego jedzenia i nie potrafiła go przyrządzać. Jak się okazało, miał rację. Nie żałował tego wyboru, choć z powodu zmiennych humorów i niewyparzonego języka tej damy czasem był tego bliski. Usłyszawszy nowinę, odstawiła jednak na bok zapiekankę z dziczyzny, przygotowywaną na obiad, i sięgnęła po tacę. Poczekał, by osobiście zanieść ją do domu, chciał bowiem dać Williamowi i Dottie chwilę dla siebie. Chciał się dowiedzieć wszystkiego, bo oczywiście wszyscy w Filadelfii słyszeli o katastrofalnych potyczkach Burgoyne'a pod Saratogą - ale szczególnie pragnął wyciągnąć od Williama informacje, co John Burgoyne wcześniej słyszał lub wiedział. Zdaniem kilku jego wojskowych znajomych sir George Germaine zapewnił Burgoyne'a, że jego plan został zaakceptowany i Howe pomaszeruje na północ, by się z nim spotkać, tym samym przecinając amerykańskie kolonie na pół. Według innych -w tym kilku członków sztabu Howe'a - Howe'a nigdy nie poinformowano 0 tym planie, nie mówiąc już o uzyskaniu jego zgody. Czy była to arogancja i nadmierna pewność siebie Burgoyne'a, upór 1 duma Howe'a czy idiotyzm i niekompetencja Germaine'a - a może wszystkiego po trosze? Grey obstawiałby tę ostatnią wersję, ciekaw był jednak, jak bardzo mogło być w to zamieszane biuro Germaine'a. Ponieważ - 251 Percy Beauchamp zniknął z Filadelfii, nie zostawiając po sobie śladu, ktoś inny będzie musiał obserwować jego dalsze ruchy, Artur Norrington zaś zapewne przekaże swoje odkrycia raczej Germaine'owi niż Greyowi. Ostrożnie poniósł zastawioną tacę do pokoju. Willie siedział na kanapie w samej koszuli i z rozpuszczonymi włosami, pijąc herbatę; Dottie siedziała w fotelu przed kominkiem, trzymając na kolanach srebrny grzebień, a na widok jej wyrazu twarzy Grey o mało nie upuścił tacy. Zwróciła na niego oczy, pozbawione wyrazu i niewidzące; a potem coś się zmieniło - jakby w jednym momencie wróciła z jakiegoś miejsca oddalonego o wiele mil. Wezmę to - powiedziała, wstając od razu i wyciągając ręce po tacę. Podał jej ją, przenosząc ukradkiem wzrok z Dottie na Williama. Niewątpliwie Willie też wyglądał dziwnie. Czemu? - zastanowił się Grey. Przed chwilą byli podnieceni, przejęci, okazywali sobie uczucie. Teraz ona była blada, ale drżąca z wewnętrznego podniecenia, które sprawiało, że gdy nalewała herbatę, filiżanki brzęczały na spodeczkach. On natomiast siedział

zarumieniony, ale nie - Grey był niemal pewien - na skutek podniecenia seksualnego. Wyglądał jak mężczyzna, który... nie. To jednak było podniecenie seksualne, pomyślał zaintrygowany Grey, ostatecznie często je widywał i potrafił zauważyć je u mężczyzn, ale jego źródłem nie była Dottie. Nie, bynajmniej. Co oni, do diabła, knują? - myślał, udawał jednak, że nie zauważył ich zmieszania; usiadł, by wypić herbatę i wysłuchać opowieści Williego. Opowiadanie nieco Williama uspokoiło. Grey przyglądał się, jak twarz syna zmienia się podczas urywanej czasem opowieści, i ściskało mu się serce. Duma, tak, wielka duma; William był już mężczyzną, żołnierzem, i to dobrym żołnierzem, ale Greya przenikał także żal, że u syna zniknęły ostatnie ślady niewinności. Wystarczyło mu spojrzeć w oczy, by to stwierdzić. Zauważył również, że relacja o bitwach, polityce i Indianach wywierała na Dottie odwrotne wrażenie. Zamiast się uspokajać i cieszyć, z minuty na minutę wydawała się coraz bardziej poruszona. Zamierzałem odwiedzić sir Williama, ale chyba najpierw pójdę do Henry' ego powiedział w końcu Grey, podnosząc się i otrzepując okruszki chleba z kurtki. - Chcesz pójść ze mną, Willie? A może pójdziecie oboje? Czy wolisz odpocząć? Wymienili spojrzenie tak wymowne, że aż się zdumiał. Tak, papo, oczywiście, chcę zobaczyć Henry'ego. Ale Dottie właśnie mi opowiadała, jak poważny jest jego stan i że papa zamierza znaleźć wojsko- 252 wego chirurga, by się tym zajął. Tak myślę... Znam jednego wojskowego lekarza. Doskonały człowiek. Ma wielką wiedzę i jest cudownie delikatny; przy tym szybki jak wąż i zręczny ze skalpelem - dodał pośpiesznie. Na te słowa wyraźnie się zarumienił. Grey patrzył na niego zaintrygowany. Naprawdę? - odezwał się. - To brzmi jak odpowiedź na moją modlitwę. Jak się nazywa? Mogę poprosić sir Williama... Och, on nie jest z sir Williamem - przerwał mu pośpiesznie Willie. Zatem to jeden z ludzi Burgoyne'a? - Zwolnieni na parol żołnierze armii Burgoyne'a pomaszerowali wszyscy do Bostonu, skąd mieli wypłynąć do Anglii. - Cóż, oczywiście chętnie bym go zatrudnił, ale wątpię, by się udało posłać po niego do Bostonu i ściągnąć tu na czas, biorąc pod uwagę porę roku i prawdopodobieństwo... Nie, on nie jest w Bostonie. - William znów wymienił spojrzenie z Dottie. Tym razem zauważyła, że Grey im się przygląda, zaczerwieniła się jak róże na filiżankach i spuściła wzrok. William odchrząknął. - Prawdę mówiąc, to lekarz z Armii Kontynentalnej. Armia Waszyngtona zatrzymała się na zimowej kwaterze w Valley Forge - to zaledwie dzień jazdy stąd. Jeśli udam się tam osobiście i poproszę go, przyjedzie. Jestem tego pewien. Rozumiem - powiedział Grey, myśląc szybko. Wiedział doskonale, że nie widzi potowy tego, o co im chodzi - czymkolwiek „to" by było - ale wydawało się, że ten lekarz jest naprawdę odpowiedzią na modlitwę. Howe na pewno zgodzi się wyposażyć Williego w eskortę i białą flagę, a lekarzowi wystawić list żelazny. - No dobrze - zdecydował się. - Po południu porozmawiam z sir Williamem. Dottie i Willie odetchnęli - z ulgą? O co tu, do diabła, chodzi? Tak myślę - zdecydował się nagle - że jednak pójdę do kwatery Howe'a teraz, od razu. Ty na pewno chcesz się umyć i przebrać, Willie. Odwiedzimy Henry'ego po południu. Jak się nazywa ten sławny kontynentalny lekarz? Sir William musi mu wypisać przepustkę. Hunter - powiedział Willie, a jego spalona słońcem twarz wydawała się jaśnieć. Denzell Hunter. Tylko koniecznie powiedz sir Williamowi, żeby wystawił przepustkę dla dwóch osób; siostra doktora Huntera jest jego pielęgniarką - będzie musiała przyjechać razem z nim, do pomocy. - 253 -

74- Ostrość widzenie» 20 grudnia 1777, Edynburg Druk na stronie nagle się wyostrzył, czarny i wyraźny; aż krzyknęłam, zaskoczona. Ach, czyli blisko, tak? - Pan Lewis, optyk, mrugnął do mnie zza własnych okularów. Proszę przymierzyć te. - Delikatnie zdjął mi z nosa próbne szkła i podał inne. Włożyłam je, przyjrzałam się stronie leżącej przede mną książki i podniosłam wzrok. Nie miałam pojęcia - powiedziałam, zaskoczona i niezmiernie zadowolona. Zupełnie jakbym się na nowo urodziła: wszystko było świeże, nowe, wyraźne i barwne. Nagle wkroczyłam w świat drobnego druku. Jamie stał przy oknie z książką w ręku i ładnymi prostokątnymi okularami w stalowych oprawkach na długim nosie. Nadawały mu one dość zaskakujący wygląd uczonego. Przez chwilę robił na mnie wrażenie dystyngowanego nieznajomego, póki nie odwrócił się, by spojrzeć na mnie nieco powiększonymi przez szkła oczyma. Zsunął okulary trochę niżej i uśmiechnął się. Te mi się podobają - powiedział z uznaniem. - Te okrągłe pasują do twojej twarzy, Angliszko. Byłam tak zajęta przyglądaniem się nowym szczegółom otaczającego mnie świata, że nie przyszło mi do głowy sprawdzić, jak wyglądam. Zaciekawiona, wstałam i spojrzałam w niewielkie wiszące na ścianie lusterko. Dobry Boże - wykrzyknęłam, cofając się. Jamie roześmiał się, a pan Lewis uśmiechnął wyrozumiale. Bardzo pani do twarzy - powiedział. Możliwe. - Nieufnie przyglądałam się nieznajomemu odbiciu w lustrze. - Tylko to spore zaskoczenie. - Nie dlatego, żebym zapomniała, jak wyglądam. Ale nie myślałam o tym od miesięcy, pamiętałam tylko, żeby wkładać czystą bieliznę i nie nosić niczego szarego, bo w tym kolorze wyglądałam, jakby mnie ktoś niezbyt udanie zabalsamował. Dziś miałam na sobie brązowy żakiet z brązowego aksamitu w odcieniu dojrzałych pałek trzcin, oblamowany wąską złotą wstążką, a pod nim, także nową, suknię z ciężkiego jedwabiu koloru kawy, z obcisłym stanikiem i trzema spódnicami wykończonymi koronką, widoczną nad kostką. Nasz pobyt w Edynburgu miał być dość krótki, bo musieliśmy dostarczyć brygadiera na - 254 miejsce ostatniego spoczynku, a Jamiemu spieszno było ruszyć w góry - ale mieliśmy tu kilka spraw do załatwienia. Jamie stwierdził zdecydowanie, że nie możemy się pojawić jak obszarpańcy, więc gdy tylko dotarliśmy do wynajętych pokoi, posłał po krawca i szwaczkę. Cofnęłam się, mizdrząc się do lustra. Szczerze mówiąc, byłam zdziwiona, że tak dobrze wyglądam. Podczas długich miesięcy spędzonych z Armią Kontynentalną na podróżach, odwrotach i bitwach ograniczałam się do spraw podstawowych: przeżycia i funkcjonowania. Nawet gdybym miała lustro, mój wygląd był całkowicie nieistotny. W gruncie rzeczy podświadomie oczekiwałam, że w lustrze ukaże mi się czarownica, wyczerpana kobieta z siwymi włosami i dzikim wyrazem twarzy. Może także z kilkoma długimi włosami wyrastającymi z brody. Tymczasem... cóż, wciąż byłam to niewątpliwie ja. Włosy - bez czepka -były spięte z tyłu i przykryte niewielkim płaskim słomianym kapeluszem z bukiecikiem sztucznych stokrotek, przy skroniach wiły mi się jednak drobne loczki. Oczy za okularami miały czysty, bursztynowy kolor i zaskakujący wyraz prostodusznego oczekiwania. Oczywiście miałam zmarszczki, wynikające z wieku, ale ogólnie rzecz biorąc, skóra twarzy spokojnie otulała kości czaszki, nie zwisając fałdami nad szyją. Piersi rysowały się dość wydatnie -Marynarka

Królewska karmiła nas obficie w podróży, nabrałam więc nieco ciała i nie byłam tak chuda jak podczas odwrotu z Ticonderogi. No, całkiem nieźle - powiedziałam z takim zdziwieniem w głosie, że Jamie i pan Lewis wybuchnęli śmiechem. Zdjęłam z żalem okulary - okulary Jamiego miały proste, stalowe oprawki, mógł więc je zabrać od razu, moje jednak, ze złotą oprawką, miały być gotowe następnego dnia po południu i wyszliśmy ze sklepu, by zająć się następną sprawą: prasą drukarską Jamiego. A gdzie się dzisiaj podziewa łan? - spytałam podczas wędrówki po Princes Street. Gdy się rano obudziłam, już go nie było; nie zostawił po sobie ani śladu, nie mówiąc już o informacji, dokąd się wybiera. - Nie uciekł chyba ze strachu przed powrotem do domu? Jeśli uciekł, to go dopadnę i stłukę na kwaśne jabłko, a on o tym doskonale wie powiedział Jamie z roztargnieniem, patrząc przez park na wyniosłą bryłę zamku na skale, potem wkładając okulary, by zobaczyć, czy widok się dzięki temu zmienia. - Nie, sądzę raczej, że poszedł do burdelu. - 255 T O jedenastej rano?! Cóż, nie ma w tej sprawie przepisów - oświadczył Jamie pobłażliwie, zdejmując okulary, owijając w chusteczkę i wkładając do sporranu. - Ja też to czasami robię rano, jak wiesz. Choć wątpię, by go w tej chwili interesowały sprawy cielesne - dodał. - Powiedziałem mu, żeby poszedł i sprawdził, czy madame Jeanne wciąż jest właścicielką, bo jeśli tak, to będzie mi mogła więcej powiedzieć w krótkim czasie niż ktokolwiek inny w Edynburgu. Jeśli wciąż pracuje, to odwiedzę ją po południu. Ach, tak. - Nie zachwycała mnie perspektywa jego wyprawy na małe tête-à-tête z elegancką Francuzką, która kiedyś była jego partnerką w szmu-glerskim interesie, ale rozumiałam oszczędność wynikającą z takiego spotkania. - A gdzie twoim zdaniem przebywa Andy Bell o dziesiątej rano? W łóżku - odrzekł bez wahania. - Śpi - dodał z uśmiechem, widząc wyraz mojej twarzy. - Drukarze to zazwyczaj towarzyskie istoty i wieczorami gromadzą się w tawernach. Nigdy nie znałem żadnego, który byłby rannym ptaszkiem, chyba że ma dziecko z kolką. Zamierzasz więc wyciągnąć go z łóżka? - spytałam, przyśpieszając, by dotrzymać mu kroku. Nie, znajdziemy go u Mowbraya w porze obiadu. Jest rytownikiem, więc potrzebuje światła do pracy i wstaje przed południem. Najczęściej jada u Mowbraya. Chcę tylko zobaczyć, czy warsztat mu się nie spalił i czy mały bydlak używał mojej prasy. Tak to zabrzmiało, jakby używał twojej żony - powiedziałam, rozbawiona ponurym brzmieniem jego głosu. Wydał z siebie szkockie parsknięcie, mówiące, że rozumie mój humor, ale go nie podziela. Nie zdawałam sobie sprawy, że żywi tak silne uczucia do swojej prasy drukarskiej, z którą musiał się rozstać na niemal dwanaście lat. Nic dziwnego, że serce kochanka zabiło mocniej na myśl, że znów się połączą, pomyślałam, tłumiąc wesołość. Z drugiej strony może naprawdę się niepokoił, czy warsztat Andy'ego Bella nie spłonął. Jego właśnie tak skończył przed dwunastoma laty; takie miejsca często padały ofiarą pożaru na skutek obecności niewielkiego otwartego pieca do topienia i odlewania czcionek, w połączeniu z dużą ilością papieru, tuszu i innych, przechowywanych na miejscu, łatwopalnych materiałów. Na myśl o obiedzie u Mowbraya zaburczało mi w brzuchu. Miałam bardzo przyjemne wspomnienia z naszej ostatniej - i jedynej - wizyty w tym - 256 O jedenastej rano?!

Cóż, nie ma w tej sprawie przepisów - oświadczył Jamie pobłażliwie, zdejmując okulary, owijając w chusteczkę i wkładając do sporranu. - Ja też to czasami robię rano, jak wiesz. Choć wątpię, by go w tej chwili interesowały sprawy cielesne - dodał. - Powiedziałem mu, żeby poszedł i sprawdził, czy madame Jeanne wciąż jest właścicielką, bo jeśli tak, to będzie mi mogła więcej powiedzieć w krótkim czasie niż ktokolwiek inny w Edynburgu. Jeśli wciąż pracuje, to odwiedzę ją po południu. Ach, tak. - Nie zachwycała mnie perspektywa jego wyprawy na małe tête-à-tête z elegancką Francuzką, która kiedyś była jego partnerką w szmu-glerskim interesie, ale rozumiałam oszczędność wynikającą z takiego spotkania. - A gdzie twoim zdaniem przebywa Andy Bell o dziesiątej rano? W łóżku - odrzekł bez wahania. - Śpi - dodał z uśmiechem, widząc wyraz mojej twarzy. - Drukarze to zazwyczaj towarzyskie istoty i wieczorami gromadzą się w tawernach. Nigdy nie znałem żadnego, który byłby rannym ptaszkiem, chyba że ma dziecko z kolką. Zamierzasz więc wyciągnąć go z łóżka? - spytałam, przyśpieszając, by dotrzymać mu kroku. Nie, znajdziemy go u Mowbraya w porze obiadu. Jest rytownikiem, więc potrzebuje światła do pracy i wstaje przed południem. Najczęściej jada u Mowbraya. Chcę tylko zobaczyć, czy warsztat mu się nie spalił i czy mały bydlak używał mojej prasy. Tak to zabrzmiało, jakby używał twojej żony - powiedziałam, rozbawiona ponurym brzmieniem jego głosu. Wydał z siebie szkockie parsknięcie, mówiące, że rozumie mój humor, ale go nie podziela. Nie zdawałam sobie sprawy, że żywi tak silne uczucia do swojej prasy drukarskiej, z którą musiał się rozstać na niemal dwanaście lat. Nic dziwnego, że serce kochanka zabiło mocniej na myśl, że znów się połączą, pomyślałam, tłumiąc wesołość. Z drugiej strony może naprawdę się niepokoił, czy warsztat Andy'ego Bella nie spłonął. Jego właśnie tak skończył przed dwunastoma laty; takie miejsca często padały ofiarą pożaru na skutek obecności niewielkiego otwartego pieca do topienia i odlewania czcionek, w połączeniu z dużą ilością papieru, tuszu i innych, przechowywanych na miejscu, łatwopalnych materiałów. Na myśl o obiedzie u Mowbraya zaburczało mi w brzuchu. Miałam bardzo przyjemne wspomnienia z naszej ostatniej - i jedynej - wizyty w tym - 256 przybytku, podczas której zjadłam między innymi znakomitą zupę z ostryg, a piłam jeszcze lepsze chłodne białe wino. Mieliśmy trochę czasu do obiadu; robotnicy co prawda otwierali koszyki z jedzeniem w południe, ale elegancki świat Edynburga jadał o cywilizowanej trzeciej po południu. Może uda się kupić świeże bridie od ulicznego sprzedawcy, pomyślałam, śpiesząc za Jamiem, żeby tymczasem nie osłabnąć z głodu. Warsztat Andrew Bella na szczęście wciąż stał. Drzwi były zamknięte z powodu przeciągu, ale dzwoneczek nad nimi ogłosił nasze przybycie. Dżentelmen w średnim wieku w samej koszuli i fartuchu uniósł wzrok znad kosza z firetami, które sortował. Dzień dobry państwu - powiedział uprzejmie, pochylając głowę. Od razu zrozumiałam, że nie jest Szkotem, a raczej że nie urodził się w Szkocji, ponieważ jego angielszczyzna była miękką, nieco przeciągającą samogłoski wersją z południowych kolonii. Jamie też to usłyszał i uśmiechnął się. Pan Richard Bell? - spytał. Owszem. - Mężczyzna robił wrażenie nieco zdziwionego. James Fraser, do usług - powiedział uprzejmie Jamie, kłaniając się. -Pozwoli pan, że przedstawię moją żonę, Claire.

Sługa uniżony. - Teraz pan Bell się ukłonił, najwyraźniej nieco zdezorientowany, ale zachowując doskonałe maniery. Jamie sięgnął za pazuchę i wyciągnął niewielką paczuszkę listów przewiązanych różową wstążką. Przywiozłem panu wieści od żony i córek - powiedział wprost, wyciągając rękę z listami. -1 przybyłem, by porozmawiać o pańskim powrocie do nich do domu. Pan Bell osłupiał, a potem zbladł jak ściana. Przez chwilę obawiałam się, że zemdleje, ale chwycił się tylko kurczowo brzegu kontuaru, żeby nie upaść. Pan... pan... do domu? - Łapał powietrze jak wyrzucona na brzeg ryba. Przycisnął listy do piersi, ale zaraz je odsunął, by spojrzeć na nie oczami wezbranymi łzami. - Jak... jak ona... moja żona. Czy dobrze się czuje? - spytał nagle, wbijając w Jamiego pełne lęku spojrzenie. Czy u nich wszystko w porządku? Gdy widziałem je w Wilmington, czuły się doskonale - zapewnił go Jamie. - Były zrozpaczone z powodu pańskiej nieobecności, ale czuły się dobrze. - 257 Pan Bell z całych sił starał się zapanować nad twarzą i głosem i w rezultacie nie był w stanie przemówić. Jamie przechylił się przez kontuar i dotknął łagodnie jego ramienia. Niech pan idzie przeczytać listy - zaproponował. - Nasza druga sprawa może zaczekać. Pan Bell parę razy otworzył i zamknął usta, wciąż niemy, potem gwałtownie pokiwał głową, okręcił się na pięcie i zniknął w drzwiach tylnego pomieszczenia. Westchnęłam, a Jamie spojrzał na mnie, uśmiechając się. Miło, kiedy coś się dobrze kończy, prawda? - powiedziałam. Jeszcze się nie skończyło - zaprotestował - ale tak będzie. - Potem wyciągnął ze sporranu nowe okulary, założył je na nos, uniósł klapę w kontuarze i zdecydowanie wkroczył do środka. To jest moja prasa! - wykrzyknął oskarżycielsko, obchodząc wokół ogromny przedmiot jak jastrząb krążący nad zdobyczą. Wierzę ci na słowo, ale skąd wiesz? - Poszłam za nim ostrożnie, starając się nie dotknąć spódnicą pobrudzonej tuszem prasy. No, przede wszystkim widnieje na niej moje nazwisko - powiedział, pochylając się i wskazując coś pod spodem. - A przynajmniej jego część. -Pochyliwszy się i zmrużywszy oczy, zdołałam odczytać „Alex. Malcolm", wydrapane pod spodem niewielkiej belki. Najwyraźniej wciąż jest sprawna - powiedziałam, prostując się i rozglądając po pokoju po plakatach, balladach i innych przykładowych drukach i rycinach. Mhm. - Wypróbował części ruchome i dokładnie zbadał całą prasę, zanim niechętnie przyznał w końcu, że rzeczywiście wydaje się dobrze utrzymana. Wciąż jednak był zły. -1 pomyśleć, że przez te wszystkie lata płaciłem mu za przechowywanie! - mruczał, prostując się i rzucając gniewne spojrzenia. Ja tymczasem przeglądałam to, co leżało na stołach przy wejściu: obwieszczenia, książki i broszury na sprzedaż. Wybrałam jedną broszurę, u góry oznakowaną Encyclopaedia Britannica, a niżej zobaczyłam: Laudanum. Tynktura opiumowa, czyli laudanum w płynie, inaczej zwana Tinctura Opii ero-cata, przygotowywana jest następująco: wziąć trzeba dwie uncje opium, cynamonu i goździków po drachmie, białego wina pintę, zaparzać przez tydzień bez gotowania, a następnie filtrować przez papier. Opium cieszy się obecnie wielkim uznaniem i jest jednym z najcenniejszych prostych medykamentów. Stosowane zewnętrznie działa rozmiękczająco, odprężająco - 258 i solwatująco; w wysokim stopniu wspomaga ropienie: długo trzymane na skórze powoduje zanik włosów i zawsze wywołuje swędzenie; czasami prowadzi do pęknięcia wrzodów, a

stosowane w miejscach delikatnych powoduje pęcherze. Okazjonalnie przy stosowaniu zewnętrznym łagodzi ból, a nawet działa usypiająco. Nie wolno go jednak stosować na głowie, szczególnie na szwach czaszki, bo znane są przypadki tragicznego wpływu takiego zastosowania - nawet śmierci. Opium przyjmowane wewnętrznie usuwa melancholię, łagodzi ból i przegania senność; w wielu wypadkach usuwa krwotoki i wywołuje pocenie. Średnia dawka to zazwyczaj niecały gran... Wiesz, co to znaczy „solwatujący"? - spytałam Jamiego, który marszcząc brwi, czytał włożony w formę na prasie tekst. Wiem. To znaczy, że to, o czym mówisz, może rozpuścić coś innego. Czemu pytasz? Aha. Może dlatego stosowanie laudanum na szwy czaszki to zły pomysł. Rzucił mi pełne zdumienia spojrzenie. A po co miałabyś to robić? Nie mam najmniejszego pojęcia. - Zafascynowana, wróciłam do studiowania broszur. Jedna z nich nosiła tytuł Macica i zawierała doskonałe ryciny przekrojów kobiecej miednicy i organów wewnętrznych, wykonane w różnych ujęciach, a także rysunki płodu w różnych stadiach rozwoju. Jeśli to jest dzieło pana Bella, pomyślałam, to jest on i znakomitym rysownikiem, i bardzo uważnym obserwatorem. Masz może pensa? Chciałabym to kupić. Jamie pogrzebał w sporranie, wyciągnął monetę i położył na kontuarze, rzucając okiem na broszurę. Aż go odrzuciło. Matko Boska! - wykrzyknął, żegnając się. Nie, to raczej nie ona - zaprotestowałam. - Ale jakaś matka na pewno. Zanim zdążył na to odpowiedzieć, z zaplecza wynurzył się pan Richard Bell, z zaczerwienionymi oczyma, ale już panując nad sobą, i chwycił dłoń Jamiego. Nie wie pan nawet, co pan dla mnie uczynił - powiedział żarliwie. - Jeśli rzeczywiście może mi pan pomóc połączyć się z rodziną, to ja... to ja... no, nie wiem, co mógłbym zrobić, by okazać swoją wdzięczność, ale niech pan będzie pewien, że do końca życia będę pana błogosławił! Bardzo jestem panu zobowiązany - powiedział Jamie z uśmiechem. -Rzeczywiście niewykluczone, że będzie pan mógł oddać mi pewną przysłu- 259 gę, ale nawet jeśli nie, będę niezmiernie wdzięczny za pańskie błogosławieństwo. Zrobię wszystko, panie, naprawdę wszystko! - zapewnił go Bell, ale zaraz na jego twarzy dało się zauważyć wahanie, pewnie przypomniał sobie coś, co może żona napisała mu w liście o Jamiem. - Wszystko poza... zdradą, powinienem powiedzieć. Och, nie, nie ma mowy o zdradzie - zapewnił go Jamie i z tymi słowami pożegnaliśmy się z panem Bellem. *** Wzięłam do ust łyżkę zupy ostrygowej i z rozkoszy zamknęłam oczy. Przyszliśmy nieco wcześniej, by zająć miejsce przy oknie wychodzącym na ulicę, ale karczma Mowbraya szybko się zapełniała. Brzęk sztućców i rozmowy niemal nas ogłuszały. Jesteś pewien, że go tu nie ma? - spytałam, pochylając się nad stołem, by Jamie mógł mnie usłyszeć. Jamie pokręcił głową, obracając na języku łyk mozelskiego wina z wyrazem absolutnej błogości. Będziesz wiedziała, kiedy się pojawi - powiedział, przełknąwszy. Wierzę ci na słowo. A co takiego niezdradliwego ma zrobić biedny pan Bell w zamian za powrót do domu?

Zamierzam powierzyć mu opiekę nad moją prasą drukarską podczas podróży odrzekł. Jak to? Oddasz swoją cenną ukochaną w ręce obcego człowieka? - spytałam rozbawiona. Rzucił mi w odpowiedzi niechętne spojrzenie, ale spokojnie skończył jeść bułkę z masłem. Nie spodziewam się, by jej nadużywał. Ostatecznie na pokładzie nie zdoła wydrukować tysiąca egzemplarzy Klarysy. Ach, więc to tak osobista sprawa? A jakżeż ona ma na imię? Zarumienił się lekko i odwrócił wzrok, z wielką uwagą skłaniając szczególnie soczystą ostrygę, by wpłynęła na łyżkę, ale w końcu mruknął: „Bon-nie". Roześmiałam się; zanim jednak zdążyłam zadać kolejne pytanie, przez dotychczasowy hałas przedarł się inny dźwięk. Ludzie zaczęli odkładać łyżki i wstawać, wyciągając szyje, by wyjrzeć przez okno. A to na pewno zbliża się Andy - powiedział Jamie. Wyjrzałam na ulicę; niewielka grupka stojących tam chłopców i gapiów - 260 klaskała i pokrzykiwała. Podniosłam wzrok, by zobaczyć, co takiego się zbliża: był to największy koń, jakiego w życiu widziałam; nie koń pociągowy, tylko niezwykle wysoki wałach, mierzący - na moje niewykwalifikowane oko - blisko siedemnaście piędzi. Na koniu siedział sztywno wyprostowany bardzo mały człowieczek, nieczuły na okrzyki tłumu. Zatrzymał się tuż pod naszym oknem, sięgnął za siebie i zdjął z siodła drewnianą ramę. Gdy nią potrząsnął, okazało się, że jest to składana drewniana drabina; jedno z dzieci podbiegło, by ją przytrzymać na dole, podczas gdy pan Bell - bo też nie mógł to być nikt inny - zszedł przy aplauzie przechodniów. Rzucił monetę dziecku, które trzymało drabinę, drugą chłopakowi, który odprowadzał konia, i zniknął z pola widzenia. Po chwili pojawił się w drzwiach prowadzących do głównej izby, zdjął trójgraniasty kapelusz i ukłonił się uprzejmie zgromadzonym. Jamie uniósł rękę i donośnym głosem, który przebił się przez rozmowy, zawołał „Andy Bell!". Mały człowieczek, zdziwiony, odwrócił głowę w naszą stronę. Przyglądałam się zafascynowana, jak się do nas zbliża z coraz szerszym uśmiechem na twarzy. Nie mogłam powiedzieć, czy cierpi na jakiś rodzaj karłowatości, czy po prostu w młodości był niedożywiony i chorował na skoliozę, ale jego nogi były krótkie, .nieproporcjonalne do górnej części ciała, a ramiona krzywe. Nie miał chyba więcej niż cztery stopy wzrostu. Gdy przechodził między stolikami, widać było tylko czubek jego głowy, przykryty bardzo modną peruką. Te aspekty wyglądu okazały się jednak niczym w porównaniu z najbardziej uderzającą jego cechą, zauważalną dopiero z bliska. Andy Bell miał największy nos, jaki kiedykolwiek widziałam, a w moim pełnym przygód życiu widziałam już spory ich zestaw. Zaczynał się między brwiami, na krótkim odcinku biegł łagodnym łukiem, jakby natura zamierzała obdarzyć Andy'ego profilem rzymskiego senatora, ale jej się nie udało; bo do obiecującego początku doczepione było coś, co wyglądało na mały kartofel, węźlasty i czerwony, przyciągający wzrok. I to niejednej osoby. Pewna młoda dama, siedząca niedaleko nas, głośno się zachłysnęła na jego widok, zaraz zakrywając usta dłonią, ale nie dość szczelnie, by zdusić chichot. Pan Bell usłyszał i nie zatrzymując się, wyciągnął z kieszeni gigantyczny nos z papier mâché, ozdobiony purpurowymi gwiazdami. Nałożył go na własny, rzucił młodej damie lodowate spojrzenie i znalazł się koło nas. - 261 -

Moja droga - powiedział do mnie Jamie, wstając i wyciągając rękę do małego rytownika - pozwól, że ci przedstawię przyjaciela, pana Andrew Bella. Andy, to moja żona. Ma na imię Claire. Zachwycony, pani - powiedział, zdejmując sztuczny nos i pochylając się nisko nad moją dłonią. - Skąd wytrzasnąłeś tak wyjątkową istotę, Jamie? I co tak urocza dziewczyna robi z takim wielkim, wulgarnym bydlakiem jak ty? Skłoniłem ją do małżeństwa opisem uroków mojej prasy drukarskiej -powiedział Jamie sucho, siadając i gestem wskazując Andy'emu krzesło. Ach, tak. - Andy spojrzał na Jamiego przenikliwie, ten zaś uniósł brwi i szeroko otworzył oczy. - Hmm... widzę, że byliście w warsztacie. - Ruchem głowy wskazał siatkową torbę, z której wystawała kupiona przeze mnie broszura. Owszem - powiedziałam pośpiesznie, wyciągając ją. Nie sądziłam, by Jamie zamierzał zgnieść Andy'ego Bella jak robaka za swobodne poczynanie sobie z prasą, ale jego stosunek do „Bonnie" był dla mnie czymś nowym, nie byłam więc całkiem pewna, jak głęboko sięga jego poczucie naryszonej własności. - To znakomita robota. Proszę mi powiedzieć, ile różnych okazów pan wykorzystał? Zdziwił się nieco, ale odpowiedział bez wahania. Odbyliśmy przyjemną, choć dość makabryczną rozmowę na temat trudności przeprowadzania sekcji przy ciepłej pogodzie i efektów zastosowania roztworu soli oraz spirytusu do konserwacji. Ludzie siedzący przy sąsiednim stoliku pośpiesznie zakończyli swój posiłek, a na odchodnym rzucali nam kątem oka przerażone spojrzenia. Jamie siedział wygodnie oparty, w postawie życzliwej, ale nie spuszczając oka z Andy'ego Bella. Mały rytownik nie zdradzał szczególnego dyskomfortu pod jego bazyliszkowym spojrzeniem. Opowiadał mi, z jakim przyjęciem spotkała się publikacja oprawionej wersji encyklopedii. Jakimś cudem król zobaczył dział poświęcony macicy i kazał wyrwać te strony z książki - ten niemiecki ignorant! Gdy pojawił się kelner, by przyjąć zamówienie, Andy Bell zażądał bardzo dobrego wina i dużej butelki dobrej whisky. Co, whisky z zupą? - wyrzucił z siebie zdumiony kelner. Nie - odrzekł Andy, odsuwając do tyłu perukę. - Konkubinat. Jeśli tak się to nazywa, gdy korzysta się z usług ukochanej przyjaciela. Kelner przeniósł na mnie zdumione spojrzenie, zaczerwienił się po cebulki włosów, i odszedł, z trudem łapiąc oddech. - 262 Jamie wbił wzrok w przyjaciela, który teraz spokojnie smarował masłem bułkę. To będzie kosztować więcej niż whisky, Andy. Andy Bell westchnął i podrapał się po nosie. No dobrze. Mów. *** łan czekał na nas przed hotelikiem, gawędząc z paroma woźnicami na ulicy. Na nasz widok pożegnał się, wsuwając ukradkiem za pazuchę niewielką paczuszkę. Była pora podwieczorku, który Jamie zamówił do pokoju, by mieć więcej prywatności. Jeśli chodzi o mieszkanie, to pozwoliliśmy sobie na gest i wzięliśmy apartament. Herbatę podano teraz w bawialni; na podwieczorek dostaliśmy apetycznie wyglądającego wędzonego łupacza z rusztu, smażone jajka na twardo, grzanki z marmoladą i bułeczki z dżemem i śmietaną, a do tego ogromny dzbanek mocnej czarnej herbaty. Wciągnęłam w nozdrza pachnącą parę i westchnęłam z przyjemnością. Trudno nam będzie potem obejść się bez herbaty - zauważyłam, nalewając wszystkim. - W Ameryce nie dostaniemy jej przez jakieś trzy czy cztery lata. Och, tego bym nie powiedział - zaprotestował Jamie. - Zależy dokąd wrócimy, nie? W takich miejscach jak Filadelfia czy Charleston można dostać dobrą herbatę. Wystarczy

nawiązać kontakty z paroma dobrymi szmu-glerami, a jeśli do czasu naszego powrotu kapitana Hickmana nie zatopią ani nie powieszą... Odstawiłam filiżankę i wbiłam w niego wzrok. Nie chcesz chyba powiedzieć, że nie planujesz wrócić do... do... wrócić do Ridge? Nagle ścisnęło mnie w żołądku. Robiliśmy tyle planów nowego domu! Przypomniałam sobie zapach balsamicznego świerku i ciszę gór. Czyżby naprawdę zamierzał przeprowadzić się do Bośtonu albo Filadelfii? Ależ planuję - odrzekł, zdziwiony. - Oczywiście, że tam wrócimy. Ale jeśli mam się zająć drukarstwem, Angliszko, to przez jakiś czas będziemy musieli zostać w mieście, nie? Tylko dopóki wojna się nie skończy - dodał pocieszająco. Och... Tak, oczywiście - powiedziałam żałośnie. Wypiłam herbatę, nie - 263 czując właściwie jej smaku. Jak mogłam być taka głupia? Nigdy nie przyszło mi do głowy, że we Fraser's Ridge prasa drukarska naturalnie będzie bezużyteczna; częściowo zapewne dlatego, że nie wierzyłam, iż rzeczywiście odzyska swoją „Bonnie", więc nie przemyślałam tej sprawy do logicznego zakończenia. Teraz jednak przyszłość nabrała nagle nieprzyjemnie konkretnych kształtów. Nie żeby miasta nie miały pewnych pozytywnych stron. Będę mogła w końcu zdobyć przyzwoity zestaw instrumentów medycznych, uzupełnić zapas lekarstw - o, będę nawet mogła znowu zrobić penicylinę i eter! Z nieco większym apetytem zabrałam się do jajek. A mówiąc o przemytnikach - mówił Jamie do lana - co takiego wsunąłeś za pazuchę? Prezent dla jednej z panienek u madame Jeanne? łan spojrzał na wuja chłodno i wyciągnął paczuszkę. Kawałek francuskiej koronki. Dla mamy. Dobry chłopak - powiedział Jamie z uznaniem. Jak to miło, że o tym pomyślałeś, łanie - odezwałam się. - Czy... znaczy się, madame Jeanne wciąż jest na miejscu? Skinął głową, wsuwając paczuszkę do kieszeni. Owszem. I bardzo pragnie odnowić z tobą znajomość, wuju - powiedział, uśmiechając się nieco złośliwie. - Spytała, czy nie zaszedłbyś dziś wieczorem na chwilę rozrywki. Jamie zmarszczył nos, zerkając na mnie. Och, chyba nie, łanie. Poślę jej karteczkę, że odwiedzimy ją jutro o jedenastej. Ale ty oczywiście możesz przyjąć zaproszenie, jeśli chcesz. - Wyraźnie było widać, że sobie kpi, ale łan pokręcił głową. Nie, nie pójdę do żadnej dziwki, dopóki sprawy między Rachel a mną nie są załatwione - powiedział poważnie. - Wóz albo przewóz, ale nie wezmę do łóżka żadnej kobiety, póki mi nie powie, że muszę. Oboje spojrzeliśmy na niego z pewnym zdziwieniem. Więc naprawdę traktujesz to poważnie - stwierdziłam. - Czujesz się... no... zaręczony? Oczywiście, że tak, Angliszko - powiedział Jamie, sięgając po kolejną grzankę. Zostawił jej przecież swojego psa. Następnego ranka wstałam późno i leniwie, a skoro Jamiego i lana miało - 264 przez jakiś czas nie być, ubrałam się i poszłam na zakupy. Ponieważ Edynburg był miastem handlowym, Jamiemu udało się zamienić nasz zapas złota - którego wciąż całkiem sporo zostało - na kwity bankowe i gotówkę. Ponadto załatwił przechowanie listów, których się już całkiem sporo zebrało od czasów Ticonderogi. Zostawił mi nabitą sakiewkę, zamierzałam więc spędzić dzień na wędrówce po sklepach, a także odebrać okulary.

W okularach dumnie tkwiących na moim nosie, niosąc torbę zawierającą wybór najlepszych ziół i lekarstw dostępnych w aptece Haugha, wróciłam w porze podwieczorku porządnie głodna do hotelu Howard's. Mój apetyt musiał jednak poczekać. Na mój widok majordomus hotelu wyszedł ze swojej świątyni z bolesnym wyrazem twarzy i spytał, czy może zamienić ze mną słowo. Cenimy sobie honor... obecności... generała Frasera - powiedział przepraszająco, wiodąc mnie do ciasnej, wąskiej klatki schodowej prowadzącej do sutereny. - Wielki człowiek i znakomity wojownik, i oczywiście jesteśmy świadomi heroicznej natury... hmm... sposobu, w jaki zginął. Chodzi tylko o to, że... cóż, waham się to powiedzieć, pani, ale węglarz dziś rano wspomniał o... odorze. To ostatnie słowo było tak dyskretne, że niemal wysyczał mi je do ucha, przeprowadzając od schodów do piwnicy na węgiel, gdzie załatwiliśmy godne przechowanie generała do chwili wyruszenia z nim do Highlands. Odór natomiast bynajmniej nie był dyskretny, wyszarpnęłam więc z kieszeni chusteczkę i zasłoniłam nos. Wysoko w jednej ścianie przebite było małe okienko, z którego przesączało się do środka mroczne, szare światło. Poniżej zamontowano szeroką rynnę zsypową, pod nią zaś widniała kupa węgla. Z boku, z samotną godnością, stała trumna generała, oświetlona jedynym promieniem z maleńkiego okienka. Promień odbijał się od niewielkiej kałuży pod trumną. Generał przeciekał. *** „Pod skórą widział biały czerep - zacytowałam, obwiązując twarz ścierką skropioną terpentyną, tak by zasłonić nos. - Trupy pod ziemią uśmiechnięte bez twarzy, bez piersi schodzą w Ereb"*. * Fragment wiersza Thomasa S. Eliota Szepty nieśmiertelności w przekładzie Krzysztofa Boczkowskiego. - 265 Bardzo stosowne - powiedział Andy Bell, rzucając mi spojrzenie z ukosa. - To pani? Nie, pewnego dżentelmena nazwiskiem Eliot - powiedziałam. - Ale, jak pan mówi, stosowne. Biorąc pod uwagę poruszenie personelu hotelowego, uznałam, że trzeba podjąć kroki niezwłocznie, nie czekając na Jamiego i lana. Po chwili refleksji wysłałam pikolaka do pana Bella z pytaniem, czy chciałby przyjść, by obejrzeć coś ciekawego z medycznego punktu widzenia. Światło jest paskudne - powiedział Bell, stając na palcach, by zajrzeć do trumny. Zamówiłam parę latarni - zapewniłam go. -1 wiadra. Tak, wiadra. - Zamyślił się. - Co pani sądzi jednak o... powiedzmy... działaniu długookresowym? Minie kilka dni, zanim uda się go dostarczyć w góry - a może nawet tygodni, biorąc pod uwagę porę roku. Jeśli trochę tu wysprzątamy, to sądziłam, że może zna pan dyskretnego kowala, który by przyszedł i załatał wyściółkę. - Puściły szwy w ołowianej folii wyścielającej trumnę, prawdopodobnie podczas popychania jej przy znoszeniu z okrętu. Wydawało mi się jednak, że jest to dość prosta naprawa -jeśli znajdziemy kowala z odpornym żołądkiem i pozbawionego przesądów związanych ze zwłokami. Hmmm... - Wyjął szkicownik i robił wstępne rysunki, nie czekając na lepsze światło. Podrapał się w zamyśleniu w nos srebrnym ołówkiem. - Tak, można to zrobić. Ale są inne sposoby. Tak, moglibyśmy go wygotować aż do kości - powiedziałam zgryźliwie. - Wolę jednak nie myśleć, co powiedzieliby ludzie z hotelu, gdybym poprosiła o pożyczenie kotła do bielizny. Roześmiał się na te słowa, ku nieskrywanej zgrozie lokaja, który pojawił się na schodach, niosąc dwie latarnie.

Ach, nie bój się, synu - powiedział mu Andy Bell, przejmując je od niego. - Nie ma tu nikogo poza nami upiorami. - Roześmiał się na dźwięk kroków lokaja, który sadził w górę, przeskakując po trzy stopnie. Spojrzał na mnie z namysłem. Tak mi przyszło do głowy... Mógłbym go zabrać do siebie, do warsztatu. Uwolniłbym panią od niego, a nikt by nic nie wiedział, bo ta skrzynia jest ciężka. No, chodzi mi o to, że gdy już go dostarczycie na miejsce, nikt nie będzie chciał obejrzeć sobie ukochanego zmarłego, prawda? Nie obraziłam się na tę propozycję, ale pokręciłam głową. - 266 Pomijając już tę możliwość, że jedno z nas albo oboje aresztowano by jako złodziei zwłok, to ten biedak naprawdę był krewnym mego męża. I w ogóle nie chciał tu być. No, chyba nikt nie chce? - zdziwił się Bell. - Nic się na to jednak nie poradzi. Czerep pod skórą, jak to wzruszająco ujął ten paniny Eliot. Chodziło mi o Edynburg, nie o trumnę - sprostowałam. Na szczęście u Haugha kupiłam też dużą butelkę denaturatu, który przyniosłam owinięty dyskretnie w fartuch pożyczony od jednej z pokojówek. - Chciał, by go pochowano w Ameryce. Naprawdę? Cóż za dziwny pomysł - mruknął Bell. - No cóż, w takim razie przychodzą mi do głowy dwie możliwości. Naprawić miejsce przecieku i wlać do środka parę galonów taniego dżinu - no, jest tańszy niż to, co pani tu ma - powiedział, widząc, na co patrzę. Albo... jak długo zostaniecie w Edynburgu, jak pani sądzi? Zamierzaliśmy zostać tu nie dłużej niż tydzień, ale pewnie może się to przeciągnąć parę dni - powiedziałam ostrożnie, rozwijając kłąb szmat, które dał mi majordomus. - Bo co? Kiwał głową, przyglądając się szczątkom w świetle latarni. Jakież to odpowiednie słowo „szczątki". Robaki - powiedział zwięźle. - Pracują dobrze i czysto, ale trzeba im dać trochę czasu. Jeśli jednak zdołamy usunąć większość ciała... hm... Ma pani jakiś nóż? Skinęłam głową, sięgając do kieszeni. Jamie dał mi przecież nóż, bo uznał, że będę go potrzebować. A ma pan robaki? - spytałam. Rzuciłam na spodeczek zniekształconą kulkę ołowiu. Brzęknęła, potoczyła się i zatrzymała. Patrzyliśmy na nią w milczeniu. To go zabiło - powiedziałam w końcu. Jamie przeżegnał się i mruknął coś po gaelicku, a łan poważnie skinął głową. Wieczne odpoczywanie. Niewiele zjadłam ze znakomitego podwieczorku, bo gdzieś w gardle wciąż czułam smród rozkładu, pomimo terpentyny i dokładnego umycia się wpierw w alkoholu, a następnie kąpieli w hotelowej wannie, z mydłem i w wodzie tak gorącej, jak tylko byłam w stanie znieść. - 267 Odchrząknęłam. A jak tam madame Jeanne? Jamie uniósł twarz znad kuli i rozjaśnił się. O, bardzo dobrze - zaśmiał się. - Sporo miała do powiedzenia o tym, co się dzieje we Francji. A także trochę o niejakim Percivalu Beauchampie. Wyprostowałam się na krześle. Zna go? Oczywiście. Od czasu do czasu odwiedza jej lokal - choć nie w interesach. A raczej poprawił się, zerkając na lana - nie dla głównej dziedziny jej działalności. Szmugiel? Czy szpiegostwo? Zapewne i to, i to, ale jeśli chodzi o to drugie, nic mi nie mówiła. Przywozi jednak sporo rzeczy z Francji. Tak myślałem, że może łan i ja pojechalibyśmy na drugą stronę

kanału, póki generał robi to, co robi - zdaniem An-dy'ego, ile czasu trzeba, by stał się znów przyzwoity? Od trzech-czterech dni do tygodnia, zależnie od tego, jak bardzo robaki są... hmmm... aktywne. - Jamie i łan równocześnie się wzdrygnęli. - To samo dzieje się pod ziemią zauważyłam. - Wszystkich nas to czeka. Tak, to prawda. - Jamie wziął kolejną bułeczkę i nałożył'na nią grubo śmietany. - Ale zwykle odbywa się to w prywatności, więc nie musi się o tym myśleć. Och, generał też to robi w prywatności - zauważyłam cierpko. - Pokrywa go gruba warstwa otrębów. Nikt nic nie zobaczy, chyba że zechce grzebać w trumnie. No, to jest pomysł, nie? - włączył się łan, wsadzając palec do dżemu. -To Edynburg. To miasto jest znane z tego, że kradnie się tu zwłoki, bo wszyscy lekarze chcą je ciąć w celach badawczych. Może lepiej postawić przy generale strażnika, by na pewno w całości dotarł do Highlands? -Włożył palec do ust i spojrzał na mnie pytająco. No, szczerze mówiąc, tam jest wartownik - przyznałam. - Andy Bell to zasugerował, właśnie z tego powodu. - Nie dodałam, że Andy też wyraził chęć przejęcia ciała generała. Uświadomiłam jednak panu Bellowi bardzo zdecydowanie, co się z nim stanie, jeśli generał zniknie. Powiedziałaś, że Andy pomagał ci przy pracy? Owszem. Doskonale się dogadujemy. Co więcej... - Zamierzałam poruszyć ten temat, dopiero gdy Jamie będzie miał w sobie jakąś pintę whisky, ale chwila wydawała się sprzyjająca, więc mówiłam dalej. - Opowiadałam - 268 mu o różnych rzeczach, gdy pracowaliśmy. O ciekawych operacjach i różnych medycznych ciekawostkach, wiesz, o czym mówię. łan mruknął coś pod nosem o bractwie upiorów, ale go zignorowałam. No i? - Jamie patrzył nieufnie; wiedział, że do czegoś zmierzam, ale jeszcze nie wiedział, do czego. No - odetchnęłam głęboko - sprowadza się to do tego, że zasugerował, abym napisała książkę. Medyczną. Jamie powoli uniósł brwi, ale kiwnął głową, żebym mówiła dalej. Rodzaj poradnika dla zwykłych ludzi, nie dla lekarzy. Zasady właściwej higieny i odżywiania się, przewodnik po najczęstszych chorobach, jak robić proste lekarstwa, jak opatrywać rany i co robić z zepsutymi zębami. Takie rzeczy. Brwi miał wciąż uniesione, ale kiwał głową, kończąc bułeczkę. No, to brzmi ciekawie; niewątpliwie jesteś właściwą osobą, by napisać taką książkę. A czy nie „zasugerował" przypadkiem, ile będzie kosztować druk i oprawa? Ach... - wypuściłam wstrzymywany oddech. - Wydrukuje trzysta egzemplarzy po maksimum sto pięćdziesiąt stron, w płóciennej oprawie, i rozprowadzi je przez swoją drukarnię, w zamian za dwunastoletnią opłatę za twoją prasę drukarską, którą jest ci winien. Jamie wytrzeszczył oczy i poczerwieniał. Dorzuca do tego robaki. I strażnika - dodałam pośpiesznie, podsuwając mu porto, zanim zdołał się odezwać. Chwycił szklaneczkę i opróżnił jednym haustem. Ten chciwy kurdupel! - wykrzyknął, gdy już był w stanie mówić. - Nie podpisywałaś niczego, co? - spytał niespokojnie. Pokręciłam głową. Powiedziałam mu, że pewnie będziesz chciał się z nim potargować -wyjaśniłam potulnie. Och. - Jego twarz zaczęła odzyskiwać normalny kolor. Chciałabym to zrobić - powiedziałam, patrząc na swoje dłonie, złożone na podołku. Nigdy przedtem nic nie mówiłaś o pisaniu książki, ciociu. - łan był zaciekawiony.

No, nigdy właściwie o tym nie myślałam. A takie przedsięwzięcie, gdy mieszkaliśmy w Ridge, byłoby bardzo trudne i kosztowne. Kosztowne - mruknął Jamie, nalewając sobie kolejną szklankę porto. Pił je wolniej, krzywiąc się od czasu do czasu z powodu smaku i myśląc. - 269 Naprawdę chciałabyś to zrobić, Angliszko? - spytał w końcu, a na moje potwierdzenie odstawił szklankę, wzdychając. - No dobrze - powiedział z rezygnacją. - Ale będziesz też miała wydanie specjalne, oprawne w skórę, ze złoconymi brzegami. I pięćset egzemplarzy. No, chyba będziesz chciała zabrać trochę do Ameryki, nie? - dodał na widok mojej zdziwionej miny. Och. Tak. Chciałabym. No dobrze. - Zadzwonił po pokojówkę. - Powiedz tej młodej kobiecie, żeby zabrała to okropieństwo i przyniosła przyzwoitą whisky. Opijemy twoją książkę. A potem pójdę porozmawiać z tym rzezimieszkiem. Miałam ryzę dobrej jakości papieru. Miałam pół tuzina porządnie zaostrzonych gęsich piór, srebrny nożyk do ich ostrzenia oraz dostarczony przez hotel kałamarz, nieco poobijany, ale zawierający - jak zapewnił mnie majordo-mus - najlepszy atrament. Jamie i łan wyjechali na tydzień do Francji, by zbadać różne interesujące możliwości, zasugerowane przez madame Jeanne, ja zaś zostałam, by pilnować generała i rozpocząć pisanie książki. Miałam tyle czasu, ile tylko mi było potrzeba. Wzięłam kartkę dziewiczo czystego kremowego papieru, umieściłam ją przed sobą i zanurzyłam pióro w kałamarzu. Czułam drżenie palców. Zamknęłam oczy, a po chwili znów je otworzyłam. Od czego powinnam zacząć? „Rozpocznij od początku, a później czytaj, póki nie dotrzesz do końca: wtedy przestań czytać" - przemknęła mi przez głowę myśl z Przygód Alicji w Krainie Czarów*. Uśmiechnęłam się - to dobra rada, jeśli się wie, gdzie jest początek. A ja tego nie wiedziałam. Pomachałam piórem w zamyśleniu. Może powinnam mieć konspekt? To wydawało się sensowne - i nieco mniej przerażające niż rozpoczęcie pisania. Opuściłam pióro i przez chwilę trzymałam nad kartką. Nawet konspekt musi mieć początek, prawda? Atrament zaczynał wysychać. Trochę zdenerwowana, wytarłam pióro i znów miałam je zanurzyć, gdy pokojówka zapukała do drzwi. - Pani Fraser? Na dole jest pewien dżentelmen, który pragnie się z panią zobaczyć powiedziała. Sądząc z pełnej szacunku miny, nie mógł to być An* Z przekładu Macieja Słomczyńskiego. *** - 270 i dy Bell. Poza tym gdyby tak było, zapewne by mi powiedziała - wszyscy w Edynburgu znali Andy'ego Bella. Zaraz zejdę - powiedziałam, wstając. Może moja podświadomość dojdzie do jakiegoś wniosku odnośnie do początków, podczas gdy będę zajmowała się owym dżentelmenem, kimkolwiek on jest. Rzeczywiście, od razu zobaczyłam, że jest to dżentelmen. Co więcej, był to Percival Beauchamp. Pani Fraser - uśmiechnął się na mój widok. - Sługa uniżony, madame. Pan Beauchamp - odrzekłam, pozwalając mu unieść do ust moją dłoń. Elegancka osoba z tamtych czasów zapewne powiedziałaby coś w rodzaju: „Obawiam się, że ma pan nade mną przewagę, sir" - tonem gdzieś między wyższością a flirtem. Ponieważ jednak nie byłam elegancką osobą z tamtych czasów, spytałam jedynie: - A cóż pan tu robi?

Pan Beauchamp natomiast miał wielki zapas elegancji. Szukam pani. - Uścisnął mi lekko dłoń, zanim ją wypuścił. Opanowałam odruch, by ją wytrzeć o suknię, i wskazałam fotele stojące przy oknie. Oczywiście pan mi pochlebia - odrzekłam, układając fałdy spódnicy. -Ale czy nie woli pan rozmawiać z moim mężem? Och! - Coś mi przyszło do głowy. - A może potrzebuje pan porady medycznej? Jego wargi drgnęły, jakby uznał tę myśl za zabawną, ale z szacunkiem pokręcił głową. Pani mąż jest we Francji - a przynajmniej tak mi powiedziała Jeanne LeGrand. Przyszedłem więc porozmawiać z panią. Dlaczego? Na to pytanie uniósł ciemne brwi, ale nie odpowiedział od razu. Zamiast tego ruchem palca poinformował urzędnika hotelowego, że życzy sobie coś do picia. Nie wiedziałam, czy po prostu jest uprzejmy, czy potrzebuje czasu na sformułowanie odpowiedzi. Tak czy inaczej, nie śpieszyło mu się. Mam propozycję dla pani męża, madame. Porozmawiałbym z nim -uprzedził moje pytanie - ale gdy dowiedziałem się, iż jest w Edynburgu, on już zdążył wyjechać, a ja niestety muszę się oddalić przed jego powrotem. Uznałem, że lepiej porozmawiać bezpośrednio z panią, niż próbować wyjaśniać sprawę listownie. Są rzeczy, których lepiej nie powierzać papierowi, jak pani wie - dodał z nagłym uśmiechem, który dodał mu wdzięku. No dobrze - stwierdziłam, rozsiadając się. - Niech pan mówi. **# - 271 Podniosłam kieliszek z brandy, nadpiłam nieco, uniosłam i spojrzałam przez bursztynowy płyn. Nie, to tylko brandy - stwierdziłam. - Nie opium. Słucham? - Mimowolnie zajrzał do własnego kieliszka, na wszelki wypadek. Roześmiałam się. Chodzi mi o to - wyjaśniłam - że choć to dobra brandy, nie jest jednak aż tak dobra, bym uwierzyła w pańską opowieść. Nie obraził się; przechylił tylko głowę. Czy przychodzi pani do głowy jakikolwiek powód, dla którego miałbym ją wymyślić? Nie - przyznałam - ale to nie znaczy, że taki powód nie istnieje. To, co opowiedziałem, nie jest przecież niemożliwe. Zastanowiłam się. Technicznie nie jest niemożliwe - przyznałam. - Ale wysoce nieprawdopodobne. Czy widziała pani kiedyś strusia? - spytał i dolał mi brandy. Owszem. Czemu pan pyta? Musi pani przyznać, że strusie są zjawiskiem nieprawdopodobnym -wyjaśnił. - Ale to nie znaczy, że niemożliwym. . Punkt dla pana - przyznałam. - Uważam jednak, że pomysł, iż Fergus jest zaginionym spadkobiercą fortuny hrabiego St. Germain, jest nieco bardziej nieprawdopodobny niż struś. Szczególnie gdy się pomyśli o tym kontrakcie ślubnym. To znaczy... zaginiony prawomocny spadkobierca? Przecież mówimy o Francji! Moje słowa go rozśmieszyły. Na skutek brandy i rozbawienia twarz mu się zaróżowiła. Widziałam, jak bardzo atrakcyjnym mężczyzną musiał być w młodości. Zresztą nawet i teraz był przystojny. Czy może mi pan powiedzieć, z czego pan żyje? - spytałam z ciekawością. To go wyraźnie speszyło. Potarł dłonią szczękę, lecz nie spuścił wzroku. Sypiam z bogatymi kobietami - odrzekł. W jego głosie usłyszałam słaby, ale niepokojący ton goryczy.

Cóż, mam nadzieję, że nie widzi pan we mnie okazji do zrobienia interesu. Mimo okularów w złotej oprawce naprawdę nie mam pieniędzy. Ukrył uśmiech w kieliszku brandy. Nie, ale z panią byłoby znacznie zabawniej niż z większością kobiet, które je mają. Pan mi pochlebia - odrzekłam uprzejmie. Przez chwilę oboje w milczeniu popijaliśmy brandy, zastanawiając się -każde z osobna - co dalej. Padał deszcz i szum deszczu na dworze w połączeniu z trzaskaniem ognia w kominku obok nas był niezwykle kojący. W jego towarzystwie czułam się dziwnie spokojna, ale ostatecznie nie mogłam tu spędzić całego dnia; miałam pisać książkę. No dobrze - odezwałam się w końcu. - Dlaczego mi pan to opowiedział? Nie, zaraz to pytanie ma dwie części. Po pierwsze, dlaczego opowiada pan to mnie, a nie samemu Fergusowi? A po drugie, na czym polega pana osobisty interes w tej sytuacji, zakładając, że to wszystko prawda? Próbowałem powiedzieć panu Fraserowi, to znaczy panu Fergusowi Fraserowi odrzekł powoli. - Odmówił jednak rozmowy ze mną. Och! - coś mi się przypomniało. - Czy to pan próbował go porwać w Karolinie Północnej? Nie, to nie ja - odparł natychmiast, najwyraźniej szczerze. - Słyszałem o tym, ale nie wiem, kto na niego napadł. Sądzę raczej, że to ktoś, komu nie podobała się jego działalność. Wzruszył ramionami. - Jeśli zaś chodzi o mój osobisty interes... Współgra on z przyczyną, dla której chciałem to powiedzieć pani mężowi. Bo opowiadam to pani tylko dlatego, że on jest nieosiągalny. A ta przyczyna to...? Rozejrzał Się szybko, czy ktoś nas nie podsłuchuje. Nikogo nie było w pobliżu, ale i tak ściszył głos. Ja oraz interesy, które reprezentuję we Francji, pragniemy, by amerykańska rebelia odniosła sukces. Nie wiem, czego się spodziewałam, ale na pewno nie tego. Wytrzeszczyłam na niego oczy. Sądzi pan, że uwierzę, iż jest pan amerykańskim patriotą? Absolutnie nie - zaprzeczył. - Polityka mnie w ogóle nie obchodzi. Jestem człowiekiem interesu. - Przyjrzał mi się. - Słyszała pani kiedyś o firmie Hortalez et Cie? Nie. Oficjalnie jest to firma importowo-eksportowa działająca z terenu Hiszpanii. W rzeczywistości stanowi fasadę dla przekazywania pieniędzy Amerykanom bez widocznego angażowania rządu francuskiego. Dotychczas przekazaliśmy tą drogą wiele tysięcy, głównie przeznaczonych na zakup broni i amunicji. Madame LeGrand wspomniała pani mężowi o tej firmie, ale - 273 r nie powiedziała, czym ona jest. Mnie zostawiła decyzję, czy wyjawić mu prawdziwą naturę tego przedsięwzięcia. Jest pan francuskim agentem wywiadu, czy to chce mi pan powiedzieć? -spytałam, bo wszystkie części puzzla zaczęły się układać. Skłonił się. Ale nie jest pan Francuzem, nie wydaje mi się - dodałam, nie spuszczając z niego wzroku. - Jest pan Anglikiem. Byłem. - Odwrócił wzrok. - Teraz jestem obywatelem francuskim. Zamilkł, ja zaś opadłam na oparcie fotela i przyglądając mu się, zastanawiałam się, ile z tego jest prawdą, a także - nieco mniej konkretnie - czy może jest on moim przodkiem. Beauchamp

nie było rzadkim nazwiskiem, nie dostrzegałam też między nami większego fizycznego podobieństwa. Miał wąskie dłonie o długich palcach, jak ja, ale palce miały inny kształt. Uszy? Jego były dość duże, choć delikatnie ukształtowane. Nie miałam pojęcia, jak wyglądają moje uszy, ale gdyby były wyjątkowo duże, Jamie na pewno by kiedyś o tym wspomniał. I czego pan chce? - spytałam w końcu. Uniósł wzrok. Proszę powtórzyć mężowi to, co pani powiedziałem, madame. - Spoważniał. - I zasugerować, że podjęcie tej sprawy leży nie tylko w najlepiej pojętym interesie jego przybranego syna, ale także w interesie Ameryki. Co pan przez to rozumie? Uniósł jedno szczupłe, eleganckie ramię. Hrabia St. Germain posiadał ogromne tereny w tej części Ameryki, którą obecnie zajmują Brytyjczycy. Francuska część jego majątku - o którą teraz kłóci się wielu pretendentów - ma ogromną wartość. Jeśli uda się udowodnić, że Fergus Fraser to Claudel Rakoczy - Rakoczy to nazwisko rodowe - i że jest dziedzicem tej fortuny, będzie mógł wykorzystać ją do wsparcia rebelii. Z tego, co wiem o nim i jego działaniach - a dotychczas dowiedziałem się już sporo - to sądzę, że te cele będą mu odpowiadać. Jeśli rebelia zakończy się sukcesem, ci, którzy ją wspierali, będą mieli wielki wpływ na każdy powstały potem rząd. A pan będzie mógł przestać sypiać z bogatymi kobietami dla pieniędzy? Wykrzywił wargi w cierpkim uśmiechu. Tak właśnie. - Wstał i głęboko mi się ukłonił. - Rozmowa z panią była wielką przyjemnością, madame. Był już niemal przy drzwiach, gdy go zawołałam. Monsieur Beauchamp! - 274 nie powiedziała, czym ona jest. Mnie zostawiła decyzję, czy wyjawić mu prawdziwą naturę tego przedsięwzięcia. Jest pan francuskim agentem wywiadu, czy to chce mi pan powiedzieć? -spytałam, bo wszystkie części puzzla zaczęły się układać. Skłonił się. Ale nie jest pan Francuzem, nie wydaje mi się - dodałam, nie spuszczając z niego wzroku. - Jest pan Anglikiem. Byłem. - Odwrócił wzrok. - Teraz jestem obywatelem francuskim. Zamilkł, ja zaś opadłam na oparcie fotela i przyglądając mu się, zastanawiałam się, ile z tego jest prawdą, a także - nieco mniej konkretnie - czy może jest on moim przodkiem. Beauchamp nie było rzadkim nazwiskiem, nie dostrzegałam też między nami większego fizycznego podobieństwa. Miał wąskie dłonie o długich palcach, jak ja, ale palce miały inny kształt. Uszy? Jego były dość duże, choć delikatnie ukształtowane. Nie miałam pojęcia, jak wyglądają moje uszy, ale gdyby były wyjątkowo duże, Jamie na pewno by kiedyś o tym wspomniał. I czego pan chce? - spytałam w końcu. Uniósł wzrok. Proszę powtórzyć mężowi to, co pani powiedziałem, madame. - Spoważniał. - I zasugerować, że podjęcie tej sprawy leży nie tylko w najlepiej pojętym interesie jego przybranego syna, ale także w interesie Ameryki. Co pan przez to rozumie? Uniósł jedno szczupłe, eleganckie ramię. Hrabia St. Germain posiadał ogromne tereny w tej części Ameryki, którą obecnie zajmują Brytyjczycy. Francuska część jego majątku - o którą teraz kłóci się wielu pretendentów - ma ogromną wartość. Jeśli uda się udowodnić, że Fergus Fraser to Claudel

Rakoczy - Rakoczy to nazwisko rodowe - i że jest dziedzicem tej fortuny, będzie mógł wykorzystać ją do wsparcia rebelii. Z tego, co wiem o nim i jego działaniach - a dotychczas dowiedziałem się już sporo - to sądzę, że te cele będą mu odpowiadać. Jeśli rebelia zakończy się sukcesem, ci, którzy ją wspierali, będą mieli wielki wpływ na każdy powstały potem rząd. A pan będzie mógł przestać sypiać z bogatymi kobietami dla pieniędzy? Wykrzywił wargi w cierpkim uśmiechu. Tak właśnie. - Wstał i głęboko mi się ukłonił. - Rozmowa z panią była wielką przyjemnością, madame. Był już niemal przy drzwiach, gdy go zawołałam. Monsieur Beauchamp! - 274 Słucham? - Obejrzał się, ciemny, szczupły mężczyzna, z twarzą zdradzającą poczucie humoru. I cierpienie - pomyślałam. Czy ma pan dzieci? To go najwyraźniej zaskoczyło. Nie sądzę. Och. Tak się tylko zastanawiałam. Do widzenia panu. 75. Sic transit gloria mundi Highlcmds Z domu w Balnain droga była długa. A ponieważ był to styczeń w Szkocji -także mokra i zimna. Bardzo mokra. I bardzo zimna. Bez śniegu - żałowałam, że go nie ma, bo wtedy może Hugh Fraser nie wpadłby na ten szalony pomysł. Ale padało od wielu dni. Kiedy tak pada, kominki dymią, ubrania nawet we wnętrzach wilgotnieją, a chłód tak głęboko wżera się w kości, że wydaje się, iż nigdy już nie będzie ciepło. Doszłam do tego wniosku parę godzin temu, ale w tej sytuacji mogliśmy albo ciągnąć się przez deszcz i błoto, albo położyć się na ziemi, by umrzeć -a tego stanu jeszcze nie osiągnęłam. Jeszcze. Skrzypienie kół nagle umilkło, z chlupotem sugerującym, że wóz raz jeszcze zapadł się w błoto. Jamie mruknął pod nosem coś bardzo nieodpowiedniego na pogrzebie, a łan pokrył śmiech kaszlem, który stał się prawdziwy i trwał chrapliwy, trochę jak szczekanie dużego zmęczonego psa. Wydobyłam spod peleryny butelkę whisky - nie sądziłam, by coś z taką zawartością alkoholu mogło zamarznąć, ale wolałam nie ryzykować - i podałam łanowi. Łyknął, zarzęził, jakby najechała na niego ciężarówka, po-kaszlał jeszcze trochę, oddał mi butelkę, ciężko oddychając, i skinął głową z podziękowaniem. Ciekło mu z czerwonego nosa. Tak zresztą jak ze wszystkich nosów wokół. Niektóre zapewne ciekły z powodu żałoby, choć podejrzewałam, że w większości przypadków wina leżała po stronie pogody i przeziębienia. Mężczyźni bez komentarza zebrali się wokół trumny - mieli już praktykę - i wspólnie dźwignąwszy wóz, zdołali wyprowadzić go na twardszy, kamienisty odcinek drogi. - 275 Jak sądzisz, kiedy Simon Fraser był ostatni raz w domu? - szepnęłam do Jamiego, gdy znów zajął miejsce koło mnie, na końcu orszaku. Wzruszył ramionami i wytarł nos wilgotną chustką. Lata temu. W gruncie rzeczy nie miał po co tu przyjeżdżać. Rzeczywiście. Podczas wczorajszego czuwania w domu na farmie - nieco mniejszym niż Lallybroch, ale dość podobnie zbudowanym - dowiedziałam się sporo o karierze wojskowej i dokonaniach Simona Frasera, ale te mowy pochwalne nie zawierały dat. Jeśli walczył wszędzie tam, to nie miałby właściwie nawet czasu zmienić pończoch między kampaniami, nie mówiąc już o powrocie do domu do Szkocji. Zresztą majątek nie należał do

niego; był przedostatnim z dziewięciorga dzieci. Jego żona, drobna bainisą drepcząca na czele orszaku, wsparta na ramieniu szwagra, nie mieszkała - jak zrozumiałam - we własnym domu, tylko z rodziną Hugha. Najwidoczniej nie miała żyjących - albo mieszkających w pobliżu dzieci, które by się nią zajęły. Zastanawiałam się, czy jest zadowolona, że przywieźliśmy go do domu. Czy nie byłoby lepiej po prostu wiedzieć, że zginął za granicą, wykonując swoje obowiązki, i to wykonując je dobrze - niż otrzymać żałosne szczątki męża, choćby i nie wiadomo jak profesjonalnie opakowane? Ona jednak robiła wrażenie może nie tyle szczęśliwej, ile wdzięcznej, że stała się ośrodkiem takiego zamieszania. Jej pomarszczona twarz zarumieniła się i jakby trochę wygładziła podczas wczorajszych wieczornych obchodów. Teraz kroczyła naprzód bez wahania, wytrwale podążając za trumną męża. To wszystko było winą Hugha, znacznie starszego brata Simona i właściciela Balnain. Był to chudy, drobny mężczyzna, niewiele wyższy niż jego owdowiała bratowa, z głową pełną romantycznych pomysłów. To on zadecydował, że zamiast pochować Simona przyzwoicie na rodzinnym cmentarzu, ten najsławniejszy wojownik powinien spocząć w miejscu lepiej podkreślającym jego honor i zasługi. Bainisq, wymawiane ban-iszg, oznaczało drobną starą damę; czy drobny stary mężczyzna to „iszg"? - zastanawiałam się, patrząc na plecy Hugha. Pomyślałam, że nie zapytam o to, póki nie wrócimy do domu - zakładając, że zdołamy wrócić przed zmierzchem. W końcu ujrzeliśmy Corrimony. Według Jamiego nazwa ta oznaczała „zagłębienie na wrzosowisku", i rzeczywiście była uzasadniona. Pośrodku przypominającego miskę zagłębienia wznosiła się niska kopuła; zbliżywszy się, zauważyłam, że zbudowana jest z tysięcy rzecznych kamieni, w większości - 276 wielkości pięści, czasem wielkości głowy. A wokół tego ciemnoszarego, mokrego od deszczu kurhanu stał kamienny krąg. Odruchowo mocniej złapałam Jamiego za ramię. Spojrzał na mnie ze zdziwieniem, potem zdał sobie sprawę, na co patrzę, i zmarszczył czoło. Czy coś słyszysz, Angliszko? - mruknął. Tylko wiatr. - Towarzyszył nam przez całą drogę, zagłuszając słowa starca, który śpiewał przed trumną coronach, gdy jednak wyszliśmy na otwarte wrzosowisko, nabrał szybkości i zaczął gwizdać wyższym tonem, rozwiewając peleryny, płaszcze i spódnice, aż łopotały jak skrzydła kruka. Nie spuszczałam oka z kamieni, ale nic nie czułam. W końcu zatrzymaliśmy się przed kurhanem. Był to kopiec typu clava - nie miałam pojęcia, co to znaczy, ale wuj Lamb miał zdjęcia wielu takich miejsc. Przejście w kurhanie w jakiś konkretny dzień miało być skorelowane z jakimś obiektem astronomicznym. Spojrzałam na ołowiane, zapłakane niebo i stwierdziłam, że dziś to nie ten dzień. Nie wiemy, kto tam był pochowany - wyjaśnił nam Hugh poprzedniego dnia. - Ale najwyraźniej jakiś wielki wódz. Musiał to być ktoś taki, bo zbudowanie takiego kurhanu to straszna robota! Tak, niewątpliwie - przytaknął Jamie, dodając delikatnie: - A ten wielki wódz już tam nie spoczywa? Och, nie - zapewnił nas Hugh. - Już dawno go ziemia zabrała. Teraz jest tam tylko mała kupka jego kości. I nie musicie się też obawiać, że miejsce jest przeklęte. Och, to dobrze - mruknęłam, ale nie zwrócił na to uwagi. Sto lat temu albo i więcej jakiś głupek otworzył grobowiec, więc jeśli to miejsce było przeklęte, to przekleństwo niewątpliwie przylgnęło do niego.

To brzmiało pocieszająco. Rzeczywiście, żadna z osób stojących teraz wokół kurhanu nie wydawała się zaniepokojona czy wylękniona z powodu bliskości kopca. Choć może tak długo żyli w pobliżu, że był to dla nich jedynie element krajobrazu. Nastąpiła chwila praktycznych rozmów. Mężczyźni patrzyli na kurhan i kręcili głowami, pokazując na przemian to na otwarte przejście, prowadzące do komory grobowej, to na szczyt, gdzie kamienie albo usunięto, albo się zapadły. Kobiety zbliżyły się do siebie, czekając. Przyjechaliśmy poprzedniego dnia bardzo zmęczeni i choć przedstawiono mi je wszystkie, miałam problemy z dopasowaniem imienia do twarzy. W gruncie rzeczy wszystkie twarze wyglądały podobnie - chude, zniszczone, blade, nazna- 277 czone permanentnym wyczerpaniem, zmęczeniem znacznie głębszym niż to, które dałoby się wytłumaczyć budzeniem zmarłych. Przypomniał mi się nagle pogrzeb pani Bug. Improwizowany i pośpieszny - a jednak przeprowadzony z godnością i prawdziwym żalem żałobników. Ci ludzie tutaj właściwie nie znali Simona Frasera. O ileż lepiej by było posłuchać jego ostatniej woli i pochować go na polu bitwy wśród poległych towarzyszy - pomyślałam. Miał jednak rację ten, kto powiedział, że pogrzeby są dla żyjących. Poczucie porażki i daremności po przegranej pod Saratogą sprawiło, że jego oficerowie chcieli coś osiągnąć, wykonać gest wobec człowieka, którego kochali, i wojownika, którego szanowali. Może też chcieli go odesłać do domu, bo sami tęsknili za domem. Niewątpliwie to samo poczucie porażki i głęboki romantyzm sprawiły, że generał Burgoyne nalegał na taki gest; zapewne uznał, że wymaga tego jego honor. A potem Hugh Fraser, po Culloden ledwo wiążący koniec z końcem, musiał nagle i niespodziewanie zająć się pochówkiem młodszego brata. Nie mógł zorganizować wspaniałego pogrzebu, ale ponieważ też był romantykiem... I stąd ten dziwny orszak, który przyprowadził Simona Frasera do domu, który już do niego nie należał, i do żony, której nie znał. „Ani go więcej pozna miejsce jego" - ten wers z Księgi Hioba przyszedł mi na myśl, gdy mężczyźni coś ustalili i zaczęli ściągać trumnę z wozu. Przysunęłam się bliżej razem z pozostałymi kobietami i stwierdziłam, że stoję zaledwie stopę czy dwie od jednego z kamieni kręgu. Były mniejsze niż kamienie na Craigh na Dun - miały nie więcej niż parę stóp wysokości. Kierowana impulsem, wyciągnęłam rękę i dotknęłam go. Nie oczekiwałam, że coś się stanie, i na szczęście nie stało się. Choć gdybym nagle zniknęła podczas pogrzebu, niewątpliwie ożywiłoby to tę ceremonię. Nie było żadnego buczenia, żadnego wrzasku, żadnych doznań. Był to tylko kamień. Ostatecznie - pomyślałam - nie ma powodu, żeby zakładać, że wszystkie kamienne kręgi to wrota czasu. Prawdopodobnie starożytni budowniczowie znaczyli kamieniami wszystkie ważne miejsca - a taki kurhan musiał być ważny. Zastanawiałam się, jaki mężczyzna - albo kobieta? - zostawił tu jedynie echo swoich kości, o tyle bardziej kruchych niż chroniące je, odporne skały. Trumnę opuszczono na ziemię i - przy odgłosach stękania i sapania -przepchnięto przez przejście do komory grobowej pośrodku kurhanu. Na - 278 kurhanie wspierała się duża kamienna płyta, pokryta dziwnymi znakami wyrytymi w kamieniu, zapewne wykonana przez pierwotnych budowniczych. Czterech najsilniejszych mężczyzn chwyciło płytę i powoli nasunęło na szczyt kurhanu, zamykając otwór nad komorą. Wpadła na miejsce ze stłumionym hukiem; kilka drobniejszych kamyków stoczyło się po bokach, mężczyźni zsunęli się na ziemię - i wszyscy stali teraz nieruchomo, zastanawiając się, co robić dalej.

Nie było z nami kapłana. Mszę pogrzebową za duszę Simona odprawiono wcześniej w małym nagim kamiennym kościółku, przed procesją na to wyraźnie pogańskie miejsce pochówku. Dociekania Hugha najwyraźniej nie doprowadziły go do odkrycia żadnych form ceremonii, obowiązujących w takich przypadkach. Właśnie gdy się wydawało, że będziemy musieli po prostu odwrócić się i dobrnąć z powrotem do gospodarstwa, łan zakaszlał głośno i wystąpił naprzód. Orszak żałobny był bardzo ubogi; nie widać było żadnych barwnych tar-tanów, które w dawnych czasach ozdabiały wszelkie uroczystości w High-lands. Nawet Jamie ubrał się w ciemne barwy i nakrył głowę kapeluszem z opuszczonym rondem. Jedynym wyjątkiem w powszechnej ponurości był łan. Gdy zszedł rano na dół, skupił na sobie wszystkie spojrzenia; wciąż je skupiał, i nie bez powodu. Ogolił większość głowy, zostawiając jedynie pas pośrodku; ten natłuścił na sztywno i przyczepił do niego wiszącą ozdobę wykonaną z indyczych piór i przebitej srebrnej sześciopensówki. Miał co prawda na sobie pelerynę, ale pod spodem - stare ubranie z koźlej skóry razem z biało-niebieskim, zawiązywanym na ramieniu wampum, które niegdyś zrobiła mu Emily. Na ten widok Jamie powoli zmierzył go wzrokiem i pokiwał głową, uśmiechając się lekko. To niczego nie zmieni, wiesz? - powiedział po cichu do lana, gdy już zmierzaliśmy do drzwi. -1 tak będą wiedzieć, kim jesteś. Tak sądzisz? - odrzekł łan i wyszedł w deszcz, nie czekając na odpowiedź. Jamie niewątpliwie miał rację. Indiańska elegancja była próbą kostiumową przed przybyciem do Lallybroch, gdzie mieliśmy się udać natychmiast po złożeniu ciała Simona w przyzwoitym miejscu i wypiciu pożegnalnej whisky. Teraz jednak też się przydała, łan powoli zdjął pelerynę i podał ją - 279 Jamiemu, potem podszedł do wejścia do kurhanu i odwrócił się twarzą ku żałobnikom, którzy przyglądali mu się szeroko otwartymi oczyma. Uniósł ręce, otwartymi dłońmi do góry, zamknął oczy, odchylił głowę tak, by deszcz spływał mu po twarzy - i zaczął śpiewać w języku Mohawków. Nie był dobrym śpiewakiem, a do tego na skutek przeziębienia chrypiał i głos mu się łamał, ale na początku wyłapałam imię Simona. Była to zatem pieśń śmierci generała. Nie trwała długo, ale gdy łan opuścił ręce, zgromadzeni wydali z siebie wspólne głębokie westchnienie. łan odszedł, nie oglądając się, a żałobnicy ruszyli za nim bez słowa. Było 76. Opłakiwany przez wiatr Pogoda wciąż była okropna. Deszcz chwilami zmieniał się w deszcz ze śniegiem, więc Hugh namawiał nas, byśmy zostali przynajmniej przez parę dni, póki się nie wypogodzi. I tak moglibyśmy doczekać do świętego Michała - uśmiechnął się Jamie. -Nie, kuzynie, musimy jechać. Ruszyliśmy otuleni we wszystko, co posiadaliśmy. Droga do Lallybroch miała nam zająć ponad dwa dni, musieliśmy więc przenocować po drodze w opuszczonej chacie, umieściwszy konie w przyległej oborze. Nie było tam żadnych mebli ani torfu na kominek, brakowało też połowy dachu, ale kamienne ściany chroniły przed wiatrem. Brak mi psa - mruczał łan, zwijając się w kłębek pod peleryną i naciągając koc na pokrytą gęsią skórką głowę. Siedziałby ci na głowie? - spytał Jamie, obejmując mnie mocniej, gdy wiatr zawył głośno, grożąc, że zerwie resztki i tak już dziurawej strzechy. -Zanim zgoliłeś włosy, trzeba było pomyśleć, że to styczeń. Dobrze ci mówić - odrzekł łan, wyglądając niechętnie spod koca. -Masz ciocię Claire na rozgrzewkę.

No, ty też możesz znaleźć sobie żonę. Czy Roiło będzie wtedy spał z wami obojgiem? - spytał Janie. Mhmmm - zamruczał łan i i cały schował się pod kocem. Ja też drżałam, mimo ciepła Jamiego, peleryn nas obojga, trzech wełniapo wszystkim. - 280 nych halek i dwóch par pończoch. Bywałam już w życiu w wielu zimnych miejscach, ale w szkockim chłodzie jest coś wyjątkowo przenikliwego. Mimo tęsknoty za ciepłym ogniem i zapamiętaną przytulnością Lallybroch oczekiwałam jednak przybycia tam niemal z taką samą niepewnością jak łan. Ten zaś, im bardziej zagłębialiśmy się w góry, tym bardziej zachowywał się jak kot na gorącym dachu. Teraz też wiercił się i mruczał do siebie, rzucając się pod kocem w ciemnościach naszego schronienia. Po zejściu z okrętu w Edynburgu zastanawiałam się, czy nie powinniśmy powiadomić rodziny w Lallybroch o naszym przybyciu, ale gdy powiedziałam to głośno, Jamie roześmiał się. Myślisz, że istnieje choć cień szansy, że znajdziemy się w promieniu dziesięciu mil od Lallybroch niezauważeni? Bez obaw, Angliszko - zapewnił mnie. - Gdy tylko postawimy pierwszy krok w Highlands, wszyscy od Loch Lomond po Inverness będą wiedzieć, że Jamie Fraser wraca do domu ze swoją angielską czarownicą i na dodatek z Indianinem. Angielską czarownicą? - Nie wiedziałam, czy się roześmiać, czy obrazić. - Tak mnie nazywali? Gdy byliśmy w Lallybroch? Często nawet przy tobie, Angliszko. Nie znałaś wtedy gaelickiego na tyle, by to zrozumieć. To nie miało być obraźliwe, a nighean - dodał łagodniej. -I teraz tak tego nie będą rozumieć. Tylko że górale nazywają rzeczy po imieniu, tak jak je rozumieją. Trochę mnie to zaskoczyło. I zresztą nie mijają się tak bardzo z prawdą - dodał, uśmiechając się. Sugerujesz, że wyglądam jak czarownica? No, w tej chwili może nie. - Zmrużył oczy i przyjrzał mi się krytycznie. -Ale z samego rana... Nie miałam lusterka i nie pomyślałam, by je sobie kupić w Edynburgu. Miałam jednak grzebień, więc - układając się teraz do snu z głową pod brodą Jamiego - postanowiłam, że zatrzymam się kawałek przed Lallybroch i posłużę się nim, czy będzie padać, czy nie. Zresztą to nie miało znaczenia, czy przybędę, wyglądając jak królowa Anglii czy jak dmuchawiec. Najważniejszy był powrót lana do domu. Z drugiej strony... Nie byłam pewna, jak zostanę powitana. Między mną a Jenny Murray zostały niezałatwione sprawy - łagodnie mówiąc. Kiedyś byłyśmy przyjaciółkami. Miałam nadzieję, że znowu zdołamy nimi zostać. To ona jednak przede wszystkim zaaranżowała małżeństwo Jamiego z Laoghaire MacKenzie. Niewątpliwie kierując się jak najlepszymi - 281 intencjami; martwiła się o niego, samotnego i bez miejsca zaczepienia po powrocie z Anglii. Co więcej, sądziła, że nie żyję. Byłam ciekawa, co sobie pomyślała, gdy nagle pojawiłam się ponownie? Że porzuciłam Jamiego przed Culloden, a potem zmieniłam zdanie? Nie było czasu na wyjaśnienia i bliższe rozmowy - był natomiast ten bardzo nieprzyjemny moment, gdy w Lallybroch zjawiła się wezwana przez Jenny La-oghaire z córkami, zaskakując Jamiego i mnie. Na wspomnienie tego spotkania w piersi zabulgotał mi śmiech, choć wówczas bynajmniej nie było mi wesoło. Cóż, może teraz znajdziemy czas, by porozmawiać, gdy już Jenny i łan dojdą do siebie po szoku związanym z powrotem najmłodszego syna.

Drobne ruchy za moimi plecami uświadomiły mi, że choć konie oddychają spokojnie w zagrodzie, a łan chrapie z powodu zatkanego nosa, nie tylko ja nie śpię, zastanawiając się, co nas może czekać. Nie śpisz? - szepnęłam do Jamiego. Nie. - Znów się przemieścił, przytulając mnie mocniej do siebie. - Myślę o moim ostatnim powrocie do domu. Wypełniał mnie strach - i odrobina nadziei. Myślę, że chłopak teraz tak się właśnie czuje. A ty? - spytałam, przykrywając rękoma opasujące mnie ramię, wyczuwając solidne, długie końce przegubu i przedramienia, delikatnie dotykając zranionej prawej dłoni. Westchnął głęboko. Nie wiem. Ale wszystko będzie dobrze. Tym razem ty jesteś ze mną. **# W nocy wiatr ucichł, a dzień jakimś cudem wstał czysty i słoneczny. Zimno było co prawda okrutnie, ale nie padało. Uznałam to za dobry omen. Nikt się nie odzywał, gdy wspięliśmy się na ostatnią wysoką przełęcz na drodze do Lallybroch i zobaczyliśmy w dole dom. Poczułam ulgę w piersi i dopiero wtedy zdałam sobie sprawę, jak długo wstrzymywałam oddech. Nie zmieniło się. - Mój oddech utworzył białą chmurkę w zimnym powietrzu. Jest nowy dach na gołębniku - powiedział łan. - I zagroda dla owiec mamy jest większa. - Bardzo się starał, by zabrzmiało to beztrosko, ale nie potrafił ukryć niecierpliwości w głosie. Ścisnął kolanami konia i wysunął się nieco przed nas. Lekki wiatr unosił indycze pióra w jego włosach. Było wczesne popołudnie; panował spokój, bo poranne obowiązki zakoń- 282 czono, nie zaczęto zaś jeszcze wieczornego udoju i przygotowań do kolacji. Nie widziałam na dworze nikogo poza dużymi, kudłatymi krowami, przeżuwającymi siano na pobliskim pastwisku. Z kominów jednak unosił się dym, a rozległy dom z białymi framugami okien wyglądał jak zwykle gościnnie i spokojnie. Czy Bree i Roger naprawdę tu wrócą? - zastanowiłam się nagle. Wspomniała o tym, gdy kwestia ich odejścia została rozstrzygnięta i zaczęli planować. Stoi pusty - powiedziała, wpatrując się w szytą właśnie koszulę w stylu dwudziestego wieku. - Na sprzedaż. A w każdym razie był, gdy Roger odwiedził go kilka lat... temu? Uniosła głowę z cierpkim uśmiechem; właściwie nie sposób było normalnie rozmawiać o czasie. - Chciałabym chyba, żeby dzieci tam mieszkały. Najpierw jednak musimy zobaczyć, jak się wszystko ułoży. - Zerknęła na Mandy śpiącą w kołysce, z lekką sinizną wokół warg. Wszystko będzie dobrze - stwierdziłam z przekonaniem. - Na pewno wszystko będzie dobrze. Boże - modliłam się teraz w duchu - niech będą bezpieczni! łan zeskoczył z konia i niecierpliwie na nas czekał. Gdy zsiadaliśmy, on już zmierzał ku drzwiom. Nasze przybycie jednak zauważono i drzwi otwarły się szeroko, zanim ich dotknął. Jenny stała nieruchomo w wejściu; zamrugała, przechylając głowę coraz dalej do tyłu i mierząc wzrokiem długie, odziane w koźlą skórę ciało o wyrobionych mięśniach, z drobnymi bliznami - aż dotarła do głowy ze stojącym czubem włosów i piórami, twarzy ozdobionej tatuażem i z rozmysłem pozbawionej wyrazu - poza oczami, w których malowała się nadzieja i strach. Tego nie potrafił ukryć - Mohawk czy nie. Jenny zadrżały usta. Raz... dwa... a potem poddała się i zaczęła wydawać z siebie ciche, histeryczne dźwięki, które zmieniły się w szczery śmiech. Łapała powietrze, piała i śmiała tak, że aż zatoczyła się do domu i usiadła na ławce w holu, gdzie zgięła się wpół, obejmując w pasie ramionami, i śmiała się, aż nie była już w stanie wydać z siebie głosu i zabrakło jej tchu.

łan - wydusiła w końcu, potrząsając głową. - Och, Boże, łan. Mój mały chłopiec. łan wydawał się całkowicie zaskoczony. Spojrzał na Jamiego, który wzruszył ramionami, też powstrzymując drżenie warg, a potem znów na matkę. Z trudem łapała powietrze. W końcu wstała, podeszła do niego i objęła ra- 283 mionami, przyciskając zalaną łzami twarz do jego boku. Powoli, ostrożnie uniósł ramiona, objął ją i trzymał jak coś niezwykle kruchego i cennego. łan - powtórzyła. Zobaczyłam, jak jej drobne, napięte ramiona opadają nagle. - Och, łan, Bogu dzięki, że wróciłeś na czas. **# Była drobniejsza i szczuplejsza, niż zapamiętałam. We włosach, które wciąż pozostawały ciemne i żywe, widziałam nieco więcej siwych pasm. Natomiast głęboko niebieskie, kocie oczy były niezmienione, tak samo jak naturalny dla niej - i dla jej brata - instynkt przywódczy. Zostawcie konie - powiedziała, wycierając oczy brzegiem fartucha. -Powiem któremuś z chłopców, by się nimi zajął. Na pewno jesteście przemarznięci i głodni, więc zdejmijcie wierzchnie rzeczy i chodźcie do bawialni. - Zerknęła na mnie z ciekawością i czymś jeszcze, czego nie potrafiłam zidentyfikować - ale nie spojrzała mi w oczy ani nic nie powiedziała. Powtórzyła tylko „chodźcie", prowadząc nas do bawialni. Dom pachniał znajomo, ale dziwnie, spowity dymem z torfu i zapachem gotowania. Ktoś właśnie upiekł chleb, bo drożdżowy aromat przypłynął z kuchni do holu. W holu było niemal tak samo zimno jak na dworze; drzwi do wszystkich pokoi były szczelnie zamknięte, by zatrzymywać w środku ciepło z kominka. Gdy otworzyła drzwi do bawialni, odwracając się, by wciągnąć do środka najpierw lana, wypłynęła przez nie przyjemna fala ciepła. łanie - powiedziała tonem, jakiego nigdy przedtem u niej nie słyszałam. - łanie, przyjechali. Twój syn wrócił do domu. Starszy łan siedział w wielkim fotelu przy ogniu, z nogami okrytymi ciepłym pledem. Natychmiast wstał, nieco niepewnie z powodu drewnianej nogi, która zastępowała mu nogę straconą w bitwie, i dał kilka kroków w naszą stronę. łan! - Słyszałam szok w głosie Jamiego. - Boże, łanie! No tak - odrzekł łan cierpko. - Spokojnie, to wciąż ja. Nazywano to phtisis. Przynajmniej tak to nazywali lekarze. Po grecku oznaczało „wyniszczenie". Laicy używali brutalniejszej nazwy - „suchoty", a jej pochodzenie było aż nazbyt oczywiste. Choroba wysuszała ofiary, pożerała je żywcem. Wycieńczająca choroba, niszczycielska. Zjadała ciało i niszczyła życie, bez skrupułów. Widywałam ją często w Anglii w latach trzydzie- 284 stych i czterdziestych, i znacznie częściej teraz, w przeszłości. Nigdy jednak nie widziałam, by pożarła ciało na kościach kogoś, kogo kochałam. Serce mi zmiękło i rozpłynęło się w piersi. łan zawsze był chudy jak szczapa, nawet w czasach dobrobytu. Żylasty i twardy, z kośćmi widocznymi tuż pod skórą, tak samo jak u młodego lana. A teraz... Kaszlę, ale się nie złamię - zapewnił Jamiego i podszedłszy, objął go. Jamie uściskał go delikatnie, wzmacniając jednak uścisk, gdy stwierdził, że łan rzeczywiście się nie złamie i zamykając oczy, by powstrzymać łzy. Zacisnął ramiona, odruchowo usiłując przytrzymać lana na brzegu otchłani, wyraźnie otwierającej się u jego stóp. „Zliczyłbym wszystkie kości moje" - przyszedł mi do głowy cytat z Biblii. Rzeczywiście, dosłownie mogłabym to zrobić. Nawet przez płótno koszuli żebra rysowały się tak wyraźnie, że widziałam dokładnie miejsca, gdzie każde z nich łączyło się z wystającymi guzkami kręgów kręgosłupa.

Jak długo? - wyrzuciłam z siebie, odwracając się do Jenny, która przyglądała się mężczyznom oczyma lśniącymi od niewypłakanych łez. - Jak dawno to ma? Przełknęła. Od lat - powiedziała dość spokojnie. - Wrócił z Tolbooth z Edynburga z kaszlem i nigdy nie przestał kaszleć. Ale w ostatnim roku bardzo się pogorszyło. A zatem była to choroba chroniczna, to już coś. Forma ostra - zwana galopującymi suchotami - zabrałaby go w parę miesięcy. Zadała mi to samo pytanie co ja jej, ale w innym znaczeniu. Jak długo? - powiedziała tak cicho, że ledwo ją usłyszałam. Nie wiem - odrzekłam równie cicho. - Ale... niezbyt długo. Skinęła głową; wiedziała to od dłuższego czasu. Więc dobrze, że zdążyliście na czas - stwierdziła rzeczowo. Młody łan, od kiedy wszedł do pokoju, nie spuszczał oczu z ojca. Na twarzy wyraźnie malowało mu się przerażenie, ale trzymał się dzielnie. Tato - powiedział tak chrapliwie, że zabrzmiało to jak zduszone rzężenie. Odchrząknął potężnie i powtórzył: - Tato. Starszy łan spojrzał na syna, a jego twarz rozjaśniła się tak głęboką radością, że oznaki choroby i cierpienia niemal zniknęły. Och, łanie - powiedział, wyciągając ręce. - Mój chłopiec! - 285 **# Byliśmy w Highlands. U lana i Jenny. To zaś oznaczało, że o sprawach, które gdzie indziej być może pomijano by milczeniem na skutek skrępowania czy delikatności, tu mówiło się wprost. - Mogę umrzeć jutro albo dopiero za rok - powiedział otwarcie łan nad herbatą i chlebem z dżemem, pośpiesznie wyczarowanym, by zmęczeni podróżnicy wytrzymali do kolacji. Osobiście obstawiam, że jakieś trzy miesiące. Dwa do pięciu, jeśli ktoś chciałby się założyć. Choć nie wiem, jak odbiorę wygraną - zaśmiał się. Nagle przez trupią czaszkę dostrzegłam dawnego lana. Wśród dorosłych rozległ się pomruk, coś na kształt śmiechu. W bawialni zgromadziło się dużo ludzi, bo wydarzenie, które zaowocowało chlebem i dżemem, wyciągnęło wszystkich mieszkańców Lallybroch z ich pokoi i skrytek. Zbiegli na dół, tupiąc na schodach, by powitać marnotrawnego syna. O mało nie zwalili z nóg młodego lana i nie zdeptali, a on na skutek takich przejawów rodzinnego uczucia, w połączeniu z szokiem wywołanym wyglądem ojca, nie był w stanie wydusić z siebie słowa; uśmiechał się tylko, całkiem bezradny wobec tysiąca pytań i wykrzykników. Z tej burzy i naporu uratowała go w końcu Jenny, wyciągając za rękę i zdecydowanie wpychając do bawialni ze starszym łanem. Sama zaś wynurzyła się ponownie w holu, by z błyskiem w oku i zdecydowanym tonem uspokoić hałas, a następnie wprowadzić zgromadzonych do pokoju w jakimś porządku. Młody Jamie - najstarsze dziecko lana i Jenny, imiennik Jamiego - mieszkał w Lallybroch z żoną i dziećmi. Mieszkała tu też jego siostra Maggie z dwojgiem dzieci, bo jej mąż służył w wojsku. Młody Jamie był gdzieś na dworze, ale kobiety rozsiadły się wokół mnie. Dzieci obiegły młodego lana, gapiąc się na niego i zarzucając go pytaniami, przy czym zderzały się, popychały i przepychały, kłócąc się, kto o co zapytał i komu najpierw należy się odpowiedź. Dzieci nie zwróciły uwagi na słowa starszego lana. Wiedziały już, że dziadek umiera, i ten fakt nie budził takiego zainteresowania jak ich nowy, fascynujący wuj. Mała dziewczynka z ciasno splecionymi warkoczykami siedziała młodemu łanowi na kolanach, palcami

obrysowując jego tatuaż i od czasu do czasu wsadzając je sobie do buzi. łan uśmiechał się i odpowiadał niepewnie na pytania dociekliwych bratanków i siostrzeńców. - 286 Mogłaś napisać - powiedział Jamie do Jenny z wyrzutem w głosie. Napisałam - odrzekła dość ostro. - Rok temu, gdy zaczął tracić ciało i zrozumieliśmy, że to coś więcej niż tylko kaszel. Prosiłam wtedy, byś w miarę możliwości przysłał młodego lana. Ach... - Jamie był zakłopotany. - Musieliśmy widocznie opuścić Ridge, zanim list do nas dotarł. Ale czyż nie pisałem do ciebie z New Bern, w kwietniu, z wiadomością, że przyjeżdżamy? Jeśli pisałeś, to ja tego listu nie dostałam. Nic dziwnego, przy tej blokadzie z Ameryki dochodzi mniej niż połowa tego co dawniej. A skoro wyjechaliście w marcu, to macie za sobą długą podróż. Dłuższą, niż się spodziewaliśmy, owszem - potwierdził Jamie. - Po drodze zdarzyło się wiele rzeczy. Widzę. - Bez wahania ujęła jego prawą dłoń, z zainteresowaniem przyjrzała się bliźnie i blisko osadzonym palcom. Spojrzała na mnie, unosząc pytająco brew. Skinęłam głową. Był ranny pod Saratogą - wyjaśniłam, czując się nieco w defensywie. -Musiałam. Dobra robota. - Zgięła mu lekko palce. - Czy to cię boli, Jamie? Trochę, gdy jest zimno. Poza tym nie. Whisky! - wykrzyknęła, prostując się. - Siedzicie tu przemarznięci do kości, a ja nie pomyślałam... Robbie! Pobiegnij i przynieś tę specjalną butelkę z półki nad miedzianymi garnkami. - Tyczkowaty chłopak, kręcący się na granicy gromadki otaczającej młodego lana, rzucił babce niechętne spojrzenie, ale na widok wyrazu jej oczu natychmiast wybiegł. W pokoju było bardzo ciepło; w kominku płonął torf, a gromada łudzi rozmawiała, śmiała się i emanowała ciepłem. Ilekroć jednak spojrzałam na lana, serce ściskała mi obręcz lodu. Półleżał teraz w fotelu, wciąż uśmiechnięty, ale w opuszczonych kościstych ramionach i półprzymkniętych oczach widziałam wyczerpanie. Nawet uśmiech utrzymywał z wysiłkiem. Odwróciłam wzrok i dostrzegłam, że Jenny mi się przygląda. Uciekła spojrzeniem, ale zauważyłam w jej oczach namysł - i wątpliwość. Tak, będziemy musiały porozmawiać. *#* - 287 Tej pierwszej nocy spali w cieple, padłszy na łóżko ze zmęczenia, blisko siebie, otuleni Lallybroch. Jamie słyszał jednak wiatr, wyjący na granicy jawy. Wrócił w nocy - chłodny jęk pod okapem domu. W ciemności usiadł na łóżku, obejmując rękoma kolana i nasłuchując. Nadchodziła burza; w wyciu wiatru słyszał śnieg. Claire leżała obok, zwinięta we śnie, z włosami rozrzuconymi ciemną smugą na poduszce. Słuchał jej oddechu, dziękując Bogu i czując wyrzuty sumienia z powodu ogarniającego go na ten dźwięk spokoju. Przez cały wieczór słuchał kaszlu lana i położył się spać z zapamiętanym odgłosem jego ciężkiego oddechu. Był tak zmęczony, że zdołał odsunąć od siebie myśli o chorobie lana, powróciły jednak wraz z przebudzeniem, kładąc mu się ciężarem na piersi. Claire poruszyła się przez sen, odwracając na plecy, a jego ogarnęło pragnienie. Zawahał się pełen smutku z powodu lana, czując się winny z powodu tego, co łan już utracił, a on wciąż posiadał. Być może czuję się tak jak ty - szepnął do niej, tak cicho, żeby jej nie obudzić. Wtedy gdy przeszłaś przez kamienie. Jakby świat wciąż istniał, ale to nie jest twój świat.

Przysiągłby, że się nie obudziła, ale spod pościeli wysunęła się szukająca go dłoń. Ujął ją, Claire zaś westchnęła długo, pełna snu, i przyciągnęła go do siebie. Objęła go ramionami i przytuliła, moszcząc mu głowę na swoich piersiach. Ty jesteś moim światem - mruknęła, a potem jej oddech zmienił rytm. Poprowadziła go w bezpieczne miejsce. 77. Memorarae Jedli śniadanie w kuchni we dwóch, dwóch łanów; ojciec - bo przed świtem obudził go atak kaszlu, a potem zapadł w tak głęboki sen, że matka nie chciała go budzić, a syn - bo przez całą noc polował na wzgórzach z bratem i bratankami. W drodze powrotnej zatrzymali się w domu Kitty i młody Jamie postanowił zostać tam, by coś zjeść i trochę się przespać, łan był jednak niespokojny i chciał wrócić do domu, choć właściwie nie wiedział dlaczego. Może dlatego, pomyślał, przyglądając się, jak ojciec soli owsiankę, tak samo, jak się przyglądał przez piętnaście lat, zanim opuścił Szkocję. Nigdy 0 tym nie myślał, przez cały ten czas spędzony daleko, ale teraz, gdy znów to zobaczył, poczuł się, jakby nigdy nie wyjeżdżał, jakby każdy ranek w całym swoim życiu spędził tu, przy kuchennym stole, przyglądając się, jak ojciec je owsiankę. Nagle zapragnął zapamiętać tę chwilę, wiedzieć i czuć wszystko, co jest z nią związane, od gładkiego drewna pod łokciami po poplamiony granitowy blat i sposób, w jaki słońce pada przez podarte firanki, oświetlając mięsień w szczęce ojca, poruszający się, gdy gryzie kawałek kiełbasy. Starszy łan podniósł nagle wzrok, jak gdyby poczuł spojrzenie syna. Przejdziemy się po wrzosowisku? - spytał. - Chciałbym zobaczyć, czy jelenie mają już młode. Zaskoczyła go siła ojca. Pokonali kilka mil, rozmawiając o niczym 1 o wszystkim. Wiedział, że chodzi o to, by znów poczuli się z sobą swobodnie i mogli powiedzieć to, co musiało zostać powiedziane - ale czego się obawiał. W końcu zatrzymali się na wysokim wrzosowisku, skąd mogli zobaczyć wielkie, gładkie góry i kilka małych jezior, lśniących w bladym słońcu jak ryby. Znaleźli święte źródełko, maleńki stawek pod starym kamiennym krzyżem, i napili się wody, odmawiając modlitwę. Kawałek dalej usiedli, żeby odpocząć. W podobnym miejscu umarłem po raz pierwszy - powiedział ojciec niedbale, przesuwając mokrą ręką po spoconej twarzy. Wydawał się rumiany i zdrowy, choć bardzo chudy. To niepokoiło młodego lana - taki wygląd w połączeniu ze świadomością, że ojciec umiera. A kiedy to było? - spytał. We Francji. Wtedy, kiedy straciłem nogę. - Starszy łan spojrzał obojętnie na drewniany kikut. - W jednej chwili stałem, wymierzając z muszkietu, a w następnej leżałem na plecach. Nawet nie wiedziałem, że zostałem trafiony. Wydawałoby się, że trudno nie zauważyć, gdy cię trafia sześciofuntowa żelazna kula, co? Ojciec się zaśmiał, on więc też się uśmiechnął, choć niechętnie. Jasne. Ale przecież musiałeś wiedzieć, że coś się stało. Och, wiedziałem. Po chwili dotarło do mnie, że musiałem zostać trafiony. Ale nie czułem bólu. No, to dobrze. Wtedy zrozumiałem, że umieram, wiesz? - Ojciec patrzył na niego, ale - 289 mo, jak się przyglądał przez piętnaście lat, zanim opuścił Szkocję. Nigdy

0 tym nie myślał, przez cały ten czas spędzony daleko, ale teraz, gdy znów to zobaczył, poczuł się, jakby nigdy nie wyjeżdżał, jakby każdy ranek w całym swoim życiu spędził tu, przy kuchennym stole, przyglądając się, jak ojciec je owsiankę. Nagle zapragnął zapamiętać tę chwilę, wiedzieć i czuć wszystko, co jest z nią związane, od gładkiego drewna pod łokciami po poplamiony granitowy blat i sposób, w jaki słońce pada przez podarte firanki, oświetlając mięsień w szczęce ojca, poruszający się, gdy gryzie kawałek kiełbasy. Starszy łan podniósł nagle wzrok, jak gdyby poczuł spojrzenie syna. Przejdziemy się po wrzosowisku? - spytał. - Chciałbym zobaczyć, czy jelenie mają już młode. Zaskoczyła go siła ojca. Pokonali kilka mil, rozmawiając o niczym 1 o wszystkim. Wiedział, że chodzi o to, by znów poczuli się z sobą swobodnie i mogli powiedzieć to, co musiało zostać powiedziane - ale czego się obawiał. W końcu zatrzymali się na wysokim wrzosowisku, skąd mogli zobaczyć wielkie, gładkie góry i kilka małych jezior, lśniących w bladym słońcu jak ryby. Znaleźli święte źródełko, maleńki stawek pod starym kamiennym krzyżem, i napili się wody, odmawiając modlitwę. Kawałek dalej usiedli, żeby odpocząć. W podobnym miejscu umarłem po raz pierwszy - powiedział ojciec niedbale, przesuwając mokrą ręką po spoconej twarzy. Wydawał się rumiany i zdrowy, choć bardzo chudy. To niepokoiło młodego lana - taki wygląd w połączeniu ze świadomością, że ojciec umiera. A kiedy to było? - spytał. We Francji. Wtedy, kiedy straciłem nogę. - Starszy łan spojrzał obojętnie na drewniany kikut. - W jednej chwili stałem, wymierzając z muszkietu, a w następnej leżałem na plecach. Nawet nie wiedziałem, że zostałem trafiony. Wydawałoby się, że trudno nie zauważyć, gdy cię trafia sześciofuntowa żelazna kula, co? Ojciec się zaśmiał, on więc też się uśmiechnął, choć niechętnie. Jasne. Ale przecież musiałeś wiedzieć, że coś się stało. Och, wiedziałem. Po chwili dotarło do mnie, że musiałem zostać trafiony. Ale nie czułem bólu. No, to dobrze. Wtedy zrozumiałem, że umieram, wiesz? - Ojciec patrzył na niego, ale - 289 mo, jak się przyglądał przez piętnaście lat, zanim opuścił Szkocję. Nigdy 0 tym nie myślał, przez cały ten czas spędzony daleko, ale teraz, gdy znów to zobaczył, poczuł się, jakby nigdy nie wyjeżdżał, jakby każdy ranek w całym swoim życiu spędził tu, przy kuchennym stole, przyglądając się, jak ojciec je owsiankę. Nagle zapragnął zapamiętać tę chwilę, wiedzieć i czuć wszystko, co jest z nią związane, od gładkiego drewna pod łokciami po poplamiony granitowy blat i sposób, w jaki słońce pada przez podarte firanki, oświetlając mięsień w szczęce ojca, poruszający się, gdy gryzie kawałek kiełbasy. Starszy łan podniósł nagle wzrok, jak gdyby poczuł spojrzenie syna. Przejdziemy się po wrzosowisku? - spytał. - Chciałbym zobaczyć, czy jelenie mają już młode. Zaskoczyła go siła ojca. Pokonali kilka mil, rozmawiając o niczym 1 o wszystkim. Wiedział, że chodzi o to, by znów poczuli się z sobą swobodnie i mogli powiedzieć to, co musiało zostać powiedziane - ale czego się obawiał. W końcu zatrzymali się na wysokim wrzosowisku, skąd mogli zobaczyć wielkie, gładkie góry i kilka małych jezior, lśniących w bladym słońcu jak ryby. Znaleźli święte źródełko, maleńki

stawek pod starym kamiennym krzyżem, i napili się wody, odmawiając modlitwę. Kawałek dalej usiedli, żeby odpocząć. W podobnym miejscu umarłem po raz pierwszy - powiedział ojciec niedbale, przesuwając mokrą ręką po spoconej twarzy. Wydawał się rumiany i zdrowy, choć bardzo chudy. To niepokoiło młodego lana - taki wygląd w połączeniu ze świadomością, że ojciec umiera. A kiedy to było? - spytał. We Francji. Wtedy, kiedy straciłem nogę. - Starszy łan spojrzał obojętnie na drewniany kikut. - W jednej chwili stałem, wymierzając z muszkietu, a w następnej leżałem na plecach. Nawet nie wiedziałem, że zostałem trafiony. Wydawałoby się, że trudno nie zauważyć, gdy cię trafia sześciofuntowa żelazna kula, co? Ojciec się zaśmiał, on więc też się uśmiechnął, choć niechętnie. Jasne. Ale przecież musiałeś wiedzieć, że coś się stało. Och, wiedziałem. Po chwili dotarło do mnie, że musiałem zostać trafiony. Ale nie czułem bólu. No, to dobrze. Wtedy zrozumiałem, że umieram, wiesz? - Ojciec patrzył na niego, ale - 289 widział coś poza nim: dalekie pole bitewne. - Niezbyt mnie to jednak obchodziło. I nie byłem sam. - Skupił teraz wzrok na synu i uśmiechnął się lekko. Wyciągnął rękę i ujął dłoń lana jego składała się tylko ze skóry i kości, miała opuchnięte stawy, ale wciąż była tak samo szeroka jak dłoń syna. - łan - zaczął i przerwał, mrużąc oczy. - Wiesz, jakie to dziwne wymawiać czyjeś imię, kiedy jest ono także twoim imieniem? łan - powtórzył łagodniej - nie przejmuj się. Wtedy się nie bałem. Teraz też się nie boję. Ale ja się boję, pomyślał łan, nie mógł jednak powiedzieć tego na głos. Opowiedz mi o psie - powiedział ojciec, uśmiechając się. Więc opowiedział ojcu o Rollu. O bitwie morskiej, podczas której sądził, że Roiło utonął lub został zabity, i o tym, jak to się stało, że znaleźli się w Ti-conderodze i w strasznej bitwie pod Saratogą. I opowiedział mu - nie myśląc o tym, bo myślenie zdławiłoby mu słowa w gardle - o Emily. O Iseabail. I o Najszybszej Jaszczurce. Nigdy jeszcze nikomu o tym nie opowiadałem - powiedział, nagle zawstydzony. - O małym, znaczy się. Ojciec odetchnął głęboko. Wyglądał na szczęśliwego. Potem zakaszlał, wyciągnął chusteczkę i zakaszlał dalej, ale w końcu przestał, łan starał się nie patrzeć na chusteczkę - bał się, że zobaczy na niej krew. Powinieneś... - Starszy łan zachrypiał, odchrząknął i splunął w chusteczkę. Powinieneś powiedzieć matce. Ucieszy się, że masz syna, niezależnie od okoliczności. No, może to zrobię. Wcześnie jeszcze było na robaki, ale ptaki mieszkające na wrzosowisku latały wokół, dziobały tu i tam, śmigały koło ich głów i krzyczały, przestraszone. Przez chwilę wsłuchiwał się w te znane odgłosy. Tato. Muszę opowiedzieć ci o czymś złym. I tak, siedząc nad świętym źródełkiem, w spokoju wczesnowiosennego dnia, łan opowiedział, co się stało z Murdiną Bug. Ojciec słuchał poważnie, z uwagą, pochyliwszy głowę. Młody łan widział siwe pasma w jego włosach, a widok ten go i wzruszył, i - o dziwo - uspokoił. Przynajmniej przeżył dobrze życie, myślał. Ale może pani Bug też? Czy czułbym się gorzej, gdyby była młodą dziewczyną? Kto wie? Ale i tak nie było mu łatwo. Nieco lepiej jednak teraz, gdy się zwierzył ojcu.

Starszy łan kołysał się lekko, obejmując dłońmi kolano. To oczywiście nie była twoja wina - powiedział, rzucając synowi spojrzenie kątem oka. - Wiesz o tym w głębi serca? - 290 Nie - przyznał łan. - Ale staram się. Ojciec uśmiechnął się lekko, lecz zaraz znów spoważniał. Dasz sobie radę. Skoro żyłeś z tym już tak długo, w końcu dojdziesz do siebie. Ale ta sprawa starego Archa Buga... Jeśli to ten, którego znałem, musi być stary jak świat. Prawa ręka Malcolma Granta. To on. Cały czas myślę, że jest stary, że umrze - ale może umrzeć, a ja nie będę o tym wiedział. - Machnął ręką, sfrustrowany. - Nie chcę go zabić, ale jak mogę tego nie zrobić, jeśli zechce wyrządzić krzywdę Ra... no, jeśli się kiedyś ożenię... - Zaplątał się. Ojciec mu przerwał, kładąc rękę na ramieniu. Kim ona jest? - spytał z rozjaśnioną zainteresowaniem twarzą. Więc opowiedział o Rachel. Był nawet zdziwiony, że aż tyle jest do opowiadania, biorąc pod uwagę, że znali się zaledwie kilka tygodni, a pocałował ją tylko raz. Ojciec westchnął wzdychał teraz cały czas, bo tylko tak mógł wprowadzić do płuc dosyć powietrza - ale tym razem było to westchnienie szczęścia. Ach, łanie - powiedział z uczuciem - tak się cieszę. Nie potrafię powiedzieć, jak bardzo. Twoja matka i ja modliliśmy się od lat, żebyś znalazł dobrą kobietę, którą będziesz mógł kochać i z którą założysz rodzinę. Trochę za wcześnie mówić o rodzinie - zauważył młody łan - jeśli wziąć pod uwagę, że jest kwakierką i prawdopodobnie za mnie nie wyjdzie. I że ja jestem w Szkocji, a ona z Armią Kontynentalną w Ameryce, i że może zostać zabita albo zarazić się czymś... Mówił z całą powagą, więc poczuł się nieco dotknięty, gdy ojciec się roześmiał. Potem jednak starszy łan pochylił się i spoważniał. Nie musisz czekać, aż umrę. Jedź i odszukaj swoją dziewczynę. Nie mogę... Owszem, możesz. Młody Jamie ma Lallybroch, dziewczęta dobrze powychodziły za mąż, a Michael... - Uśmiechnął się na myśl o Michaelu. - Sądzę, że Michael da sobie radę. Mężczyzna potrzebuje żony, a dobra żona to największy dar Boga dla mężczyzny. Odejdę łatwiej, a bhailach, jeśli będę wiedzieć, że pod tym względem znalazłeś swoje miejsce. Może i tak - mruknął młody łan. - Ale jeszcze nie teraz. Jeszcze nie wy-jadę. - 291 Jamie przełknął ostatni łyk owsianki, odłożył łyżkę na bok i odetchnął głęboko. Jenny? Oczywiście, że jeszcze jest. - Sięgnęła po jego miseczkę, ale zauważyła wyraz jego twarzy i zmrużyła oczy. - Czy też potrzebujesz czegoś innego? Nie powiedziałbym właściwie, że potrzebuję, ale... - Spojrzał w górę, by nie patrzeć jej w oczy, i powierzył duszę Bogu. - Co wiesz o Laoghaire Mac-Kenzie? Zaryzykował i zerknął szybko na siostrę. Otworzyła szeroko błyszczące zainteresowaniem oczy. Aha, Laoghaire? - Usiadła i z namysłem postukiwała palcami o stół. Jak na jej wiek miała ładne ręce - zniszczone pracą, ale wciąż szczupłe i zręczne. - Nie wyszła za mąż powiedziała Jenny. - Lecz to wiesz, jak sądzę. Skinął głową. To co chcesz o niej wiedzieć? No... jak sobie radzi. I... I z kim dzieli łoże? Rzucił siostrze karcące spojrzenie.

Jesteś wulgarną kobietą, Janet Murray. Tak? No to uciekaj stąd, spytaj kota. - Niebieskie oczy, podobne do jego, zalśniły, a w policzku pojawił się dołek. Znał ten wyraz twarzy, więc poddał się. A wiesz? Nie - odpowiedziała natychmiast. Uniósł brew z niedowierzaniem. Och, naprawdę? Nie dam się nabrać. Pokręciła głową i starła złotą kroplę z brzegu słoika z miodem. Przysięgam na paznokcie u stóp świętego Fouthada. Ostatni raz to słyszał, kiedy miał dziesięć lat, więc mimo wszystko wybuchnął śmiechem. A zatem nie ma o czym mówić. Opadł na oparcie krzesła, udając obojętność. Parsknęła cicho, wstała i zaczęła energicznie sprzątać ze stołu. Przyglądał jej się zmrużonymi oczyma, niepewny, czy tylko chce się z nim podroczyć - a wtedy za chwilę się podda - czy też jest w tym coś więcej. Dlaczego chcesz wiedzieć? - spytała nagle, wpatrując się w brudne naczynia. Usiadł prosto. Nie powiedziałem, że chcę wiedzieć - zauważył. - Ale skoro o tym wspomniałaś każdy byłby ciekaw, prawda? Byłby - przytaknęła. Wyprostowała się i posłała mu długie, uważne spojrzenie, tak, że zaczął się zastanawiać, czy dobrze usłyszał. - Nie wiem -powiedziała w końcu. - To prawda. Usłyszałam to od niej tylko ten jeden raz, kiedy ci pisałam. Tak, ale właściwie dlaczego mi o tym pisałaś?, zastanowił się, ale nie powiedział tego głośno. Mhm - mruknął tylko. -1 chcesz, żebym uwierzył, że tak to zostawiłaś? *** Przypomniał sobie, jak stał w swoim dawnym pokoju w Lallybroch, tym, który zajmował, będąc chłopcem, w dzień swego ślubu z Laoghaire. Z tej okazji miał na sobie nową koszulę. Nie było pieniędzy na nic poza najbardziej podstawowymi rzeczami, a czasami nawet i na to nie starczało -ale Jenny wytrzasnęła skądś koszulę; podejrzewał, że poszły na nią jej dwie najlepsze halki. Pamiętał, jak się golił w odbiciu w misce, widząc, jak spod brzytwy wynurza się chuda, surowa, nieznajoma twarz, i myślał, że musi pamiętać, żeby się uśmiechnąć na widok Laoghaire. Nie chciał jej przestraszyć, a to, co widział w wodzie, wystarczyło, by przestraszyć jego samego. Nagle pomyślał, że będzie dzielić z nią łóżko. Zdecydowanie odsunął myśli o ciele Claire miał w tym praktykę - ale pomyślał, że minęły lata - tak, lata! W ciągu ostatnich piętnastu lat tylko dwa razy był z kobietą, a od ostatniego razu minęło pięć, sześć, może siedem lat... Przeżył chwilę paniki na myśl, że może jest już do tego niezdolny, i dotknął lekko członka przez kilt. Stwierdził jednak, że na samą myśl o pójściu do łóżka z kobietą już zaczął sztywnieć. Odetchnął głęboko, z ulgą. Jedno zmartwienie mniej. Na jakiś dźwięk od drzwi odwrócił głowę. Jenny stała w drzwiach z nieprzeniknionym wyrazem twarzy. Zakaszlał i opuścił dłoń. Nie musisz tego robić, Jamie - powiedziała cicho, patrząc mu w oczy. -Jeśli zmieniłeś zdanie, powiedz mi. - 293 Omal tego nie zrobił. Słyszał jednak dom; było w nim jakieś zamieszanie, celowe działania i szczęście, którego od tak dawna brakowało. Nie chodziło tylko o jego szczęście - nigdy nie chodziło tylko o to. Nie - rzucił. - Wszystko w porządku. - Uśmiechnął się do niej uspokajająco.

Gdy jednak zszedł na dół, by dołączyć do lana u stóp schodów, usłyszał deszcz bijący o szyby i nagle odniósł wrażenie, że tonie - niepożądane wspomnienie dnia pierwszego ślubu i tego, jak się podtrzymywali, on i Claire, oboje zakrwawieni, oboje przerażeni. W porządku? - spytał go łan, pochylając się, ściszając głos. Całkowicie - odrzekł i z zadowoleniem stwierdził, że głos mu nie drży. Jenny wysunęła głowę przez drzwi bawialni. Miała zaniepokojoną minę, ale odprężyła się na jego widok. Wszystko w porządku, mo nighean - zapewnił ją łan. - Trzymam go na wypadek, gdyby przyszło mu do głowy dać drapaka. - Ku zdziwieniu Jamiego łan rzeczywiście trzymał go za ramię. No to go wciągnij do środka - powiedziała oschle siostra. - Ksiądz już przybył. Wszedł razem z łanem i zajął miejsce u boku Laoghaire przed starym ojcem McCarthym. Spojrzała na niego przelotnie i odwróciła wzrok. Czy się bała? Jej dłoń w jego dłoni była chłodna, ale nie drżała. Lekko uścisnął jej palce, ona zaś uniosła głowę i spojrzała mu w twarz. Nie, nie widział lęku, ani blasku świec, ani światła gwiazd. W jej spojrzeniu była wdzięczność -i ufność. Ta ufność właśnie znalazła drogę do jego serca, stała się drobnym, delikatnym ciężarem, który go uspokoił i jakby na nowo zakorzenił go w tym miejscu. On też czuł wówczas wdzięczność. Odwrócił się teraz na dźwięk kroków i zobaczył przechodzącą przez hol Claire. Uśmiechnął się - świadomy, że robi to odruchowo - ona zaś podeszła, wzięła go za rękę i zajrzała do pokoju. Twój, prawda? Gdy byłeś mały, znaczy się. Tak, był mój. Jenny mi chyba tak powiedziała, gdy przyjechaliśmy tu po raz pierwszy. -Wydęła nieco wargi. Jenny i ona rozmawiały już z sobą, oczywiście, ale była w tym sztuczność; obie odzywały się ostrożnie, bojąc się, żeby nie powiedzieć czegoś niewłaściwego albo nie powiedzieć za wiele. Cóż, on też bał się, żeby nie powiedzieć za wiele, ale nie miał zamiaru postępować jak kobiety. - 294 Muszę pojechać zobaczyć się z Laoghaire - oznajmił bez wstępów. -Czy mnie zabijesz, jeśli to zrobię? Wyglądała na zaskoczoną. A potem, do diabła, na rozbawioną. Czy pytasz mnie o pozwolenie? Nie. - Czuł się niezręcznie i sztywno. - Tylko... no, uznałem, że powinienem ci powiedzieć, to wszystko. To bardzo miło z twojej strony. - Wciąż się uśmiechała, ale teraz z pewną czujnością. A czy mógłbyś mi powiedzieć, dlaczego chcesz się z nią zobaczyć? Nie powiedziałem, że chcę - odparł dość ostro. - Powiedziałem, że muszę. Czy byłoby bezczelnością z mojej strony pytanie, dlaczego musisz się z nią zobaczyć? - Jej oczy zrobiły się nieco większe i bardziej żółte niż zazwyczaj; obudził w niej drapieżnika. Nie zamierzał, ale zawahał się przez chwilę, nagle pragnąc uciec z własnego pomieszania w potężną awanturę. Nie mógł jednak tego zrobić z czystym sumieniem. Nie mógł też wyjaśnić wspomnienia twarzy Laoghaire w dzień ich ślubu, ufnego spojrzenia jej oczu i prześladującego go uczucia, że zawiódł tę ufność. Możesz mnie pytać o wszystko, Angliszko. I robisz to - dodał kąśliwie. Odpowiedziałbym, gdybym sądził, że jestem w stanie to sensownie wytłumaczyć. Parsknęła lekko, nie całkiem może lekceważąco, ale doskonale zrozumiał, co miała na myśli. Jeśli chćesz się dowiedzieć, z kim sypia, to zapewne są mniej bezpośrednie sposoby, by do tego dojść - powiedziała dość spokojnie, ale oczy jej pociemniały.

Nie obchodzi mnie, z kim sypia! Och, bardzo cię obchodzi - odparła natychmiast. Nieprawda! Łżesz, aż ci się ze łba kurzy! - Był bliski wybuchu, ale na te słowa parsknął śmiechem. W pierwszej chwili wydawała się zaskoczona, ale zaraz przyłączyła się do niego, parskając. Nos jej poróżowiał. Przestali po chwili, zawstydzeni wesołością w domu, który od dawna nie słyszał szczerego śmiechu - ale wciąż się do siebie uśmiechali. Chodź tu - powiedział cicho, wyciągając do niej rękę. Od razu ujęła ją ciepłą, silną dłonią, i podeszła, by go objąć. Jej włosy pachniały inaczej. Wciąż świeżo, zapachem żywej zieleni, ale inaczej. Jak Highlands. Może jak wrzos. Wiesz, że chcesz wiedzieć, kto to jest - powiedziała, ogrzewając i łasko- 295 cząc go oddechem przez materiał koszuli. - Chcesz, żebym ci powiedziała, dlaczego? Tak, chcę, i nie, nie chcę. - Objął ją mocniej. - Wiem właściwie dlaczego i jestem pewien, że ty, Jenny i wszystkie kobiety w promieniu pięćdziesięciu mil też sądzą, że wiedzą. Ale nie dlatego muszę się z nią zobaczyć. Odsunęła się lekko i odgarnęła włosy z twarzy, żeby na niego spojrzeć. Przyjrzała mu się z namysłem i skinęła głową. Cóż, pozdrów ją serdecznie ode mnie, dobrze? Och, ty mściwa istoto. Nigdy bym cię o to nie podejrzewał! Naprawdę? Uśmiechnął się do niej i delikatnie pogładził kciukiem policzek. Nie, nie jesteś mściwa. Nie żywisz długo urazy, Angliszko. Nigdy taka nie byłaś. Cóż, nie jestem Szkotką - zauważyła, wygładzając włosy. - Nie jest to więc dla mnie sprawa dumy narodowej, znaczy się. - Zanim zdążył odpowiedzieć, oparła mu dłoń o pierś i powiedziała całkiem serio: - Ona nigdy nie doprowadzała cię do śmiechu, prawda? Może uśmiechnąłem się parę razy - odrzekł poważnie. - Ale nie. No, to pamiętaj o tym - powiedziała, zakręciła spódnicami i odeszła. Uśmiechając się szeroko jak głupek, poszedł za nią. Gdy dotarł do schodów, zobaczył, że czeka na niego w połowie ich wysokości. Jeszcze jedno - powiedziała, grożąc mu palcem. Tak? Jeśli dowiesz się, z kim śpi, a nie powiesz mi, to naprawdę cię zabiję. *#* Balriggan było niewielkie, miało niewiele ponad dziesięć akrów, do tego dom i zabudowania. Było jednak ładne; duży dom z szarego kamienia stał w niecce wzgórza, u stóp którego lśnił mały loch. Podczas powstania Anglicy spalili pola i stodołę, ale pola się odrodziły, znacznie łatwiej niż ludzie, którzy je uprawiali. Przejechał powoli wzdłuż jeziora, myśląc, że popełnia błąd. Można było zostawić za sobą te rzeczy - miejsca, ludzi, wspomnienia - przynajmniej na jakiś czas. Jednakże miejsca trzymały mocno tym, co się w nich wydarzyło, więc powrót do miejsca, w którym się niegdyś mieszkało, oznaczał spotkanie twarzą w twarz z tym, co się tam robiło i kim się było. - 296 cząc go oddechem przez materiał koszuli. - Chcesz, żebym ci powiedziała, dlaczego? Tak, chcę, i nie, nie chcę. - Objął ją mocniej. - Wiem właściwie dlaczego i jestem pewien, że ty, Jenny i wszystkie kobiety w promieniu pięćdziesięciu mil też sądzą, że wiedzą. Ale nie dlatego muszę się z nią zobaczyć.

Odsunęła się lekko i odgarnęła włosy z twarzy, żeby na niego spojrzeć. Przyjrzała mu się z namysłem i skinęła głową. Cóż, pozdrów ją serdecznie ode mnie, dobrze? Och, ty mściwa istoto. Nigdy bym cię o to nie podejrzewał! Naprawdę? Uśmiechnął się do niej i delikatnie pogładził kciukiem policzek. Nie, nie jesteś mściwa. Nie żywisz długo urazy, Angliszko. Nigdy taka nie byłaś. Cóż, nie jestem Szkotką - zauważyła, wygładzając włosy. - Nie jest to więc dla mnie sprawa dumy narodowej, znaczy się. - Zanim zdążył odpowiedzieć, oparła mu dłoń o pierś i powiedziała całkiem serio: - Ona nigdy nie doprowadzała cię do śmiechu, prawda? Może uśmiechnąłem się parę razy - odrzekł poważnie. - Ale nie. No, to pamiętaj o tym - powiedziała, zakręciła spódnicami i odeszła. Uśmiechając się szeroko jak głupek, poszedł za nią. Gdy dotarł do schodów, zobaczył, że czeka na niego w połowie ich wysokości. Jeszcze jedno - powiedziała, grożąc mu palcem. Tak? Jeśli dowiesz się, z kim śpi, a nie powiesz mi, to naprawdę cię zabiję. *** Balriggan było niewielkie, miało niewiele ponad dziesięć akrów, do tego dom i zabudowania. Było jednak ładne; duży dom z szarego kamienia stał w niecce wzgórza, u stóp którego lśnił mały loch. Podczas powstania Anglicy spalili pola i stodołę, ale pola się odrodziły, znacznie łatwiej niż ludzie, którzy je uprawiali. Przejechał powoli wzdłuż jeziora, myśląc, że popełnia błąd. Można było zostawić za sobą te rzeczy - miejsca, ludzi, wspomnienia - przynajmniej na jakiś czas. Jednakże miejsca trzymały mocno tym, co się w nich wydarzyło, więc powrót do miejsca, w którym się niegdyś mieszkało, oznaczał spotkanie twarzą w twarz z tym, co się tam robiło i kim się było. - 296 Balriggan... To nie było złe miejsce. Kochał jezioro i odbijające się w nim niebo, rano czasami tak nieruchome, że można było wejść w odbitą tam chmurę, czując, jak wokół kłębi się wilgotna mgła i owija spokojem. A w letnie wieczory, gdy po otwarciu śluzy powierzchnia lśniła setkami nakładających się kręgów, ich rytm zakłócał czasem skaczący łosoś. Droga podprowadziła go bliżej, do kamiennej płycizny, gdzie pokazywał Marsali i Joan, jak podbierać ryby; wszyscy troje tak bardzo skupiali się na tym zajęciu, że nie zwracali uwagi na gryzące ich muchy, a potem wracali do domu mokrzy po pas, czerwoni od ukąszeń i palącego słońca. Dziewczynki podskakiwały i wisiały mu na ramionach, radosne w zachodzącym słońcu. Uśmiechnął się lekko - i zawrócił konia w górę wzgórza, ku domowi. Dom wyglądał ubogo, ale był zadbany - przyznał niechętnie. Za domem pasł się używany pod siodło muł, stary, lecz wyglądający zdrowo. Dobrze, przynajmniej Laoghaire nie marnuje jego pieniędzy na takie głupstwa jak czterokonny powóz. Położył dłoń na bramie i poczuł, jak coś go ściska w dołku. Dotyk drewna pod dłonią był niesamowicie znajomy; odruchowo uniósł nieco bramę w miejscu, gdzie zawsze szurała po ścieżce. To ściśnięcie powędrowało jak korkociąg wyżej, aż do gardła, bo przypomniał sobie ostatnie spotkanie z prawnikierri Laoghaire, Nedem Gowanem. „Więc czego chce ta cholerna baba?" - spytał doprowadzony do ostateczności. A Ned odpowiedział na to pogodnie: „Twojej głowy zatkniętej nad bramą jej domu". Parsknął teraz, przeszedł przez bramę, zamknął ją nieco mocniej, niż tego wymagała, i uniósł wzrok ku domowi. Zauważył ruch. Na ławce przed wejściem siedział jakiś mężczyzna i przyglądał mu się znad trzymanej na kolanach uprzęży, którą naprawiał.

Biedny chłopak, pomyślał. Cherlawy, z wąską twarzą, bielmem na oku i ustami otwartymi jakby ze zdziwienia. Jamie jednak powitał go uprzejmie, pytając, czy pani jest w domu. Chłopak - widziany z bliska nie był taki młody, na pewno miał trzydzieści parę lat - spojrzał ze zdziwieniem i obrócił głowę, by lepiej mu się przyjrzeć dobrym okiem. A ty kim jesteś? - spytał nieprzyjaznym tonem. Fraser z Broch Tuarach - odrzekł Jamie. Ostatecznie była to wizyta oficjalna. - Czy pani... - Zawahał się, nie wiedząc, jak nazwać Laoghaire. Siostra mu powiedziała, że mimo skandalu uparcie używała nazwiska Fraser. Uznał, że nie może protestować - ponieważ czuł się temu winien, a poza - 297 tym i tak przebywał w Ameryce - ale, do cholery, sam jej tak nie nazwie, nawet wobec służącego. - Zawołaj swoją panią, proszę - powiedział więc tylko. A czego od niej chcesz? - Oko zwęziło się podejrzliwie. Nie spodziewał się takiej przeszkody i w pierwszej chwili zamierzał ostro odpowiedzieć, ale się opanował. Mężczyzna najwyraźniej coś o nim wiedział, a dobrze, jeśli służący Laoghaire troszczy się o dobro swojej pani - nawet w tak prostacki sposób. Pragnę z nią porozmawiać, jeśli nie masz nic przeciwko temu - odrzekł uprzejmie. Czy mógłbyś się pofatygować i powiedzieć jej o moim przybyciu? Mężczyzna parsknął obraźliwie, ale wstał. Jamie za późno zobaczył, że ma mocno skrzywiony kręgosłup i jedną nogę krótszą. Nie miał jak przeprosić, nie pogarszając jeszcze sytuacji, skinął więc tylko głową i czekał, aż tamten dociągnie się do domu, myśląc równocześnie, że to typowe dla Laoghaire -trzymanie kulawego służącego tylko po to, by czuł się skrępowany. Natychmiast wzdrygnął się z irytacją, wstydząc się swoich myśli. Co w nim było takiego, że tak nieszczęsna kobieta jak Laoghaire MacKenzie wyciągała z niego wszystkie najgorsze cechy? Co prawda jego siostra też potrafiła to robić - pomyślał smętnie. Jednak Jenny budziła w nim zły humor lub prowokowała do nieprzemyślanych zdań, rozpalała w nim złość, aż płonął, a potem gasiła jednym słowem, jakby chlusnęła wodą. Pojedź się z nią zobaczyć - nalegała. No dobrze, jestem tu więc - powiedział wojowniczo. Widzę - usłyszał lekki, oschły głos. - Dlaczego? Odwrócił się i zobaczył Laoghaire, stojącą w drzwiach z miotłą w ręce i patrzącą na niego zimno. Zerwał z głowy kapelusz i ukłonił się jej. Dzień dobry. Mam nadzieję, że dobrze się masz. Na to wyglądało. Twarz miała lekko zarumienioną pod białą chustką, oczy świetliste, niebieskie. Przyjrzała mu się bez wyrazu, unosząc jedynie jasne brwi. Słyszałam, że przyjechałeś do domu. Czemu przybyłeś tutaj? Zobaczyć, jak ci się wiedzie. Brwi powędrowały jeszcze wyżej. Całkiem dobrze. Czego chcesz? Setki razy powtarzał to sobie w myśli, powinien był jednak wiedzieć, że to próżny wysiłek. Są rzeczy, które da się zaplanować, ale żadna z nich nie dotyczy kobiet. - 298 Przyjechałem cię przeprosić - powiedział wprost. - Już to zrobiłem, ale wtedy mnie postrzeliłaś. Czy tym razem zechcesz mnie wysłuchać? Brwi wróciły na swoje miejsce. Przeniosła wzrok z niego na trzymaną w dłoni miotłę, jak gdyby oceniając jej przydatność jako broni, potem znów na niego. Wzruszyła ramionami. Jak sobie życzysz. Chcesz wejść do środka? - Wskazała głową dom.

Jest piękny dzień. Może przejdziemy się po ogrodzie? - Nie chciał wchodzić do domu, pełnego wspomnień o łzach i milczeniu. Przyglądała mu się nieruchomo przez chwilę, potem skinęła głową i ruszyła ścieżką do ogrodu, nie oglądając się, czy za nią podąża. Zauważył jednak, że nie odstawiła miotły. Nie był pewien, czy powinno go to rozbawić czy obrazić. W milczeniu przecięli podwórze i weszli przez furtkę. Był to ogród kuchenny, urządzony dla pożytecznych roślin, ale kończył się niewielkim sadem; poza tym między groszkiem a cebulą kwitły kwiaty. Zawsze lubiła kwiaty, przypomniał sobie ze ściśniętym sercem. Założyła miotłę na ramię, jak żołnierz niosący strzelbę, i szła obok niego -nie śpiesząc się, ale i nie ułatwiając mu zadania. Odchrząknął. Powiedziałem, że przyjechałem cię przeprosić. Tak powiedziałeś. - Nie odwróciła się ku niemu, ale zatrzymała się i czubkiem stopy pchnęła pędy kartofli. Gdy się... pobraliśmy - usiłował przypomnieć sobie ostrożne przemówienie, które przygotował - nie powinienem był cię o to prosić. Moje serce było zimne. Nie miałem prawa ci go oferować, bo było martwe. Nozdrza rozszerzyły jej się przelotnie, ale nie uniosła głowy. Wpatrywała się tylko ze zmarszczonym czołem w pędy kartofli, jak gdyby podejrzewała, że jest na nich stonka. Wiedziałam o tym - odezwała się w końcu. - Miałam nadzieję... - Przerwała, zacisnęła wargi i przełknęła. - Miałam jednak nadzieję, że zdołam ci pomóc. Wszyscy widzieli, że potrzebujesz kobiety. Tyle że nie mnie - dokończyła gorzko. Dotknięty, powiedział pierwszą rzecz, jaka mu przyszła do głowy. A ja sądziłem, że to ty potrzebujesz mnie. Uniosła błyszczące oczy. Chryste, zaraz będzie płakać. Ale nie. Miałam dzieci do wykarmienia. - Jej głos był twardy i bez wyrazu. Miał wrażenie, że go spoliczkowała. To prawda. - Starał się zachować panowanie nad sobą. Przynajmniej - 299 była uczciwa. - Ale dzieci już dorosły. - Ponadto zapewnił posagi Marsali i Joan, ale za to pewnie nikt mu nie podziękuje. Więc to o to chodzi - powiedziała jeszcze zimniej. - Sądzisz, że teraz uda ci się wykręcić od płacenia mi, tak? Nie, nie o to chodzi, na litość boską! Ale - powiedziała, ignorując jego zaprzeczenie i obracając się, by stanąć z nim twarzą w twarz - to ci się nie uda. Ośmieszyłeś mnie przed całą parafią, Jamie Fraserze, wciągając mnie w grzeszne małżeństwo, a potem zdradzając mnie i śmiejąc się ze mnie za moimi plecami z tą swoją angielską kurwą! Wcale nie... A teraz wracasz z Ameryki, wystrojony jak jaki fanfaron - wydęła pogardliwie wargi, patrząc na jego najlepszą koszulę z żabotem, którą włożył, do cholery, żeby okazać jej szacunek! - popisując się bogactwem i odgrywając wielkiego pana, ze swoją starą dziwką, całą w satynach i jedwabiach, tak? No to ci powiem - ściągnęła miotłę z ramienia i z całej siły wbiła koniec kija w ziemię - że nigdy mnie nie rozumiałeś, a teraz sądzisz, że mnie tak przerazisz, że odczołgam się do nory jak zdychający pies i nie będę ci więcej zawracać głowy! Nic z tego, powtarzam, nic z tego! Wyszarpnął sakiewkę z kieszeni i cisnął nią w drzwi szopy na narzędzia. Odbiła się od nich z głuchym stukotem i spadła na ziemię. Zdążył jeszcze pożałować, że przywiózł jej kawałek złota, a nie monety, które by zabrzęczały - ale już ogarniała go wściekłość. Tak, tu przynajmniej masz rację! Nigdy nie rozumiałem, o co ci chodzi! Choć nie wiem jak się starałem, nie rozumiałem!

Ach, starałeś się, tak? - wrzasnęła, ignorując sakiewkę. - Nie starałeś się nawet przez chwilę, Jamie Fraserze! Co więcej - walczyła, by zachować kontrolę nad głosem - nigdy na mnie nawet nie spojrzałeś. Nigdy... nie, chyba raz spojrzałeś. Gdy miałam szesnaście lat. Głos jej zadrżał, zacisnęła usta i odwróciła wzrok, zaraz jednak wróciła spojrzeniem jasnym i bez łez. - Dostałeś zamiast mnie lanie. W Leoch. Pamiętasz? Przez chwilę nie pamiętał. Potem uspokoił się, oddychał tylko ciężko. Uniósł instynktownie dłoń do twarzy, by ukryć rodzący się mimo gniewu uśmiech. Och, tak. Tak, pamiętam. - Angus Mhor potraktował go dość ulgowo, ale i tak było to solidne lanie. Bolało go przez dłuższy czas. Pokiwała głową, nie spuszczając z niego wzroku. Na policzkach wykwitły jej rumieńce, ale odzyskała spokój. - 300 Sądziłam, że to zrobiłeś, bo mnie kochałeś. I wiesz, myślałam tak jeszcze długo po naszym ślubie. Ale myliłam się, prawda? Najwyraźniej na jego twarzy odmalowało się zdziwienie, bo parsknęła przez nos. Wiedział, że to oznacza irytację. Przynajmniej na tyle ją znał, by to wiedzieć. Żal ci mnie było - stwierdziła. - Wtedy tego nie widziałam. Żal ci mnie było już w Leoch, nie tylko wtedy, gdy mnie wziąłeś za żonę. Myślałam, że mnie kochasz - powtórzyła, cedząc słowa, jakby przemawiała do głupka. -Kiedy Dougal zmusił cię do poślubienia tej angielskiej kurwy, myślałam, że umrę. Ale sądziłam, że być może ty też czujesz, że umierasz. Tylko że wcale tak nie było, co? Ach... nie. - Czuł się głupio i niezręcznie. Nie dostrzegał wówczas jej uczuć. Widział tylko Claire. Ale najwyraźniej Laoghaire sądziła, że ją kocha, miała szesnaście lat. Musiała wiedzieć, że małżeństwo z Claire było wymuszone - i nie zdawała sobie sprawy, że on go pragnie. Oczywiście uznała, że ona i on są tragicznymi kochankami. Tylko że on nigdy więcej na nią nie spojrzał. Potarł twarz dłonią, czując ogarniającą go bezradność. Nigdy mi o tym nie mówiłaś - powiedział w końcu, opuszczając rękę. A co by to dało? I tyle. Wiedziała - musiała wiedzieć - jaka jest prawda, gdy się z nią żenił. Najwyraźniej jednak miała nadzieję... Nie znajdując niczego do powiedzenia, uciekł w nieistotne pytanie. A kim on był? Kto? - zmarszczyła brwi, nie rozumiejąc. Ten chłopak. Twój ojciec chciał cię ukarać za rozwiązłość, prawda? Z kim się zatem zabawiałaś, gdy dostałem za ciebie lanie? Nie przyszło mi do głowy spytać. Czerwone plamy na jej policzkach pogłębiły się. Nie, nie przyszło ci do głowy. Dzieliła ich bariera kolczastego milczenia. Wtedy nie pytał - nic go to nie obchodziło. Przepraszam - powiedział w końcu miękko. - Powiedz mi jednak, kto to był. - Wtedy nic go to nie obchodziło, ale teraz był ciekaw, choć był to tylko sposób, by nie myśleć o innych rzeczach - by ich nie mówić. Nie mieli za sobą takiej przeszłości, w jaką wierzyła, ale przeszłość wciąż leżała między nimi, tworząc słabą więź. Zacisnęła wargi i sądził już, że nie odpowie, przemogła się jednak. - 301 John Robert MacLeod. Zmarszczył brwi, przez chwilę nie pamiętając... ale zaraz nazwisko wskoczyło na swoje miejsce. Spojrzał na nią za zdumieniem. John Robert? Ten z Killiecrankie? Tak, on - rzuciła, zaciskając usta. Nie znał dobrze tego człowieka, ale reputacja Johna Roberta MacLeoda wśród młodych kobiet była częstym tematem rozmów zbrojnych ludzi w Le-och w tym krótkim czasie, który

tam spędził. Szczwany, przystojny, o szczupłej twarzy, najwyraźniej nie przejmował się faktem, że w domu w Killiecrankie miał żonę i dzieci. Jezu! - wyrwało mu się. - Miałaś szczęście, że zachowałaś dziewictwo! Od gorsetu po chustkę na głowie oblał ją brzydki, ciemny rumieniec. Jamiemu opadła szczęka. Laoghaire MacKenzie! Nie byłaś chyba tak rozpustna i głupia, żeby oddać mu dziewictwo?! Nie wiedziałam, że jest żonaty! - krzyknęła, tupiąc. - I to było już po twoim małżeństwie z Angielką. Zwróciłam się do niego o pociechę. Och, i niewątpliwie ci ją zapewnił! Zamknij się! - wrzasnęła, złapała kamienny dzbanek do podlewania z ławki przy szopie i cisnęła w niego. Tego się nie spodziewał - Claire często rzucała w niego przedmiotami, ale Laoghaire nigdy wcześniej tego nie robiła - i o mało co nie oberwał w głowę; uchylił się, a dzbanek trafił go w ramię. Za dzbankiem poleciały kolejne przedmioty z ławki, niezrozumiałe słowa i zdecydowanie niekobiece przekleństwa, przerywane ostrym piskiem, jak pisk pary z czajnika. Walnęła w niego garnkiem z maślanką, niecelnie, ale maślanka zmoczyła go od piersi po kolana. Niemal się śmiał - z zaskoczenia - ona jednak nagle złapała wiszącą na ścianie szopy motykę i rzuciła się na niego. Poważnie zaniepokojony, uchylił się i złapał ją za przegub, wykręcając tak, że upuściła ciężkie narzędzie. Wrzasnęła jak ban-sidhe i drugą ręką uderzyła go w twarz, niemal oślepiając paznokciami. Złapał więc także i ten przegub i przycisnął ją do ściany szopy, a ona kopała go po kostkach, wyrywała się i wiła jak wąż. Przepraszam! - krzyczał jej do ucha, by go usłyszała mimo hałasu. -Przepraszam! Słyszysz - przepraszam! - Wrzeszczała tak, że nie słyszał niczego za plecami, dlatego też potężne uderzenie za uchem spadło na niego niespodziewanie; zobaczył nagle wszystkie gwiazdy i zatoczył się. Padając, nie puścił jednak jej rąk, tylko pociągnął ją za sobą. Padła na niego, objął ją - 302 więc mocno, by nie mogła go ponownie podrapać, i zamrugał, by pozbyć się łez, które napłynęły mu do oczu. Puść ją, Maclfrinn! - Motyka zaryła w ziemię tuż koło jego głowy. Rzucił się w bok, wciąż trzymając mocno Laoghaire, i potoczył się przez grządki. Dyszenie, nierówne kroki - i motyka znów opadła, tym razem wbijając w ziemię jego rękaw i przecinając ciało na ramieniu. Uwolnił się, nie zwracając uwagi na drący się materiał, odtoczył się od Laoghaire i skoczył na równe nogi, natychmiast rzucając się na pokręconą postać służącego, który właśnie kolejny raz unosił nad głowę motykę, z twarzą czerwoną z wysiłku. Uderzył go w twarz z byka, przewracając, i waląc pięścią w żołądek, jeszcze zanim obaj upadli na ziemię. Siadł na służącym i dalej okładał go pięściami, znajdując w tym pewną ulgę. Mężczyzna stękał, szlochał i bulgotał; Jamie wyprostował nogę, by kopnąć drania w jaja i w ten sposób zakończyć sprawę, gdy niejasno uświadomił sobie, że Laoghaire krzyczy i wali go w głowę. Zostaw go! - krzyczała, płacząc i szarpiąc go. - Zostaw go, zostaw go, na miłość boską, nie rób mu krzywdy! Przestał więc, nagle czując się jak głupiec. Bije pokręconego kalekę, który tylko chciał bronić swojej pani przed oczywistym atakiem, szarpie się z kobietą jak jakiś ulicznik, Chryste, co się z nim dzieje? Zsunął się, stłumił impuls, żeby przeprosić, i niezręcznie wstał, zamierzając przynajmniej pomóc tamtemu się podnieść. Zanim jednak zdążył to zrobić, Laoghaire padła przy mężczyźnie na kolana, płacząc i chwytając go za ramiona; w końcu udało jej się podnieść go do pozycji siedzącej. Przycisnęła

do piersi jego wąską głowę, nie zwracając uwagi na krew cieknącą z rozbitego nosa, pieszcząc go i głaszcząc, mrucząc jego imię. Najwyraźniej nazywał się Joey. Jamie stał, chwiejąc się z lekka, i wpatrywał się w tę scenę. Krew kapała mu z palców, a ramię paliło w miejscu, w którym przecięła je motyka. Poczuł, że coś go kłuje w oczy; otarłszy czoło, stwierdził, że także i ono krwawi. Skrzywił się z obrzydzeniem - najwyraźniej, uderzając Joeya głową, nadział się na jego zęby. Sięgnął po chusteczkę, by obetrzeć krew. Choć czuł się nieco zamroczony, scena rozgrywająca się przed jego oczami budziła coraz mniej wątpliwości. Dobra pani mogłaby chcieć pocieszyć rannego służącego, ale nigdy jeszcze nie słyszał, by kobieta mówiła wtedy mo chridhe. Nie mówiąc już o namiętnych pocałunkach w usta, podczas których krew i smarki rozmazały się także i po jej twarzy. - 303 Mhmmm... - mruknął. Laoghaire obróciła ku niemu zakrwawioną, zapłakaną twarz. Nigdy nie wyglądała piękniej. On? - spytał z niedowierzaniem, wskazując głową Joeya. - Czemu, na litość boską? Laoghaire patrzyła na niego zmrużonymi oczyma, jak kot, który szykuje się do skoku. Przyglądała mu się przez chwilę, a potem powoli wyprostowała plecy i raz jeszcze przytuliła do piersi głowę Joeya. Bo mnie potrzebuje - powiedziała spokojnie. - A ty, ty bydlaku, nigdy mnie nie potrzebowałeś. *** Zostawił konia, by się pasł na brzegu jeziora, zdjął ubranie i wszedł w wodę. Niebo się zachmurzyło i jezioro wypełniło się chmurami. Kamieniste dno obniżało się. Pozwolił jezioru, by go unosiło; nogi ciągnęły się za nim, skaleczenia drętwiały w chłodnej wodzie. Zanurzył w niej twarz, zamknąwszy oczy, by obmyć skaleczenie na czole, i poczuł, jak bąbelki oddechu łaskoczą go w ramiona. Podniósł głowę i zaczął płynąć, powoli, nie myśląc o niczym. Obrócił się na plecy i leżał wśród chmur, z włosami pływającymi wokół głowy jak wodorosty, i patrzył w niebo. Na powierzchni wody zarysowały się drobne kręgi od kropli deszczu. Deszcz gęstniał, ale padał spokojnie; nie czuł uderzających kropli, tylko jezioro i jego chmury omywające mu twarz i ciało, spłukujące krew i zdenerwowanie. Czy kiedykolwiek powrócę? - zastanawiał się. Woda wlała mu się do uszu, jego zaś wypełniła spokojna świadomość, że w gruncie rzeczy nigdy nie odszedł. W końcu odwrócił się i popłynął do brzegu. Wciąż padało, teraz mocniej, a krople uderzały mu o nagie ramiona, zachodzące słońce rzucało jednak promienie spod chmur, oświetlając delikatnym blaskiem Balriggan i wzgórze. Poczuł dno, stanął więc i stał tak przez chwilę po pas w wodzie, patrząc. Nie - powiedział cicho, czując, jak wyrzuty sumienia zmieniają się w żal, a potem, nareszcie, w rozgrzeszającą rezygnację. - Masz rację. Nigdy cię nie potrzebowałem. Tak mi przykro. Wyszedł z wody, gwizdnął na konia, narzucił na ramiona mokry pled i ruszył do Lallybroch. - 304 Wif 79- Jaskinia Pożyteczne zioła - napisałam i jak zwykle przerwałam, by się zastanowić. Pisanie gęsim piórem narzucało i większe zastanowienie, i większą oszczędność niż pisanie długopisem czy na maszynie. Niemniej jednak - myślałam - lepiej zrobić listę, a potem notować uwagi o każdym zielu, w miarę jak mi będą przychodzić do głowy; następnie przepisać na czysto, gdy już będę pewna, że niczego nie pominęłam.

Lawenda, mięta pieprzowa, żywokost, napisałam bez wahania. Nagietek, złocień, naparstnica, tawuła. Potem wróciłam i dodałam przy naparstnicy gwiazdkę, by pamiętać o dopisaniu poważnych ostrzeżeń przed jej stosowaniem, ponieważ wszystkie części rośliny były wysoce trujące i można je było stosować tylko w bardzo małych dawkach. Pokręciłam piórem, przygryzając wargę. Nie mogłam się zdecydować, czy w ogóle powinnam wspominać 0 naparstnicy, zważywszy na to, że miał to być pożyteczny poradnik dla zwykłych ludzi, a nie dla medyków mających doświadczenie w stosowaniu różnych medykamentów. Bo właściwie nikomu nie należy podawać naparstnicy, chyba że przygotuje ją specjalista... Lepiej nie. Wykreśliłam naparstnicę, ale.zaraz zmieniłam decyzję. Może lepiej o niej napisać, zamieszczając rysunek, ale również poważne ostrzeżenie, że wolno ją stosować wyłącznie lekarzowi - żeby nikomu nie przyszło do głowy samemu i na zawsze wyleczyć wuja z puchliny... Na podłogę przede mną padł cień. Podniosłam wzrok - stał tam Jamie z bardzo szczególnym wyrazem twarzy. Co takiego? - spytałam, zaskoczona. - Czy coś się stało? Nie - odrzekł, wszedł do gabinetu, pochylił się, oparł dłonie na stole 1 zbliżył twarz do mojej. - Czy miałaś kiedyś choć cień wątpliwości, czy cię potrzebuję? - spytał. Znalezienie odpowiedzi zajęło mi mniej więcej pół sekundy. Nie - odrzekłam natychmiast. - O ile mi wiadomo, potrzebowałeś mnie bardzo w tej samej chwili, w której cię pierwszy raz zobaczyłam. I nie mam żadnego powodu myśleć, że od tamtej pory stałeś się bardziej samowystarczalny. Co, na litość, stało się z twoim czołem? To wygląda na zęby... - Pochylił się jeszcze niżej i pocałował mnie, zanim zdążyłam skończyć zdanie. Dziękuję - powiedział gorąco, wyprostował się, okręcił i wyszedł, najwyraźniej niezwykle szczęśliwy. - 305 Co się stało wujkowi Jamiemu? - spytał łan, pojawiając się tuż po nim. Obejrzał się na otwarte drzwi do holu, z którego dobiegało nas głośne, pozbawione melodii buczenie, jak złapanego w pułapkę trzmiela. - Jest pijany? Nie wydaje mi się - powiedziałam, pełna wątpliwości, oblizując wargi. -Nie smakował alkoholem. No cóż. - łan wzruszył ramionami, lekceważąc ekscentryczne zachowanie wuja. Byłem właśnie aż za Brodh Mordha i pan MacAllister powiedział mi, że matka jego żony zachorowała w nocy, i jeśli to nie kłopot, to czy nie zgodziłabyś się przyjść? Żaden kłopot - zapewniłam go, wstając pośpiesznie. - Wezmę tylko torbę. Choć była wiosna, zimna, zdradliwa pora, dzierżawcy i sąsiedzi wydawali się zaskakująco zdrowi. Z pewną ostrożnością podjęłam leczenie, nieśmiało oferując rady i lekarstwa tam, gdzie mogły zostać przyjęte. Ostatecznie nie byłam już panią Lallybroch i wiele osób, które mnie dawniej znały, już nie żyło. Ci, którzy żyli, na ogół witali mnie z zadowoleniem, ale w ich oczach widziałam pewną nieufność, której dawniej tam nie było. Smuciło mnie to, ale rozumiałam ich aż za dobrze. Opuściłam Lallybroch, opuściłam Jamiego. Opuściłam ich. I choć udawali, że wierzą w przedstawioną przez Jamiego wersję, że uważałam go za zmarłego i uciekłam do Francji, siłą rzeczy czuli, że zdradziłam ich, odchodząc. Ja też czułam, że ich zdradziłam. Swoboda, która niegdyś między nami panowała, znikła, nie chodziłam więc w odwiedziny jak dawniej. Czekałam na wezwanie. Tymczasem, gdy musiałam wyjść z domu, wędrowałam sama lub z Jamiem - który też od czasu do czasu musiał się przespacerować. Pewnego dnia, gdy było wietrznie, ale ładnie, poszliśmy dalej niż zwykle; zaproponował, że jeśli chcę, pokaże mi swoją jaskinię.

Chcę, bardzo - powiedziałam. Osłoniłam oczy dłonią i spojrzałam w górę stromego zbocza. - Jest tam na górze? Tak. Nie widzisz jej? Potrząsnęłam głową. Poza punktem charakterystycznym - wielkim białym kamieniem, który ludzie nazywali Spadającym Antałkiem, mogło to być - 306 J dowolne wzgórze w Highlands, porośnięte kolcolistem, żarnowcem i wrzosem, spod których gdzieniegdzie wybijały się skały. No to chodź - powiedział Jamie i postawiwszy stopę na niewidocznym stopniu, uśmiechnął się i wyciągnął do mnie rękę. Wspinaczka była ciężka. Gdy w końcu odsunął zasłonę z kolcolistu i pokazał mi wąskie wejście do jaskini, dyszałam i spływałam potem. **# Chcę wejść do środka. Nie, nie chcesz - zapewnił ją. - Tam jest zimno i brudno. Rzuciła mu dziwne spojrzenie i półuśmiech. Nigdy bym nie zgadła. I tak chcę wejść. Nie było sensu się z nią kłócić. Wzruszył ramionami i zdjął kurtkę, by się nie zabrudziła; powiesił ją na młodej jarzębinie, która wyrosła koło wejścia. Położył ręce na kamieniach po obu stronach otworu, ale przeżył chwilę niepewności; czy zawsze tak łapał te kamienie, czy nie? Chryste, jakie to ma znaczenie? - skarcił się i trzymając się mocno skały, dał krok w przód i wsunął się do środka. Było tak zimno, jak się spodziewał. Przynajmniej nie wiał tu wiatr - nie było to gryzące zimno, ale wilgotny chłód, który przenikał przez skórę i szarpał kości. Odwrócił się i wyciągnął ręce; pochyliła się ku niemu, starała się zejść, ale poślizgnęła się i mało nie upadła, lecz wylądowała w jego ramionach z rozwianymi spódnicami i rozsypanymi włosami. Roześmiał się i okręcił ją, by mogła się rozejrzeć, ale wciąż opasywał ją ramionami. Nie chciał odsunąć się od jej ciepła; trzymał ją jak tarczę przed zimnymi wspomnieniami. Stała nieruchomo, opierając się plecami o jego pierś, poruszając tylko głową, gdy rozglądała się po jaskini. Miała długość zaledwie ośmiu stóp, ale odległy koniec spowijał cień. Uniosła brodę, przyglądając się czarnym plamom pokrywającym skałę po jednej stronie wejścia. Tu rozpalałem ognisko - gdy się na to ważyłem. - Jego głos brzmiał dziwnie, jakby stłumiony, odchrząknął więc. A gdzie miałeś łóżko? Tutaj, przy twojej lewej stopie. Czy spałeś z głową w tę stronę? - Tupnęła lekko w żwirową podłogę. Tak, jeśli noc była czysta, bo wtedy widziałem gwiazdy. Jeśli padało, - 307 odwracałem się w drugą stronę. - Usłyszała uśmiech w jego głosie i dotknęła mu dłonią uda, ściskając lekko. Miałam nadzieję - powiedziała nieco zduszonym głosem - gdy dowiedzieliśmy się o Dunbonnecie i jaskini... Myślałam o tobie, samym - i miałam nadzieję, że w nocy możesz widzieć gwiazdy. Mogłem - szepnął i pochylił głowę, dotykając wargami jej włosów. Szal, którym przykrywała głowę, zsunął się, a jej włosy pachniały cytryną i czymś, co nazywała kocimiętką. Mruknęła coś cicho i przykryła ramionami jego ręce, grzejąc go przez koszulę.

Czuję, jakbym ją już wcześniej widziała - powiedziała z pewnym zdziwieniem w głosie - choć zapewne wszystkie jaskinie są do siebie podobne, chyba że mają zwisające z sufitu stalaktyty albo mamuty narysowane na ścianach. Nigdy nie miałem talentu do dekoracji - powiedział, a ona znów mruknęła, rozbawiona. - Jeśli zaś chodzi o to, czy tu byłaś... spędziłaś tu ze mną wiele nocy, Angliszko. Ty i mała, obie. - Choć wtedy nie wiedziałem, że to dziewczyna - dodał w myśli, wspominając ze ściśniętym sercem, jak siadywał na płaskim kamieniu przy wejściu, czasami wyobrażająć sobie ciepłe ciałko córeczki w ramionach, a czasami synka, który siedzi mu na kolanach, a on pokazuje mu gwiazdy, służące do nawigacji w podróży, wyjaśnia tajniki polowania i uczy modlitwy, odmawianej, gdy zabija się dla pożywienia. Ale o tym opowiadał potem Briannie - i Jemowi. Ta wiedza nie zginie. Czy jednak na coś się przyda? - zastanowił się nagle. Czy ludzie wciąż polują? - spytał. - W twoich czasach? Och tak - zapewniła. - Każdej jesieni mieliśmy w szpitalu zatrzęsienie myśliwych. Głównie idiotów, którzy się upili i postrzelili nawzajem przez pomyłkę, choć raz miałam dżentelmena stratowanego przez jelenia, którego, jak sądził, zastrzelił. Roześmiał się, i zaszokowany, i uspokojony. Pomysł, żeby polować po pijaku... choć widział głupców, którzy to robili. Ale ludzie wciąż polują. Jem będzie polować. Jestem pewien, że Roger Mac nie pozwoli Jemowi pić za dużo przed polowaniem powiedział. - Nawet jeśli inni chłopcy będą. Pokiwała na boki głową, tak jak to robiła zawsze, gdy nie była pewna, czy mu o czymś powiedzieć. Zacisnął lekko objęcia. Co jest? - 308 Właśnie sobie wyobrażałam gromadę drugoklasistów wychylających szklaneczkę whisky przed wyruszeniem w deszczu ze szkoły do domu -parsknęła lekko. - Dzieci nie piją alkoholu - wcale. A w każdym razie nie powinny, a jeśli się im pozwala, jest to uważane za skandaliczne zaniedbanie ze strony rodziców. Naprawdę? - To mu się wydało dziwne; od kiedy pamiętał, dostawał do posiłku piwo. I zawsze łyk whisky, gdy był przeziębiony, albo jeśli zziąbł, albo bolało go ucho, albo... Rzeczywiście jednak Brianna zawsze kazała Je-mowi pić mleko, nawet gdy już wyrósł ze smoczka. Zaskoczył go hurgot kamieni na zboczu poniżej. Puścił Claire i podszedł do wyjścia. Wątpił, by czekało ich coś niebezpiecznego, ale gestem kazał jej zostać. Sam dźwignął się na zewnątrz, sięgając po kurtkę i nóż w kieszeni, jeszcze zanim spojrzał, kto przyszedł. Kawałek niżej, przy wielkiej skale, gdzie Fergus stracił rękę, stała kobieta - wysoka postać w pelerynie i szalu. Patrzyła w górę; zobaczyła, jak wychodzi z jaskini, i pomachała do niego. Rozejrzał się dla upewnienia, że jest sama, po czym na pół zszedł, na pół ześlizgnął się po zboczu na ścieżkę. Feasgar math - powitał ją, wkładając kurtkę. Była dość młoda, miała najwyżej dwadzieścia parę lat, ale jej nie znał. A raczej tak mu się wydawało, póki się nie odezwała. Ciamar a tha thu, mo athair - powiedziała oficjalnie. - Jak się masz, ojcze. Zamrugał, zaskoczony, ale pochylił się i przyjrzał jej się. Joanie? <- powiedział niedowierzająco. - Mała Joanie? Przez jej długą, dość poważną twarz przemknął uśmiech. Poznajesz mnie więc? Tak, teraz tak, gdy cię widzę... - Wyciągnął rękę, chcąc ją objąć, ale odsunęła się lekko, sztywno, opuścił więc ramię, chrząkając, by pokryć zmieszanie. - Minęło trochę czasu, dziewczyno. Wyrosłaś - dodał niezręcznie.

Dzieci na ogół rosną - powiedziała chłodno. - Czy to twoja żona jest z tobą? Pierwsza żona, znaczy się. Tak, to ona - odpowiedział. Zaskoczenie jej pojawieniem się ustępowało teraz czujności. Rzucił jej uważne spojrzenie, szukając broni, ale nie mógł nic zobaczyć; owinęła się ciasno szalem przed wiatrem. Może ją zawołasz - zaproponowała Joan. - Chciałabym ją poznać. W to akurat raczej wątpił, wydawała się jednak spokojna i nie mógł jej przecież odmówić poznania z Claire, jeśli sobie tego życzyła. Claire na pewno patrzy, odwrócił się więc ku jaskini i pomachał, wskazując, by zeszła. - 309 Skąd się tu wzięłaś, dziewczyno? - spytał, odwracając się na powrót ku Joan. Stąd do Bałriggan było dobrych osiem mil, a w pobliżu jaskini nie było niczego, co by mogło kogoś przyciągnąć. Szłam do Lallybroch, by się z tobą spotkać - nie było mnie w domu, gdy przyjechałeś w odwiedziny - dodała z krótkim błyskiem czegoś, co mogło być rozbawieniem - zobaczyłam jednak ciebie z... żoną... więc poszłam za wami. Myśl, że chciała się z nim zobaczyć, ogrzała mu serce. Pozostał jednak ostrożny. Minęło dwanaście lat; gdy odjeżdżał, była dzieckiem. Cały ten czas spędziła z Laoghaire, niewątpliwie nie słysząc o nim dobrego słowa. Przyjrzał się uważnie jej twarzy, widząc jedynie słabe wspomnienie zapamiętanych dziecięcych rysów. Nie była piękna, ani nawet ładna, ale cechowała ją pewna atrakcyjna godność. Patrzyła mu prosto w oczy, najwyraźniej nie dbając o to, co myśli o jej wyglądzie. Po Laoghaire odziedziczyła oczy i nos, ale niewiele więcej; była wysoka, ciemna, koścista, o ciężkich brwiach, długiej, chudej twarzy i ustach, które chyba nieczęsto się uśmiechały. Usłyszał Claire schodzącą po zboczu i odwrócił się, by jej pomóc, choć na wszelki wypadek nie spuszczał wzroku z Joanie. Nie bój się - powiedziała Joan spokojnie. - Nie zamierzam jej zabić. Ach tak? To dobrze. - Skonsternowany, usiłował sobie przypomnieć, czy była w domu, gdy Laoghaire do niego strzeliła. Chyba nie, choć nie był wówczas w stanie tego zauważyć. Niewątpliwie jednak o tym wiedziała. Claire ujęła go za rękę i zeskoczyła na ścieżkę; nie zatrzymała się, by się doprowadzić do porządku, tylko od razu podeszła z uśmiechem do Joanie i ujęła obie jej ręce. Cieszę się, że mogę cię poznać - powiedziała, najwyraźniej szczerze. -Marsali powiedziała, że mam ci to dać. - Pochyliła się do przodu i pocałowała Joan w policzek. Po raz pierwszy dziewczyna wydawała się zbita z tropu. Zarumieniła się, wysunęła ręce z uścisku Claire, odwróciła się lekko i brzegiem szala potarła się pod nosem, jakby ją coś swędziało, by ukryć łzy, które napłynęły jej do oczu. Ja... dziękuję - powiedziała, pośpiesznie ocierając oczy. - Moja siostra pisała o tobie. Odchrząknęła, zamrugała i przyjrzała się Claire z otwartym zainteresowaniem - w pełni odwzajemnionym. Felicite jest do ciebie podobna - powiedziała Claire. - Henri-Christian też trochę, ale Felicite bardzo. - 310 Biedne dziecko - mruknęła Joanie, ale nie potrafiła ukryć uśmiechu, który rozjaśnił jej twarz. Jamie odkaszlnął. Pojedziesz z nami do domu, Joanie? Będziesz tam mile widziana. Pokręciła głową.

Może później. Chciałam porozmawiać z tobą, mo athair, gdzie nikt nas nie będzie słyszał. Poza twoją żoną. - Spojrzała na Claire. - Ponieważ niewątpliwie będzie ona miała w tej sprawie coś do powiedzenia. - To zabrzmiało dość złowieszczo, ale Joan dodała: - Chodzi o mój posag. Ach, tak? No, ale w każdym razie zejdź z wiatru. - Poprowadził je na drugą stronę wielkiego głazu, zastanawiając się, o co tu chodzi. Czy dziewczyna chce wyjść za kogoś nieodpowiedniego, a matka odmawia przekazania jej posagu? Czy coś się stało z pieniędzmi? Wątpił; stary Ned Gowan sporządził dokumenty, a pieniądze leżały bezpiecznie w banku w Inverness. I bez względu na to, co myślał o Laoghaire, był pewien, że nigdy nie zrobiłaby nic, co zaszkodziłoby córkom. W górę ścieżki wionął silny podmuch wiatru; spódnice kobiet zawirowały jak liście, obsypał ich piach i suche kawałki wrzosu. Pobiegli, by skryć się za głazem, i stanęli tam, uśmiechając się i żartując nieco z pogody, otrzepując się z kurzu i porządkując ubranie. A zatem - powiedział Jamie, zanim dobry nastrój zdołał się zwarzyć -za kogo zamierzasz wyjść za mąż? Za Jezusa Chrystusa - odrzekła Joan od razu. Gapił się na nią przez chwilę, aż zdał sobie sprawę, że stoi z otwartymi ustami, i zamknął je. Chcesz zostać mniszką? - Claire z zainteresowaniem uniosła brwi. -Naprawdę? Naprawdę. Od dawna wiem, że mam powołanie, ale... - zawahała się -to... skomplikowane. Niewątpliwie. - Jamie nieco doszedł do siebie. - Czy rozmawiałaś z kimś o tym, dziewczyno? Z matką? Z księdzem? Joan zacisnęła wargi. Z obojgiem. I co oni mówią? - spytała Claire. Najwyraźniej była zafascynowana. Opierała się o głaz i przeczesywała włosy palcami. Joan parsknęła pogardliwie. Moja matka mówi - powiedziała rzeczowo - że straciłam rozum od czy- 311 tania książek i że to twoja wina, bo mnie w nich rozsmakowałeś - zwróciła się do Jamiego. Chce, żebym wyszła za mąż za starego Geordiego McCan-na, ale powiedziałam, że wolę umrzeć w przydrożnym rowie. A ile lat ma stary Geordie McCann? - spytała Claire. Joan to pytanie zdziwiło. Dwadzieścia pięć, mniej więcej - odrzekła. - Ale co to ma do rzeczy? Tylko ciekawość - mruknęła Claire, najwyraźniej rozbawiona; - Jest więc też i młody Geordie McCann? Owszem, jego bratanek. Ma trzy lata - dodała Joan dla dokładności. -Za niego też nie mam zamiaru wychodzić. A ksiądz? - wtrącił Jamie, zanim Claire zdołała sprowadzić rozmowę na zupełnie inne tory. Joan odetchnęła, przez co wydała się i wyższa, i surowsza. On mówi, że powinnam zostać w domu i zająć się starzejącą się matką. Która chędoży służącego Joeya w zagrodzie dla kóz - dorzucił pomocnie Jamie. Wiesz o tym zapewne? - Kątem oka zauważył twarz Claire, a to tak go rozbawiło, że musiał się odwrócić, by na nią nie patrzeć. Uniósł dłoń za plecami, wskazując, że opowie jej później. Nie kiedy ja jestem w domu - odrzekła chłodno Joan. -1 to jedyny powód, dla którego jeszcze tam przebywam. Sądzicie, że sumienie pozwoliłoby mi odejść, skoro wiem, co by robili? Dziś po raz pierwszy od trzech miesięcy oddaliłam się od domu, a gdyby nie było

grzechem robienie zakładów, postawiłabym najlepszą koszulę na to, że tym się właśnie w tej chwili zajmują, skazując swoje dusze na piekielne potępienie. Jamie odchrząknął, próbując - bezskutecznie - nie myśleć o Joeyu i Laoghaire, splecionych w miłosnym uścisku na jej łóżku z niebiesko-szarą kołdrą. No dobrze. - Czuł na karku palące spojrzenie Claire. - Chcesz zatem zostać mniszką, ale ksiądz mówi, że ci nie wolno, twoja matka nie chce oddać ci posagu, a twoje sumienie i tak by ci na to nie pozwoliło. Czy taki jest stan rzeczy, twoim zdaniem? Właśnie. - To podsumowanie wydawało się satysfakcjonować Joan. Hmm... i co byś chciała, żeby Jamie z tym zrobił? - spytała Claire, podchodząc do jego boku. - Zabił Joeya? - Rzuciła Jamiemu długie, żółte spojrzenie, mówiące o przekornej radości z jego zmieszania. Spojrzał na nią groźnie, ale zaśmiała się tylko. Oczywiście, że nie! - Joan ściągnęła ciężkie brwi. - Chcę, żeby się pobrali. Wtedy nie popadaliby w grzech śmiertelny, ilekroć się odwracam, a ksiądz - 312 nie mógłby mówić, że muszę zostać w domu, skoro matka miałaby męża, który się o nią zatroszczy. Jamie pocierał długi nos palcem, próbując wymyślić, w jaki sposób skłonić do małżeństwa dwoje rozpustników w średnim wieku. Siłą? Trzymając ich na muszce? Zapewne mógłby, ale... cóż, im więcej o tym myślał, tym bardziej mu się ten pomysł podobał... A twoim zdaniem on chce się z nią ożenić? - spytała Claire, zaskakując go. Nie przyszło mu do głowy, żeby się nad tym zastanawiać. Owszem, chce - odparła Joan z wyraźną dezaprobatą. - Zawsze jęczy do mnie na ten temat, jak bardzo ją kooooocha... - Przewróciła oczyma. -Nie żebym myślała, że nie powinien jej kochać - dodała pośpiesznie na widok twarzy Jamiego - ale nie powinien o tym mówić akurat mnie, prawda? Ach... nie - potwierdził, nieco oszołomiony. Wiatr huczał wokół głazu, a ten dźwięk nim szarpał i przypominał, jak to było żyć w jaskini, całymi tygodniami w samotności, nie słysząc żadnego głosu oprócz wiatru. Potrząsnął mocno głową, zmuszając się do skupienia na twarzy Joan, słuchania jej słów przez wiatr. Ona też by chciała, jak sądzę - mówiła Joan, wciąż marszcząc brwi -choć dzięki Bogu nie mówi mi o tym. Żywi jednak do niego uczucie, karmi go najlepszymi kawałkami i tak dalej. No to... - Wyjął z ust kosmyk włosów. Kręciło mu się w głowie. - To dlaczego się nie pobiorą? Z powodu ciebie - powiedziała Claire, nieco mniej już rozbawiona. -I tu zaczyna się moja rola, jak sądzę? Z powodu... Porozumienia, które zawarłeś z Laoghaire, gdy... wróciłam. - Skupiała uwagę na Joan, ale podeszła bliżej i nie patrząc na niego, lekko dotknęła jego dłoni. - Obiecałeś ją utrzymywać i dać posagi Joan i Marsali, ale utrzymanie miało się skończyć, gdyby ponownie wyszła za mąż. O to chodzi, prawda? -spytała Joan, a ona przytaknęła. Ona i Joey może jakoś by sobie poradzili - powiedziała. - On robi, co może, ale... widziałeś go. Jeśli jednak przestaniesz przysyłać pieniądze, prawdopodobnie będzie musiała sprzedać Balriggan, żeby mieć z czego żyć, a to by złamało jej serce - dokończyła cicho i po raz pierwszy spuściła wzrok. Dziwny ból przeszył mu serce - dziwny, bo nie należał do niego, ale go rozpoznał. Było to w pierwszych tygodniach małżeństwa, gdy kopał nowe grządki w ogrodzie. Laoghaire przyniosła mu kufel zimnego piwa i stała - 313 -

obok, gdy pił, a potem podziękowała mu za kopanie. Zdziwiło go to i zaśmiał się, pytając, dlaczego jej zdaniem musi mu za to dziękować. Bo troszczysz się o moje miejsce - powiedziała po prostu - ale nie próbujesz mi go odebrać. - A potem zabrała pusty kufel i wróciła do domu. A raz, w łóżku - zarumienił się na tę myśl, bo Claire stała obok - spytał, dlaczego tak bardzo lubi Balriggan. Ostatecznie nie była to posiadłość rodzinna, nie była też w żaden sposób wyjątkowa. Laoghaire zaś westchnęła raz i drugi, podciągnęła kołdrę po samą szyję i powiedziała, że to pierwsze miejsce, w którym się czuje bezpieczna. Nie chciała nic wyjaśnić, odwróciła się do niego tyłem i udawała, że śpi. Wolałaby stracić Joeya niż Balriggan - mówiła Joan do Claire - ale jego też nie chce stracić. Widzisz więc, na czym polega trudność? Tak, widzę. - Claire była pełna współczucia, ale rzuciła mu spojrzenie wskazujące, że jest to - oczywiście - jego problem. Oczywiście, że tak, myślał rozdrażniony. Coś... coś postaram się zrobić - powiedział, nie mając żadnego pomysłu, ale jak mógłby odmówić? Bóg pewnie zniszczy go za mieszanie się do powołania Joan, jeśli jego własne poczucie winy nie wykończy go wcześniej. Och, tato! Dziękuję! Twarz Joan rozjaśniła się promiennym uśmiechem. Rzuciła mu się w ramiona tak nagle, że ledwo zdołał ją złapać - była solidnie zbudowaną młodą kobietą. Gdy jednak obejmował ją tak, jak chciał ją objąć na powitanie, czuł, jak dziwny ból ustępuje, a dziwna córka wpasowuje się gładko w miejsce w jego sercu, którego istnienia nie podejrzewał. Wiatr wciąż miótł kurzem; może dlatego oczy Claire zalśniły, gdy patrzyła na niego z uśmiechem. Tylko jedno - powiedział surowo, gdy Joan go wypuściła i odsunęła się nieco. Wszystko - obiecała żarliwie. Będziesz się za mnie modlić, dobrze? Gdy już zostaniesz mniszką? Codziennie - zapewniła go. - A w niedzielę dwa razy. *** Słońce zaczynało już zachodzić, ale do kolacji zostało jeszcze trochę czasu. Zapewne powinnam pójść pomóc w przygotowaniach, które były szaso-chłonne i wymagające dużo pracy, bo tyle ludzi się pojawiało, a Lallybroch - 314 L obok, gdy pił, a potem podziękowała mu za kopanie. Zdziwiło go to i zaśmiał się, pytając, dlaczego jej zdaniem musi mu za to dziękować. Bo troszczysz się o moje miejsce - powiedziała po prostu - ale nie próbujesz mi go odebrać. - A potem zabrała pusty kufel i wróciła do domu. A raz, w łóżku - zarumienił się na tę myśl, bo Claire stała obok - spytał, dlaczego tak bardzo lubi Balriggan. Ostatecznie nie była to posiadłość rodzinna, nie była też w żaden sposób wyjątkowa. Laoghaire zaś westchnęła raz i drugi, podciągnęła kołdrę po samą szyję i powiedziała, że to pierwsze miejsce, w którym się czuje bezpieczna. Nie chciała nic wyjaśnić, odwróciła się do niego tyłem i udawała, że śpi. Wolałaby stracić Joeya niż Balriggan - mówiła Joan do Claire - ale jego też nie chce stracić. Widzisz więc, na czym polega trudność? Tak, widzę. - Claire była pełna współczucia, ale rzuciła mu spojrzenie wskazujące, że jest to - oczywiście - jego problem. Oczywiście, że tak, myślał rozdrażniony. Coś... coś postaram się zrobić - powiedział, nie mając żadnego pomysłu, ale jak mógłby odmówić? Bóg pewnie zniszczy go za mieszanie się do powołania Joan, jeśli jego własne poczucie winy nie wykończy go wpześniej. Och, tato! Dziękuję!

Twarz Joan rozjaśniła się promiennym uśmiechem. Rzuciła mu się w ramiona tak nagle, że ledwo zdołał ją złapać - była solidnie zbudowaną młodą kobietą. Gdy jednak obejmował ją tak, jak chciał ją objąć na powitanie, czuł, jak dziwny ból ustępuje, a dziwna córka wpasowuje się gładko w miejsce w jego sercu, którego istnienia nie podejrzewał. Wiatr wciąż miótł kurzem; może dlatego oczy Claire zalśniły, gdy patrzyła na niego z uśmiechem. Tylko jedno - powiedział surowo, gdy Joan go wypuściła i odsunęła się nieco. Wszystko - obiecała żarliwie. Będziesz się za mnie modlić, dobrze? Gdy już zostaniesz mniszką? Codziennie - zapewniła go. - A w niedzielę dwa razy. Słońce zaczynało już zachodzić, ale do kolacji zostało jeszcze trochę czasu. Zapewne powinnam pójść pomóc w przygotowaniach, które były szaso-chłonne i wymagające dużo pracy, bo tyle ludzi się pojawiało, a Lallybroch - 314 -

obok, gdy pił, a potem podziękowała mu za kopanie. Zdziwiło go to i zaśmiał się, pytając, dlaczego jej zdaniem musi mu za to dziękować. Bo troszczysz się o moje miejsce - powiedziała po prostu - ale nie próbujesz mi go odebrać. - A potem zabrała pusty kufel i wróciła do domu. A raz, w łóżku - zarumienił się na tę myśl, bo Claire stała obok - spytał, dlaczego tak bardzo lubi Balriggan. Ostatecznie nie była to posiadłość rodzinna, nie była też w żaden sposób wyjątkowa. Laoghaire zaś westchnęła raz i drugi, podciągnęła kołdrę po samą szyję i powiedziała, że to pierwsze miejsce, w którym się czuje bezpieczna. Nie chciała nic wyjaśnić, odwróciła się do niego tyłem i udawała, że śpi. Wolałaby stracić Joeya niż Balriggan - mówiła Joan do Claire - ale jego też nie chce stracić. Widzisz więc, na czym polega trudność? Tak, widzę. - Claire była pełna współczucia, ale rzuciła mu spojrzenie wskazujące, że jest to - oczywiście - jego problem. Oczywiście, że tak, myślał rozdrażniony. Coś... coś postaram się zrobić - powiedział, nie mając żadnego pomysłu, ale jak mógłby odmówić? Bóg pewnie zniszczy go za mieszanie się do powołania Joan, jeśli jego własne poczucie winy nie wykończy go wcześniej. Och, tato! Dziękuję! Twarz Joan rozjaśniła się promiennym uśmiechem. Rzuciła mu się w ramiona tak nagle, że ledwo zdołał ją złapać - była solidnie zbudowaną młodą kobietą. Gdy jednak obejmował ją tak, jak chciał ją objąć na powitanie, czuł, jak dziwny ból ustępuje, a dziwna córka wpasowuje się gładko w miejsce w jego sercu, którego istnienia nie podejrzewał. Wiatr wciąż miótł kurzem; może dlatego oczy Claire zalśniły, gdy patrzyła na niego z uśmiechem. Tylko jedno - powiedział surowo, gdy Joan go wypuściła i odsunęła się nieco. Wszystko - obiecała żarliwie. Będziesz się za mnie modlić, dobrze? Gdy już zostaniesz mniszką? Codziennie - zapewniła go. - A w niedzielę dwa razy. *** Słońce zaczynało już zachodzić, ale do kolacji zostało jeszcze trochę czasu. Zapewne powinnam pójść pomóc w przygotowaniach, które były szaso-chłonne i wymagające dużo pracy, bo tyle ludzi się pojawiało, a Lallybroch - 314 -

nie mogło już sobie pozwolić na luksus zatrudniania kucharki. Jednakże nawet jeśli Jenny zajmowała się łanem, Maggie, jej dorastające córki i dwie pokojówki wystarczyły. Tylko bym przeszkadzała - a w każdym razie tak sobie mówiłam, równocześnie doskonale wiedząc, że zawsze znajdzie się jakieś zajęcie dla dodatkowej pary rąk. Zeszłam jednak ze skalistego wzgórza za Jamiem i nic nie powiedziałam, gdy skierował się na dole w stronę przeciwną niż Lallybroch. Powędrowaliśmy ku jeziorku, całkiem zadowoleni. Być może rzeczywiście miałem z książkami coś wspólnego - powiedział po chwili Jamie. - Od czasu do czasu czytałem dziewczynkom wieczorami. Siadały ze mną na ławce, po obu stronach, opierając o mnie głowy, i to było... - Przerwał, rzucając mi spojrzenie, i zakaszlał, najwyraźniej zaniepokojony, czy nie obrażę się na wspomnienie przyjemnej chwili w domu Laoghaire. Uśmiechnęłam się i ujęłam go pod rękę. Jestem pewna, że bardzo to lubiły, wątpię jednak, czy coś, co czytałeś Joan, zachęciło ją, by została mniszką. No nie wiem. - Był pełen wątpliwości. - Czytałem im Żywoty świętych. A także Księgę męczenników, choć tam jest dużo mowy o protestantach, a Laoghaire powiedziała, że protestanci nie mogą być męczennikami, bo są paskudnymi heretykami, ja odrzekłem, że herezja nie wyklucza męczeństwa, i... - Zaśmiał się nagle. - To chyba był ten jeden raz, kiedy zbliżyliśmy się do przyzwoitej rozmowy. Biedna Laoghaire - powiedziałam. - Ale pomijając ją - co sądzisz o dylemacie Joan? Pokręcił głową. Cóż, może udałoby mi się przekupić Laoghaire, żeby wyszła za tego kalekę, ale sporo by to kosztowało, bo na pewno chciałaby znacznie więcej, niż teraz ode mnie dostaje. Nie zostało mi już tyle złota z tego, co przywieźliśmy, musiałoby to więc zaczekać, aż wrócimy do Ridge, wyciągniemy więcej, zabierzemy do banku, załatwimy przekaz... Nie podoba mi się myśl, że Joan miałaby spędzić w domu jeszcze cały rok, starając się nie dopuszczać do siebie tych opętanych pożądaniem gnid. Opętanych pożądaniem gnid? - powtórzyłam rozbawiona. - No wiesz... czy widziałeś ich w działaniu? Nie całkiem - zakaszlał. - Widać było jednak, że mają się ku sobie. Hej, pójdźmy wzdłuż brzegu; parę dni temu widziałem tu gniazdo kulika. Wiatr ucichł, słońce świeciło mocno i ciepło - przez chwilę. Widziałam - 315 gromadzące się nad horyzontem chmury, więc niewątpliwie jeszcze przed nocą zacznie padać. W tej chwili jednak był piękny wiosenny dzień i oboje mieliśmy ochotę się nim cieszyć. W milczącym porozumieniu odsunęliśmy na bok wszystkie nieprzyjemne sprawy; nie rozmawialiśmy o niczym szczególnym, cieszyliśmy się tylko swoim towarzystwem, aż dotarliśmy do niewielkiego, porośniętego trawą wzniesienia, gdzie mogliśmy przysiąść i grzać się w słońcu. Myśli Jamiego najwyraźniej od czasu do czasu powracały jednak do Laoghaire - chyba nie mógł nic na to poradzić. Nie miałam w gruncie rzeczy nic przeciwko temu, bo takie porównania zawsze wypadały na moją korzyść. Gdyby to ona była moją pierwszą kobietą - powiedział w zamyśleniu -niewykluczone, że miałbym ogólnie inną opinię o kobietach. Nie możesz określać wszystkich kobiet po tym, jakie są - czy też jaka jedna z nich jest - w łóżku. Znałam mężczyzn, którzy, no... Mężczyzn? Czy Frank nie był twoim pierwszym? - spytał, zaskoczony. Przyjrzałam mu się. A gdyby nie, miałoby to znaczenie?

No... - Najwyraźniej zaskoczony taką możliwością, szukał odpowiedzi. - Sądzę... Przerwał i spojrzał na mnie, masując w zamyśleniu grzbiet nosa. Uniósł jeden kącik ust. - Nie wiem. Ja też nie wiedziałam. Z jednej strony podobał mi się jego szok - w moim wieku nie miałam nic przeciwko temu, żeby czuć się rozpustnicą, choćby jedynie w retrospektywie. Z drugiej strony... A poza tym jakie masz prawo rzucać kamieniami? No, ty byłaś moją pierwszą - zauważył dość cierpko. Tak mówiłeś. - Drażniłam się z nim; rozbawił mnie rumieniec na jego twarzy. Nie wierzyłaś mi? - Wbrew sobie uniósł głos. No... jak na tak zwanego prawiczka byłeś dość dobrze poinformowany. Nie wspominając już o tym, że także... pomysłowy. Na litość boską, Angliszko, dorastałem na farmie! To ostatecznie bardzo prosta sprawa. - Zmierzył mnie uważnie wzrokiem, zatrzymując spojrzenie na pewnych częściach ciała. - A jeśli chodzi o pomysłowość... Spędziłem miesiące - lata! - wyobrażając sobie! Oczy rozbłysły mu szczególnym światłem. Odniosłam wrażenie, że wcale nie przestał sobie wyobrażać, bynajmniej. - 316 O czym myślisz? - spytałam z ciekawością. Myślę, że woda w jeziorze jest trochę chłodna, ale jeśli mój fiut nie skurczy się w niej od razu, to to uczucie gorąca, gdy jestem w tobie... Oczywiście -dodał praktycznie, patrząc na mnie oceniająco, jak gdyby zastanawiał się nad wysiłkiem potrzebnym do wrzucenia mnie do wody - nie musielibyśmy tego robić w wodzie, chyba żebyś chciała; mógłbym cię tylko zanurzyć kilka razy, wyciągnąć na brzeg, i... Boże, twoja pupa wygląda pięknie, gdy przylega do niej mokra koszula. Materiał robi się przezroczysty, a ja widzę kształt twoich pośladków jak gładkich, krągłych melonów... Odwołuję pytanie - nie chcę wiedzieć, o czym myślisz! Pytałaś - zauważył logicznie. - Widzę też ten słodki przedziałek między pośladkami... a gdy już mam cię pod sobą i nie możesz uciec... Wolisz, leżąc na plecach, Angliszko, czy klęcząc, ze mną z tyłu? Tak i tak mogę cię mocno trzymać i... Nie zamierzam wchodzić do lodowatej wody, by zaspokoić twoje zboczone pożądanie! Dobrze - zaśmiał się. Wyciągnął się koło mnie i złapał całą dłonią moją pupę. - Jeśli wolisz, możesz je zaspokoić tutaj, gdzie jest ciepło. 80. Enomcmcja Lallybroch było czynnym gospodarstwem, a w gospodarstwie nic - nawet żałoba - nie może powstrzymać pracy. Dlatego po południu byłam jedyną osobą we frontowej części domu, gdy otworzyły się drzwi wejściowe. Usłyszałam to i wysunęłam głowę z gabinetu lana, by zobaczyć, kto przyszedł. W holu stał nieznajomy młody człowiek, rozglądając się, a na dźwięk moich kroków odwrócił się i spojrzał na mnie z ciekawością. Kim jesteś? - spytaliśmy równocześnie i zaśmialiśmy się. Jestem Michael - powiedział miękkim, przytłumionym głosem z ledwie wyczuwalnym francuskim akcentem. - A ty zapewne jesteś czarodziejką wuja Jamiego. Mierzył mnie wzrokiem z otwartą ciekawością, mogłam więc bez skrupułów zrobić to samo. Czy tak właśnie nazywa mnie rodzina? - spytałam. - 317 -

Był drobny, nie miał w sobie ani potężnej siły młodego Jamiego, ani żylastego wzrostu młodego lana. Był bliźniaczym bratem Janet, ale do niej też nie był podobny. Był tym synem, który wyjechał do Francji i został młodszym partnerem w przedsiębiorstwie winnym Jareda Frasera, Fraser et Cie. Gdy zdjął pelerynę podróżną, zobaczyłam, że jest ubrany bardzo modnie jak na szkockie góry, choć jego ubranie było skromne i utrzymane w ciemnych barwach - a na rękawie miał czarną opaskę z krepy. Tak, albo czarownicą - powiedział, uśmiechając się. - To zależy, czy mówi tato, czy mama. Czyżby? - zareagowałam nieco ostro, ale nie mogłam nie odwzajemnić uśmiechu. Był spokojnym, atrakcyjnym młodym człowiekiem, no, stosunkowo młodym. Musi mieć już koło trzydziestki, pomyślałam. - Przykro mi z powodu twojej... straty - powiedziałam, wskazując głową krepę. - Czy mogę spytać... Moja żona - odpowiedział wprost. - Zmarła dwa tygodnie temu. Gdyby nie to, przyjechałbym wcześniej. To mnie zaskoczyło. Och. Rozumiem. Ale twoi rodzice, bracia i siostry - jeszcze o tym nie wiedzą? Potrząsnął głową. Gdy dał krok do przodu, światło z półkolistego świetlika nad drzwiami padło mu na twarz. Zobaczyłam ciemne kręgi pod oczyma i oznaki głębokiego wyczerpania, które bywa jedyną pociechą w smutku. Tak mi przykro. - Kierując się impulsem, objęłam go; pod wpływem tego samego impulsu pochylił się ku mnie. Przez jeden niezwykły moment jego ciało poddało się memu dotykowi, pozwalając mi wyczuć wewnętrzne odrętwienie, nieświadomą walkę między przyjęciem do wiadomości i wyparciem. Wiedział, co się wydarzyło, co się teraz dzieje - ale tego nie czuł. Jeszcze nie. O mój Boże - powiedziałam, opuszczając ramiona i odsuwając się nieco. Dotknęłam lekko jego policzka. Wpatrywał się we mnie, mrugając. Do diabła - powiedział cicho. - Mają rację. *** Na górze drzwi się otwarły i zamknęły, usłyszałam kroki na schodach -i już po chwili Lallybroch dowiedziało się, że do domu wróciło ostatnie dziecko. - 318 Wir kobiet i dzieci wwiał nas do kuchni, gdzie pojawili się też mężczyźni, pojedynczo i dwójkami wchodząc przez kuchenne drzwi, by klepnąć Michaela po ramieniu. Okazywano mu współczucie, zadawano kilkakrotnie te same pytania i wysłuchiwano tych samych odpowiedzi - dlaczego umarła Lillie, żona Michaela? Zmarła na influencę, tak samo jak jej babka, nie, Michael się nie zaraził, jej ojciec przesyła modlitwy i wyrazy troski dla ojca Michaela - i w końcu rozpoczęły się przygotowania do kolacji, kładzenie dzieci do łóżek, a Michael wyślizgnął się cicho z domowego młyna. Ja też wyszłam z kuchni, by przynieść sobie z gabinetu szal, i zobaczyłam go rozmawiającego z Jenny u stóp schodów. Dotknęła lekko jego twarzy, tak samo jak ja, i o coś go cicho pytała. Uśmiechnął się słabo, pokręcił głową, wyprostował ramiona i ruszył na górę zobaczyć się z łanem, który czuł się zbyt słabo, by zejść na dół na kolację. *** Michael jako jedyny z Murrayów odziedziczył recesywny gen rudych włosów i płonął wśród ciemniejszego rodzeństwa jak żarzący się węgielek. Od ojca natomiast wziął kształt i miękki brąz oczu. I dobrze - powiedziała mi kiedyś na boku Jenny - inaczej jego ojciec byłby pewien, że zabawiałam się z pasterzem, bo nie przypomina nikogo z rodziny. Wspomniałam o tym Jamiemu, który wydawał się zdziwiony, ale potem się uśmiechnął. No tak, nie wie o tym, bo nigdy nie spotkała Columa MacKenziego.

Columa? Jesteś pewien? - obejrzałam się przez ramię. Och, tak. Kolorystykę ma inną, ale wziąwszy pod uwagę wiek i dobre zdrowie... W Leoch był portret Columa w wieku może piętnastu lat. Może pamiętasz? Wisiał w małej bawialni na drugim piętrze. Zamknęłam oczy, próbując się skupić i odtworzyć plan pomieszczeń na zamku. Zaprowadź mnie tam - powiedziałam. Parsknął lekko z rozbawieniem, ale ujął moją dłoń, rysując na niej delikatne linie. Tu jest wejście, z wielką podwójną bramą. Jak ją miniesz, przecinasz dziedziniec, a potem... Poprowadził mnie bez wahania do właściwego miejsca w moim mózgu - 319 i rzeczywiście, był tam portret młodego człowieka o szczupłej, mądrej twarzy i patrzących daleko oczach. Tak, chyba masz rację - powiedziałam, otwierając oczy. - Jeśli jest tak inteligentny jak Colum, to... Muszę mu powiedzieć. Jamie przyglądał mi się pociemniałymi w namyśle oczyma. Wtedy nie udało nam się zmienić niczego - powiedział z ostrzegawczą nutą w głosie. Nie możesz pewnie zmienić i tego, co się zdarzy we Francji. Pewnie nie - przytaknęłam. - Ale to, co wiedziałam, co ci powiedziałam przed Culloden, nie powstrzymało co prawda Karola Stuarta, ale ty przeżyłeś. Nie dlatego, że chciałem - powiedział oschle. Nie, ale przeżyli także twoi ludzie - a to było celowe. Więc może - tylko może zdołam pomóc. A nie będę mogła sobie z tym poradzi, jeśli nie spróbuję. Pokiwał głową. Dobrze, ich zawołam. *** Korek wyskoczył z cichym „pyk", a Michaeł się odprężył. Powąchał pociemniały korek, potem przesunął delikatnie butelkę pod nosem, wciągając aromat z przymkniętymi oczyma. I co powiesz, chłopcze? - spytał jego ojciec. - Otrujemy się tym czy nie? Michaeł otworzył oczy i spojrzał na ojca trochę niechętnie. Mówiłeś, że to ważne, prawda? Więc spróbujemy negroamaro. Z Apulii - dodał z pewną satysfakcją i zwrócił się do mnie. - Dobrze, ciociu? No... niewątpliwie - odrzekłam, nieco zaskoczona. - Ale czemu mnie pytasz? To ty jesteś ekspertem od wina. Teraz Michaeł wyglądał na zdziwionego. łan powiedział... - zaczął, ale przerwał i uśmiechnął się do mnie. - Przepraszam, ciociu. Musiałem źle zrozumieć. Wszyscy odwrócili się, by spojrzeć na młodego lana, który poczerwieniał. Co takiego powiedziałeś, łanie? - spytał młody Jamie. Młody łan rzucił niechętne spojrzenie bratu, którego sytuacja najwyraźniej bawiła. Powiedziałem - młody łan wyprostował się wyzywająco - że ciocia Claire ma coś ważnego do powiedzenia Michaelowi i że lepiej niech jej posłucha, bo ona jest... no... - 320 Użył słowa ban-sidhe - podpowiedział Michael. Nie śmiał się, ale oczy rozjaśniła mu wesołość i po raz pierwszy zrozumiałam, co Jamie miał na myśli, porównując go do Columa MacKenziego. - Nie byłem pewien, czy mówił poważnie, ciociu, czy tylko chodziło mu o to, że jesteś znachorką... albo czarownicą. Na to słowo Jenny zachłysnęła się i nawet starszy łan wydawał się zdziwiony. Oboje odwrócili się ku młodemu łanowi, który obronnym gestem zwiesił ramiona.

No, nie wiem dokładnie, czym ona jest, ale należy do Dawnego Ludu, prawda, wujku Jamie? Coś dziwnego zdawało się przemykać przez powietrze w pokoju; żywy, świeży wiatr wpadł przez komin, rozpalając przygaszony ogień i rozrzucając iskry poza palenisko. Jenny wstała z cichym okrzykiem i ugasiła je miotłą. Jamie siedział obok mnie; ujął mnie teraz za rękę i spojrzał na Michaela poważnie. Nie ma właściwie słowa na określenie tego, kim jest - ale ma wiedzę 0 rzeczach, które dopiero się zdarzą. Wysłuchaj jej. Wszyscy skupili na mnie uwagę; odchrząknęłam, głęboko zażenowana rolą prorokini, ale zmuszona przemówić. Po raz pierwszy poczułam coś w rodzaju powinowactwa z co bardziej niechętnymi starotestamentowymi prorokami. Pomyślałam, że wiem teraz dokładnie, jak czuł się Jeremiasz, gdy musiał przepowiedzieć zniszczenie Niniwy. Mogłam mieć tylko nadzieję, że moje słowa spotkają się z lepszym przyjęciem; o ile dobrze pamiętałam, mieszkańcy Niniwy wrzucili proroka do studni. Wiesz więcej niż ja o polityce we Francji - powiedziałam, patrząc wprost na Michaela. - Nie wiem właściwie niczego konkretnego na temat wydarzeń w ciągu najbliższych dziesięciu czy piętnastu lat. Ale potem... potem szybko zrobi się coraz gorzej. Dojdzie do wybuchu rewolucji, zainspirowanej tą, która obecnie ma miejsce w Ameryce, ale nie będzie ona taka sama. Król i królowa zostaną uwięzieni wraz z rodziną, a potem oboje ścięci. Wszyscy siedzący przy stole aż się zachłysnęli, a Michael zamrugał, zdumiony. Zrodzi się ruch, zwany terrorem. Ludzie będą wyciągani z domów 1 oskarżani; arystokraci zostaną wymordowani albo uciekną z kraju. W ogóle zamożnym ludziom będzie trudno. Jared być może tego nie dożyje, ale ty tak. A jeśli jesteś choć w połowie tak utalentowany, jak sądzę, to na pewno będziesz bogaty. - 321 Na te słowa parsknął lekko, a wokół stołu przeleciał krótki śmiech. Zbudują machinę zwaną gilotyną - może już istnieje, tego nie wiem. Początkowo, zdaje się, miała być ludzkim sposobem egzekucji, ale będzie używana tak często, że stanie się symbolem terroru i w ogóle rewolucji. Lepiej, żeby nie było cię we Francji, gdy to się będzie działo. Skąd to wiesz? - spytał Michael. Zbladł i był nastawiony wojowniczo. No cóż, tu był pies pogrzebany. Złapałam Jamiego mocno za rękę pod stołem i powiedziałam im, skąd wiem. Zapanowała martwa cisza. Tylko młody łan nie wyglądał na porażonego -ale on wiedział już wcześniej i mniej lub bardziej się z tą wiedzą oswoił. Czułam, że większość osób przy stole mi nie wierzy. Równocześnie jednak nie mogli przecież nazwać mnie kłamczuchą. Tyle wiem - powiedziałam wprost do Michaela. - I stąd właśnie to wiem. Masz kilka lat na przygotowania. Możesz przenieść firmę do Hiszpanii albo Portugalii. Możesz ją sprzedać i emigrować do Ameryki. Rób, co chcesz -ale nie zostawaj we Francji dłużej niż najbliższe dziesięć lat. To wszystko - zakończyłam, wstałam nagle i wyszłam, zostawiając za sobą głuchą ciszę. r *** Nie powinnam czuć się zaskoczona - a jednak. Zbierałam jajka w kurniku, gdy z dworu dobiegł mnie podniecony pisk i trzepotanie, mówiące, że ktoś wszedł na podwórko. Rzuciłam ostatniej kurze groźne spojrzenie, mówiące, że lepiej niech się nie odważy mnie dziobnąć, wyciągnęłam spod niej jajko i wyszłam zobaczyć, kto to taki. Była to Jenny z ziarnem w fartuchu. To mnie zdziwiło - wiedziałam, że kury zostały już nakarmione, bo przed jakąś godziną widziałam przy tym zajęciu jedną z córek Maggie.

Skinęła mi głową i zaczęła sypać garściami ziarno. Włożyłam do koszyka ostatnie ciepłe jajko i czekałam. Najwyraźniej chciała ze mną porozmawiać i szukała wymówki, by zrobić to w cztery oczy. Przeniknął mnie głęboki niepokój, zresztą uzasadniony, bo Jenny z ostatnią garścią ziarna odrzuciła wszelkie pozory. Chcę cię o coś prosić - powiedziała, unikając mego wzroku. Widziałam, jak żyłka na skroni pulsuje jej jak tykający zegarek. Jenny - odezwałam się, nie mogąc jej jednak ani przerwać, ani odpowiedzieć. Wiem... - 322 i* Czy wyleczysz lana? - wyrzuciła z siebie, podnosząc na mnie wzrok. Dobrze zgadłam, o co chciała mnie prosić, ale źle osądziłam jej uczucia. Czytałam w jej oczach troskę i lęk, ale nie było tam nieśmiałości ani skrępowania; patrzyła jak jastrząb. Wiedziałam, że gdy jej odmówię, może mnie rozszarpać na strzępy. Jenny - powtórzyłam. - Nie mogę. Nie możesz czy nie chcesz? - rzuciła ostro. Nie mogę. Na litość boską, przecież już bym to zrobiła, gdybym potrafiła! A może nie, bo masz mi za złe. Jeśli to o to chodzi - powiem, że jest mi przykro, i powiem szczerze. Choć zrobiłam to, co zrobiłam, z najlepszych pobudek. Ty... co? - Naprawdę się pogubiłam, ale to najwyraźniej ją rozgniewało. Nie udawaj, że nie wiesz, o czym mówię! Gdy przedtem wróciłaś, a ja posłałam po Laoghaire! Ach. - Nie, nie zapomniałam o tym, ale w obliczu wszystkiego innego nie wydawało mi się to istotne. - Nie, to... w porządku. Nie mam ci tego za złe. Ale właściwie dlaczego po nią posłałaś? - spytałam i z ciekawości, i mając nadzieję trochę osłabić jej napięcie. Widziałam już wielu ludzi na granicy wyczerpania, smutku i strachu, ona zaś wyraźnie była w mocy wszystkich tych trzech stanów. Machnęła niecierpliwie ręką; przez moment miałam wrażenie, że odejdzie. ' Jamie nie powiedział ci o niej ani jej o tobie. Rozumiałam może dlaczego, ale wiedziałam, że jeśli ją tu sprowadzę, będzie musiał złapać byka za rogi i oczyścić sytuację. Ale ona o mały włos oczyściłaby jego! - Ja też zaczynałam się nakręcać. - Strzeliła do niego, na litość boską! No, to nie ja dałam jej pistolet! - rzuciła. - Nie chciałam, by powiedział jej to, co powiedział, ani żeby ona wpakowała w niego kulę! Nie, ale kazałaś mi odjechać! Owszem, a czemu nie? Raz już złamałaś mu serce i sądziłam, że zrobisz to znowu! I miałaś czelność pojawić się tu znowu, piękna i kwitnąca, podczas gdy my... gdy my... To przez to łan dostał kaszlu! To... Wtedy, gdy go zabrali i wsadzili do Tolbooth. Ale ciebie tu nie było, gdy to się działo! Nie było cię tu, gdy głodowaliśmy, marzliśmy i obawialiśmy się - 323 o życie naszych mężczyzn i dzieci! Nie, ty tego nie cierpiałaś! Ty sobie siedziałaś we Francji, w cieple i bezpieczeństwie! Byłam w Bostonie, dwieście lat później, przekonana, że Jamie nie żyje -powiedziałam zimno. -1 nie mogę pomóc łanowi. - Starałam się opanować własne emocje, uwolnione przez wspomnienia z przeszłości, i poczułam współczucie na widok jej delikatnej twarzy, ściągniętej i postarzałej na skutek zmartwień, jej rąk, zaciśniętych tak mocno, że paznokcie wpijały się w ciało. - Jenny - powiedziałam spokojniej - proszę, wierz mi. Gdybym była w

stanie coś zrobić dla lana, oddałabym duszę, żeby to zrobić. Ale nie jestem magikiem, nie mam takiej mocy. Tylko trochę wiedzy, i to za mało. Naprawdę, oddałabym duszę, by mu pomóc - powtórzyłam, pochylając się ku niej. -Ale nie potrafię, Jenny... nie potrafię. Wpatrywała się we mnie w milczeniu. Milczeniu, które przeciągało się nie do zniesienia. W końcu wyminęłam ją i ruszyłam do domu. Nie odwróciła się, ja zaś się nie obejrzałam. Usłyszałam jednak za sobą jej szept. Ty nie masz duszy. 81. Czyściec ll W te dni, gdy łan czuł się lepiej, wychodził na dwór z Jamiem. Czasami tylko na podwórze albo do stodoły, gdzie opierali się o płot i wygłaszali uwagi do owiec Jenny. Czasami czuł się na tyle dobrze, by wędrować kilka mil, co Jamiego zdumiewało - i niepokoiło. Uważał jednak, że dobrze jest tak chodzić ramię w ramię, przez wrzosowiska, las i wzdłuż jeziora, niemal nie rozmawiając, ale razem. To nie miało znaczenia, że szli powoli; zawsze tak chodzili, od kiedy łan wrócił z Francji z drewnianą nogą. Cieszę się, że znów będę miał nogę - zauważył raz łan, siedząc w cieniu wielkiej skały, przy której Fergus stracił rękę, i wpatrując się w płynący u stóp wzgórza niewielki strumień, czy nie dostrzeże błysku skaczącego pstrąga. Tak, to będzie dobre - powiedział Jamie, uśmiechając się lekko i nieco kwaśno, gdy przypomniał sobie, jak obudził się po Culloden i sądził, że też nie ma nogi. Zdenerwował się wtedy i starał się pocieszać myślą, że otrzyma ją w końcu z powrotem, gdy już opuści czyściec i dostanie się do nieba. - 324 Oczywiście sądził także, że jest martwy, ale to nie wydawało mu się takie złe jak utrata nogi. Chyba nie będziesz musiał długo czekać - zauważył. łan spojrzał na niego ze zdziwieniem. Na co czekać? Na nogę. - Zorientował się, że łan nie ma pojęcia, o czym myśli, dlatego wyjaśnił pośpiesznie: - Myślałem tylko, że nie spędzisz dużo czasu w czyśćcu - jeśli w ogóle - więc niedługo ją dostaniesz. łan uśmiechnął się szeroko. A skąd ta pewność, że nie spędzę w czyśćcu tysiąca lat? Przecież mogę być wielkim grzesznikiem! No, owszem, możesz - przyznał Jamie. - Ale jeśli tak, to musisz mieć strasznie dużo złych myśli, bo gdybyś coś złego robił, to już bym o tym usłyszał. Ach, tak myślisz? - lana najwyraźniej to rozbawiło. - Nie widziałeś mnie od lat. Mogłem robić nie wiadomo co, a ty nic byś o tym nie wiedział! Oczywiście, że bym wiedział - rzekł stanowczo Jamie. - Jenny by mi doniosła. Nie chcesz mi chyba powiedzieć, że zdołałbyś za jej plecami utrzymywać kochankę i sześcioro nieślubnych dzieci albo rabować ludzi na gościńcach w czarnej jedwabnej masce na twarzy? No, pewnie by wiedziała - przyznał łan. - Choć daj spokój, w promieniu stu mil nie ma tu niczego, co można by nazwać gościńcem. Gdybym zaś czekał, żeby kogoś obrabować na przełęczy, to zamarzłbym na śmierć. -Przerwał, mrużąc w wietrze oczy i rozważając dostępne mu kryminalne możliwości. - Mógłbym kraść bydło - zaproponował. - Choć obecnie jest go tak mało, że gdy zniknie jedna sztuka, cała parafia natychmiast o tym wie. A raczej nie udałoby mi się ukryć żadnej sztuki bydła wśród owiec Jenny z nadzieją, że nikt nie zauważy. Rozważał ten temat jeszcze przez chwilę, opierając brodę na dłoni, aż w końcu niechętnie pokręcił głową. Przykra prawda, Jamie, jest taka, że w ciągu ostatnich dwudziestu lat nie ma w całych Highlands niczego wartego rabunku. Nie, kradzież nie wchodzi w rachubę. Tak samo cudzołóstwo, bo Jenny już by mnie zabiła. Co pozostaje? Nie ma w gruncie rzeczy niczego, o

co można się starać... Zostało już chyba tylko kłamstwo i morderstwo, a choć od czasu do czasu zdarzyło mi się spotkać człowieka, którego bym chętnie zabił, nigdy tego nie zrobiłem. - Pokręcił z żalem głową, a Jamie się roześmiał. - 325 L_ *# Naprawdę? Mówiłeś przecież, że zabijałeś ludzi we Francji. No tak, to prawda, ale tam chodziło o wojnę. Lub interesy - dodał szczerze. - Płacono mi, bym to robił; nie robiłem tego ze złości. No widzisz, więc mam rację - zauważył Jamie. - Przepłyniesz przez czyściec jak chmurka, bo nie przychodzi mi do głowy żadne kłamstwo, które byś mi powiedział. łan uśmiechnął się z uczuciem. No, czasem pewnie skłamałem, Jamie - ale nie tobie, to prawda. - Opuścił wzrok na zniszczony drewniany kij, który wyciągnął przed siebie, i podrapał się w kolano. - Ciekaw jestem, czy będę się z tym inaczej czuł? Jakżeby nie? Bo wiesz, ciekawe jest to - powiedział łan, kiwając na boki zdrową stopą - że wciąż czuję tę brakującą nogę. Od początku tak było, od kiedy ją straciłem. Nie cały czas, znaczy się - dodał, podnosząc wzrok - ale ją czuję. To bardzo dziwne. A ty czujesz swój palec? spytał z ciekawością, wskazując głową prawą dłoń Jamiego. Tak, czuję. Nie cały czas, ale od czasu do czasu - a najgorsze jest to, że choć go nie ma, to wciąż piekielnie boli. A to naprawdę niesprawiedliwe. Chętnie by się ugryzł w język, bo przecież łan umierał, a on tu się skarży na utratę palca, łan jednak wydawał się rozbawiony. Odchylił się do tyłu i potrząsnął głową. Gdyby życie było sprawiedliwe, to co byłoby potem? Przez chwilę siedzieli w przyjacielskim milczeniu, patrząc, jak wiatr porusza sosnami na przeciwległym zboczu. Nagle Jamie sięgnął do sporranu i wyjął małą, owiniętą czymś białym paczuszkę. Była trochę brudna po przebywaniu w sporranie, ale porządnie i ciasno zapakowana, łan spojrzał na nią. Co to takiego? Mój palec - powiedział Jamie. - Ja... no... chciałem spytać, czy nie miałbyś nic przeciwko temu, by go z tobą pochować. łan wpatrywał się w niego przez chwilę, a potem zaczęły mu drżeć ramiona. Boże, nie śmiej się! - Jamie był naprawdę zaniepokojony. - Nie chciałem doprowadzić cię do śmiechu! Chryste, Jenny mnie zabije, jeśli wykasz-lesz płuco i umrzesz tu! łan rzeczywiście kaszlał; długie ataki przerywane były rzężącym śmiechem. Do oczu napłynęły mu łzy. Przycisnął do piersi obie pięści, walcząc - 326 0 oddech. W końcu uspokoił się i usiadł prosto, wydając z siebie dźwięki jak kowalski miech. Odcharknął i strzyknął w skały przerażająco czerwonym plwociną. Wolałbym tu umrzeć, śmiejąc się z ciebie, niż w łóżku z sześcioma księżmi odmawiającymi nade mną modlitwy - powiedział. - Wątpię jednak, by mi się to udało. Wyciągnął dłoń. - No, daj to. Jamie położył mu na dłoni mały, biały, opakowany walec, a łan wrzucił go do własnego sporranu. Przechowam go dla ciebie, póki do mnie nie dołączysz. *** Zszedł między drzewami i skierował się ku granicy wrzosowiska poniżej jaskini. W powietrzu panował ostry chłód, wiał wiatr, a światło zmieniało się jak łopot ptasich skrzydeł, gdy długie chmury mknęły nad ziemią. Rankiem znalazł na wrzosowisku ścieżkę jeleni, ale

zniknęła na kamiennym urwisku, teraz więc zwrócił się ku domowi. Znajdował się po drugiej stronie wzgórza zwieńczonego brochem, tam gdzie porastał je gęsty zagajnik brzozowo-sosnowy. Nie udało mu się dostrzec ani jelenia, ani nawet królika, ale się tym nie przejmował. Niewątpliwie przy takiej liczbie osób w domu przydałaby się dziczyzna, ale i tak się cfeszył, że jest na dworze - nawet jeśli miał wrócić z pustymi rękoma. Nie potrafił przebywać z łanem, nie pragnąc wpatrywać się w jego twarz, zapamiętywać, odnotowywać w pamięci każdego szczegółu jego twarzy 1 postaci, tak jak się odnotowuje szczególne chwile, by można je było potem w razie potrzeby wyciągnąć i raz jeszcze przeżyć. Równocześnie jednak nie chciał właściwie zapamiętywać lana takiego jak teraz; wolałby zachować tylko to, co już znał: światło ognia rozjaśniające część twarzy lana, gdy zanosi się od śmiechu, kładąc Jamiego na rękę i zaskakując ich obu swą żylastą siłą. Długie palce lana z wyraźnymi stawami, trzymające nóż do patroszenia jeleni, szarpnięcie i gorący, metaliczny zapach krwi, spływającej mu po dłoni; jego brązowe włosy rozwiewane wiatrem nad jeziorem; wąskie plecy, wygięte i napięte jak łuk, gdy pochylał się, by złapać któreś ze swych malutkich dzieci lub wnuków i podrzucić, chichoczące, w powietrze. To dobrze, że przyjechali, pomyślał. A jeszcze lepiej, że przywieźli z sobą chłopaka, w porę, by zdążył porozmawiać z ojcem jako mężczyzna, uspo- 327 koić go i tak jak należy się pożegnać. Jednak dla Jamiego mieszkanie w jednym domu z łanem, niemal bratem, który stopniowo umiera, było bardzo wyczerpujące. Przy takiej liczbie kobiet w domu nie dało się uniknąć kłótni. A ponieważ kobiety te były Fraserami, było to jak przechodzenie przez prochownię z zapaloną świecą. Wszyscy bardzo się starali dopasować, pomóc, panować nad sobą - ale gdy jakaś iskra w końcu doprowadzała do wybuchu, było tym gorzej. Wyruszył na polowanie nie tylko dlatego, że potrzebowali mięsa. Pomyślał ze współczuciem o Claire. Po wypowiedzianej w udręce prośbie Jenny Claire wolała kryć się w ich pokoju albo w gabinecie lana - zaprosił ją, by z niego korzystała, ale Jamiemu wydawało się, że to dodatkowo denerwuje Jenny - i pisała, przygotowując książkę, którą zaproponował jej Andy Bell. Umiała się znakomicie skoncentrować i potrafiła całymi godzinami zajmować się tylko własnymi myślami - ale musiała wychodzić z pokoju, by jeść. I nie opuszczała ją świadomość, że łan umiera, powoli, ale nieubłaganie, jak kręcące się żarna, szarpiąc nerwy. Także i nerwy lana. Dwa dni wcześniej spacerowali razem - powoli - wzdłuż jeziora, gdy łan nagle się zatrzymał i zwinął jak jesienny liść. Jamie pośpiesznie złapał go pod ramię, by nie upadł, i opuścił na ziemię koło głazu, o który mógł się oprzeć. Narzucił mu pled na wychudłe ramiona i rozejrzał się za czymś -czymkolwiek - co mógłby zrobić. Co się stało, a charaid? - Przykucnął koło szwagra, koło przyjaciela. łan kaszlał, niemal bezgłośnie, ale kaszel ten wstrząsał całym jego ciałem. W końcu atak minął i łan mógł odetchnąć. Na policzkach miał rumieńce - tę straszną gruźliczą iluzję zdrowia. To boli, Jamie. - Wymówił te słowa spokojnie, ale oczy miał zamknięte, jakby nie chciał w tej chwili patrzeć na Jamiego. Zaniosę cię do domu. Damy ci może odrobinę laudanum i... łan machnął ręką. Przez chwilę oddychał płytko i kręcił głową. Tak, mam wrażenie, jakby w piersi tkwił mi nóż - odezwał się w końcu. -Lecz nie o to mi chodziło. Nie przejmuję się tak bardzo samą śmiercią - ale, Chryste, zabija mnie jej powolność. - Otworzył teraz oczy i spojrzał na Jamiego, śmiejąc się tak bezgłośnie, jak kaszlał, zaledwie cieniem dźwięku, który szarpał jego ciałem.

„Umieranie boli. Wolałbym mieć to już za sobą". Te słowa pojawiły się w mózgu Jamiego tak wyraźnie, jakby zostały wypowiedziane przed chwilą, - 328 a nie trzydzieści lat wcześniej w ciemnym kościele, zniszczonym przez ostrzał z armaty. Wypowiedział je konający powoli Rupert. „Jesteś moim wodzem, chłopie - powiedział prosząco do Dougala. - To twój obowiązek". I Dougal MacKenzie zrobił to, do czego wzywały go miłość i obowiązek. Trzymał lana za rękę, ściskając mocno, starając się przelać jakiś cień dobrego zdrowia przez własną, pełną odcisków dłoń w cienką, szarą skórę lana. Przesunął kciuk nieco w górę, na przegub, tak jak robiła to Claire, gdy badała pacjenta. Czuł, jak skóra lana ustępuje, ślizga się po kościach. Pomyślał nagle 0 przysiędze krwi, złożonej podczas ślubu, ukłuciu ostrza i chłodnym nadgarstku Claire przyciśniętym do jego, o śliskiej krwi między nimi. Nadgarstek lana też był zimny, lecz nie ze strachu. Zerknął na swój przegub, ale nie widział na nim śladu blizny, ani po przysiędze, ani po kajdanach. Te rany były przejściowe, krótkotrwałe. Czy pamiętasz, jak zawarliśmy braterstwo krwi? - łan miał zamknięte oczy, ale uśmiechał się. Jamie mocniej ścisnął kościsty nadgarstek, nieco zaskoczony, ale właściwie wcale nie zdziwiony, że łan zajrzał mu do mózgu 1 uchwycił echo myśli. Oczywiście. - On też się uśmiechnął, z bólem. Obaj mieli wówczas po osiem lat. Matka Jamiego i nowo narodzone dziecko zmarli poprzedniego dnia. Dom wypełniali żałobnicy, a ojciec był nieprzytomny z rozpaczy. Wymknęli się cicho, on i łan, i wspięli na wzgórze za domem, starając się nie patrzeć na grób, świeżo wykopany koło wieży. Zagłębili się w las, szukając bezpieczeństwa wśród drzew. Tam zwolnili i wędrowali, aż zatrzymali się w końcu na szczycie wysokiego wzgórza, zwieńczonego ruinami jakiejś starej budowli, którą nazywali fortem. Usiedli na gruzach, otulając się pledem przed wiatrem, niemal nie rozmawiając. Myślałem, że będę miał braciszka - odezwał się wtedy nagle. - Ale nie mam. Wciąż jesteśmy tylko Jenny i ja. - W latach, które upłynęły od tamtego czasu, udało mu się zapomnieć o tym cierpieniu, o utracie oczekiwanego brata, chłopca, który być może oddałby mu nieco miłości żywionej niegdyś do starszego brata, Williego, który zmarł na ospę. Skupił się na tym bólu, używając go jako słabej tarczy przed potworną świadomością, że mama odeszła na zawsze. łan siedział przez chwilę zamyślony, a potem sięgnął do sporranu i wyciągnął nóż, który otrzymał od ojca na ostatnie urodziny. - 329 Ja będę twoim bratem - oznajmił rzeczowo i przeciął skórę na kciuku, sycząc cicho przez zęby. Podał nóż Jamiemu, który też naciął kciuk, zaskoczony, że tak to boli. Potem przycisnęli kciuki do siebie i przysięgli sobie, że zawsze będą braćmi. I byli. Odetchnął głęboko, gotując się na bliskość śmierci jak na czarną ostateczność. łan. Czy mam... - łan uniósł powieki, patrząc ostro, bo usłyszał coś w stłumionym głosie Jamiego. Jamie odchrząknął, odwrócił wzrok, a potem znów spojrzał na lana, czując niejasno, że to tchórzostwo. - Czy chcesz, żebym to przyśpieszył? - spytał bardzo cicho. Już gdy wypowiadał te słowa, chłodna część jego mózgu szukała odpowiedniego sposobu. Nie ostrze, nie; ten sposób był szybki i prosty, odpowiedni dla mężczyzny, ale przyniósłby większy żal siostrze i dzieciom; ani on, ani łan nie mieli prawa zostawiać im ostatniego wspomnienia pokalanego krwią.

łan ani nie rozluźnił, ani nie wzmocnił uścisku, ale nagle Jamie poczuł puls, którego na próżno szukał - spokojne, rytmiczne uderzenia w jego dłoń. Nie odwrócił wzroku, lecz oczy zaszły mu łzami; pochylił głowę, by je ukryć. Claire... Wiedziałaby, jak to zrobić, ale nie mógł jej o to poprosić. Uniemożliwiała jej to przysięga. Nie - powiedział łan. - W każdym razie jeszcze nie. - Uśmiechnął się, patrząc ciepło. Jednak dobrze jest wiedzieć, że to zrobisz, jeśli będę potrzebować, mo brathair. Nagły ruch wyrwał go z tych rozmyślań i sprawił, że zamarł w miejscu. Zwierzę go nie zauważyło, choć znajdował się w zasięgu jego wzroku. Wiatr wiał jednak ku niemu, a jeleń był zajęty wyszukiwaniem kawałków trawy i delikatniejszych roślin, rosnących między wrzosami. Czekał, słuchając wiatru. Zza krzaków żarnowca wyłaniała się jedynie głowa i barki jelenia, ale sądząc po ich wielkości, był to samiec. Czekał, czując, jak wracają do niego znane gesty. Polowanie na jelenie na wrzosowiskach różniło się od polowania w lasach Karoliny Północnej. Było znacznie powolniejsze. Jeleń wysunął się nieco zza krzaka, skupiony na jedzeniu, Jamie zaś zaczął w niedostrzegalny niemal sposób unosić strzelbę. Rusznikarz w Edynburgu wyprostował lufę, ale Jamie od tamtej pory jeszcze jej nie wypróbował. Miał nadzieję, że będzie celnie strzelać. - 330 Ostatni raz użył jej, gdy uderzył kolbą heskiego żołnierza w reducie. Nagle przypomniało mu się, jak Claire rzuciła na porcelanowy talerz zniekształconą kulę, która zabiła Simona; poczuł w krwi jej brzęk i odgłos turlania się. Jeszcze krok, dwa... jeleń znalazł coś smacznego, co ciągnął i przeżuwał w wielkim skupieniu. Koniec lufy znalazł się właśnie na jednej linii z celem. Wielki samiec, nie dalej niż o sto jardów. Jamie czuł, jak duże, solidne serce pulsuje mu pod żebrami, jak krew tętni mu w opuszkach palców spoczywających na metalu. Wcisnął mocno kolbę w zagłębienie ramienia. Właśnie zaczynał naciskać na spust, gdy z lasu za nim dobiegł krzyk. Strzał poszedł w niebo, jeleń zniknął z trzaskiem łamiących się wrzosów, a krzyk się urwał. Zawrócił i z bijącym sercem zagłębił się w las, podążając w kierunku, z którego dobiegł krzyk. Kto? Kobieta, ale która? Bez trudu znalazł Jenny, stojącą nieruchomo na polance, na którą przychodzili z łanem, gdy byli dziećmi, by bawić się w rycerzy i żołnierzy. Była dobrym żołnierzem. Może usłyszała strzał i czekała na niego? A może po prostu nie była w stanie się ruszyć? Stała prosto, patrząc na niego nieobecnym spojrzeniem, otulona szalem jak zardzewiałą zbroją. Jak się czujesz, dziewczyno? - spytał, opierając strzelbę o dużą sosnę, pod którą czytała jemu i łanowi w długie, letnie noce, gdy słońce niemal chowało się ża horyzontem między zachodem a wschodem. Dobrze - odparła bezbarwnym tonem. Akurat - westchnął. Podszedł bliżej i ujął jej dłonie; nie opierała się, ale i nie podała mu ich chętnie. - Słyszałem, jak krzyczysz. Nie chciałam, by ktoś mnie słyszał. Oczywiście. - Zawahał się, chcąc raz jeszcze spytać, jak się czuje, ale byłoby to głupie. Doskonale wiedział, na czym polegał problem i dlaczego miała potrzebę wychodzenia do lasu, by krzyczeć - tam gdzie nikt jej nie usłyszy i nie będzie zadawał głupich pytań. - Czy chcesz, żebym sobie poszedł? Nie. Co to za różnica? Nic już nie ma znaczenia. - Usłyszał w jej głosie nutę histerii. Przynajmniej... przywieźliśmy na czas chłopaka do domu - powiedział, nie znajdując żadnego innego pocieszenia, które mógłby jej zaoferować. Tak, przywiozłeś. - Próbowała odzyskać panowanie nad sobą, ale rozpadało się na strzępy jak stary jedwab. -1 przywiozłeś też żonę. Masz mi za złe, że przywiozłem żonę? - spytał niedowierzająco. - Dla-

- 331 czego, na litość boską? Czy nie powinnaś się raczej cieszyć, że wróciła? A może... - Połknął kolejne słowa; o mało nie spytał, czy ma mu za złe, że wciąż ma żonę, podczas gdy ona traci męża. Tego przecież nie mógł powiedzieć. Jenny jednak nie to miała na myśli. Tak, wróciła. Ale po co? - zawołała. - Po co nam czarodziejka o sercu tak zimnym, że nawet nie ruszy palcem, by uratować lana? Tak go to zaskoczyło, że był tylko zdolny powtórzyć w zdumieniu: Claire? O zimnym sercu? Prosiłam ją, ale mi odmówiła. - W oczach siostry nie widział łez, tylko smutek i rozpacz. - Czy nie możesz jej skłonić, by nam pomogła, Jamie? Życie siostry, zawsze jasne i mocne, drżało mu teraz pod palcami jak błyskawica na uwięzi. Lepiej, żeby się wyładowała na mnie - pomyślał. - Mnie nie zrani. Mo pluthair, wyleczyłaby go, gdyby mogła - powiedział możliwie jak najłagodniej, nie puszczając jej rąk. - Mówiła mi, że ją prosiłaś; a mówiła to, płacząc. Kocha lana tak bardzo jak... Nie waż mi się powiedzieć, że kocha mego męża tak bardzo jak ja! -krzyknęła, wyrywając dłonie z jego uścisku tak gwałtownie, jakby chciała go uderzyć. I rzeczywiście, spoliczkowała go z taką siłą, że do oczu napłynęły mu łzy. Wcale nie zamierzałem tak mówić - zaprotestował, zachowując spokój. Delikatnie dotknął policzka. - Zamierzałem powiedzieć, że kocha go tak bardzo... Chciał dokończyć „jak mnie", ale nie udało mu się. Kopnęła go w kostkę z taką siłą, że zachwiał się i zamachał rękoma, by złapać równowagę, ona zaś, wykorzystując tę chwilę, odwróciła się i pomknęła po zboczu niczym czarownica na miotle, a spódnice i szal łopotały wokół niej jak burza. 82. Układy Czyszczenie ran - napisałam starannie i przerwałam, usiłując zebrać myśli. Wrzątek, czyste szarpie, usunięcie ciał obcych. Wykorzystanie czerwi, by pozbyć się martwych tkanek (z ostrzeżeniem dotyczącym larw muchy plujki i muchy śrubowej? Nie, bez sensu; nikt nie rozróżni bez lupy). Zszywanie - 332 ran (sterylizacja igły i nici). Przydatne kataplazmy. Czy powinnam umieścić osobną notatkę na temat produkcji i zastosowania penicyliny? Postukiwałam piórem w bibułę, rozpryskując atrament drobniutkimi gwiazdkami, ale w końcu zdecydowałam, że nie. Miałam stworzyć przydatny poradnik dla zwykłych ludzi. Zwykli ludzie nie byliby w stanie przeprowadzić skomplikowanego procesu produkcji penicyliny, nie mieliby też odpowiednich strzykawek - tu przez głowę przemknęło mi wspomnienie strzykawki do penisa, którą pokazał mi doktor Fentiman, budząc lekkie rozbawienie. To z kolei przywiodło mi na myśl - żywo, choć na krótko - jarzmo penisowe Davida Rawlingsa. Czy naprawdę sam je stosował? Byłam ciekawa, ale szybko odsunęłam obrazy zrodzone z tej myśli i przerzuciłam kilka kartek, szukając listy głównych tematów. Masturbacja - napisałam z namysłem. Skoro lekarze rozważali ją w negatywnym świede - a robiła tak niewątpliwie większość - to chyba nie było powodu, dla którego nie miałabym zaprezentować przeciwnego poglądu -dyskretnie. Kilka minut później wciąż robiłam atramentowe gwiazdki, całkiem pogrążona w rozważaniach, jak można dyskretnie przedstawić korzyści wynikające z masturbacji. Co by było, gdybym napisała czarno na białym, że robią to również kobiety? Spaliliby cały nakład, a pewnie także warsztat Andy'ego Bella - powiedziałam na głos.

Usłyszałam, jak ktoś gwałtownie wciąga powietrze. Uniosłam wzrok i zobaczyłam kobietę, stojącą w drzwiach gabinetu. Och, czy szuka pani lana Murraya? - spytałam, odsuwając się z krzesłem od biurka. Jest... Nie, to pani szukałam. - Kobieta mówiła dziwnym tonem, więc wstałam, czując się z niejasnych powodów w defensywie. Tak? A pani jest...? Wyszła z ciemnego holu do jasnego pokoju. Nie poznaje mnie pani? - Wygięła usta w gniewnym półuśmiechu. -Laoghaire MacKenzie... Fraser - dodała niemal niechętnie. Och. Pomyślałam, że poznałabym ją od razu, gdyby nie kontekst. To ostatnie miejsce, w jakim spodziewałabym się ją ujrzeć, a fakt, że tu przyszła... Wspomnienie tego, co się stało, gdy ostatnim razem przyszła do Lallybroch, sprawiło, że niezauważenie sięgnęłam po nóż do papieru, leżący na biurku. - 333 Szukała pani mnie, nie Jamiego? - spytałam czujnie. Wykonała pogardliwy gest, odsuwając na bok myśl o Jamiem, i z kieszeni przy pasku wyjęła złożony list. Przyszłam prosić panią o przysługę - powiedziała, a ja po raz pierwszy usłyszałam, że głos jej drży. - Proszę to przeczytać. Z łaski swojej - dodała, zaciskając mocno wargi. Spojrzałam przezornie na jej kieszeń, ale była płaska; jeśli przyniosła pistolet, nie trzymała go tam. Wzięłam list i wskazałam jej krzesło po drugiej stronie biurka. Gdyby zamierzała mnie zaatakować, miałabym czas zareagować. W gruncie rzeczy jednak się jej nie bałam; najwyraźniej była zdenerwowana, ale doskonale nad sobą panowała. Otworzyłam list i - od czasu do czasu zerkając, czy wciąż siedzi na swoim miejscu - zaczęłam czytać. 15 lutego 1778, Filadelfia Filadelfia? - powiedziałam zaskoczona i spojrzałam na Laoghaire. Skinęła głową. ' Przenieśli się tam w lecie ubiegłego roku, bo pan uznał, że tak będzie bezpieczniej Wydęła nieco usta. - Dwa miesiące później armia brytyjska zajęła miasto. Od tamtej pory tam mieszkają. „Pan" to zapewne Fergus. Z zainteresowaniem odnotowałam to słowo; najwyraźniej Laoghaire pogodziła się z mężem starszej córki, bo użyła go bez ironii. Kochana Mamo! Muszę Cię prosić, byś zrobiła coś z miłości do mnie i moich dzieci. Mamy kłopot z HenriChristianem. W wyniku zniekształcenia ciała zawsze miał problemy z oddychaniem, szczególnie wtedy, gdy ma katar, a od urodzenia chrapał jak delfin. Teraz podczas snu całkowicie przestaje oddychać, chyba że jest podtrzymany poduszkami w określonej pozycji. Mama Claire obejrzała jego gardło, gdy była z Tatą u nas w New Bern, i powiedziała, że jego migdałki - to coś, co ma w gardle - są za duże i mogą w przyszłości powodować problemy. (Germain też to ma i często oddycha przez usta, ale u niego nie jest to tak niebezpieczne jak u Henri--Christiana). - 334 Żyję w ciągłym strachu, że pewnej nocy Henri-Christian przestanie w ogóle oddychać i nikt nie będzie o tym wiedzieć w porę, by go uratować. Siedzimy przy nim na zmianę, by podpierać mu głowę jak trzeba i budzić go, gdy przestaje oddychać, ale nie wiem, jak długo uda nam się to robić. Fergus jest wyczerpany pracą w drukarni, a ja pracą w domu (poza tym pomagam też w drukarni, tak samo jak oczywiście Germain. Dziewczynki ogromnie

pomagają mi w domu, niech je Bóg błogosławi, i chętnie opiekują się braciszkiem - ale nie można ich samych zostawić z nim w nocy). Wezwałam lekarza, by obejrzał Henri-Christiana. Zgadza się, że to zapewne migdałki nie pozwalają mu oddychać, upuścił więc małemu krwi i dał mi lekarstwo, od którego miały się skurczyć, ale na nic się to nie przydało, bo Henri-Christian tylko płakał od tego i wymiotował. Mama Claire - wybacz mi, że Ci o niej mówię, ale muszę - powiedziała, że zapewne trzeba będzie kiedyś usunąć migdałki, by ułatwić mu oddychanie, i najwyraźniej ta chwila już nadeszła. Jakiś czas temu zrobiła to bliźniakom Beardsleyom w Ridge i nie odważę się pozwolić nikomu innemu na przeprowadzenie takiej operacji na Henri-Christianie. Mamo, czy porozmawiasz z nią o tym? Musi już chyba być w Lally-broch; napiszę tam do niej, błagając, by możliwie jak najszybciej przyjechała do Filadelfii. Obawiam się jednak, czy zdołam odmalować jej okro-pieństwo naszej sytuacji. Jeśli 'mnie kochasz, Mamo, proszę udaj się do niej i poproś, by przybyła najprędzej, jak się jej uda. Twoja bardzo kochająca córka Marsali Odłożyłam list. „Obawiam się jednak, czy zdołam odmalować jej okro-pieństwo naszej sytuacji". Nie, zrobiła to bardzo dobrze. Nazywa się to bezdech - skłonność do nagłej przerwy w oddychaniu podczas snu. Jest to dość częste zjawisko, szczególnie w niektórych przypadkach karłowatości, bo drogi oddechowe są ściśnięte przez nienormalnie ukształtowany kościec. Większość cierpiących na bezdech osób budzi się, rzucając się i kaszląc, aż w końcu udaje im się znów złapać powietrze. Jednak powiększone migdałki, w dodatku w stanie zapalnym, zwężające mu gardło - zapewne cecha dziedziczna, pomyślałam, skoro widziałam to także u Germaina i w mniejszym stopniu u dziewczynek - pogarszały sytuację, bo - 335 nawet gdyby zadziałał odruch oddychania, Henri-Christian zapewne nie byłby w stanie zaczerpnąć dość powietrza, by się obudzić. Wizja Marsali i Fergusa - a także zapewne Germaina - którzy na zmianę czuwają w ciemnym domu, przyglądając się, jak mały śpi, zapadających w drzemkę w chłodzie i ciszy, a potem budzących się z nagłym przerażeniem, że być może poruszył się we śnie i przestał oddychać... Gdy czytałam list, żołądek ścisnął mi się ze strachu w zimną kulę. Laoghaire nie spuszczała ze mnie spojrzenia niebieskich oczu. Tym razem nie widziałam w nich zwykle malującej się tam histerii, gniewu i podejrzliwości. Jeśli pani pojedzie - przełknęła z trudem - to zrzeknę się pieniędzy. Gapiłam się na nią. Sądzi pani, że ja... - Zaczęłam z niedowierzaniem, ale przerwałam. Tak, najwyraźniej rzeczywiście uważała, że musi mnie przekupić. Była przekonana, że porzuciłam Jamiego po Culloden i wróciłam dopiero, gdy jego los się poprawił. Walczyłam z pragnieniem, by jej powiedzieć... ale to nie miało sensu, a w tej sytuacji także znaczenia. Sytuacja była jasna i ostra jak tłuczone szkło. Pochyliła się gwałtownie, opierając dłonie o stół, przyciskając je tak mocno, że zbielały jej paznokcie. Proszę - wyszeptała. - Proszę... Zdawałam sobie sprawę z wypełniających mnie sprzecznych chęci: z jednej strony uderzenia jej, z drugiej - położenia współczująco dłoni na jej ręce. Zwalczyłam obie i zmusiłam się, by przez moment pomyśleć logicznie. Oczywiście pojadę - muszę. Nie miało to nic wspólnego z Laoghaire ani tym, co między nami zaszło. Gdybym nie pojechała, a Henri-Christian umarł a to było możliwe - nie mogłabym żyć z tą świadomością. Jeśli przybędę na czas, zdołam go uratować; nikt inny tego nie potrafi. To wszystko.

Serce ścisnęło mi się boleśnie na myśl o opuszczeniu Lallybroch w takiej chwili. To straszne jak mogłabym, wiedząc, że widzę lana po raz ostatni, być może po raz ostatni opuszczam ich wszystkich i ten dom. Równocześnie jednak jakaś część mego mózgu chirurga już pogodziła się z tą koniecznością i rozważała, jak najszybciej mogę dostać się do Filadelfii, jak zdobyć po przybyciu na miejsce to, co mi będzie potrzebne, na jakie mogę natrafić przeszkody i komplikacje - jednym słowem, prowadziła praktyczną analizę tego, jak przeprowadzić to, czego tak nagle ode mnie zażądano. I gdy mój mózg rozwikływał te problemy, a bezwzględna logika brała gó- 336 ri rę nad emocjami, zaświtała mi myśl, że to nagłe nieszczęście może mieć też inne aspekty. Laoghaire czekała z zaciśniętymi ustami, nie spuszczając ze mnie wzroku. No dobrze - powiedziałam, odchylając się w krześle i patrząc na nią spokojnie - w takim razie ustalmy warunki. *** I tak dobiłyśmy targu - powiedziałam, wpatrując się w szarą czaplę, przecinającą jezioro. - Pojadę do Filadelfii, jak się da najszybciej, żeby zająć się Henri-Christianem. Ona wyjdzie za mąż za Joeya, zrezygnuje z alimentów i udzieli Joan pozwolenia na wstąpienie do zakonu. Sądzę jednak, że lepiej mieć to na wszelki wypadek na piśmie. Jamiemu odjęło mowę. Siedzieliśmy w wysokiej, szorstkiej trawie na brzegu jeziora. Przyprowadziłam go tu, by mu powiedzieć, co się wydarzyło - i co się jeszcze wydarzy. Laoghaire nie naruszyła posagu Joan. Joan go dostanie na koszty podróży i dar dla klasztoru - dodałam. Odetchnęłam głęboko, z nadzieją, że głos mi nie drży. - Tak myślałam... Michael wyjeżdża za parę dni. Joan i ja możemy pojechać i nim do Francji. Ja stamtąd odpłynę na francuskim statku, a on bezpiecznie odprowadzi ją do klasztoru. Ale... - zaczął, ale ścisnęłam mu dłoń, by nic nie mówił. Ty nie możesz teraz wyjechać, Jamie - powiedziałam miękko. - Wiesz, że nie możesz. Zamknął oczy, skrzywił się, a jego dłoń objęła moją, odruchowo zaprzeczając rzeczywistości. Ja też ściskałam mu palce, mimo że była to ta chora ręka. Sama myśl, że mamy się rozdzielić w czasie i przestrzeni - i to w wymiarze tak wielkim jak Ocean Atlantycki i miesiące rozłąki sprawiała, że żołądek mi się ściskał, a głowę wypełniała rozpacz i strach. Pojechałby ze mną, gdybym go poprosiła - a nawet gdybym pozwoliła mu na, co powinien zrobić. Nie wolno mi było do tych wątpliwości dopuścić, by zaczął mieć wątpliwości. Tak bardzo potrzebował tego, co miał tutaj. Ostatnich chwil z łanem. Pozostania z Jenny, gdy łan umrze, bo mógł jej zaofiarować pociechę, której nie były w stanie dać jej nawet dzieci. A skoro czuł potrzebę spotkania z Laoghaire, kierowany poczuciem winy, że ich małżeństwo się nie udało, to o ileż głębsze i dotkliwsze byłoby poczucie winy, że raz jeszcze opuścił siostrę, i to w chwili, gdy go najbardziej rozpaczliwie potrzebowała. - 337 rę nad emocjami, zaświtała mi myśl, że to nagłe nieszczęście może mieć też inne aspekty. Laoghaire czekała z zaciśniętymi ustami, nie spuszczając ze mnie wzroku. No dobrze - powiedziałam, odchylając się w krześle i patrząc na nią spokojnie - w takim razie ustalmy warunki. #** I tak dobiłyśmy targu - powiedziałam, wpatrując się w szarą czaplę, przecinającą jezioro. - Pojadę do Filadelfii, jak się da najszybciej, żeby zająć się Henri-Christianem. Ona wyjdzie za mąż za Joeya, zrezygnuje z alimentów i udzieli Joan pozwolenia na wstąpienie do zakonu. Sądzę jednak, że lepiej mieć to na wszelki wypadek na piśmie.

Jamiemu odjęło mowę. Siedzieliśmy w wysokiej, szorstkiej trawie na brzegu jeziora. Przyprowadziłam go tu, by mu powiedzieć, co się wydarzyło - i co się jeszcze wydarzy. Laoghaire nie naruszyła posagu Joan. Joan go dostanie na koszty podróży i dar dla klasztoru - dodałam. Odetchnęłam głęboko, z nadzieją, że głos mi nie drży. - Tak myślałam... Michael wyjeżdża za parę dni. Joan i ja możemy pojechać z nim do Francji. Ja stamtąd odpłynę na francuskim statku, a on bezpiecznie odprowadzi ją do klasztoru. Ale... - zaczął, ale ścisnęłam mu dłoń, by nic nie mówił. Ty nie możesz teraz wyjechać, Jamie - powiedziałam miękko. - Wiesz, że nie możesz. Zamknął oczy, skrzywił się, a jego dłoń objęła moją, odruchowo zaprzeczając rzeczywistości. Ja też ściskałam mu palce, mimo że była to ta chora ręka. Sama myśl, że mamy się rozdzielić w czasie i przestrzeni - i to w wymiarze tak wielkim jak Ocean Atlantycki i miesiące rozłąki sprawiała, że żołądek mi się ściskał, a głowę wypełniała rozpacz i strach. Pojechałby ze mną, gdybym go poprosiła - a nawet gdybym pozwoliła mu na, co powinien zrobić. Nie wolno mi było do tych wątpliwości dopuścić, by zaczął mieć wątpliwości. Tak bardzo potrzebował tego, co miał tutaj. Ostatnich chwil z łanem. Pozostania z Jenny, gdy łan umrze, bo mógł jej zaofiarować pociechę, której nie były w stanie dać jej nawet dzieci. A skoro czuł potrzebę spotkania z Laoghaire, kierowany poczuciem winy, że ich małżeństwo się nie udało, to o ileż głębsze i dotkliwsze byłoby poczucie winy, że raz jeszcze opuścił siostrę, i to w chwili, gdy go najbardziej rozpaczliwie potrzebowała. - 337 Nie możesz wyjechać - szepnęłam nalegająco. - Ja to wiem, Jamie. Otworzył ciemne z udręki oczy i spojrzał na mnie. Nie mogę ci pozwolić odjechać. Beze mnie. To... nie na długo. - Zmusiłam się do wypowiedzenia tych słów przez dławiącą mnie w gardle gulę. Czułam żal, że muszę się z nim rozdzielić, i większy jeszcze żal dla przyczyny, z powodu której ta rozłąka nie będzie długa. - Ostatecznie podróżowałam sama nawet dalej powiedziałam, zmuszając się do uśmiechu. Otworzył usta, pragnąc odpowiedzieć, ale udręka w jego oczach nie zelżała. Uniosłam do warg jego uszkodzoną dłoń i pocałowałam, a potem przytuliłam do niej policzek, odwracając głowę. Wiedziałam jednak, że poczuł na dłoni wilgoć łzy, która mi się wymknęła. Wyciągnął drugą rękę i przygarnął mnie do siebie, i tak siedzieliśmy wtuleni, bardzo, bardzo długo, słuchając wiatru, który szeleścił w trawach i marszczył wodę. Czapla wylądowała przy brzegu po drugiej stronie jeziora i stała tam na jednej nodze, czekając cierpliwie wśród drobnych fal. Będzie nam potrzebny prawnik - odezwałam się w końcu, nie ruszając się. - Czy Ned Gowan wciąż żyje? ***? Ku memu wielkiemu zdumieniu okazało się, że Ned Gowan rzeczywiście wciąż żyje. Ileż on może mieć lat? - zastanawiałam się, patrząc na niego. Osiemdziesiąt pięć? Dziewięćdziesiąt? Nie miał zębów, był pomarszczony jak zgnieciona papierowa torebka, ale wciąż żywotny jak świerszcz, a jego prawnicza żądza krwi nie osłabła ani odrobinę. Swego czasu sporządził akt anulujący małżeństwo Jamiego i Laoghaire, pogodnie załatwiając roczne alimenty dla Laoghaire oraz posagi dla Marsali i Joan. Teraz z równą pogodą zajął się rozwiązywaniem tego porozumienia. Jeśli zatem chodzi o posag panny Joan - powiedział, liżąc w zamyśleniu koniec pióra. - W pierwotnym dokumencie określił pan, że ta suma - bardzo hojna suma, pragnę dodać - ma zostać przekazana młodej damie w chwili jej zamążpójścia i pozostać jej wyłączną własnością, nieprzekazaną mężowi. Zgadza się. - Jamie z trudem zachowywał cierpliwość. Powiedział mi przedtem, że wolałby siedzieć nago na mrowisku, niż mieć do czynienia z prawnikiem przez więcej niż

pięć minut, tymczasem rozwikływaliśmy komplikacje tego porozumienia od dobrej godziny. Więc? - 338 Ależ ona nie wychodzi za mąż - wyjaśnił pan Gowan z pobłażliwością należną osobie niezbyt lotnej, ale zasługującej na szacunek, ponieważ płaci prawnikowi honorarium. Powstaje kwestia, czy może otrzymać posag zgodnie z warunkami tego kontraktu... Ależ wychodzi - przerwał mu Jamie. - Zostaje Oblubienicą Chrystusa, ty protestancki ignorancie. Spojrzałam na Neda z pewnym zdziwieniem, bo nigdy nie słyszałam, by był protestantem. Nie zaprzeczył jednak. Pan Gowan, bystry jak zawsze, dostrzegł moje zdziwienie i uśmiechnął się. Nie wyznaję żadnej religii poza prawem, pani - powiedział. - Przestrzeganie takiej a nie innej formy rytuału nie ma znaczenia. Bóg jest dla mnie uosobieniem Sprawiedliwości i służę mu w tym charakterze. Na te słowa Jamie chrząknął w bardzo szkocki sposób. Niewiele by to panu pomogło, gdyby pańscy klienci zdawali sobie sprawę, że nie jest pan papistą. Czarne oczka pana Gowana zalśniły. Och, jestem pewien, że nie ma pan na myśli czegoś tak niskiego jak szantaż, prawda? Waham się nawet przed wymówieniem nazwy tej czcigodnej szkockiej instytucji, znając szlachetność pańskiego charakteru -i świadom faktu, że nie dostanie pan tego cholernego kontraktu beze mnie. Jamie westchnął głęboko i usiadł wygodniej na krześle. No już, jedźmy dalej. Co zatem z tym posagiem? Ach. - Pan Gowan natychmiast powrócił do meritum. - Rozmawiałem z młodą damą, jakie są jej własne życzenia w tej sprawie. Jako pierwotny ofiarodawca może pan - przy zgodzie drugiego sygnatariusza, a ta, jak rozumiem, została wydana - zakaszlał nieco przy tym nawiązaniu do Laoghaire - zmienić warunki pierwotnego dokumentu. Ponieważ zaś, jak mówiłem, panna Joan nie zamierza wyjść za mąż, czy pragnie pan całkowicie odwołać darowiznę, zachować istniejące warunki, czy też zmienić je w jakiś sposób? Chcę dać Joan pieniądze - powiedział Jamie z wyraźną ulgą, że zadano mu w końcu konkretne pytanie. Bezwarunkowo? - spytał pan Gowan, unosząc pióro. - Słowo „bezwarunkowo" ma w świetle prawa inne znaczenie niż... Powiedział pan, że rozmawiał z Joan. Czego zatem do diabła ona sama by chciała? Pan Gowan rozjaśnił się, jak zwykle, gdy dostrzegał nowe komplikacje. Panna Joan pragnie przyjąć jedynie niewielką część pierwotnego posa- 339 gu, która ma zostać użyta jako jej posag przy wstąpieniu do klasztoru; jak rozumiem, taka donacja leży w zwyczaju. Tak? A co z resztą? - Jamie uniósł pytająco brew. Resztę pragnie przekazać swojej matce, Laoghaire MacKenzie Fraser, ale nie bezwarunkowo, jeśli mnie pan rozumie, tylko z pewnymi ograniczeniami. Wymieniliśmy z Jamiem spojrzenia. Jakimi ograniczeniami? - spytał Jamie czujnie. Pan Gowan uniósł pomarszczoną dłoń i zaginał palce, wymieniając kolejne warunki. Po pierwsze, że pieniądze zostaną udostępnione dopiero wówczas, gdy w rejestrze parafialnym w Broch Mordha zostanie dokonany wpis o małżeństwie Laoghaire MacKenzie Fraser i Josepha Boswella Murraya, poświadczony i potwierdzony przez kapłana. Po drugie,

że zostanie podpisana umowa, rezerwująca i gwarantująca, iż majątek Balriggan i wszystkie związane z nim dobra stanowią wyłączną własność Laoghaire MacKenzie Fraser aż do jej śmierci, a o ich dalszej własności ma stanowić odpowiednio sporządzony testament wyżej wymienionej Laoghaire MacKenzie Fraser. Po trzecie, pieniądze nie zostaną przekazane bezwarunkowo, ale oddane powiernikowi, który będzie z nich wypłacał sumę dwudziestu funtów per annum wspólnie wyżej wymienionej Laoghaire MacKenzie Fraser i Josephowi Boswellowi Murrayowi. Po czwarte, że te roczne wypłaty zostaną wydane jedynie na kwestie związane z utrzymaniem i ulepszeniem majątku Balriggan. Po piąte, że wypłata każdej kolejnej raty będzie uzależniona od przedstawienia powiernikowi odpowiednich dokumentów dotyczących wykorzystania sumy wypłaconej w roku poprzednim. - Zgiął kciuk, opuścił pięść i podniósł jeden palec drugiej dłoni. - Po szóste i ostatnie, że powiernikiem tego funduszu będzie James Alexander Gordon Fraser Murray z Lallybroch. Czy pan się zgadza na te warunki, sir? Zgadzam się - oświadczył zdecydowanie Jamie, wstając. - Proszę więc to w takiej formie sporządzić, panie Gowan. A teraz, jeśli nikt nie ma nic przeciwko temu, pójdę sobie łyknąć kieliszek. A może dwa. Pan Gowan zakręcił kałamarz, zebrał kartki z notatkami w równy stosik i też wstał, choć wolniej. Dotrzymam ci towarzystwa przy tym kieliszku, Jamie. Chciałbym usłyszeć coś o tej waszej amerykańskiej wojnie. To chyba wspaniała przygoda! - 340 83. LICZENIE OWIEC W miarę upływu czasu łanowi coraz trudniej było spać. Potrzeba odnalezienia Rachel była tak paląca, że cały czas miał wrażenie, iż żołądek wypełniają mu rozżarzone węgle. Ciocia Claire nazywała to zgagą i twierdziła, że jest wynikiem zbyt szybkiego połykania jedzenia, a to nie o to chodziło, bo właściwie nie mógł w ogóle jeść. Dni spędzał z ojcem, o tyle, o ile mógł. Siedząc z nim w gabinecie, przyglądając się, jak razem ze starszym bratem załatwiają wszystkie sprawy związane z Lallybroch, nie wyobrażał sobie, że mógłby wstać i wyjść, zostawić ich za sobą. Zostawić ojca za sobą na zawsze. W ciągu dnia były różne rzeczy, do zrobienia, ludzie, których trzeba było odwiedzić i z nimi porozmawiać, i ziemia, po której trzeba było spacerować, a jej piękno koiło go, gdy uczucia osiągały trudną do zniesienia temperaturę. W nocy jednak w domu zapadała cisza, słychać było tylko trzeszczące drewno, odległy kaszel ojca i pochrapywanie bratanków śpiących w sąsiednim pokoju. Czuł wtedy, jak dom wokół niego oddycha, wciąga z trudem powietrze w płuca i opiera się ciężko o jego piersi. Siadał na łóżku i łykał powietrze, tylko po to, by się upewnić, że wciąż może. W końcu wyślizgiwał się z łóżka, przekradał na dół, niosąc buty w ręku, i wychodził na dwór przez kuchenne drzwi, by spacerować pod chmurami lub gwiazdami i pozwalać czystemu wiatrowi rozpalać żar serca, aż w końcu znajdował łzy i spokój, by pozwolić im spływać. Pewnej nocy stwierdził, że ktoś już przed nim odsunął zasuwę w drzwiach. Wyszedł ostrożnie, rozglądając się, ale nikogo nie zauważył. To pewnie młody Jamie poszedł do obory; jedna z dwóch krów miała się lada dzień cielić. Może powinien pójść pomóc... ale palący ból pod żebrami był silny, najpierw musiał się trochę przejść. Zresztą gdyby Jamie potrzebował pomocy, już by go obudził. Minął dom i zabudowania i skierował się ku wzgórzom, obok zagrody dla owiec, gdzie owce spały jak jasne, rozjaśnione księżycem pagórki, od czasu do czasu wydając z siebie nagłe, ciche beczenie, jak gdyby zaskoczone czymś w owczym śnie. Taki sen nagle się przed nim zmaterializował - na widok ciemnej postaci przy ogrodzeniu krzyknął cicho, zaskoczony, a wtedy najbliższa owca poruszyła się i zaszeleściła do wtóru cichego beczenia.

- 341 Ciii, a bhailach - szepnęła matka. - Jeśli je zaniepokoisz, zaczną beczeć tak głośno, że nawet zmarłych pobudzą. Widział teraz jej drobną, szczupłą postać, z rozpuszczonymi włosami opadającymi miękką masą na jasną koszulę. Jeśli mowa o zmarłych - odezwał się niechętnie, zmuszając serce do powrotu na miejsce - to myślałem, że jesteś duchem. Co ty tu robisz, mamo? Liczę owce - powiedziała z cieniem rozbawienia w głosie. - To się przecież robi, gdy się nie może spać, prawda? Tak. - Podszedł bliżej i oparł się o płot obok niej. - Czy to działa? Czasami. Stali przez chwilę w milczeniu, patrząc, jak owce ruszają się i uspokajają. Pachniały słodkim brudem, przeżutą trawą, odchodami i tłustą wełną, łan stwierdził, że sama ich obecność jest dziwnie kojąca. Jak liczenie działa, skoro i tak wiesz, ile ich jest? - spytał po chwili milczenia. Matka pokręciła głową. Nie, powtarzam tylko ich imiona. To jak odmawianie różańca, tylko nie czuje się potrzeby proszenia. Proszenie jest bardzo wyczerpujące. Zwłaszcza gdy się ma świadomość, że odpowiedź brzmi „nie", pomyślał łan i kierowany nagłym impulsem objął ją ramieniem. W pierwszej chwili wydawała się zaskoczona i rozbawiona, ale zaraz odprężyła się i oparła mu głowę o ramię. Czuł jej drobne kości, lekkie jak u ptaka, i przestraszył się, że serce mu pęknie. Jakiś czas tak stali, a potem uwolniła się delikatnie, odsunęła lekko i zwróciła ku niemu. Jesteś śpiący? Nie. To chodź. Nie czekając na odpowiedź, odwróciła się i ruszyła w ciemność, oddalając się od domu. Na niebie stał księżyc w drugiej kwadrze, a łan był już na dworze dość długo, by oczy przyzwyczaiły mu się do mroku, więc łatwo było iść, nawet przez splątaną trawę, kamienie i wrzos rosnący na wzgórzu. Dokąd go prowadziła? A raczej - dlaczego? Szli bowiem w górę zbocza, ku starej wieży i leżącemu obok cmentarzykowi. Poczuł ogarniający go chłód - czyżby zamierzała pokazać mu miejsce na grób ojca? Zatrzymała się jednak i pochyliła tak nagle, że o mało na nią nie wpadł. Prostując się, włożyła mu w dłoń kamyk. Tutaj - powiedziała cicho i poprowadziła do wkopanego w ziemię ma- 342 w

łego, kwadratowego kamienia. Sądził, że to grób Caitlin - dziecka urodzonego przed młodą Jenny, które żyło tylko jeden dzień - potem jednak zobaczył, że grób Caitlin jest kilka kroków dalej. Ten kamień był tego samego kształtu i wielkości, ale... Przykucnął i przesuwając palce po cieniach liter, odczytał imię. Yeksa'a. Mamo. - Sam słyszał, że jego głos brzmi dziwnie. Czy tak jest dobrze, łanie? - spytała nieco niepewnie. - Twój tato powiedział, że nie jest całkiem pewien, jak się pisze indiańskie imię. Powiedziałam jednak kamieniarzowi, żeby umieścił oba. Wydawało mi się, że tak powinno być. Oba? - Przesunął już dłoń niżej i znalazł drugie imię.

Iseabail. Przełknął z trudem. Tak jest dobrze - powiedział bardzo cicho. Wciąż opierał dłoń o chłodny kamień. Przykucnęła obok niego, wyciągnęła rękę i położyła kamyk. To się robi, gdy przychodzi się odwiedzić zmarłych, pomyślał otępiały. Zostawia się kamyk, by powiedzieć, że się było, że się nie zapomniało. Wciąż trzymał w dłoni swój kamyk, nie mogąc się zmusić, by go położyć. Po twarzy spływały mu łzy. Matka oparła mu dłoń o ramię. Wszystko w porządku, mo duine - powiedziała cicho. - Jedź do swojej dziewczyny. Zawsze będziesz tu z nami. Poczuł ogromną ulgę, te słowa spłynęły na niego jak dym kadzidła. Położył delikatnie kamyk na grobie córeczki. Bezpiecznej wśród rodziny. Dopiero wiele dni później, na środku oceanu, uświadomił sobie, że matka nazwała go mężczyzną. 84. Po prawej łan zmarł tuż po świcie. Noc była straszna; kilkanaście razy niemal topił się we własnej krwi, dławiąc się, potem podnosił się w konwulsjach i wykasz-liwał kawałki płuc. Łóżko wyglądało, jakby doszło w nim do krwawej rzezi, pokój zaś cuchnął potem desperackiej, próżnej walki i obecnością śmierci. - 343 W końcu jednak uspokoił się; chuda pierś ledwo się podnosiła, a jego oddech brzmiał jak słaby grzechot dzikiej róży drapiącej okno. Jamie odsunął się do tyłu, by pozwolić młodemu Jamiemu, jako najstarszemu synowi, zająć miejsce u boku ojca. Jenny przez całą noc siedziała z drugiej strony, ocierając krew, straszny pot i wszystkie okropne płyny wypływające z lana i rozpuszczające jego ciało na ich oczach. Pod koniec jednak, w ciemności, łan uniósł prawą rękę i wyszeptał: „Jamie". Nie otworzył oczu, by spojrzeć, ale wszyscy wiedzieli, którego Jamiego miał na myśli, więc młody Jamie usunął się, potykając, by wuj mógł podejść i chwycić tę szukającą dłoń. Kościste palce lana objęły mu dłoń z zaskakującą siłą, łan coś wymruczał, za cicho, by można było zrozumieć, a potem puścił - nie w automatycznym bezwładzie śmierci, ale po prostu, załatwiwszy tę sprawę, pozwolił, by ręka opadła mu otwartą dłonią do góry, ku dzieciom. Nie odezwał się więcej, ale wydawał się uciszać, a jego ciało malało w miarę, jak ulatywało z niego życie i oddech. Po ostatnim oddechu czekali w tępej rozpaczy na kolejny i dopiero po upływie pełnej minuty ciszy zaczęli spoglądać po sobie ukradkiem, zerkać na spustoszone łóżko, na nieruchomą twarz lana - i powoli uświadamiać sobie, że nadszedł kres. Zastanawiał się, czy Jenny nie było przykro, że łan do niego właśnie skierował ostatnie słowa. Uznał, że nie; jedyną dobrą stroną takiego odchodzenia jak lana było to, że miał czas, by się ze wszystkimi pożegnać. Jamie wiedział, że łan postarał się porozmawiać na osobności z każdym ze swoich dzieci, pocieszyć je w miarę możności, może zostawić jakąś radę, a przynajmniej zapewnienie, że je kochał. Stanął obok Jenny, gdy łan umarł. Westchnęła i przygarbiła się nagle; jak gdyby żelazny pręt, który trzymał równo jej plecy przez ostatni rok, zniknął. Na jej twarzy nie malował się smutek, choć wiedział, że tam jest; w tej chwili jednak była tylko zadowolona, że to już się skończyło - i ze względu na lana, i na nich wszystkich. W ciągu tych miesięcy, od kiedy wiedzieli, na pewno znaleźli czas, ona i łan, żeby powiedzieć to, co musiało być między nimi powiedziane. Zastanowił się nagłe, co powiedziałby Claire w podobnych okolicznościach. Zapewne to, co jej rzekł, gdy się rozstawali: „Kocham cię. Do zobaczenia". Nie wiedział, jak mógłby coś do tego dodać. - 344 -

Nie potrafił zostać w czterech ścianach. Kobiety umyły lana i ułożyły go w bawialni, a w domu rozpętała się istna orgia szaleńczego gotowania i sprzątania, bo wiadomość już się rozeszła i ludzie zaczynali ściągać na czuwanie przy zmarłym. Dzień rozpoczął się od mżawki, ale w tej chwili nie padało. Wyszedł przez ogród warzywny i wspiął się po zboczu do altanki. Siedziała tam Jenny; zawahał się, ale w końcu wszedł i usiadł obok niej. Jeśli zechce samotności, po prostu go odeśle. Nie odesłała; sięgnęła po jego dłoń, a on ją ujął, zamykając w swojej, myśląc, jaka jest drobnokoścista, jaka krucha. Chcę stąd odejść - powiedziała spokojnie. Trudno się dziwić. - Spojrzał ku domowi. Altankę porastały świeże liście, zielone i mokre od deszczu, ale wkrótce ktoś ich tu odnajdzie. - Może pospacerujemy nad jeziorem? Nie, chodzi mi o to, że chcę opuścić Lallybroch. Na dobre. To go naprawdę zaskoczyło. Nie mówisz tego poważnie - odezwał się w końcu ostrożnie. - Ostatecznie to był szok. Nie powinnaś... Pokręciła głową i położyła rękę na piersi. Coś się we mnie załamało, Jamie - rzekła cicho. - Cokolwiek to było, to, co mnie wiązało... Już mnie nie wiąże. Nie wiedział, co powiedzieć. Gdy wychodził z domu, starał się nie patrzeć w stronę wieży i cmentarza u jej stóp, bo nie mógł znieść widoku ciemnego, mokrego, czekającego prostokąta surowej ziemi, teraz jednak odwrócił głowę w tamtą stronę i uniósł brodę. Zostawiłabyś lana? - spytał. Chrząknęła cicho, a ręką, którą wciąż opierała na piersi, mocno nacisnęła serce. łan jest ze mną - powiedziała, prostując plecy i rzucając wyzwanie świeżemu grobowi. - Nigdy mnie nie opuści ani ja jego. - Odwróciła ku Jamiemu głowę i spojrzała mu w twarz czerwonymi, ale suchymi oczyma. -Ciebie też nigdy nie opuści, Jamie. Wiesz to tak samo dobrze jak ja. Łzy niespodziewanie napłynęły mu do oczu, odwrócił więc głowę. Tak, wiem - mruknął z nadzieją, że to prawda. W tej chwili to miejsce w sercu, gdzie zazwyczaj znajdował lana, było puste, opuszczone i pełne ech jak bodhran. Czy powróci? A może łan tylko się trochę posunął, przeniósł do innej części serca, w miejsce, gdzie jeszcze nie - 345 zaglądał? Miał taką nadzieję - ale nie chciał szukać go jeszcze przez jakiś czas, świadomy, że to ze strachu, iż nic nie znajdzie. Chciał zmienić temat, dać jej czas i przestrzeń do myślenia. Trudno było jednak znaleźć do powiedzenia coś, co nie miałoby związku ze śmiercią lana. Albo w ogóle ze śmiercią. Wszystkie straty są jedną, a każda strata staje się wszystkimi; każda śmierć jest kluczem do bramy zamykającej pamięć. Gdy tato umarł - odezwał się, zaskakując i ją, i siebie - jak to było? Czuł, że na niego patrzy, ale sam trzymał wzrok utkwiony w dłoniach; palcami lewej ręki masował powoli grubą czerwoną bliznę biegnącą po grzbiecie prawej dłoni. Przywieźli go do domu - powiedziała w końcu - leżącego na wozie. Był z nimi Dougal MacKenzie. Powiedział mi, że tato widział, jak cię chłoszczą, i nagle upadł, a gdy go podnieśli, jedną połowę jego twarzy wykrzywiał ból, a druga była całkiem obwisła. Nie mógł mówić ani chodzić, więc go zabrali i przywieźli do domu. - Przerwała, przełknęła, wpatrzona w broch i cmentarzyk. - Wezwałam lekarza. Upuścił tacie krwi, kilkakrotnie, palił coś w miseczce i puszczał mu dym pod nos. Starał się dać mu jakieś lekarstwo, ale tato nie był w

stanie przełknąć. Dawałam mu na język krople wody, i to wszystko. - Westchnęła głęboko. Umarł następnego dnia koło południa. Ach. I nic... nie powiedział? Potrząsnęła głową. Nie mógł mówić. Od czasu do czasu tylko ruszał ustami i wydawał ciche, bulgoczące dźwięki. - Zacisnęła usta na to wspomnienie. - Pod sam koniec widziałam jednak, że próbuje coś powiedzieć. Jego usta starały się kształtować słowa i wpatrywał mi się w oczy, starając się, żebym zrozumiała. - Spojrzała na niego. - Raz powiedział „Jamie". Tyle wiedziałam na pewno, bo wydawało mi się, że pyta o ciebie, więc uspokoiłam go, że Dougal mówił, że żyjesz i że nic ci nie będzie. To mu chyba przyniosło ulgę. Niedługo potem umarł. Przełknął z trudem. Znowu zaczęło padać; krople rozpryskiwały się na liściach nad ich głowami. Taing - odezwał się w końcu cicho. - Chciałem wiedzieć. Żałuję, że nie zdążyłem go przeprosić. Nie musiałeś. On i tak wiedział. Pokiwał głową, przez chwilę niezdolny się odezwać. Wziął się jednak w garść, znów ujął jej dłoń i zwrócił się ku niej. Mogę jednak przeprosić ciebie, a piuthat, i czynię to. - 346 Za co? - zdziwiła się. Za to, że uwierzyłem Dougałowi, gdy mi powiedział... no, gdy powiedział, że zostałaś dziwką angielskiego żołnierza. Byłem głupcem. - Spojrzał na swoją okaleczoną dłoń, nie chcąc spotkać wzroku Jenny. No cóż. - Położyła dłoń na jego dłoni, lekką i chłodną jak młode liście, które trzepotały wokół nich. - Ty go potrzebowałeś. Ja nie. Siedzieli jeszcze przez chwilę w spokoju, trzymając się za ręce. Jak sądzisz, gdzie jest teraz? - spytała nagle. - łan, znaczy się. Spojrzał ku domowi, potem na czekający grób, ale oczywiście tam lana nie było. Przez chwilę ogarnęła go panika, bo czuł powracającą pustkę - ale wtedy zrozumiał bez cienia zdziwienia, co takiego mu łan powiedział. „Po twojej prawej, człowieku". Po prawej. Strzegąc jego słabszej strony. Jest tutaj - powiedział do Jenny, wskazując miejsce między nimi. - Tu, gdzie jego miejsce. Część siódma Zbierać burzę 85. Syn czarownicy Gdy Roger i Buccleigh podjechali pod dom, Amanda wybiegła im na powitanie, a po chwili wróciła do matki, machając niebieskim plastikowym wiatraczkiem na patyku. Mama! Popatrz, co mam, popatrz, co mam! O, jakie ładne! - Brianna pochyliła się, dmuchnęła, a wiatraczek zafurkotał. Teraz ja, teraz ja! - Amanda chwyciła mocniej patyk i zaczęła dmuchać i sapać z wielkim zacięciem, ale bez widocznych efektów. Z boku, a leannan, z boku - William Buccleigh obszedł samochód i wziął Amandę na ręce, delikatnie odwracając jej rączkę, by ustawić wiatraczek prostopadle do twarzy. - Teraz dmuchaj. - Przysunął twarz do jej buzi i pomógł dmuchać, aż wiatraczek zafurkotał jak chrabąszcz. - O, tak jest dobrze, prawda? No to teraz spróbuj sama. - Spojrzał na Briannę, na wpół przepraszająco wzruszył ramionami i poniósł pracowicie dmuchającą Amandę po ścieżce do Jema, żeby również mógł podziwiać wiatraczek.

Roger wysiadł z samochodu, wyciągnął dwie torby z zakupami i zatrzymał się, by zamienić z Brianną kilka słów na osobności. Ciekawe, czy gdybyśmy mieli psa, też by go lubił? - mruknęła, ruchem głowy wskazując ich gościa, który prowadził teraz ożywioną rozmowę z obojgiem dzieci. Człowiek może się uśmiechać i uśmiechać, a jednak być złoczyńcą - odrzekł Roger, przyglądając się Buccleighowi zmrużonymi oczyma. - A pomijając kwestie instynktu, nie wydaje mi się, by psy i dzieci były szczególnie uzdolnione w kwestii oceny charakteru. Mhm. Czy gdy wyszliście dzisiaj, coś ci jeszcze opowiedział? - Roger zabrał Williama Buccleigha do Inverness, by uzupełnić jego ubranie, ponieważ nie posiadał on nic poza dżinsami, podkoszulkiem i kurtką ze sklepu z używanymi rzeczami, w których przyszedł. Kilka rzeczy. Spytałem go, jak tu trafił - do Lallybroch, znaczy się -i dlaczego się tu włóczył. Powiedział, że zobaczył mnie w Inverness na ulicy i rozpoznał, ale wsiadłem do samochodu i odjechałem, zanim się zdecydo- 351 wał ze mną porozmawiać. Zobaczył mnie jednak jeszcze parę razy i rozpytał ostrożnie, gdzie mieszkam. Uznał... - Przerwał i spojrzał na nią z uśmiechem. - Pamiętaj, kim jest i z jakiego czasu przybył. Uznał - i chyba nie wciskał mi kitu - że muszę być jednym z Dawnych Ludzi. Naprawdę? Tak, naprawdę. A zastanawiając się nad tym... cóż, przeżyłem powieszenie na szubienicy, choć większości ludzi się to nie udaje. - Skrzywił się, dotykając blizny na szyi. Ponadto najwyraźniej bezpiecznie przeszedłem -przeszliśmy - przez kamienie. Znaczy się... rozumiem jego punkt widzenia. Mimo niepokoju pociągnęła nosem z rozbawieniem. No tak. Chcesz powiedzieć, że się ciebie bał? Roger bezradnie wzruszył ramionami. Owszem. I chyba mu wierzę - choć muszę powiedzieć, że jeśli tak jest, to zachowuje twarz. A czy zdradzałbyś strach, gdybyś miał stanąć przed potężną, nadnaturalną istotą? Czy też raczej próbowałbyś udawać, że zachowujesz zimną krew? Jako samiec swojego gatunku, jak mawia mama. Albo prawdziwy mężczyzna, jak mawia tato. Ilekroć zdarza się coś podejrzanego, ty i tato obaj zachowujecie się jak John Wayne, a ten facet jest spokrewniony z wami oboma. Coś w tym jest - przyznał, choć usta mu zadrgały przy „potężnej nadnaturalnej istocie". A może przy „Johnie Waynie". - I przyznał, że z tego wszystkiego porządnie kręciło mu się w głowie. A pod tym względem mogę mu tylko współczuć. To prawda. A my przecież wiedzieliśmy, co robimy. W pewnym sensie. Opowiadał mi, co się stało, gdy przeszedł - czy tobie też to mówił? Szli powoli, ale dotarli już niemal do drzwi; słyszała dochodzący z holu głos Annie, która o coś pytała, paplaninę dzieci i pomruk głosu odpowiadającego na pytanie Williama Buccleigha. Tak. Chciał, chce, i to bardzo, wrócić do własnych czasów. Ja najwyraźniej wiem, jak to się robi, więc musiał przyjść do mnie i porozmawiać, żeby się dowiedzieć. Ale tylko głupiec poszedłby wprost do domu nieznajomego człowieka - i to nieznajomego, który o mało co przez niego nie zginął, nie mówiąc już o takim, który może cię zabić na miejscu albo zamienić we wronę... - Znów wzruszył ramionami. - Więc porzucił pracę i zaczął się tu kręcić i przyglądać. Chyba żeby zobaczyć, czy nie wyrzucam ludzkich kości przez kuchenne drzwi. Jem natknął się raz na niego koło wieży, więc Buccleigh mu powiedział, że jest Nuckelavee częściowo dlatego, żeby go odstraszyć, ale także dlatego, - 352 -

że gdyby chłopak mi powtórzył, że na wzgórzu jest Nuckełavee, mógłbym wyjść i zastosować jakąś magię. A gdybym to zrobił... - Rozłożył ręce. Gdybyś to zrobił, znaczyłoby to, że możesz być niebezpieczny, ale także potwierdziłoby przypuszczenie, że masz moc, by go odesłać. Jak Czarnoksiężnik z Oz. Spojrzał na nią. Trudno sobie wyobrazić kogoś mniej przypominającego Judy Gar-land... - zaczął, ale przerwała mu Annie MacDonald pytaniem, dlaczego stoją na dworze i pozwalają się zjadać meszkom, gdy na stole czeka kolacja. Przeprosili i weszli do środka. *** Brianna jadła kolację, nie zauważając właściwie, co ma na talerzu. Jem znów miał spędzić noc z Bobbym, a w sobotę pojechać z Robem na ryby na Rothie-murchus. Na tę myśl ścisnęło ją w sercu; pamiętała, jak jej ojciec cierpliwie uczył Jema zarzucać domowej roboty wędkę: kij z nitką - tylko taką mieli. Dobrze jednak, że nie będzie go w domu. Ona i Roger muszą zasiąść z Williamem i zastanowić się, jak najlepiej odesłać go do jego czasów; lepiej, żeby Jem nie kręcił się wtedy w pobliżu, nastawiając uszu. Zastanowiła się nagle, czy nie powinni poradzić się Fiony. Fiona Graham była wnuczką starej pani Graham, która prowadziła dom adopcyjnemu ojcu Rogera, wielebnemu Wakefieldowi. Przestrzegająca wszelkich zasad etykiety, pani Graham była również „wzywającą" - depozy-tariuszką bardzo starej tradycji. W święto Beltane kobiety, których rodziny zachowywały tę tradycję, spotykały się o świcie i ubrane na biało wykonywały taniec w kręgu, który - zdaniem Rogera - był tańcem staroskandynaw-skim. Na zakończenie ceremonii wzywająca śpiewała niezrozumiałe już dla nikogo, ale wiernie powtarzane słowa, przywołując słońce, które w tym właśnie momencie wynurzało się zza horyzontu, a jego pierwszy promień przebiegał wprost przez szczelinę w pękniętym kamieniu. Pani Graham umarła spokojnie we śnie wiele lat temu, ale przekazała swoją wiedzę - i rolę wzywającej - wnuczce Fionie. To Fiona właśnie pomogła Rogerowi, gdy przechodził przez kamienie, by odnaleźć Briannę; dała mu nawet dla bezpieczeństwa swój zaręczynowy pierścionek, gdy pierwsza próba zakończyła się mniej więcej tak, jak William Buccleigh opisał swoją: w płomieniach w centrum kręgu. - 353 Bez większego trudu mogą zdobyć jakiś szlachetny kamień - pomyślała, automatycznie podsuwając Rogerowi miskę z sałatą. Z tego, co wiedzieli, nie musi on być ani szczególnie cenny, ani duży. Granaty w medalionie matki Rogera najwyraźniej wystarczyły, by ochronić go przed śmiercią podczas pierwszej, nieudanej próby. Pomyślała nagle o śladach oparzenia na piersi Williama Buccleigha, równocześnie zdając sobie sprawę, że gapi się na niego - a on odwzajemnia jej spojrzenie. Zakrztusiła się kawałkiem ogórka, a późniejsze zamieszanie, klepanie po plecach, podnoszenie w górę ramion, kaszel i woda na szczęście wystarczająco wyjaśniały jej rumieniec. Po chwili wszyscy znów zajęli się jedzeniem, ale była świadoma, że Roger zerka na nią kątem oka. Rzuciła mu spojrzenie spod opuszczonych rzęs, lekko przechylając głowę, co miało znaczyć „później, na górze". Rozluźnił się nieco, podejmując trójstronną rozmowę z „wujem Buckiem" i Jemmym na temat łowienia na muchę. Chciała z nim porozmawiać o tym, co powiedział Buccleigh, i jak najprędzej podjąć decyzję, co z nim zrobić. Nie zamierzała jednak powtarzać mu uwag, które William Buccleigh wygłosił na temat Roba Camerona. *** Roger leżał w łóżku, przyglądając się światłu księżyca na uśpionej twarzy Brianny. Było już późno, ale nie mógł zasnąć. To dziwne, bo zazwyczaj zapadał w sen kilka sekund po zakończeniu miłosnego aktu. Ona na szczęście też; dziś również natychmiast odpłynęła, wtulając się jak duża, czuła krewetka w nagie ciepło jego ramion.

Było cudownie - ale jakby odrobinę inaczej. Zawsze była chętna, nawet entuzjastyczna; tym razem też, choć bardzo otwarcie i zdecydowanie zasunęła rygiel w drzwiach. Zainstalował go tam, ponieważ Jem w wieku lat siedmiu nauczył się otwierać zamki. Drzwi wciąż pozostawały zamknięte; na ten widok wysunął się ostrożnie spod kołdry, by je otworzyć. Jemmy spędzał noc u swego nowego najlepszego przyjaciela Bobby'ego - ale na wypadek gdyby Mandy ich potrzebowała, lepiej, by rygiel był odsunięty. W pokoju panował przyjemny chłód; listwy grzewcze nie dawały dość ciepła zimą w Highlands, doskonale spełniały swoją funkcję późną jesienią. Bree zawsze było ciepło; przysiągłby, że podczas snu temperatura jej ciała rosła o parę stopni. Często odrzucała przykrycie; teraz też leżała naga po - 354 pas, z ramionami wyciągniętymi nad głową, cicho pochrapując. Bezwiednie objął dłonią jądra, a przez głowę przemknęła mu myśl, czyby nie... Chyba nie miałaby nic przeciwko temu, ale... Ale może lepiej nie. Gdy się kochali, zazwyczaj się nie śpieszył, aż w końcu wypełniała go barbarzyńska rozkosz, gdy mu się poddawała - chętnie, nie wątpił, ale zawsze z przelotną sekundą wahania, jednym, ostatnim oddechem czegoś, co nie było całkiem oporem. Wydawało mu się, że w ten sposób upewniała siebie - jeśli nie jego - że ma prawo odmówić. Warownia raz zdobyta i odbudowana ma potężniejsze mury. Wydawało mu się, że nie zdawała sobie sprawy, że to robi; nigdy jej o tym nie wspomniał, nie chcąc, by dzielił ich upiór. Dziś było nieco inaczej; oparła się bardziej zauważalnie, a potem poddała się z pewną dzikością, przyciągając go i drapiąc mu paznokciami plecy. A on... On zatrzymał się na ten moment, ale zaraz opanowała go potrzeba bezwzględnej grabieży, by pokazać sobie - jeśli nie jej - że rzeczywiście należy do niego, a nie tylko do siebie. Ona zaś go zachęcała. Zdał sobie sprawę, że teraz przygląda się żonie jak rzymski żołnierz oceniający jedną z sabińskich kobiet pod względem jej ciężaru i możliwości niesienia. Łacińskim słowem było raptio, zazwyczaj przekładane jako „gwałt", choć w rzeczywistości oznaczało porwanie. Zdobycie łupu. Dostrzegał sens obu tych znaczeń, a w tym momencie zdał sobie sprawę, że wciąż dotyka dłonią genitaliów, które tymczasem podjęły za niego jednostronną decyzję, że nie, nie będzie miała nic przeciwko temu. Jego kora mózgowa, szybko pokonana przez coś znacznie bardziej pierwotnego i umieszczonego znacznie niżej, w ostatniej próbie przypomniała, że w domu jest obcy - i to w dodatku nikt inny, tylko William Buccleigh MacKenzie. - No, zniknie do Samhain - mruknął Roger, wracając do łóżka. Przejście w kamiennym kręgu powinno być wówczas szeroko otwarte, więc z jakimś kamieniem szlachetnym w dłoni powinien zdołać wrócić do żony w... Wsunął się pod kołdrę, przygarnął do siebie Briannę silną dłonią wokół jej ciepłego pośladka, i szepnął jej do ucha: „Dopadnę cię, i twojego pieska też!"*. * Słowa, które wypowiada Zła Czarownica z Zachodu do Dorotki w Czarnoksiężniku ze Szmaragdowego Grodu. - 355 Jej ciało zadrżało głębokim, wewnętrznym śmiechem. Nie otwierając oczu, wyciągnęła rękę i przesunęła delikatnie paznokciem po jego bardzo wyczulonym ciele. Rozpływam sięęęęęę.....- mruknęła. *** Udało mu się potem zasnąć, ale gdzieś przed świtem obudził się znowu, denerwująco trzeźwy.

To musi chodzić o niego, myślał, znów wysuwając się z łóżka. Nie będę dobrze spał, póki się go nie pozbędziemy. Nie starał się nawet zachowywać szczególnie cicho; po lekkim pochrapywaniu Brianny wiedział, że śpi kamiennym snem. Włożył piżamę i wyszedł na korytarz, nasłuchując. Lallybroch, jak wszystkie stare domy, w nocy rozmawiało z sobą. Przyzwyczaił się już do nagłych, zaskakujących trzasków, gdy drewniane belki w pokojach ochładzały się w nocy, a nawet do skrzypienia desek podłogi w holu, co brzmiało tak, jakby ktoś szybko po nich chodził. Do brzęku okien, gdy wiał zachodni wiatr, przypominający mu o uspokajającym, nieregularnym pochrapywaniu Brianny. Teraz jednak panowała cisza, spowita sennością nocy. Umieścili Williama Buccleigha na końcu holu, postanawiając bez słów, że nie chcą go wprowadzać na górę, na to samo piętro co dzieci. Lepiej mieć go na oku. Roger przeciął hol, nasłuchując. Szpara pod drzwiami Buccleigha była ciemna, a ze środka dobiegało go regularne, głębokie chrapanie, przerwane raz, gdy śpiący przewracał się na łóżku, mruknął coś niezrozumiałego i zasnął na powrót. Tu więc wszystko w porządku - mruknął pod nosem Roger i zawrócił. Kora mózgowa, wcześniej właściwie niedopuszczona do głosu, znów podjęła pracę. Oczywiście miało to coś wspólnego z faktem, że w ich domu przebywa obcy człowiek - i to jaki. I on, i Brianna czuli się niejasno zagrożeni jego obecnością. U niego pod nieufnością leżała solidna warstwa gniewu i odrobina zagubienia. Z konieczności, a także w wyniku przekonań religijnych, wybaczył Williamowi Buccleighowi jego rolę w niemal udanej egzekucji na szubienicy, po której stracił głos. Ostatecznie Buccleigh nie próbował go zabić osobiście i nie mógł wiedzieć, co się wydarzy. Znacznie jednak łatwiej było wyba- 356 czyć komuś, kto zmarł dwieście lat wcześniej, niż trwać w stanie wybaczenia wobec bydlaka, który mieszka pod jego dachem, je przy jego stole i wdzięczy się do jego żony i dzieci. I nie zapominajmy, że jest bękartem, pomyślał z zawziętością Roger, schodząc po ciemku na dół. Drzewo genealogiczne, które pokazał Williamowi Buccleighowi MacKenziemu, pokazywało go jako zrodzonego w legalnym związku, wsuniętego zgrabnie między rodziców a syna. Drzewo jednak kłamało. William Buccleigh MacKenzie był odmieńcem: nieprawym dzieckiem Dougala MacKenziego, wodza klanu MacKenziech, i Geillis Duncan, czarownicy. Roger sądził, że William Buccleigh o tym nie wie. Znalazłszy się na dole schodów, zapalił światło w holu i poszedł do kuchni, by sprawdzić, czy tylne drzwi są zamknięte. Rozmawiał już o tym z Brianną, ale nie doszli jeszcze do żadnych wniosków. On uważał, że lepiej nie budzić śpiących psów; co dobrego może przynieść Buccleighowi wiedza o prawdziwym pochodzeniu? Highlands, w których narodziły się tamte dwie dzikie dusze, już nie istniały; nie istniały już także w czasach Williama Buccleigha. Bree natomiast twierdziła, że ma on prawo znać prawdę - choć nie potrafiła właściwie powiedzieć, jakie to prawo. - Ty jesteś tym, kim myślisz, że jesteś i zawsze byłeś - powiedziała w końcu, sfrustrowana, ale próbując mu wyjaśnić swój tok myślenia. - A ja nie jestem. Cży sądzisz, że byłoby lepiej, gdybym nigdy się nie dowiedziała, kim jest mój prawdziwy ojciec? Szczerze mówiąc, niewykluczone, pomyślał. Ta wiedza rozdarła im życie i wystawiła oboje na straszne przeżycia. Odebrała mu głos. O mało nie pozbawiła go życia. Wystawiła Briannę na niebezpieczeństwo, sprawiła, że została zgwałcona, doprowadziła do tego, że zabiła człowieka. Nigdy z Bree 0 tym nie rozmawiał, a powinien; widział czasem ten ciężar w jej oczach 1 rozpoznawał go. Sam niósł podobny.

A jednak... czy wolałby nie wiedzieć tego, co wiedział teraz? Nigdy nie żyć w przeszłości, nigdy nie poznać Jamiego Frasera, nie zobaczyć Claire takiej, jaka istniała tylko w obecności Jamiego? Ostatecznie nie było to drzewo dobrego i złego w ogrodzie Edenu; było to drzewo wiadomości dobrego i złego. Wiedza może być darem zatrutym -ale jednak darem i mało kto chciałby go oddać z własnej woli. To zresztą dobrze - myślał - bo i tak nie mogliby tego zrobić. I to był jego argument w dyskusji z Brianną. - 357 Nie wiemy, jakie szkody to może wyrządzić - argumentował. - Nie wiemy, czy nie doprowadzi do jakiejś tragedii. Jaką korzyść może odnieść człowiek z wiedzy, że jego matka była szalona, była czarownicą albo jednym i drugim? Nawet ja byłem zaszokowany, gdy twoja matka opowiedziała mi 0 Geillis Duncan, a przecież była ona osiem pokoleń przede mną. I zanim spytasz - tak, doskonale mógłbym obejść się bez tej wiedzy. Na te słowa przygryzła wargi i niechętnie skinęła głową. Po prostu... cały czas myślę o Williem - powiedziała w końcu, poddając się. - Nie o Williamie Buccleighu, ale o... moim bracie. - Zarumieniła się lekko, jak zawsze z zakłopotaniem wymawiając to słowo. - Naprawdę pragnęłam, żeby wiedział. Ale tato i lord John... bardzo nie chcieli, by się dowiedział, 1 może mieli rację. Ma swoje życie, i to dobre życie. Powiedzieli mi, że nie mógłby żyć tak dalej, gdyby się dowiedział. Mieli rację - oświadczył Roger wprost. - Powiedzenie mu - gdyby uwierzył zmusiłoby go do wyboru: albo żyć w oszustwie i zaprzeczeniu, a to zżerałoby go żywcem, albo otwarcie przyznać, że jest nieślubnym synem szkockiego przestępcy. A to byłoby nie do zaakceptowania. Nie w kulturze osiemnastego wieku. Nie straciłby tytułu - upierała się Bree. - Tato powiedział, że według brytyjskiego prawa dziecko urodzone, gdy jego matka pozostaje w związku małżeńskim, jest legalnym potomkiem męża matki, niezależnie od tego, czy jest on prawdziwym ojcem, czy nie. Nie, ale wyobraź sobie życie z tytułem, do którego twoim zdaniem nie masz prawa, ze świadomością, że krew w twoich żyłach nie jest taka błękitna, jak zawsze sądziłaś. Ludzie zwracają się do ciebie „lordzie taki-a-taki", a ty zdajesz sobie sprawę, jak by cię nazywali, gdyby znali prawdę. - Potrząsnął nią lekko, pragnąc jej to uświadomić. - Tak czy inaczej, zniszczyłoby to jego dotychczasowe życie z taką pewnością, jak gdybyś posadziła go na beczce z prochem i podpaliła lont. Nie wiedziałabyś, kiedy dojdzie do wybuchu, ale doszłoby na pewno. Mhm - mruknęła w odpowiedzi i sprzeczka się skończyła. Wiedział jednak, że nie ostatecznie, bo w tym mruknięciu nie słyszał zgody. Zdążył już sprawdzić wszystkie drzwi i okna na parterze; został mu tylko gabinet. Zapalił światło i wszedł do pokoju. Był całkiem rozbudzony i dziwnie zdenerwowany. Dlaczego? - zastanawiał się. Czy dom usiłuje mu coś powiedzieć? Parsknął cicho; trudno nie mieć przywidzeń w środku nocy w starym - 358 domu, gdy wiatr wprawia w brzęk szyby w oknach. A jednak zazwyczaj czuł się w tym pokoju bardzo dobrze, czuł, że to jego miejsce. Co było nie tak? Obrzucił szybkim wzrokiem biurko, głęboki parapet okienny, na którym Bree postawiła wazonik z żółtymi chryzantemami, i półki... Zamarł w miejscu, z bijącym sercem. Węża nie było. Nie, nie, był - teraz go zauważył. Nie łeżał jednak na swoim miejscu - nie przed drewnianą skrzynką z listami Claire i Jamiego, ale przed książkami dwie półki niżej.

Ujął go w rękę, odruchowo gładząc kciukiem stare wiśniowe drewno. Może to Annie MacDonald go przesunęła? Nie, co prawda sprzątała w gabinecie, ale nigdy nie zmieniała miejsca żadnej rzeczy. Dotyczyło to zresztą nie tylko gabinetu; widział kiedyś, jak podniosła parę kaloszy, rzuconych beztrosko na środku ganku, starannie zamiotła pod nimi i odłożyła na to samo miejsce. Nigdy nie przeniosłaby węża. Tym bardziej nie ruszyłaby go Brianna. Wiedział - nie zastanawiając się nawet skąd - że miała w związku z wężem takie same odczucia jak on: wąż Williego Frasera strzegł skarbu swego brata. Zanim jego myśli dobiegły do logicznych wniosków, już zdejmował skrzynkę z półki. W głowie rozdzwoniły mu się dzwonki alarmowe. Ktoś grzebał w skrzynce; książki leżały teraz na listach po jednej stronie skrzynki, a nie pod nimi. Wyjął listy, przeklinając się w duchu, że nigdy ich nie policzył. Skąd ma teraz wiedzieć, czy któregoś nie brakuje? Przerzucił je szybko, przeczytane i nieprzeczytane; wydawało mu się, że stosik nieprzeczytanych jest mniej więcej taki sam. Ten, kto grzebał w skrzynce, nie otwierał ich, a to już było coś. Ale ktokolwiek to był, też pewnie nie chciał, by go odkryto. Pośpiesznie przejrzał otwarte listy i natychmiast sobie uświadomił, że jednego brakuje: tego napisanego na papierze zrobionym przez Briannę, z wprasowanymi kwiatami. Pierwszego. Jezu, co w nim było? „Wciąż żyje-my" - tyle pamiętał. A potem Claire opisywała wybuch i pożar wielkiego domu. Czy to w tamtym pisała, że zamierzają wyjechać do Szkocji? Możliwe. Ale czemu, do diabła... Dwa piętra wyżej Mandy usiadła w łóżku i zaczęła wrzeszczeć jak bati--sidhe. - 359 -

Wpadł do pokoju Amandy pół kroku przed Brianną i uniósł małą w ramionach, przyciskając do bijącego serca. Jemmy, Jemmy! - szlochała. - Nie ma go, nie ma go. NIE MA GO! - To ostatnie wykrzyczała, sztywniejąc w ramionach Rogera i wbijając mu stopki w brzuch. Hej, hej. - Próbował ją uspokoić, głaskał i mruczał kojąco. - Wszystko dobrze, Jemmy'emu nic nie jest. Wszystko w porządku, poszedł tylko na noc do Bobby'ego, jutro wróci do domu. Nie ma go! - Wiła się jak piskorz, nie próbując się wyrwać, ale targana paroksyzmem rozpaczliwego smutku. - Nie ma go tu, nie ma go tu! Tak, powiedziałem ci, jest u Bobby'ego, on... Nie tu - powtórzyła z naciskiem, uderzając się kilkakrotnie dłonią w czubek głowy. Nie tu ze mną! Cicho, kochanie, chodź do mnie - powiedziała zaniepokojona Bree, przejmując od Rogera zalane łzami dziecko. Mama, mama! Jemmy posied! - Przywarła do Bree, patrząc na nią z rozpaczą i wciąż uderzając się dłonią w głowę. - Nie ma go tu ze mną! Bree zmarszczyła brwi, zdziwiona, dotykając córki dłonią, sprawdzając temperaturę, gruczoły, macając brzuszek... Nie z tobą - powtórzyła z naciskiem, starając się wyciągnąć Mandy z ataku paniki. Powiedz mamie, co masz na myśli, kochanie. Nie tutaj! - Krańcowo zrozpaczona Mandy pochyliła głowę i uderzyła matkę w pierś. Oooch! Na końcu holu otworzyły się drzwi i pojawił się w nich William Buccleigh w wełnianym szlafroku Rogera. Wszedł na górę.

Co to za zamieszanie, na litość boską? - spytał. Ziabrał go, ziabrał go! - krzyknęła Mandy, chowając głowę na ramieniu Brianny. Roger czuł, jak wbrew sobie poddaje się strachowi Amandy i irracjonalnemu przekonaniu, że stało się coś strasznego. Wiesz, gdzie jest Jem? - rzucił do Buccleigha. Nie wiem. - Buccleigh zmarszczył brwi. - Nie ma go w łóżku? Nie, nie ma! Widziałeś przecież, jak odjeżdża! Brianna wcisnęła się między mężczyzn. Uspokójcie się, obaj! Roger, weź Mandy. Zadzwonię do Martiny Hur-ragh. - Wcisnęła mu w ramiona Amandę, zawodzącą z kciukiem w buzi, - 360 ■i pobiegła ku schodom. Pośpiesznie narzucony szlafrok szeleścił wokół niej jak jesienne liście. Kołysał Amandę, zaniepokojony, przestraszony, niemal poddając się jej panice. Emitowała strach i smutek jak nadajnik radiowy; on też z trudem oddychał, a dłonie, którymi obejmował jej koszulkę z Kubusiem Puchatkiem, były mokre od potu. Ciii, a chuisle - powiedział możliwie jak najspokojniej. - Ciii. Załatwimy to. Powiedz tacie, co cię obudziło, a ja się tym zajmę, obiecuję. Posłusznie starała się zdusić szloch i tarła pulchnymi piąstkami oczy. Jem! - jęknęła. - Chcie Jema! Znajdziemy go najprędzej, jak się da - obiecał Roger. - Powiedz mi, dlaczego się obudziłaś? Czy miałaś zły sen? Yhy. - Uchwyciła się go mocniej, ze strachem na twarzy. - Duzie kamienie, duuuzie kamienie. Ksiciały na mnie! W żyłach zamiast krwi popłynęła mu lodowata woda. Jezu. O Jezu. Może jednak pamiętała przejście przez kamienie. Rozumiem - powiedział, głaszcząc ją, jak mógł najspokojniej, mimo gotującego mu się w piersi fermentu. Rzeczywiście rozumiał. Oczyma pamięci widział te kamienie, znów je czuł i słyszał. Odwracając się lekko, zobaczył bladość twarzy Williama Buccleigha i wiedział, że tamten też wyczuwa prawdę brzrńiącą w głosie Mandy. A co się potem stało, a leannanl Czy podeszłaś do dużych kamieni? Nie ja, Jem! Ten ćłowiek go ziabrał i kamienie go ziadły! - Znów zalała się łzami, szlochając nieopanowanie. Ten człowiek... - powtórzył powoli Roger i odwrócił się nieco, by William Buccleigh znalazł się w polu widzenia Mandy. - Czy masz na myśli tego człowieka, kochanie? Wujka Bucka? Nie, nienienienie, tamtego! - Wyprostowała się i wpatrzyła mu się w twarz wielkimi, pełnymi łez oczyma, by zrozumiał. - Tata Bobby'ego! Słyszał Briannę, jak wchodzi po schodach. Szybko, ale nierówno; brzmiało to tak, jakby obijała się o ściany klatki schodowej, tracąc równowagę w pośpiechu. Pojawiła się na podeście i Roger poczuł, jak wszystkie włosy na ciele stają mu dęba na widok jej białej, pustej twarzy. Nie ma go - powiedziała chrapliwie. - Martina mówi, że nie ma go z Bobbym, wcale go dziś nie oczekiwała. Zmusiłam ją, żeby wyszła na dwór i popatrzyła - Rob mieszka trzy domy od niej. Mówi, że nie ma jego pikapa. - 361 Choć Rogerowi dłonie zgrabiały z zimna, kierownica była śliska od ich potu. Zjechał z autostrady z taką prędkością, że zewnętrzne koła oderwały się lekko od nawierzchni, a samochód się przechylił. William Buccleigh uderzył głową w okno.

Przepraszam - powiedział mechanicznie Roger. Buccleigh mruknął coś wybaczająco. Ale uważaj - powiedział, masując sobie skroń. - Bo wpadniemy do rowu, a co wtedy? Rzeczywiście, co wtedy. Z wielkim wysiłkiem zmniejszył nacisk na pedał gazu. Księżyc, widoczny w jednej ćwiartce, już zachodził i nie oświetlał krajobrazu. Jechali w ciemnościach, słabo jedynie przecinanych światłem reflektorów małego morrisa. Wątła smuga tańczyła w górę i w dół, gdy podskakiwali na polnej drodze wiodącej do Craigh na Dun. Czemu do diabła ten trusdair zabrał twego syna? - Buccleigh opuścił szybę i wysunął na zewnątrz głowę, na próżno usiłując zobaczyć coś więcej niż przez zakurzone okno. -1 po co, na wszystkich świętych, przywozić go tutaj? Skąd mam wiedzieć? - powiedział Roger przez zaciśnięte zęby. - Może myśli, że potrzebuje krwi, żeby otworzyć kamienie. Chryste, po co ja to napisałem! - Uderzył pięścią w kierownicę w bezsilnej wściekłości. Buccleigh zamrugał ze zdziwieniem, ale wzrok natychmiast mu się wyostrzył. Czy to o to chodzi? - spytał z naciskiem. - To tak się to robi? Potrzebna jest krew? Nie, do cholery! - wybuchnął Roger. - To zależy od pory roku. I trzeba mieć z sobą jakieś szlachetne kamienie. Tak sądzimy. Ale napisałeś „krew". Ze znakiem zapytania. Tak, ale... O czym ty mówisz? Ty też przeczytałeś moje notatki, ty chuju? Hej, co to za język, synu. - William Buccleigh był ponury, ale spokojny. -Oczywiście. Przeczytałem wszystko, co masz w gabinecie, co mi wpadło w ręce. Ty na moim miejscu zrobiłbyś to samo. Roger zdusił ogarniającą go panikę na tyle, by kiwnąć głową. Tak, może tak. I gdybyś to ty zabrał Jema, zabiłbym cię, jak tylko bym cię dopadł, ale być może rozumiałbym, dlaczego to zrobiłeś. Ale ten bydlak?! Co mu przyszło do głowy, na litość boską?! - 362 Uspokój się - poradził mu William Buccleigh. - Nie pomożesz małemu, jeśli stracisz głowę. Ten Cameron... czy jest taki jak my? Nie wiem. Nie wiem, do cholery! Roger starał się myśleć logicznie i utrzymać samochód w ruchu na tyle powolnym, by nie wypaść na zakrętach drogi na wpół zarośniętej kolcolistem. Usiłował się modlić, ale wszystko, na co go było stać, to przerażone „Boże, błagam!". Żałował, że nie ma z nim Bree, ale nie mogli zabrać Mandy nigdzie w pobliże kamieni, a gdyby zdążyli złapać Camerona... gdyby Cameron w ogóle tam był... Buccleigh mu pomoże, tego był pewien. Gdzieś w głębi mózgu tłukła mu się iskierka nadziei, że to wszystko jest tylko nieporozumieniem, że Cameronowi pomyliła się noc, a zdawszy sobie z tego sprawę, właśnie odwozi Jema do domu, właśnie gdy Roger i jego pra-prapra...dziadek pokonują w ciemnościach skaliste wrzosowisko, jadąc do najokropniejszego miejsca, jakie obaj w życiu poznali. Cameron... on też przeczytał notatki - wyrzucił z siebie Roger, nie mogąc dłużej znieść własnych myśli. - Przypadkiem. Udawał, że myśli, że to wszystko to tylko... no... fikcja, coś, co wymyśliłem dla zabawy. Jezu, co ja narobiłem! Uważaj! - Buccleigh zakrył ramionami głowę, a Roger wcisnął hamulec, zjeżdżając z drogi i zatrzymując się na wielkim głazie, bo o mały włos wjechałby w staiego niebieskiego pikapa, który stał na drodze, ciemny i pusty. *** Wspinał się po zboczu, szukając w ciemności chwytów; kamienie toczyły mu się spod stóp, kolcolist przebijał mu dłonie, a od czasu do czasu wbijał się pod paznokcie i wyrywał mu z

ust przekleństwo. Niżej, za sobą, słyszał wspinającego się Williama Buccleigha. Powoli, ale jednak dążącego za nim. Usłyszał je na długo przed wyjściem na grań. Do Samhain zostały już tylko trzy dni i kamienie to wiedziały. Dźwięk, który nie był dźwiękiem, wibrował w szpiku jego kości, brzęczał wewnątrz mózgu i sprawiał, że bolały go zęby. Zacisnął szczęki i parł dalej. Do kamieni dotarł na czworaka, bo nie był w stanie stać. Boże miłościwy, myślał, Boże, zachowaj mnie przy życiu na tyle długo, bym go znalazł! Ledwo mógł myśleć, ale przypomniał sobie o latarce. Zabrał ją z samochodu, a teraz wyciągnął z kieszeni, upuścił, musiał macać gorączkowo - 363 w niskiej trawie w kręgu, w końcu ją znalazł i nacisnął guzik palcem, który ześlizgiwał się cztery razy; wreszcie zebrał dość sił, by przesunąć przełącznik. Gdy rozbłysnął promień latarki, zza pleców dobiegł go zduszony okrzyk. Oczywiście, pomyślał niejasno, William Buccleigh nigdy jeszcze nie widział latarki. Chwiejny promień omiótł powoli krąg i powrócił. Czego właściwie szuka? Śladów stóp? Czegoś, co Jem upuścił, a co wskazywałoby, że tu był? Nie było niczego. Niczego - poza kamieniami. Robiło się coraz gorzej, więc upuścił latarkę, obiema rękami obejmując głowę. Musi się ruszyć... musi iść... iść po Jema... Czołgał się po trawie, oślepiony przez ból i niemal niezdolny myśleć, gdy silne dłonie złapały go za kostki i pociągnęły do tyłu. Wydawało mu się, że słyszy też głos, ale jeśli tak, to zginął on w przeszywającym wrzasku, który wypełniał mu czaszkę i duszę, wykrzyczał więc imię syna jak umiał najgłośniej, tylko po to, żeby usłyszeć coś poza tym wrzaskiem; czuł, jak gardło rozdziera mu się z wysiłku, ale nic do niego nie docierało. A potem ziemia się pod nim poruszyła i świat zniknął. ***' Gdy jakiś czas później doszedł do siebie, zobaczył, że razem z Williamem Buccleighem znajdują się w niewielkim zagłębieniu na zboczu, jakieś czterdzieści stóp poniżej kamiennego kręgu. Sądząc z tego, jak się czuł, a Buccleigh wyglądał, musieli upaść i stoczyć się w tę nieckę. Kolor nieba zapowiadał już świt. Widział Williama Buccleigha, podrapanego, w podartym ubraniu, który siedział obok zwinięty w kłębek, jak gdyby bolał go brzuch. Co...? - wyszeptał Roger. Odchrząknął i raz jeszcze próbował spytać, co się stało, ale z gardła wydobywał mu się tylko szept - i nawet od tego gardło płonęło bólem. William Buccleigh mruknął coś pod nosem i Roger zdał sobie sprawę, że tamten się modli. Spróbował usiąść i udało mu się, choć czuł zawroty głowy. Czy to ty mnie wyciągnąłeś? - spytał chrapliwym szeptem. Buccleigh siedział z zamkniętymi oczyma i nie otworzył ich, póki nie skończył modlitwy. Potem spojrzał na Rogera, przeniósł wzrok na szczyt wzgórza, gdzie niewidoczne kamienie wciąż śpiewały swą potworną bezczasową pieśń -stąd na szczęście słychać było jedynie dziwne, ciche zawodzenie, od którego bolały zęby. - 364 Tak - odrzekł Buccleigh. - Wydawało mi się, że sam sobie nie dasz rady. I nie dałbym. - Roger znów się położył, obolały i cały drżący. - Dziękuję - dodał po chwili. Czuł w sobie wielką pustkę, ogromną jak blednące niebo. No cóż, może to jakieś zadośćuczynienie za tamto wieszanie - powiedział Buccleigh bezceremonialnie. -1 co teraz? Roger wpatrywał się w wirujące powoli nad nim niebo. Od tego jeszcze bardziej zakręciło mu się w głowie, więc zamknął oczy i wyciągnął rękę. Teraz wrócimy do domu - zaskrzeczał. -1 przemyślimy sprawę. Pomóż mi wstać. 86. Valley Forge

William włożył mundur. To konieczne, powiedział ojcu. Denzell Hunter jest człowiekiem wyjątkowo sumiennym i pełnym zasad. Nie mogę próbować go wyciągnąć z obozu Amerykanów bez właściwego pozwolenia ze strony jego przełożonego. Sądzę, że bez tego nie przyjedzie. Ale jeśli uda mi się uzyskać zgodę - a sądzę, że mi się uda - przypuszczam, że nie odmówi. By jednak otrzymać formalną zgodę na skorzystanie z usług lekarza Armii Kontynentalnej, musiał oczywiście o nią formalnie poprosić. To zaś oznaczało udanie się do zimowej kwatery Waszyngtona w Valley Forge w czerwonej kurtce, niezależnie od tego, co miało się zdarzyć później. Lord John przymknął na chwilę oczy, najwyraźniej usiłując sobie wyobrazić, co takiego mogłoby się potem wydarzyć, potem je otworzył i powiedział zdecydowanie: No dobrze. Zabierzesz z sobą służącego? Nie. - William wydawał się zaskoczony. - Po co mi służący? By zająć się końmi, opiekować się twoimi dobrami i być twoimi oczami z tyłu głowy odrzekł ojciec, rzucając mu spojrzenie mówiące, że sam powinien był o tym pomyśleć. Dlatego też nie zapytał „jakimi końmi" ani „jakimi dobrami", skinął tylko głową. Dziękuję - powiedział. - Czy papa może znaleźć mi kogoś odpowiedniego? - 365 „Odpowiedni" okazał się niejaki Colenso Baragwanath, karłowaty niedorostek z Kornwałii, który przybył z armią Howe'a jako stajenny. William musiał przyznać, że niewątpliwie zna się na koniach. W sumie stanęło na czterech koniach i jucznym mule, którego obładowano połówkami wieprza, czterema czy pięcioma tłustymi indykami, dużym workiem kartofli, drugim workiem rzepy oraz sporą baryłką cydru. Jeśli warunki są tam choćby w połowie tak złe, jak sądzę - powiedział mu ojciec, nadzorując ładowanie muła - to w zamian za to dowódca zapewni ci usługi połowy batalionu, nie mówiąc już o jednym lekarzu. Dziękuję - powtórzył William, wskakując na konia. Nosił nowy kapitański ryngraf, a przy siodle tkwiła zwinięta biała flaga. Valley Forge wyglądało jak gigantyczny obóz wyklętych wypalaczy węgla drzewnego. Teren porośnięty był niegdyś lasem, zanim żołnierze Waszyngtona zaczęli wyrąbywać wszystko wokół. Wszędzie widać było pozostawione pieńki, a ziemię zaścielały połamane gałęzie. Tu i tam płonęły ogromne ogniska i leżały stosy pni. Budowano chaty, jak się dało najszybciej - i był to już ostatni moment, bo trzy czy cztery godziny wcześniej zaczął padać śnieg, który zdążył pokryć obóz bielą. William miał nadzieję, że zdołają dostrzec białą flagę. No dobrze, jedź przede mną - powiedział do Colensa, podając mu długi kij, do którego przymocował flagę. Chłopak szeroko otworzył pełne przerażenia oczy. -Ja? Tak, jedź albo skopię ci dupę - powiedział William niecierpliwie. Gdy wjeżdżali do obozu, Williama swędziały plecy między łopatkami. Colenso przysiadł na końskim grzbiecie jak małpa, trzymając flagę tak nisko, jak się odważył, i mrucząc dziwne przekleństwa po kornwalijsku. Williama swędziała też lewa ręka, bo pragnął sięgnąć po rękojeść szabli lub pistolet, przybył jednak bez broni. Jeśli mają go zastrzelić, to go zastrzelą, niezależnie od stanu jego uzbrojenia, ale brak broni był oznaką, że przybywa w dobrej wierze. Dlatego też mimo śniegu odwinął poły peleryny, by pokazać, że jest bezbronny, i powoli wjechał w burzę. ***

Początkowo wszystko szło gładko. Nikt go nie zastrzelił; skierowano go do pułkownika Prestona, wysokiego mężczyzny ubranego w resztki munduru - 366 Armii Kontynentalnej, który spojrzał na niego podejrzliwie, ale z zaskakującą grzecznością wysłuchał jego prośby. Udzielono mu zezwolenia - ponieważ jednak była to armia amerykańska, zezwolenie nie dotyczyło zabrania z sobą lekarza, a jedynie spytania tego lekarza, czy zgodzi się pojechać. Willie zostawił Colensa z końmi i mułem, wydając mu surowy rozkaz, by trzymał oczy i uszy otwarte, i ruszył ku pagórkowi, gdzie, jak mu powiedziano, zapewne kwaterował Denzell Hunter. Serce biło mu mocno, i to nie tylko z wysiłku. W Filadelfii był pewien, że Hunter przystanie na jego prośbę. Teraz ta pewność znacznie osłabła. Walczył już z Amerykanami i znał wielu, którzy nie różnili się niczym od Anglików; zresztą byli nimi jeszcze dwa lata temu. Nigdy jednak dotychczas nie zdarzyło mu się znaleźć na terenie amerykańskiego obozu wojskowego. Wydawał się chaotyczny, ale wszystkie obozy początkowo takie były; między stosami kamieni a karpami po zrąbanych drzewach był w stanie dostrzec pewien porządek. A jednak ten obóz czymś się różnił od innych - atmosferą. Wyczuwało się w nim coś zbliżonego do uniesienia. Mijani mężczyźni byli obszarpani, pomimo pogody może jeden na dziesięciu miał buty, a siedzieli wokół ognisk jak żebracy, owinięci kocami, szalami, resztkami płóciennych namiotów i jutowych worków. Nie trwali jednak w pełnym nieszczęścia milczeniu, tylko rozmawiali. Dyskutowali przyjaźnie, żartowali, kłócili się, wstawali, by się wysiusiać w śnieg, potupać i poskakać, by krew nie przestawała krążyć w żyłach. Widywał już zdemoralizowane obozy, a ten taki nie był; to zaś samo w sobie -wziąwszy pod uwagę sytuację - budziło jego zdumienie. Zapewne Denzell Hunter podziela ten nastrój. Czy wobec tego zgodzi się opuścić kolegów? Trudno powiedzieć - po prostu musi spytać. Nie istniały drzwi, w które mógłby zapukać. Okrążył grupę bezlistnych młodych dębów, które dotychczas uniknęły topora, i zobaczył kucającego na ziemi Huntera, który zszywał nogę człowieka leżącego przed nim na kocu. Rachel Hunter przytrzymywała leżącego za ramiona, pochylając nad nim ubraną w czepek głowę i przemawiając uspokajająco. Nie mówiłam, że jest szybki? Nie więcej niż pół minuty, powiedziałam, i tak było, prawda? Przecież liczyłam. Liczysz bardzo powoli, Rachel - odezwał się doktor, sięgając po nożyczki, by przeciąć nitkę. - Podczas jednej z twoich minut dałoby się trzy razy okrążyć katedrę Świętego Pawła. Bzdura - odrzekła pogodnie. - Tak czy inaczej, skończone. No, usiądź - 367 teraz i napij się wody. Nie musisz... - Odwróciła się do stojącego obok wiadra i równocześnie ujrzała Williama, który zatrzymał się parę kroków dalej. Zaskoczona, otworzyła usta, zerwała się na równe nogi i wprost przefrunęła przez polankę, rzucając mu się w ramiona. Nie spodziewał się tego, ale z zachwytem i wielkim zapałem odwzajemnił uścisk. Pachniała sobą i dymem, a od tego zapachu krew zaczęła mu szybciej krążyć w żyłach. Przyjacielu Williamie! Nie sądziłam, że cię jeszcze kiedyś ujrzę! - powiedziała, odsuwając się o krok i unosząc rozjaśnioną twarz. - Co tu robisz? Bo nie przybyłeś chyba, żeby się zaciągnąć - dodała, mierząc go wzrokiem. Nie - odpowiedział nieco szorstko. - Przybyłem prosić o łaskę. Twego brata - dodał. Ach tak? To chodź, już prawie skończył. - Prowadziła go do Denny'ego, wciąż mierząc go wzrokiem z zainteresowaniem. - Więc naprawdę jesteś brytyjskim żołnierzem zauważyła. - Tak sądziliśmy, obawialiśmy się jednak, że możesz być dezerterem. Cieszę się, że nie.

Naprawdę? - uśmiechnął się. - Ależ wolałabyś chyba, żebym wyrzekł się służby wojskowej i dążył do pokoju? Oczywiście chciałabym, byś dążył do pokoju - i byś go znalazł - powiedziała rzeczowo. - Nie można jednak znaleźć pokoju, gdy łamie się przysięgę i ucieka potajemnie, wiedząc, że ma się duszę pełną oszustwa i bojąc się 0 swoje życie. Denny, zobacz, kto przyszedł! Tak, widzę. Witaj, przyjacielu Williamie! - Doktor Hunter pomógł pacjentowi z obandażowaną nogą wstać i podszedł, uśmiechnięty. - Czy dobrze słyszałem, że chcesz mnie o coś prosić? Jeśli tylko leży to w mojej mocy, uważaj prośbę za spełnioną. Nie będę cię trzymał za słowo - powiedział William, uśmiechając się 1 rozluźniając lekko. - Ale wysłuchaj mnie, proszę, a mam nadzieję, że wyrazisz zgodę. Jak się spodziewał, Hunter początkowo wahał się, czy opuścić obóz. Nie mieli wielu lekarzy, a przy tylu chorobach wywołanych zimnem i ciasnotą... może minąć nawet tydzień, zanim zdoła wrócić do obozu... ale William bardzo mądrze nie odzywał się; spojrzał tylko raz na Rachel, a potem wprost Denzellowi w oczy. Czy chcesz, żeby tu została przez całą zimę? Chcesz, żeby Rachel ze mną pojechała? - spytał Hunter, natychmiast odgadując myśli Williama. - 368 Pojechałabym z tobą, czy sobie tego życzysz, czy nie - zauważyła Rachel. -1 obaj to doskonale wiecie. To prawda - przytaknął Denzell - ale dobre wychowanie wymaga zadania tego pytania. Poza tym nie jest to kwestia tylko twojego przybycia, ale także... William nie usłyszał końca zdania, bo między jego nogi od tyłu wsunęło się coś dużego. Krzyknął bardzo nie po męsku, skoczył do przodu i okręcił się, by zobaczyć, kto go atakuje w tak tchórzliwy sposób. Tak, zapomniałam o psie - powiedziała Rachel, nie tracąc zimnej krwi. -Może już chodzić, wątpię jednak, by był w stanie pokonać drogę do Filadelfii na nogach. Czy sądzisz, że udałoby ci się załatwić mu transport? Od razu rozpoznał psa. Nie mogło być dwóch takich samych. To przecież pies lana Murraya! - Wyciągnął do psa dłoń, by dać mu się obwąchać. - A gdzie jego pan? Hunterowie wymienili spojrzenia, ale Rachel odpowiedziała bez wahania. W Szkocji. Pojechał do Szkocji w pilnej sprawie ze swoim wujem, Jamesem Fraserem. Czy znasz pana Frasera? - Williamowi wydało się, że oboje Hunterowie przyglądają mu się z wielką uwagą, skinął jednak tylko głową. Tak, poznałem go kiedyś, wiele lat temu. A czemu pies nie popłynął do Szkocji ze swoim panem? Znów wymienili spojrzenia. O co chodzi z łanem Murrayem? - zastanowił się William. Pies został ranny tuż przed zaokrętowaniem. Przyjaciel łan był więc tak dobry, że zostawił swego towarzysza pod moją opieką - powiedziała spokojnie Rachel. - Czy udałoby ci się może załatwić wóz? Twój koń zapewne nie byłby zadowolony z towarzystwa Roiła. *** Lord John wsunął Henry'emu między zęby skórzany pasek. Chłopak był na wpół przytomny po otrzymanej dawce laudanum, ale na tyle orientował się w sytuacji, że spróbował uśmiechnąć się do wuja. Grey czuł pulsujący w Henrym strach - i podzielał go. W brzuchu

kłębiły mu się jadowite węże, nieustające poczucie, że coś się przez niego prześlizguje, od czasu do czasu kąsając. Hunter nalegał, by przywiązać ręce i nogi Henry'ego do łóżka, w ten sposób uniemożliwiając mu poruszanie się podczas operacji. Dzień był piękny; - 369 słońce odbijało się od zamarzniętego śniegu wokół okien, a łóżko tak przesunięto, by jak najlepiej wykorzystać światło. Powiedziano doktorowi Hunterowi o różdżkarzu, ale uprzejmie odrzucił propozycję ponownego skorzystania z jego usług, mówiąc, że dostrzega w tym wróżbiarstwo, a skoro ma prosić Boga o pomoc, nie mógłby tego robić szczerze, gdyby równocześnie korzystał z czarów. Mercy Woodcock poczuła się tym dotknięta i trochę się nadęła, ale nie odezwała się, zbyt zadowolona -i zbyt niespokojna - by się kłócić. Grey nie był przesądny, miał natomiast praktyczne podejście do sprawy i dokładnie zapamiętał miejsce, w którym różdżkarz wyczuł kulę. Wyjaśnił to Hunterowi i z jego niechętną zgodą wyjął małą miarkę i za jej pomocą wyznaczył to miejsce na zapadniętym brzuchu Henry'ego, zaznaczając je odrobiną kopcia ze świecy. Wydaje mi się, że jesteśmy gotowi - powiedział Denzell. Podszedł do łóżka, położył ręce na głowie Henry'ego i pomodlił się krótko o wsparcie i pokierowanie nim oraz wytrzymałość i zdrowie dla pacjenta, a zakończył uznaniem obecności Boga wśród nich. Mimo całego racjonalizmu Grey poczuł, że napięcie w pokoju lekko słabnie. Usiadł naprzeciwko lekarza, a żmije w jego brzuchu na chwilę się uspokoiły. Ujął bezwładną rękę bratanka. Trzymaj się, Henry. Nie puszczę cię - powiedział spokojnie. *** Rzeczywiście, przebiegło to szybko. Grey widywał wojskowych chirurgów przy pracy i znał ich tempo, ale nawet według tych standardów szybkość i zręczność Denzella Huntera były godne uwagi. Grey stracił poczucie czasu, pochłonięty uściskiem palców Henry'ego, jego wysokim krzykiem przez zaciśnięte na pasku skóry zęby i ruchami chirurga - najpierw szybkimi i bezwzględnymi, potem lekkimi, gdy delikatnie dotykał, osuszał i zaszywał. Gdy ostatnie szwy znalazły się na miejscu, Grey odetchnął - jak mu się wydawało, po raz pierwszy od wielu godzin - i zobaczył na stojącym na półce kominka zegarze, że minął zaledwie kwadrans. William i Rachel Hunter stali przy kominku, by nie przeszkadzać, i - co zauważył z pewnym zainteresowaniem - trzymali się za ręce tak mocno, że ich kostki były tak samo białe jak ich twarze. Hunter sprawdzał teraz oddech Henry'ego, unosił mu powieki, by obej- 370 rzeć źrenice, ocierał z twarzy łzy i smarki, sprawdzał puls pod szczęką -Grey go widział, słaby i nieregularny, ale wciąż pompujący krew cienką niebieską nitką pod woskowobiałą skórą. Całkiem nieźle, całkiem nieźle, i dzięki niech będą Bogu, który dał mi siły - mruczał Hunter. - Rachel, możesz mi przynieść opatrunki? Rachel natychmiast oderwała się od Williama i przyniosła stosik złożonych kawałków gazy i oddartych pasów lnu, a także jakąś galaretowatą masę, przesączającą się na zielono przez opakowanie z materiału. Co to takiego? - spytał Grey. Kompres, który zaleciła mi znajoma lekarka, niejaka pani Fraser. Widziałem już, jak znakomicie wpływa na gojenie się wszelkich ran. Pani Fraser? Pani Jamesowa Fraser? - spytał Grey zaskoczony. - Gdzie do dia... Znaczy się, gdzie pan ją spotkał?

W Forcie Ticonderoga - padła zaskakująca odpowiedź. - Ona i jej mąż byli z Armią Kontynentalną jeszcze podczas bitwy pod Saratogą. Węże w brzuchu Greya znów uniosły głowy. Czy to oznacza, że pani Fraser jest obecnie w Valley Forge? Och nie. - Hunter potrząsnął głową, skoncentrowany na zakładaniu opatrunku. Gdybyś mógł go nieco unieść, przyjacielu Grey? Muszę przesunąć bandaż pod spodem - och, tak, właśnie tak. Dziękuję. Nie - mówił dalej, prostując się i ocierając czoło, bo w pokoju było bardzo ciepło na skutek obecności wielu osób i ognia płonącego na kominku. - Nie, Fraserowie wyjechali do Szkocji. Choć siostrzeniec pana Frasera był tak uprzejmy, że zostawił nam swego psa - dodał, gdy Rollo, zaciekawiony zapachem krwi, wstał ze swego miejsca w kącie i wsadził nos pod łokieć Greya. Obwąchał z zainteresowaniem zbryzgane krwią prześcieradła, a potem nagie ciało Henry'ego, po czym głośno kichnął, potrząsnął głową i wrócił w kąt, gdzie położył się i przetoczył na plecy z łapami w powietrzu. Ktoś musi przy nim czuwać przez parę dni - powiedział Hunter, wycierając dłonie w ściereczkę. - Nie wolno go zostawiać samego, na wypadek gdyby przestał oddychać. Przyjacielu Williamie - odwrócił się do Williego -czy dałoby się znaleźć dla nas jakąś kwaterę? Powinienem być w pobliżu przez parę dni, by móc go regularnie odwiedzać i sprawdzać jego stan. William zapewnił go, że to już zostało załatwione: bardzo szacowny zajazd i - rzucił spojrzenie ku Rachel - całkiem blisko. Czy może tam ich odprowadzić? Albo odprowadzić tam pannę Rachel, jeśli doktor jeszcze nie skończył? Grey widział wyraźnie, że Willie marzy o przejażdżce po pokrytym śnie- 371 giem mieście sam na sam z ładną kwakierką, ale pani Woodcock włożyła kij w szprychy tych marzeń. Wskazała bowiem, że jest to dzień Bożego Narodzenia, i choć nie miała okazji przygotować dużego posiłku, to może jednak panowie i pani zaszczycą jej dom i uświetnią dzień, wypijając kieliszek wina za zdrowie porucznika Greya. Zgodzono się powszechnie, że to znakomity pomysł, lord John zaś zaoferował się, że posiedzi przy bratanku, gdy inni pójdą po wino i kieliszki. Gdy tyle osób nagle opuściło pokój, zrobiło się w nim chłodniej, a w gruncie rzeczy nawet zimno, więc Grey delikatnie naciągnął na obandażowany brzuch bratanka prześcieradło i kołdrę. Wszystko będzie dobrze, Henry - szepnął, choć bratanek miał zamknięte oczy i Grey miał nadzieję, że śpi. Nie spał jednak. Powoli otworzył oczy; jego źrenice mówiły, że wciąż jest pod wpływem opium, ale zmarszczki na twarzy świadczyły o bólu, którego opium nie mogło złagodzić. Nie, nie będzie - powiedział słabo, lecz wyraźnie. - Wydobył tylko jedną. Druga kula mnie zabije. Zamknął znów oczy, gdy z dołu dobiegły ich odgłosy świątecznego toastu. Pies westchnął. *** Rachel Hunter jedną ręką zakryła usta, drugą położyła na brzuchu i zdławiła beknięcie. Obżarstwo jest grzechem - powiedziała - ale takim, któremu od razu towarzyszy kara. Obawiam się, że mogę zwymiotować. Wszystkie grzechy są takie. Ale ty nie jesteś obżartuchem. Widziałem, jak jadłaś zaprotestował jej brat, zanurzając pióro w kałamarzu. Czuję się, jakbym miała pęknąć! A poza tym nie mogę przestać myśleć, jak ubogie święta będą mieli ci, których zostawiliśmy w Valley Forge, w porównaniu do... do... naszej dzisiejszej rozpusty. No, to jest poczucie winy, a nie obżarstwo, i to fałszywej winy. Nie zjadłaś więcej nad normalny posiłek, tyle tylko, że nie dane ci było mieć takiego od miesięcy. I wydaje mi się, że

pieczona gęś nie jest ostatnim słowem rozpusty, choćby i faszerowana kasztanami i ostrygami. Gdybyśmy mieli bażanta faszerowanego truflami albo dzika ze złoconym jabłkiem w pysku... -Uśmiechnął się do niej nad papierami. - 372 Widziałeś takie rzeczy? - spytała z ciekawością. Tak, widziałem, gdy pracowałem w Londynie z Johnem Hunterem. Często bywał w towarzystwie i czasami zabierał mnie z sobą do jakiegoś pacjenta albo towarzyszyłem jemu i jego żonie przy wielkich okazjach - to było bardzo uprzejme z jego strony. Wiesz jednak, że nie wolno nam sądzić, a szczególnie po pozorach. Nawet ktoś, kto wydaje się niepoważny, albo skąpy, albo lekkomyślny, ma duszę i swoją wartość przed Bogiem. Tak - powiedziała automatycznie, nie zwracając w gruncie rzeczy uwagi na jego słowa. Odsunęła z okna zasłonę; ulica wyglądała jak biała plama. Latarnia wisząca przy wejściu do zajazdu rzucała niewielki krąg światła, ale śnieg wciąż padał. W ciemnej szybie pływało odbicie jej własnej twarzy -chudej, z wielkimi oczyma; skrzywiła się na ten widok i wsunęła pasmo ciemnych włosów pod czepek. Myślisz, że on wie? - spytała nagle. - Przyjaciel William? Wie co? Jak uderzająco podobny jest do Jamesa Frasera. - Opuściła zasłonę. -Nie sądzisz przecież, że to przypadek? Sądzę, że to nie nasz interes. - Denny znów zaczął pisać. Westchnęła, zniecierpliwiona. Miał rację - nie znaczyło to jednak, że nie wolno jej było obserwować i zastanawiać się. Ucieszyła się - nawet bardzo -na widok Williama, a choć fakt, że jest brytyjskim żołnierzem, potwierdził tylko jej wcześniejsze podejrzenia, zdziwiło ją, że okazał się oficerem wyższej rangi. Jeszcze bardziej zaskoczyły ją słowa kornwalijskiego służącego, że jest lordem, choć chłopak nie wiedział dokładnie jakim. A jednak trudno przypuszczać, by dwóch tak do siebie podobnych mężczyzn nie łączyły żadne więzy krwi. Wiele razy widywała Jamesa Frasera; czuła coś w rodzaju dreszczu na widok jego wysokiej sylwetki i dzikiej godności malującej się na jego twarzy; zawsze też czuła, że jest w niej coś znajomego - ale zdała sobie sprawę, co to takiego, dopiero gdy William stanął przed nią w obozie. Jak to jednak możliwe, by angielski lord był spokrewniony ze szkockim jakobitą, dawnym przestępcą? łan bowiem opowiedział jej co nieco o historii rodziny - choć nie dosyć; zdecydowanie nie dosyć. Znów myślisz o łanie Murrayu - zauważył jej brat, nie podnosząc wzroku znad kartek. Mówił zrezygnowanym tonem. Sądziłam, że odrzucasz czary - powiedziała cierpko. - Ale może czytania w myślach nie zaliczasz do sztuki wróżbiarstwa? - 373 Jak widzę, nie zaprzeczasz. - Podniósł głowę i popchnął palcem okulary, by lepiej ją widzieć. Nie, nie zaprzeczam. - Uniosła głowę. - Skąd wiedziałeś? Spojrzałaś na psa i westchnęłaś w sposób zdradzający uczucia, które zazwyczaj nie łączą kobiety i psa. Hmmmm... - mruknęła, zbita z tropu. - No, a nawet jeśli o nim myślę? Czy to też nie moja sprawa? Zastanawiać się, jak się miewa, co o nim sądzi jego rodzina w Szkocji? Czy czuje, że wrócił do domu? I czy wróci tutaj? - Denny zdjął okulary i potarł ręką twarz. Był zmęczony; widziała w jego rysach napięcie dnia. Wróci - powiedziała spokojnie. - Nie porzuciłby swego psa. Denny roześmiał się, co ją zdenerwowało.

Tak, prawdopodobnie wróci po psa - przytaknął. - A jeśli wróci z żoną, siostrzyczko? Jego głos brzmiał teraz łagodnie, więc odwróciła się znów ku oknu, by nie zobaczył, że to pytanie ją zabolało. Tylko że on to i tak wiedział. Pewnie byłoby lepiej dla ciebie i dla niego, Rachel. - Denny wciąż mówił łagodnie, ale w jego głosie słyszała ostrzeżenie. - Wiesz, że jest krwawym człowiekiem. > Więc co chcesz, żebym zrobiła? - rzuciła, nie odwracając się. - Wyszła za Williama? Przy stole zapadła cisza. Za Williama? - Denny najwyraźniej był lekko zaskoczony. - Czy coś do niego czujesz? Oczywiście, przyjaźń. I wdzięczność - dodała pośpiesznie. Ja też - zauważył brat - ale jednak nie przyszło mi do głowy, byś miała wyjść za niego za mąż. Jesteś okropnie denerwującą osobą - powiedziała gniewnie, odwracając się i patrząc na niego płonącymi oczyma. - Czy nie mógłbyś choć przez jeden dzień się ze mnie nie wyśmiewać? Otworzył usta, by odpowiedzieć, ale dźwięk z zewnątrz przyciągnął jej uwagę; znów odwróciła się ku oknu i odsunęła ciężką zasłonę. Jej oddech osiadł mgiełką na zimnej szybie, przetarła ją więc rękawem, w porę, by zobaczyć na dole lektykę. Drzwi lektyki otworzyły się i w wirujący śnieg wysiadła - najwyraźniej w pośpiechu - ubrana w futro kobieta. Podała sakiewkę jednemu z lektykarzy i weszła do zajazdu. To dziwne - powiedziała Rachel, odwracając się, by spojrzeć najpierw na brata, a potem na niewielki zegar, zdobiący półkę nad kominkiem. - Kto - 374 udaje się z wizytą o dziewiątej wieczorem w Boże Narodzenie? Nie może to być przecież przyjaciółka? - Przyjaciele nie obchodzą bowiem Bożego Narodzenia i nie przeszkadza im ono w podróżowaniu, ale Hunterowie nie znali -jeszcze - w Filadelfii żadnych przyjaciół. Tupot stóp na schodach sprawił, że Denzell nie zdążył odpowiedzieć, a po chwili drzwi ich pokoju otwarły się na oścież. Kobieta w futrze stała na progu, biała jak jej futro. Denny? - powiedziała zduszonym głosem. Doktor skoczył na równe nogi, jakby ktoś przyłożył mu gorący węgielek do pośladka. Przy okazji przewrócił kałamarz. Dorothea! - zawołał, jednym skokiem pokonał dzielącą ich przestrzeń i zamknął kobietę w futrze w namiętnym uścisku. Rachel zamarła w miejscu. Atrament skapywał ze stołu na malowany dywanik; przyszło jej do głowy, że powinna coś z tym zrobić, ale nie drgnęła, niezdolna się ruszyć, i stała z otwartymi ustami. W końcu je zamknęła. Nagle zrozumiała impuls, który czasami kazał mężczyznom bluźnić. *** Rachel podniosła z podłogi okulary brata i trzymając je w ręku, czekała, aż się wyplącze. Dorothea, myślała. Więc to ta dziewczyna... ale przecież to kuzynka Williama? Bo William wspomniał o swojej kuzynce, gdy jechali z Valley Forge. Co więcej, to chyba również siostra Henry'ego Greya. Nieco życzliwiej pomyślała o tej dziewczynie, choć nie była jeszcze gotowa przygarnąć jej do piersi i nazwać siostrą. Wątpiła także, by tamta żywiła takie uczucia w stosunku do niej - w gruncie rzeczy może jeszcze nawet nie zauważyła Rachel, nie mówiąc o wyciąganiu jakichś wniosków. Denny puścił dziewczynę i cofnął się o krok, choć sądząc z wyrazu jego twarzy, z trudem powstrzymywał się, by jej nie dotykać. - Dorotheo, co ty...

Nie zdążył powiedzieć nic więcej; młoda kobieta - była bardzo ładna, jak zauważyła teraz Rachel - odsunęła się nieco i zrzuciła na podłogę eleganckie futro z gronostajów. Rachel zamrugała. Dorothea miała na sobie worek. Trudno to było inaczej określić, choć przy bliższym przyjrzeniu się worek ten miał rękawy. Został uszyty z jakiegoś szorstkiego szarego materiału i wisiał na niej niezgrabnie, niemal nie dotykając jej ciała. - 375 l - 376 Będę kwakierką, Denny - powiedziała Dorothea, unosząc nieco brodę. -Tak postanowiłam. Twarz Denny'ego wykrzywiła się; Rachel miała wrażenie, że nie wie, czy płakać, śmiać się, czy znów zakryć ukochaną futrem. Nie chcąc, by tak piękna rzecz leżała zapomniana na podłodze, Rachel pochyliła się i sama je podniosła. Dorotheo... - powtórzył bezradnie. - Jesteś tego pewna? Wydaje mi się, że nic nie wiesz o przyjaciołach. Oczywiście, że wiem. Widzicie Boga we wszystkich ludziach, szukacie pokoju w Bogu, odrzucacie przemoc i nosicie skromne ubrania, by nie zajmować myśli światowymi próżnostkami. Czy nie tak? - spytała Dorothea niespokojnie. Lady Dorothea - poprawiła się Rachel w myślach. William mówił, że jego stryj jest księciem. No... mniej więcej tak - powiedział Denny; wargi mu drżały, gdy się jej przyglądał. Czy sama uszyłaś tę szatę? Tak, oczywiście. Czy coś z nią nie w porządku? Nie, nie - odrzekł zduszonym głosem. Dorothea spojrzała na niego ostro, a potem przeniosła wzrok na Rachel, nagle ją zauważając. Co z tym jest nie w porządku? - spytała Rachel, która dostrzegła teraz tętno bijące mocno na jej gładkiej, białej szyi. Nic - odrzekła, walcząc z chęcią śmiechu - tylko przyjaciołom wolno nosić dopasowane ubrania. Nie musisz się celowo oszpecać. Ach, rozumiem. - Lady Dorothea przyjrzała się z namysłem porządnej spódnicy i żakiecikowi Rachel, które - choć uszyte z szarobrązowego samodziału - niewątpliwie dobrze uwydatniały jej figurę i w których niewątpliwie było jej do twarzy. W porządku - powiedziała lady Dorothea. - Po prostu zbiorę trochę tu i tam. Porzuciwszy ten temat, znów podeszła do Denny'ego i ujęła go za ręce. Denny - powiedziała miękko. - Och, Denny. Sądziłam, że już nigdy cię nie zobaczę. Ja też tak myślałem - powiedział. Rachel dostrzegła nową walkę na jego twarzy - tym razem między obowiązkiem a pragnieniem - i serce ścisnęło jej współczucie. - Dorotheo... nie możesz tu zostać. Twój stryj... Nie wie, że wyszłam. Wrócę - zapewniła go - gdy tylko ustalimy sprawy między nami. Ustalimy sprawy - powtórzył i z wyraźnym wysiłkiem wysunął dłoń z jej uścisku. Chodzi ci... Czy napijesz się wina? - wtrąciła się Rachel, sięgając po zostawioną przez służącego karafkę. Tak, chętnie. On też powinien się napić - powiedziała Dorothea, uśmiechając się. Tak, chyba mu się to przyda - mruknęła Rachel, zerkając na brata. Dorotheo... - powiedział Denny bezradnie, przeczesując palcami włosy. - Wiem, o czym mówisz. Ale nie chodzi tylko o to, czy zostaniesz przyjaciółką - zakładając oczywiście, że to... będzie... możliwe... Wyprostowała się dumnie, jak księżna. Czy wątpisz w moją wiarę, Denzellu Hunterze? Nie... to nie tak. Po prostu sądzę, że być może nie przemyślałaś tego gruntownie.

Tak sądzisz! - Lady Dorothea zarumieniła się i spojrzała gniewnie na Denny'ego. Powinieneś wiedzieć, że od kiedy wyjechałeś z Londynu, nie robiłam niczego innego, tylko myślałam. Jak, do diabła, sądzisz, że się tu znalazłam? Spiskowałaś, by twój brat został postrzelony w brzuch? - spytał Denny. -To wydaje mi się dość brutalne i raczej niegwarantujące powodzenia. Lady Dorothea spojrzała groźnie i parę razy odetchnęła głośno przez nos. No widzisz - powiedziała rzeczowo - gdybym nie była doskonałą kwa-kierką, tobym cię uderzyła. Ale tego nie zrobiłam, prawda? Dziękuję, moja droga - powiedziała do Rachel, biorąc od niej kieliszek wina. - Jesteś jego siostrą, jak rozumiem? Nie, nie uderzyłaś - przyznał czujnie Denny, ignorując Rachel. - Ale nawet zakładając, dla potrzeb tej dyskusji - dodał z błyskiem swego zwykłego ja - że Bóg naprawdę do ciebie przemówił i powiedział, że masz się do nas przyłączyć, to i tak zostaje jeszcze drobna kwestia twojej rodziny. W zasadach waszej wiary nie ma niczego, co by wymagało zgody mego ojca na małżeństwo - rzuciła. - Pytałam. Denny zamrugał. Kogo? Priscillę Unwin. Jest kwakierką, którą znam w Londynie. Ty chyba też ją znasz; mówiła, że przeciąłeś ropień na pupie jej brata. W tym momencie Denny uświadomił sobie - być może dlatego, że oczy aż mu wychodziły z orbit, tak się wpatrywał w lady Dorotheę, pomyślała nie całkiem rozbawiona Rachel - że nie ma na nosie okularów. Uniósł palec, by osadzić je wyżej na nosie, przerwał w pół gestu i rozejrzał się, mrużąc oczy. - 377 Rachel z westchnieniem dała krok naprzód i włożyła mu je na nos. Potem podała mu drugi kieliszek wina. Ona ma rację - powiedziała. - Potrzebujesz tego. *** W ten sposób najwyraźniej do niczego nie dojdziemy - stwierdziła lady Dorothea. Zdaniem Rachel nie wyglądała na osobę przywykłą godzić się z porażkami, ale trzymała temperament na wodzy. Z drugiej strony w ogóle nie poświęciła ni chwili rozważeniu nalegań Denny'ego, by wróciła do domu stryja. - Nie wrócę - wyjaśniła, jakby mówiła do dziecka - bo jeśli to zrobię, ty uciekniesz do Armii Kontynentalnej w Valley Forge, dokąd - jak sądzisz za tobą nie pojadę. Ależ nie pojechałabyś przecież? Rachel wydawało się, że w głosie Denny'ego słyszy cień nadziei, nie była jednak pewna, jakiego rodzaju jest to nadzieja. Lady Dorothea utkwiła w nim błękitne spojrzenie. Pokonałam dla ciebie cały cholerny ocean. Naprawdę sądzisz, że jakieś cholerne wojsko mnie powstrzyma? Denny potarł nos palcem. Nie - przyznał. - Nie sądzę. Dlatego wciąż tu jestem. Nie chcę, żebyś za mną jechała. Lady Dorothea głośno przełknęła, ale dzielnie uniosła głowę. Dlaczego? - spytała lekko tylko drżącym głosem. - Dlaczego nie chcesz, bym za tobą pojechała? Dorotheo - powiedział jak najłagodniej. - Pomijając już fakt, że pójście za mną wymaga zbuntowania się i wystąpienia przeciwko twojej rodzinie -to jest wojsko. Co więcej, jest to bardzo biedne wojsko, w którym brakuje podstawowych wygód, ubrań, pościeli, butów i jedzenia. Ponadto jest to wojsko stojące na granicy nieszczęścia i klęski. To nie jest odpowiednie dla ciebie miejsce.

A jest odpowiednie dla twojej siostry? Nie, nie jest. Ale... - przerwał, najwyraźniej zdając sobie sprawę, że o mało nie wpadł w pułapkę. Ale nie możesz mnie powstrzymać przed pójściem z tobą - dokończyła za niego Rachel. Nie była całkiem pewna, czy powinna pomagać tej dziwnej dziewczynie, jednak czuła podziw dla jej odwagi. - 378 I mnie też nie możesz powstrzymać - stwierdziła zdecydowanie Dorothea. Denny potarł trzema palcami miejsce między brwiami, zamykając oczy, jakby bolała go głowa. Dorotheo - powtórzył, opuszczając dłoń i prostując się. - Zostałem powołany, by robić to, co robię, i jest to sprawa między mną a Bogiem. Rachel mi towarzyszy nie tylko dlatego, że jest uparta, ale także dlatego, że za nią odpowiadam; nie ma bowiem dokąd pójść. Ależ mam! - wtrąciła oburzona Rachel. - Sam mówiłeś, że możesz mi znaleźć bezpieczne mieszkanie u jakichś przyjaciół, jeśli zechcę. Nie chciałam i nie chcę. Zanim Denny zdążył wysunąć dalsze argumenty, lady Dorothea uniosła dłoń teatralnym, rozkazującym gestem, więc zamilkł. Mam pomysł - powiedziała. Obawiam się spytać, jaki. - W głosie Denny'ego naprawdę brzmiał lęk. A ja nie - powiedziała Rachel. - Jaki? Dorothea przeniosła wzrok na Rachel i znów na Denny'ego. Byłam na spotkaniu kwakrów. A dokładniej na dwóch. Wiem, jak przebiega. Odbądźmy spotkanie i poprośmy Pana, by nas oświecił. Denny otworzył usta, ku wielkiej radości Rachel, której rzadko udawało się sprawić, by jej bratu odebrało mowę - ale zaczynała z przyjemnością obserwować, jak robi to Dorothea. To... - zaczął, najwyraźniej oszołomiony. ...jest świetny pomysł - dokończyła Rachel, już ciągnąc trzecie krzesło do kominka. Denny nie bardzo mógł protestować. Całkowicie zbity z pantałyku, usiadł, choć Rachel zauważyła, że umieścił ją między sobą a Dorotheą. Nie była pewna, czy boi się znaleźć zbyt blisko Dorothei, by siła jej obecności nie wywierała na niego zbyt silnego wpływu, czy też siedząc naprzeciwko, chce ją lepiej widzieć. Usadowili się wszyscy, poprawiając na krzesłach dla wygody, i zamilkli. Rachel zamknęła oczy. Przez powieki widziała czerwone ciepło płomieni, czuła je na dłoniach i stopach. Podziękowała za to w myślach, wspominając nieustanne zimno w obozie, bolące od tego paznokcie rąk i nóg, i nieustanne dreszcze, które słabły, ale nie mijały, gdy w nocy wsuwała się pod koce, przez co zmęczone mięśnie zawsze ją bolały. Nic dziwnego, że Denny nie chciał zabierać z sobą Dorothei. Ona sama też nie chciała wracać, dałaby nie- 379 mai wszystko, by nie wracać - wszystko poza dobrem Denny'ego. Nienawidziła czuć się głodna i przemarznięta, ale czułaby się jeszcze gorzej, gdyby ciepłu i obfitości towarzyszyła świadomość, że on cierpi tam sam. Czy lady Dorothea ma jakiekolwiek pojęcie, jak tam jest? Otworzyła oczy. Dorothea siedziała spokojnie, ale wyprostowana, z dłońmi złożonymi na kolanach. Zapewne Denny - tak jak i ona sama - wyobraża sobie te ręce zaczerwienione i odmrożone, śliczną buzię wychudłą, brudną i zmarzniętą-. Oczy Dorothei kryły się pod powiekami, ale Rachel była pewna, że patrzy na Denny7ego. Pomyślała, że dziewczyna podjęła spore ryzyko - bo co będzie, jeśli Pan przemówi do Denny'ego i każe mu ją odesłać? A co będzie, jeśli Pan przemówi teraz do Dorothei - przyszło jej nagle do głowy - a może już przemówił? Ta myśl zaskoczyła Rachel. Kwakrzy nie uważali

bowiem, że Bóg przemawia tylko do nich; nie byli jedynie pewni, czy inni ludzie często wsłuchują się w Jego głos. A ona sama - czy słuchała? Z całą szczerością musiała przyznać, że nie. I wiedziała dlaczego: bo nie chciała usłyszeć tego, co zapewne musi - że ma odwrócić się od lana Murraya i porzucić myśli o nim, które ogrzewały jej ciało i rozpalały jej sny w lodowatym lesie do tego stopnia, że badziła się czasem przekonana, iż wystarczy, by wyciągnęła rękę pod padający śnieg, a ten z sykiem zniknie z jej dłoni. Przełknęła z trudem i zamknęła oczy, starając się otworzyć na prawdę i drżąc z lęku przed tym, co usłyszy... Usłyszała jednak wyłącznie równomierne sapanie, a chwilę później mokry nos Roiła trącił jej dłoń. Zakłopotana, podrapała go za uszami. Jakoś nie wypadało tego robić podczas spotkania, wiedziała jednak, że będzie ją tak długo trącać, aż spełni jego życzenie. Przymknął teraz oczy z rozkoszy i oparł się ciężkim ciałem o jej kolano. Pies go kocha, myślała, delikatnie drapiąc skórę pod gęstym, szorstkim futrem. Skoro tak, czy może być złym człowiekiem? W odpowiedzi usłyszała nie głos Boga, tylko brata, który niewątpliwie powiedziałby: „Choć psy są godnymi szacunku stworzeniami, nie sądzę, by dobrze osądzały ludzki charakter". Ale ja tak, myślała. Wiem, czym jest, i wiem, czym mógłby się stać. Spojrzała na Dorotheę, siedzącą nieruchomo w szarej workowatej sukni. Lady Dorothea Grey była gotowa porzucić dawne życie, a zapewne także i rodzinę, by zostać przyjaciółką - dla Denny'ego. Czy nie jest to możliwe, by dla niej z kolei łan Murray porzucił swój krwawy tryb życia? - 380 No, taka myśl świadczy o zarozumiałości, napomniała się. Jakąż to moc chciałabyś mieć, Rachel Hunter? Nikt nie ma takiej mocy oprócz Pana. Ale Pan taką moc miał. I jeśli Pan zechce, wszystko jest możliwe. Ogon Rolla poruszył się lekko, trzykrotnie uderzając w podłogę. Denzell Hunter wyprostował się nieco na stołku. Był to bardzo nieznaczny ruch, ale ponieważ poprzedzała go całkowita nieruchomość, zaskoczył obie kobiety, które podniosły głowy jak zaniepokojone ptaki. - Kocham cię, Dorotheo - powiedział bardzo cicho, ale oczy płonęły mu za okularami. Rachel poczuła ból w piersi. - Czy wyjdziesz za mnie? 87. Rozstanie i spotkanie 20 kwietnia 1778 Jeśli chodzi o naszą podróż przez Atlantyk - a po naszych przygodach z kapitanem Robertsem, Hickmanem i Stebbingsem uważałam się za specjalistkę od morskich katastrof to przebiegała ona wręcz nudno. Co prawda mieliśmy krótkie sfarcie z brytyjskim okrętem wojennym, ale udało nam się uciec, napotkaliśmy dwa niewielkie i jeden potężny sztorm, jedzenie było paskudne, lecz czułam się tak rozbita, że jadłam suchary, zaledwie wytrząsnąwszy z nich robaki. Połowa moich myśli biegła naprzód: myślałam o niepewnej sytuacji Mar-sali i Fergusa, o niebezpieczeństwach związanych ze stanem Henri-Chris-tiana i logistyką postępowania. Druga połowa - a właściwie powinnam sprawiedliwie przyznać, że siedem ósmych - wciąż przebywała w Lallybroch z Jamiem. Czułam się obolała i zraniona. Miałam wrażenie, że brakuje jakiejś istotnej części mnie, jak zawsze, gdy na długo rozstawałam się z Jamiem, ale także, że wyrzucono mnie gwałtownie z domu - jakbym była pąklą, wyrwaną ze skały i wrzuconą do spienionej wody. Główną tego przyczyną była niewątpliwie zbliżająca się śmierć lana. łan do tego stopnia stanowił część Lallybroch, a jego tam obecność przez te wszystkie lata była dla Jamiego stałą

pociechą, że w tym sensie utrata lana równała się jakby utracie samego Lallybroch. O dziwo słowa Jenny, choć ra- 381 niące, nie dotknęły mnie szczególnie; zbyt dobrze znałam głęboki smutek, rozpacz, którą trzeba zmienić we wściekłość, bo tylko tak można utrzymać się przy życiu. I prawdę mówiąc, rozumiałam jej uczucia, bo je podzielałam: było to irracjonalne, ale także i ja czułam, że powinnam pomóc łanowi. Po co mi ta cała wiedza, wszystkie umiejętności, skoro nie potrafiłam pomóc tam, gdzie ta pomoc naprawdę się liczyła? Moje poczucie utraty - i dręczące mnie poczucie winy - pogłębiał jeszcze fakt, że nie było mnie tam, gdy łan umierał, że musiałam się z nim ostatni raz pożegnać, wiedząc, że już go nie zobaczę, że nie zdołam mu ulżyć, że nie ma mnie z Jamiem i jego rodziną, gdy pada cios, albo nawet że po prostu nie jestem świadkiem jego odejścia. Młody łan też to czuł, jeszcze silniej. Często znajdowałam go siedzącego w okolicach steru, wpatrzonego w kilwater ze smutkiem w oczach. Sądzisz, że już odszedł? - spytał mnie nagle, gdy raz usiadłam obok niego. - Tato? Nie wiem - odrzekłam szczerze. - Tak sądzę, na podstawie jego stanu, ale ludzie czasami zdumiewająco długo trwają. Czy wiesz, kiedy są jego urodziny? Spojrzał na mnie, zdziwiony. Jakoś w maju, blisko urodzin wuja Jamiego. A co? Wzruszyłam ramionami i szczelniej naciągnęłam szal na ramiona, bo wiatr był chłodny. Często się zdarza, że bardzo chorzy ludzie jakby czekają, aż miną ich urodziny, i dopiero wtedy umierają. Czytałam coś kiedyś na ten temat. Z jakiegoś powodu zdarza się to szczególnie osobom sławnym albo przynajmniej znanym. Roześmiał się na to, choć boleśnie. Tato nigdy nie był sławny. - Westchnął. - Teraz żałuję, że nie zostałem. Wiem, sam powiedział, bym jechał, a ja chciałem jechać - dodał uczciwie. -Ale źle się teraz z tym czuję. Ja również - westchnęłam. Ale ty musiałaś jechać - zaprotestował. - Nie mogłaś pozwolić, by mały HenriChristian się udusił. Tato to rozumiał. Wiem, że tak. Uśmiechnęłam się na tę próbę poprawienia mego samopoczucia. Rozumiał też, dlaczego ty musiałeś jechać. Tak, wiem. - Przez chwilę milczał, wpatrując się we wzburzoną wodę za statkiem. W rześkim dniu statek płynął szybko, choć morze było nieco - 382 wzburzone, a fale zwieńczone białą pianą. - Żałuję... - powiedział nagle, przerwał i przełknął. - Żałuję, że tato nie poznał Rachel - powiedział cicho. -Żałuję, że ona nie poznała jego. Mruknęłam współczująco. Aż nazbyt żywo pamiętałam te czasy, gdy Brianna dorastała, a ja przyglądałam się temu z bólem, myśląc, że nigdy nie pozna swego ojca. A potem zdarzył się cud - ale nie zdarzy się on łanowi. Wiem, że opowiadałeś tacie o Rachel. Mówił mi, że to zrobiłeś, i był szczęśliwy, że o niej usłyszał. - Uśmiechnął się na to. - A czy opowiadałeś Rachel o swoim ojcu? O swojej rodzinie? Nie. - Najwyraźniej go zaskoczyłam. - Nie, nigdy tego nie robiłem. No to będziesz musiał... Co się stało? Ściągnął brwi i wydął usta. Nic właściwie. Pomyślałem sobie tylko... Nigdy jej niczego nie mówiłem. To znaczy, my... właściwie nie rozmawialiśmy, rozumiesz? To znaczy od czasu do czasu coś do niej mówiłem, takie zwykłe rzeczy, a ona do mnie. A potem my... pocałowałem ją i... no, to właściwie tyle. - Machnął bezradnie ręką. - Ale nigdy jej nie pytałem. Po prostu miałem pewność.

A teraz nie masz? Potrząsnął głową, a jego brązowe włosy rozwiały się na wietrze. Och, nie, cioteczko, tego, co jest między nami, jestem tak pewien, jak... jak... Rozejrzał się po przechylonym pokładzie, szukając jakiegoś symbolu trwałości, ale'zrezygnował. - Cóż, jestem pewniejszy swoich uczuć niż tego, że jutro rano wstanie słońce. A ona na pewno o tym wie. Och tak, wie - powiedział miękko. - Wiem, że wie. Przez chwilę siedzieliśmy w milczeniu. W końcu podniosłam się. W takim razie - może odmów modlitwę za ojca, a potem idź usiąść na dziobie. *** Byłam w Filadelfii parę razy w dwudziestym wieku na jakichś lekarskich konferencjach. Miasto niezbyt mi się wówczas podobało, wydawało mi się brudne i niezachęcające. Teraz wyglądało inaczej, ale niewiele bardziej atrakcyjnie. Te ulice, które nie zostały wybrukowane, wyglądały jak rzeki błota. Tam, gdzie za jakiś czas miały pojawić się byle jakie szeregowe domy z podwórkami pełnymi śmieci, popsutych plastikowych zabawek i części do - 383 motocykli, teraz stały chwiejne chałupki z podwórkami pełnymi śmieci, skorup po ostrygach i przywiązanych do palików kóz. To prawda, nie widać było ubranych na czarno policjantów, ale drobni przestępcy byli tacy sami i wciąż rzucali się w oczy, mimo bardzo oczywistej obecności armii brytyjskiej. Czerwone kurtki kłębiły się wokół tawern, a wóz minęły maszerujące kolumny żołnierzy z muszkietami na ramieniu. Była wiosna. Wszędzie rosły drzewa, dzięki zarządzeniu Williama Penna, że jeden akr na pięć powinien być przeznaczony pod zieleń - nawet chciwym politykom dwudziestowiecznym nie udało się pozbawić Filadelfii drzew, choć pewnie tylko dlatego, że nie wpadli na pomysł, jak na tym zarobić, nie dając się złapać. Wiele drzew kwitło; gdy wóz wjechał do miasta, konfetti białych płatków spadało na grzbiety koni. Na głównej drodze prowadzącej do Filadelfii znajdował się posterunek wojskowy. Żołnierze zatrzymali nas, domagając się przepustek od woźnicy i dwóch pasażerów płci męskiej. Ja włożyłam na głowę przyzwoity czepek, nie patrzyłam nikomu w oczy i wymamrotałam, że przybywam ze wsi zająć się córką, która niedługo ma rodzić. Żołnierze zajrzeli do dużego koszyka z jedzeniem, który trzymałam na kolanach, ale nawet nie spojrzeli mi w twarz i machnęli ręką, by wóz jechał dalej. Szacowny wygląd się czasem przydaje. Zastanawiałam się, ilu szefów siatek szpiegowskich wpadło na to, by wykorzystywać starsze kobiety. Nie słyszy się o starszych kobietach szpiegach, ale być może wskazuje to jedynie, jakie są w tym dobre. Drukarnia Fergusa nie znajdowała się w najmodniejszej dzielnicy, ale niedaleko; z przyjemnością zobaczyłam, że jest to solidny budynek z czerwonej cegły, stojący w rzędzie podobnych sobie dobrze zbudowanych, przyjemnie wyglądających domów. Nie pisaliśmy wcześniej z zapowiedzią przyjazdu, bo list i tak przybyłby razem ze mną. Z nieco większym optymizmem otworzyłam drzwi. Marsali stała za kontuarem, sortując kartki. Na dźwięk dzwonka nad drzwiami uniosła głowę, zamrugała i gapiła się na mnie z otwartymi ustami. - Dzień dobry, moja droga - powiedziałam, odstawiając koszyk, podniosłam klapę w kontuarze i wzięłam ją w objęcia. Była blada jak śmierć, ale na mój widok w jej oczach rozbłysła ulga. Niemal padła mi w ramiona i - co dla niej nietypowe - wybuchnęła szlochem. Głaskałam ją po plecach,

mruczałam uspokajająco, lecz wypełniał mnie niepokój. Ubranie z niej zwisało i czuć ją było stęchlizną; dawno już nie myła włosów. - 384 Wszystko będzie dobrze - powtórzyłam zdecydowanie po raz nie wiem już który. Przestała płakać i odsunęła się nieco, by sięgnąć do kieszeni po brudną chustkę. Zaszokowana stwierdziłam, że znów jest w ciąży. Gdzie Fergus? - spytałam. Nie wiem. Zostawił cię? - wyrzuciłam z siebie, przerażona. - A to bydlak! Co za... Nie, nie - powiedziała pośpiesznie, niemal śmiejąc się przez łzy. - Nie zostawił mnie, bynajmniej. Tylko musi się ukrywać - co kilka dni zmienia kryjówkę i nie wiem, gdzie teraz jest. Dzieci go znajdą. Dlaczego się ukrywa? Nie, chyba nie muszę pytać - dodałam, oglądając się na przysadzistą czarną prasę drukarską za kontuarem. - Ale czy chodzi o coś konkretnego? Tak, taką broszurkę dla pana Paine'a. Napisał ich całą serię, pod tytułem Kryzys amerykański. Pan Paine... ten od Zdrowego rozsądku? Tak, ten. - Pociągnęła nosem i wytarła oczy. - To miły człowiek, ale Fergus mówi, że lepiej z nim nie pić. Wiesz, niektórzy mężczyźni, jak sobie popiją, robią się słodcy i kochający, a niektórzy szaleni i zaczynają wznosić okrzyki i wygrażać szabelką. A on nawet nie jest Szkotem! Ach, ten typ. Tak, dobrze wiem, o czym mówisz. Który to miesiąc? -zmieniłam temat. - Może lepiej usiądź, nie powinnaś za długo być na nogach. Który...? - Zrobiła zdziwioną minę i odruchowo dotknęła dłonią miejsca, na które patrzyłam. Roześmiała się. - Ach, o tym mama mówi. - Sięgnęła pod fartuch i wyciągnęła skórzaną torbę, którą obwiązała się w pasie. - To na wypadek ucieczki - wyjaśniła. - Na wypadek, gdyby spalili dom, a ja musiałabym uciekać z dziećmi. Wzięłam od niej torbę, zaskakująco ciężką; na jej dnie, pod warstwą papierów i drobnych dziecięcych zabawek, usłyszałam słaby brzęk. Kąslon kursywa dwudziestoczteropunktowa? - odgadłam. Uśmiechnęła się, co od razu odjęło jej dziesięć lat. Wszystkie poza X. Po zniknięciu Fergusa musiałam spłaszczyć je na krążek i sprzedać złotnikowi, żeby mieć na jedzenie. Wciąż zresztą jest tam X, ale z prawdziwego ołowiu. A musiałaś użyć Goudy półgrubego dziesięciopunktowego? Jamie i Fergus odlali ze złota dwa zestawy czcionek, potem pokryli je sadzą i farbą, aż niczym się nie różniły od licznych zestawów prawdziwych - 385 _ ołowianych czcionek w kaszcie stojącej niewinnie przy ścianie za prasą drukarską. Potrząsnęła głową i sięgnęła po torbę. Fergus je z sobą zabrał. Chciał je gdzieś schować, na wszelki wypadek. Wygląda mama na zmęczoną podróżą - powiedziała, pochylając się ku mnie. - Może wyślę Joanie do gospody po dzbanek cydru? Byłoby cudownie - powiedziałam. Kręciło mi się trochę w głowie po rewelacjach ostatnich paru minut. - A Henri-Christian? Jak on się czuje? Jest tu? Chyba bawi się z tyłu z przyjacielem - powiedziała, wstając. - Zaraz go zawołam. Jest trochę zmęczony, biedaczek, bo nie śpi dobrze, a ma takie gardło, że mówi jak ropucha z zaparciem. Co zresztą, muszę przyznać, nie przygnębia go zanadto. - Uśmiechnęła się mimo zmęczenia i skierowała się ku części mieszkalnej domu, wołając po drodze Henri-Christiana.

„Na wypadek, gdyby spalili dom". Kto? Przeszedł mnie dreszcz. Armia brytyjska? Lojaliści? I jak sobie daje radę, samotnie prowadząc drukarnię, zajmując się rodziną, z mężem, który musi się ukrywać, i chorym dzieckiem, którego nie można zostawić samego podczas snu? „Okropieństwo naszej sytuacji" - napisała w liście do Laoghaire, a było to kilka miesięcy temu, gdy Fergus jeszcze przebywał w domu. Cóż, teraz nie była sama. Po raz pierwszy od rozstania z Jamiem czułam w swojej sytuacji coś więcej niż ponurą konieczność. Napiszę dziś do niego -postanowiłam. Być może - i miałam nadzieję, że tak będzie - opuści Lallybroch, zanim mój list tam dotrze, ale i tak Jenny i reszta rodziny ucieszą się z wiadomości, co się tu dzieje. A jeśli przypadkiem łan wciąż jest przy życiu... nie chciałam jednak o tym myśleć; świadomość, że jego śmierć umożliwi Jamiemu powrót do mnie, sprawiała, że czułam się jak upiór - jakbym chciała, by umarł jak najszybciej. Choć szczerze mówiąc, sądziłam, że sam łan pragnie, by śmierć nadeszła jak najprędzej. Te ponure myśli przerwał powrót Marsali; koło niej skakał Henri--Christian. Grandmere! - zawołał na mój widok i skoczył mi w ramiona, omal mnie nie przewracając. Był solidnie zbudowanym chłopcem. Uściskał mnie z uczuciem, mnie zaś na jego widok zalała fala ciepłej radości. Ucałowałam go i uściskałam, czując, że pustka w moim sercu powstała po wyjeździe Jema i Mandy nieco się wypełnia. Odcięta w Szkocji od rodziny Marsali niemal zapomniałam, że wciąż mam czworo uroczych wnucząt, i poczułam teraz przypływ wdzięczności. - 386 #t Chce babcia zobaczyć sztuczkę, Grandmère? - zachrypiał Henri-Chri-stian. Marsałi miała rację; rzeczywiście mówił jak ropucha z zatwardzeniem. Skinęłam jednak głową, on zaś zeskoczył mi z kolan, wyciągnął z kieszeni trzy wypełnione otrębami woreczki i zaczął nimi żonglować ze zdumiewającą zręcznością. Tata go nauczył - powiedziała Marsali z pewną dumą. Gdy będę taki duży jak Germain, tata nauczy mnie także, jak być kieszonkowcem! Marsali aż się zachłysnęła i zasłoniła mu usta dłonią. Henri-Christian, nigdy o tym nie mówimy - powiedziała surowo. -Przy nikim, słyszysz? Spojrzał na mnie zaskoczony, ale posłusznie skinął głową. Chłód, który czułam wcześniej, powrócił. Czy Germain kradnie, że tak powiem, zawodowo? Spojrzałam na Marsali, ale potrząsnęła lekko głową; porozmawiamy o tym później, same. Otwórz buzię i wyciągnij język, kochanie - powiedziałam do Henri--Christiana. Pokaż babci to bolące gardło. Aaaaaa. - Otworzył posłusznie usta i uśmiechnął się szeroko. Poczułam ropny zapach i nawet bez właściwego światła widziałam, że opuchnięte migdałki podniebienne niemal całkowicie wypełniają mu gardło. Wielkie nieba - powiedziałam, obracając mu głowę na boki, by lepiej widzieć. Jestem zdumiona, że może jeść, nie mówiąc o śnie. Czasami nie może. - Słyszałam napięcie w głosie Marsali. - Często jest w stanie przełknąć tylko trochę mleka, a nawet wtedy czuje, jakby połykał noże, biedaczek. Przykucnęła koło mnie i odgarnęła ciemne włosy z zarumienionej buzi Henri-Christiana. Czy mama może pomóc, mamo Claire? Och tak - powiedziałam z większą pewnością w głosie niż w duszy. -Na pewno. Poczułam, jak napięcie spływa z niej jak woda; co więcej, z oczu zaczęły jej cicho płynąć łzy. Przytuliła główkę Henri-Christiana do piersi, by nie widział, że płacze, a ja wyciągnęłam ręce i objęłam ich oboje. Oparłam policzek 0 jej nakrytą czepkiem głowę, wdychając piżmowy, stęchły odór jej strachu

1 wyczerpania. Już dobrze - powiedziałam cicho, masując jej chude plecy. - Jestem tu. Możesz spać. **♦ - 387 Marsali przespała resztę dnia i całą noc. Byłam zmęczona po podróży, ale udało mi się zdrzemnąć w wielkim fotelu przy kuchni z Henri-Christianem chrapiącym ciężko w moich objęciach. Dwa razy przestał oddychać i choć bez trudu udało mi się wyrwać go z bezdechu, widziałam, że coś trzeba zrobić jak najszybciej. Dlatego też po krótkiej drzemce rano, obmyciu twarzy i śniadaniu wyszłam na poszukiwanie tego, co mi było potrzebne. Przywiozłam z sobą najbardziej podstawowe instrumenty medyczne, a usunięcie migdałków nie wymagało niczego skomplikowanego. Żałowałam, że nie ma ze mną lana, bo i mnie, i Marsali przydałaby się jego pomoc. Wejście do miasta byłoby jednak niebezpieczne dla mężczyzny w jego wieku; nie mógł tego zrobić otwarcie, bo brytyjskie patrole natychmiast by go zatrzymały i przesłuchały, a być może nawet aresztowały jako podejrzaną postać - którą niewątpliwie był. Poza tym... nie mógł się doczekać, by wyruszyć na poszukiwanie Rachel Hunter. Zadanie odnalezienia dwojga ludzi - i psa - którzy mogą znajdować się niemal wszędzie od Charlestonu po Kanadę, przy braku innych środków transportu niż własne nogi i innych sposobów zbierania informacji jak rozpytywanie, zniechęciłoby każdą osobę mniej upartą niż ktoś mający w sobie krew Fraserów. Choć łan umiał być układny, tak samo jak Jamie potrafił bezwzględnie trzymać się obranego kursu, wbrew wszelkim przeszkodom i głosowi rozsądku. Wskazał mi jednak, że dysponuje jedną wskazówką: Denny Hunter był lekarzem i zapewne wciąż przebywał z Armią Kontynentalną - którąś z jej części, łan zamierzał więc odkryć, gdzie znajduje się najbliższe zgrupowanie armii, i tam rozpocząć poszukiwania. Dlatego też chciał najpierw pokręcić się w pobliżu Filadelfii, zaglądając do tawern i punktów wyszynku na jej obrzeżach, by zorientować się z plotek, gdzie obecnie przebywa armia. Zdołałam go jedynie przekonać, żeby - gdy już dowie się czegoś, co mu wskaże możliwy kierunek - przesłał wiadomość do drukarni Fergusa. Tymczasem mogłam jedynie pomodlić się do jego anioła stróża - istoty bardzo przepracowanej - a potem pogadać z moim (którego wyobrażałam sobie jako rodzaj babciowatej postaci z zafrasowanym wyrazem twarzy) i zająć się tym, po co przybyłam. Wędrowałam teraz po błotnistych ulicach, rozważając, co mam zrobić. W ciągu ostatnich dziesięciu lat tylko raz przeprowadziłam tonsillektomię -no, dwa razy, jeśli Beardsleyów liczyć osobno. Zazwyczaj był to szybki, prosty zabieg, ale też zazwyczaj nie wykonywało się go w mrocznej drukarni na - 388 karle ze zwężonymi drogami oddechowymi, infekcją zatok i ropniem około-migdałkowym. Z drugiej strony... nie musiałam tego robić w drukarni, gdyby mi się udało znaleźć lepiej oświetlone miejsce. Tylko gdzie? - zastanawiałam się. Najlepszy byłby bogaty dom, gdzie nie oszczędza się na woskowych świecach. Bywałam w wielu takich domach, szczególnie podczas naszego pobytu w Paryżu, ale w Filadelfii nie znałam nikogo nawet średnio zamożnego. Marsali też nie - pytałam. Cóż, wszystko po kolei. Zanim zacznę się martwić o salę operacyjną, muszę znaleźć kowala, który potrafi robić drobne przedmioty i sporządzi potrzebną mi pętlę z drutu. Mogłam oczywiście łatwo wyciąć migdałki podniebienne skalpelem, ale znacznie trudniej byłoby w ten sposób usunąć migdałek gardłowy, znajdujący się za podniebieniem miękkim. A ostatnim, czego bym chciała, było grzebanie ostrym narzędziem, w dodatku po omacku, w objętym stanem zapalnym gardle Henri-Christiana. Druciana pętelka będzie wystarczająco ostra, a nie uszkodzi niczego, w co trafi przypadkowo; ciąć będzie tylko ta krawędź, która obejmie tkankę

przeznaczoną do usunięcia, i to tylko wtedy, gdy wykonam silny ruch, równo odcinający migdałek. Niepokoiło mnie, że gardło Henri-Christiana było jaskrawoczerwone, co mogło być symptomem paciorkowcowego zapalenia gardła. Możliwe jednak także, że jest to innego rodzaju infekcja. Nie, jeśli chodzi o paciorkowce, musimy zdac;.się na szczęście; co prawda natychmiast po przybyciu nastawiłam kilka słojów na penicylinę, ale nie miałam sposobu, by sprawdzić, czy ekstrakt, który być może za kilka dni uzyskam, jest aktywny, czy nie - a jeśli tak, to do jakiego stopnia. Lepsze jednak to niż nic. Miałam jedną niewątpliwie użyteczną rzecz - a raczej będę miała, jeśli moje dzisiejsze poszukiwania zakończą się sukcesem. Niemal pięć lat temu lord John Grey przysłał mi szklaną butlę z witriolem i szklany alembik do destylacji umożliwiającej uzyskanie eteru. Wydawało mi się, że uzyskał te przedmioty u aptekarza z Filadelfii, choć nie pamiętałam nazwiska rzeczonego aptekarza. W Filadelfii nie mogło jednak działać zbyt wielu aptekarzy, zamierzałam zaś odwiedzić ich wszystkich, aż znajdę to, czego szukam. Marsali powiedziała, że są tu dwie duże apteki, a tylko w dużej znajdę to, co mi potrzebne do wytworzenia eteru. Jak nazywał się dżentelmen, u którego lord John nabył alembik? Czy w ogóle przebywa jeszcze w Filadelfii? Mój mózg odmawiał współpracy, czy to na skutek zmęczenia, czy niepamięci; - 389 czasy, gdy wytwarzałam eter w gabinecie we Fraser's Ridge, wydawały mi się odległe i mityczne jak potop. Znalazłam pierwszego aptekarza i nabyłam kilka potrzebnych przyrządów, w tym słoik pijawek - choć trochę wstrząsnęła mną myśl, że miałabym umieścić pijawkę w ustach HenriChristiana; co by było, gdyby ją połknął? Z drugiej strony - pomyślałam - jest czteroletnim chłopcem z bardzo pomysłowym starszym bratem, więc prawdopodobnie połykał znacznie gorsze rzeczy niż pijawka. Przy odrobinie szczęścia jednak nie będę ich potrzebować. Kupiłam także dwa bardzo małe żegadła. Był to prymitywny i bolesny sposób na zatrzymanie krwawienia, ale rzeczywiście bardzo skuteczny. Aptekarz nie miał jednak witriolu. Przeprosił za ten brak, tłumacząc, że takie rzeczy trzeba importować z Anglii, ale jest wojna... Podziękowałam mu i poszłam do drugiej apteki, gdzie mnie poinformowano, że rzeczywiście mieli witriol, ale sprzedali go jakiś czas temu pewnemu angielskiemu lordowi, choć co lord może z tym robić, aptekarz nie potrafił sobie wyobrazić. Angielskiemu lordowi? - powtórzyłam, zaskoczona. Nie może to być chyba lord John... z drugiej strony angielska arystokracja nie ciągnęła obecnie szczególnie licznie do Filadelfii, poza żołnierzami. Aptekarz zaś powiedział „lord", a nie major czy kapitan. Cóż, kto pyta, nie błądzi, zapytałam więc i dowiedziałam się natychmiast, że rzeczywiście chodzi o lorda Johna Greya, który prosił, by dostarczyć witriol do jego domu na Chestnut Street. Czując się nieco jak Alicja, która wpada do króliczej nory - wciąż kręciło mi się lekko w głowie na skutek braku snu i zmęczenia podróżą ze Szkocji -spytałam, którędy dojdę na Chestnut Street. Drzwi domu otworzyła mi niezwykle piękna młoda kobieta, ubrana w sposób wyraźnie wskazujący, że nie jest pokojówką. Spojrzałyśmy na siebie ze zdziwieniem; ona też najwyraźniej nie mnie oczekiwała, ale gdy spytałam o lorda Johna, wyjaśniając, że jestem starą znajomą, natychmiast zaprosiła mnie do środka i wyjaśniła, że stryj niedługo wróci, zaprowadził bowiem tylko konia do podkucia. Można by pomyśleć, że pośle stajennego albo choćby mego kuzyna -powiedziała przepraszająco młoda kobieta, która przedstawiła mi się jako lady Dorothea Grey. - Ale stryj John bardzo szczególnie dba o swoje konie.

Pani kuzyn? - spytałam, a mój powolny mózg rozważał możliwe powiązania rodzinne. - Nie ma pani chyba na myśli Williama Ransoma? - 390 Tak, Ellesmere'a - potwierdziła, zdziwiona, ale zadowolona. - Zna go pani? Spotkaliśmy się parę razy. jeśli mogę zapytać... Jak to się stało, że jest w Filadelfii? Ja... no... zrozumiałam, że wypuszczono go na parol razem z resztą armii Burgoyne'a i miał się udać do Bostonu, by popłynąć do domu do Anglii. Och, bo tak jest! - powiedziała. - To znaczy zwolniono go na parol. Ale najpierw tu przyjechał, by zobaczyć się z ojcem - czyli stryjem Johnem -i moim bratem. - Przy tych słowach jej duże niebieskie oczy zachmurzyły się. - Henry jest niestety bardzo chory. Tak mi przykro - powiedziałam szczerze, ale nie dopytując dalej. Znacznie bardziej interesowała mnie obecność tu Williama, zanim jednak zdążyłam zadać jakieś dalsze pytanie, na ganku rozległy się szybkie, lekkie kroki i otwarto drzwi frontowe. Dottie? - spytał znajomy głos. - Czy masz może pojęcie, gdzie... och, bardzo przepraszam. - Lord John Grey wszedł do pokoju i zatrzymał się na widok gościa. Zaraz jednak dotarło do niego, kim jestem, i otworzył usta. Jak miło pana znów widzieć - powiedziałam uprzejmie. - Przykro mi jednak, że pański bratanek choruje. Dziękuję - odrzekł, przyglądając mi się dosyć czujnie. Pochylił się nad moją dłonią i ucałował ją. - Tak się cieszę, że znów panią widzę, pani Fraser. -Zabrzmiało to szczerze. Zawahał się przez moment, ale oczywiście nie mógł nie zapytać. - A pani mąż...? Jest w Szkocji - odrzekłam, czując się paskudnie, że go rozczarowuję. Rzeczywiście, to uczucie pojawiło się na jego twarzy na ułamek sekundy, ale natychmiast znikło. Ostatecznie był dżentelmenem - i żołnierzem. Co więcej, miał na sobie mundur, co mnie zdziwiło. Wrócił pan zatem do czynnej służby? - spytałam, unosząc brwi. Niezupełnie. Dottie, czy wzywałaś już panią Figg? Jestem pewien, że pani Fraser z przyjemnością się czegoś napije. Dopiero co przyszłam - pośpieszyłam z wyjaśnieniem, gdy Dottie zerwała się na równe nogi i wyszła. Doprawdy? - Uprzejmie tłumił wyraźnie malujące się na jego twarzy pytanie „a dlaczego pani przyszła?". Wskazał mi fotel i sam usiadł. Miał dość dziwny wyraz twarzy, jak gdyby nie mógł się zdecydować, jak powiedzieć coś niezręcznego. - Bardzo się cieszę, że panią widzę - powtórzył powoli. -Czy pani... Nie chciałbym być broń Boże nieuprzejmy, ale czy przyszła pani może do mnie z wiadomością od swego męża? - 391 I Nic nie mógł poradzić na to, że w oczach zapłonęła mu iskierka oczekiwania, więc potrząsnęłam głową niemal przepraszająco. Bardzo mi przykro - powiedziałam i stwierdziłam z pewnym zdumieniem, że szczerze. - Przyszłam prosić pana o przysługę. Nie dla mnie osobiście, tylko dla mego wnuka. Zrobił zdziwioną minę. Pani wnuka? Wydawało mi się, że pani córka... och, oczywiście! Zapomniałem o przybranym synu pani męża - czy jego rodzina tu przebywa? Czy chodzi o jedno z jego dzieci? Tak właśnie. - Nie zwlekając, przedstawiłam mu sytuację, opisując stan HenriChristiana i przypominając, jak ponad cztery lata temu uprzejmie przysłał mi witriol i szklany alembik. - Pan Sholto, aptekarz z Walnut Street, powiedział mi, że parę miesięcy temu sprzedał panu dużą butelkę witriolu. Zastanawiałam się, czy przypadkiem nie ma pan go jeszcze? - Nie starałam się ukryć niepokoju w głosie, na co spojrzał na mnie łagodniej.

Mam - powiedział i ku memu zaskoczeniu uśmiechnął się jak słońce wychodzące zza chmury. - Kupiłem go dla pani, pani Fraser. ' Dogadaliśmy się natychmiast. Nie tylko da mi witriol, ale także kupi wszystkie pozostałe potrzebne mi przyrządy medyczne, jeśli zgodzę się zoperować jego bratanka. W Boże Narodzenie doktor Hunter usunął jedną kulę - powiedział -i Henry poczuł się potem nieco lepiej. Druga jednak pozostaje i... Doktor Hunter? - przerwałam mu. - Chyba nie doktor Denzell Hunter? Tak, on właśnie. Słyszałem, że miał możliwość poznać panią. Owszem - uśmiechnęłam się. - Pracowaliśmy razem, i w Ticonderodze, i pod Saratogą, w armii Gatesa. A cóż on robi w Filadelfii? Lord John zamierzał odpowiedzieć, ale przerwał mu odgłos lekkich kroków schodzących po schodach. Spojrzałam ku drzwiom i serce mi podskoczyło na widok Rachel Hunter, stojącej nieruchomo i wpatrzonej we mnie, z ustami uformowanymi w równe „o" ze zdumienia. W riastępnej chwili była w moich ramionach i ściskała mnie tak, że mało nie połamała mi żeber. Przyjaciółko Claire! - wykrzyknęła, puszczając mnie w końcu. - Nie sądziłam, że... tak się cieszę... och, Claire! łan? Czy przyjechał z tobą? - Na jej - 392 twarzy jak gnane wichrem chmury malowały się kolejno niecierpliwość i lęk, nadzieja i niepokój. Przyjechał - zapewniłam ją. - Ale nie ma go tu. Posmutniała. Och - wyjąkała cicho. - A gdzie... Wyruszył, żeby cię odnaleźć - powiedziałam łagodnie, ujmując jej dłonie. Radość wybuchła w jej oczach jak pożar w lesie. Och! - powiedziała zupełnie innym tonem. - Och! Lord John zakaszlał uprzejmie. Lepiej może, żebym nie wiedział, gdzie dokładnie przebywa pani siostrzeniec, pani Fraser - zauważył. - Zakładam bowiem, że podziela przekonania pani męża? No właśnie. Jeśli więc mi pani wybaczy, pójdę teraz do Henry'ego, do domu pani Woodcock, i powiem mu, że pani przybyła. Zapewne zechce go pani zbadać. Och. Tak, tak, oczywiście. - Pozbierałam się nieco. - Jeśli nie ma pan nic przeciw... Uśmiechnął się, spojrzał na Rachel, która zbladła na mój widok, teraz jednak z podniecenia przybrała kolor rumianego jabłuszka. Nie, oczywiście, że nie - powiedział. - Proszę tam przyjść, gdy pani będzie mogła. Zaczekam na panią. < 88. Brudna robota Cały czas brakowało mi Brianny, w mniejszym lub większym stopniu, zależnie od okoliczności. Ona na pewno zdołałaby rozwiązać problem skierowania światła w głąb gardła Henri-Christiana. Położyłam go na stole w drukarni, wykorzystując całe wpadające tam światło. To jednak była Filadelfia, nie New Bern; niebo zasłaniały nie chmury, lecz dym z kominów. Domy stojące po drugiej stronie wąskiej ulicy dodatkowo zaciemniały pokój. Zresztą nie miało to większego znaczenia - powiedziałam sobie. Pokój mógł być rozświetlony słońcem, a ja i tak nic bym nie widziała w głębi gardła Henri-Christiana. Marsali miała lusterko, które wykorzystamy do kierowania promienia, co zapewne pomoże przy migdał- 393 -

r* kach podniebiennych, natomiast gardłowe musiałam usunąć na ślepo, wyczuwając je dotykiem. Wymacałam miękki, gąbczasty brzeg migdałka gardłowego tuż za podniebieniem miękkim; nabierał kształtu w moich myślach, gdy ostrożnie zakładałam drucianą pętelkę, bardzo delikatnie, by jej brzeg nie przeciął ani czubka mojego palca, ani samego migdałka. Gdy go odetnę, tryśnie krew. Ułożyłam Henri-Christiana pod kątem, a Marsali podtrzymywała jego bezwładne ciało niemal na boku. Denzell Hunter unieruchomił mu głowę i przyciskał mu mocno do nosa zwitek gazy nasączonej eterem. Nie miałam żadnego ssaka poza własnymi ustami; po cięciu będę musiała go szybko obrócić i pozwolić, by krew ciekła mu z ust, a nie wpływała do gardła, żeby się nie zadławił. Maleńkie żegadło się grzało; koniec w kształcie mikroskopijnej łopatki tkwił w rozżarzonych węglach. To może okazać się najtrudniejsze -myślałam, zatrzymując się na chwilę, by się przygotować i przygotować Marsali kiwnięciem głowy. Nie chciałam mu oparzyć języka ani wnętrza ust, a będzie to trudne... Mocno skręciłam uchwyt pętelki i drobne ciało szarpnęło mi się pod dłonią. Trzymaj go mocno - powiedziałam spokojnie. - Jeszcze trochę eteru, proszę. Marsali oddychała ciężko; kostki palców miała tak białe jak twarz. Poczułam, jak migdałek łatwo odpada, i złapałam go palcami, zanim zdążył się zsunąć do tchawicy. Szybko przekręciłam na bok głowę Henri-Christiana, czując metaliczny zapach gorącej krwi. Upuściłam odcięty kawałek tkanki do miski i skinęłam na Rachel, która wyciągnęła żegadło z żaru i ostrożnie włożyła mi w dłoń. Drugą dłoń wciąż trzymałam mu w ustach, odsuwając język i języczek, z palcem na migdałku, znacząc miejsce. Żegadło wypaliło mi wzdłuż palca linię bólu, gdy wsuwałam je w głąb gardła Henri-Christiana, syknęłam więc, ale nie drgnęłam. Poczuliśmy gorący i ciężki odór spalonej tkanki i krwi, a Marsali wydała z siebie cichy skowyt, ale nie rozluźniła uchwytu na ciele synka. Wszystko idzie dobrze, przyjaciółko Marsali - szepnęła do niej Rachel, ściskając jej ramię. - Dobrze oddycha, nie czuje bólu. Znajduje się w świetle, nic mu nie będzie. To prawda - powiedziałam. - Weź teraz żegadło, Rachel, zanurz proszę pętelkę w whisky i podaj mi. Jeden mniej, zostały jeszcze dwa. - 394 -

Nigdy nie widziałem niczego podobnego - powtórzył Denzell Hunter chyba po raz piąty. Przenosił spojrzenie z trzymanego w ręce zwitka materiału na Henri-Christiana, który zaczynał się już ruszać i popłakiwać w ramionach matki. - Nie uwierzyłbym, przyjaciółko Claire, gdybym nie widział tego na własne oczy! No, uznałam, że lepiej, żebyś zobaczył - powiedziałam, ocierając twarz chusteczką. Wypełniało mnie głębokie zadowolenie. Zabieg poszedł szybko, trwał zaledwie pięć czy sześć minut, a Henri-Christian już kaszlał i płakał, odzyskując przytomność po eterze. Germain, Joanie i Felicite, stojąc w drzwiach do kuchni, przyglądali się szeroko otwartymi oczyma; Germain mocno trzymał siostry za ręce. - Jeśli chcesz, nauczę cię, jak to robić. Och, Claire! Taki dar! Móc ciąć bez bólu, utrzymywać pacjenta nieruchomego bez wiązania go. To... to niewyobrażalne! No, nie jest to środek doskonały - ostrzegłam go. - I bardzo niebezpieczny - i w produkcji, i zastosowaniu. - Wydestylowałam eter poprzedniego dnia w szopie; jest to bardzo lotny związek, poza tym istniała groźba, że dojdzie do wybuchu, w którym szopa spłonie, a ja razem z nią. Wszystko poszło dobrze, choć na myśl o ponownym przeprowadzeniu destylacji ściskało mnie w żołądku i pociły mi się dłonie.

Uniosłam butelkę i potrząsnęłam nią lekko; była pełna w trzech czwartych, miałam też drugą, nieco większą. Czy sądzisz, że to wystarczy? - spytał Denny, zdając sobie sprawę, o czym myślę. Zależy, co znajdziemy. - Zabieg na Henri-Christianie był prosty, mimo technicznych utrudnień. Operacja Henry'ego Greya prosta nie będzie. Zbadałam go w towarzystwie Denzella, który tłumaczył, co widział i zrobił podczas poprzedniej operacji, gdy usunął kulę znajdującą się tuż pod trzustką. Kula doprowadziła do miejscowego podrażnienia i zbliznowacenia, ale nie uszkodziła znacząco ważnego organu. Nie udało mu się znaleźć drugiej kuli, która utkwiła głęboko w ciele, gdzieś pod wątrobą. Obawiał się, że może ona znajdować się koło żyły wrotnej, nie odważył się więc jej szukać zbyt głęboko, bo krwotok niewątpliwie zakończyłby się śmiercią pacjenta. Byłam dość pewna, że kula nie uszkodziła ani pęcherzyka żółciowego, ani dróg żółciowych, a wziąwszy pod uwagę ogólny stan Henry'ego i symptomy, podejrzewałam, że przebiła jelito cienkie, ale zamknęła za sobą ranę - 395 wejściową; inaczej chłopak niemal na pewno umarłby na zapalenie otrzewnej. Niewykluczone, że otorbiła się w ściance jelita, i to byłaby najlepsza sytuacja. Może również znajdować się wewnątrz samego jelita, a to wcale nie byłoby dobre, ale będę w stanie powiedzieć, jak bardzo złe, dopiero gdy tam dotrę. Mieliśmy jednak eter. I najostrzejsze skalpele, jakie dało się kupić za pieniądze lorda Johna. *** Po dyskusji dwojga chirurgów, która Johnowi Greyowi wydała się morderczo długa, okno zostało częściowo otwarte. Doktor Hunter upierał się przy korzyściach ze świeżego powietrza, a pani Fraser zgadzała się z tym ze względu na opary eteru, ale mówiła też o czymś, co nazywała „zarazkami", martwiąc się, że mogą one dostać się przez okno i zanieczyścić jej „pole operacji". Mówi, jakby było to jej pole bitwy, pomyślał, ale gdy przyjrzał się jej twarzy, zdał sobie sprawę, że rzeczywiście tak jest. Pomimo niepokoju o Henry'ego patrzył zafascynowany, bo nigdy nie widział takiej kobiety. Swoje skandaliczne włosy związała z tyłu i owinęła głowę chustką jak murzyńska niewolnica; dzięki temu jej twarz wydawała się odsłonięta, a delikatne kości wyraźnie zarysowane. Bursztynowe jak u jastrzębia oczy przesuwały się szybko po różnych przedmiotach z ogromnym skupieniem - nigdy nie widział niczego równie niekobiecego. Było to spojrzenie generała szykującego swoje oddziały do bitwy. Na ten widok kłąb żmij w jego żołądku nieco się uspokoił. Ona wie, co robi - pomyślał. Spojrzała na niego nagle, a on - ku własnemu zdumieniu - wyprostował ramiona, instynktownie szykując się na przyjęcie rozkazów. Czy chce pan zostać? - spytała. Tak, oczywiście. - Brakowało mu oddechu, ale nie żywił żadnych wątpliwości. Powiedziała mu szczerze, jakie Henry ma szanse - niewielkie, ale jednak - postanowił więc być z bratankiem niezależnie od tego, co się miało stać. Jeśli Henry umrze, to przynajmniej obok kogoś, kto go kocha. Grey jednak postanowił, że do tego nie dopuści. Proszę zatem usiąść tam. - Ruchem głowy wskazała mu stołek po drugiej stronie łóżka, przeszedł więc tam, uśmiechając się do Henry'ego uspokajająco. Henry był przerażony, ale zdeterminowany. - 396 Nie mogę tak dłużej żyć - powiedział poprzedniego wieczoru, gdy ostatecznie zdecydował się na operację. - Po prostu nie mogę.

Pani Woodcock również nalegała, że chce być obecna, więc po bardzo dokładnym instruktażu pani Fraser orzekła, że Mercy może podawać eter. Ta tajemnicza substancja znajdowała się w stojącej na biurku dużej butelce z za-kraplaczem, wydzielając słaby, nieprzyjemny zapach. Pani Fraser podała doktorowi Hunterowi coś, co wyglądało jak chustka do nosa, a drugą uniosła do twarzy. Grey zobaczył teraz, że rzeczywiście są to chustki z przyczepionymi w rogach tasiemkami. Zawiązała je z tyłu głowy tak, że materiał zasłonił jej nos i usta, a Hunter posłusznie zrobił to samo. Ponieważ Grey był przyzwyczajony do szybkiej brutalności wojskowych chirurgów, przygotowania czynione przez panią Fraser wydały mu się niezwykle drobiazgowe. Kilkakrotnie przetarła brzuch Henry'ego sporządzonym przez siebie roztworem alkoholu, przemawiając do niego przez maskę rozbójnika cichym, kojącym tonem. Tymże roztworem umyła ręce i instrumenty, a także kazała zrobić to samo Hunterowi i pani Woodcock, pokój śmierdział więc jak podrzędna gorzelnia. Po jakimś czasie Grey zdał sobie sprawę, że w gruncie rzeczy jej ruchy były bardzo energiczne, ale dłonie przesuwały się z taką pewnością i... tak, z takim wdziękięm, nie można było określić tego inaczej... że robiły wrażenie pary mew unoszących się w powietrzu. Żadnych gorączkowych uderzeń skrzydeł, tylko spokojny, niemal mistyczny ruch. Stwierdził, że ten ruch go uspokaja, wprowadza w rodzaj transu, tak że niemal zapomniał o celu tego tańca dłoni. Podeszła teraz do szczytu łóżka, pochyliła, by przemówić do Henry'ego i odgarnąć mu włosy z czoła, i Grey zobaczył, jak jej żółte oczy miękną i rozbłyskują złotem. Pod jej dotykiem ciało Henry'ego rozluźniło się, a zaciśnięte w pięści dłonie rozprostowały. Dostrzegł teraz, że miała jeszcze jedną maskę, sztywną, wykonaną z plecionych jak koszyk witek i pokrytą warstwami miękkiego, bawełnianego materiału. Założyła to Henry'emu na twarz i mówiąc do niego coś, czego Grey nie usłyszał, ujęła zakraplacz. Powietrze natychmiast wypełnił mocny, przenikliwy zapach, który przedostał się Greyowi do gardła i wywołał lekki zawrót głowy. Zamrugał, potrząsnął głową, by rozproszyć kłębiące się w niej opary, i zdał sobie sprawę, że pani Fraser coś do niego mówi. Słucham? - Podniósł wzrok na wielkiego białego ptaka o żółtych oczach i lśniącym szponie, który pojawił się w jej dłoni. - 397 Powiedziałam - powtórzyła spokojnie przez maskę - żeby się pan odsunął nieco dalej. To będzie dość brudna robota. #*# William, Rachel i Dorothea siedzieli na balustradzie ganku jak ptaki na płocie. Roiło rozłożył się w słońcu na kamiennej ścieżce u ich stóp. Cholernie tam cicho - powiedział William, rzucając niespokojne spojrzenie na okno pokoju na pierwszym piętrze, gdzie leżał Henry. - Sądzicie, że już zaczęli? - Myślał, choć tego nie powiedział, że gdyby zaczęli, Henry zapewne by krzyknął, choć Rachel powtórzyła za bratem, jakim cudem jest eter pani Fraser. Człowiek leży spokojnie, uśpiony, gdy ktoś przecina mu nożem brzuch? Powiedziałby, że to bzdura - ale Denzella Huntera nie dawało się tak łatwo omamić. Z drugiej strony Dottie się to jakoś udało. Spojrzał kątem oka na kuzynkę. Napisałaś już do stryja Hala? O tobie i Dennym? - Wiedział, że nie - siłą rzeczy musiała powiedzieć stryjowi Johnowi, ale przekonała go, by pozwolił jej samej donieść ojcu chciał jednak w miarę możności zająć czymś jej myśli. Była blada i mięła w dłoniach materiał sukni. Nie przyzwyczaił się jeszcze do jej nowego stylu ubiorów w szaroniebieskich i kremowych kolorach, uważał jednak, że bardzo jest jej w nich do twarzy, szczególnie że Rachel zapewniła ją, iż może nadal nosić jedwab i muślin, a niekoniecznie szary samodział. Nie. - Dottie rzuciła mu spojrzenie pełne wdzięczności, choć równocześnie świadczące o tym, że wie, o co mu chodzi. - A raczej tak, ale jeszcze nie wysłałam listu. Jeśli

Henry wyzdrowieje, od razu wyślę wiadomość, a na końcu, jako postscriptum, dodam informację o Dennym i o mnie. Tak się ucieszą Henrym, że może nie zauważą, a w każdym razie nie będą się tym tak przejmować. Obawiam się, że zauważą - powiedział William z namysłem. - Papa zauważył. Usłyszawszy nowiny, lord John groźnie zamilkł i rzucił Denzello-wi Hunterowi spojrzenie sugerujące szpady o świcie. Prawda jednak była taka, że Denny raz już uratował Henry'emu życie, teraz zaś pomagał -z pewnym szczęściem i panią Fraser - uratować je po raz drugi. Lord John zaś był przede wszystkim człowiekiem honoru. Poza tym William odniósł wrażenie, że jego ojcu właściwie ulżyło, gdy się dowiedział, co tak naprawdę knuła Dottie. Williamowi nie powiedział nic wprost na temat jego roli w tej awanturze - jeszcze. Ale powie. - 398 Niech Pan trzyma twego brata w Swych dłoniach - odezwała się Rachel, ignorując uwagę Williama. - A także mego i panią Fraser. A co będzie, jeśli sprawy nie potoczą się zgodnie z naszymi życzeniami? Będziesz i tak musiała powiedzieć rodzicom, dla nich zaś wiadomość o twoim ślubie może być kroplą przepełniającą czarę goryczy. Jest pani najbardziej nietaktowną, bezpośrednią osobą - powiedział William z pewną irytacją, widząc, jak Dottie jeszcze bardziej blednie na sugestię, że Henry może umrzeć w następnych minutach, godzinach lub dniach. - Henry wyzdrowieje, na pewno. Denny jest znakomitym lekarzem, a pani Fraser... jest... no... - Szczerze mówiąc, nie był pewien, kim jest pani Fraser, ale napawała go pewnym lękiem. - Denny mówi, że ona wie, co robi - dokończył niezręcznie. Jeśli Henry umrze, nic nie będzie miało znaczenia - powiedziała cicho Dottie, patrząc na czubki swoich butów. - Dla nikogo z nas. Rachel wydała z siebie ciche, współczujące mruknięcie i objęła Dottie za ramiona. William dodał do tego własne chrząknięcie i przez moment wydało mu się, że Rollo się do nich przyłączył. Psu jednak nie chodziło o współczucie. Uniósł nagle głowę, najeżył sierść na karku, a z głębi piersi wydał narastające warczenie. William odruchowo spojrzał w stronę, w którą patrzył Rollo, i poczuł, jak napinają mu się mięśnie. Panno Hunter - odezwał się swobodnie - czy zna pani tego człowieka? Tego tam, stojącego na końcu ulicy i rozmawiającego z tą kobietą sprzedającą masło i jajka? Rachel osłoniła oczy dłonią i spojrzała we wskazanym kierunku; po chwili jednak potrząsnęła głową. Nie. Dlaczego? Czy twoim zdaniem to na jego widok pies się zaniepokoił? - Oparła czubki palców o bok Rolla. - O co chodzi, przyjacielu Rollo? Nie wiem - odrzekł szczerze William. - Może chodzić o kota; przebiegł przed chwilą za kobietą. Ale ja już spotkałem tego człowieka, jestem pewien. Stał przy drodze gdzieś w New Jersey. Spytał mnie, czy znam lana Murraya i gdzie on może być. Na te słowa Rachel aż się zachłysnęła, na co William spojrzał na nią ze zdziwieniem. O co chodzi? - spytał. - Wie pani, gdzie jest Murray? Nie - odrzekła zdecydowanie. - Nie widziałam go od jesieni, od Sarato-gi, i nie mam pojęcia, gdzie przebywa teraz. Czy znasz nazwisko tego czło- 399 wieka? - spytała, marszcząc brwi. Mężczyzna już zniknął w bocznej ulicy. -I czy jesteś pewien, że to ten sam człowiek? Nie - przyznał William. - Ale tak mi się wydaje. Tamten miał z sobą kij, tak samo jak ten. I było coś w sposobie, w jaki stał - nieco pochylony. Człowiek, którego widziałem w New Jersey, był bardzo stary, a ten chodzi w taki sam sposób. - Nie wspomniał o brakujących palcach; nie było sensu przypominać w tej chwili Dottie o okaleczeniach, a z tej odległości i tak zresztą nie widział ręki tamtego.

Rollo przestał warczeć i położył się, stękając, ale żółte oczy pozostały czujne. Kiedy planujesz ślub, Dottie? - spytał William, pragnąc czymś zająć jej myśli. Z okna nad ich głowami wydostawał się dziwny zapach; pies marszczył nos i potrząsał głową, a Williama to bynajmniej nie dziwiło. Był to nieprzyjemny, mdły zapach - ale wyraźnie czuł także krew i słaby odór odchodów. Był to smród pola bitwy. Na tę myśl wnętrzności ścisnęły mu się z niepokojem. Chciałabym wyjść za mąż, zanim ponownie rozpoczną się walki - odpowiedziała poważnie kuzynka, zwracając ku niemu napiętą twarz - bym mogła ruszyć z Dennym. I Rachel - dodała, ujmując z uśmiechem dłoń przyszłej szwagierki. Rachel odwzajemniła uśmiech, lecz tylko przelotnie. Jakie to dziwne - powiedziała do obojga, ale jej orzechowe oczy, w których malował się niepokój i żal, spoczywały na Williamie. - Już wkrótce znów zostaniemy wrogami. Nigdy nie uważałem się za pani wroga, panno Hunter - odrzekł poważnie. -1 zawsze będę pani przyjacielem. Uśmiech przemknął po jej wargach, ale w oczach wciąż zalegał cień. Wiesz, o czym mówię. - Przeniosła wzrok z Williama na siedzącą po drugiej stronie Dottie, Williamem zaś wstrząsnęła myśl, że jego kuzynka zamierza wyjść za rebelianta - co więcej, sama zostanie rebeliantką. A on niedługo znajdzie się w stanie wojny z częścią własnej rodziny. Fakt, że Denny Hunter nie będzie czynnie walczyć, nie ochroni go - ani Dottie. Ani Rachel. Cała trójka będzie winna zdrady. Każde z nich może zginąć, dostać się do niewoli i więzienia. Co zrobi, gdy pewnego dnia zobaczy Denny'ego stojącego pod szubienicą? Albo Dottie? Wiem, o czym pani mówi - przytaknął cicho. Ujął dłoń Rachel, ona zaś mu pozwoliła. Cała trójka siedziała w milczeniu, czekając na werdykt przyszłości. - 400 89. Poplamiony atramentem nieszczęśnik Ruszyłam do drukarni wykończona i w takim stanie umysłu, jakbym była pijana - w euforii i z zaburzeniami koordynacji. Prawdę mówiąc, rzeczywiście byłam trochę pijana, bo widząc, jak bardzo jesteśmy zmęczeni po operacji, łord John napoił nas oboje - Denzella Huntera i mnie - swoją najlepszą brandy. Nie odmówiłam. Była to jedna z najbardziej przerażających operacji, jakich dokonałam w osiemnastym wieku. Miałam za sobą tylko dwie operacje jamy brzusznej: udane usunięcie wyrostka robaczkowego Aidana McCalluma z zastosowaniem eteru - i bardzo nieudane cesarskie cięcie, wykonane nożem ogrodniczym na zamordowanej Malvie Christie. Ta myśl jak zwykle wypełniła mnie smutkiem i żalem, ale o dziwo przytłumionym. To, co pamiętałam teraz, idąc do domu w chłodny wieczór, to poczucie, że trzymałam w dłoniach życie - tak krótkie, tak przelotne - ale życie, niewątpliwe i upajające, krótki błękitny płomień. Dwie godziny wcześniej trzymałam w dłoniach życie Henry'ego Greya i raz jeszcze poczułam ten płomień. Raz jeszcze z całych sił starałam się je podtrzymać - tym razem jednak wiedziałam, że się w moich rękach uspokaja i wznosi jak rozpalająca się świeca. Kula weszła mu w jelito, ale się nie otorbiła. Utknęła w miejscu, lecz mogła się lekko poruszać; nie na tyle, by opuścić ciało, ale dość, by drażnić śluzówkę jelita i wywołać poważne zropienie. Po krótkiej dyskusji z Denzellem Hunterem - którego tak fascynowała nowa możliwość przyjrzenia się żywym organom wewnętrznym, gdy pacjent leżał nieprzytomny, że ledwo był w stanie się skupić na zadaniu, bo podziwiał ich ostre kolory i pulsowanie -uznałam, że zropienie jest zbyt rozległe, by zadowolić się wyjęciem kuli; samo przecięcie owrzodzenia doprowadziłoby tylko do zbliznowacenia, zwężając dodatkowo jelito, a być może nawet całkiem je zamykając. Przeprowadziliśmy więc resekcję - czułam teraz coś pośredniego między rozbawieniem a przerażeniem na wspomnienie wyrazu twarzy lorda Johna, gdy wycięłam zropiały odcinek

jelita i rzuciłam z plaskiem na podłogę u jego stóp. Nie zrobiłam tego celowo; po prostu potrzebowałam obu rąk własnych i rąk Denzela do tamowania krwawienia, nie mieliśmy bowiem do pomocy pielęgniarki. Chłopak nie znalazł się jeszcze bynajmniej poza niebezpieczeństwem. Nie wiedziałam, czy moja penicylina okaże się skuteczna i czy mimo niej nie - 401 rozwinie się u niego jakaś obrzydliwa infekcja. Wybudził się jednak, a wszystkie oznaki życia wydawały się zdumiewająco silne - pomyślałam, że być może zawdzięczamy to pani Woodcock, która ściskała mu rękę i głaskała po twarzy, doprowadzając go do przytomności z zaciekłą czułością, która nie zostawiała miejsca na wątpliwości co do uczuć, jakie względem Hen-ry'ego żywi. Przemknęło mi przez głowę pytanie, jaka czeka ją przyszłość. Słysząc jej dość rzadkie nazwisko, zadałam parę ostrożnych pytań o jej męża i zyskałam pewność, że to jemu zmieniałam opatrunek na amputowanej nodze podczas odwrotu spod Ticonderogi. Prawdopodobnie nie żyje; a jeśli tak, co może się zdarzyć między Mercy Woodcock a Henrym Greyem? Była wolną kobietą, nie niewolnicą. Małżeństwo nie było całkowicie wykluczone -znacznie mniej wykluczone w gruncie rzeczy niż dwieście lat później w Stanach Zjednoczonych: w Indiach Zachodnich małżeństwa czarnych kobiet lub Mulatek z dobrej rodziny z białymi mężczyznami nie zdarzały się może szczególnie często, ale nie wywoływały skandalu. Filadelfia nie leżała jednak w Indiach Zachodnich, a z tego, co Dottie mówiła mi o swoim ojcu... Byłam zbyt zmęczona, by o tym myśleć, zresztą nie musiałam - Denny Hunter zaofiarował się, że zostanie przez noc przy Henrym. Usunęłam tę konkretną parę z myśli i szłam dalej ulicą, lekko się zataczając. Nie jadłam niczego od śniadania, a teraz było już niemal ciemno; brandy przeniknęła przez ścianki pustego żołądka wprost do krwiobiegu, mruczałam więc sobie pod nosem. Nadeszła ta godzina zmierzchu, gdy wszystko jakby unosi się w powietrzu, kocie łby wydają się miękkie, a liście drzew wiszą ciężko jak szmaragdy, lśniąc zielenią, której zapach trafia do krwi. Powinnam iść szybciej, bo obowiązywała godzina policyjna. Z drugiej strony - kto mnie zaaresztuje? Byłam za stara, by mieli na mnie chętkę żołnierze z patrolu - czepialiby się raczej młodej dziewczyny lub nie tej płci. Jeśli spotkam patrol, prawdopodobnie żołnierze zwymyślają mnie tylko i każą iść do domu - co zresztą i tak przecież robię. Przyszło mi do głowy, że mogłabym przenosić rzeczy, określane przez Marsali niewinnie „działką pana Smitha": listy pisane ręcznie i rozpowszechniane przez Synów Wolności, które przekazywano z osady do osady, z miasteczka do miasteczka; fruwały one po koloniach jak liście gnane wiosenną burzą, przepisywane i przekazywane dalej, czasami drukowane i rozpowszechniane w miastach, jeśli znalazł się drukarz dość odważny, by się tego podjąć. - 402 Istniała luźna siatka, którą te pisma wędrowały, ale zawsze narażona była na odkrycie, ludzi zaś często aresztowano i wtrącano do więzienia. Germain często nosił takie papiery, a na myśl o tym serce podchodziło mi do gardła. Sprytny chłopak nie rzucał się w oczy aż tak jak młody człowiek lub kupiec zajmujący się interesami, ale Brytyjczycy nie byli głupcami i niewątpliwie zatrzymaliby go, gdyby wyglądał na podejrzanego. Ja natomiast... Rozważając rozliczne możliwości, dotarłam do drukarni. W środku spotkał mnie zapach smacznej kolacji, powitania podnieconych dzieci i coś jeszcze, co przegnało mi z głowy wszelkie spekulacje na temat potencjalnej kariery szpiegowskiej: dwa listy od Jamiego. #** 20 marca AD 1778, Lallybroch Moja najdroższa Claire!

łan nie żyje. Od tej chwili minęło dziesięć dni i sądziłem, że zdołam już spokojnie pisać. Jednak widok tych słów na kartce na nowo przeszył mnie niespodziewanym smutkiem; łzy spływają mi po policzkach, musiałem więc przerwać i wytrzeć twarz chustką. Śmierć nie była łatwa, powinienem więc z ulgą przyjąć fakt, że łan odpoczywa w pokoju, i cieszyć się, że poszedł do Nieba. Tak też jest. Równocześnie jednak jestem pełen smutku, jakiego wcześniej nie znałem. Pociechę przynosi mi jedynie myśl, że mogę zwierzyć się Tobie, moja duszy. Młody Jamie ma przejąć majątek, co jest słuszne; odczytano testament lana i pan Gowan dopilnuje, by został spełniony. Niewiele tego jest poza ziemią i budynkami; jedynie drobne zapisy dla pozostałych dzieci, i to przede wszystkim osobistej natury. Moją siostrę powierzył mojej opiece (przed śmiercią spytał, czy się zgadzam. Powiedziałem, że powinien wiedzieć, że nie musi pytać. Odrzekł, że wie, ale uznał za konieczne spytać, czy czuję się na siłach podjąć to zadanie, i śmiał się przy tym jak wariat. Boże drogi, jakże mi go będzie brakowało). Zostało do spłacenia kilka drobnych długów; pokryłem je, jak to ustaliliśmy. Martwię się o Jenny. Wiem, że rozpacza po lanie całym sercem, ale właściwie nie płacze, siedzi tylko długie chwile, wpatrzona w coś, co tyl- 403 ko ona widzi. Otacza ją niemal niesamowity spokój, jak gdyby jej dusza odleciała z łanem, zostawiając po sobie skorupę. Skoro jednak wspomniałem o skorupie, przychodzi mi do głowy, że być może jest ona jak łodzik nautilus, taki, jakiego Lawrence Sterne pokazał nam w Indiach Zachodnich. Duża, piękna muszla, złożona z wielu komór - pustych poza najgłębszą, w której bezpiecznie kryje się zwierzątko. Skoro już o niej mówię - prosi, bym Ci powtórzył, iż nękają ją wyrzuty sumienia z powodu tego, co Ci powiedziała. Wyjaśniłem jej, że rozmawialiśmy o tym i że Twoje współczucie nie pozwoli Ci mieć jej tego za złe, bo zdajesz sobie sprawę z tragicznych okoliczności, w jakich się do Ciebie zwróciła. Rankiem po śmierci lana rozmawiała ze mną pozornie rozumnie i powiedziała, że zamierza opuścić Lallybroch, bo po śmierci lana nic jej tu nie trzyma. Jak się możesz spodziewać, zdumiały mnie te słowa, ale nie próbowałem jej wypytywać ani odwodzić od tej decyzji, zakładając, że jest to jedynie myśl wywołana bezsennością i smutkiem. Od tamtej pory jednak powtórzyła mi swoje życzenie, zapewniając zdecydowanie, że nie straciła rozumu. Wyjeżdżam teraz do Francji na krótki czas - i po to, by załatwić pewne prywatne transakcje, o których nie będę tu pisał, i by upewnić się przed wyjazdem do Ameryki, że tak Michael jak Joan dotarli na miejsce; wyjechali razem dzień po pogrzebie lana. Powiedziałem Jenny, by dokładnie przemyślała sprawę podczas mojej nieobecności - ale jeśli nadal będzie twierdzić, że tego właśnie pragnie, zabiorę ją do Ameryki. Nie po to, by zamieszkała z nami (uśmiecham się, wyobrażając sobie Twoją twarz, przejrzystą, nawet w moich myślach). Znajdzie jednak miejsce u Fergusa i Marsali, którzy na pewno przyjmą ją z radością i znajdą dla niej zajęcie, a równocześnie nic nie będzie jej tam codziennie przypominać o poniesionej stracie. Łatwiej jej tam też przyjdzie podtrzymywać i wspierać młodego lana, jeśli takie wsparcie okaże się potrzebne (a przynajmniej będzie wiedziała, jak on sobie radzi). (Przyszło mi także do głowy -a z całą pewnością również i jej - że panią Lallybroch będzie teraz żona młodego Jamiego i że nie ma tam miejsca dla nich dwóch. Jest dość mądra, by wiedzieć, z jakimi trudnościami wiąże się taka sytuacja, i dość dobra, by pragnąć ich uniknąć, dla dobra syna i jego żony). W każdym razie zamierzam wyruszyć do Ameryki pod koniec tego - 404 miesiąca albo tak blisko tej daty, jak tylko uda się załatwić przejazd. Perspektywa, że znów się z Tobą połączę, sprawia, że lżej jest mi na sercu, pozostaję więc zawsze Tzvym oddanym mężem Jamiem

*** Paryż, 1 kwietnia Moja najdroższa żono! Powróciłem dziś wieczór bardzo późno do mego nowego mieszkania w Paryżu. Co więcej, po powrocie stwierdziłem, że drzwi są zamknięte, i musiałem krzyczeć, żeby przywołać gospodynię, która okazała zły humor, że została wyciągnięta z łóżka. Mój humor natomiast pogorszył się jeszcze bardziej, gdy stwierdziłem, że nie rozpalono mi w pokoju ognia, nie zostawiono kolacji, na łóżku zaś znajduje się jedynie stęchły siennik i wytarty koc, który nie zadowoliłby nawet najbiedniejszego żebraka. Dalsze krzyki nie przyniosły nic poza obelgami (zza jej bezpiecznie zamkniętych drzwi), ale duma nie pozwoliłaby mi zaoferować łapówki, nawet gdyby moja sakiewka mi na to pozwalała. Tkwię więc w moim nagim pokoiku, przemarznięty i głodny (ten żałosny obraz odmalowałem głównie po to, by obudzić Twoje współczucie i przekonać Cię, jak źle sobie radzę bez Ciebie). Postanowiłem opuścić to miejsce, gdy tylko zrobi się jasno, i poszukać innej, lepszej kwatery, jeśli zdołam taką znaleźć bez nadmiernego uszczerbku dla stanu mojej sakiewki. Tymczasem zaś postaram się zapomnieć o chłodzie i głodzie w miłej rozmowie z Tobą, w nadziei, że wysiłek związany z pisaniem wywoła mi przed oczyma Twój wizerunek i stworzy iluzję Twojego towarzystwa. . (Wyposażyłem się w odpowiednie światło, schodząc na dół w samych pończochach i zabierając dwa srebrne lichtarze z bawialni, której oszukańcza wspaniałość skłoniła mnie do przyjęcia tu mieszkania. Oddam lichtarze jutro - gdy madame zwróci niebywałą cenę, jaką wzięła ode mnie za to mizerne lokum). - 405 Przechodząc do przyjemniejszych tematów: widziałem się z Joan, bezpieczną w swoim klasztorze i najwyraźniej zadowoloną (nie, skoro już pytasz, nie wziąłem udziału w ślubie jej matki z Josephem Murra-yem - który, jak się okazuje, jest kuzynem lana w drugiej linii. Posłałem ładny prezent i najlepsze, naprawdę szczere życzenia). Jutro odwiedzę Michaela; cieszę się m ponowne spotkanie z Jaredem i przekażę mu pozdrowienia od Ciebie. Tymczasem dziś rano zaszedłem się wzmocnić do kawiarni na Montmartrze i ku mej radości spotkałem tam pana Lyle'a, poznanego w Edynburgu. Powitał mnie bardzo uprzejmie, spytał, jak mi się wiedzie, a po chwili rozmowy na tematy osobiste zaprosił do udziału w spotkaniu pewnego towarzystwa - jego członkami są między innymi Voltaire, Diderot i inni, a z ich opiniami liczą się kręgi, w których szukam wpływów. Udałem się więc o godzinie drugiej do pewnego wskazanego mi domu, gdzie mnie przyjęto i gdzie ujrzałem wspaniałe wyposażenie, ponieważ była to paryska siedziba monsieur Beaumarchais. Zebrało się tam istotnie mieszane bardzo towarzystwo, od najbardziej obdartych kawiarnianych filozofów po najzvytworniejsze ozdoby paryskiej socjety, a ich wspólną cechą było jedynie umiłowanie rozmowy. Zgłaszano pewne pretensje do rozumu i intelektu, ale się przy nich nie upierano. Nie mogłem nawet liczyć na lepszy wiatr dla mej dziewiczej podróży w roli politycznego provocateur - zaś wiatr, jak zobaczysz, jest tu najodpowiedniejszym słowem do oddania wydarzeń tego dnia. Po pewnej bezładnej gadaninie nad stołami zastawionymi przekąskami (gdybym wiedział, co mnie tu czeka, napchałbym sobie kieszenie ciastkami, co, jak widziałem, robił niejeden z gości) towarzystwo udało się do dużego pokoju i zajęło miejsca, by być świadkiem formalnej debaty między dwoma stronami. Rozważano jeden z popularnych tematów: czy pióro jest potężniejsze od miecza. Pan Lyle i jego zwolennicy bronili tej tezy, natomiast pan Beaumarchais i jego przyjaciele obstawali przy jej przeciwieństwie. Rozmowa toczyła się żywo, z licznymi aluzjami do dzieł Rousseau i

Mon-taigne'a (czemu towarzyszyły osobiste uwagi pod adresem tego pierwszego, z powodu jego niemoralnych poglądów na małżeństwo), w końcu jednak strona pana Lyle'a wzięła górę. Przyszło mi do głowy, by pokazać towarzystwu moją prawą dłoń jako argument dla strony przeciw- 406 nej (próbka mego pisma musiałaby rozstrzygnąć sprawę ku zadowoleniu wszystkich), wstrzymałem się jednak, jako że byłem jedynie obserwatorem. Znalazłem potem okazję, by podejść do pana Beaumarchais, i żartem powiedziałem mu to, co powyżej, by zyskać jego uwagę. Brak palca i przyczyna tego stanu rzeczy (a raczej to, co mu na ten temat powiedziałem) wywarły na nim ogromne wrażenie; ożywił się niezwykle i nalegał, bym udał się z nim na kolację do domu księżnej de Chaulnes, ponieważ książę znany jest z ogromnego zainteresowania wszystkim, co się tyczy rdzennych mieszkańców kolonii. Zastanawiasz się niewątpliwie, jaki istnieje związek między dzikimi a Twoim eleganckim zabiegiem chirurgicznym? Miej jeszcze chwilę cierpliwości. Rezydencja książęca znajduje się przy ulicy z długim podjazdem, na którym zauważyłem kilka powozów przed powozem pana Beaumarchais. Wyobraź sobie mój zachwyt, gdy mnie poinformowano, że dżentelmen, który wysiadł tuż przed nami, to nikt inny jak pan Vergennes, minister spraw zagranicznych. Pogratulowałem sobie szczęścia, że mogę spotkać tyle osób istotnych dla moich zamierzeń, i zrobiłem, co mogłem, by pozyskać ich uwagę -w tym ćelu snułem wspomnienia z moich podróży po Ameryce, pożyczając sobie sporo opowieści naszego dobrego przyjaciela Myersa. Towarzystwo było satysfakcjonująco zdumione, szczególnie zaś zainteresowała je opowieść o naszym spotkaniu z niedźwiedziem oraz z Na-cognaweto i jego towarzyszami. Opowiedziałem obszernie o Twoich dzielnych działaniach z Rybą, co bardzo wszystkich rozbawiło, choć damy wydawały się zaszokowane opisem Twego indiańskiego ubioru. Pan Lyle, wręcz przeciwnie, domagał się bliższych opisów Twego wyglądu w skórzanych spodniach - uznałem więc, że musi być źbereźnikiem i rozpustnikiem, a osąd ten potwierdziło zaobserwowane przeze mnie później tego wieczoru spotkanie pana Lyle'a z mademoiselle Erlande, którą uważam za niezwykle swobodną, jeśli chodzi o obyczaje. Tak czy inaczej, historia ta sprawiła, że pan Lyle zwrócił uwagę towarzystwa na moją rękę i nalegał, bym opowiedział im historię, którą zabawiałem go po południu, a dotyczącą tego, jak straciłem palec. Widząc, że towarzystwo osiągnęło taki poziom rozbawienia - dobrze podlany szampanem, dżinem i dużą ilością wina - że słuchało każdego - 407 mego słowa, nie oszczędzając się, opowiedziałem im potworną historię, która miała sprawić, że będą w nocy drżeć w łóżkach ze strachu. Zostałem złapany (tak opowiadałem) przez straszlizvych Irokezów, podczas podróży z Trenton do Albany. Z wszelkimi szczegółami opisałem okropny wygląd i krwawe obyczaje owych dzikich - tu zresztą nie musiałem specjalnie przesadzać - i obszernie relacjonowałem straszliwe tortury, jakim Irokezi poddają swoje nieszczęsne ofiary. Hrabina Pou-toude zemdlała, gdy relacjonowałem męczeńską śmierć ojca Alexandria, a reszta towarzystwa również wydawała się poruszona. Opowiedziałem o Dwóch Włóczniach, który - mam nadzieję - nie będzie miał nic przeciwko temu, że dla dobra sprawy odmalowałem jego charakter w czarnych barwach, tym bardziej że nigdy o tym nie usłyszy. Powiedziałem, że ten wódz, zdecydowany mnie torturować, kazał rozebrać mnie do naga i okrutnie wychłostać. Z myślą o naszym dobrym przyjacielu Danielu, który obrócił ten sam przypadek na swoją korzyść, podciągnąłem koszulę i pokazałem swoje blizny. (Czułem się trochę jak kurwa, ponieważ jednak zauważyłem, że większość kurew uprawia tę profesję z konieczności, pocieszam się, że mój przypadek jest podobny). Moi

słuchacze zareagowali tak, jak można było mieć nadzieję, snułem więc dalej opowieść, wiedząc, że teraz uwierzą we wszystko. Potem (mówiłem) dwóch wojowników przyniosło mnie niemal nieprzytomnego do wodza i złożyło na wielkim kamieniu, którego powierzchnia świadczyła ponuro o poprzednio złożonych na nim ofiarach. Zbliżył się wówczas pogański kapłan czy szaman, wydając z siebie potworne wrzaski i potrząsając kijem ozdobionym licznymi skalpami, przez co obudził się we mnie strach, że moje włosy mogą okazać się tak atrakcyjne na skutek swego niezwykłego koloru (nie upudrowałem włosów, ale z braku pudru, a nie ze świadomego zamiaru), że wkrótce wzbogacą jego kolekcję. Ten strach wzrósł jeszcze, gdy szaman wyciągnął wielki nóż i zbliżył się do mnie z błyskiem złośliwości w oku. W tym momencie oczy moich słuchaczy również błyszczały, wielkie jak spodki dzięki mojej opowieści. Wiele dam wykrzyknęło głośno i ubolewało nad moim żałosnym położeniem, panowie zaś wznosili okrzyki potępiające dzikusów odpowiedzialnych za moje cierpienia. Opowiedziałem im wówczas, jak szaman wbił nóż wprost w moją rękę, ja zaś straciłem przytomność na skutek strachu i bólu. Ocknąłem się - 408 (mówiłem dalej) i stwierdziłem, że całkowicie utraciłem serdeczny palec, a ze zranionej dłoni tryska krew. Najbardziej przerażający był jednak widok wodza Irokezów, siedzącego na rzeźbionym pniu wielkiego drzewa i odrywającego zębami ciało z mego odciętego palca tak samo, jak je się mięso z udka kurczaka. W tym momencie mojej opowieści la Comtesse znów omdlała, a panna Elliot - nie chcąc okazać się gorsza - dostała ataku histerii, dzięki czemu na szczęście nie musiałem wymyślać, w jaki sposób się uratowałem. Udając, że wspomnienie tego, co przeszedłem, budzi na nowo moje cierpienie, przyjąłem kieliszek wina (byłem już porządnie spocony) i uciekłem z przyjęcia, zasypywany ze wszystkich stron zaproszeniami. Bardzo jestem zadowolony z efektów pierwszej wycieczki. Dodatkowo humor poprawia mi refleksja, że gdyby wiek lub rany nie pozwoliły mi zarabiać mieczem, pługiem lub prasą drukarską, zawsze jeszcze mogę znaleźć pożyteczne zajęcie jako autor romansów. Marsali zapewne chciałaby szczegółowo wiedzieć, jakie suknie nosiły obecne tam damy, muszę ją jednak prosić o cierpliwość. Nie będę udawać, że się nie przyglądałem (choć mógłbym tak powiedzieć, by nie dręczyły Cię obawy dotyczące jakiejkolwiek mojej podatności na kobiece wdzięki. Znając Twoją podejrzliwą i nieracjonalną naturę, moja Angliszko, nie będę jednak tak twierdzić). Ale moja dłoń nie zniesie już teraz męki takich opisów. Niech więc na razie wystarczy stwierdzenie, że wszystkie suknie uszyto z bogatego materiału, a ich styl śmiało odkrywał wdzięki noszących je dam. Moje ukradzione świece już dogasają, ręka zaś i oczy są tak zmęczone, że z trudem tylko odcyfrowuję własne słowa, nie mówiąc już o ich formułowaniu - mam tylko nadzieję, że zdołasz odczytać ostatnią część tej nieczytelnej epistoły. Kładę się jednak teraz na niegościnnym łóżku w dobrym humorze, zachęcony przez wydarzenia dnia. Mówię Ci więc dobranoc, zapewniając o najczulszych myślach, nie tracąc nadziei, że okażesz cierpliwość i zachowasz uczucie dla poplamionego atramentem nieszczęśnika i oddanego męża, Jamesa Frasera Postscriptum: Rzeczywiście poplamionego atramentem nieszczęśnika, widzę teraz bowiem, że udało mi się pokryć i kartkę, i siebie samego brzydkimi kleksami. Pochlebiam sobie, że papier wyszedł na tym gorzej. - 409 -

Postscriptum 2: Tak się skupiłem na pisaniu, że zapomniałem o najważniejszym przesłaniu tego listu, a mianowicie informacji, że opłaciłem przejazd na „Euterpe", która za dwa tygodnie wypływa z Brestu. Gdyby wydarzyło się coś, co temu przeszkodzi, napiszę ponownie. Postscriptum 3: Tęsknię, by znów leżeć koło Ciebie i czuć, jak Twoje ciało pasuje do mojego. 90. Uzbrojeni w diamenty i stoi Pewną dłonią, uzbrojoną w sekator, Brianna przecięła broszkę na dwie części. Broszka była stara, ale nieszczególnie cenna - brzydka wiktoriańska ozdoba w kształcie otwartego kwiatu otoczonego pędami winorośli. Jej jedyną zaletą były drobne diamenciki, rozsiane po liściach jak krople rosy. Mam nadzieję, że są wystarczająco duże - powiedziała, z zaskoczeniem odnotowując, że jej głos nie drży. Przez minionych trzydzieści sześć godzin krzyczała przeraźliwie gdzieś w środku; tyle czasu zajęły im wszystkie plany i przygotowania. Myślę, że będą dobre - powiedział Roger. Czuła napięcie pod spokojnym tonem. Stał za nią, opierając dłoń na jej ramieniu, a jego ciepło było równocześnie pociechą i męką. Jeszcze godzina, a odejdzie. Może na zawsze. Nie mieli jednak wyboru, robiła więc to, co konieczne, bez wahania i z suchymi oczyma. O dziwo, zaraz po tym, jak Roger i William Buccleigh wyruszyli ścigać Roba Camerona, Amanda nagle zasnęła. Brianna położyła ją do łóżeczka i siedziała przy niej, martwiąc się i patrząc na uśpioną córeczkę, aż tuż przed świtem mężczyźni wrócili z przerażającymi nowinami. Nie wydawała się też przejęta nieobecnością Jema; spytała raz mimochodem, kiedy wróci, a usłyszawszy niezobowiązujące „niedługo", wróciła do zabawy, najwyraźniej zadowolona. Teraz była z Annie; pojechały do Inverness na wielkie zakupy, z obietnicą zabawki. Wrócą dopiero po południu, a do tego czasu mężczyzn już nie będzie. Dlaczego? - spytał William Buccleigh. - Dlaczego miałby zabierać chłopca? - 410 To samo pytanie Roger i Brianna zadawali sobie od chwili odkrycia zaginięcia Jema, choć właściwie odpowiedź nie mogła w niczym pomóc. To może być tylko jedno z dwojga - odpowiedział Roger zduszonym, załamującym się głosem. - Podróż w czasie albo złoto. Złoto? - William Buccleigh spojrzał na Briannę ciemnozielonymi, zdziwionymi oczyma. - Jakie złoto? Ten brakujący list - wyjaśniła, zbyt zmęczona, by się przejmować, czy opowiedzenie mu o tym jest bezpieczne. Nic już nie było bezpieczne i nic nie miało znaczenia. - To postscriptum mego ojca. Roger powiedział, że czytałeś listy. „Własność włoskiego dżentelmena", pamiętasz? Nie zwróciłem na to uwagi - przyznał Buccleigh. - To złoto, tak? A kim jest włoski dżentelmen? Karol Stuart. - Wyjaśnili mu więc, mało składnie, że w ostatnich dniach powstania jakobitów przypłynął statek ze złotem - sam Buccleigh miał wówczas mniej więcej tyle lat co teraz Mandy, pomyślała zaskoczona Brianna -które dla bezpieczeństwa miało zostać rozdzielone między trzech szkockich dżentelmenów, zaufanych przedstawicieli swoich klanów: Dougala Mac-Kenziego, Hektora Camerona i Archa Buga z Grantów z Leoch. Przyglądała mu się uważnie, ale na dźwięk imienia Dougala MacKenziego nie zareagował żadnym błyskiem rozpoznania. Nie - pomyślała - nic nie wie. To jednak też nie było teraz ważne. Nikt nie wiedział, co stało się z dwoma trzecimi francuskiego złota, które zabrały klany MacKenziech i Grantów. Natomiast Hektor Cameron uciekł ze Szkocji w ostatnich dniach

powstania ze skrzynią pełną złota schowaną pod siedzeniem karety; przywiózł ją z sobą do Nowego Świata, gdzie za część kupił plantację River Run. Reszty... Strzeże Hiszpan? - powiedział Buccleigh, ściągając grube brwi. - A co to do diabła znaczy? Nie wiemy - odrzekł Roger. Siedział przy stole z głową opartą na rękach, wpatrując się w deski. - Tylko Jem wie. - Nagle uniósł głowę i spojrzał na Briannę. - Orkady powiedział. - Callahan. O-czym ty mówisz? Rob Cameron - powiedział niecierpliwie. - Ile ma lat, twoim zdaniem? Nie wiem. Trzydzieści parę, może pod czterdziestkę. Bo co? Callahan powiedział, że gdy Cameron miał dwadzieścia lat, pojechał z nim na wykopaliska na Orkady. Czy to dość dawno... Znaczy przyszło mi do głowy... - Musiał przerwać, żeby odchrząknąć, i zrobił to gniewnie, po - 411 m i czym mówił dalej. - Jeśli piętnaście, osiemnaście lat temu już go interesowały te stare rzeczy, czy mógł znać Geillis Duncan? Albo Gillian Edgars, jak się chyba wówczas nazywała? Och nie - zareagowała Brianna, ale nie było to niedowierzanie, tylko zaprzeczenie. Och nie. Tylko nie kolejny jakobicki szaleniec! Roger o mało nie uśmiechnął się na te słowa. Wątpię. Nie wydaje mi się, żeby był niepoczytalny ani żeby był politycznym idealistą. Należy jednak do SPN. Oni też nie są niepoczytalni - ale jaka jest szansa, że Gillian Edgars była z nimi związana? Trudno było to stwierdzić bez zagłębienia się w powiązania i historię Camerona, na to zaś nie mieli czasu. Istniała jednak taka możliwość. Gillian -która później przyjęła imię sławnej szkockiej czarownicy - niewątpliwie głęboko interesowała się i dawnymi dziejami Szkocji, i szkocką polityką. Z łatwością mogła się gdzieś natknąć na Roba Camerona. A jeśli tak... Jeśli tak, to Bóg jeden wie, co mu mogła powiedzieć, z czym go mogła zostawić. Kilka zeszytów z notatkami Geillis było w gabinecie; jeśli Rob ją znał, zapewne je rozpoznał. -1 wiemy z całą pewnością, że przeczytał postscriptum twego taty. - Potarł czoło - pod włosami ciągnął mu się długi, ciemny siniak - i westchnął. - Ale to nie ma znaczenia. Jedyni&Jem się teraz liczy. I tak Brianna wręczyła każdemu z nich kawałek srebrnej broszki z diamencikami i po dwie kanapki z masłem orzechowym. „Na drogę" - powiedziała z wisielczym humorem. Ciepłe ubrania i solidne buty. Dała Rogerowi swój szwajcarski wojskowy scyzoryk; Buccleigh zabrał z kuchni ostry nóż do steków ze stali nierdzewnej o ząbkowanym ostrzu. Nie było czasu na więcej. Słońce wciąż stało wysoko na niebie, gdy niebieski mustang pokonywał wyboje polnej drogi prowadzącej do podnóża Craigh na Dun; musiała być w domu, zanim Mandy wróci z zakupów. Niebieski pikap Roba Camerona wciąż tam stał; na ten widok przebiegł ją dreszcz. Idź naprzód - powiedział chrapliwie Roger do Buccleigha, gdy zatrzymała samochód. - Zaraz do ciebie dołączę. William Buccleigh rzucił Briannie szybkie spojrzenie, bezpośrednie i niepokojące, bo jego oczy tak bardzo przypominały oczy Rogera. Dotknął przelotnie jej ramienia i wysiadł. Roger nie wahał się; miał po drodze dość czasu, by zdecydować, co chce jej powiedzieć - zresztą i tak miał do powiedzenia tylko jedno. - 412 Kocham cię - rzekł cicho i ujął za ramiona, trzymając mocno tak długo, by dokończyć. - Przyprowadzę go z powrotem. Wierz mi, Bree, zobaczymy się znowu. Na tym świecie.

Kocham cię - powiedziała, a raczej próbowała. Słowa były tylko bezdźwięcznym szeptem przy jego wargach, zabrał je jednak razem z jej oddechem, uśmiechnął się, ścisnął za ramiona tak mocno, że później miała tam znaleźć siniaki - i otworzył drzwi. Patrzyła za nimi - nie mogła za nimi nie patrzeć - jak wspinali się ku szczytowi wzgórza, ku niewidocznym kamieniom, aż zniknęli jej z oczu. Być może działała jej wyobraźnia, a może naprawdę słyszała kamienie: dziwną, buczącą melodię, która żyła w jej kościach, wspomnienie, które zawsze będzie tam żyć. Drżąca, oślepiona łzami, zawróciła ku domowi. Powoli, ostrożnie, bo teraz była wszystkim, co zostało Mandy. 91. Kroki Późnym wieczorem znalazła się w gabinecie Rogera. Czuła się otępiała i ciężka; horror tego dnia stępiło wyczerpanie. Usiadła przy jego biurku, starając się wyczuć jego obecność, ale pokój był pusty. Mandy spała, zaskakująco mało przejęta chaosem emocji rodziców. Oczywiście przyzwyczajona była do okresowych nieobecności Rogera, który wyjeżdżał do Oksfordu lub Londynu czy też na spotkania loży w Inverness. Czy będzie go pamiętać, jeśli nigdy nie wróci? - pomyślała Brianna ze ściśniętym sercem. Nie mogąc znieść tej myśli, wstała i zaczęła niespokojnie chodzić po gabinecie, szukając tego, czego nie dawało się znaleźć. Nie była w stanie nic jeść, kręciło jej się w głowie i czuła się całkiem rozbita. Wzięła w dłoń małego węża, czerpiąc odrobinkę pociechy z jego gładkich skrętów i miłego pyska. Spojrzała na skrzynkę, pragnąc znaleźć pocieszenie w towarzystwie rodziców - ale myśl o czytaniu listów, których być może Roger nigdy nie przeczyta... Odłożyła węża i utkwiła niewidzące spojrzenie w książkach na niższych półkach. Obok zamówionych przez Rogera książek o amerykańskiej wojnie o niepodległość stały stare książki z gabinetu jej ojca. Na grzbietach widniało na- 413 zwisko autora: „Franklin W. Randall". Wyjęła jedną i usiadła, przyciskając książkę do piersi. Raz już prosiła go o pomoc - by strzegł zmarłej córeczki lana. Na pewno zaopiekuje się także Jemem. Przerzucała kartki, nieco uspokojona szelestem papieru. Tatusiu, myślała, nie znajdując żadnych słów poza tym jednym i nie potrzebując ich. Nie zdziwiła jej kartka, która wysunęła się spomiędzy stronic. List był brudnopisem - widziała to od razu po skreśleniach, dopiskach na marginesie i słowach opatrzonych znakami zapytania. Ponieważ zaś był to brudnopis, nie miał ani daty, ani nagłówka, niemniej wyraźnie przeznaczony był dla niej. Właśnie mnie opuściłaś, mój najdroższy snajperze, po naszym cudownym popołudniu u Shermana (miejsce z glinianymi gołębiami -czy będzie je pamiętać?). W uszach wciąż mi huczy. Ilekroć strzelamy, wypełniają mnie sprzeczne uczucia: dumy z twoich umiejętności, zawiści i strachu. Nie wiem, kiedy będziesz to czytać i czy w ogóle. Może zbiorę się na odwagę, by Ci powiedzieć, zanim umrę (albo zanim zrobię coś tak niewybaczalnego, że Twoja matka... nie, to niemożliwe. Nigdy nie znałem nikogo tak honorowego jak Claire, mimo wszystko. Dotrzyma słowa). Dziwnie się czuję, pisząc to. Wiem, że w końcu się dowiesz, kim -i może czym - jesteś. Nie mam jednak pojęcia, jak ta wiedza do Ciebie trafi. Czy to ja Ci o tym mówię, czy też w chwili, gdy czytasz te słowa, już wszystko wiesz? Mogę mieć tylko nadzieję, że udało mi się uratować Ci życie, tak czy inaczej. I że znajdziesz ten list wcześniej czy później. Przykro mi, kochanie, że to brzmi tak okropnie melodramatycznie. Ostatnim, czego bym chciał, jest niepokojenie Ciebie. Pokładam w Tobie bezgraniczne zaufanie. Jestem jednak Twoim ojcem, dlatego też nękają mnie lęki, które dotykają wszystkich ojców - że dziecku

stanie się coś strasznego, czemu nie sposób było zapobiec, i że nie będę w stanie ochronić go. Prawdą zaś jest to, że bez żadnej swojej winy jesteś... W tym miejscu kilkakrotnie zmieniał zdanie; najpierw napisał „niebezpieczną osobą", potem zmienił to na „zawsze w jakimś niebezpieczeństwie", to także wykreślił, dopisał „w niebezpiecznym położeniu", wykreślił ponownie i zakreślił „niebezpieczną osobą", ale ze znakiem zapytania. - 414 Rozumiem, o co ci chodzi, tatusiu - mruknęła. - Ale o czym ty mówisz? Ja... Jakiś dźwięk wdarł się w jej myśli i sprawił, że zamarła. W holu rozległy się kroki. Powolne, pewne siebie kroki mężczyzny. Wszystkie włosy na jej ciele stanęły dęba. W holu świeciło się światło; pociemniało nagle, gdy w drzwiach do gabinetu ktoś stanął. Wpatrywała się w niego osłupiała. Co ty tu robisz? - Już wypowiadając te słowa, podnosiła się z krzesła, macając za czymś, co mogłoby jej posłużyć za broń; jej mózg reagował wolniej niż ciało, jeszcze niezdolny pokonać otaczającej ją przerażającej mgły. Przyszedłem po ciebie, skarbie - powiedział, uśmiechając się. -1 po złoto. - Położył coś na biurku: pierwszy list od rodziców. - „Powiedz Jemowi, że strzeże go Hiszpan" zacytował, pukając palcem w list. - Chyba lepiej, żebyś o tym Jemowi powiedziała. I powiedziała mu, żeby mi pokazał, gdzie jest ten Hiszpan. Znaczy się, jeśli chcesz zachować go przy życiu. Ale to twoja decyzja - wyszczerzył zęby w szerokim uśmiechu. - Szefowo. 92. Dzień Niepodległości 11 < Brest Trudno mu było zachować spokój, gdy widział, jak Jenny sobie z tym wszystkim radzi. Gdy pierwszy raz odezwała się po francusku do prawdziwego Francuza, widział, jak serce podeszło jej do gardła, a tętno na szyi przyśpieszyło, trzepocząc jak skrzydła motyla. Ale boulanger ją zrozumiał -w Breście było pełno cudzoziemców i jej szczególny akcent nie wywołał zainteresowania - zaś radość, która malowała się na jej twarzy, gdy sprzedawca wziął od niej pensa i podał bagietkę wypełnioną serem i oliwkami, sprawiła, że Jamiemu chciało się równocześnie śmiać i płakać. Zrozumiał mnie! - powiedziała, łapiąc go za ramię, gdy wychodzili z piekarni. - Jamie, zrozumiał mnie! Odezwałam się do niego po francusku, a on wiedział, co powiedziałam, nie miał wątpliwości! Miałby większe wątpliwości, gdybyś odezwała się do niego w gàidhlig - 415 zapewnił ją. Uśmiechnął się, widząc jej podniecenie, i poklepał po ręce. - Bardzo dobrze, a nighean. Nie słuchała. Obracała głowę na wszystkie strony, przyglądając się rzędom sklepów i sprzedawców, wypełniających kręte uliczki, i oceniając otwierające się przed nią możliwości. Masło, ser, fasola, kiełbasa, materiały, buty, guziki... Wbiła mu palce w ramię. Jamie! Mogę wszystko kupić! Sama! Nie sposób było nie podzielać jej radości z nagłego odkrycia niezależności, choć serce mu się ścisnęło. Podobało mu się nowe doświadczenie odpowiedzialności za siostrę. Owszem, możesz - przytaknął, biorąc od niej bagietkę. - Lepiej jednak nie kupuj wiewiórki w klatce ani stojącego zegara. Trudno byłoby dać sobie z nimi radę na statku. Na statku... - powtórzyła i przełknęła. Puls na jej szyi, który zdążył już zwolnić, znów nabrał tempa. - Kiedy mamy iść na statek? Jeszcze nie, a nighean - powiedział łagodnie. - Najpierw pójdziemy coś zjeść, dobrze? t ***

„Euterpe" miała wypłynąć wieczorem, więc późnym popołudniem udali się na redę, by wejść na pokład i zagospodarować się. Jednakże miejsce, gdzie poprzedniego dnia cumowała „Euterpe", było puste. Gdzie, do diabła, jest statek, który cumował tu wczoraj? - spytał Jamie, chwytając za ramię przechodzącego chłopca. Jaki? „Euterpe"? - Chłopiec spojrzał od niechcenia tam, gdzie wskazywał Jamie. Zapewne odpłynęła. Zapewne? - Jego ton zaniepokoił chłopaka, który wyrwał ramię i odsunął się o kilka kroków. Skąd mam wiedzieć, monsieur? - Widząc wyraz twarzy Jamiego, dodał pośpiesznie: Jej pierwszy oficer zszedł do miasta kilka godzin temu; pewnie wciąż tam jest. Jamie zauważył, że podbródek jego siostry opuszcza się nieco, i zdał sobie sprawę, że jest bliska paniki. Jemu samemu też niewiele brakowało. Ach tak? - powiedział bardzo spokojnie. - No dobrze, to pójdę po niego. W której gospodzie bywa? Chłopiec bezradnie wzruszył ramionami. - 416 ** We wszystkich, monsieur. Zostawiwszy Jenny na nabrzeżu, by pilnowała bagaży, zagłębił się w wąskie uliczki. Miedziana półpensówka zapewniła mu usługi jednego z urwisów, którzy zawsze kręcili się przy straganach w nadziei na nadgniłe jabłko lub niepilnowaną sakiewkę. Zagłębił się za przewodnikiem w brudne zaułki, trzymając jedną dłoń na sakiewce, a drugą na sztylecie. Brest był miastem portowym, i to kwitnącym, co oznaczało, jak ocenił, że jedna kobieta na trzy była prostytutką. Kilka zaczepiło go, gdy przechodził. Zajęło mu to trzy godziny i kosztowało parę szylingów, ale w końcu znalazł pierwszego oficera „Euterpe", zalanego w sztok. Bezceremonialnie odepchnął śpiącą z nim dziwkę i brutalnie podniósł mężczyznę, mocnym policzkiem próbując doprowadzić go do przytomności. Statek? - Mężczyzna patrzył na niego bez zrozumienia, pocierając dłonią twarz. Pierdolić go, kogo on obchodzi? Mnie - wycedził Jamie przez zaciśnięte zęby. - A powinien także ciebie, ty dupku. Gdzie on jest i dlaczego cię na nim nie ma? Kapitan mnie wyrzucił - powiedział ponuro marynarz. - Pokłóciliśmy się. A gdzie jest? Pewnie w drodze do Bostonu. - Zaśmiał się nieprzyjemnie. -Jeśli szybko pływasz, może go jeszcze dogonisz. t Znalezienie innego statku kosztowało go resztkę złota i wymagało dobrze wyważonej mieszanki gróźb i perswazji, ale w końcu mu się udało. Ten płynął na południe, do Charlestonu, jak na razie jednak wystarczyło mu, że znajdzie się na właściwym kontynencie. Na amerykańskim brzegu zacznie myśleć, co dalej. Wypełniająca go ponura wściekłość osłabła w końcu nieco, gdy „Filomena" znalazła się na otwartym morzu. Jenny stała obok, drobna i milcząca, ściskając poręcz. Co, a piuthair? - Oparł dłoń na jej plecach, masując lekko knykciami jej kręgosłup. Tęsknisz za łanem? Zamknęła na moment oczy, oparła się mocniej o jego dłoń, a potem otwarła je i uniosła ku niemu twarz, marszcząc brwi. Nie, tylko niepokoję się, gdy myślę o twojej żonie. Ma mi za złe tamtą sprawę z Laoghaire. - 417 -

Na myśl o Laoghaire nie potrafił powstrzymać kwaśnego uśmiechu. Laoghaire? Dlaczego? Tego, co zrobiłam, gdy znów przywiozłeś Claire do Lallybroch z Edynburga. Nigdy cię za to nie przeprosiłam - dodała, patrząc mu w twarz. Roześmiał się. Ja też cię nigdy nie przeprosiłem, prawda? Za to, że przywiozłem Claire do domu, a byłem takim tchórzem, że przed przybyciem nie powiedziałem jej o Laoghaire. Zmarszczka między jej brwiami wygładziła się, a w oczach rozbłysło światełko. No nie, nie przeprosiłeś - skinęła głową. - Czyli jesteśmy kwita, tak? Nie słyszał, by to mówiła, od kiedy w wieku czternastu lat wyjechał z domu do Leoch. Tak, jesteśmy kwita. - Wyciągnął rękę i objął ją za ramiona, ona zaś objęła go w pasie. Stali tak razem, patrząc, jak wybrzeże Francji niknie za horyzontem. 93. Seria krótkich, ostrych szoków Byłam w kuchni Marsali, splatając włosy Felicite i mając na oku gotującą się owsiankę, gdy rozległ się dzwonek przy drzwiach do drukarni. Zawiązałam wstążkę wokół końca warkocza i polecając owsiankę opiece dziewczynek, wyszłam, by zająć się klientem. Ku memu zdumieniu był to lord John, ale lord John taki, jakiego nigdy dotychczas nie widziałam. Był nie tyle w nieładzie, ile zdruzgotany - wszystko wydawało się w porządku, poza jego twarzą. Co jest? - spytałam, głęboko zaniepokojona. - Co się stało? Czy Henry... Nie Henry - powiedział ochrypłym głosem. Oparł się dłońmi o kontuar, jakby miał za chwilę upaść. - Mam... złe wieści. To widzę - powiedziałam nieco cierpko. - Niech pan siądzie, na litość boską. Potrząsnął głową jak koń, który ogania się od much, i spojrzał na mnie. Wyglądał potwornie, blady jak śmierć z czerwonymi obwódkami wokół oczu. Ale skoro to nie Henry... - 418 O Boże - powiedziałam, czując, jak jakaś dłoń zaciska mi się na sercu. -Dottie. Co się stało? „Euterpe" - wyrzucił z siebie, a ja zamarłam, wstrząśnięta do głębi. Co? - szepnęłam. - Co? Zatonęła - powiedział nie swoim głosem. - Zatonęła. Ze wszystkimi na pokładzie. Nie - zaprzeczyłam, starając się myśleć rozsądnie. - Nie, to niemożliwe. Po raz pierwszy spojrzał wprost na mnie i złapał mnie za rękę. Niech pani słucha - powiedział, a ucisk jego palców przeraził mnie. Próbowałam się wyrwać, bez skutku. - Niech pani słucha - powtórzył. - Usłyszałem to rano od znajomego kapitana marynarki. Spotkałem go w kawiarni, gdzie opowiadał o tej tragedii. Widział to na własne oczy. - Głos mu zadrżał i przerwał na moment, by wziąć się w garść. - Burza. Ścigał ten statek, zamierzając go przechwycić i wejść na pokład, gdy burza zagarnęła oba. Jego okręt przeżył i wpłynął do portu z ciężkimi uszkodzeniami, ale widział, jak fala obraca i zalewa „Euterpe", i... - Machnął ręką. - Zatonęła na jego oczach. „Roberts", jego okręt, podpłynął w nadziei, że wyłowi rozbitków - przełknął ciężko. - Nie było żadnych. Żadnych - powtórzyłam tępo. Słyszałam, co mówi, ale jego słowa nie niosły z sobą żadnego znaczenia. Zginął - powiedział lord John cicho i puścił moją rękę. - Przepadł. Z kuchni napłynął zapach przypalonej owsianki. *** John Grey zatrzymał się, bo doszedł do końca ulicy. Gdzieś przed świtem zaczął spacerować tam i z powrotem po State Street. Teraz słońce stało już wysoko na niebie, wilgotny od potu kołnierz drażnił mu z tyłu szyję, błoto i łajno oblepiały mu pończochy, a przy każdym kroku gwoździe podeszew buta wbijały mu się w stopy. Nic go to nie obchodziło.

Przed nim płynęła rzeka Delaware, błotnista i śmierdząca rybami, a ludzie przepychali się obok, tłocząc się na końcu nabrzeża w nadziei wejścia na prom, który powoli zbliżał się z drugiego brzegu. Drobne fale uderzały o nabrzeże z niespokojnym dźwiękiem, który jakby prowokował czekających, bo zaczęli się pchać i tłoczyć, aż jeden z żołnierzy na przystani zdjął z ramienia muszkiet i odsunął nim do tyłu jakąś kobietę. Ta potknęła się, krzyknęła, a jej mąż, zadziorny jak kogut, skoczył naprzód z zaciśniętymi pięściami. Żoł- 419 nierz coś powiedział, odsłonił zęby i wykonał muszkietem szeroki ruch. Drugi żołnierz usłyszał zamieszanie, odwrócił się, by zobaczyć, co się dzieje - i to wystarczyło, by na końcu przystani powstała nagle groźna grupa, krzycząca i wrzeszcząca; ci, którzy znajdowali się z tyłu, próbowali się wydostać z tłumu, mężczyźni starali się przepchać do przodu, a ktoś wpadł do wody. Grey cofnął się o parę kroków i patrzył na dwóch chłopców, którzy wyplątali się z ludzkiej masy, najwyraźniej bardzo przestraszeni, i ruszyli biegiem w górę ulicy. Gdzieś ze środka tłumu dobiegł go wysoki, pełen niepokoju kobiecy krzyk: „Ethan! Johnny! Jooooooohnnny!". Niejasny instynkt powiedział mu, że powinien iść naprzód, też podnieść głos i siłą swego autorytetu doprowadzić do uspokojenia sytuacji. Odwrócił się i odszedł. Nie jestem w mundurze - powiedział sobie. Nie słuchaliby, zagubieni, mógłby przynieść więcej szkody niż pożytku. Nie miał jednak w zwyczaju okłamywać siebie samego, więc od razu przestał się przekonywać. Zdarzało się już, że tracił kogoś bliskiego. Niektórych głęboko kochał, nad życie. Teraz jednak stracił siebie samego. Ruszył powoli, w otępieniu, ku domowi. Od kiedy usłyszał wiadomość, nie był w stanie spać; zapadał tylko w krótkie drzemki po prostu z fizycznego wyczerpania, zgarbiony w fotelu na ganku Mercy Woodcock, i budził się potem zdezorientowany, lepiąc się od soku z sykomor rosnących na jej podwórzu i pokryty maleńkimi zielonymi gąsienicami, które opuszczały się z liści na niewidocznych jedwabnych nitkach. Lordzie Johnie. - Uświadomił sobie nalegający głos i fakt, że ten, kto go zaczepił, musiał już kilkakrotnie zawołać go po imieniu. Zatrzymał się i odwrócił - przed nim stał kapitan Richardson. W głowie miał pustkę i zapewne twarz bez wyrazu, bo Richardson wziął go poufale pod ramię i wciągnął do gospody. Niech pan idzie ze mną - rzekł Richardson cicho, puszczając jego ramię, ale głową wskazując schody. Przez otaczającą go mgłę zaczęły przedzierać się nici ciekawości i czujności, poszedł więc, a drewno stopni schodów trzeszczało pod jego stopami. Richardson zamknął za Greyem drzwi do pokoju i zaczął mówić, zanim lord John na tyle oprzytomniał, by zadać mu pytanie na temat bardzo szczególnych okoliczności, które zrelacjonował mu William. Pani Fraser - powiedział Richardson bez wstępu. - Czy dobrze ją pan zna? - 420 Greya tak zaskoczyło to pytanie, że odpowiedział. Jest żoną... nie, wdową - poprawił się, czując, jakby wbijał sobie szpilę w świeżą ranę - po bliskim przyjacielu. Po bliskim przyjacielu - powtórzył Richardson bez szczególnego wyrazu. Grey pomyślał, że trudno byłoby mniej się rzucać w oczy, i nagle przyszedł mu do głowy Hubert Bowles. Najbardziej niebezpiecznymi szpiegami byli ludzie, na których nikt nie spojrzałby po raz drugi. Po bliskim przyjacielu - powtórzył zdecydowanie. - Jego poglądy polityczne nie mają już znaczenia, prawda? Nie, jeśli naprawdę nie żyje - zgodził się Richardson. - Sądzi pan, że tak jest?

Jestem tego całkiem pewien. Czego chciał się pan dowiedzieć ode mnie? Mam coś do załatwienia. Richardson uśmiechnął się na to wyraźnie fałszywe oświadczenie. Zamierzam aresztować tę damę jako szpiega, milordzie, i zanim to zrobię, chciałem się upewnić, że nie łączą pana z nią bardziej... osobiste więzy. Grey usiadł dość nagle i oparł dłonie na stole. Ja... ona... za co, do diabła? - spytał. Richardson uprzejmie usiadł naprzeciw niego. Od trzech miesięcy, a może dłużej, roznosi po całej Filadelfii materiały wywrotowe. I zanim pan spyta - tak, jestem pewien. Jeden z moich ludzi przechwycił część materiałów; niech pan spojrzy, jeśli pan sobie życzy. -Wsunął dłoń za połę płaszcza i wyciągnął nieporządny zwitek papierów, które najwyraźniej przeszły przez kilka rąk. Grey nie sądził, by Richardson go oszukiwał, ale dokładnie je przestudiował. Odłożył je po chwili, czując, że uciekła z niego cała krew. - Słyszałem, że dama ta przyjmowana jest w pańskim domu, często też bywa w domu, w którym mieszka pański bratanek - powiedział Richardson. Nie spuszczał wzroku z twarzy Greya. - Nie jest jednak... przyjaciółką? Jest lekarzem - powiedział Grey i z satysfakcją ujrzał, jak zaskoczony Richardson unosi brwi. - Oddała nieocenione usługi mnie i memu bratankowi. - Przyszło mu do głowy, że lepiej nie zdradzać przed tym człowiekiem, jak wysoko ceni panią Fraser, bo jeśli tamten pomyśli, iż łączą ich osobiste więzi, natychmiast przestanie udzielać informacji. - To już się jednak skończyło - dodał możliwie obojętnym tonem. - Oczywiście wysoce szanuję tę damę, ale nie, nie łączą nas bliższe więzy. - Wstał zdecydowanie i wyszedł, bo dalsze pytania mogłyby zniszczyć wrażenie obojętności. - 421 Ruszył na Wałnut Street, już nie otępiały. Znów poczuł się sobą - był silny i zdecydowany. Istniała więc jeszcze jedna rzecz, którą mógł zrobić dla Jamiego Frasera. *** Musi pani za mnie wyjść - powtórzył. Usłyszałam go za pierwszym razem, ale powtarzanie tego zdania nie nadawało mu więcej sensu. Wsadziłam palec do ucha, pokręciłam, a potem powtórzyłam to z drugim uchem. Niemożliwe, żeby powiedział pan to, co mi się wydaje. Jednak powiedziałem. - Głos miał już oschły jak zwykle. Otępienie po szoku zaczynało już mijać i coś strasznego wypełzało z dziury w moim sercu. Nie mogłam na to patrzeć, nie odrywałam więc wzroku od lorda Johna. Wiem, że jestem w szoku - powiedziałam - ale ani nie mam przywidzeń, ani nie słyszę głosów. Dlaczego więc do jasnej cholery pan to mówi, na litość boską? - Podniosłam się gwałtownie, chcąc go uderzyć. Zauważył to i cofnął się o krok. Musi pani za mnie wyjść - powtórzył z uporem. - Czy zdaje sobie pani sprawę, że ma pani zostać aresztowana jako szpieg? Ja... nie. - Usiadłam tak samo gwałtownie, jak przedtem wstałam. -Co... dlaczego? To już pani wie lepiej ode mnie - odrzekł chłodno. To rzeczywiście była prawda. Stłumiłam nagłą panikę, która mi groziła na myśl o papierach przekazywanych potajemnie z rąk do rąk, przenoszonych w koszu na zakupy, zasilających sekretną siatkę Synów Wolności. Nawet gdyby to była prawda - powiedziałam, starając się mówić spokojnie - to po jaką cholerę miałabym wychodzić za pana za mąż? Nie mówiąc już o tym, dlaczego miałby pan chcieć mnie poślubić? A w to nie uwierzę ani na moment. Niech pani lepiej uwierzy - powiedział krótko i stanowczo. - Zrobię to, bo to ostatnia przysługa, jaką mogę oddać Jamiemu Fraserowi. Mogę panią chronić jako moją żonę. Pani zaś zrobi to, ponieważ... - Spojrzał ponuro przez moje ramię, unosząc brodę, odwróciłam się

więc i zobaczyłam wszystkie dzieci Fergusa stłoczone w drzwiach; dziewczynki i HenriChristian patrzyli na mnie wielkimi, okrągłymi oczyma, a Germain nie spuszczał - 422 wzroku z lorda Johna; na jego podłużnej, przystojnej twarzy rysowały się strach i wyzwanie. Ich też? - spytałam, oddychając głęboko i odwracając się, by spojrzeć mu w oczy. Ich też może pan chronić? Tak. No... dobrze. W porządku. - Oparłam płasko obie dłonie o kontuar, jak gdybym dzięki temu mogła nie odlecieć w kosmos. - Kiedy? Teraz - powiedział, ujmując mnie za łokieć. - Nie ma czasu do stracenia. *** Nie zapamiętałam nic z krótkiej ceremonii w bawialni domu lorda Johna. Jedynym, co pamiętam z całego tego dnia, był widok Williama, który stał poważnie przy ojcu - ojczymie jako jego drużba. Wysoki, prosty, z długim nosem; jego skośne jak u kota oczy spoczywały na mnie z niepewnym współczuciem. Nie mógł umrzeć, myślałam z niezwykłą jasnością. Stoi tutaj. Powiedziałam, co kazano mi powiedzieć, a potem odprowadzono mnie na górę, bym się położyła. Zasnęłam natychmiast i obudziłam się dopiero po południu następnego dnia. Niestety, gdy się obudziłam, to wciąż była prawda. *** * Dorothea krążyła wokół mnie, zaniepokojona. Została ze mną przez cały dzień, próbując mnie namówić do zjedzenia czegoś, oferując whisky i brandy. Jej obecność stanowiła nie tyle pociechę - o tym nie mogło być mowy -ile nieszkodliwą rozrywkę, pozwoliłam więc jej mówić, bo słowa obmywały mnie jak szumiąca woda. Pod wieczór wrócili mężczyźni - lord John i Willie. Dottie zeszła na dół i słyszałam, jak z nimi rozmawia, z pewnym zainteresowaniem w głosie, a potem jej kroki na schodach, szybkie i lekkie. Ciociu - powiedziała bez tchu. - Czy ciocia czuje się na siłach, żeby zejść na dół? Ja... tak, chyba tak. - Nieco zaskoczona tytułem ciotki wstałam i starałam się jakoś doprowadzić do porządku. Wyjęła mi z ręki szczotkę, związała włosy, wyciągnęła skądś czepek ze wstążkami i delikatnie wsunęła mi pod - 423 niego włosy. Pozwoliłam jej na to, tak samo jak pozwoliłam jej sprowadzić się na dół do bawialni, gdzie siedzieli lord John i William, obaj lekko zarumienieni. Mamo Claire. - Willie ujął moją dłoń i pocałował. - Niech mama podejdzie i spojrzy. Papa znalazł coś, co jego zdaniem się mamie spodoba. Proszę podejść i obejrzeć - powtórzył, ciągnąc mnie lekko ku stołowi. „Coś" okazało się dużym drewnianym kuferkiem, wykonanym z jakiegoś drogiego drewna i opasanym złotem. Spojrzałam zdziwiona i wyciągnęłam rękę, by go dotknąć. Wyglądał trochę jak sejf na srebrne sztućce, był tylko większy. Co to...? - Uniosłam wzrok. Lord John stał obok mnie, zmieszany. To... prezent. - Choć raz opuściły go gładkie maniery. - Sądziłem... To znaczy, widziałem, że brakuje ci nieco... wyposażenia. Nie chciałbym, byś porzuciła swój zawód dodał łagodnie. Mój zawód. - Wzdłuż kręgosłupa, a potem pod szczęką wędrował chłód. Niepewnie starałam się unieść wieko kuferka, ale palce mi się pociły; ześlizgnęły się, zostawiając na pokrywie lśniący, wilgotny ślad.,

Nie, nie w ten sposób. - Lord John pochylił się, odwrócił kuferek nieco ku sobie, by mi pokazać, jak się go otwiera. Przesunął ukrytą zapadkę, podniósł wieko i uchylił drzwiczki na zawiasach, a potem odsunął się do tyłu, trochę z miną czarnoksiężnika. Skóra na głowie zaswędziała mnie od zimnego potu, a w kącikach oczu zaczęły latać mroczki. Dwa tuziny pustych buteleczek ze złotymi zakrętkami. Pod spodem dwie płytkie szuflady. A wyżej, lśniące na aksamitnej wyściółce, elementy mikroskopu w mosiężnej oprawie. Kuferek lekarza. Kolana się pode mną ugięły i zemdlałam, chętnie witając chłodne drewno podłogi pod policzkiem. 94. Ścieżki śmierci Leżąc w nocy na splątanym piekle łóżka, szukałam drogi ku śmierci. Każdą tkanką mego ciała pragnęłam zakończyć obecne istnienie. Wszystko jedno, czy to, co leżało po drugiej stronie życia, było niewyobrażalną chwałą, czy - 424 tylko litościwym zapomnieniem, tajemnica była nieskończenie lepsza od mojego obecnego nieuniknionego nieszczęścia. Nie potrafię powiedzieć, co właściwie powstrzymywało mnie przed prostą, gwałtowną ucieczką. Ostatecznie środki ku niej miałam pod ręką. Mogłam wybierać między kulą z pistoletu i ostrzem noża, a także różnymi truciznami, działającymi szybko lub sprowadzającymi stupor. Jak szalona przeglądałam buteleczki lekarskiego kuferka, zostawiając otwarte szufladki, uchylone drzwiczki, szukając pośpiesznie, przeglądając wiedzę i pamięć tak samo jak kuferek, zrzucając bezładnie na podłogę buteleczki i fragmenty przeszłości. W końcu uznałam, że mam je wszystkie, i drżącą ręką położyłam przed sobą na stole. Tojad, arszenik... Tyle rodzajów śmierci do wyboru. Zatem jak? Eter. To byłoby najłatwiejsze, choć nie najpewniejsze. Położyć się, zamoczyć gruby kłąb materiału, przykryć nim nos i usta i bezboleśnie odpłynąć. Zawsze jednak istniała możliwość, że ktoś mnie znajdzie. Albo że gdy stracę przytomność, głowa opadnie mi na bok, albo dostanę konwulsji, które zmienią położenie maski, ja zaś obudzę się znów sama do bolącej pustki istnienia. Przez chwilę siedziałam nieruchomo, a potem jak w transie sięgnęłam po nóż leżący na stole, gdzie zostawiłam go nieuważnie po przycięciu łodyg lnu. Nóż, któiy dał mi Jamie. Był ostry; ostrze lśniło srebrem. To będzie i pewne, i szybkie. *** Jamie Fraser stał na pokładzie „Filomeny", patrząc, jak woda bez końca ucieka w tył, i myślał o śmierci. Przestał już myśleć o niej w sposób osobisty, ponieważ choroba morska - po wielu, wielu dniach - w końcu dała mu spokój. Jego myśli przybrały teraz nieco bardziej abstrakcyjny charakter. Myślał, że dla Claire śmierć zawsze była wrogiem, czymś, co należało zwalczać, czemu nie wolno było się poddawać. Był równie dobrze obeznany ze śmiercią jak ona, ale siłą rzeczy się z nią pogodził. Przynajmniej tak myślał. Podobnie jak wybaczenie nie było to coś, czego się człowiek raz uczy, a potem spokojnie odkłada na bok, ale wymagało ciągłej praktyki akceptacja dla swojej śmiertelności, a jednak życie w pełni było paradoksem wartym - 425 Sokratesa. I ten szacowny Ateńczyk spełnił dokładnie ten paradoks - pomyślał z cieniem uśmiechu.

Stawał twarzą w twarz ze śmiercią na tyle często - i pamiętał te spotkania wystarczająco żywo - by zdać sobie sprawę, że istnieją gorsze rzeczy. Lepiej umrzeć, niż pozostać w żałobie. Wciąż przenikało go okropne uczucie czegoś gorszego niż smutek, gdy patrzył na siostrę, drobną i samotną, i słyszał w myślach słowo „wdowa". To nie mogło tak być. Nie mogła być wdową, oderwaną w tak brutalny Sposób. Zupełnie jakby patrzył, jak jest cięta na kawałki, a on nie może nic z tym zrobić. Od tej myśli zwrócił się ku wspomnieniom o Claire, tęsknocie za nią, a jej płomień był jego światłem w ciemności. Jej dotyk był pociechą i ciepłem wykraczającym poza ciepło ciała. Pamiętał ostatni wieczór przed jej wyjazdem, gdy trzymali się za ręce, siedząc na ławce pod wieżą, a on czuł jej puls w palcach i własny, dostosowujący się do tego ciepłego, szybkiego tętna. Dziwne, jak obecności śmierci wydawało się towarzyszyć tylu pomocników, dawno zapomniane cienie, dostrzeżone przelotnie w zbierającym się mroku. Myśl o Claire i o tym, jak przysiągł jej strzec już tego pierwszego razu, gdy trzymał ją w ramionach, przywołała bezimienną dziewczynę. Zmarła we Francji, po drugiej stronie pustki w jego głowie, powstałej od uderzenia toporem. Nie myślał o niej od lat, ale nagle się pojawiła. Myślał 0 niej, gdy trzymał Claire w ramionach w Leoch i czuł, że jego małżeństwo może być pewnym odkupieniem. Nauczył się - powoli - wybaczać sobie to, co nie było jego winą, a przez miłość do Claire dał cieniowi dziewczyny nieco spokoju - miał nadzieję. Czuł niejasno, że jest Bogu winien życie i że spłacił ten dług, żeniąc się z Claire - choć Bóg wiedział, że i tak by ją wziął za żonę. Uśmiechnął się cierpko. Dotrzymał jednak obietnicy, że będzie ją chronił. Będę cię chronić moim nazwiskiem, moim klanem - i moim ciałem powiedział wtedy. Moim ciałem. Była w tym ironia, która sprawiła, że się skrzywił, dostrzegając w cieniach kolejną twarz. Wąską, kpiącą, o dużych oczach - tak młodą. Geneva. Jeszcze jedna młoda kobieta, która umarła w wyniku jego żądzy. Nie z jego winy właściwie - to już w sobie przewalczył podczas długich dni 1 nocy po jej śmierci, gdy leżał sam w zimnym łóżku nad stajnią, czerpiąc pociechę taką, jaka była możliwa - z solidnej, bezgłośnej obecności koni parskających i przesuwających się w boksach. Gdyby jednak się z nią nie kładł, nie umarłaby - przed tą myślą nie dało się uciec. - 426 Czy jest winien Bogu jeszcze jedno życie? - zastanawiał się. Sądził, że chodzi o Wiłłiego, życie, które zostało dane, by go strzegł własnym w zamian za Genevę. To jednak trzeba było powierzyć innemu. Cóż, miał teraz siostrę i w myśli zapewnił lana, że dopilnuje, by była bezpieczna. Jak długo będę żył - pomyślał. A to powinno jeszcze trochę potrwać. Wydawało mu się, że wykorzystał tylko pięć z dziewięciu śmierci, które przepowiedziała mu wróżka w Paryżu. - Umrzesz dziewięć razy, zanim spoczniesz w grobie - powiedziała. Był ciekaw, czy trzeba aż tyle razy próbować, żeby to zrobić jak należy. *** Pozwoliłam, by ręka mi opadła, odsłaniając przegub, i dotknęłam czubkiem noża skóry w połowie długości przedramienia. Widziałam wiele nieudanych samobójstw, tych, którzy przecinali sobie przeguby w poprzek, otwierając rany jak małe usta krzyczące o pomoc. Widziałam też takich, którzy naprawdę chcieli to zrobić. Właściwy sposób polegał na przecięciu żył wzdłuż głębokimi, pewnymi cięciami, które pozbawią mnie krwi w parę minut, a przytomności - w kilka sekund.

Na wzgórku u podstawy kciuka wciąż widziałam ślad. Słabe, białe „J", ślad, który mi zostawił w przeddzień Culloden, gdy po raz pierwszy stanęliśmy wobec surowej wiedzy o śmierci i rozdzieleniu. Przesunęłam czubek noża po cienkiej białej linii i poczułam kuszący szept metalu na skórze. Chciałam wtedy umrzeć razem z nim, on jednak zdecydowanie mnie odesłał. Nosiłam jego dziecko; nie mogłam umrzeć. Już jej nie noszę - ale wciąż istnieje. Może można do niej dotrzeć. Siedziałam bez ruchu przez długi czas, potem westchnęłam i ostrożnie odłożyłam nóż na stół. Być może chodziło o wieloletnie przyzwyczajenie, nastawienie umysłu, które kazało uważać życie za święte dla niego samego, albo o przesądny lęk przed zgaszeniem iskry rozpalonej nie moją ręką. Może o zobowiązanie. Byli tacy, którzy mnie potrzebowali - a przynajmniej którym mogłam się przydać. Może chodziło o upór ciała, nieodmiennie nalegającego na niekończący się nigdy proces. Potrafiłam spowolnić swoje serce na tyle, by liczyć uderzenia... spowolnić krążenie krwi, aż serce odbijało się echem w moich uszach jak odległe werble. - 427 W ciemnościach były ścieżki, wiedziałam to, bo widziałam, jak ludzie umierają. Mimo fizycznego rozkładu śmierć nie przychodziła, póki nie znalazła się właściwa ścieżka. Ja na swoją nie natrafiłam - jeszcze. 95. Otępienie Nowy kuferek lekarski stał na stole w moim pokoju, lśniąc miękko w blasku świec. Obok niego leżały torebki z gazy wypełnione suszonymi ziołami, które kupiłam rano, i stały buteleczki wypełnione tynkturami sporządzonymi po południu ku wielkiemu niezadowoleniu pani Figg. Nie podobało jej się, że brukam w ten sposób czystość jej kuchni. Jej spojrzenie mówiło, że wie, iż jestem rebeliantką i prawdopodobnie czarownicą. Wycofała się do drzwi kuchni, gdzie pracowałam, ale nie chciała całkiem odejść, tylko przyglądała się w milczeniu, podejrzliwie, mnie i mojemu kociołkowi. Towarzystwa dotrzymywała mi duża karafka ze śliwowicą. W ostatnim tygodniu odkryłam, że szklanka tego trunku przed snem pozwala mi przynajmniej na chwilę znaleźć zapomnienie we śnie. Dziś to nie działało. Usłyszałam, jak zegar na kominku na dole wybija godzinę pierwszą. Pochyliłam się, by podnieść pudełko suszonego rumianku, który się rozsypał, i ostrożnie zmiotłam dłonią listki do pojemnika. Przewróciła się także buteleczka syropu makowego i leżała na boku, a aromatyczny płyn wyciekał powoli przy korku. Postawiłam ją, wytarłam chustką złote kropelki z szyjki i plamę z podłogi. Korzeń, kamień, liść. Porządkowałam je, jeden po drugim, odstawiałam na miejsce, akcesoria mego powołania, fragmenty mego przeznaczenia. Chłodne szkło wydawało się odległe, lśniące drewno iluzoryczne. Z sercem bijącym powoli i nierówno oparłam dłoń na kuferku, starając się uspokoić, zakotwiczyć w czasie i przestrzeni. Z dnia na dzień przychodziło mi to coraz trudniej. Z nagłą i bolesną wyrazistością przypomniałam sobie dzień podczas naszego odwrotu z Ticonderogi. Dotarliśmy do wsi, znaleźliśmy chwilowe schronienie w stodole. Pracowałam tam przez cały dzień, robiąc to, co można było zrobić bez zaopatrzenia, bez lekarstw, bez instrumentów, bez bandaży, oprócz tych, które robiłam z przepoconych i brudnych ubrań rannych. - 428 m*

Miałam wrażenie, że podczas gdy pracuję, świat oddala się bardziej i bardziej, a mój głos należy do kogoś innego. Widziałam ciała pod mymi dłońmi, tylko ciała. Kończyny. Rany. Traciłam kontakt. Zapadła ciemność. Ktoś przyszedł, postawił mnie na nogi i odesłał ze stodoły do małej tawerny. Była zatłoczona, ciasno nabita ludźmi. Ktoś - łan? -powiedział, że Jamie czeka na mnie na zewnątrz z jedzeniem. Był sam, w pustym składziku na drewno, niewyraźnie oświetlonym odległą latarnią. Stałam u wejścia, chwiejąc się. A może to składzik się chwiał. Widziałam, jak moje palce wbijają się we framugę i bieleją paznokcie. Ruch w mroku. Na mój widok podniósł się szybko i podszedł. Jak on ma... Jamie. - Poczułam ulgę, że przypomniałam sobie jego imię. Chwycił mnie, wciągnął do szopy, a ja przez chwilę nie byłam pewna, czy idę sama, czy on mnie niesie; słyszałam szuranie stóp o klepisko, ale nie czułam swego ciężaru. Mówił coś do mnie, co brzmiało kojąco, ale rozróżnianie słów wymagało strasznego wysiłku. Wiedziałam jednak, co zapewne mówi, więc zdołałam wydusić z siebie: „W porządku. Tylko... zmęczona", nie wiedząc jednak, czy te dźwięki w ogóle były słowami, a tym bardziej czy właściwymi. Chcesz spać, dziewczyno? - spytał, patrząc na mnie z niepokojem. -A może uda ci się najpierw coś zjeść? - Puścił mnie, by sięgnąć po chleb, a ja oparłam się dłonią o ścianę, zdziwiona, że jest twarda. Poczucie odrętwienia powróciło. Łóżko - powiedziałam. Wargi miałam sine, bezkrwiste. - Z tobą. Teraz. Objął mój policzek ciepłą, pokrytą odciskami dłonią. Dużą. Mocną. Przede wszystkim mocną. Jesteś pewna, a nighean? - spytał ze zdziwieniem. - Wyglądasz, jakbyś... Położyłam mu dłoń na ramieniu, z obawą, że palce przenikną przez jego ciało. Jestem pewna - szepnęłam. - Nie oszczędzaj mnie. Szklaneczkę miałam pustą, karafkę na wpół pełną. Nalałam sobie i ostrożnie ją ujęłam, nie chcąc niczego rozlać, zdecydowana znaleźć zapomnienie, choćby przejściowe. Zastanawiałam się, czy mogę się całkiem rozdzielić? Czy moja dusza może opuścić ciało, jeśli wcześniej nie umrę? A może już się to stało? Powoli opróżniłam szklaneczkę, łyk po łyku. Kolejną. Łyk po łyku. Jakiś dźwięk musiał sprawić, że uniosłam wzrok, choć nie byłam tego - 429 świadoma. W drzwiach mego pokoju stał John Grey. Nie miał chustki na szyi, koszula zwisała mu luźno z ramion, poplamiona winem. Włosy miał rozpuszczone i splątane, a oczy tak czerwone jak ja. Podniosłam się powoli, jakbym była pod wodą. Nie będę dziś rozpaczał po nim samotnie - powiedział chrapliwie. **# Zdziwiłam się, że się obudziłam. Właściwie się tego nie spodziewałam, leżałam więc przez chwilę, starając się dopasować do otaczającej mnie rzeczywistości. Głowa bolała mnie tylko trochę, co było chyba jeszcze dziwniejsze niż fakt, że wciąż żyję. Ani jedno, ani drugie nie miało właściwie znaczenia wobec faktu, że w łóżku koło mnie leżał mężczyzna. Jeśli mogę spytać, jak dawno temu po raz ostatni spałeś z kobietą? Chyba nie miał nic przeciwko memu pytaniu. Z namysłem zmarszczył brwi i podrapał się po piersi.

Och... piętnaście lat? Co najmniej. - Spojrzał na mnie i nagle w jego oczach pojawiła się troska. - Och. Przepraszam. Przepraszasz? Za co? - Uniosłam brew. Przyszło mi do głowy kilka rzeczy, za które mógłby przeprosić, ale zapewne żadnej z nich nie miał na myśli. Obawiam się, że nie byłem... - zawahał się, szukając odpowiedniego słowa. - Że nie zachowałem się jak dżentelmen. Och, to prawda - powiedziałam dość cierpko. - Zapewniam cię jednak, że ja też nie zachowałam się jak dama. Spojrzał na mnie, otwierając nieco usta, jakby szukał właściwych słów, po chwili jednak potrząsnął głową i zrezygnował. Poza tym to nie ze mną się kochałeś - dodałam - i oboje o tym wiemy. Uniósł wzrok, zaskoczony; jego oczy przybrały bardzo niebieską barwę. Potem przez twarz przemknął mu cień uśmiechu. To prawda - potwierdził cicho. - Ani ty, jak sądzę, nie kochałaś się ze mną. Mam rację? Tak. - Rozpacz poprzedniego wieczoru złagodniała, ale wciąż czułam jej ciężar. Mówiłam cicho, zduszonym głosem, bo gardło miałam ściśnięte smutkiem. John usiadł i sięgnął na stolik, na którym obok karafki stała butelka i szklanka. Nalał coś z butelki i podał mi. - 430 Dziękuję. - Podniosłam szklankę do ust. - Dobry Boże, czy to piwo? Tak, i to bardzo dobre. - Podniósł do ust butelkę. Łyknął kilkakrotnie z przymkniętymi oczyma, a potem odstawił ją z westchnieniem zadowolenia. -Oczyszcza podniebienie, odświeża oddech i przygotowuje żołądek do trawienia. Wbrew sobie poczułam się rozbawiona - i zaszokowana. Chcesz mi powiedzieć, że masz w zwyczaju codziennie pić zamiast śniadania piwo? Nie, oczywiście, że nie. Zazwyczaj także coś jem. To zdumiewające, że masz jeszcze zęby - powiedziałam surowo, ale zaryzykowałam mały łyczek. Rzeczywiście, piwo było dobre - gęste i słodkie, z właściwym stopniem goryczki. W tym momencie zauważyłam pewne napięcie w jego posturze, nieuzasadnione treścią naszej konwersacji. Ponieważ wciąż myślałam bardzo powoli, nie od razu wpadłam na to, o co chodzi. Ach. Jeśli potrzebujesz pierdnąć - powiedziałam - to mną się nie przejmuj. Ulżyj sobie. Był tak zaskoczony moimi słowami, że rzeczywiście to zrobił. Bardzo przepraszam, madamel - Jego jasna skóra zarumieniła się aż po nasadę włosów. Starałam się nie śmiać, ale zduszone rozbawienie zatrzęsło łóżkiem, więc pokraśniał jeszcze mocniej. Czy czułbyś w tej kwestii jakieś wahanie, gdybyś był w łóżku z mężczyzną? spytałam z czystej ciekawości. Potarł usta kostkami palców. Ach, to zależałoby od mężczyzny, ale ogólnie rzecz biorąc, nie. Od mężczyzny. Wiedziałam, że myśli o Jamiem - tak samo jak ja. W tym momencie nie miałam mu tego za złe. On też wiedział, co myślę. Kiedyś zaoferował mi swoje ciało. Wiesz o tym? - spytał chłodno. Rozumiem, że nie przyjąłeś. - Wiedziałam, że nie, ale byłam bardziej niż ciekawa jego relacji na temat tego spotkania.

Nie. To, czego od niego chciałem, to nie to - czy też nie tylko to - dodał uczciwie. Chciałem dostać wszystko - i byłem na tyle młody i dumny, by myśleć, że skoro nie mogę tego mieć, to nie przyjmę niczego. A tego oczywiście nie mógł mi dać. Milczałam przez chwilę, myśląc. Okno było otwarte i wiatr rozwiewał długie muślinowe firanki. - 431 Żałowałeś tego potem? - spytałam. - Że nie skorzystałeś z jego oferty? Dziesięć tysięcy razy, co najmniej - przyznał, uśmiechając się smutno. -Równocześnie jednak... to był jeden z kilku prawdziwie szlachetnych czynów, którymi mogę się poszczycić. To prawda, wiesz - dodał - że bezinteresowność jest nagradzana. Gdybym przyjął jego propozycję, na zawsze zniszczyłbym to, co istniało między nami. Danie mu zamiast tego daru mego zrozumienia, choć zyskanego z trudem - dodał z ironią - pozwoliło mi zachować jego przyjaźń. Zostałem więc z chwilą żalu z jednej strony, ale satysfakcją z drugiej. A ostatecznie to przyjaźń ceniłem sobie najwyżej. - Po chwili milczenia zwrócił się do mnie. - Czy mógłbym... Pomyślisz, że jestem dziwny. No, jesteś dziwny, prawda? - powiedziałam wyrozumiale. - Nie przeszkadza mi to jednak. O co chodzi? Jego spojrzenie sugerowało, że jeśli jedno z nas rzeczywiście jest dziwne, to nie on. Dobre wychowanie sprawiło jednak, że powstrzymał się od wszelkich komentarzy na ten temat. Czy pozwolisz mi się zobaczyć? Ach... nago? Zamknęłam jedno oko i spojrzałam na niego. Niewątpliwie nie po raz pierwszy spałeś - i chodzi mi rzeczywiście o spanie - z kobietą, prawda? - spytałam. Był przecież żonaty, choć zdaje się, że znaczną część małżeńskiego życia on i jego żona spędzili osobno. Wydął usta w zamyśleniu, jakby usiłował sobie przypomnieć. No, nie. Myślę jednak, że pierwszy raz w życiu zrobiłem to z własnej chęci. Och, to mi pochlebia! Spojrzał na mnie, uśmiechając się lekko. I słusznie - powiedział cicho. Ostatecznie byłam w wieku, w którym... Z drugiej strony zapewne jego instynktowne reakcje na kobiece wdzięki były inne niż u większości mężczyzn. A to zostawiało otwarte pytanie... Dlaczego? Kącik ust powędrował mu w górę w nieśmiałym uśmiechu. Podsunął się wyżej na poduszkach. Prawdę mówiąc... nie jestem pewien. Może chodzi tylko o skojarzenie wspomnień ostatniej nocy z... no... rzeczywistością doznań? Poczułam ostry ból, jakby uderzył mnie w pierś. Nie mógł znać moich pierwszych myśli po przebudzeniu - tego ostrego, dezorientującego błysku, - 432 gdy myślałam, że jest Jamiem, gdy tak dokładnie pamiętałam ciało Jamiego, jego ciężar i namiętność, i tak dogłębnie pragnęłam, by był Jamiem, że przez mgnienie udało mi się uwierzyć, że nim jest, ale zaraz świadomość, że nim nie jest, zgniotła mnie jak winne grono i moje miękkie wnętrzności wypłynęły na zewnątrz. Czy czuł łub myślał to samo, gdy obudził się koło mnie? A może to ciekawość - powiedział, uśmiechając się szerzej. - Od dłuższego już czasu nie widziałem nagiej kobiety, poza murzyńskimi niewolnicami w porcie w Charlestonie. Jak długi jest dłuższy czas? Mówiłeś, że piętnaście lat? Och, znacznie dłużej. Isobel... - przerwał, a uśmiech zniknął. Nigdy przedtem nie wspominał o zmarłej żonie.

Nigdy nie widziałeś jej nago? - spytałam, nie tylko z próżnej ciekawości. Odwrócił nieco twarz, spuszczając oczy. Ach... nie. To nie było... Ona nie... Nie. - Odchrząknął i uniósł wzrok, patrząc na mnie z taką otwartością, że zapragnęłam zamknąć oczy. - Ja dla ciebie jestem nagi - powiedział wprost i odrzucił przykrycie. Tak zaproszona, nie mogłam na niego nie spojrzeć. I w rzeczywistości chciałam - z prostej ciekawości. Był szczupły i drobny, ale muskularny i silny. Nieco miękki w pasie, ale bez tłuszczu. Lekko porośnięty blond włosami, ciemniejącymi ku kroczu. Było to ciało wojownika; dobrze takie znałam. Jedną stronę piersi przecinały liczne blizny, były też w innych miejscach - głęboka w poprzek uda, inna poszarpana jak błyskawica wzdłuż lewego przedramienia. Moje blizny są przynajmniej niewidoczne - pomyślałam - i zanim zdążyłam się znów zawahać, odrzuciłam przykrycie. Spojrzał na moje ciało z głębokim zainteresowaniem, uśmiechając się lekko. Jesteś bardzo ładna - powiedział uprzejmie. Jak na kobietę w moim wieku? Jego spojrzenie przesunęło się po mnie beznamiętnie, nie osądzając, a raczej tak, jak człowiek o wykształconym guście ocenia to, co widzi, w świetle wielu lat oglądania. Nie - powiedział w końcu. - Nie jak na kobietę w twoim wieku; w ogóle nie jak na kobietę, wydaje mi się. Jak na co zatem? - spytałam, zafascynowana. - Przedmiot? Rzeźbę? -W pewnym sensie to rozumiałam. Coś jak muzealne rzeźby: zniszczone posągi, cząstki minionej kultury, zawierające jakieś resztki pierwotnych inspi- 433 racji, w dziwny sposób powiększone przez soczewkę wieku, uświęcone przez starożytność. Nigdy tak na siebie nie patrzyłam, ale nie przychodziło mi do głowy nic innego, co mógł mieć na myśli. Jak na przyjaciela - powiedział po prostu. Och. - To mnie wzruszyło. - Dziękuję. Zaczekałam chwilę, a potem naciągnęłam prześcieradło na nas oboje. Skoro jesteśmy przyjaciółmi... - powiedziałam w przypływie odwagi. Tak? Zastanawiałam się... czy byłeś całkiem sam od śmierci żony? Cały ten czas? Westchnął, ale uśmiechnął się, by dać mi znać, że nie ma mi za złe tego pytania. Jeśli musisz wiedzieć, od wielu lat utrzymuję bliskie, zadowalające fizyczne stosunki z kucharzem. Z... kucharzem? Nie z panią Figg, nie - powiedział pośpiesznie, słysząc przerażenie w moim głosie. Mówię o moim kucharzu w Mount Josiah w Wirginii. Nazywa się Manoke. Ma... och! - Przypomniało mi się, że Bobby Higgins opowiadał, iż lord John zatrudnia Indianina imieniem Manoke jako kucharza. I nie chodzi tylko o danie upustu potrzebom fizycznym - dodał, odwracając głowę, by spojrzeć mi w oczy. - Naprawdę łączy nas szczera sympatia. Miło mi to słyszeć - mruknęłam. - On jest... znaczy się... Nie mam pojęcia, czy preferuje wyłącznie mężczyzn. Raczej wątpię. Trochę mnie zdziwiło, gdy dał mi do zrozumienia swoje pragnienia względem mojej osoby, ale nie mogę się skarżyć, niezależnie od jego gustów. Potarłam dłonią wargi, nie chcąc wyjść na osobę prostacko ciekawską -ale byłam prostacko ciekawska.

Nie masz nic przeciwko temu, żeby brał... innych kochanków? Ani on, żebyś ty...? Nagle ogarnęło mnie nieprzyjemne przeczucie. Nie zamierzałam pozwolić, by to, co się wydarzyło minionej nocy, kiedykolwiek się powtórzyło. Co więcej, próbowałam przekonać samą siebie, że tym razem też się nie zdarzyło. Nie planowałam również jechać z nim do Wirginii. Ale co będzie, jeśli pojadę, a domownicy lorda Johna założą... Wyobraziłam sobie zazdrosnego indiańskiego kucharza, jak wsypuje mi truciznę do zupy albo czai się z tomahawkiem za wygódką. John też wydawał się rozważać tę kwestię. Wydął wargi; zauważyłam, że - 434 ma gęsty zarost; blond meszek zmiękczał mu rysy, równocześnie nadając dziwne pozory obcości - rzadko widywałam go inaczej niż perfekcyjnie ogolonego i starannie ubranego. Nie - powiedział w końcu. - Nie ma w tym żadnego poczucia posiadania. - Spojrzałam na niego z otwartą niewiarą, a on lekko się uśmiechnął. -Zapewniam.cię. To... cóż, może najlepiej opiszę to przez analogię. Na mojej plantacji - należy ona oczywiście do Williama, mówię o niej „moja" tylko w sensie miejsca zamieszkania... - Chrząknęłam uprzejmie, dając do zrozumienia, że nie zależy mi na dokładności, lecz na kontynuacji. - Na plantacji -ciągnął, ignorując mój sygnał - za domem jest duża otwarta przestrzeń. Początkowo była to niewielka polana, ale przez lata powiększałem ją stopniowo i zamieniłem w trawnik, tyle że okolony lasem. Wieczorami dość często z lasu wychodzą jelenie i pasą się na brzegu. Od czasu do czasu widuję jednego konkretnego jelenia. Zapewne jest biały, ale wygląda, jakby był zrobiony ze srebra. Nie wiem, czy przychodzi jedynie wtedy, gdy świeci księżyc, czy też ja tylko wtedy mogę go zobaczyć, ale jest to widok rzadkiej piękności. - Wyraz oczu mu złagodniał i widziałam, że nie patrzy teraz na tynk na suficie, ale na białego jelenia, którego sierść lśni srebrem w świetle księżyca. - Przychodzi przez dwie noce, trzy, rzadko kiedy cztery, a potem znika i nie widzę go przez tydzień albo przez parę miesięcy. A potem znów się pojawia, a ja znów patrzę na niego w zachwycie. - Przekręcił się na bok z szelestem pościeli i spojrzał na mnie. - Rozumiesz? Nie posiadam tego zwierzęcia - i nie chciałbym tego, nawet gdybym mógł. To, że się pojawia, jest darem, który przyjmuję z wdzięcznością, ale gdy znika, nie czuję się ani opuszczony, ani czegoś pozbawiony. Cieszę się tylko, że go miałem przez ten czas, przez jaki chciał zostać. I mówisz, że taki jest twój związek z Manoke. Czy on tak samo traktuje ciebie? Jak sądzisz? Spojrzał na mnie wyraźnie zaskoczony. Nie mam pojęcia. Hmmm, nie rozmawiacie w łóżku? - spytałam, starając się być delikatna. Wykrzywił usta i odwrócił wzrok. Nie. Przez parę chwil leżeliśmy w milczeniu, studiując sufit. A kiedyś? - wymknęło mi się. Co kiedyś? Czy miałeś kiedyś kochanka, z którym rozmawiałeś? - 435 ma gęsty zarost; blond meszek zmiękczał mu rysy, równocześnie nadając dziwne pozory obcości - rzadko widywałam go inaczej niż perfekcyjnie ogolonego i starannie ubranego. Nie - powiedział w końcu. - Nie ma w tym żadnego poczucia posiadania. - Spojrzałam na niego z otwartą niewiarą, a on lekko się uśmiechnął. -Zapewniam cię. To... cóż, może najlepiej opiszę to przez analogię. Na mojej plantacji - należy ona oczywiście do Williama, mówię o niej „moja" tylko w sensie miejsca zamieszkania... - Chrząknęłam uprzejmie, dając do zrozumienia, że nie zależy mi na dokładności, lecz na kontynuacji. - Na plantacji -ciągnął, ignorując mój sygnał - za domem jest duża otwarta przestrzeń. Początkowo była to niewielka

polana, ale przez lata powiększałem ją stopniowo i zamieniłem w trawnik, tyle że okolony lasem. Wieczorami dość często z lasu wychodzą jelenie i pasą się na brzegu. Od czasu do czasu widuję jednego konkretnego jelenia. Zapewne jest biały, ale wygląda, jakby był zrobiony ze srebra. Nie wiem, czy przychodzi jedynie wtedy, gdy świeci księżyc, czy też ja tylko wtedy mogę go zobaczyć, ale jest to widok rzadkiej piękności. - Wyraz oczu mu złagodniał i widziałam, że nie patrzy teraz na tynk na suficie, ale na białego jelenia, którego sierść lśni srebrem w świetle księżyca. - Przychodzi przez dwie noce, trzy, rzadko kiedy cztery, a potem znika i nie widzę go przez tydzień albo przez parę miesięcy. A potem znów się pojawia, a ja znów patrzę na niego w zachwycie. - Przekręcił się na bok z szelestem pościeli i spojrzał na mnie. - Rozumiesz? Nie posiadam tego zwierzęcia - i nie chciałbym tego, nawet gdybym mógł. To, że się pojawia, jest darem, który przyjmuję z wdzięcznością, ale gdy znika, nie czuję się ani opuszczony, ani czegoś pozbawiony. Cieszę się tylko, że go miałem przez ten czas, przez jaki chciał zostać. I mówisz, że taki jest twój związek z Manoke. Czy on tak samo traktuje ciebie? Jak sądzisz? Spojrzał na mnie wyraźnie zaskoczony. Nie mam pojęcia. Hmmm, nie rozmawiacie w łóżku? - spytałam, starając się być delikatna. Wykrzywił usta i odwrócił wzrok. Nie. Przez parę chwil leżeliśmy w milczeniu, studiując sufit. A kiedyś? - wymknęło mi się. Co kiedyś? Czy miałeś kiedyś kochanka, z którym rozmawiałeś? - 435 Zerknął na mnie. Tak. Może nie tak otwarcie jak teraz rozmawiam z tobą, ale - tak. Najwyraźniej zamierzał mówić czy pytać dalej, ale ostatecznie tylko wciągnął powietrze, zdecydowanie zamknął usta i powoli wypuścił oddech przez nos. Rozumiałam - nie mogłam nie rozumieć - że bardzo chciałby wiedzieć, jaki Jamie był w łóżku, poza tym, co mu siłą rzeczy pokazałam minionej nocy. Ja zaś musiałam przyznać, że kusiło mnie, by mu opowiedzieć, tylko po to, by przywrócić Jamiego do życia na tę krótką chwilę rozmowy. Rozumiałam jednak także, że takie zwierzenia mają swoją cenę: nie tylko będę później czuła, że zdradziłam Jamiego, ale i wstydziła się, że tak wykorzystałam Johna choćby nawet chciał tak zostać wykorzystany. Ale jeśli wspomnienia o tym, co działo się między Jamiem a mną w intymnych momentach, nie będą z nikim dzielone, to pozostaną częścią tej intymności i nie mam prawa ich ujawniać. Przyszło mi do głowy - z opóźnieniem, jak wiele rzeczy obecnie - że też i intymne wspomnienia Johna należą do niego. Nie chciałam być wścibska - powiedziałam przepraszający. Uśmiechnął się - słabo, ale szczerze. Pochlebia mi, pani, że jesteś mną zainteresowana. Znam wiele bardziej... konwencjonalnych małżeństw, w których partnerzy z własnego wyboru pozostają całkowicie nieświadomi myśli i historii drugiej strony. Z pewnym zaskoczeniem uświadomiłam sobie, że między Johnem a mną powstała taka intymność - niespodziewana i nieproszona przez nas oboje, ale... powstała. Ta myśl sprawiła, że się zawstydziłam, a towarzyszyła jej bardziej praktyczna konstatacja: że osoba ze sprawnie funkcjonującymi nerkami nie może bez końca wylegiwać się w łóżku, pijąc piwo.

Zauważył, że się poruszyłam, i sam od razu wstał; włożył bonżurkę, po czym podał mi mój szlafrok, który - jak zauważyłam z pewnym skrępowaniem - czyjaś życzliwa ręka powiesiła na krześle, by zagrzał się przed kominkiem. Skąd to się tu wzięło? - spytałam, wskazując głową jedwabny szlafrok, który mi podawał. Zapewne z twej sypialni. - Zmarszczył brwi ze zdziwieniem, zanim zrozumiał, o co mi chodzi. - Ach. Pani Figg przyniosła, gdy rozpalała ogień. Och - jęknęłam słabo. Myśl, że pani Figg widziała mnie w łóżku lorda Johna niewątpliwie śpiącą twardo i chrapiącą, a może nawet śliniącą się - 436 była potwornie żenująca. Zresztą krępował mnie sam fakt, że byłam w jego łóżku, niezależnie od wyglądu. Jesteśmy małżeństwem - zauważył nieco cierpko. - Czy jest coś jeszcze, o co chciałabyś mnie spytać, zanim pozwolę wejść chłopakowi, który przyniesie mi buty? - spytał z wyszukaną uprzejmością. Mimo ognia w pokoju panował chłód, ale policzki mi płonęły. Ciaśniej otuliłam się jedwabnym szlafrokiem. Skoro jesteś tak dobry... Wiem, że Brianna powiedziała ci, czym jesteśmy. Uwierzyłeś? Przez chwilę przyglądał mi się w milczeniu. Nie miał takiej jak Jamie zdolności skrywania uczuć, widziałam więc, jak jest rozbawiony. Nie - odrzekł - ale daję ci słowo, że oczywiście będę się zachowywać zawsze tak, jakby tak było. Gapiłam się na niego, aż w końcu zdałam sobie sprawę, że siedzę z otwartymi ustami. Zamknęłam je. Niech będzie - powiedziałam. Dziwna bańka intymności, w której spędziliśmy ostatnie pół godziny, pękła - i mimo że to ja zadawałam wścibskie pytania, poczułam się jak ślimak nagle pozbawiony muszli, nie tylko naga, ale tragicznie odkryta, tak emocjonalnie, jak i fizycznie. Głęboko wstrząśnięta, wymruczałam jakieś pożegnanie i ruszyłam ku drzwiom. Claire? - powiedział z pytaniem w głosie. Zatrzymałam się z ręką na klamce, czując się dziwnie; nigdy dotychczas nie zwrócił się do mnie po imieniu. Obejrzenie się na niego przez ramię wymagało pewnego wysiłku, ale gdy to zrobiłam, zobaczyłam, że się uśmiecha. Pomyśl o jeleniu, moja droga - powiedział łagodnie. Skinęłam głową bez słów i uciekłam. Dopiero później, gdy się umyłam -energicznie ubrałam i napiłam herbaty z brandy, zrozumiałam tę ostatnią uwagę. „To, że się pojawia, jest darem - powiedział o srebrnym jeleniu - który przyjmuję z wdzięcznością". Wdychałam aromatyczną parę i przyglądałam się zwiniętym listkom, opadającym na dno filiżanki. Po raz pierwszy od tygodni zastanawiałam się, co może przynieść przyszłość. Niech będzie - szepnęłam i osuszyłam filiżankę. Drobinki herbacianego liścia zapiekły mnie goryczą na języku. - 437 96. Świetlik Było ciemno. Ciemniej niż w jakimkolwiek znanym mu wcześniej miejscu. Noc na dworze nie była tak naprawdę ciemna, nawet przy zachmurzonym niebie, tu jednak było ciemniej niż w głębi szafy Mandy, gdy bawili się w chowanego. Między połówkami drzwi była szczelina, wyczuwał ją palcami, ale nie przenikało przez nią żadne światło. Widocznie wciąż jeszcze jest noc. Może rankiem przez szczelinę wpadnie odrobina światła.

Ale być może rankiem wróci także pan Cameron. Na tę myśl Jem odsunął się nieco od drzwi. Nie sądził, by pan Cameron naprawdę chciał mu zrobić krzywdę - w każdym razie tak powiedział - ale może próbować zabrać go znów do kamieni, a Jem za nic w świecie nie zamierzał tam iść. Myślenie o kamieniach bolało. Nie tak bardzo jak wtedy, gdy pan Cameron przycisnął go do jednego z nich i to... się zaczęło, ale bolało. Miał otarty łokieć tam, gdzie uderzył nim w skałę, gdy walczył, potarł go więc teraz, bo znacznie lepiej było czuć ból, niż myśleć o kamieniach. Nie, powiedział sobie, pan Cameron nie zrobiłby mu krzywdy, bo go wyciągnął ze skały, gdy ta próbowała... Przełknął z trudem i postarał się myśleć o czymś innym. Wydawało mu się, że wie, gdzie jest, tylko dlatego, że pamiętał, jak mama opowiadała tacie o żarcie, jaki jej zrobił pan Cameron, gdy ją zamknął w tunelu, i powiedziała, że dźwięki zamykanej bramy brzmiały jak miażdżenie kości, a kiedy pan Cameron wepchnął go tutaj i zamknął drzwi, to właśnie taki dźwięk usłyszał. Trochę drżał. Było tu zimno, choć miał na sobie kurtkę. Nie tak zimno jak wtedy, gdy z dziadkiem wstawał przed świtem i czekał w śniegu na jelenia, który przychodził na dół się napić, ale i tak zimno. Powietrze było dziwne. Pociągnął nosem, starając się wyczuć, co się dzieje, tak jak to potrafili dziadek i wuj łan. Czuł zapach skały - ale to była zwykła skała, a nie... tamta. Także metalu. I jeszcze coś oleistego, trochę jak na stacji benzynowej. Gorący rodzaj zapachu, który - jak mu się wydawało -oznaczał elektryczność. Było też w powietrzu coś, co wcale nie było zapachem, tylko jakby mruczeniem. To rozpoznawał - to energia. Nie całkiem taka jak w wielkiej sali, którą mama pokazała jemu i Jimmy'emu Glasscockowi, tej, gdzie żyły turbiny, ale podobna. A zatem maszyny. Poczuł się lepiej. Maszyny traktowały go przyjaźnie. - 438 Myśl o maszynach przypomniała mu słowa mamy, że była tam mała kolejka, a to zdecydowanie poprawiło mu samopoczucie. Jeśli jest tu kolejka, to znaczy, że nie znajduje się po prostu w pustej, ciemnej przestrzeni. Może to mruczenie pochodziło z kolejki. Wyciągnął ręce i ruszył przed siebie, aż wpadł na ścianę. Macając wokół siebie, posuwał się naprzód, jedną ręką trzymając się ściany, ale obrał zły kierunek, co stwierdził, gdy uderzył twarzą w drzwi i powiedział „au!". Własny głos go rozbawił, ale śmiech brzmiał dziwnie w dużej przestrzeni, więc odwrócił się tylko i ruszył w przeciwną stronę, opierając o ścianę drugą dłoń. Gdzie jest teraz pan Cameron? Nie powiedział, gdzie idzie. Kazał tylko Je-mowi czekać i obiecał, że wróci z jedzeniem. Jego dłoń natrafiła na coś okrągłego i gładkiego, więc cofnął ją gwałtownie. To coś się jednak nie ruszyło, położył więc na tym rękę. Kable elektryczne, biegnące po ścianie. Grube. Czuł w nich cichy pomruk, taki sam jak w samochodzie, gdy tato przekręcał kluczyk i zapalał silnik. To z kolei przywiodło mu na myśl Mandy. Gdy spała, wydawała taki cichy pomruk, a gdy się budziła - głośniejszy. Przyszło mu nagle do głowy, czy pan Cameron nie poszedł po Mandy, i ta myśl go przestraszyła. Pan Cameron chciał wiedzieć, jak przejść przez kamienie, a Jem nie potrafił mu powiedzieć - ale Mandy tym bardziej by nie potrafiła, była za mała. Od tej myśli poczuł w sobie pustkę i w panice wyciągnął ręce. Była tu jednak. Coś jakby małe ciepłe światełko w jego głowie. Odetchnął. Z Mandy było więc wszystko w porządku. To ciekawe, że wiedział to, choć była daleko od niego. Nigdy przedtem nie przychodziło mu do głowy, by spróbować to wyczuć, bo zazwyczaj była tuż obok, drażniła jak drzazga pod paznokciem, a gdy ruszał gdzieś z kolegami, to o niej nie myślał. Kopnął coś, więc zatrzymał się i pomacał wokół, wyciągając jedną rękę. Niczego nie znalazł, ale po chwili zebrał się na odwagę i puścił ścianę, by sięgnąć dalej, a potem posunąć się

jeszcze dalej w ciemność. Serce mu biło mocno i zaczął się pocić, choć wciąż było mu zimno. Trafił palcami na metal. Kolejka! Znalazł wejście i wczołgał się do środka na czworakach, a potem, próbując wstać, uderzył głową w deskę rozdzielczą, aż kolorowe światełka zawirowały mu w głowie. - Ifrinn! powiedział głośno. Zabrzmiało to śmiesznie, już bez dużego echa, bo był w wagoniku, więc zachichotał. - 439 Macał wokół siebie i znalazł, tak mówiła mama, przełącznik i niewielką dźwignię, nacisnął więc przełącznik. Rozbłysło czerwone światełko, tak niespodziewanie, że aż podskoczył, ale też sam jego widok sprawił, że poczuł się lepiej. Popchnął lekko dźwignię i poczuł z radością, że kolejka ruszyła. Dokąd jedzie? Pchnął dźwignię nieco dalej, a powietrze obmyło mu policzki. Powąchał je, ale nic mu nie mówiło. Oddalał się jednak od wielkich drzwi - i od pana Camerona. Może pan Cameron pójdzie do mamy i taty i spróbuje się od nich dowiedzieć, jak to jest z kamieniami? Jem miał nadzieję, że tak właśnie zrobi. Tato już się rozprawi z panem Cameronem, wiedział to na pewno, i od samej tej myśli zrobiło mu się cieplej. Potem przyjdą, odnajdą go i wszystko będzie okej. Był ciekaw, czy Mandy będzie umiała im powiedzieć, gdzie jest. Znała go tak samo, jak on znał ją. Spojrzał na czerwone światełko na desce rozdzielczej. Świeciło jak Mandy, spokojnie i ciepło, a ten widok sprawiał, że czuł się lepiej. Popchnął dźwignię nieco dalej i kolejka szybciej ruszyła w ciemność. 97. Brakujące ogniwo Rachel podejrzliwie popchnęła palcem bochenek chleba. Sprzedawczyni na ten widok zwróciła się ku niej nieprzyjaźnie. Nie dotykaj tego! Chcesz go, zapłać pensa. Nie chcesz, to odejdź. Kiedy pieczony był ten chleb? - spytała Rachel, ignorując niechętne spojrzenie młodej kobiety. - Pachnie jak czerstwy, a jeśli jest tak czerstwy, jak wygląda, to nie dam za niego więcej niż pół pensa. Ma zaledwie jeden dzień! - Oburzona młoda kobieta odsunęła od Rachel tacę z bochenkami. - Nie będzie chleba aż do środy; mój pan dopiero wtedy ma dostać mąkę. Chcesz go więc czy nie? Hmmm... - Rachel udawała sceptycyzm. Denny wpadłby w szał, gdyby uznał, że próbuje oszukać tę kobietę, ale była różnica między tym, żeby zapłacić uczciwą cenę a być ograbionym; dać się oszukać wcale nie jest lepsze niż odwrotnie. Czy to, co leży na tacy, to okruszki? A to na końcu bochenka, czy to ślady zębów? Pochyliła się, marszcząc brwi, a Roiło nagle zaskowyczał. - 440 Sądzisz, że myszy się do tego dobrały, psie? - spytała. - Ja też. Roiła jednak myszy nie interesowały. Ignorując i słowa Rachel, i pełną oburzenia odpowiedź sprzedawczyni, wąchał ziemię, wydając z gardła dziwny, wysoki dźwięk. Co ci jest, psie? - spytała Rachel, obserwując uważnie jego zachowanie. Położyła mu rękę na karku i ze zdumieniem wyczuła wibracje całego wielkiego, pokrytego gęstą sierścią ciała. Rollo zignorował jej dotyk i głos; kręcił się teraz - niemal biegał - w kółko, z nosem przy ziemi. Ten pies chyba się nie wściekł, co? - spytała na ten widok pomocnica piekarza. Oczywiście, że nie - oburzyła się Rachel. - Rollo... Rollo! Pies wyskoczył nagle ze sklepu, z nosem przy ziemi, i ruszył wzdłuż ulicy, niemal potykając się z niecierpliwości. Mrucząc coś pod nosem, Rachel złapała koszyk i pobiegła za nim.

Ku jej przerażeniu Rollo był już przy następnej przecznicy i na jej oczach zniknął za rogiem. Pobiegła za nim, wołając, a koszyk obijał jej się o nogi; bała się, że wypadnie z niego wszystko, co dotąd kupiła. Co się dzieje z tym psem? Nigdy się tak nie zachowywał. Pobiegła szybciej, starając się nie tracić go z oczu. Niedobry pies - dyszała. - Właściwie powinnam cię zostawić własnemu losowi! - A jednak biegła dalej, wołając. Rollo często wychodził z zajazdu na myśliwskie wyprawy, ale zawsze wracał. Teraz jednak znajdowali się w znacznej odległości od zajazdu i bała się, że się zgubi. - Choć jeśli masz tak czuły węch, jak na to wygląda, na pewno mógłbyś wrócić po moich śladach! - Dyszała i nagle zatrzymała się w miejscu, uderzona pewną myślą. Tropił jakiś zapach, to było jasne. Ale jaki zapach skłoniłby psa do takiego zachowania? Przecież nie kot i nie wiewiórka... łan - szepnęła do siebie. - łan. Podciągnęła spódnicę i popędziła za psem, a serce waliło jej w uszach; starała się zdusić zrodzoną nagle dziką nadzieję. Wciąż jeszcze widziała psa, który biegł z nosem przy ziemi i opuszczonym ogonem, skupiony na śladzie zapachu. Skręcił w wąski zaułek, a ona za nim; bez wahania omijał i przeskakiwał różne paskudne, rozpaćkane rzeczy na drodze, które normalnie zafascynowałyby każdego psa, nie wyłączając Rolla - teraz jednak je ignorował, uparcie dążąc naprzód. - 441 Czyżby był tu łan? Głupotą byłoby tak myśleć, a jednak nie potrafiła pozbyć się przekonania, które zrodziło się w jej piersi. Rollo znów zniknął za rogiem, zauważyła tylko jego ogon i pogoniła naprzód bez tchu. Jeśli to łan, to co tu robi? Ślad prowadził na obrzeża miasta - nie główną drogą, poza zamieszkaną, dostatnią część miasta, w okolice pełne kulawych domków i obozów brytyjskich markietanek. Przed Roiłem rozpierzchło się stadko kurcząt, ale nawet to go nie zatrzymało. Zawrócił teraz, omijając szopę, w wąską polną drogę, wijącą się jak język między rzędami ciasno stojących, byle jak zbudowanych domków. Złapała ją kolka, po twarzy spływał pot, ale nie ustawała. Pies się jednak od niej oddalał; jeszcze chwila i zniknie jej z oczu. Prawy but obtarł jej piętę i miała wrażenie, że wypełnia się krwią, choć zapewne była to tylko jej wyobraźnia. Widywała już mężczyzn z butami wypełnionymi krwią... Rollo zniknął na końcu ulicy, rzuciła się więc za nim jak szalona; pończochy jej opadały, halka się obsunęła, więc nadepnęła i rozdarła ją. Jeśli znajdzie lana, będzie mu miała kilka słów do powiedzenia - pomyślała. Oczywiście jeśli zdoła mówić. Na końcu uliczki nie było ani śladu psa. Rozejrzała się dtiko dookoła. Znajdowała się na tyłach tawerny; czuła zapach chmielu z warzącego się piwa i smród śmietnika. Z drugiej strony budynku dobiegły ją głosy. Głosy żołnierzy - ci zawsze mówili w szczególny sposób, nawet jeśli nie była w stanie rozróżnić słów - i zamarła w miejscu, a serce podeszło jej do gardła. Nie, nikogo nie złapali; mówili tylko tak, jak zwykle mówią mężczyźni, szykując się do czegoś. Słyszała brzęk broni, stukot butów na drodze... Jakaś ręka złapała ją za ramię. Przełknęła krzyk, zanim wydostał jej się z gardła, nie chcąc zdradzać obecności lana. Ale to nie łan ją złapał. Twarde palce wbiły jej się w ramię, a wysoki, siwowłosy mężczyzna spojrzał na nią z góry płonącymi oczyma. łan był głodny. Nie jadł nic od ponad dwudziestu czterech godzin, nie chcąc marnować czasu ani na polowanie, ani na szukanie gospodarstwa, gdzie by go nakarmiono. Dwadzieścia mil dzielących Valley Forge od Filadelfii pokonał jak w oszołomieniu, niemal nie zauważając odległości. Rachel była tutaj. Jakimś cudem była tutaj, w Filadelfii. Trochę trwało, zanim przemógł podejrzliwość żołnierzy Waszyngtona, ale w końcu napato- 442 -

czył się dość tęgi niemiecki oficer z dużym nosem i jowialnym sposobem bycia i wyraził zainteresowanie łukiem lana. Krótki pokaz łucznictwa i rozmowa po francusku - bo niemiecki oficer znał tylko kilka angielskich słów - dały mu w końcu możliwość zapytania o doktora nazwiskiem Hunter. Początkowo to pytanie spotkało się tylko z rozłożeniem rąk. Von Steube-nowi jednak łan się spodobał, wysłał więc kogoś, by popytał, sam zaś znalazł kawałek chleba. W końcu wysłannik wrócił i powiedział, że rzeczywiście był tu lekarz nazwiskiem Hunter i zazwyczaj przebywał w obozie, ale od czasu do czasu jeździł do Filadelfii, by doglądać prywatnego pacjenta. A siostra Huntera? Wysłannik wzruszył ramionami, łan znał jednak Hunterów i wiedział, że tam, gdzie Denzell, tam i Rachel. Co prawda nikt nie wiedział, gdzie dokładnie w Filadelfii może znajdować się prywatny pacjent doktora Huntera - w tej sprawie dawało się wyczuć pewną niechęć, nawet wrogość, której łan nie rozumiał, ale był zbyt niecierpliwy, by próbować ją rozwikłać. Tak czy inaczej na pewno znajdowali się w Filadelfii. A teraz znalazł się tu także łan. Wślizgnął się do miasta o świcie, przechodząc cicho przez otaczające miasto obozy, koło śpiących, zawiniętych w koce postaci i przygaszonych, śmierdzących ognisk. W mieście było jedzenie, obfitość jedzenia, zatrzymał się więc na moment w pełnym oczekiwania błogostanie na obrzeżu targowiska, usiłując dokonać wyboru między smażoną w cieście rybą a pierogiem z mięsem i jarzynami. Podszedł właśnie do straganu sprzedawcy pierogów, trzymając w wyciągniętej ręce pieniądze, gdy zauważył kobietę, która spogląda gdzieś za niego, a na jej twarzy pojawia się wyraz przerażenia. Okręcił się na pięcie i natychmiast padł na plecy. Wokół rozległy się krzyki i piski, ale umilkły, zduszone szaleńczą aktywnością języka Roiła, który dokładnie i ekstatycznie oblizywał mu twarz, nawet wnętrze nosa. łan roześmiał się i z trudem usiadł, lekko odsuwając szczęśliwego psa. A cü! - powiedział i z radością przytulił wielkie, drżące stworzenie. Złapał dłońmi sierść, śmiejąc się wprost w wysunięty jęzor. Tak, ja też się cieszę, że cię widzę - powiedział do Rolla. - Ale co zrobiłeś z Rachel? **# Fergusa swędziała brakująca dłoń. Nie czuł tego już od dość dawna i wolałby, żeby nie czuć także teraz. Nosił obecnie wypchaną otrębami rękawiczkę, - 443 przypiętą do rękawa, a nie przydatny hak - z nim za bardzo rzucałby się w oczy - nie mógł się więc podrapać. Szukając czegoś, czym mógłby zająć myśli, wyszedł ze stodoły, w której spał, i ruszył swobodnym krokiem ku najbliższemu ognisku. Pani Hemp-stead skinęła mu głową i wzięła cynowy kubek, do którego nalała chochlą cienkiej owsianki. No cóż - pomyślał - rękawiczka ma też swoje dobre strony - nie mógł nią ująć kubka, ale mógł go przytulić do piersi, nie parząc się. Co więcej, zauważył z zadowoleniem, że gorąco likwiduje swędzenie. Bonjour, madame - ukłonił się uprzejmie, a pani Hempstead uśmiechnęła się mimo łachmanów i zmęczenia. Jej mąż zginął pod Paoli, zarabiała więc teraz nędzne grosze na utrzymanie trójki dzieci, robiąc pranie dla brytyjskich oficerów. Fergus powiększał jej przychody, płacąc za jedzenie i dach nad głową. Dom odebrał jej brat męża, ale łaskawie pozwolił jej i jej rodzinie spać w stodole. Była to jedna z trzech czy czterech „dziupli", w których Fergus na zmianę przebywał. Szukał pana jakiś mężczyzna - powiedziała, podchodząc z kubkiem wody. Tak? - Nie rozglądał się na boki; gdyby mężczyzna wciąż tu był, powiedziałaby mu. Widziała go pani? Potrząsnęła głową.

Nie, proszę pana. Rozmawiał z panem Jessopem, a Jessop powiedział najmłodszemu pani Wilkins, a ten przyszedł i powiedział mojej Mary. Jessop powiedział, że to Szkot, bardzo wysoki, szlachetnie wyglądający mężczyzna. I że kiedyś pewnie był żołnierzem. Podniecenie w piersi Fergusa paliło takim gorącem jak owsianka. Czy był rudy? - spytał. Pani Hempstead zrobiła zdziwioną minę. Nie wiem, czy mały coś o tym mówił. Spytam jednak Mary. Niech pani się nie kłopocze, madame. Sam spytam. - Przełknął resztę owsianki, niemal parząc sobie gardło, i oddał jej kubek. Mała Mary, dokładnie przepytana, nie wiedziała, czy wysoki Szkot miał rude włosy; sama go nie widziała, a Tommy Wilkins nic nie mówił. Powiedział jej natomiast, gdzie pan Jessop spotkał tego człowieka, więc Fergus, podziękowawszy Mary z naj wykwintniej szą francuską grzecznością - od czego się zarumieniła - ruszył do miasta z mocno bijącym sercem. *** - 444 Rachel próbowała wyszarpnąć rękę, ale starzec tylko zacisnął palce, wbijając jej twardo kciuk w mięsień pod ramieniem. Puść mnie, przyjacielu - powiedziała spokojnie. - Wziąłeś mnie za kogoś innego. Och, nie sądzę - odparł uprzejmie. Usłyszała szkocki akcent. - To twój pies, prawda? Nie - zaprzeczyła, zdziwiona i już nieco zaniepokojona. - Opiekuję się nim tylko dla przyjaciela. Dlaczego? Czyżby zjadł ci kurczaka? Chętnie zapłacę... - Odchyliła się, szukając wolną ręką sakiewki, a zarazem oceniając możliwości ucieczki. Twój przyjaciel nazywa się łan Murray - powiedział, a ona zauważyła z przerażeniem, że nie ujął tego w formę pytania. Puść mnie - powiedziała głośniej. - Nie masz prawa mnie zatrzymywać. Nie zwrócił uwagi na jej słowa, wpatrzył się natomiast w jej twarz. Oczy miał stare, z czerwonymi obwódkami, i załzawione - ale wzrok ostry jak brzytwa. Gdzie on jest? W Szkocji - odrzekła i zauważyła, że go to zaskoczyło. Pochylił się nieco, by spojrzeć jej prosto w oczy. Kochasz go? - spytał starzec cicho, ale w jego tonie nie było nic miękkiego. Puść mnie! - Próbowała kopnąć go w kostkę, ale odsunął się ze sprawnością, która ją zaskoczyła. Przy tym ruchu odchyliła mu się peleryna; zauważyła, że za pasem ma niewielki toporek, który mignął srebrem. Zalało ją nagłe wspomnienie strasznego domu w New Jersey, szarpnęła się więc i krzyknęła głośno. Cicho! - rzucił starzec. - Chodź ze mną, dziewczyno. - Zakrył jej usta dużą, brudną dłonią i próbował ją podnieść, ona jednak kopała i walczyła zawzięcie; udało jej się uwolnić usta na tyle, by znów wrzasnąć najgłośniej, jak potrafiła. Usłyszała nagłe okrzyki i zbliżający się odgłos ciężkich butów. Rachel! Znała ten głos i serce jej podskoczyło. William! Pomóż mi! William biegł już ku niej, a za nim trzech czy czterech brytyjskich żołnierzy z muszkietami w rękach. Starzec powiedział coś po gaelicku tonem pełnym zdumienia i puścił ją tak nagle, że zachwiała się, potknęła o własną naderwaną halkę i twardo usiadła na ziemi. - 445 Rachel próbowała wyszarpnąć rękę, ale starzec tylko zacisnął palce, wbijając jej twardo kciuk w mięsień pod ramieniem. Puść mnie, przyjacielu - powiedziała spokojnie. - Wziąłeś mnie za kogoś innego.

Och, nie sądzę - odparł uprzejmie. Usłyszała szkocki akcent. - To twój pies, prawda? Nie - zaprzeczyła, zdziwiona i już nieco zaniepokojona. - Opiekuję się nim tylko dla przyjaciela. Dlaczego? Czyżby zjadł ci kurczaka? Chętnie zapłacę... - Odchyliła się, szukając wolną ręką sakiewki, a zarazem oceniając możliwości ucieczki. Twój przyjaciel nazywa się łan Murray - powiedział, a ona zauważyła z przerażeniem, że nie ujął tego w formę pytania. Puść mnie - powiedziała głośniej. - Nie masz prawa mnie zatrzymywać. Nie zwrócił uwagi na jej słowa, wpatrzył się natomiast w jej twarz. Oczy miał stare, z czerwonymi obwódkami, i załzawione - ale wzrok ostry jak brzytwa. Gdzie on jest? W Szkocji - odrzekła i zauważyła, że go to zaskoczyło. Pochylił się nieco, by spojrzeć jej prosto w oczy. Kochasz go? - spytał starzec cicho, ale w jego tonie nie było nic miękkiego. Puść mnie! - Próbowała kopnąć go w kostkę, ale odsunął się ze sprawnością, która ją zaskoczyła. Przy tym ruchu odchyliła mu się peleryna; zauważyła, że za pasem ma niewielki toporek, który mignął srebrem. Zalało ją nagłe wspomnienie strasznego domu w New Jersey, szarpnęła się więc i krzyknęła głośno. Cicho! - rzucił starzec. - Chodź ze mną, dziewczyno. - Zakrył jej usta dużą, brudną dłonią i próbował ją podnieść, ona jednak kopała i walczyła zawzięcie; udało jej się uwolnić usta na tyle, by znów wrzasnąć najgłośniej, jak potrafiła. Usłyszała nagłe okrzyki i zbliżający się odgłos ciężkich butów. Rachel! Znała ten głos i serce jej podskoczyło. William! Pomóż mi! William biegł już ku niej, a za nim trzech czy czterech brytyjskich żołnierzy z muszkietami w rękach. Starzec powiedział coś po gaelicku tonem pełnym zdumienia i puścił ją tak nagle, że zachwiała się, potknęła o własną naderwaną halkę i twardo usiadła na ziemi. - 445 Stary człowiek się wycofywał, ale William był rozwścieczony; rzucił się na starca, najwyraźniej zamierzając zwalić go z nóg. Tamten jednak miał w ręce topór, więc Rachel wrzasnęła z całej siły: „William!". Nic to nie pomogło. Światło mignęło na metalu, rozległ się mdlący trzask i William przechylił się w bok, dał dwa chwiejne kroki i upadł. - William, William! Och, Panie, och, Panie... - Nie mogła stanąć na nogi, ale podczołgała się do niego szybko, jęcząc. Żołnierze krzyczeli, wrzeszczeli, biegli za starcem, ona jednak nie zwracała na nich uwagi. Widziała jedynie twarz Williama, trupio bladą, z oczami wywróconymi tak, że lśniły białka, i cieknącą mu we włosy ciemną krew. Położyłam Williama do łóżka mimo jego protestów i kazałam mu tam zostać. Byłam przekonana, że protestował ze względu na Rachel, bo gdy tylko wypchnęłam ją za drzwi, pozwolił mi opuścić się na poduszki. Twarz pod bandażem owiniętym wokół czoła miał bladą i pokrytą lepkim potęm. Śpij - powiedziałam. - Rano będziesz czuł się fatalnie, ale nie umrzesz. Dziękuję, mamo Claire - mruknął z najbledszym z uśmiechów. - Mama zawsze niesie taką pociechę. Ale zanim mama sobie pójdzie... - Choć czuł się wyraźnie źle, jego dłoń na moim ramieniu była mocna i solidna. Co takiego? - spytałam czujnie. Ten człowiek, który napadł na Rachel. Czy mama ma pojęcie, kto to może być? Tak - odrzekłam niechętnie. - Sądząc z jej opisu, to niejaki Arch Bug. Mieszkał niedaleko nas w Karolinie Północnej.

Ach. - Wciąż był blady i lepki, ale w ciemnoniebieskich oczach mignęło zainteresowanie. - Czy jest szalony? Tak, tak sądzę. Stracił żonę w bardzo tragicznych okolicznościach i wydaje mi się, że to wpłynęło na stan jego umysłu. - Naprawdę sądziłam, że tak jest, a długie miesiące, które upłynęły od tamtej zimy w Ridge, spędzone w samotności w lasach, nieskończone wędrówki po drogach, nasłuchiwanie głosu zmarłej żony... Nawet jeśli początkowo nie był szalony, sądziłam, że jest. Równocześnie nie zamierzałam opowiedzieć Williamowi całej historii. Nie teraz, i zapewne nigdy. Porozmawiam z kimś - powiedział i nagle potężnie ziewnął. - Przepraszam. Jestem... strasznie śpiący. - 446 Masz wstrząśnienie mózgu. Będę przychodzić i budzić cię co godzina. Z kim porozmawiasz? Z oficerem - powiedział niewyraźnie, już zamykając oczy. - Niech go szukają. Nie można mu pozwolić... Rachel. - Jej imię było tylko westchnieniem, bo duże młode ciało nagle zwiotczało. Patrzyłam na niego przez chwilę, by się upewnić, że śpi, a potem lekko pocałowałam go w czoło, myśląc -z sercem tak samo ściśniętym jak wtedy, gdy całowałam jego siostrę będącą w tym samym wieku: Boże, jakże jesteś do niego podobny. Rachel czekała na podeście schodów, niespokojna, nieco potargana, choć starała się uporządkować włosy i czepek. Czy nic mu nie będzie? Chyba nie. Ma lekkie wstrząśnienie mózgu - wiesz, co to jest? Tak, oczywiście, że wiesz. Poza tym założyłam mu na głowie trzy szwy. Jutro będzie go okropnie bolała głowa, ale cios się ześlizgnął, nic poważnego. Westchnęła, a szczupłe ramiona opadły nagle, gdy opuściło ją napięcie. Dzięki Bogu - powiedziała, spojrzała na mnie i uśmiechnęła się. - I tobie też, przyjaciółko Claire. Cała przyjemność po mojej stronie - powiedziałam szczerze. - Jesteś pewna, że nic ci nie jest? Powinnaś usiąść i napić się czegoś. - Nie była ranna, ale wyraźnie było widać, że przeżyła szok. Wiedziałam, że z zasady nie pije herbaty, ale odrobina brandy, a nawet wody... Nic mi nie jest. Nie, absolutnie nic mi nie jest. - Uwolniona od zmartwienia o Williama, spojrzała na mnie z rozjaśnioną twarzą. - Claire, on tu jest! łan! Co takiego? Gdzie? Nie wiem! - Zerknęła na drzwi pokoju Williama i odciągnęła mnie trochę na bok. Zniżyła głos. - Pies, Rollo. Coś wywąchał i pogonił za tropem jak strzała. Pobiegłam za nim i wtedy właśnie wpadłam na tego biednego szaleńca. Wiem, powiesz, że mógł pogonić za czymkolwiek, i tak jest, ale Claire, nie wrócił! Gdyby nie znalazł lana, wróciłby do mnie. Jej podniecenie było zaraźliwe, choć obawiałam się mieć taką nadzieję jak ona. Były inne przyczyny, które mogły uniemożliwić psu powrót, a żadna z nich nie była dobra. Jedną z nich był Arch Bug. Określenie, jakiego przed chwilą użyła, nieco mnie zaskoczyło - a jednak zdałam sobie sprawę, że ma rację. Od pogrzebu pani Bug we Fraser's Ridge postrzegałam Archa Buga jedynie jako zagrożenie dla lana - a jednak słowa Rachel przywołały obraz kalekich, wykręconych artretyzmem dłoni, starają- 447 cych się przypiąć broszkę w kształcie ptaka do całunu ukochanej żony. Rzeczywiście, biedny szaleniec. I cholernie niebezpieczny. Chodź na dół - powiedziałam, rzucając spojrzenie na drzwi pokoju

Williama. - Muszę ci opowiedzieć o panu Bugu. #*# Och, łan - szepnęła, gdy skończyłam opowiadać. - Och, biedny człowiek. - Nie wiedziałam, czy ma na myśli pana Buga, czy lana, ale tak czy owak miała rację. Nie płakała, ale zbladła i spoważniała. Tak, obaj biedni - przytaknęłam. - Jeśli dodać panią Bug, wszyscy troje. Pokręciła głową, raczej z rozpaczą niż zaprzeczając. To dlatego... - zaczęła i przerwała. Dlatego co? Skrzywiła się lekko, spojrzała na mnie i wzruszyła ramionami. Dlatego mi powiedział, że się boi, że mogę zginąć, bo go kocham. Tak, zapewne. Siedziałyśmy przez chwilę w milczeniu nad filiżankami parującej herbatki z melisy, rozważając sytuację. W końcu uniosła wzrok. Czy myślisz, że łan zamierza go zabić? No... nie wiem. Początkowo na pewno tego nie chciał; czuł się okropnie z powodu tego, co się stało z panią Bug... Z powodu tego, że ją zabił, chcesz powiedzieć. - Spojrzała na mnie wprost; Rachel Hunter nazywała rzeczy po imieniu. Tak. Ale jeśli zda sobie sprawę, że Arch Bug wie, kim jesteś, wie, co znaczysz dla lana, i chce cię skrzywdzić - a nie miej złudzeń, Rachel, on naprawdę chce cię skrzywdzić łyknęłam herbaty i odetchnęłam - to tak, sądzę, że łan zechce go zabić. Znieruchomiała; ruszała się tylko para unosząca się nad jej filiżanką. Nie wolno mu. A jak zamierzasz go powstrzymać? - spytałam z ciekawością. Odetchnęła powoli i głęboko, nie odrywając oczu od parującej powierzchni herbatki. Będę się modlić - powiedziała. - 448 98. Mischicmza 18 maja 1778, Walnut Grove, Pensylwania Wiele czasu minęło, od kiedy ostatni raz widziałam złoconego pieczonego pawia, i prawdę mówiąc, nie spodziewałam się, że go jeszcze kiedykolwiek zobaczę. W każdym razie nie w Filadelfii. Choć właściwie nie powinnam się dziwić - pomyślałam, pochylając się, by popatrzeć: naprawdę miał oczy z diamentów - po regatach na Delaware, trzech orkiestrach płynących na barkach i salucie z siedemnastu dział z okrętów na rzece. Wieczór nazwano „mischianza". Słyszałam, że słowo to po włosku oznacza „mieszanka", a w tym wypadku najwyraźniej rozumiano je jako swobodę dla co bardziej kreatywnych dusz w brytyjskiej armii i społeczności lojalistów w kreowaniu wielkiej gali na cześć generała Howe'a, który zrezygnował ze stanowiska głównodowodzącego, a na jego miejsce przyszedł sir Henry Clinton. Bardzo mi przykro, moja droga - mruknął John u mojego boku. Z jakiego powodu? - spytałam zdziwiona. To z kolei zdziwiło jego; uniósł jasne brwi. No, znając twoje przekonania, sądzę, że to dla ciebie bolesny widok, tyle... - Wykonał dyskretny ruch dłonią, wskazując bogaty wystrój wokół, nieograniczony bynajmniej do pawia - taka pompa i ekstrawagancki wydatek na... na... Triumfalizm? - dokończyłam za niego chłodno. - Mógłby być bolesny, ale nie jest. Wiem, co się stanie. To go naprawdę zaskoczyło. Co się stanie? Z kim?

Ten dar prorokowania, jaki posiadałam, rzadko był dobrze widziany, w tych okolicznościach jednak powiedziałam mu z ponurą satysfakcją: Z wami. Znaczy, z brytyjską armią, nie z tobą osobiście. Za trzy lata przegracie wojnę. I kto wtedy będzie myślał o złoconych pawiach, co? Przez twarz przebiegł mu skurcz. Ukrył uśmiech. Czyżby? I owszem - powiedziałam pogodnie. - Fuirich agus chi thu. Co takiego? - spojrzał na mnie. To po gaelicku - wyjaśniłam ze ściśniętym sercem. - Znaczy „poczekaj, a zobaczysz". - 449 Och, niewątpliwie - zapewnił mnie. - A tymczasem pozwól sobie przedstawić podpułkownika Banastre Tarletona z Legionu Brytyjskiego. -Ukłonił się niskiemu, żylastemu młodemu dżentelmenowi, oficerowi dragonów w butelkowozielonym mundurze, który do nas podszedł. - Pułkownik Tarleton, moja żona. Pani. - Młody człowiek pochylił się nad moją dłonią, dotykając jej bardzo czerwonymi, zmysłowymi wargami. Z trudem powstrzymałam się, by nie wytrzeć dłoni o spódnicę. - Czy podoba się pani zabawa? Nie mogę się doczekać fajerwerków. Miał chytre, przenikliwe oczy, które wszystko dostrzegały; na moje słowa wydął czerwone wargi, ale nie skomentował, uśmiechnął się tylko i zwrócił do lorda Johna. Mój kuzyn Richard prosił, bym przekazał panu wyrazy szacunku. Spokojną życzliwość Johna zastąpiła prawdziwa radość. Richard Tarleton był moim chorążym pod Crefeld - wyjaśnił mi, zanim znów skupił uwagę na zielonym dragonie. - Co się z nim teraz dzieje? Natychmiast wdali się w szczegółowe rozważanie awansów, promocji, kampanii, ruchu wojsk i polityki parlamentarnej. Odsunęłam się, nie z nudów, ale kierując się taktem. Nie obiecałam Johnowi, że powstrzymam się od przekazywania użytecznych informacji, nie prosił o to. Delikatność i pewne poczucie zobowiązania wymagało jednak, bym przynajmniej nie zdobywała takich informacji przez niego ani tuż pod jego nosem. Sunęłam powoli przez tłum w sali balowej, podziwiając suknie pań, częściowo importowane z Europy, częściowo uszyte na ich wzór z materiałów, które można było dostać na miejscu. Piękne jedwabie i lśniące hafty stanowiły taki kontrast z samodziałami i muślinami, do których byłam przyzwyczajona, że wydawało mi się to surrealistyczne - jakbym nagle znalazła się w jakimś śnie. Wrażenie to potęgowała obecność pewnej liczby rycerzy, w opończach i płaszczach rycerskich, nawet trzymających pod pachą hełmy -rozrywki tego popołudnia obejmowały inscenizowany turniej rycerski - oraz osób w fantastycznych maskach i ekstrawaganckich kostiumach, które - jak sądziłam - wezmą później udział w jakimś przedstawieniu teatralnym. Moja uwaga znów skupiła się na stole, na którym rozmieszczono co bardziej wymyślne potrawy: paw z rozpostartym ogonem stanowił najważniejszy element wystroju, ale obok na kapuście leżał cały pieczony dzik - od którego zapachu zaburczało mi w brzuchu - i trzy ogromne formy z zapiekanym w cieście dzikim ptactwem, ozdobione wypchanymi ptakami śpiewającymi. - 450 .W To przypomniało mi nagle o obiedzie u króla Francji i wypchanych słowikach, a mój apetyt zniknął natychmiast w przypływie mdłości i smutku. Przeniosłam pośpiesznie wzrok na pawia i przełknęłam. Zastanawiałam się mimowolnie, czy trudno byłoby wydłubać mu te diamentowe oczy i czy ktoś ich pilnuje. Zapewne -

rozejrzałam się, czy znajdę tę osobę. Tak, rzeczywiście - w kącie między stołem a ogromnym kominkiem stał żołnierz w mundurze, rozglądając się czujnie. Nie muszę kraść diamentów, pomyślałam i poczułam, jak ściska mi się żołądek. Mam je. John dał mi parę diamentowych kolczyków. Gdy przyjdzie pora, bym odeszła... Matko Claire! Czułam się przyjemnie niewidzialna, ale głos Williama zburzył to złudzenie. Podniosłam wzrok i zobaczyłam go po drugiej stronie sali; rozczochrana głowa wystawała z płaszcza templariuszy z czerwonym krzyżem. Machał do mnie entuzjastycznie. Chciałabym, byś znalazł jakiś inny sposób zwracania się do mnie - powiedziałam, podchodząc do niego. - Za każdym razem mam wrażenie, że powinnam mieć na sobie habit i różaniec u pasa. Roześmiał się na moje słowa, przedstawił pannę, która robiła do niego maślane oczy, jako pannę Chew i zaoferował, że przyniesie nam obu lody. Temperatura w sali balowej zbliżała się chyba do trzydziestu stopni i na całkiem sporej liczbie jasnych jedwabi pojawiły się już plamy potu. Jaka elegancka suknia - powiedziała uprzejmie panna Chew. - Czy to z Anglii? Och, nie wiem. - Poczułam się zaskoczona. - Ale dziękuję - dodałam, po raz pierwszy się sobie przyglądając. Właściwie nie poświęciłam sukni więcej uwagi, niż wymagał mechaniczny akt włożenia jej; ubieranie się stało się jedynie codzienną męczącą koniecznością i jak długo nic mnie nie uwierało ani nie obcierało, było mi wszystko jedno, co mam na sobie. John podarował mi tę suknię dziś rano; wezwał także fryzjera, by zajął się moją fryzurą. Zamknęłam oczy, zdumiewając się, jak przyjemny okazuje się dotyk palców fryzjera na mojej głowie, ale poczułam się naprawdę wstrząśnięta, gdy podał mi lustro i zobaczyłam wysokie dzieło złożone z loków i pudru, z zawieszonym pośrodku małym okrętem. Pod pełnymi żaglami. Zaczekałam, aż wyjdzie, a następnie pośpiesznie wyszczotkowałam włosy i upięłam możliwie najprościej. John spojrzał na mnie niechętnie, ale nic nie powiedział. Zajęta głową, nie zwróciłam uwagi na to, co mam na sobie - 451 To przypomniało mi nagle o obiedzie u króla Francji i wypchanych słowikach, a mój apetyt zniknął natychmiast w przypływie mdłości i smutku. Przeniosłam pośpiesznie wzrok na pawia i przełknęłam. Zastanawiałam się mimowolnie, czy trudno byłoby wydłubać mu te diamentowe oczy i czy ktoś ich pilnuje. Zapewne rozejrzałam się, czy znajdę tę osobę. Tak, rzeczywiście - w kącie między stołem a ogromnym kominkiem stał żołnierz w mundurze, rozglądając się czujnie. Nie muszę kraść diamentów, pomyślałam i poczułam, jak ściska mi się żołądek. Mam je. John dał mi parę diamentowych kolczyków. Gdy przyjdzie pora, bym odeszła... Matko Claire! Czułam się przyjemnie niewidzialna, ale głos Williama zburzył to złudzenie. Podniosłam wzrok i zobaczyłam go po drugiej stronie sali; rozczochrana głowa wystawała z płaszcza templariuszy z czerwonym krzyżem. Machał do mnie entuzjastycznie. Chciałabym, byś znalazł jakiś inny sposób zwracania się do mnie - powiedziałam, podchodząc do niego. - Za każdym razem mam wrażenie, że powinnam mieć na sobie habit i różaniec u pasa. Roześmiał się na moje słowa, przedstawił pannę, która robiła do niego maślane oczy, jako pannę Chew i zaoferował, że przyniesie nam obu lody. Temperatura w sali balowej zbliżała się chyba do trzydziestu stopni i na całkiem sporej liczbie jasnych jedwabi pojawiły się już plamy potu. Jaka elegancka suknia - powiedziała uprzejmie panna Chew. - Czy to z Anglii?

Och, nie wiem. - Poczułam się zaskoczona. - Ale dziękuję - dodałam, po raz pierwszy się sobie przyglądając. Właściwie nie poświęciłam sukni więcej uwagi, niż wymagał mechaniczny akt włożenia jej; ubieranie się stało się jedynie codzienną męczącą koniecznością i jak długo nic mnie nie uwierało ani nie obcierało, było mi wszystko jedno, co mam na sobie. John podarował mi tę suknię dziś rano; wezwał także fryzjera, by zajął się moją fryzurą. Zamknęłam oczy, zdumiewając się, jak przyjemny okazuje się dotyk palców fryzjera na mojej głowie, ale poczułam się naprawdę wstrząśnięta, gdy podał mi lustro i zobaczyłam wysokie dzieło złożone z loków i pudru, z zawieszonym pośrodku małym okrętem. Pod pełnymi żaglami. Zaczekałam, aż wyjdzie, a następnie pośpiesznie wyszczotkowałam włosy i upięłam możliwie najprościej. John spojrzał na mnie niechętnie, ale nic nie powiedział. Zajęta głową, nie zwróciłam uwagi na to, co mam na sobie - 451 poniżej szyi, teraz więc poczułam niejasne zadowolenie, widząc, jak dobrze mi w jedwabiu koloru kakao. Jest dość ciemny, tak że nie będzie na nim widać plam potu - pomyślałam. Panna Chew patrzyła na Williama jak kot na szczególnie dorodną, tłustą mysz i zmarszczyła lekko brwi, gdy zatrzymał się, by poflirtować z dwoma innymi pannami. Czy lord Ellesmere długo pozostanie w Filadelfii? - spytała, nie odrywając od niego oczu. - Ktoś mi chyba mówił, że nie odpływa z generałem Howe'em. Mam nadzieję, że istotnie tak jest! Owszem - potwierdziłam. - Wojsko generała Burgoyne'a poddało się i formalnie dostało się do niewoli, zostało zwolnione na słowo honoru i ma wrócić do Anglii, ale jest jakaś administracyjna przyczyna, dla której nie mogą jeszcze odpłynąć. - Wiedziałam, że William ma nadzieję, że zostanie wymieniony i będzie mógł znów walczyć, ale o tym nie wspomniałam. Naprawdę? - Wyraźnie poweselała. - To wspaniała wiadomość! Może więc będzie tu, by wziąć udział w moim balu w przyszłym miesiącu. Nie będzie on oczywiście tak świetny jak ten - wyprostowała się lekko i spojrzała ku muzykom, którzy zaczęli grać na drugim końcu sali - ale major André powiedział, że użyczy swojego talentu do namalowania tła, byśmy mieli żywe obrazy, więc... Przepraszam - przerwałam jej. - Czy powiedziała pani „major André"? Major... John André? Rzuciła mi zdziwione spojrzenie, niechętnie przyjmując, że jej przerwałam. Oczywiście. To on zaprojektował kostiumy na dzisiejszy turniej i napisał sztukę, która będzie wystawiona. Proszę spojrzeć, tam jest, rozmawia z łady Clinton. Spojrzałam w kierunku, który wskazała wachlarzem, i mimo panującego w pokoju gorąca przebiegł mnie zimny dreszcz. Major André stał w centrum grupy kobiet i mężczyzn, śmiejąc się i gestykulując, najwyraźniej skupiając na sobie uwagę wszystkich. Był przystojnym mężczyzną pod trzydziestkę, o zarumienionej, ożywionej twarzy, w doskonale uszytym mundurze. Wydaje się... uroczy - mruknęłam, na próżno próbując odwrócić od niego wzrok. Och, tak! Dzisiejsza mischianza jest niemal całkowicie dziełem jego, moim i Peggy Shippen; jest wspaniały, zawsze ma świetne pomysły i cu- 452 downie gra na flecie. To takie smutne, że ojciec Peggy nie pozwolił jej dzisiaj tu przyjść - to takie niesprawiedliwe! - Wydawało mi się jednak, że w jej głosie usłyszałam lekką nutę satysfakcji; całkiem jej odpowiadało, że nie musi się dzielić chwałą z przyjaciółką. - Niech pani pozwoli go sobie przedstawić - powiedziała nagle i składając wachlarz, wsunęła mi rękę pod ramię. Zaskoczona, nie zdołałam wymyślić sposobu, żeby się wyplątać, i już znalazłam

się w grupie otaczającej André, z panną Chew szczebiocącą do niego, śmiejącą się i poufale opierającą mu rękę na ramieniu. Uśmiechnął się do niej, a potem przeniósł na mnie ciepłe, ożywione spojrzenie. Jestem zachwycony, lady John - powiedział miękkim, matowym głosem. - Do pani usług, madame. Ja... tak - rzuciłam, całkiem zapominając o właściwym zwrocie. - Pan... tak. Miło pana poznać! - Odebrałam mu dłoń, zanim zdążył ją pocałować, co go wytrąciło z równowagi, i wycofałam się. Popatrzył zdumiony, ale panna Chew natychmiast skupiła na sobie jego uwagę. A ja ruszyłam ku drzwiom, gdzie było przynajmniej trochę powietrza. Pokrywał mnie zimny pot, wszystkie członki drżały. Ach, tu mama jest, mamo Claire! - Mocno spocony William pojawił się u mego boku, trzymając dwa srebrne pucharki z na wpół stopionymi lodami. - Proszę. Dziękuję. - Wzięłam od niego oszroniony pucharek, niewiele zimniej-szy niż moje palce. Czy mama dobrze się czuje? - Pochylił się zaniepokojony, by mi się przyjrzeć. Mama jest tak blada, jakby zobaczyła ducha. - Skrzywił się, przepraszając za to niezręczne nawiązanie do śmierci, ale postarałam się odpowiedzieć uśmiechem. Niezbyt mi się to udało, bo miał rację - właśnie zobaczyłam ducha. Major John André był tym brytyjskim oficerem, z którym Benedict Arnold -bohater spod Saratogi i wciąż legendarny patriota - będzie konspirować. I człowiekiem, który za jakieś niecałe trzy lata zawiśnie na szubienicy za swój udział w tej konspiracji. Może mama na chwilę usiądzie? - William patrzył na mnie z niepokojem, postarałam się więc otrząsnąć z zimnego przerażenia. Nie chciałam, by mi zaproponował, że odwiezie mnie do domu, bo najwyraźniej dobrze się bawił. Uśmiechnęłam się do niego, niemal nie czując warg. Nie, wszystko w porządku - powiedziałam. - Chyba tylko wyjdę na chwilę na dwór. Bardzo tu duszno. - 453 99- Motyl w rzeźni Rollo leżał pod krzakiem, głośno pożerając resztki upolowanej wiewiórki, łan siedział na kamieniu i przyglądał mu się. Miasto Filadelfia leżało tuż za zasięgiem jego wzroku; czuł zapach dymu, smród tysięcy ciasno stłoczonych ludzi. Słyszał stukot kopyt i odgłosy ludzi wędrujących do miasta drogą biegnącą zaledwie kilkaset jardów dalej. I gdzieś w odległości niecałej mili od niego, ukryta w masie ludzi i budynków, jest Rachel Hunter. Chciał wyjść na drogę, wmaszerować do serca Filadelfii i zacząć rozbierać to miasto cegła po cegle, aż ją w końcu znajdzie. Skąd zaczniemy, a ciii - powiedział do Rolla. - Chyba od drukarni. Nie był tam wcześniej, ale chyba nie będzie trudno ją znaleźć. Fergus i Marsali zapewnią mu dach nad głową - i dadzą jeść, pomyślał, słysząc burczenie w żołądku - a Germain i dziewczynki pomogą mu w poszukiwaniach. Może ciocia Claire... No, wiedział, że nie jest czarownicą ani wróżką, ale nie miał żadnych wątpliwości, że jest czymś, więc może ona zdoła odnaleźć Rachel. Zaczekał, aż Rollo skończy posiłek. Wypełniało go niezwykłe uczucie ciepła, choć dzień był chmurny i chłodny. Czy uda mu się tak ją odszukać? Chodząc po ulicach i grając w „ciepło, zimno", czując ciepło, gdy się będzie zbliżał, i odnajdując ją tuż przedtem, nim stanie w płomieniach? Mógłbyś pomóc, wiesz - powiedział do Rolla z przyganą. Gdy tylko pies go odnalazł, starał się skłonić go, by wrócił do Rachel, ale Rollo był tak nieprzytomny z radości, że nie

dało się z nim rozmawiać. Była to jednak dobra myśl - jeśli gdzieś przetną jej drogę, Rollo, który już się trochę uspokoił, mógłby podjąć trop. Uśmiechnął się krzywo na tę myśl; większość armii brytyjskiej stacjonowała w Germantown, ale i w samej Filadelfii na kwaterach stało tysiące brytyjskich żołnierzy. Równie dobrze może poprosić psa, by szedł za zapachem motyla w rzeźni. Cóż, nie znajdziemy jej, siedząc tu - powiedział do Rolla i wstał. -Chodź, psie. - 454 ioo. Dama do towarzystwa Czekałam, żeby coś zaczęło mieć znaczenie. Ale nic nie miało. Od niemal miesiąca mieszkałam w domu Johna Greya, gdzie były piękne schody, kryształowe kandelabry, tureckie dywany i elegancka porcelana, ale codziennie rano budziłam się, nie mając pojęcia, gdzie jestem, i sięgając przez puste łóżko po Jamiego. Nie mogłam uwierzyć, że nie żyje. Po prostu nie mogłam. W nocy zamykałam oczy i czułam, jak oddycha koło mnie w ciemności, powoli i miękko. Czułam na sobie jego wzrok, pełen humoru, pożądania, irytacji, światła miłości. Kilkakrotnie w ciągu dnia odwracałam się, bo wydawało mi się, że słyszę za sobą jego kroki. Otwierałam usta, by coś do niego powiedzieć i nieraz rzeczywiście do niego mówiłam, zdając sobie sprawę, że go nie ma, dopiero gdy słowa więdły w pustce. Każda chwila, w której to sobie uświadamiałam, na nowo mnie załamywała. I żadna nie była w stanie pogodzić mnie z tym, że go straciłam. W kurczącym się z przerażenia mózgu wyobrażałam sobie jego śmierć. Ze wszystkich jej rodzajów zapewne utonięcia nienawidził najbardziej! Mogłam tylko mieć nadzieję, że statek zatonął gwałtownie, że Jamie poszedł pod wodę nieprzytomny. Bo inaczej... nie potrafiłby się poddać. Utrzymywałby się na powierzchni i płynąłby bez końca, nieskończenie daleko od jakiegokolwiek brzegu, sam na pustej głębinie, płynąłby uparcie, bo nie mógłby się poddać i pozwolić sobie utonąć. Płynąłby, aż w końcu mocne ciało by osłabło, nie byłby zdolny podnieść ręki, a wtedy... Przewróciłam się na brzuch i wcisnęłam twarz w poduszkę, z sercem ściśniętym przerażeniem. - Co za cholerne, cholerne marnotrawstwo! - powiedziałam w poduszkę, zaciskając w dłoniach pierze. Gdyby przynajmniej zginął w bitwie... Przetoczyłam się na plecy i zamknęłam oczy. Przygryzłam wargi aż do krwi. W końcu oddech mi się uspokoił i znów otworzyłam oczy na ciemność. Znów czekałam. Czekałam na Jamiego. Jakiś czas później otworzyły się drzwi i do pokoju wpadł promień światła z holu. Wszedł lord John, postawił świecę na stoliku przy drzwiach i podszedł do łóżka. Nie spojrzałam na niego, ale wiedziałam, że on patrzy na mnie. Leżałam w łóżku, wpatrując się w sufit. A raczej patrząc przez sufit na nie- 455 bo. Ciemne, pełne gwiazd i pustki. Nie zadałam sobie trudu, by zapalić świecę, ale też nie przeklinałam ciemności. Wpatrywałam się w nią tylko. Czekając. Wiem, że czujesz się bardzo samotna, moja droga - powiedział łagodnie. - Czy pozwolisz mi dotrzymać sobie towarzystwa, przynajmniej przez jakiś czas? Nic nie odrzekłam, posunęłam się jednak trochę i nie opierałam się, gdy położył się obok i delikatnie wziął mnie w ramiona. Oparłam głowę na jego ramieniu, wdzięczna za sam ludzki dotyk i ciepło, choć nie sięgało ono w głąb mojej rozpaczy. Staraj się nie myśleć. Zaakceptuj to, co jest; nie myśl o tym, czego nie ma. Leżałam nieruchomo, słuchając oddechu Johna. Oddychał inaczej niż Jamie, płycej, szybciej. Jakby z chrypką.

Przyszło mi z wolna do głowy, że nie jestem sama w swojej rozpaczy i samotności. I że bardzo dobrze wiem, co się stało ostatnim razem, gdy oboje to sobie uświadomiliśmy. To prawda, że teraz nie byliśmy pijani, ale sądziłam, że on też nie może tego nie pamiętać. Czy chcesz... bym cię... pocieszył? - spytał cicho. - Wiesz, że umiem to zrobić. Sięgnął w dół i przesunął palcem powoli, w takim miejscu i tak lekko, że zachłysnęłam się powietrzem i uwolniłam szarpnięciem. Wiem, że umiesz. - Przez moment poczułam ciekawość, jak się tego nauczył, ale nie zamierzałam pytać. - Nie żebym nie doceniała twojej troskliwości, bo doceniam - zapewniłam go i poczułam, że moje policzki pokrywają się gorącym rumieńcem. - Ale... po prostu... Czułabyś się niewierna? - odgadł. Uśmiechnął się smutno. - Rozumiem. Zapanowała długa cisza, wypełniona rosnącą świadomością. A ty nie? - spytałam. Leżał nieruchomo, jakby spał, ale tak nie było. Spragniony penis jest całkiem ślepy, moja droga - powiedział w końcu, wciąż nie otwierając oczu. - Musisz to wiedzieć jako lekarz. Tak - powiedziałam. - Wiem. - I ujmując go delikatnie, choć zdecydowanie, zajęłam się nim w czułym milczeniu, starając się nie myśleć, kogo widzi oczyma duszy. *#* Colenso Baragwanath biegł, jakby paliły mu się podeszwy butów. Wpadł do tawerny Foxa na końcu State Street, przemknął przez bar i wpadł do pokoju karcianego na tyłach. - 456 Znaleźli go - wydyszał. - Starego. Z toporem. Kapitan lord Ellesmere już był na nogach. W oczach Colensa miał z osiem stóp wzrostu i wyglądał przerażająco. Miejsce, gdzie miał zaszytą głowę, porosło nowymi włosami, ale czarne szwy wciąż były widoczne. Oczy być może ciskały płomienie, ale Colenso bał się zbyt dokładnie przyglądać. Dyszał ciężko po biegu i z trudem łapał powietrze, ale i tak nie przychodziło mu do głowy, co mógłby powiedzieć. Gdzie? - spytał kapitan. Mówił bardzo cicho, ale Colenso go usłyszał i wycofał się przez dzwi, wskazując palcem. Kapitan zebrał parę pistoletów, które leżały przygotowane z boku, i wsuwając je za pas, poszedł za nim. Pokaż mi gdzie - powiedział. *** Rachel siedziała na wysokim stołku za kontuarem drukarni, oparłszy na ręce czoło. Obudziła się z ciężką głową, prawdopodobnie z powodu zbliżającej się burzy, a teraz głowa pulsowała jej bólem. Wolałaby pójść do domu przyjaciela Johna, zobaczyć, czy Claire nie ma jakiejś herbatki, która by jej pomogła, ale obiecała Marsali, że popilnuje sklepu, podczas gdy przyjaciółka zabierze dzieci do szewca, by naprawił im buty. Henri-Christianowi musiał zrobić nowe, ponieważ malec miał za krótkie i za szerokie stopy, by nosić te, z których wyrosłyjego siostry. Dobrze, że w sklepie było cicho. Zajrzało tylko parę osób, a tylko jedna się do niej odezwała, pytając o drogę do Slip Alley. Potarła zesztywniałą szyję, westchnęła i zamknęła oczy. Marsali niedługo wróci, a wtedy ona będzie mogła pójść położyć się z mokrym okładem na czole i... Dzwonek przy drzwiach do drukarni odezwał się głośnym brzękiem, Rachel wyprostowała się więc, gotowa uśmiechnąć się na powitanie. Zobaczyła, kto przyszedł, i jej uśmiech zgasł. Wyjdź - powiedziała, zsuwając się ze stołka i oceniając odległość od drzwi do mieszkania. - Wyjdź natychmiast. - Gdyby udało jej się przebiec do mieszkania, a stamtąd tylnymi drzwiami... Nie ruszaj się - powiedział Arch Bug głosem jak zardzewiałe żelazo.

Wiem, co chcesz zrobić - powiedziała, cofając się o krok. - I nie winię cię za twój smutek, za twoją wściekłość. Musisz jednak wiedzieć, że to, co zamierzasz, jest niewłaściwe. Pan nie może pragnąć, żebyś... - 457 Cicho bądź, dziewczyno - powiedział, patrząc na nią z dziwną łagodnością. - Jeszcze nie. Zaczekamy na niego. Na niego...? Tak, na niego. - Z tymi słowami rzucił się przez kontuar i złapał ją za ramię. Krzyczała i walczyła, ale nie potrafiła się uwolnić, on zaś podniósł klapę w kontuarze i wyciągnął ją zza niego, popychając mocno na stół założony książkami, aż ich stosy zachwiały się i spadły na ziemię z papierowym hukiem. Nie możesz mieć nadziei, że... Nie mam nadziei - przerwał, całkiem spokojny. Topór wsunął za pas, widziała go, nagi i lśniący. - Nie potrzebuję nadziei. Na pewno zginiesz - powiedziała, starając się, by głos jej nie drżał. -Żołnierze cię zabiorą. Och tak. - Twarz mu się niespodziewanie wypogodziła. - Znów zobaczę żonę. Nie doradzam ci samobójstwa - powiedziała, odsuwając się na tyle, na ile zdołała - ale jeśli tak czy inaczej chcesz umrzeć, po co upieraąz się, by... by splamić swoją śmierć, swoją duszę, morderstwem? Uważasz, że zemsta plami? - Uniósł wysoko białe brwi. - To chwała, dziewczyno. Moja chwała, mój obowiązek wobec żony. No, na pewno nie moja! - zaprotestowała gorąco. - Dlaczego mam służyć twojej obrzydliwej zemście? Nic nie zrobiłam ani tobie, ani twoim! Nie słuchał. Przynajmniej jej słów. Odwrócił się, sięgając do topora, i uśmiechnął na odgłos szybkich kroków. łan! - krzyknęła. - Nie wchodź! Wszedł, oczywiście. Chwyciła książkę i cisnęła nią w głowę starca, on jednak uchylił się z łatwością i raz jeszcze złapał ją za przegub. W drugiej ręce trzymał topór. Puść ją - odezwał się łan zachrypłym od biegu głosem. Dyszał ciężko, po twarzy spływał mu pot; czuła jego zapach nawet przez zjełczały odór starego. Wyszarpnęła rękę z uchwytu Archa Buga, oniemiała z przerażenia. Nie zabijaj go - powiedziała do nich obu. Żaden nie słuchał. Mówiłem ci, nie? - zwrócił się Arch do lana. Przemawiał tonem perswazji, jak nauczyciel dowodzący jakiegoś twierdzenia. Quod erat demonstrandum. Q.E.D. Odsuń się od niej - powiedział łan. Błądził dłonią wokół noża i Rachel, dławiąc się słowami, wydusiła: - 458 Cicho bądź, dziewczyno - powiedział, patrząc na nią z dziwną łagodnością. - Jeszcze nie. Zaczekamy na niego. Na niego...? Tak, na niego. - Z tymi słowami rzucił się przez kontuar i złapał ją za ramię. Krzyczała i walczyła, ale nie potrafiła się uwolnić, on zaś podniósł klapę w kontuarze i wyciągnął ją zza niego, popychając mocno na stół założony książkami, aż ich stosy zachwiały się i spadły na ziemię z papierowym hukiem. Nie możesz mieć nadziei, że... Nie mam nadziei - przerwał, całkiem spokojny. Topór wsunął za pas, widziała go, nagi i lśniący. - Nie potrzebuję nadziei. Na pewno zginiesz - powiedziała, starając się, by głos jej nie drżał. -Żołnierze cię zabiorą.

Och tak. - Twarz mu się niespodziewanie wypogodziła. - Znów zobaczę żonę. Nie doradzam ci samobójstwa - powiedziała, odsuwając się na tyle, na ile zdołała - ale jeśli tak czy inaczej chcesz umrzeć, po co upieraąz się, by... by splamić swoją śmierć, swoją duszę, morderstwem? Uważasz, że zemsta plami? - Uniósł wysoko białe brwi. - To chwała, dziewczyno. Moja chwała, mój obowiązek wobec żony. No, na pewno nie moja! - zaprotestowała gorąco. - Dlaczego mam służyć twojej obrzydliwej zemście? Nic nie zrobiłam ani tobie, ani twoim! Nie słuchał. Przynajmniej jej słów. Odwrócił się, sięgając do topora, i uśmiechnął na odgłos szybkich kroków. łan! - krzyknęła. - Nie wchodź! Wszedł, oczywiście. Chwyciła książkę i cisnęła nią w głowę starca, on jednak uchylił się z łatwością i raz jeszcze złapał ją za przegub. W drugiej ręce trzymał topór. Puść ją - odezwał się łan zachrypłym od biegu głosem. Dyszał ciężko, po twarzy spływał mu pot; czuła jego zapach nawet przez zjełczały odór starego. Wyszarpnęła rękę z uchwytu Archa Buga, oniemiała z przerażenia. Nie zabijaj go - powiedziała do nich obu. Żaden nie słuchał. Mówiłem ci, nie? - zwrócił się Arch do lana. Przemawiał tonem perswazji, jak nauczyciel dowodzący jakiegoś twierdzenia. Quod erat demonstrandum. Q.E.D. Odsuń się od niej - powiedział łan. Błądził dłonią wokół noża i Rachel, dławiąc się słowami, wydusiła: - 458 łan, nie! Nie wolno ci! Proszę! Rzucił jej spojrzenie pełne wściekłości i zmieszania, ale wbiła w niego wzrok, opuścił więc dłoń. Odetchnął głęboko i dał susa w bok, Bug okręcił się, by utrzymać go w polu rażenia toporka, a wtedy łan wsunął się przed Rachel, osłaniając ją własnym ciałem. Zabij więc mnie - powiedział spokojnie do Buga. - No, zrób to. Nie! - krzyknęła Rachel. - Nie o to mi... nie! Chodź tu, dziewczyno - powiedział Arch, wyciągając ku niej swoją zdrową dłoń. - Nie bój się, zrobię to szybko. łan odepchnął ją mocno, aż poleciała na ścianę i uderzyła się w głowę, sam zaś przykucnął przed nią, gotów, czekając. Nieuzbrojony, bo go o to prosiła. Najpierw, kurwa, musisz zabić mnie - powiedział tonem towarzyskiej rozmowy. Nie, zaczekasz na swoją kolej - stwierdził Bug. Stare oczy mierzyły go zimno i przebiegle, a toporek drgnął lekko, chętny. Rachel zamknęła oczy i modliła się, nie znajdując słów, ale i tak się modliła, do głębi przerażona. Usłyszała dźwięk i spojrzała w chwili, gdy długi szary cień przeleciał przez pokój. W jednej chwili Arch Bug znalazł się na ziemi, a Rollo na nim, warcząc i starając się chwycić starego za gardło. Bug był może stary, ale wciąż silny, w dodatku napędzała go desperacja. Dobrą ręką złapał psa za gafdło, odepchnął go i trzymał rozwarte szczęki na dystans, a długie, żylaste ramię z okaleczoną dłonią, trzymające toporek, uniosło się, biorąc rozmach. Nie! - łan rzucił się naprzód, odepchnął Rolla i próbował złapać rękę z toporem, ale było za późno. Ostrze spadło z trzaskiem, od którego Rachel na moment straciła wzrok, a łan krzyknął. Ruszyła naprzód, zanim odzyskała widzenie, i też krzyknęła, gdy jakaś dłoń nagle chwyciła ją za ramię i odepchnęła w tył. Znów uderzyła o ścianę i zsunęła się po niej, bez tchu, z otwartymi ustami. Na podłodze przed nią kłębiły się kończyny, sierść, ubrania i krew. Czyjś but kopnął ją w kostkę, odczołgała się więc na bok jak krab, nie mogąc oderwać wzroku od plątaniny.

Wydawało się, że krew jest wszędzie. Rozpryśnięta na kontuarze i na ścianie, rozmazana po podłodze. Tył koszuli lana przesiąknięty był czerwienią i przyklejony do pleców, widziała więc, jak napina mięśnie, walcząc. Klęczał na wyrywającym się Archu Bugu, jedną ręką próbując dosięgnąć topora, bo lewe ramię zwisało mu bezwładnie. Arch usiłował sztywnymi palcami trafić - 459 mu w oczy, by go oślepić, a Rollo wpadał jak nastroszony węgorz w tę masę napiętych mięśni kończyn, warcząc i gryząc. Wpatrzona w ten spektakl była tylko niejasno świadoma, że ktoś obok niej stanął; uniosła nierozumiejący wzrok dopiero, gdy czubek buta tego kogoś dotknął jej pośladka. - Co w tobie jest takiego, że przyciągasz mężczyzn z toporami? - powiedział William z niechęcią. Wymierzył starannie pistolet i strzelił. 101. Redivivus Upinałam włosy przed podwieczorkiem, gdy rozległo się pukanie do drzwi. Wejść - zawołał John, który właśnie naciągał buty. Drzwi otwarły się ostrożnie i stanął w nich dziwny kornwalijski chłopak, który czasami służył Williamowi za ordynansa. Powiedział coś, zapewne po angielsku, i podał Johnowi kartkę. Ten skinął głową z podziękowaniem i odesłał go. Czy ty zrozumiałeś, co on powiedział? - spytałam z ciekawością, gdy łamał pieczęć. Kto? Ach, Colenso? Nie, ani słowa - odrzekł nieprzytomnie i wydął wargi w bezgłośnym gwiździe, czytając. O co chodzi? Wiadomość od pułkownika Gravesa - powiedział, składając starannie kartkę. - Ciekaw jestem, czy... Znów ktoś zapukał do drzwi i John zmarszczył brwi. Nie teraz - zawołał. - Przyjdź później. Zrobiłbym to - odezwał się uprzejmy głos ze szkockim akcentem - tylko że sprawa jest dość pilna. Drzwi się otwarły, do pokoju wszedł Jamie i zamknął je za sobą. Zobaczył mnie, na moment zamarł, i już znalazłam się w jego ramionach, a jego ciepło i wielkość zmiotła wszystko inne, co mnie otaczało. Nie wiedziałam, co się stało z moją krwią. Odpłynęła mi z głowy do ostatniej kropli, przed oczyma tańczyły mi światełka - ale nie dotarła do nóg, które nagle załamały się pode mną. Jamie trzymał mnie w ramionach i całował. Smakował piwem. Zarost drapał mnie w twarz. Palce wsunął mi we włosy. Przyciśnięte do jego torsu moje piersi zrobiły się gorące i stwardniały. - 460 Och, tu jest - mruknęłam. Co? - spytał, odsuwając się na moment. Moja krew. - Dotknęłam pulsujących warg. - Zrób to jeszcze raz. Chętnie - zapewnił mnie. - Ale w okolicy jest trochę brytyjskich żołnierzy i wydaje mi się... Z dołu dobiegło nas walenie w drzwi i rzeczywistość z trzaskiem dała 0 sobie znać. Zagapiłam się na niego i gwałtownie usiadłam. Serce waliło mi jak bęben. Dlaczego, do jasnej cholery, nie jesteś martwy? Wzruszył jednym ramieniem, a kąciki ust powędrowały w górę. Był bardzo chudy, opalony i brudny; czułam jego pot i brud długo niezmienianych ubrań. I słaby odór wymiotów najwyraźniej niedawno zszedł ze statku. Jeśli będzie pan dłużej zwlekał, panie Fraser, to znów pan zostanie martwy. - John podszedł do okna i spojrzał w dół na ulicę. Teraz odwrócił się

1 zobaczyłam, że jest blady, ale jaśnieje jak świeca. Tak? To są szybsi, niż myślałem - powiedział Jamie smętnie, podchodząc, by wyjrzeć. Odwrócił się od okna i uśmiechnął. - Dobrze cię widzieć, John - choćby tylko przez chwilę. Uśmiech Johna objął jego oczy. Wyciągnął rękę i dotknął ramienia Jamiego, przelotnie, jakby chciał się tylko upewnić, że jest rzeczywisty. Tak - powiedział, sięgając z kolei do klamki. - Chodź. Tylnymi schodami, albo jest też klapa prowadząca na strych - jeśli dasz radę wydostać się na dach... Jamie spojrzał na mnie; w oczach miał ocean uczuć. Wrócę - powiedział. - Gdy będę mógł. - Uniósł ku mnie rękę, ale opuścił ją, krzywiąc się, i odwrócił się, by pobiec za Johnem. Zniknęli, a odgłos ich kroków niemal całkowicie stłumiły dochodzące z dołu hałasy. Słyszałam, jak na dole otwierają się drzwi, a szorstki męski głos żąda prawa wejścia. Pani Figg, niech Bóg błogosławi jej nieustępliwe serce, nie przestraszyła się. Siedziałam nieruchomo jak żona Lota, ale dochodzące do mnie bogate słownictwo pani Figg pobudziło mnie do działania. Mój mózg był tak oszołomiony wydarzeniami ostatnich pięciu minut, że, paradoksalnie, działał sprawnie. Po prostu nie było teraz w nim miejsca na myśli, spekulacje, ulgę, radość czy nawet zmartwienie - najwyraźniej jedyne, do czego byłam w tej chwili zdolna, to reakcja na nagłą sytuację. Chwyciłam czepek, nałożyłam na głowę i ruszyłam ku drzwiom, po drodze wciskając pod niego włosy. Pani Figg i ja do spółki niewątpliwie zdołamy powstrzymać żołnierzy na tyle długo, by... - 461 Ten plan prawdopodobnie by zadziałał, gdyby nie fakt, że w chwili gdy wybiegłam na podest, wpadłam na Williego - dosłownie, bo sadził właśnie w górę po schodach i mocno się zderzyliśmy. Mamo Claire! Gdzie jest papa? Tam są... - Złapał mnie za ramiona, bo zatoczyłam się w tył, ale troska o mnie ustąpiła, gdy usłyszał dźwięk z holu za podestem. Spojrzał w tamtym kierunku - i puścił mnie, bo zamarł z wybałuszonymi oczyma. Jamie stał na końcu holu, w odległości jakichś dziesięciu stóp, a John obok niego, z oczyma wybałuszonymi tak samo jak oczy Williego. Podobieństwo w wyrazie ich twarzy, choć uderzające, niknęło jednak wobec podobieństwa Jamiego i dziewiątego earla Ellesmere. Twarz Williama stwardniała już i dojrzała, straciła wszelkie ślady dziecięcej miękkości, i po obu stronach holu z mocnych, solidnych kości MacKenziech patrzyły głęboko niebieskie, kocie oczy Fraserów. William był już tak dorosły, że golił się codziennie, więc dobrze wiedział, jak wygląda. Willie próbował coś powiedzieć, ale w szoku nie był w stanie nic z siebie wydusić. Spojrzał dziko na mnie, potem na Jamiego, znów na mnie - i zobaczył prawdę w mojej twarzy. Kim jesteś? - spytał chrapliwie, zwracając się do Jamiego. Zobaczyłam, jak Jamie powoli się prostuje, ignorując dochodzące z dołu hałasy. James Fraser - odrzekł. Wpatrywał się w Williama z palącą intensywnością, jakby chciał wchłonąć wszystkie szczegóły widoku, który się nie powtórzy. - Znałeś mnie niegdyś jako Alexa MacKenziego. W Helwater. William zamrugał, zamrugał raz jeszcze i przeniósł wzrok na Johna. A kim... kimże, kurwa, ja jestem? - spytał załamującym się głosem. John otworzył usta, ale to Jamie odpowiedział. Jesteś śmierdzącym papistą - powiedział bardzo wyraźnie - a twoim imieniem chrzestnym jest James. - Przez twarz przemknął mu cień żalu. -Tylko takie imię miałem prawo ci dać - powiedział spokojnie, patrząc na syna. - Bardzo mi przykro.

William uniósł lewą dłoń do biodra, odruchowo szukając szpady. Nie znalazłszy, klepnął się w pierś. Ręce drżały mu tak bardzo, że nie mógł dać sobie rady z guzikami, więc po prostu złapał materiał i rozdarł koszulę, sięgnął pod nią i czegoś szukał. Ściągnął to coś przez głowę i tym samym ruchem cisnął w Jamiego. Jamie odruchowo uniósł dłoń i drewniany różaniec uderzył w nią, owijając mu się wokół palców. - 462 Niech pana diabli, sir - powiedział Willie drżącym głosem. - Niech się pan smaży w piekle! - Odwrócił się na wpół ślepo, ale zaraz okręcił się na pięcie ku Johnowi. -1 pana! Wiedziałeś, prawda? Pana też niech diabli wezmą! William... - John bezradnie wyciągnął do niego rękę, ale zanim zdążył powiedzieć coś więcej, rozległy się głosy w holu na dole i tupot ciężkich butów na schodach. Angliszko, zatrzymaj go! - Ostry i jasny głos Jamiego przebił się przez hałas wzniecany przez żołnierzy. Odruchowo posłuchałam i złapałam Williego za ramię. Spojrzał na mnie z otwartymi ustami, całkiem zagubiony. Co... - Jego głos zniknął w tupocie nóg na schodach i tryumfalnym okrzyku biegnącej na czele czerwonej kurtki. Tu jest! Nagle podest wypełnił się ciałami, pchającymi się i odpychającymi, próbującymi przedostać się do holu obok mnie i Williego. Trzymałam się go z całych sił, mimo popychania i spóźnionych wysiłków Williego, by się uwolnić. Nagle krzyki ustały i nacisk ciał lekko osłabł. W szarpaninie mój czepek się przechylił, puściłam więc ramię Williego jedną ręką, by go ściągnąć i rzucić na podłogę. Miałam wrażenie, że mój status jako szanowanej kobiety nie będzie już szczególnie istotny. Odsunąwszy przedramieniem rozczochrane włosy z oczu, znów złapałam Williego, choć nie wydawało się to konieczne, bo jakby zamienił się w kamień. Czerwone kurtki przestępowały z nogi na nogę, najwyraźniej gotowe do ataku, ale coś musiało im przeszkadzać. Odwróciłam się i zobaczyłam, że Jamie jedną ręką obejmuje Johna za gardło, a drugą przystawia mu do skroni pistolet. Jeszcze krok - powiedział spokojnie, ale na tyle głośno, by go wszyscy bez trudu usłyszeli - i strzelę mu w łeb. Sądzicie, że mam coś do stracenia? Biorąc pod uwagę, że Willie i ja staliśmy tuż przed nim, sądziłam, że ma -ale żołnierze tego nie wiedzieli, a sądząc z wyrazu twarzy Williego, wolałby sobie raczej język wyrwać, niż powiedzieć prawdę. Wydawało mi się także, że w tym momencie niezbyt go obchodziło, czy Jamie rzeczywiście zastrzeli Johna, a potem zginie rozstrzelany. Miałam wrażenie, że ma rękę z żelaza; gdyby mógł, sam by ich obu zabił. Dookoła słyszałam groźne pomruki, przesuwające się ciała mężczyzn szykujących się do akcji, ale nikt się nie ruszył. - 463 Jamie spojrzał raz na mnie z nieprzeniknioną twarzą, a potem przesunął się ku tylnym schodom, ciągnąc za sobą Johna. Zniknęli z pola widzenia. Stojący obok mnie kapral natychmiast odwrócił się i machnął do żołnierzy na schodach. Obiegnijcie dom! Szybko! Stać! - Willie nagle ożył, wyszarpnął ramię z mego słabego już uścisku i zwrócił się do kaprala. - Rozstawiliście ludzi na tyłach domu? Kapral dopiero teraz zauważył mundur Williego; wyprostował się i zasalutował. Nie, sir. Nie sądziłem... Idiota - powiedział krótko Willie.

Tak, sir. Ale możemy ich złapać, jeśli się pośpieszymy, sir. - Kołysał się na piętach, rozpaczliwie pragnąc odejść. William zacisnął pięści i zęby. Widziałam, jakie myśli przelatują mu przez głowę, tak wyraźnie, jakby miał je wypisane na czole. > Nie sądził, by Jamie był zdolny zastrzelić lorda Johna, ale nie mógł być tego pewien. Jeśli wyśle za nimi ludzi, z dużym prawdopodobieństwem żołnierze ich złapią - to zaś z kolei oznaczało możliwość, że jeden z nich albo obaj zginą. A jeśli żaden nie zginie, ale Jamie zostanie złapany - to nie wiadomo, co może powiedzieć i do kogo. Za duże ryzyko. Z pewnym poczuciem déjà vu patrzyłam, jak kalkuluje, a w końcu zwraca się do kaprala. Wróćcie do swego dowódcy - powiedział spokojnie. - Zawiadomcie go, że pułkownik Grey został wzięty jako zakładnik przez... rebeliantów, i poproście, by zawiadomił posterunki. Mam otrzymywać wszystkie informacje, jeśli coś będzie wiadomo. Wśród żołnierzy stojących na podeście rozległ się pomruk niezadowolenia, ale nie taki, który można by uznać za niesubordynację; przygasł zresztą pod ostrym spojrzeniem Williama. Kapral przygryzł wargi, ale zasalutował. Tak jest, sir. - Okręcił się zgrabnie na obcasie i jednym gestem posłał żołnierzy na dół. Zeszli, tupiąc głośno na schodach. Willie patrzył, jak odchodzą. Potem, jak gdyby nagle zauważył mój czepek, pochylił się i podniósł go z podłogi. Mnąc go w rękach, rzucił mi długie, pełne namysłu spojrzenie. Zrozumiałam, że następne chwile będą interesujące. Było mi wszystko jedno. Choć byłam pewna, że Jamie w żadnym razie nie zastrzeliłby Johna, nie miałam złudzeń, że znaleźli się obaj w niebezpiecznej - 464 sytuacji. Czułam to nosem; zapach potu i prochu wisiał ciężko w powietrzu nad podestem, a podeszwy moich butów wciąż wibrowały od zatrzaśnięcia ciężkich drzwi na dole. Nic z tego nie miało znaczenia. Żyje. Ja też. **# Grey wciąż był w samej koszuli; deszcz kompletnie go przemoczył. Jamie podszedł do ściany szopy i przyłożył oko do szpary między deskami. Podniósł dłoń, nakazując milczenie, i John stał, czekając i trzęsąc się z zimna, póki słychać było stukot kopyt i głosy. Nie byli to żołnierze, bo nie było słychać brzęku ostróg ani szczęku broni. Dźwięki ucichły i Jamie odwrócił się od ściany. Zmarszczył brwi, po raz pierwszy zauważając, że Grey jest przemoczony, zdjął więc z ramion pelerynę i otulił nią Johna. Peleryna też była wilgotna, ale wełniana, w dodatku ciepła od ciała Jamiego. Grey na moment zamknął oczy, objęty. Czy mogę się dowiedzieć, co ty takiego wyrabiasz? - spytał Grey, otwierając oczy. Kiedy? - uśmiechnął się lekko Jamie. - Teraz, czy od kiedy widzieliśmy się po raz ostatni? Teraz. Ach. - Jamie usiadł na beczułce i ostrożnie oparł się o ścianę. Grey odnotował z zainteresowaniem, że to „ach" brzmiało niemal jak „asz", z czego wyciągnął wniosek, że Jamie spędził ostatnio dużo czasu wśród Szkotów. Zauważył także, że Fraser wydął w zamyśleniu wargi. Skośne niebieskie oczy spojrzały na niego. Jesteś pewien, że chcesz wiedzieć? Pewnie lepiej, żebyś nie wiedział. Pokładam ogromne zaufanie w pana rozsądku i osądzie, panie Fraser -powiedział uprzejmie Grey - ale jeszcze większe w moim własnym. Jestem pewien, że mi to wybaczysz.

Fraser najwyraźniej uznał to za śmieszne; szerokie usta zadrżały, ale skinął głową i wyciągnął zza koszuli małą, obszytą nieprzemakalnym materiałem paczuszkę. Zostałem zauważony, gdy przyjmowałem to od mego przybranego syna - powiedział. - Osoba, która to zauważyła, podążyła za mną do gospody, a potem, gdy gasiłem pragnienie, udała się po najbliższy patrol. Tak w każ- 465 sytuacji. Czułam to nosem; zapach potu i prochu wisiał ciężko w powietrzu nad podestem, a podeszwy moich butów wciąż wibrowały od zatrzaśnięcia ciężkich drzwi na dole. Nic z tego nie miało znaczenia. Żyje. Ja też. *** Grey wciąż był w samej koszuli; deszcz kompletnie go przemoczył. Jamie podszedł do ściany szopy i przyłożył oko do szpary między deskami. Podniósł dłoń, nakazując milczenie, i John stał, czekając i trzęsąc się z zimna, póki słychać było stukot kopyt i głosy. Nie byli to żołnierze, bo nie było słychać brzęku ostróg ani szczęku broni. Dźwięki ucichły i Jamie odwrócił się od ściany. Zmarszczył brwi, po raz pierwszy zauważając, że Grey jest przemoczony, zdjął więc z ramion pelerynę i otulił nią Johna. Peleryna też była wilgotna, ale wełniana, w dodatku ciepła od ciała Jamiego. Grey na moment zamknął oczy, objęty. Czy mogę się dowiedzieć, co ty takiego wyrabiasz? - spytał Grey, otwierając oczy. Kiedy? - uśmiechnął się lekko Jamie. - Teraz, czy od kiedy widzieliśmy się po raz ostatni? Teraz. Ach. - Jamie usiadł na beczułce i ostrożnie oparł się o ścianę. Grey odnotował z zainteresowaniem, że to „ach" brzmiało niemal jak „asz", z czego wyciągnął wniosek, że Jamie spędził ostatnio dużo czasu wśród Szkotów. Zauważył także, że Fraser wydął w zamyśleniu wargi. Skośne niebieskie oczy spojrzały na niego. Jesteś pewien, że chcesz wiedzieć? Pewnie lepiej, żebyś nie wiedział. Pokładam ogromne zaufanie w pana rozsądku i osądzie, panie Fraser -powiedział uprzejmie Grey - ale jeszcze większe w moim własnym. Jestem pewien, że mi to wybaczysz. Fraser najwyraźniej uznał to za śmieszne; szerokie usta zadrżały, ale skinął głową i wyciągnął zza koszuli małą, obszytą nieprzemakalnym materiałem paczuszkę. Zostałem zauważony, gdy przyjmowałem to od mego przybranego syna - powiedział. - Osoba, która to zauważyła, podążyła za mną do gospody, a potem, gdy gasiłem pragnienie, udała się po najbliższy patrol. Tak w każ- 465 .TWM*» » dym razie przypuszczam. Zobaczyłem, jak zbliżają się ulicą, przyjąłem więc, że to może mnie szukają, i... wyszedłem. Znasz zapewne powiedzenie, że winny ucieka, nawet gdy nikt go nie ściga? Skąd wiesz, że na początku to o ciebie im chodziło, a nie że wzbudziłeś ich zainteresowanie swoim nagłym wyjściem? Półuśmiech znowu się pojawił, tym razem zabarwiony smutkiem. Nazwij to instynktem ściganej zwierzyny. Zaprawdę, dziwię się, że dałeś się zapędzić w ślepą uliczkę, że tak powiem, skoro masz taki instynkt. Cóż, nawet lisy się starzeją, nie? - powiedział zgryźliwie Jamie. A czemu, do diabła, przyszedłeś do mego domu? - spytał Grey, nagle zirytowany. Dlaczego nie uciekłeś poza miasto?

Frasera to pytanie najwyraźniej zdziwiło. Po żonę - powiedział po prostu i Grey zrozumiał, że to nie przypadek ani nieostrożność skierowały kroki Jamiego Frasera do jego domu, nawet gdy miał żołnierzy za plecami. Przyszedł po nią. Po Claire. Jezus Mario! - pomyślał w nagłej panice. Claire! Nie było jednak czasu, by cokolwiek powiedzieć, nawet gdyby wiedział co. Jamie wstał i wyciągnąwszy pistolet zza pasa, skinął na Johna. Przeszli wąski zaułek, potem przecięli podwórko za barem, przeciskając się między otwartymi beczkami, w których warzyło się piwo, teraz poznaczone kroplami deszczu. Pachnąc lekko chmielem, wyszli na ulicę i zwolnili kroku. Przez cały czas Jamie trzymał Johna mocno za nadgarstek; temu zaczynała już drętwieć ręka, ale nic nie mówił. Minęli dwie czy trzy grupy żołnierzy, ale szedł równo z Jamiem, krok w krok, patrząc przed siebie. Nie było tu konfliktu serca i obowiązku: wołanie o pomoc mogłoby doprowadzić do śmierci Jamiego, ale na pewno co najmniej jeden żołnierz też poniósłby śmierć. Jamie trzymał pistolet ukryty w kieszeni płaszcza, ale nie wypuszczał go z ręki; wsunął go za pas, dopiero gdy dotarli do miejsca, gdzie zostawił konia. Był to prywatny dom; Fraser mruknął do Greya, by na niego zaczekał przez chwilę na ganku, sam zaś zniknął w środku. Silny instynkt samozachowawczy mówił lordowi Johnowi, by uciekał, ale nie zrobił tego; został nagrodzony, gdy Jamie znów się pojawił i uśmiechnął lekko na jego widok. Więc nie byłeś pewien, czy zostanę? I słusznie, pomyślał Grey. Sam nie był tego pewien. No to chodźmy - powiedział Jamie i ruchem głowy wskazał Greyowi drogę do stajni, gdzie szybko osiodłał drugiego konia i podał Greyowi wo- 466 dze, po czym wskoczył na swojego. - Pro forma - powiedział uprzejmie, wyciągając pistolet i celując w niego - gdyby ktoś chciał później zadawać pytania. Pojedziesz ze mną, a jeśli spróbujesz mnie wydać, zanim opuścimy miasto, to cię zastrzelę. Rozumiemy się, mam nadzieję? - Oczywiście - potwierdził krótko Grey i wskoczył na siodło. Jechał trochę przed Jamiem, czując małe, okrągłe miejsce między łopatkami. Pro forma czy nie, Jamie mówił poważnie. Zastanawiał się, czy Jamie strzeli mu w pierś, czy po prostu skręci mu kark, gdy się dowie. Raczej posłuży się gołymi rękami, pomyślał. Seks to taka emocjonalna sprawa. Ani przez chwilę nie myślał poważnie, żeby ukryć prawdę. Nie znał Claire Fraser tak dobrze jak Jamiego, nie miał jednak cienia wątpliwości, że nie potrafi zachować tajemnicy. Przed nikim. A już na pewno nie przed Jamiem, który wrócił do niej ze świata zmarłych. Oczywiście zapewne minie nieco czasu, zanim Jamie będzie mógł znów z nią porozmawiać. Znał jednak Jamiego Frasera nieskończenie lepiej niż Claire i był absolutnie pewien, że nic nie jest w stanie na długo rozdzielić Jamiego i jego żony. Deszcz przestał padać, a słońce odbijało się w kałużach. Gdy przemierzali mokre ulice, wokół dawało się wyczuć ruch. Wojsko stacjonowało w Ger-mantown, ale w mieście też zawsze byli żołnierze, a świadomość zbliżającego się wymarszu, oczekiwanie na rozpoczęcie kampanii ogarniało miasto jak choroba, jak gorączka, w niewidoczny sposób przenosząca się z człowieka na człowieka. Na drodze prowadzącej poza miasto zatrzymał ich patrol, ale pozwolił jechać dalej, gry Grey podał swoje nazwisko i stopień. Przedstawił swego towarzysza jako pana Alexandra MacKenziego, co, jak mu się wydawało, wzbudziło pewne rozbawienie rzeczonego towarzysza. Jamie używał nazwiska Alex MacKenzie w Helwater - gdy był więźniem Greya. O Boże - pomyślał nagle lord John, znikając z pola widzenia patrolu. William. W zamieszaniu konfrontacji i natychmiastowego wyjazdu nie miał czasu myśleć. Jeśli zginie, co zrobi William?

Myśli buczały mu w głowie jak wyrojone pszczoły, kotłując się gniewną masą; trudno mu było skupić się na którejś dłużej niż przez moment, bo zaraz ginęła w ogłuszającym buczeniu. Denys Randall-Isaacs. Richardson. Pod nieobecność Greya niemal na pewno zaaresztuje Claire. William postarałby się temu zapobiec, gdyby wiedział. Ale William nie wie, kim jest Richard- 467 son... Grey też nie, w każdym razie nie na pewno. Henry i jego murzyńska kochanka - Grey wiedział, że zostali już kochankami, widział to w ich twarzach - Dottie i jej kwakier: jeśli od tego podwójnego szoku Hal nie padnie trupem na miejscu, w sekundę znajdzie się na statku płynącym do Ameryki, a to już zabije go na pewno. Percy. O Jezu, Percy. Jamie jechał teraz przodem, prowadząc. Na drodze spotykali niewielkie grupy ludzi: głównie farmerów jadących wozami wyładowanymi zaopatrzeniem dla wojska. Patrzyli z ciekawością na Jamiego, jeszcze większą na Greya, ale nikt ich nie zatrzymał. Po jakiejś godzinie Jamie skierował konia na ścieżkę odchodzącą od bocznej drogi do niewielkiego zagajnika, ociekającego jeszcze i parującego po niedawnym deszczu. Płynął tam strumyk; Jamie zeskoczył z konia i pozwolił mu się napić. Lord John zrobił to samo. Wypełniało go poczucie nierealności, jak gdyby nie znał dotychczas dotyku siodła i wodzy na skórze, jakby ochłodzone deszczem powietrze przenikało wprost przez jego ciało i kości, a nie opływało go wokół. Jamie przykucnął nad strumieniem i napił się, potem ochlapał wodą głowę i twarz i wstał, otrząsając się jak pies. Dziękuję, John - powiedział. - Nie miałem kiedy podziękować ci wcześniej. Jestem ci bardzo wdzięczny. Wdzięczny? To nie był mój wybór. Porwałeś mnie pod groźbą pistoletu. Nie o tym mówię. Chodzi mi o zaopiekowanie się Claire. Claire - powtórzył. - Ach. Tak. O to. Tak, o to - przytaknął cierpliwie Jamie i pochylił się, by przyjrzeć mu się z niepokojem. - Nic ci nie jest, John? Jakoś marnie wyglądasz. Marnie - mruknął Grey. Serce biło mu nierówno, może zechce się zatrzymać? Poczekał chwilę, niechby to zrobiło, jeśli się zdecyduje, ale biło sobie beztrosko nadal. Z tej strony nie miał więc co liczyć na pomoc. Jamie wciąż patrzył na niego pytająco. Lepiej mieć to za sobą. Odetchnął głęboko, zamknął oczy i powierzył duszę Bogu. Poznałem cieleśnie twoją żonę - wyrzucił z siebie. Oczekiwał, że po tych słowach zginie mniej więcej natychmiast, ale wszystko trwało nadal. Ptaki nadal śpiewały w drzewach, a poza szumem płynącej wody słyszał jedynie konie, które gryzły i przeżuwały trawę. Otworzył jedno oko i zobaczył, że Jamie Fraser stoi przed nim i przygląda mu się uważnie, przechyliwszy nieco głowę. Naprawdę? - powiedział Jamie z ciekawością. - Dlaczego? - 468 102. Kość z kości Ja, hmmm... przepraszam na chwilę... - Wycofałam się powoli do drzwi mego pokoju, chwyciłam klamkę, wpadłam do środka i zamknęłam za sobą drzwi, pozwalając Williemu, by doszedł do siebie w prywatności. I nie tylko Williemu. Oparłam się mocno o drzwi, jakby ścigały mnie wilkołaki. Krew tętniła mi w uszach. Jezus Maria - szepnęłam. Coś w rodzaju gejzeru wybuchło mi w środku i rozprysnęło się w głowie deszczem diamentów i słonecznych promieni. Miałam niejasną świadomość, że na dworze pada, a po szybach spływa brudnoszara woda, ale nie miało to żadnego znaczenia wobec wypełniających mnie bąbelków.

Przez kilka minut stałam nieruchomo, z zamkniętymi oczyma, nie myśląc o niczym, mrucząc tylko bezdźwięcznie: „Dzięki Ci, Boże". Z tego transu wyrwało mnie słabe pukanie do drzwi. Otwarłam je; na podeście stał William. Koszula wciąż mu zwisała w miejscu, gdzie ją rozdarł, widziałam więc, jak w zagłębieniu szyi bije mu puls. Ukłonił mi się niezdarnie, na próżno usiłując się uśmiechnąć. Zrezygnował. Nie wiem, jak się do pani zwracać - powiedział. - W obecnych... okolicznościach. Och? - Trochę mnie zbił z tropu. - No... myślę... a w każdym razie mam nadzieję, że stosunki między tobą a mną się nie zmieniły. - Zdałam sobie sprawę, a myśl ta nagle przygasiła moją euforię, że może do tego dojść. Poczułam ból - bardzo go lubiłam dla niego samego, a nie tylko ze względu na jego ojca - czy też raczej ojców. - Czy byłbyś skłonny wciąż mówić do mnie „mamo Claire"? Tylko dopóki nie wymyślimy czegoś bardziej... odpowiedniego - dodałam pośpiesznie, widząc w jego oczach niechęć. - Ostatecznie chyba nadal jestem twoją macochą. Niezależnie od... no... sytuacji. Myślał o tym przez chwilę, a w końcu skinął głową. Czy mogę wejść? Chciałbym z mamą porozmawiać. Tak, rozumiem, że chcesz. Gdybym nie znała obu jego ojców, byłabym pełna podziwu dla jego umiejętności zapanowania nad wściekłością i zmieszaniem, które tak wyraźnie okazał przed kwadransem. Jamie robił to instynktownie, John opanował - 469 tę sztukę przez długie lata doświadczeń - ale obaj mieli żelazną siłę woli. Niezależnie więc, czy siła woli Williama była wrodzona, czy też nabył jej na przykładzie, niewątpliwie ją posiadał. Może poślę po coś? - spytałam. - Trochę brandy? Jest dobra na szok. Potrząsnął głową. Nie chciał usiąść - chyba nie byłby w stanie - ale oparł się o ścianę. Zapewne mama wiedziała? Trudno nie zauważyć podobieństwa, jak sądzę. Tak, jest dość uderzające - przytaknęłam ostrożnie. - Tak, wiedziałam. Parę lat temu mój mąż opowiedział mi o... - szukałam delikatnego określenia - o okolicznościach twoich narodzin. I jakżeż ja mam przedstawić mu te okoliczności? Nie umknęło mi bynajmniej, że trzeba będzie udzielić kilku niewygodnych wyjaśnień - ale pochłonięta nagłym pojawieniem się Jamiego, jego ucieczką i moją późniejszą euforią nie uświadomiłam sobie jakoś, że to mnie przypadnie ta rola. Widziałam w jego pokoju małą kapliczkę, podwójny portret jćgo obu matek - obu tak boleśnie młodych. Jeśli wiek ma się na coś przydać, to chyba powinien dać mi dość mądrości, by sobie z tym poradzić? Jak mogłam mu powiedzieć, że jest owocem szantażu impulsywnej, samolubnej dziewczyny? Jak mogłam mu powiedzieć, że był przyczyną śmierci obojga swoich prawdziwych rodziców? A jeśli ktokolwiek ma mu powiedzieć, czym jego narodziny były dla Jamiego, to musi to zrobić sam Jamie. Twoja matka... - zaczęłam i zawahałam się. Wiedziałam, że Jamie wziąłby całą winę na siebie, by nie plamić pamięci Genevy w oczach jej syna, ale ja nie zamierzałam na to iść. Była impulsywna - wtrącił William, patrząc na mnie uważnie. - Wszyscy mówią, że nierozważna. Czy... właściwie chciałbym wiedzieć tylko, czy to był gwałt? Boże, nie! - zaprotestowałam przerażona i zobaczyłam, jak zaciśnięte pięści rozluźniają się lekko. To dobrze - powiedział i wypuścił wstrzymywany oddech. - Jest mama pewna, że mamie nie kłamał?

Jestem pewna. - On i jego ojciec potrafili być może ukrywać uczucia, ja niewątpliwie nie potrafiłam; choć nie zarobiłabym na życie grą w karty, przejrzysta twarz czasami się przydawała. Pozwoliłam mu zobaczyć, że mówię prawdę. - 470 Czy mama myśli... czy mówił... - Przerwał i przełknął z trudem. - Czy oni się kochali, jak mama myśli? Pewnie na tyle, na ile mogli - powiedziałam cicho. - Nie mieli dużo czasu, tylko jedną noc. - Bolał mnie jego ból; chciałabym go objąć i pocieszyć, ale był mężczyzną, młodym mężczyzną, zapamiętałym w cierpieniu. Poradzi sobie z nim najlepiej, jak zdoła, sądziłam jednak, że miną lata, zanim nauczy się nim dzielić - jeśli w ogóle się kiedyś nauczy. Tak, rozumiem. - Zacisnął wargi, jakby zamierzał coś więcej powiedzieć, ale zmienił zdanie. - Rozumiem. - Jego ton wskazywał wyraźnie, że nie rozumiał, ale nie mogąc jeszcze się pozbierać, nie wiedział, o co pytać ani co zrobić z informacjami, które już posiadał. Urodziłem się niemal dokładnie dziewięć miesięcy po ślubie moich rodziców powiedział, patrząc na mnie twardo. - Czy oszukiwali mego ojca, czy też moja matka przed ślubem stała się dziwką swego stajennego? To ostre słowa... Nie - przerwał. - Jak to było? Twój oj... Jamie. Nigdy by nie uwiódł żony innego mężczyzny. - Pomijając Franka pomyślałam w popłochu. Ale oczywiście początkowo tego nie wiedział... Mój ojciec - rzucił nagle. - Papa. Lord John, znaczy się. Wiedział... wie? Tak. - Znów cienki lód. Nie sądziłam, by przyszło mu do głowy, że lord John ożenił się z Isobel głównie ze względu na niego - i Jamiego - ale nie chciałam, by w ogóle zaczął się zastanawiać nad motywami lorda Johna. -Oni wszyscy - powiedziałam zdecydowanie - cała czwórka chciała tego, co dla ciebie najlepsze. Co dla mnie najlepsze - powtórzył ponuro. - No tak. - Kostki palców znów mu zbielały od zaciskania pięści, a spod powiek rzucił mi spojrzenie, które aż nazbyt dobrze znałam: Frasera, który zaraz eksploduje. Wiedziałam doskonale, że nie ma sposobu, by powstrzymać tę detonację, ale i tak spróbowałam. Williamie - powiedziałam, wyciągając do niego rękę - wierz mi... Wierzę - powiedział. - Nie chcę słyszeć nic więcej. Niech to diabli! -I okręcając się na pięcie, ciosem pięści przebił boazerię, od czego zadrżał cały pokój, wyszarpnął rękę z dziury i wypadł na schody. Słyszałam trzaski i chrzęsty, gdy kopnął kilka słupków balustrady na podeście, a potem oderwał kawał poręczy przy schodach; dobiegłam do drzwi akurat w porę, by ujrzeć, jak bierze zamach i kawałkiem drewna uderza w wiszący nad scho- 471 dami kryształowy żyrandol, który rozpada się w wybuchu tłukącego się szkła. Przez chwilę chwiał się na brzegu pozbawionego poręczy podestu -obawiałam się, że spadnie albo się rzuci w dół, ale zatoczył się w tył i cisnął poręczą jak oszczepem w resztkę żyrandola, głośno łapiąc oddech w jęku czy w szlochu. Potem rzucił się w dół po schodach, od czasu do czasu waląc zranioną już pięścią w boazerię i zostawiając krwawe smugi. Uderzył ramieniem w drzwi frontowe, odbił się od nich, szarpnął klamką i wypadł na dwór jak lokomotywa. Stałam jak skamieniała na podeście pośród chaosu i zniszczenia, trzymając się brzegu zdewastowanej balustrady. Na ścianach i suficie tańczyły drobne tęcze, jak wielobarwne ważki unoszące się z zaścielających podłogę odłamków kryształów. Coś się poruszyło; na podłogę holu na dole padł cień. Przez otwarte drzwi weszła drobna, ciemna postać. Odrzuciwszy kaptur peleryny, Jenny Fraser Murray rozejrzała się po obrazie zniszczenia, a potem podniosła wzrok na mnie. Jej twarz była bladym owalem, rozjaśnionym wewnętrznym śmiechem.

- Jaki ojciec, taki syn - powiedziała. - Niech nas Bóg ma w swojej opiece. 103. Godzina wilka Armia brytyjska opuszczała Filadelfię. Rzeka Delaware zapchana była okrętami, a od końca State Street do Cooper's Point nieustannie kursowały promy. Z miasta wyjeżdżało również trzy tysiące lojalistów, obawiając się pozostać bez opieki wojska. Generał Clinton obiecał im przewóz, choć ich bagaż -spiętrzony na nabrzeżu, wciśnięty na promy - tworzył straszny bałagan i zajmował dużo miejsca na pokładzie statków, łan i Rachel siedzieli na nabrzeżu rzeki poniżej Filadelfii, w cieniu rozłożystej sykomory, i przyglądali się demontażowi baterii artylerii. Artylerzyści pracowali w samych koszulach, bo zdjęli niebieskie kurtki i odłożyli na trawie. Usuwali broniące dotychczas miasta działa i przygotowywali je do transportu. Nie śpieszyli się i nie zwracali uwagi na gapiów; nie miało to już żadnego znaczenia. - 472 Czy wiesz, dokąd się udają? - spytała Rachel. Wiem. Fergus powiedział, że na północ, by wzmocnić Nowy Jork. Widziałeś się z nim? - Zwróciła ku niemu głowę, zainteresowana, i cienie liści zamigotały na jej twarzy. Tak, wrócił wczoraj wieczorem do domu. Teraz będzie bezpieczny, skoro nie ma już wojska i tory sów. Bezpieczny? - powiedziała sceptycznie. - Chcesz powiedzieć, że o tyle, o ile ktokolwiek może być bezpieczny w obecnych czasach. - Z powodu upału zdjęła czepek i odgarnęła z policzków ciemne, wilgotne włosy. Uśmiechnął się, ale nic nie powiedział. Tak samo dobrze jak on wiedziała, jaką iluzją bywa bezpieczeństwo. Fergus mówi, że Brytyjczycy chcą przeciąć kolonie na pół - powiedział. - Oddzielić północ od południa i osobno się z nimi rozprawić. Naprawdę? A skąd on to wie? - spytała zdziwiona. Od brytyjskiego oficera nazwiskiem Randall-Isaacs, który z nim rozmawiał. To znaczy, że jest szpiegiem? Dla której strony? - Zacisnęła lekko wargi. Nie był pewien, gdzie w filozofii kwakrów leży szpiegostwo, ale nie zamierzał teraz o to pytać. Filozofia kwakrów to drażliwy temat. Nie chciałbym zgadywać. Podaje się za amerykańskiego agenta, ale kto to wie. W czasie wojny nikomu nie można ufać. Na te słowa obróciła się ku niemu, opierając o pień sykomory. Nie można? Ufam tobie - powiedział. -1 twojemu bratu. I swojemu psu - powiedziała, spoglądając ku Rollowi, który wił się na plecach z nogami w powietrzu, usiłując podrapać się w kark. - A także swemu wujowi i ciotce, Fergusowi i jego żonie. Wydaje mi się, że to całkiem sporo przyjaciół. - Pochyliła się ku niemu z zaniepokojonym wyrazem twarzy. -Czy ręka cię boli? Och, nie jest tak źle - uśmiechnął się, wzruszając zdrowym ramieniem. Ręka go bolała, ale temblak pomagał. Cios topora niemal odciął mu lewe ramię - przeciął ciało i roztrzaskał kość. Ciotka powiedziała, że miał szczęście, iż ścięgna nie zostały uszkodzone. Ciało jest plastyczne, powiedziała. Mięśnie się zagoją, kość się zrośnie. Ramię Rolla ładnie się wygoiło; po ranie od kuli nie została żadna sztywność, a choć pysk zaczął mu już siwieć, przeciskał się przez zarośla zręcznie jak węgorz, pracowicie coś wywąchując. - 473 Rachel westchnęła i spojrzała wprost na niego spod ciemnych, prostych brwi.

łan, myślisz o czymś bolesnym, i wolałabym, żebyś mi powiedział, co to takiego. Czy coś się stało? Wiele rzeczy się zdarzyło, zdarza się wokół nich, będzie się zdarzało. Jak może jej powiedzieć...? A jednak nie mógł nie mówić. Świat wywraca się do góry nogami - wyrzucił z siebie. - A tylko ty jesteś stała. Jesteś jedyną rzeczą, która mnie trzyma przy ziemi. Jej spojrzenie zmiękło. Naprawdę? Bardzo dobrze wiesz, że naprawdę - burknął. Odwrócił wzrok. Serce mu waliło; za późno, myślał z mieszaniną uniesienia i przerażenia. Zaczął mówić; nie może teraz przestać, wszystko jedno, co z tego wyniknie. -Wiesz, czym jestem - powiedział niezręcznie, ale z determinacją. - Stałbym się dla ciebie kwakrem, Rachel, ale wiem, że w głębi serca bym nim nie był; chyba nigdy nie mógłbym się nim stać. I myślę, że nie chciałabyś, bym mówił słowa, które nie byłyby prawdą, albo udawał, że jestem kimś, kim nie jestem. Nie - potwierdziła cicho. - Nie chciałabym tego. Otworzył usta, ale nie potrafił znaleźć więcej słów. Przełknął, czekając; miał sucho w ustach. Ona też przełknęła; widział lekki ruch jej gardła, miękkiego i brązowego. Słońce znów zaczęło przyciemniać jej skórę - orzechowa dziewczyna dojrzewająca po bladym, zimowym kwitnieniu. Artylerzyści załadowali ostatnie działo na wóz, zaprzęgli do wozów parę wołów i ruszyli drogą do promu, śmiejąc się i hałaśliwie rozmawiając. Po ich odejściu zapanowała cisza. Docierały do nich różne odgłosy - szum rzeki, szelest liści sykomory, a skądś z daleka okrzyki i huk maszerującego wojska -ale między nimi panowała cisza. Przegrałem, myślał, bo ona wciąż siedziała z pochyloną w zadumie głową. Może się modli? A może tylko myśli, jak mnie odesłać? Cokolwiek to było, uniosła głowę i wstała, odchodząc od drzewa. Wskazała Rolla, który czaił się teraz, nieruchomy, tylko żółte oczy śledziły każdy ruch tłustego drozda pożywiającego się w trawie. Ten pies to wilk, prawda? No... głównie. Błysk orzechowych oczu powiedział mu, żeby nie bawił się w słówka. A jednak jest twoim najlepszym kompanem, stworzeniem rzadkiej odwagi i głębokich uczuć, i ogólnie szlachetną istotą? - 474 Och tak - powiedział z przekonaniem. - Tak jest. Spojrzała na niego spokojnie. Ty też jesteś wilkiem, a ja to wiem. Ale jesteś moim wilkiem, i lepiej, żebyś ty też to wiedział. Gdy zaczęła mówić, zapłonął, nagle i gwałtownie jak zapalona zapałka. Wyciągnął do niej rękę, dłonią do góry, wciąż ostrożnie, by także i ona nie buchnęła płomieniem. To, co ci przedtem powiedziałem... że wiem, że mnie kochasz... Dała krok naprzód i przycisnęła dłoń do jego dłoni, splatając mocno chłodne, drobne palce z jego palcami. Teraz ja ci mówię, że cię kocham. A jeśli będziesz nocą polować, potem wrócisz do domu. Pod sykomorą pies ziewnął i oparł pysk na łapach. I zasnę u twoich stóp - szepnął łan i przygarnął ją zdrową ręką. Oboje płonęli jasnym płomieniem. NOTy OD AUTORKI

Brygadier Simon Fraser Każdy, kto czytał moje książki, zapewne już zdaje sobie sprawę, że po osiemnastym wieku plątało się całe mnóstwo Simonów Fraserów. Brygadier, który dzielnie walczył i zginął pod Saratogą, nie pochodzi z Fraserów z Lo-vat, tylko z Fraserów z Balnain, nie jest zatem bezpośrednim potomkiem Starego Lisa, choć niewątpliwie jest spokrewniony z tą gałęzią rodziny. Miał chwalebną karierę wojskową, między innymi uczestniczył w sławnym zajęciu Quebecu z Jamesem Wolfe'em w 1759 roku. Przyczyną, dla której szczególnie wspominam tu o brygadierze, jest interesująca sprawa jego grobu. Większość raportów spod Saratogi, w których wspomina się Simona Frasera z Balnain, mówi, że został pochowany wieczorem w dniu, w którym umarł, na terenie Wielkiej Reduty (nie Reduty Breymanna, którą Jamie atakował z Benedictem Arnoldem, ale większej, dalej na polu), na jego własną prośbę. W niektórych relacjach dodano szczegóły - takie jak obecność rangersów Balcarresa albo fakt, że Amerykanie - gdy zdali sobie sprawę, co się dzieje wystrzelili z armaty dla uhonorowania Frasera; inne sprawozdania uznają te romantyczne szczegóły za apokryficzne i podają, że w pogrzebie uczestniczyli wyłącznie najbliżsi członkowie jego sztabu. Nie zawsze można osobiście udać się na miejsce, o którym się pisze, nie zawsze też istnieje taka konieczność. Zawsze jednak lepiej to zrobić; Sara-toga zaś jest łatwo dostępna, a tamtejsze pole bitwy zostało dobrze zachowane i zabezpieczone. Spacerowałam po tym polu trzykrotnie na przestrzeni kilku lat, od kiedy pierwszy raz postanowiłam wykorzystać tę bitwę jako punkt kulminacyjny książki, choć akurat nie tej, którą wówczas pisa- 477 -

łam. Raz się zdarzyło, że byłam tam sama, nie widać było innych turystów, wdałam się więc w rozmowę z jednym z pracowników parku (w kostiumie z epoki, stojącym przy odbudowanej farmie Bemis). Odpowiedziawszy cierpliwie na wiele wścibskich pytań (jednym z nich było „Czy nosi pan bieliznę?", a odpowiedź brzmiała „Nie". „Długie poły koszuli" - wyjaśnił, gdy spytałam, jak uniknąć obtarcia, gdy się wkłada spodnie z samodziału na gołe ciało), pozwolił mi obejrzeć swój muszkiet (Brown Bess) i wyjaśnił, jak się go ładuje i jak się z niego strzela. Potem wdaliśmy się w rozmowę o bitwie i uczestniczących w niej osobach - bo wtedy już całkiem sporo 0 niej wiedziałam. Grób generała Frasera był wówczas zaznaczony na mapie Parku Narodowego, ale nie w Wielkiej Reducie, tylko koło rzeki. Zeszłam tam wcześniej, ale nie znalazłam żadnego oznakowanego miejsca. Spytałam zatem, gdzie jest i dlaczego nie ma go w Wielkiej Reducie. Usłyszałam, że służba parków narodowych w pewnym momencie - nie wiem kiedy, ale dość niedawno -prowadziła badania archeologiczne w Wielkiej Reducie, w tym także w miejscu domniemanego pochówku. Ku zdziwieniu wszystkich okazało się, że generał Fraser nie został tam pochowany - ani zresztą nikt inny. Ślady świadczyły, że niegdyś rzeczywiście wykopano tam grób, znaleziono nawet guzik od munduru, ale żadnych śladów ciała (a choć samo ciało już dawno by uległo rozkładowi, jakieś ślady by przecież pozostały). Według pewnej relacji (powiedział mi pracownik) grób generała Frasera przeniesiono na miejsce bliżej rzeki - stąd oznaczenie na mapie - nikt jednak nie wiedział, gdzie dokładnie ani czy w ogóle generała tam złożono, i dlatego nie ustawiono żadnego kamienia nagrobnego. Cóż, powieściopisarze to ludzie bez sumienia. Ci z nas, którzy zajmują się historią, zazwyczaj z szacunkiem odnoszą się do faktów potwierdzonych przez źródła (choć zawsze trzeba pamiętać, że sam fakt, iż coś zapisano na papierze, nie musi oznaczać, że to prawda). Wystarczy nam jednak dać jakąś szczelinę, przez którą można się przecisnąć, jakieś pominięcie w zapisie historycznym, jedną z tych tajemniczych luk, które występują nawet w

najlepiej udokumentowanym życiu... W sumie więc uznałam, że generała Frasera odesłano być może na wieczny odpoczynek do Szkocji. (Tak, w osiemnastym wieku - czasami wysyłano ciała tam i z powrotem. Ktoś wykopał biednego Toma Paine'a z jego grobu we Francji, zamierzając wysłać go do Ameryki, by można go tam pochować z honorami jako proroka rewolucji. Jego ciało zaginęło w transporcie 1 nigdy go nie odnaleziono. To odnośnie do ciekawych luk..). - 478 Tak się zdarzyło, że rok temu byłam w Szkocji i wędrując w okolicach Bal-nain w poszukiwaniu logicznego miejsca pochówku generała Frasera, wpadłam (dosłownie) na duży kamienny kopiec, pusty w środku, w Corrimony. Takie miejsca zawsze dają do myślenia, a gdy przeczytałam na ustawionym tam znaku, że w centralnej komorze niegdyś spoczywało ciało, ale najwyraźniej nastąpił rozkład i zniknęło w ziemi (istniały ślady kości pozostawionych w ziemi, znajduje się je nawet po tysiącu lat lub więcej), a do tego jeszcze w dziewiętnastym wieku włamano się do grobowca (co wyjaśnia, dlaczego nic się tam teraz nie zobaczy)... No właśnie. (Ludzie zawsze pytają pisarzy, skąd biorą pomysły. Zewsząd!). Prosty język kwdkrów* Religijne Towarzystwo Przyjaciół (kwakrzy) zostało założone około roku 1647 przez George'a Foxa. Ponieważ Towarzystwo wierzy w równość wszystkich ludzi przed Bogiem, jego członkowie nie używają oficjalnych form zwracania się do innych ani tytułów (takich jak pan/pani, generał, pułkownik itd.), posługując się jedynie „prostym językiem" czy „zwykłą mową" (plain speech), czyli do wszystkich zwracając się przez „ty". W dawnym angielskim istniały dwie formy drugiej osoby - thee i you; thee, bardziej potoczne i poufałe, było formą liczby pojedynczej, natomiast zaimek you (zarówno jako forma liczby mnogiej, jak i pojedynczej) był bardziej formalny, uroczysty**. W miarę rozwoju języka forma thee zanikła, zastąpiona przez bardziej oficjalne you, które równocześnie w liczbie pojedynczej przyjęło bardziej potoczny charakter. Kwakrzy natomiast posługiwali się formą thee aż do dwudziestego wieku. Charakterystyczne jest również poprzedzanie imienia bądź nazwiska osoby, do której albo o której się mówi, słowem „przyjaciel". -»--r* Tłumaczka dziękuje pani Magdalenie Jarczyk z Religijnego Towarzystwa Przyjaciół w Polsce za udzielone informacje. ** W polszczyźnie odpowiada mu raczej forma „wy", pełen szacunku sposób zwracania się do osób starszych, znany szczególnie na polskiej wsi. - 479 <. Saratoąa Książkę taką jak ta poprzedzają zawsze obszerne studia historyczne (często mnie zaskakują listy od ludzi, którzy piszą, że zwiedzili jakieś muzeum, widzieli jakieś osiemnastowieczne przedmioty i nagle odkrywają, że nie wymyśliłam sobie tego wszystkiego!). Choć nie ma tu miejsca, by podziękować albo choćby wymienić nawet ułamek źródeł, na których się opierałam, chciałabym jednak wspomnieć o jednej konkretnej książce. Z historycznego punktu widzenia ważne były dwie bitwy pod Saratogą, niezwykle dramatyczne i bardzo złożone, zarówno pod względem logistyki samych bitew, jak i ruchów wojsk oraz strategii politycznych, które do nich doprowadziły. Miałam szczęście, że na dość wczesnym etapie moich badań natrafiłam na książkę Richarda M. Ketchuma Sarałoga, która znakomicie odmalowuje bitwy, ich tło oraz cały zestaw barwnych postaci, które w nich uczestniczyły. Chciałam tylko polecić tę książkę tym spośród was, których głębiej interesują aspekty historyczne, te bowiem w powieści można jedynie lekko naszkicować. ' Loch Errochty i tygrysy tuneli

W latach pięćdziesiątych i sześćdziesiątych XX wieku w szkockich High-lands zrealizowano wielki projekt hydroenergetyczny. Praca licznych „tygrysów tuneli" - robotników, w tym wielu Irlandczyków i Polaków - polegała na przekopywaniu tuneli przez góry i budowie zapór, by stworzyć sztuczne jeziora. Loch Errochty jest jednym z takich sztucznych zbiorników wodnych. Tunel, który opisałam jako przynależny do tej zapory (wraz z miniaturową kolejką), jest taki, jakie zazwyczaj towarzyszą elektrowniom wodnym, nie wiem jednak, czy w Loch Errochty w ogóle takowy istnieje. Z drugiej strony w Pitlochry naprawdę istnieją zapora, hala turbin i sala, z której można oglądać ryby. Jak również wędkarze.