ekologia ABCD i opracowane wyklady

1. Częściowe, niepełne mieszanie wody w jeziorze to: a) amiksja b) meromiksja c) polimiksja d) holomiksja 2. Stopniowe zarastanie i wypłycanie jeziora to przykład: a) ekspansji populacji b) sukcesji pierwotnej c) sukcesji wtórnej d) autonomii biocenozy 3. Demograficzne problemy globalne rozwiązują organizacje: a) WHO, GEMS, UNICE, b) OECD, WHO, UNICE c) ONZ, WMOP, FAO d) OECD, UNEP, FAO 4. Abioseston to: a) fitoplankton + zooplankton b) zawiesina żywa c) neuston + plankton d) trypton + detritus 5. Zasoby nieodnawialne to: a) węgiel brunatny, prądy morskie, ropa naftowa b) sól kuchenna, wiatr, węgiel kamienny c) węgiel kamienny, prądy morskie, gaz ziemny d) węgiel kamienny, rudy ołowiu, sól kuchenna 6. Żyzność – zasobność zbiornika w substancje odżywcze to: a) saprobia b) oligotroficzność c) polisaproby d) trofia 7. Czerwona Księga – to spis: a) gatunków które wyginęły w XXw. b) zagrożonych wyginięciem gatunków roślin i zwierząt c) gatunków roślin, które są zjadane przez rzadkie zwierzęta d) terenów, na których występują ciekawe rośliny i zwierzęta 8. Efekt cieplarniany powodowany jest przez wzrost stężenia: a) CO, freonu, tlenu, metanu b) CO2, azotu, metanu, chloru c) CO2, freonu, metanu, azotu d) CO, freonu, metanu, azotu 9. Cyrkulacja wody w jeziorze głębokim odbywa się: a) wiosną i latem b) latem i jesienią c) wiosną i jesienią d) latem i zimą 10. Kolejne odcinki rzeki od punktu zrzutu ścieków to strefy: a) polisaprobowa, oligosaprobowa, alfa-mezosaprobowa, beta-saprobowa b) polisaprobowa, alfa-mezosaprobowa, beta-mezosaprobowa, oligosaprobowa

c) oligosaprobowa, polisaprobowa, alfa-mezosaprobowa, beta-mezosaprobowa d) oligosaprobowa, alfa-mezosaprobowa, beta-mezosaprobowa, polisaprobowa 11. Gdy jedna populacja hamuje rozwój drugiej populacji, to jest to: a) konkurencja b) amensalizm c) komensalizm d) każda odpowiedź błędna 12. Składnikiem kwaśnych deszczy są głównie: a) tlenki siarki, tlenki azotu, węgiel b) tlenek węgla, azot, tlenki siarki c) tlenki siarki, tlenki azotu, dwutlenek węgla d) amoniak, tlenki siarki, dwutlenek węgla 13. Polifagi to: a) organizmy zjadające jeden typ pokarmu b) organizmy zjadające pokarm pochodzenia roślinnego i zwierzęcego c) duże organizmy zdolne do fagocytozy d) każda odpowiedź błędna 14. Biocenoza naturalna to: a) biocenoza rzeki, sadu b) biocenoza puszczy, rzeki c) biocenoza stawu hodowlanego, jeziora d) biocenoza sadu, jeziora 15. Do redukcji własnych emisji dwutlenku węgla nie zgodziły się: a) USA b) Polska i Chiny c) kraje UE d) Europa 16. Pyły o działaniu toksycznym to: a) pyły drewna, bawełny, zawierające krzemionkę, b) bakterie, wirusy, grzyby c) pyły żelaza, wapienia, węgla d) pyły radioaktywne, azbestowe, zawierające metale ciężkie

17. Jest w zasadzie strefą czystej wody; procesy utleniania są zakończone lub dobiegają końca; występują ryby łososiowate. Jest to strefa: a) polisaprobowa b) α-mezosaprobowa c) oligosaprobowa d) β-mezosaprobowa 18. Ciśnienie atmosferyczne: a)wraz ze wzrostem wysokości rośnie b) rośnie ono 1 atmosferę na każde 10m głębokości c) maleje o 1 atmosferę na każde 10m głębokości d) każda odpowiedzi jest błędna 19. Rysunek A przedstawia:

a) populację wymierającą b) populację ustabilizowaną c) populację rozwijającą się d) populację dynamiczną 20. Które fakty są fałszywe? a) człowiek współczesny ok. 250 tys. lat temu b) tworzenie skorupy ziemskiej ok. 4,03 mld lat temu c) pierwsze formy życia prakomórkowego ok. 3,5 mld lat temu d) powstanie Ziemi ok. 4,55 mld lat temu 21. Smog typu londyńskiego to: a) utleniający, fotochemiczny b) zawiera CO, tlenki azotu, węglowodory c) azotowy, w miastach strefy klimatu umiarkowanego, suchego d) siarkowy, w miastach strefy klimatu umiarkowanego, wilgotnego 22. Jeżeli organizm jest stenotermiczny i euryhalinowy, oznacza to, że ma: a) wąski zakres tolerancji do temperatury, a szeroki do pokarmu, b) szeroki zakres tolerancji do temperatury, a wąski do zasolenia c) wąski zakres tolerancji do temperatury, a szeroki do zasolenia środowiska, d) szeroki zakres tolerancji do temperatury, a wąski do pokarmu. 23. Zasoby niewyczerpywalne to: a) wiatr, energia spadku wody, węgiel kamienny, gaz ziemny b) energia termojądrowa, energia spadku wody, ropa naftowa c) eneria słoneczna, wiatr, prądy morskie, energia geotermiczna d) wody mineralne, prądy morskie, energia słoneczna, wiatr 24. Termin "ekorozwój" pojawił się po raz pierwszy: a) w zapisie Traktatu z Maastricht o EU z 1993r. b) na Konferencji w Sztokholmie w 1971r. pod hasłem "Człowiek i biotop" c) na Konferencji ONZ w Sztokholmie w 1972r. pod hasłem: "Mamy tylko jedną Ziemię" d) na Konferencji Ekspertów Naukowych UNESCO w 1968r. 25. Sen letni u zwierząt to: a) hibernacja b) estywacja c) ektywacja d) ? 26. Rezerwatów biosfery MaB (Man and Biosphere) jest w Polsce: a) 18 b) 107 c) 0 d) każda odpowiedź błędna prawidłowa odpowiedź: W Polsce jest 10 takich rezerwatów i planuje się utworzenie kilku następnych: - Rezerwat Biosfery Białowieża - Rezerwat Babia Góra - Jezioro Łuknajno - Słowiński Rezerwat Biosfery - Rezerwat Biosfery Karpaty Wschodnie - Rezerwat Biosfery Karkonosze - Tatrzański Rezerwat Biosfery - Rezerwat Biosfery Puszcza Kampinoska - Rezerwat Biosfery Polesie Zachodnie

-Rezerwat Biosfery Bory Tucholskie 27. Obecnie na świecie żyje ile mld ludzi? a) ok. 6,8 b) ok. 8,2 c) ok. 7,6 d) ok. 5,6 28. Najbardziej dokładny skład powietrza atmosferycznego to: a) tlen 78%, azot 21%, argon 0,9%, para wodna 0,5%, CO2 0,3% b) tlen 21%, azot 78%, argon 0,9%, para wodna 0,5% (?), CO2 0,03% (!) c) tlen 21%, azot 78%, argon 0,1%, para wodna 0,5%, CO2 0,4% d) tlen 21%, azot 70%, argon 5,9%, para wodna 2,8%, CO2 0,3% prawidłowa odpowiedź: Azot cząsteczkowy (N2) 78,084% Tlen cząsteczkowy (O2) 20,948% Argon (Ar) 0,934% Dwutlenek węgla (CO2) 0,0333% Neon (Ne) 0,001818% Hel Metan Krypton Wodór cząsteczkowy Ksenon 29. Pierwszym zwierzęciem chronionym w Polsce był: a) łoś b) bóbr c) żubr d) orzeł 30. Konsumenci to: a) organizmy samożywne, głównie rośliny, część bakterii i grzyby, przystosowane do pobierania (konsumowania materii organicznej b) głównie zwierzęta, część bakterii i grzyby, przystosowane do pobierania (konsumowania) gotowej materii organicznej c) organizmy autotroficzne, zdolne do wyprodukowania materii organicznej w procesie fotosyntezy lub chemosyntezy d) organizmy cudzożywne, autotroficzne, przystosowane do pobierania (konsumowania) gotowej materii mineralnej 31. Wartości, w których organizm ma najlepsze warunki bytowania i najlepiej się w nich rozwija, określa się jako: a) dyskomfort życiowy b) tolerancja ekologiczna c) optimum życiowe d) punkt krytyczny 32. Konwencja o kontroli transgranicznego przemieszczania i usuwania odpadów niebezpiecznych dotyczy: a) jakiegokolwiek przemieszczania odpadów niebezpiecznych, pod warunkiem, zaangażowane są co najmniej cztery państwa b) nielegalnego importu i eksportu odpadów niebezpiecznych c) zapewnienia, by wytwarzanie odpadów niebezpiecznych i innych odpadów było ograniczone do minimum d) spalania i zakopywania odpadów niebezpiecznych 33. „Liście ziemniaka – stonka – bażant – człowiek” to przykład: a) łańcucha detrytusowego b) II poziomu troficznego c) producentów d) każda odpowiedź błędna prawidłowa odpowiedź: Łańcuch spasania 34. Konwencja Ramsarska dotyczy: a) ochrony nietoperzy b) gatunków zagrożonych wyginięciem c) obszarów wodno-błotnych d) zakwaszeniu i eutrofizacji jezior 35. Termin „ekologia” wprowadził: a) Elton b) Odum c) Goetel d) każda odpowiedź błędna prawidłowa odpowiedź: Ernst Haeckel

36. Pierwszym dokumentem o strategii ochrony środowiska był: a) raport Brundtland b) raport Sekretarza ONZ „Człowiek i jego środowisko” c) raport U’Thanta z 2000r. d) dokument Agenda 21 37. Czynniki abiotyczne to: a) struktura gleby, temperatura, światło, ciśnienie b) temperatura, skład chemiczny gleby, rośliny, woda c) woda, ciśnienie, bakterie, wiatr d) światło, ciśnienie, wiatr, zwierzęta 38. Cechą kryzysu współczesnej cywilizacji nie jest: a) Efekt cieplarniany i dziura ozonowa b) Ochrona środowiska naturalnego c) Erozja i destrukcja gleby d) Eutrofizacja wód śródlądowych 39. Protokół genewski, helsiński, sofijski z Aarchus dotyczy: a) Zanieczyszczenia wód podziemnych b) Ochrony fauny i flory c) Zanieczyszczenia powietrza d) Ochrony wędrownych gatunków zwierząt 40. Dyrektywa Ptasia i Dyrektywa Siedliskowa to przepisy: (niby jest od 1979, ale dot ochrony wszystkich gatunków ptaków na terenie UE) a) O ochronie wszystkich ptaków żyjących w UE b) O ochronie wszystkich ptaków żyjących na świecie c) Obowiązujące w UE od 1979r. do 1992r. d) Obowiązujące w Polsce od 2000r. 41. Które zdanie jest prawdziwe: a) Czynnikiem ograniczającym wzrost organizmu nie jest niedobór wody b) Organizmy o wąskim zakresie tolerancji w stosunku do wszystkich czynników są najszerzej rozpowszechnione c) Organizmy muszą mieć wąski zakres tolerancji w stosunku do jednego czynnika, szeroki do drugiego d) Organizmy o szerokim zakresie tolerancji w stosunku do wszystkich czynników są najszerzej rozpowszechnione 42. Redukcja emisji gazów cieplarnianych; poprawa efektywności energetycznej oraz badania, wspieranie, rozwój oraz zwiększanie wykorzystania nowych i odnawialnych źródeł energii - to założenia: a) Deklaracji z Caracas b) Protokołu z Kioto c) Konferencji z Sofii d) Szczytu klimatycznego z Johannesburga 43. Średnia długość życia w Polsce wynosi obecnie: (76,75 roku-2011) a) 80 lat b) 75 lat c) 71,5 lat d) 77 lat 44. Które zdanie jest prawdziwe: a) Stenobionty charakteryzują się szerokim zakresem tolerancji i mogą żyć w środowisku o dużych wahaniach czynników zewnętrznych b) Eurybionty są bardziej wyspecjalizowane niż stenobionty c) Stenobionty cechują się dużą tolerancją do czynników środowiska d) Eurybionty charakteryzują się szerokim zakresem tolerancji i mogą żyć w środowisku o dużych wahaniach czynników zewnętrznych 45. Kompleksowa ochrona środowiska morskiego obszaru Morza Bałtyckiego zapisana jest w: a) Konwencji Helsińskiej – HELCOM b) Konwencji Bońskiej c) Konwencji Genewskiej d) Konwencji ASCOBANS

46. Organizmy rozkładające martwą materię organiczną to: a) Fitofagi b) Reducenci c) Zoofagi d) Bakterie 47. Kserofity to: a) Rośliny wilgociolubne b) Rośliny kwasolubne c) Rośliny światłolubne d) Każda odpowiedź jest błędna 48. Troposfera to warstwa atmosfery: a) Do ok. 7-18km b) Do ok. 40km c) Do ok. 50km d) Każda odpowiedź jest błędna 49. Stagnacja wody w jeziorze głębokim odbywa się: a) Latem i zimą b) Latem i jesienią c) Wiosną i latem d) Wiosną i jesienią 50. Populacja to: a) grupa osobników, zamieszkujących wspólny obszar i mogących kopulować b) grupa osobników różnych gatunków zamieszkujących wspólny obszar i mogących się krzyżować c) grupa osobników żyjąca na danym kontynencie d) każda odpowiedź błędna 51. Warstwa ozonowa znajduje się w odległości od Ziemi: a) od 10-30 km b) od 15-50 km c) od 50-80 km d) wyżej niż 80 km 52. Nauka zajmująca się problemami ochrony przyrody i jej zasobów to: (sozologia) a) autekologia b) synekologia c) ekologia behawioralna d) każda odpowiedź błędna 53. Prawidłowy układ wody podczas stagnacji w jeziorze o głębokości 33m to: a) metalimnion (0-6m), hypolimnion (od 7-14m), epilimnion (od 15 do 33m) b) epilimnion (0-6m), metalimnion (od 7-10m), hypolimnion (od 11 do 33m) c) epilimnion (0-6m), metalimnion (od 7-14m), hypolimnion (od 15 do 33m) d) metalimnion (0-7m), epilimnion (od 8-14m), hypolimnion (od 15 do 33m) 54. Wielogatunkowy zespół organizmów wzajemnie powiązanych różnymi zależnościami biologicznymi i żyjących w określonym środowisku to: a) biotop b) populacja c) ekosystem d) biocenoza 55. „Na obecnym poziomie cywilizacyjnym możliwy jest rozwój zrównoważony, to jest taki rozwój, w którym potrzeby obecnego pokolenia mogą być zaspokojone bez umniejszania szans przyszłych pokoleń na ich zaspokojenie”. Zapis taki znalazł w:

a) Konstytucji RP b) Konferencji ONZ z 1987 r. pod hasłem „Mamy tylko jedną Ziemię” c) Raporcie U’Thanta z 1969 r. d) Raporcie Światowej Komisji Środowiska z 1987 r. „Nasza Wspólna Przyszłość” 56. Zakwit wody w jeziorze zwalczamy przez: a) natlenienie epilimnionu, mikrosita, miedziowanie wody b) siarczanowanie wody, ekofloksy, zaciemnianie zbiornika c) dodanie CuSO4, zaciemnienie zbiornika, odtlenienie epilimnionu d) każda odpowiedź błędna 57. Duża ilość składników odżywczych posiadają jeziora: a) oligotroficzne b) eutroficzne c) alkalitroficzne d) mezotroficzne 58. Tundra, sawanna lub step to przykład: a) ekosystemu b) biocenozy c) biomu d) fitocenozy 59. Zasada zrównoważonego rozwoju znalazła swoje odzwierciedlenie w Polsce w: a) Prawie Ochrony Zasobów z 2001 r. b) Uchwale Sejmu RP z 2000r . c) Ustawie o ochronie i kształtowaniu środowiska (1997 r.) d) wszystkie odpowiedzi prawidłowe 60. Emitowane przez Słońce promieniowanie elektromagnetyczne ma bardzo szeroki zakres (od 10 Promieniowanie widzialne, wykorzystywane przez organizmy to: (380-780nm) a) od ok. 0,2 do ok. 0,8 μm b) od ok. 0,4 do ok. 0,7 μm c) od ok. 0,4 do ok. 0,7 nm d) od ok. 0,4 do ok. 1,9 μm

-11

9

do 10 μm).

61. Producenci to: a) rolnicy b) organizmy cudzożywne, zdolne do wyprodukowanie materii organicznej w procesie fotosyntezy lub chemosyntezy c) organizmy samożywne, autotroficzne, zdolne do wyprodukowanie materii organicznej w procesie fotosyntezy lub chemosyntezy d) organizmy autotroficzne, zdolne do wyprodukowanie materii organicznej w procesie fotosyntezy lub chemosyntezy 62. Nieodzowna, ścisła współzależność dwu różnych gatunków czerpiących obopólną korzyść, czy przy czym jeden gatunek nie jest zdolny do życia bez drugiego, to: a) drapieżnictwo b) mutualizm c) protokooperacja d) komensalizm 63. Poniższy rysunek przedstawia

a) gatunek rzadki, ale liczny b) gatunek częsty, ale nieliczny

c) rozmieszczenie równomierne d) gatunek częsty i liczny 64. Ekosystem to: a) populacja + biotop b) biocenoza + populacja c) biotop + biocenoza d) biotop + siedlisko 65. W Polsce na listę światowego dziedzictwa kulturowego i przyrodniczego UNESCO wpisano m.in.: a) Stare Miasto w Warszawie i Wigierski Park Narodowy b) Halę Stulecia we Wrocławiu i Wielkopolski Park Narodowy c) Białowieski Park Narodowy i Kalwarię Zebrzydowską d) Kopalnię Soli w Wieliczce i Kościoły Spokoju w Jaworznie i Świdnicy 66. W roku 1972 raport „Granice wzrostu”, w którym opisano prognozy dla ludzkości całego świata został wydany przez: a) Agendę 21 b) raport Klubu Rzymskiego c) raport Brundtland d) Deklarację z Caracas 67. Najwłaściwsza definicja gatunku to: a) grupa organizmów o podobnych cechach fizjologicznych mogących się ze sobą krzyżować oraz wydawać na świat potomstwo b) grupa organizmów o podobnych cechach zarówno morfologicznych jak i anatomicznych, mogących się ze sobą krzyżować oraz wydawać na świat płodne potomstwo c) grupa organizmów mogących się ze sobą krzyżować oraz wydawać na świat płodne potomstwo d) grupa organizmów powiązanych zależnościami pokarmowymi 68. Tlen rozpuszczony w wodzie pochodzi z: a) dyfuzji, fotosyntezy, CO2 b) H2O, dyfuzji, CO3 c) dyfuzji, fotosyntezy, H2O d) H2O, CO2, fotosyntezy 69. Prawo minimum – Liebiga, mówi że: a) możliwość rozwoju i wzrostu organizmu określa ten czynnik którego jest najmniej w stosunku do zapotrzebowania b) możliwości bytowania organizmu określają minima i maksima czynników c) możliwość rozwoju i wzrostu organizmu określa ten czynnik, którego jest najwięcej w stosunku do zapotrzebowania d) tolerancja w stosunku do jednego czynnika zwiększa się w zależności od sumy czynników działających w tym samym czasie 70. Biosfera obejmuje: a) litosferę, termosferę, hydrobiologię b) troposferę, atmosferę, hydrosferę, glebę c) troposferę, hydrosferę, litosferę d) każda odpowiedź błędna

1. Podstawowe pojęcia: Ekologia – nauka o istnieniu organizmów żywych w powiązaniu z ich środowiskiem bytowania Ekosystem - układ obejmujący wszystkie organizmy żywe oraz wszelkie inne składniki w nim obecne, które znajdują się we wzajemnej funkcjonalnej zależności lub w jaki sposób na siebie oddziaływają. Biosfera – sfera zamieszkała przez organizmy żywe (troposfera, litosfera, hydrosfera)

Czynniki biotyczne – czynniki środowiska regulujące rozmieszczenie i liczebność populacji roślin i zwierząt, powstające w wyniku oddziaływania innych organizmów na drugie Czynniki abiotyczne- czynniki środowiska nieożywionego np. promienie słoneczne, atmosfera i jej skład, powierzchnia litosfery z jej rzeźbą i składnikami gleby jak i poszczególnych biomas Czynniki antropogeniczne - czynniki związane z każdą formą pośredniego lub bezpośredniego wpływu człowieka na środowisko i bytujące w nim rośliny i zwierzęta 2. Podstawowe akty prawne Ustawa- akt prawny o charakterze ogólnym i powszechnie obowiązującym, uchwalony przez parlament Rozporządzenie – akt rzędu niższego niż ustawa wydawany przez: prezydenta, Radę Ministrów, premiera lub ministrów z upoważnienia zawartego w ustawie w celu jej wykonania 3. Akty prawne UE Dyrektywa – jeden z podstawowych aktów prawnych za pomocą którego Rada Uni Europejskiej i Komisja Europejska może wymagać od poszczególnych państw członkowskich przyjęcia nowych aktów prawnych lub modyfikację istniejących. Rozporządzenie – instrument prawny wydany przez Radę Unii Europejskiej lub Komisję Europejską – ma charakter ogólny i jest wiążący dla wszystkich państw członkowskich i stosuje się je bezpośrednio Decyzja – akt prawny wydany przez wspólnotę odnoszącą się bezpośrednio do konkretnej jednostki np. firmy w Unii. Wiąże ją prawnie, co oznacza iż adresat musi wykonać otrzymaną decyzję 4. Prawo ochrony środowiska – ważniejsze działy -ochrona powietrza -ochrona wód -ochrona powierzchni ziemii -ochrona przed hałasem -ochrona przed polami elekromagnetycznym 5. Organy administracji do spraw ochrony środowiska - wójt, burmistrz, prezydent – szczebel gminy - starosta - szczebel powiatowy - wojewoda – szczebel wojewódzki - minister ds. środowiska – szczebel państwowy 6. Zasady zrównoważonego rozwoju - solidarności – wszystkich ludzi w czasie i przestrzeni - ostrożności – decyzje podejmowane dziś mają skutki w przyszłości - współuczestnictwa – zapewnienie równowagi między celami ekonomicznymi, ekologicznymi i społecznymi - elastyczności – możliwość wprowadzenia zmian - realności – możliwość realizacji założonych celów 7. Reguły zrównoważonego rozwoju -Stopa wykorzystania surowców odnawialnych nie powinna przekroczyć stopnia ich regeneracji -Stopień wykorzystania surowców nieodnawialnych nie powinien przewyższać stopnia odbudowy surowców odnawialnych -Stopień emisji szkodliwych substancji nie powinien przewyższać stopnia naturalnej możliwości ich absorpcji 8. Kategorie zasobów środowiska -Zasoby nieodnawialne (kopaliny, surowce mineralne, powietrze wyższych warstw atmosfery) -Zasoby częściowo odnawialne (powietrze właściwej biosfery, wody ekosystemów lądowych) -Zasoby odnawialne (fauna i flora) 9. Budowa atmosfery ziemii a. Troposfera (18km nad równikiem , 6km nad biegunami)

b. Tropopauza (20km nad równikiem, 10km nad biegunami) (-60°C) c. Startosfera (do ok. 45-50km)(20-24km warstwa ozonowa) d. Stratopauza (do ok. 50-55km) (0°C) e. Mezosfera (do ok. 80km) ↓(-100°C) f. Mezopauza (do ok. 80-87km) (stała ok. -100°C) g. Termosfera (do ok. 750km) (powyżej 500°C) h. Egzosfera (powyżej 750km)(prawie próżnia) 10. Przybliżony skład atmosfery ziemskiej Azot ok. 78% Tlen ok. 21% Argon ok. 1% Dwutlenek węgla ok. 0,036% Śladowe ilości neonu, helu, metanu i kryptonu 11. Co to jest efekt cieplarniany Zjawisko występujące w atmosferze polegające na tym, że odbite od powierzchni Ziemi promieniowanie w zakresie widocznym jest przepuszczane przez atmosferę, natomiast promieniowanie podczerwone zostaję w niej uwięzione powodując wzrost ogólnej temperatury na Ziemi. 12. Wielka piątka gazów cieplarnianych udział W atmosferze Dwutlenek węgla 50% 7 lat Metan 18% 10lat Freony 14% Kilkaset lat Ozon 12% 0,3lat Podtlenek azotu 6% 180lat 13. Jak powstają kwaśne deszcze Kwaśne deszcze powstają w czasie reakcji wody w atmosferze z gazami emitowanymi do atmosfery takimi jak dwutlenek siarki, tlenki azotu, siarkowodór. Efektem tych reakcji są odpowiednie kwasy, które zakwaszają wodę w atmosferze która opada na ziemię w postaci kwaśnego deszczu. 14. Przyczyny powstawania dziury ozonowej Przypuszcza się, że główną przyczyną powstawania dziury ozonowej są substancje przedostające się do atmosfery w wyniku gospodarczej działalności człowieka, zwłaszcza freony i halony, a także tlenki azotu (produkt m.in. spalania paliw w silnikach samolotów i rakiet). Substancje te w pewnych warunkach mogą powodować łańcuchowy rozpad cząsteczek ozonu. Problem pojawił się gdy zaczęto używać związku CCl2F2, zwanego freonem 12 oraz innych fluoropochodnych metanu i etanu (zwanych wspólnie freonami lub CFC) do produkcji aerozoli. Są one tanie w produkcji i nie sprawiają problemów z transportem i przechowywaniem. Związki te wykorzystywane były w konstrukcji systemów chłodniczych: *w sprężarkach lodówek; *w chłodnicach i urządzeniach klimatyzacyjnych; * do produkcji lakierów; *w przemyśle kosmetycznym; *w medycynie; *jako delikatne środki czyszczące w przemyśle komputerowym. 15. Co to jest dobson? Jednostka Dobsona (DU)- jednostka pomiaru warstwy ozonu w atmosferze Ziemi, w szczególności w stratosferze. Jednostka odpowiada warstwie ozonu o grubości 10 µm w standardowych warunkach ciśnienia i temperatury. Na przykład 300 DU ozonu na poziomie morza przy 0°C będzie warstwą o grubości 3 mm. Jedna jednostka Dobsona to 2.69×1016 cząsteczek ozonu na cm2 czyli 2.69×1020 na metr kwadratowy. Co oznacza 0.447 milimoli ozonu na metr kwadratowy.

16. Podział zanieczyszczeń powietrza i przyczyny ich powstawania. Do najpowszechniej stosowanych należą podziały zanieczyszczeń ze względu na: - rodzaj działalności będącej przyczyną emisji zanieczyszczeń, czyli zanieczyszczenia spowodowane działalnością samej przyrody( naturalne, biogenne, np. wybuchy wulkanów) bądź też związane z różnymi aspektami działalności człowieka ( sztuczne, antropogenne), - rodzaj emitera - emitery punktowe, liniowe, powierzchniowe oraz objętościowe; można również mówić o emiterach stacjonarnych oraz emiterach ruchomych, jak np. silniki pojazdów mechanicznych, statków, samolotów, - typ emisji zanieczyszczeń - emisja zorganizowana bądź też emisja niezorganizowana, - stan skupienia emitowanych zanieczyszczeń - pyły, aerozole oraz zanieczyszczenia gazowe, - pochodzenia zanieczyszczeń, jeśli chodzi o miejsce emisji ( zanieczyszczenia własne oraz zanieczyszczenia pochodzące z krajów sąsiednich), - sposób, w jaki dane zanieczyszczenie znalazło się w atmosferze - zanieczyszczenia pierwotne ( wyemitowane bezpośrednio do atmosfery z poszczególnych źródeł), zanieczyszczenia wtórne ( powstają w atmosferze na skutek reakcji między określonymi stałymi składnikami atmosfery; często omawiane są łącznie z tzw. efektami wtórnymi). 17. Naturalne i antropogeniczne źródła zanieczyszczenia powietrza Zanieczyszczenia naturalne pochodzą z pożarów lasów , wybuchów wulkanów, są to również drobinki soli z rozbryzgów wody morskiej , pył kosmiczny oraz roślinny jak i substancje pochodzące z naturalnych źródeł. Takie zanieczyszczenia pojawiły się w naszej atmosferze prawie od początku jej istnienia i nie wyrządziły one większych szkód w środowisku naturalnym. Zanieczyszczenia antropogeniczne czyli spowodowane przez działalność ludzi mają wiele źródeł pochodzenia. Są to między innymi dymy z kominów domów i fabryk, spaliny samochodowe, rolnictwo, spalanie węgla, ropy i gazów w elektrociepłowniach, górnictwa. Często te zanieczyszczenia sięgają wysokiego poziomu i są niebezpieczne. 18. Podstawowe procesy oczyszczania gazów odlotowych Absorpcja polega na pochłanianiu zanieczyszczeń gazowych przez ciecz (absorbent). Stosowana jest wówczas, gdy stężenie zanieczyszczeń wynosi kilka procent, a w przypadku gazów rozcieńczonych , gdy są one łatwo rozpuszczalne w absorbencie. Absorbentami są: woda, roztwory soli, kwasów, zasad , związki o właściwościach redoks. Proces absorpcji w roztworach jest połączony zwykle z reakcją chemiczną, wskutek czego zmniejsza się stężenie równowagowe ustalonego składnika nad cieczą. Adsorpcja polega na sorpcji zanieczyszczeń gazowych przez adsorbent (sorbent). Adsorpcja umożliwia oczyszczanie dużych strumieni gazów o małym stężeniu zanieczyszczeń do poziomu ppm. Ponadto tą metodą można jednocześnie usuwać z gazu wiele zanieczyszczeń, zwłaszcza substancje organiczne. Pojemność sorpcyjną adsorbentów ogranicza równowaga adsorpcyjna. Spalanie bezpośrednie (termiczne) lub katalityczne stosowane jest do usuwania z gazów odlotowych węglowodorów poprzez ich utlenianie do CO2 i H2O, bądź wskutek przemiany chemicznej zanieczyszczeń na substancje pożądane lub łatwe do wydzielenia. Kondensacja jest metodą usuwania z gazów odlotowych substancji o niskim ciśnieniu par, gdy nie jest wymagane bardzo dokładne oczyszczanie gazu, do stężeń kilku ppm. Konieczność wymrażania gazu w końcowym etapie oczyszczania tą metodą ogranicza jej zastosowanie. 19. Od jakich czynników zależy rozpuszczalność gazów w cieczach? Rozpuszczalność gazów w cieczach zmienia się w zależności od temperatury, rodzaju gazu i jego ciśnienia oraz rodzaju cieczy. 20. Wyjaśni znaczenie pojęć:

- absorpcja to dyfuzyjne przenoszenie cząstek gazu do cieczy wywołane gradientem stężenia w obu fazach; proces pochłaniania gazu przez absorbent (ciecz, substancją pochłaniającą) zachodzący w całej jego objętości -absorbent - ciecz lub ciało stałe mające zdolność przyswajania określonej substancji. -absorbat- składnik gazowy który jest usuwany w drodze absorpcji -absorber- aparat do przeprowadzania procesu absorpcji 21.Prawo Ficka Dyfuzyjne przenoszenie masy wywołane różnicą stężenia w różnych punktach płynu opisuje prawo Ficka NA=DdCa/dz NA-strumień dyfundującej masy składnika A D- dyfuzyjność składnika A CA- stężenia składnika A z- droga gyfuzji 22. Czynniki zwiększajace szybkość absorpcji Szybkość absorpcji zwiększa się przez zwiększenie powierzchni międzyfazowej oraz przez zwiększenie szybkości dyfuzji. a)zwiększenie powierzchni międzyfazowej uzyskuje się rozproszenie jednej fazy w drugiej np.przez zastosowanie belkotki lub mieszania b)zwiększenie szybkości dyfuzji realizuje się przez odpowiednio długi czas zetknięcia faz orz przez zwiększenie burzliwości przepływu w obu fazach np.przez gwałtowne mieszanie c)szybkość absorpcji można zwiększyć wykorzystując reakcje chemiczne między składnikiem cieczy, a zanieczyszczeniem gazowym, w wyniku reakcji powinien powstać produkt o odmiennych właściwościach, obojętny dla środowiska 23. Warunki stosowania absorpcji Stosuje się gdy stężenie zanieczyszczeń nie przekracza kilku procent, a rozcieńczone gazy łatwo rozpuszczają się w absorbencie 24.Rodzaje absorbentów Absorbentami są: woda, roztwory kwasów, zasad i soli o właściwościach utleniających lub redukujących 25. Prawo Henry ego W zakresie niskich ciśnień i roztworów rozcieńczonych rozpuszczalność gazów w cieczach ujmuje prawo Henry ego: Ilość gazu rozpuszczonego w cieczy jest proporcjonalna do jego ciśnienia nad cieczą pA=HAxxA pA- równowaga prężności składnika A w gazie HA- stała Henry ego xA- ułamek molowy składnika A w fazie ciekłej 26. Podział metod odsiarczania spalin Metody odsiarczania dzieli się na : -odpadowe -regeneracyjne -mokre -suche Metody odsiarczania przemysłowych gazów odlotowych: a)absorpcja -w nieorganicznych absorbentach ciekłych -w nieorganicznych absorbentach stałych -w organicznych absorbentach ciekłych b)adsorpcja c)katalityczne utlenianie d)redukcja gazami e)wiazanie SO2 amoniakiem 27. Odsiarczanie węgla przed spalaniem i w procesie spalania

zapobieganie emisji związków siarki do atmosfery: - odsiarczanie węgla przed spalaniem - odsiarczanie węgla w procesie spalania - odsiarczanie gazów odlotowych siarka w węglu może występować w dwóch postaciach jako tzw. piryt, czyli siarczek żelaza (FeS) oraz postaci siarki organicznej chemicznie związanej z węglem proporcje pomiędzy tymi dwoma rodzajami decydują z założenia o celowości i skuteczności odsiarczania odpirytowanie węgla ( to jest chyba osdiarczanie przed spalaniem) metoda flotacyjna: polega na wykorzystaniu właściwości przyłączenia się drobno zmielonych cząstek węgla do pęcherzyków powietrza i wypływania wraz z nimi w postaci piany na powierzchnię wody, proces ten powoduje usuniecie ok 40% siarczku żelaza zawartego w węglu metoda grawitacyjna polega na rozdzieleniu węgla i pirytu w specjalnych młynach węglowych i separatorach w ten sposob usuwa się do 80% siarki pirytowej uzyskany siarczek żelaza może służyć do produkcji kwasu siarkowego odsiarczanie w procesie spalania - usuwanie siarki podczas spalania paliwa jest zwiazane ze spalaniem węgla w kotłach energetycznociepłowniczych - klasyczną techniką spalania paliw stałych jest spalanie w warstwie lub zawiesinie pyłu(fluidalnej) fluidyzacja - zjawisko zawieszenia się drobnych ziaren ciała stałego w strumieniu gazu lub cieczy, płynącym od dołu ku górze zalety palenisk fluidyzacyjnych: oprócz dobrych warunków spalania, zapewniaja również możliwość jednoczesnego usuwania SO2 i NOx reakcja spalania siarki: S+O2 = SO2 SO2 + 0.5O2 = SO3 28. Scharakteryzować odpdową, półodpadową i bezodpadową metodę odsiarczania spalin Metoda odpadowa prosta- produkt odsiarczany (mieszania gipsu, siarczynu wapnia i popoiłu) wydalany jest w całości na składowiska, do wypełnień górniczych lub do morza, składowiska wymagają rekultywacji Metoda półodpadowa- produktem jest gips CaSO4, 2H2O który można wykorzystać w budownictwie, ale często jest składowany (mniejsze zagrożenie dla środowiska niż produkt odsiarczania metodą odpadową). Preferowane w energetyce metalurgi oraz w rafineriach. Wadą tych metod jest przenoszenie zanieczyszczeń do cieczy, do ciała stałego bądź do obu łącznie stwara to nowe problemy z odpadami Metoda bezodpadowa- prowadzą do otrzymywania czystego SO2, S, lub kwasu siarkowego. 29. Flotacja - metoda rozdziału rozdrobnionych substancji stałych, w której kryterium rozdziału jest różnica w zwilżalności ciała stałego przez ciecz. Fluidyzacja - proces powstawania dynamicznej zawiesiny - tzw. złoża fluidalnego - drobnych cząsteczek ciała stałego w strumieniu gazu lub cieczy poruszających się z dołu do góry.Zawiesinę tę tworzy się w urządzeniach zwanych fluidyzatorami. Zjawisko fluidyzacji wykorzystuje się do prowadzenia procesów technologicznych takich jak: - spalanie miału węglowego w elektrowniach i elektrociepłowniach w kotłach fluidalnych, -kalcynacja, prażenie utleniajace w piecach fluidyzacyjnych, - spalanie rud siarki przy produkcji kwasu siarkowego, - suszenia sypkich półproduktów spożywczych - np. cukru i mąki - prowadzenia reakcji chemicznych w fazach gazowych, katalizowanych przy pomocy związków chemicznych znajdujących się na podłożach stałych. Barbotaż [fr.], przepuszczanie gazu w postaci pęcherzyków przez warstwę cieczy w celu zwiększenia kontaktu między cieczą a gazem; stosowany np. w absorpcji lub rektyfikacji i do mieszania cieczy. Sedymentacja (łac. sedimentum = osad) – proces opadania zawiesiny ciała stałego w cieczy w wyniku

działania siły grawitacji lub sił bezwładności. Sedymentacji ulegają zawiesiny o gęstości większej niż gęstość cieczy. Sedymentacja prowadzi więc do rozdziału substancji niejednorodnych, a kryterium podziału jest gęstość.Uczestniczy w procesach: -procesie geologicznym przy tworzeniu się skał osadowych, - w oczyszczaniu ścieków, - w filtracji, - przy fermentowaniu, - proces ten przydatny jest również przy oczyszczaniu oleju posmażalniczego ze znajdujących się w nim cząstek, np. w filtrach bezwładnościowych. 30. Reaktor katalityczny (popularna nazwa – katalizator samochodowy) – część układu wydechowego wszystkich współczesnych samochodów osobowych spełniająca funkcję pozasilnikowego systemu zmniejszania ilości szkodliwych składników spalin. Działanie reaktora opiera się na reakcji substancji zawartych w spalinach z katalizatorem. Budowa trójfunkcyjnego reaktora katalitycznego: 1 – obudowa z blachy nierdzewnej, 2 – elastyczny oplot z drutu, 3 – czujnik tlenu, 4 – ceramiczny monolit z warstwą katalizatora.

31. Reakcje zachodzące w reaktorze katalitycznym w silniku z zapłonem iskrowym działanie reaktora opiera się na reakcji substancji zawartych w spalinach z katalizatorem. Przy silnikach o zapłonie iskrowym najczęściej stosuje się katalizatory trójfunkcyjne TWC (od ang. Three Way Catalyst), które redukują tlenki azotu (NOx) oraz jednocześnie utleniają węglowodory (CH) i tlenek węgla (CO). Aby reakcje te mogły zachodzić równocześnie konieczne jest utrzymywanie współczynnika nadmiaru powietrza na poziomie λ = 1. 32. Co oznacza skrót TWC Przy silnikach o zapłonie iskrowym najczęściej stosuje się katalizatory trójfunkcyjne TWC (od ang. Three Way Catalyst), które redukują tlenki azotu (NOx) oraz jednocześnie utleniają węglowodory (CH) i tlenek węgla (CO). Aby reakcje te mogły zachodzić równocześnie konieczne jest utrzymywanie współczynnika nadmiaru powietrza na poziomie λ = 1. 33. Reakcje zachodzące w reaktorze katalitycznym w silniku z zapłonem samoczynnym W silnikach o zapłonie samoczynnym stosowane są reaktory utleniające, które powodują utlenianie związków CH i CO. Jednoczesna redukcja NOx jest w tym przypadku uniemożliwiona ze względu na fakt pracy tych silników na mieszankach ubogich. 34. Adsorpcja (adsorber, adsorbat, adsorbent) – definicja pojęć. - adsorpcja – jest procesem wydzielania i zatrzymania składników gazu na powierzchni zewnętrznej i wewnętrznej ( w porach) ciała stałego zwanego adsorbatem. Zatrzymanie cząsteczek na powierzchni zachodzi w wyniku działania sił fizycznych i chemicznych bliskiego zasięgu; - adsorber – aparat do prowadzenia procesu adsorpcji - adsorbent – porowate ciało stałe - adsorbat – składnik płynu (mieszaniny gazowej lub ciekłej)

35. Rodzaje adsorpcji - adsorpcja fizyczna – w przypadku tej adsorpcji występują siły van der Waalsa (siły międzycząsteczkowe, które ujawniają się dopiero wtedy gdy cząsteczki znajdują się w odpowiedniej odległości rzędu kilku nm). Proces ten zachodzi z dużą prędkością w dowolnym miejscu powierzchni adsorbentu przy niskiej temperaturze, ponadto cząsteczka adsorbatu ie zmienia się pod względem chemicznym. Jest to proces odwracalny, a grubość warstwy adsorpcyjnej w określonych warunkach ciśnienia i temperatury , odpowiada średnicom kilku cząsteczek adsorbatu. - adsorpcja chemiczna (chemisorpcja) 36. Co to są sita molekularne? Sita molekularne (sita cząsteczkowe) - porowate związki chemiczne mające zdolność zatrzymywania w wewnętrznych obszarach sieci krystalicznej cząstek adsorbatów, o odpowiednich rozmiarach. Różne sita molekularne posiadają różne wielkości luk i kanałów. Do najważniejszych sił molekularnych należą: glinokrzemiany (zeolity, np. stlibit, natrolit), porowat epoliemry, szkła, węgiel aktywny. Sita molekularne używane są do oczyszczania gazów i cieczy, do pochłaniania ze środowiska atomów promieniotwórczych oraz jako wymieniacze jonowe i nośniki katalizatorów. 37. Jak otrzymuje się węgiel aktywny? Węgiel aktywny otrzymuje się z różnorodnych materiałów pochodzenia organicznego jak drewno, torf, lignina, pestki owoców, skorupy orzechów, węgle kopalne i inne. Zazwyczaj surowce te są najpierw poddawane procesowi karbonizacji tj. pirolizy, który polega na obróbce termicznej w wysokiej temperaturze bez dostępu powietrza i bez udziału czynników chemicznych. W trakcie karbonizacji następuje rozkład substancji organicznej i usunięcie części lotnych, w wyniku czego uzyskuje się półprodukt o strukturze porowatej, tzw, karbonizat. Ze względu na to, że wytworzone pory są szerokie, materiał ten ma niewielkie właściwości chłonne (powierzchnia właściwa rzędu kilku m2/g). Aktywacja absorbentu polega zwykle na działaniu na karbonizat parą wodną, dwutlenkiem węgla i tlenem w wysokiej temperaturze (aktywacja fizyczna) luz prażeniu surowca zmieszanego z czynnikami chemicznymi, takimi jak: chlorek cynku, kwas fosforowy (aktywacja chemiczna). Proces aktywacji powoduje wytworzenie systemu mikroporów, który nadaje produktowi pożądane właściwości sorpcyjne. Powierzchnia właściwa dobrych węgli aktywnych wynosi od 500 do 1500 m2/g. 38. Klasyfikacja porów - mikropory – są najdrobniejszymi porami węgli aktywnych, których wielkości są porównywane do adsorbowanych cząstek. Ich promienie efektywne są mniejsze od 1,5-1,6 nm. Charakteryzują się znacznym wzrostem zdolności adsorpcyjnej przy małych ciśnieniach równowagowych adsorbatu. - makropory – charakteryzują się najszerszymi porami, których wielkość promienia efektywnego zawiera się w przedziale 100-200 nm. Adsorpcja na powierzchni makroporów jest pomijanie mała, natomiast pełnią one funkcję kanałów transportowych , zapewniając dyfuzję cząstek do wnętrza węgli aktywnych. 39. Zastosowanie metod adsorpcyjnych - ochrona dróg oddechowych (maski p-gaz) - oczyszczanie powietrza napływającego z zewnątrz do wewnątrz pomieszczeń, pojazdów

- odzyskiwanie składników (np. rozpuszczalników organicznych z lakierem) 40. Rodzaje układów dyspersyjnych Układ dyspersyjny , układ złożony z fazy rozpraszającej i z fazy rozproszonej, które mogą występować w różnych stanach skupienia. - zawiesina i jeśli rozmiary fazy rozproszonej mają powyżej 0,5-1μm (widoczne są pod mikroskopem, ulegają sedymentacji w ziemskim polu grawitacyjnym) to taki układ nosi nazwę zawiesiny - układ koloidalny – jeśli rozmiary fazy rozproszonej mają poniżej 0,5-1 μm aż do 1 nm to taki układ dyspersyjny zwany jest koloidalnym. Do układu koloidalnego zalicza się: → pyły – pyłem nazywa się zbiór ziaren przechodzących przez sito o wymiarze 300 µm (lub 500 µm). Pył jest to układ koloidalny w którym fazą rozproszoną jest ciało stałe, a ośrodkiem rozpraszającym jest gaz → aerozol – jest to układ koloidalny, w którym fazą rozpraszającą jest powietrze, a fazą rozproszoną ciecz lub cząstka ciała stałego, wyróżnia się następujące aerozole: •dym – układ heterogoniczny (zaliczany do aerozoli) zawierający cząstki fazy stałej o rozmiarach rzędu 1 µm rozproszonej fazie gazowej. •mgła – aerozol zawierający bardzo małe krople wody lub lodu (o średnicy poniżej 0,05 mm) w powietrzu → piana – układ koloidalny składający się z pęcherzyków gazu (faza zdyspergowana) rozproszonych w cieczy lub w ciele stałym (faza dyspersyjna) → emulsja – układ koloidalny składający się z dwóch nierozpuszczalnych wzajemnie cieczy 41. Pył, zawiesina, układ koloidalny( aerozol,dym,mgła,piana)-def,przyklady Pyłem nazywa się zbiór ziaren przechodzących przez sito o wymiarach 300 µm. Pył to układ koloidalny, w którym fazą rozproszoną jest ciało stałe, a ośrodkiem rozpraszającym jest gaz. Jeżeli rozmiary fazy rozproszonej mają powyżej 0,5-1 µm (ulegają sedymentacji w ziemskim polu grawitacyjnym) to taki układ dyspersyjny nosi nazwę zawiesiny, ponieżej tych rozmiarów (aż do 1 nm) zwany jest układem koloidalnym. Do układu dyspersyjnego zaliczamy: aerozol, dym, emulsje,mgłę i pianę. 42. Wyjaśni oznaczenia: PM10; PM2,5; TSP PM10- pył, który jest jednym z kluczowych zanieczyszczeń powietrza, powstaje z tego co spalamy “PM” to skrót od angielskich słów "Particulate Matter", co oznacza cząstki stałe. PM10 to cząstki, których średnica nie przekracza 10 mikronów; PM2,5 - 2,5 µm (1 mikron to dawna nazwa 1 mikrometra (µm) = 10-6 m). Od rozmiaru cząstek unoszących się w powietrzu zależy jak głęboko mogą one wniknąć do naszego systemu oddechowego oraz jak szybko i w jaki sposób mogą zostać stamtąd usunięte. TSP43. Cechy charakterystyczne pyłów -wielkość i kształt ziaren -ciężar i gęstość - zwilżalność i koagulacja - właściwości wybuchowe -właściwości toksyczne 44. Wyjaśnić różnicę między unosem a emisją zanieczyszczeń Pojęcie unosu i emisji zanieczyszczeń Unos (U) – jest to masa powstających zanieczyszczeń w trakcie określonego procesu (np. spalania paliw) i wprowadzanych do przewodów odprowadzających gazy odlotowe. W odniesieniu do spalania paliw unos jest masą zanieczyszczeń, które są unoszone znad paleniska poza kocioł.

Emisja (E) – jest to ta część unosu, która wprowadzana jest do powietrza atmosferycznego, czyli jest to unos pomniejszony o masę zatrzymanych zanieczyszczeń (Z) w urządzeniu do oczyszczania gazów odlotowych. E=U-Z E = U∙(1 - η) 45.

gdzie: η – sprawność oczyszczania urządzenia

Podstawowe fazy odpylania. - kształtowanie ruchu gazów i ziaren pyłów - koagulacja, czyli tworzenie aglomeratów - separacja, czyli trwałe oddzielenie pyłu od gazów - Usunięcie i zagospodarowanie oddzielonego pyłu

46. Oddziaływania fizyczne wykorzystywane w urządzeniach odpylających. - odpylanie ziaren pyłu (grawitacja) - zderzenia bezwładnościowe - siła odśrodkowa - siły elektrostatyczne - zwilżanie - koagulacje - efekt sitowy 47. Podział urządzeń odpylających Odpylacze suche:- komory osadcze - odpylacze inercyjne - cyklony -filtry tkaninowe i włókninowe Zw na zachodzące zjawiska; -odpylacze elektrostatyczne, bezwładnościowe, odśrodkowe, filtracyjne Odpylacze mokre: - płuczki natryskowe - płuczki pianowe - płuczki z wypełnieniem - płuczki ze zwężką Venturiego 48./49. Budowa i zasada działania odpylaczy suchych i mokrych Odpylacze suche

Odpylacze grawitacyjne – osadzanie pyłu następuje na skutek działania siły grawitacji

• Komory osadcze – są to urządzeni odpylając , działające na zasadzie wykorzystania sił przyciągania ziemskiego; są najprostszymi urządzeniami stosowanymi do wstępnego odpylani gazów. Zapylony gaz z prędkością (16-25 m/s) wpływa do dyfuzora 1, gdzie jego prędkość zmniejsza się 15-20 krotnie. Wraz z utratą prędkości przepływu gazu i ziaren, zwiększa się wpływ działania na ziarna siły ciążenia. Ziarna poruszają się torami opadającymi, , a jeśli ich masa jest wystarczająco duża mogą w trakcie przepływu przez komorę osadową, opaść do zasobnika pyłu 4. W przypadku gdy masa ziaren jest zbyt małą bądź gaz przepływa zbyt szybko, ziarna mogą mimo zmiany trajektorii przepłynąć prze komorę i zostać przez konfuzor uniesione dalej razem z transportującym je gazem.

• Komora osadowa z pułkami – ma za zadanie udzielenie większych , cięższych frakcji od pozostałych. Warunkiem dobrego oczyszczania gazu jest dobór odpowiedniej prędkości opadania ziaren o granicznych wymiarach, długości komory oraz jej wysokości. Opadanie cząstek z prędkością mniejszą od 0,5 m/s pozwala na udzielenie ziaren o wymiarach powyżej 100 mikrometrów.

Odpylacze inercyjne (bezwładnościowe)- oddzielenie cząstek ciała stałego od gazu następuje pod działaniem sił bezwładności.

Odpylacz cyklonowy – odpylacze w których do wytrącenia cząstki pyłu wykorzystuje się siłę odśrodkową, jaką nadje jej wirujący strumień gazu. Odpylanie polega na wprowadzeniu zassanego do jednostki powietrza w ruch obrotowy wokół jej osi, co powoduje wytworzenie siły odśrodkowej działającej na cząsteczki cięższe od powietrza, czyli drobiny kurzu i piasku powodując i ich osiadanie na ściankach separatora i opadanie do zbiornika na kurz. Gwałtowna zmiana kierunku przepływu zassanego powietrza , z ruchu obrotowego w ruch liniowy, kiedy powietrze zostaje bezpośrendio zassane przez wirnik silnika występuje tuż nad zbiornikiem na kurz, wtedy też występue skuteczne wytącenie zanieczyszczeń , w wynku działania siły bezwładności, która również jest proporcjonalan do masy i prędkosci. Oczyszczone w ten sposób powietrze zostaje wydmuchane z jednostki centralnej a następnie wyprowadzone na zewnątrz budynku.

Odpylacze elektrostatyczne (elektrofiltry) – zasada działania: gaz unoszący cząstki pyłu przepływa między dwoma elektrodami o dużej różnicy potencjałów., ulega jonizacji w istniejącym między elektrodami polu elektrostatycznym. Powstałe jony dążąc do elektrod o odmiennym znaku zderzają się z cząstkami pyłów, osiadają na nich oddają im swój ładunek. Naładowane cząstki pyłu są przyciągane do elektrod zbiorczych (anod) – osadzają się na nich i rozładowują. Przy wstrząsaniu elektrodami zbiorczymi, cząstki pyłów grawitacyjnie opadają na dno zbiornika. Odpylony gaz wypływa przewodem umieszczonym w górnej części elektrofiltru. Odpylacze mokre – w odpylaczach tego typu wydzielanie pyłu występuje na skutek kontaktu cząstki z powierzchnią cieczy. Ziarna pyłu uderzają w krople wody lub zwilżone wodą elementy odpylacza, przenikają do cieczy i wytrącają swoja energię kinetyczną. Ciecz zawierająca zawiesinę płynu musi być odprowadzona z odpylacza, przefiltrowana i w większości przypadków jest zwracana do procesu odpylania. Natomiast oczyszczony gaz, zawierający, kropelki odpylonej cieczy, przed skierowaniem go do atmosfery musi przejść przez separator kropli (demister), w celu usunięcia wody.

Odpylacze natryskowe – są najprostszymi odpylaczami urządzeniami odpylającymi, w których zapylony gaz zderza się z rozpyloną w tym strumieniu cieczą (wodą). Zapylony gaz podawany jest do komory natryskowej, w której kontaktuje się, ze strumieniem cieczy. Cząstki pyłu zostają wytrącone ze strumienia gazu wskutek zderzenia się z opadającymi kropelkami cieczy. Ciecz, w postaci zawiesiny gromadzi się w dolnej części aparatu i przekazywana jest do separatora, w których następuje oddzielenie ciał stałych od cieczy. Odpylony gaz po przejściu poprzez demister (separator kropli cieczy) opuszcza aparat. Skuteczność odpylania: dla cząstek pyłów > 10μm: μ=70-80%. dla cząstek pyłów < 10μm: μ=10-40%.

Mokre odpylacze cyklonowe – to połączenie zasady działania odpylaczy natryskowych i cyklonów. Skuteczność dla cząstek pyłów > 5μm: μ>90%. Wskaźnik zużycia wody (0,25 – 1,4 dm3/m3) niższy niż w przypadku odpylaczy natryskowych.

Mokre odpylacze inercyjne (uderzeniowo – inercyjne) – w odpylaczach tego typu wykorzystuje się mechanizm wytrącania pyłu wskutek uderzenia strumienia gazu w powierzchnię cieczy oraz następującą po nim gwałtowną zmianę kierunku przepływu gazu. Prędkość gazu: 15-60 m/s. Zużycie wody: 0,03-0,15 dm3/m3. Skuteczność odpylania dla cząsteczek o d>10μm: μ>95%. Opory przepływu: 750-1500 Pa.

Mokre odpylacze z wypełnieniem są to aparaty typu kolumnowego z wypełnieniem nieruchomym lub ruchomym ( skrubery fluidyzacyjne). Materiałem wypełniającym są: rozdrobniony kamień, żwir, koks lub specjalne elementy (pierścienie, kule, siodełka) bądź warstwy wiórów,włókien w postaci siatek lub różnego kształtu pakietów. Prędkość przepływu gazu: 1 -1,5 m/s. Zużycie wody: 1-20 dm3/m3.Wielkość ziaren powyżej 1μm. Skuteczność od 80% do 95%. Starty ciśnienia 100-500 Pa.

Mokre odpylacze Venturiego – są to jedne z najbardziej sprawnych odpylaczy mokrych przez usuwanie gazów stałych cząstek aerozolowych o rozmiarach submikronowych. Wysoką sprawność odpylania osiąga się tu jednak dzięki dużym nakładom energii, co ogranicza ich zastosowanie. Ich działanie polega na tym, że struktura zapylonego gazu przepływa z bardzo dużą prędkością, rzędu 60120 m/s, przez zwężkęVenturiego. W gardzieli zwężki następuje rozproszenie i rozbicie strugi cieczy na drobne krople. Czynnikiem decydującym o skuteczności odpylania jest jednak duża względna różnica prędkości gazu i cieczy, powoduje ona bowiem rozerwanie strugi cieczy i rozpylanie jej w postaci drobnych kropli w gazie przepływającym przez zwężkę. Cząstki pyłu wydzielone w kontakcie z kropelkami wody są oddzielane od niej w separatorze, gdzie trzeba przeprowadzić także okroplenie strumienia gazu. Prędkość gazu w gardzieli: 30
Odpylacz pianowy – zapylony gaz dopływa do odpylacza króćcem 1. Po przegrodzie 2prostopadle do kierunku przepływu gazu płynie woda doprowadzana przewodem 3 ; tworzy się piana. Zwilżone cząstki ciała stałego w postaci zawiesiny przelewają się przez pionowa przegrodę 4, która zapewnia tworzenie się odpowiedniej warstwy piany na przegrodzie sitowej. Przegroda sitwa zatrzymuje cząstki stale, a ciecz przepływa do przewodu odprowadzającego 5. Odpylony gaz wypływa króćcem 6. Cześć wody (ok. 20%) przelewającej się otworami przegrody sitowej w dół jest odprowadzana króćcem 7. Prędkość przepływu gazu: 1 -3 m/s. Średnica otworu w przegrodzie: 2-8mm. Wysokość warstwy piany: 60-100mm. Zapotrzebowanie wody: 0,2-0,3 l/m3. Skuteczność odpylania ok. 99%.

Odpylacze filtracyjne – działanie odpylaczy filtracyjnych polega na przepuszczeniu gazu przez przegrodę filtracyjną, na której osadzają się cząstki pyłu. Najczęściej stosowanymi odpylaczami filtracyjnymi są odpylacze tkaninowe: tkaniny bawełniane, wełniane, elanowe, stylonowe oraz w warunkach ekstremalnych tkaniny z teflonu lub włókien szklanych. 50. Hydrosfera, retencja, transpiracja Hydrosfera - jedna z geosfer, ogół wód na Ziemi- wody podziemne, powierzchniowe wraz z rzekami, jeziorami, lodowcami, morzami i oceanami, a także parą wodną w powietrzu. Transpiracja - czynne parowanie wody z nadziemnych części roślin. Retencja - naturalne zjawisko okresowego magazynowania wody opadowej, opóźniające jej odpływ z danego terenu. 51. Klasy czystości wód Klasa I - Wody tej klasy czystości mogą być wykorzystywane jako źródło zaopatrzenia ludności w wodę pitną, jako źródło zaopatrzenia przemysłu spożywczego i innych gałęzi przemysłu wymagających tej klasy czystości wody oraz hodowli ryb łososiowatych. Klasa II - Wody tej klasy czystości mogą być wykorzystywane jako źródło zaopatrzenia w wodę hodowli zwierząt, do celów rekreacji, sportów wodnych i kąpielisk oraz do hodowli ryb z wyjątkiem łososiowatych. Klasa III - Wody tej klasy czystości mogą być wykorzystywane jako źródło zaopatrzenia w wodę zakładów przemysłowych z wyjątkiem tych, dla których wymagana jest klasa I i II oraz do celów nawodnienia terenów rolnych i ogrodniczych. 52. Podział wód podziemnych

1) wody przypowierzchniowe (zaskórne), występujące płytko pod powierzchnią ziemi, najczęściej na terenach podmokłych, pozbawione strefy aeracji, zwykle nie nadające się do spożycia z uwagi na duże zanieczyszczenie, 2) wody gruntowe, występujące głębiej, w strefie saturacji, nad którą znajduje się strefa aeracji, pełniąca rolę filtra dla zasilających te wody opadów atmosferycznych, wykorzystywane głównie w rolnictwie, a także do celów komunalnych, 3) wody wgłębne, znajdujące się w warstwie wodonośnej, nad którą zalega warstwa nieprzepuszczalna, zasilane przez opady tylko na wychodniach warstw wodonośnych (tzn. tam, gdzie te warstwy odsłaniają się na powierzchni ziemi), ich odmianą są wody artezyjskie, 4) wody głębinowe, znajdujące się głęboko pod powierzchnią ziemi i izolowane od niej całkowicie wieloma kompleksami utworów nieprzepuszczalnych, nie odnawiane i nie zasilane, często silnie zmineralizowane, bez większego znaczenia gospodarczego, 5) wody szczelinowe, tworzące sieć żył wodnych w szczelinach i spękaniach masywnych skał, 6) wody krasowe, występujące w próżniach i kanałach powstałych wskutek procesów krasowych. 53. Sposoby oceny jakości wody: – Analiza fizyczna:  Pomiar temperatury  Oznaczenie barwy  Oznaczenie mętności  Oznaczenie zapachu i smaku - Analiza chemiczna: * określenie odczynu pH *zbadanie przewodności wody jej twardości oraz zawartości CO2 i rozpuszczonego tlenu * Oznaczenie metali w tym metali silnie toksycznych, przy użyciu specjalnej aparatury oraz dokładnej mineralizacji próbki * określenie zawartości związków organicznych * Badanie bakteriologiczne 54. Twardość wody – definicja, jednostki. Twardość wody - jest to cecha wody, będąca funkcją stężenia soli wapnia, magnezu i innych metali, które są zdolne do tworzenia soli na wyższym niż pierwszy stopniu utlenienia. Twardość wody dzieli się na: nietrwałą, zwaną też przemijającą, węglanową - która jest generowana przez sole kwasu węglowego - węglany trwałą - która jest generowana przez sole innych kwasów, głównie chlorki, ale też siarczany, azotany i inne. Ogólna twardość wody jest sumą twardości węglanowej i trwałej. Twardość wody wyraża się w trzech różnych skalach: stopniach niemieckich (°n lub °d) – 1 °n = 10,00 mg CaO w 1 litrze wody oraz 1 °n = 17,86 mg CaCO3 w 1 litrze wody stopniach francuskich (°f) – 1 °f = 10,00 mg CaCO3 w 1 litrze wody milivalach na litr (mval/l) – 1 mval = 1 miligramorównoważnik (0,5 milimol) jonów Ca 2 oraz 1 mval = 50 mg CaCO3 w 1 litrze wody. 55. Sposoby zmiękczania wody. - metody termiczne - metody chemiczne - metody fizykochemiczne 56. Jonity: kationity, anionity (definicja, reakcje, zastosowanie) Jonity albo wymieniacze jonowe są to ciała stałe nieorganiczne lub organiczne nie rozpuszczalne w wodzie, które mają zdolność wymiany własnych jonów z jonami otaczającego je roztworu.

Reakcja przebiega na powierzchni ziaren jonitu. Jonity zdolne do wymiany kationów nazywamy kationitami,a jonity zdolne do wymiany anionów nazywamy anionitami. Reakcje wymiany jonów: Kationy wymieniają swe jony wodorowe na kationy metali znajdujące się w wodzie, według reakcji: R-A-H+ Me+ <=> R-A-Me+ H+ gdzie: R – szkielet polimeru, A – grupa anionowa związana z polimerem Woda po przejściu przez kationit zostaje wprowadzona na anionit, na którym związane zostają aniony, zgodnie z reakcją: R-B+OH- + A- <=> R- B+A- + OH R – szkielet polimeru, B – grupa kationowa atomowo związana z polimerem Zastosowanie jonitów: Jonity są szeroko stosowane w laboratoriach i w przemyśle, np. do zmiękczania i demineralizacji wody dla energetyki, wydzielania i rozdzielania jonów cennych metali w metalurgii, wydzielania uranu i pochłaniania pierwiastków promieniotwórczych, katalizowania procesów chemicznych, odbarwiania i oczyszczania soków w cukrownictwie oraz przemyśle spożywczym i farmaceutycznym. 57. Wyjaśnić znaczenie skrótów. DSP – dopuszczalne stężenie progowe DSCh – dopuszczalne stężenie chwilowe BZT5 – Biochemiczne zapotrzebowanie tlenu w ciągu 5 dni CHZT – chemiczne zapotrzebowanie tlenu 58. Ścieki – podział Ścieki – szkodliwe substancje płynne, stałe lub gazowe, wprowadzone do gleby lub gruntu, mogące doprowadzić do skażenia wód powierzchniowych lub podziemnych. Do ścieków zalicza się też wody skażone promieniotwórczo, zasolone oraz podgrzane wody chłodnicze odprowadzane przez zakłady przemysłowe do rzek (wyższa temperatura powoduje zmniejszenie zawartości tlenu w wodzie, co zagraża organizmom żywym). Ze względu na pochodzenie wyróżniamy ścieki:  Bytowo-gospodarcze, pochodzące z mieszkań, miejsc użyteczności publicznej i zakładów pracy  Przemysłowe (technologiczne) powstałe w trakcie procesów produkcyjnych  Opadowe, czyli wody deszczowe, roztopowe        

59. Główne zanieczyszczenia chemiczne wód Detergenty Środki ochrony roślin – pestycydy, nawozy sztuczne (azotany fosforany) Fenole Związki metali ciężkich (Hg, Cd, Cr, Hn, Cu, FE) Węglowodory aromatyczne Radioizotopy (radanu, strontu) Cyjanki Benzyna, nafta, olej, ropa naftowa, smary

60. Źródła zanieczyszczeń wód Główne zanieczyszczenia chemiczne wód

Źródła chemiczne zanieczyszczeń

Detergenty

Środki ochrony roślin – pestycydy, nawozy sztuczne (azotany fosforany) Fenole

Gospodarstwa domowe, pralnie, myjnie, przemysł papierniczy, farbiarski, gumowy, szklarski, tekstylny, budownictwo Przemysł chemiczny, rolnictwo i leśnictwo

Związki metali ciężkich (Hg, Cd, Cr, Hn, Cu, FE)

Przemysł chemiczny, spożywczy, ścieki komunalne, rafinerie, koksownie, gazownie, garbiarnie Transport samochodowy, , ścieki przemysłowe, garbiarnie, metalurgia, górnictwo, hutnictwo

Węglowodory aromatyczne

Petrochemia, przemysł chemiczny

Radioizotopy (radanu, strontu)

Eksplozje jądrowe, przemysł zbrojeniowy, odpady, ścieki Galwanizeria

Cyjanki Benzyna, nafta, olej, ropa naftowa, smary

Komunikacja, transport samochodowy i wodny, awarie i katastrofy tankowców, platform wiertniczych, przemysł paliwowo-energetyczny

61. Etapy oczyszczania ścieków Proces technologiczny oczyszczania ścieków przyjęło się dzielić na cztery stopnie (etapy oczyszczania): 1. Oczyszczanie mechaniczne - usuwanie zanieczyszczeń stałych poprzez zatrzymywanie ich na kratach i sitach oraz sedymentacja w płaskownikach, osadnikach i odtłuszczaczach 2. Oczyszczanie biologiczne - usuwanie zanieczyszczeń rozpuszczonych w wodzie przy wykorzystaniu organizmów żywych w procesach mikrobiologicznego rozkładu. 3. Oczyszczanie chemiczne - usuwanie głównie związków azotu i fosforu ze ścieków komunalnych oraz innych zanieczyszczeń pochodzenia przemysłowego. 4. Usuwanie zanieczyszczeń resztkowych - odnowa wody. Oczyszczanie mechaniczne sprowadza się do oddzielania, w urządzeniach oczyszczalni ścieków, ciał stałych o wielkości 40 - 100 mm (na kratach rzadkich), 10 - 30 mm (na kratach gęstych i sitach) oraz cząstek większych niż 0,2 mm (w płaskownikach). Oczyszczanie biologiczne jest technicznym naśladownictwem naturalnych procesów zachodzących w przyrodzie. Urządzenia techniczne oczyszczalni ścieków intensyfikują te procesy dzięki stworzeniu warunków optymalnych dla rozwoju mikroorganizmów takich jak bakterie, glony, pierwotniaki, wrotki. Proces biologicznego oczyszczania ścieków może być spowolniony lub nawet zatrzymany przez obecność w ściekach nadmiernych ilości substancji trujących, niską temperaturę lub zbyt niski albo za wysoki odczyn pH. Oczyszczanie chemiczne polega na poddaniu ścieków działaniu koagulantów, powodujących łączenie cząstek koloidów w większe zespoły, wytrącające się w postaci osadów. Odnowa wody jest szeregiem procesów i metod prowadzących w efekcie do takiego stopnia oczyszczenia ścieków, że mogą one być ponownie użyte jako woda pitna i na potrzeby gospodarcze albo nabrać cechy wód naturalnych.

62. Procesy mechanicznego oczyszczania ścieków - Cedzenie, stosuje się dla zatrzymania największych zanieczyszczeń, jak papier, guma, szkło itp. Do tego celu służą głównie kraty, a niekiedy sita. - filtracja

- sedymentacja, jest to proces, przy stosowaniu którego są zatrzymywane zanieczyszczenia o gęstości większej od 1000 kg/m3. - flotacja, w tym procesie są zatrzymywane zanieczyszczenia o gęstości mniejszej od 1000 kg/m3. Do tego celu stosuje się urządzenia wydzielone, takie jak: odtłuszczacze, odolejacze, odbenzyniacze itp. oraz urządzenia, takie jak: osadniki, których konstrukcja powinna zapewnić możliwość zatrzymania tych zanieczyszczeń. 63. Procesy chemicznego oczyszczania ścieków - koagulacja, proces polegają na łączeniu cząstek koloidowych w większe zespoły, w wyniku czego wytrąca się osad w postaci zwartego koagulatu. - zobojętnienie ścieków o odczynie alkalicznym lub kwaśnym substancjami o odczynie przeciwnym. - chlorowanie, wprowadzanie do ścieków wolnego chloru lub związków chloru, wytwarzających kwas podchlorowy i jony podchlorynowe. - ozonowanie, - (dezynfekcja) 64. Co to jest osad czynny? Osad czynny - jest żywą zawiesiną bakterii heterotroficznych i pierwotniaków. Jest to kłaczkowata zawiesina zawierająca mikroorganizmy zdolne do prowadzenia: *utleniania związków organicznych, *nitryfikacji, *denitryfikacji lub wykazujących zdolność do nadmiernego kumulowania fosforu. Oczyszczanie ścieków z udziałem osadu czynnego polega na biosorpcji, a następnie utlenianiu lub redukcji wybranych zanieczyszczeń przez mikroorganizmy. Podstawową rolą osadu czynnego w procesie oczyszczania ścieków jest wytwarzanie przez występujące w nim bakterie bardzo licznych enzymów (dehydrogenazy), które są katalizatorami wszelkich przemian, jakim podlegają związki chemiczne zawarte w ściekach, dlatego ważna jest wysoka aktywność enzymatyczna bakterii. Związki toksyczne hamują ich aktywność, ograniczając jednocześnie ich zdolność do oczyszczania ścieków. 65. Rodzaje filtrów w oczyszczalniach ścieków 1. Z drenażem rozsączającym 2. Oczyszczalnia z drenażem w nasypie (kopcu filtracyjnym) 3. Drenaż z filtrem piaskowym 4. Osadnik ze złożem biologicznym 5. Bioreaktor z osadem czynnym 6. Osadnik z filtrem gruntowo- korzeniowym 7. Fitoreaktor 66. Różnica między dźwiękiem a hałasem Z akustycznego punktu widzenia, hałasem określimy każdy dźwięk niepożądany, który w jakiś sposób wpływa na tło akustyczne (np. zakłóca je), natomiast dźw ięk to wrażenie słuchowe spowodowane falą akustyczną rozchodzącą się w ośrodku sprężystym 67. Źródła hałasu w środowisku Fizycznymi źródłami hałasu w środowisku są najczęściej: - maszyny, urządzenia i narzędzia (np. młoty pneumatyczne, sprężarki, wiertarki, szlifierki); - część procesów technologicznych generujących hałasy aerodynamiczne (np. zrzuty pary pod ciśnieniem); - pojazdy komunikacji drogowej, szynowej, lotniczej, wodnej; - inne pojazdy (ciągniki rolnicze, maszyny budowlane itp.);

- urządzenia komunalne (windy, hydrofory, transformatory, pompy). Ze wzglądu na źródło i miejsce występowania hałasu, wyróżnia się hałas: przemysłowy, komunikacyjny (drogowy, kolejowy, lotniczy), komunalny (osiedlowy), mieszkaniowy (domowy). 68. Podział dźwięków ze względu na częstotliwość Dźwięki ze względu na częstotliwość dzielimy na: - infradźwięki (f < 16 Hz) (nie odbieramy) - dźwięki słyszalne (16 Hz < f < 20 kHz) (odbieramy) - ultradźwięki (f > 20 kHz) (odbieramy jako ból) gdzie f – częstotliwość. 69. Jednostka poziomu dźwięku Fon – jednostka poziomu głośności dźwięku. Poziom głośności dowolnego dźwięku w fonach jest liczbowo równy poziomowi natężenia (wyrażonego w decybelach) tonu o częstotliwości 1 kHz, którego głośność jest równa głośności tego dźwięku. Dźwięki o tej samej liczbie fonów wywołują to samo wrażenie głośności, ale nie muszą być to dźwięki identyczne w sensie barwy (np. o różnych częstotliwościach). W odróżnieniu od jednostki son, która jest jednostką liniową głośności, fony nie podlegają arytmetycznemu sumowaniu przy obliczaniu całkowitego poziomu głośności kilku jednoczesnych dźwięków. 70. Sposoby ochrony przed hałasem - źródło drgań- minimalizacja emisji -drogi transmisji- izolacja akustyczna (ekranizacja) - receptory (człowiek, środowisko)- ograniczenie emisji (selekcja operatorów, ochrona osobista, ograniczenie czasu ekspozycji itp.)