Gassner A. - Instalacje sanitarne

jest mierzony w W· m/(m 2 ·K) = = W/(m·K). Przewodność A. jest stała dla każdego materiału i nie zależy od jego grubości.

•

ciepła

Z cząsteczki na cząsteczkę, bez ich przemieszczania się

Głównie ciała

stale

.....,. W cieczach Przez cząsteczki wędrujące, • i gazach które unoszą ze sobą ciepło ,......

1•1..-e

Bez udziału materii

..._

Przez fale elektromagnetyczne, nawet w przestrzepl pozbawlonej powietrza

1 Sposoby przenoszenia ciepła

wi w-

Materiał

mK

....---...... All 1 I I •

200

........ „..

60

14

M.o

58 380

..... _..

Przewod ność

cieplna mówi nam również, jak dana substancja przewodzi ciepło. Wysoka wartość wskaźnika oznacza dobrą przewodność, natomiast niska wartość wskazuje na dobrą izol ację cieplną.

.........

410

2.1

......

-.....„

Współczynnik

przenikania ciepła U uwzględnia grubość ścianki d, + 3: U = J./d w W/(m 2·K). Aż d o 2001 roku do oznaczenia współczynnika przenikania ciepła obowiązywał symbol k (wartość k). W normach europejskich zastąpiono k przez U. Zastąpiono również stary symbol oznaczający strumień ciepła ó nowym !/>.

Sposób przenoszenia

Materiał

p

.... (W

0,5+0,9 0,80 0,15

0,05

.

0,023 0,040

• ..........„... -

2

Pnewodność

3

Współczynnik

0,025+0,050

cieplna wybranych

Strumień ciepła

I

: if>= A·U -t:.fJ Przykład

ciepła płynie przez oszklenie izolacyjne o p
Ile

I
I

= A . u . t:.1' 4> = 4,4 m2 · 1,1 W/(m 2·K). 3 1 K 4>= 150,0 4 w

Ta

ilość ciepła

rówkę

66

odpowiada energii pobranej przez ża­ o m ocy 150 W .

przenikania

ciepła

materiałów

3 . 2Ciepło

Unoszenie ciepła (konwekcja) Przy unoszeniu ciepło jest transportowane wraz z wrr drującymi cząstkami materii: • w gazach (np. z wiatrem) w strumieniach ciepłego powietrza. podczas cyrkulacji powietrza w pomieszczeniach. + 1 • płynącej cieczy, + 2. jak to ma miejsce przy cyrkulacji ciepłej wody w instalacjach

3

Unoszenie ciepła może odbywać się przez: • naturalne siły napędowe • wymuszenie działaniem sił mechanicznych Obieg naturalny występuje wtedy, kiedy w jednym materiale cząsteczki mają różną temperaturę. Czą­ steczki cieplejsze i tym samym lżejsze unoszą się wtedy ku górze. a zjmniejsze opadają ku dołowi na skutek różnicy c iężarów, + 1. 2. źródłem siły mechanicznej powodującej unoszenie

Przenoszenie

ciepła

w gazach (tu: w powietrzu)

ciepła są:

• pompy w przewodach cyrkulacyjnych, + 507.2 • wentylatory w systemach kanałów powietrznych.

W cełu wizualizacji

~

wsypać

•

cyrllulacji motna

+ 593.1

kilka ziarenek nadmanganianu potasu

Promieniowanie ciepl ne Najbardziej znane i najważniejsze promieniowanie cieplne to promieniowanie przenoszone od Słońca przez pozbawioną powietrza przestrzeń kosmiczną do Ziemi. Od tego zależy całe życie na Ziemi. Ciepło jest przekazywane przez promieniowanie bez żadnych materiałów pośredniczących w wyniku fal elektromagnetycznych. bez względu na to, czy żródłem są np. ogień w kominku. promienniki ciepła czy też Słońce. Ciepło promieniowania może. + 3: • być przejmowane (absorbowane) • całkowicie lub częściowo oddawane (odbijane) • przenikać przez materię. np. szkło Zależy to od barwy, kształtu i powierzchni (zimnych) ciał. Ciemne. chropowate powierzchnie absorbują promieniowanie cieplne lepiej niż powierzchnie jasne. gładkie i błyszczące (np. kolektory słoneczne).

Przez przeniesienie palnika w Inne miejsce

motna odwrócić kierunek cyrtculacJI 2 Przenoszenie ciepła w cieczach za pomocą nego (termika) lub przez siły mechaniczne

napędu

ciepl-

ĆWiczenia 1. Co rozumiemy pod

pojęciem ciepła]

2. Co mówi nam określenie ilość ciepła? 3.

Wskaż różnice

w pojęciach temperatura, ciepło.

4. Na jakiej podstawie jest zbudowana skala Kelvma7 6. Na jakieJ zasadzie są zbudowane termometry? Wymień kilka przykładów. 6. Jak mote być przenoszone ciepło? Podaj przykłady. 7. Co rozumie się pod pojęciem: a) mateńały izolacyjne? Wymień 4 przykłady. b) dobry przewodnik ciepła? Podaj 3 przykłady.

3 Kolektor słoneczny

67

3 Podstawowe pojęcia z fizyki potnebne instalatorowi

3.3 Hałas i ochrona przed hałasem 3.3.1 Podst aw ow e pojęci a w akus tyce 1 Szumy i

3

hałas działają

na

człowieka

w sposób bardzo

zróżnicowany, zależn ie od jego predyspozycji. Mogą one obniżać zdolność do pracy i koncentrację, pogarszać

samopoczucie,

zakłócać

spokój nocny, a przy nawet do

długotrwałym oddziaływaniu prowadzić uszkodzeń

zdrowia. Źródłem szumów mogą być: • świat zewnętrzny (komunikacja, rzemiosło. przemysł. ludzie) • zachowanie się współmieszkańców i gości wspólnego budynku • urządzenia wyposażenia technicznego (windy. aparaty radiowe i telewizyjne). urządzenia do wytwarzania ciepła oraz zaopatrzenia w wodę i odprowadzania ścieków Jeśli wrzucić kamień do stojącej wody, to widać. jak rozprzestrzeniają się fale, koliście od punktu centralnego. ~ 2. Duży kamień wywołuje większe fale. które z większym ciśnieniem uderzają o brzeg niż kamień

Dźwięki rozchodzą się nież

we wszystkich

nie tylko w powietrzu. ale rów-

materiałach.

Przykład

• Przysypani w górnictwie łub podczas trzęsienia ziemi mogą zostać znalezieni i uratowani na podstawie identyfikacji dźwięku ich pukania. • Nie tylko czeladnicy porozumiewali się ze swoimi pomocnikami przez kilka pięter za pomocą umówionego sposobu pukania w rury stalowe. z tego sposobu korzystali też inni. Uderzenie młot· kiem w prawia rurę w drgania. które się przenoszą w rurze jako drgania materiału i są słyszalne. • Nurkowie słyszą odgłosy śruby okrętowej, której drgania rozchodzą się w wodzie. Fale dźwiękowe są to drgania mechaniczne. które przenoszone w elastycznych ośrodkach gazowych. ciekłych lub stałych . są

mały.

W podobny sposób rozchodzą się w powietrzu fale dźwiękowe. jeśli np. ktoś będzie uderzał w bęben. ~ 1. to: • szczyty fal powstają przy odchylaniu się w górę skóry bębna - powietrze jest zagęszczane • doliny fal powstają przy opuszczaniu się skóry - powietrze jest rozrzedzane Czy bęben wydaje tony głośne. czy ciche. to zależy. jak silnie się weń uderza i jak duże są wahania skóry. a zatem jak duże jest ciśn i enie dźwięku, ~ 3a. Bardzo silnie napięta skóra silnie wibruje. wykonuje wiele drgań na sekundę - dźwięk jest jasny. Jeśli skóra jest mniej napięta, to nie drga ona tak szybko -

t

5

bęben dźwięczy głucho.

Liczba drgań na sekundę nazywa się częstotliwo­ to ona decyduje o tym. czy jakiś ton jest odbierany jako wysoki czy niski. ~ 3b. ścią,

Fale dtwiękowe i

ciśnienie dfwięku

Ucho ludzkie odbiera drgania o częstotliwości od 16 Hz - tony bardzo głębokie. do ok. 16 OOO Hz - tony bardzo wysokie. Drgania o częstotliwości większej niż 20 OOO Hz leżą powyżej czułości ludzkiego słu­ chu. Jest to tzw. zakres fal ultradźwiękowych. 2 Rozprzestrzenianie Clanlenie jednakowe

ł ł Czfstotliwośt jednakowa

Wysokośt dtwlfkU jednakowa

a) Oddziaływanie ciśnieni.a dzwięku 3

Oddziaływanie ciśnienia dfwięku

Akustyka (gr.) - nauka o d:twtękach.

68

się

c;:::>

SDa głosu jednakowa

: r::JłAM Czfatotliwoi t rózna

b) Oddziaływanie częstotliwosci i częstotliwości

fal na wodzie

Wysoko6t diwi(!ku roźna

ton głębszy

ton wytszy

Hałas

3.3

i ochrona przed hała sem

Zależnie od medium. w którym rozchocl2.ą się drgania. mówi się o drganiach: • powietrza • ciał stałych (materiałowe) • wody • powodowanych odgłosem kroków

Drgania powietrza. ~ 1 a. rozchodzą się z prędkością v = 340 m/s. Drgania wody, ~ 1b. powstają np. w najwęższych miejscat:h armatury i rozchodzą się z v = 1450 m/s w środowisku wodnym. Przez ścianki rur lub przez osło­ rry mogą one być przenoszone na konstrukcję budynku. Drgania materiałowe, ~ 1 c. są przenoszone przez ciała stale ze zróżnicowaną prędkością. np. w stali (v == 5200 m/s), w betonie (v "" 4000 m/s). w drewnie (v ... 3300+4200 m/s), w korku (11 „ 500 m/s). Odgłosy kroków. ~ 1d. to specjalna forma drgania materiału - powstają przy chodzeniu po podłocl2.e. Są one przekazywane dalej częściowo jako drgania materiałowe. częściowo wypromieniowywane jako drgania powietrza.

3 osłona bez wkładki łlumiąceJ halas

dźwięku

3.3.2 Pom iary

..........

b) Drgania

c) Organie mateńałowe

d ) Odgłos kroków

1 Rodzaje

dźwięku Ctśntaflle diW!ęku

Start

Cłsnlenle

p

o.ooo 02 Pa 20Pa

Poziom Lp

hałasu

Poziom halaw,

aa

140 130

natęże ni a dźwi ęku

dźw ięku

Pa

200

samolotu

odrzutowego1~~ft--

Czy dany dźwięk jest odbierany jako głośny, czy cichy, to zależy od ciśnienia fali dźwiękowej. która drgania np. skóry na bębnie przenosi do naszego ucha. To tak zwane ciśnienie diwięku p jest mierzone w paskalach (Pa). 1 Pa jest wyjątkowo niskim ciśnieniem i odpowiada ciśnieniu słupa wody o wysokości h = 0.1 mm. Cz.łowiek odbiera ciśnienie dźwięku między granicą: • słyszalności - 0.00002 Pa= 20 µ Pa • i bólu - 20 Pa Choć w tej sytuacji chodzi o całkiem małe ciśnienia, to zakres ciśnienia jest olbrzymi. mianowicie od O.OOO 02 do 20 Pa. tj. milion jednostek. Dla porównania na taśmie mierniczej byłoby to od 1 do 1 OOO OOO mm. tj. 1 km. Takie szczegółowe stopniowanie w dużym zakresie ciś­ nienia jest bezużyteczne w praktyce. Dlatego określa się wartość natężenia dźwięku w skali logarytmicznej 1 - jest to poziom natężenia dźwięku. zwany częściej w skrócie poziomem hałasu i jest on mierzony w decybelach (dB). To umożliwia zróżnicowanie za pomocą prostych liczb, ~ 2 :

1001!.il

woar

a) Drgania powietrza

::Umatyczny

~

20

~

t10 --==2=1 100

M uzyka disco •-==ł-

•

!'i

Silny ruch •

1 . -0.2 80

mi

Y '·

$. ~=

0.002 40

Biblioteka •-c::::::j

Wartost granic.zna 30 -dla fnstatacjl

Las

wodociągowyćh

w nocy

20

wg DIN 4109

~~ o ~" Opad 10 •i;t , ' "' ~ śniegu o Granica słyszalnOSCt · O. o,oooo 2 ~ 20 µPa ,;iirewY(,"briiiaTnie cich'o-;;2 Zakres dźwięków odbieranych przez człowieka

OdB

16.--~...-~-.-~-.-~-..~--.~~.---~,.-----::;~

120d8

a i--~--~....._~_._~_._~__.~~._----,..,,_=--~

.........~--.~-:::.i,,,-

41--~..----;-.-~-.-~

Przy logarytmicznym systemie mierzenia wzrost natę­ żenia hałasu o 10 dB powoduje. że hałas jest podwójnie głośny.

2f--~-+---';->-~_,__~~~~~----l

Ucho ludzkie odbiera jednak hałas w granicach do różny sposób. ~ 3. jest to uwarunkowane przez: • hałas otoczenia • częstotliwość fal dźwiękowych • natężenie dźwięków

40 dB w

o

10

80

50

Poziom ciśnienia akustycznego (hałasu), dB ~ 1

Skala logarytmiczna to rodzaf skali pomiarowej. np. skala d~bełowa (dB) - do określenia poziomu wielkości akustycZnycll· wartości głośoo­ SCI d'twięku są przeliaane na poZ10my 1podawane w dB.

3

Związek między

poziomem natężenia

hałasu

i

odczuwalną

głośnością

69

3 Podstawowe pojęcie z fizyki potnebne instalatorowi Wpływ siły dźwięku

otoczenia znamy wszyscy z do-

świadczenia: Jeśli jest cicho. słyszy się każdy hałas. jeśli śno - nie dosłyszy się wielu odgłosów.

3

jest

gło­

pełnej

ciszy

nocą

w lesie

słyszy się

nawet

1 Wzrost poziomu „ 10 log

t

~ 10

Przykład

Przy

15

peł­

zającego żuka.

Na dyskotece czasami nie można zrozumieć nawet sąsiada z przeciwka. Człowiek

odbiera niskie częstotliwości (tony głębokie) jako bardziej przyjemne niż wysokie. Najbardziej nieprzyjemne są tony o bardzo wysokiej częstotliwości. Tony przyjemne mogą być głośniejsze. zanim one zaczną przeszkadzać . Nieprzyjemne przeszkadzają. nawet jeśli są ciche. J eśli chcemy określ ić. jak silnie jakiś szum (mieszanina tonów o różnej częstotl iwości) działa na człowie­ ka, to należy zmierzyć go za pomocą miernika hałasu ze specjalnym filtrem, który dopasowuje szumy do czułości ludzkiego słuchu .

:5 E o

·s. ~

5 4

g 3

:J 6

-

-"'

,__

--

-"'

-

-~

•~

J

I

I

71 -t I I I

l-

I

I

I

'

I

+I

f--

-

-! I

I

~ 2 l i I 1 0 1 2 3 4 5

.

I

n1-t J :

10

15

20

llcZba źródeł ctzwięku ---'

1 Wzrost poziomu

hałasu

przy

zwiększonym natężeniu

dtwięku

W budownictwie często używa się do pomiarów filtru A i podaje się poziom dźwięku z dodatkiem litery A. np. Lp = 40 dB(A). Jeśli wydajność dźwięku

(wypromieniowana energia w jednostce czasu) zostanie podwyższona. to poziom dźwięku wzrasta nieznacznie. Przykład Jeśli

w bateni z mieszaniem po otwarciu zimnej wody otworzymy także zawór wody ciepłej (czyli drugie tak samo głośne źródło hałasu). to poziom hałasu wzrasta tylko o 3 dB; przy pięciu jednakowo głośnych źródłach poziom hałasu wzrasta o 7 dB. + 1.

2 Rozchodzenie się dtwięków

3 .3 .3 Rozchodzenie się dźwięków w materiałach budowlanych

Drgania strun skrzypiec są przenosrone przez mostek jako drgania materiałowe

J eśli spłukujemy miskę klozetową.

to wypływająca woda wprawia w drgania

z urządzenia spłukującego samo urządzenie. rurę spłukującą. miskę ustępową i przewód odpływowy. Te drgania przenoszą się na elementy budowlane jako drgania materiału i są wypromieniowywane jako drgania powietrza. -+ 2. Drgania materiału powstają wówczas, gdy trwały, elastyczny materiał zostanie wprawiony w drgania. które rozchodzą się z niego. np. na rury z metalu. armaturę sanitarną. Drgania materiału nie są słyszalne bezpośrednio. Są one natomiast przenoszone przez bezpośredni kontakt na inne ciała stale. np. ściany, stropy. Porównaj drgania obudowy instrumentów muzycznych. które emitują je przez wspólne drgania (rezonans) i wzmocnione - drgania powietrza. + 3. Dźwięki w wodzie zachowują się podobnie jak drgania ciał stałych. z tą różnicą. że w drgania jest wpraw iana woda. Ona pobudza do drgań ścianki rur. które poprzez osłony lub przez bezpośredn i kontakt z konstrukcją przenoszą się (mostkowanie dźwięków) i są emitowane jako drgania powietrza.

70

(mostek dźwlę!
Je

(rezonans) I powoduje drgania powietrza.

Mostek

Struny słuzypiec

Strop Jako tródlo rezonansu Osłona rury (mostek dŻWlęł
3 Przenoszenie drgań mateńalu, wzmacnianie i emitowanie drgań powietrza

3.3 Dźwięki

w powietrzu

rozchodzą się

w przestrzeni. to

wprawiają powietrze w drgania, które z kolei trafiają od np. bębna do ucha. a poza tym na ściany otaczające pomieszczenie. Część dźwięków odbijają ścia­

one

ny (jak reflektory), część przechodzi przez ściany lub jest przez nie przekazywana dalej. a część jest absorbowana 1 i również tłumiona. 1. Podział między poszczególne części jest różny i zależy od materiału ściany (jej grubości. rodzaju) oraz dróg przenoszenia, 2. Grube elementy budowlane. o dużej masie, są wprawiane w drgania tylko w niewielkim stopniu przez drgania powietrza. One odbijają dźwięki rozchodzące się w powietrzu i przeszkadzają w ich przenikaniu; inaczej mówiąc tłumią je, natomiast dobrze przewodzą dźwięki w materiale (por. pukanie w rurę). Materiały miękkie, takie jak filc, włókno mineralne, tkanina, guma, łatwo jest pobudz ić do drgań - ich włókna ocierają się jedno o drugie. W ten sposób zamieniają one energię fal dźwiękowych w ciepło (energi a). Jest to nazywane absorpcją dźwięków albo ich tłumieniem. Odgłosy ruchu człowieka, np. odgłos kroków jest również .połykany· przez miękki dywan. Z tego powodu m iękkie elementy budowlane są stosowane do tłumienia dźwięków wydawanych przez człowieka i np. odgłosu kroków.

Hałas

i ochrona przed hałasem

Pomieszczenie L1

wysyłające

3

-+

-+

1 Rozpraszanie się energii przy odbiciu dźwięków od ściany

Strop z e/aslyczoą

Strop surowy

Strop z plywającą podłogą 111ub z grubą

podsufrtką

miękką wykładziną

Przykład

• płyty z włókna mineralnego lub styroporu na podłodze surowej • wkładki gumowe w osłonach rur. 79.1 • kompensatory gumowe lub odcinki węfy gumowych w instalacjach. 80.1 • płyty gumowe pod maszynami • maty dźwiękochłonne między wiszącą na ścianie miską ustępową i ścianą. 588.2 • twarda osłona piankowa przy montażu wanny i niecki prysznicowej

+

-+

-+

ŚClana sztywna

Miękka

izolacja

wyklejana po jednej

stronie ściany

Miękka izolacja W;'klejana po obu stronach ściany

2 Drogi rozprzestrzeniania się dźwięków w

ścianach

i stropach

Ciężkie materiały budowlane - tłumią, zaś miękkie materiały budowlane wchłaniają (absorbują) dźwięki.

3.3 .4 Dopuszczalne w budynkach

natężenie dźwięku

Pokój do P'8CY Pokój dzienny

-

Dla instalatorów szczególne znaczenie mają: • DIN 4109- 1/ ÓN B 8115 Ochrona przed ha/asem z domowych instalacji technicznych i napędów Karta Dodatkowa 2 Zalecenia dotyczące projektowania i wykonawstwa, -+ 1. • DIN 4109-10 Propozycje podwyższonej ochrony przed ha/asem. W normach tych są zawarte wymagania. które powinny zapobiegać powstawaniu dźwięków i ich przenoszeniu do innych pomieszczeń . W ten sposób powinni być chronieni mieszkańcy przebywający w pomieszczeniach dziennych przed niepotrzebnym obciąże­ niem z tytułu przenoszenia dźwięków przez domowe instalacje techniczne i napędy z innych mieszkań w tym samym budynku.

Korytarz

w siebie.

WC

Sypialnia

Kuchnia

Pokój dzlaclmy

Maga:

Łazienka

zyne~

Kuchnia jesl chroniona tylko Wf&dy, kiedy ludzle paebywają w niej dłuższy czas. 3 Pomieszczenia w mieszkaniu

1 Absorbować (lac.) - polyl(ać. wsysać. wchłaniać

łf

wymagające

ochrony przed

hałasem

71

3 Podstawowe

3

pojęcia

z fizyki potrzebne instalatorowi

W rozumieniu tych norm. ochrony przed hałasem wymagają pokoje 1 pomieszczenia: • przeznaczone do pobytu ludzi (pokoje dzienne. kuchnie i przedsionki mieszkalne. sypialnie. pokoje dziecinne 1 pokoje do pracy). -+ 71.3 • w hotelach. zajazdach i szpitalach • do nauki w szkołach itp. • biurowe (z wyjątkiem biur wielkoprzestrzennych). pomieszczenia do odbywania praktyk. sale posiedzeń i podobne pomieszczenia robocze Hałas przenoszony przez domowe instalacje techniczne do pomieszczeń w innych mieszkaniach nie powinien przekraczać poziomu dopuszczalnego. -+ 1. Kosztowne przedsięwzięcia ochrony przed hałasem zastosowane we własnym mieszkaniu są czasami niweczone. jeżeli zachowanie mieszkańców jest głośne. np. pozostawianie otwartych drzwi. głośno grające radia lub telewizory i wtedy są one bezsensowne. lnstalacie techniczne powodujące hałas domowy to: • instalacja wodna i ście kowa • instalacja do ogrzewania, wietrzenia i klimatyZacji • pralnie wspólne dla całego domu • zamocowane na stałe wyposażenie kuchenne (w zakładach. szpitalach. domach opieki itp.) • urządzenia elektryczne. włącznie z rezerwowymi generatorami prądu Do instalacji wodociągowych powinny być podłączone tylko urządzenia i wyposażenie ma1ące znak kontroli, który powinien być widoczny również po zamontowaniu np. armatury. Znaki kontroli jak dotąd są udzielane ieszcze przez właściwą instytucję kontrolną. -+ 223.2. Normy DIN 4109/0N B 8115 obowiązują dla pomieszczeń, w których przebywają ludzie w domach wielorodzinnych (więcej niż dwa mieszkania), szpitalach. budynkach biurowych. szkołach. hotelach itp. Nie obowiązują one natomiast w zakresie budowlanej ochrony przed hałasem we własnym mieszkaniu. Jeśli ktoś życzy sobie takiej ochrony. to powinien dokonać specjalnych uzgodnień w ramach umowy.

............

,.........

f;Mlfl 1• ·1•1·imHB·HM@'1•1fai!·1•11 ,.,.........

........ ......._ p

I

„ •.

...

1111

„......._...

1

•...,

s 3012

s 351

. 303

~ 353

..; 35

~ 3s2

2S

s 352

(c111M)l+ł2 li

Dopus zczalny p oziom hałasu L w dB(A ) w p om ieszczeniach wymagających ochTony w g DIN 4 109

Podstawami zawarcia takiej umowy są: • Uznane reguły techniki. zgodnie z BGB § 633 • Rozporządzenie o warunkach pracy akordowej i wydajności w budownictwie. część B (VOB/8) § 4 (wykonawstwo) • VOB/B § 13 (gwarancje) Celem ochrony jest niezawodna wydasność pracy. Obiektem zainteresowania • jednorodzinne • wielorodzinne

są

domy:

Dla domów jednorodzinnych nie stawia su~ żadnych w zakresie budowlanej ochrony przed hała­ sem, jeśli umowa o wykonawstwo nie stanowi inaczej.

wymagań

Przesęcie zasad DIN 4109/0N B 8115 do Krajowego Prawa Budowlanego spowodowało. że te reguły techniczne uzyskały moc prawną (publiczne prawo budowlane). Obowiązują one również przy zawieraniu prywatnych umów o wykonanie pracy; podstawą każ­ dej usługi budowlanej jest taka umowa.

Osoba przyjmująca zlecenie. np. architekt. projektant. przedsiębiorca budowlany. który nie uwzględnia lub świadomie -zaniedbu1e postanowienia DIN 4109/ / ON B 8115 powinien liczyć się z karą pieniężną. i ponadto odpowiada w zakresie cywilnoprawnym Sądy orzekają przy tym wspaniałomyślnie obniżenie od 10 do 30% wartości rynkowej budynku lub mieszkania (włączając w to również wartość dziatki!). Wymagania dotyczące budowlanej ochrony przed hałasem w zakresie instalacji sanitarnych w mieszkaniach, wynikają z warunków zawartych w prywatnej umowie cywilnej.

72

W zakresie ochrony przed hałasem w domach wielorodzinnych rozróżnia się, -+ 73.1 : • stopień ochrony I • stopień ochrony li • stopień ochrony Ili Stopień

ochrony I jest to standardowa ochrona przed zasady Uznanych reguł techniki i DIN 4109. które podają. że w pomieszczeniach mieszkalnych. sypialniach i domowych pokojach do pracy może wystąpić hałas o natęzeniu nie większym niż 30 dB(A). Przy stopniu ochrony li są postawione podwyższone wymagania i należy stosować DIN 4109-10 Ochrona przed ha/asem w budowmctwie mieszkamowym. prcr pozvcje podwyższonej ochronv przed hał asem dla mieszkań. W pomieszczeniach mieszkalnych, sypialniach i domowych pokojach do pracy może wystąpić hałas o natężeniu nie większym niż 27 dB(A ). hałasem; obowiązują

3 .3 Hałas i ochrona przed hałasem Stopień ochrony Ili 1est to ochrona komfortowa która gwarantuje wysoki spokój przy poziom ie dźwięku 24dB(A)

Przy postawieniu wysokich wymagań. powinien zouzgodniony pomiędzy architektem. kierownikiem budowy i wykonującymi pracę rzem ieślnikami sposób ochrony przed hałasem. który wykracza poza wymagania I stopnia ochrony.

30 +--~---:I

stać

3

dB(A)

27

DIN-4109"1 9'#, stopień

W cywilnych umowach o wykonanie pracy (np. wg niem.

24

Vergabe und Verdingungsordnung fur Bauleistungen VOS i niem. Bilrgerliches Gesetzbuch BGB) pomiędzy kierownikiem budowy 1zleceniobiorcą mogą być postawione wyższe wymagania, wg stopnia ochrony li lub Ili.

Z tego powodu instalator musi bezwz~lędnie. przy przyjmowaniu zlecenia. wy1aśnić. jaki stopień ochrony przed hałasem ma zostać osiągnięty. Dotrzymanie ządanego po21omu hałasu wymaga wykonania projektu przeds1ęWZJęć technicznych ochrony. ktory powinien być udostępniony Zleceniobiorcy (Instalatorowi) na zyczenie. najpótniej przy rozpoczynaniu pracy. Projekt powinien bezwzględnie zawierać następują­ ce dane • Połozenie 1 układ pomieszczeń wilgotnych wzglę­ dem pomieszczeń wymaga1ących ochrony. por. ~

ochrony I

(4109·10) maks. 30 dB(A)

„

20 -1:!-______...,..,,...,.__... Dom włelModzlnny

1 W ymaganie budowlane stawiane pomieszczeniu sanit ar· nem u. słuiące ochronie przed hałasem pokoju dziennego i sypi alni

Dla prac prowadzonych w warsztatach lub na placu budowy są przew1dz1ane wytyCZne dotyezące m ie1sca pracy lub przepisy w zakresie BHP . Halas· (BGV B 3 ). które określają, ze przy poz1om1e hałasu: • ~ 85 dB(A) przeds1ęb1orca J)OWlnien zapewnić o~ blste środki ochrony przed hałasem, iak np. ochronntk1 słuchu. watę do ochrony uszu. zatycZJci do uszu rtp. • ~ 90 dB(A) zatrudniony Jest zobowiązany ich używac W dyskotekach nie ma podobnych og raniczeń.

74 1. 74 2

• Informację o masie odniesionej do powierzchni sztywnych ścianek mstalacy1nych (2: 220 kg/m2). • Układ ścianek instalacyjnych i ścianek z nimi graniczących.

• Ustalenie korzystnego z p unktu widzenia ochrony przed hałasem prowadzenia rur. • Rodzaj i wł aściwości p rzewodów inst alacyjnych. zamocowania. armatu rę. p rzybory sanit arne z dokumentacją dotyczącą ochrony przed hałasem. np. przynależność do grupy armatury. akustyczne rozłączenie przyborów sanitarnych. np. zawieszone na ścianach lub stojące na podłodze miski ustępowe. wsporn1k1 pod wannę. zamocowania pisuarów. • C1śmen1e spoczynkowe 1w przepływie. • Dodatkowe środki tłum1ema dźwięku w mateńałach. Podstawą do wykonywania prac są p rojekty budowlane 1 projekt y instalac1i. które powinny uwzględniać wymagania ochrony przed hałasem. a do elementów budowlanych powinny być dołączone odpowiednie dokumenty Sąd Federalny zdecydował w kilku wyrokach. że do czasu odbioru jakie1ś pracy budowłane1 powinna ona odpowiadać uznanym regułom techniki. Przy większych obiektach budowlanych odbiór cało­ ści prac instalacy1nych następuje czasami po lat ach od ułozenia przewodów W tym czasie stan techniki moze poczynić istotne postępy. I dlatego w azne jest. zeby odpow1edZJalne kierownictwo budowy zostało zobowiązane do odbiorów ClQśc1owych przed zamknięciem lub zabudowaniem instalacji

3 .3 .5 P rzedsięwzięcia w zakresie ochrony przed hała se m 3.3.5.1 Koordynacja w budownictwie mieszkaniowym W ymagania dotyczące ochrony przed hałasem wg DIN 4 109 nie dotyczą tylko prac wykonywanych p rzez instalatora, ale powinien Jednak zapozn ać się on dokładme z warunkami na budow ie. czy w ogóle istnieją przesłanki do ochrony przed hała sem. patrz DIN 18381 p. 3 1 .3, 3.1 4. To wymaga znacznego doświadczenia i wiedzy o podstawach konstrukc11. Błędy przy ochronie przed hałasem jest później bardzo trudno poprawić. A 1eśh można. to tylko duzym nakładem kosztów 1nawet wtedy poządany skutek nie 1est pewny.

Tylko wtedy, kiedy wszyscy uczestnicy procesu inwestycy1nego rozsądnie ze sobą ws półpracują, można osiągnąć skuteczną och ronę p rzed hałasem. W • • • •

procesie inwest ycyjnym biorą arch itekt przedsię biorca budowlany d ostawcy kierownik budowy

udział:

73

3 Podstawowe pojęcia z

fizyki potrtebne inS1alatorowi

Projektujący architekt lub inży­

3

nier - speqaJ1sta Jest odpowii:r dz1alny za korzystne z punktu widzenia ochrony przed hała­ sem rozplanowanie budynku 1rozmieszczenie mstalac11. wybór odpowiednich materiałów 1grubości ścian oraz za koordynacię wszystkich prac Dostawca (przemysł) powinien ofer01Nać urządzenia 1 amiaturę, które są źródłem minimalnego hałasu, oraz powinien rozwiJać skuteczne środki ochrony

Pokój dzienny, syplaln1a lub

PokbJ dzienny. sypialnia lub pokój do

J

pokÓf do pracy, sąsiada

pracy sąsiada

ściana rozdzielająca m1e~a111a

r a) Armatura 1 ruTOC1ąg1 nie lezą w1prey śOame gramczącei z mtaszkantem $ada

przed hałasem. Wykonu1ący prace przedsię­ biorcy i rzemieślnicy powinni

świadczyć pracę bez zarzutu

pod względem technicznym t starannie wykonywaną. Kierownik budowy powinien decydować o nakładach. wprawdzie ochrona przed hałasem jest droga. ale w ostatecznym rachunku to on bę­ dzie płacił. Przy podwyższonych wyma-gamach w zakresie ochrony przed hałasem nalezy zasię­ gnąć rady akustyka budowli. poniewaz wiedza popularna na ogół w praktyce nie wystarcza .

]

szczeń.

74

ściana rozdz1ela1ąca

mieszkania

b) Armatura 1 rvrociąg1 leżą pay ścianie rozdzielającej mieszkama, ale za nią nie ma pakOjU S1alego pobytu ludzi

b) Posredme gramczenie z mleszllantem sąsiada

--

~

planów budynków akustycznie korzystnych

Na ścianach rozgran1cza1ących mieszkania powinny one być instalowane tylko wtedy, kiedy rozdzielają pomieszczenia. w których hałas prawie nie przeszkadza. ~ 1. 2

[

tozdziela1ąca

mieszkania

pracy sąsiada

3.3.5.2 Projektowanie

Pomieszczenia. z których rozchodzą się hałasy z instalacji. takie jak łazienki. ubikaCJe. piwnice, kuchnie. nie powinny graniczyć z pomieszczeniami d21ennym1, syp1almam1 i poko1ami do pracy mieszkan sąsiednich. Domowe urządzenia techniczne powodujące hałas oraz ich części które ten hałas rozprzestrz.ernają, np. instalacja wodociągima 1kanalizacyjna, nie powinny być umieszczane na ścianach .spokojnych" pomie-

ściana

Pok6j. dz1e11 . ny sypialnia lub pokot do

Pokój dzienny. sypialnia lub._

S1rop

Pok61 do pracy

mieszkania

sąsiada

tozdZleJający

~

j

odnieSIOł1a

Pokoj

~

•

Strop

kizleMy, sy- plalma lub pokój do pracy sąsiada

rozdztela1ący

~

rrueszkania

h

••

'

I

kałne

D

Masa

do powierzchm
Cudze

pamieszczenle mtesz-

li

'

I

Własny

pokOj

Masa odniesiona do powierzchni
pobytu dzien-

fil

nego

;~

c) Armatura. urządzama samtame I ruroetągl zna1dują sle w1pay SCJanle działowej granaącej z pokojem dziennym sąSiada

Plan I ronnieszczenia pomieszczeń - akustycznie niekorzystny

c) Własne ponueszoz.ema graniczą ze $Cl.anami, w k1blych ulozono NI}'. ale powyżej 1por11zej stropu dzielącego m1es.zkan1a nie ma pamieszcz.eń

stahigo pobytu łudzl

2 Plan IJ rozmieszczenia pomieszczeń styCVlie korzystny

axu-

3.3 Hałas i ochrona przed hałasem

3 1) Jednowarstwowa ściana sztywna o wysokiej masie tłumi drgania powietrza

1 Ochrona przed

hałasem

ściana elastyczna. wypełniona włóknem mineralnym• .połyka* (absortluje) drgania powietrza

c) Miękkie tworzywo Izolacyjne tłumi drgania mateńału

b) Dwuwarstwowa

realizowana za

pomocą różnych

konstrukcji

ścian

3.3.5.3 Ochrona przed hałasem przez dźwi ękochłonne ścia ny i stropy Aby dźwięki z pomieszczeń .głośnych" nie przenikały do innych pom ieszczeń , konieczne są ściany i stropy tłum iące lub wchłaniające dźwięki , -+ 1. oraz DIN 4109. Karta dodatkowa 1. Ściany jednowarstwowe sztywne o dużej masie w przeliczeniu na 1 m2 tłumią drgania powietrza dobrze. ale przenoszą drgania materiału, -+ 1 a. 2. 3. Ich wskaźn ik tłumienia dźwięków R:.,., można określi ć na podstawie rysunków -+ 2 i 3.

wapienna 24 cm + tynk naścienny obustronnie Całkowita masa ściany Wskaźnik tłumienia dźwięków

46

55 45 53 40 38

210 430 140 115 240

Przykład Cegła

230 '480

m • = 480 kg/m2 m-= 53 kg/m2 m·"" 533 kg/m2 R:.,.,= 56 dB

46

72 96

36

80

12,5

Elementy budowlane wielowarstwowe wykazują dobre wskaźniki tłumienia dźwięków przy mniejszej masie, ale jest to kosztowniejsza konstrukcja. -+ 4 . Działan ie tłumiące jest tym lepsze, im większy odstęp jest między warstwami i im staranniej wypełniony materiałem izolacyjnym, np. wełną m ineralną.

53 2 Masa odniesiona do 1 m 2 ścian jednowarstwowych 60

I

I I

I I

I

•

,.o..r I

i

Przykład

• Dwie sztywne warstwy z przechodzącą na wylot spoiną rozdzielającą, -+ 4a. • Jedna sztywna warstwa z elastyczną warstwą osk>nową. np. mur z cegły z umieszczoną przed nim płytą ~olacyjną, 1c. lub płyta gipsowo-łcartono­ wa z warstwą materiału izolacyjnego za nią. 4b. • Owie warstwy elastyczne i przestrzeń między nimi wypełniona, np. standardowa ścianka gipsowa wypełniona wełną mineralną, 1b. 4c. • Ciężka podłoga z pływającego jastrychu. położo­ na w celu tłumienia dźwięków i odgłosu kroków,

-+

-+

-+

-+ 76.2. W pionowych kanałach instalacyjnych i w kanałach ścianek instalacyjnych wykładziny z izolacji akustycznej tłumią dźwięki odbite. -+ 76.1. Aby obniżyć przenoszenie hałasu z pietra na p iętro, na stropach (szczególnie ciężkich), zaleca się bezwzględnie zakładać izolację tłumiącą kroki. Jako materiał izolacyjny służą płyty lub pasy tkaniny z: • piankowego tworzywa sztucznego. np. polistyrenu • materiału włóknistego (maty i filce z wełny mineralnej, włókna kokosowego)

„

,_,, I

~

„

~

--

... -

I

I

I

I

I

I

~

I

I

I

i I

I I

I

I

I J l

.... I

I

I ~

I

80

1oo

150

200

300

400 500 600

Masa odniesiona do powler:zchni ściany m·, kgtm2 - -

s3J

3 Szacunkowy wskaźnik R;,., ścian jednowarstwowych Sztywna

a) Owtlwarstwowa ściana sztywn a

Miękka

b) Ściana wielowarstwowa.

c) Ściana wfelowarstwowa

4 Ściany wielowarstwowe - przykłady wykonania

75

3 Podstawowe pojęcia z fizyki potr.tebne instalatorowi

Najskuteczniej

tłumi dźwięki . pływający

jastrych".

Masa Sciariy 2 220 kgtm2 J

-+ 2. Pływający jaS1rych składa się ności od dołu do góry. 2:

3

z kilku warstw, w kolej-

-+

• izolacyjna warstwa wyrównująca na podłodze surowej • warstwa tłumiąca odgłos kroków • folia PE • warstwa jastrychu W 12olacyjnej warstwie wyrównującej na podłodze surowej można ułożyć takźe instalacje. Warstwa tłumiąca odgłos kroków jest przykryta od góry folią PE, aby nie wsiąkała w nią rzadka zaprawa z leżącei nad nią warstwy jastrychu, W warstwie jastrychu nie wolno w żadnym wypadku układać rur lub wkładać innej izolacji, gdyż w tych miejscach jastrych moze później pękać. Warstwa Jastrychu nie powinna też mieć kontaktu z graniczącymi z nią ścianami; z tego powodu należy: • Przy ścianach otaczających pomieszczenie ułożyć pasy materiału izolującego akustycznie. Pasy powinny wystawać powyźej warstwy jastrychu. • Pasy izolacji tłumiące dźwięki muszą być zamknię­ te wykładziną podłogową. W pomieszczeniach sanitarnych są to przeważnie płytki lub płyty z kamienia naturalnego. • Na zakończenie nalezy płytki wykładające podło­ gę i ściany oddzielić trwale elastyczną masą do spoin. Szczeliny lub rysy na ścianie. które powstają przy wycinaniu rowków pod instalacje. oraz zmniejszenia przekroju przez te rowki i wycięcia. powodują pogorszenie izolacyjności akustycznej ścian .

Z tego powodu należy: • zabronić wycinania dłutem rowków i nacięć • rury układać nie w ścianie, ale możliwie przed ścianą (stąd ścianki instalacyjne!)

3.3.5 .4 Ochrona pr zed od instalacji

h ałasem pochod zącym

Przy ochronie przed hałasem instalator sanitarny musi szczególną uwagę zwracać na hałas spowodowany: • instalacją 1 armaturą wodociągową • instalacją do odprowadzania ścieków • wypływem i samym użytkowaniem Hałas

w instalacji wodoci ągowej i arm atury w przewodach jest tak mały. że może on być zaniedbany w porównaniu z hałasem powodowanym przez armaturę. Hałas powsta1ący

76

Miękka

I

tzolacJa akustyczna

Mocowani& rur do SClany o m&Sla m ~ 220 t
o uozmcowanym matoriate I grubośc:i. ~ wyłozone mfęKldm materiałem 11olacyfnym 1 Ścianka instalacyjna chroniąca przed hałasem

-

Mur lub beton Np. płytki SCl8łlne

Spoina elastyczna

Płytki podłogowo

Akustyczna izolacja krawędzi

Jastrycłl

- Folia osłonowa

Warstwa lłumlącs odgłos kroków Warstwa wyrównująca

Masywny strop

Podlega 1 plywająoego Jasllydlu ma wan;twę jastrychu (rozdzieloną folią). klófa jest na"1e$lO!l3 na warslwę llumiącą odgłos kroków. Boczne Wlll'StWy matenalu !lumiąoogo (p!llozonego do gomej powiench111 wy111adziny podłogowe0 IZolujq pocłogę od muru. Twa.Ida wykladWa ścieMa (lynj(, plylki) jest oddzllllona elastyczną spoiną od wykładzlll)' podlogow8f

2

Pływająca podłoga

Hałas powstający

z jastrychu

w armaturze przy dużych

prędko­

ściach wypływu. jest uwarunkowany najczęściej małymi przekrojami. Mogą go powodować np.:

• • • •

uderzenia hydrauliczne drgania armatury szumy kawitacja (gwizdy)

Uderzenia hydrauliczne powstają przy szybko zamykanej armaturze. np. za pomocą zaworów magnetycznych. baterii jednouchwytowych. uszkodzonych spłuczkach ustępowych Hałas z drgania armatury pochodzi od luźno osadzonych kul w zaworach. Szumy powstają w wyniku wibrowania ostrych kantów armatury. Szumy wywołane kawitaC)ą 1 są to najczęścieJ gwizdy, które mogą wystąpić przy bardzo wysokich prędko­ ściach przepływu. Szybki przepływ wymaga wysokiego ciśnienia dynamicznego; jest on częścią ciśnienia całkowitego, panującego w instalacji.

3 .3 Ha las i ochrona prze d hałasem

jest ciśnienie dynamiczne, tym bardziej obresztkowe, tzw. ciśnienie statyczne, i może nawet być niższe od ciśnienia atmosferycmego. Wtedy w systemie panuje podciśnienie, np. w zwężce Venturiego, -+ 1. Przy podciśnieniu obniża się punkt wrzenia wody, czasami nawet dużo poniżej 100°C. Przy ciśnieniu bezwzględnym p = 23.2 mbar woda wrze już przy 20°C i tworzą się pęcherzyki pary (puste przestrzenie). Jeśli po lokalnym przewężeniu przekrój rury znoIm

wyższe

niża się ciśnienie

wu staje

się

szeroki. to

prędkość przepływu

spada,

a ciśnienie statyczne wzrasta i pęcherzyki pękają. Wydobywa się silny hałas w postaci gwizdów. Najważniejsze działania. które zapobiegają hałasowi z armatury t o: • Przyjmowanie poprawnych średnic nominalnych przewodów. takich aby uniknąć zbyt wysokich prędkości przepływu (> 5 m/s). • Zamontowanie redukt ora ciśnienia przed armaturą przy ciśnieniu spoczynkowym > 5 bar. W bardzo wysokich budynkach można stworzyć kilka stref, z których każda może obejmować po cztery kondygnacje. • Stosowanre tylko armatury wypływowej z kształto­ waniem strumienia. • Instalowanie tylko armatury wysokiej jakości z I klasą szumów. One na pewno nie mają luźno osadzonych kul w zaworach. Szumy z armatury przenoszą s ię jako drgania wody w instalacji. a przez ścianki przewodów, szczególnie rur metalowych. powodują drgania materialowe, -+ 2 .

Z tego powodu

każde

sztywne połączenie przew odu ze ścianą lub stropem (mostek dźwiękowy) powinno być przerwane przez mi ękkie wkładki obnizające hałas.

Mostki dźwiękowe zostaną rozerwane przez: • zastosowanie wkładek gumowych do osłon rur. -+ 79.1 • przeprowadzanie rur pnez ściany w rurach osłono­ wych z miękką wkładką pośrednią. -+ 3 • osłanianie rur materiałem izolacyjnym, np. wężami z piankowego tworzywa sztucznego o zamkn ię­ tych porach, włóknem mineralnym stosowanym również jako izolacja termiczna. -+ 79.2

Pay włączeniu Jakiegoś oporu zal
np. ktyzy dla perlatora powietrza, następuje znaczny

3

spadek ciśnienia w przewężeniu. Skutek: nie tworzą się Już pęcherzyk.i pary

'"W!!l!!!!!!!ił:~==~~!l!!!!!iJ!!!l!!!!l!!!ill!ft

!!!

1 Kawitacja przy wysokiej

szybkości przepływu

Elastyczne wkładki posrednie lłumlą przenoszenie się

Wkładki

-

dlliań materiału

na mury, kształtownik

strumienia wyposażony

w kryzę zapobiega kawitaql.

2 Armat u ra źródłem

:~1!s~°:"a

dźwięku

- sp oso by zapo b iegan ia

Kit

Tynk

wllladką pośrednią

przenoszeniu się zapobiega drgań materialu na ściany I stropy.

trwale

elastyczny

~~~~~~~~~~~

"'"'"".,..---.- lz.olacja

tłumiąca

d!włęl
3 Sposób

przejścia

rury p rzez

ścianę.

który

tłumi

d rgania

materiału

@) Szum przy napełnianiu @) Szum z annatury Szu m wypływu

@) Szum odpływu @) Szumy z odbicia

Ściany, do których mają być mocowane przewody, powinny mieć masę odniesioną do powierzchni ~ 220 kg/ m 2 •

W ten sposób można zmniejszyć drgania własne. Ponadto należy chronić pozostałe ścianki kanału. albo nawet płytę pokrywającą. wykładając matami z włók­ na mineralnego lub wypełniając kanał instalacyjny wełną mineralną. Kanały instalacyjne należy starannie zamykać. -+ 76.1. Hałas

w instalacji

odwadniającej

Instalacje odwadniające na leży tak rozplanować 1 wykonać. aby ograniczyć niedopuszczalne przenoszenie hałasu.

4 Gdzie

powstają

szum y?

Szumy w inst alacjach kanalizacyjnych głównie. -+ 4 : • przy napełnianiu • od armatury • podczas wypływu • podczas odpływu • z odbicia

powstają

77

3 Podstawowe pojęcia

z fizyki potrzebne instalatorowi

Szumy przy napełnian iu i szumy od armatury powstapodczas uruchamiania armatury i podczas wypływu vvody do niecki prysznicowej lub ze spłuczki itp.• -+ 77.4. Szumy podczas wypływu występują przy wykorzywanny ką­ staniu urządzeń sanitarnych, takich jak pielowe i kabiny prysznicowe oraz przy opadaniu wody w p ionach. -+ 79.4. Szumy odpływu są to szumy wywołane przepływem wody przez: • miski ustępowe i syfony • przyłącza i przewody zbiorcze wewnątrz podwieszonych sufitów i ponad pomieszczeniami wymagającymi ochrony Szumy z odbicia powstają w pionach. przede wszystkim przy zmianie ich kierunku, np. odsadzki, przejścia w przewód zbiorczy lub odcinek kanalizacji ułożony wzierni. Odbicie wody w króćcach po odcinkach opadających w przewodach połączeniowych, a szczególnie w pionach. pobudza materiał rur do drgań. Można to zaobserwować przy dużej wysokości pionów. Jednak jeśli wysokość opadania jest większa niż 12 m. to nie ma już silnego oddziaływania, ponieważ szybkość przepływu vvody już prawie nie wzrasta, -+ 284.1. Z tego powodu w 15-kondygnacyjnym budynku o jednakowej konstrukcji występuje w pionie niewiele głośniejszy szum przepływającej wody niż szum w budynku o czterech kondygnacjach. ją

3

Twonywo

we.

Szczególnie silnie drgają materiały lekkie. np. cienkościenne rury z tworzywa sztucznego. Drgania ścianek rur wypromieniowywane jako drgania powietrza są przenoszone na błonę bębenkową i dlatego są słyszalne. Hałasu z odbicia i przepływu wody nie da się całko­ wicie uniknąć. lecz można go zmniejszyć, stosując: • dużą masę przewodów • przemyśla ny plan prowadzenia przewodów • kształtki ograniczające hałas

Dużą masę przewodów można osiągnąć np. przez: • Wybór rur grubościennych z ciężkich materiałów. częściowo o wewnętrznych. pochłaniających dżwięki właściwościach tłumiących. Z tego powodu obok rur z żeliwa wzrasta oferta grub ościen­ nych. wzmocnionych mineralnymi składnikami i tym samym cięższych rur z PE i HT. • Obetonowywanie rur cienkościennych. które przez to nie poddają się drganiom, -+ 1. Nierzadko wystarcza warstwa betonu o grubości ok. 2 cm wokół rury. Przemyślane prowadzenie przewodów sprawia. że unika się dużych prędkości przepływu w poziomych odcinkach rur (spadki 1% do 2%. w żadnym przypadku > 5%). zatem hałas z odbicia przy zmianie kierunku również zostaje zmniejszony. Przykładowe rodzaje kształtek ograniczających hałas: • Zamiana jednego kolana o kącie 90° na dwa po 45° i wstawienie między nie najlepiej króćca o dłu­ gości 25 cm. -+ 284.3. • Montaż odgałęzień o kącie 88° zamiast odgałęzie­ nia 45° na pionach. -+ 286.1 . Szczególnie korzyst-

78

sztuczne

Masa zapobiega drga-

niom.Jak ręka polozo-

na na skórze błbenk.a

1 Rozchodz.e nie sztucznego

a)

Odgałęzienia o

z wtotem 4S'

się dźwięków wokół

ss•

lekkiej rury z tworzywa

b) Złączka zaciskowa na ru12e PP wzmocnionej włóknem mineralnym

2 Kształtki kanalizacyj ne. które przyczyni ają się do tlumienia hałasu

ne są odgałęzienia 88°, których krawędź wlotowa jest zakończona na 45°, -ł 2a, 139.1 i 286.lc. • Kształtki z tłumieniem drgań takie. które przeszkadzają wibracji ścianek rur, -+ 139.1. Przekazywanie drgań materiałowych między poszczególnymi odcinkami rur można wytłumić również za pomocą elastycznego uszczelnienia na połączeniach rur lub na złączkach, -+ 2b. Zależnie od rodzaju rury czasami są wymagane zróżnicowane środki ochrony przed hałasem.

Dalsze zalecenia w zakresie ochrony przed hałasem z kanalizacji to: • Kanały ściekowe należy poprawnie zwymiarować i wentylować zgodnie z przepisami tak. aby uniknąć hałasu jak przy płukaniu gardła. • Nie prowadzić kanałów swobodnie ułożonych w pomieszczeniach wymagających ochrony. W razie takiej konieczności ścianki szybu wyłożyć wełną mineralną o grubości ~ 30 mm w celu absorpcji drgań lub całkowicie wypełnić wełną mineralną. -+ 76.1. • Kanały ściekowe mocować tylko do ścian o masie ~ 220 kg/m 2 , -+ 92.1. lub osłonić warstwą izolacyjną (ścianką elastyczną). -+ 75.4. • Nie stosować osłon rur w strefach drgań odbitych. ponieważ działają jako mostki dźwiękowe . • Przybory sanitarne. takie jak miski ustępovve ze spłucz­ kami. wanny kąpielowe i niecki natryskowe. bidety. ustawiać lub mocować w sposób tłumiący dżwięki. Ciężkie rury dużo trudniej jest wprowadzić w drgania. ale mogą one przenosić drgania materiałowe bezpośrednio

lub przez mostki dźwiękowe na ściany i stropy.

3.3 Halas i ochrona przed

hałasem

Mostki dźwiękowe (np. uchwyty osłon na rurach, rury przylegające do ściany lub jedna do drugiej) zaczynają drgać i wypromieniowują drgania powietrza. Aby uniemożliwić kontakt z konstrukcją budynku, instalacje należy oddzielić od niej za pomocą mięk­ loch, tłumiących dźwięki warstw pośrednich . Mostki dźwiękowe można rozłączyć przez: • gumowe wkładki w osłonach rur, ~ 1 • węże dźwiękochłonne na rurach i kształtkach, ~ 2 • przeprowadzanie rur przez stropy i ściany w rurach ochronnych z wkładką z wełny mineralnej lub trwale elastycznym kitem ognioodpornym, ~ 87.2 Prawie niemożliwe, a przynajmniej bardzo drogie, iest późntejsze skorygowanie zaniedbań w ochronie przed hałasem. Hałas z instalacji do odprowadzania spalin i instalacji ogrzewczych Instalacje grzejne zalicza się do .trwale pracujących", które są wykorzystywane także w nocy. Dlatego powodowane przez nie hałasy bardzo przeszkadzają w budynkach mieszkalnych. ~ 3. Obecnie nie spotyka się źródeł rozprzestrzeniania się dźwięków takich. jak: • Kotły ustawione w .zamkniętym" pomieszczeniu kotłowni, z ciężkimi drzwiami przeciwpożarowymi. • Lekka konstrukcja odprowadzania spalin o małej masie i gładkości (nie stosuje się już murowanych kominów!). • Lekka konstrukcja samego budynku. • Lekka konstrukcja kotłów ogrzewczych z palnikami o niskiej częstotliwości emitowanych dźwięków, które jest znacznie trudniej wytłumić. Aby tłumić hałas z instalacji ogrzewczych i odprowadzania spalin stosuje się: • kopuły na palniki olejowe i gazowe tłumiące dźwięki • tłumiki dźwięków ewentualnie absorbery w przewodach spalinowych • osłony rur z wkładką dźwiękochłonną dla przewodów spalinowych • drzwi z izolacją akustyczną do pomieszczeń ko-

3 1

Osłony

n a rury z wkładkami gumowymi

1 Odporna na ścieranie tkanina w kratkę 2 Blokada przeclwwiJgoctowa (lołla PE) 3 Wkładka wyścielająca (włókno z tworzywa)

4 Pianka z PE (Z zamknię1yml

komórkami)

(~ .•„

~ :. ::·:--- -~

I

... ...:::.„

Oła

rur clęźldch i twardych

~-·'

.„~:~." „.

-

I

~

Gladl
a)

2

Węże

b) Dla l6kl
sztucznych

do izolacji akustycznej z

samoprzylepną taśmą

za-

mykającą

Źródła hałasu • pomieszczenie kotłowni

• drgania powietrza bezpośrednie łub

z odbici.a

• drgania mar.erlału • szum paeplywu spalln I produktów

spalania

• pompy • szum przepływu • palnik

tłowni

• okna z izolację

dźwiękochłonną

podczas wypływu i użytkowania urządzeń sanitarnych Hałas spowodowany wypływem wody do wanny ką­ pielowej można zmniejszyć specjalnym ukształtowa­ niem wypływu. który daje strumień wypływającej wody skośny do ściany wanny, ~ 4. Przenoszenie hałasu na przewody kanalizacyjne. ściany i stropy przy użyt­ kowaniu urządzeń sanitarnych można ograniczyć za pomocą tłumiących dźwięki i trwale elastycznych wkładek pośrednich (np. dla muszli klozetowych zawieszanych na ścianie lub bidetu, ~ 588.2; dla wanien i brodzików. ~ 539.3). W montażu wanien moż­ na zastosować podpory z twardej pianki, które dodatkowo tłumią hałas. Hałas

3 Drogi przenoszenia hałasu w instalacjach grzewczych i odprowadzania spalin

____.

a) Silny szum wyplywu

4

Odgłosy napływu

b) Szum ograniczony ptz&Z odchylenie strumlenta wody

wody do wanny

79

3 Podstawowe pojęcia z fizyki potnebne instalatorowi Hałas pochodzący od ustawionych na podłodze wanien. misek ustępowych. misek do mycia na siedząco 1bidetów oraz pralek automatycznych i zmywarek do naczyń dobrze tłumi pływająca podłoga z jastrychu.

Ćwiczenia 1. Co rozumie się pod poJęC1em dżwtęlcu7

2. Co rozum1a się pod po1ęc1em częstotliwoki? 3 Jaki zakres

częstothwości diw1ęk6w

moze odbierać

człowiek?

3 3.3 .5 .5 Ochrona przed hałasem przez silniki i pompy

wywołanym

Drgania materiałów najlepiej iest tłumić przez przerwanie dróg ich przenoszenia Maszyny albo cokoły. na których są ustawione. można rozdzielić od reszty konstrukcji budowlanej, podkładając miękkie elastyczne płyty, np. prasowany korek. metal gumowany, -+ i . Należy tylko zwrócić uwagę. aby śruby mocujące nie tworzyły mostków dźwiękowych . Natomiast w przewodach połączeniowych można wmontowywać tłu­ miące hałas i drgania odcinki węży elastycznych lub kompensatory. -+ 1 a. Wypromieniowanie drgań powietrza można złagodzić np. nakładkami dźwiękochlonnymi lub oddzielnym ustaw1en1em w sąsiednich pomieszczeniach t uzywaniem agregatów o mskim poziomie hałasu.

Komp1esor gumowy

4 Jak rozchodzą się dźw1ęk17 5. Co rozumie się pod po1ęc1em c1śn1enia dźwięku? 6 a) Po co wprowadzono poziom natężema dźwięku? b) Jak można tłumić rozchodzeme się d.tw1ęku? dźwięku mote obJąć słuch

7. a) Jaki zakres poziomu człowieka?

b) Poda1 kilka przykład6w. 8 . a) Jak rozprzestrze111ają się

diw1ęk1

w

ciałach

stałych?

b) Jak można tłumić rozprzestrzenianie SJę dźwięku?

9 . a) Jak rozchodzą się dzw1ęk1 w powietrzu? b) Wymień możliwości zmme1szenia rozchodzema SIQ dźwięków

10 Jakie przepisy techniczne są

decydu1ące o ochronie przed hałasem? 11. a) Jakiego poziomu natęzenta dźwięku me powinien przekraczać hałas z msralaCJI w mieszkaniu sąsiada?

b) Kiedy waność ta dotYczy także wlai;nego mieszkania? 12 Co oznacza1ą pom1esiczema wymagaiące ochrony w rozumieniu norm? 13. a) Kto musi współpracować przy pro1ektowan1u ochrony budynl
15. Co wiesz o tłum1en1u hałasu przez ściany? 16 Opisz budowę .pływa1ącej podłogi" z 1astrychu Sporządż

szkic.

17 Jak instalator a) CokDI pompy I pompa oddVelone alws:tyczn1e od konstrukcji budowlanej f od paewodów

-

.

~ Nastawa _ :::-:---~:::::1111r-wysol
może obniżyć wartość 12olacy1nośc1

akustycznej ściany? 18. Okr&śl na podstawie -+ 75 21 75.3 waność izolacy1ności ściany o. m·= 120 kg/m2 +

2. 1.5 cm rynku. b) m·= 300 kg/m 7 19. WyszukaJ na -+ 75 2 kilka ścian. przy których a)

me mozna montować rurociągów łub armatury.

20. a} Co rozumie się pod J)OJQCłem .lcaw1taqt7 b) Jak powstaje kaw1tac1a? c) Jal< mozna zapobiegać kawnac1i7 21 Wymień sposoby zapobtegama hałasowi z armatury 1ewentualnre1ego tłumienia 22 Jak mozna przy prowadzeniu kanahzacj1 ograniczyć

W1\.ladka gumowa -

hałas z przepływu 1 odpływu?

Obciązenle

100.-21 OOO Nlelemeni.

zależnie

od wielkości I jakDścl

elementu b) Element podstawy maszyny (np. pompy. pralki) z regulacją

wysoko$CI 1 Tiumienie drgań materiału przez menty podstawy maszyny

80

płyty izolujące

i/lub ele-

3.4 Ochrona pneciwpożarowa w technice sanitameJ

3.4 Ochrona przeciwpożarowa w technice sanitarnej 3.4.1 Ogień i ochrona przed nim Przez całe tysiąclecia

w rozwoju

3

ogień odgrywał decydującą rolę

ludzkości. Ogień,

jako

źródło światła

i ciepła. miał dla łudzi nieoszacowaną wartość. ale już podczas pierwszych katastrofalnych pożarów ujawniła się także jego siła niszcząca . Ciasna i gęsta zabudowa miast. z wieloma budynkami z drewna. juz w średniowieczu była przyczyną rozległego rozprzestrzeniania się pożarów. W tamtych czasach skromne środki techniczne uniemożliwiały skuteczne zwalczanie pozarów. ale właśnie to spowodowało, że bardzo wcześnie powstały przepisy, które mogły zaradzić rozprzestrzenianiu się pożarów. Przepisy zalecały np. zwiększone odstępy między budynkami i tzw. uliczki przeciwpożarowe. Jeden z ostatnich katastrofalnych pożarów w Niemczech. w 1995 r. na lotnisku w Dusseldorfie. uwidocznił konieczność ochrony p rzeciwpożarowej. Analiza przebiegu zdarzeń pokazała, że: • Podczas pożaru istotną rolę odgrywają użyte materiały budowlane, gdyż wówczas powstają trują­ ce opary. Przede wszystkim palenie się PVC powoduje uwalnianie chloru. • Obok ognia należy obawiać się również dymu. Zgodnie ze statystyką śmiertelne ofiary pożaru to w 95% ofiary działania dymu, a tylko 5% - bezpośredniego działania ognia. Dla porównania: w Niemczech Hczba zgonów spowodowanych dymem wynosi ok. 1500 rocznie, a spowodowanych katastrofami lotniczymi ok. 800 osób rocznie na

1 Walka z ogniem i dymem

całym świecie.

Dym, -ł 1. jest tak niebezpieczny, ponieważ: • Może zawierać trujące pary. • Już niewielka ilość palnej substancji może dać bardzo wiele dymu. Paląca się np. opona samochodowa dymi często godzinami. a 1 kg palącego się drewna wytwarza 700 m 3 gazów. • Dym rozprzestrzenia się bardzo szybko i bezgłośnie na wszystkie strony. Przenika nawet przez wąskie szczeliny i otwory. np. przez miejsca przeprowadzenia rur przez ściany i stropy, -ł 2. Jeszcze silniej przez szyby i kanały wentylacyjne. w których ssanie powoduje. że rozprzestrzenianie jest przyspieszone. • Dym tak zaciemnia pomieszczenie. że nie jest moż­ liwe widzenie i orientacja. np. podczas pożaru w tunelu. powyższych rozważań wynika. źe przy przeciwpożarowej szczelność wszystkich

Z

ochronie otworów

na przenikanie dymu jest niezbęd na . Ochrona przeciwpożarowa dzieli się na: • zapobiegawczą ochronę przeciwpożarową bu• •

dowla ną obronną (aktywną) och ronę przeciwpożarową techniczną ochronę przeciwpożarową

2

Ogień

- dym - brak widoczności

Zapobiegawcza ochrona przeciwpożarowa budowlana powinna przyczyniać się do tego. aby utrudniać powstawanie pożarów przez tworzenie i stosowanie odpowiednich przepisów budowlanych. takich jak przepisy • przeciwpożarowe dla budynków (w prawie budowlanym) • dotyczące BHP poszczególnych stowarzyszeń zawodowych • bezpieczeństwa i ubezpieczenia Obronna (aktywna) ochrona przeciwpożarowa obeimuje bezpośrednią walkę z pożarami. ~ 1. oraz ratownictwo narażonych osób i zwierząt przy udziale strazy pożarnej i ekip ratowniczych (Prawo o straży pożarnej) Techniczna ochrona przeciwpożarowa t o przede wszystkim instalacje i urządzenia ostrzegawcze (zgła­ szające) oraz automatycznie uruchamiane instalaCJe do gaszenia pożarów.

81

3 Podstawowe pojęcia z fizyki potrzebne instalatorowi

3.4.2 Przepisy przeciwpoźarowe

3

Podstawy prawne zapobiegawczej ochrony przeciwpożarowej budowlanej, ~ 1. to Krajowe Prawo Budowlane (LBO) krajów związkowych, ponieważ w Niemczech prawo budowlane podlega władzom krajowym. Każde LBO ma moc prawną. Za postępowanie niezgodne z prawem grożą dotkliwe kary, nawet jeśli nie zaistnieje szkoda. Wprawdzie wszystkie LBO są oparte o wzorzec (Wzorcowe Prawo Budowlane - MBO) opracowany przez ARGEBAU1, Komisję Nadzoru Budowlanego (od 1996 roku). ale liczne postanowienia opracowane w poszczególnych krajach związkowych prowadzą czasami do istotnych różnic. Wprowadzone techniczne ustalenia budowlane, szczególnie DIN 4102-1 do 14 Właściwości pożarowe materia/ów i elementów budowlanych - zostały włączone do prawa budowlanego i określają pojęcia z dziedziny technicznej ochrony przeciwpożarowej. Organem odpowiedzialnym jest Niemiecki Instytut Techniki Budowlanej w Berlinie. Udziela on także ogólnych dopuszczeń przez nadzór budowlany w dziedzinie specjalnych czę­ ści budowlanych i ogólnych decyzji o kontroli przez nadzór budowlany poszczególnych technik wykonawczych w budownictwie. np. wg ~ 91 .2. W tej książce podstawą do wszystkich wypowiedzi jest Wzorcowe Prawo Budowlane. Natomiast zaw sze należy przestrzegać lokalnie obowiązującego Krajowego Prawa Budowlanego. Jako podstawę budowlanej ochrony przeciwpożaro­ wej wymienia się artykuł 17 Wzorcowego Prawa Budowlanego: ( 1 ) Konstrukcje budowlane powinny być takie. aby zapobiegać powstaniu pożaru i rozprzestrzenianiu się ognia oraz dymu. a w przypadku powstania pożaru umożliwiać ratowanie ludzi i zwierząt oraz skuteczną akcję gaśniczą.

Cele zapobiegawczej budowlanej ochrony przeciwpożarowej są zestawione na rys. ~ 2.

WzorWNe Prawo Budowlane (MBO)

I

Przepisy dotyczące ochrony np.: • Wymagania ogólne dotyczą· ce ochrony przeciwpożarowej • Ścianki działowe, przegrody prz.eciwpożarowe, stropy Korytarze, klatl
1r:;> •

K"'•~e Prawo

'..„..-

"-BUdowlane ·· -(L•BO - )-•

Pr%episy wykonawcze i realizacyjne (DVO}

r:;>

P~.1~ ~_awa

........ ....- ... _____.lc:::>

u

Szczególowe wyjMnlenia wymagańLBO

Przepisy budoWlane dotyczące szpitali. domów towarowych. przed54koll, restauracji. garaży. wieżowców. budownictwa przemyslowego, szkól; wytyczne dotyczące używania materiałów

palnych

Wprowactzone ustalenia techniczne w budownictwie J uznane zasady techniki

01N4102-1, 2.3, 4, 5, 6, 7i 11 I liczne dalsze normy DIN i EN Wytycz.ne i Instrukcje DVGW Wytyczne VDE

Przepisy dotyczące zapobiegawczej ochrony przeciwpoża­ row ej

Celami budowlane) ochrony przecłwpoillrowe) ._;

• ochrona życia i zdrowia ludzi oraz zwierząt • zapobieganie pożarom przez dobór właściwych materiałów budowlanych • ograniczanie rozprzestrzeniania się ognia I dymu w bezpośrednim otoczeniu pożaru - zasada podziału na szczelne strefy • ograniczenie zasięgu pożaru - tworzenie szczelnych stref w konstrukcji budowlanej • umożliwienie prowadzenia akcji gaśniczej i ratowanie ludzi oraz zwierząt

_ „..... -:.

2 Cele budowlanej och rony przeciwpożarowej

3.4 .3 Klasyfikacja - definicje

materiałów

Z punktu widzenia techniki

budowlanych

mmm . . - -· przeciwpożarowej

roz-

różniamy podziały:

• materiałów budowlanych - na klasy • elementów budowlanych - na klasy ogniowej

odporności

Klasy materiałów budowlanych. ~ 3. są następujące: • Klasa A - materiały niepalne • Klasa B - materiały palne • Klasa AB - materiały. których zasadnicza część składa się z materiałów niepalnych. zmieszanych lub związanych z niewielkim udziałem materiałów palnych 1

ARGEBAU - Zespół Roboczy do spraw Budownictwa, M ieszkalnictwa i Projektowania Osiedli przy właściwym Ministrze Rządu Krajowego Niemiec.

82

Materiały budowlane

A

~

•

•1aa ••

3 Klasy

Przykłady

Beton. cegła . żefiwo,

niepalne

stal, miedź

Bez ski. palnych Ze składnikami

jw.

palnymi Materiały palne

Trudno

Płyty gipsowo· -kartonowe

Drewno, tworzywa sztuczne, papier Płyty lekkle z wełny

zapalające się

drzewnej, PP, PVC Drewno, PB, PE. pianka z PU Łatwo zapalające się Papier, drewno o grubości < 2 mm NonT1alne

materiałów

b udow lanych i ich

właściwości

palne

3 .4 Ochrona

Klasy odporności ogniowej (F 30, F 60, F 90, F 120, F 180) służą do oznaczania ścian (nośnych. usztywniających i dziafowych), stropów, wsporników i klatek schodowych, -+ 1. Cyfry określają czas odporności ogniowej jakiegoś elementu budowlanego, czyli minimalny czas, jaki musi on wytrzymać podczas sztucznie wywołanego pożaru w zadanych warunkach. Zatem ścianka np. oznaczona symbolem F 30 jest odporna na działanie ognia przez co najmniej 30 min. Czas odporności ogniowej F elementów budowlanych sprawia. że ogi eń i dym . pozostaje odcięt'(" w strefie jego powstania dopóty, dopóki straż pożarna zdąży zainterweniować.

•

.

przeciwpoż.arowa

w technice sanitarnej

Elementy budowlane ograniczające rozprzestrzenianie się ognia

Ściany przeciwpozarowe1 • nienośne

3

ściany zewnętrzne

Szyby I kanały instalacyjne. zamknięcia ich otworów rewizyjnych ~~.._:'"'I Kanały werrtylacyjne, rury, kształtki, szyby Urządzenia odcinające

Ola małych budynków czas ten wynosi najczęściej 30 min (F 30), dla większych - 90 min (F 90). Przykładowe informacje o elementach budowlanych klasyfikowanych przez nadzór budowlany: • F 30 A = materiały budowlane niepalne.

(klapy przeciw·

pożarowe) w kanałach wentylacyjnych

powstrzymujące ogień

= odporne na ogień, niepalne materiały budowlane • F 90 AB = odporne na ogień, zasadnicza część niepalna. z udziałem materialów palnych Materiały budowlane i elementy budowlane mogą zostać dopuszczone na podstawie: • DIN 4102 Właściwości palne materiałów i elementów budow lanych • ogólnego dopuszczenia przez nadzór budowlany • ogólnego świadectwa badania przez uznaną instytucję nadzoru budowlanego • zgody w indywidualnych przypadkach Elementy specjalne. takie jak ściany zewnętrzne. rurociągi, kanały instalacyjne. zamknięcia przeciwpoża­ rowe. zamiast tradycyjnej litery F dla wyrażenia czasu odporności ogniowej otrzymują inny symbol. -+ 1.

• F 90 A

Kl asy odporności ogni owej specjalnych elementów budowl anych

a) Typ 1 : Wolno stojące budynki z jednym mieszkaniem Typ 2: Budynki o dwóch mieszkaniach

b) Typ 3: Budynki niewielklej wysokości

Wymagany czas odporności ogniowej ustala się wg: • rodzaju i sposobu wykorzystania budynku • liczby kondygnacji lub wysokości budynku Odnośnie do rodzaju i sposobu wykorzystania budynku rozróżnia się budynki: • wolno stojące i w zabudowie skupionej • mieszkalne i specjalne. np. warsztaty, sklepy, szkoły, szpitale W szpitalach np. akcję ratowniczą mogą utrudniać: kosztowna aparatura elektryczna, instalacje tryskaczowe do automatycznego gaszenia pożarów. ograniczona ruchliwość pacjentów. W budynkach o dużej liczbie kondygnacji lub dużej wysokości, koszty prowadzenia akcji gaszenia i ratowania ludzi są znacznie większe niż w budynkach niskich. Wzorcowe Prawo Budowlane rozróżnia następujące typy budynków mieszkalnych. -+ 2: • Typ 1: Wolno stojące budynki mieszkalne z jednym mieszkaniem. • Typ 2: Budynki mieszkalne o nie więcej niż dwóch mieszkaniach. • Typ 3: Budynki o niewielkiej wysokości. w których podłoga najwyższej zamieszkanej kondy-

Stropy I ściany nośne Przejścia rur przez ściany

F30B F900 I 30 O I 90 0

c ) Typ 4: Budynkl średniej wysokości

2 W ymagania ochrony przeciwpożarowej w zależności od typu budynku mieszkalnego od 1 do 4 w g MBO

gnacji znajduje się nie wyżej niż 7 m nad powierzchnią terenu. • Typ 4 : Budynki średniej wysokości, w których podłoga najwyższej zamieszkanej kondygnacji znajduje się od 7 do 22 m nad powierzchnią terenu. Wyższe budynki traktuje się jako wieżowce.

83

3 Podstawowe

3

pojęcia

z fizyki potrzebne instalatorowi

Niektóre Krajowe Prawa Budowlane dzielą budynki nie wg liczby pełnych kondygnacji, lecz wg ich wysokości i wtedy rozróżnia się: • położone całkowicie powyżej naturalnej lub sztucznie ustalonej powierzchni terenu i mające wysokość co najmniej 2,3 m na 2/3 swojej powierzchni • piwniczne, których dolna powierzchnia stropu leży ok. 1,2 m powyżej powierzchni terenu Aby ograniczyć pożar do możliwie małej przestrzeni, budynki dzieli się na strefy pożarowe. Pierwsza strefa pożarowa to jednostka użytkowa - w budownictwie mieszkaniowym jest to po prostu mieszkanie. Jest ono ograniczone stropem danej kondygnacji. ścian am i dzielącymi mieszkania lub oddzielającymi od klatki schodowej. Przy małej wysokości budynków mieszkalnych wystarczą elementy budowlane klasy F 30 (powstrzymującej ogień). Dalsze strefy pożarowe są odgraniczane ściankami przeciwpożarowymi

Woda zimna Woda ciepła Oslona IZDlacjl

cieplneJ mloeraJna

Wełna

o. > 1ooo~c

1

Zalewa

Mo$tkl dżWif­

kowe (kontakt ze stropem)

Gęstość korka przeważnie

niewystarczająca. płynna Brak rur osłonowych zaprawa prowadzi do po- i rury tłumiące! diWi.i
1

Całkowicie niezadowalające z punktu w idzenia ochrony przed hałasem i technicznej ochrony przeciwpożarowej wykonanie przejścia przez strop

F 90.

Ścianki odporne na ogień są zalecane:

• W dużych budynkach, między poszczególnymi jego częściami, co najmniej co każde 40 m. • Przy zbyt małych odstępach między budynkami. np. mniej niż 2.5 m od granicy działki. Ściankom ognioodpornym stawia się bardzo wysokie wymagania. np.: • mury między budynkami szeregowymi są wykonane z materiałów ognioodpornych (F 90). a nie z powstrzymujących ogień (F 30) • w korytarzach dłuższych niż 40 m stosuje się drzwi ognioodporne zamiast drzwi normalnych • w kanałach wentylacyjnych stosuje się klapy ognioodporne

dotyczące przechodzenia przewodów przez przegrody

3 .4 .4 .2 Wymagania

Jeśli rurociągi. kanały wentylacyjne itp. przechodzą przez stropy i ściany między strefami pożarowymi,

to powinien

być

zachowany ich czas

odporności

przeciwpożarowej.

Przy przeprowadzaniu rur przez przegrody należy zwrócić uwagę na rury: • niepalne - wykonane z żeliwa, stali, stali nierdzewnej i miedzi • palne - wykonane z tworzyw sztucznych. szkła i aluminium (rury zespolone!) Rury niepalne z palną warstwą osłonową. np. wężami

3 .4 .4 Ochrona

przeciwpoża rowa

układaniu

przy

przewodów

3.4 .4 .1 Przepisy dotyczące

układania

przewodów Obok ogólnych przepisów o układaniu przewodów (DIN 1986. DIN 1988) dla ochrony przeciwpożarowej obowiązują:

• przepisy budowlane odpowiedniego kraju związko­ wego • wzorcowe wytyczne układania przewodów Włączenie wzorcowych wytycznych do przepisów budowlanych jakiegoś kraju związkowego powoduje. że nabierają one mocy prawnej. Z tego powodu mają one pierwszeństwo przez uznanymi zasadami techniki, jak DIN. TRGI.

Wzorcowe wytyczne są podstawą późniejszych realizacji projektów budowlanych i obowiązują przy ukła­ daniu przewodów dla wszystkich mediów, z wyjąt­ kiem wentylacji i ogrzewania ciepłym powietrzem. Wzorcowe wytyczne mogą być w niektórych sytuacjach zastąpione: • atestem kontroli nadzoru budowlanego • atestem dopuszczenia nadzoru budowlanego • zgodą najwyższych urzędów budowlanych w indywidualnych sytuacjach

84

z tworzywa piankowego. należy traktować jako rury palne. ponieważ dym i ogień, po spaleniu osłony mogą przeniknąć przez powstałe w trakcie pożaru o twory. Przejście

rur przez stropy i

ściany

na granicach stref mieszkaniami. ścianki mieszkaniami i klatką scho-

pożarowych (ściany między przeciwpożarowe między

dową) powinno być: • szczelne pod względem przedostawania się ognia i dymu - z powodów ochrony przeciwpożarowej • rozdzielone od konstrukcji i trwale elastyczne z powodów ochrony przed hałasem • szczelne na przedostawanie się zapachów - z powodów higienicznych

Ochrona przez hałasem i ochrona przeciwpożarowa nie powinny być traktowane rozdzielnie. Przy przeprowadzaniu przewodów należy zawsze pamiętać o wymaganiach ochrony przed hałasem wg normy DIN 4109. Ochrona przed hałasem wymaga wielokrotnie kosztowniejszych działań niż ochrona przeciwpożarowa. np. przy niepalnych rurach wystarczy zalanie otworu zaprawą. ale to nie chroni przed hałasem. Niestety, w praktyce spotyka się czasami całkiem niezadowalające rozwiązan ia. np. wadliwe lub niewystarczające uszczelnienia. które tworzą mostki dźwięko­ we między rurą i stropem. -ł 1, patrz także p. 3.3.5.

3.4 Ochrona przeciwpożarowa w technice sanitarnej

Woda pilna, ścieki,

Woda pitna, sciekl.

gaz.

gaz.

ogrzewanie d., < 32 mm

d., = 32 160 mm

ogrzewanie

Woda pitna,

ogrzewanie d1 :32 110mm

Woda pitna.

Woda pilna.

sclek1.

se lekI. gaz, ogrzewanie d,:32 160mm

ogrzew„nle d1 = 32 , 160 mm

3

Niepalny lub palny,

Niepalny

Palny,

Palny.

Patny,

!!!J!i!!,!!!!!!!!!!_-ł-~mtn~-~B2~:----:--~·.,.,-:-:---:---:---~~m~1n~-~B2~--:--~-m_m_._B_2_ __ _~m_l_n_ . B_2_ __ __ Wlól\no mineralne, Włókno mineralne. Dopuszczone osłony Mankiety ognloodMankiety ognioodtemp. topnienia temp. topnienia z włokna mineralnego. pome o dopuS2CZopome o dopuszcza· > 1000°C > 1000 C temp. topnl&llla nym A 90 montowane nym A 90 do dodatkoP. 150 kgtm3 łub p a 1 OO kgtm3 lub > 1ooo•c , w stropie lub scłanle3, wego montazu dopuszczony kit dopuszczony kit przejłclowo przejśoie uszczelnić w stropie lub scłanie3 • przeciwpoZ.arowy

przeciwpofatowy

przed dymem

przejście uszczelnić

przed dymem F 30.-F 90

F30+F90

Niewymagane

Niewymagane

--.--- - --c ----------- - - ---

I„

Tylko z atestem (ABP) Tylko z atestem (ABP) Tylko z atestem (ABP) dla materiału rur i mate- dla materiału rur i mate· dla mateńalu rur i materialu uszczelolającego nalu uszczelrua~ rialu uszczelniającego

.......,

TwOfZywa sztuczne,

Stal nierdzewna, stal,

Wielowarstwowe rury

b 9'

wielowarstwowe rury

iellwo. miedź

zespolooe (PE-X/Al/PE) zespolone {PE·XIAllPE) zespolone (PE·XIAl/PE} Rury z tworzyw: Rury z tworzyw: Rury z tworzyw:

zespolone

PB, PE·X, PP, PVC-U, PVC-C

1 Prow adzenie

Wielowarstwowe rury

PB. PE-X, PP, PVC-U, PVC-<:

Wielowarstwowe rury

PB, PE·X. PP. PVC·U, PVC-<:

rur przez stropy i ściany

Instalator przed rozpoczęciem u kładania przewodów powinien zapytać projektanta lub architekta o czas odporności ogniowej stropów i ścian, np. F 30 lub F 90. Stosownie do uzyskanych informacji powinien wykonać rozgraniczenia w R 30 lub R 90. Przejścia

klasy R 90 są wymagane dla. ~ 83.2: • Wszystkich budynków z podłogą najwyższej jednostki użytkowej, to znaczy np. mieszkania na poziomie wyższym niż 7 m. • Stropów nad piwnicą lub innymi częściami budynku przeznaczonymi do wykorzystania specjalnego, np. jako kotłownia. garaż podziemny. • Części budynku (z leżącym nad nim mieszkaniem). w której jest możliwa zmiana przeznaczenia lokalu mieszkalnego na biura, restaurację lub gabinet lekarski. Za poprawne wykonanie przejść przewodów . także wtedy. kiedy te czynności zostały przeniesione na kogoś innego. jest zawsze odpowiedzialny instalator. Ponieważ wymagania

ochrony przeciwpożarowej mato instalator powinien być zawsze Niemieckiego Kodeksu Karnego: ,Kto przy projektowaniu. kierowaniu i wykonywaniu budowy lub rozbiórki obiektu budowlanego wykracza przeciw ogólnie uznanym zasadom techniki i tym zagraża mieniu lub życiu innych, podlega karze pozbawienia wolności do lat 5 lub karze grzywny·.

ją moc prawną. świadomy§ 319

Zaniedbana ochrona przeciwpożarowa traktowana jako zachęta do pożaru.

może być

Jeżeli przejścia rur są wykonane wadliwie, pożaru nie stanowią przeszkody dla ognia i szukujący przyczyn pożaru stosunkowo jego powód i winnego.

to w razie dymu. Po-

łatwo znajdą

Ochrona przeciwpożarowa dla wykonania przejści a rur ustala, ~ 1: • klasyfikację części budowlanych z punktu widzenia ochrony przeciwpożarowej • materiał i średn icę rur • medium transportowane rurami Klasyfikacja części budowlanych z punktu widzenia ochrony przeciwpożarowej. np. Jako F 30, F 90. została opisana w p. 3.4.3. Materiał rur może być palny lub niepalny, a średnicę rur mierzy się bez izolacji. Rozróżnia się rury: • niepalne o średnicy d 2 s; 160 mm • palne o średnicy d, < 32 mm • palne o średnicy d2 ~ 32 mm Medium transportowane rurami może być: • niepalne (woda, ścieki. woda grzejna. azot. C02) • palne (gaz ziemny, gaz płynny, olej opałowy) • podtrzymujące palenie (tlen. powietrze)

85

3 Podstawowe pojęcia ~ fizyki potrzebne instalatorowi

3 .4 .4 .3 Rozgraniczenie p rzew o dó w Rury można prowadzić przez stropy i ściany: • w pozostawionych wolnych miejscach lub wykutych otworach: w tulejach osłonowych • masywne: także w otworach po wywierconych rdzeniach

3

Pozostawione wolne miejsca otrzymujemy przez wyjęcie elementów włożonych podczas betonowania stropów i murowania ścia n. Natomiast otwory wykuwa się później. W obu przypadkach rury powinny być prowadzone w osłonach . Metoda wiercenia otworów i wycinania rdzeni sprawia. że: • można je wymierzyć dokładnie i pot em łatwo uszczelnić, ~ 87.2 • oszczędza się planowania wolnych miejsc i pozostawiania po nich otworów, które w trakcie budowy często okazują się nie na miejscu • nie są potrzebne rury osłonowe

Przy wypełnieniu szczenny

a) Wełną

mineralną

a s 50 mm

.I

Wełna

mineralna (Ds > 1000-C) Gęstość

korka 100.-120 kg/

neralną

• a s; 15 mm przy zastosowaniu substancji spieniają­ cych

się

użytku

podczas pożaru, np. dopuszczonym do kitem ognioodpornym

Otwór należy zapełnić. ewentualnie uszczelnić: • wełną mineralną lub prefab rykowaną okładziną z wełny mineralnej • kit em ognioodpornym, dopuszczonym przez nadzór budowlany • płytą ogniood porną • mankiet am i ognioodpornymi Wypełnienie wełn ą mineralną 1z

•

•

• •

jest często trudne tego powodu niewystarczające. -+ 84.1. ponieważ: W przypadku przewodów kanalizacyjnych dobremu wypełnieniu otworu w strefie sufitu przeszkadzają kształtki. złączki lub inne połączenia rur. Wata szklana topi się już w temperaturze < 850°C i tylko wełna mineralna nadaje się do uszczelnienia. gdyż jej punkt topnienia.. wynosi 1}5 >1000°C. Gęstość zaczopowania otworu musi być wystarczająco duża. aby wypełnienie było szczelne dla ognia i dymu. Natryskiwana warstwa silikonu jako uszczelnienie przeciw wilgoci wyciera się przy liniowym rozszerzaniu się przewodu: zatem staje się nieskuteczna.

86

~.i.: '~· ~

•

I

' 1

.

I I',

II :. -· .~·-. · A

•

o

'

/

Zalanie zaprawą

1

Niepalna

KII ognioodporny

rura osłonowa

Od stępy między

rurami i przyległym elementem budowlan ym przy odgrodzeniu szczelnym rurami R 30 i R 90

__. śeiana F 90 (sttop)

_. -śelenna lub stropowa

Zasadniczo rury przechodzące przez stropy i ściany p ow inny być izolowane przed rozchodzeniem się drgań materiału. Powinny być prowadzone np. w wężach izo lujących akustycznie lub osłonach. Można równ ież wmurowywać na sztywno rury osło­ nowe lub wywiercać rdzenie. ~ 1, 2. Taki sposób prowadzenia rur dodatkowo umożliwia im wydłużanie termiczne. Aby na wypadek pożaru nie dopuścić do przedostania się ognia i dymu przez szczelinę między przewodem i rurą osłonową. należy ją odpowiednio zabezpieczyć. Pierścień szczeliny powinien m ieć szerokość co najwyżej. ~ 1: • a s; 50 mm przy wypełnieniu szczeliny wełną mi-

" 1·-

b) Kitem ognioodpornym a S 15mm

oslona rury1

,Izolacja rury2 Rura z mateciału nago

1 Oslona rury wstępni&sprtiona

p • 150 kglma-0.> tOOO'C

2 fllp. oslona z wełny mlnetalnei na wyuzymaleJ na nmywanie łoił alumlnlowej

2 Szczelne odgrodzenie rury R 90 z wełny mine.r atnej

tłumiącą dźwięki osłoną

Wymaganej gęstości uszczelnienia stropu nie da się praktycznie uzyskać. używając luźnej wełny mineralnej. Jako przyczyny można wymienić: • Jeśli uszczelni się zbyt silnie (gęsto). to mogą być przenoszone drgania materiału. • Jeśli wypełnienie jest zbyt luźne. to mogą przenikać płomienie i dym. Może również wnikać rzadka zaprawa. a po stwardnieniu tworzyć mostki dźwię­ kowe. ~ 84.1. Dobrym rozwiązaniem są dostępne w handlu okładzi­ ny (do rur) z wełny mineralnej wg ~ 2. Okładziny powinny bardzo ściśle przylegać do rur (szczelność na dym!). Zatem jest potrzebna duża liczba odcinków o dobrze. stopniowo dobranych średnicach wewnętrznych. Wypełnianie otworów atestowanym przez nadzór budowlany kitem ognioodpornym jest proste i szybkie. ~ 87.1. Kit ognioodporny jest wytłaczany z tubek, a przy dużym zużyciu może być kupowany w w iadrach i nakładany szpachlą. Przy optymalnej szerokości szczeliny ok. 8 + 10 mm między przewodem a rurą osłonową. ewentualnie wywierconym rdzeniem. kit nie przesiąka przez strop. Jeżeli jakość kitu jest dobra. to wyst arczy jego warstwa o grubości ok. 5 mm, ~ 87.2. (dla takiej grubości zużycie kitu do uszczelnienia rury kanalizacyjnej DN 1OO wynosi ok. pół tutr ki). Przy uszczelnianiu ściany kit lepiej jest wtryskiwać po obu jej stronach.

3 .4 Och rona przeciwpożarowa w technice sanitarnej

3

dz S032 a) Rury niepalne (z wyjątkiem rur aluminiowych)

1 Wytlaczanie k itu ognioodpornego z tuby

Kit ognioodporny musi być: • szczelny (dla ognia i dymu), w chwili zaistnia łego pożaru pieniący się (nabrzmiewający) i wypełniają­ cy wszystkie otwory • dobrze przylegający i skutecznie uszczelniający po związaniu

• tłumiący dźwięki i trwale elastyczny • odporny na wilgoć • prosty w użyciu • przeznaczony do długiego składowania Nie każdy atestowany kit ognioodporny spełnia wszystkie te ważne wymagania. Niektóre kity np. twardnieją i staJą się wtedy mało elastyczne; to może prowadzlć do powstawania rys na przewodach. Jeszcze prostsza w użyciu niż kit jest atestowana płyta ognioodporna. którą nakłada się z zakładem wokół rury i mocuje. -+ 3. Ma ona grubość ok. 4 mm i jest wykonana z folii aluminiowej powleczonej kitem ognioodpornym. Z tego powodu jej zastosowanie umożliwia wykonanie przejścia przez stropy i ściany. które jest pewne pod względem rozgraniczenia dźwięków i niezawodne pod względem przeciwpożarowym dla: • R 90 (odporne na ogień) przy niepalnych rurach odz5' 160 mm • R 30 (hamujące ogień) przy rurach palnych dz5' 32mm Mankiety ognioodporne zawierają pakunek ognioodporny. który w temperaturze powyżej 180°C silnie się pieni. Powstaje wówczas wysokie ciśnienie (ciśnienie pęcznienia) takie. że otwór wokół rury jest całkowicie odgrodzony. podczas gdy przy ok. 600°C rura palna ulega stopieniu, -+ 5. Przez ściany i stropy F 90 moż­ na prowadzić rury z mate riałów palnych powyżej dz= = 32 mm, używając tylko mankietów z atestem nadzoru budowlanego. -+ 4.

b) Rury palne (z tworzywa sztucznego I aluminium)

2 Szczelne odgrodzen ie rury R 90 kitem ognioodpornym

Płyta

ognioodporna - giętka I tJwale elastyczna

3 Szczelne odgrodzenie rur płytą ognioodporną R 30 dl a rur palnych. R 90 dla rur niepalnych

a) Opakowanie ognioodpome z pierścieniem uszczelniającym od wilgoci umlesu:zonym w osłonie ruiy

b) Przy scianach mocowanie obustronne, obmurowane

c) Mocowanie na śruby ponliej stropu nośnego

4 M ankiety ognioodporne

5 Rura odgrodzo na pakunki em ognioodpornym

87

3 Podstawowe pojęcia z fizyk.i potnebne instalatorowi

Zależnie od wykonania. mogą być instalowane:

3

Osłona ochronna:

mankiety ognioodporne

• wewn ątrz ściany lub stropu. + 87.4a • pod stropem albo po obu stronach + 87.4b. c

Folia aluminiowa usieciowana

Aura zespolona

Zakładka samoprzylepna

Materfal budowlany klasy A 2 Gęstość 110 kg/m3

ściany.

W mankietach instalowanych wewnątrz ściany lub stropu nie powinno być połączenia rur. Dla mankietu poniżej stropu otwór w stropie powinien być dodatkowo zamknięty dla dymu. np. płytą ognioodporną; umożliwia to wiercenie mniejszych otworów (oszczędność kosztów). Bez mankietów ochronnych mogą być prowadzone, przez ściany F 90 lub stropy F 90, rury palne ze specjalnym atestem nadzoru budowlanego, np. rury zespolone lub rury z tworzywa do wody pitnej. o dz > 32 mrn i oddzielone okładziną z wełny mineralnej (gęstość 150 kg/m3). + 1. Poza stropem rury te należy osłonić na całej wysokości kondygnacji, np. okładziną z wełny mineralnej. która powinna być sklejona z odporną na ścieranie folią z siatką alumi niową. Okładzina musi mieć odpowiednio grube ścianki, tak by były spełnione również wymagania rozporządzenia o instalacjach ogrzewczych.

E

Ściana

Prowadzeni e rury zespolonej do wody pitnej z indywi dualnym dopuszczeniem przez nadzór budow1any (do DN 50) dla R 90 Przejście R 90 ~olowane wełną mineralną z ogólnym świadectwem kontrofi

nadzoru budoWlanego

Tłumienie

dymu I drgań materiału

Przejście S 90 Izolowane wełną mineralną z ogólnym świadectwem dopuszczenia przez nadzór budowlany

Zaprawa

t

Beton

Podsumowanie Rurociągi można poprowadzić przez stropy i ściany przy klasie odporności ogniowej: • F 30 dla wszystkich rur. + 86.1 • F 90 dla rur niepalnych o dz::; 160 mm, wg + 86.1. 87.2a. 87.4 • F 90 dla rur palnych i z aluminium, jeśli: - dz $ 32 mm wg + 87.2b. 87.3 - dz > 32 mm tylko przy użyciu atestowanych przez nadzór budowlany mankietów ogn iooc:ł­ pornych. wg -+ 87.4 lub przy specjalnym ateście nadzoru budowlanego, np. + 1

3 .4 .4 .4

Odstępy

przy prowadzeniu przewodów

Wzorcowe wytyczne układania przewodów (MLAR) ustalają. i:e: • stropy lub ściany muszą mieć grubość co najmniej Bem • przestrzeń między elementem budowlanym i osłcr ną rury lub jej okładziną powinna zostać całkowi­ cie zamknięta za pomocą zaprawy cementowej lub betonu

"'1000"C 2

Odstępy

minimalne między ru rami

Dla pojedynczych przewodów bez izolacji (bardzo rzadko!) należy pozostawić odstęp w świetle między rurami, + 2, dla rur: • niepalnych, również z palną osłoną do 2 mm grubości, np. rury WICU: a ;::: 1 x średnica większej rury • palnych (włącznie z rurami ze szkła i aluminium): a ;::: 5 x średnica za każdym razem rury większej Przy pojedynczych przewodach, których izolacja się­ ga powyżej otworów wybijanych lub wywiercanych. odstęp w świetle a, mierzony między powierzchniami warstwy izolacji w obrębie stropu /ub ściany. musi wynosić. + 2: • a ;::: 50 mm przy izolacji z materiału niepalnego

• a ;::: 160 mm przy izolacji z materiału palnego; izolacja w obszarze przejścia rury powinna być wykonana z: - wełny mineralnej o punkcie topnienia> 1000°C - tworzywa spieniającego się podczas pożaru

3 .4.5 Prowadzenie przewodów a o chrona MLAR rozróżnia przy przejściach przez stropy i ścia­ ny odstępy między rozgraniczeniami: jest to odstęp: • minimalny • między przewodami bez izolacji • między przewodami z izolacją Minimalny odstęp między dwoma rozgraniczeniami R 90 uzyskuje się na podstawie ustaleń indywidualnych z atestu dopuszczenia nadzoru budowlanego (ABZ) lub z atestu kontro/i nadzoru budowlanego (ABP). Jeśli brak jest ścisłych ustaleń. to należy przyjmować odstęp a 2 50 mm, + 2.

88

przeciwpożarowa

3 .4 .5 .1 Prowadzenie przewodów w pomieszczeniach i kanałach instalacyjnych Instalacje z rur mogą być prowadwne przez: • pomieszczenie z awaryjną klatką schodową i klatką schodową bezpieczeństwa

• kondygnacje z rozgraniczeniem rur • i w kanałach lub między stropem i podsufitką

3.4 Ochrona przeciwpożarowa w t echnice sanitarnej

3.4 .5.2 Przew ody n iezb ędn e na kl atkach sch odowych i w piwnicach Zgodnie

z Wzorcowymi Przepisami Budowlanymi

(MBO) w budynku każda jednostka użytkowa z po-

3

mieszczeniami pobytu dziennego (mieszkanie. biuro) musi mieć dostęp do: • pomieszczenia z awaryjną klatką schodową i innej drogi ewakuacyjnej • klatki schodowej bezpieczeństwa Pomieszczenie z awaryjną klatką schodową składa się np. ze schodów awaryjnych z awaryjnymi korytarzami jako połączenie między pomieszczeniami użytkowymi i klatką schodową lub wyjściami na zewnątrz budynku. Dru gą drogą ewakuacyjn ą może być miejsce. do którego jest zapewniony dostęp wyposażenia ratowniczego straży pożarnej. W pomieszczeniu z awaryjną klatką schodową lub na korytarzach awaryjnych można układać pojedyncze przewody bez osłon z materiałów: • niepalnych o średnicy dz~ 160 mm dla wszystkich mediów • palnych o średnicy d2 ~ 32 mm dla mediów niepalnych Jeżeh do pomieszczeń z kJatką sch odową bezpieczeństwa ogień i dym nie ma dostępu, to druga droga ewakuacyjna nie jest potrzebna. W pomieszczeniach z klatką schodową bezpieczeń­ stwa oraz w pomieszczeniach między tą klatką i wyjściem na zewnątrz dopuszcza się tylko układanie przewodów. które zaopatrują to pomieszczenie lub służą do zwalczania pożaru.

"'

Tynk rnineralny na niepalnym nośniku lub płyta mlneralna gruboSci O!: 15 mm 1 Rury

z materiałów palnych w bruzdach lub w

narożnikach

ścian

• przestrzeni podsufitowej. która ma zagwarantowany wymagany czas odporności ogniowej z góry i z dołu (F 30) • szybach lub kanałach instalacyjnych z materiałów niepalnych (F 30) • wolnych przestrzeniach pozostawionych w jastrychu lub w podwójnej podłodze (F 30) Rury osłonowe. ewen tualnie izolacje przew odów, powinny w obszarach przejścia przez ściany być wykonane z materiałów niepalnych. Media palne lub podtrzymujące palenie. to np.: • ciecze (olej opałowy) • gazy lub pary (gaz ziemny, gaz płynny) • gazy podtrzymujące palenie (tlen, powietrze

sprę-

żone) Rurociągi (łącznie

z izolacją dla mediów palnych lub palenie) powinny składać się tylko z materiałów niepalnych. Należy je układać: • indywidualnie w całości otynkowane i pokryte tynkiem o grubości ;::: 15 mm lub • w szybach lub kanałach instalacyjnych. lub • powyżej podsufitki Rury te muszą również składać się z materiałów niepalnych. a każdorazowo dobierany czas ich odporności ogniowej powinien być taki sam jak stropu. podtrzymujących

Przy układaniu przewodów w pomieszczeniu z awaitp. należy rozróżnić rury dla mediów: • niepalnych • palnych lub podtrzymujących palenie ryjną klatką schodową

Media niepalne są to niepalne ciecze. gazy. pary i pyły. Przewody dla mediów niepalnych mogą być wykonane z rur: • niepalnych wyłożonych niepalną izolacją • palnych • wyłożonych palną izolacją Niepalne rury wyłożone niepalną izolacją dla niepalnych mediów mogą być często układane swobodnie. to znaczy wolno przed ścianą. Rury palne, wykonane z tworzywa, szkła i aluminium (szkło i aluminium w klasyfikacji technicznej ochrony przeciwpożarowej uchodzą jako palne) oraz wszystkie rury z palną izolacją (także rury metalowe) dla niepalnych mediów można układać w: • bruzdach wykonanych w ścianach lub w narożni­ kach ścian masywnych. ~ 1; ściany powinny być osłonięte tynkiem mineralnym o grubości ;;::; 15 mm na niepalnym podłożu lub płytą mineralną np. gipso~artonową o grubości ~ 15 mm

3 .4 .5.3 Prowadzenie przewodów przez kondygnacje z rozgraniczeniem Przewody powinny być układane bez przykrycia. Przy przechodzeniu przez strefy zagrożone pożarem, np stropy i ściany o F 90. należy te przejścia szczelnie rozgrodzić. Przewody powinny tylko tak głęboko wchodzić w ściany, stropy oraz elementy budowlane szybów instalacyjnych. aby pozostały przekrój poprzeczny był wystarczająco duży, by zachować wymagany czas odporności ogniowej. Odgałęzienia przewodów w ramach jednej kondygnacji, które nie przechodzą przez ściany dzielące mieszkania lub ściany przeciwpożarowe mogą być ukła­ dane bez osłon. Zasady dotyczące układania przewodów gazowych zostaną podane szczegółowo w p. 12.3.4.

89

3 Podstawowe pojęcia z fizyki potrzebne instalatorowi

3 Odgałęzienia nie muszą być

odgraniczane

O lPnejścla przez ściany stropy R 90 z Izolacją akustyciną, cięplną

I przeca'wpożarową

b) Plan

b) Plan

2 Szyb zamknięty

Szyb otwarty

3.4 .5 .4 Prowadzenie przew odów w i pod sufitem

kan a łach

Szyby instalacyjne powinny być wykonywane z materiałów niepalnych. których czas odporności ogniowej dobiera się zależnie od wysokości i sposobu użytko­ w ania budynku, patrz p. 3.4.3. Jeśl i

jest wymagane przejście przez strefy poża ro­ we klasy F 90, naleiy tak rozmieszczać szyby instalacyjne. aby ogień i dym nie mogły być przenoszone na inne kondygnacje lub inne strefy pożarowe. Szyb tworzy wtedy sam oistną strefę pożarową. Rozróżnia się następujące

typy szybów inst alacyj-

nych· • otwarte • zamknięte • bez wymagań przeciwpożarowych • z certyfikatem

90

W szybie otwartym, w którym poszczególne rozgraniczenia między stropami nie są zamknięte. -+ 1. nie można praktycznie prowadzić rur palnych o średnicy d z > 32 mm. Należy umieszczać rozgraniczenia także po obu stronach ścian. Jest to niemożl iwe do wykonania na wewnętrznej stronie ściany szybu. W szybach za mkniętych wykonanych w klasie F 90 należy na każdej kondygnacji zalewać strop betonem o grubości ~ 200 mm w celu uszczelnienia przed dymem, -+ 2. W szybie zamkniętym można prowadzić rury palne i niepalne. Przejścia rur przez stropy są dźwiękoszczelne i ognioodporne. jeśli są właściwie wykonane. Na rysunku -+ 2 pokazano przykład .ścianka

szybu instalacyjnego wykonanego jako instalacyjna· .

Przejścia rur przez ściany szybu powinny być równ ież szczelne dla dymu. dźwiękoszczelne. trwale elastyczne i odporne na zawilgocenie, -+ 2.

3.4 Ochron a przeciwpożarowa w technice sanitarnej

Instalacje wentylacyjne w szybie zamkn ię­ tym powinny być rozdzielone z punktu wi-

dzenia techniki p rzeciwpoża rowej. np. obmurowane, + 1, poz. 2. jeśli te przewody nie mają własnego rozgraniczenia. np. przez klapy przeciwpożarowe .

3

W szybach instalacyjnych bez wymogów ochrony przeciwpoża rowej otwory w stropach się zalewa. W takim szybie mogą być układane zarówno rury palne, jak i niepalne. Przejścia przez strop należy rozgraniczyć. Natomiast przejścia rur przez ściany szybu powinny być trwale elastyczne i rozdzielone, uniemożliwiając przechodzenie dźwięków.

Jednym z certyfikowanych systemów wykonywania szybów jest system szybowych ścianek instalacyjnych. który jest rozgraniczany na każdym piętrze i jest on: • kontrolowany wg DIN 4102-4 • ma ogólne dopuszczenie nadzoru budowlanego, + 2 W tak.ich szybach można prowadzić tylko instalacje wody pitnej, ścieków. ogrzewania i wentylacji wg DIN 4 102-6. Systemy te zostały przebadane razem z szybem. W szybie posiadającym certyfikat mogą być prowadzone obok siebie palne i niepalne instalacje zaopatrzenia w wodę i odprowadzania ścieków oraz dopuszczone pri.ez nadzór budowlany systemy wentylacyjne bez przekładek rozdzielających. Również pokrycie ścian szybu jest nie tylko zwykłą wykła dziną, ale jest ono ochro-

z

dopuszczalne

nledopuazczalne

nledopuucmtne

z

. . . . tn111t1•0111111e ...... dopuszczalne

dopuszczalne

dopuszczalne

„„

,.

dopuszczalne

dopuazc:ulne

1 W ymagania i sposoby realizacji szybów Instalacyjnych w g DIN 4 10 2-4

ną przeciwpożarową.

Grupowanie przewodów w szybach z certyfikatem lub w szybach ścianek instalacyjnych jest dowolne; ich wzajemne odstę­ py ustala się zależnie od warunków mon-

Rura zespolona z izolacją dla wody zimnej

Palne rury kanalizacyjne PE-HD -

cieplną (palną)

tażowych.

Rura zespolona z izołaclą cieplną (palną) dla wody ciepłej

Tego typu system upraszcza projektowanie i jest mniej pracochłonny. Gwarantuje dotrzymanie w ielorakich przepisów: budowlanych, akustyki i ochrony przeciwpożarowej, ponieważ t e są już ściśle dotrzymane w ustalonym przez certyfikat dopuszcz.eniu budowlanym. Ola przewodów prowadzonych pod sufitami powinien być zagwarantowany dopuszczalny czas od porno ści ogniowej konstrukcji .z góry i z dołu. Dotyczy to ta kże zamykania otworów pod sufitami.

Rura z materiału młneralnego (niepalna)

- - .r - iLL..-='1-

Ramy Szybu z

wykładziną

(niepalne)

Mankiety ognioodporne. patrz~ 87.5

Przejścia przez stropy. osłony mfneralne (niepalne)

2 Szyb certyfi kowany z ogólnym dopuszczeniem budowlany m

91

3 Podstawowe

pojęcia

z fizyki potnebne instalatorowi

3 .5 Statyka elem entów budynku

3

W konstrukcjach budowlanych stropy, ściany, podpory, schody itd. powinny mieć zagwarantowaną stabilność, tak aby przenosić ewentualne obciążenia. Dlatego statycy budowli obliczają wymagane wymiary i zbrojenie stropów. ścian itd. Wg DIN 1053· 1 Mury - Obliczanie i wykonawstwo rozróżnia się ściany:

• nośne • usztywn iające • nienośne

Ściany nośn e przeimuią obciążenia pionowe i poziome od stropów oraz obciążenia spowodowane wiatrem. Ściany usztyWn iające służą do stabilizacji (usztywnienia) konstrukcji budynku lub do usztywnienia ścian nośnych na wyboczenie. Ścianki nienośne przenoszą tylko własny ciężar. W DIN 1953-1 mówi się dalej: Ingerencja w ściany nośne i usztywniające. która może je osłabić. np. przez wykonanie przeiścia, bruzdy i wyżłobienia, jest dopuszczalna tylko za zgodą odpowiedniej osoby (inżyniera statyka). Ponieważ czasami z planów budowlanych nie można

jednoznacznie określić rodzaju ściany, instalator powinien zawsze wychodzić z założenia. że jest to ścia­ na nośna. W takiej sytuacji obowiązuje zasada: Wyżłobienia i bruzdy pogarszają wytrzymałość ścia­ ny. dlatego przy wymiarowaniu ściany (materiał. grubość) należy mieć to na uwadze. Niestety. me można uwzględnić osłabień spowodowanych wstrząsami. tworzeniem się rys (które powstają przy wykuwaniu bruzd i przejść) i tym samym obniżenia wytrzymałości murów i stropów. W takich wypadkach obniża się również wartość izolacyjności akustycznej ściany.

M inimalna grubość ściany z punktu widzenia ochrony przed hałasem wg DIN 4109

Rodzaj

~

12

280

Cegla pelna + 2 X 1,5 Glii tynk

11.5

237

fllallc ~Mec + 2 X 1,1 Cllll tynk

11.5

231

17.5

275

17,5

222

Cegla clzknwlla + 2 X 1,5 cm tynk ~-

~

ścianek.

92

pumeaowi + 2 X 1,1 cm tynk

2 Ściany nadające się do mocowania przewodów (wg DIN 4109)

Scianka lekka 60 zcegjy

..... _.

Tynk

Ścianka lekka

z cegły

Tynk

ci

=1

B

Z tego powodu obowiązuie postanowienie normy DIN 1053 Wykuwanie bruzd i wyżłob1en jest niedopuszczalne. Jeśli nie zostały one pozostawione wcześniej, to należy Je wycinać. Bez potrzeby obliczeń statyeznych można wycinać pionowe wyżłobienia 1 bruzdy wg ~ 93.1, a poziome wg ~ 93.2 lub pozostawiać wolne miejsce podczas budowy. DIN 4109 Ochrona przed hałasem w budownictwie określa dla ścian jednowarstwowych, przy których lub w których będą prowadzone instalacje wodociągowe z armaturą lub instalacje kanalizacyjne. następujące warunki: • ciężar jednostki powierzchni ściany powinien być co najmniej 220 kg/m2 • pozostały ciężar ściany ~ 220 kg/m 2 przy bruz· dach w ścianach dla kanalizacji. ~ 1 Na rysunku ~ 2 zestawiono przykłady odpowiednich

Ili

ściany

Wełna mineralna lekka lub

Płyta gipsow
płyta gipsowo-kartonowa ~ płytą izolacyJ!lą z włokna

Izolacyjną z włókna mocowana punktowo !Ub na całej długości

Przykłady miękJllch drgań powletne

3 W arstwa wietrza

Przy

warstw osłonowych do tłumienia

osłonowa ścianki

ściankach

l ekkiej do tłumienia

drgań

po-

lekkich w pomieszczeniach wymagaochrony przed hałasem można wstawić ścian­ kę osłonową (np. płytę z wełny drzewnei. płytę gipsowo-kartonową) przed ścianą instalacyjną, ~ 3, patrz DIN 4109, Karta Dodatkowa 1.

jących

3 .5 Statyka elementów budynku

Wmurowane przy budowie

Dodatkowo wykonane

3

Otwór w scianle, np.drzwi, okno

25

1

b

>~~

2

b

3

5

4 Odstępy

bruzd od otworów w

6

ścianie,

patrz rysunek

b

cm -+_,...--"'-b < 12 cm

Wykonanie bruzd I wyżłobień poziomych jest również dopuszczalne później, bez potrzeby obliczeń do ewentualnego uzasadnienia, jeżeli przekrój zostanie osłabiony nie ~ niż 6% na jednym metrze długości ściany. Zakłada sit1, że ściana nie jest obliczana jako podtrzymywana z trzech lub czterech stron (na rysunku tego nie widać). Przyldlld: ~ -100 cm· 24 cm „ 2400 cm2 Atituzt1v „ 0,06 · 2400 cm2- 144 crn2 Bruzda może mieć wymiary 24 cm • 6 cm lub 12 cm . 12 cm I Bruzdy wyi
1 Pionowe bruzdy i

wyżłobienia

wg DIN 1053, dopuszczalne bez obliczeń statycznych

ĆWiczenia

1. Jakie reguły techniane obowiązują odnośnie wytrzymałości ścian?

2.

Wymień różne rodzaje ścian zależnie od ich wytrzymałości. 3. a) Dlaczego w ścianach nie należy wylcuwać bruzd? b) Jak można później stworzyć bruzdy

w ścianach? 4. a) Jak maksymalnie głębokie mogą

S 1,0

być

pionowe bruzdy wykonane później w ścianie o grubości 24 cm7 b) Jak szerokie mogą być te bruzdy? 5. a) W jalom obszal"le ściany nie wolno późnieJ wykonywać bruzd poziomych? b) Jak głębokie mogą być wykonane późmeJ bruzdy poziome w dopuszaalnym obszarze ściany o grubości 24 cm? 6. Jaka głębokość bruzdy jest potnebna do ułoźenia rury wody ciepłej 15 x 1 przy 100'lb IZOiacji cieplnej). - 0,004 W/Cm· K)? 7. DO zamocowania instalacji wodno-ścieko­ wej i armatury na ścianie jest wymagana odpowiednia masa ściany. Jaka i dlaczego?

S 2,5 s3,0 S 3,0

s 2,5

$ 2,5 s a.o S 3,0

Bruzdy poziome lub ukośne: • tylko w obszarze $ 0,4 m powyżej lub poniżej stropu nośnego. a także za każdym razem po jednej stronie ściany

• niedopuszczalne przy cegle dziurawce

~

2 długo­ ści bruzdy

L

2 Poziome bruzdy i wyżłobienia wg DIN 1053 (tak.że dodatkowo wykonywane i dopuszczalne bez obliczeń statycznych)

93

3 Podstawowe poJę<:ia z fizyki potrzebne instalatorowi

3

1 Instalacja w wycinanych bruzdach (instalacja w

ścianie)

3 .6 Ścianki instalacyjne 3.6.1

Konieczność ścianek

i sposób wykonan ia instalacyjnych

Instalacji nie wolno dziś układać w ścianach ani w nowo budowanych. ani w odnawianych starych budynkach. Prz.eciwko temu przemawiają: • wysokie wymagania konstrukcyjne w odniesieniu do wytrzymałości ścian. ochrony przed hałasem i ochrony przeciwpożarowej • duże średnice rur izolowanych zewnętrznie • małe dopuszczalne głębokości bruzd Bez systemu ścianek instalacyjnych niemożliwe byłoby dotrzymanie prz.episów technicznych w budownictwie. Dawniej powszechne. ale często ieszcze dziś spotykane. instalacje prowadzone w bruzdach i wyżłobieniach, tzw. instalacje podtynkow e lub w ścianach nie powinny praktycznie być dziś wykonywane. Taka chaotyczna .zmiana wykonania muru· jak pokazana na rys. ~ 1: • powoduje niełatwe do wyliczenia. ale wyjątkowo wysokie koszty • oferuje bardzo niedogodne warunki montażu. ponieważ brak punktów stałych (do montażu), które bardzo trudno dokładnie wymierzyć Pomocą w tej sytuacji są ści anki inst alacyjne. stosowane zarówno w budownictwie nowym. jak i renowacji starych budynków. patrz p. 3.6.3. W tym systemie przewody i elementy nośne pod urządzenia sanitarne są montowane przed ścianami nośnymi lub uprzednio w ścianach standardowych i potem osłaniane. ~ 2. 95.1 . Przy renowacji starych łazienek ludzie boją się kurzu. hałasu i wysokich kosztów instalacji w bruzdach. Podczas renowacji starej łazienki w systemie ścianek instalacyjnych odłącza się stare instalacje i pozostawia je na miejscu. Nawet stare płytki mogą pozostać na ścianie. ~ 3. A zatem odpada jakiekolwiek kucie. a prace murar· skie są zbyteczne: • nie nosi się gruzu i zaprawy po schodach i korytarzach budynku • unika się kurzu. brudu i hałasu • mieszkanie nie staje się placem budowy

94

2 System

ścianek

instalacyjnych w

układzie

3 Renowacja starej łazienki przy użyciu lonym elementem szybu

ramowym

modułów

i z wydzie-

W ten sposób uzyskuje się znaczne oszczędności na czasie pracy, a koszty można dokładnie skalkulować. Strach mieszkańców przed modernizacją znika. Praca instalatora jest mniej męcząca i tym samym sprawia przyjemność.

3 .6 Ścianki instaJacyJne

3

•I Wmurowywane

bi Mur osłonowy

1obmurOWVWllne

cl Wyl(.onenlt suche z etem.ntaml lllOłlWOW'flllł

dl Wyl
1 ścianki ln1talac:yjne

Przy renowacji. dz1ęk1 zastosowaniu systemu ścia­ nek instalacyjnych, mozna w krótkim czasie stworzyć kompletnie nową, nowoczesną łazienkę z nowym układem instalac11. Dokonuje się przy tym me tylko wymiany pojedynczych urządzeń sanitarnych lub armatury i .kosmetyki" stareJ wanny. Takie działania mogą w pełni nie zadowalać uzytkowmka. ponieważ często niekorzystny podział przestrzeni łaZJenki i niemodna. stara glazura psują wrazenie optyczne. Czasami niesłuszna 1est zwykła wymiana urządzeń 1armatury, Jeśli stare. często skorodowane i najprawd0Podobn1ej nieizolowane instalacje nie zostaną wymienione. Ponadto pozostaią: • Straty ciepła ze źle lub wcale nieizolowanych przewodów wody ciepłej. • Zarośnięte kamieniem albo zagrożone korozją przewody, z ryzykiem wysokich strat rzeczowych lub strat wody. • Hałas z armatury i przewodów przez powstające mostki akustyczne. • Zbyt duzej średnicy przewody ze stagnującą w nich wodą 1 groźbą zaka:żenia bakteriologicznego. • Złe warunki odpływu ścieków. szumy i przykre zapachy. W systemie ścianek instalacyjnych nie ma sensu rezygnować z przyczyn ekonomicznych z przemysłowo produkowanych pomocy monta:żowych . Są one de>stępne w handlu 1ako elementy monta:żowe. moduły. statywy, ramy itp. Na tyeh elementach są umieszczone uchwyty do rur i urządzeń sanitarnych. Do podwieszanych na śc1an1e misek ustępowych i pisuarów są od razu wstępnie przymocowane spłuczki różnego typu. Przewody i inne elementy monta:żowe są przykrywane. • przez wmurowanie lub obmurowanie • przez osłonięcie murem lub zaś le piającą ścianką • osłona mi prefabrykowanymi montowanymi na sucho (suche wykonanie) • za pomocą wprawienia w ścianki lekkie (suche wykonanie)

Przez wmurowanie lub obmurowanie są osłaniane rury i elementy montażowe mocowane do ścian. ~ 1a. Instalacja zostaje trwale włączona w konstrukcję budowlaną . Ma to pewną wadę (gorsza ochrona przed hałasem) Bez kosza izolującego akustycznie. w którym przewody kanahzacyine mogą być prowadzone bez kontaktu ze ścianą. nie powinno się w ogóle nic wmurowywać. ~ 1a. Przy osłanianiu ścianką murowaną lub zaślepiającą mstalac1a zna1duje się za tą osłoną praktycznie swobodnie. tak jak w szybie instalacyjnym. + 1b. c. d. Takie wykonanie jest korzystniejsze z punktu widz.e nia ochrony przed hałasem 1ochrony przed korozją niż wmurowywanie. Zasadniczo w systemie ścianek instalacyjnych rezygnuje się z murowania z uwagi na ochronę przed hała sem . brud. koszty, naprawy i ewentualne później sze zm iany. Zamiast murowanie preferuje się: • obudowę suchą płytami z budownictwa lekkiego • wprawianie w ścianki lekkie (ścianki gipsowe wg DIN 18183) Przy suchej obudowie płytami lub budownictwie lekkim elementy montażowe są dodatkowo osłaniane odpornymi na wilgoć płytami gipsowo-kartonowymi lub podobnymi. ~ l e. d. 96.2b. 972. Na pewno z czasem płyty gipsowo-kartonowe lub okła­ dzina z płytek zostanie zastąpiona płytami z wyko~ ~powierzchnią 1 wszystko to będzie montowane przez instalatora łącz.nie z gotową powierzchnią ścian. Do wykańczania spoinami ścianek lekkich. ~ 97.3. nada1e się wiele dostępnych w handlu elementów montażowych. a takze nawet specjalne elementy do wmontowywania w ściany. Instalacja 1 konstrukcja budynku przy obudowie na sucho są wyraźnie rozdzielone. To znacznie ułatwia dotrzymanie wytycznych wg: • DIN 4109 (ochrona przed hałasem) • DIN 1053 (mury. g łębokości bruzd) • Rozporządzenie o instalacjach ogrzewczych (gru· bości warstw izolacyjnych )

95

3 Podstawowe

3

pojęcia

z fizyki potrzebne instalatorowi

Ścianki obmurowuje się albo zaślepia na taką wysokość. jaka jest konieczna. Powstają zatem architektonicznie i praktycznie do wykorzystania półki na wysokości od 90 do 115 cm, -+ 94.2. 97.4b. 98.1c. Tylko w obszarz.e pionów instalacje muszą być obudowane na całej wysokości kondygnacji. System ścianek instalacyjnych ma wiele zalet: • ściany nie są niszczone • możliwe jest swobodne i nieskrępowane prowadzenie rur • elementy montaż.owe są mocowane szybko i dokładnie powstają

•

dodatkowe powierzchnie na

półeczki

Ponieważ ściany

nie są niszczone. nie muszą one po prac być znacznym kosztem naprawiane. Nie powstaje gruz i nie trzeba go usuwać. W wyniku swobodnego i nieskrępowanego prowadzenia rur: • odpadają kłopotliwe prace w ciasnych bruzdach na zakończeniu

Ramy

montażowe

z ocynkowanej blachy stal owej

ścianach

• przewody można wygodnie i skutecznie chronić przed stratami ciepła, rozchodzeniem się dźwię­ ków i w miarę potrzeby przed korozją • nie powstaje zagrożenie korozją z zewnątrz ze strony agresywnych materiałów budowlanych Szybkie mocowanie elementów montażowych z dokładnie rozmieszczonymi króćcami do podłączenia urządzeń sanitarnych ułatwia .instalację końcową" w budownictwie mieszkaniowym i dodatkowo umoż­ liwia szybką realizację życzeń klienta dotyczących wy-

Przed scianką

posażenia.

3 .6.2 Elem enty pomocnicze przy montażu ścia n ek inst alacyjnych Prawie wszystkie elementy montażowe nadają się do typowych urządzeń sanitarnych. jak miska ustępowa podwieszana do ściany. bidet podwieszany, umywalki z blatem. pisuary, natryski. Do tego pasują różne uchwyty np. do podtrzymywania armatury. w kanałach instalacyjnych i płyty mocujące w systemie uchwytów dla niepełnosprawnych. Podczas zakładania elementów montażowych dobrze Jest w miarę możliwości dopasować ich rozstaw osi do wymiarów płytek. które instalator może zaznaczyć na ścianie czołowej. Wysokości można ustalić, wychodząc od kreski np. na poziomie metra. Jako pomoce montażowe są oferowane przez przemysł:

• • • • •

ramy montażowe do wmurowania stojaki montażowe kombinacje stojaków i szyn poziomych moduły instalacyjne (bloki) systemy szynowe do ścianek instalacyjnych

Ramy montażowe z blachy ocynkowanej. mocowane bezpośrednio do ściany, -+ 1. powinny być kompletnie wmurowane. aby przejąć duże momenty zginające. pochodzące przede wszystkim od miski klozetowej podwieszanej tub bidetu.

96

W ściance stojaka a) Stojak prolllowany

2

Samonośne

stojaki

b) Stojak z blachy profilowanej montażowe niewymagające

prac mu-

rarskich

Stojaki montażowe w postaci stabilnej, samonośnej ramy wykonanej ze stali profilowanej. -+ 2a, lub blach profilowanych, -+ 2b, przejmują te obciążenia . Nie muszą być ani wmurowywane. ani obmurowywane. Ramy i stojaki wraz z rurami można włączyć także w system szynowy, -+ 97.3, 94.2. albo w ścianki lekkie (ścianki gipsowe do stojaków). -+ 97.1. Stojaki montażowe są przykręcane bezpośrednio do ściany łub zawieszane na pojedynczych szynach łub szynach przechodzących przez ściany. -+ 97.3. Do podłogi są mocowane z możliwością regulacji wysokości. Zawsze można dodatkowo zastosować płytę dżwiękochłonną. Za pomocą przechodzących na wylot szyn ściennych łub podłogowych stojaki można ła­ twiej .włączyć w szereg· niż elementy montowane pojedynczo, przy czym tak umieszczone (zawieszane lub doprowadzone do szyn) stojaki można łatwo i dokładnie mooować.

3 .6 Ścienki instalacyjne

3

Kanał

instalacyjny

z p
Rury dopływowe I przewody kanalizacyjne są

1 Ściana ze stojakami i e lementami montażowymi

Już zalTlOlllowane.

Na szczególe są widoczne bolce nośne do umywalki z blatem oraz króćce przyłączeniowe

wody zimnej. cieplej I kanaHzacjl.

3 System kombinowany z szynami i stojakami

Wspomilli dolne I kątoWnlkl

zabezpieczające

montażowymi

(czelWOlle) uttzy-

mulą modul

•I W Sdance ze stojakiem

bi W wykonaniu suchym

(budowl'llctwo suche) 2

Moduły

in stelacyjne w b ud ownictwie suchy m

W moduły (bloki) instalacyjne może być już wmontowana armatura podtynkowa wraz z króćcami wypły­ wowymi. np. z wanien. natrysków. kompletnie orurowana. W wyżłobi eniach za tym blokiem mogą być prowadzone przewody. Są one: • Zawieszane na ścianach nośnych na zaczepach montażowych . Między ścianę a mod uł zaleca się włożyć płytę dźwiękochłonną. -+ 4a, a przy kanałach instalacyjnych. których dotyczą wymagania przeciwpożarowe. musi ona odpowiadać wymaganej klasie odporności ogniowej (np. F 30 do F 90). • Postawione na stopach i później wprowadzone w mur. np. w ściankę działową między natryskiem i wanną. -+ 4a. prawa strona rysunku. • Włączone w ścianki stojakowe. -+ 2a. Po zainstalowaniu moduły się obudowuje lub osłania płytami gipsowo-kartonowymi. Przy osłanianiu płyta­ mi masywne wsporniki stóp powinny przejąć ewentualne obciązenia. np. misek ustępowych podwieszanych. -+ 2.

el Moduły systemu Instalacji z przewodami, na prawo moduł do natrysku na stopach do póżniejszego obmurowania

bi łnstalac:ja wykonana - ścianka Instalacyjna wykoczystana jako połka nad WC i rurami do wody 4

Moduły

systemu instal acji

97

3 Podstawowe pojęcia z fizyki potrzebne instalatorowi

3

Systemy ścianek instalacyjnych z szynami mają wielostronne zastosowanie wraz z elementami montażowy­ mi i płytami z armaturą. Są elementami nośnymi dla urządzeń sanitarnych lub armatury i są stosowane: • w nowym budownictwie i przy renowacji budynków starych • do budowy kanałów i ścianek instalacyjnych w ścianach masywnych lub w budownictwie lekkim. ~

,

Wldokb)

Widok c)

94.2

4 13

• jako wolno stojące w pomieszczeniu i służące do jego podziału (na niepełną wysokość). -ł 1 • w konstruowaniu ścianki działowej (na pełną wysokość). ~ 2 Systemy szynowe są szczególnie przydatne w budownictwie suchym i przy prefabrykacji. Podstawowe elementy systemu szynowego to: • Profile ze stali ocynkowanej z łącznikami profili. przekładkami dystansowymi i kątownikami montażowymi. które są mocowane do ścian . • Elementy montażowe z uchwytami do urządzeń sanitarnych. rur i podłączenia amiatury. W miskach ustępowych i pisuarach są wmontowane zbiorniki spłuczek. armatura płucząca bezdotykowa itp. • Płyty z armaturą i płyty montażowe dla armatury nadi podtynkowej. także z osłonami odpływów, np. przy umywalkach z blatem i pralkach automatycznych. • Płyty montażowe pod elektryczne podgrzewacze wody przepływowe lub pojemnościowe. • Skrzynki montażowe dla elektrycznych przepływo­ wych podgrzewaczy wody. • Płyty montażowe dla układu dodatkowych uchwytów dla niepełnosprawnych. • Panele suchego budownictwa (impregnowane pły­ ty gipsowo-kartonowe). niepalne (klasa budowlana A 2) o grubości ~ 18 mm. dla pomieszczeń umiarkowanie lub znacznie narażonych na zawilgocenie. Są one mocowane za pomocą śrub samowwiercają­ cych się do szyn lub elementów montażowych.

2

Moduł

z szynami wykorzystany do w ykon ania

rozdzielającej

98

ścian ki

~

a) Plan z roz.dzlelenlem pomieszczenia

b) Rozdilelenie pomieSZGZenla przez moduł z szynami widziane od strony natrysku

c) Instalacja ukonczona - widok od strony okna 1

Mod uł

z szynami

służący

do rozdzielenia pomieszczenia

3.6 Ścianki instalacyjne

3.6.3 Ścianki instalacyjne w budownictwie lekkim (szkieletowym) i suchy m ~ystem stojaków

W budownictwie lekkim (budownictwo suche) ustawia się lekkie ścianki działowe w systemie szkielet~ wym. Konstrukcja nośna - stojak - jest wykonana na.r częściej z ocynkowanych ceowników metalowych lub profili szynowych systemu ścianek instalacyjnych. ~I~ l)fzewodów układanych w ścianie są potrzebne sto1a~1 z podwójnymi ściankami z odpowiednią przestrzenią między nimi. przeznaczoną do ułożenia przewodów. Ceowniki metalowe ze względu na ich dobrą stabilność nie powinny być przycinane lub wycinane. Między te me~a­ lowe stojaki można wpasowywać elementy montazowe dla urządzeń sanitarnych. armatury itp.• -+ 1 (góra). W budownictwie suchym kanały instalacyjne są wykładane wodoodpornymi płytami ściennymi, przeważ­ nie płytami gipsowo-kartonowymi. Kanały na wysokości części lub całej kondygnacji zawierają układ przewodów i/lub elementy montażowe instalacji sanitar-

(budownictwo suche)

3

nych. -+ 1 (środek).

Można także wykorzystać kanał instalacyjny dla budownictwa suchego jako zwykłą ściankę szkieletową.

W systemie ścianek instalacyjnych w budownictwie lekkim i suchym nie stosuje się murowania. Częściami budowlanymi w budownictwie suchym są: • elementy montażowe (bloki lub szkielety instalacyjne) • nośniki pośrednie (wsporniki) • systemy szynowe • panele dla budownictwa suchego Budownictwo suche stwarza dla systemu ścianek instalacyjnych dodatkowe zalety: • Ścianki instalacyjne można. wg -+ 98.1. 98.2: - używać jako gotowe ściany - ustawiać swobodnie w pomieszczeniu jako ścianki dzielące wykorzystywać jako ścianki działowe między są­ siednimi pomieszczeniami • Osie elementów montażowych dają się łatwo dopasować do pionowych osi płytek okładzinowych (szczeliny lub środki płytek) tak, że instalacja dostosowana do układu płytek jest ułatwiona. • Płyty okładzinowe są częściowo przycięte fabry~z­ nie i wyposażone w stosowne otwory lub wycię­ cia. W przestrzenie pośrednie należy jedynie wpasować proste części. Są one mocowane śrubami samowwiercającymi się lub .przybite". Płytki moż­ na naklejać na gładką powierzchnię (metoda cienkiej warstwy). • Instalator może. niezależnie od innych rzemieślni­ ków (poza pracami elektrycznymi i układaniem pły­ tek). wykonać ścianki instalacyjne włącznie z okła­ dziną .za jednym zamachem". • Elementy instalacji i konstrukcji budynku są od siebie w wyraźny sposób rozdzJelone. W ten sposób łatwo jest dotrzymać warunków technicznych i prawnych. szczególnie w zakresie ochrony przed hałasem (DIN 4109-1 i DIN 4109-10). rozporządzenia o instalacjach ogrzewczych i stabilności ścian (DIN 1953).

System ścianek instalacyjnych z modułami do wszechstronnego zastosowania (z kompletnym orurowaniem) Ćwiczenia 1. Co rozumie się pod pojęciem ścianka instalacyjna? 2. Dlaczego system ścianek instalacyjnych jest potrzebny? 3. Jakie daje on możliwości? 4. Co rozumie się pod pojęciem osłony suche/7 5. Jakie ogólnie zalety ma system ścianek mstalacyJOYCh7 6. a) Jakie materiały pomocnicze znajdują się w systemie ścianek instalacy1nych? b) Omów te matenały. 7. a) Co rozumie się pod pojęciem systemu szynowego w ściankach instalacy1nych7 b) Jakie składniki należą do niego? c) Gdzie można je zastosować? 8. Gdzie mozna zastosować stojak montażowy. a gdZ1e blok mstalacyjny7 9. RozróżniJ pojęcia budownictwo lekkie (szkieletowe) i budownictwo suche. 10. Jakie specjalne zalety oferuje budownictwo suche?

99

3 Podstawowe pojęcia z fizyki potrzebne instalatorowi

3. 6.4 Pionowe

ka n a ły

instalacyjne i---r--~--.--_,...-,t"""'-t

3

Ścia ny jednowarstwowe. do których są m ocowane ruro ciąg i. pow inny m ieć masę jedn ostkową ~ 220 kg/ m 2, + 9 2 .1.

_____,......-+__~·-+-'-+-~ Ili

instalacyjnych są prowadzone przewody rodzaju, zatem muszą mieć wystarczające wymiary. + 1. W celu określenia wymiarów kanału miarodajne są nie tylko zewnętrzne średnice rurociągów. ale także: • zewnętrzna średnica złączek lub kołnierzy • grubość warstwy izolacyjnej dla poszczególnych rur wg rozporządzenia o instalacjach ogrzewczych lub wg DIN 1988 • wymiary armatury {średnica koła zataczanego przy odkręcaniu; miejsce potrzebne do jej naprawy) • odstępy między przewodami • odstępy przewodów od ściany • wielkość i rodzaj wkładek dźwiękochłonnych przy mocowaniu przewodów • mocowanie izolacji rur {bezpośrednio na ścianach czy na szynach) • miejsce potrzebne do krzyżowania się rur • wystarczająca ilość miejsca do prac montażowych W kanałach z systemem ścianek instalacyjnych należy uwzględnić dodatkowo zapotrzebowanie miejsca na elementy montażowe {ewentualnie włącznie z montowanymi w ścianach zbiornikami płuczącymi). W

kanałach

różnego

Wymiar ka n ału instalacyjnego z nadmiarem.

należy

.... .....

Nni·ml

określić

Je6ll k8nllllnsłlllllc:yjny znełduje lit a ~ lub nMryeklem, to wymi8ry tego urqdanle unlDmego oluMllM IWOluMt kanelu. KW - Woda zimna WW - Woda ciepła Z - Woda cyillulBCyJna

Zbyt małe wymiary kanału mogą być przyczyną : • przedłużonego czasu montażu • niewystarczającej izolacji cieplnej i akustycznej przewodów Kanały do prow adzenia rur kanalizacyjnych DN 100 przy równoległym prowadzeniu przewodów w ody pitnej muszą mieć głębokość~ 200 mm. + 1.

kanalizacyjne DN 50 może przechodzić w linii prostej przez p iony wody pitnej zimnej, ciepłej itp., do pionu DN 100 tylko wtedy, kiedy odstęp a między tylną krawędzią rury lub jej osłony a ścianą wynosi: • a ~ 40 mm przy pionach opadających • a~ 20 mm przy pionach wznoszących o d2 :<:; 35 mm + 2 x grubość warstwy izolującej Jeżeli rury w okładzinach są umieszczane w szynach śc iennych, to należy doliczyć głębokość szyny do wymiaru a.

SW - Ścieki

HV - Ogrzewanie - zasianie HR - Ogrzewanie - powról G -Gaz

L - WentytacJa

RW - Woda deszaowa 1

Wielkość kanałów

instalacyj nych Szerokość kanału

'-

Podejście

Przew ody wody zimnej. wody ciepłej. przewody cyrkulacyjne. grzewcze i gazowe należy uporządkować tak. aby przebiegały one po przeciwnej stronie pionu kanalizacyjnego w st osunku do odpływu z miski ustępowej. + 2. Skrzyżowania

przewodów są do uniknięcia. jeśli rury po jednej stronie kanału, a przewody ściekowe po stronie przeciwnej. Wymaga to jednak osłony na pełnej wysokości kondygnacji po lewej i po prawej stronie pionu. Jednakże wtedy. przy jednako-

zasilające ułoży się

100

2 Umieszczenie duża pólka

kana łu

instalacyjnego za

wa n ną.

n a l ew o

wej głębokości kanału, uzyskuje się dobrą optykę, a jego wystarczająca głębokość może być ~ 16 cm. Przy układaniu rur minimalne odstępy a powinny wynosić: Między ścianą a tylną krawędzią stwą izolacyjną:

•

rury lub jej war-

- dla rur < DN 50: a ~ 20 mm - dla rur ~ DN 50: a ~ 40 mm • Wzajemny odstęp m iędzy rurami: a~ 40 mm. jeśli przepisy przec iwpożarowe nie wymagają więk­ szych odstępów

3. 7 Studzienki dla przedwodów

układanych

w zfomi

3.7 Studzienki dla p rzew odów układa nych w zjemi Pokrywę

studzienki

odpowiadającą

3.7.1 Cel wykonywania studzienek

klasie

obciąienla

A- F dobrać wg EN 124.

3

Studzienki ułatwiają dostęp do: • Przewodów ułożonych w ziemi. urządzeń pomiarowych i armatury związanych z: - zaopatrzeniem w wodę - wykorzystaniem wody deszczowej - instalacją odwodnieniową • Pomp, które muszą być zamontowane poniżej powierzchni terenu na wolnym powietrzu W punktach zaopatrzenia w wodę, umieszczonych na wolnej przestrzeni, np. w ogródkach, stosuje się studzienki dla wodomierzy, -+ 1a, armatury odcinają­ cej i opróżniającej (np. do odcięcia na zimę). Także pompy czerpiące wodę gruntową z hydroforami i przynależną do nich armaturą na terenach zielonych itp. powinny być umieszczane w studzienkach. Przy wykorzystaniu wody deszczowej studzienki słu­ żą do magazynowania przesiąkającej wody, -+ 2. W instalacjach do odwadniania studzienki umożli­ wiają: • kontrolę

• czyszczenie rur • przegląd rur poza. a w razie potrzeby również wewnątrz budynku Urządzenia podnoszące ścieki powinny być również umieszczane w studzienkach. -+ 1b.

a) Studzlenka wodomierzowa

Nasadka z pokrywą studzienkl

Pierścienie

posrednie

Cokół

-----

b) Studllenka wyposażona w system podnoszenia fekaliów

1 Studzienki z tworzyw sztucmych wykonane z zmienne co do wysokości i wyposażenia

modułów,

3.7.2 Rodzaje studzienek Studzienki można podzielić zależnie od ich zastosowania. budowy i materiału. Stosuje się studzienki: • dla układanych w ziemi przewodów wodociągowych • jako studnie łub studzienki czerpne pompowni • do magazynowania wód deszczowych • przy odwadnianiu terenów • do gromadzenia przecieków. -+ 2 • w sieci kanalizacji miejskiej Zależnie

od konstrukcji studzienki mogą być: • wykonywane na miejscu (murowane) • prefabrykowane Studzienki murowane są stosowane w piwnicach do przewodów czyszczących na podziemnych odcinkach sieci wodociągowej. Lepsze i prostsze są prefabrykowane studzienki z tworzyw sztucznych. Studzienki prefabrykowane mogą składać się z: • Jednego elementu {studzienka monolityczna). -+ 2. • Kilku elementów dających się zestawiać. -+ 1: - cokołu. ewentualnie obciążonego gruntem - jednego lub kilku pierścieni pośrednich - nasadki - pokrywy studzienki

2 Studzienka monolityczna z PE jako zbiornik wodę deszczową i studzienka do odcieków

magazynujący

Wszystkie części studzienek prefabrykowanych. poza pokrywą, mogą być wykonywane z: • betonu • tworzyw sztucznych Studzienki betonowe są stabilne i odporne na koroIch duża masa wymaga przy transporcie i posadowieniu użycia dźwigu. Mogą one być odlewane jako monolityczne lub składać się z kilku elementów. zję .

101

3 Podstawowe

pojęcia

z fizyki potrzebne instalatorowi

3

1 Niewielka masa

ułatwia

transport i prze mieszczanie

Studzienki z tworzyw sztucznych. przeważnie z PE, są wykonywane jako: • studzienki do inspekcji o 0 = 400 mrn • studzienki, do których można wchodzić, o 0 = = 800 mm lub 0 = 1000 mm; studzienki głębsze niż 0.8 m wymagają stopni włazowych Studzienki z tworzyw sztucznych wykazują wiele zalet: • Mają niewielką masę i ich transport. nawet ręczny. nie stanowi problemu, ~ 1. • Ich części składowe można umieszczać jedna w drugiej (oszczędność przestrzeni składowej i transportowej). • Mozna je zestawiać szybko. prosto i bez pomocy (murarz. dźwig). ~ 2. Zatem oszczędza się czas i pieniądze przy transporcie i montażu . • Są niepodatne na pękanie i absolutnie szczelne. • Materiał, z którego są wykonane. jest odporny chemicznie, nawet na agresywne składniki ścieków. • Ich nadstawka teleskopowa i pochylona może być dopasowana (stopniami) do każdej wysokości i każ­ dego poziomu terenu. ~ 3. • Nasadki i stożkowe elementy przejśc iowe dopuszczają każdą głębokość posadowienia do 5 m. • Przewody mogą być doprowadzane do studzienki do otwartego korytka. ~ 4a, lub zamkniętego. ~ 4b. Mogą przechodzić na wylot i mieć od 1 do 3 dopływów. Przy przepływie zamkniętym należy przewidzieć otwór (z pokrywą) do czyszczenia. ewentualnie zamknięcie spiętrzające. • Dopływy boczne mogą być wykonane później, a ich ujścia można uszczelnić trwale i elastycznie, ~ 5. • Nadają się do recykhngu. Przepływ otwarty umożliwia łatwe wprowadzenie kamery telewizyi nej w celu inspekcji kanału . Podraża to próbę ciśnieniową kanałów bocznych, poniewaz one dzielą kanał na kilka odcinków. które muszą być specialnie rozdzielone. ~ 278.2. Pokrywy studzienek są wykonywane z tworzywa. a dla większych obciążeń komunikacyjnych - z żeli­ w a. Zależnie od wymagań mogą one być szczelne na wody roztopowe lub mogą mieć otwory wentylacyjne.

2

Montaż

studzienki -

nakłada nie

odcinków pośrednich

3 Teleskopowe i pochyłe nasadki

bi Zamknięta

część dolna

4

Różne

eleme nty dolnej części studzienki

5 Wykonywanie dodatkowego w lotu bocznego

4 Przewody 4.1 Rury 4.1.1 Nominalne wielko ści rur Przewody. wtącznie z kształtkami i złączkami. powinny: • być szczelne • mieć takie właściwości i być montowane tak, aby wytrzymały obciążenia. które występują podczas użytkowania zgodnie z przeznaczeniem • być tak dobierane. aby nie występowała konieczność specjalnego uzdatniania wody pitnej dla ich ochrony przed korozją Rury i połączenia rurowe w instalacji wody do picia wg normy DIN 1988 muszą wytrzymać zmienne warunki eksploatacji. por. ~ 1. przez co najmniej 50 lat. Większe obciążenia wymagają szczególnych środków zapobiegawczych. Na rurach, kształtkach i armaturze powinny znajdować się następujące dane: • ciśnienie nominalne • wymiar nominalny

·11· ·· ··· . .......... ..

•• •

•

•

s. 623 i 624.

(};.iQ

•

8760

(};.1

o

4

8710

zmienne

50

1 Warunki pracy przewodów wody zimnej

....

IW'RESS- Sl.l"ER- SIZE- DYGU TS 225-1 . 4401 16. IX2

~~~~

-----------~ -

----

l

Wymiar rury

Numer mateńalu

Znak kontroli OVGW (numer holenderski; rura wykonana w Holandb')

,____ _ _ _ _ _ _ _ Nazwa wyrobu

' - - - - - - - - - - - - - - Producent 2 Oznakowani e rury ze stali szlachetnej

Fachowe czynności i

środki

podejmowane przeciwko

działaniu:

korozji ciepła:

Rury przeznaczone na przewody gazowe i wodocią­ gowe są oznakowane jak następuje (w kierunku wzdłużnym od lewej do prawej). ~ 2: • DIN-EN lub numer materiału • wymiar rury (średnica zewnętrzna x grubość ścianki. lub DN) • ewentualnie informacja, czy są bez szwu lub spawane • nazwa producenta • ewentualny znak kontroli DVGW z numerem rejestracyjnym • dodatkowo dla rur w tworzyw sztucznych: PN, data produkcji, numer maszyny • dopuszczalne są inne informacje, jak np. nazwa produktu Rury lub przewody wymagają w niektórych okolicznościach szczególnych środków ochrony. Dlatego czę­ sto spotyka się nadruk .Izolować". Jak izolować, sło­ wo to nie wyjaśnia .

drgań:

1

~

zmienne

Dane PN i ON. jak np. d 1 x s. są pisane bez jednostek, np. PN 10, DN 25. 54 x 2.

1

I

.

Ciśnienie nominalne (PN) 1 wynosi np. dla rur do wo-

dy pitnej 10 bar. Wymiar nominalny (DN) 2 jest to wielkość charakterystyczna, która cechuje pasujące do siebie odcinki. np. rur, kształtek, armatury. Jest to przybliżona wartość (w mm) średnicy rury w świetle. Wielkości charakteryzujące rury to: • dla rur gwintowanych wymiar nominalny, np. DN 25 (średnica wewnętrzna ok. 25 mm) • dla wszystkich innych rur: średnica zewnętrzna x grubość ścianki, np. 28 x 1.5 (tzn. to d2 = 28 mm. s = 1.5 mm -ł dw = 25 mm) Dokładne wymiary rur są podane w Załączniku 2 ,

~

zewnętrznej:

dźwięków: prądu :

wilgoci:

otulanie izolowanie izolowanie i/lub tłumienie przerywanie izolowanie blokowanie

tłumienie,

4 .1.2 Rury wodociągowe i przewody gazowe

4 .1.2.1 Rodzaje rur wodociągowych i gazowych Rury stosowane w instalacjach wody i gazu. ~ 104.1, to: • rury metalowe • rury z tworzyw sztucznych • rury zespolone • wybrane rury i węże ze stali nierdzewnej

PN (fr. Pression Nomina/9) - ciśnieme nommalne. ON (fr Diamel/8 Nominale) - wymiar nominalny.

103

4 Przewody

Rury lub

węze

Wymiary

( materiał )

I

4

...., ....... .„11„. _...._ __

Dane zamowienia dla rur DN 25

Zastosowanie przewodów

I bez szwu S lub spawane W

ON 11:).0N 150

gwint W DN25-M

EN 1023)

bez szwu spawane

42x2.6+406.4)(8,8 48x2,8'406,4x6,3

EN 10220, 60x2,6

EN 103Q5.1 EN 10305-2

bez szwu spawane

6X1+54x2

EN 10365-l 280-8-NBK

gaz.: płynny. ziemny

EN 10305-3

spawane I walcowane na wymiar

EN 10305 28"1,5

kottownie

81111nllldU&M

rNGWW 541

spawane

15><1+35x1.5

stal nierdzewna 28><1,2 woda zimna. ciepła, DVGWW541 gaz ziemny

.....11111

DIN EN 1057

bez szwu

6X1+267x3

miedź EN 1057 28x1,5-Rg 25 m

---

........... • PMCPVlne

"........ •

EN 10255

...„ ........... • PE-HD

EN 12201

•PE-li>

DIN 8073

I lllldl-IV PE

DIN 16892 DIN 16893

PN20

PE-X PB

DIN 16968 DIN 16969 DIN8061

.........

PallcHoNlc...,., P'JC..U

ciągnione

na zimno normalnie wyżarzane NBK 12x1 .2+35><2 w sztangach

gaz. woda zimna, kotłownie. sprężone powietrze ltd. lnslalaoje gazowe• kotłownie spręione

powietrze

woda zimna. ciep/a, gaz ziemny. olef opałowy 11

DłN8062

PN 10 (PN2,5+6)

PE-HD 32x3.0 PN 10

woda zimna, w handlu na PN 2,51PN6

PE-LO 40XS,7PN10

woda zimna

16)<2,2.63x8,8

PE-X 32x4,4 PN 16

woda ?imna i ciepła

PN 16

16l<2.2+63x5.8

PB 300,0PN 16

woda zimna i ciepła

PN16 PN10

16?<2,2+225x16,7 280><13.4+450x21.5

PVC-U 32x2,4PN 16

woda zimna

1&11,8+63x7

PVC-C 32><2,6 PN25

woda zimna I ciepła

75XS.6ł-90)1),7

10X2+100x12.7

taki~

(ltiwa lllmz•)

l~PYC

DIN 8079 OIN8080

PN25

~

DINaon DIN 8078

PN 25

16l<2,7+75xl2,5

PP40l<6,7

woda :zimna I c:iepla

PN lO PN20

l 1))(2.25+40x3.5

rury zespolone PE·X·Al-OE 32><3,0PN 10

woda zimna I ciepła, częściowo dopuszczone do gazu

PN 1+PN21

ONS+DN 150 do wody, gazu I ogn:ewania

węze do gazu. montaz w domącłl, osłona typu

ze stali nierdzewnej, bez łub apiolem !Ub woslonie antykorozyjnej - wielorakie

fl&.JCllMIE pfłlN/f'P

I!

--

OVGWW542, W544,

WP632

WłltCllD dnie zllllłllu.łllllr

_„......,. ..............

DIN3383 OIN3384

I

zn~jakości

DIN-DVGW

XX. DN 25, z jednej strony nypel, z drugiej

znak kontroli DVGW, dopuszczenie budowlane

PN 10.,PN35 zaleźnie od ON

DN 10+DN 50. dlugosć

300.1600 mm

węże sanrtame EPDM. wąz wewnę1rzny z kauczuku. w oplocle ze stall nieosłonięty oplotem ze słali nlerdzerdzewnej, ze zlączką wnej lub słali ocynkowanej do zewnęlrzną IW1 I połąp1Zenoszenia clsnienia, włeloczeniem zaciskowym 10 ralde polączen!a

1 Rury d o wody pitnej (DIN 1988-2), p rzewody g azowe (TRGI, TRF) itp„ patrz

4 .1.2.2 Rury metalowe do w ody i gazu Rury metalowe do instalacji wodociągowych i gazowych mogą być. ~ 1: • stalowe • miedziane

104

podłączenia

stron~ ~nt lG

~

623.1 do 6 oraz 624.1 do 6

Rury stalowe do wody i gazu Istnieje duża różnorodność rur stalowych stosowanych w instalacjach wodnych i gazowych. Są one wykonane z różnych gatunków stali. a ich wytrzymałość i sposób połączenia (na gwint. spawanie. wciskanie) determinują różną średnicę zewnętrzną i grubość ścianek dla tego samego wymiaru nominalnego. Na rysunku ~ 105.1 pokazano jak w konsekwencji tego zmieniają się warunki przepływu.

4 .1 Rury

Gwintowane DIN 2440 DN25

033.7

Gwintowane DIN 2441 DN25

Stalowe precyzyjne DIN 2391, 2394

Stalowe DIN 2448, 2458 30 X 2,6

Ze stall nierdzewnej DVGWW 541 28 X 1,2

~30

0 33.7 2

2,6

1.2

028 0 25,6

Miedziane DIN EN 1057 28 X 1,5 028~

0 25

1-2

4 515 mm2

581 mm2

1

3.4

3,9

4,7

70,7

97,2

126.4

Zależność przepływu

5 15mm2

483 mm 2 4,2

118

491 mm2

3,9

4,1

62.0

63,9

w ody od wymiarów rury

Rury s1alowe mogą być: • gwintowane • płomieniówkowe • precyzyjne • ze stali nierdzewnej Rury gwintowane (rury stalowe do spawania lub nacinania gwintu wg EN 10255) mogą być: • średnio ciężkie (szereg M) • ciężkie (szereg H) bez szwu (rury S) i spawane wzdłuż szwu (rury W). W celu ochrony przed korozją rury mogą być ocynkowane. Jeśl i są one układane w ziemi (a nie chce się używać rur z PE), to należy stosować okładzinę z tworzywa sztucznego. Rury w instalacjach gazowych nie muszą być chronione przed korozją. jeśli są układane na tynku w pomieszczeniu suchym. W instalacji wody zimnej rury powinny być wykłada­ ne. ponieważ surowa warstwa cynku jest idealnym czynnikiem wzrostu biofilmu. Do instalacji wody ciepłej nie nadają się, ponieważ w temperaturze ok. 60°C mogą one silnie korodować. W temperaturze powyżej 60°C dochodzi ponadto do: • tworzenia pęcherzy • odwrócenia potencjału

Przy tworzeniu pęcherzy wodór wnika w warstwę cynku i powłoka się odryWa. Przy odwróceniu potencjału cynk, staje się bardziej szlachetny niż żelazo. Aby nie dopuścić do rozwoju bakterii Legionella w instalacji wody ciepłej. woda powinna mieć temperaturę ok. 60°C - zgodnie z Instrukcją DVGW W 551. patrz p. 17.6.2. W celu przeprowadzenia dezynfekcji termicznej potrzebna jes1 nawet temperatura 70°C.

Także z powodu obróbki dziś preferuje się w instalacjach wody zimnej i ciepłej szczególnie stal nierdzewną. miedź oraz rury zespolone z metalu i tworzyw sztucznych.

Rury gwintowane są dostarczane w sztangach o dłu­ 6 m i są łączone kształtkami, najczęściej wykonanymi z żeliwa ciągliwego.

gości

Rury płomieniówkowe wg EN 10220 mogą być: • bez SZWU • spawane Są one używane w kotłowniach, a także w instalacjach gazowych. Łączy się je, stosując spawanie gazowe albo łukiem elektrycznym. Rury precyzyjne mogą być: • bez szwu wg EN 10305-1 do 3 • spawane wg EN 10305-1do3 • spawane i rozwalcowywane na wymiar wg EN 10305-1 do3 Takie rury są produkowane z zachowaniem bardzo dokładnych wymiarów i względnie cienkich ścianek. Przez wyżarzanie po wyciągnięciu na zimno stają się one miękkie i łatwo się wyginają. Łączy się je za pomocą wycinanych łączników pierścieniowych lub na zaciski. Ich ocynkowanie stanowi tylko warstwę powłokową. która nie jest trwałą ochroną przed korozją. Są stosowane w instalacjach wewnętrznych do gazu płynnego. Nie można ich układać pod tynkiem ani w ziemi. Zależ­ nie od zastosowania. dla tych rur są określone minimalne grubości ścianki, patrz p. 12.3.3.2. Rury stalowe precyzyjne są m iękkie i z powodu swej podatności na zginanie są stosowane w kotłown iach (w płaszczu z tworzywa sztucznego). Rury ze stali nierdzewnej (stali szlachetnej) są spawane wzdłużnie i są wykonane z materiału. ~ 103.2: • nr 1.4401 (chrom-nikiel-molibden-stal) • nr 1.4671 (dodatkowo jeszcze tytan)

105

4 Przewody

Rury ze stali nierdzewnej są dostarczane w sztangach o długości 6 m (z błyszczącą powierzchnią). Dokładne ciężary patrz ~ 623.2. Rury te są definiowane przez: • DIN EN 10217-7 Rury ze stali nierdzewnych • DVGW W 541 Rury ze stali nierdzewnej i tytanu do

a) Miedziana rura błyszcząca

instalacji wody do picia

4

WICINOHR lS· 1 DltWOZ-82

Rury ze stali nierdzewnej są używane coraz częściej w instalacjach wody zimnej i ciepłej. Jeśli zawartość chlorków w wodzie jest> 1000 mg/l. to nie należy ich stosować. Ten rodzaj wody spotyka się jednak dość rzadko. ponadto należy przypomnieć. że graniczna zawartość chlorków w wodzie do picia zgodnie z przepisami powinna być< 250 mg c1-;t.

b) RuraWICU

c) Rura WICU~tra

Rury ze stali nierdzewnej nie powinny być obrabiane na gorąco, gdyż proces ten niszczy ich warstewkę pasywacyjną.

Z tego powodu rury ze stali nierdzewnych nie powinny być lutowane, a przy gięciu nie wolno ich ogrzewać.

Spawanie rur ze stali nierdzewnych. zwłaszcza przy jest dopuszczalne tylko wtedy, kiedy przy spawaniu w rurze stworzy się ochronną atmosferę z gazu tak. aby wyeliminować powstawanie tlenków. Jest to praktycznie niewykonalne na placu budowy. Prościej niż przez spawanie można łączyć rury dużych średnic za pomocą złączek. ~ 121.3. 122.1. Niewielkie podgrzewanie rur ze stali nierdzewnych jest dopuszczalne, jeśli temperatura wewnętrznej powierzchni rury nie przekroczy trwale 60°C. W celu dezynfekcji termicznej tych rur dopuszcza się na krótko temperaturę 70°C.

d) Rura WICU·llex

1 Rury z miedzi fabrycznie izolowane

dużych średnicach.

Zalety rur ze stali nierdzewnych to: • odporność na korozję • mała grubość ścianek • gładka powierzchnia • mniejsza masa i niska jednostkowa cieplna • szybka i prosta obróbka

Rury z miedzi w instala cjac h wody i gazu pojemność

Rury ze stali nierdzewnych są odporne na korozyjne (prawie) wszystkich wód i pod tym względem znacznie przewyższają rury z miedzi. Mała grubość ścianek daje małą masę na metr bieżą­ cy rury (kg/m). Gładka powierzchnia powoduje tylko niewielkie straty na tarcie. zatem można stosować rury o relatywnie mniejszej średnicy nominalnej, a tym samym mniejszej masie i przepustowości wody. Ponieważ rury ze stali nierdzewnej mają mniejszą masę i niższą właściwą pojernność cieplną, to prawie nie odbierają ciepła przepływającej wodzie. Prawidłowo zwymiarowane rurki płomieniówkowe (mała średnica nominalna) np. mają mniejsze straty ciepła i szybciej właściwości

dostarczają ciepłą wodę.

Szybka i prosta obróbka ujawnia się. kiedy np. łącz& nie rur przez wciskanie jest szybkie. a rury o średni­ cach do DN 25 można bardzo dokładnie wyginać na zimno (używając maszyny). Rury ze stali nierdzewnej łączy się kształtkami wykonanymi również ze stali nierdzewnej lub żeliwa ciągli­ wego przez wciskanie. Możliwa jest instalacja miesza· na np. z rurami miedzianymi lub ze stali ocynkowanej. Stal nierdzewną i rury ocynkowane należy od siebie oddzielić. używając np. kształtek pośrednich z metali kolorowych (armatury). Reguła przepływu. obowiązują­ ca przy rurach z miedzi. nie musi tu być stosowana.

Rury z miedzi wg DIN EN 1057. ~ 104.1. nadają się do montażu instalacji wody zimnej, ciepłej, gazu i oleju opałowego (patrz także Instrukcja DVGW GW 392}. Przy rurach błyszczących rozróżnia się jakość: • A 2201 (miękkie) w pierścieniach 25 rn lub 50 m (do 22 X 1) • R 250 (półtwarde) w odcinkach ok. 5 m (do 28 x 1.5) • R 290 (twarde) w odcinkach ok. 5 m (tylko dla ;;,:: 35 X 1,5) Rury takie produkuje się w znacznej części z fabryczną otuliną. ~ 1: • chroniącą przed korozją z PVC (preizołowane: WICU. 12 X 1 do 54 X 2) • izolacją termiczną z pianki twardej (wg Rozporzą­ dzenia o wodzie do ogrzewania): - 50% (od wymaganych 100%) dla rur 12 x 1 do 18 X 1 - 100% dla rur 12 x 1 do 54 x 2 (WICU-ekstra) • e.lastyczną z izolacją termiczną z pianki PE (wg Rozporządzenia o wodzie do ogrzewania) 50% (WICU-flex 12x 1do22x1) 1

106

R 220 oznacza wytnymałoś<: na rozc1qgan1e R m • 220 MPa • - 220N/mm2_

4.1 Rury

Rury z miedzi wykazują podobne zalety jak rury ze stali

nierdzewnej, ale np. powstają problemy przy wodzie agresywnej o pH < 7. Dopuszczalna przez Rozporządze­ nie o jakości wody do picia zawartość miedzi równa 3 mg Cu/l (a wg prawa unijnego nawet 2 mg/l) może wtedy zostać przekroczona. Jako alternatywę można stosować rury miedziane cynowane wewnętrznie. -+ 1, których homogeniczna warstwa cyny przeszkadza rozpuszaaniu się miedzi. Zastosowane kształtki pasowane na ..-.:cisk są fabrycznie cynowane również z zewnątrz_ Rury z miedzi mogą być stosowane i montowane przy połączeniu na lut kapilarny, aż do wymiaru 108 x 2. W instalacjach wody do picia, z powodów ochrony przed korozją, rury z miedzi o wymiarach $; 28 x 1,5 muszą być łączone lutem miękkim. Także wyżarzanie rur przed zginaniem jest niedopuszczalne ze względu na korozję. Rury z miedzi o wymiarach > 28 x 1,5 mogą być w koniecznych przypadkach łączone lutem twardym. Natomiast w ten sposób powinny być łączone wszystkie instalacje gazowe i do oleju opałowego. Zamiast lutowania coraz

częściej

stosuje

się łącze­

nie rur z miedzi za pomocą kształtek wciskanych. także w

instalacjach gazowych.

Rury o d7 > 108 mm należy spawać lub łączyć złączkami.

4.1.2.3 Rury z tworzywa sztucznego do wody i gazu Rury z tworzyw sztucznych, -+ 2, 104.1, mają różne od rodzaju tworzywa i techniki ich łączenia, -+ 109.4. Wspólnymi natomiast cechami są: • wysoka odporność na korozję (zewnętrzną i weWłaściwości. zależnie

Rury elastyczne z tworzyw sztucznych (PE-X. PB i rury zespolone z udziałem metalu do DN 16) są ponadto: • szybkie i proste w ukłapaniu, także przy montażu innych od założonych urządzeń sanitarnych (budownictwo mieszkaniowe prywatne) • odporne na warunki zimowe (powstawanie lodu w rurach nie szkodzi im) • łatwe do montażu instalacji z rozdzielaniem na mieszkania wskazań liczników wody ciepłej i zimnej • odporne na temperaturę do 70° C (krótkotrwale do 110° C) Wadami rur z tworzyw sztucznych są: • wysoka ich liniowa rozszerzalność cieplna • kruszenie się pod wpływem promieniowania UV • kosztowne próby ciśnieniowe, wykonywane dla rur z wodą pitną Wysoka liniowa rozszerzalność cieplna jest ponad 10 razy większa niż miedzi. Należy to uwzględn ia ć przy układaniu takich rur i stosować odpowiednie środki zaradcze. Zaletą zmiany długości jest rozkruszanie osadów w instalacji wody ciepłej. Rury z tworzyw sztucznych stają się kruche pod wpły­ wem promieniowania UV. Z tego powodu nie powinny być narażone na bezpośrednie promieniowanie słoneczne i nie mogą być składowane na wolnym powietrzu lub układane bez osłon. Ochronę przed promieniowaniem zapewniają: • rury osłonowe. jak np. rury faliste • osłony z folii czarnej (podczas składowania i transportu) • stabilizatory w samym materiale. np. barwnik czarny

wnętrzną)

• niska masa • gładkie ścianki (małe straty na tarcie i niewielkie osady wewnętrzne) • dobre tłumienie drgań 1 • mała przewodność cieplna PE- X PN20

Rodzai rvry C1snlenle nom. 1 przy 1O C

.......... 70"C .lllJ~ ..... 10.

PVC-C PN25

040 5.5

1 Rura z miedzi ocynowana wewnętrznie PB

pp

PN 16

PM 25

PE-X ,AI PE PN 10

040 031

4,5

,....... pad11Juw9ilia

.............

•f6blr 1P1J10b zmilflla --1Dr6tne

. . . nomil. . .

•10'C

660 mm2

3 ,0

32,5

L mm'

834 mm2

2,7

2,4

23,6

18.4

2 Rury z miedzi i rury zespolone stos<>wane w instalacji wody pitnej; d, =40 mm, objętościowym li= 2 l/s

452mm2

wartości

viR

855mm2

obowiązują

przy strumieniu

1 Tium1eme drgan ma m iejsce wtedy. kiedy energia drgań zamienia się na energię cieplną.

107

4

4 Przewody

4

Zaletami rur z tworzyw sztucznych są: • mozhwość recykhngu wszystkich rur z tworzyw snucznych. podobnie 1ak rur z metalu (tzn. odpady nada1ą się Jako surowiec) • mn1e1sze obc1ązente środowiska. związane z ich p~ dukcJą w porównaniu z produkCJą rur metalowych • brak osadów podczas ogrzewania wody spowodowany ich dużą rozszerzalnością liniową Na rysunku -+ 1 pokazano porównanie obciążenia emisją zanieczyszczeń ziem i, wody. powietrza i porównanie wskaźników energetycznych przy produkcji rur z różnych mate riałów. Ekologiczn ie szkod liwy jest chlor w rurach z PVC. Rózne twor1ywa sztuczne wykazują zróżnicowaną wytrzymałość 1w różny sposób reagują na wzrost ciśnie­ nia 1 temperat ury, -+ 32.3. Na przykład wytrzymałość rur z pp zmniejsza się przy ok. 6o~c bardziej niż dla rur z PB. Dlatego w mstalac1ach wody zimnej z rur PP nalezy wybierać wyzsze ciśnienie nominalne (PN 25) niż dla rur z PB (PN 16). To warunkuje również większe grubośel ścianek. Z tego powodu dla rur o jednakowej Sredntcy zewnętrznej uzyskuje się różne wartości nattr zema przepływu. -+ 107.2.

44,0 45.0 40,0

35.0

17,7 18.0 16,0

30,0

25.0

15.0 12.0

20.0

4,4

9.0 15.0

3,3 3,5

s.o

4 4 5.0

4 ,1 •

4.0

4,0

3,0

3,0 2,1

J

c) Woda

2.0

2,0

1.0

1.0

d) t.ączna -via

1 W sk ainiki obci1tten~ łrodowiska pay produlctji rur z tworzyw sztucznych I z met alu (wg badań Uniwersytetu T~ niczneoo w Berłm1e)

Wazniejsze rury z tworzyw sztucznych. używane w instalacjach gazowych 1 wodociągowych to rury wykonane z: • PE • PE·X • PB • PVC •> nie dla instalacji gazowych • PP' Aury z PE mogą mieć jakość PE-LD i PE-HD 1 i rozróż­ niamy rury PE 63. PE 80. PE 100. Jeżel i wartości licz· bowe 63. 80 i 100 podzielimy przez 10, to otrzyma· my dolną granicę wytrzymałości MRS2 na ciśnienie wewnętrzne z upływem czasu. Rury PE-HD mają strukturę gęstszą niż rury z PE-LD. Z tego powodu są bardz1e1 odporne na zginanie. a zatem mogą mieć cieńszą ściankę. Dlatego są lzejsze 1korzystnie1sze cenowo niz rury z PE-LO. Rury z PE bal"Wlone na czarno są odporne na prom1en1owan1e UV Rury z PE montowane w instalacjach gazowych i wodociągowych są dostępne w zwojach długości do 300 m Progi c1śn1en1owe PN 2.5 i PN 6 nadają się tylko do zastosowań specialnych, np. w instalacji do powierzchniowego nawadniania roślin. Oznakowanie poszczególnych gatunkÓ'N jakościowych. • PE 80 woda pitna: czarne z niebieskimi pasami • PE BO gaz. zółte łub czarne z żółtymi pasami • PE 100 woda pitna· błękit królewski • PE 100 gaz: pomarańczowy lub czarny z pasami pomarańczowym i

Rury PE 63 me są prawie wcale stosowane. natomiast rury PE 100 tylko o bardzo dużych średnicach nominalnych i dla ciśnień do PN 20.

J łO/LO ong łltgh Do11$Jty/Low 0.nSlly- wysoka gęstość/niska gęstość

1

MRS nng Mm1mum Req111red Strongt/I - min wymagana wytnymałośc

108

2 Rur( z PE-HD do rniwedniania I prowizOl"ycz:ne zaopatra. nia w wodę, np w ogrodnictwie łub na budowie Na1częśc1e1 zna1du1ą

zastosowanie rury z PE-HD

o PE 80. np.· • Jako przelr'YO(fy I/I/Ody prlnej układane w ziemi. do przyłączy domowych. przy nawadnianiu boisk sportowych • Jako przewody instalacji gazowych układane w z1em1. wg DVGW G 477 • w instalac1ach nawadniania powierzchniowego sadów. winnic 1 ogrodów. -+ 2a • 1ako pomocnicze punkty poboru wody na budowie. -+ 2b Rury z PE łączy się za pomocą: • łączników zaciskowych z PP lub mosiądzu • naspawywanla złączek na gorąco • spawania spi ralą grzejną

4 .1 Rury

Rury z PE-X. czyli z usieciowanego PE (dawniej zwane rurami VPE). PN 10, mogą być stosowane do wody o temperaturze stale wynoszącej 70°C, a na krótko nawet do 95°C. Są dostarczane w odcinkach po 6 m lub w zwojach po 25 albo 50 m. częściowo nawet już w falistej rurze osłonowej. ~ 1. Rury są przezroczyste (niektóre są zabarwione na czarno) i dlatego w okresie dostawy są chronione przed promieniowaniem UV czarną folią lub osłoną z rury falistej. Rury z PE-X łączy się różnie, zależnie od systemu. np.

4

1 Rura z PB w rurze osłonowej

łącznikami:

• wciskanymi • zaciskanymi z nasuwaną gilzą. wywiniętą krawędzią tub nakrętką Rury z PVC łączy się za pomocą kształtek przez sklejanie. ale zależnie od systemu na różne sposoby. Są one dostarczane w odcinkach o długości 6 m. Rury z PVC • PVC-U • PVC-C

mogą być

wykonane z;

Rury z PVC-U w rozmiarze od DN 12 do DN 280 są przeważnie ciemnoszare. Nadają się tylko do: • zimnej wody (np. wody pitnej), a także do zawierającej chlor wody w basenach pływackich. ~ 2 • wody odsolonej (przemysł. szpitale) • układanych w ziemi przewodów gazowych Rury z PVC-C istnieją w rozmiarze od DN 12 do DN 80. -+ 3, i zależnie od wyrobu mają różne zabarwienie. Są one odporne na temperaturę i dlatego nadają się na instalacje wody ciepłej i zimnej. Rury z PB (połibutyłenu). ~ 4. są barwione na szaro. a ich zastosowanie jest takie samo jak rur z PE-X. W odróżnieniu od nich są bardziej elastyczne. ich cieplna roz~erzalność liniowa i rozszerzalność pod wpty.. wem ciśnienia są mniejsze. Są one bardziej odporne na promieniowanie UV w porównaniu z niebarwionymi rurami PE-X i dlatego nie wymagają ochrony przed światłem słonecznym w normalnych budynkach. Rury z PB mogą być łączone: • na naspawane złączki spiralą grzejną • za pomocą złączek zaciskowych nakręcanych • bez udziału narzędzi przez nierozłączne wciskanie Rury z PP (polipropylenu). barwione na zielono lub szaro. muszą mieć szczególnie grube ścianki. Z tego poWodu ich średnica zewnętrzna jest o jeden wymiar większa od średnic rur z innych materia~ów. Sposoby łączenia rur z tvvorzyw sztucznych podano na rysunku ~ 110.1. Przy średnicach nominalnych DN 12 i DN 15 rury z PE-X i PB są elastyczne. podobnie jak specjalne rury zespolone z udziałem metalu. Mogą być one wkła­ dane. wraz z obszernym zestawem wyposażenia dodatkowego w króćce przyłączeniowe i złączki. w rury osłonowe (system rura w rurze) bez żadnych komplikacji, ~ 1. Umożliwiają one tym samym nowy sposób prowadzenie instalacji. patrz p. 4.3.5.

2 Instalacja

ciśnieniowa

z PVC.U w basenie

lP

kąpielowym

a: zaleine od Al

FP FP

FP

3 Rury z PVC-C jako piony wodociągowe i rury z elastycznego PB

4 Rury z PB jal
109

4Przewody

4 .1 .2.4 Rury wielowarstwowe

•••••

Technika połączeniowa

Rury wielowarstwowe łączą w sobie zalety rur z metalu (wysoka stabilność. stosunkowo mała wydłużal­ ność termiczna) z zaletami rur z tworzyw sztucznych {odporność na korozję. łatwość gięcia, niewielka masa. dobra izolacja akustyczna. szybki montaż). Stosu1e się je w instalacjach wody zimnej. ~ 2. ciepłej oraz w instalacjach ogrzewania; są one również przewidziane do instalacji gazowych.

Q

G

G

Q

Cl G G ------------Q Q Q

Cl

G

Q

" Q

Wśród rur wielowarstwowych rozróżnia się: • rury wielowarstwowe z udziałem metalu • rury osłaniane folią

o powszechnie r

Cl

QI

a

o nie

rzadł
Połączenia między

zespolonym i z

Cl

rurami z tworzyw sztuci.nych i rurami metalu

udziałem

Rury wielowarstwowe z udziałem metalu mają element nośny z aluminium o grubości ścianki 0,2+ 1 mrn (zależnie od średnicy i wyrobu) i dlatego są odporne na zginanie. Ich rura wewnętrzna jest wykonana z PE-X. natomiast warstwa zewnętrzna z PE lub z PE-X. ~ 3. Rury są dostarczane w postaci: • odcinków o długości 5 rn: rury o wymiarach do 63 X 4,5 • zwojów o długości 50 m: rury o wymiarach do 26 x 3 i elastyczne rury 16 x 2,25 i 20 x 2.5. ~ 104.1. 107.2 Rury zespolone z wkładką metalową są łączone na wcisk za pomocą kształtek. ~ 123.3. a niektóre wyroby także za pomocą łączników z wywijanymi krawę­ dziami lub zaciskanych. Rury

osłan iane folią są

wzmocnione przez gruboz PP. Cieniutka folia aluminiowa(< 0.1 mm) jest wprasowana w środek i pokryta dodatkowo cienką warstwą folii z tworzywa. Folia aluminiowa: • zapewnia szczelność rury ze względu na dyfuzję • umożliwia obniżenie rozszerzalności liniowej • nie jest jednak czynnikiem zwiększającym wytrzyścienną rurę wewnętrzną

2 Rury zespolon e z udziałem metalu w stacji rozdziału w piwnicy

małość

Warstwa ochronna z PE-HD Połączenie na wcisk z O-ringiem

Rury osłaniane folią łączy się, naspawając złączką na gorąco lub spawając złączki elektrycznie. Rury zespolone Al-PP należy wstępnie obrobi ć narzędziem do usuwania osłony.

Kształtka

Rura wewnętrzna

Rura nosna

z PE-X

z aluminium

z żeliwa lanego

3 Rura zespolona PE-X-Al-PE-HD

4 .1.2.5 Węże elastyczne w oplocie - stal nierdzewna falista (przewody ruchome) Przewody ruchome (elastyczne) są stosowane coraz częściej w instalacjach do gazu. wody, spalin oraz w ogrzewnictwie i wentylacji, ponieważ: • mogą wyrównać niedokładności montażowe 1 umożliwiają uniknięcie naprężeń przy łączeniu. ~ 4

• kompensują rozszerzalność. przede wszystkim przy ogrzewaniu się przewodów

•

ułatwiają podtączenia

aparatów. urządzeń sanitar-

nych, armatury. np. na krawędziach wanny, ~

110

231 .1

4

Węże

w

osłonach

do

pn:yłączenia

armatury

4 .1 Rury

• oszczędzają czas pracy w m1e1scach trudno dostępnych. np. przy montażu bidetu • umozliwiaJą zmianę długości. położenia i kierunku przewodów. np. przy odsadzkach muru lub zmianach pochyłości terenu • zapobiegają przenoszeniu drgań i hałasu od maszyn (pompy, zmywarki do naczyń. pralki. wentylatory. palniki olejowe 1 gazowe) na instalacje. a tym samym ich rozprzestrzenianiu

1) Węże z różnymj

4

końc:ówkami do połączenia

Przewody elastyczne są wykonywane w postaci węży: • w oplocie z metalu • falistych z metalu • bezpiecznych do gazu Węże w oplocie z metalu. najczęściej na bazie EPDM. -+ 1. mają jakość odpowiednią dla wody do picia (są nietoksyczne). Wykonane w oplocie ze stali merdzewnei są również odporne na korozję powodowaną wodą skraplającą się na rurach i nadają się do instalacji w pomieszczeniach sanitarnych. Ułatwiają one przyłączanie armatury w mieiscach trudno dostępnych. np pod bidetami w obudowie. Za ich pomocą mozna także łączyć armaturę S1andardową z si~ me zdeformowanymi lub za krótkimi przewodami i zaworami kątowymi. W instalacji grzewczej wystarcza osłona z plecionki ocynkowanej.

Osłona

ze stall szlachetnej

b) Połączenie wąz--łlróclec połączeniowy

1

Węże

w

osłonie

z met alu do przyłączenia urządzeń i arma-

"tury

Faliste węie w całości z metalu są wykonywane przewaznie ze stali nierdzewnej (rury faliste ze stali ruerdzewnej). _. 2a. i mają długość dokładnie ustaloną. Mogą być również odcinane ze ZWOJU i wtedy na mie1scu montażu w prosty sposób są wyposażane w końcówki połączeniowe. _. 2. Bezpieczne węże do gazu. np. do kuchenek gazowych, parn p. 12.7.4. Połączenia węzy są dość róznorodne. np. kołnierzo­ we. z nakrętką. na końcówkę gwintowaną {złączki gwintowane. gładkie końce rur do gwintu zaciskanego), na pierścienie zaciskowe. pierścienie odcinane łub kształtki wciskane. wtyki bezpieczne. -ł 1a.

Przy montowaniu węży należy bezwzględnie zachoprzepisowy kąt gięcia, a po miejscu połącze­ nia zostawić prosty odcinek węza o długości co najmniej l = 5d1 • Dokładne zasady montażu dostarcza producent węży lub handlowiec. wywać

Niewłaściwe długości węży.

mocowanie powoduje

wadliwe podpieranie lub 112.1.

szkody, ~

podczas montażu i pracy nie powinny: • w żadnym wypadku być skręcone wewnątrz

Węze

• być zaginane. rozprostowywane lub zbytnio wy.. ginane

d)

Wywinąć brzeg, nasunąć nakrętkę I uto.tyć uszczalkę

2 Przygotowanie węia dowolnej długości ze zwoju

111

4 Przewody

k} ~ 4

Nie zaginać końcówek, nie rozciągać

Stosować tylko polącz;enia zawieszone o dużym promieniu I wystarczającel długości węża. nie dopusiczac do jego skręcania

Poziome połączenia podpierać

1 Poprawny

montaż węży

4.1 .3 Rury na instalacje odwadniające

4 .1.3 .1 Rodzaje rur Uwaga wstępna: W poniższym rozdziale zrozumienie zagadnień mogą nieco pogmatwać dwa różne pojęcia: instalacje odwadniające i przewód kanalizacyjny. Dlatego wyjaśniamy za normą DIN EN 7 52 Systemy odwadniania poza budynki em: Ścieki jest to woda zużyta odprowadzana instalacją ściekową lub kanalizacją i/lub wody deszczowe. Odwadnianie jest to naturalny lub sztuczny system odprowadzania wody z obszarów poza budynkiem. Na rysunku ~ 2 podano przegląd rur i kształtek dopuszczonych przez DIN 19864 dla systemów odwadniających.

W instalacjach kanalizacyjnych wane rury: • stalowe • szklane • z tworzyw sztucznych • kamionkowe

- - - - - -... - - ---

...„ ..... . „,•• ~

...........,„

Zlllrdlfllllt, ..... llJ

7

'

(J

•

- ---:--t•- - - (J

(J

(J (J (J "

(J (J Q

DM:;

QI ~

(J (J (J (J (J (J (I

llł

•

- - - - - ------.;

- - - - ----

(J(J(J (J Q

(J (J

- - --(J(J(J (J Q (J (J -(J -(J ---(J (J (J Q (J - - - - - - -- (J <> (J (J CJ (J (J () dopum:ZIO'ly r dopiezaonr z Zlllniltllllem

nb - niepalny, M

-

(J(J(J ~ (J (J (J - - -- ---(J(J(J (J Q (J (J - -- - --- - - - • Q(J(J @ (J (J (J • -Q(J(J - - -(J(J (J (J „

- trudno npa1r1y. ne -

„

•

•

•

DIN EN 1124

I

• -· ______ __ .__

-

1

DtNEN1123

llt

-- -- - --QQQ (J (J (J (J - - - -- -- -(J(JcJ © (J (J (J

,_.llC,a)

•

------- -- ~

-

OZnlc:Dnll:

112

-

(J (J (J (J (J (J (J

są uży­

4 .1.3 .2 Rury metalowe na przewody kanalizacyjne Rury metalowe są traktowane jako niepalne. Podczas ogrzewania rozszerzają się mniej n iż rury z tworzywa.

-

(J (J (J "

OINEN612 OopuszCZ81ie

DIN EN 1519 i DINEN 12666

Dopuszczenie

DIN EN 1565 DIN EN 1451

Dopuszczenie Oopuszczenle

OINV 19534 OINEN 12763 OINEN295

() Nedopiuczanr

normelnilt zapalny

2 tyłlo~~ ~ ~ 3 nr. jalco rury pionowe 4 ~ w budynkadJ (w ziemi - tall)

slosoW.:

2 Rury i kształtki dopuszczone w i nstalacjach 1986-4 (wyciąg)

odwadniających

wg DIN

4 .1 Rury

Na kanalizację ściekową można stosować rury: • żeliwne bezkielichowe. w g DIN EN 8 77 • stalowe kiefichowe. w g DIN EN 1123 • ze stali nierdzewnej kielichow e. w g DIN EN 1124 Bezkielichow e rury żeliwne ML są bardzo mocne. o trwałym kształcie. odporn e na wysokie i niskie temperatury, niepalne i nadające się do recyklingu. Przy swojej dużej masie dobrze tłumią hałas. Bardzo drobny grafit lamellowy. który jest dodany jako składnik sto-

~· lfffłn.8CllH EN877

i..J Sl1l 100 01 ·99

~

a) Ruiy SML

4

powy, tłumi dźwięki. Rury t e są produkowane w odcin kach o długości 3 m i w w ariantach: • SML • KML • VML • TML • BML Rury SML (S od niem. Schutzbeschichtung - warstwa ochronna). 1 a. służą do odwadniania budynku. Są produkowane o wymiarach od DN 40 do DN 300. Na zewnątrz są zagruntowane farbą cze rwonobrązową, wewnątrz grubo powleczone warstwą żywicy epoksydowej. która sprawia. że są bardzo gładkie . Następujące rury to bezkielichowe rury z żeliwa ze

b) RuryKML

-+

specjalną warstwą ochronną:

c) Rury VML

...._.....,.,.

-+

Rury KML (Kod niem. Ki.iche - kuchnia). 1b, nadają się do ścieków agresywnych. Są produkowane w wymiarach od DN 50 do DN 300. Z zewnątrz są ocynkowane i mają nałożoną szarą warstwę żywicy akrylowej, wewnątrz są powleczone jeszcze grubszą warstwą niż rury SM L Kształtki mają zatopioną wewnątrz i na zewnątrz warstwę żywicy epoksydowej. Brzegi ścianek po przecięciu są również powleczone az dwiema warstwami (lakier + utwardzacz). 1c. Rury VML (V od niem. Verbund - zespolone). mogą być układane w pomieszczeniach narażonych na przemarzanie. M ają one średnice od DN 50 do ON 200. Rury V M L to odmiana rur SML izolowanych termicznie twardą pianką z Duromeru i płaszczem z blachy ocynkowanej; są od porne na pocenie się. Są one również dostępne z naniesioną pianką i elektrycznym ogrzewaniem towarzyszącym. Rury TML (T od łac. te"a - ziemia), 1 d. przeznaczone do układania w ziemi. Mają rozmiary od DN 100 do DN 200. Wewnątrz mają warstwę żywi­ cy epoksydowej. z zewnątrz są ocynkowane i mają jeszcze szarobrązową powłokę żywicy akrylowej. Rury BML (B od niem. Briicke - most). 1 e, nadają się na kanały ściekowe układane na wolnym powietrzu, np. pod mostami. kładkami w parku. Mają wymiary od DN 100 do DN 600. Z zewnątrz są cynkowane natrySkowo i mają jeszcze powłokę kryjącą z PVC. Wewnątrz są powleczone żywicą epoksydową. Proste odcinki rur można przyciąć (np. na placu budowy) obcinaczem do rur. Rura jest umieszczana w im
-+

lfffłn.Br 1„:N877

u TML·oo ("·99

"

d) Rury TML

. ~-~Ił

e) Rury BML

I

~n lJBrll 100 01 .99

--

"

1 Rury żeliwne bezkfolichowe

-+

-+

-+

Rozcmanie rur za pomocą szlifierki kątowej lub samym tylko urządzeniem do cięcia jest uważane jako przestarzałe również z powodu wgrożenia wypadkiem. ponadto zapyla ono pomieszczenie, co jest szczególnie niepożądane przy zakończonych pracach murarskich.

2 Przycinanie rury SM L obcin aczem do rur

113

4 Przewody

4

Rury ze stali i stali nierdzewnej na kanały ściekowe Rury stalowe z połączeniem kielichowym, + 1a, mają średnice od DN 60 do DN 200 i długość od 26 cm do 3 m. Mogą być wykonane: • ze stali ocynkowanej. powleczonej wewnątrz żywicą • ze stali nierdzewnej • lub jako rury zespolone z warstwą izolacyjną z twardej pianki PU (także z elektrycznym ogrzewaniem towarzyszącym). + 1b, nadające się do pracy w warunkach zagrożonych poceniem się rur i mrozem lub w obszarach chronionych przed hałasem

4 .1.3 .3 Rury szklane na przewody kanalizacyjne Rury szklane. + 2, są stosowane głównie na kolektory zbiorcze ścieków szczególnie agresywnych, np. w przemyśle chemicznym. w laboratoriach. klinikach oraz ścieków z dużą zawartością tłuszczu. np. w przemyśle mięsnym lub w kuchniach zbiorowego żywie­ nia. Są dostarczane w postaci odcinków prostych róż­ nej długości 10+200 cm z wywiniętymi brzegami. W rurach szklanych można łatwo w porę rozpoznać osady lub gromadzący się tłuszcz i zapobiec ich zaczopowaniu. Rury szklane: • mają bardzo gładkie ścianki (bez porów) • są odporne na wysokie temperatury • mają bardzo małą rozszerzalność liniową (ok. 1/3 tej wartości dla stali) Są dość odporne na uderzenia i nie tak łatwo pękają. jak się to powszechnie sądzi .

4 .1.3.5 Rury z tworzywa na przewody kanalizacyjne Rury z tworzyw lub systemy rurowe (system oznacza rurę wraz z kształtkami), + 3, są gładkościenne i odporne na wszystkie substancje ogólnie spotykane w ściekach. Z wyjątkiem rur wzmocnionych rnineralnie, są one dość lekkie. Barwienie sadzą. jak w przy· padku rur z HD-PE lub dodatek stabilizatora, chroni je przed promieniowaniem UV, które powoduje kru· chość materiału.

Rury z KG i HT nie nadają się jako piony qeszczowe i jako kolektory pionowe, gdyż nie są odporne na promieniowanie UV.

a} Z W\\ladką uszczelniającą

b} Jako rura zespolona

1 Kielichy rur stalowych

Natomiast nie mogą one przy zamocowaniu na sztywno przenosić żadnych naprężeń rozciągają­ cych lub zginających . Do mocowania tych rur korzystne jest użycie uchwytów nastawnych (co do wysokości) oraz przesuwanych (na boki i osiowo). które mogą się dokładnie dopasować do ułożenia rury. Rury szklane można przycinać piłą diamentową z napędem bateryjnym. Doprowadzana podczas cięcia woda smaruje i chłodzi materiał oraz wiąże kurz.

.•.. •.. .

2 Rury szklane w instalacji kanalizacyjnej Barwa

'

.

.

. ;

4 .1.3.4 Rury kamionkowe na przewody kanalizacyjne Rury kamionkowe, .najstarsze" rury kanahzacyjne, są układane obecnie tylko w ziemi. Dzięki swojej powłoce są one wyjątkowo odporne na agresywność ścieków i bardzo stabilne pod względem kształtu (przy zapełnianiu wykopów pod kanały). Uszczelnienia w kielichach, kiedyś największy problem, są wykonywane obecnie za pomocą gumowych pierścieni rurkowych lub profilowanych. podobnie jak pokazano na rysunku + 140.4. Instalator używa jednak rur kamionkowych bardzo rzadko.

114

RuryHT: 40+150 - pp średnio szara -Aal/AINl'VC ciemnoszara' - - - -- - - 40+150 1Rury PE-HD czarna 40+300 RuryKO: pomarańczowo­ 100+500 -PVC brązowa -PP zielona 100.150

.. .

~

MM:0,15+-2 MM:0,15+-2

2.7 2,7

ML:S

4,3

MM: 0,6-2,0-5,0

3,0

MM: 0,6-2,0·5,0

3.4

Aury kanalizacyjne tlum1ące hałas (mineralne łub o wzmoc11lonych śelanach) P6łłD

czarna

~100

pp PVC-U

jasnoszara na zewnątrz 1 ciemna,

50+150

wewoątrz Jasna

70-1 OO. 125-150

ML: 3 ML: 3 ML: 3

z

i UJllyml lub~ pesarnl podluznyml. KG - twoaywa llZ1tlCVl8 do ullladanla wziemi HT - Cldpom)' na wY$Okie t~.

3 Rury z tworzyw sztucznych w instalacji kanalizacyjnej

6.0

5,0 5,3

.

4 .1 Rury

Przy składowaniu na wolnym powietrzu rury z tworzywa sztucznego. ale przede wszystkim pierścienie uszczelma1ące nie powinny być eksponowane na bezpośrednie działanie promieniowania słonecznego. Wszystkie tworzywa sztuczne są palne. Niektóre uchodzą za trudno, inne za normalnie palne. ale wg DIN 4102 z punktu widzenia ochrony przeciwpożaro­ wej nie ma to znaczenia. Według normy liczy się tylko podział - czy materiał jest palny. czy nie. Określenie . trudno zapalny· jest używane wyłącznie w celach reklamowych. Ponadto z rur z tworzyw sztucznych podczas pożaru uwalniają się trujące gazy, np. chlor i brom. Z punktu widzenia montażu i zachowania odstępów między elementami mocującymi rury ważne jest. jak są one odporne na mięknięcie lub obwisanie przy ogrzewaniu, np. podczas przepływu ciepłej wody. Rury z PVC-U są odporne tylko do ok. 60°C. np. barwione na brązowoszaro rury KG (skrót oznacza tworzywo sztuczne do układania w ziemi) i piony do wody deszczowej. Odporne na temperaturę do ok. 80°C i przez krótki czas do 100° C są: • systemy rurowe z PE-HD • systemy rurowe HT • rury KG z PP, barwione na zielono • rury PE-HD z izolacją akustyczną i systemy HT

Rury z PE-HD są odporne na uderzenia w temperaturze do -40°C. są dość grubościenne i bardzo odporne na ścieranie. np. przez piasek, szkło i metale. Ponieważ są czarne, są odporne również na promienie UV. Ponadto są odporne na działanie wielu chemikaliów i rozpuszczalnikó
4

Układ

przew odów odgałęinych następujących gęsto jeden po drugim , uzys kiwany tylko w zgrze w a niu doczołowym

Systemy rur HT (odporne na wysokie temperatury; zasadniczo są zaliczane do nich także rury z PE-HD}, są to rury z: • PP (polipropylen) • ABS/ASA/PVC (mieszanka polimerów ) PP jest odporny na wiele chemikaliów i rozpuszczalników i dlatego rury wykonane z polipropylenu są niepodatne na klejenie. W temperaturze niższej niż -10°C rury z PP są podatne na udary. Mieszanina polimer ów 1 ABS/ ASA/ PVC jest odporna na typowe ścieki bytowo-gospodarcze. ale jest atakowana p rzez rozpuszczalniki Jako materiał rozpuszczalny. rury z tej mieszaniny mogą być klej one. np. za pomocą złączek klejonych lub kształtek siodłowych przy późniejszym wykonywaniu rozgałęzień. Kleje i środki do odtłuszczania zawierają rozpuszczalniki. Podcz.as ich stosowania w po m ieszczeniach zamkniętych należy zadbać o dob re wietrzenie. Rury KG są dopuszczone tylko do układania w ziemi. Są one dostępne w odcinkach o długości ::; 5 m. z kielichami Rury KG wykonuje się z: • PVC

• pp

Rury KG z PVC są pomarańczowobrązowe . Mog ą mieć średnice od DN 100 do DN 500. Nie należy ich używać w budynkach, gdyż: • są odporne tylko do temperatury 60°C (pralki automatyczne) • podczas pożaru wydzielają trujący chlor. który rozpuszczając się w wodzie do gaszenia pożaru, daje kwas solny: ten z kolei w pewnych warunkach niszczy zbrojenie betonu. ' ABS- ~tyran; ASA-esterak~tyrok1kryio11JUyl

115

4 Przewody

4

Rury KG z PP (polipropylenu) mają kolor zielony, -+ 1. Nie zawierają one PVC i z powodu większej grubości ścian są bardziej stabilne pod względem kształtu niż rury KG z PVC. Ich specjalnie ukształtowany pierścień uszczelniający kompensuje małe niedokładności kształtu rury. który odbiega od kołowego. Rury z tworzyw sztucznych z izolacją akustyczną, Jak np. rury z żeliwa, mogą być stosowane w budynkach o podwyższonych wymaganiach odnośnie ochrony przed hałasem. np. mieszkalnych lub w domach opieki, szpitalach. Uzywane są rury: • z PE izolowane akustycznie • z PP mineralnie wzmocnione • dwuwarstwowe Rury z PE i PP izolowane akustycznie są wzmocnione mmeralnie. a ponadto są grubościenne. Rury dwuwarstwowe otrzymały taką nazwę, ponieważ są malowane innym kolorem wewną1rz. a innym na zewnątrz. Są one wykonane częściowo z nadają­ cego się do recyklingu PVC, o ściankach grubszych niż mają rury z ABS/ASA/PVC. Ponieważ są one . atakowane· przez rozpuszczalniki typu benzyna, benzol 1 rozpuszczalniki nitro. nie nadają się na przewody, które mogą mieć kontakt z tymi produktami. Izolację akustyczną uzyskuje się dzięki: • wła ściwościom materia łu PP lub PE tłumiącym dźwięki

• utworzonym przez kształtki z PE .tłumikom dźwię­ ku· w strefach ich odbijania się. -+ 78.2, 139.1

1 Rury z grupy KG do ukJadania w ziemi

•

dość dużej masie spowodowanej grubością ścia­ nek i dodatkiem 20% mączki kamiennej (w rurach z mineralnym wzmocnieniem}, k16re zapobiegają powstawaniu drgań powietrza

Przy kontakcie z masą budowli. należy odizolować akustycznie przewody od przenoszonych przez nią drgań materiału na rury.

4 .1.4 Przewody do odprowadzania spalin i instalacje wentylacyjne Rury do odprowadzania spalin i instalacje wentylacyjne. dla lepszego zrozumienia, będą wyczerpująco omówione w rozdziałach 15 i 18.4: proszę tam zajrzeć.

Ćwiczenia

2. 3. 4.

5. 6

7 8.

9.

10

116

Jakie zasadnicze wymagania są stawiane rurom przeznaczonym na mstalaqe7 Wyjaśnij pojęcia średnica nominalna i ci~nienie nommalne. Jak brzmią skróty tych określeń? Jak są oznakowane rury zaleznie od ich średnicy? Jakie warunki eksploatacy1ne obowiązują przy instalac1ach wody zimnej i c1epłej7 Jakle rury są dopuszczone do instalacji wody do picia? Podziel je najpierw na grupy, potem na rodzaje. Jaką średnicę wewnętrzną ma1ą:

a) rura z gwintem DIN 2440 DN 25 b) rura z m1edZJ 28 x 1,5 c) rura z PE-X 32 x 4 d) rura z PB 32 x 3.0 e) rura z PP 32 x 5.4? a) Jakie rodza1e rur stalowych można stosować w instalac1ach gazowych i wodociągowych? b) Do czego są uzywane poszczególne rodza1e rur7 Wymień zaletY 1 wady rur: a) zmetalu b) z tworzyw sztucznych c) na mstalac1e gazowe a) Co rozumiesz pod 1><>1ęc1em rura zespolona? b) Jakie rodza1e rur się rozr6żrna7 Wymień po Jednym przykładzie każdego rodzaju. Jalue zalety mają rury zespolone?

jakich kryteriów wybierałbyś rury z tworzyw snucznych7 12. Jakie rury z tvvorzyw sztucznych można zastosować: a) w instalac1ach wody zimnej 1ciepłej? b) tylko w instalaCJI wody zimnej? 13 Jakie rury wybrałbyś na mstalac1ę wody prtne1 we własnym nowo budowanym domu? Wymień co na1mn1ej 6 powodów. 14. Napisz pełne nazwy rur o następu1ących skrótach· a) PE-HD b) pp

11.

Według

c) PB

15. 16

17

18.

d) PVC e) PE-X Od czego najbardziej zależy żywotność rur metalowych? Dlaczego rur z gwintem nie zaleca się uzywać w mstałaciach wody ciepłej? Wymień co najmniej 4 powody. a) Kiedy 1est uzasadnione stosowanie węży? b) Jakie rodzaje węży się rozróżnia? c) Kiedy stosuje się poszczególne rodza1e? Na co należy zwracać uwagę przy montowarnu węzy? Sporządż co na1mnlej 4 szkice na ten temat.

4 .2

4.2 Łączeni e rur 4.2.1

Połącze n ia

rur - wymagania i rodzaje

Przy zmieniających się warunkach eksploatacji połą­ czenia rur powinny pozostawać zawsze szczelne. Wiele połączeń rurowych, które stosowane są w instalacjach wodociągowych, dopuszczają także w instalacjach gazowych Techniczne Reguły Instalacji Gazowych (niem. Technischen Rege/en tur Gasinstallation, TRGI) ewentualnie Techniczne Reguły Gazu Płyn­ nego (niem. Technischen Rege/en fur Fliissiggas; TAF). Zostaną one szczegółowo przytoczone w-+ 359.1. Dla klasycznych rod2ajów rur (żeliwo. stal. miedź. PVC-U. PE-HD/LO) Instrukcja Robocza DVGW W 534 podaje zestawienie możliwych do zastosowania połą­ czeń rur, bez szczególnego wskazywania przydatności. wg -+ 1. Dla nowych rodzajów rur, jak rury zespolone. lub rur wykonanych ze stali nierdzewnej i z PB, PE-X. PP opisuje ona wymagania i zasady kontroli w celu udowodnienia trwałej szczelności połączeń rur w instalacjach wody ciepłej i podgrzanej wody do picia. Jako trwale szczelne uznaje się następujące ktore przeszły próbę ciśnienia wg DIN 1988

prawidłowo

ty

uszczelniające,

kleje,

odtłuszczacze.

oferowane przez producenta systemu. • Podobne wymagania dotyczą niewystępujących powszechnie w handlu materiałów izolacyjnych i elementów mocujących, jak osłony nośne, rury osłono­ we lub materiały do wykonywania punktów stałych. • Należy ponadto zaoferować potrzebne podstawy projektowania i wskazówki montażowe . Ewentualnie na życzenie personel montażowy instalatorów powinien mieć możliwość szkolenia się lub przyuczenia na placu budowy. Instalator powinien mieć możliwość upewnienia się, czy znak kontroli został udzielony. Jeśli w sytuacjach wyjątkowych będzie on chciał połączyć elementy budowlane dwóch systemów, powinien on zasięgnąć informacji u twórcy systemu. czy jest to dopuszczalne.

wyprodukowane

połączenia,

-.

~

„......,

.....

......... ~lub• lll~--...._ rn·1Jt• do rur alll•fdl z raor.i...._ rury z lllłldll Mus•• Pllaldtalboz• 1 a.......,..1.....,..u11..,. ' Ił•._.,.... t111urzPVCzp_...,_ • ldalWI ... w(PVe-U)T ___

" Gł

QI Gł

(.I

Gi)

QJ Gi) ......,_ ldal chow9 m wclatl wg ... 1ml(rury z PYC)' Dane. w~ są od Autora: WielsZ• 5. tJ. 15 do 17 dolyelą rur tellwnydi I wstaly w tym z8$laWleniu opusmzone. uszczelniające połączenia

powinny

być

~

1 Trwale

rur

Takie rury i złączki mogą otrzymać znak kontroli DVGW. jeśli tworzą one kompletny system z następującymi cechami szczególnymi (wg Instrukcji Roboczej 534): • Jeden system wymaga co najmniej dwóch średnic nominalnych. • Zestaw kształtek musi umożliwiać przejścia na inny materiał rur oraz włączanie elementów budowlanych, armatury, aparatów i przyrządów. • Potrzebne do obróbki materiału specjalne narzę­ dzia i materiały pomocnicze. jak materiały i elemen-

a

1

Łączenie

.... .

a

.

Ci

a -----a - Gł - - --Cł

a Gł ------

a

(I

a

Q) - - -- --

a

(I

- -- - -Cl Q - - - --Q Cl - -----

(,I at - -- --(.i

Ci

-----g Q Q O dopuszczone

Q nie

rur w i nstalacjach wody do picia wg DVGW W 534 (wyciąg)

117

4

4 Przewody

4

Przy tym chodzi również o roszczenia gwarancyjne w razie powstania szkód. Połączenia rur. które uchodzą za trwale szczelne. pow inny być montowane wszędzie. niezależn ie od: • właściwości połączenia. takiego jak odporne na rozciąganie lub nie. rozłączne lub nie. odporne na skręcan ie (antytorsyjne) lub nie. uszczeln iające metalicznie lub nie • rodzaju połączen i a. uzyskanego np. przez spawanie. lutowanie lub klejenie. na złączki, zaciskowe • miejsca montażu. np. przed lub w ścianie. w ziemi. w kanale, dostępne lub nie Na instalację z rur działają • masę przewodu • wahania ciśnienia • zmiany dłu9ości

siły wywołane

Uszczelnienie stożkowe (metallczoo)

Uszczelnienie płaskie (ple<ścleńl Złączki śrubowe

do rur gwintowanych

przez:

Przed wykonaniem połączenia rur siły te powinny być lub wyrównane w wyniku środków technicznych. takich jak: • odpowiednie mocowanie • montaż kompensatorów • prawidłowe zaplanowanie i wykonanie punktów

przejęte

stałych

• staranne prowadzenie w osłonach ślizgowych • montaż łożysk oporowych przy połączeniach nieodpornych na rozciągan ie. takich jak złączki wtykowe lub dławnicowe

a) Długość dokręcania gwintu i pochylenie stożka

W instalacjach wodociągowych i gazowych są uży­ wane następ ujące połączenia rur: • gwintowane • rozłączne (np. na śruby. złączki i kołnierze) • mechaniczne przez zaciskanie lub nakładanie zacisków • za pomocą innych materiałów stosowanych w klejeniu. lutowaniu. spawaniu Połą czenia

Dokręcanie

kluczem

~-----i

Rury i armatura mogą być łączone za pomocą kształ­ tek (elementy łączące) na gwint. jeśl i są wykonane z: • żel iwa ciągliwego (wg DIN EN 10242. Design-Symbol A 1 ) • stali (DIN EN 10241) • stopów miedzi. jak mosiądz czerwony, mo siądz (DIN EN 1254-4) Gwinty na przewodach dzielą się na: • mocujące wg DIN ISO 228-1 • rurowe wg DIN 2999 \Nśród gwintów mocujących. oznaczanych skrótowo jako G lub GB. np. G% (f:iez znaku cali). mogą być gwinty cylindryczne zewnętrzne i wewnętrzne, które są używane do łączenia rur lub armatury. ' Symbol projelctowy (ang cklslgnsymbol) ustala rodzaj materiału i gwintu; A - gwtnt :rewnętnny stożkowy. g wint wewnętrzny cyłmdryczny; matenal - żeliwo białe.

Nie d"kręcać a<.

do wylOlu gw1~1u Długość połączenia gwi owego dla A1 • 19 mm b) Połączenie gwintowe na gwint rurowy wg DIN 2999

rur kanalizacyjnych. patrz p. 4.2.6 .

4 .2.2 Połączenia gwintow ane

118

Dokręcanie ręczne

2 Gwinty rurowe wg DIN 2999 Działanie uszczelniające

•

wynika z docisku:

pierścienia uszczelniającego między gładkimi powierzchniami, 1a; pierścienie uszczelniające do

+

wody są wykonane z EPDM z wkładką tkaninową. natomiast do gazu - z elastomerów (np. NBR) lub grafitu (np. lbenulit, Nyhalit) • dwóch stoików. + 1 b Gwinty rurowe wg DIN 2999 są to: • zewnętrzne gwinty stożkowe. ozna~zenie skrótowe np. R%, -+ 2a • wewnętrzne gwinty cylindryczne, skrót Rp (paralelne). np. Rp% łączeniu

rur na gwint wg DIN 2999 musi pometaliczny docisk między stożkowym gwintem zewnętrznym 1 cylindrycznym gwintem wewnętrznym. Tylko wtedy połączenie pozostaje trwale szczelne, + 2b.

Przy

wstać

przy

dokręcaniu

4.2 Łączenie rur Dodatkowo należy pamiętać. aby materiał uszczelniający wkładać w zwoje gwintu oszczędnie. Służy on tylko do wyrównania chropowatości powierzchni gwintu 1/lub niewielkich odchyleń w wymiarach. Jako materiał uszczelniający dopuszcza • masę uszczelniającą • taśmę uszczelniającą gwinty • taśmę z PTFE (teflonu)

Cienkie pasmo konopi

Nadmiar konopi

się:

Nietwa rdniejąca masa uszczelniająca w postaci pasty lub żelu w połączeniu z konopiami jest podstawowym środkiem uszczelniającym i najbardziej nadaje się do instalacji z PVC. Są również inne środki uszczelniające. np. płynne. których można używać bez konopi. Nie są one jednak dopuszczone do wykonywania połą­ czeń rurowych w instalacjach gazowych. tylko do skrę­ cania elementów prefabrykowanych. np. armatury. Taśma uszczelniająca gwint jest włóknem z tworzywa sztucznego. preparowanym z masą uszczelniającą. Gwinty w instalacjach z PVC-U powinny być uszczelniane tylko za pomocą taśmy PTFE (teflonowej). Nada1e się ona również do innych połączeń gwintowych. Preparaty do uszczelniania należy stosować wg zaleceń producenta. Masę uszczelniającą należy nanieść na1p1erw na gwint oczyszczony z preparatu do nacinania gwintu. Na masę nawija się na całej szerokości cienką warstwę konopi. Taśmy uszczelniające nawija się na gwint 1.5 do 2 zwoi i mocno dociąga.

Szczelina

żtel

Dobneł

środka uszczelniającego

1 Nanoszenie

ręczna

2 Elektrycma

oprawka

4

gwint

pierścieniowa

i

piła

do rur

z uchwytem Zestaw do obróbki rur z maszyną do nacinania gwintów 2 latwo wymiennymi głowicami tnącymi, automatycznym doprowadzaniem środka ulatw!aląoego cięcie

I pila tarczowa do metalu

Zbyt gruba warstwa materiału uszczelniającego szkodzi także wtedy, kiedy początkowo połączenie wydaje się szczelne. Przy zbyt grubej warstwie materiału uszczelniającego: • Materiał uszczelniający jest wypychany ze strefy nagwintowanej. W przedniej części połączenia gwintowego powstaje szczelina. która w instalacjach wodociągowych może powodować korozję, -+ 1. • Złączki mogą pękać. • Jeśli złączki rozszerzą się poza obszar elastyczności. to nie mogą one sprężynować i wówczas nie występuje metaliczne uszczelnienie od docisku metali. • Połączen ie musi być pozbawione nadmiaru konopi - dodatkowo pochłania to (niepotrzebnie) czas i pieniądze. Do nacinania gwintów stosuje się: • narzynki tnące • maszyny do nacinania gwintów Narzynki do nacinania gwintów są napędzane dźwi­ lub napędem elektrycznym {narzynki ręczne z napędem elektrycznym), -ł 2. Maszyny do nacinania gwintów spotyka się w wykonaniach z obrotem: • rury - głowica jest nieruchoma. obraca się rura • głowicy - obraca się głowica. a rura jest nieruchoma. -+ 3 gnią grzechotkową

3 M aszyna do gwintowania rur (głowica obrotowa) z wyposażeniem

W wersji z obracającą

się rurą

swobodny koniec rury tak aby natryskiwany preparat do smarowania strefy skrawania nie .wędro­ wał" przez rurę. Ponieważ obracająca się rura może doprowadzić do nieszczęśliwych wypadków, maszyna powinna mieć awaryjny wyłącznik. Narzynki i maszyny do nacinania gwintów mogą być wyposażone w głowice ze zmienną szybkością obrotową i z na stałe ustawionymi szczękami. Otrzymuje się wówczas dokładne wymiary gwintu. należy ułożyć wyżej niż głowicę.

Istnieją ponadto głowice gwinciarskie tnące: • otwierane ręcznie • otwierane automatycznie • z nastawnymi szczękami

Stosowanie

głowicy

otwier anej

ręcznie oszczędza

szczęki tnące i czas, ponieważ głowica tnąca si być obracana w stronę przeciwną.

nie mu-

119

4 Przewody

4

Głowice otwierane automatycznie umożliwiają nacinanie gwintów o normowanej długości. Z tego powodu można choć częściowo uniknąć błędów przy późniejszym montażu, ~ 1. Głowice z nastawnymi szczękami nacinającymi mają szczęki, które mogą być radialnie przesuwane i które po każdym otwarciu trzeba na nowo ustawiać. Po każdym ustawieniu należy sprawdzić dokładną średnicę gwintu. Sprawdza się to za pomocą specjalnego szablonu, lub przynajmniej przez nakręcenie wzorcowej ksztattki, która powinna się dać wkręcić ręcznie, aż do trzech ostatnich naciętych zwojów gwintu. Do nacinania gwintów są niezbędne dodatkowe środ­ ki do smarowania i chłodzenia strefy obróbki. Powinny one odpowiadać Instrukcji Roboczej DVGW W 521 i ponadto: • rozpuszczać się w wodzie • być nieszkodliwe dla zdrowia • mieć czerwone zabarwienie Pojemnik z takim środkiem powinien mieć znak kontroh OVGW i numer rejestracyjny.

Zgodne z normą średnice i długości gwintów. + 2. są warunkiem koniecznym szczelności połączenia gwintowego i montazu dotrzymującego wymiarów; tylko wtedy jest możliwy wstępny montaż według założeń. Wymiary gwintów na kształtkach podano w tablicy + 2. Połączenia gwintowe rur wg DIN 2999 w ułożonej instalacji są traktowane jako nierozłączne. podobnie jak połączenia lutowane. spawane. klejone. zaciskowe

Zie

Jesli pozostaną zat.tDoty po nacinaniu gwu'lll.I. należy je usunąć

tie

2le

Gwint

Gwint za ksótlu

z.a długi

Błędy

pny połączeniach gwintowych

............ 1111111 Srednica nomln1ln1 DN Wielkośc

gwintu R

10

·-....... .......,. ........,..... _ I U ' •D11F• 'ar'• .....

Dni• !CllFT ...._

6

13

15

17

19

19

24

8

10

10

11

13

17

'231. '231. i!J. '2314 '2314 '1;:1'4 31/4 19

14

14

11

11

11

11

2 Gwinty rurowe wg DIN 2999

i niektóre na złączki, np. połączenia z nasuwaną tuleją.

4 .2.3

Połą czenia r'ozłączne

Armatura i aparatura w systemach instalacyjnych powinny być założone tak. aby była możliwość ich wymiany. Zatem są potrzebne połączenia rozłączne. Do rozłącznych połączeń rur zalicza się: • złączki śrubowe • dwuzłączki rurowe • gwinty długie • kołnierze • złączki rurowe do rur z gładkim końcem • złączki rurowe do rur rowkowanych Złąc2k i śrubowe. ~ 118.1. służą do przyłączania armatury lub do przechodzenia na rurę wykonaną z innego materiału. Mają zatem gwint: • po obu stronach (wewnętrzny 1/lub zewnętrzny) • lub z Jednej strony oraz z drugiej możliwość połą­ czenia jak przez króciec - na wcisk. łut. klej. spawanie lub złączkę. ~ 223.1. 224.3 Złącza śrubowe mogą być:

• z pierścieniem uszczelniającym, niemetalicznym, ale płasko uszczelniającym • bez pierścienia uszczelniającego. metalicznie lub stożkowo uszczelniające

120

Pneclwnak„ttca Powierzchnię czolową dokręcie płasko I wycotac

Gwin t stożkowy

wg DIN 2999 Do uszczelniania dluglch gwłntow cylindrycznycłl z długą złączką utywa ~konopi, ale nie w sposob tradycyjny. Nakręlkę w celu polączenJa rur nakrtca się na nocmalJ\le uszczelnioną konopiami rurę. Naslępnie zwój konopi &llręca ~w sznur i pcllNleka środkiem uszczelniającym. Układa ~ oo przed I w wycłędu złączki oraz wokół dwuzlączkl wktętnej I silnie dociąga prz.eciwnakrętkę. 3 Gwinty długie Złącza śrubowe mogą być

wykonane z żeliwa ciągli­ wego. stali zwykłej i nierdzewnej. stopów miedzi (mosiądz i mosiądz czerwony) lub z tworzyw sztucznych (np. z PP). Dwuzłączk i rurowe z nakrętką sześciokątną i gwirl' tarni lewym 1 prawym z należną do tego nakładką obecnie są coraz rzadziej stosowane. podobnie jak gwinty dł ugie. ~ 3. Kołnierze stosu1e się przede wszystkim do montażu rur o dużej średnicy przy przyłączaniu armatury i aparatów. Kołnierze mogą być:

• stałe • lufoe

4.2 Łączenie rur Kołnierze stałe, zależnie

nia mogą być ne, -+ 1a. b.

od rodzaju rury łub połącze­ lutowane. spawane i klejo-

nakręcane.

Kołnierre luźne stanowią ruchomy pierścień. umieszczony za wywiniętą krawędzią lub za pierścieniem oporowym, -+ le, d. Wywinięte krawędzie można uzyskać ręcznie lub mogą hyć wyprasowane specjalnym p rzyrządem . Pierścienie oporowe są przyspawane, przylutowane lub przyklejone. Utworzenie połączenia kołnierzowego jest kosztowne 1 dlatego w łączeniu rur w branży sanitarnej jest ono coraz częściej zastępowane przez połączenia (oszczę­ dzające miejsce) za pomocą złączek rurowych. -+ 2. Złączki rurowe do rur z gładkim końcem są stosowane przede wszystkim w obiektach warsztatowych i przemysłowych , w instalacji wody zimnej, ciepłej, ogrzewania < 100°C. oleju, powietrza sprężonego, chłodzenia/klimatyzacji. Ponadto w instalacji przeciwpożarowej oraz dla wielu chemikaliów.

W złączkach rurowych do rur z gładkim końcem i gumowym pierścieniem uszczelniającym w wyniku ciśnienia panującego w przewodzie. ścięta krawędź jest dociskana do rury 1 w ten sposób uszczelnia się połączenie. Jeśli ciś­ nienie w przewodzie wzrasta. to również proporcjonalnie wzrasta efekt dociskania krawędz.i uszczelniającej. Złączki rurowe do rur z gładkim końcem z mankietem uszczel niającym z syntetycznego kauczuku są stosowane do: • rur z metalu (pierścienie kotwiące o grubych zębach) • rur z tworzyw sztucznych (wielokrotne. drobno ząb­ kowane pierścienie bez działania karbów), -+ 3b. (złączka lewa) • przejścia z rur metalowych na tworzywo, -+ 3b, (złączka prawa) Jako osłony naprawcze przy rurach nieszczelnych lub w miejscach pęknięć stanowią one szybki, przejścio­ wy ratunek. Zalety złączek rurowych to: • Odporność na rozciąganie. miękkie uszczelnienie i trwałość uszczelnienia. • Pewność w działaniu i odporność na korozję. • Łatwość w demontażu i możliwość powtórnego

e) Luźny z wywłnię-

d) Luźny

z taśmą

rym brzegiem rury

od przodu 1 Kołnierze

350

r-

Złączki rurowe mogą być, -+ 3 : • z uszczeln iającym pierścieniem

gumowym • z uszczelniającym mankietem z syntetycznego kauczuku

b) lutowany

a) Dospawany

t--

a) Ko/nienowe

21_0

b) Pł'2ez złącze rurowe

2 Pow ierzchnia potrzebna na połączenie rur

------- - ------)J .

,_

~ ~

•

„

sam

a) Z

usu:zelnienlem gumowym

użycia.

• Możliwość odgięcia rur do 6 °. • Oszczędność miejsca. Nie wystają wiele poza śred­ nicę rury; zatem można zmniejszyć odstępy mię­ dzy rurami, -+ 2, jest to szczególnie istotne przy dużych średnicach rur. • Szybkość montażu. Końce rur nie muszą być obrabiane, jak np. przy połączeniach gwintowych, kołnie­ rzowych. lutowanych lub spawanych, wystarczy dokręcić tylko dwie śruby (zawsze łatwo dostępne) za pomocą klucza dynamometrycznego (!), por. -+ 3. • Duża ekonom iczność. • Działanie tłumiące drgania i hałas, a spowodowane elastycznym uszczelnieniem i małą masą.

Tworzywo b) Z mankietem uszczelniającym z syntetycznego kauczuk.U 3

Złączki

rurowe do rur o gładkich

końcach

121

4

4 Przewody

4

Przy układaniu przewodów rurowych należy: • wybrać właściwą złączkę do konkretnego zastosowania • nie przekroczyć dopuszczalnego odstępu między końcówkami rur w złączce • końcówki obu rur wsunąć do złączki na jednakową głębokość (wymiar zaznaczyć uprzednio na rurze) • dociągnąć śruby mocujące (momentem obrotowym zaznaczonym na etykiecie złączki) Złączki rurowe do rur rowkowanych, -ł 1. są stosowane prawie wyłącznie w instalacjach montowanych w budynkach przeznaczonych na warsztaty i przemysłowych i do przewodów takich samych, do których stosuje się złączki rurowe do rur o gładkich końcach, patrz s. 121. Nadają się one do łączenia rur wykonanych z nastę­

a) Zmontowane zlącze rurowe

pujących materiałów:

• stali czarnej lub ocynkowanej (np. rury z gwintem lub rury opłomkowe o średnicy nominalnej od DN 20 do DN 700) • stali nierdzewnej DIN 2463 (DN 50 do DN 400) • miedzi DIN EN 1057 (DN 50 do DN 150) • tworzyw sztucznych (w przygotowaniu) z PE-HD lub PVC M ateńał uszczelniający należy dostosować do obszaru zastosowań.

Pierścienie złącza

Pierścień uszczelniafący

Przykład

Uszczelnienia z: • EPDM - do wody i powietrza (bez oleju) • NBR - do gazu i olejów

b) Elementy zlącza Systemy połączeń rur rowkowanych

Do systemu złączek rurowych do rur rowkowanych należy wiele kształtek i armatury. Układanie rur jest prostsze i os.zczędza czas w porównaniu np. ze spaw aniem, połączeniem kołnierzowym lub nacinaniem gwintu. Złączki rurowe wchodzą w rowki znajdujące się na koń­ cu rury. Rowek jest wytaczany maszynowo do maks. 9.5 mm grubości ścianki, podobnie jak karb w blasze. lub jest wycinany frezem. Rury frezowane muszą mieć większą grubość ścianek niż rury wytaczane.

<=:J i=:> a) Zmiany długości

b) Odchylenia

Złączki

rurowe można podzielić na: • elastyczne • sztywne

elastyczne umożliwiają poruszanie się rur przy: • zmianach długości do 6.4 mm na każde połącze­ nie, tak że czasami nie trzeba stosować kompensatorów • odchyleniach, które ograniczają napięcia przy osiadaniu rur układanych w ziemi. -ł 2 Złączki sztywne są stosowane np. do połączeń zaworów. aparatów. w sytuacjach i miejscach utrudniają­ cych mocowanie, jak np. ptzysprężynowaniu przewod ów. w pionach wodociągowych (rury mogą się osuwać z powodu swojej masy). Złączki, zależnie od śred­ nicy. są przytrzymywane przez dwie lub cztery śruby, i normalne dociągnięcie nakrętek wystarcza do uzyskania poprawnego montażu. Złączki

122

c) Obrót 2

Złącze

elastyczne (por. rys. -+ lb)

System nacięć umożliwia obracanie takimi kształtkami. jak np. kolana, trójniki oraz obracanie armaturą (wokół własnej osi) przed jej zamocowaniem. W ten sposób upraszcza się usytuowanie elementu budowlanego, jak również demontaż fragmentów instalacji przy czyszczeniu lub późniejszym wmontowaniu innych kształtek. Ponieważ oba odcinki rury nie dotykają się w złączce. tym samym przeszkadzają przenoszeniu się dźwięków i wibracji. Silny pierścień uszczeln iający wspomaga to tłumienie.

4.2 Łączenie rur

4.2.4 Połączenia mechaniczne 4.2.4.1 Połączenia zaprasowane Połączenia zaprasowane są: połączeniami. w których

•

jest wykorzystana

siła

tarcia • szczelne • szybkie do wykonania

4

Połączenie wykorzystujące siłę tarcia, które zapobiega wysuwaniu się rur. uzyskuje się. tworząc połączenie priez zaprasowanie. Siła nacisku jest wyjątkowo wysoka. W rura ch metalowych odkształceniu ulegają kształtka i rura. -+ 1. 2; w rurach w ielowarstwowych odkształca się tylko rura. -+ 3. Uszczelnienie między kształtką i rurą następuje w wyniku założenia (fabrycznego) w wyżłobienie złączki łub króćca do środka lub na zewnątrz O-ringu. Prace przygotowawcze. takie jak cięcie rury. usunię­ cie zadziorów i nałożenie kształtki są wykonywane szybko. a właściwy proces zaprasowywania trwa zaledwie kilka sekund. Z tego powodu połączenia zaprasowane z roku na rok zyskują na przydatności. Stosuje się je w instalacjach: • wody pitnej z rur - ze stali nierdzewnej. z kształtkami zaciskanymi również ze stali nierdzewnej, -+ 1, 124.1, i z żeli­ wa lanego - miedzianych i kształtek z miedzi. -+ 2. lub przy kształtkach przejściowych gwintowanych z żeli­ wa lanego - zespolonych z udziałem metalu, z kształtkami zaciskanymi z PVDF (poliwinylodenfluorek) lub z żeliwa. -+ 4 - i łączników zaciskowych do rur z PE-X na rozdzielaczach rurowych, odcinkach przejściowych i gniazd połączeniowych, -+ 3 • gazowych ze stali nierdzewnej lub z miedzi o średni­ cy ~ DN 50, -+ 2. jeśli nie są one układane w ziemi - gazu ziemnego op ~ 5 bar - gazu płynnego (w fazie gazowej) op ~ 5 bar • ogrzewczych z rur stalowych precyzyjnych powleczonych tworzywem sztucznym z kształtkami zaciskanymi ze stali

3

Kształtki

PE-X

do połączenia annatury z żeliwa

ciągliwego

i r ur

Przekrój

połączeń ia

zaciskaną

2

rur ze stali nierdzewnej na kształtkę (z założonym nanędziem dociskającym)

Przykład ks:ztaltki (miedzianej ) zaciskanej do rur miedzianych do gazu

a)

Kształtka

zaciskowa z PVDF - zacisllana do rur o wymiarach 26X3

cęgami ręcznymi

b) Elektryczny aparat zaciskowy c) Kształtka z źellwa ciągliwego do kształtek z zellwa ciągliwego do zmiany średnicy rur 4

Narzędzia dociskające

do rur zespolonych z udziałem metalu

123

4 Przewody

Złączka

zaciskowa przeznaczona do instalacji gazowych rur z miedzi i źeliwa ciągliwego powinna być oznaczona żółtym prostokątem z nadrukiem . PN5 Gr (wykonanie HTB). ~ 123.2. Można ją rozpoznać również po żółtym pierścieniu uszczelniającym. Narzędzie

do zaciskania składa się z: zaciskarki (jednostka napędowa) • szczęk zaciskowych i pętli zaciskowych od DN 7 5

4

•

Dla wszystkich rodzajów rur wystarcza jedna i ta sama elektromechaniczna zaciskarka z zasilaniem sieciowym (230 V), ~ 1. lub z zasilaniem akumulatorowym. ~ 2. Jednakże dla każdej średnicy i dla każdego wyrobu są konieczne. za każdym razem, odpowiednie szczęki.

1 Zaciskanie

połączeń

rur ze stali nierdzewnej

Pracę ułatwiają:

• przy rurach wielowarstwowych o średnicach DN 12 i DN 15: ręczne obcęgi zaciskające, ~ 123.4a, (razem z nożycami do cięcia i obróbki) • przy rurach z miedzi, stali nierdzewnej i PE-X o śred­ nicach do DN 20: narzędzia zaciskowe (z napędem akumulatorowym) do kształtek wykonanych z: - żeliwa lub miedzi z wymiennymi wkładkami zaciskającymi o di= 12+ 22 mrn, ~ 2 - stali nierdzewnej z normalnymi szczękami Przy wykonywaniu instalacji za pomocą połączenia zaprasowanego należy zwracać uwagę, aby: • Miejsce połączenia rur przez zacisk nie miało naprężeń .

•

Odstęp od ścian. rur itp. był wystarczający i umoż­ liwiał użycie narzędzi do zaciskania kształtek. ~ 4.

2

Narzędzie

do uciskania {na baterię z zestawem zacisków

niezależne

od sieci

zasilającej)

• Przewody mogły się rozszerzać w wyniku zmian temperatury. Przewidzieć kompensator na rozszerzalność, prawidłowo rozmieścić podpory stałe i przesuwne - inaczej połączenie może się rozszczelnić. • Bezwzględnie zaznaczyć pisakiem głębokość wsunięcia końca rury, i to zarówno przy kształtkach ze złączkami ze stali nierdzewnej, miedzi i rurach PE-X, ~ 3.

Przy ścianach

W narozach

Rury ........ 8łw6We z udzl1l1111 ........ 14 42 19 12 16 18 46 20 15 20 21 53 23 20 26 27 62 27 25 32 72 31 31 32 40 Rury ............... 25 20 56 12 15 25 65 31 20 22 75 25 31 28 25 30 75 31 35 32 4Ql50 42154 140 60 60

31

58

34

57 62 67

37 45 51 28 35 35 44 110

77

75 80

80

80 140

Na rysunllu lewym widać sroztkl do rur wielowarstwowych Na rysunku prawym wloac szczęki do rur ze stali nlerclzewneJ. 4 Zapotrzebow anie wolnego 3 Zaznaczanie

124

głębokości

nasuwu

narzędziami

dostępu

(miejsca) przy pracy

4.2 Łączenie rur Tytko zaznaczenie krawędzi złączki pokazuje przy za. ciskaniu. czy rura została wsun ięta aż do podst awy nakładki (wyjątek np. -+ 123 .5). Niedotrzymanie tego warunku może spowodować wysokie szkody rzeczowe. Uwaga! Pierścienie uszczelniające (O-ringi) na lub w kształtkach są bardzo czułe na zanieczyszczenie piaskiem. kurzem lub zaprawą.

4

Z tego powodu kształtki należy wyjmować z opakcr wania lub zdej mować pokrywkę ochronną dopforo tuz przed użyciem . w innym wypadku należy je sprawdzić. czy nie są zabrudzone. -+ 1.

Kolejność czyn ności

przy zacisk aniu

Wskazane jest. jeszcze przed właściwym układaniem tnstalacji. założenie punktów mocowania rur, tak aby można było układać kilka odcinków rur naraz i zaciskać je kolejno. Po założeniu mocowań rur należy, ~ 2: • Odmierzyć i przyciąć odcinki rur. obrcr bić końcówki i: - przy rurach zespolonych z udziałem metalu skalibrować rury - przy kształtkach z kielichami - zaznaczyć pisakiem na końcu rury głębokość jej wsunięcia. • Rury włożyć luźno w osłony. • Rury i kształtki nasunąć na siebie do oporu i prawidłowo ustawić. • Sprawdzić wszystkie miejsca połączeń (znaki powinny być widoczne przy kra-

Połączenia zaciskowe wykonywane be7 narzędzi łączą rury trwale i szczelnie, a dla wielu wyrobów również nierozłącznie.

pierścienia uszczelniającego

a) Obcina!llem uciąć odpowiednią długość rury

wędziach kształtek.

• Szczęki zaciskowe dokładnie dopascr wać do wyżłobień ustalających pozycję na kształtkach i następnie zacisnąć przyrządem wszystkie połączenia o jednakowej średnicy. • W razie potrzeby wymienić szczęki zaciskowe i zacisnąć kolejne połączenia. • Docisnąć osłony na rurach. Aby uniknąć'ewentualnego rozszczelnienia połączenia zaciskowego przy nakrę­ caniu armatury, należy zastosować kolanka z osłoną od ściany, -+ 123.5, lub der brze zamocować armatu rę montowaną na ścianie. Stojaki montażowe są najczę­ ściej wyposażone w dobre uchwyty. Połą­ czenia rur wielowarstwowych żle wykcr nane lub niedające się ukierunkować można zacisnąć ponownie.

1 Sprawdzanie

b) Obrobić koócówl<ę I skalibrować

~~f~'

----- --c)

e)

Nasunąć ksZ1ałtkę na koniec rury do oporu bez środka antyadhezyjnego

d) lHożyć szczęki zaciskowe dołlladnle na rowku ustalającym

nacisku w strefie O-ringu (od dołu)

Stosować małe siły

zalożenla

2 Wykonywan ie

połączenia

zaci skowego

f) Zacisnąć (przykład

dla rur zespolonych )

125

4 Przewody

12

11 9

'

-

---. \.\i

4

1

Łączenie

8

1) Rura zespolona dl 6x2,0 2) Lącznik d16 3) Trójnik T 90 4) Rura z PB 18X2,0 5) Lącznlk df6 6) Łącznik d20 7) Rura :zespolona d20><2,0 8) Obudowa/pól tulei d20 9) Dwuzłączka łącząca d20 1O) Q.ring od strony rury (2x) 11) Pierścień zaciskowy 12) Pierścień zębaty

kilku rur techniką wtykową

2

Łącznik

na docisk (bez używania nanędzi) do rur PB

Aktualnie połączenia te są dostosowane tylko do instalacji wodociągowych (nie do gazu!) wykonanych z: • elastycznych rur z PB o d z = 12 mm, 16 mm. 20 mm i 25 mm, -+ 2 • rur miedzianych o dz = 12 mm. 15 mm, 18 mm, 22 mm i 28 mm, -+ 3 • oraz łączenia zaciskowego wielu rur z PB i zespolonych (PE-X-Al-PE). -+ 1

Tuleja wzmacniająca

Kolejność czynności

Najpierw potrzebne odcinki rur należy odciąć dokładnie prostopadle. Rury z tworzywa w zwoju - nożycami, a rury z miedzi obcinaczem do rur. Przy połączeniu zaciskowym rura miedziana powinna być obrobiona wewnętrznie i zewnętrznie, -+ 3b. a później skalibrowana za pomocą rdzenia i pierścienia. Po zaznaczeniu głębokości umieszczenia rury w złączce. należy jeszcze tylko na nią nasunąć złączkę - do oporu, tak by połącze­ nie byto wykonane szybko, -+ 3c. Jeśli montujemy rury z PB, to po zaznaczeniu głębokości wciśnięcia, należy nasunąć na koniec rury tuleję wzmacniającą, a następnie wsunąć rurę do oporu w kształtkę. Przy rurach z PB należy dodatkowo docią­ gnąć zacisk sprężynowy, -+ 2, i gotowe! Takie p~ączenie jest nierozłączne. Ostrzeże ni e! Nigdy nie wkładać palców w złączkę wciskową i nie dociągać zacisku.

W takim przypadku pomoc jest możliwa tylko w szpitalu! Rury z PB do połączeń zaciskowych bez użycia narzędzi mają mniejszą grubość ścianki niż

tradycyjne rury z PB o tej samej które są spawane lub łączone przez docisk.

średnicy zewnętrznej,

126

c) Wsunąć rurę

3

Łącznik

na wcisk (bez użycia

d} Demontaz. rury nanędzi)

do rur miedzianych

Rury cienkościenne można także łączyć przez spawanie lub docisk. stosując tuleje zaciskowe. Łącznik kilku rur nadaje się również do łączenia rur z PB i rur wielowarstwowych o wymiarach d16 x 2.0+d32 x 3,9, -+ 1. Po odcięciu pod kątem prostym, rury trzeba obrobić zewnętrznie i wewnętrznie specjalnym narzędziem. tak aby otrzymać dokładnie jednakowe średnice wewnętrzną i zewnętrzną. Potem wsuwa się je do oporu w złączkę. Podobne połączenie na wcisk rur z PVC pokazano na rys. -+ 129.2.

4.2 Łączenie rur

1 Zestaw do łączenia na docisk z żeliwa lanego w wykonaniu HTB z mosiężną

4

nakrętką kolpakową

4.2.4.2 Połączenia dociskowe Za pomocą połączeń dociskowych, jak złączki. kolana lub trójniki łączy się ze sobą rury z gładkimi końcami. Połączenia te mogą również służyć do przejścia z rur gładkich na rury gwintowane. Króćce do połączenia na docisk mają wtedy gwint zarówno zewnętrzny, jak i wewnętrzny. i są stosowane np. do rur: • gwintowanych jako połączenie rozłączne zamiast gwintu długiego lub gdy brak miejsca uniemożli­ wia nacięcie gwintu, ~ 1 • ze stali nierdzewnej i z miedzi, jeśli zaciskanie lub lutowanie nie jest uzasadnione. np. występuje brak miejsca lub zagrożenie pożarem. lub szacowane koszty narzędzi są zbyt duże. ~ 2 • z tworzyw sztucznych jako proste połączenie rur. -+ 3. do zmiany kierunku (kolano), rozgałęzienia (trójnik) lub do przejścia na rurę metalową. ~ 128.1 Połączenia na docisk stosuje się: • w nowych instalacjach • do rozbudowy instalacji. przede wszystkim o rury z PE i PE-X • przy naprawach instalacji • przy późniejszym wmontowaniu armatury i trójników

2

na docisk można • ocynkowanego żeliwa • mosiądzu • pp

wykonywać

na docisk z mosiądzu do rur metalowych

Pierścień docisł
Poluźnić nal
3 Łączenie

Łącznik

Łącznik

na docisk do rur z tworzyw sztucznych jako proste rurowe

spn:ęgło

z:

przesuwny Pierścień

dociskowy

Nakrotka

Zlączki z ocynkowanego żeliwa stosuje się w instalacji do: • wody, z pierścieniami uszczelniającymi z NBR (per-

bunan) • gazu w wykonaniu HTB 1 z mosiężnymi nakrętkami kołpakowymi, pierścieniami uszczelniającymi z grafitu i o-ringami. ~ 1 Niektóre złączki z żeliwa ciągliwego umożliwiają odchylenie do 8° od osi rury. Złączki dociskowe z mosiądzu nadają się do rur z metalu, -+ 2, i rur z tworzyw, ~ 128.1. 128. 2. Złączki dociskowe z PP nadają się do instalacji wodociągowych z rur PE, ~ 4, które mają być układane na wolnym powietrzu lub w ziemi, np. w szklarniach. na placach budowy, do nawadniania ogrodów i pól. Instalacje układane na wolnym powietrzu są wtedy ła­ twe do demontażu i powtórnego użycia. na docisk należy wykonywać producenta. Należy zwła­ szcza dotrzymywać podanych wartości momentów dociskowych. Wszystkie

połączenia

dokładnie według wskazań

4 ' HTB (lllelll. hoch IBmperoturbestiłndig) - odporny na wysoką temperaturę.

Łącznik

na docisk do rur z PP w instalacji

nawadniającej

łąkę

127

4 Przewody

Brutalne użycie siły może tylko zaszkodzić - stara zasada rzemieślników - . Po sile przychodzi zniszczenie".

4

I stnieją następujące połączenia na docisk: • bez pierścienia uszczelniającego • z pierści eniem uszczelniającym • w systemie rur z PE-X • przez łącznik z wci nającym się pierścieniem

Przy połączeniach na docisk bez pierścienia uszczelniającego stosuje się pierścień dociskowy. który jest po obu stronach baryłkowaty, uszczelniający metalicznie. -+ 127.2. Do rur z tworzyw ma kształt stożka. Po silnym dociśnięciu ręcznym nakrętki należy ją jeszcze dokręcić ok. 1h do 1 obrotu kluczem. wówczas pierścień dociskowy napęcznieje - zostanie dociśnięty do rury i do nakrętki. Po napęcznieniu pierścienia dociskowego nie można go już zdjąć z rury. Kształtka nadaj e się do ponownego użytku. ale z nowym pierście­ niem. Tego typu złączki dociskowe z połączeniem na gwint zewnętrzny lub wewnętrzny i uformowanym króćcem do połączenia rury z tworzywa, -+ 2. są jedyną możli­ wością, aby zamienić rury z PP na rury wykonane z innego materiału , zwłaszcza jeśli się nie chce lub nie można ich spawać. Przy połączeniach na docisk z pierścieniem uszczelniającym , -+ 1, 127.1. 127.3. stosuje się pierścień u szcz.elniający, który jest dociskany do rury najczę­ ściej za pomocą stożkowego kształtu pierścienia dociskowego i przez nakrętkę gwintowaną. Czasami między pierścień dociskowy i uszczelniający wsuwa się dodatkowo pierścień ciśnieniowy. Najczęściej rowkow any pierścień dociskowy zaciska się na rurze, i to zabezpiecza rurę przed wyciągnięciem lub wytłocze­ niem spowodowanym ciśnieniem (siła tarcia). Połączenia na docisk w systemie rur z PE-X są wykonywane z: • tu leją osłonową i nakrętką lub taśmą • tuleją wzmacniającą lub tuleją przesuwną • wygiętymi brzegami

1

Łącznik na docisk

z mosiądzu do rur z tworzyw sztucznydi na rurę z metalu)

(przykład przejścia

Rurę

2

z tworzywa wsunąć do oporu w króciec l dokręcie nal
Łącznik na docisk

cem i

bez pierścienia

połączeniem

a) Tuleja jako pierścień dociskowy

3

Połączenie

uszczelniającego z krób

n a gwint

b) Nasuwanie tulei

n a docisk z nasuwaną

tuleją

Rura zPE·X Spręzyna tałetzowa

4

Połączenie

na docisk z wywiniętą

krawędzią

Przy złączkach dociskowych dla systemu PE-X na prostopadle uciętą rurę nasuwa się: • najpierw nakrętkę kołpakową lub taśmę dociskową

znaczoną głębokość!) wciśnięciu

rury do oporu do tulei wzmacniającej dokręca się nakrętkę. Aby osiągnąć potrzebną siłę docisku. należy przestrzegać zaleceń producenta. Niektóre złączki dociskowe zamiast nakrętki mają nasuwaną tuleję, którą nasuwa się specjalnym narzę­ dziem przez rurę na tu leję wzmacniającą, -+ 3. Przy połączeniach z użyciem tulei nasuwanej należy dokład­ nie dotrzymywać zalecanej siły nacisku. Złączki z wywiniętymi brzegami mogą być stosowane do rur z PE-X o średnicach DN 12 i DN 15. -ł 4.

128

do rur z PE-X

Rura Krawfldz nacięcia

• potem pierścień dociskowy (zwracać uwagę na zaPo

do rur z PE-X

5

Łącznik

z pierścieniem

Łącznika

wcinającym się

do rur stal owych

z wcinającym się pierścieniem do rur stalow instalacjach gazu płynnego i oleju opałowego, ~ 5. Dla rur z miedz.i jest on dopuszczalny tylko w instalacjach oleju opałowego. Jego pier· ścień uszczeln iający musi być wcięty mocno w rurę. W tym celu należy używać tak dużej siły, aby nakrętka mogła być dokręcona dopiero po włożeniu kształtki w imadło. Założony pierścień wci nający się nie jes1 możliwy do usunięcia z rury. wych

używa się

4 .2 Łączenie rur

4.2.5 Połączenia ni erozłączne -- amortlczny

4.2.5.1 Cechy charakt er ystyczne

połączeń

nierozłącznych

Do połączeń nierozłącznych zalicza • klejone • lutowane • zgrzewane

krystaliczny się połączenia:

(nltfuporządkowana)

Podczas klejenia dodatkowa substancja przywiera do powierzchni obu łączonych elementów. Przy lutowaniu i zgrzewaniu dodatkowa substancja łą­ cry się częściowo lub całkowicie z materiałem podstawowym.

4.2.5.2

b) Str\lktuta częściowo krystaliczna

a) Struktura amorficv1a

(częściowo uporządkowana)

Struktura molekularna tworzyw termoplastycznych Wklejenie w gniazdo r zaciśni~

Stoteł< bezP.leczeństwa

J

/

Połączenia

klejone Tworzywa takie jak PVC-U i PVC-C są zaliczane do tak zwanych tworzyw amorficznych. ~ 1. Ich zakres termoplastyczności jest zbyt mały. aby w warunkach placu budowy było możliwe wykonanie poprawnego połącze­ nia spawanego. W przeciwieństwie do nich, tworzywa częściowo krystaliczne. które są nazywane poliolefinami. takie jak np. PB, PE, PP. można doskonale spawać. Instalacje wykonywane z PVC bardzo trudno się spa-

wa. ale bardzo łatwo klei.

Osłona

2

połączenie

Do łączenia rur służą kształtki wklejane i specjalny klej. Po ucięciu końcówki rurę należy obrobić z zewnątrz i wewnątrz. Przed posmarowaniem klejem należy zaznaczyć na rurze głębokość wsunięcia. Ponieważ klej i metoda klejenia rur z PVC-U z cylindrycznym wnętrzem kielicha są inne od stosowanych do montażu rur z PVC-C z kielichami stożkowymi, -ł 2, odsyłamy Czytelnika do wskazań producenta.

/

częściowo

Z tego powodu przy klejeniu nie wolno: • używać otwartego ognia • palić • wdychać oparów używanych preparatów Ponadto należy: • zapewnić wystarczające przewietrzanie • zachować szczególną ostrożność w pomieszczeniach piwnicznych Zmywacze nie zawsze są potrzebne.

kołnierza

Sruba nastawna Dociąganie

nierozłączne

Klin drewniany

......_

n~r--

3

Prry dużych średnicach nominalnych rur konieczne są urządzenia pomocnicze, które umożliwiają wprowadzenie rury do złączki, ~ 3. Po sklejeniu obowiązuje określony czas od sklejenia do użycia połączenia lub poddania go ciśnieniu. Zależnie od ciśnienia i temperatury wynosi on od 30 do 60 minut.

na docisk do rur z PVCC i (niiej) na docisk z elastyczną rurą z PB

Lioc

Uwaga! Przy odstępstwach od wskazań producenta ustaje obowiązek gwarancyjny.

Zmywacz i klej są na ogół łatwopalne, a także szkodliwe dJa zdrowia.

Połączenie

Koniec rury

rur z PVC przy klejeniu dla

DN ~ 125

4 .2 .5.3 Połączenia lutow ane (rur miedzianych) Rury miedziane można dziś łączyć znacznie szybciej przez zaciskanie niż przez lutowanie, a ponadto bez zagrożenia pożarem lub korozją. Także w sytuacjach napraw instalacji z miedzi rury mogą być natychmiast zaciskane, nawet nie czekając na wyciek wody. Pomimo to rury z miedzi łączy się jeszcze i dzisiaj za pom 45D°C) z kapilarnymi kształt.kami do

lutowania lub bez kształtek, np. za pomocą samoformujących się złączek lub przez wycinanie odgałęzień 1

Kapilara - tu szczelina wokół rurki o małej stednicy.

129

4

4 Przewody Łączenie

rur miedzianych lutem miękkim

Lutami miękkimi powinno stalacje wody pitnej. aby nych korozją.

4

się

w zasadzie łączyć inszkód wywoła­

uniknąć

Silne tworzenie się warsteWl
Luty miękkie w połączeniu ze specjalnymi kształtka­ mi gwarantują połączenia szczelne i są możliwe do wykonania za pomocą względnie prostych środków. Temperatura lutowania jest niska. tak że materiał: • nie rozżarza się • zachowuje swoją pierwotną wytrzymałość • w przeciwieństwie do lutów twardych nie tworzy zgorzeliny, ~ 1 Narzędziami do lutowania miękkiego są: • palniki zasysające na mieszaninę propan-powietrze lub acetylen-powietrze • elektryczne lutownice opornościowe

twardym mote

w warstwie granlczneJ prowadzić do korozp wywołanej wodą pitną.

1

Palniki zasysające na mieszaninę propan-powietrze lub acetylen-powietrze. ~ 2. są to palniki z zapłonem piezoelektrycznym. Są one praktyczne i oszczędne w zuzyciu gazu. Elektryczne lutownice opomościowe na 230 V są bezpieczne w użytkowaniu, gdyż można uniknąć zagroże­ nia pożarem. Ponadto są bardzo ekonomiczne - można nimi lutować rury o średnicach do d7. = 28 mm. Zależ­ nie od dostępu do miejsca lutowania używa się elektrod płaskich lub prętowych. ~ 3.

Przy lutach kapilarnych szczelina do lutowania między i rurą powinna mieć tylko 0,02+0,3 mm. tak aby lut mógł wznosić się w ciasnej kapilarze, ~ 11.3. Niekształtne końcówki rur należy uciąć przed lutowaniem. Miękkie rury z miedzi mogą wymagać kalibrowania (doprowadzenia do dokładnego wymiaru średnicy), ~ 4. Powierzchnia pod lut powinna być metalicznie bły­ szcząca. Należy ją oczyścić za pomocą włókien z tworzywa, papieru ściernego (uziarnienie > 180) lub szczotki stalowej, dopasowanej do wymiarów rury (szczotki okrągłe do kształtek i szczotki pierścieniowe do rur). Zadaniem topnika jest usunięcie warstewki tlenków i zapobieżenie powstawaniu nowej pod wpływem temperatury. Ponieważ topniki mogą wywołać korozję. ~ 48.1, należy je nanosić cienką warstwą na koniec rury, tak aby nie dostały się do wnętrza przewodu. Czystą i dobrze przygotowaną powierzchnię do lutowania otrzymuje się wtedy, kiedy po połączeniu ze sobą rury i kształtki. przed ogrzewaniem zostanie usunięty nadmiar topnika. Luty lub pasty lutownicze zastosowane w montażu instalacji wody pitnej muszą spełniać wymagania takie same jak wymagania dla środków spożywczych. W żad­ nym wypadku nie powinny zawierać ołowiu lub kadmu.

powierzchnia rury p0 lutowaniu lutami mięk· kim i twardym

Para topnika wsk.az:u· je

Kolejn ość czynności

W celu przygotowania do lutowania na miękko wykorzystuje się: • narzędzia do kalibrowania • włókno z tworzywa, papier ścierny. szczotki metalowe • topniki • pastę lutowniczą

Wewnętrzna

prawidłową

raturę

tempelutowania ok.

200qC.

2

N akładanie

lutu miękkiego przy odsuniętym

płomieniu

kształtką

130

3 Aparat elektryczny do wykonywania lut6w miękkich: żone cęgi lutowni cze

Nigd y

równocizunle! T rzpłenia I tulei nie stosować nigdy równocześnie

4

Narzędzia

do kalibrowania

załc>­

4 .2

Łączenie

rur

Pasta lutowrncza jest to mieszanina topnika i łutu. Czyści ona nawilżone miejsca i pokrywa ie cyną przed ogrzewaniem. Ponieważ jednak nie wypełnia ona cał­ kowicie szczeliny lutowniczej, należy bezwarunkowo zastosować taki sam łut. jak w paście. Luty, -ł 27.2, i topniki powinny być zgodne z: • instrukcją DVGW GW 2 Połączenia rur z miedzj w mstalacjach wody do picia i gazowych • instrukcją roboczą DVGW GW 7 Topniki do lutowania rur z miedzi

Podczas lutowania należy słabym płomieniem przeod rury do kształtki, podgrzewając miejsce lutowania tak długo. aż topnik zacznie dymić - podobnie jak papieros. Wtedy należy odsunąć płomień, a lut powinien roztopić się od ciepła podgrzanego miejsca. Spaw został dobrze wypełniony, jeśli : • w spawach pionowych - pojawi się zamknięty pierścień łutu (przy pastach lutowniczych trudniejszy do rozpoznania) • w spawach poziomych - na dolnej części spawu (na godzinie szóstej) utworzy się kropla lutu Jeśll lIŻ'{INa się pasty lutowniczej, to niekiedy nie moż­ na rozpoznać, czy szczelina pierścieniowa między rurą i kształtką jest całkiem wypełniona lutem, ponieważ zawsze błyszczy się ona dookoła. Po lutowaniu miejsce lutowania należy wytrzeć mokrą szmatką, a przewód możliwie szybko przepłukać, aby wypłukać z rury ewentualne resztki topnika.

4

chodzić

Łączenie

rur miedzianych lutem twardym

W Niemczech łutem twardym łączone są tylko instalacje: • gazu ziemnego, gazu płynnego i oleju opałowego • ogrzewcze z temperaturą zasilania> 110°C (instalacje wody gorącej) • wykonane przez nawiercanie rozgałęzienia rur Rury z miedzi w instalacji wody pitnej od wymiarów 35 x 1.5 mogą być evventualnie lutowane na twardo. Ale: • Przy takim lutowaniu rura i kształtka są podgrzewane powyżej 700°C i rozżarzane do białości. Powstaje zatem zgorzelina. -+ 130.1. Warstwa zgorzeliny wewnątrz rury w przewodach wodociągo­ wych często jest przyczyną korozji wżerowej, małych punktowych dziurek w rurze. • Rury lutowane na twardo mogą później, przy zakła­ daniu armatury, zostać skręcone wewnętrznie. początkowo niezauważalnie . A gdy już do tego dojdzie, to jest za późno. Dlaczego zatem stosuje się jednak lutowanie rur miedzianych w instalacjach wody pitnej lutem twardym? Przyrządy do lutowania na twardo to palniki: • na acetylen-powietrze i propan-powietrze • na acetylen lub propan z tlenem (ze specjalną nasadką do lutowania)

Palniki na acetylen-powietrze i propan-powietrze nadają się jednak tylko do lutowania rur o małych śred­ nicach.

1 Wykonanie lutu twardego przy

wo-tlenowego

/

-

' i

użyciu

palnika acetyleno-

~1

a) Z dyszą spawalniczą

b) Z dyszą z wieloma otworami

2

Wygląd płomienia

z palnika do lutowania twardego

Palniki na acetylen lub propan z tlenem ze specjalną nado lutowania (dysza z wieloma otworkami) dają płomień bardz.iej miękki niż palniki acetylenowo-tlenowe z nasadką do spawania. -+ 1, 2. Ostry płomień tych ostatnich może spowodować szkodliwe naniesienie tlenu na miedź, co z kolei prowadzi do utraty elastyCZnośct. Luty do lutowania na twardo należy wybierać wg -+ 27.3. zaś topniki - patrz p. 2.1.8.4. Przy często stosowanych łutach zawierających fosfor, takich jak łut twardy CP 203 (L-CuP6) i CP 105 (L-Ag2P). nie trzeba używać topników, jeśli rura i kształt­ ka są wykonane z miedzi. Jeśli kształtki są z żeliwa lanego lub mosiądzu. to zastosowany topnik musi przeszkadzać odparowaniu cynku, inaczej mogą powstać szkody z tytułu korozji. Jeżeli instalacja ma luty zawierające fosfor i pracuje w atmosferze amoniaku, np. w pomieszczeniach dla zwierząt to jest narażona na bardzo szybką korozję. Należy zatem unikać takich zastosowań. Luty o wysokiej zawartości srebra, takie jak Ag 104 Ag106 oraz Ag 203. wymagają zawsze topników. Topią się one łatwo, są dobrze płynne i znacznie skracają czas montażu, ale też są drogie. Lutowanie lutami twardymi przebiega podobnie Jak lutowania miękkie: należy: • Miękkie rury miedziane skalibrować. • Oczyścić powierzchnię i zależnie od rodzaju lutu nanieść topnik. • Podgrzać miejsce połączenia, zachowując odstęp palnika równy 2 x długość stożka płomienia. Podgrzać do czerwonego żaru. • Stopić lut - odstęp palnika ok. 5 długości stożka płomienia. Spoina łutu jest wypełniona w koło (czyste szwy lutownicze mają wyokrąglenia). sadką

131

4 Przewody

Połączenia

4

lutowane rur miedzianych bez złączek Szczególnie przy rurach o dużych wymiarach i zastosowaniu trójników. koszty wykonania połączeń są dosyć wysokie. Można je zmnie1szyć. jeśli złączki zastąpi­ my poszerzeniem rury wykonanym za pomocą ekspandera (narzędzie w postaci cęgów lub hydrauliczne) i ręcznym wykonaniem odgałęzienia za pomocą odgałęziacza lub aparatu do odgałęzień, ~ 1. 2. 3.

W tym celu. z zasady, układa się najpierw główny przewód i zaznacza dokładnie miejsca rozgałęzień. Ś1ednica przewodu odgalę:źnego powinna być mniejsza od średnicy przewodu głównego. Połączenie musi być zlutowane lutem twardym. a zatem tego sposobu nie można wykorzystać do odgałęzień instalac1i wodociągowych o średnicy< DN 32. W instalacjach gazowych sposób ten 1est zabroniony.

a) Wywiercic otwór włertlem centrującym

W literaturze tematu wskazuje się wprawdzie. że rury łączone na złączki także mogą być lutowane na miękko, jeśli szczelina lutownicza ma wymiar 0.02+0.3 mm Jednak: Kto zagwarantuje taką dokładną szerokość. jeśh złączka zostanie poszerzona ręcznie za pomocą ekspandera? o zasadzie przepływu przy rur z miedzi: Po rurach lub zbiornikach z m1ed21 w kierunku przepływu wody me ma rur ocynkowanych itp.

Tu

należy przypomnieć

układaniu

I 1~ 3S:i I ' -

Rura z odgałęzieniem - minimalna przy odgafęzieniu T

b) Rozwiercić wg zaznaczonego schematu

glębokość wsunięCl.I

c) Głowicą do wylconywanla odgałęzł8f1

uformować tróinlk 2 Mechaniczne wykonywanie odgalęzienia przy~awką do wolnoobrotowej wiertarki lub zestaw u kompaktowego

3

a) Wywiercić otwór nasadką wiertła

b) Wywinąc krawędzie otworu

c) Zdjąć narzędzie ło1T11ufące

d) Wmontować rurę odgal,żną

Ręczne

132

wykonywanie

odgałęziań

4 .2

42.5.4

Połączen ia zgrzewane (rur z tworzyw sztucznych)

Spawanie metali zostało omówione na stopniu podstawowym. Wielu instalatorów spawa. jeśli w ogóle, to tylko rury z tworzyw sztucznych. Do tego nie jest potrzebna. w przeciwieństwie do spawania metali, zbyt wielka praktyka. Jednakże należy przestrzegać czystości i innych obowiązujących przy spawaniu warunków. Instalacje wody pitnej. ścieków i gazu wykonane z częściowo krystalicznych, termoplastycznych tworzyw sztucznych. czyli olefin. dają się doskonale zgrzewać, ponieważ ich zakres termoplastyczności. w którym długie łańcuchy molekuł rozluźniają się, a po schłodzeniu ponownie łączą. jest bardzo duży. Do olefin zalicza się: • PB (polibutylen) • PE (polietylen) • PP (polipropylen) Metody łączenia rur z tworzyw z grupy olefin to zgrzewanie. -+ 1: • spiralą grzejną (elektrooporowe) • ze złączką z elementem grzejnym • doczołowe z elementem grzejnym

Element grzejny do zgrzewania czoło­

Element grzejny do zgrzewania ze zląc2.ką 260"C :t1OK

wego 210"C :t10 K

Łączenie

rur

Zgrzewanie spiralą grzejną

4

Kanały ściekowe

M etoda

lącz.enia

Woda zimna, woda ciepła. gaz ł kanałizaqa

rur z tworzyw sztucznych

wtyczka kontaktowa

Spirala grzejna

do aparatu zgrzewającego

• a) Kształtka do zgrzewania elektryc:z:nego rur ciśnieniowycn z PE lub PP

We wszystkich rodzajach zgrzewania należy ustawiać przepisaną temperaturę zgrzewania na elemencie grzejnym wg -+ 1, a szczególnie przy rozpoczynaniu zgrzewania należy kontrolować ją termometrem. b) Złączka do zgrzewania elekllycznego Instalacji kanalizacyjnej z PE

Zgrzewanie spiralą grzejną Zgrzewanie spiralą grzejną z użyciem ksztattek do rur z PB, PP, PE-HD i PVDF jest wykonywane za pomocą spirali, która jest wmontowana w kształtkę, -+ 2a. Przebieg procesu Spirala grzejna jest podgrzewana przez całkowicie automatyczny aparat do zgrzewania. -+ 2c, tak że graniczące ze sobą powierzchnie kształtki i rury się topią, -t 2b. Ciśnienie zgrzewania powstaje w wyniku rozszerzalności cieplnej materiału. Czyste powierzchnie w strefie zgrzewania (rura oskrobana. kształtka krótko przed użyciem wyjęta z opakowania) gwarantują poprawne połączenie.

c) Aparat do zgrzewania -

Zgrzewanie ze złączką z elementem grzejnym Zgrzewanie ze złączką. wyposażoną w element grzejny. jest stosowane dla rur z PB, PP, PVDF w instalacjach wody pitnej i dla rur z PE-HD w instalacjach gazowych (barwione na żółto). Koniec rury i kształtkę należy oczyścić w miejscu zgrzewania papierem ściernym i odtłuścić spirytu-

2 Zgrzewanie spiralą wania lub złączek

przykład

grzejną

z

dla rur z PB użyciem kształtek

do zgrze-

sem. Czy koniec rury tylko sfazować. czy usu nąć z niego osłonę - tę informację należy znaleźć w i nstrukcji postępowania. Z niektórych rur nie powinno się ściąga ć osłony, ponieważ wtedy nie powstanie potrzebne ciśnienie zgrzewania.

133

4 Przewody

4

Przebieg procesu • Końcówkę rury należy podgrzać w tulei grzejnej, natomiast złączkę na rdzeniu grzejnym (elektrycznego aparatu grzejnego) do temperatury zgrzewania. ~ 1b. • Po podgrzaniu obie części szybko wsunąć jedna w drugą. bez obracania, ~ 1c. Rury, złączki i elementy grzejne są tak dopasowane do siebie wymiarami, że przy ich łączeniu powstaje potrzebne ciśnienie zgrzewania. Rury o di ~ 63 mm można wtłaczać do złączki ręcznie. Dla rur o większej śred nicy należy stosować prowadnice do zgrzewania, ~ 2. Po zakończeniu zgrzewania na krawędzi złączki powinno powstać zgrubienie na całym obwodzie, ~ 1d.

a)

Element grzejny

Części składowe

Aż do rozpoczęcia próby ciśnienia wszystkie połą­ czenia powinny być ochłodzone, z reguły nalezy odczekać ok. godziny.

Zgrzewanie

doczołowe

z elementem grzejnym

Zgrzewanie doczołowe z elementem grzejnym jest nazywane również zgrzewaniem lustrzanym z powodu używanego wcześniej błyszczącego jak lustro elementu grzejnego (dziś jest on powleczony teflonem). Jest ono stosowane do łączenia przewodów kanałów ściekowych i ciśnieniowych wody i gazu. układanych w ziemi. Temperaturę elementu grzejnego należy ustawić na 210°C i skontrolować termometrem, szczególnie przy rozpoczynaniu zgrzewania. Rura i kształtka powinny być absolutnie wolne od zadziorów, obcięte prostopadle i ustawione do siebie osiowo. ~ 3. Aby kształt­ ki, takie jak łuki. rozgałęzienia, miały właściwe poło­ żenie względem siebie. należy je wcześniej zaznaczyć mazakiem na miejscach zgrzewania.

Zlączl<ę I rurę należy wsuwać równoczesme I wolno w element grzejny. który został podgrzany do temperatury spawania (250+270 C). b) Podgrzewanie

NadtopK>ne części dociągnąć ręcznie łub pay w1ęłlszych srednl· cach dosunąć do siebie w zgrzewarce; element grzejny należy wcz.eśniej usunąć.

c) t..ącz.enłe

d) Gotowe połączenie Zgrzew anie ręczne zlączką z elementem grzejnym

SO,Smm

lI ~

•.

,

-

a) Równoległość 2 Zg rzew anie maszynowe za pomocą złączki z elementem grzejnym

134

-

-

b) Przesunięcie

3 Wstępne warunki ułożenia czołowego powierzchni elementów zgrzewanych za pomocą elementu grzejnego

4.2

Rury kanalizacyjne o średnicy DN S 70 mogą być zgriewane ręcznie. -+ 1. natomiast o średnicy więk­ szej niż DN 100 i rury do instalacji ciśnieniowych nale~dociskać w zgrzewarce. -+ 3. Zgrzewarki są wyposażone w: • urządzenie do napinania i ustawiania rur o różnych średnicach nominalnych; w ten sposób rury i kształtki mogą być dopasowane osiowo. a przy zgrzewaniu uzyskuje się potrzebną siłę docisku. -ł

~--1-· a) Czfścl składowe Element g12ejny

Przebieg procesu • Po rozpoczęciu ogrzewania, końcówki rur należy najpierw lekko docisnąć do czystej powierzchni grzejnej. a następnie potrzymać tak długo, aby ciepło mogło się równomiernie rozpłynąć. -+ 1b. • Jeśli utworzy się zgrubienie wielkości ok. połowy grubości ścia nki rury. to elementy złącza nale.ży der ciągnąć i dokładnie płynnie dociskać do siebie.

Kszłattka

4

I

Czas wyrównania, aż do wystąpienia zgrubienia od 0,5 do1,5mm

b) Wyrównanie I podgrzanie końcówek rur na lu strze spewalnlczym (bez ciśnienia)

1c.

• Ciśnianie należy zwiększać stopniowo. zależnie od wartości skali na zgrzewarce. aby wytrzymać aż do początku ochładzania (ponad 30 s). Gotowe spawy należy ocenić wzrokowo. -+ 1d. Zapobieganie nieszczęśl iwym wypadkom przy zgrzewaniu tworzyw Przy zgrzewaniu tworzyw: • przed każdym użyciem należy sprawdzić stan techniczny maszyn • należy zwracać uwagę na poprawne połączenia kabli elektrycznych; kable należy chron ić przed ostrymi krawędziami maszyny • jeśli stwierdzi się uszkodzone części maszyny lub kable. to należy je niezwłocznie wymienić przez przedstawiciela Producenta lub uprawnionego elektryka • zgrzewarkę należy chronić przed zalaniem wodą lub deszczem • elementy grzejne ogrzane do temperatury ponad 200°C przy dotyku mogą powodować oparzenia • powleczone teflonem elementy grzejne po każdym użyciu nalęży oczyścić (jeszcze na ciepło) papierem •

rur

2

• skrobak z urządzeniem płuczącym do otrzymania czystej powierzchni czołowej w strefie zgrzewania • element grzejny z możliwością jego wypłukania

-ł

Łączenie

c) Dociskanie zmiękczonych końcó-k rur (ciśnienie docisku zwiększać s1opnlowo, utrzymać I zaczekać do ostygnięcia)

Oobnel

~

„ tle!

Ziei

Ziei

Osi& pmlSUOięte

Na początku

Końcówki rur

za duze ciśnienie doclslw

niefówno ogrzane

d) Kontrola szwu spawalnlczego

1

Ręczna

zgrzewanie z

użyciem

elementu grzejnego

osuszającym płynne środki odtłuszczające. jak np. spirytus. są zapalne: należy zachować stosowne środki przeciwpożarowe

Ustawianie

Q!jrzewani&

ł.4CZ&nle

I

Czas - 2

Ciśnienie

grzejnego

docisku przy zgrzewaniu z

użyciem

elementu 3 Zgnewanie maszynowe z użyciem elementu grz.e jnego

135

4 Przewody

Ćwiczenia

2. 3.

4.

4

5.

Jakie podstawowe przepisy obowiązują przy wykonywaniu połączeń rurowych? Jakie połączenia rur można schować. np. w ścianie? Zastanów się. dlaczego np. rury z PE-X mogą być montowane tylko ze złączkami właściwego systemu. Jakie rodzaje gwintów występują przy układaniu przewodów? a) Dlaczego gwinty rurowe wykonywane wg DIN 2999 Potrzebują niewiele środka

16. a) Wymień zalety i rodzaje połączeń rurowych. b) Jakie znasz rodzaje?

17. Kiedy i Po co stosuje się połączenia dociskowe? 18. Wymień rodzaje połączeń dociskowycll i wyhcz, które

z. nich stosujesz? 19.

uszczelniającego?

rur z PVC?

10. 11 .

12. 13

14. 15

gwintowe rur Pozostało trwale szczelne? Wymień połączenia rozłączne przy wykonywaniu instalacji. Co rozumie się pod pojęciem: - połączenie zamknięte siłowo. - połączenie zamknięte materiałowo? Do jakich rur nadają się połączenia zaciskowe? Jakie zalety wykazują połączenia zaciskowe? Jakie znasz rodzaje narzędzi zaciskowych? Opisz zakres ich stosowania. Dlaczego przed wykonaniem połączenia zaciskowego należy zaznaczyć głębokość wsunięcia rury przed

rur stalowych

wg DIN 2440 i rur z:

6. b) Dlaczego nadmiar tego środka szkodZJ? 7 Jaki materiał uszczelniający nie jest dopuszczalny dla 8 . Na co należy zwracać uwagę przy nacinaniu gwintów? 9. Jakie warunki nalezy spełnić. aby połączenie

Wymień możliwości łączenia

20. 21. 22. 23. 24.

25.

a) miedzi b) stali nierdzewnej c) PE-HD d) PE-X e) oraz rur zesPolonych Jak w zasadzie powinno się łączyć rury~ miedzi w instalacjach wody pitnej? Wymień luty 1 topniki używane w takich połączeniach. Kiedy rury z miedzi należy lutować na twardo7 W jakich instalacjach można na rurach z miedzi bez zastanowienia robić odgałęzienia? Opisz zgrzewanie czołowe rury z PE-HD DN 100. Jak można połączyć rurę z PB z kolankiem z PB7 Jak Powstaje ciśnienie zgrzewania przy a) zgrzewaniu spiralą grzejną? b) zgrzewaniu ze złączką z elementem grzejnym? c) zgrzewaniu doczołowym z elementem grzejnym?

zaciśnięciem?

4.2.6 Sposoby łączenia przewodów kanalizacyjnych

Złączki

4 .2.6 .1 Sposoby łączenia przewodów z metali i szkła

rury i dokręcane jedną śrubą. Prawie do samego końca jeszcze wyprostować. Taśmy zaciskowe (łączniki CV) z dwiema śrubami. -+ 137.1 b. nadają się do wykonania przejścia na starsze typy rur żeliwnych lub do późniejszego wmontowywania kształtek w istniejące przewody, np. przy od-

Rury i kształtki z żeliwa łączy się. stosując: • łączniki zaciskowe ze stali chromowanej z nakład· kami uszczelniającymi z syntetycznego kauczuku • tuleje bezpieczeństwa w instalacjach o wysokim ciśnien iu wewnętrznym dwuzłączki z PP wzmocnione włóknem szklanym z nakładkami samouszczelniającymi • łączniki gumowe samouszczelniające z dnern rozłącznym stopniami

•

Łączniki zaciskowe ze stali chromowanej z nakładka­ mi uszczel niającymi z syntetycznego kauczuku są proste w obsłudze. Pierścień dystansowy w obejmie uszczelniającej zmniejsza przenoszenie drgań materiału. ponieważ nie dopuszcza on do zetknięcia się końcówek rur.

Rozróżnia się:

• złączki profilowane • taśmy zaciskowe

136

profilowane z podwiniętymi brzegami i jedną

śrubą napinającą. ~ 137.1 a, można szybko złożyć.~ nieważ są one tylko nasuwane na gładki (bosy) koniec dokręcania kształtki. można ją

gałęzieniach.

Tuleje bezpieczeństwa stosuje się w instalacjach o wysokim ciśnieniu wewnętrznym. np. w przewodach tłocznych urządzeń podnoszących ścieki, kanałach deszczowych i ściekowych w strefach podpię­ trzeń. Zapewniają one szczelne połączenia dociskowe przy ciśnieniu wewnętrznym do 3 bar (ON 200) lub~ 10 bar (ON 50 do DN 100). Istnieją tuleje bezpieczeństwa, które: • są układane ponad łącznikami zaciskowymi, ~ 137.1c • łączą części instalacji. uszczelniają i równocześnie są zabezpieczeniem. -+ 137.1d Dwuzłączki z PP wzmocnione włóknem szklanym z nakładkami samouszczelniającymi są stosowane do łączenia przewodów układanych w ziemi. -+ 137.le. Przez odpowiednio uformowane podkładki napinają­ ce połączenie jest wytrzymałe na siły wzdłużne (ważne przy próbach ciśnieniowych przed zasypaniem ziemią).

4.2

Łącmiki

gumowe

samouszczelniające

i z dnem roz-

rur

Tuleja zac!Skowa

łącznym stopniami (łącznik Konfix) nadają się do łą­

czenia rur z różnych materiałów, np. z tworzywa lub do rur z niewielką średnicą zewnętrzną, ~ 2. Wysunięciu się rur zapobiega taśma zaciskowa. Rury ze stali i odpowiednie do tego kształtki. W celu uzyskania połączenia gładki koniec rury wsuwa się w kielich następnego odcinka instalacji. Uszczelnienie następuje przez włożoną do kielicha taśmę uszczelniającą z perbunanu. ~ 114.la. Podczas skracania przecinakiem rurowym końcówkę rury lekko się rozciąga . Ułatwia to wsunięcie i chroni element uszczelniający przed uszkodzeniem. Przed wsunię­ ciem należy posmarować elastyczne pierścienie uszczelniające i koniec rury preparatem zmniejszają­ cym tarcie, ewentualnie mydłem. Olej lub tłuszcz nie są wskazane. ponieważ mogą niszczyć uszczelkę. Całe fragmenty rur stalowych z uchwytami do innych instalacji zasilających i do mocowania urządzeń sanitarnych mogą być przygotowywane przemysłowo, takie połączenia są spawane. Dopiero po zespawaniu cały zestaw jest cynkowany 1 powlekany wewnętrznie. Rury szklane łączy się za pomocą obejmy zaciskowej. -ł 3. Składa się ona z: • tulei ze stall nierdzewnej z elastyczną wkładką gumową z EPDM. Jedno- lub dwuczęściowej • chemicznie bardzo odpornego pierścienia uszczelniającego z PTFE Nakrętkę dociskającą dociąga się kluczem dynamometrycznym.

Łączenie

Pierśclen

dystansowy

Wargi uszczelniające a) Lą~nlk profilowany

b} Lącznlk CV do późniejszego montażu kształtek

c) Tule1a zabezpiecza1ąca przenosząca siły wzdłużne w instalacjach cisnieniowych

d) Łącznik rurowy przenoszący

sify wzdłużne I równocześnie uszczetnlaJący

Bezpośrednio przy przejściu na inny materiał nalezy rury szklane zabezpieczyć uchwytem w punkcie stałym tak. aby rozszerzalność liniowa nie przenosiła się na rury szklane. Z tego samego powodu rury szklane 111e powinny być umieszczane w jednym mocowa111u wraz z innymi rurami.

Okładzina

cierna na tasmie ...._ zaciskowe! ~fi!'!~~ e) Łącznik zaciskowy dla rur TLM do układania w ziemr

1

Łączniki

rurowe do rur żeliwnych

•l Łącznik do jedne1 rury

b) Lącvrik ai do trzech

rur

c) lacznik do przejścia na inną średnice rury

2

Łączniki

gumowe do rur SML

a) Ruiy z obustronnie wywiniętą krawędzią

b) Na lewo rura gładka

3 Obejma zaciskowa do rur szklanych

137

4

4 Przewody

4

4 .2.6 .2 Sposoby łączen ia przewodów z tworzyw sztucznych Rury z tworzywa sztucznego przed połączeniem nalezy skrócić prostopadle do osi: • przy użyciu aparatu do obcinania i fazowania tworzyw sztucznych w jednym etapie, + 145.2 • piłą do drewna o drobnych zębach • piłą do nacinania skosów przy cięciu prostopadłym, również na kształtkach. wskazane użycie urządzenia napinającego i z ogranicznikiem kąta. + 145.3 Rury kielichowe, do których zaliczają się przede wszystkim rury HT i KG uszczelnia pierścień wargowy lub inny podobny. umieszczony w kielichu. Aby ułatwić wsunię­ cie rury do kielicha, wystarczy przy wargowym pierście­ niu uszczelniającym tylko okrawanie gładkiego końca rury. Przy stosowanym dawnej pierścieniu uszczelnia1ącym tocznym należało ją zewnętrznie sfazować pod kątem ok. 15°, + 1. Nowe pierścienie uszczelniające zawierają już smar: przy starszych należy jeszcze koń­ cówkę rury i/lub pierścień posmarować. Po wsunięciu rury do końca kielicha n ależy zaznaczyć na rurze kreską krawędź kielicha, a następnie ją wyciągnąć na ok. 1 cm, aby połączenie mogło prz&nieść zmianę długości przy ogrzewaniu. + 1. Nie jest to konieczne przy kielichach zaciskowych. takich jak pokazano na rysunku + 2. Jeżeli krótkie odcinki rur lub kształtki następują po sobie. to wystarc-zy zostawić ok. 1 cm na rozszerzalność co ok.. 2 m.

Połączenie kielichowe z pierścieniem usłczelniającym (nowel i pierścieniem tocznym (star e)

Kompensator gumowy l

Kompensator wyjąć tui przed montazem, wcisnąć na niesfazowany gładki koniec rury I posmarować środl
a) Zgrzewanie doczołowe

b) Zgrzewanie elektrooporowe

Sposoby łącze nia przewodów ściekowych z tworzyw sztucznych i z gładkim końcem Rury PE-HD z gładkim końcem łączy się za pomocą: • zgrzewania doczołowego • zgrzewania elektrooporowego z nakładką do zgrzewania zawierającą spiralę grzejną • kielicha zaciskowego • gwintu • długiego kołnierza • nakładki rozpierająco-wspierającej Zgrzewanie doczołowe (zgrzewanie lustrzane) było 1uż szczegółowo opisane w p. 4.2.5.4. Przykład zgrzewania doczołowego pokazano na rys. + 3a. Zgrzewanie elektrooporowe z nakładką do zgrzewania zawierającą spiralę grzejną daje szybkie połącze­ nie dociskowe. + 3b. Dla rur o średnicach aż do ON 125 połączenia te są tańsze od zgrzewania lustrzanego. Można łączyć w ten sposób także prefabrykowane zestawy rur z wykonanymi elementami instalacji. Kielich zaciskowy, taki jak dla rur HT. stosuje się. aby wyrównać tolerancje wymiarowe do 3 cm. np. pr-zy połączeniach wanien lub dużych umywalek, + 3d.

138

c) Łącznik zaciskowy - dla normalnych rur z PE-HD tytko z tuleją ocł'lronną

d) Klellch

ze stall nierdzewnej

e) Lączenie na gwinl

I)

Kołnierz

L

I I I

S1aJowy ~Jlt::::;;;;~L~- pierścień zębaty

g)

Nakładka rozpierająca­

-podpierająca (System

tlumlenia dźwięków w rurach z PE) 3 Sposoby łączenia rur z PE-HD

h) Dlugl kołnierz (System normalny do rur z PE}

4 .2

na gwint przy małych średnicach nominalnych i na kołnierze - przy większych. są uzasadnione wtedy. kiedy połączenie powinno być rozłączne. np. przy przewodach łączących i przyłączach, + 138.3e.

Łączenie

rur

Łączenia

a) Nakładka padplerająca

I rozpierająca

Długie kołnierze służą

jako połączenie zaciskowe do wyrównywania rozszerzalności cieplnej; należy je przewidywać na pionach kanalizacyjnych na każdym piętrze. a na poziomych odcinkach rur co najmni ej co 6 m, + 138.3h.

4

Nakładki rozpierająco-wspierające zastępują przedłu­ żony kielich w systemie izolowanych akustycznie rur z.PE, + 138.3g i 162.2b. Tłumiące dźwięki

przewody z PE łączy się za pomocą zaciskowych (podobnie jak rury SML) lub kielicha zgrzewanego, jak normalne rury z PE-HD. + 1.

złączek

Rury z HT lub PP z gładkimi zJączkę podwójną. + 2a.

końcami łączy się

- c) Nakładli.a

na

Aury ABS z gładkim koń cem łączy się. stosując wklejane złączki podwójne i nasuwane, + 2.

spawana z PE

1 Przewód z PE tłumiący

dźwięki

- wycinek

Tlumiące hałas rury HT z gładkimi końcami łączy się na złączki zaciskowe. które przejmują możliwe zmiany długości rur. + 138.2.

Dodatkowe montowanie kształtek w już istniejącej instalacji następuje dla: • Aury z HT przez nasuwaną złączkę i pierścień uszczeln iający, + 2c. • Rury z PE przez złączkę elektrooporową. + 1c, 3. Aby nasunąć złączkę na rurę z PE należy usunąć w złączki pierścień oporowy.

a) Złączka podWójna do rur HT

b) Złączka wklejana (tylko rury ABSIASA/PVC)

1.

4.2.6.3 Zmiany materiału przewodów kanalizacyjnych Przejście na rurę wykonaną z innego materiału odbywa się bez problemu, jeśl i tylko średnice zewnętrzne

c) Zląc:zXI przesuwna

do pózniejszego wykonania rozgałęzień

2

Złączki

c::::> 3.

do rur HT i KG z gładkimi

końcami

obu rur są jednakowe. Przy niewielkich odchyleniach czasami wystarczy odcinek węża na cieńszą rurę, dopasowując w ten sposób średnice. wsunąć

3,Scm

Jeśli

nie jest to możliwe do wykonania, należy zastosować kształtki przejściowe z odpowiednimi pierścieniami uszczelniającymi. np. • łączniki gumowe • łączniki gumowe zaciskowe • kielichy skurczowe • łączniki zaciskowe

1)

Strefę

zgrzewania lub

oszlifować

oczyścić

•

3cm 3cm b) Przy przesuwaniu, podobnie jak ~ 2c, usunąć wewnętrzny pierścień

oporowy

c) Zgrzewanie w pełni airtoma-

gumowe, + 137.2. nadają się do przyłącza­ nia rur SML o średn icach do DN 100. Należy je zabezpieczać taśmą napinającą. Otwory wycina się później scyzorykiem.

tyczne uruchamiane pnyciskiem: zabarwiony, biały wskaźnik to pomyślny wyrn'lt zgrzewania

Łączniki

3

Nakładka

do zgrzewania elektrooporowego oraz zgrzewarka

139

4 Przewody

4

Podobnie działają łączniki gumowe zaciskowe. stosowane do przyłączania syfonów przy urządzeniach sanitarnych. -+ 1. Kielichy skurczowe z włożonym pierścieniem uszczelniającym dają bezpieczne przejście w kierunku przepływu wody na rury z PE lub HT. Można kupować je jako gotowe kształtki, ale można również sporzą­ dzić samemu. W tym celu należy koniec rury z PE. HT lub PVC ostrożnie podgrzał, rozszerzyć i szybko schło­ dzić. Przy ponownym ogrzaniu kielich skurczy się do poprzedniej średnicy i zaprasuje się mocno na wsuniętej rurze z założoną uszczelką. -+ 2. Przy stosowaniu łączników zaciskowych z mankietem uszczelniającym (łącznik CV) i przy przejściu rury z tworzywa na rurę żeliwną o tej samej średnicy zewnętrznej. należy w rurę z tworzywa wsunąć tuleję wzmacniającą ze stali nierdzewnej. ponieważ w przeciwnym wypadku tworzywo z biegiem czasu wewnę­ trznie .spłynie". -+ 3. 139.1.

1 Gumowy łącmik na w cisk

---

Rura z PE

Przejście na rury kamionkowe powinno odbywać się tylko za pomocą odpowiednich kształtek lub pierścLeni uszczel niających, -+ 4.

na inny materiał tu zasygnalizować tylko niektóre asortymenty produktów i sposoby łączenia przewidziane przez indywidualnych producentów rur. Przejście na inną średnicę rur zrobionych z tego samego materia łu należy wykonywać tylko za pomocą kształtek przejściowych: na odcinku poziomym - tylko niewspółśrodkowo. z rurą o mniejszej średnicy u góry, -+ 5. Stwarza to lepsze warunki przepływu powietrza i uniemożliwia w znacznym stopniu wypłuki­ wanie materiału rury. Przy

Tuleja

wzmacniająca

...... I

obfitości możliwych przejść

można

\

Ł.ącznlk

CV Żeliwo

2 Ki elich skurczowy

(łącznik

/ '"""=-_..I.I'

Pierścień przejściowy

z zachowaniem wysta rczającej od stropów, ścian i innych instalacji, np. -+ 158.2. Ponadto należy przewidzieć. że rury te mogą być później izolowane. Przede wszystkim należy pamiętać o wymaganiach. takich jak: • rozporządzenia o instalacjach ogrzewczych • ochrona przed hałasem i ochrona przeciwpożarowa • wytrzymałość ścian Wszystkie miejsca łączenia przewodów. aż do wyprowadzenia rury przed gotową ścianę. powinny być poddane próbie ciśnieniowej.

SML

Pierścień

Plerśc:łeń przejściowo

STZ lub KG

uszczelnia-

4 .3.1 Podstawowe zasady prowadzenia przewodów

je

uszczelniającym

CV)

uszczelniający

4 .3 Prow adzenie przewodów

Należy

zaciskowy z man-

kietem

Odcinki pionowe instalacji nie powinny być redukowane.

Przewody należy układać przejrzyście i prowadzić najkrótszą drogą, prostopadle do podłogi i ścian. -+ 141.1.

Łącznik

3

jący

4

Przejście

z żeliwa i tworzywa sztucznego na kamionkę

mocować

odległości

140

Żleł

Ruch P?Wletrza

- ---~

:.-.:.-.:-/ .-.;.jj/ :::-.-.-:< -

- .

- --·

-

a) Niewspółśrodkowe

5

Przejście

na inną

średnicę

-~

. .-„.=.;;---;--:_;.- - --:_.-

~

~ - -

b) Współśrodkowe

rury na odcinku poriomym

4 .3 Prowadzanie przewodów

Przykład

-

Gaz

Tak zwane

-

Ogrzewanie (zasiłanlel

nia mu armatury i nie są fachowe. Ich powierzchnia uszczelniająca leży za ścianą lub w ścianie i jest trudna do sprawdzenia.

-

Ogrzewanie (powrót)

-

Woda crepla Cyrkulacja Woda.zimna

.przedłużenia do kranu· lub .przedłuże­ mosiężne· są często stosowane przy podłącza­

-

Przewodów nie powinno się prowadzić w otworach kominowych. na ścianach od strony komina. w zsypach na śmieci i kanałach wentylacyjnych. Nośne elementy budynku nie powinny być osłabiane przez instalacje. np. elementy nośne stropów. okien i drzwi, oraz podciągi (belki. dwuteowniki itp.). Tylko za wyl'ainym zezwoleniem odpowiedzialnego inżyniera statyka jest możliwa interwencja w te elementy.

4

Rurociągi :

• •

• • •

w piwnicach, najczęściej pod stropem piwnicy lub przy ścianie przechodzące przez kondygnacje powinny być prowadzone w szybach instalacyjnych. w których nie potrzeba żadnych osłabień ścian na danej kondygnacji powinny być prowadzone bezwzględnie w systemie ścianek instalacyjnych można teraz także układać na stropach nośnych w fazie budowy można układać także w stropach

Instalacje .w bruzdach"

są

!!"" ...

4C

można prowadzić

„

Pozlom3 ~

o

"'~+ I

.c;:

Poglądowy układ

instaJacji

najgorszym, a często tak-

ie najdroższym rozwiązaniem. Przy

układaniu

przewodów na stropie

nośnym, ~

2.

należy przestrzegać następujących zasad: • W strefie podłogi nie powinny znajdować się łącze­

nia rur, nawet takie. które są zaliczane do trwale szczelnych. Długi czas ich eksploatacji niesie ze sobą ryzyko: z tego powodu należy w podłodze ukła­ dać rury ze zwoju. bez połączeń. • Przewody powinny znajdować się w warstwie tłu­ miącej odgłos kroków; nie powinny m ieć kontaktu z jastrychem (mostki akustyczne!). Przydatne są rury w wełnie mineralnej lub innych osłonach dźwię­ kochłonnych - chronią one dodatkowo przewody wody zimnej przed wykraplaniem rosy łub ogrzewaniem. ~ 3. • W żadnym wypadku przewody lub ich osłony izolacyjne nie mogą dotykać posadzki. Posadzka i wykładziny podłogowe. takie jak płytki i płyty kamienne. parkiet będą nieuchronnie zniszczone. ~ 4 . • Przewody wody ciepłej o średnicy DN ~ 20 bez cyrkulacji. zgodnie z Rozporządzeniem o instalacjach ogrzewczych, nie muszą być bezwzględnie izolowane termicznie. Jednak powinno się je izolować. aby uniknąć lokalnego przegrzania posadzki bezpośrednio nad rurą, gdyż posadzka lub nawet leżą­ ce na niej płytki podłogowe mogą pękać. W stropie nośnym można przede wszystkim układać elastyczne rury wody pitnej i ścieków, głównie z PE.

i przed

ścianamj

Izolacja wg DIN 1988 dla Instalacji wody zimnej lub wg dzElflia o Instalacjach Ogrzewczych dla wody ciepłej

Rozporzą·

2

Układanie

ru r Flex na podłodze

nośnej

Jastrych Folia ..... Warstwa tłumiąca

3 Prowadzenie instalacji w warstwie głosem kroków

chroniącej

pned od-

-+ 2. Zasadą przy takim układaniu rur jest umieszczenie w pierwszej kolejności ich mocowania.

4 Niepoprawne prow adzenie instalacji w

podłodze

141

4 Przewody

Dodatkowo należy pamiętać, aby oznaczyć trasę przewodów w stropach lub ścianach .

- - -M

M

Przykład

Oznakowanie długiego. prowadzonego prosto przewodu moina wykonać: • . sznurkiem· - sznur zanurzyć w sproszkowanej farbie i po napięciu uderzyć o ścianę lub strop • najbardziej nowoczesnym sposobem przez wypalenie za pomocą lasera

4

Wcześniejsze

ustalenie dokładnego przebiegu przewodu: • umożliwia zauważe n ie odchyłek wymiarowych w stosunku do planu • wykazuje braki planowania, np. niewystarczające odstępy od innych przewodów, ścian, sufitów i podciągów

• zapobiega powstawaniu problemów, szczególnie w miejscach skrzyżowań z innymi przewodami Przy układaniu rur z miedzi do wody pitnej nie naleza m iedzią nie

ży zapomina ć o regule przepływu : może być rur ze stali ocynkowanej!

Po

założeniu mocowań

układania: • Rury odcinać

dla rur

następuje

kolejno i sprawdzać. czy

proces ich

prześwit jest

swobodny. Końcówki obrobić, ewentualnie skalibrować. Jeśli to konieczne, należy bezwzględnie zaznaczyć

• • • • • • •

• •

na rurach głębokość wsuwania w kształtki. Ewentualnie nasunąć na rury osłony izolacyjne. Spasować odcinki rur i kształtki przez włożenie (przy połączeniach gwintowych - elementy skręcić). Rury i kształtki włożyć do osłon, połączyć z kolejnymi odcinkami i luźno zamocować. Ukierunkować wszystkie połączenia i odgałęzienia. Połączyć rury oraz kształtki szczelnie i z dociskiem (wprasować, zl utować, zacisnąć, skręcić itp.). Przede wszystkim przy połączeniach zaprasowywanych sensowne j est zaprasowanie w szystkich połą­ czeń o jednakowej średnicy w pierwszej kolejności ( pamiętać o głębokości umieszczenia w kształt­ kach!), a dopiero potem zmiana szczęk. Dociągnąć osłony i zrobi ć wzrokowy przegląd w szystkich połączeń. Sprawdz ić szczelność połączeń.

M

M1+Ms

Odległość środka rury ewemualnle urządzenia do następnej osi. ściany lub podłogi Odległość środek-<Śl'Odek poszczególnych rur

Odległość środek-środek

M ierzenie środek-środek jest nieodzownym założe­ niem każdej prefabrykacji, i tym samym każdej fachovvo wykonanej współcześnie instalacji. Takie mierzenie: • ułatwia wzajemne porozumienie się • umożliwia uniknięcie niejednoznaczności • ułatwia planowanie wymiarów płytek okładzinowych • u możliwia mierzenie następ ujących po sobie odcinków rur jednym ciągiem, bez przytrzymywania kształtek przy ścianie jako pomocy Z pomiaru środek-środek {M) wynika wymagany dodatek długości rury (przykrój) I, + 2

!Długość rury l = M

- (z1

+ z2) I

Do ustalenia przykroju należy: • odpowiednie kształtki położyć na stół warsztatowy wg wymiarów M, przy czym długości powyżej 1.0 m początkowo nie uwzględnia się. + 2 • następnie zmierzyć przykrój rury l; doliczyć do tego wymiar> 1,0 m Przykład

Wymiar środek-środek M 1. Przykrój rur. ~ 2: Kształtki układane w odstępie (Długość jest > 1 m. tu 3 m odrzucamy) Długość rury l 1 zmierzona Długość przykroju rury (= 11 + 3 m )

M = 3205mm

M1=

205 mm

11

152 mm

11 = 3152 mm

4 .3 .2 Poprawny pomiar - podstawa p raw idłowej instalacji Dokładny każde

pomiar musi bezwzgl ęd nie poprzedzać wykonanie montażu.

Instalator powinien kierować się zasadą: mierzyć i myśleć z dokładnością do milimetra, aby potem pracować z taką samą dokładnością. Celowe jest zawsze mierzenie do środ~a rury lub przyboru (mierzenie do osi). + 1.

142

2 Ustalan ie długości przycinanej rury za pomocą pomiaru odległości osi

4.3 Prowadzenie przewodów

Rioy-..-

36 45 50 63 76

IJ $1a! OIN 2UO IJ 0 Miod:I DIN EH 1067 w f'VC.C

!'.l PP

IJ Stal.......,_

D PS

IJ PE-X

:t:.

26 32@46 57

4 . : . 25 28 33 38 45

. : . 15 15

z

@ 21

26

25 28 33 38 45

1 Wymiar z kształtek gwintowanych (wyciąg z listy fabrycznej)

·-

2 Aksonometryczny schemat instalacji wg 144.1 i obliczanie wymiarów z

Obliczenie długości przewodów wg metody w ymiar z można przeprowadzić w biurze. po wykonaniu pomiarów na budowie. Stosuje się do tego aksonometryczny schemat instalacji. + 2. i oblicza przykrój rur. posługując się tablicą. -+ 1.

M=z +h

Przykład (dla rury DN 20)

Podane na rysunku + 142.2 wymiary, tzw. wymia-

ryz. można wziąć z tablicy, np. + 1. Odejmuje się je od wymiaru M. W ten sposób otrzymuje się długość przykroju rury l

3

/raM - (z1 +z2)= - 3205 mm -( 18 mm+ 36 mm) 1• 3162 mm

Przyklad

Zmierzony uskok a

a-2somm

I

kształtek

z gwintem we-

M2= a2+ a 2 M

e{2·a

ł

I M =1 .41 ·a l

Oblłczonle

M M -1,41· 280 mm M · 395mm

Odcinki instalacji prowadzone skośnie należy zaws.ze prostopadle. a ich długość należy obliczyć.

odmierzać

Wymiary z dla kolan Nr41,0N20 z~ 28mm

+ 4. Instalacje można wstępnie zmontować w warsztacie znacznie wygodniej niż na budowie. Oto zalety takiego montażu : • Przestrzenne: krótsze drogi, jasno. ciepło. sucho. mniej hałasu i kurzu. • Materiałowe: są większe. uporządkowane zapasy kształtek i rur dostępne w porównaniu z materiała­ mi na placu budowy. • Narzędziowe: jest możliwe korzystne i wartościowe wyposażenie warsztatu w maszyny. np. w sterowane automatycznie piły elektryczne lub droższe maszyny do nacinania gwintów (a na budowie nie). Nakłady na konserwację i zużycie narzędzi w warsztacie są niż­ sze. ponieważ nie ma kurzu i brudu. jak na budowie.

rur przy połączeniu i zewnętrznym

wnętrznym

Przy kombinacji kształtek, -+ 3. otrzymuje się wymiar M z zależności

IM=h+z

Odległość

D1ugosć I

rury do ucięcia I• M -(z+ z) I =395 mm-56mm

1-m.J!!m 4 M ierzenie i wyliczanie

•

długości

odcinków

skośnych

Osobowe: bliskość biura i informacji sprawia, że sina miejscu (nie traci się czasu na

ły pomocnicze są dojście).

•

Koszty: znaczna oszczędność czasu. brak przestojów, mniejsze zużycie środków transportu. lepszy nadzór nad pracą. niższe koszty nieprzewidziane.

143

4Przewody

Przycięte rury można w warsztacie nagwintować oraz wyposażyć w uszczelki, zamocować kształtki i Jako całe zestawy prz-etransportować na budowę. To już w istocie prawie prefabrykacja.

4

Idealnie jest wówczas, gdy wymiary budowlane moż­ na wziąć z dokładnych planów. ~ 1. Oczywiście i inni rzemieślnicy muszą pracować dokładnie. Architekci lub projektanci instalacji sanitarnych mają tu ważne zadanie jako koordynatorzy. Z powodu określania wymiaru przykroju rur za pomocą wymiarów z ten sposób prefabrykacji otrzymał nazwę m etoda wymiaru z. Może ona być stosowana nie tylko do rur gwintowanych. lecz do każdego sposobu układania rur z kształtkami. a zatem również do rur ze stali nierdzewnej, miedzi. rur wielowarstwowych i, po lekkiej modyfikacji, również do kanalizacji. Choć metoda wymiaru z straciła sporo na znaczeniu z powodu daleko idącego ograniczenia stosowania ru r z gwintem, pozostaje ona nadal ważną zasadą w projektowaniu i przygotowaniu pracy.

M1 „ 200 + 40

Mp-1 010

"'20 435

Ma • 380

MJ;605 - 80

MiJ = 4 10

M10• 655-40 M11 =600 - 40

Wykonać pomiary w budynku, uwzględnić odstępy S<:ian I nanieść wymiary M. jak na schemacie. + 143.2.

1 Ustal anie wymiarów

metodą środek-środek

4 .3.3 Przycinanie i okrawanie rur Rury należy

przycinać

pod

kątem

prostym.

Przycinarki. nożyce do rur. stanowiska do cięcia piłami ręcznymi, piły do nacinania skosów lub piły mechaniczne umożliwiają przycinanie rur pod kątem prostym. Z powodu dużego zróżnicowania materiałów wykorzystuje się odpowiednio następujące urządzen ia: Do rur ze stali i żel iwa: • piły ręczne z pałąkiem • elektryczne piły tarczowe lub planetarne (obiegowe) dla wszystkich średnic; piły tarczowe są czę­ sto wbudowane w maszyny do nacinania gwintów. ~ 119.3 • obcinacze do rur z kółkiem do obcinania rur o śred­ nicach od DN 25. ~ 2 • wieloczłonowe obcinacze do rur z kilkoma kółkami tnącymi dla rur DN ~ 70 mm. szczególnie dla rur żeliwnych. ~ 113.2; rury żeliwne wymagają specjalnych kółek tnących Do rur ze s t ali nierdzewnej i z miedzi: • obcinacze do rur o średnicach od DN 10. ~ 2 • piły do metalu o drobnych zębach Użycie szlifierek rozdzielających. pił szybkoobrotowych. nawet gdy są chłodzone emulsją. lub cięcie ogniowe jest n iedopus:(.czalne do cięcia stali nierdzewnej ze względu na podgrzewanie materiału.

Oo r ur wielow arstwowych z metalem : • obcinacze do rur o wszystkich średnicach • nożyce do elastycznych rur wielowarstwowych dz= 20 mm. ~ 145.1b

144

a) Miedzianych o~ S 16mm

b) Ze stall merdzewlllll dz S 32mm

c) Z lworzyw sztucznych o d, s 67 mm

2 Obcinacze do rur

Oo rur z tworzyw sztucznych: • nożyce do rur z PE-HD. PE-X i PB o średni cach di S ~ 63 mm lub ucinak ręczny. ~ 145.1a • obcinacz rur z tworzyw sztucznych, ~ 2c. 126.2a • przyrząd do obcinania i fazowan ia rur (równoczes· ne odcinanie i fazowanie rur HT i in.). ~ 145.2 • piłę do drewna o drobnych zębach. jak . ogon lisa· • piłę do nacinania skosów z oporem dla każdego ką­ ta i uchwytem mocującym, także dla kształtek: umożliwia ona prostopadłe i dokładne nacinanie skosów także rur o dużych średnicach, np. wykonanie łuków na przewodach kanalizacyjnych, ~ 145.3 Po odcięciu rury. w jej wnętrzu powstają opiłki, które zakłócają przepływ wody. powodują turbulencję (wibrowanie) i straty ciśnienia. ponadto mogą wywołać korozję. Opiłki. które są na zewnątrz rury utrudniają nacinanie gwintów. podnoszenie się lutu przy lutowaniu, wykonanie połączenia wciskowego, zaciskowego i zaprasowanego. Ponadto mogą uszkodrić pierści& nie uszczelniające lub nawet być przyczyną zranienia pracownika.

4.3 Prowadzenie przewodów

Zatem wszystkie opiłki po rannie usunąć.

przecięciu

rury

należy sta-

a) Do rur z PE, PE-X I PB

(do d, s 63 mm)

Do tego słui'ł specjalne okrawacze (frezy) z co naj· mnteJ trzema krawędziami tnącymi wewnątrz i na zewnątrz. -+ 4. Nieosłonięte okrawacze znajdujące się na niektórych obcinaczach są mniej przydatne i nalert stosować je tylko w ostateczności. Niektóre maszyny do nacinania gwintu (z obracającą się rurą) są czę­ sto wyposażone w obcinacze i frezy do okrawania.

4

Memfl.. doJ\Jr

falistych

Końcówki rur z gwintem należy obrabiać ostrożnie,

poruewaz można uszkodzić powłokę cynkową (korozja!). b) Do elastycznych rur

wtelowarstwowyoh (dz ~ 20 mm)

4.3.4 G ięcie rur Jeśli

przy układaniu rur nie zainstaluje

się

Nożyce

kolana lub

do rur

luku. a zamiast tego wygina się rurę. to oszczędzamy: • kształtki i czas potrzebny do ich montażu • ~ość miejsc łączenia. które mogą być źródłem moż­ liwych nieszczelności • przeważnie również czas montażu Rury mogą być gięte: • ręcznie • za pomocą obcęgów, nania

narzędzi

i maszyn do zgi-

Do gięcia ręcznego nadają się rury o małej średnicy wykonane z PB. PE-X i rury wielowarstwowe. Także miękkie rury z miedzi (F 220 1 ) można w sytuacjach awaryjnych giąć ręcznie na zimno. Zagięć i wygięć o zbyt dużych kątach można uniknąć. stosuiąc obcęgi , narzędzia i maszyny do zginania. w których można częściowo przestawiać kąt zginania. -+ 146.1, 146.2b, 146.4. Ważne jest. by segment zginany i średnica rury pasowały do siebie.

• Doruroda32+100mm • Do mocowania rur pay obróbce • Do szczęk mocującycł1 ze spręiynlt' z napinaniem centrufącym • Do stall tnącej - możliwość obrotu przy na niu slazowań I cięcia pod kątem 90° (kanty zgrzewane) 2

Przyrząd

3

Piła do nacinania skosów z oporem dla i uchwyt mocujący

4

Urządzenie do okrawania zewnętrznego i dla rur ze stali nierdzew nej oraz miedzi

do obcinania i fazow ania rur z tworzyw sztucznych

Zgodne z wymiarami. dokładne co do milimetra gię­ cie jest możliwe tylko za pomocą narzędzi.

Zależnie od rodzaju wymiaru: • zmniejszającego • wstecznego

giętarki są

potrzebne

wartości

każdego kąta

Wymiar zmniejszający oznacza zaoszczędzoną dłu­ rury. Skrócenie wynika z tego, że długość łuku jest krótsza niż suma ramion rury do punktu naroż­ nego. Wymiar wsteczny jest podany na segmencie zginają­ cym; o ten wymiar należy przesunąć długość ramienia kąta rury od punktu O na segmencie zginającym w kierunku segmentu. gość

I F 220 ~nacza wyt~ośC no r~c1ąg11n111 R,.. e 220 N/mm1 .

wewnętrznego

145

4 ? rze wody

Producenci

gięta rek podają obydwa

wymiary.

~

3, 2.

Przykład

Rura 22 x 1 ma być zgięta pod kątem 90°. Jak dłu­ gie jest ramię kąta i wymiar przyłożenia, Jeśli lw = 850 mm, a odstęp od ściany aw = 50 mm? Długość ramienia kąta lm

4

Płyta ':---.

napinająca

(dla Imadła) zsagmentem

lm=lw-aw Im= 850 mm - 50 mm

zginającym

lm= 800mm Długość przyłożenia

a

a = lm- wymiar wsteczny IR a= 800 mm - 85 mm a= 715mm Zależnie

od przebiegu procesu

gięcia rozróżnia się

zgina me: • wyciągające • przesuwne

Przyrząd mocuje się w Imadle. Przy zginani1J należy długość ramienia kąta. + 2. cofnąć o podany na przyrządzie wymiar wsteczny.

Ramifl odgięte

1 Zginanie rozciągające zgodne z wymiarami za pomocą gifł" tarki

Przy zginaniu wyciągającym rura jest przeciągana przez płozę ślizgową wokół segmentu zginającego, ~ 1, 3. Przy zginaniu przesuwnym suwak przesuwa segment zginający z rurą względem zespołu utrzymują­ cego, ~ 2.

a) Zmierzyć długość ramienia kąta (I zaznaczyć na rurze)

_?uqo łamMl"'a ~_ _Wvmiarwr.teczny

Rury z miedzi i rury ze stali nierdzewnej należy giąć na zimno. Nie powinno się ich podgrzewać re wzglę­ du na moiliwość wystąpienia późniejszej korozji. Miękkie rury z miedzi (F 220) z pierścienia o wymiarach ::;; 15 x 1 można w razie konieczności wyg i nać ręczn ie (rm "' 6dJ. Dla rur ze stali nierdzewnej o dz~ ~ 18 mm i rur miedzianych o średnicy d 2 ~ 22 mm uży­ wa się giętarek z napędem mechanicznym lub hydraulicznym, ~ 4. Natryskowy preparat ułatwia gięcie. Prom renie gięcia tych rur pokazano na rysunku ~ 3.

I„

b) Kreskę wymiarową na rurze od środka matrycy cofnąć o wymiar wsteczny

zginającej

!;~~~ "' .... "' ,_

~-~

ta

"

•

15

•

17

tl

•

•

•

•

25 30 40

1tl

-

15 20

28 30 40

-

40

-

44

22

20

67 85 116

30 40 50

e) Wymlcey (zależne od narzędzia)

c) Po wygięciu dźwignią zwolnić matrycę w celu wyjęcia zgiętej

2

rury

Łuk prowadzący

z blachy do gięcia rur z PB i PE-X

r j

Segment

1

zginający

b) Przykład zgodnego z wymiarami gięcia na giętaroe ręcznej 3 Zginanie wyciągające

146

4 Elektryczna giętarłca ręczna dla rur ze stali n ierdzewnej i z miedzi

4 .3 Prowadzenie przewodów

Od roku 1999 przemysł m1edz1owy wytwarza obok miękkich rur z m1edz1 (F 220) takze rury półtwarde (F 250) o wyrmarach do 28 x 1,5 zamiast rur twardych (F 290). Zatem wyginanie 1est łatwiejsze. Rury wielowarstwowe z metalem o d 2 ~ 26 mm mogą być gięte ręcznie. nawet wielokrotnie (rm = 6 dz+BdJ. Dobre wyniki g1ęc1a 1mn1e1sze promienie uzyskuje się. stosu1ąc cęgi do g1ęc1a rur. -+ 146.2 . W zakresie śred­ nic ON 12+DN 15 produkuje się oprócz rur normalnych, także rury elastyczne.

1 Łuk prowad~cy z blachy do wyginania małych promieni

Rur ocynkowanych nie nalezy giąć. Uszkodzenia warstwy cynku wewnątrz rury mogą być niezauważalne. a po gięci u nie stosuje się żad nych środków ochronnych Gięcie rur z tworzyw sztucznych

Rury z PE-HO 1PE-LO mogą być wyginane na zimno ze stosunkowo duzym promieniem gięcia. Poniewaz 54 one przewaz.nte układane w ZJemi. tak duże luki me ma1ą znaczenia Rury z PE-X t PB o średnicach d2 S 26 mm można giąć na zimno. Przy układaniu rura w rurze naJeży zachować promień g1ęc1a równy min. Bdz. Przeprowadzając rurę z podłogi na ścianę. nalezy uwzględnić ten promień gięcia tak. aby poznieJ rura me wystawała z gotowe1 ściany Z tego powodu nalezy uważać przy uldadantu takich przewodów Swobodnie wygięte rury. bez lub z rurą falistą. nalezy dodatkowo wyposazyć w łuk prowadzący wykonany z blachy. -+ 1 PonteWaz gięcie rur z PVC 1est bardzo kosztowne. w ich montaiu używa się kształtek.. Tylko przy niewielkich korektach kierunku można taką rurę. po ostrożnym podgrzaniu gorącym powietrzem. wygiąć ręcznie. Jeśli matenał zabarwi się na brąz. to należy go wymienić. Jezelt 1est molo miejsCł.l do montażu oraz średnica d, 2' 32 mm. to rur z tworzyw sztucznych się me wygina. lecz stosuje luki prefabrykowane. -+ 2.

4.3.5 Szczególne cechy rur elastycznych

2 Pny duzych łrednicach rur lub małych promieniach giąaa nalezy atosowK kol•nka Iz PBI

3 Kolano łącząca - ze stopką od ściany do poląaenia baterii montowanej na ścianie I węża do natrysku

układania

W m1e1sce rur sztywnych można układać rury elastyczne. które przy średnicy zewnętrznej d, ... • 16+20 mm są prowadzone w falistej. bardzo elastyczne} rurze osłonowe} (zasada rura w rurze). -ł 1a Ale rury te mozna prowadzić również bez rury fahstei. -+ 3 Rury elastyczne to rury wykonane z:

• PE-X

• PB • oraz częściowo także rury wielowarstwowe Zaletami układania rur elastycznych są: • elastyczność, która zapewnia nowe możliwości układania całych systemów • znaczna oszczędność czasu • małe zuzyc1e ksz ta łtek. których wysokie ceny kompensują ceny rur

4 Rozdzielacz wody

ciepłej

I zimMj pod stropem w piwnicy

Przykład

W bungalowie zawieszono pod stropem w piwnicy rozdzielacz rurowy, 4 Poszczególne przewody są prowadzone przez strop i układane na podłodze (noś­ nej) parteru w rurach falistych lub 1zoleo11 dźw1ęko­ chłonne1 Następnie rury te są układane w warstwie izolujące) odgłosy kroków.

-+

147

4

4 Przewody

Zalety rur elastycznych ujawniają się w: • ich cechach mechanicznych oraz • właściwościach izolacyjnych • sposobie prowadzenia rur • systemach rozdzialu • montażu • podłączaniu armatury

4

Cechy mechaniczne (szczególnie niezmienność wła­ ściwości w czasie) w przypadku rur z tworzyw sztucznych obniżają się przy podwyższonej temperaturze. W przepływowych podgrzewaczach wody, w sytuacjach awaryjnych może przy przegrzaniu powstać bardzo wysoka temperatura i wysokie ciśnienie. Czy rury elastyczne wytrzymają te warunki. odpowiedzieć na to pytanie może tylko użytkownik systemu. Przewody wody zimnej. prowadzone w rurach falistych. nie wymagają dodatkowej izolacji. Izolowane powinny być: • przewody wody zimnej wykonane bez osłony z rur falistych, a narażone na skropliny • wszystkie rury wody ciepłej zgodnie z Rozporządzeniem o instalacjach ogrzewczych Elektryczne taśmy grzejne należy, tak jak wszystkie rury z tworzyw sztucznych. przejściowo mocować aluminiową taśmą klejącą. w celu poprawienia przekazywania ciepła . Są różne sposoby prowadzenia rur. np.: • na podłodze nośnej w warstwie tłumiącej odgłos kroków • w systemie ścia nek lekkich lub w kanałach systemu ścianek instalacyjnych • wewnątrz stropów nośnych

Na podłodze nośnej rura falista (zgodnie z Rozporzą­ dzeniem o instalacjach ogrzewczych) chroni lub izoluje termicznie rury przed uszkodzeniami mechanicznymi. Jeśli rury mają być wmurowane. to należy je chronić w podobny sposób. Przede wszystkim w systemie ścianek lekkich lub kanałach w systemie ścianek instalacyjnych możliwe Jest bardzo swobodne prowadzenie rur. Przy układaniu w stropach nośnych, przewody należy umieścić w rurach falistych przed zabetonowaniem w zbrojeniu stropu. Przy tym należy: • przewody dobrze przymocować do zbrojenia. aby nie mogły wypłynąć • od dołu ułożyć szalunek. przy wyjściu ze stropu użyć króćców

• przewody poprowadzić wystarczająco wysoko. tak aby nie mogły one .zniknąć" podczas zwykle panującego na placu budowy zamieszania, -+ 1 Zalety układania rur w stropie nośnym to: • szybkie układanie ze zwoju • dobra izolacja akustyczna w rurach falistych W domach wielorodzinn'lch przewody rozd zielcze można układać, stosując wszystkie popularne rury, w tym również rury elastyczne. W domach jednorodzinnych i w poszczególnych jednostkach systemu zasilania. do których zalicza się np. mieszkanie, mały zakład, powinien być stosowany rozdzielacz mieszkaniowy lub piętrowy, np. w piwnicy lub w łazience.

148

Jedna z rur PE DN 70 wysunięta ponad podporę wskazuje murarzom wyżloblenie i chroni rury. Układanie

rur n a wspornikach

równocześnie

ze zbroj eniem

stropu

Oo rozdziału na piętrze stosuje się następujące systemy rozdziału : • podejścia indywidualne • piony wodociągowe • układ pierścieniowy • t rójniki Przy podej ściach indywidual nych. -+ 149.1 a. każdy punkt czerpalny jest podłączony oddzielnym przewodem. Zalety takiego podgrzewania to: mniejsze śred­ nice. mniejsze straty ciśnienia i czas potrzebny do wypływu, brak kształtek między rozdzielaczem i miejscem przyłą<:zenia. Sposób odejścia od pionu wodociągowego. -+ 149.1b, to kilka punktów czerpalnych na jednym przewodzie. Powoduje to większe straty ciśnienia. dlatego też najwięksi odbiorcy powinni znajdować się najbliżej pionu. Zaletą jest oszczędność materiału rur, ale, niestety, są potrzebne podwójne kolana lub puszki przyłączeniowe. Umożliwiają one montaż przewodów przelotowych lub doprowadzenie wody z dwóch przewodów. W pionach nie występuje woda stagnacyjna. Jeśli piony są połączone z cyrkulacją. to możliwa jest bezpieczna eksploatacja bez ryzyka wystąpienia bakterii l egionella. W układzie pierścieniowym , -+ 149.1c, każdy punkt czerpalny jest zasilany z dwóch stron. Zalety - nie ma wody stagnacyjnej i mniejsze są straty ciśnienia. ale są wymagane podwójne puszki przyłączeniowe. Trójniki. -+ 149.1d. odpowiadają najbardziej popularnemu sposobowi prowadzenia przewodów z kilkoma punktami czerpalnymi na jednym przewodzie. Zaletą jest oszczędność materiału rur. ale wadą - zużycie większej ilości kształtek.

Aparatura czerp alna o dużym wypływie w jednym podwójnym punkcie przyłączeniowym może być zasilana z dwóch przewodów poprowadzonych od rozdzielacza. Aż do rozdzielacza można wykonywać instalacje z dowolnego materiału, używając również rur elastycznych. wg dowolnego sposobu połączenia .

4.3 Prow adzenie przewodów

Przy montazu rury

układa się

od punktu poboru

w kierunku rozdzielacza.

W przeciwieństwie do powszechnego sposobu wykcr nywania instalacji. rury prowadzi się od przyłącza bezpośrednio do rozdzielacza lub do następnej puszki. Odmierzanie nie jest potrzebne, ponieważ przewód jest odwijany ze zwoju. Przy króćcach rozdzielczych, kolanach przyłączeniowych itp. rury są mocowane przez zaprasowanie lub na zaciski (połączenia zaprasowane. z wywijaną krawędzią, na pierścienie zaciskowe lub złączkę zaciskaną). Do przyłączania armatury mocowanej w ścianie. przy przyłączaniu armatury w piwnicy, wewnątrz ścian łąt· kowych lub przy meblach wbudowywanych oraz przy łączeniu za pomocą tulei nasuwanej używa się przyłą­ czy armatury takich. jak kolano przyłączeniowe lub trójnik:: • na płycie podstawowej, ~ 3, 147.3 • z przejściem przez ścianę. ~ 2 • do spłuczki ustępowej. ~ 150.1 Kolano przyłączeniowe lub trójnik mocuje się na ścia­ nie. na stojaku montażowym lub na płycie osłonowej. Umieszczenie puszek przyłączeniowych, zwykłych lub podwójnych, jest konieczne w przypadku przewodów biegnących w murze. w celu przerwania ciągu przenoszonych drgań. Często montuje się je również za ścianką osłonową. ~ 150.2. Należy szczególnie zwracać uwagę na: • Rury elastyczne - podobnie jak wszystkie rury z tworzyw sztucznych, powinny być chronione przed promieniowaniem UV (rury faliste. tuleje osłonowe), jeśli nie są barwione, najczęściej na czarno lub szaro. • Rury z tworzyw sztucznych - są czułe na zaryscr wania; z tego powodu należy przy dopasowywaniu rur falistych założyć tuleję osłonową między rurę falistą i przewód lub użyć specjalnego obcinacza do rur falistych. Wyraźnie porysowane odcinki rur wyrzucić do śmietnika. W żadnym wypadku nie wolno przeciągać rur przez ostre kanty. • Kształtki - powinny być wykonane ze specjalnego mosiądzu lub żeliwa ciągliwego. Należy je chronić przed kontaktem z zaprawą . • Promień gięcia - przy gięciu należy zachować jego wymiar ~ 8d"L. Przy rurach bez osłony falistej bardzo pomocne są łuki prowadzące wykonane z blachy, ~ 147.1, 147.2.

1) Przyłącze pojedyncze 3

Połączenia

armatury na

Każdy punkt czerpalny ma Indywidualne podejście. ZalełTI mniejsze są strazy ciśnienia. nie poll2eba kszlaltek ~ rol:d?ielac2em i przyłączem.

oa tym samym przewodzie (wił­ ksi odbiorcy bl"ltej plonu). Zatem większe są straty dsmenla. ale QSZczędnOść rut I poozebne są podwójne gnlazda połączeniowe

a) Doprowadzenia Indywidualne

b) Odejśela bezpośrednio od plonów

Kazdy punkt czerpalny lest za. opatrywany z dwócłl stron. Mniej· sze są straty ciśnienia nit w ukla· ctzie b). nie ma wody stagnacyjnej Jeśll lnstałatja pierścieniowa jes1 polączona z cyrkulacją. 1D jest za. dlowane bez~nstwo przed sl
Tradycyj!le prowadzenie przewo· dew, kilka punk16w czeqialnych na jednym przewodzie. zatem utrudniona j86t wymiana rur. Ich oszczędf10Ść, natomiast potrzeba więcej ksZtaltGk.

c) System pierścieniowy

d) System

1 System instalacji n a

roz9ałężny T

piętrze

a) Połączenie armatury za ścianą

2 Przyłącui armatury z przejściem przez ściany, por.

b) Przelotowe przewody wody zimnej I ci&plej płycie

Klika punk!Ow czerpalnych wisi

+ 1502a

c) Doprowadzanie z góry wody zimnej i cieplej

l ub na tynk u

149

4

4 Przewody

4

•) Pusz.kę zamocować do spłuczki podtynkowej

a} Montaż puszek w syste111Je ścianek instalacyjny,ch

r b) Połączenie na trójnik z przewodem przelotowym

1

Połączenie spłuczki ustępowej

b ) Montaz armahlry na ściance w budownictwie lekldm

2 Puszki połączeniowe dla przewodów w murze

ćwiczenia

1 Jakle zalety ma mierzenie środek-środek? 2. Jak ustala się długość przewodu skośnego pod kątem

45°7 3. Dlaczego są praktyczne prefabrykowane przewody? 4 Co rozumiemy pod określeniem metoda wymiaru z1 5. Naszkicuj trójnik nr 130 I kolano nr 92 1 nanies wymiary z i h dla rury DN 15. 6. Wymień najbardziej korzystne narzędzia do cięcia dla czterech rodza16w rur. 7. Wymień z:ałety i wady obcinacza do rur. 8 Dlaczego konieczne jest cięcie pod kątem prostym rur; a) z miedzi b) wielowarstWowych c) elastycznych? 9. a) Dlaczego końcówki rur tneba obrobić wewnętrznie 1 zewnętrznie?

10. 11. 12.. 13. 14 15. 16.

17. 1B. 19. 20. 21.

b) Jakich narzędzi się w wm celu uzywa? Jakie zalety ma gięcie rur? Opisz gięcie wyciągające i gięcie przesuwne. Jakie rury nadają się szczególnie do gięcia? Jak mozna zgiąć rurę dokładnie co do milimetra? Wymień narzędva i materiały pomocnicze używane do gięcia rur. Jak przeszkodzić załamywaniu się rur podczas gięcia? Dlaczego przed gięciem nie należy ogrzewać rur. a) z miedzi b) ze stali nierdzewnej? Co wiesz o gięciu rur uóżnycht.worzyw sztucznych? Co wiesz o gięciu rur z gwintem? Jakie zasady ogólne obowląiują przy układaniu rur7 Którędy nie należy prowadzić rur? Na co należy zwrócić uwagę przy układaniu rur ze względu na wymaganą przepisami próbę ciśnienia?

150

22. Jak należy prawidłowo prowadzić przewody na trasie od rozdzielacza w piwnicy do punktu czerpalnego? 23. Jak należy układać przewody na stropie nośnym? 24. a) C"l)ł przewody mozna układać w stropie? b) Jakie rury się do tego nadają? c) Na co należy zwrócić uwagę? 25. a) Jakie prace powinny być załatwione przed układaniem rur, zamm zostanie przycięty pierwszy odcinek? b) Jakie to ma zalety? 26. Opisz układanie (podaj potrzebne narzędzia) rur ok. DN 20 wykonanych z: a) stali nierdzewnej b) miedzi c) rur wielowarstwowych d) polibutylenu. 27. a) Jakie rury uważa się za elastyczne? b) Jakie są specjalne sposoby prowadzenia tych rur? c) Jakie to ma zalety? 28. Jakie sposoby rozdziału istnieją przy zastosowaniu przewodów elastycznych w kondygnaCJi7 29. Opisz dwa systemy z ćwiczenia 27. 30. a) Opisz sposób prowadzenia rur w kondygnac11 w systemie pierścieniowym. b) Skąd zaczynamy układanie? 31. Jakie są możliwoścr przyłączania armatury? Wymreń niezbędne kształtki

32. Kiedy używa się puszek przyłączeniowych? 33. Do czego słuzą dwuzłączki?

4 .4 Ochrona przewodów przed przenoszeniem

.• li

4.4 Ochrona przew odów przed przenoszeniem ciepła wodoci ągowych

••• •

Wszystkie przewody należy tak prowadzić, aby były w wystarczającej odległości od elementów budowlanych oraz od innych przew odów, np. z wodą zimną. ciepłą. grzejną o raz gazem. Każdy przewód musi być przepisowo zaizolowany.

*_'_'„*_._ •_'•...•„•_IO•...•_•„•_„_• _k _•_ zIO _•___ 70 ID_

warstwa izolacji cieplnej nie zawsze jest wystarczająca, a istnieje obawa. że jakiś przewód . zamar1nie". to ochronimy go przed mrozem. trzymając się następujących zasad: • Nie należy układać przewodów w ścianach zewnętrz­ nych. • Przewody nieużywane w sposób ciągły należy prowadzić oddzielnie i stworzyć możliwość ich opróżnia­ nia z wody. • Odcinki przewodów prowadzone w ziemi. np. do zewnętrznego budynku typu warsztat lub stajnia należy układać na głębokości większej niż strefa przemarzania ziemi. Zależnie od warunków klimatycznych i rodzaju gruntu, w Niemczech jest to głębokość~ 1.2 m. w Austrii ~ 1.5 m poniżej górnej powierzchni terenu. • Zagrożone przemarzaniem pomieszczenia należy podgrzewać odpowiednimi urządzeniami grzewczymi (temperatura powietrza musi być> 0 °C). Ochronie podlegają przewody wody: • zimnej • ciepłej

Położenie

4.8 8,4 o 6,7 ---------4.7 7,3 9.6 11,6 13.4 2.6

9,3

16.4 18.3 - -- - -13,9- -12.0 --14.4 - -16.7 19.1 21.3 - - - - -18.4- 2l .4 23.9 25.1 23.2 28.2

„

przewodu wody zimnej

.

4

...._1s1'11rt'rw

1.„.„ ,,, ..............„.............. . . , . . , ..... , Ili

1••

10

kllłllJlt

9 13

-

2 M inimalna grubość w arstwy izol acyjnej 6 dla przew odów w ody zimnej wg DIN 1988-2.• przeliczona na izolacyjność cieplną m aterialu o ).== 0,04 W /(m ·K)

I n

~

być osłaniane

Przewody I annatura o srednicy wewnętrznej d.,.

Minimalna grubosc warstwy Izolacyjnej przy · =0,035 w ,(m Kl

Oo22mm

20mm

22+35mm

30mm Rowna

et.. 1oomm

35+100mm Powyżej 1OO mm

112 wymaganef Przewody l armatura z poz. 1 do 4: • w wyżlobieniach ścian I stropów grubości • w stref1& krzyżowania Się przewodów z poz. 1do4

I

materiałem

• w miejscach łączenia przewodów przy centralnym Ich rozdZlale

Instalacje wody zimnej trzeba chronić przed: • wodą wykraplającą się na powierzchniach ze-

I

wnętrznych

Przewody centralnego ogrzewania

wg poz., 1 do 4. które po wejściu w źyole 18QO Rozporządzenia zostały ułożone w elementach b\ldowłanych

• ogrzaniem

+

- 2,6 1.5 6,0 10,5 14.9

wilgotności

i

11 I

Na powierzchni przewodów z wodą zimną, znajdujących się w ciepłych pomieszczeniach. skrapla się para wodna z powietrza - powstaje tzw. roszenie. Na rysunku 1 pokazano. że w lecie woda może się już wykraplać przy niewielkiej wilgotności powietrza. Z tego powodu zgodnie z DIN 1988-2 należy przewody wody zimnej izolować termicznie, 2. np. stosując system rura w rurze. Atrf zagwarantować wymaganą jakość wody pitneL należy przewody wody zimnej izolować termicznie przed ogrzaniem. Przewody wody ciepłej i grzejnej należy przede wszystkim chronić przed stratami ciepła. Na wykresach 152.3 i 152.4 wyraźnie widać. na przykładzie rury z miedzi, że nieizolowane, ciepłe rury tracą wiele ciepła, i to o tyle wię­ cej, im większy jest obwód rury. Dla innych rur sytuacja wygląda podobnie, por. 153.1 dla rur z PE-X. Z powodu istniejących wysokich strat ciepła Rozporzą­ dzenie dotyczące oszczędności energii, instalacji wody ciepłej i instalacji ogrzewczych wymaga od wykonawców izolowania przewodów, -+ 3.

- 6.0 -2.2 1,9 6,2 10,5

Punkt rosy dla powietrz.a zależnie od jego temperatury

Ponieważ

przewody wody zimnej powinny izolacyjnym.

Punkt rosy. C

„_a;!__ 40

4.4.1 Przepisy dotyczące rur

Także

ciepła

mlędzy

rr

112 wymaganef

grubości

z poz. 1do4

pomieszczeniami ogrzewa-

'1Y1Tli r6inego przeznaczenia Przewody wg poz. 6 w pocjodze

•=-ody

6mm

I Żadne wymagania dolyallC8 mlnlmalriej g!IJbo5d Wł1191WY IZclllcyjnej nie dla: ejrl9I wg poz. 1 .4 ognewllll;dl

w~

I

+

+

+

3

Izolacyjność

cieplna rozdzielaczy

ciepła

i przew odów w ody

ciepłej

Przykład

• Rura gwintowana DN 25 Grubość w arstwy izolacyjnej wg

+ 3: ó = 30 mm Średnica zewnętnna z izolacją: d 2 = 94 mm • Rura ze stali nierdzewnej 15 x 1 Grubość w arstwy izolacyjnej wg + 3: o = 20 mm • Średnica zewnętrzna z izolacją: di = 65 mm 151

4

4Pnewody

I,_ ~ ·-

Kto nie izoluje fachowo przewodów wody ciepłej lub grzejnej, powinien liczyć się

Rury miedziane lub ze stali nierdzewnej

z karą pieniężną. Wartość przewodności

4

cieplnej A. = 0.035 W/(m·K) przyjęto jako podstawę w Rozporządzeniu o oszczędności energii. Dla materiałów izolacyjnych o innej przewodności cieplnej należy przeliczyć wartość izolacyjności. Przy wyższej przewodności cieplnej materiał jest grubszy, przy niższej- cieńszy, -+ 1, 2 .

1/2

17,2 _ _ __1_2_ __ _ 21,3 15 i 18

3/4

26,9

3/ 1

------22 -------1 33,7 28 ----------1'!. 42,4 ____35 _ _ __

46

45 62

42

l '/2 48,3 Przykład

33 32 31

-26-- 20- - 15- -1120 11 -25 - --25 - -12 25 20 16

38 37 50

30 30 40

Przeliczenie g rubości warstwy izolacyjnej zgodnie z o oszczędności energii

Rura miedziana 15 x 1...l = 0,025 W/(m-K~ Gr. warstwy izolacyjnej, odezytana z tab.• _. 1: '5 = (d2 = 37 mm)

%

wg

0,035 W/(m·K) Rozporządzenia

o oszczędności energii, 2

Grubość

o

oszczędności

150

17.0 16,0 15,0 42 x l.5 35 x 1.5 28x 1.5 28 <1,5

80

()

70

15
60

. /~l-~Pl--H'-1 15 :ł.'1

Cl>

c

"' "' (13 ł

"O

c) ;.. 0,026 W/(m·K) rury WICLJ-ekstra

warstwy o 100% izolacji termicmej dla rury z miedzi 15 x 1 wg Roi-

porządzenia

140

~ 90

w

lub -+ 151.3

.J

i

b )). 2 0,040 Wl(m·K) wąż z mateńału izolacyfnego o zamkniętych porach

energii

54 x2

18,0

100

19

0 67 a).t

120

E

24

100o/o

160

110

31

4 a 0,02.6 m·K

Producenci materiałów izolacyjnych podają od razu niezbędną grubość warstwy. Jednakże należy zwracać uwagę na informacje .grubość warstwy izolacyjnej wg Rozporzą­ dzenia o oszczędności energii 100%" lub .grubość warstwy izolacyjnej wg Rozporzą­ dzenia o oszczędności energii 50%•• ponieważ często jest oferowany materiał o mniejszej grubości warstwy izolacyjnej - lub materiał niewłaściwy. Czasami w wyniku zwiększonej powierzchni straty ciepła mogą być większe niż dla rur bez izolacji. -+ 3. Jak ważna jest izolacja cieplna, wykazuje porównanie strat ciepła dla błyszczącej rury miedzianej i takiej samej, ale izolowanej zgodnie z zaleceniami, ~ 3. 4.

t

18

Rozporządzeniem

11.!!!m

130

23 24

22<1

50 ~--li----ł---4111t-,A-~.K-~.~,~-ł--,.~-A 12x1 12x l 40 l----ll----ł-,jlt..fr~~'-::.-f:.~-ł7-S"''l:r"''-:7'1 t0x1

~

Rura miedziana wg DIN EN 1057 z twardą planką z PUR 4 = 0,026 W/(m·K) I osłoną zewnętrzną z PVC

14,0

t

35'K 1,5 42 <1.5

22. 1.5 28' l.5 18 ~ 1

13,0 12.0

15

I

12. 1

E 11 ,0

~• 10.0 .(j 9.0

o.. "'G> o B,0 .!!!

..,~ 8

7.0 6,0 5,0 4,0

30

3.0

20

2.0

10

oo

t.0 10

20

30

40

50

60

Nadwyżka temperatury <\1?, K

70

80

-

3 Oddawanie ciepła przez błyszczącą rurę miedzianą (linia niebieska) i przez rurę miedzianą z płaszczem z PVC (czerwona)

152

oo

10 20 30 40 50 60 70 Nadwytka temperatury AD, K - - -

80

4 Oddawanie ciepła przez rurę miedzianą o 100% izolacyjności termicmej wg Rozporządzenia o oszczędności energii

4.4 Ochrona przewodów przed przenoszeniem

Przykład

90

Na rysunku .+ 152.3 pokazano. że rury WICU z pła­ szczem z PVC (rury miedz.iane izolowane fabrycznie) daJą większe straty ciepła na metr długości niż bły­ szczące rury nieizolowane. To wynika z większej powierzchni rur WICU.

Z tego powodu nie jest uzasadnione stosowanie rur WICU z płaszczem na przewody wody ciepłej.

Straty ciepła rur izolowanych i nieizolowanych z PE-X

80

t

70

~

60

d

..,

50

o. ~

40

~

4

"C

E 30

przedstawiono na rysunku .+ 1.

W zasadzie

ciepła

słuszne

jest Przy 100% izolacji cieplnej wg Rozporządzen ia o oszczędności energii, straty ciepła rury wynoszą 10 W/m przy nadwyżce temperatury 50 K. niezależnie od średnicy rury i jej materiału. Nadwyżka temperatury 50 K ma miejsce np. przy temperaturze wody równej 60°C i temperaturze otoczenia 10°C. Wartość

10 W/m należy mieć zawsze na uwadze, jeśli powstaje pytanie, czy w ogóle ma sens lub jest niezbędny przewód cyrkulacyjny.

s

I/)

20 10

o 50

30

20

60

Temperatura wody ciepłej łl, •c c:::::::J O -

PE-Xe 16 x 2,2

0- PE·Xe 32 " 4,4 ll:::l 0 _

Przykład

PE-Xe 16 " 2.2

w rurze

0::=J 0 -

Straty

ciepła

przez

PE-Xe 16 " 2,2 ze 100% izolacyj· nością cieplną

~O- PE-xc a2 x 4.4

ze 100% izolacyj-

t)IJO -

osłonowej

Przewód cyrkulacyjny powrotny o długości 20 m daje codziennie stratę ciepła: 20m ·10 W/m·24 h/d = = 4800 Wh/d = 4.8 kWh/d = 144,4 kWh/ mies.

----

nością cieplną

PE·Xc 16 x 2,2 z 9 mm warstwą Izolacji cieplnej

nieizolowaną

i

izolowaną rurę

z PE-X

Dodatkowo jeszcze dochodzi zapotrzebowanie energii na pompowanie w ilości ok. 50 W.24 h/d = 1200 Wh/d = = 1.2 kWh/d = 36 kWh/mies.

4.4.2 Izolowanie rur do izolacji cieplnej rurociągów używa mineralnej oraz miękkich i twardych spienionych tworzyw sztucznych.

Jako

materiały

się wełny

Jeśli równocześnie dochodzą

wymagania ochrony

przeciwpożarowej, należy to również uwzględniać. Pnykład

Zamiast waty szklanej (temperatura topnienia ok. soo~c) lub,tworzywa piankowego o zamkniętych porach (klasa palności B 1) można zastosować weł­ nę mineralną o punkcie topnienia ponad 1000°C. Przemoczona warstwa izolacji termicznej chroni tak jak mokre ubranie od zimna. ponieważ woda ma 25-krotnie większą przewodność cieplną niż powietrze w spoczynku. Przemoczona izolacja cieplna powoduje zatem znacznie większy przepływ ciepła. Materiały izolacyjne. które nie wchłaniają wody, to: • pianki o zamkniętych porach • tworzywa mineralne z nieprzepuszczalną dla wody osłoną. np. twardą folią. folią aluminiową lub blachą • ponadto materiały izolacyjne, węże izolacyjne i im podobne powinny być starannie chronione przed wnikaniem wilgoci, .+ 154.1

2 Prefabrykowane n iki

osłony

do izolacji termicznej na łuki i t rój-

słabo.

Instalator izoluje termicznie przewody,

stosując

na-

stępujące materiały:

• rury z fabryczną izolacją termiczną • elastyczne węże izolacyjne o zamkniętych porach • osłony z wełny mineralnej lub poliuretanu (PU)

Na kolana i trójniki

łączące

rury miedziane z izolacją prefabrykowane

fabryczną można zakładać również osłony, .+

2.

153

4Przewody

4

b) Wąż z nacięciem I połączeniem na klej

a) Wąż nasuwany przez obracanie

c} Koniec węża sklejony

d} Szew poprzeczny

z rurą (podgląd przy

-

nieszczelnościach)

po szwie 1poczel
pędzelkiem przeciągnąć

szew się zamknie

e) Owijanie armatury lub nakładanie os/on - skleić odcinek węża 1

Zakładanie węży

f) lzoloWanle rozgałęzienia - wyciąć. dopasować I zakleić

izolacyjnych

Węże

izolacyjne o zamkniętych porach z PE łub na bazie kauczuku Uednak z udziałem chloru) powinny być przed ułożeniem rury nasunięte na nią lub włożone przez szczelinę i później ułożone wokół rury, ~ 1. Szwy podłużne i m iejsca łączenia węży należy zaklejać. Do klejenia należy przez Producenta.

używać

tylko klejów zalecanych

J esli użyjemy normalnego kleju dla majsterkowiczów. np. Pattexu. to rura może silnie korodować. Samoprzylepne zakończenie szwu wzdłużnego oszczędza czas i wysiłek, ~ 1b. Przy izolowaniu trójników należy dla odgałęziającej się rury zaznaczyć otwór, np. oszlifowanym końcem rury. Następnie wyciąć ostrym nożem otwór. który jest na tyle czysty. że można go zakleić, ~ 1f. Jeśl i rury są łączone przez lutowanie, to należy: • materiał elastyczny odsunąć na czas lutowania • ponownie nasunąć go po ostygnięciu miejsca połączenia • m iejsce zetknięcia zakleić Specjalne tuleje izolacyjne są produkowane do wbudow ania w izolację podłogową, ~ 2. Przy izolowaniu rur w miejscach zacisków rozróżnia się: • zaciski ślizgowe • zaciski w punkcie stałym Aby w miejscu zacisku Ślizgowego nie nastąpiło uszkodzenie materiału izolacji. używa się zacisków ślizgowych o średnicy odpowiadającej średnicy węża izolacyjnego. Celowe jest ponadto założenie wokół węża odpornej na ciśnienie opaski z wełny mineralnej lub twardego PU. W ten sposób oszczędza się czas.

154

2

Zespołowa ułożonych

tuleja izolacyjna do zainstalowania na rurach w podłodze

Przy zaciskach w punkcie stałym obejma musi znajdować się na rurze. a izolować należy miejsce np. samoprzylepną taśmą izolacyjną lub przez naklejenie węża izolacyjnego o większej średn icy. Podobnie postępuje się przy izolowaniu armatury, którą obwiązuje się materiałem izolacyjnym. ~ 1e. Wstępnie zaprasowywane powłoki z PU tub wełny m~ neraJnej są nasuwane na rury lub zatrzaskiwane wokół rury i owijane ok. 6 zwojami drutu na 1 mb rury lub są osłan iane twardą folią . Szwy podłużne i poprzeczne należy zamknąć taśmą klejącą. Jeśl i powłokę z wełny mineralnej. na odpornej na roz· rywanie wzmocnionej kratką folii aluminiowej, rozetniemy wzdłuż i podkleimy złączenie. to należy połą­ czenia poprzeczne zakleić aluminiową taśmą klejącą. Takie powłoki są stosowane również jako ochrona przeciwpożarowa na palnych rurach z tworzywa sztucznego. ~ 86.2. Przy odseparowywaniu rur podczas przechodzenia przez stropy i mury, w strefie przejścia należy zakładać odporne na ciśnien ie twarde powłoki z wełny mineralnej, ~ 155.1.

4.5 M ocowanie przewodów

Dla przewodów o większych średnicach lub zbiorników stosuje się wełnę mineralną w postaci maty. Wełna jest naklejona na papierze z oplotem drucianym albo na odpornej na rozrywanie folii aluminiowej. która jest wzmocniona siatką kratownicy. Aby ochronić przed wilgocią wetnę mineralną, owija się ją dodatkovvo twardą folią i zamyka za pomocą taśmy klejącej, nitów z tworzywa lub wpraSO'Nanych zakładek. Przy zagrożeniu uszkodzeniem. np. w transporcie wewnątrzzakładowym, osłania się ją folią aluminiową, na którą jest natryskany gruboziarnisty materiał, lub osłania się blachą ocynkowaną.

Na co należy zwracać uwagę przy układaniu prz8'NOdów,

3.

4

6 6

7

8.

Rura

4 Wzmocniona siatką kratownicy, odporna na scleranie toUa aluminiowa wielowarstwowa

ćwiczenia

2

Styki okleić aluminiową taśmą klejącą

Wl8dząc. że później będą izolowane termicznie? Dlaczego nalezy izolować termicznie rćwniez

przewody wody zunnej7 Dlaczego przewody wody ciepłej nalezy izolować termicznie? Ustal na podstawie + 152.3 i 162.4 straty ciepła na 1 mb rury miedzianej 64 x 2 przy róznrcy temperatury 60 K: a) bez izolacji c1eplne1 b) z płaszczem z PVC c) ze 100'1& izolacją wg Rozporządzęnia o oszczędności energii. Jak wielka 1est ogólna strata ciepła w W/m dla rur ze 100~ aolacią przy t.q""' 60 K? Jaka grubość warstwy izołacyjne1 jest przepisowa dla przewodów wody z1mne1: a) w pomieszczeniach nieogrzewanych? bi przechodzących obok przewodów wody ciepłej? Jaka grubość warstwy izolacyinej jest przepisowa dla przewodów wody ciepłej: a) DN 15. długości< 8 m? b) 28 x 1 5. długości> 8 m7 c) 50 x 2 długości > 8 m? Kiedy przewody wody ciepłe) mogą być 1włowane

~ - ~:...J-

Samoprzy1epne nakładki (zawsze układać od dołu) Powłoka

do izolacji cieplnej z wełny mineralnej

zatriaskowa

srubowa

• ) Jednoczęsciowe

tylko w 50%7 9. a) Czym motna izolować przewody wody ciepłej? b) Jakiego przede wszystkim materiału izolacyjnego używa instalator? 10 a) Jak wykonuje się izolację termiczną tr61nik6w7 b) Jak lzoluie się rury z obejmami?

4.5 Mocow anie przew odów 4.5.1 Elementy mocowania i

wkładki

Rurociągi należy przymocowywać

do

ścian.

stropów odstępach i tak.

lub innych przewodów w określonych aby. -ł , 58.t: • był zagwarantowany niezakłócony montaż elementów budowlanych • występujące podczas eksploatacji obciążenia I naprężenia były bezpiecznie przejmowane • hałas nie był przenoszony na konstrukcję budowlaną (unikać mostków dźwiękowych) • była zagwarantowana ochrona przeciwpożarowa • przellllOdy można było izolować zgodnie z przepisami Rodzaj i wykonanie mocowań zależą od: • podstaw budowlanych i technicznych bezpieczeństwa konstrukcji • materiału rur. ich średnicy lub stosowanych osłon • rodzaju i temperatury przepływającego medium • rodzaju i sposobu wykonania stropów. ścian itd.

b) Owuczęsciowa z dwiema śrubami

2 Obejmy do rur

Do mocowania rur służą: • obejmy. taśmy i obejmy uchylne. uchwyty do szyn montażowych • obejmy lub elementy przesuwne • obejmy stałe • wyposażenie dodatkowe elementów mocujących Obejmy m ocujące do mocowania (bez specjalnych rozwiązań) istnieją jako: • jednoczęściowe z zapięciem zatrzaskowym lub skręcane śrubą. -+ 2a • dwuczęściowe z dwiema śrubami mocującymi oraz uchwytem na przegubie i z zamknięciem ochronnym. które ułatwiają montaż jedną ręką. -+ 2b

155

4 Pnewody

4

Pokazane na rysunku -+ 1 zaw ieszenie n a obejmie jest stosowane przede wszystkim do przewodów wentylacyjnych i ogrzewczych. Obejmy przesuwne lub prowadnice ślizgowe. -+ 2. u możliwiają poruszanie się przewodu w kierunku osiowym, np. w wyniku rozszerzalności termicznej. Dla rur z tworzyw sztucznych wystarczą obejmy z wkładką wg -+ 155.2a; wkładka ślizgowa zabezpiecza przed zbyt silnym zamknięciem się obejmy. Obejmy sta łe przejmują obciążenia wywołane rozszerzalnością liniową. ciśnieniem. c iężarem własnym ciężarem transportowanego medium. Muszą one utrzymywać rurę dokładnie i pozostawa ć stabilnie za-

i

kotwione w konstrukcji nośnej. Czynniki gwarantujące pewne utrzymanie rury to: • dla rur z metalu - obejmy dokładnie dopasowane i silne dociśnięcie śrub napinających. -+ 3 • odpowiednie ułożenie obejmy w stosunku do rury, np. przy kształtkach, -+ 4. 5 • dla rur z tworzyw sztucznych - wkładki, -+ 6, lub w przypadku rur kanalizacyjnych - półobejmy ze stali ze żłobkowanymi krawędziami. -+ 157.4c Długa oś płyty oporowej i rury muszą mieć ten sam kierunek. -+ 6. w przeciwnym razie płyta może się wygiąć.

Kolek K6L s x Kołek

s

z tworzywa NS

I śruba oporowa. np. MS x 50 Tuleja kotwiąca MS Podwójna złączka gwintowana MS x 25 Zamknięcie napinające do regulaq1 wysokości Taśma montażowa do 11 OO mm montowana wstępnie. powleczona. Nie wymaga wkładki

pay ruracłl z Cu Połączanie

na śrubę

Również

do montażu zbiorczego na ceowniku (szczegół) - ocynkowana taśma montażowa w zastosowaniu do rur z miedzi wymaga wkładki gumowej (korozja!)

1 Zawieszenie na obejmie

Kolek mocujący MS. M10 lubM12

fl lJ

$ruba z gwintem M10 1ub

a) Uchwyt ślizgowy do sufitu

z adapterem na M12. M16 lub 3/4 b) Zestaw ślizgowy do suf!W łub ściany (poziomy lub pionowy)

2 Prowadnice ślizgowe b) Podwójna

a) Pojedyncza

3 Obejma rurowa

stała

z elementem i zolacji

dtwiękochlon­

nej mocowana do płyty w ścianie

a) Punkt stały: obejma w zgrubieniu ksztaJtkJ

Przy rurach z PVC zamiast złączki można przyklejać do

rury Jej polówkę.

4 Punkt stały na rurze Wykonanie punktu ze specjalnycłl obejm lub

stałego

dWóchtol&I.

Punkt stały

Punki siały c) Przewód pionowy 5 Obejma punktu stałego dla rur z tworzyw sztucznych

156

Podpora przesuwna

b) Przewód biegnący poziomo

Podpora przesvwna

6 Zaciski do wkładania rur dla punktów przesuwnych i stałych na przewodach prowadzonych poziomo i pionowo

4.5 Mocowanie przewodów

Materiał.

Pojedyncze ~ny można także zawiesić jedna pod drugą

z którego jest wykonana obej-

ma musi być dostosowany do materiału rury, a zatem nie wolno dać obejmy ocynkowanej do rury z miedzl. Nie należy stosować: • haków mocujących • zacisków z tworzywa

4

Haki mocujące nie są rozwiązaniem poprawnym. Nie zapewniają one pewnego uchwytu, mogą przenosić drgania i powodować korozję przez uszkadzanie powierzchni rur. Zaciski z tworzywa są podatne na odkształcanie i mają zbyt słaby uchwyt, zwła­ szcza przy przewodach wody zimnej.

Montaż do stropu lub podłogi na belce poprzeczne]

1 Szyna zbiorcza do mocowania rur

Wyposażenie dodatkowe do elementów mocujących Wyposażeniem dodatkowym do element&w mocujących rury do ścian są np.: • płyty mocujące. prostokątne lub okrągłe, -+

156.6

• szyny zbiorcze, -+ 1 • konsole, -+ 3 • odpowiednio gwintowane pręty, śruby z łbem młoteczkowym, klamry utrzymujące. klamry nośne i in. Dodatkowe elementy stosowane przy mocowaniu rur to: • obsady lub uchwyty ślizgowe, -+ 156.2 • zakotwienia punktów stałych. -+

1 Obejmy (bez specjalnych wymagań) 2 Obejma slizgowa z wkładką

3 Koll&>la 4 Szyna ze szczeliną SWspomikl

6

156.4. 156.5

PodWłeszenle

• Wktadki do obejm mocujących na stałe 2 Zawieszenie wahadłowe 3 Konsola ścienna z szyną szczelinową dla obejm rur i do przesuwania. -+ 4b. c. 156.6 • wkładki dźwiękochłonne. -+ 4a Do tego wyposażenia dodatkowego zalicza się także złączki między obejmą i punktem mocowania. np.: • kolki mocujące, śruby. pręty gwintowane, rury Płyta mOCtJjąca Kolek Kolek gwintowane. kształtki przejściowe, -+ 5 M8 - M10 - M12 rozporowy z tworzyffa • zawieszenia wahadłowe (konieczne dwa przeguby R1/2 - R3/, - R1 z metalu wahliwe; jeden na długim zawieszeniu wystarcza tylko przy zmianie wysokości). -+ 2

I ~

l.ącznilc

A1/2- R3t. - R1

\l

~lk

•)Wkładka dzwiękochlonna

b) Taśma ślizgowa do rur z tworzyw sztucznych

4

Wkładki

do zacisków

Pręt

gwintowany M8-M10 -M12 -M16

IJ

M16

Złączka przejściowa

Rl/2- R31• - A1

M12- M16

ł

~

Śruba stozkowa M8- M10- M12

a

Z!ączl(a

Ml 6

c} Wkladkl z metalu do punktów stalych na kanalizacji z PE

5

Wyposażenie

dodatkowe do elememów mocujących rurociągi

157

4Przewody

Złączki między obejmami rur i ścianą, stropem itp. powinny być tym bardziej stabilne, im większy jest odstęp od ściany i im cięższy jest przewód.

Szczególnie dotyczy to mocowania w punktach stałych.

4

Obejmy z: • kołkiem są wbijane w spoiny pomiędzy cegłami • przyspawanymi nakrętkami mogą być mocowane do śrub. do prętów gwintowanych lub przy więk­ szych obciążeniach do rur gwintowanych. .+ 157.5 Śruby, pręty gwintowane itp. powinny mieć mocne zaczepienie w ścianach. stropach i na szynach. Zależ­ nie od rodzaju i masy przewodu oraz materiału i wła­ ściwości ściany należy dobierać odpowiednie kołki lub kotwy mocujące. patrz też p. 4.5.4.

Ze względów bezpieczeń stwa technicznego powinno się stosować tylko kołki dopuszczone przez nadzór budowlany.

Zbiorowe mocowanie obejm rur np. do szyn mont ażowych, konsoli ewentualnie za pomocą króćców o szczędza czas. miejsce i wprowadza porządek montażu. ~ 157.1. 157.3. Odstęp między kolejnymi mocowaniami na poziomych odcinkach przewodów należy dobierać tym mniejszy, im mniejsza jest: • nominalna średnica przewodu, .+ 1 • odporność materiału na zginanie Na pionowych odcinkach przewodów stosuje się dwa mocowania na każdym piętrze. Od stępy mocowań od stropów, ścian i innych przew odów należy utrzymywać wg danych z tablicy ~ 2. Rury z tworzyw sztucznych można stabilizować za pomocą ocynkowanych obejm nośnych. Utrud n iają one odchylenia osi, umożliwiają robienie większych odstę­ pów między mocowaniami i poprawiają optykę (nie ma wygiętych rur). Ola rur elastycznych nie można podać żadnych zaleceń co do odstępu mocowań.

Rury powinny być zamocowane moż liwie blisko podłączenia armatury, aby z kolei jej zamocowanie było pewne. Można to uzyskać za pomocą kolan przyściennych, mocowanych: • bezpośrednio przy ścianie • .+ 149.3 oraz ~ 3a • do elementów montażowych w systemie ścianelc instalacyjnych, ~ 159.1b • do szyn montażowych z otworami rozmieszczOOV' mi zgodnie z wymiarami urządzeń sanitarnych. jak 100/ 120/ 153 mm, .+ 3. 159.1 Szyny montażowe mają wszechstronne zastosowanie można je łatwo i dokładnie wygi nać za pomocą prostych giętarek. -+ 159.1d. ponadto ich zaletą jest mcń wość dokładnego zakładania w poziomie. Oo prowadzonych przewodów rurowych nie powinno się mocować żadnych innych przedmiotów, ~ 159.2.

~

10

~

2.25 2,75 3.00 3,50 3,75 4,25 4,75

11

~ 12łt518 ~ 1.25 1,50

20

25

22

28

32

40

315

42

•

M

2.00 2,25 2.75

~-'-'-+20~+-----ll---+~+---.~ ~ ~. mm

Odstępy między

1.50 1,50 1.50

te

20

25

mocow aniam i dla różnych rodzajów rur

Od rzeczywistej zewnętrznej krawędzi

rury

3()..-50

50+80

DollnlPU „„ ....„...... pr11)I allJ 1„ Bł)

2

Odstępy między rurociągami

158

60+120 a) Z rozdzielaczem tłumiącym dźwięki i ką-

townikaml przytaczy

b) Bezpieczne zamocowanie I łzolo-

wanie, aż do płyty mocującej

3 Szyna montażowa z otworami dyst ansowymi dla

urządzeń

sanltarnych

4 .5 M ocow anie przew odów

Aby wytłumić przenoszenie dźwięków z rury na konstrukcję budowlaną (stropy, ściany), należy między śc:raną i obejmą rury umieścić element tłumiący, np. gumę profilowaną wokół

rury (o twardości średnio twarde1 gumy do wycierania). -+ 156.2, 167.4a. W punktach stałych guma profilowana może nie wy1TZYrTiać dużych sił. Tu może pomóc zestaw budowlany dla punktu stałego, który równocześnie tłumi dżw1ęki do ok. 40 dB. -+ 156.3. Podobne rozwiązanie mozna uzyskać. stosując elementy dźwiękochłonne. umieszczane między mocowaniem obejmy i ścianą. -ł 3.

a) Szyna zblorcza do mocowania rur

4.

Przez ściany i stropy, rury należy prowadzić w mocno zamurowanych rurach osłonowych, -+ 5; przestrzeń między rurą osłonową i rurą właściwą należy uszczelnić przed przenoszeniem dźwięków. ewentualnie przed przenoszeniem ognia i przenikaniem wody. Rury osłonowe powinny wystawać po kilka centymetrów za ścian lub stropów. Przewody układane w konstrukcji budowlanej powinny być izolowane przed stratami Ciepła lub przed przenoszeniem drgań oraz chronione przed korozją. Zależnie od wymagań. można w tym celu stosować różne materiały, np. taśmę ochronną. matenał do izolacJi termicznej, kit przeciwpożarowy itp. Rury można zazwyczaj umieszczać, np.: • W wężach osłonowych. patrz. -+ 106.1. 154.1 . Szczeliny na stykach ii.olacji wykonanej z węża nalezy starannie zamknąć taśmą klejącą. • W rurach osłonowych, a rury elastyczne w rurach Falistych. Materiały i wkładki izolacyjne nie powinny mieć zdolności wchłaniania, gdyż np. po wchłonięciu zaprawy mogą twardnieć i ich działanie izolacyjne stanie się nieskuteczne. Nie należy ponadto stosować filcu i innych materiałów z otwartymi porami.

1 Szyna montaiowa z otworami (przykłady

Wszystkre kosztowne działania izolacyjne będą nieskuteczne. jeśh powstanie mostek dźwiękowy. czyli srtywne połączenie między rurą a konstrukcją bu-

~A

dowlaną.

Szczególnie starannie należy izolować wyjścia przewodów ze ścian. np. przy podłączaniu armatury. 158.3. 240.1 .

„

b) Do Pf'ZYłączania armatury

w na śc:lanllach lekkich

c) Z ~ranicznikiem drgań do zamontowarua w $danie ba·

ten1 wanł'IOwej

cl)

Ręczne ględ& z ufyciem oboltg(Ni wzymu,ącycł\ kąt prosty

";/ =

roz.~

przy re

monae w s1alyln budownlclwfe zastosowań)

~~być Ooblro! Do tednej rl,lty pny1TIOCOWatlłlj do l..clnllnAtcjł bUdynlru

movl4 UlTlOCOWilt 1
2 M ocowanie rura do rury

Wkładka tłumiąca hałas

3 Obejma z wkładką tłumią­ cą hałas

Rozeta

PrzewóO

Uszczełn!enle

4 Punkt stały z

e) Wygodne

izolacją dźwiękochłonną

5

Przejście

Pierścień

natynkowy

Tuleja osłonowa

rury przez wmurowaną

rurę osłonową

159

4Przewody

4 .5 .2 Kompensacje na długości ze zmiany t emperatury

4

wynikające

Porównanie

roU2erzalnoścl

liniowej

Polia

Przy układaniu przewodów wody ciepłej. wody cyrkulacyjnej. gazu i kanalizacji należy zawsze uwzględniać zmianę długości rur wynikającą ze zmiany temperatury. Zmiana długości rury zależy od: • materiału • wielkości zmiany temperatury Przykład

W porównaniu do rur stalowych. ~ 1. np. rury: • z miedzi rozszerzają się ok. 1.5-l
100 80

więcej

.- 1

Zmiany długości można wyrównać, stosując: • odchylne ramię kąta • kompensatory • kolana kompensujące rozszerzalność • węże metalowe Odchylne ramię kąta. ~ 2. jest niekłopotliwe w eksploatacji. nie wymaga konserwacji. ale ze względu na ilość miejsca nie zawsze można je zastosować. Sposób prowadzenia przewodów i rozmieszczenie zamocowań (punkty stałe i podpory przesuwne) należy w takiej sytuacji dokładnie rozważyć, ~ 163.2. Wymaganą długość odchylającego się ramienia kąta można obliczyć lub odczytać z tablicy. ~ 3

le

60 100mm _ _ -r-

10 !!!.._

Roz~erzalność liniowa materiałów, z których wane rury; długość rury Io= 10 mi AD= 50 K

fi

są

wykonv-

Kierunek rozszerzania

Rura o średnicy zewnętnnej d,

!
Podp<>fa przesuwna

długość

odchylnego ramienia kąta K współczynnik dla materiału. + 3 dz zewnętrzna śred nica rury. mm łli zmiana długości, mm

F - Punkt stały 2 Kompensacja rozs;i:erzałności liniowej nego ramienia kąta

w

pomocą

odchyt.

Przykład

Jak długie powinno być odchylne ramię kąta dla ruryz PE+m DN 100 (dz= 110 mm). jeśli~miana dłtr gości wynosi 25 mm?

0,15 75 0.13 ~__!!___E_~ 0.08 40 34 32 1216 0.026 13 _E__E_ 673 0.0166 ~~_E_~ _ o_;._01_ss _ _ a_.2 _5_ ~_E_~ 0.0115 5.75 91 32 1253

Rozwiązanie:

Dane:

K

27 di= 110mm łll = 25 mm

Poszukiwane: la

l ta= K· ~ j

Io -~ począ!l(owa

f>/1 1< -

~---=-=--

1e = 27 · ./110 mm· 25 mm la „ 27 • 52.44 mm le - 1416mm Porównując wyliczoną zmianę długości i długości ramienia kąta dla rur wykonanych z różnych materiałów. podane w tablicy ~ 3, otrzymujemy wnioski: • Jakkolwiek rury ze stali rozszerzają się niewi ele. to

dla nich również jest konieczna duża mienia kąta. • Dla rur z PB jest dokładnie odwrotnie.

160

długość

ra-

l'Ólllica ~ Siała dla małenalu rury

3 Przeliczenie i porównanie rozszerzalności liniowej i długości odchylnego r amienia kąta wg + 1, 2

Jest to spowodowane różnymi właściwościami mat& riału. szczególnie modułem sprężystości 1• tu wyrażo­ nym jako stała K. 1 Moduł spręzystości (moduł E} Jest

dlugości (oclksw>łcerna

ro srosunek naprężenia do przymnu

hniowego) w strefie matenału. która jest ]es!r;ze

elastyczna Im mniejszy jeS1 modvł E. tym banlzlef jeSI ełasl)QnV malerial

4 .5 M ocowanie przew odów

Rury i tworzywa sztucznego ro:zszerzają się przy ogrz& waniu duzo bardziej niż rury z metalu. Mimo to na ogół wystarcza krótsze odchylne ramię ką1a, ponie11Vaż. więk­ szość twororw jest bardziej elastyczna od metali. Kompensatory nie zajmują wiele miejsca. powinny być jednak stale dostępne. łatwe do kontroli i wymiany, ~ 1. W odniesieniu do kompensatorów obowiązują nastę­ pujące wymagania: • Kompensatory z elastomerów powinny mieć przebadane wyroby wzorcowe i poświadczone świa­ dectwem kontroli! • Kompensatory z metalową harmonijką powinny wytrzymywać temperaturę mm. 85°C i 10 OOO peł­ nych cykli pracy. Jeśli założy się kompensator o większej rozszerzalności r/lub wyższym ciśnieniu niż wymagane, to podwyższa się macznie okres jego żywotności. Zało­ żona na zewnątrz rura osłonowa chroni przed brudem, służy jako rura prowadząca przy wyboczeniach. poprawia izolacyjność cieplną i zapobiega ograniczeniom w pracy, które powoduje materiał izolacyjny. Po obu stronach kompensatora zaleca się założyć zaciski. które zapobiegają jego uszkodzeniu (niebezpieczeństwo pęknięcia metalowej sprężyny). ale niezbyt blisko kompensatora, tak aby nie utrudniały one 1ego pracy (przesuwu osiowego). Na zmiany

długości

pionów i wyginanie poziomych

odgałęzień ma wpływ zakładanie kompensatorów. punktów stałych i długość odgięć odchodzących od rury ramion, ~ 3.

Jeśli odgałęziające się przewody leżą poziomo w wyżło­

bieniach, to

te wyżłobienia tylko luźno wypełnić wełną mineralną. aby przewody miały swobodę ruchu. Kolana kompe n s ujące rozsze rzalność nie wymagają konserwacji, ale ich zamontowany układ wymaga sporo miejsca, ~ 2. należy

c::::::::> Kom~ O!lliawt Mal
- -

~

10

~Yf,

19

l


Oopuszczalna ronzetzalno6c-30 mm Producent Rok ptoclula:Ji 1993 _

a) Kompensator metalowy harmonijkowy z i połączeniem na gwint

4

1

rurą osłonową

b) Kompensator metalowy hannonijkowy z rurą osłonową I połączeniem na tut Kompensator

c) Kompensafofy zainstalowane

1 Kompensator do wyrów nania rozszerzalności liniowej przewodu wody pitnej Zaloienie: Zmiana długolCI 30 mm, )eden punkt atały w piwnicy Miejsce montażu kompensatora

Dnlgl pUilllł

WWWWB!mE~ll' -mmmm~.·..1~. Powyżef

Na końcu

kompensatora

pionu

2/3 wysokości pionu

30

2· 15 - 30

3- 10- 30

30

15

10

.... .....

.........

~ ~..,.

h

o

K

F-

10. Piętro

h

112

h

113

h-

7.

•G '1G

8. P°lętfO 1/3

faG

i'lG

9. Piętro

Piętro

,.:iG

6. Piętro

5. Piętro 4. Piętro

3. Piętro 2. P°l(ltro Przy montażu unikać worków powietrznych i wodnych

7S G

Parter (pierw· sza

k=-

gna a)

F

2 Wyrównania rozszerzalności liniow ej za pomocą kolan kompensacyjnych (opis G i F + 161.3)

(')

1. Piętro Piwnica

-

1'3G

G

Ł

F

G-Podpo'B pr.te:u,una

Przyrost clugośej plonu F - Punkt i;taly

--

K - Kompensato

3 Wpływ miejsca zainstalow an ia punktu stałego i kompensatora

161

4Pnewody

--•1EFti I

IS

F

Punkt stały

1

4

Wąż elastyczny ze stali nierdzewnej w oplocie do wyrównywania przyrostu długości i odchyleń na boki

Przy wszystkich działaniach. mających na celu wyrównanie rozszerzalności liniowej, dla ich skuteczności miarodajne jest usytuowanie punktów stałych 1 podpór przesuwnych. -+ 160.2. 161.2, 161.3.

a) Podpora pionu kana· b) Podpora z PE i złącz· llzacyjnego z SML ka kompensacyjna

Elastyczne węże metalowe lub elastyczne rury z tworzywa mogą być stosowane do wyrównywania zmian długości lub odchyleń bocznych (tzw. w yr ównywanie odchyleń bocznych). -+ 1. lub ruchów przewodów na zgięciach. Mogą być one wyposażone w połą­ czenia, np. kołnierze, gwinty, korice spawane lub lutowane oraz złącza wciskane. Węże metalowe ze stali nierdzewnej są stosowane również w instalacjach domowych, aby wyrównać zmianę ich położenia wynikającą z osiadania gruntu. < 2000

4 .5 .3 Mocowanie przewodów kanalizacyjnych i kompensacja rozszerzalności Przewody kanalizacyjne ze względu na swoją dużą masę. szczególnie przy całkowitym wypełnieniu, np. przy zaczopowaniu lub podpiętrzeniu , powinny być mocowane bardzo stabilnie. Odstępy mocowań dobiera się. biorąc pod uwagę: • masę kanału , -+ 623.1 do 6, 624.1 do 6 • wytrzymałość rur na zginanie, która spada przy przepływie ciepłej wody przez rury z tworzywa (np. woda z pralki ma 95°C!) • poprzeczną sztywność połączeń rurowych • przebieg kanalizacji: - na odcinkach poziomych obowiązują zasady pokazane na rysunku -+ 2, 3a - na odcinkach pionowych mocowania należy zakładać co 2 m, a na każdej kondygnacji co najmniej dwa, -+ 3b Przewody rurowe ze stali ze złączkami na zacisk mają wysoką sztywność poprzeczną i są lżejsze niż rury żeliwne. Z tego powodu na odcinkach poziomych są dopuszczalne większe odstępy pomiędzy mocowaniami niż te, które stosuje się przy rurach SML, wg -+ 2. Zasady mocowania rur ze szkła omówiono w p. ·4.2.6.1. Układane swobodnie kanały z tworzyw sztucznych należy mocować tak. aby się nie wyginały i dlatego: • Na odcinkach poziomych odległość między kolejnymi mocowaniami nie powinna być większa niż odcinek równy 1O x średnica rury. Przy montażu rur z PE spawanych doczołowo, które mają wzglę­ dnie gładkie połączenia (brak złączek) można podkładać obejmy nośne i zwiększyć odstęp między mocowaniami do 15 x średnica , -+ 3a. • Pionowe odcinki kanalizacji z tworzyw sztucznych zachowują zasadę dwa mocowania na każdą kondygnację, -+ 3a.

162

Dla SML

2 Zamocowania rur z PE i SML 0 przewodu

~ 575; AR=

F - Punkt stały G - Podpora przesuwna (śllz

0.8m;l0xd,

~ 5. 90; AR a

I

Baz podpory nosnej

1.2m: 15 500

d,

Z podporą nosną maks om

AR~ odstępy między mocowaniami

a) Odcinki poziome

W stropie

G!>

-F

E Ul

iE

Złączka kompensacyjna na każ.dej kondygnacp sluiy równocześnie do pn;ejmowanla wydłużeń I do łączenia prefabrykowanych

(zespawanych) elementów. b) Prz.ewody pionowe 3 Odstępy między mocowaniami przewodów wody pitnej z PE

4 .5 Mocowanie przew odów Zmianę długości kanałów przy ogrzewaniu na l eży uwzględniać tak samo jak w instalacji wody ciepłej: • Rury ze stali i żeliwa rozszerzają się przy t'liJ =

so~~~~~~~~~~~~~~~~~~

K

= 60 K

o ok. 0 ,6 mm/m. rury szklane o ok. 0,16 mm/m. Zazwyczaj te zmiany są kompensowane w elastycznych połączeniach kanałów. • Rury z tworzyw sztucznych rozszerzają się znacznie bardziej; te wydłużenia należy przechwycić lub wyrównać. Ich wielkość można ustalić na podstawie wykresu. np. -+ 1. lub obliczyć. podobnie jak

w przykładzie w p. 4.5.2.

60

~

30 1--j~-.'ł-,C-,/C-;~C _M 201-+-łłł"""'l":.
10

1 m rury z tworzywa sztucznego rozszerza

się

0

przy

!

o

liniowej ape - 0.2 ,:~K

10 20 30 40 50 60 70 80 90 mm 110 120 Al - -

~ = 50 K o ok. 1 cm.

Określania

zmi an

długości

61 rur z PE

Wprzypadku rur z PE. zgrzew anych lub łączonych na złączki zaciskowe. rozszerzalność wyrównuje się przez: • odchylenie ramienia kąta • złączki długie lub kompensacyjne

„'

l

Ramię przesuwu liniowego

?:

Przy złączkach kompensacyjnych i długich głębokość wsunięcia końcówki rury zależy od temperatury panującej przy układa n iu. Jeśli temperatura wynosi 20°C, to rurę należy wsunąć głębiej niż przy temperaturze 0°C. por. oznakowanie. -+ 3b. 138.1. 138.3h.

Ramię

odchylne

l.-i-a

I"

F

We wszystkich przypadkach mocowania celowe jest stosowanie punktów stałych i podpór przesuwnych. Odstępy od ściany należy tak dobierać, by odchylne ramię kąta mogło się swobodnie wydłużać, -+ 2. Ponieważ siły wzdłużne przy zmianie długości są bardzo duże. obejmy kanałów powinny mieć silne zamo-cowanie w punktach stałych. np. • Przy mocowaniu do ściany rur R 'h+R2 w masywnej płycie oporowej, -+ 3, zależnie od odstępu od ściany i średnicy przewodu. • Mocowanie do rur przy występach, np. między dwiema elektrozłączkami lub jedną długą i szwem zgrzewania doczołowego, lub z wkła dką stalową w obejmie. którą się zaprasowuje na rurze.

2 Odchylne ramię kąta do wyrównywania zmian dlugości i wyznaa.ania punktów

stałych

(F) oraz podpór przesuwnych (G)

100_ __.

Rp'lz-1 Rp''2

H do mocowania obejmy EJ w pOnkcie stałym ~•>Płyta oporowa I wkładka stalowa do rur z tworzyw sztucznych (dla rur metalowych wkładka gumowa)

Na rurze zaznaczona gltł><>kość wsunięcia

Należy unikać

powstawania mostków dźwiękowych między ścianą i rurą.

p rzy O"C lub WC

b) Sposób zamocowania

Przy rurach wzmocnionych

składnikiem

mineralnym z gładkimi końcami rozszerzalność jest przejmowana przez złączki zaciskowe. -+ 138.2. Ich kompensatory gumovve wyrównują zmiany długości ~ 16 mm. Przed nasunięciem należy je wcisnąć na niesfazowany koniec rury i z zewnątrz posmarować preparatem poślizgowym. W przypadku rur z tworzyw sztucznych z kielichami (KG, HT. rury HT wzmocnione włóknem mineralnym) wystarczy ok. 1 cm możliwości wydłużenia na 2 mb rury. Po wsunięciu rury w kielich, aż do jego podstawy. należy zaznaczyć na rurze koniec kielicha. Następnie należy ko-niec rury wyciągnąć z kielicha ok. 1 cm, -+ 138.1. Jeżeli następują po sobie krótkie odcinki rur lub kształtki. to wystarczy zostawić 1 cm raz na 2 m dłu­ gości kanału.

uchwytu w punkcie stałym

3 Niezaw odne uchwyty do opasek w punkci e stałym'

Podczas

układania

rur w pionie

należy

pojedyncze

układane odcinki rur natychmiast mocować zaciskami. aby możliwość 1 cm wydłużenia nie została zlikwi-

dowana przez osuwanie się rur. zgrzewane rury z PE-HD są zabet onowane w stropie. t o materiał zachowuje możliwość rozszerzalności w wyniku swej elastyczności. Ponieważ PE nie wiąże się z betonem, rury t e mogą p rzesuwać się swobodnie w betonie. Tylko kształtki powinny wytrzymywać duże siły rozszerzalności. Odgałęzienia o zred ukowanych średnicach mogą być przy tym ścięte. Jeśli

163

4

4 Przewody

4

Zatem odgałęzienie należy dodatkowo zabezpieczyć. np. za pomocą : • elektrozłączek zamiast zgrzewania doczołowego • tulei łączących , których występy dają uchwyt w betonie Przy zabetonowywaniu rur ze złączkami (np. rur HT i KG) lub złączek wydłużonych nale.ży zabezpieczyć taś­ mą klejącą szczelinę między złączką a rurą. W przeciwnym razie w szczelinę dostanie się zaprawa i połącze­ n ie się usztywni.

4 .5.4

Kołki

„ Przy zabetonowywaniu przewodu, w którym są odgałęzienia o mnieJszydl średnicach, przed przecięciem należy zabezpieczyć go za pomocą elekkl> złączek (E) tub tulei lącz.ącycł1 (B) w sąsiedZ!wie IQZgałęzienia. 1

Odgałęzienia pnewodów

z PE

i kotwy

4 .5 .4 .1 Dobó r i rodzaj obci ążeń przeno szonych p rzez ko łk i Za pomocą kołków mocuje się do konstrukcji budowlanej: obejmy rur. konsole, urządzenia sanitarne. wyposażenie łazienek itp. Wybór właściwych kołków zależy od: • materiału budowlanego. w którym będzie on umieszczony (beton. bloki pełne. bloki porowate. płyty ścienne)

• grubości materiału • wielkości obciążenia • kierunku, w którym działa obciążenie, np. na rozciąganie. zginanie. siły poprzeczne. siły skośne • położenia kołka w konstrukcji budowlanej (ścia na. strop, pod łoga). od odległości do krawędzi konstrukcji. odstępu od sąsiednich kołków • rodzaju obciążenia - czy jest spoczynkowe. czy dynamiczne (np. rurociągi, pompy) • od wymagań przeciwpoża rowych. szczególnie w montowanych instalacjach gazowych

a)

2

Rozciąganie

Naprężenia

b) Siły poprzeczne

w

c) Slly skośne

kołkach

ł4 łf ł a) Siły tarcia

b) Kształt

c) Rodzaj

materiału

3 Czynniki m ocow ania kołków

.

,_.,p, __ ............ -, -, -, -· .......

.,.1 _ 1.·r__

.-

r.t........

~,

(z metalu)

Do mocowania instalacji, której ewentualna niesprawność stanow i zagrożenie, np. przewody gazowe, zal&ca się stosować tylko kołki, które są do puszczone

przez nadzór budowlany (ze znakiem kontroli). Kołki mogą być obciążane siłami, -+ 2:

• rozciągającymi • skośnymi • poprzecznymi Utrzymanie się kołków w materiale budowlanym uzyskujemy na trzy sposoby. -+ 3. wykorzystując: • siły tarcia • kształt • rodzaj mateńału .Kołki" ze stali przeznaczone do pracy z większymi obciążeniami są nazywane kotwami. 4 .5.4 .2 Ro dzaj e kołków i sp osób ich montażu W zależn ości od sposobu utrzymywania się kołków w mateńale rozróżnia się mocowanie (zamknięcie) przez: • tarcie: kołki sprężyste, kotwy sprężyste • kształt: kołki z pustą przestrzenią • rodzaj materiału: m ocowanie iniekcyjne, kotwy reakcyjne Kołki sprężyste są rozpierane przez śrubę i dociskane do otworu wywierconego w ścianie (zamknięcie przez tar-

164

4 Rodzaje

kołków

cie). -+ 3a, 4a. Występy rozpierające zapobiegają obracctniu się kołka w ścianie przy wkręcaniu śruby. Szyjka tego kołka nie rozszerza się i nie niszczy tynku lub płytek okła­ dzinowych. Kołki rozporowe nadają się do materiałów mocnych. takich jak beton. bloczki pełne i piaskowiec. Kołki z pustą przestrzenią (kołki rozgniatane, które za płytą budowlaną tworzą .węzeł") są stosowane dom& teriałów budowlanych lekkich, takich jak beton porowaty. bloczki porowate. cegła dziurawka. płyty budowlane. Śruba ściąga kołek w ten sposób. że dociska się on do materiału od strony wolnej przestrzeni (zamknię­ cie kształtem). -+ 3b, 4b. Kołki w ielozadaniowe lub uniwersalne mogą zależnie od materiału budowlanego sprężynować lub się rozgniatać. Mocow an ie iniekcyjne. -+ 3c. dokonuje się przy uży­ ciu szybkowiążącej zaprawy iniekcyjnej (zamknięcie materiałowe), np.: • Dwuskładnikowej zaprawy z żywicy syntetycZnej w tubach, która jest wtłaczana pistoletem ciśnieniowym. • Mineralnej zaprawy suchej w wiadrach. którą mi& sza się z wodą. Nie zawiera ona rozpuszczalników i z tego powodu jest przyjazna dla środowiska. Wymieszaną zaprawę wciska się w otwór za pomocą prostej pompki do zaprawy, -+ 165.3.

4.5 M ocowanie przewodów

W mocowaniu iniekcyjnym zaprawę wtryskuie się do: • Materiałów pełnych - bezpośrednio w wywiercony otwór. -+ 1. • Materiałów porowatych - w poprzednio wprowadzoną do otworu tuleję usieciowaną, z siatką lub w kotwę iniekcyjną. -+

2.

• Porobetonów. np. betonu pumeksowego i płyt gipsowych - w kotwę iniekcyjną z gwintem stożkowym. Kotwa jest umi.:r Mocowanie iniekcyjne w materiale 2 Mocowanie iniekcyjne w materiale szczana w otworze poszerzonym stożko­ pełnym z otworami wo za pomocą wiertła stożkowego lub w kształcie dzwonu, -+ 3. Kotwy, które nadają się r&wnież do murów z cegły porowatej, są otoczone siatką, co powoduje oszczędzenie materiału zaprawy. -+ 4. Do wprowadzonej w otwór zaprawy należy natychmiast wsunąć gwintowany pręt kotwę z metalu z gwintem wewnętrznym lub tuleję z tworzywa sztucznego do włożenia śruby. Po upływie czasu wią­ zania wkładki te są silnie zakotwione w zaprawie. Z takich kotw lub tulei z gwintem wewnętrznym moż­ na dowolnie często wykręcać umieszczoną tam śrubę. Czas wiązania zależy od temperatury. Może on trwać: • dla zaprawy iniekcyjnej - przy 40°C - ok. 20 min - przy 6°C - ok. 6 h • dla dwuskładnikowej żywicy syntetycznej z tuby: 15+90 min (drogo. ale oszczędność czasu!) Kotwy re akcyjne do betonu składają się z naboju 3 Mocowanie iniekcyjne w betonie porowatym szklanego. zawierającego zaprawę z żywicy syntetycznej i kotwę lob pręt gwintowany. -+ 5. Przy wtłaczaniu zywicy pęka szkło; po utwardzeniu się żywicy możli­ we jest przenoszenie dużych obciążeń. Zaprawa zamyka otwór i chroni kotwę przed korozją. Zakotwienie nie wykorzystuje sił rozporowych i dlatego można pozwolić sobie na małe odstępy krawędzi. Przy montażu kotew reakcyjnych otwór powinien być oczyszczony z pyłu, zanim wsunie się weń nabój. Zależnie od rodzaju naboju. pręt gwintowany wprowadza się, używając wiertarki udarowej lub młotkowej, obracając lub wbijając (nawet za pomocą pobijaka). Asortyment liczby kołków i kotew jest bardzo duży; tu przykładowo zostaną omówione tylko: • kołki z tworzywa sztucznego • kołki metalowe • kotwy • kolki z gwoździem do szybkiego montażu Kołki z tworzyw a sztucznego, -+ 164.4, są produkowane jako kołki: • rozporowe • z pustą przestrzenią Za pomocą kołków z tworzywa sztucznego mocuje się np. rury bez specjalnych wymagań, urządzenia sanitarne. jak umywalki, ustępy stojące oraz wyposaże­ nie dodatkowe łazienek i ubikacji. Kołki met alow e. -+ 164.4, są wykonane ze stali ocynkowanej lub nierdzewnej. Kołki i kotwy metalowe słu­ żą do mocowania bezpiecznego z punktu widzenia prz.eciwpożarowego instalacji gaśniczych i gazowych.

4 Tuleja z siatki do mocowanie iniekcyjnego w materiale z otworami

5 Kotwa reakcyjna Kołki metalowe produkuje się równ ież jako kołki: • rozporowe • z pustą przestrzenią

165

4

4 Przewody

4

Metalowe kolki rozporowe stosuje się do śrub drewnianych i montuje się w: • betonie • bloczkach pełnych oraz w cegle, wapieniu i piaskowcu • lub wbija się bez uprzedniego wiercenia w porobeton M et alowe kołki z pu stą przestrzenią z gwintem metrycznym są stosowane do mocowania w płytach ściennych i w podwieszanych sufitach. Kotwy są stosowane do mocowania dużych ciężarów. Rozróżnia się

kotwy: wbijane do dużych ciężarów wysokiej wydajności bolce kotwiące lub do szybkiego mocowania, np. kotwy z dziem lub prętem • reakcyjne • iniekcyjne • wahliwe • • • •

gwoź-

W kotwach wbijanych w beton w rozciętej na czworo tulei kotwy leży stożek rozprężny. W chwili uderzania odpowiednio dopasowanym narzędziem w stożek tuleja zostaje rozprężona i dociska do konstrukcji. -+ 1. Śruby gwintowane i inne wkładki mogą być wymieniane dowolnie często. Ale głębokość i średn ica wyw ierconego otworu muszą dokładnie odpowiadać danym Producenta. Kotwy do dużych ciężarów wykorzystują do mocowania najgłębszą część otworu wywierconego za pomocą wiertła z wieńcem (wiertło cyklonowe) przy jego ruchu rotacyjnym, -+ 2. Tuleja stożkowa. wprowadzona do otworu wypełnia go. Tego rodzaju kotwy nie wywierają ciśnienia rozporowego (krawędzie ścian. -+ 168.1). Do wykonania kotwy wysokiej wydajności lub bolca kotwiącego wystarczy otwór cylindryczny (oszczędność czasu). Przy dociąganiu śruby powstaje na jej końcu ste>żek w tulei kotwiącej. Rozpiera on tuleję i mocuje silnie w wywierconym otworze, -+ 3. 4. Wykonanie montażu 1est szybkie. ponieważ nie jest wymagane dowiercanie. Za pomocą omówionych kotew do dużych cięzarów. bolców kotwiących i kotew wysokiej wydajności mocuje się duże ciężary, np. konstrukcje nośne. konsole lub szyny do wielu i/lub dużych przewodów. Można Je mocować w betonie. kamieniach naturalnych o ści­ słej strukturze, jak wapień. piaskowiec itp., także w cegle pełnej i blokach piaskowca. Mogą być one również stosowane do tzw. betonu sprężonego w strefie rozciągania na stropach. ponieważ ich stożkowatość zwiększa średnicę rozporową kotwy i przez własne na prężenie wstępne dodatkowo rozpiera.

4 M ocowanie kotwy przemaczonej do wysokich

166

obciążeń

1 Kotwa w bijana

Poszerzenie końca otWOnJ powstaje po osiągnięciu jego głęboko­ ści pruiz okrężne wiercenie wiertłem udarowym a) Wiercenie otworów z posarzeniem łcłl końca

Przy wbijaniu kotwy - tulefa kotwy nasuwa srę na bolec stoikowy l wypełnia poszerzeme b) Mocowanie tulei kotwy

2 M ocow anie kotwy cyklonowej (do

a) Bolec kotwiący

dużych obciążeń)

b) Kotwa do wysokich obclązeń

3 Bolce kotwiące i kotwy do wysokich obciążeń

4.5 M ocowanie przewodów

Kotwy do szybkiego mocowania, takie jak kotwy z prętem. -+ 1a. lub kotwy z gwoździem. -+ 1b. z gwintem M6 i MB. z główką gwoździa. hakiem lub pętelką nadają się do szybkiego montażu, np. zacisków do rur gazowych w betonie 2'. 815 1• ponieważ należy wywiercić tylko jeden otwór o średnicy 6 mm. W otwór ten wsuwa się kotwę i w przypadku kotwy zgwoździem mocuje dwoma uderzeniami młotka. KoIW>/ z prętem są mocowane przez krótkie dociągnię­ cie i rozpór (zamknięcie przez tarcie). Na gwintach M6 lub MS mogą być mocowane np. obejmy bezpośre­ dnio lub za pomocą tulei i rdzeni gwintowanych w dowolnym odstępie od stropu. Kotwy reakcyjne lub kotwy iniekcyjne zostały już opisane wcześniej. Mocowanie za pomocą iniekcji 1est wprawdzie czasochłonne. ale przy dużych cięża­ rach niezbędne wtedy. kiedy konstrukcja budowlana 1est z bloków porowatych, betonu lekkiego lub porowatego (np. pumeksowego) i jeśli: • od tylnej strony ściany nie da się przetknąć bolców do płyty mocującej • nie można zastosować kołków wahliwych do du-

a) Kotwa w postaci kołka

Zasady

montażu kołków

Zasadniczo kołek nie powinien przenosić większych obciążeń. niż wytrzymuje to ściana lub strop. Przy starannym doborze kołków jego wartość obciążenia rozciągającego (tzn. jak silnie utrzymuje się on

w ścianie) jest bliska wytrzymałości ściany. W ściankach gipsowo-kartonowych np. uniwersalny kosztucznego, -+ 164.4b, wytrzymuje więk­ SE'i ciężar niż droga kotwa do przenoszenia dużych cięża­ rff.N. Jak zwykle istotny jest prawidłowy dobór, w którym pomagają obszerne druki informacyjne znanych producentów kołków. W razie wątpliwości można zasięgnąć również bezpłatnej informacji prze.z gorącą linię.

Do mocowania szyrr

Z uszl
b) Kotwy z gwoźclzi

ze sprężyną

Mocowenle: •

wywiercić otwór 6

mm

• wbtćkotwę

• kotwa z kołkiem I spręzyną mocuje się samoczyrrrrle: kotwa z gwoździem mocuje się po dwóch uderzeniach młotka Kotwy do szybkiego mocowania

Skrzydło

żych obciążeń

Kotwy wahliwe do mocowania dużych ciężarów (umywalek z blatem, elektrycznych podgrzewaczy wody itp.) stosuje się na lekkich ściankach działowych . Kotwa wahliwa składa się z. -+ 2: • skrzydła przechylnego • gwintowanego pręta M10 z nakręconą na nim tuleją wspierającą 0 30. która przy montowaniu wypełnia otwó r • podkładki wieńcowej i nakrętki sześciokątnej Zwykłe kołki przechylne (z gwintem M4, M6) stosuje się takie w montażu w stropach skrzynkowych i najprostszych zastosowaniach. Oo mocowania urządzeń sanitarnych, takich jak miski klozetowe stojące. pisuary, umywalki lub elektryczne pojemnościowe podgrzewacze wody, są oferowane specjalne budowlane zestawy kołków. ze śrubami prę­ towymi. nakrętkami lub tulejami wieńcowymi. podkładką metalową i nakrętką sześciokątną.

Zgwirrtem MS lub MS

przechylne

a) Pionowy 2

Kołek

przechylny do dużych

b) Poziomy ciężarów

Rysy mogą powstać w betonie lub murze również w wyniku obciążenia. np. masą zawieszonych p rzewodów lub przyborów, drgań komunikacyjnych oraz rozpierającego działania kołków. Odstęp

od krawędzi elementu budowlanego dla koł­ ków z tworzywa sztucznego powinien wynosi ć ~ 1 x x głębokość zakotwienia (długość kolka). Na krawędziach ścian rozpór kołka powinien być równoległy, a nie prostopadły (nigdy!) do brzegu. -+ 168.1.

łek z tworzywa

Przy montażu kołków należy zwracać uwagę na to. by: • nie było rys na konstrukcji budowlanej • mocowania miały wystarczający odstęp od krawędzi elementu budowlanego ' 816oinocza beton owyu-zymałości naściskanie 15 N/mm2 , przewaz· nie stosuie Się bet.on 8 25

Przy montażu kołków proszę zwracać formacje Producenta.

uwagę

na in-

Podczas wiercenia należy trzymać wiertarkę prostopadle do ściany muru. Kierunek wiercenia nie pow inien być zmieniany. Podstawowe zasady montażu kołków: • Łatwo jest wiercić na połączeniach płytek. gdyż wtedy wiertło można ustawić bardzo dokład nie. Najpierw należy wierci ć z wyłączonym udarem. do chwili. aż będzie jui: w idoczne. co jest pod płytką.

167

4

4 Przew ody

• Do wiercenia w betonie i ścianach pełnych (blocz. ki pełne) można używać wiertarki udarowej lub młotkowej.

• W konstrukcjach porowatych i lekkich, jak poroi gazobeton oraz w płytach ściennych należy wiercić bez udaru. gdyż otwory będą za duże i mogą się kruszyć.

Głębokość

4

wiercenia, z niewielkimi

wyjątkami,

np.

-+ 166.1, 166.2, powinna być większa niż głębokość zakotwienia. To . przedłużenie" stanowi miejsce na ś rubę. która dla większości kołków rozporowych, -+ 164.3, powinna wystawać tak. aby kołek maksym alnie rozeprzeć . Pył z wiercenia należy sać z otworu.

stale wydmuchiwać lub wysy-

Nieoczyszczony otwór po wierceniu zmniejsza wytrzymałość kołka . Pył działa jak brudna nawierzchnia drogi przy hamowaniu. 1 Ćwiczenia 1. Na co należy zwracać uwagę przy mocowaniu przewodów? 2. Od czego zależy wybór sposobu mocowania? 3. Wymień różne sposoby mocowama rur i krótko je opisz. 4. Do czego służą punkty stałe i przesuwne na przewodach rurowych? 5. Czym różmą się zaciski w punktach stałych i przesuwnych: a) dla rur z metalu? b) dla rur z tworzyw sztucznych? 6. Jak łączy się podpory do mocowania rur z konstrukcją budynku? 7. Na co należy zwracać uwagę przy mocowaniu tur? 8. Według czego ustala się odstępy między mocowaniami przewodów? 9. a) Jak przenoszą się dżwięki z rurociągu na konstrukcJę budynku. mimo gumowych wkładek w zaciskach mocujących? b) Jak można temu zapobiegać? 10. Jak należy prowadzić przewody przez stropy I ściany, aby przerwać mostki dźwiękowe i rozprzestrzenianie SIQ pożaru?

11 . Co jest zasadniczym materiałem izolacyjnym dla przewodów? 12. a) Jak dochodzi do wydłużania się rur? b) Które rury rozszerzają się szczególnie (podaJ przybliżone wartości)? Podaj przybliżone wartości

przyrostu długości 10 m rwy przy Af) = 50 K dla: a) rury ze stali nierdzewnej b) rury z PE-X c) rury wielowarstwowej 14. W jaki sposób można wyrównać zmiany długości rur (elementy budowłane_środki )? 15. a) Jakie zalety ma odchytne ramię kąta? b) Na co należy zwracać uwagę przy mocowaniu rur? c) Sporządź do tego szkice. 16. Oblicz długość odchylnego ramienia kąta dla rury z miedzi 28 x 1.5 przy40 mm zmiany długości {K-61).

13.

Kołek rozprężny

w

narożu ściany

17. a) Wymień rodzaje kompensatorów. b) Podaj ich zalety i wady. 18. Na co należy zwracać uwagę przy montowamu kompensatorów? 19. Co szczególnie obowiązuje przy mocowaniu przewodów ściekowych? 20. Jak przejmuje się zmiany długości przewodów kanalizacy1nych wykonanych z: a) PE układanego swobodnie oraz zabetonowanego w stropie? b) Rur z HT normalnych i o wzmocnionych ściantcacH1 21 . a) Kiedy zaciski na punktach stałych mogą spełnić swoje zadanie? b) Co trzeba w tym celu zrobić? 22. Od czego zależy wybór kołków do mocowania zacisków na rurach i przy urządzeniach sanitamych1 23. Jakie obciążenia działają na kołlo7 Podaj po jednym przykładzie na każdy rodzaj. 24. Wymień co najmniej cztery rodzaje kołków 25. Jak mogą kołki trzymać się w konstrukcji budowłanejP Zrób Szkice. 26. Kiedywyi
28. Kiedy stosuje się kołki z pustą przestrzenią? 29. Wymień rózne rodzaje kotew.

30. a) Jakie zalety mają kotwy o wysokiej wydajnośel? b) Opisz umieszczanie kotwy.

31. Jak i czym należy mocować Instalacje gazowe do suli1u1 32. Co rozumie się przez: a) Kotwę reaktywną? b) Kotwę iniekcyjną? c) Opisz w kazdym wypadku. kiedy 11ak stosuje Slfł takie kotwy? 33. a) Na co należy zwracać uwagę przy wierceniu otworów pod kołki? b) Jak głęboko należy wiercić? 34. Na co należy zwracac uwagę pny zakładaniu kołkówf 35. Opisz zakładanie kołka iniekcyjnego w : a) pełnym murze b) gazobetonie c) murze z cegły dziur.iwkt

5 Zaopatrzenie w

wodę

do picia

5.1 Woda do picia i woda nienadająca się do picia Do zaopatrzenia gospodarstw domowych, zakładów rzemieślniczych, przemysłowych

oraz rolnictwa. zależnie od zapotrzebowania. może być wykorzyst ywana woda: • do picia • o jakości nienadającej się do picia

Skrot oznaczenia wg

.„

„„ .

..

TW

TWW

PWC1

PWH1

KW

ww

Woda pitna jest potrzebnym i nie do zastąpienia niczym artykułem spożywczym. Aby użytkownik mógł pobierać wodę pitną, powinna ona być dostępna:

innym

• w wystarczającej ilości • o możliwie wysokiej jakości • pod odpowiednim ciśnien iem w systemie zaopatrzenia w wodę Na rysunku -+ 1 podano skróty związane z pitną wg: • DIN 1988-1 • DIN EN 806-1 • oraz używane w mowie potocznej

wodą

DIN 1988-1 zostanie wkrótce za stąpiona normą DIN EN 806-1 , por. p. 5.9.1. Skróty TW i TWW staną się wtedy przestarzałe. Nowe skróty na określenie wody do picia wg DIN EN 806-1 umieszczone na planach instalacji znajdą mniejsze uznanie. przede wszystkim nie wejdą do mer wy potocznej. Aby uniknąć wszelkich nieporozumień. w książce tej będą nadal stosowane tradycyjne skróty, tzn. te, które są używane w mowie potocznej. czyli: • KW dla wody zimnej • WW dla w ody ciepłej

Jako wodę niep rzeznaczoną do picia określa się wszystkie rodzaje wód. które nie odpowiadają normie DIN 2000. patrz p. 5.2. Woda nieprzeznaczona do picia to np. woda: • przemysłowa lub woda użytkowa • ogrzewcza • deszczowa przemysłowa (BW) zwana jest również wodą użytkową. Jest ona stosowana do celów przemysłer

Woda

wych. w rzemiośle i rolnictwie itp. Może to być np. woda w odlewnictwie, woda chłodnicza. woda do basenów kąpie lowych. woda do gaszenia pożarów. woda odsolona. Woda ogrzewcza (HW) służy jako nośn ik ciepła w in,stalacjach ogrzewczych. Wodą de szczową (RW) w technice odwadniania określa się wszystkie formy opadów, takich jak śnieg, grad, krupa. Wykorzystanie wody deszczowej możli­ we jest bezpośredni o do nawadniania w ogrodnictwie. ewentualnie do spłukiwania ustępów i prania, patrz p. 5.8.1.

1

5

PW· (ang. POiub# Walłr) -woda pitna C: (at!IJ· cold) - zimny H: (ang. hot)- ciepiy, gorący

1 Skró ty

używane

do oznaczania wody do picia

Jeśli

na terenie jednej posesji znajdują się rurociąg i wody pitnej i wody nieprzeznaczonej do spożycia. to należy pam iętać, że: należy ułożyć

i oznakować tak, aby nie pomylone. np. malując farbami i umieszczając w miejscach poboru wody tabliczki .Wer da nie nadaje się do picia". ~ 203.3. • Niedopuszczalne jest bezpośred nie p ołączenie instalacji wody pitnej z wodą nienadającą się do picia. nawet za pomocą węża. Wyjątek: krótkotrwałe połączenie przy napełniani u instalacji ogrzewczej, ale wtedy należy co najmniej założyć zawór zwrotny. • Przewody

mogły zostać

5.2 Wymagania jakościowe d la wody pjtnej Woda do picia jest niezbędna do życia i nie może być niczym zastąpiona . Zatem wymagania dotyczące wer dy są takie same jak wymagania dla innych środków spożywczych.

Wymagania te są zawarte w: • Rozporządzeniu o jakości w ody do picia (TrinkwV) • DIN 2000 lub DIN 2001 Centralne i lokalne zaopatrzenie w wodę - Wytyczne dotyczące wyma-

wody do picia. projektowania i eksploatacji urządzeń

gań odnośnie jakości

Rozporządzenie

o jakości wody do picia - dokładniej o wodzie do picia i w odzie dla zakła­ dów produkujących artykuły spożywcze - podaje m.in. dopuszczalne wartości graniczne lub wytyczne. -+ 170.1. odnośnie zanieczyszczeń: • bakteriologicznych • chemicznych Zawiera ponadto obowiązk i eksploatatora instalacji Rozporządzenie

wodociągowych .

169

5 Zaopatrzenie w wodę do picia

Od 1.01.2003 roku Rozporządzenie 2000 zastępuje rozporządzenia dotychczas obowiązujące. Wartości podane w -+ 1 odpowiadają już nowej normie.

5

woda powinna być bezbarwna i klarowna; jej smak powinien być orzeźwiający i zachęcający do spożycia. Z tego powodu woda powinna być zimna. bez zapachu. a w smaku bez zarzutu. Odnośnie aspektów zdrowotnych woda pitna: • Powinna zawierać małe ilości bakterii chorobotwórczych i odpowiadać co najmniej wymaganiom formalnym, to znaczy normie DIN 2000. • Cechy mikrobiologiczne 1 powinny być takie. aby w wyniku jej spożycia lub wykorzystania ludzie nie musieli się obawiać zachorowań. To znaczy woda nie powinna zawierać bakterii chorobotwórczych. takich jak Legionella, bakterie coli oraz ameb (najmniejsze istoty żywe) w ilościach. które mogłyby wywołać zagrożenie zdrowia ludzi. Jeśli lekarz ustaliłby u jakiegoś pacjenta takie bakterie chorobotwórcze. to jest on zobowiązany na podsta· w re Federalnego Prawa o Epidemiach zameldować o tym w urzędzie zdrowia. Ten z kolei powinien ustalić. skąd pochodzi zakażenie. czy przypadkiem nie z w ody pitnej. Zgodnie z DIN 2000 cechy wody do picia. jako artykułu spożywczego. są określone aż do miejsca poboru. czyli do .kranu czerpalnego·. a nie jak dawniej do w odomierza. Sieć wewnętrzna. a zatem warsztat pracy instalatora został włączony do przepisów.

Składnik

..... „

Ml,CI 't

-

0.0001 0.001 0,00001 1,0 0,0 1 250.0 0,05 0,003

lunl•lll' •

Według DIN 2000 wymagania odnośnie jakości wody do picia dotyczą: • wyglądu i smaku • zdrowia (higieny) • materiałów do produkcji instalacji i armatury

Clllalld ~

ce-

ar

.,.„..,.,. ....... ,.. t.I •at Fa __,

11111

0 .001

1,5

lłlOi

50.0 0.1 0,01

..... „

.....

llOi

240,0

..... .... ..... ......,. ms•·n r

Pojemność

kami 1

kwasowa i zawartość wapnia na twardość wody.

są

czynni-

wpływającymi

Mikrobjologia to nouka o najmniejszych organizmach fywych.

170

„a..... ....

1Uj1"11• T I I lłflrll•A Bakterie

=:1i::-

1

0,01

O.Ol 0,005 0,05 0,2 2 .0

0.05

200 0.02 0.001 (ogółami

• 0,-01

o o o

••••

o

Wartości graniczne substancji chemicznych i w w odzie do picia

bakłlll

Woda dnzc::zowa w~ w s.cnw.1ct

23.10.19119

W®1 fMBMl!IW"M

Parametr

T

p11•1

c

9,6

µSlcm

7,42 660

mo1fm3

3,'3

moVm3

0.33

~

u•at•„•. ,.„..... ..... ..... _,...,er .... ........ „ ........ P11

I

.,.., „nla

.-,atl

I

ł•H

„„.„a.

......118 Hl

...-s......

~RJ„ I . . . . . . .

„aa

_.., .....,

.., ....

Cl(IQf1

..,,

I 114DOC>

1'11n18"

Al

•

o.

mo1fm3

2.!M

mo11m3 moVm3

2,47 0,5

mo11m3

1,16

mo1fm3 mo1Jm3 gtm3 gtm3

OM

g/mJ g1m3

0.29 0.03

glm3

9,6

0.99 1,2

3,6

2 Analiza jako podstawa oceny jakości wody Wartości

Woda pitna powinna wykazywać: • minimalną pojemność kwasową • minimafną zawartość wapnia

„

chorobotworcze

. . . . , . , li

chemiczny wody do picia powinien być taki. aby substancje niebezpieczne. np. metale ciężkie, sole. występowały tylko w takich ilościach. które nie szkodzą zdrowotnie nawet przy spożywan iu wody przez całe życie. J akość wody pitnej powinna być taka, aby materiały dopuszczone do budowy instalacji i aparatury nie były uszkadzane przez wodę. czyli: • nie powinny wywoływać szkód dla zdrowia • powinny nadawać się do użytku w gospodarstwie domowym

0,2

0.005

...Oli „ar Ol ...„

_....

0.05

Pall 1111M111 9111

Skład

...... ..... „

F ::!.M

Al

.... ....... _ .... ... ==li

Wygląd:

Instalatorzy. którzy pracowali wadliwie. mogą być teraz pociągnięci do odpowiedzialności.

.

*+'" „

Składnik

substancji chemicznych nie powinny~ zbyt wysokie, by nie występował wyraźny w~ ograniczający użycie wody do celów technicznycłl np. wytrącanie osadów w przewodach wody cłe~ instalacji, oraz w pralkach i zmywarkach. Aby zbadać jakość wody pitnej. wykonuje się anafrzy (badania) wody. Wykazują one charakterystyczne cechy wody i wielkość stężenia substancji chemicznych, -ł 2.

5.3 Źródła w ody pitnej i jej ujm owanie

Objaśnienia

do analizy wody: • Dokładna temperatura wody jest ważna tylko do niektórych celów. • Wartość odczynu według Rozporządzenia o jakości wody do picia: pH= 6,5+9,5. • Wysoka przewodność elektryczna, np.> 2000 µS/cm oznacza, że w wodzie znajduje się duża ilość jonów (.nośniki prądu"), a tym samym duża jest zawartość soli. W elektrycznych przepływowych podgrzewaczach wody z ogrzewaniem za pomocą przewodów odsłoniętych, opór elektryczny wody powinien wynosić> 1200 n · cm. • Pojemność kwasowa Ks lub pojemność zasadowa Ka są to nowe wartości pomiarowe; patrz p. 1.3.2.2: - twardość węglanowa Ks, jej wysoka wartość Ks oznacza wodę twardą, - wolny dwutlenek węgla Ka; na podstawie jego wysokiej wartości można wnioskować, że woda jest agresywna. • Wysokie zawartości wapnia i magnezu wskazują, że woda jest twarda. • Jon chlorkowy jest zawarty w każdej wodzie naturalnej. Jeśli zawartość chlorków jest > 1OO mg/l. to mogą być niszczone metale, a jeśli jest większa niż 1000 mg/l. to może korodować nawet stal nierdzewna. • Sód tworzy z chlorkami sól kuchenną - NaCI. której wysoka zawartość podwyższa ciśnienie krwi. Natomiast sól kuchenna stosowana w metodzie elektrolitycznej jest korzystna przy zwalczaniu bakterii Legionella. • Azotany są szkodliwe dla zdrowia; ich wartość dopuszczalna w wodzie pitnej wynosi 50 mg/l. por. ~ 1. • zawartość siarczanów powyżej 1OO mg/l może już wywoływać korozję. zależy to od innych składników wody. • Fosforany mogą występować w niewielkich ilościach (1+5 mg/I); są wtedy korzystne jako stabilizatory czynników powodujących twardość. • Zawartość rozpuszczonego węgla organicznego (ang. Dissolved Organie Carbon; DOC) nie powinna przekraczać 12 mg/L • Pozostałości glinu w wodzie są niekorzystne. • Zawartość tlenu > 5 mg jest potrzebna do wytworzenia naturalnej warstewki ochronnej tlenków wewnątrz przewodu. Poszczególnę wskaźniki jakości mogą oddziaływać na: • zdrowie zwierząt i ludzi • korozję przewodów i zbiorników. z którymi woda ma kontakt Przedsiębiorstwa (v-NU - niem. Wasserversorgungsunzaopatrujące ludność w wodę (w Polsce najczęściej M iejskie Przedsiębiorstwa W9dociągów

temehmen)

1Kanalizacji - MPWiK, przyp. tłum.) są zobowiązane der starczać wodę do picia bez zarzutu pod względem

zdrowotnym. Z tego tytułu jakość wody może być nadzorowana przez urzędy związane ze służbą zdrowia. WVU (poi. MPWiK) mogą również doradzać firmom instalacyjnym dobór materiałów na instalacje wodcr ciągowe. aby uniknąć korozji. lub ewentualnie zachę­ cić do działań ochronnych. patrz p. 2.3.3.1.

SałaUI

Szpinak 2500mglkg

gruntowa

pato)

2500mglkg Oato), 3000mglkg Sałata szklarniowa (zima) 3500mglkg Konserwowany/gltboko (lato). umrotony 4500mglkg 2000mglkg (zlma)

1 Porównanie granicznych zawartości azotanów

2 Stacja uzdatniania wody z Jeziora Sipplinger

Bodeńskiego

na górze

Instalator lub projektant instalacji zaopatrzenia w wodę jest zobowiązany wiedzieć. ewentualnie zasięgnąć informacji u właściwych władz. czy jakiś określony rodzaj materiału rur nie jest zalecany.

5.3 Źródła wody pitnej i jej ujmow anie Jak to już podano w p. 1.1. wody na kuli ziemskiej jest dosyć. Jednakże do wykorzystania na cele pitne nadaje się tylko 1+2% zasobów. Także regionalnie zasoby wodne są bardzo zróżnicowane. np. w Niemczech w zasadzie nie występuje jeszcze brak wody. Wodę

do picia można • powierzchniowych • podziemnych • oraz ze źródeł

pozyskiwać z

wód:

Woda powierzchniowa to woda z naturalnych lub sztucz• nych zbiorników wód na powierzchni ziemi. np. rzek. jezior, zbiorników zaporowych, ~ 2. Może być ona zanieczyszczona lub zabrudzona przez kurz. dopływy i ścieki Jeśli woda do picia jest pobierana z dużych głębokcr ści zbiorników zaporowych lub dużych jezior, jak np. Jezioro Bodeńskie. to przeważn ie jest ona higienicznie (bez zarzutu) czysta.

171

5

5 Zaopatnenie w

5

wodę

do picia

Woda podziemna to woda, która dostała się do gruntu przez wsiąkanie. Wypełnia ona puste przestrzenie w porowatej ziemi i w napotkanych na swej drodze pokła­ dach, obojętne, czy piasku, żwiru , czy też materiałów skalnych. np. piaskowca. wapienia. Warstwy powierzchniowe stanowią naturalny system filtracji. Z tego powodu woda podz.iemna jest na ogól biologicznie poprawna. a w swoim składzie i pod względem 1emperatury stała. i dlatego jest bardzo dobrą wodą pitną. ~ 1. Część wody powierzchniowei wsiąkająca w ziemię i wypływająca z boku warstwy wodonośnej jest nazywana filtracją brzegową lub wodą podziem ną z filtracj i, ~ 2. Woda źró dl a na jest to woda podziemna, która sama wydostaje się na powierzchnię, np. na stokach gór. Aby ją pobrać. źródło musi zostać ujęte, ~ 3.

Zmienne zasoby wody gruntowej

Filtracja brzegoWa

Woda

plynąca

Pojęcia dotyczące

• • • • • •

w ody podziemnej to: wody podziemnej lustro wody podziemnej warstwa wodonośna poziom wodo nośny wzbogacanie w ody podziemnej ochrona w ód podziemnych strumień

Strumień wody podziemnej układa się z naturalnym spadkiem i porusza się z szybkością kilku cm/24 h do 10 km/24 h. najczęściej w kierunku jakiejś wody pow ierzchniowej. Lustro wody podziemnej to jest górna granica poziomu wody podziemnej. W wyniku regulacji rzek. budowy kanałów itp. lustro wody podziemnej może ulegać obniżeniu.

Warst wa wodonośna jest to warstwa gruntu, w której płynie w oda podziemna. Jest ona od dołu ograniczona wa rstwą nieprzepuszczalną (poziomem nieprzepuszczalnym), np. skałą, gliną. Poziom y wodo nośne powstają wtedy. kiedy kilka warstw wodonośnych ułoży się jedna nad drugą, p odobnie jak wielopiętrowe budynki są podzielone stropami. Wzbogacanie wody podziemnej uzyskuje się, jeśli do wody podziemnej w sposób sztuci:ny jest doprowadzana woda powierzchniowa. np. za pomocą zbiornika z przesiąka n iem lub studni chłonnych. Ochrona wód podziemnych jest to wprowadzenie w życie prawa o gospodarce wodnej, które nakazuje w strefie poboru wody (strefa ochronna wód po.dziemnych) unikania zanieczyszczenia wód podziemnych.

Zasoby w odne mogą być zanieczyszc zone przez: • rolnictwo • rze miosło/p rzemysł • motoryzację i transport Rolnictwo może być powodem zanieczyszczenia wód podziemnych środ kami ochrony roślin, środkami chwastobójczymi lub nadmiernym nawożeniem.

172

~

Źródlo (woda infiltracyina) do oóserWatj

3

Ujęcie

w ody ze źródła

poziomu wody grunlOWflj

5.4 Podnoszenie wody

Ścieki wytwarzane w zakładach rzemieślniczych i przemysłowych zanieczyszczają

zasoby wód podziemnych. one metale ciężkie, chlorowane węglowo­ dory. np. z rozpuszczalników do procesów chemicznego czyszczenia. W motoryzacji i transporcie są używane paliwa. oleje mineralne. środki myjące. które mogą przedostawać się do wód gruntowych. Woda podziemna jest wydobywana ze studni. Zawierają

Rozróżnia się

• • • •

studnie:

5

abisyńskie

kopane wiercone (studnie pionowe) horyzontalne

Studnie abisyńskie mogą

być wybijane tylko

w grun-

cie piaszczystym. porowatym. do niewielkiej głęboko­ ści (ok. 7 m) i o niewielkiej wydajności (np. na dział­ kach). Na dolną część rury ssącej jest nakręcony odcinek rury z drobnymi poziomymi wycięciami i z koń­ cówką do wbijania. Studnie kopane były pracowicie wykopywane. np. przez mieszkańców dawnych miast, -+ 1. a w gruncie skalistym nawet mozolnie wybijane. Takie studnie o średnicy kręgów od 80 cm można nadal spotkać wgospodarstwach rolnych. Studnie wiercone można wykonać w każdym dowolnym gruncie nawet do znacznych głębokości. -+ 2a. Przy gruncie porowatym rura wiertnicza jest pozostawiana w studni. Poniżej lustra wody podziemnej znajduje się perforowana rura wiertnicza lub rura pompowa, ewentualnie na każdym poziomie wodonośnym . Wokół tej rury najczęściej umieszcza się osłonę żwi­

1 Studnia kopana

•) Studnia pionowa

b) Stodnia z drenami poz1omym1

rową.

Przy dzisiejszej technice wiercenia studnie można odwiercić nie tylko pionowo (prostopadle). lecz także na większych głębokościach w bok (poziomo). W studniach horyzontalnych wypycha się z większej komory gwiaździście (poziomo) rury do przesączania (filtracji} o długości aż do 1OO m, -+ 2b. W czasie eksploatacji komora służy jako studnia zbiorcza wody podziemnej.

5.4 Podnoszenie wody 5.4.1 Fizyczne podstawy podnoszenia wody za pomocą pomp Wody podziemne lub powierzchniowe znajdujące się na większej głębokości są wydobywane za pomocą pomp. Przy zasysaniu wody przez pompy wielką rolę odgrywa ciśnienie powietrza. Ono ciśnie na lustro wody z siłą ok. 1 bar = 10 N/cm2 . To ciśnienie utrzymuje w równowadze słup wody o wysokości ok. 10 m.

2 Studnia wiercona

173

5 Zaopatnenie w wodę do picia

Zanurzyć

Przykłady

• Pipeta (rurl
• •

•

5

• •

•

•

np. wino z gąsiora. Zasada pipety przy pobieraniu wody z jednej studni. 4. Opróżnianie zbiornika przez odsysanie za pomocą głęboko umieszczonego końca węża (lewar), + 5 . Opróżnianie przevyodu wodociągowego; VYOda nie wypłynie powyżej 10 m ~ ści. ieśli rura nie zostanie napowietrzona Wsteczne zassanie wody w instalacji wody pitnej, 3. Ssanie w przewodzie kanalizacyjnym. 286.3. Woda blokująca zamknięcie przeciw zapachom (syfon). zostanie wyssana z syfonu. Je~li w przestrzeni ssawnej pompy ciś­ nienie powietrza zostanie zmniejszone. to powietrze wciska wodę przez rurę ssawną do przewodu tak długo. jak długo ciśnienie je&1 mniejsze, + 6. Barometr, w którym ciśnienie powietrza sprawia. ie słup cieczy znajduje się w równowadze. Rtęć (Hg). która jest 13.6 ra'Z'( cięższa niż woda, wymaga mniejszego srupa cieczy i ma niższą temperaturę zamarzania. Przy dśnie­ n1u normalnym {= 1030 mbar) słup rtęci o wysokości 760 mm odpow iada słupowi wody 10 332 mm.

+

+

pipetę, górę zamknąć

Cisnienie powietrza

palcem

I wyjąć

uniemożliwia wypływ wody aż do 10m wysokości

pipetę

słupa

.Wstecwe zassanie'

Zamknięty

wody. jeśli Ciśnie­ ~-- ~ruepo-

Otwarty

na~rzony ,

11 Wl81TZa 2

1 Pipeta

+

n,._°""I). .

ł

paewód

nie jest

Opróżnianie

przewo- 3 Zasysanie wstec:mt du wodociągowego w instal acji wodocit gow ej

Pom1Jil zmusza ppeł(l óo .:z.adzialanla• i wysysa PQW•etrze zebrar10 w rurze.

4 Zastosowanie zasady pipety przy pompowaniu wody z w ielu dni indywidualnych

płaskich Stl>-

Powyssanłu powietrzazru~

woda podnosi się w ramtenlu

lewara o wysokość h 1 I wypływa na wysokość f>i.

5 .4 .2 Podnoszenie wody za

pomocą

Gdy woda płynie, działanie oś-

pomp

~ ni&nia powietrza na oba otwarte końce

5.4 .2 .1 Pompy tłokowe W pompach tłokowych woda jest podnoszona w wyniku ruchu w górę i w dół (suwu) tłoka w cylindrze pompy. Istnieją

dwa rodzaje pomp • pompy ssące • pompy ssąco-tłoczące Tłokowe

tłokowych:

ciężkości

ft

l FG

F132. > FG1· c

m. g m A . h .

5 Lewar

pompy ssące

Tłokowa pompa ssąca. ~ 6. podnosi wodę w rurze ssącej w adza ją bez ciśnienia do króćca wypływowego.

i odpro-

Suw w górę: • podniesienie tłoka powoduje rozrzedzenie powietrza w cylindrze pompy • ci śnienie powietrza podnosi wodę w rurze ssącej do komory pompowej • zawór tłoka się zamyka i woda. która przy poprzednim suwie ku dołowi napłynęła do cylindra. zostaje przesun ięta do wypływu Suw w dół: • przy opuszczaniu tłoka zawór w pompie zostaje zamknięty • woda płynie przez zawór tłoka do góry i przy następnym suwie w górę zostanie przesunięta do wypływu • równocześnie zostaje .zassana· nowa porcja wody

174

rury się znosL Woda plynlt

paez lewar tak długo, Jak długo f>i > h i. ponieważ wtedy siła

6 Naj prostsza pompa

ssąca

z tłokiem

,„ g I

5.4 Podnoszenie w ody

w pracy pompy, to najuszkodzone zawory: • na dole w studni (zawór zwrotny) Jeślt występują zakłócenia

częściej są

• tłoka

Zawór zwrotny w studni ma za zadanie utrzymanie wody w rurze ssawnej przy ruchu tłoka do dołu i podczas bezruchu. -+ 1. Jego sito nie dopuszcza grubszych ziaren piachu do przewodu ssawnego i zapobiega oopływowi wody. Przy najniższym stanie wody w studni powinien on być zanurzony jeszcze na wysokość 30 cm. tak aby uniemożliwić wnikanie powietrza. Po długiej przerwie w pracy pompy uszczelnienie (mankiet) zaworu tłokowego jest przeważnie tak suchy, ie w cylindrze nie może się wytworzyć rozrzedzone powietrze. Z tego powodu zalewa się pompę wodą od góry, aby uszczelnić tłok. Pompy ssące mogą być stosowane do wysokości podnoszenia wody na ok. 7 m. Jest to wysokość mniejsza od teoretycznej wysokości słupa cieczy równej 10 m. ze względu na nieszczelności mankietów na tłoku i uszczelnienia zaworu.

Tłokowe pompy ssąco-tłoczące Tiokowe pompy ssąco-tłoczące nie mają tłoków przewierconych. Zamiast zaworu na tłoku mają one zawór ciśnieniowy na przewodzie tłocznym . W wyniku jego działania zassana woda jest dalej podnoszona pod ciśnieniem.

5

I

Wys. podnoszenia • ; wys. ssania + wys. tloaenia

Zawór zwrotny (w niu otwartym)

3 Normalna

Króctec tłoczny

-+ 2.

Suw w górę: • podniesienie tłoka powoduje rozrzedzenie powietna w cylindrze pompy • ciśnienie powietrza podnosi wodę w rurze ssącej do komory pompowej • zawór ciśnieniowy się zamyka i woda nie może odpłynąć z przewodu tłocznego

Suw w dół: • przy opuszczaniu

tłoka

zawór ssawny zostaje za-

ssąca

Pierścień wody

4

Samossąca

położe-

2 Pompa tłokowa ssąco-tlo-

pompa wirowa

ci:ąca

i:

wirnikie m ra dialnym - Kroclec ssawny

- Włmlk gwiaickisty

pompa pierścieniowa i: wirnikiem gwiaździstym

mknięty

• woda, która napłynęła przy poprzednim suwie w górę. zostanie wytłoczona przez zawór tłoczny powyiej poziomu pompy w kierunku wypływu Pompy ssąco-tłoczące stosuje się wtedy. kiedy woda ma być podniesiona na poziom powyżej poziomu pompy, -+ 2. Woda zamiast do swobodnego wypły­ wu, może (przepompowana za pomocą silnika) być skierowana do zbiornika ciśnieniowego. Wydajność strumienia wody z pompy ssąco-tłoczącej zalezy od sprawności napędu . Wysokość podnoszenia uzyskiwana przy: • ssaniu jest ::; 7 m • tloczeniu - teoretycznie nieograniczona Zastosowanie pomp tłokowych jest ograniczone do obsługi niewielkich wydajności. Zasadniczo są dziś stosowane pompy wirnikowe o przepływie ciągłym. to znaczy o równomiernym wypływie wody.

5 .4 .2.2 Pompy wirowe Pompy wirowe są najczęściej stosowane w instalacjach: • centralnego zaopatrzenia w wodę do podnoszenia i transportu wody, również na dalekie odległości • lokalnego zaopatrzenia w wodę i w instalacjach do podnoszenia ciśnienia oraz jako pompy: • cyrkulacyjne w instalacjach wody ciepłej • do przepompowywania lub napełniania zbiorników w instalacjach centralnego ogrzewania Pompy wirowe mają wirnik, zależnie od konstrukcji zwany skrzydełkowym lub gwiaździstym, -+ 3. 4 . Ciś­ nienie w pompie powstaje wtedy. kiedy podczas szybkich obrotów wirnika woda w wyniku siły odśrod­ kowej zostaje wypychana na zewnątrz. Pompy te zapewniają równomierny strumień wody.

176

6 Zaopatrzenie w

wodę

do picia

Do poprawnego działania pompy wirowej ważne jest • by przed pierwszym użyciem napełnić ją wodą • zainstalowanie na rurze ssącej zaworu. który powoduje. da nie może wypłynąć z pompy z powrotem do studni

że

wo-

'Nśród

5

pomp wirowych rozróżnia się zależnie od: • Zasysania: - pompy z normalnym ssaniem - pompy samossące - pompy z kanałem bocznym. • Liczby wirników: - pompy jednostopniowe - pompy wielostopniowe. • Sposobu zamontowania: - pompy wynurzone - pompy zanurzone.

Pompy z normalnym ssaniem mają wirnik (koło skrzydłowe) zło­ patkami odgiętymi do tyłu. które powodują, że woda jest odrzucana na spiralnie ukształtowaną obudowę pompy i wypychana przez króciec tłoczny. W pobliżu osi wirnika powstaje pusta przestrzeń. do której ciśnienie powietrza wciska wodę przez umieszczony tam króciec ssawny. -+ 175.3. Pompy samossące, -+ 175.4. mają wirnik gwiaździsty. który w kołowej obudowie jest umieszczony niewspółśrodkowo (przesunięty w stosunku do punktu centralnego). Podczas obrotu wirnika pow staje przy ścianie obudowy pierścień wodny, a między skrzydełka­ mi tworzy się coraz większa pusta przestrzeń i następuje ssanie. Ciecz lub gazy, albo ich mieszanina zostaje zassana. Przy zmniejszaniu się przestrzeni pośredniej powstaje c iśnienie. które wytła­ cza medium do króćca tłocznego. Pompy samossące osiągają duże wysokości podnoszenia, ale są mało wydajne. Ich sprawność jest mniejsza n iż normalnych pomp ssących. Pompa z kanałem bocznym jest rodzajem pompy samossącej o specjalnym kształcie, w którym pusta przestrzeń jest usytuowana obok wirnika gwiaździstego. Pompy jednostopniowe (pompy z obudową spiralną) mają jeden w irnik. Mogą one pompować z dużą wydajnością i osiągają wysokość podnoszenia do max. 100 m. Pompy wielost opniow e mają po kilka wirników. umieszczonych jeden za drugim, które są rozdzielone mocnymi ściankami kierują­ cymi. Można je traktować jako kilka pomp włączonych szeregowo na jednym wale. Ich kanały kierują wodę zawsze z zewnątrz do środka, aby doprowadzić ją do następnego stopnia. W ten sposób - zaleznie od ilości stopni pompy te osiągają bardzo duże wysokości podnoszenia. ~ 1. W układzie pomp wielostopniowych tylko pompa pierwszego stopnia może być samozasysająca . Pompy wynurzone są montowane na wysokości do ok. 7 m powyżej zwierciadła wody. -+ 174.4. Pompy zanurzone, -+ 2. są montowane w studniach poniżej zwierciadła wody. Silnik i pompa są umieszczone na wspólnym wale jedno nad drugim we wspólnej obudowie. Pompa jest opuszczana do rury studziennej. wisząc na przewodzie ciśnieniowym. Silnik nie pow inien spoczywać na stopie studni. Najniższy poziom wody w studni powinien być taki, by sięgał 20 cm powyżej przewodu dopły­ w owego. Zasilanie w energię elektryczną jest mocowane do rury ciśnieniowej. na którą nie mogą działać żadne naprężenia.

176

Usytuow ani e wirników czterostopniowej

skrzydłowych

lożysko

Wlmlk

Obudowa poszcze-

gólnych stopni

Piertaeń

wimika Komora

ssawna -

Tuleja sprzęgłowa

Dzwon

doodpiasz·

ozania CJt;wory

doplywoM

2 W ielostopniowa pompa zanurzona z silnikiełll

5.4 Podnoszenie wody

Pompy zanurzone z silnikiem mogą być opuszczane do studni wierconych o średnicy powyżej 80 mm. Pracują one bardzo ekonomicznie i zastępują stosowane urządzenia do zasysania ze studni o dużej głę­ bokości.

Stosuje się je: • zawsze przy wysokości ssania powyżej 7 m • przy wysokości ssania poniżej 7 m z powodu ich dużej sprawności i bezszmerowej pracy, ~ 186.1 Silnik chłodzony wodą jest umieszczony poniżej samej pompy; poniżej może być jeszcze zbiornik z przeponą, który podczas pracy pompy przejmuje nadmiar ogrzewającej się wody chłodzącej. Na przedłużonym wale pompy są montowane pojedyncze wirniki w obudowie. Przez sito na otworze dopływowym napływa do pompy woda. Każdy wirnik przetłacza ją pod ciśnieniem do kolejnego wirnika leżącego nad nim. W konsekwencji ciśnienie wzrasta ze stopnia na stopień, tak jak przy ułożonych szeregowo transporterach taśmowych zwiększa się wysokość podnoszenia. Wielkość przepływu nie wzrasta przy kilku stopniach tloczenia, tak jak przy transporterach taśmowych ilość uansportowanego towaru. Zależnie

od

kształtu

wirnika

rozróżnia się

pompy:

• odśrodkowe • osiowe

1 Wirnik osiowy (propelerowy)

!

41---+~-+-~ł--~l-~~m!!„„„„„lll!llrl.

ci


~ &.

31---+~-ł-~-ł-~ł---+~-ł---'i~~ł---l~-l

2 1----~-+--+--

CI>

cCl>

~ 1t--+~-+-~-t--~t---+~-+~-+-~+---f~-I

o

Pompy odśrodkowe przetłaczają wodę na zewnątrz. Pompy osiowe (pompy śmigłowe) podnoszą wodę wkierunku osiowym, w stosunku do wirnika, podobnie jak powietrze w stosunku do śmi gła samolotu. Mają one najwyższe szybkości obrotowe i nadają się do zastosowań, w których jest potrzebna duża wydajność przy małej wysokości podnoszenia, ~ 1.

o

5

10

15

20

25

30

•

m3

Charakterystyka pompy

h

Wyda1ność Vp.

35

40

45

~

• • •• •• :

• ••

•

•

„

5

Charakterystyczna dla pompy wirowej jest zależność

1

10

pomiędzy:

• przepływem objętościowym • ciśnieniem podnoszenia 6p • mocą silnika P

\i

li. to zmienia

3

się także

ciśnienie

podnoszenia óp, np. ~ 2. Ta współza­ jest przedstawiona za pom ocą linii zwanej charakterystyką pompy.

50

2 Charakterystyka pompy wirowej

• •

Jeśli zmienia się przepływ

5

Przepompowanie wody w kierunku osiowym

Wpływ

8

4

zmian liczby obrotów na

pracę

pompy

Liczba obrotów silnika pompy ma istotny wpływ na jej zdolność podnoszenia. Przy zmianie liczby obrotów są słuszne następujące zależności, patrz także ~ 3·

leżność

Przepływ

Za pomocą charakterystyki

można określić

aktualny punkt pracy pompy, czyli punkt, który przy danej wielkości przepływu wskazuje ciśnienie podnoszenia i odwrotnie.

Vp2 = Vp1 • (

lip

Ciśnienie

~~ )

Ó/J2

podnoszenia 6p

= óp 1 . ( ~~ )2

M oc silnika P MnieJ więcej w środku charakterystyki pompa ma najlepszą sprawność i dlatego przy doborze pompy należy umieścić punkt pracy w tym obszarze.

P2 = P, · (

~~ )3 177

5 Zaopatnenie w

wodę

do picia

Zbiornik wody czyate) Altry p0spleszne otwarte Popłuczyny

z zawartością

manganu Wodorotlenek sodowy (łub chlorowanie)

5

1 Stacja uzdatniania w ody podz.i emnej

5.5 Centralne zaopatrzen ie w

wodę

5.5.1 Uzdatnianie wody Z wody pobieranej ze studni lub ze źródeł powierzchniowych należy usunąć niepożądane lub szkodliwe składniki albo należy je zneutralizować. Odbywa się to w stacji uzdatniania wody, ~ 1. Tam woda surowa jest uzdatniana w takim stopniu, że uzyskuje jakość wody pitnej i tym samym odpowiada: • Rozporządzeniu o jakości wody do picia lub wytycznym UE dla wody do picia • Prawu o artykułach spożywczych •DIN 2000 W Rozporz.ądzeniu są ustalone ścisłe wartości graniczne domieszek znajdujących się w wodzie. ~ 170.1. Ponieważ woda surowa może zawierać rzeczywiście mocno zróżnicowane domieszki, należy do nich dostosować sposób uzdatniania.

5.5.2

Przesyła nie, rozdz iał

i magazynowanie wody 5.5 .2.1 Przewody zaopatrujące w wodę - sieć ru rociągów

Po uzdatnianiu woda przepływa przez stację pomp (na stacji uzdatniania) i przez sieć przewodów zasilai
Rejon Stuttgartu jest zaopatrywany w znacznej czę­ ści w wodę z Jeziora Bodeńskiego.

lale.żnie

• • • • •

od wymagań może to być: rozdeszczanie lub napowietrzanie filtracja chlorowanie lub ozonowanie

Przez wymianę jonową można wodę zmiękczyć, patrz p. 5.10.4. Przy odkwaszaniu dwutlenek węgla jest wiązany na złożu z wapienia.

zmiękczanie

odkwaszanie

Przez rozdeszczanie wody uzyskuje się jej napowietrzenie i częściowe odkwaszenie, odżelazienie. a także przejście rozpuszczonych jonów metali ciężkich w nierozpuszczone kłaczki wodorotlenków. W wyniku filtracji przez złoże piaskowe, wielowarstwowe lub z węgla aktywnego zostają zatrzymane związki żelaza i manganu oraz domieszki o większych wymiarach, np. piasek. W wyniku chlorowania lub ozonowania wody zostają unieszkodliwione mikroorganizmy w niej zawarte. Jednakże chlor powoduje, że woda ma nieprzyjemny, chemiczny smak. Ozon natomiast jest silnie drażniący 1 trujący. Oba procesy powinny być przeprowadzone bardzo starannie tak, aby uniknąć przedawkowania i związanych z tym niebezeieczeństw. Zapobiegawczo woda jest najczęściej dezynfekowana 1 przez chlorowanie. Ten rodzaj dezynfekcji ma pierwszeństwo ze względu na minimalne skutki uboczne. 1

Oezvnlekcja (z łac.) to umemodliwienie bakterii chorobotwórczych. które są w tym proces10 1Dk uszkadzane lub redukowane. ze me mogą 1uż l)OW(ldować zakażenia.

178

Woda jest tłoczona przez kilka pompowni pośrednich U odbiorcy woda powinna mieć wystarczające ciśnie­ nie dyspozycyjne. Sieć wodociągowa w gminach przebiega pod i» wierzchnią ulic. Wszystkie przewody wodociągowe w całej gminie tworzą sieć wodociągową. Sieć wodociągowa może być:

• rozgałęziona • pierścieniowa W układzie sieci rozgałęzionej pojedyncze przewody rozchodzą się promieniście od Stacji Uzdatniania Wer dy (SUW). Taki układ spotyka się tylko na początku tworzenia sieci po wybudowaniu nowych dzielnic mieszkaniowych. W układzie pierście niowym, ~ 179.1, poszczególne odcinki sieci w ciągach ulicznych są połączone poprzecznie. Umożliwia to: • Wyrównanie ciśnienia w sieci, jeśli w jakimś rejcr nie jest pobierana wyjątkowo duża ilość wody, np. podczas pożaru. • Podczas prac prowadzonych na sieci, np. po pęk· nięciu rury, wyłączenie tylko niewielkiego obszaru z zasilania i pozbawienie tylko kilku domów wody.

5.5 Centralne zaopatrzenie w wodę Sieć zasilająca może być wykonana z rur: • stalowych • zellwnych • z cementu włókn istego • z tworzyw sztucznych, głównie PE-HD lub PVC-U Wymagania odnośnie przewodów zasilających są następujące:

• Dla ochrony przed mrozem przewody powinny być zagłębione w z.i emi tak. aby ich przykrycie wynosiło co najmniej 1.2 m. • Rury ze stali i z żeliwa powinny być chronione pried korozją.

zasady bezpieczeństwa muszą być przestrzegane przy wykonywaniu wykopów: • Wykopy należy wystarczająco odgrodzić i oznakować w taki sposób. aby był widoczny i w nocy, i w dzień. • Jeżeli ściany wykopów mają głębokość> 1,25 m , to należy je zabezpieczyć. Natomiast jeśli grunt jest mało spoisty. to należy to zrobić nawet przy mniejszej głębokości. • Deski szalunkowe powinny mieć grubość co najmniej 5 cm. a rozpory średnicę co najmniej 10 cm.

5

Następujące

1

Rozdział w ody w sieci pierścieniowej i na obszarach peryferyj nych w sieci rozgałęzionej

Oo eksploatacji sieci zasilającej są potrzebne ponadto: • urządzenia odcinające • hydranty • zawory napowietrzające i odpowietrzające • tabliczki informacyjne Jako urządzenia odcinające montuje się w sieci wolno zamykające się zasuwy klinowe, -+ 3. Hydranty, -+ 2. służą do gaszenia pożarów, zmywania ulic i ewentualnie płukania rurociągów. Rozróżnia się hydranty: • nadziemne • podziemne Zawory napowietrzające i odpowietrzające wykorzystuje się w najwyższych punktach sieci lub ewentualnie na jej końcowych odcinkach, jeśli przewody nie mogą być ułożone tak. aby być możliwy przepływ.

Rura slojakowa

•} Hydrartl nadziemny 2 Hydranty

3 Hydrant podziemny i zasuw a odcinająca

179

5 Zaopatnenie w

wodę

do picia

Tabliczki informacyjne. -+ 1. służą oznakowaniu położenia armatury, np. zaworów. hydrantów. i ułatwiają jej odszukanie: • tabliczki niebieskie: sieć wody pitnej • tabliczki białe z otoczką czerwoną: sieć przeciwpoża rowa

5

5.5 .2 .2 W ysoko położone zbiorniki na wodę - zbiorniki wieżowe Zbiorniki magazynowe o dużej pojemności są wykorzystywane, by: • Stworzyć rezerwę wody na wypadek awarii stacji pomp. • Magazynować wodę w ciągu nocy. wykorzystując tańszą w nocy energię elektryczną, tak aby sieć mogła być zasilana wtedy. kiedy użytkownicy zdecydowanie zwiększą pobór wody. • Utrzymać na możliwie stałym poziomie ciśnienie w sieci. Zbiorniki magazynowe powinny być położone co najmniej 10 m powyżej najwyższego punktu czerpalnego. Zależnie

•

od

położone

ukształtowania

terenu stosuje

się

S Zasuwa(Z) AV Zawór odcinający {ZO)

a) Dla sleci wodociągowe]

r.:I L..ąU

Hydrant podziemny H: Hydrant 100: DN rury 12,5: odległości 6,5: od tabllGzkl w m

,,,~7

~

.

~~-~

b) Oła sieci przeciwpożarowej

1 Tablica informacyjna

zbiorniki:

wysoko

• wieżowe

Zbiorniki położone wysoko, -+ 3. usytuowane na najwyższych punktach w terenie górzystym są wykonywane z betonu i najczęś­ ciej przykryte ziemią, aby woda pozostawała zimna. Jeśli jest brak miejsc położonych wysoko, jak np. na płaskim terenie północnych Niemiec, to buduje się zbiorniki wieżowe, -+ 2. Na wierzchołku wiefy znajdują się duże i dobrze izolowane zbiorniki na wodę. Zależnie od zapotrzebowania i stnieją zbiorniki o pojemności od 500 m3 do kilkuset tysięcy m 3. W strefach zaopatrzenia powyżej 30 OOO mieszkańców w celu zachowania bezpieczeństwa rozdziela się magazynowanie wody na kilka miejsc. Woda do zbiornika jest pompowana albo bezpośrednio, albo przez sieć. Ci śnienie w miejscu poboru zależy od • poziomem lustra wody w zbiorniku • 1 poziomem punktu poboru Jeśli

różnicy wysokości m iędzy:

nie ma przepływu wody, to w sieci panuje c iśnie nie sp oczynk owe. Jeft ono mierzone w barach i odpowiada 1/ 10 wysokości h słu,:jh w ody podawanej w m, np. h = 50 m ok. p = 5 bar

2 Zbiornik wieiowy

Przy przepływie wody pewna część ciśni&

nia spoczynkowego jest zużywana na pokonanie oporów tarcia (strata ciśnienia). Ciśnienie przepływu jest to ciśnienie spoczynkowe pomniejszone o straty ciśnienia w sieci. por. p. 3.1.

3 W ysoko położony zbiornik do magazyn owani a wody służy wyrównaniu jej zapotrzebowania i ciśnienia w sieci

180

5.5 Centralne zaopatrzenie w wodę

5.5.3

Przyłącza

Układ a nie przewodu połączeniowego Przy układaniu przewodu połączeniowego obowiązu­ ją następujące zasady: • Przewód połączeniowy należy ułożyć tak. aby był zabezpieczony przed mrozem. w linii prostej i prostopadle do granicy posesji. • Nie powinien on być zabudowany. • Odstępy boczne przewodu połączeniowego pow inny wynosić: - w stosunku do przewofu odwadniającego. -+ 253.2. • więcej niż 0.2 m, jesli leży on wyżej niż odwad-

domowe

5.5.3.1 Elementy przyłącza domowego

lJJ pomocą przyłączy domowych są włączane do systemu zaopatrzenia w wodę poszczególne budynki lub całe posesje, -+ 1.

Do przyłącza domowego zalicza • przewód połączeniowy • pomieszczenie przyłącza • zestaw wodomierzowy

się:

niający,

• ok. 1.0 m. jeśli leży on na tej samej głębokości lub niżej; - od innych przewodów lub kabli bez osłon więceJ niż0. 2m.

5.5.3.2 Przewód

Pion wodociągowy

połączeniowy

Przewód połączeniowy zaczyna się od przewodu ulicznego 1 ko'ńczy się na głównej armaturze zaporowej w budynku łub na posesji. Główna armatura zaporowa to pierwsza armatura na posesji; może ona być także elementem zestawu wodomierzowego.

Przewiercenie przewodu zasilającego Na przewodzie zasilają­ cym mocuje się najpierw opaskę do przewiercenia z zaworem i uchwytem zaciskowym ( urządzenie połączeniowe). Zamiast górnej części zaworu w jej miejsce zakłada się wiertło. Przewód zasilający przewierca się. mimo że znajduje• się on pod ciśnieniem. -+ 2. Po przewierceniu wiertło się usuwa i aby wypłukać wióry po wierceniu - otwiera się zawór płuczący. Po zamknięciu zastawki pomocniczej wiertło ponownie zastępuje się górną częścią zaworu. Wiercenie pod ciśnieniem uniemożliwia przedostawanie się wiórów do przewodu zasilającego i ogranicza przerwę w eksploatacji.

W tym

reionłe

mozna zamon1owac

wodom1era mieszkaniowe

''

\

'

1 Przyłącze budynku do sieci wodociągowej

Przed nawfercenlem

2

Kształtki

Nawiercanie

Usunięcie wiertła

do przyłączenia z opaski rur z tworzyw sztucznych

181

5

5 Zaopatrzenie w wodę do picia

5

5.5.3.3 Domowa szafka rozdzielcza, ścianka, pomieszczenie Do wprowadzenia wszystkich przewodów połączenio­ wych do budynku i do umieszczenia wszystkich wymaganych urz.ądzeń przyłączeniowych oraz umożliwi& nia ich eksploatacji służą: • Domowa szafka rozdzielcza, HA-N. -+ 1. s1osowana w niepodpiwniczonych domkach jednorodzinnych. Jest ona oddalona nie więcej niż 3,0 mod z& wnętnnej ściany budynku. • Domowa ścianka połączeniowa. HA-W. stosowana w układzie do cZ1erech jednostek mieszkaniowych

kWh

:I I

kWh

~ov 400\f

® @

RJ

QI)

wlącmie.

• Pomieszczenie przyłącza domowego. HA-R. -+ 2. wymagane od min. 5 jednostek mieszkaniowych. Również tam powinny się znajdować. -+ 3: • wyprowadzenia elektrycznego uziemienia fundamentów • szyna wyrównania potencjału • instalacja odwadniająca (ewentualnie ze studzienką rewizyjną} wyprowadzana poza budynek Wyposażenie przyłącza mieć na przewodzie:

powinno. zgodnie z DIN 18012.

• zasilającym w wodę - główny zawór odcinający • zasilającym w gaz - główne urządzenie odcinające • centralnego ogrzewania - miejsce przekazania oraz w układzie: • zasilania w energię - skrzynkę połączeń domowych • podłączenia systemów telekomunikacyjnych punkty połączeniowe poszczególnych sieci Stawiane są wymagania odnoś n ie : • szafki HA-N. ścianki HA-W, pomieszczenia HA-R • i prowadzonych w nich przewodów 275 Przykład

i

rozmieszczenia u rządze ń przyłącza domowego eksploatacyjnego w szafce rozdzielczej

wyposażenia

Pokrywa uflcz:na

Szyna wyrównupotencja/

jąca

Przejście przez mur I uszczelnienie

(VDE DIN 0100)

Llczntk gazowy

,

,

I

,' i I

zasilający

Odwodnienie

'

2 Pomieszczenie przyłącza domowego wg DIN 18 012 - Wymiary mi nim alne (TV - telewizja)

182

Przewód

rewayina

I

I

,- - 3

Przyłącze

---

Prz~ącze

Zespól

wodomierzowy

domowe przewodu

wodociągowego

'

5.5 Centralne z:aopatrzerue w wodę Wymagania odnośnie HA-N. HA-W , HA-R • Powinny być dostępne w każdej chwili z ogólnie uzytkowanych pomieszczeń (np. klatek schodowych. korytarzy w piwnicy) lub z zewnątrz. • Powinny być zamykane - ich drzwi muszą być wystarczająco duze. by całe wyposażenie eksploata<:yJne można było wnieść. • Povvlnny być wentylowane i odpowiednio oświetlo­ ne. W HA-A musi znajdować się wtykowe gniazdo ochronne. • HA-R lub HA·W powinny przylegać do zewnętrznej ściany budynku. przez którą są prowadzone przewody do budynku. HA-N nie powinna być oddalona od ściany zewnętrznej więcej niż 3 m . • Nalezy zagwarantować ochronę przed hałasem zgodnte z DIN 4109 • śQany powinny mieć wystarczającą nośność. aby moż­ na było zamocować przewody i inne wyposażenie. • Nalezy przew1dz1eć konieczność opróżnienia instalaC!I wodoctągoll'ł'ej 1centralnego ogrzewania Jest za~ cany odpływ (z syfonem) zabezpieczony przed cofką. • Pom1eszczema. z jednej strony powinny być chronione przed przemarzaniem. z drugiej zaś temperatura w nich me powinna być wyższa niż 30°C. a dla instalacji wody zimnej - 25 C Wymiary. • Wymiary szafki rozdzielacza HA-N określone przez obowiązujący w budowntctw1e wymiar drzwi przejściowych równy 875 x 2000 mm. natomiast głę­ bokośt powinna być 2: 250 mm. ~ 182.1. • Oługośt 1szerokość śc1ank1 HA-W należy uzgodnić z lokalnym przedsiębiorstwem gospodarki wodnej. • Pomieszczenie przyłącza domowego HA-R powinno mieć długość 2: 2.0 m, szerokość przy jednostronnym usytuowaniu wyposażenia~ 1,5 m. a przy dwustronnym 2: 1,8 m, ~ 182.2. • Ścianka HA-W lub pomieszczenie HA-H powinny mieć wysokość co najmniej 2.0 m . Natomiast przejście swobodne pod przewodami musi mieć 1.8 m . Wymagania dotyczące przewodów do HA-R • Wszystkie przewody. które są prowadzone przez ścianę zewnętrzną. ~ 1, należy układać w rurach osłonowych 1prostopadle do ściany. • Rury osłonowe (gazu 1 wody) powinny być sz.czelnie osadzone w ścianie zewnętrznej i z obu stron wystawać poza ścianę. ~ 1. • Przestrzeń między przewodem 1rurą osłonową nale'l'ł uszczelnić materiałem trwale elastycznym. tak aby nie występował nacisk ostrych kantów. • Na metalowych przewodach połączeniowych. przy wejściu ich do budynku. należy zamontować kształtki izolujące (elektryczne miejsca rozdziału). omaczone barwami: zieloną dla wody lub żółtą dla gazu. Są one przeznaczone do ochrony przed koroz1ą zewnętrzną przewodów ułożonych w ziemi. • Przewody wody zimnej nalezy izolować tennicznie, aby zapobiec poceniu się. • Przy zastosowaniu szafki z HA-N należy wszystkie doprowadzenia przewodów uzgodnić z przedsiębior­ stwami zaopatrującymi w media i odpowiednio je rozmieścić.

Pnectstawienle moDwoKI wpl'OWlldlenle wodociltgu do domu Przy payląc2ach domowycłl ze stal lub PE o d > 63 mm należy zainstalować ogranicznik nacislw taj(. aby ściana w piwnicy przenosia maksymalnie siłę 30 kN od podejśoia domowego. Pierścień usu:zelniający

5

1 Pnedstawieme motliwołct wprowadzenie wodoci.ągu do domu

5.5 .3 .4 Zestaw w odomierzowy Wodomierz słuzy do pomiaru 1 tym samym do rozliczenia zuzyc1a wody w budynku. W celu oszczędności wody 1 energii. przepisy dotyczą­ ce rozliczenia kosztów ogrzewania i dotyczące nowych najemców w budynkach o ilości mieszkań więk­ szej niż dwa. wymagają zainstalowania wodomierzy wody ciepłej i wody zimnej. Do zestawu wodomierzowego. umieszczonego za przylączem domowym. należą. ~ 182.3: • przed wodomierzem annatura zaporowa bez mozliwości opróżniania

• za wodomierzem· - annatura zaporowa z możliwością opróżniania - klapa zwrotna lub ogranicznik przepływu zwrotnego klasy EA 1 - filtr (ewentualnie) dokładnego cedzenia (przy rurach metalowych obowiązkowy) Wodomierze mają bardzo zróżmcowaną konstrul' da na wodomierze: - mokrob1ezne. - suchobiezne. • w zaleznoŚCI od sposobu pomiaru na wodomierze: - skrzydełkowe. - śrubowe: • według sposobu montażu na wodomierze: - poziome. - pionowe. - mieszkaniowe; • oraz na wodomierze Woltmana i wodomierze zespolone.

183

6 Zaopatrzenie w

5

wodę

do picia

W wodomierzu mokrobieżnym cały układ pomiarowy, włącznie z tarczą cyfrową. jest otoczony wodą. -+ 1. W wodomierzu suchobieżnym właściwy układ liczący jest wodoszczelny. Takie wodomierze stosuje się wtedy, kiedy mogą wystąpić zakłócenia w mechanizmie liczą­ cym w wyniku odkładania się osadów, np. wapienia w instalacji wody ciepłej. Woda przepływająca przez w odomierz sk rzydełkowy powoduje obrót wirnika ze skrzydełkami. a ten z kolei mechanizmu lic zącego, -+ 2. Natomiast w wodomierzu śrubowym przepływająca woda powoduje obrót śru­ by, a ta - obrót licznika. W wodom ierzu W oltmana jest umieszczone łatwo poruszające się kółko ze skrzydełkami. Skrzydełka są ustawione prostopadle do kierunku przepływu wody; w prawione w ruch kółko napędza licznik. -+ 2. Wodomierze Woitmana są instalowane u większych odbiorców. W odomi erze zespolone znajdują zastosowanie w pomiarze mocno zróżnicowanych przepływów. Oprócz wodomierza Woltmana. mają równolegle włączony wodomierz do małych przepływów. ~ 3. Wodomierze na pionowych odcinkach 1nstalacj1 są stosowane rzadko i tylko w wyJątkowych sytuacjach, ~ 4. Wodomierze m ieszkaniowe są przeznaczone do pomiaru zużycia wody w indywidualnych mieszkaniach itp., ~ 185.1, 2.

Oklenko z szybką

Przykład ~u:

375.5730mś Oś ze skrzydełkiem

1 W odomierz domowy (wykonanie mokre)

2 W odomierz Woltmana

Licznik główny

Według

prawa o kalibracji. wodomierze w instalacji wody zimnej powinny być wymieniane co sześć lat. a w instalacji wody ciepłej co pięć lat (w celu przeprowadzenia kalibracji). Z;rw(x do pnelączania prz.eptyw\I

Przy małym zużyciu woda przepływa pnez liczn pomoc111CZy. JeSi przeplyw

Montaż

wodomierzy Zestaw wodomierzowy należy zainstalować w takim miejscu, by był chroniony przed przemarzaniem, np. korzystne jest umieszczenie go w pomieszczeniu przyłą­ cza domowego lub podobnym. Poza budynkiem wodomierz może być zainstalowany w studzience, -+ 101.1, o wymiarach· • minimalnych 1.2 x 1.0 m 1 wysokości 1.8m • 1otworze włazowym O,7 x O.7 m Wodomierze instaluje się głównie na poziomych odcinkach przewdffów. Są one umieszczane w uchwytach z gwintowanym łącznikiem kompensującym z luzem 3+4 mm. -+ 5.

184

pnekroczy górną granq pomiarową lieznlka pomoc:niczego, to zawór jjO pn;ełącza I cala ilość wody paeplywa pnez llczNk główny.

3 W odomierz zespolony do silnie zmiennych przepływów Złączka stUbowa

do kompensacji zmian długosd Wlaścrwy

odcinek wodomterza

4 Wodomierz na pionie

5 Zestaw wodomierzowy - propozycja

5.5 Centralne zaopatrzenie w wodę Odstępy od ścian

i podłogi należy dobrać tak. aby by-

ła moZliwa łatwa wymiana wodomierza, zaś wypły­ wająca podczas wymiany woda mog ła być ujęta lub

odprowadzona. Wodomierze mieszkaniowe należy montować na per czątku przewodu wchodzącego na daną kondygnaCJę. Do ich montażu można użyć: • prefabrykowanych bloczków z zaworem do wmontowania w ścianę dla jednego lub dwóch wodomierzy (woda zimna i ciepła), ~ 2 • tzw. licznika zaworowego, który jest połączony z dolną częścią zaworu wmontowanego w ścianę; przy późniejszym montażu wymienia się tylko górną część zaworu. ~ 1

5

141 SW30 SW34 SW40

a) Kombinacja wodomierza

68

1 Licznik zaworowy przeznaczony do późn iejszego montażu na zwykłym zaworze w ścianie

c) Wodomierze zainstalowane

b) Kombiblok

2 Blok montażowy z odcinającym zaw orem m ieszkaniowym i li CZ11ikam i do w ody zimnej i ciepłej

ćwiczenia

2

3 4

6 6

7 8 9. 10

11 12 13

Jakle zalety ma woda podziemna jako źródło zaopatrzenia? Opisz trzy rózne rodza1e studni. Jaloe znaczenie ma ciśnienie powietrza przy podnoszeniu się wody? Jak duza ies\ teoretyczna wysokość ssama pompy, praktvcz.na wysokość ssania 1wysokość tłoczenia? Jak działa najprostsza pompa ssąca? Wymień podstawową zasadę pracy pompy wirowe1. Czym rózm się normalna ssąca pompa wirowa od samossącej w budowie 1działaniu? Opisz budowę pompy zanurzonej z siln1k1em. Jakie znaczenie mają punkty 82 1 8 3 na rys. -+ 177 'll Jabm1en1 się wydajność (3 m3/h). wysokość podm>· szema (45 m) 1 moc s1ln1ka (0.8 kW) pompy wirowej przy zm1ame hczby obrotów z 1400 na 2800/min? Dlaczego woda pawinna być uzdalniana w stacfl uzdatnianra wody? Jakie runkcje ma zbiornik wiezowy? Opisz rodza1e sieci przy zaopatrzemu w wodę pitną?

14. Oo czego słutą hydranty? Jakie są ich rodzaje? 15. Wymień materiały stosowane na przewody w centralnych sieciach zaopatrzema w

16. Naszk1CUJ

tabliczkę infonm1cy1ną

wodę.

z następującymi

uwagami:

al zawór opróżniający b) odstęp 3,1 m c) przesunięty 4.6 m w lewo 17. Jak przewierca się przewód doprowadzający wodę? 18. Jak wprowadzany 1est do budynku przewód połączeniowy?

Jak należy instalować wodomierze? Jakie są rodzaje wodomierzy? Z 1alach elementów składa się przyłącze domowe? Jaka armatura wchodzi w skład zestawu wodomierzowego? 23 Na co należy zwracać uwagę przy zakładaniu wodomierzy? 24 Opisz przejście rury przez mur 25. Jakte zalety ma pomieszczenie przyłącza domowego? 19 20 21 22

185

5 Zaopatrzenie w

wodę

do picia

5.6 Lokalne zaopatrzenie w

wodę

5.6.1 Zadania i elementy konstrukcyjne lokalnego zaopatrzenia w wodę

5

7

Instalacja lokalnego zaopatrzenia w wodę dostarcza wodę na ściśle ograniczony obszar wtedy. kiedy obiekt nie może być przyłączony do centralnej sieci wodociągowej. Są to najczęściej: • wolno stojące budynki. takie jak domy wiejskie, gospodarstwa rolne • zakłady rzemieślnicze i przemysłowe korzystające z lokalnego zaopatrzenia w wodę Jeśli woda z indywidualnego źródła zaopatrzenia jest wykorzystywana do picia, powinna ona odpowiadać normie DIN 2001 Własne i indywidualne zaopatrze-

„Dynamlczne lustro wody / Osłona kabla

nie w wodę do picia - Wytyczne dotyczqce wymagań odnośnie wody pitnej - Projektowanie. budowa i eksploatacja instalacji. Norma DIN 2001 odpowiada w znacznej części DIN 2000, patrz p. 5.2. Urządzenia realizujące

dęto. +

• • • •

1 Pompa

c

e

lokalne zaopatrzenie w wo-

1:

7 Manometr

pompa zbiornik ciśnieniowy armatura i systemy wyłączników układ przewodów ciśnieniowych i ewentualnie ssawnych

Zastosowana pompa jest najczęściej pompą wirową jedno- lub kilkustopniową: • wynurzoną. + 187.2 • zanurzoną, + 1 Pompy zanurzone są stosowane często. nawet jeśli wysokość ssania jest< 7 m. Są one w wysokim stopniu bezobsługowe. absolutnie ciche. a ich sprawność jest lepsza od sprawności pomp wynurzonych. Ewentualne wyż$ze koszty instalacji są rekompensowane przez mniejsze koszty eksploatacji. Popularne wcześniej ocynkowane zbiorniki ciśnienio­ we wg DIN 4810 zostały dziś powszechnie zastąpione przez hydrofory z gumową przeponą. Oszczędzają one kosztowną armaturę do regulacji powietrza w zbiorniku. W hydroforach przepona gumowa rozdziela fabrycznie wprasowaną poduszkę azotu całkowicie od przestrzeni wodnej, + 2. Jedynie podczas montażu poduszka azotowa powinna zostać dopasowana do ciśnie­ nia załączania pompy. Mniejsze instalacje mogą pracować nawet bez zbiorników. patrz następne rozdziały. Armatur a i systemy wyłączników (włączanie i wyłączanie) w zaopatrzeniu lokalnym mogą tworżyć: • instalacje małe • instalacje duże

W instalacjach małych o wydajności~ 10 m 3 / h, np. małych zakładach rzemi eślniczych. wystarcza .elektronicznie sterowany czujnik prądu i ciśnienia (samoczynny wyłącznik). Ist-

w domkach jednorodzinnych,

nieją j ednak także małe instalacje ze zbiornikami hydroforowymi, patrz dalej .instalacje duże". Czujniki prądu i ciśnienia nie wymagają dodatkowego montażu zbiornika hydroforowego i innych elementów sterowania. + 187.1a. b.

186

2 Silnik 3 Zbiornik ciśnieniowy 4 Wyłącznik ciśnienia z ochroną silnika 5 Zespól wyłączników 6 Sondy zabezpł&cZ8jąC8 pned suchoblegiem

8 Ogranicznik pneplywu wstecznego

E q

9 Armatura odcinająca 10 Kable elektryczne

c

O Przewód clśnieniowy

e

Instalacja lokalneg o zaopatrzenia w r.zoną

i zbiornikiem

wodę

z

pompą 1.11.1111-

ciśnien iowym

Podusz~a z azoru I

Ciśnienie załączania

Clśnieńte wyłączania

2,8 bar

5.0 bar

Slan pracy 3,9 bar

2 Zbiornik ciśnieniowy z membra ną Są

•

one w instalacji z:

pompą wynurzoną

montowane

bezpośrednio

na

pompie, + 187.2 • pompą zanurzoną umiejscowione na przewodzie ciś­ nieniowym przed pierwszym punktem czerpalnym. + 187.3 Zalety takiego układu to: • praca pompy jest zautomatyzowana i nadzorowana • podczas pracy nie spada ciśnienie, tak jak w ukła­ dzie z hydroforem. lecz jest gwarantowany stały poziom ciśnienia, + 187.1c • pompa jest chroniona przed suchobiegiem i przegrzaniem • lampki kontrolne wskazują stan pracy • pompa i wyłączniki tworzą kompletny układ • małe zapotrzebowanie miejsca na montaż

5 .6 l okalne zaopat n.en ie w Zlelorui lampka kontrolna: Sieć/Power/On:

lampka kontrolna: Pompa pracuJeJon: armatura otwarta. pompa (Instalacja) w eksploatacji.

sysiem gotowy do pracy. armatura zamknięta, do dyspozycji ciśnienie maksymalne, pompa (Instalacja)

.___;n

ł!}

____ F;

Czerwona lampka: Zakłócenie.

odłączona

·~~ Gl CD

~~

"i

wodę

n

----- i\i ~------

Czas1 - - c) Krzywe pnebiegu ciśnienia

przy zastosowaniu samo-

czynnego wyłącznika

1 Czujniki prądu i ciśnienia w instalacji lokalnego zaopatrzenia w

5

wodę

W instalacjach dużych stosuje się zbiornik ciśnienio­ wy w celu zmniejszenia uderzeń hydraulicznych i uniknięcia częstego włączania i wyłączania pompy, -+ 4 . Armatura i automatyka instalacji dużej + 186.1: • wyłącznika ciśnieniowego • zabezpieczenia przed suchobiegiem • ogranicznika przepływu zwrotnego • zasuwy zaporowej • zaworu bezpieczeństwa • manometru • hydroforu

składa się

z.

Wytącznik ciśnieniowy (czujnik ciśnienia) z ochroną silnika jest sterowany ciśnieniem w sieci wewnętrz­ nej. Włącza on pompę wtedy, kiedy ciśnienie w sieci spadnie poniżej założonego (minimalnego) ciśnienia załączenia. Pompa tłoczy wodę tak długo, jak długo trwa jej pobór lub do chwili osiągnięcia ciśnienia koń­ cowego w zbiorniku. Do zabezpieczenia przed suchobiegiem pomp zanurzonych używa się elektrod, zawieszanych w studni, + 186.1. Dzięki nim następuje wyłączenie pompy przy zbyt niskim poziomie wody. Ogranicznik przepływu zwrotnego umieszczony na przewodzie tłocznym łub na króćcu tłocznym pompy zanurzonej zapobiega wypłynięciu wody ze zbiornika ciśnie­ niowego z powrotem do studni wtedy, kiedy pompa nie pracuje. Podobnie działa zawór zwrotny na końcu prze'MXlu ssawnego. tzw. zawór stopowy. -+ 175.1. Zgodnie z kierunkiem przepływu, po ograniczniku przepływu zwrotnego może być wmontowana zasuwa zaporowa. Z.awór bezpieczeństwa jest potrzebny tylko w instalacji z pompą wirową, gdy ciśnienie tłoczenia pompy przekroczy 1.1 raza dopuszczalne ciśnienie robocze hydroforu. Manometr służy do kontroli i nastawiania wyłącznika ciśnieniowego.

Hydrofor, -+ 186.2. jest oznaczany symbolem MAG-W. Powinien on odpowiadać wymaganiom DIN 4807·5 Zamknięte zbiorniki o zmiennej pojemności z do instalacji ""°dy pitnej. Hydrofory:

• •

zapobiegają

membraną

uderzeniom hydraulicznym w systemie zmniejszają częstotliwość włączania pompy, wyrównując niewielkie pobory wody zgromadzonym zapasem • wyrównują zmiany objętości wody w systemie wynikające ze zmiany temperatury

2 Pom pa wyn urz.ona z czujnikami prądu i ciśnienia samoczynne wylączn kl I automatyka sterująca

-,,.' ID 101•· -·-·-. . •• . 11 ~ -~ .l!i ~ -tt..-.n,~ I

.

- ·,,._

--t~ -

i

:li•

...

·~

.•:

il l.?. „·-~: I

.

I

•

•

•

• ••

'

•

>

.

.

.

'

•

')

•

. .. .

i. . . . .

3 Pompa zanurzona z czujnikami prądu I ciśnienia

ssawny

Hydrofor

4 Zestaw do podnoszenia ciś-niania składający się z dw óch pomp i wyposażenia

Hydrofory są to naczynia ciśnieniowe ze zmienną pojemnością. które są podzielone gumową membraną na dwie części. Jedna część zawiera poduszkę z gazem pod ci~ nieniem odpowiadającym warunkom pracy zbiornika. Poduszka jest napełniona azotem przez zawór podobny do zaworu w oponie samochodowej. Druga część. zwią­ zana z przewodem zasilającym, jest wypełniona wodą.

187

5 Zaopatrzenie w wodę do picia

50

Sterowani&

1

Pompa

n a2850 mln

t

40

.,;

30

E

cCl>

~c:

Zbiornik ciśnieniowy

5

"O

20

~ o .X: o

10

&

>"' :;:

oo

2

3

4

5

6

IM..A~'ność m3 ··1-l ·111

Samossący

zestaw pompowy oraz charakterystyki różnych typów

Jeśli ciśnienie

w instalacji wzrasta, poduszka jest ścis­ kana. np. podczas: • dopompowywania wody tak długo, aż ciśnienie osiągnie wartość ciśnienia wyłączenia

• rozszerzania się objętości wody w wyniku wania, aż zadziała zawór bezpieczeństwa

podgrz~

rur łączonych na gwint. Na końcu przewodu ssawnego znajduje się zawór stopowy (ogranicznik przepty. wu zwrotnego) z sitem. Przewód ssawny powinien wznosić się w kierunku pompy i nie powinien mieć worków powietrza. Wszystkie przewody powinny być absolutnie szczelne, wolne od brudu, obcych zani&czyszczen i przewężeń średnicy.

W instalacji są montowane zbiorniki ciśnieniowe dla: • wody pitnej, malowane na zielono • wody ogrzewczej, malowane na czerwono Zbiorniki ciśnieniowe wody pitnej - barwa zielona - o pojemności użytkowej od 6 do 1500 l powinny: • mieć wewnętrzną powłokę; powłoka i przepona gumowa muszą spełniać wymogi prawa o artykułach spożywczych i odpowiadać zaleceniom KTW • umożliwiać przepływ wody; do tego służy specjalna armatura • nadawać się do pracy przy ciśnieniach 10 bar łub 16 bar • poza kolorem zielonym powinny mieć dodatkowe oznakowanie >nadaje się do wody pitnej< Przeponowe zbiorniki ciśnieniowe dla wody pitnej mogą być montowane również jako pojemnościowe podgrzewacze wody, patrz p. 17.3.3. Pompa, zbiornik i wyłączniki konstruk#rijnie mogą być bezpośrednio sprzężone, -ł 1. Zbiorniki ciśnieniowe wody gorącej - kolor czerwony: • są dostosowane do pracy tylko przy ciśnieniu do 3 bar · • nie mają armatury przepływowej • nie spełniają wymagań jakościowych takich. jakie są przewidziane dla urządzeń mających kontakt z artykułami spożywczymi Nie powinny one być w żadnym wypadku montowane na instalacjach wody pitnej. Jako przewód ssawny lub jako przewód tłoczny od pompy zanurzonej do zbiornika ciśnieniowego lub do czujnika ciśnienia stosuje się często rury z PE. zamiast

188

5 .6 .2 Sposób pracy lokalnego zaopatrzenia w wodę System lokalnego zaopatrzenia w wodę pracuje w pełni automatycznie. W większych instalacjach pompa pompuje wodę do zbiornika ciśnieniowego. Tam zamknięte w osłonie powietrze lub poduszka z gazem są ściskane. Jeśli woda jest pobierana. to eł& styczna powłoka wyciska wodę do miejsca poboru. ale nie oznacza to, że pompa musi się włączyć. Wie~ kość zbiornika ciśnieniowego należy tak dobrać. aby pompa włączała się 10+20 razy na godzinę.

5.6.3 Sposób montażu elementów lokalnego zaopatrzenia w wodę Instalacja powinna być sucha, chłodna i zabezpieczo. na przed działaniem mrozu. Z powodu wysokich ciś­ nień należy przestrzegać specjalnych ustaleń bezpi&czeństwa. Instalację, po zakończeniu prac. powinien skontrolować biegły z Urzędu Dozoru Technicznego. Taka kontrola może być zastąpiona protokołem odb~ ru, dokonanym przez Instalatora. jeśli: • ciśnieniowy zbiornik pochodzi z produkcji seryjnei i ma świadectwo badania technicznego • poduszka powietrzna w kotle ciśnieniowym jest za. silana tylko przez pompę, bez uzupełniania powietrzem pod ciśnieniem z butli lub przez kompresor • iloczyn objętości V w litrach i ciśnienia p w bar jest mniejszy od 6000 (p · V< 6000)

5 .7 Urządzen ia do podnoszenia ciśnienia w ody

Przykład

"lawor pływakowy

lnstalac1a lokalnego zaopatrzenia w wodę ze zbiom~ kiem ciśnieniowym o pojemności V = 800 l zostanie ustawiona na ciśnienie maksymalne p = 6 bar p · V= 800 l 6 bar = 4800 I · bar Ponieważ iloczyn p · V< 6000, to nie jest konieczne dokonanie odbioru przez dozór techniczny.

/\

Instalacje lokalnego zaopatrzenia w wodę nie powinny mieć bezpośredni ego połączenia z zasilaniem centralnym, -ł 1. Zaopatrzenie centralne

5.7

Urządzenia ciśn i en i a

do podnoszenia wody

1

l

Połączenie

w

5

"Zaopatrzenie lokalne instalacji centralnego i lokalnego zaopatrzenia

wodę

5.7.1 Zadania i sposób działania urządzeń do podnoszenia ci śnienia wody

~ „

Urządzenia

do podnoszenia ciśnienia wody są to urzą­ dzenia. które w sieci centralnego zaopatrzenia w wodę podwyższają ciśnienie na potrzeby wysoko poło­ żonych punktów czerpalnych w budynkach.

d: c