Radziwinowicz W. - Creme de la Kreml

WARSZAWA 2016

Redakcja Robert Siewiorek Konsultacja Roman Imielski Korekta Monika Ochnik Projekt graficzny okładki i makiety oraz skład i łamanie Paweł Panczakiewicz/PANCZAKIEWICZ ART.DESIGN www.panczakiewicz.pl Zdjęcie na okładce Alexander Petrosyan Zdjęcie autora Sławomir Kamiński/Agencja Gazeta

ul. Czerska 8/10, 00-732 Warszawa WYDAWNICTWO KSIĄŻKOWE: Dyrektor wydawniczy: Małgorzata Skowrońska Redaktor naczelny: Paweł Goźliński Koordynacja projektu: Katarzyna Kubicka © Copyright by Agora SA 2016 © Copyright by Wacław Radziwinowicz 2016 Zebrane felietony były publikowane w latach 2012-16. Wszelkie prawa zastrzeżone Warszawa 2016 ISBN: 978-832-681-829-5 (epub); 978-832-681-830-1 (mobi)

Książka, którą nabyłeś, jest dziełem twórcy i wydawcy. Prosimy, abyś przestrzegał praw, jakie im przysługują. Jej zawartość możesz udostępnić nieodpłatnie osobom bliskim lub osobiście znanym. Ale nie publikuj jej w internecie. Jeśli cytujesz jej fragmenty, nie zmieniaj ich treści i koniecznie zaznacz, czyje to dzieło. A kopiując ją, rób to jedynie na użytek osobisty. Szanujmy cudzą własność i prawo! Polska Izba Książki Konwersja publikacji do wersji elektronicznej

SPIS TREŚCI WSTĘP. Moja Rosja MOSKIEWSKIE NIEWOLNICE, czyli wakacje Lejli ZAPASY I GRZECHÓW ODPUSZCZENIE, czyli koniec świata OBRAZY, KTÓRE OPLUŁ SAM CHRUSZCZOW, czyli wystawa o wystawie TAM, GDZIE MILIONY NOSZĄ PAGONY, czyli Kozacy pilnują kapliczek CZŁONKOWÓZ DLA PUTINA, czyli kołchozowy tuning SUCHY ZAKON, czyli godzina wilka ARMIA ROSJI, czyli pożegnanie z onucą ARMIA ODŁOWI ZBOCZEŃCÓW, czyli politruk i pupa ULUBIONA NAZWA, czyli powrót Stalingradu PAŃSTWOWA IDIOTKA, czyli unteroficerska wdowa wychłostała się sama CUD NAD FILTREM, czyli nowe przyczółki Cerkwi DIEPARDIE ABSTYNENTEM, czyli chwała Czeczenii! PIECHTING, czyli chomiczki polują na putinowców MAGIĄ WE WROGA, czyli okrutna broń wudu SMUTNA HISTORIA MAKSIMA KUŹMINA, czyli morderca sierot potrzebny od zaraz NAJBARDZIEJ ŻYWY, czyli Stalina by trzeba CASUS METEORYTU, czyli mały brat patrzy BIERIEZOWSKI, czyli człowiek, który sklecił Putina

GERTRUDA, czyli fortepian w krzakach NAWALNY PRZED SĄDEM, czyli zemsta żulików i złodziei DWAJ ILJICZE, czyli miłość wiecznie żywa „ESMERALDA”, czyli ostatni balet Putinów HABILITACJA MAGISTRA, czyli lekcja kantowania PAJĄK W CYTADELI, czyli CCCP krzepi TATARSKI „KATYŃ”, czyli przepaść w duszy DŻYGICI I BOMBIŁY, czyli jak przeżyć w Moskwie SUPERNOWI NAD ZŁODIEJKĄ, czyli Wietnamczycy zasuwają MOSKIEWSKIE OAZY, czyli szkoła przetrwania CUD NAD WOŁGĄ, czyli białe słonie SKOK NA „DOM STARCÓW”, czyli śmierć nauki SAMOSĄD NAJWYŻSZY, czyli jak działa tłum CAR-RYBA, czyli trofea Putina KOSZKOHOLIZM, czyli dlaczego Rosję zarazy oszczędzały ARMIA CZERWONA WCIĄŻ NIEZWYCIĘŻONA, czyli chwała pogromcom ścierwojadów KILER NA MEJLA, czyli tanie dranie po rosyjsku ROSYJSKI SZANSON, czyli nie nazywaj mnie pietuchem LIST NADIEŻDY, czyli Gułag współczesny SYBERIA, czyli dlaczego Jemiela śpi na piecu ZŁOMAVIA, czyli i tak winni piloci NATALIA, czyli sukces beznadziejnej sprawy WŁADZA W STRACHU, czyli „Puśki” niezłomne PANTEON DLA KAŁASZNIKOWA, czyli radziecki Kopciuszek NARÓD BOGONOSIEC, czyli mówicie, co wam trzeba

ZAKAŁA CERKWI, czyli rosyjski ksiądz Lemański „KATYŃ” PO CZECZEŃSKU, czyli dobre imię organów WOJNY POMNIKOWE, czyli Rosja karze bluźnierców WIĘCEJ NIŻ HAZARD, czyli Las Vegas po rosyjsku USPOKÓJCIE SIĘ, BIESY WŚCIEKŁE, czyli sumienie Rosji UDANY PRODUKT, czyli kariera człowieka sowieckiego UPRZEJMIE DONOSZĘ, czyli czas patriotów MINISTER NA DRĄŻKU, czyli silni, zwarci i gotowi PUSZKIN W PREZERWATYWIE, czyli szlaban na „mat” MRZONKI Z KSIĘŻYCA, czyli Chińczyki trzymają się mocno POZDROWIENIA Z KRYMU, czyli soviet dream ŚMIERĆ W HELIKOPTERZE, czyli ostatnie loty dygnitarzy BY ZIEMIĘ W GRENADZIE CHŁOPOM ODDAĆ, czyli wskrzeszanie upiora SPADAJĄCE PROTONY, czyli kosmiczny sabotaż BARCHAN ALBO BRABANCKIE KORONKI, czyli kraina zakazów OFIARY ZOMBI-SKRZYNKI, czyli godziny nienawiści DZIEŃ KOMANDOSA, czyli dziedzictwo Greka Izydora WYZNANIA STAREGO DRUHA, czyli tańczące czołgi WSPÓŁCZUJMY TRUCICIELOM, czyli wi-fi na paszport POJEMY SOBIE, czyli nóżki Busha i swastyka ROSJA, czyli pieróg z niespodzianką JABŁKA DO KACZEK, czyli bajki dla dorosłych MAGOWIE PRZECIW KREMLOWI, czyli zimna wojna na czary SZABAT UKRÓW, czyli wojnie „niet”

OBŁAWA W PIERIEDIEŁKINIE, czyli pielgrzymka do pisarzy ROSYJSKI WINDOWS, czyli pole walki iPad JEST GEJEM, czyli krucjata Miłonowa UDAR NIKITY MICHAŁKOWA, czyli strzelać należy i trzeba POLOWANIE I PANTOMIMA, czyli dzień nacika SKĄD SIĘ BIORĄ WSZY, czyli groźna słitfocia MEDAL DLA MIRELLE MATHIEU, czyli policja to nasze wszystko W MOSKWIE JUŻ NIE PACHNIE, czyli zaufaj ekspertom JAK LESBIJKI SIĘ POŻENIŁY, czyli misja homofoba ŚPIEWACY I ŁAJDACY, czyli rozrywać na strzępy ciała dziewcząt WYCHOWANIE W BOJOWYM DUCHU, czyli walki gąsiorów WIĘCEJ NIŻ MARSZAŁEK, czyli historia czerwonej maszyny ZACHOWAJ, COŚ ZWĘDZIŁ, czyli amnestia dla kolegów UCZTA W CZASACH ZARAZY, czyli powrót „uja” NAJDROŻSZE SERCU ŚWIĘTO, czyli tania wódko, pozwól żyć państwu OD SZCZURKA DO ZAJĄCA, czyli ewolucja Władimira Putina GENERAŁ SIĘ POWIESIŁ, czyli cena świętowania KRYZYS U DZIADKÓW MROZÓW, czyli ostał się ino sznur JAK URATOWAĆ PRASĘ, czyli przegrana kampania WIELKA EMIGRACJA, czyli wszyscy byli zarobieni „LEWIATAN”, czyli kalumnia LENINIE, WSTAŃ, czyli majtki albo krzyżyk DOGHUNTERZY NA ŁOWACH, czyli już tacy jesteśmy

ŁAWROW PRAGNIE PRAWDY, czyli „ukry” w telewizji PRZEDWOJNIE, czyli armie niegdyś bratnie MAMA HARI Z WIAŹMY, czyli kara za zdradę ZAKĄSKA UCIEKA WÓDCE, czyli opróżniając, napełnią METEOPOLITRUK, czyli synoptyczna broń Kremla DAJCIE NAM DOBĘ, czyli morderczy telefon Putina WOJNA NORMANA, WOJNA IWANA, czyli jak rosyjskim historykom opadły szczęki BIJ SWOICH, ŻEBY OBCY SIĘ BALI, czyli wszystko przez Zachód TAJNA WOJNA, czyli śmierć za pół miliona rubli POLSKA KRASAWICA-UMNICA, czyli nie masz artysty nad Kobzona SZPIEG Z ZAPALNICZKĄ, czyli jak wyżyć w kryzysie MEMENTO MORI, czyli „Chirurg” da w mordę KOSZERNE LOBBY HOLLYWOOD, czyli nowe spiski ANALIZATOR KIEŁBASY, czyli kot w pudełku PIJANY PŁUG NA LOTNISKU I „DZIEŃ KAŁASZNIKOWA” W PRZEDSZKOLU, czyli dwa horrory NIEMCOW, czyli śmierć krasawca PODZIEMNE PAŁACE STALINA, czyli pokazucha 200 KILO PIENIĘDZY, czyli jak ładnie się tu kradnie JA JAKO GENIUSZ, czyli blockbuster Putina MOSKWA WETERANOM NIE WIERZY, czyli odłowić i deportować GDZIE JEST CYRYL, czyli tako rzecze Czaplin DEKRET NR 436, czyli „Calineczka” nie dla dziecka

„TANNHÄUSER” NA CELOWNIKU, czyli twarz nacjonalzdrajcy NIEPOKALANE ZWYCIĘSTWO, czyli Barbie idzie na front NA ZAWSZE ZWYCIĘSCY, czyli zniżka na wibrator MIŚ OCHRONIARZ, czyli żeby się obcy nie szwendali ALKOHOL W BAKU, czyli mózg pierwszego bajkera MONSTRACJA, czyli goła kobieta zjadła mózg pudla KASTROWANIE BUŁHAKOWA, czyli cenzuro, wróć! PORTRET DZIADKA, czyli Nieśmiertelny Pułk TRAPIEZNYJE, czyli wojna blina z hamburgerem TUNIEJADCOM STANOWCZE NIET, czyli dziewictwo aż do ślubu METODA KUKŁACZOWA, czyli na co stać Borysa CO WOLNO, czyli Nixon idiota GRABIE TE SAME CO ZAWSZE, czyli lotniskowce na step MILIARD RUBLI NA OBCHODY, czyli czyj Władimir większy MATKA BOŻA MOCARSTWOWA, czyli Stalin na ołtarze WŁADCA NIESPIESZNY, czyli o człowieku, na którego czekał nawet Zbawiciel CHLEB UMARŁYCH, czyli historia pewnej miłości KRAJ, KTÓRY CIERPI NA BEZSENNOŚĆ, czyli wojny z czasem PATRIOTYZM ROZBUDZONY, czyli pułapki cynizmu KUBANA, czyli koło zamachowe zgorszenia KONIEC POMNIKA W POSTACI BRAKU POMNIKA, czyli powrót żelaznego Feliksa ŁOWCA JELENI, czyli Rosjanin umie wypoczywać ZACEPER, czyli easy rider po rosyjsku

ECHO MAMY TU JEDNO, czyli bawić się prosto i bez aluzji ZIEM ODZYSKIWANIE, czyli bajka o niedźwiedziu i smoku LEGENDA Z PALCA WYSSANA, czyli wielkie picowanie SIOSTRY PAŁACU KULTURY, czyli wysotki Stalina SPOSÓB NA KOMUNAŁKĘ, czyli zawodowi sąsiedzi NASTĘPCA, czyli zakazane słowo w Rosji REZERWA ŚWIĘTUJE, czyli zapoluj na geja WŁADIMIR, KTÓRY ZAWSZE STAŁ NA CZELE RUSI, czyli trzeci Rzym BIEDNI ROSJANIE, czyli sztuka wyżywania NISZCZYĆ AGENTÓW, czyli Kreml broni tortur INKUBATOR PATRIOTYZMU, czyli jedynie słuszni idole PRODUKT GUMOWY NUMER 2, czyli czego Rosji nie potrzeba BEZNADZIEJA W OCEANIE PUSTKI, czyli miasta skazane na śmierć ZAKAZANE FRYKASY, czyli kaźń Parmezana MEMORIAŁ, czyli piękna twarz Rosji CZARNI REALTORZY, czyli krzyżyki dzielnicowego KAPUSIE NA HARLEYACH, czyli na Berlin! OSTATNIE SŁOWO WIĘŹNIA SUMIENIA, czyli Rosjanie, nauczcie się nie bać! ZAKAZANE PRZYSMAKI, czyli majtki masowego rażenia SWOI I RESZTA, czyli odsiadka dublerki PRZYKRY KONIEC MEFISTOFELESA, czyli ofensywa prawosławnych talibów NA KRZEPIĄCĄ NUTĘ, czyli co śpiewać należy

TYLKO W STYLU PAŁACOWYM, czyli ukraińscy „uchodźcy” ratują Rublowkę MIASTO DLA LUDZI, czyli nowe oblicze Moskwy KUŹKINA MAĆ, czyli car-bomba WÓDKA SPADA Z TRONU, czyli jak się pociesza francuski gwiazdor METAFIZYKA JĄDROWA, czyli bez wiary bomby nie zrobisz CENA PRAWDY, czyli ludzie z mojego notesu SERCE ROŚNIE, czyli polscy faszyści CERBURGER I PRAWOSŁAWNE WI-FI, czyli szóste przykazanie zamiast seksu TOAST ZA MIŁOŚĆ, czyli o zgubnych wpływach Zachodu FIASKO MOSKIEWSKIEJ SŁAWOJKI, czyli w metrze sobie nie ulżysz GIMNAZJALIŚCI KUPUJĄ BOMBOWIEC, czyli meksykańskie ciacho KAPITAN DOBRA, czyli śmierć radzieckiego Barei NOWY DRAJW, czyli Mars musi być prawosławny ASCEZA KRZEPI ROSJANINA, czyli zalety niewyjeżdżania w świat Z POLSKI O ROSJI, czyli jak mnie z Marusią wyrzucali

WSTĘP Moja Rosja

Ot, ironia losu. Kiedy w 1921 r. moja babcia, Anna z domu Grigoriewa, z mężem Cezarym uciekała z Barnauła od bolszewików, też mieli ze sobą niewiele poza kotką Lalą. Pilnowali jej bacznie, bo ładna była i łowna, a ci, co nadzorowali transport Polaków repatriowanych do kraju z Syberii, właśnie takie lubili sobie brać. Powód do rekwizycji znaleźć potrafili zawsze. Lala, jej córki, a potem wnuczki były babcinymi talizmanami. Ostrzegały przed niebezpieczeństwem. Kotka, której życie przypadło na czas wojny, wiedziała, kiedy przez Supraśl, gdzie osiadła rodzina, będą się przewalać obce wojska, kiedy ostrzelają, a kiedy spalą dom. Nie dała się zaskoczyć ani Armii Czerwonej, ani Wehrmachtowi i zawsze na czas, zanim ludzie usłyszeli czołgi i samoloty, umiała w bezpiecznym miejscu ukryć swoje kociaki. A babci dynastia kotek, póki trwała, przypominała na zawsze utraconą ojczyznę. Rodzinny Perm, wieczorne spacery nad wielką Kamą. Kiedy 18 grudnia 2015 r. dowiedziałem się w Ministerstwie Spraw Zagranicznych Federacji Rosyjskiej, że ja i moja żona Ewa mamy 30

dni na opuszczenie kraju, zmartwiłem się przede wszystkim o moją syberyjską kotkę Masię. Miesiąc, a w tym 10 dni ferii noworocznobożonarodzeniowych, to mało na załatwienie dokumentów na wywóz zwierzaka. A bez Masi nie wyjadę. Tak jak babcia Anna nie wyjechałaby bez Lali. Ale udało się – Masia, tak jak jej poprzedniczka, do Polski dotarła. To właśnie od babci Anny i jej opowieści zaczęła się moja Rosja. W domu, a mieszkaliśmy z rodzicami ojca, często wspominali, jak czekista, z którym związała się siostra Cezarego, machając naganem, groził, że wystrzela „białopolacką kontrę”. Jak bolszewicy nocami zabierali „białych” na dworzec w Barnaule, a potem miasto truchlało, słysząc wycie ludzi żywcem palonych w piecach parowozów. Jak brat babci z Permu i siostra dziadka, co chciała czekistę, często przysyłali listy do Supraśla. Trwało to jednak tylko do lata 1937 r., kiedy NKWD wziął się za likwidowanie tych, co mieli związki z Polską. Wtedy i brat babci, i siostra dziadka przepadli bez śladu. Mieszkaliśmy w Olsztynie, gdzie jeszcze było wielu Warmiaków. I ciągle wracały opowieści o tym, co w 1945 r. wyrabiali tu czerwonoarmiści, jak to określił Stalin, „zabawiający się z kobietami”. Rosja w tych wspomnieniach jawiła się straszna i groźna. To był koniec lat 60. Annę, już ponad 70-letnią, zabraliśmy do Krynicy Morskiej, żeby po raz pierwszy zobaczyła morze. Siadła na wygrzanej słońcem piaszczystej plaży. – Tam z lewej, babciu, będzie Gdańsk, a z prawej – tam, gdzie kończy się Mierzeja Wiślana – Rosja – wytłumaczyliśmy, wskazując na widoczny z daleka kawałek szczelnie wtedy zamkniętego obwodu kaliningradzkiego. I Anna skamieniała. Do zachodu słońca bez ruchu siedziała na piasku, patrząc tam – na prawo. Nie chciała ani jeść, ani pić, nie marzła. Tylko patrzyła. Przez łzy. Co jest takiego magicznego w tym groźnym kraju, że tak się za nim

tęskni nawet przez pół wieku? Jeszcze jako chłopak zacząłem wtedy podejrzewać, że coś widocznie być musi. Potem przekonałem się, że Rosja jaka jest, każdy widzi. Widać ją w prowincjonalnych miastach, a jeszcze wyraźniej w miasteczkach obszarpanych i brudnych. I w ponurych, zabazgranych klatkach schodowych. I w rozklekotanych zatłoczonych autobusach. I w biednych wsiach i rozpadających się domach, które stoją nawet w centrach wielkich miast. Ta zwyczajna, niestołeczna Rosja jest przygnębiająco szarobetonowa. Jeszcze gorsze wrażenie robi tam, gdzie zimno, bo silne mrozy i wilgoć barwią betony wielkiej płyty na brunatno. A i w samej nieprzyzwoicie bogatej Moskwie ludzie mieszkają w ruderach. A w pięknym Sankt Petersburgu – w „komunałkach”, mieszkaniach, gdzie w każdym pokoju gnieździ się inna rodzina, a wszyscy lokatorzy korzystają z jednej kuchni i łazienki. Więc gdzie ta kusząca magia? Nie ma jej w tym, czym musi na co dzień zajmować się korespondent, publicznym życiu kraju – ale w jakim miejscu globu ona jest? W Rosji, choćby z tym jej odstręczającym kultem nie tyle zwycięstwa, co samej wojny i wielkich wodzów, doszukać się tej magii szczególnie trudno. Wiecznie żywy okazuje się Stalin. Wielbiony jest marszałek Georgij Żukow, który błysnął strategicznym geniuszem, zapewniając: „Kiedy podchodzimy do pola minowego, nasza piechota atakuje tak, jakby go nie było”. Oto bohater narodu, który w wojnie stracił co najmniej 27 mln ludzi. Co pociągającego, poza wielkimi złodziejskimi fortunami, jest w ludziach z rosyjskich szczytów władzy? W ich frazesach o wielkości Ojczyzny, w ich patriotycznej tromtadracji, skoro wiadomo, że po wygłoszeniu górnolotnych haseł odlatują do swych willi we Włoszech i pałaców na francuskiej „lazurce”, czyli – jak

zapewniają – do budzącej ich patriotyczne obrzydzenie „gejropy”. Nie przyciąga też parlament, który – jak to sprawiedliwie zdefiniował jeden z marszałków Dumy – „nie jest miejscem do dyskusji”. Tu wiecznym bohaterem jest błaznujący Władimir Żyrinowski. Zazdroszczący mu sławy, choć znacznie głupsi od niego koledzy, próbują mu dorównać, wymyślając coraz to nowe zakazy – a to noszenia koronkowych majtek, a to pantofli na szpilkach, a to adoptowania przez obcokrajowców chorych rosyjskich dzieci, których ich własna ojczyzna nie chce. Kiedy się przyjrzeć temu wszystkiemu, można zrozumieć, czemu w wielkiej literaturze rosyjskiej tak ważne miejsce zajmuje zjadliwa satyra. Dzisiejszą rzeczywistość rosyjską da się znakomicie opisać Sałtykowem-Szczedrinem, Gogolem, Bułhakowem, Zoszczenką. No a magia? Jednak jest. Trafiłem kiedyś do ponadstuletniego drewnianego domu w Krasnojarsku. Z zewnątrz niemal rudera, za to w środku zaskakujące ciepło uśmiechów, miłej rozmowy, ciepła bijącego z wielkiego białego pieca – takiego, na jakim się śpi. Żaden kaloryfer nie da takiego poczucia przytulności. Prawdziwe rosyjskie domy, szczególnie te na wsi, są bowiem przytulne. Miło ciepłe są też cerkwie ogrzane płomieniami świec ofiarnych, przesycone zapachem wosku. Zapominasz tu o „sojuszu tronu i ołtarza”, o podlizywaniu się Cerkwi Kremlowi. O ile batiuszka nie jest stukniętym stalinowcem, co się zdarza jednak rzadko, poczęstuje herbatą, kanapką. Przysiądzie na ławeczce w samej cerkwi i będzie się chciał dowiedzieć, jak jest „tam”. Opowie też o swoich kotach. Bo tu przy cerkwiach, w klasztorach, koty są zawsze spasione, leniwe, pewne swego bezpieczeństwa. W Rosji kotów za czary nie palili. Rolnik, robotnik czy policjant dobrze wie, że „tam”, czyli „za kordonem”, zgnilizna, geje, upadek – bo tak mówi telewizor. Ale

chce też wiedzieć, jak „tam” jest naprawdę, chętnie rozmawia, wypytuje. I chce cię przekonać, że i tu są rzeczy dobre. Choćby ten piec, na którym się śpi, dający najzdrowsze ciepło. I palić w nim można wszystkim, choćby słomą. Pokaże też swoje narzędzia. Pochwali się własnej roboty aparatem, co daje najlepszy w świecie samogon. Bardzo długo nie znałem słowa „pszek”. A przecież sporo podróżowałem, spotykałem się z bardzo różnymi ludźmi. Spierałem się ostro z wieloma Rosjanami, czasem też i przy sporym kielichu, ale poznałem je dopiero po latach – i to nawet nie usłyszałem, co zobaczyłem. Na murze – i to nie w Rosji, lecz w białoruskim Grodnie. Tam mi wyjaśnili, że to brzydkie określenie Polaka. Potem słyszałem je jeszcze tylko raz. W sumie więc dwa razy przez 18 lat. Za to moi rosyjscy przyjaciele, choć w naszym kraju nie spędzili całej epoki, dobrze wiedzą, co po polsku znaczy „kacap”. Trudno było poczuć czar Moskwy, zresztą z jej mieszkańcami to było znacznie łatwiejsze. Cóż, spotkania z tymi, których zaliczają do grupy i tam określanej jako „inteligencja”, ludźmi o wielkiej wiedzy i ciętym poczuciu humoru, to dla Polaka wspaniała przygoda. Samo miasto przy pierwszym zetknięciu wydaje się odpychające. W tym centrum, które pokazują turystom, pełne patetycznych budowli – jakby krzyczało do przybysza, że jest sercem wielkiego imperium. Przy tym hałaśliwe, zatłoczone, bardzo nerwowe. Ale Moskwy nie można zwiedzać. Jest za duża, zbyt bogata. W ostatnich latach wymyśliliśmy sobie z Ewą zabawę na wolne dni „w idziemy dokądś, nie wiemy gdzie”, czyli w nieznane, zdając się na los. I zawsze trafialiśmy czy to na meczet, czy to na nieznany monastyr, czy na muzeum, które jest w przewodnikach, ale znaleźć je trudno, czy to na piękny zaułek albo park, gdzie pięknie tańczą

emeryci... Właśnie takie miejsca, a nie stalinowskie drapacze chmur, pokazują, jak bogata i różnorodna jest kultura Rosji. Magię tego kraju, jego ciepło i ciepło jego ludzi, dzielnych i bystrych, można odszukać. A wtedy tym bardziej intrygujące staje się pytanie, czemu ten naród pozwala, by stali nad nim ci, którzy swoich rodaków gotowi są pędzić przez pola minowe tak, jakby żadnych min tam nie było. 18.02.2016

MOSKIEWSKIE NIEWOLNICE, czyli wakacje Lejli

Sklep spożywczy w Goljanowie, biednej dzielnicy we wschodniej części stolicy Rosji, szturmowali, przełamując zacięty opór ochroniarzy, moskiewscy obrońcy praw człowieka. Przyprowadziła ich tu Tażinar Aszirowa z Kazachstanu, która od lat bezskutecznie próbowała wyzwolić więzione i zmuszane do bezpłatnej pracy córkę Zarinę i bratanicę Lejlę. Jeszcze w 2000 r. 14-letniej wtedy Zarinie właściciele sklepu w Goljanowie złożyli olśniewającą propozycję: wikt, mieszkanie i praca, w pierwszym miesiącu po przyjeździe 700 rubli, a potem cały tysiąc. To wtedy było jakieś 35 dolarów – dla osoby z biednej kazachskiej prowincji to pieniądze niemałe. Pojechała tylko na wakacje, ale po trzech letnich miesiącach nie wróciła. Kiedy zaniepokojonej matce udało się do niej dodzwonić, uspokajała, że wszystko jest w porządku, zarabia znakomicie i tylko dlatego nie chce przyjechać do domu. Tażinar nie wiedziała, że obok jej córki stoi właścicielka sklepu Żansułu Istanbekowa i kontroluje to, co mówi dziewczyna. Wkrótce za Zariną pojechała więc jej kuzynka Lejla. I wtedy kontakt z dziewczętami się urwał. Krewni próbowali wyjaśnić, co się

z nimi dzieje, interweniowali w ambasadzie swego kraju w Moskwie, ale nic nie wskórali. O tym, jaki był ich los w stolicy Rosji, dowiedzieli się dopiero wtedy, kiedy jednej z kazachskich dziewcząt udało się uciec ze sklepu i dotrzeć w rodzinne strony. – Jak prawdziwe niewolnice, za pracę nie dostajemy ani kopiejki. Budzą nas o szóstej rano, spać kładziemy się o drugiej, trzeciej w nocy. Śpimy na podłodze w sklepie. Karmią tylko gotowanym ciastem pociętym na wstążki. Gospodyni na jedzenie daje tylko minutę. Kto nie zdąży zjeść wszystkiego, to mu zabierają miskę – opowiadała dziewczyna. Tażinar Aszirowa pojechała do Moskwy na ratunek. Poszła na komendę policji w Goljanowie, ale jej skargi przyjąć nie chcieli i kazali sobie pójść. Znalazła więc sklep, w którym więziono jej córkę. Podeszła do właścicielki akurat w chwili, kiedy zadzwonił do niej oficer policji, z którym Tażinar przed chwilą rozmawiała. Przestrzegał, że matka przyjechała po Zarinę i że trzeba z nią coś zrobić. I zrobili – na noc zamknęli kobietę w komórce, a nad ranem wygnali. Wtedy Tażinar znalazła obrońców praw człowieka pomagających emigrantom. Wzięli sklep szturmem i w środku znaleźli dziesięć kobiet. Wszystkie miały na ciele siniaki, szramy po ranach, a niektóre powykręcane palce, które źle zrosły się po tym, jak kombinerkami miażdżono im kości. Były też małe dzieci. Lejla miała pięcioletniego synka. W niewoli była regularnie gwałcona i urodziła troje dzieci. Jedną córkę gospodyni odebrała jej po trzech miesiącach, a potem stwierdziła, że mała zmarła. Druga, od razu na porodówce zapisana jako dziecko właścicielki sklepu, też przepadła bez śladu. Wyzwoliciele wywieźli niewolnice do zakonspirowanego mieszkania, by ukryć je przed policjantami. Kobiety skarżyły się, że gdy niektórym z nich udało się uciec i biegły na policję, funkcjonariusze od razu zwracali je „właścicielom”. To właśnie te

uciekinierki mają teraz krzywo zrośnięte palce. Policjanci z Goljanowa próbują teraz zwabić do siebie kobiety. Jeśli im się to uda, to – jak twierdzą obrońcy praw człowieka – ukarzą je za nielegalne przebywanie na terytorium Rosji i natychmiast deportują. Wtedy byłe niewolnice nie będą mogły złożyć zeznań i śledztwo, jeśli nawet zostanie wszczęte, do niczego nie doprowadzi. Klienci sklepu zeznawać też nie będą. Jak mówią, widzieli, że od rana do nocy pracowały tam kobiety o niesłowiańskim wyglądzie, ale przybyszów z Azji nie rozróżniają i nie podejrzewali, że stale były to te same osoby. Jak napisał niedawno moskiewski tygodnik „Argumenty i Fakty”, liczba przypadków porywania ludzi i zmuszania ich do niewolniczej pracy rośnie w Rosji bardzo szybko. Cytowany przez pismo Iwan Szuszkiewicz, szef moskiewskiego ośrodka informacyjnego Międzynarodowej Organizacji ds. Migracji, uważa, że na ten dochodowy biznes nastawiły się rosyjskie mafie. „Importują” do Rosji niewolników z krajów Azji Środkowej, a „eksportują” obywateli Rosji, przede wszystkim kobiety i dzieci, na zagraniczne rynki, gdzie handluje się żywym towarem. 26.11.2012

ZAPASY I GRZECHÓW ODPUSZCZENIE, czyli koniec świata

Wielu Rosjan wierzy w zapowiedziany przez Majów na 21 grudnia koniec świata. Dla nich to nic nowego. Są przekonani, że cokolwiek by się działo, to przeżyją. Moja sąsiadka Marfa Pietrowna długo się zastanawia, a potem z westchnieniem wrzuca czwartą paczkę zapałek do koszyka. Leżą w nim już torebki z solą i kaszą gryczaną. Właśnie dostała emeryturę i robi zapasy, bo koniec świata ma nastąpić, zanim na jej konto w Sbierbanku przyjdą następne pieniądze. Prasa rozpisuje się, że w kolejnych miastach ludzie wpadają w panikę. Bojąc się tego, co ma się zdarzyć za dwa tygodnie, wykupują ze sklepów świece, sól, konserwy, baterie... Na przykład w syberyjskim mieście Barnauł z półek zniknęła żywność, którą można długo przechowywać. W 25-tysięcznym Omutninsku (obwód kirowski) ludzie przez tydzień wydali całe oszczędności na zapasy. Poza konserwami, mlekiem w proszku, makaronami i kaszami szczególne wzięcie miały też nafta i lampy naftowe. No bo jak świat się skończy, to zapanuje ciemność. Na ostatniej stronie gazety „Omutninskie Wiesti” przeczytali bowiem proroctwo mnicha

tybetańskiego, który potwierdził nadejście zapowiedzianego przez Majów kosmicznego kataklizmu, który to zniszczy Ziemię. Tekst – jak później zapewniała przestraszona reakcją mieszkańców redaktor naczelna „Wiesti” Wiktoria Uszakowa – ukazał się na stronie poświęconej rozrywce. I to tylko dlatego, że autor krzyżówki zapił i nie zdążył jej przygotować, więc trzeba było jakoś zapełnić puste miejsce. Sklepy szturmowano także w syberyjskim Nowokuźniecku. Tam jednak pewien obywatel, przedstawiający się jako „naczelnik domu”, zachował zimną krew i domagał się od władz, by do końca świata podeszły w sposób zorganizowany. Jak pisze agencja Nowosti, świadomy powagi sytuacji wystosował pismo, wyrażając zaniepokojenie tym, że na skutek kataklizmu zostanie wyłączona energia elektryczna. A w mroźną syberyjską zimę domy przemarzną w ciągu dwóch-trzech dni. „Naczelnik” domaga się więc, by władze miasta przygotowały szczegółowy program swych działań na czas po końcu świata i przedstawiły go mieszkańcom. Żąda też od policji pełnej mobilizacji. Bo jak świat się skończy i zgaśnie światło, w Nowokuźniecku zaczną działać maruderzy, którzy ograbią spokojnych mieszkańców. Administracja nie odpowiedziała. Ponieważ przysłał swoje pismo 27 listopada, zgodnie z urzędową procedurą władze mają na to czas do 27 grudnia. Jak napisał w redakcyjnym komentarzu moskiewski dziennik „Wiedomosti”, gorączkowe przygotowania na ciężkie czasy wcale nie są działaniem irracjonalnym. Gazeta przypomina, że w samym tylko XX w. kraj rozpadł się dwukrotnie, co można porównać właśnie z końcem świata. Obywatele wciąż mają w pamięci kilka kryzysów, kiedy nic nie mogli kupić, a w ich domach przez długi czas nie było światła, ciepła, wody, milicja zaś nie tylko nie broniła ludzi przed

bandytami, ale współpracowała z mafiami. W tych ciężkich czasach nauczyli się – jak to Rosjanie określają – „wyżywać”. Trzeba zgromadzić zapasy, okutać się ciepłą odzieżą, ograniczyć spożycie. Należy się zaszyć w swoim kątku i siedzieć cicho, czekając na lepsze czasy. W ten sposób sąsiadka Marfa przeczekała kilka krachów finansowych państwa. Tak więc nawet koniec świata, który – według socjologów – naród wyobraża sobie jako coś na kształt kolejnego kryzysu, nie jest dla Rosjan taki straszny. Co bardziej zapobiegliwi obywatele kupują też bardzo reklamowane certyfikaty odpuszczenia grzechów. Taki dokument, wydawany ponoć przez mnichów z Rzymu, kosztuje 500 rubli (ok. 50 zł). I choć katolicki odpust zupełny w oczach klientów prawosławnych nie jest towarem najwyższej jakości, to 500 rubli to nie tak dużo, więc można zaryzykować. 08.12.2012

OBRAZY, KTÓRE OPLUŁ SAM CHRUSZCZOW, czyli wystawa o wystawie

Kobieta pilnująca kilkunastu obrazów wiszących na ścianach małej salki wystawowej przyznaje, że już kręci jej się w głowie od stale powtarzanych przez głośniki fraz wykrzykiwanych przez doprowadzonego do szewskiej pasji mężczyznę: – Jak wielkie tłuste muchy siadające na ścierwo. Tylko bazgranina! Nawet kobiety nie umieją namalować! Pedały! Pederaści pieprzeni! Jeśli chodzi o sztukę, jestem stalinistą! Wszystkich do rąbania lasu! Natychmiast! Nie, piszcie podania! Wszystkim damy paszporty zagraniczne, dowieziemy do granicy i rozgonimy na cztery wiatry! Te wrzaski to oryginalny zapis okrzyków impulsywnego genseka, którymi pół wieku temu, 1 grudnia 1962 r., ekskomunikował radzieckich abstrakcjonistów wystawiających w moskiewskim Maneżu swoje prace. Nikita Chruszczow postponował „bohomazy” nie tylko grubym słowem. Jakoś szczególnie obraził go obraz Leonida Miecznikowa „Wyrobisko”. Towarzysz sekretarz, podszedłszy bliżej, dokładnie przyjrzał się dziełu, a potem zaszczycił je soczystym splunięciem. Dziś ten napiętnowany przez samego przywódcę ZSRR obraz znów wisi

w Maneżu, a miejsce, które trafił Nikita Siergiejewicz, autor „Wyrobiska” zaznaczył ołówkiem. Pokaz „Te że w Maneże” („Ci sami w Maneżu”) jest wystawą o wystawie. Echo wyzwisk partyjnego przywódcy w ścianach gmachu wzniesionego pod murami Kremla na zimowe ćwiczenia kawalerii carskiej gwardii do dziś niesie się po Rosji i nie traci na aktualności. Znawcy przedmiotu wciąż dyskutują, czy gensek sam z siebie zagotował się na widok tego, co uznał za bohomazy, czy też został sprowokowany. Na to, by moskiewscy abstrakcjoniści, których wcześniej do ważnych sal wystawowych nie dopuszczano – jak to się mówi w Rosji – „na odległość wystrzału armatniego”, pokazali się w galerii w sercu Moskwy, zgodziła się sama „caryca kultury radzieckiej”, czyli wszechmocna minister kultury Jekaterina Furcewa. W trybie nagłym wręcz kazano im z dnia na dzień przywieźć swoje prace do Maneża na otwieraną właśnie wystawę „30-lecie Moskiewskiego Związku Artystów”. Dziś Borys Żutowski, malarz, którego obrazy pół wieku temu Chruszczow mieszał z błotem, zapewnia, że wtedy genseka podpuścili. Przypomina, że nieco wcześniej po raz pierwszy wydano słynne opowiadanie Aleksandra Sołżenicyna „Jeden dzień Iwana Denisowicza”, co młodzi niepokorni twórcy radzieccy przyjęli jako sygnał, że teraz nastał ich czas, a żarliwi wyznawcy socrealizmu, wiecznie przyklaskujący partyjnej wierchuszce i jej gustom nomenklaturowi szefowie związków twórczych, zejdą wkrótce ze sceny. Partyjny beton, zdaniem Żutowskiego, postanowił więc poszczuć młodych niepokornych Chruszczowem. Przed wizytą w Maneżu podgrzano jeszcze genseka rewelacją o tym, że w jednym z moskiewskich wydawnictw KGB właśnie wykryło grupę homoseksualistów.

Na wystawę Chruszczow przyszedł w towarzystwie Michaiła Susłowa, ortodoksyjnego ideologa partii, oraz szefa KGB Aleksandra Szelepina (znanego Polakom przede wszystkim z tego, że w 1959 r., zacierając ślady zbrodni katyńskiej, kazał zniszczyć przechowywane w Moskwie teczki osobowe jej ofiar). Ta dwójka, jak mogła, nakręcała szefa. Kiedy znany dziś na całym świecie rzeźbiarz Ernst Nieizwiestny zwrócił uwagę wysokich gości na swoje rzeźby, Szelepin rzucił się na niego: – Skąd bierzesz brąz na swoje paskudztwa? Mnie nie wystarcza go na rakiety! Artysta jednak nie dał się zjeść w kaszy dygnitarzowi i odpowiedział drwiną: – Na pewno, towarzyszu, macie przy sobie pistolet. Dajcie mi go, to się tu na miejscu zastrzelę za ten brąz. Ta zuchwałość zapewne się Chruszczowowi spodobała, bo zaprzyjaźnił się z rzeźbiarzem. A on potem, po latach, zaprojektował nagrobek genseka na moskiewskim Cmentarzu Nowodziewiczym. Można się spodziewać, że takich jubileuszowych wystaw o wystawach będzie w Rosji jeszcze sporo. Za dwa lata czeka nas 40. rocznica tak zwanej wystawy buldożerowej. 15 września 1974 r. abstrakcjoniści radzieccy, wygnani przez Chruszczowa do podziemia, urządzili wystawę swoich prac pod gołym niebem na południu Moskwy. Służby specjalne przejechały po niej buldożerami i polewaczkami. 18 stycznia minie zaś dziesięć lat od napaści grupy „prawosławnych patriotów” na moskiewski Ośrodek Andrieja Sacharowa, którzy rozgromili tam wystawę „Ostrożnie, religia!”. 12.12.2012

TAM, GDZIE MILIONY NOSZĄ PAGONY, czyli Kozacy pilnują kapliczek

Na straży prawa i porządku stoi dziś w Rosji więcej mundurowych czy – jak mawiają tutaj – „ludzi w pagonach” niż niegdyś w dwa razy większym ZSRR. A mimo to z porządkiem wciąż nie jest najlepiej. W samej policji służy 1,1 mln ludzi. 22 lata temu na 293 mln mieszkańców Związku Radzieckiego przypadało 628 tys. milicjantów. Jeden funkcjonariusz czuwał więc nad spokojem 470 ludzi radzieckich. Dziś jeden przypada na 130. Do tego dochodzą liczne uzbrojone formacje, jak Federalna Służba ds. Wykonywania Kar (straż więzienna), Federalna Służba Kontroli Obrotu Narkotykami, Straż Sądowa, Federalna Służba Ochrony Federacji Rosyjskiej (odpowiednik naszego BOR-u), no i Federalna Służba Bezpieczeństwa ze 140 tys. funkcjonariuszy – to dwa razy więcej, niż 60 lat temu miał w Ministerstwie Bezpieczeństwa Państwowego krwawy Ławrientij Beria. Nad porządkiem w 142-milionowym kraju czuwa około 2 mln ludzi w pagonach, ale trzeba jeszcze doliczyć armię „czopowców”, czyli pracowników prywatnych firm ochroniarskich, które są przystanią i szczodrym chlebodawcą dla emerytowanych milicjantów

i wojskowych. Eksperci oceniają ich liczbę na 3 mln. Do tej roboty garną się też Kozacy, którzy chcieliby – oczywiście nie za darmo – stanąć na straży cerkwi, zagrożonych ponoć przez bluźnierców spod znaku punkowej grupy Pussy Riot, czy przydrożnych krzyży. Wychodzą też na patrole w centrum Moskwy, skąd przeganiają staruszki handlujące na ulicach suszonymi grzybami. Jeśli doliczyć do całego tego towarzystwa 800 tys. żołnierzy sił zbrojnych, to okaże się, że Rosję ochrania blisko 6 mln ludzi. Sporo jak na kraj, który ma 75,5 mln obywateli w wieku produkcyjnym. Skuteczność tej ogromnej armii jest jednak mała. Kilka dni temu państwowa telewizja Rossija 1 pokazała dramatyczny reportaż z Kraju Stawropolskiego na południu europejskiej części państwa, gdzie osiedla się coraz więcej przybyszów z rosyjskiego Kaukazu. Jak alarmowali autorzy reportażu, Rosjanie stanowią tam już tylko 80 proc. ludności (to akurat średnia w Federacji Rosyjskiej) i pod naporem ekspansywnych, czasem też agresywnych wyznawców islamu uciekają do innych regionów. Chciałoby się zapytać, gdzie podziali się Kozacy. Przecież zgodnie ze starą tradycją Kraj Stawropolski to region, w którym stali na straży narodu rosyjskiego i prawosławia. Kozacy w swoich mundurach, portkach z lampasami i nadanymi im nie wiadomo przez kogo i za co orderami wolą jednak za pieniądze sterczeć przed cerkwiami Moskwy, w której samych policjantów jest ponad 100 tys. (więcej niż w całej Polsce). Za plecami takiej armii funkcjonariuszy mołojcy z nahajkami mogą się czuć bezpieczniej niż w rodzinnych stronach, gdzie przyszłoby im stanąć oko w oko z ekspansywnymi mężczyznami z Kaukazu. A stołeczna policja, choć liczna i silna, potrzebuje wsparcia. Bo poza zwykłymi obowiązkami ma sporo innej roboty. Jak poinformował na oficjalnej stronie internetowej Komitet Śledczy Federacji

Rosyjskiej, jego funkcjonariusze nakryli kilku policjantów z moskiewskiego lotniska Domodiedowo na dorabianiu sobie usługami dla bogatych klientów. Za 40 tys. rubli (ok. 4 tys. zł) dowozili ich na sygnale policyjnym fordem focusem z portu lotniczego do centrum stolicy. Wyszukiwanie klientów, przekazywanie pieniędzy, same kursy po zatłoczonych ulicach – to wszystko odrywało funkcjonariuszy od normalnych obowiązków. Nic więc dziwnego, że Domodiedowo nieraz stawało się łatwym celem dla terrorystów. To stąd w sierpniu 2004 r. jeden po drugim wystartowały dwa samoloty, na pokłady których terrorystki przemyciły bomby. Zginęło 89 pasażerów i członków załóg. Jak się potem okazało, kobiety wpuścili do samolotów – za pieniądze, bez kontroli, a nawet bez biletów – dyżurujący wówczas na lotnisku milicjanci. Siedem lat później terrorysta samobójca zdetonował w hali Domodiedowa ładunek wybuchowy, zabijając 37 osób. Bombę przeniósł bez trudu, bo bramki wykrywaczy metali przy wejściach nie pracowały i nie było funkcjonariuszy odpowiedzialnych za kontrolowanie wchodzących. 14.12.2012

CZŁONKOWÓZ DLA PUTINA, czyli kołchozowy tuning

Władimir Putin jest jedynym przywódcą kraju należącego do grupy G8, którego wozi limuzyna z importu. Rodzimy przemysł samochodowy dostał więc rozkaz zaprojektowania i wyprodukowania auta, które w ZSRR zwano „członkowozem”. Nazwa brała się z połączenia dwóch słów „członek” (w tym wypadku KC KPZR) i „wozić”. W takich reprezentacyjnych autach – ziłach 111 czy ziłach 114 – podróżowali, budząc zawiść prostego narodu, członkowie władz najwyższych. Dygnitarze rangi nieco niższej radowali się produkowanymi w mieście Gorki (kiedyś i dziś też – Niżnyj Nowogród) czajkami. Dziś te nieliczne luksusowe niegdyś limuzyny wożą za ciężkie pieniądze nowożeńców, a środkiem transportu kołowego dostarczającym Władimira Putina i Dmitrija Miedwiediewa do pracy i na uroczystości stał się mercedes S-Guard Pullman. Wygląda to może elegancko i bogato, ale niezbyt patriotycznie. Tym bardziej że wicepremier Dmitrij Rogozin, zagorzały patriota i wróg Zachodu, wyrzekł się luksusów, którymi kusi wraży przemysł automobilowy, i kazał się wozić ojczystą przeznaczoną dla armii maszyną Tigr (tygrys). Fakt, słodkiego życia w niej nie ma, ale

zastępca szefa rządu wyobrażający sobie, że zostanie następcą Putina, dla realizacji swoich ambicji gotów jest nie na takie ofiary. Putin przesiadał się więc do auta produkcji rodzimej. Dwa lata temu osobiście promował rosyjską motoryzację. Za kierownicą żółtej łady kaliny dzielnie przemierzył długą i trudną trasę Chabarowsk – Czita, by udowodnić, że na tym dalekowschodnim pustkowiu udało się zbudować porządną drogę, a rodzimy przemysł samochodowy w niczym nie ustępuje zagranicznemu. Wszystkowidzący blogerzy nieco zmącili jednak ten triumf, umieszczając w sieci filmy, które dowiodły, że Putin miał w tej podróży do dyspozycji trzy identyczne żółte kaliny. Kiedy jedna się psuła, przesiadał się do drugiej. Ale nawet dziesięć ład nie może zastąpić nowego „członkowozu”, bowiem to pojazdy za skromne i nazbyt siermiężne. Rosyjski przemysł ma więc zrealizować program „korteż” (orszak) i wyprodukować dla kremlowskiego „garażu specjalnego przeznaczenia” limuzynę, która przypomni świetność dawnych ziłów i przyćmi mercedesy. Pierwszy sprawił się moskiewski Ził (Zawod imieni Lichaczowa), który już przedstawił garażowi prezydenckiemu swojego nowiutkiego ziła 4112R. To cudo z siedmiolitrowym silnikiem o mocy 315 koni, automatyczną skrzynią biegów, lodówką i wielkim telewizorem, przypomina wyglądem dawne ziły, które transportowały Leonida Breżniewa. Na szefach kremlowskiego garażu, rozpieszczonych produktami BMW czy Mercedesa, wrażenia jednak nie zrobiło. Orzekli, że auto jest niedopracowane. Internauci zaś, obejrzawszy fotki nowego ziła, powtarzają, że to „kołchozowy tuning” starego „członkowozu”. Swoją propozycję ma teraz przedstawić GAZ z Niżnego Nowgorodu, który niegdyś wypuszczał czajki. Do walki dwóch zasłużonych rosyjskich firm próbuje się włączyć

jeszcze trzeci konkurent, prywatna firma Marusia Motors, która specjalizuje się w samochodach wyścigowych. Jej szefowie uważają, że to dobry interes, bo rosyjskie limuzyny będzie kupować nie tylko Kreml, lecz także rosyjscy bogacze, którzy wzorem prezydenta w patriotycznym porywie przesiądą się do nich ze swoich bentleyów i mercedesów. Aleksandr Pikulenko, ekspert samochodowy radia Echo Moskwy, ocenia, że realizacja programu „korteż”, czyli zaprojektowanie i uruchomienie produkcji reprezentacyjnej limuzyny, w warunkach rosyjskich będzie kosztować 5 mld dolarów. I mimo tych horrendalnych kosztów zostanie on zrealizowany. 23.12.2012

SUCHY ZAKON, czyli godzina wilka

Rosja od wieków toczy i od wieków przegrywa zacięty bój z jednym ze swoich najgroźniejszych wrogów – alkoholem. Ten rok zaczęła od kolejnego starcia: podwyższa ceny i ogranicza sprzedaż trunków. Państwo rosyjskie powinno walczyć z pijaństwem, bo to ono samo przez wieki rozpijało naród. Taki Piotr I, władca uznawany za wielkiego, bo wszystkim sąsiadom dawał w kość i odbierał ziemie, ogromne sumy na wojenne awantury brał ze sprzedaży wina chlebowego, czyli 20-procentowego poprzednika wódki, sprzedawanego w carskich szynkach, w których można było tylko wypić, bo zakąsek tam nie trzymali. Car ustanowił, że chłop w takiej knajpie może pić aż do momentu, kiedy przepije wszystko i z całego przyodziewku zostanie mu tylko krzyżyk na prawosławnej piersi. Wprowadził też prawo, zgodnie z którym babie próbującej zabrać męża z knajpy, zanim ten dojdzie do stadium krzyżyka, groziło obcięcie ręki. A i armię rozpijał car intensywnie. W trakcie marszów jego żołnierze jako część żołdu otrzymywali półtora litra wina chlebowego, czyli ekwiwalent 0,75 litra wódki. Część pewnie sprzedawali, ale sporo zużywali sami. Armia Piotra I szła więc

do boju pijana w sztok. Jej wódz, jak świadczą kroniki, też zresztą za kołnierz nie wylewał. Dworzanie kilka razy w tygodniu kładli go na posłaniu pijanego do nieprzytomności. A ponoć głowę miał mocną. Cóż, rzeczywiście był wielki: według jednych źródeł miał 206, według innych – 216 cm wzrostu. Pił regularnie i rozpijał naród także Stalin. Podczas suto zakrapianych, w zasadzie cowieczornych, kolacji na Kremlu czy w siedzibach pod Moskwą niemowlętom, z którymi przychodzili goście, dawał do polizania umoczony w winie palec. Kilkuletnie dzieci dostawały kieliszek wina. No i jeszcze frontowe sto gramów, czyli porcja spirytusu regularnie wydzielana w czasie wojny każdemu czerwonoarmiście. W konsekwencji miliony mężczyzn przez kilka lat codziennie wypijały równowartość ćwiartki wódki. Po wojnie wracali więc do domów jako alkoholicy. W przerwach między systemowym upijaniem narodu państwo walczyło o trzeźwość. Skutecznością wykazała się w tym względzie caryca Katarzyna Wielka. Udało jej się narzucić posiadaczom ziemskim limity produkcji mocnych trunków w zależności od tego, ilu mieli chłopów, czeladzi i rezydentów. Nie mogąc stawiać na ilość, podnosili jakość, więc piło się u nich nie tylko mniej, ale i zdrowsze napoje. Bolszewicy po objęciu władzy utrzymali, wprowadzony po wybuchu I wojny światowej, zakaz produkcji wódki. Pierwszy kieliszek rodzimej „białej” (tak określa się tu czystą) człowiek radziecki mógł wypić dopiero w 1924 r. To z entuzjazmem przyjęte przez naród cudo nazywało się „rykowka” – od ówczesnego premiera Aleksieja Rykowa. Miało 30 proc. i smakowało ponoć paskudnie. Rosjanie ze zgrozą wspominają tzw. „suhoj zakon” (suche prawo),

czyli częściową prohibicję, wprowadzoną w czasach Michaiła Gorbaczowa. Wtedy coś do picia można było kupić dopiero po jedenastej, zwanej przez naród „godziną wilka”. Nazwa wzięła się od zegara na moskiewskim teatrze lalek Obrazcowa, gdzie co godzina, w chwili bicia kurantów, ukazywała się jakaś postać z popularnych bajek. O wyczekiwanej z utęsknieniem jedenastej pojawiał się właśnie groźny wilk z nożem jakby gotowym do cięcia zakąski. O czasach walki z pijaństwem do dziś krążą ponure anegdoty. Jak choćby taka: pod monopolowym przed otwarciem stoi wielka kolejka. Rozeźlony człowiek wybiega z niej z krzykiem: „Pójdę zabić Gorbaczowa!”. Po jakimś czasie wraca przybity: „Nie udało się. Tam większa kolejka niż tu”. Suche prawo dało jednak wiele. W czasach jego obowiązywania rodziło się dużo dzieci, rekordowo podniosła się też średnia długość życia. Jak jest z piciem dziś, dokładnie nie wiadomo. Państwowi statystycy od lat utrzymują, że przeciętny Rosjanin wypija rocznie 15 litrów czystego spirytusu, czyli katastrofalnie dużo. Eksperci upierają się jednak, że z popularnym na prowincji samogonem, płynami do szyb i innymi wynalazkami będzie tego 18 litrów, czyli 90 butelek czystej na gardło. A jeśli odliczyć niemowlęta, małe dzieci, stroniących od kieliszka wyznawców islamu czy staruszki, wyjdzie na to, że przeciętny rosyjski mężczyzna wypija rocznie 180 butelek, czyli w ekwiwalencie dziennym dokładnie te same „frontowe 100 gramów” spirytusu, którymi rozpił swoich żołnierzy Stalin. Czas więc na kolejną odsłonę w walce z alkoholizmem: wódka drożeje, i to od razu o 36 proc. Teraz wyprodukowana legalnie „biała” ma kosztować co najmniej 170 rubli (17 zł). Tańsza, jak ostrzegają władze, może być tylko niebezpieczną dla zdrowia pijących podróbką. Z ulicznych kiosków i dworcowych bufetów znika piwo.

Kupuje się je teraz, tak samo jak inne alkohole, tylko od ósmej rano do jedenastej wieczorem, a nie przez okrągłą dobę. I żadnych nocnych sklepów. Komentatorzy twierdzą, że Rosjanie sobie poradzą. Obejdą te restrykcje i będą pić, jak pili. Ale to chyba nieprawda. Mieszkańcy dużych miast ograniczają picie, w każdym razie po wódkę sięgają rzadziej. Modny staje się zdrowy tryb życia, czyli bez alkoholu i papierosów. 04.01.2013

ARMIA ROSJI, czyli pożegnanie z onucą

Rosyjscy żołnierze nie zdążyli się jeszcze przebrać w nowe mundury wprowadzone trzy lata temu, a już zaczynają przymierzać jeszcze nowsze. Przy okazji wyrzekną się też odwiecznych onuc i czapek uszanek. Ministerstwo obrony, którym od niedawna kieruje uważany za dobrego organizatora Siergiej Szojgu, przedstawiło już nowe wzory umundurowania. Szojgu, przez minione dwa dziesięciolecia naczelnik Ministerstwa Sytuacji Nadzwyczajnych (czyli wszystkich służb ratowniczych), odważył się na rzecz niesłychaną – skorzystanie z wzorów amerykańskich. W uszach patriotów przekonanych, że na świecie nigdy nie było i nie będzie sił zbrojnych lepszych od niezwyciężonej Armii Czerwonej, brzmi to jak herezja. Ale Szojgu, bliski przyjaciel Władimira Putina, może sobie na coś takiego pozwolić. Teraz rozpoczynający służbę żołnierz będzie dostawał komplet złożony z 19 sztuk odzieży – od skarpetek i podkoszulków po zimową kurtkę. Obowiązywać będzie zasada ubierania się na cebulkę, co ma chronić nawet przed „sorokowikami”, czyli syberyjskimi mrozami, gdy temperatura spada poniżej minus 40 stopni.

A właśnie mrozy – i to nawet łagodniejsze – sprawiły, że armia musi się rozstać z całkiem nowymi uniformami, które zaledwie trzy lata temu zaprojektował sławny dyktator mody Walentin Judaszkin, przyjaciel żony Dmitrija Miedwiediewa Swietłany. Jak z dumą przyznawał w wywiadach, wzorował się na paradnych strojach wojsk z epoki generalissimusa Aleksandra Suworowa i mundurach, w których czerwonoarmiści wystąpili na defiladzie zwycięstwa na placu Czerwonym w 1945 r. Wyszło wspaniale. Nowy przyodziewek prezentował się ślicznie na zawodowych modelach i modelkach, a także na paradach. Publiczność i przedstawiciele władz bili brawo. Państwo wypłaciło Judaszkinowi za jego trud równowartość 16 mln zł i przeznaczyło 2,6 mld zł na przebranie wojska. Tego entuzjazmu nie podzielali jednak marznący w eleganckim przyodziewku żołnierze. W jednostkach na Syberii młodzi poborowi pokotem kładli się do szpitali z zapaleniem płuc (dwa lata temu 500 wcielonych jesienią rekrutów przysłanych do koszar w syberyjskiej Jurdze zaczęło służbę od długotrwałej kuracji). Wtedy resortem obrony rządził jednak Anatolij Sierdiukow. A że to on był odpowiedzialny za wprowadzanie nowych uniformów, podlegli mu dowódcy zapewniali, że powodem epidemii nie są nowe mundury, lecz to, że „rekrut dostaje się nam słaby”. Kiedy jednak z powodu skandali korupcyjnych Sierdiukow z resortu odszedł, okazało się, że to wszystko przez elegancję. Do chóru lamentujących dołączył wówczas też sam mistrz Judaszkin. Odpowiadając nacjonaliście Władimirowi Żyrinowskiemu, chcącemu surowo ukarać go za sabotaż, projektant zapewniał, że wymyślił inne mundury niż te, w których marzną żołnierze. W resorcie obrony za poprzedniego kierownictwa skazili jednak jego idee, szyli nie z tego sukna, nie z tych podszewek, a o nanotkaninach,

które chciał stosować, w ogóle zapomnieli. Rosji przyjdzie więc jeszcze raz wydać spore pieniądze na mundury. Tym razem postanowiono oprzeć się na sprawdzonych zagranicznych wzorach, choć to oznacza zerwanie z niektórymi wieloletnimi tradycjami. Minister Szojgu, objąwszy urząd, bardzo się zdziwił, że wojsko wciąż – jak ponad 300 lat temu za cara Piotra I – owija stopy onucami, zamiast wsuwać je w ciepłe skarpety. Mógł się zdziwić, bo przecież jeszcze Judaszkin obiecywał przejście na skarpety. Weterani wierzący w Armię Czerwoną próbują bronić onuc i przypominają, że to w nich rosyjski żołnierz 200 lat temu doszedł do Paryża, a przed 68 laty maszerował po zdobytym Berlinie. Ostrzegają przed rezygnacją z tego elementu uniformu, powołując się na koszarowe powiedzenie, że tylko zapach żołnierskich onuc odbiera Zachodowi ochotę do najazdu na Rosję. Rychły koniec innego symbolu zapowiedział Temerlan Darsigow, szef firmy BTK Group szyjącej nowe mundury. W przeszłość odejdzie też wkrótce czapka uszanka, której miejsce zajmie „nowoczesne nakrycie głowy”. Żołnierze mają także otrzymać paski z lekką sprzączką, która zastąpi ciężką metalową klamrę ozdobioną pięcioramienną gwiazdą. Takie pasy od pokoleń służyły koszarowemu rytuałowi przyjmowania młodego wojska. Starsi żołnierze rozciągali rekruta na taborecie i klamrą przy pasku bili go w obnażony pośladek. Po tej operacji na pupie zostawało purpurowe piętno przypominające rubinowe gwiazdy na wieżach Kremla. 22.01.2013

ARMIA ODŁOWI ZBOCZEŃCÓW, czyli politruk i pupa

Politrucy, czyli „pomocnicy dowódców oddziałów do spraw pracy wychowawczej”, będą musieli określać orientację seksualną każdego rekruta. Starannie przypatrzywszy się intymnym częściom ciała wcielanych do armii, będą wyławiać „zboczeńców”, którzy mogliby wywołać moralny zamęt w rosyjskich koszarach. Jak napisał wczorajszy dziennik „Izwiestia”, główny wydział do spraw pracy z zasobami ludzkimi ministerstwa obrony właśnie opracował szczegółową instrukcję dla oficerów, ucząc ich, jak zdobywać zaufanie młodych żołnierzy i skłaniać ich do zwierzeń na tematy osobiste. Inteligentny przełożony w przyjacielskiej pogawędce powinien wywęszyć, jaka jest „podatność na zboczenia” powierzonego jego opiece materiału ludzkiego. Ma skłonić rekruta do wyznań na temat atmosfery moralnej w rodzinie, sukcesów w nauce, skłonności do alkoholu i oczywiście doświadczeń seksualnych. Chytrze powinien go zapytać, czy ma dziewczynę i czy zależy mu na tym, by wybranka dochowała mu wierności. Jeśli powie, że ma to w nosie, w głowie politruka powinna się zapalić lampka alarmowa. Zadanie to dla oficerów nieproste, bo armia to raczej nie miejsce dla intymnych pogaduszek. Ale test w kwestii nietradycyjnych

skłonności nie ogranicza się jedynie do fazy werbalnej. „Podatność na zboczenia” przyjdzie politrukowi ustalać także na drodze badań organoleptycznych. Jak już się zbliży do rekruta, ma obowiązek przestudiować to, co w kabaretowej piosence nazwano „poematem jego ciała”, i sprawdzić, czy w intymnych zakątkach obrońcy ojczyzny – na organach płciowych i pośladkach – nie ma tatuaży wskazujących na orientację seksualną niepreferowaną przez państwo. Tu jednak politruk wchodzi na pole minowe. No bo jak ma nakłonić młodych żołnierzy do intymnych zwierzeń, a potem do obnażenia się, unikając przy tym oskarżeń, że samemu jest się „zboczeńcem”? Co będzie z tymi, których politrucy wykryją? Tu warianty są różne. Zdarzało się już, że oficerowie wysyłali młodych żołnierzy pod latarnie i kazali przynosić sobie pieniądze zarobione na nierządzie. Teraz, wyłowiwszy „podatnych”, mogliby łatwiej rekrutować rekrutów do przynoszącej im dochody formacji męskich prostytutek. Tego jednak uda się chyba uniknąć. Dziś armia Rosji nie jest już tak biedna jak choćby dziesięć lat temu. Żołnierze są karmieni i ubrani całkiem porządnie, ich dowódcy są wynagradzani bardziej niż solidnie i nie muszą rozpaczliwie szukać lewych dochodów. Oficerowie cel nowej instrukcji rozumieją jednoznacznie – namierzonych przez politruków „zboczeńców” będzie się przeganiać. Tyle że może się to okazać kolejną miną zagrażającą obronności Federacji Rosyjskiej. Każdy, kto nie ma ochoty służyć, w rejonach ciała, w których politruk przeprowadza zwiad, może sobie wytatuować choćby napis „Sasza”. A potem wytłumaczy dowódcy, że chodzi nie o Aleksandrę, lecz Aleksandra (bo „Saszą” nazwać można i dziewczynę, i chłopca). Na front walki z „nietradycyjnymi” wyrusza nie tylko armia. Dziś Duma Państwowa rozpatrzy w pierwszym czytaniu projekt ustawy

o karaniu za propagowanie homoseksualizmu wśród nieletnich. Parlament kroczy tu ścieżką legislacyjną przetartą przez zgromadzenia ustawodawcze wielu regionów. Propagować go nie wolno już w guberniach: archangielskiej, kostromskiej, riazańskiej, nowosybirskiej, magadańskiej, samarskiej, krasnodarskiej. A także na Czukotce, w Baszkirii oraz w Sankt Petersburgu. Przekonała się o tym gwiazda estrady Madonna. Występując latem w mieście nad Newą, przerwała popisy wokalno-choreograficzne, by w publicystycznej części koncertu wygłosić mowę w obronie praw rosyjskich gejów i lesbijek. Grupa oburzonych obywateli, powołując się na lokalny zakaz propagowania takich treści, złożyła w sądzie skargę na nierządnicę, domagając się ukarania jej solidną grzywną. Obrońcy tradycyjnych wartości przegrali, bo lokalne prawo okazało się za słabe. Ale z ustawą przyjętą przez Dumę Madonna czy inna Lady Gaga już sobie nie poradzą. Kto wie, może parlament, który wydaje kolejne zakazy z gorliwością – jak się mawia w Moskwie – „wściekłego printera”, przywróci kiedyś obowiązujące w ZSRR prawo, zgodnie z którym homoseksualistów sadzano do więzienia? 25.01.2013

ULUBIONA NAZWA, czyli powrót Stalingradu

W sobotę, kiedy to przypada 70. rocznica bitwy stalingradzkiej, Wołgograd znów będzie się oficjalnie nazywał Stalingradem. Tak postanowiła rada tego nadwołżańskiego miasta. Na swojej oficjalnej stronie internetowej radni uzasadnili tę decyzję tak: „Biorąc pod uwagę znaczenie bitwy stalingradzkiej oznaczającej przełom w Wielkiej Wojnie Ojczyźnianej, radni postanowili ustanowić nazwę ››miasto-bohater Stalingrad‹‹ jako symbol miasta Wołgograd. Ten symbol możemy wykorzystywać oficjalnie w swoich wystąpieniach, wykładach, a także w czasie imprez masowych”. Do starej nazwy, przypominającej Stalina – odpowiadającego za śmierć milionów więźniów Gułagu, okrutne masowe represje, straszną klęskę Armii Czerwonej na początku wojny czy wspólny z Hitlerem rozbiór Polski w 1939 r. – miasto będzie powracało regularnie, nie tylko 2 lutego. Stanie się tak również 9 maja, w rocznicę zwycięstwa nad Niemcami, 22 czerwca – w dzień ataku Hitlera na ZSRR, oraz 2 września – gdy skończyła się druga wojna na Dalekim Wschodzie. Ponadto stara nazwa ma wracać 23 sierpnia, kiedy wspomina się ofiary masowego bombardowania miasta, oraz 19 listopada, w dzień uznany za rocznicę rozpoczęcia ofensywy

radzieckiej, która skończyła się rozgromieniem armii feldmarszałka Friedricha Paulusa. W sumie Stalingrad będzie się objawiał nad Wołgą przez sześć dni w roku. Członkowie Komunistycznej Partii Federacji Rosyjskiej oraz podporządkowanych jej związków zawodowych żądają jednak znacznie więcej. Chcą, by ich ulubioną nazwę przywrócić już na zawsze. W milionowym Wołgogradzie udało im się zebrać 50 tys. podpisów pod petycją w tej sprawie; przekazali ją już władzom państwowym. Mają ponoć jeszcze dużo podpisów od mieszkańców innych regionów Federacji, ale nie zdążyli ich przywieźć do Moskwy. Widmo Stalina pojawi się w dniu rocznicy zwycięstwa nad Wołgą także w innych miastach Rosji. Na ulice Sankt Petersburga i Czity mają wyjechać stalinobusy, czyli autobusy komunikacji miejskiej ozdobione podobizną wodza narodów i cytatami z jego przemówień. Najwięcej ich będzie oczywiście w samym Wołgogradzie, gdzie mają kursować co najmniej do 9 maja. Siergiej Mitrochin, przywódca demokratycznej partii Jabłoko, zapowiada, że członkowie jego ugrupowania stalinobusom nie odpuszczą i będą niszczyć namalowany na nich wizerunek dyktatora. 01.02.2013

PAŃSTWOWA IDIOTKA, czyli unteroficerska wdowa wychłostała się sama

Władimir Pozner to gigant rosyjskiego dziennikarstwa. Większości polskich czytelników jego nazwisko mówi niewiele, ale kto nie słyszał frazy „W ZSRR seksu nie ma”? Padła 27 lat temu, w czasie telemostu Leningrad – Boston prowadzonego przez Poznera i Phillipa Donahue z USA. To wtedy Ludmiła Nikołajewna, administratorka hotelu Leningrad, w zapale dyskusji o moralności w obu krajach wykrzyknęła, że w jej ojczyźnie seks nie występuje. I zapewniła, że w „ZSRR jest miłość”, ale tych słów nikt nie usłyszał, bo zagłuszyła je salwa śmiechu. Przypominam tę historię, by uświadomić Czytelnikowi, że Pozner to nie pierwszy lepszy prezenter telewizyjny. Pierwszemu lepszemu nikt nie powierzyłby prowadzenia transmitowanego na żywo spotkania ludzi radzieckich z wrażymi Amerykanami. Takie zadanie mógł otrzymać w ZSRR tylko profesjonalista, a przy tym człowiek absolutnie swój. Ale żubrowi radzieckiej, a dziś rosyjskiej publicystyki telewizyjnej noga się powinęła. Nad jego głową zawisła maczuga skierowanej tylko przeciw niemu ustawy, na mocy której raz na zawsze musiałby

zniknąć z ekranów. Podpadł przez kalambur albo – jak próbuje się wykręcać – przejęzyczenie. W autorskim programie w telewizyjnej jedynce skrytykował uchwalony przez parlament zakaz oddawania Amerykanom rosyjskich sierot do adopcji. Nazwał w nim GosDumę (Dumę Państwową) „GosDurą”, czyli państwową idiotką. Posłowie się oburzyli i z kopyta zabrali do pisania projektu „Ustawy Poznera”, która miała zabronić zatrudniania w telewizji obywateli innych państw, którzy o organach władzy wyrażają się bez należnego szacunku. Żaden inny ze znanych dziś komentatorów nie ma dwóch paszportów, a Pozner ma aż trzy: rosyjski, amerykański i francuski. W różnorakich organach zdominowanych przez ludzi z partii władzy Jedna Rosja panuje atmosfera radosnej twórczości. Powstają projekty ustaw, uchwał, oświadczeń. Przeciw homoseksualistom, bluźniercom, obcym agentom. Zgromadzenie Ustawodawcze Sankt Petersburga od kilku tygodni łamie sobie głowę nad ustawą o tupaniu kotów. Stając na straży prawa mieszkańców do niezmąconego snu, radni wprowadzają kary za hałasowanie po nocy. Część z nich domaga się, by mandaty płacili nawet właściciele kotów, które nie dają sąsiadom spać, bo tupią. Po kieszeni mogliby też dostać zbyt głośni kochankowie (choć tym samym władze przyznają, że seks w Rosji jednak jest, a przynajmniej powoduje hałas). Prace nad ekskluzywnym aktem prawnym pozbawiającym Poznera wizji zostały na razie wstrzymane. Szefowie jedynki stanęli w jego obronie, on sam ogłosił natomiast publicznie coś w rodzaju przeprosin. Ale autor projektu obiecuje, że będzie szlifował ustawę, by w każdej chwili można było oddać jej gotowy tekst pod głosowanie. Chmury, które nie całkiem rozproszyły się nad głową sławnego komentatora, przypominają, jak kilka lat temu jeden

z kremlowskich prominentów tak oto opisał ideologię współczesnej Rosji: „Kto nas skrzywdzi, trzech dni nie przeżyje”. „GosDura” też wzięła się stąd, że „Rosję skrzywdzili”. Skrzywdzili Amerykanie, ogłaszając, że nie wpuszczą kilkudziesięciu rosyjskich funkcjonariuszy, którzy trzy lata temu zamęczyli w moskiewskim więzieniu Siergieja Magnitskiego, prawnika funduszu Hermitage Capital, i ukradli jego firmie 230 mln dolarów. Przekonujące dowody winy członków bandy złożonej z milicjantów, prokuratorów, strażników więziennych, inspektorów podatkowych starannie zebrał i opublikował William Browder, szef Hermitage, i jego ludzie. Znaleźli kopie przelewów i biletów lotniczych członków gangu, którzy latali wspólnie na urlopy na Cypr czy do Londynu. Sporządzili wykaz luksusowych nieruchomości kupionych przez zamieszanych w śmierć adwokata zaraz po tym, gdy przepadły miliony należące do Hermitage. Rosyjskich śledczych to nie zainteresowało. Za śmierć Magnitskiego nikt nie odpowiedział. Niektórzy z funkcjonariuszy oskarżanych przez Browdera awansowali, inni odeszli ze służby i żyją w luksusowych willach w ciepłych krajach. Jednak na odmowę wiz dla zamieszanych w sprawę Magnitskiego Moskwa zareagowała gniewnie. Jednym z kroków odwetowych był właśnie uchwalony przez parlament zakaz oddawania Amerykanom do adopcji rosyjskich sierot. Broniąc ludzi, którzy powinni co najmniej stać się obiektem zainteresowania rodzimej prokuratury, Moskwa krzywdzi własne dzieci. Eksperci twierdzą, że w Rosji jest 650 tys. sierot, urzędnicy – że około 120 tys. Rodaków, którzy chcieliby je usynowić, jest znacznie mniej, a już prawie nikt nie chce brać dzieci poważnie chorych. Sierotom inwalidom nadzieję na normalne życie dawali przybrani rodzice z USA, którzy nie boją się przyjmować do swoich rodzin małych Rosjan bez kończyn, z niedorozwojem umysłowym

czy mózgowym paraliżem dziecięcym. Duma tę nadzieję chorym sierotom odebrała. Sytuacja jak z Gogola, gdzie „unteroficerska wdowa wychłostała się sama”. Odwet za Magnitskiego uderzy też w narkomanów i ofiary pedofilów. Rosja właśnie zrezygnowała ze współpracy, w ramach której amerykańscy specjaliści uczyli rosyjskich policjantów metod walki z handlarzami narkotyków. Pomagali im też namierzać ludzi polujących w sieci na seks z dziećmi. Dziennik „Kommiersant” podał właśnie, że Amerykanie nie tylko zamknęli oddziały swoich National Democratic Institute i International Republic Institute, ale też wywieźli z kraju rosyjski personel z rodzinami, obawiając się, że w ojczyźnie grozi tym ludziom niebezpieczeństwo. Jak twierdzi Browder, sam Dmitrij Miedwiediew w czasie wizyty w Davos pozwolił sobie na wypowiedź dla polityka tej rangi absolutnie niedopuszczalną. Po spotkaniu z zachodnimi dziennikarzami premier miał powiedzieć: – Szkoda, że Siergiej Magnitski umarł, a Bill Browder wciąż żyje i jest wolny. Szef Hermitage Capital przyjął to jako poważną groźbę. W Rosji rozpoczął się proces przeciw niemu i Magnitskiemu. Są oskarżeni o przestępstwa podatkowe. To, że z ofiary funkcjonariusza robi się przestępcę, nie jest w Rosji niczym nowym. Sensacją ostatnich dni jest opinia Komitetu Śledczego Federacji Rosyjskiej w sprawie przyczyn śmierci Grigorija Koczniewa z Sankt Petersburga. Jadąc miejską obwodnicą, zderzył się z samochodem zastępcy naczelnika petersburskiego więzienia Aleksieja Zonowa, a potem zmarł na skutek pięciu ran zadanych nożem w serce. Śledczy orzekli, że było to samobójstwo, bo Koczniew, zwolennik opozycji zresztą, zadźgał się sam. Kolejna „unteroficerska wdowa”. Dlaczego jednak reakcja na zakaz wydawania amerykańskich wiz

kilkudziesięciu funkcjonariuszom jest tak gwałtowna i nierozsądna? Przecież gdy dwa lata temu USA nie wpuściły bliskiego Kremlowi miliardera Olega Deripaski i piosenkarza Iosifa Kobzona, Moskwa tylko się „zdziwiła”. Tym razem jednak Amerykanie wprowadzili sankcje oficjalnie, ogłaszając, że nie życzą sobie, by w ich kraju zjawiali się, mieszkali czy prowadzili biznesy ci, którzy w Rosji łamali prawa człowieka. Podobnie może postąpić Europa, gdzie na Moskwę patrzą coraz mniej przychylnie. A to już polityczna porażka Władimira Putina, który opiera władzę na „ludziach państwowych”: urzędnikach, mundurowych, bliskich władzy potężnych biznesmenach, w zamian zapewniając im dobrobyt i bezpieczeństwo. Tymczasem „ludzie państwowi” chcą, żeby tam, gdzie nikt nie odbierze im własności, przyjmowano ich jak swoich. Choć głośno wyznają patriotyzm, masowo budują „zapasowe lądowiska” w Londynie czy na Florydzie. Bardzo liczyli na to, że Putin zapewni im możliwość legalizowania majątków na Zachodzie i bezwizowych podróży do Europy i USA. Z tym zadaniem „przywódca narodu” jednak sobie nie poradził. 02.02.2013

CUD NAD FILTREM, czyli nowe przyczółki Cerkwi

Jak co roku 18 grudnia, w wigilię Kreszczenia, czyli Święta Trzech Króli, duchowni uroczyście poświęcili wodę w filtrach Sankt Petersburga. W tym czasie prawosławni Rosjanie, choć zazwyczaj jest bardzo mroźno, masowo kąpią się w przeręblach. Zgodnie z tradycyjnymi wierzeniami woda ma bowiem wtedy cudowne właściwości lecznicze. Mniej więcej o tym samym zapewnili klientów swojej firmy szefowie wodociągów w specjalnym komunikacie: „Ten obrzęd przeprowadzamy od kilku lat i – jak zauważają pracownicy filtrów – woda, która została mu poddana, rzeczywiście przybiera szczególne właściwości. Jeśli napełnić nią naczynie, przez cały rok pozostaje czysta i przezroczysta. Święcenie wody następuje na ostatnim etapie procesu jej uzdatniania. Później trafia do rezerwuaru, a z niego bezpośrednio do sieci i do kranów w mieszkaniach”. Znaleźli się jednak sceptycy, którzy zażądali dowodów na to, że rzeczywiście zaszło przemienienie wody w wodę o szczególnych właściwościach. Michaił Archipow i Siergiej Biełow, dwaj fizycy z Petersburskiego Uniwersytetu Państwowego, zwrócili się do dyrektora wodociągów Feliksa Karmazinowa z oficjalnym

pismem: „Prosimy o przeprowadzenie fizykochemicznych pomiarów właściwości wody i dokumentalne potwierdzenie tego, że woda wodociągowa po obrzędzie poświęcenia zyskała nowe, korzystne dla pijących ją właściwości. Prosimy też wyjaśnić konsumentom wody, dlaczego ta technologia nie jest codziennie stosowana przez wodociągi w celu polepszenia jej jakości”. Dyrektor Karmazinow jeszcze pewnie szykuje odpowiedź, ale internauci słusznie zrozumieli, że fizycy z uniwersytetu nabijają się z cudu nad filtrem, i sami też robią sobie z niego żarty. Pytają na przykład: „Czy nowoczesne domowe filtry wody chronią przed skutkami poświęcenia? Czy może trzeba w zlewie złożyć w ofierze żywą kurę? Czy spuszczenie wody w toalecie nie zostanie uznane za świętokradztwo?”. Wesoło jednak nie jest. Jak napisał fizyk Archipow w liście do akademika Jewgienija Aleksandrowa, członka komisji Rosyjskiej Akademii Nauk do Walki z Fałszywą Nauką, on i jego kolega próbowali namówić innych fizyków z uniwersytetu, by przyłączyli się do pisma skierowanego do szefa wodociągów. Ci jednak bali się podpisywać. Jak tłumaczyli, obawiają się oskarżenia o obrażanie uczuć religijnych i więzienia. Słuszność tych obaw potwierdził sam prezydent Władimir Putin. Uczestnicząc w piątek w spotkaniu z członkami Soboru Archirejskiego, zapowiedział: „powinniśmy odejść od wulgarnego rozumienia świeckości i zapewnić Cerkwi prawosławnej właściwe miejsce w życiu społecznym. W takich sferach, jak umacnianie rodzin i wsparcie macierzyństwa, wychowanie dzieci i młodzieży, rozwiązywanie problemów społecznych i krzewienie ducha patriotycznego w siłach zbrojnych”. Dzięki poparciu władz państwowych Cerkiew zdobywa przyczółki w miejscach dla niej nieco osobliwych. Niedawno w Moskiewskim

Instytucie Inżynieryjno-Fizycznym (MIFI), kształcącym specjalistów od energii atomowej, zaczęła działać katedra teologii. Studenci z przekąsem mówią, że zajmują się tam „metafizyką jądrową”. Podobną nauką zajmuje się pewnie i Fakultet Kultury Prawosławnej Wojskowej Akademii Strategicznych Wojsk Rakietowych im. Piotra Wielkiego, która kształci przyszłych oficerów dla jednostek pocisków balistycznych z głowicami nuklearnymi. 04.02.2013

DIEPARDIE ABSTYNENTEM, czyli chwała Czeczenii!

Gerard Depardieu, który obraził się na Francję z powodu zbyt wysokich podatków, gdzie tylko zjawi się w Rosji, jest oblekany w miejscowe ludowe nakrycie głowy, wyszywaną koszulę i mianowany honorowym obywatelem regionu. By odbierać podobne hołdy, Depardieu, zwany w nowej ojczyźnie Diepardie (obywatelstwo Federacji Rosyjskiej nadał mu osobiście 3 stycznia prezydent Władimir Putin) albo – bardziej oficjalnie – Żerar Rienowicz Diepardie, nawet nie musi fatygować się do kolejnej prowincjonalnej dziury. Republika Udmurcja pasowała go na swego obywatela zaocznie – odbyła się tam tajemnicza ceremonia zdalnie czyniąca Żerara Rienowicza Udmurtą. Czapkę i wyszywankę ze swej kolejnej małej ojczyzny honorowy obywatel otrzyma pocztą. Z Iżewska, stolicy republiki, przyślą mu też pewnie jakiś miejscowy wyrób, który sławi region. W tym przypadku należy spodziewać się, że będzie to kałasznikow, bo Udmurcja to ojczyzna tego słynnego automatu. O Żerara Rienowicza zatroszczyła się również jego pierwsza rosyjska mała ojczyzna, Mordwa. Aktor został uroczyście zameldowany na pobyt stały w Saransku, stolicy tej republiki.

W paszporcie, który dostał od Putina, wpisano mu adres „ul. Demokratyczna 1”. Z tej uliczki nowy lokator domu, zbudowanego dla miejscowej elity, może wyjść albo na ulicę Sowiecką, albo na Komunistyczną. Ale Diepardie nawet się nie domyśla, że zawisł nad nim miecz rosyjskiej Temidy. Dał się bowiem zameldować w Saransku, gdzie mieszkać nie będzie, a takie oszustwo meldunkowe, zgodnie ze zmienianym właśnie przez parlament prawem, jest przestępstwem karanym solidną grzywną. Póki co, w czasie uroczystego wbijania mu w paszport pieczęci poświadczającej zameldowanie aktor wznosił okrzyki: „Chwała Rosji! Chwała Mordwi!”. I jeszcze obiecywał, że stanie się „ambasadorem rosyjskiej demokracji”. Taki dyplomata przyda się Mordwi i rosyjskiej demokracji, bo może zdoła wytłumaczyć światu, jakim cudem w 2007 r. w wyborach do Dumy w wielu okręgach tej republiki na putinowską partię Jedna Rosja głosowało 102, a gdzieniegdzie nawet 109 proc. wyborców. Prosto ze swej nowej małej ojczyzny, gdzie gospodarze ciągali go po wzorcowych kurzych fermach, wytwórniach serów i innych fabrykach, Żerar Rienowicz kopnął się do innej ostoi demokracji rosyjskiej, Czeczenii. Jej mieszkańcy też tłumnie spieszą na wybory, by oddać głosy komu trzeba – w marcu ubiegłego roku powracającego na Kreml Putina poparło tu 99,73 proc. głosujących. Aktora przywiózł do Groznego prywatny samolot Ramzana Kadyrowa, prezydenta Czeczenii. Przywódca kaukaskiej republiki z otwartymi ramionami czekał na płycie lotniska na gościa, który przyleciał z Mordwi w podarowanej mu tam policyjnej czapce uszance. Żerar Rienowicz został natychmiast mianowany „honorowym Czeczenem” i obdarowany pięciopokojowym mieszkaniem w jednym z drapaczy chmur w centrum Groznego.

Rosyjski Francuz odwdzięczył się komplementami pod adresem „dumnego i pełnego radości życia” narodu czeczeńskiego. Uradował też gospodarzy, odtańczywszy lezginkę, ulubiony taniec mieszkańców Kaukazu. Obiecał, że w Groznym zadebiutuje jako reżyser i nakręci tu film „Serce ojca”. Ma on opowiadać o człowieku, który „przez pięć lat odbudował zrujnowane przez wojnę miasto”. Czyli – jak nietrudno zgadnąć – o Kadyrowie. Obserwatorów tej wizyty ciekawił też inny wątek. W muzułmańskiej Czeczenii obowiązują surowe zasady szariatu, więc srogo jest tam przestrzegana m.in. prohibicja. Powszechną ciekawość budziło więc to, czym Kadyrow ugości znanego ze słabości do trunków gościa. Na suto zastawionych stołach były jednak tylko miejscowe smakołyki. Po obiedzie u prezydenta Żerar Rienowicz odwiedził też francuską kawiarnię w Groznym, gdzie z czajniczków potajemnie nalewają koniak. Ale i w tym miejscu honorowy Czeczen zamówił tylko kawę. A potem ogłosił, że został abstynentem. 27.02.2013

PIECHTING, czyli chomiczki polują na putinowców

Uczestnicy ubiegłorocznych „białych protestów”, których władza siłą wygnała z moskiewskich ulic, wypowiedzieli jej wojnę na swoim terytorium, czyli w internecie. Jak pisze „Niezawisimaja Gazieta”, to starcie blogerzy, którzy „zabrali się do analizy deklaracji majątkowych parlamentarzystów rosyjskich”, wygrywają. Ilja Ponomariow, jeden z kilku posłów do Dumy, których można uważać za opozycjonistów, twierdzi, że ta intensywna robota przyniosła już interesujące rezultaty. Zapowiada, że w najbliższych dniach można się spodziewać ogłoszenia listy kilkudziesięciu członków niższej i wyższej izby parlamentu, którzy ukryli, że posiadają nieruchomości czy konta za granicą, albo – wbrew przyjętym w Rosji zasadom – zostawszy parlamentarzystami, zajmują się biznesem. Te zapowiedzi wywołały w obozie władzy popłoch. Przedwczoraj miliarder i znany biznesmen Nikołaj Olszański ogłosił, że rezygnuje z mandatu senatora „z powodu złego stanu zdrowia”. „Moskowskij Komsomolec” opublikował wczoraj listę kolejnych sześciu bogaczy, którzy podobno także zamierzają odejść z Rady Federacji, zanim „chomiczki” opublikują w internecie

kompromitujące ich materiały. Następni „na wylocie” są poseł Andriej Isajew oraz senator Michaił Margiełow. Pierwszy to jeden z najbardziej aktywnych członków partii władzy Jedna Rosja. Ma w Niemczech hotel – jak twierdzi – dla pielgrzymów, co – jak tłumaczy – jest działalnością charytatywną, a nie biznesem, bo zysków nie przynosi. Blogerzy starannie sprawdzają więc jego rachunki i zeznania podatkowe. Drugi, szef komisji zagranicznej Rady Federacji, ponoć ukrył, że ma nieruchomość w USA. Internetowe polowanie na nieuczciwych parlamentarzystów nazywa się w Rosji „piechtingiem”, od nazwiska posła Władimira Piechtina, szefa komisji do spraw etyki Dumy, który niedawno musiał ogłosić, że oddaje mandat, i pożegnał się już z parlamentem. Andriej Zajakin, znany jako bloger „doktor-z”, pracujący w Hiszpanii fizyk teoretyk, wyszukał Piechtinowi trzy nieruchomości na Florydzie, do których główny parlamentarny etyk „zapomniał” przyznać się w swej poselskiej deklaracji majątkowej. Zajakin nie tylko upolował grubą rybę związaną z Kremlem, ale jeszcze napisał i opublikował w sieci dokładną instrukcję, gdzie i jak na witrynach internetowych samorządów lokalnych w USA znajdować nieruchomości i firmy należące do rosyjskich prominentów. Gdy Piechtin pożegnał się już z Dumą, jego dwaj koledzy z Jednej Rosji, Anatolij Łomakin i Wasilij Tołstopopiatow, złożyli mandaty poselskie, nie chcąc – jak twierdzą niezależne media moskiewskie – czekać, aż uczniowie Zajakina odszukają to, co i oni przemilczeli w deklaracjach majątkowych. „Chomiczki” tworzą przeciw ludziom Putina także „front naukowy” i tropią tych, którzy – co w Rosji jest powszechną praktyką – zdobyli stopnie doktorów czy doktorów habilitowanych dzięki plagiatowi.

Blogerom udało się już niezbicie udowodnić, że poseł Jednej Rosji, zastępca przewodniczącego parlamentarnej komisji oświaty Władimir Burmatow, doktor nauk pedagogicznych, w swojej dysertacji byle jak skompilował fragmenty prac innych autorów. Kiedy sprawa wyszła na jaw, Burmatow nie chciał się co prawda przyznać do grzechu, ale przeniósł się ze swojej dotychczasowej komisji w Dumie do innej. Łowcom łże-doktorów Zajakin też pomaga. Przygotował dla nich szczegółową instrukcję, jak bez większego trudu wytropić w sieci plagiatora. Idąc za jego radami, „chomiczki” wywęszyły, od kogo „pożyczył” spore fragmenty pracy doktorskiej senator Rusłan Gattarow. Ten doktor nauk biologicznych już wcześniej był znany ze skłonności do mistyfikacji. Upalnym latem, gdy Rosję nękały leśne pożary, nagrał i rozpowszechnił film, na którym razem z doktorem nauk pedagogicznych Burmatowem dzielnie walczyli z ogniem. Film jednak, jak się szybko okazało, był kiepskim fotomontażem. Kreml broni swoich zdemaskowanych ludzi przed ostateczną kompromitacją. Widać to choćby na przykładzie Piechtina. Deputowany, pożegnawszy się z izbą, opuścił salę obrad oklaskiwany przez kolegów chwalących jego „męstwo”. Okazało się jednak, że mandatu wcale nie złożył, tylko poszedł na miesięczny urlop. Jak twierdzą media, w ciągu miesiąca zostanie jednym z szefów spółki RusGidro i oficjalnie odejdzie z parlamentu „w związku z przejściem do innej pracy”. W ten sposób Dumie uda się uniknąć kompromitującego putinowców głosowania w sprawie pozbawienia go mandatu i związanej z tym publicznej dyskusji. 02.03.2013

MAGIĄ WE WROGA, czyli okrutna broń wudu

Uralski Antymajdan, organizacja skupiająca bojówkarzy obiecujących rozprawę, w tym fizyczną, z przeciwnikami Putina, grozi wrogom prezydenta nie tylko kastetem czy pistoletem, lecz także magicznymi rytuałami. Jak informują miejscowe witryny internetowe, wierni Putinowi aktywiści zabrali się do produkcji pomarańczowych, bo jakże by inaczej, laleczek wudu z naklejonymi na główkach podobiznami zachodnich i ukraińskich przywódców. Będą sprzedawane w komplecie z igłami i szczypcami za tysiąc rubli (59 zł). Nabywca będzie się mógł pastwić nad laleczką, kłuć ją, szczypać i szarpać, zadając tym samym męki osobie, którą laleczka wyobraża. Choćby Barackowi Obamie czy Angeli Merkel. Wyroby z Uralu mają jednak pewną wadę: by rzeczywiście za ich pomocą można było zadawać ból osobie, której się nie lubi, w laleczce – jak twierdzą wyznawcy wudu – należy umieścić fragment jej ciała, np. paznokieć czy włos. 05.03.2013

SMUTNA HISTORIA MAKSIMA KUŹMINA, czyli morderca sierot potrzebny od zaraz

Wiadomość o śmierci trzyletniego Maksima Kuźmina zelektryzowała oficjalną Moskwę. Bo wyglądała jak dobitne potwierdzenie słów posłanki do Dumy Swietłany Goraczewej, alarmującej w grudniu, że rosyjskie sieroty w Stanach „są zamęczane, wykorzystywane do transplantacji organów albo orgii seksualnych, a te, które przeżyją, zostaną żołnierzami walczącymi z Rosją”. – Proponuję minutą ciszy uczcić pamięć maleńkiego chłopczyka Maksima Kuźmina, który został okrutnie zamordowany. Ta tragedia dotyka osobiście każdego z nas – tak kilka dni temu z trybuny Dumy zwracała się do kolegów posłów bardzo przejęta Olga Batalina, zastępca przewodniczącego komisji do spraw rodziny i dzieci, członek frakcji partii władzy Jedna Rosja. Domagała się także przeprowadzenia śledztwa w sprawie śmierci wszystkich rosyjskich dzieci adoptowanych przez Amerykanów. Duma wstała i przez całe 38 sekund czciła. Potem Jelena Mizulina, posłanka Sprawiedliwej Rosji, próbowała wytłumaczyć kolegom, że okazji, by stojąc, pomilczeć i domagać się dochodzeń, mają sporo. Usiłowała im uzmysłowić, że co roku ginie

w samej Rosji 60 sierot adoptowanych przez rosyjskie rodziny. Trzy lata temu wszczęto tu śledztwo w sprawie tylko jednego takiego przypadku, przed dwoma laty – też jednego. W 2012 r. już ani jedna śmierć usynowionego przez Rosjan rosyjskiego dziecka nie zainteresowała organów władzy. O tym, że mały Maksim został „okrutnie zamordowany”, Rosja dowiedziała się od Pawła Astachowa, doradcy prezydenta i federalnego rzecznika praw dziecka. To ten urzędnik, o randze prawie równej ministrowi, pierwszy zaalarmował rodaków, pisząc na Twitterze: „W stanie Teksas trzyletnie dziecko zostało zamordowane przez przybraną matkę. Chłopczyk umarł, nie doczekawszy się karetki pogotowia. Na jego ciele lekarze odkryli liczne obrażenia. Został (według śledczych) pobity przez przybraną matkę, która długi czas karmiła go silnymi preparatami psychotropowymi. Do morderstwa doszło pod koniec stycznia”. Kiedy sprawa stała się głośna, szybko się wyjaśniło, że Astachow swoje rewelacje wyssał z palca. Żaden śledczy nie informował go o pobiciu i psychotropach samowolnie podsuwanych dziecku przez przybraną matkę. Mark Donaldson, szeryf z miasta Odessa, którego ludzie prowadzą śledztwo w sprawie śmierci chłopca, zapewnia, że ani on, ani jego podwładni nie rozmawiali z żadnymi przedstawicielami Rosji. Maksim przyjmował lekarstwa przepisane mu przez lekarzy, bo cierpiał na ADHD, co powodowało, że często się kaleczył. Według szeryfa przyczynę zgonu ustala trwające jeszcze śledztwo. Laura Shatto, Amerykanka, która adoptowała Maksima i jego brata Kiriłła, zeznała, że chłopiec cierpiący na wadę serca (na tyle poważną, że nie chciała go usynowić żadna rodzina rosyjska) stracił przytomność, kiedy bawił się z bratem na podwórku przy domu. Karetka zabrała go do szpitala, ale lekarzom nie udało się go uratować.

Antyamerykańską nadgorliwość rosyjskiego dziecięcego ombudsmana można zrozumieć. Ambitny urzędnik ma bowiem w swym życiorysie plamę. Edukował się na uniwersytecie w Pittsburghu, gdzie bardzo mu się podobało. I nawet nieostrożnie publicznie przyznawał, że uważa USA za swoją drugą ojczyznę. Zmyć taką plamę niełatwo, więc rzecznik stara się dziś, jak może, dowieść, że teraz to już Ameryki bardzo nie lubi. Z tych jego wysiłków nabijają się, jak mogą, rosyjscy internauci, powtarzający na przykład, że ojciec Astachowa „posłał na studia do Stanów Zjednoczonych własnego syna, bo bardzo go nienawidzi”. Jednak historia z Maksimem Kuźminem to tylko kolejny wiraż na spirali absurdu, w którą wkręciła się Rosja. Zaczęło się od sprawy Siergieja Magnitskiego, prawnika funduszu Hermitage Capital, trzy lata temu zamęczonego – jak twierdzą jego koledzy i bliscy – w moskiewskim więzieniu przez grupę państwowych funkcjonariuszy, którzy ukradli jego firmie ponad 230 mln dolarów. Chociaż ludzie funduszu zgromadzili mnóstwo dowodów poświadczających winę zamieszanych w aferę, władze Rosji sprawy nie wyjaśniają. Kongres Stanów Zjednoczonych postanowił więc, że prokuratorzy, policjanci, sędziowie i inspektorzy podatkowi, uważani za winnych śmierci prawnika i kradzieży na wielką skalę, nie będą mogli ani wjechać do USA, ani trzymać tam swoich aktywów. Rosja, a krok ten miał wymyślić Astachow, odpowiedziała zakazem adopcji rosyjskich sierot przez obywateli USA. Stosowną ustawę Kreml kazał przyjąć Dumie, więc ta ją przyjęła – niemal jednogłośnie. Wyszło nonsensownie, bo zaledwie kilka miesięcy wcześniej równie zgodnie Duma ratyfikowała umowę z USA o zasadach adoptowania sierot z Rosji. Wtedy, 10 lipca ubiegłego roku, za oddawaniem rosyjskich dzieci

obywatelom Stanów gorąco orędowała ta sama posłanka Olga Batalina, którą teraz wstrząsnęło „zamordowanie” Maksima Kuźmina w Teksasie. Przekonywała wówczas kolegów posłów, że jeśli nie zgodzą się na oddawanie sierot do USA, to „porzucą je na pastwę losu”, bo „Rosja nie jest w stanie zapewnić im godziwych warunków życia”. Żarliwie występowała przede wszystkim w obronie sierot cierpiących na poważne choroby, których rodacy w ojczyźnie nie chcą adoptować, a które przybrani rodzice z zagranicy skutecznie i troskliwie leczą. Nic dziwnego, że kiedy Duma po kilku miesiącach od ratyfikacji umowy o adopcji podjęła uchwałę o jej zerwaniu, opozycja w Rosji nazwała nową ustawę „prawem łajdaków” albo „prawem króla Heroda”, skazującym chore dzieci na żałosną, pozbawioną nadziei egzystencję albo na przedwczesną śmierć. Astachow został przyłapany na kłamstwie (za co nawet Kreml z lekka natarł mu uszu), nie poddaje się. Jego zadaniem jest teraz przywrócenie na łono ojczyzny pozostającego pod opieką rodziny Shatto Kiriłła Kuźmina, „póki i jego jeszcze nie zagnali do grobu”. Tyle że o zwróceniu chłopca Amerykanie nie chcą słyszeć. Być może zgodziliby się oddać go biologicznej matce, gdyby odzyskała odebrane jej dawno temu prawa rodzicielskie. I w tym momencie historia braci Kuźminów zmienia się nawet nie w tragikomedię, lecz horror. Dzielny rzecznik praw dziecka odnalazł bowiem w Gdowie, małym miasteczku pod Pskowem, Julię Kuźminę, mamę Maksima i Kiriłła. Tę nigdzie nigdy niepracującą 23latkę udało się umyć, uczesać, otrzeźwić i dostarczyć do Moskwy, do studia głównego państwowego kanału telewizyjnego Rossija 1. Opowiedziała milionom widzów, że już nie prowadzi aspołecznego trybu życia, picie rzuciła, podjęła pracę i znalazła oparcie w ramionach stałego partnera, którego telewidzom też pokazano.

Domagała się więc przywrócenia jej praw rodzicielskich i obiecuje, że teraz będzie już bardzo dobrą mamą. Siły woli starczyło jej jednak na krótko. Kiedy po nagraniach w studiu telewizyjnym wsiadła do pociągu do Pskowa, z miejsca ruszyła ze swym partnerem do wagonu restauracyjnego. Tam za pieniądze, które za występ zapłacili im dziennikarze, poznali nowy w ich życiu smak whisky, a potem wszczęli awanturę i bójkę. Tym, którzy próbowali ich uspokoić, proponowali po 5 tys. rubli, jeśli „zamkną mordę”. Obsługa wysadziła parę z pociągu i oddała w ręce policji. Pskowscy dziennikarze szybko ustalili, jakiej rodzinie prezydencki rzecznik praw dziecka chciałby oddać zwróconego przez Amerykanów chłopca. Julia Kuźmina pije nałogowo od 13. roku życia. Nikt nie wie, ile dzieci urodziła i gdzie one są. Ojciec Maksima siedzi, bo zabił własnego ojca. Julia, jej mama i brat przez lata żyli i pili za emeryturę babci. W końcu mama gdzieś przepadła, a brat się powiesił. A kiedy staruszka umarła w samotności, jej ciało do kości ogryzły szczury. Konkubent Kuźminy, który występował z nią na srebrnym ekranie, człowiek w przeszłości dwukrotnie karany (ostatnio został warunkowo wypuszczony z łagru, gdzie odsiadywał siedem lat za zgwałcenie staruszki), natychmiast po powrocie z Moskwy rzucił pracę, tłumacząc szefowi, że teraz ma mnóstwo forsy od redaktorów i jest „gwiazdą telewizyjną”, więc w łaźni, gdzie płacili mu 5 tys. rubli (ok. 500 zł) miesięcznie, „robić mu nie honor”. Sama Julia, jak tu się mówi, „poszła w zapoj” i tym, co próbują ją uspokoić, grozi moskiewskimi przyjaciółmi i przerobieniem na karmę dla ryb. Jednak poszukiwania okrutnego amerykańskiego dzieciobójcy, żywego dowodu na to, że obywatelom USA sierot z Rosji oddawać nie wolno, trwają. Jest pilnie potrzebny, by udowodnić, że zakaz

oddawania Amerykanom rosyjskich dzieci jest słuszny, a opozycjoniści, którzy nazywają go „prawem łajdaków”, sami są łajdakami. Być może w tej roli uda się obsadzić chociażby Sławika Sinczuka z Ukrainy, który od dziewięciu lat mieszka w Nebrasce. Adoptował on Antona Fomina, swojego dalekiego krewnego, gdy ojciec chłopca, emigrant z Rosji, zmarł na raka, a matka ciężko zachorowała. Rok temu Anton zginął w pożarze domu wywołanym eksplozją butli gazowej. Amerykańskie władze nie dopatrzyły się w tym winy przybranego ojca, lecz Komitet Śledczy Federacji Rosyjskiej kilka dni temu wszczął śledztwo przeciw Sinczukowi, oskarżając go o zabójstwo. 02.03.2003

NAJBARDZIEJ ŻYWY, czyli Stalina by trzeba

W przypadającą we wtorek 60. rocznicę śmierci Stalina socjolodzy ogłosili, że 48 proc. Rosjan ocenia go dziś pozytywnie, a 22 proc. – trzy razy mniej niż 15 lat temu – źle. W ZSRR mawiali: „Lenin żiwieje wsiech żiwych”, co na polski tłumaczono niezbyt słusznie jako „Lenin wiecznie żywy”, choć należało „Lenin bardziej żywy od wszystkich żyjących”. Dziś to powiedzenie nie ma sensu, bo „wujaszek Lenin” mało kogo obchodzi i martwy jest jako ta mumia w mauzoleum. A ze Stalinem – choć pochowano go już dwa razy, bo z mauzoleum, gdzie zaczynał swe życie po życiu, wyrzucono go do mogiły pod murem kremlowskim – sprawa ma się zupełnie inaczej. „Wódz” rzeczywiście jest bardziej „żywy” od wielu żyjących. 60 lat po swojej śmierci jest wręcz wszechobecny. I to nie tylko na portretach, pod którymi na manifestacje wychodzą komuniści. Ani nie w Wołgogradzie, który przez kilka dni w roku, kiedy przypadają ważne daty historyczne, ma teraz być nazywany oficjalnie Stalingradem. I nawet nie w stalinobusach, czyli autobusach z wizerunkiem „wodza wszystkich narodów”, które jego wielbiciele od czasu do czasu wypuszczają na ulice miast Rosji.

Stalin przede wszystkim jest w powszechnym obiegu, wśród zwykłych ludzi. Spróbujcie porozmawiać ze zwykłym starszym Rosjaninem w parku czy w pociągu o różnych Abramowiczach, współczesnych bogaczach chełpiących się swymi londyńskimi klubami sportowymi i największymi na świecie jachtami. Niemal na pewno usłyszycie, że „Stalina dziś na nich, złodziei, nie ma”. A jeśli zagaić o Anatoliju Sierdiukowie, do niedawna ministrze obrony, dziś oskarżanym przez Komitet Śledczy o wielomiliardowe malwersacje i wciąż nawet niearesztowanym, to dowiecie się, że „Stalin by takiego rozstrzelał”, bo on przecież nawet swoich marszałków posyłał pod ścianę. Młodzi inżynierowie, którzy rok temu wychodzili na „białe” antyputinowskie protesty i „okupowali” różne moskiewskie skwerki i placyki, sami rozpoczynali rozmowy o Stalinie właśnie. O tym, że on wszystko, czym dysponował kraj, rzucał na budowę dróg, kanałów, fabryk, a nie – jak to się dzieje za władzy dzisiejszej – na jachty, kluby, olimpiady i inne błyskotki. Jak zapewniali, nie zmarnowałby on jedynej w historii szansy, jaką od początku tego wieku dają Rosji setki miliardów petrodolarów. On z takimi pieniędzmi uczyniłby kraj nowoczesną potęgą, a nie ostoją rozrzutnych, śmieszących świat nuworyszy. Dla tych młodych lewicowych opozycjonistów, tak samo jak dla starszych zwolenników krwawych rozpraw z bogaczami czy ministrami, Stalin jest przeciwieństwem dzisiejszych porządków, zwanych często „kleptokracją”. Władza też ma swoje widoki na Stalina. Prezydent Władimir Putin wzywa właśnie historyków, by dali rosyjskiej szkole podręcznik przedstawiający dzieje państwa i narodu jako pozytywny, „pozbawiony sprzeczności proces”. Mają więc połączyć w jeden mocny łańcuch i carów, i komunistycznych genseków,

i prezydentów. Są w tym szeregu postacie krwawe, jak Iwan Groźny z jego oprycznikami wieszającymi bojarów czy Stalin rozstrzeliwujący setki tysięcy swych poddanych, ale wstydzić się ich młodzi Rosjanie nie powinni. Bo ludzi tych łączy jedno – trudzili się i dziś trudzą, budując wielkość państwa. A co robić z ofiarami tych „trudów”? Można przemilczeć. Kto, podziwiając dziś Sankt Petersburg, pamięta, że Piotr I, budując sobie nową stolicę, utopił w bagnach Newy dziesiątki tysięcy spędzonych tu do katorżniczej pracy chłopów? Jest w Moskwie dzielnica Butowo, gdzie w latach 30. XX w. na poligonie strzeleckim NKWD rozstrzelano ponad 20 tys. niewinnych ludzi, w większości mieszkańców stolicy. Jest tu cerkiew poświęcona „nowomęczennikom”, którzy oddali życie za wiarę w czasach terroru bolszewickiego, jest muzeum. Tylko zwiedzających prawie nie ma. Przez rok to straszne miejsce na peryferiach 12milionowej Moskwy odwiedza zaledwie 4 tys. ludzi ciekawych przeszłości swego kraju. To paradoks, ale jedyną stalinowską zbrodnią powszechnie znaną w Rosji jest wymordowanie polskich oficerów w Katyniu. O niej tu wiedzą znacznie więcej niż choćby o klęskach głodu sztucznie wywołanego przez Stalina, ofiarą którego padły miliony. A pasażerowie metra moskiewskiego na stacji Kurskaja przechodzą pod przywróconym tam po niedawnej renowacji cytatem z pierwszego hymnu ZSRR: „Wychował nas Stalin w wierności narodowi, natchnął nas do pracy i wielkich czynów”. 08.03.2013

CASUS METEORYTU, czyli mały brat patrzy

George Orwell, pisząc o Wielkim Bracie, który stale ogarnia nas swym niezmordowanym okiem, nie przewidział, że pojawi się też i „mały brat”, dzięki internetowi i nowoczesnym technologiom wnikliwie przyglądający się temu, co wyrabiają ludzie tego Wielkiego. Zwłaszcza w Rosji. Ogromny meteoryt, który w połowie lutego przeleciał nad Czelabińskiem i eksplodował niedaleko od tego uralskiego miasta z siłą porządnej bomby termojądrowej, zadziwił świat. Bo był wielki i groźny, a jednocześnie – jak na zjawisko obdarzone tak brutalną siłą – nader łagodny. Poranił wprawdzie i poturbował około 1,5 tys. ludzi, uszkodził 3 tys. domów, ale nikogo nie zabił, co – biorąc pod uwagę monstrualną moc jego wybuchu – należy uznać za cud. Kosmiczny przybysz jawiący się na niebie rosyjskim w postaci wielkiej świetlistej kuli dał światu także inny powód do zdumienia. Okazał się bowiem meteorytem najbardziej w historii medialnym. Zaraz gdy przeleciał nad Czelabińskiem, wybuchł i uderzył w miasto huraganem fali uderzeniowej wywołanej eksplozją, w internecie pojawiło się mnóstwo filmików wideo z przeróżnych ujęć i pod przeróżnym kątem pokazujących jego upadek. Większość z nich, i to

tych najbardziej efektownych, pochodziła z kamer zainstalowanych w prywatnych samochodach osobowych. Teraz w Europie i Stanach Zjednoczonych łamią sobie głowy nad tym, po co Rosjanom w autach tyle kamer. Rodzą się nawet podejrzenia, że mieszkańcy Czelabińska jakimś szóstym zmysłem przewidzieli, że meteoryt u nich spadnie i będzie wyglądał fantastycznie, zamontowali więc sobie w wozach kamery i czyhali po cichu na udany kadr. Ta zachodnia teoria do rosyjskiej rzeczywistości jednak nijak nie przystaje. Bo kamery w co czwartym aucie w tym kraju rzeczywiście mają, owszem, bronić od siły wyższej, ale w żadnym wypadku nie kosmicznej. Bezradny wobec tej siły okazał się niespełna osiem lat temu Oleg Szczerbinski, prosty kolejarz z syberyjskiego Kraju Ałtajskiego. Dostał cztery lata więzienia za to, że spokojnie, zgodnie z przepisami, jechał sobie swoją stareńką toyotą, w którą od tyłu rąbnął wyprzedzający ją nieprzepisowo i z szybkością 150 km na godzinę mercedes Michaiła Jewdokimowa, gubernatora kraju. Dygnitarz zginął na miejscu i kogoś trzeba było za to posadzić. Wypadło na kolejarza, który nie potrafił przed sądem dowieść swej niewinności. Ta tragedia i ten niesprawiedliwy wyrok dały początek spontanicznemu Ruchowi Automobilistów, broniącemu kierowców przed samowolą policji drogowej, prokuratorów i sędziów. Szefowie tego Ruchu zaczęli namawiać właścicieli aut do instalowania kamer wideo w samochodach dla obrony przed fałszywymi oskarżeniami. – Jeśli zatrzymuje cię patrol i gliniarz wmawia ci, że przekroczyłeś podwójną ciągłą, to albo tracisz prawo jazdy, albo płacisz mu 30 tys. rubli. Tak czy siak, jesteś na pozycji straconej. Musisz dać w łapę. Możesz oczywiście iść do sądu, ale tam sędzia zgodzi się na pewno nie z tobą, tylko z milicjantem, i za przekroczenie wlepi ci najsroższą karę – tłumaczył mi kilka lat temu obecność kamer w samochodach

Rosjan Wiaczesław Łysakow, jeden z przywódców organizacji. – A kiedy jest kamera i masz nagranie, na którym widać, że żadnej linii nie przekraczałeś, gliniarz się od ciebie odczepi i możesz go posłać do diabła. Bo rozumie, że w łapę nie dostanie. Tak więc kamery, dzięki którym świat ujrzał efektowny finał odysei meteorytu czelabińskiego, były tylko przypadkowymi świadkami kosmicznego spektaklu. Ich zadaniem nie jest bowiem pilnowanie porządku niebiańskiego, lecz ziemskiego. Nad porządkiem, choćby na drogach, czuwać powinien przede wszystkim Wielki Brat, jednak Wielki Brat patrzy wybiórczo i czego nie chce, nie widzi. Właśnie minęły trzy lata od tragicznego wypadku na pl. Gagarina w sercu Moskwy. 25 lutego 2010 r. zderzyły się tam służbowy mercedes wiceprezesa gigantycznej spółki naftowej Łukoil i citroen lekarki Olgi Aleksandriny. Kobieta i jej teściowa, sławna lekarz położnik Wiera Sidielnikowa, zginęły. Wezwani na miejsce katastrofy funkcjonariusze drogówki z kopyta wzięli się do roboty: od razu zdjęli tablice rejestracyjne z wozu naftowego magnata i przykręcili nowe, zamieniając „błatny”, czyli przeznaczony dla VIPów, numer na zwykły. Potem zaś rozgonili świadków wypadku i szybko uprzątnęli rozsypane na jezdni części obu samochodów. Sporządzone przez nich protokoły dały sądowi podstawę do orzeczenia, że cała wina za spowodowanie wypadku spoczywa na nieżyjącej Aleksandrinie, bo to podobno jej citroen przekroczył podwójną ciągłą, wyjechał na lewy pas ruchu i uderzył w mercedesa. Świadkowie, których udało się znaleźć adwokatowi rodziny zmarłej, twierdzą, że w rzeczywistości było na odwrót i to mercedes wyskoczył na lewo. Bliscy Aleksandriny odwołują się do kolejnych instancji, lecz te uparcie stają po stronie wiceprezesa Łukoilu. Spór mogłyby ostatecznie rozstrzygnąć nagrania kamer wideo

zainstalowanych na pl. Gagarina. To tędy przywódcy kraju stale jeżdżą na rządowe lotnisko Wnukowo, więc trasa jest pod stałą obserwacją setek, jeśli nie tysięcy elektronicznych oczu służb specjalnych. Nawet mysz nie przemknie niezauważona przez plac pod tytanowym pomnikiem pierwszego kosmonauty. Jednak tragicznego dnia ani wypadku, ani tego, jak policjanci gorliwie uprzątali jego ślady, Wielki Brat nie zauważył. Kamery zainstalowane na pl. Gagarina, jak zapewniają policja i służby, podobno nie zarejestrowały momentu zderzenia mercedesa z citroenem. Tymczasem „mały brat” musi wziąć na swoje barki znacznie poważniejsze obowiązki niż obserwacja ruchu drogowego, których Wielki Brat nie chce wykonywać. Coraz uważniej patrzy na przykład na ręce różnych ważniaków, którzy do tej pory uważali się za nietykalnych. Jedną z najbardziej charakterystycznych postaci dzisiejszej sceny politycznej Rosji jest niewątpliwie Irina Jarowaja, posłanka należąca do partii władzy Jedna Rosja, szefowa parlamentarnej komisji bezpieczeństwa i przeciwdziałania korupcji. Znana jest z tego, że przykłada swą twardą rękę do wszystkich represyjnych ustaw uchwalanych przez Dumę, takich jak drakońskie zaostrzenie kar za łamanie przepisów o demonstracjach czy ta o uznawaniu za agentów zagranicy niezależnych organizacji otrzymujących wsparcie spoza Rosji. Czujna jest i ostra, a przy tym bezwzględnie gromi z trybuny Dumy i w wywiadach wszelkich przeciwników Kremla, szafując oskarżeniami o zdradę stanu i „bycie na żołdzie sił wrażych”. Ale „mały brat” wygrzebał w internecie, że główna w Rosji specjalistka od korupcji ma na sumieniu grzech – pominięty w jej zeznaniach majątkowych, luksusowe, warte prawie 3 mln dolarów, mieszkanie w centrum Moskwy. Z oficjalnych, deklarowanych przez

siebie i męża dochodów, Jarowaja musiałaby odkładać na nie prawie przez całe swoje zawodowe życie. Na dodatek posłanka mieszka w apartamencie bez zameldowania, co w świetle przepisów zaostrzanych przez Dumę jest przestępstwem ściganym dosyć surowo. Jakim cudem w 2006 r. mieszkająca na Kamczatce Jarowaja, wtedy wiceprzewodnicząca opozycyjnej partii Jabłoko, a więc zarabiająca znacznie skromniej niż dziś, mogła się przenieść do stolicy, i to od razu na luksusowe swoje? – zastanawiają się blogerzy. Rzecz wyjaśnia Siergiej Mitrochin, szef Jabłoka, który przypomniał sobie, że akurat siedem lat temu Jarowaja, podówczas wiceprzewodnicząca tej partii, zażądała, by ugrupowanie przeprowadziło ją do Moskwy i tam obdarzyło mieszkaniem, samochodem i jeszcze mandatem poselskim. Dysponującego skromnymi funduszami opozycyjnego Jabłoka nie było jednak stać na spełnienie tych kaprysów swojej pierwszej damy. Wtedy właśnie Jarowaja porzuciła Jabłoko, Kamczatkę oraz zatrudniającą ją tam fundację Michaiła Chodorkowskiego, uwięzionego szefa spółki naftowej Jukos. I przeniosła się do partii władzy, a przy okazji – i do luksusowego apartamentu. Koledzy partyjni bronią Jarowej i siebie samych, sięgając po argumenty ze starych arsenałów propagandy radzieckiej. Tłumaczą, że „napaści” na ludzi „partii władzy” to wynik intryg Departamentu Stanu USA. Andriej Isajew, poseł Jednej Rosji, szef komisji pracy i polityki społecznej, któremu „mały brat” wyszperał w sieci przemilczany w deklaracji podatkowej hotelik w Niemczech, ujął to tak: „Wymyśla się opowieści o plagiatach w rozprawach doktorskich, o nieruchomościach, majątkach. A tych, którzy to robią, nie interesuje ani prawda, ani prawo. Ich interesuje tylko jedno – co otrzymają za wykonanie swego zadania, czyli poczet

standardowych portretów Benjamina Franklina na szarozielonym papierze”. Taka taktyka była skuteczna w czasach radzieckich, czasach jedynowładztwa Wielkiego Brata. W erze „małego brata” już nie wystarczy. 16.03.2013

BIERIEZOWSKI, czyli człowiek, który sklecił Putina

Gdyby nie krach Związku Radzieckiego, nie stałby się – jak go lubią nazywać – „Rasputinem współczesności”, sprężyną intryg dworskich. Nie zagarnąłby miliardów dolarów na „skoku tysiąclecia” garstki spryciarzy, którym kiedyś przewodził. Nie byłoby niełaski, banicji, tęsknoty za ojczyzną, do której nie ma powrotu. I nie byłoby pewnie tej śmierci w podlondyńskim Ascot, w czymś przypominającej śmierć cara Pawła, na którego szyi też zacisnęła się szarfa, w czymś – tragiczny koniec Lwa Trockiego ukrywającego się przed Stalinem w zamorskim Meksyku. Byłaby może Nagroda Nobla. Na ścianie korytarza Instytutu Problemów Zarządzania Rosyjskiej Akademii Nauk przy ulicy Profsojuznej w Moskwie wciąż wisi tablica honorowa, na której Borys Abramowicz Bieriezowski jest wymieniany – i to trzy razy – jako członek korespondent RAN, laureat Nagrody Leninowskiego Komsomołu w 1976 r. i autor „Optymalizacji wielokryterialnej”. Temat pracy zapowiadał, że w przyszłości okaże się mistrzem optymalizacji wszystkiego dla wyciągania korzyści poza nauką. Znający go od dawna Josif Diskin wspomina, że jako młody uczony był mieszanką nieśmiałości i zarozumiałości geniusza, trzymał

się na uboczu i zamknięty w sobie snuł wielkie plany. W ZSRR pułap marzeń, na spełnienie których obywatel, nawet zdolny uczony, mógł liczyć, był niski: mieszkanie w Moskwie, dom pod stolicą, samochód, wczasy w Bułgarii. Więcej życie ludziom radzieckim nie obiecywało. Bieriezowski miał mieszkanie przy prestiżowym Prospekcie Leninowskim, akademicką pensję 500 rubli (pięć razy więcej, niż zarabiał lekarz). Na początku lat 80. ten wówczas niespełna 40-latek był już tuż „pod sufitem”. Ze swoją ogromną energią i ambicją postawił więc sobie cel ogromny – Nagrodę Nobla. Polował na młodych i zdolnych uczonych, których ściągał do swojego Instytutu Problemów Zarządzania RAN. Marzyło mu się stworzenie zespołu genialnych mózgów, który pod jego kierownictwem opracuje zasady optymalnego kierowania wszystkim. I że przyniesie mu to światową sławę. Nie zdążył. ZSRR upadł. W skupionych na południowym zachodzie Moskwy nieogrzewanych instytutach naukowych, gdzie marzli starzy profesorowie, zrobiło się cicho i pusto. Gadatliwi młodzi geniusze znaleźli sobie miejsca w cieplejszych klimatach i tam niektórzy dorobili się światowej sławy i nagród. Jednak to nauka, choć nie wysoka teoria, jak się spodziewał, dała początek olśniewającej karierze i fortunie Bieriezowskiego. Jeszcze w latach 80. jako ekspert RAN optymalizował i automatyzował pracę Wołżańskiej Fabryki Samochodów (WAZ). Wiele nie zdziałał, ale jako człowiek wnikliwy dokładnie poznał giganta z Togliatti, zatrudniającego ponad 100 tys. robotników i produkującego 600 tys. aut rocznie. Na progu lat 90. ten kolos umierał. Produkował, ale nie sprzedawał. System bankowy się rozsypał, pieniądze nie przepływały. Doktor nauk matematyczno-fizycznych zaproponował więc konserwatywnym szefom firmy, by rozliczali się

z kontrahentami nie poprzez sparaliżowane struktury państwowe, ale bezpośrednio gotowymi ładami. Dyrektorzy – wyuczeni w radzieckich szkołach, że handel to spekulacja, za którą należy rozstrzeliwać – śmiertelnie bali się barteru. Ekspert RAN obiecał jednak, że weźmie ten krzyż na siebie, a konkretnie na firmę LogoWAZ, którą zorganizował dla upłynniania samochodów. Sprawa nie była prosta, bo auta zalegające na przyfabrycznych placach uważały za swoją własność kaukaskie mafie, które po krwawej wojnie wycięły lokalne gangi z Togliatti. Nieocenioną pomoc okazał wtedy „Dziad Hasan”, czyli Asłan Usojan, Kurd z pochodzenia. Przywódca świata przestępczego na całym terytorium ZSRR wyczuł, że drobny, gadatliwy matematyk z Moskwy to twarda sztuka, a nie żaden „botanik”, jak nazywają w Rosji anemicznych, łagodnych z natury chłopców poświęcających się nauce. Wytłumaczył kaukaskim bandytom, że mają się spokojnie przyglądać, jak „ich” łady odjeżdżają na platformach kolejowych z Togliatti. Bieriezowski pewnie trzymał za to we wdzięcznej pamięci Usojana jeszcze po 16 stycznia 2013 r., kiedy snajper zastrzelił starego oberkryminalistę w centrum Moskwy. Łady zabrane z Togliatti zniknęły, a ekspert RAN nigdy nie rozliczył się z WAZ. On je po prostu ukradł. Po latach, kiedy Bieriezowski popadł w niełaskę i krył się przed wymiarem sprawiedliwości w Wielkiej Brytanii, rosyjski sąd ocenił, że było tych samochodów 5,5 tys. Po tym pierwszym sukcesie, działając dalej na niwie samochodowej, rozwinął skrzydła. Obiecał rodakom, że jego nowa firma AVVA (Wszechrosyjskie Stowarzyszenie Samochodowe) szybko i tanio da im „narodnyj awtomobil”, co na niemiecki tłumaczy się jako volkswagen, czyli powszechnie dostępne cztery kółka, jak te, które hitlerowcy obiecali ludowi III Rzeszy. Rosjanie wpłacali zaliczki

na cudo, którego nigdy jednak nie zobaczyli. Rubli też nie zobaczyli, bo AVVA okazała się jedną z wielu klasycznych piramid, bez większego trudu masowo okłamujących i okradających wtedy obywateli Federacji Rosyjskiej. Początek lat 90. był epoką śmiałych, agresywnych cwaniaków, którzy nie bali się wyciągać rąk po to, co – jak mówią Rosjanie – „źle leży”. A w kraju pogrążającym się w zamęcie „źle leżało” wiele – łady, które wziął Bieriezowski, czy partyjna kasa KPZR (Komunistycznej Partii Związku Radzieckiego), która, jak powtarzają w Moskwie, pozwoliła Michaiłowi Chodorkowskiemu na założenie silnego banku. „Źle leżał” też pociąg z ropą, który na bezczelnego, za pomocą podrobionych dokumentów, ukradł z bocznicy w Moskwie skromny młodzieniec Roman Abramowicz, zdobywając kapitał na drogę do wielkiej fortuny. Ci zuchwalcy, którzy brali „źle leżące”, a których konkurenci nie odstrzelili lub nie wysadzili w powietrze w ich ulubionych mercedesach 600, stali się kadrowym zapleczem przyszłej klasy oligarchów, bliskich „rodzinie” Borysa Jelcyna magnatów naftowych, aluminiowych, stalowych. Wąska grupa stojąca obok prezydenta na mostku kapitańskim Rosji dobrała się, jak to mówiono w ZSRR, „według piątej rubryki”: w tym właśnie punkcie ankiet personalnych i osobistych dokumentów przez dekady wpisywało się narodowość. Bieriezowski wpisywał się tam jako „russkij” (narodowości rosyjskiej), ale dla „prawdziwych Rosjan” z równym powodzeniem mógłby się podawać choćby za Masaja. Bajońskie fortuny i obecność na jelcynowskim Kremlu takich ludzi jak Borys Abramowicz Bieriezowski czy Roman Arkadijewicz Abramowicz zapewniały „narodowo czystym” komfort psychiczny. Te nazwiska i semickie rysy były dla nich żywym dowodem na to, że upadek imperium, zamęt i bieda, w których pogrążał się kraj, to nie wynik krachu

polityki wodzów ZSRR, lecz spisku obcych. Podobnie myśleli pewnie obywatele Republiki Weimarskiej, którzy woleli nie rozumieć, że Niemcy kajzerowskie poniosły druzgocącą klęskę w wojnie światowej. I którzy woleli wierzyć, że padły od „ciosu w plecy” zadanego przez obcych narodowo zdrajców na służbie wrogich potęg. Bogaty, wpływowy, a przy tym obdarzony charakterystyczną aparycją Bieriezowski był idealnym kandydatem na złoczyńcę numer jeden. I stał się wrogiem narodu na długo przed tym, jak już przy Putinie zaszufladkowali go tak i na Kremlu. Złota godzina BAB-a (skrót od Borys Abramowicz Bieriezowski) wybiła w 1996 r., kiedy nowe biurokratyczne i biznesowe elity Federacji Rosyjskiej w coraz większej panice czekały na wybory prezydenckie. Poparcie dla Jelcyna, gwaranta ich fortun i pozycji, kolebało się wokół 2-3 proc., czyli w granicach błędu statystycznego. Wydawało się, że nikt i nic nie powstrzyma pewnie kroczącego do władzy komunisty Giennadija Ziuganowa, za którym nieuchronnie zbliża się nacjonalizacja, wywłaszczenie, czekiści z naganami, słowem – straszny „czerwony rewanż”. Wtedy do gry o najwyższą stawkę z pasją hazardzisty wszedł wytrawny ekspert od zarządzania. W szwajcarskim Davos udało mu się zebrać rekiny młodziutkiego rosyjskiego kapitalizmu, choć od dawna żarli się na całego, i na partnerów, z którymi usiedli za jednym stołem w Szwajcarii, woleliby patrzeć przez celowniki wynajętych przez siebie snajperów. BAB zasypał ich wizjami Gułagu, rekwizycji i czerwonego terroru. Wtedy „semibankowszczyna” (od „semibojarszczyny” – złożonego z siedmiu bojarów rządu przejściowego, który w czasie smuty w 1610 r. wezwał na tron polskiego królewicza Władysława), czyli przedstawiciele siedmiu największych instytucji finansowych Rosji, zobowiązała się, że wszystkie swoje zasoby medialne, polityczne

i finansowe skieruje na wsparcie Jelcyna. Federalne kanały telewizyjne, z kontrolowanym przez Bieriezowskiego ORT na czele, ostrzeliwały Ziuganowa z wszelkich propagandowych dział. W całym kraju organizowano festyny i wiece. Jelcyn też okazał się zuchem. Choć w czasie kampanii przeszedł zawał, wpadł w śpiączkę i musiał poddać się niezwykle trudnej, ratującej życie operacji, występował na niezliczonych spotkaniach z wyborcami, a nawet tańczył na estradach. Wygrał w drugiej turze. „Semibankowszczyna” miała czego bronić. Pod koniec 1995 r. Kreml przeprowadził wymyślone przez Bieriezowskiego i Władimira Potanina z ONEKSIM Banku „przetargi pod zastaw”. Mechanizm tego skoku tysiąclecia był prosty. Państwo – czyli skarb, który w roku przedwyborczym okazał się pusty – zaciągnęło u zamożnych obywateli wielomilionowe kredyty pod zastaw „sreber rodowych” Rosji, czyli pakietów kontrolnych wielkich firm naftowych i metalurgicznych. Jeśli nie zwróciłoby pożyczek, a nie planowało tego robić, przemysłowe giganty miały pójść pod młotek. Przetargi były ustawione, dopuszczono tylko swoich. O spółkę naftową Sibnieft starali się Bieriezowski z Abramowiczem, a ich jedynym „konkurentem” był z niższą ofertą, bo tak dogadali się rywale, Michaił Chodorkowski i bank Menatep. Podobną usługę Bieriezowski wyświadczył Chodorkowskiemu, gdy w staraniach o Jukos „konkurowała” z nim jedynie firma kontrolowana przez BAB-a. W ten sposób pakiety kontrolne wartych po kilkanaście miliardów dolarów koncernów za śmieszne sumy 170 (metalurgiczny Nornikiel z nieprzebranymi zasobami rud cennych metali), 159 (Jukos) czy 103 (Sibnieft) mln dolarów znalazły się w rękach nowych właścicieli. Dziesięć lat później państwo wykupiło Sibnieft za 13,5 mld dolarów.

Ale w latach 90., co podkreślił Chodorkowski w napisanej w łagrze książce „Więzienie i wolność”, była to dla nabywców „sreber rodowych” gra w niepewnym jutra lotku. Gdyby Jelcyn nie dożył do wyborów albo je przegrał, nie cieszyliby się długo swoimi imperiami i nie odzyskaliby milionów. Postawili na niefartowny numer – i wygrali. Bieriezowskiego, zwanego wtedy ojcem chrzestnym Kremla, pokłady rudy i pola naftowe nie bardzo interesowały. Leżą przecież w Rosji, gdzie prawo własności zawsze było iluzoryczne (o czym kilka lat po wygraniu „przetargów pod zastaw” przekonał się Chodorkowski, tracąc „rozkułaczony” przez państwo Jukos). Bardziej interesowała go gra ludźmi i pieniędzmi, co w jego przekonaniu oznaczało to samo. Etnolog Emil Pain, który za Jelcyna opracowywał z oligarchą na Kremlu plan zakończenia wojny w Czeczenii, potwierdza powszechnie powtarzaną w Moskwie opinię: – „Bierioza” był przekonany, że wszystko i wszystkich można kupić. Jeszcze w 1999 r. moskiewska prasa pisała, że Bieriezowski „kupił” za 20 mln dolarów u czeczeńskiego dowódcy Szamila Basajewa atak na Dagestan, co rozpoczęło nową wojnę na Kaukazie. Dzięki niej twardy dla przeciwnika ówczesny premier Władimir Putin, wspierany przez BAB-a, zyskał popularność i został prezydentem. Bieriezowski stał się właścicielem, jak pisał kiedyś w popularnym do dziś wierszyku „Mr Twister” poeta Samuił Marszak, „zawodow, gaziet, parochodow” (fabryk, gazet, statków), ale podporządkowywał sobie i doił znacznie więcej niż to, co do niego należało. Do różnych firm wstawiał swoich ludzi, którzy tak kierowali przepływem pieniędzy, by dopływały do zagranicznych kont szefa. W państwowych liniach lotniczych Aerofłot zainstalował Nikołaja Głuszkowa, dzięki któremu 52 mln dolarów przeleciało z kasy na konta szwajcarskiej firmy Bieriezowskiego Andawa.

Po wyborach 1996 r. Jelcyn dał Bieriezowskiemu marny stołek zastępcy sekretarza prezydenckiej Rady Bezpieczeństwa, ale BAB urządził się na Kremlu jak w biznesie. Kierował z tylnego siedzenia. Jego szefem w Radzie był całkowicie mu posłuszny Iwan Rybkin, a na kluczowym dla Rosji stanowisku szefa kremlowskiej administracji na długo usadził Aleksandra Wołoszyna, który kiedyś w firmie AVVA pomagał mu robić rodakom wodę z mózgu obietnicami wyprodukowania rosyjskiego volkswagena. Do skromnego zastępcy sekretarza Rady Bezpieczeństwa przychodzili – jak to się mówi w Rosji – „na pokłon” i zabiegali o względy najważniejsi ministrowie. A on, korzystając z tego, że bez pukania mógł wejść do gabinetu Jelcyna i był za pan brat z jego wszechwładną córką Tatianą Diaczenko, wyżywał się w dworskich intrygach, przestawiając ludzi na stanowiskach i rozwiązując biznesowe problemy tych, którzy dzielili się z nim zyskami. Nie dziwiło więc porównanie go do mnicha Grigorija Rasputina, który 90 lat wcześniej kręcił zza pałacowych kulis dworem cara Mikołaja II. Kapitał polityczny zamieniał w poważne pieniądze. Prawdę o tym obnażył ubiegłoroczny proces przed londyńskim sądem. BAB dowodził, że jego były partner i uczeń Roman Abramowicz wykiwał go i nie podzielił się z nim 13,5 mld dolarów ze sprzedaży wspólnych niegdyś firm. Świat dowiedział się przy okazji, jak „Bierioza” i „Roma” kupowali pod koniec lat 90. Krasnojarski Kombinat Aluminiowy, o który toczyły wojny najgroźniejsze gangi. Bieriezowski umieścił na fotelu gubernatora Krasnojarska swojego człowieka, generała Aleksandra Lebiedzia. Jego wierny druh Badri Patarkaciszwili (zmarł pięć lat temu w tajemniczych okolicznościach niedaleko domu, w którym w sobotę znaleziono martwego Bieriezowskiego) przy pomocy świadczącej mu usługi czeczeńskiej mafii wyeliminował miejscowe gangi. BAB w Moskwie ustawił

przetarg tak, by niska oferta Abramowicza okazała się bezkonkurencyjna. Słowem, wszystko działało zgodnie z zasadą do dziś respektowaną w Rosji: „Swoim – wszystko, pozostałym – zgodnie z prawem”. Przed kolejnymi wyborami prezydenckimi BAB znów błysnął niezwykłymi talentami. Stary prezydent ostatecznie odchodził. Byłem wtedy na naradzie kremlowskich prominentów i baronów biznesu. Utyskiwali, że pieniądze są, wpływy są, media pod parą gotowe promować jakiegokolwiek delfina. Tylko dziedzica nie ma. Słowem – wiano bogate, ale bez panny młodej. Jelcynowskich ludzi przerażał sięgający po prezydenturę Jewgienij Primakow, popularny w narodzie, przebiegły lis, były szef wywiadu zagranicznego. On i stojący za nim potężny mer Moskwy Jurij Łużkow nie kryli, że dorwawszy się do władzy, rozprawią się z ludźmi Jelcyna, a dla ich fortun znajdą nowych właścicieli. Primakow, kiedy przez kilka miesięcy na przełomie 1998 i 1999 r. był szefem rządu, dobierał się już do skóry Bieriezowskiemu. Rozpoczął śledztwo w sprawie milionów, które odleciały do Szwajcarii z kasy Aerofłotu i telewizji ORT. Prokuratorzy nakładali areszt na auta, którymi ekipy telewizyjne jeździły na zdjęcia. Primakow, mając poparcie buntującej się przeciw Kremlowi i oligarchom Dumy, zapowiadał, że opróżni więzienia, by „zrobić w nich miejsce dla takich jak Bieriezowski”. Być może właśnie to zdecydowało, kto został kremlowskim delfinem. Wiosną 1999 r., kiedy srożący się Primakow był premierem, a prokuratorzy ostro ryli pod BAB-em, żona oligarchy Jelena Gorbunowa skromnie, w kręgu rodzinnym, obchodziła urodziny. Gości nie zapraszano, by nie narażać ich na nieprzyjemności ze strony premiera. W pewnej chwili niespodziewanie do drzwi Bieriezowskich zapukał Putin – bezbarwny, jak się wtedy wydawało, przejściowy

szef Federalnej Służby Bezpieczeństwa (FSB). Mężczyzna szczupły, niewysoki, skromny, za to ze wspaniałym bukietem i dobrym politycznym węchem. Tłumaczył, że nie obchodzi go, co o nim pomyśli szef rządu; jubilatka i jej mąż są dla niego ważniejsi. Współczesny Rasputin ujrzał w Putinie kandydata na kandydata. Kilka miesięcy później Władimir Władimirowicz był już premierem i pretendentem do najwyższej funkcji w państwie. By pokonać Primakowa w wyścigu o prezydenturę, Kreml musiał najpierw wygrać z jego partią Ojczyzna – Cała Rosja w grudniowych wyborach do Dumy. Ówczesna partia władzy Nasz Dom Rosja była już tak zgrana jak dzisiejsza Jedna Rosja. Bieriezowski, ze swą niespożytą energią i pomysłowością, znów okazał się niezastąpionym mistrzem politycznej manipulacji. Jesienią 1999 r. latał od regionu do regionu i agitował szarych, nikomu nieznanych prowincjonalnych czynowników, by wstępowali do partii popierającej nowiutkiego w polityce Putina. W błyskawicznym tempie udało mu się sklecić partię Jedność, zwaną „Niedźwiedziem”. W tym czasie telewizja ORT nieprzerwanie gnoiła Łużkowa i Primakowa. I znów się udało. „Niedźwiedź” o 10 proc. głosów przeskoczył Ojczyznę – Całą Rosję. Primakow nie stanął do wyborów prezydenckich, bez boju oddając pole Putinowi. BAB zyskał jeszcze jeden przydomek – „Tata Carlo”. Z surowego materiału ulepił prezydenta jak bajkowy stolarz Dżepetto, który z nieociosanego pieńka wystrugał Pinokia, bohatera bajki napisanej przez Carla Collodiego. Oligarcha szybko jednak zrozumiał, że „Pinokiem” kierować zza kulis się nie da. I że nie będzie już mógł prowadzić ulubionej gry i dalej rozstawiać figur na moskiewskiej szachownicy, a na Kreml przyjdą nowe szare eminencje, które załatwią tam swoje interesy.

7 lipca 2000 r., kiedy Putin wygłaszał pierwsze orędzie do parlamentu, pytałem na Kremlu Bieriezowskiego, czego się spodziewa po nowych rządach. – To będzie krwawa dyktatura – zapowiedział. – To czemu pan go wspierał? – Bo nie było lepszego wyboru. Putin i tak jest lepszy od Primakowa. Próbował się jeszcze odgryzać, atakując Putina poprzez swój kanał telewizyjny. W rewanżu doczekał się wznowienia zamkniętych, kiedy Putin został premierem i starał się o prezydenturę, dochodzeń w sprawie Aerofłotu i nadużyć w ORT. Stało się jasne, że w wielkiej Rosji miejsca dla „Taty Carla” zabrakło. Kiedy szykował się już do emigracji, zebrał dziennikarzy i opowiedział nam anegdotę: – Czym się różni Żyd od Anglika? Anglik nie żegna się i odchodzi. A Żyd żegna się, ale nie odchodzi. Z Londynu ogłaszał, że szykuje i finansuje „kolorową rewolucję” w Rosji, obiecywał wysokie nagrody za aresztowanie prezydenta. Było w tym jednak więcej bufonady niż groźnych dla gospodarza Kremla posunięć. Moskwa zrobiła z niego oficjalnego już wroga publicznego numer jeden. Za dawne, wcześniej wybaczane grzechy, czyli kradzież ład z WAZ-a, kombinacje z „rosyjskim volkswagenem” i pieniędzmi Aerofłotu, został zaocznie skazany na 13 lat więzienia. Władze próbowały też, a pewnie i pośmiertnie będą próbować, wrobić go w głośne morderstwa polityczne. To on, jak sugeruje sam Putin, miałby zorganizować zabójstwo krytykującej Kreml dziennikarki Anny Politkowskiej, zastrzelonej 7 października 2006 r., w dniu urodzin Putina. Ponoć perfidnie wybrał tę datę, by popsuć święto prezydentowi. Moskwa chciałaby także zwalić na londyńskiego wygnańca winę za śmierć jego bliskiego współpracownika, byłego oficera FSB

Aleksandra Litwinienki, który wkrótce po zamachu na Politkowską zmarł w Londynie zatruty radioaktywnym polonem. Angielska policja o morderstwo podejrzewa Andrieja Ługowoja, też byłego oficera służb specjalnych, dziś posła do Dumy. Rosja domagała się od Brytyjczyków ekstradycji Bieriezowskiego, robiła to jednak bardzo nieudolnie, narażając się na publiczne kpiny londyńskich sędziów. Przysyłane im z Moskwy wnioski o wydanie emigranta powinny ich zdaniem trafić do prawniczych podręczników jako klasyczny przykład tego, jak nie należy sporządzać dokumentów. Błyskotliwy poeta Dmitrij Bykow uszczypliwie zauważył na swoim blogu, że Bieriezowski umarł co najmniej o rok za wcześnie. Kreml, straciwszy ulubionego wroga, nie będzie miał na kogo zwalić winy, jeśli w czasie zimowych igrzysk w Soczi zawali się choćby skocznia, wykańczana w pośpiechu i byle jak. Kiedy tylko z Londynu przyszła wiadomość o śmierci Bieriezowskiego, Moskwa jakoś dziwnie skwapliwie zaczęła potwierdzać wersję o jego samobójstwie. Od razu znalazł się dziennikarz rosyjskiej edycji tygodnika „Forbes”, któremu w przeddzień tragedii w Ascot unikający ostatnio dziennikarzy BAB miał ponoć udzielić nienagranego i „nieprzeznaczonego do publikacji” wywiadu. I przyznać w nim, że stracił sens życia. Z kolei nacjonalista Władimir Żyrinowski, który zawsze mówi to, co chcieliby słyszeć na Kremlu, nagle przypomniał sobie, że niedawno natknął się na Bieriezowskiego w Izraelu, a ten zwierzył mu się z myśli o samobójstwie. W sobotę okazało się też, że były oligarcha już jakiś czas temu przysłał odręcznie napisany list do Putina, w którym przyznawał, że na obczyźnie mu źle, kajał się za grzechy, prosił o wybaczenie i pozwolenie na powrót do ojczyzny. Jeśli jednak rzeczywiście tak pisał, to dlaczego ludzie Putina wcześniej tego nie ogłosili?

Kremlowscy propagandziści nie zmarnowaliby przecież znakomitej okazji, jaką dawał im ów „sprawca wszelkiego zła”, klęcząc ponoć przed bramą moskiewskiej Canossy. Wersja o samobójstwie, choć najbardziej prawdopodobna, nie do końca trzyma się kupy. Bieriezowskiego, który według Brytyjczyków zmarł „na skutek powieszenia”, znaleziono na podłodze. A denat, jak pisze „Guardian”, miał złamane żebro. Rosyjskie stacje telewizyjne sugerują więc, że zbiega z Rosji mogły sprzątnąć brytyjskie służy specjalne, bo chciał wrócić do ojczyzny, a to, nie wiedzieć czemu, Londynowi się nie podobało. Wydawać się może, że Bieriezowski, który po przegranym procesie z Abramowiczem i nękany roszczeniami byłych żon znalazł się na skraju bankructwa, wyprzedawał nieruchomości i obrazy, nie stanowił już dla Kremla realnego zagrożenia. Nie było więc sensu wysyłać za nim nowego Ramóna Mercadera, którego Stalin posłał do Meksyku z czekanem do lodu na Lwa Trockiego, wroga realnego i groźnego. Bieriezowski miał jednak w zanadrzu mocną broń, którą mógł zaszkodzić byłemu protegowanemu, a zarazem poprawić sobie położenie materialne – pamiętniki, za których napisanie mógł żądać ogromnych pieniędzy. Gdyby zdecydował się na szczere wyznania, mógłby opowiedzieć wiele przykrych dla Putina rzeczy nie tylko o przeszłości, lecz także o dzisiejszych porządkach w Rosji, które niewiele różnią się od tych, jakie sam wprowadzał, gdy był szarą eminencją Kremla. 30.03.2013

GERTRUDA, czyli fortepian w krzakach

Siły zbrojne Federacji słabną. Rekruta mało, a ten, który jest, pojawia się w koszarach niedożywiony, cherlawy. Dorodni, odkarmieni chłopcy w Rosji są, ale wielu z nich wywodzi się z dobrych domów – na tyle dobrych, że rodzice bez trudu mogą wykupić ich od poboru albo ukryć w Oksfordach czy Harvardach. Nadmiar dekowników i dystrofików w społeczeństwie sprawia, że armii do miliona – czyli tego minimum, które mogłoby zaspokoić ambicje generałów, a krajowi według Kremla zapewnić minimum bezpieczeństwa – brakuje dziś 250 tys. bagnetów. Lekarstwo na ten ból znalazło się w tradycji radzieckiej. Putin przypomniał, że jeszcze nie tak dawno obywatele powszechnie hartowali się i szlifowali sportowo-bojową formę na zajęciach GTO. Trwająca przez dekady akcja GTO (Gotow ’k Trudu i Oboronie – gotowy do pracy i obrony) mobilizowała prawie wszystkich – dzieci powyżej 10. roku życia i dorosłych ludzi radzieckich. Mali i duzi z pasją trenowali, by zdobyć świadczący o bojowej sprawności srebrny i – jeszcze bardziej pożądany – złoty znaczek GTO. By zdobyć złoto, chłopiec w wieku 10-11 lat musiał m.in. przebiec 30 m w 5,2 sekundy, pięć razy podciągnąć się na drążku, rzucić piłką tenisową

co najmniej 35 m. Jego 16-letni kolega dla złotego znaczka miotał już nie piłką, ale 700-gramowym granatem, i to na 40 m. Musiał też strzelać z karabinka, biegać, skakać oraz pływać. Dla ludzi w wieku tuż przedemerytalnym też były normy, zgodnie z którymi 60-latek mógł dowieść swojej sprawności w miotaniu granatem. Kiedy krajem rządzili zgromadzeni wokół genseka Leonida Breżniewa sklerotyczni starcy, naród wprowadził swoje normy GTO dla członków Biura Politycznego. Jak mówiła popularna anegdota, by zdobyć złoty znaczek, musieli wypowiedzieć 30 słów bez kartki i samodzielnie przejść 30 m. Gdy zaś prezydent Putin rzucił hasło, że warto by reanimować zarzucone w 1991 r. GTO, co bardziej gorliwi gubernatorzy szybko przeprowadzili w swych regionach zawody i uroczyście przyznali pierwsze sprawności. Pojawiły się nawet propozycje, by osiągnięcia w GTO brać pod uwagę przy rekrutacji na uczelnie i preferować tych, którzy dalej rzucają czy celniej strzelają. Przeciwnicy tej innowacji argumentują jednak, że młody fizyk od miotania granatem Einsteinem nie zostanie. Marzeniem i celem życia obywatela może się stać bardziej jeszcze złota od znaczka GTO, bo wykonana z 15,25 gramów czystego kruszcu, Gwiazda Bohatera Pracy Federacji Rosyjskiej. Jej poprzedniczką, zgasłą 22 lata temu wraz ze Związkiem Radzieckim, była Gwiazda Bohatera Pracy Socjalistycznej. Pierwszym kawalerem tego orderu został w 1938 r. Józef Stalin. Cenił sobie więc bardzo ten złoty znak z sierpem i młotem, zawsze nosił go na piersi i tylko z nim jednym, choć orderów miał masę, spoczął w mauzoleum przy placu Czerwonym, które dzielił przez dziewięć lat z mumią Lenina. Dopiero w 1962 r., kiedy jego mumię wyniesiono z grobowca, by pochować ją pod murem Kremla, gwiazdę z munduru zdjęto. Poza wodzem narodów bohaterami zostało jeszcze 20 tys. 604

ludzi pracy: górnicy, hutnicy, tkaczki, dojarki, kombajniści, uczeni, artyści, dygnitarze... Przywódcy partyjni Nikita Chruszczow i Konstantin Czernienko okazali się GerTrudami (skrót od Gieroj Truda – bohater pracy) trzykrotnymi, trzy gwiazdy miał też późniejszy sławny opozycjonista i noblista, fizyk atomowy Andriej Sacharow. Póki nie został ich pozbawiony, pomagały mu w kontaktach z prześladującymi go agentami KGB, którzy nie śmieli podnieść ręki, a nawet głosu na bohatera aż trzykrotnego. Zwykłym bohaterom żyło się, a niektórym do dziś żyje się, całkiem nieźle. Poza powszechnym szacunkiem, który wywołuje złota gwiazda, są otoczeni troskliwą opieką. Nie muszą płacić czynszu i opłat komunalnych, za rozmowy telefoniczne też. Lekarze mają obowiązek przyjmować ich poza kolejką. Państwo co miesiąc dopłaca im jeszcze do pensji czy emerytury ponad 20 tys. rubli (2 tys. zł). A i po śmierci ojczyzna o nich nie zapomina, przydzielając bezpłatnie miejsce na cmentarzu. Reanimacja tytułu Bohatera Pracy – już nie socjalistycznej – miała godną oprawę. 29 marca Putin spotykał się w Rostowie nad Donem z aktywistami swojego Wszechrosyjskiego Frontu Ludowego, naradzając się z nimi przed kamerami telewizyjnymi, jakie porządki zaprowadzać w kraju. Poseł do Dumy Walerij Trapeznikow, tokarz, który z dumą mówi, że „50 lat stał przy warsztacie”, zażądał od prezydenta przywrócenia tytułu i Złotej Gwiazdy Bohatera Pracy. Bo bez tego prosty robotnik szanowany nie będzie. Putin błyskawicznie podchwycił propozycję „tokarza od warsztatu” i obiecał, że zwlekał nie będzie. I nie zwlekał. Już wieczorem podpisał dekret ustanawiający tytuł Bohatera Pracy Federacji Rosyjskiej. Ośmiostronicowy dokument zawierał projekt nowej gwiazdy, na której zamiast stalinowskiego sierpa i młota pojawia się dwugłowy orzeł. Jest tam też wzór

dyplomu i legitymacji bohatera. Czyżby administracja Kremla pracowała w tempie, w jakim nie pracuje żaden inny aparat biurokratyczny na świecie? Czyżby stosowne do wprowadzenia nowego orderu dokumenty potrafiła przygotować w zaledwie kilka godzin? Bynajmniej. Tokarz Trapeznikow prosił w Rostowie władzę, by podjęła decyzję już dawno podjętą i realizowaną. Dzięki niemu – jak to się mówiło w ZSRR, na „liczne prośby ludzi pracy” – Rosja wróciła do dawnej tradycji radzieckiej. Na opisanie takiej inscenizacji Rosjanie mają genialne określenie „fortepian w krzakach”. To tak jakby oficjalną delegację gospodarze zupełnie przypadkowo zaprowadzili w jakiś uroczy zakątek, a tam, też przypadkiem, na dygnitarzy czekałyby zastawione stoły, zespół pieśni i tańca w strojach ludowych, a przygrywałby ukryty w krzakach fortepian. Prezydent zauważa też, że dobrze byłoby wrócić do szkolnych mundurków. Były w carskiej Rosji, bolszewicy je odrzucili jako przeżytek burżuazyjny, ale po kilku latach przywrócili. Młodzież obowiązkowo chodziła do szkoły umundurowana do samego końca ZSRR w 1991 r. W ostatnich latach pojawiła się nawet moda na mundurki – dziewczęcy kostium na bal maturalny. Okazało się jednak, że można je kupić jedynie w sex-shopach. W czerwcowy piątek na ulicach można więc spotkać grupy 17-latek z wielkimi kokardami we włosach, we frywolnych, bardzo kusych fartuszkach. Teraz mundurki wracają na serio i na długo. Putin widzi w nich lekarstwo na konflikty w szkołach muzułmańskiego południa Federacji i w Tatarstanie. Wyznawcy islamu domagają się tam bowiem, by ich córkom pozwolono przychodzić na lekcje w hidżabach. Zadania umundurowania uczniów podjął się sławny projektant

Wiaczesław Zajcew. Sądząc po efekcie, kolekcję szaro-granatowych sweterków, spódniczek i spodni przygotował w pośpiechu. Wygląd to ma dosyć sierocy, ale Zajcew pewnie jeszcze nad tym popracuje. Publicyści zastanawiają się, jak te wyciągane z naftaliny relikty socjalistycznej przeszłości mają się do kapitalistycznej rzeczywistości dzisiejszej Rosji. I wielu dochodzi do wniosku, że nijak. ZSRR miał swoje znaczki GKO i Bohatera Pracy, bo potrzebował zaprawionego rekruta dla 5-milionowej armii i robotników do ciężkiej, skąpo opłacanej harówki. Uniformizował młodzież i rugował z podręczników wszystko, co mogłoby podważać wiarę w jedynie słuszną linię partii, bo był i miał pozostać państwem totalitarnym. Dzisiejszy gospodarz Kremla nie myśli o wielkiej armii ani o przywróceniu wyścigu przodowników pracy. Na takie siły zbrojne Federacja Rosyjska pozwolić sobie nie może i prędzej czy później będzie musiała w ogóle zrezygnować z poboru, opierając się na żołnierzach kontraktowych. Odznaczenia dla bohaterów pracy w należących do kapitalistów fabrykach sensu nie mają. Dobrzy specjaliści chcą tam solidnych pensji, a nie błyskotek. Putin wyciąga jednak z magazynów stare dekoracje nie po to, by dojarki biły rekordy udojów, a młodzież chętnie maszerowała do koszar. On próbuje trafić do konserwatywnych serc rodaków, wciąż tęskniących za starymi dobrymi czasami. Wierzy, że prawdziwe rosyjskie serca biją pod kombinezonami robotników wielkich fabryk, w piersiach mieszkańców miast na prowincji. Liczy, że są oni gotowi stanąć za nim przeciw sfrustrowanym, wiecznie kręcącym nosami i wymyślającym mu w internecie inteligentom z Moskwy czy Sankt Petersburga. I chyba ma rację. W czasie zimowych „białych” protestów robotnicy Uralwagonzawodu im. Feliksa Dzierżyńskiego w Niżnym Tagile obiecywali, że przyjadą do Moskwy i po robociarsku rozprawią się z buntownikami w futrach.

13.04.2013

NAWALNY PRZED SĄDEM, czyli zemsta żulików i złodziei

Generał-major Siergiej Markin, rzecznik Komitetu Śledczego Federacji Rosyjskiej, w wywiadzie dla „Izwiestii” bez owijania w bawełnę przyznał, że Aleksiej Nawalny, który stanie dziś przed Sądem Rejonowym w Kirowie, został obiektem zainteresowania organów, bo drażnił przywódców kraju. Czym drażnił? 37-letni prawnik dobiera się do skóry ludziom Putina już od dawna, i to dotykając różnych czułych miejsc. On pierwszy nazwał prezydencką Jedną Rosję partią żulików i złodziei. To określenie natychmiast stało się jednym z najpopularniejszych memów w internecie, weszło też do codziennego języka. Media często używają zaś skrótu PŻiW (Partia Żulikow i Worow). Funkcjonariusze i członkowie Jednej Rosji, złożonej przede wszystkim z biurokratów, próbują sądzić się z Nawalnym, dowodząc, że określenie PŻiW godzi w ich dobre imię. Wyrugować go z powszechnego obiegu już się jednak nie da – etykietka do partii przylgnęła na dobre. Znany bloger uparcie próbuje też drażnić w innym, niezwykle delikatnym miejscu – chcąc dobrać się do strzeżonych staranniej niż

tajemnice wojskowe sekretów finansowych gigantycznych spółek prywatno-państwowych, które kontrolują i na których zbijają fortuny koledzy prezydenta. Kupił niewielkie pakiety akcji Gazpromu, Rosnieftu, Transnieftu, a jako akcjonariusz, choćby tylko mniejszościowy, ma prawo domagać się przedstawienia opinii publicznej informacji o tym, kto czerpie prywatne zyski z działalności kontrolowanych przez państwo spółek. Trud to niewdzięczny, lecz Nawalnemu udało się już dotrzeć np. do dokumentów świadczących o kilkumiliardowych nadużyciach przy prowadzonej przez Transnieft budowie syberyjskiego rurociągu. Jednak bardziej niż wyczynami solowymi Nawalny drażni władze akcjami społecznymi w internecie. Ogromną popularność zyskał dwa i pół roku temu, mobilizując rodaków do udziału w tropieniu przypadków powszechnego w Rosji „piłowania” budżetów publicznych przez funkcjonariuszy państwowych (owo dochodzenie nazwano „Rospił”). I tak w sieci pojawiały się informacje o kupowaniu dla dygnitarzy luksusowych samochodów w cenach znacznie wyższych od katalogowych, a także o nabywaniu dla państwowych szpitali bajecznie drogiego sprzętu medycznego i pozłacanych łóżek dla generałów policji. Dzięki „Rospiłowi” unieważniono wiele podejrzanych przetargów, skali piłowania budżetu to jednak specjalnie nie zmniejszyło. Jak ocenia premier Dmitrij Miedwiediew, co roku urzędnicy odpiłowują dla siebie 33 mld dolarów z funduszy instytucji państwowych przeznaczonych na zakupy. Wielką popularność zyskała akcja „Rosjama” – tysiące ludzi umieszczają w witrynie internetowej fotografie imponujących dziur na drogach z krótkim opisem. Program komputerowy przetwarza je w formalną skargę i wysyła do drogówki. Jeśli policjanci w przewidzianym terminie 37 dni nie zareagują, „Rosjama”

automatycznie kieruje skargę na opieszałość funkcjonariuszy do prokuratury. Jest jeszcze i „RosŻKH” (ŻKH to służby mieszkaniowo-komunalne). Już ponad 100 tys. ludzi wypełniło w internecie jeden z 26 standardowych formularzy, przedstawiając pretensje do gospodarzy osiedli i miast. Program komputerowy przetwarza je na skargi i kieruje do organów, które nadzorują zaniedbujących obowiązki urzędników. To mobilizowanie społeczeństwa do występowania w obronie wspólnych interesów i kontrolowania władzy drażni władze, bo ośmiela Rosjan, by zachowywali się jak gospodarze własnego kraju. Znany socjolog Aleksiej Lewinson napisał niedawno, że w internecie powstaje prawdziwa partia opozycyjna. Ale siła rażenia Nawalnego bierze się także z tego, kim nie jest. Nie jest, jak wielu dzisiejszych opozycjonistów, byłym dygnitarzem państwowym, czym góruje choćby nad Borysem Niemcowem, w czasach Borysa Jelcyna gubernatorem i wicepremierem, a nawet kandydatem na następcę prezydenta. Takich polityków łatwo zdyskredytować. Putin np. mówi o nich, że w źle wspominanych przez Rosjan latach 90. „nahuraganili”, czyli wyrządzili w kraju mnóstwo szkód. Nawalny ma za sobą staż na Uniwersytecie Yale, ale nie jest prozachodnim liberałem (tych Rosjanie nie lubią, bo uważają, że to oni okradli ich w epoce Jelcyna). Nie jest zamożny, z żoną i dwojgiem dzieci gnieździ się w małym moskiewskim mieszkaniu. Mówi o sobie „umiarkowany nacjonalista”. Za udział w organizowanych przez narodowców „Ruskich marszach” usunięto go z demokratycznej partii Jabłoko. Występuje przeciw obecności w kraju imigrantów z Azji Środkowej i szczodremu finansowaniu przez Moskwę regionów Kaukazu Północnego. Taka ideologia staje

się w Rosji coraz bardziej popularna, a głoszący ją, obdarzony sporą charyzmą i urodą, polityk łatwo zyskuje sympatię. Nic dziwnego, że kiedy opozycja przeprowadziła w ubiegłym roku wybory do swojej rady koordynacyjnej, on właśnie otrzymał najwięcej głosów. Władze nie szczędzą wysiłków, by znaleźć pretekst, który pozwoliłby im zniszczyć opozycjonistę. Usiłując pozbawić go statusu adwokata, Komitet Śledczy wszczął przeciw Nawalnemu cztery dochodzenia. To w wyniku jednego z nich staje dziś przed sądem oskarżony o to, że jako doradca gubernatora Kirowa, demokraty Nikity Biełycha, naraził firmę Kirowles na stratę 16 mln rubli (1,6 mln zł), nakłaniając jej szefa do sprzedaży drewna po zaniżonej cenie. Dochodzenie w tej sprawie dwukrotnie wszczynano i dwukrotnie zamykano stwierdzeniem, że nie doszło do przestępstwa. W ubiegłym roku, kiedy Nawalny był już gwiazdą opozycji, za sprawę wziął się Aleksandr Bastrykin, przewodniczący Komitetu Śledczego. Publicznie zmył głowę szefowi delegatury KŚ w Kirowie za to, że „miał człowieka, Nawalny jego nazwisko” i zamknął śledztwo, nie pytając o zgodę centrali. Ów szybko wyleciał ze stołka, a dochodzenie wznowiono. Komitet prowadził je bardzo energicznie. Stało się jasne, że na Nawalnego przyszło zamówienie z samej góry. Grozi mu nawet dziesięć lat więzienia. Na początku kwietnia w wywiadzie telewizyjnym Nawalny zapowiedział, że w 2018 r. chciałby wystartować w wyborach głowy państwa. Jak wskazują wyniki sondaży, jego ambicje prezydenckie popiera dziś ok. 6 proc. obywateli. Jak na Rosję to niemało, a przecież rodacy dowiadują się o nim z federalnych kanałów telewizyjnych tylko tyle, że jest złodziejem i wrogiem ojczyzny. Dopuszczony do udziału w kampanii wyborczej, może rzucić poważne wyzwanie obozowi władzy.

Rozpoczynająca się dziś rozprawa w Kirowie jest nazywana procesem stulecia – przed sądem staje człowiek, który za kilka lat rzeczywiście może być groźnym rywalem Putina. 17.04.2013

DWAJ ILJICZE, czyli miłość wiecznie żywa

Na domu przy moskiewskim Prospekcie Kutuzowskim, gdzie przez 30 lat mieszkał, a przynajmniej był zameldowany w skromnym lokalu Leonid Breżniew, znów ma zawisnąć tablica ku czci genseka. Kiedyś już tu była, ale po rozpadzie ZSRR została zdjęta i wywieziona do Muzeum Muru Berlińskiego w stolicy Niemiec. Teraz liberałowie i obrońcy praw człowieka rwą koszule na piersiach, protestując przeciw przywracaniu światłej pamięci człowiekowi, który czołgami rozjechał praską wiosnę, posłał wojska na beznadziejnie przegraną wojnę w Afganistanie, skazał na banicję Aleksandra Sołżenicyna i więził dysydentów. Ale naród jest jak najbardziej za. I jak się okazuje, niezmiennie kocha zmarłego 31 lat temu drogiego Leonida Iljicza. Niezależny od władz Ośrodek Jurija Lewady zapytał Rosjan o to, którego z władców rządzących krajem w ubiegłym stuleciu cenią sobie najbardziej i wspominają najmilej. Wybrali właśnie Breżniewa, który kierował imperium od 1964 do 1982 r. I choć liberałowie rwą włosy z głowy, dziwić się temu nie należy. Owszem, były wtedy represje, ale daleko słabsze od tych, które miały miejsce w czasach Stalina. W każdym razie żadnych masowych rozstrzeliwań. Jak donosiła

propaganda, były „przejściowe problemy z zaopatrzeniem”, czyli notorycznie puste półki w sklepach. Po wałówkę jeździło się podmiejskimi kolejkami (z racji zapachu do dziś zwanymi „kiełbasianymi”) do Moskwy, karmionej lepiej niż prowincja. Ale – jak doda każdy Rosjanin – „lodówki mieliśmy pełne”. Były spokój i bezpieczeństwo na ulicach, stabilność, regularnie wypłacane, choć skromne, pensje i emerytury. Dla obywateli, którzy mieli świeżo w pamięci wstrząsy wojenne i rewolucyjne, dzikie bolszewickie eksperymenty na narodzie, czasy Breżniewa były więc złote. To prawda, że kraj popadł w zastój i letarg, a sam jego sternik w starczą niemoc. Rosjanie pamiętają o tym i czasem przy wódce, udając lektorów państwowego radia, grobowym głosem ogłaszają: „Dziś sekretarz generalny KPZR Leonid Iljicz Breżniew po długiej i ciężkiej chorobie, nie odzyskując przytomności, wrócił do pracy”. To jednak nie zmienia tego, że nawet za zramolałego Leonida Iljicza żyło się spokojnie i w miarę dostatnio. Nie to, co za Michaiła Gorbaczowa czy Borysa Jelcyna, za których rządów kraj pogrążył się w zamęcie i których teraz Rosjanie uznali za najgorszych przywódców minionego wieku. Taka akurat ocena nie dziwi, choć sprawiedliwa nie jest. Przecież wielką zasługą ostatniego genseka i pierwszego prezydenta Rosji jest to, że rozpad imperium zgniłego w czasach zastoju przebiegł bez wstrząsów, a więc przeciwnie do tego, co działo się na Bałkanach w czasie rozpadu Jugosławii. Jednak akurat tego Rosjanie nie są w stanie docenić, bo im bardziej wraz z upływem czasu zaciera się pamięć o ostatnich latach ZSRR, tym głębiej są przekonani, że Związek Radziecki aż do samego upadku był potęgą i mógł trwać wiecznie, gdyby nie spiski wrażego Zachodu i zdrajców, którzy zagnieździli się na Kremlu. W wynikach sondażu przeprowadzonego przez Ośrodek Lewady jest jednak coś, co bardzo wszystkich zaskoczyło i czego nie potrafią

wytłumaczyć nawet rodzimi eksperci. Drugie miejsce, ustępując tylko nieco Breżniewowi, zajął inny Iljicz – Władimir Lenin. Jest wśród Rosjan popularniejszy nawet od Stalina. – Dlaczego? – przenikliwy publicysta Maksim Sokołow zadał sobie to pytanie i przyznał, że nie potrafi na nie odpowiedzieć. Bo przecież Lenin, który miał być „wiecznie żywy”, jest teraz tylko mumią w mauzoleum. W innym kontekście wspomina się go bardzo rzadko, z wyjątkiem licznych złośliwych anegdot rozpowszechnianych wśród młodych Rosjan. Opowiadają sobie choćby o wycieczce zwiedzającej galerię, w której wisi obraz „Lenin w Polsce”. Przedstawia szałas, z którego wystają gołe męskie i damskie nogi. Jak wyjaśnia przewodnik, te pierwsze to kończyny Feliksa Dzierżyńskiego, a damskie należą do Nadieżdy Krupskiej, żony Władimira Iljicza. – A gdzie Lenin? – pytają turyści. – Przecież jest napisane, że w Polsce... 31.05.2013

„ESMERALDA”, czyli ostatni balet Putinów

– To była nasza wspólna decyzja, nasze małżeństwo się skończyło. Praktycznie się nie widujemy – oświadczył przed kamerami telewizyjnymi Władimir Putin. Rozwiódł się z żoną niemal w przeddzień 30. rocznicy ślubu. Informując o tym media, złamał tabu, którym do tej pory było jego życie prywatne. – Przyłączam się do słów Władimira Władimirowicza: to rzeczywiście była nasza wspólna decyzja – potwierdziła Ludmiła Putin. – Nie lubię wystąpień publicznych. Ciężko znoszę przeloty – dodała prezydentowa, z zawodu zresztą stewardesa. Był to chyba pierwszy w historii rozwód w eterze. Swoją decyzję Putinowie ogłosili przed kamerami kanału Rossija 24 w kremlowskim Pałacu Zjazdów w przerwie baletu „Esmeralda”. Pozwolono tam bardzo spiętej reporterce zadać pytanie, które ona – jak się przyznała – bała się zadać: – Na ile prawdziwe są pogłoski o rozstaniu pierwszej pary Rosji? Prezydent, na co zwrócili uwagę goście spektaklu, w czasie pierwszego aktu „Esmeraldy” miał na palcu ślubną obrączkę. Kiedy po przerwie wrócił na swoje miejsce, obrączki, którą założył 28 lipca 1983 r., już nie było.

To, że Putin rozwiódł się (nieformalnie, bo sama procedura rozwodowa ponoć jeszcze trwa) praktycznie na oczach narodu, było krokiem słusznym, choć na pewno dla małżonków niełatwym. Te gazety moskiewskie, które zdążyły poinformować o rozstaniu pierwszej pary, piszą o wzorcowym „cywilizowanym rozwodzie”. Zdaniem Borysa Dubina, socjologa z prestiżowego moskiewskiego Ośrodka Lewady, rozwód nie zaszkodzi nazbyt ogromnej popularności Putina. – Trzon elektoratu prezydenta stanowią niemłode kobiety, które na same słowo „rozwód” mają alergię. Nasze społeczeństwo w swojej masie deklaruje dziś przywiązanie do tradycyjnych wartości rodzinnych. A rozwód cara w tradycji rosyjskiej nie bardzo się mieści. Ostatni raz zdarzyło się to 316 lat temu, za Piotra I, który zesłał swoją żonę do klasztoru w Suzdalu – przypomina ekspert. I dodaje: – Ludzie jednak Putina nie potępią, bo prawie 60 proc. Rosjan uważa, że tylko on może kierować krajem; alternatywy dla niego nie ma. Takiemu carowi wybacza się wiele. Rzeczywistość rosyjska zaskrzeczy jednak pewnie w innym miejscu. Akurat teraz putinowska partia władzy Jedna Rosja przepycha przez parlament „Koncepcję państwowej polityki rodzinnej”, która każe obywatelom chronić i umacniać instytucję heteroseksualnego, wielodzietnego małżeństwa. W Dumie jest też projekt ustawy wprowadzającej podatek od rozwodów. Złośliwcy w Moskwie już mówią, że Putin ogłosił rozstanie z żoną akurat teraz, by zaoszczędzić na podatku, który narzuci rodakom. Prezydent przyznał się, że od „pewnego czasu” on i żona nie są razem, tyle że akurat to już od dawna nie było dla nikogo tajemnicą. Pani Ludmiła po raz ostatni pojawiła się u jego boku 7 maja 2012 r., w dniu uroczystej inauguracji trzeciej kadencji prezydenckiej. Gospodarz Kremla nawet na nabożeństwach wielkanocnych, na które zawsze przychodził, pojawiał się bez żony. W moskiewskiej katedrze

Chrystusa Zbawiciela stał z płonącą świeczką w dłoni sam obok Swietłany i Dmitrija Miedwiediewów. A w przypadającą 6 stycznia prawosławną Wigilię, kiedy Ludmiła Putin obchodzi urodziny, zawsze znikał z domu, by samotnie odwiedzić jakiś znany, oddalony od Moskwy klasztor. Tak postąpił nawet w 2008 r., kiedy żona kończyła 50 lat. O tym, że prezydent chce się rozwieść, mówiło się już od dawna. Przeszkodą miał być brak akceptacji tego kroku przez Cerkiew. Para jednak od dłuższego czasu żyła praktycznie w separacji. Mieszkańcy Pskowa przekonują np., że Ludmiła Putin zamknęła się sama lub została zesłana tam jak niegdyś żona Piotra I w klasztorze Jeleazarowskim w pobliżu ich miasta. Związek pochodzącej z Kaliningradu Ludmiły (z domu Szkrebniewa) ze starszym od niej o sześć lat Putinem od samego początku nie był łatwy. Młody oficer leningradzkiego KGB długo nie przyznawał się swojej dziewczynie, gdzie pracuje. Jak 14 lat temu przyszła prezydentowa powiedziała autorom książki „Z pierwszych ust”, prowadził z nią dziwną grę: spóźniał się na spotkania, znikał bez powodu na długo, a potem raptem się pojawiał i niczego nie tłumaczył. Oświadczył się dopiero wtedy, kiedy ona straciła już nadzieję, że ich związek ma przyszłość. Była z nim, kiedy pracował w Dreźnie, gdzie udawał dyrektora domu kultury radzieckiej, a w rzeczywistości szpiegował. Na nią zrzucił cały ciężar prowadzenia domu i wychowania córek – 28-letniej dziś Marii i o rok młodszej Jekateriny. Kiedy został prezydentem Rosji, prasa zachodnia pisała, że w czasie swej pracy w Niemczech zdradzał i bił żonę. 11 lat temu nakręcono w Rosji, wypuszczony na rynek dopiero w 2008 r., propagandowy film „Pocałunki nie dla prasy” o romantycznym związku prezydenta i jego żony, która wiernie

stojąc u boku męża, wspiera go publicznie – występuje w trudnych chwilach i jemu zdobywa swą płomienną mową zwolenników, a sobie jego podziw i wdzięczność. Autorzy nie mówili wprost, że chodzi im o małżeństwo Putinów, ale było jasne, że próbowali stworzyć świetlaną wizję prawdziwej pary prezydenckiej. Film przeszedł jednak praktycznie bez echa, bo publiczność zdawała sobie sprawę z tego, że historia w nim przedstawiona nie ma nic wspólnego z rzeczywistością. Putin bardzo rzadko zabierał Ludmiłę w podróże zagraniczne. Sama zresztą nie czuła się dobrze w towarzystwie pierwszych dam, nie umiała ukryć swych kompleksów, a nawet nie bardzo potrafiła się ubrać. Kiedyś, towarzysząc mężowi w wyprawie do Wielkiej Brytanii, zjawiła się u królowej w kapeluszu tak wielkim i ekstrawaganckim, że wywołała ironiczne uśmiechy. Do serca spośród wielkich dam przypadła jej chyba tylko prosta w obejściu i wesoła, przy tym też niemająca lekkiego życia z mężem, Laura Bush. W Moskwie od dawna się mówiło, że Putin ma burzliwy romans ze śliczną, dziś 30-letnią, gimnastyczką Aliną Kabajewą, z którą – jak głosi plotka – ma już dwoje dzieci. Mistrzyni olimpijska z Aten lubi błyszczeć. Jest posłanką do Dumy z ramienia Jednej Rosji, zasiada nawet w jej najwyższych władzach. Otrzymała sporo wysokich odznaczeń państwowych, często pokazuje się w telewizji. Ma fundację wspierającą budowę obiektów sportowych. W piątek moskiewscy komentatorzy, zainspirowani tym, że Putinowie poinformowali o rozstaniu w przerwie po pierwszym akcie baletu, zastanawiali się, czy będzie akt drugi. Czyli ślub. Te spekulacje próbował ukrócić rzecznik prezydenta Dmitrij Pieskow. Zapewnił, że w życiu jego szefa „nie ma innej kobiety”. 08.06.2013

HABILITACJA MAGISTRA, czyli lekcja kantowania

Dziewięcioro uczniów kadeckiej szkoły im. gen. Jermołowa w Stawropolu – wszyscy to dzieci miejscowych ważnych urzędników lub bogatych biznesmenów – błysnęło głęboką wiedzą. Zdając JeGE (Jedinyj Gosudarstwiennyj Ekzamien, czyli maturę), bezbłędnie rozwiązali testy, zdobywając na egzaminie z rosyjskiego 100 punktów na 100 możliwych. Ten nieznany medycynie zbiorowy przebłysk geniuszu zwrócił uwagę moskiewskich władz oświatowych i organów ścigania. I okazało się, że zanim maturzyści z najlepszych domów Stawropola doznali kolektywnego olśnienia, ich stan umysłowy raptownie bardzo się pogorszył. Poświadczyła to im wszystkim miejscowa pani doktor, stwierdzając na piśmie, że cierpią na migreny i mają poważne kłopoty z koncentracją. To wystarczyło, by, absolutnie zgodnie z prawem, pozwolono im przystąpić do egzaminu przed czasem, i to pod okiem tylko tych nauczycieli, którzy ich uczyli. Teraz prokuratura głowi się, co począć z niewątpliwie lipnymi wynikami kadetów. Zrobić jednak można niewiele. Z papierów wynika, że przedterminowy egzamin był zorganizowany zgodnie z przepisami, a rodzice utalentowanych maturzystów mają dosyć

wpływów, by cały szum wyciszyć. Kadetom ze Stawropola 100procentowych wyników raczej więc nikt już nie odbierze, co otworzy przed nimi prostą drogę na opłacone przez państwo studia na najbardziej prestiżowych kierunkach najlepszych szkół wyższych. Bo w Rosji tylko rezultaty JeGE decydują o przyjęciu na uczelnie. Do szkół w miasteczkach Dagestanu przed samymi egzaminami przeniosło się sporo uczniów z większych miast regionu, a nawet z Moskwy. Na Kaukazie bowiem, co od lat wiadomo, bez trudu można kupić dobre wyniki JeGE, które gwarantuje tu aktywna pomoc nauczycieli okazywana zdającym w sali egzaminacyjnej. O ile jednak za każdy przedmiot zdany na 100 proc. w Machaczkale, stolicy regionu, trzeba zapłacić 50-70 tys. rubli (5-7 tys. zł), o tyle w miasteczkach powiatowych stawki są kilka razy niższe. Maturalna wyprawa na kilka dni do jakiejś kaukaskiej dziury może się więc okazać bardzo opłacalna. W innych regionach, gdzie korupcja nie jest tak powszechna, a łapownicy mniej bezczelni, maturzyści i ich rodzice szukają pomocy w internecie. Można tam kupić testy ze wszystkich przedmiotów wraz z rozwiązaniami. Niektóre, co przyznaje ministerstwo oświaty, prawdziwe. Problem tylko w tym, by w gąszczu ofert trafić akurat na tych złodziei, którzy wykradli materiały rzeczywiście przygotowane przez ministerstwo, a nie tych, co próbują oszukać maturzystów, wciskając im lipne testy. Moskiewskie media twierdzą, że mnóstwo fałszywych zadań wrzucają do sieci same władze oświatowe, chcąc w ten sposób zdezorientować rodziców i uczniów szukających prawidłowych testów. W gazetach pojawiają się rady, że najbezpieczniej jest odkupić materiały od znajomych mających dobre kontakty z ludźmi władzy, bo oni na pewno za solidne pieniądze nabyli testy z pierwszej ręki. Już przygotowali swoje pociechy do JeGE, więc teraz, przed samymi

egzaminami, chętnie odsprzedają materiały, by zwrócić sobie choć część kosztów. Matura, która w Rosji właśnie się skończyła, jest więc fikcją. A i w przyszłości maturzyści będą pewnie kombinować na potęgę, bo otaczająca ich rzeczywistość pokazuje, że w walce kanciarzy z tymi, którzy próbują ich demaskować, przegrywają ci ostatni. Ostatnio stanowisko stracił dobrze, a może i zbyt dobrze, radzący sobie wiceminister oświaty Igor Fiediukin. W resorcie odpowiadał za naukę i – na swą zgubę – tępienie plagiatów w dysertacjach doktorskich oraz habilitacyjnych. Pracę musiał zacząć od pozbawienia Feliksa Szamchałowa funkcji szefa Najwyższej Komisji Atestacyjnej zajmującej się oceną prac naukowych. Szamchałow okazał się złodziejem, a i we własnej dysertacji doktorskiej miał się dopuścić plagiatu. Nowa komisja pod kuratelą wiceministra zabrała się najpierw do doktoratów obronionych w Instytucie Historii Ojczystej Moskiewskiego Państwowego Uniwersytetu Pedagogicznego, z którym karierę naukową związało kilku prominentów partii Jedna Rosja. To nadużycia tych polityków zawzięcie tropią „biali” opozycjoniści, po wypędzeniu przez policję z moskiewskich placów, gdzie wychodzili na potężne demonstracje. Ludzie Fiediukina poszli tropem wskazanym przez opozycjonistów i wyniki ich wysiłków okazały się wstrząsające: aż 24 z 25 prac doktorskich obronionych w ostatnich trzech latach w kuźni kadr naukowych Jednej Rosji okazały się plagiatami. Konsekwentne podążanie tropem lipnych naukowców mogło poprowadzić do zakazanych rewirów. Taki na przykład Władimir Żyrinowski, usłużny przykremlowski nacjonalista, został doktorem habilitowanym (choć doktoratu nie miał) filozofii, napisawszy 80stronicową rozprawę złożoną wyłącznie z cytatów z własnych

przemówień i artykułów prasowych. O rozprawie doktora nauk ekonomicznych Władimira Putina gazety zachodnie pisały, że to też plagiat. 16 z 20 stron kluczowego rozdziału swojej pracy prezydent miał „pożyczyć” z tekstu dwóch amerykańskich profesorów, Williama Kinga i Davida Clelanda, przetłumaczonego kiedyś na potrzeby KGB. Polujący na plagiat wiceminister sam stał się więc zwierzyną. Wiaczesław Nikonow, politolog, który zawsze daje słuszny głos na komendę z Kremla, antyplagiatową działalność Fiediukina nazwał „organizowaniem orgii oskarżania wszystkich i wszystkiego o posiadanie fikcyjnych dysertacji i fikcyjnych stopni naukowych”. Żyrinowski zaś z trybuny parlamentarnej przed kamerami TV donosił, że walczący z pseudonaukowcami wiceminister sam ma podwójny dyplom ukończenia wyższej uczelni, a w swej kampanii idzie na smyczy opozycjonistów, czyli zdrajców ojczyzny. Szybko się wyjaśniło, że kiedy Fiediukin 20 lat temu kończył studia, wszystkim absolwentom jego uniwersytetu wydawano podwójne dyplomy. O tym telewizje jednak już milczały. W oczach narodu Fiediukin pozostał więc krętaczem i wrogiem, podał się więc do dymisji. Jego następcy raczej nie będą już tak skorzy do tropienia plagiatorów. 15.06.2013

PAJĄK W CYTADELI, czyli CCCP krzepi

W 1922 r. Lenin rzucił frazę, którą radzieccy filmowcy powtarzali jak mantrę: „Powinniście twardo pamiętać, że ze wszystkich sztuk dla nas najważniejsze jest kino”. Ta maksyma znów staje się aktualna. Rosjanie powinni móc oglądać ojczyste filmy, które natchną ich wiarą w siebie i poprawią nastroje. Problem w tym, że naród dziś jakoś nie ciągnie na to, co mu kręcą ku pokrzepieniu serc. To nie lata 30. ubiegłego wieku, gdy ludzie radzieccy radośnie maszerowali do kin pod transparentami: „Idziemy na ››Czapajewa‹‹”, by obejrzeć obraz braci Georgija i Siergieja Wasiliewych o bohaterskim bolszewiku. Klapą okazał się dziś nawet drogi, nakręcony dwa lata temu przez laureata Oscara Nikitę Michałkowa, film „Spaleni słońcem 2: Cytadela”. Bliski Kremlowi i osobiście prezydentowi reżyser opowiedział w nim historię komdiwa Siergieja Kotowa, bohatera pierwszych, oscarowych „Spalonych słońcem”. Stalin wyciąga z karnego batalionu zdegradowanego dowódcę i powierza mu samobójcze zadanie szturmu na niedostępną hitlerowską cytadelę. Do ataku mają iść dekownicy, którzy wywijali się od służby. Ale mogą być uzbrojeni tylko w kije. Wodzowi ZSRR chodzi bowiem

o to, by sprowokować rzeź, a potem pokazać światu, jakimi potworami są Niemcy. To się nie udaje, bo cytadela wysadza się w powietrze sama – przez malutkiego pajączka. Słowem, fantazja autora urodziła brednię. Ale przecież rosyjski widz na jeszcze większe hollywoodzkie brednie chodzi tłumnie, a „Cytadela”, jak to u Michałkowa, nakręcona jest malowniczo, zagrana znakomicie, więc mogła się podobać. Nie spodobała się jednak. Choć na billboardach, płotach i ścianach całej Rosji wisiały plakaty zapraszające na „Wielkie Kino o Wielkiej Wojnie”, „Cytadela” szła przy pustych salach i przyniosła wszystkiego 1,5 mln dolarów. To 30 razy mniej, niż wynosił jej zasilony solidnym zastrzykiem z kasy państwowej budżet. Autor z pianą na ustach winę za klęskę zwalał na wrogów swoich (nadwornego reżysera koledzy filmowcy nienawidzą) i ojczyzny. Sęk jednak raczej w tym, że Rosjan rzadko pociągają wytwory ojczystej kinematografii (wśród wyjątków jest „9. kompania” Fiodora Bondarczuka o radzieckiej interwencji w Afganistanie). Dziś ponad 85 proc. widzów rosyjskich kin ogląda filmy zagraniczne, zwłaszcza amerykańskie. Władza uważa jednak, że te filmy podkładają miny pod moralne fundamenty cywilizacji rosyjskiej. Zaniepokojony prezydent Putin poświęcił „najważniejszej ze sztuk” naradę, na którą do swej rezydencji Boczarow Ruczaj w Soczi zaprosił gromadę filmowców. Im akurat marzyłoby się, by państwo poważnie zabrało się za widzów i za pomocą pałki administracyjnej zmusiło ich do oglądania obrazów właściwych. W Związku Kinematografistów Rosji, którym od 16 lat kieruje Michałkow, rodzą się takie pomysły jak obowiązkowe minimum seansów rodzimych filmów, np. 25 proc. repertuaru każdego kina. Można by też obłożyć dodatkowym podatkiem filmy z Zachodu albo każdemu widzowi przychodzącemu

na produkt Hollywood obowiązkowo wciskać taniutki bilet na jakąś ojczystą „Cytadelę”. Właściciele kin, którzy nie chcą rezygnować ze swoich pieniędzy w imię przymusowego pokrzepiania serc, oczywiście kategorycznie odrzucają takie pomysły. Okazuje się jednak, że można się obyć bez administracyjnego nacisku na oglądających czy wyświetlających. Hitem wiosny okazała się nakręcona przez Nikołaja Lebiediewa „Legenda nr 17”. Tytułową legendą jest zmarły tragicznie w 1981 r. hokeista Walerij Charłamow, występujący na lodzie z numerem 17 – dwukrotny złoty medalista olimpijski, ośmiokrotny mistrz świata, bohater pierwszego starcia sbornej ZSRR z Kanadyjczykami z NHL w 1972 r. Idol kibiców to w filmie wzorowy radziecki chłopak, pełen woli walki, skłonny do wyrzeczeń dla drużyny i ojczyzny. Przy tym szczery i uczciwy. Staje po stronie trenera Anatolija Tarasowa, również legendarnej postaci, w jego konflikcie z partyjnym bonzą. Ten uważa selekcjonera kadry i klubu CSKA za „stalinistę” i chce go wykończyć. Charłamow (w tej roli Daniła Kozłowski) staje również przeciw innemu złu – Januszowi Petelickiemu, Polakowi (bardzo dobra rola Daniela Olbrychskiego), który próbuje skaptować go do NHL za milion dolarów, sumę dla obywatela ZSRR bajońską. Film podnosi na duchu i „rodzi dumę”, bo opowiada o zwycięzcach – miłych chłopcach z literami CCCP na czerwonych dresach. Dzięki nim ojczyzna proletariatu budzi podziw na świecie. Widz wraca do czasów Leonida Breżniewa. Gra na tęsknocie za pięknymi breżniewowskimi latami okazała się znakomitą receptą na taki krzepiący film, jaki rosyjski widz chciałby oglądać. W pierwszy weekend obejrzało go 1,5 mln widzów. Wpływy z biletów przekroczyły 30 mln dolarów (w tej walucie, dla łatwiejszego porównania z filmami amerykańskimi, mierzony jest w Rosji sukces

rodzimego kina), a to o 17 mln więcej, niż kosztowała „Legenda”. Uradowany sukcesem filmu o hokeiście Putin orzekł, że czas kręcić obraz o innej gwieździe sportu radzieckiego – bohaterze pracy socjalistycznej Lwie Jaszynie. Natychmiast zareagowała wytwórnia Cientrał Partnierszip, która ogłosiła, że już bierze się do roboty. Wdowa po wieloletnim bramkarzu kadry ZSRR przypomniała, że film o jej zmarłym 23 lata temu mężu już powstaje w innym studiu, ale to bez znaczenia. Cientrał Partnierszip należy do potężnego i bliskiego władzy holdingu Interros i to on wypełni wolę prezydenta. Wytwórnia niewątpliwie pójdzie wydeptaną przez „Legendę” ścieżką i też opowie historię chłopca z robotniczej rodziny z przedmieść Moskwy, który mozolnie przebija się z podwórkowej drużyny do bramki słynnego stołecznego Dynama i reprezentacji. Znów będą piękne sceny z chłopcami w koszulkach z napisem CCCP, zaś na finał przyda się zapewne Złota Piłka dla Jaszyna jako jedynego w historii bramkarza. Nieudany dla Czarnej Pantery (jak nazywano Jaszyna ze względu na kolor bluzy oraz kocią sprawność) mecz z Polakami na Stadionie Śląskim w 1957 r., w którym radziecki bramkarz dwukrotnie kapitulował przed Gerardem Cieślikiem, w tej konwencji raczej się nie zmieści. Co się w konwencji mieści, określa resort kultury. Władimir Mediński, jego szef, zaleca kręcić filmy o bohaterach pracy socjalistycznej, dzielnych żołnierzach carskich z pierwszej wojny i radzieckich z drugiej wojny – wszak zbliża się 100. rocznica wybuchu pierwszej i 70. zakończenia drugiej. Pożądanym tematem jest też, skuteczna oczywiście, walka z narkomanią. Z bohaterów pracy na ekrany nadaje się Aleksiej Stachanow, górnik, który w latach 30. wykonywał 1400 proc. normy wydobycia i zainicjował stalinowski wyścig pracy. Ciekawszy byłby film o prof. Andrieju Sacharowie, nobliście, ojcu radzieckiej bomby wodorowej

i – było nie było – posiadaczu aż trzech złotych Gwiazd Bohatera Pracy Socjalistycznej. Sławny fizyk się jednak nie nada, bo był także dysydentem. A filmy według recept Medińskiego mają być jednoznaczne i proste. Na ekrany wszedł właśnie „Gagarin. Pierwszy w kosmosie” Pawła Parchomienki, znacznie bardziej cukierkowy niż „Legenda”. Tam był konflikt, zakulisowe intrygi – tu radziecki chłopiec z ziemianki w podsmoleńskim Kłuszynie krok po kroku, bez wahań i wątpliwości pnie się ku gwiazdom i żaden podły Polak przysłany zza oceanu się przy nim nie kręci. Filmy na obstalunek zamawia jednak w Rosji nie tylko Kreml. Kilka dni temu Duma Państwowa ogłosiła, że chce zlecić nakręcenie fabuły, która ukaże, jak ciężka i odpowiedzialna jest praca posłów. Putin powiedział natomiast filmowcom, że chce, by robili filmy takie jak opowieść o Charłamowie. Tylko w tym roku państwo gotowe jest wyłożyć na ich produkcję 6 mld rubli, czyli sumę, która wystarczyłaby na nakręcenie 15 „Legend”. Fundusze powinny przypaść tym twórcom, którzy odniosą sukces rynkowy i zgodzą się z „etyczną kartą kina”. O tym, że taki dokument powinien powstać, prezydent mówił już dwa lata temu. Teraz wrócił do tego pomysłu. – Nie sądzę, że otrzymamy spis norm moralnych, których mają przestrzegać filmowcy – uważa Aleksiej Simonow, reżyser i przewodniczący Fundacji Obrony Głasnosti. – Raczej zbiór wymagań, jakie mają spełniać obrazy dające obywatelom powód do dumy z kraju i jego historii. Kto się pod taką kartą podpisze i zobowiąże do jej przestrzegania, może liczyć na dotacje. A kto nie, będzie musiał szukać innych sponsorów. 15.06.2013

TATARSKI „KATYŃ”, czyli przepaść w duszy

Tatarzy krymscy nakręcili swój „Katyń” – film „Chajtarma” o tragedii ich narodu deportowanego przez Stalina w 1944 r. Już stał się przyczyną skandalu i dymisji konsula rosyjskiego w Symferopolu. Do kin w Rosji, tak jak obraz Andrzeja Wajdy, film trafi nieprędko. – „Komsomolskaja Prawda” napisała, że w „Chajtarmie” miały być jaskrawe antyrosyjskie epizody, jak chociażby scena z enkawudzistą sikającym na tatarskie dzieci i staruszki gnane do pociągu. Rzekomo nie udało się ich nakręcić, bo żaden rosyjski aktor nie zgodził się wystąpić w scenie szargającej pamięć swego narodu. Tymczasem czegoś takiego w scenariuszu nie było. Nie zrobiliśmy filmu antyrosyjskiego. Nakręciliśmy film antytotalitarny, jak Wajda. Tylko w Rosji nie wszyscy rozumieją, na czym polega różnica – mówił mi Lenur Islamow, pomysłodawca i producent „Chajtarmy”. Chajtarma oznacza po tatarsku „powrót” i jednocześnie taniec ludowy. Film przenosi widza w wojenny 1944 r. Armia Czerwona kończy wypędzać hitlerowców z Krymu. Bohater ZSRR major Sułtan Amet-Chan, as radzieckiego lotnictwa, przylatuje swoim myśliwcem z frontowego lotniska na krótki urlop do rodzinnej Ałupki 17 maja. Rankiem następnego dnia na rozkaz Stalina rozpoczyna się totalne

oczyszczanie półwyspu z Tatarów, uznanych przez „ojca narodów” za „zdrajców i pachołków Hitlera”. Enkawudziści wypędzają ludzi z domów, pozwalając zabrać tylko trochę jedzenia, tak na dwa dni. Gnają tysiące kobiet, dzieci, starców do pociągów kierowanych potem do dalekiego Uzbekistanu. Mężczyzn nie ma. 50 tys. Tatarów krymskich walczy na froncie w szeregach Armii Czerwonej. Ci, którzy w czasie okupacji zaciągnęli się do formacji tworzonych przez Niemców, a było ich około 15 tys., odeszli z cofającym się Wehrmachtem na zachód. Stalin – zgodnie z ulubioną przez bolszewików, hitlerowców i wyznawców wszelkich innych doktryn totalitarnych zasadą odpowiedzialności zbiorowej – uznaje cały, bez wyjątków, naród Tatarów krymskich za zdrajców zasługujących na ukaranie zsyłką w odległe o 2,5 tys. km niegościnne strony. Od oficera dowodzącego operacją w Ałupce Sułtan dowiaduje się, że i on, choć zestrzelił ponad 30 niemieckich samolotów i ma złotą gwiazdę gieroja, jako Tatar jest zdrajcą. Pilot podejmuje rozpaczliwą próbę ratowania rodziny i ukochanej. Udaje mu się ukryć rodziców i siostrę przed pacyfikującymi Krym oprawcami dzięki majorowi Krotowowi. Ten dobry enkawudzista przypomina kapitana Popowa z „Katynia” Wajdy pomagającego prześladowanej Polce. Scenariusz filmu powstał na podstawie opowiadań Tatarów, którzy jako dzieci zostali 18 maja 1944 r. wygnani z domów i wywiezieni do Uzbekistanu, skąd pozwolono im wrócić w ojczyste strony dopiero po 45 latach. Wielu z nich zagrało w scenach zbiorowych „Chajtarmy”. Ze swoimi wnukami, tak jak 69 lat temu ich dziadkowie i babcie z nimi, przyszli na główne place Ałupki czy Bakczysaraju, gdzie kręcono film. Niektórzy przynieśli przechowywane niczym relikwie sprzęty, które wtedy ich przodkom udało się zabrać w daleką drogę – ktoś miskę, ktoś walizkową maszynę do szycia...

Ajder Asamow, jubiler z Bakczysaraju, jeden z tych, których wspomnienia stały się kanwą scenariusza „Chajtarmy”, opowiadał mi kiedyś, jak to jego, 12-letniego wtedy chłopca, 18 maja 1944 r. zbudziło walenie do drzwi. – Potem przez cały dzień bez przerwy biło mi w uszy ujadanie psów i nieustanne okrzyki: „Mać, mać, mać! Job, job, job!”. Kiedy oglądam filmy o Holocauście i widzę, jak twarze Żydów stłoczonych w bydlęcym wagonie giną za zasuwającymi się drzwiami, znów słyszę te monotonnie powtarzane przekleństwa. Nigdy się chyba tego nie pozbędę – wzdychał stary Tatar. Już premiera „Chajtarmy” w Symferopolu, stolicy Krymu, stała się przyczyną głośnego skandalu. Autorzy zaprosili ośmiu Rosjan, weteranów lotnictwa, którzy znali Sułtana. Ale czterech z nich nie zjawiło się na seansie, bo Władimir Andriejew, konsul generalny Federacji Rosyjskiej, przekonał ich, żeby na film oczerniający ZSRR nie szli. Później w wywiadzie dla krymskiej telewizji ATR dyplomata przyznał, że filmu nie widział. Byłby skłonny się na niego wybrać, gdyby składał się z 20 odcinków, epizod z deportacją byłby dopiero 17. z nich, a poprzednie opowiadałyby o „czynach narodu radzieckiego w czasie wojny i o współpracy osób narodowości tatarskiej z hitlerowcami”. Opowieść o samej tylko deportacji, w której wyniku z rodzinnych stron wypędzono do Azji Środkowej prawie 200 tys. Tatarów, a w drodze i w pierwszym roku zsyłki zmarł co najmniej co czwarty z nich, dyplomata rosyjski nazwał „zboczeniem”. Tatarzy krymscy demonstrowali pod konsulatem Rosji w Symferopolu, domagając się natychmiastowego odwołania jego szefa. – Nie pozwolimy pracować konsulatowi, póki będzie nim kierował ten człowiek. Dla nas to stalinista i faszysta. Domagamy się jego niezwłocznego wydalenia z terytorium państwa ukraińskiego – powiedział Refat Czubarow, wiceprzewodniczący medżlisu, czyli

parlamentu tatarskiego. Z protestem wystąpiło też MSZ Ukrainy. W końcu rosyjski resort spraw zagranicznych odciął się od swego reprezentanta, w specjalnym oświadczeniu przyznając, że „rozumie reakcje” wywołane „nieprawidłowymi” wypowiedziami Andriejewa. Świadom, że już się nie utrzyma, konsul podał się wówczas do dymisji, ale na odchodne trzasnął drzwiami, nazywając oświadczenie swego ministerstwa „dowodzącym bezradności MSZ Rosji, głupim, nieuzasadnionym i oczerniającym dyplomację rosyjską”. Dyplomata, który chciałby uczyć filmowców na Ukrainie, co mają filmować, oberwał, bo zajął się nie tym, co do niego należy. Tyle że przecież od generalnej linii wyznaczanej przez przywódców państwa daleko nie odszedł. Kilka dni temu Siergiej Naryszkin, marszałek Dumy i przewodniczący Rosyjskiego Towarzystwa Historycznego, zaproponował, by scenariusze filmów historycznych, nim zostaną skierowane do produkcji, dawać do oceny ekspertom w celu uniknięcia „wpadek i nieporozumień”. Miesiąc temu sam Władimir Putin na spotkaniu z filmowcami w Soczi apelował do nich, by tworzyli obrazy „rodzące dumę z narodu, z jego historii”. „Chajtarma”, pierwszy film fabularny opowiadający o zbrodni Stalina popełnionej na całym narodzie – jednym z narodów radzieckich – w tej kategorii się nie mieści. Przypomina bowiem, że taką samą deportację jak Tatarom krymskim „ojciec narodów” urządził Czeczenom i Inguszom, Niemcom nadwołżańskim, Turkom meschetyńskim i innym radzieckim narodom. Bliska Putinowi wielkonakładowa „Komsomolskaja Prawda” poświęciła tatarskiej „Chajtarmie” dwa ogromne, dwustronicowe artykuły, tłumacząc czytelnikom, skąd się biorą tak szkodliwe filmy.

Powołując się na Andrieja Malgina, dyrektora Centralnego Muzeum Taurydy, dziennik pisze, że mamy do czynienia ze zjawiskiem zwanym w psychologii „wiktymizacją”, i wyjaśnia, przytaczając jego słowa. „Każdy naród, szczególnie nowy, próbuje rozkopać swoją historię, by znaleźć w niej zbrodnię, której ofiarą padł i która może go teraz skonsolidować. Tak postępowali, poczynając od XIX w., Węgrzy, Polacy, Żydzi. Nie cierpiały na tę chorobę stare narody – Francuzi i Anglicy. Nie jest to też typowe dla Rosjan” – twierdzi ekspert stawiający śmiałą hipotezę, że naród angielski jest starszy od żydowskiego, więc ta ostatnia nacja, jako „nowa”, musi szperać w swej przeszłości, by wywlekać z niej epizody pozwalające dowodzić, że była krzywdzona. Takie „rozkopywanie historii” rani jednak też psychikę niektórych Rosjan. Galina Sapożnikowa, reporterka „Komsomołki”, wyznaje: „Rosję i Rosjan przez tyle lat szarpią, wymyślając na temat wojny raz za razem nowe paskudztwo, że brakuje sił, by się trzymać w garści. Bronimy się, każdy z osobna i wszyscy razem, ale już daje o sobie znać zmęczenie materiału. Przecież to już 25 lat nieprzerwanych napadów, kłamstwa, nieprzyzwoitości, wylewania ekskrementów na to, co dla twoich ojców i dziadów było świętością. Czasem nawet się wydaje, że na froncie było lżej. Tam przynajmniej można było zrozumieć, kto swój, a kto wróg. A teraz wszyscy niby mówią tym samym językiem, ale zajrzysz w duszę, a tam przepaść”. „Chajtarmę” Tatarzy krymscy przedstawili w poniedziałek w Moskwie na zamkniętym pokazie dla znajomych i znajomych znajomych. Podobnie kilka lat temu debiutował w stolicy Rosji „Katyń” Wajdy. I tym razem widzowie zastanawiali się, czy taki film mogłaby pokazać telewizja rosyjska. I dochodzili do wniosku, że nadziei nie ma. Przykład „Katynia”, pokazanego w 2010 r. na kanale Kultura,

a potem Rossija 1, uczy jednak, że to nie musi być prawda. Lenur Islamow przypomniał widzom: – Nasi przodkowie przeżyli wojnę. Ale czy my przetrwamy prawdę o niej? 22.06.2013

DŻYGICI I BOMBIŁY, czyli jak przeżyć w Moskwie

Najniebezpieczniejszymi miejscami w stolicy Rosji są przejścia dla pieszych. Przede wszystkim te, na których jest sygnalizacja świetlna. Rosjanie opowiadają o zagranicznym turyście, który przyjechał do miasta na ich Kaukazie Północnym i tam wsiadł do taksówki. Wiozący go gorący, jak przystało na górala, brunet, widząc przed sobą czerwone światło, przyspiesza i przejeżdża skrzyżowanie z radosnym okrzykiem: „Ja dżygit!”*. Powtarza to kilka razy, aż wreszcie trafia na skrzyżowanie, gdzie ma światło zielone. Tu jednak hamuje i zatrzymuje się. „O co chodzi?” – pyta go przerażony szaloną jazdą zagraniczniak. „Tam dżygit” – tłumaczy taksówkarz, wskazując na ulicę, która krzyżuje się z ich trasą.

* Dżygit – kaukaskie określenie tzw. prawdziwego mężczyzny: silnego, odważnego, ale i bezlitosnego dla wrogów

Ale nie trzeba wcale jechać aż na Kaukaz, żeby spotkać „dżigita”.

Przy wyjściu ze stacji metra Białoruska jest bardzo ruchliwe przejście dla pieszych ze światłami właśnie. Miejsce to szczególnie paskudne, bo rozpędzone auta wyjeżdżają tam zza zakrętu przesłoniętego płotem. Piesi jednak, nie zwracając na to uwagi, całymi tabunami przebiegają tam na czerwonym. I nic się nie dzieje. Ja przynajmniej, choć przechodzę tamtędy często, nie widziałem żadnego wypadku. Kierowcy, choć mają zielone, hamują, przeklinają, ile wlezie, ale przechodniom ustępują. Kiedy jednak zapala się zielone dla pieszych, nikt się nie spieszy od razu wchodzić na jezdnię. Ludzie pamiętają, że „tam dżygit”. I rzeczywiście, już po zmianie świateł przez przejście prawie zawsze przejeżdżają na pełnym gazie dwa lub trzy auta. Tak jest w zasadzie na wszystkich moskiewskich skrzyżowaniach i wszędzie, gdy już zapali się zielone, trzeba odczekać. Na policję, która niby powinna pouczać kierowców i pieszych, nie ma co liczyć. Kilka dni temu widziałem, jak na przejściu solidnie wyglądający pan w sile wieku ledwie uskoczył przed pędzącym czarnym potężnym dżipem i poszedł się poskarżyć do policjanta, który, nieco rozbawiony, wszystkiemu się przyglądał. Funkcjonariusz bardzo się zdziwił, że człowiek coś od niego chce, i pouczył go, krzycząc dość głośno: „Zwróć się pan do policji!” W Moskwie, i nie tylko tu, bo i w innych miastach byłego ZSRR, bywa też, że przybyszowi wypadnie prosto pod nogi paczka dolarów z kieszeni kogoś przechodzącego obok. Mnie zdarzyło się to już kilka razy. To kiepski znak wskazujący, że miejscowi cwaniacy ujrzeli w człowieku frajera. „Znalazca” odruchowo podnosi pieniądze, chciałby zatrzymać tego, kto je zgubił, ale on już zdążył zniknąć. Za to podchodzi przypadkowy przechodzień i uradowany namawia: „O, znaleźliśmy forsę. Chodź za róg, podzielimy się po połowie”. A za rogiem zjawia

się ten, komu pieniądze wypadły z kieszeni. Domaga się zwrotu, liczy banknoty i podnosi krzyk, że było ich znacznie więcej. Na to przybiega policjant gotów zabrać nieuczciwego znalazcę do komendy. Frajer, kiedy roztacza się przed nim perspektywa zapoznania się z pracą systemu FSIN, jak współcześnie nazywa się Gułag, mięknie i – byle tylko wyplątać się z kabały – jest gotów nie tylko oddać to, co znalazł, ale i rozstać się z tym, co ma w portfelu. Tak więc z dolarami pod nogami trzeba ostrożnie. Z tymi, które się przywiozło, zresztą też. Kantory są w centrum Moskwy wszędzie. Na Twerskiej, czyli głównej ulicy stolicy Rosji, na co drugim domu wisi spora elektroniczna tablica z wypisanymi wielkimi czerwonymi cyframi kursami dolara i euro. A tego być przecież nie powinno. Prowadzenie „obmienników”, czyli punktów wymiany walut, zostało tu srogo zakazane już ponad dwa lata temu. Ale, jak mówią Rosjanie, „srogość naszych praw łagodzi nieobowiązkowość stosowania się do nich”. Kantory zmieniły więc tylko szyldy, nazwały się „kasami operacyjnymi” i działają, jak działały. No i kantują, jak kantowały. Najprostsza sztuczka to nabieranie na wysoki kurs. Tablica nad wejściem zapewnia, że tu kupują walutę za znacznie więcej rubli niż u sąsiadów. Człowiek zachodzi, wymienia i kiedy okazuje się, że w rzeczywistości kurs jest marny, słyszy, że dużo to tu płacą tylko za spore sumy, na przykład powyżej tysiąca euro. To zresztą jest zapisane na tablicy. Tylko małymi literkami, na które niedoświadczony przybysz nie zwraca uwagi. Mnie kiedyś zdarzyło się przyjść do kantoru, gdzie kurs przy wymianie powyżej tysiąca dolarów był znakomity. Wymieniłem 1100, ale panienka z okienka dała mi znacznie mniej, niż powinna. Nakrzyczałem na nią, a ona spokojnie, że teraz to dobrze płacą przy wymianie minimum nie tysiąca, lecz 10 tysięcy – i tak jest napisane

na tablicy nad wejściem. Rzeczywiście było: kasjerka ze swojego komputera dopisała na tablicy jedno zero. I co jej zrobisz? W zasadzie to popełniła przestępstwo, bo rosyjskie prawo surowo zakazuje ustalać kurs wymiany walut w zależności od wysokości wymienianej kwoty. Ale i tu obowiązuje zasada łagodzenia „srogości praw” i większość kantorów nabija w butelkę swoich klientów w ten właśnie sposób. Najlepiej więc wymieniać pieniądze w którymś ze wszechobecnych w rosyjskich miastach sbierbanków, czyli kas oszczędnościowych. Tu dają mniej niż w kantorach, ale przynajmniej nie kantują. I mimo wszystko do Rosji lepiej przyjeżdżać z gotówką niż z kartami kredytowymi. Karty tu często kopiują, kiedy właściciele w bankomatach pobierają z nich pieniądze. A potem czyszczą ci konto. Nie tylko wymiana waluty jest w Moskwie sztuką. Jeżdżenie też. Są tu i powoli rozwijają się korporacje taksówkarskie, lecz wóz najlepiej zamówić u nich kilka godzin przed jazdą, bo inaczej taksówkarz przez wieczne korki na czas się nie przebije. Pomagają ludzie zwani „bombiłami”, czyli tacy, którzy krążą po mieście swoimi prywatnymi samochodami, polując na klientów. Tu wystarczy stanąć na skraju chodnika i trochę pomachać. Na pewno szybko podjedzie ktoś, kto za rozsądne pieniądze podrzuci, gdzie trzeba. Jazda może się przy tym okazać bardzo ciekawa. Można trafić na „bombiłę” – doktora nauk czy inżyniera z ważnego laboratorium, który dorabia do niewysokiej pensji. Albo poetę, który włócząc się po mieście, szuka natchnienia. Jest z kim i o czym pogadać. W tym biznesie jednak jest coraz więcej prawdziwych „dżygitów”, czyli przybyszów z Kaukazu czy Zakaukazia. Taki za dwa tysiące

dolarów kupuje sobie staruteńką, zardzewiałą ładę i pędzi zarabiać w miasto, którego nie zna. Sam więc nie wie, dokąd jedzie. Zdarzyło mi się kiedyś wsiąść do takiego, jak mówią miejscowi, „dżihad taxi”. Facet pędził na złamanie karku po jakichś dziwnych uliczkach i kiedy już sam nawet zrozumiał, że zabłądził, pochwalił się łamanym rosyjskim: – Gdybyśmy byli w Tbilisi, zawiózłbym cię raz-dwa. Tam ja orzeł. Po co jednak w Moskwie „bombiła” czy „dżihad taxi”? Przecież już w kultowym filmie radzieckim „Brylantowa ręka” z 1969 r. oznajmiono, że „nasi ludzie taksówkami do piekarni nie jeżdżą”. Dla „naszych” jest Metropoliten im. W.I. Lenina, czyli – o ile nie najlepsza, to na pewno jedna z najlepszych na świecie – miejska kolejka podziemna. Zaczęto ją budować za Stalina, kiedy to obliczono, że będzie wozić 4 mln pasażerów dziennie. Dziś wozi około 9 mln i nieźle sobie radzi. Jak jest potrzebna i sprawna, widać, kiedy pod ziemią dochodzi do awarii czy zamachu – miasto od razu ogarnia paraliż. Moskwianie wracają też do radzieckich tradycji gastronomicznych i przybyszom opłaca się ich w tym naśladować. W mieście są oczywiście i olśniewające restauracje, takie jak Jar, wzorowany na starym Jarze, w którym jarząbki, sterlety [gatunek ryby – przyp. aut.] i inne kawiory pałaszował jeszcze Aleksander Puszkin. Dziś dają tam te same co niegdyś przysmaki, tyle że ceny mają niebotyczne. Młodzi dorabiający się mieszkańcy miasta odkrywają więc dla siebie „obszczepit”, czyli system masowego żywienia, taki jaki był tu w ZSRR. Ożywają więc i na nowo otwierane są dla gości z ulicy stołówki zakładowe, gdzie w całkiem znośnych warunkach można zjeść obiad za 20 zł, czyli pięć razy taniej niż w restauracji. Modne robią się też, do niedawna likwidowane, „radzieckie fast foody”, czyli „pielmienne”, gdzie karmią pierogami, czy „blinnyje”,

serwujące bliny z różnym nadzieniem. Te lokale są zazwyczaj – jak były przed laty – bardzo skromnie urządzone, ale tanie i bezpieczne. Nigdy nie słyszałem, żeby w Rosji doszło do masowego zatrucia pierogami czy blinami. Dziś w Moskwie zakłady zbiorowego żywienia lubią w swojej nazwie użyć słowa „sowiecki”. Są „sowieckie czebureczne”, gdzie serwują bardzo tu lubiane czebureki, czyli duże pierogi z nadzieniem, są „sowieckie hinkalnyje”, gdzie dają hinkali, czyli znakomite gruzińskie pierogi z mięsem. Ideologicznie to pewnie niesłuszne, ale pod szyldem „sowiecki” w Moskwie karmią tanio i smacznie. Szkoda tylko, że nie utrzymała się tu nazwa „Antysowiecka Szaszłycznaja” przy Prospekcie Leningradzkim. Władze kazały bowiem jej właścicielom zmienić szyld jako „obrażający weteranów”. 29.06.2013

SUPERNOWI NAD ZŁODIEJKĄ, czyli Wietnamczycy zasuwają

Elita supernowych Ruskich, czyli starzy przyjaciele Władimira Putina, którym powierzył największe firmy państwowe, żyje po wielkopańsku – w bogatych rezydencjach za strzeżonym płotem, za który mają wstęp tylko wybrani z wybranych. Reporterzy i blogerzy odkrywają dziś położoną nad rzeką Złodiejką (około 35 km na północny wschód od Moskwy) wioskę Akulinino, którą nazywają Nową Rublowką. Porównują ją do osiedli przy trasie rublowsko-uspieńskiej, gdzie w latach 90. zamieszkały tysiące nowych milionerów. Ale gdzie tam gęsto zabudowanej Rublowce z koszmarnymi willami do pałaców Akulinina, których nie powstydziliby się rosyjscy arystokraci! „Pracowałem tam, na własne oczy widziałem właściciela. Na budowie zasuwało 300 Wietnamczyków. Sama łaźnia to trzy budynki: sauna, bania, łaźnia turecka. Obok 50-metrowy basen. Wszędzie włoskie marmury i meble. Jest przechowalnia futer, garaż na 15 samochodów i oddzielny, dla maybacha. Po prostu pałac” – tak inżynier budowlany opisał siedzibę Władimira Jakunina, szefa spółki Rosyjskie Koleje Żelazne, na stronie stacji radiowej Rosyjska Służba Informacyjna.

Jakunin, kierujący państwową firmą, której roczne obroty przekraczają 40 mld dolarów, należy do wąskiej grupy, która ma „nieograniczony dostęp do najwyższego ciała”. Tak jak dzisiejszy prezydent, niegdyś oficer KGB, 16 lat temu razem z Putinem zakładał spółdzielnię budowy domków letniskowych Oziero, która nad jeziorem Komsomolskoje koło Sankt Petersburga wznosiła dacze dla najbliższych przyjaciół. Gdy Putin został gospodarzem Kremla, działalność ta okazała się po latach przepustką do oszałamiających fortun oraz karier w biznesie i polityce. Jakunin przeniósł się znad skromnego jeziora Komsomolskoje nad Złodiejkę w doborowym towarzystwie. Za okalającym Akulinino metalowym płotem mają siedziby sami swoi: Arkadij Rotenberg, miliarder seryjnie otrzymujący państwowe kontrakty na potężne budowy, Siergiej Czemiezow, dyrektor państwowej korporacji Rostech, której podlegają największe firmy zbrojeniowe i kilka przemysłowych gigantów cywilnych, Nikołaj Tokarow, prezes zarządu państwowego Transnieftu, zajmującego się rosyjskimi ropociągami. Obok nich z rozmachem pobudowali się generałowie Federalnej Służby Bezpieczeństwa, superbogaci przedsiębiorcy. To w Akulininie przechowuje swoje trofea zagorzały myśliwy Siergiej Jastrżembski, były rzecznik prezydenta Jelcyna, zdobywca „wielkiej afrykańskiej piątki” (ustrzelił słonia, nosorożca, bawołu, lwa i lamparta). Wjazdu do wioski strzegą policjanci i ochroniarze, żaden nieproszony gość dostać się tam nie może. Sami mieszkańcy tego rezerwatu supernowych Ruskich swoich tajemnic nie zdradzają. Reporterom i internautom udaje się jednak je rozszyfrować. Znany bloger i bojownik z korupcją Aleksiej Nawalny odkrył, że siedziba z basenem olimpijskim, do której Jakunin się nie przyznaje, do niedawna należała do głównego kolejarza Rosji, a dwa lata temu

została przepisana na związaną z nim firmę zarejestrowaną na Cyprze. Dzięki zdjęciom satelitarnym oszacowano, że budowa pochłonęła 75 mln dolarów – sześć razy więcej, niż Jakunin zarobił od czasu, kiedy sześć lat temu państwo powierzyło mu kolej. 04.07.2013

MOSKIEWSKIE OAZY, czyli szkoła przetrwania

Jacek Pałkiewicz, który prowadzi szkołę przetrwania, mówił mi, że trenowanie Rosjan to spore ryzyko. Ani się taki nie poskarży, ani nie poprosi o krótki odpoczynek, tylko będzie parł przez dżunglę czy inne bagna po pas w błocie, aż padnie bez przytomności. – Jaka tam szkoła przetrwania? To życie od pokoleń nas wytresowało na wytrzymałych. Bez żadnych wypraw na Sumatrę czy do Papuasów. W samej Moskwie czasem nie jest łatwo – żachnął się na słowa Pałkiewicza mój kolega Nikita. – Na piwo w młodości jeździliśmy na WDNCh (Wystawa Osiągnięć Gospodarki Narodowej), bo tam było prawie zawsze. To cała wyprawa, więc nie przyjeżdżaliśmy tylko na jeden czy dwa kufle. A toalet tam nie było. To znaczy były, ale zamknięte. Potem trzeba było metrem długo wracać na Wychino. Toalety na stacjach, jeśli nawet gdzieś były, to zawsze zamknięte. I jeszcze prawie dwie godziny kolejką elektryczną. Ale dawaliśmy radę. To była szkoła przetrwania! Życie dawało nam w kość, ale czegoś nas to nauczyło – wspomina z dumą weteran moskiewskich piwnych biesiad. W kość od niełatwego życia do dziś dostają najtwardsi, czyli żołnierze wojsk powietrznodesantowych. „Co robi nasz

spadochroniarz, gdy szczęśliwie wyląduje na polu bitwy?” – zapytały czytelników kilka dni temu „Izwiestia”. I wyjaśniły, że komandos wcale nie chwyta od razu za kałasza i nie rzuca się w bój, tylko sika. Bo w samolotach jednostek desantowych nigdy nie było toalet. Najwyżej wiadro, i to tylko dla pilotów. A w takiej pozbawionej elementarnych wygód maszynie żołnierze lecą choćby spod Moskwy na Daleki Wschód. To kilkanaście godzin. Trzeba być wytrzymałym. Jak Władimir Putin na przykład. Kiedyś przedłużył doroczny telewizyjny dialog z narodem do 4,5 godziny, aż w końcu zlitował się nad publiką siedzącą w studiu: – Czas kończyć, nikt tutaj w pampersach nie przyszedł. W sprawie komandosów nastąpił jednak przełom. Armia dostała nowy samolot Ił-76MD-90A. Z toaletą. Nie wiadomo jednak, czy komandosi będą mogli z niej korzystać. Drzwiczki są zbyt małe, by przecisnąć się ze spadochronem na plecach. A zdejmowania spadochronu w czasie lotu regulamin zabrania. Znacznie bardziej okrutne są instrukcje dotyczące przewozu więźniów. Transportuje się ich z więzienia do więzienia czy łagru wagonami zwanymi bardzo niesprawiedliwie „stołypinami”. Niesprawiedliwie, bo zamordowany 102 lata temu szef carskiego rządu Piotr Stołypin wymyślił zupełnie inny wagon – nie do przewożenia więźniów, ale do transportu rodzin chłopskich, które z całym żywym i martwym inwentarzem dobrowolnie przenosiły się z europejskiej części kraju na Syberię. Dopiero bolszewicy zaczęli na całego wykorzystywać je jako więźniarki, a nazywali je „stołypinami”, żeby przypominały, jak okrutny był reżim carów. Wagon więzienny przez Rosję jedzie powoli. Kolejarze podczepiają go do kolejnych pociągów, długo przetrzymują na bocznicach. Instrukcje, ze względów bezpieczeństwa, nie pozwalają konwojentom wypuszczać konwojowanych z przedziałów zamienionych w cele.

Żeby w drodze nie prosili o wyjście za potrzebą, nie daje się im nic do picia, tylko po solonym, niewymoczonym śledziu, bo sól z ryby absorbuje wodę w organizmie. Pragnienie męczy konwojowanych okropnie, ale strażnicy mają spokój. Ślady porządków zaprowadzonych przez bolszewików można też dostrzec choćby we wspaniałej i bogatej Moskwie. Turyści bardzo lubią podziwiać urządzone z przepychem stacje metra. Komsomolska, Kijowska czy Plac Rewolucji – a tam mozaiki, obrazy, rzeźby i inne cuda. Projektowano je tak, by udowodnić ludowi, że teraz pałace nie będą dla panów, tylko dla prostego człowieka pracy. Ale prosty, stary, schorowany człowiek z zakupami czy matka z wózkiem, którzy muszą pokonywać nieskończone, choć rzeczywiście imponujące, schody, tym pięknem się nie radują. Bo wind w tych starych podziemnych pałacach nie ma. Zgodnie z tą złą tradycją osiem lat temu zbudowano stację Park Zwycięstwa, gdzie przyjeżdża się na Pokłonną Górę, na często tu organizowane uroczystości ku czci bohaterów wojny. Tu też można podziwiać marmury, granity, mozaiki i wspaniałe schody. Bardzo starzy weterani gramolą się po nich z wielkim trudem, często przystając. Wind i podjazdów dla wózków inwalidzkich oczywiście nie ma, o toaletach też nikt nie pamiętał. Ale ostatnio to się zmienia. Może to przypadek, może takie plany były wcześniej, ale Moskwa, od kiedy mera Jurija Łużkowa zastąpił Siergiej Sobianin, szybko się uczłowiecza. Nie do poznania są choćby miejskie parki. Znany z filmu „Park Gorkiego” Park Kultury i Wypoczynku im. Maksima Gorkiego za Łużkowa był hałaśliwym, wiecznie pijanym i brudnym wesołym miasteczkiem. Za wstęp trzeba było płacić, i to słono. Wszędzie budki z piwem, szaszłykami, pordzewiałe karuzele i diabelskie kolejki. A z głośników, zazwyczaj kilku naraz, dochodziła głośna muzyka, niezmiennie w stylu disco

rusco. Ta kakofonia dla rzadkich tu trzeźwych gości była po prostu torturą. Za toalety służyły nieliczne śmierdzące toi toie, a częściej krzaki. Nic dziwnego, że publiczność zwana tu „inteligentną” omijała to miejsce szerokim łukiem, szczególnie w Dniu Wojsk Powietrznodesantowych czy Pogranicznych, kiedy tłumy pijanych facetów kąpią się w fontannach, tłuką butelki i gorączkowo szukają przechodniów, którym można by dać w mordę. Dziś park Gorkiego jest jak przeniesiony z jakiegoś Amsterdamu czy innej Brukseli. Za wstęp się nie płaci, jest cicho, pojawiły się bardzo przyzwoite kontenerowe toalety (takie same, czyste, merostwo ustawia na ulicach w centrum stolicy). Wszędzie całkiem dobre wi-fi. Jest parkowa biblioteka i wypożyczalnie rowerów. Tu zaczyna się, prowadząca nad rzeką Moskwą, długa ścieżka rowerowa. Nie ma już karuzeli i diabelskich kolejek, jest za to kilka scen pod gołym niebem. Rządzi nimi Daria Żukowa, żona miliardera Romana Abramowicza, znana mecenas kultury. Dzięki niej zawsze dzieje się tu coś interesującego. Po latach zaniedbania blask odzyskały też parki w Carycynie i Sokolnikach. Wszędzie tu cicho, spokojnie, bardzo czysto. W Moskwie to bardzo pożądane. Stolica Rosji jest przecież miastem bardzo zatłoczonym, żyje się tu w pośpiechu, w ludziach jest dużo agresji. Parkowe oazy, gdzie można wyhamować, są potrzebne jak lekarstwo. Dzięki nim to wspaniałe miasto robi się bardziej ludzkie. 06.07.2013

CUD NAD WOŁGĄ, czyli białe słonie

– Nasza reprezentacja na Uniwersjadzie w Kazaniu rwie na strzępy konkurentów i bierze złoto za złotem – od takich komunikatów rozpoczynają się dziś programy informacyjne federalnych kanałów rosyjskiej telewizji. Komentatorzy zastanawiają się, skąd bierze się ten cud. Studenckiego sportu przecież w Rosji nie ma, a grad medali jest. Dorobek sbornej, zebranej na akademickie letnie mistrzostwa ponoć z uczelni w całej rozległej Federacji Rosyjskiej, jest rzeczywiście imponujący: na wtorek rano było 250 medali, w tym 126 złotych. Rekord Chińczyków, którzy dwa lata temu na swojej Uniwersjadzie w Shenzhen wskakiwali na najwyższy stopień podium 75 razy, został pobity jeszcze na półmetku zmagań nad Wołgą. Teraz Rosjanie rzeczywiście ich „rwą”, bo na razie zawodnicy „podniebnej” – jak w Rosji nazywa się Państwo Środka – w mieście nad Wołgą zgarnęli 25 złotych, ale z tym skromnym dorobkiem zajmują jednak miejsce drugie. I nawet trudno powiedzieć, że zaraz za gospodarzami, bo dystans od liderów dzieli ich podniebny. A to przecież jeszcze nie koniec. Letnia Uniwersjada 2013, rozpoczęta 6 lipca, kończy się dopiero dziś i reprezentacja Federacji

zdąży do tego czasu nazbierać może 150, a może i więcej złotych medali. Słowem – Rosja, jak lubią tu mówić, kroczy „w pieredi płaniety wsiej”, czyli przed całą resztą świata. Nic dziwnego, że jednoosobowe dziś kierownictwo triumfującego kraju już dwukrotnie odwiedziło w Kazaniu swoje złotka. Władimir Putin był tu na hucznym otwarciu zawodów i wrócił jeszcze w ubiegły piątek. Być może zjawi się i na ich zamknięciu, by radować się wspaniałym zwycięstwem. Wścibscy komentatorzy zauważyli jednak pewną dziwną regułę. Triumfatorzy światowej studenckiej spartakiady przed kamerami telewizyjnymi opowiadają o całym swoim życiu, zainteresowaniach, trenerach, karierze. Nie są jednak pytani o jedno – o to, gdzie i na kogo się uczą. Redakcja „Niezawisimej Gaziety” zadała sobie trud i spróbowała pójść akademickim tropem broniących na Uniwersjadzie honoru Rosji tenisistek Anastasji Pawluczenkowej i Jeleny Wiesniny. W internecie można znaleźć na ich temat wszystko oprócz właśnie tego jednego: gdzie obie młode panie studiują. Dziennie, wieczorowo czy choćby tylko zaocznie. „Niezawisimaja” przypomina przy okazji, że akademicki sport triumfujący dziś nad Wołgą w Rosji nie istnieje. Na przykład pojedynki hokejowych czy koszykarskich reprezentacji uniwersytetów, które w USA są pierwszoplanowym wydarzeniem sportowym, tutaj na ekrany telewizorów nie trafiają. Natalia Kaługina, komentatorka sportowa radia Echo Moskwy, jest przekonana, że na zawody nad Wołgą przysłano po prostu najlepszych rosyjskich sportowców. Samych mistrzów olimpijskich z Londynu zjawiło się tu 18 (Rosja na tych igrzyskach zdobyła 24 złote medale). I ci mistrzowie rywalizują nad Wołgą z amatorami, którzy w swoich krajach, na razie przynajmniej, mogą liczyć co najwyżej na miejsca w głębokiej rezerwie kadry narodowej.

Dziennik „Wiedomosti” napisał w sarkastycznym komentarzu redakcyjnym: „Należy rozumieć, że na Uniwersjadzie mamy do czynienia z imitacją uczciwej walki sportowej. Ale w kraju, gdzie liczne inne instytucje są imitacją, dziwić się temu nie należy. Uniwersjadę upichcili u nas według tego samego przepisu co wybory – trochę nacisków administracyjnych, trochę podrzuconych do urn wyborczych kart do głosowania, trochę podrobionych protokołów. I danie gotowe na 146 procent”. Liczba 146, czyli tyle, ile mniej więcej wyniesie pewnie złoty medalowy dorobek sbornej, pojawiła się tu nieprzypadkowo. Po ostatnich wyborach parlamentarnych szef centralnej komisji wyborczej Władimir Czurow wyliczył, że na putinowską partię władzy Jedna Rosja w jednym z regionów głosowało właśnie 146 proc. mieszkańców. Wygląda na to, że Moskwa sama zorganizowała sobie wielki sportowy sukces, i to za spore pieniądze. Koszty przygotowań do Uniwersjady według oficjalnych danych wyniosły 4,5 mld dolarów (w marcu Rustam Minnichanow, prezydent Tatarstanu, którego stolicą jest Kazań, oceniał je na 7,1 mld). Wychodzi więc na to, że na jeden złoty medal na Uniwersjadzie Rosja wydała co najmniej 30 mln dolarów. Ale to nie tak dużo, skoro wydatki ambitnych Chińczyków przeliczone na jeden złoty medal zdobyty przez ich reprezentację w ich Shenzhen wyniosły dziesięć razy więcej. A Rosja jest nie mniej ambitna i bije się zażarcie o prawo do organizacji wszystkich wielkich imprez sportowych, i nie tylko sportowych, którymi zamierza olśnić całą planetę. Rekordowo dużo, bo około 50 mld dolarów, wydała już na przygotowania do igrzysk zimowych w Soczi w przyszłym roku. Jeszcze więcej pewnie pochłoną futbolowe mistrzostwa świata w 2018 r. W Moskwie mówi się, że władze kraju, nie bacząc

na astronomiczne koszty, ubiegają się o jednego po drugim „białego słonia”. Takim bowiem podarkiem hinduscy maharadżowie „nagradzali” swoich poddanych, którym chcieli zaszkodzić. Biały słoń bowiem nie mógł na siebie zarabiać, bo jako zwierzęcia świętego nie wolno go było używać do żadnych prac. A właściciel musiał go karmić, co drogo kosztowało. 17.07.2013

SKOK NA „DOM STARCÓW”, czyli śmierć nauki

Kreml zrobił skok na Rosyjską Akademię Nauk. Z jednej strony chodzi o ubezwłasnowolnienie jako tako niezależnej, a przy tym cieszącej się autorytetem wśród społeczeństwa instytucji, z drugiej – o przejęcie gigantycznego majątku Akademii. Oficjalnie mówi się o niezbędnym – zdaniem samych uczonych – reformowaniu rosyjskiej nauki. Styl, w jakim Kreml próbował przeprowadzić zmiany, jest jednak zdecydowanie nieakademicki. Przypomina operację specjalną. Projekt ustawy o reformie RAN zaskoczył jak strzał zza węgła. Niezapowiadany, trafił do Dumy 27 czerwca. A ministerstwo oświaty nalegało, by Izba przyjęła go we wszystkich trzech głosowaniach do 21 lipca, kiedy posłowie rozjeżdżali się na letnie wakacje. Parlament, w którym przytłaczającą większość ma kremlowska Jedna Rosja, jak zwykle w takich przypadkach zameldował, że zdąży ze wszystkim. Dzisiejsza Duma uczciwie zapracowała sobie na powszechnie używane w Moskwie miano „wściekły printer”, bo taśmowo i błyskawicznie wypuszcza kolejne ustawy, nie wnikając w to, co jej podsuwają do zatwierdzenia. Kreml wystraszyły demonstracje opozycyjne – izba bez dyskusji,

od razu w trzech czytaniach, zmienia kodeksy, drakońsko zaostrzając kary za łamanie przepisów o zgromadzeniach publicznych. Dziewczęta z Pussy Riot tańczyły w katedrze moskiewskiej – Duma przyjmuje uchwałę o karach za obrazę uczuć religijnych. Amerykanie odmawiają wiz rosyjskim funkcjonariuszom odpowiedzialnym za śmierć prawnika Hermitage Capital Siergieja Magnitskiego w moskiewskim więzieniu – Duma klepie zakaz oddawania rosyjskich sierot do adopcji obywatelom USA. I tym razem ta dobrze naoliwiona wazeliną taśma produkcyjna zadziałałaby bez zgrzytów. Posłowie, spiesząc się przed wakacyjnymi wyjazdami do willi na Lazurowym Wybrzeżu, daliby radę wypełnić wolę Kremla. To, co wymyślili na Kremlu, oznacza w praktyce egzekucję założonej jeszcze w 1724 r. przez cara Piotra I Rosyjskiej Akademii Nauk. Ma być ona połączona z Rosyjską Akademią Nauk Medycznych i Rosyjską Akademią Nauk Rolniczych. Powstały z fuzji tej akademickiej trójki nowy twór miałby się stać czymś, co nazwano Społeczno-Państwowym Zjednoczeniem „Rosyjska Akademia Nauk”. Ile miałoby być w nim państwa, a ile społeczeństwa, nie potrafili pojąć nawet starzy, doświadczeni akademicy. Rozumieli natomiast, że narzucona im reforma oznacza przejęcie całej ogromnej bazy materialnej trzech instytucji zatrudniających w sumie 125 tys. ludzi przez specjalną, i to już czysto państwową, agencję. To ona, a nie uczeni, miałaby zarządzać na przykład 864 instytutami i laboratoriami. Jej szefowie mieliby być mianowani przez ministerstwo, tak jak władze całej zreformowanej Akademii. Bez prawa do dysponowania majątkiem i prowadzenia niezależnej polityki kadrowej instytucja miałaby stać się czymś w rodzaju naukowego klubu dyskusyjnego. Co ciekawe, autorzy pomysłu pozostali anonimowi. Nie przyznają się do niego ani eksperci

z resortu edukacji, ani z Kremla, ani z aparatu rządowego. Minister oświaty Dmitrij Liwanow też zapewnia, że nie on pisał ustawę o RAN. A to, że jego resort nie poddał projektu pod debatę publiczną, urzędnik tłumaczy bez owijania w bawełnę: „Nie było z kim dyskutować”. To wyznanie jest dosyć zaskakujące, bo jeśli władza nawet w najtęższych umysłach swego kraju, ludziach utytułowanych, laureatach najwyższych nagród naukowych, nie widzi partnera, to kogo gotowa jest uznać za godnego siebie rozmówcę? Po tym, co usłyszeli od ministra Liwanowa, uczeni przypomnieli sobie słynną frazę Władimira Putina. Kiedyś zwierzył się on dziennikarzom, że po śmierci Mahatmy Gandhiego „nie ma z kim porozmawiać”. RAN, RANM i RANR dysponują ogromnym majątkiem – setkami laboratoriów, tysiącami budynków. Sama tylko akademia rolnicza gospodarzy na 2,4 mln ha ziemi. Wiele z tych bogactw można sprywatyzować i nieźle się na tym obłowić. Akademicy przypominali, że tak się stało z dobrami należącymi do ministerstwa obrony. Duża część majątku tego resortu, w czasach gdy kierował nim Anatolij Sierdiukow, została rozprzedana przez specjalną agencję zajmującą się prywatyzacją dawnych koszar, osiedli wojskowych i poligonów. Dziś Komitet Śledczy Federacji Rosyjskiej i prokuratura prowadzą dziesiątki, jeśli nie setki, śledztw w sprawie tych transakcji. Prawie codziennie do mediów trafiają informacje o odkryciu coraz to nowych afer, w wyniku których państwo straciło miliardy rubli. Pewien młody, dobrze zapowiadający się informatyk, który pracuje jednocześnie w RAN i na jednym z uniwersytetów w USA, zapewniał mnie, że wart miliardy dolarów „spadek po akademii” miał być powierzony Michaiłowi Kowalczukowi, dawnemu dobremu znajomemu Putina. – Akademicy nie chcieli zatwierdzić jego kandydatury na stanowisko szefa Instytutu Krystalografii

i publicznie podawali w wątpliwość jego osiągnięcia naukowe. Moim zdaniem z radością by się na nich odegrał, a przy tym jeszcze się wzbogacił – twierdzi młody badacz. – Nigdy w naszej historii nie kradli na taką skalę jak dziś, kiedy skorumpowani, zachłanni urzędnicy działają ręka w rękę z ludźmi z resortów siłowych i złodziejskim biznesem – zauważa akademik Jurij Ryżow, zdaniem którego jednym z celów reformy RAN jest próba zawładnięcia majątkiem Akademii. Ten światowej sławy fizyk prawdziwy sens skoku na Akademię widzi jednak w czym innym. Zdaniem jego samego i wielu z jego kolegów to element strategii władz Rosji dążących do zniszczenia niezależnych od Kremla instytucji. – Ja i moi koledzy zwracamy uwagę, że w naszym kraju już niemal wykorzeniono coś, co nazywa się niezależną ekspertyzą. RAN jest ostatnim miejscem, gdzie się to może odbywać, więc stała się obiektem ataku – powiedział uczony w wywiadzie dla radia Echo Moskwy. Lista wcześniejszych ofiar ofensywy prowadzonej przez władze Rosji przeciw niezależnym ekspertom jest długa. Taką ofiarą stało się choćby stowarzyszenie Gołos (Głos), które bardzo profesjonalnie organizowało obserwację przebiegu wyborów. Zgodnie z przyjętą przez Dumę od razu w trzech czytaniach ustawą o organizacjach pozarządowych, prokuratura najpierw uznała Gołos za „agenta zagranicy”, czyli szpiega, a następnie go zlikwidowała. Pretekstem uzasadniającym tę rozprawę było przyznanie organizacji przez Norwegów nagrody w wysokości 6 tys. euro. To, że stowarzyszenie pieniędzy nie przyjęło, nic nie pomogło. Logika prokuratorów okazała się żelazna: skoro zagranica dawała euro Gołosowi, to Gołos jest agentem. Podobny los czeka pewnie Ośrodek Lewady, cieszącą się największym autorytetem w kraju i na świecie niezależną rosyjską

instytucję badającą nastroje społeczne. Sondaże prowadzone przez moskiewskich socjologów dowodzą, że poparcie dla Putina i jego partii Jedna Rosja maleje. Prokuratorzy domagają się więc, by ośrodek albo przyznał się, że jest „agentem zagranicy”, albo żeby przestał działać. Uczeni bronią akademii. Kiedy Duma zajmowała się ustawą o RAN, przychodzili pod parlament z trumną, na której widniał napis „Nauka rosyjska”. Akademicy z Syberii zażądali dymisji ministra Liwanowa i premiera Dmitrija Miedwiediewa. Wtórują im komuniści, którzy pod wnioskiem o wotum nieufności dla rządu zebrali podpisy 90 posłów do Dumy, czyli tylu, ile zgodnie z regulaminem trzeba, by izba zajęła się ich inicjatywą. Tyle że spór o RAN, wbrew intencjom samych akademików, obnaża słabość rosyjskiej nauki. Ogromna Akademia zatrudniająca armię badaczy jest bowiem skostniała i nieefektywna. Andriej Gejm, uczony, który wyemigrował z Rosji i trzy lata temu dostał Nagrodę Nobla w dziedzinie fizyki, nazywa ją „domem starców”. Rzeczywiście, 40 proc. uczonych RAN przekroczyło wiek emerytalny, zaś zatrudniony w Akademii statystyczny doktor habilitowany od dwóch lat powinien już być na emeryturze. Nacjonalista Władimir Żyrinowski, który zawsze mówi to, co chcą usłyszeć na Kremlu, kpi sobie z sędziwych akademików, przypominając, że w ich wieku „mózgi już nie te, serca słabe, organy płciowe już niegotowe”, a ważnych odkryć naukowych „dokonują tylko ludzie w wieku 20-30 lat”. Bliskie Kremlowi media przypominają, że pod względem liczby ogłoszonych prac naukowych uczeni rosyjscy zajmują dopiero 120. miejsce na świecie – publikują prawie dziesięć razy mniej niż ich koledzy z Francji. Ich prace cytowane są na świecie rzadko. Rzadziej niż publikacje uczonych z Nigerii. Żaden z dzisiejszych akademików

RAN, poza noblistą fizykiem Żoresem Ałfiorowem, nie ma dorobku odpowiadającego wymaganiom stawianym członkom Narodowej Akademii Nauk USA. A przecież Rosja ma tęgie umysły. To w RAN wykształcili się i nabrali doświadczenia pracujący dziś w Wielkiej Brytanii fizycy Andriej Gejm i Konstantin Nowosiołow, którzy trzy lata temu dostali Nagrodę Nobla za prace nad grafenem. Znana publicystka Julija Łatynina naliczyła jeszcze siedmiu badaczy rosyjskich, którzy w ostatnich latach otrzymali za swoje prace najbardziej na świecie cenione nagrody naukowe. Większość z nich stale pracuje jednak za granicą. A żaden, tak samo zresztą jak Gejm i Nowosiołow, nie należy ani do grupy 531 członków RAN, ani do 769 członków korespondentów Akademii. Noblista Ałfiorow wskazuje na dwie przyczyny złej kondycji RAN i całej nauki rosyjskiej. Według niego władza nie chce mieć w kraju niezależnych instytucji eksperckich, z którymi musiałaby się liczyć. Poza tym rządzący nie uważają, że kraj powinien się unowocześniać, rozwijać nowe technologie. Im wystarczy to, że Rosja dziś całkiem dobrze żyje i rozkwita dzięki dochodom z ropy oraz gazu. Nie stawiają więc nauce poważnych zadań, nie składają zamówień badaczom. – Państwo przekazuje Rosyjskiej Akademii Nauk 63 mld rubli (ok. 6,3 mld zł) rocznie. Niby dużo, ale z tego 60 mld pochłaniają płace i koszty utrzymania budynków. Na badania i eksperymenty zostają 3 mld. Kopiejki. Bo wyniki prac uczonych nie są władzom potrzebne – ocenia noblista. A tam, gdzie pomoc badaczy okazuje się niezbędna, stosuje się stare, sprawdzone metody. Armia rosyjska, która ma się intensywnie modernizować, mobilizuje utalentowanych absolwentów wyższych uczelni i wciela ich do organizowanych właśnie „kompanii naukowych”. Młodzi uczeni w czasie służby mają pracować

na przykład nad systemami łączności czy projektami samolotów bezzałogowych. „Kompanie naukowe” nazywane są już w niezależnych mediach „szaraszkami” – tak samo jak tajne laboratoria naukowe, w których za Stalina uczeni więźniowie Gułagu pracowali nad nowymi typami uzbrojenia. 20.07.2013

SAMOSĄD NAJWYŻSZY, czyli jak działa tłum

W nocy z 15 na 16 lipca na prowadzącej przez tajgę szosie w pobliżu miasteczka Partizansk toyota zderzyła się z motocyklem. Młody motocyklista zginął na miejscu, jego 17-letnia pasażerka zmarła w karetce. Ale nie ona była ostatnią ofiarą wypadku. Na miejsce przyjechała grupa kolegów zabitego chłopaka. Rzucili się na mężczyzn, którzy jechali toyotą, 48-letniego Nikołaja Jaszczuka i jego 26-letniego syna Denisa. Bili łyżką do opon, kluczem do śrub. Z całej siły, systematycznie. Żeby zabić. Ojciec skonał pod gradem ciosów, zmasakrowanego syna lekarze chyba wykurują, choć pełnego zdrowia mu nie przywrócą. Dla Rosjan w tej historii bardzo ważne jest pytanie: czy ci, którzy rozprawiali się z Jaszczukami, wiedzieli, kogo masakrują? Czy zdawali sobie sprawę, że młodszy jest funkcjonariuszem drogówki z Partizanska? Jeśli wiedzieli, to można zrozumieć, że bili nie tylko dla zemsty. Wierzyli, że tylko tak może być wymierzona sprawiedliwa kara. Doświadczenie mogło im bowiem podpowiadać, że policjanci badający przyczyny wypadku całą winą obarczą zabitego motocyklistę, a nie swojego kolegę.

Już kilka dni po wypadku drogówka pospieszyła ogłosić wstępne wyniki dochodzenia: kierowca motocykla pił, zanim ruszył w drogę, i to on zjechał na lewą stronę szosy wprost pod auto prowadzone przez absolutnie trzeźwego Jaszczuka seniora. Ta wersja stałaby się pewnie oficjalna i ostateczna, ale czterech świadków wypadku odważyło się wysłać do mediów list otwarty. Według nich toyota jechała zygzakiem i to ona uderzyła w motocykl. Zza kierownicy wyszedł, zataczając się, wyraźnie pijany Jaszczuk junior, a ojciec krzyczał: – Czemu zjechałeś na lewo? Zabiłeś chłopaka! Sprawca wypadku wyciągnął wtedy z kieszeni telefon komórkowy – ale nie po to, by wezwać pogotowie do umierającej dziewczyny. Dzwonił na policję, prosząc kolegów o pomoc, „bo ma tu spory kłopot”. Ogromne wrażenie zrobiła też historia Anny Szawienkowej z Irkucka. Młoda kobieta, prowadząc toyotę po jednej z głównych ulic miasta, wjechała na wąski w tym miejscu chodnik i zmiażdżyła na ścianie domu przechodzące tamtędy dwie siostry. Jedna zginęła na miejscu, druga została ciężko ranna. Zainstalowane na ulicy kamery zarejestrowały, że sprawczyni wypadku wyszła z samochodu, by dokładnie obejrzeć jego uszkodzenia. Na ofiary w ogóle nie zwróciła uwagi. Ona też wyciągnęła z kieszeni telefon i też nie dzwoniła po pogotowie, tylko – jak to potem ustalono – do mamy. Prowadzący dochodzenie początkowo uznali ją tylko za świadka. Dopiero później, kiedy zaprotestowali mieszkańcy miasta, śledczy zobaczyli w niej sprawcę. Mieszkańcy Irkucka oburzyli się, bo zrozumieli, że Szawienkową chronią przed odpowiedzialnością. Pracowała wtedy w aparacie putinowskiej Jednej Rosji, a jej matka kierowała gubernialną komisją wyborczą gwarantującą partii władzy solidną większość w każdych wyborach.

Wyrok w sprawie tragicznego wypadku zapadł osobliwy. Sprawczyni została skazana na trzy lata zsyłki z zawieszeniem na 14 lat, żeby mogła przez ten czas poświęcić się wychowaniu dziecka. Wkrótce po tym wyroku w Briańsku rozwścieczony tłum próbował rozprawić się z 20-letnią Iriną Dobżańską, ponieważ przejechała matkę z dzieckiem na ręku, która wbiegła jej pod samochód. Kobieta wyskoczyła ze swojego auta, próbowała ratować umierającą na jej rękach dziewczynkę, rozpaczała. Tyle że ktoś wypuścił nieprawdziwą plotkę, że jej ojciec to oficer policji, więc trzeba się z nią rozprawić na miejscu, „żeby nie było jak w Irkucku”. Dobżańską uratował przed linczem OMON, który potem musiał przez kilka dni ochraniać jej dom, bo tłum próbował go podpalić. Samosąd zyskuje na popularności, ponieważ ma w Rosji to, co dziś nazywa się tu PR-em, a w czasach radzieckich nosiło nazwę „propaganda”. Sześć lat temu do Moskwy wrócił ze szwajcarskiego więzienia Witalij Kałojew. Siedział na obczyźnie, bo zasztyletował dyspozytora lotów odpowiedzialnego według niego za spowodowanie katastrofy lotniczej rosyjskiego Tu-154 nad Jeziorem Bodeńskim, w której zginęło dwoje jego dzieci i żona. Na lotnisku witano go jak zwycięzcę olimpiady. Było mnóstwo kamer telewizyjnych, rozentuzjazmowani reporterzy opowiadali o bohaterze, który sam wymierzył sprawiedliwość. Było tam też około tysiąca członków prokremlowskiej młodzieżówki Nasi, którzy przynieśli plakaty: „Jest pan prawdziwym Człowiekiem”. Dziś, kiedy władze Rosji prowadzą krucjatę przeciw „nietradycyjnym zachowaniom seksualnym”, bohaterem staje się Maksim Marcinkiewicz ps. Tiesak, skinhead, nazista, bojówkarz. Odsiedział dwa lata za nawoływanie do rozprawy z mieszkającymi w Rosji przedstawicielami „niesłowiańskich narodowości”, a teraz

rozprawia się z pedofilami. Łowi ich „na żywca”, czyli przy pomocy nastoletnich chłopców, a czasem i dziewcząt, którzy, jak to określiła państwowa telewizja Rossija, „zwabiają zwierzynę” na randki w ustronne miejsca. A potem przed kamerą przyłapanych przesłuchuje. Wszystkie już chyba telewizje z kanałami federalnymi na czele pokazały film, na którym muskularny wielbiciel Hitlera po swojemu wymierza sprawiedliwość i obrabia swą zdobycz trzęsącą się ze strachu w wannie, obsikaną i przysięgającą, że już nigdy więcej. Pewnie m.in. za sprawą tego filmu w prowincjonalnych miastach pojawiają się dziś liczni naśladowcy działającego w stolicy „Tiesaka”. Intensywnie werbują nieletnich, których używają jako przynęty w swoich łowach. I tak jak ich stołeczny idol wrzucają do internetu filmy o tym, jak to sami, bez sędziów, kodeksów, policjantów, stawiają winnych przed samosądem, od którego wyroku nie ma apelacji. 27.07.2013

CAR-RYBA, czyli trofea Putina

Władimir Putin narzeka na prezydencki los, że „haruje jak niewolnik na galerach”. Ale kiedy odrywa się od ciężkiego wiosła nawy państwowej, odpoczywa z rozmachem. Ot, ponoć kilka dni temu kopnął się na pustkowia Tuwy, zachwycającego regionu na południu środkowej Syberii, i tam z krystalicznie czystego jeziora wyciągnął ponoć na spinning szczupaka o rekordowej wadze 21 kg. Na filmie, który państwowe telewizje pokazały już ze sto razy, widać, jak raduje się „car-rybą”, całuje ją w pysk – ale na wolność nie wypuszcza, bo przecież i w swym galerniczym życiu też nikogo nie ułaskawia. Szczupak skończył smutno, ponoć przerobili go na filety. Faszerowany byłby lepszy. Jednak sceptycznego narodu udane wędkowanie przywódcy nie cieszy. Lud internetowy ryje w sieci i już wygrzebał, że Putin był teraz na rybach w tych samych spodniach, okularach, kapeluszu i z tym samym zegarkiem, w których z nagim torsem objawił się rodakom na wyprawie na Syberię już sześć lat temu. A prezydencka ryba ważyła na oko nie 21 kg, lecz o połowę mniej. Rzecznik Kremla był wczoraj, mimo niedzieli, zmuszony zapewniać, że film nie był

„konserwą”, lecz nagraniem pierwszej świeżości, a szczupaka przed wyfiletowaniem zważono uczciwie. Lud jednak nie dowierza, bo pamięta, jak go oszukano dwa lata temu. Pokazano wtedy Putina znajdującego na dnie Morza Czarnego dwie starożytne amfory. Rzecznik Kremla przyznał ostatnio, że to archeologiczne odkrycie było mistyfikacją. Gdy pięć lat temu Putin, wykonując kolejną herkulesową pracę, odważnie założył obrożę z nadajnikiem dzikiej tygrysicy, internauci dopatrzyli się, że zwierzę mieszka sobie nie w tajdze, ale w zoo w Chabarowsku. Z syberyjskimi żurawiami, które prezydent ubiegłej jesieni, pilotując motolotnię, uczył fruwać, by zdołały odlecieć na zimowisko, wyszło już całkiem fatalnie. Nie dość, że prezydent uszkodził sobie kręgosłup, to jeszcze wyszło na jaw, że ptaki na południe odwieziono samolotem. Przywódca Rosji jest mimo 61 lat zadziwiająco sprawny, w przygody pakuje się dla rozrywki i dla zwiększenia popularności. To ostatnie wychodzi mu dziś jednak kiepsko. Może więc Putin powinien był, pocałowawszy szczupaka, zamiast dać go na filety, wypuścić do wody, szepcząc życzenie, by jeszcze polepszyły się wyniki sondaży? Przecież w rosyjskiej bajce w roli złotej rybki występuje właśnie szczupak. 29.07.2013

KOSZKOHOLIZM, czyli dlaczego Rosję zarazy oszczędzały

W Polsce jest kot, pies, w stajni koń – wszystkie rodzaju męskiego. W Rosji domowe zwierzaki traktują i nazywają milej niż my, tak czule, po dziewczęcemu: „koszka”, „sobaka”, „łoszad”. Psy to jednak, poza małymi modnymi yorkami (zwanymi tu dla hecy „rublowskimi obronnymi” – od podmoskiewskiej Rublowki, gdzie mieszkają najbogatsi Rosjanie ze swymi „glamurnymi” żonami), domena mężczyzn. I trzeba przyznać, że radzą sobie z nimi znakomicie, umieją je wychować. Czasem widzi się w parku spacerującego z panem rottweilera czy innego pitbulla bez kagańca i smyczy. I wcale nie jest strasznie. Agresywne ponoć z natury zwierzaki są tu bardzo karne. Do cudzych psów trzeba jednak podchodzić inaczej niż gdzie indziej. W takich Stanach Zjednoczonych, kiedy spotyka się człowieka czy to z absolutnym pokurczem, czy idealnie pięknym szczeniakiem pudla, trzeba obowiązkowo wydać sporo okrzyków: „cute!”, „sweet!”, drapać za uszkiem i w ogóle się rozpływać. W Rosji odwrotnie. Właściciel psa z reguły krzywo patrzy na takie zachwyty – jak car, kiedy do jego gwardzistów przymila się obcy monarcha, bez wątpienia coś knujący. Zwierzę jest jego, ma pilnować i ochraniać

pana, a nie dać się korumpować obcym słodkimi słówkami i pieszczotami. Kiedyś w Rosji mówiło się, że jeżeli chłopak polubi kotkę, to pokocha i jego panią. Dziewczyny kradły więc sobie co bardziej miłe i ładne zwierzaki. Robiły to, choć kara grożąca kotokradom była tak samo surowa jak za uprowadzenie cudzego konia czy wołu. Bardzo solidny socjolog Michaił Dmitrijewski z bardzo solidnego Centrum Studiów Strategicznych zbadał stan dobrobytu 17 mln domowych rosyjskich kotów. Wyszło na to, że żyją znacznie ponad stan, jaki na świecie uznano za poziom biedy w przypadku człowieka. Rosyjscy właściciele na ich utrzymanie wydają ponad 9 mld dolarów rocznie. To niemal dwa razy więcej, niż kraj zarabia na wydobyciu i obróbce diamentów. ONZ uważa, że skrajna bieda dotyka tych ludzi, którzy dziennie mają na utrzymanie nie więcej niż 1,25 dolara. A koci mieszkaniec Federacji Rosyjskiej codziennie zjada z miski za 1,6 dolara. Można to zrozumieć, bo w Rosji wszystko jest bardzo drogie. Moi znajomi, którzy właśnie na Rublowce mają coś, co bardziej przypomina zamek niż dom, kiedy wracają z Europy, nabijają bagażnik auta karmą dla swojego kociego stada. Zakupy w Berlinie czy w Warszawie wychodzą dwa, trzy razy taniej niż u nich. Ale nie tylko te koty, które rozwalają się na drogich sofach oligarchów czy piecach chlebowych w wiejskich domach, zwanych „pieczkami”, są tu otaczane troską. Moja Marusia, która kilka lat temu ranna i głodna spotkała mnie przy śmietniku i łaskawie pozwoliła się przygarnąć, wypadła niedawno nocą z okna na trzecim piętrze. Ze złamaną łapą leżała bez sił pod domem, płacząc, gdy ja sobie spałem. Z sąsiedniego domu przybiegły do niej babuszki. Siedziały długo, uspokajały, czekając, aż zjawi się właściciel, bo nie miały pojęcia,

z czyjego okna wypadła. W końcu babuszka Olga zabrała ją do domu, zrobiła zastrzyk znieczulający, dała antybiotyk. Przetrzymała do rana, choć jej własnym kotom nocny nieproszony gość nie bardzo się podobał. W Moskwie zdarza się, że chory człowiek leży na ulicy nawet w silny mróz i ludzie obojętnie obok niego przechodzą. Ale kotów w potrzebie się tu nie zostawia. Pewnie i dlatego, że Murki czy Waśki, w przeciwieństwie do Iwanów, raczej nie walają się na ulicach pijane. Przy okienkach piwnic często się tu widzi pojemniki z karmą. To znak, że tam mieszka kotka, która się okociła, i jakaś babuszka Olga czy małe dziewczynki pomagają jej wykarmić młode. Nie wszystkim się to podoba, ale bez bezpańskich kotów byłoby tu kiepsko. W ogromnym mieście gnieżdżą się miliony szczurów. Biegają pod nogami przechodniów nawet w środku dnia, tuż obok centralnych ulic. Wytruć się ich nie da, bo w Moskwie porzuconych domów, zapomnianych kanałów i otwartych śmietników jest masa. Tylko koty jakoś chronią Moskwę przed szczurzą eksplozją demograficzną. Jest też oczywiście kot zwierzęciem magicznym. O ile jednak na Zachodzie widziano w nim wysłannika diabła, towarzysza wiedźmy, o tyle w Rosji miejsce „koszki” jest po stronie sił dobra. Do nowego mieszkania czy domu Rosjanin pierwszy nie wchodzi. Najpierw wpuszcza kotkę – swoją albo pożyczoną – najlepiej „trochcwietkę” (trzykolorową), bo taka przynosi najwięcej szczęścia. Po jej zachowaniu zgaduje, ile jest warta nowa siedziba, których miejsc lepiej unikać. Tam, gdzie się kotka położy, Rosjanin stawia łóżko, bo to miejsce najzdrowsze i najbezpieczniejsze, a i począć tu udane dziecko łatwiej niż gdzie indziej. „Koszkoholizm” to dawna i słabość, i chluba Rosjan. Lubią wypominać ludziom z Zachodu, co ich przodkowie przez wieki

wyrabiali z kotami. A jest się czego wstydzić. Było w Europie palenie na stosach, gotowanie w smole, a jeszcze całkiem niedawno – zrzucanie zwierząt dla zabawy z wysokich wież czy urwisk. Tępienie kotów wyszło Europejczykom bokiem, bo rozmnażały się u nich szczury roznoszące dżumę, która kosiła miliony. Rosji taka klęska nie dotknęła, bo ona swoich kotów nie paliła na stosach i nie przeganiała, uznając za pomocników Księcia Ciemności. Przeciwnie, przygarniała je i dziś też przygarnia, także w cerkwiach. Na ołtarze wstęp mają tylko duchowni i właśnie „koszki”. W solidnych bramach starych chramów i klasztorów zachowały się natomiast nieduże otwory. Robiono je po to, by koty mogły bez przeszkód odwiedzać dom Pana. 24.08.2013

ARMIA CZERWONA WCIĄŻ NIEZWYCIĘŻONA, czyli chwała pogromcom ścierwojadów

Rosjanie z właściwą sobie ironią mówią, że kiedy skończy się wojna, należałoby wreszcie przestać wysadzać w powietrze pociągi. Sami jednak do tej mądrej rady często nie chcą się stosować. Mają nasi sąsiedzi wicepremiera Dmitrija Rogozina, z zawodu wyuczonego – dziennikarza, z wykonywanego – dygnitarza odpowiedzialnego za przemysł zbrojeniowy i branżę kosmiczną. Jest zręcznym dyplomatą, ale często daje się ponosić emocjom. W styczniu jak dziecko cieszył się udanym próbnym rejsem nowiutkiej atomowej łodzi podwodnej „Jurij Dołgorukij”. Flotylla takich właśnie okrętów klasy Boreasz, uzbrojonych w wielogłowicową balistyczną rakietę Buława, ma być głównym i najgroźniejszym orężem rosyjskiego arsenału jądrowego. Uskrzydlony sukcesem wicepremier pozwolił sobie na radosny krzyk duszy, pisząc na swym mikroblogu: „Drżyjcie, burżuje! Przyszła na was kryska!”. Tu szef „oboronki” powinien pewnie był sprecyzować, kto ma drżeć. Może Oleg Deripaska, bliski Kremlowi magnat aluminiowy. A może inny superburżuj i oligarcha Roman Abramowicz, jak „Mister

Twister” z dawnego radzieckiego propagandowego wierszyka paskudny posiadacz „zawodow, gaziet, parachodow” (fabryk, gazet, statków) i jeszcze londyńskiego klubu futbolowego Chelsea. Ale i bez tych wyjaśnień można odgadnąć, nad czyją głową obronno-kosmiczny wicepremier potrząsa buławą. On wciąż toczy, zakończoną już jakiś czas temu, zimną wojnę i marzy mu się podkładanie min pod „pociągi” przeciwnika z drugiej połowy minionego wieku. W jego sercu wciąż gra nie tylko niedawna zimna wojna z burżujami, ale też druga światowa. Rogozin, patriotycznie promując wytwory podległych mu przemysłów, kilka dni temu przesiadł się z tradycyjnego dygnitarskiego mercedesa do rodzimego samochodu opancerzonego tigr (w wersji policyjnej). „Zamienimy zdobyczny na nasz!” – oznajmił, choć poprzedni też nabyto drogą kupna. „Pociągi” niegdysiejszego przeciwnika symbolicznie wysadzają w powietrze liczni młodzi Rosjanie. Kiedy zbliża się 9 maja, rocznica zwycięstwa nad hitlerowskimi Niemcami, w kraju podnosi się fala patriotycznego entuzjazmu. Na samochodach powiewają nie tylko „georgijewskije”, czarno-pomarańczowe wstążeczki, ale też napisy, takie jak: „Spasibo diedu za Pobiedu” (Dziękuję dziadkowi za Zwycięstwo). A młodzi posiadacze bardzo tu popularnych aut wyprodukowanych w Republice Federalnej Niemiec sami udają zwycięzców korzystających z owoców wielkiej wiktorii. Na tylnych szybach swoich opli, audi, bmw, porsche, volkswagenów czy mercedesów wielkimi literami wypisują: „Zdobyczny”, „Trofeum z Berlina”, „Zabrałem Hansowi”. W centrum Moskwy widziałem porsche cayenne, którego właściciel nie ograniczył się do prostej inskrypcji i wyznał: „Zabrany przez pilotów myśliwców. Chwała sokołom Stalina, pogromcom ścierwojadów Hitlera!”. Przez takie tylne szyby „trofeów” młodzi Rosjanie patrzą na swoją

armię, w której służyć specjalnie im się nie chce, ale z którą się utożsamiają. Jest dla nich wciąż i ogromna, i czerwona, i niezwyciężona. I ciągle maszeruje pod czerwonym „sierpastomołotastym” (sierpowo-młotowym) sztandarem zwycięstwa. Mit takiej właśnie „czerwonej i niezwyciężonej” armii, przy tym agresywnej i niebezpiecznej, żyje też, trzeba przyznać, na Zachodzie, gdzie każde manewry rosyjskich sił zbrojnych przyjmuje się prawie jak uwerturę do inwazji. Próbował z nim walczyć nieszczęsny minister obrony Anatolij Sierdiukow, pierwszy prawdziwy cywil na tym stanowisku. Putin postawił go jednak na pozycji straconej, dając rozkaz przekształcenia pomniejszonej imitacji (w skali 1:4) radzieckiego dinozaura w znacznie skromniejszą, nowoczesną armię na miarę możliwości i potrzeb kraju. Sierdiukow, jak mu kazano, podniósł rękę na świętość, bo przerabiał „niezwyciężoną” na modłę zachodnią, przygotowując ją nie do frontalnego ataku armadami czołgów poprzez europejskie równiny w stronę kanału La Manche, ale do lokalnych konfliktów na Kaukazie czy w Azji Środkowej. Chciał mieć nie wielkie dywizje operujące pod komendą dowódców potężnych frontów, lecz samodzielnie działające brygady. I żołnierzy odzianych nie od parady, lecz ciepło i wygodnie – jak w NATO. I wyposażenie nowoczesne – jak w NATO. Ośmielał się przy tym mówić, że to, co produkuje rodzima „oboronka”, nadaje się może na defilady, lecz nie na pole boju. Zapowiadał, że skoro rodzimy przemysł nie może dać tego, czego potrzebuje armia, będzie kupował broń za granicą. Usiłował też zdjąć z oficerów nęcące snajperów wroga pagony, przenosząc gwiazdki z ramion na piersi. Jak na Zachodzie. I jeszcze zabronił „suworowcom” (uczniom wojskowych szkół średnich) uczestniczyć w paradach z okazji 9 maja. Uważał, że młodzież powinna się uczyć, a nie przez kilka miesięcy

dzień w dzień po osiem godzin ćwiczyć krok defiladowy. „Śmieszne zielone ludziki”, jak cywilny minister obrony pogardliwie określał oficerów i generałów wierzących w mit wciąż „niezwyciężonej”, nienawidziły więc swego szefa. Kiedy jesienią 2012 r. poleciał ze stołka, w „Arbackim Okręgu Wojskowym” (tak żartem określa się ministerstwo obrony usytuowane opodal moskiewskiego Nowego Arbatu) pili i weselili się do rana. Sierdiukow według wersji oficjalnej znalazł się za burtą za afery ze sprzedawanym majątkiem ministerstwa obrony. Przez nie państwo miało stracić miliardy dolarów. Sporo jego współpracowników siedzi w aresztach. Jemu samemu jednak, choć od jego głośnej na cały świat dymisji minął już prawie rok, do dziś nie postawiono żadnego zarzutu. Bo poleciał nie tyle za kanty przy prywatyzacji wojskowych nieruchomości, ile stał się rytualną ofiarą złożoną dla uspokojenia wciąż wierzących w doskonałość „niezwyciężonej”. Jego następca Siergiej Szojgu rozumnie nie wyklina publicznie „oboronki” i nie ogłasza, że wszystko kupi za granicą. Kontraktów jednak nie zrywa. Pozwala brygady nazywać po staremu dywizjami, ale nie przywraca im starych form organizacyjnych. Ukochane symbole jednak przywrócił. Gwiazdki na oficerskich mundurach polowych przeprowadziły się znów z piersi na pagony. 9 maja, jak dawniej, „suworowcy” maszerowali przez plac Czerwony. Na Kremlu rozumieją już jednak, że kraju nie stać nie tyle finansowo, ile demograficznie na wielomilionowe siły zbrojne, zresztą takie nie są potrzebne. Rosja, jak wylicza Rusłan Puchow, ceniony ekspert ds. sił zbrojnych, ma dziś w koszarach nie mityczny „milion”, o którym wciąż trąbi propaganda, lecz około 800 tys. ludzi. I to krajowi chronionemu przez tarczę jądrową wystarczy tam, gdzie wojsko rzeczywiście może się przydać, czyli na Kaukazie i w Azji

Środkowej. 21.09.2013

KILER NA MEJLA, czyli tanie dranie po rosyjsku

Złamanie szczęki – 50 dolarów, gwałt homoseksualny – 1000, wywiezienie do lasu w trumnie – 150. No i zabójstwa, ale to już drożej – taką bogatą ofertę usług można znaleźć w rosyjskim internecie na stronie zakazat-killera. com. Pod wskazany tam adres wysyłam maila: „Trzeba pilnie zneutralizować konkurenta. Człowiek pali, sporo pije, jest otyły. Łatwo będzie uwierzyć, że zmarł śmiercią naturalną. Jak szybko możecie go usunąć, inscenizując zawał? Ile to kosztuje?”. Odpowiedź przychodzi bardzo szybko: „3-5 dni. 2000 uje” (uje to „usłowna jedinica”, czyli rublowy odpowiednik dolara stosowany przy rozliczeniach w szemranych transakcjach). Potem dostaję jeszcze jeden mail z prośbą o jak najszybsze przekazanie pieniędzy przez elektroniczny system płatniczy Yandex. Rosyjskie „tanie dranie” ofertę mają bogatą. Na swojej stronie, którą codziennie odwiedza około 1000 internautów, przedstawiają się tak: „Proponujemy wywózkę klientów za miasto – do lasów, na pustkowia, na serdeczne rozmowy i przekonującą obróbkę fizyczną w celu wykorzenienia złodziejstwa, podłości, zdrady małżeńskiej. Przygotowaliśmy wiele scenariuszy – od zwykłego

wystraszenia do poważnych ingerencji w stan zdrowia klienta. W szczególnych wypadkach gotowi jesteśmy zająć się fizycznym usunięciem waszych wrogów”. Usługodawcy oferują zainteresowanym „cały kompleks usług fizycznej likwidacji” zależnych od sytuacji i możliwości finansowych. Jest wśród nich „zgon naturalny” – „na przykład człowiek umiera na zawał lub od przedawkowania narkotyków czy lekarstw”. Może być wariant „zaginął bez wieści”, w którym – jak głosi oferta – ciało „zamówionego” zostanie „skarmione świniom lub zabetonowane w fundamentach podmoskiewskiej budowy”. „Klienta” można też wplątać w „przypadkową” awanturę na ulicy, w wyniku której zginie od ciosu nożem czy gazrurką. Jest też w ofercie „zabójstwo klasyczne” – wystrzał z karabinu płatnego mordercy zaczajonego pod drzwiami domu ofiary. W internetowym katalogu usług znalazło się też sporo niedrogich drobiazgów, takich jak złamanie szczęki, żebra czy palca, za co należy zapłacić 50 „umownych”. Za niewielką opłatą (150 przeliczonych na ruble dolarów) oprawcy porzucą w lesie swą ofiarę, rozebrawszy ją uprzednio do naga. Dodatkowe 300 „ujów” pozwoli zorganizować grupę „pijanych włóczęgów”, którzy spotkają błądzącego gołego klienta i pogrożą mu gwałtem. Za prawdziwe zgwałcenie homoseksualne dopłacić trzeba jeszcze tysiąc. Cieszącą się sporym wzięciem internetową stroną zabójców na zlecenie zainteresowali się reporterzy moskiewskiego dziennika „RBK Daily”. Próbowali zwrócić na nią uwagę policji stołecznej. Bo – jak napisali – jej autorzy to albo oszuści, którzy nabijają w butelkę naiwnych, albo rzeczywiście zorganizowana grupa przestępcza. W obu wypadkach oferenci zabójczych usług naruszają sporo paragrafów Kodeksu karnego i jest za co ich ścigać. Policjanci wytłumaczyli jednak, że nie mogą nic zrobić, póki nie zgłosi się

do nich klient ze skargą na niewłaściwie wykonaną usługę. Trzeba by więc czekać, aż do komendy zgłosi się ktoś, kto zamówił na przykład złamanie szczęki, a usługodawcy złamali żebro. Również Roskomnadzor (Federalna Służba Kontroli w Sferze Łączności, Technologii Informacyjnych i Masowej Komunikacji), który trzyma pod lupą rosyjski internet, łowiąc w nim przejawy „ekstremizmu” oraz nietradycyjnego seksu i blokując jedną po drugiej podejrzane witryny, tym razem okazał się bezradny. Władimir Pikow, jego rzecznik, rozłożył ręce, tłumacząc, że strona zakazat-killera. com nie jest zarejestrowana jako środek masowej komunikacji. Służba wyłączyć jej więc nie może. Na to oburzył się Wadim Diengin, poseł Dumy. I zapewnił, że zwróci się do Komitetu Śledczego Rosji ze skargą na internetowych zabójców. 28.09.2013

ROSYJSKI SZANSON, czyli nie nazywaj mnie pietuchem

Kiedy w rosyjskim Google’u wpisze się słowo „died”, pierwszy wyskakuje „Died Hasan”. Ten, który – wydawałoby się – powinien być na tym miejscu, czyli „Died Moroz”, pełniący do dziś obowiązki Świętego Mikołaja radziecki rozdawca podarków, okazuje się mniej popularny od bandyty. W styczniu, gdy „Dieda Hasana”, w cywilu Asłana Usojana, pochodzącego z Gruzji Kurda, śmiertelnie poraziła w centrum Moskwy kula snajpera, pod oknem prosektorium pobiły się do krwi ekipy dwóch głównych kanałów telewizyjnych. Bój szedł o to, czyja kamera będzie miała dostęp do mętnej od kurzu szyby i złapie kadr z niewyraźną sylwetką anatomopatologa grzebiącego we wnętrznościach spoczywającego na kamiennym stole nieboszczyka. Makabryczny obrazek trzeba bowiem było zdobyć za wszelką cenę, wyższą niż siniaki czy rozbite nosy. Wszystkie programy informacyjne zaczynały się przecież od opowieści o śmierci bandziora, koronowanego na „wora w zakonie” prawie pół wieku temu w więzieniu w Tbilisi. Telewizyjni prezenterzy, używając grypsery, opowiadali, jak nieodwracalną stratę poniósł kraj. Widzowie bez tłumacza rozumieli, że kula skrytobójcy odprawiła

na tamten świat ojca chrzestnego Wszechrusi. A ten, kto nie rozumiał, miał dosyć oleju w głowie, by się do tego nie przyznać. Kilka lat temu nieznajomość realiów świata przestępczego wystawiła na pośmiewisko młodą i zdolną dziennikarkę, dziecko z dobrego domu. W tekście o Siergieju Kowaliowie, zgodnie z normą literacką, chwaliła sławnego dysydenta i bojownika o prawa człowieka za to, że w radzieckim łagrze wstawał „z pietuchami” (kogutami), czyli jako ranny ptaszek zrywał się z pryczy skoro świt. Ale wyszła na głupią, bo w Rosji prawie każdy wie, a na pewno wiedzieć powinien, że „pietuch” w więzieniu to „cwel” i jeśli ktoś z nim wstaje, to wcześniej musiał się z nim położyć. Nacjonalista Władimir Żyrinowski twierdzi, że co trzeci dorosły mężczyzna w Rosji jeśli nie siedział, to był aresztowany, a przynajmniej zatrzymany przez policję. Wielu Rosjan ma więc jakąś tam kryminalną przeszłość i często się nią chlubi. Kiedy, zwłaszcza na prowincji, wsiadasz do taksówki, możesz mieć niemal pewność, że z nastawionego głośno radia usłyszysz „rosyjski szanson” – smutną piosenkę o ciężkim życiu wspaniałych ludzi za kratami. Jest spora szansa, że będzie to głos zamordowanego 11 lat temu Michaiła Kruga, opiewającego północny wiatr wiejący nad włodzimierskim centrałem, czyli słynnym więzieniem przejściowym we Włodzimierzu. Przy takim akompaniamencie kierowca pozujący na twardziela zapewni cię, że „prawidłowi chłopcy” już dawno wytropili i „zamoczyli” (wykończyli) tych „kazłow” (w więzieniach tak określa się i homoseksualistów, i donosicieli), którzy zastrzelili ukochanego barda bandyckiej Rosji. Błatną odmianę rosyjskiego szansonu cenią nie tylko wytatuowani szoferzy z gubernialnych miast. Gości on też na Kremlu. Każdej wiosny w wypełnionym do ostatniego z 6 tys. miejsc Wielkim

Pałacu Zjazdów – dawnej siedzibie carów, potem genseków, a dziś prezydenta – na uroczystym koncercie wręczana jest nagroda Szanson Roku. Wielu wykonawców dekorowano też na Kremlu państwowymi orderami. Ci, którzy ordery przyznają, to mniej więcej 60-latki. A równo 60 lat temu kraj przeszedł coś, co z dreszczem wspomina się tu jako „zimne lato 1953 r.”. Po śmierci Stalina uważający się za jego następcę Ławrientij Beria zarządził wielką amnestię. Z łagrów jednym rzutem wyszło wtedy około miliona ludzi – w większości więźniów kryminalnych. Przez kraj przelała się fala zabójstw, gwałtów, rabunków. Jednak większość wypuszczonych wróciła albo starała się wrócić do normalnego życia. To oni wodzili rej na podwórkach w kiepskich dzielnicach Moskwy czy Leningradu, na których dorastali dzisiejsi władcy. Mówiło się żargonem, wszyscy rozumieli słowo „awtoritet”, wierzyli, że „wor w zakonie” to prawdziwy mężczyzna, który nigdy przed nikim nie upadnie na kolana, a temu, kto cię nazwał „pietuchem” czy „kazłem”, trzeba odpowiedzieć, czyli bić w mordę. Na takim właśnie podwórku w robotniczym rejonie Leningradu wychowywał się sam Władimir Putin (urodzony rok przed „zimnym latem”). W pierwszym obszernym wywiadzie, którego udzielił, gdy Borys Jelcyn naznaczył go na swego dziedzica, przyznał, że jako chłopiec był „szpaną” (chuliganem, ulicznym łobuzem). Wtedy nauczył się operować żargonem kryminalnym, dzięki czemu rodacy szybko uznali go za „swojego”. Kupił ich, kiedy tuż po objęciu latem 1999 r. stanowiska premiera obiecał, że terrorystów będzie ścigał wszędzie i – nawet jeśli ukryją się w kiblu – będzie ich „moczyt’ w sortire”. Zabił tym ćwieka tłumaczom, niełapiącym, że premier przywołuje obraz więziennej dintojry, w której mieszkańcy celi wykańczają łamiących obowiązujące w ich świecie normy obok kubła z nieczystościami.

Putin zaimponował też poddanym, kiedy ostrzegł bogatych rosyjskich finansistów: „Zamęczycie się, łykając kurz”. To metafora. W łagrze ten, kto podpadł kolegom, musi się dobrze nabiegać, by zwiać przed ich zemstą. Tyle tylko, że tam mówi się nie „zamęczycie”, tylko po męsku – „zaje...cie”. Naród jednak znakomicie rozumiał, jakie mocne słówko ich przywódca miał na myśli. Grypsera to także codzienny język w biznesie. Kiedy ponad rok temu nieżyjący już miliarder i były kremlowski dygnitarz Borys Bieriezowski sądził się w Londynie z bliskim Kremlowi miliarderem Romanem Abramowiczem, sędzia Elizabeth Gloster musiała przejść błyskawiczny kurs rosyjskiego żargonu kryminalnego. Chodziło o to, jak uparcie tłumaczył sędzi Bieriezowski (po angielsku, ale językiem inkrustowanym nieprzetłumaczalnymi słowami z leksykonu rosyjskich bandytów), że były przyjaciel go „kinuł”. Bieriezowski dawał mu „kryszę”, a ten postąpił niezgodnie z „poniatijami” i urządził „bezpredieł”. Rosyjscy dziennikarze z rozbawieniem pisali, że lady Gloster, choć wykształcona i doświadczona, nie może zrozumieć, w czym rzecz. Dla nich było to proste: Abramowicz złamał normy kryminalnego kodeksu (poniatija), wyszedł poza ramy obowiązujące w tej sferze (urządził „bezpredieł”) i oszukał (kinuł) przyjaciela, bo nie rozliczył się z nim przy podziale wspólnych miliardów. Formalnie właścicielem tych miliardów był Abramowicz, bo na niego podczas jelcynowskiej prywatyzacji zapisano akcje licznych fabryk, hut i pól naftowych. Ale nie miałby tego, gdyby nie przychylność polityków i wsparcie mafii (krysza), którą gwarantował mu działający za kulisami Kremla i wpływowy w podziemiu mafijnym opiekun. Bieriezowski szukał w Anglii sprawiedliwości, skarżąc się, że były partner złamał nie tyle paragrafy, ile zasady etyczne przyjęte przez rosyjski biznes ze świata kryminalnego. Rosjanie znakomicie

rozumieli, o co mu chodzi, i przyjmowali jego argumenty. Ale sędzia skargę oddaliła i kazała mu opłacić wysokie koszta procesu. Żargon kryminalny jest obecny także w polityce. Kiedy w siedmiu okręgach federalnych pojawiła się instytucja przedstawiciela prezydenta, znani publicyści w przystępny sposób tłumaczyli publiczności, że nowy urzędnik ma pełnić funkcję „smotriaszczego” (patrzącego), czyli taką, jaką w mafii ma człowiek, który pilnuje porządków w powierzonym mu mieście. Ramzana Kadyrowa, który z nadania Moskwy został prezydentem Czeczenii i brutalną ręką zaprowadzał porządek w niespokojnej republice, media nazwały „pachanem na zonie”. I publiczność zrozumiała, że Kreml obsadził go w roli, jaką „na zonie” (w łagrze) odgrywa przywódca społeczności obozowej (pachan), któremu administracja daje wolną rękę, byle tylko trzymał więźniów za mordę. Badacz subkultur Ramil Chanipow dowodzi, że kultura więzienna – jej język, obyczaje, niepisane, lecz powszechnie znane kodeksy – dominuje przede wszystkim w życiu młodych Rosjan. Uczniowie szkół średnich zapytani o to, czym kierują się w codziennym postępowaniu, najczęściej odpowiadają, że żyją „po poniatijam”, jak w łagrze. Szanowany jest „pacan”, który na wyzwisko zawsze odpowie pięścią. Ci, którzy obronić się nie potrafią, są wykluczeni. Naum Nim, naczelny kwartalnika „Niewola” poświęconego rosyjskiemu systemowi karnemu, uważa ekspansję kultury kryminalnej za proces naturalny. – W uralskim Jekaterynburgu mafia miała swoje biuro skarg i zażaleń. Zwyczajni ludzie przychodzili tam szukać sprawiedliwości chętniej niż na milicję czy do sądu. Bo wierzyli, że bandyci zajmą się ich kłopotami i będą je rozwiązywać zgodnie z „poniatijami”. A ten kodeks, choć kryminalny, przynajmniej zobowiązuje człowieka pod

groźbą okrutnej, nieuniknionej kary do odpowiedzialności za słowa i uczynki. To znacznie lepiej od etyki przyjętej przez funkcjonariuszy państwowych, którzy potrafią wziąć łapówkę i nie wykonać tego, co obiecali. Nic dziwnego, że Rosjanie próbują wypełnić pustkę moralną, w której żyjemy, bandyckimi, ale zrozumiałymi i przestrzeganymi, zasadami – uważa Nim. 05.10.2013

LIST NADIEŻDY, czyli Gułag współczesny

List skazanej na dwa lata członkini grupy Pussy Riot Nadieżdy Tołokonnikowej opisujący niewolniczy trud, do którego są zmuszane więźniarki w jej łagrze, stał się w Rosji tematem kłótni politycznych, a nawet religijnych. Niespełna 24-letnia matka pięcioletniej córeczki jest jedną z trzech aktywistek skazanych w ubiegłym roku na – jak to określił Władimir Putin – „dwójeczkę” za to, że w czasie kampanii prezydenckiej wykonały w moskiewskiej katedrze piosenkę „Bogurodzico, przegnaj Putina”. Wyrok odbywa w miejscowości Parca w republice Mordowia, regionie naszpikowanym koloniami karnymi. Tam Tołokonnikowa, uznawana na świecie za więźnia sumienia, poddawana jest zwykłemu łagrowemu reżimowi. Wraz z pozostałymi 700 więźniarkami IK-14 (isprawitielnaja kolonia – kolonia poprawcza) pracuje w szwalni, szyjąc policyjne mundury. W liście otwartym, który szerokiej opinii publicznej przedstawili jej mąż Piotr Wierziłow i adwokat Irina Chrunowa, skazana opisała mechanizm zmuszania więźniarek do niewolniczej pracy ponad siły. Każda 20-osobowa brygada szwaczek musi w Parcy codziennie

uszyć 150 mundurów. Wcześniej norma wynosiła 100 kompletów, ale i tak była niemożliwa do zrealizowania. Kobiety pracują od 7.30 do 0.30, „dobrowolnie” zgłaszają się do pracy w niedzielę, wolne mają raz na półtora miesiąca. Nawet sprawne szwaczki zarabiają zaledwie po mniej więcej 1200 rubli (120 zł) miesięcznie. Ale administracja więzienna wcale ich do tego nie zmusza. Stworzyła takie warunki, że do harówki więźniarki przymuszają się same. Obowiązuje bowiem odpowiedzialność zbiorowa: jeśli któraś ze szwaczek nie wykona normy i plan nie zostanie zrealizowany, karana jest cała brygada. Nie ma widzeń, zwolnień warunkowych, w czasie pracy nie wolno wychodzić do ubikacji, kobietom odbiera się możliwość umycia się. Więźniarki więc same rozliczają się z tymi, które pracują niewydajnie – biją je, wyzywają, szykanują, czemu administracja łagru przyklaskuje. Znany bojownik walczący z korupcją Aleksiej Nawalny odkrył, że na pracy więźniarek zarabia spółka należąca do Władimira Gołowniowa, byłego posła putinowskiego ugrupowania Jedna Rosja. Ten – jak to określił opozycjonista – „superpatriota” zainwestował już prawie równowartość 6 mln zł w zakup luksusowych apartamentów w Miami. Stać go, bo obroty pracującej na niego szwalni w łagrze to miesięcznie nie mniej niż 5 mln zł. Ale patriotyczny przedsiębiorca ukrywa, że urządził się na terytorium wroga, i w deklaracjach majątkowych – jak sprawdził Nawalny – nieruchomości w USA nie wykazuje. 07.10.2013

SYBERIA, czyli dlaczego Jemiela śpi na piecu

– Po co uczyć się geografii, woźnica i tak dojedzie – mawiali bogaci rosyjscy arystokraci, potwierdzając gorzkie słowa Aleksandra Puszkina o własnym narodzie jako „leniwym i nieciekawym świata”. Dziś, tak jak było przez wieki, rolę woźnicy, który zawsze dowiezie, odgrywa Syberia. Po co się trudzić, modernizować, reformować, skoro tak łatwo sięgnąć do tego niewyczerpanego skarbca po coś, co można z wielkim zyskiem sprzedać, a za te pieniądze nakupić gadżetów, Gerardów Depardieu, chleba, igrzysk i zafundować krajowi wieczny pokój społeczny? Mówi się też, że Syberia jest „przekleństwem Rosji”, bo ogromny kontynent skarbów, z którego od wieków do kasy Kremla płyną rzeki pieniędzy za futra, złoto, diamenty, rudy, ropę czy gaz, rozleniwia, zwalnia rządzących z obowiązku unowocześniania kraju i w rezultacie sprawia, że Rosja, jak Jemiela, ulubiony bohater ulubionej bajki Rosjan, „śpi na piecu”. Przekleństwo tkwi jeszcze w tym, że Syberia przez stulecia zabierała Rosji „drożdże” – tych, których energia powinna zmieniać kraj. Potencjalni „wichrzyciele” znajdowali azyl i pole do popisu przy oswajaniu niezmierzonych przestrzeni „za kamieniem”, jak nazywano

w XVI i XVII w. Ural. To było terytorium wolności, bo „zza kamienia” zbiegów nie wydawali. Tam poszli i przepadli zesłani dekabryści, którym i tak nie dane było skończyć ze skostniałym samodzierżawiem. Tam rąbali tajgę „antysowietczycy”. My też to dobrze znamy, bo i nas Syberia zdrowo przez ponad półtora stulecia drenowała i wielu wybitnych Polaków, zamiast trudzić się u podstaw na swoim, poszło pod konwojem badać i zagospodarowywać Kamczatkę czy brzegi Bajkału. Ze spojrzeniem na Syberię jak na kulę u nogi postępu polemizują jednak Władysław Inoziemcew i Walery Zubow, autorzy wchodzącej właśnie do księgarń w Moskwie, a wartej przetłumaczenia na polski, książki „Syberyjskie błogosławieństwo”. Warto o nich powiedzieć nie tylko to, kim są, ale także, kim nie są. Nie są bowiem, tak jak zdecydowana większość publicystów i polityków rosyjskich, ludźmi mitów, którymi karmi się kraj. Mitów choćby o sąsiadach, którzy wzięli Rosję w szczelne koło oblężenia i lada moment przypuszczą szturm. Kiedy Federacja Rosyjska miała wejść do Światowej Organizacji Handlu (WTO), jej politycy i publicyści, „leniwi i świata nieciekawi”, jak mantrę powtarzali, że to zniszczy rodzime rolnictwo, bo WTO nie pozwoli rządowi go dotować. Inoziemcew, ceniony jako ekonomista i komentator, nie lenił się, tylko policzył i przerwał to biadolenie, pisząc, że bez żadnych ograniczeń rząd Rosji nie wspomaga swoich rolników nawet połową kwoty 9 mld dolarów, którą będzie mógł dla nich wyasygnować, kiedy kraj wstąpi do WTO. Demaskowanie ogólnie przyjętych mitów to jego specjalność. Ekonomista prof. Zubow, były gubernator Kraju Krasnojarskiego, poseł do Dumy, jest zaś uważany za jednego z najlepszych znawców problemów Syberii. Teza, którą przedstawiają i której – bogato ją dokumentując –

bronią, jest taka, że ogromne terytorium „za kamieniem” to fundament i nadzieja Rosji, a nie jej przekleństwo. Ten wielki obszar tak samo i w tym samym czasie, tylko znacznie szybciej niż zachodnie terytoria USA, był kolonizowany przez awanturników i osadników. Miasta syberyjskie powstawały nawet wcześniej niż amerykańskie. Pech Syberii, który i dziś ją nęka, polega na tym, że w odróżnieniu od Dzikiego Zachodu, który kolonizowali ludzie prywatni, by tam pracować i się bogacić, ona była podbijana po to, by zdobyć źródła pieniędzy dla państwa. I o ile zachodnie stany są dziś najbardziej rozwiniętą, zagospodarowaną i gęsto zaludnioną częścią USA, o tyle Syberia pozostaje kolonią „poddaną bezwzględnemu dyktatowi Moskwy”. Na 12,8 mln km kw. (70 proc. terytorium Federacji) mieszka około 27 mln ludzi (jedna piąta obywateli państwa). Stąd pochodzi 100 proc. rosyjskiego niklu i platyny, 98 proc. diamentów, 85 proc. złota, 90 proc. gazu i 70 proc. ropy. Eksport tych surowców daje budżetowi państwa ponad połowę jego wszystkich dochodów, ale samej Syberii niewiele, bo w Rosji dwie trzecie podatków, opłat celnych i akcyzowych zabiera Moskwa. Dzięki tym dochodom Kreml może sobie pozwolić na pokazanie światu, że Rosja „wstała z kolan” i stać ją na rekordowo drogą olimpiadę w Soczi, cztery lata po niej piłkarski mundial, a za kolejne dwa – wystawę EXPO w Jekaterynburgu. Jeśli chodzi o Syberię, to też mają w Moskwie pomysły. W Arktyce, z której przywódcy ZSRR z ulgą się wycofali po śmierci Stalina, planują budowę kolei. Już niedługo ma się rozpocząć budowa nikomu niepotrzebnego mostu na Sachalin i łączącego Syberię z Alaską tunelu pod Cieśniną Beringa (85 km). Ten ostatni ma kosztować 20 mld dolarów, ale to tylko przymiarki. Na igrzyska w Soczi miało wystarczyć 12 mld, a koszty już przekroczyły 50 mld. Tymczasem Syberia potrzebuje nie imponujących światu

fajerwerków, ale zwykłych dróg, mieszkań i modernizacji wydobycia ropy, dziś tak prymitywnego, że nie można wyciągnąć ze złóż więcej niż trzeciej części zalegającego w nich surowca. Autorzy „Syberyjskiego błogosławieństwa” piszą: „Nieszczęściem Syberii jest Moskwa z jej imperialnymi ambicjami, duchem biurokratycznym, przestarzałymi poglądami na interesy narodowe, opartymi na ideologii zaprzeszłego wieku”. I zapowiadają, że mieszkańcy terytorium „za kamieniem”, ludzie śmiali, przedsiębiorczy, upomną się o prawa gospodarza swej wielkiej ziemi, prawo do samorządności, inicjatywy gospodarczej. A mając te prawa, zmodernizują cały kraj. 19.10.2013

ZŁOMAVIA, czyli i tak winni piloci

Nieodżałowanej pamięci premier Wiktor Czernomyrdin, który wyrażał się może kulawo, ale zawsze celnie, powiedział kiedyś: „Nigdy, przenigdy czegoś takiego u nas nie było i znów nam się to przydarzyło”. No właśnie – znów. 14 września 2008 r. w Permie na Uralu rozbił się boeing 737. Maszyna była staruteńka, zajeżdżona jak siwa kobyła w różnych zapadłych afrykańsko-latynoamerykańskich zakątkach trzeciego świata. A kiedy czas jej już było na złomowisko, w leasing wzięła ją spółka Aerofłot-Nord – i woziła ludzi. Na kilka tygodni przed katastrofą leciałem tym samym, solidnie nadgryzionym zębem czasu i tropikalnym klimatem, gruchotem z Moskwy do Permu. Nic się w nim kupy nie trzymało. Stolik, kiedy próbowałem go rozłożyć, spadł na podłogę, a klamka, gdy wychodziłem z toalety, została mi w ręku. Słowem – i śmiesznie, i strasznie (z przewagą strasznie). Gdy zaś ten boeing po raz ostatni w swej bardzo długiej historii szczęśliwie wylądował, pasażerowie alarmowali media, że było już tylko strasznie i że na trasie z Permu do Moskwy śmierć leciała razem z nimi. Wracając ze stolicy, samolot już do lotniska nie dociągnął.

Badający przyczyny katastrofy, znany również u nas, Międzypaństwowy Komitet Lotniczy (MAK) doszedł do wniosku, że maszyna była w absolutnym porządku, dyspozytorzy lotów pracowali bez zarzutu, zaś całą winę za tragedię ponosi dowódca statku powietrznego, bo w fatalny rejs wyruszył pijany. Znany i bardzo szanowany w Moskwie ekspert lotniczy, pilot oblatywacz z wielkim stażem Władimir Gierasimow, próbował bronić dobrego imienia kolegi i udowadniał, że szczątki zabitego w katastrofie pilota były w takim stanie, że obecności alkoholu w jego tkankach nijak nie można było stwierdzić. Ale wyszło jak w rosyjskiej opowieści o szpitalu, w którym pacjent przekonuje sanitariusza, że jest jeszcze całkiem żywy. – Doktor powiedział, że do kostnicy, to znaczy, że do kostnicy – odpowiada mu sanitariusz, pchając wózek. I znowu – w niedzielę, tym razem w Kazaniu, stolicy republiki Tatarstan, rozbił się boeing 737. Znowu stary, bo 23-letni. Był eksploatowany najpierw we Francji, skąd przeszedł na służbę w Uganda Airlines. Po kilku latach w Afryce trafił do Brazylii, gdzie 12 lat temu omal się nie rozbił, kiedy przy lądowaniu złamał podwozie. Z Ameryki Południowej wzięli go najpierw Rumuni, potem przekazali Bułgarom, a ci pięć lat temu oddali wyeksploatowaną maszynę w leasing Rosjanom. Gdy samolot w niedzielę rozbił się w Kazaniu, miejscowi z przerażeniem uświadomili sobie, że miał kiedyś napisane na kadłubie „Air Bulgaria”. A przecież imię „Bułgaria” nosił statek turystyczny, który dwa lata temu wypłynął z tego miasta w tragicznie zakończony ostatni rejs po Wołdze. Tamta „Bułgaria” też miała sporo lat – 56. Też przechodziła z jednych niezbyt troskliwych rąk w inne, równie niedbałe. I była w takim stanie, że w ogóle nie powinna odcumowywać od nabrzeża. Z 201 pasażerów na pokładzie

122 zabrała ze sobą na dno, przewracając się na niezbyt wysokiej fali. Mistyka jakaś fatalna. Czemu boeing z 50 osobami na pokładzie w niedzielny wieczór przy nie najgorszej pogodzie runął nosem w dół na płytę lotniska w Kazaniu, choć wyposażono je w tak nowoczesną nawigację, że można lądować nawet w kompletnej mgle? Odpowiedź nasuwa się sama: bo był stary, wyeksploatowany i – jak mówią ci, którzy nim latali – w fatalnym stanie technicznym. Rzeczywiście, pasażerowie, których w sobotę ostatnim szczęśliwie zakończonym rejsem boeing z Tatarstanu przywiózł do Moskwy, opowiadają, że przed lądowaniem maszyną rzucało i wydawała tak dziwne odgłosy, że na pokładzie wybuchła panika. A jednak Olga Bożewa z „Moskowskiego Komsomolca”, najbardziej kompetentny ekspert ds. lotnictwa w stołecznej prasie, pisze w swym komentarzu: „Czy ktokolwiek ma wątpliwości, że winnymi ogłoszą nieżyjących pilotów? Ja osobiście nie mam”. I ma rację. Zaraz po katastrofie urzędnicy odpowiedzialni za bezpieczeństwo lotów zaczęli przygotowywać opinię publiczną na taki właśnie werdykt. Tłumaczyli, że o samolocie nie można mówić „stary”. Jeśli maszyna jest „zdatna do eksploatacji”, to jej wiek nie ma znaczenia. A przecież boeing z Kazania oficjalnie był uznany przez nich za „przydatny”. I co tu można jeszcze wyjaśniać, skoro – jak się okazuje – jedna z czarnych skrzynek samolotu jest pusta, czyli nie ma zapisu rozmów załogi? Za jakiś czas dowiemy się, że piloci byli źle przeszkoleni i narobili fatalnych błędów. Doświadczony Gierasimow znów wyjaśnia, że samolot wytracił prędkość nad lotniskiem i pikując, runął na ziemię, bo pewnie jego stery odmówiły posłuszeństwa. Znowu jednak chyba nikt go nie posłucha. Bo gdyby słuchać ekspertów takich jak on, a nie tych, którzy zawsze winią pilotów i przekonują,

że samoloty się nie starzeją, niebo nad Rosją pewnie by opustoszało. A właściciele linii lotniczych, którzy za ciężkie ruble każą latać swym pasażerom wypożyczonym za kopiejki złomem, poszliby z torbami. Sztandarowy rosyjski Aerofłot, trzeba przyznać, jest w sytuacji znakomitej, bo jego samoloty mają dziś średnio po 5,7 roku. Ale flota powietrzna linii prowincjonalnych jest bardziej muzealna. Samoloty czeczeńskiej Groznyj Avia mają średnio po 26 lat, Iżavii – 29. Syberyjski Tomsk Avia lata sprzętem 37-letnim, natomiast średni wiek samolotów pracujących w skrajnie trudnych warunkach Polarnych Avialinii dochodzi do 38 lat. Nic dziwnego, że rosyjskie lotnictwo cywilne jest uznawane za najbardziej niebezpieczne na świecie. Piloci, którzy jakoś sobie radzą z tym złomem, muszą być znakomicie przygotowani i sprawni. A jednak to właśnie ich, kiedy stare maszyny zawodzą, uznaje się za winnych. 23.11.2013

NATALIA, czyli sukces beznadziejnej sprawy

Do historii weszła już dawno, bo w 1968 r. ośmieliła się wyjść na plac Czerwony, by bronić „wolności waszej i naszej”. 77-letnia Natalia Gorbaniewska, poetka i dysydentka, zmarła w minioną sobotę w Paryżu. Spotkałem się z nią przypadkowo. Jakaż to była radość i wzruszenie! Okazała się kobietą maleńką i egzaltowaną do niemożliwości. Takie dziecko, choć już przecież staruszka. We wszystkim, co mówiła, było mnóstwo emocji i żaru – jak u małej dziewczynki. Wydała mi się po prostu wzruszająca. Przyszła mi wówczas na myśl pieśń Joan Baez, która wtedy, gdy Natalię wlekli od psychuszki do psychuszki, szpikowali psychotropami łamiącymi charakter i wolę, przypominała na swych koncertach o „political prisoner Nathalia Gorbanevskaya”. I śpiewała: „Czy jesteś tam, czy walczysz, a może już przepadłaś i nigdy nie zobaczysz swego syna?”. Tamtego dnia, kiedy ją spotkałem, latem 2008 r. na ulicy upalnego w tym czasie Permu na Uralu, okazało się, że razem będziemy jechać do Permu 36. Do muzeum w dawnym łagrze, w którym kiedyś siedzieli dysydenci. Jak co roku, miała się tam odbyć Piłorama (nazwa wzięta od zachowanej tu piły ramowej, która pracowała

w tartaku łagrowym), doroczny festiwal piosenki bardowskiej, tej bardziej zbuntowanej, opozycyjnej. Tym razem w łagrze wspominano wydarzenia sprzed równo 40 lat, inwazję armii państw Układu Warszawskiego na wyrywającą się ku wolności Czechosłowację. A bohaterami mieli być żyjący wciąż członkowie grupy „ośmiu wspaniałych”, którzy mieli wtedy odwagę publicznie powiedzieć „nie” brutalnej interwencji. To byli ludzie myślący – jak bard Aleksandr Galicz, który w 1968 r. bił na alarm: „Obywatele, ojczyzna w niebezpieczeństwie! Nasze czołgi na cudzej ziemi!”. Kiedy po całym Kraju Rad i u jego sojuszników z demoludów zwoływano masówki potępiające „awanturników” z Pragi i wychwalające interwentów, 25 sierpnia 1968 r. ósemka odważnych wyszła na Łobne Miejsce na placu Czerwonym. I gdy zegar na kremlowskiej Wieży Spasskiej wybił południe, unieśli nad głowy plakaty, na których napisali: „Za wolność waszą i naszą”, „Niech żyje wolna i niepodległa Czechosłowacja”, „Ręce precz od CSRS”, „Uwolnić Dubczeka!”, „Precz z okupantami”. Ten o wspólnej wolności przyniosła 32-letnia wtedy Gorbaniewska, która na plac przyszła z trzymiesięcznym synkiem Osikiem w wózku. Manifestacja trwała tyle, ile trwać mogła – kilka minut. Na „antysowietczyków” rzucili się mundurowi, tajniacy, oburzeni przechodnie. Tajniackie wołgi wywoziły z placu pobitych manifestantów, których mało kto zauważył. Kłopot był tylko z Gorbaniewską, bo dla niej i wózka potrzebny był oddzielny samochód. Dysydenci rosyjscy mają ulubiony toast: „Wypijmy za sukces naszej beznadziejnej sprawy”. Wtedy okazało się, że demonstracja garstki moskwian, którzy nie mieli nadziei, że świat się dowie o ich proteście, stała się głośna. Za sprawą Gorbaniewskiej właśnie. Była

z dzieckiem i nie ośmielili się jej aresztować. Zaraz po demonstracji na gorąco przekazała relację o tym, co się stało, zachodnim korespondentom, których na placu Czerwonym nie było. Z zeznań świadków, do których udało się dotrzeć, starannie odtworzyła przebieg wydarzeń. Z czasem złożyła z nich książkę „W południe”, wydaną najpierw na Zachodzie, a w Rosji dopiero w 2007 r. Zanim z diagnozą „schizofrenia bezobjawowa” – to znaczy taka, która jest, choć niczym się nie przejawia – działający na rozkaz KGB psychiatrzy posłali ją na przymusowe leczenie do więziennego szpitala w Kazaniu, popracowała jeszcze jako redaktor i maszynistka w podziemnej „Kronice Wydarzeń Bieżących”. To było niezwykłe wydawnictwo. Opisywało represje polityczne w ZSRR. I choć powstawało w warunkach niezwykle trudnych i prymitywnych, nigdy się nie myliło. 40 lat po tamtych wydarzeniach Gorbaniewska, mając za sobą te wszystkie przejścia i emigrację do Francji, wychodziła w Permie 36 na scenę, by nie tylko recytować swoje wiersze, ale też pytać młodych słuchaczy: – A ty, jeśli nasza armia znów pójdzie na sąsiedni kraj, będziesz gotów, tak jak my w 1968 r., wyjść na plac Czerwony i protestować? O czym ona mówi? – myślałem wtedy. Jakie czołgi, jaka inwazja? Przecież ZSRR z jego pancernymi armadami już nie ma, świat się zmienił. Starsza pani utkwiła w dawnej rzeczywistości i nie widzi zmian. Przyznam, że nie wiedziałem, co można by napisać o Piłoramie. Nie minęły dwa tygodnie, a rosyjskie czołgi znów poszły na cudzą ziemię – tym razem gruzińską. Naród rosyjski teraz już nie na masówkach, lecz w sondażach wyrażał poparcie dla armii i przywódców. Ale 24 sierpnia 2008 r. w samo południe na placu Czerwonym

siedmiu młodych opozycjonistów zaprotestowało przeciw inwazji. Usiedli na ziemi, rozwinęli transparent „Za wolność waszą i naszą”. Natychmiast rzuciła się na nich milicja, funkcjonariusze odebrali im transparent. Aresztowali manifestantów i fotografujących ich reporterów, a w komendzie zniszczyli zdjęcia, które dziennikarze zrobili na placu Czerwonym. Wkrótce okazało się, że „beznadziejna sprawa” znów wcale nie jest skazana na klęskę. Po trzech latach na „Plac” wychodziło już nie kilku, ale po kilkadziesiąt tysięcy młodych Rosjan, którzy nie godzili się na to, by Kreml odbierał im wolność wyboru. 07.12.2013

WŁADZA W STRACHU, czyli „Puśki” niezłomne

Kreml ogarnęła mania ułaskawiania. Na wolności jest Michaił Chodorkowski, wkrótce do siebie będą mogli wrócić ekolodzy ze statku „Arctic Sunrise”, aresztowani przez Rosjan pod koniec września na arktycznym Morzu Peczorskim. A wczoraj z więziennego szpitala w Krasnojarsku i łagru w Niżnym Nowogrodzie wyszły Nadieżda Tołokonnikowa i Maria Alochina z punkowego zespołu Pussy Riot. Wyszły z podniesioną głową, niezłamane i zwycięskie. Warto dziś wrócić do filmu nagranego 21 lutego 2012 r. w moskiewskiej katedrze Chrystusa Zbawiciela, gdzie „Puśki” przy ołtarzu, w miejscu gdzie kobietom wstęp wzbroniony, tańczyły i odśpiewały fragment swej szyderczej piosenki „Bogurodzico, przegnaj Putina”. To właśnie za ten występ sąd, jak to potem z właściwą sobie okrutną ironią określił Władimir Putin, „wlepił im dwójeczkę”. Na filmie dokładnie widać, że przy ołtarzu podskakiwało pięć zamaskowanych dziewcząt. A przed sądem stanęły trzy: Alochina, Tołokonnikowa i Jekatierina Samucewicz, która – jak się potem zresztą wyjaśniło – w występie udziału nie brała. Członkinie zespołu, choć śledczy naciskali na nie, jak tylko mogli,

choć zostały skazane i potem były poniewierane w łagrach, choć władze pod głupimi pretekstami odmawiały im, młodym matkom, zwolnienia warunkowego – swych trzech koleżanek nie wydały. W ogóle podczas procesu były niezłomne. – Ja, Katia i Masza siedzimy w więzieniu, w klatce. Ale nie uważam, że to my przegrywamy. Tak jak kiedyś dysydenci siedzący w łagrach i w psychuszkach, wydajemy wyrok na reżim – mówiła Tołokonnikowa w sierpniu ubiegłego roku w ostatnim słowie przed sądem moskiewskiej dzielnicy Chamowniki. Kontynuując tę w istocie rzeczy oskarżycielską mowę, dodała: – Dzień po dniu ludzie coraz lepiej rozumieją, że jeśli cały system polityczny wystąpił przeciwko trzem dziewczynom, które przez 30 sekund występowały w katedrze, to znaczy, że państwo się ich boi. Ludzie czują, gdzie jest prawda, którędy wiedzie droga do prawdy, która w końcu zawsze triumfuje nad kłamstwem i fałszem. Tutaj nie toczy się proces trzech wokalistek Pussy Riot, to rozprawa nad całym systemem sądowym Federacji Rosyjskiej. Ten proces pokazuje, jak ten system przybliża się do standardów stalinowskich „trojek”. Tak samo jak wtedy funkcjonują u nas sędzia, śledczy i prokurator. I takie samo jest polityczne zamówienie na wyrok. Zebrała brawa, których straż sądowa nie była w stanie uciszyć. Wczoraj wypuszczone wokalistki nie wyrażały wdzięczności za uwolnienie dwa miesiące przed terminem. Przeciwnie, Tołokonnikowa szydziła z amnestii, nazywając ją „posunięciem propagandowym”. Bo jasne jest, że skoro Putin wypuszcza raptem więźniów politycznych, to nie z dobrego serca, ale dlatego, że przed olimpiadą w Soczi próbuje pokazać światu Rosję z ludzką twarzą. „Puśki” szły siedzieć – prawdę mówiąc – jako awanturnice, które za swój wygłup w świątyni zasłużyły co najwyżej na parę godzin robót publicznych. Po odsiedzeniu niemal całej „wlepionej” im

z idiotycznym okrucieństwem „dwójeczki” wychodzą na wolność jako zahartowane, zdeterminowane i popularne wśród młodych rodaków opozycjonistki. Zapowiadają, że będą się zajmować obroną praw człowieka, a przede wszystkim praw więźniów poniewieranych w rosyjskich łagrach i aresztach. Rosja i świat będą się im z ciekawością przysłuchiwać. A one będą pokazywać, co kryje się za maską ludzkiej twarzy Rosji. 24.12.2013

PANTEON DLA KAŁASZNIKOWA, czyli radziecki Kopciuszek

94-letni laureat nagród Leninowskiej i Stalinowskiej, dwukrotny kawaler Złotej Gwiazdy Bohatera Pracy Socjalistycznej, Bohater ZSRR, który na generalskiej kurtce nosił „pud orderów”, był jedną z najbardziej lubianych i szanowanych postaci współczesnej Rosji. W piątek Rosja pożegnała generała porucznika Michaiła Kałasznikowa. A zasłużył się ojczyźnie także i po śmierci. Bliscy chcieli go pochować w Iżewsku, gdzie od wojny mieszkał i pracował. Władze kraju zdecydowały jednak inaczej. W podmoskiewskich Mitiszczach jeszcze latem uroczyście otwarto panteon narodowy, zwany „rosyjskim Arlingtonem”, w którym mają być chowani przywódcy, marszałkowie, bohaterowie. Kiedyś spoczną tu pewnie i Michaił Gorbaczow, i Władimir Putin. Z czasem zostaną tu też przeniesione z placu Czerwonego szczątki Lenina i Stalina oraz prochy Gagarina. Na razie jednak cmentarz w Mitiszczach pozostawał pusty – Rosja nie pożegnała bowiem nikogo godnego stać się pierwszym pochowanym tu bohaterem. Zdaniem Kremla teraz zasłużył na to Kałasznikow. Władze namówiły więc rodzinę, by wyraziła zgodę na pochówek. Wczoraj w Mitiszczach pożegnał się z Kałasznikowem prezydent

Putin. Postał chwilę w milczeniu przy otwartej, jak każe zwyczaj, trumnie, złożył bukiet bordowych róż, porozmawiał z córkami i synem zmarłego. Kompania honorowa oddała salwy ze skonstruowanych przez Kałasznikowa legendarnych AK-47. Ten automat był i pozostaje najlepszą masowo produkowaną bronią automatyczną na świecie. Od 1947 r., kiedy znalazł się w uzbrojeniu Armii Radzieckiej, w różnych krajach wyprodukowano go co najmniej 70 mln sztuk. Zasłużył się w wielu wojnach, a Mozambik, Timor Wschodni i Zimbabwe uwieczniły go nawet w swych państwowych godłach. Kałasznikow – obok wódki Stolicznej – to jedna z najbardziej rozpoznawanych na świecie rosyjskich marek. Dla Rosjan jest też symbolem podporządkowania gospodarki radzieckiej celom militarnym. Młodzi Rosjanie powtarzają anegdotę o robotniku z wytwórni wózków dla dzieci, któremu urodził się syn. Wózków w sklepach nie było, kradł więc części z fabryki – ale jak się nie starał, zawsze z tego, co zwędził, powstawał kałasznikow... W ostatnich dniach media przywołują historię chłopca ze wsi Kurja na Syberii. Jako 22-latek poszedł w 1941 r. na front i widział powołanych do Armii Czerwonej rezerwistów z drewnianymi imitacjami karabinów idących na żołnierzy Wehrmachtu, uzbrojonych w automaty MP 38, zwane schmeisserami, i MP 40. Kiedy ranny trafił do szpitala, zaczął rysować projekty nowego rosyjskiego automatu. Uparcie ślęczał nad nim przez lata. W końcu przekonał dowódców, że dzieło jest niezawodne, tanie, proste w obsłudze i nawet zanurzone w wodzie będzie strzelać. I tak w 1947 r. AK-47, pierwszy kałasznikow, znalazł się w uzbrojeniu radzieckich wojsk, a 28-letniego Kałasznikowa, absolwenta siedmiu klas podstawówki, uznano za genialnego konstruktora.

Są jednak w Rosji ludzie, którzy nie bardzo wierzą w opowieść o „radzieckim Kopciuszku”. Internauci przypominają, że w 1945 r. w ręce Armii Czerwonej wpadł znakomity konstruktor broni Hugo Schmeisser, twórca opatentowanego w 1917 r. automatu, którego armia niemiecka zaczęła używać jeszcze podczas pierwszej wojny światowej. Rosjanie przewieźli Schmeissera i jego współpracowników do Iżewska, gdzie trudził się nad swoim automatem Kałasznikow. Dwa lata później radzieccy żołnierze dostali pierwsze egzemplarze AK-47. Internauci pytają więc, kto w rzeczywistości był jego ojcem. – Przecież ja nie kłamię! – zapewniał Kałasznikow. I wygląda na to, że wierzył w to, co mówi. Póki starczało sił, pracował w produkującym kałasznikowy Iżmaszu. Pisarz Aleksandr Prochanow, wspominając w telewizyjnym felietonie zmarłego konstruktora, zapowiedział, że zostanie on kiedyś wyniesiony na ołtarze. Prochanow, choć fanatyczny stalinista, wie, co mówi. W Cerkwi rosyjskiej przyjęto uznawać za świętych tych, których Pan wyznaczył do wielkich czynów, także zbrojnych. Świętym został choćby admirał Fiodor Uszakow, który masakrował Turków w morskich bitwach pod koniec XVIII w. Kandydatem na ołtarze jest też generalissimus Aleksandr Suworow – w polskiej pamięci zapisał się jako winny rzezi Pragi, kiedy to 4 listopada 1794 r. jego żołnierze zamordowali tysiące cywilów. Tak więc miejsce dla Kałasznikowa jest nie tylko w narodowym panteonie. Być może także na ołtarzach. 28.12.2013

NARÓD BOGONOSIEC, czyli mówicie, co wam trzeba

Rosyjska Akademia Nauk: „Badania porównawcze pokazują, że pod względem poziomu chamstwa, agresji i nienawiści do otoczenia jesteśmy niewątpliwym liderem, co najmniej w Europie”. Gdy o raporcie Instytutu Psychologii RAN napisała rządowa „Rossijskaja Gazieta”, dokument ten stał się w Moskwie sensacją dnia. Podczas mojej dwugodzinnej rozmowy z wicedyrektorem Instytutu Andriejem Jurewiczem dzwonili do niego dziennikarze z ponad 20 redakcji. Wszyscy prosili o wywiad „jak najszybciej” albo zapraszali do programów najważniejszych stacji telewizyjnych. Los popisał się wyjątkową ironią, bo opublikowanie fatalnej diagnozy stanu kulturalno-emocjonalnego społeczeństwa zbiegło się z dorocznym orędziem Władimira Putina. Prezydent zapowiedział, że jego kraj chce zostać „liderem” dla tych ludzi, którzy, przerażeni demoralizacją świata zachodniego, chcą być wierni „konserwatywnym, w tym i religijnym, wartościom”. W Rosji lubią się chwalić niespotykaną ponoć gdzie indziej dobrocią i za Fiodorem Dostojewskim powtarzać, że to „naród bogonosiec”, czyli taki, który nosi Boga w swych gołębich sercach. Coś takiego można usłyszeć choćby od Nikity Michałkowa. 14 lat

temu młody wątły lewak Dmitrij Bachur w czasie spotkania autorskiego rzucił w reżysera jajkiem. Wiktor Janukowycz, ugodzony kiedyś takim pociskiem, zemdlał ze strachu. Światowej sławy twórca kina był jednak twardszy. „Rzućcie go na ziemię!” – rozkazał ochroniarzom. A kiedy goryle wykręcili już ręce złoczyńcy, podszedł do obezwładnionego i był łaskaw kopnąć go w twarz. „Brutalizuje się u nas wszystko – od relacji między małżonkami, którzy wynajmują płatnych morderców do rozwiązywania problemów rodzinnych, po sposoby popełnienia samobójstwa. Około połowy naszych rodaków przyznaje się do tego, że regularnie obrzucają mięsem ludzi w swoim otoczeniu, uważając takie zachowanie za całkiem normalne. Najczęściej robią to młodzi i majętni” – zauważają psychologowie z RAN. Tuż koło mojego moskiewskiego domu jest, uważana za dobrą, szkoła. Co rano matki, denerwując się i niemal biegnąc, bo w tym mieście spieszą się wszyscy, a rzadko kto przychodzi na czas, odprowadzają dzieci na lekcje. I komunikują się z nimi głośnym, bardzo grubym słowem. Zapamiętałem wrzask młodej mamy, która pouczała sześcioletnią córkę: „Mówiłam ci, ku... jeb..., żebyś nie brała do ryja, a ty bierzesz!”. Ale o co pretensje do młodej paniusi? Kilka dni temu Maksim Stiepanienko, kierujący oddziałem misjonarskim diecezji tomskiej rosyjskiej Cerkwi prawosławnej, całkiem serio zaproponował, by kobietę, która urodziła dziecko pozamałżeńskie, oficjalnie nazywać „słowem na literę b”, czyli „bladź”, co na polski tłumaczy się „kurwa”. Dzięki temu słowu, jak twierdzi cerkiewny funkcjonariusz, uda się powstrzymać kobiety od skoku w otchłań rozpusty i podnieść moralny poziom narodu. W codziennym języku Rosjan panoszy się nie tylko „mat’”, czyli określenie z niezwykle tu bogatego słownika wulgaryzmów.

Zakorzeniła się w nim też leksyka „błatna”, czyli zapożyczona ze świata kryminalnego. Znają ją w zasadzie wszyscy, grypsuje co najmniej połowa młodzieży szkolnej. Relacje uczniowie też układają zgodnie z brutalnymi normami skopiowanymi z więzień. W klasach dzielą się jak w celach: na „pacanów” (git chłopaków) i „kozłów” (pozbawionych praw frajerów). Z tymi, co im podpadną, „prawidłowi” rozprawiają się na sposób łagrowy. W szkole w Samarze nie dość, że pobili kolegę, który się na nich skarżył, to jeszcze zgwałcili go kijem od szczotki. Takiego kodeksu mogli się nauczyć od znajomych kryminalistów albo z często pokazywanych w telewizji brutalnych ojczystych filmów. Mogli go też poznać dzięki policjantom. W marcu ubiegłego roku w szpitalu w Kazaniu zmarł przywieziony tu z posterunku Dalnyj 52-letni mężczyzna. Zdążył opowiedzieć lekarzom, że policjanci znęcali się nad nim, wciskając mu w odbyt butelkę po szampanie. Sekcja zwłok wykazała, że przyczyną zgonu było rozerwanie grubej kiszki. Później okazało się, że puste flaszki po musującym winie są powszechnie stosowanym narzędziem tortur w komendach policyjnych. To, że w Rosjanach narasta agresja, a życie staje się coraz bardziej brutalne, potwierdzają też tragiczne statystyki. Właśnie w Rosji jest najwięcej na kontynencie euroazjatyckim zabójstw na 100 tys. mieszkańców – 12 (choć według niektórych szacunków nawet 22). To dziesięć razy więcej niż w Polsce i cztery razy więcej niż w USA. Pod tym względem Rosja ustępuje tylko nękanym wojnami i krwawymi wewnętrznymi konfliktami krajom Afryki i Ameryki Łacińskiej. Typowe zabójstwo nie jest tu wynikiem porachunków bandyckich, jak mogłoby się wydawać tym, co wierzą w bajki o wszechobecnej mafii, lecz skutkiem przypadkowej kłótni między członkami rodziny lub znajomymi. Najczęściej ofiarą zbrodni po rosyjsku pada

„sobutylnik” mordercy, czyli taki, który pije z nim z tej samej butelki. Tak właśnie w nocy z 9 na 10 maja zginął w Wołgogradzie 23-letni Władysław Tornowoj. Z okazji rocznicy zwycięstwa nad Niemcami pił piwo z kumplami – Aleksiejem Burkowem i Antonem Smolinem. Dla śmiechu powiedział, że jest gejem. Solidnie już pijany Smolin wybuchł gniewem. Przecież on, kryminalista ze sporym stażem więziennym, nie może siąść przy jednym stole z „takim”, bo miejsce geja jest tylko przy „paraszy”, czyli śmierdzącym kuble na nieczystości w kącie celi. Rzucił się więc z Burkowem na kolegę, zerwali z niego ubranie, po czym kopniakami wciskali mu w odbyt butelki po piwie. Trzecia weszła tylko do połowy. Potem kopali w żebra, na koniec zaś położyli ofiarę na kartonie, który podpalili. Ogień jednak zgasł, więc Smolin wziął 20-kilogramowy kamień i zmiażdżył nim głowę Tornowoja. Ofiarą niepohamowanego gniewu pijanych czy trzeźwych rodziców co roku pada 2 tys. dzieci. Tyle że Paweł Astachow, federalny rzecznik praw dziecka, przejmuje się tym mniej niż przypadkami maltretowania adoptowanych przez Amerykanów dzieci z Rosji. O każdej z takich historii potrafi opowiedzieć szczegółowo, a pytany jednak o znęcanie się nad dziećmi w ojczyźnie, przyznaje, że statystyk na ten temat nie ma. Rosnąca agresja Rosjan jest też, zdaniem psychologów RAN, przyczyną ogromnej liczby tragedii na drogach. Pod względem liczby zabitych w wypadkach na 100 tys. mieszkańców Rosja także zajmuje pierwsze miejsce w Eurazji. Co roku ginie w nich około 30 tys. osób. O tym, w jakim stanie Rosjanie siadają za kierownicą, świadczą wywoływane przez nich codziennie dzikie awantury. Oficera Federalnej Służby Bezpieczeństwa rozsierdził kierowca maszyny sprzątającej śnieg, która zadrapała na wąskiej moskiewskiej uliczce jego samochód. Wyciągnął więc pistolet i go zastrzelił.

W centrum Moskwy student MGIMO, prestiżowej uczelni kształcącej dyplomatów, przechodząc przez ulicę na zielonym świetle, zmusił do hamowania pędzącego sportowym autem innego studenta. Rozwścieczony kierowca wyskoczył z samochodu i pięściami zatłukł pieszego na śmierć. Jeden z polskich korespondentów w Moskwie też na zielonym świetle ledwo uskoczył przed samochodem. Ale gdy krzyknął do kierowcy: „Czyś ty zwariował?!”, auto zahamowało i wyskoczyło z niego dwóch krzepkich facetów. Skończyło się na złamaniu dziennikarzowi kości twarzy. Organizacje społeczne domagają się zmian w prawie, które pozwalałyby na karanie agresywnych kierowców i wysyłanie ich na przymusową psychoterapię. Posłowie do Dumy, choć taśmowo uchwalają różne represyjne ustawy, tą kwestią zająć się jednak nie chcą. Nic dziwnego, bo rosyjskie szychy też uwielbiają ostrą jazdę. Nie ma tygodnia bez informacji o kolejnym wysokim rangą funkcjonariuszu państwowym, który pędząc swym autem, nie zostałby ranny lub zginął w wypadku drogowym. Uczeni z Rosyjskiej Akademii Nauk dowodzą, że życie w Rosji staje się coraz bardziej brutalne, chamstwa i przemocy jest tu coraz więcej. 150 ekspertów miało w 10-punktowej skali ocenić poziom negatywnych zjawisk w zachowaniu Rosjan w roku 1981, 1991, 2001 i 2011. Wynik okazał się przerażający. 32 lata temu poziom takich negatywnych zjawisk, jak agresywność, wrogość do otoczenia, chamstwo i skłonność do przemocy, zasłużył na ocenę 3-3,5 pkt. W roku 2011 to według ekspertów 7-7,4 pkt. Za to zdolność Rosjan do kontrolowania swoich reakcji spadła z 5,45 do 4,4 pkt. Oficjalna propaganda nie bez racji rządy Władimira Putina nazywa z dumą „epoką stabilności” i wzrostu dobrobytu. Wydawać by się więc mogło, że od 2000 r., kiedy prezydent przejął Kreml po Borysie

Jelcynie, Rosjanie powinni wyciszać negatywne emocje. Jest jednak na odwrót. – Lubię wrzesień, kiedy wracamy z wakacji w Europie na uczelnię. Jesteśmy dla siebie mili, uśmiechamy się do innych ludzi. Ale to niestety szybko mija i znów mamy ponure, złe miny. Dociera do nas, że w Moskwie, jeśli się uśmiechasz do ekspedientki, to bierze cię za idiotkę. Raz czy drugi usłyszysz, jak kioskarka na twoje miłe „dzień dobry” warknie: „Czego?” albo „Mówcie, co wam trzeba”, i rozumiesz, że to już nie Europa – opowiada mi Wiera Kiczałowa, studentka Moskiewskiego Uniwersytetu Państwowego. – W zasadzie wszystko, co otacza Rosjan, sprzyja wzrostowi agresji w społeczeństwie. Włączysz telewizor, a tam wokół naszych granic tylko wrogowie. Prezydent przed wyborami recytuje wiersz Michaiła Lermontowa i wzywa: „Umrzyjmy pod Moskwą, jak nasi bracia umierali” – jakbyśmy szli na wojnę, a nie głosować. Typowym bohaterem filmu jest człowiek osiągający swój szlachetny czy nieszlachetny cel za pomocą podstępu, pięści czy pistoletu. Ludzie nie widzą nic złego w tym, że tłocząc się w metrze, kogoś popchną, a na słabszego od siebie nakrzyczą. Za to skierowany do siebie uśmiech nieznajomego uważają za dziwny i podejrzany – tłumaczy mi wicedyrektor Instytutu Psychologii RAN Andriej Jurewicz. Tym jednak, co najbardziej drażni jego rodaków, jest ogromne i wciąż rosnące rozwarstwienie społeczne. – Oficjalnie mówi się, że dochody najbiedniejszych 10 proc. obywateli są 17 razy mniejsze od dochodów najbogatszych. To i tak bardzo dużo, bo za niebezpieczną dla spokoju społecznego uważa się różnicę siedmiokrotną. Ale w Moskwie, jak dowodzą nasi socjolodzy, jest ona 50-krotna. To frustruje, tym bardziej że w Rosji panuje powszechne przekonanie, że bogaty może być tylko złodziej, a w żadnym wypadku nie ten, kto ciężko pracuje – dodaje psycholog.

A łagodzić obyczaje nie bardzo jest komu. Gdy na posterunku w Kazaniu zmarł człowiek zgwałcony butelką, na telekonferencję z policjantami w różnych miastach kraju zaproszono patriarchę Cyryla. Nie przypominał funkcjonariuszom, że aresztant to ich bliźni i trzeba się starać traktować go po ludzku. Duchowy przywódca policjantów usprawiedliwiał. Bo ich praca jest przecież ciężka. 28.12.2013

ZAKAŁA CERKWI, czyli rosyjski ksiądz Lemański

Protodiakon profesor Andriej Kurajew to jeden z najbardziej znanych rosyjskich duchownych prawosławnych. Przewodniczący rady naukowej Moskiewskiej Akademii Duchownej Maksim Kozłow wyjaśnił dziennikarzom, że powodem usunięcia go w ostatnim dniu roku z Akademii były jego „prowokacyjne publiczne wypowiedzi”. Znany z ciętego języka protodiakon rzeczywiście w licznych wywiadach i na blogu wyrażał opinie sprzeczne z oficjalnym stanowiskiem patriarchatu. Konsekwentnie przestrzegał choćby przed rozdmuchiwaniem sprawy dziewcząt z punkowej grupy Pussy Riot, które 21 lutego 2012 r. w maskach i pstrokatej odzieży tańczyły przy ołtarzu moskiewskiej katedry, śpiewając piosenkę „Bogurodzico, przegnaj Putina”. Wyłamując się z chóru hierarchów domagających się surowego ukarania winnych „świętokradztwa”, Kurajew nawoływał do pobłażliwości. Przestrzegał, że cerkiew powinna przemawiać językiem miłosierdzia, a nie „językiem Nikołaja Jeżowa i Ławrientija Berii”, okrutnych szefów stalinowskiego NKWD. Przypomniał też, że do występu w cerkwi doszło w czasie „maślenicy”, czyli tygodniowych zapustów. A wtedy, zgodnie ze starą prawosławną tradycją, dopuszczalne są także w świątyniach różne

wygłupy – „człowiek przebiera się za zwierzę, chłop udaje cara, pijak – popa”. Zdaniem Kurajewa proboszcz katedry moskiewskiej powinien był zgodnie z tradycją „maślenicy” nakarmić dziewczyny blinami, a starosta świątyni dać im po pupie – i na tym zakończyć skandal. Kurajew ostrzegał na blogu: „Surowy wyrok zrobi z nich męczennice, sympatia społeczeństwa będzie po ich stronie, a nie po stronie Cerkwi”. Miał rację, bo dziewczęta po odsiedzeniu 21 miesięcy w łagrze wyszły na wolność już jako wielce popularne działaczki polityczne. Zdaniem samego usuniętego z Akademii profesora wymierzona mu w ostatnim dniu roku kara spotkała go także za to, że „zdemaskował gejowskie lobby w Cerkwi”. Kilka miesięcy temu napisał na blogu, że jeden z prorektorów Seminarium Duchownego w Kazaniu, stolicy Tatarstanu, napastuje kleryków. W grudniu udała się tam komisja kierowana przez Maksima Kozłowa, która potwierdziła zarzuty i we wnioskach pokontrolnych zażądała ukarania... Kurajewa. Zdaniem autorów wniosku zasłużył on na potępienie, bo skandal upublicznił. „W samym środku roku akademickiego wyrzucili mnie z uczelni w trybie natychmiastowym, bez głosowania w radzie naukowej. Otwarcie przyznają, że ma to związek ze skandalem gejowskim. Mówią, że ukarali mnie za publiczne pranie brudów. Jak widać, brudy nie chcą być prane” – napisał Kurajew we wtorek na blogu. Duchowny pracuje jeszcze na Moskiewskim Uniwersytecie Państwowym, ale pewnie i tam wkrótce zechcą ochronić studentów przed jego zgubnym wpływem. Kurajew przestrzega, że Cerkiew działa tylko na własną niekorzyść. Na blogu napisał, że teraz, pozbawiony stałego zajęcia, będzie miał znacznie więcej czasu na pisanie w internecie i gazetach oraz

udzielanie wywiadów chętnie rozmawiającym z nim dziennikarzom. A tonu swych wypowiedzi, jak zapowiada, zmieniać nie zamierza. 02.01.2014

„KATYŃ” PO CZECZEŃSKU, czyli dobre imię organów

Przygotowywany w groznieńskim Studiu im. Szejka Mansura „Popiół” jest niemal gotowy, premierę zaplanowano na 23 lutego. To data szczególna: tego dnia Rosjanie obchodzą uroczyście rocznicę powstania Armii Czerwonej, co zbiegnie się teraz z zakończeniem olimpiady w podkaukaskim Soczi. Natomiast dla narodów Kaukazu to rocznica – tym razem okrągła – tragicznej deportacji w 1944 r. ich dziadów z ojczyzny na Syberię i do Kazachstanu. Nazywany już czeczeńskim „Katyniem” obraz nakręcił utytułowany reżyser Husejn Erkienow. Przypomina jeden z najkrwawszych epizodów tej operacji, kiedy to wojska NKWD na polecenie Stalina miały w ciągu kilku dni wywieźć z Czeczenii wszystkich mieszkańców. Wykonanie rozkazu na czas w pokrytych głębokim śniegiem górskich rejonach okazało się niemożliwe. Ludzi z położonych na zboczach aułów enkawudziści spędzili do wsi Chajbach. Blisko 700 osób – głównie kobiety i dzieci – zamknęli w stajni i podpalili. W „Popiele” są więc epizody, w których żołnierze w mundurach radzieckich z czasu drugiej wojny światowej i w czapkach

z malinowymi otokami NKWD występują w roli okrutnych katów. A pokazywanie takich scen w Rosji nazywa się „fałszowaniem historii” i – jak chcieliby patriotycznie nastawieni politycy – powinno być karane grzywną, a nawet więzieniem. Nic dziwnego, że jeszcze przed premierą odzywają się głosy protestu. Historyk Nikita Miendkowicz ostrzega, że czeczeńska kinematografia wybrała niewłaściwy temat na inaugurację swej działalności, natomiast pisarz German Sadułajew domaga się, by przed wejściem na ekrany „Popiół” przeszedł ekspertyzę „na zgodność z artykułem 282 Kodeksu karnego” (szerzenie nienawiści etnicznej lub religijnej zagrożone jest karą do pięciu lat więzienia). Filmu nie kręcą jednak bojownicy kaukaskiego podziemia, lecz oficjalne studio działające pod patronatem i finansowane przez podległą Moskwie czeczeńską administrację. Ramzan Kadyrow, bliski Władimirowi Putinowi prezydent kaukaskiej republiki, we wrześniu ubiegłego roku stał się już obiektem ataków patriotycznie nastawionych rosyjskich polityków. Wtedy to odsłonił pomnik czeczeńskich kobiet w Dadi-Jurcie, w pobliżu którego w 1819 r. 46 dziewcząt uprowadzonych przez rosyjskich żołnierzy rzuciło się ze skały do rwącej rzeki, pociągając za sobą konwojentów. Kadyrow ogłosił też, że na ich cześć 14 września będzie odtąd obchodzony jako Dzień Kobiety Czeczeńskiej. Poseł kremlowskiej Jednej Rosji Aleksiej Żurawlow żądał wtedy od Prokuratury Generalnej, by przeprowadziła dochodzenie przeciw Kadyrowowi, oddającemu hołd „szahidkom”, jak dziś nazywa się w Rosji terrorystki dokonujące samobójczych zamachów. Na to zareagował ostro reprezentujący również Jedną Rosję poseł z Czeczenii Adam Delimchanow, który na korytarzu parlamentu pobił Żurawlowa. W trakcie awantury Czeczenowi wypadł z kabury złoty

pistolet podarowany mu kiedyś przez Kadyrowa. Moskiewscy eksperci zastanawiają się, dlaczego cieszący się sympatią Putina przywódca Czeczenii, żyjącej dzięki sowitym dotacjom z Kremla, pozwala sobie prowokować Rosjan, przywołując tragedię Chajbachu czy wydarzenia sprzed dwóch wieków w DadiJurcie. Według nich prowadzący promoskiewską politykę Kadyrow aspiruje do roli politycznego przywódcy całego Kaukazu Północnego i w ten sposób próbuje podnieść swój autorytet w oczach narodów sąsiadujących z jego republiką. 09.01.2014

WOJNY POMNIKOWE, czyli Rosja karze bluźnierców

Oficjele rosyjscy atakują i chcą karać dwa kanały telewizyjne – rodzimy Dożd i CNN, bo rzekomo szargają wojenną tradycję Rosji. Fala oburzenia kieruje się też ku Polsce za chęć rozebrania pomnika generała Czerniachowskiego w Pieniężnie. Niezależna stacja Dożd, którą można oglądać w sieciach kablowych i internecie, podpadła, bo zadała pytanie, którego w Rosji zadawać nie należy. Przed przypadającą 27 stycznia 70. rocznicą zakończenia blokady Leningradu przez hitlerowców zapytała widzów, czy należało bronić miasta, czy lepiej może było je poddać, by ocalić setki tysięcy istnień ludzkich. Telewizja poprosiła o głosowanie na ten temat w internecie. W czasie trwającego 872 dni oblężenia w Leningradzie zmarło co najmniej 1,2 mln ludzi, przede wszystkim z głodu. Jak Rosjanie odpowiadali na pytanie, nie wiadomo, bo zanim kanał zdążył ogłosić wynik sondażu, zawodowi patrioci, jak się ich w Rosji nazywa, święcie oburzyli się na dziennikarzy „szargających świętości” i „opluwających pamięć ofiar”. Posłowie putinowskiej Jednej Rosji zebrali 20 weteranów blokady i pomogli im szybko wnieść do sądu pozwy przeciw Dożdowi. Operatorzy sieci kablowych w pośpiechu

wyłączyli transmisję kanału, stawiając go przed widmem bankructwa. Nie pomogły przeprosiny ani spotkanie kierownictwa Dożdia z weteranami blokady. Władimir Żyrinowski, przywódca nacjonalistów idących na krótkiej smyczy Kremla, w radiu Echo Moskwy zażądał wczoraj, by obrazoburczą telewizję zamknąć, a jej pracowników wysłać do psychuszki. – Dla nas jest jasne, że Dożd niszczą nie za pytanie zadane widzom. Tu chodzi o likwidację niezależnych mediów. Kiedyś władza rozprawiła się z telewizją NTW, potem z TW-6, teraz nasza kolej – powiedziała mi Daria Simonienko, rzeczniczka kanału Dożd. Problemy w Rosji ma też amerykańska CNN, która na stronie internetowej umieściła listę najbrzydszych, zdaniem dziennikarzy, pomników na świecie. Znalazły się na niej m.in. pomnik „łza smutku” w New Jersey, poświęcony ofiarom ataku terrorystycznego na WTC, oraz bardzo brzydka statua Jana Pawła II w Rzymie. Najgorsze jednak jest to, że dziennikarze ośmielili się do brzydkich zaliczyć pomnik Męstwo, upamiętniający czerwonoarmistów broniących w 1941 r. twierdzy w Brześciu przed Niemcami. Ranking oceniał co prawda nie bohaterów wojny, lecz estetyczną wartość dzieła, ale dyżurni patrioci dyżurnie się oburzyli, zarzucając Amerykanom „bluźnierstwo” i „szarganie tego, co najświętsze”. I tym razem wezwali operatorów sieci kablowych do przerwania transmitowania CNN. Żądają, by kanałowi choć „na krótki czas” zakazać pracy w Rosji. Ambasada rosyjska w USA oficjalnie uznała zaliczenie pomnika w Brześciu do nieładnych za „niewybaczalną obrazę”, której „normalny człowiek pojąć nie może”. MSZ Rosji wezwało zaś do siebie szefa moskiewskiego biura CNN i zażądało oficjalnych przeprosin. Ale nawet przeprosiny nie wystarczyły. Działająca przy Kremlu

Izba Społeczna domaga się nałożenia na amerykański kanał kar administracyjnych. Także Polacy narazili się zawodowym patriotom. Radni z Pieniężna na Warmii dwa tygodnie temu postanowili, że miejscowy pomnik generała Iwana Czerniachowskiego ma być rozebrany. Dowódca 60. Armii wchodzącej w skład 3. Frontu Białoruskiego, który w 1945 r. szturmował Prusy Wschodnie i zginął pod Pieniężnem, w historii Polski zapisał się bowiem niechlubnie: brał udział w likwidacji oddziałów AK na Wileńszczyźnie i, łamiąc słowo oficera, podstępem doprowadził do aresztowania ich dowódców. Tego epizodu w biografii generała Rosjanie albo nie znają, albo wolą o nim nie pamiętać. – Rozbiórkę tego pomnika można przyjmować jedynie jako akt wandalizmu zdradzający brak szacunku dla narodu rosyjskiego. Jeśli władze Polski gotowe są niszczyć swoją historię i architekturę, to my możemy przyjąć pomnik naszego bohatera na naszej ziemi – powiedział wczoraj dziennikowi „Izwiestia” Roman Chudiakow, poseł partii Żyrinowskiego, który rzeczywiście domaga się przeniesienia monumentu z Pieniężna do Rosji. Gdyby do tego doszło, byłby to już drugi repatriowany pomnik Czerniachowskiego. Pierwszy stał w Wilnie, a po odzyskaniu przez Litwę niepodległości znalazł się w Woroneżu. Jak powiedział „Izwiestiom” inny poseł do Dumy, Franc Klincewicz z Jednej Rosji, likwidacja pomnika w Pieniężnie jest po prostu przejawem „wrogości Polaków do Rosji”. Zapytałem więc tego parlamentarzystę, czy mówiąc to, bierze pod uwagę udział Czerniachowskiego w likwidacji AK. Przyznał, że nic o tym nie wie, i wytłumaczył, że jest człowiekiem ukształtowanym w czasach ZSRR. A wtedy „o takich rzeczach” się nie mówiło. 11.02.2014

WIĘCEJ NIŻ HAZARD, czyli Las Vegas po rosyjsku

Kiedy w lipcu 2009 r. zamykano rosyjskie kasyna i salony gry, było ich ok. 6,5 tys. Roczny obrót tych przybytków hazardu oceniano na blisko 5 mld dolarów, a zyski na ponad 4 mld. Dziś Wadim Diengin, poseł do Dumy przygotowujący nowe ustawy o grach hazardowych, przyznaje, że nie jest w stanie nawet w przybliżeniu określić, ile w kraju jest nielegalnych kasyn i salonów gier działających pod szyldem kafejek internetowych, sklepów sprzedających bilety loteryjne, centrów płatniczych i pod wszelakim innym wymyślnym kamuflażem. – W 2012 r. policja zamknęła 1,1 tys. nielegalnych jaskiń hazardu. A to tylko niewielka część tego, co działa w kraju. Myślę, że w sumie mamy dziś w Rosji więcej kasyn i salonów gry, niż było ich przed delegalizacją. Obroty też mają większe – przyznaje parlamentarzysta. Kasyna oficjalnie mogą działać w czterech specjalnie wyznaczonych strefach. To Kraj Nadmorski na Dalekim Wschodzie, Kraj Ałtajski na Syberii, obwód kaliningradzki oraz Azow City na granicy obwodu rostowskiego i Kraju Krasnodarskiego. Jednak sęk w tym, że akurat tam, gdzie jaskiniom hazardu wolno działać legalnie, ich nie ma. Wyjątkiem jest tylko Azow City, gdzie z dużym

szumem cztery lata temu otwarto pierwsze legalne kasyno. Potem jednak federalna strefa legalnych gier została przeniesiona pod Anapę w Kraju Krasnodarskim, a być może wkrótce, jak mówi się w Moskwie, powędruje dalej na południe, do Soczi, gdzie trzeba będzie jakoś zagospodarować obiekty wzniesione na potrzeby igrzysk olimpijskich. Zdaniem Aleksandra Poczynka, byłego ministra ds. podatków, legalny hazard się nie rozwija, a podziemny kwitnie, bo Rosjanie nie chcą lecieć gdzieś na zabitą deskami prowincję tylko po to, żeby sobie pograć, skoro spokojnie mogą to robić w swoich miastach albo w internecie. – Las Vegas w Nevadzie kusi przybyszów nie tylko kasynami, ale też wszelkimi innymi rozrywkami, występami estradowymi, festiwalami, pokazami, obiektami sportowymi. Tam można i warto pojechać z rodziną. A w naszych „strefach federalnych” o niczym takim nie ma mowy – przypomina Poczynok. Paweł Syczow z organizacji społecznej Agenci, która tropi nielegalne kasyna, przyznaje, że ma do czynienia z trudnym przeciwnikiem. – Prowadzimy policjantów do działającego otwarcie kasyna w luksusowym mieszkaniu przy Nowym Arbacie w centrum Moskwy. Okazuje się, że jedna firma zarejestrowana na Wyspach Dziewiczych wynajmuje lokal od drugiej, z Antyli, a ta z kolei od spółki z Cypru i tak dalej. W sumie nikt nie wie, kto tu jest gospodarzem. Policjanci mogą tylko ukarać grzywną w wysokości 3 tys. rubli (270 zł) zatrudnioną tu panienkę, która zapewnia, że pracuje pierwszy dzień. Nie mija tydzień i okazuje się, że kasyno znów działa jak gdyby nigdy nic – opowiada Syczow. Nielegalny biznes ma mocnych patronów. Trzy lata temu Komitet Śledczy Federacji Rosyjskiej wszczął dochodzenie w sprawie nielegalnych kasyn, które otwarcie działały w miasteczkach pod Moskwą. Gwarancje nietykalności dawali im za solidne pieniądze

miejscowi prokuratorzy. Ta sprawa miała też wątek polski, bo główny patron podziemnego biznesu, zastępca prokuratora obwodu podmoskiewskiego Aleksandr Ignatienko, uciekł do naszego kraju, został aresztowany w Zakopanem, a po roku spędzonym w naszym areszcie wydany Rosjanom. W Rosji szybko odzyskał jednak wolność. Dziś dochodzenie jest już zamknięte, żaden podejrzany nie siedzi, niektórzy wrócili do pracy. To zasługa prokuratorów z Moskwy, którzy jak lwy walczyli o kolegów, wyciągając ich z aresztów. Może dlatego, że – jak twierdziły media – w sprawę zamieszany był także Artiom Czajka, syn prokuratora generalnego. Dziś, jak powiedział „Wyborczej” Syczow, region podmoskiewski jest znów „zagłębiem nielegalnych gier”. 13.02.2014

USPOKÓJCIE SIĘ, BIESY WŚCIEKŁE, czyli sumienie Rosji

W Rosji słychać nie tylko głosy kłamiącej jak najęta agresywnej propagandy. Odzywa się też coraz więcej ludzi, którzy – nie chcąc stać z boku i patrzeć, jak władze kraju prą do tragedii – apelują o opamiętanie do sumień, umysłów i serc. Oto głos dwóch spośród nich. Jurij Szewczuk, popularny rosyjski bard, pisze na swoim blogu tak: „Pamiętam stołówkę w wojskowej bazie w Mozdoku w styczniu 1995 r. pełną dzielnych sztabowców jedzących smaczny obiad, śmiejących się i podszczypujących kelnerki. Pamiętam, jak starłem się z jednym takim „bohaterem”, który z cynicznym uśmieszkiem komentował to, co się dzieje: – Na wojnie, jak na wojnie, żołnierz po to jest, żeby ginąć, my zaprowadzamy porządek konstytucyjny. A obok pułk desantowy 18-letnich chłopców na placu pod drobnym, dokuczliwym kaukaskim deszczem. Całe dnie pisałem im na ich książeczkach wojskowych autografy i życzenia powodzenia. A potem, już w Groznym, widziałem ich w lazarecie. Postrzelonych, wykrwawionych. I co się zmieniło? Uspokójcie się, biesy wściekłe, kuchenni i gabinetowi

pseudopatrioci z obu stron, którym wprowadzenie wojsk ostatecznie rozwiąże ręce. Co, znowu bratniej krwi się zachciało, tej działającej na was viagry? Jeśli, nie daj Boże, będzie wojna i w 2014 r. przez Rosję i Ukrainę popłyną trumny żołnierskie, to w 2017 r. będzie u nas rewolucja i tym razem wszystko się już rozwali. Gdzie polityka? Gdzie wagony pełne negocjatorów? Gdzie ambasador? Czemu nasi mądrzy, odważni, kochający naród posłowie nie przyjechali na Majdan, do Rady w Kijowie, tam nie wygłaszali odważnych mów i nie śpiewali kupletów? A teraz, jak zwykle, kryją się za wojskami, chłopcami, krwią. My, ludzie Rosji i Ukrainy, jesteśmy rodziną. Każdy z nas musi zrobić wszystko, by nie dopuścić do bratobójczej wojny. Inaczej zwyciężą biesy”. Andriej Zubow, historyk i publicysta, pisze zaś w dzienniku „Wiedomosti”: „Przyjaciele, jesteśmy na progu. Nie na progu włączenia nowego terytorium do Federacji Rosyjskiej, lecz pełnego unicestwienia systemu układów międzynarodowych, chaosu gospodarczego i dyktatury politycznej. Jesteśmy na progu wojny z naszym najbliższym sąsiadem, narodem Ukrainy; na progu zimnej, a może i gorącej wojny z USA i Europą. A przecież to wszystko już było. Austria. Początek marca 1938 r. Naziści chcą powiększyć swą Rzeszę kosztem innego niemieckiego państwa. Naród nie bardzo tego pragnie. Nikt go nie szykanuje, nikt go nie dyskryminuje. Ale idea wielkich Niemiec zawróciła w głowach miejscowym radykałom – nazistom. Po anszlusie do Niemiec przyłączono czeskie Sudety, litewską Kłajpedę. Historia się powtarza. Na Krymie rzeczywiście mieszkają Rosjanie.

Ale czy ktokolwiek ich tam prześladuje, czy są ludźmi drugiej kategorii, bez prawa do swego języka i wiary? Przed kim mają ich bronić rosyjscy żołnierze? Kto na nich napadał? Wprowadzenie wojsk jednego państwa na terytorium drugiego bez jego zgody zawsze jest agresją. Zajęcie parlamentu Krymu przez ludzi w mundurach bez znaków rozpoznawczych to samowola. Przyjęcie przez parlament Krymu jakichkolwiek decyzji w takich warunkach jest farsą. Najpierw opanowali siłą parlament, premiera zmienili na prorosyjskiego, a potem ten nowy premier poprosił Rosję o pomoc, i to w momencie, kiedy »pomocnicy« byli już na miejscu i w pełni kontrolowali półwysep. To jak dwie krople wody jest podobne do anszlusu w 1938 r. I nawet referendum pod przyjaznymi bagnetami organizują teraz jak w Austrii. Tam 10 kwietnia, tu 30 marca. Czy rosyjska władza bierze pod uwagę całe ryzyko związane z tą niewiarygodną awanturą? Jestem przekonany, że nie. Tak samo jak Adolf Alojzowicz. Gdyby on to zrobił, nie szalałby w bunkrze w kwietniu 1945 r. pod radzieckimi bombami, nie połknąłby kapsułki z trucizną. Przyjaciele, musimy się opamiętać i zatrzymać. Nasi politycy wciągają naród w przerażającą awanturę. Doświadczenie uczy, że konsekwencje będą straszne. Nie możemy się zachowywać tak, jak robili to Niemcy, kiedy do marszu wzywali ich Goebbels i Hitler. W imię pokoju w naszym kraju, w imię prawdziwego odrodzenia narodu, w imię prawdziwej przyjaźni na ruskiej przestrzeni rozdzielonej dziś na liczne państwa powiedzmy ››nie‹‹ tej szalonej i – przede wszystkim – absolutnie niepotrzebnej agresji. Straciliśmy już tyle istnień ludzkich w XX w., że teraz naszą jedyną prawdziwą zasadą powinna być zasada ocalenia narodu, którą

sformułował wielki Sołżenicyn. Ocalenie narodu to nie przyłączanie ziem. Te przyłącza się tylko krwią i łzami. Nie trzeba więcej ani krwi, ani łez”. 04.03.2014

UDANY PRODUKT, czyli kariera człowieka sowieckiego

– Można mnie uznać za udany produkt patriotycznego wychowania człowieka radzieckiego – mówił Władimir Putin jeszcze 25 lat temu. Od tej pory świat brał go i za liberała, i za sojusznika George’a Busha. Ale on jest ciągle „produktem”. 11 września 2001 r. nowy gospodarz Kremla jako pierwszy światowy przywódca zadzwonił do prezydenta USA z wyrazami współczucia i poparcia po ataku terrorystycznym na World Trade Center w Nowym Jorku. Świat był poruszony tym wyrazem solidarności. Moi znajomi, zwykli Rosjanie, nie ufali jednak swemu przywódcy. Ich zdaniem udawał żal. W rzeczywistości tuż po tym jak znikł z ekranów telewizorów, miał radośnie podskakiwać, wykrzykując: „Yes! Yes! Yes!”. Jesień 1989 r. Przez miasta NRD idą wielkie, coraz większe tłumy zbuntowanych Niemców. Coraz głośniej domagają się likwidacji muru, zjednoczenia kraju, końca radzieckiej okupacji. Demonstracje są również w Dreźnie. Tam tłum wlewa się na podwórze gmachu KGB, chce się wedrzeć do środka. Przeciw masie ludzi wychodzi młody, zgrabny oficer. Tłumaczy, że tu nie wolno, bo budynek należy

do ZSRR. Jego niemiecki jest płynny. Ktoś bierze go za niemieckiego tajniaka i mówi: – Za dobrze mówisz po niemiecku jak na Ruska! Lincz wisi w powietrzu. 37-letni major KGB Putin, samotnie stojący z makarowem w dłoni przeciw tłumowi, pojmuje, że znalazł się na pierwszej linii frontu walki o ocalenie ZSRR, a jego świętym obowiązkiem jest obrona socjalistycznej ojczyzny i ładu, na którego straży stoi Komitet Bezpieczeństwa Państwowego. Jest gotów zginąć. Jest gotów walczyć. Chce działać. Jeśli trzeba – strzelać do demonstrantów. Czeka tylko na rozkazy z Moskwy. „A Moskwa milczała. Milczała” – z goryczą przypomni po latach, tuż przed objęciem stanowiska prezydenta. W 2000 r. w wywiadzie rzece dla dziennikarzy gazety „Kommiersant” zapewnił, że był to największy wstrząs w jego dorosłym życiu. Dziwić się tej goryczy nie można. On nie tylko tracił ojczyznę, on tracił grunt pod nogami. Po latach, kiedy już był prezydentem, w jednym ze swoich dorocznych wystąpień przed parlamentarzystami upadek ZSRR nazwał największą tragedią XX w. Wtedy w Dreźnie major Putin rzeczywiście był „produktem”, w stu procentach utkanym z najbardziej znanych wątków radzieckiej historii i popularnych filmów. I taki pozostał. Wnuk Spirydona, kucharza, który gotował dla Lenina, Stalina i Nadieżdy Krupskiej. Syn Władimira, żołnierza, który bronił blokowanego przez Niemców i głodującego Leningradu. On sam bardzo chciał służyć w KGB, urzeczony radzieckimi filmami sławiącymi „rycerzy płaszcza i kindżału”, a przede wszystkim kultowym serialem „Siedemnaście mgnień wiosny”. Utożsamiał się z jego bohaterem Stirlitzem, agentem NKWD w hitlerowskim Berlinie. Borys Jelcyn, który najpierw wziął Putina do swojej administracji,

a potem mianował tego pułkownika rezerwy KGB szefem Federalnej Służby Bezpieczeństwa, by w końcu w ostatnim dniu 1999 r. naznaczyć go na swego następcę, dzisiejszemu prezydentowi przekazał nie tylko Kreml. „Dziedzic” musiał też przejąć jego linię polityczną, obliczoną na otwarcie kraju na świat i na zbliżenie z Zachodem. Wtedy, na początku XXI w., ludzie z moskiewskich elit powszechnie liczyli na to, że przebrawszy się w eleganckie garnitury, nakupiwszy „sześćsotych” (mercedesów 600) i szastając milionami zarabianymi na sprywatyzowanych polach naftowych, staną się takimi samymi dżentelmenami jak brytyjscy lordowie. „Zostaniemy przyjęci do klubu” – mówiło się wtedy w Moskwie. Świat był skłonny wyjść naprzeciw tym marzeniom. Rubaszny i czarujący Jelcyn umiał uczynić swych zachodnich partnerów prawdziwymi przyjaciółmi. Miał wśród nich choćby, jak go lubił nazywać, „druga (przyjaciela) Helmuta”. Z kanclerzem Niemiec Kohlem – obaj, jak to się mówi w Rosji, „solidni”, czyli potężnych rozmiarów, panowie, niemal rówieśnicy – przypadli sobie do serca. To dla „druga Borysa” koledzy prezydenci w 1998 r. powiększyli grupę najbardziej uprzemysłowionych państw świata G7 o Rosję, choć stała ona wtedy na skraju bankructwa. Zdecydowali się na ten gest tylko po to, by pomóc Jelcynowi podnieść jego prestiż wśród rodaków. Putin też początkowo udawał, że idzie wydeptaną przez poprzednika ścieżką zbliżenia z partnerami z Zachodu. Pamiętam, jak w październiku 2001 r. oczarował kapitanów światowego biznesu, których zaprosił do Moskwy na wyjazdową sesję Światowego Forum Ekonomicznego. Zobaczyli w nim liberała, z którym można robić interesy. Podobały im się nawet jego ciężkawe, nieco ubeckie dowcipy w stylu: „kraj mamy duży i jest gdzie wysłać tych, co łamią

reguły”. Zapomnieli już o ostrzeżeniach Grigorija Jawlińskiego, przywódcy demokratycznej partii Jabłoko, proroczo zapowiadającego, że Putin w polityce, tak samo jak w służbie w KGB, będzie stosował tylko dwie metody: „werbowanie i operacje specjalne”. W 2001 r. w Moskwie umiejętnie „werbował” kutych na cztery nogi rekinów światowego biznesu. A oni chętnie zapominali, że w Czeczenii toczy się krwawa operacja specjalna, dzięki której ich gospodarz w oczach swego narodu stał się popularnym zuchem i bez trudu został prezydentem. Z czasem liczba „drugów” Putina stopniała. Został tak naprawdę tylko „drug Silvio”, szemrany premier Włoch Berlusconi, no i „drug Gerhard”. Tyle że gdy Schröder przestał być kanclerzem, szydło szybko wyszło z worka: były szef rządu niemieckiego przeszedł otwarcie na suty żołd Gazpromu. Okazało się, że był „zwerbowany”. Z czasem słowo „partner”, używane w Rosji do określania polityków Zachodu, szybko nabrało nowego znaczenia. Stało się ironicznym synonimem „przeciwnika”. Kogoś, kto ma wobec Rosji tylko złe intencje. To, że „werbowanie” musi zejść na drugi plan, ustępując operacjom specjalnym, stało się jasne w fatalnych dla Putina latach 2003-04. Gdy posadził miliardera Michaiła Chodorkowskiego, szefa spółki naftowej Jukos, zapał zachodnich biznesmenów do robienia interesów w Rosji stopniał. Zrozumieli, że ciężkawe żarty gospodarza czarującego ich na moskiewskim Forum nie są tak zabawne, jak im się wydawało, i mogą zapowiadać łagry o zaostrzonym rygorze. Wielkim ciosem była gruzińska rewolucja róż – pierwsza „kolorowa”. A potem nastąpiła jeszcze seria tragicznych zamachów terrorystycznych. 9 maja 2004 r. na stadionie w Groznym wybuch

miny wmurowanej pod trybuną zabił namiestnika Moskwy w Czeczenii Ahmada Kadyrowa. W lipcu bojownicy kaukascy na kilka godzin zajęli Nazrań, największe miasto Inguszetii, i rozstrzelali tam kilkudziesięciu milicjantów, prokuratorów oraz agentów służb. Pod koniec sierpnia były zamachy w Moskwie, terrorystki wysadziły zaś w powietrze dwa samoloty lecące ze stolicy. A kilka dni później zaczęła się tragedia Biesłanu. Najgorszy dla Putina był jednak koniec roku. Choć osobiście przyjeżdżał do Kijowa, by poprzeć Wiktora Janukowycza, choć sam trzy razy gratulował swemu faworytowi zwycięstwa w wyborach prezydenckich, wygrali pomarańczowa rewolucja i Wiktor Juszczenko. W te dni Putina na pewno dręczyły wspomnienia wstrząsających dla niego wydarzeń z jesieni 1989 r. Znowu rozumiał, że zewsząd idą na niego jednym frontem wrogowie z bombami, buntowniczymi ideami, majdanami. Rozumiał, że znów trzeba się bronić. I tym razem się nie wahał. Nie czekał, bo teraz to on był „Moskwą” i milczeć nie chciał. W Biesłanie, tak jak dwa lata wcześniej w opanowanym przez terrorystów moskiewskim teatrze na Dubrowce, nie dopuścił do negocjacji. Do pełnej małych zakładników szkoły strzelano z czołgów i miotaczy ognia. W czasie szturmu sił rosyjskich zginęło 339 osób, w tym 156 dzieci. Dowódcy, którzy kierowali akcją, dostali ordery. Potężna ofensywa zaczęła się na froncie ideologicznym. Kreml narzucił państwu doktrynę „suwerennej demokracji”, zgodnie z którą zachodni „partnerzy” zamierzają zniszczyć Rosję i przejąć jej ogromne bogactwa, narzucając jej sojusznikom na terytorium byłego ZSRR – i w końcu także jej samej – swoje standardy demokracji i organizując kolejne „kolorowe” rewolucje. Narodowi zasady nowej ideologii tłumaczył archimandryta Tichon,

spowiednik rodziny Putina, a z zawodu reżyser filmowy, w swoim filmie „Śmierć imperium. Lekcja bizantyjska”. Duchowny opowiada tu o upadku Bizancjum, kwitnącego imperium, ostoi prawa, prawosławia, cywilizacji. Potęgę kruszą barbarzyńcy z Brukseli i Paryża. Ich intrygi sprawiają, że mocarstwo w imię nowoczesności i praw człowieka rezygnuje z poboru do armii. Potem w prowincjach wybuchają jedna po drugiej rewolucje. Pierwsza zaczyna się od tego, że zamaskowany barbarzyńca przewraca na targowisku kosz z pomarańczami. Imperium, które poddało się zgubnym wpływom Zachodu, ginie. Światu o swojej nowej doktrynie sam prezydent Rosji opowiedział w lutym 2007 r. na międzynarodowej konferencji w Monachium. Oskarżył Zachód, a przede wszystkim USA, o to, że narzuca światu swój porządek i standardy. Ostrzegł, że Rosja „ze swą tysiącletnią tradycją samostanowienia” będzie prowadzić niezależną politykę i nie będzie się bezczynnie przyglądać „przybliżaniu się obcych bloków militarnych”, czyli NATO, do swych granic. Minęło niespełna półtora roku od tego wystąpienia i armia rosyjska poszła na Gruzję, jak tłumaczy Moskwa, w obronie rodaków w Osetii Południowej i Abchazji. W wyniku interwencji zbrojnej obie te gruzińskie prowincje ogłosiły się niezależnymi państwami i znalazły się pod protektoratem Rosji. Żywe wspomnienia o konfrontacji ze zbuntowanym tłumem w Dreźnie wróciły pewnie i zimą 2012 r. Wtedy kolejna „kolorowa” – tym razem biała – rewolucja doszła i do Moskwy. Dziesiątki tysięcy ludzi zbierały się w stolicy, by protestować przeciwko powrotowi na Kreml Putina, który po czteroletniej przerwie na premierowanie starał się o trzecią kadencję prezydencką. Na Kremlu śmiertelnie się bali, że może dojść do najgorszego i plac Czerwony stanie się Majdanem. Putin na wiecu swych zwolenników na stadionie Łużniki

grzmiał: „Bitwa o Rosję trwa”. I tym razem był gotów do walki, jak kiedyś przed drezdeńską siedzibą KGB. Z pasją recytował „Borodino” Michaiła Lermontowa: „Umrzemy pod Moskwą, jak nasi bracia umierali!”. Retoryka, zgodnie z którą Rosja jest twierdzą otoczoną „pierścieniem wrogów”, pomogła mu wtedy wygrać. Szybko zdusił bunt Moskwy, wprowadzając drakońskie antydemokratyczne ustawy. Dziś jego twierdza już się nie broni. Ona kontratakuje. Abchazja i Osetia Południowa, choć tylko nieformalnie, należą do Rosji. Teraz ich drogą idzie Krym, potem, być może, Naddniestrze, gdzie również mieszkający tam Rosjanie proszą o pomoc. A potem północny Kazachstan, gdzie Rosjan też jest bardzo wielu... Lista terytoriów, po które może sięgnąć imperium pod pretekstem obrony swoich granic, jest długa. Czy Putin myśli, że jest w stanie odwrócić „największą tragedię XX w.”? Być może tak właśnie myśli. Tylko jak to zrobić? Przecież on sam powiedział kiedyś: „Ten, komu nie żal Związku Radzieckiego, jest bez serca, a ten, kto chce jego odrodzenia w poprzedniej formie, nie ma rozumu”. 08.03.2014

UPRZEJMIE DONOSZĘ, czyli czas patriotów

Nagonka na tych, którzy nie okazują entuzjazmu po przyłączeniu Krymu, trwa. To znakomita okazja dla niektórych, by rozprawić się z rywalami. Sygnał dał Władimir Putin, gdy nazwał „zdrajcami narodu” tych, którzy nie zgadzają się z inkorporacją półwyspu. Już sześć dni po ogłoszeniu przez prezydenta krymskiego triumfu z pracy w Moskiewskim Państwowym Instytucie Stosunków Międzynarodowych wyleciał znany historyk prof. Andriej Zubow. Wyrzucono go na podstawie paragrafu Kodeksu karnego przewidującego zwolnienie za „czyn amoralny popełniony przez pracownika pedagogicznego”. Zwykle na podstawie tego przepisu wywalają ze szkół za molestowanie studentek. Zubow „zgrzeszył” jednak inaczej – w artykule opublikowanym w dzienniku „Wiedomosti” wskazał na analogie między przejęciem Krymu a dokonanym w marcu 1938 r. przez Hitlera anszlusem Austrii. Wtedy do Austrii wkroczyły wojska niemieckie, ich obecność pozwoliła zmienić władze, a potem przeprowadzono referendum, w którym miażdżąca większość Austriaków opowiedziała się za przyłączeniem do Niemiec. W uzasadnieniu zwolnienia władze uczelni stwierdziły, że ta

publikacja oraz inne wypowiedzi Zubowa na temat sytuacji na Ukrainie „budzą oburzenie i zdziwienie w środowisku uniwersyteckim”. Z kolei senator z obwodu kurgańskiego Oleg Pantielejew, z zawodu agronom, wywęszył zdrajców narodu w słynnym moskiewskim Teatrze na Tagance. W wystąpieniu w Radzie Federacji, które potem wielokrotnie pokazywały wszystkie ogólnokrajowe kanały telewizyjne, tak opisywał ten matecznik antynarodowej piątej kolumny: „W spektaklach propaguje się przemoc, homoseksualizm, samobójstwo”. 15 marca miał miejsce festiwal dokumentalny „Majdan”, gdzie młodzi ludzie z opaskami Prawego Sektora przyszli wprost z Prospektu Sacharowa, gdzie odbywała się wtedy potężna manifestacja antywojenna. Dyrektor teatru zamówił u Dmitrija Bykowa sztukę „Szeremietiewo-3”, będącą kpiną z organów bezpieczeństwa Federacji Rosyjskiej. Wyższa izba parlamentu rosyjskiego, przerażona tym, co usłyszała od agronoma (który przyznaje, że sam spektakli Taganki nie oglądał), zażądała od ministerstwa kultury i merostwa Moskwy (to jemu podlega teatr), by natychmiast zbadały i uzdrowiły sytuację. Siergiej Kapkow, odpowiedzialny w merostwie za kulturę, odparł, że niczego badał nie będzie. Bo, jak się okazało, Pantielejew z trybuny Senatu streścił list, który rozesłali członkowie pięcioosobowego związku zawodowego Taganki. Od lat piszą oni nieprawdziwe donosy na wszystkich po kolei szefów teatru. – Ja ich nawet już nie czytam – powiedział urzędnik, dodając, że żadnego festiwalu „Majdan” na Tagance nie było, a sztuka pod roboczym tytułem „Szeremietiewo-3” nie została jeszcze nie tylko wystawiona, ale nawet napisana. Wdzięczność Pantielejewowi wyraził za to literat Bykow, przeżywający męki twórcze i zastanawiający się, co dla Taganki

napisać. Już ma pomysł. – To będzie sztuka o senatorze, który widzi, co będzie w przyszłości! – zapowiada. Komentując sytuację wokół teatru, Gleb Pawłowski, który jako kremlowski „polittechnolog” przez wiele lat był jednym z głównych architektów rosyjskiej polityki, powiedział radiu Echo Moskwy, że w Rosji nastał czas „patriotów ścierwojadów”, którzy próbują się pozbyć prywatnych wrogów, pisząc na nich donosy i rzucając oskarżenia o rzekomą zdradę. Pomysły demaskowania i karania „zdrajców narodu” lęgną się na wszystkich szczeblach władzy. Na przykład deputowana do Moskiewskiej Dumy Miejskiej Inna Swiatenko żąda, by kompetentne organy uważnie przyglądały się temu, co blogerzy piszą o konsekwencjach inkorporacji Krymu. Niektórzy bowiem ośmielają się przypominać, że mieszkańcom półwyspu obiecano bezpłatne studia na prestiżowych rosyjskich uczelniach i poprawę warunków mieszkaniowych, co odbędzie się przecież kosztem innych obywateli Rosji. Do tego w sieci pojawiają się szacunki, ile miliardów budżet będzie musiał wydać na zagospodarowanie Krymu. Zdaniem Swiatenko za wypisywanie takich rzeczy, studzących patriotyczny entuzjazm Rosjan, należy karać, i to srogo – a więc z paragrafów o ekstremizmie, przewidujących do czterech lat łagru. Radna z moskiewskiej dzielnicy Presnia Jelena Tkacz idzie na całość i nawołuje do ostatecznego rozwiązania kwestii zdrajców narodu: proponuje pozbawiać rosyjskiego obywatelstwa i wyganiać za granicę tych, którzy pogardliwie wypowiadają się o Rosji. – Histeryczny festiwal idiotycznych pomysłów karania i nagonka na krytyków polityki Kremla świadczą o tym, że władza się boi – mówi Zubow, który już w czasach ZSRR był za poglądy religijne wyrzucany z pracy w Instytucie Orientalistyki. Porównując ówczesne

doświadczenia z dzisiejszymi, Zubow dochodzi jednak do optymistycznej konkluzji: – Wtedy człowiek napiętnowany przez władze znajdował się w próżni. Koledzy przestawali go zauważać. Podanie ręki, zamienienie kilku słów z „wykluczonym” było aktem niezwykłej odwagi. Natomiast dziś władzom nie udaje się izolować krytyków. 150 studentów podpisało petycję w mojej obronie, 50 absolwentów demonstrowało przed uczelnią przeciw mojemu zwolnieniu. Wielu ludzi, którzy nie podzielają moich poglądów, przychodzi, by powiedzieć, że są przeciw wyrzucaniu mnie z pracy. Strefa wolności jest dziś znacznie szersza. Władze się boją, bo widzą, że nie da się jej ograniczyć do kuchni w moskiewskich mieszkaniach, w których w epoce komunizmu ludzie ośmielali się tylko między swoimi mówić, co naprawdę myślą. 02.04.2014

MINISTER NA DRĄŻKU, czyli silni, zwarci i gotowi

Wczoraj kraj zrobił spory krok ku świetlanej przeszłości. Na moskiewskim WWC zaczęły się pierwsze od ćwierć wieku szkolenia instruktorów GTO. WWC to Wszechrosyjskie Centrum Wystawiennicze – hybryda wesołego miasteczka z centrum wystawowym. Wielu moskwian tych trzech literek nie lubi i wciąż nazywa to miejsce po radziecku – WDNH, czyli Wystawa Osiągnięć Gospodarki Narodowej. Wkrótce to oni będą górą, bo władze właśnie ogłosiły, że w ramach przywracania tradycji wrócą do dawnej nazwy. GTO to hasło „Bądź Gotów do Pracy i Obrony”. Miliony obywateli ZSRR w wieku od 10 do 60 lat wcielały je w czyn, biegając, pływając na czas, podciągając się na drążku, rzucając granatem (700gramowym chłopcy od 16 lat, 500-gramowym dziewczęta) i strzelając (od 12 lat). Chłopak w wieku od lat 16, jeśli rzucił granatem na odległość 40 m, zarobił 37 pkt pięcioma strzałami z karabinka do tarczy odległej o 50 m, przybiegł na czas i podciągnął się na drążku 12 razy, mógł nosić na piersi złotą odznakę GTO. Dorośli Rosjanie do dziś są dumni ze swoich odznak (niektórzy wciąż je noszą) i opowiadają dzieciom, że z zawiązanymi oczami

potrafili błyskawicznie rozebrać i złożyć kałasznikowa. Teraz młodzi będą mogli już nie tylko im zazdrościć. Kilka dni temu Władimir Putin podpisał dekret „O przywróceniu norm GTO”. Od 1 września będzie można znów biegać, skakać, podciągać się, robić pompki i otrzymywać za to znaczki. Rosyjskie GTO różni się nieco od radzieckiego. Teraz sprawnością obronną będą się wykazywać także ludzie w wieku od 60 do 70 lat, a jeśli ochota – to i starsi. Z dyscyplin wypadło miotanie granatem, zastąpione rzutem piłeczką tenisową, i to nie na odległość, ale do celu. I słusznie, bo dziś granaty zwane „nasadkowymi” wystrzeliwuje się z automatu Kałasznikowa i rzucać nimi ręcznie już nie trzeba. Punkty zarobione na GTO będą się liczyły przy zdawaniu na wyższe uczelnie. Dziś na studia przyjmowani są ci, którzy dobrze zaliczyli egzaminy maturalne. A to – jak narzekają gorliwi patrioci – daje pierwszeństwo cherlawym okularnikom przed osiłkami, którzy trenując intensywnie, nie marnują czasu na ślęczenie nad książkami. GTO jeszcze oficjalnie nie zmartwychwstało, ale już krąży po Rosji i gubernatorzy z różnych regionów Federacji ochoczo meldują, że wskrzesili tradycję. Minister edukacji Dmitrij Liwanow kilka dni temu osobiście dał przykład młodzieży z syberyjskiej Buriacji, podciągając się na drążku 20 razy na szkolnym podwórku w Ułan Ude. Jak na 47-latka to rewelacyjny wynik. Bezapelacyjnie należy się złota odznaka za bycie gotowym do pracy i obrony. A wkrótce zwolennicy powrotu do przeszłości otrzymają nowy podarunek. Agencja prasowa ITAR-TASS zmieni nazwę. Zniknie z niej wprowadzona 22 lata temu część ITAR (Informacyjna Agencja Telegraficzna Rosji). I zostanie już tylko stare TASS, czyli Telegraficzna Agencja Związku Radzieckiego. Wiadomości o świecie i kraju będzie więc Rosjanom przynosić służba informacyjna nieistniejącego

państwa. 07.04.2014

PUSZKIN W PREZERWATYWIE, czyli szlaban na „mat”

Władimir Putin zabronił publicznego używania brzydkich słów. Oznacza to, że liczne arcydzieła literatury rosyjskiej będzie można sprzedawać tylko zapakowane w folię, którą wydawcy już nazwali „prezerwatywą”. Szlaban na „mat” (od „matiernyj jazyk” – język, w którym często wypomina się rozmówcy rzekomo niewłaściwe prowadzenie się jego matki) dotyczy niby tylko wulgarnych nazw, określeń części ciała poniżej pasa, zbliżenia płciowego i kobiet lekkiego prowadzenia. Ale jak wskazują językoznawcy, wyrażeń pochodzących od tych kilku słów Rosjanie mają około 5 tysięcy. „Słownik rosyjskiego mata” Aleksieja Płucera-Sarno, publikowany w internecie, ma w zamierzeniu autora liczyć 12 tomów, zaś każde hasło będzie ilustrowane przykładami z życia, wypowiedziami osobistości publicznych i fragmentami z literatury. Od 1 lipca, bo wtedy ma wejść w życie nowa wersja ustawy o języku, dla słów na „p”, „ch”, „k” i „d” nie będzie już miejsca w mediach, filmach czy literaturze. Tropić je tam mają inspektorzy Roskomnadzoru, czyli Federalnej Służby Nadzoru nad Łącznością, Technologiami Informacyjnymi i Środkami Masowego Przekazu.

Szefowie Służby ogłosili już, że walka z wulgaryzmami jest dla nich priorytetem. Urzędnicy wkrótce zostaną uzbrojeni w programy komputerowe wychwytujące brzydkie słowa. Mają też identyfikować obsceniczne obrazki oraz dźwięki. Tam, gdzie wykryją to, co zabronione, mają się sypać grzywny – w przeliczeniu od 200 do 5 tys. zł. Ale wykrywać pewnie nie będą, bo wyręczy ich autocenzura wydawców i redaktorów. Miesiąc temu kanał telewizyjny TWC późno wieczorem pokazał powszechnie znany i lubiany film Eldara Riazanowa „Garaż”. Rzecz była, jak zapowiedziano przed emisją, dozwolona od lat 16. A mimo to wydawcy „wypikali” z niej słowo „chrenowina”, mniej więcej odpowiednik naszego „cholerstwa”. Nie jest to wyrażenie, którym pensjonarka powinna się zwracać do wizytującego jej miasto arcybiskupa, ale też nie wulgaryzm. Szefowie TWC okazali się jednak ostrożniejsi niż cenzorzy radzieccy, którzy przed laty w „Garażu” „chrenowinę” przepuścili. Ograniczenia dotkną też arcydzieł klasyków literatury. Te utwory, w których znalazło się choć jedno zakazane wyrażenie, na półkach księgarni od 1 lipca będą mogły pojawiać się tylko jak „Playboy” czy inny „Hustler” – opakowane w futerały z folii, tak by brzydkiego słowa nie wypatrzyli na ich stronicach nieletni klienci. Tomy, w których tai się czerw wulgaryzmu, muszą też zostać wyraźnie oznaczone jako dozwolone od lat 16 czy 18. Problem mają więc choćby wydawcy Aleksandra Puszkina. Poeta nie skrywał zainteresowania seksem, pisał o nim sporo, proste, by nie rzec: prostackie, nadając rzeczy słowo. Podobnie pisywali choćby Siergiej Jesienin czy Władimir Majakowski. Kłopot jest nawet z samym Lwem Tołstojem. Hrabia, choć w młodości dzielny żołnierz, w prawdziwym życiu „mata” nie znosił. W jego monumentalnej „Wojnie i pokoju” jest jednak scena, w której łowczy

Daniła strofuje hrabiego Rostowa za to, że na polowaniu przepuścił zwierza, i mówi, że „dupa, wilka przesrali”. Klasyk nie mógł napisać inaczej, bo przecież prosty człowiek, chłop pańszczyźniany, swego oburzenia nie potrafiłby wyrazić słowami salonowymi. Księgarze nie wiedzą, co robić. – Może wystarczy zapakować w „prezerwatywę” tylko jeden z czterech tomów „Wojny i pokoju” – ten, w którym przeklina łowczy? Ale zabronić nieletnim brać do ręki powieść uznawaną na świecie za najwspanialsze dzieło literatury rosyjskiej? – zastanawia się w rozmowie ze mną pracownica jednego z moskiewskich wydawnictw. „Mat” jednak się nie da zdławić. Wielu Rosjan mówi tym językiem na co dzień. O premierze Wiktorze Czernomyrdinie, który po rosyjsku wyrażał się koślawo i zabawnie, mówi się, że miał kłopoty z przekazaniem myśli, bo najpierw musiał je przełożyć z „mata” na język cenzuralny. „Mat” jest często określany jako „drugi język komendancki”. Kiedy w czasie walki robi się gorąco, dowódcy uciekają się właśnie do niego. Filolodzy dowodzą, że to jedna z tajnych broni armii rosyjskiej, bo frazy złożone z przekleństw są krótsze, a żołnierze lepiej je rozumieją. 08.05.2014

MRZONKI Z KSIĘŻYCA, czyli Chińczyki trzymają się mocno

Rozpoczęta wczoraj dwudniowa wizyta Władimira Putina w Chinach – jak roztrąbiły oficjalne media moskiewskie – miała być jak zwykle przełomowa. Miała pokazać Rosjanom, że mogą gwizdać na sankcje Zachodu, zaś Europejczykom dowieść, że Rosja ma potężnego partnera na Wschodzie i obejdzie się bez ich pieniędzy za gaz. Bo właśnie rosyjski gaz – a konkretnie podpisanie 30-letniego kontraktu na dostawy 38 mld m sześc. tego paliwa do Chin – miał być centralnym punktem show przygotowanego ku pokrzepieniu serc Rosjan i skruszeniu lękliwych serc Europejczyków. Putin jednak, przynajmniej na razie, o Wielki Mur się rozbił, jako że... Chińczyki trzymają się mocno. Gaz, owszem, wezmą, ale nie po to, by zrobić dobrze „partnerowi” w jego grze z Zachodem, lecz by dogodzić sobie. Czyli wezmą bardzo tanio. W przeciwieństwie do Europejczyków, oni bowiem ulegać Rosji nie muszą. Gaz ich szybko rosnącej gospodarce gotowi są dostarczać wszyscy – choćby Turkmenistan czy Stany Zjednoczone. Sami też, w przeciwieństwie do Rosjan, którzy gaz łupkowy do niedawna uważali za mit wymyślony przez wrogów Gazpromu, rozwijają u siebie wydobycie z łupków.

Niektórzy komentatorzy rosyjscy ostrzegają, że marzenia Moskwy o sojuszu z Pekinem są mrzonkami. Prestiżowy dziennik „Wiedomosti” napisał wczoraj, że Państwo Środka ze swą prastarą tradycją, z poczuciem rosnącej potęgi swojej gospodarki i wagi politycznej nigdy nie będzie widziało w Rosji równego partnera, lecz co najwyżej dostawcę. Tymczasem rządzący Rosją zachowują się ostatnio często jak nadęci chłopcy, którzy, obrażeni na kolegów, straszą, że zabiorą im zabawki i pójdą na inne podwórko. Z USA też im nie idzie. Odpowiadający za przemysł obronny i – jak tu lubią mówić – „podbój kosmosu” Dymitrij Rogozin, wicepremier i mistrz tromtadracji, tupie na amerykańską NASA za to, że nie chce współpracować z Rosją. Grozi, że obrażona sankcjami Moskwa „po 2020 r.” przestanie się zajmować krążącą po orbicie wokół Ziemi Międzynarodową Stacją Kosmiczną. A jest to wspólne przedsięwzięcie, w którym oprócz Rosji uczestniczą USA, UE, Japonia i Kanada. Czyli cały świat, który dziś stara się skrzywdzić Rosjan. Porzuciwszy zaś stację, Rosja całą moc swej kosmicznej myśli i sił wytwórczych rzuci na – jak zapewnia kosmiczny wicepremier – „ciekawsze projekty”. Dzięki temu już za 1520 lat na Księżycu Rosjanie będą mieli bazę i będą się tam zajmować tym, w czym specjalizują się i na Ziemi, czyli eksploatowaniem surowców naturalnych naturalnego satelity naszej planety. Jakich surowców – trudno powiedzieć. Gazociąg Lunar Stream miałby tę zaletę, że omijałby Ukrainę, ale kosztowałby nieco więcej niż North Stream. Na transport nawet złota przez 400 tys. km przestrzeni kosmicznej należałoby wydawać naście razy więcej, niż wart jest sam kruszec. A co będzie z biednymi kosmonautami z NASA, kiedy Rosja całą moc skieruje na lunatyczne projekty? Rogozin szydzi, że kiedy na stację kosmiczną przestaną ich wozić rosyjskie sojuzy,

„Amerykanie będą skakać ku stacji orbitalnej z batutu”. Fakt – zabawne to wszystko, tylko trochę inaczej, niż myśli Rogozin. Międzynarodowa Stacja Kosmiczna najpewniej po 2020 r. eksploatowana już nie będzie. A Amerykanie prawdopodobnie już niedługo będą latali na orbitę nie trzyosobowym statkiem kosmicznym Sojuz, a siedmioosobowym dragonem prywatnej firmy SpaceX, testowanym od dwóch lat z powodzeniem jako prom towarowy zaopatrujący tę stację. Rosjanom zaś do ich księżycowego szczęścia brakuje choćby ciężkiej rakiety-nosiciela Angara, która miała polecieć w kosmos dziewięć lat temu, a nadal nie poleciała. I nie wiadomo, kiedy poleci. 21.05.2014

POZDROWIENIA Z KRYMU, czyli soviet dream

Dwa miesiące po włączeniu do Rosji na Krymie nie żyje się lekko, a perspektywy też nie są tęczowe. Ale większość mieszkańców uważa, że spotkało ich wielkie szczęście. Ta większość to „Słowianie” – jak nazywają ją agenci FSB, którzy 17 maja zabrali mnie z restauracji Diwan w centrum Symferopola na wielogodzinne przesłuchanie. Czepiali się, że spotykam się tu przede wszystkim z Tatarami krymskimi. Kiedy zwróciłem im uwagę, że wzięli mnie, gdy siedziałem za stołem akurat z Ukraińcem, zdziwili się. Dla nich „Słowianin” to Rosjanin, a Ukraińcy należą do „faszystów”. Michaił Iosifowicz, czystej, jak zapewnia, krwi „Słowianin”, promienieje radością. Sprzedaje jajka przepiórcze na ryneczku przy ulicy Sewastopolskiej. 5 hrywien (choć Symferopol był przez 23 lata ukraiński, mówią tu z rosyjska „griwni”) albo 16 rubli za dziesięć sztuk. Cena dla mnie wstrząsająca. Gdy mówię, że w Moskwie płacę cztery razy więcej, rozpromienia się jeszcze bardziej: – To i ja będę cztery razy bogatszy. Jak dobrze, że znów jesteśmy w Rosji. Przy władzy ukraińskiej dostawałem 1800 „griwni” emerytury, a nasza ojczysta, radziecka, daje mi 8400 rubli. To o połowę więcej, a będą

jeszcze podwyżki. Nowe ruble i stare hrywny są w obiegu na równych prawach, ale tych drugich miejscowi chcą się pozbyć jak najszybciej. Bo Moskwa zdecydowała, że od 1 czerwca na półwyspie będzie już tylko rubel. – Z pieniędzmi szybko zrobią porządek. I w ogóle u nas będzie wspaniale. Na pewno – mówi z entuzjazmem Michaił. – Najważniejsze jest to, że armia radziecka nas obroniła. Nie puściła tu tych faszystowskich bestii z Majdanu. Gdyby nie Władimir Putin, nas wszystkich by tu palili żywcem, dusili gazem, jak w Odessie. – Tak, napisz, że dziękujemy Moskwie i kochamy Putina – jedna przez drugą powtarzają sąsiadki sprzedawcy przepiórczych jaj. Też są przekonane, że Rosja uratowała je z łap „banderowskich rezunów”. I też wierzą, że za szczypiorek i czereśnie, które dojrzały już w połowie maja, będą brać cztery razy więcej – jak w Moskwie. A emerytury wciąż będą rosnąć. Tyle że Rosja nie tylko daje i obiecuje, że da. Rosja także zabiera. W sklepach straszą puste półki. Nie, nie tak jak u nas pod koniec lat 80., kiedy był tylko ocet. Ale towarów mało. Poza alkoholem. Wódek, koniaków, wina w bród, a ceny jak ze złotego snu alkoholika. Pół litra zacnej czystej można dostać za 10 zł. To trzy razy taniej niż w Rosji. Z nabiałem, wędlinami, chemią jest znacznie gorzej. – Wymiatają Rosjanie – tłumaczy Lena z na wpół ogołoconego marketu przy ulicy Zawodskiej. – Mamy jeszcze towar z Ukrainy. Po cenach ukraińskich, dwa, trzy razy taniej niż w Rosji. Przyjeżdżają z Kraju Krasnodarskiego i biorą wszystko. Moja ciocia z Kerczu mówi, że codziennie na promach przez cieśninę przypływa korowód furgonetek. Rosjanie po dach nabijają je tym, co wykupują w sklepach, a potem sprzedają u siebie z podwójnym zyskiem – ocenia sprzedawczyni.

Enzor, właściciel restauracji, robi bokami. Z zaopatrzeniem coraz trudniej, bo hurtownie opustoszały. Dostawy z Ukrainy już nie przychodzą, a gdyby kupowali z Rosji, musieliby podnieść ceny dwa, trzy razy. – A i tak już wszystko drożeje. Mieszkańcy Krymu zaczynają rozumieć, że po podwyżkach emerytur i pensji, jakie dało im nowe państwo, wcale nie będą bogatsi, lecz wręcz przeciwnie – zapowiada restaurator. Bardzo marnie zapowiada się sezon wakacyjny, a przecież półwysep żyje z turystów. W ubiegłym roku było ich tu 8 mln, trzy czwarte z Ukrainy. Teraz Ukraińców nie będzie w ogóle, a na Rosjan liczyć nie można. Na początku maja, kiedy Rosja miała wolne od 1 do 11, hotele, restauracje świeciły pustkami. Latem będzie podobnie. Bogaci przybysze z Moskwy, o których marzą na Krymie, boją się tu jechać przez Ukrainę. Samoloty w sezonie mogą zaś przywieźć nie więcej niż 100 tys. ludzi. Jest jeszcze droga lądowa wokół Morza Azowskiego. W Moskwie sprzedają już łączone bilety: na pociąg do Anapy, potem pociąg do Kerczu, autobus na przeprawę na Półwyspie Tamańskim, znów na autobus i jeszcze na pociąg do kurortu. Dwie doby w podróży. I tak będzie, dopóki za 3 albo i 5 mld dolarów nie powstanie most przez Cieśninę Kerczeńską. Ale to nieprędko. Zresztą kto się tu będzie kwapił, jeśli nawet nie wiadomo, czy będzie się czym myć? Ukraina zamknęła kanał doprowadzający na Krym wodę z Dniepru. Dziś woda w krymskich kranach pochodzi z zapasów w zbiornikach retencyjnych, ale pól nie ma już czym nawadniać. Przepadł cały ryż, a zbierali go do 200 tys. ton rocznie. Sezon podratować mogą tylko potężne firmy rosyjskie, które na rozkaz Kremla „zsyłają” tu pracowników, wykupując skierowania do kurortów. Krymscy „Słowianie” nie przejmują się jednak tymi kłopotami. –

Ukraina nie dbała o półwysep, a dziś ludzie są pewni, że wrócili do ZSRR i spełni się ich soviet dream, marzenie o sprawiedliwym państwie równości, w którym władza zadba o wszystkich, da pieniądze i doprowadzi wodę. Oni chcą pamiętać, że Związek Radziecki był właśnie takim idealnym państwem – tłumaczy Mykoła Semena, miejscowy dziennikarz pracujący dla kijowskiej gazety „Deń”. Greckokatolickiego ojca Wiktora nie znalazłem w Symferopolu. Kiedy do niego zadzwoniłem, powiedział, że jest „w jednym z regionów Ukrainy”. Setki jego parafian już uciekły. – Niech pan nie szuka tych, którzy zostali. Boją się. To przede wszystkim „zapadency”, których władze ukraińskie przysłały na półwysep z obwodów zachodnich. Dla nowych władz to banderowcy – mówił. 39-letni Reszat Ametow, krymski Tatar, 3 marca powiedział żonie Zarinie, że idzie zaciągnąć się do armii ukraińskiej, bo trzeba bronić kraju przed agresją. Urodził się w Uzbekistanie, dokąd Stalin w 1944 r. deportował jego dziadków. Dla niego ZSRR nie był, jak dla „Słowian”, państwem idealnym, ale imperium, które przez wieki krzywdziło naród tatarski. Do komisji poborowej Reszat jednak nie dotarł. Jego zmasakrowane nagie ciało z nogami zakutymi w rosyjskie kajdanki znaleziono 15 marca w pobliżu Biełogorska. Przyczyną śmierci był cios nożem w oko. W internecie ktoś zamieścił film, na którym widać, jak 3 marca rano z placu przed Radą Najwyższą Krymu zabiera Reszata czarnym samochodem trzech cywilów. To nieprzypadkowi ludzie – widać, że wiedzą, jak obezwładnić człowieka i wepchnąć do auta. – Milcząc, wpatrywał się w oczy zamaskowanych „zielonych ludzików”. To wystarczyło, by go zabrać, troje małych dzieci uczynić sierotami, a mnie wdową bez środków do życia – mówi Zarina,

dodając, że policja nie szuka morderców wśród „zielonych ludzików”, lecz pewnie wśród jego najbliższych. – Robili u nas w domu rewizje, zabrali komputer, szukali śladów krwi – wyjaśnia. Dowódca agentów FSB, którzy zatrzymali mnie w restauracji Diwan, znalazł w moim paszporcie kartkę z telefonem wdowy Ametowej. – Z kim on się tu kontaktuje! Z wrogami Rosji! – wrzasnął oburzony. 24.05.2014

ŚMIERĆ W HELIKOPTERZE, czyli ostatnie loty dygnitarzy

Pasażerski helikopter Mi-8 należący do obsługującej VIP-ów firmy SPARK Avia wyleciał w sobotę z Murmańska z 17 osobami na pokładzie. Dokąd i po co zdążali w wolny dzień pasażerowie wynajętego przez administrację śmigłowca, wśród których byli wicegubernator obwodu murmańskiego Siergiej Skomarochow i dyrektor generalny potężnego kombinatu Apatyt Aleksiej Grigoriew, nie do końca wiadomo. Początkowo agencje informacyjne mówiły, że po prostu powędkować. Potem zapewniały już, że była to podróż służbowa w celu „oceny walorów turystycznych regionu”. A jeszcze później mowa była już o całkiem poważnej misji. W te strony ma bowiem wkrótce przyjechać Władimir Putin, który chciałby wybrać się tu na ryby. Urzędnicy mieli więc ponoć ocenić, czy wszystko jest przygotowane do najwyższego wędkowania. Ich maszyna, lecąca – czy to w celach prywatnych, czy służbowych – do celu, czyli bazy wędkarskiej oddalonej 400 km od Murmańska, nie dotarła, lecz wpadła do jeziora w pobliżu wsi Wostocznoje Munoziero. Uratować udało się tylko dwie z 17 osób na pokładzie. W Rosji podobnych wypadków było w ostatnich latach kilka. Cztery lata temu Igor Jesupowski, gubernator Irkucka, wybrał się

helikopterem w późny niedzielny wieczór na powietrzną „inspekcję” parku narodowego. Kiedy załoga śmigłowca próbowała wylądować, by zabrać z ziemi niedźwiedzia, którego gubernator celnie ustrzelił, oświeciwszy sobie zwierza pokładowym szperaczem, maszyna się rozbiła. Piloci i dygnitarz zginęli. Także w 2009 r. miejscowi urzędnicy zabrali na „inspekcję” w górach Ałtaju, też w wolny od pracy dzień, odwiedzającego region przedstawiciela prezydenta Rosji w Dumie Aleksandra Kosopkina. Gospodarze i gość w czasie „służbowego” lotu bawili się, strzelając z pokładu śmigłowca Mi-171 do górskich baranów wpisanych do Czerwonej Księgi gatunków ginących. Polowanie było udane. Kiedy jednak pilot sadzał maszynę, by zabrać zabite zwierzęta, helikopter roztrzaskał się o stromy stok góry. Zginęło siedem osób, w tym ważny gość z Moskwy. Sławny generał gubernator Kraju Krasnojarskiego Aleksander Lebiedź, swego czasu poważny kandydat na prezydenta Rosji, też zginął w niedzielnej katastrofie helikoptera. 12 lat temu jego Mi-8, lecąc nisko nad tajgą, rozbił się, zaczepiwszy o linię wysokiego napięcia. Plotki głoszą, że i Lebiedź próbował coś upolować z powietrza. 02.06.2014

BY ZIEMIĘ W GRENADZIE CHŁOPOM ODDAĆ, czyli wskrzeszanie upiora

Do strażnicy na granicy Ukrainy z Rosją w pobliżu wsi o ponurej nazwie Uspienka („uspienije” to po rosyjsku zgon) podjechały w nocy dwie ciężarówki chłodnie. Wiozły „gruz 200” (ładunek 200), jak określa się tu trumny z ciałami zabitych żołnierzy. Leżało w nich 30 Rosjan i jeden Czeczen. Wszyscy zginęli 26 maja w walkach o port lotniczy w Doniecku. Celnicy czytali dokumenty przedstawione im przez kierowców: „W trupie pana Żdanowicza Siergieja Borysowicza, urodzonego w 1966 r., ani w trumnie nie ma zawartości, której przewożenie przez granicę państwową Ukrainy byłoby zabronione”. Papiery były w porządku. „Gruz 200” wjechał do Rosji. Reporterzy niezależnej moskiewskiej „Nowej Gaziety”, którzy z Doniecka do granicy jechali za ciężarówkami z makabrycznym ładunkiem, próbowali ustalić, dokąd trafiły ciała. Władze rosyjskie na ich pytania nie odpowiedziały. Ze wschodu płyną potoki ochotników gotowych walczyć za Noworosję, czyli „republiki ludowe” w Ługańsku i Doniecku, zmagające się z „ukrofaszystami”. Pograniczne wojska Rosji, która

oficjalnie nie miesza się do konfliktu na Ukrainie, nie zauważają wjeżdżających do sąsiedniego państwa kolumn kamazów, nabitych ludźmi w mundurach i przenośnymi wyrzutniami rakiet. W sercach tych, którzy jadą walczyć, gra stara bolszewicka „Grenada”: „Porzuciłem chatę, poszedłem wojować, by ziemię w Grenadzie chłopom oddać”. Pieśń nie opowiada jednak o żołnierzach Stalina w hiszpańskiej wojnie domowej, tylko o zmaganiach bolszewików z białymi o tę samą co dziś wschodnią Ukrainę. Tym, którzy dziś spieszą na odsiecz Noworosji, tak samo jak ich czerwonym przodkom, marzy się „bój nasz ostatni” o nowy porządek na świecie. Bohaterem tej wojny już jest 44-letni Igor Wsiewołodowicz Girkin, znany jako Igor Iwanowicz Striełkow, dowódca sił Donieckiej Republiki Ludowej. Zachodnie media chciałyby widzieć w nim oficera GRU, czyli wywiadu wojskowego. Ale to prostacka diagnoza. Striełkow jest człowiekiem opętanym wojną za cara i ojczyznę. Sam przyznaje, że cierpi na „syndrom uzależnienia od prochu”. W nałóg wciągał się najpierw w Naddniestrzu, dokąd się przekradł zaraz po obronie dyplomu w moskiewskim Instytucie HistorycznoArchiwalnym, by walczyć z Mołdawianami w szeregach ochotników rosyjskich. Potem były Bałkany. Imponował Serbom perfekcyjnym opanowaniem każdego rodzaju broni, zimną krwią, dbałością o wygląd. Nazwali go „carskim oficerem”, bo nie krył przed nimi, że przysięgał nie nowej Rosji, tylko Władimirowi Kiriłowiczowi Romanowowi, głowie Rosyjskiego Domu Imperatorskiego, od 1938 r. pretendentowi do carskiego tronu. Wąchał też proch na obu wojnach czeczeńskich. Aleksandr Czerkasow ze stowarzyszenia Memoriał twierdzi, że Girkin-Striełkow brał udział w przesłuchaniach jeńców i porywaniu ludzi na Kaukazie. A kiedy żadnej wojny nie było, zaspokajał głód jej namiastkami.

Zasłynął jako szef plutonu cekaemistów biorącego udział we wszystkich wielkich rekonstrukcjach bitew pierwszej wojny światowej i wojen białych z bolszewikami (identyfikuje się z bohaterami ochotniczej armii Antona Denikina). W nienagannym mundurze wygląda rzeczywiście jak ideał carskiego oficera. Na wszystkie pokazy taszczy swój ukochany ckm maxim. Za każdy grosz dokupuje do niego rzadkie oryginalne detale. Jego mieszkanie w Moskwie jest od miesięcy na głucho zamknięte. Synowie i żona gdzieś znikli. „Porzucił chatę, poszedł wojować...”. Na Krymie brał udział w przejmowaniu jednostek ukraińskich. Teraz rekonstruktor sprawnie konstruuje obronę Słowiańska, głównego ośrodka oporu separatystów. Jak przystało na „carskiego oficera”, rządzi twardą ręką. Łamiących dyscyplinę każe rozstrzeliwać. Girkina-Striełkowa na nowy front wezwał dawny towarzysz i druh, o dwa lata młodszy Aleksandr Borodaj, moskiewski politolog, dziś kierujący Doniecką Republiką Ludową jako jej premier. Podarował go separatystom miliarder Konstantin Małofiejew. Wspólnie zdziałali wiele. Borodaj wyciągnął m.in. swego patrona z afery związanej z domniemanym sprzeniewierzeniem 200 mln dolarów kredytu od banku WTB. Razem jednak dążyli do celów poważniejszych niż ta okrągła suma. Biznesmen jest wielbicielem wielkiej historii ojczyzny i żarliwym wyznawcą prawosławia. Czym mógł, wspomagał więc przez lata metropolitę petersburskiego Ioana (Snyczewa), uważanego za duchowego przywódcę najbardziej brunatno-czerwonych organizacji nacjonalistycznych, duszpasterza stalinowskiego tygodnika „Zawtra”. Wspierał też biskupiego pomocnika Konstantina Duszenowa, autora filmu „Faszyzm żydowski i ludobójstwo narodu rosyjskiego”. Wraz ze swym pomocnikiem Małofiejew założył kosztem milionów dolarów Ligę Bezpiecznego Internetu. Jej eksperci,

przygotowani przez Rosyjski Prawosławny Uniwersytet im. Jana Ewangelisty, tworzą „cyberdrużynę”, której zadaniem jest wyławianie z sieci niemoralnych treści. Prasa moskiewska charakteryzuje Małofiejewa i jego ludzi jako „gotowych do wszelkich ofiar w imię tego, by Rosja stała się podobna do tej, którą straciliśmy”, czyli etnicznie jednolitej i przewodzącej światu. Z kolei w Kramatorsku niepodzielnie rządzi separatystami Aleksandr Możajew, brodaty Kozak, który każe nazywać siebie Babajem. W Rosji jest ścigany listem gończym za próbę zabójstwa. Tłumaczy, że w swoim Białoreczeńsku w Kraju Krasnodarskim, gdzie dowodzi kozacką „wilczą sotnią”, miał błahy spór z miejscowym Koreańczykiem. Trzeba go było nauczyć rozumu i Babaj robił to z nożem w ręku. Stąd nieporozumienie. Możajew to człowiek prosty. Też jednak wie, o co walczy. Wywijając wciąż tym samym nożem, opowiada dziennikarzom, kto ponosi winę za wszelkie zło. – Ruch Chabad rozpełza się szeroko po wielkich miastach Ukrainy. To Żydy z loży masońskiej. To oni przygotowali grunt pod wszystko, co się tu dzieje – Babaj pokazuje, że od jego „wilczej sotni” do dawnej gromiącej Żydów czarnej sotni całkiem niedaleko. Co poza listem gończym kazało mu „porzucić chatę”? – Rząd amerykański, Unia Europejska, NATO i wszystkie te koalicje nie chcą tu pokojowego rozwiązania problemu. Uważają, że to my powinniśmy być pod nimi. Ale to oni powinni być pod nami. Władimir Putin nie zaanektuje Doniecka i Ługańska. Moskwa nie może sobie na to pozwolić. Rosja jeszcze długo będzie przetrawiać 2,5-milionowy Krym, który musi ratować przed katastrofą gospodarczą. Kolejne 6,5 mln mieszkańców dwóch deficytowych regionów też trzeba by wziąć na garnuszek budżetu. A za kolejną

inwazję Rosja zostałaby ukarana przez Zachód już bardzo poważnymi sankcjami. Jeśli więc nieporadna armia ukraińska nie przegoni separatystów i spieszących im na pomoc coraz liczniejszych Rosjan, na wschodzie Ukrainy powstanie nowe niby-państwo. I rządzić nim będą tacy jak Girkin-Striełkow, Borodaj, Babaj. O tym jednak, jaka będzie ta Noworosja, zdecydują ideologiczni patroni tych, co „porzucają chatę”. Piewcy imperium, jak prawosławny stalinowiec pisarz Aleksandr Prochanow czy też literat nacbolszewik Eduard Limonow. W poradzieckiej Rosji byli marginalnymi opozycjonistami. Prochanow zaszył się w zakurzonej redakcji niszowego tygodnika „Zawtra”, w którym drukowali też Girkin i Borodaj. Można w nim było przeczytać, że Putin tkwi w łapach Chabadu. Limonow dostał cztery lata za to, że jego ludzie kupili dwa automaty (pewnie od prowokatorów z FSB). Władze zlikwidowały mu Partię Narodowo-Bolszewicką i zamknęły jej gazetę „Limonka”. Rosja słusznie widziała w nim wichrzyciela, z którym trzeba ostro. Ale na fali antyukraińskiej mobilizacji dla takich jak on nastały złote czasy. Limonow publikuje w gazetach bliskich Kremlowi. Władze pozwoliły mu na przeprowadzenie 31 maja demonstracji w centrum Moskwy, na której ogłosił, że jego nacbolszewicy walczą na Ukrainie. Prochanowa przyjmują na Kremlu. Stał się jednym z głównych komentatorów telewizyjnych. Nie dalej jak w czwartek na antenie państwowej Rossii 24 zwrócił się do Girkina i Borodaja jak do podwładnych: „Igor, Sasza, jesteście olbrzymami, bohaterami! Budujcie nowe państwo, nowy porządek bez oligarchów, bez wyzyskiwaczy”. Więc działają. Doniecka Republika Ludowa ogłosiła już „nacjonalizację” przemysłu w regionie. Jeśli okrzepnie, dalej będzie

tworzyć „sprawiedliwe społeczeństwo”. Czy jednak Girkinowi, który pisał, że kierownictwo Kremla może zbudować „wielki Honduras, a nie wielką Rosję”, Noworosja wystarczy? Będzie za mała i dla nacbolszewików, którzy mają teraz nie dwa, lecz może 2 tys. automatów – i jeszcze wyrzutnie rakiet, granatniki, wozy pancerne. Ich ambicją jest wygnanie „oligarchów i wyzyskiwaczy” z całego byłego ZSRR. Politolog Konstantin Kałaczow ostrzegał kilka dni temu w „Niezawisimej Gaziecie”: „W Ługańsku i Doniecku próbują wskrzesić ZSRR, z nacjonalizacją i likwidacją kapitalizmu oraz nacbolszewizmem jako ideologią. To nie może nie niepokoić rosyjskich elit”. 07.06.2014

SPADAJĄCE PROTONY, czyli kosmiczny sabotaż

Rosyjskie rakiety Proton M regularnie zawodzą. W ciągu ostatnich trzech i pół roku było już sześć katastrof z ich udziałem. W grudniu 2010 r. podczas nieudanego startu trzy kosztowne sputniki rosyjskiej nawigacji satelitarnej Glonass spadły razem z Protonem do Pacyfiku. Spektakularna była też katastrofa rakiety, która 2 lipca 2013 r. miała wynieść na orbitę kolejne trzy sputniki Glonassu. Proton zszedł z kursu w pierwszej minucie lotu i spadł na ziemię 2,5 km od platformy startowej. Padającymi protonami teraz zajęła się więc Federalna Służba Bezpieczeństwa. Według śledczych do awarii dochodzi nieprzypadkowo – winni są sabotażyści w Centrum im. Chruniczewa. To właśnie oni mieli podrzucić do dyszy silnika kolejnego protona metalowe plomby. Gdyby ich w porę nie zauważono i nie usunięto, również ta rakieta rozleciałaby się w powietrzu. Przesłuchano już 15 pracowników Centrum, wszyscy zostali poddani badaniu na wykrywaczu kłamstw. Śledczych interesuje katastrofa z 2 lipca ubiegłego roku. Proton zaczął „tańczyć” w powietrzu, bo trzy z sześciu ważnych czujników zainstalowano odwrotnie. To rzeczywiście było dziwne, bo w takim

położeniu styki urządzeń nie pasowały do gniazd. Monter jakoś jednak sobie z tym poradził. Wcześniej komisja Centrum im. Chruniczewa uznała, że był niekompetentny, teraz jednak służby zaczęły podejrzewać go o sabotaż. Śledczy sprawdzają też, czy katastrofy z grudnia 2010 r., gdy trzy sputniki Glonassu wylądowały w oceanie, nie spowodowano świadomie. Powodem awarii było to, że do zbiornika rakiety na Bajkonurze nalano zbyt dużo tlenu. Hmm... czy to aby na pewno była pomyłka? Co rozsądniejsi komentatorzy moskiewscy z tych podejrzeń się jednak śmieją, uważając, że współcześni „czekiści” idą śladem protoplastów z bolszewickiej Wszechrosyjskiej Nadzwyczajnej Komisji do Walki z Kontrrewolucją i Sabotażem, którzy rozstrzeliwali „szkodników” za mały błąd literowy w gazecie, awarię tokarki czy wypadek kolejowy. Jak pisze w komentarzu dziennik „Wiedomosti”, rakiety padają nie przez sabotażystów, ale dlatego, że rosyjski przemysł kosmiczny jest w stanie upadku. Fabryce – co można przeczytać na jej stronie internetowej – brakuje wykwalifikowanych robotników 103 specjalności. Chętnych nie ma, bo proponuje fachowcom 30 tys. rubli miesięcznie (około 2600 zł). Fachowiec bez trudu znajdzie w Moskwie trzy razy lepiej płatną robotę. 13.06.2014

BARCHAN ALBO BRABANCKIE KORONKI, czyli kraina zakazów

Niedawno zabronili palenia w miejscach publicznych. Szefowie niektórych portów lotniczych próbowali ulżyć palącym pasażerom i wzorem lotnisk europejskich urządzili boksy dla dymiących. Dostali po łbie, bo tu jak zakaz, to zakaz. Na amen. Efekt jest taki, że na lotnisku zapalisz, ale nie posikasz, bo w toaletach granatowy dym i wędzarnia taka, że ten, komu dym dokucza, pewnie prędzej popuści w majtki, niż tam zajdzie. Palić zabroniono też na dworcach i w pociągach. Jeśli to podmiejski, choćby do Pietuszek, to dwie godziny z haczykiem z Dworca Kurskiego w Moskwie wytrzymać jeszcze jakoś można (pić w pociągu też ponoć nie wolno, ale siła tradycji to potęga). Co ma jednak robić palący pasażer, który mknie koleją transsyberyjską z Moskwy do Władywostoku? Jazda nad jazdami zabiera dób sześć i jeszcze godzin 18. By wyjść z pociągu, a potem z dworca, gdzie też zakaz, i w obcym mieście znaleźć miejsce do palenia, a tam wypalić co najmniej dwa po długiej przerwie papierosy, potrzeba nie mniej niż 40 min. A na tyle ekspres do Władywostoku przystaje tylko cztery razy.

Rosyjskie Drogi Żelazne do przejażdżki za 1000 zł (najtańszy bilet) na odległość 8,5 tys. km dodają więc wspaniałą okazję zerwania z nałogiem. Z kolei od lipca wchodzi w życie nie tylko w Rosji, ale także w całej Unii Celnej z Białorusią i Kazachstanem, zakaz produkowania, sprowadzania i sprzedawania bielizny osobistej z najmniejszym choćby dodatkiem materiałów syntetycznych. Przepis jest skonstruowany tak sprytnie, że eliminuje z rynku i użytku majtki koronkowe. Bo absolutnie naturalne są chyba już tylko koronki brabanckie, wciąż ponoć wytwarzane w Brugii według recept sprzed wieków. Ale w nich paradować mogłyby chyba tylko te Rosjanki, których partnerzy siedzą na bogatych polach naftowych. Tym biedniejszym zostanie barchan, który bardziej odpowiada klimatowi oraz, jak uznali ustawodawcy, nie wpływa tak szkodliwie na zdolności rozrodcze jak syntetyczne koronki. Choć ochotę do działań prokreacyjnych pewnie ogranicza. Ale u naszych sąsiadów zniknie być może nie tylko fikuśna bielizna. Duma Państwowa podobny los szykuje też pantoflom na wysokim obcasie i baletkom. W tym tygodniu poseł do niższej izby parlamentu Oleg Michiejew zarejestrował projekt ustawy przewidującej wyeliminowanie z rynku Unii Celnej (jednoczy Armenię, Białoruś, Kazachstan, Kirgizję i Rosję) tego szkodliwego obuwia. Saszki, baletki na płaskiej podeszwie, i szpilki biją akurat w to, co dla państwa jest najdroższe – w jego moc militarną. Poseł przypomina, że komisje poborowe z braku lepszego „materiału” są zmuszone wcielać do armii rekrutów cierpiących na płaskostopie, które dotyka już 40 proc. młodych Rosjan. Winne temu ma być nieprawidłowe obuwie. To dosyć zaskakujące, bo rosyjskim młodzieńcom w baletkach, a już w żadnym wypadku w pantoflach na szpilkach, paradować nie

wolno. Obowiązuje przecież, wprowadzony przez Dumę, zakaz „propagowania nietradycyjnych zachowań seksualnych wśród nieletnich”. Chłopak w wieku przedpoborowym obniżający zdolności obronne państwa pantoflami na wysokim obcasie na moskiewskiej ulicy może się więc pojawić tylko w towarzystwie policjantów prowadzących go w kierunku sądu. Wysokie obcasy raczej się jednak przed nadgorliwością ustawodawców obronią. Jak dowodzą opublikowane właśnie wyniki sondaży, mniej więcej jednej trzeciej Rosjanek zakup szykownych pantofli daje satysfakcję większą niż seks ze stałym partnerem. Wydawać by się więc mogło, że poseł Michiejew naraża się na to, że kobiety go przeklną, i to słowami mocno pozaparlamentarnymi. Ale to akurat mu nie grozi, bo Duma już zakazała publicznego używania słów pochodzących od popularnych w narodzie nazw organów płciowych i określeń dotyczących aktywności seksualnej. Andriej Zwiagincew, reżyser nakręconego właśnie „Lewiatana”, który na festiwalu w Cannes dostał pierwszą nagrodę za scenariusz, w Rosji ma więc problem. W kinach Federacji Rosyjskiej tego filmu nie pokazują, bo zdaniem ministerstwa kultury zbyt dużo w nim słów „matiernych”, a więc zakazanych. Po to, by pokazać „Lewiatana” troskliwie chronionej przez swoje władze publiczności rosyjskiej, Zwiagincew musiałby nakręcić obraz jeszcze raz, zastępując słowa na „ch”, „p” i „ż” (po naszemu na „d”) takimi, które cenzura przepuści. Chociaż to akurat może i nie wystarczyć. Broniący najbardziej patriotycznych wartości minister kultury Władimir Medinski postawił „Lewiatanowi” jeszcze jeden poważny zarzut. Jego zdaniem bohaterowie Zwiagincewa nieprawidłowo spożywają alkohol. – „Rosjanie tak nie piją” – autorytatywnie orzekł szef resortu. – „Tego nie było” – stwierdzili urzędnicy od kultury, zabraniając dopuszczenia na ekrany jeszcze jednego filmu „Rozkazano

zapomnieć” (roboczy tytuł „Popiół”). On powstał w Czeczenii finansowany między innymi przez superlojalnego wobec Kremla wielkorządcy republiki Ramzana Kadyrowa. A opowiada o tragedii we wsi Chajbach. Tam w lutym 1944 r., w czasie zarządzonej przez Stalina deportacji Czeczenów, NKWD-ziści spędzili z okolicznych aułów kobiety, dzieci i starców. Spadł śnieg, górskie drogi okazały się nieprzejezdne, schwytanych nie można było wywieźć. A Moskwa wyznaczyła nieprzekraczalne terminy „oczyszczenia” regionu z miejscowej ludności. Prowadzący operację „oczyścili” go, wypełniając rozkaz w przewidzianym czasie. Zapędzili kilkuset ludzi do stajni i żywcem ich w niej spalili. Historycy zapewniają, że wydarzenia, o których opowiada czeczeński film, rzeczywiście miały miejsce, powołują się na dokumenty, relacje świadków. Ale urzędnicy od kultury uparli się, że to wszystko kłamstwo i oszczerstwo. Dla ludzi Medinskiego i jego samego Armia Czerwona ma pozostać nie tylko niezwyciężona, ale i niepokalana. A tym, kto nie będzie wypełniać rozkazu „zapomnieć”, grożą surowe kary na mocy przyjętej niedawno przez Dumę ustawy o „usprawiedliwianiu nazizmu”. Zgodnie z nią ten, kto „rozpowszechnia kłamliwe informacje o działalności ZSRR w czasie drugiej wojny światowej”, ma płacić grzywnę w wysokości 30 tys. zł albo iść siedzieć na trzy lata. Samemu Medinskiemu grozi jednak to, że przestanie być ministrem. Na ustawodawczym polu minowym, z zapałem uprawianym przez posłów, pojawi się pewnie i pułapka na niego. Komisja Dumy do spraw kultury zaakceptowała i rekomendowała izbie głosowanie za projektem ustawy zabraniającej używać słów

zapożyczonych z języków obcych, które można zastąpić rodzimymi. A przecież słowo „minister” nie wyrasta z korzeni rosyjskich. Sam Medinski nie miałby pewnie nic przeciwko nadaniu mu starobolszewickiego tytułu „ludowego komisarza do spraw kultury”, ale „komisarz” i „kultura” też rdzennie rosyjskie nie są. Zakaz stosowania wrażej leksyki przewiduje oryginalną karę: obok mandatów i grzywien w projekcie ustawy mowa jest także o „konfiskacie przedmiotu, za pomocą którego zostało popełnione przestępstwo”. Brzmi to groźnie, bo co odebrać komuś, kto żywym słowem nazwie choćby Władimira Putina nie „gosudarem” albo „głową państwa”, lecz „prezydentem”? Język człowiekowi utną? Front „zakazotwórczości” ma swoich bohaterów, szczególnie wydajnych stachanowców, którzy seriami wypuszczają kolejne projekty ustaw, przepisów, poprawek do kodeksów, dekretów. Taka niezwykle zakazopłodna posłanka Jelena Mizulina przyłożyła rękę do wszystkich restrykcyjnych ustaw, które Duma przyjęła w ostatnich latach. W zapale walki o wartości tradycyjne wyraziła nawet opinię, że fachowej ekspertyzie należałoby poddać także Biblię, bo w Piśmie Świętym też być może zawarte są treści „propagujące nietradycyjne zachowania seksualne”. Rosyjscy internauci zbierają podpisy pod petycją do ministerstwa zdrowia, w której domagają się poddania posłanki badaniom psychiatrycznym. Wniosek poparło już ponad 100 tys. obywateli. Zgodnie z prawem władze państwowe powinny go więc rozpatrzyć i albo przyjąć, albo oficjalnie uzasadnić jego odrzucenie. 21.06.2014

OFIARY ZOMBI-SKRZYNKI, czyli godziny nienawiści

Jeśli cztery różne kanały telewizyjne od miesięcy mówią dokładnie to samo o faszystach z Kijowa, nie mogą kłamać – uważa większość Rosjan. Jegor, 38-letni pracownik moskiewskiego metra, na 9 maja, rocznicę zwycięstwa nad hitlerowskimi Niemcami, na tylnej szybie swojego opla wyklejał wielkimi literami: „Trofiej iz Berlina” (zdobycz wojenna z Berlina), a niżej: „Spasibo diedu za pobiedu” (dziękuję dziadkowi za zwycięstwo). Robi to, bo tak „prikolno”, czyli dla jaj. – „Wózek” niemiecki, więc na zdobycz wojenną pasuje, chociaż merc czy maybach bardziej by się nadawały. Inni też tak robią – tłumaczy. Ale „patriotycznej” czarno-pomarańczowej wstążki na antenie auta nie wieszał. Bo tym popisywali się tylko ci, których ogłupił „zombojaszczik” (zombi-skrzynka), czyli telewizor, wmawiający, że Rosjanin prawdziwy to taki, co biega ze wstążeczką Orderu św. Jerzego. Jegor na to nie dawał się nabrać i nawet dwa lata temu chodził na „białe” demonstracje przeciw Putinowi. Raz nawet OMON-owcy go „trochę pobili”. Ale w tym sezonie wóz Jegora był już nie „zdobyczą”, lecz maszyną niemal bojową. „Na Donieck!” – wzywał na tylnej szybie,

a na antenie powiewała mu „patriotyczna” orderowa szarfa. Dziś właściciel opla zapewnia, że to już nie jaja. – Musimy pokazać, że jesteśmy przeciw, że nie zgadzamy się na zwyczajne ludobójstwo Rosjan, naturalny faszyzm. Nie pozwolimy! – rozgorączkowany powtarza to, co nieprzerwanie od miesięcy mówi „jaszczik”. W ZSRR widzowie mieli do dyspozycji cztery guziki, którymi mogli przełączać odbiorniki na cztery ogólnozwiązkowe kanały telewizyjne. W popularnej wtedy anegdocie obywatel, znudzony przemówieniem Leonida Breżniewa na pierwszym, przełącza na drugi, ale tam też gensek. Tak samo na trzecim i czwartym. Z głupią nadzieją przełącza na nieistniejący piąty. A tu na ekranie pojawia się pułkownik KGB i krzyczy: „Ja ci dam zmieniać kanały!”. Dziś wciąż są cztery federalne kanały i nadal na każdym słyszy się dokładnie to samo. Wieczorem na NTW o godz. 19.00 główny program informacyjny „Siegodnia” („Dzisiaj”) codziennie powtarza: „Banderowcy, naziści, junta, faszyści, przestępcy wojenni, amerykańscy poplecznicy zbrodniarzy”. O godz. 20.00 pałeczkę przejmuje główna, bo państwowa, Rossija 1, rozpoczynając swoje „Wiesti” („Wieści”). Te same słowa, te same zdjęcia. Godzinę później déjà vu na Kanale 1, w programie „Wriemia” („Czas”). O 22.00 znany w treści maraton informacyjny toczy się już na antenie TWC i jego „Sobytii” („Wydarzeń”). Wielu Rosjan, co zrozumiałe, co wieczór przykleja się do telewizora i w ogromnych emocjach ogląda wszystkie cztery dzienniki telewizyjne. Co najmniej 80 proc. audycji poświęcają one wyłącznie Ukrainie. „Skrzynka” codziennie aplikuje narodowi cztery godziny nienawiści, odmieniając przez wszelkie przypadki epitety: „banderowcy”, „naturalni faszyści”, „zwyczajne ludobójstwo”. W tych czterech godzinach nie ma ani jednego głosu przedstawicieli Kijowa.

Najwyżej pojedyncze frazy, krótkie fragmenty wywiadów udzielonych innym mediom, natychmiast opatrzone wrogim komentarzem lektora. Już na starcie antykijowskiej kampanii propagandowej, rozpoczętej jesienią, lektorzy unikali słowa „Ukrainiec”, zastępując je skrupulatnie „faszystą” lub „banderowcem”. To ciekawe, bo w Rosji silny jest przecież mit „ruskiego świata” jednoczącego prawosławnych, posługujących się językiem rosyjskim Słowian. Ukraińcy i Kijów, „matka miast ruskich”, to tego świata kolebka. Rok temu, kiedy w Rosji, na Białorusi i Ukrainie obchodzono 1025-lecie chrztu Rusi, rosyjscy prominenci powtarzali, że „wszyscy wyszliśmy z chrzcielnicy dnieprowej”. Ukrainiec był w „ruskim świecie” swój. Dziś określenia „Ukrainiec” i „faszysta” stały się niemal synonimami. Do medialnego obiegu wchodzi też nowe słowo „ukr” (pogardliwie Ukrainiec). Pasuje do nastrojów, bo bardzo przypomina słowo „urka”, czyli kryminalista. Mistrzem propagandowej walki z Majdanem jest 60-letni dziś Dmitrij Kisielow, który co niedziela prowadzi w Rossii 1 publicystyczny, czasem dwugodzinny program „Wiesti niedieli” („Wieści tygodnia”). Za Gorbaczowa i Jelcyna był liberalnym dziennikarzem i potrafił odważnie bronić swych poglądów. Dziś powtarza podwładnym, że od nich wymaga się nie jakiejś tam bezstronności, lecz „gorącego patriotyzmu”. I obnosi się z nienawiścią do tych, których władza każe nienawidzić. Niedawno żądał „spalenia serc gejów”, by w żadnym wypadku nie można ich było używać do transplantacji. Do pierwszego szeregu propagandy kremlowskiej zaciągnął się na ochotnika dwa lata temu. Pozostając na wysokim stołku wicedyrektora WGTRK (odpowiednik Radiokomitetu), jest gotów, niczym prosty komentator, prowadzić „Wieści tygodnia”.

W niedzielny wieczór, przyjmując nieco śmieszną dla starszego papuśnego pana pozę komandosa, staje przed kamerami z pochyloną agresywnie głową, na szeroko rozstawionych nogach i zamaszyście gestykulując, opowiada o „faszystach”, „banderowcach”, „zbrodniarzach wojennych” z Kijowa. Świetny jest, bo ma fantazję. Grozi, że Rosja zamieni USA w „radioaktywny popiół”. Zapewnia też, że Majdan zorganizowali Litwini, Polacy i Szwedzi, by zemścić się na Rosji za klęskę, którą car Piotr I zadał im trzy wieki temu pod Połtawą. Jego spektakle są tandetne, ale rozgrzana emocjami publiczność to kupuje. A naczelnicy cenią. Kisielow znalazł się wśród osób potajemnie nagrodzonych przez Putina za zasługi przy aneksji Krymu. Dostał fotel szefa nowej potężnej agencji Rossija Siegodnia, która ma nauczyć świat, jak kochać Rosję. Tragicznymi, niepotrzebnymi ofiarami wojny ukraińskiej okazali się za to Igor Kornieluk i Anton Wołoszyn, korespondent i operator dźwięku kanału Rossija 1. Obu 17 czerwca zabił przypadkowy pocisk moździerzowy w pobliżu Ługańska. Media rosyjskie ogłosiły, że „zginęli za prawdę”. Ich ostatni reportaż opowiadał o tym, że w miasteczku Szczastje w obwodzie ługańskim Gwardia Narodowa wyrzyna wszystkich po kolei: dzieci, kobiety, młodzież. Wołająca o pomstę do nieba i Moskwy zbrodnia wojenna. Nikt nie potwierdził tych strasznych faktów, na antenę poszło to, czego nie było. Ziarna nienawiści zostały jednak posiane i wystarczy. Jak na ironię, kłamstwo towarzyszy tym nieszczęsnym reporterom nawet po śmierci. W dniu, kiedy zginęli, ich telewizja pokazała, że ruszyli do pracy w cywilnych ubraniach, bez kamizelek kuloodpornych i hełmów z wielkimi napisami TV. Wstrząśnięci koledzy Kornieluka przypominali, że nie chciał tego brać, bo – jak im

mówił – „robota dziś mała”. Następnego dnia widzowie usłyszeli jednak nową wersję: Ukraińcy zabili dziennikarzy, bo na nich polowali, i kiedy ich rozpoznali po napisach na hełmach i kamizelkach, specjalnie wystrzelili celny pocisk. Naprowadzić ogień na „oznakowanych wyraźnie wysłanników telewizji rosyjskiej”, jak zapewnił kilka dni temu rosyjski Komitet Śledczy, miała Nadieżda Sawczenko, uważana w Kijowie za bohaterkę pilotka ukraińska. W Moskwie twierdzą, że po tym jak „zamordowała” reporterów, nie wiadomo po co „dobrowolnie” zjawiła się w Rosji. Siedzi tu w więzieniu i będzie sądzona za umyślne zabójstwo dziennikarzy. Szydło z worka telewizyjnych fałszywek wychodzi raz za razem. Film z rzekomym ostrzałem Słowiańska zakazanymi bombami fosforowymi został nagrany w Syrii. Trup dezertera z armii Ukrainy rozstrzelanego ponoć przez Prawy Sektor to ciało bojownika islamskiego zabitego dwa lata temu w Kabardo-Bałkarii. „Lekarz z Niemiec”, który na jednym z kanałów występuje jako organizator grupy zagranicznych najemników dla Kijowa, na innym, godzinę później, jest przedstawiany jako niewinna ofiara bojówkarzy Prawego Sektora. Mimo to połowa Rosjan uważa, że informacje o Ukrainie to „w zasadzie” prawda, a 20 proc., że to „prawda absolutna”. Nie ma jeszcze wyników sondaży po katastrofie boeinga 777, ale z tego, co ludzie mówią i piszą w internecie, widać, że wielu z nich kupiło wersję telewizyjną o zestrzeleniu maszyny przez myśliwiec Ukraińców. Chcieli ponoć zabić Putina, ale przez pomyłkę za samolot prezydenta wzięli malezyjski odrzutowiec. Codzienne cztery „godziny nienawiści” na czterech federalnych kanałach mają najwyższe notowania wśród wszystkiego, co pokazuje telewizja. Wyprzedziły wszelkie talk-show, a nawet mecze mundialu w Brazylii (poza finałem).

– Przyczyny tego sukcesu są dwie. Po pierwsze, intensywność propagandy. Ona jest totalna i wszechobecna. Nasi respondenci powtarzają, że różne kanały nie mogą kłamać, skoro wszystkie od miesięcy mówią dokładnie to samo – wyjaśnia mi socjolog Lew Gudkow, dyrektor Centrum Analitycznego Jurija Lewady. Ale kremlowska „skrzynka” przechwyciła rząd rosyjskich dusz przede wszystkim dzięki agresywnemu językowi nienawiści przeniesionemu wprost z radzieckiej propagandy w czasach wojny. – Wszelkie te okrzyki o „faszystach”, „nazistach”, opowieści o masowych kaźniach, krzyżowaniu dzieci telewizor bierze z tamtej rzeczywistości – ocenia Gudkow. I okazuje się, że ten stary język, system pojęć, zgodnie z którym świat dzieli się na swoich zawsze dobrych i obcych zawsze złych, jest bliski wielu Rosjanom i zrozumiały nawet dla tych wychowanych już po rozpadzie ZSRR. Związek Radziecki się w nich reprodukuje. – Fundamentem ideologii naszego państwa, jego szkoły, mediów, jest mit o wielkiej wojnie, w której Rosja niemal w pojedynkę, stojąc po stronie sił dobra, zwyciężyła siły absolutnego zła – mówi socjolog. – Język wojny i nienawiści trafia do młodych i przekonuje, że Rosja znów, jak 70 lat temu, przeciwstawia się absolutnemu złu. 26.07.2014

DZIEŃ KOMANDOSA, czyli dziedzictwo Greka Izydora

Media ostrzegają – dziś obchodzimy Dzień Wojsk Powietrznodesantowych. To sygnał alarmowy dla dziewcząt, by nie zbliżały się do parków kuso ubrane. Cała rosyjska chuliganeria, młoda i podstarzała, niezależnie od tego, czy służyła w armii i w jakich tam była wojskach, ubiera się bowiem tego dnia w „tielniaszki” (papierowo-bawełniane podkoszulki w niebieskie paski), kąpie się w fontannach, pije, bije między sobą, a później idzie polować na „pedałów” i „czernożopych” (żopa to po rosyjsku dupa). Albowiem chłopcy o wyglądzie zdradzającym skłonność do tego, co się tu określa jako „nietradycyjne preferencje seksualne”, a także ludzie o „niesłowiańskiej”, czyli kaukaskiej lub zakaukaskiej aparycji – czy to podkasani, czy zakutani – w ogóle na ulicach pokazywać się dziś nie powinni. Bo ich będą bić. Bez tego nie będą później mogli powiedzieć, że „święto się udało”, a „desantura rządziła”. Grający dzielnych mołodców komandosów przebierańcy wkrótce jednak rzeczywiście pójdą w kamasze. Głównodowodzący, czyli prezydent Rosji, wzorem swego odpowiednika z Kijowa, nakazał, jak donoszą media, przeprowadzenie „częściowej” mobilizacji. Rezerwiści

będą kierowani do koszar w sierpniu i we wrześniu. Ministerstwo obrony tłumaczy, że armia w ostatnim czasie dostała dużo nowoczesnego sprzętu, rezerwistów trzeba więc pilnie nauczyć posługiwania nim. Oczywiście generałowie zaklinają się, że „częściowa” mobilizacja nie ma nic wspólnego z wydarzeniami na Ukrainie. Słowo „mobilizacja”, jakby tam nie kłamali na Kremlu i na Nowym Arbacie, gdzie mieści się resort obrony, w dzisiejszej naładowanej wojennymi emocjami atmosferze brzmi jednak bardzo groźnie. Pamiętajmy, że Władimir Putin jeszcze w szkole został przez psychologów określony jako człowiek, który nie potrafi zrozumieć, jak niebezpieczna jest sytuacja, i bez refleksji idzie na ryzyko. Jego gra w rozpalanie wojny na wschodniej Ukrainie zdaje się potwierdzać tę diagnozę. A z Ukrainą trzeba umiejętnie. Kilkanaście witryn internetowych, w tym tak znane jak slon. ru czy grani. ru, zostało właśnie skarconych przez władze za podawanie informacji o szykującym się w Nowosybirsku marszu na rzecz federalizacji Rosji. Na Kremlu bowiem, owszem, bardzo lubią federalizację – tyle że wtedy, gdy dotyczy ona Ukrainy, bo widzą w niej narzędzie dla rozmontowania sąsiedniego kraju i zagarnięcia kolejnych kawałków jego terytorium. W samej Rosji, choć to państwo nazywa się federacją, za gadanie o „federalizowaniu” można jednak oberwać. Znacznie boleśniej niż portalom dostało się Mariannie Maksimowskiej, co jest bardzo smutne. Przez 11 lat prowadziła na kanale REN TV, który można uznać za prawie ogólnokrajowy, cosobotni program publicystyczny „Tydzień z Marianną Maksimowską”. I robiła to po mistrzowsku, zarabiając uczciwie na trzy Tefi, takiego rosyjskiego telewizyjnego Oscara. „Niedziela” była ostatnim w rosyjskiej telewizji programem tego gatunku, który

można było oglądać, by się czegoś dowiedzieć, coś zrozumieć, a nie tylko pośmiać się nad topornością propagandowych banałów. Maksimowska nie bała się przepytywać przedstawicieli wszystkich stron sporów (ostatnio też polityków ukraińskich, czego w telewizji rosyjskiej nie robi nikt inny), zadawać prominentom ostrych pytań. I o dziwo, oni zgadzali się udzielać jej wywiadów. Przy tym program był popularny. Oglądało go regularnie dwa razy więcej widzów, niż liczyła zazwyczaj publiczność REN TV. W piątek okazało się, że „Tygodnia” więcej niż będzie. Szkoda, ale zaskoczenia nie ma. Niedawno właścicielem REN TV został Jurij Kowalczuk, dawny przyjaciel Putina. Ci, co zechcą pozostać przy REN TV, będą mogli nadal oglądać copiątkowe 10-minutowe występy Anatolija Wassermana, zatytułowane „Mówiąc wprost”. Autor – mężczyzna brzuchaty, brodaty, łysy, choć zarazem kudłaty, w aureoli, którą nad głową wieszają mu reżyserzy światła – niczym prawosławny prorok niezmiennie wygłasza odczyty o nieomylności Władimira Władimirowicza Putina, o błędach „gospodarza byłej Ukrainy, Baracka Hussejnowicza Obamy, prezydenta Państw Zjednoczonych Ameryki”. Lubi on te „państwa zjednoczone”, bo skoro państwa, a nie stany, to one się mogą, co oby stało się jak najszybciej, „rozjednoczyć”. Lubi też Wasserman nazywać każdego na modłę rosyjską: po imieniu i otczestwie. Kiedyś nawet wymknął mu się „Jezus Iosifowicz”, za co hierarchowie cerkiewni powinni mu zmyć głowę w aureoli, bo przecież Cerkiew trzyma się innej wersji ojcostwa Zbawiciela. Ale patriarchat moskiewski jest niezmiennie wierny Kremlowi, nie ruszy więc Wassermana, który w swych odczytach wypowiada jedynie myśli wzniośle państwowotwórcze. Tym bardziej że Putin ogłosił właśnie projekt „pierestrojki”

Kremla, na którym Cerkiew skorzysta. Prezydent rzucił pomysł, a jego słowa przecież, jak to kiedyś określił Dmitrij Miedwiediew, „są w granicie odlane”, że należy odbudować monastyry Czudowy i Wozniesienski. Oba stały sobie na Kremlu od XIV w., póki gospodarzem nie stał się tam Iosif Stalin. A ten, choć dziś w pewnych kręgach lansowany jest jako kandydat na ołtarze, był opanowany manią wysadzania wszystkiego, co cerkiewne. Pamiętana jest wciąż anegdota o tym, jak „ojciec narodów” przechadzał się obok świątyni, a ujrzawszy tam kupę śmieci, wycedził pod wąsem: „Sprzątnąć!”. Następnego dnia po cerkwi nie było śladu. Oba kremlowskie klasztory wyleciały w powietrze w 1929 r. Na ich miejscu stanął tak zwany XIV Korpus Kremla, budowany jako szkoła dla kadetów Pułku Kremlowskiego, a potem przerobiony na siedzibę administracji prezydenckiej. Dziś budynek jest remontowany, ale okazuje się, że Stalin wysadzał lepiej, niż budował, i gmach można tylko rozebrać. A jeśli tak, to jak słusznie wymyślił prezydent – lepiej odbudować stare klasztory, zapisane przecież w historii Rosji. Taki Czudowy Monastyr był przecież kolebką rosyjskiej wódki. To właśnie tutaj, uwięziony, w połowie XV w. pierwszy raz w historii kraju pędził (fakt, bardziej samogon niż czystą) Grek Izydor. Swym magicznym produktem duchowny ten upił i uśpił strażników, a potem zwiał. Nie zabrał jednak ze sobą, nieznanego do tej pory na Rusi, urządzenia do produkcji ani, podpatrzonego przez pomocników, know-how. W ten sposób wprowadził kraj, który opuszczał, na drogę destylacji, spożycia i nadużycia. Klasztor z taką przeszłością powinien więc być odbudowany. 02.08.2014

WYZNANIA STAREGO DRUHA, czyli tańczące czołgi

Bohaterem ostatnich dni stał się w Rosji Giennadij Timczenko. Ten obywatel Finlandii, przez lata mieszkaniec Szwajcarii, właściciel rezydencji we Francji, gdzie zawsze spędzał lato i gdzie mieszka na stałe jego ukochany pies, raptem uległ patriotycznemu zrywowi. Do niedawna wiódł życie tak skryte, że trudno było w internecie znaleźć jego podobiznę. Teraz dał obszerny wywiad agencji ITARTASS. – O sobie mogę powiedzieć kategorycznie i jednoznacznie: jeśli trzeba będzie, jutro oddam wszystko państwu. Albo na cele charytatywne. Nam z żoną miliardy nie są potrzebne – zadeklarował właściciel, jak oceniają eksperci, około 14 mld dolarów. Timczenko wskazuje też na tego, który daje mu przykład wejścia na drogę szlachetnych postępków: – Interesami Rosji kieruje się zawsze Władimir Władimirowicz Putin. One dla niego zawsze stoją wyżej niż ambicje osobiste, a kwestia pomnażania osobistego bogactwa nie znajduje się wśród jego osobistych priorytetów. Ta laudacja ku czci przywódcy wcale nie musi być przejawem paroksyzmu wazeliniarstwa, który ogarnął Giennadija Nikołajewicza w chwili, gdy został wpisany na listę Rosjan dotkniętych zachodnimi

sankcjami i wpadł w tarapaty. Zrodzić się mogła z krzepkiej męskiej przyjaźni. Przecież sam Władimir Władimirowicz całkiem niedawno w porywie serca wyznał, że Timczenko to bliski mu druh. O tym, co spoiło na wieki tę przyjaźń, sporo mówi się w Moskwie. Kiedy nasz dzisiejszy bohater dzięki paszportowi fińskiemu mieszkał w Szwajcarii i unikał rozgłosu, kierował tam tajemniczą firmą Gunvor, która miała monopol na pośredniczenie w handlu ropą. Jak głoszą uparte plotki, przyssany do rosyjskiej rury Giennadij Nikołajewicz dolę z dochodów z tego handlu lojalnie pompował na tajne konta Władimira Władimirowicza, napełniając je ponoć 40 mld dolarów. Dzielił się wtedy, gotów podzielić się i teraz, jak obiecuje – z państwem. A – jak mówią malkontenci rosyjscy – „wiemy, kto u nas państwo”. Teraz Timczenkę na czarną listę wpisali i Amerykanie, i Europejczycy. Rozmawiając z TASS-em, żalił się, że pozbawiony prawa wjazdu do strefy Schengen nie może w tym roku, jak przywykł, spędzić pełnowartościowego urlopu we francuskiej rezydencji z rodziną. Ponadto bardzo tęskni za swym oddzielonym od niego barierą wizową psem. Na domiar złego, Amerykanie odmówili mu serwisowania prywatnego odrzutowca, który kupił od nich za 68 mln dolarów. Maszyna została uziemiona, a Timczenko musi wynajmować cudze samoloty, co go mierzi. Nerwówkę mają też w rosyjskich spółkach lotniczych. Sankcje uziemiły już „córkę” Aerofłotu, Dobrolot, który latał na okupowany przez Rosjan Krym. Zachodni kontrahenci nie chcą serwisować jego boeingów, wycofali się też z ubezpieczenia tych samolotów i umów leasingowych. A na Krym latają, i to też leasingowanymi za granicą boeingami czy aerobusami, inne spółki, jak choćby J-7 czy Orenburskie Linie Lotnicze. Moskwa, jak piszą dzisiejsze „Wiedomosti”, jest jednak gotowa

do lotniczej kontrofensywy. Zamierza zamknąć przed zachodnimi samolotami korytarze powietrzne nad swym terytorium. Nieważne, że Aerofłot, do którego trafia myto za przeloty z Europy do Azji, straci w związku z tym rocznie około 300 mln dolarów. Liczy się to, że wraże zachodnie samoloty będą musiały latać do Azji drogami okrężnymi, co przedłuży ich rejsy średnio o 1,5 godz. i bardzo podniesie koszty. Gazeta „Moskowskij Komsomolec” ostrzega jednak, że w odwecie Zachód może uczynić nielotami wszystkie rosyjskie linie lotnicze. Dwie trzecie maszyn, jakimi one dysponują, pochodzi z importu. Rosyjskie linie od 2010 r. nabyły 590 samolotów, w tym tylko 50 produkcji krajowej. Rodzimy przemysł, jak zapewnia gazeta, nie jest w stanie wypuścić samolotu, który dałoby się sprzedać za więcej, niż wynoszą koszty jego wytworzenia – a więc jest mocno deficytowy. Władze, jak mogą, wciskają liniom lotniczym rosyjskiego Super Jeta, ale przewoźnicy, uważając maszynę za niewypał, jej nie chcą. Przy tym ten samolot jest mniej więcej tak samo rosyjski jak jego nazwa: ponad połowa montowanych do niego części pochodzi z importu. Mimo to życie w dzisiejszej Rosji nie jest pozbawione kolorów. Na poligonie w podmoskiewskim Alabino, jak pisze z zachwytem prasa patriotyczna, „tańczą” żółte, czerwone, niebieskie i zielone czołgi. Rozpoczęły się tu bowiem dwutygodniowe zawody w biatlonie czołgowym. Kolorowe pojazdy pancerne z Rosji i 11 niegnębiących jej sankcjami krajów ścigają się po polach, pokonują przeszkody i rywalizują w strzelaniu. Koledzy pancerniaków, wojskowi lotnicy rosyjscy, ćwiczą swe umiejętności strzeleckie na wielkich manewrach przy granicy z Ukrainą. 05.08.2014

WSPÓŁCZUJMY TRUCICIELOM, czyli wi-fi na paszport

Rosjanie kochają być straszni. Kiedy dziesiątki tysięcy ich turystów utkwiły za granicą, bo biura turystyczne padają jedno po drugim, popularne stały się tu anegdoty o „russo turisto”. Praktycznie wszystkie są o tym, że „nasi” za granicą strasznie rozrabiają i miejscowi przed nimi drżą. Przykład: „Pojechali na wyspy. Pili na lotnisku. Potem w samolocie. Potem na plaży. Potem w hotelu. Zasnęli i przespali tsunami. Rano wyszli na balkon, widzą, że wszystko wokoło rozbite, i kręcą głowami: – No, za to wszystko to już nie damy rady zapłacić”. Telewizor o wojnie na zachodnie sankcje i rosyjskie kontrsankcje opowiada mniej więcej tak samo: czego by oni nam nie zrobili i czego my im nie zrobimy, to od tego nam będzie tylko lepiej, a im tylko gorzej. Wczoraj wieczorem wszystkie cztery kontrolowane przez Kreml kanały, czyli NTW, Rossija 1, Kanał 1 i TWC, po kolei ustawiały Europejczyków pod ścianą płaczu i pokazywały, jak oni biadolą nad tym, że teraz Rosja nie będzie już kupować ich szkodliwego – jak zapewniają z ekranu – żarcia. A Rosja, jak brawurowo meldują telewizor i dzisiejsza „Komsomolskaja Prawda”, „wyżywi się sama”,

bo wszystkiego ma dość. Telewizorowi do skutecznego przeprowadzenia seansu zbiorowej hipnozy, poza słowami, potrzebny jest jeszcze mocny „obrazek” – najlepiej widok pokonanego i ustępującego wroga. I taki obrazek się znalazł. Po wszystkich kanałach wczoraj wieczorem płynął reportaż z Mołdawii, gdzie zagrożeni bankructwem rolnicy na traktorach ciągnących przyczepy pełne śliwek, których Rosja nie chce, jadą na Kiszyniów. Domagają się, by rząd „zmienił swoją politykę” i „przywrócił im rosyjski rynek”. Kolumna traktorów prowadzonych przez biednych i zmęczonych ludzi na bocznej drodze przypomina kolumnę uchodźców uciekających przed zwycięskimi rosyjskimi wojskami. Logiki w tym jednak niewiele, bo przecież ten sam telewizor ledwo co zapewniał naród rosyjski, że to jego własna, troszcząca się o poddanych, władza zamknęła granice Rosji przed śliwkami z Mołdawii. Powód? Żadna tam polityka, po prostu w owocach pełno było pestycydów, sterydów, robaków i mikrobów. Teraz więc wychodzi na to, że kremlowscy propagandyści każą Rosjanom współczuć tym, którzy jeszcze niedawno chcieli ich wytruć. Wprowadzony wczoraj zakaz importu jedzenia z Zachodu ucieszył naród także dlatego, że teraz miejscowi burżuje nie będą już żreć burżujskich delikatesów. Siergiej Sznurow, zwany „Sznurem” solista grupy Leningrad, zdążył już nawet ułożyć piosenkę na ten temat: „Rozlblu ja foie gras, foie gras iż za bugra” (nie będę już lubić foie gras, foie gras z zagranicy). Artysta raduje się jednak przedwcześnie, bo właśnie ogłoszono, że foie gras – czyli pasztet strasburski z gęsich wątróbek – oraz inne wyszukane i drogie delikatesy, jakimi swoje podniebienia rozpieścili w ostatnich dwóch dekadach nowi Ruscy, zakazem wwozu objęte nie są. Sznurow mógł też nie zauważyć, że sankcje nie dotyczą także

zagranicznych trunków. Zakazać dostępnych masom szerokim tanich polskich jabłek – proszę bardzo. Ale beaujolais, broń Boże, nie ruszymy. A jaka frajda pić beaujolais bez foie gras? Tym, co od zawsze obchodzą się bez pasztetu z gęsich wątróbek, a teraz będą się musieli obyć i bez tanich jabłek, śliwek czy sera, słowo pasterskiej pociechy niesie niezawodny rzecznik patriarchatu moskiewskiego ojciec Wsiewołod Czaplin. Dziękuje on niebiosom za embargo, które pomoże prawosławnym „przestać gnać za zachodnimi standardami konsumpcji”. – Musimy się nauczyć umiaru, samoograniczenia, poprzestawania na małym. Człowiek rosyjski zawsze rozumiał, gdzie jest rozumna granica konsumpcji, i rozumiejąc to, był szczęśliwy – ogłosił w specjalnym oświadczeniu ojciec Czaplin, pouczając wiernych, że swe życie winni budować nie na dobrach materialnych, lecz na „fundamencie wyższej prawdy”. W reakcji na te słowa internet wypełnił się krytyką i obawami przed niekoniecznie błogosławionymi skutkami embarga, ale i dla sieci władza szykuje sankcje. Premier Dmitrij Miedwiediew, choć sam zawołany internauta, podpisał właśnie osobliwe rozporządzenie. Stanowi ono, że przez otwarte sieci wi-fi w miejscach publicznych, takich jak parki czy metro, będzie się można dostać do sieci tylko po przedstawieniu operatorowi swych „danych paszportowych”, czyli imienia, otczestwa, nazwiska, adresu itp. Jak to zrobić choćby w metrze – premier nie określił. Być może pasażer, który między stacjami Leninowski Prospekt i Łubianka chciałby przez Twitter naupychać Putinowi za podwyżki cen, będzie musiał podejść do maszynisty, by ten spisał jego dane. Inni pasażerowie będą w tym czasie czekać, a chłopcy z FSB na Łubiance zdążą dotrzeć z centrali na peron, by porozmawiać ze świeżo spisanym malkontentem.

08.08.2014

POJEMY SOBIE, czyli nóżki Busha i swastyka

W coniedzielnych wydaniach programów publicystycznych we wszystkich kanałach federalnych pokazywali krowy, owce, mleko, pomidory i jabłka. A wszystko to zdrowe, ojczyste. Z przesłaniem, że wszystkiego tego wszystkim mieszkańcom szczęśliwej Rosji starczy w nadmiarze. Tymczasem w nieszczęsnej Europie, wtrąconej w przepaść kryzysu wprowadzonym przez Kreml embargiem na jej żywność, rozpacz. Moskwa, jak zapewniają prezenterzy, pokazała Unii, gdzie jej miejsce. Bo, jak usłyszeli widzowie państwowego kanału Rossija 1, Europa to „rolniczy dodatek” – oczywiście do potężnego imperium rosyjskiego. I bez pomocy konsumentów stamtąd zadławi się tym, co sama wytwarza. „Pojemy sobie!” – krzyczy na pierwszej stronie dzisiejsza, kurczowo się trzymająca linii partii i rządu, „Komsomolskaja Prawda”. Kolejne strony, do siódmej, też prawie wyłącznie o wyżerce. Na piątej wiceminister handlu ubolewa: – Żywności rosyjskiej jest tyle, że nie starcza miejsca na półkach sklepowych! Cudowne rozmnożenie jedzenia zapowiada natomiast „Rossijskaja Gazieta”. Organ rządu uwierzył na słowo urzędnikom z Kraju

Stawropolskiego, którzy przysięgają, że przez rok „podwoją produkcję” wszystkiego – mleka, mięsa, owoców. Jakże szybko tam rosną jabłonie, cielą się krowy i dojrzewają niemogące się doczekać wyprawy do rzeźni buhaje. Słowem, władza przez swe tuby pompuje w serca narodu optymizm. Lud jednak nie wierzy jakoś w pełne półki i odkurza stare radzieckie anegdoty. Na przykład o biednym kliencie, który w dziale rybnym sklepu nieśmiało pyta: – Czy u was przypadkiem nie ma mięsa? – Nie, towarzyszu, u nas nie ma ryby. A mięsa nie ma w mięsnym – odpowiada sklepowa. Rosjanie przypomnieli sobie też Wowoczkę, przykładnego pioniera, który wyczytał w bajce: „Bóg dał wronie kawałek sera”. – Tato, to Bóg jednak jest? – pyta zaniepokojony. – Daj spokój, to wszystko bajki. Przecież sam wiesz, że i sera też nie ma – wyjaśnia tata. Pojawiają się jednak już i aktualne dowcipy. Choćby takie: „W naszym sklepie mięsnym polecamy świeżutką »Doktrynę bezpieczeństwa żywnościowego Federacji Rosyjskiej«”. Albo ogłoszenie: „Wycieczki po łyk wolności na Białoruś! W programie: europejska wyżerka, palenie papierosów na ulicy, dostęp do internetu bez paszportu. Zapraszamy!”. Po tym jak rosyjskie władze ogarnęła mania zakazywania wszystkiego, z noszeniem koronkowych majtek i wchodzeniem do sieci bez przedstawienia danych paszportowych włącznie, kraj „ostatniego dyktatora Europy” może się wydać nawet oazą wolności. Rosjanie w ogóle bardzo liczą na Aleksandra Łukaszenkę. Jego kraj wchodzi w skład skleconej przez Moskwę Unii Celnej, czyli ma nieograniczony dostęp do rynku Federacji Rosyjskiej. Ale do embarga antyeuropejskiego Kremla się nie przyłączył. Poddani Władimira

Putina ufają więc, że niewątpliwie cwany „Baćka” wykorzysta okazję i podeśle im to, czego ich władca im zabronił. I że wkrótce w sklepach Moskwy pojawią się „białoruskie” ostrygi, krewetki i inne morskie frykasy. No i oczywiście jabłka, łudząco podobne do polskich, wygnanych niedawno z rosyjskiego raju. Ale najbiedniejszym Rosjanom wcale nie jest do śmiechu. Natalia Szagajda, dyrektor Ośrodka Polityki Żywnościowej Rosyjskiej Akademii Nauk Gospodarstwa Wiejskiego, ostrzega, że już przed wprowadzeniem embarga 30 proc. mieszkańców kraju „w dużym stopniu nie dojadało”. Po tym jak ogłoszone przez Kreml embargo odcina ich od taniej żywności, na przykład z Ukrainy czy „nóżek Busha”, czyli kurzych udek z USA, sytuacja tych ludzi jeszcze się pogorszy. Telewizor pokazuje jednak nie tylko jedzenie. Rossija 24 pokazała też swastykę. To był zwiastun show urządzonego na Krymie przez bajkerów z klubu Nocne Wilki, kierowanego przez kumpla Putina Aleksandra „Chirurga” Załdostanowa. Patriotyczny pokaz szefowie telewizji reklamowali obrazkiem, na którym ludzie w czarnych mundurach z płonącymi pochodniami w dłoniach formułują na scenie swastykę. Obermotocyklista „Chirurg” tłumaczył potem, że ten fragment widowiska miał być metaforą „faszystowskiego Majdanu” w Kijowie, a ludzie z telewizji wybrali go sobie do reklamy show przypadkowo. Oj, nieprzypadkowo. W Rosji lubią sięgać do stylistyki III Rzeszy. Nie przypadkiem bliska Kremlowi gazeta „Izwiestia” chwaliła niedawno Adolfa Hitlera za jego dokonania do 1939 r., a publicystka „Komsomolskiej Prawdy” publicznie ubolewała nad tym, że hitlerowcy nie zdążyli „przerobić na abażury” przodków opozycjonisty o pochodzeniu nieczysto aryjskim. 11.08.2014

ROSJA, czyli pieróg z niespodzianką

– Rosja jest taka jak to, co u nas gotują – zamknięta. Nigdy nie wiesz, co jest w „pielmieniach” (pierogach) czy „pirożkach” (bułeczkach z nadzieniem) – mówił na spotkaniu w Sopocie Władimir Sorokin, pisarz obdarzony nie tylko talentem, ale także darem przewidywania. A jego proroctwa są pesymistyczne i jemu samemu marzy się, aby się nie spełniały. Już dawno temu napisał „Dzień oprycznika” o tym, że w Rosji znów rej będą wodzić, podobnie jak za Iwana Groźnego, „oprycznicy” – okrutni, samowolni, chciwi pretorianie władcy. No i wykrakał. Teraz, zaproszony na festiwal Literacki Sopot, zastanawiał się, co dziś siedzi w rosyjskim pierogu z niespodzianką. Czemu tak szybko i tak bardzo rosną w naszych sąsiadach strach i nienawiść do „braci Ukraińców”. I wrogość do reszty świata. Kanwą rozmowy z czytelnikami była sztuka Sorokina „Podróż poślubna” – o młodej rosyjskiej Żydówce, córce okrutnej funkcjonariuszki NKWD, która związała się z Niemcem, synem oprawcy z SS. Jemu kompleks winy nie pozwala normalnie żyć. Jej wybryki mamusi – która na zachodniej Ukrainie rozstrzeliwała

skazanych i tłukła przesłuchiwanych pantoflem na szpilce po genitaliach – „po figu”, czyli głowy nie zaprzątają. Skąd ta różnica? Sorokin odpowiada, że Rosjan nie stać dziś na refleksję nad czynami ojców i dziadów, bo „w porę nie rozstali się z trupem swej niedawnej strasznej przeszłości”. – W latach 90. położyliśmy go w kącie, przysypaliśmy trocinami, licząc, że zgnije. Nie zgnił. Wstał, żyje i straszy świat – ocenia pisarz. Coś mi tym przypomniał. Na cmentarzu Dońskim w Moskwie na honorowym miejscu spoczywa generał NKWD Wasilij Błochin, ulubiony kat Stalina, który osobiście zastrzelił może nawet 50 tys. skazanych na śmierć, w tym tysiące polskich oficerów w ramach zbrodni katyńskich. Na tym samym cmentarzu w anonimowych jamach leżą zmieszane prochy tysięcy jego ofiar. O mogiłę zbrodniarza ktoś starannie dba – zawsze leżą na niej kwiaty, niedawno stanął drogi nagrobek. Czasem próbuję się dowiedzieć, kto tak czule zajmuje się grobem kata. Kiedyś trafiłem tam na kobietę, sądząc po wieku, może wnuczkę. Zapytałem, czy wie, kim był Błochin. Zaczerwieniła się i w pośpiechu odeszła. Chyba więc wie, ale to jej nie przeszkadza dbać o mogiłę. Może uważa, że dziadek wykonywał trudną i odpowiedzialną pracę dla dobra ludzkości, a zabijał strzałem w tył głowy tylko tych, których zabić należało? Rosjanie, w przeciwieństwie do Niemców, nie tylko godzą się z grzechami dziadów i ojców, nie tylko szczycą się swoją straszną przeszłością, ale nawet myślą pojęciami epoki Stalina. Ich telewizja tak łatwo wmówiła narodowi, że na Ukrainie rękę na prawowitą władzę podnieśli „banderowcy”, „naziści”, „faszyści”, którzy chcą wyrżnąć naród rosyjski. Telewizorowi udało się to łatwo, bo on wiernie powtarza te same formułki, którymi propaganda stalinowska szczuła naród radziecki na wrogów ludu w czasie wielkich czystek,

a potem zagrzewała go do walki z agresorem hitlerowskim. Sorokin mówi, że ten język również młodzi Rosjanie przyjmują jako swój, jakby go mieli zapisany w genach. Lew Gudkow, szef badającego opinię publiczną Centrum Analitycznego Jurija Lewady, uważa, że młodzież rosyjska idzie na lep starych chwytów propagandowych, ponieważ kod pojęciowy martwego od ćwierć wieku państwa przekazali jej rodzice i dziadkowie. – Do nich telewizor przemawia magicznym językiem rodzinnego klanu dzielącego świat na swoich dobrych i obcych złych. I to jest prosty, zrozumiały, swojski obraz świata – tłumaczy socjolog. Ja nie wierzę w genetyczne zdeterminowanie narodu rosyjskiego, bo widzę, jak jest różnorodny. A to, co się teraz pitrasi w kotle Rosji, powinno być ostrzeżeniem dla wszystkich. Widzimy, że i dziś – przy całej otwartości świata, powszechnej dostępności do informacji – nietrudno manipulować nawet wykształconym społeczeństwem. Przestawić jego myślenie na plemienny kod nienawiści i wojny. 23.08.2014

JABŁKA DO KACZEK, czyli bajki dla dorosłych

Kilka dni temu rządowa „Rossijskaja Gazieta” i liczne inne media zelektryzowały społeczeństwo informacją, że sam Władimir Putin zaproponował wprowadzenie nowej postaci do popularnego programu „Spokojnoj noczi, małyszi” (spokojnej nocy, maluchy). To dobranocka w państwowej Rossii 1, którą emitują co wieczór od poniedziałku do czwartku (w weekend na tym kanale w czasie dobranockowym są publicystyczne „Wiesti” – horror o „faszystach” w Kijowie). Kto nowy pojawi się na ekranie – to na razie sekret. Ale jak zapewnił w wywiadzie dla „Rossijskiej Gaziety” Aleksandr Mitroszenkow, producent dobranocki, wszyscy będą zachwyceni, bo to przecież pomysł samego prezydenta. – Idea podpowiedziana przez Putina wydała się nam początkowo zaskakująca. Ale kiedy się jej bliżej przyjrzeliśmy, zrozumieliśmy, że to strzał w dziesiątkę! – wyznał rozentuzjazmowany Mitroszenkow czytelnikom rządowego dziennika. W „Spokojnoj noczi” występują żywi ludzie – muzycy, aktorzy oraz na zmianę pięć lalek: prosiaczek Chrusza, zajączek Stiepasza, wrona Karkusza, miś Miszutka i piesek Fila. Internet rosyjski gubi się

w domysłach, kogo do tego towarzystwa wprowadzi gospodarz Kremla. Wielu zwolenników ma koncepcja „zielonego ludzika” w mundurze kupionym w sklepie i z automatem. Internauci spodziewają się, że ujrzą na ekranie legendarnego Igora GirkinaStriełkowa, komendanta sił zbrojnych rebeliantów donieckich, który kilka tygodni temu gdzieś przepadł. Są jednak obawy, że teraz do łóżek będzie wysyłał rosyjskie dzieci narysowany z formacie 3D (ta postać nie będzie już lalką) Putin. Nie po raz pierwszy polityka wdziera się do tej bardzo sympatycznej dobranocki rosyjskiej, która w poniedziałek obchodzi 50. urodziny. Już sam start programu o mało co nie okazał się falstartem. Równo pół wieku temu autorzy pokazali bajkę „Żabka podróżniczka” (to postać z folkloru rosyjskiego), z czego wynikła straszna awantura, bo władze dopatrzyły się w kreskówce aluzji do niegrzeszącego urodą, a stale jeżdżącego po świecie Nikity Chruszczowa. Na szczęście dla dobranocki gensek zaraz po tym został zdjęty ze stołka. W marcu, kiedy Moskwa przystąpiła do demontażu Ukrainy, piesek Fila wystąpił w mundurze i, ćwicząc musztrę, zapowiedział na ekranie, że idzie służyć w armii. Zaśpiewał też małym widzom do poduszki starą wojskową piosenkę „Sołowli, sołowli”. Starszym Rosjanom skończyło się lato, wracają z podróży i domków na wsi do miast i konfrontują z rzeczywistością inne bajki, tyle że dla dorosłych, które opowiedziała im władza. Kreml obiecywał na przykład, że po wprowadzeniu embarga na import z Zachodu będzie im tylko lepiej, ceny nie podskoczą, a na półkach pojawi się mnóstwo jedzenia „zdrowego”, bo ojczystego. Wczoraj w tanim dyskoncie Diksi natknąłem się na porządnie ubranego, solidnie wyglądającego faceta, który siedząc na podłodze, pracowicie przebierał cytryny. Miał ich już cały wózek, obok stał

drugi. – Dla produkcji – odpowiedział kwaśno, kiedy zapytałem, po co mu tyle owoców. – A nie taniej wyjdzie kupić w hurtowni? – drążyłem. – Tam już one są po 17 zł [po przeliczeniu z rubli] i taniej nie będzie. A tu jeszcze po 11 zł, najtańsze w mieście. Sprawdziłem, bo od rana jeżdżę po sklepach. – Przed embargiem były po 6,5 zł – przypominam. – A ja w hurtowni brałem po 5 zł – wzdycha. Ceny rosną, a asortyment w sklepach spożywczych Moskwy robi się coraz skromniejszy. Ale jeśli chodzi o jabłka, to po zakazie na import z Polski władza swych obietnic dotrzymała. W stolicy mamy zatrzęsienie „ojczystych” owoców. W sklepach pełno malutkich, twardych i kwaśnych niemal jak cytryny jabłuszek, które u nas dają zdziczałe jabłonki. Cenę na nie ustalono fantastycznie niską – w przeliczeniu 1,8 zł za kilogram (polskie owoce przed embargiem kosztowały tu 4,4 zł). Taniutkich „ojczystych” jednak nikt nie bierze, bo (sprawdziłem) nadają się tylko do pieczonej kaczki. A kaczki niestety też już znikają ze sklepów. Mój znajomy ekonomista, który kiedyś był urzędnikiem w administracji rządowej i miał za zadanie informować ministrów, jak oszukują ich statystycy, tłumaczy pojawienie się tych nierajskich jabłuszek po swojemu: – One były przez dwa tygodnie po 1,8 zł. Droższe i jadalne można dostać za co najmniej 7 zł. Dla statystyka liczy się średnia, może więc meldować, że w „segmencie tanich jabłek” nic się nie zmieniło, bo ich cena wynosi, jak przedtem, 4,4 zł. Embargo na owoce z waszego kraju naszemu konsumentowi, tak jak obiecali Putin i jego ludzie, nijak więc nie zaszkodziło. Potem takie niesprzedane „ojczyste” jabłka po cichu oddadzą na przerób, bo one się do niczego innego nie nadają. I wszyscy będą szczęśliwi.

31.08.2014

MAGOWIE PRZECIW KREMLOWI, czyli zimna wojna na czary

„W czyim interesie działa Władimir Putin?” – zapytali Rosjan socjolodzy z Ośrodka Jurija Lewady. „Siłowików, czyli mundurowych i tajniaków” – odpowiedziało 39 proc. ankietowanych. 30 proc. uważa, że w interesie oligarchów, a 24 proc. – że biurokratów. Za obrońcę interesów „prostego narodu” ma prezydenta tylko co ósmy Rosjanin. Nie przeszkadza to jednak szybować notowaniom gospodarza Kremla, cieszącego się dziś poparciem 84 proc. rodaków. Ukochanemu przywódcy grożą jednak nieziemskie niebezpieczeństwa, o czym pisze dziś w „Izwiestiach” jeden z czołowych reprezentantów putinowskiej propagandy pisarz Aleksandr Prochanow: „Na Putina nakierowane są potężne widzialne i niewidzialne promienie. Chcą złamać jego wolę. Kusząc go wysokimi europejskimi statusami, próbują go sprowadzić na ślepe tory, skierować ku fałszywym celom”. Prezydent nie jest jednak bezbronny. „Po pogróżkach ze strony CIA Federalna Służba Ochrony wzmoże czujność. Po atakach, które przypuszczają czarni magowie, w klasztorach rosyjskich mnisi pomnożą swe modlitwy, okrywając Putina nieprzenikalnym płaszczem Bogurodzicy. Putin nie może się poddać i odejść. W zimnej wojnie zwycięży ten, kto będzie górą

w zmaganiach wartości metafizycznych, czyje marzenie stanie się marzeniem całego człowieczeństwa” – wieszczy pisarz, znany jako wielbiciel Stalina i prawosławia jednocześnie. „Nowe Izwiestia” piszą z kolei o wielkiej wpadce magów podmoskiewskich. Do aresztu trafiło 13 jasnowidzów, którzy nabili w butelkę co najmniej 300 naiwnych, przez kilka miesięcy wyciągając od nich, w przeliczeniu na złotówki, ponad 15 mln zł. Magowie przedstawiający się jako potomkowie potężnych czarowników i wróżek: Ojca Grigorija (Rasputina), Aristafa, Wity i Baby Nadii, założyli Międzynarodowe Centrum Parapsychologii i Korekcji Losu. Oferowali zdejmowanie i rzucanie uroków, przywracanie uczuć niewiernych mężów i żon, uzdrowienie od wszelkich chorób. Wszystko to robili przez telefon. Z usług szarlatanów korzysta dziś co trzeci Rosjanin, rynek usług metafizycznych jest tu więc potężny. Jego roczne obroty ocenia się na 4-5 mld dolarów, czyli więcej, niż przynosi Rosji wydobycie diamentów. „Taką już mamy naturę, która kształtowała się przez wieki. Rosjanie są najbardziej przesądnymi ludźmi na świecie” – ocenia Michaił Winogradow, ekspert cytowany przez „Nowe Izwiestia”. Rosjanki wierzą dodatkowo w magię urody. Jak pisze tygodnik „Ogoniok”, są mistrzyniami świata w upiększaniu się. 57 proc. kobiet w Rosji, zanim wyjdzie z domu, poświęca ponad 45 min na zabiegi kosmetyczne. Media rosyjskie nie bardzo wiedzą, czy mają radować odbiorców wieścią o tym, że Europa, oczekując na rozwój sytuacji na wschodzie Ukrainy, odłożyła wprowadzenie nowych sankcji przeciw Moskwie. Dziennik „Wiedomosti” pisze, że „sankcje zahamowały”, ale ostrzega, że „są mocne argumenty za ich wprowadzeniem”. 09.09.2014

SZABAT UKRÓW, czyli wojnie „niet”

Policja twierdzi, że na manifestację nazwaną Marszem Pokoju przyszło nie więcej niż 5 tys. osób. Sławny eksbokser Nikołaj Wałujew, dziś poseł do Dumy z putinowskiej partii Jedna Rosja, napisał w internecie, że na bulwarach moskiewskich, po których szedł marsz, odbył się „szabat ukrów pod flagami Prawego Sektora i NATO”. Kłamie i policja, i bokser-polityk. Przez bramki na placu Puszkinowskim, na miejsce gdzie zaczynała się demonstracja, przeszło ponad 26 tys. osób. Po drodze do manifestantów dołączali kolejni. Tłum idący za transparentem „Rosjanie przeciw wojnie” był bardzo kolorowy, różnorodny. Flag paktu atlantyckiego ani Prawego Sektora jednak nie widziałem. Urokliwe bulwary moskiewskie, które kręgiem okalają centrum stolicy, jakby raptem wyrwały się z ponurej rzeczywistości otaczającej nas od miesięcy. Jakby uciekły ze świata przepełnionego nienawiścią do Ukraińców i w ogóle wszelkich „obcych”. Jakby Moskwa na kilka godzin stała się jakimś Waszyngtonem lat 70. ubiegłego stulecia, protestującym przeciw wojnie w Wietnamie. To wrażenie potęgowała rozbrzmiewająca w wielu miejscach piosenka

Johna Lennona „Imagine”. Szli tu młodzi chłopcy w „wyszywankach” – tradycyjnych ludowych koszulach bogato zdobionych haftem ukraińskim i rosyjskim – połączeni wstążkami w barwach flag Ukrainy i Rosji. Grupa młodych anarchistów pod czarnymi flagami i wielkim transparentem „Za Rosję i Ukrainę bez faszyzmu i imperializmu” skandowała: „Żołnierze do domu! Główny wróg siedzi na Kremlu!”. Maszerowała też grupa ciemno ubranych mężczyzn pod czarno-żółtobiałymi flagami imperium carskiego. Nacjonaliści. Inni demonstranci stronili od nich. Widać, że obawiali się prowokacji. – Tak, jesteśmy nacjonalistami. A idziemy, by pokazać, że nie wszyscy Rosjanie to idioci otumanieni przez telewizję i kłamliwych polityków – tłumaczył mi demonstrant, który przedstawił się jako „Jaromir, poganin”. – Jesteśmy przeciw idiotycznej wojnie z bratnim narodem. Przeciwko telewizji, która łże od rana do nocy. Przeciwko przywódcom kraju, którzy sprawiają, że cały świat patrzy na nasz naród jak na niebezpiecznych wariatów – dodał mężczyzna z carską flagą. Anatolij, inżynier dźwięku, przyszedł na marsz z córką i żoną. Mała włożyła na głowę wianek z błękitnych i żółtych kwiatów i z radością pozowała w nim do zdjęć. Żona niosła mały plakat z napisem „saynotoputin”. Ojciec rodziny do demonstracji przygotował się najsolidniej: miał kolorowy transparent z wizerunkiem gołego Putina siedzącego za biurkiem i składającego tam przysięgę na grubą księgę z napisem „Korupcja”; z zakratowanych okienek w biurku prezydenta wyglądali nieszczęśni więźniowie. – Taki jest nasz kraj i jego „car”, który obnażył się przed całym światem i pokazał mu swoje prawdziwe oblicze, kiedy wzniecił wojnę na Ukrainie i posłał żołnierzy rosyjskich do sąsiedniego kraju.

Nam nie wolno się pogodzić z agresją, nie możemy milcząco oczekiwać na to, że kolejni nasi chłopcy będą wracać z zagranicy w trumnach. Wczoraj do Moskwy wróciła atmosfera pełnych zjadliwego humoru „białych” antyputinowskich manifestacji z jesieni 2011 i zimy 2012 r. Demonstrantom bardzo się podobał plakat z wizerunkiem rozwalonego na grzbiecie krokodyla z twarzą Putina, mówiącego: „A jeśli zechcę, to i księżyc połknę”. To nawiązanie do słów przywódcy państwa, który miał niedawno straszyć, że jeśli przyjdzie mu na to ochota, to jego wojska za dwa tygodnie będą nie tylko w Kijowie, ale też w Rydze, Warszawie czy Bukareszcie. Nastrój i masowość Marszu Pokoju zaskoczyły jego przeciwników. Nieliczni oponenci pozwolili sobie tylko na niewielkie prowokacje. Ludzie w mundurach Kozaków i młodzieńcy pod flagami samozwańczej Donieckiej Republiki Ludowej zebrali się jeszcze przed demonstracją przy wejściu na plac Puszkinowski i wyzywali zbierających się od „piątej kolumny” i „żydobanderowców”. Potem przenieśli się na plac Trubny i tam zza pleców policjantów ochraniających marsz obrzucili demonstrantów jajkami i balonikami z farbą. Młodzi ludzie z flagami donieckimi biegali później wzdłuż trasy pochodu. Manifestanci „pozdrawiali” ich okrzykami: „Chwała Ukrainie!”, a ci, najwyraźniej zbici z pantałyku, odpowiadali hasłem kijowskiego Majdanu: „Bohaterom chwała!”. Kiedy marsz już się kończył, na prospekcie Sacharowa dogonił mnie uradowany Aleksandr Podrabinek, kiedyś dysydent, dziś opozycyjny publicysta. – Widzisz, nie wszyscy Rosjanie dali zrobić z siebie idiotów. Propaganda od roku pompuje nam do głów swoje kłamstwa, ale ludzie nie przestają myśleć samodzielnie! – wykrzyknął.

„W Rosji w szybkim tempie powstaje reżim faszystowski, podobny do dawnych reżimów Benita Mussoliniego we Włoszech i Francisca Franco w Hiszpanii” – głosi rezolucja przyjęta na zakończenie demonstracji. 22.09.2014

OBŁAWA W PIERIEDIEŁKINIE, czyli pielgrzymka do pisarzy

Dokąd zwiać w wolną sobotę z Moskwy? Gdzie uciec od telewizora, w którym na kolegów idących nie w nogę i niemaszerujących za „Krymnasz” ujadają niestety nie tylko artystyczne miernoty? Jak nie słyszeć tych, dla których Ludmiła Ulicka, która mówi, że Rosja żegna się z Europą, albo Boris Akunin wyjeżdżający z „pijanej wojną putinowskiej Rosji”, to „faszyści” i „banderowcy”? Dokąd jechać, jeśli nie do Pieriediełkina, podstołecznej wioski pisarzy marnych, średnich, ale i genialnych – takich, których książki, gdyby je zebrać w jednym miejscu, zapełniłyby całą salę w mojej ulubionej księgarni Moskwa, gdzie zawsze do zamknięcia o pierwszej w nocy jest pełno kupujących. W tej cichej wiosce pisarskich dacz ukrytych w dąbrowach powinno być o literaturze, dawnych przyjaźniach, romansach. Ale gdzie tam. I tu dopada cię to samo. W dawnej daczy, a dziś muzeum Borysa Pasternaka, spotykamy grupę studentów pierwszego roku GITIS-u, Państwowego Uniwersytetu Sztuki Teatralnej, sławnej, największej ponoć uczelni tego typu w Europie. Grupa 17-23-latków jest razem dopiero od niespełna dwóch tygodni. Jeszcze się nie znają, ale kiedy śpiewają

na ganku daczy na głosy, to w pełnej harmonii. Cóż, Rosjanie mają to we krwi. A te dzieciaki, skoro przyjął je GITIS, muszą być bardzo zdolne. Przyjechały na cały wolny dzień, by zrozumieć Pasternaka, przejąć się duchem jego twórczości. Będą tak odwiedzać po kolei muzea pisarzy, w ich domach czy mieszkaniach szukać atmosfery, która ich nastrajała. Tu na ganku, w zapuszczonym ogrodzie, przed słuchającymi kolegami po kolei recytują wiersze dawnego gospodarza. Zaczyna Marika z Moskwy krótką „Nagrodą Nobla”. To o tym, jak szwedzki laur dano mu jakby za karę. I pyta, co zrobił tak złego, że teraz zaganiają go „jak zwierzę do rzeźni”, szczują tylko za to, że skłonił cały świat „do płaczu nad urodą ziemi mej”. Dziewczyna wybrała idealnie. Bo ten dom w Pieriediełkinie to muzeum i jednego pisarza, i tak naprawdę jednego momentu w historii. Tu 23 października 1958 r. przyszła wiadomość, że Pasternakowi przyznano Nobla. W salonie na centralnym miejscu na ścianie wisi fotografia zrobiona właśnie za tym samym stołem, na tle innych wciąż obecnych tu zdjęć, tego właśnie dnia. Pasternak szczęśliwy stoi z ciemnym kielichem w dłoni, dziękuje bliskim, którzy przybiegli z gratulacjami. Moment triumfu. Za godzinę zjawi się tu ponury sekretarz Związku Literatów Radzieckich Konstantin Fiedin, pisarz dziś słusznie zapomniany. Poprosi laureata, żeby przeszedł z nim na piętro do ascetycznie urządzonego gabinetu, gdzie powstał „Doktor Żywago”. Zabrał go tam nie po to, by mu gratulować, ale zmusić Pasternaka do rezygnacji z nagrody przyznanej, jak wmawiał rozmówcy, nie za literaturę, ale za „postawę antysowiecką”. Święto, to ze zdjęcia na parterze, się skończyło. Pasternak wyrzekł się Nobla. Zepchnięty w cień, wygnany z przestrzeni publicznej, zmarł dwa lata później. Kiedy tysiące ludzi, którzy – choć o śmierci

pisarza nie informowały gazety – szli za jego trumną od tej daczy na cmentarz w Pieriediełkinie, Fiedin bał się wyjść z domu. Potem, już śmielszy, kazał wyrzucić stąd bliskich zmarłego. Rodzina dostała dzień na to, by się wynieść. Studenci z GITIS-u mają kolejne soboty spędzać w domachmuzeach kolejnych pisarzy. Będą u sąsiada Pasternaka Aleksandra Fadiejewa („Młoda Gwardia”), który zastrzelił się w tym sielankowym Pieriediełkinie, bo jak mówił, „nie mógł żyć z krwią na rękach”, po tym jak organizował nagonki na kolegów pisarzy posyłanych potem do łagrów lub pod ścianę. Będą i w domu przy bulwarze Nikitskim w Moskwie, gdzie Nikołaj Gogol, nie mogąc znieść napaści za to, że swymi „Martwymi duszami” oczernił rzekomo Rosję, próbował się rehabilitować, pisząc drugą część, a potem w nocy z 11 na 12 lutego 1857 r. zrozpaczony, tuż przed śmiercią palił rękopis w do dziś zachowanym kominku. Kiedyś ta grupa studentów trafi jednak znów do Pieriediełkina, do skromnego domku Bułata Okudżawy, by wczuć się w atmosferę życia poety dobrego, życzliwego ludziom. A tam pokażą im film kończący się jego słowami o tym, że najważniejsze jest, by „umrzeć człowiekiem”. Dziś tak śpiewa Andriej Makarewicz, szarpany we wszelkich telewizjach frontman legendarnej grupy rockowej Maszyna Wriemieni, który ośmielił się dać koncert dla dzieci ukraińskich wygnanych z domów przez wojnę. Historia chodzi w kółko. Nagonka się nie kończy. Literatura rosyjska nie przestaje bronić człowieka. I w tym, a nie w jazgocie obławy, jest jej cicha wielkość. Czy pierwszoroczniacy z GITIS-u zrozumieją to podczas swych pielgrzymek do pisarzy? Oby. 23.09.2014

ROSYJSKI WINDOWS, czyli pole walki

Gazety dzisiejsze piszą o przygotowaniach do internetowej „budowy wieku”. Rosja zamierza przełożyć około 200 tys. linii światłowodów, które połączą jedną siecią wszystkie miasta Federacji liczące ponad 250 tys. mieszkańców. Na razie powstają plany. Ile będzie kosztowała ich realizacja i jakie będą źródła finansowania, nie wiadomo. Ale internet to w Rosji też pole walki z obcą interwencją w wewnętrzne sprawy kraju. O tym, jak piszą dzisiejsze gazety, Władimir Putin rozmawiał z Nikołajem Nikoforowem, ministrem łączności. Obu martwi, że rodzimi internauci korzystają z oprogramowania zagranicznego, a rodzimego – to znaczy takiego, poprzez które, jak wierzą w Moskwie, wróg nie mógłby zajrzeć do laptopa na przykład gubernatora czy ministra – nie ma. Trzeba więc działać. Jak pisze „Komsomolskaja Prawda”, państwo wystawi armię 20 tys. programistów, którym postawi zadanie sporządzenia „rosyjskiego Windowsa”. Rządowa „Rossijskaja Gazieta” dodaje, że tylko nad programami dla urządzeń mobilnych trudzić się będzie przez pięć lat 5 tys. wynajętych do tej roboty przez państwo programistów. A to więcej, niż zatrudnia ich Apple.

Pieniądze na armię programistów mają dać firmy zajmujące się „softem”. Państwo obłoży je, jak piszą „Wiedomosti”, najpierw 5-, a potem 10-procentowym podatkiem obrotowym. Uderzy to jednak, zdaniem dziennika, nie tylko w importerów, ale też w rodzime prywatne, szybko rozwijające się firmy tworzące programy komputerowe, jak np. Kaspersky. Władze Rosji według „Wiedomosti” kierują się logiką „sowieckiej rady pedagogicznej”, zgodnie z którą Zachód jest bezduszny, w Ameryce dręczą sieroty z Rosji, internetem rządzi CIA, zaś manifestacje w Moskwie organizuje Departament Stanu USA. „Taka argumentacja pokazuje, że ludzie podejmujący u nas decyzje nie rozumieją zasad gospodarki postindustrialnej i otwartego społeczeństwa. Idea nałożenia podatków na prywatny biznes dla rozwijania analogicznego, tylko państwowego, jest jaskrawym przykładem takiego niezrozumienia” – piszą „Wiedomosti”. 25.09.2014

iPad JEST GEJEM, czyli krucjata Miłonowa

Tim Cook, szef korporacji Apple, przyznał publicznie, że jest gejem, i do tego jest z tego dumny. O zgrozo, Cook wybiera się do Moskwy. Na reakcję Witalija Miłonowa, wielce prawosławnego radnego ze Zgromadzenia Ustawodawczego (miejski parlament) Sankt Petersburga, który rzetelnie zapracował na miano „młota na gejów i lesbijki”, nie trzeba było długo czekać. To on wymyślił ustawę o karaniu za „propagowanie nietradycyjnych zachowań seksualnych”, na której to podstawie zainspirował proces przeciw „obywatelce Ciccone”, znanej pod scenicznym pseudonimem Madonna. Gwiazda estrady podczas swojego koncertu w Sankt Petersburgu wyraziła bowiem sympatię dla prześladowanych w Rosji gejów i lesbijek, czym naruszyła zakaz „propagowania”. Przed Cookiem, zdaniem Miłonowa, Rosja powinna po prostu zamknąć granice. – Co on może nam przywieźć? Wirus ebola, AIDS, tryper. Oni tam wszyscy na Zachodzie zajmują się przypadkowym seksem – tłumaczył radny dziennikarzom. Przy okazji wezwał rodzimych przedsiębiorców, by co rychlej zabrali się za produkcję krajowych telefonów komórkowych i tabletów. I twierdzi przy okazji, że tylko „oczyszczający od obrzydlistwa homoseksualizmu

duch nauki rosyjskiej wykorzeni te zarodniki zła, jakie chcą się zakorzenić na białym ciele moralności społecznej”. Wyklina wytwory Apple’a i na nadejście rodzimych smartfonów oraz tabletów niecierpliwie czeka też Dimitrij Eneo, dowodzący organizacją Wola Boża, autor koncepcji wyplewienia nieprawomyślnych treści z internetu. Domaga się, by prawosławni zrezygnowali ze wszystkiego, co opatrzono symbolem nadgryzionego jabłka. Ale woła na puszczy. Rosjan, także tych bardzo prawosławnych, „jabłuszko” kusi. Nie wyrzekną się go, tak samo jak nie wyrzekną się swojego Piotra Czajkowskiego, kompozytora wielkiego, choć w aspekcie seksualnym „nietradycyjnego”. Nie na darmo mówi się tu, że „Czajkowski gejem był, ale kochamy go nie tylko za to”. Niestety rosyjscy biznesmeni nie mają dziś głowy do uruchamiania produkcji gadżetów „oczyszczających od paskudztwa”. Wczoraj przybyło im siwych włosów na wieść, że państwo rozkułaczyło siedzącego w areszcie domowym, miłego kiedyś Kremlowi, oligarchę miliardera Władimira Jewtuszenkowa, odbierając mu firmę naftową Basznieft. Oficjalnie chodzi o to, że biznesmen siedem lat temu za 2,6 mld dolarów z błogosławieństwa Kremla kupił przedsiębiorstwo od Urala Rachimowa, syna prezydenta Baszkirii, ten zaś wcześniej sprywatyzował Basznieft w sposób niezgodny z prawem. Nieoficjalnie jednak wiadomo, że rzecz nie w paserstwie, lecz w tym, że na firmę ma chrapkę bliski Władimirowi Putinowi dzisiejszy superoligarcha Igor Sieczyn, kierujący holdingiem Rosnieft (to jej właśnie dostał się majątek rozkułaczonego Jukosu). – Zaczął się nowy podział rosyjskiego majątku. Teraz żaden przedsiębiorca nie może być pewien, że nie odbiorą mu jego majątku tylko dlatego, że ktoś bliski władzy chciałby wejść w jego posiadanie

– ostrzega Igor Jurgens, ekonomista, przewodniczący Instytutu Rozwoju Współczesnego. 31.10.2014

UDAR NIKITY MICHAŁKOWA, czyli strzelać należy i trzeba

Aktor Michaił Poreczenkow, pierwszy macho rosyjskich seriali telewizyjnych, wczuł się w rolę i tym razem postrzelał sobie nie wirtualnie, jak przywykł, lecz realnie. Pojechał na donieckie lotnisko, gdzie od miesięcy toczą ze sobą zacięty bój żołnierze ukraińscy i rebelianci. Zaniosło go na pozycję bojową separatystów i stamtąd mocny człowiek srebrnego ekranu wypuścił z ciężkiego karabinu maszynowego Utios kilka serii w kierunku „ukrów”, jak dziś obelżywie nazywa się w Rosji Ukraińców. W Kijowie oburzenie. Ogłosili Poreczenkowa „niewjezdnym”, czyli zabronili mu prawa wjazdu na Ukrainę, zakazali też wyświetlania filmów z jego udziałem. Ale skandal jest i w Moskwie. Rosyjskie organizacje dziennikarskie protestują przeciw wyczynowi aktora, któremu scenariusze najwyraźniej mylą się z rzeczywistością. Postrzelał sobie bowiem ubrany w hełm z napisem „press”. Teraz żołnierze ukraińscy mają powód, by strzelać do ludzi oznakowanych jako wysłannicy mediów. Mogą bowiem uznać, że za napisem „press” na kamizelce czy hełmie kryją się separatyści lub rosyjscy żołnierze. Aktor tłumaczy się, że strzelał bez celowania i do tego ślepakami.

Słowem, jak uczniak przyłapany na papierosie, który przekonuje nauczycielkę, że się nie zaciągał. Ja go jednak trochę rozumiem. Dziś atmosfera w Rosji jest taka, że strzelać należy i trzeba. Poszedłem wczoraj na nowy film Nikity Michałkowa „Udar słoneczny”. Dzieło ma fatalne recenzje, ale nie żałuję, bo poczułem pewną ulgę. Do tej pory miałem takie przygnębiające przekonanie, że bardziej niezdarnej publicystycznej agitki niż nasz „Rok 1920” nikomu nakręcić się nie uda. Ale Michałkow, niegdyś laureat Oscara, dziś nadworny reżyser Putina i patron kina patriotycznego, znów dowiódł swego mistrzostwa i za 24 mln państwowych dolarów wypuścił superkit. Rzecz jest niby oparta na opowiadaniu Iwana Bunina „Udar słoneczny”, w którym młody i piękny porucznik spotyka piękną damę, po czym oboje spędzają pełną namiętności noc. Jednak jako że mistrz Michałkow jest bardzo konserwatywny i oręduje gorąco za poddaniem kinematografii cenzurze, także obyczajowej, z pokazaniem na ekranie namiętności miał pewien zgryz. Ale sobie poradził. Kiedy kochankowie, ociekając nader obficie potem, przystąpili do aktywnych działań w łóżku, na ekranie pojawiły się ociekające smarem tłoki silnika parostatku, na którym się poznali. Ruchy posuwisto-zwrotne robiły się coraz bardziej gwałtowne, a potem raptem zamarły. Widz metaforę zrozumiał, choć na ekranie widział nie fizjologię, tylko neutralną moralnie technikę. Cała poetyka „Udaru” była mniej więcej taka. Jak na mistrza kina – poziom poniżej stanów średnich. Ale siła tego filmu nie w tanich, zapożyczonych z dawnych filmów sztuczkach tkwi, a w przesłaniu. Bohater łóżkowo-tłokowych scen po latach okazuje się oficerem pokonanej przez bolszewików białej armii generała Piotra Wrangla i wraz z setkami towarzyszy niedoli siedzi w niewoli u czerwonych. Jeńcy, niedawno jeszcze kwiat Imperium Carskiego, toczą dyskusje

o tym, czemu znaleźli się w „takim łajnie”, czemu ich wspaniały kraj rozleciał się jak domek z kart. I znajdują odpowiedź. Oni, elita imperium, zarażeni liberalnymi ideami, nie okazali się dość twardzi, by bronić Rosji. Winni są sami, bo brzydzili się wieszać i rozstrzeliwać tych, którzy teraz ich pokonali, trzymają w obozie i mordują. Naczelny reżyser Rosji – bo tę właśnie rolę dworak Michałkow pełni od lat – wyraża to, co myślą na Kremlu. A tam są przekonani, że imperium w ciągu niespełna wieku rozwaliło się dwa razy i znów jest zagrożone, bo władza, elity rosyjskie, nie miały dosyć hartu ducha, by w 1917 r. rozstrzelać nieliczną demonstrację w Piotrogrodzie, a w 1991 r. powiesić puczystów czy Gorbaczowa – nieważne kogo, ważne, by ktoś wisiał, a ktoś twardą ręką zaprowadził porządek. Niedawno Grigorij Jawliński, twórca demokratycznej partii Jabłoko, mówił mi o ludziach Putina: – Oni są przekonani, że unikną katastrofy takiej, jak w 1917 czy 1991, bo są gotowi wsadzać do więzienia i rozstrzeliwać. I się nie zawahają. Strzelać więc należy i trzeba. Naród rosyjski jednak jakoś się ostatnio demobilizuje. Wczoraj nacjonalbolszewik, pisarz, mocarstwowiec i awanturnik Edward Limonow zwoływał moskwian do centrum stolicy na wiec poparcia separatystów w Doniecku. Manifestanci mieli się od razu zapisywać w szeregi ochotników walczących po stronie rebeliantów. Na demonstracji zjawiło się 60 osób. Jak na 15-milionową Moskwę – nie za wiele. Nastroje narodu należy więc podgrzać. A okazja jest. We wtorek, w rocznicę wygnania Polaków z Kremla w 1612 r., Rosja obchodzi Dzień Jedności. I z tej okazji kanał telewizyjny Rossija 1 rozpocznie emisję, przerobionego na pięcioodcinkowy serial, „Udaru

słonecznego”. Publiczność jakoś nie wali tłumnie do kin na film Michałkowa, więc film przyjdzie do publiczności. Dzięki temu cały kraj dowie się, że strzelać należy i trzeba. Bo inaczej nastąpi katastrofa. 01.11.2014

POLOWANIE I PANTOMIMA, czyli dzień nacika

Lud nazywa to szczególne święto „dniem nacika”, czyli nazisty. Obywatele Federacji Rosyjskiej, których ciemne czupryny i opalenizna zdradzają, że przybyli z Kaukazu Północnego, przezornie nie pokazują się wtedy na ulicach Moskwy czy Sankt Petersburga. Wiedzą, że jednoczenie się z maszerującymi tam młodymi ludźmi o słowiańskiej aparycji może się dla nich źle skończyć. Bo co tu mówić o jedności, jeśli w powietrzu pachnie klasycznym pogromem? Całkiem niedawno mieliśmy gwałtowne zamieszki na tle etnicznym w Birulowie, kiepskiej dzielnicy na południu Moskwy. 25letni Rosjanin Jegor Szczerbakow został tam zasztyletowany przez, jak twierdzi policja, nielegalnie przebywającego w Rosji Azera Orhana Zejnałowa. Po zabójstwie miejscowi wyszli na ulice. Podżegani przez nacjonalistów, splądrowali dzielnicowe centrum handlowe i rozpędzili wielkie targowisko, gdzie w owoce i warzywa zaopatrywała się połowa stołecznych sklepów. Gniew skierowali właśnie tam, bo na targowisku mieszkali i pracowali „czarni”, jak tu się określa, wrzucając ich do jednego worka, przybyszów z wciąż rosyjskiego Kaukazu i tych, którzy przyjeżdżają z byłych już republik radzieckich.

„Czarni” obrywali też w wielu innych dużych miastach. W Sankt Petersburgu jednemu z aktywistów miejscowego ruchu nacjonalistycznego marzył się pogrom nie gorszy niż w Moskwie. Poświęcił się więc dla sprawy i poprosił kolegów, żeby go solidnie zlali, a potem, demonstrując siniaki, zadrapania oraz guzy, opowiadał, że padł ofiarą obcych. I wzywał do wzięcia odwetu na „czarnych”, którzy na ulicach rosyjskiego miasta katują prawdziwych Rosjan. Potężne awantury w Birulowie przeraziły władze. Policja, służby specjalne, prokuratura, Komitet Śledczy, chcąc uspokoić ludność, urządziły wielkie polowanie na zabójcę Szczerbakowa. Przez kilka dni telewidzowie w całym kraju z zapartym tchem oglądali sensacyjny serial, w który przekształciły się programy informacyjne kanałów federalnych. Generał Władimir Markin, rzecznik Komitetu Śledczego, po prezydencie i premierze trzecia gwiazda medialna Rosji, nie znikał z ekranów, opowiadając, że służby są na tropie i schwytanie sprawcy to tylko kwestia godzin. Finał tej pogoni okazał się bardzo mocny. Naród na własne oczy zobaczył triumf dobra nad złem – drobnego Zejnałowa z rękami skutymi kajdankami na plecach, walającego się na zeschłym listowiu w lesie gdzieś pod Moskwą i kopanego przez rosłych umundurowanych facetów w kominiarkach. A potem było już tylko coraz bardziej filmowo. Azera, wciąż skutego, rzucili najpierw na podłogę samochodu pod nogi potężnych, zamaskowanych umundurowanych, następnie zaś – na podłogę helikoptera. Finał finałów oglądaliśmy już w bezpośredniej transmisji, bo tak się akurat jakoś złożyło, że nastąpił on w czasie najwyższej oglądalności. Śmigłowiec z Zejnałowem, niezmiennie skutym i leżącym u stóp imponujących rozmiarów specnazowców, wylądował w centrum Moskwy, przy głównej komendzie policji

stołecznej. Tam więźnia wyciągnęli z maszyny, rzucili na maskę samochodu i zręcznie zrewidowali. Potem go prowadzili i znów zrewidowali. A prowadzili go do gabinetu szefa policji Moskwy, generałamajora Anatolija Jakunina. Tam czekali na niego gospodarz, panoszący się na ekranach generał-major Markin, i generałpułkownik Władimir Kołokolcew, szef MSW. Drżącego ze strachu Azera eskorta postawiła przed surowym obliczem ministra, a ten przez chwilę w ciszy i blasku fleszy oraz reflektorów kamer telewizyjnych z groźną miną patrzył w oczy groźnego przestępcy. Kraj naocznie przekonał się, że sprawiedliwość ostatecznie zwyciężyła. Obrońcy praw człowieka i inni sceptycy nie rozumieją, po co był ten pokaz z kopaniem powalonego i skutego człowieka, a także pantomimą w wykonaniu dwóch jednogwiazdkowych i jednego trzygwiazdkowego generała. I jeszcze dopytują, dlaczego do schwytania jednego pospolitego przestępcy trzeba było mobilizować całą policję i potężne służby specjalne. Pytają, jakby nie rozumieli, że cały ten show był bardzo potrzebny. Ludzie w Birulowie wyszli na ulice, demolowali sklepy i rynek, protestując nie tylko przeciw obecności „czarnych” w ich sąsiedztwie. Ich gniew rodzi się także z przekonania, że państwo, policja nie bronią ich przed przybyszami. Jak dowodzą wyniki sondaży, 65 proc. Rosjan boi się obcych w swoim otoczeniu. Ten strach bierze się też z powszechnego przekonania, że przybysze korumpują komendantów posterunków, komend, ci odpalają dolę z łapówek swoim zwierzchnikom, a zwierzchnicy – swoim zwierzchnikom. I tak do samej góry. Publiczne poniewieranie skutego Zejnałowa, stawianie go przed obliczem groźnych generałów miało przekonać Rosję, że obcy nie

wykręci się od odpowiedzialności. Rosjanin, widząc swego ministra gromiącego wzrokiem przestępcę, powinien znów uwierzyć w słowa poety Władimira Majakowskiego, który prawie 90 lat temu zapewniał: „Moja milicja mnie strzeże”. Ciekawe, czy nacjonaliści, którzy w poniedziałek przemaszerują przez miasta Rosji, dali się przekonać i zrezygnują z wzywania rodaków do wzięcia swoich spraw we własne ręce. 02.11.2014

SKĄD SIĘ BIORĄ WSZY, czyli groźna słitfocia

W ramach walki z McDonaldami, „nietradycyjnym” seksem, demokracją, jabłkami i w ogóle wszelkim zachodnim paskudztwem, władze sanitarne biorą się za selfie. W Kursku miejscowy oddział Rospotriebnadzoru (odpowiednik naszego sanepidu, który znalazł w polskich jabłkach szkodnika niewystępującego w naszym kraju) orzekł, że rozprzestrzeniającej się wśród nastolatków wszawicy winien jest importowany z wrogiej zagranicy zwyczaj zbiorowego fotografowania się głową przy głowie. „Wspólne zdjęcia grupy podrostków czy par ułatwiają przekazywanie pasożytów przy zetknięciu głowami, jako że to właśnie jest główny sposób przekazywania wszy” – czytamy w alarmującym komunikacie inspektorów sanitarnych. Moskwianie też zaniepokoili się o swoje zdrowie, choć powód po temu mają nieco większy niż owad buszujący we fryzurach uczniów i przedszkolaków. Administracja stolicy bierze się do tego, co biurokraci lubią nazywać „optymalizacją”, czyli redukowania placówek medycznych. Pod nóż, i to już za dwa miesiące, idzie 15 z 65 działających w mieście ogólnodostępnych szpitali oraz 13 przychodni rejonowych i porodówek. Moskwa straci 7 tysięcy łóżek

szpitalnych, a kilka tysięcy pracowników służby zdrowia trafi na bruk. Gładko to chyba jednak nie przejdzie. Wczoraj mieliśmy bardzo dużą jak na Moskwę demonstrację przeciw decyzji władz. Na plac Suworowski wyszło w obronie swoich przychodni około 4 tys. lekarzy, pielęgniarek i starszych pacjentów. Występowali, jak pisali na plakatach i głosili w przemówieniach, przeciw „zaplanowanemu przez władze ludobójstwu” (jakoś lubią tutaj to słowo i często po nie sięgają). Moskwa, jak cała Rosja, ma dużo miejsc w szpitalach. W całym kraju i w samej stolicy przypada ich nieco ponad 93 na 10 tys. mieszkańców, a to o 11 więcej niż w Niemczech i o 28 niż w Polsce. Być może więc merostwo, nie bez racji, planuje zastąpić stare, marnie wyposażone szpitale nowoczesnymi kombinatami na wzór tych, które pracują w Izraelu czy USA. Moskwianie mają jednak powody, by się obawiać, że na miejscu tego starego, choćby i nie najlepszego, co im odbiorą, nie pojawi się nic. W przyszłym roku w budżecie państwa na ochronę zdrowia ma być o 21 proc. rubli mniej niż w tym. Według Julii Łatyninej, znanej publicystki „Nowej Gaziety” i radia Echo Moskwy, jeśli liczyć w realnych pieniądzach, czyli w galopująco drożejących dolarach (80 proc. lekarstw i sprzętu medycznego w Rosji pochodzi z importu), to państwowe wydatki na ochronę zdrowia będą zredukowane o połowę. O te same 21 proc., które traci służba zdrowia, kraj w przyszłym roku zwiększy swój budżet obronny. Z tej perspektywy wypisany na transparencie przez jednego z demonstrujących wczoraj lekarzy apel „Putinie, wprowadź wojsko do służby zdrowia” staje się zrozumiały. 03.11.2014

MEDAL DLA MIRELLE MATHIEU, czyli policja to nasze wszystko

Przeżyliśmy właśnie wielkie święto – Dzień Policji. Wypada 10 listopada, bo akurat wtedy, w 1917 r., Ludowy Komisariat Spraw Wewnętrznych Rosji bolszewickiej wydał dekret o stworzeniu Milicji Ludowej. U naszych sąsiadów „siłowicy” w ogóle świętują zgodnie z kalendarzem jeszcze radzieckim. Dzień Obrońcy Ojczyzny, czyli odpowiednik naszego Święta Wojska Polskiego, przypada 23 lutego, a więc w urodziny Robotniczo-Chłopskiej Armii Czerwonej. Służby specjalne świętują 20 grudnia, co przypomina, że tego dnia Rada Komisarzy Ludowych powołała Nadzwyczajną Komisję do Walki z Kontrrewolucją i Sabotażem (WCzK, pramatka NKWD, KGB i dzisiejszej FSB). I tylko w najbardziej oficjalnych wystąpieniach usłyszeć można, że Rosja 20 grudnia obchodzi Dzień Pracownika Organów Bezpieczeństwa. Naród zaś raduje się po prostu Dniem Czekisty. Wczoraj radował się Dniem Policji, bo to zgodnie z wieloletnią tradycją czas „najważniejszego i największego koncertu w roku”. Obliczoną na 6 tys. widzów halę widowiskową Państwowego Pałacu Kremlowskiego (dawniej Pałac Zjazdów) wypełniają generałowie

wielogwiazdkowi (armii) oraz masa innych „ważniaków”, czyli oficerów przeznaczonych do prowadzenia „szczególnie ważnych spraw”. Wraz z małżonkami. Życzenia policjantom składa niezmiennie Władimir Putin – tym razem jednak z taśmy, bo akurat pojechał do Pekinu. Koncert transmitowany przez państwową telewizję jest, jak to śpiewano w Kabarecie Starszych Panów, „nudny jak akademia na cześć”. Wyfiokowane panie i panowie w kusych marynareczkach w formie słowno-muzycznej przesyłają ze sceny komunikaty, że Rosję „kochać trzeba”, tym bardziej że kraj toczy wciąż „wojnę dnia powszedniego”. Nieco ognia dodają tylko stare jak świat przeboje radzieckie, bo nowa rosyjska estrada, jak widać i słychać, niczego chwytającego za serce wydzielić z siebie nie jest w stanie. Wykonawcy potrafią za to podlizać się widzom w mundurach. Tym razem kolegów przebił Nikołaj Baskow, zapewniając: „Policja to nasze wszystko”. Myśl się spodobała, choć ma odcień nieco wywrotowy. Przecież „nasze wszystko” jest akurat w Pekinie. Artyści występujący 10 listopada przed generalicją i wyznający miłość ludziom w pagonach wiedzą jednak, co robią. Udział w tym koncercie to glejt żelazny zwalniający choćby z odpowiedzialności za wykroczenia drogowe. Ku swemu pewnemu zaskoczeniu dowiedziała się o tym francuska wykonawczyni Mireille Mathieu. Też kiedyś wystąpiła w Pałacu Kremlowskim, a potem przypadkowo spotkani policjanci zapewnili ją, że nawet przejechawszy po pijanemu na czerwonym świetle, nie ma się czego obawiać, bo policja nic jej nie zrobi. Co więcej, francuska artystka za udział w koncercie policyjnym dostała też medal Dzielność i Odwaga, przyznawany funkcjonariuszom za „męstwo okazane przy prowadzeniu śledztwa, zatrzymaniu przestępców, a także w innych trudnych okolicznościach

wymagających podjęcia odważnych decyzji”. 11.11.2014

W MOSKWIE JUŻ NIE PACHNIE, czyli zaufaj ekspertom

Władze do problemu podeszły jak hrabina, która w tańcu z baronem głośno zepsuła powietrze i poprosiła partnera: – Niech to zostanie między nami. – Niestety, pani hrabino, to się już rozeszło po sali – skonstatował baron. Ukryć smrodu w stolicy też się nie dało. We wtorek sam mer Siergiej Sobianin postawił na głowie służby i kazał ustalić, skąd tak śmierdzi. A wtedy i media ośmieliły się zauważyć, że coś jest nie tak. Zrobiły to po mistrzowsku. Państwowa telewizja Rossija 1, która ani w niedzielę, ani w poniedziałek ni słowem nie zająknęła się o zgniłych jajach, wczoraj triumfalnie ogłosiła: „W Moskwie już nie pachnie!”. Co to było, ustalić się jednak oficjalnie nie udaje, choć i tak wszyscy wiedzą, że moskiewskie powietrze zepsuła rafineria w Kapotni na południu miasta. Tyle że zakład ten należy do Gazpromu, który – co Rosjanom wbijają do głowy wszelkie telewizje – jest źródłem wszelkiego dobra i w ogóle, jak głosi stale powtarzany slogan reklamowy, ma być traktowany jak „skarb narodowy”.

„Skarb” się więc wykręca i zapewnia, że powietrza nie psuł. Więc jak mu nie wierzyć? Sęk w tym, że atmosferę stolicy nieznany-znany sprawca wzbogacił nie tylko o sam wydający woń zgniłych jaj siarkowodór, lecz jeszcze o sporo innych substancji, i to w ilościach 20-, 30-krotnie przekraczających normy. Ale to też nic strasznego. Dziś moskwianie dowiadują się, że mieliby powody do zmartwień, gdyby stężenie wrażych gazów było 100-krotnie wyższe niż wyśrubowana, zdaniem dyżurnych ekspertów, norma. Cóż, może ci eksperci lepiej znają się na rzeczy od tamtych, którzy w czasie rekordowo upalnego lata 2010 r. także uspokajali mieszkańców stolicy. Wtedy, poza ponad 35-stopniowym upałem, gnębił ludzi jeszcze dym z pożarów podstołecznych torfowisk. Kto mógł, wiał z miasta, choć dyżurni specjaliści zapewniali, że wszystko jest w normie i nie ma się czego bać. Wystarczy tylko szczelnie pozamykać okna. Opublikowane kilka miesięcy później statystyki pokazały, że w czasie upałów i pożarów w Moskwie gwałtownie podskoczyła liczba zgonów. 12.11.2014

JAK LESBIJKI SIĘ POŻENIŁY, czyli misja homofoba

Trudne chwile przeżywa dziś Witalij Miłonow, deputowany do miejskiego parlamentu Sankt Petersburga, znany obrońca tradycyjnych wartości i zagorzały homofob. W jego mieście, które tak zażarcie stara się chronić przed „zgnilizną moralną”, urząd stanu cywilnego udzielił ślubu lesbijkom. Obie panny młode przed urzędnikiem stanęły w białych sukniach ślubnych, podając się za narzeczone. Urząd nie mógł im jednak odmówić, bo chociaż jedna z nowożeńczyń właśnie przeszła proces zmiany płci, w dowodzie ma wciąż zapisane, że jest mężczyzną. A pożenić pana z panią, którzy sobie tego życzą, państwo rosyjskie musi. Jak mówi się w Rosji, „bez papierka tyś robak nędzny, a z papierkiem – człowiek”. To znaczy, że jesteś tym, co masz zapisane w dokumentach. Josif Brodski też został swego czasu skazany za pasożytnictwo, bo podawał się za poetę, ale legitymacji literata nie miał. Miłonow zażądał natychmiastowego unieważnienia małżeństwa i surowego ukarania urzędników, którzy „zadrwili sobie z milionów zwykłych, porządnych rodzin rosyjskich”. Ale deputowany na tym nie poprzestaje – chce zło wykorzenić raz na zawsze. Szykuje więc ustawę regulującą rynek strojów ślubnych. Mają być eleganckie,

skromne, zgodne z powagą urzędu i samej ceremonii. Żadnych ekstrawagancji. A pan młody w żadnym wypadku nie będzie mógł stanąć do ślubu w sukni czy w spódnicy. Szkot tradycjonalista już się więc w Sankt Petersburgu nie ożeni, a i za mąż tym bardziej nie wyjdzie. Miłonow zapowiada, że gdy tylko jego idea się przyjmie w „północnej stolicy”, złoży projekt analogicznej ustawy w Dumie. Widoki na sukces są, bo to przecież Miłonow jest autorem prawa zakazującego „propagowania nietradycyjnych zachowań seksualnych”, przyjętego najpierw jako lokalne w mieście nad Newą, a potem wprowadzonego w całej Federacji. Problem tylko w tym, że w Dumie projektów ustaw broniących norm moralnych jest już od groma. Posłom przyjdzie się najpierw zająć np. pomysłem, zgodnie z którym klient przyłapany na gorącym uczynku z prostytutką będzie miał obowiązek się z nią ożenić. Obcokrajowcy po przyłapaniu mieliby być natomiast deportowani, czemu prostytutki są przeciwne. W końcu ślub z zagranicznym gościem dałby im prawo przeniesienia się do kraju małżonka. 13.11.2014

ŚPIEWACY I ŁAJDACY, czyli rozrywać na strzępy ciała dziewcząt

Piewca wojny i rozprawy z „banderowcami”, pisarz Aleksandr Prochanow przegrał proces z pacyfistą, piosenkarzem Andriejem Makarewiczem. Musi zapłacić 500 tys. rubli (ok. 35 tys. zł) za to, że pisał, jakoby muzyk, występując przed „oprawcami ukraińskimi” na dymiących jeszcze ruinach Słowiańska, natchnął ich do okrutnej rozprawy z „obrońcami »Noworosji«”. Bliskiemu Kremlowi dziennikowi „Izwiestia”, który opublikował tekst Prochanowa, przyjdzie opublikować sprostowanie. To pierwsze, choć niezbyt wielkie, zwycięstwo prawdy nad oficjalną wojenną propagandą, szczującą Rosjanami Ukraińców i tych rodaków, którzy nie godzą się z linią kremlowskiej polityki. Prochanow zapewne przez lata z zawiścią patrzył na Makarewicza. Ten jeszcze jako nastolatek założył kultowy zespół Maszyna Wriemieni i kierował nim. Od dziesięcioleci jest idolem publiczności na tyle popularnym, że nawet sam Władimir Putin, kiedy zaczynał prezydenturę i nie miał jeszcze 88-procentowego poparcia, chciał się grzać w promieniach jego sławy. Przyjmował Makarewicza na Kremlu, przyznał mu ważny order. A kiedy koncert na placu Czerwonym dawał sir Paul McCartney, prezydent przeszedł tam przez

kremlowską Bramę Spasską razem z Makarewiczem, którego posadził w loży obok siebie. W tym czasie pisarz Prochanow, w sensie politycznym takie trzy w jednym, bo i stalinowiec, i hałaśliwy głosiciel prawosławia, i skrajny nacjonalista, kurzył się w redakcji, czytanego tylko przez niektórych zwichniętych korespondentów zagranicznych i fanatycznych pogrobowców stalinizmu, tygodnika „Zawtra” („Jutro”), do którego bardziej pasowałaby nazwa „Przedwczoraj”. Kręciły się tam wokół niego jakieś lekceważone przez wszystkich indywidua, jak chociażby sławny dziś Igor Girkin-Striełkow, do niedawna dowódca „armii Donbasu”. Na salony Prochanow wstępu nie miał. Czasem więc odgryzał się ignorującej go władzy i nazywał Putina „Stalinem na skalę mikroba”. Czasy się zmieniły. Makarewicz komponuje dziś i umieszcza w internecie piosenki, w których ubolewa nad losem Rosji albo szydzi z Putina i jego dworaków. A Prochanow osiodłał podnoszącą się falę nacjonalizmu i militaryzmu. Nabył eleganckie marynarki i w nich w telewizji państwowej regularnie wygłasza wielkomocarstwowe kazania. Przewodzi szanowanemu i słuchanemu na Kremlu Klubowi Izborskiemu, w którym zgromadzili się skrajni konserwatyściszowiniści. W porywach natchnienia tworzy zaś aktualne komentarze, które drukuje równoległe w swoim „Zawtra” i w „Izwiestiach”. Do annałów wojny propagandowej z Ukrainą, w której Prochanow występuje jako jeden z pierwszych harcowników, przejdzie niewątpliwie jego metafora o tym, że „czarna sperma faszyzmu zalała Kijów, matkę miast ruskich”, a ta porodziła potwory, potomków hitlerowskich oprawców. Za Makarewicza, do niedawna pieszczocha losu, piewca wojny zabrał się w sierpniu w felietonie „Śpiewacy i łajdacy”. Jak zwykle barwnie opisał koncert, który muzyk, według niego, dał we właśnie

zdobytym przez siły Kijowa Słowiańsku. Miał tam grać i śpiewać żołnierzom ukraińskim wśród „dymiących jeszcze ruin, na których nie wyschła krew obrońców tego sławnego miasta”. Dźwięki pieśni dochodziły do piwnic, w których „banderowcy” torturowali jeńców, choćby wyłupując im oczy. A umundurowana publiczność, po tym jak występ się skończył, rozgrzana koncertem udała się na swe stanowiska artyleryjskie, by „rozrywać na strzępy ciała dziewcząt”. Jednak piosenkarz, którego za rzekomy występ przed „krwawymi banderowcami” nie tylko „Izwiestia”, ale i inne oficjalne media ogłosiły „nacjonalzdrajcą”, bez trudu udowodnił, że Prochanow kłamie. Bo, owszem, koncertował w Donbasie, ale nie w Słowiańsku, tylko w Swiatogorsku, gdzie walk nie było. I nie przed „banderowcami”, ale przed dziećmi uchodźców z rejonów ogarniętych wojną. To, że Makarewicz wygrał z frontmanem propagandy kremlowskiej, nie jest jednak znakiem żadnego przełomu. Dowody na to, że Prochanow kłamał, były niezbite, sędzia nie miał więc wyjścia. Mógł tylko zmniejszyć grzywnę, więc zamiast miliona, którego na dzieci z Donbasu domagał się Makarewicz, zasądził jedynie 500 tys. rubli. Wyrok ten wcale więc nie oznacza, że z telewizora nie usłyszymy już, a w gazetach nie przeczytamy o chłopczyku ukrzyżowanym przez „faszystów w centrum Słowiańska” czy o polskich batalionach walczących po stronie „ukrów”. Sam Prochanow, choć zaskoczony, rezonu nie traci i zapowiada odwołanie. Mówi, że to nie on przegrał, bo przed sądem wygrali Ihor Kołomojski, oligarcha ukraiński uważany w Moskwie za sponsora wojny z separatystami, Petro Poroszenko i oczywiście Barack Obama. – Zwycięstwo jednak będzie nasze – zapowiada redaktor „Zawtra”.

19.11.2014

WYCHOWANIE W BOJOWYM DUCHU, czyli walki gąsiorów

Większość Rosjan wypytywanych przez ostatnie dwie dekady przez socjologów, czy chcieliby służyć w armii, odpowiadała, że za żadne skarby. Ta sama, a nawet jeszcze większa, większość nagabywana, czy poszłaby na front, gdyby kraj toczył wojnę, deklarowała, że owszem. Paradoks ów można tłumaczyć częściowo tym, że w koszarach, zalewanych szczególnie okrutną rosyjską falą, przeżyć trudniej niż w okopach. Nic więc dziwnego, że dziś, kiedy poborowy z koszar szybko może trafić „na urlop” na wschód Ukrainy, liczba tych, którzy chcieliby uniknąć służby, radykalnie wzrosła. Tak przynajmniej widzą to działaczki Komitetu Matek Żołnierzy, organizacji broniącej praw wojskowych. Młodzi Rosjanie poboru boją się mniej, ale ich duch bojowy w oczach przywódców nie jest jednak chyba wystarczająco krzepki. Federalne telewizje biorą się więc energicznie do jego wzmacniania. Kanał 1, jak donosi dzisiejszy „Kommiersant”, planuje wielkie show „Pożegnanie poborowych”. Każdej jesieni i każdej wiosny chce zbierać w wielkiej hali moskiewskiego miasteczka olimpijskiego 30

tys. wcielanych właśnie do armii, by gratulować im rozpoczęcia służby i życzyć sukcesów w rozbieraniu oraz montowaniu kałasznikowa. Będą tam wielogwiazdkowi generałowie, politycy, gwiazdy estrady. Gwiazdy oczywiście zaśpiewają i zatańczą przed rekrutami patriotycznie, a potem chłopcy na melodię dziarskiego „Pożegnania Słowianki” (nasze „Rozszumiały się wierzby”) pomaszerują w świetlaną koszarową przyszłość. Rossija 2 będzie z kolei pokazywać chłopcom, a może bardziej dziewczętom, tych, którzy w armii stali się prawdziwymi mężczyznami. Grupę twardzieli, zawodowych komandosów, telewizja ulokuje na bezludnej wyspie i tam każe im przed kamerami zmagać się ze sobą, co telewidzowie będą mogli zobaczyć w cyklicznym programie o wiele mówiącym tytule „Dobór naturalny”. Są też inne pomysły na budzenie patriotycznego ducha. Prezydencka rada do spraw dzieci ciężko na przykład pracuje nad projektem „Strategii wychowania do 2017 r.”. W dokumencie, jak oceniła członek rady i filolog Ludmiła Wierbicka, mówi się wyłącznie o miłości maluchów do ojczyzny. O miłości do mamy, taty czy innych dzieci nie ma tam ani słowa. Swoje doświadczenia pedagogiczne chciałaby wpisać do „Strategii” także pani gubernator obwodu włodzimierskiego Swietłana Orłowa, która chwali się, że w podległej jej guberni w celu wychowania patriotycznego reanimowano walki gąsiorów, starą tradycyjną zabawę rosyjską. Na arenę przed widzów wpuszcza się najpierw z dwóch stron po dwie gęsi. Te na widok rywalek zaczynają syczeć, podnosić rwetes i machać skrzydłami. Kiedy awantura samic sięgnie zenitu, na arenę z obu stron wpuszcza się dwa podniecone odgłosami kłótni gąsiory. Panowie, zagrzewani do boju przez swoje panie, rzucają się na siebie i wyrywają sobie nawzajem pióra z szyj i piersi tak długo, aż któryś uzna się za pokonanego i zrejteruje.

Wychowawcze znaczenie takich pokazów przecenić trudno. Kto w dzieciństwie napatrzy się na walki gąsiorów, jako młodzieniec – na popisy komandosów, a jako poborowy z radością pójdzie w kamasze z miasteczka olimpijskiego, temu wojna będzie, zgodnie z rosyjskim powiedzeniem, jak „matka rodzona”. 26.11.2014

WIĘCEJ NIŻ MARSZAŁEK, czyli historia czerwonej maszyny

W czwartek w Moskwie było mroźno. Okutana w bury szal staruszka, bijąca pokłony przed cerkwią na stołecznym cmentarzu Wagańkowskim, dygotała jednak nie od chłodu, a z emocji. Przed nią przepłynęła otwarta czerwona trumna, a potem pociekł nieskończony strumień młodych żołnierzy niosących na poduszkach ordery. Sam zmarły zważył je kiedyś wszystkie i potem w wywiadzie przyznał, że zebrało się ich 30 kg. A to była prawie połowa wagi jego ciała. Po cmentarnej alei za trumną i dwoma pudami orderów rzeką szli wielogwiazdkowi generałowie-pułkownicy i wielogwiazdkowi generałowie armii. Pobożna kobieta nie wytrzymała i pociągnęła za rękaw majora policji dyżurującego przy bramie: – Synku, to, nie daj Boże, marszałka chowają? – zapytała. – Nie, matko. Więcej niż marszałka. Pułkownika Wiktora Tichonowa, trenera wagi państwowej – wyjaśnił oficer i wyciągnął się jak struna, bo wojskowa orkiestra nad spuszczaną do grobu czerwoną trumną zagrała hymn. Ileż to razy hokejowa „czerwona maszyna” prowadzona przez zmarłego posyłała czerwony sztandar na najwyższy maszt igrzysk olimpijskich, mistrzostw świata czy Europy i sprawiała, że orkiestry

w dalekich krajach nabrały wprawy w wykonywaniu tej samej melodii, którą wtedy śpiewano na chwałę „Związku niezłomnego wolnych republik”? Tak wiele razy, że teraz – sprawiedliwie należy przyznać – Rosja pożegnała się właśnie z trenerem fantastycznym, legendarnym. Człowiekiem wielkim, choć w oczach wielu... nieludzkim. Sami Rosjanie, nie bez racji lubiący się zachwycać swoim hartem, mówią: „Jacy są u nas ludzie! Gwoździe można by z nich robić”. Pokolenie urodzonego w 1930 r. Tichonowa historia hartowała szczególnie bezlitośnie. Chłopak, niedożywiony na skąpych kartkowych racjach chleba, stracił ojca, który poszedł jako ochotnik do armii i zaginął pod Stalingradem. Długo nie było wiadomo, czy nie poddał się Niemcom i nie poszedł do niewoli, rodzinie na wszelki wypadek odebrano więc kartki, nieprzysługujące bliskim tych, którzy „zdradzili”. Wiktor umierał z głodu. Matka zabrała z domu wszystko, co miało jakąś wartość, i z tobołkiem pojechała na wieś. Tam udało się wymienić rzeczy po mężu, zabawki dzieci i zastawę – na worek kartofli. I z tym ciężarem, kilka dni marznąc na stopniu zatłoczonego do ostatniego miejsca wagonu, dzielna kobieta wracała do umierającego syna. Zdążyła. Wiktor na tych kartoflach stanął na nogi i poszedł pracować jako ślusarz do zajezdni autobusowej. Miał 12 lat, ale nie markował roboty, tylko naprawdę usuwał drobne usterki samochodów. Cóż, nie miał wyjścia. Robotnicy, choćby i bardzo nieletni, dostawali kartki żywnościowe. Sport przyszedł nieco później, ale jeszcze w czasie wojny. Stalin, kalkulując, że wojować trzeba będzie jeszcze długo, i to nie tylko z Niemcami, kazał armii przysposabiać młodych chłopców do przyszłej „pracy i obrony”. Mały ślusarz z zajezdni trafił więc do kombinowanej drużyny hokejowo-futbolowej przy Siłach

Powietrznych Moskiewskiego Okręgu Wojskowego. Grał w piłkę, w hokej na trawie i hokej na lodzie. Z tym ostatnim szło mu najlepiej i ganiając za krążkiem, zwrócił na siebie uwagę działaczy możnego, bo podległego NKWD, Dynama. Temu klubowi, a tym bardziej jego mocodawcom, we wczesnych latach 50., kiedy jeszcze u władzy był Ławrientij Beria, się nie odmawiało. Z armii Wiktor odszedł więc do czekistów. Rozegrał z nimi 296 meczów w hokejowych mistrzostwach ZSRR, strzelając 36 bramek. Jak na obrońcę – nie najgorzej. Cztery razy zdobył tytuł mistrza kraju. Samodzielną pracę trenera rozpoczął dopiero, kiedy skończył 38 lat, a szefowie skierowali go z moskiewskiego Dynama do Rygi. I zabłysnął szybko. Rok po roku konsekwentnie podnosił ryskie Dynamo ze środka drugiej ligi do czwartego miejsca pierwszej. Chłopcy z Łotwy imponowali wytrzymałością i szybkością. To Tichonow jako pierwszy w hokeju radzieckim wystawiał na mecze nie trzy, lecz cztery trójki napastników. Każda z nich wpadała na lód na 40-50 sekund i zanim zdążyła się zmęczyć, już zastępowała ją kolejna, świeża i pełna sił trójka. I być może chłopcy z prowincjonalnej Rygi staliby się z czasem mistrzami ZSRR, gdyby nie pewien kibic. A raczej Kibic. Sekretarz generalny Leonid Iljicz Breżniew uwielbiał hokej, a kibicował wojskowemu CSKA Moskwa. W Rosji ulubiony sport cara staje się automatycznie sportem państwowym. Dość wspomnieć, że przy Borysie Jelcynie był nim tenis, przy Władimirze Putinie judo, a przez krótki czas prezydentury Dmitrija Miedwiediewa wagę zyskiwał badminton. Emocjonujący się hokejem w wykonaniu CSKA gensek zażyczył sobie w 1977 r. przeniesienia zdolnego trenera z Rygi do swej ulubionej drużyny. Ciężkie zadanie skaperowania Tichonowa dostało się Jurijowi Andropowowi. Szef KGB selekcjonera odrywał sobie

od serca, które krwawiło. Między Dynamem, któremu patronują czekiści, a wojskowym CSKA od zawsze toczy się bowiem święta wojna. Służby specjalne i armia wszelkimi dostępnymi sposobami wyrywają sobie zdolnych zawodników, trenerów, fundusze. Ich rywalizacja jest zacięta. Ale skoro Breżniew kazał, Andropow musiał. Wezwał więc Tichonowa do siebie, na moskiewską Łubiankę. Ten próbował się stawiać. Kiedy rozmawiali, z polecenia genseka zadzwonił Michaił Zimianin, sekretarz KC KPZR. – Tichonow odmawia – poskarżył się Andropow. – To mu powiedz, że w tym budynku jeszcze nikomu nie udało się odmówić – napomniał szefa KGB partyjny prominent. Gmaszysko na Łubiance zostało zbudowane jeszcze przed rewolucją, jako siedziba firmy ubezpieczeniowej Gosstrach (to po rosyjsku znaczyć może i państwowe ubezpieczenia, i państwowy strach) Rossija. Gdy wprowadzili się tu czekiści, moskwianie orzekli, że wcześniej mieli w tym miejscu „gosstrach”, a teraz mają „gosużas” (państwowy horror). Tichonow aluzję zrozumiał i poszedł tam, gdzie mu kazali. Nie pożałował. Klub, który oklaskiwał Pierwszy Kibic, był fundamentem reprezentacji ZSRR. Tichonow był trenerem sbornej i – pod najwyższym patronatem – dyktatorem radzieckiego hokeja. Wolno mu było wszystko. Jeśli pułkownik-trener upatrzył sobie zdolnego sportowca, a macierzysty klub za nic nie chciał go oddać albo chłopak sam nie kwapił się do CSKA, dostawał powołanie do armii i wcielano go do „kompanii sportowej” przy wojskowym klubie. Z zawodnikami robił, co chciał. Na zgrupowaniach i zawodach, czyli poza domem, byli 11 miesięcy w roku. Codziennie, bez żadnych świąt, od rana trenowali w siłowni: norma wynosiła 24 tony

ciężarów – podniesionych, wyciśniętych, podrzuconych. Dwa razy dziennie biegi: kros na 8 km i jeszcze 10 km na bieżni. Do tego oczywiście jeszcze godziny na lodzie. Igor Łarionow, jeden z czołowych zawodników CSKA, skarżył się w opublikowanym w tygodniku „Ogoniok” otwartym liście do selekcjonera: „Życie rodzinne przez telefon. Trzeba się tylko dziwić temu, jak nasze żony rodzą nam dzieci. Przecież normalne obcowanie hokeisty z żoną nie wpisuje się w pański program”. Ale ten list Łarionow ośmielił się napisać dopiero w 1988 r., kiedy szalała pierestrojka i wychodziło na jaw wiele tajemnic. Wcześniej to, co się działo na treningach i w szatni, gdzie trener najgrubszym słowem obsobaczał swoje gwiazdy, a ponoć potrafił i przyłożyć za zmarnowaną sytuację na lodzie, stanowiło głęboko skrywane tabu. Na powierzchni była radość z sukcesów CSKA i niepokonanej sbornej, która zyskała sobie miano „czerwonej maszyny”, przez lata bezlitośnie kruszącej każdego, kto stanął jej na drodze. Pod kierownictwem Tichonowa hokeiści CSKA 12 razy (od roku 1977 do 1989) stawali się mistrzami Związku Radzieckiego, 13 razy zdobywali europejski puchar mistrzów. A reprezentacja przez długi czas niepodzielnie panowała na lodowiskach najważniejszych światowych zawodów. Wygrała trzy olimpiady – w 1984, 1988 i (jako sborna WNP) w 1992 r. Mistrzem świata była osiem razy – w latach: 1978, 1979, 1981, 1982, 1983, 1986, 1989, 1990. Za złoto na Zimowych Igrzyskach Olimpijskich w Lake Placid (1980 r.) gensek Breżniew obiecał hokeistom i trenerom sbornej po Orderze Lenina. Wydawało się, że te błyskotki, odlane z 29 gramów złota i 3 gramów platyny, już brzęczą na piersiach, bo przecież z reprezentacją ZSRR nikt się nie mógł wtedy równać. Sam selekcjoner przed ważnymi zawodami wbijał do głów swoim

chłopcom, że zdobycie srebra będzie oznaczać klęskę. A jednak Lake Placid zostawiło na mundurze trenera-pułkownika nie order, lecz niezmywalną dla niego plamę. Mistrzów z „czerwonej maszyny” w jej marszu po złoto olimpijskie i leninowskie złoto z platyną zatrzymali amerykańscy amatorzy, młodzi hokeiści zebrani z drużyn uniwersyteckich. Ich trener Herb Brooks, też niezły zamordysta, umiał nakręcić swoich chłopców, uwolnić ich od strachu przed radzieckim hegemonem lodowisk. Zagrali jak natchnieni i doszło do tego, co w USA uznano za sportową sensację wieku, hucznie świętowano i na co tam do dziś mówią „Miracle on Ice”, czyli cud na lodzie. Amatorzy ograli pewniaków 4:3. „Czerwona maszyna” ze Stanów Zjednoczonych przyjechała ze srebrem, czyli i dla selekcjonera, i dla kibicującego jej narodu radzieckiego na tarczy. W wywiadzie udzielonym prawie 30 lat po tamtym najbardziej fatalnym w jego karierze meczu Tichonow winę za klęskę zwalał na wszystkich, byle tylko odsunąć ją od siebie. Opowiadał, że jego zawodnicy do gry podeszli nonszalancko, pewni, że bez wysiłku rozniosą przeciwnika. Zapewniał, że Amerykanie na lód wyjechali na koksie, a sędziowie byli niesprawiedliwi. Tymczasem hokeiści z reprezentacji zgodnie twierdzą, że winny był ich pułkownik. Bo to on w złości za dwukrotne przepuszczenie krążka zmienił genialnego bramkarza Władysława Trietjaka na słabszego Władimira Myszkina, a ten dał sobie strzelić jeszcze dwie bramki. Najprzytomniej w tej trudnej sytuacji zachował się Pierwszy Kibic. Nie zdymisjonował swojego trenera. Kiedy po powrocie zza oceanu Tichonow stanął przed wszechmocnym sekretarzem generalnym, niespodziewanie usłyszał od niego proste słowa pociechy: – I tak wiem, że nasi są mocniejsi od Amerykanów. Dla Rosjan Tichonow był i – sądząc po uroczystym pogrzebie,

na który przyszło ponad 10 tys. ludzi – pozostał ikoną potęgi ich kraju, który w hokeju, jak w balecie, był „na czele planety całej”. Czystości tego obrazu nie zmącił nawet tamten demaskujący list Łarionowa, który w „Ogonioku” opisał, jakimi metodami pułkowniktrener przerabiał swoich chłopców na „gwoździe”. Jak jego samego kazał wziąć w kamasze, żeby siłą wcielić go do CSKA, jak kazał szpiclować jego rodziców, jak szantażował. I jak pomiatał zawodnikami. Hokeista mógł jednak być niesprawiedliwy. Chciał wywołać skandal, żeby w ten sposób, co mu się zresztą udało, dostać zgodę na przejście do NHL. Dla mnie wstrząsający jest natomiast wywiad, jakiego sam trenerpułkownik udzielił gazecie „Sport Express” w 2009 r., a więc już lata po odejściu na emeryturę. Z mściwą złością mówił wtedy o zawodnikach, którzy podpadli mu już dawno temu. Powiedział też, że Łarionowowi nigdy nie wybaczy. Z irytacją odpowiadał na pytania o słynnego Walerija Charłamowa, bohatera kultowego filmu „Legenda nr 17”. Odsunął tego hokeistę od reprezentacji tuż przed wyjazdem sbornej na Puchar Kanady. Drużyna odleciała za ocean, a wzgardzony zawodnik zginął w katastrofie samochodowej. Koledzy z reprezentacji do dziś uważają, że trener ponosi część winy za jego śmierć. Tichonow nie znalazł jednak dla swej dawnej gwiazdy ciepłych słów. Po latach mówił o nim jak o zużytym, nienadającym się już do niczego materiale. 01.12.2014

ZACHOWAJ, COŚ ZWĘDZIŁ, czyli amnestia dla kolegów

Petersburski Ermitaż, jedna z najwspanialszych na świecie galerii sztuki, obchodzi 250-lecie. Jej historia pokazuje, jak blisko Rosja jest związana z Europą. I jak fatalnie układał się los Rosji, gdy jej władcy się od Europy odwracali. Fundament, i to solidny, położyła pod kolekcję szczecinianka Katarzyna Wielka. Nie ze specjalnej miłości do sztuki, ale – jak sama przyznawała – „z chciwości”. Caryca rozkazała hurtem skupować arcydzieła w całej Europie i z kosztami się nie liczyć. Graf Aleksiej Orłow nie tylko brał więc na Zachodzie wszystko, co było do wzięcia, ale jeszcze zamawiał sporo u uznanych mistrzów. A robił to z iście rosyjskim rozmachem. „Matuszka” chciała mieć płótno opiewające wiktorię Rosjan nad flotą turecką pod Czesmą, ale berliński malarz Jakob Philipp Hackert nie miał dość fantazji, by wyobrazić sobie malowniczy morski bój. Graf zabrał go więc do Livorno i tam na redzie portu kazał wysadzić w powietrze fregatę „Swiataja Warwara”. Eksplozja wyszła imponująca. Obraz, pokazywany dziś w Ermitażu, udał się znakomicie. Kolekcja Ermitażu była wiele razy cenzurowana przez kolejnych władców. Gołe albo nieprawomyślne dzieła były chowane

w magazynach lub sprzedawane za kopiejki za granicę. Najcięższy cios zadali galerii bolszewicy. Wyprzedali, i to tanio, najcenniejsze eksponaty. Nie potrzebowali „staroci”, tylko pieniędzy na obrabiarki do produkcji broni. Teraz Rosja, mocno przepłacając, próbuje odzyskać to, czego za bezcen pozbył się Stalin. Tyle tylko, że pieniądze już się kończą. Z finansami Moskwy, gdy cena ropy wciąż spada, jest na tyle marnie, że Putin chwyta się amnestii. A on przecież nie lubi ułaskawiać. Na mocy amnestii ogłoszonej z okazji 65. rocznicy zwycięstwa nad Niemcami (prezydenta udawał wtedy Dmitrij Miedwiediew, ale na gospodarstwie rządził Putin) wyszło z więzień wszystkiego kilkadziesiąt osób. Tymczasem w czwartek prezydent, ku zaskoczeniu nawet swoich ministrów, ogłosił bardzo szeroką amnestię wszelkich kapitałów nielegalnie wywiezionych za granicę: jeśli wrócą do kraju, staną się raz na zawsze legalne, a ich właściciele nie będą ciągani ani za machinacje walutowe, ani za pranie pieniędzy, ani za żadne inne grzechy finansowe. Ma to ponoć solidnie wesprzeć gospodarkę w chwili, kiedy sankcje „za Ukrainę” odcięły Rosjan od kredytów z Zachodu. Gdy potentaci naftowogazowi w finansowym dołku rozszarpują fundusze rezerwowe zgromadzone na czarną godzinę w latach naftowego boomu, Siergiej Głaziew, doradca Putina do spraw ekonomicznych, zaciera ręce, że szybko uda się repatriować z rajów podatkowych do ojczyzny pół biliona dolarów. Cóż, pomarzyć wolno. Rzeka ukradzionych dolarów nie tylko nie wróci na ojczyzny łono, lecz także nie przestanie płynąć na Zachód. W tym roku przesączyło się tam już około 120 mld dolarów. W przyszłym roku, jak zapowiadają eksperci, lepiej nie będzie. Taka tu tradycja historyczna. Bogacz rosyjski jest bogaty naprawdę tylko tym, co uda mu się ukryć przed swoim państwem tam, gdzie

ono nie może sięgnąć. Fabryki, pola naftowe i inne skarby, znajdujące się na ziemi rodzinnej albo pod nią, w każdej chwili mogą się bowiem okazać własnością państwa lub ludzi bliskich tronowi. Uczy tego choćby los spółki Jukos i jej właściciela Michaiła Chodorkowskiego. Kto więc skorzysta na amnestii właśnie ogłoszonej przez Putina? Ci, którzy muszą, bo przez sankcje „za Ukrainę” nie mogą już się czuć wygodnie w swoich pałacach we Francji czy w Londynie. A ponieważ sankcje biją przede wszystkim w ludzi bliskich prezydentowi, ogłosił on amnestię dla swoich kolegów. Gwarantuje im, że nie muszą się już bać o to, co zwędzili i wywieźli z kraju. Na Kremlu wcześniej mieli jeszcze inny pomysł na złagodzenie dolegliwości wywołanych sankcjami. Po Dumie krąży – i może będzie przyjęty – projekt ustawy, zgodnie z którą Rosja miałaby swym obywatelom zwracać z budżetu pieniądze za ich dobra skonfiskowane przez rządy obcych państw. Ten projekt nazywany jest w Moskwie „ustawą Rottenberga”. Od Arkadija Rottenberga, miliardera i dawnego przyjaciela Putina, któremu Włosi, po wprowadzeniu sankcji, nałożyli areszt na wille i inne miłe nieruchomości w Italii warte w sumie 30 mln euro. 07.12.2014

UCZTA W CZASACH ZARAZY, czyli powrót „uja”

Reagują na to po swojemu. Gdzie tylko mogą, wymieniają ruble na poważne waluty, co zrozumiałe. Ale z jeszcze większym zapałem wydają wszystko, co mają. „Uczta w czasie zarazy” – piszą o tym moskiewskie gazety. Ucieczka od swoich – jak tu mówią – „drewnianych” pieniędzy bezpieczna nie jest. Policja melduje, że dzień w dzień zamyka w kraju po kilkadziesiąt fałszywych kantorów, które pracują pod szyldem znanych i szanowanych banków. Ale te kantory akurat niebezpieczne nie są, bo wymieniają pieniądze, tyle że bez licencji. I podatków też nie płacą. Prawdziwi drapieżnicy polują u „dolaropojów” na grubą zwierzynę. Otwierają zazwyczaj w centrach miast w eleganckich budynkach lipne punkty wymiany walut. I wymieniają, póki zjawiają się klienci z drobnymi sumami. Czyhają na pierwszego, kto przyjdzie z setkami tysięcy dolarów czy wieloma milionami rubli. Wtedy człowiek z okienka przyjmuje pieniądze i ucieka z nimi tylnym wyjściem. Klient zostaje z niczym, a kantor-pułapka przestaje pracować. Ale uczciwy handel walutą też może się stać powodem

problemów. Babcia, która miałaby ochotę wymienić nieco swoich rubli na, jak to określił kiedyś nacjonalista Władimir Żyrinowski, „bezwartościowe zielone papierki”, słuchała przecież orędzia swojego prezydenta, który mówił, że państwo wie, kto, spekulując walutą, rublowi szkodzi. I państwo ma instrumenty, by się z nim porachować. Babcia więc wie, że Władimir Putin zna jej grzeszne plany. Pamięta też pewnie babcia, jak jej sąsiada NKWD zabierało do łagru za samo posiadanie dolarów. Z jednej strony więc strach, z drugiej – niepokój. Apple, Nissan czy Ikea już podniosły ceny w rublach na swoje wyroby. Jak pisze „Niezawisimaja Gazieta”, wszystkie zagraniczne firmy zaopatrujące Rosjan w to, co do życia niezbędne, w grudniu i styczniu podniosą ceny o 15-30 proc. Może nie od razu, ale na pewno. Zakupowe możliwości rosyjskiego społeczeństwa skurczą się. Naród ratuje się więc, szturmując sklepy. Listopad okazał się cudownym miesiącem dla sprzedawców samochodów. Od początku roku ten rynek dołował, a tu raptem w listopadzie sprzedaż podskoczyła mocno ponad poziom końca 2013 r. Jeszcze w październiku wielkie salony w stolicy z trudem, i to oferując wszelkie zniżki, wciskały klientom po 10 maszyn – a teraz pozbywają się po 50 aut. Ludzie rozchwytują telewizory, smartfony, tablety i konsole do gier. Jak ciepłe bułeczki rozchodzą się również mieszkania. Kolejki, jak donosi z różnych miejsc Federacji prasa, ustawiają się nawet po drogą biżuterię. Sklepy jubilerskie ostrzegają, że lada moment może im zabraknąć brylantów. Już kiedyś tak w Moskwie było. W latach przed kryzysem 2008 r., kiedy Rosja przeżywała petrodolarowy potop i w stolicy roiło się od nieprzyzwoicie bogatych ludzi, klienci przed Nowym Rokiem wymiatali ze sklepów moskiewskich wszystkie drogie świecidełka.

Jednak wtedy robili to, bo – jak mówią w Rosji – „wściekali się od nadmiaru sadła”. Dziś wymiatają brylanty, bo czują, że zbliżają się ciężkie czasy. Co gorsza, w sklepach pojawił się „uj” – bardzo rosyjski wynalazek, dziecko kolejnych kryzysów i drgawek na rynku walutowym. Odrodził się po ponad dekadzie, choć wydawało się, że nie wróci już nigdy. „Uj” pochodzi od określenia „usłowna jedynica” (jednostka umowna) i jest rublowym odpowiednikiem bardzo aktualnego kursu dolara, a teraz pewnie i euro. Został wymyślony dla wygody sprzedawców, kelnerów i innych osób utrzymujących się z handlu. W „ujach” wylicza się ceny, dzięki czemu personel sklepów czy restauracji nie musi, wraz ze skokami na rynku walutowym, codziennie (a czasem po kilka razy na dzień) zmieniać cenników i przeceniać towarów. Wystarczy tylko przeliczyć „jednostki” zgodnie z kolebiącym się gwałtownie kursem waluty. W latach 90. Rosjanie do takiego ustalania cen się przyzwyczaili. Dla przybyszów z innych krajów „uj” bywał przykrą pułapką. W restauracji brał taki na przykład menu i widział, że wszystko jest bajecznie tanie – stopka wódki po trzy, porcja kawioru po pięć – więc zamawiał, jak leci. Rachunek na 2 tysiące rubli wydawał się niestraszny w czasach, kiedy złotówka była warta 10 rubli. Ale gdy przyszło do płacenia, okazywało się, że te 2 tysiące to nie ruble, tylko „uje”, czyli dolary przeliczane na ruble po kursie zazwyczaj bandyckim. Zmartwychwstania „uja” należało się spodziewać. Choć patrioci rosyjscy nazywają amerykański pieniądz „bezwartościowym zielonym papierkiem” i sam widziałem sceny publicznego palenia jednodolarówek na znak pogardy, rynek Rosji jest wciąż mocno uzależniony od kursu walut. Zdecydowana większość towarów

na nim sprzedawanych jest bowiem sprowadzana do kraju za dolary i euro. Mimo to Putin od lat zapowiada, że uczyni rosyjski pieniądz światową walutą rezerwową. Doprowadzić do tego powinna ścisła współpraca gospodarcza Moskwy z Pekinem. Obie strony bowiem (o czym dużo mówi się w Rosji, a milczy w Chinach) będą bowiem wkrótce handlować ze sobą za ruble i juany. Tyle że Chińczycy, jak kremlowska propaganda lubi ich nazywać – „bracia nasi na wieki” – zapowiedzieli ostatnio, że nie będą budować nowego odcinka moskiewskiego metra, bo gospodarze chcieli się z nimi rozliczać właśnie w rublach, im na cholerę potrzebnych. Dziś okazało się, że i „bracia na wieki” wolą wrócić do „ujów”. Chińska firma samochodowa JAS ogłosiła, że w Rosji będzie ustalać ceny swych wozów w „jednostkach”. Przy tym chytrze już ustawiła ich przelicznik na poziomie wyższym od oficjalnego kursu bankowego. Podobnie postępują jeden po drugim sklepy internetowe. Pewnie wkrótce rubel przestanie być główną jednostką monetarną w Rosji, zastąpiony przez zmartwychwstałego „uja”. 15.12.2014

NAJDROŻSZE SERCU ŚWIĘTO, czyli tania wódko, pozwól żyć państwu

Jak Rosjanie obchodzą swoje najukochańsze święto, czyli Nowy Rok? Dobre pytanie. Ale przede wszystkim należałoby sobie powiedzieć, o jakich Rosjan chodzi. Tacy na przykład głęboko prawosławni w ogóle obchodzić ani nie mogą, ani nie chcą. Oni przecież wraz ze swoimi hierarchami trzymają się wciąż starego, spóźniającego się o 13 dni za naszym, juliańskiego kalendarza. Mają też srogi post adwentowy, który skończy się dopiero 7 stycznia w Boże Narodzenie. A przed tym dniem ani mięsa, ani ryby, a nawet niczego z mleka spożyć nie wolno. Tak więc szampan, świąteczny stół, nie mówiąc już o tańcach, nie dla nich. W muzułmańskim Tatarstanie też na huczne obchodzenie Nowego Roku patrzą krzywo. W tym roku zapraszają tam dzieci nie na tradycyjne choinki, a na spotkanie nazwane „Podróż do Medyny”. Mają być konkursy i nagrody. W ogóle w regionach, w których przeważają wyznawcy islamu, mieszkańcy domagają się lokalnej reformy „czerwonych dni kalendarza”. Zamiast w „pogański” Nowy Rok czy prawosławne Boże Narodzenie, chcieliby mieć wolne w Kurban Bajram i w Uraza

Bajram. Zdecydowana większość Rosjan, w tym wierzących niezbyt fanatycznie, niezmiernie raduje się dziś świętem, tym bardziej że po nim w całym kraju następują, trwające do 12 stycznia, ferie. Nowy Rok zdecydowana większość naszych sąsiadów wita w domu, przy choince, za stołem, przed telewizorem. Ważnym punktem ustalonego rytuału jest emitowany od 38 już lat w każdy noworoczny wieczór film „Ironia sud’by, ili S legkim parom” („ironia sudby” to „ironia losu”, a „s logkim parom” to powiedzenie, którym wita się wychodzących z bani). Ten kultowy obraz Rosjanie, jak się tu mówi, „rozpiłowali” na cytaty, które na stałe weszły do ich codziennego języka. Kto nie widział „Ironii losu”, nie zrozumie, o czym tu myślą, kiedy – choć w pobliżu nie ma żadnej potrawy rybnej – śmiejąc się, mówią „jaka paskudna ta wasza ryba w galarecie”. Film swoją nieustającą popularność zawdzięcza także „pięknej Polce” Barbarze Brylskiej, która gra w nim główną rolę żeńską. Największe gwiazdy Hollywood uschłyby z zazdrości, gdyby wiedziały, czym dla Rosjan jest „Ironia losu” i jej bohaterka. Brylska od 40 już niemal lat pozostaje dla nich ideałem urody i kobiecego czaru. Gwiazdą numer jeden noworocznego wieczoru jest jednak nie tak urodziwy, choć przez wiele Rosjanek uważany za oszałamiająco seksownego, Władimir Putin. Jego orędzie wygłaszane zaraz po tym, jak zegar na Spasskiej Baszcie Kremla wybije północ, bije rekordy popularności, zostawiając daleko w tyle wszelkie kolorowe i sensacyjne telewizyjne świecidełka w rodzaju „Bitwy jasnowidzących”. Tu ludzie uważnie słuchają „przywódcy narodu” nawet za świątecznym stołem. Bo czy nam się to podoba, czy nie, prezydent jest dla zdecydowanej większości rodaków światełkiem w tunelu kryzysu. To z nim wiążą nadzieje, że przyszłość przed nimi

nie najgorsza. A lęk przed tym, co niesie rozpoczynający się rok, rośnie. Od mniej więcej połowy grudnia gazety licytowały się w wyliczaniu, o ile podrożał tradycyjny zestaw dań, które muszą się pojawić na noworocznym rodzinnym stole. A musi tam być „sałat olivie” (nasza sałata warzywna z kawałkami kurczaka zatopiona w majonezie), solona ryba (najlepiej i śledź, i łosoś), kurczak w galarecie, czerwony kawior, wędlina, coś na gorąco (najlepiej kaczka czy gęś, ale można się opędzić i kotletami mielonymi), mandarynki, woda mineralna, soki – i oczywiście coś do picia. Według gazet trzymających się kremlowskiego muru, całe to bogactwo w wyniku sankcji, kontrsankcji i upadku rubla podrożało w tym roku o 15-17 proc. Media zachowujące dystans do polityki władz szacują jednak, że na tradycyjne menu trzeba teraz będzie wydać o ponad jedną trzecią więcej niż przed rokiem. Niektóre gazety publikują porady, jak oszukać głód zwyczajny i głód świętowania. „Moskowskij Komsomolec” na przykład proponuje, by zamiast siedzieć przy tradycyjnych drogich daniach, czytelnicy wybrali się w noc noworoczną w las i tam upiekli sobie szaszłyki. Gazeta przywołała też opinię dietetyka, który przypomniał, że dla dbających o linię jedzenie czegokolwiek po godz. 18.00 jest zgubne. Ale to już gruba dziennikarska przesada. Rosjan jeszcze stać na to, by świętować, jak przywykli. Tym bardziej że potem może być znacznie gorzej. Już upadła branża turystyczna, zamiera handel samochodami, do wiosny z biznesu wycofa się może i połowa restauracji, import dramatycznie maleje, a z nim i popyt na przewozy. Przed przywykłymi do komfortu, obciążonymi kredytami, moskwianami (a pracują oni przede wszystkim w sferze usług) zamajaczyło widmo bezrobocia i drożyzny.

Te lęki nie dotarły jeszcze na prowincję, gdzie o tym, co dzieje się na świecie i w kraju, ludzie dowiadują się z telewizora, nie rozumiejąc, że on bezczelnie mydli im oczy. Poza tym z dala od przebogatej Moskwy wymagania ludzie mają znacznie skromniejsze. Zakąska i napitek na noworocznym stole są proste. 31.12.2014

OD SZCZURKA DO ZAJĄCA, czyli ewolucja Władimira Putina

Cieszący się wciąż bardzo wysokim poparciem Władimir Putin przestaje się kojarzyć rodakom z potężnym drapieżcą, a zaczyna ze zwierzyną drobniejszą. To efekt gospodarczych i politycznych niepowodzeń Rosji – tłumaczą eksperci. Prezydent przeszedł w swym życiu interesującą zoologiczną ewolucję, wcielając się na oczach otaczających go ludzi w różne stworzenia. Kiedy był szarym oficerem KGB w Dreźnie, koledzy dali mu po przyjacielsku przydomek „Krysionok” (Szczurek), najwyraźniej nie doceniając potencjału jego skrywanej wtedy męskiej urody. Potem, gdy pracował w administracji Sankt Petersburga, zwano go „Molem”. Czemu – do dziś nie wiadomo. W internecie krąży wersja, że został odkryty w szafie przez męża kochanki, a na pytanie: „Ktoś ty?”, odpowiedział: „Mól”. Gdy jesienią 1999 r. stał się premierem i przymierzał się do skoku na Kreml, satyrycy przykleili mu etykietkę „Gadkij Putionok” (od „Gadkij Utionok” – to Brzydkie Kaczątko). I to było prorocze, bo po zajęciu swego dzisiejszego miejsca i wygnaniu złośliwców z telewizji w oczach Rosjan – a jeszcze bardziej Rosjanek – przeszedł olśniewającą metamorfozę.

Socjolodzy pytający o to, z jakim zwierzęciem kojarzy im się przywódca, w minionych latach niezmiennie słyszeli, że z orłem, lwem, tygrysem, niedźwiedziem. Rosjanki, które w byłym „Krysionku” ujrzały męską seksbombę, powiększały tę kolekcję jeszcze o byka. Sam prezydent najbardziej chyba lubi skojarzenia z niedźwiedziem. Często powraca do obrazu Rosji jako misia, który „swojej tajgi nikomu nie odda”. Ostatnio jednak ten zwierzak nie jest już niepodzielnym panem lasu, bo go prześladują. Wrogowie – jak Putin opowiadał na niedawnej konferencji prasowej – próbują mu wyrwać kły, pazury, wziąć na łańcuch i w końcu wypchać. Rosjanie czujący, że Rosji się dziś nie wiedzie – kraj w kryzysie, rubel spada, wrogowie duszą sankcjami – przenieśli i swego prezydenta do niższej kategorii wagowej. Teraz, jak wynika z badań przeprowadzonych dwa tygodnie temu pod kierunkiem znanego socjologa Michaiła Dmitriewa, gospodarz Kremla kojarzy im się z wilkiem, rysiem, lisem, a nawet zajączkiem. Zdaniem Dmitriewa ludzie zdają sobie sprawę z tego, że Rosja traci swe znaczenie, i dlatego właśnie przenieśli Putina do kategorii zwierzyny drobniejszej. Popularność prezydenta jest wciąż rekordowo wysoka, bo popiera go 80 proc. rodaków, ale wynika ona przede wszystkim z tego, że według Rosjan dla Putina nie ma żadnej alternatywy. Wcześniej, jak zauważa Dmitriew, ankietowani zwracali uwagę przede wszystkim na pozytywy wypływające z jego rządów. Dziś najczęściej stawiają pytanie: jeśli nie on, to kto? Zdecydowana większość rodaków zgadza się z prowadzoną przez Kreml polityką zagraniczną i akceptuje to, co mówią o niej oficjalne media. Jednak z polityką wewnętrzną i gospodarczą jest już inaczej. To, co Rosjanie ironicznie nazwali „podłączeniem telewizora

do lodówki”, czyli pokazywanie na ekranie tego, co powinno być w spiżarni, w celu stworzenia idyllicznego obrazu rzeczywistości, przestaje działać. Większość ankietowanych przez Dmitriewa ludzi coraz bardziej sceptycznie podchodzi do tego, co o sytuacji w kraju mówią kremlowskie kanały telewizyjne. Niepokój o przyszłość w ocenie eksperta nie doprowadzi jednak w najbliższej przyszłości do protestów politycznych, bo Rosjanie się ich boją i ich nie chcą. Bardzo możliwe są jednak protesty ekonomiczne, choć raczej nie w dużych miastach, a na prowincji, która dotkliwiej odczuje skutki kryzysu. Michaił Dmitriew ma renomę eksperta, którego prognozy się sprawdzają. To właśnie on jako jedyny zapowiedział kilka miesięcy przed pierwszymi „białymi” manifestacjami zimy 2011/12, że w Rosji dojdzie do masowych wystąpień antyputinowskich. 05.01.2015

GENERAŁ SIĘ POWIESIŁ, czyli cena świętowania

Moskiewska policja przez cały wczorajszy dzień polowała na człowieka, który obciął głowy swej młodej żonie i siedmiomiesięcznemu synkowi. Policjanci, nim jeszcze go złapali w metrze, ogłosili, że dokonał morderstwa w wyniku „pięciodniowego nieprzerwanego spożywania napojów alkoholowych”. W kraju, w którym rocznie ginie z rąk swych partnerów 14,5 tys. kobiet, tej tragedii za niezwykłą uznać jednak nie można. A dla tej pory roku jest ona wręcz typowa. Początek stycznia to tutaj zawsze długie (tym razem trwające 11 dni) świętowanie, które zaczyna się od Nowego Roku, obejmuje następujące po nim prawosławne Boże Narodzenie i jeszcze kilka dni wolnego. Początkowo ferie cieszą, ale z upływem wolnych dni ludzie czują się coraz bardziej zmęczeni wypoczywaniem. W internecie i mediach elektronicznych (prasa drukowana robi sobie dwutygodniowe wakacje) pojawiają się rady psychologów, podpowiadających, jak zabić wolny czas, a nie, z braku zajęcia, męża czy żonę. Słychać też głosy domagające się skrócenia zimowych ferii i przeniesienia ich choćby na początek maja, kiedy pogoda jest bardziej sprzyjająca

i wolne można wykorzystać na kopanie ogródków, a nie bliskich. Mój znajomy socjolog opowiada się za feriami tylko pięciodniowymi w formule „dwa razy się napił, dwa razy wyleczył kaca i wystarczy”. W tym nowym roku świętować jest jednak szczególnie ciężko. Kryzys. Eksperci z Centrum Jurija Lewady przepytali pod koniec grudnia 1600 Rosjan o ich plany na długie święta. 58 proc. odpowiedziało, że będą siedzieć w domu i nic nie robić, jeszcze 25 proc. – że zajmą się remontem mieszkania, a 13 proc. miało zamiar w ogóle nie przerywać pracy. 70 proc. respondentów zapowiedziało, że musi oszczędzać i na świąteczne zakupy wyda mniej niż w poprzednich latach. To może konieczność zaciskania pasa sprawiła, że w tym roku rekordowo mało Rosjan, bo tylko 58 proc. (rok temu – 66), obchodzi dzisiejsze prawosławne Boże Narodzenie. Wyzbyli się pieniędzy na przygotowania do ulubionego tu Nowego Roku i na drugie święto ich już nie stać. Po swojemu „soczelnik”, jak tu nazywają Wigilię, obchodził Władimir Putin. W dzień, kiedy jego była już żona Ludmiła ma urodziny, zazwyczaj samotnie wyjeżdżał do jakiegoś odległego od Moskwy klasztoru czy świątyni. Dziś w nocy był w wiosce o miłej nazwie Otradne (Radosne) pod Woroneżem, gdzie o północy witał Boże Narodzenie otoczony sierotami z cerkiewnego domu dziecka. Jednak powodów do radosnego nastroju rządzony przez niego kraj zbyt wiele nie ma. Wczoraj premier Dmitrij Miedwiediew wezwał do swojej podmoskiewskiej rezydencji w Gorkach minister zdrowia Weronikę Skworcową i kazał jej co rychlej zgromadzić zapasy lekarstw. Cztery piąte medykamentów na rynku rosyjskim pochodzi z zagranicy, więc wraz ze spadkiem wartości rubla stają się coraz

bardziej niedostępne. A pieniądz rosyjski znów leci na pysk. Jeszcze przed świętami noworocznymi Bankowi Centralnemu za pomocą interwencji walutowych udało się zbić oficjalny kurs dolara do 56,23 rubla i on ma obowiązywać do końca wolnych dni. Tyle że na trwających nieprzerwanie aukcjach walutowych za „zielonego” dają dziś 64 ruble. To dwa razy więcej niż rok temu. Ogłoszone wczoraj polecenie gromadzenia leków świadczy więc o tym, że premier spodziewa się dalszego słabnięcia rubla. Jednak nawet wtedy, kiedy lekarstwa są, można się ich nie doczekać. Wczoraj w Moskwie powiesił się chory na raka generałporucznik Anatolij Kudrawcew, były zastępca dowódcy lotnictwa dalekiego zasięgu. W pożegnalnym liście tłumaczył, że nie jest w stanie znieść bólu wywołanego chorobą. On także padł ofiarą długich świąt. W Rosji władze walczą z rozkwitającą narkomanią w sposób osobliwy. Receptę na dawkę, i to tylko jedną, narkotycznego środka przeciwbólowego wypisać mogą jedynie upoważnieni lekarze w przychodniach, które niestety do 12 stycznia są nieczynne. Pogotowie zastrzyku uśmierzającego nie zrobi, bo narkotyków wozić mu nie wolno. Niuta Federmesser, prezes Fundacji Pomocy Hospicjum „Wiera”, przyznaje, że spodziewała się samobójstwa takiego, jakie właśnie popełnił generał. Jej ludzie odbierają w świąteczne dni mnóstwo telefonów z błaganiem o pomoc dla chorych na raka moskwian, nękanych bólem. Recepty dla nich można będzie wypisać dopiero 12 stycznia, a środki przeciwbólowe wykupić dopiero dwa dni później. 07.01.2015

KRYZYS U DZIADKÓW MROZÓW, czyli ostał się ino sznur

Aktorzy dorabiający sobie w styczniu w roli Dziadków Mrozów, czyli tutejszych Świętych Mikołajów, borykają się z poważnymi problemami. Zamówień jest bowiem teraz mało, a klienci płacą bardzo skromnie. Znacznie lepiej radzą sobie w tym sezonie Dziadkowie, którzy potrafią wejść do mieszkania – choćby i w bloku – przez okno. To najnowszy hit na rynku. Takich Dziadków się zaprasza i wynagradza sowicie, aktorzy nauczyli się więc instalować na dachach domów specjalne uchwyty i na linach, z workami prezentów, spuszczać się ku oknu, gdzie czekają na nich zdziwione dzieci i sute honoraria. Przy takiej robocie trzeba jednak być trzeźwym i rezygnować z tradycyjnego kielicha, jakim Rosjanie zwykli Dziadków raczyć. Kogo na takie poświęcenie nie stać, ten musi rozpatrywać oferty oryginalne. Jeden z moskiewskich roznosicieli podarków opowiedział gazecie „Nowyje Izwiestia”, że dostał zamówienie od „rodziny nietradycyjnej”. Miał ją nawiedzić razem ze swą „wnuczką”, która miała przy tym być nie Śnieżynką, ale Śnieżynkiem. Zgodził się, ale klient zadzwonił jeszcze raz i zaproponował, że zapłaci „starcowi” i Śnieżynkowi za przedłużenie ceremonii rozdawania podarków

do rana. Wtedy Dziadek zrozumiał, że już lepiej powisieć na linie. 08.01.2015

JAK URATOWAĆ PRASĘ, czyli przegrana kampania

W tym roku z rynku może zniknąć nawet połowa rosyjskich gazet i magazynów. Ocalić je może tylko wódka. Prasa w kryzysie, jak ocenia patronujące jej ministerstwo łączności, ma się szczególnie kiepsko. Bo jakże może być inaczej, skoro papier, sprzęt i w sumie wszystko to, co jest potrzebne do wyprodukowania gazety, kupuje się tu za dewizy, za które dziś trzeba dać dwa razy więcej rubli niż rok temu. Na dodatek rynek reklam dramatycznie się kurczy. W czym szukać wyjścia z dramatycznie trudnej sytuacji? W tym, w czym każe tradycja. Aleksiej Wolin, wiceminister łączności, w obszernym wywiadzie dla rządowej „Rossijskiej Gaziety” zapowiedział, że prasa odzyska odebrane jej całkiem niedawno prawo do reklamowania alkoholu i dzięki temu jakoś przetrwa. Zakaz został wprowadzony równo dwa lata temu. Wiele mówiło się wtedy z najwyższych trybun o szkodliwości picia i konieczności uchronienia młodzieży od pokusy. Dziś wiceminister Wolin na rzecz patrzy zupełnie inaczej i widzi, że wycofanie reklamy alkoholu z mediów było „posunięciem populistycznym”. Bo przecież swoje wyroby promują tylko producenci trunków szlachetnych. Oni zaś,

ogłaszając się, „kształtowali gust i cywilizowane nawyki spożywania spirytualiów najwyższej jakości”, a więc „odstręczali od surogatów”. Zgodnie z nowym oficjalnym punktem widzenia wprowadzony dla ochrony zdrowia Rosjan zakaz reklamy alkoholu tylko zdrowiu obywateli zaszkodził. Teraz trzeba go znieść, by przedmiotem pożądania dla młodzieży stał się nie jakiś tam bimber, lecz na przykład 12-letnia Chivas Regal. Swoją drogą poglądy władzy na to, co dla narodu korzystne, a co mu szkodzi, zmieniają się dość często. Trzy lata temu Kreml uznał, że doroczne dwukrotne zmienianie czasu z zimowego na letni zaburza równowagę psychiczną i fizyczną ludu, a do tego obniża wydajność krów mlecznych, zaskakiwanych co sześć miesięcy zmianą godziny udoju. Zdecydowano więc, że w tym, skądinąd dosyć mroźnym, kraju już zawsze będzie tylko czas letni. „Zawsze” skończyło się już pół roku temu, kiedy Władimir Putin podpisał ustawę o wprowadzeniu w Rosji tylko czasu zimowego i też na „zawsze”. Okazało się bowiem, że jednak wieczne lato szkodzi Rosjanom, a i krowom nie pomaga. Przywrócenie reklamy trunków w gazetach to tylko epizod w udanej kontrofensywie alkoholu, który władze, gdy ropa była tania, a kasa państwowa pełna, gnębiły. Już wcześniej telewizje dostały zezwolenie na reklamowanie piwa. Natomiast od 1 stycznia rząd obniżył minimalną cenę wódki z 220 do 185 rubli, co też ma odciągnąć biedniejący naród od szkodliwych surogatów, a skłonić go do spożywania zdrowego, bo obłożonego akcyzami i podatkami, alkoholu legalnego. Należy się też spodziewać, że sklepy dostaną zezwolenie na zakazaną też całkiem niedawno sprzedaż alkoholu nocą. 08.01.2015

WIELKA EMIGRACJA, czyli wszyscy byli zarobieni

My, mieszkańcy centrum Moskwy, w swym zepsuciu dobrobytem ostatnich lat przywykliśmy do tego, że jak tylko zimą coś spadnie, to do roboty wychodzą gromady kiepsko ubranych ludzi o, jak tu się mówi, „fizjonomiach azjatyckich”, by łopatami i miotłami do czysta pucować chodniki. Rano nie musiałem nawet podchodzić do okna, by się dowiedzieć, że w nocy była śnieżyca. Jeszcze dobrze przed szóstą mówił mi o tym zgrzyt łopat i okrzyki w zupełnie obcych językach, bogato inkrustowane rosyjskimi przekleństwami. A dziś cisza, bo ludzi z łopatami wygnał i kryzys, i nowe, właśnie wprowadzone prawa. Wcześniej było ich tu nie tyle dużo, ile wręcz dużo za dużo. Na 800 m chodników przy mojej uliczce rankami, kiedy leżał śnieg, trudziło się od 10 do 15 robotników. Część wykorzystywała łopaty i miotły nie do sprzątania, tylko podpierania się. I to było normalne, zgodne z zasadami organizowania ich roboty. A te zasady były proste. Pensja dozorcy wynosi tu 30 tys. rubli. Tyle trzeba by dać sprzątającemu Rosjaninowi. Przybysz z Uzbekistanu czy Tadżykistanu chętnie godził się brać mniej, a trzecią część przysługującej mu zapłaty oddawać zatrudniającemu go urzędnikowi. Biurokratom z administracji

opłacało się zatrudniać jak najwięcej imigrantów z biednych byłych republik ZSRR, bo od każdego mieli co miesiąc po 10 tys. rubli. Jeśli więc przejmowali się wydajnością, to raczej pod takim kątem, by była ona jak najniższa i by dzięki temu można było zatrudnić jak najwięcej ludzi dzielących się zapłatą. I wszyscy byli zarobieni, póki dolar kosztował 30 rubli. Gastarbeiter na swoje utrzymanie w stolicy miesięcznie wydawał 10 tys., tyle samo zamieniał na „zielone” i wysyłał rodzinie w Taszkiencie czy Duszanbe. Za 300 dolarów na miesiąc można tam nieźle żyć. A urzędnik szybciutko odkładał sobie na autko czy domek. Dziś jednak 20 tys. rubli trafiające do ręki gast-dozorcy to już nie 600, lecz tylko 300 dolarów. Wspierać rodzinę w ojczyźnie nie ma z czego. Tania i dobrze się opłacająca siła robocza odpłynęła więc z Rosji. Jak powiedział mi szef Federacji Migrantów Rosji Mahamad Amin Madżumder, pod koniec grudnia kraj opuściły 3 mln pracujących tu do tej pory przybyszów z byłych republik ZSRR. I oni już nie wrócą, bo Moskwa wprowadza nowe, ostre prawa, zatrzaskując drzwi do swego rynku pracy przed imigrantami. Od 1 stycznia, starając się o zatrudnienie, będą musieli zdobywać specjalny patent kosztujący 60 tys. rubli, czyli trzymiesięczną realną pensję gast-dozorcy. Trzeba też będzie zdać egzamin z języka, historii i prawa rosyjskiego. Dla młodych Uzbeków, którzy po rosyjsku umieją tylko przeklinać, to bieg z przeszkodami nie do pokonania. Moskwa zaczyna w ten sposób nie tylko bronić swego rynku pracy. W całej Federacji, jak ocenia Madżumder, jeszcze w grudniu było około 15 mln imigrantów, a więc stanowili oni dobrze ponad 10 proc. mieszkańców kraju. I nie wszyscy z nich trudzili się na budowach czy przy sprzątaniu ulic. Na początku listopada stołecznej policji udało się po miesiącach pościgu rozgromić tak zwaną Bandę GTA, która zamordowała

co najmniej 14 kierowców na szosach pod Moskwą. Jak informowali wtedy śledczy, grupa składała się z islamistów z Uzbekistanu i Tadżykistanu, którzy zabijając przypadkowe ofiary, szkolili się przed planowanymi potężnymi zamachami na moskiewskich stadionach. Co ciekawe, zaraz po zatrzymaniu terrorystów policjanci dziwnie nabrali wody w usta. Od dwóch miesięcy nie ma żadnych informacji o tym, jak toczy się śledztwo, co udało się ustalić. Czyżby policjanci nie chcieli siać paniki wśród mieszkańców stolicy? Rosjanom z jednej strony podoba się czyszczenie kraju z przybyszów, z drugiej jednak martwią się o to, kto za kopiejki będzie im sprzątał czy budował. Bo sami za 30 tys. rubli machać miotłami nie chcą. 10.01.2015

„LEWIATAN”, czyli kalumnia

Rosjanie lubią powtarzać za baronem Münchhausenem z ich telewizyjnego filmu: – Uśmiechajcie się, panowie. Mądry wyraz twarzy to jeszcze nie oznaka mądrości. Pamiętajcie, że największe głupstwa na ziemi robi się z poważną miną. A właśnie z całkiem poważną miną kolejne głupstwa, przysparzające popularności „Lewiatanowi”, robi minister kultury Władimir Medinski. Jemu film się nie spodobał: bohaterowie piją wódkę nie jak Rosjanie, bo bez namaszczenia, i jeszcze przeklinają. Tymczasem każdy Rosjanin wie, że nie sposób rezygnować z tak wspaniałego narzędzia wszelkiej ekspresji jak potężny „ruski mat” (od matiernyj jazyk – język, w którym wypomina się rozmówcy rzekomo niewłaściwe prowadzenie się jego matki). „Lewiatan” debiutował w maju, a już w czerwcu weszła w życie groteskowa ustawa zakazująca publicznego używania „słów”. Na krótko film udało się przemycić do kilku kin, co otworzyło mu drogę do Oscara (w konkursie mogą brać udział tylko obrazy pokazane już publiczności), a potem powędrował na półkę. Andriejowi Zwiagincewowi, reżyserowi tego filmu, kazano nagrać nową ścieżkę dźwiękową, już bez „wyrazów”. Czekam na uczesaną

wersję niecierpliwie, film ma być dopuszczony do kin ojczystych dopiero 5 lutego. „Wódka pita nie tak” i „wyrazy” to oczywiście tylko pretekst. Medinski i jego kremlowscy mocodawcy w rzeczywistości uznali „Lewiatana” za kalumnię, oczernianie dzisiejszej Rosji. Bohaterem filmu jest właściciel warsztatu samochodowego w miasteczku na Dalekiej Północy. Prześladuje go mer jego miasta, bandyta stojący na czele klanu złożonego z szefów miejscowej policji, sądu, prokuratury i cerkwi. Dla dzisiejszej Rosji to historia, jakich wiele, ale dla biurokratów od kultury – opluwanie i szarganie. A mogliby, gdyby nie byli tak nadęci, podejść do „Lewiatana” inaczej. Scenariusz filmu nakręconego w realiach rosyjskich oparto na prawdziwej historii spawacza Marvina Johna Heemeyera z Kolorado, weterana z Wietnamu, któremu rozbudowująca się cementownia odbierała dom. Doprowadzony do rozpaczy, wsiadł do buldożera i rozwalił 13 budynków fabryki, a potem się zastrzelił. Czynownicy, zamiast z poważnymi minami oburzać się, mogliby o tym przypominać. Bo „Lewiatan” to obraz uniwersalny. Tę historię można osadzić w polskim, meksykańskim czy amerykańskim miasteczku. To, jak film Zwiagincewa został rosyjskim kandydatem do Oscara, jest kolejnym przypadkiem głupstwa popełnionego z poważną miną. W 2014 r. w Rosji debiutowały dwa świetne filmy – ten i jeszcze „Białe noce listonosza Aleksieja Triapicyna” Andrieja Konczałowskiego. Też dobrze przyjęte za granicą, a przy tym jakoś nierażące ucha i gustu biurokratów. Jednak reżyser, tuż przed wrześniowym posiedzeniem rosyjskiego komitetu oscarowego, „Białe noce...” wycofał. W liście napisał, że wielokrotnie krytykował Amerykańską Akademię Filmową, więc teraz nie wypada mu się ubiegać o statuetkę. Być może „poważna

mina” Konczałowskiego była tylko maską, pod którą skrył się ironiczny uśmiech. Bo nie zostawił 20 członkom komitetu wyboru. Mogli postawić albo na mocnego „Lewiatana”, albo na banalną komedię „Gorzko”, która odpadłaby w przedbiegach. W wyniku tajnego, a więc bezpiecznego głosowania, do LA wysłali film Zwiagincewa. W poniedziałek nad ranem Złotym Globem dla najlepszego obrazu nieanglojęzycznego nagrodziło go Hollywoodzkie Stowarzyszenie Prasy Zagranicznej. „Wiesti”, główny wieczorny program informacyjny kanału Rossija 1, poinformowały o tym dziesiątki milionów widzów półgębkiem. Pod koniec 45-minutowego seansu lektor wymienił głównych laureatów, by w końcu dodać: „a wśród obrazów zagranicznych wyróżniony został »Lewiatan« Andrieja Zwiagincewa”. Kropka. Ani rozmowy z reżyserem, ani informacji o nagrodzie, którą Rosjanie do tej pory dostali tylko raz. A „Komsomolskaja Prawda”, ulubiona gazeta Putina, uczciła sukces komentarzem demaskującym reżysera, scenarzystów i jurorów jako wrogów Rosji. Autor, Dmitrij Olszanski, napisał swój tekst sarkastycznie, choć z poważną miną. „Ten film dosłownie krzyczy o tym, że został zrobiony w jednym tylko celu. Żeby porządni ludzie w jury porządnego festiwalu dali mu porządną nagrodę, a potem napisali w swoich gazetach o tym, jak Zwiaginceff śmiało pokazał ten ruskij koshmar. Taki Michałkow na odwrót – jeśli u Nikity Siergiejewicza dzielny kozzak pije za tsara-ojczulka, to tu inaczej. Ruski mużyk z beznadziei pije swój vodka. Obowiązkowo – z gwinta, inaczej porządni ludzie na festiwalu nie docenią. Wszystko w tym filmie jest kłamstwem i karykaturą” – zapewnia autor, dodając, że taki scenariusz wrogowie Rosji naszkicowali Zwiagincewowi pewnie w jakiejś londyńskiej restauracji, przy tym „na pewno dobrej”.

14.01.2015

LENINIE, WSTAŃ, czyli majtki albo krzyżyk

Wczoraj prawosławni Rosjanie obchodzili „Kreszczenije Hospodnie”, czyli Chrzest Pański. Zwykle w tym dniu mamy bardzo mocne „kreszczeńskie” mrozy. Ale nie bacząc na to, należy się zanurzyć w „jordanie”, przerębli w kształcie krzyża wyciętej w lodzie rzeki czy jeziora, bo woda w tym dniu, jak twierdzą prawowierni, ma właściwości cudowne. Do udziału w rytuale w tym roku dwaj aktywiści awangardowego ruchu Błękitny Jeździec próbowali zaprosić Władimira Iljicza Lenina. Podkradli się pod drzwi jego mauzoleum na placu Czerwonym i oblewając je obficie „kreszczeńską” wodą, wzywali wodza bolszewików, tak jak Pan wzywał niegdyś martwego Łazarza: – Leninie, mówię ci, wstań! Założyciel Kraju Rad z katafalku nie wstał, za to na nogi zerwali się strzegący placu pod murem kremlowskim policjanci i bluźnierców schwytali. Dziś Moskwa próbuje udawać, że jest antypodami Europy, manifestującej pod hasłem: „Jestem Charlie”. Rosja oficjalna wmawia światu i swoim obywatelem, że jest i zawsze była oazą tolerancji religijnej, bo obrażanie czyichś uczuć i przekonań zawsze było jej

wstrętne. Ramzan Kadyrow, naznaczony przez Moskwę plenipotentem Czeczenii, który ma ambicje stać się jeśli nie następcą Władimira Putina, to udzielnym zarządcą całego Kaukazu Północnego, zebrał wczoraj w Groznym może pół miliona, może milion ludzi na wiec przeciw bluźniercom z „Charlie Hebdo”. Zapowiedział na nim, że muzułmanie Rosji na żadne drwiny z proroka Mahometa nie pozwolą. Z kolei felietonistka Uljana Skobiejewa kilka dni temu na łamach swojej „Komsomolskiej Prawdy” pomodliła się, dziękując Panu za to, że „Rosja nie jest Francją”. Dziennikarka ta, która wsławiła się pretensjami do hitlerowców o to, że nie zdążyli narobić abażurów ze skóry przodków dzisiejszych niearyjskich przeciwników Putina, ma mnóstwo powodów do wdzięczności. Choćby za to, że – jak pisze – na Kremlu nie jest napisane: „Ja, bluźnierca, rysuję Boga Ojca i Boga Syna w momencie aktu płciowego i mam w nosie tych, którym się to nie podoba”. Dalej jej modlitwa leci tak: „Chwała Ci, Panie, za to, że my, ludzie różnych wyznań, nauczyliśmy się współżyć w jednym kraju, w Rosji. Za to, że tak się różnimy od Europy, gdzie tak daleko zaszło zło, od którego Tyś Rosję uratował”. Takie to pobożne słowa można przeczytać w „Komsomolskiej Prawdzie”, gazecie, która codziennie na pierwszej stronie przypomina czytelnikom, że jest odznaczona Orderem Lenina, Orderem Rewolucji Październikowej i (dwukrotnie) Orderem Czerwonego Sztandaru. Ale nie tylko pyszniąca się swymi komunistycznymi nagrodami „Komsomołka” wykazuje objawy zaczadzenia. Wszystkie inne oficjalne rosyjskie „przekaziory” także zdają się uczestniczyć dziś w jakimś seansie zbiorowej hipnozy. Wmawiają narodowi, że Rosja była i jest wzorem harmonijnego współżycia wyznawców różnych kultów oraz poszanowania uczuć religijnych. Dlatego ma prawo

i powinna mówić, że karykaturzyści z „Charlie Hebdo” sami są sobie winni, a na taką śmierć, jaka ich spotkała, zasłużyli. W samej Rosji, jak zapewnia federalny telewizor, rysowanie tego, co oni publikowali, nigdy nie byłoby niemożliwe. Czyżby? Przecież nie takie karykatury „na popów” i Pana zamieszczały gazety pod rządami „wujka Lenina” i jego następców. Co tam karykatury! Komsomolcy zbudowali jedyny na świecie pomnik Judasza i organizowali „towarzystwa bezbożników”. Bolszewicy z pełnym poszanowaniem uczuć religijnych wyrzynali duchownych i wysadzali w powietrze świątynie. To zaś, czego nie wysadzili, zmieniali w magazyny czy fabryki. Albo – jak kościół Dominikanów we Lwowie – w muzea ateizmu, gdzie naigrywali się z religii na całego. Rosjanie lubią opowiadać anegdotę o tym, jak pop, widząc przed sobą nagiego chłopa z krzyżykiem na szyi, strofuje go: „Ty albo majtki nałóż, albo krzyżyk zdejmij”. Pod Orderem Lenina chełpić się poszanowaniem religii w ojczyźnie nie wypada jeszcze bardziej, niż obnosić się z gołym przyrodzeniem i krucyfiksem jednocześnie. Wydawać by się mogło, że jazgot w obronie świętości w kraju, gdzie trup tego, kto niszczył świątynie i wyrzynał duchownych, jak nikt inny w historii, leży sobie w mauzoleum na głównym placu stolicy i stanowi przedmiot kultu, jest kpiną z rozsądku. Ale nic podobnego. To wszystko razem stanowi jedną logiczną całość. Walerij Griszko z Samary zagrał w nagradzanym na świecie i mianowanym do Oscara „Lewiatanie” rolę archijereja, podłego łotra w sutannie. W reakcji na to najpierw miejscowy radny Dmitrij Siwirkin, a potem cała grupa samarskich artystów, duchownych i polityków napisała donos do ministerstwa kultury, domagając się prześwietlenia działalności, poglądów i pochodzenia człowieka, który pracując w teatrze państwowym, pozwala sobie wystąpić w roli

„szkalującej” Cerkiew prawosławną. Ministerstwo posłało więc do Samary komisję, a ona prześwietla. Donos oburzonych obywateli, komisja, nieuchronna kara – te same metody i mechanizmy, którymi bolszewicy niszczyli wierzących i duchownych w imię komunizmu, przydają się do krucjaty przeciw krytykom cerkwi prowadzonej w imię prawosławia. Bolszewizm, jak widać, wiecznie żywy. Lenin nie ma więc powodów, by wstawać i odchodzić. 20.01.2015

DOGHUNTERZY NA ŁOWACH, czyli już tacy jesteśmy

Skąd wziąć witaminę B6? W aptekach nie ma. Spanikowani właściciele psów wszystko wykupili i na spacery wychodzą teraz z gotowymi strzykawkami. Bo jeśli zwierzak poliże różową plamę na śniegu albo coś łyknie, działać trzeba błyskawicznie. Po półgodzinie będzie za późno. – Wstrzykuje się w pupę. Dużemu psu sześć mililitrów, małemu trzy. Mnie przywiozą dziesięć, to mogę odstąpić cztery twojemu sąsiadowi. Dla jego szpico-pekińczyka wystarczy – uspokoiła mnie Olga, moja sąsiadka, psia i kocia mama, która dokarmia bezdomne zwierzaki w okolicy. Nastraszyła nas nieznajoma kobieta, kiedy w niedzielę byliśmy z sąsiadami na wieczornym spacerze z ich psem. Podeszła i łamiącym się głosem ostrzegła: – Uważajcie! Doghunterzy wyszli na polowanie. Zapowiedzieli, że 20 stycznia będzie dzień czyszczenia Moskwy z psów. Wszędzie rozrzucają trutki. Na Prospekcie Kutuzowskim otruli już masę zwierzaków, weterynarze biją na alarm. Rzeczywiście poczta pantoflowa internetu powtarza, że doghunterzy, podający się za „sanitariuszy miast”, wychodzą na ścieżkę wojenną nie tylko w Moskwie, ale i na prowincji. Ich

strony internetowe są już zablokowane, lecz właściciele zwierząt powtarzają to, co zdążyli wyczytać o planach morderców psów. Tym razem ich bronią jest sprzedawany w aptekach bez recepty antybiotyk aplikowany ludziom chorym na gruźlicę, dla psów śmiertelnie niebezpieczny. Polewają nim ślady psiego moczu na śniegu. Wystarczy, że zwierzę poliże taką plamę, która pod wpływem medykamentu zmieniła kolor z żółtego na różowy, by pies się zatruł. Dodają też truciznę do rozrzucanych po mieście przysmaków. Wczoraj telewizja NTW pokazała toczące pianę z pysków, zdychające w drgawkach zwierzęta. Gazety drukują instrukcje, co robić, jeśli pies połknie lub poliże trutkę. Właściciel rzeczywiście ma niewiele czasu. Zastrzyk trzeba dać natychmiast, wywołać wymioty, napoić stworzenie mlekiem i niezwłocznie jechać do weterynarza. Uważać trzeba też na dzieci, bo doghunterzy zostawiają trutki także na placach zabaw. A dziecko zaciekawione śniegiem koloru różowej landrynki też może zechcieć go polizać. Na swoje akcje mordercy psów skrzykują się przez internet, gdzie ogłaszają, że ich misją jest czyszczenie miast z „bezpańskich, zagrażających ludziom pasożytów”. Ale mordują dla dzikiej przyjemności, na złość właścicielom domowych zwierząt. Dwa lata temu podpalili prywatny przytułek dla psów w pobliżu stacji Awiamotorna, na wschodzie stolicy. W ogniu zginęło 50 przywiązanych na noc do bud zwierząt. Mieszkańcy pewnego domu w centrum Moskwy niedawno ustawili na podwórku specjalną pięciometrową drabinę do trenowania psów. Chwalili się w telewizji – że profesjonalną, taką, jakie buduje dla swoich służbowych zwierząt policja niemiecka. Ich zwierzaki nauczyły się zręcznie wspinać, bo wiedziały, że na szczycie

czekają smakołyki. Doghunterzy nie przegapili okazji. Nocą na najwyższym szczeblu ułożyli kawałki pasztetówki z trującym antybiotykiem. Zabili pięć rasowych zwierząt. – Czemu nie podniesiecie szumu i nie zażądacie, by władze wyłapały tych sadystów? W Moskwie to nic trudnego. Wszędzie kamery, szpicle. Człowiek wyjdzie na ulicę z kartką „Je suis Charlie” i natychmiast ktoś na niego doniesie, policja zamknie za obrazę uczuć religijnych. Trucicieli też można odłowić. Na co czekacie? Aż jakieś dziecko poliże różowy śnieg? – zapytałem sąsiadkę Olgę. – Czy ty rozumiesz, gdzie jesteś? – odpowiedziała pytaniem i dodała: – My już tacy jesteśmy. Bierni. 21.01.2015

ŁAWROW PRAGNIE PRAWDY, czyli „ukry” w telewizji

W czasach pierwszej „Solidarności” było takie żartobliwe hasło: „Chcesz znać »Prawdę« (to słowo na plakatach przedstawiano jako winietę organu KC KPZR), czytaj »Trybunę Ludu« (tu była winieta organu KC PZPR)”. Dziś coś takiego, i to już serio, proponuje szef rosyjskiej dyplomacji, zapewniając, że cała prawda o wydarzeniach na Ukrainie jest tylko w kremlowskim telewizorze. Siergiej Ławrow w czasie konferencji prasowej upominał nas, zagranicznych korespondentów: – Nie dostrzegać okropności tego, co się dzieje, nie można. Przecież obrazek bezpośrednich transmisji telewizji rosyjskich jest dostępny. A rosyjskich reporterów telewizyjnych mobilizował do jeszcze wydajniejszej pracy: – Dawajcie, pokazujcie więcej prawdy. A oni już i tak przecież starają się, jak mogą. Ja akurat sumiennie przyglądam się temu, co produkują. Codziennie słyszę, że w Doniecku „oprawcy ukraińscy” znowu ostrzelali z haubic i wyrzutni rakietowych miasto, „obracając w gruzy” czy to ulicę, czy też od razu całą dzielnicę. Do tych słów dają stale ten sam obrazek nocnej panoramy miasta z rozbłyskami dalekich eksplozji. Pokazują mi jeszcze jakąś martwą ruinę, która nie płonie, której nikt też nie

gasi i przy której nie kręcą się też żadni mieszkańcy czy ratownicy. A dla dynamiki reportażu mam jeszcze obrazek nagrany przez uciekającego jakoby spod ostrzału kamerzystę: na ekranie wszystko lata i nic rozpoznać nie można. Dla obdarzonych twórczymi talentami rosyjskich dziennikarzy telewizyjnych takie materiały to bułka z masłem. Oni potrafią przekonać widzów nawet do tego, że w Portugalii jest głód. Wiem, bo sam taki materiał widziałem. W kwietniu przez ekrany trzech kanałów federalnych, w tym kremlowskiej Rossii 1, przeleciał niejaki Andriej Pietchow. Leżąc na tym samym łóżku szpitalnym, błyskawicznie się przepoczwarzał. Przed jedną kamerą był niemieckim najemnikiem, który przywiózł na Majdan pół miliona euro dla Prawego Sektora. Przed inną jawił się już jako przypadkowa ofiara, której bojownicy Prawego Sektora na Majdanie i nogę złamali, i nos rozkwasili. Za trzecim razem wcielił się w lekarza, zmasakrowanego przez „ukrofaszystów” za przywożenie pomocy humanitarnej na Ukrainę. Kanał 1 nie zdążył skorzystać z usług wyeksploatowanego przez konkurentów Pietchowa, ale ta telewizja też przecież nie od macochy. W lipcu pokazała „mieszkankę Słowiańska”, właśnie zdobytego przez armię ukraińską. Kobieta opowiedziała, jak to na głównym placu miasta „banderowskie bestie” ukrzyżowały na tablicy ogłoszeń trzyletniego chłopczyka, zaś jego mamę zamęczyły, włócząc ją po ziemi za czołgiem. Po pół roku Kanał 1 przeprosił za historię z „ukrzyżowanym”, tłumacząc się, że padł „ofiarą chorej fantazji uciekinierki z Donbasu”. „Pani od chłopczyka ze Słowiańska” wróciła jednak kilka dni temu na ekran – tym razem w Rossii 1 jako ofiara ostrzału autobusu pasażerskiego pod Wołnowachą, gdzie 13 stycznia zginęło 12 cywilów. Malowniczo obandażowana opowiadała, jak to „ukry”

zdetonowały minę obok autobusu, który podjechał pod ich przydrożny posterunek. Mina jest tu ważna, bo telewizje rosyjskie, powołując się na ekspertów, dowodziły, że autobus zniszczył właśnie jej wybuch, a nie rakiety wystrzelone przez rebeliantów. Rosyjski telewizor wciskał widzom tę wersję jeszcze w środę, choć już w sobotę eksperci OBWE badający sprawę na miejscu ogłosili, że pasażerów autobusu zabiły pociski rakietowe. Teraz ukraińscy internauci gorączkowo przeglądają stare reportaże telewizji rosyjskich w poszukiwaniu „pani od chłopczyka” i znajdują osobę uderzająco podobną do niej, występującą w różnych miejscach i różnych rolach. Nazywają ją „aktorką telewizji rosyjskiej”, a identyfikują jako Galinę Pyszniak, żonę oficera Berkutu, który przyłączył się do rebeliantów. Jeśli więc chcesz znać prawdę, przyglądaj się kartom Ławrowa. Bywają znaczone. 25.01.2015

PRZEDWOJNIE, czyli armie niegdyś bratnie

Prawdopodobieństwo wybuchu otwartej wojny Rosji z Ukrainą rośnie. Jednak jeśli do niej dojdzie, nie będzie to dziś dla Rosjan łatwy marsz na zachód, którym we wrześniu straszył świat Władimir Putin. O tym, jaką drogę przeszły po rozpadzie ZSRR siły zbrojne Rosji i Ukrainy i jak doszły do dzisiejszego stanu, opowiada praca zbiorowa „Bracia w broni. Militarne aspekty kryzysu na Ukrainie” („Brothers Armed. Military Aspects of the Crisis in Ukraine”, East View Press, Minneapolis 2014), oparta na szczegółowych analizach, wydana tylko w USA, choć przygotowana przez ekspertów znanego moskiewskiego Ośrodka Analiz Strategii i Technologii. Słowo „bracia”, chociaż dziś pewnie razi, nadużyciem nie jest. Gdy rozpadł się ZSRR, i Federacja Rosyjska, i Ukraina dostały w spadku po kawałku tej samej Armii Radzieckiej. Moskwie przypadł oczywiście ogromny, ale i Kijowowi niemały. To, co zostało na terytorium Ukrainy, było pod względem liczebności czwartą armią świata, a tamtejsze arsenały jądrowe ustępowały tylko rosyjskim i amerykańskim. Przy czym były to jednostki wyposażone wcale nie gorzej, a nawet lepiej od przeciętnych rosyjskich. Radziecki

Sztab Generalny lokował na Ukrainie wojska drugiego rzutu, które powinny były wejść do akcji wówczas, gdy dywizje „pierwszorzutowe” stacjonujące na zachodnich obrzeżach Układu Warszawskiego starłyby się z przeciwnikiem. Musiały więc dysponować najnowszym, niezawodnym sprzętem. Ładunki jądrowe Ukraińcy oddali Rosjanom za gwarancje integralności terytorialnej swego kraju, udzielone Kijowowi przez Moskwę, Waszyngton, Londyn, Paryż i Pekin. Te obietnice, jak się okazało w ubiegłym roku, były jednak bez pokrycia. Poza tym jednak los obu armii, które odszczepiły się od tego samego radzieckiego pnia, był bardzo podobny. Kurczyły się, biedniały i nie były w stanie oderwać się od tej samej, zupełnie już anachronicznej tradycji. Siły zbrojne ZSRR, które w koszarach stale utrzymywały ok. 5 mln ludzi, zgromadziły w bazach i konserwowały ogromne ilości broni i sprzętu dla kolejnych milionów rezerwistów, którzy w czasie wojny mieliby zostać powołani. I ta zasada utrzymywania potencjalnie ogromnych armii osiągających pełną zdolność bojową po masowej mobilizacji przeżyła imperium radzieckie. Tyle że to był fantom, złudzenie. Obie wojny czeczeńskie dowiodły, że mobilizacji ze względów politycznych przeprowadzić się nie uda. Tymczasem dywizje rosyjskie – poza desantowymi i nielicznymi sił specjalnego przeznaczenia – w rzeczywistości zmieniły się w przechowalnie czołgów czy wozów pancernych, których w przypadku wojny w rzeczywistości nie byłoby kim obsadzić. Kiedy dowództwo rosyjskie musiało wysłać wojsko na Kaukaz Północny, z jednej, a czasem i kilku takich dywizji udawało się zlepić co najwyżej niezbyt gotowy do akcji batalion. Jednak konserwatywni wojskowi oraz politycy i w Rosji, i na Ukrainie nie chcieli odejść od przestarzałego modelu armii

mobilizacyjnej. I tylko markowali reformy. Przy tym o konieczności zmian śmielej myśleli – jak piszą autorzy „Braci w broni” – Ukraińcy, którzy jeszcze za prezydenta Leonida Kuczmy planowali wstąpienie do NATO. Rozumiejąc, że muszą się dopasować do standardów paktu północnoatlantyckiego, szykowali się do rezygnacji z poboru (ostatecznie zrezygnowali zeń, z konieczności, jedynie na krótko w ubiegłym roku) i stawiali na organizowanie kompletnych, stale gotowych jednostek, które nabierały doświadczenia, uczestnicząc w operacjach międzynarodowych w Iraku i, na mniejszą skalę, w Afganistanie. Sytuacja odwróciła się po wojnie rosyjsko-gruzińskiej w 2008 r., która, choć zwycięska dla Rosji, obnażyła słabość jej armii. Po niej Moskwa stanowczo wzięła się do reformowania sił zbrojnych, zmieniała ich strukturę, odchodząc od fikcyjnych dywizjiprzechowalni sprzętu do znajdujących się w stałej gotowości do mniejszych akcji, samodzielnie działających brygad. Obok reform, które szczegółowo opisują autorzy „Braci w broni”, państwo realizuje kosztowny program przezbrojenia armii. Zgodnie z nim Rosja w latach 2010-20 ma wydać 23 bln rubli (początkowo było to 760 mld, dziś, kiedy rubel traci na wartości – ok. 353 mld dolarów). Po wojnie z Gruzją wynagrodzenie służących w wojsku wzrosło 2,5-3 razy. Na Ukrainie wojna w Gruzji przyniosła efekt odwrotny – nadzieje na szybkie wstąpienie do NATO stopniały, w związku z czym ulotnił się też zapał do reformowania sił zbrojnych. Katastrofalnie niedofinansowana – również pod „pomarańczowymi” rządami – armia nadal się rozkładała. W marcowej konfrontacji na Krymie nie miała więc czego przeciwstawić doborowym rosyjskim jednostkom specjalnym, w których morale żołnierzy okazało się niezwykle wysokie.

Reformować, wyposażać siły zbrojne i szkolić żołnierzy przyszło więc Ukraińcom nie – jak Rosjanom – po wojnie, lecz pod ogniem, już w trakcie konfrontacji z siłami samozwańczych republik i rosyjskim wojskiem. Rzecz, mogłoby się wydawać, beznadziejna. Tymczasem – nie. Jak pisze Wiaczesław Cełujko w rozdziale „Armia Ukrainy w nowej rzeczywistości”, siły zbrojne tego kraju stają się coraz groźniejsze dla przeciwnika, który próbowałby frontalnie wtargnąć na terytorium ukraińskie. Dowódcy stawiają na fortyfikowanie wielkich miast, które Rosjanie musieliby zdobywać kosztem wielu ofiar w ciężkich bitwach ulicznych. Nieudana próba szturmu Mariupola, gdzie rosyjskie czołgi nie były w stanie ugryźć bunkrów zbudowanych na przedpolach, dowodzi, że taka taktyka może być skuteczna. Większa część obszarów między miastami leży w zasięgu ciężkiej artylerii i baterii pocisków rakietowych dyslokowanych w „twierdzach”. Poruszające się po tym terytorium kolumny rosyjskie mogłyby w każdej chwili znaleźć się pod ogniem. Rosyjscy dowódcy zdają sobie sprawę z tego, że prawdziwa wojna z Ukrainą byłaby teraz trudna i bardzo krwawa. Zająć Kijów, a za jednym zamachem także Warszawę, w dwa tygodnie – jak mówił Putin – się nie uda. I pewnie dlatego Moskwa nie decyduje się na frontalny atak na Ukrainę. – A im silniejsze i lepiej wyposażone będą ukraińskie siły zbrojne, tym większa będzie nadzieja na to, że uda się uniknąć wojny – mówi Cełujko. 27.01.2015

MAMA HARI Z WIAŹMY, czyli kara za zdradę

Jakie służby specjalne, tacy szpiedzy, których łapią. Rosyjskie w sile 20 uzbrojonych, zamaskowanych ludzi wdarły się do domu Swietłany Dawydowej, 37-letniej mieszkanki Wiaźmy, wychowującej siedmioro dzieci, w tym dwumiesięcznego oseska. Była, jak należy, rewizja, po której kobietę zabrali do Moskwy, gdzie została aresztowana na dwa miesiące pod zarzutem zdrady państwa. Grozi jej od 12 do 20 lat ciężkiego łagru. Czym zawiniła wielodzietna mama? Jeszcze w kwietniu zauważyła, że koszary w Wiaźmie opustoszały, natomiast w autobusie usłyszała, jak jakiś wojskowy, drąc się na cały głos, opowiadał przez telefon komórkowy, że ludziom z jego jednostki rozkazano w cywilnych ubraniach jechać do Moskwy, skąd „pojadą w delegację”, jak mundurowi w Rosji nazywają wysłanie ich na front. Zaniepokojona tym, że zaczyna się inwazja Rosji na „bratnią” Ukrainę, Dawydowa zadzwoniła do ukraińskiej ambasady i opowiedziała, co usłyszała, dzieląc się z dyplomatami swym przypuszczeniem, że będzie wojna. Z oficjalnego moskiewskiego punktu widzenia Dawydowa dopuściła się dezinformacji przeciwnika swej ojczyzny. Przecież, jak wielokrotnie zapewniał sam Władimir Putin, żadnych wojsk

rosyjskich na Ukrainie nie ma. Wielodzietna mama z Wiaźmy okłamała więc ukraińskich dyplomatów. Jeśli jednak wiadomość przekazaną przez kobietę służby uznały za ciężką zbrodnię zdrady państwa, to tym samym z jednej strony dowiodły jej prawdziwości, a z drugiej potwierdziły, że Putin notorycznie kłamie. Za „zdrajczynię” czekiści wzięli się ostro. Kiedy jej mąż pojechał do Moskwy, żeby znaleźć tam adwokata dla żony, w domu Dawydowych natychmiast zjawili się urzędnicy miejskiej służby socjalnej, by oficjalnie potwierdzić i zaprotokołować, że rodzice, lekceważąc swe obowiązki, oddalili się od siedmiorga dzieci. To, że gromadką maluchów opiekowali się dziadek, babcia i jeszcze ciocia, w oczach biurokratów wyrodnych rodziców nie usprawiedliwia. Dali Dawydowej do zrozumienia, że jeśli będzie się stawiać śledczym i odmówi podpisania tego, co jej podsuną, to nie tylko wolność, ale i dzieci mogą jej odebrać. Powód jest. Przecież urzędnicy byli i stwierdzili, że w domu z maluchami jej nie ma. A być powinna, bo karmi piersią dwumiesięczne niemowlę. Historia tej „zdrady” i jej zdemaskowania dużo mówi o tym, jak pracują służby specjalne w Rosji. Czekiści Putina wpadli na ślad Dawydowej, bo podsłuchują telefony ambasady obcego państwa, co – jak zwrócił moją uwagę znany adwokat moskiewski Mark Fejgin – jest sprzeczne z prawem. Oczywiście wszyscy podsłuchują dyplomatów, ale nie wszyscy są na tym łapani. A czekiści przecież sami się przyznali. Po tym jak już podsłuchali i namierzyli naiwną kobietę z prowincji, której wydawało się, że może zatrzymać wojnę, przez dziewięć miesięcy prowadzili śledztwo, szykując oskarżenie, rewizję, areszt. Teraz zapewne czekają na ordery. I pewnie je dostaną, bo przecież złapali Mamę Hari z Wiaźmy. Rosyjskie służby bardzo lubią ułatwiać sobie życie, naznaczając

winnych. Działa tu choćby potężna policja narkotykowa. Jej funkcjonariusze wsławili się, kiedy zamiast uganiać się za dilerami narkotyków, zastawiali pułapki na weterynarzy. Dzwonili do wybranej na ofiarę lecznicy, prosząc o pomoc dla rzekomo cierpiącego ogromny ból psa. Kiedy lekarz przyjeżdżał na miejsce z przygotowanym zastrzykiem, zatrzymywali go, a potem sądzili za „handel narkotykami i przewożenie niedozwolonych środków narkotycznych”. Takich przypadków było sporo. W Moskwie chorzy na raka, którzy nie mogą wytrzymać cierpień, a środków przeciwbólowych nie mogą kupić, raz za razem popełniają samobójstwa. Bo policja narkotykowa wzięła na muszkę lekarzy i tak ich sterroryzowała, że kurczowo trzymają się niezwykle surowych przepisów regulujących wypisywanie recept i wydawanie środków przeciwbólowych. Przez to chory w dni wolne od pracy nijak nie może oficjalnie zdobyć niezbędnego mu lekarstwa. Chociaż, jeśli dobrze pomyśli... W Moskwie można kupić, i to za niewielkie pieniądze, bazę danych policji narkotykowej. Ktoś z funkcjonariuszy skopiował informacje z adresami, telefonami handlarzy i przegrał ją na dyski komputerowe. Teraz te dyski można nabyć choćby w okolicach moskiewskiego Dworca Paweleckiego i dzięki nim znaleźć handlarza, który od ręki sprzeda morfinę. 01.02.2015

ZAKĄSKA UCIEKA WÓDCE, czyli opróżniając, napełnią

Stało się. W Rosji w niedzielę weszła w życie, dawno już zapowiadana, zadekretowana przez Władimira Putina obniżka ceny wódki. Teraz minimalna cena półlitrówki legalnej czystej zjechała z 220 do 185 rubli (dziś 9,98 zł). W ulubionej w Rosji anegdocie ojciec złości się, czytając gazetę: – Wódka, taka mać, znowu podrożała. – To ty, tatusiu, będziesz teraz mniej pił! – cieszy się synek. – Nie, to ty będziesz teraz mniej jadł – ponuro odpowiada tata. A jak będzie teraz? Chyba jednak po staremu, bo drożejąca zakąska ustąpi pola taniejącej wódce. Przywołajmy kultowy przykład picia i zakąszania z czasów jeszcze radzieckich. Wtedy bardzo popularne było „picie na trzech”. W tamtej epoce oszczędne, a leniwe żony zwykły były zamiast przygotowywania mężom do pracy kanapek, wydzielać im po rublu na obiad. Jeśli takich mężów zebrało się trzech, ich siła nabywcza wynosiła trzy ruble, za które można było nabyć pół litra (2,87 rubla) i jeszcze starczało na 100-gramowy serek topiony Drużba (przyjaźń) za 13 kopiejek. W dzielonym na trzy części „zestawie obiadowym” cena zagrychy stanowiła więc wtedy 4,3 proc. By zaoszczędzić na półlitrówkę, trzeba

było odmawiać sobie zakąski przy spożywaniu 22 butelek. Dziś też mamy 100-gramową Drużbę, ale już po 26 rubli. Tak więc wydatek na nią stanowi teraz 12,4 proc. wszystkich kosztów. By zgromadzić kapitał na kolejną flaszkę, wystarczy zrezygnować z zakąski, wypijając już tylko siedem butelek. Zagrycha ucieka więc wódce w szybkim tempie. Według Federalnej Służby Statystyki Państwowej, jak przypomina dzisiejszy dziennik „Wiedomosti”, tylko w grudniu ceny podstawowych produktów żywnościowych (mięso, mleko i jego przetwory, jajka, pieczywo, kasze, warzywa) wzrosły o 30 proc. Styczeń zapowiada się nie lepiej. Smutna rzeczywistość dotarła nawet do posłów do Dumy. Siergiej Iwanow, należący do frakcji narodowców Władimira Żyrinowskiego, pieklił się kilka dni temu z trybuny, że porcja kaszy w stołówce parlamentarnej podrożała z 20 do 53 rubli (z 1,07 do 2,85 zł). Domagał się rozliczenia prowadzących stołówkę i wykrzykiwał, że nie rozumie, czemu oni tak podnoszą cenę, skoro kasza to produkt rosyjski i od rosnącego kursu dolara nijak zależeć nie może. Eksperci rozumieją – i tłumaczą, że nawet w rodzimej marchwi rosyjskiej „markowki” jest nie tak wiele. W gospodarstwach, gdzie ziemię uprawia się metodami nowoczesnymi, a więc w tych najbardziej efektywnych, dewizowy wkład w marchewkę (materiał siewny, nawozy, środki ochrony roślin, maszyny) dochodzi do 75 proc. W kartoflu „kartoszki” jest też niewiele. Dwie trzecie tego, co potrzeba do jego wyhodowania, sprowadza się zza granicy. „Obce” korzenie mają także i kapusta, i jabłko, i cebula. Nawet drób, którego Rosja produkuje sporo (wystarcza na pokrycie około 90 proc. popytu), rośnie na importowanej paszy. Nie lepiej jest z rosyjskimi świniami i krowami. To, co z pozoru czysto rosyjskie i wyłącznie rublowe, okazuje się

więc w dużej części zagraniczne i dolarowe. 02.02.2015

METEOPOLITRUK, czyli synoptyczna broń Kremla

Przeciw armii ukraińskiej, walczącej z separatystami i wojskiem rosyjskim, Moskwa rzuca nie tylko swoje czołgi, grady czy buki, ale także zupełnie nową broń. Synoptyczną. Na pierwszej linii tego frontu harcuje niejaki Wadim Zawodczenko, starszy pan o miłym wyglądzie przedstawiany jako „wiodący specjalista Centrum Pogody Fobos”, ale bardziej zasługujący na tytuł pierwszego meteopolitruka Federacji. Kilka dni temu wystąpił w państwowym kanale telewizyjnym Rossija 24, gdzie przez całe cztery minuty, jak co dzień, prezentował Rosjanom prognozę pogody. Tym razem nie wspominał jednak, że w Moskwie śnieg, w Murmańsku mróz, a w Soczi odwilż. Mówił wyłącznie o tym, jak pogoda sprzyjająca jastrzębiom z Kremla dobierze się do skóry żołnierzom sił zbrojnych Ukrainy. Dzięki niemu widzowie dokładnie zapoznali się z sytuacją meteorologiczną w jednym tylko punkcie globu – w ukraińskim mieście Debalcewe, gdzie wojska wierne Kijowowi toczą zacięte walki z buntownikami wspieranymi przez Rosjan. A tam piekło na ziemi. – Wojskowi ukraińscy są okrążeni na cudzej ziemi – opowiadał politsynoptyk, ukrywając przed widzami,

że Debalcewe to jednak miasto na Ukrainie. I kłamiąc, bo siłom buntowników Ukraińców otoczyć się tam na razie nie udało. Zapowiedział też, że „czynnik pogodowy będzie dodatkowo demoralizował żołnierzy ukraińskich, cierpiących w otwartym polu na deszczu i zimnie”. Dalej zaś będzie już tylko gorzej, bo według politsynoptyka nad Debalcewe nadciąga „potężny niż”, a z nim intensywne opady, zimny wiatr, roztopy i mgły. Wojsko ukraińskie jest więc w beznadziejnej sytuacji, bo przemoknie, zamarznie, a na wsparcie swojego lotnictwa nie może liczyć, bo mgła. Zaopatrzenia rzekomo otoczonym żołnierzom też nie przywiozą, bo drogi pod gwałtownymi deszczami rozmokną. Zawodczenko nie po raz pierwszy popisuje się taką oryginalną prognozą. Rok temu, kiedy w Kijowie był Euromajdan, też nie zwracał uwagi na sytuację pogodową w Krasnojarsku czy Wiaźmie. Mieszkańcy tych rosyjskich miast otrzymywali za to od niego pełną informację o fatalnej aurze w centrum stolicy Ukrainy. A tam też był albo silny mróz, albo sprzyjająca niebezpiecznym przeziębieniom odwilż. Dużo uwagi pierwszy meteopolitruk Federacji poświęcał także trującym właściwościom śmiertelnie według niego niebezpiecznego dymu z płonących wokół Majdanu opon. Wysiłki Zawodczenki nie idą na marne. Dzięki niemu Rosjanie umacniają się w wierze, że nawet siły przyrody są przeciw „ukrofaszystom”. 03.02.2015

DAJCIE NAM DOBĘ, czyli morderczy telefon Putina

Moskwa, pozbawiona prawa głosu w Zgromadzeniu Parlamentarnym Rady Europy, burczy, że w ogóle obrazi się też na samą Radę i z niej wyjdzie. A z tego będzie miała wielką frajdę. – Potrzebujemy jedynie 24 godzin... Wystarczy nam na jedną dobę wyjść z Rady Europy, by skończyć z milionami zboczeńców, gwałcicieli, pedofilów, którzy znajdują się w naszych więzieniach – rozmarzył się na trybunie Dumy poseł Aleksiej Didienko. Doba. Mała rzecz, a jak może ucieszyć. Wstępując do Rady Europy w – określanych dziś jako szalone – latach rządów Borysa Jelcyna, Moskwa wprowadziła u siebie moratorium na karę śmierci. I póki w Radzie jest, rozstrzeliwać nie może. Choć łapki swędzą. Wielu Rosjanom podoba się to, co mówi Didienko. Dziś w łagrach i więzieniach Rosji siedzi około 700 tys. ludzi. Jeśli nawet oni wszyscy są „zboczeńcami, gwałcicielami, pedofilami”, to już do pierwszego miliona trochę brakuje. A gdzie kolejne miliony? Znajdą się. Stalin, któremu chleba dla narodu brakowało, ale krwawe igrzyska fundować poddanym potrafił, rozstrzeliwał szpiegów setkami tysięcy, choć też ich w więziennych i łagrowych magazynach nie

posiadał. NKWD robiło więc szpiegów z tego, co miało pod ręką. Nawet byli szefowie tej instytucji, Gienrich Jagoda i Nikołaj Jeżow, kiedy popadli w niełaskę, poszli pod ścianę jako agenci Niemiec, Francji, Japonii i Polski jednocześnie, choć przecież żadnymi szpiegami nie byli. Jeśli Stalin z tych, co mu podpadli, robił wtyki obcych wywiadów, to czemu Didienko z przeciwników Władimira Putina nie miałby seryjnie robić „zboczeńców”? I tak będą miliony. Będzie się strzelać. A bliscy ofiar megaegzekucji po tym, jak Moskwa trzasnęłaby drzwiami Rady Europy, nie mogliby już pukać do drzwi Europejskiego Trybunału Praw Człowieka, by tam, w Strasburgu, jak to dziś czyni wielu Rosjan, szukać obrony przed samowolą swego państwa i znajdować ją. Skrzywdzeni przez swoją władzę Rosjanie po tym, jak Moskwa opuściłaby Radę, okazaliby się bezradni, bo droga do Strasburga by się przed nimi zamknęła. A to dla Didienki i jego kolegów też radość. Zamykać okno do Europy, które – jak mawiają Rosjanie – „wyrąbał” dla nich jeszcze car Piotr I, próbuje też posłanka Irina Jarowaja. Oburzyła się na to, że w szkołach rosyjskich nie tylko uczą języków obcych, ale jeszcze poświęcają im więcej czasu niż na naukę rosyjskiego. – Wychodzi na to, że nasz system edukacyjny jest nastawiony na uczenie języków obcych. I jak my w takich warunkach chcemy zachować nasze tradycje? – grzmiała posłanka na posiedzeniu „patriotycznej platformy” putinowskiej partii Jedna Rosja, pytając, jakiego to kraju obywateli chce wychować rosyjskie ministerstwo oświaty. Inni koledzy Didienki i Jarowej biorą się dziś za Niemcy. Duma już pracuje nad dokumentem, w którym potępi „bezprawną aneksję” Niemieckiej Republiki Demokratycznej przez Federalną Republikę

Niemiec w 1989 r. Kolejny cios Berlinowi wymierza poseł Michaił Diegtiarew, który chce, by parlament Rosji zażądał od Niemiec wypłaty reparacji za „zniszczenia i bestialstwa” z czasów drugiej wojny światowej. Poseł jeszcze nie potrafi ocenić wartości szkód wyrządzonych przez III Rzeszę Związkowi Radzieckiemu, ale już wie, że rząd Angeli Merkel powinien wypłacić Moskwie 3 bln euro. Najwyraźniej nie wie jednak, że ZSRR najpierw niemiłosiernie złupił zajęte przez Armię Czerwoną terytoria niemieckie, a potem w 1953 r. zrzekł się reparacji od NRD. Dmitrija Kisielowa – wprawdzie nie posła, za to frontmana kremlowskiej propagandy – bardzo ucieszyła diagnoza ekonomisty Paula Craiga Robertsa, według którego Putin „jednym telefonem może zniszczyć NATO”. Według Amerykanina prezydent Rosji powinien postąpić jak kierownik sklepu z filmu Stanisława Barei „Co mi zrobisz, jak mnie złapiesz”, który podobizny zgłaszających pretensje gości swej placówki umieszczał na tablicy „Tych klientów nie obsługujemy”. Teraz, zdaniem Robertsa, Putin może zadzwonić do przywódców państw należących do paktu i powiadomić ich, że Gazprom nie obsługuje członków NATO, a zmrożeni tą wiadomością prezydenci natychmiast wypiszą się z tej organizacji. Kisielow z rozkoszą powtarzał słowa Amerykanina i w swym cotygodniowym programie „Wieści tygodnia” odgrywał nawet scenę, jak to Putin dzwoni i likwiduje NATO. 04.02.2015

WOJNA NORMANA, WOJNA IWANA, czyli jak rosyjskim historykom opadły szczęki

Temat wykładu Normana Daviesa w polskiej ambasadzie w Moskwie gospodarze zapowiedzieli jako wystąpienie pt. „Kto wygrał drugą wojnę światową?”. Sam światowej sławy brytyjskopolski historyk zastrzegł na samym początku, że on to formułuje nieco inaczej: „Kto wygrał drugą wojnę światową? Nie Brytania”. W tym momencie jego rosyjskim kolegom opadły szczęki. Bo dla nich jasne jest, że wygrał ZSRR, Armia Czerwona, a Brytyjczycy udział w zmaganiach z Hitlerem brali, lecz był to udział raczej marginalny, więc oczywistym jest, że „nie Brytania”. O czym tu gadać. Historycy z Rosji są gotowi spierać się o to, co się u nich nazywa Wielką Wojną Ojczyźnianą, tylko w jednym wymiarze: przeciwstawiać się badaczom kwestionującym rolę ich nieistniejącej już ojczyzny w rozbiciu nazistów. Dla nich każde wspomnienie o tym, że w historii wojny i jej konsekwencji ZSRR zapisał karty nie tylko białe, jest karygodnym szarganiem świętości. W Moskwie raz za razem pojawiają się więc pomysły wprowadzania odpowiedzialności karnej dla tych, co kwestionują decydujący wkład Związku Radzieckiego w zwycięstwo czy zarzucają członkom koalicji

antyhitlerowskiej, że między wrześniem 1939 a majem 1945 r. dopuścili się zbrodni wojennych. No i tych, którzy wątpią w sprawiedliwość orzeczeń trybunału norymberskiego. W Rosji wiara w wielkość i czystość Wielkiego Zwycięstwa jest bowiem fundamentem świeckiej państwowej religii, mitem, na którym opiera się cała ideologia państwa. A Davies mówił właśnie o mitach. Jak chociażby o tym, że druga wojna światowa zaczęła się dla ZSRR od inwazji niemieckiej 22 czerwca 1941 r. Tyle że w rzeczywistości nastąpiło to znacznie wcześniej, bo Stalin włączył się do wojny – i to jako sojusznik Hitlera – 17 września 1939 r. Co do zbrodni wojennych, to Davies przypomniał o setkach tysięcy cywilnych ofiar dywanowych nalotów aliantów zachodnich na niemieckie miasta u schyłku wojny i o wymordowaniu przez NKWD ponad 20 tys. polskich oficerów wziętych do niewoli radzieckiej we wrześniu 1939 r. Słowem – nie szczędził ani swoich, ani Rosjan, jak przystało badaczowi chłodno i obiektywnie oceniającemu wydarzenia. Według Daviesa jego Brytania wojnę przegrała, tracąc w konsekwencji imperium. Przegrała i Polska, która procentowo poniosła największe straty w ludziach i której żołnierze od początku do końca walczyli z Hitlerem na wszystkich frontach. Kraj nie odzyskał prawdziwej wolności, a stracił część swojego terytorium większą od tej, którą odebrano Niemcom. Davies wspomniał też – choć może lepiej powiedzieć, że wypomniał swoim rosyjskim kolegom – że wbrew temu, co się u nich dziś mówi, Ukraińcy wcale gremialnie nie kolaborowali z hitlerowcami. Zwrócił uwagę, że choć Ukraińcy są dużym narodem, Niemcy zdołali utworzyć z nich tylko jedną dywizję Waffen SS, podczas gdy z innych narodów niekiedy po kilka. Po stronie Niemiec z bronią w ręku stanęło więcej Rosjan niż Ukraińców – choćby

w tłumiącej powstanie warszawskie brygadzie SS Rosyjskiej Wyzwoleńczej Armii Ludowej (RONA) czy armii generała Andrieja Własowa. Należy uznać, że Brytyjczyk, zgodnie z systemem ocen obowiązującym w Rosji, szargał i oczerniał, czego rosyjscy koledzy nie omieszkali mu wytknąć. Była to jednak nie tyle dysputa, ile spór uczonego z kapłanami religii państwowej. Irina Wielikanowa z Muzeum Współczesnej Historii Rosji przekonywała, że dla jej rodaków Wielkie Zwycięstwo jest „święte”, wiele rodzin przechowuje listy „od dziadów z frontu jak relikwie”. Jakiś młody człowiek wypomniał, że to nie Rosjanie, lecz Polacy kolaborowali z Hitlerem, bo oni nie tylko zabrali sobie czeskie Zaolzie, kiedy Niemcy okupowali Czechosłowację, ale też po wojnie sobie tę zdobycz zostawili. Osadził go jednak na miejscu Aleksandr Gurjanow, historyk ze stowarzyszenia Memoriał, radząc młodzieńcowi, by się jeszcze poduczył i nie opowiadał bzdur. Spór rosyjskich zatrudnionych na państwowych posadach historyków z Daviesem w pewnej chwili przerodził się w debatę między nimi a niezależnymi kolegami. Prof. Inessa Jażborowska i prof. Andriej Zubow wypominali swym antagonistom, że powinni mieć odwagę uczciwie patrzeć na fakty, które badają. Sam brytyjski uczony po spotkaniu mówił polskim dziennikarzom o tym, że historyk musi być śmiały, a nie kultywować mity. Ta teoretycznie słuszna formuła praktyką w Rosji się jednak nie stanie. Mitologia wojny jest dla Kremla, jak się dziś okazuje, wielce przydatnym narzędziem sterowania narodem. Dzięki niej bez większego trudu udało się wmówić Rosjanom, że na Ukrainie triumfuje faszyzm wspierany przez wrogi Moskwie Zachód. Dzięki niej można mobilizować ludność i przekonać ją, że w imię walki z „wciąż tym samym faszyzmem” należy się zgodzić na wyrzeczenia

i obniżenie stopy życiowej. A jeśli będzie trzeba, to i ginąć na froncie. 11.02.2015

BIJ SWOICH, ŻEBY OBCY SIĘ BALI, czyli wszystko przez Zachód

Moskwa gaśnie. Popularne w Rosji po aneksji półwyspu ukraińskiego hasło „Krymnasz!”, podnoszące na patriotycznym duchu, ustępuje smutnej prawdzie, że „Kryzysnasz”. Rosjanie, trzeba przyznać, bardzo powoli zaczynają sobie zdawać sprawę, że ich kraj – odizolowany od świata, dotknięty sankcjami i wprowadzonymi przez sam Kreml antysankcjami – nieźle wdepnął. Dwa lata temu Duma przyjęła sadystyczną „ustawę Dimy Jakowlewa”. Mszcząc się za to, że pewna amerykańska rodzina – co było jawną nieprawdą – zamęczyła na śmierć adoptowanego rosyjskiego chłopczyka Dimę, posłowie zabronili obywatelom USA przygarniać dzieci z Rosji. Wcześniej Amerykanom wolno było brać stąd i otaczać opieką sieroty tylko ciężko chore, których nie chciały żadne rodziny rosyjskie i które w ojczystych domach dziecka były skazane na powolną śmierć. Sens ustawy sprzed dwóch lat brzmiał mniej więcej tak: nie damy obcym pastwić się nad naszymi małymi Rosjanami, zamęczymy ich sami. W Moskwie skomentowali to smutną anegdotą, że jeśli na Kremlu jeszcze mocniej zechcą ukarać Zachód, to każą zbombardować rosyjski Woroneż.

No i wykrakali. Woroneż co prawda na razie stoi, ale miasta na Donbasie – zamieszkane przez, jak zapewniają w Moskwie, przede wszystkim etnicznych Rosjan – już nie bardzo. Rosja zaniosła tam wielką wojnę z prawdziwymi bombardowaniami. Zgodnie z prastarą miejscową zasadą: „bij swoich, żeby obcy się bali”. Więc biją – nawet w swoje zwierzaki. W piątek gazeta „Izwiestia” podniosła alarm, że moskiewskie zoo nie ma czym karmić swych podopiecznych, bo to, do czego je tu przyzwyczajono w latach naftowego dobrobytu, jest dziś i za drogie, i niedostępne z powodu wprowadzonego przez władze embarga na import żywności z Zachodu. Pingwiny kręcą dziobami na rodzime płotki i czekają na ulubione norweskie śledzie. Hipopotam za nic nie chce żreć podsuwanej mu „mączki trawowej”, robionej z lucerny, siana i otrąb. Natomiast goryl, który przyzwyczaił się do jabłek z Polski, wciskanych mu teraz rosyjskich do gęby nie bierze. Ogród oddał go więc Polakom. Nawet fanatycznie prokremlowskie gazety, jak wspomniane „Izwiestia” czy „Komsomolskaja Prawda”, w końcu zauważyły, jak kryzys zmienił wesołe wcześniej oblicze centrum Moskwy. Bo ono stało się dosłownie mroczne. Główną ulicą jest tu prowadząca od Dworca Białoruskiego do Kremla Twerska – witryna stolicy oszałamiająca przybysza bogactwem luksusowych sklepów i restauracji. Choć latarni ulicznych jest na niej mało, zawsze była jasna. Od jesieni jednak stale ciemnieje. Witryny i reklamy pogasły. W wielkich i ciemnych teraz oknach wystawowych od miesięcy wiszą wielkie napisy: „Arenda” (Do wynajęcia) czy „Na prodażu” (Na sprzedaż). Za wynajęcie metra kwadratowego, na co teraz nie ma amatorów, do tej pory płacić trzeba było 4,5 tys. dolarów rocznie, choć trzeba też czasem było wesprzeć taką transakcję sowitą łapówką albo i pistoletem. Dziś, jak podliczył moskiewski dziennik „RBK

Daily”, niewykorzystany jest co piąty metr powierzchni handlowej na Twerskiej. Na innych ulicach w centrum bryndza ta sama, jeśli nie większa. „Komsomolskaja Prawda” nazwała niedawno Twerską „ulicą kryzysową” i napisała, że „kryzys kosi mały biznes”. Bo kosi. Popularne internetowe witryny ogłoszeniowe są dziś pełne ofert: „sprzedam restaurację”, „sprzedam sklep”, „sprzedam zakład usługowy”. Z rynku próbuje uciec 14,5 razy więcej drobnych biznesmenów moskiewskich niż jeszcze w marcu ubiegłego roku, przed aneksją Krymu i wojną w Donbasie. Wielki biznes też się zwija. Duże fabryki zapowiadają redukcje, skracają tydzień pracy, tną pensje. Kryzys podkradł się nawet do twierdzy Putina, czyli Uralwagonzawodu im. Feliksa Dzierżyńskiego w uralskim Niżnym Tagile. Ta potężna fabryka czołgów stała się sławna na cały świat trzy lata temu, kiedy w Moskwie trwała antyputinowska „biała rewolucja”. Wtedy w czasie dorocznej telewizyjnej rozmowy Władimira Putina z narodem Igor Chołmańskich, kierownik jednej z hali zakładów, obiecał przywódcy, że on „z chłopakami” przyjedzie do stolicy i rozprawi się z opozycjonistami, których „chleb bodzie”. Jak zapewniał, „chłopaki” z fabryki są gotowi „obronić naszą stabilność”. Chołmańskich szybko został wysokim dygnitarzem. „Chłopaki” zarabiają dziś średnio 29 tys. rubli (na rękę około 1,4 tys. zł), ale fabryka zapowiada, że kilka tysięcy z nich odeśle na bezpłatne urlopy, a około 5 tys. z powodu kryzysu w ogóle zwolni. Zanosi się też na to, że w Rosji podniosą wiek przechodzenia na emeryturę z dzisiejszych 55 dla kobiet i 60 dla mężczyzn do 63 lat – dla jednych i drugich. Dotychczas Putin obiecywał, że do tego nie dopuści, jednak w piątek, zebrawszy na naradę ministrów i ekspertów, polecił, jak piszą agencje, „rozpatrzenie tej kwestii”.

Jeśli rozpatrzą pozytywnie, statystyczny Rosjanin będzie przechodził na emeryturę cztery miesiące po swej śmierci. Według oficjalnych danych średnia długość życia mężczyzny w tym kraju wynosi bowiem 62 lata i osiem miesięcy. Taką biedę na Rosjan mogła sprowadzić tylko jakaś potężna siła. Aleksandr Prochanow, stalinista-nacjonalista, którego głosowi przysłuchują się na Kremlu, ujął to w „Izwiestiach” tak: „Dziś na nas napadł ten sam wróg. Ten sam, co wieki temu przysłał tu konnicę zakutych w pancerze psów-rycerzy. Ten sam, który przysłał tu chmary Polaków, którzy palili Smoleńsk i dosięgli swoją ręką Moskwy. Ten wróg, który raniony pod Borodino doszedł do Kremla i spalił naszą świętą stolicę. Ten wróg, który swym czarnym faszystowskim mieczem rozciął granice i wtargnął w zagajniki Wołokołamska”. Patos tego grafomana wyraża teorię, którą władze Rosji w ostatnich kilku latach wciskają obywatelom: powinni godzić się na zaciskanie pasa, mobilizować wszystkie siły, by przeciwstawić się inwazji „wciąż tego samego” Zachodu. 15.02.2015

TAJNA WOJNA, czyli śmierć za pół miliona rubli

Premier Golda Meir zapewniła kiedyś: – Izrael nie posiada broni atomowej, ale jeśli będzie zagrożony, nie zawaha się jej użyć. Władimir Putin również zapewnia, że jego żołnierzy nie ma na wschodzie Ukrainy, ale posyłać ich tam też się nie waha. Ta prawda, jak szydło, w końcu wychodzi z worka. Armia rosyjska ma wypracowaną procedurę obchodzenia się ze swoimi poległymi. Oni jako „gruz 200” (ładunek 200 – bo drewniana skrzynia zawierająca zalutowaną trumnę, w której spoczywa ciało, waży zazwyczaj około 200 kilo) jadą do domów w odległych regionach wagonami pocztowymi między normalnymi paczkami. Jeśli dom jest niedaleko, wiozą takiego wojskową ciężarówką. Poległego oddają rodzinie wojskowi z jego jednostki. Trumny otwierać nie wolno. Można tylko przez małą szybkę popatrzeć na twarz zabitego – ale i tak tylko wtedy, kiedy głowa nie jest zmasakrowana. Jeśli jest, szkiełko zamazuje się czarną farbą. Armia płaci za „pominki”, czyli mocno zakrapianą stypę. Kolegom z jednostki po ceremonii na cmentarzu i kilku szklankach za poległego zwykle rozwiązują się języki. Bez owijania w bawełnę opowiadają, gdzie i jak zginął chłopak. Tyle że opowieści te nie

wychodzą poza krąg uczestników uroczystości żałobnej, poza granice wsi czy małego miasteczka. Siergiej Kriwienko, członek prezydenckiej Rady Praw Człowieka, kierujący organizacją Obywatel Armia Prawo, w rozmowie z „Wyborczą” ocenił, że na Ukrainie zginęło już od 300 do 700 zawodowych żołnierzy rosyjskich posłanych tam rozkazem przełożonych. Rodziny wraz z ciałem otrzymują dokumenty świadczące o tym, że żołnierz zginął, „wypełniając obowiązki wojskowego” w „miejscu postoju jednostki”. W rubryce „przyczyna śmierci” wpisane jest „utrata krwi”, „postrzał”, „liczne rany odłamkowe”. To wszystko. Kriwienko potwierdza, że wojskowi na stypach mówią bliskim poległego znacznie więcej o tym, jak on zginął. Ale zdecydowana większość krewnych i znajomych zabitych woli zatrzymać tę prawdę dla siebie. Wiedzę o tym, co się dzieje na świecie, ludzie ci czerpią niemal wyłącznie z telewizji. A ta przekonuje, że wojna z „ukrofaszystami” jest sprawiedliwa. Do milczenia skłaniają też solidne wypłaty za śmierć żołnierza. Dziś rodzina za tego, kto poległ, „wypełniając obowiązki wojskowego”, dostaje, i to bardzo szybko, 500 tys. rubli (27,7 tys. zł). To ogromne pieniądze dla ludzi z małych miasteczek i zabitych deskami wsi, a właśnie na ubogiej prowincji siły zbrojne Rosji rekrutują zdecydowaną większość zawodowych żołnierzy. Mama poległego w sierpniu pod miastem Snieżnoje młodszego sierżanta Antona Tumanowa pracuje jako sanitariuszka, zarabiając miesięcznie 5,5 tys. rubli (310 zł), a ma na utrzymaniu jeszcze dwoje dzieci. Dla takich jak ona pół miliona to więc majątek. Jelena Tumanowa należy jednak do tych bardzo nielicznych, którzy chcą wiedzieć, kto jest odpowiedzialny za śmierć syna na niewypowiedzianej wojnie. Kto dał mu bezprawny rozkaz,

wysyłając na front w obcym kraju. W imieniu kobiety działa teraz Kriwienko. Ale i jego, choć należy do prezydenckiej Rady i czasem jest zapraszany na Kreml, dowódcy ignorują. W czasie wojny czeczeńskiej było inaczej. Ale wtedy Rosja miała jeszcze wolne media, które mówiły o tym, co się dzieje na Kaukazie Północnym, o organizacjach pomagających rodzinom wojskowym. Dowódcy, chcąc nie chcąc, musieli odpowiadać na pytania dziennikarzy i obrońców praw człowieka. Dziś sroga cenzura pomaga zamieść prawdę o wojnie pod dywan. Rosyjska telewizja stale pokazuje Ukraińców, którzy nie chcą służyć w swojej armii i iść na front, zachowuje za to grobowe milczenie o buncie grupy wojskowych z jednostki w Murmańsku. Dwa tygodnie temu odmówili oni wykonania rozkazu i nie dali się wysłać na Ukrainę. Jak przyznają, latem byli już w Donbasie, brali udział w walkach, ich jednostki poniosły tam straty. I teraz gotowi byliby wrócić na front, ale dopiero wtedy, gdy głównodowodzący, czyli prezydent Putin, wyda oficjalny rozkaz o skierowaniu armii Rosji na Ukrainę. Dopóki takiego rozkazu nie będzie, działania rosyjskich sił zbrojnych w sąsiednim kraju są bezprawne. Wojskowi buntują się też na Kaukazie Północnym, w obwodach nad Wołgą i innych regionach Federacji. Jak zapewnia Kriwienko, nie wierzą w to, że po porozumieniach w Mińsku na Ukrainie będzie pokój. A na tajnej wojnie też nie chcą ginąć. Nawet za pół miliona rubli. 16.02.2015

POLSKA KRASAWICA-UMNICA, czyli nie masz artysty nad Kobzona

Z Polski, ponurej krainy wściekłych rusofobów, dotarła do nas wreszcie dobra nowina. „Komsomolskaja Prawda”, dziennik, który z wzajemnością uwielbia Władimira Putina, zachwycił się Magdaleną Ogórek. Ona bowiem, zgodnie ze starą komsomolską receptą na dziewczę doskonałe, choć z plemienia wrażego pochodzi, to „krasawica, umnica, sportsmenka” (piękność, mądrala, sportsmenka). No i jeszcze, co oczywiście niewątpliwe, jak już zostanie prezydentem, to natychmiast uzdrowi Rzeczpospolitą i zadzwoni do Putina, by nawiązać z nim harmonijne stosunki. Słowem: ura! Wystarczy doczekać wyborów 10 maja, bo że Polacy postawią na tę, która stawia na Putina, wątpliwości w kręgach komsomolskich nie budzi. Z kim można by tu porównać polską „krasawicę-umnicę”? „Komsomołka” uważa, że tylko z Natalią Pokłońską, też milutką blondynką, prokuratorką okupowanego Krymu, która bez mrugnięcia okiem wsadza tych, których Kreml każe jej posadzić, i deportuje tych, których Moskwa poleci jej deportować – choćby Tatarów krymskich. Robotę ma paskudną, ale wygląda przy niej zachwycająco. Na Pokłońską mówią w Moskwie „niasza”. Według słownika tak

nazywa się brudny muł na dnie jeziora czy morza. Ale lud nie wiedzieć czemu tak określa miłą panienkę. Ogórek według „Komsomołki” też jest „niasza” i dlatego, jak zapewnia gazeta, „Polsza nasza”. Na świecie jednak są nie tylko „niaszki”, bo także i ci, co dopuszczają się uczynków paskudnych, paskudność których w głowie się nie mieści. Szczególną koncentrację takich potworów główna kremlowska telewizja Rossija 1 rejestruje w Kijowie. A tam, o czym opowiedziano nam wczoraj wieczorem, i to nawet kilka razy, ukrofaszyści dopuścili się zbrodni godnej najsroższej kary niebios. Otóż kiedy w kijowskim Narodowym Instytucie Raka profesor Igor Szczepotin przystąpił w poniedziałek do operacji i „rozciął już pacjentkę”, do sali nagle wkroczyli lustratorzy. Kazali chirurgowi odłożyć skalpel, zdjąć fartuch i pójść sobie, bo jako zlustrowany już nie pracuje. I profesor musiał porzucić leżącą na stole operacyjnym rozpłataną kobietę. Oj, nie o takich potwornościach, których notorycznie dopuszczają się „banderowcy”, już tu słyszeliśmy. W telewizji opowiadali nam o chłopczyku ukrzyżowanym na tablicy ogłoszeń w Słowiańsku, a nawet o zgwałconej wielokrotnie i potem zamordowanej kobiecie w ciąży, która, jak stwierdzono w wyniku sekcji zwłok, okazała się mężczyzną. Straszyli też „setkami ciał polskich żołnierzy”, przywożonych codziennie samolotami z Donbasu do Warszawy. Jelena Kolesnik, p.o. dyrektora kijowskiego Instytutu, bardzo wzburzona, opowiedziała mi dziś, że prof. Szczepotin nie pracuje tam od minionej środy, bo w tym dniu skończył mu się siedmioletni kontrakt. Poniedziałkową operację miał przeprowadzić i przeprowadził kto inny. – Żadnej lustracji na sali operacyjnej nie było. Moskwa bezczelnie kłamie – zdenerwowała się lekarka.

Jednak rosyjski minister kultury Władimir Medinski też się irytuje, żeby nie powiedzieć – pieni. Bo Europa nałożyła na Rosję nowe sankcje, wpisując na listę tych, którym nie wolno wjeżdżać do strefy Schengen, piosenkarza wszech czasów Iosifa Kobzona, notorycznie odwiedzającego Donieck, by zagrzewać separatystów do walki z „ukrofaszystami”. Rosyjski artysta musi więc zrezygnować z zaplanowanej operacji w Europie i zdany jest na pastwę medycyny ojczystej. Minister przejrzał intencje Europejczyków i zrozumiał, że gnębią piosenkarza z zawiści. Bo jak usłyszeliśmy od Medinskiego, „tam”, to znaczy w Europie, „nie ma artystów tej klasy co Kobzon”. Istotnie. Tacy, dajmy na to, Elton John, Paul McCartney, Sting czy Aznavour mogą mieć swoje złote czy nawet brylantowe płyty, a choćby i tytuły szlacheckie za całokształt, ale żaden z nich nie jest przecież Ludowym Artystą Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich. 18.02.2015

SZPIEG Z ZAPALNICZKĄ, czyli jak wyżyć w kryzysie

Gnębiona kryzysem Rosja tnie wydatki – wszystkie poza tymi, które zaplanowała przeznaczyć na broń i armię. Pod gilotynę 10procentowych oszczędności mają ponoć iść nawet służby specjalne, co by oznaczało, że na bruk pójdą też agenci FSB. Ale ja akurat w to nie wierzę. Czekiści nie po to są czekistami, by potulnie i z założonymi rękami czekać, aż ich pognają z Łubianki na zieloną trawkę. Coś wymyślą. I wymyślają. Mieszkaniec Władywostoku przez internet sprowadzał sobie z USA zestaw do reperowania telefonów komórkowych. Amerykanie zaproponowali, że dorzucą mu do zakupów za symboliczną opłatę jeszcze zapalniczkę z kamerą wideo. Zaciekawiony prezent przyjął. A kiedy przyszedł na pocztę, czekała tam na niego nie tylko przesyłka, ale też agent FSB. Nabywca „szpiegowskiego sprzętu” trafił na przesłuchanie, a potem stanął przed sądem, który wlepił mu 50 tys. rubli grzywny (2950 zł) za nabycie „wyposażenia specjalnego”, którym, jak sama nazwa wskazuje, posługiwać się mogą tylko agenci służb specjalnych. Coś takiego już było. W 1988 r., kiedy w ZSRR szalała pierestrojka i państwo nie bardzo potrzebowało usług KGB w zakresie ścigania

i demaskowania działającej już coraz jawniej opozycji, Wiktor Czerkiesow, ambitny czekista z Leningradu, kumpel Władimira Putina, który potem zapewnił mu wspaniałą karierę, wpadł na podobny pomysł. Czerkiesow gnębił dysydentów za nabywanie faksów, także uznając je za „sprzęt szpiegowski”. Bo za jego pomocą można przecież przesyłać za granicę zakazane treści. Teraz ściganie obywateli za nabywanie i posiadanie narzędzi do podpatrywania otwiera przed agentami wspaniałe perspektywy. Dziesiątki milionów Rosjan kupiło sobie przecież dyktafony czy telefony z kamerami wideo. Bardzo popularne są tu także „radiowe nianie”, pozwalające z daleka podpatrywać, co porabiają dzieci i pomoce domowe. Iluż agentów potrzeba, by to wszystko wyśledzić, odebrać, ukarać właścicieli!? I o jakich redukcjach agentów może być mowa w sytuacji zagrożenia bezpieczeństwa państwa tysiącami „radiowych niań”?! Bieda zajrzała w oczy także producentom fałszywych dysertacji naukowych. A w Rosji to miliardowy biznes. Każdy ważniak chciałby tu być co najmniej „kandydatem nauk” (odpowiednik doktora), jeśli nie „doktorem” (to u nas doktor habilitowany), lecz rozumu i pracowitości nie każdemu starcza. Do tej pory starczało jednak pieniędzy, i to branych z państwowej kasy „na cele badawcze”, by solidnie opłacać klepiących uczone dysertacje „murzynów”. Teraz nie tylko z forsą krucho. Mamy tutaj społeczną organizację Dissernet, założoną przez notorycznych opozycjonistów, którzy wyłapują plagiaty w pracach naukowych. Antyputinowscy złośliwcy wyprodukowali program komputerowy, który automatycznie wykrywa „zapożyczenia” w uczonych rozprawach dygnitarzy. Zawodowi plagiatorzy okazali się jednak twórczy. Ściągając obszerne fragmenty ze starych cudzych prac i wstawiając je do nowych, zastępują w nich litery rosyjskie łacińskimi lub greckimi. Wystarczy

na miejsce pisanego cyrylicą „u” wstawić łacińskie wyglądające identycznie „y” lub rosyjskie „s” zastąpić łacińskim „c” – a robi się to automatycznie – i już po kłopocie. W tekście czytanym wygląda to tak, jakby wszystko było poprawnie po rosyjsku. Program komputerowy, widząc jednak obce znaki, oszustwa nie wykryje. Lobby dysertacyjne wpadło na jeszcze jeden świetny pomysł. Jak niedawno pisał dziennik „Izwiestia”, w Rosji ma wejść w życie reguła, zgodnie z którą średnio wysokie (od szefa wydziału w urzędzie guberialnym) i bardzo wysokie stanowiska w administracji powierzać będzie wolno tylko posiadaczom tytułów naukowych. A to oznacza, że popyt na fałszywe rozprawy będzie, a plagiatorów kryzys nie zniszczy. Krucho dziś także z funduszami na patriotyzm. Liczni działacze krzewiący miłość do ojczyzny i nienawiść do obcych, gryząc się między sobą, próbują się dorwać do tego, co jest. W cień odchodzą różne, do niedawna aktywne i szczodrze opłacane, prokremlowskie młodzieżówki w rodzaju Naszych czy Młodej Gwardii. A na czoło wyścigu po kasę wysuwa się agresywny Antymajdan. Jutro ma debiutować, wyprowadzając na ulice w centrum Moskwy co najmniej 10 tys. ludzi. Marsz w pierwszą rocznicę zwycięstwa kijowskiego Euromajdanu pójdzie pod hasłem „Nie zapomnimy, nie wybaczymy” – oczywiście Ukraińcom i Europejczykom, którzy próbują oderwać Ukrainę od moskiewskiej macierzy. Przez stolicę pójdą ultrapatrioci, Kozacy, bojówkarze z organizacji weteranów, kibole, chuligani z klubu bajkerów Nocne Wilki kierowanego przez Aleksandra „Chirurga” Załdostanowa, osobistego przyjaciela Putina. Ale ich samych nie jest wystarczająco dużo, by zrobić wrażenie wiodącej siły patriotycznej i zasłużyć na dobre miejsce przy kasie. Moskiewskie uczelnie i firmy miejskie, jak pisze dzisiejsza „Nowaja Gazieta”, dostały więc polecenie przysłania na marsz studentów

i swoich pracowników. 20.02.2015

MEMENTO MORI, czyli „Chirurg” da w mordę

Pierwszy bajker Wszechrusi i kumpel Putina Aleksandr Załdostanow, zwany „Chirurgiem”, swą upierścienioną pięścią grozi tym, którym marzy się antyputinowski Majdan na placu Czerwonym w Moskwie. W filmie „Generation P” według Wiktora Pielewina jest taka scena. Przed „sielpo”, czyli typowym wiejskim sklepem, dwóch miejscowych młodych pijaczków przygląda się stojącemu tam wspaniałemu harleyowi. I wtedy ze sklepu wyłania się mężczyzna też młody, tyle że starozakonny – z pejsami, w czarnym płaszczu i kapeluszu. Odpala motor i odjeżdża. Widząc to, jeden z miejscowych moczymordów z zawiścią pyta drugiego: – Jak długo jeszcze Davidsony będą jeździć na naszych harleyach? Ta filmowa anegdota wypisz wymaluj pasuje do 52-letniego Załdostanowa, który swe pseudo „Chirurg” zawdzięcza dyplomowi lekarza i temu, że pozuje na takiego, co potrafi krwi upuścić. Bajkerem zapatrzonym w zachodnich kolegów z gangu Hells Angels stał się jeszcze w czasach ZSRR. Jak oni, z kumplami z klubu Nocne Wilki odzianymi w skóry i obwieszonymi wszelaką metalową biżuterią, pędził po niezmierzonych przestrzeniach swej ojczyzny. Jak oni, urządzał bijatyki i lał „czarnych”, jak tu, z braku Murzynów,

określa się przybyszów w Kaukazu. Słowem był sobie „Chirurg” zwykłym bajkerem, szemranym chuliganem, postrachem szos. Ale do czasu, gdy zabłysła gwiazda Putina. Zwykły bajker zrozumiał wtedy, że może się stać oberbajkerem Wszechrusi. By to się udało, musiał się wyprzeć Aniołów Piekieł i przebrać w skórę misjonarza nowej – jak najbardziej prawosławnej, a przy tym „wstającej z kolan” – Rosji. Na jego skórzanej kurtce pojawił się więc wizerunek Zbawiciela, a za siodełkiem harleya-davidsona trójkolorowy sztandar. Nocne Wilki z ich ikonami, flagami i głoszonymi przez „Chirurga” zapowiedziami, że „feminizm i homoseksualizm wypalimy w Rosji rozżarzonym żelazem”, przypadły władzy do gustu. Na pierwszych bajkerów Federacji namaścił ich sam Putin, który kilka razy na trzylub czterokołowym motocyklu przejechał się na czele zmotoryzowanej watahy. Prezydent Rosji ma słabość do takich szemranych pozerów jak „Chirurg”. Lubi się z nimi fotografować, lubi wpadać z odwiedzinami do obozowisk Nocnych Wilków. I nie przeszkadza mu to, że bajkerzy są zaplątani w lewe interesy z podmoskiewskimi nieruchomościami, a nawet strzelaniny. A „Chirurg” coraz głębiej wjeżdża w politykę. Za państwowe pieniądze organizuje pokazy historyczne, na których wychwala Stalina. Do swego klubu zaprasza też dzieci – na „bajkerskie choinki”, gdzie maluchom pokazują, jak siły zła ucieleśniane przez Statuę Wolności i zachłannych bankierów próbują zniszczyć Rosję i unicestwić jej obywateli. Całkiem niedawno główny bajker Federacji okazał się jednym z założycieli proputinowskiego ruchu Antymajdan, zadaniem którego jest rozprawa z opozycją i niedopuszczenie do kolorowej rewolucji w Rosji. Sam „Chirurg” ma prostą receptę na to, jak zapobiec temu złu: przeciwników Kremla może powstrzymać tylko „strach przed

śmiercią”. Wataha Nocnych Wilków pojedzie więc dziś w debiutanckim marszu Antymajdanu na swych ryczących maszynach, w skórach, z ikonami i sztandarami, ulicą Twerską pod mury Kremla. Pokażą „internetowym chomiczkom”, jak nazywają antyputinowskich moskiewskich inteligentów, że są gotowi do akcji i patyczkować się z nimi nie będą. To „memento mori”, które w dzisiejszym rosyjskim należy rozumieć jako „będziemy bić w mordę”, ma być ostrzeżeniem przez planowanym na przyszłą niedzielę moskiewskim marszem opozycjonistów. To ważny patriotyczny akt wsparcia władzy w trudnych czasach. Ukraińska służba bezpieczeństwa zapewnia bowiem, że masakrą majdanowców na ulicy Instytuckiej rok temu kierował tajemniczy bliski współpracownik Władimira Putina, niegdyś wiceszef administracji Kremla, Władysław Surkow. Ten pół-Czeczen zaczynał swą karierę od roli ochroniarza Michaiła Chodorkowskiego, szefa spółki Jukos. Postać demoniczna, otoczona legendą. Jego pasją jest ponoć manipulowanie ludźmi. Zbiera marionetki, zgromadził ogromną ich kolekcję i po nocach w tajemnicy się nimi bawi. Funkcję w ostatnich latach ma trudną, stał się bowiem czymś w rodzaju specjalnego komisarza Kremla do spraw aneksji i okupacji. Odpowiadał za Abchazję i Osetię Południową, prowincje gruzińskie, które Rosja w ostatnich miesiącach faktycznie inkorporowała. Przygotowywał też aneksję Krymu. Dziś jego zadaniem jest utrzymywanie zamętu w Donbasie, który w przyszłości zapewne także zostanie przyłączony do Rosji. To są jednak zajęcia dorywcze. Głównym zadaniem Surkowa od lat, jego misją, tak jak i misją „Chirurga”, jest uchronienie Kremla przed „kolorową rewolucją”. Rosyjskim Majdanem, którego w Moskwie boją się śmiertelnie. Dygnitarz, który przez wiele lat jako

zastępca administracji Kremla odpowiadał za całą politykę wewnętrzną, przywykł pociągać za nitki ludzkich marionetek. Wśród nich z powodzeniem mogli być i snajperzy strzelający w Kijowie do wszystkiego, co weszło im pod lufę – od manifestantów po milicjantów. 21.02.2015

KOSZERNE LOBBY HOLLYWOOD, czyli nowe spiski

W kraju realnej manii prześladowczej nic proste nie jest. A z Oscarem to już – jak u Lwa Tołstoja w domu Obłońskich – „kompletny zamęt”. Taka „Komsomolskaja Prawda”, ulubiona gazeta Władimira Putina, przeczuwając, że statuetka za najlepszy film zagraniczny rosyjskiemu „Lewiatanowi” się jednak nie dostanie, szykowała czytelników na przyjęcie tej – trudno powiedzieć złej, czy może nie tak złej – nowiny. Na stronie internetowej dziennika można było wczoraj przeczytać, że jurorom przyznającym najważniejszą filmową nagrodę obrazy „szkalujące” rzeczywistość rosyjską, czyli właśnie takie jak „Lewiatan”, bardzo się podobają, przez co dzieło Andrieja Zwiagincewa do gustu im przypadło. A więc „Oscarnasz” jak „Krymnasz”. Prawie. Bo za oscarowymi kulisami czynni są, wedle „Komsomołki”, inni szatani. „Jako że kino w USA to biznes etniczny, a nacja ta wszystkim jest szeroko znana, największe szanse na Oscara będą mieć filmy o Holocauście, pogromie, szalomie, żydowskim szczęściu i żydowskiej gwieździe” – pisze gazeta. Tak więc nawet nakręcony rzekomo specjalnie pod gust nienawidzącego Rosji Zachodu „rusofobiczny” „Lewiatan” musi ustąpić kinu „koszernemu”, czyli „Idzie”. Bo ona

opowiada o Żydówce, której rodzice, jak zapewnia „Komsomołka”, „zginęli w obozie koncentracyjnym”. Widać z tego, że autor wciska czytelnikom swoją prawdę o filmie, którego sam nie obejrzał. Cóż, nic nowego. W ZSRR mawiało się: „Sołżenicyna nie czytałem, ale potępiam”. Cokolwiek by się w Hollywood nie stało, nie wiadomo, jakie uczucia powinny ogarnąć Rosjan w chwili ogłoszenia werdyktu. Może radość z tego, że przegrał obraz „szkalujący Rosję”, a może żal, że Rosjanie, choć tak wspaniale kręcą, nie dostali Oscara, bo na Zachodzie rządzą „koszerni”. Tak czy inaczej, mania prześladowcza będzie tylko rosła. Wczoraj wieczorem „Wiesti Niedieli”, czołowy program publicystyczny głównego państwowego kanału telewizyjnego Rossija 1, pełniący funkcję cotygodniowej homilii Kremla do narodu, przestrzegł przed nowym spiskiem. Rosjanie dowiedzieli się, że sprzęty domowe, wynalezione przecież w Ameryce, podsłuchują ich i podglądają. A to, co zobaczą i usłyszą, ślą do Waszyngtonu. W patriotycznych i prawosławnych domach szpiegują lodówki, mikrofalówki i miksery. I jak tu się dziwić, że mieszkańcy prowincji, kiedy swoja władza nie chce czy nie potrafi rozwiązać ich problemów, zwracają się do zachodnich ambasad? Piszą, że skoro wy, zachodnie gady, rządzicie całym światem, to może też naprawicie nasz wodociąg czy kotłownię? Teraz jednak już pisać nie będą. Telewizor przecież podpowiedział im, że wystarczy otworzyć lodówkę i nakrzyczeć na Obamę, by się wreszcie wziął za przerdzewiałe rury. „Wiesti” odkryły jeszcze jeden spisek. Pokazały wczoraj eksperta dowodzącego, że w ostatnich tygodniach od razu „o połowę” wzrosła aktywność Rosjan w internecie w czasie pracy. Dzieje się tak dlatego, że Amerykanie zwabiają naród siedzący w biurach do sieci,

by oderwać ludzi od roboty, zmniejszyć ich wydajność i doprowadzić kraj do nędzy. Tego, że w Rosji pogłębia się kryzys, gospodarka ostro hamuje i pracy w pracy naród ma coraz mniej, telewizor oczywiście nie mówi. Robota to zresztą nie temat na dziś. Bo dziś świętujemy, choć nie bardzo wiemy co. Oficjalnie Rosja ma dziś wolne, bo to Dzień Obrońcy Ojczyzny, wyznaczony akurat na 23 lutego, w urodziny Robotniczo-Chłopskiej Armii Czerwonej. Czemu niby na 23 lutego – nie wie nikt. Tego dnia w 1918 r. „niezwyciężonej” nikt nie powoływał, bolszewickie oddziały niczego nie zdobyły, nikogo nie pokonały. Wręcz przeciwnie – dostały w skórę od Niemców pod Narwą. A w ogóle to R-ChACz pierwszą armią Rosji raczej chyba nie była. Ktoś przecież jeszcze na długo przed 1918 r. pokonał Tatarów na Kulikowym Polu, ktoś wygnał Polaków z Kremla w 1612 r., ktoś rozbił Szwedów pod Połtawą, ktoś uparcie walczył pod Borodino z Napoleonem, a potem jakieś wojska rosyjskie zajęły Paryż. Tyle że tu obchodzi się urodziny akurat Armii Czerwonej nieprzypadkowo. Rosja ze swoimi lękami mentalnie wciąż bowiem tkwi w okopach Wielkiej Wojny Ojczyźnianej, jak tu nazywają jej zmagania z Hitlerem. Prosto z tych okopów poszła okupować Krym, z nich strzela do „ukrofaszystów” na Ukrainie, powstrzymując w ten sposób, jak zapewnia Kreml i jego telewizor, kolejny marsz wrażego Zachodu na Moskwę. 23.02.2015

ANALIZATOR KIEŁBASY, czyli kot w pudełku

Grupa uczonych z Instytutu Konstrukcyjno-Technologicznego Przyborów Naukowych w Nowosybirsku zbudowała „optoelektroniczny analizator koloru”, który – jak piszą media – pomoże klientom określić, czy wciskana im w sklepie kiełbasa jest drugiej świeżości, czy też nadaje się do spożycia. Sporej wielkości pudełko „przygląda” się kolorowi wędliny, potem zaś, dzięki podłączeniu do komputera, analizuje obrazek i orzeka, czy jeść, czy się brzydzić. W ciężkich czasach, kiedy z każdą kopiejką należy postępować rozważnie, to rzecz pożyteczna. Tylko niezbyt wygodna. Bo gdzie w sklepie podłączyć do sieci pudełko i jeszcze komputer? Ja tam sobie radzę i bez analizatora. Dzięki Marusi, mojej wybrednej kotce, która niczego drugiej świeżości do pyszczka za cholerę nie weźmie. Tyle że kiedy robię zakupy, do testów jakości zastosować też jej nie mogę, bo do sklepów – jak u Bułhakowa w „Mistrzu i Małgorzacie” do tramwaju – „z kotami nie wolno”. 25.02.2015

PIJANY PŁUG NA LOTNISKU I „DZIEŃ KAŁASZNIKOWA” W PRZEDSZKOLU, czyli dwa horrory

Moskiewskie media publikują wyniki śledztwa w sprawie katastrofy na stołecznym lotnisku Wnukowo, w której 20 października zginął przyjaciel Rosji Władimira Putina, szef francuskiego giganta energetycznego Total, Christophe de Margerie. Wieje zgrozą. Tego feralnego dnia Francuz, gorący przeciwnik sankcji nakładanych na Moskwę za Ukrainę i w ogóle zagorzały zwolennik robienia biznesów z „Monsieur Putin”, specjalnie przyleciał do Rosji, by pokazać się przed kamerami i zaświadczyć, że gospodarz Kremla wcale nie jest izolowany, a poważni ludzie wciąż uważają go za partnera. W dzisiejszej sytuacji taki gość to oczko w głowie gospodarzy rosyjskich. Jest więc jasne, że jego odrzutowy falcon lądował, a potem startował z lotniska pod szczególnym nadzorem – prezydenckiego Wnukowa, skąd lata też Putin. Tyle że tam, jak pokazało śledztwo, żadnego szczególnego nadzoru nie było, przynajmniej nad technicznym personelem naziemnym. Operatorzy maszyn uprzątających śnieg z pasów startowych powinni byli przed przystąpieniem do pracy przechodzić badania

na trzeźwość, dyżurny lekarz, jak stanowią instrukcje, miał sprawdzić im puls, ciśnienie i wypytać o samopoczucie. O nic jednak nie pytał, tylko – jak dowiedzieli się prowadzący dochodzenie – pobieżnie przyglądał się przychodzącym do roboty. W ten sposób na pasie znaleźli się co najmniej dwaj pijani – operator pługa Władimir M. i jeżdżący po lotnisku jeepem szef jego zmiany Władimir L. Po pasie kręciła się jeszcze furgonetka z elektrykami. Szukali operatora innego pługa, który rozjechał lotniskową latarnię. Władimir M. był w takim stanie, że kompletnie stracił orientację w przestrzeni. Nie wiedział, gdzie jest i dokąd ma jechać. Ruszył więc w ślad za przejeżdżającą przez pas furgonetką elektryków, bo pomyślał, że jej tylne światła to znaki, które daje mu jeep szefa. Z całego tego zamieszania nie zdawała sobie sprawy młoda stażystka, kontroler lotów, której staż pracy na wieży Wnukowa wynosił w sumie 17 godzin szkolenia. Wypadło na nią, bo 20 października to akurat Dzień Dyspozytora Lotniczego i bardziej doświadczeni koledzy mieli powód do głębszej refleksji nad swą zawodową misją. To niedoświadczona dziewczyna dała więc załodze falcona zezwolenie na start. Rozpędziwszy maszynę, piloci zauważali, że przed nimi pałęta się pług. Ale nie zdążyli zareagować. Komisja badająca przyczyny katastrofy zauważyła niedostatki w ich szkoleniu: francuskich pilotów nie uczy się, co robić, jeśli po pasie startowym grasuje ciężka maszyna prowadzona przez pijanego kierowcę. Ale Francuzi już się poprawili. Po katastrofie, w której zginął de Margerie i trzej członkowie załogi falcona, do szkoleń swoich pilotów włączyli instrukcję o unikaniu zderzeń z maszynami niespodziewanie pojawiającymi się na pasach startowych. O tym, czy na lotnisku Wnukowo, skąd wciąż lata prezydent Putin,

zaostrzono kontrolę personelu, moskiewskie gazety nie piszą. Piszą jednak o tym, że cała Rosja dba o swe bezpieczeństwo. Nie dalej jak w poniedziałek mieliśmy tu Dzień Obrońcy Ojczyzny, urodziny Robotniczo-Chłopskiej Armii Czerwonej, uważane tu za święto wszystkich byłych, aktualnych i przyszłych wojskowych. Do tych ostatnich w jednym z przedszkoli w Sankt Petersburgu przyszedł w wigilię święta z wizytą przepojony duchem patriotyzmu major sił zbrojnych Rosji, tata jednego z maluchów. Przyniósł ze sobą cały arsenał. Dzieci radowały się pistoletami, automatami, bazuką. Na pamiątkę „dnia kałasznikowa” pozowały do fotografii z tym sprzętem. Kiedy zdjęcia wypłynęły w sieci i zrobiła się awantura, przedstawiciele administracji dzielnicy, w której znajduje się przedszkole, zaczęli zapewniać, że dzieci dostały do rąk nie prawdziwą broń, lecz tylko wierne atrapy. Kłóci się to jednak z tym, co mówią szefowie klubu patriotycznego Gwiazda Czerwona, do którego należy pan major. Otóż uważają oni, że obywatel od najmłodszych lat powinien wiedzieć, jak do magazynka wkłada się naboje. I że tego należy uczyć go już w przedszkolu. 27.02.2015

NIEMCOW, czyli śmierć krasawca

Historia ułożyła ich w męski trójkąt: Borys Jelcyn i jego dwaj „delfini” Borys Niemcow i Władimir Putin. I jak to w trójkącie – zawiść tam była i wrogość. Ten trzeci nie lubił drugiego za to, co podobało się pierwszemu. Naina Jelcyna, kobieta przemiła i mądra, przemawiając nad trumną zastrzelonego w piątek pod Kremlem faworyta swego męża, westchnęła, że „Boria” był taki sam „jak mój Borys Nikołajewicz”. To znaczy przystojny, piękny i „szalony”. Tak, „car Borys” miał słabość do mężczyzn dorodnych. Pamiętam, jak mianował Michaiła Kasjanowa ministrem finansów i prezentował go kolegom z rządu. Trzymając go pod rękę, kazał im go lubić, bo to „chłop na schwał”. I wysoki, i waży dobrze ponad sto kilo. – Prawda? – pytał Kasjanowa, a ten potwierdzał, że i ze wzrostem, i z masą wszystko u niego w porządku. Takich w otoczeniu Jelcyna było wielu, bo on sam kompleksów nie miał i nawet na tle swoich „krasawców” wyglądał bardzo korzystnie. Kędzierzawy 30-latek z Niżnego Nowogrodu nie mógł Jelcynowi nie przypaść do gustu. Tym bardziej po tym, gdy przyszły prezydent

dowiedział się o najkrótszym chyba wyborczym przemówieniu w historii, dzięki któremu „Boria” zdobył mandat do Rady Najwyższej, wtedy jeszcze radzieckiej Federacyjnej Republiki Rosyjskiej. Młody uczony, początkujący działacz ekologiczny stawał do wyborów w swoim Gorkim, jak Sowieci przezwali stary Niżny Nowogród. Konkurentów miał 13. Wszyscy oni spotkali się w studiu telewizyjnym i po kolei prezentowali narodowi swoje programy. Nękali telewidzów wyznaniami o swej wierności „normom leninowskim”, odnowieniu moralności socjalistycznej, obietnicami zwiększenia udoju i wytopu. Niemcow był ostatni w kolejce do mikrofonu i kamery. Przysłuchując się temu, co truli poprzednicy, dłubał w swoim przygotowanym tekście. Coś tam skreślał, coś dopisywał. Ale kiedy przyszła jego kolej, nonszalancko rzucił te kartki na krzesło. Stanął w świetle reflektorów i powiedział: „A ja nie będę kłamał”. Tyle. Wybory wygrał w cuglach. Młody poseł z Niżnego, które to miasto w 1990 r. odzyskało swą dawną nazwę, był z Jelcynem w dniach puczu Janajewa w sierpniu 1991 r. Stał przy nim na czołgu przed „Białym Domem” – wtedy siedzibą Rady, dziś rządu – pod czujnym okiem snajperów celujących do nich ze wszystkich stron. Potem, już jako gubernator, podarował prezydentowi Rosji dużą figurkę człowieka na małym czołgu. Jelcyn zwrócił mu uwagę, że z proporcjami coś tu nie tak. Niemcow zapewnił, że w tym przypadku człowiek na czołgu okazał się od czołgu większy. On akurat „carowi” się nie podlizywał. Nie musiał, bo i tak cieszył się jego sympatią. Opowiadał mi, jak to kiedyś, już jako wicepremier, spóźnił się kilka minut na spotkanie z gospodarzem Kremla. Ten, wściekły na takie lekceważenie, kazał mu usiąść za swoim biurkiem i prezydenckim piórem napisać prośbę o dymisję.

– Już kończyłem, kiedy wciąż zły wycedził przez zęby: „Ale daty nie stawiaj” – mówił mi Niemcow. Prezydent włożył papier do szuflady i kazał mu się wynosić, ostrzegając, żeby to było ostatni raz, bo datę na prośbie o dymisję dopisać można w każdej chwili. Z Niżnym Nowogrodem, „miastem zamkniętym” (dosłownie, bo przyjechać tu i wyjechać stąd można było tylko za zezwoleniem, a i w przenośni, bo ludność na przemiany mało była otwarta), Jelcyn miał spory kłopot. Miejscowi biurokraci gremialnie poparli puczystów, o żadnej demokratyzacji słyszeć nie chcieli. Trzeba było ich przegnać i kimś zastąpić. „Starszy pan” z Kremla mawiał, że ludzi trzeba stawiać na wysokie stanowiska „ciut przed tym, jak do nich dojrzeją”. I tak padło na Niemcowa, który jako niespełna 32-latek został szefem administracji 3,5-milionowego obwodu. Był nim krótko, bo wolał nazwać swoją funkcję po staremu. I tak został pierwszym po 1917 r. gubernatorem w Rosji, stając się przy okazji kimś w rodzaju królika doświadczalnego Kremla. W Moskwie mieli Grigorija Jawlińskiego, polityka i znakomitego ekonomistę, który rwał się do reformowania kraju. Jeździł do Polski przyglądać się naszym doświadczeniom, studiował drogę, dzięki której Japonia wygrzebała się z powojennej zapaści. I w stolicy naprzykrzał się ze swymi pomysłami każdemu, kogo tylko dopadł. No to wysłali go do Niemcowa, by z „młodym” wypróbował swój program „500 dni” reform. Coś im się udawało. Szybko zgasili typowe dla Rosji z początku lat 90. bunty benzynowe i papierosowe, w czasie których ludzie wychodzili na ulice, domagając się paliwa i czegoś do palenia. Zaczęli gorączkowo prywatyzować wszystko, co się dało. Ale nie tak, jak to potem robili w Moskwie – po cichu rozdając całe „kuwejty” ropy cwaniakom, którzy kręcili się przy władzy. – Na otwartych przetargach, za kopiejki, bo przecież nikt wtedy

u nas nie miał pieniędzy, praktycznie rozdawaliśmy ciężarówki, maszyny budowlane, sklepy – opowiadał mi Niemcow. Najtrudniej było z pracownikami handlu. Do Niżnego specjalnie przyjeżdżał z Moskwy premier Jegor Gajdar, żeby im tłumaczyć, że teraz sami będą zarabiać na siebie, wzbogacą się. Sklepowe były absolutnie na nie, bo nie rozumiały, jak można handlować, jeśli nikt nie będzie ich zaopatrywał, przydzielał towaru z rozdzielnika. Ale ze sklepami też w końcu poszło. W Niżnym spełniło się marzenie Jawlińskiego o „jednym okienku”. Urzędowym, do którego podchodzi przedsiębiorca i załatwia wszystkie formalności związane z rejestracją firmy. Ale dumą Niemcowa była budowa nowych dróg. Przez 5,5 roku jego rządów powstało ich ponad 600 km. – Sprawdzałem ich solidność. Na masce wołgi stawiali mi szklankę wódki i z tą setką jechałem 80 na godzinę po nowym odcinku. Nie wylewała się – wspominał. Kiedy pytałem, czym przyklejali mu szkło do maski auta, śmiał się, ale się nie obrażał. Wieści o tym, co się wyrabia nad Wołgą, rozeszły się szeroko. A szczególnie wtedy, gdy Jelcyn w 1993 r. po raz pierwszy orzekł, że „Borysowi pora myśleć o prezydenturze”. Poznać się z kandydatem na „delfina” chciał cały świat. W prowincjonalnym Niżnym Nowogrodzie zjawił się nawet urzędujący premier Wielkiej Brytanii John Major ze swą poprzedniczką Margaret Thatcher. „Smotriny”, jak w Rosji nazywają wizytę bliskich pana młodego zapoznających się z kandydatką na żonę, wypadły pomyślnie. „Pierwszy gubernator” jako materiał na dziedzica spodobał się Żelaznej Damie. A córce Jelcyna, tej młodszej, która kręciła i tatą, i Kremlem, to już zupełnie zawrócił w głowie. Tatiana często znajdowała jakiś problem, który natychmiast należało przedyskutować z gubernatorem Niżnego. Nawet w nocy była gotowa wskoczyć do samochodu i popędzić 400

km nad Wołgę. Zresztą z kobietami „krasawcowi” życie nieźle się plątało i uczciwym partnerem go nie nazwiesz. Raisa, jedyna oficjalna żona Niemcowa, mama jego córki Żanny, szykowała się do sylwestra 1995 r., a tu dzwoni Jekaterina Odincowa, prezenterka telewizyjna, z radosną nowiną: „Właśnie urodziłam syna Borysowi!”. Z „cywilnymi”, jak się w Rosji nazywa kobiety, z którymi żyje się stale, lecz bez ślubu, Niemcow miał jeszcze sporo potomstwa. Dzieci uznanych oficjalnie – sześcioro. Ale co dziwne, w tym jego poplątanym życiu osobistym nie było chaosu. Zawdzięczał to swej mamie, Dinie Ejdman. Mądra Żydówka, zasłużony lekarz pediatra Rosji, umiała godzić ze sobą wszystkie kobiety lekkomyślnego „Borii”, często zbierać za jednym stołem je same i wszystkie ich dzieci. Te ostatnie się zresztą ze sobą przyjaźnią. To Dina Ejdman wciągnęła syna do polityki. Pod koniec lat 80. władza radziecka wpadła na pomysł, by w Gorkim zbudować pierwszą w świecie kotłownię jądrową, która ogrzeje miasto. Było już po Czarnobylu, mieszkańcy protestowali. Mama pisała w gazetach, rozdawała na ulicach ulotki, przestrzegając przed tym, co może się stać, jeśli w atomowym palenisku pod kotłami dojdzie do awarii. Krzepki syn osłaniał ją na wypadek jakiejś awantury. Ale wierciła mu dziurę w brzuchu: fizyk z dorobkiem, o którym nawet akademik Witalij Ginzburg, noblista, wyrażał się z uznaniem, też powinien coś zrobić. Młody uczony zaczął więc pisać i występować na wiecach. I tak wszedł na drogę, którą doszedł niemal na Kreml, a w końcu na Wielki Most Moskworiecki, gdzie czyhali skrytobójcy. Dina, która w swoje 87. urodziny przestała kilka godzin nad trumną jedynaka, wystawioną w moskiewskim Centrum Sacharowa, nieraz mówiła, że źle postąpiła, wysyłając Borysa „w politykę”.

Prosiła go, żeby przestał krytykować Putina, bo on go zabije. Do Moskwy z Niżnego, który od stolicy dzieliło 400 km fatalnej dla nocnych kierowców drogi, Niemcowa zaniosło w 1997 r. Najpierw na fotel kluczowego dla Rosji ministra paliw i energetyki, potem – „pierwszego” wicepremiera. To był czas romantycznych marzeń, że w kraju bez większego trudu da się zaprowadzić demokrację i wolny rynek. Prezydent wstawiał do rządu konserwatywnego Wiktora Czernomyrdina takich ludzi jak Niemcow, których nazywano albo „młodoreformatorami”, albo jeszcze barwniej „młodymi wilkami Jelcyna”. „Szczenięta” nadziei w nich pokładanych jednak nie spełniły. Szybko połamały sobie kły w zwarciu z doświadczonymi w biurokratycznych grach „basiorami”. Pierwszą wpadką Niemcowa było zarządzenie o przymusowej przesiadce członków rządu i innych czynowników z ich ulubionych mercedesów 600 do produkowanych w Niżnym wołg. Wicepremier naraził się tylko na śmiech i drwiny, choć sam przez jakiś czas w charakterze środka transportu wykorzystywał samochodopodobny wytwór rodzimej motoryzacji. Jeszcze gorzej poszło mu i jego przyjacielowi Anatolijowi Czubajsowi z próbą okiełznania oligarchów i kapitanów wielkiego przemysłu, reprezentowanego przez firmy takie jak Gazprom. Oligarchowie uważali, że wszystko im wolno i to oni mają decydować o polityce państwa. Borys Bieriezowski i magnat medialny Władimir Gusiński wrobili „młode wilki” w aferę z honorarium wypłaconym za rzekomo nienapisaną książkę „Historia rosyjskiej prywatyzacji” (autorzy, właśnie „młodoreformatorzy”, mieli otrzymać po 90 tys. dolarów, sumę jak na ówczesne korupcyjne realia mizerną). Potem, kiedy cena baryłki ropy na rynkach światowych spadła

do nędznych 10 dolarów, nastąpiło bankructwo państwa i prezydent odprawił reformatorów. Niemcow, który okazał się zbyt słaby, by w przyszłości utrzymać kraj w garści, zagwarantować bezpieczeństwo prezydentowi i jego rodzinie po odejściu z Kremla, przestał być „delfinem”. Kandydata na następcę „starszy pan” zaczął szukać wśród chytrych i podstępnych ludzi służb specjalnych. I w końcu znalazł. W Rosji mawiają, że polityk, w przeciwieństwie do jabłka, dojrzewa wtedy, gdy spadnie. Koledzy „młodego wilka” z Niżnego sprytnie urządzali się przy władzy, znajdując przytulne miejsca na ciepłych posadkach. Czubajs na otarcie łez dostał miejsce szefa RAO JeES, państwowego giganta energetycznego, były premier Siergiej Kirijenko kieruje przemysłem jądrowym. Niemcow „dojrzewał” inaczej. Stał się po prostu politykiem opozycyjnym, stającym do wyborów. Przez jakiś czas był nawet wicemarszałkiem Dumy z ramienia Sojuszu Sił Prawicowych, ale kiedy Putin wyczyścił izbę z demokratów, przeszedł do opozycji zwanej dziś w Moskwie „pozasystemową” albo „piątą kolumną”, a od czasu aneksji Krymu – „nacjonalzdrajcami”. Nieustająca aktywność Niemcowa drażniła Putina. Już 12 lat temu, poirytowany uwagami o fiasku reform w armii, prezydent orzekł, że pora, by „Niemcow przestał się pałętać po scenie politycznej”. W grudniu 2010 r., podczas dorocznej telewizyjnej „rozmowy” z narodem, Putin powiedział, że tacy jak Niemcow w latach 90. „nahuraganili w kraju i gwizdnęli państwu miliardy”. Były wicepremier próbował oskarżyć ówczesnego premiera o oszczerstwo, ale sąd wydał jedynie sprawiedliwy werdykt, że nie ma sprawy, bo przywódca narodu użył nazwiska swego oponenta w „sensie metaforycznym”. W przeciwieństwie do Jelcyna, Putin nie otacza się atrakcyjnymi,

barwnymi mężczyznami. Jako – jak go nazywają w Moskwie – „samiec alfa Wszechrusi” zazdrośnie strzeże swojej dominującej pozycji. I dzięki temu utrzymuje zadziwiające świat wysokie notowania. Publiczna scena wokół niego jest porządnie wydeptana. Zostali na niej niepozorni faceci wykłócający się w telewizorze o to, który z nich jest wierniejszy naczalstwu i bardziej bezlitosny dla jego przeciwników. Putin nie ma alternatywy. Dobrze o to zadbał. Niepoprawny optymista Niemcow do końca starał się, jak mówił, „wszystko zacząć od nowa”. Zakładał partie, stawał do wyborów, i to takich, które polityka z jego dorobkiem interesować nie powinny. Przegrał wyścig o posadę mera Soczi. W wyborach zdobył mandat deputowanego rady obwodowej w prowincjonalnym Jarosławiu. Był bardzo aktywny, wykrył parę afer korupcyjnych, zmusił do dymisji kilku miejscowych ważniaków. Funkcja byłego „następcy tronu” w Moskwie prowokowała jedynie ironiczne docinki, ale Niemcow, którego kiedyś na szczyt wyniosła sympatia „cara” i jego bliskich, w swym nienormalnym kraju zachowywał się przecież w ostatnich latach jak demokratyczny polityk, który próbuje podnieść się po porażce w kraju normalnym. Czy zepchnięty na margines działacz opozycyjny, który w telewizji przez ostatnią dekadę był pokazywany wyłącznie jako czarny charakter, mógł stanowić zagrożenie dla gospodarza Kremla? Powszechnie mówi się, że nie. Owszem, organizował „białe” demonstracje antyputinowskie, wielotysięczne „marsze pokoju” w Moskwie, zawsze szedł w ich pierwszym szeregu. Ale z tych demonstracji i marszów wynikało niewiele. Robił jednak to, w czym nikt tak od razu go nie zastąpi: regularnie wydawał kolportowane w milionowym nakładzie raporty o przekrętach władzy. Pierwszy był o merze Moskwy Juriju

Łużkowie, oficjalnie właścicielu skromnego mieszkania, działki i garażu, ale przy okazji mężu najbogatszej Rosjanki, która przy mężu doszła do majątku ocenianego na 3 mld dolarów. Były wicepremier wyciągnął na światło dzienne, jakie atrakcyjne działki i lukratywne kontrakty dostawała pani merowa od merostwa. Łużkow sądził się z Niemcowem, a moskiewskie sądy – dotowane też przez administrację stolicy – przyznały rację naczelnikowi miasta. Ale kiedy Kreml zwolnił Łużkowa, uzasadnił to dokładnie tym, co opisał Niemcow. Był też raport o kumplach Putina, którzy okazali się przy nim geniuszami biznesu i również doszli do miliardów. W kolejnym Niemcow opowiedział światu o 50 mld dolarów, które prezydent wydał na swoją, najdroższą w historii, olimpiadę w Soczi. Był w stanie przygotować takie dokumenty, bo był superekspertem. Jako wieloletni gubernator, a potem wicepremier, znakomicie orientował się w meandrach rosyjskiej kleptokracji. Dobrze wiedział, jak krążą i gdzie leżą dokumenty, kto kogo kryje. Przed śmiercią szykował niezwykle groźną bombę – o wojnie na Ukrainie, przeciwko której gorąco występował. Zgromadził ponoć bardzo mocne dowody na to, że Putin bezczelnie kłamie, zapewniając świat, że armia Rosji nie bierze udziału w walce z Ukraińcami w Donbasie. Te materiały były w jego komputerach, skonfiskowanych teraz przez prowadzących śledztwo w sprawie jego zabójstwa. Zginął w piątek 27 lutego, tuż przed północą. Kiedy wracał do domu przez Most Moskworecki w centrum Moskwy w pobliżu Kremla, z podjeżdżającego z tyłu samochodu padły strzały. Według Władimira Markowa, rzecznika Komitetu Śledczego Rosji, w plecy Niemcowa trafiło siedem kul. Gdy w niedzielę przez Moskwę szedł 50-tysięczny marsz pamięci

Niemcowa, w pierwszym szeregu niosących transparent z napisem „Bohaterowie nie umierają” odruchowo szukałem jego nieco przyprószonej siwizną czarnej czupryny. Pewnie w tym miejscu ktoś go zastąpi, choć takich raportów nie będzie już potrafił przygotowywać. Z czasem doświadczenia niezbędnego do tego zadania nabierze zapewne Aleksiej Nawalny. O ile i jego nie zastrzelą. 07.03.2015

PODZIEMNE PAŁACE STALINA, czyli pokazucha

Moskwianie uważają swoje metro za najlepsze na świecie, a ja się z nimi zgadzam. Powstały z chaosu, niekompetencji i sowieckiej improwizacji lat 30. system komunikacyjny pomyślany został dla trzymilionowego miasta, a dziś obsługuje aglomerację liczącą 15 mln ludzi. I radzi sobie świetnie. Wieczorem 6 lutego 1935 r. w moskiewskiej sali, w której obradowali uczestnicy VII Wszechzwiązkowego Zjazdu Rad, pogasły światła, w ciemności rozległ się tupot setek nóg, a potem zabłysły latarki. Na scenie w podgumowanych kurtkach roboczych maszerowali „udarnicy metrostrojewcy”, czyli budowniczy pierwszej linii moskiewskiego metra, pierwszego takiego przedsięwzięcia w ZSRR. 250 przodowników pracy, przyświecając sobie latarkami zawieszonymi na piersiach, wniosło na scenę gigantyczne transparenty. Pierwszy z portretem Stalina, na drugim widniał szef budowy Łazar Kaganowicz. Na trzecim zaś przeczytać można było tylko dwa słowa: „Metro jest!”. Gazeta „Metrostrojec” pisała, że budowa zaczęła się nieco ponad cztery lata wcześniej: skądś wytrzasnęli pierwszych siedmiu robotników. Gdzieś zdobyli dla nich półkożuszki i walonki. I wysłali

ich kopać obok domu przy ulicy Ruskowa 13. Podchodzili do nich zdziwieni lokatorzy, pytali, co tu się dzieje. „Jakiś metr” – odpowiadali robotnicy. Przypadkowo zebrani kopacze nie mieli pojęcia, co mają robić, zresztą i sam Kaganowicz, wówczas I sekretarz moskiewskiego komitetu obwodowego Wszechzwiązkowej Komunistycznej Partii (bolszewików), którego imię nosiło potem metro (w 1955 r. zmieniono patrona na Włodzimierza Lenina), nie bardzo wiedział, co ma budować, a przede wszystkim – jak. Setki, a potem tysiące robotników jeszcze przez dwa lata łopatami i kilofami rozgrzebywały ziemię na chybił trafił w różnych miejscach miasta. Zatłoczone ulice przegradzały hałdy piasku i gliny, a funkcjonariusze partyjni, podbechtywani przez kłócących się inżynierów, wciąż się spierali o to, którędy powinna biec trasa oraz jak budować metro: metodą odkrywkową czy ryjąc tunele. Wysiłek robotników z brygady z ulicy Ruskowa 13, a potem setek innych „metrostrojewców” długo był więc zwykłą, jak mawiają Rosjanie, pokazuchą. W dziesiątkach miejsc ryli głębokie jamy tylko po to, by natrafić na wielkie rzeki podziemne, bo wcześniej nikt nie przeprowadził nawet wstępnego rozpoznania geologicznego. Pierwsze projekty moskiewskiego metra pojawiły się w 1875 r., ale były to raczej pobożne życzenia marzycieli zazdroszczących Londynowi podziemnej kolejki, którzy wzywali, by pokazać światu, że Rosja nie jest gorsza. Poważniej w Moskwie zaczęli się przymierzać do metra u progu XX w., kiedy to dwaj inżynierowie, Piotr Balicki (Polak z pochodzenia) i Jewgienij Knorre, przygotowali projekt kolejki podziemnej biegnący pod centrum miasta z Zamoskworieczja do Twerskiej Zastawy (mniej więcej tak przebiega dziś odcinek zielonej linii promiennej). Przeprowadzili odwierty i wstępne badania geologiczne, dokonali wyliczeń, a następnie projekt trafił do Dumy miejskiej, gdzie od dawna rozprawiano o tym, jak

odblokować zatłoczone ulice śródmieścia. Miasto liczyło wówczas ponad milion mieszkańców ściśniętych w zasadzie w wąskich granicach Sadowego Kolca, pierścienia ulic okalającego dziś szeroko rozumiane centrum miasta. W Moskwie silne było jednak lobby tramwajarskie, dla którego metro mogło się okazać bardzo groźnym konkurentem. Tramwajarze skorumpowali wielu rajców i przeciągnęli na swoją stronę nawet hierarchów kościelnych, dzięki czemu wierni dowiadywali się w cerkwiach, że miejsce człowieka nie jest pod ziemią, bo to królestwo szatana, a pociągi jeżdżące w tunelach w pobliżu świątyń zniwelują ich moc zbawczą. Spór o metro w Moskwie znalazł swoje odzwierciedlenie nawet w „Protokołach mędrców Syjonu”, osławionej antysemickiej fałszywce przygotowanej na zlecenie ochrany, czyli tajnej carskiej policji. Znalazło się tam stwierdzenie, że podziemne koleje budują Żydzi, na wypadek gdyby nie udało im się zdobyć władzy nad światem za pomocą intryg i pieniędzy. Jeśliby tak się stało, podłożyliby w podziemnych tunelach ładunki wybuchowe i wysadzili w powietrze chrześcijańskie miasta, by na ich gruzach zbudować własne. Naciskana i korumpowana Duma odmówiła w końcu obu inżynierom „realizacji ich pretensji”, a na otarcie łez dostali od miasta 100 tys. rubli, choć dowodzili, że na odwierty i badanie natężenia ruchu wydali trzy razy więcej. Dzisiejszy, doskonale pasujący do topografii miasta układ kolei podziemnej to – jak głosiła legenda – zasługa genialnego Stalina, który rzekomo osobiście nakreślił taki oto schemat metra: środek miasta z Kremlem okala pierścień linii okrężnej przecinanej przez linie promieniste, biegnące od centrum ku przedmieściom. Wedle innej wersji Stalin nakreślił kształt metra, ale przez niedbałość na planie miasta postawił zabrudzoną kawą filiżankę, która zostawiła okrągły

ślad. Projektanci uznali, że wódz życzy sobie takiego właśnie rozwiązania. W rzeczywistości taki układ został wymyślony na początku XX w., a inżynierowie konkurujący z Balickim i Knorre’em zaproponowali Dumie miejskiej, by kolej podziemną przeprowadzić wzdłuż tzw. Kamer-Koleżskiego Wału, czyli linii starych umocnień otaczających miasto. Od niej miałyby biec linie promieniste. Gdy szefowie budowy metra odgrzebali w archiwach stare plany, przekonali się, że pod powierzchnią Moskwy czają się wielkie trudności. Na planowanej trasie znajdowało się na przykład mnóstwo dawnych stawów (zakopanych albo osuszonych), a najgorsze miały się okazać rzeki podziemne, niektóre szerokie nawet na 300 m. Pod Arbatem, przy planowanej stacji Pałac Rad (dziś Kropotkińska), płynął Czarci Potok, a były jeszcze rzeki Olchowka, Rybinka i Czeczora, o których przystępujący do pracy inżynierowie i robotnicy nie mieli pojęcia. Za sprawą kłopotów z wodami podziemnymi w maju 1932 r. ekipy budowlane pracowały jedynie na czterech z 18 odcinków metra. „Udarnicy metrostrojewcy” drążyli tunele ręcznie – łopatami, łomami i kilofami, a urobek wyjeżdżał na powierzchnię w topornych wagonetkach pchanych przez robotnice, bo mężczyzn przeznaczano do cięższych prac. Wagonetki często spadały z byle jak ułożonych torów i przygniatały robotników, wysłanych pod ziemię bez żadnego przygotowania. Po Moskwie do dziś krążą legendy, że przy budowie metra zginęły tysiące ludzi. Jak wynika z dokumentów, wypadków było rzeczywiście dużo. W czasie budowy pierwszej linii, kiedy warunki były najcięższe, a organizacja i zaopatrzenie najgorsze, doszło do ponad 7 tys. wypadków, ale zginęło w nich nie więcej niż 20 osób. Statystyki pewnie fałszowano, choć ukryć śmierć na budowie nie było łatwo, ponieważ funkcjonariusze bezpieki stale

węszyli w poszukiwaniu sabotażu i „szkodnictwa”. Budowa, z której robotnicy wychodzili okaleczeni, cieszyła się złą sławą, co sprawiało, że chętnych do pracy przy metrze nie było wielu. Wbrew temu, co dziś myślą moskwianie, nie można było na wielką skalę korzystać z pracy łagierników, bo wymagałoby to zaangażowania tysięcy strażników, których widok w środku miasta kłułby w oczy. Więźniowie, owszem, pracowali na rzecz metra, ale tak, że nie było ich widać – dostarczali marmury, granity, metale, drewno i żwir. Kaganowicz rozwiązywał problem braków kadrowych, wysyłając na prowincję ludzi werbujących tzw. odchodników, czyli mieszkańców wsi, którzy zgodnie z wielowiekową tradycją w sezonie budowlanym porzucali domostwa i ruszali szukać roboty w miastach. Ponieważ plany werbunkowe musiały być wykonane za wszelką cenę i wszelkimi metodami, „łowcy głów” dysponowali na przykład funduszami na upijanie kandydatów rekrutów, a przewodniczącym kołchozów, którzy nie chcieli oddać swoich robotników, mogli grozić zesłaniem do łagru. W wielu regionach szalał wtedy Wielki Głód, więc połów bywał obfity – tam, gdzie kołchozy jeszcze coś wytwarzały, ich pracownicy harowali za „roboczodniówkę”, czyli kilo ziarna dziennie. Przy budowie metra robotnik zarabiał dziennie 2 kg białego chleba i dostawał obiad w stołówce – wprawdzie miał on tylko 450 kalorii, ale taka perspektywa była i tak lepsza niż śmierć głodowa na Ukrainie. „Odchodnicy” pracowali, stojąc po kolana w wodzie, mieszkali w barakach bez bieżącej wody, kanalizacji, sienników i szyb w oknach, a wydajność mieli niewielką, na co miała wpływ także fatalna organizacja pracy. Jako że z trwającej już przeszło rok budowy wciąż niewiele wynikało, Stalin nakazał sprowadzenie konsultantów z Niemiec,

Francji i Wielkiej Brytanii i wyciągnięcie z łagrów osadzonych tam specjalistów. Dopiero wtedy geolodzy przeprowadzili porządne badania gruntu, a inżynierowie zdecydowali, gdzie metro budować metodą odkrywkową, a gdzie drążyć tunele. Dyktator opowiadał się za drugim rozwiązaniem, bo tunele można znakomicie wykorzystać jako schrony przeciwlotnicze dla setek tysięcy ludzi. Kreml znalazł też pieniądze na brytyjską tarczę do podziemnego drążenia tuneli, choć kiedy już trafiła do ZSRR, nie od razu użyto jej na budowie. Najpierw została rozebrana aż do ostatniej śrubki, by można było wykonać jej dokładną kopię. Wkrótce budowniczowie mieli więc dwie tarcze. Kaganowicz i jego zastępca Nikita Chruszczow podkręcili tempo robót, ogłaszając zaciąg do pracy 10 tys. komsomolców i co najmniej 2 tys. aktywistów partyjnych mających tworzyć „twarde jądro komunistów”. Wzmocnili w ten sposób brygady składające się z nieuświadomionych ideologicznie przybyszy z prowincji. Komsomolcy inicjowali socjalistyczne współzawodnictwo, zachęcając do bicia rekordów wydajności pracy, a partyjni mieli się stać awangardą 70-tysięcznej armii budowniczych. Pierwsza, licząca 11,2 km, linia była gotowa już po dwóch latach. Zanim 6 lutego 1935 r. delegaci VII Zjazdu Rad ujrzeli transparent „Metro jest!”, wzięli udział w jeździe próbnej od Sokolników do parku Kultury, a gazety ogłosiły na pierwszych stronach: „Gospodarze kraju jadą metrem”. Miesiąc później Kaganowicz ośmielił się zaprosić do metra Stalina, co okazało się fatalną wpadką, bo w pociągu wysiadły hamulce i skład na dwie godziny utkwił w tunelu. Gdy wreszcie pociąg dotarł do stacji, zirytowany dyktator w milczeniu oddalił się do samochodu, z nikim się nie żegnając. Dziwnym jednak trafem nikomu za to potem włos z głowy nie spadł. Kiedy budowa tuneli dochodziła do finału, z czasem ścigali się

architekci projektujący 13 stacji, którym przykazano krótko: ma być ładnie. Nie mieli jednak pojęcia, co to oznacza, bo nie otrzymali planów tego, co mają upiększyć. Sami więc badali miejsca przyszłych stacji, czasem pełzając na brzuchu w błocie. Na oko określali, jaką przestrzeń trzeba będzie zagospodarować i – jak się okazało – ta improwizacja bardzo się udała. Pierwsze stacje, wybudowane w stylu klasycystycznym, wyglądają jak wielkie sale pałacowe, są przestronne i doskonale oświetlone. Po wojnie, kiedy powstawała linia okrężna, w metrze zapanował już pompatyczny przepych, ponieważ Stalin nakazał budować stacje wyglądające jak świątynie zwycięstwa, z wysoko umieszczonymi kopułami przypominającymi kopuły cerkwi. Tak wyglądają stacje Tagańska czy Kurska, a na tej ostatniej niedawno odtworzono górujący wysoko nad głowami pasażerów napis z fragmentem dawnego tekstu hymnu ZSRR: „Wychował nas Stalin w wierności narodowi, natchnął nas do pracy i zwycięstw”. Pierwsze stacje moskwianie ujrzeli 15 maja 1935 r., kiedy otwarto linię od Sokolników do parku Kultury, z odgałęzieniem do Smoleńskiej. Od tego dnia podziemka kursuje od godziny 5.30 do 1.00 w nocy. Metro przestało działać dwukrotnie. Po raz pierwszy 16 października 1941 r., kiedy Niemcy podchodzili pod Moskwę i zdawało się, że wezmą miasto z marszu. Kaganowicz, wówczas ludowy komisarz transportu, dostał rozkaz, by umieścić w tunelach materiały wybuchowe i w razie czego wysadzić metro w powietrze. Spełniłaby się więc przepowiednia o Żydach niszczących miasto. Stalin postanowił jednak obronić Moskwę za wszelką cenę, panika została opanowana, a 17 października metro znów jeździło. Kursowało przez całą wojnę, nierzadko stając się schronem dla tysięcy mieszkańców czy miejscem obrad – gdy na Majakowskiej

zbierał się komitet centralny partii. Bywało też i salą koncertową, gdy na tejże Majakowskiej grała orkiestra. Druga przerwa nastąpiła w połowie lat 90., kiedy potężna awaria systemu energetycznego na pół dnia odcięła metro od prądu. „W moim metrze nigdy nie jest mi ciasno, bo ono jest jak pieśń” – śpiewał Bułat Okudżawa. Rzeczywiście, z chaosu, niekompetencji i improwizacji wyłonił się bardzo sprawny system komunikacyjny, z którego korzysta 9 mln pasażerów dziennie. Miasto, w którym na jeden samochód przypada dziś podobno pięć metrów ulicy, bez metra by umarło. Jeśli na którejś z linii dochodzi do wypadku albo zamachu, Moskwa natychmiast zostaje sparaliżowana, a tysiące ludzi musi pieszo pokonywać wielokilometrowe dystanse. Przewiezienie ich transportem naziemnym nie wchodzi bowiem w grę z powodu wiecznego zakorkowania ulic. Moskiewskie metro jest czyste, dobrze wentylowane i łatwo się w nim zorientować, choć dotyczy tylko tych, którzy znają rosyjski, bo angielskich napisów jest tu niewiele. System tworzy pierścień okrężny i 11 linii promiennych, co pozwala bez trudu znajdować miejsca przesiadek i poruszać się po 325 km tras między 195 stacjami. Pytać o drogę raczej nie należy, bo z kolejki korzysta wielu przyjezdnych, którzy miasta nie znają. A moskwianie do życzliwych nie należą i nawet gdy wiedzą, jak pomóc, odpowiadają: „Nie wiem”. Lubią za to opowiadać o metrze rozmaite fantastyczne historie, choć wśród mieszkańców rosyjskiej stolicy znajdzie się i takich, którzy zapewniają, że nigdy w nim nie byli i nie pozwalają do niego wsiadać dzieciom, bo – jak twierdzą – w wagonach i na stacjach można się zarazić nieuleczalnymi chorobami. Jak głosi jedna z legend, w latach 50. do stacji przeznaczenia nie dotarł pewien pociąg i wciąż krąży po trasach, a czasem zatrzymuje się na stacjach. I lepiej

do niego nie wsiadać, bo już się nie wysiądzie. Wielu moskwian twierdzi też, że ich znajomi na własne oczy widzieli wychodzące z tuneli szczury mutanty wielkości owczarków. Najwięcej mówi się o „Metrze-2” albo „metrze rządowym”, czyli tajnych liniach przygotowanych na wypadek, gdyby trzeba było szybko ewakuować lokatorów Kremla i innych instytucji. Jedna z linii ma przebiegać od Kremla do rządowego lotniska Wnukowo, inna ma łączyć wszystkie moskiewskie obiekty wojskowe, a łączna długość ich tras ma dochodzić do 300 km. „Metra-2” nikt publicznie nie pokazał, ale nie jest ono tylko legendą. Od Kremla na północny wschód do Kuncewa, gdzie Stalin miał daczę, prowadzą równolegle linie – Filewska i ArbackoPokrowska. Pierwsza jest płytka, a miejscami biegnie po ziemi, druga bardzo głęboka. Arbacko-Pokrowska rzeczywiście została zbudowana w tajemnicy, by w razie czego można było ewakuować Stalina z Kremla, a po drodze oficerów z bunkra ministerstwa obrony przy Arbacie. Po śmierci dyktatora trasa stała się cywilna. Jeden z odcinków tajnego metra prowadzi też do urządzonego 60 m pod ziemią atomowego bunkra Stalina w pobliżu Taganki. Metro ma również swoją faunę, ale chodzi nie o szczury giganty, lecz o gołębie, które zagnieździły się pod ziemią, ponieważ zawsze jest tam ciepło, a światło pali się przez 20 godzin na dobę. No i koty tam nie zaglądają z obawy przed kłami kilkuset zdziczałych, ale zwykle bardzo mądrych psów, które – kiedy potrzebują – to jeżdżą pociągami. Na stacji Mendelewskaja znajduje się pomnik jednego z nich, kundla Malczika, który przez wiele lat codziennie przyjeżdżał tu rano na wachtę. Ludzie lubili psiaka i przynosili mu jedzenie, ale Malczik skończył tragicznie – pewna, jak się okazało, chora psychicznie dziewczyna znienawidziła go z jakiegoś powodu i zabiła nożem. Moskwianie zrzucili się na pomnik Malczika, który stoi przy

wejściu na stację Mendelewskaja i zawsze ma wytartą mordkę tak, że aż błyszczy. Ten, kto ją pogłaszcze, będzie miał dobry dzień. 09.03.2015

200 KILO PIENIĘDZY, czyli jak ładnie się tu kradnie

Władimir Putin i sobie, i swoim prominentom obciął pensje. Wszystkim równo. O 10 procent. Zaboli ich to? Absolutnie nie, bo przecież nie z pensji żyją. Władza wykonała gest, by pokazać, że jest z narodem w trudnych czasach kryzysu. To znaczy... żadnego kryzysu, jak wrzeszczy federalny telewizor, tu nie ma, bo jest rozwój wywołany przez dobroczynny wpływ sankcji nałożonych na kraj za Ukrainę i kontrsankcji nałożonych przez Kreml na własny naród, pozbawiony choćby tanich polskich jabłek. Kryzysu więc nie ma, ale jego skutki są już na tyle odczuwalne, że władza postanowiła być solidarna z ludem i obcięła. Sam Putin ciachnął sobie radykalnie, bo jego „dziesięcina” złożona na ołtarzu kryzysu, którego nie ma, to 70 tys. rubli, czyli 4,3 tys. zł miesięcznie. Prezydent w ogóle bardzo ostatnio zbiedniał. Na początku ubiegłego roku, zanim jeszcze zaczęło się to, czego nie ma, dostawał miesięcznie równowartość 21,6 tys. dol. Dziś swoją pensję może wymienić na 10,2 tys. „zielonych”, więc nawet nie połowę tego, co miał do czasu, kiedy Krym stał się „nasz”. Ale martwić się o prominentów rosyjskich nie ma powodu. Nieprzypadkowo, życząc tu komuś źle, mówi się: „Obyś żył za swoją

pensję”. I dygnitarze za nią nie żyją. Tak jest choćby w przypadku Aleksandra Choroszawina, gubernatora dalekowschodniego bogatego w ropę, gaz i rybę Sachalina, aktywnego działacza putinowskiej „partii władzy” Jedna Rosja. Należne mu uposażenie miesięczne do czasu, kiedy Putin nakazał cięcia, wynosiło 447 tys. rubli. Teraz byłoby to więc o ponad 44 tys. mniej, ale szefa administracji wyspiarskiego regionu to już nie musi martwić, bo potknął się na 5milionowej (w dolarach) łapówce i siedzi. A rewidujący jego moskiewskie mieszkania policjanci oczom swym nie mogą uwierzyć. W samej tylko gotówce Choroszawin trzymał w domu miliard rubli, czyli 16,6 mln dol. Było tam, jak zapewnia „Komsomolskaja Prawda”, 200 kilogramów banknotów. Na taką górę pieniędzy jeszcze przed cięciami dygnitarskich pensji gubernator musiałby pracować około 200 lat. Złotych precjozów zapobiegliwy urzędnik zgromadził 800 sztuk. Miał też wieczne pióro warte według śledczych pół miliona dolarów. Gdy gubernator został aresztowany w swoim gabinecie i samolotem odstawiony do więzienia w Moskwie, ludziom na Sachalinie rozwiązały się języki. Miejscowi biznesmeni mówią teraz dziennikarzom telewizyjnym, że między sobą nazywali Choroszawina „Saszą 50 proc.”, bo pan Aleksander zwykł był pobierać od nich równo połowę sum, które otrzymywali z budżetu na realizację państwowych kontraktów. Teraz media zastanawiają się, czemu gubernator trzymał 200 kilo pieniędzy w mieszkaniu, i to nie na Dalekim Wschodzie, ale w stolicy. A przecież tajemnicy w tym wielkiej nie ma. Gospodarkę Rosji nie od wczoraj nazywa się „ekonomiką ROZ” (od „rospił”, co oznacza piłowanie pieniędzy budżetowych, „otkat” – rozdawanie doli wspólnikom kradzieży, i „zanos” – zanoszenie „na górę” należnej naczalstwu części tego, co się ukradło). Gubernator potrzebował więc

w Moskwie sporej gotówki, bo „zanosił” tym, co go kryli i pozwalali kraść. To dlatego naczelnicy, mając takich „zanoszących”, mogą spokojnie, demonstrując solidarność z narodem, ciąć sobie pensje o 10, czy nawet i 200 proc. 10.03.2015

JA JAKO GENIUSZ, czyli blockbuster Putina

Ze wszystkich sztuk dla nas najważniejsze jest kino – mawiał jeszcze Władimir Lenin. Jego aktualny dziedzic myśli podobnie, ale stawia na telewizję, której za wodza bolszewików nie było. Wczoraj jego telewizor pokazał nam kino, i to jakie! Prawdziwy blockbuster. To pojęcie filmowo-wojskowe wzięło się od szczególnie mocnej bomby, która w czasie drugiej wojny światowej równała z ziemią od razu cały kwartał miasta, czyli „block”. Dlatego bardzo popularne filmy, wyświetlanie których czyniło bezludnymi również całe dzielnice, nazwano tak samo. Wczoraj wieczorem, kiedy kanał Rossija 1 wyemitował bardzo tu od kilku dni reklamowany film „Krym. Droga ku ojczyźnie” z Putinem w roli głównej, ulice w centrum Moskwy były bezludne. Wraz ze stolicą cała Rosja oglądała niby-reportaż, a w rzeczywistości z rozmachem i za wielkie pieniądze zrealizowaną inscenizację wydarzeń sprzed roku na krymskim półwyspie. Zobaczyliśmy rekonstrukcję wydarzeń na kijowskim Majdanie, „bestialskie” napady „banderowców” na „rosyjskojęzycznych” mieszkańców Krymu, przy granicach którego krążyło widmo ludobójstwa. O tym wszystkim autorzy filmu opowiadali, mieszając autentyczne

nagrania dokumentalne ze scenami fabularnymi, ale przede wszystkim co chwila przekazując fragmenty wywiadów z Putinem. On zaś opowiadał, jak sam osobiście ocalił uciekającego przed pogonią i niechybną śmiercią prezydenta Wiktora Janukowycza, jak posłał na terytorium sąsiedniego kraju swój specnaz, by ten uratował zbiega. I jak natychmiast po tym, jak w Kijowie zwyciężył Majdan, kazał swoim służbom szykować aneksję Krymu (w innym miejscu mówił, że decyzję o tym podjął dopiero po tym, jak mieszkańcy półwyspu „wyrazili wolę powrotu do macierzy”). Powtarzał, że „przewrót” na Ukrainie to bezspornie robota „reżyserów” zza oceanu. Oni zawczasu przygotowali do walk ulicznych bojówki faszystów w obozach na Ukrainie Zachodniej, w „Polsce i na Litwie częściowo”. Słowem, prezydent powtórzył przykutym do telewizorów rodakom to samo, co im od ponad roku wbija do głowy propaganda kremlowska. W Moskwie od miesięcy zastanawiają się, czy to telewizor „mówi Putinem”, czy też Putin „mówi telewizorem”. Górę bierze dosyć przerażająca wersja, że prezydent najpierw narzucił swoim telewizjom wizję paralelnej rzeczywistości, a potem, naoglądawszy się tego, co one pokazują, przyjął ten wirtualny obraz świata za prawdziwy i teraz tym się kieruje. „Krym. Droga ku ojczyźnie” pokazał nam jednak i nowego prezydenta. Ujrzeliśmy wczoraj Putina wodza chełpiącego się swym dowódczym talentem i skutecznością. Prezydent, opowiadając o operacji ratowania Janukowycza, a potem zajęcia Krymu, mówił: „Nasza przewaga wzięła się stąd, że ja osobiście się tym zajmowałem, wydawałem rozkazy”. W innym miejscu opowiadał, że na rozmowy z jednym z dowódców floty ukraińskiej, który nie chciał się poddać, postanowił wysłać weteranów. Doradcy się temu sprzeciwiali, ale

pomysł prezydenta, jak on sam się pochwalił, okazał się bardzo skuteczny: Ukrainiec po kilku godzinach obróbki poddał się weteranom. Wczoraj zobaczyliśmy nie tego Putina, który przed rokiem z cynicznym uśmiechem zapewniał świat, że nie wie, skąd się wzięły na Krymie „małe uprzejme ludziki”, które swe mundury i nowoczesną broń „kupiły pewnie w sklepie”. Nowy Putin zdjął z nich maski, przyznając, że na Krymie działali agenci jego służb, specnaz wywiadu wojskowego, komandosi, piechota morska. Przyznał też, że na półwysep ukraiński posłał nowoczesne wyrzutnie rakiet przeciwokrętowych Bastion. Dosyć zabawne jest to, że autorzy filmu zdemaskowali jeszcze i cywilny „specnaz” prezydenta – jego kolegów z klubu motocyklowego Nocne Wilki. Dowiedzieliśmy się, że bajkerzy zajmowali się zwiadem, porwali i więzili jednego z ukraińskich dowódców – a więc parali się terroryzmem. Putin – występując jako dowódca, który podejmował mądre decyzje, wydawał słuszne rozkazy, rozgromił wroga, nie tylko ukraińskiego, bo i NATO zagonił w kozi róg – często mówił „ja”, „mnie”. Rosjanie w oficjalnych wypowiedziach unikają tych słów. Byle zastępca kierownika wydziału w guberni nie powie: „zdecydowałem”, tylko „zdecydowaliśmy”. Ten pluralis maiestatis i demonstruje skromność mówiącego, i broni go przed osobistą odpowiedzialnością. Prezydent odrzucił ten zwyczaj. Głównym celem filmu, w którym go wczoraj widzieliśmy, jest mobilizacja narodu wokół nie, jak do tej pory słyszeliśmy, idei „świata rosyjskiego” czy „Rosji wstającej z kolan”, ale wokół wodza, znakomitego i śmiałego stratega. Do czego prezydent mobilizuje swych poddanych? 16.03.2015

MOSKWA WETERANOM NIE WIERZY, czyli odłowić i deportować

Przed 70. rocznicą Zwycięstwa Moskwa szykuje się na odparcie inwazji weteranów frontów Wielkiej Wojny Ojczyźnianej, jak tu nazywają zmagania ZSRR z hitlerowskimi Niemcami. Zorganizowała do tego nawet specjalny sztab. Kombatanci, z których najmłodsi dochodzą do dziewięćdziesiątki, chcieliby, co zrozumiałe, być na defiladzie na placu Czerwonym. Zwłaszcza że, jak obiecuje ministerstwo obrony, ma być ona w tym roku wspaniała. Pod Kremlem pokażą się zupełnie nowe rodzaje broni, niemające, jak kochają podkreślać w Moskwie, „odpowiedników na świecie całym”. Już biorą udział w próbach defilady na poligonie w podmoskiewskim Alabino. Te najciekawsze i najbardziej tajne, jak chociażby nowy czołg T-14 Armata, jeżdżą okryte brezentem. Weterani chcą na paradę także dlatego, że dla większości z nich to już niestety ostatnia okrągła rocznica zakończenia wojny. Po kolejnej dekadzie zostanie ich tylko garstka, o ile w ogóle ktokolwiek. Nic dziwnego, że ci, którzy czują się na siłach, niczym trzy siostry Czechowa pragną „do Moskwy!”. Tym bardziej że z okazji rocznicy

należy się im bezpłatny bilet lotniczy. Ale to, jak mówią w Rosji, to „święto życia”, nie dla nich. Defiladzie z trybun honorowych, które pomieszczą tylko 5 tys. gości, mogą się przyglądać jedynie oficjalnie zaproszeni weterani, liczba zaproszeń jest zaś srogo limitowana. Co więc zrobić z tymi, którzy bez zaproszenia zjawią się na dworcach i w portach lotniczych stolicy, by w nadziei na szacunek dla ich bojowych orderów przedrzeć się przez kordony ochrony pod Kreml? Tych zawczasu, jeszcze na przedpolach placu Czerwonego, się odłowi i zneutralizuje. Moje uszy nieustannie zalewają potoki peanów na cześć zwycięzców, obelgi pod adresem tych, co ośmielają się „fałszować historię”, oraz obietnice, że „niczego nie zapomnimy, nikt nie będzie zapomniany”. Zbaraniałem więc, kiedy przeczytałem w gazecie „Kommiersant”: „Jak informuje członek komitetu organizacyjnego obchodów 70-lecia Zwycięstwa, wicemer Moskwy Leonid Pieczatnikow, zostaną podjęte kroki, żeby przybywający do stolicy na Dzień Zwycięstwa weterani nie chodzili po mieście, nie wiedząc, gdzie się podziać. W dniach świętowania (czyli od 1 do 9 maja) będzie pracował specjalny sztab. Jego członkowie będą spotykać weteranów na dworcach i odprawiać ich autobusami do Kliniki Chorób Dróg Oddechowych w Zwienigorodzie (1,5 godziny jazdy od stolicy), gdzie będzie dyżurowało 20 ochotników”. Władze stolicy zdecydowały się na taki krok, nauczone doświadczeniem poprzednich lat, kiedy to nachalni weterani ściągali do Moskwy na 9 maja i nie bacząc na zakazy, pchali się na plac Czerwony. A wpuścić ich tam nie wolno, jak podkreśla wicemer Pieczatnikow, „ze względów bezpieczeństwa”. 9 maja plac Czerwony jest bowiem miejscem pod szczególnie szczególną ochroną, choć czasem, trzeba przyznać, nieszczególnie to wychodzi. Trzy lata temu na trybunie dla gości honorowych

niedaleko miejsca, gdzie stał Władimir Putin, siedziała sobie pani łżegenerał w mundurze ozdobionym Gwiazdą Bohatera ZSRR. Przyszła tu bez żadnego zaproszenia, w otoczeniu takich samych jak ona przebierańców w mundurach i orderach. Wtedy jednak nie przypadała rocznica okrągła, a paradzie nie przyglądał się, jak będzie teraz, sam Kim Dżong Un, przywódca Korei Północnej, drogi gość, któremu w Moskwie włos z głowy spaść nie może. Po publikacji w „Kommiersancie” władze stolicy zorientowały się, że wicemer powiedział coś nie tak, i przysięgają, że bohaterowie są ich oczkiem w głowie, które w dni świąteczne zostanie otoczone szczególną opieką. Nie dementują jednak informacji o tym, że patrole ochotników będą na dworcach „odsiewać” niezaproszonych, ani o tym, że szykują dla nich miejsca w Zwienigorodzie. Co ciekawe, nikt poza blogerami nie staje w obronie „naszych kochanych weteranów”, nikt nie straszy merostwa stołecznego rakietami Iskander, nikt nie krzyczy o tym, że wyławianie ich na dworcach i odstawianie – jak w ZSRR postępowano z przestępcami i włóczęgami – daleko poza granice stolicy poniża dawnych żołnierzy. Tych, którzy „ocalili świat” i „przed którymi mamy wieczny dług wdzięczności”. Nikt nie proponuje też, by – jeśli już na trybunach brak miejsca – zebrać wszystkich chętnych weteranów, posadzić ich na samochodach i przewieźć jako pełnoprawnych uczestników defilady przez plac Czerwony. Oni o tym marzą, im się to należy. Tym razem jednak Moskwa milczy. Bo nie ci starcy są ważni na defiladzie. Na defiladzie najważniejsza jest sama defilada i straszny T-14 Armata, który ma przerazić świat. I jeszcze przyjaciel Rosji Kim, którego bomby atomowej świat już się boi. 24.03.2015

GDZIE JEST CYRYL, czyli tako rzecze Czaplin

Kiedy Władimir Putin wygłaszał na Kremlu historyczne orędzie, obwieszczając włączenie Krymu do Federacji Rosyjskiej, telewizje pokazywały siedzących w pierwszych rzędach przywódców społeczności religijnych: muzułmańskiej i żydowskiej. Widzowie nie zobaczyli jednak tego, kto zawsze powinien stać i stoi przy kremlowskim tronie – patriarchy rosyjskiej Cerkwi prawosławnej Cyryla. Bo go tam nie było. I nic dziwnego. Cyryl nie może się przyłączyć do powszechnych głosów z okazji „krymskiego zwycięstwa”, albowiem konflikt ukraiński oznacza wielką historyczną klęskę rosyjskiej Cerkwi. Dziś u naszych sąsiadów prawosławie jest rozdzielone między trzy główne Cerkwie: podległą patriarsze rosyjskiemu Ukraińską Cerkiew Prawosławną Patriarchatu Moskiewskiego, Ukraińską Cerkiew Prawosławną Patriarchatu Kijowskiego i ustępującą im znacznie, jeśli chodzi o wpływy, Ukraińską Cerkiew Autokefaliczną. Wszystkie od lat ostro ze sobą walczą. Obecny konflikt z jednej strony oddalił je od siebie, a z drugiej – zbliżył. I to w sposób, który nie może się podobać moskiewskiemu patriarsze Cyrylowi. Kiedy na ulicy Hruszewskiego w Kijowie trwały walki, na ziemi

niczyjej, między szpalerem Berkutu a barykadą z płonących opon, stanęli trzej duchowni: „kijowski”, „moskiewski” i „autokefaliczny”. I gdy na ulicy Instytuckiej snajperzy Janukowycza rozstrzeliwali ludzi z samoobrony Majdanu, ci zwykli duchowni trzech Cerkwi szli pod kule do umierających, wykazując się ogromną odwagą. Zapytałem, dlaczego tak ryzykują. Usłyszałem: – Jesteśmy potrzebni tu, gdzie giną nasi wierni. Majdan modlił się w najgorszych chwilach, a na jego scenie stawali obok siebie szeregowi duchowni trzech Cerkwi oraz księża Kościoła greckokatolickiego i katolickiego. Nie było na Majdanie tylko hierarchów „moskiewskich”. Gdy nocami Berkut szturmował barykady, w klasztorach kijowskich, cerkwiach autokefalicznych i w katolickim kościele św. Ołeksandra niedaleko placu Niepodległości dzwony biły „nabat” – na trwogę. Ławra Peczerska, kwatera hierarchów uznających zwierzchność Moskwy, milczała. Kijowskie i autokefaliczne cerkwie i klasztory w centrum stolicy oraz kościół katolicki zmieniły się w przytułki i lazarety dla ludzi z Majdanu. Duchowni nie pozwalali wdzierać się do świątyń opłacanym przez władze bojówkarzom – tituszkom. Kiedy w Kijowie polała się pierwsza krew, „niemoskiewskie” cerkwie przestały podczas nabożeństw wspominać o rządzących. Odżegnały się od Wiktora Janukowycza, i to w czasie, gdy miał jeszcze w ręku wszystkie instrumenty władzy. Cerkiew „moskiewska” – na odwrót: jej góra nie była w tych trudnych dniach z wiernymi. Zamiast tego poprosiła Majdan o obronę Ławry Peczerskiej przed potencjalnymi grabieżami. Ludzie z samoobrony czuwali więc na posterunkach przy klasztorze. Hierarchowie Ukraińskiej Cerkwi Prawosławnej Patriarchatu Moskiewskiego publicznie ocenili to, co się dzieje w kraju, dopiero kilka dni po ucieczce Janukowycza. 24 lutego synod ogłosił

deklarację: „Jednoznacznie potępiamy zbrodnie władzy państwowej, która doprowadziła do przelewu krwi na ulicach i placach Kijowa”. „Nasze synody odważnie potępiają bezprawie byłych władz, ale nigdy obecnych” – ironicznie zauważył protodiakon Andriej Kurajew, znany moskiewski publicysta cerkiewny. Ciosem w ukraińską Cerkiew „moskiewską”, próbującą odzyskać reputację w oczach wiernych, była zgoda rosyjskiego parlamentu na wprowadzenie wojsk na Ukrainę i aneksja Krymu. Wtedy metropolita Onufry (Bieriezowski), który jako „strażnik patriarszego tronu” (79-letni patriarcha Wołodymyr jest śmiertelnie chory) kieruje Ukraińską Cerkwią Prawosławną Patriarchatu Moskiewskiego, ośmielił się wystąpić z apelem do swego zwierzchnika, patriarchy Moskwy i Wszechrusi Cyryla (Gundiajewa), prosząc „Waszą Świątobliwość, by zabrał głos na temat zachowania integralności terytorium państwa ukraińskiego”. I przestrzegając, że jeśli Rosjanie wejdą na Ukrainę, „narody ukraiński i rosyjski zostaną wciągnięte do konfrontacji, która będzie miała katastrofalne skutki dla naszego kraju”. Cyryl z ociąganiem i wymijająco odparł, że „dołoży starań”. Nóż w plecy wbił kijowskim biskupom rzecznik moskiewskiego patriarchatu Wsiewołod Czaplin, który odpisał im z patosem: „Misja rosyjskich wojowników broniących swobód i samostanowienia tych ludzi [rosyjskojęzycznej ludności Ukrainy] nie spotka się ze zdecydowanym oporem, który doprowadziłby do starć na wielką skalę. Naród ruski [chodziło mu o wszystkich prawosławnych Słowian] jest nacją podzieloną, która ma prawo zjednoczyć się we wspólnym państwowym ciele”. Słowem, oficjalna cerkiewna Rosja daje Kremlowi prawo do agresji i aneksji. Biskupi z Kijowa usłyszeli od Czaplina dokładnie ten sam głos, jaki rozlega się na hurrapatriotycznych hecach urządzanych dziś przez władze w rosyjskich miastach.

Za słowami poszły czyny. Kilka dni temu, jak podały lokalne media, duchowni „moskiewscy” zjawili się w świątyni „kijowskiej” na terenie ukraińskiej jednostki wojskowej w Perewalnem na Krymie, by spisać sprzęty i zapowiedzieć, że wkrótce cerkiew przejmą. W patriarchacie moskiewskim nie usłyszano przestrogi protodiakona Kurajewa: „Jest jasne, że wprowadzenie na Ukrainę kontyngentu wojskowego pociągnie za sobą natychmiastowe wyprowadzenie z niej rosyjskiej Cerkwi prawosławnej, jako że dalsze istnienie patriarchatu moskiewskiego na terytorium podległym Kijowowi stanie się po prostu technicznie niemożliwe”. Podlegli Moskwie hierarchowie z Kijowa, rozumiejąc powagę sytuacji i próbując się ratować, chcą się dogadać z „kijowskimi” i „autokefalicznymi”. Powołali komisję do negocjacji ze zwierzchnikiem Ukraińskiej Cerkwi Prawosławnej Patriarchatu Kijowskiego Filaretem, w którym widzieli dotąd wcielenie zła. Według nich to schizmatyk, który w latach 90., na progu niepodległości, doprowadził do rozłamu w ukraińskim prawosławiu, wypowiadając posłuszeństwo Moskwie i tworząc patriarchat kijowski. Teraz – zdaniem Kurajewa i innych ekspertów – prawosławie na Ukrainie pójdzie drogą zjednoczenia. Powstanie tam zapewne jedna miejscowa Cerkiew. Bartłomiej, patriarcha Konstantynopola, najwyższy autorytet w prawosławnym świecie, od dawna skłania się – jak można wnioskować z jego wypowiedzi – do tego, by takiej zjednoczonej Cerkwi ukraińskiej dać autokefalię, czyli pełną niezależność. Tego chcieliby i zwykli Ukraińcy, i władze państwa, przypominające, że Cerkiew w Kijowie jest o 300 lat starsza od moskiewskiej. Przegranym okaże się patriarchat w Moskwie. Odejdzie odeń jedna

trzecia wszystkich dzisiejszych parafii i czwarta część klasztorów. W tym Ławra Peczerska, dająca moskiewskim hierarchom ogromne dochody. 24.03.2015

DEKRET NR 436, czyli „Calineczka” nie dla dziecka

Z bibliotek w miasteczku Kaczug, gdzieś w syberyjskiej guberni irkuckiej, wycofali najpopularniejsze dziecięce książeczki. Zdaniem powiatowych czynowników od oświaty opowieści w nich zawarte mogłyby zaszkodzić wrażliwym duszom małych czytelników. Na indeksie bajek zakazanych znalazła się choćby „Calineczka”, która niesie treści pedofilskie, prowadząc dzieci na manowce rozmyślań o dopuszczalności związku osób niedojrzałych z dojrzałymi aż nadto. Przecież na malutką Calineczkę apetyt ma całkiem dorosły kret. Karlsson, ten z dachu, to też typ podejrzany. Bo czemu niby „w miarę tęgi mężczyzna w najlepszych latach” zupełnie bezinteresownie miałby latać wokół małego chłopca i do tego buntować go przeciw dorosłym? Zdaniem biurokratów z Syberii małych czytelników należy też osłonić przed zgubnym wpływem „Przygód Tomka Sawyera”. W powieści Marka Twaina pozytywna jest tylko jedna rzecz – jej akcja toczy się w miasteczku noszącym słuszne imię St. Petersburg. Cała reszta to niestety niebezpieczny jad. Mały cwaniaczek znad Missisipi pokazuje swym rówieśnikom znad Angary i Jenisieju, jak fajnie jest zostać włóczęgą.

Nie tylko jednak wraża obca literatura poszła pod topór. Powiatowi cenzorzy uznali, że również swojskie, a przy tym ulubione w narodzie, bajeczki nie odpowiadają wymaganiom stawianym przez Federalny Dekret nr 436 „O obronie dzieci przed informacją wyrządzającą szkodę ich zdrowiu”. Maluchy rosyjskie jeszcze w kolebkach słyszą opowieść o „Kołobku” (Bocheneczku), który babcia upiekła dla dziadka. Figlarny chlebek nie chciał się jednak dać schrupać i zwiał z domu. Znów mamy więc do czynienia z pochwałą włóczęgostwa. Potem, tocząc się, gdzie go oczy poniosą, wpadł w łapy lisa, a ten go pożarł. Ryży chytrus dopuścił się więc wobec niepełnoletniego aktu przemocy, o czym opowieść, zdaniem czynowników, może głęboko zranić delikatne dusze dziecięce. W surowe ramy Federalnego Dekretu nr 436, obok wielu innych bajek rosyjskich, nie zmieścił się nawet Aleksandr Siergiejewicz Puszkin ze swą klasyczną już przecież „Bajką o złotym koguciku”. Nad tym stawiającym cara w podejrzanym świetle utworem największego poety Rosji pastwili się już w przeszłości cenzorzy znacznie wyższej rangi niż biurokraci z powiatowego wydziału oświaty. Jeszcze za Mikołaja I urzędnicy dworu monarszego coś tam z „Kogucika” wycinali. Władimir Tołstoj, służbowo doradca prezydenta, a prywatnie praprawnuk pisarza Lwa Tołstoja, kiedy opowiadał o tym wszystkim członkom Izby Społecznej, rady złożonej z wybitnych działaczy społecznych, zapewniał, że historia ta wprawdzie wygląda na żart, ale żartem nie jest. Powiatowi urzędnicy rzeczywiście wpadli na taki pomysł i gdyby nie interwencja Moskwy, to wycofane z bibliotek zakazane książeczki dla dzieci oddaliby na przemiał. Tołstoj ma jednak jeszcze jeden, w pewnym sensie osobisty, a przy tym znacznie poważniejszy, powód do smutku. Mania cenzurowania ogarnia bowiem nie tylko powiaty, lecz i stolicę. Tu zaś biorą się

poważnie za „patriotyzację” programów oświatowych. Za burtę lektur szkolnych, jak tego domaga się choćby jeden z najbardziej aktywnych posłów do Dumy Jarosław Niłow, należy więc wyrzucić „Zbrodnię i karę” Fiodora Dostojewskiego, utwory Michaiła Bułhakowa, „Wojnę i pokój” Lwa Tołstoja. Bo to za trudne i „narzuca uczniom myśli oraz idee”. 27.03.2015

„TANNHÄUSER” NA CELOWNIKU, czyli twarz nacjonalzdrajcy

Dzieło niemieckiego kompozytora zatytułowane „Tannhäuser i wartburski turniej śpiewaczy” w Nowosybirsku, nieoficjalnej stolicy Syberii, reżyserował Timofiej Kulabin. Przeniósł akcję do czasów nam współczesnych, a bohatera, rycerza Tannhäusera, uczynił autorem filmu erotycznego, w którym występuje Jezus. Spektakl od grudnia do stycznia szedł przy pełnej sali. I od razu stał się obiektem ataków hierarchów rosyjskiej Cerkwi prawosławnej. Miejscowy metropolita Tichon (Jemeljanow) 28 stycznia poskarżył się prokuraturze na „bezbożników”, a ta bezzwłocznie wszczęła postępowanie przeciw Kulabinowi i dyrektorowi nowosybirskiego teatru opery i baletu Borysowi Miezdriczowi. Obaj 10 marca stanęli przed sądem administracyjnym, oskarżeni o „publiczne znieważenie symboli religijnych”. Ten jednak, opierając się na ekspertyzach biegłych, orzekł, że o żadnym „znieważeniu” nie może być mowy, reżyser i dyrektor prawa więc nie złamali. Ale Kulabin i Miezdricz będą mieli jeszcze jeden proces, tym razem karny. O obrazę uczuć wierzących. Cerkiewni hierarchowie do walki z „Tannhäuserem” zaprzęgli władze regionalne i centralne. Miejscowa

organizacja partii władzy Jedna Rosja zażądała dymisji dyrektora opery, bo jak napisali jej członkowie do ministerstwa kultury, „nie jest dopuszczalne, by w teatrze zbudowanym w 1945 r. wystawiano tak nieprzyzwoite spektakle”. Gubernator Nowosybirska Władimir Gorodiecki przestrzegł dyrekcję teatru przed deptaniem uczuć religijnych i wezwał, by się pokajała, przeprosiła i zmieniła scenariusz spektaklu. „Tannhäuserem” zajęło się też ministerstwo kultury. Szef resortu Władimir Medinski zwołał w jego sprawie specjalną naradę w Moskwie. Dziennik „Nowyje Izwiestia” pisze, że było to posiedzenie w stylu radzieckiej rozprawy partyjnej, na której wypowiadano się w tonie: „Książki Borysa Pasternaka nie czytałem, ale ją potępiam”. Władimir Kechman, dyrektor Teatru Michajłowskiego w Sankt Petersburgu, grzmiał, że jego, jako człowieka ochrzczonego, wierzącego, prawosławnego i Żyda, „Tannhäuser” z Nowosybirska obraża. Ministerstwo kazało teatrowi zmienić scenariusz i usunąć zeń gorszące sceny. Miezdricz się jednak nie podporządkował, więc Medinski go zdymisjonował, a szefem placówki w Nowosybirsku uczynił Kechmana. Będzie on teraz kierował jednocześnie i operą, i Teatrem Michajłowskim w oddalonym o 4 tys. km Sankt Petersburgu. Konsekwencje konfliktu wokół „Tannhäusera” będą chyba bardzo poważne. Magomedsalam Magomedow, zastępca szefa administracji Kremla, który wizytował Nowosybirsk, orzekł, że specjalne komisje ekspertów powinny analizować scenariusze spektakli przed ich wystawieniem w teatrach państwowych, by zapobiec podobnym konfliktom. Rosyjscy twórcy i działacze kultury, rozumiejąc, że nowosybirski skandal będzie wykorzystywany jako pretekst do wprowadzenia

cenzury, wstawiają się za Miezdriczem. Pod petycją w jego obronie podpisało się około 50 tys. osób, w tym bardzo znani reżyserzy, jak Oleg Tabakow i Andriej Zwiagincew, autor słynnego „Lewiatana”. 5 kwietnia w Nowosybirsku ma się odbyć demonstracja w obronie Miezdricza. Prawosławni aktywiści z miejscowego „Klubu walk” ogłosili w związku z tym konkurs na „najbardziej artystycznie obrobioną twarz nacjonalzdrajcy”. Za najlepsze dzieło patriotycznoprawosławnej „mordoplastyki” obiecane są nagrody – bokserskie ochraniacze na zęby, odbiorniki radiowe i flagi. 31.03.2015

NIEPOKALANE ZWYCIĘSTWO, czyli Barbie idzie na front

Do 9 maja jeszcze ponad miesiąc, ale w Moskwie są już pierwsze jaskółki patriotycznej euforii. Młody właściciel czarnego chevroleta nivy z dumą prezentuje napis na karoserii: „Żonę Hitlera mój dziad je..ł”. Na tylnej szybie żółtego volkswagena czytam: „Sława sokołom stalinowskim, pogromcom ścierwojadów Göringa”. Młodym moskwianom nikt nie każe się spowiadać z erotycznych podbojów ich przodków w okupowanych Niemczech i chodzić z patriotycznymi wstęgami. Robią to z porywu serca. Tak jak zeszłej wiosny tłum idący z rocznicowej defilady w uniesieniu skandował przy Dworcu Białoruskim: „Na Donbas! Bij faszystów!”. Kilkanaście dni temu, podczas obrad Komitetu Obchodów 70. Rocznicy Zwycięstwa „Pobieda”, wzruszył zebranych Aleksandr Biełow, namiestnik prezydenta w Federalnym Centralnym Okręgu Administracyjnym. W najbardziej reprezentacyjnej sali Kremla – Georgijewskiej – opowiedział o rezolutnej patriotce. 11-letnia uczennica natchniona tym, co pokazuje telewizja, nakręciła wzorowany na wojennych kronikach film ze swoją Barbie w roli głównej. Na jednych kadrach blond lalka pławi się w luksusie swych plastikowych gadżetów i brokatowych ciuszków, na drugich,

archiwalnych, żołnierze Armii Czerwonej toczą ciężkie boje. W finale ulubienica małej reżyser odrzuca pstrokate szmatki, przebiera się w mundur frontowej sanitariuszki i idzie wojować. Biełow zwierzył się słuchającym go dygnitarzom, z prezydentem Putinem na czele, że wszyscy w zarządzanym przez niego okręgu (to 680 tys. km kw. zamieszkanych przez 39 mln ludzi) byli głęboko poruszeni spontaniczną twórczością 11-latki i metamorfozą jej Barbie. Namiestnik Biełow przedstawił też Komitetowi własny pomysł uczczenia wielkiej rocznicy. Przez kraj, niczym przed igrzyskami w Soczi, miałaby przebiec sztafeta z ogniem. Nie z greckiej Olimpii, lecz ogniem „wiecznym” pochodzącym ze znicza przy Posterunku nr 1 Armii Rosji, czyli na Grobie Nieznanego Żołnierza pod murem Kremla. Płomień ten trafiłby do wszystkich świątyń i tam zamieszkał w specjalnych lampkach. Obywatele mogliby przenosić go do mieszkań i dbać o „wieczny ogień Zwycięstwa” jak o najdroższą relikwię. Putin osadził naczelnika argumentem, że płomień z Grobu Nieznanego Żołnierza przyjęliby prawosławni, a pewnie też wyznawcy judaizmu. Ale z muzułmanami i buddystami, a przecież ich religie też są w Rosji uznane za „tradycyjne”, byłyby kłopoty. I dodał, że 9 maja to święto świeckie, a nie religijne. Akurat dla niego od „świeckiego” do „religijnego” tylko jeden krok. Na listopadowym spotkaniu z młodymi historykami, zresztą nie po raz pierwszy, wskazywał, że odebranie siłą Krymu Ukrainie, a więc postępek z gruntu świecki, ma dla Rosji znaczenie „sakralne”. Wszak, jak nauczał Putin swych słuchaczy, starożytny Chersonez, czyli Korsuń, leżący na terytorium dzisiejszego Sewastopola, to prawdziwe miejsce chrztu Rusi. W tym, że naród rosyjski przez wieki walczył o Krym, jest głębszy sens. Chodziło nie tylko o ziemię i bazę dla floty w Sewastopolu, „mieście sławy bojowej”, ale również

o „chrzcielnicę”. Zaledwie rok wcześniej „trzy bratnie słowiańskie narody” – Białorusini, Rosjanie i Ukraińcy – obchodziły 1025. rocznicę chrztu Rusi. Trzej przywódcy jak mantrę powtarzali za patriarchą moskiewskim Cyrylem, że wszyscy wyszli z dnieprowej chrzcielnicy, a więc zapewniali, że ich przodkowie chrześcijaństwo przyjęli w Kijowie. Ale wtedy na Kremlu wierzyli jeszcze, że całą Ukrainę rządzoną przez Wiktora Janukowycza da się na zawsze wessać do sfery wpływów Moskwy. I nikt nie przewidywał, że przyjdzie się zadowolić nagrodą pocieszenia w postaci Krymu i okrawka Donbasu. Opiewany przez wieki jako „macierz miast Ruskich” Kijów przestał więc być dla Putina i jego poddanych baptysterium Rusi. Stał się nim Korsuń, czyli odzyskany Sewastopol. Nie na próżno się mówi, że Rosja jest krajem o „nieprzewidywalnej przeszłości”. Na tym samym spotkaniu z młodymi badaczami historii prezydent Rosji na nowo przyjrzał się zmaganiom o polską „twierdzę Westerplatte”. – Kilka lat temu byłem w Polsce – przypomniał gospodarz Kremla. – Mówili tam o tym, jak zaczęła się druga wojna światowa. Niemiecki krążownik podszedł do brzegu i przez 10 czy 12 dni bił po twierdzy. Kiedy obrońcy zrozumieli, że sojusznicy zachodni ich porzucili, zdradzili, twierdza skapitulowała. I o tym wiele się mówiło, że to bohaterowie, którzy zasługują na najwyższe uznanie. I prawidłowo – ocenił Putin. Pomyliwszy niemiecki pancernik z krążownikiem, a wojskową składnicę tranzytową z twierdzą, prezydent Rosji nie chciał wcale deprecjonować czynu polskich żołnierzy we wrześniu 1939 r. On pokazał słuchaczom, że „twierdza Westerplatte” ma dobry PR. Na taki sam, jeśli nie lepszy, zasługuje według niego obrona twierdzy brzeskiej przed hitlerowcami w czerwcu 1941 r. Trwała

znacznie dłużej, była bohaterska i nikt w fortyfikacji, której przyznano zaszczytny tytuł „twierdzy-bohatera”, zdaniem prezydenta, nie kapitulował. Oficjalna rosyjska nauka zapewnia, że twierdza broniła się dwa miesiące. Łatwo sprawdzić, że było inaczej. Załoga Brześcia dużymi partiami poddawała się Niemcom już po dniu oblężenia. Zorganizowana obrona potężnej twierdzy trwała osiem dni – o jeden dłużej niż Westerplatte. Potem już tylko małe grupy i pojedynczy żołnierze ukrywali się w podziemiach fortów, ale po 30 czerwca 1941 r. Wehrmacht nie stracił już w Brześciu ani jednego człowieka. Dziś stoi tam monstrualny pomnik, płonie „wieczny” ogień, twierdza ma Złotą Gwiazdę Bohatera i otacza ją mit niebywałego heroizmu, którego nie wolno głośno kwestionować. Rok temu, tuż przed 9 maja, prezydent podpisał uchwały parlamentu o nowych paragrafach w artykule 354 Kodeksu karnego. Za „rozpowszechnienie wyrażających jawny brak szacunku dla społeczeństwa wiadomości o dniach sławy bojowej i pamiętnych datach Rosji związanych z obroną Ojczyzny. A także za znieważenie symboli wojennej sławy Rosji” grozi grzywna do 300 tys. rubli (20 tys. zł) albo roboty publiczne w wymiarze do 360 godzin lub prace przymusowe do jednego roku. Bardziej surowo – do trzech lat więzienia – karane jest „świadome rozprzestrzenianie kłamliwych informacji o działalności ZSRR w czasie Drugiej Wojny Światowej”. Jeśli jednak winny „świadomie rozpowszechniał fałszywe informacje” poprzez media, zgodnie z poprawkami do Kodeksu karnego może zostać pozbawiony wolności na lat pięć. Arsenij Rogiński, przewodniczący międzynarodowego stowarzyszenia Memoriał, które zajmuje się odkrywaniem prawdy o zbrodniach stalinowskich, zwraca uwagę na znamienny szczegół w tym zapisie. – Rządzący Rosją bardzo nie lubią i – jak tylko mogą – unikają określenia „druga wojna światowa”. U nas zawsze mówi się

o „Wielkiej Wojnie Ojczyźnianej”, czyli o zmaganiach ZSRR z Niemcami od 22 czerwca 1941 do 9 maja 1945 r. A tu raptem pojawia się „światowa”. To odstępstwo od tradycji zrobiono po to, by za tabu uznać także współpracę Stalina z Hitlerem przy rozbiorze Polski we wrześniu 1939 r., okupację krajów nadbałtyckich i Besarabii przez Armię Czerwoną, egzekucję polskich oficerów w Katyniu. To wszystko miało miejsce już w czasie drugiej światowej, ale jeszcze przed „wielką ojczyźnianą”. I tylko po to, by nie dopuścić do dyskusji na te wstydliwie dla Moskwy tematy, na Kremlu zdecydowali się spuścić zasłonę milczenia na okres od 1 września 1939 do 22 czerwca 1941 r. – mówi Rogiński. Po smoleńską dziennikarkę Polinę Danilewicz przyszli do domu wieczorem w sobotę 28 lutego. Kobieta i trzech mundurowych z automatami. Zabrali na przesłuchanie, bo na blogu umieściła zrobioną w czasie okupacji fotografię budynku, w którym mieszka. Na zdjęciu był oddział hitlerowców i flaga ze swastyką. Tymczasem w przewodnikach ten sam dom jest opisywany jako miejsce spotkań radzieckich partyzantów. Tak więc Danilewicz opublikowała „świadomie fałszywe wiadomości”, rozpowszechniła „wyrażające jawny brak szacunku dla społeczeństwa wiadomości o dniach sławy bojowej”, a pokazując hitlerowski symbol, dopuściła się „czynu ekstremistycznego”. Sąd potraktował ją jednak łagodnie – dał tysiącrublowy mandat. – W radzieckiej szkole dzieci wkuwały materiał o dowódcach „wielkiej ojczyźnianej”, armiach i kolejnych operacjach. Cenniejsze były lekcje literatury. Nawet te dopuszczone w programie bardzo przyczesane książki mówiły jakąś prawdę o losie człowieka na froncie, o dramacie jednostki – wspomina Igor Łazarew, doświadczony nauczyciel historii z Moskwy. – Ale wtedy żyli jeszcze ojcowie i dziadkowie, którzy przeżyli wojnę i opowiadali w domu,

jak naprawdę było w okopach. I my, przynajmniej niektórzy z nas, na lekcjach rozmawialiśmy o „wielkiej ojczyźnianej” nie tak jak dziś, jako o triumfie heroizmu, lecz jako o ogromnej ludzkiej tragedii. Dziś o wojnie są ledwie trzy godziny w dziewiątej klasie i cztery w jedenastej. – Podręczniki mówią o wielkości zwycięstwa, o rzeczach wstydliwych tylko półgębkiem. W kolejnych wydaniach można przeczytać tę samą mętną frazę dotyczącą polskich oficerów w 1940 r. W wyniku wojny we wrześniu 1939 r. niektórzy z nich dostali się do niewoli niemieckiej, niektórzy – do radzieckiej. I „w konsekwencji część z nich została rozstrzelana”. – Przez kogo, za co – nie wiadomo. Kłamstwa w tym nie ma, ale przeciętny uczeń uznaje, że rozstrzeliwali Niemcy – mówi pedagog. Według niego szkoła ogranicza wojnę do haseł o wielkim świętym zwycięstwie, by pomóc wbijać dzieciom do głowy szerzone przez państwową telewizję mity. – W szkolnym programie mówi się, że ZSRR w zasadzie sam pokonał Niemcy hitlerowskie. Telewizor idzie jeszcze dalej. Moi uczniowie z materiału o walkach na Dalekim Wschodzie w 1945 r. dowiedzieli się, że Armia Czerwona zajęła Sachalin, Kuryle, Mandżurię, a potem Japończycy podpisali kapitulację na pokładzie pancernika „Missouri”. Zrozumieli, że Japonia poddała się wyłącznie Związkowi Radzieckiemu! – podnosi głos nauczyciel. Zaledwie kilka dni wcześniej w tej samej telewizji był materiał poświęcony 70. rocznicy „zbrodniczego” zrównania z ziemią Tokio przez lotnictwo USA. – Tak krzepnie dogmat, że alianci popełniali zbrodnie, a zwycięstwa są tylko nasze i niepokalane – ocenia Łazarew. – Wielkie Zwycięstwo to cała nasza tradycja, cała historia. Bolszewicy odcięli Rosjan od dziejów narodu przed 1917 r. Oni sami mieli jeszcze swoją sakralną rewolucję październikową. Nam został

już tylko 9 maja. Oczywiście, Rosjanie coś wiedzą o bitwie na Polu Kulikowym, o Borodino. Ale obchody 200-lecia zwycięstwa nad Napoleonem pokazały, że to „nie nasze”. Tamta przeszłość to jak dla Włochów pochody Cezara. „Nasze” jest tylko wzięcie Berlina i lot Gagarina. Bo czym się jeszcze z tego, co było u nas w ubiegłym wieku, szczycić? Niczym – zaznacza historyk Nikita Pietrow. Jego zdaniem „wielka ojczyźniana” będzie coraz bardziej sakralna, jej mity i dogmaty będą się tylko umacniać. – Kult tamtej wojny okazuje się bardzo przydatny dla dzisiejszych wojen. Moskwa w ostatnich latach idzie od konfliktu z jednym sąsiadem do awantury z drugim – z Gruzją, Łotwą, Estonią, teraz z Ukrainą. I za każdym razem nasz przeciwnik w tych zimnych i gorących wojnach niezmiennie jest uznawany za „faszystę”. Bo propaganda mentalnie wciąż trzyma naród w okopach „wielkiej ojczyźnianej”. Niedawno z uralskiego Jekaterynburga na Donbas wyprawiała się grupa „ochotników”. Błogosławiący ich na „święty bój” z Ukraińcami duchowny prawosławny modlił się, by śmiało „bili faszystowskie ścierwo”. Dogmat działa, związana z nim liturgia słowa też – ostrzega Pietrow. 04.04.2015

NA ZAWSZE ZWYCIĘSCY, czyli zniżka na wibrator

Rosję ogarnęła mania świętowania 70. rocznicy zwycięstwa nad Niemcami. Mania tak silna, że momentami zmieniająca obchody w karykaturę. Wiktorię z 1945 r. mamy w cerkwi, na ulicy, w spożywczym, w erotycznym, w zakładzie pogrzebowym czy asenizacyjnym. Działająca w Jekaterynburgu na Uralu firma pogrzebowa Help zaprosiła weteranów na cukierki, herbatkę i coś do picia. Przyjęcie odbywało się w ozdobionej wieńcami i podobnymi akcesoriami sali, w której na co dzień bliscy żegnają się z ułożonymi w trumnach zmarłymi. Po spotkaniu rocznicowym każdy gość otrzymał od gospodarzy torbę z podarkami i ulotkami reklamującymi usługi Help oraz obietnicę świątecznej zniżki opłat za kremację. W tym samym mieście sex-shop Casanova 69 przyozdobił ceny wibratorów i sztucznych członków podobiznami Orderu Wojny Ojczyźnianej II stopnia, a na rocznicę obiecał klientom obniżki cen. Właściciele Casanovy 69 tłumaczą, że akcja ma umacniać „patriotyzm, zdrowie ludności, służyć poprawie sytuacji demograficznej i umocnieniu kultury stosunków rodzinnych w Rosji”.

W Iżewsku zbliżające się święto uczcił zakład asenizacyjny. Witrynę zajął tu wielki plakat z fotografiami defilujących żołnierzy Armii Czerwonej. Nad nimi umieszczono napis: „Usługi asenizatora”, a niżej wyjaśnienie, że usługi świadczy się przez całą dobę (wywożą szamba o objętości 5,2-11 m sześc.). W niemal każdym markecie spożywczym w mojej okolicy jest już ołtarzyk z plakatami, furażerkami, wojskowymi manierkami, z czarnopomarańczowymi „wstążkami georgijewskimi” – symbolami zwycięstwa. Na Krymie – na co się skarżą miejscowi internauci – do niektórych szkół nie wpuszczają uczniów, którzy na lekcje przychodzą bez kokardy z patriotycznej wstęgi. Niektóre szkoły zapraszają duchownych prawosławnych, by poświęcili „wstążki georgijewskie”, które potem rozdaje się dzieciom. Cerkiew sakralizuje zwycięstwo sprzed 70 lat. Jej eksperci właśnie ogłosili, że próby kwestionowania znaczenia triumfu sprzed lat są przejawem karygodnej rusofobii. Jeszcze dalej idą rosyjscy duchowni żydowscy: domagają się, by 9 maja ogłosić świętem religijnym. W Rosji dziś zaciekle tropią wszystko, co mogłoby przypominać Niemcy nazistowskie. Moskiewski weteran odwiedził otwarty niedawno po wieloletnim remoncie sklep Dietskij Mir (Świat Dziecka) i odkrył, że sprzedają tam ołowiane żołnierzyki w mundurach Wehrmachtu. Podniósł larum. Teraz specjalne komisje myszkują po sklepach w poszukiwaniu czegoś „hitlerowskiego”. Ofiarą tego chaotycznego polowania stał się sławny komiks Arta Spiegelmana „Maus”, opowiadający o Holocauście, podczas którego myszy-Żydzi są dręczone przez koty-nazistów. Księgarzom kazano do 9 maja zdjąć książkę z półek, bo na okładce figuruje stylizowana swastyka. To, że „Maus” nagrodzonego Pulitzerem Spiegelmana jest dziełem absolutnie antynazistowskim, nic nie zmienia. Duże

stołeczne księgarnie komiks wycofały. Komentatorzy niezależnych mediów rwą włosy z głowy przerażeni, jak piszą, deprecjonowaniem „idei wielkiego czynu narodu”. „Nowaja Gazieta” tekstowi o przedrocznicowych ekscesach dała tytuł „Zwycięstwo idiotów”. Dziennik „Wiedomosti” w ironicznym wstępniaku napisał, że w kraju przyjdzie powołać federalny urząd do opracowania regulaminu postępowania ze świętymi dla narodu symbolami. Nie można się dziwić, że zapał świętowania mąci rozsądek przedsiębiorcy pogrzebowemu czy handlarzowi towarami erotycznymi. Oni, jak wszyscy rodacy, są poddani ogromnej presji oficjalnych mediów nakręcających nastroje patriotyczne i nienawiść do obcych czy wewnętrznych wrogów. Motocyklowy gang Nocne Wilki, pchający się dla uczczenia rocznicy do Europy, bardzo się przydaje do rozpalania tych emocji. Dla oficjalnych mediów Wilki stały się żywym symbolem bohaterskich żołnierzy przedzierających się przed 70 laty do Berlina. A wszyscy zabraniający im jechać symbolizują zaś tych, którzy powstrzymywali zwycięski pochód Armii Czerwonej. 02.05.2015

MIŚ OCHRONIARZ, czyli żeby się obcy nie szwendali

Taka stara syberyjska anegdota: – Mówią, że u nas na Syberii niedźwiedzie chodzą po drogach. – Wierutne kłamstwo. Nie ma u nas żadnych dróg. W Moskwie są drogi i domy. A przy niektórych stoją budki strażnicze. Przy moim też jest, a za ochroniarza robi tu niedźwiedź. Biały. W czapce z napisem „Security” i czarno-pomarańczową „wstążką georgijewską” symbolizującą Zwycięstwo. Siedzi za biurkiem przed monitorem komputera. I strzeże. Mój dom należy do przedsiębiorstwa UPDK. Założyli je jeszcze bolszewicy, i to w roku przejęcia władzy przez Stalina. UPDK powołano, by rozwiązywała problem mieszkaniowy cudzoziemców pracujących w stolicy ZSRR i żeby oni nie rozpełzali się po Moskwie. Od tamtej pory tacy obcy są skoncentrowani w domach UPDK, więc oku Wielkiego Brata łatwiej się na nich skupić. Na moje podwórko można się dostać pieszo przez furtkę lub samochodem, przez wjazd przegrodzony szlabanem. Szlaban podnoszą i furtkę elektronicznym sygnałem otwierają ochroniarze z budki po prawej stronie wjazdu. To jednak okazało się za mało, bo my, cudzoziemscy lokatorzy, zżyliśmy się z chłopakami przy

bramie i przyprowadzamy do siebie cholera wie kogo. Ponad dwa lata temu postawili nam więc przy furtce drugą budkę – naprzeciw pierwszej, osiem metrów od niej. Tu przejście zagradzają obrotowe drzwi. Teraz ma być tak, że mieszkaniec przechodzi najpierw przez furtkę, a potem elektroniczną kartą lokatora domu odblokowuje turnikiet. Wszystko dzieje się pod okiem ochroniarza, który na monitorze widzi fotografię mieszkańca i jego dane. Obcy przychodzący do nas w gości mają się legitymować, a ich dokumenty będą skanowane. Turnikiet i nowa budka strażnicza stanęły u nas ponad dwa lata temu. Zaczęły w niej pracować non stop komputer, ogrzewanie i klimatyzator. Ten ostatni poddał się pierwszy. Kiedy przyszły mrozy, obrósł ogromnym garbem lodu. Chłodził ogrzewane wnętrze, choć rzęził coraz głośniej. Gospodarz domu nie mógł go wyłączyć, bo to przecież własność firmy odpowiadającej za bezpieczeństwo, a więc strach ją ruszać. W końcu maszyna się zepsuła i wyłączyła sama. Komputer okazał się wytrzymalszy i bez przerwy – już ponad dwa lata – świeci się jego monitor, w który nikt nie patrzy. Bo żaden ochroniarz tego stanowiska pracy nigdy nie zajął. Za to my mamy od lat kłopot. Teraz, wchodząc na podwórko, musimy najpierw otworzyć furtkę, potem zejść z wysokiego krawężnika, by obejść martwy turnikiet, i za nim znów wejść na chodnik. Jeśli się idzie bez bagażu, to niby nic wielkiego. Ale już z wózkiem czy ciężkimi walizkami lekko nie jest. Do tego kiedy pada, z chodnika, bo inaczej się nie da, trzeba wejść w kałużę, i to sporą. Lokatorzy skarżą się gospodarzowi domu, ale on nic nie może zmienić, bo bezpieczeństwo to nie jego parafia. Podejść do sprawy w uśmiechem pomogli nam za to ochroniarze ze starej budki przy wjeździe. Za biurkiem w nowej posadzili niedawno ogromnego pluszowego białego misia, dali mu czapkę i patriotyczną wstążkę.

A ja żartem obiecałem gospodarzowi domu, że na konferencji prasowej z prezydentem czy szefem MSZ (UPDK podlega pod ten resort) poruszę problem turnikietu. I człowiek uczepił się tej myśli, więc teraz patrzy na mnie z nadzieją. Nie dziwię mu się. Bo Rosjanie wierzą, że tam, gdzie nic nie można zrobić, pomóc może Władimir Putin, trzeba tylko ze swym kłopotem dotrzeć do jego ucha. Przed ostatnią doroczną telekonferencją prezydenta próbowało tego dokonać 3 mln rodaków, pisząc, wysyłając esemesy, maile, usiłując się dodzwonić. Udało się bardzo nielicznym. I Putin wstawił się za kobietą, która chciała mieć pieska, a jej mąż, tyran domowy i pułkownik, nie chciał słyszeć o wzięciu zwierzaka. Dodał też otuchy nieśmiałemu narzeczonemu obawiającemu się, że wybranka odrzuci jego oświadczyny. Mógłby więc pewnie usunąć ten cholerny turnikiet. Ale misia niech zostawi. 02.05.2015

ALKOHOL W BAKU, czyli mózg pierwszego bajkera

Motocykliści z klubu Nocne Wilki krążą po Europie. Niemiecka policja zatrzymała ich pod Monachium, dokąd próbowali wjechać pod osłoną dyplomatów rosyjskich. W Gruzji Wilki narozrabiały i władze wszczęły śledztwo przeciw nim. A sama Rosja się z nich nabija. W mieście Cignachi do zmotoryzowanych przyjaciół Władimira Putina podeszła młoda kobieta. Zażądała, by zdjęli z motocykla czarno-pomarańczową „wstążkę georgijewską”, wymyśloną przed 10 laty jako symbol zwycięstwa nad Niemcami. Tłumaczyła, że Gruzinów ona obraża, bo przypomina, że „Federacja Rosyjska okupuje 20 proc. naszego kraju”. Kiedy Wilki odparły, że wstążki nie zdejmą, Gruzinka odwiązała ją sama. Wtedy patriotyczni jeźdźcy jej samej przyłożyli i rozbili telefon komórkowy, którym filmowała całe zajście. Miejscowa prokuratura wszczęła śledztwo. W samej Rosji Wilki w ten sposób tylko pomnażają swą, i tak już szemraną, sławę. Rodacy rozumieją, że motocyklowy gang, hołubiony przez władze najwyższe za jego patriotyzm na pokaz, butę i bezczelność, kompromituje kraj i ośmiesza w oczach świata ideę wielkiego święta, jakim ma być 70. rocznica zwycięstwa nad

Niemcami hitlerowskimi. Koledzy Wilków z Sankt Petersburga nie chcieli, by ulubieńcy prezydenta przyjechali do nich na otwarcie sezonu motocyklowego. Nie tyle nawet obawiali się, co mieli pewność, że przybysze z Moskwy zechcą zamienić ich święto w polityczną hecę i hurrapatriotyczny cyrk. Aleksandr „Chirurg” Załdostanow, z nadania Kremla pierwszy bajker Federacji Rosyjskiej, nie byłby sobą, gdyby nie pchał się tam, gdzie go nie chcą. Zapowiedział więc, że jego ludzie i tak ruszą na „północną stolicę”. Motocykliści z Sankt Petersburga to jednak nie łagodni policjanci niemieccy, ale ostrzy chłopcy, i przyłożyć niechcianym gościom potrafią. Na wszelki wypadek „Chirurg” wynajął więc ochroniarzy, by czuwali nad bezpieczeństwem Wilków w ich pochodzie do miasta nad Newą. Nie dziwi więc, że pieśń „Chirurg Załdostanow”, wykonywana przez znanego aktora Michaiła Jefremowa, stała się hitem rosyjskiego internetu. Wykonawca wychodzi na scenę w lekarskim fartuchu i czepku naciągniętym na kask rowerowy, by nikt nie miał wątpliwości, że przedstawia putinowskiego oberbajkera, z zawodu lekarza. Ballada jest jednak raczej smutna. Opowiada o „Chirurgu”, który „wcześniej w nosie miał władze i przepisy”, a kochał wolność i „miłość w krzakach”. Dziś „przynosi kwiaty Stalinowi”, „patriarcha obdarowuje go ikonami”, a Putin „dekoruje orderami”. „Bajkerem” „Chirurg” był kiedyś. Dziś zaś nazywają go już z rosyjska „motocyklistą”. Przemiana w Załdostanowie nastąpiła wtedy, kiedy dowiedział się, że „że Harley nie był Rosjaninem, zaś Davidson to w ogóle Żyd”. Wstrząśnięty tym olśnieniem „Chirurg”, jak śpiewa Jefremow przy salwach śmiechu słuchaczy, „nalał sobie do baku alkohol i mózg sobie własnoręcznie usunął”. 04.05.2015

MONSTRACJA, czyli goła kobieta zjadła mózg pudla

Demonstracje, na które od 2004 r. przychodziły w Nowosybirsku najpierw setki, a ostatnio nawet tysiące ludzi, to jedyny taki uliczny karnawał w Rosji. Uczestnicy „Monstracji” trzymają plakaty i transparenty z absurdalnymi hasłami w stylu „Popieramy wszystko” czy „Więcej nie będę”. Niegdyś impreza podobała się władzy, i to nawet moskiewskiej. Artiom Łoskutow, jej organizator, cztery lata temu, gdy prezydentem był Dmitrij Miedwiediew, dostał nagrodę państwową za „najlepszy projekt regionalny” w kategorii sztuki nowoczesnej. Teraz jednak przed 1 maja, na który planowano kolejną „Monstrację”, władze Nowosybirska, stolicy Syberii, na przeprowadzenie ulicznego karnawału nie pozwoliły, a na Łoskutowa spadł kar nawał. W sobotę skazano go na 10 dni aresztu za to, że próbował przyłączyć kolumnę nielegalnych „monstratów” do legalnego pierwszomajowego pochodu komunistów i związkowców. W niedzielę wlepiono mu kolejne 10 dni za złamanie przepisów o zgromadzeniach publicznych. Na dodatek skazano go jeszcze na grzywnę w wysokości 5 tys. rubli (dziś 350 zł) za udział w nielegalnej demonstracji.

Przy okazji oberwało się także ekipie szwedzkiego kanału telewizyjnego SVT, która przyjechała do Nowosybirska, by sfilmować słynną „Monstrację”. Funkcjonariusze orzekli, że Szwedzi nie dopełnili wymaganych przepisami formalności, i zabronili im robić zdjęcia. Których haseł przestraszyli się czynownicy rządzący regionem, a pewnie także ich zwierzchnicy w Moskwie? „My nie z nimi, my za nimi”? „Chemia królową pól”? „Sfotografuj mnie jeszcze raz, bo mrugnąłem”? „Goła kobieta zjadła mózg pudla”? Trzeba przyznać, że młodzi Sybiracy wyszli na swoją „Monstrację” także z bardziej podejrzanymi sloganami, które mogły obudzić czujność cenzorów. Przynieśli na przykład transparent z napisem: „Ad nasz!” (Piekło nasze!), wyglądającym jak szyderstwo z państwowotwórczego zawołania: „Krymnasz!”. Nie podobały się im pewnie też slogany „Imperia zła oczeń zła” (w tłumaczeniu nieoddającym w pełni kalamburu rosyjskiego: Imperium zła bardzo złe) czy „Naprzód, w mroczną przeszłość!”. A już śmiertelnie musiała wystraszyć cenzorów wypisana na wielkim transparencie sentencja: „Poziom bredni przewyższył poziom życia”. Według Amnesty International, która wczoraj stanęła w obronie Łoskutowa, organizator „Monstracji” został skazany „tylko za to, że próbował skorzystać z prawa do wolności publicznego wyrażania poglądów i swobody przeprowadzania pokojowych zgromadzeń publicznych”. To, że w Nowosybirsku administracja rozprawiła się z organizatorem akcji, która odbywała się tam od lat, właśnie teraz, dziwić nie powinno. To półtoramilionowe miasto jest jednym z najbardziej liberalnych i niepokornych w Federacji Rosyjskiej. Władze niedawno zdjęły tam ze sceny teatru muzycznego operę Richarda Wagnera „Tannhäuser”, bo zdaniem hierarchów

cerkiewnych godziła w tradycyjne wartości, i zwolniły dyrektora placówki. Mieszkańcy zareagowali, wychodząc na siedmiotysięczną demonstrację w proteście przeciw tym decyzjom. Na rosyjskiej prowincji do takich masowych wystąpień dochodzi niezwykle rzadko. Nastroje w stolicy Syberii mogą niepokoić moskiewskich prominentów. We wrześniu w większości regionów Federacji mają się odbyć wybory lokalne. Znany opozycjonista, przeciwnik Władimira Putina Aleksiej Nawalny i jego sojusznicy zapowiadają, że w tej guberni, gdzie opozycja ma wielu zwolenników, będą szczególnie aktywnie prowadzić kampanię wyborczą. I spodziewają się sukcesu. 05.05.2015

KASTROWANIE BUŁHAKOWA, czyli cenzuro, wróć!

W Rosji mnożą się próby przywrócenia oficjalnej cenzury. Tylko po co, skoro znakomicie działa tu autocenzura? Kanał Rossija 1 wycina sceny z serialu „Mistrz i Małgorzata”, który 10 lat temu, kiedy Władimir Putin nie dokręcił jeszcze śruby, sam wyprodukował i wcześniej emitował bez cięć. Tym razem telewizja pokazała Rosjanom serial według powieści Bułhakowa z okazji majowego świętowania – tyle że nie cały. Widzowie nie zobaczyli sceny, w której tramwaj na Patriarszych Prudach obcina głowę Berliozowi. Szefowie kremlowskiej Rossii 1, przyłapani na kastrowaniu filmu, tłumaczyli, że scena jest „okrutna”, a przed telewizorami siedzą dzieci, które trzeba chronić. Z najpewniej tego samego powodu gołą Małgorzatę, której obraz we wcześniejszych emisjach był wyraźny, teraz pokazali za mgłą. Reżyser serialu Władimir Bortko strasznie się oburza na cenzorskie zapędy redaktorów Rossii 1, którzy przecież najpierw finansowali, a potem bardzo chwalili jego dzieło. Grzmi, że to, co się stało, jest „pogwałceniem konstytucji”. Zgrabnie osadził go jednak komentator radia Echo Moskwy Anton Orech, przypominając, że Bortko jako poseł do Dumy nic nie zrobił, by powstrzymać parlament przed

przyjmowaniem kolejnych ustaw ograniczających wolności obywatelskie. Szefowie telewizji rosyjskich potrafią ciąć nie tylko to, co sami wyprodukowali, ale nawet obrazy przepuszczone przez srogą cenzurę radziecką. Tak na fali walki z „wyrazami” z kultowego filmu „Garaż” wywalili niemal przyzwoite słowo „chrenowina” (mniej więcej „cholerstwo”). Władza jednak nie chce polegać jedynie na wylęknionych redaktorach. Jak informuje przykremlowski dziennik „Izwiestia”, deputowani do parlamentu Sankt Petersburga przekazali Dumie projekt ustawy o powołaniu przy wszystkich teatrach, muzeach i wytwórniach filmowych „rad eksperckich”. Ich członkowie, politycy, twórcy i duchowni prawosławni, powinni oceniać, czy to, co ma być wystawione lub trafić na ekrany, nie godzi w „wartości” i „się nadaje”. „Eksperci” mieliby zapobiegać skandalom takim jak ten, do którego doszło niedawno w Nowosybirsku. Dopiero po interwencji hierarchów cerkiewnych zdjęto tam ze sceny teatru muzycznego operę Richarda Wagnera „Tannhauser”, a ze stołka – dyrektora placówki. Dzieło to bowiem, w którym były golizna, dom publiczny i Chrystus, zadaniem duchownych obrażało uczucia religijne. Dmuchać na zimne, czyli wprowadzić cenzurę prewencyjną, chcieliby też przedstawiciele władz innych regionów. A Izba Społeczna Federacji Rosyjskiej, ciało złożone z ekspertów, do których Kreml ma zaufanie, naciska na ministerstwo kultury, by stworzyło Radę Artystyczną, decydującą, co mogą pokazywać muzea, teatry i galerie oraz co wolno nakręcać wytwórniom filmowym wspieranym finansowo z budżetu państwa. To oznacza, że cenzurą objęta zostałaby zdecydowana większość placówek kultury w Rosji. Inteligencja moskiewska, przypominając radzieckie hasło

o ojczyźnie „idącej ku świetlanej przyszłości”, cierpko zauważa, że teraz kraj „bieży ku mrocznej przeszłości”. 06.05.2015

PORTRET DZIADKA, czyli Nieśmiertelny Pułk

Przez plac Czerwony dziś po południu przeszło około 500 tys. ludzi z portretami bliskich, którzy walczyli na froncie. Szedł z nimi i prezydent z fotografią swego ojca, Władimira Spiridonowicza Putina, żołnierza oddziałów NKWD uczestniczących w obronie oblężonego Leningradu. Taki sposób czczenia rocznicy zakończenia wojny wymyśliła kilka lat temu niezależna, dziś już za opozycyjność zlikwidowana, telewizja T2-2 w syberyjskim Tomsku. Wtedy w Rosji na fali „białej” antyputinowskiej rewolucji rodziły się ciekawe inicjatywy obywatelskie. A Sybirakom, którzy jako pierwsi przeprowadzili u siebie akcję „Nieśmiertelny Pułk”, chodziło o to, by odebrać państwu monopol na obchodzenie rocznicy i oddać święto ludziom, wspominać nie dowódców ze Stalinem na czele, lecz autentycznych, bliskich do dziś potomkom, frontowych żołnierzy. Akcja z roku na rok staje się coraz bardziej popularna, na ulice wielu miast z portretami dziadów i pradziadów wychodzą dziesiątki tysięcy Rosjan. Te marsze przywracają obchodom 9 maja ludzki wymiar, sprawiają, że bardzo ważne tu święto przestaje być jedynie demonstracją

tryumfującego militaryzmu i odradzającego się imperializmu. Szkoda tylko, że obywatelską akcję próbuje teraz zawłaszczyć putinowska partia Jedna Rosja. Może jednak się jej to nie uda. Wczoraj na marsz moskiewski setki tysięcy ludzi przyszły nie na czyjeś wezwanie czy polecenie, lecz spontanicznie, jak mówili – z potrzeby serca. 09.05.2015

TRAPIEZNYJE, czyli wojna blina z hamburgerem

Rosjanie chcieliby jeść swojsko. O McDonaldach czy Kfc socjologom i reporterom telewizyjnym mówią, że to, co tam dają, jest trujące i sztuczne, a zarabia na tym amerykański wróg. Ale siedzą w nich i jedzą tłumnie. Bo, jak tłumaczą, ojczystego „obszczepitu” (zbiorowego żywienia) ponoć nie ma. Oj, sami nie wiedzą, co posiadają. Na tej niewiedzy i tęsknocie za swoim upiec swą pieczeń próbują dwaj cwani bracia reżyserzy – Andriej Konczałowski i znacznie sprytniejszy Nikita Michałkow, który zawsze wie, gdzie stoją kremlowskie konfitury. Wystąpili do władzy najwyższej z supliką, obiecując, że za jedyne 972 mln rubli (70 mln zł), wydzielone im ze skarbca państwowego, stworzą anty-McDonald’s – sieć restauracji „Jemy jak w domu”. I nakarmią naród swojsko, a smacznie. No i patriotycznie. Kreml, zatrzaskujący okna, drzwi i lufciki Rosji przed zachodnimi wiatrami i wyziewami z kuchni, połknął przynętę. Bracia na świętą wojnę blina z hamburgerem kasę dostaną. I pewnie ją zmarnują. Zapomniany już mer Moskwy Jurij Łużkow też miał taką ideę. Wpompował ogromne pieniądze w sieć Russkoje Bistro, gdzie

karmili drogo, skąpo i niesmacznie, za to wyłącznie swojskimi daniami. Bistro więdło, aż bystro znikło i nikt z tych, którzy wsuwają wraże hamburgery, po nim nie płacze. W kręgach liberałów moskiewskich i korespondentów zagranicznych panuje pogląd, że swojsko i patriotycznie Rosjanie karmić się nigdy nie będą, bo swojej narodowej kuchni nie mają. Niedawno jeden kolega przekonywał mnie, że Rosja nie stworzyła cywilizacji, bo co to za cywilizacja, która nie ma nawet własnej sztuki kulinarnej, a żywi się tylko tym, co podpatrzyła u innych, głównie u podbijanych sąsiadów. O tym, że jest inaczej, można się przekonać choćby w restauracji Oprycznik, której właściciele postawili sobie ambitne zadanie: serwować jedynie dania sporządzone według przepisów sprzed czasu, kiedy car Piotr I „wyrąbał okno do Europy”, bo to przez nie do Rosji wdarły się miazmaty niemieckich kiełbas, holenderskich serów i kolonialnych przypraw. Hasło powrotu do „czasów sprzed Piotra I” staje się ostatnio modne. Niedawno na bardzo ważnej naradzie przedstawiciel Cerkwi dowodził, że Rosja zaczęła się rozkładać moralnie właśnie za tego, zwanego Wielkim, cara, bo zezwolił na rozwody. Przedpiotrowy Oprycznik karmi interesująco, choćby rybami z czystych syberyjskich rzek, grzybami z tajgi, poi genialnymi nalewkami. Albo taka Ekspedycja. Tu kuchnia opiera się na bardzo starych przepisach, z czasów kiedy rdzenni przodkowie Rosjan siedzieli na Północy. Króluje tu stroganina – od razu po wyciągnięciu spod lodu na mocnym mrozie zamrożona ryba, już w restauracji pokrojona na płatki i podawana na surowo. Ale i Oprycznik, i Ekspedycja to rezerwaty, a nie dostępny dla wszystkich „obszczepit”. Sprowadzenie zamrożonej ryby z Syberii samolotem (4-5 tys. km) i trzymanie jej w drodze w temperaturze

poniżej minus 18 stopni musi kosztować. Przeciętny moskwianin o stroganinie może sobie więc najwyżej poczytać. Jednak nie załamujmy rąk. Swojsko karmiący „obszczepit” istnieje – za murami klasztorów. W rosyjskim internecie trafiają się wyznania zaskoczonych mieszkańców stolicy, piszących, że wiele razy przechodzili ulicą Pietrowka w centrum miasta wzdłuż ceglanego muru, nie bardzo wiedząc, co za nim jest. Aż przypadkowo zaszli za bramę i odkryli, że działa tam dostępna dla wszystkich „trapieznaja”, czyli klasztorna stołówka. A potem to już tylko zachwyty. Za murem Wysoko – Pietrowskiego Monastyru hałaśliwa, wiecznie spiesząca się Moskwa, a tu cisza, zupełnie inne tempo. Przed „trapiezną” wylegują się tłuste koty. To też nieodłączny element życia cerkiewnego. Zwierzaki spokojne, ufne, dopełniają poczucie, że tu jest bezpiecznie. Klasztorna kuchnia karmi przede wszystkim piętrzącymi się na ladzie pirożkami, bułeczkami z nadzieniem wszelakim – od ziemniaka czy ryżu, borówki, twarogu, po rybę czy mięso. W menu barszcze, zielony i czerwony (moskiewski, a to nie to samo co ukraiński), kapuśniaki, kasze, morsy (napój z przetartej z miodem czy cukrem borówki, żurawiny albo rokitnika). Powszechnie dostępne „trapieznyje” są przy wielu monastyrach i cerkwiach. Surowe prawosławne przepisy nakazują przecież, by wierni do sakramentów przystępowali, nie wziąwszy przedtem do ust „nawet ziarnka maku”. A jak potem po nabożeństwie z dramatycznie pustym żołądkiem wracać kawał drogi do domu? Posilić się więc należało przy świątyni. Zatem Rosja miała swój „fast food”, i to znakomity, zanim jeszcze na ten pomysł wpadli Amerykanie. W samej Moskwie tę tradycję chyba najlepiej kultywują staroobrzędowcy (wyznawcy prawosławia sprzed XVII-wiecznych

reform). Mają swój monastyr w Rogożskiej Słobodzie, na wschodzie stolicy. W tutejszej „trapieznoj” karmią absolutnie po rosyjsku. Przy tym i smacznie, i niezwykle tanio – najeść się można za równowartość 10 zł, podczas gdy w Ekspedycji tylko za małą szklankę morsu chcą dwa razy więcej. Tak więc jeśli w Rosji jeść, to w monastyrach. Dlaczego Cerkwi udaje się to, co nie wyszło Łużkowowi, a pewnie nie wyjdzie również braciom reżyserom? Bo ona zachowała stare tradycje, a do tego jest wielką instytucją, nietykalną dla funkcjonariuszy państwowych, których tuczy korupcja. Szefowie miejscowej straży pożarnej, policji, wszelkich nadzorów łapówki od przeora domagać się nie będą. „Trapieznyje” mogą więc karmić smaczniej i taniej niż „świeckie” lokale, bo są zwolnione z tego, co Rosjanie nazywają „rentą administracyjną”. Od korupcyjnej daniny. 15.05.2015

TUNIEJADCOM STANOWCZE NIET, czyli dziewictwo aż do ślubu

Federalna Służba Pracy i Zatrudnienia – jak pisze „Niezawisimaja Gazieta” – pracuje nad wprowadzeniem nowego podatku: nakładano by go na wszystkich pełnoletnich obywateli, którzy oficjalnie nie są zatrudnieni, nie studiują lub nie przeszli na emeryturę czy rentę albo nie dostają zasiłku dla bezrobotnych. Chodzi więc o tych, których w PRL-u nazywano pasożytami społecznymi, a w ZSRR – „tuniejadcami” (darmozjadami). Eksperci przypomnieli, że w Związku Radzieckim był artykuł 209 Kodeksu karnego, zgodnie z którym ten, kto uchylał się od pracy, mógł trafić na dwa lata do łagru. Ten przepis bardzo się przydawał państwu nie tylko do wychowywania obiboków, ale też do gnębienia opozycji. Na jego podstawie młody niepokorny poeta Josif Brodski został w 1964 r. zesłany na pięć lat do obwodu archangielskiego. Zajmujący się jego sprawą sędzia nie przyjmował do wiadomości, że ktoś, kto nie ukończył „studiów dla poetów” i nie jest zatrudniony na etacie jako poeta, w rzeczywistości poetą jest, a pisząc – pracuje. Po publikacji w „Niezawisimej”, którą w Rosji uznano za sensację dnia, rzecznicy Federalnej Służby Zatrudnienia zapewnili, że podatku

nie będzie, ale problem pasożytów społecznych rozwiązać jakoś trzeba... Do Dumy trafił projekt ustawy o walce z darmozjadami. Przygotowali go samorządowcy z Sankt Petersburga, domagający się też wprowadzenia do konstytucji poprawki, zgodnie z którą praca ma zostać uznana nie tylko za prawo, ale też obowiązek obywatela. Na pierwszy rzut oka jest to absolutnie pozbawione sensu. Rosja ma kapitalizm i wprawdzie niewielkie (ok. 5 proc.), ale rosnące bezrobocie. Boryka się natomiast z innym problemem: bardzo rozległą szarą strefą. Dwa lata temu wicepremier Olga Gołodiec oceniła, że władze wiedzą, gdzie pracuje 48 mln Rosjan w wieku produkcyjnym. Pozostali, czyli 38 mln (44 proc.), ukrywają się w szarej strefie, uciekając przed podatkami i wpłatami na ubezpieczenia socjalne. Jak powiedział mi Jewgienij Gontmacher, były wiceminister polityki socjalnej, zastępca dyrektora Instytutu Światowej Ekonomiki i Stosunków Międzynarodowych Rosyjskiej Akademii Nauk, te szacunki są wzięte z sufitu, a w szarej strefie pracuje ok. 20 mln Rosjan. Zdaniem eksperta szczególnie teraz, kiedy kraj pogrąża się w kryzysie, a państwu brakuje pieniędzy, to poważny problem. Władze więc nie tyle chcą zmusić darmozjadów do pracy, bo ci i tak pracują, ile zmusić ich do wyjścia z cienia, a więc i uczciwego płacenia podatków. Nad tym, jak sprowadzić rodaków na drogę uczciwego życia, pracuje rosyjska Cerkiew prawosławna. Według hierarchów najlepszym sposobem osiągnięcia tego celu będzie wprowadzenie do szkół nowego przedmiotu o nazwie „moralne fundamenty życia rodzinnego”. Kilka dni temu rozmawiali o tej idei członkowie Izby Społecznej – quasi-parlamentu, w którego skład wchodzą ludzie wyznaczeni przez władze. Ton dyskusji, jak napisał dziennik

„Kommiersant”, nadali duchowni. Archiprezbiter Dmitrij dowodził, że upadek moralny zaczął się od tego, że „25 lat temu nasza szkoła znalazła się pod wpływem wiatrów wiejących z Zachodu”. Ale proces gnicia trwał już wcześniej, bo od czasów cara Piotra I, który w początkach XVIII w. zezwolił na rozwody. O tym, jak uzdrowić sytuację, mówił Jewgienij Iwanow z Młodzieżowego Ośrodka Intelektualnego „Laboratorium Myślowe”, wspieranego przez Cerkiew błogosławieństwem, a przez państwo – solidnymi funduszami. Ucałowawszy dłonie duchownych, dowodził, że szkoła wychowa uczciwych obywateli, jeśli będzie usilnie propagować wierność Cerkwi, wielodzietność oraz zachowanie dziewictwa aż do chwili zawarcia małżeństwa. Takiego zadania mogą się jednak podjąć jedynie nauczyciele absolutnie czyści moralnie. Pedagogów należy więc regularnie badać wykrywaczem kłamstw, sprawdzając, czy ich myśli są niewinne. Niezależne media na pomysłodawcach wprowadzenia kursu moralności do szkół suchej nitki nie zostawiły. Wytknęły im, że chcieliby „w szturmowym tempie” zbudować w Rosji ciemnogród i kazać jej „maszerować w daleką przeszłość”. Prof. Jewgienij Jamburg, wielki autorytet pedagogiczny, w rozmowie ze mną stwierdził, że to bicie piany przez niekompetentnych ludzi, którzy chcą zrobić wokół siebie dużo hałasu. Być może jednak liczą na to, że tak jak kropla drąży kamień, tak ich pomysły dotrą do ucha władzy i zostaną wcielone w życie. 30.05.2015

METODA KUKŁACZOWA, czyli na co stać Borysa

Jak wiadomo, koty na scenę czy arenę się nie nadają. Nauczyć ich niczego się nie da, sztuczek za nic pokazywać nie będą. Za dumne są, zbyt niezależne. To tylko u Bułhakowa w „Mistrzu i Małgorzacie” Woland tresował kota Behemota. – A pan tresuje koty? – zapytałem Dmitrija Kukłaczowa, sławnego kociego tresera, jednego z szefów moskiewskiego, ponoć jedynego takiego na świecie, Teatru Kotów. – Skądże, kota tresować nie można! – kategorycznie zapewnia treser i dodaje: – Jego za nic nie da się przekupić, a karać za to, że czegoś nie chce mu się wykonać, to już broń Boże! Obrazi się na zawsze. Tyle że przed chwilą na scenie jego teatru kocia zgraja biegała, pchała wózki, skakała, jeździła na obręczy, ćwiczyła na poręczach i chodziła po linie. No fakt, ten ostatni numer nie wyszedł, bo kotce Kitty się nie chciało. Weszła na linę, poobcierała o nią mordkę, poprzeciągała się – i nie poszła. Za to Warter, wielki, puszysty, niemal cały czarny, miał swój dzień. Kilka razy z platformy na sześciometrowej tyczce skakał w ręce tresera. Patrząc bacznie z góry, czekał, aż Kukłaczow stanie w odpowiednim miejscu i przyjmie właściwą pozę. Wtedy miauczał na znak, żeby człowiek się

już nie ruszał, i dawał susa. Warter to gwiazda. Wygrał casting na rolę Behemota w kręconym przez reżysera Władimira Bortkę serialu „Mistrz i Małgorzata”. Kukłaczowowi objawił się, kiedy treser występował w Niżniewartowsku. Wszystkie sceny u Bortki Werter odgrywał bezbłędnie w pierwszym podejściu, tak że niepotrzebne były żadne duble. A jeszcze na planie okazał się bohaterem. W jednym epizodzie Aleksandr Abdułow (Fagot) siedział przy kominku, w którym płomień z palnika gazowego imitował płonące drwa. Raptem Warter-Behemot skoczył na aktora, ten się odchylił i w tym momencie z kominka wyleciał wielki słup ognia. Potem się okazało, że filmowi technicy się pomylili i nieopatrznie zwiększyli ciśnienie gazu. Kot uchronił Abdułowa przed ciężkim oparzeniem. Jeśli to jednak nie tresura, to jak udało się nakłonić Wartera, by wdrapał się na tyczkę, a potem na oczach publiczności wykonał swój tygrysi skok? – Tylko drogą dialogu – zapewnia treser. Przede wszystkim zwierzęta, których w teatrze Kukłaczowa jest dziś 150, trzeba stale i bacznie obserwować, by określić, co same lubią robić. Kilka miesięcy temu bohaterką rosyjskiego internetu stała się, nazwana potem Matroską, bezdomna brzemienna kotka. Wygłodniała zakradła się do sklepiku z luksusowymi morskimi przysmakami w porcie lotniczym we Władywostoku i tam na oczach filmujących ją pasażerów narobiła szkód na 60 tys. rubli (wtedy 4,5 tys. zł). Cały kraj z rozbawieniem oglądał potem film, na którym obżartuch wsuwał kawiory i jesiotry. Kukłaczow, który akurat szukał wtedy kandydatki do roli kotki złodziejki, dostrzegł w bezdomnej gwiazdę. Ogłosił, że zapłaci za wszystko, co zżarła i zepsuła, i dorzuci jeszcze za bilet lotniczy dla niej z Władywostoku do Moskwy.

Ale tym razem nie wyszło, bo Matroskę zabrał jako maskotkę klub hokejowy. – Taki talent się zmarnował – wzdycha Kukłaczow. Mały, siedmiomiesięczny dziś Waśka do roboty przyszedł sam. W marcu pojawił się na parapecie okna moskiewskiego teatru i darł się wniebogłosy. Ogrzali, zaszczepili, nakarmili. Kiedy się oswoił z miejscem w specjalnym pokoju dla kociąt, zaczął się wspinać na półeczki. Tylko nie łaził po nich, jak inne maluchy, a do góry łapami, czepiając się deseczek pazurami od dołu. Dziś występuje na scenie, chodząc po linie z głową w dół. Sam wymyślił sobie rolę i strasznie lubi się popisywać. – Kiedy kot pokaże, co potrafi i co go bawi, trzeba się z nim dogadać, by powtarzał to na scenie – wyjaśnia Kukłaczow. Jego podopieczni są, jak zapewnia, bardzo komunikatywni. Samych tylko min wyrażających różne nastroje robią 34. Do tego dochodzą znaki dawane ogonem, całą sylwetką, różne miauknięcia. Same też bacznie obserwują człowieka, rozumieją jego gesty, intonację, nastroje. Dmitrij miał tylko 16 lat, kiedy z ojcem Jurijem Kukłaczowem, założycielem moskiewskiego teatru, wybrali się na tournée do Brytanii. Pojechali bez trupy, bo wtedy, w 1991 r., zwierzęta na Wyspy wpuszczali dopiero po półrocznej kwarantannie. W Moskwie nie byłoby problemu z zebraniem nowego zespołu, bo bezdomnych dachowców włóczyło się tu i nadal włóczy masa. Ale w Londynie wszystkie koty chodzą z czipami. Nawet jeśli są bezpańskie, to opiekuje się nimi samorząd i tak po prostu nie można ich zabrać z ulicy. Rosjanie wpadli więc na inny pomysł. – Kolega naszego impresaria znał wiekową lady, która mieszkała w starym zamku z 300 kotami. Pojechaliśmy do niej, wybraliśmy 15 zwierzaków. Już gotowe do podróży były, w klatkach, kiedy starsza

pani zapytała, co z nimi zrobimy. A jak się dowiedziała, że mają występować, orzekła, że po jej trupie, bo w cyrku to tylko koty męczą, znęcają się nad nimi – opowiada Kukłaczow. Trzeba było znaleźć inne wyjście. Kandydatów na aktorów złowili w lasach, bo do zdziczałych leśnych kotów nikt w Anglii nie rościł sobie pretensji. Ale dzikie koty nie chciały w ogóle zaakceptować ludzi. Treserom pomógł przypadek. W nowych warunkach wszystkie zachorowały na grypę. Były tak słabe, że trzeba je było karmić łyżeczką. I pewnie dlatego przekonały się do ludzi: gdy wyzdrowiały, szybko dały się przygotować do występów. Dlatego teraz wśród aktorów teatru moskiewskiego są potomkowie dzikusów z Brytanii. Sułtanem w teatralnym stadzie jest jednak nie „brytaniec”, a znaleziony na moskiewskiej ulicy wyjątkowo urodziwy Borys, znany całej Rosji, bo często pokazują go w telewizyjnej reklamie kociej karmy. Poza tym gwiazdor bije rekordy dzietności. Przed rokiem, w marcu, jak mówi Kukłaczow, „wysłał na macierzyński 25 kotek”. Może sobie pozwolić. Jego honoraria za reklamę wystarczają na pełne utrzymanie 30 kotów. 02.06.2015

CO WOLNO, czyli Nixon idiota

Obywatel USA chwali się człowiekowi radzieckiemu, że u niego to taka wolność panuje, że nawet jeśli wyjdzie pod Biały Dom, by krzyknąć: „Nixon idiota!”, to nic mu nie zrobią. Na to mieszkaniec ZSRR odpowiada, że i on u siebie może bezkarnie krzyknąć: „Nixon idiota!”. Ta wolność przetrwała w Rosji do dziś. Nadal bowiem można tu sobie publicznie obdzielić obcego polityka najgorszym słowem, a nikt za to takiego odważnego człowieka nie skrzywdzi. Trzeba tylko pamiętać, by na swoim ojczystym gruncie zachowywać w tej kwestii najdalej idącą ostrożność. Kilka panienek z dalekowschodniego Władywostoku wystawiło w internecie film uwieczniający ich taniec na tle mostu w rodzinnym mieście. Ładne były, dobrze tańczyły, a stroje miały przyzwoite. Tylko to tło za nimi... Grupa patriotycznie nastrojonych obywateli dopatrzyła się w tanecznej scenie karygodnego świętokradztwa. Bo przecież, jak napisali w donosie do organów, most jest symbolem nie byle czego: szczytu przywódców państw basenu Pacyfiku i Azji, którzy zjechali się do Władywostoku w 2012 r.

Pamiętam to wiekopomne wydarzenie. Po pierwsze, prezydent USA nie brał w nim udziału. Po drugie, w drodze na szczyt (czy ze szczytu) Putin latał na motolotni, rozbił się i coś tam sobie zwichnął czy nadwerężył, więc potem chromał. Po trzecie, na wyszykowanie tego spotkania Rosja wydała 20 mld dolarów, a spora część tej sumy została rozkradziona. Dla patriotycznie nastrojonych obywateli zapomniany szczyt, a zatem i most, okazał się jednak sakralnym symbolem odradzającej się potęgi imperium, Rosji „wstającej z kolan”. Teraz ci, którzy donieśli na dziewczęta, czekają na reakcję organów i ukaranie tancerek. Inne dziewczęta, z grupy Pussy Riot, tańczyły w cerkwi i dostały za to „dwójeczkę” w łagrze. Z kolei pewne nastolatki z Noworosyjska całkiem niedawno potańczyły sobie przed pomnikiem bohaterów wojny i trafiły do aresztu. Tyle że w tych dwóch przypadkach dało się wygibasy podciągnąć pod „szarganie świętości”, bo przecież świątynia czy „ziemia przesiąknięta krwią dziadów” to nie parkiet na dancingu. Ale most? „Marazm krzepnie” – mówią Rosjanie o nasilającej się nagonce na świętokradców. Oj, krzepnie. Ksenia Sobczak, dawniej lwica salonowa, pierwsza celebrytka Rosji, dziś całkiem poważna dziennikarka i niestety opozycjonistka, pozwoliła sobie na wybryk oburzający. Przykleiła sobie sztuczną wielką brodę, przebrała się w szaty prawosławnego hierarchy i w takiej postaci się sfotografowała. Natychmiast po tym, jak umieściła fotkę na internetowym stole, odezwały się dyżurne nożyce, tym razem w osobie niejakiego Jarosława Michajłowa z obwodu kirowskiego. Zażądał on od Komitetu Śledczego wszczęcia postępowania przeciw Sobczak za obrazę uczuć religijnych. Michałowowi szybko zawtórował Wsiewołod Czaplin, rzecznik rosyjskiej Cerkwi prawosławnej, grożąc Kseni Sobczak wiecznym

potępieniem, bo przecież strojenie się osoby świeckiej, a do tego kobiety, w odzież hierarchy jest jawną drwiną ze świętości. Czym mogą się pocieszyć w tym marazmie Rosjanie? Na pewno tym, że wciąż bez obaw mogą krzyczeć: „Nixon idiota!”. 03.06.2015

GRABIE TE SAME CO ZAWSZE, czyli lotniskowce na step

Jeśli ktoś uparcie popełnia ten sam błąd i nabija sobie kolejnego guza, Rosjanie mówią, że „nastąpił na te same co zawsze grabie”. Ich państwo ma taką kiepską tradycję, że pogrążając się w imperialnych marzeniach, próbuje zapanować nad morzami i oceanami. Buduje więc potężną marynarkę wojenną, która raz za razem okazuje się dla własnego kraju nieprzydatna albo wręcz niebezpieczna. Flotę wielkim nakładem sił i pieniędzy budowali Aleksander I, a po nim Mikołaj I, co skończyło się jej pogromem w czasie wojny krymskiej i nałożonym przez zwycięzców na Rosję zakazem utrzymywania przez nią okrętów na Morzu Czarnym. Aleksander III i Mikołaj II trzecią część wojennego budżetu kraju topili w budowie liniowców. Trwałym i do dziś pamiętanym efektem tego jest piękna pieśń wojenna o bohaterskim końcu krążownika „Wariag”, który poszedł na dno w czasie wojny z Japończykami w latach 1904-1905 r., zakończonej totalną klęską marynarki Rosji. A potem było jeszcze gorzej. Załogi stacjonujących w czasie pierwszej wojny światowej na Bałtyku okrętów, które okazały się niepotrzebne, zdemoralizowały się do cna. To właśnie ich marynarze stali się awangardą bojową rewolucji bolszewickiej i posłali

imperium carskie na dno. Niepomny tych nauk Stalin, w latach 194041 zagrożony bynajmniej nie morską agresją ze strony Niemiec, 40 proc. wszystkiego, co miał na zbrojenia, pakował w potężne okręty. Przymierzał się też poważnie do budowy lotniskowców. Marzył mu się ZSRR w roli potęgi morskiej, w niczym nieustępującej Wielkiej Brytanii czy USA. W czasie drugiej wojny światowej jego okręty odegrały jednak, jak się okazało, rolę marginalną. Władimira Putina też ciągnie na morza. Lekceważąc dręczący ją kryzys, w tej dekadzie Rosja zamierza wydać na nową broń 20 bln rubli. Kiedy to planowano, suma ta odpowiadała 670 mld dolarów, dziś to tylko 355 mld. Czwarta część tej sumy pójdzie na nowe okręty. Te 5 bln rubli to niemal dwa razy więcej, niż obiecano wojskom lądowym na czołgi, działa, rakiety. Eksperci, m.in. z cieszącego się dużym autorytetem moskiewskiego Centrum Analizy Strategii i Technologii, ostrzegają, że to absolutnie nielogiczne. Bo przecież jeśli Rosji przyjdzie wojować, to prędzej w stepach Azji Centralnej, na Kaukazie albo na Ukrainie niż, dajmy na to, w Zatoce Biskajskiej. Wydawało się, że Kreml przysłuchał się tym głosom. Niedawno prezydent ze swymi doradcami zastanawiał się w Soczi nad korektą wydatków wojennych. Zapowiedziano, że marynarce się obetnie, a wojskom lądowym doda. Ale imperialne ambicje, chęć panowania na oceanach okazały się mocniejsze. Dowódcy marynarki ogłosili, że Rosja zabiera się do budowania lotniskowców – może jednego, a może od razu dwóch (po 5 mld dolarów za sztukę). Mają być atomowe i potężne – o wyporności 90 tys. ton. Jeden z nich będzie miał port macierzysty nad Morzem Północnym, a drugi nad Pacyfikiem. Po flocie lotniskowców, które Rosja odziedziczyła po ZSRR, dziś został tylko jeden – klasyfikowany jako „lekki” – „Admirał Floty

Związku Radzieckiego Kuzniecow”. Pozostałych Moskwa się pozbyła. Jeden służy w marynarce Indii, drugi w marynarce Chin. Dwa inne Chińczycy przerobili na hotel i kasyno, a kolejny pocięli na żyletki. Sensu w odbudowie rosyjskiej floty lotniskowców, której Moskwa nie tak dawno się pozbyła, doszukać się trudno. Przecież Rosja nie będzie już musiała gwarantować bezpieczeństwa nawet bratniej Kubie, jako że „wyspa jak wulkan gorąca” wybrała wolność i dogaduje się ze Stanami Zjednoczonymi. Na Kremlu są jednak gotowi wydać ogromne pieniądze tylko po to, by pokazać, że „Rosja wstała z kolan” i jest tak wielką potęgą, że „morze sięga jej tylko do kolan”. 08.06.2015

MILIARD RUBLI NA OBCHODY, czyli czyj Władimir większy

Wojna o przeszłość zacięta jest i kosztowna, ale prowadzić ją trzeba. Bo przecież, jak sprawiedliwie orzekł Orwell, „kto rządzi przeszłością, w tego rękach jest przyszłość; kto rządzi teraźniejszością, w tego rękach jest przeszłość”. Moskwa nie wyszła jeszcze do końca z okopów obchodów 70. zwycięskiego zakończenia Wielkiej Wojny Ojczyźnianej, jak tu się nazywa zmagania ZSRR z hitlerowskimi Niemcami, jeszcze nie zgasła w niej złość na tych, co byli zaproszeni na wielką defiladę 9 maja na placu Czerwonym, a nie przybyli, nie wystygła wściekłość na tych, co przypominali, że Związek Radziecki nie zawsze był przeciw nazistom – a tu otwiera się nowy front. 15 lipca przypadnie tysięczna rocznica śmierci Władimira Wielkiego, chrzciciela Rusi, świętego prawosławnych i unitów. Takiego milenium zmarnować nie wolno. Tym bardziej że Władimir Swiatosławycz, choć w aktualnym panteonie narodowym bardzo ważny, narodowi bliski nie jest. W marcu, w rocznicę aneksji Krymu, na demonstrację pod Kremlem aktywiści przyszli z transparentami „Ruś od Władimira do Władimira”. A publika – w swej starszej części edukowana

w szkołach radzieckich, a w młodszej przez „zombi-skrzynkę”, jak tu się nazywa telewizor – gubiła się w domysłach. No, bo „do” jakiego Władimira – wiadomo. Ale od jakiego? – Chyba od miasta Władimir (Włodzimierz)? – próbowali zgadnąć entuzjaści „powrotu Krymu do macierzy”. Święty Władimir zyskał na aktualności i znaczeniu właśnie przez Krym. To przez niego aneksja półwyspu ma znaczenie nie tylko praktyczne i imperialne, lecz również, jak to określił sam Władimir Władimirowicz Putin, „sakralne”. Przez wieki całe, kiedy w Moskwie wierzono, że Ukraina i Rosja zawsze będą razem, cywilizację, wiarę, państwowość ruską wywodzono z „dnieprowej chrzcielnicy”. Do takiej wspólnej przyszłości niezbędna bowiem była przeszłość, w której wielki książę kijowski ochrzcił swój naród w Dnieprze w Kijowie, „matce miast ruskich”. Wiecznym symbolem tego jest wystawiony w 1853 r. monumentalny pomnik świętego w stolicy Ukrainy, na prawym brzegu rzeki. Teraz, kiedy tam rej wodzą „ukrofaszyści” lub – jak też się słyszy w Moskwie, „żydobanderowcy” – wspólna przyszłość rosyjskoukraińska wygląda marnie, natomiast przeszłość z „dnieprową kolebką” na pierwszym planie do niczego się nie nadaje. Mamy więc przeszłość całkiem nową. Teraz na plan pierwszy wysuwa się to, że Władimir, nim pogonił swój lud w fale Dniepru, wybrał się zbrojnie na Krym. Tam wziął Chersonez. Miejscową parę książęcą, jak twierdzą historycy, zamordował, jej córkę zniewolił i w końcu się ochrzcił, by cesarz Bizancjum oddał mu za żonę swą siostrę Annę. O bezeceństwach po szturmie Korsunia, jak w Rosji po starorusku lubią dziś nazywać Chersonez, oficjalna Moskwa oczywiście przypominać nie chce. Podkreśla natomiast, że zanim lud kijowski zanurzył się przy zajętym dziś przez „ukrofaszystów” brzegu Dniestru,

Ruś ochrzciła się, i to na właśnie „przywróconym do macierzy” Krymie. Półwysep ma więc dla narodu rosyjskiego znaczenie „sakralne”. Uroczyste obchody tysięcznej rocznicy śmierci Władimira Chrzciciela Rusi już się rozpoczęły. Państwo wydzieliło na nie miliard rubli (72 mln zł), co w czasie kryzysu i cięć budżetowych jest sumą sporą. Za te pieniądze ufundowano między innymi pomniki świętego we Władimirze, Smoleńsku i Moskwie. Ten ostatni monument ma być ogromny. U Petra Ołeksijowicza Poroszenki, prezydenta Ukrainy, na stromym brzegu Dniepru stoi święty o wysokości 20,4 m. Dlatego u Władimira Władimirowicza, na nie mniej stromym brzegu rzeki Moskwy na stołecznych Worobiowych Gorach, Władimir będzie większy – ma mieć wysokość 24 m. 09.06.2015

MATKA BOŻA MOCARSTWOWA, czyli Stalin na ołtarze

W piątek nowa Rosja ma swoje 25. urodziny. Srebrny jubileusz kraju jego posłowie czczą pomysłami przywrócenia radzieckich porządków. Na tym polu najśmielej harcują komuniści. Dwaj ich przedstawiciele w Dumie, Walerij Raszkin i Siergiej Obuchow, domagają się dopisania do Kodeksu karnego paragrafu zabraniającego wszelkich porównań politycznych reżimów stalinowskiego ZSRR i Niemiec hitlerowskich. W projekcie ustawy, złożonym w izbie przez posłów, znalazł się też zakaz wyrażania opinii, że III Rzesza w czymkolwiek górowała nad Krajem Rad. Jeśli, a to całkiem możliwe, idea komunistów stanie się ciałem paragrafu, nie będzie już w Moskwie wolno powiedzieć na przykład, że Stalin w zmowie z Hitlerem w 1939 r. okupował część Polski i poddał ludność zniewolonego kraju, jak III Rzesza, represjom. Kto by się na taką opinię ośmielił, zgodnie z ideą Raszkina i Obuchowa pójdzie siedzieć na 10 lat. Dokładnie na tyle, ile w Rosji maksymalnie dają za gwałt zbiorowy. Obrona dobrego imienia Iosifa Wissarionowicza – z jego gułagami, krwawymi czystkami, deportacjami, okrutnymi katami z NKWD – za pomocą paragrafów to jednak nie wszystko. Sporo zamieszania

w kręgach cerkiewnych narobił niedawno stalinowsko-prawosławno – imperialistyczny pisarz Aleksandr Prochanow. Wraz z kolegami po piórze pojawił się on na uroczystościach modlitewnych na Polu Prochorowskim pod Biełgorodem, gdzie w 1943 r. Armia Czerwona stoczyła zacięty bój. Pisarzowi towarzyszył duchowny dźwigający ikonę „Matka Boża Mocarstwowa” z wyobrażeniem Stalina w otoczeniu marszałków czasu wojny. Pisarze pokłonili się obrazowi, a mnich odśpiewał przed nim modlitwę za poległych bohaterów. Prochanow, który od dawna stawia świeczkę Stalinowi, a Panu Bogu ogarek, i próbuje połączyć tradycję komunistyczną z tradycją cerkiewną i carską, przez lata uchodził za – jak to nazywają w Rosji – „miejskiego głupka”, a swe teorie snuł na marginesie sceny politycznej. Teraz jednak wyszedł na pierwszy plan. Ma swe nisze w telewizji państwowej i w innych mediach. Kieruje Klubem Izborskim, skupiającym konserwatywnych ekspertów wykuwających dla Kremla nową mitologię państwową, która ma być koktajlem z tradycji dawnych Scytów, carów, patriarchów, genseków i Gagarina. Cerkiew odcięła się więc od wyznawcy Stalina z pewną taką ostrożnością. Ogłosiła, że obrazu „Matka Boska Mocarstwowa” nie można uznać za ikonę, bo osoby na niej przedstawione „nie są zaliczone do zastępu świętych prawosławnych”, a mnich modlący się do Wodza jest samozwańcem i „podręcznym” pasterzem Prochanowa. Fakt, hierarchowie cerkiewni konsekwentnie odcinają się od Stalina i bolszewików. Niektórych prostych duchownych ciągnie jednak do tego, by wynieść generalissimusa na ołtarze. Kilka lat temu Estafij, proboszcz parafii w Strielnie pod Sankt Petersburgiem, umieścił w swej świątyni „Ikonę Stalina”. Patriarchowie z Moskwy go za to potępili, lecz duchownego poparli miejscowi komuniści, występując z żądaniem kanonizacji Stalina.

W swoich zapałach urządzenia Rosji na sposób radziecki komuniści zgłaszają zresztą i inne fantastyczne pomysły. Kilka dni temu okazało się, że przygotowali projekt ustawy o wprowadzeniu do wszystkich szkół „superwoźnych”, którzy mieliby oko na uczących się i kontrolowali pracę nauczycieli. Do tej roboty należałoby kierować byłych, ale wciąż fizycznie mocnych, wojskowych. Podlegając nie dyrekcji szkoły, lecz bezpośrednio ministerstwu oświaty, powinni oni pilnować dyscypliny uczniów, przywoływać ich do porządku, a szczególnie trudnych wysyłać do poprawczaków. Zadaniem „szkolnego korpusu żandarmerii” powinno być również baczenie na postępowanie nauczycieli – jak pracują i jakie treści przekazują młodzieży. Komuniści argumentują, że chcą naprawić to, co w Rosji popsuła szalejąca od 25 lat humanizacja systemu oświatowego. Doprowadziła ona – jak twierdzą – do moralnej degrengolady młodzieży i ciał pedagogicznych. Potrzebne jest więc przywrócenie dawnej szkolnej dyscypliny. Spod czujnego oka „superwoźnego” młodzi Rosjanie już się nie wymkną. Komuniści, popierani przez posłów z innych frakcji, szykują bowiem jeszcze ustawę zakazującą działania w Rosji organizacji wysyłających zdolną młodzież na naukę i stypendia za granicę. 10.06.2015

WŁADCA NIESPIESZNY, czyli o człowieku, na którego czekał nawet Zbawiciel

W środę papież Franciszek musiał czekać w Watykanie na prezydenta Rosji aż 70 minut. W 2013 r. gospodarz Kremla spóźnił się do papieża 50 minut, a królowej Elżbiecie II kazał czekać niemal kwadrans. Potem służby prasowe Putina tłumaczyły, że nie zdążył, bo kolumna jego samochodów utknęła w londyńskich korkach – na co Brytyjczycy odpowiedzieli, że ich policja zapewniła gościowi wolną jezdnię i żadne korki zatrzymać go nie mogły. 20 minut czekał na Putina król Hiszpanii Juan Carlos wraz z małżonką, natomiast szwedzkiego monarchę Karola XVI Gustawa monarcha kremlowski poczęstował spóźnieniem półgodzinnym. Ale królowie i tak nie powinni narzekać. Kiedyś Putin nie dotarł na czas do moskiewskiej katedry Chrystusa Zbawiciela na nabożeństwo rezurekcyjne, więc Zbawiciel musiał poczekać na niego ze swym zmartwychwstaniem. Trzy lata temu dziedzic carów i genseków spóźnił się na spotkanie z Wiktorem Janukowyczem, podówczas prezydentem Ukrainy i swoim politycznym faworytem, o całe cztery godziny. Ukrainiec czekał, bo gość po drodze zajechał do obozu swych ulubionych

motocyklistów z klubu Nocne Wilki i się z nimi zagadał. Ukraińcy urażeni tym, że tańce z wilkami okazały się dla prezydenta Rosji ważniejsze od ich prezydenta, nazwali postępek gospodarza Kremla „chamstwem”. Teraz Kreml ustami rzecznika Putina tłumaczy się ze spóźnienia na spotkanie z Franciszkiem. Dmitrij Pieskow ogłosił, że jego szef nie zdążył na czas do Watykanu, bo „przeciągnęły się rozmowy w Mediolanie, a poza tym kolumna samochodów prezydenckich powoli się poruszała po ulicach”. I tyle. Słowa „przepraszam” w Moskwie nie używają, taki tu styl. Kto przeprasza, ten przecież przyznaje się do winy, a Putin, jak sam ogłosił choćby w niedawnym wywiadzie dla dziennikarzy włoskich, niczego nie żałuje, bo wszystko, co zrobił, zrobił prawidłowo. Swego czasu jego była już żona Ludmiła wyznała publicznie, że w okresie narzeczeństwa często czekała na Władimira Władimirowicza. Regularnie zjawiał się na randki godzinę-półtorej po czasie i „nigdy za to nie przepraszał”. Włoska prasa twierdzi, że samolot, którym Putin przyleciał z Mediolanu, wylądował w Rzymie o 18.40, czyli 40 minut po czasie, na który była wyznaczona audiencja. Tak więc korki niczego już zmienić nie mogły, tym bardziej że ochrona Putina zawsze żąda, by ruch na ulicach, po których porusza się ich szef, został zawczasu wstrzymany. Jakie to więc pilne sprawy wydłużyły pobyt prezydenta Rosji w Mediolanie? Otóż zasiedział się tam w pawilonie rosyjskim na EXPO, przed którym witał go demonstrant z plakatem „Putin. Save the World” (Putinie, ocal świat). Sam gospodarz Kremla był tam łaskaw przypomnieć, że „do Rosji należy dziesiąta część ziem ornych świata i piąta część zapasów słodkiej wody na planecie”. Logika podpowiada, że w ten sposób prezydent Rosji mimowolnie przyznał się w końcu do winy. Bo jeśli jego kraj włada 10 proc. ziemi

świata, to przy przeciętnej światowej umiejętności gospodarowania na niej powinien bez trudu wykarmić dziesiątą część ludzkości, czyli jakieś 600 mln ludzi. Tymczasem ze swych 135 mln hektarów pól i bezkresnych pastwisk, pełnych ryb rzek i mórz nie jest w stanie wyprodukować wystarczająco dużo żywności, by wykarmić 145 mln obywateli Rosji. Tak więc hasło „Putinie, uratuj świat”, powinno raczej brzmieć: „Putinie, weź się do roboty i zagospodaruj ziemię, którą masz, a nie sięgaj po cudzą”. Trzeba jednak brać pod uwagę, że tego szybko zrobić się nie da. Kilka dni temu Aleksiej Ulukajew, minister rozwoju gospodarczego, zapowiedział, że gospodarka Rosji, jeśli wyjdzie z recesji i zacznie się rozwijać, dogoni przodujące kraje świata za pół wieku. Cóż więc znaczy 70-minutowe spóźnienie Putina do papieża, jeśli cały jego kraj spóźnia się o całe 50 lat? 11.06.2015

CHLEB UMARŁYCH, czyli historia pewnej miłości

W Rosji w czasie stypy, na spotkaniach bliskich w dziewiąty i czterdziesty dzień po śmierci, kiedy to, jak przypuszczają prawosławni, ostatecznie decyduje się los umarłego, na poczesnym miejscu stawia się jego portret z żałobną wstążeczką. A obok musi stać szklaneczka z czystą wódką przykryta kromką czarnego chleba – najlepiej borodińskiego. Nazywają go „pominalnym”, czyli przeznaczonym na uroczystości żałobne. Zawsze mnie ciekawiło, co po uroczystości żałobnej się z tym robi. Jednoznacznej odpowiedzi bardzo zabobonni Rosjanie jednak nie dają. Jedni przestrzegają, by chleba umarłych w żadnym wypadku nie zjadać, bo to prowadzi do nieuchronnej, szybkiej śmierci. W internecie można natrafić na porady, jak za pomocą „pominalnego” pozbyć się wroga. Trzeba mu podrzucić kromkę zwędzoną po stypie, a przedtem odmówić nad nią specjalne straszne zaklęcie, którego treść także podpowiada sieć. Ale jest też inna szkoła. Jej zwolennicy zapewniają, że chleb przeznaczony dla nieboszczyka leczy wszystkie choroby i poprawia nastrój. Być może jednak wyznawcy akurat tego poglądu mają na myśli nie samą kromkę, a to, co znajduje się w szklance, którą ona

w czasie uroczystości żałobnej przykrywa. Historia tego chleba, nazwanego borodińskim, jak łatwo się domyślić – od Borodina, gdzie 8 września 1812 r. Rosjanie stoczyli krwawą bitwę z Wielką Armią Napoleona – nadaje się na scenariusz tragedii romantycznej. Jednym z tych, którzy polegli 203 lata temu w artyleryjskich pojedynkach Rosjan z zebranymi z całej Europy oddziałami cesarza Francuzów, był młody i – sądząc z portretów – piękny 34-letni generał Aleksander Tuczkow. On spodziewał się, że zginie właśnie tu. Jeszcze przed wojną jego żonie Margaricie przyśniło się, że los generała ostatecznie rozstrzygnie się w starciu pod miejscowością Borodino. Tuczkowowie wypytali znajomych, czy oni choćby przypadkiem nie słyszeli o takiej miejscowości. Małżonkowie wspólnie próbowali odszukać na mapach to nikomu wtedy jeszcze nieznane Borodino, ale go nie znaleźli. W bitwie generał bronił szańców w polu w pobliżu wsi Siemionowskoje, kilka kilometrów od samego pisanego mu Borodina. Został ranny. Żołnierze próbowali odnieść go na tyły, ale zostali nakryci zmasowanym ogniem kartaczy francuskich. Wszyscy zginęli. Tuczkowowa, dowiedziawszy się o śmierci Aleksandra, śpiesznie przyjechała na miejsce bitwy. Uparcie wędrowała wokół szańców, szukając wśród gnijących trupów szczątków męża. Nie znalazła, ale do końca życia nie traciła nadziei, że w końcu spotka kogoś, kto wskaże jej mogiłę generała. Wywodząca się ze skoligaconego z carami rodu Naryszkinów Margarita była – jak to się mawiało – kobietą po przejściach. I to ciężkich. Kiedy miała 16 lat, wydano ją za mąż za Pawła Łasuńskiego. Ten okazał się łajdakiem, karciarzem, szóste przykazanie łamał

z całych swych fizycznych sił. Młodej żonie, skarżącej się na jego niewierność, radził, by odpłacała mu tym samym i pocieszała się z jego licznymi przyjaciółmi. Skandale, jakie wywoływał, były tak drastyczne, że Cerkiew bez wahania zgodziła się na rozwód. Drugie jej małżeństwo z młodym generałem okazało się bardzo udane. Margarita nie rozstawała się z mężem. Razem z nim wyprawiała się na kolejne wojny. Opiekowała się rannymi i chorymi żołnierzami. Jest do dziś uważana za jeśli nie pierwszą, to jedną z pierwszych rosyjskich sióstr miłosierdzia. Na wojnę z Napoleonem Aleksandra tylko odprowadziła. Zostać z nim nie mogła, bo karmiła syna. Na polu pod Borodinem, gdzie niezmordowanie szukała miejsca jego pochówku, została już na zawsze. Przy reducie, na której zginął, postawiła sobie mały domek. Wokół niego dzięki finansowej pomocy od cara budowała spaso-borodiński klasztor żeński, w którym została przeoryszą. Przy monastyrze, jak to w Rosji jest w zwyczaju, powstała piekarnia. I to w niej nauczyli się wypiekać popularny do dziś i lubiany w całym kraju chleb borodiński. Ponoć receptę podpowiedział jej jeden z weteranów wielkiej bitwy, od których próbowała się dowiedzieć, gdzie pochowano Aleksandra. Żołnierz opowiedział, jak to w czasie bitwy kula francuska rozbiła wóz z prowiantem i zmieszała mąkę z nasionami kolendry, a z tego udało się potem upiec bardzo smaczne podpłomyki. Przeoryszy przepis przypadł do gustu, bo bochenek nafaszerowany ziarenkami kojarzył się jej z wypełnionym małymi kulkami kartaczem, pociskiem, jaki zmasakrował jej męża. A i smak aromatycznego „pominalnego” borodińskiego przyjmowanego jako symbol poległych w bitwie 1812 r. bardzo się spodobał Rosjanom. A to wiele znaczy, bo sztuka wypiekania chleba

jest u nich w ogóle na najwyższym światowym poziomie. Dziś borodiński produkują w całym kraju. W jednych piekarniach dobrze, w innych wychodzi kiepsko. Najlepszy jednak sprzedają w klasztorze założonym przez wdowę po generale Tuczkowie. Szkoda tylko, że go tu przywożą, bo stara piekarnia już nie pracuje. 15.06.2015

KRAJ, KTÓRY CIERPI NA BEZSENNOŚĆ, czyli wojny z czasem

Najbardziej poszukiwanym w Moskwie towarem są dziś sztory, gęste firany, żaluzje. Idą jak ciepłe bułeczki, choć drogie. Ale tu drogie jest wszystko. Ten szalony popyt bierze się stąd, że Moskwa cierpi na bezsenność. Bo, choć lato, mamy zimę – przez okrągły rok czas zimowy. W marcu Rosjanie nie przesunęli bowiem zegarków o godzinę, jak Polacy czy inne narody wrogiego nam Zachodu. Efekt jest taki, że dziś słoneczko wstało nam o 2.45. Widno zrobiło się na pół godziny wcześniej, ptaszki zaczęły się drzeć. A stolica nie lubi się kłaść spać przed 23.00, tak to ma w zwyczaju. Dziennik „Moskowskij Komsomolec” pisze, że lekarze nie mogą się opędzić od cierpiących na bezsenność. Ludzie są rozdrażnieni, zmęczeni, dzieci – kapryśne. Jedyny ratunek właśnie w żaluzjach, możliwie gęstych i szczelnych. Medycy twierdzą jednak, że to też nie bardzo pomaga, bo jak ujęła to gazeta, „fotony docierają do śpiących i budzą”. A ptaki też robią swoje. Jeszcze dwa lata temu latem było lepiej, ale za to w zimie gorzej. Wtedy w Rosji obowiązywał – jak zapowiadano – na zawsze czas

letni. Słońce w czerwcu budziło więc później, za to w grudniu wstawało dopiero około 9.00. Dzieci szły do szkoły półprzytomne, w czasie pierwszych lekcji za oknami klas panowała głucha noc. Ważniejsze jednak było to, że Rosja nie małpuje Zachodu, nie katuje obywateli dwukrotnym dorocznym przesuwaniem zegarków, a dumnie kroczy własną drogą. 26 października 2014 r. rosyjska machina czasu przejechała na nową, skrajną pozycję. Kraj skończył z „wiecznym latem” i „na zawsze” wprowadził czas zimowy. Idziemy drogą inną, ale ważne, że wciąż własną. Rosja z czasem jest w ogóle na bakier. To widać choćby po obyczajach jej prezydenta. On lubi rozdawać swoje zegarki warte tyle, ile jego oficjalne półroczne pobory, a potem spóźnia się – czy to do królowej angielskiej, czy to do papieża. Ale to drobiazg. Znacznie bardziej spóźnia się cały kraj. Nie tak dawno minister rozwoju gospodarczego Aleksiej Ulukajew wyznał, że po tym, jak już wyjdzie z recesji i zacznie się rozwijać, gospodarka Rosji dogoni przodujące kraje świata najwcześniej za pół wieku. Moskwa ma więc powody wypowiadać wojny nie tylko zegarowi, ale i kalendarzowi. Z zapałem robił to chociażby Stalin. Wódz w 1929 r. narzucił krajowi „nieprerywkę”, czyli paranoiczny kalendarz „nieprzerwanego” tygodnia roboczego. Był on pięciodniowy, a wolne ludzie pracy mieli zależnie od tego, do jakiej kolorowej kategorii zaliczyła ich władza. „Czerwoni” świętowali w czwartym dniu, „żółci” – w trzecim, „niebiescy” – w drugim (dni takiego tygodnia nie miały nazw, tylko numery). Na ogniu reformy kalendarzowej Stalin piekł dwie pieczenie. Dzięki niej maszyny w fabrykach pracowały bez przerwy, bo jeśli akurat „czerwoni” mieli wolne, to stawali przy nich „żółci”. A poza tym nowy sposób liczenia czasu zrywał ostatecznie, jak zapewniano, z nienawistną bolszewikom tradycją cerkiewną.

Służąca industrializacji „nieprerywka” szkodziła życiu rodzinnemu. Bo przecież „czerwona” żona nie mogła spędzić swego wolnego dnia z „żółtym” mężem. A jeśli jeszcze dziecko okazało się „niebieskie”, to podstawowa komórka społeczeństwa radzieckiego szła w rozsypkę. Potężny Stalin musiał więc ustąpić przed, jak to określił Charles Dickens, „potężnym starcem – czasem”. Szybko tydzień pięciodniowy zastąpił sześciodniowym, dając wolne wszystkim na dzień szósty. Ale porządek normalny, w tym tradycyjne nazwy dni tygodnia, przywrócił dopiero w 1940 r. Przy tym jednak nakazał, by tydzień roboczy zaczynał się w niedzielę. Wódz komunistów z jakiegoś powodu tego akurat dnia nie lubił. Rosjanie pewnie z czasem wrócą do przestawiania zegarków wiosną i jesienią, żeby ani zimą nie wstawać za wcześnie, ani latem nie budzić się zaraz po północy. I jeszcze by oszczędzać energię. Ale, kto wie, może ich wahadło poleci w inną stronę? Słychać tu bowiem głosy, że Rosja jako kraj prawosławny powinna zerwać z kalendarzem zachodnim i przejść na cerkiewny – „spóźniający się” za naszym o 13 dni. Powody ku temu są ważne. Po „reformie” noworoczny, huczny tu, karnawał zaczynałby się po Bożym Narodzeniu, a nie, jak dziś, w czasie bożonarodzeniowego srogiego postu. 20.06.2015

PATRIOTYZM ROZBUDZONY, czyli pułapki cynizmu

Wczoraj mieliśmy długi dzień. Budzili nas o czwartej rano, a wieczorem zakomunikowali, że Europa znów na nas napadła – jak 22 czerwca 1941 r. To znaczy budzili może nie samych Rosjan. Telewizja REN TV ogłosiła zawczasu, że rankiem mają być gotowi, bo ona rozbudzi ich patriotyzm. Właśnie o czwartej, o tej samej godzinie, w której 74 lata temu Hitler napadł na ZSRR. Budzenie patriotyzmu polegało na przerwaniu nadawanego właśnie, wojennego oczywiście, filmu oficjalnym komunikatem sprzed lat, z którego obywatele ZSRR dowiedzieli się, że Niemcy napadli zdradziecko, bez wypowiedzenia wojny. Potem była monumentalna, napisana w pierwszych dniach zmagań, pieśń Aleksandra Aleksandrowa „Wstawaj, strana ogromnaja”. Na ekranie pojawił się orzeł hitlerowski szybujący nad płonącym horyzontem. W miarę jak pieśń wzywała do boju z „przeklętą ordą”, złowrogi ptak pogrążał się w płomieniach. A kiedy spłonął, zaczęła się minuta ciszy. Ale wtedy widzowie nie myśleli, że znów w ten „święty dzień” na nich napadną. 22 czerwca to dla Rosjan rzeczywiście ważna data. Słusznie jeszcze

za Borysa Jelcyna dzień ten nazwano Dniem Pamięci i Smutku. Więc i komunikat, i pieśń, a tym bardziej minuta ciszy na cześć co najmniej 27 mln ofiar wojny były jak najbardziej na miejscu. Tylko po co z hukiem ogłaszać to „rozbudzaniem patriotyzmu”? 14 lat temu przed czwartą rano przyszedłem do centrum Moskwy, bo mieli się tam pojawić weterani. Czekałem długo, nic się nie działo. Już myślałem, że odwołali przemarsz, kiedy z przejścia podziemnego obok Biblioteki im. Lenina, w zupełnej ciszy, wypłynął potok siwych, przygarbionych ludzi z zapalonymi lampami w dłoniach. W ich powolnych krokach, milczeniu była groza tego, co stało się 60 lat wcześniej. Weterani opowiadali mi, że wybuch wojny ich uskrzydlił. Im Stalin obiecywał przecież, że jeśli wojna, to „kosztem małej krwi i na cudzym terytorium”. 22 czerwca 1941 r. moskwianie rzucili się do księgarń wykupywać mapy Europy, żeby zobaczyć, dokąd w swym zwycięskim pochodzie doszli „nasi”. Groza przyszła dopiero wtedy, kiedy „oni” doszli szybko do Mińska, Smoleńska, gdy do niewoli dostały się miliony czerwonoarmistów. I o tym rozmawiali 14 lat temu przy Grobie Nieznanego Żołnierza starzy ludzie, powtarzając maksymę swego pokolenia: „Żeby tylko nie było wojny”. Była wtedy i duma z tego, że naród wyrwał się z przepaści, dokonał cudu, ale była też refleksja nad ceną, jaką za to zapłacił. Dziś weteranów już praktycznie nie ma. Pokazują nam dziarskich 80-latków z piersiami w medalach, bo przecież nie w orderach bojowych, a oni opowiadają o Zwycięstwie i przeklinają „ukrofaszystów” bombardujących Donbas. Mamy też młodych działaczy skorych do „rozbudzania patriotyzmu” o czwartej rano. Bo to akurat jest trendy i za to dobrze płacą. Starego „byleby nie było wojny” już się nie słyszy. Za to 25 proc. Rosjan godzi się na użycie broni jądrowej w obronie kraju, a militarną interwencję

na „bratniej” Ukrainie w marcu ubiegłego roku gotowych było poprzeć trzy czwarte Rosjan. „Budzenie patriotyzmu” mieliśmy rano. Wieczorem zaś z telewizji Rosjanie dowiedzieli się, że akurat w ten dzień Unia Europejska, nie bacząc na krew 27 mln ofiar, przedłużyła sankcje nałożone na ich kraj „za Ukrainę”. Znowu usłyszeliśmy rytualne frazy, że te sankcje nic nie szkodzą samej Rosji, tylko boleśnie godzą w interesy samych Europejczyków. Ale nawet te samobójcze przecież dla „staruszki Europy” restrykcje „szargają świętości”. Przed widzami wystąpił politolog, poseł Wiaczesław Nikonow, mówiąc, że decyzja ministrów spraw zagranicznych UE, podjęta akurat 22 czerwca, jest „szczytem bluźnierstwa, szczytem cynizmu”. Nikonow dobrze wie, o czym mówi, bo drogę na szczyt cynizmu doskonale zna z własnej tradycji rodzinnej. Jest przecież wnukiem Wiaczesława Mołotowa, premiera i ministra spraw zagranicznych ZSRR, który po tym gdy Stalin z Hitlerem rozdzielili między sobą w 1939 r. Rzeczpospolitą, nazwał Polskę „poczwarnym bękartem traktatu wersalskiego, żyjącym z ucisku niepolskich narodów”. W „święty dzień” popisał się też poseł putinowskiej partii władzy Jedna Rosja Aleksiej Żurawlow. Jak ogłosił wczoraj dziennik „Izwiestia”, polityk sporządził projekt ustawy zobowiązującej firmy pracujące kiedyś na rzecz III Rzeszy, by w swych materiałach reklamowych minimum 10 proc. czasu antenowego lub powierzchni gazetowej poświęcały na wyznanie grzechu popierania ludobójczego nazizmu. Sam poseł ponoć dał osobisty przykład rodakom i już wczoraj zrezygnował ze służbowego, splamionego współpracą mercedesa. Na nowy środek transportu wybrał sobie teraz skodę – auto czeskiego producenta, które wchodzi w skład grupy Volkswagena... Jeśli jednak uznać ideę posła Żurawlowa za szczerą i poważną,

a nie wynikającą tylko z chęci przypodobania się naczelnikom, to trzeba ostrzec przed jej poważnymi konsekwencjami dla samej Moskwy. Przecież to ZSRR od 1933 r. przez osiem lat wspierał państwo Hitlera, rozwój jego przemysłu wojennego. Umowy o dostawach surowców, paliw, zboża zawierały z Berlinem nie firmy radzieckie, ale rząd. W tej sytuacji władze Rosji, zgodnie z intencją proputinowskiego polityka, musiałyby, występując publicznie, wyznawać, że są dziedzicami tych, którzy pomagali nazistom budować zbrodniczą machinę do samego poranka pamiętnego dnia 22 czerwca 1941 r. 23.06.2015

KUBANA, czyli koło zamachowe zgorszenia

Emigrantem politycznym z Rosji może być nawet festiwal muzyki. Rosyjska Kubana jedzie w tym roku do Rygi. Nie dość, że za granicę, to jeszcze do strefy Schengen. Jej domem od 2009 r. był Kubań (stąd nazwa) w Kraju Krasnodarskim, na wschodnim brzegu Morza Czarnego. Tam rok w rok latem zbierało się najpierw 8, potem 30, 150, a w końcu nawet i 200 tys. miłośników muzyki. Przy tym była to całkiem dobra, z punktu widzenia miejscowego biznesu, publiczność – raczej dorosła i niebiedna. Występowali przed nią renomowani, znani z radia (telewizja rosyjska uparcie lansuje przede wszystkim tandetny pop w stylu disco rusco) wykonawcy, a także zespoły, które już zdobyły sobie popularność wśród młodych ludzi, choć w konwencjonalnych mediach jeszcze ich nie ma. Na Kubanę przyjeżdżały też gwiazdy zagraniczne, grali tu m.in. Korn, Emir Kusturica, System of a Down, Madness, The Offspring, Gogol Bordello, Scooter, The Prodigy, Guano Apes i Die Antwoord. Festiwal wyrobił sobie markę najciekawszego w Rosji, a przy tym najbardziej masowego. Zgrzytać zaczęło dwa lata temu, kiedy zaproszona na Kubanę amerykańska grupa Bloodhound Gang po drodze wystąpiła

w Odessie. Tam jej basista na scenie podtarł się flagą Federacji Rosyjskiej. Wybuchł skandal, organizatorom oberwało się za zapraszanie „bluźnierców”. Kolejny sezon był więc dla Kubany bardzo trudny. Nękały ją kontrole, władze skrupulatnie badały dokumenty. Stało się jasne, że Kubana musi odejść z Kubania. Nowe miejsce znalazło się nad Bałtykiem, w Jantarnym, kurorcie w obwodzie kaliningradzkim. Kubanę i jej liczną publiczność zażyczył sobie tam widzieć gubernator Mikołaj Cukanow. Organizatorzy zaprosili gości, ustalili repertuar, zaczęli sprzedawać bilety. Fani muzyki opłacali loty, rezerwowali hotele. A tymczasem na spotkaniu Cukanowa z jego radą ds. kultury doszło do awantury z przedstawicielem Cerkwi, który nazwał festiwal „międzynarodowym kołem zamachowym zgorszenia”. Gubernator wygnał go za drzwi, ale wtedy okazało się, że samorząd Jantarnego jednak u siebie Kubany nie chce. Do tego policja zapowiedziała, że nie poradzi sobie z pilnowaniem porządku na imprezie. W Rosji nie zdarza się, by radni postawili się swojemu gubernatorowi, a już policja nie odmawia takiemu nigdy. Chyba że do sprawy miesza się ktoś silniejszy. Tu wmieszał się miejscowy metropolita Serafim. Dostojnik cerkiewny ogłosił, że Kubana to „pełna degradacja, zgorszenie, alkoholizm i wołająca o pomstę do nieba demoralizacja”. Gubernator Kaliningradu zapewnia, że on sam nie rozumie, co się stało. Organizatorzy Kubany zrozumieli jednak, że i nad rosyjskim kawałkiem Bałtyku miejsca dla nich nie ma. A festiwal jest, jak podkreśla Ilija Ostrowski, główny producent imprezy, „morski”. Rosyjskich fanów muzyki przygarnie więc łotewska Ryga. Spotkają się tam na wyspie Lucavsala na Dźwinie. Z tego powodu to miejsce w Rosji nazywa się już „wyspą wolności”, tak jak kiedyś określano tu Kubę. Kubana rozpocznie się 6 sierpnia. Do tej pory uczestnicy muszą

wymienić bilety lotnicze, odwołać rezerwację hoteli w Kaliningradzie oraz wyrobić sobie wizy schengeńskie. Nil Uszakow, mer Rygi, obiecuje, że w tym pomoże. On nie chciałby stracić sporych pieniędzy, jakie miastu mogą przynieść dziesiątki tysięcy Rosjan przyjeżdżających na trzydniowy festiwal. Jak postępować, by wielka i popularna impreza muzyczna nie musiała się tułać, zrozumieli natomiast organizatorzy Naszestwija (Inwazja), festiwalu rockowego zwanego „rosyjskim Woodstockiem”, który odbywa się latem pod Moskwą. Zgodzili się wzbogacić program o wystawę czołgów, transporterów, haubic, wyrzutni rakiet, pokaz filmów wojennych. Zapowiedzieli też otwarcie wypożyczalni mundurów dla dorosłych i dla dzieci. Taki „rosyjski Woodstock”. Andriej Makarewicz, frontman legendarnej grypy Maszyna Wriemieni, na Inwazję nie przyjedzie. Jak wyjaśnił, „nie będzie śpiewał na tle czołgów”. 26.06.2015

KONIEC POMNIKA W POSTACI BRAKU POMNIKA, czyli powrót żelaznego Feliksa

No to będziemy mieli w Moskwie referendum. Naród ma się wypowiedzieć w kluczowej dla niego sprawie: czy na stołeczną Łubiankę, pod okna kwatery głównej FSB (najmłodszej córki dynastii WCzK, GPU, OGPU, NKWD, KGB), ma wrócić odlany w brązie „żelazny Feliks”, czyli pomnik Feliksa Edmundowicza Dzierżyńskiego, założyciela i patrona bolszewickich oraz postbolszewickich okrutnych tajnych policji. Pusty skwer pod oknami gabinetu, którego lokatorem był sam „pierwszy czekista”, a po nim tak wybitni oprawcy, jak Gienrich Jagoda, Nikołaj Jeżow czy Ławrientij Beria, nie daje spać dręczonym nostalgią po ZSRR Rosjanom. Bez „dominanty architektonicznej” rozległy plac wydaje im się goły, bezludny jakiś. Tyle że z „żelaznym Feliksem”, o czym Rosjanie zapominają, też był bezludny. Na okrągły, otoczony szerokimi jezdniami w minionych czasach skwer wstęp był surowo wzbroniony. A na tych, którzy by próbowali dostać się pod stopy „żelaznego” samowolnie, mieli oko (uzbrojone w celowniki optyczne) chłopcy z Łubianki. Co bystrzejsze młode moskwianki, kiedy chciały się pozbyć

zaczepiających je na ulicy natrętnych podrywaczy z prowincji, wyznaczały więc randki pod niedostępnym „Feliksem Edmundowiczem”. Dlatego właśnie miejsce to nazywano w Moskwie „otkazką” (od otkazat’ – odmówić). Teraz jednak władze stolicy, od lat molestowane przez pogrobowców Stalina, Gułagu i Berii, już nie odmówiły i zgodziły się na rozpoczęcie przygotowań do miejskiego referendum. Z pomysłem jego ogłoszenia wyszli komuniści, którzy jednak, co ważne, chcieli czegoś więcej niż rozwiązania kwestii pomnikowej. Zależało im, by moskwianie odpowiedzieli nie na jedno tylko pytanie o Feliksa, ale jeszcze na dwa inne: „Czy jesteś za przeprowadzaną w stolicy reformą służby zdrowia?” oraz „Czy popierasz zmiany przeprowadzane w stołecznym systemie oświatowym?”. Miły sercu wielu starszych ludzi „żelazny Feliks” miał być czymś w rodzaju zanęty zwabiającej elektorat do urn. Uznano jednak, że naród nie powinien sobie zawracać głowy takimi kwestiami jak masowe zamykanie przychodni i wysyłanie na bruk tysięcy lekarzy. Może w zamian zająć się pomnikiem Feliksa. Komuniści muszą teraz szybko, bo w miesiąc, zebrać podpisy ponad 146 tys., popierających ideę referendum, moskwian. Sam „żelazny Feliks”, którego statuę z „otkazki” usunęli w burzliwym sierpniu 1991, po klęsce puczu Giennadija Janajewa świętujący zwycięstwo demonstranci, jest gotów do powrotu. Wtedy tłum zabierał się do zwalenia pomnika, co skończyłoby się jego zniszczeniem. Zdjęty delikatnie przez dźwig z cokołu, czeka cierpliwie na swój come back w parku przy Centralnym Domu Artysty. Może przyjdzie na Łubiankę i znów samotnie stanie na „otkazce”? A może jednak władze stolicy coś wymyślą i go w parku zatrzymają? Mówi się w Moskwie, że plac przed siedzibą służb byłby znakomitym miejscem dla potężnego pomnika kniazia Władimira,

który ochrzcił Ruś. Kreml stara się bowiem pielęgnować nie tylko tradycję czekistów karczujących prawosławie, ale też tradycję cerkiewną. Próbuje obie połączyć w jedną i w ten sposób Rosjan jednoczyć. Kiedyś Andriej Makarewicz, znany i lubiany muzyk, powiedział, że „sam brak pomnika Dzierżyńskiego” jest dla niego pomnikiem. Pomnikiem Rosji, która w sierpniu 1991 r. odważyła się wystąpić przeciwko puczystom Janajewa i broniła swej drogi do demokracji. Teraz ten „pomnik w postaci braku pomnika” zniknie. Tak jak zniknęły nadzieje, którymi Rosja żyła ćwierć wieku temu. 26.06.2015

ŁOWCA JELENI, czyli Rosjanin umie wypoczywać

Każdy urlop Władimira Putina przynosi światowe sensacje. A ile by ich było, gdyby prezydent korzystał z całego wolnego, który przysługuje mu zgodnie z Kodeksem pracy! Przecież on praktycznie mógłby pracować tylko co drugi dzień. Gospodarz Kremla, kiedy tylko się oderwie, jak ma w zwyczaju, na krótko od obowiązków, dokonuje czynu heroicznego. A to wyłowi z dna Morza Czarnego tysiącletnią amforę, a to złowi 20kilogramowego szczupaka, a to podaruje biednemu koczownikowi zegarek za tysiące euro, a to nauczy latać syberyjskie żurawie. W miniony weekend Putin poleciał na Syberię, by pocieszyć mieszkańców zniszczonych wiosną przez katastrofalne pożary wiosek w Chakasji na Ałtaju. Stamtąd zaś urwał się do odwiedzającego Rosję „druga Silvia” – Silvia Berlusconiego, byłego premiera Włoch. W czasie spacerów nad rzeką Katuń mieli o czym rozmawiać, bo łączy ich wiele wspólnych tematów. Choćby procedury kosmetyczne. Albo kwestia łóżkowa. Putin, jak pisała prasa włoska, podarował kiedyś swemu „drugowi” gigantyczne łoże, bo „drug” nałożnic ma przecież sporo. Jak tu więc nie zapytać, czy mebel gigant się sprawdza?

Dwaj starsi, aczkolwiek wielce młodo wyglądający, panowie sporo mówili też o polityce. Berlusconi ponoć tłumaczył gospodarzowi, że jego konfrontacyjna polityka prowadzi w ślepy zaułek. Ponoć, bo „drug Silvio” zwykł przyklaskiwać wszystkiemu, co robi „Vladimir”. No, prawie wszystkiemu. Kiedyś Putin zabrał swego kolegę na spacer wokół myśliwskiej rezydencji Zawidowo. Miał ze sobą sztucer i mistrzowskim strzałem powalił jelenia. Własnoręcznie rozpłatał zwierzę, wyjął ciepłe jeszcze serce i na znak przyjaźni chciał je podarować gościowi. Tyle że Berlusconiemu podobno zrobiło się słabo. Jest bowiem pożeraczem serc damskich, a nie jelenich. Poza 104 dniami weekendowymi, Putinowi według przepisów należy się co roku 45-dniowy urlop wypoczynkowy. Do tego dochodzi 20 dni ustawowo wolnych od pracy z powodu świąt państwowych, co w sumie daje 169 dni. Ale i zwykli Rosjanie sporo odpoczywają. Uczą się tego od dziecka. Pierwsze, ośmiodniowe, ferie uczniowie mają już w okolicach 4 listopada (Dzień Jedności Narodowej w rocznicę wygnania Polaków z Kremla w 1612 r.), a potem dwa tygodnie na Nowy Rok. Dziewięć dni byczą się w marcu, zaś 1 czerwca zaczynają wakacje letnie, i to trzymiesięczne. Dorośli też mają w Rosji ferie. W przyszłym roku, jak ogłosił właśnie rząd, cały kraj będzie odpoczywał od 1 do 10 stycznia, bo to i Nowy Rok, i prawosławne Boże Narodzenie. Potem będą trzy dni wolne w lutym, z okazji Dnia Obrońcy Ojczyzny, i cztery w marcu, bo Dzień Kobiet. W maju przypadną cztery wolne z okazji 1 maja i trzy na Dzień Zwycięstwa. W czerwcu znów trzy, bo na ten miesiąc przypada Dzień Rosji. Potem, jeśli nie liczyć wakacji, długo nic – i dopiero z okazji 4 listopada znów trzy dni wolne. W sumie daje to 30 dni ferii, a jeśli odliczyć przypadające na ten

czas weekendy, to dojdzie 20 dodatkowych wolnych dni. Ale to też tylko w teorii, praktyka jest w Rosji taka, że między pierwszymi a drugimi majowymi świętami nikt pracować nie będzie, jako że wszyscy zrobią sobie ferie od 30 kwietnia do 9 maja. Obfitość wolnego nie wszystkich jednak cieszy. Ekonomiści dowodzą, że w czasie gdy kraj pogrąża się w recesji, na nieróbstwo Rosja pozwolić sobie nie może. Jest więc pomysł, by wolnymi ogłosić tylko 1 i 7 stycznia oraz 9 maja, w zamian za co nasi sąsiedzi dostaliby 10 dni dodatkowego urlopu, który mogliby wykorzystać, kiedy zechcą. Swoje przywileje stracą też pewnie i ważni Rosjanie. Urzędnicy najwyższej rangi mają prawo do 45 dni wolnego rocznie, zaś ich podwładni do 40 dni. Posłowie do Dumy odpoczywają 35 dni. Omawiany w prasie projekt nowej ustawy przewiduje, że wszystkim im przyjdzie zacisnąć pasa. Będą więc mieć tyle urlopu, ile ma teraz zwykły Rosjanin, czyli 28 dni. Putina to jednak nie dotknie. On i tak odpoczywa mało. 30.06.2015

ZACEPER, czyli easy rider po rosyjsku

W wagonie kolejki Moskwa – Fazino pasażerowie rzucili się do interkomu z krzykiem: „U nas na dachu trup się pali! Smród straszny!”. Maszynista zatrzymał więc pociąg i upuścił pantograf. A wtedy u góry ktoś wrzasnął przeraźliwie. Jak się okazało, na dachu było nie tylko płonące po uderzeniu prądem o napięciu 27 tys. woltów ciało 16-letniego Dimy, ale także jego koledzy, którzy razem z nim tam odbywali podróż. Nie wzywali jednak pomocy, bo byli zajęci filmowaniem telefonami smażącego się trupa, licząc na to, że za swoje nagrania zbiorą w sieci tysiące lajków. Pogoda ostatnio dobra, wakacje, więc na dachy podmoskiewskich kolejek elektrycznych, a nawet pociągów ekspresowych gramolą się ci, których nazywa się tu „zaceperami” (od zaczepić się – w tym przypadku za pociąg). To ekstremalnie ekstremalne hobby ma wiele odmian. Najbardziej popularny jest „rufrajding”, czyli jazda na dachu, ale jest też „anderwagoningrajding” – zaczepianie się do podwozia. Mamy też „bitwinwagoningrajding”, to znaczy przejażdżki między wagonami, i „openwagoningrajding”, czyli jazdy w otwartych wagonach towarowych. Popularną zabawą staje się też pod Moskwą „robienie Indii”,

w której kilkadziesiąt osób włazi na dach jednego wagonu. Zdjęcia z takiej przejażdżki rzeczywiście przypominają obrazy z Indii, tyle że tam na pociągach jeździ się nie dla frajdy, lecz z biedy. Kolejarze i policja starają się łowić zaceperów. Przyłapani, tłumaczą się zwykle, że bilety drogie, w wagonach ścisk, stłoczeni pasażerowie – szczególnie w godzinach popołudniowego szczytu, kiedy wracają z pracy – są już bardzo drugiej świeżości, więc trudno z nimi wytrzymać. Jednak psychologowie alarmują: młodzież w coraz większym stopniu wykazuje objawy „narkotykowego uzależnienia od adrenaliny”. Nastolatki szukają niebezpiecznych przygód. A im więcej w sieci wstrząsających filmików, które zbierają masę lajków, tym więcej chętnych do jazdy na dachu. Ryzykantów nie powstrzymuje nawet to, że zeszłego lata w Moskwie i okolicy prąd z sieci trakcyjnej poraził 120 zaceperów. Połowa z nich zginęła. Mieli po 15-17 lat. Rodzice ofiar próbują ostrzec innych. Mama Dimy opowiada dziennikarzom, jak w kostnicy rozpoznawała ciało syna. Jak powiedzieli, był zwęglony, zmiażdżony pantografem, odsłonili więc tylko twarz. Rodzicom innego chłopca, który kilka godzin po Dimie także dotknął przewodu trakcyjnego, ciała chłopaka nie pokazali, bo zostały z niego tylko kości. Kolejarze próbują jakoś zaradzić złu. Nowe wagony kolejek, które są właśnie wprowadzane do eksploatacji, nie mają już uchwytów ani wystających reflektorów, by nie było się za co zaczepić. Z kolei władze Moskwy rozważają pomysł stworzenia parku dla zaceperów, w którym jeździłby specjalny „bezpieczny” pociąg. Młodzi ludzie mogliby na nim robić sobie zdjęcia, popisywać się swoją sprawnością. Chociaż „bezpieczny” pociąg trudno sobie wyobrazić, samym

zaceperom idea parku bardzo się spodobała. Piszą w internecie, że można by tam spokojnie potrenować i przygotować się do prawdziwych akcji. Kilka lat temu rozmawiałem z Fiodorem Kułakowem, który wsławił się wśród zaceperów tym, że osiodłał „sapsana” – superekspres, który pędzi z Moskwy do Sankt Petersburga lub Niżnego Nowogrodu z prędkością 250 km na godzinę. Na jego idealnie gładkim dachu przejechał się na odcinku, gdzie pociąg rozwija prędkość 120 km na godzinę. Chociaż zrazu miał to być tylko trening przed jazdą pełnym pędem, Kułakow rzecz przemyślał i zaapelował w sieci do innych zaceperów, by nie wyzywali losu. Tyle że jego pierwotny pomysł żyje nadal. Miłośnicy jazdy na dachu wagonów piszą w sieci, że czekają na bohatera, który pierwszy osiodła rozwijającego pełną prędkość sapsana. Zastanawiają się też, kogo byłoby stać na przejechanie na dachu wagonu całego Transsibu – liczącej 9300 km trasy z Moskwy do Władywostoku. 03.07.2015

ECHO MAMY TU JEDNO, czyli bawić się prosto i bez aluzji

Internauci rosyjscy raz za razem oglądają film, na którym ich telewizyjni luminarze pokazują, jak po mistrzowsku władają mimiką, a szczery rechot z niestosownych politycznie żartów potrafią błyskawicznie zamienić w wyraz świętego oburzenia. Miejscem akcji jest doroczna ceremonia wręczenia Tefi – głównej nagrody za twórczość telewizyjną. W tym roku nagradzali słusznie. Laury za najlepszy, najprawdziwszy i najuczciwszy program informacyjny dostał naczelny szaman propagandy kremlowskiej Dmitrij Kisielow. Co niedziela karmi on naród starannie spreparowaną strawą duchową w swym autorskim programie „Wieści tygodnia” na Rossija 1. To cały rytuał. Wymawiając słowo „Putin”, a czyni to często, stoi i podnosi oczy ku górze. Grozi Ameryce, że Moskwa zamieni ją w „radioaktywny popiół”, ostrzega przed faszystowską inwazją na Rosję ze strony Ukrainy, Polski, Bałtów, Skandynawów oraz Niemców, sterowanych przez „waszyngtoński obwodowy komitet partii”. Tłumaczy też narodowi, że Majdan kijowski to wspólna robota Ukraińców, Polaków i Szwedów, mszczących się na Rosji za klęskę w bitwie pod Połtawą w 1709 r.

I jak tu za taką fantazję nie nagrodzić? W Rosji Złotej Maliny nie dają, więc Tefi dali. Uroczystość, żeby nie było na niej tylko drętwych mów, miał uświetnić Michaił Żwaniecki, wiekowy, od 50 lat wielce tu ceniony satyryk. Jego celne wice powtarzają tu wszyscy – od taksówkarza do Kremla włodarza. Przy tym wszyscy, cytując mistrza, obowiązkowo dodają: „Jak mówi Żwaniecki”, bo jego nazwisko to znak jakości. Na Tefi satyryk wystąpił z kupletem „Dziewczyna i dziadek”. Dziadek to utalentowany starzec, a dziewczyna to postać dokładnie taka sama jak ci, co siedzieli na widowni – ambitni, wiedzący, co jest grane i jak grać należy, pracownicy telewizji. Młoda uczy starego, jak należy pisać. Prosto, jak najprościej, bez aluzji. „Jedna aluzja i ciebie nie ma” – przestrzega. Publiczność zaczyna się nieśmiało uśmiechać. Ale kiedy kamery relacjonujące uroczystość zwracają się w stronę widowni, uśmiechy znikają, zastąpione wyrazem dezaprobaty. Żwaniecki czyta, jak to dziewczyna tłumaczy starcowi, że „kanałów telewizyjnych mamy dużo, ale najważniejsze jest echo tego, co robimy, a Echo, jest u nas jedno”. Ktoś wybucha śmiechem. Natychmiast łowi go kamera. I już na miejscu twarzy roześmianej mamy twarz oburzoną. Bo tu się rozumie, skąd wraca Echo i że o tym miejscu najlepiej na stojąco, z oczyma ku niebu. W końcu z sali ktoś krzyczy na Żwanieckiego. On, widząc, że widownia w panice, przerywa kuplet i przechodzi do następnego. A ten już o tym, że człowiek stary staje się wolny. Bo bierze tabletkę, by jeść, pigułkę, by spać. Kolejną – by chcieć. I jeszcze jedną – by chciało się chcieć. W ten sposób mężczyzna, posunąwszy się w latach, wreszcie zaczyna panować nad swymi zachciankami i kierować nimi dzięki pigułkom. Tu publika już pokłada się ze śmiechu. Satyryk też patrzy na nią rozbawiony, bo ma żywą ilustrację, potwierdzającą, że to, co mówił przed chwilą, jest czystą

prawdą. Rzeczywiście trzeba prosto i bez aluzji. Nauczkę z nagłym przerwaniem zabawy dostało wczoraj moskiewskie radio Srebrny Deszcz. Stacja czciła właśnie swoje 25lecie hucznym koncertem na własnym podwórku. I tam na scenę wdarło się około setki nie bardzo rozumiejących, co się dzieje, prawosławnych z pobliskiej cerkwi. Odebrali mikrofony prowadzącym, by zaprotestować przeciw głośnej muzyce, która „przeszkadza się modlić”. A w ogóle wstyd i hańba tak hucznie obchodzić Dzień Niepodległości Stanów Zjednoczonych w dni Apostolskiego Postu – protestowali wierni, przekonani widać przez kogoś, że drażniącym zgiełkiem, i to 4 lipca, czci się tutaj wrażą Amerykę. A jak się dziś świętuje „prosto i bez aluzji”? Pokazał to choćby wielki rockowy festiwal Naszestwie (Inwazja) w podmoskiewskim Zawidowie, którego patronem zostało ministerstwo obrony. Tam w pobliżu sceny ustawiły się czołgi i wozy pancerne. Można sobie posiedzieć w bojowej maszynie i popatrzeć na świat przez celownik. 05.07.2015

ZIEM ODZYSKIWANIE, czyli bajka o niedźwiedziu i smoku

Rosyjski niedźwiedź lubi, kiedy ogarną go emocje, ryknąć na małych sąsiadów na zachodzie i postraszyć ich swymi pretensjami terytorialnymi. Zapomina jednak przy tym, że sam na wschodzie graniczy ze smokiem, który mało ryczy, ale pamięta o swych „czasowo opuszczonych” obszarach. W Moskwie ostatnio co rusz wpadają na pomysł zanegowania niepodległości innych narodów – a to Bałtów, a to Finów. Ostatnio zakwestionowali zaś prawomocność oddania 61 lat temu Krymu radzieckiej Ukrainie. Ten sam miecz wisi jednak i nad Rosją, a w grę wchodzą obszary znacznie większe od republik bałtyckich, Finlandii i Krymu razem wziętych. Na chińskiej wyspie Damanskij, na rzece Ussuri, Chińczycy zbudowali muzeum poświęcone walkom, które w 1969 r. toczyła tu ich armia z pogranicznikami radzieckimi. W wyniku bitew, które o mało co nie doprowadziły do wybuchu wojny nuklearnej, poległo 58 Rosjan broniących strażnicy na wyspie i ponad 800 atakujących ich żołnierzy sił zbrojnych Chin. Teraz to niedostępne dla obcokrajowców miejsce jest „oficjalną bazą wychowania w duchu patriotycznym”. Rekruci, rozpoczynając służbę w chińskich wojskach

pogranicznych, właśnie tu składają przysięgę. W pobliżu miasta Heihe w prowincji Heilongjiang, nad graniczną rzeką Amur, Chińczycy mają, również zamknięte przed obcymi, muzeum hańby narodowej. Jego dewiza brzmi: „Nie zapominać o poniżeniu narodu, ożywiać ducha narodu chińskiego”. Tutejsze ekspozycje są poświęcone międzynarodowym, niesprawiedliwym – zdaniem Chińczyków – umowom, w wyniku których ich kraj kiedyś stracił swoje ziemie. A najboleśniejszych krzywd, jak dowiadują się zwiedzający, Chiny doznały w wyniku dwóch umów: ajguńskiej, zawartej w 1857 r., i podpisanej dwa lata później pekińskiej. Na ich mocy carska Rosja zawładnęła 1,5 mln km kw. ziem przyłączonych do dzisiejszego rosyjskiego Dalekiego Wschodu i Syberii. Jeszcze w latach 90. Deng Xiaoping, duchowy przywódca Chin, nazywał te traktaty niesprawiedliwymi, argumentując, że półtora wieku wcześniej Moskwa cynicznie wykorzystała słabość wschodniego sąsiada. Przypomina to anszlus Krymu, który też stał się łatwym do wzięcia łupem, kiedy Ukraina pogrążyła się w zamęcie. Wydawane dziś w Kraju Środka mapy, atlasy i podręczniki szkolne zawierają opisy ziem „czasowo opuszczonych przez Chiny”. Na tych obszarach znajdują się m.in. Chabarowsk, Nachodka, Władywostok i Błagowieszczeńsk. Autorzy podręczników wyjaśniają, że dzięki umowom ajguńskiej i pekińskiej „Rosja carska odcięła” od Chin takie prowincje jak Kraj Nadmorski, obwód amurski, Buriację i wyspę Sachalin. W przeciwieństwie do Rosjan, Chińczycy nie wszczynają jednak głośnych sporów w kwestiach terytorialnych. Ich politycy nie przychodzą do swojej prokuratury generalnej z wnioskami o uznanie traktatu pekińskiego za bezprawny. Ale po cichu, powoli, konsekwentnie sięgają po to, co uważają za swoje. Jak pisze „Nowaja

Gazieta”, w ciągu ostatnich 25 lat odzyskali 600 wysp i w sumie 1,5 tys. km kw. przygranicznych terytoriów. Tam, gdzie można, dogadują się z Rosjanami, a gdzie się da – stawiają ich przed faktem dokonanym. Udało im się to choćby w przypadku wyspy Tarabarowa i części wyspy Bolszoj Ussuryjski na granicznym Amurze. Tam Chińczycy, zatopiwszy barkę z kamieniami, mozolnie budowali tamy i zatkali jedną z odnóg rzeki, blokując przebiegający tamtędy tor wodny. A skoro umowy rosyjsko-chińskie przewidują, że granica przebiega środkiem rzecznego szlaku żeglugowego, Moskwa w 2008 r. musiała się zgodzić na oddanie sąsiadom 174 km kw. Jednak i bez przejmowania terytoriów Chińczycy dzielnie sobie poczynają na spornych obszarach. Ich firmy wydzierżawiły na 49 lat prawie 2 mln hektarów tajgi w okolicach miasta Mogocza w Kraju Zabajkalskim, bo miały tam uruchomić kombinat celulozowy. Niczego nie uruchomiły, a tylko rąbią las i wywożą do Chin dłużycę, czyli ociosane z gałęzi pnie. Chiński rząd, jak przypomina „Nowaja”, zakazał importować z Rosji drewno przerobione, zezwala na przywożenie jedynie nieobrobionego surowca. Chiński smok nie ryczy na rosyjskiego niedźwiedzia, ale pamięta o „czasowo opuszczonych” obszarach. 06.07.2015

LEGENDA Z PALCA WYSSANA, czyli wielkie picowanie

Z powodu urządzenia w Ufie, stolicy Baszkortostanu, podwójnego szczytu, tematem ostatnich dni stało się w Moskwie picowanie. Gospodarze zastawili się, by się postawić i godnie przyjąć przywódców krajów BRICS (Brazylia, Rosja, Indie, Chiny i RPA) oraz Szanghajskiej Organizacji Współpracy (Chiny, Kazachstan, Kirgizja, Rosja, Tadżykistan i Uzbekistan). Rozbudowali miejscowe prowincjonalne lotnisko, by mogło przyjąć każdego dnia ponad sto największych samolotów, zbudowali luksusowe hotele na tysiące gości. A to, czego nie zdążyli wypucować, po prostu zasłonili. Znany bloger Ilja Warłamow kopnął się do Ufy i narobił zdjęć tych ruder, co je skryli za płotami i ogromnymi transparentami. Teraz świat to ogląda i się nabija. Marna to raczej sensacja, nie tylko w Rosji trawę malują na zielono, a śnieg na biało. Ale tutaj to nader częste. Klasyczny „Rewizor” Nikołaja Gogola opowiada o tym, że do miasta przyjeżdża inspekcja i trzeba jej oczy zamydlić. Na długo przed narodzinami genialnego dramaturga, kniaź Grigorij Potiomkin budował sztuczne wioski w ledwo co do imperium przyłączonej Noworosji, żeby „matuszce” i kochance carycy wmówić, że nowe ziemie kwitną. Przed

olimpiadą w Soczi również postawili dziesiątki (o ile nie setki) kilometrów plastikowych płotów, by gościom nie psuć nastroju i zachwytów widokiem ruder. Podniecać się więc w Ufie nie ma czym, bo picują, jak picowali. Ciekawe jest za to, na co teraz, po odjeździe gości, przyda się prowincjonalnej Ufie wspaniałe lotnisko i hotele. Będą czekać na kolejny szczyt? Coś takiego mamy już we Władywostoku. Tam trzy lata temu odbył się inny szczyt – podówczas przywódców krajów Azji i basenu Pacyfiku. Przed tym wiekopomnym wydarzeniem, którego dziś nikt już nie pamięta, na odsztafirowanie dalekowschodniego miasta Moskwa wydała 20 mld dolarów i jeszcze dziś wsadza do więzień tych, co coś tam sobie z tego uszczknęli. A we Władywostoku zachodzą głowę, skąd wziąć środki na dokończenie tego, czego przed szczytem skończyć się nie udało, i co zrobić z tym, co na szczyt powstało. Ale w Rosji picuje się nie tylko to, co już jest. Od czasu do czasu mamy tu też do czynienia z picowaniem historii. Właśnie wyszło na jaw – bo Państwowe Archiwum Federacji Rosyjskiej ośmieliło się opublikować skrywane od 67 lat dokumenty – że jedna z najważniejszych bohaterskich legend drugiej wojny światowej była kompletnie wyssana z palca. Nie ma w Rosji miasta bez ulicy 28 Bohaterów Panfiłowców, ich imiona dumnie noszą szkoły i kołchozy. Właśnie powstaje film o nich jako o rosyjskich Spartanach, co to jesienią 1941 r. pod wsią Dubosiekowo, na przedpolach Moskwy, co do jednego polegli, niszcząc 18 czołgów i powstrzymując atak hitlerowców. Kulminacyjnym momentem filmu będzie najpewniej słynna historyczna fraza wypowiedziana ponoć tuż przed śmiercią przez oficera politycznego Wasilija Kłoczkowa: „Rosja jest wielka, ale wycofywać się nie ma dokąd. Za nami Moskwa!”. Tę sentencję

nauczyciele od dziesiątków lat wbijają do głów rosyjskim dzieciom. Teraz okazuje się, że wciskają im kit, bo jeszcze w 1948 r. Główna Prokuratura Wojskowa przeprowadziła śledztwo, w wyniku którego okazało się, że historię o „radzieckich Termopilach” wyssał z palca redaktor literacki wojskowej gazety „Krasnaja Zwiezda”. 67 lat temu przed sądem stanął Iwan Dobrobabin, jeden z 28, ponoć bohaterskich, żołnierzy 316. dywizji generała. Iwana Panfiłowa. Tak jak jego polegli rzekomo w boju pod Dubosiekowo towarzysze, został odznaczony „pośmiertnie” Gwiazdą Bohatera ZSRR. Tyle że Dobrobabin nie tylko nie zginął, ale wręcz przeszedł na stronę Niemców i służył im jako policjant. Przy okazji procesu okazało się, że jeszcze kilku odznaczonych „pośmiertnie” żyło nadal dzięki temu, że legendarny bój, w którym ponoć polegli, był jedynie literackim wymysłem. Prokuratura ZSRR wyniki tamtego dochodzenia jednak utajniła, a materiały ukryła w archiwach. Jeszcze w czasach pierestrojki mówiło się głośno, że z bohaterami „panfiłowcami” jest coś nie tak; historycy stale domagali się publikacji dokumentów. Teraz, kiedy ujrzały one światło dzienne, bardzo niezadowolony jest Andriej Szalopa, producent powstającego filmu o 28 bohaterach. – To świętość! – przekonuje i tłumaczy, że „próbować kompromitować nasze wielkie czyny można tylko po to, by nadwątlić moralne fundamenty narodu. Tego nie robi się z pobudek szlachetnych”. I chyba ma rację. Idę o zakład, że ulice 28 Bohaterów Panfiłowców w miastach Rosji pozostaną. 10.07.2015

SIOSTRY PAŁACU KULTURY, czyli wysotki Stalina

W Moskwie często słyszy się słowa krytyki pod adresem Polaków – także za to, że tak nie lubią Pałacu Kultury i Nauki, podarowanego Warszawie przez Stalina, i pewnie w końcu go rozbiorą, że ignorują warszawski drapacz chmur i właściwie nawet nie chcą na niego patrzeć. Coś w tym jest, choć przecież Pałac Kultury mocniej wpisał się w panoramę i życie Warszawy niż jego moskiewskie siostry, z których dwie to budynki mieszkalne, dwie są ekskluzywnymi hotelami, w dwóch mieszczą się urzędy państwowe, a siódma, najbardziej znana i największa, to siedziba Moskiewskiego Uniwersytetu Państwowego im. Łomonosowa. W pałacach mieszkalnych na parterze są sklepy, w jednym znajduje się kino, ale do żadnego z tych znanych w świecie budynków bez przepustki lub znajomości z którymś z lokatorów wejść się nie da. Nie ma mowy, by wsiąść do windy, pojechać na najwyższe piętra i podziwiać panoramę miasta. W czasach ZSRR mawiało się, że spoczywający w swym mauzoleum na placu Czerwonym Lenin „jest bardziej żywy niż wszyscy żyjący”. Dziś można by powiedzieć, że Pałac Kultury i Nauki z jego teatrami, muzeami, kinami, barami i Salą Kongresową jest, jak

bardzo byśmy się na niego nie obrażali, bardziej żywy od wszystkich swych moskiewskich sióstr. No właśnie – dlaczego „sióstr”, a nie „braci”? Moskiewskie kolosy są w dużym stopniu kopiami znacznie od nich starszych amerykańskich skyscrapers, czyli drapaczy chmur. Nie chcąc być gorszy od Amerykanów, Stalin wysyłał architektów do USA, by podpatrzyli, jak się buduje takie wysokościowce. Uważał, że robią one oszałamiające wrażenie na ludziach przyjeżdżających do Nowego Jorku, i chciał, by również w Moskwie stanęły budynki mogące oszołomić przyjezdnych. O kopiowaniu nowojorskich wzorów Stalin rozmawiał tylko w gronie wtajemniczonych i nawet zabronił publicznego używania nie tylko obcego słowa skyscraper, ale także jego rosyjskiej kalki nieboskrob. Dlatego w Moskwie są po prostu „wysotki” albo, co się słyszy równie często, „stalinowskie wysotki”. I nawet nowoczesne, szybko tu wyrastające i znacznie wyższe od stalinowskich, wieżowce nazywa się „wysotkami”. Informacji o budynkach, które tak mocno wpisały się w krajobraz Moskwy, jest zadziwiająco mało. Kiedy w całkiem dobrej bibliotece Muzeum Architektury próbowałem znaleźć cokolwiek o tym, na jakim fundamencie stoją, pracownicy pokazali mi piękne szkice sylwetek wieżowców, ich rysunki techniczne, plany niektórych pięter. Ale o tym, co jest pod ziemią, nie ma słowa. Zupełnie nic. Pracownik muzeum przyznał, że gdy studiował w latach 90., epoce wielkiej swobody w Rosji, i on, i jego koledzy bardzo się interesowali, po czym się chodzi w Moskwie. – Wykładowcy mówili nam, że o to, co jest pod ziemią, nawet pytać nie wolno – stwierdził. Moskwianie często zadają sobie pytanie, po co w trudnych latach przedwojennych i jeszcze trudniejszych powojennych armia robotników trudziła się przy wznoszeniu potwornie drogich

wieżowców. I znają odpowiedź: zwykli obywatele, a nawet zawodowi przewodnicy po stolicy opowiadają, że Stalin budował machinę, która miała wskrzeszać martwych. Wielu bolszewików rzeczywiście było opętanych marzeniem o życiu wiecznym. Wierzyli, że przodująca nauka radziecka może je w końcu zapewnić i znajdzie też metodę przywracania nieboszczyków do życia. Między innymi dlatego zabalsamowali ciało Lenina, a jego rzekomo genialny mózg trafił do specjalnego laboratorium. Niektórzy moskwianie opowiadają, że nie czekając, aż uczeni dokonają tych wiekopomnych odkryć, Stalin postanowił przyszykować im potężne narzędzie umożliwiające wskrzeszanie zmarłych. Jego sercem miał być monstrualnych rozmiarów Pałac Rad, stanowiący jednocześnie cokół gigantycznego, 80-metrowego pomnika Lenina. W budynku wznoszącym się nad centrum Moskwy o kubaturze 7,5 mln m sześc., w hali wysokiej na 100 m i mogącej zmieścić 21 tys. ludzi, miały obradować zjazdy i konferencje partyjne. W sąsiedniej sali, „małej”, bo obliczonej jedynie na 6 tys. osób, obradowaliby deputowani Rady Najwyższej, radzieckiego parlamentu. Gmach wieńczyłby Lenin z wyciągniętą ręką, wskazujący drogę ku świetlanej przyszłości – głowa i 6-metrowy palec wskazujący wodza bolszewików sięgać miały wysokości 414 m. W klimacie Moskwy, gdzie obłoki są często na bardzo niskiej wysokości, statua ginęłaby w chmurach, a górujący nad miastem, nibywstępujący do nieba, Lenin musiałby robić ogromne, wręcz religijne wrażenie na obywatelach Kraju Rad. Opowiadający o tym przedsięwzięciu dodają, że gigantyczny Lenin nie stałby w miejscu, lecz kręciłby się w kółko, tak by jego dłoń stale wskazywała słońce. Według legend w piwnicach najwyższego na świecie budynku architekci zamyślali zainstalować kolosalnych rozmiarów mechanizm obrotowy. Wytwarzałby on pole torsyjne, którego moc, do poziomu

niezbędnego do wskrzeszania zmarłych, wzmacniałyby budynki przypominające kształtem piramidy (mają swoją energię). Czyli właśnie „wysotki”, usytuowane w miejscach „przełomów geologicznych”, a do tego obficie skropionych ludzką krwią. I rzekomo dlatego niektóre zostały zbudowane w miejscach, w których grunt jest grząski i niespecjalnie nadaje się na podłoże tak ogromnych budowli. Tak ma być ponoć z największą z „wysotek”, czyli gmachem uniwersytetu na Worobiowych Gorach, na wysokim brzegu rzeki Moskwy. Żeby gigant nie spłynął z urwiska, grząski grunt pod nim trzeba ponoć stale mrozić, a energię do gigantycznej lodówki zapewniać ma reaktor atomowy, ukryty w uniwersyteckich piwnicach. Takie i inne nie mniej fantastyczne opowieści można usłyszeć od przewodników oprowadzających turystów po stolicy czy od zwykłych moskwian. Rzeczywistość jest bardziej racjonalna. Kiedy na początku lat 20. władza bolszewików okrzepła, z reprezentacyjnego Petersburga, centrum wielkiego imperium carów, przenieśli stolicę do dość prowincjonalnej w gruncie rzeczy, parterowej Moskwy, nad którą górowały kopuły cerkwi. Stalin chciał zniszczyć – i niszczył – tamtą Moskwę „miłą sercu niczym zdeptane, ciepłe domowe kapcie”, jak o niej mówił Lew Tołstoj. Następca Lenina chciał miasta, nad którym górowałby gigantyczny gmach-postument wodza zwycięskiej rewolucji. Jak zaplanował architekt Borys Iofan, od Pałacu Rad biegłyby promieniście szerokie prospekty, wzdłuż których Stalin chciał stawiać kamienne, wielopiętrowe i bogato zdobione gmachy utrzymane w klasycznym stylu imperialnym. 5 grudnia 1931 r. wysadzono sobór Chrystusa Zbawiciela, największą na świecie świątynię prawosławną budowaną w XIX w. przez 44 lata jako wotum dziękczynne

za odparcie wojsk Napoleona w 1812 r. Na jej miejscu miał stanąć Pałac Rad. Plany Stalina wkrótce zaczęły irytować Adolfa Hitlera, który również miał zacięcie architektoniczne i też nie lubił swojej stolicy, więc chciał jej nadać nowe oblicze. Sercem nazistowskiego Berlina miała być ogromna, wzniesiona w stylu klasycznym, Hala Ludowa, wprawdzie o 220 m niższa od Pałacu Rad, ale za to mogąca pomieścić 180 tys. ludzi! Kubatura hali byłaby trzy razy większa od objętości Pałacu Rad. Wojna pokrzyżowała plany obu opętanych gigantomanią tyranów – prace przy Hali Ludowej Niemcy wstrzymali, a kiedy jesienią 1941 r. Wehrmacht podchodził pod Moskwę, żelazne belki, z których miał powstać szkielet Pałacu Rad, zostały pocięte na zapory przeciwczołgowe. Po wojnie prace przy moskiewskim kolosie trwały nadal, wciąż istniał Zarząd Budowy Pałacu Rad i coś tam nawet robił, ale Stalin nie kwapił się już, by wynosić niebotycznego Lenina na gigantyczny piedestał. Wszak teraz to on sam był wielkim zwycięzcą i czczonym przywódcą narodów. W ostatnich latach panowania dyktatora w Moskwie budowano pompatyczne pomniki – świątynie zwycięstwa, takie jak stacje linii okrężnej metra, choćby Kurską z jej strzelistymi kolumnami i kopułą. Stalin chciał, by symbolizowały siłę zwycięskiego mocarstwa, i takimi właśnie zapierającymi dech w piersiach świątyniami stało się osiem niemających sobie wówczas równych w Europie wieżowców. W 1947 r., w którym Moskwa obchodziła 800-lecie istnienia, tego samego dnia, 7 września, w różnych miejscach stolicy położono osiem kamieni węgielnych pod stalinowskie „wysotki”. Najwyższa, mająca 275 m, przeznaczona na siedzibę ministerstwa przemysłu ciężkiego, miała stanąć na nieodległym od placu Czerwonego Zaradju, ale nie została wzniesiona. 240 m miał osiągnąć kolos pomyślany

początkowo jako budynek mieszkalny, jednak ostatecznie oddany został uniwersytetowi – stanął na Leninowskich wówczas, a dziś Worobiowych Gorach. O 34 m ustępował mu gmach hotelu na Dorogomiłowskiej Nabiereżnej (potem hotel Ukraina, dziś Radisson Royal Hotel Moscow). Gmach budowany na Kotielniczeskiej Nabiereżnej i obliczony na 540 mieszkań miał osiągnąć 176 m. Natomiast 172 m miała mieć siedziba MSZ, górująca nad placem Smoleńskim. Wysokość drugiego mieszkalnego drapacza chmur na placu Powstania (dziś plac Kudriński) wyniosła 160 m. Siedzibę ministerstwa budownictwa transportowego na Krasnych Worotach zaprojektowano jako wieżowiec 133-metrowy. Hotel Leningradskaja (dziś Hilton Leningradskaja), mierzący 136 m, stanął na placu Trzech Dworców. Architekci, których Stalin posyłał do Nowego Jorku, opowiadali mu, że tamtejsze drapacze chmur są chwiejne i kiedy wieje wiatr, na wyższych piętrach kołyszą się żyrandole, a z naczyń wylewa się woda. Wódz przykazał zatem, że „wysotki” mają być stabilniejsze i niewrażliwe na wiatr, dlatego też przybrały kształt schodkowy, który – jak się uprzeć – może kojarzyć się z piramidą. Ich wielopiętrowe wysokie baszty „podpierają” niższe, przysadziste korpusy boczne. Piramidy stały się nie tylko wysokie, ale też długie, szerokie i naturalnie pochłonęły niewyobrażalną masę materiałów. Kubatura uniwersytetu im. Łomonosowa na Worobiowych (Leninowskich) Gorach wynosi 1,7 mln m. sześc. i mieści 23 obszerne sale i 125 mniejszych sal wykładowych, 700 laboratoriów, akademiki dla 5200 studentów i 750 doktorantów. Wokół gmachu posadzono 50 tys. drzew i 400 tys. krzewów, zwiezionych do Moskwy z odległych regionów ZSRR. Nikt nie potrafił mi powiedzieć, ile to wszystko kosztowało; natrafiłem jedynie na informację, że budowa tylko jednej, znacznie

mniejszej od uniwersytetu, „wysotki” mieszkalnej na placu Kudrińskim pochłonęła 650 mln rubli, czyli na dzisiejsze pieniądze 1,5 mld dolarów. A trzeba pamiętać, że na placu budowy uniwersytetu pracowało stale ok. 10 tys. ludzi, z których jedynie niespełna jedna trzecia to byli ludzie wolni. 2,5 tys. odbywało na budowie służbę wojskową, a pozostali, czyli ponad 4,5 tys., byli więźniami Gułagu (trzymano ich w trzech specjalnie zbudowanych w Moskwie łagrach). Dziełem przede wszystkim ich rąk jest fundament gmachu – ogromna betonowa, podzielona przegrodami, wpuszczona 15 m w głąb ziemi „skrzynia”, na której – a nie na wiecznie mrożonym gruncie – stoi największy z moskiewskich drapaczy. W „skrzyni” znalazło się miejsce dla schronów. Mrożenie gruntu okazało się konieczne gdzie indziej – na Krasnych Worotach, gdzie wieżowiec ministerialny wznoszono na kurzawce, a do tego na skraju wykopu pod budowaną wówczas na głębokości 40 m nową stacją metra. Inżynierowie popisali się prawdziwym mistrzostwem: za pomocą specjalnych instalacji zamrozili grząski grunt do minus 20 stopni, ale wiedząc, że po rozmrożeniu wysoki gmach, osiadając, przechyli się, postanowili budować budynek pochylony. Według jednych źródeł odchylenie od pionu wynosiło 16 cm, według innych – 1,6 m. Musiało być spore, bo widać je było gołym okiem, i oburzeni obywatele pisali do Stalina, żeby rozstrzelał brakorobów, co budują krzywo. Zuchwały pomysł okazał się słuszny i po rozmrożeniu gruntu 133-metrowa „wysotka” stanęła pionowo. Budowa wieżowców dała inżynierom niemało doświadczeń, zmusiła do rozwiązania wielu problemów – musieli skonstruować nowoczesne żurawie, systemy pompowania zaprawy betonowej na duże wysokości, musieli poradzić sobie z montowaniem stalowych szkieletów tych wielkich budynków. Większość gigantów została oddana do użytku już po śmierci

Stalina. Jego następca Nikita Chruszczow wysokościowców nie lubił i zapytany kiedyś, czy nie należałoby usunąć nieudanej iglicy z siedziby MSZ, odparł: „Powinna zniknąć jako pomnik głupoty Stalina”. Ganił architektów za nadmiar dekoracyjności i posunął się nawet do tego, że projektantom Hotelu Leningradskaja – Leonidowi Polakowowi i Aleksandrowi Boreckiemu – w 1955 r. odebrał przyznaną im sześć lat wcześniej Nagrodę Stalinowską. Zdaniem Chruszczowa, ich dzieło pochłonęło zbyt dużo pieniędzy i materiałów, a bogate zdobienia fasad i wnętrz przypominają pełną przepychu cerkiew. I sekretarz wstrzymał prace nad „wysotkami”, mającymi stanąć w stolicach obwodów, i budowę siedziby ministerstwa przemysłu ciężkiego na moskiewskim Zaradju. Na potężnej betonowej „skrzyni”, stanowiącej fundament niezbudowanej najwyższej z „wysotek”, stanął gigantyczny Hotel Rossija, którego dziś już nie ma; na Zaradju wkrótce będzie park. Tak więc ta „wysotka” podzieliła los monumentalnego Pałacu Rad, na którego ogromnym fundamencie Chruszczow kazał urządzić odkryty okrągły basen Moskwa o średnicy 160 m. Też już go nie ma. W jego miejscu stoi odbudowany w 1997 r. sobór Chrystusa Zbawiciela. Mieszkania w dwóch wieżowcach mieszkalnych dostali, naturalnie, nie proletariusze, lecz prawdziwi ulubieńcy władzy ludowej. Na Kudrińską wprowadzili się znani piloci, konstruktorzy samolotów, a później kosmonauci, natomiast na Kotielniczeską Nabiereżną – artyści i działacze kultury. Dziś ich potomkowie sprzedają te mieszkania. Drogo. Cena metra kwadratowego w „wysotce”, nawet teraz, w kryzysie, waha się od 10 do 20 tys. dol. Kupują więc, i to po kilka lokali naraz, najbogatsi Rosjanie, a zapłaciwszy fortunę, uważają, że wszystko im wolno. – Łączą po kilka mieszkań w jedno, przebijając ściany nośne, robią „euroremonty”, niszcząc oryginalny

i jedyny w swoim rodzaju wystrój wnętrz. Jeden z nich, nie pytając nikogo o zgodę, zbudował sobie własną, łączącą kilka pięter, windę i o mało co nie doprowadził do katastrofy budowlanej – opowiadała mi prof. Natalia Duszkina, architektka współpracująca z Archnadzorem, organizacją broniącą moskiewskie zabytki przed zniszczeniem. Zdaniem prof. Duszkiny, wysokościowce powinny zostać objęte ścisłą ochroną, zanim bezpowrotnie nie zniszczą ich wprowadzający się do wieżowców „nowi Rosjanie”. 20.07.2015

SPOSÓB NA KOMUNAŁKĘ, czyli zawodowi sąsiedzi

Moskwianie to ludzie jak ludzie, tylko – jak słusznie zauważył Michaił Bułhakow – problem mieszkaniowy ma na nich zgubny wpływ. W czasach autora „Mistrza i Małgorzaty” z problemem tym radzono sobie donosami. Ci, co cisnęli się w „komunałkach”, czyli mieszkaniach podzielonych między kilka rodzin, pisali, że sąsiad zza ściany bierze w łapę albo że ma dolary, albo – o zgrozo – że opowiada anegdoty polityczne. Nocą przyjeżdżał wtedy „czarny kruk”, czyli auto z ludźmi z tzw. organów, którzy oczyszczali wtedy pokój sąsiada. Wtedy można było o taką izbę wystąpić z supliką do władz. Dziś wpływ problemu mieszkaniowego na moskwian nadal jest zgubny, ale o „oczyszczanie” metrażu trzeba się starać samemu, co nie tylko w stolicy, ale i w innych miastach Federacji stało się sztuką. Łarisa D., mieszkająca w dosyć podłej dzielnicy stołecznej Butowo Południowe, miała nieszczęście rozwieść się z mężem. A ten – do czego miał prawo – sprzedał jeden z trzech pokoi we wspólnym do tej pory lokalu. Kupiec trafił się miły i na gospodyni zrobił dobre wrażenie: cichy, grzeczny okularnik. Tyle że pojawił się tylko raz. Zaraz po tym zastąpili go trzej, jak to się tu mówi, „goście stolicy”, czyli w tym

przypadku przybysze z Kaukazu Południowego. A oni nie byli już ani cisi, ani grzeczni, okularów też nie nosili. Nosili, z czym się wcale nie kryli, pistolety. Przedstawili się jako koledzy nowego właściciela pokoju. Wyjaśnili, że przyszli sobie pomieszkać. Już parapetówa, którą urządzili zaraz po wprowadzeniu się, pokazała, że słodko nie będzie. Trwała do rana, z tłuczeniem butelek, głośnymi przekleństwami, zapaskudzeniem toalety i bójką. Potem było jeszcze gorzej. Przybysze, spotykając na korytarzu 9letniego synka gospodyni, pokazywali ręką, jak to mu będą podrzynać gardło. Lubili chodzić goli po mieszkaniu za 16-letnią córką Łarisy i składać jej wulgarne propozycje. Kobieta próbowała się z nimi dogadać, oni proponowali jej dwa wyjścia: albo sprzeda im swoją część mieszkania za 700 tys. rubli (45 tys. zł) i się wyniesie, albo zapłaci im za „ich” pokój 6 mln rubli, a wtedy się wyniosą sami. Wpadła więc na pomysł, że sama za porządne pieniądze sprzeda swój metraż komuś obcemu. Lecz gości nie przechytrzyła. Kiedy zjawił się kandydat na kupca, urządzili show: biegali goli po mieszkaniu, tłukli butelki i nasikali w korytarzu. Z czasem coraz natarczywiej uświadamiali gospodyni, że życia w swoim domu mieć nie będzie, niech więc bierze, co jej dają, i „spada w cholerę razem z bachorami, póki żywe”. Policja jakoś nie bardzo chciała słuchać skarg nieszczęsnej kobiety, Łarisa jednak w końcu trafiła na funkcjonariuszkę, którą wstrząsnęła nagrana na telefon komórkowy scena pogoni gołego lokatora za jej córką. Prześladowcy zostali zamknięci w areszcie. To pierwszy w Moskwie przypadek zatrzymania gangu, jak tu się ich nazywa, „zawodowych lokatorów”. Moskwianie dobrze wiedzą, że proceder polegający na brutalnym wykurzaniu z „komunałek” właścicieli części metrażu jest powszechny. Zdają sobie też sprawę z tego, że w rozpaczliwej

walce z „gośćmi” lokator jest bez szans, bo gangami kierują funkcjonariusze policji lub służb, gwarantujący im pełną bezkarność. Tym razem po aresztowaniu „zawodowych sąsiadów” udało się zatrzymać też ich patrona. I okazał się nim były oficer policji. Głośna sprawa dramatu w Butowie ośmieliła inne ofiary tego procederu. Do policji i mediów zgłosiła się staruszka, którą prześladowała banda aż dziesięciu „gości stolicy”. Regularnie biedaczkę bili, a kiedy próbowała ich nie wpuścić do mieszkania, rozwalili opancerzone drzwi. Kwestia mieszkaniowa wciąż ma więc na rosyjskie społeczeństwo „zgubny wpływ”. 22.07.2015

NASTĘPCA, czyli zakazane słowo w Rosji

W Rosji mają sporo słów zakazanych. Raz za razem na przykład pojawiają się pomysły wyrugowania z życia publicznego brzydkiego słowa na „d”, czyli dolara. Ustawowo zabronione jest też posługiwanie się wulgaryzmami mającymi choćby bardzo oddalony związek z organami płciowymi oraz czynnościami seksualnymi. Właśnie poślizgnęła się na tym niezależna „Nowaja Gazieta”. Wydrukowała ona fragment powieści znanego prozaika Wasilija Awczenki, który użył „mocnego słowa”, przez redakcję wykropkowanego. Mimo to jednak Roskomnadzor, instytucja, która czuwa nad czystością publicznych wypowiedzi, dała „Nowej” ostrzeżenie. To już druga „żółta kartka”, którą gazeta dostała w ciągu roku. Teraz grozi jej zamknięcie. Określenia mocne i brzydkie nie są jednak w Moskwie tak straszne, jak słowo na „n”, które jest tabu prawdziwym. Ci, co występują publicznie, z nabożnym lękiem wystrzegają się słowa „następca”. Bo czyj może być następca, tego tłumaczyć chyba nie trzeba. W tym kraju obowiązuje zasada: „Bez Rosji nie ma Putina, bez Putina nie ma Rosji”. Bo rzeczywiście trudno sobie wyobrazić,

co by się stało, gdyby go zabrakło. Rosjanie – zahipnotyzowani przez telewizor, dziesiątki razy na dobę od lat powtarzający, że tylko on może ich obronić przed agresywnym Zachodem – uważają powszechnie, że bez Putina przepadną. Nikt jednak wieczny nie jest, a w Rosji nie ma mechanizmów i procedur sukcesji władzy. Poza jednym – odchodzący gospodarz Kremla wyznacza swego następcę. Tu słusznie mówią, że prezydentem kraju może zostać wybrany tylko ten, kto został nim już przed wyborami. Borys Jelcyn stał się prezydentem Federacji Rosyjskiej, bo był już przywódcą Rosji radzieckiej. Putin szedł na wybory jako pomazaniec Jelcyna, Miedwiediew – jako pomazaniec Putina, a potem Putin – jako pomazaniec Miedwiediewa. Teraz Putin musi łamać sobie głowę nad tym, kogo wskaże narodowi jako „dziedzica”. Ale to największa tajemnica dworu kremlowskiego. Zdradzić jej nie można, bo posiałoby to niebezpieczne ziarna w sercach i umysłach dworzan. Bo skoro jest już następca, to trzeba się, jak to się tu mówi, „położyć pod niego”. A jeśli już leżysz pod nowym, to na co ci stary? Lepiej więc cicho sza. Michaił Chodorkowski, były szef spółki naftowej Jukos i najbogatszy Rosjanin, skazany przez Putina na 10 lat łagru, nie potrafił się jednak zachować i w wywiadzie dla wczorajszego tygodnika „Sobiesiednik” przyznał, że jest w kontakcie z ludźmi bliskimi Putinowi, którzy na wszelki wypadek szykują sobie „zapasowe lądowiska” na Zachodzie. I od nich wie, że prezydent kandydata na swojego następcę widzi albo w Siergieju Iwanowie, dziś szefie administracji Kremla, a więc de facto osobie numer dwa w państwie, albo w Nikołaju Patruszewie, sekretarzu Rady Bezpieczeństwa. Obaj to ludzie tej samej krwi co Putin. Jastrzębie, „siłowicy”, także

wychowani w szkole KGB. Iwanow, tak jak Putin, był rezydentem wywiadu poza granicami ZSRR. Na służbie w KGB doszedł do stopnia generała (obecny prezydent dochrapał się tylko majora). Patruszew razem z Putinem i Iwanowem służył w KGB w Leningradzie. Jednak Putin najpewniej ma zamiar rządzić do końca tej i jeszcze kolejnej, sześcioletniej kadencji, czyli do 2024 roku, a więc w sumie 24 lata. – O sześć lat dłużej niż Breżniew – wzdychają Rosjanie. I być może kwestia sukcesji po nim przypomni to, co się działo po odejściu Breżniewa. Gensek po długiej chorobie umarł w 1982 r., przeżywszy 76 lat. Zastąpił go 68-letni Jurij Andropow, który porządził nawet nie półtora roku. Potem przyszedł kolejny „kremlowski starzec”, 73-letni Konstantin Czernienko, ale także on po zaledwie dziesięciu miesiącach gensekowania spoczął obok swych poprzedników pod murem Kremla. Ten okres historii swego kraju Rosjanie makabrycznie określają jako „wyścig na katafalkach”, za którymi ku swej mogile szybko podążył cały ZSRR. W 2024 r. Iwanow będzie miał 71, a Patruszew 73 lata. 23.07.2015

REZERWA ŚWIĘTUJE, czyli zapoluj na geja

W minioną niedzielę, jak w każdą ostatnią lipcową, mieliśmy Dzień Marynarki Wojennej. To jedno ze specyficznych rosyjskich świąt, do których należy też Dzień Pogranicznika (28 maja) i Dzień Komandosa (2 sierpnia). W te święta każdy, kto czuje się prawdziwym mężczyzną, a kiedyś służył, nakłada zielony beret (to kolor wojsk pogranicznych), „tielniaszkę” (podkoszulkę) w granatowe paski (tę akurat w ostatnią niedzielę lipca, bo służy się w niej we flocie) albo niebieski beret i „tielniaszkę” w paski takowego koloru (2 sierpnia). Większość rezerwistów podchodzi do tego uczciwie i świętuje tylko w dzień tych wojsk, w których rzeczywiście służyła. Ale są i weterani uniwersalni, raz zieloni, raz niebiescy, a raz w granatowe paski. Zabawa w każdy z tych dni jest znakomita. Jest co wypić, jest komu w mordę dać. Tylko z płcią przeciwną kłopot, bo każda rosyjska dziewczyna ma wpojone, że dajmy na to takiego 2 sierpnia ma się trzymać z daleka od parków, bo w fontannach kąpią się tam rozochoceni „komandosi”. Ich akurat boją się tu szczególnie. Specjalnością tych w niebieskie paski przez wiele lat było bowiem w dniu „desantowym” bicie przybyszy z Kaukazu i rozwalanie

należących do nich targowisk. Teraz się uspokoiło, bo i policja lepiej pilnuje świętujących, i wektor powszechnej nienawiści skierował się z przybyszów o „niesłowiańskich aparycjach” na Amerykanów. Tych zaś jest w Rosji niedostatek. Cała nadzieja w gejach. Ich komandosi bić lubią, a i oni zjawiają się w miejscach, gdzie bawią się „niebieskie berety”. Geje zapowiadają, że w tym roku też przyjdą, by przekonywać komandosów do starego hasła: „make love, not war”. Ale to folklor. Poważni mężowie stanu Dzień Marynarki Wojennej obchodzili poważnie. Władimir Putin przyglądał się w Bałtijsku paradzie floty bałtyckiej, gdzie też podpisał nową morską doktrynę Federacji Rosyjskiej. W jej myśl kraj będzie umacniał swoją flotę na wszystkich oceanach, na Morzu Kaspijskim i Czarnym, przede wszystkim zaś w Arktyce, by mieć argument w sporach o surowce mineralne, kryjące się pod dnem mórz północnych. Na budowę potęgi na wszystkich morzach i oceanach Moskwa, choć pogrąża się w kryzysie, pieniędzy nie żałuje. W rekordowo wysokim budżecie zbrojeniowym kraju na lata 2011-2020 zapisano, że na nowe okręty (m. in. 16 atomowych łodzi podwodnych, 14 fregat, 35 korwet, sześć wielkich okrętów desantowych) Rosja wyda 4,7 bln rubli (wg dzisiejszego kursu 80 mld dolarów). A to czwarta część funduszy, które Kreml wydzielił na zakup nowych broni dla wszystkich swoich sił zbrojnych. Eksperci przypominają, że i carowie, i przywódcy radzieccy, gnani imperialistycznymi ambicjami, wkładali ogromne pieniądze w armady okrętów, ale jeśli w rezultacie tych wydatków flota Rosji kogoś topiła, to akurat własne państwo. Tak było chociażby w 1917 r., kiedy to zdemoralizowane bezczynnością w czasie wojny światowej załogi pancerników floty bałtyckiej były główną siłą uderzeniową bolszewickiej rewolucji, która unicestwiła imperium carów.

Niedzielne święto nie bardzo się jednak udało. W czasie parady okrętów w Sewastopolu wychodzący na pełne morze okręt Ładnyj na wiwat wypuścił rakietę, która zaraz po wystrzeleniu zmieniła kurs i eksplodowała. Do podobnego incydentu doszło też, jak podają agencje internetowe, w Bałtijsku w czasie parady, którą obserwował Putin, z tym że rakiety w ogóle nie udało się odpalić. Siłom zbrojnym Rosji jakoś się nie wiedzie na ważnych pokazach. Po wielkiej moskiewskiej defiladzie z okazji 70. rocznicy Zwycięstwa w pamięci została awaria czołgu Armata. Ta „niemająca sobie równych w świecie” maszyna wysiadła w czasie próby generalnej parady na placu Czerwonym tuż przed trybuną. Winny jednak okazał się podobno kierowca, który choć trenował przez kilka miesięcy, nie poradził sobie z prowadzeniem czołgu po równej drodze. No, ale w Rosji wina zawsze spada na człowieka, a nigdy na technikę. Bo ta jest wiecznie niezawodna. 28.07.2015

WŁADIMIR, KTÓRY ZAWSZE STAŁ NA CZELE RUSI, czyli trzeci Rzym

We wtorek Władimir Władimirowicz Putin miał imieniny. Nikt jednak tego, przynajmniej oficjalnie, nie zauważył. A to dziwne. W sobotę w klasztorze w podmoskiewskim Nowym Jeruzalimie byłem na chrzcie Anisii i Romana. Młody, widać, że świetnie wykształcony, duchowny nadał maluchom imiona i zaczął pouczać rodziców. Napominał, by zerwali z „niechrześcijańskim” obyczajem obchodzenia urodzin i nie omieszkali składać dzieciom życzeń w dniu „angieła” (w tym przypadku – patrona). Zapisał też na kartkach, kiedy przypadają imieniny Anisii i Romana – żeby rodzice pamiętali. O imieninach Władimira zapomnieć nie sposób. 28 lipca przypada rocznica chrztu Rusi. W tym roku tego dnia minęło równo tysiąc lat od momentu, kiedy przed Panem stanął uznany za świętego chrzciciel Rusi, książę kijowski Władimir „Czerwone Słoneczko”. Jubileusz Rosja obchodzi z rozmachem. Z budżetu rocznicowego wydano już 770 mln rubli (51 mln zł). A to nie koniec. Przed nami jeszcze odsłonięcie w Moskwie monumentalnego pomnika kniazia. Uroczystość zaplanowano na 4 listopada, w rocznicę wygnania Polaków z Kremla w 1612 r., obchodzoną przez naszych sąsiadów jako

Dzień Jedności Narodowej (w tym dniu udało się tylko wmurować kamień węgielny pod pomnik). Przez kraj idą procesje, w cerkwiach wierni modlą się za „świętą Ruś”, a wczoraj i Solenizant u siebie na Kremlu wydał uroczyste przyjęcie. Przemawiając przed gośćmi, podkreślał, że św. Władimir-Chrzciciel położył fundament pod Ruś – cywilizację łączącą w jedno narody rosyjski, ukraiński i białoruski. Rocznicę śmierci kniazia obchodzili, co oczywiste, także w Kijowie. Nad Dnieprem widzą w niej jednak inny sens. Prezydent Petro Poroszenko przypomniał, że św. Władimir, przyjmując chrześcijaństwo, dokonał „cywilizowanego europejskiego wyboru”. Dziś, na co prezydent zwrócił uwagę, prawosławni Europejczycy – choćby w Bułgarii czy Rumunii – mają swoje autokefaliczne, czyli niezależne, cerkwie. I czas, by taką mieli Ukraińcy. A to akurat jest senny koszmar patriarchów moskiewskich. Dla nich wyparcie z Ukrainy rosyjskiej Cerkwi patriarchatu moskiewskiego oznaczałoby utratę jednej trzeciej wiernych i ogromnej części wpływów finansowych. Nie kijowskie cerkwie i szczodrze je obdarzająca ukraińska trzódka są jednak najważniejsze w sporze o św. Władimira. Tu rzeczywiście chodzi o wybór cywilizacyjny. Zawodowi patrioci rosyjscy próbują dziś reanimować XVI-wieczną ideę Moskwy jako centrum prawdziwego chrześcijaństwa – „trzeciego Rzymu” (pierwszym było starożytne rzymskie imperium, drugim – Bizancjum). Teraz natomiast chcieliby jeszcze uczynić z Moskwy „drugi Kijów” – miejsce, z którego wyrastają korzenie prawosławia. Dlatego usiłują zawłaszczyć św. Władimira „Czerwone Słoneczko”. Kreują go na symbol izolacji ich kraju i cywilizacji od Zachodu. Oczytani sceptycy nie bardzo jednak upatrują w kniaziu postać godną ołtarzy, a już na pewno nie wzór do naśladowania. Jeszcze jako poganin dał się on poznać jako okrutny morderca, lubieżnik,

lubiący urządzać publiczne gwałty. Hierarchowie przyznają, że święty miał na sumieniu wiele grzechów. Do chrzcielnicy wchodził rzeczywiście jako szuja i złoczyńca, chociaż według patriarchów miał z niej wyjść, jaśniejąc moralną czystością niczym słoneczko. W bardzo uroczystym obchodzeniu rocznicy śmierci księcia Władimira, jak się podejrzewa w Moskwie, może być i motyw osobisty. Bo gdyby obecny gospodarz Kremla miał inaczej na imię, tak hucznego jubileuszu by nie było. Dziś Rosjanie słyszą, że nad ich krajem-cywilizacją zawsze stał Władimir. Zaczęło się od „Czerwonego Słoneczka”. Później był Władimir Lenin, dziś spoczywający nie tyle w Panu, co w mauzoleum na placu Czerwonym. A teraz jest Władimir Władimirowicz, który na długo zapuścił korzenie za czerwonym murem Kremla. Co się jednak stanie, jeśli prezydentem Rosji zostanie kiedyś kobieta o imieniu Olga? Wtedy pewnie przypomnimy sobie, że babka Włodzimierza, Olga, też uznana za świętą księżna kijowska, na długo przed kniaziem ochrzciła się sama i zaczęła nawracać swój naród. A wtedy przyjdzie przenieść obchody z 28 na 24 lipca, na dzień świętej Olgi. Czy to możliwe? Może. Nie na próżno mówi się, że Rosja to kraj o nieprzewidywalnej przeszłości. 29.07.2015

BIEDNI ROSJANIE, czyli sztuka wyżywania

Rosjanie szybko biednieją. Olga Gołodiec, wicepremier odpowiadająca w rządzie za problemy socjalne, ogłosiła niedawno hiobową wieść: liczba biednych wzrosła od początku roku o 3,1 mln i jest ich już 22,9 mln w 144-milionowym kraju. Tatiana Minajewa z Rosyjskiej Akademii Gospodarki Narodowej i Administracji Publicznej przy Prezydencie Federacji Rosyjskiej ocenia, że co szósty obywatel znalazł się za marginesem – nawet nie tyle biedy, ile nędzy. Czegoś takiego w ostatnich 15 latach nie było. Przeciwnie, przez cały czas rządów Władimira Putina liczba biednych malała. Kiedy objął władzę w 2000 r., w biedzie żyło 29 proc. Rosjan, ale w roku 2013 już tylko 11 proc. Biednych ubywało nawet w czasie kryzysu lat 2008-09. Wtedy, choć gospodarka znalazła się w ogromnych tarapatach, realne dochody ludzi rosły. Dzisiaj wicepremier Gołodiec ostrzega, że „poziom biedy osiągnął pułap krytyczny”. Ale politycy i eksperci są przekonani, że to nie wywoła wstrząsów społecznych, bo „zapasy cierpliwości naszego narodu są niewyczerpane”. Ba, rosnąca bieda niektórych nawet cieszy. Na przykład dowódców armii. Przez ostatnie dekady martwili się, że coroczne wiosenne

i jesienne pobory nie dostarczały tylu rekrutów, ilu sobie zaplanowali. Nie pomagały branki w akademikach i uliczne polowania na poborowych. Teraz każdego miesiąca przed komisją uzupełnień w Wołgogradzie staje 200 kandydatów do służby kontraktowej. To o połowę więcej niż w zeszłym roku. Nikt ich w kamasze nie zapędza, mają już za sobą służbę zasadniczą. Po prostu w cywilu nie widzą dla siebie żadnych perspektyw. Nie mogą mieć nadziei na własne mieszkanie ani na pensję – niechby nawet niewielką, byle regularną. Tymczasem armia płaci, i to nieźle. Szeregowemu – 30 tys. rubli, czyli 1860 zł miesięcznie. W prowincjonalnych miastach i na wsi to dwa razy więcej niż wynagrodzenie uważane za zupełnie znośne. A sierżant – zostać nim po ukończeniu kursu nietrudno – dostaje co miesiąc 40 tys. (2484 zł). Na dodatek armia karmi tak obficie, że wojskowi lekarze zachodzą w głowę, jak poradzić sobie z nowym dla nich kłopotem – nadwagą młodych żołnierzy, szybko tyjących na koszarowym wikcie. I jeszcze najważniejsze – wojsko daje kontraktowym „certyfikaty mieszkaniowe”, czyli kredyty na zakup własnych czterech kątów. Jeśli służba przebiega gładko, są bezzwrotne. Nic dziwnego, że młodzi mężczyźni marzą o kontrakcie. Profity są tak kuszące, że godzą się nawet na wcielenie do 56. Brygady Desantowo-Szturmowej Wojsk Powietrznodesantowych w Kamyszynie, skąd – co wielce prawdopodobne – trafią na Ukrainę. A tam żołnierze rosyjscy wprawdzie oficjalnie nie wojują, ale giną. Zdaniem politologa Maksima Moczałowa w całej Federacji spełnia się marzenie generałów o milionowej armii (dziś służy 800 tys. ludzi). A im bieda będzie większa, tym bardziej będą mogli przebierać w rekrutach. Do biednych w Rosji oficjalnie zalicza się tych, którzy mają

dochody miesięczne niższe niż tzw. minimum życiowe, czyli koszty koszyka absolutnie niezbędnych do przetrwania dóbr i usług. W bogatej i drogiej Moskwie minimum wynosi dziś 16 296 rubli, czyli 1012 zł. W obwodzie podmoskiewskim da się ponoć przeżyć już za 11 876 rubli (737 zł). Nieniecki Okręg Autonomiczny jest bogaty w ropę i gaz, ale nad Morzem Białym żyje się nielekko, więc koszyk wyceniono na 18 900 rubli (1174 zł). W Tatarstanie ziemia dobra, a ludzie potrafią gospodarować i żywność jest tania, więc wystarczy 8083 ruble (502 zł). „Minimałka” wyliczana jest co kwartał automatycznie na podstawie aktualnych cen i kosztów utrzymania. Te wzrosły za sprawą sankcji nałożonych „za Ukrainę”, odwetowego zamknięcia granic dla tańszych produktów z Zachodu i recesji, której oficjalnie nie ma. Skoro koszty utrzymania wzrosły, to i średnie krajowe minimum życiowe trzeba było podnieść o ponad jedną piątą. Ale w czasie tego kryzysu płace nie rosną, więc w tym roku dochody kolejnych 3,1 mln Rosjan okazały się niższe od ich minimum. Jak minimum, to minimum: ma ono wystarczyć człowiekowi pracującemu na między innymi: 300 g chleba, kaszy, makaronów albo fasoli, 250 g ziemniaków, dwie trzecie jajka, 150 g mięsa dziennie. Raz na 2,5 roku można sobie pozwolić na kupienie okrycia wierzchniego, a raz na dwa miesiące na nowe skarpetki. Ekonomista Jewgienij Gontmacher, jeden z kierowników polityki socjalnej w czasie, kiedy ustalano, co ma się znaleźć w koszyku minimum życiowego, mówi, że początkowo planowano je nazwać „minimum fizjologicznym”, ale to określenie przeraziło ministrów. „Minimałkę” wylicza się oddzielnie dla pracujących, dla dzieci i dla emerytów. Wśród tych ostatnich biednych – przynajmniej oficjalnie – nie ma. Emerytury w Rosji muszą bowiem być wyższe od minimum życiowego. Natomiast dwie trzecie tych, którym dziś przychodzi żyć

poniżej progu ubóstwa, stanowią pracujący rodzice i ich dzieci. W obwodzie rostowskim ojciec i matka otrzymujący średnią pensję w regionie mają w sumie na miesiąc 43 390 rubli. Przy dwójce dzieci ich dochody są zaledwie o 4 tys. rubli (250 zł) wyższe niż rodzinne minimum życiowe. Tyle że na prowincji oficjalna średnia pensja to marzenie. W małych miastach za dobrą zapłatę uznaje się 15 tys. rubli. A przy takich zarobkach rodzina, w której dwoje pracujących utrzymuje dwoje dzieci, ma dochody o jedną trzecią niższe niż minimum. Już nawet ministerstwo finansów przyznaje, że w rzeczywistości za niebiednych można uważać tylko tych Rosjan, których dochody są nie niższe niż 2,5-krotność „minimałki”. Moskiewskie media lubią powtarzać, że kryzys nie wszystkim szkodzi, a bogaci stają się jeszcze bogatsi. Rośnie na przykład liczba rublowych miliarderów. W ubiegłym roku, już bardzo trudnym, dochody powyżej miliarda rubli zadeklarowało 309 Rosjan, czyli o 17 więcej niż rok wcześniej. To jednak słaba pociecha. Bogaci robią interesy w walucie, a dolar w ubiegłym roku podrożał o 75 proc., więc do rublowego miliarda dewizowi Rosjanie mają teraz znacznie bliżej. A poza tym, jak napisała w tym tygodniu rządowa „Rossijskaja Gazieta”, „bogaci też płaczą”. W kryzysie raptownie schudła tzw. trzecia klasa, czyli ci, którzy nie opływali w ostrygi i luksusowe gadżety, ale mogli sobie pozwolić – choćby na kredyt – na nowe mieszkanie, nowy samochód czy wczasy za granicą. Zanim kraj zderzył się z sankcjami, a baryłka ropy potoczyła się w dół po cenowej równi pochyłej, do tej uprzywilejowanej grupy należało 18 proc. obywateli. Dziś jest ich już tylko 13 proc. Co 20. Rosjanin pożegnał się ze statusem członka klasy średniej. Zdeklasowanych, którzy jeszcze rok temu cieszyli się dobrobytem, jest ponad 7 mln.

Rosnąca bieda mocno bije w handlowców. Od początku roku obroty sieci handlowych zmalały o jedną szóstą. Klientów jest mniej, starannie wybierają to, co tańsze. Kradzieże sklepowe stały się prawdziwą plagą. Już w zeszłym roku, pierwszym kryzysowym, Rosjanie ukradli z półek towary za miliard rubli – o połowę więcej niż przed rokiem. Ale to tylko wierzchołek góry lodowej – według Dmitrija Potapienki, jednego z szefów spółki handlowej Management Development Group, realne straty, jakie poniosą sklepy, będą wielokrotnie większe. Handlowcy niechętnie zgłaszają drobne kradzieże, wiedząc, że policja im nie pomoże, a jeszcze mniej chętnie po tym, co niedawno wydarzyło się w petersburskim sklepie Magnit. Ochroniarze przyłapali starszą kobietę, gdy próbowała ukraść kilka kostek masła. Kiedy czekali na policję, zmarła na zawał. Potem się okazało, że w dzieciństwie przeżyła koszmarną blokadę Leningradu przez hitlerowców. A że „blokadnicy” w oczach narodu to niemal bohaterowie wojenni, prokuratura ostro zabrała się za pracowników sklepu, którzy „brutalnie” obeszli się z „weteranem”. Media oskarżyły ich zaś o nieludzkie podejście do zasłużonych ubogich klientów. Nic więc dziwnego, że ochroniarze wolą patrzeć przez palce na kradnących starszych ludzi – a to przede wszystkim oni coraz częściej sięgają po cudze. Szybko spadają też obroty aptek. To naturalne, skoro – jak wylicza Federalna Służba Statystyki Państwowej – lekarstwa przez rok podrożały o 24 proc. Ministerstwo zdrowia przekonuje, że aż takiego skoku cen nie było, ale farmaceuci przyznają rację statystykom. Spółka Synovate Comcon, badająca sytuację na rynku farmaceutycznym, przeprowadziła sondaż wśród aptekarzy w 28 największych miastach Rosji. Mówili, że prawie wszyscy klienci proszą o zamianę przepisanych leków na tańsze, a mniej więcej jedna

czwarta w ogóle rezygnuje z zakupów. W maju służba statystyczna ogłosiła, że od początku stycznia do końca marca umarło o 5,3 proc. więcej Rosjan niż w pierwszym kwartale ubiegłego roku. Władimir Putin zwołał ministrów na specjalną naradę, na której minister zdrowia Weronika Skworcowa zapewniała, że statystycy się pomylili, a powodów do niepokoju nie ma. Swoje podliczenia robi też Komunistyczna Partia Federacji Rosyjskiej. Walerij Raszkin, zastępca przewodniczącego KC KPFR, przed trzema tygodniami oznajmił dziennikarzom, że w tym roku liczba zgonów w Moskwie zwiększyła się o 9,6 proc. Wydało mi się to nieprawdopodobne, bo gdyby to była prawda, znaczyłoby to, że w całym 2015 r. może umrzeć o 17 tys. więcej moskwian niż rok wcześniej. A to, uwzględniając proporcje, taki sam wzrost śmiertelności jak w objętym wojną Donbasie. Sekretarz Raszkin upierał się jednak przy swoim. Tłumaczył, że nie tylko w stolicy, lecz także w całym kraju zamyka się szpitale, lekarze tracą pracę. – W Moskwie ubyło 10 tys. łóżek. 9 tys. pracowników lecznictwa dostało wypowiedzenia! W tym roku państwo zmniejszyło budżet służby zdrowia o 17 proc. Lekarstwa są drogie, a zarobki spadły i ludzi nie stać nawet na owoce czy warzywa, żeby się podratować – argumentował. Ludzie Kremla mogą mieć rację, gdy twierdzą: „Zapasy cierpliwości naszego narodu są niewyczerpane”. Bo chociaż kryzys Rosjanom doskwiera, są dobrej myśli. Sondaże z jednej strony dowodzą, że cztery piąte obywateli ogranicza swoje wydatki, ale z drugiej – że jeszcze więcej rodaków ufa swemu prezydentowi. A władza, trzeba przyznać, stara się pokazać, że jest z narodem. Najwyżsi urzędnicy zgodzili się na obcięcie pensji o 10 proc. i skrócenie urlopów, wkrótce zostanie też podniesiony wiek

emerytalny pracowników administracji państwowej. Przyjdzie im pracować do 65. roku życia; dla kobiet to o dziesięć, a dla mężczyzn o pięć lat dłużej, niż pracują pozostali obywatele. Może to tylko gesty, ale ludzie je doceniają. – Wciąż mamy w pamięci lata 90., kiedy poziom życia był dwa razy niższy niż w 2014 r. Spadek dochodów z tego wysokiego, zdaniem przeciętnego człowieka, pułapu o 10 proc. nie jest taki straszny. Poza tym Rosjanie mają wypracowane techniki, jak to mówimy, „wyżywania”, bardzo pomocne w trudnych czasach – mówi Gontmacher, dziś ekspert ekonomiczny Komitetu Inicjatyw Obywatelskich. Owe techniki najlepiej widać na działkach i w przydomowych ogródkach. Tej wiosny właściciele podmoskiewskich dacz kupili o cztery piąte mniej nasion roślin ozdobnych i traw ogrodowych niż w poprzednim sezonie. Za to sprzedaż nasion warzyw i sadzeniaków wzrosła o połowę. W sondażu fundacji Opinia Publiczna dwie trzecie Rosjan przyznaje, że działka albo pomaga przeżyć, albo wręcz jest głównym źródłem podstawowych produktów żywnościowych dla rodziny. Ponad rok temu Gontmacher opublikował artykuł, w którym próbował znaleźć odpowiedź na pytanie, ile Rosjanie są gotowi znieść, zanim się zbuntują. Doszedł do wniosku, że cierpliwość jego rodaków jest praktycznie nieograniczona. Ale Tatiana Minajewa z Rosyjskiej Akademii Gospodarki Narodowej i Administracji Publicznej przy Prezydencie Federacji Rosyjskiej ostrzega, że te rachuby mogą się okazać błędne: – Myślę, że we wrześniu, kiedy się skończy piękne lato na działkach, ludzie wrócą z urlopów i trzeba będzie za coś wyprawić dzieci do szkoły – a to znaczne kwoty, w niektórych rodzinach większe niż średnia pensja. Rosjanie mocno odczują, że stali się znacznie biedniejsi. Obawiam się, że jesienią

spokój społeczny już taki trwały nie będzie. Obawy budzi nie tylko politycznie bierna masa najbiedniejszych, którzy nie mogą sobie pozwolić na zeszyty dla dzieci. Eksperci sądzą, że wstrząsy mogą wywołać także biedniejący bogaci. Choćby te 7 mln Rosjan, którzy w kryzysie wypadli z klasy średniej. To przede wszystkim dobrze wykształceni, ambitni mieszkańcy wielkich miast. 01.08.2015

NISZCZYĆ AGENTÓW, czyli Kreml broni tortur

Kiedy w sobotę Igor Kalapin, szef Komitetu Przeciw Torturom, w centralnej siedzibie Komitetu w Niżnym Nowogrodzie podpisywał protokół o samolikwidacji organizacji, bardzo wzruszony mówił o „pogrzebie”. Chwilę przedtem w rozmowie ze mną przypominał: – Miesiąca zabrakło nam, by dożyć 15-lecia. Przez te półtorej dekady udało nam się pomóc ponad 600 osobom, które funkcjonariusze brutalnie bili, dusili, razili prądem czy gwałcili. O samych metodach łamania podejrzanych, o fantazji stosujących tortury policjantów, prokuratorów i agentów Komitetu Śledczego można pisać grube książki. I myśmy je pisali. Ale teraz nasz Komitet został uznany za „agenta zagranicy” i dalej działać nie może. Agentem, czyli w pojęciu prostego Rosjanina szpiegiem, wrogiem ojczyzny, KPT został uczyniony 16 stycznia przez ministerstwo sprawiedliwości. Odwołania nic nie dały. Przeciwnie: władze raz za razem przypominały, że członkowie organizacji, występując publicznie, a więc wydając ulotkę czy rozmawiając z dziennikarzem, mają obowiązek przypominać, że Komitet jest agentem. Kalapin nie chciał się temu podporządkować, toteż teraz grożą mu co najmniej dwie wysokie grzywny, a w perspektywie może i łagier.

„Agentami” rosyjskie ministerstwo sprawiedliwości czyni te niezależne organizacje pozarządowe, które otrzymują finansowanie z zagranicy, a przy tym zajmują się polityką. Precyzyjnej definicji pojęcia „polityka” autorzy ustawy o agentach nie podali. Działająca na dalekim wschodzie Rosji organizacja broniąca żurawi stała się szpiegiem, bo w statucie miała zapis o tym, że chce wpływać na „politykę ekologiczną lokalnych władz”. Kalapinowi przypisali „politykę” między innymi w związku z tym, że jako szef Komitetu został powołany do rad praw człowieka – jednej działającej przy gubernatorze Niżnego Nowogrodu, a drugiej przy prezydencie Federacji Rosyjskiej. Urzędnicy utrzymują, że nadanie organizacji statusu „agenta zagranicy” to nic takiego, że z tym piętnem można sobie dalej spokojnie działać i brać pieniądze od obcych. To jednak tylko biurokratyczna perfidia. Dziś w Niżnym Nowogrodzie toczy się proces kilku policjantów sądzonych za stosowanie tortur. Zanosi się na wieloletnie wyroki. Oskarżeni dowodzą więc sędziom, a ci chętnie słuchają, że dowody przeciw nim zgromadził agent, szpieg i wróg. Znany poseł do Dumy Jewgienij Fiodorow (frakcja putinowskiej Jednej Rosji) radował się na wieść o uznaniu Komitetu za agenta: „To pierwszy krok. Wiemy, kogo zniszczyć. A niszczyć będzie trzeba tak, jak nasi dziadowie niszczyli szpiegów”. Według polityka niezależne organizacje pozarządowe to „sztaby okupacyjnej armii USA na terytorium Rosji”. Wrogiem KPT i Kalapina osobiście jest wielkorządca Czeczenii Ramzan Kadyrow. Gdy obrońca praw człowieka napomniał publicznie kaukaskiego watażkę, że bez wyroku sądu nie wolno wydawać rozkazów niszczenia domów krewnych ludzi podejrzanych o terroryzm, ten zareagował ostro. W Groznym dwukrotnie napadnięto na wspólne biuro kilku organizacji broniących praw

człowieka, w tym KPT. Za pierwszym razem lokal został spalony, za drugim zdemolowany. Sam Kadyrow oskarżył „człowieka o nazwisku Kalapin” o finansowanie terrorystów. Około 40 podopiecznych KPT próbowało bronić Komitetu, który kiedyś pomógł im, lecząc ich i prowadząc sprawy przeciwko przestępcom w mundurach. Wśród obrońców Komitetu był Aleksiej Michiejew z Niżnego Nowogrodu. 16 lat temu jako młody oficer milicji został wezwany na przesłuchanie w charakterze świadka. Okazało się, że jest podejrzany o zgwałcenie i zamordowanie młodej kobiety. Przesłuchujący chcieli zmusić Michiejewa elektrowstrząsami do przyznania się do winy. Nie wytrzymał. Wyskoczył z okna i złamał sobie kręgosłup. Tymczasem jego rzekoma ofiara, cała i zdrowa, wróciła do domu. Okazało się, że przepadła na kilka dni, bo imprezowała. Komitet pomógł sparaliżowanemu milicjantowi. Jego oprawcy stanęli przed sądem. Europejski Trybunał Praw Człowieka przyznał Michiejewowi 220 tys. euro odszkodowania. – Teraz protesty, próba obrony KPT, nie na wiele się zdały. Politycy nie chcieli nas wysłuchać, a redaktorzy zabronili reporterom zajmować się naszą akcją – macha ręką Michiejew. Kalapin jednak rąk nie opuszcza i zapowiada, że będzie działał dalej. Tworzy kilka niezależnych organizacji, które nadal, biorąc granty z zagranicy, będą udzielały ofiarom tortur pomocy prawnej i medycznej oraz prowadziły śledztwa. Pieniądze, i to niemałe, trzeba brać z zagranicy, bo biznesmeni rosyjscy panicznie boją się wysupłać choćby kopiejkę na cel, który może się nie spodobać władzom. Przedstawiciele nowo zakładanych organizacji nie będą się jednak wypowiadali publicznie w taki sposób, by dało się ich oskarżyć o „politykę”. Natomiast sam Kalapin stanie na czele nowego Komitetu

Przeciwdziałania Torturom, który ma się utrzymywać wyłącznie ze składek członkowskich, czyli funduszy rosyjskich, ale będzie publicznie opowiadał o wszelkich przypadkach przemocy stosowanej wobec zatrzymanych. – Jak długo uda się nam działać w ten sposób, nie wiem. Może rok, po którym władze wymyślą, jak nam przeszkodzić. Ale wtedy i my coś wymyślimy. Cóż, musimy się przystosowywać do życia w coraz trudniejszym środowisku – mówi Kalapin. 03.08.2015

INKUBATOR PATRIOTYZMU, czyli jedynie słuszni idole

Kreml tworzy holding medialny mający produkować „ideologicznie prawidłowo nastrojonych idoli”. Przymiarki do stworzenia takiej wylęgarni jedynie słusznych gwiazd trwały od jesieni ubiegłego roku i sprawa zaszła ponoć daleko. Opinia publiczna dowiedziała się jednak o tym dopiero kilka dni temu z artykułu moskiewskiego dziennika „Wiedomosti”. Pomysł konsekwentnie i skutecznie przepycha znany producent Władimir Kisielow, który w zamierzchłych czasach opiekował się grupą Ziemlanie (to ona wykonywała jeden z najbardziej udanych szlagierów radzieckich, uznawaną za hymn kosmonautów piosenkę „Trawa u doma”). Kisielow prowadzi dziś afiliowaną przy Kremlu państwową agencję artystyczną Goskoncert. Według „Wiedomosti”, jeszcze w październiku rzutki menedżer kultury zaproponował Władimirowi Putinowi wykupienie przez państwo holdingu medialnego Russkaja Media Grupa i przekazanie jego majątku Goskoncertowi. To spory kawałek rosyjskiego rynku rozrywki, bo grupa włada kilkoma popularnymi kanałami radiowymi, takimi jak Hit FM, Maximum, Monte Carlo, a także Russkoje Radio. Ma własne wytwórnie oraz kanał telewizyjny Ru. tv.

Kisielow gwarantuje gospodarzowi Kremla, że na tym niemałym poletku za państwowe pieniądze stworzy „inkubator patriotyzmu”, fabrykę, która seryjnie będzie wypuszczać wykonawców estradowych gotowych wykonywać to, co się im podsunie, choćby na Krymie, choćby w Donbasie. „To pozwoli zawsze mieć pod ręką ideologicznie prawidłowo nastrojonych idoli milionów” – zapewnia Kisielow. Pomysłodawca inkubatora odradza przy tym wiązanie jakichkolwiek nadziei z wykonawcami zagranicznymi. Jak bowiem podkreślił w liście do Putina, „sytuacja międzynarodowa nie pozwala na to, by na nich stawiać”. Kisielow nie jest jednak człowiekiem z najlepszą „historią kredytową”. Nieraz dowiódł, że powierzanie mu pieniędzy jest dość ryzykowne. W grudniu 2010 r. zorganizował w Sankt Petersburgu koncert charytatywny, na którym sam Putin, akompaniując sobie na fortepianie, zaśpiewał szlagier Fatsa Domino „Blueberry Hill”. Wokalny popis przywódcy narodu podziwiali wtedy na żywo Monica Bellucci, Sharon Stone i Mickey Rourke, którzy odwiedzili także pacjentów dziecięcego szpitala. Wkrótce okazało się jednak, że pieniędzy z koncertu na chore dzieci nie przekazano. Sprawa trafiła do sądów, przed którymi przedstawiciele Kisielowa tłumaczyli, że zadanie ich pryncypała polegało na przyciągnięciu jednej supergwiazdy polityki i plejady gwiazd filmu, a pieniądze zbierał ktoś inny. W końcu jakieś fundusze dzieciom przekazano, ale smród pozostał. Mimo to projekt inkubatora orłów patriotycznej estrady zauroczył Kreml. Jak piszą „Wiedomosti”, prezydent polecił swojej administracji „rozpatrzenie propozycji”. Ponoć państwowy bank WTB już jest gotów dać Kisielowowi na śmieszny, trzy razy niższy od podstawowej stopy refinansowania, procent kredyt w wysokości

2,5 mld rubli (156 mln zł), by mógł sobie Russką Media Grupę kupić. Inicjatywa Kisielowa natrafiła jednak na opór ze strony, z której go nie oczekiwano. Zaraz po tym, jak „Wiedomosti” zdemaskowały plany kremlowskiego menedżera, z publicznym protestem wystąpiły supergwiazdy, od dekad okupujące patriotyczną część rosyjskiej estrady. Oburzeni i urażeni artyści oraz producenci w liście do Putina apelują, by nie dopuścił do sprzedania Russkiej Media Grupy Goskoncertowi. Zdaniem żubrów rosyjskiej estrady, takich jak „rosyjski Frank Sinatra” Iosif Kobzon, były mąż Ałły Pugaczowej Filipp Kirkorow czy frontman grupy Lube Nikołaj Rastorgujew, wszystkie kanały holdingu i tak nadają na najwyższym patriotycznym „c”. Ich zdaniem żadnej wylęgarni „ideologicznie prawidłowo nastrojonych idoli milionów” Kremlowi nie trzeba. Przecież od dawna i zawsze prezydent ma pod ręką ich, sprawdzonych, gotowych wykonać każdy akurat potrzebny kawałek w miejscu, które zostanie im wskazane. A przy tym robią to ofiarnie i nawet ponoszą dotkliwe straty. Taki na przykład Kobzon, zresztą deputowany z ramienia Jednej Rosji, nie tylko regularnie jeździ do Doniecka, by umilać życie „obrońcom Noworosji”. Poza estradą też wiernie służy. W ubiegłym roku „patrioci” organizowali głośną nagonkę na Andrieja Makarewicza, legendarnego rockmana, bo pojechał do Donbasu, na tereny wyzwolone przez ukraińską armię, i występował tam przed dziećmi – wojennymi uchodźcami. W odwecie w Moskwie frontmana grupy Maszyna Wriemieni oskarżono o to, że na ruinach, na których jeszcze nie obeschła krew „bohaterów Noworosji”, grał i śpiewał dla „ukrofaszystów”. Swą aktywną działalnością w Donbasie „rosyjski Frank Sinatra” zarobił na wpisanie jego nazwiska na listę osób objętych zachodnimi sankcjami „za Ukrainę”. Teraz Kobzon skarży się, gdzie może, że nie

wolno mu pojechać do żadnej kliniki na Zachodzie, a tylko tam mógłby liczyć na należytą pomoc medyczną. 03.08.2015

PRODUKT GUMOWY NUMER 2, czyli czego Rosji nie potrzeba

W szale wprowadzania sankcji i niszczenia tego, co zakazane, który ostatnio opanował Rosję, ministerstwo przemysłu i handlu wpadło na pomysł nałożenia embarga na zagraniczne kule i laski dla inwalidów, protezy zastawek serca, materace dla szpitali, bandaże, maski chirurgiczne, narzędzia dentystyczne, których przemysł Rosji nie jest w stanie produkować w dostatecznej ilości – oraz na prezerwatywy. Ten ostatni pomysł bardzo się spodobał Giennadijowi Oniszczence, niegdyś przez długie lata szefowi rosyjskiego odpowiednika naszego sanepidu – mimo że rosyjski przemysł chemiczny nie jest w stanie zaspokoić zapotrzebowania na to, co w pruderyjnym ZSRR nazywano „produktem gumowym nr 2”. Wizja deficytu prezerwatyw, przed którą nieuchronnie staną Rosjanie, uskrzydliła jednak Oniszczenkę, który w czasach swego długiego urzędowania wsławił się tym, że potrafił uzasadnić wprowadzenie embarga na każdy wytwór z kraju, którego polityka nie podobała się Kremlowi. Było tak choćby w przypadku polskiego mięsa czy słynnej ze swych leczniczych właściwości gruzińskiej wody Borżomi. Teraz były naczelny lekarz sanitarny kraju zapowiada, że bez

zagranicznych „produktów gumowych” poprawi się sytuacja demograficzna kraju. A i ludzie zmądrzeją, bo rozsądniej będą sobie dobierać partnerów seksualnych, unikając związków przypadkowych. To z kolei, jak dowodzi ekspert, poprawi stan zdrowia rosyjskiego społeczeństwa. 05.08.2015

BEZNADZIEJA W OCEANIE PUSTKI, czyli miasta skazane na śmierć

56-tysięczny Krasnoturjinsk na Uralu nazywano „północnym Leningradem”, bo jego urocze centrum zbudowane w stylu empire przypomina miasto nad Newą. Nic dziwnego. Krasnoturjinsk w latach 40. wznosili najpierw niewolnicy Gułagu. Oni porządnie budować nie potrafili, ale później do roboty przywożono tu wziętych do niewoli żołnierzy Wehrmachtu. A ci pracować nieakuratnie nie umieli. Kiedy w Moskwie widzę budynek z lat 40. czy 50., nie pytając nikogo, potrafię rozpoznać, że wznieśli go niemieccy jeńcy. Cegły w takim są ułożone równiutko, ramy okien osadzone porządnie. Tak więc sam Krasnoturjinsk – kopalnie boksytów, potężna elektrownia i huta aluminium – okazał się jedną z wielu udanych stalinowskich inwestycji, choć został okupiony śmiercią tysięcy więźniów. W nowej Rosji po krwawych bandyckich wojnach o aluminium, które w latach 90. przetoczyły się przez kraj, całe to bogactwo dostało się spowinowaconemu z Borysem Jelcynem i zaprzyjaźnionemu z Władimirem Putinem oligarsze Olegowi Deripasce. Nieduży przemysłowy ośrodek na Uralu nie jest jednak dla największego

rosyjskiego magnata aluminiowego perłą w koronie, o którą warto dbać. Wycisnął z Krasnoturjinska, co się dało, lecz nie zainwestował tam ani kopiejki. Kiedy sześć lat temu w hucie zawaliły się cztery hale, nieremontowane od ponad pół wieku, nic nie naprawiał, tylko zamknął najpierw jedną z dwóch linii produkcyjnych, a wkrótce potem drugą. Dziś Bogosłowska Fabryka Aluminium nieco ożyła, ale pracuje na ćwierć obrotów. Formalnie zatrudnia 3 tys. ludzi, lecz perspektyw nie ma żadnych. Deripaska chciałby ją zamknąć na dobre. To jednak oznaczałoby koniec miasta, bo zakład daje mu prąd, ciepło, obsługuje jego instalacje komunalne. A przede wszystkim, choć obcina pensje i wysyła robotników na nieopłacone urlopy – daje utrzymanie 3 tys. swoich i jeszcze kolejnym 3 tys. pracowników firm uzależnionych od huty. Wraz z rodzinami stanowią oni połowę mieszkańców miasta. Do „sąsiedniego” Sierowa trzeba jechać stąd 80 km marną drogą, do Siewierouralska – 150 km. Ale tam też pracy nie ma. Może znalazłaby się w Permie, gdzie jest krzepko trzymający się w kryzysie przemysł zbrojeniowy, ale to miasto dzieli od Krasnoturjinska całe 400 km. Miejscowi znaleźli się więc w pułapce. Kto może, ucieka. Liczba mieszkańców w ostatnich latach zmniejszyła się o jedną dziesiątą. Wielu próbuje sprzedać swoje mieszkania. Porządny dom można tu dziś kupić za 500 tys. rubli, czyli 30 tys. zł. To równowartość 2,5 metra kwadratowego skromnego mieszkania w Moskwie. W takich jak uralski ośrodek aluminiowy „monomiastach”, budowanych w ZSRR po to, by zakwaterować w nich załogi jakiejś potrzebnej państwu nowej fabryki, mieszka dziś 14 mln Rosjan, a więc co dziesiąty obywatel Federacji. To ona dawała pracę, elektryczność, ciepło, wodę, prowadziła gospodarkę komunalną,

przyzakładowe żłobki i przedszkola. Dziś, jak przyznał premier Dmitrij Miedwiediew na specjalnym posiedzeniu rządu poświęconym 313 rosyjskim „monomiastom”, sytuację ekonomiczną i socjalną tylko w 71 z nich można uznać za mniej więcej stabilną. To przede wszystkim te ośrodki, których przemysłowym sercem są zakłady wytwarzające broń. Państwo o zbrojeniówkę dba i pieniędzy na nią nie żałuje. Prawie 70 proc. mieszkańców „monomiast” określa dziś swoje położenie jako „trudne do wytrzymania” albo „nie do wytrzymania”. Produkcja przemysłowa w Rosji spada. Według rządu, w tym roku już o 2,2 proc. Eksperci mówią o 5,5 proc. Recesja szczególnie mocno uderza w stare, wyeksploatowane zakłady – właśnie takie jak te, przy których istnieją „monomiasta”. A z nimi ogromny problem był już w czasie poprzedniego kryzysu, w latach 2008-09. Wtedy na przykład zbuntowało się miasteczko Pikałowo w pobliżu Sankt Petersburga, gdzie Deripaska zamknął swoją fabrykę tlenku glinowego. Gasić nastroje musiał osobiście Putin, który kazał aluminiowemu magnatowi zakład otworzyć, a w zamian dał mu bardzo korzystne kredyty. O Pikałowie, jako że przyjechał do niego sam „przywódca narodu”, było głośno na całym świecie. W cieniu tej historii pozostało jednak 18 tys. podobnych protestów, do jakich w całej Rosji doszło tylko w maju 2009 r. Wtedy jednak sytuacja była inna niż dziś. Rząd dysponował ogromnymi rezerwami finansowymi i mógł sobie pozwolić na to, by, jak to określa ekonomista Jewgienij Gontmacher, „wysyłać do »monomiast« wagony gotówki i nią gasić bunty”. Dziś Miedwiediew wydziela skromne sumy (w tym roku 4,5 mld rubli, czyli przy dzisiejszym kursie po milionie złotych na każde niestabilne „monomiasto”) na tworzenie inkubatorów przedsiębiorczości, tak zwanych „stref przyspieszonego rozwoju”.

Obiecuje też ulgi podatkowe. To jednak nie zwabi inwestorów do położonego w głuszy Krasnoturjinska, gdzie infrastruktura jest zużyta, zaś siła robocza przygotowana tylko do pracy przy wannach do wytopu aluminium. Dziś nie ma funduszy nawet na rozwijanie życiodajnego dla Rosji i bardzo dochodowego wydobycia ropy naftowej. Czy więc tym razem rozsiane po Rosji „monomiasta” okażą się kotłami, w których spręży się para społecznego protestu? Jewgienij Gontmacher, który od dawna zajmuje się tym problemem, uważa, że nie. I to według niego jest dla Rosji fatalny scenariusz. – „Monomiasta” będą się pogrążać w marazmie. Ludzie energiczni, umiejący się upominać o swoje, uciekną stamtąd – uważa ekspert. – Pozostali postarają się przystosować do trudnych warunków życia. Państwo nadal będzie czyniło, co w jego mocy, by nie dopuścić do eksplozji formalnego bezrobocia. Gubernatorzy nie pozwalają właścicielom fabryk zwalniać niepotrzebnych im pracowników, wydzielają im jakieś tam pieniądze na wypłaty. Robotnicy przychodzą więc do fabryk choćby dwa, trzy razy w tygodniu, sprzątają, malują, wykonują inne niepotrzebne roboty, ale formalnie pracują i jakieś tam kopiejki dostają. Ta beznadzieja i bieda sprawiają, że piją coraz więcej. „Monomiasta” będą się degradować. Rosja będzie się przekształcać w archipelag dużych miast oddalonych od siebie o setki kilometrów bezludnej pustki. 08.08.2015

ZAKAZANE FRYKASY, czyli kaźń Parmezana

Pod Biełgorodem w szczerym polu wysypano na ziemię z wywrotki 9,5 tony sera. Zdaniem państwowej telewizji „podejrzewa się, że pochodzi on z któregoś z krajów UE”. Stertę rozgniótł walec drogowy, potem miazgę zepchnięto do jamy i zasypano piaskiem. Pod buldożer wysłano też 55 ton warzyw przechwyconych pod Smoleńskiem, na granicy z Białorusią, natomiast w Orenburgu i Sankt Petersburgu do pieca posłano po 20 ton sera. Z kolei w podmoskiewskim Reutowie Federalna Służba Nadzoru Weterynaryjnego i Fitosanitarnego wykryła półtorej tony mięsa brytyjskiego i polskiego, z Kutna. Mięso też natychmiast trafi do krematorium. W Nowosybirsku spalono 600 kg jabłek z Polski, zaś w syberyjskim Barnaule czujni łowcy zakazanych frykasów wykryli na rynkach 100 kg polskich jabłek oraz grzybów, które także niezwłocznie unicestwili. W takiej to wrzawie wszedł w życie dekret Władimira Putina nakazujący natychmiastowe niszczenie każdej partii żywności wykrytej na granicy, w magazynach czy w sklepach bądź na targowiskach, przywiezionej do Rosji wbrew embargu z Zachodu. Politycy opozycji i nawet niektórzy duchowni, wielce lojalnej

wobec Kremla, Cerkwi prosili, by tego nie robić, i zamiast niszczyć to dobro, oddać je biednym, ludności Donbasu albo wysłać głodującym w Afryce. Ale prezydent jest nieugięty: każe palić, miażdżyć, zakopywać. A liczna świta czynowników gorliwie podsuwa coraz to nowe sposoby unicestwiania jedzenia. Na mnie szczególne wrażenie zrobił pomysł opisany wczoraj w dzienniku „Moskowskij Komsomolec”: zamiast palić parmezan, co szkodzi środowisku, lepiej oddać go na żer dżdżownicom, które przerobią go szybko na nawóz. Z samych z kolei robaków, kiedy już nabiorą ciała, będzie można, jak robią to na Filipinach, przyrządzić mielone. Gwoli sprawiedliwości trzeba dodać, że wielu zwykłych Rosjan rozsądku nie straciło. Już ponad 260 tys. osób podpisało się pod internetową petycją do Putina w sprawie cofnięcia rozkazu niszczenia jedzenia. Ale chyba niewiele wskórają. Rzecznik prezydenta Dmitrij Pieskow twierdzi, że podpisy mogą być fałszywe. Innym dowodem na to, że zdrowy rozsądek wielu Rosjan jednak nie opuścił, jest rekordowa popularność pieśni „Śmierć Parmezana” w internecie. Napisał ją rosyjski poeta Andriej Orłow, a wykonuje gruziński śpiewak operowy Zaza Zaaliszwili. Zgrabnego wiersza tłumaczyć się nie ośmielę, więc tylko streszczę. Pod granicę Rosji, gdzie „piece płoną”, podkrada się oddział Parmezana. Stary bohater wiedzie za sobą łososie i inne sery, szynki i kiełbasy. „Parmezańcy”, zdjąwszy z siebie „metki zagraniczne”, przekradają się przez granicę. Ale tam czyha na nich w zasadzce wojsko służby weterynaryjno-fitosanitarnej. Po zaciętym boju Parmezan wpada w ręce wroga, a jego dowódca, odkroiwszy sobie kawał sera, resztę bezlitośnie wysyła do krematorium. Bohaterski Parmezan przed śmiercią wyznaje, że chciałby polec inaczej, nie z rąk tych, co mają „mózg kontuzjowany” – choćby starty przez staruszkę

„na żebraczą kolację”. Na koniec, wskakując w drzwi krematorium, ser-heros mówi do swych oprawców, gorzko współczując rosyjskiemu narodowi: „Żal, że wasi nie mają dokąd od was uciec” 10.08.2015

MEMORIAŁ, czyli piękna twarz Rosji

I znowu mamy przed sobą dwie twarze Rosji. Jedną szyderczą i cyniczną, drugą szlachetną i odważną. O tej pierwszej krótko, bo długo nie warto. Od 12 sierpnia trwa w internecie zbieranie podpisów pod petycją do Dumy z żądaniem zamknięcia cmentarza ofiar zbrodni katyńskiej w Miednoje pod Twerem. Pomysłodawca, Michaił Burłakow, weteran z Tweru, domaga się też, by po wyjaśnieniu w wyniku „obiektywnego śledztwa”, że polskich oficerów w samym Katyniu zabili hitlerowcy, umieszczono na tamtejszym cmentarzu „prawidłowe” tablice informacyjne. Burłakow przekonuje, że w Miednoje leżą w rzeczywistości nie polscy policjanci zamordowani przez NKWD, lecz polegli na froncie lub zmarli od ran czerwonoarmiści i żołnierze Wehrmachtu. A co do Katynia, to – jak wiedzą wszyscy staliniści – ten, kto twierdzi, że tam mordowali czekiści, idzie na pasku „propagandy goebbelsowskiej”. Ale głos apologetów Stalina jest w tym przypadku jakiś cherlawy. Przez pięć dni pod petycją Burłakowa podpisało się zaledwie 709 osób. Do 100 tys., które są niezbędne, by władze kraju zajęły się

sprawą, trochę więc jeszcze brakuje. A teraz ta druga twarz. Stowarzyszenie Memoriał przygotowało do druku książkę „Ubity w Katyni” („Zabici w Katyniu”). To zbiór biografii i fotografii wszystkich Polaków zamordowanych przez NKWD wiosną 1940 r. w lesie katyńskim. Na wydanie pracy drogą dobrowolnej zbiórki złożyli się Rosjanie, którzy uważają, że ich moralnym obowiązkiem jest przedstawienie prawdy o zbrodni dokonanej przez władze ich kraju. Wysupłać kilkaset rubli łatwo im dziś nie jest, bo kryzys bije naszych sąsiadów po kieszeni. A zewsząd dochodzą wołania o pomoc choćby chorym dzieciom, dla których państwo wydające ćwierć swego budżetu na armię i policję nie ma ani szpitali, ani sprzętu, ani wyszkolonych lekarzy. Słów uznania dla dzielnych działaczy rosyjskiego Memoriału nigdy dość. Kreml walczący ze wszystkim, co w Rosji od niego niezależne i co ma odwagę bronić swego zdania, czyni z nich „agentów zagranicy”. Piętno takiego „szpiega”, „zdrajcy ojczyzny” nosi już Centrum Obrony Praw Człowieka „Memoriał”. Zachodnie fundacje wspierające stowarzyszenie jedna po drugiej są uznawane przez władze za „organizacje niechciane” w Rosji, więc pomagać finansowo już nie mogą. A jednak Memoriał prowadzi badania, przygotowuje kolejne książki o ofiarach zbrodni katyńskiej, domaga się rehabilitacji pomordowanych Polaków. Stale mamy przed oczyma groźną, agresywną twarz Rosji. Nie zapominajmy o tej drugiej – pokojowej i szlachetnej. 18.08.2015

CZARNI REALTORZY, czyli krzyżyki dzielnicowego

51-letni Dmitrij Kafanow, reporter gazety „Moskowskij Komsomolec”, 11 sierpnia rzekomo wypadł albo wyskoczył z okna swojego mieszkania na ósmym piętrze w centrum stolicy. Leżącego na ziemi dziennikarza znalazł rankiem sąsiad. Jeszcze żył. Miał podbite oczy, sińce na całym ciele. Wyglądał tak, jakby przed upadkiem ktoś go skatował. Został przewieziony do szpitala jako „nieznany mężczyzna”, choć lekarze pogotowia otrzymali jego dane. Policjanci, mimo że sąsiedzi o to prosili, nie weszli do zamkniętego mieszkania, gdzie leżała sparaliżowana matka dziennikarza. Kafanow zmarł w szpitalu dwa dni później. W redakcji „Moskiewskiego Komsomolca” przypomniano sobie wówczas, że kilka dni wcześniej Dmitrij skarżył się, iż wkrótce straci dach nad głową. Jego matka, nie bardzo świadoma tego, co czyni, przepisała mieszkanie na kogoś nieznajomego... Kolegom Kafanowa przyszło na myśl, że śmierć może być sprawką „czarnych realtorów”. Reporterzy gazety prowadzili już niejedno śledztwo dotyczące samotnych ludzi, którzy nagle znikali bez śladu w tajemniczych okolicznościach, a potem się okazywało, że ich mieszkania stały się

własnością obcych, którzy wystawiali je na sprzedaż. A za lokale płaci się w Moskwie ogromne pieniądze. Przed kryzysem metr kwadratowy kosztował średnio 24 tys. zł, dziś cena jest o połowę niższa, ale to wciąż sporo. Samotnych ludzi, którzy znienacka przepadają bez wieści, z reguły nikt nie szuka. Czasem tylko przypadkowo się okazuje, że zostali „przebiśniegami”, jak określa się w Rosji ciała ofiar morderstw porzucone zimą w przydrożnych rowach czy lasach, które wiosną wyłaniają się spod topniejącego śniegu. Taki los spotkał choćby Tatianę Antypinę, której tajemnicę śmierci udało się wyjaśnić „Moskiewskiemu Komsomolcowi” w wyniku żmudnego dziennikarskiego śledztwa. Właścicielka 48-metrowego mieszkania w centrum Moskwy pracowała – co okazało się dla niej fatalne – jako kioskarka. Gdy któregoś dnia wróciła do domu, okazało się, że ktoś zmienił zamek w drzwiach. Dzielnicowy, kapitan policji, przez telefon wyjaśnił, że z jej lokalu wydostawał się dym i strażacy musieli się dostać do środka. Poprosił też, by się z nim spotkała i odebrała nowe klucze. Antypina poszła po te klucze i... zniknęła. Później okazało się, że mieszkanie ktoś obcy wystawił w jej imieniu na sprzedaż. Kobieta nie była jednak samotna. Miała mieszkającego w innej dzielnicy partnera, starszego profesora uniwersyteckiego, który uparcie jej szukał. Poprosił o pomoc reporterów. Ci po mozolnym przedarciu się przez kolejne, coraz wyższe gabinety policyjne, łamiąc opór naczelników, znaleźli dość oczywiste rozwiązanie zagadki. Aresztowany dzielnicowy przyznał, że zainteresował się mieszkaniem Antypinej, gdy przez dziurkę od klucza zobaczył stosy gazet. Uznał, że samotna kobieta należy do tych pozbawionych rozumu, którzy gromadzą śmieci. Tymczasem Antypina po prostu zabierała do domu te gazety,

których nie udało jej się sprzedać w kiosku. Kapitan przyznał, że na spotkanie z kobietą wysłał nieznanych sobie ludzi. Co z nią zrobili – nie wie. Na prowadzących śledztwo i reporterach wstrząsające wrażenie zrobiła „baza danych” dzielnicowego. Miał w niej aż 4,3 tys. nazwisk i dokładnych adresów mieszkających samotnie ludzi starych, ciężko chorych i alkoholików. Wszyscy byli właścicielami lokali w bardzo drogim centrum stolicy. Przy niektórych nazwiskach stały złowróżbne krzyżyki, oznaczające, że rzecz doprowadzono do końca. Przy innych były ptaszki – sprawa w toku. Kapitan poszedł siedzieć, jego wspólników nie schwytano. Ciało Antypinej przypadkowo odnalazło się w podmoskiewskim lesie, wraz z nastaniem odwilży. „Czarni realtorzy” (nazwa od angielskiego real estate – nieruchomość) są postrachem nie tylko Moskwy. W Petersburgu trwa proces bandy, której udowodniono zamordowanie ośmiu samotnych właścicieli atrakcyjnych mieszkań. Emeryt Władimir I., jedna z jej niedoszłych ofiar, zeznał, że został wywieziony za miasto przez patrol policyjny i przekazany ludziom, którzy bijąc go i strasząc, zmuszali do podpisania dokumentów o podarowaniu mieszkania nieznajomemu człowiekowi. Emeryta ocaliła specjalna grupa policyjna, która śledziła oprawców. Ofiarą tego procederu być może padła też w marcu Tamara Jakżyna, znana reżyserka polskiego pochodzenia. Zabił ją sąsiad podczas awantury, a potem próbował sprzedać jej mieszkanie. Nie wiadomo jednak, czy mordował dla zysku, czy też już po zabójstwie wpadł na pomysł, że może zarobić jak „czarni realtorzy”. Samotni Rosjanie z miast boją się tych gangów, czują się wobec nich bezradni. Jasne jest przecież, że by sporządzić taką listę, jaką miał kapitan od sprawy Antypinej, trzeba mieć dostęp do tajnych baz

danych i dobre kontakty w urzędach zatwierdzających transakcje na rynku nieruchomości. A członkami, czy wręcz szefami band, które udaje się postawić przed sądem, okazują się funkcjonariusze policji. Koledzy Kafanowa napisali wczoraj, że los reportera został przesądzony być może w momencie, gdy matka podarowała komuś mieszkanie. Gangsterzy, którzy za tym stali, nie chcieli czekać, aż lokal się opróżni i będzie można go sprzedać. Liczyli, że po „samobójstwie” mężczyzny jego sparaliżowana matka pozostawiona bez opieki też szybko umrze. 19.08.2015

KAPUSIE NA HARLEYACH, czyli na Berlin!

Nocne Wilki, które w maju próbowały sprowokować awanturę na skalę europejską, usiłując urządzić patriotyczny motocyklowy „rajd na Berlin” w 70. rocznicę zakończenia wojny, mają fatalną opinię nie tylko za granicą. Nic wspólnego nie chcą mieć z nimi także członkowie innych rosyjskich klubów motocyklowych. Ci lubią sobie po prostu pojeździć po kraju. Mają z tego frajdę bez hurrapatriotycznych hec i wynoszenia pod niebiosa Władimira Putina, z którym przyjaźnią chlubi się Aleksander Załdostanow ps. Chirurg, wódz Wilków. Wiosną „wilka nr 1” spotkał spory afront ze strony bajkerów z Sankt Petersburga, którzy nie chcieli go widzieć na swoim święcie. Ogłosili, że jeśli „Chirurg” się zjawi, to sam będzie potrzebował chirurga. Wojowniczy „wilk”, który w maju tak odważnie awanturował się z polskimi pogranicznikami, gdy próbował przedrzeć się przez naszą granicę, ruszając do miasta nad Newą, tym razem bojaźliwie oddał się pod opiekę wynajętych ochroniarzy. Okazał się jednak pamiętliwy. Próbuje teraz oczyścić szosy Federacji Rosyjskiej z motocyklistów mu niemiłych za pomocą starej wypróbowanej

metody – donosu politycznego. Konserwatywny, walczący z „piątą kolumną” ruch Antymajdan, w którym „Chirurg” gra pierwsze skrzypce, wystąpił do Rady Federacji, wyższej izby parlamentu, oraz prokuratury generalnej z żądaniem oficjalnego uznania organizacji bajkerów Hells Angels i Bandidos za „niechciane” w Rosji. Oznaczałoby to ich natychmiastową likwidację. Antymajdan doniósł władzom, że Anioły i Bandyci, w przeciwieństwie do tępiących „kolorowe rewolucje” Wilków, są groźną siłą bojową, gotową wesprzeć w ojczyźnie antykremlowski Majdan. Na poparcie tych oskarżeń „Chirurg” ma mocne argumenty. Oba konkurujące z jego Wilkami i brzydzące się wazeliną kluby mają bowiem centrale w Kalifornii i Teksasie, a stamtąd na pewno dostają wraże instrukcje. Przy tym Anioły i Bandyci aktywnie działają w regionach, gdzie ich grupy stanowią gotowe do wywrotowych działań „antypaństwowe komórki”. Reakcja na donos była szybka. Andriej Kliszas, szef komisji Rady Federacji do spraw prawodawstwa, specjalnie przerwał urlop, by zwrócić się do prokuratury generalnej z żądaniem poparcia inicjatywy „Chirurga” i natychmiastowego podjęcia stosownych działań. Zareagowała też niezależna „Nowaja Gazieta”, przyznając Załdostanowowi tytuł „Kapusia tygodnia” i stosowną nagrodę. Ją akurat – zgodnie z instrukcją wydrukowaną w „Nowej Gaziecie” – „Chirurg” będzie musiał przygotować sobie sam. Musi więc zdobyć kawałek deski, przytroczyć do niej sznurkiem drewnianą kulkę i już będzie mógł sobie stukać. Donosić bowiem to po rosyjsku stuczat, czyli stukać. To jednak żarty. „Chirurg” zaś prowadzi przecież grę poważną, a przynajmniej o poważne pieniądze. Jego Wilki skutecznie przyssały

się do państwowej kasy: w tym roku kremlowska wilczyca dała się im wydoić na 56 mln rubli. Tyle że to dziś już niestety mniej niż milion dolarów. Wykończywszy donosami konkurentów i wziąwszy pod swój but całą dwukołową Rosję, „Chirurg” mógłby śmiało występować o więcej. 20.08.2015

OSTATNIE SŁOWO WIĘŹNIA SUMIENIA, czyli Rosjanie, nauczcie się nie bać!

Rosyjski sąd wojskowy, nie bacząc na protesty międzynarodowej opinii publicznej, skaże we wtorek na wiele lat ciężkiego łagru dwóch Ukraińców: znanego reżysera filmowego Ołeha Siencowa i społecznika anarchistę Ołeksandra Kołczenkę. Pójdą siedzieć za terroryzm. Według prokuratorów reżyser kierował grupą (a Kołczenko był jej członkiem), która wiosną ubiegłego roku w Symferopolu, stolicy okupowanego przez Rosjan Krymu, usiłowała podpalić siedziby putinowskiej partii Jedna Rosja oraz organizacji Rosyjska Wspólnota Krymu. Siencow szykował się też ponoć do wysadzenia symferopolskiego pomnika Lenina i pobliskiego znicza z wiecznym ogniem. Prokuratura zażądała 23 lat dla Siencowa i 12 lat dla Kołczenki. Oskarżenia są oparte na zeznaniach skazanego już wcześniej na siedem lat łagru antyfaszysty Hiennadija Afanasjewa, również członka rzekomej grupy terrorystycznej. Afanasjew przed sądem odwołał jednak to, co mówił w czasie śledztwa, i opisał okrutne tortury, którymi funkcjonariusze Federalnej Służby Bezpieczeństwa

zmusili go do zeznań. Teraz śledczy grożą, że rozprawią się z nim i jego matką. Siencowa broni cały świat kultury. Członkowie Europejskiej Akademii Filmowej wystąpili do Putina z żądaniem uwolnienia i pełnego zrehabilitowania reżysera. Pod podobnym apelem polskich twórców i intelektualistów podpisało się już ponad 200 osób. Ale władze nie ustąpią. W Rostowie zapadnie surowy wyrok. W środę przed sądem wojskowym w odważnym ostatnim słowie Siencow powiedział: – Tak samo jak Sasza [Kołczenko], o nic nie będę was prosił. Jaka tu wyrozumiałość, pobłażliwość. Wszystko jest dla wszystkich zrozumiałe. Sąd okupantów nie może być sprawiedliwy, bo taka jest jego natura. Proszę, niech wysoki sąd nie przyjmuje tego jako osobistej wycieczki pod jego adresem. Chcę powiedzieć o czymś innym... Poncjusz Piłat, była taka postać. Gdy wiele lat przesiedział na Księżycu, pomyślał o swoim postępku. Potem, kiedy mu wybaczyli, szedł po dróżce promienia księżycowego i mówił do Ha-Nocri: „Wiesz, miałeś rację, najstraszliwszym grzechem na świecie jest tchórzostwo”. Tak napisał Michaił Bułhakow w „Mistrzu i Małgorzacie”. Ja się z nim zgadzam. Tchórzostwo jest głównym grzechem na ziemi. A wielka zdrada czasem zaczyna się od maleńkiego tchórzostwa. Kiedy naciągają ci foliowy worek na głowę, trochę biją, po półgodzinie już jesteś gotów wyrzec się wszystkich przekonań, przyznać się do czegokolwiek, oskarżyć innych – byle przestali bić. Hiennadij Afanasjew zdołał przezwyciężyć samego siebie. Popełnił błąd, ale w końcu zrozumiał, że ma jeszcze szansę, i postąpił bardzo odważnie. Uczciwie. Bardzo mnie ucieszył. Nie chodzi nawet o to, że będzie wielki skandal i nas uniewinnią. Nic takiego się nie zdarzy. Cieszę się, bo Hiennadij będzie czuł się człowiekiem, który nie stchórzył. Ciągle go zastraszają, ale już zrobił ten krok i nic tego nie

zmieni. Już od roku przebywam w waszym pięknym kraju i oglądam waszą telewizję. „Wiesti” i „Wriemia” [wieczorne programy informacyjne na Rossii 1 i Kanale 1 są bardzo dobre. Wasza propaganda działa doskonale. Większość mieszkańców Rosji wierzy w to, co tam mówią: Putin jest wspaniały, Ukraina to faszyści, wokół pełno wrogów. Ale są ludzie, którzy mają więcej rozumu, na przykład wy tutaj. Ludzie, którzy mają władzę. Doskonale rozumiecie, że na Ukrainie nie ma żadnych faszystów, że aneksja Krymu była bezprawna, że w Donbasie są wasze wojska. Cały areszt mamy zapchany ochotnikami, których posłali tam w waszych czołgach, z waszą bronią. Walczą, myślą, co ich tutaj czeka, wracają, a na granicy – areszt. I dziwią się: „Jak to, za co? Jesteśmy bohaterami! Z taką pompą nas wysyłali”. Nie rozumieją, że ten pociąg jedzie tylko w jedną stronę. Tutaj, w więzieniu, spotkałem żołnierza GRU [elitarnego wywiadu wojskowego]. Ma sprawę z innego paragrafu, ale uczestniczył w aneksji Krymu. Przypłynęli na statkach do Sewastopola i blokowali garnizony. Tak się złożyło, że blokował ten sam garnizon, który ja zaopatrywałem i ewakuowałem. Potem jeszcze jego brygada rozprawiała się z ukraińskimi oddziałami w kotle iłowajskim. To są fakty. Widzisz je, jeśli tylko nie zamykasz oczu. Trubadurzy reżimu to też niegłupi chłopcy. Dobrze wiedzą, jak jest, ale dalej kłamią, znajdując jakieś usprawiedliwienie. Pewnie takie, że dzieci muszą coś jeść. Tylko po co wychowywać nowe pokolenie niewolników, chłopcy? Ale oprócz nich wszystkich jest jeszcze część obywateli Rosji, która doskonale wie, co się dzieje, która nie wierzy w bajki wydziału propagandy, która rozumie, jakie zbrodnie popełniają wasze władze.

Jednak ci ludzie się boją. Myślą, że nic się nie da zmienić, że tego układu nie da się ruszyć – jestem sam, jest nas mało, wszystkich nas pozamykają, zabiją, zniszczą? I siedzą cicho jak myszy. My też mieliśmy zbrodnicze władze, ale powstaliśmy. Nie chcieli nas słuchać – tłukliśmy w kubły na śmieci. Nie chcieli nas widzieć – podpalaliśmy te kubły. I w końcu zwyciężyliśmy. Tak samo będzie prędzej czy później u was. Nie wiem, w jakiej formie, nie chcę, żeby ktokolwiek ucierpiał – po prostu chcę, żeby już dłużej nie rządzili wami zbrodniarze... Sędzia: – To nie ma związku ze sprawą. Zajmujemy się konkretnymi kwestiami. Według prawa nie wolno panu mówić o wszystkim. Siencow: – Już kończę, wysoki sądzie! Sędzia: – Nie przerywam panu, ale... Siencow: – Wiem, że mi pan nie przerywa, wiem. Jedyne, co mogę poradzić tej trzeciej, świadomej części obywateli Rosji, to: nauczcie się nie bać! PS Ołeh Siencow został skazany na 20 lat łagru. Wystąpienie Siencowa przełożyła Małgorzata Buchalik 22.08.2015

ZAKAZANE PRZYSMAKI, czyli majtki masowego rażenia

Mieszkaniec Władywostoku doniósł policji na swą sąsiadkę, która „jadła polskie gęsi”. Gęsi bowiem, mimo nałożonych przez Kreml sankcji na żywność z Zachodu, jakoś trafiły na rosyjski Daleki Wschód. Policja w osobie pułkownika A.S. Gusiewa („guś” to po rosyjsku gęś) obiecała wyjaśnić sprawę antypatriotycznych posiłków. Od tarapatów związanych ze spożywaniem gęsiny, w tym wypadku węgierskiej, uchroniła z kolei mieszkańców wioski Apanasowo w Tatarstanie czujna pani inspektor rosyjskiego odpowiednika naszego sanepidu. W sklepie odkryła tuszki trzech ptaków pochodzenia „niezrozumiałego”, bo zaopatrzone w napisy jedynie w języku angielskim. W obecności świadków, policji i właściciela wiejskiej placówki handlowej skonfiskowała obcojęzyczny drób, a potem wraz ze świtą obserwowała likwidację tuszek, starannie zmiażdżonych buldożerem na wysypisku śmieci. Co ciekawe, kremlowscy propagandziści zorientowali się, że Rosjanom nie podoba się niszczenie jedzenia, więc obrazki w stylu „gęś pod gąsienicą” od dwóch tygodni nie pojawiają się już na ekranach telewizorów. Jak podają rosyjskie portale internetowe,

petersburski oddział Federalnej Służby Nadzoru w Sferze Obrony Praw Konsumentów i Dobrobytu Człowieka zabronił swoim pracownikom informować media o konkretnych przypadkach likwidacji jedzenia. I rzeczywiście, Służba ogranicza się dziś tylko do podawania ogólnikowych komunikatów o swoich sukcesach. Wynika z nich, że w Rosji do dołów na wysypiskach, pod buldożery i do krematoriów trafiło już 600 ton jedzenia podejrzanego o to, że pochodzi z Zachodu. Bitwa z jedzeniem łatwa jednak nie jest. Służby celne proszą władze o wsparcie i wprowadzenie do Kodeksu karnego paragrafu przewidującego dla przywożących do kraju zakazaną żywność kar takich samych (do 12 lat więzienia) jak dla przemytników broni masowego rażenia. Ideę posyłania do łagru za sprowadzanie do Rosji jedzenia masowego rażenia poparł natychmiast Aleksander Tkaczow, minister rolnictwa. Szef resortu ogłosił jeszcze i swój pomysł. Chce zakazać sprowadzania do kraju zagranicznych produktów do produkcji wina. Producenci wina odpowiedzieli jednak, że to zmusi ich do natychmiastowego podniesienia cen o jedną czwartą. Zacięta kampania walki z kontrabandą żywności pokazuje, że choć Władimir Putin wprowadził embargo na jedzenie z Zachodu już rok temu, to ono wciąż płynęło do Rosji szeroką rzeką. Teraz, kiedy władze odbierają handlowcom ich towar i jeszcze grożą im 12 latami łagru, na przejściach granicznych pustki. Towar do Rosji nie jedzie. Skutek jest taki, że zaopatrzeniowcy sieci handlowych zapowiedzieli podwyżkę cen żywności o 10 proc. W ciągu roku podrożała już o 16 proc., a siła nabywcza społeczeństwa spadła o niemal 10 proc. Bezwzględne wyeliminowanie konkurencji i wysokie ceny oznaczają piękne perspektywy dla rosyjskich latyfundystów, takich jak Tkaczow, posiadacz pół miliona hektarów w urodzajnym Kraju Krasnodarskim. Powody do radości mają też właściciele firmy

Turmalin, jedynej w kraju mającej certyfikat na polowe krematoria do spalania żywności. Magnatom ziemskim i monopolistom krematoryjnym pozazdrościli producenci odzieży. Stowarzyszenie Wytwórców Tekstyliów Rosji prosi Putina, by wydał wojnę sprowadzanym do kraju zachodnim ciuchom. Rodzimi biznesmeni chcieliby, by je konfiskować i niszczyć buldożerami. Policji przyjdzie więc pewnie reagować na donosy nie tylko o paniach pałaszujących polskie gęsi, ale i o tych, co chodzą w polskich majtkach. Być może w demaskowaniu takich grzesznic policjantom pomogą Kozacy, którzy zgłaszają swój udział w wojnie z kontrabandą. 24.08.2015

SWOI I RESZTA, czyli odsiadka dublerki

Rosyjskie władze po raz kolejny pokazały, że kierują się zasadą „swoim – wszystko, pozostałym – zgodnie z prawem”. „Swoja”, czyli Jewgienija Wasiliewa, ważna urzędniczka ministerstwa obrony, osoba bliska nie tylko po linii służbowej szefowi resortu Anatolijowi Sierdiukowowi, została właśnie warunkowo wypuszczona na wolność po rzekomym odsiedzeniu połowy pięcioletniego wyroku. Choć zapewne nie siedziała ani dnia. Była urzędniczka została oskarżona i skazana za zdefraudowanie 1,6 mld rubli (wtedy – ok. 160 mln zł). Kiedy pod koniec 2012 r. rozpoczęło się śledztwo, jej wspólnicy trafili do aresztu. Ją samą jednak, choć miała kierować ich występnymi działaniami, potraktowano łagodniej. Niby siedziała w areszcie domowym w swoim luksusowym mieszkaniu w centrum Moskwy, ale sąd zezwolił jej na codzienne wielogodzinne spacery. Regularnie widywano ją w stołecznych butikach, gdzie wydawała ogromne sumy na drogą odzież i biżuterię. 8 maja 2015 r. została skazana na pięć lat więzienia. Początkowo wyrok odbywała w domu, z zachowaniem prawa do codziennych wypraw do miasta. Gdy „kara” wywołała falę drwiny w mediach,

ogłoszono, że wysłano ją do łagru w obwodzie włodzimierskim. Tyle że tam nikt jej nie widział. W Moskwie mówiło się, że za byłą urzędniczkę siedzi dublerka. Kilka dni temu dziennikarka Jelena Masiuk z „Nowej Gaziety” i obrońca praw człowieka Andriej Babuszkin pojechali do łagru pod Włodzimierzem, gdzie obiecano im spotkanie ze skazaną. Masiuk, która zna Wasiliewą, już na miejscu nie dostała zgody na widzenie. Z kobietą rozmawiał tylko Babuszkin, który widział ją pierwszy raz w życiu. Potem powiedział, że atrakcyjna blondynka, z którą rozmawiał, to chyba Wasiliewa, ale pewności nie miał. We wtorek sąd powiatowy w Sudogorsku, w pobliżu którego „siedziała” Wasiliewa, orzekł, że dość już się nacierpiała, a w łagrze sprawowała się dobrze, bo jest „schludna i porządnie ściele łóżko”. Urzędniczce należy się więc wolność. W łagrze w obwodzie orłowskim odsiaduje karę trzech i pół roku Oleg Nawalny, formalnie skazany za zdefraudowanie 19 mln rubli (1,9 mln zł), a w rzeczywistości dlatego, że jest bratem sławnego opozycjonisty Aleksieja Nawalnego. W tym przypadku o warunkowym zwolnieniu nie ma mowy. Według władz łagru Oleg Nawalny nie może wyjść przed końcem wyroku, bo łamie regulamin. Niedawno trafił do karceru za to, że w niedzielę zdrzemnął się na swoim łóżku. 26.08.2015

PRZYKRY KONIEC MEFISTOFELESA, czyli ofensywa prawosławnych talibów

Religijni fanatycy panoszą się w rosyjskich miastach, niszczą dzieła sztuki i zabytki, atakują też obrazoburcze, ich zdaniem, wystawy. Zbudowaną 105 lat temu charakterystyczną kamienicę przy ulicy Łachtyńskiej mieszkańcy Sankt Petersburga nazywali domem „Pod Mefistofelesem”. Budowniczy, znany architekt Aleksandr Liszniewski, umieścił nad jego wejściem wizerunek zadumanego księcia ciemności z „Fausta” Johanna Wolfganga Goethego. Szatana na zabytkowym domu już jednak nie ma. – W środę w biały dzień do kamienicy przyszła brygada robotników. Poprosili mieszkańców, by usunęli zaparkowane przed domem samochody, bo będą przeprowadzane „roboty remontowe”. A potem człowiek z młotem zjechał na linie z dachu i zaczął systematycznie obtłukiwać Mefistofelesa – opowiada Aleksandr Kobryński, deputowany do parlamentu miejskiego, dodając, że i budynek przy Łachtyńskiej, i sama płaskorzeźba są „chronionymi przez państwo zabytkami”. Sankt Petersburg, zwany sprawiedliwie kulturalną stolicą Rosji, to nie Moskwa, gdzie mieszkańcy nie reagują, kiedy buldożery rozwalają stare budowle. Ludzie z Łachtyńskiej pytali robotników,

kto ich przysłał i dlaczego dewastują dom. Kiedy tamci nie odpowiadali, mieszkańcy wezwali policję. Przyjechał patrol, ale funkcjonariusze tylko biernie się przyglądali, jak na ziemię lecą kolejne odłamki „chronionego przez państwo” Mefistofelesa. W końcu tam, gdzie wcześniej była płaskorzeźba, został goły, ceglany mur. Patrol odjechał, a robotnicy odeszli. Ludzie z Łachtyńskiej sami sobie wytłumaczyli, dlaczego ich kamienica przestała być domem „Pod Mefistofelesem” i czemu policja nie powstrzymała wandali. Przy ich ulicy powstaje cerkiew Kseni Petersburskiej, na której kopule niedawno ustawiono krzyż. Mieszkańcy przypomnieli sobie, że kiedy rozpoczynała się budowa, przemawiający do wiernych duchowny obiecywał: „Świątynia tu stanie i szatan sam spadnie!”. Do zniszczenia Mefistofelesa przyznali się członkowie organizacji Kozacy Petersburga, znani z podobnych akcji. W liście do petersburskiej agencji internetowej Fontanka. ru napisali, że byli zgorszeni wizerunkiem diabła naprzeciw świątyni. Według Kozaków, kamienica przy Łachtyńskiej stała się „miejscem kultu szatana”. Internauci rosyjscy są oburzeni tym, co się stało z płaskorzeźbą. Oskarżają prawosławnych fanatyków i piszą o nich: „Postanowili, że utrą nosa wandalom z Państwa Islamskiego”. Przeprowadzenia śledztwa i ukarania sprawców domaga się Borys Wiszniewski, deputowany do parlamentu Sankt Petersburga: „Demonstracyjny wandalizm wymierzony w dzieła sztuki niezbyt odbiega od tego, co wyczyniają talibowie i bojownicy Państwa Islamskiego. Nasi prawosławni bojówkarze wytoczyli wojnę świeckiemu państwu. A jakoś nie słyszałem, żeby ktoś z wandali zasłaniających się ikonami i krucyfiksami został ukarany”. Bezkarny pozostaje choćby założyciel organizacji Boża Wola Dmitrij Corionow znany pod pseudonimem Enteo. Dwa tygodnie

temu razem ze swoimi ludźmi napadł na wystawę rzeźb i grafik w Maneżu tuż obok Kremla. Bojówka, zanim powstrzymali ją zwiedzający, uszkodziła kilka „świętokradczych” linorytów Wadima Sidura. Policja zatrzymała wandali, ale szybko ich wypuściła. Śledztwa nie wszczęto, choć szkody wyrządzone przez fanatyków konserwatorzy dzieł sztuki wycenili na 1,1 mln rubli (około 57 tys. zł). „Enteo” groził, że będzie nachodził Maneż, póki „bluźniercza” wystawa nie zostanie zamknięta. Zapowiadał też, że przyprowadzi pod Kreml kilka tysięcy prawosławnych, gotowych bronić wiary. W środę wieczorem doszło do kolejnego ataku na ekspozycję. Tym razem pojawili się tam kobieta i mężczyzna. Krzycząc: „Teraz was rozgromimy!”, zaczęli zrzucać ze ścian i postumentów wystawione w galerii prace. I znów ich celem padły między innymi linoryty Sidura. Dopiero po tym ataku i zniszczeniu płaskorzeźby w Sankt Petersburgu na akty wandalizmu zareagowała rosyjska Cerkiew prawosławna. Jej stanowisko jest jednak dosyć osobliwe. Wsiewołod Czaplin, który kieruje wydziałem stosunków ze społeczeństwem patriarchatu moskiewskiego, przyznał, że działanie sprawców jest „wątpliwe z punktu widzenia prawa”. Powołał się jednak na „opinie ekspertów” uważających, że prace wystawione w Maneżu „nie tylko kalają symbole wiary”, lecz także „noszą pornograficzny charakter”. Dostojnik Cerkwi uważa, że w tej sytuacji bardzo brakuje „zgodnego z prawem, lecz konsekwentnego i zorganizowanego obywatelskiego protestu prawosławnych przeciw bezczeszczeniu przedmiotów kultu, propagowaniu homoseksualizmu, rozprzestrzenianiu pornografii”. Najwidoczniej więc hierarchowie zamierzają masowymi demonstracjami wiernych zastąpić partyzanckie ataki prawosławnych bojówkarzy na te dzieła sztuki, które nie odpowiadają cerkiewnym kanonom.

28.08.2015

NA KRZEPIĄCĄ NUTĘ, czyli co śpiewać należy

Rosyjskie ministerstwo kultury ogłosiło przetarg na sporządzenie katalogu „muzyki patriotycznej”. Odtąd tylko ona ma rozbrzmiewać na szkolnych akademiach i z głośników prawomyślnych rozgłośni. Choć w budżecie państwa bryndza, resort wysupłał na to ponad 3 mln rubli (na nasze dziś 176 745 zł). W sumie nie tak wiele, bo zwycięzcę przetargu czeka wręcz tytaniczna robota. Na liście utworów, złożonych wyłącznie z patriotycznych nut, ma się bowiem znaleźć co najmniej 10 tysięcy pieśni, ballad, romansów, symfonii, etiud i oper, napisanych od zarania rosyjskich dziejów po dziś dzień. Jednak to nie wszystko. Wykonawcy ministerialnego zlecenia mają zebrać nuty, słowa, a jeśli się uda, to i nagrania, a także napisać szczegółowe biografie autorów. To wszystko jeszcze przed Nowym Rokiem ma się znaleźć w specjalnej, dostępnej dla wszystkich zainteresowanych witrynie internetowej. Kryteria doboru nut i słów są ostre. Jak wyjaśniają przedstawiciele ministerstwa, najważniejsze jest, by pieśni „sławiły ojczyznę, chwaliły jej piękno i nie porównywały jej z innymi krajami w kontekście negatywnym”. I tu rodzi się pewien problem. Rosjanie w swej przebogatej

i wspaniałej twórczości słowno-muzycznej, poza zachwytami nad pięknem ojczystych brzóz, wielekroć wyrażali także swe nieukontentowanie stanem spraw w kraju. Do indeksu zalecanych nie kwalifikuje się więc choćby popularna na świecie „Dubinuszka” (w Polsce znana jako „Ej, uchniem”). Tam przecież mowa o tym, że „ruskiemu mużykowi” w ciężkiej pracy pomaga tylko piosenka, a „Anglik mądry”, by lżej mu było w robocie, „wynajdywał za maszyną maszynę”. Jakoś niepatriotycznie. „Dubinuszkę” przyjdzie więc zdyskwalifikować, a może nawet jej zakazać. Same słowa i nuty to jednak jeszcze mało, by utwór wciągnąć na listę zalecanych. Ważnym kryterium jest też życie samego autora. Ma być takie, by twórcę można było bez zastrzeżeń uznać za patriotę. I w tym miejscu wpadamy na minę, która może zdewastować muzyczny pejzaż kraju naszych sąsiadów. Rytualną w Rosji melodią jest bowiem nasz polonez „Pożegnanie ojczyzny”. To właśnie tym utworem od lat żegna się w portach odpływające w rejs okręty. A moskwianin słyszy pierwsze akordy utworu Michała Kleofasa Ogińskiego kilka razy dziennie – rozlegają się ostrzegawczo, ilekroć ktoś bez biletu próbuje się dostać do metra. Czyli nader często. Tymczasem nasz książę ma biografię – z punktu widzenia moskiewskich czynowników od kultury – niekrystaliczną. Był przecież i powstańcem kościuszkowskim, a po rozbiorach działaczem emigracyjnym. Gdybyśmy przejęli rosyjskie wzory, to i u nas autor „Pożegnania ojczyzny” też by się zresztą nie kwalifikował, bo przecież należał do konfederacji targowickiej, a i rosyjskim senatorem był. Póki co jednak to nie nasz kłopot. Rosjanom zaś być może przyjdzie wkrótce wyruszającym na morze okrętom machać chusteczkami w ciszy. A co będzie z „Marszem 10. Batalionu” Bułata Okudżawy,

najwspanialszą chyba pieśnią wojskową napisaną po wojnie? Toż to przy jej dźwiękach właśnie każdego 9 maja na placu Czerwonym defilują jednostki desantowe. Przecież autora – z całym tym jego pacyfizmem, sceptycyzmem i nienawiścią do tych, co patrzą na szarego człowieka jak na mięso armatnie – urzędnicy dzisiejszej Rosji do patriotów zaliczyć nie mogą. Marsz Okudżawy można zastąpić nowszym, nieoficjalnym hymnem jednostek specjalnego przeznaczenia, w którym pod muzykę anemiczną śpiewane są słowa nieskładne, ale jakże jednoznaczne: „Zawsze jak na froncie, zawsze na posterunku, Rosji nie ruszajcie, specnaz czuwa tu”. Kiedy na akademiach ku czci rozbrzmiewa ten utwór-potwór, publiczność obowiązkowo staje na baczność. Lista pieśni patriotycznych przeznaczona jest właśnie dla tych, którzy przygotowują takie akademie – czy to w wiejskich szkołach, czy w kremlowskim Pałacu Zjazdów. Dzięki niej będą wiedzieli, co ma brzmieć, a co milczeć. Indeks utworów zalecanych będzie też przewodnikiem dla wychowawców młodzieży oraz radiowych i telewizyjnych redaktorów muzycznych. Taka muzyka będzie rozbrzmiewać choćby w czynnym już, choć wciąż budowanym kosztem 20 mld rubli, Parku Patriota w podmoskiewskiej Kubince, dokąd tłumy zjeżdżają, by postrzelać z automatu czy karabinu maszynowego. Na utworach z indeksu oprą się radiostacje przejmowane dziś przez kremlowski holding Russka Media Grupa. One przecież mają być, jak zapowiadają szefowie firmy, „inkubatorem patriotycznych idoli milionów”. 29.08.2015

TYLKO W STYLU PAŁACOWYM, czyli ukraińscy „uchodźcy” ratują Rublowkę

Umiera nawet słynna Rublowka, elitarna enklawa nowych Ruskich przy podstołecznej Szosie Uspiensko-Rublowskiej, gdzie domy do niedawna były nieprzyzwoicie drogie. Biznesmeni, którzy tak chlubili się rezydencjami w tym miejscu, wyprzedają je i dają nogę na Zachód. Jeszcze dwa lata temu za dom w tym podmoskiewskim raju nowobogackich trzeba było zapłacić co najmniej pięć milionów dolarów. Dziś wystarczą dwa. Jak podliczają pośrednicy w handlu nieruchomościami, ceny – dolarowe oczywiście, bo w rublach na Rublowce nikt nigdy nie liczył – są dziś dwa-trzy razy niższe niż na początku roku. Z pogrążającej się w recesji Rosji masowo wyjeżdżają też tysiące zagranicznych specjalistów. Rosyjskich firm już na nich nie stać, a to oni do tej pory wynajmowali wiele luksusowych mieszkań w centrum Moskwy. Dziś pracujących na kontraktach Niemców jest w Rosji 40 proc. mniej niż rok temu. Wyjechał też co trzeci Amerykanin, Brytyjczyk czy Hiszpan. Słowem, na rynku mieszkaniowym, który przez ostatnie lata zapewniał ogromne zyski – katastrofa.

Z bratnią pomocą pospieszyli jednak „donieccy” – przybysze ze wschodu Ukrainy, którzy rządzili i kradli na potęgę w Kijowie w czasach panowania Wiktora Janukowycza. Po zwycięstwie Majdanu zrejterowali za swym patronem do Rosji i tu urządzają się z rozmachem, do jakiego przywykli. Właścicieli elitarnych nieruchomości moskiewskich uradowały dwie fale „uchodźców” z Ukrainy, które zdecydowanie – choć na krótko – wywindowały ceny. Pierwsza dotarła do stolicy Rosji na początku ubiegłego roku, kiedy „donieccy” zwiewali z Kijowa przed zwycięskim Majdanem. Drugą falę przygnał zaostrzający się konflikt wojenny na wschodzie Ukrainy. Uciekinierzy z tonącego okrętu Janukowycza okazali się klientami marzeń. Jak pisze dziennik „RBK Daily”, interesują ich tylko lokale z najwyższej półki. Szukają mieszkań w domach strzeżonych przez silną ochronę, o powierzchni 300-500 m kw. Potrzeba im aż tyle, bo porzucając ojczyznę, zabrali ze sobą nie tylko rodziny, lecz i liczną służbę. Klienci z Ukrainy życzą sobie, by lokale w Moskwie były urządzone w stylu, jak to nazywają, „pałacowym” – z drogimi starymi meblami, obrazami na ścianach, rzeźbami. Koniecznie muszą mieć więcej niż dwie łazienki i wielkie balkony. Gust, jak widać, mają mniej więcej taki jak sam Janukowycz, którego rezydencja w podkijowskiej Meżyhirii też była klasycznym przykładem kiczu „w stylu pałacowym”. Ozdobą był tam choćby bochenek ze szczerego złota, którego gospodarz nie zdążył zabrać. Dziś ludzie zbiegłego prezydenta wybierają sobie w Moskwie najlepsze miejsca. Najbardziej interesuje ich ulica Ostożenka i sąsiadujące z nią zaułki. Ten rejon jest znany w Rosji i szeroko poza jej granicami jako „złota mila” – miejsce, gdzie ceny mieszkań należą do najwyższych na świecie. Średnia cena metra kwadratowego w przedkryzysowym 2013 r. wynosiła tu 29 tys. dolarów, o tysiąc

więcej niż przy Piątej Alei w Nowym Jorku. „Uchodźcy” polubili też uroczy i nieco tylko tańszy Stary Arbat, okolice Patriarszych Prudów, centralną ulicę Twerską. No i biorą rezydencje na Rublowce. Przy tym nie patrzą na ceny i w ogóle się nie targują. Wynajmując mieszkania, bez zmrużenia oka godzą się płacić od 15 do 25 tys. dolarów miesięcznie. Na własność kupują mieszkania i wille po wysokiej dziś cenie 15 tys. dolarów za metr kwadratowy. W Rosji urządził się również sam Janukowycz. Jak twierdzi polityk Oleg Mitwol, „grupa obywateli Ukrainy” kupiła mu za 52 mln dolarów dom w Barwisze, miejscowości przy Szosie UspienskoRublowskiej. 04.09.2015

MIASTO DLA LUDZI, czyli nowe oblicze Moskwy

Moskwa to dla turystów najbardziej nieprzyjazne miasto na świecie – twierdzi prestiżowy amerykański miesięcznik „Travel + Leisure”. Ale to krzywdząca ocena. Stolica Rosji bardzo zmieniła swoje oblicze i obyczaje. Do niedawna Moskwa słynęła z chamskich kierowców. Nawet przejście przez ulicę po zebrze jeszcze do niedawna było eksperymentem wielce ryzykownym. To się zmieniło. Dziś rzadko który kierowca nie zatrzyma się przed pasami, piesi śmiało wchodzą na jezdnię. Co dziwniejsze, nie wymusiła tego policja. Ani sam nie widziałem, ani żaden ze znajomych nie mówił mi, że był świadkiem ukarania mandatem kierowcy, który nie przepuścił pieszego. Dobrze pamiętam też nie tak dawne czasy, kiedy idąc w nowe miejsce, musiałem dokładnie sprawdzić na planie miasta, jak trafić, bo pytanie przechodniów o drogę nie miało sensu. Jedni nie odpowiadali w ogóle, inni odburkiwali, że nie wiedzą, a niektórzy potrafili ochrzanić. Dziś moskwianie są chętni do pomocy, miło tłumaczą, jak dojść, radzą, czym dojechać. Obcy akcent wcale ich nie drażni. A i ekspedienci w sklepach, kiedy klient ich pozdrawia, nie patrzą już podejrzliwie, zdziwieni, tylko mile, a często i z uśmiechem,

odpowiadają. „Travel + Leisure” zdyskwalifikował Moskwę przede wszystkim z powodu tego, że zdaniem jego czytelników ludzie tu są nieżyczliwi, niegrzeczni, samo miasto jest zatłoczone, źle urządzone, zaś atmosfera pełna agresji. A przecież stolica Rosji nie tylko nabiera dobrych manier, ale też przez ostatnie trzy lata bardzo zmieniła swoje oblicze. Turystyczną wizytówką Moskwy był i do dziś pozostaje sławny Arbat, do niedawna jedyny deptak w centrum. Ale jego sława nie jest zasłużona – raptem 1,2 tys. metrów zamkniętej teoretycznie dla samochodów ulicy, która zaczyna się przy hałaśliwym, pełnym aut Sadowym Kolcu, a kończy się na tak samo nieprzyjemnym placu Arbackim. Przybysz wychodzi z miejskiego jazgotu i po kilkunastu minutach przeciskania się między ulicznymi artystami i kramami wpada w taki sam zgiełk. Dziś bardziej niż Arbat warto odwiedzić okolice Kremla czy Łubianki, a także urocze Zamoskworieczje, gdzie już częściowo powstała – i wciąż się rozszerza – starówka jak w miastach europejskich. Z wiekowych, bardzo starannie odremontowanych ulic wygnano samochody, a tam, gdzie to się okazało niemożliwe, ruch ograniczono do jednego pasa. Stare, wąskie chodniki, na których przechodnie z trudem się wymijali, zostały poszerzone, pojawiły się ławeczki i ścieżki rowerowe. W Moskwie działa też znakomity system wypożyczania rowerów. Ich postoje znajdziemy w centrum wszędzie, abonament na cały sezon kosztuje w przeliczeniu na nasze 65 zł. Jeszcze większą metamorfozę przeszły stołeczne parki. Kilka lat temu były tandetnymi wesołymi miasteczkami z hałaśliwą muzyką, karuzelami, smrodem pieczonych na ogniu szaszłyków, piwem i podpitą publicznością. A dziś parku Gorkiego, Carycyna czy Sokolników nie powstydziłaby się żadna europejska stolica. Karuzele

i diabelskie kolejki zniknęły, pojawiły się galerie i porządne kawiarnie. Zieleń jest starannie utrzymana, dobrze działa wi-fi, a jeśli gra muzyka, to dyskretna. Co roku na początku września Moskwa z wielkim rozmachem obchodzi swoje święto. Kiedyś było hałaśliwe, tandetne, pijane i mogło robić na przybyszach fatalne wrażenie. Ale już rok temu mieliśmy tu wspaniały miejski karnawał. Na placach i w parkach odbywały się koncerty bardzo różnej, ale dobrej muzyki. Wszystkie muzea i wystawy można było odwiedzać za darmo. Całe Bulwarne Kolco, czyli liczący 9 km pierścień starych ulic wokół Kremla, zajęły wydawnictwa, galerie, pojawili się twórcy ludowi, występowali pisarze, z czytelnikami i słuchaczami spotykali się dziennikarze stołecznych mediów, w tym opozycyjnych. Przez Kolco przewinęły się 4 mln ludzi. W tym roku swój dzień Moskwa obchodzi 5 września. Program jest jeszcze bogatszy. Jako największa atrakcja zapowiada się otwarty koncert zespołu Aerosmith na Łubiance. Święto ma XIX-wieczny rodowód. Za Stalina odbyło się tylko raz – 7 września 1946 r., gdy wmurowano kamienie węgielne pałaców kultury. Na stałe wróciło w 1997 r. Moskwa staje się „miastem dla ludzi”. Jak twierdzą badacze nastrojów społecznych, wynika to z prawdziwych aspiracji jej mieszkańców, którzy nie godzą się na izolację kraju od Zachodu, do czego dąży Kreml. Przeciwnie – chcą mieć u siebie to, co podpatrzyli w Europie: parki, deptaki, ścieżki rowerowe. A w takim środowisku z miłym uśmiechem bardziej człowiekowi do twarzy niż z grymasem złości. 05.09.2015

KUŹKINA MAĆ, czyli car-bomba

Moskwa ekscytuje się utrzymaną w duchu stalinowskiej agitki wystawą poświęconą energii nuklearnej. Aplauz budzi pokazana w Maneżu, o krok od Kremla, makieta „car-bomby”, największego w dziejach zdetonowanego ładunku jądrowego. Przybyciu do Moskwy tej ośmiometrowej atrapy superbomby z ośrodka nuklearnego w zamkniętym, to znaczy niedostępnym bez specjalnej przepustki, mieście Sarow, stołeczne media poświęciły bardzo dużo uwagi. I znów usłyszeliśmy zdartą jak stara płyta, lecz z wielkoruską dumą powtarzaną opowieść o tym, jak to Nikita Chruszczow 66 lat temu przeraził odwiedzającego Moskwę wiceprezydenta Richarda Nixona. Gensek razem z gościem oglądał wystawę poświęconą gospodarce USA. Rozdrażniła go makieta domu jednorodzinnego w skali 1 do 1. Krzyczał, że to marnotrawstwo, bo taniej wychodzi, jeśli ludzie mieszkają w blokach. Wyprowadzony z równowagi, widząc, że nie przekona Nixona do wyższości ustroju radzieckiego, pogroził: „My wam jeszcze pokażemy kuźkina mać!”. Wedle starej legendy ograniczeni jankesi nie zrozumieli, o co chodzi, i tylko się domyślali, że chodzi o coś tajemniczego

i wielce straszliwego. Kiedy więc 30 października 1961 r. nad Nową Ziemią wybuchła zrzucona z samolotu Tu-95 termojądrowa „carbomba” o mocy 58 megaton, świat miał przyjąć, że Chruszczow właśnie pokazał ową tajemniczą „mać”. To jednak bajka, bo przecież w USA mieli dość ekspertów umiejących wyjaśnić, że „pokazać kuźkina mać” to stary ludowy idiom, taka żartobliwa pogróżka. A od wizyty Nixona do zakończenia prac nad superbombą minęły jeszcze dobrze ponad dwa lata. Chruszczow nie mógł więc właśnie nią straszyć swego gościa. Ale Rosjanie bardzo lubią myśleć, że świat ma powody, by się ich bać, i kochają takie legendy. Teraz więc, kiedy „car-bombę” można zobaczyć w centrum Moskwy, media zapraszają moskwian i gości stolicy, by przyszli obejrzeć „kuźkina mać” i sfotografowali siebie, a już koniecznie swoje dzieci, na jej tle. Jest ona główną atrakcją przygotowanej przez koncern Rosatom wystawy „70 lat branży atomowej. Reakcja łańcuchowa sukcesu”. Najważniejsza i największa część ekspozycji jest poświęcona początkom wyścigu zbrojeń, który – o czym zresztą na wystawie nie ma ani słowa – doprowadził ZSRR do bankructwa i upadku. Zaczyna się więc od tego, że w czasie kiedy ZSRR cieszył się zwycięstwem i pokojem, amerykańska soldateska bombardowała Hiroszimę i Nagasaki, prowadziła wojnę z Japonią i łamała sobie głowę nad planami napadu na Związek Radziecki. – Obraz jest jasny. Tu: pokój, radość, a tam: wojna – przewodnik na wystawie wbija do głów powoli myślącym zwiedzającym sens tego, co widzą na planszach. Są tu spore kalendarze ścienne, opisujące wszystkie ważne dni z lat 40. i 50. Czytamy tu o ZSRR, że ceny spadają, zaopatrzenie i urodzaj są coraz lepsze, szkoły stają się bezpłatne. A w Ameryce nic, tylko rodzą się kolejne plany ataku jądrowego na Związek Radziecki. Jeden

z nich, jak zapisano w kalendarzu, był wyznaczony akurat na 1 kwietnia 1946 r. Organizatorzy wystawy mają jednak, jak widać, poczucie humoru. Najlepszy figiel udał im się jednak z mapą, na której pokazali, skąd miały przylecieć bombowce US Air Force, by zrzucić 50 bomb atomowych na najważniejsze miasta Kraju Rad. Jedna z flotylli powietrznych powinna była wystartować, jak widzą zwiedzający, z wyspy Simuszir, należącej do radzieckiego Archipelagu Kurylskiego. Od przewodnika intelektualnie ociężali goście wystawy dowiadują się, że Związek Radziecki nie miał innego wyjścia, jak budować swoją bombę. Cieszy ich więc dalekowzroczność Stalina, który rozkazał zbudować przemysł jądrowy. Cieszy ich talent organizacyjny Ławrientija Berii, goniącego do pracy naukowców. I cieszy ich heroizm profesorów nagradzanych Gwiazdami Bohatera ZSRR, którzy nie wahali się gołymi rękami wyciągać z reaktorów świeżo upieczony w nich uran. I tak „łańcuchowa reakcja sukcesu”, uruchomiona przez „ojca narodów”, doprowadziła do potężnej eksplozji nad Nową Ziemią, po której „fala sejsmiczna trzykrotnie obiegła Ziemię”. Na wystawie jest tylko jedno odwołanie do Ethel i Juliusa Rosenbergów – małżeństwa radzieckich szpiegów w USA. W jednym z kalendarzy odnotowano, że zostali straceni 19 czerwca 1953 r. Niewtajemniczony widz nie zrozumie, co oni mają wspólnego z „reakcją sukcesu”, bo informacji o tym, że wykradli i przekazali Związkowi Radzieckiemu plany amerykańskiej bomby atomowej, na wystawie nie ma. Część ekspozycji w Maneżu poświęcono rozwojowi pokojowego atomu. Już bez ironii – jest ona bardzo ciekawa. Znakomicie pokazuje choćby to, jak działa elektrownia jądrowa czy jak funkcjonuje reaktor napędzający lodołamacz atomowy.

Ale to nie budzi takiego entuzjazmu jak oglądana z wypiekami na twarzach „car-bomba”. To przy tej największej w dziejach świata atomowej maczudze zwiedzający fotografują swoje dzieci, przekazując im swe przekonanie, że ojczyzna ma w arsenałach jeszcze niejedną straszliwą „mać” i dlatego jest niezwyciężona. Moskiewski dziennik „Wiedomosti”, zapowiadając wystawę w Maneżu, napisał: „Ostatnio Rosja próbuje znaleźć sobie miejsce w świecie jako dostawca gróźb. Dla niej nawet nie zwycięstwo, ale sama wojna jest tytułem do chwały, nie źródłem nieszczęść. »Łańcuchowa reakcja sukcesu«, »kuźkina mać«, nadaje się do roli głównego symbolu patriotycznego”. 07.09.2015

WÓDKA SPADA Z TRONU, czyli jak się pociesza francuski gwiazdor

Co najchętniej piją Rosjanie? O nie, już nie to, co myślimy. Jak dowodzą wyniki sondażu przeprowadzonego przez Wszechrosyjski Instytut Badania Opinii Publicznej, wódka nie jest już dla naszych sąsiadów carycą upojenia. Oni najchętniej i najczęściej sięgają po piwo. Mówiąc o piciu w Rosji, trudno się opierać na oficjalnych danych, bo statystycy nieźle przy nich majstrują. Przez lata twierdzili, że na statystyczne rosyjskie gardło przypada 15 litrów czystego spirytusu rocznie. Eksperci ganili ich za to, dowodząc, że przeciętny mieszkaniec Federacji – jeśli się policzy też powszechnie tu pędzony samogon – spożywa ponad 18 litrów 100-procentowego alkoholu. Teraz statystycy triumfalnie meldują, że dzięki mądrej polityce partii i rządu spożycie „spadło” do 15,1 litra – choć według tego, co podawali wcześniej, powinni mówić raczej o wzroście konsumpcji o setkę spirytusu. W tym jednak być może wcale nie ma sprzeczności, bo pojawił się tu przecież nowy obywatel, który wypija za sporą część narodu. Od niedawna Rosjanin, aktor „Żerar Rienowicz Diepardie” przyznał się w wywiadzie dla agencji ITAR-TASS, że kiedy mu smutno, potrafi zalać robaka 14 butelkami wina i czegoś

mocniejszego. Reportera, zaniepokojonego stanem wątroby gwiazdora, nowy Rosjanin uspokoił: choć – jak to się w Rosji mówi – „pije niczym koń”, jest zdrów jak ryba. Dane o tym, że nasi sąsiedzi odchodzą od wódki ku piwu, ogłoszono w czwartek, kiedy w Rosji był oficjalny Dzień Trzeźwości. Co ciekawe, obyczaje alkoholowe rzeczywiście tu łagodnieją. Tydzień temu mieliśmy, obchodzone z wielkim rozmachem, Urodziny Moskwy. Jeszcze kilka lat temu było to święto pijane i na piciu przede wszystkim polegało. A teraz urządzono w całej stolicy mnóstwo znakomitych koncertów, pokazów, jarmarków, w których uczestniczyła absolutnie trzeźwa i dobrze się bawiąca publiczność. Przyznam, że byłem zachwycony i pełen podziwu. Święto świętem, ale Rosjanie mają poważny – jak to określają – „powód, by wypić”. Czegokolwiek bowiem propaganda by ludziom nie wmawiała, np. że sankcje Zachodu krzywdy im nie wyrządzą, okazuje się, że stracą przez nie to, co im miało zagwarantować dobrą przyszłość. Otóż władze zapowiadają, że na ratowanie przed skutkami sankcji wielkich i fantastycznie bogatych spółek, takich jak Rosnieft, dysponujący największymi zapasami ropy naftowej na świecie, pójdzie to, co przez lata boomu naftowego udało się zgromadzić w Funduszu Narodowego Dobrobytu. Dzięki wysokim cenom na surowce Rosja zapełniła ten swój sezam 250 mld dolarów, które miały iść na rozwój albo przydać się na czarną godzinę. Dziś do tej skarbonki dobierają się Gazprom, Rosnieft i im podobni – słowem ci, co siedzą na rosyjskich skarbach. Mało tego, na ratowanie krezusów naftowo-gazowych trzeba będzie oddać też część funduszy emerytalnych. Czy to ma być tylko chwilowa pożyczka, czy pieniądze emerytalne przepadną – tego władze obywatelom nie mówią. Choć są kłopoty i choć naród odwraca się od wódki, nie można

powiedzieć, że w Rosji żyje się niewesoło. „Komsomolskaja Prawda” opublikowała wyznania architekta opowiadającego, co zamawiają u niego nowi Ruscy – nie ci francuscy, ale naprawdę ruscy. A oni na przykład wymagają dziś, by krany z zimną wodą oznaczać szafirami, a z gorącą – rubinami. Jeden z bogaczy nabył dwie działki – po 5 hektarów każda, oddzielone od siebie szosą. Na obu zbudował sobie pałace, które połączył półkilometrową prywatną linią metra. Zamówił do tego specjalną tarczę do drążenia podziemnych tuneli, a teraz jeździ sobie między pałacami autem elektrycznym. 14.09.2015

METAFIZYKA JĄDROWA, czyli bez wiary bomby nie zrobisz

Michaił Strichanow, rektor Narodowego Badawczego Uniwersytetu Jądrowego w Moskwie, udzielił wywiadu „Niezawisimej Gaziecie”. Odpowiadając na podchwytliwe pytanie, po co na uczelni nuklearnej katedra teologii (działa tam już dwa lata), odpowiedział tak: „Tradycyjne wyznania w Rosji, a przede wszystkim prawosławie jako religia tworząca państwo, niosą w sobie pewien kod genetyczny, który dzięki historycznej decyzji świętego, wielkiego księcia Władimira, ponad tysiąc lat temu ukształtował niepowtarzalne, niespotykane gdzie indziej cechy narodu. Właśnie w tym momencie dokonaliśmy swego wyboru cywilizacyjnego. Nasza wspólnota rosyjska jest wielkim skarbem narodu i państwa. W odróżnieniu od Zachodu, na Rusi, w Rosji, w Związku Radzieckim najważniejsze zawsze były nie dobra materialne, nie konsumpcja, ale fundamenty duchowe, rozumienie tego, że coś stoi wyżej niż materialne wynagrodzenie. Przy tym dzisiejsze pokolenie młodzieży, nie znając historii, nie czuje się częścią swojego narodu, swojego wielkiego kraju. A przez poznanie i zrozumienie religii i duchowych fundamentów Rosji studenci dochodzą do zrozumienia sensu twórczego życia i dalszej pracy”.

Zdaniem uczonego rosyjskiego nauka niezakotwiczona w naukach Cerkwi niesie ze sobą ogromne niebezpieczeństwo. Sprawia bowiem, że „ludzkość masowo fascynuje się okultyzmem i otwartym satanizmem”. „Świadczy o tym popularność historii z UFO, fenomen fantastyki naukowej i gatunku fantasy. To znaczy, że nauka stojąca na ateistycznych, prymitywno-materialistycznych pozycjach prowadzi ku tej satanistycznej formie religijności” – wywodzi w wywiadzie rektor, tłumacząc, że bez duszpasterzy jego studenci nie skonstruują ani reaktora, ani bomby jądrowej o sile zniszczenia odpowiadającej potędze ich wielkiej ojczyzny. Słowem – rektor stawia na metafizykę jądrową. Armia też nie pozostaje w tyle. Okopuje się na pozycjach, z których bronić będzie „prawdy historycznej”, czyli obowiązujących w Rosji mitów o drugiej wojnie światowej, które u naszych sąsiadów są świecką religią państwową. Ministerstwo obrony tworzy „kompanię historyczną”, do której wcielać będzie historyków, socjologów, filologów w wieku poborowym. Miejscem stacjonowania oddziału ma być Centralne Archiwum Ministerstwa Obrony Rosji, a jego zadaniem – zgłębianie historii ojczyzny, przede wszystkim czasów wojny, i demaskowanie kłamstw tych, którzy „fałszują prawdę historyczną” i rzucają cień na przywódców zwycięskiego ZSRR. 13.10.2015

CENA PRAWDY, czyli ludzie z mojego notesu

Od wielu lat stale pęcznieje mój notes z adresami i telefonami ludzi, których spotykam w Rosji. I powoli ten notes zamienia się w zbiorową mogiłę kolegów. Przeglądając go, czasem powtarzam w myśli: „Utopili, udusili, zmasakrowali młotkiem, zastrzelili”. Nie usuwam tych ludzi. Chciałbym o nich pamiętać jak o żywych. Z Łarisą Judiną spotkałem się jeszcze w przeddzień Dnia Kobiet w 1998 r. Przyjechała wtedy ze swojej dalekiej Kałmucji na zjazd Jabłoka pod Moskwę. Nawet nie wiem, czy należała do tej demokratycznej partii, czy była delegatem. Na pewno trafiła do niej nie po to, żeby głosować, przemawiać. Rozpaczliwie szukała ratunku. Jakoś tak zagadani razem wsiedliśmy do małej windy. A tam był Michaił Gorbaczow. Ochroniarze się zjeżyli. Były prezydent ZSRR obrócił nasze wtargnięcie w żart, że Polacy to się wszędzie pchają. Zgodził się od razu wysłuchać Łarisę. Opowiedziała mu o „Sowieckiej Kałmucji”, gazecie, którą kierowała. – Nie mam już dosłownie nic. Cały sprzęt redakcyjny, meble w mieszkaniu i domek w ogrodzie, choć należy do moich synów, opieczętował sąd. A do sądu wzywają mnie pod byle pretekstem. W Eliście, stolicy naszej republiki, zawsze przegrywam.

– Nawet tytuł gazety nie jest już mój, bo władze naszej republiki zarejestrowały swoją „Sowiecką Kałmucję”. Protestowałam w sądach, przecież ten tytuł istnieje od 1920 r. Nic nie zwojowałam. Wyrzucili nas z redakcji. To szczęście, że znalazł się człowiek dosyć odważny, by wynająć redakcji pokoik. Ale niepodzielnie rządzący naszym regionem prezydent Kirsan Ilumżynow, który podporządkował sobie wszystkie media, w końcu nas dobije – zapowiadała potem w rozmowie ze mną. Minęły równo trzy miesiące i rzeczywiście „dobili”. Ale nie gazetę. Bliscy ostatni raz widzieli ją 7 czerwca wieczorem. W kapciach wybiegła z domu do człowieka, który rzekomo przywiózł jej dokumenty świadczące o tym, że prezydent Ilumżynow przelewa na swoje prywatne konto pieniądze lokalnej strefy bezcłowej. Następnego dnia milicja znalazła jej zmasakrowane ciało w bagnie na peryferiach Elisty. Morderstwo wstrząsnęło całym krajem. – Ta zbrodnia wywołuje oburzenie i grozę – mówił wtedy Borys Jelcyn. Prezydent Rosji miał szczególny stosunek do dziennikarzy, zupełnie inny niż jego następca Władimir Putin. Jelcyn często oburzał się na to, co czytał i widział w mediach. Jak mi to obrazowo przedstawił Aleksiej Wieniediktow, naczelny radia Echo Moskwy, „podnosił pięść na dziennikarzy, ale jednak nigdy nią nie bił”. Prezydent wysłał z Moskwy do Elisty grupę najlepszych prokuratorów, osobiście kontrolował przebieg śledztwa. Pracę zamordowanej dziennikarki podjęli się kontynuować reporterzy z redakcji moskiewskich. Do Kałmucji jeździły ekipy najlepszych stołecznych profesjonalistów. Przez jakiś czas wydawali „Sowiecką Kałmucję”, prowadzili śledztwa dziennikarskie przerwane jej śmiercią. Pisali, jak ona, o korupcji w organach władzy regionalnej, demaskowali poczynania wszechwładnego Ilumżynowa. Wtedy środowisko dziennikarskie w Moskwie było inne – znacznie

bardziej solidarne i śmiałe niż po tym, jak Putin na początku zeszłej dekady brutalnie rozprawił się z niezależną telewizją NTW i całym medialnym imperium Władimira Gusińskiego. Po serii najazdów zamaskowanych funkcjonariuszy FSB i policji podatkowej na biura koncernu i aresztowaniu oligarcha „zgodził się” odsprzedać NTW kontrolowanemu przez państwo gazowemu gigantowi Gazpromowi. Milicja w końcu złapała ludzi, których ogłosiła mordercami Judinej. Zostali nawet skazani na wieloletnie więzienie. Tego, kto „zamówił” zbrodnię, prokuratorom wykryć się jednak nie udało. Z czasem ekipy reporterów z Moskwy przestały przyjeżdżać do Elisty. Ilumżynow, którego w 1998 r. publicznie oskarżano, że to właśnie on stał za zamordowaniem Judinej, rządził Kałmucją jeszcze przez 12 lat. Dziś kieruje Światową Federacją Szachów i cieszy się wielkim zaufaniem Kremla. O, a na tej kartce mam adres i telefon Jurija Szczekoczichina... Mówił bardzo niewyraźnie, bardzo szybko, przy tym seplenił i jeszcze trochę się jąkał. Ale warto było go w Dumie wyciągać na korytarz i, wytężając uwagę, słuchać. Ostatnia moja rozmowa z zastępcą redaktora naczelnego „Nowej Gaziety” i posłem do Dumy z partii Jabłoko była o Trzech Wielorybach, potężnym przekręcie z przemytem mebli, którym zajmowali się nietykalni koledzy Putina ze służb specjalnych. Firma Trzy Wieloryby jeszcze w latach 90. XX w. stała się potentatem na rynku meblarskim. Wabiła jakością sprowadzanego zza zachodniej granicy towaru i nieco niższymi niż u konkurentów cenami. W 1999 r., kiedy do władzy doszedł Putin i bardzo dużo, a przy tym przekonująco mówił o konieczności walki z przestępczością, moskiewscy śledczy wzięli Wieloryby pod lupę. Wpadli na trop istnego Lewiatana. Paweł Zajcew, wytrawny „ważniak” – jak w Rosji nazywają

oficerów śledczych zajmujących się szczególnie ważnymi sprawami – szybko się zorientował, że firma kwitnie dzięki oszustwom celnym. Meble wwożone do Rosji dla Wielorybów miały tę właściwość, że na granicy wpadały w stan niemal nieważkości i robiły się lżejsze o 80 proc., a cło firma płaciła właśnie od wagi towaru. „Ważniak” zrozumiał też, czemu tak prymitywny kant uchodził płazem. Patronem biznesu był bowiem generał Jurij Zaostrowcew, zastępca dyrektora Federalnej Służby Bezpieczeństwa, odpowiadający za walkę z przestępczością gospodarczą. Generał, by mieć oko na wszystko, zainstalował w Trzech Wielorybach jako szefa ochrony swego ojca, również generała służb specjalnych, tyle że emerytowanego. Ale to Zajcew zapłacił za swą dociekliwość. Prokuratura Generalna odebrała mu sprawę i błyskawicznie ją zamknęła. Sam „ważniak” stanął przed sądem i został skazany na trzy lata w zawieszeniu za rzekomo sprzeczne z prawem metody zbierania dowodów. Wtedy aferą zajęła się „Nowaja Gazieta” i Szczekoczichin. Na łamach gazety i w Dumie domagał się wznowienia dochodzenia oraz rehabilitacji Zajcewa. Sam zbierał nowe dowody winy generałów. W lipcu 2003 r. miał przedstawić zgromadzone przez siebie dokumenty władzom finansowym USA, pod koniec czerwca zapadł jednak na tajemniczą chorobę. Siergiej Sokołow, jego kolega z redakcji, ze zgrozą opowiadał mi, jak Szczekoczichin umierał: – Ciało rozpadało się w oczach. Skóra schodziła płatami. Nie było ratunku. Prokuratura szybko zamknęła śledztwo w sprawie jego śmierci, niczego nie wyjaśniając. – Gubiliśmy się w domysłach, próbując wyjaśnić, co było przyczyną tak strasznej śmierci. Dziś podejrzewamy, że Szczekoczichin został otruty polonem. Tak samo zamordowano w Londynie w 2006 r. byłego oficera FSB Aleksandra Litwinienkę [znany krytyk rządów Putina] – powiedział mi później

Sokołow. Bez Anny Politkowskiej z „Nowej Gaziety”, którą też mam w notesie, nie byłoby wojny w Czeczenii – kaukaskiej republice Rosji, której w latach 90. XX w. zamarzyła się niepodległość. To znaczy toczyłaby się, może nawet bardziej brutalnie i krwawo, ale jej oblicze byłoby zupełnie inne. Wyglądałaby jak prowadzona cywilizowanymi metodami „operacja antyterrorystyczna”. Łatwiej dałoby się ukryć okrutne pacyfikacje, tortury, porywanie cywilów dla okupu. Świat nie dowiedziałby się o handlu zakładnikami torturowanymi specjalnie po to, by skłonić krewnych do zapłacenia wyższej ceny za człowieka uprowadzonego przez żołnierzy sił federalnych. Ciszej, a może w ogóle cicho, byłoby o handlu zwłokami Czeczenów, które oficerowie rosyjscy oddawali bliskim tylko za pieniądze. O tym wszystkim Politkowska napisała w swym słynnym reportażu „Obóz koncentracyjny o nastawieniu komercyjnym”. To także ona dowiedziała się i napisała o masakrze pod Szali, gdzie grupa zwiadowców z GRU (wywiad wojskowy, elita elit armii rosyjskiej) zastrzeliła sześciu mieszkańców wsi Nochczi-Kiełoj, w tym ciężarną kobietę, a potem dla zatarcia śladów próbowała spalić trupy. Politkowska z różnych zakątków Rosji dostawała pogróżki, że jest „przeznaczona do likwidacji”, że wydano na nią wyrok. Przyjaciele ostrzegali ją, że cierpliwość władz „jest na wyczerpaniu”. Mimo to dalej jeździła do Czeczenii, pisała kolejne demaskujące reportaże. Tak było do 7 października 2006 r., dnia jej śmierci, a także dnia urodzin Władimira Putina. Zabójcy zostali wykryci i siedzą. Na czyje polecenie działali – nie wiadomo. Kilka dni po tragedii, pytany na konferencji prasowej o śmierć Politkowskiej, Putin zapewniał, że jej zabójstwo „przynosi aktualnej władzy więcej szkody niż jej publikacje”.

– To istny dom pogrzebowy, a nie redakcja – z rezygnacją westchnął Sokołow, kiedy poskarżyłem się na mdlący zapach więdnących kwiatów w siedzibie „Nowej Gaziety” w starym, zaniedbanym domu przy zaułku Potapowskim w Moskwie. Wiązanki, wieńce były wszędzie: na korytarzach, w gabinetach, sekretariacie. Kilka dni wcześniej „Nowaja Gazieta” pożegnała zastrzeloną na klatce schodowej swojego moskiewskiego domu Politkowską. Ona była tu piątą ofiarą. Przed nią redakcja straciła Swietłanę Orlonok, młodą dziewczynę, która nagle z niewiadomych przyczyn zmarła na Kaukazie Północnym. Także w Czeczenii, w czasie kontroli na przydrożnym posterunku, zginął Wiktor Popkow. Który z żołnierzy strzelił mu w tył głowy, nie wiadomo. Igora Domnikowa zatłuczono młotkiem, jego zabójców schwytano i osądzono. Czwartym był Szczekoczichin. Trzy lata po śmierci Anny zostali zastrzeleni na moskiewskiej ulicy Natalia Baburowa i Stanisław Markiełow. W tym samym roku, znów w Czeczenii, redakcja straciła Natalię Estemirową, porwaną i zamęczoną przez nieznanych sprawców. Lew Szlosberg z Pskowa jakoś się wykurował po tym, jak „nieznani sprawcy” skatowali go w nocy 29 sierpnia 2014 r. na ulicy rodzinnego miasta. On, deputowany do obwodowej Dumy i redaktor gazety „Pskowskaja Gubernia”, pierwszy ogłosił, że w Wybutach pod Pskowem pochowano Leonida Kiczatkina, Aleksandra Osipowa i Siergieja Wołkowa. To komandosi z 76. Dywizji Powietrznodesantowej, którzy zginęli w walkach na wschodniej Ukrainie. Na wojnie, w której Rosja bierze udział, choć się tego wypiera. Do Wybut ruszyli korespondenci niezależnych mediów rosyjskich. Tam, jak to się określa w Rosji, „młodzi mężczyźni o krzepkiej

budowie ciała” straszyli ich pobiciem, przebijali opony samochodów. Kilka dni po pogrzebie żołnierzy z ich mogił zniknęły wieńce i tabliczki z nazwiskami. A Szlosberg dalej prowadził dochodzenie, starając się wyjaśnić najbardziej strzeżoną tajemnicę Rosji. Ustalił, że choć rosyjskie siły zbrojne oficjalnie w walkach na Ukrainie udziału nie biorą, straciły w nich do sierpnia 2014 r. ponad stu żołnierzy. Po tym jak to ogłosił, w nocy natknął się na ulicy na dwóch „młodych mężczyzn o krzepkiej budowie ciała”, którzy pięściami wyłożyli mu swoje argumenty. A niedawno deputowani do pskowskiej Dumy przegłosowali odebranie Szlosbergowi mandatu. 02.11.2015

SERCE ROŚNIE, czyli polscy faszyści

Rosja już po raz 11. obchodziła Dzień Jedności Narodowej, ustanowiony w umowną rocznicę wygnania w 1612 r. polskiej załogi z Kremla. Co to za święto, naród rosyjski wciąż nie bardzo wie. Czuje jednak, że jednoczyć się trzeba wokół armii i przywódcy. Zmykających z centralnego pochodu w sercu Moskwy uczniów średniej szkoły wojskowej zapytałem, z jakiej okazji jest ta uroczystość, z której jeszcze przed rozpoczęciem pompy tak żwawo dają nogę. Jeden bez namysłu odparł, że z powodu pokonania faszystów. A kiedy wyjaśniłem, że wrogiem gnanym ze stolicy 4 listopada 1612 r. byli Polacy, zapewnił, że musieli to być „faszyści polscy”. Taka u naszych sąsiadów „polityka historyczna” – kto wrogiem, tego automatycznie uznaje się za faszystę. Po rozpoczęciu przez lotnictwo rosyjskie bombardowań w Syrii, w tutejszej telewizji usłyszałem wywód o „faszyzmie islamistów”. O polskich korzeniach rosyjskiego święta państwowo-religijnego (4 listopada to dla Cerkwi Dzień Ikony Kazańskiej Matki Boskiej) lubią słuchać Polacy, bo Rosjanom to raczej obojętne. Oni wspominają zwycięstwo nad wrogiem, który w ich historii bywał rycerzem-

mnichem, Polakiem, Szwedem, Francuzem, Niemcem, czyli w istocie rzeczy wciąż tym samym wrażym, wyznającym obcą wiarę zbiorowym Zachodem. Do tego właśnie odwiecznego wroga zwracał się wczoraj patriarcha Cyryl, otwierając w moskiewskim Maneżu wystawę „Ruś prawosławna”: – Zostawcie nas w spokoju. Nad nami czuwa Matka Boska! 4 listopada został ogłoszony świętem w 2004 r., kiedy na Ukrainie dojrzewała, inspirowana, zdaniem Moskwy, przez Zachód pomarańczowa rewolucja. Ten dzień nadawał się na symbol jednoczenia narodu przeciw zamętowi (smucie) niesionemu przez wrogów. Do tego celu tak samo nadawałaby się lepiej znana z historii rocznica zmagań z Napoleonem pod Borodino w 1812 r., ale bitwa ta została stoczona 7 września, a ludzie w ZSRR przywykli świętować 7 listopada, w rocznicę przewrotu bolszewickiego. W tym czasie dzieci mają pierwsze w roku szkolnym tygodniowe ferie. A przecież nie można urządzić uczniom wolnego już tydzień po wakacjach. Wypadło więc tak, że zwycięstwo bolszewików zastąpiła klęska Polaków. W te detale przeciętni Rosjanie jednak nie wnikają. Dla wielu z nich, szczególnie tych starszych, dniem świętym godnym czczenia pozostaje 7 listopada. Wczoraj korespondent telewizji Rossija z Władywostoku, relacjonując przebieg obchodów, niechcący trafił w sedno, mówiąc, że „ludzie przychodzą na uroczystości, żeby wyrazić swój stosunek do święta”. Nie świętować, tylko „wyrazić stosunek”. W Moskwie, gdzie odbył się główny krajowy pochód, a potem wiec, w którym wzięło udział, jak twierdzą organizatorzy, 85 tys. osób, „stosunek wyrażano” różnie. Wielu po odhaczeniu się na liście obecności zwiewało, jak ci uczniowie szkoły wojskowej, z którymi rozmawiałem. Inni, choć przyznawali, że przyjść im kazano i obiecano

dodatkowy dzień urlopu, zapewniali, że są dumni z potęgi militarnej swego kraju. – Serce rośnie, kiedy widzisz, jak nasi lotnicy w Syrii dają bobu Amerykanom, a nasz prezydent wodzi za nos głupiego Obamę – podzielił się ze mną swą radością Sergiej, ślusarz z moskiewskich wodociągów, który wraz z kolegami karnie stawił się wczoraj na ulicy Twerskiej, gdzie zbierał się pochód. O doskonałości broni rosyjskiej i sukcesach sił zbrojnych Rosji, śmiałej i sprytnej taktyce Władimira Putina, mówili mi w zasadzie wszyscy uczestnicy manifestacji, których pytałem o powody do świętowania. Tym samym chlubili się też politycy przemawiający na wiecu. Gdy 4 listopada wskoczył na miejsce 7, nowe święto na lata zawłaszczyli rosyjscy nacjonaliści, przeprowadzając w centrach miast Federacji „ruskie” marsze pod hasłami rozprawy z „czarnymi”, czyli przybyszami z Kaukazu i Azji Centralnej. W ubiegłym roku na fali entuzjazmu patriotycznego wywołanego aneksją Krymu Kremlowi udało się jednak odebrać święto nacjonalistom i oficjalne marsze przyćmiły marsze „ruskie”, spychając je, jak to było wczoraj w Moskwie, na peryferie. Widać duma z armii i broni oraz poczucie wyższości nad Zachodem są spoiwem znacznie lepiej jednoczącym Rosjan niż wezwania do rozprawy z imigrantami. 05.11.2015

CERBURGER I PRAWOSŁAWNE WIFI, czyli szóste przykazanie zamiast seksu

Rosjanie zastanawiają się nad wprowadzeniem „prawosławnego standardu” żywności przypominającego żydowski koszer czy muzułmański halal. Cerkiew buduje też prawosławny internet. Pierwszy z tych pomysłów zgłosił Władimir Slepak z Izby Społecznej, specyficznego putinowskiego quasi-parlamentu służącego władzy do przedstawiania idei kremlowskich jako inicjatyw zgłoszonych przez naród. Slepak uważa, że jakiś specjalny organ państwowy powinien otrzymać prawo nadawania artykułom spożywczym certyfikatu potwierdzającego, że są one dobrej jakości i „korzystnie wpływają na fizyczne oraz duchowe zdrowie jedzących”. „Podstawowym celem systemu certyfikowania byłaby ocena wytwarzanej w Rosji żywności z punktu widzenia prawosławnego podejścia do zasad organizacji produkcji” – napisał ów „społecznik” w liście do patriarchy Cyryla, opublikowanym w moskiewskiej prasie. W samej Cerkwi pomysł wzbudził mieszane uczucia. Rzecznik patriarchatu Wsiewołod Czaplin zwraca uwagę, że w prawosławiu – w przeciwieństwie do judaizmu czy islamu – nie ma jednoznacznie

sformułowanych przepisów w kwestii tego, co należy, a czego nie należy spożywać. Obawy hierarchy budzi też to, że „znak prawosławnej jakości” może być wykorzystywany przez żądnych nieuczciwego zysku aferzystów. A to zaszkodziłoby interesom samej Cerkwi, która przy świątyniach i w klasztorach produkuje, trzeba przyznać, sporo wysokiej jakości żywności, prowadzi stołówki i jest już dziś potężnym przedsiębiorstwem gastronomicznym. Ale inny liczący się przedstawiciel patriarchatu, Roman Bagdasarow, dostrzegł w idei „prawosławnego koszeru” racjonalne jądro. „Kanony prawosławne mówią nam, że żywność musi być z modlitwą, to znaczy przygotowana z błogosławieństwem kapłana” – podkreślił Bagdasarow w wywiadzie dla agencji Interfax-Religia. Tam więc, gdzie Czaplin widzi zagrożenie dla interesów Cerkwi, Bagdasarow dostrzega szanse na zwiększenie jej dochodów. Cerkiew sama mogłaby przyznawać żywności certyfikat „prawosławnej” i na tym zarabiać, a to, co produkują i gotują klasztory, automatycznie dostawałoby „religijny znak jakości”. Pod tym szyldem dałoby się jeszcze wyciągnąć dodatkowe pieniądze od państwa, bo ono – zdaniem Bagdasarowa – powinno promować i dotować produkty „korzystnie wpływające na fizyczne oraz duchowe zdrowie jedzących”. Dzięki temu Cerkiew mogłaby wyprzeć z rynku sieci zagranicznych fast foodów i stałaby się rosyjskim McDonaldem. Ale hierarchowie pragną być aktywni także w innych branżach. Niedawno Wsiewołod Czaplin zgłosił postulat utworzenia „prawosławnego systemu bankowego”, który byłby lekarstwem na kryzys nękający rosyjski rynek finansowy. Miałby on być wzorowany na tradycyjnej bankowości muzułmańskiej, która nie dopuszcza na przykład do pożyczania pieniędzy na lichwiarski procent. Nad czystością zasad prowadzenia operacji finansowych

miałaby czuwać Cerkiew. Jak napisał ostatnio dziennik „Izwiestia”, w Moskwie budowany jest też system „cerkiewnego wi-fi”, dzięki któremu do internetu bezpłatnie będzie można wchodzić w okolicy świątyń stojących na najbardziej ludnych placach miasta. System będzie też działał w miejscach uważanych przez hierarchów za moralnie podejrzane – choćby pod galerią Winzawod, gdzie gromadzi się opozycyjna młodzież i organizowane są „obrazoburcze” wystawy. „Cerkiewny internet” nie przepuści treści niemoralnych. Jeśli internauta będzie szukał w nim hasła „seks”, na ekranie zobaczy szóste przykazanie: nie cudzołóż. Natomiast po wpisaniu w wyszukiwarkę słowa „gwałt” natrafi na „modlitwy kobiet proszących o obronę przed przemocą seksualną”. 09.11.2015

TOAST ZA MIŁOŚĆ, czyli o zgubnych wpływach Zachodu

W Rosji nie bez pewnej dumy od wieków mawiają, że „co Ruskiemu dobrze, to Niemcowi śmierć”. Wersji tego, do czego pije to przysłowie, jest bez liku. Według jednej, często powtarzanej, chodzi właśnie o picie. Car Piotr I, zwany Wielkim, miał – to fakt historyczny – wielki kielich, który lubił dawać swoim gościom do osuszenia na oczach dworu. Na bojarach ogromna porcja tego, co nazywano wtedy „winem zbożowym” (wódki jeszcze nie znano), o mocy około 20 proc., specjalnego wrażenia nie robiła, stawali się tylko weselsi i bardziej rumiani. Ale poseł niemiecki, poczęstowany przez monarchę, akuratnie wypił i zszedł na oczach dworzan, czym dał ich potomkom wieczny powód do żartów. Tyle że dziś to przysłowie należałoby odwrócić. Młodemu człowiekowi z uralskiego Jekaterynburga spodobał się hollywoodzki film, w którym chłopak każe kelnerowi wrzucić pierścionek zaręczynowy do pucharu z szampanem ukochanej. Ona sączy wino, na dnie widzi błyskotkę i szczęśliwa godzi się na wszystko. Rosjanin, niepomny przestróg ojców przed toksycznym wpływem zachodniej kultury na Słowian, postanowił nie być gorszy. Kolację zamówił,

pannę zaprosił, pierścionek z brylantem do kielicha wrzucił. Nie wziął jednak pod uwagę, że rytuał picia w Ameryce inny niż w Rosji: Amerykanka w filmie szampana sączyła, a jego narzeczona toast „za miłość” wychyliła „załpem”, czyli po naszemu jednym haustem. Na szczęście klejnot z żołądka panny udało się odzyskać bez jej patroszenia. O tym, czy oświadczyny zostały przyjęte, gazety moskiewskie już jednak nie piszą. 13.11.2015

FIASKO MOSKIEWSKIEJ SŁAWOJKI, czyli w metrze sobie nie ulżysz

Jedna z najśmielszych ostatnio moskiewskich inicjatyw – eksperyment z pierwszą w 80-letniej historii metra moskiewskiego toaletą w stołecznej kolei podziemnej – zakończyła się fiaskiem. Jednoosobową kabinę z wielkim hukiem oddano do użytku niespełna dwa miesiące temu na stacji Prospekt Mira. U jej drzwi ustawiła się długa kolejka reporterów walczących o prawo oddania pierwszego moczu w wieloletniej historii Metra im. W.I. Lenina. Ta pompa i te emocje były jak najbardziej uzasadnione, albowiem metro w stolicy Rosji przewozi dziennie 9 mln pasażerów. Taka masa ludzi chciałaby nie tylko szybko dojechać czy podziwiać stacje, monumentalne niczym sale pałacowe czy świątynne, lecz także czasami sobie ulżyć. Skromna kabinka na peronie Prospektu Mira miała być pierwszą jaskółką, eksperymentem. Gdyby się udał, metro poszłoby dalej naprzeciw ludzkim potrzebom, dając pasażerom możliwość pójścia za potrzebą na każdym peronie. Jednak kabinka z Prospektu Mira po cichu znikła. Dlaczego? Władze podziemia nie wyjaśniają. Ale one chyba nie chciały sławojek przy swoich torach. Już na wstępie ograniczyły pasażerom możliwości korzystania z wygódki, do kabinki mogli się bowiem

dostać tylko posiadacze niezbyt popularnej wieloprzejazdowej karty „trojka”. Przed tymi, którzy mieli inne bilety, drzwi jedynej toalety się nie otwierały. Klientom rosyjskiego metra pozostaje więc nadal hartować swoją wytrzymałość. Co jak co, ale Rosjanie wytrzymali są. 15.11.2015

GIMNAZJALIŚCI KUPUJĄ BOMBOWIEC, czyli meksykańskie ciacho

Dzieci z Saratowa ogłosiły zbiórkę pieniędzy na nowy bombowiec frontowy Su-24M – taki sam, jaki pięć dni temu zestrzelili Rosjanom Turcy za latanie nad ich terytorium. Do składania się na nową maszynę wartą co najmniej 5 mln dolarów zachęcają swych rówieśników w całym kraju uczniowie ze szkolnego kółka wojennopatriotycznego saratowskiego gimnazjum nr 3. W apelu umieszczonym w internecie młodzi patrioci przypominają, że w czasie drugiej wojny obywatele ZSRR składali się na nowe samoloty, czołgi itp. dla Armii Czerwonej, by pokazać niemieckim faszystom, że naród radziecki jest niezłomny. Teraz więc przyszła pora uzbierać na Su-24M i także Turkom pokazać, że Rosjan pokonać się nie da. Dzieciom dziwić się nie należy. Telewizje kremlowskie zaczęły w ostatnich dniach piętnować „tureckich faszystów”, którzy odsunęli na nieco dalszy plan „faszystów ukraińskich”. W związku ze sprawą do tablicy poczuł się wezwany Michaił Turecki. To znany i bardzo lubiany założyciel wielce i zasłużenie popularnego Chóru Tureckiego. Ponieważ jednak jego nazwisko jakoś dziś brzmi podejrzanie, muzyk wprosił się do radia Ruska Służba

Nowostiej, by zapewnić, że on nazywa się Turecki nie od tej Turcji, co strąca samoloty, tylko od polskiego miasta Turek. Przedsiębiorcy z Krasnojarska zebrali się w piątek, by zbiorowo zadeklarować, że oczyszczą nazwy swych biznesów ze wszystkiego, co brzmi z turecka. W rezultacie taka więc na przykład restauracja Sułtan-Sulejman przechrzci się na Sułtan-Wowan (Wowan to zdrobnienie od jedynie słusznego imienia Władimir). Wprowadzane przez Kreml sankcje wobec Turcji spotkały się z powszechnym aplauzem. Wprawdzie odzywają się głosy, że zakaz importu sprawi, iż pomidory oraz owoce cytrusowe, i tak już bardzo w Rosji drogie, znów podrożeją, i to sporo, ale chęć ukarania Turków jest tak mocna, że na podobne drobiazgi nie ma co zwracać uwagi. Naprawdę zaboli jednak co innego. Kreml „zalecił” firmom turystycznym, by nie sprzedawały skierowań na wyjazdy wypoczynkowe do Turcji. A skoro „zalecił”, to rozumie się, że firmy takich skierowań sprzedawać nie będą. Problem jednak w tym, że co roku na różnych tureckich plażach wygrzewało się ponad 4 mln Rosjan. Wabiły ich ceny znacznie niższe niż w Soczi czy na Krymie, i to przy znacznie wyższym standardzie. Kusiła oferta dań oraz trunków, a nie odstręczało nawet to, że co roku kilku turystów rosyjskich śmiertelnie zatruwało się tam fałszywą whisky, szczodrze rozlewaną w ramach all inclusive. Niefart jest tym większy, że i kraina piramid decyzją Kremla się właśnie dla Rosjan zamknęła. Teraz więc z goryczą powtarzają, że po tym jak stracili Egipt i Turcję z „programem wszystko włączone” (all inclusive), został im (odcięty przez Ukraińców od prądu) Krym z „programem wszystko wyłączone”. Animuszu nie stracił jednak poseł do Dumy Oganies Oganian, który wskazuje rodakom wyjście na nowe plaże. Ogłosił, że do wypoczynku „idealnym miejscem” dla Rosjan jest Meksyk.

Wyskoczył z tym trochę jak królowa Maria Antonina, która dowiedziawszy się, że lud paryski nie ma chleba, poradziła, by żywił się ciastkami. Z Rosji do Turcji na tydzień można było pojechać za 20 tys. rubli, gdy sam tylko najtańszy bilet lotniczy z Moskwy do Cancun kosztuje 90 tys. Meksykańskie „ciastko” nie wszystkim więc wyjeżdżającym dotychczas na zagraniczne wywczasy Rosjanom zastąpi turecki „chleb”. Posłowi chyba zastąpi, ale jego dieta to dziś mniej więcej 10 rosyjskich średnich krajowych. 29.11.2015

KAPITAN DOBRA, czyli śmierć radzieckiego Barei

Za swoje filmy – 28 fabularnych i 22 dokumentalne – nie nakosił Oscarów ani Złotych Palm. Ale te obrazy dla rodzimego widza są więcej niż kultowe – są wręcz rytualne. Bo co robią Rosjanie w największe i najbardziej ukochane święto – w noworoczny wieczór? Tylko proszę nie odpowiadać, że piją, bo to rozumie się samo przez się, ale akurat przy tej okazji bez przesady. Oni od 39 lat włączają telewizory, by obejrzeć ten sam co roku film „Ironia losu” Eldara Riazanowa („Ironija sudby, ili S legkim parom!” – powiedzonkiem „z lekką parą” Rosjanie witają wychodzących z bani), który u nas nieszczęśliwie zatytułowano „Szczęśliwego Nowego Roku”. Znają go na pamięć, dialogi, jak sami mówią, „rozpiłowali na cytaty”. Jeśli nawet patrzą niezbyt uważnie, bo przecież święto też absorbuje, to czekają na moment, w którym pijany Ippolit nad świątecznym półmiskiem zaczyna kręcić nosem: „Jakim paskudztwem, jakim paskudztwem...”. A potem naród od Kamczatki do Kaliningradu już chórem, zaśmiewając się, kończy frazę „...jest ta wasza ryba w galarecie”. I tak co roku. Ten telewizyjny noworoczny seans jest dla Rosjan rytuałem, jak – nie przymierzając – u nas pasterka. I to nie tylko dla

tych pogrążonych w przeszłości, trawionych nostalgią za Związkiem Radzieckim. Całkiem młodzi też „mówią Riazanowem”. Reżyser również w duszach pogrobowców imperium namacał czułą strunę i dla nich stał się prorokiem we własnym kraju. Jak nasz Stanisław Bareja, tylko jeszcze bardziej. Czy może być większa nagroda dla artysty? Tym bardziej że dziś rosyjskie kino dobre jest rzadko. Władza takich filmów nie zamawia. W tym roku na kandydata do Oscara Moskwa wybrała cukierkowo-patriotyczną superprodukcję „Udar słoneczny” nadwornego reżysera Nikity Michałkowa, która okazała się chałą o prymitywnym, brutalnym przesłaniu. Jego bohaterowie, pokonani przez bolszewików oficerowie carscy, zastanawiają się w niewoli, czemu przegrali. I dochodzą do jasnego wniosku: za mało rozstrzeliwali i wieszali. Czy z takim filmem można liczyć na uznanie międzynarodowe? W Moskwie uważają, że kiedyś tak będzie, i mawiają, że kiedy rosyjskie „okręty podwodne będą pływać w pobliżu Paryża, nagrody będą dawać naszym”. Riazanowowi ten ton był obcy. On – w radzieckich czasach! – miał odwagę kpić z patosu imperium, powtarzając, że „nasz kraj jest wielki, gnić będzie długo”. Kiedy Rosja w 2014 r. okupowała Krym, podpisał się pod gniewnym listem zbiorowym potępiającym zbrojną agresję przeciw Ukrainie. Bardzo emocjonalnie występował przeciw tak zwanemu prawu łajdaków, czyli przyjętej przez Dumę ustawie, która zabraniała oddawać Amerykanom do adopcji chore, osierocone dzieci, którymi w ojczyźnie nikt nie chce się zajmować. Mówiąc o tym w wywiadach, ostrzegał, że w Rosji, która już tyle przeszła, znów zaczynają się „nieludzkie czasy”. Czasy, w których przyszedł na świat, choć też nieludzkie, niosły w Rosji jakiś powiew egzotyki. W innym wywiadzie opowiadał,

że swe niezwykłe imię zawdzięcza właśnie modzie na nią – i na internacjonalizm, i egzotykę, która panowała w społeczeństwie radzieckim w latach 20. i 30. Wtedy w Kraju Rad przychodziły na świat Juanity, Kokosy i Helmuty. Nawet jeden z naczelnych rabinów Rosji, Szajewicz, na cześć wiadomo kogo, dostał imię Adolf i do dziś nosi je dzielnie. Przyszły reżyser, urodziwszy się w 1927 r., został Eldarem, bo jego ojca fascynowała Persja. Tata ponoć pracował dla wywiadu „na kierunku irańskim”, wybrał więc dla syna imię, które oznacza „władca kraju”. Nomen omen. Ale całkiem młody Eldar wcale nie zamierzał zostać filmowcem. Chciał być pisarzem. Kimś w rodzaju radzieckiego Josepha Conrada Korzeniowskiego, a rozpędu do pracy twórczej nabrać na morzu. Składał papiery do szkoły marynarzy w Odessie, jednak szans nie miał. Jego ojciec siedział, i to z paragrafu politycznego, a bliskich takich więźniów flota nie brała, bo w obcych portach wialiby na ląd. Pewnego dnia koledzy jechali na ulicę Wilhelma Piecka zgłosić się na egzamin do WGIK-u, czyli moskiewskiego Wszechzwiązkowego (dziś Wszechrosyjskiego) Państwowego Instytutu Kinematografii. Eldar zabrał się z nimi do tramwaju. Po drodze się zgadało, że chętni na kierunek fotografia muszą pokazać swoje zdjęcia, kandydaci na scenarzystów teksty. A na reżyserię nic nie trzeba przynosić. Tylko przyjść i zrobić wrażenie. No to poszedł i zrobił. Na szerokie filmowe wody 31-letni reżyser, wcześniej autor obrazów dokumentalnych, wpłynął z hukiem. Jego komedia muzyczna „Noc karnawałowa” stała się absolutnym przebojem. Tylko w pierwszym (1956) roku jej wyświetlania kina sprzedały ponad 48 mln biletów. Widzowie walili tłumnie na seanse, bo po stalinowskich opowieściach o dzielnych dojarkach czy innych

przodownicach pracy dostali coś nowego i bliskiego. Rzecz była o przygotowaniach do zabawy noworocznej w domu kultury prowadzonym przez towarzysza Ogurcewa. Tłumaczył on kolektywowi, że „przykazano”, by w noc świąteczną nastrój był radosny i podniosły, trzeba więc zaprosić astronoma z wykładem o życiu na Marsie, dać ludziom posłuchać muzyki poważnej i popatrzeć na tańce ludowe. Kolektyw chciał jednak jazzu, klaunów, sztukmistrzów – i wykiwał towarzysza. A masowy widz przyjął to z entuzjazmem, bo miał dosyć towarzyszy Ogurcewów z ich akademiami ku czci i patetycznymi filmami. Stalin umarł, trwała odwilż chruszczowowska, oddychało się lżej. Już można się było nie godzić na odczyty o Marsie w noc przeznaczoną na tańce. Riazanow wyczuł te nastroje. Nakręcił film inny niż w scenariuszu, który mu podsunięto. Znacznie bardziej kpiarski. Pokazał też, że ma dobrą rękę do lepienia gwiazd z materiału, który inni uznawali za nieprzydatny. Z taką marną rekomendacją zjawiła się u niego młodziutka Ludmiła Gurczenko, w zasadzie zdyskwalifikowana po fatalnych zdjęciach próbnych. Wpuścił do filmu kopciuszka, wypuścił ulubienicę publiczności, która pokochała śpiewaną przez Ludmiłę piosenkę „Pięć minut”. A z wyborem wykonawczyni głównej żeńskiej roli w „Ironii losu” była w ogóle historia niebywała. Nauczycielka Nadia Szewielowa miała być nieodparcie kobieca, czuła, słowem – olśniewająca, a przy tym skromna, bez kokieterii. Dla aktorki robota koronkowa. Riazanow dosyć obcesowo – bo był człowiekiem zdecydowanym – odprawiał uznane gwiazdy. Postawił w końcu na Barbarę Brylską, za którą mówiła Walentina Tałyzina, a piosenkę do słów Anny Achmatowej śpiewała Ałła Pugaczowa. I to był strzał w dziesiątkę. Brylska do dziś jest w Rosji najpopularniejszym przedstawicielem naszego narodu, dystansując Mikołaja Kopernika, Daniela

Olbrychskiego i czterech pancernych, nawet z psem. A dla wielu panów – i starszych, i młodszych – filmowa Nadia pozostaje wcieleniem kobiecego czaru. „Ironię losu” kraj po raz pierwszy obejrzał w telewizji 1 stycznia 1976 r. Przed telewizorami siedziało wtedy 100 mln widzów. Kilka tygodni potem trzeba było, odpowiadając na „masowe prośby ludzi pracy”, pokazać film znowu. Od tamtej pory Rosjanie nie wyobrażają sobie Nowego Roku bez „Ironii”. W czym tkwi sekret tej hipnotyzującej magii? Oto 36-letni moskiewski lekarz i zatwardziały kawaler Żenia Łukaszyn w wieczór sylwestrowy ma się oświadczyć. Zgodnie z tradycją najpierw idzie z kumplami do bani. Stamtąd, nieprzytomnie pijany, przypadkowo trafia na lotnisko i ląduje w samolocie do Leningradu. U celu, przekonany, że jest w stolicy, bierze taksówkę i podaje kierowcy swój adres. Rzeczywiście dociera na Trzecią Ulicę Budowniczych 25 do mieszkania nr 12, identycznego jak jego moskiewskie, do którego niedawno się przeprowadził. A tam gospodyni, urocza, choć surowa nauczycielka Nadia, właśnie szykuje się do święta i oczekuje narzeczonego, niezbyt sympatycznego Ippolita. Cała intryga kręci się między zakłopotaną gospodynią, dwoma pijanymi mężczyznami i obrażoną moskiewską narzeczoną. Niby nic wystrzałowego, ot, śmieszno-smutna, nieśpiesznie opowiedziana przygoda nieśmiałych szarych ludzi z betonowych blokowisk. Ale to właśnie fascynowało widzów. U Riazanowa nie było wielkich haseł, patosu, mobilizujących do walki o kolejny plan iluśletni czy szczęście całej ludzkości. Było zwykłe życie małych ludzi w ich maleńkich mieszkaniach. W tym czasie wielu obywateli ZSRR przeprowadzało się z „komunałek”, czyli rozparcelowanych lokali, w których gnieździło się po kilka rodzin, na swoje. Nareszcie zdobywali sobie prawo do prywatności, wolności od stałej obecności kogoś obcego.

Obcym, a już szczególnie jurorom międzynarodowych festiwali, trudno było zrozumieć, co obywatele imperium zobaczyli w „Ironii”. A zobaczyli siebie. Życzliwie ironiczną, refleksyjną, wypraną z ideologii i dydaktyzmu opowieść o ludziach, którzy w tej nagłej małej wolności próbują, jak potrafią, jakoś się urządzić. Ten film był im potrzebny. Przez te cztery dekady kontekst społeczny zdążył się bardzo zmienić, ale Rosjanie za świątecznym stołem i tak obejrzą tę opowieść. Z niesłabnącym zainteresowaniem. Tyle tylko, że teraz „Ironia” jest dla nich historią z raju utraconego, „starych dobrych czasów”, za którymi naród tęskni. Epokę młodych Żeni i Nadii pogardliwie nazywa się często „czasem zastoju”, bo wtedy przy tracącym kontakt z rzeczywistością Leonidzie Breżniewie kraj pogrążał się w marazmie, a system ostatecznie skostniał. Ale ludzie pamiętają co innego – stabilizację, życie bez wstrząsów, które z dalekiej już perspektywy wydaje się dobre. Zwłaszcza w ciepłych, życzliwych zwykłym ludziom filmach Riazanowa. Nie tylko w „Ironii losu”. Również w „Romansie biurowym”, „Dworcu dla dwojga”, nawet w kryminalnej komedii „Uwaga, samochód”. Kilka dni temu jedna z moskiewskich gazet tekstowi o tym, że Riazanow odszedł na zawsze, dała tytuł „Kapitan dobra”. 05.12.2015

NOWY DRAJW, czyli Mars musi być prawosławny

– Jedno idiotyczne posunięcie prezydenta Turcji może sprawić, że jego kraju w ogóle nie będzie. Turcję można unicestwić jednym uderzeniem jądrowym. Bardzo łatwo jest zlikwidować Stambuł, wystarczy zrzucić jedną bombę atomową na Bosfor i miasto zmyje fala. A tam mieszka 9 milionów ludzi – do takich pogróżek w wykonaniu okołokremlowskiego nacjonalisty Władimira Żyrinowskiego świat się już przyzwyczaił. Bo komuż on ostatnio nie groził. Po Polsce i krajach nadbałtyckich też ma pozostać „pustka po ataku atomowym”. Animuszem wykazał się także frontman kremlowskiej propagandy Dmitrij Kisielow, przypominając w państwowej telewizji Rossija 1, że Rosja „to jedyny kraj, który może zmienić USA w radioaktywny popiół”. – Rosja to kraj tak ogromny, że ktoś i coś przetrwa u nas atak atomowy, a więc w wojnie nuklearnej zwyciężymy – powtarza przy każdym spotkaniu mój znajomy, jeden z najbardziej liczących się w Moskwie ekspertów od spraw wojennych. Mówi zupełnie serio. W tym tonie, co zaskakuje, wypowiadają się także ludzie rosyjskiej Cerkwi prawosławnej. Jej przywódca, patriarcha Cyryl, jeszcze kilka

lat temu na spotkaniu z młodzieżą w Niżnym Nowogrodzie tłumaczył słuchaczom, że Rosja musi rozbudowywać swój arsenał jądrowy, póki „na świecie jest grzech”. Gdy rosyjskie siły powietrzne zaczęły atakować cele w Syrii, patriarcha Moskwy i Wszechrusi pochwalił tę akcję, zapowiadając, że bombardowania nieuchronnie przybliżają nastanie pokoju w targanym wojną kraju. W niezwykle wojowniczym tonie wypowiada się ostatnio także Wsiewołod Czaplin, oficjalny rzecznik patriarchatu moskiewskiego. Trzy tygodnie temu hierarcha, komentując dla mediów akcję sił powietrznych Rosji w Syrii, ocenił: – Dziś przejawiła się wola narodu, ujawniły się drzemiące w nim siły – takie same, jakie widzieliśmy w 1941 r., kiedy przyszło się przeciwstawić nazizmowi. To jedyne, co może sprawić, że Rosja pójdzie do przodu, będzie się rozwijać. Jesteśmy znudzeni, wielu z nas czuje znużenie, wielu dokucza niesprawiedliwość, brak perspektyw życiowych. Potrzebny jest nam nowy drajw. Przecież, jakkolwiek by patrzeć, jesteśmy narodem wojownikiem. Czaplin podsuwa swym rodakom wojnę nie tylko jako narkotyk, lekarstwo na spleen. Także jako środek higieniczny. – Trzecia wojna już trwa. Na niej codziennie giną ludzie – przypomniał rzecznik Cerkwi w wywiadzie dla gazety internetowej „Prawosławie i Świat”. Ale pocieszył: – Ona może jednak stać się dla świata ogniem oczyszczającym. Wystarczy, że wyciągniemy z niej prawidłowe duchowe wnioski. A ludzie według hierarchy niekoniecznie muszą się obawiać ofiar, jakie nieuchronnie pociąga za sobą wojna. Czaplin pytany, czy nie należy jednak oszczędzać narodu rosyjskiego, chronić go przed zgubą, odpowiada kategorycznie: – A co tu chronić? Fizyczną, ziemską egzystencję? Za wszelką cenę? Nawet wówczas, gdy nie będziemy mieć możliwości, by żyć po prawosławnemu i zgodnie z nauką

Cerkwi kształtować osobowość człowieka oraz zasady życia społecznego? Nie. Lepiej nie żyć wcale, niż żyć w królestwie antychrysta! W rosyjskiej Cerkwi są też jednak ludzie gotowi przenieść wojnę z „królestwem antychrysta” nawet w przestrzeń pozaziemską. Kilka tygodni temu grupa publicystów i ekspertów prawosławnych debatowała w katedrze moskiewskiej nad problemami kolonizacji Marsa. Jak napisał w swej relacji ze spotkania dziennik „Kommiersant”, tematem debaty było przyszłe oblicze religijne Czerwonej Planety. Dyskutujący zgodzili się, że nie wolno do niej dopuścić „sekciarzy”, czyli używając terminologii zrozumiałej u nas – wyznawców innych religii. Bo „Mars musi być prawosławny”. Podgrzewane przez telewizję i duszpasterzy nastroje wojenne udzielają się zwykłym obywatelom. Jak dowodzą wyniki sondaży, przyciśnięci kryzysem mieszkańcy Rosji w tym roku bardzo ograniczają wydatki na imprezy i prezenty noworoczne (bo tu gwiazdka jest w Nowy Rok). Jest jednak jeden towar, który w tym roku z półek sklepowych znika. Na prezenty pod choinkę wybierane są sklejane modele najnowszych rodzimych pojazdów i samolotów wojskowych. 07.12.2015

ASCEZA KRZEPI ROSJANINA, czyli zalety niewyjeżdżania w świat

Oficjalne stanowisko jest w Moskwie takie, że kryzysu tu nie ma, a jego najgłębsza faza już minęła. To właśnie słyszy Rosjanin z telewizora. Lodówka, bo w tym kraju – jak mówią miejscowi – to właśnie ona „wojuje z telewizorem”, prezentuje obywatelowi nieco inny obraz. Władza więc stara się do skrzeczącej rzeczywistości pospiesznie dorobić ideologię. Wsławił się tym Ilija Gaffner, deputowany do obwodowej Dumy w Jekaterynburgu, jeden z tuzów putinowskiej partii władzy Jedna Rosja. Udał się do miejscowego supermarketu, przeanalizował ceny i orzekł, że podskoczyły przez rok średnio „raptem o 25 proc.”. – Ale to przecież nic strasznego! A jeśli komuś brakuje środków, to cóż, trzeba się mniej odżywiać. To dobrze wpływa na zdrowie – radził rodakom na filmiku, który nagrał w sklepie i umieścił w internecie. Już nie jakiś prowincjonalny mądrala, ale sam Dmitrij Pieskow, wieczny rzecznik prasowy Putina, zapytany przez dziennikarzy o „zbyt duży spadek realnych dochodów” Rosjan w mijającym roku, zrobił okrągłe oczy. Bo, jak przekonywał, o spadku dochodów nie można powiedzieć, że jest „zbyt duży”. Owszem, jest, ale „niezbyt duży”. Bo, jak mówią oficjalne źródła, dochód statystycznego

Rosjanina spadł tylko o 3,5 proc. A płaca Rosjanina zatrudnionego na etacie od stycznia realnie zmalała średnio „jedynie” o 9,5 proc. Pieskow jako wysoki urzędnik wie, jak to należy ocenić, bo przecież jego szef także sobie i swoim podwładnym z administracji państwowej kazał obciąć pensje o jedną dziesiątą. W ten sposób władza pokazała, że jest z narodem. Tyle że rzecznik gospodarza Kremla tego uderzenia po kieszeni nawet nie poczuł. Może dlatego, że jak dowodzi oficjalna państwowa statystyka, płace w administracji, chociaż kazano im się skurczyć o 10 proc., skoczyły w tym roku o 3,5 proc. Z powodu rosyjskiej interwencji w Syrii i za sprawą spadku wartości rubla, Rosjanie stracili to, co zwykli nazywać „dalszą daczą”, czyli możliwość spędzania za stosunkowo niewielkie pieniądze urlopu nad ciepłymi morzami w Egipcie i Turcji. Urzędnicy wmawiają im więc teraz, że wyjdzie im to tylko na zdrowie. Tak twierdzi choćby Anna Popowa, szefowa rosyjskiego sanepidu, wsławionego tym, że zawsze umie znaleźć coś paskudnie szkodliwego w produktach pochodzących z kraju, który akurat podpadł Kremlowi. Według niej poza granicami ojczyzny na Rosjanina wszędzie czyhają wirusy, bakterie, śmiertelnie niebezpieczne grzyby. – W USA co roku rejestruje się 10-15 przypadków dżumy. To samo jest na Madagaskarze. W Chinach szaleje ptasia grypa, a w Indiach – świńska. Po Ameryce Łacińskiej krąży gorączka denga. A jest jeszcze i malaria... – wylicza Popowa. Istny horror mamy w Europie. W takiej Polsce według urzędniczki „prowadzi się badania uchodźców na wirusowe zapalenie wątroby, gruźlicę, HIV, a to świadczy o ryzyku pogorszenia sytuacji epidemiologicznej”. Rosjanin nie powinien więc wystawiać swego organizmu na te niebezpieczeństwa i osłabiać go nagłą zmianą klimatu. Lepiej, jeśli zostanie w ojczyźnie, gdzie sytuacja sanitarna

jest „stabilna”. Rzeczywiście, tu doktor Popowa się nie myli. W Rosji milion ludzi, czyli co 140. obywatel, stabilnie nosi w swoim organizmie wirus HIV. Równie stabilnie 120 tys. mieszkańców co roku zapada na gruźlicę, w tym także na szczególnie niebezpieczną, zwaną „więzienną”, która jest oporna na wszelkie antybiotyki. Z krytyką mody na spędzanie wakacji nad ciepłymi morzami wystąpił też Oleg Safonow, kierownik Federalnej Agencji Turystyki. Widzi on, że obce siły narzuciły Rosjanom stereotyp byczenia się na piaszczystych plażach i pluskania się w ciepłych odległych wodach. A przecież, jak wywodzi urzędnik, organizmowi człowieka raptem przenoszącego się na przykład znad Morza Białego nad Czerwone grozi poważny wstrząs, osłabienie. W takiej sytuacji byle infekcja może się okazać bardzo niebezpieczna. Dowód na to, że główny turysta Rosji wie, o czym mówi, wygrzebał i opublikował znany bojownik z korupcją Aleksiej Nawalny. W świeżej deklaracji podatkowej Safonowa znalazł on należące do przeciwnika wypraw nad ciepłe morza domy na Seszelach. Od razu dwa, i to niemałe. Teraz urzędnik zapewnia, że już sprzedał nieruchomości nad Oceanem Indyjskim, nad który dziś patriotycznie przedkłada Ocean Lodowaty. I przypomina rodakom, że ich przodkowie w ogóle nie wyjeżdżali na wakacje do ciepłych krajów. Internauci rzucili się za to na niego, pisząc z przekąsem, że do 1861 r. Rosjanie (rok zniesienia pańszczyzny) „wypoczywali” wyłącznie na pańskim polu. Z takimi żartami też jednak trzeba ostrożnie. Walerij Zorkin, przewodniczący Sądu Konstytucyjnego Federacji Rosyjskiej, przy okazji płodny publicysta, w rządowej „Rossijskiej Gaziecie” krytykował niedawno cara Aleksandra II za zniesienie pańszczyzny. Sędzia uważa bowiem, że przypisanie Rosjanina do ziemi „przy

wszelkich swych wadach” było „głównym czynnikiem spajającym jedność narodu”. Jego zniesienie stało się zaś przyczyną wstrząsów i nieszczęść. 10.12.2015

Z POLSKI O ROSJI, czyli jak mnie z Marusią wyrzucali

Tego, że mnie wygonią z Federacji Rosyjskiej, gdzie jako korespondent „Gazety Wyborczej” z krótką przerwą byłem akredytowany od 18 lat, spodziewałem się od października 2014 r. Wtedy to władze Polski cofnęły akredytację Leonidowi Swiridowowi, współpracownikowi rosyjskiej agencji RIA (dziś MIA) Nowosti, i zażądały, by opuścił nasz kraj, gdzie miał prawo stałego pobytu. Agencja Bezpieczeństwa Wewnętrznego oficjalnie nie podała, jakie konkretnie ma pretensje do Rosjanina. Z tego, co w Warszawie mówi się o sprawie, wynika, że Swiridow zajmował się u nas „działalnością niedziennikarską” – zamiast pisać, pomagał rosyjskiemu koncernowi Akron zorganizować wrogie przejęcie produkującej nawozy naszej Grupy Azoty. W swej biografii miał już podobny epizod. W 2006 r. stracił akredytację w Czechach, gdzie był przedstawicielem rosyjskiego państwowego radia i telewizji oraz RIA Nowosti. Gazeta „Mlada Fronta Dnes” pisała wtedy, że Rosjanin okazał się agentem wywiadu. Swiridow te zarzuty odrzucał. Było jasne, że po wyrzuceniu rosyjskiego korespondenta z Polski

Rosja w odwecie wypędzi kogoś z polskich dziennikarzy. W Moskwie nie na darmo powtarzają, że jedną z głównych zasad tamtejszej polityki jest reguła „kto nas skrzywdzi, trzech dni nie przeżyje”. Po sankcjach nałożonych na Rosję przez Zachód „za Krym”, Kreml wprowadził embargo na zachodnią żywność. Po zestrzeleniu rosyjskiego samolotu przez Turków Władimir Putin zapowiedział, że „Turcja odpowie nie tylko pomidorami”. Ankara jest więc karana nie tylko zakazem eksportu swych owoców i warzyw do Rosji. Rewanż Moskwy jest więc nieunikniony, zaś cena, którą samym Rosjanom przychodzi płacić za odwet, jak śpiewał Bułat Okudżawa, „nie gra roli”. O tym, że za Swiridowa wylecę z Moskwy akurat ja, mój kolega redakcyjny Wojciech Czuchnowski słyszał już dawno od ludzi bliskich rosyjskiemu korespondentowi. Wojtek proponował Rosjaninowi, że w polskich sądach, przed którymi Swiridow zabiegał o cofnięcie decyzji o wydaleniu, wystąpi jako jego mąż zaufania. Swiridow oferty nie przyjął. Być może nie chciał brać na siebie zobowiązań moralnych. A pewny tego, że dni mojej pracy w Rosji są policzone, byłem już od początku maja, kiedy zadzwonili do mnie z telewizji Superstacja, prosząc o skomentowanie decyzji Rosjan o wydaleniu mnie z kraju. To był jeszcze falstart, ale zrozumiałem, że koledzy z Warszawy mieli przeciek, a mój korespondencki los jest przesądzony. Maria Zacharowa, rzecznik MSZ Rosji, za nic nie chce uwierzyć, że na jej cotygodniową konferencję prasową pierwszy (i ostatni, jak się okazało) raz przyszedłem akurat 17 września przez przypadek, a nie z gotowym planem wywołania skandalu. Oficjalne konferencje pani rzecznik, dzięki jej tupetowi zwanej „rosyjską torpedą”, specjalnie mnie nie interesowały. Poza tym bez jeżdżenia na plac Smoleński można je oglądać na żywo w sieci. Jerzy Malczyk,

moskiewski korespondent PAP, poradził mi, żebym się jednak choć raz tam wybrał i zapisał do grupy dziennikarzy, z którymi Zacharowa regularnie spotyka się „bez kamer”, a więc rozmawia bardziej otwarcie. I, jak Boga kocham, nie miałem pojęcia, że akurat tego dnia w Pieniężnie rozbierają pomnik Iwana Czerniachowskiego, dwukrotnego Bohatera ZSRR. Dowiedziałem się o tym dopiero od samej gospodyni konferencji, gdy mówiła o „rozpętanej przez władze Polski wojnie z monumentami” poświęconymi tym, którzy oddali życie za wyzwolenie naszego kraju. Oskarżyła Polaków o to, że nie mają „pamięci historycznej”, a według niej „pamięć historyczna jest tym, co odróżnia człowieka od zwierzęcia”. Tym wywołała mnie do tablicy. Choć protestowała i próbowała przerwać moją tyradę, przypomniałem, że różne narody różnie pamiętają swoją przeszłość. Wielu mieszkańców Pieniężna pochodzi z Wilna, gdzie generał Czerniachowski w 1944 r. wiarołomnie zwabił do siebie dowódców AK, by, łamiąc oficerskie słowo honoru, oddać ich w ręce NKWD. W konsekwencji tysiące Polaków, którzy razem z Armią Czerwoną gotowi byli walczyć przeciw hitlerowcom, zostało zesłanych do Workuty, gdzie wielu zginęło. Powodów, by czcić pamięć i okazywać wdzięczność akurat generałowi Czerniachowskiemu, mieszkańcy Pieniężna nie mają. Moskwa, jak zresztą Polacy jej proponowali, powinna była ten konkretny pomnik zabrać do siebie tak, jak zabrała statuę generała i jego prochy z Wilna. Wbrew protestom rzeczniczki, udało mi się jeszcze przypomnieć o kilku przypadkach sprofanowania pomników ofiar i bohaterów wojny w rosyjskim obwodzie kaliningradzkim. Zacharowa moje wywody skwitowała cierpką uwagą, że najwidoczniej długo musiałem przygotowywać swą łamiącą

zasady konferencji prasowej polemikę. Odburknąłem, że „całe życie”, i to była prawda. Jestem z bliskiego Pieniężnu Olsztyna, od dzieciństwa pamiętam różne prawdy o wojnie – prawdę Warmiaków, prawdę repatriantów, prawdę Łemków siłą przesiedlonych na Mazury, prawdę mojej rosyjskiej babci. Proces wydalania z Polski Leonida Swiridowa trwał długo. Wspierany przez swoje państwo, korzystając z pomocy dobrych prawników, odwoływał się do kolejnych polskich instancji. Wyjechał 12 grudnia, ale sądzić się w naszym kraju będzie dalej. Potem najpewniej także przed Europejskim Trybunałem Praw Człowieka. Moskwa złożyła skargę w jego sprawie do OBWE. Sześć dni po tym jak Swiridow odleciał z Okęcia, na moskiewskiej ulicy odebrałem telefon od ambasador Katarzyny PełczyńskiejNałęcz. – Przykro mi bardzo, ale oni każą panu opuścić Rosję. Wezwą pana w tej sprawie do MSZ – usłyszałem. W stalinowskim wieżowcu przy placu Smoleńskim czekali na mnie w wielkiej pustej sali Michaił Wydrin, kurator korespondentów polskich, zastępujący go czasem Borys Prokofiew i Artiom Kożin, zastępca Zacharowej. Dwóch pierwszych znam od dawna. Zawsze mili, uczynni. Udział w „plutonie egzekucyjnym”, sądząc po ich minach, był dla nich przykry. Ich przełożony również nie wyglądał na wniebowziętego. Poprosili o zwrócenie legitymacji poświadczającej moją akredytację. Chcieli też, żebym oddał wydaną mojej żonie przez MSZ legitymację członka rodziny korespondenta medium zagranicznego. Uprzedzili, że już nie wolno mi w Rosji pracować, a jeśli się nie podporządkuję, grozi mi deportacja. I jeszcze, że mam 30 dni na wyjazd z Federacji Rosyjskiej. Tłumaczyli, że postanowienie resortu jest odpowiedzią na wydalenie z Polski Swiridowa. A o tym, że padło akurat na mnie,

zdecydował ślepy los. Miałem wątpliwości, czy przez miesiąc uda mi się załatwić formalności niezbędne dla wywiezienia mojej syberyjskiej, znalezionej sześć lat temu na śmietniku, kotki Marusi. A bez niej, zapowiedziałem, nie wyjadę, choćby mnie mieli posadzić. Obiecali, że jak będzie trzeba, to z papierami pomogą. Tego, czy i do kogo mogę się odwołać od decyzji o wyproszeniu mnie z Rosji, nie potrafili powiedzieć. Domyślali się, że pewnie do tego samego Wydziału Informacji i Prasy MSZ, który postanowił mnie wydalić. Zapowiedziałem, że pewnie spróbuję. Odpowiedź dostałem, zanim jeszcze zdążyłem się odwołać. Kto mógł się spodziewać, że Rosja tak emocjonalnie zareaguje na wydalenie korespondenta „Gazety Wyborczej”? Ja nie. Zaraz po tym jak MSZ ogłosił decyzję, Matwiej Ganapolski, komentator radia Echo Moskwy najpierw na swoim blogu, a potem na antenie naopowiadał takich rzeczy, że jeszcze teraz czuję się zażenowany. Nie powinienem tego powtarzać, ale fakt jest faktem. Szło to tak: „Twój wyjazd oznacza dla mnie stratę wieloletniego kolegi, dogłębnie znającego Rosję. Człowieka znakomicie znającego język rosyjski, kulturę i rosyjskie obyczaje polityczne. Uważam, że dla »odpowiedzi« wybrali akurat ciebie, bo zbyt dobrze znasz naszą politykę. Tak więc to dobrze, że rozstajemy się właśnie tak, a nie przez to, że ci wytrenowaną dla takich sztuczek ręką podrzucili do samochodu torebeczkę z marihuaną. Na co mam teraz nadzieję? Na to, że nadal będziesz pisał o Rosji i będziemy czytali twoje celne teksty...”. Takich i jeszcze bardziej pochlebnych opinii naczytałem się i nasłuchałem w ostatnich tygodniach bardzo wiele. A cytuję Ganapolskiego, bo on pierwszy odpowiedział dyplomatom z placu Smoleńskiego.

Maria Zacharowa też okazała się szybka. Tego samego dnia, a była wtedy w USA, napisała na swoim Facebooku coś w rodzaju listu do mnie. „Drogi Wacławie, trzeba było spotykać się ze mną wcześniej, na przykład choćby czasami przychodzić na nasze briefingi albo na cotygodniowe spotkania z zagranicznymi korespondentami (...). Albo rozmawiać on-line. Pana widziałam i słyszałam tylko raz, 17 września, kiedy starał się pan »poszerzyć moje horyzonty« opowiadaniem o »przestępstwach generała Czerniachowskiego«” – pisała rzecznik MSZ Rosji, dodając, że mój punkt widzenia wywołał w niej „wewnętrzny protest”, a u wielu Rosjan – „emocjonalną reakcję”. W sumie więc Zacharowa odmówiła mi spotkania, o które nie prosiłem. Prawdziwe osobliwości jednak dopiero się zaczynały. W czwartym dniu po odebraniu mi akredytacji byłem wieczorem w redakcji radia Kommiersant FM. W godzinnej audycji na żywo opowiadałem o swojej pracy, spojrzeniu na Rosję... Raptem do studia wbiegła asystentka, położyła przed prowadzącym kartkę papieru, wyszeptała: „Coś takiego!”, i uciekła. Redaktor zaczął czytać, a ja pomyślałem: a jednak „torebka z marihuaną”! To był list opublikowany na Facebooku Ministerstwa Spraw Zagranicznych Federacji Rosyjskiej, a więc dokument oficjalny. Nosił tytuł „Ucho od śledzia (po polsku), a o Marusi ni słowa albo »Pomarusił i brusił«”. Jest takie powiedzenie w Rosji „pomatrosił i brosił”, czyli zabawił się z dziewczyną i porzucił. Rzecz w piśmie szła o tym, że w rozmowach z dziennikarzami różnych mediów o moim wydaleniu z Rosji nie przyznałem się do tego, że dyplomatów z placu Smoleńskiego miałem prosić o zaopiekowanie się porzucaną przeze mnie w Rosji kotką Marusią.

– „Jak wiadomo, ostatnie życzenie to rzecz święta” – napisano w dokumencie. – „I dlatego troszczyć się zaczęliśmy od razu. Z ogólnie dostępnych źródeł dowiedzieliśmy się, że kotka nazywa się Marusia, pieszczotliwie Masia, i żywi się ona halalnym mięsem. Mieszkała z panem od 2009 r. i pewnie planowała, że na kolejnym etapie stanie się panią Marysią (och, te łatwowierne rosyjskie kotki!). Przykro będzie, jeśli W. Radziwinowicz jako przyczynę rozstania poda swojej Masi odebranie mu akredytacji. Przecież, jak dowodzą te same ogólnodostępne źródła, Marusia była nie przelotną fascynacją, lecz muzą dziennikarza, o czym świadczy choćby tytuł jednej z niedawnych publikacji Radziwinowicza, »A co potem? Zupa z kotem«”. Dalej dyplomaci Federacji Rosyjskiej zwrócili się już bezpośrednio do zwierzątka: – „Masiu, nie bój się. Jeśli on ciebie jednak porzuci albo, nie daj Boże, jeszcze coś gorszego, zatroszczymy się o ciebie. Przecież obiecaliśmy Wacławowi, że nie porzucimy jego kotki. Miłośnicy publikowania wymysłów artystycznych mogliby przeprowadzić z bojową towarzyszką dziennikarza polskiego wywiad. Wierzymy, że miałaby co powiedzieć o latach spędzonych z Radziwinowiczem” – zapewniał MSZ RF. To, co przeczytał na antenie redaktor Kommiersanta FM, przeraziło mnie podwójnie. Jeśli dyplomaci państwa dysponującego co najmniej drugim w świecie arsenałem jądrowym piszą oficjalne listy do kotki, choćby tak mądrej i czarującej jak Marusia, to nikt na Ziemi nie może się czuć bezpieczny. Pomysł wywiadu z kotką też był wstrząsający. W Moskwie, jak mówi stara anegdota, mają takie metody, które nawet mumię egipską skłonią do wyznania, że wywołała drugą światową. „Wywiad” prowadzony przy użyciu takich metod to procedura nie dla mojego wrażliwego zwierzątka. Zacząłem myśleć, jaką drogą

mogę bezpiecznie i spokojnie wywieźć kotkę do Polski, unikając prowokacji. Marusia została więc „dekabrystką”. Tak właśnie w Rosji nazywano kobiety, które porzucały Moskwę czy Petersburg i dobrowolnie szły na Syberię za zesłanymi tam bliskimi im uczestnikami powstania dekabrystów w 1825 r. List do kotki był dla MSZ Rosji prawdziwym strzałem w stopę. Rosyjscy internauci zaczęli się bowiem zastanawiać, co dyplomaci ze Smoleńskiego palą albo jakie grzyby żują. Poważną analizą tego listu, który w ostatnich dniach roku stał się w Moskwie sensacją i powodem do kpin z MSZ, zajął się znany publicysta Oleg Kaszyn. Na portalu slon. ru nazwał ekstrawagancki dokument „kolejnym szczytem rosyjskiego państwowego chamstwa”. „Tego nie da się opowiedzieć, to trzeba przeczytać. Z Rosji wysyłają niemłodego obcokrajowca, który przeżył tu wiele lat. I już w plecy wystrzeliwują mu osiem akapitów jakiegoś bełkotu, pisanego najwidoczniej po to, by opuszczający kraj Polak jak najmniej żałował tego, że już nie może żyć w Moskwie” – zgadywał Kaszyn. Według niego paranoiczny dokument jest nie tyle ekscesem, co znakiem czasu. „Państwo istniejące nie dla obywateli, a dla samego siebie, wcześniej czy później przekształca się w łobuza i chuligana (a w jakimś momencie i w mordercę), a chamstwo resortu spraw zagranicznych jest tylko powierzchownym symptomem wielkiej powszechnej katastrofy” – ocenił list do kotki Marusi publicysta, który sam kilka lat temu został zmasakrowany przez bandytów nasłanych przez dygnitarza mszczącego się za to, co Kaszyn pisał. Z Marią Zacharową, choć zapowiadała, że rozmawiać ze mną nie będzie, jednak się spotkałem. Niespodziewanie. 30 grudnia (data jest ważna, bo to dzień przed największym w Rosji świętem, kiedy, jak u nas przed Wigilią, wszyscy są zajęci

zakupami i gotowaniem), radio Echo Moskwy zaprosiło mnie do godzinnej, transmitowanej na żywo audycji, w której w rozmowie z Tatianą Felgengauer miałem komentować bieżące wydarzenia i to, co się stało ze mną. Jeszcze się rozkręcaliśmy, kiedy do studia wpadł rozemocjonowany naczelny Echa Aleksiej Wieniediktow z wieścią, że u wejścia do budynku pojawiła się Maria Zacharowa i domaga się udziału w programie. Tatiana Felgengauer, zaskoczona nagłym obrotem sytuacji, nie miała ochoty na rozmowę z niespodziewanym gościem. Ale skoro szef każe... – Przejeżdżałam obok. Włączyliśmy radio i usłyszałam pana Radziwinowicza w eterze Echa Moskwy. Tematem rozmowy była zagraniczna polityka Rosji. Z drugiej strony pan sam czy to prosił, czy też wyrażał chęć spotkania się ze mną – wyjaśniała już przed mikrofonem rzeczniczka MSZ Rosji. Spieraliśmy się w eterze pół godziny. A potem jeszcze prawie trzy razy tyle w gabinecie Wieniediktowa, zresztą z jego udziałem. Zacharowa przyznała, że decyzję o wydaleniu korespondenta „Gazety Wyborczej” uważa za „niesprawiedliwą”, ale jej zdaniem wymuszoną niesprawiedliwym potraktowaniem przez władze polskie Leonida Swiridowa. Powtarzała, że musiał on wyjechać z naszego kraju, choć Warszawa nie przedstawiła mu żadnych konkretnych zarzutów. Miała też do mnie osobiste pretensje o to, że opowiadając mediom, jak w MSZ oddawałem akredytację, nie powiedziałem, że jej podwładni podeszli do mnie tak po ludzku – obiecali mi pomóc z wywiezieniem kotki i zagwarantowali, że jeśli wyjadę na kilka dni na święta (miałem wcześniej kupione bilety, które zwróciłem), będę mógł jeszcze wrócić do Rosji. Wieniediktow zacierał ręce, że w jego studiu doszło do niespodziewanego starcia, o którym będzie mówić cała Moskwa.

Rzeczywiście, w internecie, jak mówią Rosjanie, „tylko leniwy” nie komentował tego, co się stało. Kilka dni później do Echa przyszedł Gleb Pawłowski. Wieloletni doradca Kremla kpił przed mikrofonem, że stale musi się oglądać na drzwi, bo nie wiadomo, czy „ona znowu tu nie wtargnie”. Ale to nie byłaby Rosja, gdyby błyskawicznie nie rozprzestrzeniła się teoria spiskowa, zgodnie z którą Wieniediktow wszystko zawczasu ukartował z Zacharową i jej „wtargnięcie” wcale nie było spontaniczne. Ja tam w to nie wierzę. Moja rozmówczyni pojawiła się bowiem nie tylko przed mikrofonem, ale i przed kamerami (to, co się dzieje w studiu Echa, jest pokazywane w sieci) – nieumalowana, nieuczesana, ubrana po domowemu. W samochodzie zostawiła dziecko i męża, który raz za razem dzwonił do niej z pretensjami, że odeszła na tak długo w czasie, kiedy normalni ludzie szykują święta. Przyznam, że mi zaimponowała. Poświęciła swój wieczór, żeby bronić Swiridowa i racji swojego ministerstwa. Nie przekonała mnie, a sądząc po reakcji internautów, słuchaczy także nie. Ale jednym argumentem trafiła mnie celnie. Powiedziała, że ja dla swoich mam „wartość zerową”, bo moje państwo mnie nie broni. Polski MSZ ograniczył się w mojej sprawie do dyżurnego komunikatu. To akurat zabolało. Za to już z wyjazdem bardzo pomogli mi pracownicy naszej ambasady w Rosji i konsulatów w Moskwie i Kaliningradzie. Dzięki nim nie było kłopotów z przewiezieniem Marusi przez granicę. Kotka, której rosyjski MSZ proponował azyl, bardzo szybko poczuła się panią swojego nowego domu w Olsztynie. 16.01.2016