Swing Time Zadie Smith

Mojej matce Yvonne

Kiedy zmienia się muzyka, zmienia się też taniec. Przysłowie ludu Hausa

Prolog

To był pierwszy dzień mojego poniżenia. Wsadzili mnie do samolotu, odesłali do Anglii i zakwaterowali w dzielnicy St. John’s Wood, w wynajętym apartamencie na ósmym piętrze. Z okien roztaczał się widok na boisko do krykieta. Mieszkanie wybrano chyba ze względu na portiera, który potrafił stawić czoła wszelkim natrętom. Na początku nigdzie nie wychodziłam. Telefon w kuchni dzwonił bez przerwy, ale uprzedzono mnie, żebym go nie odbierała i wyłączyła też własną komórkę. Obserwowałam grę w krykieta, chociaż nie znam jej reguł, nie było to zbyt zajmujące, lecz ciekawsze niż gapienie się na luksusowe, perfekcyjnie bezosobowe wnętrze, w którym projektant zaokrąglił wszystkie kąty na wzór iPhone’a. Kiedy mecz się skończył, wpatrywałam się w lśniący ekspres do kawy wbudowany w ścianę i w dwie fotografie posągów Buddy – jeden był mosiężny, drugi drewniany – oraz na zdjęcie słonia klęczącego przy małym hinduskim chłopcu, który również klęczał. Pokoje – urządzone ze smakiem w odcieniach szarości –połączono nieskazitelnie czystym korytarzem wyłożonym jasnobrązową wykładziną. Przyglądałam się jej prążkowanej fakturze. W ten sposób minęły dwa dni. Trzeciego dnia zadzwonił portier i powiedział, że w holu na dole jest już pusto. Spojrzałam na swoją komórkę. Leżała na półce i miała włączony tryb samolotowy – już od trzech dni byłam offline. Pomyślałam, że powinno to zostać uznane za jeden z niezwykłych przykładów stoicyzmu, zwycięskiej próby cierpliwości i siły charakteru, nieczęstych

w naszych czasach. Włożyłam żakiet i zeszłam na dół, gdzie w holu czekał na mnie portier. Skorzystał z okazji, żeby ponarzekać („Nie ma pani pojęcia, co tu się działo przez ostatnich kilka dni – bajzel jak na cholernym Piccadilly Circus!”), chociaż było jasne, że te zdarzenia wzbudziły w nim sprzeczne emocje i nawet był rozczarowany, kiedy zamieszanie już się skończyło – przynajmniej przez te dwie doby mógł się poczuć ważny. Oznajmił z dumą, że kilku osobom kazał „spadać”, a innym powiedział: „Jeśli myślicie, że zdołacie mnie wykołować, to się natniecie”. Słuchałam oparta o jego biurko. Od tak dawna nie byłam w Anglii, że niektóre potoczne brytyjskie frazy brzmiały dla mnie egzotycznie, nieomal niedorzecznie. Zapytałam, czy jego zdaniem wieczorem znów zjawią się tu jacyś ludzie. Odpowiedział, że nie, od wczoraj nikt już nie przyszedł. Chciałam się upewnić, czy mogę bez ryzyka przenocować dzisiaj kogoś u siebie. „Nie widzę problemu – odrzekł tonem, który sprawił, że poczułam się jak idiotka. – Zawsze pozostaje tylne wyjście”. Westchnął. W tym momencie podeszła do niego jakaś kobieta i spytała, czy mógłby odebrać rzeczy, które przyślą jej z pralni chemicznej, bo ona musi teraz wyjść. Zachowywała się nieuprzejmie, była zniecierpliwiona, a mówiąc, patrzyła nie na niego, tylko na stojący na biurku terminarz, szary klocek z cyfrowym ekranem, który pokazywał czas (z dokładnością co do sekundy) każdemu, kto zechciał rzucić okiem. Był dwudziesty piąty października 2008 roku, godzina dwunasta trzydzieści sześć i dwadzieścia trzy sekundy. Odwróciłam się do wyjścia. Portier skończył rozmawiać z kobietą i wybiegł zza biurka, żeby otworzyć mi drzwi. Zapytał, dokąd idę. Odpowiedziałam, że nie wiem. Ruszyłam do centrum. Było cudowne jesienne londyńskie popołudnie: chłodno, pogodnie, gdzieniegdzie pod drzewami leżały już złote liście. Minęłam boisko do krykieta i meczet, a potem muzeum Madame Tussaud; przeszłam Goodge Street, Tottenham Court Road i dalej przez Trafalgar Square, aż dotarłam do rzeki i na most. Przypomniałam sobie (często w tym miejscu nachodzą mnie takie wspomnienia) o dwóch

młodych mężczyznach, studentach, którzy przechodzili tędy późną nocą. Zaatakowano ich, pobito i wrzucono do Tamizy. Jeden przeżył, drugi zginął. Nie mieściło mi się w głowie, jak ten jeden zdołał przetrwać: ciemność, potworne zimno, szok, woda, a on przecież był w butach. Myśląc o chłopaku, trzymałam się prawej strony mostu i szłam blisko torów, starając się nie patrzeć na rzekę. Kiedy dotarłam na południowy brzeg, zobaczyłam plakat, który reklamował spotkanie („dyskusję”) z austriackim reżyserem filmowym w Royal Festival Hall. Zaczynało się za dwadzieścia minut. Pod wpływem nagłego impulsu postanowiłam, że spróbuję zdobyć bilet. Miałam szczęście i udało mi się kupić miejsce w ostatnim rzędzie na galerii. Nie oczekiwałam nadzwyczajnych atrakcji, chciałam tylko na chwilę oderwać się od kłopotów, posiedzieć w ciemności i posłuchać dyskusji o filmach, których nigdy nie widziałam. W połowie spotkania reżyser poprosił prowadzącego, by pokazał fragment Swing Time, filmu, który znałam bardzo dobrze, przecież tyle razy oglądałam go w dzieciństwie. Wyprostowałam się w fotelu. Przede mną na wielkim ekranie Fred Astaire tańczył z trzema cieniami. Nie mogąc za nim nadążyć, cienie zaczynają gubić rytm. Wreszcie poddają się, lewymi dłońmi pokazują ten specyficzny amerykański gest oznaczający „a co mi tam” i schodzą ze sceny. Astaire tańczy dalej sam. Zrozumiałam, że te trzy cienie to także Fred Astaire. Czy wiedziałam o tym, kiedy byłam dzieckiem? Nikt inny nie potrafił tak się poruszać, żaden inny tancerz nie miał tak giętkich kolan. Reżyser zaczął mówić o swojej teorii „czystego kina”, które definiował jako „interakcję pomiędzy światłem a ciemnością, wyrażoną rytmem upływającego czasu”, ja uznałam tę kwestię za nudną i zbyt skomplikowaną. Za jego plecami, na ekranie, ten sam fragment filmu z niewiadomych dla mnie przyczyn wyświetlono jeszcze raz. Dostrajając się do muzyki, zaczęłam rytmicznie uderzać stopami w oparcie siedzenia przede mną i nagle moje ciało stało się cudownie nieważkie i przepełniło mnie zupełnie niespodziewane uczucie szczęścia. Niedawno

straciłam pracę, sposób na życie, który dawał mi poczucie bezpieczeństwa, ale kiedy patrzyłam na ten taniec, ogarnęło mnie radosne uniesienie i wszystko wydało mi się nieistotne. I kiedy próbowałam powtórzyć ten finezyjny rytm, miałam wrażenie, że wzlatuję ponad własne ciało i mogę spojrzeć na swoje życie z dystansu, zupełnie jakbym szybowała gdzieś w górze. Przypomniałam sobie opowieści ludzi, którzy opisywali swoje doświadczenia z halucynogenami. W jednej chwili zobaczyłam wszystkie przeżyte lata, które nie układały się w logiczny ciąg, cykl następujących po sobie zdarzeń budujących coś trwałego – wręcz przeciwnie. Wreszcie zrozumiałam: nigdy nie świeciłam własnym światłem, zawsze krążyłam wokół blasku innych. Byłam tylko cieniem. Po spotkaniu wróciłam do mieszkania, zadzwoniłam do Lamina, który czekał w pobliskiej kawiarni, i powiedziałam mu, że droga jest już wolna. Jego też wylali, ale nie pozwoliłam mu wrócić do Senegalu, zabrałam go do Londynu. Zjawił się o jedenastej, w bluzie z naciągniętym kapturem (na wypadek kamer). Hol był pusty. Z zasłoniętą głową Lamin wyglądał jeszcze młodziej i piękniej – jaka szkoda, że nie potrafiłam zdobyć się wobec niego na prawdziwe uczucie. Później leżeliśmy obok siebie, każde ze swoim laptopem. Nie chciałam sprawdzać maili, więc googlowałam, początkowo na chybił trafił, potem w konkretnym celu: szukałam tego fragmentu ze Swing Time. Chciałam go pokazać Laminowi, byłam ciekawa, jakie zrobi na nim wrażenie, jest przecież tancerzem, lecz powiedział, że nigdy nie słyszał o Fredzie Astairze. Kiedy puściłam mu film, usiadł na łóżku i zmarszczył brwi. Wtedy dotarło do mnie, co oglądamy: Fred Astaire miał uczernioną twarz. W Royal Festival Hall siedziałam na galerii, nie założyłam okularów, a scena rozpoczyna się od dalekiego ujęcia. Nic jednak nie tłumaczyło tego, jak zdołałam wyprzeć wspomnienia z dzieciństwa: przewracanie oczami, białe rękawiczki, uśmiech Billa „Bojanglesa” Robinsona, słynnego czarnego tancerza zabawiającego białych. Poczułam się głupio, zamknęłam laptop i poszłam spać. Następnego ranka obudziłam się

wcześnie, zostawiłam Lamina w łóżku, wśliznęłam się do kuchni i włączyłam komórkę. Spodziewałam się setek, może nawet tysięcy wiadomości. Miałam nie więcej niż trzydzieści. A przecież Aimee wysyłała mi setki maili dziennie. Teraz zrozumiałam, że już nigdy nie przyśle mi żadnego. Nie wiem, dlaczego tak długo musiałam uświadamiać sobie taką oczywistość. Przejrzałam przygnębiającą listę nadawców: daleka kuzynka, kilku przyjaciół, paru dziennikarzy. Zauważyłam jeden mail zatytułowany KURWA. Miał absurdalny adres składający się z szeregu liter i cyfr oraz załącznik wideo, który nie chciał się otworzyć. Treść była prosta, zawierała się w jednym zdaniu: „Teraz wszyscy wiedzą, kim jesteś”. Taką korespondencję można dostać od złośliwej siedmioletniej dziewczynki, która ma już ugruntowane poczucie sprawiedliwości. I tak właśnie należało to odczytać – gdyby tylko dało się zapomnieć o czasie, jaki przeminął.

CZĘŚĆ PIERWSZA

Czas dojrzewania

Jeden

Gdyby wszystkie soboty 1982 roku dało się potraktować jak jeden dzień, nie miałabym kłopotu z datami, uznałabym po prostu, że pierwszy raz spotkałam Tracey o dziesiątej rano w sobotę. Szłyśmy po wysypanej drobnym żwirem przykościelnej alejce i trzymałyśmy nasze matki za ręce. I chociaż było tam jeszcze wiele innych dzieci, z oczywistych przyczyn zwróciłyśmy na siebie uwagę, dostrzegając – jak to dziewczyny – zarówno podobieństwa, jak i różnice. Nasza skóra miała identyczny odcień – jakby wykrojono nas z jednego kawałka jasnobrązowego materiału – byłyśmy podobnego wzrostu, a i nasze piegi układały się w takie same wzory. Co prawda, ja miałam grube rysy i dość melancholijny wyraz twarzy, wydatny nos, smutne oczy i opadające w dół kąciki ust, a Tracey wesołą okrągłą buzię – wyglądała jak ciemniejsza wersja Shirley Temple. Tylko jej nos był równie niezgrabny jak mój. Dostrzegłam to od razu – idiotyczny nos, zadarty jak u małego prosiaka, uroczy i jednocześnie nieprzyzwoity, do którego każdy mógł zajrzeć. W nosach był remis, ale włosami biła mnie na głowę. Miała długie, opadające na plecy spiralne loki, zaplecione w dwa grube warkocze. Błyszczały natłuszczone jakąś oliwką, związane żółtymi kokardami z atłasu. Żółte atłasowe kokardy były osobliwością nieznaną mojej matce. Moje kręcone włosy matka ściągała w jeden pęk i spinała czarną gumką. Matka była feministką. Na idealnie sklepionej czaszce miała krótkie (na pół cala) afro, nigdy się nie malowała i zawsze ubierała się z największą prostotą. Kiedy wyglądasz jak Nefretete, nie musisz przejmować się fryzurą. Nie potrzebowała

makijażu, sztucznych rzęs, biżuterii ani drogich ubrań, dlatego jej sytuacja materialna, poglądy polityczne i gusta były doskonale – i bardzo świadomie – zgrane. Wszelkie dodatki tylko ograniczały jej styl, a zaliczała się do nich – przynajmniej wtedy tak czułam – krocząca u jej boku siedmiolatka z końską twarzą. Patrząc na Tracey, zdiagnozowałam odwrotny problem. Jej matka była biała, otyła i miała trądzik, a rzadkie blond włosy bardzo mocno ściągała do tyłu – moja matka nazywała to „liftingiem z przedmieścia”. Jedynym ratunkiem był urok Tracey – to ona stanowiła dla matki najbardziej atrakcyjny dodatek. Styl tej rodziny, chociaż całkowicie sprzeczny z gustem mojej matki, urzekał mnie: koszulki z nadrukami, metalowe bransolety i wielkie kolczyki – wszystko obsypane cyrkoniami – i drogie tenisówki, jakie moja matka uważała za kompletną bzdurę: „To nie są buty” – mówiła. Jednak pomimo pozorów nie było między nami większych różnic. Mieszkałyśmy w blokach i nie przysługiwały nam żadne świadczenia społeczne. (Powód dumy mojej matki i oburzenia mamy Tracey, która tyle razy próbowała – bez powodzenia – „załapać się na niepełnosprawność”). Właśnie dlatego moja matka przywiązywała wagę do z pozoru nieistotnych drobiazgów, kwestia smaku była dla niej istotna. Ubierała się w oczekiwaniu przyszłości, która jeszcze nie nadeszła, miała dopiero się ziścić. Dlatego nosiła proste białe płócienne spodnie, marynarskie podkoszulki w biało-niebieskie pasy i postrzępione espadryle, dlatego wybrała tę surową i piękną afrykańską fryzurę – wszystko jak najbardziej zwyczajne, powściągliwe, na przekór duchowi naszych czasów i miejscu, w którym żyłyśmy. Pewnego dnia „wyniesiemy się stąd”, ona dokończy studia, zostanie kobietą naprawdę radykalną, rzecz jasna, z klasą, być może jej nazwisko będą wymieniać jednym tchem obok Angeli Davis i Glorii Steinem… Buty na słomianej podeszwie były częścią tej przebojowej wizji, wskazywały, bardzo subtelnie, że osoba, która je nosi, ma wyższe cele. Ja też byłam dodatkiem, bo skromność, z jaką mnie ubierano, świadczyła o godnym podziwu matczynym

umiarze. W kręgach, do których matka aspirowała, córkę wystrojoną jak mała kurwa uznano by za przejaw złego gustu. Tracey była bezwstydnym odbiciem pragnień swojej matki, jej awatarem, jedyną radością, z tymi fascynującymi żółtymi kokardami, w szeleszczącej wielowarstwowej spódniczce i krótkiej bluzeczce odsłaniającej kilka cali dziecięcego brązowego brzucha, i kiedy tłoczyłyśmy się razem z innymi rodzinami w wąskich drzwiach kościoła, obserwowałam z uwagą, jak matka Tracey ustawia córkę przed sobą – i przed nami wszystkimi – jak chroni ją własnym ciałem, odpycha nas masywnymi ramionami i w końcu wkracza do sali zajęć panny Isabel z wyrazem dumy i zaniepokojenia na twarzy, gotowa na chwilę oddać swój drogocenny skarb w obce ręce. Moja matka zachowywała się zupełnie inaczej: przybrała pozę znużonej, na wpół ironicznego poświęcenia, uważała kurs tańca za idiotyzm, miała ważniejsze sprawy na głowie i po kilku sobotnich zajęciach – podczas których siedziała przygarbiona na jednym z plastikowych krzeseł ustawionych pod ścianą i z trudem ukrywała pogardę dla naszych ćwiczeń – doszło do zamiany, stery przejął mój tata. Czekałam, że to samo uczyni ojciec Tracey, ale tak się nie stało. Okazało się – matka od razu się tego domyśliła – że nie ma żadnego „ojca Tracey”, przynajmniej nie w konwencjonalnym „ślubnym” znaczeniu. To też było w złym guście.

Dwa

Chcę teraz opisać kościół i pannę Isabel. Skromny dziewiętnastowieczny budynek miał fasadę wyłożoną wielkimi piaskowymi płytami, dość podobnymi do pospolitych elewacji brzydkich kamienic – chociaż materiał musiał być całkiem inny – solidną spiczastą wieżę i proste wnętrze przypominające stodołę. Kościół był pod wezwaniem Świętego Krzysztofa. Wyglądał dokładnie jak konstrukcja, którą układaliśmy z własnych palców, śpiewając dziecięcą rymowankę: Oto jest nasz kościół A to jego wieża Otwórzmy podwoje Wejdźmy tam oboje Witraż przedstawiał świętego Krzysztofa, który przenosi na ramionach Dzieciątko Jezus przez rzekę. Robota była kiepska: święty wyglądał na okaleczonego, jakby miał tylko jedno ramię. Stary witraż stłukł się podczas wojny. Naprzeciwko kościoła znajdowało się blokowisko o złej reputacji, i tam właśnie mieszkała Tracey. (Moje osiedle przy sąsiedniej ulicy było ładniejsze, z niską zabudową). Wzniesione w latach sześćdziesiątych blokowisko zastąpiło rząd wiktoriańskich kamienic zniszczonych podczas tego samego bombardowania, w którym ucierpiał kościół, i tu kończyły się wszelkie związki pomiędzy tymi dwoma miejscami. Parafia nie potrafiła zainteresować

mieszkańców z naprzeciwka Bogiem, więc podjęła pragmatyczną decyzję, by rozszerzyć działalność na inne pola. Przykościelne przedszkole, nauka angielskiego dla obcokrajowców i kursy na prawo jazdy od dawna cieszyły się powodzeniem, natomiast kurs tańca w sobotnie ranki był nowością i nikt nie wiedział, co o tym sądzić. Uczestnictwo w zajęciach kosztowało dwa i pół funta, ale matki były zaniepokojone pogłoskami o cenach baletek: jedna słyszała coś o kwocie trzech funtów, inna o siedmiu, niektóre zarzekały się, że baletki można dostać jedynie u Freeda w Covent Garden, gdzie z miejsca zdzierają za nie dziesięć funciaków – a co z obuwiem do stepowania i tańca nowoczesnego? Czy baletki też się do tego nadają? Co to znaczy „taniec nowoczesny”? Nie było kogo zapytać, nikt się na tym nie znał, to był trudny orzech do zgryzienia. Nieliczne matki zdobywały się na odwagę i dzwoniły pod numer podany na porozwieszanych w okolicy ulotkach domowej roboty. Wiele dziewcząt, które mogłyby zostać dobrymi tancerkami, nigdy nie skorzystało z tej szansy z obawy przed niebudzącym zaufania ogłoszeniem. Moja matka była inna, ulotki jej nie przerażały. Miała niesamowite wyczucie obyczajów klasy średniej. Na przykład wiedziała, że giełda rzeczy używanych, które sprzedaje się prosto z samochodowych bagażników, choć nie wygląda zbyt zachęcająco, jest miejscem, gdzie można spotkać ludzi lepszej kategorii, oferujących książki w miękkich okładkach (najczęściej wydawnictwa Penguin, rzadziej Orwella), stare porcelanowe puzderka, popękaną ceramikę z Kornwalii czy zużyte koła garncarskie. Nasze mieszkanie było pełne takich przedmiotów. Żadnych plastikowych kwiatów lśniących od sztucznej rosy, żadnych szklanych figurek. To była część przemyślanego planu. Wszystko, czego nie lubiłam – jak espadryle matki – okazywało się atrakcyjne dla ludzi, których chciałyśmy przyciągnąć, więc nauczyłam się nie kwestionować jej metod, nawet jeśli napełniały mnie wstydem. Tydzień przed początkiem zajęć usłyszałam, jak mama rozmawia z kimś w kuchni tym swoim snobistycznym tonem, a kiedy odłożyła

słuchawkę, znała wszystkie odpowiedzi: pięć funtów za baletki – jeśli pojechało się po nie do centrum handlowego, a nie do śródmieścia – a z zakupem butów do stepowania można się wstrzymać. Baletki nadawały się też do tańca nowoczesnego. Co ten termin oznaczał? O to nie spytała. Mogła udawać zatroskaną matkę, ale przenigdy ignorantkę. Po buty wysłała ojca. Skórzane baletki nie były tak intensywnie różowe, jak się spodziewałam, przypominały barwą brzuszek małego kociaka, a podeszwy – szary język dorosłego kocura i niestety, nie miały też długich różowych atłasowych tasiemek do obwiązywania kostek, jedynie żałosne gumowe paski, które ojciec sam musiał przyszyć. Byłam gorzko rozczarowana. Może, podobnie jak espadryle, były umyślnie „proste”, w dobrym guście? Mogłam się tak oszukiwać do chwili, kiedy weszłyśmy do sali, gdzie polecono nam się przebrać w strój do tańca przy rzędzie plastikowych krzeseł, a następnie podejść do drążka przy ścianie. Prawie wszystkie dziewczynki przyniosły różowe atłasowe baletki, nie jakieś skórzane pantofelki w prosięcym kolorze, z jakimi wylądowałam ja, a niektóre – wiedziałam, że nie mają ojców lub ich rodziny są na zasiłku albo wszystko naraz – miały nawet długie atłasowe tasiemki oplatające im kostki u nóg. Tracey – stała obok mnie z lewą stopą wspartą o dłoń matki – miała jedno i drugie: intensywnie różowe baletki i długie tasiemki, a także tutu, choć nikt inny nawet nie pomyślał o takim stroju, przecież nie przychodzi się na pierwszą lekcję na pływalni w piance do nurkowania. Panna Isabel miała miłą twarz i była sympatyczna, ale stara, liczyła sobie chyba ze czterdzieści pięć lat. Co za rozczarowanie! Mocno zbudowana, przypominała bardziej żonę farmera niż baletnicę i była cała w różach i żółcieniach, dosłownie. Miała żółte włosy, nie blond, lecz żółte jak kanarek, a skórę mocno zaróżowioną – chyba cierpiała na trądzik różowaty. Nosiła różowy trykot, różowe spodnie od dresu i moherowy sweter w tym samym kolorze, tylko jej atłasowe baletki były żółte jak jej włosy. O to też miałam żal. Nikt mi nie powiedział, że żółty kolor także wchodzi w grę!

Obok niej, w kącie, stary biały mężczyzna w filcowym kapeluszu grał na pianinie Night and Day, piosenkę, którą bardzo lubiłam, i byłam dumna, że ją rozpoznałam. Starych utworów uczyłam się od taty, bo jego ojciec uwielbiał śpiewać w pubach, był typem drobnego złodziejaszka, którego przestępstwa – w co chciał wierzyć tata – w jakimś stopniu rekompensowały mu niezrealizowane ambicje artystyczne. Pianista nazywał się pan Booth. Nuciłam głośno, kiedy grał, i w nadziei, że mnie usłyszy, przesadzałam z vibrato. Lepiej śpiewałam, niż tańczyłam – w ogóle nie potrafiłam tańczyć – chociaż zbytnio się tym szczyciłam, co matka uważała za okropne. Śpiew był dla mnie czyś naturalnym, ale to, co nie sprawiało trudności kobietom, zupełnie nie robiło na niej wrażenia. Jej zdaniem równie dobrze można by się przechwalać, że się oddycha, chodzi lub rodzi dzieci. Matki pomagały nam utrzymać równowagę, służyły za podpórki dla naszych stóp. Opierałyśmy jedną dłoń na ich ramionach, a nogę na ich ugiętych kolanach. Moje ciało już po chwili znajdowało się całkowicie w rękach matki – unosiła mnie gwałtownie i opuszczała, podtrzymywała, prostowała i odsuwała – a ja bez przerwy myślałam o Tracey i o skórzanych podeszwach jej baletek, na których wyraźnie widać było wytłoczony napis „Freed”. Jej stopy o wysokim podbiciu wyglądały jak unoszące się w powietrzu kolibry. Moje były prostokątne i płaskie, stawiałam je topornie, przybierając kolejne pozycje. Czułam się jak przedszkolak, który układa drewniane klocki tak, aby leżały w stosunku do siebie pod kątem prostym. – Macie trzepotać jak ptaki skrzydłami, bardzo dobrze, Tracey – mówiła panna Isabel. Pod wpływem komplementów Tracey odchylała głowę do tyłu i okropnie wydymała swój świński nosek. Poza tym była doskonała. Patrzyłam na nią w odurzeniu. Jej matka wydawała się równie zauroczona. Zaangażowanie w kurs tańca było jej jedynym realnym wkładem w to, co nazywa się dziś

„wychowaniem dziecka”. Przychodziła na zajęcia częściej niż inne matki i niewiele rzeczy mogło odciągnąć jej uwagę od stóp córki. Moja matka koncentrowała się na innych sprawach. Nigdy nie mogła usiąść gdzieś z boku i zwyczajnie czekać, zawsze musiała się czegoś uczyć. Przynosiła – dajmy na to – książkę C.L.R. Jamesa Czarni jakobini i kiedy podchodziłam do niej, żeby zmieniła mi baletki na buty do stepowania, była już sto stron dalej. Ojciec, który po pewnym czasie ją zastąpił, albo spał, albo „szedł na spacer”, co było eufemizmem stosowanym przez rodziców palących papierosy na dziedzińcu kościoła. Na tym etapie Tracey i ja nie byłyśmy przyjaciółkami, wrogami ani nawet znajomymi, prawie wcale ze sobą nie rozmawiałyśmy, zawsze jednak byłyśmy świadome swojej obecności. Połączyła nas niewidzialna nić, która zapobiegała nawiązywaniu większej zażyłości z innymi. Co prawda, ja plotkowałam często z Lily Bingham – chodziłam z nią do jednej klasy – a koleżanką Tracey była żałosna Danika Babić, która mieszkała na tym samym piętrze co ona i nosiła podarte rajstopy. Wprawdzie żartowałyśmy i chichotałyśmy z tymi dziewczynami podczas zajęć i miały prawo uważać, że znajdują się w centrum naszego zainteresowania – sądząc po pozorach, byłyśmy ich najlepszymi przyjaciółkami – ale kiedy na przerwie piłyśmy sok i jadłyśmy herbatniki, Tracey i ja zawsze trzymałyśmy się blisko siebie, niemal mimowolnie, jak dwa opiłki żelaza przyciągane przez magnes. Okazało się, że Tracey zaciekawili moi rodzice, tak jak i jej rodzina zaciekawiła mnie. Tracey dowodziła, że „u nas wszystko jest na odwrót”. Pewnego dnia podczas przerwy maczałam herbatniki w soku pomarańczowym i z zainteresowaniem słuchałam jej teorii. „U wszystkich innych czarny jest tata, a nie mama” – powiedziała, a ponieważ w zasadzie się z nią zgadzałam, żaden komentarz nie przyszedł mi do głowy. „Kiedy ojciec jest biały, to znaczy…”, ale w tym momencie Lily Bingham stanęła obok nas i nie dowiedziałam się, co to

znaczy, kiedy ojciec jest biały. Lily była jak tyczka, o trzydzieści centymetrów wyższa niż inne dziewczynki. Miała długie, idealnie proste blond włosy, różowe policzki i wesołe, przyjazne usposobienie, które zarówno mnie, jak i Tracey wydawało się następstwem tego, że jej rodzina posiadała własny dom na Exter Road 29 (zostałam do niego zaproszona, a później ochoczo zdałam relację z tej wizyty – Tracey nigdy tam nie bywała), prywatny ogród, wielki słój na „niepotrzebne drobniaki” i zegar Swatch na ścianie sypialni, ogromny jak dorosły mężczyzna. Były więc sprawy, o których nie należało rozmawiać w obecności Lily Bingham. Tracey zamilkła, jeszcze bardziej zadarła nos i poszła do matki na drugi koniec sali po swoje baletki.

Trzy

Czego żądamy od naszych matek, kiedy jesteśmy dziećmi? Całkowitego oddania. No tak, to bardzo ładnie, racjonalnie i przyzwoicie twierdzić, że kobieta ma pełne prawo do własnego życia, zaspokajania ambicji, potrzeb i tak dalej – chociaż tego właśnie domagałam się zawsze dla siebie – jednak kiedy jesteśmy dziećmi, wszystko wygląda inaczej. Prawda jest taka, że to wojna na wyniszczenie, rozsądek nie ma z tym nic wspólnego, nic a nic, od matki żąda się, by raz na zawsze przyznała, że jest naszą matką, tylko i wyłącznie naszą, a jej własna walka już się skończyła. Musi złożyć broń i się poddać. Jeśli tego nie zrobi, wtedy zaczyna się prawdziwa batalia. Dopiero gdy dorosłam, zaczęłam ją naprawdę podziwiać – zwłaszcza pod koniec jej życia, kiedy tak cierpiała – za to, jak wyrwała pazurami kawałek tego świata dla siebie. Gdy byłam mała, jej niechęć, by mi się podporządkować, raniła mnie i deprymowała, zwłaszcza że nie trafiały do mnie argumenty, dlaczego tak postępuje. Byłam jej jedynym dzieckiem, nie pracowała – jeszcze nie wtedy – i prawie nie utrzymywała kontaktów z resztą rodziny. Według mnie miała mnóstwo wolnego czasu. A pomimo to nie chciała mi się całkowicie podporządkować! Od najmłodszych lat odnosiłam wrażenie, że próbuje uciec – ode mnie, od roli matki. Współczułam ojcu. Był jeszcze dość młodym człowiekiem, kochał ją, pragnął mieć więcej dzieci – codziennie się o to sprzeczali – lecz w tej kwestii, podobnie jak w innych, nie chciała ustąpić. Jej własna matka urodziła siedmioro, a babka jedenaścioro. Nie miała zamiaru iść w ich ślady. Uważała, że ojciec w ten sposób

próbuje ją uwięzić, i w zasadzie miała rację, chociaż w tym wypadku słowo „uwięzić” oznaczało miłość. Jak on ją kochał! Bardziej, niż mogła lub chciała sobie wyobrazić. Zawsze żyła we własnym świecie przekonana, że wszyscy czują dokładnie to co ona. Kiedy więc zaczęła – najpierw powoli, a później coraz szybciej – przerastać ojca intelektualnie i duchowo, zakładała, że i on podobnie się rozwija. Ale tata był taki jak dawniej. Opiekował się mną, kochał ją i starał się jej dorównać, czytał Manifest komunistyczny na swój powolny, skrupulatny sposób. „Niektórzy ludzie nie rozstają się z Biblią – powiedział mi z dumą. – To jest moja biblia”. Takie słowa mogły robić wrażenie – i miały zaimponować matce – ale zdążyłam już zauważyć, że czytał wyłącznie tę książkę, żadnych innych, zabierał ją na wszystkie zajęcia baletowe, a mimo to nie zdołał dobrnąć dalej niż do dwudziestej strony. Biorąc pod uwagę, w jakich okolicznościach się poznali, był to romantyczny gest: spotkali się po raz pierwszy w Dollis Hill na mityngu trockistowskiej Socjalistycznej Partii Robotniczej. Nawet to było swego rodzaju nieporozumieniem, bo ojciec zjawił się tam w poszukiwaniu ładnych lewicowych i niereligijnych dziewczyn w minispódniczkach, a matka przyszła dla Karola Marksa. Moje dzieciństwo przypadło na czasy, kiedy ta przepaść zaczynała się pogłębiać. Obserwowałam, jak matka, prawdziwy samouk, szybko i bez wysiłku przerasta ojca. Półki w naszym salonie – które on zbudował – wypełniały książki z tanich antykwariatów, skrypty kursów samokształcenia, tomy poświęcone polityce, historii, problematyce rasowej i gender. „Te wszystkie izmy”, jak określał je mój ojciec, kiedy jakiś sąsiad wpadał z wizytą i oglądał ten dziwny zbiór. Sobota była dla matki „dniem wolnym”. Wolnym od czego? Od nas. Musiała poczytać o swoich izmach. Kiedy ojciec odbierał mnie po skończonych lekcjach tańca, trzeba było czymś się zająć, dokądś pójść, nie mogliśmy wrócić do domu przed kolacją. Jeździliśmy więc autobusem z wieloma przesiadkami (traktowaliśmy to nieomal jak rytuał) na południe miasta, daleko za rzekę, do

wujka Lamberta, brata matki i powiernika ojca. Najstarszy z rodzeństwa, był jedynym krewnym mamy, którego poznałam. Wychował moją matkę i resztę jej braci i sióstr na starej wyspie, kiedy ich matka wyemigrowała do Anglii, żeby pracować jako sprzątaczka w domu opieki. Wiedział, z czym ojciec musi się zmagać. – Ustępuję jej – skarżył mu się ojciec pewnego dnia w środku lata – ale ona tego nie docenia! – Nicz sze nie da zrobicz. Zawsze taka była. Spacerowałam w ogrodzie, pomiędzy krzakami pomidorów. To była działka uprawna, nie siano tam niczego dla ozdoby, nie hodowano roślin, by je podziwiać, wszystko było jadalne i rosło na długich, równych grządkach, a łodygi podwiązywano do bambusowych tyczek. Na końcu stał wychodek, ostatni, jaki widziałam w Anglii. Wujek Lambert i ojciec na leżakach palili marihuanę. Byli starymi przyjaciółmi – wujek był jedyną oprócz moich rodziców osobą uwiecznioną na ich ślubnej fotografii – i łączyła ich praca: Lambert był listonoszem, a ojciec kierownikiem biura przesyłek Poczty Królewskiej. Cechowało ich podobne, podszyte ironią poczucie humoru, nie mieli za grosz ambicji, co w obu przypadkach matka oceniała negatywnie. Kiedy palili i narzekali na matkę, zanurzałam ręce w pnączach pomidorów i owijałam je sobie wokół przegubów. Większość roślin wujka wydawała mi się groźna, były dwa razy wyższe ode mnie. Wszystko, co uprawiał, rosło gwałtownie: gąszcz winorośli, bujna trawa i nieprzyzwoicie nabrzmiałe dyniowate tykwy. Ziemia w południowym Londynie jest lepszej jakości – w północnym jest za bardzo gliniasta – jednak wtedy o tym nie wiedziałam i mieszało mi się w głowie: myślałam, że kiedy przychodzę do Lamberta, odwiedzam Jamajkę, jego ogród był dla mnie jak ta wyspa, pachniał podobnie jak ona, jadało się tam lody kokosowe i nawet teraz w moich wspomnieniach na działce wujka zawsze jest gorąco, chce mi się pić i przerażają mnie owady. Parcela była długa i wąska,

skierowana na południe, a wychodek przylegał do ogrodzenia po prawej stronie, więc słońce zachodziło dokładnie za nim i wydawało się wtedy, że promienie prześwitujące przez deski marszczą otaczające je powietrze. Bardzo chciałam skorzystać z toalety, ale postanowiłam wytrzymać, dopóki nie wrócimy do północnego Londynu, bo bałam się tego wychodka. Miał drewnianą podłogę, w szparach rosły różne zielska, kłująca trawa, osty i dmuchawce, które brudziły kolana, gdy trzeba było przykucnąć. Pomiędzy ścianami rozciągały się pajęczyny. Ogród stanowił symbol obfitości i rozkładu: pomidory były zbyt dojrzałe, marihuana za mocna, pod każdym liściem kryły się stonogi. Wujek mieszkał sam, a dla mnie pachniało tu śmiercią. Byłam jeszcze mała i dziwiłam się, że tata jedzie całe osiem mil, żeby Lambert go pocieszył, chociaż wujek już wtedy doznawał tego rodzaju opuszczenia, którego ojciec tak bardzo się obawiał. Zmęczona wędrówką pomiędzy grządkami warzyw, wróciłam przed dom i patrzyłam, jak ci dwaj mężczyźni niezdarnie ukrywają w dłoniach jointy. – Nudy, czo? – spytał Lambert. Przyznałam, że tak. – Dawno temu dom był pełen czeczarni – powiedział – no, ale one tera mają już swoje małe. Wyobraziłam sobie dzieci w moim wieku, które niańczą niemowlęta: taki los kojarzył mi się z dzielnicami południowego Londynu. Wiedziałam, że matka opuściła rodzinny dom, by uniknąć czegoś takiego, nie chciała, żeby jej córka została „dzieckiem z dzieckiem”, bo powinna nie tylko przetrwać – tak jak ona – ale też odnosić sukcesy i uczyć się wielu niepotrzebnych rzeczy, na przykład stepowania. Ojciec wyciągnął do mnie ręce, a ja wdrapałam mu się na kolana, objęłam dłońmi jego łysinę (szybko się powiększała) i wyczułam cienkie wilgotne pasemka zaczesanych na nią włosów. – Wstydżysz się, co? Boisz się wujka Lamberta? Miał przekrwione oczy i takie same piegi jak ja, tylko jego były wypukłe,

miłą okrągłą twarz i jasnobrązowe oczy, które rzekomo świadczyły o domieszce chińskiej krwi w rodzinie. A jednak mnie onieśmielał. Matka, która z wyjątkiem świąt Bożego Narodzenia nie widywała Lamberta, z zadziwiającym uporem nalegała, żebyśmy z ojcem go odwiedzali, chociaż ostrzegała, że mamy zachować czujność i nie dać się „wciągnąć”. W co? Okręciłam się wokół ojca i weszłam mu na plecy, obserwowałam długi kosmyk włosów opadający na kark, którego za nic nie chciał obciąć. Chociaż miał dopiero trzydzieści kilka lat, nigdy nie widziałam ojca bez łysiny, nie pamiętałam go z czasów, gdy był blondynem, i nie dane mi było doczekać jego siwizny. Znałam tylko te farbowane na brązowo włosy – brudziły palce, jeśli się ich dotknęło – i prawdziwe źródło ich barwy, niewielką okrągłą puszkę, którą tata zostawiał otwartą na brzegu wanny, z tłustą brązową otoczką wokół krawędzi, prawie pustą, z prześwitującym pośrodku gołym denkiem przypominającym czubek głowy ojca. – Przydałoby ci się towarzystwo – powiedział z troską w głosie. – Książki są na nic, prawda? Filmy też. Potrzebujesz czegoś prawdziwego. – Nicz sze nie da zrobicz z tą kobietą. Widżałem już, jak była mała. Ma żelazno wole. To była prawda. Nic się nie dało z nią zrobić. Kiedy wróciliśmy do domu, oglądała wykład uniwersytetu otwartego, w dłoni miała długopis i kartkę, piękna i pogodna siedziała na sofie z podkurczonymi bosymi stopami. Kiedy się odwróciła, widziałam, że jest poirytowana. Przyjechaliśmy za wcześnie, chciała mieć więcej czasu dla siebie, więcej spokoju i ciszy, by się uczyć. Byliśmy jak barbarzyńcy w świątyni. Studiowała socjologię i nauki polityczne. Nie wiedzieliśmy po co.

Cztery

Jeśli Fred Astaire reprezentował arystokrację, ja byłem przedstawicielem proletariatu – powiedział Gene Kelly, Według tej logiki Bill „Bojangles” Robinson powinien być moim typem tancerza, ponieważ tańczył dla elegantów z Harlemu, dzieciaków z getta i ubogich dzierżawców – dla najrozmaitszych potomków niewolników. Dla mnie jednak tancerze byli ludźmi znikąd, bez rodziny, kraju i narodowości, bez żadnych zobowiązań, i właśnie za to ich kochałam. Reszta, wszystkie te drobiazgi, nie miała znaczenia. Nie obchodziła mnie idiotyczna fabuła filmów, w których grali: operowe qui pro quo, nagła odmiana losów, nieprawdopodobne spotkania i zbiegi okoliczności, wędrowni pieśniarze, pokojówki i kamerdynerzy. Dla mnie był to tylko pretekst do tańca. Akcja filmu to cena, którą trzeba było zapłacić za rytm. „Czy pan już był w miasteczku Chattanuga czu czu?” Każda sylaba odpowiadała określonym tanecznym krokom, ruchom tułowia, głowy i nóg. Na kursach baletu tańczyłyśmy tylko do muzyki klasycznej – „białej muzyki”, jak bez ogródek nazywała ją Tracey – którą panna Isabel przegrywała z radia na kasety. Ledwo rozpoznawałam w tym muzykę, nie potrafiłam uchwycić rytmu i chociaż panna Isabel starała się nam pomóc, odliczając głośno kolejne takty, nie mogłam przypisać tych liczb do fali dźwięków, które wydobywały się ze skrzypiec, ani do gwałtownego grzmotu sekcji dętej. A jednak wiedziałam o czymś, o czym Tracey nie miała pojęcia: przeczuwałam, że coś jest nie w porządku z tym bezwzględnym podziałem na czarną muzykę i białą muzykę, że musi gdzieś

istnieć świat, w którym obie się łączą. W filmach i na fotografiach widywałam białych ludzi przy fortepianach, a obok nich czarne piosenkarki. Tak bardzo chciałam być jedną z nich! Kwadrans po jedenastej, tuż po zajęciach z baletu, w trakcie naszej pierwszej przerwy pan Booth wkraczał do sali ze swoją wielką czarną torbą, podobną do tych, z którymi niegdyś podróżowali wiejscy lekarze, a on nosił w niej swoje nuty. Jeśli byłam wolna – to znaczy, jeśli udało mi się oderwać od Tracey – podbiegałam do niego i gdy powoli sadowił się za pianinem, ustawiałam się obok w pozie, jaką podpatrzyłam na filmach, i prosiłam go, żeby zagrał All of Me, Autum in New York czy 42nd Street. Na lekcjach stepowania wygrywał w kółko kilka tych samych utworów i wtedy musiałam do nich tańczyć, ale podczas przerwy – kiedy reszta osób rozmawiała, jadła i piła – mieliśmy czas dla siebie, więc prosiłam go, by przećwiczył ze mną jakąś piosenkę, i jeśli czułam się skrępowana, śpiewałam cicho zagłuszana przez dźwięki pianina, a jeśli nabierałam odwagi, robiłam to trochę głośniej. Czasami, kiedy śpiewałam, rodzice palący na zewnątrz pod drzewami wiśni przychodzili, by mnie posłuchać, a dziewczynki, które przygotowywały się do zajęć: wkładały trykoty i zawiązywały tasiemki baletek, przerywały swoje czynności i odwracały się, żeby na mnie popatrzeć. Zaczęłam zdawać sobie sprawę, że mój głos – jeśli nie śpiewałam za cicho – miał w sobie coś magicznego, przyciągał uwagę. To nie był żaden wielki dar: technicznie byłam słaba, dysponowałam niewielką skalą. Sekret krył się zapewne w emocjach. Wszystko, co odczuwałam, potrafiłam wyrazić jasno i precyzyjnie, umiałam „trafić do słuchaczy”. Z melancholijnych piosenek wydobywałam smutek, z pogodnych radość. Kiedy nadszedł czas „występów” na egzaminie, nauczyłam się już używać głosu w celu odwrócenia uwagi, jak magik, który sprawia, że patrzy się na jego usta, a nie na ręce. Lecz nie oszukałam Tracey. Kiedy schodziłam ze sceny, widziałam, że stoi za kulisami, zakłada ręce na piersi i zadziera nos. Pomimo że zawsze górowała nad

wszystkimi, a tablica korkowa w kuchni jej matki była ciężka od złotych medali, nigdy nie miała dosyć, chciała złota także i w „mojej” kategorii – w śpiewie i tańcu – chociaż okropnie fałszowała. Trudno to było zrozumieć. Gdybym ja tańczyła tak jak Tracey, nie pragnęłabym już niczego innego. Niektóre dziewczynki świetnie poruszały nogami, inne biodrami albo swoimi małymi tyłeczkami, ale ona miała wyczucie rytmu w każdym ścięgnie, pewnie nawet w każdej komórce ciała. Jej ruchy były precyzyjne i eleganckie, mogłyśmy tylko marzyć o czymś takim, potrafiła dopasować się do każdego, nawet najbardziej złożonego, metrum. Można jej zarzucić, że bywała zbyt pedantyczna, że brakowało jej kreatywności czy artystycznej duszy. Jednak nikt nie mógł jej wypomnieć braku techniki. Byłam – i jestem – pełna podziwu dla jej sprawności. Zawsze wiedziała, co i kiedy zrobić.

Pięć

Koniec lata, niedziela. Stałam na balkonie i obserwowałam kilka dziewczyn z naszego piętra, które w takt rymowanek bawiły się skakankami przy śmietniku. Usłyszałam, że woła mnie matka. Wychyliłam się i zobaczyłam, jak wchodzi na nasze osiedle razem z panną Isabel. Pomachałam im, matka podniosła głowę i krzyknęła: „Nie ruszaj się stamtąd!”. Nigdy nie widziałam jej z panną Isabel poza salą zajęć i nawet z takiej odległości mogłam się domyślać, że nauczycielka tańca daje się wciągnąć w jakąś podejrzaną intrygę. Chciałam pójść naradzić się z ojcem, który malował ścianę w salonie, ale wiedziałam, że matka, tak miła dla obcych, porywczo traktuje swoich bliskich i słowa: „Nie ruszaj się stamtąd!”, należy rozumieć dosłownie. Patrzyłam, jak ta dziwna para przemierza podwórze i wchodzi na klatkę schodową, a w szybach przeciwległego budynku odbijają się rozproszone żółcienie, róże i mahoniowe brązy. Tymczasem dziewczyny przy śmietniku zaczęły kręcić skakankami w przeciwną stronę, nowa zawodniczka dzielnie wskoczyła pomiędzy wirujące pętle i zainicjowała kolejną rymowankę – o małpie, która się udławiła. Kiedy matka wreszcie stanęła przy mnie, obejrzała mnie dokładnie – miała zagadkowy wyraz twarzy – i powiedziała: – Zdejmij buty. – Nie musimy tego robić od razu – szepnęła panna Isabel. Matka odparła: – Im szybciej, tym lepiej.

Zniknęła w mieszkaniu, po czym wróciła z dużą torbą mąki i rozsypała ją na balkonie, który już po chwili wyglądał tak, jakby pokryła go cienka warstwa świeżego śniegu. Miałam przejść po nim na bosaka. Pomyślałam o Tracey. Zastanawiałam się, czy panna Isabel odwiedza po kolei wszystkie dziewczynki. Tyle mąki, co za marnotrawstwo! Panna Isabel przykucnęła, by obserwować moje kroki. Matka oparła się łokciami o barierkę, w kąciku ust miała papierosa, a na włosach beret, jakby takie nakrycie głowy było czymś zupełnie naturalnym. Zerkała na mnie ironicznie spod oka. Przeszłam przez balkon, odwróciłam się i spojrzałam na swoje ślady. – No tak, teraz wiemy, na czym stoimy – powiedziała panna Isabel. Co to miało znaczyć, na czym niby stoimy? Na płaskich stopach. Nauczycielka zdjęła pantofel i dla porównania odcisnęła swoją stopę obok mojego śladu: u niej widoczne były tylko palce, kłąb palucha i pięta, a u mnie cała płaska stopa. Matka z zainteresowaniem oglądała rezultat tej próby. Panna Isabel dostrzegła moją minę i powiedziała: – Baletnica musi mieć wysokie sklepienie, to prawda, ale z płaskostopiem można stepować, oczywiście, że można. Nie za bardzo jej wierzyłam, ale pomyślałam, że to miłe z jej strony, i uchwyciłam się tych słów, nadal chodziłam na kurs tańca, spędzałam mnóstwo czasu z Tracey i dopiero później oświeciło mnie, że temu właśnie chciała zapobiec matka. Stwierdziła, że skoro uczymy się w różnych szkołach w różnych dzielnicach, tylko lekcje tańca umożliwiają nam kontakt, lecz przecież kiedy nadeszło lato i zajęcia się skończyły, nie miało to znaczenia, stawałyśmy się sobie coraz bliższe i w sierpniu spotykałyśmy się już prawie każdego dnia. Z balkonów widziałyśmy nasze osiedla, nie musiałyśmy do siebie dzwonić ani specjalnie się umawiać i chociaż nasze matki witały się na ulicy zdawkowo i ozięble, bez przerwy odwiedzałyśmy się nawzajem.

Sześć

W każdym z mieszkań zachowywałyśmy się inaczej. U Tracey bawiłyśmy się i wypróbowywałyśmy nowe zabawki – ich dostawy zdawały się nie mieć końca. Katalog wysyłkowego sklepu Argos, z którego mogłam wybrać trzy niedrogie prezenty na Gwiazdkę i jeden na urodziny, był dla Tracey codzienną lekturą, przeglądała go z nabożną czcią, zakreślała to, na co miała ochotę, często w mojej obecności, używając przeznaczonego specjalnie do tego celu małego długopisu z czerwonym wkładem. Jej sypialnia była dla mnie objawieniem, zmieniła wszystko, co do tej pory myślałam o naszej rzekomo identycznej sytuacji. Było tam łóżko w kształcie różowego kabrioletu Barbie, firanki ozdobione falbankami, białe lśniące szafki, a dywan na środku pokoju wyglądał tak, jakby Święty Mikołaj opróżnił tam cały swój worek. Dosłownie brodziło się w zabawkach. Stare i zniszczone, tworzyły coś w rodzaju fundamentów, na nich umieszczano nowe partie zakupów, które przypominały kolejne warstwy archeologicznych wykopalisk, odpowiadające mniej więcej temu, co w danym okresie reklamowano w telewizji. Tego lata panowała moda na sikające lalki. Poiło się je wodą, a one sikały. Tracey miała kilka modeli tego oszałamiającego wynalazku i przydzielała im różne dramatyczne role. Czasami biła lalkę, bo się zmoczyła. Innym razem sadzała ją w kącie, nagą i zawstydzoną, z wypiętym małym tyłeczkiem. My dwie odgrywałyśmy rodziców nieszczęsnego dziecka, a w kwestiach, które Tracey mi podsuwała, czasami pobrzmiewało dziwne, niepokojące echo jej domowego życia, a może oglądanych przez nią z pasją oper

mydlanych – nie byłam pewna. – Twoja kolej. Powiedz: „Ty szmato, to nawet nie jest mój dzieciak! Czy to moja wina, że się zsikała?”. Zaczynaj, teraz twoja kolej! – Ty szmato, to nawet nie jest moja córka! Czy to moja wina, że się zsikała? – Słuchaj, człowieku, ty się nią zajmij! Zobaczymy, jak sobie poradzisz! A teraz ty: „Jeszcze czego, słonko!”. Pewnej soboty z obawą wspomniałam matce o sikającej lalce, uważając, żeby mówić „siusia”, a nie „sika”. Matka właśnie się uczyła. Podniosła głowę znad książek, w jej spojrzeniu zobaczyłam mieszaninę niedowierzania i odrazy. – Tracey ma taką lalkę? – Ma cztery. – Chodź tu na chwilę. Przytuliła mnie i poczułam na policzkach skórę jej piersi, jędrną i ciepłą, pulsującą energią, jakby we wnętrzu matki siedziała inna, pełna wdzięku młoda kobieta i starała się wydostać na zewnątrz. Matka ostatnio zapuszczała włosy i zrobiła sobie nową fryzurę: splotła je z tyłu w oszałamiający kok przypominający wielką muszlę, jakby nosiła na głowie rzeźbę. – Wiesz, o czym teraz czytam? – Nie. – Czytam o Sankofie. Wiesz, co to jest? – Nie. – To ptak, który ogląda się za siebie, o tak. – Przekręciła piękną głowę w tył tak mocno, jak potrafiła. – Pochodzi z Afryki. Patrzy w przeszłość i w ten sposób uczy się na błędach. Niektórzy ludzie tego nie potrafią. Ojciec siedział w maleńkiej kuchni, gotował w milczeniu – był naszym kucharzem – i te słowa były przeznaczone dla niego, miał je usłyszeć. Rodzice kłócili się teraz tak zażarcie, że często bywałam jedynym przekaźnikiem

informacji pomiędzy nimi, czasem napastliwych – „Wyjaśnij swojej matce” albo „Powiedz ojcu ode mnie” – a czasem właśnie takich subtelnych, podszytych ironią. – Och – powiedziałam. Nie widziałam związku pomiędzy Sankofą a sikającą lalką. Wiedziałam, że matka ma zamiar, a przynajmniej stara się, zostać „intelektualistką”, ponieważ ojciec często używał tego słowa jako obelgi podczas ich sprzeczek. Tak naprawdę nie rozumiałam, co to znaczy, poza tym że intelektualistka to ktoś, kto studiuje na uniwersytecie otwartym, nosi berety, często używa zwrotu „Anioł Historii”, wzdycha, kiedy rodzina chce oglądać telewizję w sobotni wieczór, i dyskutuje z trockistami z Kilburn High Road, chociaż wszyscy na ich widok przechodzą na drugą stronę ulicy. Dla mnie główną konsekwencją jej przemiany był ten nowy, zagadkowy i wymijający sposób, w jaki ze mną rozmawiała. Rzucała trudne do zrozumienia żarty, jakby chciała rozbawić samą siebie albo zdenerwować ojca. – Kiedy jesteś z tą dziewczynką – wyjaśniła – grzeczność nakazuje, abyś się z nią bawiła, pamiętaj jednak, że została wychowana inaczej niż ty, prezenty są wszystkim, co posiada. Ja chcę cię nauczyć czegoś innego, nie zapominaj o tym. Te głupie zajęcia baletowe są dla niej całym światem. To nie jej wina, to wpływ domu. Jesteś mądra. Nie ma znaczenia, że masz płaskostopie, bo jesteś bystra, wiesz, skąd pochodzisz i dokąd zmierzasz. Skinęłam głową. Słyszałam, jak ojciec ostentacyjnie hałasuje patelnią. – Nie zapomnisz tego, co ci powiedziałam? Obiecałam, że nie. W naszym mieszkaniu nie było lalek, więc kiedy przychodziła Tracey, byłyśmy zmuszone bawić się inaczej. Pisałyśmy z zapałem w żółtych liniowanych brulionach formatu A4, które ojciec przynosił z pracy. To był nasz wspólny projekt. Tracey z powodu dysleksji – chociaż w tamtych czasach nie używaliśmy jeszcze tego słowa – wolała dyktować, a ja próbowałam nadążyć za

melodramatycznymi zwrotami akcji, które bez wysiłku rodziły się w jej głowie. W prawie wszystkich naszych historiach pojawiała się okrutna rozkapryszona primabalerina z „Oksford Street”, która w ostatniej chwili przed premierą łamie nogę, co pozwala naszej dzielnej głównej bohaterce – najczęściej skromnej garderobianej lub pokornej sprzątaczce z teatru – przejąć jej rolę i uratować przedstawienie. Zauważyłam, że te odważne dziewczyny zawsze były blondynkami, miały „jedwabiste” włosy i wielkie niebieskie oczy. Kiedy raz spróbowałam napisać „brązowe oczy”, Tracey zabrała mi długopis i zamazała to określenie. W trakcie pisania leżałyśmy na brzuchach w moim pokoju, a gdy matka zaglądała tam i widziała nas rozciągnięte na podłodze, były to jedyne chwile, kiedy patrzyła na Tracey z odrobiną czułości. Korzystałam z tych przebłysków sympatii, by wywalczyć kolejne ustępstwa na rzecz przyjaciółki – Czy Tracey może zostać na podwieczorek? Czy Tracey będzie mogła u nas przenocować? – chociaż wiedziałam, że jeśli matka posiedzi z nami dłużej i poczyta nasze żółte bruliony, już nigdy nie wpuści mojej koleżanki do mieszkania. W kilku historiach afrykańscy mężczyźni „czaili się w mroku” z żelaznymi prętami, żeby połamać kolana białych jak lilie tancerek; w jednej opowieści primabalerina ukrywała straszliwą tajemnicę: była „mieszańcem”, a ja bałam się zapisać to słowo, bo z doświadczenia wiedziałam, w jaką furię wprawia matkę. Chociaż odczuwałam zażenowanie związane z tymi drobiazgami, było ono niczym w porównaniu z przyjemnością, jaką czerpałam z naszej współpracy. Historie Tracey urzekały mnie, byłam zauroczona odwlekaniem finału w nieskończoność, czego przyjaciółka prawdopodobnie nauczyła się podczas oglądania oper mydlanych lub w trakcie trudnych lekcji, jakich nie szczędziło jej życie. Kiedy już spodziewałam się szczęśliwego zakończenia, znajdowała jakiś cudowny sposób, by je udaremnić, albo zmieniała bieg akcji tak, że moment spełnienia – a dla nas obu wyznaczała go chwila, kiedy publiczność zrywała się z miejsc do owacji – nigdy nie nadchodził. Szkoda, że nie mam już tych

brulionów. Z tysięcy słów o tancerkach uwikłanych w przeróżne niebezpieczeństwa zapamiętałam tylko jedno zdanie: Tiffany wspięła się na palce, by pocałować swego księcia, och, jakże seksownie wyglądała na puentach, ale w tym momencie kula przeszyła jej udo.

Siedem

Na jesieni Tracey wróciła do szkoły dla dziewcząt w Neasden, gdzie prawie wszystkie uczennice były Hinduskami albo Pakistankami, no i były rozwydrzone: widywałam starsze z nich na przystanku autobusowym w odpowiednio dostosowanych mundurkach – rozpiętych bluzkach, podciągniętych spódnicach – jak wykrzykiwały sprośne teksty do przechodzących białych chłopaków. To było miejsce dla twardzielek, często zdarzały się tam bójki. Moja szkoła w Willesden była bardziej umiarkowana i mieszana: połowa czarnych, jedna czwarta białych, a reszta z Azji Południowej. Wśród czarnych co najmniej jedną trzecią stanowili „mieszańcy”, mniejszość wśród mniejszości, chociaż muszę przyznać, że ich widok mnie irytował. Chciałam wierzyć, że Tracey jest dla mnie jak siostra, że łączy nas pokrewieństwo dusz i oprócz siebie nie mamy nikogo innego na świecie, dlatego tak bardzo się potrzebujemy. Nie mogłam jednak udawać, że nie dostrzegam dzieci, do których towarzystwa matka zachęcała mnie podczas wakacji, dziewczynek z podobnych jak my środowisk, ale – jak twierdziła mama – o „szerszych horyzontach”. Na przykład Tasha, pół Gujanka, pół Tamilka, której ojciec był prawdziwym Tamilskim Tygrysem, co bardzo imponowało matce i w związku z tym utwierdziło mnie w przekonaniu, że nie chcę już mieć nic wspólnego z tą dziewczynką. Albo Irie z wystającymi zębami, klasowa prymuska, której rodzina była w podobnej sytuacji do naszej, lecz wyprowadziła się z osiedla i mieszkała teraz w eleganckim mieszkaniu na Willesden Green. No i Anoushka – z ojcem

z Saint Lucii, a matką Rosjanką – której wujek, jak utrzymywała moja mama, był „najważniejszym poetą rewolucyjnym na Karaibach”, chociaż prawie każde słowo tej rekomendacji było dla mnie niezrozumiałe. Nie zaprzątałam sobie głowy szkołą ani ludźmi, których tam spotykałam. Na boisku wciskałam pinezki w podeszwy butów i czasem przez całą półgodzinną przerwę tańczyłam sama zadowolona, że nie mam żadnych przyjaciółek. A kiedy wracaliśmy do domu – matka przychodziła później i jej władza jeszcze mnie nie obejmowała – odkładałam tornister, zostawiałam ojca w kuchni (musiał przygotować obiad), biegłam prosto do Tracey i razem na balkonie ćwiczyłyśmy stepowanie, po czym zjadałyśmy po miseczce przypominającego ptasie mleczko deseru Angel Delight, który dla mamy „nie był jedzeniem”, według mnie zaś był pyszny. Kiedy znów pojawiałam się w domu, kłótnia rodziców – zupełnie nie potrafili się teraz dogadać – trwała już w najlepsze. Ojciec skupiał się na drobnych domowych sprawach: kto ostatnio odkurzał, kto zrobił lub powinien zrobić pranie. Matka ripostowała, posługując się zupełnie innymi argumentami: mówiła o potrzebie rewolucyjnej świadomości lub relatywnie małym znaczeniu seksu w porównaniu z walką klasową albo o dziedzictwie niewolnictwa, które zatruwa serca i umysły młodych ludzi, i tak dalej. Ukończyła już kursy szkoły średniej i zapisała się na Politechnikę Middlesex w londyńskiej dzielnicy Hendon, teraz więc zupełnie nie byliśmy w stanie za nią nadążyć, ciągle sprawialiśmy jej zawód, musiała nam wyjaśniać znaczenie skomplikowanych terminów, jakich używała. U Tracey podniesione głosy dobiegały jedynie z telewizora. Wiedziałam, że powinnam jej współczuć z powodu braku ojca – była to plaga, która nękała większość moich sąsiadów – i być wdzięczna za oboje moich rodziców (którzy na dodatek byli małżeństwem), ale kiedy siadałam na wielkiej białej skórzanej kanapie z miseczką Angel Delight i oglądałam Paradę wielkanocną z Fredem Astairem i Judy Graland albo nagrodzone Oscarami Czerwone trzewiki – matka Tracey tolerowała tylko stare musicale w technikolorze – nie mogłam nie dostrzec

spokoju, jaki panował w tym małym kobiecym mieszkanku. W domu Tracey już dawno pogodzono się z brakiem mężczyzny: wcześniej i tak nie mogły na niego liczyć, bo prawie nigdy nie bywał w domu. Nikogo tu nie dziwiło, że ojciec Tracey nie wznieca rewolucji ani w ogóle niczego nie robi. A jednak moja koleżanka pozostawała wierna jego pamięci i chociaż ją opuścił, była gotowa go bronić, bardziej niż ja mojego taty, który poświęcał mi tyle uwagi. Za każdym razem kiedy jej matka mówiła o nim źle, Tracey zabierała mnie do swojego pokoju albo w inne ustronne miejsce i szybko przerabiała słowa matki na własną wersję: ojciec nie odszedł, no jasne, że nie, był po prostu zajęty, ponieważ wchodził w skład zespołu tanecznego Michaela Jacksona. Niewielu ludzi potrafiło nadążyć w tańcu za Michaelem – właściwie nikt, no, może ze dwudziestu tancerzy na świecie. Jednym z nich był ojciec Tracey. Nawet nie musiał kończyć swojego przesłuchania – od razu się zorientowali, jaki jest dobry. Dlatego prawie nie pokazywał się w domu: przebywał na niekończącym się tournée. W Londynie miał się pojawić na przyszłe Boże Narodzenie, kiedy Michael będzie występował na Wembley. W pogodne dni widziałyśmy ten stadion z balkonu Tracey. Trudno mi dziś powiedzieć, w jakim stopniu wierzyłam w te opowieści – niewątpliwie musiałam słyszeć, że Michael Jackson uwolnił się wreszcie od swojej rodziny i tańczy sam – ale podobnie jak Tracey, nigdy nie poruszałam tego tematu w obecności jej matki. Pewnie w głębi duszy uważałam to jednocześnie za prawdę i kłamstwo, bo chyba tylko dzieci są zdolne pogodzić takie sprzeczne fakty.

Osiem

Byłam u Tracey i oglądałam Top of the Pops, kiedy puścili teledysk Thriller. Zobaczyłyśmy go wtedy po raz pierwszy. Matka Tracey wpadła w podniecenie: nie wstała, ale zaczęła tak szaleńczo podrygiwać, że aż trzeszczał rozkładany fotel, na którym siedziała. – No dalej, dziewczyny! Pokażcie, co potraficie! Ruszać się, jazda! Poderwałyśmy się z sofy i zaczęłyśmy się ślizgać po dywanie, ja kiepsko, a Tracey z wielką wprawą. Obracałyśmy się na piętach, unosiłyśmy prawe kolana i luźno zwieszałyśmy stopy, żeby wyglądały jak nogi marionetek, wyginałyśmy ciała jak zombie. Chłonęłyśmy mnóstwo nowych dla nas rzeczy: czerwone skórzane spodnie i kurtka, dawna fryzura afro przekształcona w coś, co budziło nawet większy podziw niż loki Tracey! No i oczywiście ta śliczna ciemnoskóra dziewczyna ubrana na niebiesko, potencjalna ofiara. Czy ona też była „mieszańcem”? Oświadczam, że zgodnie z moimi najgłębszymi przekonaniami ten film w żaden sposób nie popiera wiary w okultyzm. Taki napis pojawił się na początku, było to oświadczenie Michaela Jacksona, lecz co ono oznaczało? Zrozumiałyśmy tylko powagę słowa „film”. Nie oglądałyśmy zwykłego teledysku, ale dzieło sztuki, które należało podziwiać w kinie, wydarzenie o światowym znaczeniu, apel do wszystkich. Nastały nowe czasy! Tak wygląda nowoczesne życie! Na ogół nie przepadałam za nowoczesnością oraz muzyką, która z nią się kojarzyła – matce udało się

przemienić mnie w Sankofę – ale pewnego razu ojciec opowiedział mi historię o Fredzie Astairze: Fred przyszedł kiedyś do Michaela Jacksona – zjawił się w jego domu jako uczeń – i błagał, żeby Michael nauczył go tańczyć w stylu moonwalk. Nawet dzisiaj wydaje mi się to logiczne, bo wielki tancerz istnieje poza czasem, ponad pokoleniami, wiecznie wędruje po świecie i inni tancerze bez względu na epokę, w jakiej żyją, mogą go spotkać. Rembrandt nie pojąłby Picassa, ale Niżyński zrozumiałby Michaela Jacksona. – Dalej, dziewczyny, wstawać! – krzyknęła matka Tracey, kiedy chciałyśmy odpocząć i na chwilę przysiadłyśmy na sofie. – Ruszajcie się, macie jeszcze siły! Jazda! Jakże długa wydawała się ta piosenka – dłuższa niż życie. Miałam wrażenie, że nigdy się nie skończy, że wpadłyśmy w pętlę czasu i po kres naszych dni będziemy musiały brać udział w tym demonicznym tańcu, jak biedna Moira Shearer w Czerwonych trzewikach: „Czas pędzi naprzód, miłość nie ustaje, życie trwa bez końca, a czerwone trzewiczki wirują wytrwale…”. Ale wreszcie było po wszystkim. – To było, kurwa, niesamowite – westchnęła matka Tracey, zapominając o naszej obecności, a my dygnęłyśmy i uciekłyśmy do pokoju Tracey. – Uwielbia, kiedy pokazują go w telewizji – zwierzyła się moja przyjaciółka, kiedy byłyśmy już same. – To umacnia ich miłość. Widzi go i wie, że nadal ją kocha. – Który to był? – zapytałam. – Ten w drugim rzędzie, na końcu po prawej – odparła bez zająknienia Tracey. Nie próbowałam – to było niemożliwe – połączyć w jedną całość „faktów”, o jakich dowiadywałam się od Tracey o życiu jej ojca, z tymi nielicznymi chwilami, kiedy go widywałam, z których najokropniejsze było pierwsze

spotkanie, na początku listopada, niedługo po tym gdy obejrzałyśmy Thriller. We trójkę przygotowywałyśmy w kuchni ziemniaki w mundurkach faszerowane serem i bekonem, miałyśmy je zawinąć w folię i zabrać ze sobą na pokaz ogni sztucznych w Roundwood Park. Kuchnia w budynku, w którym mieszkała Tracey, była jeszcze mniejsza niż nasza: otwarte drzwi piekarnika nieomal opierały się o przeciwległą ścianę. Kiedy przebywały tam trzy osoby, jedna z nich – w tym wypadku Tracey – musiała siedzieć na blacie. Tracey wyjmowała ziemniaki z mundurków, ja stałam obok i mieszałam je z tartym serem i pociętym nożyczkami bekonem, a jej matka napełniała mundurki farszem i wkładała je do piekarnika. Pomimo opinii mojej mamy, że matka Tracey jest flejtuchem i bałaganiarą, w ich kuchni panował większy porządek niż w naszej. Jedzenie nie było zdrowe, ale posiłki przygotowywano z należytą starannością, podczas gdy moja mama, która za punkt honoru stawiała sobie zdrowe odżywianie rodziny, nie potrafiła wysiedzieć w kuchni nawet przez kwadrans, szybko zaczynała obsesyjnie użalać się nad sobą, a jej niefortunne eksperymenty kulinarne (wegetariańska lasagne albo „coś” z okrą) stawały się dla wszystkich taką torturą, że co rusz wybuchały kłótnie, po których mama wybiegała z krzykiem do pokoju. Kończyło się na tym, że jedliśmy mrożonki, najczęściej naleśniki. U Tracey wszystko było prostsze: od początku było wiadomo, że na obiad będą naleśniki, pizza (z zamrażalnika) lub parówki z frytkami, nikt nie robił z tego afery i wszystko było pyszne. Te ziemniaki stanowiły tradycyjny przysmak z okazji Dnia Guya Fawkesa. Na zewnątrz było ciemno, chociaż dopiero minęła piąta, i w całej dzielnicy czuć było proch strzelniczy. W każdym mieszkaniu zgromadzono mały arsenał, a pojedyncze wystrzały i niewielkie lokalne pożary trwały już od dwóch tygodni, od kiedy w sklepach zaczęto sprzedawać sztuczne ognie. Nikt nie czekał na oficjalne święto. Najczęstszymi ofiarami tej powszechnej piromanii padały koty, ale od czasu do czasu jakieś dziecko też lądowało na pogotowiu. Z powodu ciągłych huków – i dlatego że

już do nich przywykłyśmy – nie zwróciłyśmy uwagi na pierwsze odgłosy walenia do drzwi mieszkania. Potem dotarło do nas, że ktoś na przemian wrzeszczy i mówi coś cicho w panice podszytej przezornością. To był głos mężczyzny: – Wpuść mnie. Wpuszczaj! Jesteś tam? Otwieraj, kobieto! Tracey i ja spojrzałyśmy na jej matkę. Stała i patrzyła na nas, trzymając tacę z idealnie nafaszerowanymi ziemniakami. Chciała odłożyć ją na blat, lecz źle obliczyła dystans i upuściła ją na podłogę. – Louie? – spytała. Ściągnęła córkę z blatu i schwyciła nas obie, tak że wdepnęłyśmy w ziemniaki. Zaprowadziła nas do pokoju Tracey. Miałyśmy nie wyściubiać stamtąd nosa. Zamknęła drzwi i zostałyśmy same. Tracey poszła prosto do łóżka, położyła się i zaczęła grać w Pac-Mana. Nie patrzyła na mnie. Było jasne, że nie mogę jej o nic spytać, nawet o to, czy jej ojciec ma na imię Louie. Stałam nieruchomo i czekałam. Nigdy w domu Tracey nie byłam świadkiem takiego zamieszania. Kimkolwiek był Louie, albo wpuszczono go już do środka, albo wtargnął siłą. Co drugie słowo, jakie słyszałam, brzmiało „kurwa”, huk przewracanych mebli mieszał się z okropnym kobiecym zawodzeniem, przejmującym jak krzyk lisa. Tkwiłam przy drzwiach i spoglądałam na Tracey, która wciąż leżała w tym swoim łóżku Barbie, i wydawało się, że nie słyszy tego co ja, nawet nie wiedziałam, czy rozumie, że jestem obok: nie odrywała wzroku od Pac-Mana. Dziesięć minut później było po wszystkim: dobiegł nas trzask zamykanych drzwi. Tracey została w łóżku, a ja stałam jak wmurowana, nie byłam zdolna się poruszyć. Po chwili rozległo się delikatne pukanie i do pokoju weszła zaróżowiona od płaczu matka Tracey, trzymając w dłoniach tacę z miseczkami Angel Delight o tej samej barwie co jej policzki. Zjadłyśmy w milczeniu deser, a potem poszłyśmy obejrzeć pokaz sztucznych ogni.

Dziewięć

Nasze matki miały niefrasobliwe podejście do życia – przynajmniej ktoś obcy mógł odnieść takie wrażenie – chociaż my wiedziałyśmy, że to tylko pozory. Nauczyciele prawdopodobnie uważali, że te kobiety niczym się nie przejmują, nie raczą nawet przyjść na zebranie szkolne, dlatego podczas wywiadówki siedzieli sami w ławkach, gapili się przed siebie i cierpliwie czekali na rodziców, którzy nigdy się nie zjawiali. I dlatego nasze matki mogły sprawiać wrażenie trochę nieodpowiedzialnych: kiedy dowiadywały się o jakimś niewłaściwym zachowaniu na boisku, od razu zaczynały krzyczeć na nauczyciela, zamiast skarcić swoje dzieci. My rozumiałyśmy je lepiej. Wiedziałyśmy, że same kiedyś bały się szkoły tak jak my teraz, drżały przed niezrozumiałymi przepisami, które je upokarzały, nowymi mundurkami, na które nie było ich stać, bały się niepojętej obsesji na punkcie ciszy, nieustannego poprawiania ich rodzimej gwary lub dialektu, poczucia, że i tak nigdy nie potrafią zrobić niczego właściwie. Głęboka obawa przed „naganą” – za to kim są, co zrobiły lub czego zaniechały, a obecnie także za uczynki własnych dzieci – ten strach nigdy do końca ich nie opuścił, a wiele z nich zostało matkami, kiedy same były jeszcze nieomal dziećmi. Dlatego „wywiadówki” nie różniły się w ich wyobrażeniu od „siedzenia w kozie”. Na nich też mogły zostać upokorzone. Różnica polegała na tym, że teraz były dorosłe i nie można ich było zmusić do przyjścia. Piszę „nasze matki”, choć oczywiście moja była inna: przepełniał ją gniew, a nie wstyd. Zawsze chodziła na wywiadówki. Tego roku, nie wiadomo

dlaczego, termin przypadł na walentynki: ściany sali były niezdarnie przyozdobione wyciętymi z różowego papieru sercami, a na każdym blacie sterczała oklapnięta róża z marszczonej bibuły osadzona na zielonym wyciorze do czyszczenia fajki. Szłam z tyłu, a matka obchodziła salę lekcyjną, tyranizowała nauczycieli i ignorując wszelkie próby omówienia moich postępów w nauce, wygłaszała zaimprowizowane wykłady o niekompetencji administracji szkolnej, krótkowzroczności i głupocie samorządu dzielnicy oraz bezwzględnej konieczności zatrudnienia „pedagogów o innym kolorze skóry niż biały” (chyba wtedy po raz pierwszy usłyszałam ten nowy eufemizm). Biedni nauczyciele resztką sił czepiali się ławek. W pewnej chwili, by podkreślić wagę swych słów, walnęła pięścią w blat, zrzucając sztuczną różę i zestaw ołówków na podłogę. – Te dzieci zasługują na więcej! Nie ja, ale „te dzieci”. Doskonale pamiętam ją z tamtej chwili, wyglądała wspaniale, jak królowa! Byłam dumna, że jestem jej dzieckiem, córką jedynej kobiety wolnej od wstydu w całej okolicy. Wyszyłyśmy ze szkoły razem, matka triumfowała, a ja byłam pełna nabożnej czci, lecz żadna z nas się nie dowiedziała, jak mi idzie w nauce. Pamiętam jedną sytuację, która ją zawstydziła, kilka dni przed Bożym Narodzeniem, późnym sobotnim popołudniem po lekcjach tańca i wizycie u Lamberta, gdy po raz enty oglądałam z Tracey u nas w domu taneczny układ Freda i Ginger do piosenki Pick Yourself Up z filmu Swing Time. Tracey chciała pewnego dnia sama to zatańczyć – teraz uważam, że przypominało to próbę odtworzenia na suficie własnej sypialni malowideł z Kaplicy Sykstyńskiej – chociaż ćwiczyła tylko partię Freda, bo nigdy nie przyszło nam na myśl uczyć się kroków Ginger. Tracey stepowała w drzwiach salonu – nie było tam dywanu – a ja klęczałam przy odtwarzaczu wideo, przewijałam i puszczałam taśmę. Matka w kuchni siedziała na wysokim stołku i uczyła się. Ojciec – to było niezwykłe – „wyszedł” bez słowa, po prostu około czwartej wymaszerował

z domu bez żadnej konkretnej przyczyny, a z tego, co wiedziałam, nie miał nic pilnego do załatwienia. W pewnej chwili weszłam do kuchni po dwa soki Ribeny. Spodziewałam się zastać matkę ze słuchawkami na uszach pochyloną nad książkami, jednak zamiast tego zobaczyłam, że wpatruje się w okno, a twarz ma mokrą od łez. Kiedy mnie zauważyła, podskoczyła, jakby ujrzała ducha. – Już tu są – powiedziała półgłosem. Wyjrzałam przez okno i dostrzegłam idącego przez podwórze ojca, za którym szła para białych: może dwudziestoletni chłopak i dziewczyna piętnasto- lub szesnastoletnia. – Kto to? – Ludzie, z którymi ojciec chce cię poznać. Wstyd, jaki czuła, wynikał chyba z bezradności: nie mogła zapanować nad sytuacją ani ochronić mnie przed nią, bo tym razem to nie była jej sprawa. Pobiegła do salonu i powiedziała Tracey, że musi już iść, ale moja koleżanka umyślnie zaczęła się guzdrać: chciała przyjrzeć się nowym gościom. A było na co popatrzeć. Z bliska dostrzegłam, że chłopak ma zmierzwione blond włosy i brodę, nosi paskudną, brudną, starą kurtkę i połatane dżinsy, a jego zniszczony płócienny plecak jest upstrzony znaczkami zespołów rockowych. Sprawiało to wrażenie, jakby szczycił się swoim ubóstwem. Dziewczyna też była dziwna, chociaż wyglądała schludniej: naprawdę „biała jak śnieg”, jak w bajce, czarnowłosa, ostrzyżona na pazia, z równą grzywką nad czołem i ukośnie podciętymi włosami po bokach. Cała na czarno, w wielkich martensach, filigranowa – oprócz nieprzyzwoicie wielkiego biustu, który chyba starała się zamaskować tym ciemnym ubraniem. Stałyśmy bez ruchu i gapiłyśmy się na nich. – Czas, żebyś poszła do domu – powiedział ojciec do Tracey. Kiedy wychodziła, zrozumiałam, jak wiele mimo wszystko dla mnie znaczy, że bez niej w takiej chwili czuję się zupełnie bezbronna. Biali goście przemknęli

do naszego małego salonu. Ojciec poprosił ich, by usiedli, ale tylko dziewczyna to zrobiła. Przestraszyłam się, bo zobaczyłam, że matka, która zazwyczaj nie okazywała zdenerwowania, zacina się i mówi roztrzęsionym głosem. Chłopak – miał na imię John – nie chciał usiąść. Kiedy matka próbowała go do tego zachęcić, nawet na nią nie spojrzał i nic nie odpowiedział, a wtedy ojciec rzucił kilka słów wyjątkowo ostrym tonem i John wymaszerował z mieszkania. Pobiegłam na balkon i zobaczyłam go na trawniku – nie odchodził, musiał poczekać na swoją towarzyszkę – gdzie zataczał małe kółka, a szron chrzęścił mu pod butami. No, ale była jeszcze dziewczyna. Nazywała się Emma. Kiedy wróciłam do salonu, matka kazała mi usiąść obok niej. – To twoja siostra – powiedział ojciec i poszedł zrobić herbatę. Matka stanęła przy choince i udawała, że poprawia światełka. Dziewczyna odwróciła się do mnie, przyjrzałyśmy się sobie dokładnie. Z tego, co zobaczyłam, w ogóle nie byłyśmy do siebie podobne, cała ta historia wyglądała na jakąś bzdurę i czułam, że Emma myśli o mnie dokładnie to samo. Oprócz komicznie oczywistego faktu, że różniłyśmy się kolorem skóry, ja byłam grubokoścista, a ona chuda, ja – wysoka jak na swój wiek, a ona niska, ja miałam duże brązowe oczy, a ona wąskie zielone. Aż nagle, w tej samej chwili, obie to dostrzegłyśmy: smutne oczy i opadające w dół kąciki ust. Nie myślałam wtedy logicznie, nie zastanawiałam się, kim jest matka tej całej Emmy ani jak i gdzie mogła poznać mojego ojca. Nie ogarniałam tego wszystkiego. Zastanawiałam się tylko: on ma jedną córkę taką jak ja, a drugą taką jak ona. W jaki sposób dwie tak odmienne istoty mogą pochodzić z tego samego źródła? Ojciec wrócił do pokoju z herbatą. – Niezła niespodzianka, co? Dla nas wszystkich – powiedział i podał Emmie kubek. – Od dawna nie widziałem… Ale twoja mama nagle zdecydowała, że… Bywa czasem kapryśna, prawda? Moja siostra spojrzała na niego bez wyrazu, a on od razu dał sobie spokój

z tym, co chciał powiedzieć, i ograniczył się do banalnej pogawędki. – Słyszałem, że Emma trochę tańczy. To was łączy. Przez jakiś czas była w Balecie Królewskim – miała stypendium – lecz musiała zrezygnować. Czy to znaczyło, że tańczyła na scenie? W Covent Garden? Jako solistka? Czy – wedle określenia Tracey – w „corps de ballet”? Ale nie, „stypendium” oznaczało, że to ma coś wspólnego ze szkołą. Czy istniała „Szkoła Baletu Królewskiego”? Jeśli tak, dlaczego mnie do niej nie posłano? I jeśli Emma tam chodziła, kto za to płacił? Dlaczego musiała zrezygnować? Ponieważ miała taki wielki biust? A może kula przeszyła jej udo? – Może pewnego dnia zatańczycie razem! – powiedziała matka po chwili milczenia, chociaż rzadko pozwalała sobie na takie niedorzeczne słowa w stylu troskliwej opiekunki. Emma popatrzyła na nią lękliwie – po raz pierwszy ośmieliła się spojrzeć na nią otwarcie – i to, co zobaczyła, wystraszyło ją jeszcze bardziej: wybuchnęła płaczem. Matka wyszła z pokoju. – Idź się gdzieś przejść. Na trochę. Włóż płaszcz – powiedział do mnie ojciec. Wstałam z kanapy, zdjęłam z wieszaka swoją budrysówkę i wyszłam. Idąc korytarzem, usiłowałam sklecić w jedną całość nieliczne znane mi fakty z przeszłości ojca z tym, czego dowiedziałam się teraz. Tata pochodził z Whitechapel, z dużej rodziny wywodzącej się ze East Endu, nie tak wielkiej jak klan mojej matki, ale niewiele mniejszej. Dziadek był drobnym przestępcą, często siedział w więzieniu i dlatego, jak wyjaśniła mi kiedyś matka, ojciec przykładał taką wagę do opieki nade mną: gotował, odprowadzał mnie do szkoły i na lekcje tańca, szykował drugie śniadanie i tak dalej, chociaż w tamtych czasach ojcowie rzadko zajmowali się czymś takim. To była rekompensata – zadośćuczynienie – za własne dzieciństwo. Wiedziałam, że swego czasu i on był „nicponiem”. Kiedyś oglądaliśmy razem telewizję, nadawano program o bliźniakach Kray, a ojciec rzucił od niechcenia: „No cóż, wszyscy ich znali, wtedy nie dało się tego

uniknąć”. Miał liczne rodzeństwo, które także „było nic niewarte”, bo na East Endzie generalnie wszystko było „złe”, i ta wiedza pozwoliła mi utrwalić w myślach obraz naszego zakątka Londynu jako niewielkiego górskiego szczytu, gdzie oddycha się czystym powietrzem, wznoszącego się ponad rozciągającym się wokół grzęzawiskiem, które na różne sposoby potrafi wciągać swoje ofiary w prawdziwe ubóstwo i występek. Nikt nigdy nie wspominał mi o synu i córce. Zeszłam po schodach na podwórko, oparłam się o betonowy filar i obserwowałam swojego „brata”, który kopał czubkiem buta w zamarznięte kępki trawy. Z pociągłą twarzą, długimi włosami i brodą przypominał mi Jezusa, którego widywałam jedynie na krzyżu zawieszonym na ścianie sali, gdzie odbywały się zajęcia z panną Isabel. Na tego chłopaka patrzyłam zupełnie inaczej niż na dziewczynę. W niej wyczuwałam jakiś fałsz, jemu natomiast nie byłam w stanie odmówić słuszności. Miał prawo nazywać się synem mojego ojca, wystarczyło mu się przyjrzeć, żeby to zrozumieć. To ja nie miałam racji bytu. Nagle spojrzałam na wszystko chłodno i obiektywnie: zadziałał ten sam instynkt, który pozwalał mi oddzielać mój głos od ciała – wtedy mogłam go badać i analizować. Popatrzyłam na chłopaka i pomyślałam: tak, on jest prawdziwy, a ja nie, czyż to nie zastanawiające? Pewnie mogłam pomyśleć o sobie jak o autentycznym dziecku, a o nim jak o podróbce, jednak tego nie zrobiłam. Odwrócił się i zauważył mnie. Wyczytałam z jego twarzy, że mi współczuje, i wzruszyłam się, kiedy z dobrocią, która musiała kosztować go sporo wysiłku, zaczął bawić się ze mną w chowanego pomiędzy betonowymi filarami. Za każdym razem kiedy wychylał potarganą blond czuprynę zza słupa, doznawałam dziwnego uczucia, jakby eksterioryzacji: to jest syn mojego ojca, wygląda jak syn mojego ojca, czyż to nie zastanawiające? Bawiliśmy się, kiedy nagle usłyszeliśmy dobiegające z góry podniesione głosy. Starałam się je zignorować, ale mój nowy kolega przestał biegać, stanął pod balkonem i słuchał. W pewnej chwili oczy pociemniały mu z gniewu i odezwał się do mnie:

– Coś ci powiem: on ma wszystkich gdzieś. Nie jest taki, na jakiego wygląda. Ma popierdolone w głowie. Że też musiał się ożenić z tą cholerną bambuską! Wtedy ze schodów zbiegła dziewczyna. Nikt nie próbował jej zatrzymać – ani matka, ani ojciec. Podeszła z płaczem do chłopaka, objęli się, ruszyli przez trawnik i wciąż objęci, wyszli z osiedla. Padał śnieg. Patrzyłam, jak znikają. Zobaczyłam ich dopiero po śmierci ojca. W moim dzieciństwie już nigdy o nich nie wspominano. Przez długi czas sądziłam, że to wszystko było halucynacją albo sceną zaczerpniętą z jakiegoś kiepskiego filmu. Kiedy Tracey mnie o nich wypytywała, powiedziałam jej prawdę, tylko nieco ją podkoloryzowałam: twierdziłam, że budynek, który codziennie mijamy na Willesden Lane, ten ze spłowiałymi niebieskimi markizami, jest siedzibą Szkoły Królewskiego Baletu, że uczy się tam moja okrutna, rozkapryszona biała siostra, że jest bardzo zdolna, ale nie chce nawet pomachać mi przez okno, uwierzysz w coś takiego? Słuchała i widziałam po jej minie – a głównie po zmarszczonym nosie – jak walczy ze sobą, bo bardzo chciała mi uwierzyć. Rzecz jasna, Tracey najprawdopodobniej była kiedyś w tym budynku i doskonale wiedziała, co to jest: podupadła sala do wynajęcia, gdzie odbywały się tandetne wesela, a czasem urządzano bingo. Kilka tygodni później, kiedy jechałam na tylnym siedzeniu idiotycznego samochodu mojej matki – małego białego, ostentacyjnie francuskiego 2CV z plakietką Ruchu na rzecz Rozbrojenia Nuklearnego na przedniej szybie – zauważyłam pannę młodą, całą w tiulach i loczkach, która z impertynencką miną stała przed rzekomą Szkołą Królewskiego Baletu i kopciła papierosa, lecz nie pozwoliłam, żeby ten widok zakłócił moją piękną fantazję. Umiałam już wtedy, tak jak moja przyjaciółka, dawać odpór rzeczywistości. I teraz – zupełnie jakbyśmy obie próbowały jednocześnie usiąść na tej samej huśtawce – żadna z nas nie chciała za bardzo przeważyć, musiałyśmy utrzymywać delikatną równowagę. Mogłam zachować moją niegodziwą primabalerinę, jeśli Tracey będzie miała prawo do swojego tancerza z zespołu Michaela Jacksona. I chyba nigdy się nie wyzwoliłam

z nawyku ubarwiania faktów. Dwadzieścia lat później, kiedy podczas trudnej rozmowy przy lunchu powtórzyłam matce opowieść o swoim upiornym rodzeństwie, westchnęła, zapaliła papierosa i powiedziała: – Oczywiście musiałaś wcisnąć trochę kitu.

Dziesięć

Zanim matka rozpoczęła karierę polityczną, myślała już jak polityk: traktowała poszczególne jednostki jako część zbiorowości. Zauważyłam to, chociaż byłam dzieckiem, i instynktownie czułam, że jest coś oschłego i bezdusznego w jej umiejętności analizowania ludzi, wśród których żyła: przyjaciół, sąsiadów i własnej rodziny. Byliśmy jednocześnie osobami, które znała i kochała, i obiektami badań, wcieleniem tego, o czym uczyła się na Politechnice Middlesex. Zawsze zachowywała dystans. Na przykład nigdy nie poddawała się panującemu w sąsiedztwie kultowi „szyku”: namiętnemu uwielbieniu dla jaskrawych neonowych dresów i błyszczącej sztucznej biżuterii, spędzaniu całych dni w salonie fryzjerskim, sprawianiu dzieciom trampek za pięćdziesiąt funtów i kupowaniu sof na raty, które spłacało się całymi latami – ale także nie potępiała tego całkowicie. Lubiła powtarzać, że ludzie są ubodzy nie dlatego, iż dokonują złych wyborów, ale że dokonują złych wyborów dlatego, że są ubodzy. Chociaż potrafiła analizować to w swoich esejach spokojnie i z antropologicznym dystansem – tak jak i podczas wykładów, jakimi raczyła ojca i mnie przy posiłkach – wiedziałam, że w prawdziwym życiu te problemy ją drażnią. Nie odbierała mnie już ze szkoły – robił to teraz ojciec – bo to, co tam widziała, za bardzo ją irytowało, zwłaszcza sposób, w jaki w trakcie tych popołudniowych spotkań cofał się czas: matki znów stawały się dziećmi, które przychodziły po własne dzieci, i wszyscy razem z ulgą opuszczali szkołę, by wreszcie móc rozmawiać po swojemu, śmiać się, żartować, jeść lody kupione w furgonetce, nie

przejmować się niczym i hałasować bez umiaru. Moja matka nie pasowała już do tego. Nadal obchodził ją – intelektualnie i politycznie – los tej wspólnoty, mimo że nie była już jej częścią. Niekiedy jednak dawała się w to wciągnąć, zazwyczaj kiedy pokręciła coś z czasem, i była wtedy zmuszona porozmawiać na Willesden Lane z jedną z matek, najczęściej z mamą Tracey. Wtedy stawała się bezwzględna, wyliczała wszystkie moje najnowsze szkolne osiągnięcia – a czasem je wymyślała – chociaż wiedziała, że matka Tracey może w takiej rozmowie zaoferować w zamian jedynie kolejne pochwały ze strony panny Isabel, według mojej matki całkowicie bezwartościowe. Matka była z siebie dumna, ponieważ starała się bardziej niż mama Tracey, bardziej niż wszystkie inne matki, udało się jej posłać mnie do w miarę przyzwoitej państwowej szkoły, a nie do którejś z tych okropnych, o wiele gorszych. Rodzicielską troskę traktowała jak konkurencję sportową, przy czym jej współzawodniczki, choćby matka Tracey, okazywały się w porównaniu z nią tak źle przygotowane, że zmagania były absolutnie nierówne. Zastanawiałam się często: co to za dziwne porachunki? Czy inni muszą przegrać, żebyśmy my mogły wygrać? Pewnego ranka wczesną wiosną ojciec i ja spotkaliśmy Tracey pod naszym blokiem, przy garażach. Wydawała się wzburzona i chociaż powiedziała, że po prostu idzie na skróty do swojego osiedla, byłam pewna, że czekała na mnie. Wyglądała na zziębniętą: zastanawiałam się, czy w ogóle była w szkole. Wiedziałam, że czasem wagaruje, zresztą za wiedzą matki. (Moja mama była zaszokowana, kiedy spotkała je razem po południu, chociaż jeszcze trwały lekcje. Wychodziły z butiku What She Wants roześmiane i obładowane zakupami). Ojciec ciepło przywitał się z Tracey. W przeciwieństwie do matki, nie miał nic przeciwko naszej przyjaźni, uważał, że mania Tracey na punkcie tańca jest urocza, a także godna podziwu, ponieważ była zgodna z jego etyką pracy. Było też jasne, że Tracey uwielbia mojego ojca, a nawet odrobinę się w nim

podkochuje. Była tak niesamowicie wdzięczna za to, że rozmawia z nią jak prawdziwy ojciec, chociaż czasami posuwał się za daleko, nie rozumiał, że pożyczony tata powoduje ból, kiedy trzeba rozstać się z nim po kilku minutach. – Niedługo egzaminy, prawda? – zapytał ją. – Przygotowujesz się? Tracey z dumą wydęła nozdrza: – Startuję we wszystkich sześciu kategoriach. – No jasne. – W tańcu nowoczesnym, chociaż nie sama, w parze. Najlepsza jestem z baletu, potem ze stepowania i nowoczesnego, a jest jeszcze piosenka połączona z tańcem. Mam szansę na trzy złote medale, ale nawet jak będą dwa złote i cztery srebrne, i tak będę zadowolona. – Na pewno ci się uda. Ujęła się pod boki: – Przyjdzie pan nas obejrzeć? – O, na pewno! Z przyjemnością! Będę kibicował swoim dziewczynom. Tracey uwielbiała przechwalać się przed ojcem, rozkwitała przy nim, czasem nawet się rumieniła. Nie odpowiadała już monosylabami, którymi raczyła innych dorosłych, w tym moją matkę, lecz zastępowała je potokiem słów, jakby się obawiała, że jeśli choć na chwilę przestanie mówić, straci zainteresowanie, jakim tata ją obdarzał. – Mam nowiny – powiedziała od niechcenia, zwracając się teraz do mnie, i natychmiast zrozumiałam, dlaczego ją spotkaliśmy. – Mama załatwiła sprawę. – Jaką sprawę? – spytałam. – Przenoszę się ze swojej szkoły – powiedziała. – Będę chodzić do twojej. Później, już w domu, kiedy przekazałam matce tę wiadomość, ona też była zaskoczona i – jak podejrzewałam – trochę niezadowolona, że matka Tracey zdobyła się na taki wysiłek dla córki.

– Nie sądziłam, że ją na to stać – burknęła

Jedenaście

Dopiero kiedy Tracey przyszła do mojej szkoły, zrozumiałam, czym jest moja klasa. Do tej pory sądziłam, że to po prostu sala pełna dzieci. W rzeczywistości był to eksperyment społeczny. Córka kucharki dzieliła ławkę z synem krytyka sztuki, chłopiec, którego ojciec przebywał w więzieniu, siedział obok syna policjanta. Dziecko urzędnika pocztowego znalazło się w jednej ławce z dzieckiem tancerza z zespołu Michaela Jacksona. Już na wstępie, jako moja nowa towarzyszka, Tracey określiła te subtelne różnice za pomocą prostej, przekonującej analogii, wykorzystując do tego nazwy popularnych zabawek i gier: Kapuściane Lale przeciwko Dzieciakom ze Śmietnika. Każdy w klasie został przypisany do jednej z tych dwóch grup. Tracey dała mi jasno do zrozumienia, że wszelkie przyjaźnie, jakie zawarłam przed jej przybyciem, są teraz – jeśli przekraczają te nowo wytyczone granice – nieważne, bo tak naprawdę nigdy nie istniały. Prawdziwa przyjaźń pomiędzy Kapuścianymi Lalami i Dzieciakami ze Śmietnika była wtedy w Anglii niemożliwa. Przyjaciółka opróżniła naszą ławkę z moich ukochanych kart z wizerunkami Kapuścianych Lal i zastąpiła je talią z Dzieciakami ze Śmietnika, na punkcie której – podobnie jak to się działo prawie ze wszystkimi szkolnymi pomysłami Tracey – uczniowie oszaleli. Także te dzieci, które według niej były Kapuścianymi Lalami, zaczęły zbierać karty z Dzieciakami ze Śmietnika. Kolekcjonowała je nawet nawet Lily Bingham. Rywalizowaliśmy pomiędzy sobą, które z nas zdobędzie najbardziej odrażającą podobiznę: Dzieciaka ze

Śmietnika z zasmarkaną twarzą albo tego w toalecie. Tracey zrobiła też na wszystkich wrażenie tym, że nie chciała usiąść. Przez cały czas stała przy ławce, a kiedy musiała coś przeczytać lub napisać, pochylała się nad blatem. Nasz nauczyciel – miły i energiczny pan Sherman – walczył z nią przez tydzień, ale Tracey, podobnie jak moja matka, miała żelazną wolę i w końcu pozwolono jej robić, co chce. Nie sądzę, żeby moja przyjaciółka tak namiętnie lubiła stać, tu jednak chodziło o zasady. Mogły obejmować dowolnie wybrane czynności, ale przede wszystkim liczyło się zwycięstwo. Było jasne, że pan Sherman po tej porażce musi odegrać się w inny sposób, i pewnego ranka, kiedy zamiast słuchać jego słów, wymienialiśmy się w podnieceniu kartami z Dzieciakami ze Śmietnika, nagle jakby oszalał, zaczął wrzeszczeć jak wariat, chodził od ławki do ławki i odbierał nam karty, czasem wyciągając je spod ławek, a czasem z naszych dłoni, dopóki nie zgromadził na swoim biurku pokaźnego stosu, który uformował w równy, poziomy rząd, wrzucił do szuflady i ostentacyjnie przekręcił klucz w zamku. Tracey milczała, rozdęła swój świński nosek, i pomyślałam: O rany, czy pan Sherman nie zdaje sobie sprawy, że ona mu nigdy nie wybaczy? Tego samego popołudnia, po lekcjach, wracałyśmy razem do domu. Tracey nie chciała ze mną rozmawiać, nadal była wściekła, ale kiedy miałam skręcić na swoje osiedle, złapała mnie za rękę i zaprowadziła do siebie. W windzie nadal milczałyśmy. Wydawało mi się, że za chwilę wydarzy się coś doniosłego. Niemal namacalnie wyczuwałam jej gniew, otaczał ją jak pulsująca przezroczysta bańka. Kiedy podeszłyśmy do drzwi mieszkania, zobaczyłam że kołatka – mosiężny Lew Judy z otwartą paszczą kupiony na straganie, na którym sprzedawano afrykańskie pamiątki – została uszkodzona: trzymała się teraz na jednym gwoździu, i zastanawiałam się, czy ojciec Tracey znowu tu był. Poszłam za przyjaciółką do jej pokoju. Kiedy zamknęła drzwi, odwróciła się, spiorunowała mnie wzrokiem, jakbym była panem Shermanem, i spytała mnie ostro, co chcę

teraz robić, skoro już tu jestem. Nie miałam pojęcia: nigdy wcześniej nie pytała mnie o coś takiego, to ona miała pomysły, ja do tej pory niczego nie musiałam planować. – To po co przyszłaś, skoro tego, kurwa, nie wiesz? Rzuciła się na łóżko, wzięła Pac-Mana i zaczęła grać. Czułam, że robi mi się gorąco. Nieśmiało zaproponowałam, żebyśmy poćwiczyły kroki triple time, ale Tracey tylko jęknęła: – Nie muszę. Ja już robię wings. – Ale ja jeszcze tego nie potrafię! – Posłuchaj – powiedziała, nie odrywając wzroku od ekranu – nie zdobędziesz srebrnego medalu, jak nie zrobisz wings, a o złocie zapomnij. I po co twój ojciec ma tam przychodzić, skoro wszystko spierdolisz? Bez sensu. Popatrzyłam na swoje głupie stopy, które nie potrafiły robić wings. Usiadłam i zaczęłam cicho płakać. To było na nic, po chwili doszłam do wniosku, że jestem żałosna, i przestałam. Postanowiłam zająć się garderobą Barbie. Wszystkie jej ubrania były upchnięte w kabriolecie Kena. Miałam zamiar je wyjąć, rozprostować, powiesić na małych wieszaczkach i włożyć z powrotem do szafy dla lalek. W domu nigdy nie pozwalano mi się bawić w coś takiego, bo mamie kojarzyło się to z wyzyskiem kobiet. Kiedy zajmowałam się tą mozolną pracą, serce Tracey niespodziewanie zmiękło: wyślizgnęła się z łóżka i usiadła po turecku na podłodze obok mnie. Razem zaprowadzałyśmy ład w życiu tej maleńkiej białej kobiety.

Dwanaście

Na naszej ulubionej kasecie wideo miałyśmy nagrane kreskówki i film Panowie w cylindrach. Co tydzień przekazywałyśmy ją sobie i puszczałyśmy tak często, że obraz na górnej i dolnej krawędzi ekranu stał się nieczytelny. Dlatego nie mogłyśmy przewijać jej na podglądzie – to jeszcze bardziej niszczyło taśmę – więc robiłyśmy to „na ślepo”, odnajdując właściwe fragmenty według grubości taśmy nawiniętej na rolki. Tracey była w tym świetna, wyczuwała przez skórę, kiedy kończą się banalne kreskówki i należy wcisnąć „stop”, by – dajmy na to – trafić na piosenkę Cheek to Cheek. Dzisiaj, jeśli chcę obejrzeć to samo wideo – co zrobiłam kilka minut temu, zanim zasiadłam do pisania – nie stanowi to żadnego problemu i zajmuje tylko chwilę: wpisuję odpowiedni tekst w wyszukiwarkę, i gotowe. Wtedy to była prawdziwa sztuka. Byłyśmy pierwszym pokoleniem, które we własnych domach mogło przesuwać czas do przodu i do tyłu: nawet małe dzieci potrafiły obsługiwać toporne przyciski i patrzeć, jak to, co już było, staje się tym, co jest, lub tym, co będzie. Kiedy Tracey zajmowała się magnetowidem, całkowicie koncentrowała się na tej czynności. Nie zatrzymywała taśmy, dopóki Fred i Ginger nie znaleźli się tam, gdzie chciała, na balkonie pomiędzy bugenwillą a doryckimi kolumnami. Od tej chwili zaczynała oglądać ich taniec w sposób dla mnie niedostępny, widziała wszystko – zgubione strusie pióra opadające na ziemię, niewyrobione mięśnie pleców Ginger, szarpnięcie, jakim Fred musiał prostować partnerkę, kiedy przechylała się do tyłu, chociaż tracił przez to płynność ruchów i rujnował swój

wyszukany styl. Dostrzegała to, co najważniejsze: lekcję tańca ukrytą w ich występie. U Freda i Ginger zawsze widać lekcję tańca. W pewnym sensie lekcja jest tu występem. Fred nie patrzył na Ginger z miłością – nawet z tą udawaną, filmową. Patrzył na nią tak, jak panna Isabel patrzyła na nas: nie zapomnij tego, zapamiętaj to, ramię w górę, noga w dół, obrót, przechył, skłon. – Spójrz – powiedziała Tracey z dziwnym uśmiechem i przycisnęła palec do twarzy Ginger na ekranie. – Ona się boi. Właśnie podczas oglądania tego wideo dowiedziałam się czegoś nowego i ważnego o Louiem. Matki Tracey nie było w mieszkaniu, a ponieważ denerwowała się, kiedy na okrągło puszczałyśmy ten sam fragment filmu, skorzystałyśmy z okazji i postanowiłyśmy sobie dogodzić. W chwili kiedy Fred przestaje tańczyć i opiera się o balustradę, Tracey podpełzała na czworakach do magnetowidu, naciskała odpowiedni guzik i znów wracałyśmy do tego, co było. Przewijałyśmy ten pięciominutowy fragment już kilkanaście razy. I nagle miałyśmy dosyć: Tracey wstała i powiedziała, żebym za nią poszła. Na zewnątrz było ciemno. Zastanawiałam się, kiedy wróci jej matka. Minęłyśmy kuchnię i weszłyśmy do łazienki. Niczym nie różniła się od mojej. Ta sama korkowa wykładzina, identyczne półki w kolorze awokado. Tracey uklękła i popchnęła płytę pod wanną: ustąpiła bez trudu. W pudełku po butach, tuż obok rur, leżał mały pistolet. Tracey wyciągnęła pudełko i pokazała mi go. Powiedziała, że broń należy do jej ojca, zostawił ją tutaj, a kiedy Michael na Boże Narodzenie wystąpi na Wembley, Louie będzie też jego ochroniarzem, a nie tylko tancerzem – specjalnie po to, żeby zmylić ludzi. To było ściśle tajne. – Jak komuś o tym powiesz – ostrzegła – to zginiesz. Wstawiła płytę na miejsce i poszła do kuchni przygotować podwieczorek. Wracałam do domu i niesamowicie zazdrościłam Tracey jej niezwykłego życia rodzinnego, w porównaniu z moim tak tajemniczego i pełnego emocji. Zastanawiałam się, jaką nowiną mogłabym olśnić Tracey przy następnym

spotkaniu, może jakąś straszną chorobą albo wiadomością, że moja matka jest w ciąży, ale nic naprawdę dobrego mi nie przychodziło do głowy, nic, nic, nic!

Trzynaście

Stałyśmy na balkonie. Tracey trzymała papierosa, którego ukradła mojemu ojcu, a ja przygotowywałam się, by podać jej ogień. Zanim zdążyłam to zrobić, wypluła papierosa, kopnęła go za siebie i wskazała na moją matkę, która, jak teraz zobaczyłam, stała pod balkonem na trawniku i uśmiechała się do nas. Był środek maja, ciepły, słoneczny niedzielny ranek. Matka niczym sowiecki rolnik wymachiwała olbrzymim szpadlem i miała na sobie niesamowite ubranie: dżinsowe ogrodniczki, cienki jasnobrązowy top idealnie pasujący do koloru jej skóry, sandały, a na głowie żółtą chustkę złożoną w trójkąt i zgrabnie związaną na karku. Wyjaśniła nam, że postanowiła sama skopać kawałek trawnika – prostokąt długi na mniej więcej osiem stóp i szeroki na trzy – i założyć tam warzywny ogród, który na pewno wszystkim się spodoba. Tracey i ja obserwowałyśmy ją. Kopała, a co pewien czas odpoczywała z nogą wspartą o krawędź szpadla i wtedy informowała nas podniesionym głosem o różnych odmianach sałaty, o tym, kiedy i jak należy je sadzić, chociaż zupełnie nas to nie obchodziło, a jednak jej słowa przykuwały uwagę ze względu na ten ubiór. Kilka osób wyszło ze swoich mieszkań, by wyrazić wątpliwości albo zakwestionować jej prawo do tego, co robi, ale nie mogły się z nią równać. Podziwiałyśmy sposób, w jaki w ciągu kilku minut poradziła sobie z ojcami – wystarczyło, że popatrzyła im prosto w oczy – matki jednak oponowały mocniej, w spór z nimi musiała włożyć więcej wysiłku, zalewała je potokiem słów, przekonywała, dopóki nie straciły rezonu i dopóki wątły strumień ich zastrzeżeń nie został

całkowicie pochłonięty przez wartki nurt jej argumentów. Mówiła tak sugestywnie, że nie dało się jej przeciwstawić. Była jak fala, która zakrywa cię razem z głową, nie do powstrzymania. Kto nie lubi róż? Kto może być tak ograniczony, by żałować miejskim dzieciakom okazji do posadzenia rośliny? Czyż wszyscy nie pochodzimy z Afryki? Nie jesteśmy potomkami rolników? Zaczęło padać. Matka nie była przygotowana na deszcz i wróciła do domu. Następnego ranka przed wyjściem do szkoły szykowaliśmy się na niezwykły widok: matka, podobna do Pam Gier, kopiąca wielką, nielegalną dziurę bez żadnego pozwolenia z rady dzielnicy. Jednak szpadel leżał dokładnie tam, gdzie go zostawiła, a rów wypełniała woda. Wyglądał jak wykopany do połowy grób. Następnego dnia znowu padało i nadal nie mogła dokończyć pracy. Trzeciego dnia na powierzchni wody pojawił się szary osad i zaczął przelewać się na trawnik. – Glina – powiedział ojciec, zanurzając w tym palec. – No to matka teraz ma problem. Mylił się: to on miał problem, a nie ona. Ktoś powiedział matce, że glina to tylko jedna z warstw ziemi i wystarczy się przez nią przekopać, a potem kupić w centrum ogrodniczym kompost i wrzucić go do tej wielkiej nielegalnej dziury… Zerkałyśmy w głąb otworu, który teraz pogłębiał ojciec: pod jedną warstwą gliny znajdowała się kolejna. Matka zeszła do nas, też tam zajrzała i oznajmiła, że jest „bardzo podekscytowana”. Nie wspominała już o warzywach, a jeśli ktoś inny próbował o nich mówić, bez żenady ripostowała według nowej linii partyjnej: twierdziła, że wykop nigdy nie był przeznaczony pod sałatę, zawsze chodziło jej o glinę. No i ją znalazła. Przecież na górze u siebie ma dwa koła garncarskie! Cóż za znakomite źródło surowca, przyda się dla dzieci! Koła garncarskie były małe i bardzo ciężkie. Kupiła je, ponieważ „bardzo się jej spodobały”, pewnego mroźnego dnia w lutym, kiedy zepsuły się drzwi windy, a ojciec zakasał rękawy i na ugiętych nogach wniósł te cholerstwa na

trzecie piętro. Były to toporne urządzenia, miały w sobie coś, co kojarzyło się z brutalną siłą prostych wiejskich narzędzi, i nigdy nie korzystaliśmy z nich w naszym mieszkaniu, czasami tylko służyły do podpierania drzwi do salonu. Teraz mogliśmy ich użyć, a nawet musieliśmy: inaczej wyszłoby na to, że matka bez powodu wykopała wielką dziurę w osiedlowym trawniku. Tracey i ja miałyśmy zebrać dzieci. Udało nam się nakłonić tylko troje, więc dla równego rachunku dokooptowałyśmy Lily Bingham. Ojciec załadował glinę do plastikowych toreb i przyniósł ją do mieszkania. Matka wystawiła na balkon stół na kozłach i przed każdym z nas położyła sporą bryłę gliny. To była brudna robota, powinniśmy ją wykonywać w kuchni albo łazience, ale balkon był na widoku. tak że każdy mógł podziwiać nowe dydaktyczne pomysły matki. W gruncie rzeczy matka zadawała wszystkim mieszkańcom osiedla pytania: A może nie powinniśmy codziennie sadzać naszych dzieci przed telewizorami i pozwalać, by oglądały kreskówki i opery mydlane? Może zamiast tego damy im glinę, polejemy ją wodą, pokażemy im, jak obracać kołem garncarskim, i nauczymy formować dłońmi odpowiednie kształty? Może wtedy coś się zmieni w naszym społeczeństwie? Patrzyliśmy, jak bryłka gliny wiruje jej w rękach. Wyglądała jak penis – długi i brązowy – chociaż Tracey musiała podszepnąć mi tę myśl, żebym skojarzyła obraz, który był już obecny w mojej głowie. – To wazon – stwierdziła matka i uściśliła: – Na jeden kwiatek. Byłam pod wrażeniem. Spojrzałam na inne dzieci. Czy ich matki kiedykolwiek wpadły na pomysł, żeby wykopać wazon z ziemi? Albo wyhodować choć jeden kwiat i ustawić go na stole? Tracey nie traktowała tego poważnie, nie posiadała się z uciechy, że to coś to gliniany penis, a mnie też udzielił się jej nastrój. Matka spojrzała na nas marszcząc brwi, a potem zapytała Lily Bingham, co ma ochotę zrobić: wazon czy kubek. Tracey po cichutku dodała trzecią, sprośną opcję. Nabijała się z mojej matki – to było jak powiew wolności. Nigdy nie

wyobrażałam sobie, że matka może lub powinna stać się przedmiotem żartów, a jednak dla Tracey wszystko w niej było zabawne: to, że zwracała się do nas z takim szacunkiem, jakbyśmy były dorosłe, to, że pozwalała nam decydować o różnych rzeczach, choć zdaniem Tracey decyzja nie należała do nas, i to, że nie miała nic przeciwko bałaganowi na balkonie – chociaż każdy wiedział, że prawdziwa matka nienawidzi bałaganu – a potem miała tupet uznać to za „sztukę”, miała czelność nazwać to „rękodziełem”. Kiedy nadeszła kolej Tracey i matka spytała ją, co ma ochotę zrobić na kole garncarskim: wazon czy kubek, moja przyjaciółka przestała się śmiać i popatrzyła na nią gniewnie. – Rozumiem – powiedziała matka. – A więc co wolałabyś zrobić? Tracey wzruszyła ramionami. – To nie musi być nic użytecznego – nalegała matka. – Sztuka nie musi niczemu służyć! Na przykład w zachodniej Afryce niektóre wiejskie kobiety sto lat temu tworzyły naczynia o dziwnych kształtach, zupełnie niepraktyczne. Antropologowie nie potrafili zrozumieć, czemu to robią, bo według nich tak zwani prymitywni ludzie mogą wytwarzać wyłącznie użyteczne przedmioty, podczas gdy one lepiły te naczynia ze względu na ich piękno – tak jak rzeźbiarze – a nie po to, by przechowywać w nich wodę albo ziarno. Chciały powiedzieć: „Jesteśmy tu i teraz, a to są wytwory naszych rąk”. Ty też tak byś mogła, prawda? Mogłabyś zrobić coś ornamentalnego. To twoja wolność! Sięgnij po nią! Kto wie, może jesteś kolejną Augustą Savage! Byłam przyzwyczajona do przemówień matki – umiałam się wyłączyć, kiedy zaczynała perorować – wiedziałam też, że do zwykłej rozmowy potrafi wpleść tematy, którymi w danym tygodniu zajmowała się na uczelni. Jestem jednak pewna, że Tracey nigdy w życiu nie słyszała czegoś takiego. Nie rozumiała, kim są antropologowie ani rzeźbiarze, kim była Augusta Savage ani nawet co znaczy słowo „ornamentalny”. Uważała, że matka chce zrobić z niej kretynkę. Skąd mogła wiedzieć, że moja mama nie potrafi normalnie rozmawiać z dziećmi?

Czternaście

Kiedy Tracey wracała po szkole do domu, jej mieszkanie prawie zawsze było puste. Gdzie bywała jej matka? – Na głównej ulicy – mówiła moja mama, co oznaczało picie, ale codziennie przechodziłam obok sieciowego pubu Sir Colin Campbell i nigdy matki Tracey tam nie widziałam. Kiedy ją spotykałam, zazwyczaj suszyła komuś głowę, często przy tym płacząc i ocierając oczy chusteczką, albo siedziała na przystanku autobusowym naprzeciwko osiedla, paliła i gapiła się przed siebie. Wszystko było lepsze od tkwienia w tym maleńkim mieszkanku – nie winiłam jej za to. W przeciwieństwie do niej Tracey uwielbiała być w domu, nie miała ochoty bawić się na osiedlowych podwórkach ani wałęsać się po ulicach. Trzymała klucz w piórniku, otwierała sobie drzwi, rozwalała się na sofie i oglądała australijskie opery mydlane, a później angielskie – zaczynali nadawać je od czwartej – aż do końcowych napisów Coronation Street. Pomiędzy kolejnymi odcinkami przygotowywała sobie podwieczorek, a czasami, gdy jej matka wracała z jedzeniem na wynos, razem gapiły się w telewizor. Marzyłam o takiej wolności. Kiedy ja przychodziłam do domu, matka, a często i ojciec chcieli się dowiedzieć, „jak tam dzisiaj w szkole”, byli nieustępliwi i nie dawali mi spokoju, dopóki im czegoś nie opowiedziałam, i dlatego w końcu zaczęłam kłamać. W takich chwilach traktowałam ich jak parę dzieciaków, bardziej naiwnych niż ja, i uważałam za swój obowiązek chronić ich przed różnymi niewygodnymi faktami, nad którymi mogliby za dużo medytować (matka) lub zbytnio się nimi

przejąć (ojciec). Tamtego lata problem był wyjątkowo palący, ponieważ odpowiedź na pytanie: „Jak tam dzisiaj w szkole?”, brzmiała: „Na boisku wszyscy dostali bzika na punkcie łapania dziewczynek za waginy”. Zapoczątkowali to trzej chłopcy z osiedla Tracey, ale teraz bawili się w to już wszyscy: Irlandczycy, Grecy, nawet Paul Barron, który był synem policjanta i uosobieniem Anglosasa. To było jak gra w ganianego, tylko dziewczynki nigdy nie były „berkiem”, tę rolę zarezerwowano dla chłopców, my po prostu uciekałyśmy, dopóki nie zagonili nas w jakieś ustronne miejsce z dala od spojrzeń kucharek i wychowawców, a wtedy odciągali nam majtki i małymi dłońmi dobierali się do naszych wagin, zaczynali nas łaskotać jak szaleni, a potem uciekali i wszystko zaczynało się od nowa. Te dziewczyny, które miały największe powodzenie, ścigano najczęściej i najbardziej wytrwale. Tracey ze swoim histerycznym chichotem – i dlatego że umyślnie uciekała powoli – była oczywiście numerem jeden. Ja też chciałam mieć powodzenie i czasami także biegłam wolno, bo chociaż wstydziłam się do tego przyznać, pragnęłam, żeby mnie złapali – lubiłam to uczucie, kiedy na sam widok zbliżającej się małej gorącej dłoni przebiegała przez moje ciało elektryczna iskra, od waginy aż po ucho – lecz prawda była taka, że kiedy czyjaś dłoń naprawdę chciała mnie dotknąć, jakiś odziedziczony po matce odruch zawsze zmuszał mnie do zaciśnięcia nóg i starałam się odepchnąć cudzą rękę, co i tak zawsze okazywało się niewykonalne. No i przez ten opór stałam się jeszcze mniej lubiana. Żadnej z nas nie obchodziło, który chłopiec nas goni. Nie było hierarchii pożądania, ponieważ pożądanie było bardzo słabym, praktycznie nieistniejącym elementem tej gry. Najważniejsze, że traktowano cię jak dziewczynę, którą warto gonić. W tej zabawie nie chodziło o seks, ale o pozycję – o władzę. Nie pragnęłyśmy ani nie bałyśmy się chłopców jako takich, pragnęłyśmy uwagi i bałyśmy się odrzucenia. Wyjątkiem był pewien chłopiec ze straszną egzemą, do którego wszystkie naprawdę czułyśmy niechęć, także Tracey, ponieważ zostawiał

na naszych majtkach drobiny szarego naskórka. Kiedy gra przerodziła się z boiskowych figli w ryzykowną zabawę w klasie, uczeń z egzemą stał się moim koszmarem. Teraz wyglądało to tak: chłopiec upuszczał długopis na podłogę zawsze wtedy, gdy pan Sherman był do nas zwrócony plecami i pisał coś na tablicy. Chłopiec wchodził pod ławkę, na czworakach zbliżał się do krocza dziewczynki, odciągał jej majtki, wsadzał palce i trzymał je tam jak najdłużej. Element przypadku zniknął: teraz bawili się tylko ci pierwsi trzej chłopcy i robili to wyłącznie z dziewczynkami, które siedziały blisko i o których wiedzieli, że się nie poskarżą. Tracey była jedną z nich, tak jak i ja i jeszcze inna uczennica z mojego rzędu, Sasha Richards. Białe dziewczyny, które na boisku zazwyczaj też brały udział w grze, teraz z jakichś tajemniczych przyczyn były z niej wyłączone, jakby nigdy wcześniej w niej nie uczestniczyły. Chłopiec z egzemą siedział w ławce za mną. Nie znosiłam jego łuszczących się paluchów, przerażały mnie, brzydziłam się nimi, pomimo to czerpałam przyjemność z tego cudownego i niepohamowanego podekscytowania, elektrycznej iskry, która przebiegało od moich majtek aż do ucha. Rzecz jasna, nie mogłam czegoś takiego opowiedzieć rodzicom. Właściwie nigdy i nikomu o tym nie mówiłam – aż do tej pory. Dziwnie jest pomyśleć, że mieliśmy wtedy zaledwie po dziewięć lat. Ten okres wspominam z pewną dozą wdzięczności, bo mimo wszystko uważam, że miałam szczęście. Owszem, to był czas budzenia się seksualności, ale też czas zasadniczo pozbawiony samego seksu – a czy nie tak powinno wyglądać beztroskie dzieciństwo? Nie doceniałam ani nie byłam świadoma tego aspektu własnego losu, dopóki nie stałam się naprawdę dorosła i nie odkryłam, że inicjacja seksualna moich koleżanek – częściej, niż mogłam się spodziewać, i niezależnie od ich pochodzenia – została skażona przez lubieżnych wujków, ojców, kuzynów, przyjaciół czy obcych. Myślę o Aimee: była molestowana, kiedy miała siedem lat, i zgwałcona, gdy skończyła siedemnaście. Szczęście ma wymiar nie tylko indywidualny, lecz również geograficzny i historyczny. Co się

działo z dziewczynami na plantacjach – albo w wiktoriańskich przytułkach? Najbliższa byłam takiego upokorzenia w składziku z nutami i instrumentami muzycznymi, chociaż i tak nie wydarzyło się tam nic naprawdę groźnego, a zawdzięczam to, owszem, przychylności historii, a także i Tracey, bo to ona ruszyła mi na pomoc na swój szczególny sposób. Było to w piątek, pod koniec lekcji, tuż przed wakacjami. Poszłam do składziku pożyczyć nuty do piosenki We All Laughed, którą Fred Astaire wykonywał tak prosto i pięknie. Chciałam je w sobotę rano dać panu Boothowi, żeby przygotował nas do występu w duecie. Szczęśliwym trafem (kolejnym) mój wychowawca pan Sherman uczył też muzyki i tak jak ja uwielbiał stare utwory: miał w składziku szafkę pełną kompozycji Gershwina, Portera i innych i w piątki mogłam pożyczać je na weekend. W tamtych czasach w każdej szkole były takie miejsca: zagracone, ciasne, bez okien, z sufitem, w którym brakowało wielu gipsowych płyt. Pod ścianą piętrzyły się stare futerały na skrzypce i wiolonczele i stały plastikowe pojemniki pełne fletów prostych, zaślinionych, z pogryzionymi ustnikami, wyglądających jak psie zabawki. Znajdowały się tam też dwa pianina, jedno zepsute, przykryte płachtą, a drugie rozstrojone, i wiele zestawów afrykańskich bębnów, bo były stosunkowo tanie i każdy potrafił na nich grać. Światło nie działało. Otwierało się drzwi, wypatrywało konkretnego przedmiotu, a jeśli leżał poza zasięgiem ramienia, trzeba było wejść do środka i wymacać go po ciemku. Pan Sherman powiedział, że zostawił potrzebne mi nuty na wierzchu szarej szafki pod ścianą naprzeciwko drzwi, w rogu po lewej. Dostrzegłam ją, weszłam do środka, a drzwi zamknęły się za mną i zapanowały kompletne ciemności. Schwyciłam nuty. Wąski strumień światła omiótł pokój i zniknął. Odwróciłam się, poczułam na sobie czyjeś dłonie. Jedną ich parę rozpoznałam od razu: należała do chłopca z egzemą, a drugą po chwili – dłonie jego najlepszego przyjaciela, opóźnionego w rozwoju chudego niezgrabiasza Jordana. którym łatwo było manipulować, choć bywał niebezpiecznie agresywny. W tamtych

czasach nikt nie diagnozował takich zachowań, a w każdym razie żadnej diagnozy nie przekazano Jordanowi i jego matce. Jordan był w mojej klasie. Nigdy zresztą nie nazywałam go Jordanem, tylko Łajzą, tak jak wszyscy, ale to już przestało być obelgą, bo od dawna pogodnie reagował na to przezwisko, traktował je jak swoje prawdziwe imię. W klasie miał szczególną pozycję: pomimo choroby (albo czegoś, co mu dolegało) był wysoki i przystojny. My wyglądaliśmy jeszcze jak dzieci, on natomiast przypominał już nastolatka, miał muskularne ramiona i sztywne włosy podgolone po bokach – chodził do męskiego fryzjera, jak dorosły. Kiepsko się uczył, nie miał prawdziwych przyjaciół, lecz był użyteczny, bo służył jako bezwolny pomocnik chłopcom o niecnych zamiarach i bardzo często ściągał na siebie uwagę nauczycieli. Dziwiliśmy się, że jego najdrobniejsze wykroczenia spotykały się z niewspółmierną reakcją. Tracey mogła – i korzystała z tej możliwości – powiedzieć do nauczyciela: „spierdalaj”, i nigdy nie wyrzucono jej za drzwi, a Jordan spędzał większość czasu w korytarzu za sprawy, które nam wydawały się drobnymi przewinami: za pyskowanie albo odmowę zdjęcia bejsbolówki. Po pewnym czasie zrozumieliśmy, że nauczycielki, zwłaszcza białe, się go boją. Szanowaliśmy go za to: to było coś wyjątkowego, prawdziwy wyczyn, sprawić, żeby bała się ciebie dorosła kobieta, a przecież Jordan miał dopiero dziewięć lat i był niedorozwinięty umysłowo. Dogadywałam się z nim: czasami wkładał mi palce w majtki, ale nie byłam pewna, czy wie, dlaczego to robi, a jeśli natykałam się na niego w drodze do domu, śpiewałam mu niekiedy główny motyw z kreskówki Kocia ferajna, na punkcie której miał bzika – uspokajało go to i czuł się szczęśliwy. Szedł obok mnie nachylony w moją stronę i pomrukiwał cicho jak zadowolone niemowlę. Nie myślałam o nim jak o napastniku, lecz był tutaj, w składziku, dotykał mnie wszędzie, chichotał jak wariat, naśladując bardziej wyrachowany śmiech chłopca z egzemą, i było jasne, że nie jest to już ta sama zabawa co na boisku czy w klasie, ale jej nowa i być może niebezpieczna

odmiana. Chłopak z egzemą śmiał się i ja też powinnam była się śmiać, to wszystko miało być rodzajem żartu, jednak ilekroć podciągałam ubranie, oni znów mi je zsuwali i to też miało być śmieszne. Nagle przestali się śmiać, jakby sprawa stała się absolutnie poważna i nagląca. Teraz działali w milczeniu i ja też zaniemówiłam. W tym momencie ponownie pojawił się w składziku wąski strumień światła. W drzwiach stanęła Tracey: zobaczyłam jej sylwetkę rysującą się na tle korytarza. Zamknęła za sobą drzwi. Nie odezwała się. Stała z nami w ciemnościach, milcząca, nieruchoma. Dłonie chłopców spowolniały: to była dziecięca wersja absurdalnych reakcji, jakie czasem towarzyszą seksualnym aktom dorosłych, kiedy coś, co jeszcze przed chwilą wydawało się pilne i wszechogarniające, nagle okazuje się (często z powodu zapalanego światła) nieważne i bezsensowne, a nawet żałosne. Pomimo mroku nadal widziałam Tracey, jej obraz miałam wypalony na siatkówce oka: dostrzegałam wyraźnie odcinające się kontury, zadarty nos, idealnie zaplecione warkoczyki i atłasowe wstążki. Wreszcie cofnęła się o krok, otworzyła szeroko drzwi i przytrzymała je. – Paul Barron czeka na ciebie przy bramie – powiedziała. Gapiłam się na nią, więc powtórzyła te same słowa, tym razem poirytowanym tonem, jakbym marnowała jej czas. Wygładziłam spódniczkę i wybiegłam. Obie wiedziałyśmy, że to niemożliwe, by Paul Barron czekał na mnie przy bramie. Jego mama codziennie przyjeżdżała po niego volkswagenem, był synem policjanta, bez przerwy drżała mu górna warga, miał duże wilgotne niebieskie oczy jak szczeniak. Nigdy nie zamieniłam z nim nawet słowa. Tracey twierdziła, że wsadził jej palce w majtki, ale widziałam, jak Paul bawi się w tę grę: biegał po boisku bez celu i szukał drzewa, za którym mógłby się schować. Podejrzewałam, że wcale nie ma ochoty nikogo złapać. Lecz w tej chwili jego nazwisko było jak najbardziej na miejscu. Można było pozwolić sobie ze mną na wiele, o ile byłam traktowana jak jedna z tych uczennic, które nie oczekują i nie zasługują na nic lepszego, ale Paul Barron należał do innego świata, z nim nie

można było zadzierać i fikcyjny związek, który rzekomo nas łączył, zapewnił mi swego rodzaju ochronę. Pobiegłam do bramy i okazało się, że czeka tam na mnie ojciec. Kupiliśmy lody z furgonetki i poszliśmy do domu. Na światłach przy przejściu dla pieszych usłyszałam jakiś hałas, spojrzałam na drugą stronę ulicy i zobaczyłam Tracey w towarzystwie chłopca z egzemą oraz tego, którego nazywaliśmy Łajzą. Śmiali się, popychali i przeklinali bez żadnych zahamowań i wydawali się zadowoleni z odgłosów dezaprobaty, które dobiegały z kolejki na przystanku autobusowym, od sprzedawców stojących w drzwiach sklepów, od rodziców, otaczając ich jak rój komarów. Mój ojciec, który był krótkowidzem, spojrzał w kierunku zamieszania, mrużąc oczy: – To chyba nie Tracey, prawda?

CZĘŚĆ DRUGA

Wcześnie i późno

Jeden

Kiedy drogi moje i Aimee skrzyżowały się po raz pierwszy, byłam jeszcze dzieckiem – ale czy mogłabym nazwać to przeznaczeniem? Ścieżki wszystkich ludzi krzyżowały się z jej ścieżkami. Już od pierwszej chwili gdy objawiła się światu, przestrzeń i czas jej nie ograniczały, nie miała jednej wytyczonej drogi, wszystkie należały do niej – jak do królowej z Alicji w krainie czarów – i oczywiście miliony ludzi odczuwały to samo co ja. Zawsze kiedy słuchali jej nagrań, wydawało się im, że ją spotykają – i tak jest do dziś. Jej pierwszy singiel ukazał się w tygodniu, w którym obchodziłam dziesiąte urodziny. Miała wtedy dwadzieścia dwa lata. Pod koniec tego samego roku – powiedziała mi kiedyś – nie mogła już spacerować swobodnie po ulicach Melbourne, Paryża, Nowego Jorku, Londynu czy Tokio. Pewnego razu, gdy w drodze do Rzymu przelatywałyśmy nad Londynem i rozmawiałyśmy o życiu w tym mieście, o jego zaletach i wadach, przyznała, że nigdy nie podróżowała metrem, ani razu, i nie potrafi sobie wyobrazić, jak to jest. Powiedziałam, że metro na całym świecie jest właściwie takie samo. Odparła, że ostatni raz miała do czynienia z jakimkolwiek pociągiem dwadzieścia lat temu, gdy wyjeżdżała z Australii do Nowego Jorku. Zaledwie przed sześcioma miesiącami opuściła swoje senne rodzinne miasteczko, w Melbourne bardzo szybko została undergroundową sławą, a już po półrocznym pobycie w Nowym Jorku zdołała pozbyć się tego epitetu. Od tamtej chwili była niekwestionowaną gwiazdą. Jest to fakt, który nie łączy się u niej z frustracją, nerwicą ani użalaniem się nad sobą – to jedna z jej najbardziej

charakterystycznych cech: Aimee nie ma w sobie nic z postaci tragicznej. Traktuje wszystko, co jej się przydarzyło, jak przeznaczenie, nie jest zdziwiona ani nie czuje się wyobcowana z powodu tego, kim jest, całkiem jak Kleopatra, która – jak sądzę – też uważała, że to normalne być Kleopatrą. Kupiłam jej debiutancki singiel w prezencie dla Lily Bingham, kiedy ta urządziła przyjęcie z okazji swoich dziesiątych urodzin (moje wypadały kilka dni później). Ku naszemu zaskoczeniu pewnego sobotniego ranka na zajęciach z baletu obie z Tracey dostałyśmy własnoręcznie zrobione przez Lily zaproszenia. Byłam zadowolona, ale Tracey chyba podejrzewała, że uwzględniono ją tylko przez grzeczność, bo wzięła kartonik z kwaśną miną i od razu oddała matce. Ta była tym tak przejęta, że kilka dni później zatrzymała moją matkę na ulicy i zasypała ją pytaniami. Czy trzeba tam samemu odprowadzić dziecko? Czy matki też mają wejść do tego domu? W zaproszeniu wspomniano o wycieczce do kina, lecz nie o tym, kto zapłaci za bilety: goście czy gospodarze? Czy trzeba przynieść prezent? Jaki prezent my kupujemy? Czy moja mama byłaby tak dobra i zabrała tam nas obie? Zupełnie jakby przyjęcie miało się odbywać w jakiejś egzotycznej krainie, a nie w domu po drugiej stronie parku, o trzy minuty drogi od naszego osiedla. Matka odpowiedziała w jak najbardziej protekcjonalny sposób, że tak, zabierze nas obie i zostanie, jeśli będzie trzeba. Na prezent zaproponowała płytę, jakiś singiel pop, może od nas obu, tani, jednak taki, który na pewno się spodoba: zabierze nas do Woolworthsa i tam znajdziemy coś odpowiedniego. Byłyśmy przygotowane. Doskonale wiedziałyśmy, jaką płytę chcemy kupić, znałyśmy tytuł piosenki i nazwisko wykonawczyni. Domyślałyśmy się, że moja matka – która nigdy nie czytała brukowców i która słuchała wyłącznie stacji radiowych z muzyką reggae – nie ma pojęcia o reputacji Aimee. Niepokoiła nas tylko okładka: nie widziałyśmy jej i nie byłyśmy pewne, czego należy się spodziewać. Sądząc po tekście – i wykonaniu, które obejrzałyśmy z rozdziawionymi ustami w Top of the Pops – wszystko było

możliwe. Na okładce singla Aimee mogła być kompletnie naga albo leżeć na mężczyźnie – lub kobiecie – i uprawiać seks, mogła trzymać w górze środkowy palec, tak jak zrobiła to (na sekundę) w poprzedni weekend, kiedy występowała na żywo w dziecięcym programie telewizyjnym. Mogła być tam fotografia Aimee w jednym z jej prowokujących tańców, w których tak się zakochałyśmy, że chwilowo porzuciłyśmy Freda Astaire’a. Teraz chciałyśmy tańczyć jak ona, naśladowałyśmy ją przy każdej okazji i kiedy zostawałyśmy same, ćwiczyłyśmy płynne ruchy brzucha – Aimee wyglądała, jakby jej ciało falowało z pożądania – i sposób, w jaki potrząsała wąskimi chłopięcymi biodrami i niedostrzegalnie napinała mięśnie, których jeszcze nie miałyśmy, prężąc swoje małe piersi (nasze jeszcze nie urosły). Kiedy weszłyśmy do Woolworthsa, zostawiłyśmy matkę w tyle i pobiegłyśmy prosto do stojaków z płytami. Gdzie jest Aimee? Szukałyśmy białej blondynki obciętej na chłopczycę, niezwykłych oczu, tak jasnobłękitnych, że wydawały się szare, twarzy elfa, androgynicznej istoty z małym szpiczastym podbródkiem, mieszanki Piotrusia Pana i Alicji. Ale nie było fotografii Aimee, nagiej ani ubranej: tylko jej imię i tytuł piosenki po lewej stronie okładki, resztę miejsca zajmował zagadkowy – dla nas – obraz piramidy z unoszącym się nad nią okiem wpisanym w trójkąt. Okładka była zgniłozielona, nad i pod piramidą umieszczono jakieś napisy w języku, którego nie potrafiłyśmy rozszyfrować. Zmieszane i uspokojone, pokazałyśmy płytę matce, która zbliżyła ją do twarzy – też była krótkowzroczna i zbyt próżna, by nosić okulary – zmarszczyła brwi i spytała, czy to „piosenka o pieniądzach”. Odpowiedziałam ostrożnie, bo wiedziałam, że matka jest bardziej pruderyjna w kwestii pieniędzy niż seksu: – O niczym nie jest. To tylko piosenka. – Myślicie, że spodoba się waszej koleżance? – Na pewno – powiedziała Tracey. – Wszyscy ją uwielbiają. Czy my też możemy dostać jedną?

Matka – nadal ze zmarszczonym czołem – westchnęła, poszła do stojaka po drugi egzemplarz i w kasie zapłaciła za oba. Rodziców nie zaproszono do środka – matka, zawsze wścibska, gdy chodziło o domy ludzi z klasy średniej, nie kryła rozczarowania – a przyjęcie nie przypominało imprez, na których wcześniej bywałyśmy, nie było tańców ani gier towarzyskich, a mama Lily się nie przebrała, wyglądała niemal jak bezdomna, nawet się porządnie nie uczesała. Rozstałyśmy się z matką w drzwiach po niezręcznym powitaniu („Wyglądacie olśniewająco!” – wykrzyknęła mama Lily na nasz widok), a następnie dołączyłyśmy do gromady dzieci w salonie. Były tam same dziewczyny i żadna z nich nie miała na sobie czegoś, co przypominałoby różową, ozdobioną dżetami falbaniastą kreację, w jaką ubrana była Tracey, ani czarną aksamitną pseudowiktoriańską sukienkę z białym kołnierzykiem, którą moja matka uznała za „idealną”, kiedy „odkryła” ją dla mnie w sklepie z używaną odzieżą. Pozostałe dziewczyny były w ogrodniczkach i jaskrawych swetrach albo prostych bawełnianych sukienkach bez rękawów (niebieskich, żółtych lub czerwonych) i kiedy weszłyśmy do pokoju, wszystkie przerwały swoje zajęcia i zaczęły się na nas gapić. – Prawda, że ładnie wyglądają? – zapytała mama Lily i wyszła. Musiałyśmy sobie radzić same. Byłyśmy jedynymi czarnymi dziewczynami na przyjęciu i poza Lily nikogo tam nie znałyśmy. Tracey od razu się nastroszyła. W drodze na imprezę kłóciłyśmy się, która z nas ma wręczyć nasz wspólny prezent – oczywiście Tracey była górą – teraz zaś upuściła bez słowa zapakowaną ozdobnie płytę na sofę, a kiedy usłyszała, że mamy obejrzeć film Księga dżungli, nazwała go „dziecinną kreskówką o jakichś głupich zwierzakach” i jej głos wydał mi się nagle zbyt donośny, zbyt kategoryczny i za bardzo zatrącający gwarą. Po jakimś czasie przyszła po nas mama Lily. Wpakowałyśmy się do długiego

niebieskiego samochodu, w którym było kilka rzędów siedzeń jak w mikrobusie, a kiedy się okazało, że wszystkie miejsca są już zajęte, mnie, Tracey i jeszcze dwóm dziewczynom kazano usiąść z tyłu w bagażniku, na kraciastym brudnym dywaniku pokrytym psią sierścią. Matka dała mi banknot pięciofuntowy, na wypadek gdyby któraś z nas musiała za coś zapłacić, i bałam się go zgubić: bez przerwy wyciągałam go z kieszeni płaszcza, rozprostowywałam na kolanie, a potem znów składałam w ćwiartkę. W tym czasie Tracey zabawiała te dwie dziewczynki, pokazując im, co zazwyczaj robimy na tylnych siedzeniach autobusu, który raz w tygodniu zawoził nas na boisko w Paddington na lekcje WF: uklękła i wyprostowała się – na ile pozwalała jej niewielka przestrzeń – przyłożyła do ust dłonie z palcami rozstawionymi w kształt litery V i zaczęła szybko wysuwać i chować język, ku utrapieniu kierowcy, który jechał za nami. Kiedy pięć minut później zatrzymaliśmy się na Willesden Lane, byłam wdzięczna, że podróż już się skończyła, ale też rozczarowana miejscem, do którego trafiłyśmy. Wyobrażałam sobie wcześniej, że jedziemy do jednego z wielkich kin w centrum, a samochód zaparkował przed naszym małym Odeonem tuż obok Kilburn High Road. Tracey była zadowolona, znajdowała się na swoim terytorium. Kiedy mama Lily poszła do kasy po bilety, Tracey pokazała wszystkim, jak zwinąć ze stojaka cukierki bez płacenia, a potem w ciemnej sali zademonstrowała, jak balansować na krawędzi krzesła, żeby widzowie z tyłu nie widzieli ekranu, i jak kopać w fotel z przodu, dopóki ktoś się nie odwróci. – Dość już tego – powtarzała szeptem mama Lily, jednak nie potrafiła narzucić swojego autorytetu, była zbyt zażenowana. Nie życzyła sobie hałasów i jednocześnie sama nie chciała robić zamieszania, by nas uciszyć, a kiedy Tracey to zrozumiała – i pojęła, że matka Lily nie ma zamiaru jej walnąć, skląć ani wyprowadzić z kina za ucho, jak zrobiłyby to nasze matki – poczuła się bezkarna. Przez cały czas komentowała film, nabijała się z fabuły i piosenek,

opisywała, jak można by całkowicie zmienić pomysły Kiplinga i Disneya, gdyby to ona zastąpiła jednego z (lub wszystkich) bohaterów. – Gdybym była wężem, otworzyłabym paszczę i za jednym zamachem połknęła tego głupca! Albo: – Jakbym była na miejscu tej małpy, natychmiast zabiłabym tego chłopaka! Dziewczynki były zachwycone jej uwagami, a ja śmiałam się najgłośniej. Później, w samochodzie, mama Lily spróbowała zacząć kulturalną rozmowę na temat zalet filmu. Kilka dziewcząt powiedziało coś miłego, a potem Tracey, która znów siedziała z tyłu – ja nielojalnie przesiadłam się do drugiego rzędu – wyrwała się: – Ten, jak mu tam, Mowgli był podobny do Kursheda, prawda? Tego z naszej klasy. No nie? – Tak, rzeczywiście – odkrzyknęłam. – Wyglądał zupełnie jak Kurshed z naszej klasy. Mama Lily zareagowała na te słowa z przesadnym zainteresowaniem i kiedy stanęliśmy na czerwonych światłach, odwróciła się do Tracey. – Może jego rodzice są z Indii? – Nie – powiedziała Tracey od niechcenia, patrząc przez okno. – Kurshed to ciapaty Pakistaniec. Dojechałyśmy do domu w milczeniu. Podano kiepsko udekorowany tort domowej roboty, zaśpiewałyśmy Happy Birthday, ale do przyjścia rodziców, którzy mieli nas odebrać, pozostawało jeszcze pół godziny. Matka Lily, która tego nie przewidziała, wyglądała na zaniepokojoną. Zapytała nas, co chcemy robić. Przez otwarte drzwi kuchni widziałam rozległy zielony teren zarośnięty pnączami i krzakami i miałam ochotę tam wyjść, to jednak było wykluczone: „jest za zimno”.

– Może pobiegniecie na górę i zabawicie się w odkrywców, przeżyjecie jakąś przygodę? Zobaczyłam, jak bardzo Tracey jest zaskoczona. Dorośli mówili nam: „nie pakuj się w kłopoty” i „zajmij się sobą” albo „zrób coś pożytecznego”, lecz nie byłyśmy przyzwyczajone, że pozwalają nam – nakazują! – przeżywać przygody. To było coś z innego świata. Lily – jak zawsze miła, przyjazna i uprzejma – zabrała nas do swojego pokoju i pokazała zabawki, stare i nowe. Dawała nam wszystko, czego sobie zażyczyłyśmy, bez żadnych oznak złego humoru, jakby była pozbawiona instynktu posiadania. Nawet ja, chociaż byłam w jej domu tylko raz, zachowywałam się bardziej zaborczo niż ona. Prezentowałam Tracey wspaniałości sypialni Lily, jakby to był mój własny pokój, pilnowałam, żeby za długo nie trzymała tego lub tamtego, wyjaśniałam pochodzenie rzeczy, które wisiały na ścianach. Pokazałam Tracey olbrzymi zegarek Swtach – i zabroniłam go jej dotykać – a także plakat reklamujący walki byków, który Binghamowie kupili podczas swoich niedawnych wakacji w Hiszpanii. Wizerunek matadora, zamiast jego nazwiskiem, był podpisany dużymi czerwonymi ozdobnymi literami: „Lily Bingham”. Chciałam, żeby Tracey zachwyciła się tym tak jak ja za pierwszym razem, a ona tylko wzruszyła ramionami, odwróciła się i powiedziała do Lily: – Masz adapter? Zrobimy przedstawienie. Tracey była dobra w wymyślaniu zabaw, lepsza niż ja, a jej ulubioną zabawą było „przedstawienie”. Bawiłyśmy się w to często, zawsze tylko we dwie, teraz zaś zaczęła w „naszą” grę wciągać dziewczynki z przyjęcia: jedną wysłała na dół po zapakowaną płytę, która miała posłużyć za podkład muzyczny, kilku kazała zrobić bilety, a potem afisz, inne zbierały poduszki i jaśki z różnych pokojów – z nich zrobiłyśmy siedzenia – a następnie Tracey pokazała im, gdzie trzeba urządzić „scenę”. Przedstawienie miało się odbyć w pokoju nastoletniego brata Lily, bo tam trzymano adapter. Brata nie było w domu i korzystałyśmy z jego

pokoju, jakbyśmy miały do niego pełne prawo. Kiedy wszystko już było gotowe, Tracey szorstko poinformowała swoje pracownice, że w pokazie weźmiemy udział tylko my dwie, reszta będzie widownią. Gdy niektóre dziewczynki ośmieliły się skrytykować to rozwiązanie, Tracey zasypała je napastliwymi pytaniami: Czy chodziły na lekcje tańca? Czy zdobyły jakieś złote medale? Tyle złotych medali ile ona? Kilka dziewczynek zaczęło płakać. Tracey odrobinę zmieniła ton: ta i ta mogłaby się zająć „oświetleniem”, ta i ta przygotować „rekwizyty” i „kostiumy” albo zapowiedzieć występ, a Lily Bingham może wszystko nagrać kamerą wideo ojca. Tracey zwracała się do nich, jakby były maluchami, i zdziwiłam się, jak szybko dały się udobruchać. Zabrały się do swoich głupich, wymyślonych naprędce zadań i wyglądały na zadowolone. Potem wszystkie zostały wygnane do pokoju Lily, a my miałyśmy „próbę”. Dopiero wtedy zobaczyłam nasze „kostiumy”: dwie krótkie koronkowe koszulki na ramiączkach wyjęte z szuflady na bieliznę pani Bingham. Zanim zdążyłam coś powiedzieć, Tracey już ściągała mi sukienkę przez głowę. – Ty włożysz czerwoną – powiedziała. Nastawiłyśmy płytę i zaczęłyśmy próbę. Wiedziałam, że coś jest nie tak, to nie przypominało żadnych tańców, jakie wcześniej wykonywałyśmy, ale czułam się pozbawiona wszelkiej kontroli. Tracey jak zwykle zajęła się choreografią, ja miałam tylko tańczyć najlepiej, jak potrafiłam. Kiedy Tracey uznała, że jesteśmy gotowe, publiczność została zaproszona do pokoju brata Lily i wszyscy usiedli na podłodze. Lily stanęła z tyłu z ciężką kamerą na chudym różowym ramieniu, a w jej jasnobłękitnych oczach malowało się zakłopotanie – zanim jeszcze zaczęłyśmy tańczyć – na widok dwóch dziewczyn ubranych w zmysłową bieliznę, której prawdopodobnie nigdy na matce nie widziała. Wcisnęła guzik „nagrywanie” i w ten sposób uruchomiła łańcuch przyczyn i skutków, który ponad ćwierć wieku później zaczęłam uważać za przeznaczenie (nie da się myśleć o tym inaczej) i o którym – bez względu na to, jaki ma się stosunek do

nieuchronności losu – można z całą pewnością (i racjonalnie) stwierdzić, że miał jedną praktyczną konsekwencję: nie muszę teraz opisywać samego tańca. Niestety, kamera nie uchwyciła wszystkiego. Kiedy dotarłyśmy do ostatniego refrenu – do tej sceny z krzesłem, kiedy siedzę okrakiem na Tracey – w tej samej chwili mama Lily Bingham przyszła na górę z informacją, że przyjechała czyjaś matka, otworzyła drzwi do pokoju syna i zobaczyła nas. Dlatego nagranie urywa się tak gwałtownie. Matka Lily zamarła w progu jak żona Lota. A potem eksplodowała. Rozdzieliła nas, zdarła z nas kostiumy, powiedziała dziewczynkom, że mają wrócić do pokoju Lily, i stała nad nami w milczeniu, kiedy wkładałyśmy nasze idiotyczne sukienki. Ja bez przerwy przepraszałam. Tracey, która zwykle pyskowała rozzłoszczonym dorosłym, nic nie mówiła, ale każdym ruchem okazywała lekceważenie, nawet rajtuzy włożyła w jakiś sarkastyczny sposób. Rozległ się dzwonek do drzwi. Mama Lily Bingham zeszła na dół. Nie wiedziałyśmy, czy iść za nią. Przez kolejny kwadrans dzwonek rozlegał się raz za razem, a my sterczałyśmy w tym pokoju. Ja tylko stałam, natomiast Tracey z typową dla niej zaradnością zrobiła trzy rzeczy. Wyjęła kasetę VHS z kamery, schowała singiel do koperty i wsunęła oba przedmioty do różowego jedwabnego ściąganego woreczka, który kupiła jej matka jako torebkę na ramię. Moja matka zawsze i wszędzie się spóźniała, więc przyszła ostatnia. Mama Lily zaprowadziła ją na górę jak prawnika, który ma porozmawiać w więzieniu ze swoimi klientami, i uraczyła ją dokładnym opisem naszych wyczynów, dodając retoryczne pytanie: – Czy wie pani, skąd dzieciom w takim wieku mógł przyjść do głowy podobny pomysł? Matka zaczęła się bronić: rzuciła jakieś przekleństwo i obie kobiety kłóciły się przez chwilę. Byłam zaszokowana. W tej chwili mama niczym się nie różniła od innych matek, których dzieciom zarzucano złe zachowanie w szkole – nawet dało

się wyczuć w jej słowach gwarowe naleciałości – a nie byłam przyzwyczajona, że traci nad sobą kontrolę. Złapała nas za sukienki i zbiegłyśmy na dół. Mama Lily zeszła za nami i w holu powtórzyła to, co Tracey powiedziała o Kurshedzie. To była jej karta atutowa. O reszcie, według mojej matki, można było zapomnieć, to był przejaw „typowej moralności burżuazyjnej”, ale nie o „ciapatym Pakistańcu”. W tych czasach byłyśmy Czarnymi i Azjatkami, zaznaczałyśmy rubryki „Czarna” i „Azjatka” w formularzach w przychodni zdrowia, chodziłyśmy na spotkania grup wsparcia dla Czarnych i Azjatów i wybierałyśmy książki w bibliotece z działów opisanych tymi nazwami: była to kwestia solidarności. A jednak matka broniła Tracey: – To jeszcze dziecko, powtarza tylko to, co usłyszała. Na co mama Lily odparła spokojnie: – Bez wątpienia. Matka otworzyła drzwi, wyprowadziła nas i zatrzasnęła je z hukiem. Od chwili kiedy wyszłyśmy na zewnątrz, cała jej wściekłość skupiła się na nas. Wlokła nas po ulicy jak torby ze śmieciami i krzyczała: – Myślicie, że jesteście jednymi z nich? Naprawdę tak sądzicie? Dokładnie pamiętam to uczucie, kiedy mnie ciągnęła, palcami stóp ledwo dotykałam chodnika. Byłam zażenowana łzami w oczach matki, grymasem, który wykrzywiał jej ładną twarz. Przypominam sobie wszystkie szczegóły z dziesiątych urodzin Lily Bingham, ani jednego natomiast z moich. Kiedy doszłyśmy na ulicę rozdzielającą nasze osiedla, matka puściła dłoń Tracey i uraczyła nas zwięzłym, druzgocącym wykładem na temat historii wyzwisk rasowych. Zwiesiłam głowę i rozpłakałam się. Na Tracey nie zrobiło to wrażenia. Zadarła brodę i mały świński nosek, poczekała, aż matka skończy, a potem spojrzała jej prosto w oczy. – To tylko słowa – powiedziała.

Dwa

Tamtego dnia, kiedy dowiedzieliśmy się, że Aimee wkrótce przyjedzie do naszej siedziby w Camden na Hawley Lane, wszyscy byliśmy pod wrażeniem, nikt nie pozostał obojętny na tę nowinę. W sali konferencyjnej rozległy się ciche okrzyki i nawet najbardziej cyniczni reporterzy stacji YTV unieśli w górę kubki z kawą, popatrzyli na cuchnący kanał pod naszymi oknami i uśmiechnęli się na wspomnienie młodych lat, kiedy sami tańczyli do wczesnych, sprośnych utworów disco Aimee – w swoich pokojach, gdy jeszcze byli dziećmi – albo kiedy zrywali z sympatiami ze studiów przy jednej z jej ckliwych ballad z lat dziewięćdziesiątych. W tym miejscu szanowało się prawdziwe gwiazdy pop bez względu na osobiste upodobania muzyczne, a Aimee cieszyła się specjalnym poważaniem: jej losy od początku związane były z historią stacji. Była artystką wideo z krwi i kości. Piosenek Michaela Jacksona można było słuchać bez filmików, które im towarzyszyły (i dlatego uprawnione jest stwierdzenie, że jego muzyka ma w sobie prawdziwe życie), ale utwory Aimee zawierały się w teledyskach, istniały jedynie w połączeniu ze światem wideoklipów i gdziekolwiek słyszało się jej nagrania – w sklepie, taksówce, nawet mogły być to fragmenty dźwięków dobiegające ze słuchawek przechodzącego dzieciaka – towarzyszyły im wspomnienia obrazów: ruchów jej rąk, nóg, tułowia lub krocza, koloru (ówczesnego) jej włosów, jej strojów i lodowatego spojrzenia. Z tego powodu Aimee i wszyscy jej naśladowcy byli na dobre i na złe podstawą naszego biznesu. Wiedzieliśmy, że amerykańską YTV zbudowano częściowo na

jej legendzie, jako świątynię ku czci tej ostrzyżonej na chłopczycę bogini, a skoro ona sama miała teraz łaskawie wkroczyć do naszego brytyjskiego miejsca jej kultu (choć dużo niższej rangi), było to niewątpliwie wielkie osiągnięcie i każdy potrafił się zmobilizować – w typowy dla naszej firmy sposób. Zoe, szefowa mojego działu, zwołała specjalne zebranie tylko dla naszego zespołu, ponieważ przyjazd Aimee dotyczył głównie nas, Sekcji Obsługi Artystów. Aimee przylatywała, by nagrać przemówienie z okazji przyznania jej nagrody, której nie mogła osobiście odebrać w następnym miesiącu w Zurychu. Na pewno pojawią się zamówienia, żeby zrobić dokrętki dla różnych nowo powstałych lokalnych oddziałów („Cześć, jestem Aimee, oglądacie YTV Japonia!”) i – jeśli uda się ją namówić – wywiad dla YTV News, a może nawet występ na żywo w nagrywanym w naszych podziemiach programie Dance Time Charts. Moje zadanie polegało na gromadzeniu takich wniosków otrzymywanych z naszych europejskich oddziałów w Hiszpanii, Francji, Niemczech i krajach skandynawskich, z Australii i Bóg wie skąd jeszcze, na zestawieniu ich w jednym dokumencie i wysłaniu go faksem pracownikom Aimee w Nowym Jorku jeszcze przed jej przybyciem, od którego dzieliły nas cztery tygodnie. Kiedy zebranie dobiegało końca, zdarzyło się coś cudownego: Zoe – w skórzanych spodniach i obcisłym topie bez ramiączek, pod którym widać było fragment twardego jak stal brzucha i kolczyk z małym klejnotem w pępku – wstała z biurka, potrząsnęła lwią grzywą spiralnych loków, odwróciła się do mnie i powiedziała od niechcenia: – Kiedy przyjedzie, spotkasz się z nią na dole i zaprowadzisz ją do studia B12, zostaniesz z nią, zorganizujesz dla niej wszystko, czego sobie zażyczy. Wyszłam z pokoju konferencyjnego jak Audrey Hepburn w My Fair Lady, kiedy wstępowała po schodach unoszona dźwiękami narastającej muzyki. Byłam gotowa przebiec tanecznym krokiem nasze pozbawione ścianek działowych biuro, zrobić piruet w drzwiach i wirować w tańcu aż do samego domu. Miałam

dwadzieścia dwa lata. A jednak nie byłam specjalnie zaskoczona: czułam się tak, jakby wszystko, co widziałam i czego doświadczyłam w ciągu ostatniego roku, prowadziło właśnie do tego. W końcówce lat dziewięćdziesiątych królował w YTV szalony optymizm, panowała atmosfera niebywałego sukcesu wzniesionego na kruchych fundamentach, czego symbolem był nasz budynek: trzy piętra i podziemia w Camden, gdzie mieściły się studia, z których kiedyś nadawano program śniadaniowy (nadal na fasadzie, teraz już zupełnie bez sensu, widniało wielkie wschodzące słońce podobne do żółtka). Nad nami były biura telewizji kablowej VH1. Budynek otaczały pomalowane na krzykliwe kolory rury centralnego ogrzewania, przez co nasza siedziba wyglądała jak uboga krewna Centrum Pompidou. Wnętrze było eleganckie, nowoczesne i mroczne, z ciemnymi meblami, niczym kryjówka śmiertelnego wroga Jamesa Bonda. Kiedyś mieścił się tu salon używanych samochodów – na długo przed telewizją śniadaniową i naszą stacją muzyczną – i kiepskie oświetlenie zaprojektowano specjalnie po to, by ukryć tandetną konstrukcję budynku. System wentylacyjny był tak marny, że bez trudu właziły tam szczury z Regent’s Canal, zakładały w rurach swoje legowiska i zostawiały mnóstwo odchodów. Podczas najgorętszych miesięcy w roku, kiedy włączano wentylatory, ludzie masowo chorowali na letnią grypę. Gdy próbowało się korzystać z wymyślnych ściemniaczy światła, można było zostać z pokrętłem w ręce. Firma przykładała wielką wagę do zewnętrznych pozorów. Dwudziestu recepcjonistkom zaproponowano posadę zastępcy producenta tylko dlatego, że wydawały się „fajne” i „niezłe”. Moja trzydziestojednoletnia szefowa przeszła drogę od stażystki w dziale produkcji do kierowniczki Sekcji Obsługi Artystów w cztery i pół roku. Ja pracowałam tam od ośmiu miesięcy i już dwa razy dostałam awans. Czasami zastanawiam się, co by było, gdybym tam została – i gdyby technika cyfrowa nie zabiła gwiazd wideoklipów. Wtedy czułam się, jakbym wygrała los na loterii: nie miałam specjalnych planów zawodowych,

a moja kariera i tak się rozwijała. Pewną rolę odgrywał w tym alkohol. Na Hawley Lane picie było obowiązkowe: regularnie chodziło się na drinka, trzeba było mieć mocną głowę i próbować wypić więcej niż inni, nigdy nie odmawiało się alkoholu, nawet jeśli brało się antybiotyki, nawet jeśli było się chorym. W tamtej epoce zależało mi na tym, żeby nie spędzać samotnych wieczorów z ojcem, więc chodziłam na te biurowe popijawy i oficjalne przyjęcia, a potrafiłam sporo wypić, bo ćwiczyłam tę bardzo brytyjską umiejętność, odkąd skończyłam trzynaście lat. Różnica polegała na tym, że w YTV piliśmy za darmo. Firma tarzała się w pieniądzach. „Na koszt firmy” i „darmowy barek” to były tam najczęściej powtarzane słowa. W porównaniu z miejscami, w jakich pracowałam poprzednio – a nawet z okresem studiów – przypominało to niekończące się beztroskie dziecięce zabawy, jakąś zaczarowaną krainę, w której rodzice nigdy nam nie przeszkadzali. Jedno z moich pierwszych zajęć polegało na sporządzaniu listy gości na nasze wydziałowe imprezy, które odbywały się mniej więcej raz w miesiącu. Organizowano je w drogich lokalach w centrum i zawsze rozdawaliśmy tam mnóstwo gadżetów: T-shirty, tenisówki, odtwarzacze i całe stosy płyt. Oficjalnymi sponsorami byli producenci różnych wódek, nieoficjalnymi – kolumbijskie kartele narkotykowe. Całymi grupami zamykaliśmy się w toaletach. Następnego ranka zjawialiśmy się w pracy zawstydzeni i na kacu, krew ciekła nam z nosa, kobiety trzymały w dłoniach swoje buty na szpilkach. Wypisywałam też vouchery na taksówki. Ludzie korzystali z nich, kiedy mieli ochotę na skok w bok albo gdy jechali na lotnisko, bo wylatywali na urlop. Wzywali je po północy w weekendy, bo chcieli odwiedzić nocny sklep z alkoholem albo wracali z imprezy. Sama kiedyś zamówiłam taksówkę do wujka Lamberta. Pewien dyrektor zyskał sławę, bo zamówił kurs do Manchesteru: pracował do późna i nie zdążył na pociąg. Słyszałam, że po moim odejściu wprowadzono pewne ograniczenia, ale za moich czasów roczny rachunek za taki transport

wynosił ponad sto tysięcy funtów. Spytałam kiedyś Zoe, dlaczego firma toleruje coś takiego. Odpowiedziała, że kasety VHS – które pracownicy często nosili przy sobie – mogą „ulec uszkodzeniu”, gdyby się je przewoziło metrem. Większość nawet nie wiedziała, że istnieje takie oficjalne alibi. Darmowe podróże zatrudnieni w firmie traktowali jako coś, co im się należy, jako przysługujące im prawo, które wynika z „pracy w mediach”. Uważali, że zasługują przynajmniej na tyle – i mieli rację, jeśli porównać to z tym, co ich dawni koledzy ze studiów, którzy wybrali kariery bankierów czy prawników, znajdowali w kopertach ze świąteczną premią. Bankierzy czy prawnicy przynajmniej harowali w godzinach pracy. My czuliśmy się jak na wiecznych wakacjach. Swoje telefony załatwiałam przed jedenastą trzydzieści – a trzeba pamiętać, że przychodziłam do biura około dziesiątej. O tak, czas płynął wtedy inaczej! Kiedy spędzałam półtorej godziny na lunchu, nie zajmowałam się niczym innym, lunch to lunch. Żadnych maili, tego jeszcze wtedy nie było, no i nie miałam komórki. Wychodziłam wyjściem towarowym wprost na brzeg kanału, szłam nad wodą z zapakowanym w plastikową folię bardzo brytyjskim sandwiczem, rozkoszowałam się dniem, obserwowałam transakcje dokonywane przez dilerów z klientami pod gołym niebem, tłuste kaczki krzyżówki żebrzące u turystów o okruszyny chleba, przystrojone barki mieszkalne i młodych smutnych gotów, którzy siedzieli na moście z nogami spuszczonymi nad wodą, wagarując, zupełnie jak ja dziesięć lat wcześniej. Często dochodziłam aż do zoo. Tam siadałam na trawiastym nadbrzeżu i patrzyłam na wolierę Snowdona, w której krążyło stado białych afrykańskich ptaków z krwistoczerwonymi dziobami. Poznałam ich nazwę dopiero, kiedy zobaczyłam je na ich rodzinnym kontynencie, chociaż tam nazywały się zupełnie inaczej. Po lunchu wracałam do biura, czasami z książką w ręku, bez pośpiechu. Teraz najbardziej zadziwia mnie, że nie uważałam tego za wyjątkowe szczęście. Ja też sądziłam, że wolny czas to prawo dane mi przez

Boga. Oczywiście, znając ekscesy moich kolegów, postrzegałam siebie jako osobę, która ciężko pracuje, serio traktuje swoje obowiązki, postępuje z umiarem, zawdzięczając to wszystko własnemu środowisku. Miałam za niskie stanowisko, żeby brać udział w licznych „wyjazdach integracyjnych”, ale to ja rezerwowałam na nie bilety lotnicze – do Wiednia, Budapesztu, Nowego Jorku – i po cichu zdumiewałam się ceną miejsca w pierwszej klasie, samym istnieniem pierwszej klasy. Zapisując te „wydatki”, nie byłam pewna, czy tak było zawsze, także wtedy gdy byłam dzieckiem (może w jakiś niewidoczny dla mnie sposób, poza zasięgiem mojej percepcji), czy też dopiero kiedy dorosłam, Anglia wkroczyła w prężny okres swojej historii, w którym pieniądze zyskały nowe znaczenie i zastosowanie, a zasada „na koszt firmy” stała się podstawą współżycia społecznego, nieznaną w mojej dzielnicy, lecz zupełnie naturalną gdzie indziej. „Na koszt firmy”: rozdawanie za darmo przedmiotów ludziom, którzy ich nie potrzebują. Myślałam o wszystkich tych dzieciakach ze szkoły, które bez kłopotu poradziłyby sobie w mojej obecnej pracy – przecież wiedziały o muzyce dużo więcej niż ja, były autentycznie cool, wychowywały się „na ulicy”, a mnie błędnie uważano za jedną z nich – ale dla których znalezienie takiej posady byłoby równie prawdopodobne co lot na Księżyc. Zastanawiałam się: dlaczego ja? W kolorowych magazynach (oczywiście darmowych), których stosy leżały w naszym biurze, czytaliśmy, że Brytania jest teraz cool – lub raczej jakaś wersja Brytanii, nawet dla mnie będąca zdecydowanie obciachowa – i po pewnym czasie zrozumiałam, że to właśnie na tej fali optymizmu unosi się moja firma. Optymizm tchnący nostalgią: nasi chłopcy wyglądali jak nowe wersje modsów – nosili fryzury sprzed trzydziestu lat w stylu The Kinks – a dziewczyny jak tlenione blondynki à la Julie Christie, w minispódniczkach i z rozmazanym czarnym makijażem. Wszyscy przyjeżdżali do pracy vespami, nad każdym biurkiem wisiały zdjęcia Michaela Caine’a z Alfiego lub Włoskiej roboty.

Panowała tęsknota za epoką i kulturą, które nic dla mnie nie znaczyły, i być może z tego powodu w oczach swoich kolegów byłam cool, przez to, że w niczym ich nie przypominałam. Dyrektorzy w średnim wieku przynosili mi z atencją nagrania nowego amerykańskiego hip-hopu, bo sądzili, że muszę się na tym znać, i rzeczywiście, choć wiedziałam niewiele, w tym środowisku znaczyło to bardzo dużo. Nawet rolę opiekunki Aimee dostałam, ponieważ uważano, że jestem cool i wcale się tym nie przejmę. W ogóle najczęściej zakładano z góry, że okażę dezaprobatę: „Nie ma sensu jej pytać, i tak jej się nie spodoba”. Stwierdzano to z ironią, tak częstą w tej epoce, ale też spokojnym tonem podszytym powściągliwą dumą. Zupełnie niespodziewane wsparcie otrzymałam od mojej szefowej Zoe. Ona też zaczęła pracę jako stażystka, jednak w przeciwieństwie do innych, nie miała funduszu powierniczego czy bogatych rodziców ani nawet – jak ja – darmowego kąta u rodziny. Mieszkała w obskurnym squacie przy Chalk Farm, przez ponad rok nie dostawała pensji, a jednak zjawiała się codziennie rano o dziewiątej – w YTV punktualność traktowano jak niewyobrażalną cnotę – i „harowała jak wół”. Wychowywała się w różnych rodzinach zastępczych w Westminsterze i była podobna do wielu znanych mi dzieci, które też przechodziły przez coś takiego. Miała ten sam niepohamowany głód wszystkiego, co było w jej zasięgu, oraz dysocjacyjną, hipomaniakalną osobowość, jaką się obserwuje u korespondentów wojennych i żołnierzy. Właściwie powinna bać się życia, a mimo to była nieustraszona. W przeciwieństwie do mnie. W biurze uważano jednak, że jesteśmy identyczne. Z góry przypisano jej określone poglądy polityczne, podobnie jak i mnie, chociaż w przypadku Zoe koledzy z biura całkowicie się pomylili: była żarliwą thatcherystką, która uważała, że zawdzięcza powodzenie własnym wysiłkom i reszta ludzi powinna brać z niej przykład. Z jakichś powodów „widziała we mnie samą siebie”. Podziwiałam jej determinację, lecz bynajmniej nie miałam wrażenia, że jesteśmy podobne.

W końcu ja studiowałam, a ona nie; w przeciwieństwie do mnie, nałogowo zażywała kokainę; ubierała się i wyglądała jak jedna ze Spice Girls, a nie jak członek kadry zarządzającej; opowiadała mało zabawne dowcipy erotyczne, sypiała z najmłodszymi białymi stażystami, którzy pochodzili z wyższych sfer, nosili najdłuższe grzywki i byli miłośnikami muzyki indie, a ja byłam na to zbyt pruderyjna. Mimo to lubiła mnie. Kiedy była pijana lub na haju, lubiła mi przypominać, że jesteśmy siostrami, dwiema ciemnoskórymi dziewczynami, które powinny o siebie nawzajem dbać. Tuż przed świętami Bożego Narodzenia wysłała mnie do Salzburga na rozdanie Europejskich Nagród Muzycznych. Jednym z moich zadań było asystowanie Whitney Houston podczas próby dźwięku. Nie pamiętam, jaką piosenkę tam wykonywała – nigdy zbytnio nie lubiłam jej utworów – ale kiedy w pustej sali koncertowej słuchałam, jak Whitney śpiewa bez podkładu muzycznego, bez żadnego akompaniamentu, pojęłam czyste piękno jej głosu, nieogarnioną skalę soulu, ból, jaki się w tym zawierał, i wtedy zniknęły wszystkie dotychczasowe zastrzeżenia, nie liczył się już mój zmysł krytyczny, przyzwyczajenia ani cokolwiek, czym kierują się ludzie, gdy mówią o „dobrym guście”. Ten głos przeniknął wprost do mojego rdzenia kręgowego, wstrząsnął każdym włóknem i powalił mnie. W drodze do drzwi z napisem WYJŚCIE rozpłakałam się. Zanim wróciłam na Hawley Lane, cała historia zdążyła się już roznieść, ale nie zaszkodziła mi, wręcz przeciwnie – oznaczała, że jestem prawdziwą wyznawczynią.

Trzy

Teraz wydaje mi się to śmieszne, nawet żałosne – a może to tylko komiczna zemsta nowoczesnych urządzeń na czasach, które wspominamy – jednak kiedy przyjeżdżał do nas artysta i musieliśmy sporządzić jego dossier dla dziennikarzy, agencji reklamowych i tym podobne, i tak dalej, szliśmy do małej biblioteki w podziemiach i wyciągaliśmy czterotomową encyklopedię zatytułowaną Biografia rocka. Wszystko, co napisano tam w artykule o Aimee, już znałam – urodzona w Bendigo, miała alergię na orzechy – z wyjątkiem jednego szczegółu: jej ulubionym kolorem był zielony. Zrobiłam odręczne notatki, zebrałam wszystkie prośby z innych oddziałów, stanęłam obok hałaśliwego faksu i powoli wkładałam do niego kolejne kartki, myśląc o kimś, kto w Nowym Jorku – mieście moich marzeń – czeka przy podobnym urządzeniu na dokumenty, które pojawiają się u niego prawie dokładnie w tym samym momencie, kiedy je wysyłam. Wydawało mi się to takie nowoczesne – prawdziwy triumf człowieka nad przestrzenią i czasem. No i, rzecz jasna, na spotkanie z Aimee potrzebowałam nowych ubrań, a może i zmiany fryzury, sposobu mówienia i chodzenia – alternatywnego podejścia do życia. W co się ubrać? Jedynym miejscem, w którym wtedy robiłam zakupy, był Camden Market. Wewnątrz tego labiryntu stoisk z martensami i pękami hippisowskich chust udało mi się wyszperać wielkie jasnozielone bojówki uszyte z jedwabiu wykorzystywanego do produkcji spadochronów, obcisły krótki zielony top – który na dodatek miał z przodu błyszczącą czarno-zielono-czerwoną grafikę z okładki albumu The Low End

Theory – i parę kosmicznych air jordanów, też zielonych. Całość uzupełniłam, wsuwając na nos fałszywy kolczyk. Byłam nostalgiczna i futurystyczna, hiphopowa i indie, rrriot grrrl i violent femme. W opinii wielu kobiet dzięki ubraniom da się w taki czy inny sposób rozwiązać każdy problem, ale już we wtorek, na dwa dni przed jej przyjazdem, zrozumiałam, że żadne ciuchy mi nie pomogą. Byłam zdenerwowana, nie mogłam pracować ani skupić się na niczym. Siedziałam przed wielkim szarym monitorem, słuchałam buczenia modemu, czekałam na czwartek i żeby się odprężyć, wpisywałam raz za razem imię i nazwisko Tracey do wyszukiwarki. Tak właśnie postępowałam w pracy, kiedy czułam się znudzona lub niespokojna, chociaż nigdy nie przynosiło mi to prawdziwej ulgi: odpalałam Netscape’a, czekałam bez końca na powolne telefoniczne połączenie z Internetem i zawsze w morzu przeróżnych informacji odnajdowałam te same trzy odizolowane wysepki, z których można było coś o Tracey wyczytać: wiadomości związku zawodowego aktorów, jej stronę w sieci i czat, gdzie się udzielała, używając pseudonimu Prawdomówna_LeGon. Dane pochodzące ze związku aktorów nie zmieniały się. Wynikało z nich, że rok temu Tracey występowała jako statystka w musicalu Faceci i laleczki, i to wszystko, brakowało wzmianek o nowych przedstawieniach. Za to jej strona zmieniała się bez przerwy. Czasem otwierałam ją dwa razy dziennie i za każdym razem znajdowałam tam inną piosenkę i nową grafikę (eksplozję różowych rac zastępowały migoczące tęczowe serduszka et cetera). To na tej stronie przed miesiącem Tracey wspomniała o czacie i do notki „Czasami prawda boli!!!” dołączyła hyperlink. To mi wystarczyło: drzwi były otwarte i zaczęłam tam zaglądać kilka razy w tygodniu. Nie sądzę, żeby ktoś inny oprócz mnie, kto kliknął w ten link, zdawał sobie sprawę, że „Prawdomówną” w tych dziwacznych rozmowach jest Tracey. Zresztą chyba też nikt i tak nie zaglądał na jej stronę. Było w tym coś smutnego, jakaś ascetyczna czystość: piosenki, których nikt nie słuchał, zapisane przez nią słowa – najczęściej banalne aforyzmy

(„Moralna oś wszechświata jest długa i wytycza kierunek sprawiedliwości”) – których nikt nie czytał. Tylko na tym czacie zdawała się żyć naprawdę, chociaż był to przedziwny świat, wypełniony jedynie potakującymi głosami ludzi, którzy najwyraźniej zgadzali się z sobą we wszystkim. Zorientowałam się, że spędza tu przeraźliwie dużo czasu, zwłaszcza nocą. Przeczytałam wszystkie jej wątki, aktualne i zarchiwizowane, aż w końcu zrozumiałam, o co tu chodzi – chociaż trafniejsze byłoby stwierdzenie, że już mnie to nie szokowało – i potrafiłam śledzić i docenić jej argumentację. Stałam się mniej skłonna, by opowiadać kolegom z pracy historyjki o mojej szalonej byłej przyjaciółce Tracey, jej osobliwych zmaganiach na czacie, apokaliptycznych obsesjach związanych z grożącą światu zagładą. Nie przebaczyłam jej – ani nie zapomniałam – ale żerowanie na niej w taki sposób uznałam za niesmaczne. Najdziwniejsze w tym wszystkim okazało się to, że człowiek, pod którego wpływem się znajdowała, jej guru, był kiedyś dziennikarzem audycji śniadaniowej i pracował w budynku mieszczącym obecnie nasze biura. Pamiętałam, że gdy byłyśmy dziećmi, często oglądałyśmy go razem na ekranie: siedziałyśmy z miskami płatków z mlekiem na kolanach i czekałyśmy, aż ten nudny program dla dorosłych wreszcie się skończy, a zacznie sobotni poranny blok kreskówek. Pewnego razu, podczas mojej pierwszej przerwy międzysemestralnej na uniwersytecie, poszłam do wielkiej księgarni na Finchley Road kupić podręczniki i kiedy przeglądałam dział filmowy, zobaczyłam, jak ów facet prezentuje swoją książkę w odległym kącie tego gigantycznego pomieszczenia. Siedział przy zwykłym jasnym biurku, był ubrany na biało, miał przedwcześnie posiwiałe włosy i mówił do pokaźnego tłumu. Dwie dziewczyny, które tam pracowały, stały obok mnie i zza półek obserwowały to szczególne zgromadzenie. Wyśmiewały się z niego. Mnie zastanowiło nie to, co mówił, ale niezwykły skład widowni. Było tam kilka białych kobiet w średnim wieku ubranych w fikuśne swetry z bożonarodzeniowymi symbolami, i te niczym nie

różniły się od gospodyń domowych, które oglądały go w telewizji przed dziesięcioma laty. Większość uczestników stanowili jednak młodzi czarni mężczyźni, mniej więcej w moim wieku, którzy trzymali na kolanach zaczytane egzemplarze jego książek i słuchali w całkowitym, niewzruszonym skupieniu wykładu na temat skomplikowanej teorii spiskowej. Światem mianowicie rządziły jaszczury w ludzkiej skórze: Rockefellerowie byli jaszczurami, tak jak i członkowie klanu Kennedych i większość pracowników Goldman Sachsa, William Hearst też był jaszczurem i Ronald Reagan, i Napoleon – to był ogólnoświatowy spisek reptilianów. W końcu sprzedawczynie odeszły zmęczone chichotaniem. Ja zostałam głęboko poruszona tym, co widzę, nie wiedząc, co o tym myśleć. Dopiero później, kiedy zaczęłam czytać wpisy Tracey – a jeśli pominąć ich szalone założenia, robiły wrażenie swoją precyzyjną, pokrętną erudycją, łączącą przeróżne fakty historyczne i polityczne idee w coś w rodzaju teorii wszystkiego, która chociaż była komiczną blagą, wymagała dogłębnych studiów i skupienia – tak, dopiero wtedy poczułam, że lepiej rozumiem tych poważnie wyglądających młodzieńców zgromadzonych w księgarni. Nauczyłam się czytać pomiędzy wierszami. Czy w końcu nie chodziło tu o wyjaśnienie fenomenu władzy? Władzy, która z całą pewnością istnieje w tym świecie? Którą mają nieliczni, a dla większości jest nieosiągalna? Władzy, za którą moja dawna przyjaciółka tak bardzo obecnie tęskniła? – Co to, kurwa, jest? Odwróciłam się na krześle i zobaczyłam, że za moimi plecami stoi Zoe i przygląda się jaskrawemu wizerunkowi jaszczura, który na swoim gadzim łbie nosi koronę królewską. Zminimalizowałam stronę. – Projekty okładek albumów. Kiepskie. – Posłuchaj, zaczynasz w czwartek rano, mamy potwierdzenie. Jesteś gotowa? Masz wszystko, czego potrzebujesz? – Nie obawiaj się. Będzie okej.

– Wiem, że tak. Jeśli chcesz się czymś pokrzepić – powiedziała Zoe i znacząco dotknęła nosa – daj znać. Nie doszło do tego. Trudno mi poskładać w całość, do czego w ogóle wtedy doszło. Wspomnienia moje i Aimee z tamtego dnia się nie pokrywały. Aimee czasami mówiła, że wynajęła mnie, ponieważ w jej poczuciu „od razu nawiązałyśmy kontakt”, a czasami – że uznała mnie za niesamowicie kompetentną. Myślę, że stało się tak, bo (nieumyślnie) zachowałam się niegrzecznie, na co prawie nikt w tamtych czasach by się wobec niej nie odważył, i ten afront musiał zapaść jej w pamięć. Dwa tygodnie później, kiedy pilnie potrzebowała nowej młodej asystentki, pamiętała o mnie. Tak czy owak, kiedy wyłoniła się z limuzyny z przyciemnionymi szybami, kłóciła się ze swoją ówczesną asystentką Melanie Wu. Jej menedżerka Judy Ryan szła o dwa kroki za nimi i krzyczała coś do telefonu. Pierwsze słowa, jakie usłyszałam z ust Aimee, były jak policzek: – Melanie, wszystko, co w tej chwili mówisz, nie ma dla mnie najmniejszego znaczenia. Zauważyłam, że straciła już australijski akcent, nie brzmiała jednak jak Amerykanka czy Brytyjka, lecz jak obywatelka świata: mogła pochodzić równie dobrze z Nowego Jorku, Paryża, Moskwy, Los Angeles lub Londynu albo ze wszystkich tych miejsc naraz. Oczywiście dzisiaj mnóstwo osób mówi w taki sposób, ale po raz pierwszy z taką modulacją głosu spotkałam się u Aimee. – Jesteś przeciwskuteczna – dodała, na co Melanie odparła: – Całkowicie to rozumiem. Chwilę później ta biedna dziewczyna stanęła przede mną, spojrzała na mój biust, szukając identyfikatora, a kiedy znów uniosła głowę, zobaczyłam, że jest załamana, stara się powstrzymać łzy. – Przyjechałyśmy o czasie, zgodnie z planem – powiedziała tak stanowczo,

jak potrafiła – i powinniśmy się trzymać naszego harmonogramu. Weszłyśmy we cztery do windy i stałyśmy w milczeniu. Chciałam coś powiedzieć, jednak nim zdążyłam to zrobić, Aimee odwróciła się do mnie i wydęła wargi jak nadąsany ładny nastolatek. – Ciekawy wybór – powiedziała do Judy. – Na spotkanie z artystą włożyć koszulkę z logo innego artysty? Bardzo profesjonalne. Spojrzałam na swój top i zarumieniłam się. – Nie! Panno… to znaczy pani… Aimee. Nie chciałam być… Judy parsknęła śmiechem, który przypominał szczekanie foki. Chciałam dodać coś jeszcze, ale drzwi windy rozsunęły się i Aimee wyszła. By dotrzeć na umówione spotkania, musiałyśmy przejść przez korytarze, które były zatłoczone jak The Mall w dniu pogrzebu księżnej Diany. Wydawało się, że nikt tu nie pracuje. Kiedy zatrzymywałyśmy się w jakimś studio, ludzie natychmiast tracili opanowanie bez względu na pozycję, jaką zajmowali w firmie. Słyszałam, jak dyrektor zarządzający opowiada Aimee, że to jej balladę wybrał na pierwszy taniec na swoim ślubie. Słuchałam z niesmakiem, gdy Zoe wdała się w chaotyczną opowieść o tym, jak wiele znaczy dla niej piosenka Move with Me, ponieważ pomogła jej stać się kobietą, zrozumieć, jaką władzę mają kobiety, że nie należy się bać bycia kobietą, i tak dalej. Kiedy ruszyłyśmy wreszcie innym korytarzem do kolejnej windy – miałyśmy zjechać do podziemi, gdzie Aimee ku radości Zoe zgodziła się nagrać krótki wywiad – zdobyłam się na odwagę i powiedziałam głosem zmęczonej życiem dwudziestodwulatki, że wyobrażam sobie, jak nudne musi być dla niej wysłuchiwanie w nieskończoność takich ludzi. – Tak się składa, moja maleńka zielona nimfo, że to uwielbiam. – Okej, myślałam, że… – Myślałaś, że pogardzam swoimi wielbicielami. – Nie! Ja tylko… ja…

– Posłuchaj, fakt, że nie jesteś moją wielbicielką, nie oznacza, że to nie są dobrzy ludzie. Każdy ma swoje plemię. A ty w czyim plemieniu jesteś? – Obrzuciła mnie krótkim, taksującym spojrzeniem, od stóp do głów. – No tak, to już wiemy. – Chodzi o muzykę? – zapytałam i popełniłam błąd, bo spojrzałam na Melanie Wu i wyczytałam z jej twarzy, że ta rozmowa powinna się skończyć już dawno temu, że w ogóle nie powinna się zacząć. Aimee westchnęła: – Jasne. – No cóż… dużo tego… lubię starsze utwory, te, które wykonywała Billie Holiday. Albo Sarah Vaughan. Bessie Smith. I Nina. To prawdziwe piosenkarki. To znaczy… chciałam… czuję… – Popraw mnie, jeśli się mylę – powiedziała Judy z wyraźnym australijskim akcentem, którego nie były w stanie zniszczyć upływające lata. – Zdaje się, że wywiad nie miał być nagrywany w tej windzie? Dziękuję. Zjechałyśmy na dół. Upokorzona, starałam się iść przed nimi. Aimee wyprzedziła Judy i wzięła mnie pod ramię. Poczułam, że zamiera mi serce, tak jak w słowach starej piosenki. Popatrzyłam w dół – Aimee ma tylko metr pięćdziesiąt osiem – i po raz pierwszy zobaczyłam z bliska jej twarz, jednocześnie kobiecą i męską, lodowate oczy, piękne, szare, kocie, które pozostawiła reszcie świata do pokolorowania. U żadnej Australijki nie widziałam tak jasnej skóry. Czasami, kiedy była bez makijażu, wydawało się, że nie pochodzi z tego ciepłego kontynentu, i nie chciała, żeby to się zmieniło, zawsze wszelkimi środkami chroniła się przed słońcem. Było w niej coś nieziemskiego, jakby była członkiem plemienia, które składa się tylko z jednej osoby. Uśmiechnęłam się nieświadomie. Ona też. – Co mówiłaś? – zapytała. – Och! Ja… chciałam powiedzieć, że ludzkie głosy są jak… niczym…

Znów westchnęła i udała, że zerka na nieistniejący zegarek. – Ludzki głos jest jak ubranie – powiedziałam stanowczo, jak gdybym medytowała nad tym stwierdzeniem od lat, a nie wymyśliła je na poczekaniu. – Jeśli spojrzy się na fotografię z 1968 roku, można poznać, że jest z tego okresu, po ubraniach, jakie ludzie noszą, a gdy się słyszy, jak śpiewa Janis, też wiadomo, że to lata sześćdziesiąte. Jej głos jest znakiem czasu. To jak lekcja historii albo… coś w tym stylu. Aimee zabójczo uniosła jedną brew: – Rozumiem. Puściła moje ramię. – Ale mój głos – powiedziała z równym przekonaniem – jest znakiem obecnych czasów. Jeśli brzmię dla ciebie jak komputer, cóż, przykro mi, ale tak musi być, bo to jest na czasie. Może ci się nie podobać, może wolisz żyć przeszłością, ale, kurwa, ja śpiewam tu i teraz. – Nieprawda, podobasz mi się! Znów wydęła wargi w ten zabawny sposób, jak nastolatek. – Nie tak jak Tribe. Ani jak Billie Holiday, ta Lady, kurwa, Day. Judy nas dogoniła: – Przepraszam, czy wiesz, do jakiego studia idziemy, czy też muszę… – Hej, Jude! Rozmawiam z tą małą! Doszłyśmy do studia. Otworzyłam przed nimi drzwi. – Proszę posłuchać, chcę powiedzieć, że chyba źle to zaczęłam… naprawdę, panno… to znaczy, Aimee… miałam dziesięć lat, kiedy wspięłaś się na szczyty list przebojów… kupiłam singiel. To niesamowite, że cię spotykam. Jestem z twojego plemienia! Uśmiechnęła się znowu: w sposobie, w jaki do mnie mówiła, było coś z flirtu, chociaż rozmawiała tak ze wszystkimi. Ujęła mnie delikatnie pod brodę.

– Nie wierzę ci – powiedziała, szybkim ruchem zsunęła mi z nosa fałszywy kolczyk i podała mi go.

Cztery

Teraz na ścianie Tracey musiała się pojawić Aimee – to było jasne jak słońce. Dzieliła miejsce z Michaelem Jacksonem, Janet Jackson, Prince’em, Madonną i Jamesem Brownem. W ciągu tych wakacji Tracey zmieniła swój pokój w rodzaj świątyni dla swoich ulubionych tancerzy, udekorowała go dużymi lśniącymi plakatami, na których uchwycono ich w ruchu, tak że ściany były pokryte czymś w rodzaju hieroglifów, dla mnie nie do rozszyfrowania, ale wyraźnie niosących jakieś przesłanie: gesty dłoni, ugięte łokcie i kolana, rozwarte palce i wypięte pośladki. Tracey nie lubiła upozowanych zdjęć, wybierała ujęcia z koncertów (na które nie chodziłyśmy, bo nie było nas stać) ukazujące pot na twarzach tancerzy. Tylko te uważała za „prawdziwe”. Mój pokój także przypominał świątynię tańca, lecz ja byłam pogrążona w marzeniach, brałam z biblioteki stare biografie wielkich gwiazd wytwórni MGM i RKO pisane w latach siedemdziesiątych, wyrywałam ckliwe portrety i przyklejałam je do ścian. W ten sposób odkryłam braci Nicholas, Fayarda i Harolda. Ich fotografia, gdy robią szpagat w powietrzu, znaczyła wejście do mojego pokoju: skakali tuż nad moimi drzwiami. Dowiedziałam się, że byli samoukami i chociaż tańczyli jak bogowie, nie mieli wykształcenia baletowego. Byłam z nich dumna jak z kogoś bliskiego, jakby byli moimi braćmi, rodziną. Bardzo starałam się zainteresować nimi Tracey – pytałam, którego z moich braci chciałaby poślubić, którego pocałować – chociaż nie potrafiła już oglądać czarno-białych filmów, wszystko ją w nich nudziło. To nie było „prawdziwe” – trudno dostrzec szczegóły, wszystko

jest takie sztuczne i przylizane. Chciała oglądać tancerzy na scenie, widzieć ich pot, prawdziwe postaci, a nie przebranych aktorów w cylindrach i frakach. Ta elegancja pociągała zaś mnie. Podobało mi się, że ukrywa ból. Pewnej nocy przyśnił mi się Cotton Club: byli tam Cab Calloway, Harold i Fayard, a ja stałam na podeście z lilią wpiętą we włosy. W moim śnie wszyscy byliśmy eleganccy, nie znaliśmy bólu, nigdy nie wspominano o nas na smutnych stronicach podręczników historii, które kupowała mi matka, nikt nie nazywał nas brzydkimi ani głupimi, nie wchodziliśmy do teatru tylnym wejściem, nie korzystaliśmy z kranów z wodą do picia wydzielonych dla czarnych, nie musieliśmy zajmować miejsc z tyłu autobusu. Nikt z naszych bliskich nie zawisł na drzewie ani nie został wyrzucony znienacka w kajdanach za burtę w ciemne morskie fale – nie, w moim śnie wszyscy byliśmy złoci! Nikt nie był bardziej wytworny ani piękniejszy od nas, byliśmy ludem błogosławionym, gdziekolwiek żyliśmy: w Nairobi, Paryżu, Berlinie, Londynie czy – jak teraz – w Harlemie. Kiedy orkiestra zaczęła grać, a publiczność zasiadła przy stolikach z drinkami w dłoniach, szczęśliwa, czekająca na mnie, ich siostrę, która dla nich zaśpiewa, otworzyłam usta, ale nie byłam w stanie wydobyć z siebie żadnego dźwięku. Obudziłam się i spostrzegłam, że zmoczyłam łóżko. Miałam jedenaście lat. Matka starała się mi pomóc na swój sposób. Dowiedz się więcej o Cotton Clubie, doradzała, to okres renesansu Harlemu. Spójrz: to Langston Hughes i Paul Robson. Obejrzyj uważnie Przeminęło z wiatrem: dostrzeżesz Krajowe Stowarzyszenie Postępu Ludzi Kolorowych. W tym czasie poglądy polityczne i upodobania literackie mojej matki nie interesowały mnie tak bardzo jak ramiona i nogi, jak rytm i piosenki, jak czerwona jedwabna halka Mammy, służącej Scarlett, czy drażniący głos Prissy. Informacje, których szukałam, które uważałam za niezbędne, by podtrzymać się na duchu, wyczytywałam w starej książce ukradzionej z biblioteki – w Historii tańca. Czytałam o krokach, które

przekazywano sobie przez stulecia, z pokolenia na pokolenie. Ta historia różniła się od tej, której uczyła mnie matka, trudno ją było spisać, należało ją poczuć. Wtedy wydawało mi się niezwykle ważne, by Tracey też ją poznała, powinna była odczuwać to samo i w tej samej chwili co ja, nawet jeśli jej to już nie interesowało. Pobiegłam więc do niej, wpadłam do jej pokoju i powiedziałam: kiedy skaczesz i robisz szpagat w powietrzu (była jedyną uczennicą panny Isabel, która to potrafiła), no wiesz, kiedy tak robisz, a mówiłaś, że twój tata też to umie, ty nauczyłaś się od niego, a on od Michaela Jacksona, a Jackson od Prince’a, a może od Jamesa Browna, a oni wszyscy uczyli się od braci Nicholas, bracia Nicholas to zapoczątkowali, byli pierwsi, i nawet ty, chociaż tego nie wiesz i mówisz, że nic cię to nie obchodzi, tańczysz tak jak oni, naśladujesz ich. Tracey wychylała się przez okno i paliła papierosa swojej matki. Robiąc to, wyglądała dużo dojrzalej niż ja, jakby miała czterdzieści pięć lat, a nie jedenaście, potrafiła nawet wydmuchiwać dym tym swoim świńskim noskiem, i kiedy wypowiadałam te niby wiekopomne słowa, które chciałam jej przekazać, czułam, jak zamieniają się w moich ustach w popiół. Nawet nie wiedziałam, co mówię, o co naprawdę mi chodzi. Nie chciała, żeby dym wlatywał do pokoju, i stała zwrócona do mnie plecami, ale kiedy skończyłam wyrażać swoją opinię (jeśli można tak to nazwać), odwróciła się i powiedziała lodowatym tonem, jakby zupełnie mnie nie znała: – Nigdy więcej nie waż się mówić o moim ojcu.

Pięć

– To nie działa. Dopiero od miesiąca pracowałam dla niej – dla Aimee – i kiedy powiedziała to na głos, zrozumiałam, że ma rację: to nie działało, a problem tkwił we mnie. Byłam młoda, niedoświadczona i nie potrafiłam odtworzyć wrażenia z tamtego dnia, kiedy spotkałyśmy się po raz pierwszy, a ja sądziłam, że być może jest zwykłą kobietą, taką jak my wszystkie. Moje przeczucie zostało przyćmione opiniami innych ludzi – byłych kolegów i koleżanek z pracy, przyjaciółek ze szkoły i rodziców – a wszystko miało swój wpływ, każde westchnienie czy pełen niedowierzania uśmieszek, i każdego ranka, gdy zjawiałam się w domu Aimee na Knightsbridge lub w jej biurze w Chelsea, musiałam walczyć z głębokim poczuciem nierzeczywistości. Co ja tu robię? Kiedy coś mówiłam, zaczynałam się jąkać albo zapominałam o podstawowych informacjach, które mi przekazywała. Traciłam wątek podczas rozmów telefonicznych, bo przeszkadzał mi wewnętrzny głos, który powtarzał uporczywie: ona nie jest prawdziwa, nic tutaj nie jest prawdziwe, to tylko twoja dziecinna fantazja. Gdy pod koniec dnia zamykałam drzwi do jej georgiańskiego domu, ze zdziwieniem stwierdzałam, że nie jestem w żadnym wymyślonym mieście, ale w Londynie, parę kroków od linii metra Piccadilly. Siadałam obok pasażerów, którzy czytali gazetę miejską (sama też często brałam ją dla siebie), i miałam poczucie, że moja podróż jest o wiele dłuższa: nie jechałam z centrum na przedmieścia, tylko przenosiłam się z innego wymiaru do prawdziwego świata tych ludzi, który dla mnie,

dwudziestodwuletniej dziewczyny, wydawał się istnieć w samym jądrze rzeczywistości – tej, o której wszyscy wokół mnie tak pilnie czytali. – To nie działa, ponieważ jesteś spięta – powiedziała Aimee z wielkiej szarej kanapy (siedziałam naprzeciwko niej na identycznej kanapie). – Jeśli masz dla mnie pracować, musisz być rozluźniona. A nie jesteś. Zamknęłam laptop, pochyliłam głowę i odczułam ulgę: więc mogłam wrócić do starej pracy – jeśli mnie jeszcze przyjmą – i do rzeczywistości. Jednak Aimee, zamiast mnie zwolnić, uśmiechnęła się i rzuciła we mnie poduszką: – I co my z tym zrobimy? Spróbowałam się roześmiać i przyznałam, że nie wiem. Odwróciła głowę ku oknu. Na jej twarzy zobaczyłam ten wyraz wiecznego niezadowolenia, zniecierpliwienia, do którego przyzwyczaiłam się z czasem, bo takie zmienne nastroje codziennie wyznaczały rytm mojej pracy. Ale podczas pierwszych dni to było dla mnie coś nowego i sądziłam, że jest po prostu znudzona i rozczarowana, zwłaszcza mną. Nie wiedząc, jak mam zareagować, rozglądałam się po wazach rozstawionych w tym olbrzymim pokoju – Aimee zapełniała każdą wolną przestrzeń kwiatami – patrzyłam na piękny widok za oknem, na słońce połyskujące na szarych dachówkach domów w Knightsbridge i starałam się wymyślić jakąś ciekawą odpowiedź. Nie rozumiałam jeszcze, że piękno jest częścią nudy. Na ścianach wisiały ciemne wiktoriańskie obrazy, portrety ziemian na tle wspaniałych rezydencji, nie było niczego z epoki Aimee ani nic charakterystycznego dla Australii, żadnych osobistych przedmiotów. To miał być jej londyński dom, a nic go z nią nie łączyło. Meble były luksusowe, dobrane ze smakiem, jak w każdym ekskluzywnym europejskim hotelu. Jedyną wskazówką, że Aimee tu mieszka, była ustawiona na parapecie rzeźba z brązu przypominająca wielki talerz, pośrodku której znajdowało się coś, co wyglądało jak płatki i liście i na pierwszy rzut oka kojarzyło się z kwiatem lilii wodnej, ale w rzeczywistości było szczegółowym odlewem waginy: sromu, warg sromowych, łechtaczki –

wszystkiego, bez żadnych ograniczeń. Nie ośmieliłam się zapytać, kim była modelka. – Gdzie czujesz się najlepiej? – zapytała i ponownie odwróciła głowę w moim kierunku. Zobaczyłam, że na jej twarzy rysuje się jakiś pomysł – zmieniła się, jakby pociągnęła wargi nową szminką. – Chodzi ci o miejsce? – Tak, o miejsce. W tym mieście. – Nigdy się nad tym nie zastanawiałam. Wstała: – Pomyśl, pojedziemy tam. Od razu przyszedł mi do głowy Hampstead Heath. Dla Aimee zaś Londyn, tak jak mapki, które rozdają na lotnisku, skupiał się wokół St. James’s, od północy graniczył z Regent’s Park, rozciągał się na zachód do Kensington – skąd można było zrobić wypad na zakupy na Ladbroke Grove – a na wschód sięgał zaledwie do Barbican. To, co znajdowało się na południe od mostu Hungerford, było dla niej równie tajemnicze jak miejsce, w którym kończy się tęcza. – To taki wielki park – wyjaśniłam. – Dorastałam w tej okolicy. – Dobra! Jedziemy tam. Pojechaliśmy na rowerach we troje, lawirując wśród autobusów i chwilami ścigając się z kurierami: na czele pedałował jej ochroniarz – nazywał się Granger – potem Aimee, a na końcu ja. Fakt, że gwiazda jeździ na rowerze po Londynie, wkurzał Judy, ale Aimee to uwielbiała, nazywała to swoją wielkomiejską wolnością. Zaledwie na co dwudziestych światłach jakiś kierowca pochylał się nad kierownicą i opuszczał szybę, bo zauważył coś znajomego w szaroniebieskich kocich oczach, filigranowym trójkątnym podbródku… Jednak wtedy światła już się zmieniały i ruszaliśmy. Kiedy Aimee jeździła po mieście, dobrze się maskowała – czarny sportowy top, czarna koszulka i przetarte w kroku rowerowe szorty w stylu grunge – i tylko Granger mógł zwrócić na

siebie uwagę: czarny mężczyzna balansujący na tytanowej wyścigówce, ponad metr dziewięćdziesiąt wzrostu i sto piętnaście kilogramów żywej wagi, który zatrzymywał się od czasu do czasu, wyciągał z kieszeni plan miasta i przeglądał go z wściekłością. Był z Harlemu – „u nas ulice przecinają się pod kątem prostym, jak należy” – i nie mógł wybaczyć londyńczykom, że nie nadali ulicom numerów zamiast nazw, tak jak Amerykanie, i z tego powodu całkowicie skreślił to miasto. Dla niego Londyn był mieszaniną kiepskiego jedzenia i paskudnej pogody, gdzie niepotrzebnie utrudniano mu jego jedyne zadanie – ochronę Aimee. Przy stacji metra Swiss Cottage dał znak i zatrzymaliśmy się przy wysepce na jezdni. Ściągnął z siebie skórzaną kurtkę, ukazując potężne bicepsy. – Mówię wam, nie mam pojęcia, gdzie jest to miejsce – powiedział, uderzając planem Londynu o kierownicę. – Dojeżdżamy do jakiejś małej uliczki – Christchurch Close czy, kurwa, Hingleberry Corner – a potem czytam w tym cholerstwie: przejdź do strony 53. Kurwa, jadę na rowerze. – Głowa do góry, Granger – odezwała sie Aimee, okropnie naśladując angielski akcent. Przyciągnęła jego wielką głowę do swojego ramienia i czule go uścisnęła. Granger uwolnił się i spojrzał na słońce: – Od kiedy tu jest tak gorąco? – Jest lato. W Anglii też bywa ciepło. Powinieneś włożyć szorty. – Nie noszę krótkich spodni. – Ta rozmowa niczemu nie służy. Stoimy na wysepce pośrodku ulicy. – Mam dość. Wracamy – powiedział Granger stanowczym tonem, i zdziwiłam się, bo nikt tak nie zwracał się do Aimee. – Nie wracamy. – Sama więc to weź – Granger wrzucił plan do koszyka przy rowerze Aimee – bo mnie się nie przyda. – Wiem, jak tam dojechać – wtrąciłam się zażenowana, bo całe zamieszanie

powstało właściwie z mojej winy. – To już niedaleko. – Potrzebny nam samochód – nalegał Granger. Nawet na mnie nie spojrzał. Prawie nigdy na siebie nie patrzyliśmy. Czasami myślałam o nas jak o parze tajnych agentów pomyłkowo przydzielonych do tej samej sprawy: boimy się nawiązać kontakt wzrokowy, żeby się nawzajem nie zdradzić. – Słyszałam, że można znaleźć tam słodkich chłopców – powiedziała Aimee śpiewnym głosem, naśladując wymowę Grangera. – Ukrywają się w drzewach. Nacisnęła na pedały i gwałtownie włączyła się do ruchu. – Nie mieszam zabawy z pracą – powiedział wyniośle Granger i z godnością wsiadł na swój szpanerski rower. – Jestem profesjonalistą. Ruszyliśmy. Ulica okazała się stromym podjazdem. Dyszeliśmy z wysiłku i staraliśmy się dogonić roześmianą Aimee. Zawsze potrafię znaleźć Heath – przez całe życie, czy chciałam tego czy nie, trafiałam na ścieżki, które mnie tam doprowadzały – nigdy jednak świadomie nie szukałam Kenwood House i rzadko tam bywałam. Tylko czasami przypadkiem natykałam się na to miejsce. Tak samo było i tym razem: prowadziłam Aimee i Grangera różnymi dróżkami, mijaliśmy stawy, wspinaliśmy się na pagórki, starałam się sobie przypomnieć, gdzie jest najładniej i najciszej, a zarazem co można by ciekawego pokazać kapryśnej supergwieździe, i nagle dostrzegłam małą żeliwną bramę, a za drzewami białe kominy. – Zakaz wjazdu dla rowerów – przeczytała napis Aimee. Granger, widząc, co się święci, zaczął protestować, lecz został zlekceważony. – Wrócimy za godzinę – powiedziała, zsiadła z roweru i podała mu go. – Może za dwie. Zadzwonię. Masz to? Granger skrzyżował ręce na masywnej klatce piersiowej. – Tak, ale nie dam. Muszę przy tym być. Nie ma mowy. Zapomnij.

Jednak gdy zsiadałam z roweru, zobaczyłam, że Aimee stanowczo wyciąga drobną rękę, otrzymuje mały pakunek owinięty w przezroczystą folię i po chwili zaciska w dłoni coś, co okazało się jointem – dla mnie. Rozlokowałyśmy się pod magnolią naprzeciwko Kenwood House. Oparłam się o pień i paliłam, a Aimee leżała na trawie z nasuniętą na oczy czarną bejsbolówką i z twarzą zwróconą ku mnie. – Czujesz się lepiej? – A ty… nie zapalisz? – Nie palę. To chyba jasne. Pociła się jak podczas występów na scenie. Uniosła koszulkę, żeby się trochę ochłodzić, i przez chwilę widziałam blady fragment jej brzucha, który kiedyś tak hipnotyzował cały świat. – Mam zimną colę w torbie, chcesz? – Nie piję tego gówna, ty też nie powinnaś. Uniosła się na łokciach, by lepiej mnie widzieć. – Nadal wyglądasz na spiętą. Westchnęła, przekręciła się na brzuch i patrzyła na wakacyjny tłum podążający do dawnych stajni na ciastka i herbatę i do pałacu na solidniejszą przekąskę składającą się z historii i sztuki. – Mam pytanie – powiedziałam, rozumiejąc, że jestem upalona, a ona nie, co w tej chwili nie za bardzo mi przeszkadzało. – Robisz to ze wszystkimi swoimi asystentkami? Zastanowiła się przez chwilę. – Nie, niezupełnie to. Ludzie są różni. Ale zawsze coś robię. Nie mogę mieć przy sobie kogoś, kogo przez dwadzieścia cztery godziny na dobę i przez siedem dni w tygodniu wciąż onieśmielam. Nie ma mowy. A nie stać mnie na ten luksus, żeby poznawać cię stopniowo i delikatnie albo grzecznie na wasz angielski sposób, nie mogę zawsze mówić „proszę” i „dziękuję”, kiedy masz coś

dla mnie zrobić. Jeśli dla mnie pracujesz, to musisz szybko się wdrożyć. Stosuję to już od dawna i przekonałam się, że kilka intensywnych godzin na początku oszczędza później mnóstwo czasu, nieporozumień i całego tego gówna. Ty w sumie łatwo się wywiniesz, naprawdę. Z Melanie wzięłam kąpiel. Spróbowałam rzucić jakiś durny, zawiły dowcip w nadziei, że Aimee się roześmieje, ona jednak zamiast tego zerknęła na mnie z ukosa. – Powinnaś zapamiętać jeszcze coś: nie myśl sobie, że nie rozumiem waszej brytyjskiej ironii, ja jej po prostu nie lubię. Uważam, że jest dziecinna. Kiedy rozmawiam z Anglikami, prawie przez cały czas mam ochotę powiedzieć: dorośnijcie! – Znów zaczęła mówić o kąpieli z Melanie: – Pytała mnie, czy ma za długie sutki. Paranoja. – I miała? – Kto miał co? – Melanie. Sutki. Miała za długie? – Kurwa, jak palce. Wyplułam trochę coli na trawę. – Jesteś zabawna. – Miałam wśród przodków mnóstwo zabawnych ludzi. Bóg jeden wie, dlaczego Brytyjczycy sądzą, że tylko oni na całym świecie są obdarzeni humorem. – Nie jestem aż tak brytyjska. – Kotku, jesteś brytyjska jak diabli. Sięgnęła do kieszeni po telefon i zaczęła przeglądać SMS-y. Jeszcze zanim stało się to powszechne, Aimee już żyła swoją komórką. Była w tym prekursorką, tak jak i w wielu innych sprawach. – Granger, Granger, Granger, Granger. Nie wie, co ze sobą zrobić, kiedy nie ma nic do roboty. Tak jak ja. Oboje mamy tego samego bzika. Przypomina mi,

jak bardzo potrafię być upierdliwa. Dla innych. – Jej kciuk przesuwał się nad nowiutkim blackberry. – Od ciebie wymagam luzu, opanowania i skupienia. Właśnie to nam się przyda. Jezusie, przysłał mi już piętnaście SMS-ów. A musi tylko popilnować rowerów. Pisze, że jest obok… co to, do cholery, jest „staw dla mężczyzn”? Opowiedziałam jej. Popatrzyła na mnie z powątpiewaniem. – Jak znam Grangera, to nie ma mowy, żeby pływał w takiej wodzie. Nawet w Miami się nie kąpie. Wierzy w chlor. Nie, wystarczy, że pilnuje rowerów. – Szturchnęła mnie palcem w brzuch. – Skończyłaś już? Zapal sobie jeszcze, jeśli chcesz. To wyjątkowa okazja, korzystaj. Jedna na asystentkę. Przez resztę czasu będziesz pracować wtedy kiedy ja. Czyli bez przerwy. – Teraz już jestem odprężona. – Świetnie! Co jeszcze możemy tu zrobić? Zaczęłyśmy się wałęsać po wnętrzach Kenwood House. Przez jakiś czas szła za nami obdarzona sokolim wzrokiem sześciolatka, ale jej roztargniona matka nie chciała uwierzyć w fenomenalną intuicję córki. Wlokłam się z zaczerwienionymi oczami za swoją nową szefową, po raz pierwszy dostrzegając, w jak szczególny sposób ogląda obrazy. Zupełnie nie zwracała uwagi na mężczyzn (nie chodziło o malarzy, tylko o przedstawione postaci): nie zatrzymała się przy autoportrecie Rembrandta, omijała wszystkich hrabiów i książąt i zbyła jednym zdaniem – „Idź do fryzjera!” – marynarza floty handlowej, który miał roześmiane oczy, takie jak mój ojciec. Pejzaże też ją nie interesowały. Uwielbiała psy, zwierzęta, owoce, tkaniny, a zwłaszcza kwiaty. W ciągu następnych lat przekonałam się, że bukiet zawilców podziwiany przez nas w Prado lub peonie z National Gallery po tygodniu pojawią się w wazonach w domu lub hotelu, w którym chwilowo mieszkam. Wiele namalowanych małych piesków także przeskoczyło z płócien do prawdziwego życia. Kenwood stało się inspiracją do kupna Colette, spanielki z obrazu Joshuy Reynoldsa, która miała problemy z trzymaniem moczu. Aimee

nabyła ją w Paryżu kilka miesięcy później i musiałam wyprowadzać suczkę przez rok dwa razy dziennie. Aimee najbardziej lubiła portrety kobiet: twarze, błyskotki, fryzury, gorsety i maleńkie szpiczaste buciki. – O mój Boże, to Judy! Aimee w sali obitej czerwonym adamaszkiem stała przed naturalnej wielkości portretem i się śmiała. Zatrzymałam się za nią i zerknęłam na obraz van Dycka. Nie było wątpliwości: istna Judy Ryan w całej swej straszliwej chwale, ale sprzed czterystu lat, spowita w niepasujący do niej czarno-biały zwój koronek i jedwabi, z prawą ręką – w geście jednocześnie matczynym i groźnym – spoczywającą na ramieniu młodego bezimiennego pazia. Oczy posokowca, okropna grzywka i długa twarz z cofniętym podbródkiem – wszystko tam było. Tak bardzo się śmiałyśmy, że – jak mi się wydawało – nasz wzajemny stosunek uległ zmianie, zniknęła sztywność lub strach. Kiedy więc kilka minut później Aimee stwierdziła, że urzekł ją obraz zatytułowany Dziecięca akademia, uznałam, że mogę się nie zgodzić. – Trochę zbyt ckliwy, prawda? I dziwaczny… – Podoba mi się! Lubię dziwaczne rzeczy. Nagie maluchy portretujące się nawzajem. Mam teraz słabość do małych dzieci. – Popatrzyła tęsknie na małego chłopczyka z zalotnie nieśmiałą twarzą cherubina. – Przypomina mi mojego synka. Naprawdę ci się nie podoba? Nie miałam wtedy pojęcia, że Aimee jest w ciąży (a była, nosiła już swoją córkę Karę). Pewnie i ona o tym nie wiedziała. Obraz wydawał mi się idiotyczny, a te maluchy z różowymi policzkami wręcz odpychające, ale kiedy spojrzałam na jej twarz, zobaczyłam, że mówi poważnie. Czym są dzieci – pamiętam tę myśl – jeśli potrafią tak wpłynąć na kobietę? Czy mają władzę, by przeprogramować swoje matki? Przemienić je nie do poznania? Ta wizja mnie przeraziła. Ograniczyłam się do wychwalania urody jej syna Jaya, mówiłam, jaki jest piękny w porównaniu z tymi cherubinami, jednak pod wpływem wypalonego zioła

wypadłam niezbyt przekonująco i Aimee spojrzała na mnie, marszcząc brwi. – Nie chcesz mieć dzieci, prawda? A może tylko tak ci się wydaje. – Nie, wiem, że nie chcę. Poklepała mnie po głowie, jakby dzieliła nas różnica czterdziestu, a nie dwunastu lat. – Ile masz lat? Dwadzieścia trzy? To się zmieni. Ja też byłam taka jak ty. – Nie, ja zawsze to czułam. Od kiedy byłam mała. Nie nadaję się do rodzenia i wychowywania. Nigdy nie chciałam mieć dzieci i nigdy nie zechcę. Widziałam, jak to wpływa na moją matkę. – Co jej się takiego stało? Takie pytanie zadane wprost zmusiło mnie, żebym zastanowiła się nad odpowiedzią. – Została mamą jako młoda dziewczyna, a potem samotnie wychowywała dziecko. Chciała robić różne rzeczy, ale nie mogła, nie wtedy, bo znalazła się w pułapce. Musiała walczyć o każdą chwilę przeznaczoną wyłącznie dla siebie. Aimee oparła dłoń na biodrze i przybrała minę perfekcjonistki. – Ja też jestem samotną matką. I zapewniam cię, do cholery, że moje dziecko w niczym mi nie przeszkadza. Kurwa, ono jest dla mnie inspiracją, jeśli naprawdę chcesz wiedzieć. Jasne, to kwestia równowagi, trzeba zbalansować różne sprawy, jednak wystarczy naprawdę chcieć. Pomyślałam o Estelle, jamajskiej niani, która codziennie rano wpuszczała mnie do domu Aimee, po czym znikała w dziecięcym pokoju. Aimee nie przychodziło do głowy, że może istnieć jakaś zasadnicza różnica pomiędzy sytuacją mojej matki a jej własną. Była to jedna z pierwszych lekcji, które uświadomiły mi, w jaki sposób moja szefowa postrzega odmienność pomiędzy ludźmi: nigdy nie zastanawiała się nad problemami społecznymi czy ekonomicznymi, zawsze chodziło o różnice osobowości. Popatrzyłam na kolor jej policzków i na swoje dłonie – które trzymałam uniesione jak polityk

składający deklarację – i zdałam sobie sprawę, że nasza rozmowa stała się zbyt gwałtowna i dziwnie żarliwa – chociaż żadna z nas tego nie chciała – jakby samo słowo „dziecko” było swego rodzaju katalizatorem. Opuściłam ręce i uśmiechnęłam się. – To po prostu nie dla mnie. Zawróciłyśmy w poszukiwaniu wyjścia z galerii i zrównałyśmy się z wycieczką oprowadzaną przez przewodnika. Opowiadał znaną mi z dzieciństwa historię o ciemnoskórej dziewczynce – córce karaibskiej niewolnicy i jej brytyjskiego pana – która, przywieziona do Wielkiej Brytanii, została wychowana w tym wielkim białym domu przez swoich bogatych krewnych, a jednym z nich był najwyższy sędzia Anglii i Walii. To była ulubiona opowieść mojej matki, ale mama nie mówiła o tym tak jak ten przewodnik, nie wierzyła, że współczucie stryjecznego dziadka dla ciemnoskórej krewnej miało wpływ na koniec niewolnictwa w Anglii. Wzięłam jedną z broszur rozłożonych na stoliku przy ścianie i przeczytałam, że rodzice dziewczynki „spotkali się na Karaibach”, zupełnie jakby późnym popołudniem przechadzali się po plaży w jakimś modnym kurorcie. Rozbawiona, odwróciłam się, chciałam to pokazać Aimee, ale była już w następnej sali i uważnie słuchała przewodnika, krążąc wokół jego grupy, jakby wchodziła w skład tej wycieczki. Zawsze poruszały ją historie, które udowadniały „potęgę miłości” – lecz jeśli nawet tak było, co mnie to mogło obchodzić? Jednak nie mogłam się powstrzymać, wcieliłam się w rolę własnej matki i ironicznie komentowałam słowa przewodnika, który w końcu się zdenerwował i wyprowadził swoją grupę na zewnątrz. My też skierowałyśmy się do wyjścia. Pilotowałam Aimee, prowadziłam ją przez altanę porośniętą bluszczem i opisywałam „Zong”, ogromny statek niewolniczy, jakby płynął tu, przed nami, po parkowym jeziorze. Łatwo wyczarowałam ten obraz, bo znałam go doskonale, tyle razy widziałam ten żaglowiec w swoich dziecięcych koszmarach sennych. Kierował się na Jamajkę, niestety, zboczył z kursu na

skutek błędnej nawigacji, kończyła się woda pitna, a ładownie wypełniali spragnieni niewolnicy („Naprawdę?” – spytała Aimee, zrywając dziką różę). Kapitan (to był jego pierwszy rejs w tej roli), który obawiał się, że Murzyni nie przeżyją podróży – a nie chciał dopuścić do strat finansowych – wyprowadził stu trzydziestu trzech ludzi, mężczyzn i kobiet z dziećmi, i skutych łańcuchami wyrzucił za burtę: zwykła utrata towaru, za który można było odebrać ubezpieczenie. Słynny współczujący stryjeczny dziadek nadzorował tę sprawę – powiedziałam Aimee to, co słyszałam od matki – i wydał wyrok na niekorzyść kapitana, ale tylko dlatego że dowódca statku popełnił błąd. To on, a nie towarzystwo ubezpieczeniowe, miał zapłacić za szkody. Wrzuceni do wody stanowili ładunek, którego można było się pozbyć, by uratować resztę towaru, a za coś takiego nie przysługiwało odszkodowanie. Aimee skinęła głową, włożyła zerwaną różę pomiędzy lewe ucho a bejsbolówkę i nagle uklękła, by pogłaskać przechodzące stadko małych piesków ciągnących za sobą swojego pana. – Co cię nie zabije, to cię wzmocni – usłyszałam, jak mówi do jamnika, a potem wstała i spojrzała na mnie: – Wiesz, co by było, gdyby mój ojciec nie umarł młodo? Nie byłoby mnie tutaj. Chodzi właśnie o to cierpienie. Żydzi, geje, kobiety, czarni i cholerni Irlandczycy. To jest, kurwa, tajemnica naszej siły. Pomyślałam o matce – która nigdy nie miała cierpliwości do takich sentymentalnych interpretacji historii – i wzdrygnęłam się. Zostawiłyśmy psy i poszłyśmy dalej. Niebo było bezchmurne, park pełen kwiatów i listowia, stawy przypominały jeziorka wypełnione złotym światłem, ja zaś nie mogłam pozbyć się uczucia zakłopotania i irytacji, a kiedy chciałam zrozumieć, co się ze mną dzieje, znów zobaczyłam tego bezimiennego pazia ze złotym kolczykiem w uchu, który patrzył błagalnie na sobowtóra Judy, tak dla nas zabawnego. Judy z obrazu nie spoglądała na chłopca, nie mogła, została namalowana w taki sposób, że było to niemożliwe. Czy ja także nie unikałam jego spojrzenia,

podobnie jak unikałam spojrzenia Grangera, a on – mojego? Widziałam tego małego Maura jasno i wyraźnie. Jakby stał tu, na tej ścieżce, naprzeciwko mnie. Aimee uparła się, żeby zakończyć to szczególne popołudnie kąpielą w stawie dla pań. Granger, który znów musiał czekać przy bramie z trzema rowerami, ze złością przeglądał kieszonkowe wydanie Machiavellego. Nad taflą jeziorka unosiła się mgiełka z pyłków kwiatowych, jakby schwytanych przez lepkie, nieruchome powietrze, chociaż woda była zimna. Weszłam do niej lękliwie w figach i koszulce, zsuwając się powoli po drabince. Obok pluskały się dwie rozłożyste w biodrach Angielki w topornych kostiumach kąpielowych i czepkach i nieproszone, dodawały odwagi wszystkim paniom, które zdecydowały się do nich dołączyć („Jest całkiem miło, jak się już wejdzie”, „Trzeba machać nogami, aż odzyska się czucie!”, „Skoro pływała tu Woolf, wy też możecie!”). Kobiety, niektóre trzy razy starsze ode mnie, zsuwały się do wody prosto z pomostu, ale ja nie byłam w stanie zanurzyć się głębiej niż po pas. Grając na zwłokę, odwróciłam się i udawałam, że podziwiam widok: białowłose damy z gracją zataczały kręgi w stawie, nie zwracając uwagi na cuchnącą rzęsę. Obok mnie przefrunęła śliczna ważka przystrojona w ulubiony przez Aimee odcień zieleni. Wylądowała na pomoście tuż przy mojej dłoni i złożyła opalizujące skrzydła. Gdzie była Aimee? Na moment ogarnęła mnie paraliżująca paranoja wywołana przez trawkę: czy szefowa weszła do wody przede mną, kiedy marudziłam z powodu swojej bielizny? Może już utonęła? Czy jutro zostanę przesłuchana i będę musiała wyjaśnić całemu światu, dlaczego pozwoliłam ubezpieczonej na bajeczną sumę, kochanej przez wszystkich Australijce pływać samotnie w lodowatym londyńskim stawie? Nagle panującą wokół sielankę przeszyło wycie potępieńca. Odwróciłam się i zobaczyłam, jak Aimee wybiega z przebieralni naga, pędzi ku mnie i skacze ponad moją głową z wyciągniętymi rękami i idealnie wygiętym grzbietem – jakby unosił ją w powietrzu niewidzialny tancerz – i przebija taflę wody czysto i bezbłędnie.

Sześć

Nie wiedziałam, że ojciec Tracey poszedł do więzienia. Kilka miesięcy później powiedziała mi o tym matka: – Zdaje się, że znów go zamknęli. Nie musiała dodawać nic więcej ani mówić, żebym spędzała mniej czasu z przyjaciółką, bo to i tak już się działo. Ochłodzenie: normalna rzecz pomiędzy dziewczynami. Na początku rozpaczałam, myślałam, że to nieodwracalne, ale była to tylko przerwa, jedna z wielu, jakie nas czekały, niekiedy ciągnących się przez parę miesięcy, czasem dłużej, zawsze kończących się – nieprzypadkowo – kiedy jej ojciec wychodził z więzienia albo wracał z Jamajki, dokąd często musiał uciekać, bo grunt w okolicy zaczynał mu się palić pod nogami. Wydawało się, że kiedy „siedział” lub wyjeżdżał, Tracey przechodzi w stan uśpienia, nieruchomieje jak zatrzymana taśma wideo. Chociaż w klasie nie dzieliłyśmy już ławki (zostałyśmy rozdzielone po imprezie u Lily, moja matka przyszła do szkoły i zażądała tego), mogłam obserwować ją codziennie i kiedy miała „kłopoty w domu”, natychmiast to wyczuwałam, bo odbijało się to na wszystkim, co robiła, a raczej na wszystkim, czego nie robiła. Na wszelkie sposoby utrudniała życie naszemu nauczycielowi, choć nie prowokowała go złym zachowaniem jak inni uczniowie, nie przeklinała ani nie wszczynała bójek, tylko okazywała całkowitą obojętność. Była obecna jedynie ciałem. Nie odpowiadała na pytania ani ich nie zadawała, nie przejawiała żadnej aktywności, niczego nie notowała, nawet nie otwierała zeszytów i wiedziałam, że w takich chwilach czas dla Tracey

się zatrzymuje. Jeżeli pan Sherman zaczynał krzyczeć, siedziała w ławce, nie okazując emocji, ze wzrokiem utkwionym ponad jego głową, z zadartym do góry nosem i nic – żadna groźba ani żaden krzyk – nie robiło na niej wrażenia. Tak jak przewidywałam, nigdy nie wybaczyła mu tych kart z Dzieciakami ze Śmietnika. Nie bała się też odesłania do dyrektorki: wstawała (zawsze w kurtce, której nigdy nie zdejmowała) i opuszczała klasę, jakby nie miało dla niej znaczenia, dokąd idzie i co się z nią stanie. Kiedy pogrążała się w takim nastroju, korzystałam z okazji i robiłam to, przed czym, gdy byłam z Tracey, musiałam się powstrzymywać. Na przykład spędzałam więcej czasu z Lily Bingham. Przepadałam za jej pogodnym usposobieniem i łagodnym sposobem bycia: nadal bawiła się lalkami, nic nie wiedziała o seksie, lubiła rysować i tworzyć różne zabawki z kartonu i kleju. Wciąż była dzieckiem, jakim chwilami i ja chciałam być. W jej zabawach nikt nie umierał, nie bał się, nie chciał się mścić ani nie żył w strachu, że zostanie zdemaskowany jako oszust, nie istniał też podział na białych i czarnych, Lily bowiem, jak mi kiedyś uroczyście oznajmiła, była „ślepa na kolor skóry” i widziała tylko to, co każdy ma w sercu. Miała mały tekturowy teatrzyk Baletów Rosyjskich kupiony w Covent Garden i uwielbiała spędzać popołudnia na przemieszczaniu po scenie maleńkiego kartonowego księcia: spotykał kartonową księżniczkę i zakochiwał się w niej, a w tle słychać było trzeszczącą płytę (własność jej ojca) z nagraniem Jeziora łabędziego. Kochała balet, chociaż sama była kiepską tancerką – miała zbyt pałąkowate nogi, by wiązać z tańcem jakieś poważniejsze nadzieje – i znała wszystkie francuskie terminy oraz tragiczne życiorysy Diagilewa i Pawłowej. Stepowanie jej nie interesowało. Kiedy pokazałam jej moją zdartą kasetę ze Stormy Weather, zareagowała w sposób, jakiego się nie spodziewałam: była urażona – a nawet zraniona. Dlaczego wszyscy tutaj są czarni? To takie nietaktowne, powiedziała, i niesprawiedliwe, że w filmie grają tylko czarni aktorzy. Może w Ameryce jest to do przyjęcia, lecz nie u nas, w Anglii, gdzie wszyscy są równi i „nie ma potrzeby

się nad tym rozwodzić”. Chyba nie spodobałoby się nam, dodała, gdyby ktoś stwierdził, że tylko czarne dziewczynki mogą przychodzić na zajęcia panny Isabel, to nie byłoby miłe ani sprawiedliwe, prawda? Byłoby nam wtedy przykro. A gdyby jedynie czarnym dzieciom pozwolono chodzić do naszej szkoły? To też by się nam nie spodobało, prawda? Nic nie odpowiedziałam. Włożyłam Stormy Weather z powrotem do plecaka i wróciłam do domu, a idąc przez Willesden pod zabarwionymi przez zachodzące słońce niebiesko-zielonymi szybko sunącymi chmurami, powtarzałam sobie w myślach ten dziwny wykład Lily i zastanawiałam się, co miała na myśli, kiedy mówiła „nam”.

Siedem

Kiedy stosunki pomiędzy mną a Tracey ulegały ochłodzeniu, soboty stawały się trudne, więc szukałam wsparcia u pana Bootha, rozmawiałam z nim i radziłam się go. Przekazywałam mu informacje – zdobywałam je w bibliotece – a on dodawał nowe fakty i wyjaśniał rzeczy, których nie rozumiałam. Pan Booth nie miał pojęcia, że Fred Astaire naprawdę nazywał się Frederick Austerlitz, ale wiedział, co znaczy słowo „Austerlitz”. Stwierdził, że to nazwisko nie pochodzi z Ameryki, tylko z Europy, prawdopodobnie jest niemieckie lub austriackie, być może żydowskie. Dla mnie Astaire był Ameryką – nie zdziwiłabym się, gdyby jego wizerunek znajdował się na fladze USA – a teraz dowiedziałam się, że spędził dużo czasu w Londynie, zyskał tu sławę, tańcząc ze swoją siostrą, a gdybym urodziła się sześćdziesiąt lat wcześniej, mogłabym pójść do Shaftesbury Theatre i go zobaczyć. Co więcej, według pana Bootha siostra Freda tańczyła o wiele lepiej od niego, wszyscy tak sądzili, to ona była gwiazdą, a Fred nieudacznikiem, „nie umie śpiewać ani grać, łysieje, trochę tańczy”, ha, ha, ha, ale w końcu im pokazał, prawda? Słuchając pana Bootha, zastanawiałam się, czy to możliwe, że pewnego dnia ktoś także ujawni mój ukryty talent – choć na pewno musiałoby upłynąć jeszcze mnóstwo czasu – a Tracey będzie siedzieć w pierwszym rzędzie w Shaftesbury Theatre i patrzeć, jak tańczę, nasze role się odwrócą i wszyscy wreszcie uznają moją wyższość. W późniejszych latach, dodał pan Booth, wyjmując mi z rąk książkę pożyczoną z biblioteki i odczytując jej fragment, codzienne zwyczaje Freda niewiele się zmieniły w stosunku do jego

poprzedniego życia. Wstawał o piątej rano, na śniadanie zjadał tylko jedno jajko na miękko i dlatego nie przytył, ważył niecałe sześćdziesiąt dwa kilogramy. Miał bzika na punkcie telewizyjnych oper mydlanych takich jak Guiding Light czy As the World Turns, a jeśli z jakiegoś powodu nie mógł obejrzeć któregoś odcinka, dzwonił do swojej gospodyni i dowiadywał się, co się w nim wydarzyło. Pan Booth zamknął książkę, uśmiechnął się i powiedział: „Co za dziwak!”. Kiedy narzekałam na jedyną niedoskonałość Astaire’a – według mnie nie potrafił śpiewać – byłam zaskoczona gwałtownym sprzeciwem pana Bootha, bo zazwyczaj zgadzaliśmy się we wszystkim i zawsze śmialiśmy się z tych samych rzeczy. Teraz zagrał na pianinie All of Me – samą linię melodyczną – i powiedział: – Śpiewanie to nie wrzask, prawda? Rzecz nie w tym, kto ma najlepsze vibrato albo potrafi wziąć najwyższą nutę, nie, najważniejsze jest frazowanie i intuicja, trzeba wydobyć z piosenki właściwe uczucia, jej duszę, wewnątrz ciebie musi zaistnieć coś prawdziwego, bo kiedy ktoś otwiera usta i śpiewa, chyba wolisz czuć prawdę niż ból w uszach? Zamilkł i zagrał pełną wersję akompaniamentu All of Me. Zaczęłam śpiewać, świadomie starając się naśladować sposób, w jaki Astaire wykonywał ten utwór w filmie Jedwabne pończoszki – w niektórych momentach zawieszałam głos, przy pewnych fragmentach tekstu uciekałam się do melorecytacji – chociaż wydawało mi się to sztuczne. Razem z panem Boothem zastanawialiśmy się, jak by to było pokochać w kimś wschód, zachód, północ i południe, zyskać nad nim pełną kontrolę, nawet gdyby w zamian miał obdarzyć uczuciem tylko małą cząstkę nas samych. Zazwyczaj śpiewałam z jedną ręką na pianinie, z twarzą zwróconą ku sali, bo w taki sposób robiły to dziewczyny na filmach, i dzięki temu mogłam obserwować zegar nad wejściem do kościoła, widziałam, kiedy przychodziła ostatnia uczennica, co oznaczało, że powinnam już kończyć, jednak

tym razem chęć zaśpiewania w pełnej harmonii z tą subtelną melodią – by dostosować się do wykonania pana Bootha i nie tylko „wywrzeszczeć” piosenkę, ale wydobyć z niej prawdziwe uczucie – nakazało mi w połowie zwrotki odwrócić się tyłem do drzwi i wtedy zobaczyłam, że pan Booth płacze, prawie niedostrzegalnie, lecz naprawdę płacze. Przestałam śpiewać. – Próbuje nakłonić ją do tańca – powiedział. – Fred pragnie, żeby Cyd zatańczyła, ona zaś nie chce, prawda? Jest kimś, kogo można by nazwać intelektualistką, pochodzi z Rosji, nie chce z nim tańczyć i mówi mu: „Cały kłopot z tańcem polega na tym, że wirujesz, kręcisz się i obracasz, ale prowadzi cię to donikąd!”. A Fred odpowiada: „I komu to mówisz?”. Cudowne. Urocze! Dość już, moja droga, czas na zajęcia. Lepiej włóż buty. Kiedy zawiązałyśmy tasiemki i ustawiałyśmy się w rzędzie, Tracey szepnęła do matki, tak żebym słyszała: – Widzisz? Ona uwielbia te wszystkie dziwaczne stare piosenki. To było jak oskarżenie. Wiedziałam, że Tracey kocha muzykę pop, natomiast moim zdaniem te melodie wcale nie były ładne i próbowałam jej o tym teraz powiedzieć. Wzruszyła ramionami i zamilkłam w pół słowa. Kiedy Tracey wzruszała ramionami, czułam się bezradna. Zawsze potrafiła zamknąć mi tym usta. Odwróciła się do swojej matki i dodała: – Lubi też starych pedałów. Sposób, w jaki zareagowała matka Tracey, zaszokował mnie: spojrzała na mnie i uśmiechnęła się złośliwie. Mój ojciec był na zewnątrz, na dziedzińcu kościoła, w swoim ulubionym miejscu pod drzewami czereśni, z kapciuchem w jednej ręce i bibułkami papierosowymi w drugiej (nie próbował się już kryć przede mną z paleniem). Nie mieściło mi się jednak w głowie, że mogłabym powiedzieć coś okrutnego do innego dziecka i oczekiwać, że ojciec – albo matka – uśmiechną się złośliwie albo w jakikolwiek sposób wyrażą swoją aprobatę. Tracey i jej matka wyraźnie trzymały ze sobą i pomyślałam, że jest

w tym coś nienaturalnego. Chyba same zdawały sobie z tego sprawę, bo w pewnych sytuacjach próbowały się z tym nie zdradzać. Byłam pewna, że w obecności mojego ojca matka Tracey nie ośmieliłaby się tak uśmiechnąć. – Lepiej trzymaj się z daleka od obcych starych mężczyzn – powiedziała do mnie. Kiedy zaprotestowałam i oznajmiłam, że pan Booth nie jest dla nas kimś obcym, jest naszym drogim starym pianistą i wszystkie go kochamy, matka Tracey wydawała się znudzona. Skrzyżowała ramiona na swoich wielkich piersiach i spoglądała gdzieś daleko przed siebie. – Mama myśli, że to zbok – wyjaśniła Tracey. Wyszłam z zajęć, trzymając ojca za rękę. Nie powiedziałam mu, co się stało. Nie zwracałam się już do rodziców o pomoc w żadnych sprawach, raczej myślałam, jak ich chronić. Wsparcia szukałam gdzie indziej. W moje życie wkroczyły książki. Jeszcze nie te dobre, nadal wybierałam stare biografie ludzi z showbiznesu, które czytałam z braku świętych tekstów, ale traktując je jak święte teksty, podnosiły mnie na duchu, chociaż była to grafomania napisana dla łatwego zarobku, ich autorzy nie przykładali do nich większej wagi, jednak dla mnie miały dużą wartość. Zaginałam rogi niektórych stron i wciąż do nich wracałam jak wiktoriańska dama do swoich psalmów. „Nie robi tego jak należy” – to zdanie było szczególnie ważne. Astaire twierdził, że tak właśnie myśli, kiedy ogląda samego siebie na ekranie; no i zauważyłam, że użył zaimka w trzeciej osobie. Rozumiałam to tak: Astaire nie utożsamiał się z postacią, którą grał w filmie. Wzięłam to sobie do serca, a może tylko uświadomiłam sobie coś, co wykiełkowało we mnie już wcześniej: należy traktować siebie jak kogoś obcego, należy zachować bezstronność we własnej sprawie. Sądziłam, że właśnie tak trzeba myśleć, aby osiągnąć coś w świecie. No i uważałam to za bardzo elegancką postawę. Nie dawało mi też spokoju słynne stwierdzenie Katharine

Hepburn o Fredzie i Ginger: „On nadaje jej klasę, a ona jemu seksapil”. Czy to była powszechna zasada? Czy każda przyjaźń – wszelkie związki – stosowały się do tej dyskretnej i tajemniczej reguły przepływu właściwości i wymiany władzy? Czy rozciągało się to na wszystkie ludy i narody, a może zachodziło tylko pomiędzy jednostkami? Co mój ojciec przekazywał mojej matce – i vice versa? Czym obdarowywaliśmy się wzajemnie z panem Boothem? Co dawałam Tracey? A co Tracey mnie?

CZĘŚĆ TRZECIA

Antrakt

Jeden

Rządy są bezużyteczne, nie można im ufać, wyjaśniła mi Aimee, a instytucje charytatywne mają swoje własne cele, Kościoły zaś bardziej dbają o dusze niż o ciała. Jeśli chcemy naprawdę zmienić świat, mówiła, zwiększając nachylenie bieżni stacjonarnej do takiego stopnia, że patrząc z sąsiedniej maszyny treningowej, po której truchtałam, miałam wrażenie, jakby wspinała się na zbocze Kilimandżaro, to musimy wziąć sprawy we własne ręce, sami musimy przekształcić rzeczywistość wedle naszych pragnień. Przez „my” rozumiała ludzi takich jak ona, bogatych, z wpływami na całym świecie, którzy kochali wolność i równość, pragnęli sprawiedliwości i czuli się zobowiązani dokonać czegoś dobrego w podzięce za własne sukcesy. To była nie tylko kwestia moralności, ale i ekonomii. Jeśli podążało się za logiką tego wywodu w rytm obracającej się na bieżni taśmy, po kilku milach docierało się do nowej koncepcji: bogactwo i moralność są w gruncie rzeczy tym samym, bo im więcej pieniędzy ktoś posiada, tym większą obdarzony jest dobrocią – przynajmniej potencjalnie. Otarłam pot podkoszulkiem i zerknęłam na ekrany przy naszych maszynach: Aimee przebiegła siedem mil, ja półtorej. Skończyła wreszcie, zatrzymałyśmy bieżnie, podałam jej ręcznik i poszłyśmy do montażowni. Chciała obejrzeć surową wersję wideoklipu, jeszcze bez dźwięku, który nakręciliśmy dla potencjalnych sponsorów. Stanęłyśmy za reżyserem i montażystą i patrzyłyśmy na Aimee, a raczej jej niemą wersję, która przerzucała wielkim szpadlem ziemię na budowie szkoły i kładła kamień węgielny razem z członkiem wioskowej

starszyzny. Oglądałyśmy, jak tańczy ze swoją sześcioletnią córeczką Karą i grupą pięknych uczennic w zielono-szarych mundurkach do muzyki, której nie słyszałyśmy, a każdy jej krok wzbijał tumany czerwonego pyłu. Przypomniałam sobie tę scenę, widziałam ją przed kilkoma miesiącami w plenerze, obserwowałam ją na żywo, i pomyślałam, jak inaczej wygląda teraz na tych niewielkich obrazkach, które montażysta przesuwał z łatwością, na jaką mu pozwalał jego sprzęt, miksując Aimee z Ameryki z Aimee z Europy i Afryki i układając znane wydarzenia w nowym porządku. Tak właśnie to się robi, oznajmiła Aimee po piętnastu minutach, zadowolona. Zmierzwiła włosy młodego reżysera i poszła pod prysznic. Ja zostałam i pomagałam przy końcówce montażu. Jeszcze w lutym na dachu budynku umieszczono kamerę poklatkową i teraz mogliśmy oglądać, jak szkoła wyrasta w ciągu kilku minut, a podobni do mrówek robotnicy – którzy poruszali się zbyt szybko, by można ich było odróżnić – uwijają się i dają surrealistyczny pokaz tego, co można zdziałać, gdy ludzie obdarzeni majątkiem i dobrą wolą coś postanowią. Tacy jak oni są w stanie w kilka miesięcy zbudować szkołę dla dziewcząt na wiejskich obszarach Afryki Zachodniej po prostu dlatego, że tak zdecydowali. Moja matka lubiła określać postępowanie Aimee jako „naiwne”. Aimee uważała, że spróbowała już drogi mojej matki, drogi politycznego zaangażowania. Jeszcze w latach osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych wspierała kandydatów w wyborach prezydenckich, wydawała kolacje, zbierała datki na kampanie, wygłaszała tyrady na stadionach. Kiedy mnie zatrudniła, miała to już za sobą, podobnie jak miało to już za sobą pokolenie, które zachęcała niegdyś do udziału w wyborach, moje pokolenie. Teraz poświęciła się „inicjowaniu zmian w konkretnych miejscach”, chciała „pracować jedynie z lokalnymi społecznościami”. Szczerze mówiąc, podziwiałam jej zaangażowanie i tylko czasami – kiedy jeden z ludzi obdarzonych majątkiem i dobrą wolą przyjeżdżał do rezydencji w Hudson Valley na lunch albo żeby popływać i przedyskutować

to lub inne przedsięwzięcie – trudno było mi zapomnieć, w jaki sposób patrzyła na to moja matka. W tym okresie naprawdę czułam oddech matki za plecami: była dla mnie jakby głosem sumienia albo ironicznym komentarzem i choć oddalona o tysiące mil, sączyła mi truciznę do ucha, kiedy próbowałam słuchać tych ludzi obdarzonych majątkiem i dobrą wolą – znanych z tego, że grali na gitarze lub śpiewali, albo projektowali ubrania, lub odgrywali innych ludzi – kiedy gawędzili przy koktajlach o swoich planach uporania się z malarią w Senegalu lub zapewnienia czystych studni Sudanowi. Wiedziałam, że Aimee nie interesuje się abstrakcyjną władzą. Napędzało ją coś innego: niecierpliwość. Dla Aimee bieda była niechlujstwem tego świata, jednym z wielu błędów, które można by łatwo naprawić, gdyby tylko ludzie zechcieli poświęcić im tyle uwagi ile ona. Nie znosiła zebrań i długich dyskusji, nie lubiła, gdy rozważano problemy pod różnymi kątami. Nic nie nudziło jej tak jak stwierdzenia „z jednej strony” i „z drugiej strony”. Wierzyła w moc własnych decyzji, a te podejmowała, „kierując się sercem”. Jej postanowienia często były nagłe i nigdy ich nie zmieniała ani nie uchylała się przed konsekwencjami, wierzyła w swoją intuicję, w intuicję samą w sobie, niczym w mistyczną siłę, formę przeznaczenia działającego zarówno na poziomie globalnym, jak kosmicznym i osobistym. Zresztą według Aimee te trzy wymiary były połączone. Wierzyła, że to za sprawą przeznaczenia (i we właściwym czasie) wybuchł pożar w brytyjskiej siedzibie YTV dwudziestego czerwca 1998 roku, sześć dni po jej wizycie u nas, kiedy to w środku nocy nastąpiła jakaś awaria instalacji elektrycznej, ogień rozprzestrzenił się błyskawicznie i zniszczył tysiące taśm VHS, które jakoś do tej pory uchowały się przed zgubnym wpływem londyńskiego metra. Powiedziano nam, że biura będą się nadawać do pracy dopiero za dziewięć miesięcy. Na razie wszystkich przeniesiono do brzydkiego, nijakiego biurowca na King’s Cross. Dojazd tam zajmował mi tylko dwadzieścia minut więcej, ale brakowało mi kanału, rynku i ptaków z woliery Snowdona. Na szczęście spędziłam tam tylko sześć dni. To

wszystko skończyło się w chwili, kiedy Zoe położyła mi na biurku zaadresowany do mnie faks zawierający numer telefonu, pod który miałam zadzwonić, bez żadnych innych wyjaśnień. Na drugim końcu linii odezwał się głos menedżerki Aimee Judy Ryan. Powiedziała mi, że Aimee osobiście zażądała, by ta ciemnoskóra dziewczyna w zielonym przyszła do jej biura w Chelsea na przesłuchanie – w grę wchodziła stała posada. Byłam oszołomiona. Zanim tam dotarłam, spacerowałam przed budynkiem przez pół godziny, dygotałam przez całą drogę w windzie i w hallu, a kiedy znalazłam się w tamtym pokoju, wyczytałam z jej twarzy, że decyzja już zapadła. U Aimee nie było miejsca na niepokój czy wątpliwości: czegoś takiego nie brała pod uwagę, według niej nic z tego, co się wydarzyło, nie było przypadkiem ani łutem szczęścia, ani nawet pomyślnym obrotem rzeczy. To było „Przeznaczenie”. „Wielki pożar” – jak nazwali go pracownicy – był tylko częścią świadomego działania wszechświata, który właśnie wtedy postanowił nas połączyć: Aimee i mnie – wszechświata, który w tej samej chwili nie zechciał mieszać się do tylu innych spraw.

Dwa

Aimee miała niezwykłe podejście do czasu, przy czym jej stosunek do niego był bardzo czysty i nauczyłam się go podziwiać. Nie była podobna do reszty swojego plemienia. Nie potrzebowała chirurgów plastycznych, nie żyła przeszłością, nie umawiała się na fałszywe randki, nie mydliła nikomu oczu ani nie zostawiała za sobą fałszywych tropów. W jej przypadku naprawdę chodziło o siłę woli. Przez dziesięć lat obserwowałam, jak niezwykła jest to cecha i co potrafi zdziałać. Wysiłek, który Aimee w to wkładała – te wszystkie ćwiczenia fizyczne, rozmyślne niedostrzeganie pewnych rzeczy, kultywowanie naiwności, duchowe objawienia, jakich była w stanie spontanicznie doświadczać, najróżniejsze sposoby zakochiwania się i odkochiwania, jakby była nastolatką – to wszystko wydawało mi się w gruncie rzeczy formą energii samej w sobie, siłą zdolną wydłużać czas, jakby Aimee naprawdę poruszała się z prędkością światła, z dala od nas wszystkich – nas, którzy tkwiliśmy na Ziemi i starzeliśmy się szybciej niż ona – podczas gdy Aimee patrzyła na nas z góry i zastanawiała się, dlaczego tak się dzieje. To było najbardziej widoczne, kiedy odwiedzało ją jej rodzeństwo z Bendigo albo gdy przebywała z Judy, którą znała od liceum. Co ci ludzie, co najmniej w średnim wieku, ze swoim popieprzonym życiem rodzinnym, zmarszczkami, rozczarowaniami, skomplikowanymi małżeństwami i fizycznymi dolegliwościami – co oni wszyscy mieli wspólnego z Aimee? Czy naprawdę z nią dorastali, czy sypiali z tymi samymi chłopcami i biegali po tych samych

ulicach w tym samym roku równie szybko jak ona? Nie chodziło tylko o to, że Aimee wyglądała bardzo młodo – chociaż oczywiście była to prawda – ale o niewiarygodną młodzieńczość, jaka w niej pulsowała. Była młoda do szpiku kości i miało to wpływ na sposób, w jaki siedziała, poruszała się, myślała i mówiła, na wszystko. Niektórzy, jak Marco, jej włoski, wiecznie niezadowolony kucharz, nie szczędzili gorzkich i cynicznych komentarzy, twierdzili, że Aimee zawdzięcza to wyłącznie pieniądzom, że to uboczny efekt jej majątku i braku pracy, prawdziwej pracy. Ale podczas naszych podróży spotykałyśmy mnóstwo bogatych ludzi, którzy nic nie robili, a na pewno znacznie mniej niż Aimee – ona na swój sposób ciężko harowała – i wszyscy wydawali się starzy jak Matuzalem. Można było też uznać (nie bez podstaw, sądziło tak wiele osób), że to młodzi kochankowie zapewniają Aimee energię, zresztą przez lata sama w to wierzyła: w młodych kochanków i w brak dzieci. Ale ta teoria upadła, kiedy Aimee odwołała tournée po Ameryce Południowej i Europie, urodziła Jaya, a dwa lata później Karę, szybko pozbyła się ojca pierwszego dziecka (był w średnim wieku), a potem zdobyła (i jeszcze szybciej odprawiła) męża, bardzo młodego chłopaka, który został ojcem jej córki. Oczywiście ludzie zastanawiali się, czy kilka tak intensywnie wypełnionych lat pozostawi jakieś ślady. Podczas gdy reszta jej ekipy była wykończona tą zawieruchą – całkowicie wyczerpani ludzie stwierdzili, że mogliby odpoczywać przez następne dziesięciolecie – Aimee wyszła z tego nieomal nietknięta, prawie się nie zmieniła i jak zawsze przepełniała ją niesamowita energia. Po narodzinach Kary wróciła do studia, na salę gimnastyczną i na trasy koncertowe, wynajęto więcej niań, pojawili się prywatni nauczyciele i już po kilku miesiącach moja szefowa otrząsnęła się po tym wszystkim, wyglądając jak dojrzała dwudziestosześciolatka. A miała prawie czterdzieści dwa lata. Ja dobiegałam trzydziestki. Był to fakt, o którym Aimee doskonale (wręcz obsesyjnie) pamiętała, i już na dwa tygodnie przed urodzinami nalegała, że musimy urządzić

„kobiecy wieczór”, tylko dwie, bez telefonów, z całkowitym zaangażowaniem, z koktajlami. Nie oczekiwałam tego ani o to nie prosiłam, ale nie chciała ustąpić, kiedy jednak nadszedł ten dzień, nawet nie wspominała już o moich urodzinach, zamiast tego przez cały dzień zajmowałyśmy się konferencją prasową dla Norwegów, potem Aimee zjadła kolację z dziećmi, a ja siedziałam sama w swoim pokoju i próbowałam czytać. O dziesiątej ćwiczyła jeszcze w sali baletowej, gdy lekturę przerwała mi Judy, która wsunęła głowę przez drzwi (miała krótką fryzurę z mocno wycieniowaną górą, zawsze strzygła się w ten sposób od czasów swojej młodości w Bendigo) i nie odrywając wzroku od swojego telefonu, powiedziała, że muszę przypomnieć Aimee o porannym locie do Berlina. Byłyśmy wtedy w Nowym Jorku. Wielkie jak sala balowa studio taneczne Aimee wyglądało jak ogromne pudełko wyłożone lustrami, przy których umieszczono drążek z drzewa orzechowego. Na ten cel zaadaptowano piwnicę jej nowojorskiego domu. Kiedy weszłam, Aimee siedziała w szpagacie tureckim, całkowicie nieruchoma, jakby martwa, z wyciągniętą do przodu głową i z długą grzywką – wtedy czerwoną – opadającą jej na twarz. Grała muzyka. Czekałam, czy szefowa na mnie spojrzy. Zamiast tego poderwała się i zaczęła ćwiczyć, przez cały czas przypatrując się sobie w lustrach. Już dawno nie widziałam, jak tańczy. Teraz rzadko bywałam na widowni podczas jej występów: z dystansu patrzyłam na ten przejaw artystycznego życia Aimee, wydawał mi się sztuczny, bo poznałam ją doskonale, dogłębnie i drobiazgowo. Była kimś, komu załatwiałam aborcje, wynajmowałam ludzi do wyprowadzania psów, zamawiałam kwiaty, pisałam kartki na Dzień Matki, smarowałam twarz kremami, robiłam zastrzyki, wyciskałam pryszcze i ocierałam łzy, kiedy (bardzo rzadko) dopadał ją kryzys. Przez większość czasu nie pamiętałam, że zajmuję się artystką, która występuje na scenie. Swoją pracę najczęściej wykonywałam w samochodach lub na kanapach, w samolotach czy biurach, korzystałam z różnego rodzaju monitorów i pisałam tysiące maili. W tej chwili patrzyłam, jak tańczy. Nie rozpoznawałam utworu – w studiu

nagrań też bywałam już rzadko – jednak choreografia wydawała mi się znajoma, niewiele zmieniła się w ciągu lat. Większość układów tanecznych Aimee składa się przede wszystkim z gwałtownych, posuwistych ruchów: zdecydowanych kroków, którymi Aimee wyznacza granice otaczającej ją przestrzeni jak wielki kot w klatce. Teraz zaskoczyła mnie bijąca od niej zmysłowa siła. Zazwyczaj kiedy chwalimy tancerkę, mówimy: w jej wykonaniu wydaje się to takie łatwe. W przypadku Aimee jest inaczej. Gdy patrzyłam na nią, czułam, że część tajemnicy kryje się w sposobie, w jaki Aimee potrafi wydobyć radość z wysiłku, bo żaden jej ruch nie wynikał instynktownie czy naturalnie z poprzedniego, każdy krok był wyraźny, wyreżyserowany, a chociaż tak się męczyła przy ich stawianiu, sam ten trud wydawał się erotycznym uniesieniem. Wyglądała jak zawodniczka wbiegająca na metę maratonu albo dziewczyna świadomie dążąca do orgazmu. To było właśnie takie ekstatyczne objawienie kobiecej woli. – Daj mi skończyć! – krzyknęła do swojego odbicia w lustrze. Poszłam do najdalszego rogu, usiadłam na podłodze, oparłam się o szklaną taflę i otworzyłam książkę. Postanowiłam przestrzegać nowej zasady: czytać przez pół godziny wieczorem bez względu na wszystko. Książka, którą wybrałam, nie była długa, ale na razie miałam za sobą niewiele stron. Kiedy pracowało się dla Aimee, czytanie było właściwie niemożliwe: reszta ekipy uważała, że to strata czasu świadcząca w pewnym sensie o braku lojalności. Nawet kiedy spędzaliśmy w samolocie wiele godzin – na przykład gdy wracaliśmy do Australii – wszyscy odpowiadali na maile związane z Aimee lub przeglądali stosy magazynów, co także mogło pozorować pracę, bo w czasopismach zawsze można było znaleźć artykuły o naszej szefowej (albo zapowiedzi, że takie teksty wkrótce się tam pojawią). Aimee czytała książki, nawet wartościowe, które jej poleciłam, ale najczęściej jakieś bzdury o samodoskonaleniu czy diecie podtykane jej przez Judy lub Grangera. Jej lektury to jednak osobna sprawa, w końcu Aimee była gwiazdą i mogła robić, na co miała ochotę. Niekiedy inspirowała się pomysłami

z książek rekomendowanych przeze mnie – okresem historycznym, postacią lub ideą polityczną – które później pojawiały się w spłaszczonej i wulgarnej formie w jednym z jej teledysków albo w piosence. To bynajmniej nie zmieniło zasadniczej opinii Judy o czytaniu, dla niej był to rodzaj występku, ponieważ zabierał cenny czas, a przecież mogliśmy go spożytkować dla dobra naszej chlebodawczyni. Jednak bywały sytuacje, kiedy nawet Judy musiała coś przeczytać – bo książka miała stać się kanwą filmu z udziałem Aimee albo należało ją wykorzystać w inny sposób – i wtedy, podczas długich lotów, z nogami opartymi o sąsiedni fotel i z kwaśną miną zapoznawała się z fragmentem wybranej pozycji. Nigdy nie czytała więcej niż jedną trzecią – „wiem już z grubsza, o co chodzi” – a kiedy kończyła, wyrażała ocenę na jeden z czterech sposobów: „wartka” – co oznaczało, że książka jest dobra; „ważna” – czyli bardzo dobra; „kontrowersyjna” – zła albo dobra, trudno było rozstrzygnąć; albo „leteracka” (słowo to Judy wymawiała z westchnieniem i przewracała oczami) – bardzo niedobra. Gdy próbowałam się z nią spierać o cokolwiek, co dotyczyło książek, Judy wzruszała ramionami i stwierdzała: „Co ja tam wiem? Jestem tylko głupią dziewczyną z Bendigo”, a takie słowa wypowiedziane w zasięgu słuchu Aimee zabijały każdy pomysł. Aimee nigdy nie lekceważyła znaczenia rodzinnych stron. Chociaż zostawiła Bendigo daleko za sobą – nie brzmiała już jak ludzie stamtąd, ale śpiewała zawsze z fałszywym amerykańskim akcentem i często wspominała o swoim dzieciństwie jak o piekle na ziemi – nadal traktowała swoje miasto jak ważny symbol, niemal jak wyrocznię. Miała teorię, że każda gwiazda może zawładnąć Nowym Jorkiem i Los Angeles, podbić Paryż, Londyn i Tokio, lecz tylko supergwiazda zdobędzie Cleveland, Hajdarabad czy Bendigo. Supergwiazda zdobywa wszystko i wszystkich. – Co czytasz? Pokazałam jej książkę. Złączyła nogi – po skokach znów usiadła w szpagacie – i gniewnie zerknęła na okładkę.

– Nigdy o tym nie słyszałam. – O Kabarecie? To w gruncie rzeczy to samo co film. – Książka na podstawie filmu? – Książkę napisano wcześniej. Sądziłam, że może się przydać, skoro jedziemy do Berlina. Judy przysłała mnie, żebym cię pogoniła. Aimee skrzywiła się do swojego odbicia w lustrze. – Judy może pocałować mnie w tyłek. Ostatnio ciągle wierci mi dziurę w brzuchu. Myślisz, że ma menopauzę? – A może to ty jesteś nieznośna? – Ha, ha. Położyła się, uniosła prawą nogę i czekała. Podeszłam do niej, uklękłam i przyciągnęłam jej kolano do piersi. Miałam masywniejsze ciało – byłam szersza, wyższa i cięższa – i kiedy ją tak rozciągałam, czułam, że muszę uważać, bałam się zrobić jej krzywdę, chociaż miała mięśnie, o jakich ja mogłam tylko pomarzyć, i widziałam jak podnosi młodych tancerzy niemal nad głowę. – Norwegowie byli nudni, prawda? – szepnęła i nagle wpadła na pomysł, jakby zapomniała o naszych rozmowach, które toczyłyśmy przez ostatnie trzy tygodnie: – Może gdzieś wyskoczymy? Właśnie teraz. Judy się nie dowie. Wyjdziemy tyłem. Wypijemy kilka koktajli? Mam ochotę. Nie potrzebujemy okazji. Uśmiechnęłam się do niej. Zastanawiałam się, jak to jest żyć w świecie, w którym różne fakty pojawiają się i znikają w zależności od chwilowego nastroju. – Co cię tak bawi? – Nic. Chodźmy. Wzięła prysznic i włożyła swoje „cywilne” ubranie: czarne dżinsy, czarną koszulkę i czarną bejsbolówkę, którą nasunęła głęboko na czoło, co sprawiało, że

odstawały jej uszy, i nadawało jej twarzy zaskakująco głupkowaty wygląd. Ludzie nie wierzą, kiedy opowiadam, że Aimee lubiła wypuszczać się na tańce. Rzecz jasna nie robiłyśmy tego za często, zwłaszcza w późniejszych latach, ale od czasu do czasu pozwalałyśmy sobie na to i nigdy nie wywoływałyśmy zamieszania, prawdopodobnie dlatego że wychodziłyśmy późno, zazwyczaj do gejowskich klubów, a kiedy chłopcy wreszcie ją rozpoznawali, byli już na haju, szczęśliwi, wylewni i pełni dobrej woli: chcieli się nią zaopiekować. Już dawno temu uznali ją za swoją, zanim zrobili to inni, i teraz ich zachowanie było rodzajem manifestacji: podkreślali, że Aimee nadal do nich należy. Nikt nie prosił o autografy czy o wspólne zdjęcia ani nie dzwonił po paparazzi – tylko tańczyliśmy. Moja rola ograniczała się do tego, by wszyscy zobaczyli, że nie potrafię dotrzymać jej kroku, i wcale nie musiałam udawać, naprawdę tego nie potrafiłam. Gdy zaczynały piec mnie łydki i spływałam potem, jakbym wyszła spod prysznica, Aimee nadal tańczyła, a ja musiałam usiąść i na nią poczekać. I właśnie siedziałam w sektorze oddzielonym od reszty sali grubymi linami, kiedy poczułam silne uderzenie w ramię i coś mokrego na policzku. Podniosłam wzrok. Stała nade mną uśmiechnięta Aimee, a krople jej potu padały na moją twarz. – Wstawaj, żołnierzu. Ewakuujemy się. Była pierwsza w nocy. Nie tak późno, lecz chciałam wracać do domu. Jednak gdy byłyśmy już niedaleko Greenwich Village, Aimee spuściła wewnętrzną przegrodę i powiedziała Errolowi, żeby się nie zatrzymywał i jechał na róg Siódmej i Grove, a kiedy szofer próbował protestować, pokazała mu język i zamknęła przegrodę. Zatrzymaliśmy się przed maleńkim, nędznym barem, w którym ktoś przygrywał na fortepianie i śpiewał. Od razu usłyszałam zgrzytliwe broadwayowskie vibrato i piosenkę z musicalu Chór. Errol opuścił boczną szybę i zerknął na otwarte drzwi. Nie chciał tam puścić Aimee. Spojrzał na mnie błagalnie, szukał wsparcia, bo jechaliśmy na tym samym wózku – jutro

rano w oczach Judy oboje będziemy za to odpowiedzialni – ale kiedy Aimee upierała się przy czymś, nic nie mogłam zrobić. Otworzyła drzwi i wyciągnęła mnie z samochodu. Byłyśmy pijane: Aimee wydawała się nadmiernie podekscytowana i niebezpiecznie naładowana energią, a ja czułam się wyczerpana i zbierało mi się na płacz. Siadłyśmy w ciemnym kącie – całe to miejsce składało się z takich mrocznych zakamarków – i zamówiłyśmy dwie wódki z martini. Drinki przyniósł barman, który miał chyba tyle samo lat co Aimee i był zupełnie oszołomiony tym, że ją obsługuje, nie wiedziałam więc, czy poradzi sobie z prostym zadaniem: postawić drinki na stoliku, zanim się zemdleje. Wyjęłam kieliszki z jego roztrzęsionych dłoni, a Aimee zamęczała mnie opowieściami o gejowskim klubie Stonewall, Stonewall to, Stonewall tamto, jakbym nigdy nie była w Nowym Jorku i nie słyszała tej historii. Przy pianinie grupa białych kobiet świętujących wieczór panieński śpiewała coś z Króla Lwa; miały okropne, piskliwe głosy i nie pamiętały słów. Wiem, że to dziecinne, ale byłam okropnie wściekła z powodu swoich urodzin, tylko ten gniew trzymał mnie jeszcze na nogach, syciłam się nim, miałam do niego prawo jak człowiek, który nie może wyznać głośno, dlaczego cierpi. Piłam martini i słuchałam w milczeniu, jak Aimee z opowieści o Stonewall przerzuca się na czasy swojej młodości, pod koniec lat siedemdziesiątych pracowała dorywczo jako tancerka w Alphabet City, a jej koledzy z zespołu byli „szalonymi czarnymi chłopakami, pedałami i transami; wszyscy już nie żyją”. Słyszałam te historie już tyle razy, że byłam w stanie sama je opowiadać, i rozpaczliwie próbowałam wymyślić jakiś sposób, żeby jej przerwać, kiedy nagle oznajmiła: „Idę do klopa”, z akcentem, który pojawiał się u niej tylko wtedy, gdy była bardzo pijana. Wiedziałam, że jej znajomość publicznych toalet jest ograniczona, zanim jednak zdołałam wstać, była już kilkanaście metrów przede mną. Kiedy usiłowałam przepchnąć się pomiędzy uczestniczkami wieczoru panieńskiego, pianista rzucił mi spojrzenie pełne nadziei i złapał mnie za rękę:

– Hej, siostro. Śpiewasz? W tej samej chwili Aimee dotarła do schodków prowadzących w dół do toalety i zniknęła z pola widzenia. – Może to? – wskazał głową na swoje nuty i ze znużeniem potarł dłonią lśniącą hebanową łysinę. – Nie mogę już słuchać tych dziewczyn. Znasz ten kawałek? To z Gypsy. Położył wysmukłe palce na klawiszach i popłynęły pierwsze takty słynnej pieśni rozpoczynającej ten musical, w której mówi się, że tylko umarli pozostają w domach, a ludzie tacy jak Mama, och, ci są inni, nie będą siedzieć bezczynnie na miejscu, mają swoje marzenia, są odważni, nie będą biernie gnić, są zawsze gotowi, by wstać – i wyjść! Oparłam dłoń o pianino, stanęłam tyłem do sali i zamknęłam oczy. Pamiętam, że zaczęłam śpiewać półgłosem, przynajmniej miałam taki zamiar – zacząć dyskretnie i trzymać głos na wodzy – śpiewałam cicho, jakbym nie chciała, by ktoś mnie zauważył albo zwrócił zbytnią uwagę na mój występ, bo nadal byłam nieśmiała. Postępowałam tak również z szacunku dla Aimee, która nie miała wrodzonego talentu wokalistki, chociaż nigdy o tym ze sobą nie mówiłyśmy. Która nie miała wrodzonego talentu wokalistki w większym stopniu niż te kobiety z wieczoru panieńskiego, siedzące teraz przede mną na stołkach barowych z drinkami Mai Tai w ręku. Ale ja chyba miałam wrodzony talent? Tak, na pewno. I nagle zrozumiałam, że nie mogę dalej śpiewać cicho, oczy miałam nadal zamknięte, lecz mój głos nabrał mocy, wzniósł się wyżej, śpiewałam coraz głośniej, straciłam nad tym kontrolę, jakbym uwolniła coś, co teraz rosło i wymykało się spod mej władzy. Uniosłam ręce i zaczęłam wybijać rytm obcasami. Poczułam, że panuję nad wszystkimi na sali. Miałam nawet coś w rodzaju sentymentalnej wizji: ujrzałam siebie jako jedną z długiego szeregu moich odważnych braci i sióstr, twórców muzyki, pieśniarzy, instrumentalistów i tancerzy, bo czy nie posiadałam daru tak często przypisywanego mojemu

ludowi? Potrafiłam zamienić czas w muzyczne frazy, w rytm i nuty, zwalniać go i przyśpieszać, nareszcie mogłam kontrolować bieg własnego życia, przynajmniej tu, na tej scenie. Pomyślałam o Ninie Simone, która oddzielała jedną nutę od drugiej tak namiętnie, z taką precyzją, jakiej nauczył ją jej bohater Bach, i przypomniałam sobie określenie, jakiego używała: „Czarna muzyka klasyczna” – bo Nina nienawidziła słowa „jazz”, uważała je za białe słowo wymyślone na użytek kolorowych, całkowicie je odrzucała – i myślałam o jej głosie, jak potrafiła przeciągnąć nutę ponad granicę możliwego i zmuszała publiczność do uległości, do uznania jej skali czasowej, wizji utworu, myślałam o jej braku litości dla słuchaczy i nieugiętej pogoni za wolnością! Zbyt zajęta myślami o Ninie, nie zauważyłam, że zbliżam się do końca piosenki, sądziłam, że została mi jeszcze jedna zwrotka, i po finalnym akordzie śpiewałam jeszcze przez krótką chwilę, zanim zdałam sobie sprawę: no tak, dość, już po wszystkim. Jeśli nawet rozległy się jakieś dzikie oklaski, już ich nie słyszałam, najwyraźniej umilkły. Wiedziałam tylko, że pianista mnie poklepuje, dwa szybkie pacnięcia po łopatkach, lepkich i zimnych od potu, który zaschnął mi na plecach jeszcze w poprzednim klubie. Otworzyłam oczy. Tak, wrzawa już się skończyła, a może w ogóle jej nie było, wszystko wyglądało jak poprzednio, pianista rozmawiał z następnym wykonawcą, kobiety na wieczorze panieńskim popijały zadowolone i rozmawiały, jakby nic się nie stało. Minęła druga trzydzieści, a Aimee nie było przy naszym stoliku. Nie stała przy barze. Dwa razy obeszłam ciasną, zatłoczoną salę, otwierałam kopniakami drzwi do kabin w koszmarnej toalecie, trzymałam telefon przy uchu i usiłowałam się połączyć.Odpowiadał mi tylko głos automatycznej sekretarki. Przepchnęłam się przez tłum i po schodach wyszłam na ulicę. Pojękiwałam cicho z przerażenia. Padał deszcz i moje rozprostowane suszarką włosy zaczynały skręcać się z niesamowitą prędkością, po każdej kropli pojawiał się nowy lok, dotknęłam głowy i poczułam owczą wełnę, mokrą szopę strąków. Usłyszałam dźwięk klaksonu. Podniosłam wzrok i dostrzegłam

limuzynę Errola zaparkowaną tam, gdzie ją zostawiłyśmy. Boczna szyba się opuściła i zobaczyłam Aimee, która klaskała jakby w zwolnionym tempie. – No, no, brawo! Podeszłam szybko i zaczęłam się usprawiedliwiać. Otworzyła drzwi: – Wsiadaj już. Usiadłam obok niej i nadal przepraszałam. Pochyliła się do przodu i powiedziała do Errola: – Jedź do centrum, tam zawrócisz. Errol zdjął okulary i podrapał się po nosie. – Już prawie trzecia – powiedziałam, ale przegroda zasunęła się i ruszyliśmy. Przez dziesięć przecznic Aimee milczała, ja też siedziałam cicho. Kiedy przejeżdżałyśmy przez Union Square, odwróciła się do mnie: – Jesteś szczęśliwa? – Słucham? – Odpowiedz na pytanie. – Nie rozumiem, dlaczego mi je zadajesz. Polizała kciuk i starła mi tusz z twarzy. Nawet nie wiedziałam, że rozmazał mi się makijaż. – Ile jesteśmy ze sobą? Pięć lat? – Prawie siedem. – Dobra. Powinnaś więc już wiedzieć, że nie chcę, by ludzie, którzy dla mnie pracują – wyjaśniła łagodnie, jakby mówiła do idiotki – byli nieszczęśliwi. To bez sensu. – Ale ja nie jestem nieszczęśliwa! – Jaka więc jesteś? – Szczęśliwa! Zdjęła czapkę i włożyła mi ją na głowę.

– W tym życiu – powiedziała, opierając się o skórzaną tapicerkę – musisz wiedzieć, czego chcesz. Trzeba to sobie zwizualizować, a potem zrealizować. Zresztą rozmawiałyśmy już o tym nie raz. Wiele razy. Kiwnęłam głową i uśmiechnęłam się, na nic innego nie było mnie stać, byłam zbyt pijana. Wcisnęłam twarz pomiędzy listwę z orzechowego drzewa a szybę i patrzyłam na miasto z tej nowej perspektywy. Dostrzegałam najpierw ogólny plan, a potem szczegóły: ogrody na dachach apartamentowców, następnie nielicznych zabłąkanych nocnych przechodniów idących przez kałuże po chodnikach. Odkrywałam niesamowite, absurdalne zależności. Stara Chinka, zbieraczka puszek w staromodnym stożkowym kapeluszu, ciągnęła swoją zdobycz – setki, a może tysiące aluminiowych opakowań zgromadzonych w wielkiej plastikowej płachcie – pod oknami budynku, w którym, jak wiedziałam, mieszkał chiński miliarder, znajomy Aimee, zainteresowany swego czasu pomysłem otwarcia sieci hoteli. – W tym mieście naprawdę trzeba wiedzieć, czego się chce – mówiła Aimee – jednak ty chyba jeszcze tego nie wiesz. Dobra, jesteś bystra, jasne. Z pewnością uważasz, że to, co mówię, nie dotyczy ciebie, a tak nie jest. Mózg jest połączony z sercem i okiem i zawsze chodzi o wizualizację, wszystko należy sobie wizualizować. Chcesz czegoś, wyobrażasz to sobie i bierzesz. Nie ma przebacz. Nie przepraszam za nic, czego pożądam! Gdy patrzę na ciebie, widzę, że marnujesz życie, bez przerwy za coś przepraszasz! Jakbyś miała syndrom KZ czy jak to się tam nazywa! Przecież nie mieszkamy już w Bendigo! Opuściłaś Bendigo, prawda? Tak jak Baldwin opuścił Harlem. Jak Dylan… tę dziurę, z której, kurwa, pochodził. Czasami trzeba odejść, spierdolić z Bendigo! Chryste, nam się udało. Dawno temu. Bendigo mamy już za sobą. Rozumiesz, o czym gadam, prawda? Potakiwałam, chociaż tak naprawdę nie zdawałam sobie sprawy, o czym ona mówi. Miałam tylko wrażenie – takie uczucie towarzyszyło mi często podczas

naszych rozmów – że Aimee, zwłaszcza pijana, uważa to, co mówi, za uniwersalną prawdę. W takich chwilach wszyscy pochodziliśmy z Bendigo, mieliśmy ojców, którzy umarli, gdy byliśmy młodzi, i wszyscy potrafiliśmy zwizualizować własne szczęście i zagarnąć je dla siebie. Granica pomiędzy Aimee i innymi ludźmi zacierała się wtedy, trudno było ją wyczuć. Zrobiło mi się niedobrze. Wystawiłam głowę za okno jak pies i wdychałam nowojorską noc. – Zrozum, nie będziesz się tym zajmować do końca życia. – Gdy wjechaliśmy na Times Square, znów usłyszałam jej słowa. Mijaliśmy dwuipółmetrową somalijską modelkę z półmetrową fryzurą afro, dziewczyna tańczyła beztrosko na tle ściany budynku w zupełnie zwyczajnych spodniach khaki firmy Gap. – To, kurwa, oczywiste. Pytanie więc brzmi: co będziesz robić po tym? Co zrobisz ze swoim życiem? Wiedziałam, że prawidłowa odpowiedź na takie pytanie powinna brzmieć: „będę prowadzić własne” to lub owo albo zrobię coś kreatywnego, na razie nieokreślonego, na przykład „napiszę książkę” albo „otworzę studio jogi w jakimś ustroniu”. Aimee uważała, że w tym celu wystarczy przyjść, dajmy na to, do wydawnictwa i oznajmić swój zamiar. Tego nauczyło ją doświadczenie. Co mogła wiedzieć o falach czasu, które bez przerwy nas zalewają? Co mogła wiedzieć o życiu, które polega na doraźnych próbach przetrwania takiego potopu? Utkwiłam wzrok w tańczącej somalijskiej modelce. – Nic mi nie jest! Jestem szczęśliwa! – Uważam, że za dużo kombinujesz tą swoją główką – powiedziała, poklepując się po własnej. – Może potrzebujesz więcej rżnięcia… Wiesz, właściwie wygląda na to, że nigdy się nie rżniesz. Czy to moja wina? Umawiam cię na spotkania, prawda? Przez cały czas. Nigdy nie opowiadasz, jak było. Światło zalało samochód. Pochodziło z wielkiego elektronicznego billboardu reklamującego jakieś produkty, w środku limuzyny natomiast wydawało się

delikatne i naturalne jak jutrzenka. Aimee potarła oczy. – Mogłabyś zająć się pewnymi projektami – powiedziała – jeśli chcesz. Wiemy, że potrafisz o wiele więcej, niż robisz. Jeśli masz zamiar opuścić pokład, to nadszedł właściwy moment. Poważnie podchodzę do tego afrykańskiego projektu – nie rób takiej miny, musimy dopiąć pewne szczegóły, jasne, wiem o tym, nie jestem głupia – zapewniam, że go dokończymy. Judy rozmawiała z twoją mamą. Wiem, że i o tym nie chcesz słyszeć, ale mówiła, że twoja matka nie jest tak posrana, jak sądzisz. Judy uważa, że ta strefa… Jestem teraz nawalona i nie pamiętam, gdzie jest, w jakimś małym kraju… na zachodzie? Podobno to może być dla nas interesujący region, ma potencjał. Tak mówi Judy. A okazuje się, że twoja czcigodna matka mnóstwo o tym wie. Tak mówi Judy. Chodzi o to, że będę potrzebowała wszystkich chętnych do pomocy, ludzi, którzy chcą się zaangażować – powiedziała, wskazując na swoje serce. – Ale nie takich, którzy ciągle zastanawiają się, dlaczego tu są. – Ja chcę się zaangażować – odparłam, patrząc na miejsce, którego dotknęła palcem, choć pod wpływem wódki zobaczyłam, jak jej małe piersi powiększają się, a następnie zlewają w jedną całość. – Mogę już zawrócić? – Errol zadał to pytanie przez mikrofon z nadzieją w głosie. Aimee westchnęła: – Możesz. No cóż – powiedziała do mnie – od kilku miesięcy, od Londynu, zachowujesz się jak porąbana. Wytwarzasz mnóstwo złej energii. Jest tak zła, że trzeba ją uziemić, bo inaczej będzie krążyć i zaszkodzi wszystkim dokoła. Wykonała dłońmi kilka gestów, które miały opisywać nieznane dotąd prawo fizyki. – Co się stało w Londynie?

Trzy

Kiedy skończyłam odpowiadać na jej pytanie, zdążyliśmy już zawrócić i dojechaliśmy na Union Square. Podniosłam głowę i zobaczyłam migające cyferki Metronomu i kłęby dymu buchające z jego dantejskiej czerwonej dziury. Zaparło mi dech w piersiach. Wiele rzeczy, które wydarzyły się w tamtych miesiącach w Londynie, wywoływało u mnie podobną reakcję: zrezygnowałam w końcu z mieszkania, bo rzadko z niego korzystałam, czekałam przez całą noc w zatłoczonym lokalu wyborczym, by zobaczyć, jak mężczyzna w niebieskim krawacie wchodzi na podium i przyznaje zwycięstwo mojej matce ubranej w czerwoną sukienkę. Znalazłam ulotki reklamujące nostalgiczny wieczór hiphopu z lat dziewięćdziesiątych w Jazz Café i bardzo chciałam tam pójść. Nie przychodził mi do głowy ani jeden przyjaciel, z którym mogłabym się tam wybrać, za dużo podróżowałam przez ostatnich kilka lat, nigdzie nie bywałam, nie wysyłałam maili do znajomych, najczęściej z braku czasu, ale również dlatego że Aimee krzywo patrzyła na „życie towarzyskie online”, bała się plotek i przecieków. Nawet nie zauważyłam, kiedy zanikły moje związki z przyjaciółmi. Poszłam więc sama, upiłam się i wylądowałam w łóżku z bramkarzem, wielkim Amerykaninem z Filadelfii, który podobno grał kiedyś zawodowo w koszykówkę. Jak większość ludzi na takich stanowiskach – na przykład Granger – został zatrudniony ze względu na wzrost i kolor skóry, bo wszyscy wierzyli, że taka kombinacja działa odstraszająco. Wyskoczyliśmy na papierosa i już po dwóch minutach wiedziałam, że jest łagodny, w dobrych układach

ze wszechświatem i źle się czuje w swojej roli. Od kucharza Aimee dostałam wcześniej małą torebkę kokainy i kiedy bramkarz miał chwilę przerwy, poszliśmy do toalety i wciągnęliśmy niucha z lśniącego parapetu, który wydawał się specjalnie zaprojektowany do takich celów. Amerykanin powiedział, że nie znosi swojej pracy, agresji, jest przerażony, kiedy musi użyć w stosunku do kogoś siły fizycznej. Po jego zmianie wyszliśmy razem, chichotaliśmy w taksówce, kiedy masował mi stopy. Pojechaliśmy do mojego mieszkania, gdzie wszystkie rzeczy były już spakowane do pudeł (miały zostać przewiezione do olbrzymiego magazynu Aimee w Marylebone), Amerykanin chciał podciągnąć się na drążku – którego ja nigdy nie używałam – zamocowanym ambitnie nad drzwiami sypialni i wyrwał to cholerstwo razem z kawałkiem tynku. Jednak w łóżku ledwo go w sobie poczułam – może skurczył się pod wpływem koki. Nie przejął się tym. Zasnął na mnie radośnie jak wielki niedźwiedź, a o piątej równie pogodnie pożegnał się i wyszedł. Obudziłam się rano z krwawiącym nosem przekonana, że moja młodość, a przynajmniej pewna jej wersja, już się skończyła. Sześć tygodni później w niedzielny poranek, kiedy Judy i Aimee słały mi gorączkowe SMS-y o konieczności zewidencjonowania w Mediolanie części garderoby scenicznej – z lat 1992–1998 – siedziałam (nic o tym nie wiedziały) w przychodni kliniki Royal Free Hospital i czekałam na wyniki testów na choroby weneryczne i AIDS, słuchając ludzi, którzy, jak się okazało, mieli mniej szczęścia niż ja – proszono ich na rozmowę do osobnych pokoi, skąd wychodzili zapłakani. Oczywiście o tym nie opowiedziałam Aimee. Mówiłam o Tracey. O nikim innym, tylko o niej. O historii naszej przyjaźni, chociaż po alkoholu chronologia zdarzeń mocno się rozjeżdżała, pretensje rosły, przyjemności zmniejszały się, nawet wyparowywały, a im dłużej mówiłam, tym jaśniej widziałam i rozumiałam – jakbym wyciągała prawdę ze studni napełnionej wódką – że jedyną istotną rzeczą, jaka zaszła w Londynie, było spotkanie z Tracey. Po tylu latach znów ją zobaczyłam. Nic innego nie miało znaczenia. Jak

gdyby przez cały ten czas, kiedy się nie widziałyśmy, nic się nie wydarzyło. – Poczekaj, chwila – powiedziała Aimee, zbyt pijana, by ukryć swoje zniecierpliwienie cudzym monologiem. – To twoja najlepsza przyjaciółka, prawda? Przecież wiem. Spotkałam ją kiedyś? – Nigdy. – Jest tancerką? – Tak. – To najfajniejszy typ ludzi! Ich ciała mówią im, co mają robić. Siedziałam na skraju fotela, ale teraz wyciągnęłam się i oparłam głowę o chłodny narożnik, dotykając jednocześnie skórzanego zagłówka, przyciemnionej szyby i wykładziny z drzewa orzechowego. – Starzy przyjaciele są niezastąpieni – oznajmiła Aimee w taki sposób, jakby sama wpadła na tę myśl. – Co bym zrobiła bez poczciwej Jude? Trzymamy się razem, odkąd skończyłyśmy piętnaście lat! Przeleciała faceta, którego zabrałam na szkolną potańcówkę! No, ale daje mi popalić jak cholera. Nikt inny tego nie robi… Przyzwyczaiłam się, że Aimee przekształca wszystkie opowieści o mnie w opowieści o sobie, i zazwyczaj godziłam się na to, teraz jednak alkohol dodał mi odwagi i uwierzyłam, że mój los jest równie ważny jak jej, równie wart dyskusji i uwagi. – To było po kolacji z moją matką – wyjaśniłam powoli. – Wieczorem poszłam na randkę z Danielem, chyba tak miał na imię. W Londynie. Było okropnie. Aimee zmarszczyła brwi: – Daniel Kramer? Umówiłam cię z nim. Ten finansista? Widzisz, nic mi o tym nie mówiłaś! – Randka była beznadziejna, poszliśmy na jakieś przedstawienie. A ona w nim, kurwa, występowała.

– Rozmawiałaś z nią? – Nie! Nie rozmawiałam z nią od ośmiu lat. Mówiłam ci to przed chwilą. Czy ty w ogóle mnie słuchasz? Aimee przytknęła palce do skroni. – Chronologia mi się miesza – mruknęła. – I boli mnie głowa. Posłuchaj… Boże, sama nie wiem… może powinnaś do niej zadzwonić! Wygląda na to, że chcesz. Zadzwoń do niej teraz. Nie, pierdolę, sama z nią porozmawiam. – Nie! Wyrwała mi telefon – śmiała się i przeglądała moje kontakty – a kiedy spróbowałam go jej odebrać, wystawiła rękę za okno. – Oddawaj! – Spokojnie, będzie zachwycona. Udało mi się wdrapać jej na kolana, odebrałam telefon i wcisnęłam go pomiędzy swoje uda. – Nie rozumiesz. Zrobiła mi coś strasznego. Miałyśmy dwadzieścia dwa lata. To było potworne. Aimee uniosła jedną ze swoich słynnych geometrycznie wymodelowanych brwi i zamknęła przegrodę, którą Errol – chcąc się dowiedzieć, pod którą bramę ma podjechać – przed chwilą opuścił. – Teraz naprawdę mnie zaciekawiłaś… Skręciliśmy na Washington Square Park. Otaczające plac miejskie rezydencje miały łagodnie podświetlone eleganckie czerwone fasady, sam park zaś był ciemny, wilgotny i pusty, nie licząc kilku bezdomnych Murzynów w odległym narożniku po prawej stronie, którzy siedzieli na stolikach szachowych owinięci w worki na śmieci z powycinanymi otworami na głowy i ręce. Wystawiłam twarz przez okno, zamknęłam oczy, czułam padające maleńkie krople deszczu i opowiedziałam tę historię tak, jak ją zapamiętałam, mieszając fikcję

i rzeczywistość w chaotycznym, bolesnym pośpiechu, jakbym biegła przez potłuczone szkło, ale kiedy otworzyłam oczy, zobaczyłam, że Aimee znowu się śmieje. – To nie jest, kurwa, zabawne! – Poczekaj, mówisz teraz poważnie? Zagryzła górną wargę, próbowała powstrzymać śmiech. – Nie sądzisz – zapytała – że robisz wiele hałasu o nic? – Co? – Szczerze mówiąc, jedyna osoba, której żal mi w tej historii – jeśli historia jest prawdziwa – to twój tata. Biedny facet! Strasznie samotny, stara się kogoś zaliczyć… – Przestań! – Przecież nie jest seryjnym mordercą jak Jeffrey Dahmer. – To pomylone! Tak nie postępują normalni ludzie! – Normalni? Nie rozumiesz, że każdy mężczyzna na świecie z dostępem do Internetu, w tym prezydent, ogląda w tej chwili kobiece pochwy albo właśnie skończył to robić… – To nie to samo… – Dokładnie to samo. Tylko że twój tata nawet nie miał komputera. Myślisz, że jak George W. Bush obejrzy sobie „Piczki nastoletnich Azjatek”, to co? Zostanie, kurwa, seryjnym zabójcą? – Nie wiem… – Racja, to zły przykład. Zachichotałam, chociaż wcale nie było mi do śmiechu. – Przepraszam. Może jestem głupia. Nie rozumiem tego. Dlaczego właściwie jesteś wściekła? Ponieważ ci powiedziała? Przed chwilą mówiłaś, że uznałaś to za stek bzdur.

Byłam zaskoczona: przez całe lata patrzyłam na ten problem przez pryzmat swojej pokręconej logiki, a nagle Aimee wszystko wyprostowała. Jasność jej rozumowania niepokoiła mnie. – Zawsze kłamała. Ubzdurała sobie, że mój ojciec jest doskonały, i postanowiła go zniszczyć, chciała, żebym znienawidziła swojego ojca tak jak ona własnego. Po tym nie byłam w stanie spojrzeć mu prosto w oczy. I tak było do jego śmierci. Aimee westchnęła. – To najgłupsza rzecz, jaką, kurwa, słyszałam. Wyrządziłaś sobie krzywdę bez żadnego powodu. Chciała dotknąć mojego ramienia, ale odwróciłam się do niej plecami i otarłam łzę z oka. – Jestem głupia. – Nie. Wszyscy mamy czasami przesrane. Jednak powinnaś zadzwonić do przyjaciółki. Zwinęła swoją kurtkę, położyła ją przy szybie jak małą poduszkę, oparła na niej głowę i kiedy dojechaliśmy do Szóstej Alei, już spała. Była mistrzynią drzemek, musiała nią być, jeśli chciała żyć w taki sposób.

Cztery

Nieco wcześniej tamtego roku w Londynie – kilka dni przed wyborami – umówiłam się z matką na lunch. Był szary wilgotny dzień, przez most przechodzili przygnębieni ludzie, a w padającej mżawce nawet najwspanialsze zabytki, w tym budynek Parlamentu, wyglądały ponuro, smutno i nieciekawie. To wszystko sprawiało, że chciałam już wracać do Nowego Jorku. Tęskniłam za drapaczami chmur i słońcem odbijającym się w szybach. Po Wielkim Jabłku czekało nas Miami, następnie pięć koncertów w Ameryce Południowej i na koniec europejskie tournée, dwadzieścia miast i kolejny finał w Londynie. W ten sposób rok mijał szybko. Lubiłam to. Inni ludzie czekali na wiosnę, lato, jesień i zimę, dwanaście miesięcy to był dla nich szmat czasu. W świecie Aimee nie żyliśmy jak oni. Nie dałoby się tak żyć, nawet gdybyśmy chcieli: nigdy nie siedzieliśmy długo w jednym miejscu. Gdy zima dawała nam w kość, lecieliśmy tam, gdzie było lato. Kiedy zmęczyły nas miasta, przenosiliśmy się na plażę – i na odwrót. Trochę przesadzam, choć nie za bardzo. Lata przed trzydziestką spędziłam w dziwacznym stanie, jakby poza czasem, i teraz wiem, że nie każdy nadawał się do takiego życia, musiałam w jakiś sposób być na to gotowa. Zastanawiałam się później, czy nie wybierano nas przede wszystkim dlatego, że byliśmy ludźmi, których prawie nic z nikim nie wiązało, bez partnerów czy dzieci, z nieliczną rodziną. Sposób, w jaki funkcjonowaliśmy, na pewno oddalał nas od takich spraw. Z czterech asystentek Aimee tylko jedna doczekała się dziecka, ale była już wtedy dobrze po czterdziestce i od dawna dla Aimee nie

pracowała. Kiedy wchodziło się na pokład naszego learjetu, zrywało się wszystkie stare więzy. Inaczej się nie dało. Miałam tylko jedną kotwicę: moją matkę, a ona, podobnie jak Aimee, przeżywała teraz najlepsze chwile swojego życia, chociaż – w przeciwieństwie do Aimee – wcale mnie nie potrzebowała. Też robiła karierę, za kilka dni miała zostać członkiem Izby Gmin z okręgu Brent West, i kiedy skręciłam w lewo i skierowałam się w stronę Oxo Tower, zostawiając za sobą gmach Parlamentu, znów poczułam, jak – w porównaniu z tym, co ona zdołała osiągnąć – niewiele znaczę, uzmysłowiłam sobie błahość własnego zajęcia, a przecież włożyła tyle wysiłku, bym wyszła na ludzi. Wydawała mi się potężna jak nigdy. W drodze przez most przez cały czas trzymałam się blisko barierki. Było zbyt wilgotno, by usiąść na tarasie. Przez kilka minut rozglądałam się po restauracji i w końcu dostrzegłam matkę. Mimo wszystko wybrała miejsce na zewnątrz, chroniła się przed mżawką pod stojącym parasolem. Przyszła z Miriam, chociaż nie wspomniała o niej przez telefon. Nie czułam niechęci do Miriam. Tak naprawdę nie wiedziałam, co o niej myśleć, nie wywoływała żadnych określonych uczuć: była taka mała, cicha i poważna, z nijakimi oczami, nosem i ustami skupionymi pośrodku małej twarzy i z zaplecionymi w drobne warkoczyki naturalnymi włosami, które siwiały nobliwie na końcach. Nosiła okulary z okrągłymi złotymi oprawkami, których nigdy nie zdejmowała, przez co jej oczy wydawały się jeszcze mniejsze, i niezależnie od okazji ubierała się w praktyczną brązową kurtkę z polaru i zwykłe czarne spodnie. Była jak ramka od obrazka, cel jej istnienia polegał na wyeksponowaniu wizerunku mojej matki. Matka niewiele mówiła o Miriam, ograniczała się do stwierdzenia: „Ona mnie uszczęśliwia”. Miriam nigdy nie wspominała o sobie – rozmawiała tylko o mojej matce. Korzystając z Google’a, dowiedziałam się, że jest Afrokubanką z Lewisham, że kiedyś pracowała w międzynarodowej organizacji humanitarnej, a teraz uczy na Uniwersytecie Queen Mary – miała tam jakieś niskie stanowisko –

i pisze (dłużej niż ją znałam, a spotkałyśmy się około czterech lat wcześniej) książkę „o diasporze”. Została dyskretnie przedstawiona wyborcom podczas spotkania w miejscowej szkole i sfotografowana, kiedy przytulała się do boku mojej matki jak nieśmiała myszka przy swojej lwicy, a dziennikarz „Willesden and Brent Times” otrzymał to samo wyjaśnienie co ja: „Miriam mnie uszczęśliwia”. Nikt nie wydawał się nią szczególnie zainteresowany, nawet starzy mężczyźni z Jamajki i afrykańscy ewangelicy. Pewnie wyborcy nie uważali matki i Miriam za kochanki, były po prostu dwiema miłymi paniami z Willesden, które uratowały stare kino, walczyły o poszerzenie terenów rekreacyjnych i zorganizowały w tutejszych bibliotekach Miesiąc Historii Czarnych. W kampanii stanowiły dobraną parę: jeśli ktoś uznał moją matkę za zbyt apodyktyczną, mógł odetchnąć przy skromnej i biernej Miriam, a znużeni Miriam ludzie zachwycali się emocjami, jakie zawsze wzbudzała jej partnerka. Patrzyłam na Miriam, która gorliwie potakiwała słowom matki, i cieszyłam się, że tu jest: mogła przydać się jako bufor. Podeszłam i położyłam rękę na ramieniu matki. Nie spojrzała na mnie i nie przestała mówić, ale zauważyła mój gest, dotknęła mojej dłoni i pozwoliła pocałować się w policzek. Przysunęłam sobie krzesło i usiadłam. – Jak się masz, mamo? – Jestem zestresowana. – Twoja matka jest bardzo zestresowana – potwierdziła Miriam i zaczęła spokojnie wyliczać przyczyny takiego stanu: koperty, do których należało włożyć ulotki, a następnie wysłać to wszystko do wyborców, ostatnie wyrównane sondaże, podstępna taktyka opozycji, domniemana dwulicowość jedynej (jak dotychczas) czarnej kobiety w parlamencie, członkini Izby Gmin od dwudziestu lat, którą moja matka uważała – bez żadnych konkretnych powodów – za swoją zaciekłą rywalkę. Potakiwałam i przeglądałam menu, zdołałam zamówić wino u przechodzącego kelnera, lecz nie udało mi się

przerwać potoku jej słów, liczb i procentów, odgrzebywania różnych „wspaniałych” komentarzy, którymi matka zaskoczyła tego-i-tego tu i tam, w tym lub innym decydującym momencie, i jak wspomniany ten-i-ten nie potrafił znaleźć właściwej odpowiedzi na owe wspaniałe komentarze matki. – Wygrasz. – Zorientowałam się za późno, że powiedziałam to tonem, który można było uznać zarówno za stwierdzenie, jak i za pytanie. Matka zrobiła surową minę i rozłożyła serwetkę na kolanach jak królowa, którą zapytano impertynencko, czy poddani nadal ją kochają. – Jeśli istnieje sprawiedliwość – odparła. Kelner przyniósł jedzenie, matka już wcześniej coś dla mnie zamówiła. Miriam zaczęła chrupać jak chomik – przypominała małego gryzonia, który ma wkrótce zapaść w sen zimowy. Matka nie tknęła sztućców, tylko sięgnęła na sąsiednie krzesło po „Evening Standard” z wielką fotografią Aimee na scenie zestawioną z agencyjnym zdjęciem jakichś głodujących afrykańskich dzieci, nawet nie wiedziałam, z jakiego kraju pochodziły. Nie znałam tego artykułu, matka trzymała gazetę zbyt daleko, bym mogła odczytać tekst, ale domyśliłam się źródła: musiał nim być ostatni komunikat prasowy na temat zaangażowania Aimee w „walkę z ubóstwem na świecie”. Matka stuknęła palcem w brzuch Aimee. – Ona traktuje to poważnie? Zastanowiłam się przez chwilę. – Jest tym bardzo przejęta. Matka zmarszczyła brwi i sięgnęła po sztućce. – „Walka z ubóstwem”. Cóż, świetnie. Jaką dokładnie politykę chce prowadzić? – Ona nie jest politykiem, mamo. Nie ma strategii. Ma fundację. – A co tak naprawdę chce zrobić?

Nalałam jej trochę wina – chciałam, żeby zamilkła na moment – i trąciłyśmy się kieliszkami. – Chyba chce zbudować szkołę. Dla dziewcząt. – Jeśli naprawdę myśli o tym poważnie – powiedziała, wpadając mi w słowo – to doradź jej, żeby się z nami skontaktowała, nawiązała współpracę z rządem… Oczywiście dysponuje środkami finansowymi i budzi powszechne zainteresowanie, to dobrze, musi jednak zrozumieć mechanizm funkcjonowania takich przedsięwzięć, na razie ma tylko dobre intencje, a to za mało. Powinna spotkać się z odpowiednimi władzami. Uśmiechnęłam się: matka już zaczęła mówić o sobie jak o „władzy”. Moje następne słowa tak ją zirytowały, że odwróciła się i skierowała swoją odpowiedź do Miriam, a nie do mnie. – No nie, zachowujesz się tak, jakbym prosiła cię o wielką łaskę. W ogóle nie zależy mi na spotkaniu z tą kobietą. Absolutnie nie. Nigdy nie miałam na to ochoty. Chciałam jedynie służyć radą. Pomyślałam, że mogę się przydać. – I masz rację, mamo, dziękuję ci za to. Ja tylko… – Doprawdy, sądziłam, że ta kobieta sama będzie chciała z nami rozmawiać! W końcu daliśmy jej brytyjski paszport. No cóż, nieważne. Po tym artykule odniosłam wrażenie – znów uniosła gazetę – że ma poważne zamiary, choć może się mylę, może chce tylko wywołać wokół siebie zamieszanie, skąd mogę wiedzieć? „Biała kobieta ratuje Afrykę”. Co to za pomysł? Nie ma w nim nic nowego. Dzięki Bogu to twój świat, nie mój. Jednak powinna przynajmniej porozmawiać z Miriam, ona ma naprawdę mnóstwo użytecznych kontaktów w terenie i w szkołach, ale jest zbyt skromna, żeby o tym wspomnieć. Na miłość boską, przez dziesięć lat pracowała dla Oxfam! Bieda to nie nagłówki w prasie, skarbie, to rzeczywistość, dotyczy żywych ludzi, a edukacja to klucz do rozwiązania problemu. – Wiem, czym jest bieda, mamo.

Uśmiechnęła się smutno i wzięła kęs jedzenia do ust. – Nie, moja droga, nie wiesz. Mój telefon, który z całych sił starałam się ignorować, znowu zadźwięczał – chyba po raz dziesiąty, odkąd usiadłam. Wyjęłam go i próbowałam szybko nadrobić zaległości, jedząc jedną ręką, a w drugiej trzymając aparat. Miriam zaczęła dyskutować z matką o jakiejś nudnej kwestii administracyjnej, często tak robiła w trakcie naszych kłótni, ale w połowie rozmowy matka najwyraźniej straciła zainteresowanie tym tematem. – Jesteś uzależniona od telefonu. Wiesz o tym? Nie przestałam pisać, lecz starałam się nie okazać zniecierpliwienia. – To praca, mamo. Teraz ludzie tak pracują. – Jak niewolnicy? Przełamała kromkę chleba i podała Miriam mniejszy kawałek. Widziałam już wcześniej, że to robi, traktowała to jak rodzaj diety. – Nie, nie jak niewolnicy, mamo. Jestem zadowolona ze swojego życia! Miała usta pełne jedzenia i mogła zastanowić się nad tym przez chwilę. Potrząsnęła głową. – Nie, to nieprawda, ty nie masz życia. Ona je ma. Ma swoich mężczyzn, dzieci i karierę, i to jest życie. Czytałyśmy o tym w gazetach. Ty jedynie obsługujesz jej życie. Jest jak wielka pijawka, wysysa twoją młodość, zabiera ci cały… Żeby jej przerwać, odsunęłam krzesło i poszłam do toalety. Spędziłam przy lustrze więcej czasu, niż potrzebowałam, i wysłałam kolejne maile, kiedy zaś wróciłam, rozmowa toczyła się w najlepsze, jakbym wcale nie odchodziła. Matka nadal narzekała, chociaż teraz mówiła do Miriam: – … czas. Wszystkimi manipuluje. I dlatego nigdy nie doczekam się wnuków.

– Mamo, moja prokreacja nie ma nic wspólnego z… – Brakuje ci dystansu, nie widzisz tego. Sprawiła, że wszystkich o coś podejrzewasz. Zaprzeczyłam, chociaż niestety, strzał był celny. Czy nie byłam zanadto podejrzliwa, zawsze czujna? Czy u każdego nie dopatrywałam się oznak tego, że – jak to nazywałyśmy z Aimee – jest „Klientem”? Klient: ktoś, kto mógł mnie wykorzystać, by zbliżyć się do niej. Czasami, na początku mojej pracy, jeśli zaczynało mi się z kimś układać – pomimo tych wszystkich przeszkód, jakie powodował brak czasu i ciągłe podróże – i związek trwał już kilka miesięcy, zdobywałam się na odwagę i przedstawiałam tego kogoś Aimee, co zazwyczaj kończyło się nie najlepiej. Kiedy mój znajomy wychodził do toalety albo na papierosa, zadawałam Aimee pytanie: „Klient?”. Odpowiadała: „Och, skarbie, przykro mi, to zdecydowanie Klient”. – Spójrz, jak traktujesz dawnych przyjaciół. Choćby Tracey. Byłyście jak siostry, dorastałyście razem, a teraz nawet z nią nie rozmawiasz! – Mamo, zawsze nienawidziłaś Tracey. – Nie w tym rzecz. Ludzie nie biorą się znikąd, mają swoje korzenie, a ty pozwoliłaś, by ta kobieta cię wykorzeniła. Nigdzie nie mieszkasz, nic nie masz, cały czas spędzasz w samolocie. Jak długo będziesz w stanie tak żyć? Mam wrażenie, że ona nie chce, żebyś była szczęśliwa. Bo wtedy mogłabyś ją opuścić. I co by jej wtedy zostało? Roześmiałam się, ale mój śmiech nawet dla mnie brzmiał nieprzyjemnie. – Poradziłaby sobie! To przecież Aimee! Dobrze wiesz, że jestem tylko jej pierwszą asystentką, ma jeszcze trzy inne! – Rozumiem. Ona może mieć tylu ludzi, ilu zechce, a ty wyłącznie ją. – Nie, nie rozumiesz. – Podniosłam głowę znad telefonu. – Umówiłam się z kimś na wieczór. I to dzięki Aimee. – To bardzo miło – powiedziała Miriam. Nic nie sprawiało jej takiej

przyjemności jak zażegnane spory, dlatego moja matka była dla niej bezcennym źródłem ukontentowania: wszędzie gdzie matka się pojawiała, wybuchały konflikty, które Miriam następnie musiała łagodzić. Matka ożywiła się: – Kim on jest? – Nie znasz go. Pochodzi z Nowego Jorku. – Nie mogę nawet wiedzieć, jak się nazywa? To tajemnica państwowa? – Daniel Kramer. Nazywa się Daniel Kramer. – Aha – powiedziała matka i uśmiechnęła się zagadkowo do Miriam. Wymieniły pomiędzy sobą to swoje porozumiewawcze spojrzenie, które doprowadzało mnie do szału. – Kolejny miły żydowski chłopiec. Kiedy kelner zbierał talerze, na spiżowym niebie ukazało się słońce. Wielobarwne łuki rozczepionego światła przeskakiwały pomiędzy kieliszkami z winem, mokrymi sztućcami i oparciami akrylowych krzeseł, tęcza rozciągała się od pierścionka Miriam do płóciennej serwetki leżącej pomiędzy nami na stole. Nie chciałam deseru, powiedziałam, że muszę już iść, ale kiedy zaczęłam wkładać płaszcz, matka skinęła na Miriam, która podała mi urzędowy segregator z licznymi rozdziałami i fotografiami, listą kontaktów, propozycjami architektonicznymi, krótką historią szkolnictwa w tamtym regionie, omówieniem „siły oddziaływania mediów”, planami współpracy rządu i tak dalej, jednym zdaniem: wręczono mi „analizę wykonalności”. Słonce rozgoniło mgłę zaciemniającą mój umysł i zrozumiałam, że cały lunch służył temu jednemu celowi, byłam tylko kanałem przepływu informacji do Aimee. Moja matka też była Klientem. Podziękowałam za folder, spojrzałam na okładkę i odłożyłam go na bok. – Co czujesz w związku z ojcem? – zapytała Miriam, rzucając zaniepokojone spojrzenie zza okularów. – Rocznica jest we wtorek, prawda?

Byłam tak zaskoczona, że ktoś zadał mi osobiste pytanie podczas lunchu z matką – mniejsza z tym, że wspomniano o ważnej dla mnie dacie – iż w pierwszej chwili nie byłam pewna, czy słowa Miriam są skierowane do mnie. Matka także wyglądała na zszokowaną. Przypomniano nam coś bolesnego – fakt, że ostatni raz widziałyśmy się rok temu, właśnie na tym pogrzebie. To było dziwne popołudnie: trumnę ogarnęły płomienie, siedziałam obok dzieci ojca – były już po czterdziestce albo tuż przed nią – i przeżywałam powtórkę naszego jedynego dotychczasowego spotkania: córka płakała, syn siedział ze skrzyżowanymi ramionami, sceptyczny nawet w obliczu śmierci. Sama natomiast nie potrafiłam płakać i znów uznałam, że znacznie bardziej przypominają mojego ojca niż ja. A jednak w naszej rodzinie nigdy jawnie nie mówiliśmy o tym braku podobieństwa, odrzucaliśmy trywialną i niezdrową ciekawość obcych – „Czy nie pogubi się w tym wszystkim, kiedy będzie dorastać?” „Czy będzie musiała wybierać pomiędzy waszymi kulturami?” – i czasami odnosiłam wrażenie, że całe moje dzieciństwo miało udowodnić mniej światłym ludziom, iż nie jestem zagubiona i nie mam kłopotów z wyborem. „Samo życie jest zagmatwane!” – apodyktycznie odpierała wszelkie zarzuty matka. Zresztą czy w głębi duszy nie oczekujemy, że dziecko będzie idealnie podobne do rodziców? Myślę, że byłam w jakiś sposób obca dla matki i ojca, byłam odmieńcem nienależącym do żadnego z nich, i chociaż dotyczy to w gruncie rzeczy każdego – nikt nie jest przecież tożsamy ze swoimi rodzicami – dzieci mojego ojca dochodziły do tej wiedzy powoli, przez lata, być może zrozumiały to dopiero w momencie, kiedy płomienie pochłaniały sosnowe deski, podczas gdy ja urodziłam się z tą wiedzą, zawsze to pojmowałam, mam tę prawdę wypisaną na twarzy. Ale to był mój prywatny dramat. Później, na stypie, zrozumiałam, że coś innego wzbudziło większe zainteresowanie niż moja strata, bo przez cały czas w krematorium słyszałam dobiegający ze wszystkich stron szum: Aimee, Aimee, Aimee, to słowo powtarzano głośniej i częściej niż imię mojego ojca, ludzie starali się dowiedzieć,

czy Aimee naprawdę tu jest, a później – kiedy uznali, że wprawdzie przyszła, lecz musiała już wyjść – znów rozlegało się żałobne echo: Aimee Aimee, Aimee… Nawet moja siostra spytała brata, czy ją widział. I rzeczywiście Aimee tam była, ukryła się wśród ludzi: dyskretna, zadziwiająco niska kobieta bez makijażu, taka blada, że prawie przezroczysta, w schludnym tweedowym kostiumie, z drobnymi niebieskimi żyłkami na nogach i ze swoimi naturalnymi, prostymi brązowymi włosami. – Myślę, że zaniosę kwiaty – powiedziałam, wskazując gdzieś za rzekę, tam gdzie leżały dzielnice północnego Londynu. – Dzięki, że pytasz. – Jeden dzień urlopu! – matka znów nawiązała do poprzedniego tematu. – Tylko na jego pogrzeb. Jeden dzień! – Mamo, sama prosiłam tylko o jeden dzień. Przybrała minę zbolałej matki. – Kiedyś tyle was łączyło. Zawsze nalegałam, żebyś utrzymywała z nim dobre stosunki. Naprawdę nie wiem, co się stało. Przez chwilę miałam ochotę jej powiedzieć. Powstrzymałam się i zaczęłam obserwować płynący po Tamizie statek wycieczkowy. Nieliczni ludzie siedzieli w rzędach pustych w większości krzeseł i patrzyli na szarą wodę. Wróciłam do swoich maili. – Ci biedni chłopcy – usłyszałam i kiedy podniosłam głowę znad telefonu, zobaczyłam, że matka wskazuje na Hungerford Bridge, pod którym statek właśnie przepływał. W tej samej chwili obraz z jej umysłu przeniknął do mojego: dwaj młodzi ludzie zrzuceni z mostu do wody. Jeden przeżył, drugi zginął. Zadrżałam i otuliłam się szczelniej swetrem. – Była też dziewczyna – dodała matka, wrzucając czwartą kostkę cukru do pienistego cappuccino. – Nie wiem, czy miała nawet szesnaście lat. Właściwie wszyscy byli dziećmi. Co za tragedia. Na pewno nadal siedzą w więzieniu.

– Oczywiście, że siedzą, zabili człowieka. – Wyciągnęłam z porcelanowego dzbanka pałeczkę chlebową i połamałam ją na kawałki. – On nadal nie żyje. To także tragedia. – Jestem tego świadoma – powiedziała ostro matka. – Nie wiem, czy pamiętasz, ale prawie każdego dnia chodziłam na rozprawę. Pamiętałam. Dopiero niedawno wyprowadziłam się wtedy z domu i matka co wieczór do mnie dzwoniła, wracała z sądu i opowiadała mi te historie – chociaż jej o to nie prosiłam – a każda była zabarwiona jakimś groteskowym smutkiem, jednak w gruncie rzeczy niczym się nie różniły: dzieci porzucone przez matki lub ojców albo przez oboje rodziców, wychowywane przez dziadków albo zupełnie opuszczone, spędzające dzieciństwo na opiece nad chorymi krewnymi gdzieś na południowym brzegu rzeki na zdewastowanych osiedlach, które przypominały więzienia, jako nastolatki wyrzucane ze szkół albo z domów, a czasem z obu tych miejsc, uwikłane w narkotyki, molestowanie seksualne, kradzieże, noclegi na ulicach – tysiąc i jeden sposobów na zmarnowanie życia, zanim w ogóle się zaczęło. Pamiętam, że jeden z nich rzucił studia. Inny miał pięcioletnią córeczkę, która zginęła potrącona przez samochód poprzedniego dnia. Wszyscy byli już drobnymi przestępcami. A moja matka była nimi zafascynowana, miała jakiś mglisty pomysł, by napisać coś o tej sprawie, bo i tak zajmowała się wtedy podobną tematyką w swoim doktoracie. Nigdy tego nie zrobiła. – Zdenerwowałam cię? – zapytała, kładąc rękę na mojej dłoni. – Dwaj niewinni chłopcy przechodzili sobie spokojnie przez ten kurewski most! Mówiąc to, bezwiednie walnęłam pięścią w stół – to był stary nawyk mojej matki. Mama spojrzała na mnie z niepokojem i podniosła przewróconą solniczkę. – Ależ kochanie, nikt nie twierdzi, że było inaczej. – Nie możemy wszyscy być niewinni. – Kątem oka dostrzegłam kelnera, który przyniósł rachunek, lecz taktownie się wycofał. – Ktoś musi być winny!

– Zgoda – szepnęła Miriam, ściskając bojaźliwie serwetkę. – Chyba wszystkie się z tym zgadzamy? – Nie mieli najmniejszej szansy – powiedziała cicho, ale stanowczo matka i dopiero później, kiedy wracałam przez most, a zły humor już mi przeszedł, zrozumiałam, że to zdanie można rozumieć na dwa sposoby.

CZĘŚĆ CZWARTA

Przekraczanie granic

Jeden

Najwspanialszym tancerzem, jakiego kiedykolwiek widziałam, był mężczyzna wykonujący kankurang. Wtedy nie wiedziałam, kim ani czym jest ten pozbawiony ludzkiej twarzy, kołyszący się dziko pomarańczowy kształt wielkości człowieka pokryty mnóstwem szeleszczących, zachodzących na siebie liści, jakby drzewo w olśniewającej szacie nowojorskiej jesieni, które wyrwało z ziemi korzenie i ruszyło w tańcu po ulicach. Podążała za nim duża grupa chłopców i falanga kobiet z palmowymi liśćmi w dłoniach – domyślałam się, że były to ich matki – a wszystkich spowijał czerwony pył. Kobiety śpiewały, wybijały stopami dudniący rytm, machały gałązkami, szły i zarazem tańczyły. Siedziałam obok Lamina na tylnym siedzeniu zatłoczonej taksówki, żółtego poobijanego mercedesa, w towarzystwie czyjegoś dziadka, matki karmiącej wrzeszczące niemowlę, dwóch nastolatek w szkolnych mundurkach i wykładowcy ze szkoły koranicznej. Lamin spoglądał na tę chaotyczną scenę z całkowitym spokojem świadom swojego statusu nauczyciela stażysty. Ręce złożył na kolanach jak ksiądz (jego postać często kojarzyła mi się z osobą duchowną), a ze swoim długim, płaskim i szerokim nosem i smutnymi jasnożółtymi oczami przypominał, jak zawsze, wypoczywającego wielkiego kota. Z odtwarzacza dobiegało potwornie głośne reggae z rodzinnej wyspy mojej matki. To, co zbliżało się do nas, poruszało się w tak oszałamiającym tempie, że reggae nie mogło się z nim równać. Rytm był tak szybki i złożony, że trzeba było o nim pomyśleć – lub popatrzeć, jak tancerz wyraża go swoim ciałem – by

zrozumieć, co się słyszy. Inaczej można byłoby uznać te dźwięki za jedną pulsującą basową nutę. Albo za grzmot zbliżającej się burzy. Kto grał na bębnach? Wyjrzałam przez okno i zobaczyłam trzech mężczyzn: trzymali instrumenty pomiędzy nogami, poruszali się jak kraby, a kiedy dotruchtali do maski naszego samochodu, cały korowód zamarł pośrodku drogi. My też musieliśmy stanąć. To była miła odmiana po posterunkach kontrolnych i ponurych żołnierzach z dziecinnymi twarzami, którzy niedbale trzymali przy biodrach karabiny maszynowe. Kiedy zatrzymywali nas żołnierze – czasem po kilkanaście razy dziennie – rozmowy milkły. Ale teraz taksówka eksplodowała głosami, gwizdami i śmiechem, uczennice pociągnęły za ułamaną klamkę, otworzyły tylne drzwi i wszyscy oprócz karmiącej matki wysypali się na zewnątrz. – Co to takiego? Co się dzieje? Pytałam Lamina, bo miał służyć mi za przewodnika, lecz chyba zapomniał o moim istnieniu i o tym, że mieliśmy przeprawić się promem przez rzekę, dotrzeć do miasta i pojechać na lotnisko po Aimee. To wszystko nie miało teraz znaczenia. Liczyła się tylko ta chwila, ten taniec. I okazało się, że Lamin jest tancerzem. Dostrzegłam to w nim właśnie wtedy, jeszcze zanim poznała go Aimee, i na długo przedtem, nim i ona odkryła w nim tę umiejętność. Świadczył o tym każdy jego gest, to, jak poruszał biodrami i głową. Straciłam z oczu pomarańczową zjawę, był taki tłok, że tylko ją słyszałam: tupot stóp o ziemię, szorstki brzęk metalu pocieranego o metal i przenikliwy wrzask, jakby pochodzący z innego świata, na który tańczące kobiety odpowiadały śpiewem. Ja też – nieświadomie – zaczęłam tańczyć wciśnięta w gęsty tłum drgających ciał. Bez przerwy zadawałam te same pytania: „Co to jest? Co się dzieje?”, jednak angielski, ten „język urzędowy”, ciężki płaszcz, który ludzie wkładali z wyraźnym znudzeniem i oporem jedynie w mojej obecności, teraz został zrzucony na ziemię i wszyscy na nim tańczyli. Pomyślałam – nie po raz pierwszy

w ciągu tego tygodnia – o aklimatyzacji, jaka czekała Aimee, kiedy wreszcie tu przyjedzie i odkryje, podobnie jak ja, przepaść pomiędzy „analizą wykonalności” a życiem samym w sobie, na drodze czy na promie, w wioskach i w mieście, wśród ludzi mówiących kilkoma językami, w jedzeniu, twarzach, morzu, księżycu i gwiazdach. Gapie wdrapywali się na samochód, by lepiej widzieć. Szukałam wzrokiem Lamina i znalazłam go, on też wszedł na maskę taksówki. Tłum się rozproszył – wszyscy śmieli się, krzyczeli i rozbiegali na boki – i z początku pomyślałam, że musiała wybuchnąć petarda. Grupa kobiet uciekła na lewo i wtedy zobaczyłam dlaczego: kankurang trzymał dwie maczety, długie jak ramiona. – Chodź tu! – krzyknął Lamin i wyciągnął do mnie dłoń. Wspięłam się do niego i uczepiłam jego białej koszuli, starając się utrzymać równowagę, bo nie przestawał tańczyć. Spojrzałam w dół na ogarniętych szaleństwem ludzi. Pomyślałam: to radość, której szukałam przez całe życie. Nade mną, na dachu samochodu, siedziała dostojnie jakaś stara kobieta i jadła orzeszki, które wyciągała z papierowej torby: wyglądała jak jamajska dama oglądająca mecz krykieta na stadionie Lord’s. Zobaczyła mnie i pomachała: – Dzień dobry, jak się dziś masz? Uprzejme, automatycznie wypowiadane słowa, jakimi witano mnie wszędzie w wiosce bez względu na to, jak byłam ubrana i kto mi towarzyszył. Zrozumiałam już, że są formą akceptacji mojej odmienności, oczywistej tu dla każdego. Dama uśmiechała się lekko na widok wirujących maczet i chłopców, którzy dodawali sobie nawzajem odwagi, próbując podejść do tańczącego drzewa i stawić czoła jego ekstatycznym ruchom: uchylali się zręcznie przed śmigającymi ostrzami, a ich szczupłe ciała naśladowały dzikie przytupy, zwroty, przysiady i wysokie wymachy nóg, całą rytmiczną euforię tej postaci, energię, której promienie przenikały wszystkich wokół, kobiety, Lamina i mnie, nawet samochód trząsł się i kołysał pod nami. Starsza pani wskazała na kankuranga.

– To tancerz – wyjaśniła. Tancerz, który przychodzi po chłopców. Zabiera ich do buszu, gdzie są poddani obrzezaniu, przechodzą inicjację, dowiadują się o zasadach i ograniczeniach, poznają swoją kulturę i uświęcone zwyczaje świata, w którym przyjdzie im żyć, nazwy leczniczych roślin i sposoby ich stosowania. Kankurang przeprowadza ich przez próg pomiędzy dzieciństwem a dojrzałością, odgania złe duchy, jest gwarantem ładu, prawa i spójności tego ludu, przewodnikiem na trudnej drodze okresu dorastania, okresu przejścia, a sam jest po prostu anonimowym młodym mężczyzną wybieranym w wielkiej tajemnicy przez starszyznę, pokrytym liśćmi z drzewa faara i pomalowanym farbami roślinnymi. Ale tego dowiedziałam się już w Nowym Jorku, korzystając z Internetu w swoim telefonie. Teraz próbowałam wypytać mojego przewodnika, co to wszystko znaczy, jak wiąże się z islamem wyznawanym przez tutejszą ludność, ale moje słowa zagłuszała muzyka. A może Lamin nie chciał mnie usłyszeć. Spróbowałam ponownie trochę później, kiedy kankurang już odszedł, a my znów wcisnęliśmy się do taksówki razem z dwoma lepkimi od potu młodymi tancerzami, którzy położyli się na naszych kolanach. Zrozumiałam jednak, że moje pytania są irytujące dla wszystkich, euforia już minęła i Lamin znów zaczął zachowywać się z tą przygnębiającą sztywnością, z jaką zawsze mnie traktował. – To tradycja ludu Mandinka – powiedział i zaczął rozmawiać z kierowcą i pasażerami. Śmieli się, spierali i rozprawiali w nieznanym mi języku o rzeczach, o których nie miałam pojęcia. Jechaliśmy dalej. Myślałam o dziewczynkach. Kto przychodzi po dziewczynki? Jeśli nie kankurang, to kto? Ich matki? Babki? Przyjaciółka?

Dwa

Kiedy nadszedł ten czas, nie było nikogo, kto przeprowadziłby Tracey przez próg, coś jej doradził albo chociaż powiedział, że jakiś próg jest tu przekraczany. Jej ciało rozwijało się szybciej niż nasze, musiała więc improwizować i radzić sobie sama. Na początku wpadła na pomysł, że będzie szokować wszystkich swoimi strojami. Wina spadła na jej matkę – zawsze obwinia się matki – ale jestem pewna, że matka Tracey nie miała pojęcia o większości tego, co wyprawia jej dziecko. Kiedy Tracey wychodziła do szkoły, matka jeszcze spała, a gdy córka wracała do domu, już jej nie było. Znalazła w końcu jakąś pracę, chyba sprzątała biura, a nasze matki niechętnie odnosiły się do tego zajęcia, chociaż poprzednio miały jej za złe, że jest bezrobotna. Wcześniej dawała „zły przykład” a teraz „nigdy nie było jej w domu”. Z niewiadomych przyczyn zarówno jej obecność, jak i nieobecność była niedobra i nasze matki zaczęły mówić o Tracey, jakby została bohaterką jakiejś tragedii, bowiem tylko takie postaci nie mogą dokonywać wyboru, nie mają przed sobą alternatywnych dróg i kieruje nimi nieuchronne przeznaczenie. Według mojej matki Tracey za kilka lat miała zajść w ciążę i rzucić szkołę, najprawdopodobniej kończąc w kryminale, a „cykl ubóstwa” znów miał się domknąć. Ta rodzina miała więzienie w genach. Oczywiście moi krewni też lądowali za kratkami, jednak ja urodziłam się pod inną gwiazdą: mnie nic takiego nie mogło spotkać. Martwiła mnie pewność matki w tych sprawach. Jeśli miała rację, to jej władza nad życiem innych ludzi sięgała znacznie dalej, niż przypuszczałam. Jednak jeśli ktoś mógł stawić czoła

fatum – uosabianemu przez moją matkę – to dlaczego tym kimś nie mogła być Tracey? Sytuacja nie przedstawiała się najlepiej. Kiedy teraz w klasie proszono Tracey, żeby zdjęła kurtkę, nie protestowała – wręcz przeciwnie, robiła to z dziką rozkoszą, powoli rozsuwała zamek błyskawiczny tak, by jak najwyraźniej ukazać nam swoje niesamowite piersi, które ledwo mieściły się w zbyt ciasnym topie, podczas gdy my mogłyśmy pochwalić się jedynie sutkami na kościstych ciałach. „Wszyscy wiedzieli”, że za pięćdziesiąt pensów można „dotknąć cycków Tracey”. Nie miałam pojęcia, czy to prawda, ale dziewczyny – czarne, białe i brązowe – solidarnie trzymały się od niej z daleka. My byłyśmy przyzwoite. Nie pozwalałyśmy nikomu dotykać naszych nieistniejących cycków, nie byłyśmy już niegdysiejszymi zwariowanymi trzecioklasistkami. Teraz miałyśmy „chłopaków”, których wybierały nam koleżanki za pomocą karteczek przekazywanych z ławki do ławki albo w trakcie długich, zawiłych rozmów telefonicznych („Chcesz wiedzieć, komu wpadłaś w oko i kto mówi wszystkim, że mu się podobasz?”), i kiedy odpowiedni chłopcy zostali już nam formalnie przypisani, zaczynało się chodzenie na poważnie, trzymaliśmy się za ręce na boisku w świetle bladego zimowego słońca – najczęściej byłyśmy od nich o głowę wyższe – aż do nieuniknionego momentu zerwania (także określanego przez przyjaciółki) i kolejnej rundy telefonów i liścików. Aby brać w tym udział, trzeba było należeć do kliki młodych kobietek, a Tracey nie miała już żadnych przyjaciółek oprócz mnie, a i ze mną gawędziła tylko wtedy, kiedy była w życzliwym nastroju. Przerwy spędzała z chłopakami na odgrodzonym siatką boisku, czasami ich wyzywała, a nawet łapała piłkę i przeszkadzała im w grze, jednak najczęściej była ich kumpelką, śmiała się, kiedy nam dokuczali, i chociaż nigdy nie kolegowała się bliżej z żadnym z nich, to w powszechnym mniemaniu zadawała się ze wszystkimi. Kiedy widziała przez ogrodzenie, że rozmawiam z Lily albo skaczę przez skakankę z innymi czarnymi lub brązowymi

dziewczynami, ostentacyjnie odwracała się do mnie tyłem i dołączała do swojego męskiego kółka. Szeptała i chichotała, jakby wyrażała swoją opinię w nurtujących ich kwestiach: czy już nosimy staniki i kiedy zaczniemy miesiączkować. Pewnego razu gdy mijałam boisko dostojnym krokiem, trzymając za rękę swojego nowego „chłopaka” – Paula Barrona, syna policjanta – podeszła do ogrodzenia, chwyciła za siatkę i uśmiechnęła się do mnie. Nie był to miły uśmiech, przypominał raczej sarkastyczny grymas, jakby chciała powiedzieć: No, no, to teraz udajesz, że jesteś właśnie taka?

Trzy

Po spotkaniu z kankurangiem i postojach na wszystkich punktach kontrolnych, zanim taksówka zdołała przedrzeć się przez zatłoczone, dziurawe ulice targowego miasteczka i dotarła do przeprawy promowej, okazało się, że nie zdążyliśmy, byliśmy spóźnieni. Pobiegliśmy do trapu, ale utknęliśmy pomiędzy setką innych podróżnych i razem patrzyliśmy, jak zardzewiały toporny dziób oddala się od brzegu. Rzeka przedzielała ten wąski kraj na pół, a lotnisko znajdowało się po drugiej stronie. Obserwowałam chaotycznie wyładowany prom, ludzi i towary piętrzące się na wysokość trzech kondygnacji: matki z dziećmi, uczniów i uczennice, farmerów i robotników, zwierzęta, samochody, ciężarówki, worki z ziarnem, tandetne pamiątki dla turystów, beczki z paliwem, walizki i meble. Dzieci machały do nas. Nikt nie wiedział, czy będzie jeszcze jeden prom. Czekaliśmy. Czas mijał, niebo zrobiło się różowe. Pomyślałam o Aimee, która siedziała na lotnisku i musiała gadać o jakichś bzdurach z ministrem edukacji – i o wściekłej Judy przy telefonie, która na pewno usiłowała bezskutecznie dodzwonić się do mnie – lecz nie wywarło to na mnie szczególnego wrażenia. Byłam spokojna i zrezygnowana, tak jak otaczający mnie ludzie, którzy nie wydawali się zniecierpliwieni, a przynajmniej nie okazywali niecierpliwości w widoczny dla mnie sposób. Nie miałam zasięgu, nie mogłam nic zrobić. Po raz pierwszy od lat nikt nie potrafił się ze mną skontaktować. Ogarnął mnie dziwny bezwład, jakbym znalazła się poza czasem, i nie było to przykre uczucie: przypomniało mi to dzieciństwo. Oparłam się o maskę taksówki i czekałam. Inni

siedzieli na bagażach albo wdrapywali się na beczki z paliwem. Stary mężczyzna wyciągnął się na olbrzymiej ramie od łóżka. Dwie małe dziewczynki siedziały okrakiem na klatce z kurczakami. Co jakiś czas ciężarówki z naczepami przesuwały się wolno wzdłuż trapu, dmuchając nam prosto w nos kłębami czarnych spalin i trąbiąc, by ostrzec siedzących bądź śpiących im na drodze ludzi, ale nie mając dokąd jechać, po chwili nieruchomiały jak my, w oczekiwaniu, które zdawało się nie mieć początku ani końca: od zawsze wypatrywaliśmy promu na wodzie i już zawsze będziemy go wypatrywać. O zachodzie słońca nasz kierowca się poddał. Zawrócił taksówkę, powoli przedostał się przez tłum i odjechał. Chciałam uwolnić się od kobiety, która usiłowała sprzedać mi zegarek, przeszłam więc nad wodę. Lamin jak zwykle niepokoił się o mnie: ktoś taki jak ja powinien siedzieć w poczekalni, kosztowało to tylko dwa brudne, pomięte banknoty, których plik trzymałam w kieszeni, i dlatego on sam, rzecz jasna, nie mógł ze mną pójść, ale nalegał, żebym ja to zrobiła, tak, poczekalnia to dla mnie najbardziej odpowiednie miejsce. – Dlaczego nie możemy zaczekać tutaj? Posłał mi udręczony uśmiech, jedyny, jaki u niego widywałam. – Dla mnie tu jest okej… ale dla ciebie? Na zewnątrz ciągle było czterdzieści stopni w cieniu: pomysł, żeby wejść do zamkniętego pomieszczenia, przyprawiał mnie o mdłości. Kazałam Laminowi usiąść obok siebie, nasze stopy kołysały się nad wodą, piętami uderzaliśmy w niezliczone martwe ostrygi przylepione do filaru pomostu. Wszyscy młodzi mężczyźni z wioski mieli w swoich telefonach idealną na taką okazję muzykę taneczną, lecz Lamin jako poważny młodzieniec wolał słuchać BBC World Service i korzystając z jednej pary słuchawek, dowiedzieliśmy się z nadawanej właśnie audycji, jak wysokie jest czesne na uniwersytecie w Ghanie. Poniżej nas, na brzegu rzeki, półnadzy pleczyści chłopcy przenosili na ramionach zdeterminowanych podróżnych, krocząc przez zalane wzburzoną wodą mielizny

do jaskrawo pomalowanych, niebezpiecznie wyglądających barek. Zwróciłam uwagę na bardzo grubą kobietę i niemowlę, które było przywiązane chustą do jej pleców: grubaska siedziała na ramionach jednego z chłopaków i wydawało się, że za chwilę zmiażdży udami jego spoconą głowę. – Dlaczego tak nie zrobimy? Za dwadzieścia minut będziemy po drugiej stronie! – Dla mnie jest okej – szepnął Lamin. Zachowywał się tak, jakby wstydził się ze mną rozmawiać, i starał się, żeby nikt nas nie usłyszał. – Ale nie dla ciebie. Powinnaś pójść do poczekalni. To zajmie jeszcze dużo czasu. Patrzyłam, jak przemoczony już prawie do pasa chłopak umieszcza swoją pasażerkę na łodzi. Wyglądał na mniej znękanego niż Lamin, który tylko ze mną rozmawiał. Kiedy zaczęło się ściemniać, mój przewodnik wszedł w tłum, żeby zasięgnąć informacji, i nagle stał się zupełnie kimś innym: nie odzywał się już tylko monosylabami, przemienił się w prawdziwego – jak się domyślałam – Lamina, poważnego, szanowanego przez wszystkich mężczyznę, zabawnego i wygadanego, który wydawał się wszystkich znać i wszędzie był witany ciepło, po bratersku, przez pięknych młodych ludzi. Nazywał ich swoimi „rówieśnikami”, co mogło znaczyć, że wychowywali się w jednej wiosce albo chodzili do tej samej klasy, lub byli z nim na jednym roku w szkole pedagogicznej. To był mały kraj: Lamin wszędzie spotykał rówieśników. Dziewczyny, które sprzedawały nam orzechy nerkowca na targu, też się do nich zaliczały, podobnie jak strażnicy na lotnisku. Niekiedy jego rówieśnikami okazywali się młodzi policjanci lub żołnierze, którzy zatrzymywali nas na punktach kontrolnych, i to był łut szczęścia: znikało napięcie, kontrolujący przestawali zaciskać dłonie na karabinach, nachylali się do okna w samochodzie i wesoło pogrążali się we wspomnieniach. Rówieśnicy oferowali lepsze ceny,

szybciej wydawali bilety i przepuszczali nas bez kolejki. Teraz w biurze przeprawy promowej Lamin spotkał kolejną rówieśnicę: piersiastą dziewczynę ubraną w zestaw ciuchów, jaki widywałam u wielu tutejszych kobiet, i nie mogłam się doczekać, kiedy – z wyższością podróżniczki, która przyjechała o tydzień wcześniej i zdążyła już wszystko poznać – pokażę go Aimee: obcisłe dżinsy biodrówki z mnóstwem ćwieków, skąpa koszulka odsłaniająca neonowe ramiączka koronkowego stanika i spięty połyskującą różową szpilką jaskrawoczerwony hidżab skromnie okalający twarz. Patrzyłam, jak Lamin rozmawia z tą dziewczyną w jednym z tutejszych znanych mu języków i starałam się wyobrazić sobie, jakim cudem proste pytania, na które szukaliśmy odpowiedzi – „Czy będzie kolejny prom?” „Kiedy przypłynie?” – można przekształcić w tak zawiłą debatę. Usłyszałam dźwięk syreny dobiegający znad zatoki i zobaczyłam niewyraźny zarys wielkiego kadłuba płynącego w naszą stronę. Podbiegłam do Lamina i chwyciłam go za łokieć. – To on? Lamin, czy to nasz prom? Dziewczyna przerwała rozmowę i odwróciła się do mnie. Zobaczyła, że nie jestem jego rówieśnicą. Przyjrzała się praktycznemu ubraniu w kolorze khaki, które kupiłam specjalnie na podróż po jej kraju: oliwkowym bojówkom, wymiętej płóciennej koszuli z długimi rękawami, starej parze trampek (należały do mojego byłego chłopaka) oraz czarnej chuście, w której czułam się głupio, więc zsunęłam ją z głowy i nosiłam teraz owiniętą wokół szyi. – To statek towarowy – powiedziała z nieskrywanym współczuciem. – Spóźniliście się na ostatni prom. Pomimo ostrych negocjacji za przeprawę barką zapłaciliśmy – według Lamina – zbyt wygórowaną cenę. W chwili kiedy olbrzymi tragarz posadził mnie na ławce, niespodziewanie pojawiło się kilkunastu młodych ludzi, którzy zajęli każdy wolny fragment drewnianej konstrukcji, i nasza prywatna taksówka wodna zmieniła się w środek transportu publicznego. Po drugiej stronie rzeki złapałam

zasięg i dowiedziałam się, że Aimee postanowiła zanocować w jednym z hoteli przy plaży i dopiero jutro wyruszy do wioski. Mój tragarz był zachwycony: zapłaciliśmy mu ponownie, popłynęliśmy z powrotem i w ten sposób zasponsorowaliśmy kolejną podróż tutejszym nastolatkom. Na przystani złapaliśmy rozklekotanego minibusa i pojechaliśmy do wioski. Świadomość, że w ciągu jednego dnia skorzystaliśmy dwa razy z łodzi i taksówek, była dla Lamina nie do zniesienia, chociaż to ja opłaciłam powrotny kurs, i to za cenę – dla niego zbyt wygórowaną – za którą na Broadwayu nie kupiłabym nawet jednej butelki wody. Usiadł na dachu samochodu obok jakiegoś chłopca, dla którego też zabrakło miejsca w środku, i kiedy moi współpasażerowie spali, modlili się, jedli, karmili niemowlęta i pokrzykiwali na kierowcę, by wysadził ich w miejscach sprawiających wrażenie kompletnego pustkowia, słyszałam, jak Lamin wybija mi nad głową rytm o dach, i przez dwie godziny były to dla mnie jedyne zrozumiałe dźwięki. Dojechaliśmy do wioski po dziesiątej. Mieszkałam u miejscowej rodziny i nigdy o tej godzinie nie byłam poza ich zagrodą, nie miałam pojęcia, że potrafi tu być tak ciemno, chociaż Lamin poruszał się teraz z całkowitą pewnością, jakby wszystko wokół zalane było jasnym światłem. Podążałam za nim małymi kroczkami po niewidocznych, wąskich, piaszczystych, zaśmieconych ścieżkach wzdłuż płotów z blachy falistej, które oddzielały jeden parterowy budynek z pustaków od drugiego, aż doszliśmy do domu należącego do Al Kalo. Nie był większy ani wyższy od innych, ale wyróżniało go duże nieogrodzone klepisko, na którym co najmniej setka dzieci w szkolnych mundurkach – z tej szkoły, dla której chcieliśmy wybudować nową siedzibę – przycupnęła pod koroną samotnego drzewa mango. Czekały przez sześć godzin, by zatańczyć dla kobiety zwanej Aimee, i teraz Lamin musiał im wyjaśnić, dlaczego ta pani dziś nie przyjedzie. Kiedy skończył, okazało się, że naczelnik wioski chce, by wytłumaczył mu to jeszcze raz. Czekałam, aż ci dwaj mężczyźni przedyskutują sprawę. Gestykulowali zawzięcie, dzieci stawały się coraz bardziej

znudzone i zniecierpliwione, w końcu kobiety odłożyły na bok niepotrzebne już bębny, powiedziały uczniom, że mogą wstać, i odesłały ich do domu małymi grupkami. Uniosłam telefon. Ekran oświetlił postać Al Kalo. Pomyślałam, że nie przypomina wielkiego afrykańskiego wodza z wyobrażeń Aimee. Mały, ziemisty, pomarszczony i bezzębny, w wystrzępionej koszulce Manchesteru United, w spodniach od dresu i plastikowych klapkach Nike sklejonych płócienną taśmą. Pewnie Al Kalo też by się zdziwił, gdyby się dowiedział, jaką legendą stał się dla nas wszystkich w Nowym Jorku! Zaczęło się od maila – zatytułowanego „Zasady” – w którym Miriam wymieniała, co jej zdaniem każdy gość przybywający do wioski powinien ofiarować naczelnikowi na znak szacunku. Judy przeczytała wiadomość, parsknęła tym swoim śmiechem przypominającym szczekanie foki i podsunęła mi telefon pod nos: – To jakiś żart? Spojrzałam na listę: Okulary do czytania Paracetamol Aspiryna Baterie Płyn do kąpieli Pasta do zębów Maść antyseptyczna – Chyba nie… Miriam nie ma poczucia humoru. Judy uśmiechnęła się czule do ekranu: – No cóż, sądzę, że możemy to załatwić. Niewiele rzeczy potrafiło ją zachwycić, ale ta lista zrobiła na niej wrażenie. Jeszcze bardziej oczarowana była Aimee: przez kilka tygodni, gdy odwiedzali nas ludzie obdarzeni majątkiem i dobrą wolą – czy to w domu w Hudson Valley, czy

na Washington Square – recytowała ten spis z przesadną powagą i pytała gości, czy mogą to w ogóle sobie wyobrazić, a wszyscy przyznawali, że zupełnie nie mogą, i wydawali się bardzo poruszeni i zadowoleni takim niedostatkiem własnej wyobraźni, była to oznaka czystości, świadczyła jak najlepiej zarówno o nich, jak i o Al Kalu. – To prawdziwe wyzwanie: stawić czoła takiej translacji – powiedział na jednym z takich wieczorów młody człowiek z Doliny Krzemowej. Pochylał się nad stojącą na stole dekoracją ze świeczką, a jego twarz wydawała się dodatkowo oświetlona wewnętrznym żarem. – Translacji pomiędzy jedną rzeczywistością a drugą. To jak przejście do innego matriksu. Wszyscy przy stole skinęli głowami na znak zgody, a później przyłapywałam Aimee, jak podczas innych spotkań płynnie dodawała to powiedzenie do słynnej już listy Al Kala, jakby były to jej własne słowa. – Co on mówi? – szepnęłam do Lamina. Byłam zmęczona czekaniem. Opuściłam rękę z telefonem. Lamin delikatnie położył dłoń na ramieniu naczelnika, ale starzec w dalszym ciągu wzburzonym głosem wygłaszał w ciemnościach swoją niekończącą się tyradę. – Al Kalo mówi – powiedział Lamin cicho – że życie jest tu bardzo trudne. Następnego ranka poszłam z Laminem do szkoły i naładowałam telefon w gabinecie dyrektora, korzystając z jedynego gniazdka w całej wiosce, które było zasilane generatorem słonecznym kupionym kilka lat wcześniej przez włoską organizację charytatywną. Koło południa jakimś cudem znów złapałam zasięg. Przeczytałam pięćdziesiąt SMS-ów i dowiedziałam się, że dopiero za dwa dni będę musiała pojechać na przeprawę promową: Aimee na razie „odpoczywała” w hotelu w mieście. Na początku ucieszyłam się z tej nieoczekiwanej samotności, do głowy przychodziły mi najróżniejsze plany.

Powiedziałam Laminowi, że chętnie odwiedzę słynną zagrodę buntowniczego niewolnika (znajdowała się o dwie godziny drogi od wioski), chciałam też wreszcie na własne oczy zobaczyć miejsce, skąd odbijały statki wypełnione ludźmi, które żeglowały na rodzinną wyspę mojej matki, następnie kierowały się do Ameryki i Wielkiej Brytanii wyładowane cukrem i bawełną, po czym znów zawracały, kreśląc trójkąt o niezliczonych implikacjach, z których jedną było moje istnienie. A jeszcze przed dwoma tygodniami w obecności matki i Miriam nazwałam to pogardliwie „wycieczką śladami diaspory”. Teraz oznajmiłam Laminowi, że sama pojadę minibusem do starego fortu niewolniczego, w którym kiedyś przetrzymywano moich przodków. Uśmiechnął się i pozornie wyraził zgodę, jednak w praktyce uniemożliwił mi te plany. Uniemożliwiał wszystkie moje próby nawiązania jakichkolwiek stosunków osobistych i ekonomicznych, stawał pomiędzy mną i tą niepojętą wioską, między mną a starszyzną i dziećmi, a na wszelkie pytania lub prośby miał jedno ulubione wyjaśnienie, które powtarzał szeptem i z nerwowym uśmiechem: „Życie jest tu bardzo trudne”. Nie wolno mi było chodzić do buszu, zbierać orzechów nerkowca, pomagać w przygotowaniu posiłków ani robić prania. Uświadomiłam sobie, że Lamin traktuje mnie jak dziecko, kogoś, z kim należy obchodzić się w rękawiczkach i stopniowo zapoznawać z otaczającym światem. Później zrozumiałam, że wszyscy w wiosce myślą o mnie w ten sposób. Kiedy stare kobiety kucały na swoich potężnych udach przy wspólnej misce z jedzeniem i nabierały palcami ryż z kawałkami ryby lub bakłażana, dla mnie przynoszono plastikowe krzesło, nóż i widelec, ponieważ zakładano – trafnie – że jestem za słaba, by wytrzymać w takiej pozycji jak one. Gdy wlewałam cały litr wody do wychodka, by spłukać jakiegoś obrzydliwego karalucha, żadna z kilkunastu młodych dziewcząt, z którymi mieszkałam, nie chciała się przyznać, jak daleko musiała iść po tę wodę. Kiedy wymknęłam się sama na rynek po jaskrawoczerwony szal dla matki, Lamin uśmiechnął się nerwowo, ale zaoszczędził mi wiedzy, jaką część

jego rocznych dochodów właśnie wydałam na ten kawałek materiału. Pod koniec pierwszego tygodnia odkryłam, że moją kolację zaczyna się przygotowywać tuż po tym, gdy podano mi śniadanie. Kiedy próbowałam zbliżyć się do tej części podwórza, gdzie kobiety i dziewczyny kucały na piasku i obierały, kroiły, ubijały i soliły, wszystkie wybuchały śmiechem i odsyłały mnie do moich rozrywek, co sprowadzało się do siedzenia na plastikowym krześle w ciemnym pokoju i czytania amerykańskich gazet, które przywiozłam ze sobą – teraz pomiętych i zabawnie nieaktualnych – i nigdy się nie dowiedziałam, jak bez piekarnika i elektryczności przygotowywały frytki, na które nie miałam ochoty, albo olbrzymie misy ryżu, dużo smaczniejszego od frytek, jaki przyrządzały dla siebie. Gotowanie nie było dla mnie, podobnie jak pranie, noszenie wody, wyrywanie cebuli albo karmienie kóz i kurczaków. Nie nadawałam się do niczego w dosłownym znaczeniu tych słów. Nawet niemowlęta podawano mi z ironicznym uśmiechem i ludzie śmiali się, kiedy widzieli, jak trzymam któreś na ręku. Tak, wszyscy bardzo starali się chronić mnie przed rzeczywistością. Spotykali już ludzi takich jak ja. Wiedzieli, że prawie w ogóle nie potrafimy sobie z rzeczywistością radzić. W noc poprzedzającą przyjazd Aimee bardzo wcześnie obudziły mnie wezwania na modlitwę i histeryczne pianie kogutów. Uznałam, że jeszcze nie jest potwornie gorąco, ubrałam się w ciemnościach i wyszłam z zagrody sama, bez małej armii kobiet i dzieci, z którymi mieszkałam – choć Lamin nalegał, żebym nigdy tego nie robiła – i poszłam go poszukać. Chciałam mu powiedzieć, że jadę dziś do fortu niewolniczego, czy to mu się podoba czy nie, mam zamiar to zrobić. Kiedy wstało słońce, zobaczyłam, że idą za mną zaciekawione bosonogie dzieci – „Dzień dobry, jak się dziś masz?” – i poczułam się tak, jakby śledziło mnie mnóstwo cieni. Co jakiś czas przystawałam przy mijających mnie kobietach, które szły do pracy na uprawnych terenach należących do wioski, i wymawiałam imię Lamina. Kiwały głowami i wskazywały kierunek: dalej tą i tamtą ścieżką,

obok zarośli, wzdłuż jasnozielonego betonowego meczetu na wpół pochłoniętego przez otaczające go trzyipółmetrowe pomarańczowe kopce termitów, obok tych zakurzonych podwórek, zamiatanych już o tej godzinie przez na wpół ubrane ponure nastoletnie dziewczyny, które kiedy je mijałam, opierały się na miotłach i obserwowały mnie bacznie. Wszędzie wokół pracowały kobiety: zajmowały się dziećmi, kopały, dźwigały, karmiły, sprzątały, ciągnęły, szorowały, budowały i naprawiały. Nie widziałam ani jednego mężczyzny, dopóki w końcu nie dotarłam do zagrody Lamina. Znajdowała się na krańcu wioski, tuż przed polami uprawnymi. Jego dom nawet jak na tutejsze standardy był wyjątkowo mroczny i wilgotny: w miejscu frontowych drzwi wisiało prześcieradło, nie było wielkiej drewnianej ławy ani wykładziny, tylko jedno plastikowe krzesło, goła ubita ziemia i blaszane wiadro na wodę, którą chyba właśnie zużył do mycia, bo klęczał obok przemoczony w spodenkach piłkarskich. Na ścianie z pustaków zauważyłam niezdarnie wymalowane czerwoną farbą logo Manchesteru United. Półnagi i szczupły, jakby składał się jedynie z mięśni, a od jego skóry bił młodzieńczy blask – był bez skazy. Jak blado, a właściwie bezbarwnie, wyglądałam przy nim! Przypomniała mi się Tracey: kiedy byłyśmy małe, często przykładała swoje ramię do mojego, by po raz kolejny się upewnić, że nadal jest odrobinę jaśniejsza ode mnie – z dumą utrzymywała, że tak właśnie jest – na wypadek gdyby w ciągu lata lub zimy, jakie minęły od ostatniej próby, coś się zmieniło. Nie ośmielałam się przyznać, że każdego upalnego dnia leżałam na naszym balkonie, bo pożądałam dokładnie tego, czego ona się obawiała: intensywniejszego koloru, ciemniejszej barwy, chciałam, żeby wszystkie moje piegi stopiły się w jedno, pozostawiając tylko głęboki brąz, taki jak u mojej matki. Ale Lamin, podobnie jak większość mieszkańców wioski, był ciemniejszy od mojej matki tak jak ona ode mnie i patrząc teraz na niego, uznałam kontrast pomiędzy jego urodą a tym otoczeniem za – między innymi – surrealistyczny. Odwrócił się i zobaczył, że nad nim stoję.

Na jego twarzy odmalowała się głęboka uraza – złamałam jakąś niepisaną umowę. Przeprosił mnie. Stanął za zasłoną ze szmaty, która teoretycznie przedzielała tę ponurą przestrzeń na dwie części. Nadal go widziałam, wkładał nieskazitelnie białą koszulę z monogramem Calvina Kleina, białe drelichowe spodnie i sandały w takim samym kolorze. Nie miałam pojęcia, jakim cudem to wszystko jest takie czyste, skoro moje ciuchy codziennie pokrywały się tu rdzawym pyłem. Jego starsi krewni najczęściej nosili dżelaby, a młodzi kuzyni i rodzeństwo uganiali się po okolicy we wszechobecnych wyświechtanych koszulkach piłkarskich, zniszczonych dżinsach i na bosaka, ale Lamin prawie zawsze miał na sobie zachodnie białe ubrania i wielki srebrny zegarek wysadzany cyrkoniami, którego wskazówki zatrzymały się na dziesiątej zero cztery. W niedziele, kiedy mieszkańcy wioski gromadzili się razem, wkładał jasnobrązową bluzę ze stójką, zajmował miejsce obok mnie i zachowywał się jak delegat ONZ: tłumaczył mi szeptem, o czym dyskutowano, jednak tylko to, co uznał za stosowne. Wszyscy młodzi nauczyciele w wiosce ubierali się w ten sposób, w tradycyjne bluzy ze stójką lub szykowne koszule i drelichowe spodnie, mieli także wielkie zegarki i czarne teczki oraz telefony z klapkami lub androidy z wielkim ekranem, które trzymali zawsze w ręce, nawet jeśli nie działały. Był to zwyczaj, który pamiętałam ze swojej dzielnicy, wyznaczał określoną pozycję, a w tej wiosce niektórzy podkreślali ją także za pomocą stroju: Jestem poważnym człowiekiem, nowoczesnym młodym mężczyzną. Stanowię przyszłość naszego kraju. Czułam się głupio w ich obecności. Wobec poczucia misji, jaka ich przepełniała, wyglądałam, jakbym znalazła się na tym świecie przez przypadek. Nie zastanawiałam się wcale, co sobą reprezentuję, chodziłam wszędzie w pomiętych oliwkowych bojówkach, brudnych tenisówkach i z wyświechtanym plecakiem. Lamin znów ukląkł i wrócił do porannych modłów – w tym też mu przeszkodziłam. Słuchałam, jak szepce po arabsku, i zastanawiałam się, jaką

formę przybiera jego modlitwa. Czekałam. Wokół siebie widziałam ubóstwo, które Aimee pragnęła „zredukować”. Nie mogłam przestać o tym myśleć, a do głowy przychodziły mi tylko dziecinne pytania: Co to jest? Co się dzieje? Podobny stan umysłu zaprowadził mnie pierwszego dnia po przyjeździe do gabinetu dyrektora, gdzie pod rozgrzanym blaszanym dachem spływałam potem i jak oszalała starałam się połączyć z Internetem, chociaż, rzecz jasna, mogłam wygooglować wszystko dużo szybciej i łatwiej w Nowym Jorku, miałam na to całe pół roku. Tutaj czekała mnie mozolna praca. Strona ładowała się, a potem zawieszała, napięcie prądu z baterii słonecznej skakało, a chwilami w ogóle zanikało. Zajęło mi to ponad godzinę. A kiedy obie kwoty, których poszukiwałam, pojawiły się w sąsiadujących okienkach, przez dłuższy czas siedziałam bez ruchu i wpatrywałam się w liczby. Okazało się, że Aimee ma trochę więcej. No tak, osobisty majątek pojedynczej osoby zawierał w sobie dochód narodowy całego kraju, jak jedna matrioszka drugą.

Cztery

W czerwcu tego roku, kiedy byłyśmy w ostatniej klasie podstawówki, ojciec Tracey wyszedł z więzienia i spotkałam go wtedy po raz pierwszy. Stał na trawniku podwórka i przyglądał się nam z uśmiechem. Uprzedzająco grzeczny, nowoczesny, pełen jakiejś niepohamowanej radości, a jednocześnie stonowany i elegancki, niczym Bojangles we własnej osobie. Ustawił stopy, jakby przybrał piątą pozycję tańca klasycznego. Miał na sobie jaskrawoniebieską skórzaną kurtkę z wyhaftowanym na plecach chińskim smokiem i białe obcisłe dżinsy. Nosił gęste, zawadiackie wąsy i afro w starym stylu: bez podciętych po bokach włosów, wygolonych linii i wysokiego czuba. Tracey była przeszczęśliwa, wychyliła się przez balkon, jakby chciała wciągnąć go do mieszkania, i krzyczała: – Chodź tu, chodź, tato, wejdź na górę. On puścił do nas oko i powiedział: – Mam lepszy pomysł, pójdziemy na główną ulicę. Zbiegłyśmy na dół i obie wzięłyśmy go za ręce. Od razu zauważyłam, że ma ciało tancerza, porusza się rytmicznie, z mocą, ale i z lekkością. Nasza trójka nie szła zwyczajnie ulicą, zachowywaliśmy się jak na przechadzce po promenadzie. Wszyscy patrzyli, jak kroczymy dumnie w promieniach słońca, a kilka osób przerwało swoje zajęcia, żeby nas pozdrowić – przede wszystkim Louiego – z przeciwległego chodnika, z okna w zapuszczonym mieszkaniu nad zakładem fryzjerskim i z drzwi pubów. Kiedy zbliżyliśmy się do punktu przyjmowania zakładów bukmacherskich, starszy

karaibski dżentelmen, który pomimo upału miał na sobie wełnianą kamizelkę i kaszkiet, zastąpił nam drogę i zapytał: – Te tu to twoje córy? Louie uniósł nasze ręce, jakbyśmy odniosły zwycięstwo w walce bokserskiej. – Nie – odparł, puszczając moją dłoń – tylko ta. Tracey pojaśniała z dumy. – Ponoć siedziałeś tylko trzynaście miechów – powiedział stary i zachichotał. – Prawdziwy z ciebie farciarz, Louie. Szturchnął go w smukłą talię przepasaną cienkim złotym paskiem jak u superbohatera. Louie poczuł się obrażony. Odsunął się od starego – wykonał jakby głębokie, posuwiste plié – i cmoknął głośno. Uściślił te dane: nie siedział nawet siedmiu miesięcy. Stary człowiek wyciągnął spod pachy zrolowaną gazetę i rozłożył na odpowiedniej stronie, którą Louie uważnie obejrzał, po czym schylił się i pokazał ją nam. Miałyśmy zamknąć oczy i przytknąć palce do dowolnego miejsca w gazecie, a gdy znów je otworzyłyśmy, każda z nas trzymała palec na nazwie jakiegoś konia. Nadal pamiętam imię mojego: nazywał się Prawo Jazdy, bo pięć minut później Louie wybiegł od bukmachera, poderwał mnie z ziemi i podrzucił. Wygrał sto pięćdziesiąt funtów za pięciofuntowy zakład. Poszliśmy do Woolworthsa, gdzie każda z nas mogła wybrać to, na co miała ochotę. Zostawiłam Tracey przy półce z filmami wideo odpowiednimi dla dzieci w naszym wieku – komediami, filmami akcji i gwiezdnymi sagami – a sama podeszłam do wielkiego drucianego kosza z przecenionymi kasetami przeznaczonego dla tych, którzy mieli mało pieniędzy lub nie mogli się na nic zdecydować. Było tam mnóstwo musicali, nikt ich nie kupował, nawet starsze panie. Myszkowałam tam radośnie, gdy usłyszałam, jak Tracey – nadal tkwiła przy stoisku z nowościami – pyta ojca: „To ile możemy wziąć?”. Padła odpowiedź, że cztery, ale musimy się pośpieszyć, bo jest już głodny. W błogiej

panice wybrałam cztery musicale: Ali Baba Goes to Town Broadway Melody of 1936 Swing Time Zawsze jest piękna pogoda Z zakupów Tracey pamiętam tylko film Powrót do przyszłości, był droższy niż wszystkie moje musicale. Przycisnęła go do piersi, oddała tylko na chwilę kasjerce, po czym znów mocno złapała jak zwierzę chwytające zdobycz. W restauracji usiedliśmy przy najlepszym stoliku, tuż obok okna. Louie pokazał nam zabawny sposób jedzenia Big Maca: rozłożył go na poszczególne warstwy, umieścił frytki pomiędzy kawałkami mięsa, a potem znów go złożył. – Będziesz teraz mieszkał z nami? – zapytała Tracey. – Hm, jeszcze nie wiem. A co ona mówi? Tracey zadarła swój świński nosek. – Nic mnie nie obchodzi to, co ona mówi. Zacisnęła mocno swoje małe dłonie. – Tracey, masz szanować matkę. Ma własne kłopoty. Poszedł do lady, by kupić koktajle mleczne. Kiedy wrócił, wyglądał, jakby coś mu ciążyło, i bez żadnego wstępu zaczął opowiadać nam o tym, jak to jest w więzieniu, jak się czujesz, kiedy tam siedzisz, nie jest tam jak w naszej okolicy, o nie, jest zupełnie inaczej, ponieważ każdy, kto siedzi, świetnie rozumie, że powinien trzymać ze swoimi, i tak właśnie jest, „swoi trzymają się swoich”, ludzie się nie mieszają ze sobą, nie tak jak na osiedlu, strażnicy tego nie wymagają, nikt ci tego nie nakazuje, po prostu tak już jest, poszczególne plemiona trzymają się razem, to dotyczy też koloru skóry. Podciągnął rękaw i pokazał swoje ramię: wszyscy z mojej paczki byli tak ciemni jak ja, no więc my

jesteśmy tutaj, zawsze razem, blisko siebie – narysował linię na laminowanym stole – tacy brązowi jak wy są tu, a Pakistańcy gdzieś indziej, a Hindusi jeszcze dalej. Biali też się dzielą: są Irlandczycy, Szkoci i Anglicy. Wśród Angoli niektórzy są za Brytyjską Partią Narodową, ale inni są w porządku. Chodzi o to, że każdy trzyma ze swoimi, to naturalne. Warto o tym pomyśleć. Siorbałyśmy nasze koktajle i myślałyśmy. Uczysz się tam tylu rzeczy, mówił dalej, dowiadujesz się, kto jest prawdziwym Bogiem czarnego człowieka! To nie ten niebieskooki długowłosy gość Jezus – nie! Zapytam was o coś: jak to jest, że nigdy nie słyszałem o nim, nie znałem nawet jego imienia, nim tam nie trafiłem? Sprawdźcie to. Uczcie się tego, czego nie dowiecie się w szkole, bo ci ludzie nie powiedzą wam nic o afrykańskich królach, nic o egipskich królowych ani o Mahomecie, ukrywają to wszystko, ukrywają całą naszą historię, żebyśmy czuli się marni, jakbyśmy znajdowali się na dole piramidy, taki mają plan, a prawda jest taka, że to my zbudowaliśmy te pierdolone piramidy! O tak, to diabły wcielone, ale pewnego dnia, pewnego dnia, jak Bóg da, nadejdzie kres panowania białych! Posadził sobie Tracey na kolanach i huśtał ją jak jakiegoś malucha, a potem zaczął poruszać jej ramionami niczym marionetką, tak że wyglądała, jakby tańczyła do muzyki sączącej się z głośników umieszczonych pomiędzy kamerami monitoringu. Nadal tańczysz? Zadał to pytanie od niechcenia i widziałam, że odpowiedź nieszczególnie go interesuje, lecz Tracey zawsze korzystała z okazji, nawet tych drobnych, i teraz radośnie opowiedziała ojcu, pośpiesznie zasypując go szczegółami, o medalach, jakie zdobyła w tym i w poprzednim roku, o tym, co panna Isabel mówi o jej staniu na puentach, o różnych ludziach, którzy wychwalają jej talent, o zbliżającym się egzaminie do szkoły baletowej, a o tym ostatnim słyszałam już tyle, że nie mogłam tego znieść. Moja matka nie chciała zgodzić się na tę szkołę, nawet gdybym zdobyła pełne stypendium, na jakie liczyła Tracey. Kłóciłam się o to z matką od chwili, kiedy się dowiedziałam, że

Tracey będzie mogła przystąpić do egzaminu. Dręczyła mnie myśl, że miałabym chodzić do zwykłej szkoły, podczas gdy Tracey będzie spędzać całe dni, tańcząc! – Posłuchaj, coś ci powiem – odezwał się Louie nagle zmęczony przemową córki – ja nie potrzebowałem żadnej szkoły tańca, a i tak rządziłem na parkiecie! A ty, dziewczyno, masz to po swoim tacie. Uwierz mi: znam wszystkie kroki! Popytaj mamy! Swego czasu zarobiłem na tym nawet trochę grosza. Nie wierzysz mi? By udowodnić swoje słowa i rozwiać wszelkie wątpliwości, wstał z krzesła, podniósł wysoko nogę, wyciągnął głowę, poruszył ramionami, okręcił się w miejscu i znieruchomiał na czubkach butów. Kilka dziewcząt, które siedziały blisko nas, nagrodziło go gwizdami i okrzykami, i patrząc na niego, poczułam, że wiem już, o czym myślała Tracey, kiedy umieściła go i Michaela Jacksona w jednej rzeczywistości. Uznałam, że Tracey wcale nie blaguje, a przynajmniej, że w jej bladze kryje się głębsza prawda. Jej ojciec i Jackson dzielili tę samą spuściznę. Nieważne, że Louie nie był tak słynnym tancerzem jak Michael, według Tracey stało się tak jedynie na skutek pewnego drobnego niedociągnięcia – jakiegoś wypadku w czasie i przestrzeni – i teraz, kiedy to piszę i wspominam, jak Louie tańczył, uważam, że Tracey miała rację. Zabraliśmy swoje olbrzymie koktajle i wracaliśmy powoli główną ulicą, przystając, żeby porozmawiać z przyjaciółmi Louiego – a może po prostu z ludźmi, którzy znali go wystarczająco dobrze, by się go obawiać. Spotkaliśmy między innymi młodego irlandzkiego budowlańca z twarzą ogorzałą od pracy pod gołym niebem, który przytrzymywał się jedną ręką rusztowania przy teatrze Tricycle. Irlandczyk pochylił się, żeby uścisnąć dłoń Louiego: – Niech mnie, to nasz słynny playboy z Indii Zachodnich! Naprawiał dach teatru. Louie był poruszony, po raz pierwszy usłyszał o straszliwym pożarze sprzed kilku miesięcy. Spytał chłopaka, ile będzie kosztować odbudowa, jaką stawkę on i reszta ekipy Morana dostają za godzinę,

jakiego cementu używają i w jakiej hurtowni go kupują. Spojrzałam na Tracey, która puchła z dumy, wyobrażając sobie nowego Louiego: szanowanego młodego przedsiębiorcę z bystrą głową do liczb, dobrego dla pracowników, który będzie oprowadzał córkę po miejscu swojej pracy, trzymając ją mocno za rękę. Życzyłam jej, żeby każdy dzień wyglądał dla niej w ten sposób. Nie przypuszczałam, że nasza mała eskapada będzie brzemienna w skutkach, ale jeszcze zanim wróciłam na Willesden Lane, ktoś powiedział mojej matce, gdzie i z kim byłam. Matka dopadła mnie, kiedy tylko przekroczyłam próg, i wytrąciła mi koktajl z dłoni tak, że zachlapał ścianę grubą różową warstwą – wyglądało to wyjątkowo dramatycznie – i przez resztę czasu, jaki spędziliśmy w tym mieszkaniu, towarzyszyła nam jasna truskawkowa plama. Matka zaczęła wrzeszczeć. Co ja sobie myślę? Co ja wyprawiam? Z kim byłam? Zignorowałam te retoryczne pytania i znów chciałam się dowiedzieć, dlaczego nie mogę przystąpić do egzaminu w szkole baletowej tak jak Tracey. – Tylko głupiec rezygnuje z nauki – oświadczyła matka, na co odparłam: – Może jestem głupia. Spróbowałam wyminąć ją i pójść do swojego pokoju – trzymałam za plecami swoje kasety z filmami – ona jednak zastąpiła mi drogę, więc powiedziałam jej bez ogródek, że nie jestem nią, nigdy nie chciałam być taka jak ona, nie obchodzą mnie jej książki, jej ubrania ani jej idee, chcę tańczyć i żyć po swojemu. Pojawił się ojciec – wynurzył się wreszcie ze swojej kryjówki. Wskazałam na niego i powiedziałam, że gdyby to od niego zależało, mogłabym zdawać ten egzamin, ponieważ tata we mnie wierzy, podobnie jak ojciec Tracey wierzy w swoją córkę. Matka westchnęła. – Oczywiście, że ojciec pozwoliłby ci na to. Nie przejmuje się, bo wie, że i tak nie zdasz. – Na miłość boską – wymamrotał ojciec, ale nie spojrzał na mnie i poczułam

ukłucie bólu, bo zrozumiałam, że matka mówi prawdę. – Na tym świecie liczy się jedynie to – wyjaśniła – co zostało zapisane. To, co stanie się z tym – wskazała na moje ciało – nigdy nie będzie mieć znaczenia, nie w tej kulturze, nie dla tych ludzi. Zamierzasz po prostu grać według ich reguł, ale jeśli to zrobisz, zapowiadam ci, że marnie skończysz. Będziesz mieć furę dzieci, nigdy nie wyrwiesz się z tej okolicy, zostaniesz kolejną siostrą, która równie dobrze mogłaby nie istnieć. – To ty nie istniejesz – powiedziałam. Rzuciłam ten tekst jak dziecko, które chwyta w dłoń pierwszą rzecz, jaka nawinie mu się pod rękę. Efekt tych słów przeszedł wszelkie moje oczekiwania. Zaszokowana, wykrzywiła twarz, jej opanowanie i uroda nagle wyparowały. Zaczęła płakać. Stałyśmy w drzwiach mojego pokoju, matka ze spuszczoną głową. Ojciec wycofał się, zostałyśmy tylko we dwie. Minęła minuta, nim odzyskała głos. Napomniała mnie – surowym, cichym głosem – żebym nie posuwała się za daleko. Kiedy to powiedziała, od razu zrozumiała swój błąd: oto przyznała, że jest to właśnie ten etap w moim życiu, kiedy mogę się już posunąć za daleko, mogę się od niej odsunąć, przekroczyć pewną granicę, miałam prawie dwanaście lat, byłam już tak wysoka jak ona – mogłam wyzwolić się spod jej wpływu – a zatem osłabienie jej autorytetu było nieuchronne, dokonywało się właśnie w tej chwili, tu i teraz. Wyminęłam ją bez słowa, weszłam do swojego pokoju i zatrzasnęłam za sobą drzwi.

Pięć

Ali Baba Goes to Town to dziwny film, wykorzystuje motywy znane z powieści Jankes na dworze króla Artura. Eddie Cantor gra w nim Ala Babsona, pospolitego przygłupa, który zostaje statystą w hollywoodzkiej produkcji typu Księga tysiąca i jednej nocy. Zasypia na planie i śni, że przeniósł się do Arabii z IX stulecia. Jedna scena zrobiła na mnie szczególne wrażenie, chciałam pokazać ją Tracey, ale przyjaciółka stała się nieuchwytna, nie dzwoniła, a kiedy sama telefonowałam do jej mieszkania, zapadało milczenie, po którym jej matka mówiła mi, że córka gdzieś wyszła. Wiedziałam, że Tracey ma ku temu uzasadnione powody, była zajęta przygotowaniami do egzaminu – pan Booth zgodził się jej akompaniować – i ćwiczyła w kościele prawie każdego sobotniego i niedzielnego popołudnia. Nie byłam na to gotowa, nie chciałam pozwolić, żeby zniknęła z mojego życia. Wiele razy próbowałam ją zaskoczyć: drzwi do kościoła były otwarte, światło słoneczne wpadało przez witraże, pan Booth grał na pianinie i kiedy Tracey dostrzegała, że ją szpieguję, machała mi ręką – w roztargnionym geście dorosłej, zapracowanej kobiety – jednak ani razu nie wyszła, by ze mną porozmawiać. Jakaś pokręcona logika dwunastolatki podpowiadała mi, że winne jest moje ciało. Nadal byłam patykowatym, płaskim jak deska dzieckiem, które czaiło się przy wejściu, podczas gdy Tracey tańczyła na scenie i była już małą kobietką. Jak mogły obchodzić ją sprawy, które nadal interesowały mnie? – Nie, nie znam tego. Jaki to ma tytuł?

– Już mówiłam. Ali Baba Goes to Town. Zdobyłam się na odwagę i pod koniec jednej z jej prób weszłam do kościoła. Siedziała na plastikowym krześle i zdejmowała buty do stepowania, pan Booth nadal tkwił przy pianinie i zabawiał się utworem Can’t Help Loving That Man of Mine – z musicalu Show Boat – grając go na różne sposoby, raz jak kawałek jazzowy, a raz jak ragtime. – Jestem zajęta. – Mogłabyś przyjść teraz. – Teraz nie mam czasu. Pan Booth spakował nuty do teczki i podszedł do nas. Tracey zadarła nos – wyczuła, że akompaniator ją pochwali. – To było kapitalne. – Naprawdę tak dobrze mi poszło? – Kapitalnie. Tańczysz jak marzenie. Uśmiechnął się i poklepał ją po ramieniu. Zarumieniła się ze szczęścia. Mój ojciec chwalił mnie tak codziennie, bez względu na to, co zrobiłam, ale Tracey chyba bardzo rzadko spotykało coś takiego, bo po tych słowach jakby wszystko się zmieniło, także jej stosunek do mnie, przynajmniej chwilowo. Kiedy pan Booth powolnym krokiem wyszedł z kościoła, uśmiechnęła się, zarzuciła na ramię torbę ze strojem do tańca i powiedziała: – Idziemy. Ta scena pojawia się w pierwszej części filmu. Grupa mężczyzn siedzi na piasku, są apatyczni, wyglądają na przygnębionych. To są – mówi sułtan Alowi – muzycy, Afrykańczycy, których nikt nie rozumie, bo mówią w nieznanym narzeczu. Jednak Al chce z nimi porozmawiać, próbuje rozmaitych języków: angielskiego, francuskiego, hiszpańskiego, włoskiego, nawet jidysz. Nic z tego. I nagle doznaje olśnienia. Hi dee hi dee hi dee hi! Słynna fraza Caba Callowaya,

Afrykańczycy ją rozpoznają, podrywają się i odpowiadają: Ho dee ho dee ho dee ho! Podniecony Cantor od razu czerni sobie twarz, smaruje się kawałkiem spalonego korka, po chwili widać tylko, jak błyska białkami oczu i wykrzywia usta. – Co to jest? Nie chcę tego oglądać! – To jeszcze nie ten fragment. Poczekaj. Tracey, proszę. Wytrzymaj. Zabrałam jej pilota i poprosiłam, by z powrotem usiadła na kanapie. Teraz Al zaśpiewał dla Afrykańczyków zwrotkę, która rozkołysała czas i ukazała im daleką przyszłość, odległą o tysiąc lat, i miejsce zwane Harlemem, gdzie nie będą już tacy jak teraz, ale stworzą nowe dźwięki, w ich rytmie swingować będzie cały świat. Kiedy muzycy usłyszeli tę wiadomość, zachwyceni, zaczęli tańczyć i śpiewać na podeście wzniesionym pośrodku miejskiego rynku. Z balkonu obserwowała ich sułtanka i jej doradcy, a na ulicy zgromadzili się widzowie, mieszkańcy Arabii – hollywoodzcy Arabowie, biali, ubrani w szaty w stylu Aladyna. Role Afrykańczyków odgrywali przebrani amerykańscy Murzyni – mieli na sobie przepaski na biodra, pióra i cudaczne nakrycia głowy – którzy grali na prymitywnych instrumentach: kościanych puzonach, klarnetach zrobionych z wydrążonych kijów i innych podobnych wynalazkach, parodiując swoje późniejsze wcielenia z Cotton Clubu. A Cantor – jakby zobowiązywało go do tego znaczenie własnego nazwiska – był solistą i zarazem szefem orkiestry, który zawieszonym na szyi gwizdkiem dawał znak końca czyjejś solówki lub wyganiał wykonawcę ze sceny. W refrenie piosenki Al oznajmił muzykom, że swing będzie trwał wiecznie, nie da się przed nim uciec, muszą więc wybrać partnerów – i tańczyć. A potem zagwizdał i wydarzyło się coś cudownego. Pojawiła się dziewczyna. Kazałam Tracey usiąść jak najbliżej ekranu, nie chciałam, żeby miała jakiekolwiek wątpliwości. Spojrzałam na nią: dostrzegłam, jak rozchyla ze zdziwienia usta, tak jak ja, kiedy zobaczyłam to po raz pierwszy, i zrozumiałam, że widzi to samo. No tak, nos był inny – dziewczyna miała

zwyczajny nos i płaski – a w jej oczach nie było tego błysku okrucieństwa, który pojawiał się u mojej przyjaciółki. Ale twarz w kształcie serca, rozkosznie pulchne policzki, mocna budowa ciała, długie kończyny – to wszystko przypominało Tracey. Podobieństwo fizyczne było niesamowite, a jednak ta dziewczyna tańczyła zupełnie inaczej. Wymachiwała rękami, energicznie wyrzucała nogi w przód i w tył, była tancerką, a nie opętaną techniką perfekcjonistką. I była zabawna: chodziła na palcach lub zastygała w absurdalnie komicznej pozie, stojąc na jednej nodze z wyciągniętymi rękami, przez co przypominała figurkę na masce luksusowego samochodu. Miała na sobie taki sam strój jak inni aktorzy – spódniczkę z trawy, pióra – lecz nic nie mogło jej przyćmić. Dziewczyna wróciła na scenę w wielkim finale: dołączyła do Cantora i Amerykanów przebranych za Afrykańczyków i wszyscy stanęli w jednym rzędzie pochyleni do przodu pod kątem czterdziestu pięciu stopni. To było jak podróż w czasie: rok później zobaczyliśmy Michaela Jacksona wykonującego podobną sztuczkę w teledysku i odtąd wszyscy na podwórku próbowali go naśladować. Przez kilka tygodni po premierze tego clipu Tracey, ja i wiele innych dzieciaków staraliśmy się powtórzyć ten numer, co okazało się niemożliwe, nikt nie mógł tego zrobić, od razu się przewracaliśmy. Wtedy nie wiedziałam, na czym polega ów trik. Teraz wiem. W teledysku Michael użył linek, a kilka lat później, kiedy chciał wykonać go na koncercie, miał na sobie „antygrawitacyjne” buty z otworami w obcasach, które nasuwał na kołki przymocowane do sceny. Był ich współwynalazcą, patent wystawiono na jego nazwisko. Afrykańczycy z Ali Baby przybili swoje buty gwoździami do podłogi.

Sześć

W hotelu Aimee czekała na nas karawana SUV-ów. Pierwsza podróż przypominała cyrk: były z nami dzieci Aimee, ich niania Estelle i oczywiście Judy, poza tym trzy inne asystentki, dziewczyna od PR-u, Granger, francuski architekt, którego widziałam pierwszy raz w życiu, kobieta z departamentu do spraw rozwoju międzynarodowego mająca bzika na punkcie celebrytów, dziennikarz i fotograf z „Rolling Stone” oraz Fernando Carrapichano, kierownik naszego projektu. Obserwowałam spoconych boyów hotelowych w białych płóciennych uniformach, którzy ładowali torby do bagażników i pomagali wszystkim zająć miejsca w samochodach, i zastanawiałam się, z jakiej wioski pochodzą. Spodziewałam się, że pojadę razem z Aimee i przekażę jej informacje – nie wiedziałam, czy w ogóle są coś warte – jakie zgromadziłam podczas tygodniowego rekonesansu, ale na widok Lamina zabłysły jej oczy i od razu po przywitaniu się z nim oznajmiła: „Musisz pojechać ze mną”. Skierowano mnie do drugiego samochodu, razem z Carrapichano. Mieliśmy spędzić czas na, jak to określono, „dopinaniu szczegółów”. Podróż powrotna do wioski była niesamowita. Wszystkie trudności, jakich spodziewałam się po tej wyprawie, zniknęły. Przypominało to sen, w którym jesteśmy przytomni i możemy manipulować wydarzeniami. Przepadły gdzieś punkty kontrolne, nie jechaliśmy wyboistymi drogami, które mogłyby spowolnić naszą karawanę, a zamiast obezwładniającego upału otaczało nas doskonale klimatyzowane powietrze o temperaturze dwudziestu jeden stopni, no

i przez cały czas miałam pod ręką butelkę lodowatej wody. Nasz konwój, w skład którego wchodziły dwa dżipy z urzędnikami rządowymi i kawalkada policyjnych motocykli, niemal mknął przez ulice, niekiedy jakby specjalnie dla nas opróżnione a niekiedy specjalnie zapełnione ludźmi (stały tam szeregi machających flagami dzieci i przypominało to plan filmowy). Jechaliśmy nieznaną mi, dłuższą trasą przez zelektryfikowaną turystyczną enklawę, a później przez ciąg podmiejskich dzielnic, o których istnieniu nie miałam pojęcia: wielkie, niewykończone domy najeżone prętami zbrojeniowymi przypominały forteczne mury. To wszystko było tak nierealne, że wszędzie zaczęłam dostrzegać twarz mojej matki: jej rysy miały młode dziewczyny biegnące po ulicy, stare kobiety handlujące rybami na targu, a nawet młody mężczyzna wiszący na stopniach minibusu. Kiedy dotarliśmy do przeprawy, czekał na nas pusty prom, wyłącznie do naszej dyspozycji. Zastanawiałam się, co myśli o tym Lamin. Nie znałam dobrze Carrapichano, a w naszej jedynej dotychczasowej rozmowie zrobiłam z siebie idiotkę. Rozmowa odbyła się pół roku wcześniej, w samolocie do Togo, gdy ów kraj był jeszcze na naszej liście kandydatów. Później Aimee obraziła ten mały naród, sugerując w wywiadzie, że jego rząd „nic nie robi dla ludzi”. Pochyliłam się nad Carrapichano – chciałam wyjrzeć przez okienko – i zapytałam: „Jak tam jest?”, mając na myśli Afrykę. – Nie byłem tam – odpowiedział zimno, nie patrząc na mnie. – Przecież w zasadzie tu mieszkasz, czytałam twoje CV. – Nie. W Senegalu, Liberii, Wybrzeżu Kości Słoniowej, Sudanie, Etiopii – owszem, ale nigdy nie byłem w Togo. – Wiesz, o co mi chodzi. Poczerwieniał na twarzy, odwrócił się do mnie i zapytał: – Gdybyśmy lecieli do Europy, a ty chciałabyś się dowiedzieć, jak jest we Francji, czy zadowoliłby cię opis Niemiec?

Teraz starałam się zrehabilitować, próbowałam porozmawiać z nim na jakieś błahe tematy, ale był zajęty wielkim stosem papierów, wśród których zauważyłam niezrozumiałe dla mnie wykresy i tabele statystyczne Międzynarodowego Funduszu Walutowego. Zrobiło mi się go trochę żal: tkwił tu z samymi ignorantami, tak daleko od swojego naturalnego środowiska. Wiedziałam, że skończył czterdzieści sześć lat, z wykształcenia jest ekonomistą, ma doktorat, zajmuje się międzynarodowymi projektami modernizacyjnymi i podobnie jak Miriam przez wiele lat pracował dla Oxfam: to ona pierwsza nam go zarekomendowała. Lata dziewięćdziesiąte spędził w większości na zarządzaniu pomocą dla wschodniej i zachodniej Afryki, mieszkał w zapadłych wioskach bez dostępu do telewizji i w konsekwencji – to było dla mnie najbardziej interesujące – nie miał pojęcia, kim tak naprawdę jest Aimee, może tylko mgliście zapamiętał jej imię, w końcu w latach jego młodości była objawieniem. Teraz miał spędzić z nią mnóstwo czasu, a co za tym idzie, z ludźmi takimi jak MaryBeth, zakręcona druga asystentka, której cała praca polegała na wysyłaniu maili dyktowanych jej przez Aimee i odczytywaniu odpowiedzi. I ponura Laura, asystentka numer trzy, która zajmowała się bólami mięśni Aimee, jej przyborami toaletowymi i dietą i była święcie przekonana, że lądowania na Księżycu zostały zainscenizowane. Carrapichano musiał wysłuchiwać każdego ranka, jak Judy odczytuje swój horoskop i planuje według niego swój dzień. W zwariowanym świecie Aimee powinnam być jego najbliższym sprzymierzeńcem, jednak każda próba rozmowy pomiędzy nami kończyła się źle, jego sposób patrzenia na świat był mi obcy, jakby Carrapichano zamieszkiwał równoległą rzeczywistość, w której realność nie wątpiłam, ale która do mnie nie „przemawiała” (to było jego ulubione określenie). Aimee, równie bezradna wobec jego wykresów, lubiła go, ponieważ pochodził z Brazylii, był przystojny, miał gęste, kręcone czarne włosy i nosił śliczne złote okulary, wyglądał w nich jak aktor filmowy grający ekonomistę. Od początku wiedzieliśmy, że czekają ich trudne chwile. Aimee

przekazywała swoje pomysły, oczekując solidarności i zrozumienia – dla niej samej i „legendy”, jaka ją otaczała – a Fern, jak go nazywała w skrócie, zupełnie nie łapał kontekstu. Był doskonały w dopinaniu szczegółów: znał się na planach architektonicznych, negocjacjach z rządem, zawieraniu kontraktów na kupno ziemi – całej praktycznej stronie przedsięwzięcia. Natomiast gdy przychodziło do bezpośrednich rozmów z Aimee o tym projekcie – który dla niej stanowił przede wszystkim doświadczenie osobiste i emocjonalne – tracił grunt pod nogami. – Co to znaczy, kiedy mówi mi: „Zróbmy z tego natchniony wzorzec”? Poprawił okulary na zgrabnym nosie i przeglądał plik notatek, rezultat – jak odgadywałam – starannej transkrypcji każdej głupoty, jaka padła z ust Aimee podczas ich wspólnego ośmiogodzinnego lotu. Uniósł kartkę, jakby sądził, że jeśli będzie wpatrywał się w nią wystarczająco długo, to zagadka rozwikła się sama. – Może coś źle zrozumiałem? W jaki sposób szkoła może być „oświecona”? – To nawiązanie do jej albumu Oświecona. Chyba z dziewięćdziesiątego siódmego roku. Aimee uważa go za swoją najbardziej „pozytywną” płytę, padają tam mniej więcej takie słowa: „Hej, dziewczyny, gońcie za marzeniami, i tak dalej, jesteście silne, i tak dalej, nigdy się nie poddawajcie”. W zasadzie chciała ci przekazać coś w tym stylu: Pragnę zbudować szkołę, która da dziewczętom wiarę we własne siły. Spojrzał na mnie oszołomiony. – To dlaczego nie powie tego w ten sposób? Poklepałam go lekko po ramieniu: – Fernando, nie przejmuj się, wszystko będzie dobrze. – Powinienem wysłuchać tego albumu? – Szczerze mówiąc, wątpię, aby mogło to ci w czymś pomóc. W samochodzie przed nami Aimee wychyliła się przez okno, oparła ramię

o drzwi i ochoczo odpowiadała na pozdrowienia, gwizdy i krzyki ludzi zgromadzonych na ulicy, będące – nie miałam co do tego wątpliwości – reakcją nie na nią samą, ale na lśniącą kawalkadę SUV-ów przejeżdżającą przez wiejskie tereny, na których auto posiadał co najwyżej dwusetny mieszkaniec. W wiosce z czystej ciekawości rekwirowałam telefony młodym nauczycielom, zakładałam słuchawki i puszczałam zestaw kilkudziesięciu piosenek słuchanych przez nich na okrągło: niektóre otrzymywali za darmo w ramach abonamentu, inne – zwłaszcza te ulubione – ściągali za dodatkową opłatą. Był tu hip-hop, R & B, soca, reggae, ragga, grime, dubstep, hi-life – okruchy wszelkich gatunków znakomitej muzycznej diaspory w postaci polifonicznych dzwonków, rzadko w wykonaniu białych artystów, a Aimee w ogóle tam nie było. Teraz widziałam, jak moja szefowa uśmiecha się i puszcza oko do żołnierzy, którzy zwolnieni ze zwyczajowych obowiązków, stali bezczynnie przy drodze z bronią u boku i patrzyli na nasz przejazd. A wszędzie tam gdzie słyszała muzykę i dostrzegała tańczące dzieci, Aimee klaskała, by zwrócić na siebie uwagę, i próbowała imitować ich ruchy na tyle, na ile mogła to zrobić na siedząco. Ta hałaśliwa kotłowanina na poboczach dróg, która tak mnie poruszała i niepokoiła, niczym stroboskopowy zoetrop ukazujący wszelkie rodzaje ludzkich zachowań: kobiety karmiły dzieci, nosiły je na rękach, zagadywały, całowały i karciły, mężczyźni rozmawiali, bili się, jedli, pracowali, odprawiali modły, zwierzęta żyły i umierały, włóczyły się po ulicy z krwawiącymi ranami na szyi, chłopcy biegali, chodzili, tańczyli, sikali, srali, dziewczyny szeptały, śmiały się, martwiły, siedziały, spały – to wszystko zachwycało Aimee, tak mocno wychyloną z okna, że obawiałam się, czy nie przeleci przez swój ukochany matriks i nie wpadnie w ów świat. Zawsze jednak była najszczęśliwsza wśród nieposkromionych tłumów. Dopóki firma ubezpieczeniowa jej tego nie zakazała, często rzucała się w tłum podczas koncertów i w przeciwieństwie do mnie, nie bała się ludzi, którzy tłoczyli się wokół nas na lotnisku czy w hotelowym lobby. Tymczasem jedyna rzecz, jaką

byłam w stanie dostrzec przez przyciemnioną szybę samochodu, jej nie dziwiła ani nie wywoływała w niej niepokoju, a gdy wspomniałam o tym kilka minut później – stałyśmy na trapie i obserwowałyśmy, jak samochody wjeżdżają na zdumiewająco pusty prom, a jej dzieci radośnie wbiegają po żeliwnych schodkach na górny pokład – odwróciła się do mnie i warknęła: – Jezu Chryste, jeśli będzie cię szokował każdy przejaw biedy, jaki tu zobaczysz, to, kurwa, ta podróż będzie ci się cholernie dłużyć. Jesteś w Afryce! Jakbym spytała, dlaczego na dworze jest jasno, i dostała odpowiedź: „Ponieważ jest dzień!”.

Siedem

Znałyśmy tylko jej imię i nazwisko, znalazłyśmy je w napisach końcowych. Jeni LeGon. Nie wiedziałyśmy, skąd pochodziła, czy jeszcze żyje, czy wystąpiła w innych filmach, miałyśmy tylko te cztery minuty z Ali Baby – a właściwie to ja je miałam. Gdy Tracey chciała je obejrzeć, musiała do mnie przyjść, i od czasu do czasu to robiła, była jak Narcyz nachylający się nad lustrem wody. Przypuszczałam, że szybko nauczy się wszystkich kroków – z wyjątkiem niewykonalnego końcowego skłonu – ale nie pożyczyłam jej kasety, wiedziałam, co robię, chciałam mieć jakieś zabezpieczenie. Zaczęłam też odnajdować LeGon we fragmentach różnych filmów, które widziałam już wiele razy. Była pokojówką Ann Miller – użerała się z małym mopsem – i nieszczęsną Mulatką umierającą w ramionach Caba Callowaya, zagrała też służącą, która pomaga ubrać się Betty Hutton. Te odkrycia – a zajęły mi sporo czasu, dokonałam ich w ciągu kilku miesięcy – stały się pretekstem moich telefonów do Tracey. Teraz, nawet jeśli odbierała jej matka, przyjaciółka zjawiała się u mnie natychmiast, bez wahania czy wymówek. Siedząc tuż przed ekranem telewizora, potrafiła od razu wychwycić każdy zwrot akcji, emocje, jakie malowały się na twarzy Jeni, zmienność jej ruchów. Interpretowała wszystko, co zobaczyła, z wnikliwą intuicją, której ja czułam się pozbawiona, a którą – jak wtedy sądziłam – posiadała tylko Tracey. Dar ujawniający się jedynie u mnie w domu, przed naszym telewizorem, którego nie dostrzegł u niej żaden nauczyciel, nie zdołały odkryć egzaminy ani oceny, a którego być może jedynym świadectwem

i zapisem pozostaną te wspomnienia. Jednej rzeczy Tracey nie zauważyła, a ja nie chciałam jej o tym mówić: moi rodzice się rozstali. Sama dowiedziałam się o tym tylko dlatego, że powiedziała mi matka. Nadal mieszkali w tym samym mieszkaniu i spali w jednym pokoju. Zresztą gdzie mogliby się podziać? Prawdziwe rozwody były dla ludzi, którzy mieli prawników i stać ich było na nowe domy. W grę wchodziły też ograniczone możliwości matki. Cała nasza trójka wiedziała, że po rozwodzie ojciec się wyprowadza, ale mój tata nie mógł odejść, to nie wchodziło w grę. Gdyby go zabrakło, kto by opatrywał mi kolana, kiedy się przewróciłam, kto by pamiętał, że muszę zażyć lekarstwo, lub cierpliwie wyczesywał mi wszy z włosów? Kto by przyszedł do mnie w nocy, kiedy budziły mnie koszmary? Kto następnego ranka wyprałby zabarwione na żółto, śmierdzące prześcieradła? Nie chodziło o to, że matka mnie nie kochała, po prostu nie nadawała się do prac domowych: interesowało ją jedynie życie umysłowe. Podstawowe umiejętności każdej matki – zarządzanie czasem – nie były jej dane. Odliczała czas przeczytanymi stronami. Dla niej pół godziny oznaczało dziesięć kartek albo czternaście, w zależności od formatu książki i czcionki, a kiedy myśli się o czasie w taki sposób, zawsze brakuje go na coś innego, nie ma chwili na wyjście do parku ani na lody, na położenie dziecka do łóżka czy na wysłuchiwanie płaczliwych opowieści o dręczących snach. Nie, mój ojciec nie mógł odejść. Pewnego ranka, kiedy myłam zęby, matka weszła do łazienki, usiadła na brzegu oliwkowej wanny i zaczęła niejasno opisywać naszą nową sytuację. Na początku nic nie mogłam zrozumieć, mnóstwo czasu zajęło jej dotarcie do sedna tego, co naprawdę chciała powiedzieć: mówiła o teoriach psychologii dziecięcej i „różnych miejscach w Afryce”, gdzie dzieci wychowywali nie rodzice, ale „cała wioska”, oraz na inne tematy, których nie rozumiałam i które zupełnie mnie nie obchodziły, w końcu przyciągnęła mnie do siebie, przytuliła mocno i oznajmiła: – Twój tata i ja będziemy teraz żyć jak brat z siostrą.

Pomyślałam wtedy – pamiętam – że to najbardziej przewrotna rzecz, o jakiej słyszałam: ja miałam pozostać jedynaczką, a oni będą dla siebie rodzeństwem. Ojciec chyba z początku zareagował podobnie jak ja, ponieważ w domu rozpętała się wojna na całego, która ciągnęła się przez kilka dni, i kiedy zasypiałam, musiałam zatykać sobie uszy poduszkami. Gdy tata w końcu zrozumiał, że matka nie żartuje i nie zmieni zdania, wpadł w depresję. Zaczął spędzać weekendy na kanapie przed telewizorem, a matka siedziała na wysokim stołku w kuchni i przygotowywała się do dyplomu. Sama chodziłam na lekcje baletu. Podwieczorki jadłam teraz tylko z jednym z nich, już nie z obojgiem. Jakiś czas po tym kiedy matka ogłosiła swoje postanowienie, ojciec podjął zaskakującą decyzję: wrócił do roznoszenia poczty. Dziesięć lat zajęło mu zdobycie stanowiska kierownika wydziału przesyłek, ale na swoją zgubę przeczytał Brak tchu Orwella i ta powieść przekonała go, że powinien zająć się, jak to nazywał, „uczciwą pracą” – a resztę czasu wykorzystać na „zdobycie edukacji, której zawsze mu brakowało” – zamiast poświęcać się bezdusznym zajęciom w biurze, które nie pozostawiały mu ani jednej wolnej chwili. Był to ten rodzaj niepraktycznego, choć pryncypialnego działania, który matka zazwyczaj popierała, lecz chwila, w której ojciec to oznajmił, wydawała mi się nieprzypadkowa. Chodziło mu pewnie o odzyskanie żony, jednak plan nie wypalił: tata znów wstawał każdego ranka o trzeciej i wracał o pierwszej po południu, często ostentacyjnie czytając jakiś podręcznik socjologii, który zwędził z półki mamy, ale matka, pomimo że z szacunkiem wypytywała go o poranną pracę, a niekiedy i o lektury, nie zakochała się w nim ponownie. Po pewnym czasie w ogóle przestali ze sobą rozmawiać. Klimat w domu się zmienił. W przeszłości, kiedy chciałam im coś powiedzieć, musiałam czekać na jedną z nielicznych przerw w trakcie ich niekończących się kłótni. Teraz, jeśli naszła mnie ochota, mogłam mówić bez przeszkód, żadne z nich mi nie przerywało, lecz było już za późno. Życie wielkomiejskiego dziecka toczy się szybko i rodzice

przestali być dla mnie najważniejszymi osobami. Nie, już mi tak naprawdę nie zależało na ich opinii. Liczyło się tylko zdanie mojej przyjaciółki, potrzebowałam go bardziej niż kiedykolwiek. Podejrzewam, że to wyczuwała i dlatego coraz częściej ukrywała je przede mną.

Osiem

Później mówiono, że zawsze byłam dla Aimee złą przyjaciółką, że przez cały czas czekałam na odpowiedni moment, by ją skrzywdzić, a nawet zniszczyć. Może ona nadal w to wierzy. Jednak tylko dobra przyjaciółka budzi bliską sobie osobę ze snu. Na początku nie sądziłam, że właśnie ja będę musiała to zrobić, myślałam, że wystarczy sama wioska, wydawało mi się, że w takim miejscu nie można już dłużej śnić ani uważać się za kogoś wyjątkowego. Myliłam się. Na północnym skraju osady, obok drogi prowadzącej do Senegalu, stał duży dwupiętrowy dom z różowych cegieł, zaniedbany, ale nie licząc okien i drzwi, wykończony. Został wzniesiony za pieniądze przesyłane, jak powiedział mi Lamin, przez pewnego młodego mężczyznę stąd, któremu dobrze się powodziło jako taksówkarzowi w Amsterdamie, jednak szczęście w końcu odwróciło się od niego i strumień gotówki przestał napływać. Dom stał pusty od roku i miał zyskać nowe życie jako nasza „baza operacyjna”. Kiedy tam dojechaliśmy, słońce już zachodziło i minister turystyki był zadowolony, że może pokazać nam gołe żarówki, które rozświetlały wszystkie pokoje. – Z każdą waszą wizytą – oznajmił – będzie coraz lepiej. Wioska od dawna czekała na elektryfikację – od przewrotu, który nastąpił ponad dwadzieścia lat wcześniej – ale Aimee w ciągu dwóch dni zdołała nakłonić odpowiednie władze, by do budynku podłączyły generator, mieliśmy tam gniazdka do ładowania telefonów, a brygada budowlańców zainstalowała okna z pleksiglasu, funkcjonalne drzwi z płyty pilśniowej, łóżka dla wszystkich, nawet

kuchenkę. Dzieci były podekscytowane, czuły się jak na kempingu, a dla Aimee dwie noce, jakie miała tu spędzić, stanowiły coś w rodzaju etnicznej przygody. Słyszałam, jak mówi reporterowi „Rolling Stone”, że „najważniejsze to mieszkać w prawdziwym świecie wśród autentycznych ludzi”, a następnego ranka, oprócz oficjalnych fotografii – uroczystego wbicia łopaty w miejscu przyszłej szkoły, tańca uczennic – uwieczniono Aimee w tym prawdziwym świecie na wielu zdjęciach: jadła ze wspólnej miski, bez trudu kucała obok tutejszych kobiet, wykorzystując mięśnie wzmocnione podczas jazdy na rowerze stacjonarnym, i popisywała się sprawnością, wdrapując się na drzewa nerkowca z grupą młodych chłopców. Po lunchu włożyła oliwkowe bojówki i poszliśmy zwiedzać wioskę w towarzystwie kobiety z departamentu rozwoju, której zadanie polegało na wskazywaniu nam „obszarów wymagających szczególnej troski”. Widzieliśmy wychodki rojące się od tęgoryjców, zapomnianą niedokończoną klinikę, mnóstwo dusznych pokoi pokrytych blachą falistą, w których na jedno łóżko przypadało dziesięcioro dzieci. Potem poszliśmy na gminne tereny uprawne – by zrozumieć wyższość „kolektywnej gospodarki rolnej” – a kiedy weszłyśmy na pole, słońce rzucało już długie, urzekające cienie, pędy ziemniaków były wyjątkowo gęste i zielone, z drzew zwisały pnącza i cała ta bujna roślinność dawała efekt wyjątkowej piękności i siły. Młode i stare kobiety miały w sobie coś utopijnego, pieliły chwasty ubrane w kolorowe szaty, rozmawiały, nie przerywając pracy, przekrzykiwały się ponad grządkami grochu i papryki, śmiały się ze swoich żartów. Na nasz widok wyprostowały się i otarły pot z twarzy – te, które nosiły chusty, użyły chust, a pozostałe zrobiły to wierzchem dłoni. – Dzień dobry, jak się dziś macie? – Och, rozumiem, co tu się dzieje – powiedziała Aimee do starej kobiety, która była na tyle odważna, że ośmieliła się objąć ramieniem jej wąziutką talię. – Wy, dziewczyny, możecie sobie tutaj szczerze porozmawiać. Żadnych mężczyzn w pobliżu. No tak, wyobrażam sobie, co się tu dzieje.

Kobieta z departamentu rozwoju za dużo się śmiała. Pomyślałam, że ja nie do końca wyobrażam sobie, co się tu dzieje. Nawet najprostsze koncepcje, z którymi przyjechałam, nie przystawały do tej rzeczywistości. Podam przykład: w tej chwili na tym polu nie otaczały mnie towarzyszki, czarne kobiety z mojego wielkiego plemienia. Tu nie istniała taka kategoria. Były tylko kobiety Sere, Wolof i Mandinka, Serahuli, Fula i Jola (ktoś kiedyś niechętnie przyznał, że rysami twarzy przypominam odrobinę przedstawicielki tej ostatniej grupy: miałam taki sam długi nos i podobne kości policzkowe). Z miejsca, gdzie stałam, słyszałam wezwanie do modlitwy dochodzące z betonowego minaretu przy zielonym meczecie, które niosło się nad drzewami i zabudowaniami wioski. Tutejsze kobiety – zarówno z zakrytymi, jak i odkrytymi głowami – były dla siebie siostrami, kuzynkami i przyjaciółkami, matkami i córkami. Niektóre rano zakładały chusty i zdejmowały je po południu po prostu dlatego, że jacyś ich rówieśnicy – chłopcy i dziewczęta – przyszli z wizytą i ktoś zaoferował, że zaplecie im włosy. Tu obchodzono Boże Narodzenie z zadziwiającą gorliwością i wszyscy ludzie Księgi byli traktowani jak „bracia i siostry”, a ja, przedstawicielka totalnej bezbożności, nie byłam niczyim wrogiem, o nie, byłam kimś, komu należało współczuć i kogo chronić – wyjaśniła mi to jedna z dziewczyn z mojej kwatery w wiosce – jak cielątko, którego matka umarła przy porodzie. Teraz obserwowałam dziewczyny ustawiające się w kolejce do studni. Napełniały swoje wielkie plastikowe wiadra, stawiały je sobie na głowach i ruszały w długą drogę powrotną do wioski. Kilka z nich rozpoznałam, były z zagrody, w której mieszkałam przez ostatni tydzień: kuzynki mojej gospodyni Hawy – bliźniaczki – i trzy jej siostry. Pomachałam im z uśmiechem. Skinęły głowami na znak, że mnie zauważyły. – Tak, to niezwykłe, jak wiele czynności wykonują tu kobiety i dziewczęta – powiedziała półgłosem urzędniczka z departamentu rozwoju, podążając za moim

wzrokiem. – Zajmują się domem, a także pracą na polu i, jak się przekonacie, to one głównie opiekują się szkołą i handlują na rynku. Prawdziwa Siła Kobiet. Pochyliła się, by obejrzeć łodygę bakłażana. Aimee skorzystała z okazji, spojrzała na mnie, zrobiła zeza i wystawiła język. Kobieta wyprostowała się i popatrzyła na wydłużającą się kolejkę do studni. – Rzecz jasna wiele z nich powinno być teraz w szkole. Niestety, matki potrzebują ich pomocy. A pomyślcie o tych młodych chłopcach, których przed chwilą widziałyśmy, wylegują się w hamakach pomiędzy drzewami nerkowca… – Edukacja to najlepsza droga rozwoju dla naszych dziewcząt i kobiet – wtrącił się Lamin lekko urażonym i znużonym tonem. Domyślałam się, że musiał ścierpieć niejeden wykład przedstawicieli departamentu. – Edukacja i jeszcze raz edukacja. Aimee posłała mu oszałamiający uśmiech. – Po to tu jesteśmy – powiedziała. Aimee przez cały dzień kazała trzymać się Laminowi blisko siebie. zakładając błędnie, że jego skłonność do szeptania to oznaka wyjątkowej zażyłości, jaka rodzi się pomiędzy nimi. Po pewnym czasie sama zaczęła mówić do niego ściszonym głosem i flirtować z nim jak uczennica. To niebezpieczne, pomyślałam, przecież obserwują nas wszędobylscy dziennikarze, ale nawet na chwilę nie zostałyśmy same i nie mogłam jej ostrzec. Widziałam, jak stara się zachować cierpliwość, kiedy biedny Carrapichano co rusz odciągał ją od Lamina – nie miał wyboru, musiał nakłonić ją do prozaicznych czynności: podpisywania dokumentów, spotkań z ministrami, a także dyskusji na temat czesnego, zrównoważonego rozwoju, programu nauczania i pensji nauczycieli. Kilka razy zmusił Aimee i resztę z nas do zatrzymania się i wysłuchania kolejnego wystąpienia przedstawiciela rządu – na temat partnerstwa, wzajemnego szacunku, a przede wszystkim wyrazów przyjaźni, jakie dożywotni prezydent

pragnie przekazać Aimee ustami swoich urzędników, co było, rzecz jasna, jedynie podziękowaniem za atencję, jaką Aimee „bez wątpienia darzy naszego ukochanego prezydenta” – a my smażyliśmy się w potwornym upale. Wszystkie przemówienia były identyczne, jakby w stolicy istniał jakiś wzorzec, który ministrowie musieli cytować. Kiedy zbliżaliśmy się do szkoły – powoli, żeby nie wyprzedzić fotografa, który szedł przed nami tyłem małymi kroczkami – jeden z ministrów ponownie chwycił Carrapichano za ramię. Brazylijczyk usiłował po cichu (nie chciał, żeby Aimee to zauważyła) odwieść go od wygłoszenia oracji, jednak minister nie dał się przekonać, stanął w bramie szkoły, blokując nam wejście, i rozpoczął tyradę. Aimee nie wytrzymała i odwróciła się gwałtownie. – Posłuchaj, Fern, nie chcę być upierdliwa, naprawdę staram się w tym uczestniczyć. A ty mi to bardzo utrudniasz. Jest gorąco, upał daje się wszystkim we znaki i pamiętam, że nie mamy na to zbyt wiele czasu. Sądzę więc, że możemy ograniczyć te przemówienia. Myślę, że wiemy, na czym stoimy, czujemy się tu mile widziani i w ogóle szanujemy się wzajemnie. Teraz jestem tu, i to wystarczy. Koniec z przemówieniami, dobra? Przygnębiony Carrapichano spuścił wzrok na swój notatnik i przez chwilę myślałam, że straci panowanie nad sobą. Minister stał spokojnie obok niego. Nie zrozumiał tego, co powiedziała Aimee, i chciał po prostu zacząć swoją przemowę od nowa. – Czas odwiedzić szkołę – powiedział Carrapichano, nie podnosząc wzroku, wyminął ministra i otworzył bramę. Przywitała nas niania Estelle i dzieci Aimee, które wybiegły na olbrzymi, wysypany piaskiem dziedziniec – był pusty, nie licząc dwóch pogiętych, pozbawionych siatek bramek piłkarskich – i przybijały piątki z każdym dzieckiem w pobliżu zachwycone, że pozwolono im na spotkanie z tyloma rówieśnikami. Jay miał wtedy osiem lat, a Kara sześć, przez całe życie uczyli się w domu z prywatnymi nauczycielami. Kiedy zwiedzaliśmy szkołę, zatrzymując

się w każdej z sześciu dużych, dusznych, pomalowanych na wesołe kolory sal lekcyjnych, zadawały proste dziecinne pytania, podobne do tych, które cisnęły mi się na usta, ich jednak nikt nie cenzurował, były spontaniczne, chociaż niania próbowała bezskutecznie uciszyć je i uspokoić. Żałowałam, że nie mogę niczego dodać. Dlaczego dyrektor ma dwie żony, dlaczego niektóre dziewczynki noszą chusty, a inne nie, dlaczego wszystkie książki są podarte i brudne, dlaczego dzieci uczą się tu po angielsku, chociaż nie mówią tym językiem w domu, dlaczego nauczyciele piszą na tablicy z błędami, a jeśli ta nowa szkoła jest tylko dla dziewcząt, to co będzie z chłopcami?

Dziewięć

Kiedy zaczęłam dorastać, prawie każdej soboty towarzyszyłam matce w najprzeróżniejszych marszach protestacyjnych zwoływanych przeciw segregacji w Afryce Południowej, rządowi, broni nuklearnej, rasizmowi, oszczędnościom budżetowym lub deregulacji banków albo na znak poparcia dla związku zawodowego nauczycieli, rady Wielkiego Londynu czy IRA. Pamiętając o naturze naszego wroga, trudno było mi zrozumieć cel tego wszystkiego. Prawie każdego dnia widziałam w telewizji panią premier – z nieodłączną torebką i nienaganną fryzurą, niezmienną i niewzruszoną – zawsze spokojną, bez względu na to, ilu ludzi moja matka i jej towarzysze zdołali sobotniego ranka zgromadzić na ulicach i poprowadzić przez Trafalgar Square aż pod lśniące czarne drzwi jej siedziby. Rok wcześniej, podczas demonstracji na rzecz zachowania rady Wielkiego Londynu, wydawało mi się, że maszerujemy od kilku dni: szłam pół mili za matką, która kroczyła na czele pochłonięta rozmową z szefem rady Red Kenem, i niosłam nad głową transparent, a kiedy zrobił się za ciężki, oparłam go o ramię, jak Jezus swój krzyż, i taszczyłam go do samego Whitehall. W końcu wróciłyśmy do domu autobusem, padłyśmy na sofę, włączyłyśmy telewizor i dowiedziałyśmy się, że rada została rozwiązana kilka godzin wcześniej. Powtarzano mi, że teraz „nie ma czasu na tańce” lub, w innej formie, że „to nie jest czas na tańce”, jakby zakazywały tego przełomowe chwile, w których przyszło nam żyć. Miałam „obowiązki”, byłam to winna mojej „inteligencji”, potwierdzonej niedawno przez młodą nauczycielkę, która przyszła

do szkoły na zastępstwo i wpadła na pomysł, byśmy przynieśli do klasy „to, co czytamy w domu”. To zdarzenie – jedno z wielu – przypomniało nam o całkowitej naiwności naszych pedagogów. Wiosną dawali nam nasiona, które mieliśmy „zasadzić w naszych ogródkach” – a jesienią prosili o jednostronicowe wypracowania na temat: „Gdzie wyjeżdżaliśmy podczas letnich miesięcy”. Dla mnie nie było to zbyt bolesne: kilka razy byłam w Brighton, raz na krótkim wypadzie do Francji, gdzie rodzice kupowali tańszy alkohol, i z upodobaniem zajmowałam się skrzynkami z kwiatami na balkonie. Ale co z Cyganką, która rzadko się myła, miała wrzody wokół ust i co tydzień zjawiała się z podbitym okiem? Albo z bliźniakami, zbyt dużymi i ciemnoskórymi, aby ktoś zechciał ich adoptować, którzy bez przerwy tułali się po rodzinach zastępczych? Co z chłopcem z egzemą? Pewnego letniego wieczoru razem z Tracey dostrzegłyśmy go za ogrodzeniem Queen’s Park, był sam i spał na ławce. A najbardziej naiwni byli nauczyciele przychodzący na zastępstwa. Pamiętam zdziwienie tej właśnie dziewczyny od „lektur domowych”, kiedy wielu uczniów przyniosło na lekcję tygodniki z programem radiowym i telewizyjnym. Ja pokazałam biografie tancerek i tancerzy, grube tomy z lat siedemdziesiątych z nieostrymi fotografiami na okładkach, zdjęciami największych gwiazd, kiedy były już stare: w jedwabnych szlafrokach i fularach, w różowych pelerynach ze strusich piór. Sama liczba stron w książkach zrobiła wrażenie i nauczycielka uznała, że należy „porozmawiać” o mojej przyszłości. Matka zjawiła się w szkole wcześnie, jeszcze przed lekcjami. Powiedziano jej, że moje lektury (a przecież czasem kpiła ze mnie z powodu tego, co czytam) świadczą o mojej inteligencji, że takie „uzdolnione” dziecko powinno przejść pewien test, a gdybym go zdała, mogłabym uczęszczać do którejś z dobrych szkół zapewniających stypendia – nie, nie, nie, proszę nie obawiać się o czesne, chodzi o szkoły średnie na wysokim poziomie, pieniądze nie będą przeszkodą, proszę się tym nie martwić. Spojrzałam na matkę, jej twarz nie zdradzała żadnych

emocji. Bierzemy pod uwagę książki, jakie czyta, wyjaśniła nauczycielka, rozumie pani, to naprawdę zaawansowany poziom. Obrzuciła matkę spojrzeniem – popatrzyła na koszulkę, pod którą mama nie miała stanika, na dżinsy, na jej głowę owinięta chustą z tkaniny kente i wielkie kolczyki w kształcie kontynentu afrykańskiego – i zapytała, czy ojciec też przyjdzie. Jej ojciec jest w pracy, powiedziała matka. No tak, odparła nauczycielka i zwróciła się do mnie: Czym zajmuje się twój tata, kochanie, to on najwięcej czyta w domu, czy…? Ojciec jest listonoszem, powiedziała matka, to ja dużo czytam. No cóż, nauczycielka zarumieniła się i zajrzała do notatek, zwykle nie sugerujemy naszym uczniom egzaminów do szkół prywatnych. Co prawda, dostępna jest pewna ilość stypendiów, lecz nie ma sensu narażać dzieci na rozczarowanie… Choć ta młoda panna Bradwell, która niedawno była u nas na zastępstwie, uważa, że w przypadku pani córki warto może… Wróciłyśmy do domu w milczeniu, nie było o czym mówić. Odwiedziłyśmy już wielką, pełną wrzeszczącej młodzieży szkołę średnią, do której miałam pójść na jesieni. Przekonano mnie do niej zapewnieniem, że posiada „studio taneczne” ukryte gdzieś w labiryncie obskurnych korytarzy, pomiędzy salami lekcyjnymi wielkości kontenera i brudnymi toaletami. Wszyscy, których znałam – oprócz Tracey – też się tam wybierali, i to było krzepiące: w takim tłumie mogłam czuć się bezpiecznie. Jednak matka mnie zaskoczyła. Kiedy doszłyśmy do naszego osiedla, zatrzymała się przy klatce schodowej i oznajmiła, że przystąpię do tego egzaminu i muszę ostro pracować, żeby go zdać. Koniec z tańcem w weekendy, żadnych rozrywek, powiedziała, dostałam szansę, jakiej ona nigdy nie miała, bo kiedy była w moim wieku, nauczyciele doradzali jej tylko, tak jak i innym czarnym dziewczynkom, by nauczyła się czytać z szybkością czterdziestu słów na minutę. Miałam wrażenie, jakbym znajdowała się w pociągu, który zmierza tam, dokąd zwykle jadą dorastający młodzi ludzie tacy jak ja, nagle jednak coś się zmieniło.

Dowiedziałam się, że mam wysiąść trochę dalej, na nieznanej stacji. Pomyślałam o ojcu, którego wyrzucono z wagonu, gdy tylko pociąg ruszył. I o Tracey: postanowiła wyskoczyć właśnie dlatego, że wolała iść pieszo, niż grzecznie słuchać, jak daleko może jechać i która stacja jest jej przeznaczona. No cóż, czy nie postąpiła szlachetnie? Podjęła walkę, a przynajmniej próbowała się zbuntować. Pamiętałam też wszystkie oburzające historie opowiedziane mi przez matkę w czasach mojego dzieciństwa, opowieści o niezwykle utalentowanych kobietach – mówiła wyłącznie o kobietach – które, gdyby im na to pozwolono, mogłyby prześcignąć gnający pociąg, niestety, urodziły się w nieodpowiednim miejscu i niewłaściwej epoce, kiedy wszystkie stacje były dla nich zamknięte, nie pozwolono im nawet wejść na peron. A ja czyż nie cieszyłam się większą wolnością niż każda z nich, skoro urodziłam się we współczesnej Anglii – nie mówiąc już o tym, że miałam dużo jaśniejszy odcień skóry, zgrabniejszy, prostszy nos i nikt nie mógł uznać mnie za ucieleśnienie Czarnej Kobiety? Co mogłoby mi przeszkodzić w podróży? Jednak gdy pewnego parnego lipcowego dnia usiadłam w szkolnej sali – nie było już lekcji, zaczęły się wakacje – i spojrzałam na ów test, szansę, którą według matki powinnam wykorzystać, „pochwycić pazurami”, ogarnęła mnie ponura wściekłość, nie miałam ochoty na podróż ich pociągiem, napisałam tu i ówdzie kilka słów, pominęłam strony z matematyką i przyrodą i skandalicznie oblałam egzamin.

Dziesięć

Kilka tygodni później Tracey dostała się do szkoły teatralnej. Jej matka nie miała wyboru: musiała zadzwonić do drzwi naszego mieszkania, wejść i opowiedzieć nam o wszystkim. Trzymając przed sobą Tracey jak tarczę, stanęła w przedpokoju, nie chciała usiąść ani wypić herbaty. Nigdy wcześniej nie przekroczyła naszego progu. – Członkowie jury stwierdzili, że nigdy nie widzieli tak oryginalnej – umilkła i spojrzała gniewnie na córkę, która podpowiedziała jej to obce słowo – „oryginalnej choreog rafii”, niczego podobnego, nigdy. Taka to była nowość. Zawsze jej powtarzałam, że musi być dwa razy lepsza od innych, by coś osiągnąć – przycisnęła córkę do swoich olbrzymich piersi – no i udało się jej. Dała nam kasetę z egzaminu, którą matka przyjęła dość uprzejmie. Znalazłam ją później pod stosem książek w sypialni mamy i obejrzałam samotnie którejś nocy. Tracey tańczyła do piosenki Swing is Here to Stay i każdy ruch, każdy gest i każde drgnienie powieki było kopią Jeni LeGon. Jesienią, w pierwszym semestrze mojej nowej szkoły, zrozumiałam, kim jestem bez swojej przyjaciółki: osobą bez właściwości. Próbowałam przyłączać się do różnych grup. Nigdzie nie byłam zbyt mile widziana, nikt nie traktował mnie pogardliwie, tolerowano moją obecność i ze wszystkich sił starałam się uniknąć konfrontacji. Na nikim nie wywierałam specjalnego wrażenia. Przez pewien czas kilka starszych dziewcząt uważało, że zadzieram nosa z powodu dość jasnej twarzy i piegów, dlatego zaczęły mnie dręczyć, zabierały mi pieniądze,

dokuczały mi w autobusie. Jednak osoby, które znęcają się nad kimś, lubią, kiedy ich ofiara stawia opór albo przynajmniej płacze, a ja nie dawałam im tej satysfakcji, więc szybko się znudziły i zostawiły mnie w spokoju. Mało pamiętam z tamtej szkoły. Uporczywie, każdego dnia, traktowałam ją jak miejsce, w którym muszę przetrwać do chwili, gdy odzyskam wolność. Bardziej zajmowały mnie myśli o szkole Tracey niż własny realny świat. Kiedyś, niedługo po rozpoczęciu roku szkolnego, Tracey powiedziała mi, że po śmierci Freda Astaire’a odbyła się u nich akademia poświęcona jego pamięci i kilkoro uczniów poproszono, by zatańczyli w hołdzie dla niego. Tracey przebrała się za Bojanglesa i w białym fraku i cylindrze wywołała furorę. Nie widziałam jej występu, ale teraz mam wrażenie, że dobrze go pamiętam. Trzynaście, czternaście, piętnaście lat – wkroczyłam w trudny okres dojrzewania. Rzadko ją wtedy widywałam. Pochłonęło ją nowe życie. Nie było jej przy mnie, kiedy mój ojciec w końcu się wyprowadził ani kiedy dostałam pierwszej miesiączki. Nie wiem, kiedy straciła dziewictwo ani kto, jeśli w ogóle ktoś, po raz pierwszy złamał jej serce. Kiedy spotykałam ją na ulicy, sądziłam, że dobrze sobie radzi. Zawsze wisiała na ramieniu jakiegoś bardzo przystojnego młodego mężczyzny, zazwyczaj wysokiego, z mocno podgoloną głową, i wyglądała wtedy, jakby pędziła gdzieś w podskokach, a nie szła na zwyczajny spacer. Miała młodzieńczą twarz, włosy ściągnięte do tyłu w charakterystyczny dla tancerek kok, jaskrawe leginsy i krótką koszulkę, ale i zaczerwienione oczy, bo bez wątpienia bywała upalona. Elektryzująca, charyzmatyczna, wyzywająco erotyczna, przez cały czas napełniona energią lata, nawet podczas mroźnej zimy. Te spotkania, podczas których widziałam ją taką, jaka była naprawdę – a nie jako postać z mojej bajki – okazywały się zawsze swego rodzaju egzystencjalnym wstrząsem, jakbym w prawdziwym świecie ujrzała bohaterkę powieści, i robiłam wszystko, by nasz kontakt trwał jak najkrócej: czasami, zanim mnie zauważyła, przechodziłam na drugą stronę ulicy, wsiadałam do autobusu lub udawałam, że

dokądś się śpieszę. Nawet kiedy trochę później dowiedziałam się od matki i od sąsiadów, że Tracey ma kłopoty – podobno zdarzały się jej coraz częściej – nie rozumiałam, o co chodzi, uważałam jej życie za doskonałe. Być może mój brak wyobraźni był efektem ubocznym zazdrości, jaką odczuwałam. Sądziłam, że zmagania mojej przyjaciółki dobiegły końca. Została tancerką, odnalazła swoje plemię. Tymczasem mnie zaskoczył znienacka wiek dorastania. Siedziałam w ostatniej ławce, nadal nuciłam piosenki Gershwina, a wokół mnie zaczęły formować się i konsolidować zamknięte grupy przyjaciół, określane przez kolor skóry, pochodzenie społeczne, pieniądze, adres zamieszkania, narodowość, muzykę, narkotyki, politykę, sport, aspiracje, język, seksualność… Podczas tej wielkiej zabawy w gorące krzesełka pewnego dnia popatrzyłam wokół siebie i okazało się, że nie mam gdzie usiąść. Nie wiedziałam, co począć, więc zostałam gotką – tak kończyli ludzie, którzy nie mieli gdzie się podziać. Goci już wtedy byli mniejszością, a ja dołączyłam do najdziwniejszej sekcji tej subkultury, do grupy składającej się z pięciorga dzieciaków. Był wśród nich Rumun ze zniekształconą stopą, był i Japończyk. Czarnoskórzy goci stanowili rzadkość, jednak istnieli, widywałam kilku włóczących się w okolicach Camden i teraz starałam upodobnić się do nich jak najlepiej: pudrowałam sobie twarz na biało (wyglądałam upiornie), usta malowałam na krwistoczerwono i nosiłam coś w rodzaju dredów, częściowo ufarbowanych na fioletowo. Kupiłam sobie martensy i narysowałam na nich mazakiem anarchistyczne symbole. Miałam czternaście lat: świat był bólem. Zadurzyłam się w swoim japońskim koledze, a on był zakochany w kruchej blondynce z naszego kółka, która miała sznyty na ramionach, wyglądała jak bezpański, zmoczony deszczem kot – i nie potrafiła nikogo pokochać. Przez prawie dwa lata spędzaliśmy razem cały wolny czas. Nienawidziłam tej muzyki, tańce były zabronione – mogliśmy tylko podrygiwać w rytmie pogo albo wpadać na siebie po pijaku – ale podobało mi się, że nasz apolityczny marazm napełniał matkę obrzydzeniem i że mój nowy brutalny

wygląd ujawniał głęboko tkwiące w ojcu macierzyńskie instynkty – tata bez przerwy martwił się o mnie, starał się mnie dokarmiać, bo jako gotka bardzo schudłam. Wagarowałam prawie każdego dnia: autobus, którym jeździłam do szkoły, dojeżdżał także do Camden Lock. Siadywaliśmy na przystani, gdzie cumowały holowniki, piliśmy cydr, paliliśmy, zwieszając martensy nad kanałem, dyskutowaliśmy o fałszu tego świata, skakaliśmy z tematu na temat, mogliśmy tak gadać przez cały dzień. Porywczo oskarżałam matkę, swoją dzielnicę, dzieciństwo, a przede wszystkim Tracey. Zmuszałam nowych znajomych do słuchania, szczegółowo opowiadałam im o naszej przyjaźni, z goryczą wspominałam całą naszą historię, zaczynając od dnia, kiedy poznałyśmy się na dziedzińcu kościoła. Po takim popołudniu wsiadałam do autobusu, przejeżdżałam obok liceum, do którego nie udało mi się dostać, i wysiadałam na przystanku znajdującym się naprzeciwko – dokładnie naprzeciwko – nowego kawalerskiego mieszkania ojca, gdzie, zadowolona, mogłam cofnąć się w czasie, zjeść pokrzepiający posiłek i oddać się starym zakazanym przyjemnościom. Oglądałam Judy Garland udającą Zuluskę i tańczącą cakewalka w musicalu Spotkajmy się w St. Louis.

Jedenaście

Drugi raz przyjechaliśmy do wioski po czterech miesiącach, w trakcie pory deszczowej. Przybyliśmy po zmroku – samolot się spóźnił – i kiedy dotarliśmy do różowego domu, nie mogłam oswoić się z tym dziwnym miejscem, z jego smutkiem i pustką, uczuciem, że wprowadzam się do siedziby zawiedzionych ambicji i nadziei. Deszcz bębnił o dach taksówki. Spytałam Fernanda, czy nie ma nic przeciwko temu, żebym znów zamieszkała w zagrodzie Hawy. – Nie widzę przeszkód. Mam mnóstwo pracy. – Poradzisz sobie? To znaczy sam? Roześmiał się: – Bywałem już sam w gorszych miejscach. Rozstaliśmy się przy olbrzymiej zniszczonej tablicy, która wyznaczała granicę wioski. Miałam do przejścia zaledwie dwadzieścia metrów, ale i tak przemokłam. Otworzyłam aluminiowe drzwi rodzinnego gospodarstwa Hawy, jak zawsze obciążone puszką po oleju do połowy wypełnioną piaskiem, co stanowiło jedyne zabezpieczenie przed intruzami. Prawie nie rozpoznałam wnętrza. Podwórko, cztery miesiące temu pokryte starannie zagrabioną czerwoną ziemią, gdzie do późnej nocy przesiadywały babcie, kuzynki, siostrzenice, siostry i mnóstwo niemowląt, teraz było puste, zmieniło się w zryte grzęzawisko, w którym szybko utknęłam i zgubiłam but. Kiedy schyliłam się po niego, usłyszałam śmiech. Podniosłam wzrok i zorientowałam się, że ktoś obserwuje mnie z betonowej werandy. Hawa i kilka jej przyjaciółek sprzątały po skończonej kolacji, odnosiły

na miejsce blaszane talerze. – Ho, ho – krzyknęła Hawa rozbawiona moim widokiem: byłam przemoczona i taszczyłam wielką walizkę, która nie chciała toczyć się po błocie. – Spójrzcie, kogo sprowadził deszcz! Nie spodziewałam się, że znów zamieszkam u Hawy, nie powiadomiłam jej o tym, lecz ani ona, ani nikt inny w zagrodzie nie wydawał się zdziwiony moim przybyciem i chociaż mój pierwszy pobyt u niej nie był szczególnie udany – nie potrafiłam się tu zadomowić – powitano mnie jak członka rodziny. Podałam dłoń babciom, uścisnęłam Hawę i obie stwierdziłyśmy, że brakowało nam siebie. Wyjaśniłam, że tym razem przyjechałam tylko z Fernandem – Aimee nagrywała płytę w Nowym Jorku – żeby sprawdzić, co udoskonalono w starej szkole i jak można ulepszyć nową. Zaproszono mnie do małego pokoju, w którym siedzieli goście Hawy, oświetlonego słabymi żarówkami (prąd pochodził z paneli słonecznych), a mocniej – blaskiem ekranów telefonicznych. Wszystkie się uśmiechałyśmy do siebie: dziewczyny, Hawa i ja. Grzecznie zapytano mnie o zdrowie mojego ojca i matki – znów ze zdziwieniem, że nie mam rodzeństwa – a potem o samopoczucie Aimee i jej dzieci, o Carrapichano i Judy, przede wszystkim zaś o Grangera. Jego los naprawdę wszystkich obchodził, bo podczas naszej pierwszej wizyty Granger stał się tu gwiazdą, wzbudził większe zaciekawienie niż Aimee i reszta z nas. My byliśmy osobliwością, jego pokochano. Znał różne tandetne kawałki R & B uwielbiane przez Hawę – Aimee nimi pogardzała, a ja nigdy wcześniej ich nie słyszałam – nosił wystrzałowe tenisówki (moja gospodyni nie mogła oderwać od nich wzroku), a podczas uroczystości w szkole, której towarzyszył występ matek grających na bębnach, bez wahania wszedł na scenę, potrząsał ramionami, tańczył w stylu popping i vogue, demonstrował księżycowe kroki Michaela Jacksona, a ja wierciłam się z zażenowania na krześle i zajmowałam się robieniem zdjęć. – Ten Granger! – mówiła teraz rozradowana Hawa, kiwając głową. Nasz

ochroniarz zrobił tu kolosalne wrażenie, zwłaszcza w porównaniu z kimś tak nudnym jak ja. – Co za szalony tancerz! Wszyscy chłopcy powtarzali: Czy to nowe kroki? A twoja Aimee powiedziała nam: Nie, są stare! Pamiętasz? Tym razem nie przyjechał z tobą? Jaka szkoda. O, Granger, to dopiero zabawny facet! Młode kobiety w pokoju roześmiały się, potrząsnęły głowami i westchnęły. Zapadło milczenie. Zaczynało do mnie docierać, że przerwałam im spotkanie towarzyskie, jednak po chwili niezręcznej ciszy znów zaczęły plotkować w narzeczu wolof. Nie chciałam iść do ciemnej sypialni, usiadłam wygodnie na sofie i zanurzyłam się w ich słowach, a przemoczone ubranie szybko wysychało w rozgrzanym powietrzu. Obok mnie siedziała Hawa, która brylowała przez dwie godziny: opowiadała różne historie, opisywała – z tego, co mogłam zrozumieć – zarówno komiczne, jak i smutne wydarzania, także i te, które mogły wywołać rozdrażnienie lub zgorszenie, przy czym nie przekraczała pewnej granicy, panowała nad gniewem. By to pojąć, musiałam kierować się jej śmiechem, westchnieniami i fotografiami, które od czasu do czasu wyświetlała na ekranie telefonu, a jeśli poprosiłam o wyjaśnienie, zdawkowo rzucała kilka zdań po angielsku. Domyśliłam się, że ma kłopoty miłosne – chodziło o młodego policjanta z Bandżulu, którego rzadko widywała. Po zakończeniu pory deszczowej chciała zorganizować na plaży wielką rodzinną fetę i go zaprosić, nie mogła się już doczekać tego wydarzenia. Pokazała mi zdjęcie z podobnej imprezy z zeszłego roku: panoramiczne ujęcie, na którym widać było co najmniej setkę ludzi. Dostrzegłam ją w pierwszym rzędzie i zauważyłam, że nie miała na głowie chusty, tylko lśniącą perukę z przedziałkiem pośrodku, sztuczne loki opadały jej na ramiona. – Inna fryzura – powiedziałam. Hawa się roześmiała, zdjęła hidżab i pokazała swoje długie na dziesięć centymetrów naturalne włosy zaplecione w drobne warkoczyki. – Moje rosną bardzo powoli!

Minęło trochę czasu, nim zrozumiałam, że Hawa jest stosunkowo rzadkim zjawiskiem w wiosce, dziewczyną z klasy średniej. Była córką nauczycieli akademickich, których nigdy nie miałam okazji spotkać. Jej ojciec pracował teraz w Mediolanie jako strażnik miejski, a matka mieszkała w stolicy i nadal wykładała na uniwersytecie. Ojciec zdecydował się na życie, jakie w wiosce określano mianem „wstecznej drogi”: razem ze starszym bratem Hawy przemierzył Saharę, dotarł do Libii, a następnie udało mu się pokonać niebezpieczny morski szlak do Lampedusy. Dwa lata później, już ożeniony z Włoszką, sprowadził drugiego syna, ale wydarzyło się to przed sześciu laty i jeżeli Hawa nadal czekała na swoją kolej, była zbyt dumna, aby mi o tym powiedzieć. Dzięki pieniądzom przysyłanym przez ojca dokupiono dużą działkę ziemi, a w gospodarstwie pojawiły się rzadkie w wiosce luksusy: traktor, toaleta (nie została podłączona do kanalizacji) i telewizor, który nie działał. W zagrodzie mieszkały cztery żony nieżyjącego już dziadka Hawy oraz mnóstwo dzieci, wnuków i prawnuków, które narodziły się z jego związków – w przeróżnych kombinacjach Nie zawsze dało się ustalić, kim są rodzice, tylko babki pozostawały niezmienne, zajmowały się niemowlętami i starszymi maluchami, robiły to razem z Hawą, która – chociaż taka młoda – często wydawała mi się głową tego domostwa, a na pewno była jego duszą. Wszyscy się do niej garnęli. Miała czarującą, idealnie okrągłą twarz o głębokiej czarnej barwie i disnejowsko promiennych rysach, bardzo ładne długie rzęsy i wysuniętą pełną górną wargę, która nadawała jej wygląd uroczej kaczuszki. Każdy, kto potrzebował wytchnienia czy chwili beztroski albo po prostu chciał pożartować przez godzinę lub dwie, przychodził do obdarzonej niezwykłą empatią Hawy. Okazywała wszystkim takie samo zainteresowanie, ciekawiły ją wszelkie wiadomości, nawet te najbardziej powszednie i banalne („Wracasz z targu? Opowiadaj! Kogo widziałaś? Był tam handlarz ryb?”). Byłaby sercem każdej małej wioski w dowolnym zakątku na świecie. W przeciwieństwie do mnie, nie lekceważyła

niczego w życiu osady: kochała błahostki, plotki i monotonię, ceniła sobie, że może być blisko rodziny. Była zadowolona, że sprawy każdego mieszkańca dotyczą także i jej, i na odwrót. Sąsiadka, która miała dużo poważniejszy kłopot miłosny niż ona – zakochała się w chłopcu, którego jej rodzice nie akceptowali – przychodziła do nas codziennie, trzymała Hawę za ręce, opowiadała i płakała czasami aż do pierwszej w nocy, a jednak, jak zauważyłam, zawsze opuszczała zagrodę uśmiechnięta. Starałam się przypomnieć sobie, czy kiedykolwiek zrobiłam coś podobnego dla przyjaciółki. Chciałam dowiedzieć się czegoś więcej o sercowych rozterkach sąsiadki, lecz tłumaczenie nudziło Hawę i w jej niecierpliwej wersji dwugodzinna rozmowa ograniczała się do kilku zdań („Mówi, że on jest bardzo piękny i miły, ale nigdy się nie pobiorą. Tak mi smutno! Chyba dziś nie zasnę! A ty co, nie nauczyłaś się jeszcze choćby kilku słów w wolof?”). Czasami, kiedy do Hawy przychodzili goście i widzieli, że siedzę w ciemnym kącie, posyłali mi nieufne spojrzenie i zawracali, bo gdy Hawa była znana wszystkim jako źródło radości, ktoś, czyja obecność przynosi ulgę w cierpieniu, dla każdego wkrótce stało się jasne, że ta dziewczyna z Anglii przywiozła z sobą tylko smutek i troski. Z długopisem w ręku zadawałam pytania, które wydawały mi się konieczne: dotyczyły sposobów ograniczenia biedy, braku materiałów w szkole lub bezspornych trudności w życiu samej Hawy – a dochodziły teraz do nich kłopoty związane z porą deszczową, komarami, zagrożeniem malarią – co odstraszało ludzi i wystawiało na próbę cierpliwość Hawy. Hawa nie interesowała się polityką, chyba że była mowa o sprawach ściśle związanych z lokalną społecznością i bezpośrednio dotyczących ludzi, których znała, i nie lubiła zajadłych dyskusji na tematy religijne i kulturowe. Jak wszyscy, modliła się i chodziła do meczetu, jednak z tego, co widziałam, nie była szczególnie pobożna. Była dziewczyną, która pragnie od życia tylko jednego: dobrej zabawy. Pamiętałam ten typ ze szkolnych czasów, takie osoby zawsze stanowiły dla mnie zagadkę – nadal ich nie

rozgryzłam – i czułam, że podobną zagadką jestem dla Hawy ja sama. Co noc kładłam się na podłodze obok niej na swoim materacu pokrzepiona błękitną poświatą jej samsunga. Przeglądała SMS-y i fotografie, czasami nawet po północy, śmiała się lub wzdychała na widok niektórych zdjęć, odpędzając w ten sposób mrok i uwalniając nas od konieczności rozmowy. Nic i nigdy nie zdołało jej rozgniewać ani przygnębić, a ponieważ codziennie widywałam wiele rzeczy, które we mnie budziły złe emocje, przewrotnie zapragnęłam i u niej wywołać podobne uczucia. Pewnej nocy leżałyśmy obok siebie, a ona znów wspominała, jak zabawny był Granger, taki fajny i dowcipny. Zapytałam, co sądzi o słowach prezydenta, który obiecał, że osobiście zetnie głowę każdemu homoseksualiście, którego wytropi w kraju. Cmoknęła i dalej przeglądała SMS-y: – Ten człowiek ciągle gada jakieś bzdury. Zresztą u nas nie ma takich osób. Nie skojarzyła mojego pytania z Grangerem, ale tej nocy zasnęłam, rumieniąc się ze wstydu. Jak mogłam tak od niechcenia uniemożliwić Grangerowi powrót, i to w imię czego? Zasad? Wiedziałam, jak bardzo podobało mu się tutaj, bardziej niż w Paryżu – i o wiele bardziej niż w Londynie – chociaż pobyt tu z pewnością zagrażał jego życiu. Często o tym rozmawialiśmy, to była dobra odtrutka na nudę sesji nagraniowych – siedzieliśmy razem, uśmiechaliśmy się do Aimee przez szybę i nigdy nie słuchaliśmy, jak śpiewa – i były to moje najbardziej istotne rozmowy z Grangerem, jakby wioska ujawniła łączące nas więzi, o których wcześniej nie mieliśmy pojęcia. Co wcale nie oznaczało, że we wszystkim się zgadzaliśmy. Tam gdzie ja widziałam niedostatek, niesprawiedliwość i biedę, on dostrzegał prostotę, brak materializmu i piękno wspólnoty – przeciwieństwo Ameryki, w której się wychował. Mnie raziła poligamia, mizoginia i sieroty (przypominało mi się dzieciństwo matki, które spędziła na swojej rodzinnej wyspie, tylko tu wszystko było bardziej wyraziste, uświęcone przez tradycję), on pamiętał o maleńkim mieszkaniu na szóstym piętrze bez windy, które dzielił z cierpiącą na depresję matką, o samotności, talonach na jedzenie, braku poczucia

sensu, o niebezpiecznych ulicach wokół jego domu, i ze łzami w oczach opowiadał mi, o ile byłby szczęśliwszy, gdyby wychowywała go nie jedna kobieta, lecz piętnaście. Pewnego razu, kiedy zostałam na podwórku sama z Hawą – zaplatała mi włosy – spróbowałam porozmawiać z nią na trudne tematy, wykorzystać tę kameralną chwilę, by wypytać o pogłoski o zniknięciu pewnej kobiety z wioski, podobno porwanej przez policję, matki młodego człowieka, który brał udział w ostatniej próbie zamachu stanu. Nikt nie wiedział, co się z nią stało. – Rok temu zjawiła się tu dziewczyna, nazywała się Lindsay – powiedziała Hawa, jakby mnie nie słyszała. – To było, jeszcze zanim przyjechałaś z Aimee. Lindsay pracowała w Korpusie Pokoju, była Amerykanką, co za wesoła osoba! Grałyśmy w oczko i blackjacka. Lubisz karty? Mówię ci, była naprawdę zabawna! Westchnęła, roześmiała się i mocniej ściągnęła mi włosy. Poddałam się. Ulubionym tematem rozmów Hawy był gwiazdor muzyki R & B Chris Brown, ale niewiele mogłam o nim powiedzieć, w telefonie miałam wgraną tylko jedną jego piosenkę („To bardzo stary kawałek” – poinformowała mnie Hawa), podczas gdy ona wiedziała o nim naprawdę wszystko, doskonale znała nawet jego sposób poruszania się na scenie. Pewnego ranka, zanim wyszła do szkoły, zauważyłam, jak tańczy na podwórku ze słuchawkami w uszach. Miała na sobie skromny i jednocześnie mocno podkreślający kształty strój nauczycielki: białą bluzkę, długą czarną spódnicę z lycry, żółty hidżab, sandały i zegarek w tym samym kolorze i obcisłą prążkowaną kamizelkę, którą mocno ściągała z tyłu, aby uwydatnić wąską talię i okazałe piersi. Kiedy oderwała wzrok od swoich roztańczonych stóp i zobaczyła mnie, wybuchnęła śmiechem: – Nie mów o tym moim uczniom! Podczas tamtego pobytu w wiosce codziennie razem z Carrapichano przychodziłam do szkoły. Zaglądaliśmy do klas Hawy i Lamina i sporządzaliśmy

notatki. Fernando skupiał się na różnych aspektach funkcjonowania tej placówki, moje zadania były skromniejsze: odwiedzałam najpierw Lamina, a później Hawę i zgodnie z poleceniem Aimee szukałam najzdolniejszych uczennic. U Lamina to było łatwe, uczył matematyki: zapisywałam nazwiska dziewcząt, które dobrze odpowiadały, musiałam tylko poczekać, aż Lamin potwierdzi na tablicy, że rozwiązanie jest prawidłowe. Matematyka bowiem poza prostym dodawaniem i odejmowaniem przerastała moje możliwości, a widziałam, jak tutejsze dziesięciolatki błyskawicznie mnożą i dzielą wielocyfrowe liczby, na których ja na pewno bym się wyłożyła. Zaciskałam długopis i czułam, jak pocą mi się dłonie. Jakbym przeniosła się w czasie i znów siedziała w swojej szkole na lekcji matematyki dręczona dawnym poczuciem wstydu. Okazało się nawet, że zachowałam dziecinny nawyk oszukiwania samej siebie: gdy Lamin przechodził obok, zakrywałam ręką kartkę, a kiedy zapisywał wynik na tablicy, pragnęłam uwierzyć, że byłam blisko prawidłowego rozwiązania, nie licząc kilku drobnych błędów, jakie popełniłam z powodu strasznego upału w klasie i mojego irracjonalnego strachu na widok liczb… Z ulgą opuszczałam salę Lamina i szłam do klasy Hawy, która uczyła angielskiego. Tam postanowiłam odszukać sobowtóry Tracey: najbystrzejsze i najlotniejsze dziewczyny, uparte, śmiertelnie znudzone, sprawiające kłopoty, z oczami jak lasery wypalającymi dziury w rządowych podręcznikach, w martwych angielskich zdaniach, frazesach pozbawionych treści, które Hawa pracowicie zapisywała kredą na tablicy, po czym z równym mozołem przekładała na wolof (dopiero wtedy stawały się zrozumiałe dla uczniów). Spodziewałam się, że w każdej klasie znajdę tylko kilka takich dziewcząt, ale szybko stało się jasne, że w owych rozgrzanych salach lekcyjnych przebywa o wiele więcej członkiń tego plemienia. Mundurki niektórych dziewczynek były tak znoszone, że wyglądały jak szmaty, inne uczennice miały otwarte rany na stopach lub zaropiałe oczy, a kiedy obserwowałam, jak każdego ranka dzieci opłacają czesne

drobniakami wprost do rąk nauczycieli, okazywało się, że wiele z nich nie ma tylu pieniędzy. A jednak te małe siostry Tracey nie poddawały się. Nie zadowalały się śpiewnym powtarzaniem linijek tekstu za Hawą, która zaledwie kilka lat temu też siedziała w tych ławkach, recytowała te same zdania i kurczowo trzymała się podręcznika tak jak teraz. Łatwo było zwątpić, że z tak marnej podpałki rozgorzeje prawdziwy ogień. Za każdym razem gdy spadały okowy oderwanej od życia angielszczyzny i uczniowie zaczynali rozmawiać w miejscowych językach, znów dostrzegałam iskierki intelektu – były niczym wątłe płomienie liżące żeliwny ruszt, który miał je stłumić – i tę samą naturalną formę inteligencji, jaką można dostrzec w szkołach na całym świecie: pyskowanie, dowcipy i kłótnie. Hawa, niestety, musiała ich uciszać, hamować ich naturalną ciekawość i pytania, była zobowiązana trzymać się oficjalnego podręcznika, pisać połamaną kredą na tablicy: „Garnek stoi na ogniu” albo „Łyżka jest w misce”, i kazać uczniom to powtarzać, i dokładnie przepisywać, często z błędami, jakie sama robiła. Oglądałam te żenujące lekcje przez kilka dni i zdałam sobie sprawę, że Hawa nigdy nie prosiła, aby dzieci zapisały te zdania w zeszytach, zanim nie powtórzą ich kilka razy na głos lub bez wzoru, jaki widniał na tablicy. Pewnego wyjątkowo upalnego popołudnia poczułam, że sama muszę rozwiązać tę kwestię. Poprosiłam Hawę, żeby zajęła moje miejsce na chybotliwym stołku, a sama stanęłam przed klasą i poprosiłam uczniów, żeby napisali w zeszytach: „Garnek stoi na ogniu”. Popatrzyli na pustą tablicę, a potem na Hawę, oczekując, że przetłumaczy im to zdanie. Nie pozwoliłam jej nic powiedzieć. Upłynęły dwie długie minuty, dzieci wpatrywały się w postrzępione kajety wielokrotnie obkładane w stary papier pakunkowy. Potem przeszłam się po sali, zebrałam zeszyty i pokazałam je Hawie. W zasadzie podobało mi się to, co zrobiłam. Spośród czterdziestu uczniów prawidłowo zapisały to angielskie zdanie trzy dziewczynki. Reszcie udało się odgadnąć jedno lub dwa słowa, prawie wszyscy chłopcy nie napisali ani jednej litery, postawili tylko jakieś

nieokreślone symbole przypominające angielskie samogłoski i spółgłoski, jakby cienie liter, a nie właściwe znaki. Hawa kiwała głową nad każdym zeszytem, nie zdradzając żadnych emocji, a kiedy skończyłam, wstała i kontynuowała lekcję. Kiedy nadeszła pora na lunch, pobiegłam przez dziedziniec do Carrapichano, który siedział pod drzewem mango i pisał coś w notatniku. Opowiedziałam mu w gorączkowym pośpiechu o wydarzeniach z tego ranka i wnioskach, jakie wyciągnęłam. Wyobrażałam sobie, jak powolne robiłabym postępy, gdyby nauczyciele w mojej szkole prowadzili zajęcia na przykład w mandaryńskim, a ja nie miałabym okazji używać tego języka nigdzie indziej, nie słyszałabym go poza salą lekcyjną, moi rodzice by nim nie mówili… Carrapichano odłożył długopis i popatrzył na mnie. – Ach tak. A co twoim zdaniem właśnie osiągnęłaś? Na początku wydawało mi się, że mnie nie zrozumiał, zaczęłam więc tłumaczyć mu wszystko od początku, ale tupnął nogą i przerwał mi. – Jedynie upokorzyłaś nauczycielkę. Na oczach całej klasy. Głos miał spokojny, lecz twarz mu mocno poczerwieniała. Zdjął okulary i patrzył na mnie, a wyglądał przy tym tak poważnie i przystojnie, że nadawało to wagę jego słowom, jakby ci, którzy mają rację, zawsze byli bardziej urodziwi. – Ale… to znaczy… nie twierdzę, że chodzi o kompetencję nauczycieli, to „kwestia strukturalna”, zawsze to powtarzałeś, a ja tylko mówię: dobra, niech mają jakieś lekcje angielskiego, ale w szkole niech się uczą w językach, jakich sami używają w tym kraju, a potem mogą, to znaczy mogliby, wiesz, rozwiązywać testy z angielskiego w domu, odrabiać pracę domową czy coś w tym rodzaju. Fernando zaśmiał się gorzko i rzucił portugalskie przekleństwo. – Praca domowa! Byłaś w ich domach? Widziałaś książki na półkach? Albo półki? Biurka? – wstał i zaczął krzyczeć: – Jak myślisz, co robią te dzieci, kiedy

wracają do domu? Uczą się? Sądzisz, że mają czas na naukę? Nie zrobił kroku w moją stronę, lecz zaczęłam się cofać, aż oparłam się plecami o pień drzewa. – Czym się tu zajmujesz? Jakie masz doświadczenie w tej pracy? To zajęcie dla dorosłej osoby! Zachowujesz się jak nastolatka. A nie jesteś już nastolatką, prawda? Może czas dorosnąć? Wybuchnęłam płaczem. Rozległ się dźwięk dzwonka. Fernando westchnął, wyczułam w tym nutę sympatii i przez chwilę miałam szaloną nadzieję, że obejmie mnie ramieniem. Z twarzą ukrytą w dłoniach słyszałam, jak setka dzieci wybiega z sal lekcyjnych, jak pędzą przez dziedziniec, śmiejąc się i krzycząc, niektóre w drodze na dodatkowe zajęcia, a reszta – do domów pomagać matkom w gospodarstwie, później zaś jak Carrapichano kopie krzesło, przewraca je i odchodzi.

Dwanaście

Koniec mojego okresu dojrzewania przypadł na środek zimy, idealną porę dla gota: można wtedy zestroić się z otaczającą nas nędzą, być jak zepsuty zegar, który dwa razy na dzień wskazuje właściwą godzinę. Jechałam do ojca, z powodu zasp śnieżnych drzwi autobusu nie chciały się otworzyć, musiałam odciągnąć je dłońmi (miałam czarne skórzane rękawiczki), wpadłam w głęboki śnieg, przed przeraźliwym zimnem chroniły mnie czarne martensy, kilka czarnych swetrów, czarna dżinsowa kurtka i spodnie, fryzura afro w kształcie ptasiego gniazda i warstwa brudu, bo rzadko się teraz myłam. Stałam się zwierzęciem doskonale przystosowanym do środowiska. Nacisnęłam dzwonek do mieszkania ojca: drzwi otworzyła młoda dziewczyna. Miała około dwudziestu lat, zwyczajne kręcone włosy, twarz w kształcie łzy i nieskazitelną karnację przypominającą lśniącą skórkę bakłażana. Wyglądała na przestraszoną, uśmiechnęła się nerwowo i zawołała ojca z tak silnym akcentem, że nie rozpoznałam jego imienia. Zniknęła w sypialni i nie wyszła już stamtąd do końca mojej wizyty, a zamiast niej pojawił się ojciec. Kiedy szliśmy przez zniszczoną klatkę schodową z postrzępioną tapetą, zardzewiałymi skrzynkami na listy i brudną wykładziną, tata wyjaśnił mi spokojnym tonem misjonarza, który skromnie ujawnia prawdziwy wymiar swojego miłosierdzia, że znalazł tę dziewczynę na stacji King’s Cross. – Była bosa! Nie miała gdzie się podziać. Rozumiesz, jest z Senegalu. Nazywa się Mercy. Powinnaś była zadzwonić i uprzedzić, że przyjdziesz.

Jak zwykle zjadłam u niego obiad, obejrzałam stary film The Green Pastures, i żadne z nas nie wspomniało o Mercy, a kiedy zaczęłam zbierać się do wyjścia, zobaczyłam, jak ojciec zerka przez ramię na drzwi sypialni, lecz dziewczyna nie pojawiała się, a ja po chwili wyszłam. Nie powiedziałam o tym matce ani nikomu w szkole. Czułam, że tylko Tracey by mnie zrozumiała, ale nie widziałam jej już od wielu miesięcy. Zauważyłam, że niektórzy ludzie mają ów charakterystyczny dla nastolatków dar „wypadania z orbity” lub „świrowania”, jakby w chwilach smutku lub traumy pociągali za jakiś ukryty wewnętrzny haczyk, którego ja nie potrafiłam w sobie odnaleźć. Kiedy sama zdecydowałam się na szaleństwo, zrobiłam to z całą świadomością, jak sportowiec, który rozpoczyna nowy trening. Nikt nie traktował tego poważnie, zwłaszcza matka, bo uważała mnie za osobę odpowiedzialną. Kiedy sąsiadki zatrzymywały ją na ulicy – zdarzało się to dość często – i pytały o radę na temat swoich krnąbrnych synów i córek, słuchała ich ze współczuciem, bez specjalnego zaangażowania, czasami na koniec rozmowy opierała dłoń na moim ramieniu i mówiła coś w tym stylu: „No cóż, my na szczęście nie mamy jeszcze takich problemów”. Ta opinia była tak ugruntowana, że matka w ogóle nie dostrzegała prób, jakie podejmowałam, by zmienić jej nastawienie: zbyt przywiązała się do swojego wyobrażenia i nie mogła się od niego uwolnić. A czy nie miała racji? Nie byłam taka jak moi nowi przyjaciele: autodestrukcyjna i lekkomyślna. Gromadziłam niepotrzebne mi kondomy, przerażały mnie igły, za bardzo bałam się krwi, by zrobić sobie sznyty, przestawałam pić, zanim straciłam nad sobą kontrolę, miałam dobry apetyt, a kiedy wychodziłam powłóczyć się po klubach, urywałam się z grupy – albo udawałam, że się zgubiłam – mniej więcej kwadrans po północy i spotykałam się z matką, która czekała na mnie w piątki dokładnie o wpół do pierwszej przed tylnym wyjściem Camden Palace. Wsiadałam do samochodu i zrzędziłam na ten nasz układ, choć w głębi duszy byłam za niego wdzięczna. Noc, kiedy

uratowałyśmy Tracey, zaczęła się jak każdy wieczór w Camden Palace. Zazwyczaj chodziłam tam z przyjaciółmi na wieczory muzyki indie, którą ledwo tolerowałam, ale tym razem, nie wiadomo dlaczego, wybraliśmy się na koncert jakiegoś hardcorowego zespołu, katowane gitary rzęziły przez olbrzymie głośniki i w pewnej chwili zrozumiałam, że nie wytrzymam tego wściekłego hałasu do północy, chociaż wcześniej walczyłam z matką, aby pozwoliła zostać mi do tej godziny. Około jedenastej trzydzieści powiedziałam, że idę do toalety, przecisnęłam się przez tłum wypełniający stary teatr, w którym kiedyś odbywały się przedstawienia wodewilowe, znalazłam pustą lożę na pierwszym piętrze i zaczęłam pociągać z małej butelki tanią wódkę (trzymałam ją w kieszeni swojego czarnego trencza). Uklękłam na postrzępionej aksamitnej wykładzinie, w miejscu skąd wyrwano stojące tu niegdyś fotele, i patrzyłam w dół na ludzi szalejących pod sceną. Odczuwałam coś w rodzaju smutnej satysfakcji na myśl, że jestem chyba jedyną w tym teatrze osobą, która wie, że swego czasu występowali tu Chaplin i Gracie Fields, że pokazywano tu dawno zapomniane popisy cyrkowych psów, w rewiach brały udział rodzinne trupy, tancerki, akrobaci i pieśniarze. Przyglądałam się zbuntowanym białym dzieciakom z przedmieść – ubrane na czarno, tańczyły pogo – i wyobrażałam sobie na ich miejscu G.H. Elliotta, „Czekoladowego Czarnucha”, odzianego od stóp do głów w biel i śpiewającego o srebrzystym księżycu. Usłyszałam, jak z tyłu poruszyła się zasłona: do loży wszedł jakiś chłopak. Był biały, chudy, w moim wieku, naćpany, z głębokim śladami po trądziku i gęstą czupryną ufarbowanych na czarno włosów, które opadały na dziobate czoło. Miał piękne niebieskie oczy. No i należeliśmy do tego samego wyimaginowanego plemienia, a nasze uniformy wykonane były z tych samych czarnych materiałów: dżinsu, bawełny, dżerseju i skóry. Chyba nie zamieniliśmy ze sobą ani słowa. Podszedł do mnie – klęczałam, kiedy go zobaczyłam – a ja sięgnęłam do jego rozporka. Zrzuciliśmy z siebie minimum ciuchów, położyliśmy się na wykładzinie pełnej petów, nasze

krocza połączyły się na chwilę, ale poza tym oddzielało nas kilka warstw czerni. Tylko ten jeden raz w życiu uprawiałam seks, nie myśląc o tym, co robię, bez żadnych fantazji, jakie zwykle towarzyszą tej czynności, gdy nabierze się pewnego doświadczenia. Wtedy, na tamtym balkonie, dopiero wszystko odkrywałam, eksperymentowałam, skupiałam się na stronie technicznej, musiałam rozgryźć, co, gdzie i jak. Nie oglądałam wcześniej pornografii. Wtedy było to jeszcze możliwe. U gotów całowanie było źle widziane, więc kąsaliśmy się delikatnie w szyje jak małe wampiry. Potem chłopak usiadł i powiedział z akcentem z wyższych sfer, którego nie spodziewałam się usłyszeć: – Nie zabezpieczyliśmy się. Czy to też był jego pierwszy raz? Powiedziałam, że to bez znaczenia, tonem, który chyba równie go zaskoczył, a potem poprosiłam o papierosa. Dał mi szczyptę tytoniu, bibułkę i kawałek tektury. Postanowiliśmy zejść na dół do baru i napić się piwa z cydrem, lecz na schodach zgubiłam go w tłumie. Nagle zapragnęłam powietrza i przestrzeni, ruszyłam do wyjścia i znalazłam się na Camden dokładnie o północy, w godzinie duchów. Wokół zataczali się na wpół pijani ludzie, wychodzili z pubów, większość miała na sobie podarte dżinsy i kraciaste koszule albo całkowitą czerń. Niektórzy siadali małymi grupkami na ulicy, śpiewali, grali na gitarach, namawiali się, by skoczyć za róg do faceta, który handlował narkotykami. Wytrzeźwiałam od razu, czułam się samotna, chciałam, żeby moja matka już przyjechała. Dołączyłam do grupy nieznajomych koczujących na chodniku – wyglądali na członków mojego plemienia – i skręciłam sobie papierosa. Z miejsca, w którym usiadłam, widziałam po przeciwnej stronie ulicy wejście do Jazz Café. Dziwiło mnie, że stoją tam zupełnie inni ludzie: nie wychodzili, chcieli wejść, absolutnie trzeźwi, bo ci, którzy lubią tańczyć, nie muszą za dużo pić, by skłonić ciało do ruchu. Nie mieli na sobie podartych, wymiętych czy

zabazgranych mazakami ciuchów, tylko eleganckie ubrania, kobiety były olśniewające, nikt nie siedział na ziemi, przeciwnie, wszyscy starali się zachować jak największy dystans pomiędzy nią a sobą: mężczyźni nosili sportowe buty na grubych, dwucalowych podeszwach wypełnionych powietrzem, a kobiety – czterocalowe obcasy. Zastanawiałam się, dlaczego zdecydowali się czekać w kolejce. Może dla ciemnoskórej dziewczyny z kwiatem we włosach, która miała dla nich zaśpiewać? Pomyślałam, że podejdę i sprawdzę, i wtedy zauważyłam zamieszanie przy wejściu do stacji metra Mornington Crescent, jakieś nieporozumienie pomiędzy mężczyzną a kobietą, którzy wrzeszczeli na siebie, facet przyciskał ją do ściany, krzyczał i trzymał rękę na jej gardle. Chłopcy, obok których siedziałam, nie interweniowali, nie wydawali się przejęci, grali na gitarach lub skręcali jointy. Zareagowały dwie dziewczyny: ogolona na zero twardzielka i być może jej partnerka. Wstałam razem z nimi, nie krzyczałam wprawdzie tak jak one, ale szłam szybko tuż obok. Kiedy podeszłyśmy bliżej, sytuacja nie wyglądała już tak jednoznacznie, bo nie było jasne, czy „ofiara” została zaatakowana, czy udzielano jej pomocy – nogi uginały się pod nią i mężczyzna właściwie ją podtrzymywał – i nieco zwolniłyśmy. Łysa stała się mniej agresywna, zaczęła sprawiać wrażenie zatroskanej i nagle dostrzegłam, że ta napastowana kobieta nie jest dorosłą osobą, ale młodą dziewczyną, którą znam: Tracey. Podbiegłam do niej. Rozpoznała mnie, nie mogła mówić, tylko wyciągnęła rękę i uśmiechnęła się smutno. Z nosa ciekła jej krew. Poczułam jakiś wstrętny zapach i zobaczyłam, że jest cała pobrudzona, stała w kałuży własnych wymiocin. Mężczyzna puścił ją i cofnął się o krok. Wyminęłam go, wzięłam ją za rękę i kilka razy powtórzyłam jej imię – Tracey, Tracey, Tracey – oczy jej zmętniały i poczułam, jak opiera się całym ciężarem na moich ramionach. Byliśmy na Camden i każdy przechodzący obok pijany lub naćpany dupek miał swoją teorię: kiepska ekstaza, odwodnienie, zatrucie alkoholem, pewnie zażyła amfę z koką. Powinna stać albo się położyć, należało dać jej wody albo odsunąć

się od niej, bo potrzebuje powietrza. Zaczynałam wpadać w panikę, gdy przez otaczający nas gwar usłyszałam z drugiej strony ulicy dużo silniejszy, pełen autorytetu głos, nawoływał po imieniu Tracey i mnie. Matka zaparkowała swoje małe 2CV naprzeciwko Palace, tak jak się umówiłyśmy, o dwunastej trzydzieści. Pomachałam do niej, zawróciła gwałtownie i zatrzymała się obok nas. Na widok tak groźnie i kompetentnie wyglądającej dorosłej kobiety wszyscy się rozeszli, a matka nie traciła czasu na zadawanie pytań, które mnie wydawałyby się nieodzowne. Rozdzieliła nas, ułożyła Tracey na tylnym siedzeniu, podłożyła jej pod głowę kilka grubych książek, które zawsze miała przy sobie, nawet w środku nocy, i ruszyła do szpitala St Mary’s. Tak bardzo chciałam opowiedzieć przyjaciółce o swojej przygodzie w loży, o tym, że wreszcie pozwoliłam sobie na prawdziwe szaleństwo. Wjechałyśmy na Edgware Road, Tracey wzięła się w garść i usiadła. Kiedy matka zaczęła łagodnie wyjaśniać, co się stało i dokąd jedziemy, Tracey oskarżyła nas o porwanie: chcemy ją kontrolować, zawsze próbowałyśmy to robić, nawet jak była dzieckiem, sądzimy, że wiemy, co jest dla niej najlepsze, co jest najlepsze dla każdego, przecież usiłowałyśmy odebrać ją rodzicom! Chociaż matka zachowywała lodowaty spokój, gniew Tracey narastał i kiedy zaparkowałyśmy pod wejściem na SOR, pochylała się do przodu i już niemal pluła na nas z wściekłości. Matka jednak nie dała się sprowokować ani zniechęcić. Przesiadłyśmy się do tyłu – ja z lewej strony, matka z prawej – wyciągnęłyśmy Tracey z samochodu i zawlekłyśmy ją do poczekalni, gdzie, ku naszemu zaskoczeniu, stała się całkowicie uległa, szepnęła do pielęgniarki coś o mieszance koki z amfą, a potem usiadła, przykładała sobie do nosa chusteczki i czekała na przyjęcie przez lekarza. Matka weszła na oddział razem z nią. Po piętnastu minutach wyszła – mam na myśli moją matkę – i oznajmiła, że Tracey zostanie na noc, zrobią jej płukanie żołądka i że opowiedziała zmęczonemu staremu hinduskiemu lekarzowi na nocnym dyżurze – Tracey mu opowiedziała, w delirium – o kilku drastycznych szczegółach związanych z seksem. Miała

dopiero piętnaście lat. – Coś naprawdę niedobrego dzieje się z tą dziewczyną – szepnęła matka, cmoknęła i pochyliła się nad biurkiem, by podpisać jakieś papiery w zastępstwie nieobecnych rodziców. W tej sytuacji matka nawet nie wspomniała o moim lekkim upojeniu alkoholowym. Zauważyła butelkę wódki w kieszeni mojego płaszcza, zabrała ją bez słowa i wrzuciła do kosza z odpadkami medycznymi. Kiedy szłyśmy do wyjścia, ktoś szeroko otworzył drzwi do toalety dla niepełnosprawnych i w wiszącym tam na ścianie długim lustrze dostrzegłam swoje odbicie: ponury czarny uniform i idiotycznie upudrowaną na biało twarz. Rzecz jasna, widywałam to już wcześniej, ale nigdy w szpitalnym świetle – i to już nie było oblicze dziewczyny, teraz z lustra patrzyła na mnie kobieta. To wrażenie całkowicie różniło się od wszystkiego, czego doświadczyłam, przyglądając się sobie w świetle słabej fioletowej żarówki w moim pomalowanym na czarno pokoju. Przekroczyłam próg: porzuciłam życie gotki.

CZĘŚĆ PIĄTA

Noc i dzień

Jeden

Siedzieli naprzeciwko siebie i gdyby dało się zapomnieć o milionach ludzi, którzy ich oglądali, można by pomyśleć, że rozmawiają nieomal intymnie. Wcześniej przechadzali się razem po tym dziwnym domu, oglądali jego skarby, wątpliwej jakości dzieła sztuki, okropne pozłacane meble, dyskutowali na różne tematy, w pewnym momencie nawet zaśpiewał dla niej i pokazał kilka swoich popisowych kroków. Ale tak naprawdę wszyscy chcieliśmy się dowiedzieć tylko jednego i kiedy wydawało się, że zaraz go o to zapyta, nawet moja matka, która pałętała się po mieszkaniu, twierdząc, że wcale jej to nie interesuje, usiadła obok mnie przed telewizorem i czekała, co będzie dalej. Sięgnęłam po pilota i pogłośniłam. W porządku, Michael – powiedziała – przejdźmy do tego, co, jak sądzę, najbardziej wszystkich ciekawi: kolor twojej skóry zmienił się od czasu, gdy byłeś młody, to wzbudziło wiele kontrowersji i sprowokowało spekulacje na temat tego, co zrobiłeś i robisz… Spuścił wzrok i zaczął się bronić. Matka nie wierzyła w to, co mówił, i przez kilka minut nie byłam w stanie zrozumieć słów padających z ekranu, słyszałam jedynie głos matki, która spierała się z odbiornikiem. Wychodzi na to, że jestem niewolnikiem rytmu – oznajmił z uśmiechem, chociaż wyglądał na skonsternowanego i rozpaczliwie usiłował zmienić temat rozmowy, Oprah pozwoliła mu na to, zapytała o coś innego. Matka wyszła z pokoju. Po pewnym czasie ja też się znudziłam i wyłączyłam telewizor. Miałam osiemnaście lat. To był ostatni rok, kiedy mieszkałam z matką, i już

wtedy nie wiedziałyśmy, jak mamy się do siebie odnosić teraz, kiedy dwie dorosłe kobiety przebywały tymczasowo w tej samej przestrzeni. Czy nadal jedna z nich była matką, a druga córką? Kim były nasze nowe wcielenia? Przyjaciółkami? Siostrami? Współlokatorkami? Miałyśmy inny rozkład dnia, rzadko się widywałyśmy, lecz obawiałam się, że siedzę tu już za długo, że mój pobyt zaczął przypominać wlokące się bez końca przedstawienie. Prawie każdego dnia chodziłam do biblioteki i próbowałam się uczyć, ona rano pracowała jako wolontariuszka w centrum dla trudnej młodzieży, a wieczorami w schronisku dla kobiet z Afryki i Azji. Nie twierdzę, że robiła to na pokaz, starała się dobrze wykonywać obowiązki, ale nie da się ukryć, że takie zaangażowanie dobrze wygląda w CV, zwłaszcza kiedy chce się kandydować w wyborach do rady dzielnicy. Nigdy nie była równie zajęta. Bywała wszędzie w okolicy, zajmowała się wszystkim, każdy twierdził, że rozwód dobrze jej zrobił, odmłodniała. Chwilami obawiałam się, że już niedługo, za kilka lat, upodobnimy się do siebie i staniemy się rówieśniczkami. Prawie za każdym razem kiedy szłam ulicą w jej okręgu wyborczym, ktoś dziękował mi „za wszystko, co twoja matka dla nas robi”, lub prosił mnie, bym dowiedziała się od niej, czy ma pomysł, jak założyć świetlicę dla nowo przybyłych dzieci z Somalii, lub gdzie znaleźć tereny, na których można by przygotować młodzież do egzaminów na kartę rowerową. Jeszcze nie została wybrana na żaden urząd, ale w naszej dzielnicy ludzie już ją ukoronowali. W trakcie kampanii wpadła na pomysł, by przekształcić stare pomieszczenie do przechowywania rowerów na naszym osiedlu w „miejsce spotkań lokalnej społeczności”, co spowodowało konflikt z Louiem i jego kumplami, którzy wykorzystywali to lokum do własnych celów. Powiedziała mi później, że Louie przysłał dwóch młodych ludzi do naszego mieszkania – mieli ją zastraszyć, lecz „znała ich matki” i nie dała się sterroryzować, odeszli z kwitkiem. Wierzę, że tak było. Pomogłam pomalować salę na żółto i chodziłam razem z matką po

okolicznych firmach w poszukiwaniu niepotrzebnych krzeseł. Wstęp kosztował funta, opłaty pokrywały drobny poczęstunek, a antykwariusze z Kilburn sprzedawali swoje książki z rozkładanego stolika. Otwarcie nastąpiło w kwietniu. W każdy piątek o szóstej pojawiali się prelegenci zaproszeni przez moją matkę – najróżniejsi okoliczni dziwacy: literaci uprawiający poezję mówioną, działacze polityczni, terapeuci od uzależnień, jakiś samozwańczy naukowiec (sam wydawał swoje książki o teoriach spiskowych), krzykliwy nigeryjski biznesmen, który miał wykład o „aspiracjach Czarnych”, i cicha pielęgniarka z Gujany, żarliwa propagatorka masła shea. Matka zapraszała też wielu irlandzkich mówców – był to gest szacunku dla pierwszych mieszkańców tej dzielnicy, teraz już nielicznych – ale jednocześnie zupełnie brakowało jej wyczucia, gdy chodziło o walkę innych plemion, i we wzniosłych słowach („Walka zawsze jest taka sama, bez względu na to, gdzie ją toczymy!”) zapowiadała prelekcje podejrzanych gangsterów, którzy przyczepiali trójkolorową flagę do tylnej ściany i na koniec swoich wystąpień zbierali datki na IRA. Najbardziej popularne były tematy dotyczące historii, z których niewiele rozumiałam (wydawały się nie mieć związku z naszą sytuacją) – dwanaście plemion Izraela, losy Kunta Kinte, dzieje starożytnego Egiptu – i przy takich okazjach często wysyłano mnie do kościoła, bym ubłagała księdza dziekana o dodatkowe krzesła. Kiedy mówcy zajmowali się prozaicznymi aspektami naszego codziennego życia – przestępczością w dzielnicy, narkotykami, ciążami nastolatek, słabymi wynikami nauki wśród młodzieży – mogli liczyć jedynie na kilka starszych jamajskich pań, które przychodziły bez względu na temat prelekcji, chodziło im tak naprawdę tylko o darmową herbatę i herbatniki. Ja natomiast nie mogłam opuścić żadnego spotkania, musiałam wysłuchiwać wszystkich, nawet schizofrenika, który zjawił się ze stertami notatek – ułożonych według jakiegoś systemu zrozumiałego jedynie dla niego i spiętych gumkami – i mówił z pasją o rasistowskich wypaczeniach teorii ewolucji, bezczelnie łączących Świętego Człowieka Afryki

z pospolitą i doczesną małpą, choć w rzeczywistości ów Święty Człowiek narodził się z czystego światła, pochodził od aniołów, których istnienie schizofrenik też w jakiś sposób udowadniał, nie pamiętam już jak, i łączył je z budową piramid. Czasami głos zabierała moja matka: w te wieczory sala była przepełniona. Matka mówiła na temat dumy, o wszystkich jej przejawach. Musimy pamiętać – głosiła – że jesteśmy piękni, inteligentni, zdolni, królowie i królowe, władamy naszą historią, naszą kulturą i własnym losem, a jednak im bardziej starała się oświecić zebranych, tym wyraźniej widziałam ogromny cień, jaki mimo wszystko wisiał nad nami. Pewnego dnia zasugerowała, że i ja powinnam wystąpić: być może ktoś w moim wieku łatwiej dotrze do młodzieży. Sądzę, że naprawdę pogubiła się we własnych prelekcjach, które choć cieszyły się powodzeniem, nie powstrzymywały dziewcząt przed zachodzeniem w ciążę ani chłopców przed paleniem zioła, wagarami czy rabunkami. Podsunęła mi kilka tematów, przy czym o żadnym nie miałam pojęcia, a kiedy tylko przyznałam się do tego, rozzłościła się: „Twój problem polega na tym, że nigdy nie próbujesz walczyć!”. To rozpoczęło długą kłótnię. Zaatakowała „banalne” kierunki studiów, które chciałam wybrać, „kiepskie” uczelnie, do jakich składałam papiery, i „brak ambicji”, – według niej odziedziczony po rodzinie ze strony ojca. Wyszłam. Przez jakiś czas włóczyłam się po głównej ulicy, wypaliłam kilka papierosów, a w końcu poddałam się i zrobiłam to, co było nieuniknione – poszłam do ojca. Mercy już dawno zniknęła, od tamtej pory nie pojawił się nikt nowy, ojciec mieszkał sam i wydawał mi się pogrążony w bólu, smutniejszy niż kiedykolwiek. Godziny, w jakich pracował – jak zwykle zaczynał przed świtem – stanowiły dla niego dodatkowy problem: nie wiedział, co robić popołudniami. Był stworzony do życia rodzinnego, bez niego całkowicie się pogubił. Zastanawiałam się, czy reszta jego dzieci, te białe, kiedykolwiek go odwiedzały. Nie zapytałam – wstydziłam się. Nie obawiałam się już władzy, jaką rodzice mieli nade mną, ale

raczej tego, że mogą się rozkleić i ukazać swoje prawdziwe lęki, melancholię i żal. Widziałam to już nieraz u ojca. Stał się jednym z tych ludzi, o których kiedyś lubił mi opowiadać: spotykał ich w swojej pracy i zawsze wyrażał się o nich ze współczuciem, o starszych panach w kapciach, spędzających całe popołudnia i wieczory przed telewizorem, samotnych i bezczynnych. Pewnego razu kiedy byłam u ojca, zjawił się Lambert. Po krótkim ożywieniu obaj wpadli w ponury paranoiczny nastrój charakterystyczny dla mężczyzn w średnim wieku, opuszczonych przez kobiety, a sprawę pogorszyło to, że Lambert zapomniał przynieść trawki i nie mieli czym poprawić sobie humoru. Telewizor był włączony, usiedli przed nim i przez resztę popołudnia w milczeniu oglądali program, jak dwaj tonący, którzy chwytają się tego samego kawałka drewna; ja krzątałam się wokół nich i robiłam porządki. Czasami skarżyłam się ojcu na matkę w nadziei, że ten temat ożywi nasze rozmowy, będzie czymś, co nas połączy, jednak nie zdawało to egzaminu, ponieważ zupełnie nie doceniałam, jak bardzo tata nadal ją kocha i podziwia. Kiedy opowiedziałam mu o sali zebrań i o tym, że matka chce zmusić mnie do zabrania głosu, powiedział: – No cóż, to chyba dobry pomysł. Coś, co przyniesie korzyść całej społeczności. Wyczułam w jego głosie tęsknotę. Jak bardzo byłby szczęśliwy, nawet teraz, gdyby mógł taszczyć krzesła przez ulicę, ustawiać mikrofon i uciszać publiczność przed wystąpieniem matki!

Dwa

Rozwieszone na całym osiedlu plakaty – wykonane ręcznie, sztuka po sztuce, a nie skserowane – zapowiadające pogadankę „Historia tańca” zostały (podobnie jak wszystkie publiczne obwieszczenia) zabazgrane na różne zabawne i obsceniczne sposoby: pierwszy dopisek prowokował odpowiedź, a potem sypały się kolejne repliki. Kiedy przypinałam jeden z nich w przejściu na osiedlu Tracey, poczułam na ramionach czyjeś ręce – szybki, mocny uścisk – odwróciłam się i zobaczyłam ją. Popatrzyła na afisz, ale nie powiedziała nic na jego temat. Sięgnęła po moje nowe okulary, założyła je i wybuchnęła śmiechem na widok własnego odbicia w matowym akrylowym lusterku przyklejonym obok tablicy z ogłoszeniami. Roześmiała się znowu, kiedy poczęstowała mnie papierosem, a ja go upuściłam, potem zaś jeszcze raz, gdy zobaczyła na moich nogach zniszczone espadryle, które zwinęłam z szafy matki. Czułam się jak stary pamiętnik znaleziony w szufladzie: wspomnienie niewinnej i głupiutkiej młodości. Przeszłyśmy razem przez podwórko i usiadłyśmy na trawniku na tyłach jej osiedla, naprzeciwko kościoła Świętego Krzysztofa. Wskazała na kościelną bramę i powiedziała: – To jednak nie był prawdziwy taniec. Teraz jestem na zupełnie innym poziomie. Nie wątpiłam w to. Zapytałam, jak sobie radzi z egzaminami. Dowiedziałam się, że w jej szkole nie ma sesji na koniec roku, skończyła z tym w wieku piętnastu lat. Ja wciąż tkwiłam w kajdanach, a ona była wolna! Teraz wszystko

zależało od „finałowej szkolnej rewii”, na którą niechętnie mnie zaprosiła („mogłabym poprosić o wejściówkę dla ciebie”). Wtedy przychodzili „najwięksi agenci” i to właśnie przy takich okazjach najlepsze tancerki znajdowały swoich menedżerów, zaczynały próby do jesiennych premier na West Endzie lub angażowały się do zespołów objazdowych. Pyszniła się tym. Wydawało mi się, że stała się bardziej chełpliwa, zwłaszcza jeśli chodziło o jej ojca. Twierdziła, że buduje dla niej wielki dom w Kingston, wkrótce się przeprowadzą, a stamtąd to już tylko jeden krok do Nowego Jorku, będzie mogła wystąpić na Broadwayu, tam dopiero docenia się tancerzy, nie tak jak tutaj. Tak, będzie pracować w Nowym Jorku, ale zamieszka na słonecznej Jamajce razem z Louiem i wreszcie uwolni się od tego „żałosnego, pieprzonego kraju” – dobrze zapamiętałam te słowa – jak gdyby tylko przypadek sprawił, że musiała tu żyć. Kilka dni później zobaczyłam Louiego w Kentish Town w zupełnie innej roli. Siedziałam na górnym piętrze autobusu i zauważyłam go na ulicy, obejmował ramieniem kobietę w zaawansowanej ciąży, jedną z tych, które nazywałyśmy „dziewczynami z sąsiedztwa”. Miała wielkie złote kolczyki w kształcie piramidy, mnóstwo złotych łańcuszków i pokryte żelem włosy ułożone w loczki i sterczące kosmyki. Dowcipkowali, śmiali się i całowali. Kobieta pchała przed sobą wózek z mniej więcej dwuletnim maluchem i trzymała za rękę siedmio- lub ośmiolatka. Nie zastanowiło mnie, czyje to są dzieci, za to dziwiłam się, co Louie robi w Kentish Town. Dlaczego spaceruje po tych ulicach, jakby tu mieszkał? Nie potrafiłam wyobrazić sobie życia poza okręgiem o promieniu jednej mili. Dopiero kiedy straciłam ich z oczu, przypomniałam sobie te wszystkie kłamstwa Tracey, kiedy próbowała usprawiedliwić jego nieobecność – przestała płakać z tego powodu już jako mała dziewczynka – a nawet nie zdawała sobie sprawy, jak blisko jej tata był przez cały czas. Nie bywał na koncertach w szkole, na urodzinach, przedstawieniach czy meczach, nie przychodził nawet do domu na obiad, rzekomo wiecznie opiekował się chorą

matką w południowym Kilburn, tańczył w zespole Michaela Jacksona lub był o tysiące mil stąd, na Jamajce, gdzie budował wymarzony dom Tracey. Ta jednostronna rozmowa na trawniku utwierdziła mnie w przekonaniu, że nie potrafimy już mówić ze sobą o sprawach osobistych. Po powrocie natomiast opowiedziałam matce, co widziałam. Właśnie usiłowała ugotować obiad – to była dla niej najbardziej stresująca chwila dnia – i natychmiast wybuchnęła gniewem, zupełnie nieadekwatnym do mojej relacji. Nie potrafiłam tego zrozumieć, wiedziałam, że nie znosi Louiego, więc dlaczego teraz go broniła? Trzaskała garnkami i opowiadała mi z pasją o swojej rodzinnej wyspie, nie tej współczesnej, ale o dziewiętnasto- i osiemnastowiecznej Jamajce, a nawet o czasach jeszcze odleglejszych – nie wspomniała o tym, co widziałam w Kentish Town, to było nieistotne – mówiła o samicach rozpłodowych i ich panach, o dzieciach odrywanych od piersi matek, o hodowli ludzi traktowanych przez stulecia jak towar, który można zwrócić, o mężczyznach, których brakowało w rodzinach (w tym o swoim ojcu), mężczyznach-zjawach, nigdy niewidywanych z bliska, jasno i wyraźnie. Cofałam się pod naporem jej słów, aż oparłam się o rozgrzane drzwi piekarnika. Nie wiedziałam, co począć z całym tym smutkiem. Sto pięćdziesiąt lat! Czy masz pojęcie, co to znaczy sto pięćdziesiąt lat w dziejach narodu? Pstryknęła palcami, a ja pomyślałam o pannie Isabel, która w ten sposób odliczała nam kolejne takty. To tak długo – powiedziała. Tydzień później, w nocy poprzedzającej moje wystąpienie, ktoś podłożył ogień w starym pomieszczeniu na rowery i zmienił je w czarne zwęglone pudło. Obeszłyśmy je ze strażakami. Plastikowe krzesła, które piętrzyły się pod ścianą, stopiły się i w środku strasznie śmierdziało. Czułam ulgę, to było jak znak Boży, choć wszystkie ślady wskazywały na kogoś z sąsiedztwa i rzeczywiście, wkrótce kompani Louiego odzyskali swoje dawne lokum. Dzień po pożarze, kiedy wyszłyśmy z domu, kilka życzliwych osób przeszło przez ulicę, by wyrazić

swoje współczucie lub wypytać moją matkę na ten temat, ale ona zacisnęła usta, jakby usłyszała coś wulgarnego, niestosownego. Brutalna siła była dla niej wstrząsem, pewnie dlatego że wykraczała poza jej ukochane królestwo języka i matka nie znajdowała odpowiedzi na coś takiego. Pomimo całej jej wywrotowej retoryki wątpię, żeby mogła przydać się prawdziwej rewolucji, w czasie kiedy kończą się wiece, a zaczynają represje. Nie wierzyła w przemoc, jakby uważała ją za zbyt głupią, by mogła być rzeczywista. Wiedziałam – choć tylko z ust Lamberta – że w dzieciństwie była dręczona emocjonalnie i fizycznie, ale rzadko określała to innymi słowami niż „głupota” czy „ci idiotyczni ludzie”, bo kiedy kierowała się rozumem, wszystko, co nie było częścią życia umysłowego, przestawało dla niej istnieć. Louie jako fenomen socjologiczny lub symptom sytuacji politycznej bądź historycznej albo po prostu osoba wychowana w nieobcej jej ponurej wiejskiej biedzie był dla niej człowiekiem, którego rozpoznawała i, jak sądzę, do głębi rozumiała – i z takim Louiem mogła sobie poradzić. Jednak nigdy nie zapomnę tego wyrazu całkowitego zagubienia, jaki malował się na jej twarzy, kiedy strażacy prowadzili ją do kąta sali, aby pokazać miejsce, w którym ktoś podłożył ogień, ktoś, kogo znała i starała się przekonać do własnych racji, a mimo to osoba ta wybrała przemoc i zniszczyła coś, co matka z taką miłością stworzyła. Louie nawet nie musiał robić tego osobiście ani ukrywać, że komuś to zlecił. Przeciwnie – chciał, żeby wszyscy o tym wiedzieli: to była oznaka siły. Na początku myślałam, że ten pożar zniszczył w matce coś najistotniejszego. Jednak kilka tygodni później pozbierała się i przekonała pastora, by pozwolił przenieść spotkania do salki na tyłach kościoła. Ten wypadek okazał się w pewien sposób zbawienny dla jej kampanii: był naocznym, dosłownym potwierdzeniem „miejskiego nihilizmu”, o którym matka często mówiła i wokół którego zbudowała swój program wyborczy. Wkrótce została radną. I tak zaczął się drugi rozdział jej życia, rozdział działalności politycznej – którą, jestem tego pewna, uważała za swoje prawdziwe

posłannictwo.

Trzy

W październiku, kiedy minęła pora deszczowa, budowa została zakończona. By to uczcić, postanowiono zorganizować uroczystość na dziedzińcu szkoły, który zajmował wykarczowany obszar równy połowie boiska piłkarskiego. Nie braliśmy udziału w przygotowaniach – zajął się tym komitet wioskowy – a Aimee miała przyjechać dopiero rano owego uroczystego dnia. Byłam tu już od dwóch tygodni i coraz bardziej martwiłam się o logistykę, sprzęt nagłaśniający, niepokoiłam się rozmiarami tłumu, jaki miał się zgromadzić, i plotką, w którą wszyscy wierzyli – dzieci, dorośli, Al Kalo, Lamin, Hawa i jej przyjaciółki – że pojawi się sam prezydent. Trudno było ustalić źródło tych wieści. Każdy słyszał to od kogoś innego, nie dało się uzyskać konkretnych informacji, wszyscy tylko puszczali oko i uśmiechali się, ponieważ zakładano, że to my, „Amerykanie”, jesteśmy odpowiedzialni za tę wizytę. – To ty mnie pytasz, czy przyjedzie? – mówiła ze śmiechem Hawa. – Sama nic nie wiesz? Pogłoski wzmacniała skala uroczystości: na początku w paradzie miały wziąć udział dzieci z trzech miejscowych przedszkoli, potem z pięciu, a w końcu piętnastu. Najpierw wspomniano o przyjeździe samego prezydenta, a następnie o przywódcach Senegalu, Togo i Beninu, i z tego powodu do zespołu matek z bębnami dołączyło kilku lokalnych muzyków grających na korach (instrumentach z tykwy, z długimi gryfami) i policyjna orkiestra dęta. Dochodziły do nas informacje, że autobusy przywiozą mieszkańców z innych

wiosek, a po oficjalnych uroczystościach wystąpi słynny DJ z Senegalu. Za tymi wszystkimi planami kryło się jeszcze coś innego, podskórne podejrzenia i urazy, których, w przeciwieństwie do Fernanda, z początku nie dostrzegałam. Nikt bowiem nie wiedział, ile dokładnie pieniędzy Aimee przelała na konto banku w Serrekundzie, nikt nie był pewien, ile z tego otrzymał Lamin, ani nikt nie był w stanie określić, jaką część tych pieniędzy Lamin włożył do koperty i zaniósł do domu Al Kalo, a jaką zostawił w zagrodzie Fatu, naszej skarbniczki, zanim reszta wylądowała w kasie wioskowego komitetu. Nikt nikogo nie oskarżał, nie wprost. Ale wszystkie rozmowy, bez względu na to, jak się zaczynały, w końcu krążyły wokół tych pytań, zwykle utajonych w naprędce wymyślonych przysłowiach, takich jak: „Serrekunda leży daleko stąd” czy „Jedna para rąk, potem druga. Tyle rąk! Jak może zachować czystość coś, co przechodziło przez nie wszystkie?”. Fern – teraz ja też go tak nazywałam – był zniesmaczony naszym brakiem kompetencji: nigdy nie pracował z taką bandą idiotów jak ci ludzie z Nowego Jorku, którzy stwarzali same problemy, nie mieli pojęcia o procedurach i miejscowych zwyczajach. On też zaczął wymyślać przysłowia: „W porze deszczowej wody jest pod dostatkiem, nie trzeba zaprzątać sobie nią głowy. Ale jeśli chcesz mieć wodę podczas suszy, trzeba starannie, centymetr po centymetrze, kierować ją do wybranego celu”. Jednak jego obsesja na punkcie – jak to nazywał – „koncentrowania się na szczegółach” już mi nie przeszkadzała: codziennie popełniałam zbyt wiele błędów, by nie wiedzieć, że Fern ma rację. Nie dało się dłużej ignorować dzielących nas głębokich różnic i nie dotyczyło to tylko jego wykształcenia, doktoratu czy nawet doświadczenia zawodowego. Chodziło o jakość zaangażowania. Słuchał i zauważał. Był bardziej otwarty. Zawsze kiedy widziałam go podczas swoich spacerów po wiosce – podejmowanych bez specjalnej chęci, jedynie dla zachowania formy i wyrwania się z klaustrofobicznej zagrody Hawy – był pogrążony w dyskusjach z mężczyznami i kobietami w różnym wieku i odmiennej sytuacji życiowej.

Kucał obok nich, kiedy jedli, biegł przy wózkach zaprzężonych w osły, siedział i popijał zieloną herbatę ze starcami przy straganie i bez przerwy słuchał i uczył się, dopytywał o szczegóły, nie zakładał z góry niczego, dopóki mu nie wyjaśniono mu jakiejś kwestii. Porównywałam to z własnym zachowaniem. Większość czasu spędzałam w swoim zatęchłym pokoju, nie rozmawiałam z nikim, o ile mogłam tego uniknąć, przy świetle czołówki czytałam książki o tym regionie świata i odczuwałam szczeniacką morderczą wściekłość na myśl o Międzynarodowym Funduszu Walutowym i Banku Światowym, o Holendrach, którzy niegdyś kupowali tu niewolników, o miejscowych wodzach, którzy ich sprzedawali, i wielu innych oderwanych umysłowych abstrakcjach, na które nie miałam wpływu. Moją ulubioną porą dnia stał się wczesny wieczór, kiedy szlam do różowego domu na niewyszukaną kolację u Ferna, przyrządzoną przez te same kobiety, które gotowały dla uczniów. Jedliśmy z jednej blaszanej miski pełnej ryżu, często tylko z zielonymi pomidorami czy bakłażanem, a czasami z dużą ilością świeżych warzyw i bardzo chudą, pyszną rybą położoną na wierzchu, z której Fern uprzejmie pozwalał mi skosztować pierwszy kęs. – Teraz jesteśmy dla nich rodziną – powiedział, kiedy po raz pierwszy zanurzyliśmy dłonie w misce. – Najwyraźniej uznali nas za swoich. W czasie, jaki upłynął od naszej ostatniej wizyty, generator prądu zdążył się zepsuć, ale skoro tylko my z niego korzystaliśmy, Fern zaliczył naprawę urządzenia do spraw drugorzędnych – z tych samych względów ja traktowałam ją jako priorytet – i nie chciał marnować całego dnia na wyprawę do miasta, bo tylko tam można było dostać części zapasowe. Tak więc teraz po zachodzie słońca zakładaliśmy małe czołówki, ustawialiśmy je pod odpowiednim kątem, żeby się nawzajem nie oślepiać, i gadaliśmy do późnej nocy. Był dobrym kompanem. Miał subtelny, współczujący, wyrafinowany umysł. Podobnie jak Hawa, nigdy nie poddawał się przygnębieniu, jednak w przeciwieństwie do niej,

nie odwracał wzroku od kłopotów, tylko przyglądał im się z bliska, rozważał każdą logiczną możliwość, a jego umysł całkowicie koncentrował się na rozwiązaniu problemu. Kilka dni przed uroczystością, kiedy mówiliśmy o nieuchronnym przyjeździe Grangera, Judy i reszty – i końcu spokojnej epoki w naszym tutejszym życiu – zaczął opowiadać mi o nowych komplikacjach w szkole: brakowało sześciorga uczniów. Nie byli ze sobą spokrewnieni. Jak powiedział dyrektor, nie przychodzili na lekcje, odkąd Fern i ja zjawiliśmy się w wiosce. – Odkąd przyjechaliśmy? – Tak! Pomyślałem: to dziwne, dlaczego tak się stało? Najpierw zacząłem wypytywać miejscowych. Wszyscy mówili: „Nic nie wiemy. To pewnie nic takiego. Czasami dzieci mają dużo pracy w domu”. Wróciłem do dyrektora i dostałem listę z nazwiskami. Potem obszedłem wioskę i zajrzałem do zagrody każdego z nich. To nie było łatwe. Tu nie ma adresów, trzeba szukać na chybił trafił. Ale znalazłem wszystkich. „Och, jest chora” – usłyszałem, albo „Och, pojechał z wizytą do kuzyna w mieście”. Miałem wrażenie, że nikt nie mówi mi prawdy. Dziś znowu spojrzałem na listę i pomyślałem: skądś znam te nazwiska. Przejrzałem swoje papiery i znalazłem spis osób uczestniczących w programie mikrofinansowania – pamiętasz? Dzieło Grangera, zorganizował to na własną rękę. Poczciwy człowiek, przeczytał książkę o systemach pozwalających na pożyczanie biednym ludziom małych sum na rozpoczęcie działalności gospodarczej… W każdym razie przejrzałem spis i znalazłem nazwiska tych sześciu rodzin! Matkami są te kobiety, którym Granger dał po trzydzieści dolarów na założenie straganów na rynku. Właśnie one! Myślę więc: jaki jest związek pomiędzy trzydziestodolarowymi udziałami w spółce a tymi nieobecnymi dziećmi? I wszystko staje się jasne: ich matki nie są w stanie spłacić długu lub dotrzymać jakichś zobowiązań (nie wiem, jak się umówiły z Grangerem) i sądzą, że ta suma będzie odebrana ich dzieciom, grosz po groszu,

z pieniędzy na czesne, no i na dodatek malcy zostaną upokorzeni przed całą klasą! Widzą, że „Amerykanie” wrócili do wioski i myślą: lepiej trzymać dzieci w domu! To sprytne, to ma sens. – Biedny Granger. Będzie rozczarowany. Chciał dobrze. – Nie, nie… to da się łatwo naprawić. Ale dla mnie stanowi to ciekawy przykład na finalizowanie pewnych procedur. Lub na brak finalizacji. Sądzę, że takie finansowanie to dobry pomysł, a na pewno nie najgorszy. Musimy tylko zmienić system spłat. W świetle księżyca przez jedno z rozwalonych okien zobaczyłam, jak jedyną przejezdną drogą zbliża się miejscowa taksówka. Nawet o tej porze dzieci czepiały się okien, klamek i drzwi, a trzej młodzi mężczyźni leżeli na dachu, przytrzymując rozłożony tam materac ciężarem własnych ciał. Poczułam wzbierającą falę absurdu, bezsensowności, która zazwyczaj ogarniała mnie wczesnym rankiem, kiedy tuż po przebudzeniu leżałam obok pogrążonej w głębokim śnie Hawy i słyszałam za ścianą szalejące koguty. – No nie wiem… trzydzieści dolarów tu, trzydzieści dolarów tam… – Tak? – zapytał pogodnie Fern. Często zdarzało mu się nie rozumieć intencji, z jaką coś powiedziano, a kiedy podniosłam wzrok, zobaczyłam w jego twarzy tyle optymizmu i zainteresowania tym drobnym, nowym problemem, że ogarnęła mnie złość, chciałam jak najszybciej go zgasić. – Nie, chodzi o to, że… posłuchaj, wszędzie tutaj, w mieście i w małych wioskach, jest mnóstwo dzieciaków z Korpusu Pokoju, misjonarzy, członków organizacji pozarządowych, białych ludzi pełnych dobrej woli, takich jak ty, którzy przejmują się pojedynczymi drzewami, a nie dostrzegają lasu! – Teraz ty mówisz przysłowiami. Wstałam i zaczęłam gorączkowo myszkować w stosie naszych zapasów zgromadzonych w kącie pokoju, szukając kuchenki, butli gazowej i czajnika.

– Wy nie zaakceptowalibyście tych… mikroskopijnych rozwiązań w waszych domach, w waszych krajach. Dlaczego my mamy godzić się na to tutaj? – „My”? – zapytał i uśmiechnął się. – Poczekaj, chwilę. Podszedł do mnie – mocowałam się z butlą gazową – schylił się i pomógł mi ją zamocować, bo byłam tak wściekła, że nie mogłam sobie z tym poradzić. Nasze twarze znalazły się blisko siebie. – „Biali ludzie pełni dobrej woli”. Za dużo myślisz o rasie, ktoś już ci o tym mówił? Ale zaczekaj: dla ciebie jestem biały? Byłam tak zaskoczona tym pytaniem, że wybuchnęłam śmiechem. Fern się odsunął: – To dla mnie interesujące. Zrozum, w Brazylii nie uważamy siebie za białych. Przynajmniej moja rodzina. Ale ty się śmiejesz, czyli sądzisz, że jestem biały? – Och, Fern… Czy mieliśmy tu kogoś poza sobą? Przesunęłam czołówkę tak, by jej światło nie padało na jego uroczo zatroskaną twarz, która rzeczywiście nie była dużo jaśniejsza od mojej. – Chyba to, co sądzę, nie ma znaczenia? – Wręcz przeciwnie, ma – powiedział i wrócił na swoje krzesło. Żarówka nad naszymi głowami była bezużyteczna, lecz odniosłam wrażenie, że Fernando się zarumienił. Skupiłam się na poszukiwaniu pary małych, kunsztownych marokańskich szklaneczek z zieloną obwódką. Kiedyś powiedział mi, że wozi je ze sobą wszędzie, i była to jedna z bardzo nielicznych sytuacji, kiedy przyznał się wobec mnie do jakiegoś ustępstwa na rzecz drobnej osobistej przyjemności. – Nie, nie czuję się urażony, to wszystko jest dla mnie bardzo interesujące – powiedział, oparł się wygodnie na krześle i wyciągnął przed siebie nogi.

Wyglądał teraz jak profesor w swoim gabinecie. – Co my tu robimy? Co osiągnęliśmy? Jakie dziedzictwo pozostawimy po sobie? I tak dalej. To wszystko trzeba przemyśleć. Krok po kroku. Ten dom to dobry przykład. – Lewą ręką poklepał fragment wystającej ze ściany instalacji elektrycznej. – Może zapłacili odstępne właścicielowi, a może właściciel nie ma pojęcia, że tu jesteśmy. Kto wie? Ale zajęliśmy budynek, cała wioska to widzi, więc wszyscy zrozumieli, że ten dom w zasadzie nie należy do nikogo albo należy do tego, komu rząd pod wpływem kaprysu zechce go oddać. Co się więc stanie, kiedy wyjedziemy, kiedy nowa szkoła zacznie działać i nie będziemy już tu często, albo w ogóle, przyjeżdżać? Może wprowadzi się tu kilka rodzin, a może dom stanie się własnością gminy. Możliwe. Jednak moim zdaniem zostanie rozebrany cegła po cegle. – Zdjął okulary i wytarł szkła w skraj podkoszulka. – Tak, najpierw ktoś zerwie kable, potem poszycie, następnie kafelki i w końcu każdy kamień z tego budynku zostanie ponownie wykorzystany. Tak właśnie obstawiam… może się mylę, trzeba poczekać, zobaczymy. Nie jestem tak zmyślny jak tutejsi mieszkańcy. Nikt nie jest bardziej pomysłowy od biedaków, bez względu na to, gdzie żyją. Kiedy jest się ubogim, trzeba przemyśleć każdy krok. Z zamożnymi jest na odwrót. Bogactwo niesie ze sobą bezmyślność. – Nie widzę nic pomysłowego w takim ubóstwie. Nie sądzę, aby o geniuszu świadczyło posiadanie dziesięciorga dzieci, kiedy człowieka nie stać nawet na jedno. Włożył okulary i uśmiechnął się do mnie smutno. – Dzieci też mogą stanowić pewien rodzaj bogactwa – powiedział. Milczeliśmy przez chwilę. Pomyślałam – mimowolnie – o lśniącym czerwonym, zdalnie sterowanym samochodziku, który kupiłam w Nowym Jorku dla jednego z tutejszych chłopców, mojego ulubieńca w zagrodzie. Pojawił się nieoczekiwany – dla mnie – problem z bateriami, na które czasami znajdowały się pieniądze, ale najczęściej ich brakowało. Zabawka wylądowała więc u Hawy

na półce wypełnionej dekoracyjnymi, kompletnie bezużytecznymi przedmiotami, które przynosili mało obyci goście, obok kilku zepsutych radioodbiorników, Biblii z biblioteki ze stanu Wisconsin i zdjęcia prezydenta w połamanej ramce. – Tak postrzegam swoją pracę – powiedział stanowczo Fern, kiedy czajnik zaczął gwizdać. – Nie należę do jej świata, to jasne. Jestem tu po to by, jeżeli się znudzi… – Kiedy się znudzi… – Moje zadanie polega na tym, aby coś pozostało tu na miejscu, bez względu na to, co się stanie i kiedy ona postanowi wyjechać. – Nie wiem, jak ty to robisz. – Co takiego? – Zajmujesz się kroplami, choć widzisz ocean. – Kolejne przysłowie! Mówiłaś, że ich nie znosisz, ale sama zaraziłaś się tutejszym zwyczajem! – Napijemy się w końcu tej herbaty czy nie? – W zasadzie to łatwiejsze – powiedział, nalewając ciemny płyn do mojej szklaneczki. – Szanuję ludzi, którzy potrafią myśleć o oceanie. Mój umysł już tak nie funkcjonuje. Być może działałem tak, kiedy byłem młodszy, w twoim wieku, lecz nie teraz. Nie wiedziałam już, czy rozmawiamy o całym świecie, o tym kontynencie czy konkretnie o tej wiosce, a może po prostu o Aimee, której pomimo naszych najlepszych chęci i wszystkich przysłów żadne z nas nie było w stanie ująć w słowa. Prawie codziennie budziły mnie o piątej nad ranem koguty i nawoływania do modlitwy, przyzwyczaiłam się więc do tego, że zasypiam ponownie i śpię do dziesiątej lub dłużej, a do szkoły przychodzę na drugą lub trzecią lekcję. Jednak tego dnia, w którym miała przyjechać Aimee, nie chciałam marnować ostatnich

chwil wolności. Ku swemu zaskoczeniu – oraz zaskoczeniu Hawy, Lamina i Ferna – już o ósmej zjawiłam się przed meczetem, wiedząc, że ci troje spotykają się tam każdego ranka (beze mnie) i razem idą do szkoły. Piękno poranka było kolejną niespodzianką: przypomniało mi o moich pierwszych chwilach w Ameryce. To Nowy Jork objawił mi cały potencjał światła, które załamywało się w szczelinach żaluzji i przemieniało ludzi, chodniki i budynki w złote ikony lub – w zależności od położenia słońca – czarne cienie. Ale światło przed meczetem – spływający na mnie blask, kiedy witano mnie jak bohaterkę tylko dlatego, że wstałam wcześniej niż zwykle, choć kobiety i dzieci, z którymi mieszkałam, były już na nogach od trzech godzin – okazało się czymś zupełnie wyjątkowym. Ruchliwe i brzęczące, trzymało mnie w upalnym uścisku, było gęste, ożywione pyłkami kwiatów, owadami i ptakami, a ponieważ na jego drodze nie było niczego, co przekraczałoby wysokość jednego piętra, od razu udzielało pełni swoich darów i błogosławiło sprawiedliwie wszystko i wszystkich w eksplozji synchronicznej iluminacji. – Jak nazywacie te ptaki? – zapytałam Lamina. – Te niewielkie białe z krwistoczerwonymi dziobami? Są piękne. Lamin odchylił do tyłu głowę i zmarszczył brwi. – Te? To po prostu ptaki, nic niezwykłego. Myślisz, że są piękne? W Senegalu mamy o wiele piękniejsze ptaki. Hawa się roześmiała: – Lamin, zaczynasz mówić jak Nigeryjczyk! „Podoba ci się ta rzeka? W Lagos mamy o wiele ładniejszą”. Zmieszany Lamin wykrzywił twarz w rozbrajającym uśmiechu. – Mówię prawdę, mamy podobne ptaki, tylko większe. Prezentują się okazalej. Hawa oparła dłonie na wąskiej talii i posłała mu zalotne spojrzenie. Widziałam, że mu się spodobało. Powinnam to zauważyć wcześniej. Oczywiście

był w niej zakochany. Kto potrafiłyby się jej oprzeć? Byłam zadowolona ze swojego odkrycia, stanowiło pewnego rodzaju rekompensatę. Nie mogłam się doczekać, aż powiem Aimee, że się przeliczyła. – Teraz mówisz jak Amerykanin – oznajmiła Hawa. Popatrzyła w kierunku wioski. – Myślę, że każde miejsce ma swoją porcję piękna, chwała Najwyższemu. Nie znam ładniejszej okolicy niż ta. Jednak chwilę później na jej ślicznej twarzy pojawiło się napięcie, a kiedy podążyłam za jej wzrokiem, ujrzałam młodego mężczyznę, który stał obok studni zbudowanej przez ONZ, mył ręce, i zerkał na nas z równym zaaferowaniem. Było jasne, że ci dwoje w jakiś sposób prowokują się nawzajem. Kiedy podeszliśmy bliżej, zobaczyłam, że nieznajomy przypomina mężczyzn pewnego typu, których widywałam tu w różnych miejscach: siedzieli na promie lub wędrowali poboczem szosy, często w miastach, rzadko w wiosce. Miał gęstą brodę, luźno zawinięty biały turban, plecak z rafii i dziwnie ucięte – kilka cali nad kostkami – nogawki spodni. Kiedy Hawa podbiegła, by go przywitać, zapytałam Lamina, kto to jest. – To jej kuzyn Musa – odparł, znów zniżając głos do szeptu, w tej chwili zabarwionego goryczą i niechęcią. – Szkoda, że go tu spotkaliśmy. Nie zadawaj się z nim. Był włóczęgą, a teraz został mashala, przynosi rodzinie wstyd, trzymaj się od niego z daleka. Kiedy dołączyliśmy do Hawy i jej kuzyna, Lamin powitał go z szacunkiem, a nawet z pewnym zakłopotaniem. Zauważyłam też, że i Hawa wydaje się nieco zmieszana w jego obecności, jak gdyby należał do starszyzny, choć chyba dopiero niedawno wyszedł z wieku młodzieńczego. Hawa przypomniała sobie, że chusta zsunęła się jej na szyję, poprawiła ją i starannie nakryła włosy. Przedstawiła mnie Musie po angielsku. Skinęliśmy sobie głowami. Miałam wrażenie, że Musa usiłuje zachować na twarzy wyraz dobrotliwego spokoju, jak król oświeconego narodu, który odwiedza pośledniejszy kraj.

– Jak się masz, Hawo? – wymamrotał, a ona, jak zwykle po takim pytaniu, mając mnóstwo do powiedzenia, zaczęła nerwowo zasypywać go słowami: ma się dobrze, babki też, podobnie jak różni kuzyni i kuzynki, przyjechali Amerykanie i także mają się dobrze, a jutro zostanie otwarta nowa szkoła i odbędzie się wielka uroczystość, wystąpi DJ Khali – pamiętasz tańce na plaży przy jego muzyce? O mamusiu, to była zabawa! – ludzie przybędą z terenów położonych w górnym biegu rzeki, z Senegalu, zewsząd, bo to wyjątkowa okazja, nowa szkoła dla dziewcząt, bo przecież edukacja jest bardzo ważna, zwłaszcza dla dziewczynek. Ta ostatnia uwaga skierowana była także do mnie, więc uśmiechnęłam się z aprobatą. Musa kiwał głową w trakcie całej tej przemowy – nieco nerwowo, jak pomyślałam – a kiedy Hawa skończyła, odezwał się po angielsku, zwracając się bardziej do mnie niż do swojej kuzynki: – Niestety, mnie tam nie będzie. Muzyka i taniec to dzieło szejtana. Wiele rzeczy, z jakimi się tutaj stykamy, to aadoo, zwyczaj, nie religia. W tym kraju oddalibyśmy życie za taniec. Wszystko jest okazją do pląsów. A zresztą wyjeżdżam dziś do Senegalu na khuruj. Popatrzył na swoje proste skórzane sandały, jakby chciał sprawdzić, czy są gotowe do podróży. – Jadę tam, by czynić da’wah, wzywać i głosić. Na te słowa Lamin roześmiał się sarkastycznie, kuzyn Hawy ostro odpowiedział mu w wolof – a może w mandinka – Lamin mu się odgryzł, Musa znów znalazł jakąś ripostę, a ja stałam i uśmiechałam się bezradnie i głupkowato, bo nic z tego nie rozumiałam. – Musa, wszyscy w domu tęsknią za tobą! – wykrzyknęła nagle Hawa po angielsku, a w jej głosie słychać było prawdziwe uczucie. Przytuliła się do chudego lewego ramienia Musy, jakby była to jedyna część ciała kuzyna, której ośmielała się dotknąć. Kilka razy pokiwał głową, ale nic nie odpowiedział. Pomyślałam, że chyba nas teraz zostawi – wymiana zdań

z Laminem wyglądała na sprzeczkę, po której ktoś musi odejść – jednak wszyscy razem ruszyliśmy w kierunku szkoły. Musa założył ręce do tyłu i zaczął mówić miłym głosem, powoli i cicho. Przypominało to wykład. Hawa słuchała go z szacunkiem, a Lamin ciągle przerywał, robił to coraz energiczniej i głośniej, zupełnie nie w swoim stylu. Kiedy rozmawiał ze mną, zawsze czekał, aż skończę zdanie, a nim coś odpowiedział, milczał przez dłuższą chwilę. Traktowałam te pauzy jak cmentarzyska konwersacji, w którym należało pochować wszystkie moje niezręczne lub niemiłe uwagi. Pełen złości, agresywnie nastawiony Lamin wydawał mi się zupełnie obcy i czułam, że on sam by wolał, żebym go nie oglądała w takiej sytuacji. Przyśpieszyłam kroku i kiedy wyprzedziłam ich o kilka jardów, odwróciłam się, by zobaczyć, co się dzieje. Oni też się zatrzymali. Musa obejmował jedną dłonią nadgarstek Lamina, a drugą wskazywał na jego wielki zepsuty zegarek i mówił coś uroczystym tonem. Lamin wyrwał rękę, widać było, że jest w złym humorze, a Musa uśmiechnął się, jakby to wszystko było bardzo przyjemne, a może konieczne. Chociaż z pewnością jeszcze przed chwilą się kłócili, potrząsnął dłonią Lamina, pozwolił Hawie znów uścisnąć swoje ramię, pozdrowił mnie skinieniem, odwrócił się i odszedł. – Musa, Musa, Musa… – powiedziała Hawa, potrząsając głową, i przysunęła się do mnie. – Wszystko dla niego jest teraz nafs, pokusą, my też. To dziwne, jesteśmy rówieśnikami, zawsze bawiliśmy się razem, był dla mnie jak brat. Kochaliśmy go w domu, a on kochał nas, jednak nie mógł zostać. Teraz jesteśmy dla niego zbyt staroświeccy. A on chce być nowoczesny. Pragnie żyć w mieście, tylko z żoną, dwojgiem dzieci i Bogiem. Zresztą ma rację: kiedy jest się młodym mężczyzną, trudno mieszkać z taką szaloną rodziną jak my i zachować czystość. Ja lubię szalone życie, nic na to nie poradzę, ale może kiedyś, gdy będę starsza – spojrzała na własne ciało tak, jak jej kuzyn patrzyła na swoje sandały: z zaciekawieniem, jakby należało do kogoś innego – może gdy będę starsza, zmądrzeję. Zobaczymy.

Wydawała się lekko rozbawiona, porównując Hawę, jaką była teraz, z Hawą, jaką może się stać pewnego dnia. Lamin jednak był zdenerwowany. – Ten szalony chłopak mówi wszystkim: „Nie módlcie się tak jak kiedyś, teraz trzeba modlić się z rękami złożonymi na piersiach, nie mogą wisieć bezwładnie po bokach!”. Członków swojej rodziny nazywa Sila keeba, krytykuje własną babkę! Ale co to ma niby znaczyć, „stary muzułmanin”, „nowy muzułmanin”? Jesteśmy jednym narodem! A on mówi do babki: „Nie powinniście urządzać wystawnego przyjęcia, kiedy nadajecie imię dziecku, róbcie to skromnie, bez muzyki i tańców”, a przecież babka Musy pochodzi z Senegalu, tak jak ja. Kiedy rodzi się niemowlę, tańczymy! – Miesiąc temu – zaczęła Hawa, a ja przygotowałam się na długą przemowę – moja kuzynka Fatu urodziła pierwsze dziecko, Mamadu. Gdybyś widziała wtedy nasz dom! Wynajęliśmy pięciu muzyków, świetnie się bawiliśmy, było tyle jedzenia, och, nie dało się zjeść wszystkiego, aż rozbolał mnie brzuch od tych potraw i tańców, a kuzynka Fata patrzyła, jak jej brat pląsa niby… – Musa jest teraz żonaty – wtrącił się Lamin. – A jaki miał ślub? Prawie nie było gości i jedzenia, twoja babcia płakała przez wiele dni! – To prawda… Nasze babki uwielbiają gotować. – „Nie noście amuletów, nie chodźcie do…” – nazywamy ich marabutami, ja do nich nie chodzę – powiedział i pokazał mi prawy nadgarstek, nie wiedziałam dlaczego. – Pewnie różnię się od mojego ojca i od jego ojca, ale czy mówię starszym, co mają robić? A Musa zabrania swojej babce odwiedzać marabutów! Słowa Lamina były skierowane do mnie i choć nie miałam pojęcia, kim są marabuci ani po co ludzie do nich chodzą, udałam, że jestem oburzona. – Nasze babki chodzą tam bez przerwy – zwierzyła się Hawa. – Moja przyniosła mi to. – Pokazała przegub dłoni, na którym mogłam podziwiać piękną srebrną bransoletkę z przyczepionym do niej małym amuletem. – Powiedz, gdzie jest napisane, że szacunek dla starszych to grzech? – zapytał

Lamin. – No właśnie, nigdzie. Teraz, zamiast do buszu, chce zabrać swojego syna na obrzezanie do „nowoczesnego” szpitala. To jego wybór. Dlaczego mały nie może przejść uroczystej inicjacji? Musa znów złamie tym serce babki, zobaczysz. Dlaczego ma mnie pouczać chłopak z getta, który nawet nie zna arabskiego? Aadoo, szejtan – to jedyne słowa w tym języku, jakie potrafi powtórzyć! Chodził do katolickiej szkoły prowadzonej przez misjonarzy! A ja znam na pamięć wszystkie hadisy. Dość tego! To była najdłuższa i najbardziej płomienna mowa, jaką słyszałam z ust Lamina. Nawet on sam wydawał się nią zaskoczony. Zatrzymał się na chwilę i otarł pot z czoła białą chusteczką, którą specjalnie w tym celu nosił zawsze w tylnej kieszeni. – Ludzie zawsze będą się od siebie różnić – zaczęła Hawa, ale znów jej przerwał: – A potem mówi do mnie – wskazał na swój zepsuty zegarek – „Obecne życie jest niczym w porównaniu z wiecznością, jest mgnieniem, ułamkiem sekundy przed północą. Ja nie żyję dla tej krótkiej chwili, lecz dla tego, co nastąpi później”. Czy on myśli, że skoro się modli z ramionami skrzyżowanymi na piersiach, to jest lepszy ode mnie? Nie. Powiedziałem mu: „Musa, ja umiem czytać po arabsku, a ty?”. Uwierz mi, pomieszało mu się w głowie. – Lamin… – zaczęła Hawa – chyba jesteś trochę niesprawiedliwy. Musa chce tylko prowadzić dżihad, a nie ma nic złego w… Moją twarz musiał wykrzywić grymas przerażenia, bo Hawa wskazała na mój nos i wybuchnęła śmiechem. – Spójrzcie na nią! O mamusiu! Myśli, że mój kuzyn chce strzelać do ludzi, no nie, to zabawne, mashala nawet nie ma szczoteczki do zębów, a co tu mówić o broni, ha, ha, ha! Lamin nie był tak rozbawiony. Położył sobie dłoń na piersi i znów zaczął mówić szeptem:

– Koniec z reggae, koniec z włóczeniem się po getcie, koniec z paleniem marihuany. O tym mówi Hawa. Musa nosił kiedyś dredy, wiesz, co to jest? No tak, miał dredy do pasa! Teraz zaś prowadzi duchowy dżihad, walczy z samym sobą. Hawa mówi właśnie o tym. – Chciałabym być tak czysta jak on! – oznajmiła Hawa i westchnęła uroczo. – Och, och… to dobrze być czystym… chyba! – Oczywiście, że to dobrze – powiedział Lamin, marszcząc brwi. – Wszyscy staramy się prowadzić dżihad, codziennie i na własny sposób, tak jak potrafimy. Ale nie trzeba obcinać spodni i obrażać własnej babci. Musa ubiera się jak Hindus. Nie potrzebujemy tu zagranicznych imamów, mamy własnych! Doszliśmy do bramy szkoły. Hawa poprawiła długą spódnicę, która przesunęła jej się w trakcie marszu, i sprawdziła, czy dobrze leży jej na biodrach. – Dlaczego Musa nosi takie spodnie? – Pytasz, dlaczego są obcięte? – spytała Hawa beznamiętnym tonem, który zawsze sprawiał, że czułam się, jakbym zadała najgłupsze z możliwych pytań. – Żeby jego stopy nie spłonęły w piekle. Tej nocy, pod przepięknym przejrzystym niebem, pomogłam Fernowi i grupie ochotników ustawić trzysta krzeseł i osłonić je białymi baldachimami, wciągnąć flagi na maszty i namalować na ścianie napis „WITAMY, AIMEE”. Aimee, Judy, Granger i dziewczyna od PR-u spali w hotelu w Bandżulu wyczerpani podróżą albo – kto wie – wizją różowego domu. Wszyscy wkoło mnie rozmawiali o prezydencie. Musieliśmy znosić nieustannie powtarzane żarty, wypytywanie o to, co wiemy, a czego nie o prezydenckiej wizycie i które z nas wie o niej najwięcej. Nikt nie wspomniał o Aimee. Słuchając tych gorączkowych plotek i sprzecznych informacji, nie byłam pewna, czy ludzie pragną obecności prezydenta, czy obawiają się jej. Podobnie jest, gdy słychać odgłosy zbliżającej się burzy – wyjaśnił Fern, gdy osadzaliśmy w piasku blaszane nóżki składanych

krzeseł. Nawet jeśli się jej boisz, pragniesz ją zobaczyć.

Cztery

Wczesnym rankiem stałam z ojcem na stacji King’s Cross. Wybieraliśmy się w kolejną podróż, by w ostatniej chwili odwiedzić jeszcze jeden uniwersytet. Nie wsiedliśmy do pociągu, ale nie z powodu spóźnienia, po prostu się okazało, że bilety są dwa razy droższe, niż sądziłam. Zaczęliśmy się kłócić o to, co zrobić: może jedno z nas pojedzie teraz, a drugie później albo w ogóle zrezygnujemy z wyprawy lub przełożymy ją na popołudnie, kiedy bilety są tańsze – i pociąg odjechał z peronu bez nas. Poirytowani, staliśmy pod tablicą informacyjną i nadal się spieraliśmy, i właśnie wtedy zobaczyliśmy Tracey. Wyjeżdżała ruchomymi schodami ze stacji metra. Co za widok! Nieskazitelnie białe dżinsy, botki na wysokim obcasie i obcisła czarna skórzana kurtka zapięta pod szyję, przypominająca pancerz. Nastrój ojca się zmienił. Tata uniósł ramiona jak kontroler ruchu lotniczego dający znaki załodze samolotu. Tracey podeszła do nas dziwacznym, sztywnym krokiem, zachowywała się ozięble, jednak ojciec zupełnie tego nie zauważył i uściskał ją jak za dawnych dni, nie dostrzegając, że zesztywniała w jego objęciach z wyprostowanymi, nieruchomymi ramionami. Odsunął ją i zapytał o rodziców i jak spędza lato. Tracey rzuciła kilka zdawkowych odpowiedzi, które według mnie nie zawierały żadnych konkretnych informacji. Zobaczyłam, że tata spochmurniał. Nie był zasmucony treścią tego, co powiedziała, tylko sposobem, w jaki to zrobiła, bo ta nowa maniera nie miała nic wspólnego z dziką, zabawną, odważną dziewczyną, którą kiedyś znał (albo przynajmniej tak mu się wydawało). Należała do zupełnie innej

osoby, kogoś z innej okolicy, z innego świata. – Czego uczą cię w tym zwariowanym miejscu? – zapytał. – Dykcji? – Tak – odparła sucho Tracey, zadarła nos i było jasne, że chce zakończyć ten temat, ale ojciec nigdy nie był spostrzegawczy i nie chciał odpuścić. Zaczął się z nią drażnić i Tracey, broniąc się przed jego drwinami, zaczęła wymieniać, czego uczy się podczas letnich zajęć: śpiew, szermierka, taniec towarzyski, aktorstwo – umiejętności nieprzydatne w naszej okolicy, za to niezbędne, by wystąpić na „deskach West Endu”, jak to teraz nazywała. Ciekawiło mnie, kto za to płaci, ale nie spytałam. Kiedy tak tokowała, zwracając się do mnie, ojciec przyglądał się jej bez słowa, a potem nagle powiedział: – Chyba nie mówisz poważnie, co, Tracey? Przestań, to tylko my! Nie musisz się przed nami zgrywać. Wiemy, kim jesteś, znamy cię, od kiedy byłaś mała, nie musisz udawać wielkiej damy! Tracey się zdenerwowała i mówiła coraz szybciej tym swoim dziwnym tonem. Być może sądziła, że zrobi wrażenie na ojcu, ale tylko go zraziła, nie potrafiła też kontrolować tego nowego głosu, który co parę zdań przeskakiwał nienaturalnie z naszej wspólnej przeszłości do jej tajemniczej teraźniejszości. W końcu ojciec miał tego dość i zaczął się z niej śmiać pośrodku stacji King’s Cross na oczach tłumu podróżnych. Nie miał złych zamiarów – był tylko zakłopotany – lecz zobaczyłam, że ją to zabolało. Jednak trzeba przyznać, że nie straciła nad sobą panowania, nie w tamtej chwili. Miała osiemnaście lat i już stała się biegła w sztuce dobrze znanej starszym kobietom: potrafiła zakonserwować złość i zachować ją na później. Przeprosiła nas grzecznie i powiedziała, że musi iść na zajęcia. W lipcu panna Isabel zadzwoniła do matki i zapytała, czy Tracey i ja weźmiemy udział w pokazie, jaki organizowała na zakończenie lata. Poczułam się zaszczycona: kiedy byłyśmy dziećmi, jej dawne uczennice wydawały się nam boginiami – długonogie, niezależne, chichotały i szeptały pomiędzy sobą,

szczycąc się swoją dojrzałością, gdy sprawdzały bilety, zajmowały się loterią, podawały przekąski i wręczały nam nagrody. Jednak miałam jeszcze świeżo w pamięci ów bolesny poranek na King’s Cross. Wiedziałam, że panna Isabel myśli o naszej przyjaźni jak o niezmiennym, zastygłym w przeszłości fakcie, i nie mogłam się zdobyć na zniszczenie tego obrazu. Przekazałam przez matkę, że się zgadzam, i czekałam na wieści od Tracey. Następnego dnia panna Isabel znów zatelefonowała: Tracey się zgodziła. Nie zadzwoniłyśmy do siebie ani nie próbowałyśmy nawiązać kontaktu w inny sposób. Zobaczyłam ją dopiero rano przed koncertem: postanowiłam grać rolę starszej i mądrzejszej i poszłam do jej mieszkania. Nacisnęłam dzwonek dwa razy. Czekałam wyjątkowo długo. W końcu otworzył mi Louie. Oboje byliśmy zaskoczeni. Otarł pot znad wąsów i spytał mnie szorstko, czego chcę. Zanim zdążyłam odpowiedzieć, usłyszałam Tracey, która krzyknęła do ojca jakimś dziwnym głosem – prawie go nie rozpoznałam – żeby mnie wpuścił. Louie skinął głową i pozwolił mi wejść, a sam natychmiast wyszedł na klatkę schodową. Widziałam, jak zbiega po schodach, przechodzi przez trawnik i znika. Rozejrzałam się po mieszkaniu, ale Tracey nie było w przedpokoju ani w salonie, ani w kuchni: miałam wrażenie, że ucieka z każdego pomieszczenia na moment przed moim wejściem. Znalazłam ją w łazience. Wydawało mi się, że niedawno płakała, choć nie byłam pewna. Powiedziałam: „cześć”. W tym momencie spojrzała szybko na siebie, w to samo miejsce, w którym i ja utkwiłam spojrzenie, i poprawiła krótką bluzkę, dopóki dokładnie nie zakryła stanika. Wyszłyśmy z mieszkania i zbiegłyśmy po schodach. Nie byłam w stanie mówić, ale Tracey nigdy nie brakowało słów, nawet w skrajnych sytuacjach, gawędziła więc pogodnie i zabawnie o „chudych sukach”, z którymi musiała rywalizować na przesłuchaniach, o nowych krokach, jakich musiała się nauczyć, i o problemach z emisją głosu, tak by docierał poza rampę. Mówiła szybko i bez wytchnienia, nie chciała pozostawić mi choć jednej chwili, podczas której

mogłabym zadać jakieś pytanie, i w ten sposób bez przeszkód dotarłyśmy do bramy kościoła, gdzie czekała panna Isabel. Dała nam dwa identyczne klucze, pokazała, jak mamy się obchodzić z kasetką na pieniądze, jak zamknąć i otworzyć kościół oraz jak poradzić sobie z innymi drobiazgami. Kiedy rozglądałyśmy się po kościelnych salach, wypytywała Tracey o jej nowe życie, o małe rólki, jakie już dostawała w szkole, i o te wielkie, na jakie liczyła w przyszłości. W tych pytaniach było coś pięknego i niewinnego. Widziałam, że Tracey chce uchodzić za tę samą dziewczynę, którą panna Isabel zachowała w pamięci, taką, której życie jest uporządkowane i zwyczajne, która wyznaczyła sobie jasny, wyraźny cel, i nic nie stoi na przeszkodzie, by go osiągnęła. Wchodząc w tę rolę, krążyła po znajomych miejscach naszego dzieciństwa i snuła wspomnienia, pilnując, by jak dawniej skracać samogłoski, trzymając ręce za plecami, podobna do turystki zwiedzającej muzeum, która ogląda pamiątki bolesnej historii jak ktoś, kto nie jest związany osobiście z tym, na co patrzy. Weszłyśmy na zaplecze, gdzie w kolejce po sok i herbatniki stały dzieci ze szkółki panny Isabel. Wszystkie patrzyły na Tracey z absolutnym zachwytem. Włosy miała spięte w charakterystyczny dla tancerki kok, na ramieniu torbę z logo Pineapple Studios, szła, stawiając stopy na zewnątrz: była jak postać z naszych marzeń sprzed dziesięciu lat, kiedy to my jako małe dziewczynki czekałyśmy tu na sok. Na mnie nikt nie zwracał szczególnej uwagi – nawet dzieci wiedziały, że już nie tańczę – a Tracey wydawała się szczęśliwa w otoczeniu swoich małych wielbicielek. Dla nich była piękna, dorosła i wolna, zazdrościły jej talentu. Widząc to wszystko, łatwiej mogłam sobie wmówić, że wyobrażałam sobie niestworzone rzeczy. Szłam przez tę salę i miałam wrażenie, jakbym cofała się w czasie, aż doszłam do pana Bootha. Nadal siedział na zniszczonym stołku przy pianinie, postarzał się trochę, ale dla mnie w ogóle się nie zmienił, i grał zupełnie niepasującą do lata melodię Have Yourself a Merry Little Christmas. I nagle wydarzyło się coś

cudownego i nierealnego, coś, co sprawia, że ludzie nie znoszą musicali, a przynajmniej twierdzą tak, kiedy mówię im, że ja je uwielbiam: od razu zaczęliśmy grać i śpiewać – bez żadnej wstępnej rozmowy czy prób. On znał melodię, a ja słowa. Tekst piosenki opowiada o wiernych przyjaciołach. Zjawiła się Tracey, uśmiechnęła się melancholijnie i czule, a może było to tylko wspomnienie czułości. Zobaczyłam w niej dziewczynkę siedmio-, ośmio-, dziewięcio- i dziesięcioletnią, nastolatkę, małą kobietę. Wszystkie te wersje Tracey wychylały się ku mnie z naszej przeszłości spędzonej w tej kościelnej sali i pytały: Co zamierzasz zro bić? Obie znałyśmy odpowiedź. Nic.

Pięć

Bardziej to przypominało święto z okazji upadku dyktatorskich rządów niż otwarcie nowej szkoły. Pośrodku stał oddział młodych żołnierzy w granatowych mundurach, trzymali w dłoniach instrumenty dęte i okropnie się pocili. Od godziny tkwili w promieniach palącego słońca. Ja siedziałam o sto jardów od nich, pod baldachimem, pośród ważnych gości z całego regionu położonego w górnym biegu rzeki, miejscowych i zagranicznych dziennikarzy, Grangera i Judy. Prezydenta i Aimee jeszcze nie było. Szefową miał przyprowadzić Fern, kiedy wszystko będzie już gotowe i ludzie zajmą miejsca, a trwało to wyjątkowo długo. Lamin i Hawa, którzy nie zaliczali się do ważnych gości, zostali zesłani do pośledniejszych rzędów daleko od nas, bowiem hierarchia była bezwzględnie przestrzegana. Mniej więcej co piętnaście minut Judy, czasem Granger, a czasem ja sugerowaliśmy, że ktoś powinien wreszcie dać tym biednym wojskowym muzykom trochę wody, ale nikt z nas – ani nikt inny – tego nie zrobił. Tymczasem wmaszerowały przedszkola. Każda grupa maluchów miała własne jaskrawe mundurki: fartuszki, koszulki i szorty – pomarańczowo-szare lub fioletowo-żółte – a na czele kroczyły nauczycielki, które starały się olśnić widownię. Opiekunki z przedszkola Kunkujang Keitaya miały na sobie obcisłe czerwone podkoszulki i czarne dżinsy z kieszeniami obszytymi cyrkoniami, a włosy misternie zaplecione w warkocze. Przedszkolanki z Tujereng nosiły długie spódnice i chusty w czerwono-pomarańczowe wzory i białe sandały na grubej podeszwie. Każda grupa odróżniała się od pozostałych, jednak

zachowywała doskonałą jednolitość stroju, zupełnie jak w zespole The Supremes. Przedszkola wchodziły przez główną bramę, maszerowały posuwistym krokiem przez dziedziniec – opiekunki z pokerowymi twarzami prowadziły dzieci, jakby nie słysząc naszych owacji – a kiedy stawały na wyznaczonym miejscu, dwie spośród tych kobiet rozwijały bez uśmiechu domowej roboty transparent z nazwą przedszkola i trzymały go, przenosząc ciężar ciała z biodra na biodro, w miarę jak oczekiwanie na rozpoczęcie uroczystości się przedłużało. Chyba nigdy nie widziałam tylu niesamowicie pięknych kobiet zgromadzonych w jednym miejscu. Ja też się wystroiłam, ponieważ Hawa stwierdziła stanowczo, że moje bojówki i pomięta koszula są nieodpowiednie. Pożyczyłam od mojej gospodyni długą biało--żółtą spódnicę i bluzkę, która była na mnie za mała i nie mogłam dopiąć jej na plecach, więc musiałam zamaskować fragment nagiego ciała czerwoną chustą zarzuconą na ramiona, chociaż było co najmniej czterdzieści pięć stopni w cieniu. W końcu, po prawie dwóch godzinach oczekiwania, zjawili się wszyscy, którzy mieli się stawić na dziedzińcu, i Aimee, otoczona przez kłębiący się tłum sympatyków, w eskorcie Ferna zajęła honorowe miejsce. Błysnęły flesze. Od razu odwróciła się do mnie i zapytała: – Gdzie jest Lamin? Nie zdążyłam jej odpowiedzieć: ryknęły trąbki i uroczystość się rozpoczęła. Siedziałam na krześle i zastanawiałam się, czy na pewno dobrze zrozumiałam to, co przez ostatnie dwa tygodnie wydawało mi się oczywiste. Bo nagle ruszyła parada siedmio- lub ośmioletnich dzieci przebranych za przywódców afrykańskich państw. Zjawiły się w szatach z kente, w koszulach dashiki, w stójkowych marynarkach w stylu Nehru, w strojach safari, a każde w asyście innych dzieci, które zostały ucharakteryzowane na ochroniarzy: nosiły czarne garnitury, okulary przeciwsłoneczne i rozmawiały przez zabawki imitujące krótkofalówki. Wielu z tych małych przywódców miało przy boku swoje małe

żony machające małymi torebkami, tylko pani prezydent Liberii szła sama, a prezydentowi Afryki Południowej towarzyszyły trzy żony, które trzymały się pod ręce i kroczyły za nim rzędem. Patrząc na zgromadzony tłum, można było pomyśleć, że ci ludzie nie widzieli w życiu nic zabawniejszego, a Aimee, która także uważała to za komiczne, ocierała załzawione ze śmiechu oczy, kiedy ściskała prezydenta Senegalu albo szczypała w policzek prezydenta Wybrzeża Kości Słoniowej. Przywódcy przemaszerowali obok nieszczęsnych spoconych żołnierzy, a potem ustawili się przed naszymi krzesłami i w milczeniu, z kamiennymi twarzami, pozdrawiali nas i pozowali do zdjęć. Orkiestra przestała dąć w sygnałówki i odegrała bardzo głośną wersję hymnu narodowego. Krzesła pod nami zadrżały. Odwróciłam się i zobaczyłam dwa potężne pojazdy wtaczające się na piaszczysty grunt dziedzińca: pierwszy jechał SUV, podobny do tego, którym podróżowaliśmy cztery miesiące temu, a za nim prawdziwy policyjny dżip, tak ciężko opancerzony, że wyglądał jak czołg. Samochodom towarzyszyła chyba setka dzieci i młodzieży z wioski, wszyscy wiwatowali i krzyczeli, biegnąc obok aut, za autami, a czasem przed nimi, niebezpiecznie blisko kół. Pierwszy wóz miał otwarty szyberdach, w którym stał ośmioletni chłopiec z laseczką w dłoni – kopia samego prezydenta – w białym boubou i białej czapeczce kufi. Usiłowano nadać pozory prawdopodobieństwa tej maskaradzie: chłopak był równie czarny jak prezydent i miał taką samą żabią twarz. Obok niego tkwiła ośmioletnia ślicznotka, mniej więcej mojej karnacji, w peruce i obcisłej czerwonej sukni, i rzucała w tłum pliki banknotów z gry Monopol. Byli tam też uczepieni boków samochodu mali ochroniarze w małych okularach przeciwsłonecznych i z małymi pistoletami, których lufy skierowane były w stronę biegnących dzieci – niektóre z zachwytem rozrzucały ramiona i wystawiały swoje małe piersi na cel rówieśników. Dwóch dorosłych ochroniarzy, ubranych tak samo jak ich miniaturowe wersje, ale bez broni (przynajmniej ja jej nie zauważyłam), biegło obok samochodu i filmowało

wszystko najnowszymi modelami kamer wideo. W policyjnym dżipie jadącym z tyłu mali policjanci z karabinami-zabawkami siedzieli obok prawdziwych policjantów uzbrojonych w prawdziwe kałasznikowy. Zarówno duzi, jak i mali funkcjonariusze trzymali karabiny w wyciągniętych do góry rękach, a kłusująca obok dzieciarnia wiwatowała i usiłowała wdrapać się na tył dżipa, bo każdy pragnął znaleźć się jak najbliżej władzy. Dorośli, pośród których siedziałam, wydawali się rozdarci: radosny aplauz – gdy kamery zwracały się w ich stronę – przeplatał się z okrzykami przerażenia, bowiem pojazdy w każdej chwili mogły uderzyć w biegnące dzieci. – Odsuń się – usłyszałam prawdziwego policjanta, który ryknął na uparcie domagającego się słodyczy chłopca po prawej stronie dżipa. – Albo cię przejedziemy! Wreszcie samochody się zatrzymały, miniaturowy prezydent wysiadł, wszedł na podium i wygłosił krótkie przemówienie, z którego nie zrozumiałam ani jednego słowa z powodu sprzężenia zwrotnego w nagłośnieniu. Nikt inny też niczego nie usłyszał, lecz wszyscy śmieli się i klaskali na zakończenie. Pomyślałam, że gdyby przyjechał prawdziwy prezydent, efekt byłby w zasadzie taki sam. Pokaz siły to pokaz siły. Następnie Aimee powiedziała kilka słów, ucałowała tego małego chłopca, zabrała mu laseczkę i pomachała nią, wzbudzając olbrzymi entuzjazm. Szkołę uznano za otwartą. Nie musieliśmy przenosić się z oficjalnej uroczystości na kolejną imprezę – to uroczystość w jednej chwili gdzieś wyparowała i zastąpiła ją wesoła zabawa. Wszyscy, którzy nie zostali zaproszeni na pierwszą część ceremonii, teraz wdarli się na dziedziniec, równy, kolonialny układ krzesełek załamał się i każdy siadał tam, gdzie mu było wygodnie. Prześliczne opiekunki zaprowadziły przedszkolaków w zacienione miejsca, gdzie wyłożyły lunch: gorące dania w szczelnie zamkniętych dużych naczyniach wyjętych z wielkich kraciastych toreb na zakupy, takich samych, jakie sprzedają na targu w Kilburn –

międzynarodowego symbolu zapobiegliwych wędrowców. Na północnym skraju terenu udało się bez kłopotów uruchomić wzmacniacze i głośniki. Każde dziecko, które zdołało wyrwać się spod opieki dorosłych albo przyszło samo, pędziło tam na tańce. Muzyka brzmiała w moich uszach jamajsko, trochę jak dancehall, a jako że podczas tej nagłej przemiany straciłam z oczu wszystkich znajomych, podeszłam bliżej, żeby się przypatrzeć. Tańczono na dwa sposoby. Najczęściej żartobliwie imitowano ruchy matek: nogi ugięte w kolanach, zgarbione plecy, wypięte pośladki, oczy utkwione w stopach, które rytmicznie uderzały o ziemię. Od czasu do czasu – zwłaszcza gdy tancerze dostrzegali, że ich obserwuję – ruchy zmieniały się, nawiązując do innych epok i miejsc, bardziej mi znanych: czułam ducha Atlanty i Kingston, widziałam hip-hop i ragga, nagłe ostre zwroty, podskoki, poślizgi i piruety. Jakiś przystojny chłopak – miał nie więcej niż dziesięć lat i pogardliwy uśmiech na ustach – potrafił naśladować wyjątkowo obsceniczne ruchy i popisywał się nimi, a dziewczyny wokół niego, zgorszone, uciekały z wrzaskiem i chowały się za drzewo, jednak po chwili skradały się z powrotem w nadziei, że znów to zrobi. Zerkał w moją stronę. Pomachał do mnie ręką i coś zawołał, starając się przekrzyczeć muzykę, ale nie mogłam dokładnie zrozumieć słów: – Nie tańczysz? Szkoda! Nie tańczysz? Trudno! Podeszłam bliżej i potrząsnęłam przecząco głową, chociaż widział, że się waham. – A, tu jesteś – usłyszałam za plecami głos Hawy. Ujęła mnie pod rękę i zaprowadziła do naszej grupy. Pod drzewem zgromadzili się Lamin, Granger, Judy, nasi nauczyciele i kilkoro dzieci. Wszyscy pili mrożony sok pomarańczowy albo lodowato zimną wodę z foliowych opakowań w kształcie piramidy. Kupiłam wodę od małej sprzedawczyni, a Hawa pokazała mi, jak oderwać zębami rożek i wysysać ze środka płyn. Kiedy skończyłam, w dłoni pozostała mi zmięta folia

przypominająca sflaczały kondom i zdałam sobie sprawę, że nie mam gdzie tego wyrzucić i że to właśnie te napoje muszą być źródłem plastikowych odpadków, których całe sterty walały się na każdej ulicy, czepiały się gałęzi drzew, zaśmiecały zagrody, osadzały się w każdej kępie krzaków niczym kwiaty. By opóźnić nieuchronne, włożyłam folię do kieszeni i usiadłam pomiędzy Grangerem i Judy, którzy właśnie zaczęli się kłócić. – Nie powiedziałam tego – syknęła Judy. – Powiedziałam: „Nigdy nie widziałam czegoś takiego” – napiła się z rożka. – I, do cholery, mówiłam prawdę! – Jasne, a oni pewnie nigdy nie widzieli tych idiotyzmów, jakie my czasem urządzamy. Na przykład Dzień Świętego Patryka. Co to w ogóle, kurwa, jest za dzień? – Granger, jestem Australijką i w zasadzie buddystką. Nie zwalisz na mnie winy za Dzień Świętego Patryka. – Chodzi mi o to, że my też kochamy swojego prezydenta… – Ha! Mów za siebie! – … więc dlaczego ci ludzie nie mogą szanować i kochać swoich cholernych przywódców? Co cię to obchodzi? Nie możesz wparować w środek tego wszystkiego, nie znając kontekstu, i osądzać… – Nikt go nie kocha – powiedziała bystrooka młoda kobieta, która siedziała naprzeciwko Grangera. Zsunęła suknię na biodra i karmiła dziecko prawą piersią, a po chwili podała mu lewą. Miała ładną, inteligentną twarz, była co najmniej dziesięć lat młodsza ode mnie, jednak w jej oczach czaiło się to samo zmęczone życiem spojrzenie, które zaczęłam zauważać u niektórych swoich koleżanek ze studiów podczas długich, niezręcznych popołudniowych wizyt, w obecności ich nudnych dzieci i jeszcze nudniejszych mężów. One już straciły dziewczęce złudzenia. – Te wszystkie młode kobiety – powiedziała, ściszając głos. Wysunęła na

chwilę dłoń, którą podtrzymywała główkę niemowlęcia, i machnęła nią lekceważąco w kierunku tłumu. – A gdzie są mężczyźni? Owszem, widać tu chłopców, ale czy są też młodzi mężczyźni? Nie. Nikt go nie kocha ani tego, co zrobił. Każdy, kto może, wyjeżdża. Wyjeżdża jak najdalej, wybiera wsteczną drogę. Gdy to mówiła, pokazywała placem tańczących obok chłopców, którzy dopiero wkraczali w okres dojrzewania, wskazywała ich po kolei, jakby miała moc jednym gestem sprawić, że znikną. Cmoknęła przez zęby dokładnie w ten sam sposób co moja matka. – Uwierzcie mi, sama bym to zrobiła, gdybym mogła. Granger, który wcześniej chyba sądził podobnie jak ja, że ta kobieta nie mówi po angielsku – a przynajmniej zna go tak słabo, że nie jest w stanie zrozumieć wszystkich niuansów jego rozmowy z Judy – teraz gorliwie potakiwał przy każdym jej zdaniu, niemal uprzedzając jej słowa. Wszyscy, którzy mogli ją usłyszeć: Lamin, Hawa, niektórzy młodzi nauczyciele z naszej szkoły i inni, których nie znałam – szeptali coś i pogwizdywali, ale nie przerywali jej. Przystojna młoda kobieta wyprostowała się, jakby nagle poczuła się rzeczniczką zgromadzonych wokół ludzi. – Gdyby oni go kochali – nie mówiła już szeptem, jednak nadal nie wymawiała jego nazwiska – czy nie byliby tu z nami, zamiast ryzykować życie, by przeprawić się przez morze? Poprawiła pierś, a ja się zastanawiałam, czy w jej przypadku „oni” są tylko abstrakcją, czy też mają jakieś imię, głos i związek z tym głodnym niemowlakiem. – Wsteczna droga to szaleństwo – szepnęła Hawa. – Każdy kraj prowadzi swoją walkę – powiedział Granger i miałam wrażenie, że słyszę echo porannych słów Hawy. – W Ameryce toczy się ciężki bój. Za nasz lud, za Czarnych. Dlatego nasze dusze tak dobrze czują się tutaj, wśród was.

Mówił powoli, z namysłem i dotknął miejsca, gdzie powinna znajdować się jego dusza (tkwiła, jak się okazało, dokładnie pomiędzy jego mięśniami piersiowymi). Wyglądał, jakby miał się rozpłakać. Instynktownie chciałam się odwrócić, zapewnić mu odrobinę prywatności, lecz Hawa popatrzyła mu prosto w oczy, wzięła go za rękę i powiedziała: – Widzicie, Granger naprawdę nas rozumie – oddał jej uścisk – nie tylko umysłem, ale i sercem! W ten sposób niezbyt subtelnie mnie upomniała. Stanowcza młoda kobieta kiwnęła głową i czekaliśmy, aż powie coś więcej, bo wydawało się, że tylko ona może nadać ostateczne znaczenie tej chwili, ale dziecko się najadło, a ona skończyła swoją przemowę. Podciągnęła suknię, wstała i przełożyła sobie malucha przez ramię, żeby mu się odbiło. – To niezwykłe, że mamy tu teraz naszą siostrę Aimee – odezwała się jedna z przyjaciółek Hawy, energiczna młoda kobieta o imieniu Ester, która, jak zauważyłam, nie znosiła ciszy. – Jest znana na całym świecie! A teraz została jedną z nas. Musimy nadać jej nasze wioskowe imię. – Tak – powiedziałam. Patrzyłam na kobietę w żółtej sukni, która wcześniej zabierała głos. Teraz, idealnie wyprostowana, szła powoli w kierunku tancerzy. Chciałam pójść za nią i jeszcze trochę porozmawiać. – Czy jest teraz tutaj? Nasza siostra Aimee? – Słucham? Och, nie… chyba udziela wywiadów. – To niezwykłe. Zna Jaya-Z, zna Rihannę i Beyoncé. – Tak. – I Michaela Jacksona? – Tak. – Myślisz, że należy do Iluminatów? A może tylko ich popiera? Nadal widziałam kobietę w żółtej sukni, wyróżniała się z tłumu, w końcu zasłoniło ją drzewo, a później przenośna toaleta i straciłam ją z oczu.

– Nie wiem… naprawdę, Ester, nie sądzę, aby to, co o nich mówią, było wiarygodne. – No cóż – odparła spokojnie Ester, zupełnie jakby przed chwilą stwierdziła, że lubi czekoladę, a ja przyznałabym, że nie przepadam za jej smakiem. – My uważamy, że Iluminaci istnieją i mają wielką władzę. Dużo o tym słyszeliśmy. – Istnieją – potwierdziła Hawa – ale pamiętaj, że temu Internetowi nie można w pełni ufać! Na przykład mój kuzyn pokazał mi zdjęcie białego człowieka z Ameryki grubego jak czterej mężczyźni, takiego tłuściocha! Powiedziałam: „Głupi jesteś, to nie jest prawdziwa fotografia, daj spokój! To niemożliwe, nikt nie może tak wyglądać”. Te dzieciaki są szalone, wierzą we wszystko, co zobaczą. Kiedy wróciliśmy do zagrody, było już ciemno, na niebie świeciły gwiazdy. Wzięłam pod ręce Lamina i Hawę i spróbowałam trochę się z nimi podrażnić. – Nie, nie, nie, chociaż nazywam ją swoją małą żoną – zaprotestował Lamin – a ona nazywa mnie panem mężem, prawda jest taka, że jesteśmy tylko rówieśnikami. – To zwykły flirt – powiedziała figlarnie Hawa – nic więcej! – Nic więcej? – zapytałam i otworzyłam drzwi kopniakiem. – Zdecydowanie nic – potwierdził Lamin. W zagrodzie wiele młodszych dzieci jeszcze nie spało. Podbiegły zachwycone do Hawy, która powitała je z równym zadowoleniem. Uścisnęłam dłonie wszystkim czterem babkom – to był rytuał – jakbyśmy widziały się po raz pierwszy, a każda z kobiet nachyliła się do mnie i starała się zakomunikować mi coś ważnego – ściśle mówiąc, powiedziały mi o czymś ważnym, ale nie zrozumiałam – a potem, skoro słowa jak zwykle okazały się zawodne, babki pociągnęły mnie delikatnie za spódnicę w kierunku werandy. – Och! – wykrzyknęła Hawa i podeszła bliżej, trzymając na rękach swojego

małego kuzyna. – To mój brat! W rzeczywistości byli przyrodnim rodzeństwem, jednak nie dostrzegałam pomiędzy nimi żadnego podobieństwa. Nie był tak piękny jak ona i nie posiadał jej wdzięku. Miał miłą poważną twarz, okrągłą jak u Hawy, lecz z podwójnym podbródkiem, nosił eleganckie okulary i ubierał się bez polotu, przez co od razu zgadłam, zanim sam mi o tym powiedział, że spędził jakiś czas w Ameryce. Stał na werandzie, pił herbatę lipton z wielkiego kubka i opierał się łokciami o występ betonowej ściany. Podeszłam i podałam mu rękę. Ujął moją dłoń serdecznie, odchylił głowę i uśmiechnął się z wyższością, jakby traktował ten gest powitania nieco ironicznie. Przypominał mi kogoś w tej chwili: moją matkę. – Jak widzę, teraz mieszkasz tutaj – powiedział i wskazał ruchem głowy na spokojnie krzątające się kobiety, na Hawę i na piszczącego w jej ramionach kuzyna, który, gdy po chwili postawiła go na ziemi, pobiegł na podwórze. – Jak ci służy wiejskie życie? Chyba najpierw trzeba przyzwyczaić się do takiego otoczenia, by w pełni je docenić. Zamiast mu odpowiedzieć, zapytałam, gdzie nauczył się tak dobrze mówić po angielsku. Uśmiechnął się grzecznie, jednak jego spojrzenie stwardniało. – Tutaj. W tym kraju mówi się po angielsku. Hawa, nie wiedząc, jak zareagować na moją gafę, zakryła usta dłonią i zachichotała. – Bardzo mi się tu podoba – odparłam, rumieniąc się. – Hawa jest bardzo miła. – Smakuje ci jedzenie? – Jest wyśmienite. – Jest proste – poklepał się po zaokrąglonym brzuchu i podał pustą miskę przechodzącej obok dziewczynie. – Czasem proste jest smaczniejsze niż coś skomplikowanego. – Zgadzam się.

– A więc podsumowując: wszystko jest w porządku? – Tak, w porządku. – Jak mówiłem, musi upłynąć trochę czasu, zanim człowiek przyzwyczai się do wiejskiego życia. Nawet mnie zajmuje to chwilę, chociaż urodziłem się tutaj. Teraz i mnie ktoś podał pełną miskę i chociaż już jadłam, wzięłam ją, bo czułam, że wszystko, co robię w obecności brata Hawy, jest swego rodzaju egzaminem,. – Przecież nie możesz jeść w ten sposób – ofuknął mnie, kiedy usiłowałam postawić miskę na gzymsie, i powiedział: – Usiądźmy. Lamin i Hawa opierali się o ścianę, a my usiedliśmy na chybotliwych stołkach domowej roboty. Kiedy brat Hawy zniknął z oczu kuzynom i kuzynkom na podwórzu, odprężył się. Powiedział mi, że chodził do dobrej szkoły w mieście, niedaleko uniwersytetu, na którym wykładał jego ojciec, a potem złożył podanie na uczelnię prowadzoną przez kwakrów w Kansas. Uczelnia co roku przyznawała dziesięć stypendiów afrykańskim studentom, tysiące uczniów chciało je zdobyć, jemu się to udało, bo komisji spodobał się jego esej, chociaż było to tak dawno temu, że sam już nie pamięta, o czym napisał. Zrobił dyplom z ekonomii w Bostonie, później mieszkał w Minneapolis, Rochester i Boulder. Odwiedziłam te miasta z Aimee, żadne z nich nic dla mnie nie znaczyło, a jednak teraz chciałam o nich usłyszeć – być może dlatego że dzień spędzony w wiosce dłużył się jak rok, bo czas tu gwałtownie spowalniał – i najwyraźniej sam widok beżowych spodni i czerwonej koszulki brata Hawy wystarczył, by wyzwolić we mnie nostalgię wygnańca. Zadałam wiele szczegółowych pytań o chwile spędzone w miejscach, które teraz wydawały mi się domem, podczas gdy Hawa i Lamin stali nieruchomo obok nas całkowicie wykluczeni z rozmowy. – Dlaczego musiałeś wyjechać? – zapytałam go z żalem pobrzmiewającym w głosie nieco mocniej, niż zamierzałam.

Popatrzył na mnie przenikliwie. – Nic mnie nie zmuszało. Mogłem zostać. Wróciłem, by służyć mojemu krajowi. Chciałem wrócić. Pracuję w ministerstwie skarbu. – Och, dla rządu… – Tak. Ale on traktuje skarb państwa jak prywatną skarbonkę… Jesteś bystrą młodą kobietą. Na pewno o tym słyszałaś. – Wyjął z kieszeni gumę do żucia i przez dłuższą chwilę odwijał sreberko. – Rozumiesz, że kiedy mówię o służbie krajowi, chodzi mi o naród, a nie o jednego człowieka. Rozumiesz też, że w tej chwili mamy związane ręce. Oczywiście nie zawsze tak będzie. Kocham swój kraj. A kiedy sytuacja ulegnie zmianie, przynajmniej będę na miejscu, by móc to zobaczyć. – Babu, na razie jesteś tu dopiero jeden dzień! – zaprotestowała Hawa i zarzuciła mu ręce na szyję. – Chcę porozmawiać z tobą o kłopotach na tym podwórku, nie obchodzi mnie, co się dzieje w mieście! Brat i siostra z czułością pochylili się ku sobie. – Siostro, nie wątpię, że sytuacja tutaj jest bardziej skomplikowana, ale poczekaj, chcę do końca wyjaśnić coś naszemu gościowi. Widzisz, ostatnio zatrzymałem się w Nowym Jorku. Jesteś z tego miasta, zgadłem? Potwierdziłam, tak było łatwiej. – Wiesz więc, jak tam jest i jak funkcjonują podziały klasowe w Ameryce. Szczerze mówiąc, to mnie przerosło. Miałem dość, już kiedy przyjechałem do Nowego Jorku. Oczywiście my też mamy u siebie system klasowy, lecz nie mamy takiej pogardy. – Pogardy? – Zastanówmy się… Widzisz tę zagrodę? Mieszkasz tu wśród naszej rodziny. A właściwie wśród małej jej części, ale niech to posłuży za przykład. Może tobie ich życie wydaje się proste, są wieśniakami. Jednak po kądzieli jesteśmy foros, czyli szlachtą. Niektórzy, na przykład dyrektor szkoły, są nyamalos, to znaczy,

że ich przodkowie byli rzemieślnikami, a ci dzielą się na wiele grup, kowale, rymarze i tak dalej… Lamin, twoja rodzina to jali, prawda? Na twarzy Lamina pojawił się wyraz napięcia. Nauczyciel ledwie dostrzegalnie skinął głową, a potem spojrzał przed siebie na ogromny księżyc w pełni, który wyglądał, jakby chciał przecisnąć się pomiędzy gałęziami drzewa mango. – Muzycy, bajarze i pieśniarze – wyjaśnił brat Hawy i zaczął przebierać palcami, naśladując brzdąkanie na strunach. – A wielu spośród mieszkańców wioski pochodzi od jongo. Jest ich tu dużo. – Nie wiem, co to znaczy. – Potomkowie niewolników. – Uśmiechnął się i popatrzył na mnie uważnie. – Chodzi mi o to, że ludzie tutaj nadal mogą powiedzieć: „Rzecz jasna, jongo różni się ode mnie, ale ja nim nie pogardzam”. W oczach Boga różnimy się, jednak jesteśmy też równi. W Nowym Jorku widziałem ludzi z niższych klas, których traktowano w niewyobrażalny dla mnie sposób. Z całkowitą pogardą. Podają jedzenie, a nikt nawet na nich nie spojrzy. Możesz mi wierzyć lub nie, mnie też traktowano czasem w ten sposób. – Można być biednym na tyle różnych sposobów – wyszeptała Hawa w nagłym przypływie natchnienia. Zbierała właśnie z podłogi resztki ości. – I bogatym – dopowiedziałam, a brat Hawy uśmiechnął się lekko i przyznał mi rację.

Sześć

Rankiem po pokazie ktoś zadzwonił do drzwi wyjątkowo wcześnie. O tej porze nie przychodził nawet listonosz. Na progu stanęła wzburzona panna Isabel. Zniknęła kasetka z pieniędzmi, zabrano prawie trzysta funtów, a nie było śladów włamania. Ktoś w nocy otworzył bramę kluczem i wszedł do środka. Matka, jeszcze w szlafroku, usiadła na sofie i przecierała zaspane oczy. Stałam w drzwiach i słuchałam, od razu uznana za niewinną. Matka i panna Isabel rozważały, co zrobić z Tracey. Po pewnym czasie zawołały mnie i przepytały. Powiedziałam prawdę: złożyłyśmy wszystkie krzesła, zamknęłyśmy o jedenastej trzydzieści, a potem się rozeszłyśmy; moim zdaniem Tracey wrzuciła klucz przez otwór na listy, choć możliwe, że schowała go do kieszeni. Matka i panna Isabel przyglądały mi się, gdy mówiłam, ale słuchały bez większego zainteresowania i z ich twarzy trudno było coś wyczytać, a kiedy skończyłam, znów pogrążyły się w rozmowie. Im dłużej ich słuchałam, tym bardziej czułam się zaniepokojona. Było coś nieprzyzwoitego w satysfakcji, z jaką uznały mnie za uczciwą, a Tracey za winną, chociaż rozumiałam, że Tracey musiała w jakiś sposób maczać w tym palce. Miały swoje teorie. Panna Isabel uważała, że to Louie musiał ukraść klucz. Matka była pewna, że Tracey sama mu go dała. Wtedy nie dziwiło mnie, że żadna z nich nie zamierza powiadomić policji. – Z taką rodziną… – powiedziała panna Isabel i otarła oczy podsuniętą jej chusteczką. – Kiedy Tracey przyjdzie do ośrodka – zapewniła matka – porozmawiam

z nią. Po raz pierwszy wtedy usłyszałam, że Tracey chodzi do ośrodka dla młodzieży, w którym matka była wolontariuszką. Matka spojrzała na mnie zmieszana. Minęła chwila, nim odzyskała spokój i spuszczając wzrok, bez zająknienia wyjaśniła, że „po tej historii z narkotykami” załatwiła Tracey bezpłatne konsultacje, a nie powiedziała mi o tym tylko przez wzgląd na „poufność”, nawet matka Tracey nic nie wiedziała. Teraz rozumiem, że postępowała rozsądnie, jednak wtedy wszędzie dopatrywałam się matczynej konspiracji, manipulacji, prób kontrolowania życia mojego i moich przyjaciół. Zrobiłam awanturę i uciekłam do swojego pokoju. Potem wszystko potoczyło się bardzo szybko. Panna Isabel w swojej niewinności poszła porozmawiać z matką Tracey, która po prostu wyrzuciła ją z mieszkania. Nauczycielka wróciła do nas roztrzęsiona, z jeszcze bardziej niż zwykle zaróżowioną twarzą. Matka kazała jej usiąść i poszła zaparzyć herbatę, a chwilę później usłyszałyśmy, jak ktoś z hukiem otwiera drzwi do naszego domu: matka Tracey, niesiona wściekłością, przebiegła przez ulicę, wpadła na naszą klatkę schodową i została tam wystarczająco długo, by haniebnie oskarżyć pana Bootha. Krzyczała tak, że słyszałam ją przez ściany. Zbiegłam na dół i niemal się z nią zderzyłam. Tarasowała wejście, wyzywająca, pełna pogardy – dla mnie. – Ty i ta twoja pierdolona matka! – powiedziała. – Zawsze uważałyście się za lepsze od nas, myślałyście, że jesteś jakąś cholerną gwiazdą, a okazuje się, że to nieprawda. To mojej Tracey się udało, a wy jesteście, kurwa, zwyczajnie zazdrosne, ale nie pozwolę wam stanąć jej na drodze, ma przed sobą całe życie, nie zniszczycie go swoimi kłamstwami, po moim trupie! Żaden dorosły nigdy wcześniej nie mówił do mnie tak pogardliwie. Według niej chciałam zaszkodzić Tracey, podobnie jak moja matka, panna Isabel, pan Booth i rozmaici ludzie z osiedla, tak jak i wszystkie zazdrosne matki, które

przyprowadzały tam dzieci na lekcje tańca. Rozpłakałam się i uciekłam na górę, a ona dalej krzyczała: – A rycz sobie do woli, złotko, gówno mnie to obchodzi! Już w mieszkaniu usłyszałam, jak trzasnęła drzwiami, i na kilka godzin zapanował spokój. Tuż przed kolacją matka weszła do mojego pokoju i zadała mi kilka intymnych pytań – tylko ten jeden raz otwarcie rozmawiałyśmy o seksie – a ja wyjaśniłam jej stanowczo, że pan Booth nigdy nie dotknął mnie ani Tracey, ani – z tego, co wiedziałam – nikogo innego. Nie zdało się to na nic: pod koniec tygodnia został zmuszony do rezygnacji, nie mógł już akompaniować na zajęciach panny Isabel. Nie wiem, co później się z nim stało, czy dalej mieszkał w naszej okolicy, wyprowadził się, umarł czy po prostu załamał się z powodu tych plotek. Myślałam o słowach matki – „Coś naprawdę niedobrego dzieje się z tą dziewczyną!” – i zrozumiałam, że jak zwykle miała rację. Gdybyśmy delikatnie wypytały Tracey w odpowiednim momencie, może prawda wyszłaby na wierzch. Niestety, zawiodło nas wyczucie czasu, osaczyłyśmy zarówno ją, jak i jej matkę, na co zareagowały w oczywisty sposób: rzuciły się z dziką wściekłością na to, co stanęło im na drodze – a ofiarą tego padł biedny pan Booth. Tak więc uzyskałyśmy coś w rodzaju prawdy, coś podobnego do niej, jednak niezupełnie.

CZĘŚĆ SZÓSTA

Dzień i noc

Jeden

Jesienią po sprawdzeniu wyników rekrutacji okazało się, że przyjęto mnie na uniwersytet, który zajmował drugie miejsce na mojej liście, i mogę zacząć studiować medioznawstwo o pół mili od płaskiego szarego kanału La Manche, w scenerii, którą pamiętałam ze spędzanych tam w dzieciństwie wakacji. Nad brzegiem morza ciągnęła się plaża pokryta smętnymi brązowymi kamykami, pomiędzy którymi od czasu do czasu trafiały się też duże jasnobłękitne sztuki, kawałki koralowca i białych muszli i połyskujące odłamki, które łatwo było wziąć za coś cennego, ale okazywały się jedynie potłuczonymi butelkami lub szczątkami naczyń. W gruncie rzeczy byłam prowincjonalną mieszczką. Swoje uprzedzenia zabrałam tam razem z roślinką w doniczce i kilkoma parami tenisówek oraz przekonaniem, że każdy na ulicy będzie zdumiony na widok kogoś takiego jak ja. Lecz tacy jak ja nie byli nikim wyjątkowym. Przybywaliśmy zewsząd: z Londynu i Manchesteru, z Liverpoolu i Bristolu, nosiliśmy za duże dżinsy i skórzane kurtki, mieliśmy łyse głowy lub wygolone po bokach wzorki albo nażelowane włosy ściągnięte w kok i szczyciliśmy się kolekcjami czapek. Już podczas pierwszych tygodni zdążyliśmy się poznać, chodziliśmy razem nadbrzeżną ulicą w obronnym szyku gotowi na zaczepki, jednak miejscowi nie interesowali się nami tak jak my sobą. Od słonego powietrza pękały nam wargi, w okolicy nie było dobrych zakładów fryzjerskich, ale słowa „Jesteś z uczelni?” okazywały się jedynie uprzejmym pytaniem, a nie atakiem na nasze prawo do przebywania w tym miejscu. Były też inne,

nieoczekiwane korzyści. Dostawałam „stypendium socjalne”, które pokrywało wydatki na jedzenie i czynsz, a weekendy były tanie – nie było dokąd pójść i co robić. Razem spędzaliśmy wolny czas w naszych pokojach, wypytywaliśmy się wzajemnie o naszą przeszłość, robiąc to delikatnie, żeby nikogo nie urazić, bo pochodziliśmy z rodzin, których drzewa genealogiczne sięgały tylko o jedno lub dwa pokolenia wstecz, a losy kolejnych ginęły w pomroce dziejów. Jedynym wyjątkiem był pewien chłopak z Ghany: wywodził się z długiej linii lekarzy i prawników i codziennie zadręczał się, że nie studiuje w Oksfordzie. Reszta z nas tylko o krok (czasem o dwa) oddaliła się od ojców – mechaników, matek – sprzątaczek, babek – pomywaczek, i dziadków – kierowców autobusów. Uważaliśmy, że zdołaliśmy osiągnąć coś cudownego, byliśmy „pierwszymi, którym się udało”, i ten fakt rekompensował nam bardzo dużo. To, że uczelnia była równie młoda jak my, uważaliśmy za jej następną zaletę. Nie czuło się tu starej tradycji akademickiej, nie musieliśmy czołobitnie kłaniać się nikomu. Studiowaliśmy na nowych kierunkach – media, gender – i równie nowe były nasze sale wykładowe i wykładowcy. Sami mieliśmy nadać charakter temu miejscu. Myślałam o Tracey, która tak wcześnie uciekła w świat tańca, o tym, jak bardzo jej kiedyś zazdrościłam, a teraz było mi jej trochę żal: jej życie wydawało mi się dziecinne, ograniczało się w gruncie rzeczy do zabawy własnym ciałem, a ja, jeśli miałam ochotę, mogłam ze stołówki pójść prosto na wykład „Dialektyka postrzegania czarnego ciała” albo tańczyć beztrosko do późna w nocy u moich nowych znajomych, i to nie przy starych musicalowych przebojach, ale przy nowej muzyce Gang Starr lub Nas. Kiedy tańczyłam, nie musiałam stosować się do sztywnych reguł, pamiętać o krokach i stylu – ruszałam się tak, jak chciałam, dawałam się prowadzić dźwiękom. Biedna Tracey: pobudki wczesnym rankiem, niepokój, gdy stawała na wadze, ból w podbiciu stóp, wystawianie własnego młodego ciała na opinię innych! W porównaniu z nią byłam wolna. Tu mogliśmy siedzieć do późna, jeść, na co przyszła nam

ochota, i palić trawkę. Słuchaliśmy utworów złotej ery hip-hopu, nie zdając sobie sprawy, że żyjemy w złotej erze. Uczyłam się znaczenia tekstów od tych, którzy znali się na tym lepiej ode mnie, i traktowałam te nieformalne lekcje równie poważnie jak wykłady na uczelni. Taki był duch czasów: pod wpływem marihuany nadawaliśmy naukową interpretację reklamom szamponów i rozgryzaliśmy filozoficzne przesłanie klipów N.W.A. W naszym małym kółku najważniejsza była „samoświadomość” i po latach uciążliwego prostowania włosów wreszcie pozwoliłam im się swobodnie skręcać, zaczęłam też nosić naszyjnik, na którym wisiały skórzane kontury – na przemian czarne, czerwone, zielone i żółte – największych afrykańskich państw. Pisałam długie emocjonalne eseje o fenomenie Wuja Toma. Kiedy pod koniec pierwszego semestru na trzy dni przyjechała do mnie matka, sądziłam, że będzie pod wrażeniem tego wszystkiego. Zapomniałam, że nie traktowała mnie tak jak innych, że nie jestem „pierwszą, której się udało”. W tym biegu z przeszkodami matka zawsze mnie wyprzedzała o jeden skok, bo to, co wystarczało innym, dla niej nie było dość dobre. Kiedy ostatniego ranka spacerowałyśmy po plaży, powiedziała coś, co wyraźnie wymknęło się jej niechcący i wykraczało poza to, co zamierzała mi przekazać. Porównała mianowicie zdobyty niedawno przez siebie dyplom z moimi studiami i nazwała moją uczelnię „oszustwem”: to nie był prawdziwy uniwersytet, lecz jedynie stypendialna pułapka dla dzieciaków bez głębszego rozeznania, których rodzice sami nie mieli wykształcenia. Wściekłam się i strasznie się pokłóciłyśmy. Powiedziałam jej, żeby więcej nie przyjeżdżała, i tak zrobiła. Spodziewałam się, że poczuję się opuszczona – jakbym przecięła jedyną nić łączącą mnie ze światem – jednak tak się nie stało. Po raz pierwszy w życiu miałam kochanka i byłam nim tak pochłonięta, że mogłam pogodzić się z każdą stratą. Był samoświadomym młodym mężczyzną, nazywał się Rakim – zmienił imię na cześć rapera – miał pociągłą twarz taką jak ja, choć o ciemniejszej barwie

w odcieniu miodowego brązu, surowe czarne oczy, wydatny nos i nieco kobiecą, zaskakującą wadę zgryzu (górne siekacze nadmiernie zachodziły mu na dolne, podobnie jak u samego Hueya P. Newtona). Nosił wątłe dredy do ramion, trampki Converse All Stars (bez względu na pogodę) i małe okrągłe lenonówki. Sądziłam, że jest najpiękniejszym mężczyzną na świecie. On też tak sądził. Uważał się za pięcioprocentowca, to znaczy za samego boga – bo wszyscy męscy potomkowie Afryki byli bogami – i kiedy po raz pierwszy wyjaśnił mi tę koncepcję, pomyślałam: chyba miło myśleć o sobie jak o żywym bogu, jakie to odprężające! Jednak okazało się, że była to ciężka służba, bo niełatwo jest nieść ciężar prawdy, gdy tylu ludzi – dokładnie rzecz biorąc, osiemdziesiąt pięć procent mieszkańców Ziemi – żyje w ignorancji. Jeszcze gorsi od ignorantów byli cynicy, którzy stanowili dziesięć procent ludności: posiadali tę samą wiedzę co Rakim, ale działali wbrew prawdzie, chcieli ją ukryć, omamić osiemdziesiąt pięć procent ignorantów i czerpać zyski ze swojej przewagi. (Do tej grupy przewrotnych oszustów Rakim zaliczał wszystkie Kościoły, w tym Naród Islamu, oraz media i „establishment”). Na ścianie w jego pokoju wisiał świetny stary plakat Czarnych Panter, ten, na którym wielki kot wygląda tak, jakby chciał skoczyć na patrzącego. Rakim często mówił o pełnym przemocy życiu w wielkich amerykańskich miastach, o cierpieniach naszego ludu w Nowym Jorku, Chicago, Baltimore i Los Angeles – miejscach, w których nigdy nie byłam i które ledwo potrafiłam sobie wyobrazić. Czasami odnosiłam wrażenie, że życie w gettach, chociaż odległe o trzy tysiące mil, jest mu bliższe niż to spokojne, miłe nadmorskie miasteczko, w którym teraz mieszkaliśmy. Bywały chwile, kiedy przytłaczał go stres związany z obowiązkami Biednego Sprawiedliwego Nauczyciela. Zaciągał żaluzje w oknach, od rana popalał trawkę, opuszczał zajęcia, błagał, żebym nie zostawiała go samego, i spędzał całe godziny, studiując Najwyższy Alfabet i Najwyższą Matematykę, które dla mnie sprowadzały się jedynie do stosu notatników zapełnionych niezrozumiałymi

kombinacjami liter i cyfr. Kiedy indziej natomiast wydawał się stworzony do propagowania idei globalnego oświecenia. Spokojny i pełen mądrości, siedział po turecku na podłodze jak guru, nalewał herbatę z hibiskusa członkom naszego małego kółka, „udzielał nauk” i delikatnie potrząsał głową w rytm utworów swojego imiennika. Nigdy przedtem nie spotkałam takiego chłopaka. Ci, których znałam, właściwie nie mieli żadnych zainteresowań, nie mogli sobie na nie pozwolić: dla nich liczyło się tylko to, że potrafią niczym się nie przejmować. Prowadzili ze sobą nawzajem – i ze światem – niekończącą się wojnę po to, by udowodnić, komu z nich zależy najmniej, kto bardziej ma wszystko w dupie. Była to forma obrony przed porażką, która i tak wydawała im się nieuchronna. Rakim był inny: wszystkie jego namiętności były widoczne jak na dłoni, nie potrafił ich ukryć, nawet nie próbował – i to w nim kochałam. Początkowo nie zauważyłam, jak trudno było mu się śmiać. Śmiech nie wydawał się właściwy dla boga w ludzkiej postaci – a jeszcze mniej dla dziewczyny boga – i to powinno było obudzić moją czujność. Zamiast tego towarzyszyłam Rakimowi w najdziwniejszych poszukiwaniach. Numerologia! Był nią opętany. Pokazywał mi, jak zapisać moje imię za pomocą cyfr, a potem przestawić te cyfry w odpowiedni sposób według zasad Najwyższej Matematyki, aż w końcu dało się z nich odczytać: „Walka o pokonanie własnych antynomii”. Nie rozumiałam wszystkiego, o czym mówił – najczęściej podczas tych rozmów byliśmy upaleni – ale doskonale zdawałam sobie sprawę ze sprzeczności, które podobno we mnie dostrzegał, bardzo łatwo było mi uwierzyć, że moje pochodzenie jest tylko po części właściwe, i dopóki nie zaczynałam myśleć o swoim ojcu i o tym, że go kocham, bez problemu akceptowałam takie rozumowanie. Te idee nie miały nic wspólnego z tym, co Rakim studiował: z zarządzaniem i administracją w branży hotelarskiej i turystycznej, lecz nadawały ton naszym wspólnym chwilom i powoli zaczynałam odnosić wrażenie, że bezustannie próbuje mnie kontrolować. Niczego nie robiłam jak należy. Przedmioty, które

studiowałam, budziły w nim wstręt – ci biali komicy z uczernionymi twarzami, te roztańczone czarne służące, te stepujące dzierlatki i girlaski. Nie dostrzegał w tym żadnej wartości i chociaż sama podchodziłam do tego krytycznie, wszystko było dla niego jałowe, stanowiło produkt „żydowskiego Hollywood”, który jego zdaniem zaliczał się w całości do kłamliwych dziesięciu procentów. Kiedy chciałam porozmawiać z nim o czymś, co napisałam – zwłaszcza przy naszych znajomych – dewaluował to lub wyśmiewał. Raz, bardzo upalona, popełniłam błąd i starałam się wyjaśnić, co mnie pociąga w stepowaniu, a szczególnie w jego początkach. Mówiłam o irlandzkich marynarzach i afrykańskich niewolnikach, którzy odmierzali czas rytmicznymi uderzeniami stóp o drewniane pokłady statków, uczyli się nawzajem różnych kroków i tworzyli nową formę, a Rakim, też upalony i nastawiony agresywnie, wstał, błysnął białkami oczu, wydął wargi, potrząsnął dłońmi jak biały komik z uczernioną twarzą i zawołał: „Mój panie, takim szczęśliwy na tym statku z niewolnikami, że zatańczę z radości”. Spojrzał na mnie i usiadł. Nasi znajomi spuścili wzrok. To było moje wielkie upokorzenie: jeszcze przez kilka miesięcy rumieniłam się na samą myśl o tamtej chwili. Wtedy nie obwiniałam go za takie zachowanie, nie czułam, że kocham go mniej: zawsze instynktownie poszukiwałam winy w sobie. Zarówno w jego, jak i moich oczach największą skazą była moja spaczona kobiecość. Wedle koncepcji Rakima kobieta była „ziemią”, stanowiła podglebie dla mężczyzny będącego czystą ideą, który miał „nauczać”, a ja według niego byłam daleko od należnego mi miejsca, odległa od korzeni. Nie uprawiałam roślin, nie gotowałam jedzenia, nie myślałam o dzieciach ani o gospodarstwie domowym i rywalizowałam z nim, zamiast go wspierać. Romantyczność była mi obca: wymagała pewnych form tajemniczości, na które nie mogłam się zdobyć i których nie lubiłam u innych. Nie potrafiłam udawać, że nie rosną mi włosy na nogach, że moje ciało nie wydala różnych paskudnych substancji, a stopy nie są płaskie jak naleśniki. Nie umiałam flirtować i nie widziałam w tym sensu. Czasem stroiłam się dla

nieznajomych – gdy wychodziliśmy na studenckie imprezy albo jeździliśmy do londyńskich klubów – ale w naszych pokojach, w chwilach, które spędzaliśmy we dwoje, nie chciałam być niczyją dziewczyną ani kotkiem, mogłam być tylko osobą płci żeńskiej, a seks dla mnie był czymś, co przytrafia się pomiędzy równymi sobie przyjaciółmi, gdy milkną rozmowy i dyskusje odkłada się na później, niczym książki na półkę. Te głębokie wady Rakim przypisywał cechom odziedziczonym po ojcu, które mnie zatruwały. Oczywiście była to też moja własna wina, wina mojego umysłu, zbyt zajętego sobą. Rakim nazywał to umysłem miejskim, który nigdy nie zaznaje spokoju, ponieważ nie znajduje naturalnego przedmiotu medytacji, wokół dostrzega jedynie beton i obrazy rzeczywistości oraz obrazy tych obrazów – symulakry, jak wtedy je nazywaliśmy. Miasta mnie zdemoralizowały, zmaskulinizowały. Czy nie wiem, że zostały zbudowane przez te dziesięć procent cyników? Że są przemyślanym narzędziem zniewolenia? Obcym habitatem dla afrykańskiej duszy? Dowody, jakie przedstawiał na tę teorię, niekiedy bywały złożone – rzekome spiski rządów, jakieś nagryzmolone plany architektoniczne, niejasne cytaty z wypowiedzi przywódców społecznych, które musiałam przyjmować na wiarę – a niekiedy proste i dla mnie kompromitujące. Czy znam nazwy drzew? A kwiatów? Nie? Jak Afrykanka może żyć w ten sposób? On znał je wszystkie, chociaż zawdzięczał to temu – czym się nie chwalił – że był dzieckiem angielskiej wsi, wychowywał się najpierw w Yorkshire, a następnie w Gorset, w zapadłych wioskach, gdzie zawsze wyróżniał się na ulicy czy w szkole, co uważałam za bardziej egzotyczne niż cały jego radykalizm i mistycyzm. Podobało mi się, że zna nazwy i położenie wszystkich hrabstw, nazwy rzek, miejsca ich ujść i źródeł, że potrafi odróżnić owoce morwy od jeżyn, młodniak od starego lasu. Nigdy w swoim życiu nie chodziłam na spacery, ale teraz zaczęłam towarzyszyć mu w przechadzkach wzdłuż surowego nadbrzeża, po zapomnianych pomostach, a czasem w głąb miasteczka, brukowanymi uliczkami, przez parki, pomiędzy

cmentarzami, wzdłuż szos, aż dochodziliśmy do pól i kładliśmy się tam na ziemi. Podczas tych długich spacerów Rakim nie zapominał o swoich koncepcjach. Wykorzystywał je, by w zaskakujący dla mnie sposób opisywać to, co widzi. Splendor georgiańskich domów na półkolistych uliczkach z widokiem na morze, ich fasady białe jak cukier, powstały – jak wyjaśniał – właśnie dzięki pieniądzom zarobionym na handlu cukrem, wznosili je plantatorzy z naszej rodzinnej wyspy, na której nigdy nie byliśmy. A mały kościelny dziedziniec, gdzie czasami spotykaliśmy się w nocy na drinka i dymek, był miejscem, w którym wzięła ślub Sarah Forbes Bonetta, Rakim wielokrotnie opowiadał mi tę historię z taką werwą, jakby sam był panem młodym. Leżałam obok niego na mizernej cmentarnej trawie i słuchałam. Bonetta była małą siedmioletnią dziewczynką z zachodniej Afryki, pochodziła z dobrego rodu, ale podczas plemiennej wojny porwali ją najeźdźcy z Dahomeju. Widziała, jak mordują jej rodzinę. „Uratował ją” – te słowa Rakim opatrywał manualnym cudzysłowem – angielski kapitan, który przekonał króla Dahomeju, by podarował ją królowej Wiktorii: „prezent od Króla Czarnych dla Królowej Białych”. Kapitan nazwał ją Bonetta na cześć własnego statku i już podczas podróży do Anglii zorientował się, jak bystra jest ta mała, jak niezwykle spostrzegawcza, inteligentna jak białe dziewczynki. Królowa również to zauważyła i postanowiła wychować ją jak jedną ze swoich chrześniaczek, a gdy dziewczynka osiągnęła odpowiedni wiek, wydała ją za mąż za bogatego kupca z ludu Joruba. Ślub wzięli – mówił Rakim – właśnie tutaj. Uniosłam się na łokciach i popatrzyłam na bezpretensjonalny kościół z typowymi blankami, prostym zwieńczeniem i solidnymi czerwonymi drzwiami. – W orszaku kroczyło osiem czarnych druhen – powiedział i wskazał końcem rozżarzonego jointa drogę prowadzącą od furtki do progu kościoła. – Pomyśl tylko! Osiem czarnych i osiem białych, a Afrykanie szli w parach z białymi dziewczętami i biali mężczyźni z Afrykankami.

Nawet po ciemku dobrze to sobie wyobraziłam. Dwanaście siwych koni zaprzężonych do karety, wspaniały blask koronkowej sukni ślubnej w kolorze kości słoniowej, wielki tłum gapiów, którzy wylegli z kościoła na trawnik, stali wzdłuż całej drogi aż do zadaszonej bramy cmentarnej, wdrapywali się na niski kamienny mur i na drzewa tylko po to, by ujrzeć ją choć przez chwilę. Przypominam sobie, jak Rakim zdobywał wtedy informacje: przesiadywał w bibliotekach publicznych, w uczelnianym archiwum, zawzięcie przekopywał się przez stare gazety, przeglądał mikrofilmy, starannie śledził przypisy. I myślę, że teraz, w erze Internetu, musi być szczęśliwy, choć może wycieńcza go to i doprowadza na skraj szaleństwa. Obecnie nawet ja potrafię błyskawicznie, za pomocą jednego kliknięcia myszki, odnaleźć nazwisko kapitana i dowiedzieć się, co myślał o małej dziewczynce, którą podarował królowej: Odkąd przybyła do naszego kraju, poczyniła znaczne postępy w nauce języka angielskiego, wykazuje wielkie zdolności muzyczne i ponadprzeciętną inteligencję. Ma krótkie, kędzierzawe czarne włosy, które zdradzają jej afrykańskie pochodzenie; jednak rysy twarzy ma miłe, a maniery i usposobienie łagodne i czułe. Teraz wiem, że jej imię w narzeczu Jaruba brzmiało Aina i oznaczało „trudne narodziny”, a nadawano je dzieciom, które urodziły się z pępowiną owiniętą wokół szyi. Oglądam fotografię Ainy w wiktoriańskiej sukni zapiętej wysoko pod szyją, na której pozuje nieruchomo z nieodgadnionym wyrazem twarzy. Pamiętam, że Rakim często powtarzał pewne słowa (zawsze wypowiadał je przez zaciśnięte zęby): „Mamy własnych królów! Mamy własne królowe!”. Przyznawałam mu rację, bo nie chciałam się kłócić, choć w głębi duszy zawsze się buntowałam. Dlaczego uważał, że zainteresuje mnie fakt, iż Beethoven zadedykował sonatę skrzypkowi, który był Mulatem, że Czarna Dama z sonetów Szekspira naprawdę była czarna, a królowa Wiktoria zechciała wziąć na wychowanie dziecko z Afryki, inteligentne „jak białe dziewczynki”? Nie chciałam uznać, że za każdym wydarzeniem z historii Europy kładzie się

afrykański cień, jakby bez tego europejskiego rusztowania wszystko, co dotyczy Czarnego Lądu, mogło rozsypać się w proch. Nie byłam zachwycona, że ta dziewczyna o miłej twarzy ubierała się tak samo jak dzieci Wiktorii i została uwieczniona na upozowanej fotografii z kolejną pępowiną owiniętą wokół szyi. Zawsze pragnęłam życia – ruchu. Pewnej leniwej niedzieli Rakim wydmuchnął z ust obłoczek dymu i zaproponował, żebyśmy obejrzeli „prawdziwy film”. Film był francuski, pokazywali go właśnie tego dnia w naszym uczelnianym klubie filmowym, a rano wykorzystaliśmy podartą na kawałki reklamującą go ulotkę i zrobiliśmy sobie skręty z błyszczącego papieru. Nadal jednak można było tam dostrzec twarz ciemnej dziewczyny w niebieskiej chuście na głowie, która, jak twierdził Rakim, była do mnie podobna (a może ja do niej). Zerkała na mnie prawym okiem, bo lewe jej urwaliśmy. Dowlekliśmy się do sali projekcyjnej i usiedliśmy na niewygodnych składanych krzesełkach. Rozpoczęła się projekcja. Miałam zamglony umysł i z trudem rozumiałam, co oglądam. Film najwyraźniej składał się z małych fragmentów, jak witraż, a ja nie wiedziałam, które części są najważniejsze i na których – według Rakima – powinnam się skoncentrować. Chyba wszyscy na sali czuli się podobnie, może było to zrobione celowo, aby każdy mógł zobaczyć coś innego. Nie wiem, co dostrzegł Rakim. Ja widziałam plemiona. Wiele plemion z całego świata, działających według własnych wewnętrznych zasad, zmontowanych tak, aby uzyskać skomplikowaną układankę kierowaną – jak się w tamtym momencie wydawało – jakąś dziwaczną logiką. Widziałam tańczące japońskie dziewczyny w tradycyjnym stroju, które zespołowo wykonywały osobliwe, jakby hiphopowe ruchy na koturnach geta. Mieszkańcy Wysp Zielonego Przylądka czekali cierpliwie, jakby nie istniał dla nich czas, na łódź, która mogła, ale nie musiała, przypłynąć. Widziałam białowłose dzieci idące pustą drogą w islandzkim miasteczku pokrytym czarnym wulkanicznym pyłem. Słyszałam dubingowany, bezcielesny głos kobiecy z offu,

który komentował te obrazki i porównywał poczucie czasu wśród Afrykańczyków, Europejczyków i Azjatów. Kobieta mówiła, że sto lat temu ludzkość musiała zmierzyć się z zagadnieniem przestrzeni, problemem XX wieku jest zaś symultaniczne występowanie różnych sposobów traktowania czasu. Spojrzałam na Rakima: beznadziejnie upalony, zapisywał coś po ciemku. Chyba osiągnął punkt, w którym nie mógł już znieść nawet tych obrazów, mógł jedynie słuchać głosu kobiety i notować coraz szybciej, aż zapełnił zeszyt połową scenariusza. Dla mnie film nie miał początku ani końca, ale nie uważałam tego za wadę, kryła się w tym pewna tajemnica, jakby czas uchylił swe wrota i ukazał niekończącą się paradę plemion. Projekcja się przeciągała i przyznaję, że niektóre fragmenty przespałam. Budziłam się nagle, gdy opadała mi głowa, i wtedy znów widziałam te dziwne obrazy – świątynię poświęconą kotom, Jimmy’ego Stewarta goniącego Kim Novak po kręconych schodach – i czułam się jeszcze bardziej obco, bo nie śledziłam tego, co było wcześniej, ani nie oglądałam następnych scen. W trakcie jednej z takich trzeźwych chwil pomiędzy budzeniem się i zasypianiem znów usłyszałam ten bezcielesny głos, który mówił o zasadniczej niezniszczalności kobiet i o stosunku mężczyzn do tego fenomenu. Mężczyźni, twierdziła lektorka, starają się ze wszystkich sił powstrzymać kobiety przed uświadomieniem sobie własnej mocy. Za każdym razem kiedy się budziłam, czułam narastające zniecierpliwienie Rakima, wiedziałam, że ma ochotę mnie skarcić, i zaczęłam obawiać się chwili, kiedy pojawią się napisy końcowe. Wyobrażałam sobie dokładnie naszą długą i zajadłą kłótnię, która nieuchronnie po nich nastąpi – ten niebezpieczny moment, kiedy wrócimy z kina do jego pokoju, gdzie nie będzie już żadnych świadków. Nie chciałam, żeby film się skończył. Kilka dni później rzuciłam Rakima. Zrobiłam to w tchórzliwy sposób: napisałam list i wsunęłam go pod jego drzwi. Wzięłam całą winę na siebie i wyraziłam

nadzieję, że pozostaniemy przyjaciółmi, a on odpowiedział mi kartką nabazgraną wściekle czerwonym atramentem: poinformował mnie, że oto należę do tych cynicznych dziesięciu procent i od tej chwili będzie się mnie wystrzegał. Dotrzymał słowa. Przez resztę czasu, jaki spędziłam na uczelni, odwracał się na pięcie, kiedy mnie spotykał, przechodził na drugą stronę ulicy, jeśli zobaczył mnie w mieście, wychodził z sali, jeśli przyszłam na ten sam wykład. Dwa lata później podczas rozdania dyplomów jakaś biała kobieta podbiegła do mojej matki, złapała ją za rękaw i powiedziała: – Tak mi się wydawało, że to pani jest inspiracją dla naszej młodzieży, naprawdę tak się cieszę, że panią spotykam! A to mój syn. Matka odwróciła się z dobrze mi już znanym wyrazem twarzy: dobrotliwą protekcjonalnością połączoną z dumą – wyrazem, który teraz często przybierała w telewizji, gdy proszono ją o „zabranie głosu w imieniu pozbawionych prawa do wypowiedzi”. Wyciągnęła rękę, żeby przywitać się z synem tej białej kobiety. Początkowo nie chciał wyjść zza pleców swojej matki, a kiedy to zrobił, wbił wzrok w ziemię. Wątłe dredy zakrywały mu twarz, ale od razu rozpoznałam go po trampkach Converse All Stars wystających mu spod togi.

Dwa

Za piątym razem pojechałam sama. Kiedy wyszłam z lotniska, natychmiast ogarnęło mnie upalne powietrze i poczułam się jak stary wyga. Wszędzie wokół widziałam zagubionych i niepewnych podróżnych: turystów, którzy przyjechali opalać się na plażach, ewangelickich misjonarzy w za dużych T-shirtach i poważnych młodych niemieckich antropologów. Nikt nie musiał prowadzić mnie do samochodu. Nie czekałam na „resztę swojej grupy”. Miałam przygotowane drobne dla kalek na parkingu, pieniądze na taksówkę włożyłam do tylnej kieszeni dżinsów, pamiętałam kilka zwrotów w miejscowych językach: Nakam! Jamun gam? Jama rek! Nie nosiłam już bojówek khaki i wymiętych lnianych koszul, zastąpiły je czarne dżinsy, czarna jedwabna koszula i wielkie złote kółka w uszach. Wierzyłam, że panuję nad miejscowym czasem. Wiedziałam już, ile zajmie mi droga do przeprawy promowej i o jakiej porze dnia tam dotrę, więc gdy taksówka podjechała pod trap, setka innych osób odstała już swoje w kolejce, a ja mogłam po prostu wysiąść z samochodu i wejść na prom. Odbiliśmy od brzegu. Na górnym pokładzie ruch statku pchnął mnie naprzód, przedostałam się do barierki przez tłum i stanęłam uszczęśliwiona, jakbym znalazła się w ramionach kochanka. Obserwowałam w dole tętniące życie: przepychających się podróżnych, gdaczące kurczaki, delfiny skaczące wśród spienionej wody, wąskie łodzie płynące w naszym kilwaterze i wychudłe psy biegające na brzegu. Gdzieniegdzie rozpoznawałam postaci tablighich, nosili spodnie o nogawkach obciętych nad kostkami, bo dłuższe mogłyby się

zabrudzić, a modlitwy nieczystych nie zostają wysłuchane i tacy ludzie kończą w piekle. Poza ubraniami odróżniali się opanowaniem. Pośród całej tej wrzawy wydawali się nieruchomi: czytali modlitewniki albo siedzieli w milczeniu, często z zamkniętymi oczami podmalowanymi proszkiem antymonowym, z brodami poplamionymi henną, błogo uśmiechnięci, tak spokojni w porównaniu z resztą ludzi. Być może śnili o czystej nowoczesnej wierze iman: o niewielkich rodzinach oddających cześć Allachowi w niedużych mieszkaniach, o wielbieniu go bez magii, o łączności z Bogiem bez żadnych pośredników, o sterylnym obrzezaniu w szpitalach, o narodzinach dzieci bez konieczności świętowania tego wydarzenia hucznymi tańcami, kobietach, które nie wkładały jaskraworóżowych hidżabów do zielonych mini z lycry. Zastanawiałam się, jak ciężko jest zachować takie marzenia tu i teraz, na tym promie, gdy otacza ich niesforny, pospolity tłum wiernych. Usiadłam na ławce. Po lewej stronie miałam jednego z tych uduchowionych młodych mężczyzn: z przymkniętymi oczami przyciskał do piersi matę modlitewną. Po drugiej stronie zajęła miejsce olśniewająca dziewczyna z dwiema parami brwi – dodatkową parę miała namalowaną nad naturalnymi – i małą torebką orzechów nerkowca w dłoniach. Pomyślałam o miesiącach, które upłynęły od mojej pierwszej podróży tym promem. Oświecona Akademia dla Dziewcząt – tę nazwę wszyscy ze wstydu (i dla wygody) skracaliśmy za plecami Aimee do OAD – przetrwała swój pierwszy rok. Prosperowała, jeśli odmierzać sukces ilością wzmianek w prasie. Dla większości pracowników Aimee był to czas powtarzającej się okresowo gehenny, wzmagającej się, gdy zbliżały się wizyty urzędników albo jakiś niespodziewany kryzys zmuszał znękanego problemami dyrektora do połączenia się z naszymi biurami w Londynie lub Nowym Jorku i wzięcia udziału w pełnych napięcia wideokonferencjach. Poza tym szkoła wydawała się dziwnie odległa. Często wspominałam, jak Granger na lotnisku Heathrow w nocy po naszej pierwszej wizycie obejmował mnie

ramieniem, gdy staliśmy w kolejce do odprawy celnej i mówił: – To wszystko wydaje mi się takie nierealne! Coś się zmieniło. Jak zresztą mogłoby się nie zmienić po tym, co tam zobaczyłem! Po kilku dniach stał się taki jak dawniej. Wszyscy wróciliśmy do starych przyzwyczajeń: nie zakręcaliśmy kranów, po kilku łykach wyrzucaliśmy do kosza plastikowe butelki z wodą, kupowaliśmy dżinsy, które kosztowały tyle, ile przez rok zarabiał nauczyciel stażysta. Jeśli Londyn i Nowy Jork były nierealne, to mimo wszystko oddziaływały jak potężna inscenizacja: gdy tylko znów się tam znaleźliśmy, nie tylko wydawały się prawdziwe, ale stanowiły jedyną możliwą rzeczywistość. Decyzje w sprawach wioski, które zapadały w tych miejscach, zawsze postrzegaliśmy jako mające pewne pozory wiarygodności i dopiero później, kiedy wracaliśmy tu i przekraczaliśmy rzekę, rzucała się w oczy absurdalność naszego postępowania. Podam przykład: cztery miesiące wcześniej w Nowym Jorku doszliśmy do wniosku, że należy uczyć te dzieci – i ich nauczycieli, bo wielu z nich nigdy nie słyszało o Darwinie – teorii ewolucji. W wiosce przekonaliśmy się natomiast, że nie jest to najważniejsze, bo kiedy dotarliśmy tam w porze deszczowej, okazało się, że jedna trzecia dzieci choruje na malarię, w sali lekcyjnej zapadła się połowa sufitu, nie dotrzymano umowy o budowę toalet, a panele słoneczne i instalacja elektryczna były zardzewiałe i zepsute. Zgodnie jednak z przewidywaniem Ferna największym problemem nie były nasze pedagogiczne zapędy, ale zmienny stopień zaangażowania Aimee. Miała teraz nową pasję – technologię. Zaczęła poświęcać dużą część swojego życia towarzyskiego na spotkania z młodymi błyskotliwymi ludźmi z Doliny Krzemowej, chciała uchodzić za członka ich plemienia, przecież „właściwie była nerdem”. Stała się zwolenniczką ich wizji przekształcenia świata – i ocalenia go – za pomocą nowoczesnej techniki. W pierwszych porywach swojego nowego hobby nie zapominała o OAD ani o walce z biedą, ale łączyła nowe zainteresowania ze starymi, co czasem przynosiło niepokojące rezultaty („Do

cholery, każda uczennica dostanie laptop: to będzie ich podręcznik, ich biblioteka, nauczyciel, to zastąpi im wszystko!”). Fern musiał przekuwać te pomysły w coś, co dawało się zrealizować. Trwał „na posterunku” nie przez marne kilka tygodni, jak my, tylko przez wiele miesięcy, częściowo dlatego, że przywiązał się do mieszkańców wioski i do roli, jaką tam odgrywał, ale i po to – o czym dobrze wiedziałam – by uniknąć bliższego kontaktu z Aimee. Wolał trzymać się od niej w odległości czterech tysięcy mil. Widział to, czego inni nie dostrzegali. Odnotowywał rosnącą niechęć chłopców: wegetowali w starej podstawówce, bo chociaż Aimee od czasu do czasu zasilała ją drobnymi sumami, stała się teraz szkołą-widmem, dzieci siedziały tam bezczynnie w oczekiwaniu na nauczycieli, którzy od tak dawna nie dostawali pensji, że przestali przychodzić do pracy. Wyglądało na to, że rząd w ogóle wstrzymał pomoc dla wioski: wiele różnych, poprzednio dobrze działających lub funkcjonujących przynajmniej okresowo instytucji publicznych podupadło. Szpital był zamknięty, nikt nie naprawiał wielkiej i ciągle rosnącej dziury w drodze tuż przy wiosce. Pewien włoski naukowiec pisał o niebezpiecznie wysokim poziomie pestycydów w miejscowej studni, jednak te raporty ignorowano, chociaż Fern wiele razy próbował interweniować w odpowiedzialnych za to ministerstwach. Być może było to nieuniknione bez względu na okoliczności. Jednak nasuwały się podejrzenia, że wioska ponosi karę za swoje związki z Aimee lub została świadomie zaniedbana, bo pieniądze gwiazdy miały załatwić wszystko. Był też pewien problem, o którym nie wspominano w nadsyłanych sprawozdaniach. Fern i ja świetnie zdawaliśmy sobie z niego sprawę, chociaż dowiadywaliśmy się o nim z zupełnie innych źródeł. Żadne z nas nie próbowało już nawet rozmawiać o tym z Aimee. („A co, jeśli go kocham?” – padała jedyna odpowiedź, kiedy wspólnie staraliśmy się interweniować przy okazji kolejnych telekonferencji). Zamiast tego wymienialiśmy informacje za jej plecami, przekazywaliśmy sobie dane jak para detektywów pracujących nad tym samym

śledztwem. To chyba ja pierwsza zauważyłam w Londynie, że coś się święci. Przyłapywałam Aimee na czułych słówkach przy komputerze i podczas rozmów telefonicznych, ale zawsze milkła, gdy wchodziłam do jej pokoju. Potem przestała się z tym kryć. Kiedy Lamin przeszedł pomyślnie test na AIDS, który kazała mu zrobić, była tak zadowolona, że powiedziała mi o tym. Przyzwyczaiłam się do widoku pozbawionej ciała głowy Lamina na ekranie laptopa: uśmiechał się do mnie podczas transmisji na żywo przeprowadzanych, jak zakładałam, z jedynej kafejki internetowej w Barra. Pojawiał się rano na śniadaniu z dziećmi i machał im na pożegnanie, kiedy zjawiali się ich prywatni nauczyciele. Podczas kolacji towarzyszył nam przy stole jak zwykły domownik. Zaczął brać udział w zebraniach, tych bzdurnych, „kreatywnych” („Lam, co sądzisz o tym gorsecie?”), ale i w poważnych konferencjach z księgowymi, dyrektorami finansowymi i ludźmi od PR-u. Z punktu widzenia Ferna sytuacja nie wyglądała tak ckliwie i romantycznie. Zajmował się konkretami: dom Lamina otrzymał nowe drzwi wejściowe, wyposażono go w toaletę, ścianki działowe i położono nowe dachówki. Tego nie dało się ukryć. Przyczyną ostatnich kłopotów stał się telewizor z płaskim ekranem. – Al Kalo zwołał we wtorek zebranie na ten temat – poinformował mnie Fern, kiedy zadzwoniłam, by powiedzieć, że odrzutowiec właśnie startuje. – Lamin był w Dakarze, odwiedzał rodzinę. Przyszli głównie młodzi ludzie. Wszyscy byli bardzo zdenerwowani. Zaczęła się długa dyskusja o tym, jak i kiedy Lamin przyłączył się do Iluminatów… Pisałam właśnie SMS do Paprotki, chciałam przekazać mu, gdzie jestem, gdy usłyszałam jakieś zamieszanie za maszynownią. Podniosłam wzrok i zobaczyłam rozbiegających się ludzi: uciekali na schody przed wyraźnie cierpiącym człowiekiem, który krzyczał i wymachiwał kościstymi ramionami. Popatrzyłam na mężczyznę siedzącego po lewej: nadal miał spokojną twarz i zamknięte oczy. Kobieta po prawej uniosła obie pary brwi i powiedziała:

– O mój Boże, pijany. Zjawiło się dwóch żołnierzy. Natychmiast rzucili się na chudzielca, chwycili go za ręce i starali się usadzić go niedaleko nas, ale za każdym razem kiedy jego pośladki dotykały drewnianej ławki, podrywał się, jakby siadł na płonących deskach. Zmienili więc plan: zaciągnęli mężczyznę do maszynowni, która znajdowała się naprzeciwko mnie, i starali się wepchnąć go przez małe drzwiczki na pogrążone w mroku, prowadzące w dół schodki, poza zasięg wzroku pasażerów. Zrozumiałam, że to epileptyk – dostrzegłam pianę w kącikach jego ust – i w pierwszej chwili pomyślałam, że żołnierze nie zdają sobie z tego sprawy. Kiedy zerwali z niego podkoszulek, zaczęłam krzyczeć: – Epileptyk! To epileptyk! W końcu czterobrewa wyjaśniła mi: – Siostro, oni o tym wiedzą. Wiedzieli, ale nie potrafili obchodzić się z kimś takim łagodnie. Szkolono ich, by stosowali brutalną przemoc. Im silniejsze drgawki wstrząsały ciałem mężczyzny, im więcej toczył piany z ust, tym bardziej się wściekali i gdy po krótkiej szarpaninie w drzwiach nagle zesztywniał (przypominał małe dziecko, które udaje, że nie potrafi poruszyć ręką ani nogą), skopali go ze schodków, weszli do środka i zatrzasnęli za sobą drzwi. Usłyszeliśmy odgłosy walki, straszliwe krzyki i głuche uderzenia pięściami. Potem zapadła cisza. – Co robicie z tym biednym człowiekiem? – krzyknęła czterobrewa, ale kiedy drzwi się otworzyły, spuściła wzrok i zajęła się swoimi orzechami, a ja też nie powiedziałam niczego, co cisnęło mi się na usta. Tłum się rozstąpił, a żołnierze odeszli nienagabywani przez nikogo. Byliśmy słabi, oni zaś silni, a na tym promie ani w całym kraju nie było żadnego autorytetu, który wstawiłby się u silnych za słabymi. Dopiero gdy żołnierze zniknęli, Tablighi, który siedział obok mnie, wszedł razem z dwoma innymi mężczyznami do maszynowni i wynieśli epileptyka na zewnątrz. Tablighi położył go sobie ostrożnie na swoich

kolanach: wyglądali jak pieta. Chory miał podbite, przekrwione oczy, lecz był żywy i spokojny. Opróżniono dla niego część ławki i przez resztę przeprawy leżał tam półnagi, pojękiwał z cicha, a gdy dobiliśmy do brzegu, wstał tak jak inni podróżni, zszedł po trapie i dołączył do tłumów zmierzających do Barra. Jakże ucieszyłam się na widok Hawy, naprawdę się ucieszyłam! Kiedy otworzyłam kopniakiem drzwi, była akurat pora lunchu, a także czas orzechów nerkowca: wszyscy w pięcio- lub sześcioosobowych grupach siedzieli w kucki wokół wielkich mis z palonymi orzechami, z których należało usunąć zwęglone łupiny i umieścić ich zawartość w pomalowanych byle jak na krzykliwe kolory wiadrach. Nawet małe dzieci potrafiły to robić, więc zaprzęgnięto do pracy każdą parę rąk, choćby niezdary takie jak Fern. Hawa wyśmiewała się z niego, bo zdołał wyłuskać tylko niewielką ilość orzechów. – Spójrzcie na nią! Wygląda zupełnie jak panna Beyoncé! No cóż, mam nadzieję, że nie zrobiłaś sobie zbyt wymyślnego manikiuru, moja damo, bo musisz pokazać temu biedakowi, jak należy pracować. Nawet Mohammed nałupał więcej od niego, a ma dopiero trzy lata! Postawiłam przy drzwiach plecak, mój jedyny bagaż – nauczyłam się też pakować – i objęłam silne, szczupłe plecy Hawy. – Nadal nie masz dzieci? – szepnęła mi do ucha, a ja odszepnęłam jej to samo, uścisnęłyśmy się jeszcze mocniej i wybuchnęłyśmy śmiechem. Nie mogłam się nadziwić, że połączyła nas ta więź pomimo odległości dzielącej nasze kontynenty i cywilizacje, ale tak właśnie się stało. Bo podobnie jak w Londynie i Nowym Jorku świat Aimee – czyli i mój – zaroił się od dzieci, jej własnych i jej przyjaciół, wypełnił się opieką nad nimi i rozmowami o nich i można było odnieść wrażenie, że nie istnieje nic poza tematem narodzin – a nie dotyczyło to jedynie życia prywatnego, bo gazety, telewizja i piosenki nadawane w radiu wydawały się opętane tematyką płodności, w szczególności macierzyństwem

kobiet takich jak ja – tak Hawa znajdowała się pod presją wioski, bo w miarę upływu czasu ludzie zaczęli rozumieć, że policjant z Bandżulu to tylko kamuflaż, a Hawa to nowy rodzaj dziewczyny: być może nawet nie była obrzezana, a już na pewno nie miała męża ani dzieci i wcale nie zanosiło się, by ta sytuacja uległa zmianie. Zdanie „Nadal nie masz dzieci?” stało się swego rodzaju skrótem myślowym opisującym podobieństwo naszej sytuacji i kiedy szeptałyśmy do siebie te słowa, wydawały się nam takie zabawne, chichotałyśmy wtedy i jęczałyśmy nad sobą, i tylko czasami zdawałam sobie sprawę – ale jedynie gdy wracałam do swojego świata – że ja mam trzydzieści dwa lata, a Hawa o dziesięć mniej. Fern zrezygnował z walki z orzechami, wstał i otarł o spodnie zabrudzone popiołem dłonie: – Wróciła! Zaraz przyniesiono nam lunch. Zjedliśmy go w kącie podwórka, trzymając talerze na kolanach. Byliśmy oboje potwornie głodni i nie przejmowaliśmy się tym, że nikt inny nie zrobił sobie przerwy na posiłek. – Wyglądasz bardzo dobrze – powiedział z uśmiechem Fern. – Chyba jesteś szczęśliwa. Blaszane wrota na tyłach zagrody były szeroko otwarte i miałam widok na rodzinną ziemię Hawy. Kilka akrów drzew nerkowca z domieszką fioletu, jasnożółte krzaki i czarne kopczyki popiołu w miejscu, gdzie Hawa i jej babki raz w miesiącu spalały wielkie stosy kuchennych odpadków i plastikowych opakowań. To wszystko wyglądało zarazem bujnie i jałowo, i to połączenie wydawało mi się piękne. Zrozumiałam, że Fern ma rację: tutaj czuję się szczęśliwa. Przed trzema miesiącami skończyłam trzydzieści dwa lata i w końcu otrzymałam swój rok laby. – Co to znaczy „rok laby”? – Kiedy jesteś młody i spędzasz rok w jakimś odległym kraju, uczysz się

tamtejszych zwyczajów, porozumiewania się ze… społecznością. Nas nie było stać na coś takiego. – Mówisz o swojej rodzinie? – Tak, choć właściwie myślałam o sobie i mojej kumpelce Tracey. Patrzyłyśmy, jak ludzie wyjeżdżają, a potem obrabiałyśmy im tyłki, kiedy wracali. Roześmiałam się na te wspomnienia. – „Obrabiać tyłki”? Co przez to rozumiesz? – Nazywałyśmy ich „dziadowskimi turystami”… Wiesz, ten rodzaj studentów, którzy wracają po roku w idiotycznych spodniach miejscowego wyrobu i z afrykańskimi „ręcznie rzeźbionymi” figurkami po zawyżonej cenie, które tak naprawdę pochodzą z jakiejś wytwórni w Kenii. Uważałyśmy ich za durniów. Możliwe, że Fern też kiedyś był jednym z tych optymistycznych młodych hippisów. Westchnął i podniósł z podłogi swoją pustą miskę, by ochronić ją przed ciekawską kozą. – Byłyście cynicznymi młodymi dziewczynami… Ty i twoja kumpelka Tracey. Łupanie orzechów miało ciągnąć się do późnej nocy. By wymigać się od pomocy, zaproponowałam, żebyśmy poszli na spacer do studni. Skorzystałam z lichej wymówki i powiedziałam, że przyniesiemy wodę na poranną kąpiel, a Fern, zwykle tak obowiązkowy, zgodził się ku mojemu zaskoczeniu. Po drodze opowiedział mi o swoich odwiedzinach u Musy, kuzyna Hawy. Poszedł do niego, bo chciał się dowiedzieć o zdrowie jego nowo narodzonego dziecka. W bardzo małym i prymitywnym domu, który Musa własnoręcznie zbudował na skraju wioski, zastał gospodarza samego. Żona z dziećmi wyjechała w odwiedziny do matki. – Zaprosił mnie do środka, chyba czuł się samotny. Zobaczyłem, że ma stary

telewizor z podłączonym odtwarzaczem VHS. Zdziwiłem się, bo zawsze jest taki oszczędny, jak każdy mashala, ale powiedział, że sprzęt zostawiła mu kobieta z Korpusu Pokoju, która wróciła do Stanów Zjednoczonych. Zapewniał mnie, że nigdy nie ogląda nigeryjskich filmów Nollywood ani telenowel czy czegoś podobnego, już nie. Teraz interesują go tylko „czyste filmy”. Zapytał, czy mam ochotę jakiś zobaczyć. Odpowiedziałem, że chętnie. Usiedliśmy i już po minucie wiedziałem, że to jedna ze szkoleniowych kaset z Afganistanu: chłopcy w czarnych strojach ćwiczyli przewroty w tył z kałasznikowami. Powiedziałem do niego: „Musa, czy ty rozumiesz, o czym mówią w tym wideo?”. Bo przez cały czas lektor czytał coś po arabsku, a widziałem, że Musa nie pojmuje z tego ani słowa. Odpowiedział mi rozmarzony: „Uwielbiam patrzeć, jak skaczą!”. Myślę, że dla niego był to rodzaj pięknego tańca. Taneczne wideo radykalnych islamistów! Mówił: „Kiedy patrzę, jak się ruszają, chcę, by moja dusza była jeszcze bardziej czysta”. Biedny Musa. W każdym razie sądziłem, że rozbawi cię ta historia. Bo przecież interesujesz się tańcem – dodał, kiedy zauważył, że się nie śmieję.

Trzy

Pierwszy mail dostałam od matki. Wysłała go z pracowni komputerowej znajdującej się w podziemiach Uniwersytetu Londyńskiego, gdzie właśnie wzięła udział w jakiejś publicznej debacie, a ja odebrałam go na komputerze w naszej uczelnianej bibliotece. Zawierał wiersz Langstona Hughesa. Kiedy zadzwoniłam do niej wieczorem, kazała mi go wyrecytować w całości na dowód, że mail doszedł. „Gdy powoli zapada noc, / Czarna jak ja – ”. Studenci mojego roku jako pierwsi otrzymali adresy mailowe i matka, zawsze ciekawa nowinek, kupiła starego compaqa, do którego podpięła rozklekotany modem. Razem wkroczyłyśmy na ten nowy teren komunikacji, połączeń bez wyraźnego początku i końca, dostępnych w każdej chwili, a matka była jedną z pierwszych znanych mi osób, które nauczyły się w pełni je wykorzystywać. Maile wysyłane w połowie lat dziewięćdziesiątych były na ogół rozwlekłe, przypominały listy: zaczynały i kończyły się tradycyjnymi pozdrowieniami – takimi, jakich wcześniej używaliśmy w papierowej korespondencji – i skrzętnie opisywały wszystko ze szczegółami, jakby nowe medium przemieniło każdego użytkownika w pisarza. („Piszę to, siedząc przy oknie, i patrzę na niebieskoszare morze, a trzy mewy właśnie nurkują wśród fal”). Oczywiście matka nigdy nie mailowała w ten sposób, natychmiast uchwyciła prawidłowy styl i kilka tygodni po moim dyplomie, kiedy wciąż jeszcze spędzałam czas nad niebieskoszarym morzem, zaczęła przysyłać mi codziennie dwu- lub trzywersowe wiadomości, najczęściej bez zawracania sobie głowy interpunkcją i zawsze pisząc jakby w wielkim

pośpiechu. Wszystkie dotyczyły jednej sprawy: kiedy zamierzam wrócić? Nie miała na myśli naszego dawnego osiedla, wyprowadziła się stamtąd rok wcześniej. Teraz mieszkała na parterze w ładnym mieszkaniu w Hampstead, z mężczyzną, którego ojciec i ja nazywaliśmy „Znanym Działaczem”, ponieważ matka bez przerwy używała tego określenia („Piszę z nim artykuł, jest znanym działaczem, pewnie o nim słyszałaś”, „To przewspaniały człowiek, bardzo się do siebie zbliżyliśmy, no i jest znanym działaczem”). Znany Działacz był przystojnym przybyszem z Tobago o hinduskich korzeniach, miał niewielką bródkę w stylu pruskim i gęste czarne włosy ułożone przemyślnie na czubku głowy tak, by wyeksponować pojedyncze siwe pasemko. Matka poznała go przed dwoma laty na konferencji przeciwników energii atomowej. Chodziła z nim na marsze, pisała o nim artykuły – później pisali je wspólnie – a potem zaczęła umawiać się z nim na drinka, na kolacje, sypiać z nim i w końcu zamieszkali razem. Fotografowano ich obok lwów na Trafalgar Square albo gdy przemawiali kolejno na wiecach – przypominali Sartre’a i de Beauvoir, choć byli o wiele przystojniejsi – a teraz, kiedy podczas różnych spotkań i demonstracji Znany Działacz zabierał głos w imieniu pozbawionych prawa do wypowiedzi, matka bardzo często stała u jego boku w nowej roli „radnej i działaczki na rzecz praw obywatelskich”. Byli razem od roku. W tym czasie matka stała się dość znana. Producenci programów radiowych mogli zawsze zadzwonić i poprosić ją o wsparcie lewicowych poglądów podczas politycznych dyskusji. Być może nie była pierwsza na ich liście komentatorów, lecz jeśli przewodniczący zrzeszenia studentów albo redaktor naczelny „New Left Review” lub rzecznik Ligi Antyrasistowskiej był zbyt zajęty, zapraszano matkę i Znanego Działacza, bo prawie zawsze mieli wolny czas. Próbowałam cieszyć się jej powodzeniem. Wiedziałam, że osiągnęła to, czego zawsze pragnęła. Ale kiedy samemu nie ma się zajęcia, ciężko radować się szczęściem innych, poza tym żal mi było ojca, a jeszcze bardziej siebie. Gdybym

ponownie zamieszkała z matką, zaprzepaściłabym to, co osiągnęłam w ostatnich trzech latach (choć było tego niewiele). Jednak nie mogłam dłużej liczyć na stypendium. Przygnębiona pakowałam rzeczy, przeglądałam już bezużyteczne eseje, patrzyłam na morze i czułam, jakbym obudziła się ze snu, a całe studia okazały się jedynie mirażem odległym od rzeczywistości, przynajmniej tej mojej. Ledwo zdążyłam zwrócić pożyczony biret, gdy koledzy i koleżanki, którzy z pozoru niczym się ode mnie nie różnili, zaczęli oznajmiać, że natychmiast wyjeżdżają do Londynu, czasem w moje okolice lub do podobnych dzielnic, o czym opowiadali z brawurą, jakby chodziło o jakieś dzikie tereny do zdobycia. Wyjeżdżali z pieniędzmi na depozyty wymagane przy wynajmowaniu mieszkań czy nawet domów, decydowali się na bezpłatne staże lub składali podania o pracę w firmach, w których kadrowcy okazywali się starymi kumplami ich ojców. Ja natomiast nie miałam planów, pieniędzy na depozyt ani nikogo, kto mógłby umrzeć i zostawić mi spadek: wszyscy nasi krewni byli ubożsi od nas. Czyż to właśnie nie my osiągnęłyśmy status klasy średniej – w aspiracjach i w praktyce? Być może dla mojej matki ten sen był rzeczywistością, a śniąc go, miała poczucie, że doprowadziła do jego spełnienia. Ja jednak już się obudziłam i patrzyłam na świat trzeźwym okiem: pewne rzeczy były niezmienne i nieuniknione. Na przykład nie dało się ukryć, że na rachunku bieżącym mam tylko osiemdziesiąt dziewięć funtów. Żywiłam się tostami z fasolą w sosie pomidorowym, wysłałam ze dwadzieścia podań o pracę i czekałam. Wszyscy wyjechali z miasta, zostałam sama i miałam za dużo czasu na rozmyślania. Zaczęłam inaczej, niezbyt przychylnie patrzeć na matkę. Ta feministka, która zawsze korzystała ze wsparcia mężczyzn – najpierw mojego ojca, a teraz Znanego Działacza – bez przerwy prawiła mi kazania o tym, że „praca uszlachetnia”, chociaż sama nigdy – z tego, co wiedziałam – nie miała posady. Pracowała „dla ludzi”, a za to nie brało się pieniędzy. Obawiałam się, że mniej więcej tak samo przedstawia się sytuacja Znanego Działacza, który napisał

wiele broszurek, ale nie opublikował żadnej książki i nie miał stałego etatu na uniwersytecie. Postawić wszystko na takiego człowieka, zrezygnować z naszego mieszkania – jedynego zabezpieczenia, jakie mieliśmy – i zamieszkać w Hampstead, właśnie w takim urojonym burżuazyjnym raju, jaki sama zawsze krytykowała, było według mnie zarówno sprzeniewierzeniem się własnym ideałom, jak i niezwykle lekkomyślnym postępkiem. Co wieczór chodziłam poirytowana na nadbrzeże, by zadzwonić ze zdezelowanego automatu telefonicznego – traktował dwupensówki jak monety dziesięciopensowe – i rozmawiałam z nią na ten temat. Tylko ja miałam kiepski nastrój, matka była zakochana i szczęśliwa, pełna czułości dla mnie, chociaż przez to trudniej było mi naciskać na nią w sprawach praktycznych. Na każdą próbę zgłębienia prawdziwej sytuacji finansowej Znanego Działacza odpowiadała wymijająco lub zmieniała temat, za to z prawdziwym zadowoleniem mówiła o jego mieszkaniu, do którego jej zdaniem powinnam się wprowadzić: miało trzy sypialnie, zostało zakupione w 1969 roku za dwadzieścia tysięcy funtów ze spadku po zmarłym wuju, a teraz było warte „dobrze ponad milion”. Ten fakt pomimo jej marksistowskich poglądów najwyraźniej poprawiał matce samopoczucie. – Mamo, on tego nie sprzeda, prawda? Zatem to nie ma znaczenia. Nie jest nic warte, skoro uwiliście tam sobie miłosne gniazdko. – Posłuchaj, dlaczego po prostu nie wsiądziesz w pociąg i nie przyjedziesz na kolację? Polubisz go, kiedy się poznacie, wszyscy go uwielbiają. Będziecie mieli o czym porozmawiać. Poznał Malcolma X! Jest znanym działaczem… Podobnie jednak jak wielu ludzi, których powołaniem jest zmienianie świata, Znany Działacz okazał się potwornie małostkowy. Naszego pierwszego spotkania nie zdominowały dyskusje o polityce czy filozofii, ale długa tyrada gospodarza o sąsiedzie, rodaku z Karaibów, który w przeciwieństwie do Znanego Działacza miał pieniądze, wydał wiele książek, wykładał na amerykańskim uniwersytecie i był właścicielem całego budynku, a obecnie budował w swoim ogrodzie „jakąś

pierdoloną pergolę”. Miało to nieco ograniczyć widok z mieszkania Znanego Działacza na park Hampstead Heath i po kolacji, kiedy zachodziło czerwcowe słońce, wzięliśmy butelkę rumu Wray & Nephew i solidarnie zeszliśmy do ogrodu, by ponuro popatrzeć na tę na wpół wzniesioną konstrukcję. Matka i Znany Działacz usiedli przy małym żeliwnym stoliku, niezdarnie skręcili i wypalili jointa. Wypiłam za dużo rumu. W pewnej chwili nastrój zmienił się, w zamyśleniu patrzyliśmy na stawy i na park, zapalono już wiktoriańskie latarnie i zwykli przechodnie zniknęli, zostały tylko kaczki i żądni przygód mężczyźni. Światła zabarwiły trawę na pomarańczowo, wyglądała teraz jak ogień czyśćcowy. – Pomyśl tylko, byliśmy dwoma wyspiarskimi dzieciakami, bosonogimi dzieciakami startującymi od zera, a jednak znaleźliśmy się tutaj… – wyszeptała matka. Wzięli się za ręce i przytulili. Patrząc na nich, poczułam, że jeśli nawet postępują absurdalnie, to jeszcze bardziej absurdalne jest moje zachowanie: byłam dorosłą kobietą zazdrosną o inną dorosłą kobietę, której zawdzięczałam tak wiele, która zrobiła tyle dla siebie i – owszem – dla swojego ludu, a to wszystko, jak słusznie powiedziała, osiągnęła, startując od zera. Czy użalałam się nad sobą, bo nie miałam posagu? Skręcałam jointa i kiedy podniosłam wzrok, miałam wrażenie, że matka czyta w moich myślach. Czy nie zdajesz sobie sprawy – zapytała – jakie masz szczęście, że żyjesz w tych czasach? Tacy jak my nie mogą pozwolić sobie na nostalgię. Przeszłość nie była dla nas łaskawa. Nostalgia to luksus. Dla naszego ludu liczy się teraźniejszość! Zapaliłam skręta, nalałam sobie kolejną porcję rumu i słuchałam ze zwieszoną głową kwakania kaczek i przemowy matki, aż zrobiło się późno. Kochanek delikatnie dotknął jej policzka i przypomniałam sobie, że muszę zdążyć na ostatni pociąg. Pod koniec lipca wróciłam do Londynu, ale nie zamieszkałam z matką, tylko z ojcem. Zaproponowałam, że będę spać w saloniku, jednak nie chciał o tym

słyszeć, powiedział, że co rano będzie budził mnie, wychodząc do pracy, czym bez trudu mnie przekonał, i pozwoliłam mu zająć sofę. W zamian za to czułam się zobowiązana znaleźć sobie jakieś zajęcie: ojciec szczerze wierzył, że praca uszlachetnia, oddałby życie za prawdziwość tych słów i przy nim wstydziłam się próżniactwa. Czasem budziłam się wcześnie, słysząc, jak wymyka się z mieszkania, siadałam na łóżku i myślałam o ojcu i trwającym od pokoleń znoju ludzi z jego rodziny. Nie kończyli szkół, często nie mieli żadnych kwalifikacji, pracowali uczciwie albo byli na bakier z prawem, lecz to wszystko w jakiś sposób zaowocowało moim lenistwem. Kiedy miałam osiem lub dziewięć lat, tato pokazał mi świadectwo urodzenia swojego ojca, na którym wymieniono zajęcia pradziadków – pracowali w papierni, darli i gotowali szmaty – na dowód tego (jak się domyślałam), że naturę jego plemienia zawsze określała praca, czy tego chcieli czy nie. Przykładał do pracy taką wagę, jaką matka przykładała do poglądu, że tylko kolor skóry i kultura mają znaczenie dla człowieka. Nasz lud, nasi ludzie. Myślałam, z jaką łatwością używaliśmy tych słów kilka tygodni wcześniej, owej pięknej czerwcowej nocy u Znanego Działacza, kiedy popijaliśmy rum i podziwialiśmy stada tłustych kaczek, które siedziały nad brzegiem stawu, pochylały głowy i chowały dzioby w piórach. Nasz lud! Nasi ludzie! I teraz, gdy w zaduchu łóżka ojca powtarzałam w myślach te słowa – z braku czegoś innego do roboty – przypominały mi one nakładające się na siebie kwakanie kaczek, które schowanymi w piórach dziobami natarczywie oznajmiały osobliwą wiadomość: „Jestem kaczką! Jestem kaczką!”.

Cztery

Wysiadłam z taksówki – przyjechałam po kilku miesiącach nieobecności – i zobaczyłam stojącego przy drodze Ferna. Najwyraźniej czekał tam na mnie, zjawił się punktualnie, jakby przyszedł na przystanek kursującego według rozkładu autobusu. Byłam zadowolona, że go widzę. Okazało się, że nie jest w nastroju do powitań ani żartów. Ruszył obok mnie i natychmiast zaczął przekazywać mi ściszonym głosem najświeższe wiadomości. Zanim dotarłam do drzwi Hawy, zwaliły się na mnie wszystkie plotki, jakie obecnie kursowały po wiosce: Aimee załatwia wizę i Lamin niedługo przeprowadzi się do Nowego Jorku. – Czy to prawda? Odpowiedziałam mu szczerze: nie wiem i nie chcę wiedzieć. Pobyt w Londynie mnie wyczerpał, musiałam przez całą zimę wspierać Aimee – miała kłopoty zarówno zawodowe, jak i prywatne – i w rezultacie odczuwałam awersję do jej osobistych dramatów. Z albumu, który nagrywała w najbardziej ponurych brytyjskich miesiącach, styczniu i lutym, a który powinien się ukazać właśnie teraz, nic nie wyszło na skutek krótkiego paskudnego romansu z młodym producentem, zwłaszcza że po zerwaniu producent zabrał ze sobą gotowe utwory. Jeszcze kilka lat temu takie rozstanie byłoby dla Aimee tylko drobną komplikacją, niewartą nawet połowy dnia spędzonej w łóżku na oglądaniu starych odcinków jakichś dawno zapomnianych australijskich oper mydlanych – The Flying Doctors, The Sullivans – w których się pogrążała, kiedy czuła się

czymś boleśnie dotknięta. Jednak zauważyłam w niej pewną zmianę: jej pancerz nie był już tak mocny jak kiedyś. Porzucanie i bycie porzuconą przeżywała dużo silniej, coś takiego nie spływało już po niej jak woda po kaczce, czuła się naprawdę zraniona. Przez miesiąc nie spotykała się z nikim oprócz Judy, prawie nie wychodziła z domu i kilka razy poprosiła mnie, bym spała w jej pokoju, na podłodze przy łóżku, bo nie chciała być sama. W owym czasie, kiedy zachowywała się w sposób przypominający praktyki muzułmańskiego purdah, byłam przekonana, że nikt nie jest jej tak bliski jak ja. Słuchając Ferna, w pierwszej chwili poczułam się zdradzona, jednak im więcej o tym myślałam, tym bardziej rozumiałam, że niezupełnie mam rację: Aimee nie zamierzała mnie oszukać, to była jedynie forma duchowej separacji. Kiedy znalazła się w impasie, pozwoliła mi się pocieszać i dotrzymywać sobie towarzystwa, ale jednocześnie w innym zakamarku umysłu gorliwie planowała swoją przyszłość z Laminem, w czym jej wspólniczką była Judy. Nie byłam zła na Aimee, to Fern mnie zirytował: chciał mnie obarczyć tym wszystkim, a ja nie miałam ochoty się w to angażować, nie chciałam brać sobie na głowę nowego kłopotu, miałam już wszystko obmyślane, a im więcej Fern mówił, tym dokładniej widziałam, jak mój precyzyjny plan podróży kruszy się i oddala: wizyta na wyspie Kunta Kinte, kilka dni na plaży, dwie noce w jednym z luksusowych hoteli w mieście. Aimee prawie nigdy nie dawała mi urlopu, musiałam być zaradna i organizować sobie wolny czas, kiedy tylko nadarzyła się okazja. – Rozumiem, ale dlaczego nie zabierzesz ze sobą Lamina? Z tobą porozmawia. Przy mnie nabiera wody w usta. – Do hotelu? Nie, Fern. To fatalny pomysł. – To na wycieczkę. I tak nie możesz się tam wybrać sama, nigdy samodzielnie tam nie trafisz. Poddałam się. Kiedy powiedziałam o tym Laminowi, był zadowolony – jak podejrzewałam, nie z powodu turystycznego wypadu, lecz z okazji wyrwania się

ze szkoły i spędzenia całego popołudnia na targowaniu się ze swoim przyjacielem Lolu, taksówkarzem, o cenę podróży tam i z powrotem. Lolu miał włosy afro ostrzyżone na pomarańczowego irokeza i nosił gruby pas z wielką srebrną sprzączką z napisem MŁODY KOCHAŚ. Negocjacje ciągnęły się przez całą drogę: dwie godziny wypełnione śmiechem i dyskusją toczoną na przednich siedzeniach, ogłuszającą muzyką reggae i mnóstwem rozmów telefonicznych. Siedziałam z tyłu, przysłuchiwałam się ich gadaninie, chociaż moja znajomość wolof nieszczególnie się pogłębiła, i obserwowałam przesuwający się za oknem samochodu busz. Tu i ówdzie dostrzegałam srebrnoszarą małpę i coraz bardziej odosobnione ludzkie siedziby – dwie, trzy chatki stojące obok siebie, których nie można było nawet nazwać wioskami – po czym przez następnych dziesięć mil nie widziałam żywego ducha. W pewnej chwili zobaczyłam dwie bosonogie dziewczynki, które szły obok drogi, trzymając się za ręce, i wyglądały na najlepsze przyjaciółki. Pomachały do mnie, ja też im pomachałam. Wokół nie było nikogo, znajdowały się na krańcu świata, a przynajmniej na krańcu świata, jaki znałam, i gdy na nie patrzyłam, uświadomiłam sobie, że nie potrafię sobie wyobrazić, w jaki sposób tu płynie dla nich czas. Pamiętałam siebie w ich wieku, gdy z Tracey też trzymałyśmy się za ręce zachwycone, że jesteśmy „dzieciakami lat osiemdziesiątych”, sprytniejszymi i nowocześniejszymi od naszych rodziców. Uważałyśmy się za wytwór konkretnej epoki, bo oprócz starych musicali lubiłyśmy Pogromców duchów, Dallas i lizaki z gwizdkiem. Byłyśmy pewne, że znalazłyśmy swoje miejsce w czasie. Któż nie odczuwał czegoś takiego? Jednak gdy pomachałam tym dwóm dziewczynkom, nie mogłam uwolnić się od myśli, że zobaczyłam właśnie ponadczasowy symbol dzieciństwa, a może dziecięcej przyjaźni. Wiedziałam, że się mylę, jednak nie potrafiłam myśleć o nich inaczej. Droga kończyła się nad rzeką. Wysiedliśmy i podeszliśmy do betonowej figury ludzika o wysokości trzydziestu stóp, który stał zwrócony ku rzece.

Zamiast głowy miał globus, a z uniesionych ramion zwisały zerwane niewolnicze kajdany. Dziewiętnastowieczna armata, szkielet oryginalnej faktorii handlowej z czerwonej cegły, małe „muzeum niewolnictwa wzniesione w 1992 roku” i nędzna kawiarenka stanowiły to, co smutny szczerbaty przewodnik określił mianem „Centrum Turystycznego”. Za nami wioska składająca się z zaniedbanych chat, o wiele uboższa od tej, z której przyjechaliśmy, trwała u boku starej faktorii, jakby miała nadzieję, że ten punkt handlowy zostanie kiedyś ponownie otwarty. Gromada dzieci obserwowała nasz przyjazd, ale kiedy do nich pomachałam, przewodnik upomniał mnie: – Nie wolno im tu podchodzić. Żebrzą. Zaczepiają turystów. Rząd wyznaczył nas na oficjalnych przewodników, żeby was nie zaczepiały. Na rzece zobaczyłam w odległości jednej mili wyspę, małe skaliste wzniesienie z malowniczymi ruinami baraków. Potrzebowałam trochę spokoju, by podumać nad tym, gdzie jestem i czy ma to jakiekolwiek znaczenie. Na trójkątnym kawałku ziemi wyznaczonym przez kawiarenkę, pomnik niewolnika i dzieci z wioski widziałam i słyszałam grupy turystów – poważną rodzinę czarnych Brytyjczyków, jakichś rozentuzjazmowanych afroamerykańskich nastolatków i parę białych kobiet z Holandii, które już zdążyły się popłakać. Wszyscy, podobnie jak ja, szukali chwili ciszy, a musieli wysłuchiwać wykładu jednego z rządowych przewodników w podartym niebieskim podkoszulku, przeglądać menu kawiarenki wepchnięte im w ręce lub targować się z ludźmi wynajmującymi łodzie, którzy proponowali im wycieczkę na wyspę, by mogli obejrzeć więzienne cele swoich przodków. Zrozumiałam, jakie mam szczęście, że jestem z Laminem: gdy on zajmował się swoją ulubioną czynnością – intensywnymi negocjacjami finansowymi, które prowadził szeptem z kilkoma osobami naraz – mogłam swobodnie podejść do armaty, usiąść na niej okrakiem i wpatrywać się w nurt rzeki. Starałam się medytować. Wyobraziłam sobie statki, ładunek ludzi idący po trapach, nielicznych odważnych, którzy decydowali się

skoczyć do wody w beznadziejnej próbie dopłynięcia do brzegu. Te obrazy nie miały głębi, przypominały komiksy, były równie odległe od rzeczywistości jak mural na ścianie muzeum, który ukazywał spętanych, nagich członków rodziny Mandinka z łańcuchami na szyi, wypędzanych przez jakiegoś złego Holendra z buszu, jakby byli zwierzyną łowną ściganą przez myśliwego, a nie towarem przehandlowanym jak ziarno przez własnego wodza. Matka zawsze mi powtarzała, że wszystkie ścieżki prowadzą właśnie tutaj, ale chociaż teraz znalazłam się w tym legendarnym zakątku kontynentu, nie odbierałam go jak czegoś wyjątkowego, tylko jedynie jako przykład prawa rządzącego światem. Siła syciła się tu słabością: siła wszelkiego rodzaju – regionalna, rasowa, plemienna, królewska, narodowa, globalna, ekonomiczna – każdą formą słabości, nie cofając się przed niczym i nikim, nawet przed najmniejszą dziewczynką. Ale siła wszędzie działa w ten sposób. Świat spływa krwią. Każde plemię ma swoje krwawe dziedzictwo: tu było moje. Czekałam na katharsis, jakiego ludzie spodziewają się zaznać w takich miejscach, choć nie byłam w stanie uwierzyć, że cierpienia mojego plemienia skupiają się właśnie tutaj – ból rozsiany był wszędzie, a tu po prostu ustawiono pomnik. Poddałam się i poszłam poszukać Lamina. Opierał się o posąg i rozmawiał przez swój nowy telefon, kosztowny blackberry. Miał głupią minę i uśmiech od ucha do ucha, a kiedy mnie zobaczył, rozłączył się bez pożegnania. – Z kim rozmawiałeś? – Jeśli jesteś gotowa – wyszeptał, wkładając ów wielki aparat do tylnej kieszeni – ten człowiek zawiezie nas na wyspę. Wsiedliśmy do łodzi razem z tą brytyjską rodziną. Współpasażerowie próbowali nawiązać rozmowę z przewodnikiem, pytali, jak daleko od stałego lądu leży wyspa i czy ktokolwiek, oczywiście bez łańcuchów, byłby w stanie przepłynąć przez te silne prądy. Przewodnik słuchał ich, ale sprawiał wrażenie ogromnie znużonego, miał przekrwione ze zmęczenia oczy i najwyraźniej nie był

zainteresowany hipotetycznymi rozważaniami. Powtarzał jak mantrę: „Jeśli ktoś dotarł na brzeg, zwracano mu wolność”. Na wyspie obeszliśmy ruiny i stanęliśmy w kolejce do „karceru”, małego podziemnego pomieszczenia, długiego na dziesięć i szerokiego na cztery stopy, gdzie „przetrzymywano największych buntowników, takich jak Kunta”. Niewyobrażalne! Wszyscy to powtarzali, a ja starałam się jednak wyobrazić sobie, jak zamykają mnie tutaj, mimo że instynktownie wiedziałam, że nie jestem typem buntowniczki, nie pochodzę z plemienia Kunty. Niewielu jest takich ludzi. Na pewno potrafiłabym sobie wyobrazić w tym miejscu moją matkę, podobnie jak Tracey. I Aimee – na swój sposób ona też była z tej rasy. Ale nie siebie. Nie wiedząc, co zrobić, chwyciłam żelazne kółko w ścianie, do którego przykuwano łańcuchami za szyję tych „największych buntowników”. – Chce się płakać, prawda? – powiedziała matka brytyjskiej rodziny. Pomyślałam, że tak właśnie powinno być, ale kiedy odwróciłam od niej wzrok, przygotowując się do płaczu, i spojrzałam w maleńkie okienko, zobaczyłam, że przewodnik leży na zewnątrz na brzuchu, a jego twarz z trzema zębami zasłania prawie całe wpadające przez otwór światło. – Teraz poczujecie ból – wyjaśnił przez kratę. – Potrzeba wam chwili samotności. Spotkamy się przed karcerem, kiedy ból już minie. W drodze powrotnej przez rzekę zapytałam Lamina, o czym tak często rozmawia z Aimee. Wyprostował się i uniósł brodę. – Uważa, że jestem dobrym tancerzem. – Naprawdę? – Nauczyłem ją wielu kroków, których nie znała. Przez komputer. Pokazałem jej nasze tańce. Powiedziała, że wykorzysta je podczas występów. – Rozumiem. A czy wspominała o twoim przyjeździe do Ameryki? Albo Anglii?

– Wszystko jest w rękach Boga – powiedział i spojrzał z niepokojem na współpasażerów. – Tak. I w rękach Ministerstwa Spraw Zagranicznych. Lolu, który czekał cierpliwie w taksówce, na nasz widok podjechał nad brzeg i otworzył drzwi. Najwyraźniej chciał mnie zabrać w kolejną dwugodzinną podróż wprost z łódki, nie zostawiając ani chwili na lunch. – Lamin, muszę coś zjeść! Zauważyłam, że podczas naszego pobytu na wyspie trzymał w dłoniach laminowane menu kawiarenki, i teraz pokazał mi je, jakby był to kluczowy, rozstrzygający dowód w jakimś telewizyjnym dramacie sądowym. – Tu jest za drogo na lunch! Hawa przygotuje nam jedzenie, jak wrócimy do domu. – Ja zapłacę za lunch. To mniej więcej po trzy funty na osobę. Przysięgam, Lamin, to dla mnie niedrogo. Lamin i Lolu zaczęli się kłócić. Byłam zadowolona, kiedy zobaczyłam, kto przegrał. Lolu włożył dłonie za pas jak triumfujący kowboj, zamknął drzwi samochodu i zawrócił na wzgórze. – Tu jest za drogo – powtórzył Lamin i westchnął głęboko, ale poszłam za Lolu, a Lamin za mną. Usiedliśmy przy jednym z rozkładanych stolików i zjedliśmy pieczoną w folii rybę z ryżem. Przysłuchiwałam się dziwnym, urywanym dyskusjom sąsiadów, jakby rozmówcy nie mogli się zdecydować, co robią: czy snują poważne refleksje po wizycie w miejscu traumatycznych wydarzeń historycznych, czy prowadzą banalne wakacyjne pogawędki. Wysoka, spalona słońcem biała kobieta, co najmniej siedemdziesięcioletnia, siedziała sama przy ostatnim stoliku, otoczona przez bele drukowanych tkanin, bębenki, figurki, koszulki z napisami NIGDY WIĘCEJ i inne miejscowe towary. Nikt nie podchodził do jej stoiska, nie zanosiło się też na to, by ktoś coś od niej kupił,

więc po pewnym czasie wstała i krążąc od stolika do stolika, pozdrawiała gości, pytała, gdzie się zatrzymali i skąd są. Miałam nadzieję, że skończymy lunch, nim podejdzie do nas, jednak Lamin jak zwykle jadł okropnie powoli i zdążyła nas dopaść., Kiedy usłyszała, że nie mieszkam w hotelu, nie jestem wolontariuszką ani misjonarką, zainteresowała się mną i usiadła obok Lolu, który skulił się nad swoim daniem i nawet na nią nie spojrzał. – O jakiej wiosce wspomniałaś? – zapytała, chociaż nie wymieniłam żadnej nazwy. Teraz ubiegł mnie Lamin, zanim miałam okazję udzielić wymijającej odpowiedzi. Skojarzyła. – Och, jesteś związana ze szkołą! Oczywiście. Cóż, wiem, że ludzie gadają różne rzeczy o tej kobiecie, ale ja ją uwielbiam, naprawdę ją podziwiam. Tak się składa, że też jestem Amerykanką. Zastanawiałam się, czy rzeczywiście sądzi, że ktoś mógłby mieć co do tego wątpliwości. – Zazwyczaj nie interesują mnie Amerykanie, lecz ona ma u mnie glejt, rozumiecie, o co mi chodzi. Naprawdę uważam, że jest pełna pasji i zaangażowania, robi tyle dla tego kraju, rozsławiła go. Jest Australijką? Nieważne, lubię takie kobiety! Jest dzielna! Ja oczywiście przyjechałam tu z miłości, nie powodowała mną dobroczynność. To w moim przypadku przyszło później. Dotknęła swoich czerwonych obwisłych piersi, które były na wpół odkryte – miała na sobie wielobarwną sukienkę na ramiączkach z niezwykle głębokim dekoltem. Nie miałam zamiaru pytać, jaka miłość ją tu sprowadziła ani jakimi dobrymi uczynkami zaowocowała, ale wyczuła mój opór i postanowiła, korzystając z praw starszej kobiety, sama mi o tym opowiedzieć. – Przyjechałam tu na wakacje, tak jak ci ludzie. Wcale nie chciałam się zakochać! I to w chłopcu o połowę młodszym ode mnie. – Puściła do mnie

oko. – To było dwadzieścia lat temu! Okazało się czymś więcej niż wakacyjną przygodą. Widzisz, razem to zbudowaliśmy. – Rozejrzała się z dumą po swoim pomniku miłości: kawiarence pod blaszanym dachem z czterema stolikami i trzema potrawami w karcie. – Nie miałam pieniędzy, byłam skromną nauczycielką jogi. Na szczęście ludziom w Berkeley wystarczy kilka słów: „Posłuchajcie, sytuacja przedstawia się w taki sposób, tam bezwzględnie potrzebna jest pomoc”, i możesz mi nie wierzyć, ale oni naprawdę się tym przejęli. Wszyscy zadeklarowali pomoc, wszyscy. Dość wyjaśnić, ile znaczy tu jeden dolar, jak wiele taki dolar może zdziałać! Ludziom nie mieści się to w głowach! Niestety, moje dzieci z pierwszego małżeństwa nie okazały się takie hojne. Czasem to od obcych otrzymujemy największe wsparcie. Mimo to zawsze mówię tutejszym mieszkańcom: „Proszę, nie wierzcie we wszystko, co słyszycie! Bo nie każdy Amerykanin jest zły”. Jest olbrzymia różnica pomiędzy ludźmi z Berkeley a mieszkańcami z Forth Worth – rozumiesz, co mam na myśli? Urodziłam się w Teksasie, w chrześcijańskiej rodzinie, i gdy byłam młoda, niełatwo żyło mi się w Ameryce, jestem wolnym duchem i nie potrafiłam się tam odnaleźć. Ale teraz chyba trochę bardziej mi się tam podoba. – Mieszkasz tu ze swoim mężem? – zapytał Lamin. Uśmiechnęła się, choć nie wydawała się zachwycona tym pytaniem. – Latem. Zimy spędzam w Berkeley. – A on jeździ z tobą? – dociekał Lamin. Wyczułam, że przeprowadza delikatne śledztwo. – Nie, zostaje tutaj. Przez cały rok ma tu mnóstwo obowiązków. Jest w tych stronach ważną figurą, zresztą i o mnie można by powiedzieć to samo, jeśli chodzi o Amerykę! To świetny układ. Dla nas obojga. Pomyślałam o pokładach dziewczęcych marzeń utraconych przez świeżo upieczone matki, przyjaciółki Aimee, o blasku, który przygasł w ich oczach niezależnie od ich sławy i bogactwa, a potem popatrzyłam w wielkie niebieskie,

na wpół szalone oczy tej kobiety i zobaczyłam w nich całkowitą pustkę. Wydawało się niemożliwe, żeby ktoś odarty z tylu złudzeń nadal był w stanie odgrywać swoją rolę.

Pięć

Po dyplomie, traktując mieszkanie ojca jako bazę, zaczęłam masowo wysyłać podania o pracę w poszukiwaniu czegoś dla początkujących w mediach. Co wieczór zostawiałam te błagalne listy na kuchennym blacie, żeby ojciec rano nadał je na poczcie, ale minął miesiąc i nie dostałam żadnej odpowiedzi. Wiedziałam, że stosunek ojca do moich działań jest niejednoznaczny – dobre wieści dla mnie oznaczały złe wieści dla niego, bo nie chciał, żebym się wyprowadziła – i czasem popadałam w paranoję: bałam się, że wcale tych listów nie wysyła, tylko wyrzuca je do kosza na śmieci na końcu ulicy. Przypominałam sobie, że matka zawsze oskarżała go o brak ambicji – broniłam go wtedy gwałtownie – i zaczynałam rozumieć, o co jej chodziło. Nic nie uszczęśliwiało go bardziej od sporadycznych niedzielnych wizyt wujka Lamberta, kiedy zalegaliśmy we troje na leżakach rozstawionych na płaskim, obrośniętym bluszczem dachu sąsiadów, paliliśmy trawkę, jedliśmy domowej roboty pierogi z rybą – stanowiły uzasadnienie trzygodzinnych spóźnień Lamberta – słuchaliśmy wiadomości ze świata w rozgłośni BBC i patrzyliśmy, jak wagony metra linii Jubilee co osiem lub dziesięć minut wynurzają się z wnętrza ziemi. – To jest dopiero życie, co, skarbie? Koniec z wiecznym „zrób to, nie rób tego”. Tylko przyjaciele, swojacy, i wszyscy na równi. Prawda, Lambert? Można wreszcie bez przeszkód przyjaźnić się z bliskimi. To jest dopiero życie, co? Czy rzeczywiście tak było? Nie pamiętałam, żeby tata kiedykolwiek narzucał mi swoją rodzicielską władzę, z której, jak twierdził, teraz rezygnował, nigdy nie

mówił „zrób to, nie rób tego”. Miłość i tolerancja – tylko to od niego otrzymałam. I do czego to doprowadziło? Czy miałam przejść na wczesną emeryturę i popalać trawkę z Lambertem? Nie wiedząc, co począć, wróciłam do okropnej pracy, którą już wykonywałam w czasie wakacji po pierwszym roku studiów – w pizzerii na Kensal Rise. Prowadził ją durny Irańczyk Bahram, bardzo wysoki i chudy, który uważał się – bez żadnych podstaw – za człowieka z klasą. Niezależnie od pogody nosił długi szykowny żółty płaszcz (czasem zarzucał go na ramiona jak włoski baron) i nazywał swoją dziurę „restauracją”, chociaż zajmowała teren nie większy od skromnej łazienki, wciśnięty pomiędzy zarośnięty trawnik, przystanek autobusowy i tory kolejowe. Nikt nie przychodził tam jeść, ludzie zamawiali dostawę lub sami zabierali pizzę do domu. Stałam za ladą, skąd widziałam myszy biegające po linoleum. Był tam jeden stolik, przy którym teoretycznie mógł usiąść klient, a który przez cały dzień i pół nocy okupował Bahram: miał problemy w domu, żonę i trzy jędzowate, niezamężne córki, podejrzewaliśmy więc, że bardziej odpowiada mu nasze towarzystwo, a przynajmniej woli krzyczeć na nas, niż kłócić się ze swoją rodziną. W pracy się nie przemęczał. Spędzał czas, komentując programy telewizyjne, które oglądał w zawieszonym pod sufitem odbiorniku, albo dręczył – werbalnie – swoich pracowników. Bez przerwy wściekał się o wszystko. Krzykliwy i komicznie rozzłoszczony, ustawicznie wszystkich prowokował – na tle rasowym, seksualnym, politycznym i religijnym – co każdego dnia skutkowało utratą jakiegoś klienta, pracownika lub przyjaciela, tak że w końcu zaczęłam traktować go nie tyle jak despotę, ile tragiczną ofermę. A zresztą jego gniew był jedyną dostępną rozrywką. Kiedy jednak przyszłam tam po raz pierwszy – miałam dziewiętnaście lat – nie potraktował mnie źle, przywitał mnie w farsi (dopiero później dowiedziałam się, że mówił właśnie w tym języku) tak wylewnie, że sens jego słów wydawał mi się całkiem zrozumiały. Jaka jestem młoda i urocza, i na pewno bystra – naprawdę jestem na studiach? Matka musi być ze mnie dumna!

Wstał i ujął mnie pod brodę, obrócił moją twarz na wszystkie strony i uśmiechnął się. Gdy odezwałam się po angielsku, zmarszczył brwi i popatrzył uważniej na czerwoną bandanę na moich włosach – myślałam, że będzie dobrze widziana w miejscu, gdzie przygotowuje się jedzenie – i po chwili, kiedy wyjaśniliśmy już sobie, że pomimo perskiego nosa nie jestem Persjanką – nie, nawet odrobinę, ani Egipcjanką, Marokanką czy jakiegokolwiek typu Arabką, popełniłam błąd i wymieniłam nazwę rodzinnej wyspy mojej matki, a wtedy cała jego życzliwość wyparowała: odesłał mnie za ladę, gdzie miałam odbierać telefony, przekazywać zamówienia do kuchni i zarządzać pracą młodych dostawców. Moim najważniejszym zadaniem było pilnowanie Listy Zdyskwalifikowanych Klientów, to był jego konik. Pracowicie spisał ją na długiej rolce papieru i powiesił na ścianie za ladą, a przy niektórych nazwiskach umieścił polaroidowe zdjęcia. – To najczęściej twoi ludzie – stwierdził mimochodem w drugim dniu mojej pracy. – Nie płacą, biją się albo handlują narkotykami. Nie rób takiej miny! Obrażona? Sama wiesz! To prawda! Nie mogłam pozwolić sobie na fochy. Postanowiłam wytrwać tu przez trzy letnie miesiące, chciałam odłożyć coś na depozyt potrzebny do wynajęcia mieszkania po skończeniu studiów. Jednak właśnie trwały rozgrywki tenisowe na Wimbledonie i to pokrzyżowało mi plany. Chłopak z Somalii rozwożący pizzę i ja namiętnie oglądaliśmy te mecze, a Bahram, który zwykle też interesował się sportem – uważał go za najlepszy dowód na prawdziwość swoich teorii socjologicznych – owego roku wściekał się i na tenis, i na nas (za to, że kibicujemy) i za każdym razem kiedy przyłapywał nas przed telewizorem, wpadał w furię. Jego poczucie ładu zostało głęboko zakłócone, bo Bryan Shelton zdołał wygrać w pierwszej rundzie. – Dlaczego mu kibicujecie? Co? Bo to jeden z waszych? Dźgnął palcem chudą pierś somalijskiego dostawcy Anwara, chłopaka

obdarzonego niezwykłą pogodą ducha, pełnego radości – chociaż nic w jego życiu nie dawało mu ku temu powodów – który klasnął teraz w dłonie i uśmiechnął się od ucha do ucha. – Jasne, stary! Jesteśmy za Bryanem! – Jesteś idiotą, to pewne – powiedział Bahram, a potem zwrócił się do mnie: – A ty, taka bystra, jesteś jeszcze większą idiotką. Kiedy nie odpowiedziałam, podszedł i walnął pięścią w kontuar: – Ten Shelton, on nie wygra. Nie da rady. – Wygra! Da radę! – krzyknął Anwar. Bahram wziął pilota i wyłączył telewizor. Chciał, żeby wszyscy go słyszeli, nawet Kongijka, która na zapleczu szorowała piec do pizzy. – Tenis to nie gra dla Czarnych. Musicie zrozumieć: każdy naród ma swój sport. – A jaki jest wasz sport? – zapytałam naprawdę ciekawa odpowiedzi. Bahram wyprostował się z dumą na krześle: – Polo. Kuchnia zadrżała od śmiechu. – Pierdolcie się, sukinsyny! – wpadł w histerię. W rzeczywistości nigdy nie kibicowałam Sheltonowi, nawet nie słyszałam o tym zawodniku, zanim Anwar mi go nie pokazał, ale teraz zaczęłam go dopingować i oboje staliśmy się jego zagorzałymi fanami. Kupiłam małe amerykańskie flagi i kiedy grał, rozstawiałam je w pracy. W te dni nie wysyłałam Anwara z dostawami. Razem oklaskiwaliśmy Sheltona, tańczyliśmy przy każdym zdobytym przez niego punkcie, a kiedy zaczął wygrywać mecz za meczem, czuliśmy się tak, jakby to nasze okrzyki i podskoki niosły go do zwycięstw, a bez nas dawno już by musiał odpaść z turnieju. Czasami Bahram zachowywał się tak, jakby też w to wierzył, jakby sądził, że odprawiamy jakiś pradawny

afrykański obrządek wudu. Chyba udało nam się rzucić czar zarówno na Sheltona, jak i Bahrama, bo zauważyłam, że gdy mijały kolejne dni turnieju, a nasz zawodnik nie odpadał, inne zmartwienia szefa – interesy, kłopoty z żoną, stresujące poszukiwania konkurentów dla córek – zeszły na dalszy plan, a jego interesowało wyłącznie to, by uniemożliwić nam kibicowanie Sheltonowi i by nasz faworyt nie dotarł do finału Wimbledonu. Pewnego ranka w połowie turnieju, kiedy stałam znudzona za ladą, zobaczyłam, że Anwar nadjeżdża na rowerze z wielką prędkością, hamuje gwałtownie, zeskakuje na chodnik i podbiega do mnie, zagryzając dłoń i uśmiechając się niepohamowanie. Rzucił na kontuar egzemplarz „Daily Mirror”, wskazał na stronę z wiadomościami sportowymi i powiedział: – Arab! Nie mogliśmy w to uwierzyć. Nazywał się Karim Alami. Pochodził z Maroka, a w rankingu był jeszcze niżej niż Shelton. Ich mecz zaczynał się o drugiej. Bahram przyjechał o pierwszej. W pizzerii czuło się napięcie. Dostawcy, którzy zwykle przychodzili na piątą, zjawili się wcześniej, a dziewczyna z Konga gorączkowo sprzątała kuchnię w nadziei, że skończy tam porządki i przejdzie do frontowego pomieszczenia, czyli przed telewizor, gdy rozpocznie się gra. Mecz przeciągnął się do pięciu setów. Shelton serwował z impetem i początkowo Bahram mógł tylko stać na krześle i wrzeszczeć. Kiedy pierwszy set skończył się wynikiem sześć trzy dla Sheltona, Bahram zeskoczył z krzesła i wyszedł. Popatrzyliśmy na siebie: czy to było zwycięstwo? Pięć minut później szef wpadł z powrotem z paczką gauloisów w dłoni – przyniósł je z samochodu – i ze spuszczoną głową zaczął palić jednego papierosa za drugim. W drugim secie gra Karima trochę się poprawiła i Bahram wyprostował się, potem wstał, chodził w kółko po sali i rzucał komentarze, które dotyczyły backhandów, lobów i podwójnych błędów serwisowych nie mniej niż eugeniki, a kiedy doszło do tie-breaku, mówił już z głębokim przekonaniem,

wymachując papierosem, coraz płynniejszą angielszczyzną. Poinformował nas, że czarny człowiek ma instynkt, dobrze się porusza, jest silny i zwinny, czuje rytm, muzykę, wszyscy o tym wiedzą, i to może nawet wydawać się piękne, jasne, że tak, ale powiem wam coś: tenis to gra umysłu – umysłu! Czarny człowiek może być silny, mieć sprawne mięśnie, uderzać piłkę z mocą, ale Karim jest taki jak ja: myśli o jeden, o dwa ruchy naprzód. Ma arabski umysł. Arabski umysł to skomplikowany mechanizm, delikatny. To my wymyśliliśmy matematykę. I astronomię. Jesteśmy wyrafinowani. Dwa ruchy naprzód. Wasz Bryan nie ma szans. A jednak miał: wygrał seta siedem do pięciu, Anwar zabrał szczotkę kongijskiej sprzątaczce – nie wiedziałam, jak ma na imię, nikt jej o to nigdy nie spytał – i nakłonił dziewczynę, by tańczyła z nim do jakichś rytmów hi-life płynących z tranzystora, z którym nigdy się nie rozstawał. W następnym secie Shelton osłabł i przegrał jeden do sześciu. Bahram triumfował. Wasi ludzie, powiedział Anwarowi, dostają łupnia na całym świecie. Czasami góruje biały człowiek albo Żyd, Arab, Chińczyk czy Japończyk – różnie bywa. Jednak wasi ludzie zawsze przegrywają. Na początku czwartego seta już przestaliśmy udawać, że jesteśmy pizzerią. Nikt nie odbierał telefonów, piec był pusty, wszyscy zgromadzili się w małej salce od frontu. Siedziałam na ladzie obok Anwara, nerwowo waliliśmy piętami w tanie panele z płyty pilśniowej. Patrzyliśmy na tych dwóch graczy – szczerze mówiąc, nie ustępowali sobie w niczym – którzy zmierzali do długiego, wyczerpującego tie-breaku, przegranego następnie przez Sheltona. Anwar wybuchnął płaczem. – Anwar, mój mały przyjacielu, jest jeszcze jeden set – wyjaśnił łagodnie bośniacki kucharz i Anwar był mu wdzięczny niczym skazaniec siedzący na krześle elektrycznym, który przez szybę z pleksi zobaczył biegnącego korytarzem naczelnika więzienia. Ostatni set był szybki: sześć – dwa. Gem, set mecz – Shelton. Anwar nastawił

muzykę na pełny regulator, a ja zaczęłam tańczyć jak szalona. Przypomniały mi się wszelkie rodzaje kroków: kręciłam piruety, stepowałam, ślizgałam się – zatańczyłam nawet Shim Sham. Bahram nazwał nas matkojebcami i wybiegł. Po mniej więcej godzinie wrócił. Był wczesny wieczór, panował wzmożony ruch: o tej porze matki dochodzą do wniosku, że nie zdążą przygotować kolacji, a palaczom marihuany przypomina się, że nie jedli nic od śniadania. Wisiałam na telefonie i jak zwykle próbowałam dokonać rozbioru gramatycznego przeróżnych rodzajów łamanej angielszczyzny – zarówno klientów, jak i naszych roznosicieli – kiedy Bahram rozłożył przede mną wieczorną gazetę. Wskazał na zdjęcie Sheltona. Zawodnik właśnie wznosił ramię do potężnego serwisu, piłka wisiała w powietrzu tuż przed główką rakiety. Zasłoniłam słuchawkę dłonią. – O co chodzi? Pracuję. – Patrz. Nie czarny. Brązowy. Jak ty. – Pracuję. – Pewnie jest półkrwi, jak ty. Teraz rozumiem. Popatrzyłam uważnie – nie na Sehltona, ale na Bahrama. Uśmiechnął się. – To połowiczny zwycięzca – powiedział. Odłożyłam słuchawkę, zdjęłam fartuch i wyszłam. Nie wiem, jak Tracey dowiedziała się, że pracuję u Bahrama. Nie chciałam, żeby ktokolwiek o tym wiedział, mnie samej trudno było to zaakceptować. Prawdopodobnie zobaczyła mnie przez szybę. Kiedy pewnego parnego popołudnia pod koniec sierpnia weszła do środka w obcisłych leginsach i odsłaniającej pępek koszulce, wywołała sensację. Zauważyłam, że chociaż czasy się zmieniały, nie odświeżała swojej garderoby, nie musiała. Nie zaprzątała sobie głowy – w przeciwieństwie do mnie i większości znanych mi kobiet – symbolami i kształtami ani innymi oznakami aktualnej epoki. Zachowywała się tak, jakby była ponadczasowa. Zawsze ubierała się, jak gdyby szła na próbę

jakiegoś występu tanecznego, i wyglądała wspaniale. Anwar i reszta chłopaków, którzy czekali na zewnątrz przy rowerach, przez dłuższą chwilę napawali się jej widokiem en face, a potem przemieścili się, by uzyskać obraz tego, co Włosi nazywają stroną B. Kiedy pochyliła się nad ladą, by ze mną porozmawiać, zobaczyłam, jak jeden z nich zakrywa sobie oczy, udając atak bólu. – Dobrze cię widzieć. Jak było nad morzem? Uśmiechnęła się złośliwie, potwierdzając tym moje podejrzenie, że pobyt na uczelni był tutaj traktowany jak kiepski żart, marna, nieudana próba odegrania roli przerastającej moje możliwości. – Widuję twoją matkę. Wszędzie jej teraz pełno. – Tak. Chyba cieszę się, że wróciłam. Świetnie wyglądasz. Pracujesz? – Robię różne rzeczy. Mam nowiny. Kiedy kończysz? – Dopiero zaczęłam. – To może jutro? Bahram podszedł ukradkiem i w najbardziej uprzejmy sposób zapytał Tracey, czy przypadkiem nie jest Persjanką. Spotkałyśmy się następnego wieczoru w miejscowym pubie, który zawsze uchodził za irlandzki, ale teraz nie był ani irlandzki, ani nie miał żadnego określonego charakteru. Stare boksy zastąpiono dużą liczbą sof i foteli z różnych epok, obitych tkaninami w gryzących się kolorach i porozstawianych w nieładzie, tak że całość wyglądała jak zdemontowane dekoracje teatralne. Nad kominkiem położono wzorzystą fioletową tapetę, a na wysokich półkach ustawiono mnóstwo marnie wypchanych leśnych stworzeń w zamkniętych szklanych kloszach. Tkwiły tam w dziwnych pozach: przysiadały na zadzie, gotowały się do skoku, i gapiły się na nas krzywo osadzonymi szklanymi oczami. Oderwałam wzrok od spetryfikowanej wiewiórki i spojrzałam na Tracey, która wracała z baru z dwoma kieliszkami białego wina i z mocno zniesmaczoną

miną. – Siedem funtów? Co to, kurwa, jest? – Mogłybyśmy pójść gdzieś indziej. Zmarszczyła nos: – Nie. Na to właśnie liczą. A my urodziłyśmy się tutaj. Pij powoli. Nigdy nie potrafiłyśmy pić powoli. Tracey płaciła kartą kredytową, gadałyśmy o dawnych czasach i co chwila wybuchałyśmy śmiechem – nigdy tak się nie ubawiłam podczas trzech lat studiów. Śmiałyśmy się z żółtych butów panny Isabel, z dołu z gliną mojej matki, z Historii tańca – ze wszystkiego, nawet z rzeczy, o których nigdy nie przypuszczałam, że kiedykolwiek wspólnie uznamy je za komiczne. Śmiałyśmy się z Louiego jako tancerza w zespole Michaela Jacksona i z moich bajań o Królewskiej Szkole Baletu. W przypływie odwagi zapytałam o jej ojca. Przestała się śmiać. – Nadal tam jest. Słyszałam, że ma kupę „lewych” dzieciaków… Jej zawsze pełna wyrazu twarz zastygła w zamyśleniu, a po chwili przybrała wyraz lodowatej obojętności, który tak dobrze pamiętałam z dzieciństwa. Zastanawiałam się, czy opowiedzieć jej o tym, co widziałam przed laty w Kentish Town, ale ten chłód mnie zmroził. – A co u twojego staruszka? Od dawna go nie widziałam. – Możesz wierzyć lub nie, ale nadal jest zakochany w mojej matce. – To miłe – powiedziała z tą samą miną. Wpatrywała się w wiewiórkę nad moją głową. – To miłe – powtórzyła. Zrozumiałam, że skończyłyśmy ze wspomnieniami, czas było powrócić do dnia dzisiejszego. Doskonale wiedziałam, że nowiny Tracey przebiją wszystko, co ja miałam do zaoferowania. I tak było: dostała rolę na West Endzie. We wznowieniu bardzo kiedyś przez nas lubianego musicalu Faceci i laleczki grała jedną z dziewczyn z klubu Hot Box. Pamiętałam, że nie jest to duża rola –

w filmie postać nie ma nawet imienia i wygłasza tylko kilka linijek tekstu – ale dziewczyna spędzała sporo czasu na scenie, tańczyła, śpiewała i towarzyszyła swojej najlepszej przyjaciółce Adelaide. Tracey zaśpiewa nawet piosenkę Take Back Your Mink – utwór, który nuciłyśmy w dzieciństwie, wymachując wyliniałymi boa z piór – będzie miała koronkowy gorset, suknię z prawdziwego jedwabiu i fryzurę z lokami. – Trwają już próby kostiumowe. Co wieczór fryzjerka używa prostownicy, co mnie wykańcza. Dotknęła głowy i rzeczywiście – pod wygładzającym woskiem linia jej włosów nad czołem była postrzępiona i nierówna. Załatwiła to, po co przyszła: pochwaliła się. Teraz, po wszystkim, wydała mi się jednak bezbronna i krucha. Chyba nie zareagowałam tak, jak się spodziewała. Być może naprawdę wyobrażała sobie, że dwudziestojednoletnia absolwentka uniwersytetu po wysłuchaniu jej nowin rozszlocha się i padnie na podłogę. Podniosła kieliszek i wypiła resztkę wina. W końcu spytała, co słychać u mnie. Zaczerpnęłam powietrza i powtórzyłam to samo, co mówiłam matce: chwilowa prowizorka, czekam na prawdziwą okazję, mieszkam tymczasowo u ojca, czynsze są takie wysokie, nie jestem w związku, lecz związki są takie skomplikowane, nie zależy mi teraz na tym, potrzebuję czasu, by się zastanowić… – Tak, tak, tak, ale przecież nie możesz pracować dla tego pojeba z pizzerii, prawda? Musisz mieć jakiś plan. Skinęłam głową i czekałam. Ogarnął mnie znajomy spokój. Od dawna już nie zaznałam tego uczucia i byłam pewna, że zawdzięczam je obecności Tracey. Nie musiałam podejmować żadnych decyzji, teraz to była jej rola, wszystko działo się według jej woli, jej zamiarów. Bo przecież to Tracey zawsze wiedziała najlepiej, w co się bawić, jakie historie opowiadać, jaki wybrać rytm i kroki. – Posłuchaj, jesteś dorosłą kobietą – powiedziała z przekonaniem, oparła się

wygodnie w fotelu i wyciągnęła nogi, podkreślając piękną linię kolan i stóp. – To nie moja sprawa. Ale jeśli cię to interesuje, to szukają teraz inspicjentów. Mogłabyś się zgłosić. Polecę cię. To tylko cztery miesiące, jednak to lepsze, niż tak się opierdalać. – Nie mam pojęcia o teatrze. Nie mam doświadczenia. – O Boże – powiedziała, potrząsając nade mną głową, i wstała, by pójść po kolejne drinki. – Po prostu skłam!

Sześć

Domyśliłam się, że treść mojej rozmowy z Laminem dotarła do Aimee, bo ostatniego dnia pobytu w hotelu Coco Ocean dostałam telefon z recepcji: mają dla mnie wiadomość. W białej kopercie znalazłam następującą informację: „Prywatny odrzutowiec Aimee niedostępny. Leć komercyjnymi liniami lotniczymi. Zachowaj rachunki. Judy”. Zostałam ukarana. Początkowo uznałam za zabawne to, że jako nauczkę Aimee postanowiła zmusić mnie do zwyczajnej podróży turystycznej, jednak kiedy dotarłam na lotnisko, zdziwiłam się, jak dużo już zapomniałam: znów musiałam wystawać w kolejkach i stosować się do bzdurnych przepisów. Każdy aspekt tej sytuacji, obecność mnóstwa ludzi, szorstkość personelu, a nawet zepsute tablice informacyjne w poczekalni – to wszystko było jak policzek. W samolocie posadzono mnie obok dwóch kierowców ciężarówek z Huddersfield, byli po sześćdziesiątce i podróżowali razem. Podobało im się tu, przyjeżdżaliby „co rok, gdyby było ich na to stać”. Po lunchu zaczęli popijać Baileys z małych buteleczek i wymieniali uwagi na temat swoich „dziewczyn”. Obaj nosili obrączki na tłustych owłosionych palcach. Założyłam słuchawki i pewnie sądzili, że ich nie słyszę. – Moja powiedziała, że ma dwadzieścia lat, ale jej kuzyn – też jest tam kelnerem – zdradził mi, że ma siedemnaście. Jednak jest sprytna, dojrzała ponad swój wiek. Zauważyłam na jego koszulce zaschnięte resztki jajecznicy. Jego przyjaciel

miał żółte zęby i przekrwione dziąsła. Co roku przysługiwało im siedem dni urlopu. Mężczyzna z żółtymi zębami przez trzy miesiące pracował na dwie zmiany, inaczej nie byłoby go stać na ten przedłużony weekend z dziewczyną w Bandżulu. Nachodziły mnie mordercze fantazje – wyobrażałam sobie, jak podrzynam im gardła swoim ząbkowanym plastikowym nożem – lecz im dłużej słuchałam, tym smutniejsza stawała się cała ta historia. – Pytam ją, czy nie chciałaby przyjechać do Anglii, a ona na to: „Nie obawiaj się, kochanie”. Chce, żebyśmy zbudowali dom w Wassu, chociaż nie mam, kurwa, pojęcia, gdzie to jest. Te dziewczyny nie są głupie. Twardo stąpają po ziemi. Funt znaczy tu o wiele więcej niż u nas. Moja stara bez przerwy mi truje, żeby jechać do Hiszpanii. Mówię jej: „Żyjesz przeszłością, skarbie. Wiesz, jak drogo tam teraz jest?”. Jedna słabość żywiąca się drugą. Kilka dni później wróciłam do pracy. Czekałam na jakieś oficjalne zebranie, na kogoś, kto poprosi mnie o raport, jednak wszyscy zachowywali się tak, jakbym w ogóle nie wyjeżdżała do wioski. Nikt nie wspomniał o mojej podróży, co samo w sobie nie było dziwne, tyle się wtedy działo – nowy album, nowa trasa – ale Judy i Aimee, mistrzynie represji, w subtelny sposób starały się wykluczyć mnie z grona, w którym podejmowało się wszystkie ważne decyzje, a jednocześnie zadbały, by niczego, co mówią lub robią, nie dało się uznać za karę czy zemstę. Przygotowywaliśmy się do jesiennych przenosin do Nowego Jorku. W tym czasie Aimee i ja zazwyczaj byłyśmy nierozłączne, ale teraz prawie jej nie widywałam i przez dwa tygodnie zlecano mi wyłącznie czarną robotę, odpowiednią raczej dla gospodyni niż dla osobistej asystentki. Wydzwaniałam do firm przewozowych. Katalogowałam buty. Odprowadzałam dzieci na zajęcia jogi. Pewnego sobotniego ranka postanowiłam dopaść Judy i zażądać wyjaśnień. Aimee ćwiczyła w podziemnej siłowni, dzieci oglądały telewizję (mogły to robić przez godzinę raz na tydzień). Przetrząsnęłam dom i znalazłam Judy w bibliotece.

Trzymała nogi na biurku pokrytym zielonym suknem i malowała paznokcie u stóp na okropny fuksjowy kolor, a pomiędzy jej długimi palcami sterczały żelowe separatory. Nie spojrzała na mnie, dopóki nie skończyłam swojej przemowy. – No cóż, skarbie, przykro mi to mówić, ale Aimee ma w dupie, co myślisz o jej życiu osobistym. – Staram się o nią dbać. To moja praca, jestem jej przyjaciółką. – Nie, skarbie, mylisz się. Masz posadę osobistej asystentki. – Jestem tu od dziewięciu lat. – A ja od dwudziestu dziewięciu – zdjęła stopy ze stołu i włożyła je do stojącego na podłodze czarnego pudełka, które rozjarzyło się na fioletowo. – Za moich czasów przewinęło się tutaj wiele asystentek, jednak, Chryste, żadna nie była tak naiwna. – To prawda? Stara się dla niego o wizę? – Nie będę z tobą rozmawiać na ten temat. – Judy, dziś zajmowałam się tylko jakąś brudną robotą. Skończyłam studia. Nie mów mi, że to nie jest za karę. Judy odgarnęła do góry grzywkę. – Po pierwsze, nie bądź tak cholernie egzaltowana. To, co robisz, to praca. Cokolwiek sobie myślałaś, gąsko, twoim zadaniem nie jest ani nigdy nie było „bycie najlepszą kumpelą”. Jesteś jej asystentką. Zawsze nią byłaś. Ostatnio o tym zapominasz i najwyższy czas ci o tym przypomnieć. To pierwsza sprawa. Jest i druga: jeśli zechce go tu sprowadzić, wyjść za niego lub zatańczyć z nim na szczycie pierdolonego Big Bena, to nie twoja sprawa. Przekroczyłaś granice swoich kompetencji. – Westchnęła i popatrzyła na swoje stopy. – Najzabawniejsze jest to, że nie wkurzyła się na ciebie z powodu tego chłopaka. Tu w ogóle nie chodzi o tego cholernego Lamina. – A o co?

– Rozmawiałaś ostatnio z matką? Po tym pytaniu zarumieniłam się gwałtownie. Kiedy ostatnio z nią rozmawiałam? Miesiąc temu? Dwa? Obradował parlament, była zajęta, jeśli mnie potrzebowała, wiedziała, gdzie mnie znaleźć. Przez dłuższą chwilę szukałam w myślach różnych wymówek, zanim zaczęłam się zastanawiać, dlaczego Judy w ogóle o to spytała. – Może powinnaś. Utrudnia nam życie, chociaż naprawdę nie wiem dlaczego. Gdybyś się dowiedziała, bardzo by to nam pomogło. – Moja matka? – Na tej gównianej wysepce, którą nazywacie swoim krajem, są miliony problemów, dosłownie miliony. A twoja matka niepokoi się „dyktatorskimi rządami w zachodniej Afryce” – powiedziała Judy, używając manualnego cudzysłowu. – Chce mówić o „brytyjskim wsparciu dla dyktatorów”. Występuje w telewizji, pisze komentarze w prasie, zadaje pytania podczas podwieczorku interpelacji w parlamencie czy jak wy tam, kurwa, nazywacie ten zwyczaj. Ma bzika na tym punkcie. W porządku. To nie mój problem, co robi Ministerstwo Rozwoju Międzynarodowego czy Międzynarodowy Fundusz Walutowy, nie moja sprawa. Ale Aimee to moja sprawa i twoja. Mamy układ z tym cholernym prezydentem, a jeśli spytasz swojego kochanego Ferna, to opowie ci, po jak kruchym lodzie teraz stąpamy. Wiesz, skarbie, co się stanie, jeśli Jego Wysokość Dożywotni Prezydent, Wszechmocny Król Królów, będzie miał nas dość w swoim kraju? Szast-prast i znikniemy. Szkoła pierdolnie, wszyscy zostaną wyruchani. Wiem, że skończyłaś studia. Mówiłaś o tym wiele razy. Zrobiłaś dyplom ze stosunków międzynarodowych? Chyba nie. A jestem pewna, że twoja wygadana matka siedzi tam na tylnych ławach poselskich i uważa, że postępuje właściwie. Bóg z nią, ale wiesz, co ona wyprawia? Szkodzi ludziom, zamiast pomagać i podsrywa nas, choć chcemy naprawdę zrobić tam coś pożytecznego. Kąsa rękę, która karmi. To u was chyba dziedziczne.

Usiadłam na szezlongu. – Jezu, czy ty nigdy nie czytasz gazet? – zapytała Judy. Trzy dni po tej rozmowie polecieliśmy do Nowego Jorku. Zostawiałam matce wiadomości, pisałam SMS-y, wysyłałam maile, ale skontaktowała się ze mną dopiero pod koniec tygodnia: z niesamowitym matczynym wyczuciem zatelefonowała o drugiej trzydzieści po południu w niedzielę, właśnie gdy z kuchni przyniesiono tort Jaya, z sufitu restauracji Rainbow Room spłynęły serpentyny, a dwustu gości przy akompaniamencie sekcji smyczkowej nowojorskiej filharmonii odśpiewało Happy Birthday. – Co to za hałas? Gdzie jesteś? Wyszłam na taras i zasunęłam za sobą drzwi. – Na urodzinach Jaya. Kończy dziś dziewięć lat. Jestem na szczycie Rockefeller Plaza. – Posłuchaj, nie chcę kłócić się z tobą przez telefon – powiedziała matka, choć brzmiała tak, jakby właśnie na to miała wielką ochotę. – Czytałam maile, rozumiem twoją sytuację. Ale chyba wiesz, że nie pracuję dla tej kobiety, dla ciebie zresztą też nie. Pracuję dla narodu brytyjskiego, a jeśli zainteresował mnie tamten region, jeśli coraz bardziej niepokoi mnie… – Tak, mamo, a nie mogłabyś się zaniepokoić czymś innym? – Nie obchodzi cię, kim są wasi partnerzy w tym przedsięwzięciu? Jestem pewna, kochanie, że nie jesteś wyrachowana, masz swoje ideały, na miłość boską, wychowałam cię, więc wiem. Głęboko zbadałam tę sprawę, Miriam też, i doszłyśmy do wniosku, że kwestia łamania praw człowieka w tamtym kraju staje się paląca. Chciałabym, ze względu na ciebie, żeby było inaczej, ale taka jest prawda. Kochanie, czy wiesz, że… – Mamo, przepraszam, oddzwonię później. Muszę już kończyć. Fern w niedopasowanym, najwyraźniej wypożyczonym garniturze o zbyt

krótkich spodniach machał do mnie głupawo, idąc w moją stronę. Do tej chwili chyba nie zdawałam sobie sprawy, jak daleko wyrzucono mnie poza krąg decydentów. Fern przypominał mi teraz wyciętą z jakiegoś zdjęcia sylwetkę, którą wklejono w inną, niewłaściwą fotografię. Uśmiechnął się i rozsunął drzwi, przekrzywiając głowę jak mały terier. – Jak pięknie wyglądasz! – Dlaczego nikt mnie nie uprzedził, że przyjedziesz? Nawet ty nie dałeś mi znać! Przeczesał dłonią włosy przylizane tanim żelem zmieszany jak uczniak przyłapany na drobnym wykroczeniu. – Miałem coś poufnego do załatwienia. Głupio mi, jednak nie mogłem ci powiedzieć, przepraszam. Chcieli utrzymać to w tajemnicy. Spojrzałam w kierunku, w którym wyciągnął rękę, i zobaczyłam Lamina. Miał na sobie biały garnitur, siedział przy centralnym stole pomiędzy Judy i Aimee i wyglądał jak pan młody na własnym weselu. – Jezu Chryste. – Nie, zdaje się, że to nie Jego zasługa. Chyba że pracuje w Departamencie Stanu. – Zrobił krok do przodu i oparł dłonie o barierkę. – Ależ widok! Przed nami rozciągało się całe miasto. Odwróciłam się do niego tyłem i zaczęłam się przyglądać Fernowi, bo chciałam się upewnić, że naprawdę tu jest, a potem przeniosłam wzrok na Lamina: odbierał właśnie kawałek tortu od kelnera. Starałam się zrozumieć, dlaczego odczuwam niepokój. Nie chodziło tylko o to, że trzymano mnie w niewiedzy. Zakłócono sposób, w jaki postrzegałam rzeczywistość. Uważałam bowiem wtedy – być może jak każdy młody człowiek – że jestem w centrum wszystkich wydarzeń jako jedyna prawdziwie wolna osoba na świecie. Bywałam to tu, to tam, obserwowałam toczące się wokół życie, ale inni ludzie w tym teatrze odgrywali jedynie drugorzędne role, a każdemu przypisałam oddzielną przegródkę: Fern tkwił

wiecznie w różowym domu, teren Lamina ograniczał się do zakurzonych ścieżek w wiosce. Co robili teraz w moim mieście, w Nowym Jorku? Nie wiedziałam, jak rozmawiać z nimi w Rainbow Room, nie byłam pewna, jak ułożą się nasze stosunki i jak w tej sytuacji mogę lub powinnam się zachować. Próbowałam wyobrazić sobie, co czuje teraz Lamin, gdy wreszcie znalazł się po drugiej stronie matriksu, czy ma przewodnika, który mógłby oprowadzić go po tym oszałamiającym nowym świecie, kogoś, kto wyjaśni mu, dlaczego wydano taką astronomiczną sumę pieniędzy na balony z helem, kalmary podane w pieczonych bułeczkach i czterysta piwonii. Ale to Aimee siedziała przy nim, nie ja, a ona nie zaprzątała sobie głowy podobnymi sprawami, widziałam to wyraźnie ze swojego miejsca, to był jej świat i po prostu zaprosiła go do niego. Mogła wezwać do siebie dowolną osobę i obdarzyć ją swoimi łaskami niczym królowe z przeszłości, które bez skrępowania okazywały poddanym swoją wielkoduszność. Dla niej była to kwestia przeznaczenia, tak musiało się stać i dlatego było to takie proste. Właśnie za to płaciła Judy, Fernowi i nam wszystkim: mieliśmy usuwać wszelkie komplikacje z jej życia. Brnęliśmy przez splątane wodorosty, żeby ona mogła swobodnie unosić się na powierzchni. – Zresztą cieszę się, że przyjechałem. Chciałem cię zobaczyć. – Fern wyciągnął dłoń i pogładził mnie po prawym ramieniu, Sądziłam wtedy, że usuwa stamtąd jakiś pyłek, myślami byłam gdzie indziej, ciągle widziałam ten obraz: siebie zaplątaną w wodorosty, a Aimee pływającą pogodnie ponad moją głową. Potem położył mi rękę na lewym ramieniu. Nadal nic nie rozumiałam. Jak wszyscy na przyjęciu, być może poza samym Fernem, nie mogłam oderwać oczu od Lamina i Aimee. – O Boże, spójrz! Zerknął na to, co mu pokazywałam, i zdążył zauważyć, że Lamin i Aimee się całują. Skinął głową: – Ach, więc już się nie ukrywają!

– Jezu Chryste. Czy ona za niego wyjdzie? A może go adoptuje? – Kogo to obchodzi? Nie chcę o niej rozmawiać. Nagle chwycił mnie za ręce, a kiedy odwróciłam się do niego, zobaczyłam, że wpatruje się we mnie z komiczną powagą. – Fern, co robisz? – Udajesz cyniczną – starał się spojrzeć mi w oczy, a ja uporczywie odwracałam wzrok – ale myślę, że tylko się boisz. Miał taki akcent, że w jego ustach te słowa zabrzmiały jak tekst z meksykańskiej telenoweli, którą oglądaliśmy w piątki po południu w szkolnym telewizorze razem z połową mieszkańców wioski. Nie mogłam się powstrzymać i wybuchnęłam śmiechem. Zmarszczył brwi i posmutniał. – Proszę, nie śmiej się ze mnie. – Spojrzał na siebie i ja też mu się przypatrzyłam: chyba po raz pierwszy widziałam go, gdy nie miał na sobie szortów. – Tak naprawdę nie wiem, jak się ubierać w Nowym Jorku. Uwolniłam dłonie z jego uścisku. – Fern, nie mam pojęcia, co sobie wyobrażasz. Wcale mnie nie znasz. – Cóż, trudno cię poznać. Ale chcę to zrobić. Tak to już bywa, kiedy jest się zakochanym. Pragniesz poznać kogoś lepiej. Sytuacja wydawała mi się tak niezręczna, że chciałam, by po prostu zniknął – w takich momentach telenowele przerywane są reklamami – bo nie wyobrażałam sobie, jak w przeciwnym razie przetrwamy następne parę minut. Nie zniknął. Wziął od przechodzącego kelnera dwa kieliszki szampana i wypił swój jednym haustem. – Nie masz mi nic do powiedzenia? Ofiarowuję ci swoje serce! – O Boże, Fern, przestań, proszę! Nie mów tak! Nie chcę twojego serca! Nie chcę być odpowiedzialna za niczyje serce. Nie chcę odpowiadać za nic i za nikogo!

Spojrzał na mnie zdezorientowany. – Osobliwa myśl. odpowiedzialność.

Skoro

żyjemy

na

tym

świecie,

ponosimy

– Za siebie. – Teraz ja wypiłam na raz cały kieliszek. – Chcę odpowiadać tylko za siebie. – Czasami trzeba zaryzykować i dać komuś szansę. Weź przykład z Aimee. – Z niej?! – Dlaczego nie? Należy ją podziwiać. Nie wstydzi się. Kocha tego młodego człowieka. Pewnie oznacza to dla niej wiele kłopotów. – Chcesz powiedzieć: dla nas. To my będziemy mieli kłopoty. – Nie obchodzi jej, co ludzie powiedzą. – Bo jak zwykle nie ma pojęcia, w co się pakuje. To wszystko jest bez sensu. Nachylali się ku sobie, obserwowali magika – ujmującego mężczyznę w garniturze z Savile Row i muszce, który występował też na ósmych urodzinach Jaya. Wykonywał sztuczkę z chińskimi obręczami. Wnętrze Rainbow Room zalewało światło, a obręcze wsuwały się w siebie nawzajem i wysuwały, mimo że wydawały się jednolite. Lamin patrzył jak zahipnotyzowany, podobnie jak reszta gości. Słyszałam cichą chińską muzykę modlitewną i domyślałam się, że to część przedstawienia. Widziałam, co czują wszyscy uczestnicy przyjęcia, jednak nie byłam w stanie dzielić z nimi tych emocji. – Jesteś zazdrosna? – Szkoda, że nie potrafię oszukiwać się tak jak ona. Zazdroszczę każdemu, kto jest tak nieświadomy. Ignorancja nigdy jej nie przeszkadzała. Niczym się nie przejmuje. Niezdarnie postawił pusty kieliszek na podłodze. – Nie powinienem był nic mówić. Źle zinterpretowałem sytuację. Kiedy mówił o miłości, brzmiał gapowato, ale gdy powrócił do swojego

oficjalnego stylu, zrobiło mi się go żal. Odwrócił się i wszedł do środka. Magik zakończył swój występ. Aimee wstała i podeszła do małej okrągłej scenki. Przywołano Jaya, po chwili dołączyła do nich Kara, a następnie Lamin. Pełni uwielbienia goście ustawili się w półokręgu. Byłam chyba jedyną osobą, która nadal stała na zewnątrz i stamtąd zaglądała do środka. Aimee jedną ręką obejmowała Jaya i Karę, a drugą uniosła lewe ramię Lamina w triumfalnym geście. Wszyscy klaskali i wiwatowali, nawet przez podwójne szyby dobiegały ich stłumione okrzyki. Znieruchomiała w tej pozycji: błysnęły flesze. Dla mnie ta poza zawierała w sobie wszystkie jej role: rolę matki i kochanki, rolę starszej siostry, najlepszej przyjaciółki, supergwiazdy i dyplomaty, miliarderki i dziecka ulicy, głupiej dziewczyny i wpływowej kobiety. Ale dlaczego Aimee miała zagarnąć, posiadać i robić wszystko, być każdym, wszędzie i zawsze?

Siedem

Najżywiej pamiętam ciepło jej ciała, kiedy wbiegała ze sceny za kulisy prosto w moje ramiona. Czekałam na nią z wąską spódnicą, którą wkładała po zrzuceniu atłasowej sukni, lub z czarnym kocim ogonem – trzeba było przypiąć go do pośladków, gdy zdjęła spódnicę – i chusteczkami do wytarcia potu, bez przerwy spływającego z nasady jej zadartego nosa. Oczywiście było mnóstwo innych facetów i laleczek, którym musiałam podawać pistolety lub laseczki, wtykać szpilki do krawatów, poprawiać przekrzywione suknie czy przypinać broszki, ale zapamiętałam właśnie Tracey, jak trzyma mnie za łokieć, żeby zachować równowagę, i wskakuje w parę jasnozielonych spodni do połowy łydki – zapinałam je z boku, uważając, żeby nie przyciąć skóry, a później klękałam i zawiązywałam sznurowadła jej podkutych białych butów do stepowania. Podczas tych szybkich akcji była zawsze poważna i milcząca. Nigdy nie chichotała ani nie wierciła się jak inne dziewczyny z Hot Box, ale też nie wątpiła w siebie, nie musiałam podnosić jej na duchu, czego – jak się szybko przekonałam – potrzebowała typowa tancerka, a co zupełnie nie leżało w naturze Tracey. Ubierałam ją lub rozbierałam, a ona koncentrowała się na tym, co się dzieje na scenie. Obserwowała przedstawienie, kiedy tylko miała ku temu okazję. Jeśli siedziała w garderobie, w skupieniu słuchała dialogów przez głośniki, nie dało się jej wciągnąć w rozmowę. Nieważne, ile razy widziała spektakl, nigdy nie miała dosyć, niecierpliwie czekała, by wrócić na scenę i znów stać się jego częścią. Wszystko, co się działo za kulisami, nudziło ją. Prawdziwe życie było

tam, w tej fikcji, w świetle reflektorów, czym czułam się trochę zdezorientowana, bo jako jedyna wiedziałam, że ma potajemny romans ze znanym żonatym aktorem. Grał w spektaklu brata Arvide’a Abernathy’ego, miłego starszego pana, bębniarza w orkiestrze Armii Zbawienia. Nie musieli farbować mu włosów na siwo: był trzy razy starszy od Tracey i jego własne srebrno-czarne afro idealnie nadawało się do tej roli, zapewniało mu styl, który krytycy teatralni określają jako „dystyngowany”. Urodził i wychował się w Kenii, ukończył Królewską Akademię Teatralną w Londynie, a potem odbył staż w Royal Shakespeare Company i miał bardzo afektowaną, charakterystyczną dla tego zespołu dykcję, którą większość tutejszych aktorów wyśmiewała za jego plecami, chociaż ja lubiłam go słuchać, zwłaszcza na scenie, jego głos brzmiał tak pięknie i aksamitnie. Spotykali się z Tracey w krótkich, kradzionych chwilach, a ich romans nie miał szans rozwinąć się w coś poważniejszego. W przedstawieniu prawie nie pojawiali się w tych samych scenach – ich postaci należały do odmiennych światów: domu modlitwy i jaskini rozpusty – a poza nim ukrywali się i zadręczali. Byłam jednak zadowolona z roli pośredniczki: dowiadywałam się, które garderoby są puste, stałam na straży, kłamałam, kiedy zachodziła taka potrzeba. Było to coś konkretnego, pozwalało mi zapełnić czas i w tych chwilach nie musiałam się zastanawiać (a zastanawiałam się prawie co wieczór), co ja, na Boga, tutaj robię. Ich romans ciekawił mnie, bo był to dziwny układ. Za każdym razem na widok Tracey ten biedak zachowywał się, jakby miał za chwilę umrzeć z miłości, ale ona, z tego, co widziałam, nie była dla niego zbyt miła – często słyszałam, jak nazywa go starym głupcem, dokucza mu z powodu żony albo żartuje okrutnie z jego słabnącej potencji. Kiedyś nakryłam ich przez przypadek, bo weszłam do garderoby, nie wiedząc, że tam są, i byłam świadkiem osobliwej sceny: on klęczał na podłodze w pełni ubrany, ze spuszczoną głową, i szlochał, a ona siedziała na stołku tyłem do niego, przeglądała się w lustrze i malowała usta.

– Proszę, przestań – usłyszałam, gdy zatrzaskiwałam za sobą drzwi. – I wstań. Wstawaj, kurwa, z kolan… Później powiedziała mi, że chciał opuścić swoją żonę. Co dziwne, ich powikłany romans poważnie naruszał hierarchię teatralnego świata, w którym każdy miał dokładnie określoną pozycję i odpowiednią władzę, a wszystkie związki pomiędzy aktorami dopasowywały się do utartego schematu. Na przykład znakomita aktorka była warta – towarzysko, praktycznie i seksualnie – tyle co dwadzieścia tancerek, dziewczyna numer jeden z Hot Box – tyle co trzy zwykłe girlsy (plus ich dublerki), aktor, który miał jakiekolwiek kwestie mówione – tyle, co wszystkie kobiety na scenie z wyjątkiem aktorki występującej w głównej roli, a gwiazdor był bogiem, uświęcał każde pomieszczenie, do którego wchodził, wszystkie tancerki ulegały mu na zawołanie, a gdy sugerował jakąś zmianę w przedstawieniu, reżyser słuchał go z uwagą. Ten system był tak trwały, że nie poddawał się rewolucyjnym zmianom, jakie zachodziły w innych sferach teatralnego życia. Reżyserzy zaczęli dobierać obsadę na przekór starym podziałom klasowym i rasowym – zdarzało się, że król Henryk miał czarną skórę, Ryszard Trzeci mówił londyńską gwarą, a Kenyan Arvide Abernathy mógł mieć dykcję jak Larry Olivier – ale stara zakulisowa hierarchia pozostawała bez zmian. W pierwszym tygodniu pracy zgubiłam się na zapleczu i nie mogłam znaleźć szafy z rekwizytami. Zatrzymałam ładną Hinduskę w gorsecie, która właśnie przebiegała obok, i próbowałam dowiedzieć się czegoś od niej. – Nie pytaj mnie o nic – powiedziała, nie zwalniając kroku – jestem nikim… Traktowałam romans Tracey jak zemstę za to wszystko: jakbym oglądała domowego kota, który schwytał lwa, oswoił go i traktował jak psa. Byłam jedyną osobą, z którą kochankowie mogli udzielać się towarzysko po godzinach pracy. Nie wypadało im chodzić do pubu „Coach and Horses” z resztą obsady, ale mieli tę samą potrzebę spłukania alkoholem teatralnej adrenaliny,

więc szli do „Colony Room”, bo nikt znajomy z teatru tam nie zaglądał, a on był członkiem tego klubu od wielu lat. Często zabierali mnie ze sobą. Tu wszyscy nazywali go Chalky i wiedzieli, jaki jest jego ulubiony drink – whisky z piwem imbirowym – który zawsze czekał na niego przy barze, kiedy zjawiał się punktualnie o dziesiątej czterdzieści pięć. Uwielbiał to, podobnie jak swój głupawy przydomek, ponieważ nadawanie głupawych przydomków było wytwornym angielskim zwyczajem, a on przepadał za wszystkim, co angielskie i wytworne. Zauważyłam, że rzadko mówi o Kenii czy Afryce. Pewnego wieczoru spróbowałam wypytać go o jego rodzinne strony, a on zirytował się: – Posłuchaj, wy, dzieciaki, które tutaj dorastałyście, myślicie, że tam, skąd pochodzę, istnieją tylko głodujące dzieci i Live Aid, i wyobrażacie sobie różne bzdury. A mój ojciec był profesorem ekonomii, matka ministrem i, dzięki Bogu, wychowałem się w pięknym domu, ze służącymi, kucharzem, ogrodnikiem… Mówił tak jeszcze przez chwilę, po czym wrócił do swojego ulubionego tematu, okresu świetności Soho. Speszyłam się, ale miałam też poczucie, że umyślnie mnie nie zrozumiał. Oczywiście wiedziałam, że jego świat jest realny – takie życie istnieje wszędzie. Nie o to go pytałam. Najważniejszy był dla niego ten bar, a swoją namiętność usiłował przekazać dwóm dziewczynom, które niewiele wiedziały o Francisie Baconie, dostrzegały jedynie wąski, zadymiony lokal, krzykliwe zielone mury i pokryte spękaniami obrazy zajmujące każdy cal powierzchni ścian, które moja przyjaciółka nazywała „artystowskim gównem”. Tracey, chcąc rozdrażnić swojego kochanka, lubiła popisywać się swoją ignorancją, podejrzewam jednak, że skrycie ciekawiły ją długie dygresyjne pijackie historie o malarzach, aktorach i pisarzach, których znał, o ich życiu i dziełach, o tym, z kim spali, co pili lub ćpali i jak umarli. Kiedy wychodził do toalety albo kupić fajki, czasami przyłapywałam ją na tym, że z głęboką zadumą przypatruje się któremuś z płócien wiszących na ścianach, jakby z tą samą ostrością i uwagą, jaką

poświęcała wszystkim rzeczom, śledziła pociągnięcia pędzla artysty. Kiedy wracał chwiejnym krokiem i snuł dalej swoje opowieści, przewracała oczami, ale widziałam, że słucha. Chalky niezbyt dobrze znał Bacona, jedynie na tyle, by wypić z nim drinka, lecz mieli wspólnego przyjaciela, młodego aktora Paula, człowieka „wielkiej urody i ogromnego uroku osobistego”, który pochodził z Ghany i przez pewien czas mieszkał ze swoim chłopakiem i z Baconem w Battersea – tworzyli platoniczny trójkąt. – Musicie zrozumieć pewną rzecz – powiedział Chalky (po kilku whisky zawsze wynajdywał pewne rzeczy, które musiałyśmy zrozumieć) – musicie zrozumieć, że tu, w Soho, w tamtych czasach nie było czarnych ani białych. Żadnych takich banałów. To nie było Brixton, o nie, tu byliśmy braćmi w sztuce i miłości – uścisnął Tracey – we wszystkim. Potem Paul dostał rolę w dramacie Smak miodu – przyszliśmy tu to oblać – wszyscy o tym gadali, czuliśmy się jak pępek świata, szalonego Londynu, Londynu cyganerii, literatów, teatrów, to było teraz także i nasze miasto. Było pięknie! Mówię wam, gdyby Londyn zaczynał i kończył się na Dean Street, wszystko byłoby… radością. Tracey przeniosła się z jego kolan na swój taboret. – Jesteś popierdolonym pijaczyną – wymamrotała, a barman, który to usłyszał, roześmiał się i powiedział: – Obawiam się, że to warunek członkostwa w tym klubie, złotko… Chalky przytulił się do Tracey i pocałował ją niezdarnie. – Idź, oso, widzę, żeś jest zła nad miarę*… – Spójrzcie, z kim mam do czynienia! – krzyknęła Tracey i odepchnęła go od siebie. Chalky miał słabość do przypominających pieśni żałobne ballad w szekspirowskim stylu, czym doprowadzał Tracey do szału – po części dlatego że zazdrościła mu pięknego głosu, ale i dlatego że gdy zaczynał śpiewać o wierzbach i niewiernych sekutnicach, był to niezawodny znak, że wkrótce

trzeba będzie sprowadzić go po stromych, chybotliwych schodach, wpakować do taksówki i odesłać do jego białej żony, korzystając z pieniędzy, które Tracey wyciągała mu z portfela – zazwyczaj brała trochę więcej, niż wynosiła oplata za kurs. Ale była praktyczna, kończyła wieczór dopiero wtedy, gdy czegoś się nauczyła. Chyba próbowała nadrobić to, co straciła przez ostatnie trzy lata: darmową edukację, z której ja skorzystałam. Przedstawienie odniosło sukces i w listopadzie, pięć minut przed podniesieniem kurtyny, producenci zwołali wszystkich i oznajmili, że chociaż występy miały skończyć się na Boże Narodzenie, zostaną przedłużone aż do wiosny. Aktorzy byli zachwyceni i tego wieczoru przenieśli swoją radość na scenę. Stałam za kulisami, cieszyłam się razem z nimi, ale miałam też pewien sekret, którego jeszcze nie zdradziłam kierownictwu ani Tracey. W końcu jedno z moich podań odniosło skutek: miałam zostać asystentką produkcji na płatnym stażu w nowo otworzonym brytyjskim oddziale YTV. W poprzednim tygodniu byłam tam na spotkaniu, złapałam dobry kontakt z moim rozmówcą, który powiedział mi – chyba trochę nieprofesjonalnie, biorąc pod uwagę kolejkę dziewczyn na zewnątrz – że dostałam tę pracę. Pensja wynosiła tylko trzynaście tysięcy, lecz mieszkałam u ojca i było to więcej, niż potrzebowałam. Czułam się szczęśliwa, jednak wahałam się powiedzieć o tym Tracey, choć tak naprawdę nie wiedziałam, jakie są powody tego wahania. Umalowane dziewczyny z Hot Box przebrane za koty przemknęły obok mnie i wbiegły na scenę. Adelaide stanęła pośrodku, a Dziewczyna Numer Jeden po lewej. Prowokacyjnie wypinały biust, lizały pazury, podtrzymywały ogony – jeden z nich przypięłam Tracey przed dziesięcioma minutami – skradały się jak kociaki przed skokiem i zaczęły śpiewać o wrednych „tatuśkach”, którzy tak cię obłapiają, że aż chce się uciec, i o innych miłych panach, którzy potrafią sprawić, że czujesz się jak w domu… To zawsze był popisowy numer, ale tego wieczoru wywołał wyjątkowy aplauz. Z miejsca, gdzie stałam, miałam dobry widok na pierwsze rzędy i w oczach

mężczyzn widziałam nieskrywane pożądanie, a najwięcej spojrzeń kierowało się na Tracey, chociaż to postać Adelaide powinna skupiać na sobie uwagę. Tracey przyćmiła wszystkie girlsy swoimi gibkimi nogami w trykocie, wdziękiem ruchów, naprawdę kocich i zarazem niesamowicie kobiecych, w sposób, którego zawsze jej zazdrościłam, lecz nie miałam szansy odtworzyć własnym ciałem, choćby przyczepiono mi nie wiadomo ile ogonów. W tym numerze tańczyło trzynaście kobiet, ale tak naprawdę liczyła się tylko Tracey, a kiedy zbiegła ze sceny i powiedziałam jej, jak cudownie tańczyła, nie poprosiła mnie, tak jak czyniły to często inne dziewczyny, o jakieś uwagi lub o powtórzenie pochwał, powiedziała tylko: „Tak, wiem”, pochyliła się, rozebrała i podała mi zwinięty trykot. Tej nocy zespół świętował w „Coach and Horses”. Tracey i Chalky poszli tam, tak jak i ja, ale byliśmy przyzwyczajeni do pijackiej, intymnej atmosfery „Colony Room” – a także do swobodnego sadowienia się przy barze i rozmów prowadzonych bez podnoszenia głosu – i po dziesięciu minutach, kiedy stojąc, próbowaliśmy przekrzyczeć hałas i nie mogliśmy doczekać się obsługi, Tracey postanowiła wyjść. Myślałam, że ma ochotę pójść jak zwykle z Chalkym do „Colony Room”. Mogli tam pić do woli i rozmawiać o swoim beznadziejnym związku: o tym, że on ma ochotę opowiedzieć o wszystkim żonie, a Tracey kategorycznie się temu sprzeciwia, o kłopotach z jego dziećmi – były mniej więcej w naszym wieku – i o niebezpieczeństwie (to go naprawdę przerażało, choć mnie wydawało się mało realne), że o romansie dowiedzą się gazety i rozdmuchają cała sprawę. Kiedy Chalky poszedł do toalety, Tracey wyciągnęła mnie na zewnątrz i powiedziała: – Nie chcę go dzisiaj zaliczyć – dobrze zapamiętałam to określenie – chodźmy do ciebie i ujarajmy się. Gdy dojechałyśmy do Kilburn, było już wpół do dwunastej. Tracey skręciła jointa w metrze i teraz paliłyśmy go, idąc chodnikiem, i wspominałyśmy czasy,

kiedy robiłyśmy to samo na tej ulicy, mając dwadzieścia, piętnaście, trzynaście, dwanaście lat… Po drodze powiedziałam jej o swojej nowej pracy. Brzmiało to fantastycznie: YTV, trzy litery ze świata, który zaprzątał nam myśli, gdy byłyśmy nastolatkami, i mówiąc o tym, czułam się niemal zażenowana, bo wydawało się, że mam nieprzyzwoite szczęście, jakbym sama miała występować w telewizji, a nie segregować brytyjską korespondencję i parzyć pracownikom brytyjską herbatę. Tracey zatrzymała się i wzięła ode mnie jointa. – Ale nie odchodzisz od razu? W trakcie sezonu? Wzruszyłam ramionami i przyznałam się: – We wtorek. Jesteś wkurwiona? Nie odpowiedziała. Przez jakiś czas szłyśmy w milczeniu, a potem powiedziała: – Chcesz się też wyprowadzić? Tego nie zamierzałam. Okazało się, że lubię mieszkać z ojcem i być blisko – byle nie za bardzo – matki. Sama się temu dziwiłam, lecz nie śpieszyło mi się z wyprowadzką. Pamiętam, jak zarzekałam się wobec Tracey, że „kocham” naszą dzielnicę. Chyba chciałam jej zaimponować, udowodnić, jak bardzo tkwię jeszcze korzeniami w tej okolicy, niezależnie od zmian w moim losie, i nadal mieszkam z ojcem, tak jak ona z matką. Słuchała, uśmiechając się cierpko, zadzierała nos i nie zdradzała, co o tym myśli. Po kilku minutach doszłyśmy do mieszkania ojca i zdałam sobie sprawę, że nie mam kluczy. Często zapominałam je zabrać, ale nie lubiłam korzystać z dzwonka – tata mógł już spać, wiedziałam, że wcześnie wstaje – i wtedy wchodziłam tylnymi drzwiami od kuchni, które zazwyczaj były otwarte. Jednak w tym momencie dopalałam jointa i nie chciałam ryzykować, że ojciec mnie nakryje – obiecaliśmy sobie niedawno, że rzucimy palenie. Wysłałam więc Tracey. Po minucie wróciła, powiedziała, że kuchnia jest zamknięta i że pójdziemy do niej.

Nazajutrz była sobota. Tracey wyszła wcześniej na popołudniowe przedstawienie, ja nie pracowałam w weekendy. Wróciłam do mieszkania ojca i spędziłam z nim resztę dnia. Nie zauważyłam wtedy listu, chociaż pewnie leżał już na wycieraczce. Znalazłam go w niedzielę rano: wsunięto go przez szparę pod drzwiami, był zaadresowany do mnie, napisany ręcznie, a w dolnym rogu miał niewielką tłustą plamę po jedzeniu. Uważam go za ostatni naprawdę osobisty list, jaki otrzymałam, bo chociaż Tracey wtedy jeszcze nie miała komputera, rewolucja już się rozpoczęła i wkrótce moja papierowa korespondencja ograniczała się do wyciągów z banku, rachunków za wodę i prąd lub pism z urzędów w kopertach z małymi okienkami z folii, które ostrzegały mnie o zawartości. Ten list nadszedł bez ostrzeżenia – od lat nie widziałam pisma Tracey – i otworzyłam go przy stoliku, siedząc naprzeciwko ojca. – Od kogo? – zapytał, ale po przeczytaniu pierwszych kilu linijek sama wciąż tego nie wiedziałam. Po paru minutach dręczyło mnie już tylko jedno pytanie: czy to prawda, czy fikcja? Musiała to być fikcja: w przeciwnym razie moje obecne życie stawało się niemożliwe, bo wszystko, w co wierzyłam, obracało się w gruzy. Oznaczałoby to, że pozwalam, by Tracey podłożyła mi bombę i rozerwała mnie na strzępy. Przeczytałam list ponownie, chciałam upewnić się, że dobrze go zrozumiałam. Zaczęła od stwierdzenia, że musi spełnić swój obowiązek, okropny obowiązek, że długo roztrząsała (to słowo napisała z błędem), co ma zrobić, ale nie pozostaje jej żaden wybór („wybór” też napisała źle). Odtworzyła piątkową noc, tak jak i ja ją zapamiętałam: szłyśmy do mieszkania mojego ojca, paliłyśmy jointa, i tak aż do chwili kiedy bez powodzenia próbowała dostać się do środka przez kuchnię. Od tego miejsca akcja zaczęła toczyć się dwutorowo, jej prawda kłóciła się z moją lub jej fikcja – tak uważałam – z moimi faktami. W jej wersji Tracey poszła na tyły domu, stanęła na wysypanym żwirem podwórku, a ponieważ drzwi kuchni wydawały się zamknięte, przesunęła się o dwa kroki na lewo, przytknęła twarz

do okna sypialni mojego ojca, tam gdzie teraz sypiałam ja, przyłożyła dłonie do szyby i zerknęła do środka. Zobaczyła mojego ojca: był nagi i leżąc na czymś, poruszał się rytmicznie w górę i w dół. Rzecz jasna, pomyślała, że jest z kobietą, a gdyby tak było, na pewno nigdy by o tym nie wspomniała, to nie jej sprawa ani moja, jednak to nie była kobieta, ale naturalnej wielkości dmuchana lalka o ciemnej skórze ze sztucznymi kędzierzawymi włosami i wielkimi czerwonymi wargami, czerwonymi jak krew. – Dobrze się czujesz, kochanie? – zapytał ojciec, gdy trzymałam w drżącej dłoni tę błazeńską, tragiczną, absurdalną, rozdzierającą serce, ohydną kartkę. Powiedziałam, że tak, zabrałam list Tracey na podwórko, wyjęłam zapalniczkę i spaliłam go.

* William Shakespeare, Ugłaskanie sekutnicy, akt II scena I, tłum. Józef Paszkowski.

CZĘŚĆ SIÓDMA

Ostatnie dni

Jeden

Nie widziałam Tracey przez kolejnych osiem lat, aż do wyjątkowo ciepłego majowego wieczoru, gdy wybrałam się na pierwszą randkę z Danielem Kramerem. Przyjeżdżał do miasta co kwartał i należał do ulubieńców Aimee, ponieważ był przystojny i nie wtapiał się w tłum księgowych, doradców finansowych i specjalistów od praw autorskich, z którymi musiała spotykać się regularnie. Przyznała mu więc prawo do posiadania własnego imienia, paru cech – takich jak „dobra aura” i „nowojorskie poczucie humoru” – oraz kilku szczegółów biograficznych, które zdołała zapamiętać. Pochodził z Queens. Był uczniem liceum Stuyvesant. Grał w tenisa. Chciałam, żeby nasze spotkanie było jak najbardziej niezobowiązujące, dlatego zaproponowałam „improwizowany” wypad do Soho, ale Aimee uparła się, żebyśmy najpierw przyszli do niej na drinka. Takie nieformalne prywatne zaproszenie nie było czymś zwyczajnym, lecz Kramer nie wydawał się zdziwiony ani zaniepokojony. Przez dwadzieścia minut, jakie nam poświęciła, nie zachowywał się jak „Klient”. Podziwiał dzieła sztuki – oczywiście bez przesady – grzecznie słuchał, gdy Aimee powtarzała mu wszystko, czego dowiedziała się o nich od swojego marszanda, a kiedy dość szybko uwolniliśmy się od niej i przytłaczającej pompatyczności jej domu, lekko oszołomieni dobrym szampanem, zbiegliśmy po tylnych schodach i wyszliśmy na Brompton Road. Była ciepła, parna, duszna noc, zanosiło się na burzę. Kramer miał ochotę na długi spacer – chcieliśmy sprawdzić, jaki film grają w Curzon –ja jednak nie zamierzałam bawić się w turystkę, to były jeszcze te

szczęśliwe dni, kiedy nosiłam bardzo wysokie obcasy. Rozglądałam się za taksówką, a on wszedł na jezdnię i „dla żartów” zatrzymał przejeżdżającą rikszę. – Aimee ma sporą kolekcję sztuki afrykańskiej – powiedział, kiedy zajęliśmy miejsca na siedzeniach pokrytych tkaniną w lamparcie wzory. Próbował tylko nawiązać rozmowę, ale byłam przewrażliwiona, wszędzie wypatrywałam „Klientów”, więc przerwałam mu ostro: – Nie wiem, co rozumiesz przez „sztukę afrykańską”. Choć zdziwił go mój ton, zdobył się na obojętny uśmiech. Jego interesy zależały od Aimee, a ja byłam jej przedłużeniem. – Większość z tego, co u niej widziałeś – zaczęłam głosem, który pasowałby lepiej do sali wykładowej – to prace Augusty Savage. Pochodzą więc z Harlemu. Tam mieszkała, kiedy po raz pierwszy przyjechała do Nowego Jorku. Mówię o Aimee. Rzecz jasna wspiera różne dziedziny sztuki. Kramer wyglądał na znudzonego. Ja też byłam sobą zmęczona. Nie odzywaliśmy się, dopóki riksza nie dojechała na róg Shaftesbury Avenue i Greek Street. Kiedy zatrzymała się przy krawężniku, zaskoczyła nas obecność chłopca z Bangladeszu, oboje zapomnieliśmy o jego istnieniu, chociaż bezsprzecznie nas tu przywiózł, a teraz odwrócił się na siodełku: miał twarz zlaną potem, dyszał i z trudem wyjaśnił, ile kosztuje minuta takiego wysiłku. Okazało się, że w kinie nie grają niczego ciekawego. Byliśmy lekko poirytowani, z powodu upału ubrania lepiły się nam do ciała. Ruszyliśmy powoli w kierunku Piccadilly Circus, nie mając upatrzonego konkretnego baru ani restauracji, i oboje uważaliśmy już ten wieczór za klapę. Co kilka kroków natykaliśmy się na olbrzymie afisze teatralne. Przed jednym z nich zatrzymałam się jak wryta. Reklamował musical Statek komediantów, a umieszczono na nim fotografię „murzyńskiego chóru”: chustki na głowach, podwinięte spodnie, fartuchy i proste spódnice, wszystko dobrane ze smakiem, starannie i „autentycznie”, bez cienia aluzji do dziarskich czarnych służących czy wuja Bena. Na pierwszym planie zaś zobaczyłam

dziewczynę z szeroko otwartymi w śpiewie ustami, która w ręce uniesionej wysoko nad głową trzymała miotłę – idealny obrazek uchwyconej w ruchu radości. To była Tracey. Kramer stanął za mną i spojrzał mi przez ramię. Wskazałam palcem na zadarty nos Tracey, dokładnie w ten sam sposób, w jaki ona wskazywała na twarze tancerek na ekranie naszego telewizora. – Znam ją! – Naprawdę? – Znam ją bardzo dobrze. Wytrząsnął papierosa z paczki, zapalił i popatrzył na fasadę teatru. – To jak… chcesz to obejrzeć? – Przecież nie lubisz musicali, prawda? Nikt poważny ich nie lubi. Wzruszył ramionami. – Jestem w Londynie, grają tu przedstawienie. Właśnie to należy zrobić w Londynie. Pójść do teatru. Podał mi swojego papierosa, otworzył ciężkie drzwi i poszedł do kasy. Nagle to wszystko wydało mi się romantyczne, jak przypadek, który zdarza się w odpowiednim momencie, i nasunęła mi się dziecinna myśl: kiedyś opowiem Tracey – za kulisami jakiegoś ponurego prowincjonalnego teatru, podczas gdy ona będzie wkładać stare, znoszone kabaretki – że spotkałam swoją miłość i odkryłam prawdziwe szczęście właśnie wtedy, gdy przypadkiem zobaczyłam ją w tej małej rólce, którą zdobyła w obsadzie Statku komediantów, dawno temu, przed wieloma laty… Kramer wrócił z dwoma biletami, dostał świetne miejsca w drugim rzędzie. Zamiast kolacji zafundowałam sobie wielką torbę czekoladek. Rzadko jadałam coś takiego, bo Aimee uważała, że to niezdrowe i na dodatek stanowi dowód słabości charakteru. Kramer kupił dwa plastikowe kubki kiepskiego czerwonego wina i program. Przejrzałam go, ale nie znalazłam nazwiska Tracey. Nie było jej w alfabetycznym spisie obsady tam, gdzie powinna być, i zaczęłam się

niepokoić, czy nie miałam jakichś omamów, a może okropnie się pomyliłam. Przewracałam kartki, na czoło wystąpił mi pot – musiałam wyglądać, jakbym oszalała. – Wszystko w porządku? – spytał Kramer. Dotarłam do ostatnich stron programu, kiedy położył palec na kartce i nie pozwolił mi jej odwrócić. – Czy to nie ta dziewczyna? Spojrzałam ponownie: tak, to ona. Zmieniła pospolite, plebejskie nazwisko – pod którym zawsze ją znałam – na brzmiące z francuska i absurdalnie Le Roy. Imię też przybrało nową formę: Tracee. Na zdjęciu miała proste, lśniące włosy. Roześmiałam się głośno. Kramer spojrzał na mnie z zainteresowaniem. – Naprawdę jesteście przyjaciółkami? – Znam ją bardzo dobrze. Co prawda, nie widziałam jej od jakichś ośmiu lat. Kramer zmarszczył brwi: – Faceci zazwyczaj określają kogoś takiego jako byłego przyjaciela, a nawet nieznajomego. Orkiestra zaczęła grać. Czytałam notkę biograficzną Tracey, analizowałam ją w szalonym pośpiechu, chciałam zdążyć, zanim zgasną światła, jakby te wydrukowane słowa skrywały jakieś drugie dno, o głębszym znaczeniu, które wymagało rozszyfrowania i miało powiedzieć mi coś istotnego o Tracey i o jej obecnym życiu: TRACEE LE ROY ZESPÓŁ TANECZNY / DAHOMEJSKA TANCERKA Wybrane przedstawienia: Faceci i laleczki (Wellington Theatre); Parada wielkanocna (tournée); Grease (tournée); Sława (Scottish National Theatre); a także jako Anita w West Side

Story (w ramach warsztatów teatralnych) Jeśli tak wyglądało jej życie zawodowe, trudno było uznać je za imponujące osiągnięcie. Brakowało w nim wszechobecnych w pozostałych biogramach elementów: telewizji, filmów, nie napisano też, gdzie zdobyła „wykształcenie”, co moim zdaniem oznaczało, że nie zrobiła dyplomu. Poza Facetami i laleczkami nie wspomniano o innych przedstawieniach na West Endzie, mowa była jedynie o ponuro brzmiących „tournée”. Wyobraziłam sobie małe salki kościelne, szkoły pełne rozwydrzonej młodzieży, popołudniówki z nielicznymi widzami w małomiasteczkowych kinach i prowincjonalne festiwale teatralne. I chociaż początkowo poczułam z tego powodu zadowolenie, po chwili wściekłam się, że życiorys Tracee Le Roy można zestawiać – nieważne, czy robili to widzowie czytający go teraz w teatrze czy reszta teatralnej obsady – z innymi biogramami. Co Tracee Le Roy miała wspólnego z nimi wszystkimi? Z tą dziewczyną, której niezwykle długa notka biograficzna widniała obok opisu Tracey? Emily Wolff-Pratt, absolwentka Królewskiej Akademii Teatralnej, nie mogła wiedzieć tak dobrze jak ja, jak statystycznie małą szansę miała moja przyjaciółka, by znaleźć się na tej scenie – na jakiejkolwiek scenie i w jakiejkolwiek roli – chociaż być może miała czelność sądzić, że to ona, Emily Wolff-Pratt, jest prawdziwą przyjaciółką Tracey, ponieważ widuje ją co wieczór i tańczy razem z nią, choć w rzeczywistości nie miała najmniejszego pojęcia, kim jest Tracey, skąd pochodzi i ile kosztowała ją droga do tego teatru. Przyjrzałam się uważniej fotografii Tracey. Musiałam przyznać, że wyszła całkiem nieźle. Jej nos nie wydawał się już tak okropny, twarz dopasowała się do niego, a okrucieństwo, które zawsze u niej dostrzegałam, zostało przyćmione przez szeroki broadwayowski uśmiech, wspólny wszystkim aktorom na tych zdjęciach. Nie zdziwiło mnie, że jest ładna i seksowna – te cechy posiadała już jako nastolatka. Zaskoczyła mnie jej elegancja. Dołeczki w stylu Shirley Temple zniknęły, tak jak i wszelkie ślady wyzywającej pulchności, tak widoczne

w dzieciństwie. Nie potrafiłam wyobrazić sobie, że ta istota z gładkimi włosami, łobuzerskim nosem i delikatnymi piegami używa głosu, który znam z dzieciństwa, który tak dobrze pamiętam. Uśmiechnęłam się do niej. Tracee Le Roy, teraz udajesz, że jesteś jaka? – Zaczyna się! – powiedział Kramer, gdy rozsunęła się kurtyna. Oparł łokcie na kolanach, po dziecinnemu podparł brodę zaciśniętymi pięściami i zrobił żartobliwą minę: jestem przejęty. Po lewej stronie sceny umieszczono przepięknie wykonaną makietę dębu wirginijskiego porośniętego mchem hiszpańskim. Po prawej widniał zarys miasteczka znad Missisipi. Pośrodku cumował w porcie statek „Cotton Blossom”. Tracey – razem z czterema innymi kobietami – jako pierwsza pojawiła się na scenie. Wyszła zza dębu z miotłą w dłoni, za nią kroczyli mężczyźni z motykami i szpadlami. Orkiestra zagrała pierwsze takty piosenki. Rozpoznałam ją od razu, to był popisowy numer, i wpadłam w popłoch, choć początkowo nie mogłam zrozumieć, co się ze mną dzieje. Dopiero po chwili muzyka odświeżyła mi pamięć. Znów zobaczyłam te stare nuty z tekstem pieśni i przypomniałam sobie, co czułam, gdy ujrzałam je po raz pierwszy. I teraz te słowa, tak szokujące mnie w dzieciństwie, formowały się w moich ustach idealnie zgrane z dźwiękami uwertury: Missisipi, gdzie pracują „czarnuchy”, a nie biali ludzie… Chwyciłam oparcie siedzenia i poczułam chęć, by wstać – byłam jak we śnie – i powstrzymać Tracey, zanim zacznie śpiewać, ale gdy o tym pomyślałam, było już za późno. jednak słuchając pieśni, zorientowałam się, że przecież zmieniono jej słowa. od lat nikt już nie wykonywał oryginalnego tekstu Ol’ Man River. „Wszyscy tu pracujemy… wszyscy tu pracujemy…” Usadowiłam się wygodniej. Patrzyłam, jak Tracey z wprawą wymachuje miotłą, ożywia ją tak, że miotła wygląda niemal jak kolejna postać na scenie, jak w tej sztuczce Astaire’a z wieszakiem na kapelusze w Królewskim weselu. W pewnej chwili Tracey przybrała pozę zupełnie jak na fotografii z afisza: miotła w powietrzu, wyciągnięte ramię,

uchwycona w ruchu idealna radość. Chciałam, aby zastygła tak na wieczność. Pojawili się aktorzy grający w tym dramacie pierwszoplanowe role. W głębi sceny Tracey zamiatała schody przed sklepem. Znajdowała się na lewo od głównych bohaterów, Julie LaVerne i jej wiernego męża Steve’a, pary zakochanych w sobie wodewilowych artystów zatrudnionych na „Cotton Blossom”. Jeszcze przed przerwą okazuje się, że Julie LaVerne, a tak naprawdę Julie Dozier, nie jest biała, w rzeczywistości to nieszczęsna Mulatka, której „udało się” wszystkich oszukać, także własnego męża, jednak prawda w końcu wychodzi na jaw. Małżonkom grozi więzienie, bo ich ślub był niezgodny z prawem zabraniającym krzyżowania ras. Steve nacina dłoń Julie i wypija odrobinę jej krwi: to „prawo jednej kropli” – teraz oboje są Murzynami. W trakcie tego idiotycznego melodramatu pomimo przyćmionego światła sprawdziłam biografię aktorki grającej rolę Julie. Nosiła greckie nazwisko i nie miała ciemniejszej skóry niż Kramer. Podczas przerwy wypiłam za dużo wina (i za szybko) i zalewałam Kramera potokiem słów. Opierałam się o bar, zagradzając dostęp innym widzom, wymachiwałam rękami i rzucałam gromy na niesprawiedliwą obsadę: za mało jest ról dla aktorek takich jak ja, a jeśli nawet się pojawiają, to są nieosiągalne, ktoś zawsze przydziela je białym, nawet nieszczęsnej Mulatki nie gra nieszczęsna Mulatka, nawet w dzisiejszych czasach i… – Dla aktorek takich jak ty? – Słucham? – Powiedziałaś: „dla aktorek takich jak ja”. – Wcale nie. – Powiedziałaś to. – Chodziło mi o to, że to rola dla Tracey. – Przed chwilą stwierdziłaś, że nie potrafi śpiewać. A z tego, co widziałem, ta postać dużo śpiewa.

– Ona świetnie śpiewa! – Jezu, dlaczego na mnie krzyczysz? Podczas drugiej części przedstawienia siedzieliśmy bez słowa tak jak przed przerwą, ale teraz milczenie zyskało nowy wymiar, jakby zostało zmrożone naszą wzajemną pogardą. Marzyłam, żeby wyjść stamtąd jak najszybciej. Długie fragmenty bez występów Tracey nie były dla mnie interesujące. Dopiero pod koniec znów się pojawiła, tym razem jako członek zespołu „dahomejskich tancerzy”, Afrykańczyków z królestwa Dahomeju, którzy podobno wystąpili na Wystawie Światowej w Chicago w 1893 roku. Patrzyłam, jak Tracey razem z innymi kobietami kołysze ramionami, przykuca i śpiewa w fikcyjnym afrykańskim języku, a mężczyźni, którzy tańczyli po przeciwnej stronie we własnym kręgu, przytupują, potrząsają dzidami i powtarzają: „gunga, hungo, bunga, guba!”. Przypomniała mi się matka i jej opowieści o Dahomeju: historie dumnych królów, muszle służące za pieniądze, oddziały składające się wyłącznie z kobiet, które na wojnie brały jeńców jako niewolników królestwa lub triumfalnie obnosiły obcięte głowy wrogów. Kiedy inne dzieci słuchały bajek o Czerwonym Kapturku i Złotowłosej, ja dowiadywałam się o „Czarnej Sparcie” i szlachetnym królestwie Dahomeju wytrwale zmagającym się z Francuzami. Było prawie niemożliwością pogodzić te wspomnienia z farsą, jaka rozgrywała się teraz zarówno na scenie, jak i na widowni, bo publiczność w większości nie wiedziała, co wydarzy się za chwilę, i zdałam sobie sprawę, że musi się czuć, jakby oglądała jakieś niesmaczne występy kabaretowe w starym stylu, i chce, żeby to już się skończyło. Aktorzy grający gapiów na Wystawie Światowej odsuwali się od dahomejskich tancerzy, chociaż robili to nie ze wstydu, tylko z obawy, że ci tancerze są niebezpieczni, podobni do reszty swego plemienia, a ich dzidy to prawdziwa broń, nie zaś rekwizyty. Spojrzałam na Kramera – wiercił się na siedzeniu. Odwróciłam się i patrzyłam na Tracey. Świetnie bawiła się tym zażenowaniem – już jako dziecko uwielbiała takie sytuacje. Potrząsała

dzidą i krzyczała, maszerowała w kierunku przestraszonych widzów z Wystawy i śmiała się razem z innymi tancerzami, gdy tamci uciekli ze sceny. Pozostawieni samym sobie dahomejscy artyści porzucili groźną postawę i zaśpiewali o tym, jacy są zadowoleni i zmęczeni – zadowoleni, że pozbyli się białych gapiów, a zmęczeni, okropnie zmęczeni udziałem w tym „dahomejskim pokazie”. I teraz publiczność – ta prawdziwa – zrozumiała. Wszyscy zdali sobie sprawę, że to, co oglądali, miało być zabawne, ironiczne, że to byli amerykańscy tancerze, nie Afrykanie – tak, widzowie w końcu pojęli, że spłatano im figla. Ci ludzie wcale nie byli z Dahomeju! Byli poczciwymi Murzynami z nowojorskiej Alei A! Kramer zachichotał, orkiestra zagrała ragtime i poczułam, jak moje stopy zaczynają wybijać rytm na czerwonym pluszowym dywanie, starając się nadążyć za Tracey, która wykonywała skomplikowany układ na deskach sceny. Znałam te kroki – każdy tancerz je zna – i żałowałam, że nie jestem tam z nią. Tkwiłam tu, w Londynie, w 2005 roku, ale Tracey znajdowała się w Chicago w roku 1893 i w Dahomeju o sto lat wcześniej, i wszędzie tam gdzie ludzie tańczyli w taki sposób. Zazdrościłam jej tak bardzo, że się rozpłakałam. Po przedstawieniu musiałam czekać w długiej kolejce do damskiej toalety, a kiedy stamtąd wyszłam, zobaczyłam Kramera, zanim on zdążył mnie zauważyć. Stał w holu znudzony i zły, trzymając na ramieniu mój płaszcz. Na zewnątrz lunął deszcz. – Cóż, chyba już pójdę – powiedział, podając mi moje okrycie. Ledwo zmusił się, żeby na mnie spojrzeć. – Na pewno chcesz przywitać się ze swoją „przyjaciółką”. Postawił kołnierz płaszcza i wyszedł na deszcz, bez parasola i nadal wściekły. Nic tak nie rani mężczyzny jak brak zainteresowania. A jednak byłam pod wrażeniem: niechęć do mnie przeważyła obawę przed moim wpływem na jego chlebodawczynię. Kiedy zniknął mi z oczu, poszłam na tyły teatru i znalazłam to,

co można zawsze zobaczyć w starych filmach: drzwi z napisem „Wejście dla aktorów”, przed którymi pomimo deszczu zgromadził się pokaźny tłum z długopisami i notatnikami, w oczekiwaniu na artystów. Nie miałam parasolki, więc oparłam się plecami o ścianę, chroniąc się przed deszczem pod wąską płócienną markizą. Nie wiedziałam, co mam powiedzieć Tracey ani jak do niej podejść, i właśnie to rozważałam, kiedy podjechał samochód, a za kierownicą siedziała jej matka. Prawie się nie zmieniła: przez mokrą szybę zobaczyłam te same wielkie kółka w uszach, potrójny podbródek, mocno ściągnięte do tyłu włosy i papierosa przyklejonego do warg. Odwróciłam się szybko, kiedy parkowała, i uciekłam. Pobiegłam na Shaftesbury Avenue, moknąc coraz bardziej i rozmyślając o tym, co dostrzegłam na tylnym siedzeniu samochodu: dwójkę śpiących w fotelikach dzieci. Zastanawiałam się, czy właśnie nie one są prawdziwą przyczyną, dla której biogram Tracey jest tak krótki.

Dwa

Chce się wierzyć, że to, co mogą zdziałać pieniądze, ma swoje granice, których nie da się przekroczyć. Lamin w białym garniturze w Rainbow Room wydawał się zaprzeczeniem tej opinii. Jednak nie otrzymał jeszcze wizy stałego pobytu. Dostał tylko nowy paszport z wbitą datą powrotu. Miałam mu towarzyszyć razem z Fernem w powrotnej podróży do wioski, spędzić tam tydzień i uzupełnić roczny raport dla zarządu fundacji. Fern planował zostać dłużej, a ja miałam polecieć do Londynu i zabrać dzieci na spotkanie z ojcami, z którymi widywały się co kwartał. Tak poinformowała nas Judy. Do tego czasu mieliśmy wszyscy razem siedzieć w Nowym Jorku. Przez ostatnich dziesięć lat, kiedy mieszkaliśmy w tym mieście, moją kwaterą była służbówka na parterze obok kuchni i chociaż czasami wspominano (bez przekonania), że powinnam zamieszkać oddzielnie – w hotelu albo wynajętym mieszkaniu – nie prowadziło to do niczego i szybko porzucano ten temat. Jednak tym razem czekał już na mnie apartament na West 10th Street z wysokimi sufitami, dwiema sypialniami i kominkami, który zajmował całe drugie piętro pięknego budynku z czerwonobrunatnego piaskowca. Kiedyś mieszkała tu Emma Lazarus: niebieska tabliczka pod moim oknem upamiętniała „biednych tłumy całe”*. Miałam stąd widok na różowe derenie. Mylnie potraktowałam to wszystko jako awans. A potem pojawił się Lamin i zrozumiałam, że musiałam odejść, by on mógł wprowadzić się na moje miejsce. – Co się dzieje między wami? – zapytała Judy bez żadnych wstępów z samego

rana po przyjęciu urodzinowym Jaya. Jej ostry krzyk dobiegał z telefonu, gdy próbowałam powiedzieć facetowi z bodegi na Mercer, żeby nie dodawał jabłka do wieloowocowego soku, który właśnie dla mnie miksował. – Pokłóciłaś się z Fernandem? Nie możemy go teraz przyjąć w domu, nie ma tu dla niego miejsca. Jak pewnie zauważyłaś, mamy komplet. Nasze gołąbki potrzebują prywatności. Plan był taki, że zatrzyma się u ciebie na kilka tygodni, wszystko było już uzgodnione i nagle on odmawia. – Nie mam o niczym pojęcia. Nikt mnie nie uprzedził. Judy, nawet nie wspomniałaś, że Fern przyjedzie do Nowego Jorku! Judy prychnęła gniewnie: – Posłuchaj, Aimee kazała mi to zorganizować. Ktoś musiał przywieźć tutaj Lamina, nie chciała, żeby plotkowano o tej historii… To była delikatna sprawa i ja zajęłam się wszystkim. – Teraz zajmujesz się też tym, z kim mam mieszkać? – Skarbie, wybacz, ale czy to ty płacisz za czynsz? Rozłączyłam się i zadzwoniłam do Ferna. Siedział w taksówce gdzieś na West Side Highway. W tle słyszałam syrenę cumującego statku. – Znajdę coś sobie. Tak będzie lepiej. Po południu mam obejrzeć mieszkanie w… – usłyszałam szelest papierów. – Nieważne. Gdzieś w śródmieściu. – Fern, nie znasz miasta, nie masz pojęcia, jakie tu są czynsze. Weź ten pokój. Poczuję się cholernie źle, jak tego nie zrobisz. Całe dnie i noce spędzam z Aimee, za dwa tygodnie ma występ, będziemy urobione po łokcie. Obiecuję, prawie w ogóle nie będziemy się widywać. Zamknął okno i wiatr znad rzeki przestał szumieć w słuchawce. Cisza nie ułatwiała nam rozmowy. – Chciałbym cię widywać. – Och, Fern… Proszę, weź ten pokój! Wieczorem o jego obecności świadczyła tylko pusta filiżanka po kawie

stojąca w kuchni i wielki płócienny plecak – takie same studenci zabierają na długie wyprawy – oparty o drzwi jego pokoju. Kiedy widziałam go z tym plecakiem na promie, ascetyczna prostota Ferna wydawała mi się szlachetna, imponował mi, jednak tu, w Greenwich Village, czterdziestopięcioletni mężczyzna, którego cały majątek stanowił jeden plecak, sprawiał jedynie przygnębiające wrażenie ekscentryka. Wiedziałam, że kiedy Fern miał dwadzieścia cztery lata, przemierzył Liberię na piechotę zupełnie sam – był to rodzaj hołdu dla Grahama Greene’a – lecz teraz pomyślałam tylko: „Stary, to miasto pożre cię żywcem”. Napisałam kilka miłych, powściągliwych słów na powitanie, wsunęłam karteczkę za rzemień plecaka i poszłam spać. Miałam rację, rzadko się widywaliśmy. Musiałam być u Aimee o ósmej rano (wstawała o piątej, ćwiczyła przez dwie godziny, a potem przez godzinę medytowała), a Fern spał dłużej – albo udawał, że śpi. W domu Aimee wszystko kręciło się wokół przygotowań i prób, ludzie byli rozgorączkowani i zaniepokojeni: nowy show zorganizowano przed średniej wielkości publicznością, Aimee miała śpiewać na żywo przy akompaniamencie muzyków grających na scenie, a nie robiła już tego od lat. Nie chciałam być na pierwszej linii ognia, narażać się na ataki szału ani brać udziału w kłótniach, starałam się więc siedzieć w biurze i (o ile było to możliwe) unikałam prób. Wiedziałam, że jest przygotowywany jakiś zachodnioafrykański numer. Do domu dostarczono zestaw bębnów atumpan, korę z długim gryfem i całe bele tkaniny kente, a pewnego pięknego wtorkowego ranka zjawiła się dwunastoosobowa grupa tancerzy, Afrykańczyków z Brooklynu, którzy zeszli do studia w podziemiach i zostali tam do późnego wieczoru. Byli to młodzi Senegalczycy, w większości urodzeni już w Stanach. Lamin był nimi zafascynowany: chciał poznać ich nazwiska i nazwy wiosek, z których pochodzili ich rodzice, szukał wszelkich możliwych rodzinnych lub topograficznych powiązań. A Aimee kleiła się do niego: nie można było już porozmawiać z nią sam na sam, zawsze był przy niej.

Ale kim był ten Lamin? Nadal modlił się pięć razy dziennie – o czym mi powiedziała jak o czymś zabawnym i prowokacyjnym – w jej garderobie, przy ścianie skierowanej rzekomo w stronę Mekki. Chciałam wierzyć, że nie do końca się zmienił, że zachował cząstkę siebie, na którą nie miała wpływu, lecz bywały dni, kiedy ledwo go rozpoznawałam. Pewnego popołudnia zaniosłam wodę kokosową do studia i zobaczyłam, jak w białej koszuli i jasnych spodniach demonstruje kroki, które pamiętałam z tańca kankurang: kombinację tupnięć, posuwistych ruchów i skłonów. Aimee i dziewczyny obserwowały go uważnie i powtarzały jego ruchy. Były zlane potem, miały na sobie krótkie topy i obcisłe body, a przywierały do Lamina i do siebie nawzajem tak mocno, że każdy jego ruch rozchodził się jak fala, która przenikała przez wszystkie pięć ciał. Najbardziej obcy wydał mi się jednak wtedy, kiedy wziął z tacy butelkę z wodą kokosową i mi nie podziękował, nie okazał nawet najmniejszego śladu wdzięczności – można by pomyśleć, że przez całe życie jakieś usłużne dziewczyny podawały mu napoje na tacach. Być może luksus to matriks, do którego najłatwiej się dopasować. Możliwe, że do pieniędzy przyzwyczajamy się najbardziej. Chociaż bywały chwile, kiedy dostrzegałam w nim niepokój, jakby coś go prześladowało. Pewnego razu, pod koniec jego pobytu, weszłam do jadalni i zastałam go przy śniadaniu. Rozmawiał z Grangerem, który wydawał się znużony, jakby siedział tam już od dawna. Usiadłam z nimi. Lamin wpatrywał się w niewidoczny punkt znajdujący się pomiędzy ogoloną głową Grangera a przeciwległą ścianą. Znów mówił szeptem, monotonnie, jakby wypowiadał jakieś zaklęcie: – … teraz nasze kobiety sieją cebulę w grządkach po prawej stronie, a w tych po lewej groch, i jeśli groch nie będzie właściwie nawadniany, to za dwa tygodnie, kiedy przyjdą pielić chwasty, kobiety będą miały kłopot, na liściach zobaczą pomarańczowe plamy, co znaczy, że rośliny są chore, trzeba będzie je wykopać i ponownie obsiać grządki, koniecznie obkładając je warstwą urodzajnej gleby z górnego biegu rzeki, bo rozumiesz, mężczyźni za tydzień

wyruszą w górę rzeki po żyzną ziemię… – Aha – powtarzał co chwilę Granger. – Aha, aha. Fern rzadko pojawiał się teraz w naszym życiu, Bywał na zebraniach zarządu lub przychodził, kiedy Aimee wzywała go, by załatwić jakieś praktyczne sprawy związane ze szkołą. Przez cały czas wyglądał na zbolałego – krzywił się, ilekroć nasze spojrzenia się spotkały – i obwieszczał swoje nieszczęście, gdziekolwiek się pokazywał, jak postać z komiksu, nad którą unosi się czarna chmura. Przekazywał złe nowiny, skupiając się na ostatnich agresywnych oświadczeniach prezydenta, który z coraz większą niechęcią patrzył na obecność obcokrajowców w swoim państwie. Nigdy wcześniej nie słyszałam, żeby mówił tak pesymistycznie, to nie leżało w jego naturze, i wiedziałam, że to ja jestem prawdziwym, choć niebezpośrednim obiektem jego krytyki. Tego popołudnia nie zamknęłam się, jak zwykle, w swoim pokoju, lecz postanowiłam poczekać w holu na Ferna, który wyszedł pobiegać. Wrócił spocony, pochylił się i oparł dłonie na kolanach zdyszany, patrząc na mnie spod gęstych brwi. Mówiłam spokojnie i rozsądnie. Nie odzywał się, ale wyglądało na to, że zgadza się z tym, co mówię. Bez okularów jego oczy wydawały się ogromne jak u niemowlaka z kreskówki. Kiedy skończyłam, wyprostował się, a później wygiął plecy, wypychając do przodu biodra. – Przepraszam, nie chciałem stawiać cię w kłopotliwej sytuacji. Masz rację, to było nieprofesjonalne. – Fern, czy możemy być przyjaciółmi? – Oczywiście. Pewnie chcesz, żebym teraz powiedział: „Jestem szczęśliwy, że się przyjaźnimy”? – Nie chcę, żebyś był nieszczęśliwy. – Ale to nie jest musical. Prawda jest taka, że czuję się bardzo smutny. Chciałem czegoś, chciałem ciebie, lecz moje pragnienia i nadzieje się nie spełniły

i teraz jest mi przykro. Pewnie sobie z tym poradzę, jednak na razie jestem smutny. Mogę być smutny? Tak? Dobrze. Teraz wezmę prysznic. W tamtym czasie nie zrozumiałam, jak może tak mówić. Takie podejście było mi obce, zostałam wychowana inaczej. Jakiej odpowiedzi mógł oczekiwać taki mężczyzna – ktoś, kto pozbywa się wszelkiej władzy – od kobiety takiej jak ja? Nie poszłam na koncert, nie byłam w stanie go obejrzeć. Nie chciałam stać na trybunie obok Paprotki, czuć jego rozżalenia i oglądać parodii tańców, które oboje widzieliśmy u ich źródeł. Powiedziałam Aimee, że przyjdę, i początkowo zamierzałam to zrobić, ale minęła ósma, a ja nadal byłam w domowym dresie i leżałam podparta na łóżku z laptopem na brzuchu. Minęła dziewiąta, a później dziesiąta. Należy tam pójść – mój mózg bez przerwy mi to powtarzał, a ja się z nim zgadzałam – jednak moje ciało zastygło, czułam się ociężała i niezdolna do ruchu. Tak, musiałam iść, to było oczywiste, tak samo jak fakt, że nigdzie się nie wybierałam. Weszłam na YouTube i oglądałam fragmenty filmów z różnymi tancerzami: Bojangles na schodach, Harold i Fayard na fortepianie, Jeni LeGon w szeleszczącej spódnicy z trawy, Michael Jackson na imprezie z okazji dwudziestopięciolecia wytwórni Motown. Ten klip z Jacksonem często odtwarzałam jako ostatni, chociaż tym razem gdy Michael wykonywał swój księżycowy taniec, nie interesowały mnie ekstatyczne okrzyki na widowni ani nawet nierzeczywista płynność jego ruchów, ale to, jak krótkie miał spodnie. Nadal miałam nadzieję, że nie straciłam szansy i wybiorę się na koncert Aimee, kiedy jednak w końcu oderwałam się od jałowego przeglądania Internetu i podniosłam głowę, zobaczyłam, że jest już za kwadrans północ. To oznaczało, że moje zamiary nieodwołalnie należą do przeszłości, było już po wszystkim: nie poszłam. Wpisałam do wyszukiwarki Aimee, miejsce koncertu, taneczną trupę z Brooklynu, fotografie, depesze agencyjne, blogi. Na początku robiłam to z poczucia winy, po chwili zaś uświadomiłam sobie, że mogę zrekonstruować koncert – wykorzystując informacje z Tweetera, zdjęcia, wpisy na blogach –

jakbym sama tam była. O pierwszej nad ranem miałam już poczucie, że uczestniczyłam w koncercie bardziej niż ktokolwiek inny. Byłam obecna na sali o wiele intensywniej niż prawdziwa publiczność, bo pojedynczy widz był ograniczony do jednego miejsca, do jednego punktu widzenia – jednego strumienia czasu – podczas gdy ja znajdowałam się wszędzie, śledziłam każdy moment, obserwowałam to, co się dzieje, pod różnymi kątami, w potężnym akcie zespolenia. Mogłabym już przerwać – miałam wystarczającą ilość informacji, żeby rano zdać Aimee szczegółową relację – ale nie zrobiłam tego. Nie potrafiłam się oderwać. Widziałam (w czasie rzeczywistym), jak rozpoczynają się dyskusje, splatają różne wątki, chłonęłam formułowanie zgodnych poglądów, rozpoznawałam najistotniejsze sporne kwestie, ich bezpośrednie znaczenie i podteksty, powody akceptacji bądź odrzucenia. Obelgi i żarty, plotki i pogłoski, memy, zdjęcia przerobione w Photoshopie, najprzeróżniejsze oceny ferowane bez ogródek, poza wpływem i kontrolą Aimee. Kilka dni wcześniej, kiedy obserwowałam przymiarkę kostiumów – Aimee, Jay i Kara zostali przebrani za arystokrację ludu Aszanti – z pewnym wahaniem poruszyłam kwestię zawłaszczania. Judy jęknęła, a Aimee spojrzała na mnie, a potem na swoje odbicie w lustrze – wyglądała jak upiornie blady skrzat owinięty zwojami jaskrawej tkaniny – i powiedziała mi, że jest artystką, a artyści mają prawo kochać rzeczy, dotykać je i wykorzystywać, ponieważ sztuka to nie zawłaszczanie, nie to jest celem sztuki – jej celem jest miłość. A kiedy zadałam jej pytanie, czy można zarazem kochać coś i zostawić to w spokoju, obrzuciła mnie dziwnym spojrzeniem, przytuliła do siebie dzieci i spytała: – Czy kiedykolwiek byłaś zakochana? Teraz czułam się chroniona przez wirtualny mur. Nie, nie chciałam jeszcze tego przerywać. Bez przerwy odświeżałam strony, czekałam, aż ludzie w innych krajach obudzą się i dodadzą swoje komentarze lub skomentują poprzednie opinie. Nad ranem usłyszałam skrzypnięcie frontowych drzwi i niezdarne kroki

Ferna, na pewno wracającego z przyjęcia po koncercie. Nie poruszyłam się. Musiała być czwarta rano, kiedy przeglądając najświeższe opinie i słuchając śpiewu ptaków za oknem, zobaczyłam nick „Prawdomówna Tracey LeGon”. Od tak dawna nie zdejmowałam już soczewek kontaktowych, że oczy mnie szczypały i trudno mi było mrugać powiekami, ale nie miałam omamów. Kliknęłam. Zamieściła to samo zdjęcie, które oglądałam dziś już setki razy: Aimee, tancerze, Lamin i dzieci stojący rzędem na przedzie sceny, owinięci tkaniną z symbolami Adinkra. Widziałam te wzory podczas przymiarki: intensywnie błękitny materiał był zadrukowany czarnymi trójkątami, w każdym z nich tkwiło oko. Tracey przycięła i powiększyła ten obraz tak, że widać było tylko trójkąt z wpisanym w niego okiem, a pod spodem postawiła pytanie: WYGLĄDA ZNAJOMO?

* Emma Lazarus, Nowy Kolos Rodyjski, tłum. https://sites.google.com/site/witrynaprzekladowa/home/emma-lazarus.

Wiktor

Darasz

Trzy

Wracaliśmy z Laminem pierwszą klasą, ale bez Aimee – została w Paryżu, bo dostała odznaczenie od francuskiego rządu – i musieliśmy, jak reszta podróżnych, przejść przez główny hall lotniska zatłoczony powracającymi synami i córkami tego kraju. Mężczyźni nosili wymyślne dżinsy z grubej tkaniny, sztywne wzorzyste koszule z guzikami na kołnierzykach, bluzy z kapturami ozdobione nadrukami znanych firm, skórzane kurtki i najnowsze modele adidasów. Kobiety także chciały się popisać od razu wszystkimi najlepszymi ciuchami. Miały starannie uczesane włosy i świeżo pomalowane paznokcie. W przeciwieństwie do nas, wszyscy dobrze znali ten hall i szybko zapewnili sobie pomoc bagażowych: podawali im swoje ogromne walizki, upominając ich, żeby obchodzili się z nimi ostrożnie – chociaż każda sztuka bagażu była owinięta w plastikową folię – a potem w towarzystwie tych młodych, zgrzanych, stłamszonych tragarzy przeciskali się do wyjścia, odwracając się od czasu do czasu i głośno wydając chłopcom instrukcje, jak himalaiści w otoczeniu Szerpów. Tutaj, tędy! Trzymane nad głowami smartfony znaczyły ich drogę. Kiedy na ich tle zobaczyłam Lamina, zrozumiałam, że swój strój podróżny wybrał z rozmysłem: pomimo tylu ubrań, pierścieni, łańcuszków i butów, jakie dostał od Aimee w ciągu tego miesiąca, wyglądał dokładnie tak samo jak w dniu wylotu. Ta sama stara biała koszula, bawełniane spodnie i proste czarne skórzane sandały z wytartymi podeszwami. Doszłam do wniosku, że są rzeczy, których w nim nie rozumiem, i być może jest ich bardzo wiele.

Złapaliśmy taksówkę. Usiadłam z Laminem z tyłu. Samochód miał trzy popękane szyby i dziurę w podwoziu, przez którą widziałam uciekającą pod nami szosę. Fern jechał z przodu, obok kierowcy: starał się teraz trzymać jak najdalej ode mnie. W samolocie czytał książki i gazety, a na lotnisku nasz kontakt ograniczył się do spraw praktycznych: weźmy ten wózek, zajmijmy miejsce w kolejce. Nie chciał być niemiły, nie mówił nic, co mogło mnie zranić, tylko całkowicie się izolował. – Chcesz, żebyśmy się zatrzymali i coś zjedli? – zapytał mnie teraz, spoglądając we wsteczne lusterko. – Czy możesz poczekać? Chciałam uchodzić za osobę, która nie ma nic przeciwko temu, by zrezygnować z lunchu, i potrafi, jak często czynił to Fern, naśladować zwyczaje najbiedniejszych rodzin z wioski i jeść tylko raz dziennie późnym popołudniem. Ale nie byłam taką osobą: nie potrafiłam opuścić posiłku, nie wpadając w irytację. Po czterdziestu minutach zatrzymaliśmy się w przydrożnej kafejce, naprzeciwko czegoś, co nazywało się Amerykańskie Kolegium Akademickie. W oknach były kraty, w szyldzie brakowało połowy liter. Menu kawiarenki zachwalało kapiące od tłuszczu posiłki w amerykańskim stylu, „z frytkami”. Lamin na głos odczytał ceny i potrząsnął ponuro głową, jakby natrafił na coś świętokradczego lub obraźliwego. Po długich targach z kelnerką pojawiły się przed nami trzy talerze z kurczakiem yassa, za które mieliśmy zapłacić wynegocjowaną „miejscową” stawkę. Pochyliliśmy się nad stołem i zaczęliśmy jeść w milczeniu, gdy nagle usłyszeliśmy grzmiący głos dochodzący z głębi sali: – Toż to Lamin! Mój braciszek! To ja, Bachir! Tu jestem! Fern pomachał mu ręką. Lamin nie poruszył się: zauważył Bachira już wcześniej i modlił się, żeby samemu pozostać nierozpoznanym. Odwróciłam się i zobaczyłam mężczyznę, który siedział w półmroku przy ostatnim stole niedaleko lady. Oprócz nas był tu jedynym klientem. Był wielki i muskularny

jak gracz rugby, miał na sobie niebieski prążkowany garnitur, krawat ze szpilką, mokasyny bez skarpet i gruby złoty łańcuszek na przegubie dłoni. Marynarka ciasno opinała mu ciało, po twarzy spływał pot. – To nie jest mój brat. To mój rówieśnik. Pochodzi z wioski. – Czy nie chcesz… Bachir już był przy nas. Z bliska zobaczyłam, że ma na sobie słuchawki z mikrofonem podobne do zestawu, jaki Aimee nosiła na scenie, a w rękach trzyma laptop, tablet i bardzo duży telefon. – Muszę znaleźć jakieś miejsce i to odłożyć! – Usiadł przy nas, nie przestając przyciskać ich do piersi. – Lamin! Bracie! To już kawał czasu! Lamin skinął głową, nie przerywając jedzenia. Fern i ja przedstawiliśmy się, a Bachir przywitał nas silnym, bolesnym uściskiem wilgotnej dłoni. – Dorastaliśmy razem, stary! W wiosce! – Bachir objął głowę Lamina spoconym ramieniem. – Potem musiałem wyjechać do miasta, skarbie, wiesz, o co mi chodzi? Goniłem za groszem, skarbie! Pracowałem dla wielkich banków. Płać i nie gadaj! Prawdziwy Babilon! Ale w sercu pozostałem chłopakiem z wioski. Pocałował Lamina i puścił go. – Mówisz jak Amerykanin – powiedziałam, ale to był tylko jeden z wielobarwnych tonów w jego głosie. Rozpoznawałam w nim różne filmy i reklamy, mnóstwo hip-hopu, telenowelę Esmeralda i operę mydlaną As the World Turns, wiadomości BBC, CNN i Al Jazeery, i coś z reggae, które słyszało się w całym mieście, w każdej taksówce, na rynku i u fryzjerów. Nawet teraz stary kawałek Yellowmana leciał z małych głośniczków umieszczonych nad naszymi głowami. – Serio? Mówisz serio? – Oparł wielką kwadratową głowę na pięści i zamyślił się. – Wiesz, nie byłem w Stanach, jeszcze nie. Mam tyle na głowie. Tyle się dzieje. Mnóstwo rozmów i spotkań, trzeba nadążać za technologią, być

na czasie. Popatrz na to, dziewczyno: ona wydzwania do mnie, skarbie, dzień i noc, dzień i noc! – Pokazał mi zdjęcie na tablecie: piękna kobieta z lśniącymi, falującymi włosami i wyrazistymi ustami pomalowanymi na fioletowo. Wyglądała jak na fotografii z jakiejś reklamy. – Dziewczyny z wielkiego miasta są szalone! Och, braciszku, potrzebna mi dziewczyna znad górnego biegu rzeki, chcę założyć porządną rodzinę. Niestety, te dziewczyny nie chcą już mieć rodzin! Są szalone! A ty ile masz lat? Powiedziałam mu. – I nie masz dzieci? Nawet męża? Nie? Dobra, okej, czaję, siostro. Panna Niezależna, co? W porządku, to twój wybór. Ale dla nas kobieta bez dzieci jest jak drzewo bez owoców. Jak drzewo – uniósł swoje potężne ciało znad krzesła i wyprostował ramiona i palce, które przypominały teraz gałęzie – bez owoców. – Usiadł z powrotem i zacisnął pięści. – Bez owoców – powtórzył. Po raz pierwszy od wielu tygodni Fern lekko uśmiechnął się do mnie. – Chyba chce powiedzieć, że jesteś jak drzewo… – Tak, Fern, zrozumiałam, dziękuję. Bachir zauważył mój prywatny telefon z klapką. Podniósł go i obrócił w dłoniach, udając zdziwienie. W jego wielkich dłoniach aparat wyglądał jak dziecinna zabawka. – To naprawdę twój? Poważnie?! Teraz używacie w Londynie czegoś takiego? HA, HA, HA. Stary, my tu jesteśmy bardziej do przodu! O, stary! Zabawne. Tego się nie spodziewałem. Globalizacja, co? Dziwne, dziwne czasy! – Mówiłeś, że pracujesz dla banku, dla jakiego? – zapytał Fern. – Och, mam mnóstwo roboty, stary. Jestem deweloperem. Mam ziemię. Buduję. Ale pracuję też dla banku, tak, handluję. Wiesz, jak jest, bracie! Rząd nie ułatwia nam życia. Płać, nie gadaj, dobrze mówię? Lubicie Rihannę? Znacie ją? Jest nadziana! To Iluminata, prawda? Takie życie to marzenie, skarbie. – Musimy już jechać na prom – szepnął Lamin.

– Jasne, ja też mam mnóstwo interesów na głowie, skomplikowane sprawy, stary, trzeba się sprężać, ruchy, ruchy. – Zademonstrował to, przesuwając palcami nad swoimi trzema gadżetami, jakby był gotów natychmiast użyć każdego z nich do załatwienia jakiejś pilnej transakcji. Zauważyłam, że ekran laptopa jest czarny i popękany w kilku miejscach. – Rozumiecie, niektórzy ludzie co dzień zajmują się swoimi farmami, dbają o ziemię, jasne? Natomiast ja muszę się sprężać. Tak to wygląda, nowa równowaga pomiędzy życiem zawodowym a osobistym. Znacie to? Tak, stary! To najświeższy wynalazek! Ale w tym kraju myślimy jeszcze po staremu, co? Cholera, mnóstwo tu ludzi, którzy żyją jak za dawnych dni. Potrzeba czasu, żeby się zmienili, prawda? Zanim to do nich dotrze. – Palcami narysował w powietrzu prostokąt. – Przyszłość. Trzeba to sobie wbić do głowy. Oczywiście dla was zawsze znajdę czas. Podoba mi się twoja twarz, stary, jest taka piękna, jasna i czysta. Mógłbym przyjechać do Londynu, pogadamy o prawdziwych interesach! Co, nie jesteś biznesmenem? Pracujesz w fundacji charytatywnej? Organizacji pozarządowej? Jesteś misjonarzem? Lubię misjonarzy, stary! Miałem dobrego przyjaciela, pochodził z South Bend w Indianie, nazywał się Mikey. Spędziliśmy razem sporo czasu. Był spoko, stary, prawdziwy luzak, Adwentysta Dnia Siódmego, no przecież wszyscy jesteśmy dziećmi Boga, to jasne… – Pracują na rzecz edukacji naszych dziewcząt – powiedział Lamin. Odwrócił się do nas plecami i usiłował przywołać kelnerkę. – Jasne, słyszałem, że u was się sporo zmieniło. Co za czasy, tyle się dzieje. To dobrze dla wioski, no nie? Rozwój. – Mamy taką nadzieję – powiedział Paprotka. – Braciszku, a skapnie ci coś z tego? Wiecie, że mój braciszek nie dba o pieniądze? Obchodzi go tylko przyszłe życie. A mnie nie: chcę tego życia! HA, HA, HA, HA. Pieniądze, pieniądze i szczęście. To cała prawda. O stary… Lamin wstał.

– Do widzenia, Bachir. – Jaki poważny. Ale mnie kocha. Wy też byście mnie pokochali. O Boże, zaraz skończysz trzydzieści trzy lata, dziewczyno! Powinniśmy pogadać! Czas ucieka. Trzeba cieszyć się życiem, prawda? Pogadamy następnym razem, dziewczyno, w Londynie, w tym Babilonie, pogadamy! Kiedy ruszyliśmy do samochodu, słyszałam, jak Fern śmieje się pod nosem rozbawiony tym spotkaniem. – O takich ludziach mówi się „niezły aparat” – powiedział, a kiedy doszliśmy do taksówki, odwróciliśmy się i jeszcze raz zobaczyliśmy Bachira. „Niezły aparat” opierał się o framugę drzwi, na głowie nadal miał słuchawki, jedną ręką przyciskał do piersi swoje technologiczne cudeńka, a drugą machał do nas. Kiedy stał, sprawiał groteskowe wrażenie, bo spodnie od garnituru były za krótkie. Wyglądał w nich jak mashala w prążkowanym ubraniu. – Bachir stracił pracę trzy miesiące temu – powiedział cicho Lamin, kiedy wsiedliśmy do wozu. – Codziennie przesiaduje w tej kafejce. Tak, w czasie tej podróży już od samego początku wszystko układało się źle. Zniknęła gdzieś moja cudowna fachowość, nie mogłam pozbyć się dokuczliwego uczucia, że popełniam jakiś błąd, jakbym wszystko i wszystkich interpretowała fałszywie, począwszy od Hawy: gdy otworzyła drzwi zagrody, miała na sobie nową czarną chustę, która zakrywała jej głowę i połowę tułowia, oraz długą, workowatą spódnicę – taką, z jakich zawsze żartowała, widząc je na targu. Jak zawsze uścisnęła mnie mocno, ale Fernowi tylko skinęła głową i wydawała się poirytowana jego obecnością. Przez jakiś czas wszyscy staliśmy na podwórzu, gdzie Hawa rozmawiała z nami uprzejmie, choć nieco nerwowo, przy czym ani razu nie zwróciła się bezpośrednio do Ferna. Czekałam, aż wspomni coś o kolacji, jednak już po chwili zorientowałam się, że posiłek podadzą dopiero wtedy, gdy Fern sobie pójdzie. W końcu sam to zrozumiał,

powiedział, że jest zmęczony i idzie do różowego domu. Kiedy tylko zamknęły się za nim drzwi, Hawa znów stała się sobą. Chwyciła mnie za rękę, pocałowała w policzek i krzyknęła: – Siostro, mam dobre nowiny, wychodzę za mąż! Uścisnęłam ją, lecz wiedziałam, że uśmiecham się sztucznie, tak samo jak w Londynie i Nowym Jorku, gdy słyszałam podobne nowiny, i czułam ten sam ostry ból, jakbym została zdradzona. Wstydziłam się tego, jednak nic nie mogłam poradzić: jakaś część mojego serca zatrzasnęła się przed nią. Hawa wzięła mnie za rękę i zaprowadziła do domu. Miała tyle do opowiedzenia: on nazywa się Bakary, to Tablighi, jest przyjacielem Musy, a Hawa nie chce skłamać i nie powie, że jest przystojny – niestety, jest wręcz przeciwnie, i by mi to od razu udowodnić, wyciągnęła swój telefon. – Widzisz? Wygląda jak ropucha! Naprawdę wolałabym, żeby nie malował sobie powiek na czarno i nie barwił henną brody… czasami nawet nosi lungi! Babki uważają, że w tym makijażu wygląda jak kobieta! Mylą się, sam Prorok używał do powiek proszku antymonowego, to dobre na zapalenie spojówek. Tak mało jeszcze wiem i muszę się wiele nauczyć. Och, babki płaczą dzień i noc, dzień i noc! Ale Bakary jest miły i cierpliwy. Mówi, że nikt nie płacze wiecznie, nie sądzisz, że ma rację? Bliźniaczki, kuzynki Hawy, przyniosły kolację: ryż dla Hawy i pieczone frytki dla mnie. Lekko oszołomiona, słuchałam zabawnych opowieści o jej masturat do Mauretanii (nigdy nie była tak daleko), gdzie często zasypiała podczas wykładów („Nie widziałyśmy tego mężczyzny, który nauczał, ponieważ nie wolno mu na nas patrzeć, stał za zasłoną, a wszystkie kobiety siedziały na ziemi, mówił bardzo długo i czasami chciało mi się spać”), i wszyła sobie nową kieszeń pod kamizelkę, żeby chować tam telefon i potajemnie wysyłać SMS-y do Bakarego, kiedy nie mogła wytrzymać z nudów. Każdą historię kończyła jakimś

pobożnie brzmiącym zdaniem: „Najważniejsza jest miłość, jaką żywię do swoich nowych sióstr”. „Nie do mnie należą pytania”. „Wszystko jest w rękach Boga”. – W końcu – powiedziała, kiedy dwie inne dziewczyny przyniosły nam blaszane kubki z mocno osłodzoną herbatą Lipton – liczy się tylko oddawanie czci Bogu i wyrzeczenie się wszelkiego dunya. Mówię ci, w tej zagrodzie gada się tylko o sprawach, które są dunya. Kto poszedł na targ, kto ma nowy zegarek, kto wyruszył we „wsteczną drogę”, kto ma pieniądze, a kto nie, ja chcę tego, ja chcę tamtego! Kiedy podróżujesz i głosisz prawdę Proroka, nie ma czasu na te wszystkie dunya. Zapytałam, dlaczego mieszka jeszcze w zagrodzie, skoro tutejsze życie tak ją złości. – No cóż, Bakary jest dobry, lecz bardzo biedny. Jak tylko będziemy mogli, to weźmiemy ślub i wyprowadzę się stąd, ale on na razie śpi w markaz, blisko Boga, a ja jestem tu, blisko kur i kóz. Zaoszczędzimy mnóstwo pieniędzy, bo moje wesele będzie bardzo, bardzo skromne, jak wesele myszki, przyjdzie tylko Musa ze swoją żoną, nie będzie muzyki, tańców ani świętowania, nawet nie będę potrzebowała nowej sukni – powiedziała ze sztuczną wesołością i nagle zrobiło mi się okropnie smutno, bo wiedziałam, że Hawa ponad wszystko uwielbia wesela i suknie ślubne, uczty i zabawę. – Jak widzisz, na pewno zaoszczędzimy mnóstwo pieniędzy – powtórzyła i złożyła ręce na brzuchu, dając jasno do zrozumienia, że uważa ten temat za zakończony. Nie protestowałam, choć widziałam, że ma ochotę porozmawiać, a te jej gładkie zdania są jak pokrywka skacząca na garnku z wrzącą wodą: wystarczyło tylko siedzieć i czekać, aż wykipi. Nie zważając na moje milczenie, zaczęła opowiadać, na początku niepewnie, potem coraz energiczniej, o swoim narzeczonym. Wydawało się, że najbardziej ujęła ją wrażliwość Bakary’ego. Był nudny i brzydki, ale wrażliwy.

– Jak to nudny? – Och, nie powinnam nazywać go nudnym, lecz gdybyś zobaczyła go razem z Musą, jak przez całe dnie słuchają taśm ze świętymi nagraniami! Musa stara się teraz poduczyć arabskiego, ja też ich słucham, usiłuję je doceniać, chociaż wciąż bardzo mnie nużą, ale kiedy Bakary ich słucha, to płacze! Szlocha i trzyma Musę w ramionach! Czasami idę na targ, a kiedy wracam, nadal obejmują się i płaczą! Nigdy nie widziałam płaczącego włóczęgi! Chyba że ktoś ukradł mu narkotyki! Nie, nie, Bakary jest bardzo wrażliwy. Takie ma serce. Na początku myślałam: moja matka to uczona kobieta, dzięki niej poznałam sporo arabskich słów, zaszłam dalej niż Bakary w moim iman, ale to nie tak! Bo nie jest ważne, co czytasz, tylko co czujesz. A przede mną jeszcze długa droga, zanim moje serce będzie tak pełne iman jak jego. Sądzę, że wrażliwy mężczyzna będzie dobrym mężem, mam rację? A nasi mashala – nie powinnam ich tak nazywać, właściwe słowo to Tablighi – są tacy dobrzy dla swoich kobiet. Nie wiedziałam o tym. Moja babcia zawsze powtarzała: to gamonie, wariaci, nie rozmawiaj z tymi zniewieściałymi mężczyznami, nawet nie mają pracy. Jejku, teraz codziennie płacze! Nic nie rozumie, jest taka staroświecka. Bakary zawsze mówi: „Jest taki hadis: Najlepszy mężczyzna to ten, który pomaga żonie i dzieciom i jest dla nich łaskawy”. To prawda. A kiedy wyjeżdżamy na masturat, nasi mężczyźni sami chodzą na targ i robią dla nas zakupy, to oni kupują jarzyny, bo obcy nie mogą nas oglądać. Śmiałam się, kiedy to usłyszałam, myślałam: to niemożliwe, ale to prawda! Mój dziadek nawet nie wiedział, gdzie jest targ! Staram się to wyjaśnić babkom, lecz są takie zacofane. Płaczą co dnia, bo Bakary jest mashala – chciałam powiedzieć: Tablighi. Według mnie zazdroszczą mi skrycie. Och, chciałabym już opuścić to miejsce! Kiedy przebywałam z moimi siostrami, byłam taka szczęśliwa! Modliłyśmy się razem. Chodziłyśmy na spacery. Po lunchu któraś z nas musiała przewodzić modlitwom, rozumiesz, i jedna z sióstr powiedziała do mnie: „Ty to zrób!”. I przez jeden dzień byłam imamem, wiesz?

I wcale się nie speszyłam. Wiele moich sióstr jest nieśmiałych, mówią: „Nie mnie przemawiać”, ale podczas tej podróży przekonałam się, że ja nie jestem płochliwa. I wszyscy mnie słuchali, tak! Ludzie nawet później zadawali mi pytania. Wyobrażasz to sobie? – Wcale mnie to nie dziwi. – Mówiłam na temat sześciu fundamentalnych zasad wiary. To chyba o tym, jak należy się odżywiać? Właściwie teraz tego nie przestrzegam, bo tu jesteś, lecz następnym razem nie zapomnę o tym. Poczucie winy doprowadziło do kolejnego wyznania: nachyliła się i wyszeptała mi coś do ucha, a na jej uroczej twarzy pojawił się uśmiech. – Wczoraj poszłam do szkolnej sali telewizyjnej i oglądałam Esmeraldę. Nie powinnam się uśmiechać – powiedziała i gwałtownie ściągnęła usta. – Wiesz, jak bardzo lubię Esmeraldę, i na pewno się zgodzisz, że nikt nie potrafi pozbyć się wszystkich dunya za jednym zamachem. Popatrzyła na swoją workowatą spódnicę. – W końcu będę także musiała zmienić wszystkie ubrania, nie tylko spódnicę, wszystko, od stóp do głów. Moje nowe siostry przyznają, że z początku bywa ciężko, jest ci za gorąco, ludzie gapią się na ciebie, na ulicy przezywają cię nindża albo Osama. Ale pamiętam, co mi mówiłaś, jak przyjechałaś tu po raz pierwszy: „Kogo obchodzi, co ludzie powiedzą?”. To ważna myśl, nie zapominam o niej, bo nagroda czeka na mnie w niebie, tam nikt nie nazwie mnie nindżą, bo złośliwi ludzie będą się smażyć w ogniu. Nadal kocham mojego Chrisa Browna, nic na to nie poradzę, zresztą nawet Bakary wciąż uwielbia piosenki Marleya, wiem, bo pewnego dnia słyszałam, jak śpiewa jedną z nich. Będziemy uczyć się razem, jesteśmy młodzi. Jak ci już mówiłam, kiedy byliśmy w podróży, Bakary wyręczał mnie we wszystkich pracach domowych, chodził na targ, chociaż ludzie śmiali się z niego. Prał moje rzeczy. Pytałam babek: czy mój dziadek przez czterdzieści lat uprał choć jedną waszą

skarpetkę? – Hawo, dlaczego mężczyźni nie mogą zobaczyć cię na targu? Wyglądała na znudzoną: znów zadałam najgłupsze z możliwych pytań. – Kiedy mężczyźni patrzą na kobiety, które nie są ich żonami, szejtan wykorzystuje to, by posiąść ich dusze i skłonić do grzechu. Szejtan jest wszędzie! Nawet tego nie wiesz? Nie byłam w stanie dłużej tego słuchać. Przeprosiłam ją i powiedziałam, że muszę wyjść. Jedynym miejscem, dokąd mogłam pójść, nie błądząc w ciemnościach, był różowy dom. Już z pewnej odległości zauważyłam, że nie palą się tam żadne światła, a kiedy doszłam do drzwi, zobaczyłam, że zwisają na złamanym zawiasie. – Jesteś tam? Mogę wejść? – Moje drzwi są zawsze otwarte – odpowiedział Fern z ciemności dźwięcznym głosem i oboje wybuchnęliśmy śmiechem. Weszłam, on zaparzył herbatę, a ja powtórzyłam mu wszystko, czego dowiedziałam się od Hawy. Słuchał moich utyskiwań i coraz bardziej odchylał głowę do tyłu, aż w końcu światło jego czołówki oświetliło sufit. – Muszę powiedzieć, że mnie to dziwi – odparł, gdy skończyłam. – Hawa pracuje w tej zagrodzie jak wół. Prawie stamtąd nie wychodzi. Wyobrażam sobie, że jest rozgoryczona, i jak każda bystra, młoda osoba pragnie mieć własne życie. Nie chciałaś wyprowadzić się od rodziców, gdy byłaś w jej wieku? – Gdy byłam w jej wieku, pragnęłam wolności! – A czy sądzisz, że teraz, gdy siedzi w domu, ma więcej wolności niż podczas wyjazdów do Mauretanii i głoszenia wiary? – przesunął sandałem po czerwonym pyle, który się nagromadził na plastikowej wykładzinie. – To ciekawe. Interesujący punkt widzenia. – Próbujesz mnie zirytować.

– Nie, nigdy nie miałem takiego zamiaru. – Popatrzył na wzór, który powstał na podłodze. – Czasami myślę, że ludziom bardziej zależy na poczuciu sensu własnego istnienia niż na wolności – dodał powoli. – To chciałem powiedzieć. Przynajmniej tak podpowiada mi doświadczenie. Gdybyśmy dalej to ciągnęli, zaczęlibyśmy się kłócić, więc zmieniłam temat i poczęstowałam go herbatnikami, które zwędziłam z pokoju Hawy. Przypomniałam sobie, że w iPodzie mam wgranych kilka podcastów: siedzieliśmy spokojnie obok siebie, chrupaliśmy herbatniki i korzystając z jednej pary słuchawek, słuchaliśmy relacji z amerykańskiego życia, drobnych dramatów i satysfakcji, przyjemności, irytujących zdarzeń i tragikomicznych objawień, aż zrobiło się późno i musiałam wrócić do Hawy. Kiedy obudziłam się następnego ranka, od razu pomyślałam o Hawie, która wkrótce wyjdzie za mąż i na pewno będzie miała dzieci. Chciałam porozmawiać o tym z kimś, kto podziela moje rozczarowanie. Ubrałam się i poszłam poszukać Lamina. Znalazłam go na dziedzińcu szkoły, gdzie siedział pod drzewem mango i przeglądał plan lekcji. Jego pierwszą reakcją nie było jednak rozczarowanie: wiadomość złamała mu serce. Nie minęła jeszcze dziewiąta rano, a już zdołałam złamać komuś serce. – Od kogo to słyszałaś? – Od Hawy! Usiłował się opanować. – Czasem dziewczęta mówią, że za kogoś wychodzą, a potem tego nie robią. To powszechne. Był ten policjant… – zamilkł. – Przykro mi, Lamin. Wiem, co do niej czujesz. Lamin roześmiał się oschle i ponownie pochylił się nad planem lekcji. – Och nie, mylisz się, jesteśmy jak brat i siostra. Tak było od zawsze. Powiedziałem naszej przyjaciółce Aimee: to moja siostrzyczka. Na pewno

pamięta, że to mówiłem, zapytaj ją. Nie, przykro mi ze względu na bliskich Hawy. Będą bardzo smutni. Zadzwonił dzwonek. Przez cały ranek wizytowałam klasy i po raz pierwszy zrozumiałam, ile Fern dokonał tu podczas naszej nieobecności, pomimo że Aimee bez przerwy się wtrącała i często musiał działać wbrew jej intencjom. W szkolnym biurze stały przysłane przez nią komputery, a połączenie z Internetem było szybsze. Na razie korzystali z niego wyłącznie nauczyciele – jak się zorientowałam, przeglądając historie wyszukiwania – a robili to z dwóch powodów: wchodzili na Facebook i wpisywali w Google’a nazwisko prezydenta. W każdej klasie leżały porozrzucane, nieznane mi trójwymiarowe układanki logiczne i małe elektroniczne szachy. Ale to nie te udoskonalenia zrobiły na mnie największe wrażenie. Dzięki pieniądzom Aimee Fern stworzył tuż za głównym budynkiem ogród (chociaż nie przypominałam sobie, żeby mówił coś na ten temat podczas zebrań naszego zarządu), w którym rosły najróżniejsze warzywa i owoce, stanowiące – jak wyjaśnił – wspólną własność ogółu rodziców. Oznaczało to – oprócz wielu innych konsekwencji – że kiedy kończył się semestr, połowa uczniów nie znikała, by pomagać matkom na roli, lecz wszyscy zostawali w szkole i doglądali sadzonek. Dowiedziałam się, że Fern na życzenie matek z komitetu rodzicielskiego zaprosił do szkoły kilku nauczycieli z miejscowego madżlis i przydzielił im salę, w której mogli nauczać Koranu i języka arabskiego, za co otrzymywali niewielkie wynagrodzenie. Dzięki temu kolejna spora grupa uczniów nie opuszczała szkoły już o dwunastej ani nie musiała spędzać kilku godzin każdego popołudnia na pracach gospodarskich u nauczycieli religii, jak to robili wcześniej, by opłacić naukę. Siedziałam przez godzinę w nowej pracowni plastycznej, gdzie najmłodsze dziewczynki mieszały farby i bawiły się, odciskając dłonie na papierze. Laptopy, które Aimee im wysłała, zniknęły, jak przyznał teraz Fern – w drodze do wioski, i nie było w tym nic dziwnego, skoro każdy z nich kosztował tyle co równowartość

dwuletniej pensji nauczyciela. Ogólnie rzecz biorąc, Oświecona Akademia dla Dziewcząt nie była tym olśniewającym, nowatorskim, wyjątkowym inkubatorem przyszłości, o którym tyle mówiono podczas kolacji wydawanych przez Aimee w Nowym Jorku i Londynie. Tutejsi mieszkańcy nazywali ją „Zwariowaną Szkołą”, gdzie każdego dnia działo się wiele drobnych, ale interesujących rzeczy. Debatowano i spierano się na ich temat pod koniec tygodnia podczas wioskowych zebrań (Fern też na nie chodził, słuchał wszystkiego z tą swoją niezwykłą otwartością i zapełniał notatkami całe ryzy papieru), co prowadziło do kolejnych zmian i udoskonaleń, o których, jak sądzę, Aimee nigdy nie słyszała. Szkoła została zbudowana i funkcjonowała dzięki pieniądzom Aimee, ale nie była przez nie kontrolowana, i chociaż tylko w niewielkim stopniu przyczyniłam się do jej powstania, teraz czułam się – podobnie jak każdy, choćby najmniej znaczący mieszkaniec wioski – dumna. Wracałam z ogrodu i cieszyłam się z tego sukcesu, zmierzając do biura dyrektora, gdy zauważyłam Lamina i Hawę. Stali blisko siebie pod drzewem mango i się kłócili. – Nie będziesz mi prawił kazań. – Usłyszałam głos Hawy, kiedy podeszłam bliżej. Zobaczyła mnie i powtórzyła: – Nie będzie mi prawił kazań. Chce, żebym była ostatnią osobą, która tu zostanie. Nie. W odległości trzydziestu jardów, nieopodal biura dyrektora, grupa zaciekawionych nauczycieli właśnie skończyła lunch. Stali w cieniu, polewali sobie ręce wodą z blaszanego czajnika i obserwowali kłótnię. – Nie będziemy teraz rozmawiać – szepnął Lamin świadomy obecności widzów, lecz Hawa była tak rozgorączkowana, że nie udało się jej powstrzymać. – Nie było cię przez miesiąc, prawda? Czy wiesz, ilu przez ten czas wyjechało? Poszukaj Abdulaye. Nie znajdziesz go. A Ahmed i Hakim? A mój kuzyn Joseph? Ma siedemnaście lat. Wyjechał! Mój wujek Godfrey – ani śladu po nim. Opiekuję się teraz jego dziećmi. Wyjechał! Nie chciał zostać i gnić tutaj. Wsteczna droga. Wszyscy ją wybierają.

– Wsteczna droga to szaleństwo – szepnął Lamin, a potem spróbował się postawić. – Mashala też są szaleni. Hawa zrobiła krok w jego kierunku i Lamin się skulił. Pomyślałam, że nie tylko jest w niej zakochany, ale i trochę się jej boi. Rozumiałam go – sama też nieco się jej bałam. – A kiedy we wrześniu wyjadę do seminarium nauczycielskiego – powiedziała i dźgnęła go palcem w pierś – nadal jeszcze tu będziesz, Lamin? Czy może masz jakieś inne upatrzone miejsce, daleko stąd? Będziesz tu? – Lamin rzucił mi spojrzenie pełne paniki i poczucia winy, które Hawa uznała za potwierdzenie. – Nie, nie wydaje mi się. W głosie Lamina pojawiła się nuta pochlebstwa. – Dlaczego nie pojedziesz do ojca? Załatwił wizę twojemu bratu. Zrobiłby to samo dla ciebie, gdybyś go poprosiła. To nie jest niemożliwe. Sama myślałam o tym wiele razy, jednak nigdy nie spytałam jej o to wprost – wydawało mi się, że nie ma ochoty mówić o swoim ojcu – i teraz, gdy zobaczyłam furię na jej twarzy, byłam zadowolona, że tego nie zrobiłam. Przez grupę nauczycieli przeleciał szmer, jak wśród widowni na pojedynku bokserskim, kiedy jeden z zawodników zadaje potężny cios. – Pomiędzy nim a mną nie ma miłości, powinieneś to wiedzieć. Ma nową żonę, nowe życie. Niektórych ludzi można kupić, niektórzy potrafią się uśmiechać do tych, których nie kochają, tylko po to, by coś zyskać. Nie jestem taka jak ty – dorzuciła, odwracając się do nas plecami, tak że ten zaimek mógł być skierowany zarówno do mnie, jak i do Lamina, po czym odeszła, zamiatając piasek długą spódnicą. Po południu poprosiłam Lamina, żeby pojechał ze mną do Barry. Zgodził się, chociaż wyglądał na przygniecionego tamtym upokorzeniem. W taksówce milczeliśmy, na promie też. Musiałam wymienić pieniądze, ale kiedy dotarliśmy

do ściany z małymi zakratowanymi otworami – na wysokich stołkach siedzieli za nimi mężczyźni i liczyli wielkie pliki spiętych gumkami poplamionych banknotów – Lamin postanowił zostawić mnie samą. Nigdy wcześniej tego nie robił, nawet jeśli bardzo go o to prosiłam, i teraz wystraszyła mnie taka perspektywa. – Gdzie się spotkamy? Dokąd idziesz? – Mam sprawy do załatwienia, ale będę w pobliżu, niedaleko przystani promowej. Nic się nie stanie, wystarczy, że zadzwonisz. Wrócę za czterdzieści minut. Odszedł, zanim zdążyłam się sprzeciwić. Nie wierzyłam w te jego sprawy do załatwienia: chciał po prostu pozbyć się mnie na trochę. Wymiana pieniędzy zajęła mi dwie minuty. Spacerowałam po targu, a potem, chcąc uniknąć nagabywania przez sprzedawców, poszłam na tyły przeprawy promowej do starego fortu, w którym kiedyś mieściło się muzeum, a który teraz stał opuszczony. Nadal jednak można było się wdrapać na fortyfikacje, popatrzeć na wodę i zobaczyć, jak idiotycznie zbudowano to miasto, tyłem do rzeki, jakby rzeka nie istniała lub jakby się jej obawiano, jakby piękny widok na przeciwległy brzeg, morze i skaczące delfiny stanowił jakieś zagrożenie lub niósł z sobą obezwładniającą bujność albo zbyt bolesne wspomnienia. Zeszłam na dół i zatrzymałam się obok promu. Do powrotu Lamina pozostało jeszcze dwadzieścia minut, więc wstąpiłam do kawiarenki internetowej. Zobaczyłam typowe scenki: rząd chłopaków ze słuchawkami na głowie, którzy mówili „kocham cię” albo „tak, skarbie”, a na ekranach widać było białe kobiety w dojrzałym wieku, prawie same Brytyjki – sądząc po wystroju ich mieszkań – i kiedy stanęłam przy kontuarze, żeby zapłacić dwadzieścia pięć dalasi za kwadrans połączenia, ujrzałam je wszystkie naraz, wychodziły z kabin prysznicowych obudowanych luksferami, jadły śniadanie przy kuchennych stołach, przechadzały się po przydomowych ogródkach skalnych, kołysały na

bujanych fotelach na przeszklonych werandach lub po prostu siedziały na sofach przed telewizorami, a w dłoniach trzymały telefony albo laptopy. Nie było w tym nic niezwykłego, widywałam to już wiele razy, ale tego popołudnia, gdy kładłam pieniądze na biurku, jakiś szalony, bełkoczący człowiek wpadł do kafejki i biegał pomiędzy komputerami, wymachując długą rzeźbioną laską, a właściciel przerwał naszą transakcję i zaczął go gonić. Wariat był niesamowicie piękny i wysoki, jak Masaj, bosy. Jego tradycyjna koszula dashiki, chociaż podarta i brudna, była wyszywana złotą nicią, a na dredach miał bejsbolówkę z klubu golfowego w Minnesocie. Uderzał młodych mężczyzn przy komputerach po obu ramionach jak król pasujący na rycerzy rzędy giermków, aż w końcu właściciel zdołał wyrwać mu laskę i zaczął go nią okładać. Mimo to mężczyzna nie przestawał mówić z komicznie wykwintnym angielskim akcentem, przez co przypomniał mi się Chalky sprzed wielu lat. – Szanowny panie, czyżby nie wiedział pan, kim jestem? Czy żaden z was, durnie, nie wie, kim jestem? Wy biedni głupcy. Nie potraficie mnie rozpoznać? Zostawiłam pieniądze na kontuarze i postanowiłam poczekać na Lamina w promieniach palącego słońca.

Cztery

Kiedy wróciłam do Londynu, umówiłam się z matką na kolację. Zamówiła stolik w dolnej sali restauracji „Andrew Edmunds” – „ja stawiam” – jednak przytłaczały mnie tam ciemnozielone ściany i peszyły ukradkowe spojrzenia innych gości, a wtedy odebrała mi telefon, który ściskałam w prawej dłoni, i powiedziała: – Spójrz na siebie. Zobacz, co ona z tobą robi. Obgryzasz paznokcie do krwi. Zastanawiałam się, od kiedy matka zaczęła jadać w Soho, dlaczego jest taka chuda i gdzie podziewa się Miriam. Może powinnam była głębiej przemyśleć te kwestie, ale nie miałam czasu na rozważania, bo tego wieczoru matka gadała jak najęta, wygłaszała monolog na temat zmiany statusu ubogich dzielnic Londynu na skutek osiedlania się w nich zamożnych ludzi, a jej słowa były skierowane nie tylko do mnie, lecz i do gości przy sąsiednich stolikach. Zaczęła od banalnych współczesnych skarg, a potem cofnęła się w czasie i jej tyrada zmieniła się w zaimprowizowaną lekcję historii. Kiedy podano główne danie, byłyśmy już w początkowych latach XVIII wieku. Te domy – w jednym z nich właśnie siedziałyśmy: parlamentarzystka i osobista asystentka gwiazdy pop zajadające się ostrygami – były kiedyś kwaterami stolarzy i szmuklerzy, murarzy i cieśli płacących miesięczny czynsz, który nawet po uwzględnieniu inflacji był niższy niż cena jednej takiej małży. – To byli ludzie pracy – wyjaśniła matka i przełknęła przysmak z Loch Ryan. – A także radykałowie, Hindusi, Żydzi, karaibscy niewolnicy, którzy uciekli z plantacji, autorzy pamfletów i agitatorzy. Robert Wedderburn!

„Blackbirds”! To tu mieli swoje kryjówki, tuż pod nosem parlamentu… Teraz nie ma tu nikogo takiego i czasami tego żałuję. Mielibyśmy mnóstwo roboty! Coś, ku czemu można dążyć! Albo przeciw czemu walczyć… – Dotknęła trzystuletniej drewnianej boazerii i poklepała ją smętnie. – Prawda jest taka, że większość moich kolegów zapomniała już, czym jest prawdziwa lewica, a nawet, uwierz mi, wcale nie chcą tego pamiętać. Ale dawno temu była tu prawdziwa wylęgarnia… Dalej mówiła w tym duchu, jak zwykle trochę za długo, lecz ekscytująco i z zaangażowaniem – goście przy pobliskich stolikach nachylali się, by lepiej słyszeć – a jej słowa nie były kąśliwe ani skierowane przeciwko mnie, jakby ostrość jej sądów została stępiona. Kelner zabrał muszle po ostrygach. Z przyzwyczajenia zaczęłam skubać skórki przy paznokciach. Pomyślałam, że dopóki matka mówi o przeszłości, dopóty nie wypytuje mnie o teraźniejszość ani o przyszłość – kiedy zamierzam przestać pracować dla Aimee, kiedy mieć dziecko – a gdy ją widywałam, zawsze starałam się przede wszystkim unikać tych dwutorowych ataków. Ale nie spytała o Aimee, nie zapytała mnie o nic. Pomyślałam: w końcu osiągnęła sukces, ma „władzę”. Tak, nawet jeśli lubi nazywać siebie „cierniem w boku partii”, naprawdę znalazła się w centrum wydarzeń, i to musiało ją zmienić. Miała teraz to, na czym przez całe życie najbardziej jej zależało: szacunek. Może nie obchodziło jej już nawet, co robię ze swoim życiem. Może już nie traktowała tego jak krytyki jej samej czy sposobu, w jaki mnie wychowała. I chociaż zauważyłam, że nie pije, uznałam to za właściwość mojej odnowionej matki: dojrzałej, trzeźwej, pewnej siebie, niebędącej już w defensywie, bo osiągnęła sukces na własnych warunkach. Te myśli sprawiły, że nie byłam przygotowana na to, co nastąpiło. Matka przerwała swój monolog, oparła głowę na dłoni i powiedziała: – Kochanie, muszę poprosić cię o pomoc w pewnej sprawie. Skrzywiła

się,

kiedy

to

mówiła.

Przygotowałam

się

na

jakąś

melodramatyczną scenę. Teraz, kiedy to wspominam, rozumiem, że ten grymas był prawdopodobnie szczerą, odruchową reakcją na fizyczny ból. – Próbowałam załatwić to sama, nie chciałam ci zawracać tym głowy, wiem, że jesteś bardzo zajęta, ale nie mam już do kogo się zwrócić. – Tak, o co chodzi? Byłam pochłonięta oddzielaniem kawałka tłuszczu od kotleta schabowego. Kiedy podniosłam wzrok, zobaczyłam, że matka ma bardzo zmęczoną twarz, jakiej jeszcze nigdy u niej nie widziałam. – Chodzi o twoją przyjaciółkę, o Tracey. Odłożyłam sztućce. – Och, to w gruncie rzeczy nic takiego, lecz dostałam mail, był nawet miły… przyszedł do mojego biura poselskiego. Nie widziałam jej od lat… ale pomyślałam: to od Tracey! Dotyczył jednego z jej dzieci, najstarszego chłopca, został wydalony ze szkoły, uważała, że niesłusznie, i chciała, żebym jej pomogła, więc jej odpowiedziałam. Początkowo nie widziałam w tym nic dziwnego, dostaję taką korespondencję przez cały czas. Teraz zastanawiam się, czy to nie była pułapka. – Mamo, o czym ty mówisz? – Trochę zastanowiła mnie ilość maili, jakie przysyłała, ale… wiesz, ona nie pracuje, to jasne, nawet nie wiem, czy kiedykolwiek miała stałe zajęcie, nadal mieszka w tym cholernym mieszkaniu… Sam ten fakt może doprowadzić człowieka do szaleństwa. Musiała mieć mnóstwo wolnego czasu, bo od razu zasypała mnie mailami, codziennie wysyłała po dwa lub trzy. Według niej szkoła bezpodstawnie wyrzucała czarnych chłopców. Przeprowadziłam małe dochodzenie, ale wydaje się, że w tej sprawie… cóż, dyrekcja miała mocne podstawy, nie mogłam nic zrobić. Napisałam do niej, rozzłościła się, odpowiedziała mi bardzo rozgniewana, sądziłam, że to już koniec, jednak… to był dopiero początek.

Podrapała się niespokojnie po karku pod chustą zakrywającą jej głowę i zobaczyłam, że skórę na szyi ma podrażnioną, poczerwieniałą. – Mamo, dlaczego w ogóle odpowiedziałaś Tracey? – Chwyciłam za blat stołu. – Mogłam ci powiedzieć, że jest niezrównoważona. Wiem o tym od lat! – No cóż, po pierwsze, mieszka w moim okręgu wyborczym, a ja zawsze odpowiadam wyborcom. A kiedy zrozumiałam, że to twoja Tracey… Wiesz, że zmieniła nazwisko? Ale później jej maile stały się osobliwe… dziwaczne. – Od jak dawna to trwa? – Mniej więcej od pół roku. – Dlaczego nie powiedziałaś mi wcześniej? – Kochanie – wzruszyła ramionami – kiedy miałabym to zrobić? Schudła tak bardzo, że jej wspaniała głowa wydawała się wątła na łabędziej szyi, i ta nowa kruchość, sygnał, że czas upływa dla niej jak dla zwykłych śmiertelników, przemówiła do mnie wyraźniej niż którekolwiek z dawnych oskarżeń o zaniedbywanie rodziny. Położyłam rękę na jej dłoni. – Jak to: dziwaczne? – Nie chcę teraz o tym mówić. Prześlę ci niektóre. – Mamo, nie bądź taka tajemnicza. Możesz mi coś powiedzieć. – Są dość napastliwe – powiedziała, a w jej oczach pojawiły się łzy. – Nie czuję się najlepiej, a dostaję ich teraz mnóstwo, czasami po kilkanaście dziennie. Wiem, że to głupie, ale przejmuję się nimi. – Dlaczego nie chcesz, żeby załatwiła to Miriam? Zajmuje się twoją korespondencją, prawda? Zabrała rękę i na jej twarzy znów pojawiła się mina parlamentarzystki: suchy, smutny uśmiech, odpowiedni do odpierania zarzutów w sprawie służby zdrowia, lecz denerwujący przy kolacji. – I tak prędzej czy później się dowiesz: rozstałyśmy się. Nadal mieszkam na

Sidmouth Road. Przecież muszę bywać w tej okolicy, a nie znajdę tam równie dobrego i niedrogiego lokalu, przynajmniej nie od razu, więc poprosiłam ją, żeby się wyprowadziła. Rzecz jasna, formalnie to jej mieszkanie, jednak była bardzo wyrozumiała, znasz Miriam. Zresztą to nic takiego, nie chowamy do siebie urazy, a prasa o niczym nie wie. Zatem to już koniec. – Och, mamo… tak mi przykro. Naprawdę. – Niepotrzebnie. Nie każdy potrafi być z kobietą, która posiada pewną władzę, tak to już jest. Spotkało mnie to już wcześniej i pewnie jeszcze nieraz mnie to spotka. Przypomnij sobie Raja! Tak dawno nie mówiła o Znanym Działaczu, posługując się jego imieniem, że zapomniałam, jak się nazywał. – Uciekł z tą głupią dziewczyną, jak tylko skończyłam pisać książkę! Czy to moja wina, że on nie napisał żadnej? Zapewniłam ją, że nie, to nie jej wina, że Raj nigdy nie skończył książki o pracy kulisów w Indiach Zachodnich, chociaż męczył się nad nią od dwudziestu lat, podczas gdy matka napisała swoją, o Mary Seacole, w półtora roku. Tak, Znany Działacz mógł winić jedynie siebie. – Mężczyźni są tacy niepoważni. Ale okazuje się, że kobiety też. W każdym razie chyba dobrze się stało… w pewnym momencie czułam, że próbuje się wtrącać… Cóż, miała obsesję na punkcie „naszego” sposobu prowadzenia interesów w Afryce Zachodniej, łamania praw człowieka i tak dalej, nakłaniała mnie, żebym zadawała pytania w parlamencie w dziedzinie, na temat której nie mam wystarczającej wiedzy, No i – to zabawne, lecz chyba naprawdę jej o to chodziło – usiłowała wbić klin pomiędzy ciebie i mnie… Nie potrafiłam sobie wyobrazić bardziej absurdalnej motywacji, jaką mogłaby się kierować Miriam, ale nic nie powiedziałam. – No i robię się coraz starsza, nie mam już tyle energii co kiedyś, i chcę skoncentrować się na sprawach lokalnych, na moich wyborcach. Jestem ich

przedstawicielką i tym się chcę zajmować. Nie mam większych ambicji. Nie uśmiechaj się, kochanie, naprawdę ich nie mam. Już nie. W pewnej chwili powiedziałam do Miriam: „Posłuchaj, codziennie do mojego biura przychodzą ludzie z Liberii, Senegalu, Gambii i Wybrzeża Kości Słoniowej! Moja praca ma wymiar globalny. A wykonuję ją tutaj. Ci ludzie przybywają z różnych zakątków świata do mojego okręgu poselskiego w tych okropnych małych łodziach, są po dramatycznych przejściach, ludzie umierali na ich oczach, i przychodzą właśnie do mnie. Mają mi coś do powiedzenia. Czuję, że zostałam stworzona właśnie do takiej pracy”. Biedna Miriam… ma dobre intencje, jest bardzo systematyczna, jednak czasami brakuje jej szerszego spojrzenia. Chce ocalić wszystkich. A taka osoba nie jest najlepszą partnerką w życiu, choć zawsze będę uważała ją za doskonałą administratorkę. Te słowa zrobiły na mnie wrażenie – i nieco zasmuciły. Zastanawiałam się, czy matka ma jakiś podobnie chłodny epigraf przygotowany i dla mnie: Nie była najlepszą córką, ale doskonale gawędziło się z nią przy kolacji. – Uważasz – zapytała – że jest niezrównoważona… chora umysłowo albo… – Miriam jest jedną z najrozsądniejszych osób, jakie spotkałam. – Nie ona, twoja przyjaciółka Tracey. – Wolałabym, żebyś nie nazywała jej moją przyjaciółką. Matka mnie nie słuchała, pogrążyła się we własnym świecie: – Wiesz… mam wobec niej poczucie winy. Miriam uważała, że powinnam od razu powiadomić policję o tych mailach, ale… sama nie wiem… kiedy człowiek robi się starszy, pewne rzeczy z przeszłości… zaczynają mu ciążyć. Pamiętam, jak przychodziła do centrum dla trudnej młodzieży… Oczywiście nie widziałam jej akt, lecz słyszałam to i owo, rozmawiałam z personelem, w grę wchodziły różne problemy, także kwestie zdrowia psychicznego… już wtedy. Może niepotrzebnie zabroniłam jej tam przychodzić, ale i tak najpierw musiałam się postarać, żeby zdobyć tam dla niej miejsce, i przykro mi, bo wówczas

naprawdę uważałam, że nadużyła mojego zaufania i twojego, nas wszystkich… Rzecz jasna, była jeszcze dzieckiem, ale popełniła przestępstwo – to było dużo pieniędzy – zresztą jestem pewna, że wszystko zgarnął jej ojciec – co jednak gdyby oskarżyli ciebie? Wówczas wydawało mi się, że najlepiej będzie zerwać z nią wszelkie kontakty. Jestem pewna, że masz własną opinię o tym, co się wtedy działo – zawsze masz własne zdanie – ale chciałabym, żebyś zrozumiała, że niełatwo było cię wychować. Byłam w trudnej sytuacji, a w dodatku koncentrowałam się na zdobyciu wykształcenia, zrobieniu dyplomu, może twoim zdaniem za bardzo… lecz musiałam zorganizować życie nam obu. Wiedziałam, że twój ojciec nam tego nie zapewni. Nie był dość silny. Nikt inny by tego nie zrobił. Byłyśmy zdane na siebie. Miałam tyle spraw do ogarnięcia, tak się wtedy czułam, ale – wyciągnęła rękę i chwyciła mnie za łokieć – powinnyśmy były zrobić więcej, ochronić ją! Poczułam, jak jej kościste palce wpijają się w moje ciało. – Miałaś szczęście, twój ojciec był cudownym człowiekiem. Jej tego zabrakło. Nie wiesz, jak to jest, ponieważ los ci sprzyjał, urodziłaś się naprawdę pod szczęśliwą gwiazdą, ja to wiem. Przecież była jakby częścią naszej rodziny! Szukała we mnie wsparcia. Łzy potoczyły się po jej policzkach. – Nie, mamo, nie była. Źle to pamiętasz. Nigdy jej nie lubiłaś. Kto wie, co się działo w tej rodzinie i czy była jej potrzebna ochrona przed czymkolwiek. Nikt nam nic nie mówił, a już z pewnością nie Tracey. Każda rodzina na tym piętrze miała jakieś tajemnice. Popatrzyłam na matkę i pomyślałam: „A czy chcesz znać naszą?”. – Mamo, sama powiedziałaś, że nie da się ocalić wszystkich. Skinęła kilka razy głową i wytarła chusteczką wilgotne policzki. – To prawda – powiedziała. – Zgadza się. Ale chyba zawsze można zrobić więcej.

Pięć

Następnego ranka zadzwoniła moja brytyjska komórka i wyświetlił się numer, którego nie znałam. To nie była matka, Aimee, ojcowie jej dzieci ani żadna z trzech moich znajomych, które nadal liczyły – raz lub dwa razy w roku – że uda im się wyciągnąć mnie na drinka przed odlotem samolotu. Początkowo nie rozpoznałam też głosu: nigdy nie słyszałam, aby Miriam mówiła tak surowo i ozięble. – Wiesz – zapytała mnie po kilku zdawkowych uprzejmościach – że twoja matka jest poważnie chora? Leżałam na luksusowej szarej sofie Aimee i patrzyłam na ogrody Kensington: siwe dachówki, błękitne niebo i zielone dęby, i w miarę jak Miriam wyjaśniała mi sytuację, ten widok zlewał się ze wspomnieniem innego miejsca: ciemnoszarego betonu i niebieskiego nieba nad wierzchołkami kasztanów za Willesden Lane, nieopodal kolei. W sąsiednim pokoju słyszałam nianię Estelle, która próbowała przywołać do porządku dzieci Aimee, mówiąc do nich ze śpiewnym akcentem kojarzącym się mi z najwcześniejszymi chwilami dzieciństwa – kołysankami, wieczornymi kąpielami, opowieściami przed zaśnięciem i stukotem drewnianej łyżki, jaką lubiłam wtedy się bawić. I światłami przejeżdżających w nocy samochodów, które przesuwały się po suficie. – Halo? Jesteś tam jeszcze? Trzecie stadium: zaczęło się w kręgosłupie. Częściowo udana operacja w lutym (gdzie ja byłam w lutym?). Teraz jest w fazie remisji, ale ostatnia

chemioterapia bardzo ją osłabiła. Powinna odpoczywać, dojść do siebie. To szaleństwo, że nadal chodzi do parlamentu, że umawia się na kolacje, jak mogłam na to pozwolić? – Skąd mogłam wiedzieć? Nic mi nie powiedziała. Miriam cmoknęła z dezaprobatą. – Każdy z odrobiną oleju w głowie od razu by się zorientował, że dzieje się coś złego, wystarczy na nią popatrzeć! Płakałam. Miriam czekała cierpliwie. Instynkt podpowiadał mi, że powinnam się rozłączyć i zadzwonić do matki, lecz Miriam zaczęła błagać, żebym tego nie robiła. – Nie chce, żebyś o tym wiedziała. Dużo podróżujesz i tak dalej, nie zamierza zakłócać ci planów. Domyśliłaby się, że to ja ci powiedziałam. Tylko ja o tym wiem. Nie mogłam znieść myśli, że jestem osobą, której własna matka woli nie przeszkadzać nawet w obliczu śmierci. Gorączkowo spróbowałam się więc zdobyć na jakiś radykalny gest i nie wiedząc nawet, czy to możliwe, zaoferowałam usługi prywatnych lekarzy z Harley Street, którzy pracowali dla Aimee. Miriam zaśmiała się smutno. – Prywatnych? Nie znasz swojej matki? Nie, jeśli chcesz coś dla niej zrobić, to powiem ci, co byłoby teraz dla niej najlepsze. Ta szalona kobieta ciągle ją napastuje. Nie wiem, dlaczego twoja matka tak się tym przejmuje, ale to się musi skończyć, tylko o tym potrafi teraz myśleć, a nie powinna w tym stanie. Mówiła ci o tym? – Tak. Miała mi przesłać maile, jednak tego nie zrobiła. – Mam je. Prześlę ci. – Och, dobrze… myślałam… powiedziała przy kolacji, że wy… – Tak, kilka miesięcy temu. Ale twoja matka zawsze będzie częścią mojego życia. Nie jest osobą, która znika bez śladu, za długo byłyśmy ze sobą. Zresztą

kiedy ktoś, na kim ci zależy, choruje, wszystko inne… staje się nieważne. Po kilku minutach od zakończenia rozmowy zaczęły przychodzić maile. Miriam przysyłała je małymi partiami i w sumie dostałam ich ponad pięćdziesiąt. Czytałam je oszołomiona stopniem tej wściekłości. Jej moc była tak porażająca, że miałam przygnębiające wrażenie, jakby Tracey żywiła więcej uczuć w stosunku do mojej matki niż ja, chociaż to nie miłość ją napędzała, tylko nienawiść. Zdumiało mnie też, jak dobrze umie pisać, Jej maile nie nużyły ani przez sekundę, a błędy ortograficzne i gramatyczne w niczym jej nie przeszkadzały: miała dar, potrafiła zainteresować czytelnika. Nie mogłam oderwać się od tej lektury. Przede wszystkim zarzucała mojej matce liczne zaniedbania: zaniedbanie szkolnych problemów jej syna, skarg i korespondencji, jakie nadsyłała, i własnych obowiązków – obowiązków spoczywających na mojej matce – względem wyborców. Szczerze mówiąc, pierwsze maile nie wydały mi się nieuzasadnione, ale później Tracey poszerzyła zakres zarzutów: matka nie dbała o państwowe szkoły w naszej dzielnicy, o czarnych uczniów szkół państwowych, o czarnych obywateli Anglii, o czarnych ludzi pracy w tym kraju, o samotne matki, ich dzieci, w tym i Tracey, która też była córką samotnej matki, zaniedbaną tyle lat temu. Zaciekawiły mnie słowa „córka samotnej matki”, jakby jej ojciec w ogóle nie istniał. Pojawiły się przekleństwa i agresja. Wydawało się, że niektóre maile Tracey pisała po pijanemu lub upalona. Korespondencja wkrótce stała się jednostronną, systematyczną analizą rozmaitych sposobów, w jakie matka ją zawiodła: nigdy mnie nie lubiłaś, nie chciałaś, żebym kręciła się w pobliżu, zawsze pragnęłaś mnie upokorzyć, nigdy nie byłam dość dobra, bałaś się, że będą cię ze mną kojarzyć, zawsze trzymałaś się na dystans, udawałaś, że pracujesz dla wspólnoty, jednak obchodziła cię tylko własna osoba, powiedziałaś wszystkim, że ukradłam pieniądze, mimo że nie miałaś na to dowodu i nie próbowałaś mnie bronić. Spora część maili odnosiła się wyłącznie do spraw jej osiedla. Nic nie

zrobiono, by poprawić życie lokatorów, mieszkania komunalne niszczeją – w najgorszym stanie są te w bloku Tracey – ponieważ od lat osiemdziesiątych nikt ich nie remontował. Tymczasem osiedle po przeciwnej stronie ulicy, czyli nasze – które rada dzielnicy teraz wyprzedaje – zapełniło się młodymi białymi małżeństwami z dziećmi i wygląda jak „jakiś pierdolony kurort”. A co matka zrobiła w sprawie chłopaków, którzy sprzedają crack na rogu Torbay Road? Lub w sprawie zamknięcia basenu. Czy burdeli na Willesden Lane. I tak to się ciągnęło: surrealistyczna mieszanka osobistej zemsty, bolesnych wspomnień, zręcznej kontestacji politycznej i skarg okolicznych mieszkańców. Zauważyłam, że maile stają się coraz dłuższe: pierwsze miały tylko po kilka akapitów, a kolejne składały się już z wielu tysięcy słów. W ostatnich powróciły – choć nie dosłownie – fantazmaty i teorie spiskowe, które pamiętałam sprzed dziesięciu lat. Tym razem nie chodziło o jaszczury, ale o osiemnastowieczną bawarską sektę, która przetrwała prześladowania i knuła intrygi we współczesnym świecie, mając wśród swoich członków wielu potężnych i znanych Czarnych sprzymierzonych z białą elitą i Żydami. Tracey zgłębiała to wszystko wnikliwie i była coraz bardziej przekonana, że moja matka jest narzędziem w rękach tych ludzi, mało znaczącym, choć niebezpiecznym, bo zdołała przeniknąć do centralnych kręgów brytyjskiej władzy. Po południu skończyłam czytać ostatni mail. Włożyłam płaszcz, poszłam na przystanek i wsiadłam do autobusu linii 52. Dojechałam na Brondesbury Park, przeszłam całą Christchurch Avenue i znalazłam się na osiedlu Tracey. Wbiegłam po schodach i zadzwoniłam do drzwi. Musiała być w przedpokoju, bo otworzyła natychmiast, trzymając na biodrze cztero- lub pięciomiesięczne dziecko zwrócone do mnie plecami. Z wnętrza mieszkania dochodziła kłótnia innych dzieci i bardzo głośny dźwięk telewizora. Nie wiem, czego się spodziewałam, ale stała przede mną zatroskana, tęga kobieta w średnim wieku, która miała na sobie spodnie od piżamy frotté, kapcie i czarną bluzę z napisem OBEY. Wyglądałam o wiele

młodziej. – To ty – powiedziała. Ochronnym gestem podparła dłonią główkę maleństwa. – Tracey, musimy porozmawiać. – MAMO! – usłyszałam krzyk z głębi mieszkania. – KTO TO? – No tak, ale właśnie przygotowuję obiad. – Moja matka umiera – nagle, spontanicznie powróciła moja dawna, dziecięca skłonność do przesady – i musisz przestać robić to, co… Właśnie wtedy dwoje starszych dzieci wychyliło głowy zza drzwi i zaczęło mi się przyglądać. Dziewczynka miała jasną skórę, falujące brązowe włosy i zielonkawe oczy. Chłopiec był brązowy jak Tracey, nosił fryzurę afro, lecz nie był zbytnio podobny do matki, chyba wdał się w ojca. Niemowlę było dużo ciemniejsze od nas wszystkich, a kiedy odwróciło główkę, zobaczyłam przepiękną kopię twarzy Tracey. Cała trójka była śliczna. – Mogę wejść? Nie odpowiedziała. Westchnęła, pchnęła drzwi stopą i wpuściła mnie do środka. – Kto ty jesteś, kto ty jesteś? – pytała mała dziewczynka i zanim zdążyłam odpowiedzieć, chwyciła mnie za rękę. Kiedy przeszliśmy przez przedpokój, zauważyłam, że przerwałam im oglądanie musicalu South Pacific. To mnie poruszyło i sprawiło, że trudno mi było myśleć o Tracey jako kimś, kto wysyła pełne nienawiści maile, a dziesięć lat temu wsunął mi pod drzwi ten obrzydliwy list. To była Tracey, która spędzała popołudnia przy South Pacific, dziewczyna, którą uwielbiałam. – Podoba ci się? – zapytała mnie jej córka. Kiedy odpowiedziałam, że tak, pociągnęła mnie za rękę i musiałam usiąść na kanapie pomiędzy nią a jej starszym bratem, który grał w coś na telefonie. Przyjechałam na Brondesbury Park przepełniona świętym oburzeniem, ale teraz

wydawało mi się zupełnie normalne, że siedzę na sofie i mogę spędzić popołudnie na oglądaniu musicalu, trzymając za rękę małą dziewczynkę. Zapytałam, jak ma na imię. – Mariah Mimi Alicia Chantelle! – Ma na imię Jeni – powiedział chłopiec, nie podnosząc wzroku. Wyglądał na osiem lat, a Jeni na pięć lub sześć. – A ty jak masz na imię? – zapytałam i jęknęłam w duchu, słysząc we własnym głosie ton mojej matki, która rozmawiała z dziećmi – bez względu na to, ile miały lat – jakby z trudem rozumiały, co się do nich mówi. – Jestem Bo! – powiedział, naśladując moją intonację, i roześmiał się zupełnie jak Tracey. – A ciebie co tu sprowadza, Pani Kobieto? Jesteś z opieki społecznej? – Nie, jestem… przyjaciółką waszej mamy. Dorastałyśmy razem. – Hm, być może – odparł, jakby przeszłość była czymś hipotetycznym, co można było przyjąć lub odrzucić. Ponownie zajął się grą. – Nigdy wcześniej cię tu nie widziałem, więc mam swoje PODEJRZENIA. – Ten kawałek to Happy Talk! – powiedziała z zachwytem Jeni, wskazując palcem na telewizor. – Wiem, ale teraz muszę porozmawiać z waszą mamusią – odparłam, chociaż tak bardzo chciałam zostać na sofie, trzymać ją za rączkę i czuć bliskość Bo, który bezwiednie trącał mnie kolanem. – Dobrze, wróć, jak już skończycie. Krzątała się po kuchni z córeczką na biodrze i nie przerwała, kiedy weszłam. – Świetne dzieciaki – powiedziałam, gdy wyjmowała talerze i sztućce. – Słodkie i bystre. Otworzyła piecyk, drzwiczki prawie zahaczyły o przeciwległą ścianę. – Co pieczesz? Zamknęła piekarnik i przełożyła dziecko na drugie biodro, cały czas

odwrócona do mnie plecami. Wszystko szło na opak: ja byłam tą niespokojną i skruszoną, a ona nieskazitelną i sprawiedliwą. Wydawało się, że samo to mieszkanie narzuca mi uległość. Na scenie życia Tracey nie mogłam grać innej roli. – Naprawdę muszę z tobą porozmawiać – powtórzyłam. Odwróciła się. Miała, jak to kiedyś określałyśmy, „oficjalną minę”, ale kiedy spojrzałyśmy sobie w oczy, uśmiechnęłyśmy się do siebie kpiąco. To było odruchowe, nie dało się tego powstrzymać. – Mam na głowie mnóstwo problemów – powiedziała i przestała się uśmiechać – a jeśli przyszłaś z jakimś nowym, to lepiej wyjdź, bo nie mam na to czasu. – Przyszłam cię poprosić, żebyś przestała nękać moją matkę. – Tak ci powiedziała? – Tracey, czytałam twoje maile. Położyła sobie dziecko na ramieniu i zaczęła kołysać je i poklepywać po plecach. – Posłuchaj, mieszkam w tej okolicy – wycedziła – w przeciwieństwie do ciebie. Widzę, co się dzieje. W parlamencie mogą sobie mówić, co chcą, ale ja jestem tu na miejscu, a twoja matka miała reprezentować te ulice. Co drugi dzień jest w telewizji, a czy tu się coś zmienia? Mój syn ma iloraz inteligencji sto trzydzieści, przeszedł testy. Ma ADHD, jego mózg pracuje bardzo szybko, więc codziennie nudzi się w tej zasranej dziurze. Tak, pakuje się w kłopoty. Ponieważ się nudzi. A nauczyciele wyrzucają go ze szkoły, tylko tyle potrafią zrobić! – Tracey, nic o tym nie wiem, lecz nie możesz… – Przestań truć, lepiej pomóż mi z tymi talerzami. Podała mi je, położyła sztućce na wierzchu i pchnęła mnie w kierunku pokoju z telewizorem, gdzie już po chwili zastawiałam mały okrągły stolik dla jej rodziny, tak jak robiłam to kiedyś dla jej lalek.

– Obiad podany – powiedziała tonem, który miał naśladować mój głos. Żartobliwie poklepała starsze dzieci po głowach. – Jeśli to znów lazania, padnę na kolana i zapłaczę – ostrzegł. Tracey potwierdziła: – To lazania. Bo ukląkł i zaczął komicznie uderzać pięściami o podłogę. – Wstawaj, żartownisiu – powiedziała Tracey, wszyscy się roześmiali i nie wiedziałam, jak mam kontynuować swoją misję. Przy stole siedziałam cicho, a oni sprzeczali się i żartowali z każdego drobiazgu, przekrzykiwali się i przeklinali bez skrępowania. Tracey podrzucała maleństwo na kolanach, jedząc jedną ręką, i przekomarzała się z pozostałą dwójką. Być może ich posiłki zawsze wyglądały w ten sposób, ale nie mogłam pozbyć się wrażenia, że jest to kolejne przedstawienie, jakby w ten sposób chciała powiedzieć: „Spójrz, jakie mam bogate życie. I popatrz, jak ubogie jest twoje”. – Ciągle tańczysz? – zapytałam nagle. – Zawodowo? Przy stole zaległa cisza. – Czy wyglądam, jakbym tańczyła? – Tracey spojrzała na siebie, a potem wokół stołu i roześmiała się szorstko. – Wiem, że to ja byłam mądrzejsza… jednak mogłabyś się, kurwa, domyślić. – Nigdy ci nie mówiłam, ale widziałam cię w Statku komediantów. Nie wyglądała na zaskoczoną. Być może zauważyła mnie wtedy. – No tak, to zamierzchła przeszłość. Mama zachorowała, nie miał kto zająć się dzieciakami… to wszystko stało się za trudne. Ja też miałam problemy ze zdrowiem. Musiałam z tym skończyć. – A co z ich ojcem? – Co to ma do rzeczy? – Dlaczego nie mógł się nimi zająć?

Specjalnie używałam liczby pojedynczej, ale Tracey – jak zawsze wyczulona na eufemizmy czy hipokryzję – nie dała się zwieść. – Jak widzisz, spróbowałam wanilii, kawy z mlekiem i czekolady i wiesz o czym się przekonałam? Pod skórą wszyscy są identyczni: pierdoleni mężczyźni. Zaszokował mnie jej język, ale dzieci – siedziały na krzesłach zwróconych już w kierunku telewizora – albo tego nie zauważyły, albo w ogóle się tym nie przejmowały. – Może problemem są mężczyźni, jakich wybierasz. Tracey przewróciła oczami. – Dziękuję, doktorze Freud! Nie pomyślałam o tym! Sypniesz jeszcze jakimiś perłami mądrości? Umilkłam i zjadłam swoją lazanię nie do końca rozmrożoną, lecz doskonałą. Przypomniała mi o jej matce i zapytałam, jak się miewa. – Umarła dwa miesiące temu. Prawda, księżniczko? Umarła. – Babcia umarła. Poszła do aniołków! – Tak. Zostaliśmy sami. Radzimy sobie. Ci pierdoleni pracownicy opieki społecznej ciągle nas nachodzą, ale trzymamy się. Czterej muszkieterowie. – Spaliliśmy babcię w wielkim ogniu! Bo odwrócił się: – Aleś ty głupia, nie spaliliśmy jej, prawda? Mówisz, jakbyśmy wrzucili ją do jakiegoś ogniska! Została skre-mo-wa-na. To lepsze niż zostać zasypanym ziemią w zamkniętym pudełku. Nie, dziękuję bardzo. Ja też tak wolę. Babcia była jak ja, nie lubiła zamkniętych pomieszczeń. Miała klau-stro-fob-ię. Dlatego zawsze chodziła po schodach. Tracey uśmiechnęła się z czułością i wyciągnęła rękę do Bo, który uchylił się przed nią. – Zdążyła nacieszyć się dziećmi – wyszeptała jakby do siebie. – Nawet małą

Bellą. To mnie pociesza. Podniosła Bellę do góry i wycałowała jej nos. Potem spojrzała na mnie i wskazała na mój brzuch: – A ty na co czekasz? Zadarłam do góry nos. Za późno zrozumiałam, że zapożyczyłam tę minę – korzystałam z niej od wielu lat, w chwilach kiedy chciałam okazać dumę lub upór – a była prawowitą własnością kobiety, która siedziała naprzeciwko mnie. – Na odpowiednią sytuację – powiedziałam. – Właściwy moment. Uśmiechnęła się, a na jej twarzy pojawiło się dobrze mi znane okrucieństwo. – No jasne. Życzę powodzenia. Zabawne, co nie? – by wzmocnić efekt tych słów, wymówiła je z przesadnym akcentem, po czym dodała, patrząc w telewizor: – Bogate laski są bezdzietne, a biedne mają furę bachorów. Twoja mama na pewno miałaby wiele na ten temat do powiedzenia. Dzieci skończyły jeść. Zebrałam talerze, zaniosłam je do kuchni i siedziałam tam przez chwilę na wysokim stołku, oddychając głęboko i metodycznie – tak jak uczył nas tego instruktor jogi Aimee – i patrzyłam przez wąskie okno na parking. Miałam tyle pytań, które od dawna chciałam jej zadać. Zastanawiałam się, jak wrócić do saloniku, odwrócić sytuację i zyskać przewagę, kiedy Tracey weszła do kuchni i powiedziała: – Rzecz w tym, że to, co jest pomiędzy mną a twoją mamą, to wyłącznie nasza sprawa. Szczerze mówiąc, nawet nie wiem, po co tu przyszłaś. – Staram się zrozumieć, dlaczego chcesz… – Właśnie o to chodzi! Nie ma mowy, żebyśmy się zrozumiały, już nie! Jesteś teraz częścią innego systemu. Ludzie tacy jak ty sądzą, że mogą wszystko kontrolować. Ale nie będziesz kontrolować mnie! – Ludzie jak ja? O czym ty mówisz? Tracey, jesteś dorosłą kobietą, masz troje cudownych dzieci, musisz pozbyć się tych urojeń… – Możesz to nazywać, jak chcesz, kochana, lecz istnieje system, a ty i twoja

pieprzona matka jesteście jego częścią. Wstałam. – Przestań nękać moją rodzinę, Tracey – powiedziałam i wyszłam zdecydowanym krokiem z kuchni. Tracey podążała za mną. – Jeśli będziesz ciągnąć to dalej, zawiadomię policję. – Jasne, jasne, idź, idź sobie – mówiąc to, zatrzasnęła za mną drzwi.

Sześć

Na początku grudnia Aimee wróciła, żeby sprawdzić, jak rozwija się jej akademia. Podróżowała z mniejszą świtą – Grangerem, Judy, słodką idiotką od maili Mary-Beth, Fernem i mną – bez dziennikarzy, lecz w konkretnym celu: zamierzała zaproponować stworzenie na terenie szkoły poradni zdrowia seksualnego. W zasadzie nikt się temu nie sprzeciwiał, ale trudno było sobie wyobrazić, że takiej nazwy można by używać publicznie lub że poufne raporty Paprotki na temat niewiedzy tutejszych dziewcząt w sprawach dotyczących seksu – swoje informacje zdobywał powoli, korzystając z zaufania kilku nauczycielek, które podjęły spore ryzyko, godząc się na takie rozmowy – dałoby się ujawnić w wiosce, nie budząc przy tym zamieszania w relacjach międzyludzkich i nie obrażając mieszkańców czy nawet nie przekreślając całego naszego projektu. Dyskutowaliśmy o tym w czasie lotu. Próbowałam – zacinając się – uświadomić Aimee, że należy postępować delikatnie. Mówiłam też, czego dowiedziałam się o miejscowych zwyczajach (głównie od Hawy). Fern, jak zawsze elokwentny, opowiedział o wcześniejszych staraniach niemieckiej pozarządowej organizacji medycznej w pobliskiej wiosce Mandinka, w której wszystkie kobiety poddawano obrzezaniu: pielęgniarki zauważyły, że jednoznaczne potępianie takich praktyk było nieskuteczne, lepsze rezultaty przynosiło zawoalowane działanie. Aimee marszczyła brwi, słuchając tych porównań, a następnie podjęła wątek, który jej przerwaliśmy: – Posłuchajcie, spotkało mnie to w Bendigo i w Nowym Jorku. To się dzieje

wszędzie. Tu nie chodzi o „lokalne zwyczaje”, tak jest wszędzie. Miałam wielką rodzinę, przewijało się u nas mnóstwo kuzynów i wujków, wiem, co jest grane. Założę się o milion dolarów, że jak się wejdzie do dowolnej klasy w dowolnym miejscu na ziemi, to wśród trzydziestu dziewczyn będzie przynajmniej jedna z jakąś tajemnicą, o której nie może powiedzieć nikomu. Pamiętam to. Nie miałam do kogo się zwrócić. Chcę, żeby te dziewczyny miały jakieś miejsce, gdzie ktoś im pomoże! Przy jej pasji i zaangażowaniu nasze zastrzeżenia i obawy wyglądały na małostkowe i ograniczone, ale udało się nam wynegocjować skrócenie nazwy do słowa „poradnia”. Aimee zgodziła się też na podkreślanie – przynajmniej, kiedy będziemy o tym rozmawiać z matkami – że chodzi o sprawy związane z menstruacją, co także stanowiło problem dla wielu dziewcząt, bo nie miały pieniędzy na kupno środków higieny. W głębi duszy uważałam, że Aimee ma rację: pamiętałam własną klasę, kurs tańca, podwórko i boisko, grupy młodzieżowe, przyjęcia urodzinowe, wieczory panieńskie – zawsze była tam jakaś dziewczyna z tajemnicą, z jakąś sekretną niezabliźnioną raną, i kiedy chodziłyśmy z Aimee po wiosce, zaglądałyśmy do domów, ściskałyśmy dłonie, jadłyśmy i piłyśmy z mieszkańcami, gdy tuliły się do nas dzieci, często wydawało mi się, że znów ją widzę, tę dziewczynę, która żyje wszędzie, w każdej epoce, która zamiata podwórko albo nalewa herbatę, albo nosi na biodrze czyjeś dziecko, a w jej oczach czai się tajemnica nie do wyjawienia. Pierwszy dzień był trudny. Cieszyliśmy się z powrotu, zwiedzanie wioski sprawiło nam niespodziewaną przyjemność, bo nie wydawała się już dziwna ani obca, widzieliśmy znajome twarze – w przypadku Ferna byli to już jego bliscy przyjaciele – ale byliśmy też spięci, ponieważ wiedzieliśmy, że Aimee, chociaż wypełnia swoje obowiązki i uśmiecha się do obiektywu aparatu (teraz Granger spełniał funkcję fotografa), myśli wyłącznie o Laminie. Co kilka minut spoglądała gniewnie na Mary-Beth, która bez przerwy próbowała się do niego

dodzwonić. Odzywała się tylko poczta głosowa. W niektórych zagrodach, gdzie mieszkali jego krewni lub przyjaciele, pytaliśmy o niego, jednak wyglądało na to, że nikt nie ma pojęcia, co się z nim dzieje: widzieli go wczoraj albo wcześnie rano, być może pojechał do Barry albo do Bandżulu, kto wie, może wybrał się do Senegalu odwiedzić rodzinę. Późnym popołudniem Aimee z trudem ukrywała irytację. Mieliśmy pytać mieszkańców, co myślą o zmianach w wiosce i czego jeszcze od nas oczekują, ale jeśli mówili zbyt długo, Aimee przestawała słuchać, obrzucała ich szklistym spojrzeniem i szybko wychodziliśmy z zagrody, co uznawano za obrazę. Miałam ochotę zostawić szefową i przechadzać się powoli: zastanawiałam się, czy nie jest to nasza ostatnia wizyta, czułam potrzebę zapamiętania tego, co widzę, chciałam utrwalić w pamięci potoki światła, zielenie i żółcie, białe ptaki z czerwonymi dziobami i ludzi, mój lud. Gdzieś wśród tych ścieżek ukrywał się przed Aimee młody człowiek, a to było dla niej nowe i upokarzające przeżycie, bo przecież dotychczas wszyscy i wszędzie wybiegali na jej spotkanie. By odgonić od siebie te myśli, postanowiła nie przerywać zwiedzania wioski i chociaż jej zamiary kłóciły się z moimi, było mi jej żal. Chociaż byłam od niej młodsza o dwanaście lat, także czułam swój wiek pomiędzy tymi skandalicznie młodymi dziewczynami, tak pięknymi, które tego gorącego popołudnia spotykałyśmy w każdej zagrodzie, widząc w nich to coś, czego nie przywrócą żadna władza ani pieniądze. Tuż przed zachodem słońca dotarliśmy do wschodniego krańca wioski, gdzie zaczynał się busz. Nie było tu zagród, tylko chaty z blachy falistej, i właśnie w jednej z nich natknęliśmy się na niemowlę. Wszyscy byliśmy już zmęczeni i zgrzani i początkowo nie zauważyliśmy, że w tej niewielkiej przestrzeni jest jeszcze ktoś oprócz kobiety, która właśnie podawała rękę Aimee. Kiedy jednak weszłam głębiej, żeby zrobić miejsce dla Grangera (on też chciał na chwilę schronić się przed słońcem), zobaczyłam leżącego na rozłożonej na ziemi tkaninie

noworodka, a tuż obok dziewczynkę, może dziewięcioletnią, która głaskała maleństwo po twarzy. Widywaliśmy oczywiście wiele niemowląt, ale żadne nie było tak małe: miało dopiero trzy dni. Kobieta owinęła je i podała Aimee, która przyjęła to maleńkie zawiniątko i stojąc nieruchomo, patrzyła na nie bez banalnych komentarzy, jakie ludzie zwykle wygłaszają na widok noworodka. Granger i ja, zakłopotani, podeszliśmy bliżej i sami wygłosiliśmy te frazesy: chłopiec czy dziewczynka, jaka piękna, co za maleństwo, jakie ma oczy, co za urocze gęste czarne włoski. Mówiłam to odruchowo – robiłam to już wiele razy – dopóki się jej nie przyjrzałam. Miała wspaniałe rzęsy i ogromne oczy, czarnofioletowe, a jej wzrok błądził wokoło, jakby nas nie widziała. Za nic nie chciała na mnie spojrzeć, bez względu na to, jak się starałam. Była maleńkim bogiem odmawiającym mi swej łaski, chociaż przed nią uklękłam. Aimee mocniej przytuliła dziecko, odwróciła się do mnie plecami i dotknęła nosem usteczek przypominających pączek kwiatu. Przysunąłem się do niej i zajrzałam jej przez ramię. Granger wyszedł na zewnątrz zaczerpnąć powietrza. Czas mijał. Stałyśmy obok siebie, nieprzyjemnie blisko, spływałyśmy potem, ale żadna z nas nie chciała zejść z zasięgu wzroku tego dziecka. Matka coś mówiła, lecz żadna z nas jej nie słuchała. W końcu Aimee niechętnie podała mi dziecko. Być może nastąpiła jakaś reakcja chemiczna, może – jak u zakochanych – wydzieliła się dopamina. W każdym razie poczułam się, jakbym tonęła. Nigdy wcześniej nie doświadczyłam czegoś takiego. – Podoba ci się? Podoba? – powiedział jowialny mężczyzna, który pojawił się nie wiadomo skąd. – Zabierz ją do Londynu! Ha, ha! Podoba się? Z trudem oddałam ją matce. W tej samej chwili w jakiejś alternatywnej rzeczywistości wybiegałam stamtąd z dzieckiem w ramionach, jechałam taksówką na lotnisko i leciałam do domu. Kiedy zaszło słońce, nie dało się już dłużej odwiedzać domów w wiosce, więc postanowiliśmy zakończyć dzień, a następnego ranka wybrać się na obchód

szkoły i spotkanie z mieszkańcami wioski. Aimee i pozostali ruszyli za Fernem do różowego domu. Ja poszłam do Hawy ciekawa, co wydarzyło się u niej od czasu mojej ostatniej wizyty. W całkowitych ciemnościach skierowałam się powoli ku – jak sądziłam – głównemu skrzyżowaniu wioski. Wyciągałam ręce i jak niewidoma macałam pnie drzew zdumiona, jak wielu dorosłych i dzieci mnie mija, poruszając się bez latarek, szybko i sprawnie. Dotarłam do skrzyżowania i byłam już o krok od domu Hawy, gdy obok mnie pojawił się Lamin. Uściskałam go i powiedziałam, że Aimee wszędzie go szuka i spodziewa się zobaczyć go następnego dnia. – Byłem tutaj. Nigdzie nie wyjeżdżałem. – Idę do Hawy, wstąpisz tam ze mną? – Nie ma jej. Wyjechała dwa dni temu na swój ślub. Jutro odwiedzi zagrodę, chętnie się z tobą zobaczy. Chciałam wyrazić współczucie, niestety nie znalazłam odpowiednich słów. – Musisz przyjść jutro do szkoły – powtórzyłam. – Aimee szukała cię przez cały dzień. Kopnął kamień leżący na ziemi. – Aimee to bardzo miła pani, pomaga mi i jestem jej wdzięczny, ale… – urwał jak człowiek szykujący się do długiego skoku i nagle wyrzucił to z siebie: – To stara kobieta! Ja jestem młodym mężczyzną. A młody mężczyzna chce mieć dzieci! Zatrzymaliśmy się przed drzwiami Hawy i patrzyliśmy na siebie. Staliśmy blisko, czułam na szyi jego oddech. Chyba już wiedziałam, że to wydarzy się pomiędzy nami tej nocy lub następnej i będzie to akt współczucia wyrażony ciałem – z braku innego, bardziej oczywistego czy klarownego rozwiązania. Nie pocałowaliśmy się, jeszcze nie wtedy, nawet nie wziął mnie za rękę. Nie było takiej potrzeby. Oboje zrozumieliśmy, że wszystko już postanowione. – Wejdź – powiedział wreszcie i otworzył drzwi, jakby wpuszczał mnie do

własnego domu. – Jesteś na miejscu, już późno. Dostaniesz coś do zjedzenia. Na werandzie, mniej więcej w tym samym miejscu, gdzie widziałam go po raz ostatni, stał Babu, brat Hawy. Pozdrowiliśmy się ciepło: jak każdy, kogo tu spotykałam, uznawał mój kolejny powrót za rodzaj cnoty, a przynajmniej udawał, że tak myśli. Laminowi tylko skinął głową – nie rozpoznałam, czy chłodno, czy poufale. Kiedy spytałam go o Hawę, posmutniał. – Byłem wczoraj na ślubie jako jedyny z rodziny. Ja sam nie dbam, czy są śpiewy, suknie i fura jedzenia, to nie ma dla mnie znaczenia. Co innego nasze babki! Och, Hawa rozpętała tu wojnę! Będę musiał wysłuchiwać kobiecych skarg do końca swoich dni! – Myślisz, że jest szczęśliwa? Uśmiechnął się, jakby mnie na czymś przyłapał. – No tak, dla Amerykanów ta kwestia jest zawsze najważniejsza! Przyniesiono dla nas kolację, prawdziwą ucztę. Usiedliśmy na zewnątrz, a babki rozmawiały w swoim kółku na drugim końcu werandy, spoglądając na nas od czasu do czasu, lecz zbyt zajęte swoją dyskusją, by poświęcić nam wiele uwagi. Na podłodze przy naszych stopach paliła się lampa solarna, która oświetlała nas od dołu: widziałam swoje jedzenie i dolne części twarzy Lamina i Babu, z dalszej odległości dobiegały odgłosy domowej krzątaniny, śmiech, płacz i krzyki dzieci, kroki osób krążących między domem a różnymi budynkami gospodarczymi na podwórku. Nie słyszałam żadnych męskich głosów, ale naraz rozległy się bardzo blisko. Lamin wstał gwałtownie i wskazał na mur zagrody: po obu bokach bramy rozsiadło się na nim kilku mężczyzn z nogami wyciągniętymi w stronę drogi. Lamin zrobił krok w ich kierunku, brat Hawy złapał go za ramię i kazał mu usiąść, po czym ruszył tam w towarzystwie dwóch babek. Zobaczyłam, że jeden z młodych mężczyzn wrzuca tlący się niedopałek papierosa na podwórze. Kiedy Babu do nich podszedł, rozmowa trwała krótko: brat Hawy coś powiedział, jeden z chłopaków roześmiał się, babka

dodała parę słów, Babu odezwał się bardziej stanowczym tonem i po chwili sylwetki mężczyzn zaczęły się oddalać. Babka otworzyła bramę i patrzyła za odchodzącymi. Księżyc wyszedł zza chmur i zobaczyłam, że co najmniej jeden z nieznajomych ma karabin przewieszony przez plecy. – Nie są tutejsi, przybyli z drugiego końca kraju – powiedział Babu, kiedy wrócił. Nadal miał na twarzy swój anemiczny, oficjalny uśmiech, ale chociaż skrywał wzrok za modnymi okularami, zobaczyłam, jaki jest roztrzęsiony. – Jest ich coraz więcej. Słyszą, że prezydent chce rządzić przez miliard lat. Tracą cierpliwość. Zaczynają słuchać innych głosów. Z zagranicy. Albo głosu Boga, jeśli się wierzy, że można go kupić na kasecie sprzedawanej na rynku za dwadzieścia pięć dalasi. Tak, tracą cierpliwość i ja ich nie winię. Nawet nasz spokojny Lamin, opanowany Lamin, też ma dość. Lamin sięgnął po kawałek białego chleba, nie odezwał się jednak. – Kiedy wyjeżdżasz? – zapytał go Babu pełnym pretensji, oskarżycielskim tonem. Pomyślałam, że chodzi o wsteczną drogę, ale obaj zachichotali na widok paniki, jaka pojawiła się na mojej twarzy. – Nie, nie, otrzyma oficjalne dokumenty. Wszystko będzie załatwione, dzięki wam. Ciągle tracimy naszą najzdolniejszą młodzież, a teraz znowu kogoś nam zabierzecie. To smutne, lecz tak to już u nas jest. – Ty też wyjechałeś – powiedział ponuro Lamin i wyciągnął z ust rybią ość. – To były inne czasy. Nikt mnie tu nie potrzebował. – Mnie też nikt tu nie potrzebuje. Babu nie odpowiedział, a nie było z nami jego siostry, która zawsze wypełniała przerwy w rozmowie swoją paplaniną. Skończyliśmy jeść w milczeniu. Uprzedzając usługujące nam na ogół dziewczyny, zebrałam talerze i poszłam tam, gdzie one zwykle znikały po posiłku, do ostatniego pomieszczenia w budynku, które okazało się sypialnią. Stanęłam w półmroku

niepewna, co teraz zrobić, kiedy jedno ze śpiących tam we wspólnym łóżku dzieci podniosło głowę, zobaczyło, co mam w rękach, i wskazało mi przejście za zasłoną. Znalazłam się na tylnym podwórzu, gdzie babki i starsze dziewczyny siedziały w kucki wokół balii z wodą i robiły pranie, korzystając z wielkich kawałków szarego mydła. Podwórze oświetlał rząd lamp solarnych. Gdy się zbliżyłam, przerwały pracę i zaczęły obserwować rozgrywający się obok spektakl: kogucik doścignął kurę, chwycił ją szponami za szyję, przycisnął jej łebek do ziemi i w końcu ją dosiadł. Zajęło mu to niecałą minutę, a kura przez cały czas wyglądała na znudzoną, niecierpliwiła się, chciała jak najszybciej wrócić do swoich zwykłych zajęć i brutalna akcja małego koguta wydawała się komiczna. – Wielki facet! Wielki facet! – krzyknęła do mnie jedna z babek i wskazała na koguta. Kobiety wybuchnęły śmiechem. Kura odzyskała wolność i najwyraźniej oszołomiona, kręciła się przez chwilę w miejscu, a potem podreptała do kurnika pomiędzy swoje siostry i kurczaki. Postawiłam talerze tam, gdzie mi polecono, na ziemi, a gdy wróciłam na werandę, zobaczyłam, że Lamin już poszedł. Zrozumiałam, że to znak. Powiedziałam, że też idę spać, położyłam się w ubraniu i czekałam w swoim pokoju, aż ucichną wszelkie odgłosy ludzkiej aktywności. Tuż przed północą wzięłam czołówkę, wymknęłam się po cichu przez podwórko, wyszłam z zagrody i ruszyłam w głąb wioski. Aimee chciała, żeby ta podróż przebiegała jak wizyta robocza, jednak rada wioski traktowała wszystko jako pretekst do świętowania i następnego dnia, kiedy skończyliśmy obchód szkoły i wyszliśmy na boisko, pod drzewem mango zastaliśmy krąg bębniarek: dwanaście kobiet w średnim wieku trzymało instrumenty między udami. Nawet Fern nie został o niczym uprzedzony i Aimee denerwowała się nowym opóźnieniem w harmonogramie, ale nie dało się tego uniknąć: to była zasadzka. Wbiegły dzieci i uformowały drugie, większe koło

wokół bębniących matek, a nas, „Amerykanów”, poproszono o zajęcie miejsc pośrodku, na małych krzesełkach. Przynosili je z klas nauczyciele, wśród których koło sali matematycznej zauważyłam Lamina i Hawę: szli razem i każde z nich niosło po cztery krzesełka. Na jego widok nie poczułam skrępowania ani wstydu: wydarzenia ostatniej nocy były tak oddzielone od tego, czym zajmowałam się teraz, że miałam wrażenie, jakby przydarzyły się komuś innemu, jakiemuś cieniowi, który podążał własną ścieżką i nie mógł istnieć w świetle dnia. Pomachałam im, ale nie zareagowali. Odezwały się bębny. Nie byłam w stanie ich przekrzyczeć. Odwróciłam się i usiadłam obok Aimee. Kobiety po kolei odkładały bębny i puszczały się w trzyminutowy szaleńczy taniec, swego rodzaju antyperformance, bo pomimo fenomenalnych kroków i genialnych ruchów bioder nie spoglądały w kierunku publiczności, lecz zwracały się do swoich bębniących sióstr, plecami do nas. Kiedy poderwała się druga kobieta, Hawa weszła w krąg i usiadła na krześle, które dla niej zajęłam, Lamin tylko skinął Aimee głową i usiadł jak najdalej od niej oraz – jak przypuszczam – ode mnie. Uścisnęłam dłoń Hawy i pogratulowałam jej. – Jestem bardzo szczęśliwa. Niełatwo było mi tu dziś przyjść, ale chciałam cię zobaczyć! – Bakary jest z tobą? – Nie! Myśli, że kupuję ryby w Barra! Nie lubi takich tańców – powiedziała i zaczęła lekko poruszać stopami w takt kroków kobiety tańczącej o kilka jardów od nas. – Oczywiście nie będę tańczyć, więc nic złego się nie stanie. Znów ją uścisnęłam. To było cudowne, że siedzi tuż obok i sprowadza wszystko do swojego wymiaru. Wierzyła, że może dopasować do siebie każdą rzecz, chociaż taka harmonia nie była już w modzie. Jednocześnie ogarnęła mnie jakaś paternalistyczna – choć może powinnam użyć słowa „maternalistyczna” – fala uczuć: trzymałam ją mocno za rękę w nadziei, że ten z pozoru irracjonalny gest, niczym tandetny amulet kupiony u marabuta, zapewni jej ochronę, osłoni

przed złymi duchami, w których obecność na świecie już nie wątpiłam. Ale kiedy odwróciła się i zobaczyła moje zmarszczone czoło, roześmiała się, uwolniła dłoń i zaczęła klaskać na widok Grangera, który pojawił się w tanecznym kręgu, jakby wszedł na turniej breakdance i popisywał się ciężkimi ruchami ku zachwytowi bębniących matek. Po chwili ociągania dołączyła do niego Aimee. Nie chciałam na nią patrzeć, więc rozejrzałam się wokoło i zobaczyłam tę całą niezłomną, nieharmonijną miłość, skierowaną niestety nie tam, gdzie trzeba. Czułam na sobie oczy Ferna, który siedział po mojej prawej stronie. Obserwowałam, jak Lamin od czasu do czasu podnosi wzrok i widzi tylko Hawę, jej idealną twarz ściśle owiniętą chustą, zapakowaną jak podarek. W końcu musiałam spojrzeć na Aimee: tańczyła tylko i wyłącznie dla Lamina. Jakby odprawiała rytuał, pragnąc przywołać deszcz, który nie spadnie. Po występach kolejnych ośmiu bębniarek nawet Mary-Beth spróbowała zatańczyć, a potem nadeszła moja kolej. Dwie matki chwyciły mnie za ręce i zaciągnęły na środek. Aimee improwizowała, Granger odwoływał się do historii – wykonywał chód księżycowy, naśladował ruchy robota i biegnącego w miejscu człowieka – ale ja nie miałam żadnego pomysłu, kierował mną instynkt. Obserwowałam przez chwilę dwie tańczące naprzeciwko mnie kobiety, które prowokowały mnie i nawoływały, wsłuchałam się uważnie w nakładające się na siebie rytmy i zrozumiałam, że potrafię robić to co one. Stanęłam pomiędzy nimi i zaczęłam wykonywać te same ruchy. Dzieciaki oszalały. Skierowane do mnie zewsząd okrzyki zagłuszyły bębny, mogłam tylko naśladować ruchy kobiet, które nigdy nie gubiły rytmu i pomimo hałasu słyszały dudniące instrumenty. Pięć minut później miałam dość, czułam się bardziej zmęczona, niż gdybym przebiegła sześć mil. Opadłam na krzesło. Hawa wyjęła spod fałd swojego nowego hidżabu kawałek tkaniny i otarłam pot z twarzy. – Co oni mówią? Too bad? Byłam tak kiepska?

– Nie! Byłaś wspaniała! Mówią: Toobab, to znaczy – dotknęła dłonią mojego policzka – że chcą powiedzieć: „Nawet jeśli jesteś białą dziewczyną, tańczysz jak Czarna!”. To prawda, ty i Aimee, obie, tańczycie jak Czarne. To wielki komplement. Nie spodziewałam się tego po tobie! No, no, tańczysz równie dobrze jak Granger! Aimee usłyszała to i wybuchnęła śmiechem.

Siedem

Na kilka dni przed Bożym Narodzeniem siedziałam w domu Aimee przy biurku w jej gabinecie i ustalałam ostateczną listę gości na przyjęcie sylwestrowe, kiedy usłyszałam z góry głos Estelle: „Ciii, ciii”. Była niedziela, w pokojach na drugim piętrze nie powinno być nikogo. Dzieci nie wróciły jeszcze z internatu, a Judy i Aimee wyjechały na Islandię, miały spędzić tam dwa dni na promocji płyty. Nie widziałam ani nie słyszałam Estelle, odkąd dzieci poszły do nowej szkoły, i zakładałam – jeśli w ogóle zaprzątałam sobie tym głowę – że już ją odprawiono. Teraz jednak znów słyszałam tę znajomą śpiewną intonację: „Ciii, ciii”. Pobiegłam na górę i zastałam ją w dawnym pokoju Kary, który kiedyś nazywałyśmy pokojem dziecinnym, przy oknie wychodzącym na park. Miała na sobie czarny sweter wyszywany złotą nitką przypominającą lametę, granatowe spodnie z zaszewkami i gumowe klapki. Stała plecami do mnie, ale kiedy usłyszała kroki, odwróciła się. W ramionach trzymała dziecko w powijakach, tak ściśle opatulone, że wyglądało jak sztuczny twór, rekwizyt. Podeszłam szybko i i wyciągnęłam ręce. – Nie możesz tak po prostu podejść i dotknąć dziecka! Myłaś ręce? Z trudem zdołałam się opanować, zrobiłam krok do tyłu i schowałam dłonie za plecy. – Estelle, czyje to dziecko? Niemowlę ziewnęło. Estelle popatrzyła na nie z zachwytem. – Chyba adoptowała je trzy tygodnie temu. Nie słyszałaś? Myślałam, że

wszyscy wiedzą! Ale przyjechała dopiero wczoraj. Ma na imię Sankofa. Nie pytaj, co to znaczy, bo ci nie powiem. Nie mam pojęcia, dlaczego ktoś tak nazwał to cudo. Dopóki mi pozwolą, będę mówić jej Sandra. Te same ciemnofioletowe oczy o błądzącym gdzieś spojrzeniu, ta sama fascynacja sobą. Słuchając głosu Estelle, zrozumiałam, że już straciła głowę dla tego dziecka – wydawało się, że o wiele bardziej niż dla Jaya i Kary, swoich wychowanków – i starałam się skupić na opowieści o tej „maleńkiej szczęściarze”, którą wyrwano „z zapadłej dziury” i umieszczono „w luksusie”. Wolałam się nie zastanawiać, jak tego dokonano: adopcję poza granicami kraju załatwiono w niecały miesiąc. Znów wyciągnęłam ręce, które drżały. – Jeśli tak bardzo chcesz ją przytulić, to wejdź ze mną na górę, będę ją kąpać, a ty umyjesz ręce. Poszłyśmy do olbrzymiej łazienki Aimee, którą po cichu przystosowano dla dziecka. Zobaczyłam ręczniki z króliczymi uszami, zasypki dla niemowląt, oliwki, gąbki, mydła i pół tuzina różnokolorowych plastikowych kaczek ustawionych na brzegu wanny. – Co za bzdura! – Estelle przykucnęła, żeby obejrzeć dziwaczne urządzenie przytwierdzone do krawędzi wanny: metalowy stelaż obciągnięty tkaniną frotté, wyglądający jak leżak dla maleńkiego staruszka. – Co za wymysły. Takie małe niemowlę powinno się myć w umywalce. Uklękłam obok Estelle i pomogłam jej rozpakować maleńkie zawiniątko. Zdumione dziecko szeroko rozłożyło żabie rączki i nóżki. – To szok – wyjaśniła Estelle, gdy zaczęło płakać. – Było jej ciepło i przytulnie, a teraz czuje zimno i jest jej nieswojo. Stałam z boku, gdy zanurzała Sankofę – oburzoną i rozwrzeszczaną – w przepaścistej wiktoriańskiej porcelanie, która kosztowała siedem tysięcy funtów. Sama ją zamawiałam. – Ciii, ciii – mówiła Estelle i przecierała szmatką niezliczone fałdki skóry.

Po mniej więcej minucie posadziła maleńką pupkę na swojej dłoni, pocałowała wciąż zapłakaną twarzyczkę i powiedziała, żebym złożyła powijaki w trójkąt na podgrzewanej podłodze. Przysiadłam na piętach i obserwowałam, jak Estelle naciera ciało małej masłem kokosowym. Sama tylko kilka razy w życiu trzymałam na rękach jakieś dziecko, i to przez krótką chwilę, więc cała ta procedura była dla mnie jak mistrzowski pokaz pielęgnacji niemowląt. – Masz dzieci, Estelle? Osiemnaście, szesnaście i piętnaście – ale miała zbyt tłuste ręce i kazała mi sięgnąć do jej kieszeni i wyjąć telefon. Przesunęłam palcem po ekranie. Przez chwilę widziałam wyraźne zdjęcie wysokiego mężczyzny w todze absolwenta uczelni, po bokach stały jego uśmiechnięte młodsze siostry. Estelle powiedziała mi, jak mają na imię, w czym są uzdolnieni, jakiego są wzrostu i jakie mają charaktery i jak często rozmawiają z nią przez Skype’a lub na Facebooku. Za rzadko. Obie pracowałyśmy dla Aimee od mniej więcej dziesięciu lat, a była to nasza najdłuższa i najbardziej szczera rozmowa. – Opiekuje się nimi moja matka. Posłałam je do najlepszej szkoły w Kingston. Teraz on pojedzie uczyć się na inżyniera na Uniwersytecie Indii Zachodnich. To wspaniały młody człowiek. Dziewczęta są w niego zapatrzone. Jest gwiazdą. Podziwiają go. – Pochodzę z Jamajki – powiedziałam. Estelle kiwnęła głową i uśmiechnęła się do dziecka. Widziałam już u niej podobne reakcje, gdy nie chciała spierać się z dziećmi lub Aimee. Zaczerwieniłam się. – To znaczy rodzina mojej matki jest z St. Catherine. – Och, rozumiem. Byłaś tam kiedyś? – Jeszcze nie. – No cóż, jesteś młoda. – Ponownie umieściła dziecko w kokonie i przytuliła do piersi. – Czas ci sprzyja.

Nadeszły święta. Pojawienie się dziecka przedstawiono wszystkim jako fakt dokonany, zgodną z prawem adopcję, zaproponowaną przez rodziców i uzgodnioną z nimi. Nikt tego nie komentował, a przynajmniej nie na głos. Nikt nie spytał, jakie „porozumienie” mogło wchodzić w grę, gdy sytuacja obu stron była tak nierówna. Aimee upajała się miłością do dziecka, a wszyscy cieszyli się jej radością – to był jej cud na Boże Narodzenie. Nie miałam nic poza podejrzeniami, zwłaszcza że całą sprawę ukrywano przede mną aż do czasu sfinalizowania umowy. Kilka miesięcy później po raz ostatni pojechałam do wioski i starałam się wszystko dokładnie zbadać. Nikt nie chciał ze mną o tym rozmawiać, zbywano mnie beztroskimi frazesami. Rodzice dziecka nie mieszkali już w okolicy, nikt nie miał pojęcia, gdzie się przeprowadzili. Jeśli Fernando coś wiedział, to nie zamierzał się zwierzać, a Hawa wyjechała do Serrekundy razem ze swoim Bakarym. Lamin włóczył się z ponurą miną, nie potrafił przeboleć, że ją utracił – możliwe, że ja też. Wieczory w zagrodzie bez Hawy były długie, ciemne i samotne, rozmowy toczyły się tam w językach, których nie znałam. Chociaż wmawiałam sobie, gdy chodziłam do domu Lamina – byłam u niego pięć lub sześć razy, zawsze późno w nocy – że działamy pod wpływem niekontrolowanego fizycznego pożądania, oboje wiedzieliśmy, że jeśli połączyła nas jakaś namiętność, to jest ona skierowana ku czemuś lub komuś innemu: ku Hawie, ku pragnieniu miłości, a może po prostu chęci udowodnienia sobie, że nie jesteśmy zależni od Aimee. To ona była tak naprawdę tą osobą, w którą wymierzone było nasze pozbawione uczuć pieprzenie, i uczestniczyła w nim, jakby znajdowała się w pokoju razem z nami. Pewnego wczesnego ranka, tuż przed piątą, kiedy właśnie wchodziło słońce, a ja wracałam ukradkiem do zagrody Hawy, usłyszałam wezwanie do modlitwy i zrozumiałam, że nie zdołam przemknąć się niezauważona – jedna z kobiet już ciągnęła krnąbrnego osła, a grupa dzieci machała do mnie przy drzwiach.

Zmieniłam więc kierunek, by sprawić wrażenie, że idę na przechadzkę bez konkretnego celu, przecież wszyscy wiedzieli, że Amerykanie miewają takie pomysły. Obeszłam dookoła meczet i nagle tuż przed sobą zobaczyłam Fernanda. Opierał się plecami o drzewo i palił papierosa. Nigdy nie widziałam, żeby palił. Chciałam z uśmiechem pozdrowić go od niechcenia, ale dołączył do mnie i chwycił boleśnie za ramię. Wyczułam od niego zapach piwa. Wyglądał, jakby w ogóle nie spał. – Co ty wyprawiasz? Dlaczego robisz to wszystko? – Fern, czy ty mnie śledzisz? Nie odzywał się, dopóki nie znaleźliśmy się po drugiej stronie meczetu, przy wielkim kopcu termitów, z trzech stron osłonięci przed ciekawskimi. Puścił mnie i zaczął mówić, jakby kontynuował przerwaną na chwilę rozmowę. – No i mam dla ciebie dobre wieści: już niedługo dzięki mnie będzie z tobą na stałe, tak, dzięki mnie. Jadę dziś do ambasady. Ciężko pracuję za kulisami, żeby połączyć młodych i starszych kochanków. Całą trójkę. Próbowałam zaprzeczać, lecz to było bez sensu. Ferna trudno było oszukać. – Musisz naprawdę darzyć go silnym uczuciem, żeby tak ryzykować. Ryzykować tak dużo. Wiesz, kiedy byłaś tu ostatni raz, i poprzednio, zacząłem coś podejrzewać, ale i tak jestem w szoku, gdy to się potwierdziło. – Nie darzę go żadnym uczuciem! Z jego twarzy zniknął wojowniczy wyraz. – Sądzisz, że dzięki temu poczuję się lepiej? Zawstydziłam się. To podejrzana emocja, tak dawna. Uczyłyśmy dziewczęta w Akademii, żeby się jej nie poddawały, bo jest staroświecka, nieprzydatna i prowadzi do sytuacji, których nie aprobujemy. Ale w końcu ją poczułam. – Proszę, nic nie mów. Błagam. Jutro wyjeżdżam, to koniec. Ledwie się zaczęło i już po wszystkim. Proszę, Fern, musisz mi pomóc. – Próbowałem – powiedział i odszedł w kierunku szkoły.

Reszta dnia była męczarnią, tak jak i kolejny dzień, a także powrotny lot i przejście przez lotnisko z telefonem ciążącym mi w tylnej kieszeni jak granat. Nie eksplodował. Kiedy weszłam do londyńskiego domu Aimee, zastałam wszystko bez zmian, tylko było w nim więcej radości. Dzieci dobrze czuły się w nowej szkole – przynajmniej się nie skarżyły – a nowy album przyjęto z entuzjazmem. Wspólne fotografie Lamina i Aimee – z urodzin Jaya i koncertu – na których oboje wyglądali pięknie, pojawiły się w plotkarskich pismach, budząc na swój sposób jeszcze większe zainteresowanie niż płyta. Niemowlę też zaliczyło swój debiut. Jak się okazało, świat nie był specjalnie zainteresowany logistyką adopcji, a gazety uznały maleństwo za urocze. Wszystkim wydawało się naturalne, że Aimee potrafi wyczarować dziecko równie łatwo, jak sprowadzić z Japonii torebkę z limitowanej kolekcji. Pewnego dnia, kiedy podczas kręcenia teledysku siedziałam w przyczepie Aimee i jadłam lunch z Mary-Beth, osobistą asystentką numer dwa, spróbowałam delikatnie poruszyć ten temat w nadziei, że wyciągnę od niej jakieś informacje. Okazało się, że nie musiałam być tak ostrożna. Mary-Beth była zachwycona, że może mi o wszystkim opowiedzieć: kontrakt sporządził jeden ze specjalistów od praw autorskich, a stało się to kilka dni po tym, jak Aimee zobaczyła niemowlę, MaryBeth zaś była obecna przy podpisywaniu dokumentów. Asystentka numer dwa była wniebowzięta tym dowodem własnego znaczenia oraz mojej słabej pozycji w hierarchii służbowej. Wyjęła telefon i pokazała mi fotografie Sankofy, uśmiechniętych rodziców i Aimee. Dostrzegłam tam też zdjęcie umowy. Kiedy Mary poszła do łazienki i zostawiła telefon na stole, przesłałam ten zrzut ekranu na swój adres mailowy. Dwustronicowy dokument. Jak na tamtejsze realia, olbrzymia suma pieniędzy. Mniej więcej tyle samo wydawaliśmy co roku na kwiaty do domu. Gdy przedstawiłam ten fakt Grangerowi, który był moim ostatnim sprzymierzeńcem, zaskoczył mnie, uznając to za szlachetny postępek, „najlepszy sposób poparcia słów czynami”, i wyrażał się tak czule o dziecku, że

wszystko, co miałam do powiedzenia, wydawało się w porównaniu z tym potworne i bezduszne. Zrozumiałam, że racjonalna rozmowa jest niemożliwa. Dziecko rzuciło na wszystkich urok. Granger był tak samo zakochany w Kofi – tak ją nazywaliśmy – jak każdy, kto się do niej zbliżył, nikt nie mógł się jej oprzeć, a już na pewno nie ja. Aimee zwariowała na jej punkcie: potrafiła siedzieć z nią przez godzinę lub dwie i nie robiła wtedy nic innego, tylko trzymała ją na kolanach i wpatrywała się w nią, a znając stosunek Aimee do czasu i jego wartości i pamiętając, że ciągle go jej brakowało, wszyscy zdawaliśmy sobie sprawę, o jak wielkiej miłości to świadczy. Dziecko rekompensowało jej liczne ogłupiające chwile: długie spotkania z księgowymi, monotonne przymiarki kostiumów, narady nad strategią PR, poprawiając jej nastrój przez sam fakt, że było obecne w kącie pokoju, na kolanach Estelle lub gdy bujano je w kołysce, kiedy śmiało się do siebie, gaworzyło czy płakało, nieskazitelne, świeże i nowe. Kiedy tylko nadarzyła się okazja, gromadziliśmy się wokół tej dziewczynki – mężczyźni i kobiety w różnym wieku i o różnych kolorach skóry, wszyscy jednak będący członkami drużyny Aimee, począwszy od zaprawionych w bojach weteranów jak Judy, przez średnich rangą jak ja, aż do dzieciaków tuż po studiach. Wszyscy oddawaliśmy cześć temu dziecku. Ono zaczynało od początku, było nieposzlakowane, niczego nie kombinowało, nie potrzebowało fałszować podpisu Aimee na czterech tysiącach jej fotografii wysyłanych do Korei Południowej, nie musiało tworzyć znaczeń z okruchów tego lub owego, nie tęskniło za niczym, nie miało wspomnień ani żalu, nie potrzebowało chemicznego złuszczania naskórka, nie miało telefonu, nie musiało wysyłać maili, a czas naprawdę działał na jego korzyść. Cokolwiek wydarzyło się później, nie było spowodowane niedostatkiem miłości. Dziecko było nią otoczone. Chodziło tylko o to, do czego miłość daje prawo.

Osiem

W ostatnim miesiącu, w którym pracowałam dla Aimee – tuż, zanim mnie wylała – odbyliśmy małą trasę po Europie. Zaczęliśmy w Berlinie, i nie od koncertu, ale od wystawy. Pokazano tam fotografie innych fotografii, przywłaszczonych i zreprodukowanych. Aimee zaczerpnęła ten pomysł od Richarda Prince’a – przyjaciela z dawnych czasów – i nie dodała niczego od siebie poza tym, że teraz to ona była autorką. Pomimo to jedna z najbardziej renomowanych galerii w Berlinie była uszczęśliwiona, że może zaprezentować jej „prace”. Na wszystkich fotografiach byli tancerze – Aimee myślała o sobie przede wszystkim jak o tancerce i głęboko się z nimi identyfikowała – ale to ja zbierałam materiały, a większość zdjęć zrobiła Judy, bo kiedy trzeba było zabrać się do pracy w studio fotograficznym, Aimee zawsze miała coś ważniejszego na głowie: spotkanie z fanami w Tokio, „zaprojektowanie” nowych perfum, a czasem nawet nagranie nowej piosenki. Zreprodukowałyśmy fotografie Barysznikowa, Nurejewa, Pawłowej, Freda Astaire’a, Isadory Duncan, Gregory’ego Hinesa, Marthy Graham, Savion Glover, Michaela Jacksona. Upierałam się przy Jacksonie. Aimee go nie chciała, nie był dla niej wzorem artysty, lecz złapałam ją, kiedy dokądś się śpieszyła, i zdołałam ją przekonać, podczas gdy Judy domagała się „kolorowej kobiety”. Martwiło ją, że takie kobiety będą na wystawie nieodpowiednio reprezentowane, często zresztą przejmowała się ich niedostateczną liczbą w otoczeniu Aimee, a raczej cudzą opinią na temat ich niedostatecznej liczby, i za każdym razem kiedy o tym rozmawiałyśmy, miałam

niejasne uczucie, że sama należę do tej kategorii, że nie jestem osobą, tylko jakimś przedmiotem – bez którego pewien arytmetyczny zbiór obiektów byłby niekompletny – a może nawet nie tyle przedmiotem, ile czymś w rodzaju konceptualnej zasłony, moralnym listkiem figowym, chroniącym pewne osoby przed tego rodzaju krytyką, a poza tym niemal ignorowanym. Nie czułam się urażona: ciekawiło mnie to doświadczenie, jakbym była fikcyjną postacią. Pomyślałam o Jeni LeGon. Okazja nadarzyła się podczas podróży samochodem przez granicę pomiędzy Luksemburgiem, gdzie Aimee udzieliła prasie kilku wywiadów, a Niemcami. Wyjęłam telefon i wygooglowałam LeGon. Aimee z roztargnieniem przejrzała jej zdjęcia – jednocześnie wysyłała SMS-y ze swojego aparatu – a ja pośpiesznie opisywałam LeGon jako wybitną osobowość, aktorkę, tancerkę i symbol, starając się przykuć rozproszoną uwagę szefowej, kiedy nagle na widok wspólnej fotografii LeGon i Bojanglesa: Jeni stoi wyprostowana, uchwycona w tańcu, w pozie uosabiającej radość ruchu, a Bojangles klęczy przed nią z wyciągniętą ręką, Aimee skinęła głową i powiedziała: „Tak, to mi się podoba, odwrócenie ról: mężczyzna na kolanach, kobieta u władzy”. Kiedy usłyszałam „tak”, mogłam przynajmniej zacząć zbierać materiały do tekstu, jaki miał się ukazać w katalogu, a kilka dni później Judy zrobiła reprodukcję – pod lekkim kątem, obcinając część ich sylwetek, bo Aimee chciała, żeby wszystkie zdjęcia kadrować w ten sposób, jakby „fotografka też tańczyła”. Na wystawie właśnie ta fotografia cieszyła się największym powodzeniem, ja natomiast cieszyłam się, że mogę na nowo odkrywać LeGon. Szukając materiałów, często samotnie, późną nocą, w różnych europejskich hotelach, zdałam sobie sprawę, jak bardzo w dzieciństwie ją idealizowałam, jak naiwnie wyobrażałam sobie niemal każdy aspekt jej życia. Wymyśliłam sobie, na przykład, całą historię przyjaźni i szacunku pomiędzy LeGon a ludźmi, z którymi pracowała, tancerzami i reżyserami, a może chciałam wierzyć, że taka przyjaźń i szacunek są możliwe, podobnie jak dziecięcy

optymizm utwierdza wiarę małej dziewczynki, że jej rodzice są w sobie głęboko zakochani. Ale Astaire nigdy nie rozmawiał z LeGon na planie, dla niego nie tylko była aktorką grającą pokojówkę, lecz jej pozycja w prawdziwym świecie niewiele różniła się od położenia służących. Tak samo było z większością reżyserów: nie dostrzegali jej, rzadko ją obsadzali, i to wyłącznie w rolach pokojówek, a wkrótce nawet to się skończyło i dopiero kiedy znalazła się we Francji, poczuła się „jak człowiek”. Kiedy dowiedziałam się o tym wszystkim, sama byłam w Paryżu, siedziałam w promieniach słońca naprzeciwko teatru Odeon, starałam się odczytać informacje na zalanym światłem ekranie telefonu, piłam campari i co chwila nerwowo sprawdzałam, która jest godzina. Widziałam, jak dwanaście godzin, które Aimee przydzieliła mi na wypad do Paryża, upływa minuta po minucie, szybciej, niż byłam w stanie ich doświadczyć, wkrótce miała przyjechać taksówka, już niedługo zobaczę pod sobą oddalający się pas startowy lotniska, a potem ruszymy dalej, na kolejne dwanaście godzin, do innego pięknego, niepoznawalnego miasta – Madrytu. Myślałam o tych wszystkich piosenkarzach, tancerzach, trębaczach, rzeźbiarzach i pisarzach, którzy twierdzili, że poczuli się jak ludzie dopiero tu, w Paryżu, nie uważali się już za cienie, stali się pełnoprawnymi jednostkami, a taka przemiana wymagała pewnie więcej czasu niż dwanaście godzin. Zastanawiałam się, jak potrafili precyzyjnie określić moment, w którym zaczynali to odczuwać. Parasol, pod którym siedziałam, nie rzucał cienia i lód stopił się w drinku. Mój własny cień był ogromny, jego zarys widoczny pod stołem przypominał nóż. Ostrzem wydawał się sięgać aż do połowy placu i wskazywać na majestatyczny biały narożny budynek, który zajmował prawie całą przecznicę. Przed jego fasadą jakiś przewodnik podniósł do góry małą chorągiewkę i zaczął wymieniać nazwiska – niektóre znałam, lecz nie wszystkie: Thomas Paine, Emil Cioran, Camille Desmoulins, Sylvia Beach… Wokół przewodnika stała spocona grupka starszych amerykańskich turystów, którzy potakiwali przy każdym jego słowie. Znów popatrzyłam na telefon.

I właśnie w Paryżu – napisałam to zdanie kciukiem – LeGon poczuła się wreszcie jak człowiek. Co oznaczało – ale tego już nie napisałam – że postać, którą Tracey tak doskonale naśladowała przed laty, dziewczyna tańcząca z Eddiem Cantorem, wyrzucająca wysoko nogi i potrząsająca głową, nie była prawdziwą osobą, tylko cieniem. Nawet jej urocze nazwisko, którego obie tak jej zazdrościłyśmy, okazało się fałszywe. W rzeczywistości była córką Hectora i Harriet Ligon, migrantów z Georgii, potomków drobnych dzierżawców, a LeGon, którą rzekomo znałyśmy, beztroska tancerka, była fikcyjną postacią zrodzoną z literówki. Tę Jeni wymyśliła Louella Parson, kiedy pewnego dnia napisała z błędem nazwisko „Ligon” w swojej rubryce towarzyskiej w „Los Angeles Examiner”.

Dziewięć

Granat eksplodował we wrześniu, w dniu amerykańskiego Święta Pracy. Byliśmy w Nowym Jorku, za kilka dni mieliśmy lecieć do Londynu i spotkać się tam z Laminem, który w końcu otrzymał brytyjską wizę. Był obrzydliwy upał: zjełczałe, zalatujące rynsztokiem powietrze wywoływało uśmiech pomiędzy nieznajomymi, którzy mijali się na ulicy: „Dasz wiarę, gdzie my żyjemy?”. Tego popołudnia Mulberry Street woniała żółcią. Szłam, zatykając sobie usta dłonią, i okazało się, że był to profetyczny gest: zanim dotarłam na róg Broome, zostałam zwolniona. SMS przysłała mi Judy, później dostałam ich od niej jeszcze kilkanaście, a wszystkie przepełnione tak osobistymi obelgami, jakby pisała je sama Aimee. Byłam kurwą i zdrajczynią, pierdoloną taką i owaką. Aimee potrafiła wykorzystać własnych pracowników, nawet gdy chodziło o wyrażenie jej wściekłości. Nieco oszołomiona i zamroczona, doszłam do Crosby i usiadłam na stopniu kawiarnio-księgarni Housing Works obok ich działu z ubraniami w stylu vintage. Każde pytanie rodziło nowe pytania: gdzie będę mieszkać, co robić, co się stało z moimi książkami i ubraniami, jak wygląda sprawa mojej wizy? Byłam nie tyle zła na Ferna, ile poirytowana, że nie potrafiłam lepiej przewidzieć rozwoju wydarzeń. Powinnam się tego spodziewać, przecież wiedziałam, co on czuje. Mogłam odtworzyć jego doznania. Zajmował się papierkową robotą przy załatwianiu wizy dla Lamina, kupował mu bilet, organizował wylot i całą podróż, odbiór i przejazd z lotniska, cierpliwie wymieniał maile z Judy na

każdym etapie planu, poświęcał swój czas i energię dla kogoś innego, dla cudzych pragnień, potrzeb i zachcianek. Wiódł życie cienia, a po pewnym czasie ma się tego dość. Nianie, asystentki, agentki, sekretarki, matki – kobiety są do tego przyzwyczajone. Mężczyźni bywają mniej odporni. W ciągu ostatnich tygodni Fern musiał wysłać co najmniej setkę maili dotyczących Lamina. Jak mógł oprzeć się przed napisaniem tego jednego, który wywrócił mi życie do góry nogami? Mój telefon brzęczał co chwila, wydawało się, że ma jakieś własne zwierzęce życie. Przestałam się nim zajmować i skupiłam uwagę na bardzo wysokim facecie, którego dostrzegłam w oknie Housing Works. Miał niesamowite, wysoko uniesione brwi, do pulchnego ciała przyciskał naręcze sukienek i przymierzał wielkie buty na wysokich obcasach. Zauważył mnie, uśmiechnął i wciągnął brzuch, obrócił się lekko i ukłonił. Nie wiem dlaczego, ale jego widok mnie zelektryzował. Wstałam i przywołałam taksówkę. Na niektóre pytania szybko otrzymałam odpowiedź. Wszystkie rzeczy, jakie miałam w Nowym Jorku, leżały w pudłach na chodniku przed apartamentem na West 10th Street, a zamki w drzwiach zostały już zmienione. Moja wiza zależała od wykonywanej pracy: straciłam ją, więc w ciągu trzydziestu dni musiałam opuścić kraj. Trochę dłużej zajęło mi znalezienie nowego lokum. W Nowym Jorku nigdy za nic nie płaciłam: żyłam i jadłam na koszt Aimee, do miasta wychodziłam razem z nią, więc kiedy za pomocą telefonu sprawdziłam, ile kosztuje doba w hotelu na Manhattanie, poczułam się jak Rip Van Winkle, gdy obudził się ze stuletniego snu. Siedziałam na schodach przed domem na West 10th Street i zastanawiałam się nad jakąś alternatywą, nad przyjaciółmi, bliższymi i dalszymi znajomymi. Wszystkie te kontakty były słabe i kierowały mnie z powrotem do Aimee. Pomyślałam o niemożliwym: ruszę ulicą na wschód i nie zatrzymam się, aż dojdę – w jakimś ckliwym marzeniu – na zachodni kraniec Sidmouth Road, matka otworzy mi drzwi i zaprowadzi mnie do zawalonego książkami

pokoju dla gości. A jeśli nie tam, to gdzie? Co mam zrobić? Zgubiłam się. Przejeżdżały wolne taksówki, szykowne panie wyprowadzały na spacer małe pieski. Byłam na Manhattanie, więc nikt nie zatrzymał się, by popatrzeć na coś, co musiało wyglądać na zainscenizowane widowisko: szlochająca kobieta na schodach pod tablicą upamiętniającą Emmę Lazarus, otoczona pudłami, daleko od domu. Przypomniałam sobie o Jamesie i Darrylu. Poznałam ich w marcu: był niedzielny wieczór – mój wolny wieczór – pojechałam obejrzeć tancerzy Alvina Aileya i w teatrze wdałam się w rozmowę z widzami z sąsiednich miejsc, dwoma nowojorczykami po pięćdziesiątce, którzy byli parą – jeden biały, a drugi czarny. James, wysoki, łysy Anglik, miał ponury głos, ale śmiał się uroczo, i wciąż ubierał się tak, jakby szedł na przyjemny lunch do wiejskiego pubu gdzieś w Oxfordshire, chociaż mieszkał tu od lat. Darryl, Amerykanin z przetykanym siwizną afro i oczami kreta za okularami, nosił postrzępione dżinsy usmarowane farbą, jak student akademii plastycznej. Wiedział tak wiele o tym, co się działo na scenie, orientował się tak dobrze w każdym przedstawieniu i całej historii nowojorskiego baletu, zwłaszcza szkoły Alvina Aileya, że początkowo uznałam go za choreografa albo byłego tancerza. W rzeczywistości obaj byli pisarzami, dowcipnymi i pełnymi zrozumienia. Lubiłam ich wygłaszane szeptem uwagi na temat wykorzystywania „kulturowego nacjonalizmu” w tańcu i ograniczeń, jakie to za sobą pociągało, a ja, która nie miałam wyrobionej opinii na temat tańca i potrafiłam jedynie się nim zachwycać, bawiłam ich, bo klaskałam po każdej zmianie świateł i podrywałam się z miejsca, gdy spuszczano kurtynę. „Jak to miło obejrzeć Revelations z kimś, kto nie widział tego przedstawienia pięćdziesiąt razy” – skomentował Darryl, a potem zaprosili mnie na drinka w pobliskim hotelu i opowiedzieli długą dramatyczną historię domu, który kupili w Harlemie, rudery z epoki Edith Wharton, remontowanej przez nich za oszczędności całego życia. Stąd ta farba. Według mnie podjęli heroiczny wysiłek. Jedna z ich

sąsiadek, osiemdziesięcioletnia kobieta, wyrażała brak aprobaty zarówno dla nich, jak i dla coraz większej liczby zamożnych ludzi, którzy osiedlali się w tej dzielnicy. Lubiła pokrzykiwać na nich na ulicy i wrzucała im religijne broszury do skrzynki na listy. James doskonale ją naśladował, a ja śmiałam się (trochę ponad miarę) i zamówiłam drugie martini. Jaką ulgą było towarzystwo ludzi, których nie obchodziła Aimee i którzy niczego ode mnie nie chcieli! – Pewnego popołudnia – opowiadał Darryl – wracam do domu sam, bo James gdzieś wyjechał, a ona nagle skądś wyskakuje, chwyta mnie za ramię i mówi: „Pomogę ci uciec od niego. Nie musisz mieć pana, możesz być wolny, pozwól mi sobie pomóc!”. Mogła chodzić od drzwi do drzwi i agitować za Barackiem, ale nie: martwiła się, że James uczynił ze mnie swojego niewolnika. Oferowała mi moją własną odmianę Kolei Podziemnej. Chciała przeszmuglować mnie do wschodniego Harlemu! Po tamtym spotkaniu widywałam ich od czasu do czasu, gdy spędzałam wolny niedzielny wieczór w mieście. Patrzyłam, jak zrywają stary tynk i odsłaniają oryginalne gzymsy, jak podrabiają porfir, chlapiąc farbą na ciemnoróżowe ściany. Przy każdej wizycie u nich wracałam poruszona: byli razem tacy szczęśliwi, i to po tylu wspólnie przeżytych latach! Nie znałam zbyt wielu takich par. Dwóch ludzi, którzy w pełni wykorzystywali swój czas, chronieni przez wzajemną miłość, i nie zapominali o historii, lecz nie pozwalali też, by ich wypaczyła. Bardzo ich lubiłam, chociaż byliśmy tylko dalekimi znajomymi. Ale teraz pomyślałam o nich. I kiedy ze schodów na West 10th wysłałam ostrożny SMS, natychmiast dostałam odpowiedź, jak zwykle wielkoduszną: w porze kolacji siedziałam już przy ich stole i jadłam lepsze dania niż kiedykolwiek u Aimee – aromatyczne, tłuste, usmażone na patelni. Przygotowali dla mnie łóżko w jednym z kilku wolnych pokoi, a zachowywali się jak stronniczy i czuli rodzice: chociaż opowiedziałam im swoją nieszczęsną historię, nie chcieli uznać, że zrobiłam coś złego. Według nich to ja powinnam

być wściekła, winna była Aimee, a nie ja, więc poszłam do swojego pięknego pokoju z boazerią pokrzepiona tą różaną wizją. Byłam w dobrym humorze aż do rana, kiedy Judy przysłała mi naszą umowę o zachowaniu poufności. Przejrzałam elektroniczną wersję kawałka papieru, który najwyraźniej podpisałam, gdy miałam dwadzieścia trzy lata, choć nie pamiętałam tego. Wedle sztywno sformułowanych zapisów to, co mówiłam, nie należało już do mnie, podobnie jak moje pomysły, opinie i uczucia czy nawet wspomnienia. Wszystko było jej. Wszystko, co wydarzyło się w moim życiu przez ostatnich dziesięć lat, stało się jej własnością. Narastała we mnie wściekłość: chciałam spalić jej dom. A jeśli w dzisiejszych czasach chcemy komuś spalić dom, niezbędne do takiej akcji narzędzia znajdują się w zasięgu ręki. I tak było wtedy, nie musiałam nawet wstawać z łóżka. Założyłam anonimowe konto, wybrałam plotkarski portal, którego Aimee szczególnie nie znosiła, napisałam mail zawierający wszelkie znane mi informacje na temat małej Sankofy, załączyłam zdjęcie jej „świadectwa adopcji” i nacisnęłam „wyślij”. Zadowolona, zeszłam na śniadanie, chyba spodziewając się, że zostanę tam powitana jak bohaterka. Ale kiedy opowiedziałam moim przyjaciołom o tym, co zrobiłam – i co według mnie to oznacza – twarz Jamesa przybrała równie ponury wyraz co stojąca w holu średniowieczna rzeźba świętego Maurycego, a Darryl zdjął okulary, usiadł i wpatrywał się, mrugając, w blat sosnowego stołu. Powiedział, że chyba rozumiem, jak bardzo obaj z Jamesem mnie pokochali w krótkim czasie, i właśnie ze względu na to uczucie mogą oznajmić mi prawdę: ten mail oznacza jedynie to, że jestem jeszcze bardzo młoda.

Dziesięć

Na początku koczowali pod domem Aimee. Dwa dni później – ku memu zawstydzeniu – zapukali do drzwi Jamesa i Darryla. To była sprawka Judy, informacja dla prasy bez podania nazwisk: potajemny romans, „zemsta byłej pracownicy”… Judy pochodziła z innej epoki, kiedy anonimowość pozostawała anonimowością i łatwiej dawało się kontrolować prasę. Już po kilku godzinach dowiedzieli się, kim jestem, a wkrótce potem, gdzie mieszkam. Bóg jeden wie, jakim cudem. Może Tracey ma rację, może przez cały czas namierzają nas przez telefony. Zostałam w łóżku, James przynosił mi filiżanki herbaty, otwierał i zamykał drzwi przed nachalnymi dziennikarzami, a Darryl i ja obserwowaliśmy na żywo w moim laptopie, jak w miarę upływu dnia odwraca się fala. Nie musiałam niczego robić ani korygować, a i tak w ciągu kilku godzin z zazdrosnego popychadła Judy zmieniłam się w Bohaterkę Ludu, Demaskatorkę. Co chwila odświeżałam strony. To uzależnia. Zadzwoniła matka i zanim zdążyłam zapytać, jak się czuje, powiedziała: – Alan pokazał mi to w Internecie. Uważam, że postąpiłaś bardzo dzielnie. Wiesz, zawsze byłaś nieco tchórzliwa, nie, to złe słowo, trochę nieśmiała. To moja wina, pewnie zbytnio cię chroniłam, rozpieszczałam. To pierwsza prawdziwie odważna rzecz, jaką zrobiłaś, i jestem z ciebie bardzo dumna! Kim był Alan? Mówiła niewyraźnie i jakby nie swoim głosem, było w nim więcej fałszywie wytwornych nut niż kiedykolwiek wcześniej. Siląc się na beztroski ton, zapytałam, jak się czuje. Do niczego się nie przyznała – niedawno

trochę się przeziębiła, ale już przeszło – i chociaż wiedziałam, że kłamie, mówiła tak stanowczo, jakby była to prawda. Obiecałam, że odwiedzę ją, jak tylko wrócę do Anglii, na co odparła, „Tak, tak, wiem, że to zrobisz”, lecz powiedziała to już z mniejszym przekonaniem. Następny telefon był od Judy. Zapytała, czy chcę wyjechać. Miała już dla mnie bilet na dzisiejszy nocny lot. Na miejscu będzie czekać na mnie mieszkanie niedaleko stadionu krykietowego Lord’s, mogę z niego korzystać przez kilka dni, dopóki wrzawa nie ucichnie. Próbowałam jej podziękować. Zareagowała tym swoim śmiechem, który przypominał szczekanie foki. – Myślisz, że robię to dla ciebie? Kurwa, co jest z tobą nie tak? – W porządku, Judy, powiedziałam, że wezmę ten bilet. – Co za łaskawość, skarbie. Po tym całym gównie, jakie na mnie zwaliłaś. – A co z Laminem? – Co ma do tego Lamin? – Miał przyjechać do Anglii. Nie możecie… – Jesteś śmieszna. Rozłączyła się. Po zachodzie słońca, kiedy ostatni reporter opuścił schody, zostawiłam swoje pudła u Jamesa i Darryla i złapałam taksówkę na Lenox. Kierowca był smoliście czarny, jak Hawa, i miał podobnie brzmiące nazwisko, a byłam w takim stanie, że wszędzie widziałam znaki i symbole. Rozegzaltowana wyjazdami do wioski i nafaszerowana wiadomościami z tamtych okolic, pochyliłam się do niego i zapytałam, skąd jest. Był Senegalczykiem, ale to mi nie przeszkadzało: mówiłam bez przerwy, kiedy pokonywaliśmy śródmiejski tunel i wjeżdżaliśmy do Jamaica w Queens. Kierowca od czasu do czasu uderzał prawą dłonią w kierownicę, śmiał się i wzdychał. – Wiesz więc, jak to jest tam, w domu! Wioskowe życie! Nie jest łatwe, ale

mi go brakuje! Siostro, trzeba było przyjechać do nas! To przy tej samej drodze, tylko trochę dalej! – Ten przyjaciel, o którym opowiadałam – na chwilę oderwałam wzrok od telefonu – jest z Senegalu. Mamy się spotkać w Londynie, właśnie pisałam do niego SMS. Powstrzymałam chęć zwierzenia się temu obcemu mężczyźnie, że to ja zapłaciłam za bilet Lamina. – To miłe, bardzo miłe. W Londynie jest lepiej? Milej niż tu? – Inaczej. – Jestem tu już dwadzieścia osiem lat. Stresujące miejsce, trzeba mieć w sobie złość, żeby tu przetrwać, tu żyje się gniewem… czasem trudno to znieść. Kiedy zatrzymaliśmy się na lotnisku JFK i chciałam dać mu napiwek, nie przyjął go. – Dzięki, że pojechałaś do mojego kraju – powiedział, zapominając, że tego nie zrobiłam.

Jedenaście

Teraz wszyscy wiedzą, kim jesteś. Kiedy wylądowałam, nasz dziecinny występ był już znany całemu światu. Zaciekawiło mnie, że Tracey wysłała go do mnie dopiero po dwóch dniach. Według niej, zanim sama się dowiem, kim naprawdę jestem, powinni wiedzieć to inni – być może zawsze tak się dzieje. Przypomniałam sobie wtedy, że kiedy tworzyłyśmy nasze pierwsze opowieści o nieszczęsnych tancerkach, poprawiała mnie i redagowała mój tekst: „Nie, to powinno być tutaj, opisz to w tym miejscu”, „Lepiej będzie, jak umrze już na drugiej stronie”. Przestawiała i porządkowała elementy tak, by wywarły jak najsilniejsze wrażenie. Teraz udało się jej to osiągnąć z moim życiem: przesunęła początek tej historii na wczesne lata, aby wszystko, co potem nastąpiło, można było odczytać jako konsekwencję długotrwałej obsesji. Jej wersja była bardziej przekonująca niż moja. Ludzie reagowali w najdziwniejszy sposób. Każdy chciał obejrzeć to wideo, ale nikomu się nie udawało: ilekroć próbowano umieścić je w sieci, od razu zostawało usunięte. Dla niektórych – może dla wielu – film graniczył z dziecięcą pornografią, nawet jeśli nie takie były jego zamierzenia. Inni uważali, że jest tylko nadużyciem, chociaż trudno było wskazać, kto tu kogo wykorzystuje. Czy dzieci mogą źle wykorzystywać same siebie? Czy było w tym coś więcej niż wygłupy dwójki dzieciaków, taniec dwóch małych dziewczynek, ciemnoskórych dziewczynek, które zachowywały się jak dorosłe i niewinnie – chociaż bardzo umiejętnie – naśladowały ich ruchy, bo przecież ciemnoskóre dziewczynki

bardzo często to potrafią? Ale jeśli ktoś sądził, że kryje się za tym coś więcej, to kto ma problem: te dziewczynki na filmie czy widz? Cokolwiek się o tym powie lub pomyśli, widz wydaje się współwinny: najlepiej w ogóle tego nie oglądać. To jedyna właściwa postawa moralna. W przeciwnym razie ma się poczucie winy, które trudno umiejscowić, a i tak się go doświadcza. Nawet kiedy sama oglądałam ten film, dręczyła mnie myśl: jeśli dziesięcioletnia dziewczynka tak się zachowuje, czy można twierdzić, że kiedykolwiek była niewinna? Czy jest coś, czego nie będzie w stanie zrobić w wieku piętnastu, dwudziestu dwóch albo trzydziestu trzech lat? Chęć wspierania niewinności jest bardzo silna. Pulsowała w moim telefonie falami, pojawiała się we wszystkich postach, obelgach i komentarzach. Niemowlę natomiast było niepokalane i czyste. Aimee je kochała, a jego rodzice kochali Aimee i chcieli, żeby wychowała ich dziecko. Judy postarała się, aby ten przekaz dotarł wszędzie. Kto miał prawo to osądzać? Ja? A kimże ja byłam? Teraz wszyscy wiedzą, kim naprawdę jesteś. Fala znów odwróciła się gwałtownie wezbrana wielką sympatią dla Aimee. Jednak – pomimo starań Judy i obietnic portiera – do budynku z wynajętą kwaterą nadal schodzili się dziennikarze i trzeciego dnia przeniosłam się z Laminem do mieszkania matki na Sidmouth Road, które we wszystkich dostępnych źródłach było zarejestrowane na nazwisko Miriam. Na zewnątrz nie było nikogo. Kiedy zadzwoniłam, nikt nie otworzył drzwi, a w telefonie matki odzywała się poczta głosowa. W końcu wpuściła nas sąsiadka. Wyglądała na zmieszaną – wręcz zaszokowaną – kiedy zapytałam o matkę. Ta kobieta też już wiedziała, kim naprawdę jestem: córką, która jeszcze nie słyszała, że jej matka leży w hospicjum. Wnętrze przypominało poprzednie mieszkania matki, w których, jak pamiętałam, zawsze było pełno książek i papierów, z tym że tu było ich jeszcze więcej: przestrzeń życiowa została zredukowana do minimum. Krzesła służyły za

półki na książki, podobnie jak stoły, większa część podłogi i blaty kuchenne. Nie było wśród nich bałaganu, wszystkie starannie posegregowano. W kuchni leżały głównie powieści o diasporze i poezja, w łazience historia Karaibów. Jedną ścianę, ciągnącą się od sypialni przez przedpokój aż do bojlera, wypełniały pamiętniki niewolników i opracowania związane z tym tematem. Znalazłam adres hospicjum na lodówce, zapisany przez kogoś obcego – nie znałam tego charakteru pisma. Zrobiło mi się smutno, to była moja wina. Kogo poprosiła o napisanie tej karteczki? Kto ją tam odwiózł? Spróbowałam trochę posprzątać. Lamin pomagał bez entuzjazmu – był przyzwyczajony, że to kobiety zajmują się takimi sprawami, i po chwili siedział już na kanapie i oglądał program w tym samym starym telewizorze, który pamiętałam z dzieciństwa. Matka zastawiła go fotelem, by podkreślić, że nikt z niego nie korzysta. Przenosiłam stosy książek tam i z powrotem, niewiele to dawało i wkrótce poddałam się. Usiadłam przy stole, tyłem do Lamina, otworzyłam laptop i wróciłam do tego, czym zajmowałam się przez cały poprzedni dzień: szukałam informacji o sobie, czytałam je i wypatrywałam komentarzy Tracey. Nietrudno było je znaleźć. Na ogół co czwarty lub piąty wpis pochodził od niej, każdy był napastliwy, bezkompromisowy, agresywny i przepełniony teoriami spiskowymi. Pisała pod różnymi nickami. Niektóre były dość subtelne: zawierały aluzje do naszej wspólnej przeszłości, do ulubionych piosenek lub zabawek, a także kombinacje cyfr pochodzących z dat naszego pierwszego spotkania i urodzin. Zauważyłam, że lubi używać słów „plugawa” i „haniebna” oraz „Gdzie były ich matki?”. Gdy dostrzegałam to zdanie lub jego wariant, wiedziałam, że to ona jest autorką. Znajdowałam jej wypowiedzi wszędzie, w najbardziej niespodziewanych miejscach: w komentarzach pod wpisami innych ludzi, pod artykułami prasowymi i na Facebooku. Ubliżała wszystkim, którzy się z nią nie zgadzali. Tropiłam jej ślady, gdy w telewizji zaczęły się, a potem skończyły idiotyczne programy popołudniowe. Ilekroć się odwracałam, mogłam zobaczyć, że Lamin

nadal siedzi nieruchomo i gapi się w ekran. – Możesz trochę ściszyć? Przed chwilą pogłośnił dźwięk. Nadawali program o przeróbkach i remontach domów z rodzaju tych, które mój ojciec kiedyś uwielbiał. – Ten człowiek mówi o Edgware. Mam wujka w tej dzielnicy. I kuzyna. – Naprawdę? – starałam się, żeby w moim tonie nie było słychać nadziei. Czekałam, ale wrócił do oglądania telewizji. Słońce zaszło. Zaczynało mi burczeć w brzuchu. Nie ruszałam się z miejsca zbyt pochłonięta polowaniem na Tracey, odsłanianiem jej kryjówek i sprawdzaniem – co piętnaście minut – czy już zaatakowała mi skrzynkę pocztową. Jednak jej metody postępowania ze mną różniły się od taktyki, którą stosowała wobec mojej matki. Ten jednozdaniowy mail był jedynym, jaki mi przysłała. O szóstej zaczęły się wiadomości. Lamin był bardzo przejęty odkryciem, że mieszkańcy Islandii okazali się niespodziewanie ubodzy. Jak to się mogło stać? Nieudane zbiory? Skorumpowany prezydent? Dla mnie też była to zaskakująca informacja, nie rozumiałam wszystkiego, co mówił prowadzący, i nie potrafiłam udzielić wyjaśnień Laminowi. – Może podadzą też informacje o Sankofie – powiedział. Roześmiałam się i stwierdziłam, że o takich bzdurach nie mówią w wieczornych wiadomościach. Dwadzieścia minut później, gdy myszkowałam w lodówce pełnej zepsutych produktów, Lamin mnie zawołał. Nadawali ostatnią wiadomość w brytyjskim dzienniku (tak to nazywał). W prawym górnym rogu ekranu zobaczyłam zdjęcie Aimee. Usiedliśmy na skraju sofy. W kolejnym ujęciu pokazano jakieś wnętrze oświetlone jarzeniówką, w którym na ścianie wisiał przekrzywiony portret dożywotniego prezydenta o żabiej twarzy, a przed nim, w narodowych strojach, siedzieli rodzice Sankofy, wyglądając, jakby było im za gorąco i jakby czuli się nieswojo. Kobieta z agencji adopcyjnej siedziała po lewej

tronie i tłumaczyła. Próbowałam sobie przypomnieć, czy matka jest tą samą osobą, którą widziałam wtedy w chacie z blachy falistej, ale nie byłam pewna. Słuchałam, jak kobieta z agencji wyjaśnia sytuację zagranicznemu korespondentowi ubranemu w pogniecioną bawełnianą koszulę i spodnie khaki – jego własną wersję mojego starego uniformu. Wszystko przebiegło zgodnie z prawem, a to, co pojawiło się w Internecie, nie było świadectwem adopcji, tylko tymczasowym dokumentem, nieprzeznaczonym do publicznej wiadomości, rodzice byli zadowoleni z postępowania adopcyjnego i podpisali dokumenty świadomi tego, co robią. – Nie mamy problemu – powiedziała matka urywaną angielszczyzną i uśmiechnęła się do kamery. Lamin założył ręce pod głowę, oparł się na sofie i rzucił przysłowie: „Światem rządzi pieniądz”. Wyłączyłam telewizor. W mieszkaniu zapanowała cisza. Nie mieliśmy sobie nic do powiedzenia: trzeci wierzchołek naszego trójkąta zniknął. Dwa dni temu cieszyłam się ze swojego dramatycznego gestu – wypełniłam zobowiązanie, które Aimee zaniedbała – i ten gest na moment przyćmił materialną obecność Lamina: Lamina w łóżku i w salonie, Lamina zakotwiczonego w moim życiu na nie wiadomo jak długo. Nie miał pracy ani pieniędzy. Jego ciężko zdobyte kwalifikacje nic tu nie znaczyły. Za każdym razem kiedy wracałam do pokoju – z kuchni albo toalety – moją pierwszą myślą na jego widok było: co ty robisz w moim domu? O ósmej zamówiłam etiopskie jedzenie. Przy kolacji pokazałam mu mapy Google’a i wyjaśniłam, w której dzielnicy Londynu jesteśmy. Wskazałam, gdzie leży Edgware. I jak można się tam dostać. – Jutro jadę odwiedzić matkę, oczywiście możesz tu zostać. Albo trochę pozwiedzać, rozumiesz. Gdyby ktoś obserwował nas tamtego wieczoru, doszedłby do wniosku, że

poznaliśmy się kilka godzin wcześniej. Lamin znów mnie onieśmielał – swoją dumną samowystarczalnością i umiejętnością milczenia. Już nie był Laminem od Aimee, ale nie był też moim Laminem. Nie wiedziałam, kim jest. Kiedy stało się jasne, że skończyły mi się tematy związane z geografią, wstał i bez słowa poszedł do składziku. Ja poszłam do sypialni matki. Zamknęliśmy za sobą drzwi. Hospicjum znajdowało się w Hampstead na spokojnej ślepej uliczce wysadzanej drzewami, blisko szpitala, w którym się urodziłam, i o kilka przecznic od mieszkania Znanego Działacza. Jesień wyglądała tu ładnie, rdzawozłota na tle luksusowych wiktoriańskich kamienic z czerwonej cegły. Ogarnęły mnie wspomnienia matki przechadzającej się tu pod ramię ze Znanym Działaczem podczas takich właśnie orzeźwiających poranków, gdy narzekała na włoskich arystokratów, amerykańskich bankierów i rosyjskich oligarchów, na ekskluzywne sklepy z odzieżą dla dzieci i na pogłębianie piwnic. W tej dzielnicy epoka cyganerii, którą tak lubiła, dobiegała już końca. Matka miała wtedy czterdzieści siedem lat. A teraz zaledwie pięćdziesiąt siedem. Ze wszystkich wariantów przyszłości, w jakich wyobrażałam ją sobie spacerującą po tych ulicach, teraźniejsza rzeczywistość wydawała się najmniej prawdopodobna. Kiedy byłam dzieckiem, myślałam, że matka jest nieśmiertelna. Nie sądziłam, by mogła opuścić ten świat, nie rozdzierając jego struktury. A tutaj ta cicha uliczka, te spadające z miłorzębów liście. Podałam swoje nazwisko portierowi i po chwili przyszedł po mnie młody pielęgniarz. Zanim zaprowadził mnie do pokoju, ostrzegł, że matka dostaje morfinę i bywa lekko oszołomiona. Nie zauważyłam w nim niczego niezwykłego, wydawał się całkowicie nijaki, ale kiedy otworzył drzwi, matka uniosła się na łóżku i zawołała: – Alan Pennington! Widzisz, słynny Alan Pennington! – Mamo, to ja.

– To ja jestem Alan – powiedział pielęgniarz. Odwróciłam się, by znów spojrzeć na tego młodego mężczyznę, do którego matka uśmiechała się tak promiennie. Był niski, miał jasnobrązowe włosy, małe niebieskie oczy i pulchną twarz z niewielkim, lekko piegowatym nosem. Jedyną cechą wyróżniającą go z tłumu nigeryjskich, polskich i pakistańskich członków personelu medycznego, których spotykało się na szpitalnych korytarzach, był jego rzucający się w oczy angielski wygląd. – Alan Pennington jest tu słynną postacią – powiedziała matka, machając do niego. – Słynie ze swojej dobroci. Alan Pennington uśmiechnął się do mnie, ukazując parę spiczastych siekaczy przypominających zęby małego pieska. – Zostawię was same – powiedział. – Jak się czujesz, mamo? Bardzo cię boli? – Alan Pennington – poinformowała mnie, kiedy zamknął za sobą drzwi – troszczy się tylko o innych. Wyobrażasz to sobie? Słyszy się o takich osobach, ale żeby spotkać kogoś takiego osobiście? Naturalnie, ja też troszczyłam się o ludzi, przez całe życie się troszczyłam, jednak nie w ten sposób. Tu wszyscy są tacy. Na początku zajmowała się mną Fatima, pielęgniarka z Angoli, urocza dziewczyna, też była taka… niestety, musiała się przenieść. Po niej przydzielili mi Alana Penningtona. Widzisz, on jest prawdziwym opiekunem. Nigdy przedtem nie zastanawiałam się głębiej nad znaczeniem tego słowa. Alan Pennington naprawdę się mną opiekuje. – Mamo, dlaczego ciągle mówisz o nim Alan Pennington? Spojrzała na mnie jak na idiotkę. – Ponieważ tak się nazywa. Alan Pennington to opiekun, który naprawdę się o mnie troszczy. – Rozumiem, mamo, na tym polega jego praca.

– Nie, nic nie rozumiesz: on się troszczy. Robi dla mnie różne rzeczy! Takie, których nikt nie powinien robić dla innego człowieka, a on to robi, dla mnie! Byłam już zmęczona tematem Alana Penningtona i namówiłam ją, żeby pozwoliła mi poczytać sobie na głos wydaną przez małą, niezależną oficynę cienką książkę, która leżała na stoliku przy łóżku, opowiadanie Jamesa Baldwina Bluesy Sonny’ego. Po chwili Alan Pannington przyniósł lunch. – Nie dam rady tego zjeść – powiedziała smutno matka, kiedy położył przed nią tacę. – Może zostawię panią na dwadzieścia minut, a jeśli nadal będzie pani pewna, że nie może jeść, proszę nacisnąć dzwonek, wtedy wrócę i to zabiorę. Możemy się tak umówić? Dobrze? Czekałam, aż matka ochrzani Alana Penningtona – przez całe życie nie znosiła i obawiała się takiego protekcjonalnego tonu, jakim ludzie zwracają się do dzieci – ale teraz kiwnęła poważnie głową, jakby była to bardzo mądra i wielkoduszna propozycja, ujęła dłonie Alana w swoje drżące, przeraźliwie chude ręce i powiedziała: – Dziękuję, Alan. Proszę, nie zapomnij tu wrócić. – Zapomnieć o najpiękniejszej kobiecie, jaka tu przebywa? – odparł Alan, chociaż widać było, że jest gejem, a matka, zdeklarowana feministka, wybuchnęła dziewczęcym chichotem. Przez chwilę trzymali się za ręce, w końcu Alan uśmiechnął się i odszedł zatroszczyć się o kogoś innego, zostawiając nas same. Naszła mnie przewrotna myśl, okropna: zapragnęłam, żeby była tu teraz ze mną Aimee. Cztery razy siedziałam z nią przy kimś umierającym i zawsze byłam pod wrażeniem jej umiejętności obcowania z taką osobą. Jej szczerość, ciepło i prostota, na jakie nikt z obecnych nie potrafił się zdobyć, nawet rodzina, stanowiły dla mnie lekcję pokory. Śmierć jej nie przerażała. Patrzyła jej prosto w oczy, łączyła się

z odchodzącym, wczuwała się w jego sytuację, nie okazując smutku czy fałszywego optymizmu, akceptowała jego strach, jeśli umierający mu ulegał, i ból, jeśli towarzyszył umieraniu. Ilu ludzi jest zdolnych do tak pozornie oczywistej postawy? Pamiętam jej przyjaciółkę malarkę przez lata cierpiącą na anoreksję, która w końcu ją zabiła, Będąc, jak się w końcu okazało, na łożu śmierci, powiedziała do Aimee: „Boże, Aim, ile ja, kurwa, czasu zmarnowałam!”. Na co Aimee odparła: „Więcej niż sądzisz”. Pamiętam tę chudą jak szczapa postać, leżącą z otwartymi ustami na łóżku pod prześcieradłem, tak zaszokowaną, że się roześmiała. Ale taka była prawda, chociaż wcześniej nikt nie ośmielił się jej tego powiedzieć, a umierający, jak się przekonałam, domagają się prawdy. Matce jednak nie wyznałam żadnej prawdy, rozmawiałam z nią na banalne tematy, przeczytałam kolejny fragment jej ukochanego Baldwina, wysłuchałam opowieści o Alanie Penningtonie i przytrzymałam kubek z sokiem, żeby mogła napić się przez słomkę. Wiedziała, że umiera i że ja o tym wiem, jednak z jakiejś przyczyny – może powodowana brawurą, chęcią wyparcia lub urojeniami – nie wspominała o tym w mojej obecności, poza tym momentem kiedy spytałam, gdzie ma swój telefon i dlaczego nie odbiera. – Posłuchaj – odpowiedziała – nie chcę spędzać ostatnich chwil, jakie mi zostały, z tą cholerną rzeczą. Znalazłam go w szufladzie stolika. Leżał w szpitalnym worku na brudne ubrania obok spodni, aktówki z papierami, poradnika parlamentarzysty i laptopa. – Nie musisz go używać – powiedziałam. Podłączyłam go do gniazdka, żeby się naładował, i położyłam na stoliku. – Ale niech tu zostanie, muszę mieć z tobą kontakt. Uruchomił się tryb powiadomienia – aparat zaczął brzęczeć i skakać po blacie. Matka popatrzyła na niego z przerażeniem. – Nie, nie, nie chcę go tu! Nie chcę, żeby był włączony! Dlaczego to zrobiłaś?

Podniosłam telefon. Zobaczyłam dziesiątki nieodebranych maili zapełniających ekran. Już same nagłówki były napastliwe, a wszystkie przysłano spod tego samego adresu. Zaczęłam je czytać i próbowałam nie ulec spisowi tych nieszczęść: skargi na brak alimentów, zaległości w płaceniu czynszu, utarczki z pracownikami opieki społecznej. Ostatnie maile były wręcz rozpaczliwe: obawiała się, że odbiorą jej dzieci. – Mamo, miałaś ostatnio jakieś wiadomości od Tracey? – Gdzie jest Alan Pennington? Nie zjem tego. – Boże, jesteś teraz taka chora, nie powinnaś się tym zajmować! – To nie w stylu Alana, żeby tak długo nie zajrzeć do… – Mamo, czy miałaś wiadomości od Tracey? – NIE! Mówiłam ci, że nie zaglądam do telefonu! – Rozmawiałaś z nią? Westchnęła głęboko. – Nie mam wielu gości, kochanie. Czasem odwiedza mnie Miriam. I Lambert raz wpadł. Koledzy z parlamentu nie przychodzą. Ty jesteś tutaj. Jak mówił Alan Pennington: „Tutaj się przekonasz, kto jest twoim przyjacielem”. Prawie cały czas śpię. Dużo śnię. O Jamajce, o dziadkach. Cofam się w czasie… – zamknęła oczy. – Twoja przyjaciółka też mi się śniła, kiedy tu przyjechałam. Byłam pod wpływem dużej dawki tego – wskazała na kroplówkę. – Tak, twoja przyjaciółka tu przyszła. Spałam, lecz się obudziłam, stała przy drzwiach i milczała. Potem znów zasnęłam, a ona odeszła. Byłam osłabiona tymi wszystkimi emocjami, nadal też odczuwałam zmianę strefy czasowej i w drodze powrotnej do mieszkania modliłam się, żeby nie zastać w nim Lamina, i tak się stało. Kiedy nie wrócił na kolację, ulżyło mi. Dopiero następnego dnia zapukałam do jego drzwi, uchyliłam je i zobaczyłam, że nie ma ani jego, ani bagaży, i zrozumiałam, że odszedł. Gdy zadzwoniłam do niego,

odpowiedziała mi poczta głosowa. Przez kolejne cztery dni telefonowałam co kilka godzin, ale nic się nie zmieniło. Koncentrowałam się dotąd wyłącznie na tym, jak powiedzieć mu, że musi odejść, że nie ma przed nami przyszłości, i nie potrafiłam się domyślić, że on przez cały czas planuje ucieczkę. Bez niego i przy wyłączonym telewizorze w mieszkaniu panował zatrważający spokój. Byliśmy tylko ja, komputer i radio, przez które kilka razy słyszałam głos Znanego Działacza, nadal pełnego siły i przekonania. Ale moja własna historia, zarówno w Internecie, jak i w innych mediach, zaczynała powoli zanikać: te wszystkie jaskrawe, rozognione komentarze wypaliły się, zwęgliły i spopieliły. Nie wiedząc, co począć, spędziłam dzień na pisaniu maili do Tracey. Pierwsze były patetyczne, przepełnione świętym oburzeniem, kolejne sarkastyczne, potem rozjątrzone, a ostatnie histeryczne. W końcu zdałam sobie sprawę, że Tracey wywiera na mnie większy wpływ swoim milczeniem, niż ja mogłabym osiągnąć tymi wszystkimi słowami. Władza, jaką ma nade mną, pozostała taka sama jak zawsze: władza osądu, a to wykracza poza granice słowa. Żadnym argumentem nie potrafiłabym zmienić faktu, że byłam jej jedynym świadkiem, jedyną osobą, która wie o tym wszystkim, co Tracey nosi w sobie cennego, a co zostało niedocenione i zmarnowane, a mimo to zostawiłam ją tutaj, wśród ludzi pozbawionych świadectwa, w miejscu, gdzie trzeba krzyczeć, by zostać usłyszanym. Później dowiedziałam się, że Tracey od dawna wysyłała dokuczliwe maile. Do reżysera teatru Tricycle, który nie dał jej roli, rzekomo z powodu koloru skóry. Do nauczycieli w szkole syna. Do pielęgniarki z przychodni. Ale nic z tego nie podważa jej osądu. Mogła dręczyć moją umierającą matkę, mogła próbować zniszczyć mi życie, mogła siedzieć w swoim klaustrofobicznym mieszkanku i ignorować moje maile – cokolwiek robiła, wiedziałam, że w ten sposób mnie osądza. Byłam jej siostrą: miałam w stosunku do niej święte zobowiązania. Nawet jeżeli wiedziałyśmy o tym tylko my dwie, i tak była to prawda.

Kilka razy wychodziłam do narożnego sklepu po papierosy i makaron, lecz poza tym nie widywałam nikogo i nie kontaktowałam się z nikim. Nocą wybierałam na chybił trafił jakąś książkę, zaczynałam ją czytać, a kiedy mnie nudziła, sięgałam po kolejną. Przyszło mi do głowy, że może wpadam w depresję i powinnam porozmawiać z jakąś ludzką istotą. Przejrzałam w nowym telefonie na kartę krótką listę znajomych, którą skopiowałam ze starego, nieczynnego już służbowego aparatu, i starałam się wyobrazić sobie, jak mogłaby wyglądać taka interakcja i czy w ogóle udałoby mi się przez nią przebrnąć, ale każda taka potencjalna rozmowa przypominała scenę ze sztuki teatralnej. Znów musiałabym odgrywać postać, jaką byłam od dawna, osobę, która z pozoru je z kimś lunch, a tak naprawdę pochłonięta jest wyłącznie Aimee, pracuje i myśli o niej dzień i noc, bez przerwy. Zadzwoniłam do Ferna. Przeciągły sygnał w słuchawce brzmiał z cudzoziemska, a kiedy Fern odebrał, powiedział Hola. Był w Madrycie. – Pracujesz? – Podróżuję. Przez cały rok będę na wakacjach. Nie słyszałaś? Odszedłem. Jestem szczęśliwy, że odzyskałem wolność! Zapytałam o przyczynę, spodziewając się, że zacznie krytykować Aimee, ale w jego słowach nie było niczego osobistego. Niepokoił się „wypaczeniami”, jakie jej pieniądze wywoływały w wiosce, bezwładem administracji w regionie i naiwnymi, a jednocześnie podejrzanymi układami fundacji z rządem. Gdy mówił, uświadomiłam sobie ze wstydem dzielące nas głębokie różnice. Zawsze miałam skłonność, by traktować wszystkie sprawy, jakby bezpośrednio mnie dotyczyły, a Fern dostrzegał szersze, strukturalne problemy. – Dobrze, że się odezwałeś, Fern. – To nie ja się odezwałem, tylko ty. Urwał i zapadła długa cisza. Im dłużej trwała, tym trudniej było coś powiedzieć.

– Dlaczego do mnie dzwonisz? Przez następne sekundy wsłuchiwałam się w jego oddech, dopóki nie wyczerpały mi się impulsy na karcie. Mniej więcej tydzień później przysłał mail: jest w Londynie, przyjechał na krótko. Od wielu dni rozmawiałam tylko z matką. Spotkaliśmy się na South Bank, usiedliśmy obok siebie przy oknie w Film Café, patrzyliśmy na wodę i przez chwilę wspominaliśmy dawne czasy. Czułam się niezręcznie. Łatwo popadałam teraz w rozgoryczenie, każda myśl kierowała mnie ku ciemności, ku czemuś bolesnemu. Potrafiłam tylko narzekać i chociaż widziałam, że go irytuję, nie mogłam się powstrzymać. – No cóż, możemy stwierdzić, że Aimee żyje w swojej bańce mydlanej – przerwał mi – podobnie jak twoja przyjaciółka, a także i ty. Być może z każdym jest tak samo. Różnica polega jedynie na wielkości bańki. I być może na grubości tej – jak wy to określacie? – powłoki, błony. Tej cienkiej otoczki bańki. Przyszedł kelner, którego powitaliśmy jak zbawcę. Kiedy się oddalił, zaczęliśmy obserwować statek wycieczkowy płynący po Tamizie. – Och! Przypomniałem sobie, co miałem ci powiedzieć – odezwał się Fern nagle, uderzając dłonią w blat i potrącając talerzyk. – Mam wiadomości o Laminie! Wszystko u niego w porządku, jest w Birmingham. Wysłałem mu referencje. Chce studiować. Wymieniliśmy kilka maili. Przekonałem się, że jest fatalistą. Napisał do mnie: „Moim przeznaczeniem było przyjechać do Birmingham. To tu zmierzałem przez cały czas”. Czy to nie zabawne? Nie? Może użyłem złego słowa. Chodzi mi o to, że dla Lamina przyszłość jest równie pewna jak przeszłość. To taka teoria filozoficzna. – Dość koszmarna. Paprotka znów wyglądał na zdziwionego. – Chyba źle to wyjaśniłem, nie jestem filozofem. Mnie wydaje się to proste:

przyszłość już tu jest, czeka na nas. Dlaczego się nie przekonać, co z sobą przyniesie? Na jego twarzy malowała się taka nadzieja, że musiałam się roześmiać. Powrócił dawny przyjazny nastrój, gadaliśmy długo i pomyślałam, że niewykluczona jest przyszłość, w której mogłoby mi na nim zależeć. Zaczynałam rozumieć, że nigdzie nie muszę się już spieszyć, że nie muszę zdążyć na kolejny lot. Czas mi sprzyjał – i nie byłam wyjątkiem. Tego wieczoru wszystko stało przede mną otworem, to był szok: nie wiedziałam, co się zdarzy w ciągu następnych dni, a nawet godzin – zupełnie nowe doświadczenie. Zdziwiłam się, kiedy podniosłam głowę znad drugiej filiżanki kawy i zobaczyłam, że się zmierzcha; nadciągała noc. Chciał wsiąść do metra na stacji Waterloo, dla mnie też był to najdogodniejszy przystanek, ale zostawiłam go tam i ruszyłam przez most. Nie zwracając uwagi na barierki, szłam samym środkiem, ponad rzeką, prosto przed siebie, aż znalazłam się na drugiej stronie.

Epilog

Kiedy ostatni raz widziałam matkę, rozmawiałyśmy o Tracey. Może to za mało powiedziane: tylko Tracey pozwala nam ze sobą mówić. Matka była zbyt słaba, aby się odzywać lub słuchać, po raz pierwszy w życiu nawet książki nie przykuwały jej uwagi. Zaczęłam jej śpiewać, co chyba się jej spodobało – przynajmniej dopóki wykonywałam stare klasyczne utwory z Motown. Oglądałyśmy razem telewizję, jak nigdy wcześniej, gawędziłam też z Alanem Penningtonem, który wpadał od czasu do czasu i nadzorował jej gwałtowne napady czkawki, zajmował się stolcem i wypytywał, czy jej urojenia się pogłębiają. Przyniósł lunch, którego nawet nie próbowała jeść, ale podczas naszego ostatniego wspólnego dnia, kiedy Alan wyszedł z pokoju, otworzyła oczy i powiedziała spokojnym, kategorycznym tonem, jakby mówiła o prostym i obiektywnym fakcie – o pogodzie albo posiłku na talerzu – że nadszedł czas, aby „zrobić coś” w sprawie rodziny Tracey. Początkowo sądziłam, że znowu pogrążyła się we wspomnieniach – w tym końcowym okresie często się jej to przydarzało – jednak szybko zrozumiałam, że mówi o dzieciach Tracey, chociaż przeskakiwała swobodnie pomiędzy ich życiem – tak jak je sobie wyobrażała – a losami naszej rodziny i jeszcze dawniejszą historią. Była to jej ostatnia przemowa. Ona ciężko pracuje, mówiła matka, dzieci jej prawie nie widują, i teraz chcą odebrać mi moje dzieci, ale twój ojciec był bardzo dobry, bardzo, i często myślę: czy ja byłam dobrą matką? Byłam nią? A teraz chcą odebrać mi moje dzieci… Byłam tylko studentką, uczę się, ponieważ trzeba się uczyć, by

przetrwać, więc byłam matką i musiałam się uczyć, bo było wiadomo, że każdemu, kogo przyłapią na czytaniu lub pisaniu, grozi karcer, chłosta albo coś gorszego, a każdego, kto uczył nas czytać lub pisać, czekało to samo, karcer albo baty, takie było prawo w tamtych czasach, bardzo tego pilnowano, w ten sposób odbierano nam czas i miejsce, a potem zabrano nam nawet świadomość naszego czasu i miejsca – a nie można uczynić ludziom nic gorszego. Nie wiem, czy Tracey była dobrą matką, chociaż starałam się wychować je jak najlepiej, ale wiem, że twój ojciec był bardzo dobrym człowiekiem, bardzo… Zapewniłam ją, że była dobrą matką. Reszta nie miała znaczenia. Powiedziałam, że wszyscy starali się żyć jak najlepiej, na ile pozwalały im własne ograniczenia. Nie wiem, czy mnie słyszała. Zbierałam się, kiedy usłyszałam w korytarzu Alana Penningtona. Nucił bezbarwnym głosem, lekko fałszując, jeden z ulubionych utworów matki: piosenkę Otisa o tym, że urodził się nad rzeką i odtąd stale ucieka. – Słyszałem, jak śpiewałaś to wczoraj – powiedział do mnie, kiedy wszedł do pokoju, radosny jak zawsze. – Masz piękny głos. Twoja mama jest z ciebie bardzo dumna, bez przerwy o tobie mówi. Uśmiechnął się do niej. Ale jej myśli już przekroczyły sferę Alana Penningtona. – To jasne jak słońce – wymamrotała, zamykając oczy, kiedy podniosłam się, żeby wyjść. – Te dzieci powinny być z tobą. Nigdzie nie będzie im lepiej. Przez resztę popołudnia puszczałam wodze fantazji, nie na poważnie, to było tylko marzenie w technikolorze, jakie roiło się w mojej głowie: gotowa rodzina, która nagle, tu i teraz, wypełnia moje życie. Następnego dnia rano poszłam na spacer wokół wyjałowionych terenów sportowych Tiverton Rec. Wiatr świstał przez otwory w siatce ogrodzenia, znosił daleko patyki rzucane psom, i nagle uświadomiłam sobie, że idę coraz dalej, w kierunku przeciwnym do mojego

mieszkania, mijając stację metra, z której mogłam dojechać do hospicjum. Matka umarła dwanaście minut po dziesiątej, dokładnie wtedy gdy skręciłam na Willesden Lane. Ponad kasztanami zobaczyłam blok Tracey i jednocześnie wróciło poczucie rzeczywistości. To nie były moje dzieci, nigdy nie będą moje. O mało nie zawróciłam, jak obudzony gwałtownie lunatyk, ale powstrzymała mnie nowa myśl: być może mogłabym zaoferować coś prostszego, uczciwszego, coś pomiędzy ideą zbawienia, jakiej pragnęła moja matka, a zupełną rezygnacją. Pośpiesznie zeszłam ze ścieżki i przecięłam trawnik na ukos, zmierzając do zadaszonego pasażu. Już miałam wejść do klatki schodowej, kiedy usłyszałam muzykę. Zatrzymałam się i spojrzałam w górę. Była nade mną, na balkonie, w szlafroku i kapciach, z rękami uniesionymi w powietrzu, obracała się w miejscu, obracała, a jej dzieci wirowały wokół niej, wszyscy tańczyli.

Podziękowania

Dziękuję jednym z moich pierwszych czytelników, wśród których byli: Josh Appignanesi, Daniel Kehlmann, Tamsin Shaw, Michael Shavit, Rachel Kaadzi Ghansah, Gemma Sieff, Darryl Pinckney, Ben Bailey-Smith, Yvonne BaileySmith, a szczególnie Devorah Baum, za wsparcie, którego udzieliła mi, gdy tego najbardziej potrzebowałam. Specjalne podziękowania dla Nicka Lairda, który przeczytał tę książkę jako pierwszy i zdążył zauważyć, co powinnam poprawić. Dziękuję wydawcom i agentce: Simonowi Prosserowi, Ann Godoff i Georgii Garrett. Dziękuję Nickowi i Hannah Parnes oraz Brandy Jolliff za przypomnienie, jak wyglądała praca w latach dziewięćdziesiątych. Dziękuję Eleanor Wachtel za przedstawienie mnie niezrównanej Jeni LeGon. Dziękuję Stevenowi Barclayowi za kąt w Paryżu, kiedy najbardziej go potrzebowałam. Jestem wdzięczna doktor Marloes Janson za pasjonujące, mądre, inspirujące i bezcenne antropologiczne studium Islam, Youth, and Modernity in the Gambia: The Tablighi Jama’at. Dostarczyło mi wielu faktów oraz zweryfikowało sporo moich wrażeń, odpowiedziało na mnóstwo pytań i stało się fundamentem tej historii, pomogło mi w stworzeniu nastroju i skomponowaniu niektórych scen powieści. Uwaga geograficzna: północny Londyn na powyższych stronach jest częściowo wytworem mojej wyobraźni. Położenie

pewnych ulic nie odzwierciedla wiernie topografii Google Maps. Nick, Kit, Hal – z miłością i wdzięcznością.

Tytuł oryginału Swing Time Copyright © Zadie Smith 2016 Projekt okładki oryginalnej gray318 Projekt polskiej wersji okładki Monika Klimowska Opieka redakcyjna Dorota Gruszka Redakcja Anna Skucińska Korekta Barbara Gąsiorowska Barbara Wójcik

Copyright © for the translation by Tomasz Kłoszewski © Copyright for this edition by SIW Znak sp. z o.o., 2017

ISBN 978-83-240-5031-4

Książki z dobrej strony: www.znak.com.pl

Więcej o naszych autorach i książkach: www.wydawnictwoznak.pl Społeczny Instytut Wydawniczy Znak, ul. Kościuszki 37, 30-105 Kraków Dział sprzedaży: tel. 12 61 99 569, e-mail: [email protected]

Plik opracował i przygotował Woblink

woblink.com