wyk_ad 6

Kultura a społeczeństwo Dr Małgorzata Zawiła

Kultura – sposoby badania Kultura jako własność zbiorowości ludzkich ■

Obejmująca te wszystkie cechy zbiorowości ludzkich wyróżniające je z innych Wzory zachowania i myślenia – wytwory materialne człowieka – korelaty pierwszych (S. Ossowski) Wzory zachowań, często nieświadome, będące pozostałością tradycji nabytych w różnych typach struktury społecznej (C. Levi-Strauss) Wzory myślenia i zachowań oraz przedmioty materialne związane ze wzorami (S..Czarnowski)

Kultura jako system wzorów o określonej treści i kształcie ■

Zainteresowanie treścią kultury a nie jej typowo ludzkim podłożem Uwaga badaczy skoncentrowana na treści znaków i przekazów poszczególnych zjawisk kulturowych

Kultura – wieloznaczność pojęcia – typologia definicji wg Kroebera i Kluckhohna

Rozumienie potoczne Definicje opisowo-wyliczające/ nominalne Definicje historyczne Definicje normatywne Definicje psychologiczne Definicje strukturalistyczne Definicje genetyczne

Kultura – rozumienie potoczne Krąg zjawisk wartościowanych pozytywnie, godnych zalecenia i propagowania (kulturalne zachowanie, dobre zachowanie, maniery itp.) Formy sztuki (muzyka, malarstwo itp.) Jako cecha indywidualna – człowiek kulturalny

Definicje opisowo-wyliczające/nominalne Kultura jako określony zbiór elementów, definicja sprowadza się do wyliczenia części składowych ■

■

■

„Kultura czyli cywilizacja jest to złożona całość, która obejmuje wiedzę, wierzenia, sztukę, moralność, prawa, obyczaje oraz inne zdolności i nawyki nabyte przez ludzi jako członków społeczeństwa” (E. B. Tylor) „Kultura jest integralną całością składającą się z narzędzi i dóbr konsumpcyjnych, twórczych zasad różnych grup społecznych, ludzkich idei i umiejętności, wierzeń i obyczajów” (B. Malinowski) Wynalazki i urządzenia zastosowane w ludzkim życiu, a więc ubranie, język, obyczaje, różnorodne sztuki, organizację społeczeństw obywatelskich, „przez których ukształtowanie gatunek ludzki wprowadzony został w ramy odpowiedniego porządku” (S. Pufendorf)

Definicje historyczne Czynnik tradycji jako mechanizm przekazywania dziedzictwa kulturowego Kultura jako dziedziczenie, dorobek, tradycja ■

■

„Kultura jest dobrem zbiorowym i zbiorowym dorobkiem, owocem twórczego i przetwórczego wysiłku niezliczonych pokoleń.” (S. Czarnowski) „Całokształt zobiektywizowanych elementów dorobku społecznego, wspólnych szeregowi grup i z racji swej obiektywności ustalonych i zdolnych rozszerzać się przestrzennie” (S. Czarnowski)

Definicje normatywne Akcentują podporządkowanie się zachowań ludzkich normom, wzorom, wartościom i modelom, które traktuje się jako konstytutywne elementy kultury ■

Kultura jako: „przekazane i wytworzone treści i wzory wartości, idei i innych symbolicznie znaczących systemów, będące czynnikami kształtującymi ludzkie zachowania oraz wytwory stanowiące produkt zachowania (A. L. Kroeber, T. Parsons)

Definicje psychologiczne Psychiczne mechanizmy kształtowania się kultury, mechanizmy uczenia się, formowania nawyków kulturowych, , internalizacji norm, wpływ kultury na kształtowanie się osobowości ■

„Kultura jest (…) pewnym zespołem dyspozycji psychicznych przekazywanych w łonie danej zbiorowości przez kontakt społeczny i uzależniony od całego systemu stosunków międzyludzkich.” (S. Ossowski)

Definicje strukturalistyczne Struktura konkretnej kultury, zasadniczymi ich elementami i ich wewnętrznymi powiązaniami ■

Kategorie elementów kultury:

Materialno-techniczne Społeczne Ideologiczne Psychiczne Analiza i charakterystyka poszczególnych kultur (R. Benedict)

Definicje genetyczne Wyjaśnienie pochodzenia kultury, akcent na społeczne źródła kultury, ujmowanej jako produkt społecznego współżycia i stworzoną przez nie część środowiska Wewnętrzny rozwój kultury, wyłaniania się jednych form z innych ■ Wyłanianie się kultury z natury (związki między kulturą a naturą) ■

Kultura - natura Natura (nasci) – to, co powstało samo z siebie, bez udziału człowieka, to co pozostawione własnemu rozwojowi H. Rickert Kultura – to wszystko to, co LUDZIE czynią, myślą i posiadają jako członkowie społeczności R. Bierstedt Opozycyjność – Pufendorf ■ Źródła kultury w naturze - Malinowski ■

Kultura - natura Zróżnicowanie – uniwersalność Regulacja przez normy – spontaniczność Względność – bezwzględność Koncepcje oparte na opozycji krytykowane (uniwersalność elementów kultury, spontaniczność niektórych zachowań należących do kultury)

Kultura - cywilizacja Kultura = cywilizacja (Edward Tylor) Kultura cywilizacja (Alfred Weber) – cywilizacja – efekt dążenia do racjonalizacji życia ludzkiego i adaptacji do zewnętrznych warunków – imperatywy wynikające z życia zbiorowego – kultura poza sferą adaptacji ■ (Lewis Morgan) – cywilizacja – najwyższe stadium rozwoju kultury ■ (R. McIver) – instrumentalność autoteliczność ■

Kategorie kultury –


kultura materialna

Alfred Weber – cywilizacja zewnętrzna – technika, technologia, wiedza stosowana – wyraz racjonalizacji i intelektualizacji życia – proces idealny i duchowy zwrócony ku zaspokojeniu potrzeb podstawowych, fizjologicznych, naturalnych Alfred Kroeber – kultura rzeczywistości – instrumentalna wobec podstawowych bytowych potrzeb, wyrażającą się w działaniach i przedmiotach, których fizyczna forma jest w sposób realny i konieczny związana z pełnioną przez nie funkcją

Kategorie kultury
 – społeczna kategoria Przedmiotem i podmiotem działań są sami ludzie A. Weber – cywilizacja wewnętrzna – państwo, prawo, moralność – instrumenty intelektualizacji wzajemnych stosunków międzyludzkich A. Kroeber – kultura społeczna Porządek społeczny

Kategorie kultury 
 – kultura par excellence A. Weber – właściwa kultura zaczyna się wtedy: „kiedy życie wyzwoliwszy się z konieczności i potrzeb przetworzy się w strukturę stojącą ponad nimi”, kiedy ludzie zaczynają działać „na rzecz czegoś, co jest zbędne z punktu widzenia utrzymania egzystencji, co jednak właśnie odczuwamy jako jej ostateczny, najwyższy sens”. Kultura duchowa, niematerialna, Zbliżone do rozumienia potocznego (maniery, wiedza, sztuka, rozrywka)

Kultura – podstawowe pojęcia Dobra kultury: w szerokim rozumieniu kultury – materialne i niematerialne wytwory kultury, przedmioty, idee, usługi, zachowania, w wąskim rozumieniu – w zależności od rozumienia kultury (dobra sztuki, duchowe itp.) Dobra instrumentalne ■ Dobra autoteliczne ■

Kultura – podstawowe pojęcia Wartości kultury – cecha/własność obiektywna przysługująca danemu przedmiotowi lub przypisana mu przez podmiot Wzór kulturowy – dające się zaobserwować prawidłowości, powtarzanie się określonych zachowań w podobnych sytuacjach ■ Mniej lub bardziej ustalony w grupie sposób zachowania się w danej sytuacji Normy Zachowania (realizacje)

Kultura – podstawowe pojęcia Subkultura/kontrkultura/kultura alternatywna Wyodrębniony wedle jakiegoś kryterium segment życia społecznego i jego kultura ■ Względnie spójna grupa społeczna, o dość trwałych więziach ■ Wyrażająca swoją odrębność poprzez zanegowanie zastanej kultury – kontrkultura (np. anarchiści) ■ Pozostająca na marginesie dominujących w danym systemie tendencji życia społecznego ■

Wymiary zjawisk kulturowych I Czas – kultura ma wymiar czasowy, charakteryzuje się rozciągłością w czasie, ma swoja historię, podlega rozwojowi (narodziny, rozkwit, upadek). Jest wynikiem dorobku pokoleń, podlega ewolucji – procesowi zmian, przechodzenia do stanów bardziej złożonych, ciągłej kumulacji, wzroście dorobku form kulturowych.

Wymiary zjawisk kulturowych II Przestrzeń – Kultura ma wymiar przestrzenny, rozprzestrzenia się wraz z przemieszczaniem się człowieka. Jest także przestrzennie zróżnicowana. Dyfuzja – proces mieszania się różnych kultur, przejmowania cech jednej przez drugą, zachodzący wskutek kontaktu między kulturami, np. podboju, wymiany handlowej. Proces przenikania się treści kulturowych jednej zbiorowości do drugiej, zapożyczeń lub rozprzestrzeniania.

Wymiary zjawisk kulturowych III System – każda kultura ma własną, wewnętrzną logikę. Jest systemem tj całością, której części składowe są powiązane ze sobą – zasada relacyjności Kategorie elementów każdej kultury Materialno – techniczne ■ Społeczne ■ Psychiczne ■ ideologiczne ■

Dziedziny kultury symbolicznej Inaczej kultura idealna – segment kultury zawierający uznane przekonania, poglądy, idee i symbole, określa właściwe (dla danej kultury) sposoby myślenia, definiuje znaczenia, ustala sensy zdarzeń czy zjawisk Religia Nauka Sztuka Zabawa Autoteliczność dziedzin kultury symbolicznej + spełnianie również pewnych funkcji praktycznych Służą jednak przede wszystkim spełnianiu pozabiologicznych/podstawowych potrzeb człowieka

Religia jako dziedzina kultury symbolicznej „Powiązany system wierzeń i praktyk odnoszących się do rzeczy świętych, to jest rzeczy oddzielonych i zakazanych; wierzeń i praktyk, które łączą e jedną moralną wspólnotę zwana Kościołem, wszystkich, którzy je wyznają i realizują” E. Durkheim „System wierzeń i praktyk, za pomocą, których grupa ludzi zmaga się z ostatecznymi problemami życia ludzkiego” M. Yinger „Zespół form i aktów symbolicznych, które wiążą człowieka z ostatecznymi warunkami jego egzystencji” R. Bellach „system symboli, które pełnią funkcję wytwarzania skutecznych, wywierających szeroki wpływ i długotrwałych usposobień ludzi i ich motywacji przez formułowanie koncepcji ogólnego porządku egzystencji i przez nadanie tym koncepcjom takiego posmaku faktyczności, że usposobienia te i motywacje wydają się wyjątkowo realistyczne” C. Geertz

Nauka jako dziedzina kultury symbolicznej Nauka jako wynik potrzeby poznania Cechy autoteliczne – poznanie prawdy i satysfakcja z poznania Funkcje praktyczne – praktyczne zastosowania nauki, wynalazczość, postęp techniczny..

Sztuka jako dziedzina kultury symbolicznej Autoteliczność – doświadczenie estetyczne, bezinteresowna satysfakcja wynikająca z kontaktu ze sztuką

Zabawa jako dziedzina kultury symbolicznej Działanie swobodne, wykraczanie poza „zwykłe” życie, poza codzienność, rozgrywa się w obrębie pewnych granic czasowych i przestrzennych, rządzi się specyficznym własnym porządkiem i regułami. Bezinteresowność jako cecha charakterystyczna – jest celem sama w sobie, jest czynnością uprawiana dla samej siebie ALE ma pewne instrumentalne funkcje – np. nauka poprzez zabawę

Składniki kultury niematerialnej Wiedza i przekonania Wartości Normy (zwyczaje, obyczaje, tabu, prawa) Znaki i symbole

bibliografia ❖Antropologia kultury. Zagadnienia i wybór

tekstów, Warszawa 2005 M. Filipiak, Socjologia kultury. Zarys zagadnień, Lublin 2003 M. Golka, Socjologia kultury, Scholar 2007 A. Kłoskowska, Socjologia kultury, Warszawa 2007