Buss David - Psychologia ewolucyjna.pdf

P s y c h o l o g i a
e w o l u c y j n a
David M. Buss
Psychologia
ewolucyjna
przekład: Marek Orski
GWP
G D A Ń S K IE
W Y D A W N IC T W O P S Y C H O L O G IC Z N E
Gdańsk 2001
Podręcznik dotowany przez Ministerstwo Edukacji Narodowej
Recenzje wydawnicze:
prof. dr hab. Edward Nęcka
prof. dr hab. Wojciech Pisula
Tytuł oryginału:
Evolutionary Psychology. The New Science of the Mind First Edition by David M. Buss
Copyright © 1999, Ali Rights Reserved
Translation copyright © 2001 by Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne
Published by arrangement with the original publisher, Allyn & Bacon, a Pearson Education Company.
Wszystkie prawa zastrzeżone.
Książka ani żadna jej część nie może być przedrukowywana ani w żaden inny sposób reprodukowana
lub odczytywana w środkach masowego przekazu bez pisemnej zgody Gdańskiego Wydawnictwa
Psychologicznego.
Wydanie pierwsze
Edytor: Anna Świtajska
Redakcja naukowa: Wojciech Pisula
Redakcja polonistyczna: Hanna Kościelecka
Korekta: Hanna Negowska, Kazimierz Świetlikowski
Skład: Maria Chojnicka
Opracowanie graficzne: Agnieszka Wójkowska
ISBN 83-87957-41-0
Druk: Drukarnia Wydawnictw Naukowych S.A.
ul. Żwirki 2
Łódź
Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne s.c.
ul. Bema 4/la, 81-753 Sopot, tel./fax 058/551-61-04, 551-11-01
e-mail: [email protected]
http://www.gwp.gda.pl
Książkę tę dedykuję:
Karolowi Darwinowi
Francisowi Galtonowi
Gregorowi Mendlowi
R. A. Fisherowi
W. D. Hamiltonowi
George’owi C. Williamsowi
Johnowi Maynard-Smithowi
Robertowi Triversowi
Richardowi Dawkinsowi
Donaldowi Symonsowi
Martinowi Daly ’emu
Margo Wilson
Ledzie Cosmides
Johnowi Tooby’emu
oraz wszystkim studentom psychologii ewolucyjnej
- dawnym, obecnym i przyszłym.
Spis treści
W stęp do polskiego w y d a n ia .............................................................................................................................. 15
Przedm ow a ........................................................................................................................................................... 17
P o d zię k o w a n ia ...................................................................................................................................................... 19
C Z Ę Ś Ć PIER W SZA:
PO D STAW O W E ZAŁO ŻEN IA PSYCHOLOGII E W O L U C Y JN E J...................................................................... 23
1. Rozwój dziedzin nauki prow adzących do pow stania psychologii ew olucyjnej..................................... 25
Kam ienie m ilow e w rozwoju teorii e w o lu cji.............................................................................................. 26
Teoria ew olucji przed D arw in em ...........................................................................................................26
Darw inow ska teoria doboru naturalnego........................................................................................... 27
Now a synteza: geny a dziedziczenie cech jedn o stko w ych ............................................................. 32
Eto logia...................................................................................................................................................... 33
Rew olucyjne znaczenie teorii dostosow ania łą c z n e g o ................................................................... 34
Objaśnienie zagadnień adaptacji oraz doboru naturalnego............................................................. 36
Zasługi T riv e rsa ....................................................................................................................................... 38
Spory o so cjo b io lo g ię ............................................................................................................................ 38
Pow szechne nieporozum ienia na temat teorii e w o lu c ji.......................................................................... 40
Nieporozum ienie pierwsze: zachow anie ludzkie jest zdeterm inowane genetycznie.................... 40
Nieporozum ienie drugie: jeżeli co ś pow stało w drodze ewolucji, to nie m ożem y
tego zm ie n ić..............................................................................................................................................40
Nieporozum ienie trzecie: teoria ewolucji w ym aga od organizm u nieprawdopodobnych
zdolności m atem atycznych.................................................................................................................... 41
Nieporozum ienie czwarte: obecnie działające m echanizm y są optym alne................................. 42
Nieporozum ienie piąte: z teorii ewolucji w ynika m otyw acja do m aksym alizowania
reprodukcji sw oich g e n ó w .................................................................................................................... 43
Kam ienie m ilow e w rozwoju p sy ch o lo g ii.................................................................................................. 44
8 SPIS TREŚCI
Psychoanaliza F re u d a ............................................................................................................................ ..44
W illiam Jam es a psychologia in sty n któ w ............................................................................................45
Pow stanie beh aw ioryzm u ........................................................................................................................46
Zdum iewające odkrycie różnorodności ku ltu ro w ych ..........................................................................47
Efekt Garcii, program owane lęki i schyłek radykalnego behaw ioryzm u ....................................... 49
Zaglądanie do czarnej skrzynki: rewolucja p o zn a w cza ......................................................................50
Pod su m ow an ie..................................................................................................................................................52
2. Psychologia ewolucyjna - nowa n au ka.........................................................................................................56
Źródła ludzkiej natury.....................................................................................................................................57
Trzy teorie pow stania złożonych m echanizm ów adap tacyjnych .................................................... 57
Trzy w ytw ory ew o lu cji............................................................................................................................ 59
Poziom y analizy ewolucyjnej w psychologii e w o lu cyjn ej............................................................... ..62
Istota natury ludzkiej: podstaw y m echanizm ów psychicznych
w ykształconych w toku ew olucji................................................................................................................. ..70
Każdy gatunek ma sw oją naturę...........................................................................................................70
Definicja m echanizm u psychicznego w ykształconego w toku e w o lu cji....................................... .71
W ażne w łaściw o ści m echanizm ów psychicznych ukształtowanych w toku e w o lu cji............... .73
Sekcja 2.1 Dwa przykłady m echanizm ów psychicznych
ukształtowanych w wyniku ewolucji: lęk przed pająkami oraz preferencje p rzestrzenne...........74
M etody testowania hipotez e w o lu cy jn ych ..................................................................................................79
Porównyw anie różnych g a tu n k ó w ...................................................................................................... ..79
Porów nyw anie sam ców i s a m ic ...........................................................................................................80
Porów nyw anie przedstaw icieli tego sam ego g atu nku ........................................................................81
Porów nyw anie tych sam ych osobników w różnych kontekstach.................................................. 81
M etody eksp erym en taln e........................................................................................................................82
Źródła danych do testow ania hipotez e w o lu cy jn ych .............................................................................. ..83
Znaleziska arch eolog iczn e......................................................................................................................83
Dane ze społeczności zb ieracko-to w ieckich .......................................................................................83
O b s e rw a c je ................................................................................................................................................83
Z w ie rze n ia ..................................................................................................................................................84
Zapiski oraz dokum enty..........................................................................................................................84
W ytw ory czło w ie k a ................................................................................................................................ ..85
Przezw yciężenie ograniczeń pojedynczego źródła in fo rm a cji..........................................................85
Identyfikowanie problem ów adap tacyjn ych ................................................................................................86
W skazów ki dostarczane przez w spółczesną teorię e w o lu cji...........................................................86
W skazów ki w ynikające z poznania uniw ersalnych struktur gatunku lu d zkieg o...........................87
W skazów ki pochodzące z obserw acji społeczności tradycyjnych ................................................87
W skazów ki płynące z paleoarcheologii................................................................................................88
W skazów ki w ynikające z analizy aktualnie funkcjonujących m ech an izm ó w .............................. ..88
W skazów ki w ynikające z analizy z a d a ń ...............................................................................................88
Organizacja problem ów adap tacyjn ych ................................................................................................88
Pod su m ow an ie................................................................................................................................................89
SPIS TREŚCI 9
CZĘŚĆ DRUGA:
P R O B LE M Y W ALKI O B Y T ................................................................................................................................ 93
3. Walka z wrogim i silam i natury: walka ludzkiego gatunku o byt.............................................................. 95
Zdobywanie i w ybór p o ży w ie n ia ................................................................................................................. 96
W ybór pożywienia u s zc z u ró w ............................................................................................................. 96
W ybór pożywienia u lu d z i..................................................................................................................... 97
Nudności u kobiet cię ża rn y ch ...............................................................................................................99
Hipoteza to w ie ck a ................................................................................................................................ 101
Hipoteza zb ieracka ......................' . ....................................................................................................... 105
Porównanie hipotezy łowieckiej i zbierackiej................................................................................... 105
Hipoteza czyszcze n ia ............................................................................................................................ 106
Szukanie m iejsca do życia: preferencje dotyczące krajobrazu oraz sch ro n ien ia............................ 108
Hipoteza s a w a n n y ................................................................................................................................ 108
Walka z drapieżnikam i oraz innym i zagrożeniam i: lęki, fobie i niepokój
a „pam ięć ew olucyjna” .............................................................................................................................. 111
Pow szechne lęki lu d zk ie ..................................................................................................................... 112
Sekcja 3.1 Hipoteza konserwatyzm u adaptacyjnego jako żródla stanów lę k o w y c h ............... 114
Unikanie substancji toksycznych: rola alergii...................................................................................116
W alka z ch o ro b a m i.............................................................................................................................. 117
Czy śm ierć ludzka jest zap rogram ow ana?.............................................................................................. 119
Teoria starzenia s ię .............................................................................................................................. 119
Zagadka sam ob ójstw a.......................................................................................................................... 120
Podsum ow anie.............................................................................................................................................. 122
CZĘŚĆ TRZECIA:
ŻYCIE PŁCIO W E I W Y B Ó R PAR TN ER A 125
4. Kobiece strategie doboru stałego partnera................................................................................................ 127
Teoretyczne podstaw y ew olucji doboru partnera................................................................................... 128
Rozm nażanie płciow e i b e zp łcio w e ....................................................................................................128
Inwestycja rodzicielska a dobór p łc io w y ......................................................................................... ..130
Preferencje w w yborze partnera jako m echanizm y psychiczne ukształtowane
w wyniku e w o lu cji................................................................................................................................ ..131
Kobiece preferencje w doborze p artn era..................................................................................................133
Zasoby m aterialne................................................................................................................................ ..133
Dobre perspektyw y fin a n s o w e .............................................................................................................134
W ysoka pozycja sp o łe czn a ................................................................................................................. .138
Starszy w ie k ............................................................................................................................................139
Am bicja i p ra co w ito ść...........................................................................................................................142
Stałość i od p ow ie d zialn ość................................................................................................................. 143
Sita fizy czn a .............................................................................................................................................144
10 SPIS TREŚCI
Dobre z d ro w ie .........................................................................................................................................146
M iło ś ć ......................................................................................................................................................147
G otow ość do inwestowania w d z ie c i..................................................................................................149
W pływ kontekstu na w ybór partnera przez kobietę.............................................................................. ..150
W pływ zasobów własnych kobiety na w ybór partnera................................................................. 150
W pływ długości trwania związku na kobiece preferencje w doborze partnera........................ ..151
W pływ kobiecych preferencji na rzeczyw isty dobór partnera............................................................. 153
Kobiecy odzew na m ęskie ogłoszenia m atrym onialne................................................................. ..153
Kobiety poślubiają m ężczyzn o w ysokiej pozycji zaw o dow ej...................................................... .154
Kobiety poślubiają m ężczyzn starszych od sie b ie .......................................................................... .154
Pod su m ow an ie............................................................................................................................................. .155
Sekcja 4.1: Podobieństw o i d op aso w anie.........................................................................................156
5: M ęskie strategie doboru statej p a rtn e rk i....................................................................................................158
Teoretyczne podstaw y ewolucji m ęskich preferencji w doborze partnerki....................................... .158
Jakie korzyści m ogli odnosić m ężczyżni ze stałego zw ią zk u ? .................................................... ..158
Problem oceny płodności i w artości rozrodczej kobiety............................................................... 160
M ęskie preferencje w doborze pa rtn e rki..................................................................................................161
M iody w ie k .............................................................................................................................................162
Kanony u ro d y.........................................................................................................................................166
K rąglość sylwetki i stosunek obwodu talii do obw odu b io d e r.................................................... ..169
Różnice pici a znaczenie p o w ierzch ow ności....................................................................................170
Sekcja 5.1 Generowana kom puterowo ewolucja rysów tw a rzy .................................................. .171
Czy m ężczyźni w olą kobiety mające o w u la c ję ? ............................................................................ ..172
Rozwiązanie problemu niepewności ojco stw a..................................................................................175
W pływ kontekstu na w ybór partnerki przez m ę żczy zn ę ........................................................................179
M ężczyźni, którzy m ogą w y b ie ra ć......................................................................................................179
Konsekw encje oglądania pięknych m o d e le k .....................................................................................181
W pływ m ęskich preferencji na rzeczyw isty dobór partnerki............................................................... .182
M ęski odzew na kobiece ogłoszenia m atrym o n ialn e................................................................... ..182
W iek a decyzje m ałżeń skie..................................................................................................................183
W pływ m ęskich preferencji w doborze partnerki na kobiecą taktykę u w o d zen ia.....................183
Pod su m ow an ie...............