Historia toalety - 1

Historia toalety - 1 Historia łazienki sięga starożytności. Historia łazienki sięga starożytności. Z łaźni jeszcze na długo przed narodzeniem Chrystusa korzystali m.in. Rzymianie, Egipcjanie, Grecy oraz Chińczycy, którzy wynaleźli dodatkowo spłuczkę toaletową. Starożytni jako pierwsi podłączali też toalety do odrębnego systemu kanalizacyjnego. Co ciekawe, oprócz swojej podstawowej funkcji, łazienki były wówczas miejscem spotkań towarzyskich. W Grecji marmurowe ławy z otworami mogły pomieścić nawet kilkadziesiąt osób i nikt nie czuł wstydu w trakcie odbywanej rozmowy. Codzienna dbałość o higienę wyglądała, niestety, dużo gorzej w okresie średniowiecza. Kanalizacja zaczęła się upowszechniać dopiero od przełomu XVIII i XIX wieku, kiedy to rozpoczęto masową produkcje rur żeliwnych i stalowych. Wcześniej w warownych zamkach za toalety służyły najczęściej otwory w podłodze prowadzące do podziemi lub fosy. Nie przeszkadzało to ich mieszkańcom oraz gościom w załatwianiu potrzeb fizjologicznych wszędzie gdzie to było możliwe - nawet w kominkach. Dzisiaj niewyobrażalne jest dla nas także to, że wszystkie nieczystości wylewano na ogół przez okno na niczego nie spodziewających się spacerowiczów. Z biegiem lat charakter łazienki i stosunek do higieny uległy przemianie. W XIX wieku pojawiła się nowoczesna miska ustępowa ze spłuczką oraz papier toaletowy (wcześniej zastępowany liśćmi, mchem, gąbką lub jedwabnymi chusteczkami wielokrotnego użytku). W pamięci Polaków zapisał się generał Felicjan Sławoj- -Składkowski, który z racji swojego wykształcenia (był lekarzem) i w trosce o higienę obywateli nakazał w drodze rozporządzenia budować na wsi klozety, zwane od jego imienia "sławojkami". Na szczęście, wraz z rosnącym poziomem życia, do przeszłości odchodzą zarówno one jak i wspólne toalety w kamienicach. O zmianie naszych przyzwyczajeń przekonali się właściciele pensjonatów, w których oddzielna łazienka powoli staje się standardem. - W budownictwie jednorodzinnym odchodzi się od tradycyjnej małej łazienki, na rzecz większego salonu kąpielowego, wyposażonego nie tylko w prysznic, wannę z hydromasażem, ale także w stylowe kanapy i fotele, w których możemy się zrelaksować po ciężkim dniu - mówi Andrzej Durda, dyrektor ds. technicznych w TECE, firmie produkującej inteligentną technikę domową. Pomagają nam w tym nowoczesne umywalki, ekskluzywne krany, szklane przyciski do spłuczek, nowoczesne systemy prysznicowe, a nawet pojemniki na przybory toaletowe, które przypominają częściej dzieła sztuki niż elementy wyposażenia. W przeciwieństwie do starożytnych Rzymian, którzy bez oporu korzystali z publicznych łaźni, dla nas łazienka stała się jednak miejscem intymnym, w którym odpoczywamy w samotności. Może w niedalekiej przyszłości zmienimy także i to przyzwyczajenie?

------------------------------------------------------------------------------------

Temat z brzydkim zapachem: Historia toalety Od greckich marmurów po japońską elektronikę Generał Felicjan Sławoj-Składowski zasłynął z tego, że kazał budować i utrzymywać w Strona 1

Historia toalety - 1 czystości klozety, od jego nazwiska nazwane "sławojkami". Było to przed II wojną światową, kiedy na polskiej wsi panował zwyczaj załatwiania potrzeb naturalnych w polu za stodołą. Generał był w wykształcenia lekarzem, w wojsku pełnił funkcję szefa służb sanitarnych, więc wiedział, jakie znaczenie ma higiena. A z tą Polacy zawsze byli na bakier. Niestety, "sławojki" szybko stały się obiektem wielu dowcipów, a satyrycy w niemiłosierny sposób wyśmiewali się z generała, który w latach 1936 - 39 pełnił funkcję premiera. Sławoj przeszedł do historii jako fatalny szef rządu - ale pozostawił po sobie przynajmniej zwyczaj umieszczania przy każdej wiejskiej zagrodzie latryny. Ponieważ zaś nieliczne tylko wsie posiadają kanalizację, stoją one tam do dziś. Polska latryna to zbita z desek budka, ustawiona nad wykopaną w ziemi dziurą. Dalszych szczegółów czytelnikom oszczędzę. Dość powiedzieć, że polska kultura toaletowa rozkwitła dopiero w ostatnich latach. Rychło w czas Polacy zrozumieli, że brudny i śmierdzący ustęp odstrasza klientów nawet na stacji benzynowej. Przynajmniej w miastach, polskie toalety nie odbiegają już zbytnio standardem od zachodnich. Przed nami jednak jeszcze bardzo długa droga, a zapóźnienia gigantyczne. Już 2000 lat temu, w Chinach istniały toalety, wyposażone w spłuczkę i solidne siedzisko. Około 1350 lat przed Chrystusem budowano w Egipcie toalety podłączone do kanalizacji. Ponieważ starożytni Egipcjanie byli fanatykami czystości, najczęściej umieszczano je tuż obok publicznych łaźni. W zależności od liczby mieszkańców, nieczystości odprowadzane były do rowów, lub do dołów asenizacyjnych. Starożytni Grecy cenili sobie toalety jako miejsce spotkań. W niektórych ich miastach, archeolodzy odkryli urządzenia, służące nawet 50 osobom na raz. Załatwianie potrzeb fizjologicznych nie było najwidoczniej niczym wstydliwym, skoro na marmurowej ławie z otworami siedziało obok siebie kilkadziesiąt osób. Ta "społeczna" rola toalety przetrwała do naszych czasów. Także i dziś, w każdym szkolnym kiblu spotkać można dyżurujące towarzystwo, popalające papierosy i dzielące się plotkami. Rzymianie udoskonalili technikę budowania sieci kanalizacyjnej. W Wiecznym Mieście oglądać można resztki Cloaca Maxima, czyli kolektora, do którego spływały nieczystości. Kanał ten był w całości przykryty, co eliminowało nieco straszliwy smród, trudny do wytrzymania szczególnie w upalne lato. Cloaca Maxima wpadała do Tybru, więc jakość wody w tej rzece nie była najlepsza. W tej materii, dzisiejsza Polska dorównuje Rzymowi sprzed 2000 lat, bowiem położone wzdłuż biegu Wisły duże miasta - począwszy od Krakowa, przez Warszawę a na Trójmieście skończywszy - w dalszym ciągu wpuszczają do wody ścieki "jak leci." Średniowiecze było dla rozwoju higieny okresem niezwykle ponurym. Uważano, że kąpiel jest szkodliwa dla zdrowia a Święty Hieronim głosił, że mycie ciała jest profanacją chrztu. Kiedy słynny podróżnik Marco Polo dotarł do Japonii, zaproszony został wraz z towarzyszami do łaźni. Dzielny odkrywca doszedł do wniosku, że skośnoocy gospodarze dybią w ten sposób na jego życie. Co tu dużo mówić - w arcykatolickiej (wówczas) Europie Zachodniej panował brud i smród. A pogański władca Litwy Jagiełło, któremu swatano polską królową Jadwigę, zaprosił wysłannika z Krakowa do... łaźni, by ten mógł przyjrzeć się jego ciału. W warownych zamkach za toalety służyły otwory w podłodze prowadzące gdzieś do podziemi. W najlepszym wypadku instalowano kanał, który kończył się otworem w murze. Resztę drogi, fekalia przebywały w swobodnym locie w dół, zgodnie z prawem grawitacji. Na brak toalet uskarżali się nawet mieszkańcy Wersalu, luksusowej rezydencji królów Francji. Niejeden przyparty potrzebą strojniś opróżniał zawartość pęcherza prosto na ścianę lub framugę drzwi. Damy miały o wiele łatwiej, ponieważ pod potężnym Strona 2

Historia toalety - 1 stelażem, na którym rozpięta była suknia nie nosiły majtek. Wystarczyło więc krótko zatrzymać się w miejscu i... Wniosek z tego, że Wersal nie pachniał fiołkami, chyba że służba rozpyliła wonności dla zabicia natarczywego smrodu fekaliów i brudnych ciał. Ponieważ średniowieczne miasta nie posiadały kanalizacji, istniał w nich ogromny problem z usuwaniem śmieci i nieczystości. Zawartość nocników wylewano prosto na ulicę - czasami w wyższych pięter. Przechodnie musieli więc bardzo uważać, by na głowę nie spadło im coś brzydkiego. Polskie słowo "kibel" pochodzi od niemieckiego "Kübel" i oznacza "kubeł" lub "wiadro". Z czasem, zaprowadzono zwyczaj wyrzucania śmieci na ulicę z wybiciem godziny dziesiątej wieczorem. Działo się tak nawet w oświeconym wieku osiemnastym! Dopiero król pruski Fryderyk Wilhelm I wpadł na pomysł, by obowiązkiem wywożenia śmieci z miast obciążyć chłopów, którzy przybywali rankiem na targ i wracali wieczorem do domu pustymi wozami. Ten właśnie królewski edykt traktowany jest jako początek praktyki wywożenia śmieci na wysypisko. Z pewnością wielu z Was było w Krakowie i widziało na rynku niewielki kościółek Św. Wojciecha. Żeby do niego wejść, trzeba zejść schodkami kilka metrów w dół. Bierze się to właśnie stąd, że nie sprzątane nigdy śmieci znacznie podniosły poziom Rynku. Nie wiadomo dokładnie kiedy w Europie pojawił się pierwszy sedes wyposażony w spłuczkę. W każdym razie, jego popularna nazwa WC pochodzi z języka angielskiego i oznacza "Water Closet." Przypuszczalnie, pierwsze takie urządzenie posiadał w swoim pałacu chrześniak brytyjskiej królowej Elżbiety I. Było to w roku 1596! Natomiast jest pewne, że pierwszy nowoczesny klozet ze spłuczką skonstruował Thomas Crapper pod koniec XIX wieku. W zasadzie nie ma większej różnicy między nim, a ostatnim krzykiem mody japońskich konstruktorów z firmy Matsushita. Japoński futurystyczny sedes oferuje co prawda w pełni elektroniczny proces usuwania fekaliów, zintegrowany prysznic analny i suszarkę wraz z rozpylaczem substancji dezynfekującej, ale zasada działania pozostała niezmieniona. Dodatkowo, japoński sedes przeprowadza przy okazji kontrolę stanu zdrowia, której wynik komunikuje za pośrednictwem generatora mowy ludzkiej. Pisząc o "kulturze toaletowej" i rozwoju higieny, warto wspomnieć o historii artykułu tak dziś powszechnego, jak papier toaletowy w rolce. Wynalazł go pracownik banku, Niemiec Hans Klenk. W wynajętych magazynach Urzędu Prowiantowego w Ludwigsburgu rozpoczął produkcję legendarnej "rolki z gwarantowanymi 1000 listkami." Firma HaKle istnieje do dziś, a jej najnowszym produktem są chusteczki toaletowe, nasączone roztworem mydła i środków pielęgnujących. Co było przedtem? Rzymianie używali gąbek, które czekały na użytkowników nadziane na szpikulce. Prosty lud musiał zadowolić się mchem, suchą trawą lub słomą. Nieco bardziej wyrafinowane były rozmoczone w wodzie kaczany kukurydzy. Królowa Maria Antonina posiadała kolekcję koronkowych chusteczek. Wytworna szlachta europejska posługiwała się wełną z merynosów. Papier, jako nieodłączny rekwizyt każdej toalety, pojawił się dopiero wraz z rozwinięciem przemysłowej produkcji celulozy. Interesujące jest, że toaleta od niepamiętnych czasów była miejscem spotkań, pogawędek i przekaźnikiem informacji. Także w starożytności na ścianach toalet publicznych pojawiały się napisy, wyznania miłosne, ogłoszenia o charakterze erotycznym lub hasła polityczne. W społeczności gejowskiej, służyły one przez długie dziesięciolecia jako miejsca intymnych spotkań. Nie potępiajmy za to naszych przodków. Nie istniały wtedy lokale gejowskie, homoseksualizm był zakazany i karany. A ludzie - tak jak dziś - starali Strona 3

Historia toalety - 1 się jakoś ułożyć sobie życie. Nawet w toalecie.

--------------------------------------------------------------------------------------Historia toalety, czyli opowieść, która nie śmierdzi Historia ubikacji zaczyna się na długo przed Rzymianami, ale to właśnie cesarz Wespazjan przeszedł do niej jako pierwszy, który wyraził pogląd na sprawy lokali, do których król chodzi sam. „Pecunia non olet” (Pieniądz nie śmierdzi) rzec miał Wespazjan do swego syna Tytusa, który zarzucał mu, że chce czerpać zyski z publicznych toalet. Cesarz Wespazjan - pierwszy, który dostrzegł, że na toaletach można zrobić pieniądze. Cesarz Wespazjan - pierwszy, który dostrzegł, że na toaletach można zrobić pieniądze. Wespazjan zwrócił jednak uwagę na aspekt ekonomiczny. Na to, żeby wygodnie korzystać potrzebne są pieniądze. Trzeba mieć na higienę, na niewolników, którzy myją, na majstrów, którzy naprawią. Cesarzowi były potrzebne pieniądze na utrzymanie miejskich szaletów oraz oczywiście niewielka, bezzapachowa nadwyżka. Historia toalet jest fragmentaryczna i praktycznie niespisana. Uczy jednego. Tak, jak pozornie zanika wstydliwy temat na całe epoki zanikają toalety, a nawet podstawowe zwyczaje higieniczne. Cywilizacja Indusu – początek toalety, początek kanalizacji Jeśli przez toaletę rozumiemy miejsce, w którym można usiąść zrobić swoje, a następnie usunąć to za pomocą wody, wtedy pierwsza znana toaleta powstałaby 4500 lat temu w Mohendżo Daro, czyli w dolinie Indusu. W ubikację zaopatrzony był każdy dom, a każde starożytne WC połączone było z całkiem współczesną siecią wodociągową. Można wysnuć ciekawą teorię, że założyciele pierwszych cywilizacji byli „bardziej z naturą”. Mniej było niepotrzebnej i naciąganej wstydliwości. Toaleta spłukiwana kubłem wody oraz ściek płynący podobnie do dzisiejszej kanalizy były czymś naturalnym. Jak się później przekonamy – im więcej unikania toaletowych tematów – tym mniej higieny i tym większe zacofanie miejsc gdzie król niby chodzi sam. Kreta – kolebka toaletowej ergonomii Na podobnych jak w dolinie Indusu Sedesach zasiadano też na Krecie – Minojczycy jednak dodali do toalet kilka wynalazków dostosowujących ubikację do jej użytkownika. Usprawnieniem najbardziej znanym i robiącym ponowną karierę dopiero teraz jest podnóżek. Bowiem z jedną nogą wyżej jest łatwiej i szybciej. Kreteńska toaleta króluje aż do początków średniowiecza. Przynajmniej w Europie. Trochę dłużej używa jej Bizancjum. Strona 4

Historia toalety - 1 W międzyczasie sprawę przejmują Rzymianie i czynią z toalet system publiczny, część swej sieci wodociągowo-kanalizacyjnej, aby na koniec uczynić toalety nieźle prosperującym cesarskim (biznesem. Oops! Przepraszamy – oczywiście nie „cesarskim”, a „publicznym” biznesem – przecież żaden władca nie czerpie zysków ze swoich rządów. Mroki średniowiecza, mroki rokoko To nieprawda, że toaleta znika w Europie Zachodniej zupełnie. Popularne są w tym okresie wielooczkowe wychodki dworskie i klasztorne, ale nie ma kabin. Załatwiający się siedzą obok siebie i oddają konwersacjom, negocjacjom i plotkom. Nawet król wbrew porzekadłu nie chodzi sam, ale z dworem. Monarcha siedząc na sedesie odbywa narady, przyjmuje audiencje. Jest jednak ziarno prawdy w stwierdzeniu, że król do wychodka chodzi sam. Kilku królów zamordowano właśnie wtedy, gdy się załatwiali. Toaleta to wymarzona sytuacja dla zabójcy. Henryk Walezy - król Polski, a póżniej Francji. Jak wielu władców zginął... na toalecie. Henryk Walezy - król Polski, a póżniej Francji. Jak wielu władców zginął... na toalecie. W XVI wieku zanika okres względnej higieny. Zaczyna się czas czegoś co określilibyśmy jako bycie cool, trendy, czy na fali. Modne damy i kawalerowie są tak trendy, a toalety… wychodza z mody. Nikt ze światowców z nich nie korzysta. Ale przecież gdzieś musi isę załatwić! Robi to gdzie popadnie – za kotarami, na balkonach, do wygasłych kominków. Rządzi nocnik, a gdy go brak, anarchia. Ta ostatnia groźna jest nie tylko w pomieszczeniach zamkniętych. Nocniki opróżnia się przez okno. Zrozpaczeni przechodnie jeszcze w osiemnastym wieku idąc ulicą krzyczą „Chodzi się!”, by nie dostać z góry chlustem z nocnika. Najgorsze jest to, że zanika spłukiwanie. W miastach będzie tak praktycznie do końca XIX wieku, kiedy to każde mieszkanie, lub przynajmniej piętro wyposażone zostaje w oddzielną toaletę. By to stało się możliwe musi jednak ponownie od czasów starożytnych ruszyć… Machina wynalazcza Prym wiodą Anglicy. Prym, jest tak silny, że nazwać należy go po imieniu: monopolem. Wyspiarze zaczynają wcześnie. Już w 1596 John Harington, chrześniak Elżbiety I, opisuje urządzenie, które mogłoby stać się współczesną, spłukiwaną toaletą. Jego wynalazek nosi nazwę Ajax. Jednak pomysł jest zbyt ekstrawagancki i nie przyjmuje się. Spłukiwaną toaletę wynajduje ponownie J. F. Brondel. Dzieje się to w roku 1738, a w 1775 Alexander Cummings wynajduje kolanko pod muszlą (S-trap). Dzięki niemu zapach z kanalizy nie dociera do naszych nozdrzy do dziś. Pieniądz naprawdę przestaje śmierdzieć – zwłaszcza, że znika. Czy ktoś dziś płaci za wykorzystanie tego patentu? Strona 5

Historia toalety - 1 W 1819 Albert Giblin uzyskuje brytyjski patent na spłukiwanie toalety. Zasada jego działania pozostanie niezmienna praktycznie do lat osiemdziesiątych dwudziestego wieku. Ostatniego usprawnienia dokonuje również obywatel Commonwelthu. W 1980 Australijczyk Bruce Thomson wynajduje toaletę oszczędzającą wodę. Tę z dwoma przyciskami - taką, jaką najczęściej mamy dziś w domu. Pierwsza toaleta na kontynencie europejskim (W Wielkiej Brytanii była w to w owym czasie wśród arystokracji powszedniość) powstaje w 1860 roku w Niemczech. Niestety może z niej korzystać tylko… brytyjska monarchini - Królowa Wiktoria, która marzyła o toaletach wyściełanych pięknym czerwonym materiałem. Kolejnym toaletowym estetom okazuje się Włodzimierz Ilicz Lenin. Chciał on robić toalety ze złota – kapitalistycznego przeżytku. Powrót do kabiny – powrót do biznesu Kabina toaletowa na dobre wraca dopiero na początku dwudziestego wieku. Ewoluuje jednak szybko w i wielu kierunkach. Praktycznie każdy obiekt wymaga innego rodzaju toalet. W szkołach powstają pierwsze toalety dla dzieci, w szpitalach pierwsze dla niepełnosprawnych, a przy stadionach pierwsze tanie i „szybkie” toalety dla kibiców. Każda z nich stanie się wkrótce oddzielną specjalistyczną konstrukcją. Wbrew temu, czego spodziewał się Lenin nikt nie robi toalet ze złota, jednak trochę prawdy w przemyśleniach wodza rewolucji jest. Toalety stały się dziś biznesem. To właśnie dlatego tak chętnie wspomina się maksymę „Pieniądz nie śmierdzi”. Nie śmierdzi również ten zaoszczędzony, jak choćby na łatwych w konserwacji i utrzymaniu czystości kabinach z HPL. HPL to kolejna mała rewolucja w historii toalet. Zwłaszcza jeśli chodzi o koszty ich utrzymania.

------------------------------------------------------------------------------Najstarsze łaźnie na świecie zawdzięczamy starożytnym Rzymianom, Grekom, Egipcjanom oraz Chińczykom. Antyczne termy i toalety Najstarsze łaźnie na świecie zawdzięczamy starożytnym Rzymianom, Grekom, Egipcjanom oraz Chińczykom. Słynne termy stabiańskie odkryte w Pompejach, datowane na II stulecie przed naszą erą, składały się z obszernego kompleksu budynków takich jak basen, szatnia, osobne pomieszczenie z gorącą wodą, łaźnia parowa, czy łaźnia sucha. Wyposażone w centralne ogrzewanie, wykładane zdobioną ceramiką, służyły mieszczanom za miejsce spotkań, relaksu i odnowy biologicznej. Również około 2000 lat Strona 6

Historia toalety - 1 temu, w Chinach dokonano wynalazku rewolucjonizującego technikę sanitarną, jakim była toaletowa spłuczka. Co ciekawe, na podobnie wyrafinowany wynalazek, Europejczycy wpadli dopiero pod koniec XVI wieku. Słowiańskie izby, banie i łamziemwalki Jak wynika z badań archeologicznych, oraz nielicznych pisanych dokumentów, nasi przodkowie z higieną osobistą także nie mieli większych problemów. Od kiedy bowiem Słowianie pojawili się na arenie dziejów (VI w. n.e.), towarzyszyły im rodzime "izby", "banie" i "łamziemwalki". I choć obiektom tym z pewnością wiele brakowało w porównaniu do murowanych łaźni rzymskich, to były one dużym krokiem w rozwoju higieny na ziemiach polskich. Księga dróg i krajów z 1066 roku autorstwa arabskiego pisarza Abu Obaida Abdallaha al Bekri z Kordoby, tak opisuje drewnianą łaźnię słowiańską z IX-XI wieku: "(.) Budują piec z kamienia w jednym rogu i wycinają w górze na wprost niego okienko dla ujścia dymu. A gdy się rozgrzeje, zatykają owe okienko i zamykają drzwi domku. Wewnątrz znajdują się zbiorniki na wodę. Leją ją na rozpalony piec i podnoszą się kłęby pary.(.) Wówczas otwierają pory i wychodzą zbędne substancje z ich ciał. Płyną z nich strugi [potu] i nie zostaje na żądnym z nich ani śladu świerzbu czy strupa. Domek ten nazywają al-i[s]tba [izba]". Średniowiecze - bliżej Antyku niż współczesności Odrobinę bardziej wyrafinowane łaźnie publiczne zagościły na dobre w piastowskiej i jagiellońskiej Polsce, wraz z upowszechnieniem w budownictwie kamienia, zastępującego tradycyjne drewniane budowle. Murowane łaźnie publiczne cieszyły się u nas - jak wskazują historycy - znaczną popularnością. Jak podaje Andrzej Piotrowski (Gazeta Biskupińska 4/99) - "W samym tylko Krakowie w XIV wieku funkcjonowało 12 łaźni, a oprócz tego posiadał je przecież sąsiedni Kazimierz.(.) Łaźnie mieściły się w murowanych domach, do których rurami doprowadzano wodę. Łaźnie kobiece były odseparowane od męskich.(.) W łaźni można było się ostrzyc i ogolić, poddać zabiegom kosmetycznym, a nawet lekarskim. Dobra łaźnia była miejscem spotkań towarzyskich." Co ciekawe, higiena osobista najwyraźniej nie stanowiła wówczas tematu tabu, ani elementu sfery intymnej. Pod tym względem, średniowieczu w Polsce bliżej było do kultury Antyku, niż do czasów obecnych. Po Potopie i po łaźniach Potop szwedzki doprowadził kraj do ruiny. Zniszczono również budynki publiczne takie jak łaźnie, które praktycznie zniknęły z pejzażu mniejszych miast i wsi. Poziom higieny spadł w drastyczny sposób. W potocznym przekonaniu zaczęły dominować poglądy o szkodliwości mycia dla zdrowia. Powiedzonko "częste mycie skraca życie" - przetrwało zresztą w polszczyźnie po dziś dzień. Umiarkowanym pocieszeniem może pozostawać fakt, iż było tak w całej Europie. To właśnie w XVI - XVIII wieku na europejskich salonach spotkać można było - zamiast łazienek - wynalazki w rodzaju srebrnych młoteczków do zabijania wszy. Rewolucja przemysłowa i co z tego wynikło Za sprawą rewolucji przemysłowej, powiększył się dostęp ludności do środków higieny (jak mydło, armatura łazienkowa, etc.). W miastach zaczęto budować kanalizację. Powstały toalety i łazienki, w które wyposażano nowe kamienice, domy jednorodzinne i Strona 7

Historia toalety - 1 obiekty użyteczności publicznej. Przemianie ulegało także wyposażenie łazienek. W 1851 roku wynaleziono elektryczną pralkę. Pomieszczenia łazienne wyposażono w wannę, kaloryfer, prysznic. W połowie XX wieku małe, współcześnie wyposażone łazienki uznane zostały za cywilizacyjny standard. Niestety, ilości nie towarzyszyła często jakość. Plastikowe deski toaletowe i baterie, tanie kafelki, blaszane brodziki i zasłonki z ceraty, do dziś symbolizują masową tandetę z epoki rewolucji przemysłowej. A pięknych łaźni trochę żal. Trendy na XXI wiek - powrót do krainy sztuki Zdaniem przedstawicieli branży, nasz stosunek do łazienek ulega głębokim zmianom. Zwyczajna funkcjonalność, to obecnie za mało. Europejczycy coraz częściej skłaniają się ku koncepcji salonu kąpielowego, łączącego atmosferę prywatności z komfortem nowoczesnego miejsca odnowy biologicznej i relaksu. Nie bez znaczenia jest dla nas również styl. Projekty aranżacji łazienek nierzadko wychodzą dzisiaj spod ręki znanych artystów i profesjonalnych designerów, takich jak np. projektujący dla firmy Kludi - Michael Stein. Modne stało się wellness - czyli celebracja zdrowia i dobrego samopoczucia. Zmianie uległa również cała filozofia produkcji wyposażenia łazienek i armatury sanitarnej. Miejsce taśm produkcyjnych wytwarzających masowy produkt, zajęły ultranowoczesne linie technologiczne wspierane rękodziełem. Czy zatem czeka nas powrót do krainy sztuki? Bez wątpienia, wiek XXI może okazać się triumfalnym powrotem komfortowej łaźni na arenę dziejów - tyle, że tym razem prywatnej. -----------------------------------------------------------------------------Ustęp Pierwsze ustępy zbudowano w akkadyjskim pałacu w Eszunna w Mezopotamii. Były to prymitywne platformy, czasem z ukształtowanym siedzeniem z bitumu (smoły). Nie było żadnych zamknięć wodnych, odcinających je od cieku, który płynął pod spodem. W średniowiecznych zamkach potrzeby fizjologiczne załatwiano w specjalnych komnatach z otworami w podłodze. Znajdowały się one nad fosami. U Krzyżaków były to specjalne wieże kloaczne - tzw. danskery. Na wsi były to dziury wykopane w ziemi, które po zapełnieniu zasypywano. Czasami między domami, które stały blisko siebie, dawano belki, na których można było usiąść, by w spokoju zrobić, co trzeba. Mieszczanie używali nocników, których zawartość wylewano na ulicę, co było przyczyną wielu chorób. Oficjalnie obowiązywał zakaz takiego postępowania, którym jednak praktycznie nikt się tym nie przejmował. Pierwszą miskę klozetową spłukiwaną wodą ze specjalnej cysterny w rodzaju blaszanego, walcowego zbiornika, który był napełniany wodą z kurka znajdującego się powyżej wymyślił i zaprojektował poeta angielski John Harrington w 1596 roku. Spłukiwanie następowało po przez wyciągnięcie wtyczki z dna miski (przez uchwycenie pionowej rączki), co powodowało wypłynięcie jej zawartości. Pierwsze urządzenie służyło jemu samemu, drugie zostało zainstalowane w pałacu w Richmond, na życzenie królowej Elżbiety - matki chrzestnej projektodawcy. Ze względu na brak kanalizacji, spłukiwanie toalety było problemem i w związku z tym ustęp pozostawał kaprysem bogatych ekscentryków do połowy XVIII wieku. Na szeroką skalę urządzenie upowszechniło się Strona 8

Historia toalety - 1 dopiero około 1780 roku, po upowszechnieniu kanalizacji i wynalezieniu nowoczesnego wc przez zegarmistrza londyńskiego Aleksandra Cumming w 1775 roku. Jeszcze nowocześniejsze urządzenie (takie jak mamy dziś) opatentował w 1890 roku A.A. Neff - również w Anglii. W Warszawie pierwsze urządzenia tego typu założono w latach siedemdziesiątych ubiegłego wieku. Ponad sto lat minęło, zanim w lutym 1883 roku w drzwiach toalet zastosowano zasuwy: "wolne-zajęte". Wynalazek A. Ashwella wyprodukowała firma C. Cross & Co. z Herne Hill (USA). Pierwsze ustępy zbudowano w akkadyjskim pałacu w Eszunna w Mezopotamii. Były to prymitywne platformy, czasem z ukształtowanym siedzeniem z bitumu (smoły). Nie było żadnych zamknięć wodnych, odcinających je od cieku, który płynął pod spodem. W średniowiecznych zamkach potrzeby fizjologiczne załatwiano w specjalnych komnatach z otworami w podłodze. Znajdowały się one nad fosami. U Krzyżaków były to specjalne wieże kloaczne - tzw. danskery. Na wsi były to dziury wykopane w ziemi, które po zapełnieniu zasypywano. Czasami między domami, które stały blisko siebie, dawano belki, na których można było usiąść, by w spokoju zrobić, co trzeba. Mieszczanie używali nocników, których zawartość wylewano na ulicę, co było przyczyną wielu chorób. Oficjalnie obowiązywał zakaz takiego postępowania, którym jednak praktycznie nikt się tym nie przejmował. Pierwszą miskę klozetową spłukiwaną wodą ze specjalnej cysterny w rodzaju blaszanego, walcowego zbiornika, który był napełniany wodą z kurka znajdującego się powyżej wymyślił i zaprojektował poeta angielski John Harrington w 1596 roku. Spłukiwanie następowało po przez wyciągnięcie wtyczki z dna miski (przez uchwycenie pionowej rączki), co powodowało wypłynięcie jej zawartości. Pierwsze urządzenie służyło jemu samemu, drugie zostało zainstalowane w pałacu w Richmond, na życzenie królowej Elżbiety - matki chrzestnej projektodawcy. Ze względu na brak kanalizacji, spłukiwanie toalety było problemem i w związku z tym ustęp pozostawał kaprysem bogatych ekscentryków do połowy XVIII wieku. Na szeroką skalę urządzenie upowszechniło się dopiero około 1780 roku, po upowszechnieniu kanalizacji i wynalezieniu nowoczesnego wc przez zegarmistrza londyńskiego Aleksandra Cumming w 1775 roku. Jeszcze nowocześniejsze urządzenie (takie jak mamy dziś) opatentował w 1890 roku A.A. Neff - również w Anglii. W Warszawie pierwsze urządzenia tego typu założono w latach siedemdziesiątych ubiegłego wieku. Ponad sto lat minęło, zanim w lutym 1883 roku w drzwiach toalet zastosowano zasuwy: "wolne-zajęte". Wynalazek A. Ashwella wyprodukowała firma C. Cross & Co. z Herne Hill (USA). Generał Felicjan Sławoj-Składowski zasłynął z tego, że kazał budować i utrzymywać w czystości klozety, od jego nazwiska nazwane "sławojkami". Było to przed II wojną światową, kiedy na polskiej wsi panował zwyczaj załatwiania potrzeb naturalnych w polu za stodołą. Generał był w wykształcenia lekarzem, w wojsku pełnił funkcję szefa służb sanitarnych, więc wiedział, jakie znaczenie ma higiena. A z tą Polacy zawsze byli na bakier. Niestety, "sławojki" szybko stały się obiektem wielu dowcipów, a satyrycy w niemiłosierny sposób wyśmiewali się z generała, który w latach 1936 - 39 pełnił funkcję premiera. Sławoj przeszedł do historii jako fatalny szef rządu - ale pozostawił po sobie Strona 9

Historia toalety - 1 przynajmniej zwyczaj umieszczania przy każdej wiejskiej zagrodzie latryny. Ponieważ zaś nieliczne tylko wsie posiadają kanalizację, stoją one tam do dziś. Polska latryna to zbita z desek budka, ustawiona nad wykopaną w ziemi dziurą. Dalszych szczegółów czytelnikom oszczędzę. Dość powiedzieć, że polska kultura toaletowa rozkwitła dopiero w ostatnich latach. Rychło w czas Polacy zrozumieli, że brudny i śmierdzący ustęp odstrasza klientów nawet na stacji benzynowej. Przynajmniej w miastach, polskie toalety nie odbiegają już zbytnio standardem od zachodnich. Przed nami jednak jeszcze bardzo długa droga, a zapóźnienia gigantyczne. Oblicza wstydliwej rolki Trudno wyobrazić sobie życie bez niego. O tym, jak ważną pełni rolę, najłatwiej było się przekonać w latach kryzysu, gdy stał się jednym z najbardziej pożądanych produktów. Długi, zwinięty w rolkę, szary, kolorowy, tłoczony lub zapachowy. Papier toaletowy. Przeciętny Polak rocznie zużywa 2,5 kg tego niezastąpionego produktu. To czterokrotnie mniej niż statystyczny mieszkaniec zachodniej Europy. Trudno jednoznacznie powiedzieć, kto był pierwszym wynalazcą papieru nawijanego na rolę. Jedne źródła donoszą o S. Wheelerze, amerykańskim wynalazcy, który w połowie XIX w. stworzył współczesną papierową wersję. Inne źródła prowadzą do Hansa Klenka, niemieckiego bankowca. W magazynie wynajętym od urzędu prowiantowego w Ludwigsburgu zapoczątkował produkcję legendarnej rolki. Producent gwarantował, że każda z nich zawierała tysiąc listków papieru. Jednak historia tego higienicznego produktu nie zaczęła się w XIX w. Wywodzi się on od swoich poprzedników sprzed setek lat i wielu innych rzeczy, których używano w tym samym celu. Pewne jest, że papieru toaletowego używano już ok. tysiąca lat temu w Chinach. Wówczas jednak nie był on nawijany na rolki. Nieco większe kłopoty i dyskomfort mieli niewątpliwie starożytni Rzymianie. W patrycjuszowskich domach używano gąbek nadzianych na kije. Plebs musiał zadowolić się substytutami ofiarowanymi przez naturę: suchą trawą, słomą lub leśnym mchem. Zdarzały się także esktremalne pomysły: dziś wydaje się niemożliwe, by do tego celu stosować płaskie kamienie, muszle czy rozmoczone kaczany kukurydzy. W nowożytnej Europie elity dworskie nakazywały służbie wykonanie toaletowych koronkowych chusteczek. Królowa Maria Antonina miała ich całą kolekcję. Zamożniejsza szlachta radziła sobie posługując się wełną z owiec o długiej i gęstej sierści. Wybawienie przyniosło rozwinięcie przemysłowej produkcji celulozy. Papier toaletowy w różnych postaciach zawitał w toaletach. Polacy, jak mało który naród, mają specyficzne podejście do papieru toaletowego. W latach 70. i 80. XX w. życie było szare jak papier toaletowy i długie jak kolejki po niego. Zmarszczyk, bo tak mówiono o szarym, pogniecionym papierze toaletowym (robionym najczęściej z makulatury), niemal na równi z delicjami i kawą wręczany był jako łapówka lub tzw. prezent grzecznościowy. Papier był także tematem żartów, literackich wynurzeń i filmów. W komedii Tadeusza Chmielewskkiego z 1971 r. "Nie lubię poniedziałku" milicjant kierujący ruchem zatrzymuje kobietę, gdy przebiega ulicę w niedozwolonym miejscu. Tłumaczy ona, że śpieszyła się, bo gdzieś rzucili papier toaletowy. Milicjant zatrzymuje ją na chwilę, ale w końcu zwalnia, dzięki czemu może ona zdążyć po papier. Z wdzięczności Strona 10

Historia toalety - 1 kupuje kilka rolek także dla niego. Wreszcie trafiają one w ręce trzech harcerzy z Młodzieżowej Służby Ruchu. To dla nich nagroda za to, że pomogli milicjantowi kierować ruchem. Po 1989 r. papierowe problemy zniknęły. Rolki zaległy na sklepowych półkach w różnych odmianach i kolorach. W 1997 r. w mediach pojawiła się pierwsza reklama papieru toaletowego. Polacy jednak nadal chętniej kupowali szare rolki. Robiło tak 80 proc. społeczeństwa. Obecnie, dzięki coraz większej dostępności coraz najprzeróżniejszych wersji papieru miękkiego i kolorowego, kupuje go dwa, trzy razy więcej Polaków niż siedem lat temu. Jednocześnie papier toaletowy stał się w dużym stopniu sygnalizatorem statusu danego gospodarstwa domowego. Nie jest tajemnicą, że toaleta, jej czystość, dobór asortymentu higienicznego wiele mówią o nas samych. Wielu z nas stara sie zatem, by w jego toalecie wisiał nnajbardziej wymyślny, a więc i odpowiednio droższy papier. Na całym śwwiecie producenci prześcigają się w nowościach. Wszystko po to, by przyciągnąć klientów. Dla bogatszych wydaje się limitowane partie z autografami gwiazd, drukuje się na nim powieści, wiersze. W okresie wojny irackiej w USA wyprodukowano nawet rolki z podobizną Saddama Husajna. Nie brak i tak osobliwych pomysłów jak stworzenie uchwytu na papier toaletowy z wyświetlaczem Internetu. *** Wartość krajowego rynku artykułów higienicznych codziennego użytku wynosi ok. 700 mln zł. 60 proc. należy właśnie do papieru toaletowego. Prym wiedzie koncern Kimberly-Clark, jeden z największych światowych producentów i dystrybutorów artykułów higienicznych codziennego użytku. Jego flagowym produktem jest papier toaletowy marki Velvet, który od niedawna w naszym kraju otrzymał nowe opakowania z wizerunkiem szczeniaka labradora. Od ponad 30 lat piesek tej rasy kojarzony jest z marką koncernu Kimberly-Clark. Jako symbol komunikacji marketingowej zagościł nawet w londyńskim muzeum figur woskowych Madame Tussaud. KAMILLA GĘBSKA -------------------------------------------------------------------------------Historia spłuczki W 1905 roku, szwajcarska firma Geberit, skonstruowała drewnianą spłuczę nadtynkową z ołowianą powłoką uszczelniającą wewnątrz. Blisko 50 lat później, ta sama firma rozpoczęła produkcję spłuczek z PCW. W 1977 roku, Geberit zaprezentował system przenoszący obciążenie z przyborów sanitarnych takich jak: miska ustępowa, bidet, czy umywalka na podtynkowe stelaże. Jak się okazało, to przełomowe osiągnięcie, jest dziś podstawą do urządzania nowoczesnych łazienek. Obecnie wyróżniamy dwa typy misek ustępowych: talerzowe (płaskie) lub lejowe. Oba posiadają zamknięcie wodne w postaci syfonu. Tworzy go wyprofilowany w formie litery U Strona 11

Historia toalety - 1 przewód odpływowy. W miskach talerzowych woda wypełnia oprócz syfonu także płaskie zagłębienie pod ujściem wody z rury spłukującej. Miski płaskie zostały jednak wyparte przez bardziej higieniczne i łatwiejsze do utrzymania w czystości lejowe. W starych budynkach spotkamy zwykle miski ustępowe z pionowym wylotem odpływu. Odpływ taki był połączony ze znajdującym się bezpośrednio w podłodze wlotem do rury łączącej naszą toaletę z pionem kanalizacyjnym. Przyłącze do pionu znajdowało się pod sufitem niższej kondygnacji. Jeśli więc odpowiadało nam miejsce montażu miski, to przy remoncie i wymianie starej miski musimy kupić nową miskę ustępową również z pionowym odpływem w podstawie. Miski ustępowe są przeważnie ceramiczne, ale spotyka się też ze stali nierdzewnej. Te ostatnie zwykle należą do ekskluzywnych serii przeznaczonych do montażu w toaletach, gdzie w wystroju dominują szkło i metal. Płuczki stosowane przy miskach ustępowych, mogą być zbiornikowe lub ciśnieniowe. W pierwszych do spłukiwania wykorzystywana jest siła nagromadzonej w zbiorniku wody, w drugich - bezpośrednio ciśnienie wody w instalacji wodociągowej. Spłuczki zbiornikowe mogą mieć zbiornik umieszczony nisko lub wysoko. To drugie rozwiązanie nie jest już stosowane w nowych instalacjach. Wciąż jednak w handlu możemy znaleźć zbiorniki i inne części do tego typu spłuczek. Zbiornik wysoki, nazywany też górnopłukiem, zawieszany jest ok. 2 m ponad podłogą. Wylot zbiornika zamykany jest zaworem dzwonowym. Doprowadzenie wody zamykane było zaworem pływakowym po podniesieniu się wody w zbiorniku do określonego poziomu. Na wypadek uszkodzenia lub zablokowania zaworu pływakowego w zaworze dzwonowym był otwór przelewowy, którym woda mogła spływać wprost do rury płuczącej. Takie rozwiązanie zabezpieczało toaletę i cały dom przed zalaniem. Górnopłuk uruchamia się poprzez pociągnięcie dźwigni, która podnosi nieznacznie dzwon zaworu ku górze. Wytworzone podciśnienie powoduje wessanie wody ze zbiornika do rury płuczącej, która w ciągu kilku sekund spływa do miski ustępowej. Dzięki różnicy wysokości wystarczało napełnienie zbiornika 5 litrami wody, aby dokładnie spłukać miskę. Mankamentem tego rozwiązania jest jednak hałas podczas spływania wody. Górnopłuki zajmowały dużo miejsca, ponieważ na ścianie ponad miską nie było już możliwości zamontowania szafki lub półek. Ze względu na wysokość zawieszenia utrudnione były również prace remontowe i konserwacyjne. Dziś powszechnie używa się spłuczek niskich - dolnopłuków. Są one zawieszane na ścianie na niewielkiej wysokości ponad miską ustępową lub montowane bezpośrednio na podstawie miski. Dolnopłuki są wyższe i węższe od górnopłuków. Wlot do rury płuczącej zamykany jest zaworem spustowym, uruchamianym za pośrednictwem dźwigni lub podnoszonym bezpośrednio w górę ciągadłem z gałką. Podobnie jak w górnopłukach dopływ wody w dolnopłuku jest zamykany zaworem pływakowym. Zabezpieczeniem przed zalaniem w przypadku uszkodzenia zaworu pływakowego jest rura przelewowa w zaworze spustowym. Odmianą dolnopłuku jest coraz częściej stosowany zbiornik podtynkowy. Zawiesza się go na specjalnym stelażu ze stalowych kątowników w ścianie i maskuje płytami suchego tynku (gipsowo-kartonowymi, gipsowo-włóknistymi). Do zbiorników podtynkowych stosuje się miski ustępowe zawieszane na ścianie. Mocowane są one do stalowego stelażu podtrzymującego zbiornik pod tynkiem. Współczesne dolnopłuki i zbiorniki podtynkowe mają możliwość oszczędnego wykorzystywania wody ze zbiornika. Zawór spustowy połączony jest z dźwignią, w taki sposób, że możliwe jest jego uruchamianie tak, aby wypłynęła z niego tylko część wody lub cała zawartość. Mechanizm dźwigni zaworu spustowego pozwala przerwać wypływ wody w czasie Strona 12

Historia toalety - 1 spłukiwania - funkcję tą nazywa się popularnie "start-stop". Stosowane są dwa przyciski, jeden do oszczędnego spłukiwania z użyciem 3 litrów wody i drugi do normalnego spłukiwania przy użyciu 6-9 litrów (w zależności od ustawienia pływaka).fot. muratordom.plCzęsto można spotkać spłuczki izolowane warstwą styropianu, co zapobiega skraplaniu się pary wodnej na zewnętrznych ściankach spłuczki. Spłuczki do zawieszenia na ścianie produkowane są z tworzyw sztucznych. Spłuczki montowane na misce robione są z tego samego co miska materiału, najczęściej z ceramiki. Rzadko już spotykane spłuczki ciśnieniowe są montowane bezpośrednio na dopływie wody z sieci. Podłączane są do przewodu o średnicy minimum 1 cala, czyli 25 mm. Spłuczki takie wymagały dużego ciśnienia w instalacji rzędu 2-6 barów. Uruchamiane są dźwignią, która otwiera zawór ciśnieniowy. Czas otwarcia zaworu oraz ciśnienie wody na wypływie ze spłuczki można ustawić śrubami regulacyjnymi. Otwarcie zaworu powoduje zawsze znaczny hałas i wibracje, które mogą przenosić się na całą instalację wodociągową. Spłuczki tego typu są bardzo wrażliwe na korozję i zanieczyszczenia, co często prowadzi do awarii lub niewłaściwego działania. Nowoczesne bezdotykowe urządzenia spłukujące miskę ustępową reagują na trwającą minimum 6 sekund obecność użytkownika w strefie oddziaływania fotokomórki. Po 3 sekundach od momentu opuszczenia strefy następuje automatyczny wypływ wody. Jeżeli zajdzie potrzeba dodatkowego spłukania, można to zrobić za pomocą ręcznego przycisku.Ostatnim krzykiem mody japońskich konstruktorów z firmy "Matsushita", jest w pełni elektroniczny sedes, z procesem usuwania fekaliów, zintegrowanym prysznicem analnym i suszarką wraz z rozpylaczem substancji dezynfekującej. Dodatkowo, japoński sedes przeprowadza przy okazji kontrolę stanu zdrowia, której wynik komunikuje za pośrednictwem generatora mowy ludzkiej. Może np. zakaszleć, gdy użytkownik pali, lub poinformować o braku higieny ze strony poprzedniego użytkownika toalety. Co jednak, gdy to my ostatnio korzystaliśmy z toalety?

--------------------------------------------------------------------------------------------

Strona 13