John Irving Syn Cyrku

John Irving

Syn Cyrku

Tytuł oryginału: A Son of the Circus Projekt obwoluty: Maciej Sadówski Redakcja: Anna ]utta-Walenko Redakcja graficzno-techniczna: Mariusę ]aśtak Korekta: Anna Górecka © 1994 by Garp Enterprises, Ltd © for the Polish edition by MUZA SA, Warszawa 1996 © for the Polish translation by Zbigniew Batko

ISBN 83-7079-522-6 Warszawskie Wydawnictwo Literackie MUZA SA Warszawa 1996

l KRUK NA WENTYLATORZE Krew karłów To karły kazały mu zazwyczaj wracać - wracać do cyrku i do Indii. Uczucie, że opuszcza Bombaj „na zawsze", było doktorowi doskonale znane; niemal za każdym razem, gdy wyjeżdżał z Indii, przysięgał sobie, że nigdy tu nie wróci. Potem mijało kilka lat - z reguły nie więcej niż cztery, pięć - i znów decydował się na długi lot z Toronto. I nie miało tu nic do rzeczy to, że urodził się w Bombaju; tak przynajmniej utrzymywał. Matka i ojciec nie żyli, siostra mieszkała w Londynie, brat w Zurychu. Żona doktora była Austriaczką, a ich dzieci i wnuki mieszkały w Anglii bądź w Kanadzie; żadne z nich nie chciało przenieść się do Indii rzadko ten kraj odwiedzały ani też żadne się tam nie urodziło. Ale przeznaczeniem doktora było wracać do Bombaju, wracał więc nieustannie - jeśli nie na zawsze, to przynajmniej na tak długo, jak długo w cyrkach występowały karły. Achondroplastyczne karły to w indyjskich cyrkach trzon zespołu klownów; nazywa się ich liliputami, ale one liliputami nie są - są karłami. Achondroplazja jest najbardziej pospolitym typem karłowatości. Karzeł achondroplastyczny może być potomkiem normalnych rodziców, istnieje jednak pięćdziesiąt procent prawdopodobieństwa, że dzieci karłów będą też karłami. Karłowatość tego rodzaju jest najczęściej rezultatem rzadkiego genetycznego zjawiska, samoistnej mutacji, która później staje się dominującą cechą karlego potomstwa. Nikt nie znalazł dotychczas kodu genetycznego tej cechy i nawet najtęższe umysły w dziedzinie genetyki nie próbowały go poszukiwać. Niewykluczone, że fantastyczna zgolą idea wykrycia genetycznego kodu tego typu karłowatości ożywiała wyłącznie doktora Farrokha Daruwallę. Namiętne pragnienie dokonania tego odkrycia skłaniało go do ciągłego pobierania próbek karlej krwi. To, że jego idea była czystą fanaberią, nie ulegało żadnej wątpliwości; cały ten pomysł z krwią karłów nie miał nic wspólnego z ortopedią, doktor zaś był chirurgiem-ortopedą, a genetyka stanowiła tylko jeden z jego koników. A jednak, mimo że Farrokh odwiedzał Bombaj rzadko i nigdy nie bawił tam długo, nikt inny nie utoczył tyle krwi z tak wielu karłów, nikt inny nie wykrwawił ich tylu, co on, doktor Daruwalla. W indyjskich cyrkach trafiających do Bombaju, a także w tych, które często odwiedzały mniejsze miasta Gudźaratu i Maharasztry, nazywano Farrokha, nie bez pewnej dozy czułości, wampirem. Nie znaczy to bynajmniej, że innym indyjskim lekarzom jego specjalności nie trafiali się pacjenci-karły; wielu z nich cierpiało na przewlekłe ortopedyczne schorzenia - nękały ich bóle w kolanach i kostkach, nie mówiąc już o krzyżu. Objawy te nasilały się z wiekiem, miały też związek z przybieraniem na wadze; w miarę jak karły starzały się i tyły, ból zaczynał promieniować na pośladki, uda i łydki. W Toronto doktor nie spotykał zbyt często małych pacjentów--karzełków, ale w szpitalu dla ułomnych dzieci w Bombaju - gdzie podczas swych kolejnych wizyt w kraju pełnił honorowo funkcję konsultanta — miał okazję badać ich wielu. Choć jednak karły te chętnie raczyły doktora Daruwallę opowieściami o swych sprawach rodzinnych, nie były zbyt skore do oddawania mu krwi. Byłoby nieetyczne z jego strony pobierać krew karzełków wbrew ich

woli; większość schorzeń ortopedycznych nękających achondroplastyczne karły nie wymagała badania ich krwi. Było zatem ze strony Farrokha rozwiązaniem najuczciwszym wyjaśnić im naukowy charakter swego programu badawczego i prosić o krew. Na co karły prawie zawsze odpowiadały: nie. Przykładem pod tym względem modelowym był karzeł, z którym łączyła doktora największa zażyłość; posługując się metaforycznym językiem przyjaźni, można by powiedzieć, że Farrokh i Vmod przebyli wspólnie szmat drogi. Karzeł był jak pępowina łącząca doktora z cyrkiem. Był także pierwszym karłem, którego doktor Daruwalla poprosił o krew. Poznali się w gabinecie doktora w szpitalu dla ułomnych dzieci; ich rozmowa zbiegła się w czasie ze świętem bogini Diwali, które zwabiło do Bombaju, na Cross Maidan, cyrk pod nazwą Wielki Błękitny Nil. Karłowaty klown (Yinod) i jego normalna żona (Deepa) przyprowadzili wtedy syna--karzełka (Shivajiego) do szpitala, na przebadanie uszu. Yinod nie miał pojęcia, czy szpital dla ułomnych dzieci zajmuje się także uszami - uszy raczej trudno skojarzyć z ortopedią ale karzeł rozumował prawidłowo, że ułomne są ze względu na swą karłowatość wszystkie karły, a więc także i jego syn. A jednak doktor nie mógł za nic przekonać Yinoda, że to genetyczne czynniki zadecydowały o jego - i ich synka — karłowatości. To, że choć spłodzony przez normalnych rodziców, urodził się karłem, nie było zdaniem Yinoda skutkiem żadnej mutacji. Karzeł wierzył w wersję swej matki: nazajutrz po jego poczęciu wyjrzała rankiem przez okno i pierwszą istotą, jaką zobaczyła, był karzeł. To, że małżonka Yinoda, Deepa, była normalną kobietą - „prawie piękną", jak sam o niej mówił - nie uchroniło ich syna, Shivajiego, przed karłowatością. Jednakże zdaniem Yinoda n i e było to sprawą żadnego dominującego genu, lecz pecha Deepy, która zapomniała, przed czym on, Yinod, ją przestrzegał. Rankiem, nazajutrz po poczęciu dziecka, pierwszą żywą istotą, jaką zobaczyła, otworzywszy oczy, był Yinod i to właśnie dlatego Shiyaji urodził się także karłem. Prawda, Yinod mówił jej, żeby rano nie patrzyła na niego, ale ona o tym zapomniała. To, że Deepa była „prawie piękna" (a w każdym razie normalna), a jednak poślubiła karła, wynikało z faktu, że nie miała posagu. Sprzedała ją do cyrku Wielki Błękitny Nil jej rodzona matka. A ponieważ Deepa nie robiła w akrobacji na trapezie żadnych postępów, zarabiała grosze. „Tylko karzeł zechce się z taką ożenić" - orzekł Yinod. Choroba ich synka, przewlekłe zapalenie ucha środkowego, jest dolegliwością pospolitą wśród achondroplastycznych karłów w wieku do lat ośmiu, dziesięciu; nie leczone, infekcje takie prowadzą często do znacznego upośledzenia słuchu. Sam Yinod był na pół głuchy. Jednak Farrokh nie potrafił po prostu wyklarować mu ani tego, ani zresztą żadnej innej kwestii związanej z genetycznym podłożem typu karłowatości reprezentowanego czy to przez samego Yinoda, czy Shivajiego - na przykład sprawy tak zwanych płetwia-stych dłoni o serdelkowatych, wykoślawionych palcach. Doktor zwrócił także uwagę na krótkie, szerokie stopy karła i przykurcz rąk w łokciach, uniemożliwiający wyprostowanie ramion. Daremnie próbował nakłonić Yinoda, by przyznał, że - podobnie jak jego syn - sięga czubkami palców zaledwie bioder, że jego tyłek jest nienaturalnie wypięty i że nawet wtedy, gdy karzeł leży na plecach, nie znika typowe dla karłów wygięcie kręgosłupa

ku przodowi. Ta lędźwiowa lordoza i związane z nią boczne skrzywienie miednicy tłumaczyły niejako kaczkowaty chód wszystkich karłów. - Karły po prostu kolebią się przy chodzeniu, bo taka ich natura - twierdził Yinod. Był uparty jak wół i niechętny użyczeniu choćby jednej próbki swej krwi. Siedział na kozetce i kręcił przecząco głową, słuchając wywodów doktora Daruwalli na temat karłowatości. Głowa Yinoda, tak jak głowy wszystkich karłów achondro-plastycznych, była niezwykle duża. Jego twarz nie zdradzała oznak szczególnej inteligencji, chyba że dowodem potęgi umysłu miałoby być bulwiaste czoło. Środek twarzy - co również typowe przy achondroplazji - miał cofnięty, kości policzkowe i nos spłaszczone, chociaż sam czubek nosa sterczał lekko, mięsisty i zadarty, żuchwa zaś wysunięta była tak, że można było uznać podbródek Yinoda za wydatny. O ile podana ku przodowi głowa karła nie posiadała żadnych cech, które świadczyłyby o nadmiarze inteligencji, o tyle jego sposób bycia zdradzał osobowość o wielkiej determinacji. Wrażenie agresywności wzmacniała jeszcze jedna cecha pospolita wśród karłów achondroplastycznych: ponieważ ich kanalikowate kości są krótkie, masa mięśniowa jest skoncentrowana, co daje wrażenie niezwykłej krzepy. W przypadku Yinoda sam jego żywot wypełniony fikołkami i innymi akrobacjami ukształtował pięknie linię jego muskularnych barków, a mięśnie przedramion i bicepsy zdawały się wręcz rozsadzać skórę. Był klownem-weteranem, ale wyglądał jak miniaturka osiłka z obstawy i Farrokh trochę się go nawet obawiał. - A na co panu właściwie moja krew? - dopytywał się mały klown. Poszukuję tego tajemniczego czynnika, który sprawił, że jesteś karlem odparł doktor Daruwalla. Nie ma w tym nic tajemniczego! żachnął się Yinod. Kiedy znajdę to coś w twojej krwi, ludzie będą się mogli ustrzec przed płodzeniem karłów wyjaśnił doktor. - Ale dlaczego chce pan likwidować karły? - nie ustępował Yinod. - Pobieranie krwi nic boli - argumentował doktor. - Ukłucie igły jest bezbolesne. - Ukłucie igły zawsze boli - odparł Yinod. - Czyżbyś się bał? - zapytał Farrokh. - Po prostu krew jest mi teraz potrzebna - odrzekł Yinod. Prawie piękna Deepa również nie pozwoliła kłuć igłą swojego karłowatego dziecka, ale zarówno ona, jak i Yinod sugerowali, że cyrk Wielki Błękitny Nil, który pozostawał jeszcze tydzień w Bombaju, pełen jest innych karłów, które mogą oddać doktorowi Daruwalli swoją krew. Yinod oświadczył, że z wielką przyjemnością pozna doktora z klownami z Błękitnego Nilu. Co więcej, poradził Farrokhowi, żeby ten przekupił ich alkoholem i papierosami; także za namową Yinoda zmienił doktor stałą argumentację, za pomocą której przekonywał potencjalnych dawców. - Pan im mówi, że ich krew potrzebna do ratowania umierających karłów - zasugerował Yinod. W taki właśnie sposób zaczęła się realizacja badawczego programu doktora. Minęło piętnaście lat od czasu, gdy Daruwalla zajechał na plac przy Cross Maidan, gdzie cyrk rozbił

swój namiot. Miał ze sobą igły w plastikowym etui i pojemniki próżniowe na krew. Aby przekupić karły, przywiózł dwie skrzynki piwa Kingfis-her i dwa kartony marlboro; według Yinoda te ostatnie były popularne wśród jego kolegów-klownów, ponieważ karły darzyły wielką estymą faceta 2 reklamowego zdjęcia. Jak się okazało, Farrokh zrobiłby lepiej, gdyby pozostawił piwo w domu. W duchocie późnego popołudnia klowni z Wielkiego Błękitnego Nilu przeholowali z kingfisherem; dwóch z nich zemdlało podczas pobierania krwi, co dostarczyło Yinodowi dodatkowych argumentów, że nie powinien oddawać ani kropelki swojej. Nawet biedna Deepa nażłopała się piwska bez umiaru. Tuż przed zaczęła się uskarżać na lekkie zawroty głowy, które występem nasiliły się, kiedy zwisła z trapezu, zaczepiona na drążku pod kolanami. Próbowała wykonać przewrót do pozycji siedzącej, ale wysoko pod kopułą namiotu zebrało się gorące powietrze i żona karła poczuła, że jej głowa uwięzła w pułapce potwornego skwaru. Ulżyło jej nieco, kiedy uchwyciwszy oburącz drążek, zaczęła się coraz energiczniej huśtać; to, co miała teraz wykonać, było dziecinnie łatwą dla akrobaty, prostą ewolucją, ale Deepa nic nauczyła się jeszcze, jak sprawić, żeby partner zdołał chwycić ją za przeguby, zanim ona uchwyci jego. Powinna była wypuścić drążek w chwili, kiedy jej ciało ułożyło się równolegle do ziemi, potem odrzucić głowę do tyłu tak, aby ramiona znalazły się niżej od stóp i żeby partner mógł ją uchwycić za kostki. W sytuacjach idealnych, w chwili kiedy ją łapał, znajdowała się około piętnastu metrów ponad siatką zabezpieczającą, ale żona karła była akrobatką niedoświadczoną i teraz wypuściła trapez, zanim jej ciało zdążyło wyciągnąć się na całą długość. Partner musiał zrobić wypad do przodu i zdołał pochwycić tylko jedną stopę, do tego pod bardzo niefortunnym kątem. Czując, jak jej noga wyłamuje się ze stawu biodrowego, Deepa krzyknęła tak przeszywająco, iż partner uznał za najlepsze wyjście puścić ją, żeby spadła na siatkę, co też zrobił. Doktor Daruwalla nigdy nie widział upadku bardziej niezdarnego. Deepa, drobna śniada dziewczyna z rolniczej Maharasztry, mogła mieć osiemnaście lat, ale doktor dałby jej najwyżej szesnaście; jej syn-karzełek, Shivaji, nie miał jeszcze dwóch. Matka sprzedała Deepę właścicielowi Wielkiego Błękitnego Nilu, gdy ta miała lat jedenaście czy dwanaście; równie dobrze mogła więc ulec pokusie, by sprzedać córkę do burdelu. Deepa zdawała sobie sprawę z tego, że miała szczęście, trafiając do cyrku. Była tak wiotka, że w Błękitnym Nilu zamierzano początkowo zrobić z niej „dziewczynę bez kości", czyli inaczej „dziewczynę-gumę". Ale z wiekiem kościec Deepy stawał się zbyt sztywny, aby mogła uchodzić za „bezkostną". Nawet Yinod był zdania, że Deepa jest za stara, kiedy dziewczyna zaczęła ćwiczyć akrobację na trapezie; większość artystów uczy się tej sztuki od wczesnego dzieciństwa. Choć żona karła nie była, jak twierdził Yinod, „prawie piękna", można ją było uznać za ładną, przynajmniej z pewnej odległości. Czoło miała w dziobach po ospie i szpeciły ją stygmaty krzywicy... dzwonowata klatka piersiowa, krzywiczy „różaniec" (nazywa się to „różańcem", ponieważ na pograniczu kości i chrząstek żeber powstają kuleczkowate zgrubienia przypominające paciorki różańca). Piersi miała tak drobne, że jej sylwetka od góry przypominała chłopięcą, ale biodra Deepy były kobiece. Teraz siatka ugięła się pod jej

ciężarem tak, że Deepa wyglądała, jakby leżała twarzą w dół, z nienaturalnie wykrzywioną miednicą sterczącą w górę ku nie obciążonemu, kołyszącemu się w górze trapezowi. Z tego, jak upadła, i z jej pozycji na siatce Farrokh wywnioskował, i był tego prawie pewien, że problemem jest biodro, nie zaś kark czy kręgosłup. Ale dopóki nie pojawił się nikt, kto przytrzymałby ofiarę wypadku tak, aby nie rzucało nią w siatce, doktor nie odważył się do niej podejść. Do siatki wgramolił się natychmiast Yinod. Farrokh polecił mu unieruchomić głowę Deepy między kolanami i przytrzymać kobietę za ramiona. Dopiero gdy karzeł trzymał ją pewnie - kiedy Deepa nie mogła poruszyć głową, plecami ani nawet barkiem - doktor Daruwalla odważył się wejść do siatki. Przez cały czas, gdy Yinod wpełzał do siatki, i potem, gdy ściskał głowę Deepy między kolanami - a doktor Daruwalla wgramolił się za nim i poczołgał w ich stronę - zbawcza sieć nie przestawała się kołysać i tylko trapez huśtający się nad ich głowami wypadał stopniowo z rytmu zgodnego początkowo z jej rytmem. Farrokh nigdy dotąd nie znalazł się w podobnej sytuacji. Był mewysportowany i pulchnawy (już wtedy, przed piętnastu laty); podejmując heroiczny wysiłek, kierował się przede wszystkim uczuciem wdzięczności za uzyskanie pierwszych próbek karlej krwi. Kiedy pełznął na czworaka przez uginającą się, chybotliwą siatkę ku miejscu, gdzie leżała nieszczęsna Deepa, unieruchomiona w uścisku swego męża-karła, przypominał do złudzenia czujną, tłustą mysz przedzierającą się przez sieć gigantycznej pajęczyny. Irracjonalny strach przed wykatapultowaniem z siatki sprawiał, ze doktor nie słyszał pomruku zniecierpliwionej widowni, która oczekiwała przyspieszenia akcji ratunkowej. Fakt, że przedstawiono go przez megafon wzburzonemu tłumowi, bynajmniej nie ułatwiał mu zadania i nie zmniejszał ryzyka. „Już idzie lekarz" - ogłosił dramatycznym tonem przez megafon konferansjer, usiłujący utrzymać tłum w ryzach. Jakże się to jednak ciągnęło! Pod ciężarem Farrokha siatka obwisła niemal do ziemi; doktor wyglądał teraz jak niezdarny kochanek, pełznący ku obiektowi swego pożądania przez miękkie, zapadnięte w środku łoże. Nagle siatka ugięła się tak, że Farrokh stracił równowagę i runął niezgrabnie twarzą naprzód. Wbił pulchne palce w oczka sieci, a ponieważ przed wejściem do niej zdjął sandały, usiłował też zahaczyć o nią zakrzywionymi niczym szpony palcami stóp. Jednak pomimo jego rozpaczliwych prób wyhamowania impetu mimowolnej akcji, która teraz pobudziła od nowa zainteresowanie zniecierpliwionej publiczności, siły grawitacji zwyciężyły. Doktor Daruwalla runął głową naprzód, trafiając twarzą w przyozdobione cekinami, opięte obcisłym trykotem podbrzusze Deepy. Kark i kręgosłup akrobatki nie doznały szwanku - doktor prawidłowo ocenił rodzaj kontuzji na podstawie samej obserwacji upadku. Staw biodrowy był zwichnięty; kiedy Farrokh zwalił się na brzuch Deepy, aż krzyknęła z bólu. Czoło doktora drapały różowe i szkarłatne cekiny, naszyte gwiaździście na łonie Deepy, nosem utknął w jej wzgórku łonowym. W innych okolicznościach ich zderzenie mogłoby wyglądać nawet podniecająco, ale nie było takowym dla kobiety ze zwichniętym biodrem (i z głową zakleszczoną między kolanami męża). Dla doktora jednak gwałtowny kontakt z kością łonową Deepy był - pomimo okrzyków bólu kontuzjowanej - jedynym pozamałżeń-skim doświadczeniem seksualnym,

którego nie miał zapomnieć do końca życia. Oto wywołują go, by pomógł w nieszczęściu żonie karła. A on, na oczach obojętnego tłumu, ląduje twarzą w kroczu kontuzjowanej kobiety. Nie dziwota, że nie mógł zapomnieć ani jej, ani mieszanych doznań, jakich mu dostarczyła. Nawet po latach Farrokh płonił się, zakłopotany, ale i przyjemnie podekscytowany, bo samo wspomnienie napiętego brzucha akrobatki było dlań ciągle jeszcze podniecające. Na twarzy, w miejscu, gdzie jego policzek przylgnął do wewnętrznej strony uda Deepy, Farrokh czuł wciąż wilgoć przesiąkniętego potem trykotu. Jego niezdarnym wysiłkom, by zsunąć się z Deepy, towarzyszyły okrzyki bólu akrobatki, słyszał też cichy chrzęst swojej przegrody nosowej, bo wzgórek łonowy dziewczyny twardy był jak kamień. Wdychając zdradzieckie aromaty, Farrokh pomyślał przez moment, że oto w końcu udało mu się zidentyfikować zapach seksu, osobliwą mieszaninę esencjonalnej woni śmierci i kwiatów. To właśnie tam, w rozkołysanej siatce, Yinod oskarżył go po raz pierwszy. „A to wszystko przez to, że zachciało się panu krwi karłów" - powiedział.

Doktor kontempluje biust lady Duckworth W ciągu piętnastu lat indyjscy celnicy zatrzymali doktora Daru-wallę tylko dwukrotnie; w obu przypadkach ich uwagę zwróciły jednorazowe strzykawki - w liczbie stu. Doktor musiał tłumaczyć, na czym polega różnica pomiędzy strzykawkami służącymi do iniekcji a pojemnikami próżniowymi do pobierania krwi; w tych ostatnich ani szklane, ani plastikowe cylindry nie mają tłoków. Doktor nie przewoził strzykawek do szprycowania narkotykami, przewoził próżniowe przyrządy do pobierania krwi. - A czyją to krew będzie pan pobierał? - zapytał celnik. Nawet odpowiedź na to pytanie była łatwiejsza niż rozwiązanie problemu, wobec którego stanął doktor obecnie. A problemem tym była ciążąca na nim misja przekazania niepokojących wieści słynnemu aktorowi o nieprawdopodobnym zgoła nazwisku Inspektor Dhar. Niepewny reakcji Dhara, doktor miał zdrowego pietra; zaplanował, że przekaże gwiazdorowi złe wiadomości w jakimś miejscu publicznym. Dhar słynął z opanowania w miejscach publicznych, Farrokh czuł więc, że aktor nie zawiedzie i tym razem i zachowa godną postawę. Wprawdzie nikt w całym Bombaju nie nazwałby prywatnego klubu miejscem publicznym, ale doktor Daruwalla był przekonany, że klub Duckworth ma charakter dostatecznie prywatny i zarazem publiczny, by mógł spełnić swe zadanie w obliczu nagłej kryzysowej sytuacji. Tego ranka, gdy Farrokh przybył do klubu Duckworth i zobaczył sępa unoszącego się hen, wysoko nad polem golfowym, pomyślał sobie, że widok ten nie powinien go trapić; nie przyszło mu do głowy, że ptak śmierci jest złym omenem, który wiąże się pośrednio z fatalnymi wieściami dla Dhara. Klub znajdował się na Mahalakszmi, niedaleko od Malabar Hill, i wszyscy w Bombaju wiedzieli, dlaczego wzgórze przyciąga sępy. Kiedy umieszczano czyjeś zwłoki w Wieżach Milczenia, sępy potrafiły zwietrzyć woń nadpsutych szczątków

nawet z odległości trzydziestu mil. Farrokh był obeznany z tym parsyjskim obyczajem. Wiedział, że tak zwane Wieże Milczenia, siedem potężnych kopców wzniesionych na Malabar Hill, to miejsce, gdzie parsowie wykładają nagie trupy swych zmarłych, aby padlinożerne ptaki oczyściły szkielety z mięsa. Doktor Daruwalla, sam pars, wywodził się z perskich wyznawców zoroastrianizmu, którzy przybyli do Indii w VII czy VIII wieku, uchodząc przed prześladowaniami ze strony muzułmanów. Ojciec Farrokha był jednak tak zatwardziałym i wojującym ateistą, że doktor nigdy nie został praktykującym zoroastrianinem. Późniejsze nawrócenie się Farrokha na wiarę chrześcijańską niechybnie zabiłoby jego bezbożnego ojca, gdyby nie to, że starzec zmarł już wcześniej; doktor zmienił wiarę dopiero tuż przed czterdziestką. Śmiertelne szczątki doktora Daruwalli-chrześcijanina nie mogłyby nigdy spocząć w Wieżach Milczenia, ale Farrokh, w odróżnieniu od swego ojca, wojującego ateisty, szanował obyczaje swych współ-plemieńców parsów i praktykujących zoroastrian - i wręcz oczekiwał widoku sępów, nadlatujących od Ridge Road i odlatujących z powrotem. Nie był też zaskoczony tym, że ptak unoszący się nad polem golfowym klubu Duckworth ociąga się z lotem ku Wieżom Milczenia; okolica pokryta była rozmaitymi pnączami i nawet inni parsowie, dopóki nie zmarli, nie byli mile widzianymi gośćmi w wieżach, miejscu wiecznego spoczynku. Ogólnie doktor Daruwalla życzył sępom jak najlepiej. Kopce zbudowane były z wapienia, co przyspieszało rozkład nawet sporych kości, te zaś szczątki parsów, które pozostały nienaruszone, zmywały deszcze w porze letniego monsunu. W kwestii pozbywania się swych zmarłych parsowie znaleźli, zdaniem doktora, rozwiązanie wprost zachwycające. Wróćmy jednak do żywych. Doktor Daruwalla wstał tego ranka, jak zwykle zresztą, bardzo wcześnie. Pierwszymi zabiegami w szpitalu dla ułomnych dzieci, gdzie wciąż jeszcze piastował stanowisko honorowego chirurga-konsultanta, była operacja szpotawej stopy i kręczu karku. Tej ostatniej operacji nie przeprowadza się obecnie zbyt często, nie był to też zabieg chirurgiczny z rodzaju tych, którymi Farrokh-ortopeda pasjonowałby się jakoś szczególnie podczas pobytu - choćby krótkotrwałego - w Bombaju. Doktora interesowały głównie infekcje kości i stawów. W Indiach infekcje takie są zwykle następstwem wypadków ulicznych i skomplikowanych, otwartych złamań; kość sterczy wtedy na zewnątrz wystawiona na działanie powietrza i pięć tygodni po wypadku ropa tryska wprost z zaszytej rany. Infekcje przeradzają się w chroniczne, ponieważ kość jest martwa, a wtedy zachowuje się jak obce ciało. Taka kość nazywa się „martwak", i koledzy-ortopedzi z Bombaju tak właśnie ochrzcili Farrokha, ci zaś, którzy znali go bliżej, nazywali go także Daruwalla-Karla Krew. Ale pomijając te uszczyp-liwostki, trzeba stwierdzić, że zainfekowane kości i stawy nie były jeszcze jednym hobby doktora, lecz po prostu jego specjalnością zawodową. W Kanadzie Farrokha często zastanawiało to, że w swej praktyce ortopedycznej ma do czynienia z prawie taką samą liczbą kontuzji sportowych, jak wad wrodzonych lub porażenia kurczowego mięśni. W Toronto doktor Daruwalla także specjalizował się w ortopedii dziecięcej, ale czuł, że bardziej potrzebny - a zatem i bardziej zainteresowany swą pracą - jest w Bombaju. W Indiach zjawiskiem pospolitym jest widok pacjenta ortopedii z nogą obwiązaną chustką do nosa; przykrywa ona zwykle nie gojącą się ranę, z której sączy się ropa

- całymi latami. W Bombaju widziało się też większą gotowość pacjentów - i chirurgów - do zaakceptowania amputacji, po której szybko dobierano jakąś prostą protezę; takie rozwiązania nie wchodziły w grę w Toronto, gdzie doktor Daruwalla znany był przede wszystkim ze stosowania nowej techniki mikrochirurgii. W Indiach nie stosowano rozwiązania innego, jak usunięcie martwej kości; często był to z konieczności zabieg zbyt radykalny, by nie wpłynął na ograniczenie zdolności podtrzymywania przez kończynę ciężaru ciała. Ale w Kanadzie, stosując wspomagającą, przedłużoną kurację podawanymi dożylnie antybiotykami, mógł Farrokh łączyć usunięcie martwej kości z zabiegami plastycznymi - w zainfekowane wcześniej miejsce wszczepiało się nawet ukrwiony mięsień. Doktor Daruwalla nie mógł powtórzyć podobnej procedury w Bombaju, chyba że ograniczyłby swoją praktykę do leczenia ludzi bardzo bogatych, w takich szpitalach jak Jaslok. W swoim szpitalu dla ułomnych dzieci doktor poprzestawał na jak najszybszym przywracaniu kończynom ich podstawowych funkcji, co często sprowadzało się do zastąpienia kuracji amputacją i protezą. Wysięk ropy z nie gojącej się rany był dla Farrokha rzeczą najgorszą z najgorszych; w Indiach musiał się z tym pogodzić. Święta Bożego Narodzenia, które w Bombaju nie mają tak przepysznej komercyjnej oprawy jak w krajach chrześcijańskich, wywoływały u doktora entuzjazm typowy dla konwertyty (Farrokh był konfirmowanym anglikaninem, nieco podejrzliwym i zarazem pełnym nabożnego podziwu dla katolików). Tegoroczne święta były dlań również radosne, choć umiarkowanie; wybrał się na katolicką mszę w Wigilię i na anglikańską w pierwszy dzień świąt. Doktor nie należał do chrześcijan praktykujących regularnie, ale raczej do „niedzielnych", toteż ta podwójna porcja modłów w kościele mocno zaniepokoiła jego żonę, która uznała ją za niewytłumaczalne przedawkowanie. Julia, żona doktora, była wiedenką. Jej panieńskie nazwisko brzmiało Zilk - ale nie łączyło jej żadne pokrewieństwo z burmistrzem Wiednia o tym nazwisku. Eks-Frdulein Zilk pochodziła z arystokratycznego i wielkopańskiego rodu wyznania rzymskokatolickiego. Podczas krótkich, rzadkich wizyt rodziny Daruwallów w Bombaju, ich dzieci uczęszczały do szkół prowadzonych przez jezuitów, nie dlatego, że wychowywano je na katolików, tylko ze względu na rzekome „rodzinne powiązania" z tymi szkołami, do których skądinąd trudno się było dostać. Dzieci Daruwallów były konfirmo-wanymi anglikanami i uczyły się w anglikańskiej szkole w Toronto. Pomimo swych preferencji dla protestantyzmu, doktor lubił spędzać drugi dzień świąt w towarzystwie nielicznych znajomych jezuitów; byli oni znacznie ciekawszymi rozmówcami niż znani mu anglikanie z Bombaju. Już samo Boże Narodzenie oznaczało dla doktora przypływ dobrego samopoczucia; był to czas, który wyzwalał w nim istną erupcję dobrej woli; w atmosferze świąt Farrokh niemal zapominał, że efekty jego konwersji na chrześcijaństwo, jaka nastąpiła przed dwudziestu laty, zaczynały z wolna słabnąć. Tak więc, powiedzieliśmy już, że doktor Daruwalla nie zaprzątał sobie specjalnie głowy sępem krążącym nad polem golfowym klubu Duckworth. Jedyną chmurką na horyzoncie był dlań teraz obowiązek przekazania Inspektorowi Dharowi niepomyślnych wieści. Dla Dhara nie oznaczały one bynajmniej przypływu dobrego samopoczucia. Ale jeśli nie liczyć tych

niespodziewanych wiadomości, tvdzień dzielący Boże Narodzenie od Nowego Roku był ogólnie nie najgorszy. W Bombaju było niespotykanie chłodno i sucho. Liczebność Sportowego Klubu Duckworth zwiększyła się do sześciu tysięcy czynnych członków. Jeśli zważyć, że na uzyskanie członkostwa czekało się dwadzieścia dwa lata, osiągnięcie takiego wyniku wymagało sporo czasu. Tego poranka miał się zebrać komitet członkowski pod gościnnym przewodnictwem znamienitego doktora Daru-walli i zdecydować, czy członkowi numer 6000 powinno się wręczyć jakiś specjalny dokument bądź inny dowód jego nadzwyczajnego statusu. Propozycje były różne: od plakietki w sali bilardowej (gdzie pomiędzy trofeami można jeszcze było znaleźć spore luki), przez skromne przyjęcie w Ogrodzie dla Pań (gdzie bujne zazwyczaj kwiecie bugenwilli zmarniało w tym roku z jakichś niewiadomych przyczyn), aż po zwykłą, wypisaną na maszynie notkę, którą można by przypiąć obok listy Tymczasowo Wybranych Członków. Farrokh zgłaszał często zastrzeżenia wobec tytułu tej listy, którą umieszczono w oszklonej gablotce w hallu klubu Zwracał uwagę, że „tymczasowo wybrani" oznacza w istocie „mianowani" - bo nikt ich naprawdę nie wybierał — ale termin ten był powszechnie akceptowaną formą od chwili założenia klubu sto trzydzieści lat temu. Obok krótkiej listy nazwisk usadowił się pająk: siedział tam już tak długo, że wszyscy uznali go za martwego choć niewykluczone, że i on ubiegał się o stałe członkostwo. Był to żarcik doktora Daruwalli, bardzo zresztą stary; podobno zdążyło go już powtórzyć całe sześć tysięcy członków. Był późny poranek; członkowie komitetu popijali w sali karcianej colę Thums Up i oranżadę Gold Spot, gdy doktor Daruwalla zaproponował, by zaniechać dyskusji nad całą sprawą. - Zajechać? - zapytał pan Dua, który był głuchy na jedno ucho po kontuzji odniesionej na korcie tenisowym; jego partner w deblu popełnił kiedyś podwójny błąd serwisowy i rzucił w niego rakietą. Ponieważ nerwus ów był w tym czasie tylko „tymczasowo wybranym" członkiem, ów szokujący popis braku opanowania położył kres jego staraniom o członkostwo stałe. - Zgłaszam wniosek - krzyknął doktor Daruwalla - żeby w ogóle nie wyróżniać członka numer sześć tysięcy. - Wniosek zyskał sobie poparcie większości; uchwalono, że nawet wypisana na maszynie notatka nie upamiętni wydarzenia. Doktor Sorabjee, kolega Farrokha ze szpitala dla ułomnych dzieci, zauważył żartobliwie, że decyzja należała do najrozsądniejszych spośród tych, jakie kiedykolwiek podjął komitet. A tak naprawdę, pomyślał doktor Daruwalla, to nikt pewnie nie chce ryzykować niepokojenia pająka. W sali karcianej zapadła cisza. Członkowie komitetu siedzieli w milczeniu, usatysfakcjonowani definitywnym załatwieniem sprawy; podmuch wentylatorów wirujących pod sufitem tylko z lekka owiewał talie kart, porozkładane starannie na stolikach do gry, pokrytych zielonym suknem. Sprzątając ze stołu, przy którym zebrał się komitet, pustą butelkę po coli, kelner przystanął na chwilę, żeby przed wyjściem z sali poprawić jedną z talii, choć podmuch z najbliższego wentylatora przesunął nieznacznie tylko dwie karty leżące na samym wierzchu.

W tym właśnie momencie do sali wszedł pan Bannerjee, szukając wzrokiem swego rywala od golfa, pana Lala. Stary pan Lal spóźniał się na tradycyjną rozgrywkę „dziewięć dołków", a więc pan Bannerjee zdążył opowiedzieć członkom komitetu zabawną historię o ich rozgrywce z poprzedniego dnia. Pan Lal stracił jednopunk-towe prowadzenie po spektakularnym błędzie przy dziewiątym dołku: posłał piłeczkę ponad murawą wprost w gąszcz zwarzonej bugenwilli, skąd później próbował ją mozolnie - i nadaremnie - wyłuskać. Zamiast wrócić do klubu, rozjuszony pan Lal uścisnął dłoń panu Bannerjee i pomaszerował zamaszyście z powrotem w gąszcz bugenwilli; w tym momencie pan Bannerjee zostawił go własnemu losowi. Pan Lal zamierzał przećwiczyć sposoby wydostania się z matni, gdyby w przyszłości przydarzyło mu się to samo. Kiedy pan Bannerjee odchodził, chmury płatków bugenwilli fruwały w powietrzu; tego wieczoru ogrodnika (samego szefa zespołu malich) ogarnęła zgroza, gdy ujrzał spustoszenia poczynione wśród winorośli i kwiatów. Ale sędziwy pan Lal należał do najbardziej czcigodnych członków klubu Duckworth - jeśli uparł się, by dociec, w jaki sposób można uniknąć pułapki w postaci bugenwilli, nikt nie ośmieliłby mu się przeszkodzić. A teraz pan Lal się spóźniał. Doktor Daruwalla zasugerował panu Bannerjee, że najprawdopodobniej jego przeciwnik wciąż jeszcze ćwiczy i że wobec tego powinien go szukać nie gdzie indziej, tylko w zmaltretowanym gąszczu bugenwilli. Rozejściu się uczestników zebrania towarzyszyły gromkie, nie kontrolowane wybuchy śmiechu. Pan Bannerjee poszedł szukać pana Lala w męskiej garderobie, doktor Sorabjee udał się do szpitala przyjmować pacjentów z zewnątrz, pan Dua, którego głuchota zdawała się łączyć z jego dawną pracą w hałaśliwym biznesie, jakim jest kołodziejstwo, powędrował do sali bilardowej puknąć sobie parę niezobowiązujących bil, nie mogąc nawet usłyszeć ich grzechotu. Reszta pozostała na miejscu; niektórzy sięgnęli po oczekujące na stolikach karty, inni usadowili się wygodnie w chłodnych skórzanych fotelach w czytelni zamawiając kingfishera lub london diet. Do południa było wprawdzie niedaleko, ale wszyscy zgadzali się co do tego, że jeszcze, zbyt wcześnie na dżin z tonikiem czy miarkę rumu rozcieńczonego colą Thum Up. XV szatni i w barze gromadzili się młodsi członkowie klubu i prawdziwi sportowcy powracający po paru setach tenisa, badmintona lub squasha. Większość piła o tej porze herbatę. Powracający z pola golfowego uskarżali się głośno na istną zamieć płatków, które zdążyły już zasypać darń wokół dziewiątego dołka (wnioskowali błędnie, że to jakaś nowa faza pomoru). Pan Bannerjee opowiedział jeszcze kilka razy swoją historyjkę; kolejne wersje opisu desperackiej walki pana Lala z bugenwillą były coraz barwniejsze i coraz bardziej groteskowe. W sali klubowej i w szatni zapanował przyjemny nastrój ogólnego rozbawienia. Zaskakujący chłód nie mógł wpłynąć na zmianę przyzwyczajeń klubowiczów; partie golfa i tenisa rozgrywano zawsze przed jedenastą i po szesnastej. W środku dnia panowie popijali, jedli lunch lub po prostu siedzieli pod wentylatorami bądź w głębokim cieniu Ogrodu dla Pań, z którego zresztą nigdy nie korzystały (i którego 19 tym bardziej nie zapełniały) wyłącznie panie - w każdym razie nie w ostatnich latach. Ale nazwa pozostała nie zmieniona od czasów purdah, kiedy to niektórzy muzułmanie i

wyznawcy hinduizmu skrupulatnie przestrzegali zasady izolowania kobiet od mężczyzn i obcych. Farrokhowi wydawało się to dziwne, bo członkami--założycielami sportowego klubu Duckworth byli Anglicy, z których wielu wciąż było mile widzianymi gośćmi, a paru nawet członkami. Z tego, co wiedział doktor Daruwalla, Brytyjczycy nie przestrzegali zasad purdah. Klub Duckworth zakładano z intencją, że będzie służył wszystkim bez wyjątku obywatelom Bombaju, o ile wyróżniają się autorytetem wśród miejscowej społeczności. Jak mógł się przekonać Farrokh, a także inni zasiadający w komitecie członkowskim, spory nad definicją owego „autorytetu społecznego" mogły się ciągnąć przez całą porę monsunową i dłużej. Zgodnie z tradycją, funkcję prezesa klubu Duckworth pełnił gubernator Maharasztry; jednak sam lord Duckworth, którego imieniem ochrzczono klub, nigdy gubernatorem nie został. Lord D. (jak go nazywano) długo zabiegał o ten fotel, ale wybryki jego żony były zbyt głośne, by mógł na nim zasiąść. Lady Duckworth odznaczała się skłonnością do ekshibicjonizmu w ogóle, jej zdumiewającym zaś i szalonym nawykłem szczególnym było obnażanie biustu. Choć słabość ta zjednywała zarówno lordowi, jak i lady Duckworth wiele sympatii, uznano jednak gesty tego rodzaju za istotną przeszkodę w objęciu przez lorda urzędu gubernatora. Doktor Daruwalla stał w przenikliwym chłodzie pustej sali tanecznej i oglądał jak to czynił już wielekroć — wspaniałe i nader liczne trofea oraz urzekające fotografie byłych członków. Farrokh lubił oglądać w takim kontrolowanym trybie zdjęcia swego ojca, dziadka, a także niezliczonych zacnych dżentelmenów - przyjaciół jego przodków. Wyobrażał sobie, że pamięta każdego, kto położył mu rękę na ramieniu lub pogłaskał go po głowie. Tej zażyłej znajomości ze zdjęciami zadawał kłam fakt, że tylko nieliczne spośród pięćdziesięciu dziewięciu lat swego życia spędził doktor w Indiach. Podczas wizyt w Bombaju reagował z wielką drażliwością na wszystkich i wszystko, co uprzytamniało mu, jak niewiele wie o kraju swego urodzenia i jak słabo go rozumie. Im więcej czasu spędzał w azylu klubu Duckworth, tym łatwiej było mu podtrzymywać iluzję, że czuje się w Indiach jak u siebie. 20

W domu, w Toronto, gdzie spędził większą część swego dorosłego życia, uchodził — zwłaszcza wśród Indusów, którzy nigdy nie byli w Indiach - za prawdziwego „starego Indusa", i to bardzo dzielnego. Ostatecznie wracał co parę lat do kraju rodzinnego, by tam, w warunkach -- jak sobie wyobrażano nader prymitywnych, w kraju klaustrofobicznie wręcz przeludnionym, uprawiać zawód lekarza. A co z przyjemnościami, które mogłyby dorównać kanadyjskim standardom komfortu? Czyż nie było w Indiach problemów z wodą, strajków piekarzy, racjonowania oliwy i ryżu, nie mówiąc już o fałszowaniu żywności i zbiornikach, w których gaz kończył się zawsze w samym środku uroczystego obiadu. Często się też słyszało o tandetnej konstrukcji budynków, odpadających tynkach itp. Ale doktor Daruwalla tylko •/. rzadka wracał do Indii w porze monsunu, kiedy to warunki życia w Bombaju stawały się najbardziej „prymitywne". Poza tym, w rozmowach ze swymi kolegami z Toronto, Farrokh starał się zwykle nie eksponować nadmiernie faktu, że nigdy nie zabawił w Indiach dłużej.

W Toronto opowiadał doktor o swym dzieciństwie (spędzonym w Bombaju) w taki sposób, by wydawało się ono barwniejsze i bardziej autentycznie indyjskie, niż było w rzeczywistości. Kształcony przez jezuitów, uczęszczał do kolegium pod wezwaniem św. Ignacego w Mazagaonie; podczas ferii i wakacji korzystał z dobrodziejstwa zorganizowanych sportów i tańców w klubie Duckworth. Kiedy osiągnął wiek stosowny, by podjąć studia, wysłano go do Austrii; nawet osiem lat spędzonych w Wiedniu, gdzie ukończył medycynę, było okresem monotonii i umiarkowania - przez cały ten czas mieszkał ze starszym bratem. Ale w sali tanecznej klubu Duckworth, w obecności świętych portretów' byłych członków, doktor Daruwałla potrafił sobie natychmiast wyobrazić, że naprawdę skądś pochodzi i że naprawdę ma swoje miejsce na ziemi. W miarę jak zbliżał się do sześćdziesiątki, coraz częściej przyznawał (choć tylko w duchu), że w Toronto zgrywa się na większego Indusa, niż jest nim w rzeczywistości; mógł błyskawicznie przybrać hinduski akcent lub go zarzucić, w zależności od tego, w jakim znalazł się towarzystwie. Tylko parsowie wiedzieli, że jego pierwszym językiem jest angielski i że 21 doktor nauczył się hindi w szkole. Podczas swych wizyt w Indiach Farrokh czuł się z kolei podobnie zażenowany tym, że tak bez reszty wciela się w rolę Europejczyka lub Amerykanina. W Bombaju jego hinduski akcent znikał; wystarczyło wsłuchać się w angielszczyznę doktora, by nabrać przekonania, że całkowicie zasymilował się w Kanadzie. W rzeczywistości dopiero w otoczeniu tych starych fotografii wiszących na ścianach sali tanecznej klubu Duckworth czuł się doktor Daruwalla jak w domu. Jeśli chodzi o lady Duckworth, znał ją tylko z opowiadań. Na każdej z oszałamiających fotografii jej biust był stosownie, wręcz skromnie przykryty. Owszem, można było wypatrzyć na zdjęciach, nawet tych z późniejszego okresu jej życia, wysokie i bujne piersi, można też było domniemywać, że upodobanie do obnażania nasilało się z wiekiem, ponieważ, jak głosiła fama - biust jej zachował kształtność (i wart był pokazania) aż do siedemdziesiątki. Miała lat siedemdziesiąt pięć, gdy obnażyła się na łukowatym podjeździe przed tłumem młodych ludzi, przybyłych na bal synów i córek członków klubu. Incydent spowodował potężny karambol i, jak utrzymywano, przyczynił się w konsekwencji do zwiększenia liczby progów ograniczających szybkość na całej drodze dojazdowej. Zdaniem Farrokha angielski napis DEAD SŁÓW1, widniejący na tych progach, na zawsze ustalił tempo funkcjonowania klubu Duckworth. Ale to raczej mu nie przeszkadzało; nie odbierał upomnienia z jego śmiertelnymi konotacjami jako surowego nakazu, choć jednocześnie żałował, że nie żył w czasach dostatecznie dawnych, by móc choć raz zerknąć na biust lady Duckworth. W jej epoce klub na pewno nie funkcjonował w tak śmiertelnie wolnym tempie. Tak jak już setki razy, doktor Daruwalla westchnął głośno w pustej sali i powiedział cicho do siebie: - Stare, dobre czasy. - Ale był to tylko żart; doktor nie mówił tego z przekonaniem. Te stare dobre czasy były dlań tak nieprzeniknione jak Kanada - jego zimna, przybrana ojczyzna - czy Indie, w których tylko pozornie czuł się swojsko. Zresztą Farrokh nigdy nie mówił do siebie ani nie wzdychał tak głośno, by mógł go ktoś usłyszeć.

Dead slow - nakaz wolnej jazdy. Dsad (ang.) - dosf.: „zmarły". 22 Zaczął nasłuchiwać w ciszy przestronnej chłodnej sali; słyszał kelnerów i pikolaków nakrywających w jadalni do lunchu, słyszał grzechot i głuchy stukot bil, a także krótkie, zdecydowane plaśnięcia kart wykładanych na stół. I chociaż było już po jedenastej, jakichś dwóch zapaleńców nadal grało w tenisa; z miękkich, miarowych pyk, pyk piłki mógł doktor Daruwalla wywnioskować, że mecz rozgrywany był z niezwykłym zaangażowaniem. Rozpoznał też nieomylnie odgłos furgonetki ogrodnika, podskakującej ryzykownie na progach ograniczających szybkość; potem dał się słyszeć donośny brzęk motyk, grabi i szpadli, po którym rozległy się jakieś nieartykułowane przekleństwa - główny mali był bowiem kretynem. Jedną z fotografii upodobał sobie Farrokh szczególnie i jej właśnie przyglądał się teraz intensywnie, mrużąc oczy, by widzieć wyraźniej. Twarz lorda Duckwortha promieniała życzliwością, tolerancją i wyrozumiałością, a jednak w utkwionym gdzieś daleko spojrzeniu było coś na kształt oszołomienia, tak jakby lord właśnie przed chwilą uświadomił sobie swą trywialność i pogodził się z nią. Choć lord Duckworth miał szerokie bary, potężną pierś i krzepko dzierżył miecz, było też w opuszczonych zewnętrznych kącikach jego oczu i w obwisłych końcach wąsów coś z łagodnej rezygnacji idioty. Lord pozostawał ciągle prawie gubernatorem Maharaszt-ry, ale nim nigdy nie został. I ręka, którą otoczył dziewczęcą kibić lady Duckworth, była najwyraźniej ręką pozbawioną ciężaru, ręką obejmującą ją jak gdyby bez siły - jeśli w ogóle obejmującą. Lord D. popełnił samobójstwo w wieczór noworoczny, dokładnie na przełomie stuleci. Jeszcze przez całe lata obnażała lady Duckworth swój biust, ale wszyscy byli zgodni co do tego, że choć w okresie wdowieństwa odsłaniała go nawet częściej, to czyniła to bez zapału. Cynicy zaś utrzymywali, że gdyby żyła i nadal pokazywała Indiom swe skarby, mogłaby skutecznie udaremnić krajowi odzyskanie niepodległości. Na fotografii, która robiła tak wielkie wrażenie na doktorze Daruwalli, podbródek lady Duckworth ściągnięty był do tyłu, a jej oczy spoglądały figlarnie w górę, jak gdyby właśnie została przyłapana na zerkaniu we własny dekolt i błyskawicznie odwróciła wzrok. Jej biust sprawiał wrażenie szerokiej, mocnej opoki dla 23 pięknej twarzy. Nawet kompletnie ubrana robiła wrażenie istoty niczym nie skrępowanej i nie do okiełznania; ręce zwisały swobodnie wzdłuż ciała, ale palce były szeroko rozstawione, dłonie odwrócone wnętrzem w stronę aparatu, jak gdyby czekała na ukrzyżowanie, a niesforny kosmyk podobno naturalnych blond włosów, upiętych wysoko na jej wdzięcznym karku, zakręcał się jak wąż wokół jednego z pary najzgrabniejszych na świecie uszu. Po latach jej blond włosy posiwiały, ale pozostały gęste i lśniące; piersi, choć tak często i tak długo obnażane, nigdy nie obwisły. Doktor Daruwalla był szczęśliwy w życiu małżeńskim, a jednak nie mógł ukryć - nawet przed żoną - że jest zakochany w lady Duckworth, bo też zakochał się w jej fotografiach i w opowieści o jej losach, kiedy był jeszcze dzieckiem. Spędzanie zbyt długich chwil w sali tanecznej i oglądanie zdjęć byłych członków klubu

mogło jednak wpłynąć na doktora przygnębiająco. Większość byłych członków zmarła; jak to ujmowali ludzie cyrku, mówiąc o swych zmarłych - spadli bez siatki (o żywych mówiło się odwrotnie; ilekroć doktor Daruwalla pytał o zdrowie Yinoda - a nigdy nie omieszkał zapytać i o jego żonę - ten odpowiadał zawsze: „Udaje nam się spaść na siatkę"). O lady Duckworth - przynajmniej na podstawie zdjęć - mógłby Farrokh powiedzieć, że jej biust wciąż pozostawał w siatce; zapewne był nieśmiertelny. Pan Lal nie trafia do siatki l nagle, znienacka, drobny i na pozór pozbawiony większego znaczenia incydent wytrącił doktora Daruwallę z transu rojeń o biuście lady Duckworth. Żeby sobie potem przypomnieć, co to było, musiał doktor sięgnąć do podświadomości, bo uwagę jego przykuł jakiś drobiazg, jakieś małe zamieszanie w sali jadalnej. Oto przez otwartą werandę wpadł do środka kruk ze świecącym przedmiotem w dziobie i wylądował chwacko na szerokiej wiosłowatej łopacie jednego z wentylatorów pod sufitem. Łopata ugięła się niebezpiecznie pod ciężarem ptaszyska, ale kruk, niezrażony, kręcił się i obsrywał przy okazji - opisując idealny krąg podłogę, obrus 24 na jednym ze stolików oraz salaterkę, omijając przy tym o włos sztućce. Kelner machnął ścierką i ptak zerwał się do lotu, kracząc ochryple, po czym śmignął przez werandę i poszybował wysoko ponad polem golfowym roziskrzonym w słońcu południa. Cokolwiek trzymał w dziobie, zniknęło; być może połknął swą zdobycz. Kelnerzy i kilku pikolaków pospieszyli, by natychmiast zmienić zapaskudzony obrus i nakrycie, choć do lunchu pozostało jeszcze sporo czasu. Potem wezwano sprzątaczkę, aby wytarła podłogę. Ze względu na zabiegi wykonywane wczesnym rankiem, doktor Daruwalla jadał lunch wcześniej niż większość Duckworthian. Porę jego lunchu, który Farrokh spożywał w towarzystwie inspektora Dhara, wyznaczono na wpół do pierwszej. Doktor udał się wolnym krokiem do Ogrodu dla Pań, tam w gęsto zarośniętej ściance altany odszukał prześwit, dzięki któremu miał widok na spłachetek nieba nad polem golfowym, i usadowił się w wiklinowym fotelu różanej barwy. Jego wydatny brzuszek zaczynał już zwracać uwagę, zwłaszcza kiedy doktor siedział, choć więc wolałby kingfishera, zamówił london diet. Ku swemu zaskoczeniu znów zobaczył sępa (być może tego samego) krążącego nad polem golfowym; ptak zniżył nieco lot, jak gdyby nie leciał do czy też od Wież Milczenia, ale szykował się do lądowania. Wiedząc, jak fanatycznie przestrzegają parsowie swych rytuałów pogrzebowych, Farrokh uśmiechnął się na myśl, jak bardzo oburzyłoby ich odciągnięcie uwagi sępa przez jakikolwiek czynnik uboczny. Być może jakiś koń padł na torze wyścigowym Mahalaksz-mi albo ktoś zabił psa w Tardeo lub też fale wyrzuciły na brzeg ciało przy grobowcu Hadżiego Ali. Jakakolwiek była przyczyna zakłócenia, jeden z sępów nie spełniał świętej posługi w Wieżach Milczenia. Doktor Daruwalla zerknął na zegarek. Spodziewał się nadejścia biesiadnego towarzysza lada chwila; na razie sączył swoje dietetyczne piwo, udając, że jest to lager. Wyobrażał sobie, że jest znów szczupły (choć nigdy szczupły nie był). Kiedy tak patrzył, jak sęp tnie przestrzeń

spiralnym, opadającym lotem, przyłączył się do ptaka drugi, a potem jeszcze jeden; doktora przeniknął nieoczekiwanie dreszcz podniecenia. Zapomniał całkiem o przygotowaniu się do przykrej rozmowy z Inspektorem Dharem - choć prawdę mówiąc, i tak trudno byłoby wymyślić jakiś bezbolesny 25 sposób zakomunikowania złych wieści. Lot ptaków wprawił doktora w taki trans, że Farrokh nie zauważył nawet, jak jego młodszy, przystojny przyjaciel zbliżył się typowym dlań, pełnym niemal nieziemskiej gracji, posuwistym krokiem. - Ktoś umarł rzekł Dhar, kładąc rękę na ramieniu doktora Daruwalli. - Nie wiesz przypadkiem kto? - Na jego widok nowy kelner - ten sam, który przepłoszył kruka z wentylatora - wypuścił wazę z zupą. Rozpoznał Inspektora Dhara, a przyczyną doznanego szoku był przede wszystkim fakt, że oto usłyszał gwiazdora filmowego mówiącego po angielsku bez cienia akcentu hindi. Potworny brzęk rozbijanej wazy zabrzmiał jak uroczysta zapowiedź nadejścia pana Bannerjee, który zbliżywszy się do doktora Daruwalli i Inspektora Dhara, ujął obu pod ramię. - Sępy lądują wokół dziewiątego dołka! - zawołał. - Zdaje się, że to biedny pan Lal! Pewnie wyzionął ducha w bugenwilli. Doktor Daruwalla nachylił się w stronę Dhara, by szepnąć mu coś do ucha. Wyraz twarzy tamtego nie zmienił się ani na jotę, gdy Farrokh powiedział: - To pańska działka, Inspektorze. - Choć był to tylko typowy dla doktora żarcik, Inspektor Dhar powstał i ruszył przodem, przez pole golfowe, w stronę dziewiątego dołka. Ujrzeli tam kilkanaście żylastych, trzepoczących skrzydłami ptaszysk, które podskakiwały niezdarnie i paskudziły murawę wokół dziewiątego dołka; ich głowy osadzone na długich szyjach wynurzały się z listowia a potem znów znikały w gąszczu, zakrzywione dzioby spryskane były jaskrawą czerwienią posoki. Pan Bannerjee zatrzymał się, nie wchodząc na murawę; woń zgnilizny bijąca od sępów zaskoczyła doktora Daruwallę, przystanął więc wzburzony obok chorągiewki przy dziewiątym dołku. Ale Inspektor Dhar ruszył prosto między cuchnące ptaki i torując sobie drogę kopniakami, zbliżył się do pnączy bugenwilli. Sępy wzbiły się w powietrze. Boże miłosierny, pomyślał Farrokh, przecież on wygląda jak prawdziwy inspektor policji zapomniał chyba, że jest aktorem! Kelner, który uratował wentylator - choć nie poradził sobie już tak dobrze w zmaganiach z wazą i chochlą - podążył w stronę pola golfowego o krok za podekscytowanymi klubowiczami, ale teraz, widząc, że Inspektor Dhar przepłoszył sępy, zawrócił do jadalni. 26 Należał do nieprzebranej rzeszy wielbicieli aktora i widział wszystkie filmy z Inspektorem Dharcm (a dwa czy trzy nawet po kilka razy), a zatem można go było bez ryzyka określić jako fanatycznego wprost miłośnika tandetnych obrazów przemocy i krwawych jatek na ekranie, nie mówiąc już o kulcie żywionym wobec najbardziej niesamowitego elementu Bombaju - najpodlejszej ludzkie) szumowiny tak malowniczo przedstawianej we wszystkich filmach z udziałem Inspektora Dhara. Ale kiedy ujrzał stado sępów przepłoszone przez słynnego aktora, myśl o realnej obecności prawdziwego trupa nie opodal dziewiątego dołka wielce go wzburzyła. Powrócił czym prędzej do klubu, gdzie jego nieobecność nie uszła

uwagi starszego, zrzędliwego stewarda, pana Sethny, zawdzięczającego, nawiasem mówiąc, swą posadę zmarłemu ojcu Farrokha. Tym razem Inspektor Dhar znalazł prawdziwe ciało! poinformował kelner starego stewarda. Podajesz dziś w Ogrodzie dla Pań - rzeki pan Sethna. - Zechciej uprzejmie pilnować swojego rewiru. Pan Sethna nie znosił filmów z Inspektorem Dharem. A już wyjątkowo nienawidził wszystkiego, co przez swoją rzekomą wyższość uwypuklało jego pozycję stewarda w klubie Duckworth, gdzie z przyzwyczajenia zachowywał się tak, jakby miał prerogatywy prezesa klubu. Dyrygując podwładnymi za pomocą pełnych dezaprobaty spojrzeń, pan Sethna rządził jadalnią i Ogrodem dla Pań dłużej - choć nie zawsze jako steward niż Inspektor Dhar był członkiem klubu. Wcześniej pełnił obowiązki stewarda w przeznaczonym wyłącznie dla parsów i nic skalanym uprawianiem żadnych sportów klubie Ripon, w którym czas spędzano na miłych konwersacjach przy dobrym jedzeniu - i kropka. Doktor Daruwalla był członkiem także i tego klubu. Przynależność do obu klubów, Ripon i Duckworth, odpowiadała dwoistej naturze Farrokha: jako pars i zarazem chrześcijanin, mieszkaniec Bombaju i Toronto, chirurgortopeda i kolekcjoner próbek karlej krwi, doktor Daruwalla nigdy nie zadowoliłby się członkostwem jednego klubu. Jeśli chodzi o pana Sethnę, potomka nowobogackiej parsyjskiej rodziny, klub Ripon odpowiadał mu bardziej niż Duckworth, jednak pewne okoliczności oraz wysoce zrzędliwy charakter stewarda doprowadziły do jego zwolnienia. Ta sama „wysoce zrzędliwa 27 natura" już wcześniej doprowadziła pana Sethnę do szybkiej utraty odziedziczonej fortuny, a stracić ją było niezmiernie trudno. Były to pieniądze, pochodzące od dawnych władców Indii, brytyjskie pieniądze, i pan Sethna czuł do nich taką odrazę, że w sposób niezwykle przemyślny - i umyślnie - przepuścił je co do pensa. Spędzał większość czasu na torze wyścigowym Mahalakszmi i jedynym, co zachował z tamtych lat strawionych na hazardzie, było wspomnienie tętentu końskich kopyt, który zresztą po mistrzowsku imitował, bębniąc długimi palcami o srebrną tacę. Pana Sethnę łączyło dalekie pokrewieństwo z Guzdarami, starym i możnym rodem parsyjskim, któremu udało się zachować majątek. Guzdarowie zajmowali się budową statków dla marynarki brytyjskiej. Tak się niestety złożyło, że jeden z młodych członków klubu Ripon uraził mocno rozwinięte uczucia rodzinne pana Sethny; zasadniczy steward podsłuchał, jak tamten czynił kompromitujące uwagi na temat cnoty pewnej młodej damy z rodziny Guzdarów - wielokrotnie skrobanej kuzynki. Wśród ordynarnych żartów tych młodszych, bezbożnych parsów padła też obraźliwa uwaga o rzekomym kosmicznym zaangażowaniu w sprawę Spenty Mainyu (zoroa-striańskiego dobrego ducha) i Angry Mainyu (ducha Zła). W przypadku kuzynki pana Sethny miał jej względy zdobyć duch seksu. Młody frant, który dopuścił się tej werbalnej zbrodni, nosił perukę, czego pan Sethna również nie mógł ścierpieć, jako przejawu niesłychanej próżności. Niewiele myśląc, wylał więc dżentelmenowi na głowę gorącą herbatę, tamten zerwał się na równe nogi i zdarł z głowy

perukę, przeobrażając się dosłownie na oczach zaskoczonych współbiesiadników w łysola. Postępek pana Sethny - choć uznany przez wielu staro- ł nowobogackich parsów za akt honoru - oceniono jako zachowanie niegodne stewarda. Sformułowanie „gwałt zadany przy użyciu gorącej herbaty" stało się podstawą do jego zwolnienia. Ale steward otrzymał od ojca doktora Daruwalli najlepsze referencje, jakie można sobie wymarzyć; dzięki tym właśnie pochwałom Daruwalli--seniora natychmiast przyjęto pana Sethnę do pracy w klubie Duckworth. Ojciec Farrokha postrzegał incydent z herbatą jako akt heroizmu: zaatakowana młoda dama była bez zarzutu, a zatem pan Sethna postąpił słusznie, stając w obronie urażonej godności dziew28 czyny. Steward był tak fanatycznym zoroastrianinem, że zawsze przekonany o swej racji ojciec Farrokha przedstawił pana Sethnę ,ako parsa, dźwigającego na swych barkach całe dziedzictwo Persji. Wszystkim tym, których pan Sethna zmierzył kiedykolwiek, czy to w klubie, czy w Ogrodzie dla Pań, swym pełnym dezaprobaty, karcącym spojrzeniem, stary steward jawił się jako osobnik, który chętnie oblałby gorącą herbatą każdego. Pan Sethna był wysoki i przeraźliwie chudy, jak gdyby również jedzenie budziło w nim zdecydowaną niechęć, i nieustannie marszczył z pogardą swój haczykowaty nos, jakby nie mógł znieść żadnego zapachu. Poza tym stary steward miał tak jasną karnację (większość parsów ma jaśniejszą skórę od większości Indusów), że podejrzewano go o uprzedzenia także na tle rasowym. W chwili obecnej pan Sethna spoglądał z dezaprobatą na poruszenie, jakie zapanowało na polu golfowym. Cienkie wargi stewarda były mocno zaciśnięte, a jego wąska, wystająca i spiczasta żuchwa przypominała kształtem capią bródkę. Nie tolerował sportów, a już wręcz nie cierpiał łączenia sportowych zajęć z pełnym swoistego dostojeństwa celebrowaniem posiłków i towarzyszącymi im ożywionymi debatami. Na polu golfowym aż wrzało: z szatni wybiegali półnadzy mężczyźni, tak jakby ich stroje sportowe - nawet kompletne - nie były same w sobie dość odrażające. Jako pars pan Sethna miał niezwykle rozwinięte poczucie stosowności lub niestosowności rozmaitych zjawisk; już tylko to, że rzecz tak z samej swej natury poważna jak śmierć nastąpiła na polu golfowym, miejscu tak irytująco trywialnym, miało dlań znamiona czegoś zdecydowanie amoralnego. ) ako człowiek wierzący, którego nagie ciało miało kiedyś spocząć w Wieży Milczenia, był do głębi poruszony obecnością tak licznego stada sępów, wolał zatem zignorować ptaki i skupie zaprawioną pogardą uwagę na zamieszaniu czynionym przez ludzi. Ktoś wezwał zidiociałego ogrodnika i ten przejechał bezmyślnie swoją rozklekotaną furgonetką przez sam środek pola golfowego, masakrując murawę, którą jego podwładni dopiero co starannie wyrównali. Pan Sethna nie widział wprawdzie Inspektora Dhara, zanurzonego w gąszczu bugenwilli, ale nie miał najmniejszych wątpliwości 29 co do tego, że arogancki gwiazdor filmowy był w jakiś sposób uwikłany w rozgrywający się tu dramat. Na samą myśl o Inspektorze Dharze z piersi stewarda wydarło się westchnienie

wyrażające najgłębszą dezaprobatę. Nagle od strony Ogrodu dla Pań dobiegło przenikliwe dzwonienie widelcem o karafkę z wodą dla pana Sethny był to wyjątkowo chamski sposób przywoływania kelnera. Steward odwrócił się w stronę stołu, od którego dochodził obraźJiwy odgłos, i stwierdził, że to jego, a nie kelnera wzywa druga pani Dogar. W jej obecności nazywano ją piękną panią Dogar, za plecami drugą. Pan Sethna nie uważał jej za szczególnie piękną i z najwyższą dezaprobatą odnosił się do powtórnego małżeństwa pana Dogara. Poza tym wszyscy klubowicze zgodni byli co do tego, że uroda pani Dogar jest raczej wulgarna i z latami coraz mniej oczywista. Żadne pieniądze pana Dogara nie potrafiły zmienić kiczowatych upodobań jego nowej żony. Żadne ćwiczenia dla utrzymania formy i smukłej sylwetki - a temu podobno oddawała się pani Dogar bez umiaru - nie mogły ukryć przed oczami najbardziej nawet nieuważnego obserwatora faktu, że ma ona co najmniej czterdzieści dwa lata. Nader krytyczne oko pana Sethny oceniało zaś, że pani Dogar zbliża się do pięćdziesiątki (jeśli już jej nic przekroczyła); steward uważał też, że jest stanowczo za wysoka. Poza tym wielu klubowi-czów czuło się urażonych jej wypowiadaną otwarcie i z naciskiem opinią, że dla tych, którzy dążą do utrzymania doskonałej formy fizycznej, golf jest sportem zbyt niemrawym. Tego dnia pani Dogar jadła lunch samotnie - był to zwyczaj, którego pan Sethna również me pochwalał. W przyzwoitym klubie - jak uważa! - nie powinno się obsługiwać samotnych kobiet. Małżeństwo państwa Dogarów było dostatecznie świeże, by pan Dogar jadał od czasu do czasu z żoną, i dostatecznie stare, by mógł się wymówić od wspólnego lunchu, jeśli wypadło mu załatwić coś ważnego. Coraz częściej odwoływał te spotkania w klubie w ostatniej chwili, nie pozostawiając żonie czasu na zmianę planów. Pan Sethna zauważył, że w takich sytuacjach świeżo upieczona pani Dogar była niespokojna i zła jak osa. Z drugiej strony steward zaobserwował także pewne napięcie we wzajemnych stosunkach nowożeńców, kiedy jadali we dwoje; pani 30 Dogar lubiła traktować swego znacznie starszego męża dosyć szorstko. Pan Sethna uważał, iż jest to rodzaj kary, jakiej zresztą należało się spodziewać - mężczyźni, którzy żenili się z kobietami młodszymi od siebie, byli w jego mniemaniu godni najwyższego potępienia. Teraz pomyślał jednak, że będzie lepiej, jeśli usłucha wezwania tej agresywnej baby, zanim ta rozbije karafkę widelcem, który, nawiasem mówiąc, wyglądał zaskakująco niepozornie w jej wielkiej, żylastej dłoni. - Drogi panie Sethna... - zaczęła druga pani Dogar. Czym mogę służyć pięknej pani? Niechże mi pan powie, co to za zamieszanie? Stary pars odpowiedział, cedząc słowa tak, jakby to była gorąca herbata: - Nic, co mogłoby szanowną panią zaniepokoić. Po prostu martwy gol fiarz. L 31

NIEPOMYŚLNE WIEŚCI Nieustające mrowienie Przed trzydziestu laty było w Indiach ponad pięćdziesiąt przyzwoitych cyrków, dziś nie ma takich więcej niż piętnaście. Prawie wszystkie mają w nazwie przymiotnik „wielki". Do faworytów doktora Daruwalli należały Wielki Bombajski, Jumbo, Wielki Złocisty, Gemini, Wielki Rayman, Sławetny, Wielki Orientalny, Raj Kamal i najbardziej przez Farrokha ukochany - Wielki Cyrk Królewski. Przed proklamowaniem niepodległości nazywał się po prostu Królewski w 1947 roku został Wielkim. Zaczynali z dwu-masztowym namiotem, w 1947 roku Wielki Królewski wzbogacił się o dwa dodatkowe maszty. Ale najbardziej pozytywne wrażenie zrobił na Farrokhu właściciel. Pratap Walawalkar zjeździł taki kawał świata, że wydawał się doktorowi Daruwalli człowiekiem najbardziej bywałym spośród znanych mu właścicieli cyrków. Niewykluczone zresztą, że sympatia Farrokha dla Pratapa Walawalkara brała się stąd, iż ten nigdy nie czynił żadnych uszczypliwych uwag na temat zainteresowania doktora krwią karłów. W latach sześćdziesiątych Wielki Królewski dociera) niemal wszędzie. W Egipcie, jak wspominał Pratap Walawalkar, szło kiepsko, w Iranie doskonale, w Bejrucie i Singapurze nieźle, najpiękniejszym zaś spośród wszystkich miejsc, w których kiedykolwiek bawił cyrk, była Bali. Teraz podróże stały się zbyt kosztowne. Ze swą szóstką słoni i dwoma tuzinami drapieżników, nie mówiąc już o kilkunastu koniach i dziesięciu szympansach, Wielki Królewski rzadko opuszczał granice Maharasztry czy Gudźaratu. Ze swymi 32 niezliczonymi papugami wszelkich gatunków i tuzinami psów (nie mówiąc o stu pięćdziesięciu ludziach, w tym kilkunastu karłach) Wielki Królewski musiał na zawsze pozostać w Indiach. Wszystko to było prawdziwą historią prawdziwego cyrku, ale doktor Daruwalla przechowywał te szczegóły w zakątku pamięci, jaki zwykle rezerwujemy dla wspomnień z dzieciństwa. Z tego ostatniego nie wyniósł Farrokh żadnych trwałych wspomnień; nieporównanie bardziej fascynowały go rozmaite historie i memora-bilia, które chłonął i gromadził w pamięci jako zakulisowy obserwator życia cyrku. Pamiętał na przykład, jak Pratap Walawalkar powiedział kiedyś ni stąd, ni zowąd: „Lwy etiopskie mają brunatne grzywy, ale są takie same jak inne - nie będą cię słuchać, jeśli nie zawołasz ich po imieniu". Farrokh przechowywał w pamięci ten okruch informacji, tak jakby był to fragment jego ulubionej opowieści do poduszki. Kiedy jeździł wczesnym rankiem do szpitala (nawet w Kanadzie), wspominał często wielkie gary parujące na palnikach gazowych w namiocie kucharza. W jednym była woda na herbatę, w dwóch pozostałych podgrzewał kucharz mleko, ale tego, które zagotowało się pierwsze, nic używano bynajmniej do herbaty robiło się z niego owsiankę dla szympansów. Jeśli chodzi o herbatę, małpy nie lubiły pić gorącej, musiała być letnia. Farrokh zapamiętał także pieczenie roti, żytnich placków, prawdziwego przysmaku słoni, l ygrysy dostawały witaminy, barwiące mleko na różowo. Dla chirurga-ortopedy te hołubione w pamięci szczegóły były bezużyteczne, a jednak Farrokh chłonął je tak, jakby były elementami jego własnej profesji.

Żona doktora miała przepiękną biżuterię, część precjozów należa-la kiedyś do jej matki; żaden z tych klejnotów nie utkwił w pamięci l arrokha, który mógł skądinąd opisać w najdrobniejszych szczegółach naszyjnik z kłów tygrysich, należący do Pratapa Singha, aranżera programu, konferansjera i tresera z Wielkiego Cyrku Królewskiego człowieka, dla którego doktor czuł najgłębszy podziw. Pratap Singh uraczył go kiedyś specyfikiem przeciw zawrotom głowy, wywarem z chili z dodatkiem spalonych włosów ludzkich. Przy astmie zalecał goździki moczone w urynie tygrysa; należało zaczekać, aż wyschną, zemleć je i wdychać pył. Poza tym 33 treser napominał doktora, żeby ten wystrzegał się połknięcia tygrysiego wąsa, gdyż może go to zabić. Gdyby Farrokh przeczytał o tych remediach w jakiejś kolumnie dowcipów w „Times of India", napisałby do redakcji zjadliwy list. W imieniu oficjalnej, prawdziwej medycyny potępiłby te „holistyczne brednie", jak zwykł był określać wszelkie przejawy dyle-tanckiego czy magicznego myślenia. Ale recepta na lek z chili i ludzkich włosów, podobnie jak koncepcja leczenia tygrysim moczem (nie mówiąc już o ostrzeżeniu przed zabójczymi wąsami tygrysa) pochodziły od samego wielkiego Pratapa Singha. Zdaniem doktora Daruwalli ów konferansjer cyrkowy i treser dzikich zwierząt musiał być niezaprzeczalnie człowiekiem, który zna się na rzeczy. To przekonanie - i sprawa krwi karłów - umocniły Farrokha w niezłomnej wierze, iż po swych karkołomnych wyczynach w siatce bezpieczeństwa i po upadku na nieszczęsną żonę Yinoda stał się przybranym synem cyrku. Dla Farrokha cała ta chlubna, choć niezdarna akcja ratunkowa wciąż jeszcze trwała. Ilekroć jakikolwiek cyrk bawił w Bombaju, zawsze można było zobaczyć doktora Daruwallę siedzącego w pierwszym rzędzie lub wypatrzyć go wśród akrobatów i treserów. Najbardziej zaś lubił przyglądać się próbom i życiu codziennemu cyrku. Owa możliwość „intymnego" podpatrywania cyrkowców zza kulis głównego namiotu, obserwowania z bliska szczegółów życia w namiocie mieszkalnym trupy i wokół klatek były przywilejami, które umacniały Farrokha w przekonaniu, że został przez cyrk zaadoptowany. Czasami żałował, że nie jest prawdziwym synem cyrku, lecz tylko, jak podejrzewał, synem honorowym. Tak czy inaczej, był to zaszczyt niemały - przynajmniej dla niego. Jak na ironię, na dzieciach i wnukach doktora Daruwalli cyrki indyjskie nie robiły żadnego wrażenia. Oba pokolenia potomków Farrokha wychowywały się w Londynie lub w Toronto, gdzie dzieci widziały cyrki nie tylko większe i bardziej imponujące - ale i czystsze. Doktorowi sprawiało przykrość to obsesyjne wyczulenie jego dzieci i wnucząt na brud; uważały one namiotowe życie akrobatów i treserów za egzystencję marną, wręcz nędzną wegetację. Choć podłogi i pomosty zamiatano po kilka razy dziennie, 34 dzieci i wnuki doktora Daruwalli utrzymywały, że namioty są brudne. Dla niego, przeciwnie, cyrk był zadbaną, schludną oazą otoczoną bezmiarem chorób i chaosu. Jego potomstwu klowni wydawali się tylko groteskowi; istnieli wyłącznie po to, żeby rozśmieszać. Ale Farrokh odbierał to inaczej. Wyczuwał, że klowni-karły cieszą się wielką sympatią, a nawet miłością widowni, pomijając już to, że przyzwoicie się ich wynagradza.

Dzieci i wnuki doktora uważały, że ryzyko, na jakie narażano małych artystów, jest szczególnym „okrucieństwem", dla Farrokha ci mali akrobaci byli szczęściarzami istotami ocalonymi przed nędzą i upadkiem. Doktor Daruwalla wiedział, że większość tych małych akrobatów (podobnie jak Deepę) sprzedali do cyrku rodzice, którzy nie mogli zapewnić im utrzymania; część dzieci była sierotami i te zostały naprawdę zaadoptowane. Gdyby nie występowały w cyrku, gdzie zapewniano im strawę i bezpieczny byt, musiałyby żebrać. Byłyby bezdomnymi włóczęgami, demonstrującymi dla zdobycia paru rupii stójki na rękach i inne sztuczki na ulicach Bombaju czy innych, mniejszych miast Gudźaratu i Maharasztry, gdzie nawet Wielki Cyrk Królewski występował częściej sam Bombaj odwiedzały cyrki tylko z rzadka. Podczas święta Diwali i ferii zimowych w mieście lub na jego obrzeżach dawały wtedy przedstawienia nawet dwa, trzy cyrki, ale telewizja i pojawienie się magnetowidów zadały dotkliwy cios cyrkowej branży; zbyt wielu dawnych widzów wolało teraz oglądać w domu wypożyczane filmy z kaset. Z tego, co mówiły córki i wnuki Daruwalli, można było natomiast wnioskować, że dzieci sprzedane do cyrku to udręczeni mali galernicy, uprawiający wielce niebezpieczny zawód. Ich ciężka praca '• egzystencja bez nadziei na wyzwolenie równoznaczne były z niewolnictwem. Dzieciom niewykwalifikowanym nie płacono przez pierwsze pół roku, później dostawały trzy rupie dziennie, czyli dziewięćdziesiąt na miesiąc, a więc mniej niż cztery dolary! Ale doktor Daruwalla argumentował, że jedzenie i miejsce do spania jest lepsze niż nic i to, co otrzymywały dzieci, było dla nich czymś w rodzaju wygranego losu na loterii. Cyrkowcy gotowali sobie wodę i mleko. Kupowali i przyrządzali jedzenie, sami kopali doły na latryny i sami je czyścili. Dobrze 35 wyszkolony akrobata zarabiał często pięćset, sześćset rupii miesięcz- $ nic, co było stosunkowo niezłym wynagrodzeniem, nawet jeśli | stanowiło równowartość zaledwie dwudziestu pięciu dolarów. Co prawda to, że Wielki Królewski dbał o swoje dzieci, nie dowodziło l jeszcze, że małych artystów traktowano tak samo przyzwoicie we »| wszystkich indyjskich cyrkach; przedstawienia w kilku z nich były tak marne - zalatujące na milę amatorszczyzną i byle jakie - że doktor miał wszelkie podstawy, aby podejrzewać, iż bytowanie artystów jest w nich równie nędzne. m Na pewno zaś było takie w Wielkim Błękitnym Nilu; w gruncie || rzeczy Błękitny Nil był najnędzniejszym, a w każdym razie najmniej wielkim pośród wszystkich Wielkich Takich czy Wielkich Owakich f cyrków Indii. Deepa chętnie by się z tą opinią zgodziła. Temu j byłemu „dziecku bez kości", obecnej żonie karła przeobrażonej ,* w akrobatkę na trapezie, brakowało i szlifu, i bystrości; nie tylko nadmiar wypitego piwa sprawił, że tamtego pamiętnego wieczoru zbyt wcześnie puściła się drążka. Obrażenia Deepy były skomplikowane, ale niezbyt groźne. Oprócz zwichnięcia stawu biodrowego naderwała sobie poprzeczne więzadło. Doktor Daruwalla nie tylko pozostawił na jej biodrze piętno w postaci pamiątkowej blizny, ale przygotowując sobie pole działania, nie mógł uniknąć konfrontacji z głęboką czernią włosów pokrywających łono Deepy, ciemnym

memento szokującego kontaktu własnego nosa z jej wzgórkiem łonowym. Farrokh czuł mrowienie w nosie jeszcze wtedy, gdy pomagał ulokować Deepę w szpitalu; pełen poczucia winy towarzyszył jej przez całą drogę. Ale zaledwie zaczęła się procedura przyjęcia pacjentki, jedna ze szpitalnych rejestratorek poinformowała go, że kiedy jechał do szpitala z Błękitnego Nilu, był do niego telefon. - Czy zna pan jakichś klownów? - zapytała rejestratorka. - No owszem -- przyznał Farrokh. - Klownów-karłów? - Tak, i to nawet paru! - rzekł doktor. - Właśnie niedawno ich poznałem -- dodał. Nie mógł się jakoś zdobyć na wyjawienie, że ich również dopiero co wykrwawił. - Najprawdopodobniej jeden z nich miał wypadek w tym cyrku na Cross Maidan. 36 Chyba nie Yinod! - zawołał doktor Daruwalla. O to, to, właśnie on. I w związku z tym prosili, żeby wrócił pan do cyrku. Co z nim? -• dopytywał się doktor. Rejestratorka przemawiała wyniosłym tonem; była jedną z tych licznych przedstawicielek personelu medycznego, które z takim upodobaniem operowały sarkazmem. Nie mogę stwierdzić nic pewnego na podstawie rozmowy telefonicznej - odparła. - Osoba, z którą rozmawiałam, strasznie histeryzowała. Zrozumiałam, że rozdeptał go słoń czy też wystrzelono go z armaty albo i to, i to naraz. Podobno w końcu, bliski śmierci, oznajmił, że p a n jest jego lekarzem. l w ten oto sposób doktor Daruwalla pomaszerował z powrotem do cyrku na plac Cross Maidan. Zmierzając do Wielkiego Błękitnego Nilu, w którym przedstawienie zostało tak brutalnie zakłócone, czul przez całą drogę to dziwne mrowienie w nosie. Przez piętnaście lat każde wspomnienie żony karła pobudzało \v ten sposób nos Farrokha. I teraz nawet fakt, że pan Lal „nie trafił do siatki" (bo człowiek na polu golfowym był rzeczywiście martwy), nawet ten bezpośredni i konkretny obraz śmierci, skojarzył się doktorowi Daruwalli z tym, że Deepa przeżyła swój upadek i mimowolny, bolesny kontakt z niezdarnym lekarzem. Słynny bliźniak Kiedy Inspektor Dhar wtargnął w zarośla, sępy wzbiły się xv powietrze, ale nie odleciały. Doktor Daruwalla wiedział, że skrzydlaci padlinożercy krążą nad ich głowami, ponieważ w powietrzu unosiła się wciąż woń zgnilizny, a cienie ptaków przemykały xv tę i 7, powrotem po murawie dziewiątego dołka i pnączach ougenwilli, wśród których Dhar - tylko filmowy detektyw - klęczał obok nieszczęsnego pana Lala. Nie dotykaj ciała! zawołał doktor. \Xiem odpowiedział chłodno aktor-weteran. Jest w nie najlepszym nastroju, pomyślał Farrokh; byłoby nierozsądne przekazywać mu złe wieści właśnie teraz. Doktor wątpił 37 wprawdzie, czy Dhar będzie kiedykolwiek w dostatecznie dobrym nastroju, aby zachować

godną postawę po usłyszeniu takich wieści - i trudno byłoby nawet mieć mu to za złe. U podstaw całej afery leżała przytłaczająca świadomość, iż dokonano niegdyś pewnej potwornej machlojki, Dhar był bowiem jednym z identycznych bliźniaków, odseparowanym od brata zaraz po urodzeniu. Chociaż sam znał z opowiadań tę historię, jego brat-bliźniak nie miał o niczym pojęcia. Bliźniak Dhara nie wiedział nawet, że jest czyimś bliźniakiem. I oto teraz miał przyjechać do Bombaju. Doktor Daruwalla zawsze uważał, że z takich oszustw nie może wyniknąć nic dobrego. Chociaż Dhar pogodził się z sytuacją, na którą nie miał wpływu, płacił za to pewną wewnętrzną rezerwą. Aktor należni do ludzi, którzy - o ile Farrokh mógł to osądzić wystrzegali się okazywania uczuć i zdecydowanie zniechęcali swoją postawą innych do ich demonstrowania, l nic dziwnego, myślał sobie Farrokh. Dhar pogodził się z istnieniem matki, ojca i brata-bliźniaka, których nigdy nie widział; pozostawał wierny pewnej irytującej zasadzie, wciąż popularnemu przysłowiu - nie wywołuj wilka z lasu. Ale teraz owe w najwyższym stopniu niepokojące wieści przywodziły na myśl inne irytujące porzekadło, również ciągle popularne - o kropli przepełniającej kielich. Zdaniem doktora Daruwalli matka Dhara była istotą zbyt samolubną, by móc sprostać zadaniom macierzyństwa; teraz, czterdzieści lat po swej biologicznej „wpadce", znów demonstrowała skrajny egoizm. To, że zdecydowała w sposób tak apodyktyczny pozostawić sobie jedno z dzieci i wyrzec się drugiego, było aktem egoizmu tak okropnego, że normalnemu człowiekowi podobna dawka powinna wystarczyć na całe życie. To, że wolała ukryć przed mężem fakt powicia bliźniaków, niż narażać się na ewentualne ostre wymówki z jego strony, było jeszcze wyższą, wręcz monstrualną tormą egoizmu. To wreszcie, że tak starannie ukrywała przed zatrzymanym bliźniakiem istnienie jego identycznego brata, było wobec tego, którego się wyrzekła i który wszystko wiedział, nie tylko samolubne, ale i okrutne. No cóż, myślał doktor, Dhar wie istotnie wszystko, oprócz tego, że jego brat-bliźniak przyjeżdża do Bombaju i że matka błagała jego, doktora Daruwallę, aby nie dopuścił do ich spotkania! 38 \X tych okolicznościach doktor odczuwał niejaką wdzięczność do losu za to, że śmierć starego pana Lala, najprawdopodobniej \v następstwie ataku serca, odwróciła chwilowo uwagę od .całej sprawy. Z wyjątkiem sytuacji, gdy chodziło o jedzenie, Farrokh traktował wszelką zwłokę tak, jak inni nieoczekiwany dar losu. Nagłe czknięcie spalin z furgonetki ogrodnika wzbiło w powietrze chmurę płatków zmasakrowanej bugenwilli, które zawirowały i opadły wokół stóp doktora; Farrokh zapatrzył się, zaintrygowany, na swoje jasnobrązowe stopy w ciemnobrązowych sandałach, prawic całkiem zanurzone w jaskraworóżowej zaspie. Główny mali, pozostawiwszy samochód z zapalonym silnikiem, przemknął boczkiem w stronę dziewiątego dołka i uśmiechając się głupkowato, stanął obok doktora Daruwalli. Ogrodnik był najwyraźniej bardziej podniecony widokiem Inspektora Dhara w akcji, niż wstrząśnięty śmiercią biednego pana Lala. Wskazując podbródkiem na scenę rozgrywającą się w gąszczu bugenwilli, szepnął do Farrokha: „Zupełnie jak w filmie!". Uwaga ta natychmiast kazała powrócić Daruwalli myślą do nękającego go problemu, a mianowicie

daremności wysiłków, by bliźniak Dhara nie dowiedział się o istnieniu swego słynnego brata, który nawet w Bombaju, tym mieście gwiazd filmowych, był gwiazdą najbardziej - i ponad wszelką wątpliwość - rozpoznawalną. Gdyby nawet słynny aktor zgodził się pozostawać w ukryciu, jego identycznego bratabliźniaka mylono by nieustannie z Inspektorem Dharem. Doktor Daruwalla podziwiał wprawdzie wewnętrzną dyscyplinę jezuitów, ale brat Johna D. - którego księża obdarzyli mianem scholastyka - musiałby odznaczać się czymś więcej niż dyscypliną wewnętrzną, aby znieść te bezustanne i tak potencjalnie brzemienne w skutki omyłki co do jego tożsamości. A z tego, czego dowiedział się Farrokh o bracie Dhara, mógł wywnioskować, K zdecydowanie i pewność siebie nie były najmocniejszą stroną tamtego. Komu przyjdzie do głowy, żeby tuż przed czterdziestką „kształcić się" dopiero na księdza? - zastanawiał się doktor. Jeśli zważyć, jakie uczucia żywił Bombaj wobec Dhara, jego jezuickiemu bliźniakowi groziła wręcz nagła śmierć! Pomimo swego nawrócenia na chrześcijaństwo, doktor Daruwalla nie za bardzo wierzył w zdolność raczej naiwnego amerykańskiego misjonarza do intuicyjnego 39 wyczucia - czy choćby ogarnięcia rozumem -- głębi urazy wobec Inspektora Dhara, jaką nosili w sercu obywatele Bombaju. Zjawiskiem powszechnym było tu na przykład szpecenie wszelkich plakatów do filmów z Inspektorem. Tylko najwyżej umieszczone plansze - te nadnaturalnych rozmiarów reklamy, których pełno było w całym mieście - przedstawiały wiernie, w gigantycznym powiększeniu okrutną, przystojną twarz Dhara, nie zdeformowaną paskudztwem ciskanym z poziomu ulicy. Ale nawet poza zasięgiem ręki ludzkiej znajome oblicze znienawidzonego anty-bohatcra nie mogło uniknąć pełnego swoistej fantazji splugawienia przez najbardziej ekspresyjne ptaki Bombaju. Przeszywające spojrzenie czarnych oczu i wystudiowany drwiący uśmiech słynnego aktora zdawały się przyciągać kruki i kanie jak magnes. W całym mieście plakaty z Dharem upstrzone były ptasimi odchodami. Nawet jednak wielka rzesza tych, którzy nim pogardzali, musiała przyznać, że Inspektor Dhar doprowadził do perfekcji swój ironiczny uśmieszek. Było to spojrzenie odchodzącego kochanka, który wprost delektuje się cierpieniem porzucanej. Cały Bombaj doświadczał jadowitości tego uśmiechu. Reszcie świata, nawet większej części Indii poza Bombajem, oszczędzono przykrości obcowania z grymasem, z jakim Inspektor Dhar spoglądał niezmiennie z góry na miasto. Kasowe sukcesy filmów z Inspektorem ograniczały się do Maharasztry i pozostawały w rażącej sprzeczności z natężeniem nienawiści, jaką żywiono wobec osoby Dhara; nie tylko postać, ale i kreujący ją aktor należał do tych luminarzy kultury popularnej, których publiczność uwielbia nienawidzić. On zaś, biorąc na siebie odpowiedzialność za rolę, zdawał się tak lubić tę namiętną nienawiść, jaką budził w ludziach, że nie przyjmował innych ról i nie używał innego imienia - stał się po prostu Inspektorem Dharem. Nawet do paszportu wpisano mu takie imię i nazwisko. Widniało ono tylko w jego indyjskim, a więc fałszywym paszporcie. Indie nie dopuszczały podwójnego obywatelstwa. Doktor Da-ruwalla wiedział, że Dhar ma paszport szwajcarski i tylko ten jest prawdziwy - aktor był obywatelem szwajcarskim. Można powiedzieć, że

Szwajcaria stała się ojczyzną aktora, za co Dhar żywił zresztą dla Farrokha dozgonną wdzięczność. Sukces filmów z In-40 sncktorcm Dharem zależał, przynajmniej częściowo, od tego, jak dalece uda się aktorowi zachować prywatność i jak głęboko ukryje on swą przeszłość. Dociekliwość widzów, a ci byli naprawdę dociekliwi, nie mogła doprowadzić do ujawnienia większej porcji informacji z życia tego tajemniczego człowieka, niżby on sam sobie życzył; podobnie jak jego filmy, autobiografia Dhara była mocno naciągana, spreparowana i pozbawiona jakichkolwiek możliwych do zweryfikowania szczegółów. To, że Inspektor Dhar wymyślił sam siebie i że najwyraźniej udało mu się przeforsować tę niedorzeczną i niesprawdzalną fikcję, również wpływało na stopień natężenia żywionej wobec niego nienawiści. Furia, z jaką atakowała go prasa filmowa, ugruntowała tylko jego pozycję gwiazdora. Ponieważ aktor odmawiał węszącym sensację dziennikarzom ujawniania faktów, sami fabrykowali materiał od początku do końca. Dharowi, przy jego charakterze, odpowiadało to całkowicie - kłamstwa pogłębiały tylko tajemniczość aktora i podsycały zbiorową histerię na jego punkcie. Filmy z Inspektorem Dharem cieszyły się ogromną popularnością, aktor miał swoich fanów, wprost nieprzebrane rzesze wielbicieli, ale publiczność przysięgała jednocześnie, że go nienawidzi. Obojętność okazywana widowni potęgowała tę nienawiść. Sam Dhar wyrażał przekonanie, j.c nawet jego fani oglądają te filmy głównie dlatego, że chcieliby doczekać porażki aktora; ich wierność, nawet jeśli umotywowana tylko nadzieją na świadkowanie klęsce Dhara, zapewniała mu nieprzerwane pasmo sukcesów. Obecność półbogów w kinie była w Bombaju zjawiskiem powszechnym, kult herosów stanowił normę. Niezwykłe było to, że Inspektora Dhara otacza nienawiść, a mimo to jest on gwiazdorem. (,o do sprawy bliźniaków rozłączonych po urodzeniu, ironia losu polegała na tym, że jako motyw fabularny, było to rozwiązanie wyjątkowo chętnie stosowane przez hinduskich scenarzystów. Takie wypadki rozgrywają się najczęściej w szpitalu, podczas burzy lub katastrofy kolejowej. Zazwyczaj jeden z bliźniaków obiera potem drogę cnoty, drugi natomiast grzęźnie w bagnie nieprawości. Istnieje też zwykle jakiś kluczowy rekwizyt, rodzaj łącznika - na przykład rozdarty banknot dwurupiowy (każdy z bliźniaków ma jedną połówkę). I często w chwili, gdy już, już mają się wzajemnie 41 pozabijać, zbawcza połówka banknotu wypada z trzepotem z kieszeni jednego z braci. W ten sposób połączeni, bliźniacy kierują swój zawsze odpowiednio umotywowany gniew przeciwko prawdziwemu łajdakowi, niewiarygodnemu wprost bydlakowi (wprowadzonemu wcześniej w jakimś dogodnym punkcie niedorzecznej fabuły). |akże Bobaj nienawidził Inspektora Dhara! Jednak Dhar rzeczywiście był bliźniakiem, naprawdę odseparowanym po urodzeniu, tak że jego autentyczne losy były bardziej niewiarygodne niż jakakolwiek historia wymyślona przez indyjskich scenarzystów. A przy tym prawie nikt w Bombaju, czy w ogóle w Maharasztrze, nie znał prawdy o życiu Dhara. Doktor zakonspirowanym scenarzystą Stojąc nie opodal dziewiątego dołka, wśród różowych płatków bugenwilli pieszczących jego

stopy, doktor Daruwalla wyczuwał instynktownie nienawiść skretyniałego ogrodnika do Inspektora Dhara. Prymitywny mali ciągle stał przyczajony u boku Farrokha, rozkoszując się paradoksalną sytuacją, która zmusiła Dhara, udającego tylko inspektora policji, do odegrania tej roli w rzeczywistości, wobec prawdziwego trupa. Doktor Daruwalla przypomniał sobie swoją własną reakcję na fakt, że biedny pan Lal stał się łupem sępów uświadomił sobie, że także i on odczuł pewną satysfakcję na myśl 0 tej ironii losu! Cóż to takiego szepnął Dharowi? „To pańska działka, inspektorze". Uświadomiwszy sobie, że mógł powiedzieć coś takiego, Farrokh aż zesztywniał. O ile doktor Daruwalla miał tylko mgliste poczucie winy z powodu słabej znajomości swej prawdziwej czy przybranej ojczyzny 1 o ile jego pewność siebie była raczej niewinnym efektem dystansu wobec otoczenia, zarówno w Bombaju, jak w Toronto, o tyle znacznie wyraźniej i głębiej dręczyło go poczucie tożsamości z ludźmi z nizin ludzkim wrakiem leżącym na chodniku, zwykłym przechodniem, krótko mówiąc bliźnim. Status biernego - ze względu na niedostateczną wiedzę i doświadczenie - rezydenta Kanady lub Indii wprawiał go tylko w lekkie zakłopotanie, od42 czuwał natomiast głęboki wstyd, ilekroć przyłapał się na tym, że myśli sztampowo, jak pierwszy lepszy, jak wszyscy. Mógł się czuć wyobcowany, ale był także snobem, l oto teraz, w obliczu śmierci, doznał swoistego upokorzenia, wykazując zdecydowany brak oryginalności - odkrył mianowicie, że nadaje na tej samej fali, co głupkowaty, antypatyczny ogrodnik. Zawstydzony, skupił na moment uwagę na pogrążonym w głębokim żalu partnerze pana Lala, panu Bannerjee, który nie odważył się podejść bliżej niż do chorągiewki numer dziewięć, zwisającej smętnie ze smukłego drzewca wetkniętego w ziemię. - Za uchem jest pełno krwi - odezwał się nagle Dhar, bardziej zaintrygowany niż zaskoczony. - Zdaje się, że sępy szarpały go już od dłuższego czasu rzekł doktor Daruwalla. Nie odważył się podejść bliżej - był w końcu ortopedą, nie lekarzem sądowym. - Raczej mi na to nie wygląda stwierdził Dhar. - Przestań się zgrywać na policjanta! żachnął się Farrokh. Dhar zmierzył go surowym, karcącym spojrzeniem, na które zresztą doktor absolutnie we własnym odczuciu zasłużył. Stropiony zaszurał nogami zanurzonymi w kwieciu; kilka jasnoróżowych płatków pozostało między palcami. Doktora deprymował wyraz okrucieństwa widoczny na twarzy podekscytowanego ogrodnika, zawstydzało go też to, że nie potrafi zająć się żywymi, bo stojący samotnie na uboczu pan Bannerjee najwyraźniej cierpiał. W żaden sposób nie mógł też doktor pomóc panu Lalowi. Biedny pan Bannerjee z pewnością odbierał to jako całkowitą obojętność wobec zwłok! A do tego wszystkiego napawała Farrokha lękiem myśl o złych wieściach, jakie miał przekazać swemu serdecznemu, młodszemu przyjacielowi. Nie mógł się jakoś na to zdobyć. Ach, powinienem przyjąć całe odium tak przykrych wiadomości na siebie! - pomyślał, zapominając na chwilę o większym nietakcie, jaki popełnił przed chwilą wobec Dhara. Bo

czyż biedny aktor nie zniósł już dostatecznie wiele? A jednak nie tylko nie stracił zdrowego rozsądku, co mogło mu zapewnić wyłącznie staranne chronienie własnej prywatności, ale potrafił też uszanować tajemnicę doktora Daruwalli. Dhar wiedział bowiem, że to doktor jest autorem scenariuszy do wszystkich filmów z Inspektorem Dharem 43 - wiedział, że to on wykreował postać, na którą tera? on, Dhar, był niejako skazany. Miał to być prezent, wspominał doktor Daruwalla; kochał młodszego przyjaciela jak syna i napisał tę rolę specjalnie dla niego. Aby uniknąć surowego spojrzenia Dhara, Farrokh przyklęknął i zaczął wyskubywać płatki bugenwilli spomiędzy palców. Ach, drogi chłopcze, w co ja cię wciągnąłem? - myślał. Chociaż Dhar miał już prawie czterdzieści lat, dla doktora pozostawał chłopcem. Farrokh nie tylko wymyślił postać kontrowersyjnego inspektora policji, nie tylko stworzył filmy, które wywołały falę zbiorowego szaleństwa w całym stanie Maharasztra, ale sfabrykował też absurdalną autobiografię, którą słynny aktor usiłował przedstawić publiczności jako swój prawdziwy życiorys. Wprawdzie publiczność tego nie przełknęła, ale Farrokh wiedział, że nie przełknęłaby także prawdy o życiu Dhara. Spreparowana autobiografia Inspektora Dhara zawierała pierwiastek zamiłowania do szoku i wątki sentymentalne, znane także z jego filmów. Aktor utrzymywał, że jest dzieckiem nieślubnym, że jego matka jest Amerykanką - byłą gwiazdą Hollywoodu - ojciec zaś prawdziwym inspektorem policji bombajskiej, od dawna emerytowanym. Czterdzieści lat temu (Inspektor Dhar miał trzydzieści dziewięć) jego hollywoodzka matka kręciła film w Bombaju. Inspektor policji odpowiedzialny za bezpieczeństwo gwiazdy zakochał się w niej; miejscem ich schadzek był hotel „Taj Mahal". Kiedy gwiazda zorientowała się, że jest w ciąży, zawarła z inspektorem pewien układ. W czasie gdy urodził się Dhar, zsumowane zarobki indyjskiego inspektora policji z okresu całej służby stanowiły kwotę, jaką hollywoodzka gwiazda wydawała na ulubione kąpiele z dodatkiem olejku kokosowego, tak przynajmniej wyglądało to w spreparowanej wersji życiorysu Dhara. Dziecko, zwłaszcza nieślubne, poczęte do tego z Indusem, zniszczyłoby karierę aktorki. \Xedług Dhara jego matka zapłaciła inspektorowi za to, by wziął pełną odpowiedzialność za syna. Suma była wystarczająco duża, by inspektor mógł się zwolnić ze służby; całą swoją wiedzę związaną z zawodem policjanta - łącznie z wiedzą o korupcji - przekazał potem synowi. W filmach Inspektor Dhar nigdy nie uległ pokusie przyjęcia łapówki. Wszyscy prawdziwi policjanci z Bombaju twierdzili, że 44 i^dyby wiedzieli, kto jest ojcem Dhara, z rozkoszą by go zabili. \Vszyscy prawdziwi policjanci dawali też jasno do zrozumienia, że 7. przyjemnością zabiliby także Inspektora Dhara. Ku wielkiemu ubolewaniu doktora Daruwalli historia Dhara miała pełno luk, począwszy od sprawy owego tajemniczego filmu sprzed czterdziestu lat. W Bombaju kręci się więcej filmów niż w Hollywood. Ale w 1949 roku w stanie Maharasztra nie kręcono żadnego filmu amerykańskiego - a w każdym razie żaden nie wszedł na ekrany. I, co budziło jeszcze większą

podejrzliwość, nie istniały żadne dowody na to, że jakikolwiek policjant został wyznaczony do ochrony aktorki na planie zagranicznego filmu, choć kopie takich dokumentów dotyczących filmów z innych lat zachowały się w archiwach. Mogłoby to dowodzić, że papiery z 1949 roku usunięto / akt, za co zapewne ktoś zapłacił. Ale dlaczego? Poza tym jeśli wspomniana eks-gwiazda Hollywoodu była Amerykanką i kręciła film w Bombaju, zostałaby uznana za hollywoodzką gwiazdę nawet jeśli w rzeczywistości była aktorką nieznaną, okropną i jeśli film nigdy nie trafił do kin. Inspektor Dhar demonstrował - w najlepszym przypadku - całkowitą obojętność wobec tego, kim była jego matka. Podobno jego noga nigdy nie postała w Ameryce. Chociaż angielszczyzna aktora była podobno nienaganna, bez cienia obcego akcentu, twierdził, że woli posługiwać się hindi i że zadaje się tylko z Induskami. W najgorszym razie zwierzał się publicznie z uczucia umiarkowanej pogardy dla swej matki, bez względu na to, kim była. Zachowywał też niezłomną lojalność wobec ojca, a wyrażało się to w solennie dotrzymywanej przysiędze, że nigdy nie zdradzi jego tożsamości. Po Bombaju krążyły pogłoski, że spotyka się z nim tylko w Europie! Trzeba powiedzieć na obronę doktora Daruwalli, że tworzona przez niego pełna meprawdopodobieństw fikcja opierała się, przynajmniej częściowo, na rzeczywistości. Mankamentem były zagadkowe luki w tej historii. Inspektor Dhar zagrał po raz pierwszy \v filmie, przekroczywszy dwudziestkę; gdzie ukrywał się do tego czasu? W Bombaju chłopiec tak przystojny, zwłaszcza nastolatek, nie uszedłby uwagi amatorów. Co więcej, miał uderzająco jasną karnację; tylko w Europie lub w Ameryce Północnej mógłby 45 uchodzić za ciemnoskórego. Włosy miał ciemne, prawie czarne, oczy jak węgielki, ale jeśli jego ojcem był istotnie Indus, choćby o bardzo jasnej skórze, to nic w powierzchowności syna na to nie wskazywało. Panowało ogólne przekonanie, że matka mogła być istotnie niebieskooką blondynką, a ojciec przyczynił się tylko do zneutralizowania wyraźnych cech rasowych i przekazał synowi w genach zapal do tropienia zbrodni. Niemniej cały Bombaj narzekał, że najbardziej kasowy gwiazdor zbiorowej manii nazywanej hinduskim kinem wygląda jak stuprocentowy Amerykanin lub Europejczyk. Nie istniało żadne wiarygodne wyjaśnienie jego „białego" wyglądu, co zrodziło pogłoskę, że Dhar jest synem brata Farrokha, który ożenił się z Austriaczką, a ponieważ było wiadome, że sam Farrokh ożenił się z siostrą owej Europejki, krążyła również plotka, że Dhar może być synem doktora. Farrokh reagował na takie domysły zniecierpliwieniem, mimo że wielu żyjących jeszcze Duckworthian pamiętało ojca doktora Daru-walli w towarzystwie eterycznego, jasnoskórego chłopca, który przyjeżdżał tu tylko czasami na wakacje. I ten podejrzanie biały chłopiec miał być rzekomo wnukiem Daruwalli-seniora! Doktor wiedział jednak, że najlepszą odpowiedzią na takie insynuacje jest nic innego, jak tylko zapierać się wszystkiego w żywe oczy. Wiadomo powszechnie, że wielu Indusów uważa jasną karnację za piękną. W dodatku Dhar był nieprzyzwoicie wręcz przystojny. Za przewrotność uznawano jednak fakt, że Dhar nie posługuje się publicznie językiem angielskim, a jeśli to robi, mówi z przesadnym akcentem hindi. Krążyły pogłoski, że prywatnie mówi bez śladu akcentu, ale któż mógł to sprawdzić?

Inspektor Dhar udzielił tylko ograniczonej liczby wywiadów i zawsze dotyczyły one wyłącznie jego „sztuki"; życie prywatne aktora było tematem tabu (choć publiczność interesowało głównie jego życie prywatne). Osaczony przez dziennikarzy z prasy filmowej, w nocnym klubie, restauracji, podczas sesji fotograficznej związanej z premierą nowego filmu z Inspektorem Dharem, demonstrował aktor swój słynny pogardliwy uśmieszek. Bez względu na to, o co go pytano, albo wykręcał się żartem, albo mówił w hindi czy po angielsku z podrabianym akcentem: „Nigdy nie byłem w Stanach Zjednoczonych. Nie interesuje mnie moja matka. Gdybym miał dzieci, byłyby Indusami. Takie dzieci są najmądrzejsze". 46 Dhar mógł stawić czoło każdemu, wytrzymać każde spojrzenie; mógł także manipulować okiem każdej kamery. Jego sylwetka nabierała ostatnio, co było niepokojące, coraz większej masywności. Pr/.ed ukończeniem trzydziestego piątego roku życia miał dobrze rozwiniętą muskulaturę i płaski brzuch. Czy była to sprawa wchodzenia w wiek średni, czy też Dhar dopasowywał się do fizycznego wzorca zapewniającego status idola bywalców poranków filmowych czy wreszcie było to efektem zamiłowania do podnoszenia ciężarów połączonego z wyćwiczoną zdolnością pochłaniania wielkich ilości piwa - dość, że tusza aktora zaczęła zagrażać jego reputacji twardziela (w Bombaju uchodził za twardziela dobrze odżywionego). Jego przeciwnicy lubili nazywać go „Kałdun", ale nigdy w oczy; w końcu Dhar był w nie najgorszej formie jak na faceta tuż przed czterdziestką. Jeśli chodzi o scenariusze doktora Daruwalli, odbiegały one charakterem od typowej dla hinduskiego kina mieszanki w stylu masala. Były banalne i w tradycyjnie złym guście, ale obecny w nich element brutalności trącił zdecydowanie Zachodem, a charakterystyczną podłość bohatera wynoszono do rangi cnoty (Dhar był x natury bardziej podły niż większość filmowych łajdaków). Osobliwy sentymentalizm sąsiadował tu z egzystencjalizmem dla ubogich (Dhara nie dręczyła samotność, jako że sprawiał wrażenie człowieka zadowolonego ze swego całkowitego wyobcowania). Były też w tych filmach aluzje do stereotypów hinduskiego kina, które Daruwalla traktował z przewrotną ironią człowieka z zewnątrz: bogowie zstępowali często z niebios (zwykle po to, by dostarczyć Inspektorowi Dharowi poufnych informacji o przeciwniku), A wszystkie czarne charaktery były zdecydowanie (choć dość groteskowo) demoniczne. Zło reprezentowali na ogół kryminaliści i większość policjantów; podboje erotyczne zarezerwowane były wyłącznie dla Inspektora Dhara, którego heroizm przejawiał się zarówno w działaniach zgodnych z prawem, jak i niezbyt legalnych. Jeśli chodzi o potencjalne obiekty podbojów, Dhar przeważnie pozostawał wobec nich obojętny, co stanowiło cechę podejrzanie europejską. Była też w tych filmach muzyka spreparowana według standardów hinduskich: żeńskie chóry, śpiewne ochy i achy z hałaśliwym 47 akompaniamentem gitar, tabli, skrzypiec i vin. Także sam Inspektor Dhar, pomimo wrodzonego cynizmu, śpiewał od czasu do czasu jakąś piosenkę na tle playbacku. Synchronizował ruchy ust dobrze, ale słowa były nic niewarte - najczęściej wyrzucał z siebie

chrapliwym głosem poezję w rodzaju: „Gwarantuję ci, dziecino, że | przyjemny ze mnie gość!". Piosenki takie wykonuje się zazwyczaj w filmach hinduskich w języku hindi; ale w tym przypadku były one jeszcze jednym przykładem tego, jak dalece scenariusze filmów o Inspektorze Dharze programowo odbiegały od miejscowej tradycji kulturowej. Dhar śpiewał po angielsku ze swym okropnym akcentem hindi, nawet główny motyw muzyczny, wykonywany przez chórek żeński i powtarzający się co najmniej dwukrotnie w każdym filmie z Inspektorem Dharem, śpiewany był po angielsku. I to także budziło nienawiść, i to stawało się przebojem. Choć doktor sam pisał teksty tych piosenek, aż się kulił, kiedy słyszał na przykład coś takiego: Więc powiadasz^, %e Inspektor to %]vjkły śmiertelny gość? To jest tylko twoje Sudanie, Dla nas facet Bogiem jest! Więc powiadas^, %e to tylko Podniecenia lekki dres^c^? To jest tylko twoje ^danie, Dla nas Dhar monsunem jest! Choć Dhar udatnie Synchronizował ruchy warg z playbackiem, nie okazywał nadmiernego entuzjazmu dla tej odsądzanej od czci i wiary sztuki. Nonszalancja, z jaką markował śpiew, skłoniła jednego z krytyków do obdarzenia go przydomkiem „Mcmłacz". Inny recenzent narzekał, że nic nie potrafi ożywić Dhara - człowieka wyzutego z wszelkiej namiętności i pasji. Jako aktor Dhar cieszył się uwielbieniem mas dlatego chyba, że wyglądał na nieustannie przygnębionego swoją misją, tak jak gdyby nikczemność przestępców była dlań czymś w rodzaju magnesu, a finałowe zwycięstwo nad złem wiecznym przekleństwem. Dlatego też wszystkim ofia48 l rom, którym Inspektor Dhar spieszył na ratunek lub w imieniu których szukał zemsty, przydawano rysu melancholii, natomiast sceny wymierzania sprawiedliwości złoczyńcom odznaczały się niezwykłą wprost drastycznością. W scenach erotycznych przeważały rozwiązania groteskowe. Najczęściej wklejano tam jako przebitki materiał ze starych kronik, przedstawiający pociąg w pędzie; ejakulacja ilustrowana była ujęciem fal przyboju liżących bezgłośnie brzeg. Ponadto, aby pozostać \v zgodzie z nakazami cenzury indyjskiej, nagość, której pokazywanie było niedozwolone, zastępowano wielką obfitością wilgoci; było tu mnóstwo pieszczot (w ubraniach) na deszczu, jak gdyby Inspektor Dhar tropił zbrodnię wyłącznie w porze monsunu. Od czasu do czasu mignęła na ekranie prawdziwa - lub przynajmniej wyobrażona - brodawka, oblepiona ociekającym wodą sari, co miało więcej wspólnego z drażnieniem widza niż z prawdziwym erotyzmem. Akcenty społeczne i wszelka ideologia były podobnie wyciszone, jeśli nie całkiem wyeliminowane (zarówno w Toronto, jak w Bombaju oba instynkty, społeczny i polityczny, pozostawały u doktora Daruwalli w uśpieniu). Oprócz banalnej konstatacji, że policję przeżera na wskroś korupcja, efekt funkcjonowania całego systemu przekupstwa, nie było w filmach wiele moralizowania. Okrutne, lecz zarazem rzewne sceny śmierci, po których następowały łzawe sceny żałoby, były ważniejsze niż ogólne przesłanie filmu, wymyślane dla poruszenia sumieniem narodu.

Filmowy Inspektor Dhar był brutalny i mściwy, a także absolutnie nieprzekupny i prawy, chyba że chodziło o seks. Kobiety dzieliły się w tych filmach według łatwych, uproszczonych kryteriów, na dobre i złe. Dhar dopuszczał się największych poufałości ! z tymi, i z tymi właściwie ze wszystkimi. No, prawie ze wszystkimi. Nie pozwoliłby sobie na romans z kobietą z Zachodu, przy czym w każdym filmie z Inspektorem Dharem była przynajmniej jedna taka śnieżnobiała kobieta, która marzyła o seksualnej przygodzie z Inspektorem. To, że ten ją zawsze i bezwzględnie odtrącał, było jego znakiem szczególnym, firmowym, i za to właśnie uwielbiały go kobiety i dziewczęta Indii. Czy ten aspekt postaci Dhara był odzwierciedleniem uczuć, jakie aktor żywił wobec swej matki, czy też miał stanowić potwierdzenie jego deklarowanych 49 w filmie intencji płodzenia wyłącznie indyjskich dzieci - któż mógł to wiedzieć? Kto naprawdę wiedział cokolwiek pewnego o Inspektorze? Znienawidzonym przez wszystkich mężczyzn, kochanym przez wszystkie kobiety (które zresztą twierdziły, że go nienawidzą). Nawet Induski, które się z nim spotykały, były do siebie podobne w ostentacyjnej gorliwości, z jaką chroniły jego prywatność. Mówiły: „Jest zupełnie inny niż w filmach" (nie wyjaśniając jednak, na czym to mianowicie polega). Mówiły: „Jest bardzo staroświecki, to prawdziwy dżentelmen" (nikt nie pytał, na czym miałoby to polegać). „Jest bardzo skromny, naprawdę - i taki bardzo wyciszony", mówiły. Wszyscy chętnie wierzyli, że był „wyciszony"; podejrzewano, że nigdy nie wygłosił na planie kwestii, której nie byłoby w scenariuszu - i te przypuszczenia były beztrosko i bezmyślnie powtarzanym zaprzeczeniem pogłosek o jego rzekomo bezbłędnej angielszczyźnie. Albo nie wierzono w nic, co o nim mówiono, albo we wszystko. Że ma dwie żony - w tym jedną w Europie. Że ma tuzin dzieci - i że w żadnym przypadku nie mógł udowodnić ojcostwa, bo wszystkie są z nieprawego łoża. Że tak naprawdę mieszka w Los Angeles, w domu swej podłej matki. W obliczu tych wszystkich plotek i wobec tak gwałtownego kontrastu pomiędzy niezwykłą popularnością jego filmów i równie niezwykłą nienawiścią do jego osoby, jaką prowokował jego pogardliwy uśmieszek, sam Dhar pozostawał nieprzenikniony. W jego grymasie nie można było wykryć najmniejszego śladu sarkazmu; żaden inny krzepki mężczyzna w średnim wieku nie potrafił chyba sprawiać wrażenia tak opanowanego. Dhar popierał tylko jedną formę dobroczynności; tak usilnie, z taką żarliwością zabiegał o publiczne poparcie jego osobistej krucjaty, że zyskał opinię filantropa, równego pozycją kilku innym dobroczyńcom Bombaju. Robił mianowicie telewizyjne filmiki wzywające do składania datków na rzecz szpitala dla ułomnych dzieci. Apele te realizowane były na koszt Dhara i przynosiły rewelacyjne efekty (ich współautorem był doktor Daruwalla). W telewizji Inspektor Dhar ukazywał się w półzbliżeniu i zawsze miał na sobie średnio dopasowaną białą koszulę - rodzaj bluzy ze 50 L stójką a la mandaryn - a wyćwiczony uśmieszek pozostawał na jego twarzy tak długo, jak

długo był potrzebny, by przykuć uwagę. Potem mówił: „Możecie mnie serdecznie nienawidzić - zarabiam mnóstwo pieniędzy i nie dzielę się nimi z nikim, oprócz tych d/ieci". Potem następowała seria ujęć przedstawiających Dhara wśród małych kalek w ortopedycznym szpitalu: dziewczynki o zdeformowanych ciałach pełzną w stronę Dhara, wyciągającego do nich ręce; Inspektor Dhar otoczony wpatrzonymi w niego dziećmi na wózkach inwalidzkich; Inspektor Dhar wyjmuje chłopczyka / wanny do masażu i niesie go w stronę czystego, białego stołu, gdzie dwie pielęgniarki przygotowują dla malca aparat ortopedyczny - nóżki chłopca są chudsze od jego ramion. Mimo to Inspektora Dhara otaczała nienawiść; czasami dochodziło nawet do czynnych napaści. Miejscowi chuligani chcieli sprawdzić, czy rzeczywiście jest tak twardy i zaprawiony w bójkach jak inspektor policji, którego odtwarzał; owszem, był. Na wszelkie zaczepki i zniewagi werbalne reagował drwiącym uśmieszkiem w osobliwej, stonowanej wersji. Robił wtedy wrażenie podpitego. Ale jeśli zagrożenie było fizyczne, bez wahania odpowiadał tym samym; pewnego razu, zaatakowany przez jakiegoś osobnika krzesłem, uderzył tamtego stolikiem. Miał reputację równie niebezpiecznego, jak jego ekranowe wcielenie. Od czasu do czasu zdarzało mu się połamać komuś kości; prawdopodobnie jego wiedza ortopedyczna pozwalała mu skutecznie uszkadzać stawy napastników. Mógł im naprawdę wyrządzić krzywdę. Ale Dhar nigdy sam nie prowokował bójek, on po prostu wychodził z nich zwycięsko. Tandetne filmy z jego udziałem klecono pospiesznie, reklama była minimalna. Panowało przekonanie, że do Bombaju wpada zawsze tylko na krótko. Jego szoferem był opryskliwy karzeł, cks-klown, którego w kolumnie plotek ze światka filmowego określano z dużą pewnością siebie jako „goryla" (Yinod był dumny z takich podejrzeń). I choć wiedziano o licznych tubylczych kobietach w życiu Dhara, nikt nie znał jego przyjaciółek ani przyjaciół. Najbardziej znany ogółowi znajomy aktora - rzadko goszczący v-' Bombaju honorowy konsultant szpitala dla ułomnych dzieci, a zarazem rzecznik tegoż szpitala podczas akcji pozyskiwania funduszy z zagranicy — został zaakceptowany jako stary przyjaciel Dhara, 51 któremu udało się utrzymywać na dystans wścibskie media. Doktor . Daruwalla, wybitny lekarz kanadyjski i zacny ojciec rodziny, syn | dawnego dyrektora administracyjnego szpitala dla ułomnych dzieci (nie żyjącego już doktora Lowjiego Daruwalli), był w kontaktach z prasą lakoniczny i oschły. Kiedy pytano go o stosunek do Dhara i o charakter więzi łączących go z aktorem, odpowiadał: „Jestem lekarzem, nie plotkarzem". Poza tym widywano ich razem tylko > w klubie Duckworth. Przedstawiciele mediów nie byli tam mile _ widziani, a jakiekolwiek przecieki uznawali wszyscy członkowie | klubu (choć nie stary steward) za rzecz godną ubolewania. Spekulowano jednak również, w jaki sposób udało się Inspektorowi Dharowi zostać członkiem klubu Duckworth. Gwiazdorzy filmowi nie należeli tu także do gości pożądanych. Tymczasem biorąc pod uwagę dwudziestodwuletni okres stażu kandydackiego oraz fakt, że aktor został członkiem klubu, kiedy miał lat dwadzieścia sześć, należało wnioskować, że zaczął się ubiegać o członkostwo jako czterolatek! Albo też ktoś złożył wniosek za niego.

Ponadto Inspektor Dhar nie wykazał, zdaniem wielu Duckworthian, że cieszy się „autorytetem społecznym"; choć paru z nich wskazywało na jego zasługi dla dziecięcego szpitala, inni argumentowali, że filmy z Inspektorem Dharem przynoszą ujmę całemu miastu. Co zrozumiałe, w obrębie klubu żadnych związanych z tym pogłosek i pretensji tuszować nie próbowano. Doktora Daruwallę nękają wątpliwości Nikt nie próbował też tuszować sensacyjnej wiadomości o martwym miłośniku golfa znalezionym w gąszczu bugenwilli, w pobliżu dziewiątego dołka. Zgodnie ze swą rolą z fikcyjnych fabuł, sam Inspektor Dhar zlokalizował ciało. Należało się spodziewać, że prasa domagać się będzie również wykrycia zbrodni. Nie wyglądało to jednak na zbrodnię, choć klubowicze szeptali między sobą, że ekscesy pana Lala na polu golfowym były wybrykami iście kryminalnej natury i że z całą pewnością jego szamotanina w zaroślach nie posłużyła wiekowemu dżentelmenowi. Sępy zdążyły nieco zatrzeć klarowny obraz sytuacji, ale wyglądało na to, że nikt inny, tylko 52 sam pan Lal zadał sobie niechcący samobójczy cios własnym kijem. ego odwieczny przeciwnik, pan Bannerjee, wyznał doktorowi Daruwalli, że czuje się tak, jakby to on zamordował przyjaciela. Zawsze odpadał przy dziewiątym dołku! - wołał. Nie powinienem był się z nim droczyć! Doktor Daruwalla pomyślał sobie, że często przekomarzał się z panem Lałem w podobnych okolicznościach; nie można się było od tego powstrzymać, jeśli widziało się, z jakim zapałem rwie się staruszek do golfa, do którego nie miał ani krzty talentu. Ale teraz, kiedy umarł na golfowym polu, jego entuzjazm nie wydawał się już czymś tak zabawnym jak przedtem. Farrokh uświadomił sobie mgliście, że istnieje pewna nikła analogia pomiędzy jego kreacją Inspektora Dhara a golfem pana Lala, i to mimowolne skojarzenie uderzyło go jak nagła fala nieprzyjemnej woni. Było to doznanie tak intensywne, jakby ktoś wypróżniał się tuż obok, ale smród był zarazem bardziej znajomy i obcy - coś jak odór rozgrzanego słońcem śmietnika lub zapchanego zlewu. Farrokhowi kojarzył się też z kwiatami w doniczce i ludzką uryną. Naciągnięte czy nie, podobieństwo pomiędzy zabójczym nałogiem pana Lala i pisaniną doktora Daruwalli polegało mniej więcej na tym, że również filmom z Inspektorem Dharem odmawiano jakichkolwiek wartości artystycznych, a przecież wysiłek, jaki wkładał doktor w pisanie scenariuszy, był olbrzymi. Postać Inspektora była dla większości widzów figurą toporną, a wielu wręcz obrażała, ale była wytworem najczystszej miłości. Chwiejne poczucie własnej wartości opierało się w tym samym stopniu na własnej ocenie tego, co doktor pisał jako anonimowy scenarzysta, co na ustalonej renomie chirurga, nawet jeśli pisał tylko dla kina i jeśli - co gorsza - uważano go za bezczelnego, łasego na pieniądze chalturszczyka, sprzedajną dziwkę, co to nie raczy nawet podpisywać tworów swej wyobraźni. Ponieważ zaś publiczność utożsamiała aktora z odtwarzaną przezeń postacią Inspektora Dhara, jemu właśnie przypisywano autorstwo scenariuszy. Największą przyjemność znajdował Farrokh w samym akcie ich pisania, a jednak choć on sam czerpał 'f- uprawiania tego rzemiosła sporą

satysfakcję, rezultaty były przedmiotem szyderstw i budziły nienawiść. 53 Ostatnio, wobec pojawienia się śmiertelnych gróźb pod adresem Inspektora Dhara, doktor Daruwalla rozważał możliwość wycofania się i zamierzał przetestować aktora w tym względzie. Jeśli przestanę pisać, zastanawiał się, co pocznie Dhar? A co stanie się wtedy z e m n ą? - rozważał też, bo już od dłuższego czasu podejrzewał, że sam Dhar nie miałby nic przeciwko pomysłowi, żeby wycofać się z całego biznesu z Dharem - zwłaszcza teraz. Znosić zniewagi z „The Times of India" to jedno, śmiertelne groźby to zupełnie co innego. I teraz to nieoczekiwane skojarzenie z golfem pana Lala, ten nagle wyzwolony fetor rozparzonego słońcem śmietnika, zastarzały odór zatkanego zlewu - a może ktoś nasikał w krzakach? Jakież niepożądane myśli! Doktor Daruwalla zobaczył nagle siebie na miejscu nieszczęsnego pana Lala; pomyślał że jest równie kiepskim, choć też nałogowym scenarzystą, jak pan Lal był graczem w golfa. Napisał na przykład kolejny scenariusz; zdążyli już nawet zakończyć prace nad kopiami pokazowymi filmu. Przypadek sprawił, że jego premiera miała się odbyć tuż przed przyjazdem lub też zaraz po przyjeździe do Bombaju brata-bliźniaka Dhara. Sam Dhar wyczekiwał bezczynnie na kilka skrupulatnie wyliczonych, przewidzianych w kontrakcie wywiadów i sesji fotograficznych towarzyszących promocji nowego filmu (liczba tych wymuszonych „bliskich spotkań" z prasą filmową nigdy nie była dla Dhara dość ograniczona). Istniały wszelkie podstawy do przypuszczeń, że nowy film może przysporzyć tyluż kłopotów co ostatni. A więc pora skończyć z tym teraz, pomyślał doktor Daruwalla, zanim zabiorę się do pisania kolejnego scenariusza! Ale jakże mógł skończyć? On kochał to zajęcie. Skąd jednak miał czerpać nadzieję, że osiągnie wyższy poziom? Farrokh starał się, jak mógł; tak jak nieszczęsny pan Lal wracał z determinacją na dziewiąty dołek. Za każdym razem kwiaty fruwały w powietrzu, ale piłeczka golfowa pozostawała bardziej lub mniej obojętna wobec tych wysiłków; za każdym razem zanurzony po kolana w dotkniętej zarazą gęstwie ciął wściekle powietrze, usiłując wybić tę małą białą piłeczkę. I nagle, pewnego dnia w górze pojawiły się sępy i zaczęły zniżać lot. Była tylko jedna alternatywa: albo trafić w piłkę, nie ruszając kwiatów, albo zaniechać gry. Doktor Daruwalla rozumiał to dosko54 nale, a jednak nie mógł się zdecydować - podobnie jak nie mógł się /musić do przekazania Inspektorowi Dharowi niepomyślnych wieści. W końcu, myślał, jak mogę wznieść się ponad poziom własnych możliwości? I jak mogę tego zaprzestać, skoro właśnie „to" jest dla mnie wszystkim? Kojąco działały nań myśli o cyrku. Jak dziecko, dumne z tego, że potrafi wyrecytować imiona reniferów świętego Mikołaja czy siedmiu krasnoludków, Farrokh sprawdzał sam siebie, przepowiadając sobie w pamięci imiona lwów z Wielkiego Królewskiego: Taran, Radża, Wazir, Matka, Brylant, Shanker, Korona, Max, Hondo, Królowa, Lillie Mol, Leo i Tex. l jeszcze młode lwiątka: Sita, Gita, |ulie, Devi, Bheem i Lucy. Lwy były najbardziej niebezpieczne pomiędzy pierwszym i drugim karmieniem. Ich pazury robiły się od mięsa oślizle; krążąc po klatce w oczekiwaniu drugiej porcji pokarmu, wielkie koty upadały często,

lub zatoczywszy się, obijały o pręty. Po drugim karmieniu uspokajały się i wylizywały tłuszcz pokrywający łapy. Pewne rzeczy można było przewidzieć. Lwy były zawsze sobą. Nie chciały być tym, czym nie są, w odróżnieniu od doktora Daruwalli, który bezustannie próbował zostać pisarzem. Tak jak próbuję być Indusem! - pomyślał. Poza tym przez piętnaście lat nie udało mu się wykryć kodu genetycznego achondroplastycznej karłowatości ani też nikt nie zachęcał go, by go szukał. Ale on próbował dalej. Jego projekt związany z krwią karłów jeszcze nie umarł. I on nie pozwoli mu umrzeć, jeszcze nie teraz. Słoń nadepnął na huśtawkę. Im bardziej zbliżał się doktor do sześćdziesiątki, tym mniej rozwodził się nad smakowitymi szczegółami związanymi ze swym nawróceniem na chrześcijaństwo; wyglądało to tak, jak gdyby stopniowo wracał do statusu me nawróconego. Ale piętnaście lat wcześniej - kiedy Farrokh jechał na Cross Maidan do cyrku, aby obejrzeć obrażenia odniesione przez karła jego wiara była jeszcze wystarczająco świeża, aby zdążył podzielić się z Yinodem rozmaitymi cudownymi szczegółami dotyczącymi nowej religii. Jeśli 55 karzeł rzeczywiście umierał, to pewną pociechą było dla doktora wspomnienie ich rozmów o religii - Yinod był bowiem człowiekiem głęboko wierzącym. W miarę upływu lat wiara Farrokha traciła właściwości krzepiące i od pewnego momentu starał się wręcz unikać wszelkich rozmów z Yinodem na tematy religijne. Z czasem karzeł zaczął się doktorowi wydawać potwornym fanatykiem. Ale kiedy Farrokh spieszył do cyrku, by stwierdzić, co przydarzyło się karłowi z Wielkiego Błękitnego Nilu, pokrzepiała go nieco myśl o wyraźnej ekscytacji Yinoda wykrytymi przez siebie zbieżnościami pomiędzy jego własną wersją hinduizmu a chrześcijańską wiarą doktora Daruwalli. - My też mamy coś w rodzaju Świętej Trójcy - podniecał się karzeł. Brahma, Siwa, Wisznu - pewnie ich masz na myśli? - zapytał doktor. — Wszelkie stworzenie jest dziełem trzech bogów - odparł Yinod. - Pierwszy to Brahma, Stwórca - jest tylko jedna jego świątynia w całych Indiach! Drugi to Wisznu, Opiekun, Bóg Życia. A trzeci Siwa, Bóg Przemiany. - Przemiany? - zdziwił się Farrokh. - Sądziłem, że Siwa to Niszczyciel - Bóg Destrukcji. - Ale skąd! - zawołał karzeł. - Wszelka kreacja jest cykliczna nie ma końca. Ja tam uważam Siwe za Boga Przemiany. Czasami śmierć jest też przemianą. - Rozumiem - powiedział doktor Daruwalla. - To takie spojrzenie od pozytywnej strony. - I to jest nasza Trójca - ciągnął karzeł. - Kreacja, Opieka, Przemiana. — Nie bardzo rozumiem, dlaczego wszystko w rodzaju żeńskim- wyznał odważnie Farrokh. - Potęgę bogów reprezentuje pierwiastek żeński - wyjaśnił Yinod. - Durga jest żeńskim odpowiednikiem Siwy - Boginią Śmierci i Zniszczenia. - Powiedziałeś przed chwilą, że Siwa to Bóg Przemiany - wtrącił doktor.

Jego żeński odpowiednik, Durga, jest Boginią Śmierci i Zniszczenia - powtórzył karzeł. 56 - Aha - powiedział doktor Daruwalla, bo nic innego nie przyszło mu do głowy. — Durga opiekuje się mną - modlę się do niej - dodał Yinod. - Opiekuje się tobą Bogini Śmierci i Zniszczenia? - zainteresował się Farrokh. - Chroni mnie - oświadczył karzeł zdecydowanie. - Rozumiem - rzekł doktor Daruwalla; domyślał się, że opieka Bogini Śmierci i Zniszczeniu ma coś wspólnego z karmą. Kiedy dotarł wreszcie do cyrku, zastał tam Yinoda leżącego w pyle pod ostatnimi, najwyżej położonymi ławkami; wyglądało na to, że karzeł spadł między deskami rusztowania, z wysokości czwartego czy piątego rzędu. Porządkowi usunęli publiczność z jednego niewielkiego sektora widowni, z ławek, pod którymi leżał bez ruchu Yinod. To, w jaki sposób i dlaczego się tam znalazł, nie było na razie jasne. Czyżby miał to być numer z udziałem publiczności? Na przeciwległym krańcu areny zebrana naprędce gromadka małych klownów dzielnie próbowała przyciągnąć uwagę widowni; wykonywali znany numer z Pierdzącym Klownem jeden z karłów „wydmuchiwał" przez dziurę w kolorowych pantalonach kłęby talku, obsypując nim pozostałych. Nie wyglądali na osłabionych ani w żaden inny sposób nadwerężonych tym, że oddali doktorowi po jednej porcji krwi, do czego namówił ich bezwstydnie Yinod. Równie bezwstydnie nałgał im doktor, zgodnie zresztą z instrukcją karła, że krew posłuży ratowaniu umierających karłów. Yinod ubarwił nawet tę bajeczkę, opowiadając kolegom, że on sam oddał doktorowi krew już wcześniej. Tym razem konferansjer litościwie nie zaanonsował przybycia lekarza. Ponieważ Yinod leżał pod ostatnimi, najtańszymi miejscami, większość ludzi nie mogła go zobaczyć. Farrokh przyklęknął w pyle, na ziemi usłanej śmieciami - zatłuszczonymi kartonowymi pojemnikami, butelkami po napojach chłodzących, skorupami orzechów i przeżutymi kawałkami betelu. Od dołu widać było na deskach białe, namalowane wapnem pasy: amatorzy paanu zwykli wycierać palce o spód ławek. - Mam nadzieję, że nie skończę tutaj - wyszeptał Yinod. - Chyba jeszcze nie umieram - to tylko przemiana. 57 Postaraj się nie ruszać - odparł doktor Daruwalla. - Powiedz mi, gdzie cię boli. — Nie ruszam się. Nic mnie nie boli - odpowiedział karzeł. - Nie czuję tylko pleców. Jak przystało na człowieka głęboko wierzącego, karzeł demonstrował stoicki spokój; leżał nieruchomo na wznak, z pletwiastymi dłońmi złożonymi na piersi. Skarżył się później, że nikt oprócz sprzedawcy orzeszków — channa-walli krążącego z tacą zawieszoną na szyi - nie odważył się do niego podejść. Yinod powiedział mu o pozbawionych czucia plecach; powiadomiony o tym konferansjer wywnioskował, że karzeł musiał skręcić kark lub złamać kręgosłup. Vinod uważał, że ktoś powinien przynajmniej przemówić do niego albo wysłuchać historii jego życia, podtrzymać głowę lub podać wody, zanim przyjdą po niego ludzie z noszami ubrani w brudne białe dhoti.

- To Siwa. To jego sprawa - rzekł do doktora Daruwalli. - Myślę, że to przemiana, nie śmierć. Jeśli to sprawa Durgi, zgoda - umieram. Ale wydaje mi się, że tylko się zmieniam. - Miejmy nadzieję - odparł doktor. Kazał Yłnodowi uścisnąć swoje palce. Potem dotknął stóp karła od spodu. - Czuję tylko lekkie dotknięcie - oświadczył karzeł. - Bo ja cię tylko lekko dotykam - wyjaśnił Farrokh. - To znaczy, że nie umieram - oznajmił karzeł. - Po prostu bogowie przemawiają do mnie. - l co takiego ci mówią? - zapytał doktor. — Mówią, że jestem gotów do odejścia z cyrku — odparł Yinod. - W każdym razie z tego cyrku. Stopniowo zaczęły się nad nim pochylać twarze ludzi z Wielkiego Błękitnego Nilu. Konferansjera, dziewczyn bez kości i kobiet-wężów - nawet pogromcy lwów, który przyszedł, wywijając swoim batem. Ale doktor nie pozwolił tym od noszy ruszyć karła, dopóki ktoś nie opowie mu, co się stało. Yinod uważał, że tylko inne karły potrafią właściwie opisać wypadek, trzeba więc było przerwać numer z Pierdzącym Klownem, który wszedł akurat w fazę zwykłych, zaprogramowanych zakłóceń: bezczelny karzeł pierdział teraz talkiem w twarze widzów z pierwszych rzędów. Ponieważ w pierwszym rzędzie siedziała przede wszystkim dzieciarnia, pierdnięć klowna nie traktowano jako czegoś szczególnie obraźliwego. Jednak ławki z wolna pustoszały; występ 58 Pierdzącego Klowna nigdy nie bawił widzów zbyt długo. Wielki Błękitny Nil wyczerpał swój repertuar, a próby utrzymania widzów na miejscach, dopóki nie przyjdzie lekarz, zakończyły się sukcesem połowicznym. Teraz zbici w gromadkę klowni wyjawili doktorowi, że Yinod doznawał obrażeń już wcześniej, podczas wykonywania innych numerów. Kiedyś spadł z konia; raz pogonił go i poturbował szympans. Innym razem, kiedy jeszcze Błękitny Nil miał niedźwiedzicę, bestia wsadziła Yinoda do wiadra pełnego pianki do golenia; było to wprawdzie przewidziane w scenariuszu, ale zwierzę wykonało swe zadanie zbyt brutalnie - karzeł o mało się nie udusił i zdrowo nałykał się mydlin. Koledzy Yinoda byli także świadkami zranienia Yinoda podczas numeru ze słoniami grającymi w krykieta. O ile doktor Daruwalla dobrze zrozumiał, numer polegał na tym, że jeden słoń był serwującym, a drugi, jako obrońca, dzierżył w trąbie kij i wybijał piłkę. Piłką był Yinod. Kiedy jeden słoń serwuje człowiekiem, a drugi odbiera serw, musi to być dość bolesne, nawet jeśli kij jest gumowy. Jak przekonał się Farrokh później, Wielki Królewski nigdy nie narażał swoich karłów na takie ryzyko, ale to nie był Wielki Królewski, tylko Wielki Błękitny Nil. Straszliwy wypadek na huśtawce, w wyniku którego dotkliwie poturbowany Yinod wylądował pod ławkami, zdarzył się podczas innego, równie ryzykownego numeru ze słoniami. Poszczególne punkty programu nazywa się w indyjskich cyrkach „pozycjami"; pozycja zwana Słoń na Huśtawce nie wymagała właściwie takiej precyzji jak Słonie Grające w Krykieta, ale uwielbiały ją dzieci, którym bliższe były rozmaite huśtawki niż jakiś tam krykiet.

W numerze Słoń na Huśtawce Yinod grał rolę natręta i psują, który przeszkadza innym karzełkom w zabawie. Ilekroć któryś Z jego kolegów usiadł na jednym końcu huśtawki, Yinod skakał na drugi i zrzucał karła na ziemię. Podpełzali po kolei do drugiego końca i wdrapywali się na deskę, a kiedy siedzący na niej Yinod znalazł się w powietrzu, zjeżdżał po desce w dół i znów strącał karłów. Publiczność przyjmowała z dezaprobatą jego wybitnie aspołeczną postawę. W końcu koledzy pozostawiali siedzącego plecami do nich Yinoda i szli po słonia. 59 Jedynym elementem tego numeru, który może zainteresować dorosłych, jest wykazanie, że słoń potrafi liczyć - i to co najmniej do trzech. Karły próbują nakłonić słonia, aby nastąpił na podniesiony koniec huśtawki, na której drugim końcu siedzi Yinod, ale słonia nauczono, żeby opuszczał nogę dopiero za trzecim razem. Za dwoma pierwszymi słoń unosił tylko swą potężną nogę nad deską, ale nie następował na nią; dwukrotnie odwracał się w ostatniej sekundzie i odchodził, wachlując się uszami. W umysłach widzów zaczęło już kiełkować podejrzenie, że słoń nie zrobi tego, do czego go nakłaniają. Za trzecim razem, kiedy zwierzę następowało w końcu na deskę i Yinod wylatywał w powietrze, publiczność była odpowiednio zaskoczona. Yinod powinien był wylądować wśród zwiniętych siatek, które opuszczano dopiero do numeru z trapezem. Miał przyczepiać się do siatki od spodu, jak nietoperz, i wrzeszczeć do kolegów, żeby go zdjęli. Nie mogli tego oczywiście zrobić bez pomocy słonia, którego Yinod najwyraźniej bał się panicznie. Typowa cyrkowa błazenada; jednak było rzeczą bardzo ważną, aby ustawić huśtawkę dokładnie na wprost zwiniętych siatek. Tego fatalnego wieczoru, który zmienił jego życie, Yinod uprzytomnił sobie (siedząc już na huśtawce), że deska ustawiona jest na wprost publiczności. Winowajcą mógł tu być kingfisher; butle były tak wielkie, że piwo musiało zamącić karłom w głowach. Doktor Daruwalla nigdy już nie próbował przekupywać karłów piwem. Huśtawkę ustawiono niewłaściwie, a do tego Yinod zaniedbał liczenia, ile razy podniósł nogę słoń, co zazwyczaj potrafił odgadnąć, nawet nie widząc zwierzęcia: liczył po prostu zbiorowe westchnienia, jakie wyrywały się z piersi wyczekującej publiczności. Mógł oczywiście odwrócić głowę i zobaczyć, w jakiej pozycji znajduje się wielka noga kolosa. Ale Yinod przestrzegał pewnych zasad; uważał, że jeśli spojrzy na słonia, zepsuje cały numer. Wystrzelił w powietrze na wysokość czwartego rzędu. Pamiętał, iż przemknęło mu przez myśl, że być może uda mu się nie spaść na dzieci, ale martwił się niepotrzebnie: publiczność rozpierzchła się na wszystkie strony, zanim wylądował. Uderzył w pustą ławkę i spadł pomiędzy deskami rusztowania. 60 Achondroplastyczny karzeł, owoc samorzutnej mutacji, żyje w ciągłym bólu. Bolą go kolana, bolą łokcie, przykurcz nie pozwala wyprostować rąk. Bolą go kostki u nóg i grzbiet nie mówiąc już 0 bólach związanych ze zniekształcającym stawy artretyzmem. Zdarzają si? oczywiście gorsze typy karłowatości: pseudoachondroplas-tyczne karły miewają zazwyczaj

charakterystyczne deformacje - jedną nogę ze szpotawą stopą, a u drugiej koślawy staw kolanowy. Doktor Daruwalla spotykał karły, które w ogóle nie mogły chodzić. Nawet w krytycznej sytuacji, w jakiej znalazł się Yinod, nawykły do bólu karzeł nie przejmował się tym, że jego plecy pozbawione są czucia. Był to chyba najprzyjemniejszy stan, jakiego doświadczył od lat, mimo że wystrzelił z katapulty na dziesięć metrów w górę, a potem wylądował kością ogonową na desce. W ten oto sposób kontuzjowany karzeł stał się pacjentem doktora. Vinod doznał pęknięcia kości ogonowej i uszkodził sobie poważnie mięsień zewnętrznego zwieracza; krótko mówiąc, pękła mu dosłownie dupa. Naderwał też sobie parę krzyżowo-kulszowych więzadeł przyrośniętych do kości ogonowej. Odrętwienie pleców, które wkrótce zaczęło ustępować tak, że Yinod mógł powrócić do świata swych normalnych bólów i dolegliwości - było prawdopodobnie skutkiem ucisku na jeden lub kilka nerwów części krzyżowej kręgosłupa. Wydobrzal całkiem, choć później niż Deepa, a jednak upierał się, że został już na zawsze kaleką. Chciał przez to powiedzieć, że stracił niezbędną pewność siebie. Eksperymenty z lotami klownów w Wielkim Błękitnym Nilu musiały się odtąd odbywać bez jego udziału - tak przynajmniej utrzymywał. Jeśli Siwa był Bogiem Przemiany, a nie zwykłym Niszczycielem, być może zmianą, jaką zaplanował dla Yinoda, miał być zwrot w jego karierze. Ale klown-weteran pozostawał karłem 1 Farrokh uświadomił sobie nagle, że Yinod nie ma żadnych kwalifikacji do pracy poza cyrkiem. Yinod i jego żona dochodzili do siebie, każde po swojej operacji, kiedy wygasł kontrakt na występy w Bombaju. W czasie gdy Deepa i jej mąż-karzeł leżeli w szpitalu, doktor Daruwalla i jego żona zaopiekowali się Shivajim; w końcu ktoś musiał zająć się synkiem karła - a doktor wciąż czul się odpowiedzialny z powodu kingfis-hera. Tu trzeba dodać, że upłynęło już parę dobrych lat od czasu, 61 gdy państwo Daruwallowie mieli ostatnio do czynienia z dzieckiem dwuletnim, a już nigdy nie zajmowali się dwulatkiem-k a -r z eł k i em. Okres rekonwalescencji okazał się dla Yinoda owocny. Karze) z zamiłowaniem sporządzał rozmaite listy i uwielbiał pokazywać je doktorowi. Był tam między innymi długachny rejestr umiejętności zawodowych nabytych w cyrku i żałośnie krótka lista innych osiągnięć. Na liście krótszej doczytał się doktor Daruwalla, że karzeł umie prowadzić samochód. Farrokh był pewien, że Yinod łże; czyż to w końcu nie on obmyślił podstęp, dzięki któremu doktor uzyskał krew od karłów z Wielkiego Błękitnego Nilu? - Jakim samochodem możesz jeździć, Yinod? - zapytał doktor karła podczas odwiedzin w szpitalu. - W jaki sposób sięgasz nogami pedałów? Na krótkiej liście było jeszcze jedno słowo, które teraz z dumą wskazał Yinod. Słowem tym była „mechanika". Farrokh zignorował je początkowo, przeskakując od razu do punktu „prowadzenie samochodu". Doktor Daruwalla uznał, że „mechanika" oznacza naprawę jednokołowych rowerów lub innych rekwizytów cyrkowych, ale w rzeczywistości Yinod parał się mechaniką samochodową, a także rowerami; ostatnio zaprojektował i zainstalował w

samochodzie manetkę gazu oraz ręczny hamulec. Natchnął go oczywiście jeden z numerów wykonywanych w Wielkim Błękitnym Nilu: dziesięć karzełków wysypywało się z jednego małego samochodziku. Ale najpierw jeden z karłów musiał opanować jazdę samochodem i karłem tym był Yinod. Jak się zwierzył, skonstruowanie manetek było dość skomplikowane („Większość eksperymentów kończy się porażką" - stwierdził filozoficznie). - Sama jazda — powiedział - jest stosunkowo łatwa. — A więc umiesz prowadzić samochód - rzekł doktor Daruwalla jakby do siebie. - I szybko, i wolno! - zawołał Yinod. — Samochód musi mieć automatyczną skrzynię biegów - rozumował głośno Farrokh. - Nie ma w nim sprzęgła - tylko hamulec i gaz - wyjaśnił karzeł. - A więc są dwie manetki? spytał zaintrygowany doktor. - A po co więcej? - zdziwił się karzeł. 62 - Wobec tego... kiedy zwalniasz albo dodajesz gazu, kierujesz 1 tylko jedną ręką? - A po co mi dwie? - rzekł Yinod. - Umiesz więc prowadzić samochód - powtórzył doktor. Jakoś trudniej było w to uwierzyć niż w Słonia na Huśtawce czy w Słonie Grające w Krykieta - ponieważ Farrokh nie umiał sobie wyobrazić innego życia dla Yinoda. Był przekonany, że karzeł jest dożywotnio skazany na rolę klowna w Wielkim Błękitnym Nilu. - Uczę też Deepę prowadzić samochód - dodał Yinod. - Ale Deepa nie potrzebuje manetek - zauważył Farrokh. Karzeł wzruszył ramionami. - W Błękitnym Nilu jeździmy oczywiście tym samym samochodem. I tak, tu właśnie - w izolatce karła w szpitalu dla ułomnych dzieci - narodził się na oczach doktora Daruwalli przyszły „mistrz kierownicy". Farrokh nie potrafił wtedy wyobrazić sobie tego, że piętnaście lat później zrodzi się w Bombaju prawdziwa legenda - limuzy-nowa firma karła. Ani tego, że Yinod odejdzie z cyrku tak szybko; powstanie legendy wymaga wszakże czasu. Ani tego, że Deepa, żona karła, odejdzie z cyrku na dobre. Czy tego, że Shivajiemu, synowi karła, nigdy nawet się nie przyśni, żeby stamtąd odejść. Ale wszystko to zdarzyło się naprawdę i tylko dlatego, że doktor potrzebował krwi karłów. 63 3 PRAWDZIWY POLICJANT Pani Dogar przypomina Farrokhowi kogoś innego Przez piętnaście lat doktor pielęgnował w pamięci obraz Deepy w siatce. Oczywiście było w tej wizji sporo przesady, podobnej tej, która kazała doktorowi myśleć o zaskakującej dlań karierze Yino-da-właściciela wypożyczalni limuzyn w kategoriach mitycznych; nawet w najlepszym okresie kariery karła nikt nie nazwałby go szoferem limuzyny, a co dopiero właścicielem prawdziwej firmy samochodowej. W najlepszym okresie miał Vinod sześć samochodów - w tym żadnego mercedesa - włącznie z dwoma zaopatrzonymi w manetki, którymi jeździł sam.

Jedynym, co udało mu się przelotnie osiągnąć, były skromne dochody z prywatnych czy też, jak się na nie mówiło w Bombaju, „luksusowych" taksówek. Samochody Yinoda nigdy nie były naprawdę luksusowe - nie stać by go też było na założenie prywatnego interesu z mocno przechodzonymi wehikułami, gdyby nie przyjął pożyczki od doktora Daruwalli. Nawet jeśli uznać, że karzeł był przez moment legendą, nie przyczyniły się do tego ani liczba, ani jakość jego automobilów, z których żaden nie był limuzyną. Swój legendarny status zawdzięczał Yinod słynnemu klientowi, wzmiankowanemu już aktorowi o nieprawdopodobnym nazwisku Inspektor Dhar. A Dhar co najwyżej pomieszkiwał w Bombaju. Biedny Yinod nigdy nie zerwał całkowicie z cyrkiem. Shiyaji, karłowaty syn karła, miał teraz lat kilkanaście, był więc narażony 64 na różne obelżywe i przykre uwagi dotyczące jego wzrostu. Gdyby Yinod kontynuował karierę klowna w Wielkim Błękitnym Nilu, Shivaji bez wątpienia porzuciłby cyrk; przekorny chłopiec zdecydowałby się zapewne zostać taksówkarzem, nienawidził bowiem samej myśli o tym, że miałby być karłem-k o m i k i e m. Ponieważ jednak ojciec włożył tyle wysiłku w założenie firmy taksówkarskiej i walczył o wyrwanie się z niebezpiecznego, codziennego kieratu Wielkiego Błękitnego Nilu, Shiyaji zdecydował się mimo wszystko zostać klownem. Deepa podróżowała zatem często z synem; podczas gdy Błękitny Nil objeżdżał Gudźarat i Maharasztrę, Yinod pochłonięty był swoim samochodowym biznesem w Bombaju. W ciągu piętnastu lat karzeł nie zdołał nauczyć żony, jak prowadzić samochód. Po swoim upadku Deepa zrezygnowała z akrobacji na trapezie, ale Błękitny Nil płacił jej za prowadzenie ćwiczeń z dziećmi „bez kości". Shiyaji doskonalił kunszt klowna, a w tym czasie jego matka przygotowywała numery ze swymi pannami „z gumy". Kiedy karła ogarniała tęsknota za żoną i synem, wracał do Błękitnego Nilu. Tu jednak wystrzegał się bardziej ryzykownych numerów, poprzestając zasadniczo na instruowaniu młodszych karłów, wśród nich swego syna. Jednak niezależnie od tego, czy klowna ma katapultować z huśtawki słoń, ścigać szympans czy wtykać do wiadra niedźwiedź, niewiele można tu przekazać uczniom. Oprócz wdrożenia żelaznej dyscypliny podczas ćwiczeń - na przykład w zeskakiwaniu z upadającego unicyklu - można nauczyć tylko sztuki makijażu, odpowiedniej synchronizacji ruchów i upadków. Yinod miał wrażenie, że w Wielkim Błękitnym Nilu ćwiczy się głównie te ostatnie. Jego nieobecność w mieście odbijała się niekorzystnie na taksów-kowym interesie, toteż karzeł czuł się w obowiązku wracać do Bombaju. Ponieważ doktor Daruwalla odwiedzał Indie tylko sporadycznie, nie zawsze potrafił wytropić Yinoda, który był w ciągłym ruchu, niczym klown uwikłany w jakiś nie kończący się numer. Farrokh miał także nawyk powracania myślami do tego wieczoru sprzed lat, kiedy to wyrżnął nosem w kość łonową Deepy. Nie dlatego, że był to jedyny obraz z cyrku, jaki udawało mu się przywoływać, ale drapiące cekiny na kostiumie Deepy, nie mówiąc 65 już o dysonansowej mieszaninie esencjonalnych zapachów, pozostawały, co zrozumiałe, najbardziej żywym wspomnieniem Farrok-ha. I nigdy nie marzył na jawie o cyrku tak

intensywnie, jak wówczas, gdy działo się coś nieprzyjemnego. Teraz doktor uprzytomnił sobie, że przez piętnaście lat Vinod uparcie odmawiał mu oddania choćby jednego pojemniczka swojej krwi. Doktor Daruwalla pobrał krew od niemal każdego czynnego klowna z prawie wszystkich działających cyrków Gudżaratu i Ma-harasztry, ale z Yinoda nie wyciągnął ani kropli. Mimo że fakt ten mocno go denerwował, wolał jednak myśleć o tym, niż zaprzątać sobie głowę bardziej palącą sprawą, która się nagle wyłoniła. Doktor Daruwalla był tchórzem. To, że pan Lal padł na polu golfowym, „nie trafiając do siatki", nie stanowiło wszak przeszkody w przekazaniu Inspektorowi Dharowi niepokojących wieści. Doktor po prostu nie miał odwagi tego zrobić. Specjalnością doktora Daruwalli było opowiadanie wysilonych dowcipów, zwłaszcza wtedy, gdy dokonał jakiegoś frustrującego odkrycia na temat własnej osoby. Dhar natomiast w sposób dla siebie charakterystyczny milczał - „charakterystyczny" zresztą różnie, w zależności od tego, jakim pogłoskom dotyczącym jego osoby się wierzyło. Aktor wiedział, że Farrokh lubił pana Lala i że jego makabryczne poczucie humoru ujawnia się najczęściej wtedy, gdy doktor chce uciec od trapiących go przykrych spraw. Przez prawie cały czas lunchu Dhar wysłuchiwać musiał tokowania dokora Daruwalli o tym, jaki to afront spotkał parsów; sępy zignorowały ich zmarłego i pospieszyły do pana Lala na pole golfowe. Farrokh ciągnął za uszy niby to dowcipną opowieść o tym, jak to co bardziej zapalczywi zoroastrianie chwytają za broń, nie mogąc ścierpieć swoistej ingerencji martwego sportowca w sprawy sępiej społeczności. Uważał też, że należałoby zapytać pana Sethnę, czy i o n nie poczuł się znieważony; staremu stewardowi udało się zachować przez cały czas trwania lunchu obrażoną minę, chociaż w tym wypadku winowajczynią była najwyraźniej druga pani Dogar. Rzucało się w oczy, że pan Sethna traktuje ją z dezaprobatą, bez względu na to, jakie były jej zamiary. Umyślnie usadowiła się przy swym stoliku tak, żeby móc się gapić na Inspektora Dhara, który ani razu nie odwzajemnił jej 66 spojrzenia. Doktor Daruwalla doszedł do wniosku, że to kolejny przykład usiłowań wyzutej ze wstydu kobiety, by zwrócić uwagę Dhara - usiłowań, jak wiedział Farrokh, daremnych. Żałował, że nie może uprzedzić drugiej pani Dogar i uświadomić jej, jak bardzo poczuje się za chwilę zlekceważona. Odsunęła się nawet na chwilę wraz z krzesłem od stołu, tak że ukazał się jej ponętny pępek W pięknym obramowaniu śmiałych barw sari; pępek ten zdawał się celować w Dhara niczym pojedyncze, zdeterminowane oko. Chociaż Inspektor Dhar wyraźnie ignorował awanse pani Dogar, doktor nie mógł się oprzeć, aby na nią nie zerkać. Uważał jej zachowanie za bezwstydne, jak na zamężną damę w średnim wieku doktor obliczył, że musiała przekroczyć pięćdziesiątkę. A jednak była dlań kobietą atrakcyjną, i to niepokojąco. Nie mógł dokładnie określić, co mianowicie tak go pociąga w tej kobiecie o długich, nieprzyjemnie muskularnych rękach i pociągłej, surowej, wyzywającej twarzy, która miała w sobie coś męskiego. To prawda, biust pani Dogar był kształtny (choć niezbyt obfity), a pośladki jędrne i zwarte - zwłaszcza jak na kobietę w jej wieku. Nie ulegało też wątpliwości, że szczupła talia i wspomniany pępek wzmacniały efekt, kiedy miała na sobie sari. Ale była zbyt wysoka, miała sterczące ramiona, a jej ręce wydawały się absurdalnie

długie i niespokojne; bez przerwy bawiła się sztućcami jak znudzone dziecko. Potem Farrokh dojrzał przelotnie stopy pani Dogar - a właściwie jedną z nich, bosą i zdeformowaną. Musiała zrzucić pod stołem pantofle; cienki złoty łańcuszek zwisał luźno na nodze zaskakująco grubej w kostce, a na jednym z podobnych do szponów palców lśnił szeroki złoty pierścień. Być może tym, co pociągało doktora w pani Dogar, było jej podobieństwo do kogoś innego, ale nie mógł się zorientować, do kogo. Pewnie do jakiejś dawnej gwiazdy filmowej, pomyślał. Potem, jako lekarz zajmujący się dziećmi, uświadomił sobie, że mógł poznać obecną panią Dogar, kiedy była dzieckiem; to, dlaczego fakt ten miałby czynić ją szczególnie dla niego atrakcyjną, było kolejną irytującą niewiadomą. Zresztą druga pani Dogar mogła być młodsza od doktora najwyżej o sześć, siedem lat, a zatem byli dziećmi właściwie w jednym czasie. 67 Dhar zaskoczył doktora, odzywając się nagle: - Gdybyś mógł zobaczyć samego siebie, jak patrzysz na tę kobietę, Farrokh, zawstydziłbyś się pewnie. Zakłopotany, doktor miał nieznośny zwyczaj odbijania piłeczki i zmiany tematu. - A ty? Szkoda, że nie widziałeś siebie. Wyglądałeś jak jakiś cholerny inspektor policji, jakbyś był prawdziwym pieprzonym gliniarzem. Dhara bardzo denerwowało, kiedy doktor Daruwalla przemawiał tak absurdalnie nienaturalną angielszczyzną; nie była to nawet angielszczyzna z charakterystycznym hinduskim zaśpiewem, która w ustach doktora brzmiała zresztą też nienaturalnie. Było to coś gorszego, oczywista podróbka - zaprawiona afektacją wersja tej szczególnej indyjskiej angielszczyzny, której modulacje tak bardzo upodobali sobie młodzi absolwenci col-lege'ów zatrudnieni w charakterze konsultantów od żywności i napojów w „Taju" lub szefów produkcji w firmie „Britannia Biscuits". Dhar wiedział, że ten sztuczny akcent był świadomą kreacją Farrokha doktor był w Bombaju zupełnie zagubiony. Spokojnie, w nienagannej angielszczyźnie, aktor przemówił do swego podekscytowanego przyjaciela: - Jaką plotkę na mój temat wypuścimy dzisiaj? Czy mam zacząć wrzeszczeć na ciebie w hindi? Czy też dzień jest odpowiedni, żeby potraktować angielski jako drugi język? Sardoniczny ton Dhara i wyraz jego twarzy uraziły doktora, mimo że maniera ta była „znakiem firmowym" fikcyjnej postaci, którą on sam wykreował i którą znienawidził cały Bombaj. Choć zakonspirowanego autora nękały rosnące wątpliwości moralne wobec własnej kreacji, nie można było wyczuć ich śladu w pozbawionym wszelkiej rezerwy, serdecznym stosunku doktora do młodszego przyjaciela; czy to w miejscach publicznych czy w zaciszu domowym, tym, co najbardziej rzucało się w oczy, była miłość doktora Daruwalli do Dhara. Sarkazm uwag aktora, nie mówiąc już o zjadliwości tonu, zraniły doktora, ale nawet to, że złośliwość z lekka skaziła urodę Dhara, nie przeszkadzało Farrokhowi patrzeć nań z wielką czułością. Dhar pozwolił, aby jego grymas przeobraził się w uśmiech. Wylewność, 68 z jaką doktor wyciągnął rękę i ujął dłoń przyjaciela, zaalarmowała siedzących najbliżej i zawsze czujnego kelnera - tego samego nieszczęśnika, którego rutynowe zajęcia zostały

zakłócone przez srającego kruka oraz kłopoty z wazą i chochlą. Zwykłą już angielszczyzną doktor Daruwalla wyszeptał: - Naprawdę cię przepraszam - jest mi tak bardzo przykro, mój drogi chłopcze... - Niepotrzebnie - szepnął Inspektor Dhar w odpowiedzi. Uśmiech spełzł z jego twarzy, a na jego miejsce pojawił się zwykły, ironiczny grymas; wyswobodził swoją rękę z dłoni przyjaciela. Powiedz mu teraz! - rozkazał sobie w duchu doktor, ale nie odważył się - nie wiedział, jak zacząć. Siedzieli w milczeniu przy herbacie i słodyczach, kiedy do ich Stolika podszedł prawdziwy policjant. Mieli już wcześniej do czynienia z oficerem z komisariatu w Tardeo, inspektorem Jakimś-tam - nie zrobił na nich większego wrażenia. Przybył do klubu z całym zespołem podinspektorów i szeregowych policjantów zajmującym dwa jeepy - co w odczuciu doktora było w przypadku śmierci na polu golfowym pewną przesadą. Policjant był fałszywie uprzejmy, lecz także protekcjonalny w stosunku do Inspektora Dhara i uniżony wobec Farrokha. - Mam nadzieję, że wybacza mi pan, doktorze - zaczął; miał pewne kłopoty z angielskim. Najmocniej przepraszam, że zabieram czas panu, saar - dodał, zwracając się do Dhara. Dhar odpowiedział mu w hindi. - Nie ogląda pan ciała, doktorze? - zapytał inspektor; uparł się, żeby mówić po angielsku. - Oczywiście, że nie - odparł doktor Daruwalla. - Pan nigdy nie dotyka ciała, saar? - zapytał policjant słynnego aktora. - Ja nigdy nie dotyka ciała - odpowiedział Dhar po angielsku, bezbłędnie podrabiając angielszczyznę policjanta zaprawioną akcentem hindi. Kiedy inspektor wychodził, ciężkie buciory zazgrzytały nieco zbyt głośno o kamienną posadzkę klubowej jadalni, co sprawiło, że wyjście policjanta zostało odnotowane przez pana Sethnę z najwyższą i łatwą do przewidzenia dezaprobatą. Staremu stewardowi nie 69 podobał się też bez wątpienia stan munduru oficera; jego koszula khaki nosiła ślady kontaktu z thali podczas śniadania solidna porcja dhalu zdobiła kieszeń na piersiach, a jaskrawo kolorowa plama (z pewnością ślad pomarańczowożółtej kurkumy) jaśniała na szarym kołnierzu niechlujnego policjanta. Ale policjant, który zbliżał się teraz do ich stolika w Ogrodzie dla Pań, nie był zwykłym inspektorem; miał nie tylko wyższą rangę, ale i różnił się od tamtego zdecydowanie schludniejszym wyglądem. Wyglądał co najmniej na zastępcę komisarza. Wiedza Farrokha bo scenariusze filmów z Inspektorem Dharem, jakkolwiek kalekie pod względem estetycznym, wymagały specjalnych studiów - podpowiadała mu, że tym razem mają niewątpliwie do czynienia z zastępcą komisarza z Centrali Wydziału Kryminalnego przy Crawford Market. - I to wszystko z powodu golfa? - szepnął Inspektor Dhar, nie na tyle jednak głośno, aby mógł go usłyszeć nadchodzący detektyw. Lekkomyślny wybór obiektu yniewag

Jak można się było dowiedzieć z najnowszego filmu z Inspektorem Dharem, pensja inspektora policji w Bombaju wynosi oficjalnie zaledwie dwa i pół do trzech tysięcy rupii miesięcznie - czyli niespełna sto dolarów. Aby zapewnić sobie bardziej lukratywną posadę i zająć się dzielnicami występku, inspektor musiał przekupić odpowiedniego urzędnika administracji państwowej. Za łapówkę w wysokości siedemdziesięciu pięciu-dwustu tysięcy rupii (ale na ogół mniejszą niż siedem tysięcy dolarów) mógł sobie inspektor zapewnić posadę, która przynosiła mu od trzystu do czterystu tysięcy rocznie (zwykle nie więcej niż piętnaście tysięcy dolarów). W jednym z nowych filmów z Inspektorem Dharem pokazywano, j a k inspektor zarabiający zaledwie trzy tysiące rupii miesięcznie może zdobyć sto tysięcy niezbędnych dla przekupienia urzędnika. W filmie, wyjątkowo obłudny i do cna skorumpowany policjant osiąga to, dorabiając jako alfons i właściciel burdelu przy Falkland Road, z eunuchami-transwestytami. 70 W krzywym uśmieszku drugiego policjanta, który podszedł do stolika doktora Daruwalli i Inspektora Dhara, można było dostrzec •wyraźny ślad urazy, żywionej wobec aktora przez całą policję bombajską. Nie mniej oburzona była społeczność prostytutek i trzeba przyznać, że miała znacznie większe powody do gniewu. Najnowszy film zatytułowany Inspektor Dhar i morderca d^iewc^yny £ klatki przyczynił się do tego, że najpośledniejsza kategoria bombajskich prostytutek, tak zwanych dziewczyn z klatki, znalazła się w szczególnie niebezpiecznym położeniu. Film o seryjnym mordercy, który morduje dziewczyny z klatek i rysuje absurdalnie wesołego słonia na ich nagich brzuchach, zainspirował prawdziwego mordercę. Ktoś zaczął mordować i przyozdabiać śmiesznymi rysuneczkami prawdziwe prostytutki i ten prawdziwy morderca pozostawał nierozpoznany. W dzielnicy czerwonych latarń, przy Falkland Road i Grant Road - a także w niezliczonych burdelach zaułków Kamathipury - ciężko harujące kurwy odgrażały się, że naprawdę zabiją Inspektora Dhara. Żądza zemsty na Dharze była szczególnie silna wśród uprawiających ten zawód eunuchówtranswestytów. W filmie, seryjnym rysownikiem i mordercą okazuje się bowiem eunuchtranswestyta. Był to policzek dla większości eunuchów-transwestytów, bo bynajmniej nie wszyscy spośród nich trudnili się prostytucją, nigdy też nie było wśród nich żadnego seryjnego mordercy. Są oni powszechnie w Indiach akceptowaną „trzecią płcią"; nazywa się ich hidżrami, które to urdyjskie słowo rodzaju męskiego oznacza hermafrodytę. Ale hidżra nie rodzi się hermafrodytą; kastruje się go, stąd trafniej byłoby nazywać go eunuchem. Hidżrowie są także wyznawcami kultu Matki-Bogini Bahuchary Maty i właśnie z tego, że nie są ani mężczyznami, ani kobietami czerpią swą moc - moc obdarzania błogosławieństwem lub rzucania klątwy. Tradycyjnie hidżra zarabia na życie żebraniną; niektórzy śpiewają i tańczą na weselach i festynach - a przede wszystkim błogosławią nowo narodzonych (przeważnie płci męskiej). Ubierają się jak kobiety -• stąd określenie „eunuch-transwestyta" oddaje wiernie to, czym w istocie są. Sposób bycia hidżrów jest ultrakobiecy, choć nieco szorstki; flirtują na potęgę i popisują się gestami o wyraźnie seksualnym podtekście - nie licującymi z zachowaniem ogółu kobiet indyjskich.

71 Poza kastracją i przywdziewaniem kobiecych strojów nie robią prawie nic aby się sfeminizować; większość unika używania estrogenów, a niektórzy tak zaniedbują depilację zarostu, że nierzadko można spotkać hidżrę z kilkudniową brodą. Jeśli obrazi się takiego lub mu się dokuczy albo też spotka on na swej drodze Indusa, którego uwiodła cywilizacja Zachodu, w związku z czym nie wierzy w „świętą" moc błogosławieństwa i klątwy, hidżra potrafi zadrzeć w górę swe szaty i wystawić na widok publiczny swoje okrutnie okaleczone genitalia. Pisząc scenariusz do filmu Inspektor Dhar i morderca d%ien>c%yny % klatki, doktor Daruwalla absolutnie nie zamierzał obrazić hidż-rów, których w samym Bombaju jest ponad pięć tysięcy. Ale jako chirurg Farrokh uważał ich metodę kastracji za niezwykle barbarzyńską. Zarówno kastracja, jak operacja zmiany płci są w Indiach nielegalne, ale „operacje" hidżrów - a takiego właśnie słowa, „operacje", używają - wykonywane są przez innych kastratów. Pacjent wpatruje się w obraz Matki-Bogini Bahuchary Maty; zaleca mu się zagryzienie własnych włosów, ponieważ nie stosuje się anestetyków, choć pacjent odurzany jest alkoholem i opium. Chirurg (który nie jest chirurgiem) zawiązuje sznurek dookoła penisa i jąder, aby cięcie było precyzyjne - ponieważ jądra i penis należy amputować jednym cięciem. Obcięty penis może krwawić do woli; istnieje przekonanie, że męskość jest czymś w rodzaju trucizny, z której człowiek oczyszcza się przez krwotok. Nie zakłada się żadnych szwów, dużą otwartą ranę kauteryzuje się gorącą oliwą. Kiedy rana zaczyna się zabliźniać, zapobiega się zamknięciu cewki moczowej przez powtarzaną penetrację. Wypukła blizna, jaka pozostaje po zabiegu, przypomina srom. Hidżra to nie zwykły „przebieraniec"; pogarda hidżrów wobec pospolitych transwestytów (których męskość pozostaje nietknięta) jest bezgraniczna. Takich fałszywych hidżrów nazywa się zenanami. Każdy z tych światków ma swoją hierarchię. Jako prostytutka hidżra zarabia więcej niż prawdziwe kobiety, ale doktor nie bardzo wiedział, dlaczego tak jest. Toczyła się szeroka dyskusja, czy uprawiający prostytucję hidżrowie są homoseksualistami, chociaż było pewne, że niektórzy męscy klienci traktują ich w ten właśnie sposób, a wśród nastolatków z sekty, jak wykazały badania, po72 wszechne są homoseksualne praktyki. Ale Farrokh podejrzewał, że wielu Indusów preferowało hidżrów dlatego, że byli oni bardziej kobiecy niż kobiety, na pewno zaś bardziej śmiali niż jakakolwiek Induska. A poza tym, kto wie, czego potrafili dokonać ze swoimi pseudowaginami? Pozostawało pytanie, dlaczego zorientowani homoseksualnie hidżrowie poddawali się kastracji? Doktorowi wydawało się prawdopodobne, że chociaż burdele hidżrów miały wielu klientów--homoseksualistów, nie wszyscy oni przychodzili tu po to, aby odbyć stosunek analny. Cokolwiek się myślało czy mówiło o hidż-rach, byli oni rzeczywiście „trzecim rodzajem", po prostu (lub nie tak znów po prostu) trzecią płcią. Prawdą było także to, że w Bombaju coraz mniejsza ich liczba mogła się utrzymać z błogosławieństw czy żebraniny, coraz większa zatem trudniła się prostytucją.

Dlaczego jednak Farrokh akurat hidżrę uczynił seryjnym morder-cą-rysownikiem w najnowszym filmie o Inspektorze Dharze? Teraz, kiedy prawdziwy morderca zaczął naśladować fikcyjną postać - a policja stwierdzała, że rysunki prawdziwego mordercy są „oczywistą wariacją na motywach filmu" - doktor Daruwalla wpakował Inspektora Dhara w prawdziwe tarapaty. Ten właśnie film wywołał coś gorszego niż nienawiść, bo hidżrowie nie tylko zamierzali zabić Dhara, ale chcieli go najpierw wytrzebić. - Chcą ci obciąć kuśkę razem z jajami, mój drogi chłopcze - ostrzegł Farrokh swego młodego przyjaciela. - Musisz się pilnować, jeżdżąc po mieście! — A jakże! - odpowiedział Dhar ze stosownym sarkazmem i 2 kamienną twarzą (wygłaszał tę kwestię co najmniej raz w każdym swoim filmie). W przeciwieństwie do dramatycznego poruszenia spowodowanego wejściem na ekrany najnowszego filmu z Inspektorem Dha-rem, pojawienie się prawdziwego policjanta wśród prawdziwych Członków klubu Duckworth wydawało się okropnie nieefektowne. Chyba jasne, że pana Lala nie zamordowały prostytutki! Na jego ciele nie było żadnych śladów ani okaleczeń o charakterze seksualnym, wykluczone też, aby nawet najbardziej obłąkany hidżra wziął staruszka za Inspektora Dhara. Dhar nigdy nie grał w golfa. 73 Prawdziwy detektyw u> akcji Detektyw Patel, był - jak trafnie odgadł doktor Daruwalla zastępcą komisarza policji. Reprezentował Centralę Wydziału Kryminalnego przy Crawford Market - nie zaś pobliski komisariat Tardeo, czego się zresztą Farrokh również domyślił, ponieważ pewne szczegóły wykryte podczas oględzin ciała pana Lala kwalifikowały śmierć starego miłośnika golfa do wyższej kategorii przypadków, pozostających w sferze zainteresowania podkomisarzy. Co taka sfera zainteresowania obejmuje, nie było początkowo jasne ani dla doktora Daruwalli, ani dla Inspektora Dhara, a sam podkomisarz też nie kwapił się z wyjaśnieniami. Musi mi pan wybaczyć, doktorze, najmocniej przepraszam, panie Dhar - rzekł detektyw; miał około czterdziestki, a jego szczupła, niebrzydka twarz o ostrych rysach zaczynała się z lekka zaokrąglać. Czujne spojrzenie i niespieszny rytm wypowiadanych zdań wskazywały na to, że policjant był człowiekiem rozważnym. - Który z panów pierwszy zobaczył ciało? - zapytał. Doktor Daruwalla nie mógł przepuścić okazji do żartu: Myślę, że pierwszy zobaczył ciało sęp - powiedział. - Och, na pewno! - detektyw Patel uśmiechnął się z pobłażaniem. Nie proszony usiadł przy ich stoliku, obok Inspektora Dhara. A po sępach - zwrócił się do aktora - zobaczył je zapewne pan? - Nie ruszałem go ani nawet nie dotknąłem - odparł Dhar, wyprzedzając pytanie, jakie zwykle sam zadawał - w filmach. - Doskonale, dziękuję panu - detektyw Patel przeniósł swą uwagę na doktora Daruwallę. A pan, doktorze, co zresztą naturalne, poddał ciało oględzinom? - A ja, co zresztą naturalne, n i e poddałem ciała oględzinom

- odparł doktor Daruwalla. - Jestem ortopedą, nie patologiem. Stwierdziłem tylko zgon pana Lala. - Ach, oczywiście! - rzekł Patel. - A czy zastanawiał się pan, co mogło być przyczyną zgonu? Golf- rzekł doktor; nigdy nie grał w golfa, ale pogardzał nim na odległość. Dhar uśmiechnął się. - W przypadku pana Lala — ciągnął doktor - można by chyba powiedzieć, że zabiło go przesadne dążenie do perfekcji. Miał też prawdopodobnie wysokie 74 ciśnienie mężczyzna w jego wieku nie powinien się bez przerwy narażać na zdenerwowanie, zwłaszcza podczas upałów. - Ale przecież jest raczej chłodno - zauważył podkomisarz. - Zwłoki nie miały przykrego zapachu. Sępy owszem, ale samo ciało nie rzekł Inspektor Dhar takim tonem, jakby zastanawiał się nad tym od dłuższego czasu. Detektyw Patel sprawiał wrażenie przyjemnie zaskoczonego tą namiastką raportu, ale powiedział tylko: - No właśnie. - Drogi panie komisarzu - rzekł doktor zniecierpliwiony - dlaczego nie zacznie pan rozmowy od tego, co pan już wie? - O, to byłoby wbrew naszej zasadzie odpowiedział zastępca komisarza kordialnie. Prawda? zwrócił się do Dhara. - Prawda - potwierdził Dhar. Kiedy według pańskiej oceny nastąpił zgon? - Doskonałe pytanie - zauważył Patel. - Oceniamy, że śmierć nastąpiła dziś rano, niecałe dwie godziny przed tym, jak pan znalazł ciało! Doktor Daruwalla zadumał się nad jego słowami. Kiedy pan Bannerjee szukał w klubie swego przeciwnika i starego przyjaciela, pan Lal pomaszerował na dziewiąty dołek i dalej do bugcnwilli, żeby jeszcze raz przećwiczyć skuteczny sposób uniknięcia tego, co spotkało go poprzedniego dnia. Pan Lal nie spóźnił się bynajmniej, wręcz przeciwnie, stawił się trochę za wcześnie i był zbyt podekscytowany. - Ale w takim przypadku sępy nie zleciałyby się tak szybko - rzekł. - Nie mogłyby zwietrzyć zapachu. — Chyba, że byłoby dużo krwi albo otwarta rana... no i w tym słońcu... - rzekł Inspektor Dhar. Wiele się nauczył ze swoich filmów, mimo że były tak kiepskie; nawet podkomisarz Patel zaczynał to doceniać. - Dokładnie rzekł. - A tam było dużo krwi. ~ Było dużo krwi, kiedy już go znaleźliśmy rzekł doktor Daruwalla. Wciąż czegoś nie rozumiał. - Zwłaszcza wokół oczu 1 przy ustach. Pomyślałem, że to sępy przystąpiły do dzieła. ~ Sępy zaczynają dziobać tam, gdzie już jest krew, albo w miejscach z natury wilgotnych rzekł detektyw Patel. Doktor pomyślał, 75 że jego angielszczyzna jest wyjątkowo dobra jak na policjanta, nawet jak na zastępcę

komisarza. Doktor był wyczulony na punkcie swego hindi; zdawał sobie sprawę z tego, że Dhar posługuje się tym językiem z większą swobodą niż on. Przyprawiało to doktora, który pisał dialogi i partie narratora do wszystkich filmów Dhara po angielsku, o lekki kompleks. Wszystko tłumaczył na hindi sam Dhar, pozostawiając kwestie, które szczególnie przypadły mu do gustu - a takich nie było wiele - nie przełożone. I oto zjawia się raczej niepospolity policjant, który swobodnie, bez wysiłku przemawia po angielsku do słynnego Kanadyjczyka. Kiedy którykolwiek z mieszkańców Bombaju zwracał się do niego po angielsku, nie próbując nawet hindi ani marati, doktor określał to jako „kanadyjskie podejście". Chociaż w klubie Duckworth prawie wszyscy mówili po angielsku, Farrokh postanowił powiedzieć policjantowi coś inteligentnego w hindi, ale ubiegł go Dhar (w swej nienagannej angielszczyźnie). Dopiero teraz doktor uświadomił sobie, że Dhar ani razu nie wykorzystał w rozmowie z podkomisarzem swego „filmowego" akcentu hindi. - Było mnóstwo krwi za uchem - powiedział aktor, tak jakby nie dawało mu to spokoju od dłuższego czasu. - Bardzo dobrze, ma pan absolutną rację - rzekł zachęcająco detektyw. - Pan Lal został uderzony raz za uchem i raz w skroń, prawdopodobnie już kiedy upadł. - Uderzony czym? - zapytał doktor Daruwalla . - Czym, wiemy - własnym kijem! - rzekł detektyw Patel. - Nie wiemy tylko przez kogo. W liczącej sobie sto trzydzieści lat historii klubu sportowego Duckworth - w burzliwych czasach odzyskania niepodległości i na innych zakrętach historii, które mogły się skończyć przelewem krwi (na przykład w tych szalonych czasach, kiedy budząca żądze lady Duckworth obnażała swój biust) nie było dotychczas wypadku morderstwa! Doktor Daruwalla zastanawiał się, jak zakomunikuje o tym komitetowi członkowskiemu. Znamienne, że doktor nie uznawał za pierwszą w historii klubu Duckworth prawdziwą ofiarę morderstwa swego szacownego ojca. Główną przyczyną tego „przeoczenia" było to, że Farrokh usilnie 76 Starał się w ogóle nie myśleć o zamordowaniu Lowjiego, drugim zaś powodem to, że doktor nie chciał, aby śmierć ta położyła się cieniem na skądinąd pogodnym obrazie klubu, jaki nosił w sercu; była już mowa o tym, że klub stanowił dlań jedyne (oprócz cyrku) miejsce, w którym czuł się naprawdę u siebie. Poza tym ojciec doktora nie został zamordowany w klubie Duckworth. Samochód, który prowadził, eksplodował w Tardeo, nie w Mahalakszmi, choć są to okręgi sąsiadujące. Wszyscy członkowie klubu byli jednak zgodni co do tego, że bombę zainstalowano prawdopodobnie na parkingu klubowym. Klubowicze skwapliwie podkreślali, że jedynej oprócz Daruwalli-seniora osoby, jaka zginęła, nie łączyło z klubem nic; biedaczka nawet tam nie pracowała. Była robotnicą budowlaną i podobno niosła na głowie słomiany kosz pełen kamieni, kiedy przecinający powietrze prawy przedni błotnik samochodu dokonał dekapitacji. Ale to była stara historia. Pierwszym członkiem klubu Duckworth zamordowanym na terenie samego klubu był pan Lal.

- Pan Lal - wyjaśnił detektyw Patel - próbował wykonać uderzenie kijem, który nazywa się mashie albo mdgie - no, jakże oni nazywają kij, którym wykonuje się tak zwany chip shof? - Ani doktor Daruwalla, ani Inspektor Dhar nie grali w golfa; nazwy mashie i wedgie znaczyły dosłownie „papka" i „klinik" i brzmiały ich zdaniem głupio. - Mniejsza z tym powiedział detektyw. - Pan Lal trzymał w dłoni jeden kij, kiedy nagle ktoś uderzył go od tylu drugim - jego własnym! Znaleźliśmy ten kij i torbę w bugenwilli. Inspektor Dhar przybrał znaną z filmów pozę albo też po prostu się zamyślił. Uniósł mianowicie twarz, a palcami pocierał lekko podbródek, co jeszcze bardziej eksponowało jego grymas. To, co powiedział, zarówno doktor Daruwalla, jak zastępca komisarza słyszeli już niejeden raz; powtarzał to w każdym filmie. - Przepraszam, że tak teoretyzuję - rzekł. Ten ulubiony kawałek należał do repertuaru sentencji, które Dhar wolał wygłaszać po angielsku, choć zdarzało mu się niejednokrotnie wypowiadać tę kwestię również w hłndi. - Wygląda na to - ciągnął - że zabójcy było wszystko jedno, k i m jest ofiara. Pan Lal nie umawiał się Z nikim w zaroślach przy dziewiątym dołku. Znalazł się tam przypadkiem - morderca nie mógł o tym wiedzieć. 77 ł

^lp Doskonale - rzekł Patel. - Niech pan mówi dalej. Zabójcy było najwyraźniej wszystko jedno, kogo zabije — rzeki Inspektor Dhar - chodziło więc prawdopodobnie tylko o to, żeby ofiarą był jeden z nas. Chcesz powiedzieć: jeden z c z ł o n k ó w klubu?! zawołał doktor Daruwalla. Myślisz o członkach klubu Duckworth? - To tylko teoria - powiedział Inspektor Dhar. l znowu było to echo, coś, co powtarzał w każdym swoim filmie. - Istnieją pewne przesłanki potwierdzające pańską teorię, panie Dhar - rzekł detektyw Patel niby od niechcenia. Wyjął słoneczne okulary z kieszonki śnieżnobiałej koszuli, na której nie było najmniejszego śladu jego ostatniego posiłku; pogrzebał w kieszeni głębiej i wyciągnął złożony w kostkę kawałek folii, dostatecznie duży, aby zmieściła się w nim ćwiartka pomidora lub plasterek cebuli. Rozwinął folię i wyjął z niej banknot dwurupiowy, który wcześniej ktoś wkręcił w maszynę do pisania, żeby obok numeru serii wypisać dużymi literami ostrzeżenie: UMRZE WIĘCEJ CZŁONKÓW KLUBU, JEŚLI DHAR POZOSTANIE JEGO CZŁONKIEM. - Wybaczy pan, panie Dhar, że zapytam o rzecz oczywistą... — rzekł detektyw Patel. - Owszem, mam wrogów - przyznał Dhar, uprzedzając pytanie. - Są ludzie, którzy chętnie by mnie zabili. - Ależ jego wszyscy chcą zabić! - zawołał doktor Daruwalla. Dotknął dłoni przyjaciela. Wybacz -- dodał. Zastępca komisarza, detektyw Patel, schował banknot do kieszeni. Kiedy zakładał słoneczne okulary, jego spiczaste cienkie wąsy kazały doktorowi pomyśleć o pedanterii, z jaką detektyw się golił, czego sam Farrokh zaniechał około dwudziestki. Pielęgnacja takiego wąsika, przyciętego zarówno pod nosem, jak ponad wargą, wymagała pewnej ręki człowieka

młodszego niż Patel. Jako człowiek w średnim wieku podkomisarz musiał dobrze zaprzeć się łokciem o lustro, ponieważ tego rodzaju podgalanie wymagało wyjęcia żyletki z maszynki i trzymania jej w palcach. Oznaka wielkiej próżności i dość czasochłonne zajęcie jak na człowieka po czterdziestce, pomyślał Farrokh. A może golił podkomisarza kto inny - może jakaś młoda kobieta, której nie drży ręka. 78 - Reasumując - mówił tymczasem detektyw do Dhara nie przypuszczam, żeby pan znał wszystkich swoich wrogów. - Nie czekał na odpowiedź. - Myślę, że możemy zacząć od wszystkich prostytutek, nie tylko hidżrów - i od większości policjantów. - Ja zacząłbym od hidżrów włączył się Farrokh; znów rozumował jak scenarzysta. - A ja nie - rzekł detektyw Patel. - Co obchodzi hidżrów, czy pan Dhar jest członkiem klubu, czy nie. Oni chcą jego penisa i jąder. - A jakże - rzekł Inspektor Dhar. - Śmiem wątpić, czy morderca jest członkiem klubu powiedział doktor Daruwalla. - Proszę tego nie wykluczać - rzekł Dhar. - Nie wykluczam - odparł detektyw Patel. Wręczył doktorowi i Dharowi po wizytówce. Jeśli będzie pan chciał do mnie zatelefonować - rzekł do Dhara - proszę dzwonić do domu. Nie zostawiałbym żadnych wiadomości w Wydziale Kryminalnym. Wie pan chyba, jak można ufać policji. - O tak - rzekł aktor. - Wiem. - Przepraszam, pana, komisarzu - rzekł doktor Daruwalla - gdzie pan znalazł ten banknot? - W ustach pana Lala - odparł detektyw. Po odejściu podkomisarza dwaj przyjaciele zasłuchali się w odgłosy późnego popołudnia. Byli tym tak pochłonięci, że nie zauważyli, jak druga pani Dogar z pewnym ociąganiem opuściła ogród. Wstała od stolika, zatrzymała się na moment, aby spojrzeć przez ramię na obojętnego Inspektora Dhara, przeszła parę kroków i znów się zatrzymała, by spojrzeć po raz drugi, a potem trzeci. Obserwując ją, pan Sethna doszedł do wniosku, że zwariowała. Pan Sethna bacznie śledził wszystkie fazy skomplikowanego wyjścia długiej pani Dogar z Ogrodu dla Pań i jadalni, ale Inspektor Dhar zdawał się nie dostrzegać jej w ogóle. Starego stewarda zaintrygowało zwłaszcza to, że pani Dogar wpatrywała się wyłącznie w Dhara; ani razu nie omiotła nawet spojrzeniem doktora Daruwalli czy policjanta, no ale w końcu detektyw Patel siedział do niej tyłem. 79 Pan Sethna widział także, jak podkomisarz telefonował do kogoś z kabiny w hallu klubu. Uwagę detektywa zwróciło przez moment widoczne wzburzenie pani Dogar; kiedy wymaszerowała na podjazd i kazała człowiekowi z parkingu przyprowadzić swój samochód, policjant najwyraźniej odnotował w pamięci jej atrakcyjną powierzchowność, pośpiech i coś na kształt gniewu widocznego na twarzy. Być może zastępca komisarza rozważał, czy kobieta

wygląda na taką, która mogłaby zatłuc na śmierć starszego jegomościa; w gruncie rzeczy, pomyślał pan Sethna, druga pani Dogar istotnie wyglądała tak, jakby chciała kogoś zamordować. Ale detektyw Patel zainteresował się nią tylko przelotnie, bardziej absorbowała go rozmowa telefoniczna. Konwersacja ta miała charakter tak wyraźnie prywatny, że nie mogła zainteresować nawet pana Sethny, który podsłuchiwał tylko dopóty, dopóki nie upewnił się, że podkomisarz Patel nie telefonuje w sprawach służbowych. Pan Sethna był przekonany, że policjant rozmawia z żoną. - Nie, skarbie - powiedział detektyw, a potem przez chwilę słuchał cierpliwie, nim odezwał się znów: - Nie, mówiłem ci już, skarbie. Potem znów słuchał. - Tak, obiecuję ci, skarbie powiedział w końcu. Słuchając odpowiedzi żony, zamknął na chwilę oczy; pan Sethna odczuł szczególną satysfakcję na myśl, że on sam się nie ożenił. - Ależ ja wcale nie odrzucałem twoich teorii! - powiedział nagle detektyw Patel do słuchawki. - Nie, oczywiście, że się nie złoszczę - dodał po chwili z rezygnacją. - Przepraszam, jeśli tak to zabrzmiało, skarbie. Nawet tak wytrawny węszyciel jak pan Sethna nie zniósłby dalszego ciągu takiej rozmowy; steward zdecydował się pozwolić policjantowi, by kontynuował swą rozmowę nie podsłuchiwany. Był tylko umiarkowanie zaskoczony tym, że podkomisarz Patel rozmawia z własną żoną po angielsku. Pan Sethna doszedł do wniosku, że pewnie dlatego angielszczyzna detektywa jest tak doskonała - kwestia praktyki. Ale jakiż wysoki koszt! Pan Sethna powrócił do części jadalni położonej najbliżej Ogrodu dla Pań i do uważnego obserwowania doktora Daruwalli i Inspektora Dhara. Obaj wciąż jeszcze siedzieli zasłuchani w odgłosy późnego popołudnia. Obserwowanie ich nie stanowiło jakiejś szczególnej atrakcji, ale przynajmniej nie byli małżeństwem. 80 Piłki tenisowe znów poszły w ruch, ktoś chrapał w czytelni. Pikolaki, czyniąc typowy dla nich raban, sprzątali ze wszystkich stolików, omijając tylko stolik, przy którym siedzieli nad zimną herbatą (detektyw Patel wymiótł do czysta słodycze) lekarz i aktor. Dźwięki dochodzące z klubu mówiły wyraźnie same za siebie: przenikliwy szelest towarzyszący tasowaniu świeżo rozpakowanych talii, suchy stukot bil, miarowy odgłos zamiatania docierający z sali tanecznej - zamiatano ją każdego popołudnia o tej samej porze, chociaż w zwykłe wieczory rzadko tu tańczono. Trwało także nieprzerwane szaleństwo tupotów i pisków gumowych podeszew na wyfroterowanej podłodze sali do badmintona; w porównaniu z tą gorączkową krzątaniną monotonne klapnięcia rakiet o lotkę brzmiały tak, jakby ktoś zabijał packą muchy. Doktor Daruwalla uznał, że nie pora raczyć Inspektora Dhara kolejną porcją złych wieści. Morderstwo i niezwykła groźba to aż nadto jak na jedno popołudnie. - Może wpadłbyś na kolację? - zaproponował przyjacielowi. - Z przyjemnością - odpowiedział Dhar. Normalnie powiedziałby coś uszczypliwego na temat sensu słowa „kolacja" w ustach doktora Daruwalli. Dhar nie znosił dowolnego używania tego słowa; jego zdaniem powinno być ono zarezerwowane, albo dla lekkiego posiłku zjadanego wczesnym wieczorem albo przekąski „po teatrze". W jego opinii Amerykanie mieli tendencję do używania tego terminu wymiennie ze słowem „obiad";

Farrokh uważał, że można go tak właśnie używać. Kiedy doktor Daruwalla przybierał ton krytyczny, pojawiała się w jego głosie nuta ojcowska. - Całkiem wypadasz z roli, kiedy tak przemawiasz tą swoją nienaganną angielszczyzną do absolutnie obcego człowieka. - Policjanci nie są mi tak bardzo obcy - odparł Dhar. - Porozumiewają się między sobą, choć nigdy nie rozmawiają z dziennikarzami. - Ach, zapomniałem, że wiesz wszystko o policyjnym fachu! - rzekł Farrokh z sarkazmem. Ale Inspektor z powrotem wszedł w rolę; umiał zachować spokój. Doktor Daruwalla zaczął żałować tego, co mu się nieopatrznie wyrwało. Pierwotnie zamierzał powiedzieć: - Ach, mój drogi, niekoniecznie musisz być bohaterem i t e j 81 historii. - Teraz powiedziałby najchętniej: - Mój drogi chłopcze, są ludzie, którzy cię kochają - j a cię kocham. Z pewnością o tym wiesz! - Ale zamiast tego oznajmił: - Jako honorowy przewodniczący komitetu członkowskiego muszę chyba poinformować pozostałych o tych groźbach pod adresem członków klubu. Poddamy tę sprawę pod głosowanie, ale mam wrażenie, iż większość uzna, że wszyscy powinni wiedzieć. - Oczywiście, że powinni - zgodził się Inspektor Dhar. - A ja powinienem zostać wykluczony. Dla doktora Daruwalli było rzeczą wręcz niewyobrażalną, żeby jakiś tam szantażysta i morderca mógł tak błyskawicznie i tak skutecznie unicestwić najbardziej hołubiony aspekt klubu Duck-worth, jakim było (w jego mniemaniu) niemal nierzeczywiste poczucie prywatności, wrażenie, jakby członkowie klubu korzystali z luksusu życia poza Bombajem. - Co zatem zamierzasz, mój drogi chłopcze? - zapytał Dhara. Odpowiedź nie powinna była zaskoczyć doktora tak bardzo, jak go zaskoczyła; słyszał ją już wielokrotnie, w każdym filmie z Inspektorem Dharem. Ostatecznie to on, Farrokh, był autorem tej odpowiedzi. - Co zamierzam? - zapytał głośno Dhar sam siebie. Dojdę, kto to zrobił, i dopadnę go. - Nie zgrywaj się przede mną! - powiedział ostro doktor Daru-walla. - Nie grasz teraz w filmie! - Ja ciągle gram w jakimś filmie - powiedział oschle Dhar. - Urodziłem się w filmie. I zaraz potem obsadzono mnie w innym, nie sądzisz? Ponieważ doktor Daruwalla i jego żona uważali się za jedynych ludzi w Bombaju, którzy wiedzieli dokładnie, skąd się wziął i kim jest ich młodszy przyjaciel, teraz przyszła kolej na doktora, żeby przemilczeć uwagę Dhara. Musimy zachować w sercach współczucie dla tych, którzy zawsze czują się wyizolowani z najbardziej nawet znajomego otoczenia - pomyślał doktor - ludzi, którzy albo są naprawdę obcy, albo ze swego punktu widzenia takimi się czują - nawet w kraju rodzinnym. W naszych sercach doszedł do wniosku - istnieje zawsze cień podejrzenia, że tacy ludzie potrzebują owego uczucia wyobcowania. Ale ci, którzy prowoku82 ją swą samotność, nie są bynajmniej mniej samotni niż ci, których samotność zaskakuje, i także oni zasługują na nasze współczucie - doktor był o tym przekonany.

Nagle uprzytomnił sobie, że siedzi przy stoliku sam. Dhar zniknął bezszelestnie jak duch, tak samo jak się pojawił. Refleks odbity od srebrnej tacy pana Sethny przyciągnął wzrok doktora Daruwalli, przypominając mu o błyskotce, która zamigotała przez sekundę w dziobie kruka. Stary steward zareagował na spojrzenie doktora Daruwalli jak na przyzwanie. - Poproszę kingfishera - powiedział Farrokh. Doktor błądzi myślami Światło późnego popołudnia rzucało coraz dłuższe cienie na Ogród dla Pań. Doktor Daruwalla, przypatrując się w leniwej zadumie płatkom bugenwilli, zauważył, że ich jaskrawa różowość przygasła; zdawało mu się, że kwiaty przybrały odcień krwistoczerwony, chociaż wrażenie to było - jakże charakterystycznym dla twórcy postaci Inspektora Dhara urojeniem. W rzeczywistości kwiaty były tak samo różowe (i tak samo białe) jak przedtem. Pana Sethnę zaniepokoiło to, że doktor nie tknął swego ulubionego piwa. - Czy coś jest nie w porządku? zapytał stary steward, wskazując długim palcem na szklankę z kingfisherem. - Nie, nie - nic chodzi o piwo! - odparł Farrokh i pociągnął łyk, co nie przyniosło mu specjalnej ulgi. — Piwo jest doskonałe — powiedział. Stary pan Sethna pokiwał głową, jakby znał wszystkie troski doktora Daruwalli; kto jak kto, ale on powinien znać takie sprawy z racji pełnionej funkcji. - Wiem, wiem - mruknął pod nosem. - Dawne czasy minęły ~ to już nie to, co kiedyś. Wygłaszanie takich banalnych prawd było dla doktora najbardziej irytującą ze specjalności pana Sethny. Teraz, pomyślał, ten stary nudziarz i dureń powie mi na pewno, że nie jestem taki jak mój 83 szacowny ojciec-nieboszczyk. I rzeczywiście, steward już szykował się do wygłoszenia kolejnej sentencji, kiedy z jadalni dobiegi jakiś nieprzyjemny odgłos; do pana Sethny i doktora Daruwalli dotarł w postaci tępego, ale przykuwającego uwagę odgłosu przypominającego trzeszczenie stawów w palcach. Pan Sethna ruszył w tamtą stronę, aby zbadać sprawę z bliska. Farrokh nie musiał ruszać się z krzesła, żeby domyślić się, co to za dźwięk. Wydawał go wentylator, ten, na którym wylądował wcześniej kruk, używając go jako swego rodzaju deski klozetowej. Prawdopodobnie pod ciężarem ptaka odgięła się łopata wentylatora albo obluzowała jakaś śruba; może też wentylator obracał się na łożysku kulkowym i jedna z kulek wypadła, albo, jeśli był tam przegub kulkowy, wymagał nasmarowania. Tak czy inaczej, wyglądało na to, że wentylator zacina się na czymś i dlatego tak hałasuje. Zwalniał, zatrzymywał się momentami, ale jednak kręcił się dalej. Przy każdym obrocie rozlegał się zgrzyt, jak gdyby mechanizm miał lada chwila zatrzeć się na dobre. Pan Sethna stał pod wentylatorem i z głupawą miną gapił się na fiksujące urządzenie. Prawdopodobnie zdążył zapomnieć o srającym kruku, pomyślał doktor Daruwalla. Już zamierzał wkroczyć do akcji, gdy nieprzyjemny dźwięk ucichł raptownie. Wentylator znów obracał się swobodnie, jak przedtem. Pan Sethna rozejrzał się dookoła nieprzytomnie, jakby nie był pewien, jakim cudem znalazł się w jadalni. Po chwili zatrzymał wzrok na Farrokhu

siedzącym w głębi Ogrodu dla Pań. Ten doktor to już nie to, co jego ojciec, pomyślał stary pars. 84 DAWNE CZASY Awanturnik Zainteresowanie doktora Lowjiego Daruwalli kalekimi dziećmi miało podłoże osobiste. W dzieciństwie doktor chorował na gruźlicę kręgosłupa. Choć udało mu się wyzdrowieć na tyle, by mógł stać się najsłynniejszym w Indiach pionierem w dziedzinie ortopedii, mawiał zawsze, że to właśnie jego własne przeżycia związane 2 deformacją kręgosłupa - jego zmęczenie i ból - kazały mu się poświęcić opiece nad kalekami tak bez reszty i przez tak długie lata. „Doznanie osobistej krzywdy stwarza silniejszą motywację niż wszelkie odruchy filantropii", mówił Lowji. Miał skłonności do szafowania takimi aforyzmami. Choroba Potta naznaczyła go na całe życie swoim piętnem. Lowji był garbaty i wyglądał jak mały, utrzymujący się w pozycji pionowej wielbłąd. Czyż mogło dziwić, że jego syn, Farrokh, nabawił się kompleksu wobec takiego zaangażowania? Zajął się tą samą dziedziną, ale już tylko, jako następca swego ojca; okazywał szacunek Indiom, ciągle jednak czuł, że jest tu tylko gościem. Studia i podróże dostarczają licznych okazji do upokorzeń; młody doktor Daruwalla w sposób naturalny nabawił się intelektualnego kompleksu niższości. Być może zanadto upraszczał sprawę, przypisując swe wyobcowanie jedynemu w swoim życiu niezłomnemu przekonaniu, które paraliżowało go tak, jak jego przejście na chrześcijaństwo - przekonaniu, że jest pozbawionym poczucia przynależności do określonego miejsca człowiekiem bez ojczyzny, że nie ma dokąd iść i nigdzie - oprócz cyrku i klubu - nie czuje się u siebie. 85 Cóż jednak można wiedzieć o człowieku, który tłamsi swoje pragnienia i obsesje w sobie? Kiedy ktoś okazuje na zewnątrz swoje lęki, jego obawy i tęsknoty podlegają w trakcie kolejnych relacji bezustannym rewizjom - przyjaciele i rodzina mają już swoje sposoby, żeby wpłynąć na taki materiał toteż wkrótce owe lęki i tęsknoty stają się przez częste ujawnianie oswojone, niemal sympatyczne. Ale doktor Daruwalla skrywał swe uczucia. Nawet jego żona nie wiedziała, jak bardzo obco czuł się doktor w Bombaju - i skąd miała wiedzieć, skoro jej tego nie mówił? Julia była wiedenką, więc choć doktor wiedział o Indiach niewiele, ona wiedziała jeszcze mniej. „W domu" zaś, w Toronto, Farrokh pozwalał Julii być autorytetem; tu ona była szefem. Przywilej ten przyznawał jej doktor bez oporów, ponieważ uważał, że w Bombaju o n jest górą. Po latach udało mu się tego wreszcie dopiąć. Jego żona wiedziała oczywiście o scenariuszach - ale tylko to, że je pisał, a nie - co o nich naprawdę myślał. Farrokh pilnował się, żeby rozmawiać o nich z Julią w tonacji lekceważącej. Był niezły w ich parodiowaniu; w końcu dla wszystkich oprócz niego były one żartem, a zatem bez trudu mógł przekonać Julię, że i on traktuje filmy z Inspektorem Dharem jako żart. Co ważniejsze, Julia wiedziała, ile dla doktora znaczył Dhar (drogi chłopiec). I cóż z tego, że nie miała pojęcia, ile znaczą dlań także te scenariusze? I właśnie takie sprawy, dlatego że tak głęboko ukrywane, były dla doktora Daru-walli ważniejsze niż być powinny.

O ile Farrokh czuł się pozbawiony korzeni, o tyle z całą pewnością nie można było tego powiedzieć o jego ojcu. Stary Lowji lubił narzekać na Indie, a utyskiwania te były często infantylne. Jego koledzy-lekarze mieli mu za złe jego bezkompromisowość w tych atakach na kraj rodzinny; na szczęście dla pacjentów, mawiali, do operacji podchodził ostrożniej i z większą precyzją. Choć jednak Lowji tak wściekle atakował Indie, był to przynajmniej naprawdę jego kraj, myślał sobie Farrokh. Założyciel szpitala dla ułomnych dzieci w Bombaju i prezes pierwszego Indyjskiego Komitetu d/s Porażenia Dziecięcego, Daru-walla-senior publikował prace o polio i rozmaitych schorzeniach układu kostnego i należały one w swoim czasie do najlepszych. Wytrawny chirurg, doprowadził do perfekcji zabiegi korygujące 86 różne zniekształcenia, takie jak szpotawe stopy, skrzywienia kręgosłupa czy kręcz karku. Poliglota, czytał rozprawy Little'a po angielsku, Stromayera po niemiecku, Guerina i Bomdera po francusku. Jawny ateista, zdołał mimo to nakłonić jezuitów do założenia w Bombaju i w Punie klinik specjalistycznych, w których prowadzono badania nad skoliozą i porażeniem mózgowym dziecięcym powstałym w wyniku urazów czaszki podczas porodu. Pieniądze na honoraria dla zagranicznych rentgenologów odwiedzających szpital dla ułomnych dzieci pochodziły głównie od muzułmanów. Lowji zdołał zarazić także bogatych hindusów entuzjazmem dla zainicjowanych przez siebie programów badawczych związanych z artrety-zmem. Wystosował też list z wyrazami współczucia do prezydenta USA Franklina D. Roosevelta, członka Kościoła episkopalnego, przytaczając w nim liczbę mieszkańców Indii cierpiących na tę samą co prezydent chorobę; otrzymał uprzejmą odpowiedź i czek. Lowji zyskał sławę, przyczyniając się do powstania krótko działającego ruchu zwanego Medycyną Katastrof, aktywnego zwłaszcza w okresie demonstracji poprzedzających odzyskanie niepodległości oraz krwawych rozruchów przed podziałem na Indie i Pakistan i po rozpadzie. Po dziś dzień działacze-ochotnicy usiłują wskrzesić ruch, upowszechniając najpopularniejszą kiedyś zasadę Lowjiego: „Dla zachowania hierarchii ważności zajmuj się najpierw drastycznymi amputacjami i poważnymi obrażeniami, zanim zaczniesz leczyć złamania czy rany szarpane. Lepiej zostawić wszelkie obrażenia głowy specjalistom, jeśli tacy są na miejscu". Miał tu na myśli jakichkolwiek specjalistów - obrażenia głowy były w tym czasie zjawiskiem powszechnym (prywatnie stary Lowji nazywał zaniechaną dziś akcję Medycyną Rozróbową - „czymś, na co w Indiach będzie zawsze zapotrzebowanie", jak mawiał). Był pierwszym lekarzem w Indiach, który zareagował na rewolucyjne zmiany w teorii pochodzenia bólów lędźwiowych, które to zmiany zapoczątkował jego zdaniem Joseph Seaton Barr z Uniwersytetu Harvarda. Prawdę mówiąc, Farrokh uważał, że w klubie sportowym Duckworth ojca pamiętano lepiej dzięki jego lodowej kuracji zwichniętych przy grze w tenisa łokci i ze względu na zwyczaj strofowania po kilku kieliszkach kelnerów za ich godną ubolewania postawę („Spójrz na mnie! Jestem garbaty, a trzymam 87 się prosto, lepiej niż ty!"). Wyrazem szacunku starego parsa, pana Sethny, dla wielkiego doktora Lowjiego Daruwalli było nawykowe i surowo przestrzegane usztywnienie pleców

stewarda. Dlaczego zatem młodszy doktor Daruwalla nie darzył swego zmarłego ojca należytym szacunkiem? Na pewno nie dlatego, że Farrokh był drugim w kolejności synem, najmłodszym z trojga dzieci Lowjiego; nigdy nie czuł się z tego powodu lekceważony. Starszy brat Farrokha, Jamshed, który ściągnął Farrokha do Wiednia, a teraz był dziecięcym psychiatrą w Zurychu, podsunął mu także myśl o żonie-Europejce. Ale stary Lowji nigdy nie sprzeciwiał się mieszanym małżeństwom - ani z zasady, ani też w przypadku wiedeńskiej narzeczonej Jamsheda, której młodsza siostra poślubiła Farrokha. Julia została ulubioną synową Lowjiego; przedkładał jej towarzystwo nawet nad towarzystwo londyńskiego otologa, męża siostry Farrokha, a przecież Lowji Daruwalla był zaprzysięgłym anglofilem. Po odzyskaniu niepodległości Lowji zaczął gwałtownie wielbić i kultywować pozostałości wszystkiego, co angielskie. Jednak przyczyną braku rewerencji wobec słynnego ojca nie była też „angielskość" starego Lowjiego. Lata spędzone w Kanadzie uczyniły umiarkowanego anglofila także z młodszego doktora Daruwalli (oczywiście „angielskość" w Kanadzie jest czymś zupełnie innym niż w Indiach - nie ma politycznego zabarwienia, jest zawsze dobrze widziana w towarzystwie, a wielu Kanadyjczyków darzy Brytyjczyków sympatią). To, że stary Lowji tak otwarcie manifestował swoją niechęć do Mohandasa K. Gandhiego, także w najmniejszym stopniu nie zrażało Farrokha. Podczas kolacji, zwłaszcza wśród nieIndusów w Toronto, młody Daruwalla wręcz z przyjemnością obserwował zaskoczenie, jakie wywoływał, cytując opinie swego zmarłego ojca o Mahatmie. „Cholerna prządka, mędrek z przepaską na biodrach!", zrzędził Daruwalla-senior. „Najpierw sprowadził religię do roli politycznej agitacji, a potem zrobił z politycznej agitacji religię". Stary nie bał się też wyrażać swych przekonań w samych Indiach - i to nie tylko w bezpiecznym zaciszu klubu Duckworth. „Cholerny hindus... cholerni sikhowie... cholerni muzułmanie", mruczał. „I cholerni parsowie!", zwykł dodawać, kiedy co gorliwsi wyznawcy zoroast-rianizmu wywierali nań nacisk, aby wykazał się lojalnością parsa. „Cholerni katolicy!", warczał przy rzadkich okazjach, gdy odwiedzał kolegium Świętego Ignacego, tylko po to, aby obserwować okropne zawody sportowe, w których jego synowie odgrywali jakąś podrzędną rolę. Stary Lowji utrzymywał, że dharma jest „czystym wykrętem -niczym innym jak usprawiedliwieniem nieróbstwa". Twierdził, że system kastowy i podtrzymywanie zasady nietykalności jest „wyłącznie przejawem kultu dla kompletnego szajsu - skoro czci się szajs, trzeba uświadamiać pewnym ludziom, że jest ich obowiązkiem ten szajs sprzątać". Co absurdalne, Lowji uważał że do głoszenia tak bluźnierczych opinii upoważnia go bezprzykładne oddanie sprawie kalekich dzieci. Narzekał też, że Indie nie mają żadnej ideologii. „Religia i nacjonalizm są nędznymi substytutami konstruktywnych idei", głosił. „Medytacja działa na jednostkę tak samo destrukcyjnie jak system kastowy, bo czymże jest innym, jak nie sposobem pomniejszania roli własnego «ja»? Zamiast wypracować własne idee, obywatele Indii kierują się instynktem

stadnym; proponujemy rytuały i tabu, zamiast wyznaczyć sobie cele w zakresie zmian społecznych, dla dobra społeczeństwa. «Wypróżniaj się przed śniadaniem, nie po». Kogo to obchodzi? Kobiety mają nosić kwefy. Zawracanie głowy! A tymczasem nie ma żadnych zaleceń w sprawie brudu i chaosu!". W kraju tak drażliwym jak Indie, zuchwalstwo tego rodzaju było doprawdy głupotą. Z perspektywy czasu stało się dla doktora Daruwalli jasne, że jego ojciec był sam bombą w samochodzie, czekającą tylko na zapłon. Nikt - nawet lekarz oddany bez reszty leczeniu ułomnych dzieci - nie może chodzić i powtarzać bezkarnie, że „karma to gówno, przez które Indie tkwią w ciemnocie i zacofaniu". Teorię, że żywot doczesny człowieka, choć okropny, jest stosowną zapłatą za jego przeszłe życie, można traktować jako próbę racjonalnego uzasadnienia bezczynności sprzyjającej samodoskonaleniu, ale z pewnością lepiej nie nazywać takiego przekonania „szajsem". Nawet jako pars i chrześcijanin-konwertyta, który nie był nigdy hindusem, młodszy doktor Daruwalla dostrzegał, że szokujące stwierdzenia jego ojca były nierozsądne. 89 Jednak chociaż stary Lowji był zaciekłym wrogiem hindusów, wyrażał się równie obraźliwie o muzułmanach („Każdy powinien posłać muzułmaninowi pieczone prosię na Boże Narodzenie!"), a jego zalecenia dotyczące Kościoła rzymskokatolickiego były doprawdy radykalne. Twierdził, że każdy z osobna katolik powinien być usunięty z Goa, a najlepiej publicznie spalony, na pamiątkę prześladowań i stosów, jakimi wsławił się Kościół katolicki. Utrzymywał, że „symbol odrażającego okrucieństwa, jakim jest krucyfiks, powinnien być w Indiach zabroniony" - miał tu na myśli sam wizerunek Chrystusa na krzyżu, który określał jako „zachodnią pornografię". Ponadto twierdził, że wszyscy protestanci to zakamuflowani kalwiniści, a Kalwin był zakamuflowanym hindusem! Chciał przez to powiedzieć, że nienawidzi wszystkiego, co przypomina o akceptacji ludzkiej podłości - nie mówiąc już o wierze w boską predestynację, którą nazywał „chrześcijańską dharmą". Uwielbiał cytować Marcina Lutra, który głosił: „Cóż może być złego w naj jawnie j szym kłamstwie, jeśli służy ono dobrej sprawie i rozwojowi Chrystusowego Kościoła?". Wszystko to miało być dowodem, że Lowji wierzy w wolną wolę i w tak zwane dobre uczynki, nie wierzy zaś w „żadnego cholernego Co do bomby w samochodzie, to według pogłosek krążących w klubie Duckworth, była ona owocem hindusko-muzułmańsko--chrześcijańskiej konspiracji - być może pierwszej zgodnej kooperacji tego rodzaju - ale młodszy doktor Daruwalla wiedział, że nawet parsowie, ludzie naprawdę gwałtowni, nie zgodziliby się na podrzędną rolę wynajętych morderców. Chociaż stary Lowji był parsem, naśmiewał się tak samo z fanatycznych wyznawców zoroastrianizmu, jak z wszelkich innych fanatyków religijnych. Nie wiedzieć czemu, tylko pan Sethna ostał się uszczypliwościom doktora, Lowji zaś był jedynym człowiekiem, jakiego steward poważał. Był też jedynym ateistą, który nie doświadczył bezgranicznej pogardy fanatycznego stewarda. Być może zjednoczył ich incydent z gorącą herbatą, przezwyciężając nawet dzielące obu bariery religijne. W końcu przynajmniej koncepcję dharmy mógłby Lowji zostawić w spokoju. „Jeśli urodzisz

się w sraczu, lepiej umrzeć w sraczu, niż aspirować do życia w przyjemniej pachnącym miejscu! 90 Pytam cię: czy to nie nonsens?". Ale Farrokh wyczuwał, że jego ojciec jest szalony - lub też że wykraczając poza swoją chirurgię, stary garbus przestaje po prostu rozumieć, o czym mówi. Przecież nawet żebracy usiłowali poprawić swój los, czyż nie? Można sobie było wyobrazić, jak pryska spokój panujący w klubie Duckworth, rozbity w proch głośnym oświadczeniem starego Lowjiego, obwieszczającego wszystkim - nawet uniżenie zgiętym kelnerom - że podziały kastowe są źródłem wszelkiego zła w Indiach. Takie deklaracje szokowały, choć prywatnie większość klubowiczów podzielała ten pogląd. Największe zaś pretensje do ojca miał Farrokh o to, że kłótliwy stary bezbożnik odarł go niejako z religii i odebrał mu ojczyznę. Deformując nie tylko w umysłach swych dzieci pojęcie narodu, doktor Lowji Daruwalla, zaciekły wróg nacjonalizmu, wyekspediował je z Bombaju. Żeby zapewnić im staranne wykształcenie i ogładę, posłał swą jedyną córkę do Londynu, a dwóch synów do Wiednia, a potem miał jeszcze czelność opowiadać o zawodzie, jaki sprawiła mu cała trójka, nie wracając do Indii. „Imigranci pozostają imigrantami do śmierci", oświadczył. Była to tylko kolejna sentencja, ale ta właśnie utkwiła na zawsze jak cierń w psychice doktora. Interludium austriackie Farrokh przybył do Austrii w lipcu 1947 roku, aby podjąć studia na Uniwersytecie Wiedeńskim, a więc ominął go moment ogłoszenia niepodległości (po latach myślał o tym w ten sposób, że po prostu nie było go w domu w tej ważnej chwili, a jeszcze później, że właściwie nigdy nie był w Indiach „w domu"). Cóż to była za wspaniała okazja, żeby poczuć się Indusem w Indiach! Zamiast tego jednak Farrokh Daruwalla zapoznawał się ze swym ulubionym W przyszłości deserem, Sachertorte mit Scblag, i zawierał znajomości Z innymi rezydentami pensjonatu „Amerling" przy Prinz Lśugene Strasse, położonej w radzieckiej strefie okupacyjnej. W tamtym czasie Wiedeń był podzielony na cztery części. Amerykanom i Anglikom dostały się najwspanialsze dzielnice mieszkalne, Francuzom 91 zaś najlepsze handlowe. Rosjanie byli realistami: usadowili się na peryferiach w dzielnicach robotniczych, tam gdzie zlokalizowany był cały przemysł, i przycupnęli wokół śródmieścia, w pobliżu ambasad i budynków rządowych. Jeśli chodzi o pensjonat „Amerling", jego wysokie okna z zardzewiałymi żelaznymi skrzynkami na kwiaty i pożółkłymi storami wychodziły na rumowisko Prinz Eugene Strasse i kasztanowce ogrodów Belvedere. Z okna swej sypialni na trzecim piętrze mógł młody Farrokh dostrzec, że górny pałac Belvedere od dolnego dzieli kamienny ospowaty mur podziurawiony seriami z karabinu maszynowego. Za rogiem, przy Schwindgasse, Rosjanie zajęli budynek ambasady bułgarskiej. Nie było żadnego uzasadnienia dla całodobowej warty uzbrojonych żołnierzy w foyer Czytelni Polskiej. Co jakiś czas opróżniano „Cafe Schnitzler" przy zbiegu Argentinierstrasse ze Schwindgasse, żeby Rosjanie mogli sprawdzić, czy nie ma tam bomby. Szesnaście spośród dwudziestu jeden dzielnic miało szefa policji komunistę.

Bracia Daruwalla byli pewni, że są jedynymi parsami w okupowanym mieście, jeśli nie jedynymi Indusami. Dla Wiedeńczyków nie mieli szczególnie „indyjskiego" wyglądu, ze względu na zbyt jasną karnację. Farrokh był bardziej smagły niż Jamshed, ale twarze obu braci zaświadczały o ich starożytnym perskim rodowodzie; niektórym Austriakom mogli się wydawać Irań-czykami lub Turkami. Większości Europejczyków bracia Daruwalla przypominali bardziej imigrantów ze Środkowego Wschodu niż z Indii, jednak choć Farrokh i Jamshed mieli skórę jaśniejszą niż wielu Indusów, to jednak była ona ciemniejsza niż u większości przybyszów ze Środkowego Wschodu - Iz-raelczyków, Egipcjan, Syryjczyków, Libijczyków, Libańczyków i tak dalej. Pierwszy incydent na tle rasowym przeżył Farrokh, kiedy jakiś rzeźnik wziął go za węgierskiego Cygana. Nie raz, jak to bywa w Austrii, naurągali mu pijacy w Gasthofie, oczywiście jako Żydowi. Już przed przyjazdem Farrokha Jamshed odkrył, że łatwiej znaleźć lokum w rosyjskim sektorze; nikt nie chciał tu właściwie mieszkać i w pensjonatach nie było większej dyskryminacji. Jamshed próbował początkowo wynająć apartament przy Mariahilferst92 , rasse, ale właścicielka odmówiła, pod pretekstem, że z pewnością będzie „produkował" niepożądane zapachy kuchenne. Dopiero po pięćdziesiątce doktor Daruwalla uświadomił sobie pewien paradoks: został wyprawiony z domu dokładnie w chwili, kiedy Indie odzyskały niepodległość, po to by spędzić następne osiem lat w zniszczonym przez wojnę mieście, okupowanym przez cztery obce mocarstwa. Kiedy wrócił do Indii we wrześniu 1955 roku, ominęły go uroczystości w Wiedniu. W październiku miasto świętowało zakończenie okupacji - Austria również stała się krajem wolnym. Doktora Daruwalli nie było na miejscu, kiedy celebrowano tę historyczną chwilę; raz jeszcze wyjechał w przeddzień ważnych wydarzeń. Bracia Daruwalla stali się jednak kronikarzami historii Wiednia, choć zaopatrywali ją tylko w najdrobniejsze, najmniej istotne przypisy. Ich młodzieńczy zapał do poznawania języków obcych czynił ; 2 nich użytecznych protokolantów zebrań Rady Alianckiej, podczas których pilnie smarowali w notatnikach, ale musieli milczeć jak kamienie. Przedstawiciel brytyjski sprzeciwił się ich awansowaniu na bardziej oblegane stanowiska tłumaczy, argumentując, że są tylko studentami (było pocieszające, że przynajmniej Brytyjczycy rozpoznali w nich Indusów). Choć tylko w charakterze niemych świadków, bracia Daruwalla wysłuchali wielu skarg i zażaleń na metody stosowane przez okupantów w historycznym mieście. Obaj na przykład przysłuchiwali się śledztwu w sprawie sławetnego gangu Benna Bluma - szajki ' przemytniczej, zajmującej się też przypuszczalnie czarnorynkowym handlem bardzo wówczas poszukiwanymi nylonowymi pończochami. W zamian za przywilej nietykalności i swobodnego działania w sektorze radzieckim gang Bluma eliminował osoby politycznie niewygodne. Naturalnie Rosjanie stanowczo temu zaprzeczali. Ale Farrokha i Jamsheda nigdy nie spotkały żadne przykrości ze strony bandy Benna, którego zresztą nie udało się aresztować ani nawet lozpoznać. Sowieci zaś, w których sektorze mieszkali bracia przez całe

lata, ani razu ich nie niepokoili. Podczas posiedzeń Rady Alianckiej największej przykrości doznał tnłody Farrokh Daruwalla ze strony brytyjskiego tłumacza. Sporządzając protokół ze spotkania poświęconego rewizji śledztwa 93 w sprawie gwałtu i morderstwa dokonanego na osobie niejakiej Anny Hellein, Farrokh dostrzegł błąd w tłumaczeniu i czym prędzej udał się do tłumacza, by zwrócić mu na to uwagę. Anna Hellein była dwudziestodziewięcioletnią wiedenką, pracownicą opieki społecznej; rosyjski strażnik wywlókł ją z pociągu przy moście Steyregg w pobliżu punktu kontrolnego na amerykań-sko-radzieckiej linii demarkacyjnej, po czym zgwałcił ją, zamordował i pozostawił na torach, ułożywszy ciało tak, by pociąg uciął jej głowę. Prasa cytowała słowa kobiety, która była świadkiem całego zdarzenia i stwierdziła, że nie doniosła o tym władzom, ponieważ sądziła, że Frdulein Hellein jest żyrafą. - Przepraszam, sir - zwrócił się Farrokh do angielskiego tłumacza. - Popełnił pan małą pomyłkę. Frdulein Hellein nie została nazwana żyrafą. - Tak twierdzi świadek, kolego -- odparł angielski tłumacz. I dodał: - Nie życzę sobie, żeby jakiś pieprzony czarnuch poprawiał moją angielszczyznę. - Ja nie poprawiam pańskiej angielszczyzny, sir - rzeki Farrokh. - Chodzi o pański niemiecki. - Po angielsku brzmi to tak samo, kolego - powiedział tłumacz. - Ta Hausfrau nazwała ją giraffe. - Nur \Jmgangsprache - rzekł Farrokh Daruwalla. - To po prostu kolokwialne wyrażenie. Giraffe to w berlińskim slangu prostytutka. Ta kobieta wzięła Frdulein Hellein za dziwkę. Farrokh odczuł niemal ulgę, że gburowaty tłumacz jest Brytyjczykiem i że użył terminu „czarnuch" - czyli biorąc pod uwagę jego ciemną karnację, z grubsza trafnej rasowej obelgi. Bez wątpienia stropiłoby go bardziej, gdyby został jeszcze raz uznany za węgierskiego Cygana. Jego odważna interwencja uchroniła natomiast Radę Aliancką przed popełnieniem kompromitującego błędu; stwierdzenie, że kobieta-świadek gwałtu, morderstwa i dekapitacji Frdulein Hellein wzięła ofiarę za żyrafę, nie znalazło się w oficjalnym protokole. Przy wszystkim, co wycierpiała ofiara, zaoszczędzono jej przynajmniej dalszych zniewag. Kiedy jednak młody Farrokh Daruwalla wrócił do Indii na jesieni 1955 roku, epizod ten był już taką samą częścią historii, jaką czuł się on sam. Nie wracał do domu jako pewny siebie młody człowiek. 94 Nie siedział oczywiście poza Indiami nieprzerwanie przez cale osiem lat, ale krótka wizyta na półmetku studiów (latem 1949 roku) nie przygotowała go bynajmniej do chaosu, z jakim spotkał się sześć lat później, kiedy powrócił „do domu", do Indii, w których odtąd czul się już zawsze obco. Przyzwyczaił się do tego poczucia obcości; przygotował go do tego Wiedeń. Wspomnienie

kilku przyjemnych wizyt u siostry w Londynie zmącone zostało jedną podróżą, która zbiegła się w czasie z zaproszeniem ojca Farrokha do wygłoszenia referatu przed Królewskim Kolegium Chirurgów, co było wielkim zaszczytem. Członkostwo Królewskiego Kolegium Chirurgów stanowiło obsesję Indusów i mieszkańców wszystkich dawnych kolonii brytyjskich - stary Lowji był niesłychanie dumny ze swojego felloifship, czyli „F", jak je nazywano. Owo „F" znaczyło mniej dla młodszego doktora Daruwalli, który również uzyskał członkostwo KKCh - w Kanadzie. Ale kiedy w Londynie stary Lowji po złożeniu hołdu założycielowi Brytyjskiego Stowarzyszenia Ortopedów, słynnemu doktorowi Robertowi Bayleyowi Osgoodowi, jednemu z nielicznych Amerykanów, którzy zyskali sobie bezgraniczny szacunek tej brytyjskiej instytucji, zaczął swe wystąpienie (poświęcone głównie problemowi porażenia dziecięcego w Indiach), jego syn usłyszał przypadkiem w najwyższym stopniu obraź-liwą uwagę. Zniechęciło go to na zawsze do snucia jakichkolwiek planów osiedlenia się w Londynie. — Cóż to za małpy - mówił rumiany ortopeda angielski do swego ziomka. - Bezczelni imitatorzy. Nie spuszczają z nas oka nawet na sekundę, a potem wyobrażają sobie, że też coś potrafią. Farrokh siedział jak sparaliżowany w sali pełnej lekarzy zainteresowanych schorzeniami kości i stawów; nie mógł się poruszyć ani wydobyć z siebie głosu. Tym razem nie była to prosta sprawa pomylenia prostytutki z żyrafą. Farrokh dopiero zaczął studia; nie bardzo rozumiał, do czego konkretnie odnosi się słowo „coś". Był tak zmieszany, że początkowo przypuszczał, iż to „coś" wiąże się z medycyną - jakąś konkretną wiedzą - ale nim wykład dobiegł końca, zrozumiał. „Coś" oznaczało po prostu angielskość, bycie nimi. Nawet na spotkaniu tych, których ojciec nazwał chełpliwie „kolegami po fachu", jedynym, co wszyscy zauważyli, było właśnie 95 „coś" - czyli po prostu to, co z ich angielskości zostało udatnie lub nieudolnie skopiowane. Odtąd na myśl o badaniach Lowjiego związanych z porażeniem dziecięcym, Farrokh zawsze odczuwał zażenowanie, wynikające z tego, że przez chwilę spojrzał na swego ambitnego ojca oczami Brytyjczyków: jak na zadufaną małpę, której udało się skopiować i c h dokonania. Wtedy właśnie po raz pierwszy uświadomił sobie, że można kochać „angielskość" i jednocześnie nienawidzić Anglików. l tak, zanim jeszcze wyeliminował Indie jako kraj, w którym mógłby mieszkać, wykluczył też Anglię. Latem 1949 roku Farrokh siedział w domu, w Bombaju, i wtedy przydarzyło mu się coś, co wyeliminowało także (przynajmniej w jego mniemaniu) Stany Zjednoczone jako ewentualny kraj zamieszkania. Było to tego samego lata, kiedy odkrył kolejną, jeszcze bardziej kompromitującą słabość ojca. Farrokh nie zdawał sobie sprawy z uciążliwości związanych ze zniekształceniem kręgosłupa; nie uważał tego za żadną słabość - przeciwnie, uważał że garb Lowjiego jest dlań swoistym źródłem inspiracji. Ale teraz, oprócz skłonności do wygłaszania szokujących poglądów politycznej i religijnej natury, Daruwalla-senior zaczął zdradzać upodobanie do filmowych romansów. Farrokh wiedział już wcześniej o bezgranicznym uwielbieniu, jakim ojciec darzył Po^egnal-ny walc; łzy napływały staremu do

oczu na samo wspomnienie Vivien Leigh i żadne schematy fabuły nie przemawiały do niego z tak dramatyczną siłą, jak motyw zrządzenia losu, które sprawiało, że kobieta, dobra i czysta zarazem, staczała się na dno jako prostytutka. Jednak latem 1949 roku Farrokh był zupełnie nie przygotowany na to, że jego ojciec ulegnie do tego stopnia zbiorowej histerii na punkcie filmu, który zresztą dopiero powstawał. Co gorsza, chodziło o film hollywoodzki, który nie wyróżniał się niczym oprócz nieustannej gotowości do ustępstw, stanowiącej główny talent jego twórców. Farrokha szokowało to bałwochwalcze uwielbienie ojca dla każdego, kto choćby otarł się o branżę filmową. Właściwie trudno się było dziwić temu, że Lowji miał taką słabość do ludzi filmu; blask mitycznego Hollywoodu potęgowało znaczne oddalenie fabryki snów od Bombaju. Wprawdzie akurat ci tandeciarze, którzy zapuszczali się do Maharasztry, aby kręcić tam filmy, mieli mocno zaszarganą reputację nawet w Hollywood, gdzie 96 poczucie wstydu nigdy nie dręczy człowieka zbyt długo, ale skąd Daruwalla-senior miałby o tym wiedzieć? Jak wielu innych lekarzy na całym świecie, ojciec Farrokha wyobrażał sobie, że mógłby zostać wielkim pisarzem - gdyby nie zainteresowała go wcześniej medycyna - i łudził się, że ta szansa drugiej kariery pojawi się kiedyś w przyszłości, może wtedy, gdy on, Lowji, przejdzie na emeryturę. Uważał, że jeśli dysponuje się czasem, można bez większego wysiłku napisać powieść, a już bez żadnego scenariusz. Chociaż to ostatnie było prawdą, nawet napisanie scenariusza okazało się dla Lowjiego zadaniem ponad siły; widocznie tym, co uczyniło z niego wspaniałego technicznie i przenikliwego chirurga, niekoniecznie była potęga wyobraźni. Niestety, zdolności do uzdrawiania i leczenia towarzyszy często niejako naturalna arogancja. Cieszący się sławą w Bombaju - uznawany nawet za granicą dzięki swym osiągnięciom w Indiach - doktor Lowji Daruwalla marzył jednak o bliższym kontakcie z tak zwanym procesem twórczym. Latem 1949 roku, w obecności syna, młodzieńca z zasadami, Daruwallasenior dopiął wreszcie tego, czego tak gorąco pragnął. Niewytłumaczalny brak owłosienia Tak się często zdarza, że gdy człowiek z wyobraźnią i charakterem popadnie w towarzystwo pozbawionych skrupułów, tchórzliwych miernot, kryje się za tym jakiś pośrednik, drobny łajdak w przebraniu swatki - biegły w prawieniu pochlebstw w zamian za niewielkie, lecz miłe sercu wynagrodzenie. W tym przypadku kimś takim była pewna pani z Malabar Hill, dama o imponującym majątku i nieco mniej imponującej powierzchowności. Chociaż sama nie zaliczyłaby się zapewne do kategorii ciotek-starych panien, odgrywała taką rolę w życiu swych nic niewartych bratanków - dwóch rozpuszczonych synów zubożałego brata. Wcześniej przeżyła tragiczny zawód, oszukana dwukrotnie przez człowieka, który nie stawił się na ślubie w dwóch kolejno wyznaczanych terminach, co skłoniło doktora Lowjiego Daruwallę do nazywania jej prywatnie „dubeltową panną Havisham z Bombaju". 97 Nazywała się Promila Rai i zanim odegrała swą haniebną rolę osoby wprowadzającej Lowjiego w filmowy półświatek, jej kontakty z rodziną Daruwallów były raczej luźne.

Zwróciła się kiedyś do Daruwalli-seniora z prośbą o poradę w sprawie niewytłumaczalnego braku owłosienia u młodszego z dwóch antypatycznych bratanków - małego cudaka imieniem Rahul. W czasie gdy poddano go badaniu, przed którego przeprowadzeniem zresztą Lowji początkowo się wzbraniał, argumentując, że jest ortopedą, Rahul miał nie więcej niż osiem, dziesięć lat. Doktor nie dostrzegł w jego braku owłosienia niczego „niewytłumaczalnego". Nieobecność owłosienia na ciele nie była niczym niezwykłym; chłopak miał gęste brwi i bujną czuprynę. Jednak panna Promila Rai uznała wyjaśnienia doktora za niewystarczające. - No tak, w końcu jest pan tylko lekarzem od s t a w ó w - stwierdziła z rezygnacją, co ortopedę bardzo rozsierdziło. Ale teraz Rahul Rai miał lat dwanaście czy trzynaście i brak owłosienia na jego mahoniowym ciele bardziej rzucał się w oczy. Farrokh Daruwalla, który miał w 1949 roku dziewiętnaście lat, nigdy nie lubił chłopca; był to obleśny smarkacz o dziwnie nieokreślonej orientacji seksualnej. Prawdopodobnie pozostawał pod wpływem starszego brata, Subodha, tancerza, występującego okazjonalnie w filmach hinduskich, których w tym czasie powstawało coraz więcej. Subodh był bardziej znany ze swego ostentacyjnie demonstrowanego homoseksualizmu niż z talentów scenicznych. Dla Farrokha dokonane po powrocie z Wiednia odkrycie, że jego ojca łączą przyjacielskie stosunki z Promila Rai i jej seksualnie podejrzanymi bratankami, było... no cóż, można sobie wyobrazić, czym. W czasie studiów Farrokh rozwinął w sobie spore intelektualne i literackie ambicje, które łatwo mógł skazić kontakt z hollywoodzką szumowiną, spoufaloną z jego naiwnym, choć sławnym ojcem. Promila Rai chciała po prostu załatwić swemu bratankowi-a-ktorowi rolę w filmie; widziała też przedwcześnie dojrzewającego Rahula jako swoistą maskotkę tego artystycznego dworu. Nie-uformowany jeszcze seksualizm gładkoskórego chłopca uczynił z niego małego pieszczoszka Kalifornijczyków; uznali go za zdolnego tłumacza i gońca. A czego typy z Hollywood chciały od 98 Promili Rai w zamian za tak twórcze wykorzystanie jej bratanków? Wstępu do prywatnego klubu - klubu sportowego Duckworth, który cieszył się niejaką sławą nawet w tych szmaciarskich kręgach - a także pozyskania prywatnego lekarza, kogoś, kto zająłby się ich dolegliwościami. Prawdę mówiąc, przede wszystkim należało się zająć ich panicznym strachem przed wszelkimi możliwymi zarazami Indii, bo początkowo absolutnie nic im nie dolegało. Młody Farrokh przeżył szok, gdy wróciwszy do domu stwierdził tak nieprawdopodobną degradację ojca; matka była zgnębiona zarówno dokonanym przez męża wyborem tak prostackiego towarzystwa, jak i tym, co uznała za bezwstydną manipulację ze strony Promili Rai. Załatwiając temu amerykańskiemu motłochowi z filmowej branży swobodny wstęp do klubu, stary Lowji (który był prezesem Komitetu Regulaminowego) naruszył święte prawo Duc-kworthian. Do tej pory gości zaproszonych przez członków klubu wpuszczano tylko wtedy, kiedy przyszli i pozostawali w towarzystwie wprowadzających, ale Daruwalla-senior

był tak zakochany w swoich nowo pozyskanych przyjaciołach, że wywalczył dla nich szczególne przywileje. Poza tym scenarzysta, od którego Lowji spodziewał się nauczyć najwięcej, był zwykle niepotrzebny na planie; ów wrażliwy artysta i banita stał się formalnie rezydentem klubu Duckworth - i źródłem ciągłych niesnasek pomiędzy rodzicami Farrokha. Demonstracyjne okazywanie sobie czułości przez parę małżonków o wysokiej pozycji towarzyskiej, wywołuje często lekkie zażenowanie postronnych obserwatorów. Matka Farrokha, Meher, znana była z tego, że publicznie flirtowała z jego ojcem. Ponieważ w awansach tych nie było nic wulgarnego, Meher Daruwalla uchodziła po prostu w kręgach Duckworthian za wyjątkowo kochającą i oddaną żonę, tym bardziej więc zaintrygowało ich, kiedy nagle przestała flirtować z Lowjim. Dla wszystkich stało się jasne, że teraz Meher toczy z mężem wojnę. Ku wielkiemu wstydowi Farrokha cały klub Duckworth emocjonował się tym oczywistym stanem napięcia, panującym od pewnego czasu w szacownym małżeństwie państwa Daruwallów. Znaczną część letnich planów Farrokha stanowiło przygotowanie rodziców na wiadomość o podwójnym romansie, jaki rozwijał się 99 pomiędzy ich dwoma synami a dwiema cudownymi siostrami Zilk, „dziewczynami z wiedeńskich ostępów", jak je nazywał Jamshed. Farrokhowi przyszło nagle do głowy, że powstały kryzys małżeński stwarza niekorzystny klimat do rozmów o jakimkolwiek romansie, nie mówiąc już o tym, że może spotęgować spodziewany opór rodziców wobec idei ożenku ich synów z wiedeńskimi katoliczkami. To, że Farrokh został wydelegowany na lato do domu, aby poruszyć ten temat, było typowym przykładem uwieńczonej powodzeniem manipulacji Jamsheda młodszym bratem. Farrokh nie był dla Lowjiego tak wymagającym intelektualnie partnerem w rozmowie, a jako beniaminka kochano go wprost bezgranicznie. Także zamiar pójścia w ślady ojca-ortopedy bez wątpienia dobrze usposabiał Lowjiego i czynił z Farrokha milej niż Jamshed widzianego zwiastuna niekoniecznie pożądanych nowin. Zainteresowanie starszego z braci psychiatrią, którą stary Lowji nazywał „nauką nieścisłą" - dla odróżnienia od jego ortopedii - zdążyło już wbić się klinem pomiędzy ojca i starszego syna. Tak czy inaczej, Farrokh widział, że pora nie jest odpowiednia, żeby poruszać temat panien Josefiny i Julii Zilk; musiał poczekać z wysławianiem ich urody i cnót. Historia ich dzielnej owdowiałej matki, jej poświęceń i starań, by zapewnić im wykształcenie, także musiała poczekać. Sprawa koszmarnego amerykańskiego filmidła dosłownie zżerała bezradnych rodziców Farrokha. Nawet intelektualne osiągnięcia młodzieńca nie zdołały zainteresować ojca. Kiedy na przykład Farrokh wyznał, że podziela entuzjazm Jamsheda dla Freuda, ojciec wyraził zaniepokojenie tym, że zamiłowanie Farrokha do bardziej ścisłej dziedziny, jaką jest ortopedia, słabnie. Kardynalnym błędem była oczywiście próba przekonania ojca do przedmiotu przez przytaczanie obszernych cytatów z Uwag ogólnych o atakach histerii', pogląd, że „napad histerii jest ekwiwalentem stosunku płciowego", nie był dla starego Lowjiego informacją zbyt łatwą do zaakceptowania. Ponadto ojciec Farrokha stanowczo od-

rzucił teorię, że objawy histerii mogą mieć związek z seksualnym zaspokojeniem. Na ideę tak zwanej zwielokrotnionej tożsamości płciowej - ilustrowanej przypadkiem pacjentki, która jedną ręką (rzekomo męską) usiłowała zedrzeć z siebie suknię, podczas gdy 100 drugą (ręką kobiecą) rozpaczliwie ją na sobie przytrzymywała - zareagował stary Lowji Daruwalla oburzeniem. — I takie są rezultaty twojej europejskiej edukacji? - zawołał. - Nadawać jakieś znaczenie temu, co myśli kobieta przy rozbieraniu — toż to czyste szaleństwo! Nie chciał więcej słuchać nawet najmniejszej wzmianki o Freudzie. To odrzucenie Freuda było dla Farrokha kolejnym dowodem swoistego intelektualnego drylu i konserwatyzmu przekonań tyrana. Jako gwóźdź do freudowskiej trumny posłużył Lowjiemu sparafrazowany aforyzm wybitnego lekarza kanadyjskiego, sir Williama Oslera. Ten niezwykły praktyk i zarazem klinicysta, utalentowany autor esejów i rozpraw, był także idolem Farrokha. Pognębianie Freuda przy pomocy sir Williama było ze strony Lowjiego perfidnym nadużyciem; stary piernik nawiązał do powszechnie znanego napomnienia Oslera, aby nie studiować medycyny bez podręczników, gdyż przypomina to podejmowanie podróży morskiej bez map. Farrokh spierał się, że jest to połowiczna interpretacja zaleceń Oslera i nawet nie połowiczna idei Freuda, bo czyż ten sam sir William nie przestrzegał, że studiować medycynę bez przyjrzenia się pacjentowi, to to samo, co zaniechać podróży w ogóle? A w końcu Freud obserwował swoich pacjentów. Ale Lowji pozostawał nieugięty. Farrokh patrzył na ojca z głębokim niesmakiem. Opuścił dom jako niespełna siedemnastolatek, wrócił jako obyty i oczytany dziewiętnastolatek. Lowji, który nie był bynajmniej wzorem błyskotliwości i dostojeństwa, wydawał mu się teraz starym błaznem. Któregoś dnia pod wpływem impulsu Farrokh dał ojcu do przeczytania pewną książkę. Była to Moc i chwalą Grahama Greene'a, powieść „nowoczesna", przynajmniej dla Lowjiego, a jednocześnie książka o tematyce religijnej, czyli w przypadku starego doktora swego rodzaju płachta na byka. Wręczając ojcu książkę, Farrokh posłużył się dodatkowym wabikiem: poinformował go, że powieść jest bluźniercza wobec Kościoła rzymskokatolickiego. Była to sprytna przynęta, a już szczególnie podekscytowała starego wiadomość, że książka została potępiona przez biskupów francuskich. Z przyczyn, jakich nigdy nie raczył wyłuszczyć, Lowji nie cierpiał Francuzów. Z innych powodów, które wyłuszczał aż za często, uważał, że wszelkie religie to „monstra". 101 Było oczywiście idealizmem ze strony Farrokha wyobrażać sobie, że obudzi w swym tak wściekle staroświeckim ojcu europejską wrażliwość, jaką on, Farrokh, sam świeżo w sobie wykształcił, i że osiągnie to za pomocą czegoś tak prostego, jak ulubiona powieść. Farrokh żywił naiwną nadzieję, że wspólne uznanie dla Grahama Greene'a może doprowadzić do rozmowy o światłych siostrach Zilk, które, choć wyznania rzymskokatolickiego, nie podzielały oburzenia Kościoła wobec Mocy i chwaty. Rozmowa ta zaś mogła doprowadzić do rozważań na temat, kim też są te liberalne siostry Zilk i tak dalej, i tak dalej. Ale staremu książka się nie spodobała. Zarzucił jej, że zawiera moralne sprzeczności - jak

powiedział „jedno wielkie pomieszanie Dobra i Zła". Po pierwsze, argumentował, porucznik, który doprowadza do zabicia księdza, przedstawiony jest w powieści jako człowiek wielkiej konsekwencji, człowiek o szczytnych ideałach. Ksiądz, przeciwnie, jest na wskroś zepsuty rozpustnik, pijak, wyrodny ojciec nieślubnego dziecka. - Taki człowiek zasłużył sobie na śmierć! - wołał Daruwalla--senior. - Choć niekoniecznie dlatego, że był księdzem. Farrokh przeżył gorzkie rozczarowanie z powodu tak kołtuńskiej reakcji na powieść, którą uwielbiał do tego stopnia, że przeczytał ją już ze sześć razy. Z premedytacją sprowokował ojca, mówiąc mu, że uderzająco podobną argumentacją w ataku na książkę posłużył się Kościół. l tak zaczęło się lato i pora monsunu w 1949 roku. Więzień przeszłości l oto pojawiają się postacie, tworzące półświatek filmowy, hollywoodzka szumowina, filmowe robactwo, wspomniane już „pozbawione skrupułów, tchórzliwe miernoty". Na szczęście są to postaci drugoplanowe, na tyle jednak odstręczające, że zwlekałem z ich wprowadzeniem tak długo, jak się tylko dało. Choć i tak przeszłość wdarła się już, nieproszona, do opowieści w czasie, gdy młodszy doktor Daruwalla, któremu nieobce były takie niepożądane i zmasowane przypływy wspomnień, siedział w Ogrodzie dla Pań 102 klubu Duckworth. Owa przeszłość legła na jego sercu tak przygniatającym ciężarem, że nawet nie tknął swego kingfishera, który teraz, nagrzany, i tak nie nadawał się do picia. Doktor zdaje sobie sprawę z tego, że powinien przynajmniej wstać od stołu i zatelefonować do żony. Należało natychmiast powiadomić Julię o biednym panu Lalu i groźbach pod adresem ich ulubieńca, Dhara. UMRZE WIĘCEJ CZŁONKÓW KLUBU, JEŚLI DHAR POZOSTANIE JEGO CZŁONKIEM. Farrokh powinien ją także uprzedzić, że Dhar przyjdzie na kolację, nie mówiąc już o tym, że wypadałoby się wytłumaczyć ze swego tchórzostwa, bo z pewnością Julia uzna go za tchórza, skoro do tej pory nie przekazał Dharowi złych nowin, wiedząc, że lada dzień jego brat-bliźniak pojawi się w Bombaju. A jednak nie może nawet napić się piwa ani podnieść się z krzesła; czuje się tak, jakby był drugą ofiarą ciosu putterem, kijem golfowym, który roztrzaskał czaszkę nieszczęsnego pana Lala. Przez cały czas pan Sethna uważnie go obserwował. Pan Sethna martwi się o doktora -- nigdy jeszcze nie zdarzyło się, żeby ten nie wypił swojego kingfishera. Pikolaki szepczą między sobą: muszą zmienić obrusy w Ogrodzie dla Pań. Obrusy do kolacji, które mają kolor szafranu, są zupełnie inne niż te do lunchu, cynobrowe. Ale pan Sethna nie pozwoli chłopcom niepokoić doktora. Nie dorównuje on wprawdzie swemu ojcu, ale lojalność pana Sethny wobec Lowjiego rozciąga się niewątpliwie daleko poza grób - nie tylko na dzieci starego doktora, lecz nawet na tego tajemniczego chłopca o jasnej karnacji, o którym Lowji nie raz powiedział w obecności pana Sethny „mój wnuk". Lojalność pana Sethny jest tak wielka, że nie toleruje on żadnych plotek w kuchni. Jest tam na przykład pewien starszy kucharz, który przysięga, że ów tak zwany wnuczek to nikt inny, jak ten jasnoskóry aktor, który paraduje teraz po klubie jako Inspektor Dhar. Choć może

prywatnie pan Sethna w to wierzy, zaprzecza gwałtownie takim pomówieniom. Skoro młodszy doktor Daruwalla utrzymuje, że Dhar nie jest ani jego bratankiem, ani synem — a tak właśnie utrzymuje - to panu Sethnie wystarczy. Z naciskiem oświadcza personelowi kuchennemu, wszystkim kelnerom i pi-kolakom: 103 - Chłopiec, którego widywaliśmy ze starym panem Lowjim, był kim innym. A teraz kilku pikolaków uwija się po ogrodzie w słabnącym świetle dnia, pan Sethna zaś dyryguje nimi bez słowa, samymi przenikliwymi spojrzeniami i ruchami rąk. Na stoliku doktora Daruwalli jest tylko kilka talerzy, popielniczka, wazon z kwiatami i ciepłe piwo. Chłopcy znają swoje obowiązki: jeden sprząta popielniczkę, drugi zdejmuje obrus, w ułamek sekundy po tym, jak pan Sethna zabiera szklankę ze zlekceważonym piwem. Jest też trzech pikolaków, którzy wymieniają cynobrowe obrusy na szafranowe, po czym na stół wraca ten sam wazon i nowa popielniczka. Doktor Daruwalla w pierwszej chwili nawet nie zauważa, że pan Sethna wymienił ciepłe piwo na zimne. Dopiero kiedy wszyscy się oddalają, doktor Daruwalla zaczyna dostrzegać, jak w świetle zmierzchu przygasł jaskrawy róż i biel płatków bugenwilli w Ogrodzie dla Pań i jak jego napełniona po brzegi szklanka kingfishera perli się zimną rosą, zapraszając wręcz, żeby po nią sięgnąć. Piwo jest tak zimne i tak przyjemnie szczypie w język; doktor pociąga spory, rozkoszny łyk, potem drugi i trzeci. Pije, dopóki nie opróżni szklanki, ale i wtedy nie rusza się od stolika w ogrodzie, jak gdyby na kogoś czekał - choć przecież wie, że to na niego czeka w domu żona. Przez chwilę nie napełnia ponownie szklanki, potem robi to. Butelka jest duża, trzy czwarte litra - stanowczo za dużo piwa jak dla karła, myśli Farrokh, wspominając epizod z przeszłości. Potem jego twarz posępnieje i nabiera wyrazu, jakiego doktor chciałby się jak najszybciej pozbyć. Ale ów uparty wyraz posępnego zamyślenia, gorzkiego jak posmak piwa na języku, nie znika. Pan Sethna zna ten wyraz; domyśla się od razu, że doktora dopadła przeszłość, a gorycz w spojrzeniu mówi stewardowi, jaka to przeszłość. To ci z f i l -m u myśli pan Sethna. Znowu wrócili. 104 5 PÓŁŚWIATEK Zgłębianie tajników filmowego biznesu O *-J J O Vi Reżyser Gordon Hathaway zakończył swój żywot na autostradzie Santa Monica, ale latem 1949 roku usiłował jeszcze dyskontować słabnący sukces swego filmu o prywatnych detektywach. Sukces ten obudził drzemiące w nim przewrotne pragnienie nakręcenia czegoś, co ludzie z branży nazywają filmem „ambitnym". Ostatecznie film nie spełnił pokładanych w nim nadziei. Chociaż reżyserowi udało się go nakręcić, przezwyciężając poważne przeciwności losu, film nie wszedł nigdy na ekrany. Po tym „ambitnym" doświadczeniu Hathaway powrócił z mniejszym zapałem - i z mniejszym powodzeniem — do gatunku zwanego policyjnym. W latach sześćdziesiątych przeniósł się na „niższe piętro", do telewizji, gdzie wyczekiwał, nie zauważonego zresztą przez nikogo, końca kariery.

Dwie cechy osobowości Gordona Hathawaya były wyjątkowe. Zwracał się do wszystkich aktorów i aktorek, włącznie z nieznanymi, a takich było więcej, po imieniu, i wyciskał wilgotne pocałunki na obu policzkach zarówno mężczyzn, jak kobiet, z którymi się żegnał, w tym ludzi spotkanych pierwszy lub drugi raz w życiu. Żenił się czterokrotnie i z jurnością satyra płodził z każdą z żon dzieci, które zaczynały go przeklinać, zanim osiągnęły dojrzałość. W każdej ich relacji Gordon występował, co zresztą naturalne, jako czarny charakter, podczas gdy cztery matki (byłe żony) jawiły się jako skłonne do wszelkich ustępstw i wręcz święte. Hathaway zwykł był mawiać, iż jego nieszczęście polega na tym, że płodzi same córki. Synowie, twierdził, stanęliby po 105 jego stronie - „przynajmniej jeden z czterech, kurwa mać", jak mawiał. Jeśli chodzi o styl ubierania, początkowo był Gordon umiarkowanym ekscentrykiem; w miarę jak przybywało mu lat - i jak skierował swą reżyserską karierę na tory całkowitego kompromisu jego strój stawał się coraz bardziej ekstrawagancki, tak jakby ubranie stanowiło najważniejszy element aktu twórczego. Czasami nosił damską bluzkę rozpiętą do pasa, włosy zaś spinał w długi biały koński ogon, który stał się dlań czymś w rodzaju znaku firmowego, podczas gdy w jego licznych filmach i telewizyjnych dramatach kryminalnych nie było niczego, co wyróżniałoby je spośród innych. Hathaway był też zaciekłym przeciwnikiem „garniturowców", jak nazywał producentów, „tych pieprzonych typów o trzyczęściowej mentalności", które według niego trzymały za gardło wszystkie prawdziwe talenty Hollywood. Oskarżenie to brzmiało dziwnie w ustach Gordona Hathawaya, którego długa i przynosząca skromne profity kariera upłynęła w ścisłej symbiozie z tymiż „garniturowcami". Był w gruncie rzeczy ulubieńcem producentów. Ale żaden z tych szczegółów nie jest niczym oryginalnym ani godnym zapamiętania. W Bombaju wszakże ujawnił się pierwszy naprawdę wyrazisty element charakteru Gordona Hathawaya; reżyser tak panicznie bał się indyjskiego jedzenia i okazywał tak histeryczne wyczulenie na choroby, które - był tego pewien rujnują mu układ pokarmowy, że nie jadł nic oprócz produktów przynoszonych do pokoju, które osobiście mył i płukał nad wanną w swojej łazience. Hotel „Taj Mahal" był przyzwyczajony do takich dziwactw cudzoziemców, ale Hathaway dzięki tej skrajnie selektywnej diecie nabawił się zatwardzenia i hemoroidów. W dodatku upał i wilgotność powietrza pobudziły jego skłonność do infekcji grzybiczych. Hathaway wtykał kulki waty między palce nóg - a był to najbardziej uporczywy przypadek grzybicy, z jakim zetknął się doktor Lowji Daruwalla - tymczasem zaś inny grzyb, niepowstrzymany jak pleśń, zaatakował jego uszy. Stary Lowji gotów był uwierzyć, że reżyser zdolny jest produkować własne grzyby. Świąd uszu doprowadzał Gordona do szału, a poza tym Hathaway tak ogłuchł i od grzyba, i kropli grzybobójczych - nie 106 mówiąc o kulkach waty wetkniętych do uszu - że komunikacja z ekipą na planie była jedną wielką komedią omyłek i nieporozumień. Jeśli idzie o krople do uszu, był to roztwór pioktaniny, trudnego do zmycia fioletowego płynu.

Kołnierzyki i ramiona koszul Hathawaya upstrzone były fioletowymi plamami, bo albo kulki wypadały mu z uszu, albo też sfrustrowany swą głuchotą reżyser wydłubywał je sam. Hathaway był urodzonym śmieciarzem; gdziekolwiek się znalazł, tam natychmiast zasypywał wszystko swoimi kolorowymi wacikami. Czasami fioletowy roztwór znaczył smugami jego twarz, co sprawiało wrażenie, jakby Gordon specjalnie się umalował; wyglądał wtedy jak wyznawca jakiegoś religijnego kultu lub członek egzotycznego plemienia. Palce Gordona Hathawaya były również poplamione gencjaną, bo ciągle dłubał nimi w uszach. Lowji pozostawał mimo to pod wielkim wrażeniem legendarnego artystycznego temperamentu pierwszego (i jedynego) hollywoodzkiego reżysera, jakiego w życiu poznał. Daruwalla-senior powiedział Meher (a ona Farrokhowi) że Hathaway w sposób „czarujący" zaprzeczał, jakoby jego hemoroidy i grzybice były skutkiem „łazienkowej" diety czy klimatu. Kładł je natomiast na karb „pieprzonego stresu" związanego z ustępstwami, jakie wymuszał na nim kołtuński producent filmu, „garniturowiec", którego Gordon mieszał bez litości z błotem, a który (całkiem przypadkowo) był mężem jego ambitnej siostry. „Ach, ta cipa parciana!" - wykrzykiwał często Gordon. Daleki od oryginalności we wszystkich swych filmowych przedsięwzięciach, był jednak, jak głosiła wieść, wynalazcą tej wulgarnej odżywki. „Kurewsko wyprzedzam swoje czasy" - tak zwykł był mówić o sobie, i w tym jednym przypadku mógł mieć rzeczywiście rację. Słysząc, jak Lowji broni Gordona Hathawaya, tłumacząc jego chamstwo „artystycznym temperamentem", Meher i Farrokh ulegali wielkiej frustracji. Nie było nigdy jasne, czy sukces producenta--kołtuna w wymuszaniu na Gordonie ustępstw był wynikiem chęci dogodzenia „garniturowcowi" ze strony samego Gordona, czy też prawdziwa siła tej presji emanowała z siostry reżysera - wspomnianej C.P., jak ją ochrzcił braciszek. Nigdy nie było wiadomo, kto, jak 107 mówił Gordon, trzyma kogo „za jaja" czy też kto „ciągnie z kogo druta". Lowjiego, nowicjusza dopuszczonego łaskawie do procesu twórczego, nie odstręczał taki język; pragnął poznać domniemane zasady estetyczne, które kierowały Gordonem Hathawayem podczas nerwowej pracy nad filmem. Nawet nowicjusz mógł wyczuć ów gorączkowy rytm, w jakim odbywały się zdjęcia; nawet niewyćwi-czona wrażliwość artystyczna Lowjiego reagowała na aurę napięcia, w jakim co wieczór korygowano scenariusz w jadalni klubu Duck-worth. - Mam zaufanie do swojego pieprzonego instynktu opowiada-cza, bracie - zwierzał się Gordon Hathaway Daruwalli-seniorowi, który tak poważnie myślał o swej przyszłej literackiej karierze. - W tym tkwi pieprzone sedno sprawy. Jakież męki, jakiż wstyd przeżywali Farrokh i jego biedna matka podczas obiadu, widząc, że Lowji cały czas coś notuje. Jeśli chodzi o scenarzystę, którego dzielone z reżyserem marzenia o „ambitnym" filmie obracały się w pył i rozwiewały z każdym wieczorem na jego oczach, był on alkoholikiem; jego nie zapłacony rachunek w barze klubu Duckworth opiewał na sumę przewyższającą chyba zasoby finansowe rodziny Daruwallów. Była to kwota, która poważnie nadszarpnęła

nawet zawartość bezdennej, zdawałoby się, kiesy nadzianej Promili Rai. Scenarzysta nazywał się Danny Mills i napisał historię o małżeństwie, które przyjeżdża do Indii, ponieważ ona umiera na raka, a kiedyś postanowili sobie, że „pewnego dnia" odwiedzą ten kraj. Rzecz była początkowo zatytułowana z rozbrajającą prostotą Pewnego dnia pojedziemy do Indii; Gordon Hathaway zmienił później tytuł na Pewnego dnia pojedziemy do Indii, kochanie. Ta drobna zmiana zapoczątkowała generalną przeróbkę całej historii, to zaś sprawiło, że Danny Mills pogrążył się jeszcze bardziej w oparach alkoholu. Dla Danny'ego Millsa napisanie scenariusza od zera było prawdziwym krokiem naprzód. Był to, przynajmniej na początku, jego oryginalny tekst. Danny zaczynał w wytwórni jako najpośledniejszy kontraktowy pismak; jego pierwsza praca dla Universalu przynosiła mu sto dolarów tygodniowo, a rola ograniczała się do grzebania w już istniejących scenariuszach. Wciąż jeszcze częściej wymieniano 108 go w czołówce jako autora dodatkowych dialogów niż współ-scenarzystę, osobną planszę miał zaś tylko dwukrotnie i w obu przypadkach film był prawdziwą katastrofą. Teraz przedstawiał się z dumą jako „niezależny", co polegało na tym, że nie miał podpisanego kontraktu z żadną wytwórnią. Wytwórnie natomiast nie miały do niego zaufania, nie tylko z powodu pociągu Dan-ny'ego do kieliszka, ale także ze względu na jego opinię indywidualisty. Danny nie lubił występować w drużynie, a już szczególnie przykry dla otoczenia stawał się podczas pracy nad scenariuszami, w których powstanie zaangażowano już wcześniej talenty twórcze całej armii autorów. Chociaż dokonywanie przeróbek na żądanie, pod wpływem cowieczornych kaprysów Gordona Hathawaya, było dlań wyraźnie przygnębiające, robił to bez szemrania, rzadko bowiem miał okazję pracować nad czymś, co przynajmniej sam zainicjował. Z tego samego powodu Gordon Hathaway uważał, że Danny nie powinien się uskarżać. Danny nie napisał słowa do Wielkiego snu ani nawet do Kobiety kobry, nie miał też nic wspólnego z Tess Harding czy z Gorącym towarem; nie napisał ani scenariusza do Sznura, ani do Gasnącego płomienia, nie postawił nawet jednej kropki w Synu Drakuli ani nie zlikwidował innej we Frisco Sal - i chociaż przez jakiś czas uważano go za nie wymienionego w czołówce autora scenariusza do filmu Dwoje nieznajomych na ślubnym kobiercu, okazało się to nieprawdą. W Hollywood nie grał po prostu w pierwszej lidze; panowało powszechne przekonanie, że szczyt jego możliwości to „dodatkowe dialogi", tak więc kiedy przybył do Bombaju, miał większe doświadczenie w poprawianiu cudzych wypocin niż w tworzeniu własnych. Z pewnością odczuwał boleśnie to, że Gordon Hathaway nie mówił o nim „autor". Gordon nazywał Danny'ego Millsa „poprawiaczem", choć prawdę mówiąc, scenariusz filmu Pewnego dnia pojedziemy do Indii, kochanie wymagał po zmianach wprowadzonych przez reżysera czegoś więcej Wż dokonywania poprawek. Danny wymarzył sobie, że film będzie historią miłosną z nagłą Woltą; owym zwrotem miała być śmierć żony. W oryginalnej wersji małżeństwo czepia się resztek nadziei na jej wyzdrowienie, wiążąc si? z fałszywym guru; ratuje ich przed tym szarlatanem i jego bandą demonicznych czcicieli wężów guru prawdziwy. Zamiast udawać,

109 że leczy żonę, prawdziwy guru uczy ją, jak z godnością umrzeć. Zdaniem producenta-kołtuna czy też jego żony - wścibskiej siostry Gordona Hathawaya, zwanej C.P. - w zakończeniu brakowało akcji i napięcia. - Jakakolwiek by ta żona była szczęśliwa, to jednak, kurwa, umiera, no nie? - mówił Gordon Hathaway. I tak, mimo że Danny Mills miał lepsze wyczucie w tym względzie, Gordon Hathaway zmienił fabułę. Uważał, że guru od wężów nie jest wystarczająco demoniczny, a więc zaczął przerabiać wątek czcicieli wężów. Fałszywy guru w rzeczywistości uprowadza żonę z hotelu „Taj" i więzi ją w haremie pełnym odurzonych narkotykami kobiet, które uczy sposobów medytacji, prowadzącej nieodmiennie do stosunku - z wężami lub z nim samym. Jest to bez wątpienia aśrama zła. Oszalały z rozpaczy mąż w towarzystwie misjonarza-jezuity - niezbyt subtelnego „zamiennika" prawdziwego guru - ustala miejsce pobytu żony i ratuje ją przed losem przypuszczalnie gorszym niż spodziewana śmierć na raka. Na końcu żona przyjmuje wiarę chrześcijańską i - cóż dziwnego? - ostatecznie wcale nie umiera. Gordon Hathaway tak to wyjaśnił zaskoczonemu Lowjiemu Daruwalli: — Rak się jakby cofa - po prostu, kurwa, usycha i znika. Przecież takie rzeczy się zdarzają, nie? - No, ściśle mówiąc, rak nie „usycha", ale owszem, są przypadki remisji - odpowiedział z wahaniem doktor Daruwalla-senior, gdy tymczasem Meher i Farrokh aż się skręcali ze wstydu. - Że jak? - zapytał Gordon Hathaway. Wiedział, co to takiego remisja, ale nie dosłyszał tego, co powiedział doktor, bo miał uszy zatkane grzybem, gencjaną ł kulkami waty. - To prawda! - wrzasnął stary Lowji. - Czasami rak się wycofuje! - No właśnie tak sobie kombinowałem - wiedziałem, że tak bywa! - rzekł Gordon Hathaway. Zakłopotany niejako w imieniu ojca, Farrokh próbował skierować rozmowę na inne tory i podyskutować o Indiach. Dramatyczne problemy związane z podziałem na dwa państwa i z odzyskaniem niepodległości - śmierć miliona hindusów i muzułmanów oraz 110 6 dwanaście milionów uchodźców — wszystko to musiało choć trochę interesować cudzoziemców. - Posłuchaj, chłopcze — rzekł Gordon Hathaway. - Kiedy robisz pieprzony film, nie obchodzi cię nic poza tym. - Z tym akurat wszyscy obecni absolutnie się zgadzali; Farrokh wyczuwał, że nawet milczenie jego zwykle nieustępliwego w dyskusji ojca było formą wymówki pod jego adresem. Tylko Danny Mills sprawiał wrażenie zainteresowanego tematem; sprawiał też zresztą wrażenie pijanego. Chociaż Danny uważał religię i politykę za nieciekawe elementy „kolorytu lokalnego", był jednak rozczarowany tym, że film Pewnego dnia pojedziemy do Indii, kochanie miał tak niewiele wspólnego z Indiami. Zdążył już nawet zasugerować, że atmosfera gwałtu na tle religijnym panująca w dobie podziału Indii mogłaby się choć na krótko pojawić w tle całej historii.

- Polityka to tylko pieprzone tło - rzekł Gordon Hathaway, Z miejsca odrzucając pomysł. Skończy się na tym, że będę musiał wycinać to gówno. Nawiązując do wymiany zdań pomiędzy reżyserem i Farrokhiem, Danny Mills raz jeszcze wyraził swoje przekonanie, że film powinien choćby napomknąć o napięciach pomiędzy muzułmanami a wyznawcami hinduizmu, ale Gordon Hathaway otwarcie zaatakował Farrokha, żądając, żeby ten wskazał mu choć jedną drażliwą przyczynę konfliktu pomiędzy muzułmanami i hindusami i przedstawił go tak, żeby nie było to nudne dla widza. A ponieważ był to rok, w którym hindusi wkradli się do meczetu Babara z posągami swego boga-księcia Ramy, Farrokh miał wrażenie, że zna odpowiednią historię. Hindusi utrzymywali, że teren, na którym postawiono meczet, jest miejscem narodzin Ramy, ale wstawienie posągów do historycznego meczetu nie zostało przyjęte przez muzułmanów zbyt dobrze, zwłaszcza że nienawidzą oni wszelkich posągów. Muzułmanie nie wierzą w wizerunki Boga, nie mówiąc już o wielu bogach, podczas gdy hindusi modlą się do swych posągów (i licznych bogów) bezustannie. Aby zapobiec dalszemu rozlewowi krwi, władze zamknęły meczet. - Może powinni byli najpierw usunąć posągi Ramy - zauważył Farrokh. Muzułmanów rozwścieczało to, że hinduskie bóstwa stoją w ich meczecie. Hindusi natomiast nie tylko domagali się, żeby 111 posągi pozostały, ale także chcieli zbudować na miejscu meczetu świątynię Ramy. W tym momencie Gordon Hathaway przerwał Farrokhowi, żeby ponownie wyrazić swoją niechęć wobec partii opisowych. - Nigdy nie pisałeś dla kina, chłopcze - rzekł. - Jeśli zamierzasz pisać dla kina, musisz szybciej zmierzać do sedna. - Nie sądzę, żebyśmy mogli to wykorzystać - rzekł Danny Mills w zadumie - ale uważam, że historia jest ładna. Dziękuję - rzekł Farrokh. Biedna Meher, zlekceważona pani Daruwalla, poczuła, że najwyższy czas zmienić temat. Jako nowy przedmiot konwersacji podsunęła uroki nagłej wieczornej bryzy. Zwróciła uwagę na szelest drzewa neem w Ogrodzie dla Pań. Mogłaby się długo rozwodzić nad zaletami drzewa, ale zorientowała się, że zainteresowanie gości tematem - od początku nie za wielkie zupełnie wygasło. Gordon Hathaway trzymał wyjęte z uszu fioletowe tamponiki w zamkniętej dłoni i potrząsał nimi jak kośćmi do gry. Jakie znów pieprzone neeni? zapytał, jak gdyby sama nazwa drzewa była dlań czymś obraźliwym. - Rosną tu dookoła miasta - rzekł Danny Mills. - To zdaje się jakieś tropikalne drzewa. - Musiał je pan widzieć - zapewnił Farrokh reżysera. - Posłuchaj mnie, chłopcze - rzekł Gordon Hathaway. - Kiedy się robi filmy, nie ma czasu, żeby się przyglądać jakimś pieprzonym drzewom. Meher wywnioskowała z miny męża, że Lowji odebrał tę uwagę jako wielką mądrość, i bardzo ją to zabolało. Tymczasem Gordon Hathaway dał do zrozumienia, że uznaje rozmowę

za skończoną i skoncentrował uwagę na ślicznej młodziutkiej dziewczynie siedzącej przy sąsiednim stoliku. Dzięki temu Farrokh widział teraz arogancki profil reżysera, a głęboki niezmywalny fiolet wnętrza jego ucha wydał mu się przez moment dziwnie niepokojący. Ucho to było właściwie istną tęczą barw, od jaskrawej czerwieni po fiolet, mieniącą się niczym gęba pawiana. Później, kiedy już wielobarwny reżyser poszedł do hotelu - prawdopodobnie przepłukać sobie w wannie trochę strawy przed pójściem do łóżka - Farrokh zmuszony był przyglądać się, jak ojciec nadskakuje pijanemu Danny'emu Millsowi. 112 - To chyba bardzo trudne zmieniać scenariusz w takich warunkach - zaryzykował w pewnej chwili Lowji. - Znaczy w nocy? Przy jedzeniu? Jak sobie wypiję? - zapytał Danny. — Tak na zawołanie - wyjaśnił Lowji. - Wydaje mi się, że byłoby roztropniej kręcić zgodnie z tym, co pan już napisał. - Na pewno - zgodził się smętnie Danny. - Ale oni nigdy tak nie robią. — Myślę, że cenią sobie spontaniczność - rzekł Lowji. - Uważają po prostu, że to, co się napisze, nie jest takie ważne - westchnął Danny. - Naprawdę? - zawołał Lowji. - Zawsze tak jest - wyznał Danny. Biednemu Lowjiemu nie przyszło nawet do głowy, że można zlekceważyć scenarzystę. Nawet Farrokh spojrzał ze współczuciem na Danny'ego Millsa, który był uczuciowym, sentymentalnym jegomościem o miłym sposobie bycia i miał twarz, jaka podoba się zwykle kobietom - dopóki nie poznają lepiej jej właściciela. Potem albo nie mogą znieść jego przyrodzonej słabości, albo tę słabość wykorzystują. Alkohol stanowił dla niego poważny problem, ale picie było raczej symptomem niż przyczyną jego niepowodzeń. Był ciągle spłukany i w konsekwencji rzadko zdarzało mu się skończyć cokolwiek i sprzedać to z pozycji silniejszego; zwykle sprzedawał tylko pomysł na scenariusz lub coś, co było ledwie naszkicowanym fragmentem, i w rezultacie tracił zupełnie kontrolę nad losami takiego utworu. Nigdy nie udało mu się dokończyć żadnej powieści, chociaż zaczynał ich kilka; kiedy potrzebował pieniędzy, odkładał powieść i pisał scenariusz - po czym sprzedawał go, nie doprowadziwszy pracy do końca. Stało się to regułą. Zanim wrócił do powieści, zdążył nabrać odpowiedniego dystansu, aby dostrzec, jaka jest kiepska. Ale Farrokh nie mógł czuć do niego takiej antypatii, jaką czuł wobec Gordona Hathawaya; widział też, że Danny lubi Lowjiego. Scenarzysta podejmował przynajmniej pewne próby oszczędzenia Farrokhowi dalszych upokorzeń. - Wygląda to tak - wyjaśniał Danny Lowjiemu. Zakręcił topniejącym lodem w swojej szklance; w suchym upale poprzedzającym monsun lód topił się szybko - ale nie aż tak szybko, jak Danny pił 113 \

swój dżin. - Jeśli sprzedasz coś, zanim to skończysz, jesteś załatwio* ny. Nigdy nawet nie pokazuj nikomu, że coś piszesz, nim nie skończysz. Po prostu odwalaj swoją robotę. Kiedy już widzisz, że to dobre, pokaż komuś, kto zrobił film, który ci się podobał. - To znaczy jakiemuś reżyserowi?- zapytał Lowji. Cały czas skrzętnie notował. - Tylko reżyserowi - potwierdził Danny Mills. - Nie mówię 0 wytwórni. - A więc pokazujesz to komuś, kogo lubisz, reżyserowi, i w t e -d y ci płacą? - zapytał Daruwalla-senior. - Nie - zaprzeczył Danny Mills. - Nie bierzesz żadnej forsy, dopóki układ nie jest dopięty na ostatni guzik. Jak tylko weźmiesz jakąś forsę, jesteś załatwiony. - No to kiedy bierzesz pieniądze? - zapytał Lowji. - Kiedy zaangażują aktorów, jakich chciałeś, i kiedy podpiszą umowę z reżyserem - i zagwarantują mu prawo do zmontowania ostatecznej wersji filmu. Kiedy widać, że tak im się podoba scenariusz, jesteś pewien, że nie odważą się zmienić ani słowa. A jeśli masz jakieś wątpliwości, żądaj przedstawienia ostatecznej wersji do akceptacji. A potem znikaj. - I ty tak robisz? - Ja nie - odparł Danny. - Ja biorę forsę z góry, tyle, ile się da. 1 potem mnie rolują. - A kto robi tak, jak radziłeś? - zapytał Lowji; był tak zbity z tropu, że przestał notować. - Nie znam takiego - rzekł Danny Mills. - Tych wszystkich, których znam, rolują bez przerwy. - A więc to nie ty poszedłeś ze scenariuszem do Gordona Hathawaya, nie ty go wybrałeś? zapytał Lowji. - Tylko wytwórnia mogła wybrać Gordona - odparł Danny. Odznaczał się tą niezwykłą, zaskakującą gładkością twarzy, jaką można zaobserwować u niektórych alkoholików; wyglądało to tak, jakby niemowlęca cera była bezpośrednim skutkiem jakiegoś procesu konserwacji, a porost włosów na brodzie i policzkach uległ podobnemu zahamowaniu jak mowa. Danny wyglądał na człowieka, któremu wystarczy golenie się raz w tygodniu, choć miał już prawie trzydzieści pięć lat. 114 - Powiem wam coś o Gordonie - oświadczył. - To był jego pomysł, żeby rozbudować rolę guru z wężami, bo jego wyobrażenie zła to aśram z wężami. - Powiem wam coś o Gordonie powtórzył, choć Lowji i Farrokh nie przerywali mu. - Gordon nigdy nie widział żadnego guru, ani z wężami, ani bez. Gordon nigdy nie widział aśramu, nawet w Kalifornii. - To nie problem zaaranżować spotkanie z jakimś guru rzeki Lowji. - Można też odwiedzić jakiś aśram. -- Domyślasz się pewnie, co powiedziałby Gordon na taki pomysł - rzekł pijany scenarzysta; patrzył przy tym na Farrokha. Farrokh starał się jak najlepiej podrobić Gordona Hathawaya: - Ja robię pieprzony film - rzekł. - Czy ja mam czas spotykać się z jakimś pieprzonym guru i łazić po pieprzonych aśramach, kiedy jestem w połowie pieprzonych zdjęć do filmu?

- Bystry z ciebie chłopak - rzekł Danny Mills. Potem powiedział poufnym tonem do Lowjiego: - Twój syn zna się na filmowym biznesie. Choć Danny Mills robił wrażenie człowieka przegranego, trudno go było nie lubić. Tak pomyślał Farrokh, po czym opuścił wzrok i zaskoczony zobaczył dwie intensywnie fioletowe kulki waty z uszu Gordona Hathawaya w swoim piwie. Skąd się tam wzięły? - zachodził w głowę. Musiał posłużyć się łyżeczką od lodów, żeby wyciągnąć ze szklanki ociekające piwem tampony. Położył je na spodku, zastanawiając się, jak długo leżały w piwie i ile zdążył go wypić od chwili, gdy się tam znalazły. Danny Mills śmiał się tak, że nie mógł wykrztusić słowa. Lowji domyślił się, co krąży po głowie jego podejrzliwemu synowi. - Nie bądź śmieszny, Farrokh! - powiedział. - Chyba jasne, że to przypadek. — Słowa te wywołały nowy niepohamowany atak śmiechu u Danny'ego Millsa, co w końcu przyciągnęło uwagę pana Sethny. Steward zmierzył pełnym dezaprobaty spojrzeniem leżące na spodku, nasączone piwem, lecz wciąż fioletowe tampony. Resztka piwa Farrokha była również zabarwiona na fioletowo. Dobrze przynajmniej, że pani Daruwalla poszła już do domu, pomyślał pan Sethna. Farrokh pomógł ojcu ulokować Danny'ego na tylnym siedzeniu samochodu. Zanim odjechali spod klubu Duckworth, a w każdym 115 razie nim opuścili Mahalakszmi, Danny spał już jak suseł. Scenarzysta zawsze kładł się spać o tej porze, jeśli nie wcześniej; kiedy wysadzili go przed hotelem, ojciec Farrokha zapłacił jednemu z rosłych sikhów-portierów i ten odtransportował Danny'ego do pokoju na wózku bagażowym. Tego wieczoru, kiedy zbliżali się do Tardeo - ojciec za kierownicą, Farrokh obok niego, na przednim siedzeniu - Lowji powiedział: - Mógłbyś się trochę opanować i nie demonstrować tak ostentacyjnie swojej pogardy wobec tych ludzi. Wiem, że uważasz się za bardzo wyrafinowanego i że oni są w twoich oczach niegodnym uwagi robactwem, ale powiem ci, że najbardziej jaskrawą oznaką braku subtelności i objawem prostactwa jest tak otwarte okazywanie swoich uczuć. Farrokh dobrze zapamiętał tę reprymendę, bo wziął sobie ją bardzo do serca, choć jednocześnie aż kipiał wewnętrznie, wściekły na ojca, który okazał się w końcu nie taki głupi, za jakiego uważał go syn. Wspominał ten moment po latach także dlatego, że przejeżdżali akurat obok miejsca, w którym dwadzieścia lat później wybuch rozerwał ojca na strzępy. - Powinieneś posłuchać tego, co mówią ci ludzie, Farrokh - ciągnął ojciec. - Nie muszą reprezentować twojego poziomu moralnego, żebyś mógł się od nich czegoś nauczyć. Farrokh zapamiętał także i ten paradoks. Chociaż wszystko zainicjował ojciec, to on, Farrokh, był tym, który naprawdę nauczył się czegoś od cudzoziemców, on był tym, który skorzystał z rad Danny'ego. C%y jednak nauczył się czegoś, co warto wiedzieć? Teraz Farrokh miał nie dziewiętnaście, lecz pięćdziesiąt dziewięć lat. Słońce już zaszło, ale

doktor nadal siedział w Ogrodzie dla Pań, bezwładnie zwieszony w swoim krześle. Z jego wyrazu twarzy można by wnioskować, że jest człowiekiem, któremu się nie powiodło, choć przecież on sprawował całkowitą kontrolę nad 116 swoimi scenariuszami filmów o Inspektorze Dharze - zawsze przedstawiano mu „ostateczną wersję do akceptacji". Ale jakież to miało znaczenie? Wszystko, co dotychczas napisał, było jednym wielkim szajsem. Jak na ironię, odniósł sukces, pisząc scenariusze do filmów wcale nie lepszych niż Pewnego dnia pojedziemy do Indii, kochanie. Doktor Daruwalla zastanawiał się, czy inni scenarzyści produkujący podobną tandetę marzyli przy tym tak jak on o napisaniu czegoś „ambitnego" dla kina. W przypadku Farrokha podobne próby kończyły się zawsze tak samo: nie mógł wyjść poza początek. Zaczynało się od sceny na dworcu Yictoria, w ponurym budynku z witrażami w oknach, fryzami i krokwiami, z ozdobną kopułą, z której czujnie spoglądały w dół chimery - zdaniem Farrokha, było to serce Bombaju. Wewnątrz tej przestronnej, rozbrzmiewającej echem budowli kłębiło się zawsze około pół miliona podróżnych i wiecznych migrantów; ci ostatni podróżowali z całym dobytkiem, z dziećmi i kurami. Przed olbrzymią halą rozciągało się bezkresne targowisko, Craw-ford Market, i pomniejsze kramy ze zwierzętami, na których można było kupić papugę, piranię lub małpę. Kamera wyławiała spośród tłumu tragarzy, przekupniów, żebraków, turystów i złodziei kieszonkowych bohatera filmu, kalekiego chłopca. Jakiegoż innego bohatera mógł wymyślić chirurg-ortopeda? I teraz, z tą magiczną równoczesnością, jaką udaje się czasem osiągnąć w filmie, twarz chłopca (w zbliżeniu) mówi nam, że to właśnie jego — wybrańca spośród milionów - historię poznamy, a w tym samym momencie głos malca spoza kadru wymawia jego imię. Farrokh uwielbiał ten staromodny chwyt z głosem narratora i korzystał z niego bez umiaru w każdym filmie z Inspektorem Dharem. Jeden z tych filmów zaczynał się jazdą kamery za młodą kobietą idącą przez Crawford Market. Kobieta zdradza oznaki zaniepokojenia, jakby wiedziała, że jest śledzona, i w pewnej chwili wpada przy kramie z owocami na stos ananasów, po czym przestraszona zaczyna biec. Nagle poślizgnąwszy się na gnijących odpadkach, wpada na kram ze zwierzętami i złośliwa papuga kakadu dziobie ją w rękę. W tym momencie pojawia się Inspektor Dhar. Kiedy kobieta znów zaczyna biec, Dhar spokojnie idzie za nią. 117 Zatrzymuje się na chwilę przy kramie z egzotycznymi ptakami, tylko po to, by szturchnąć papugę wierzchem dłoni. Jego głos spoza kadru mówi: „Śledziłem ją już po raz trzeci, ale ona była na tyle szalona, iż wydawało jej się, że mnie zgubi". Dhar zatrzymuje się powtórnie, gdy piękna dziewczyna, ogarnięta paniką, wpada na stertę owoców mango. Inspektor jest dżentelmenem; czeka, aż kramarz uprzątnie rozsypane owoce tak, by można było przejść, i kiedy wreszcie odnajduje kobietę ponownie, ta nie żyje. Między

jej szeroko otwartymi oczami, które Dhar litościwie zamyka, czernieje otwór od kuli. Głos Inspektora spoza kadru mówi: „Niestety, nie byłem jedynym, który ją śledził. Próbowała uciec także przed kimś innym". Przyglądając się młodszemu doktorowi Daruwalli siedzącemu w Ogrodzie dla Pań, pan Sethna utwierdzał się w przekonaniu, że zna przyczynę gniewu widocznego w oczach Farrokha; był pewien, że doktor myśli o pewnej nędznej kreaturze sprzed lat. Ale pan Sethna nie wiedział, czym jest zwątpienie w siebie czy niechęć wobec samego siebie. Staremu parsowi nie postałoby w głowie, że doktor Daruwalla myśli o sobie. A Farrokh był zły na siebie, że pozostawił kalekiego chłopca na dworcu Yictoria, na który tamten przybywa na początku filmu. Tysiące historii rozgrywających się w Bombaju zaczynało się na dworcu Yictoria, ale doktor Daruwalla nie potrafił wymyślić żadnej, która mówiłaby o dalszych losach tego zagubionego dziecka. Wciąż zastanawiał się, co może spotkać chłopca po przyjeździe do Bombaju. Farrokh wiedział, że mogło się zdarzyć wszystko, ale jako scenarzysta zadowalał się historyjkami o Inspektorze Dharze, którego słownictwo twardziela było tak samo sztampowe jak cała postać. Doktor Daruwalla próbował znaleźć wyjście z sytuacji, obmyślając historię, która miałaby w sobie niewinność i czystość jego ulubionych punktów programu Wielkiego Królewskiego Cyrku, ale nie potrafił wymyślić niczego, co dorównywałoby choćby najprostszemu z jego ukochanych numerów. Nie mógł nawet wymyślić historii, która byłaby tak ciekawa jak zwykła cyrkowa codzienność. W ciągu długiego dnia pracy, który zaczynał się 0 szóstej rano, nie było tam chwili do zmarnowania. Mali 1 dorośli akrobaci wykonywali ćwiczenia siłowe i sprawnościowe, 118 a także pracowali nad nowymi numerami do dziewiątej lub dziesiątej, kiedy to po zjedzeniu skromnego śniadania sprzątali namioty; we wzmagającym się upale przyszywali cekiny do kostiumów lub wykonywali inne nie wymagające intensywnego ruchu, acz żmudne prace. Od wczesnego przedpołudnia nie było żadnych ćwiczeń ze zwierzętami: dla drapieżników było za gorąco, konie i słonie wzniecały zbyt dużo kurzu. W środku dnia tygrysy i lwy pokładały się z wywieszonymi językami, wystawiając między prętami ogony, łapy, a nawet uszy, jakby w nadziei, że choć te części ciała owionie podmuch bryzy. Tylko ogony poruszały się leniwie wśród brzęczącej orkiestry much. Konie stały, bo tak było im chłodniej, a dwaj chłopcy na zmianę ocierali kurz ze słoni podartymi workami po cebuli i ziemniakach. Inny chłopiec polewał wodą z gumowego węża arenę w głównym namiocie; w skwarze południa zwilżony pył wysychał jednak błyskawicznie. Wszechogarniające odrętwienie obezwładniało nawet szympansy, które zaprzestawały swoich akrobacji, choć od czasu do czasu wydawały z siebie dzikie wrzaski i jak zwykle podskakiwały niespokojnie. Ale jeśli pies ośmielił się zaskomleć, nie mówiąc już o szczeknięciu, narażał się na kopniaka. W południe treserzy i akrobaci jedli obfitszy posiłek, po którym spali parę godzin; pierwsze przedstawienie zaczynało się zawsze o trzeciej. Upał był wciąż obezwładniający, a drobiny kurzu unosiły się w powietrzu i migotały jak gwiazdy w ukośnych smugach słonecznego

światła, wpadającego przez otwory w brezencie głównego namiotu. W tych jaskrawych snopach promieni kurz kłębił się gwałtownie niczym roje much. W przerwach pomiędzy poszczególnymi numerami członkowie orkiestry podawali sobie wilgotną ścierkę, którą wycierali swe blaszane instrumenty, a jeszcze częściej czoła. Na przedstawienie o trzeciej publiczności przychodziło niewiele. Była to dziwna zbieranina ludzi zbyt starych, by pracować przez cały dzień, i dzieci, które jeszcze nie chodziły do szkoły; w obu przypadkach reakcja na popisy akrobatów i zwierząt była dość ospała, tak jakby upał i kurz zmniejszały jeszcze i tak obniżoną zdolność koncentracji. Przez długie lata doktor Daruwalla nigdy nie odczuł jednak, żeby artyści wkładali mniej wysiłku w popołudniowe 119 przedstawienie; zarówno akrobaci, jak treserzy dawali z siebie wszystko. Jeśli ktoś tu zawodził, to raczej publiczność. Dlatego też Farrokh wolał wieczorne spektakle. Ściągały na nie całe rodziny -- młodzi robotnicy i robotnice z dziećmi, które były dostatecznie duże, by zainteresować się programem. Poza tym zamierające światło zawieszonego nisko na niebie słońca zdawało się teraz docierać z daleka i było nawet łagodne. Tumany kurzu pozostawały niewidoczne. Była to też pora, kiedy muchy znikały wraz z oślepiającym blaskiem słonecznego światła, a za wcześnie było na komary. Podczas wieczornego przedstawienia namiot był zawsze zapełniony do ostatniego miejsca. Pierwszym numerem były popisy Plastycznej Damy, „dziewczyny bez kości" imieniem Laxmi (bogini rozkoszy i bogactwa). Dziewczyna była piękna, bez najmniejszych śladów tak pospolitej tu krzywicy. Miała zaledwie czternaście lat, ale ostre rysy twarzy sprawiały, że wyglądała na starszą. Żółte i czerwone cekiny na jej jaskrawopomarańczowym kostiumie bikini migotały w stroboskopowym świetle; wyglądała jak ryba, której łuski rozświetla blask bijący spod wody. W namiocie było na tyle ciemno, żeby zmieniające się barwy światła ze stroboskopu dawały odpowiedni efekt, ale jednocześnie do wnętrza namiotu przenikały promienie zachodzącego słońca, wydobywając z półmroku twarze dzieci na widowni. Doktor Daruwalla pomyślał, że ci, którzy uznawali cyrk za rozrywkę infantylną, mieli rację tylko częściowo; cyrk był także miejscem dla tych dorosłych, których cieszył widok oczarowanej dzieciarni. Dlaczego ja tego nie potrafię? - zastanawiał się doktor, myśląc jednocześnie o kunszcie „bezkostnej" dziewczyny imieniem Laxmi i o kalekim samotnym chłopcu na dworcu Yictoria, na którym ugrzęzła wyobraźnia doktora już po pierwszym kroku. To, co pan Sethna wziął za przygnębienie, było u Farrokha po prostu wyrazem głębokiego rozczarowania samym sobą. Skinąwszy ze współczuciem głową w stronę doktora, który sprawiał wrażenie tak bardzo osamotnionego, pan Sethna pozwolił sobie na rzadką poufałość i mruknął do przechodzącego kelnera: - Dobrze, że to nie ja jestem tym nędznym szczurem, o którym myśli doktor. 120 To nie curry

Problem z filmem Pewnego dnia pojedziemy do Indii, kochanie wiązał się oczywiście nie tylko z alkoholizmem Danny'ego Millsa i tym, że fabuła była ordynarnym plagiatem z Mrocznego ^uycięsiwa; były też gorsze rzeczy, niż brutalne ingerencje Gordona Hathawaya w „oryginalny" scenariusz Danny'ego czy nękające reżysera hemoroidy i grzybice. Najgorsze było to, że umierającą, ale ocaloną w finale żonę grała Vera Rosę, piękność bez krzty talentu i stała klientka kolumn poświęconych plotkom i skandalom. Przyjaciele i koledzy--aktorzy nazywali ją Vera, ale urodziła się w Brooklynie jako Hermione Rosen i była siostrzenicą Gordona Hathawaya (córką C.P.). Świat jest mały, doszedł do wniosku Farrokh. Producent Harołd Rosen stwierdził pewnego dnia, że jego córka jest rzeczywiście tak okropnym bezguściem, za jakie uznała ją cała reszta świata, kiedy tylko pojawiła się na ekranie. Harołd dał się jednak podpuszczać żonie (kilkakrotnie już wspominanej C.P., siostrze Gordona Hathawaya) tak samo, jak Gordon. Działał w oparciu o niezłomne przekonanie swej małżonki, że Hermione Rosen, przeobraziwszy się w Yeronikę Rosę, zostanie kiedyś gwiazdą. Jednak brak talentu i inteligencji okazał się przeszkodą zbyt istotną w osiągnięciu tego celu, a towarzyszyła tym niedostatkom skłonność do obnażania biustu, jaką nawet lady Duckworth byłaby zdegustowana. Ale w klubie Duckworth krążyły latem 1949 roku pogłoski, że wkrótce Vera odniesie wielki sukces. Cóż Bombaj mógł wiedzieć o Hollywood? Jedyne, co wiedział Lowji Daruwalla, to że Verę obsadzono w roli umierającej, lecz cudownie ocalonej żony. Dopiero po pewnym czasie Farrokh dowiedział się, że Danny Mills sprzeciwiał się temu, do chwili gdy Vera uwiodła go i sprawiła, że poczuł się w niej zakochany. Od tej pory scenarzysta zaczął biegać przy nodze aktorki jak pies. Danny był przekonany, że przyczyną późniejszego ostudzenia przelotnej namiętności Very do jego osoby było ciśnienie roli - aktorka miała w „Taju" apartament ł odmówiła Danny'emu sypiania z nim do czasu kręcenia zasadniczych ujęć — ale w rzeczywistości było jasne, że ma romans ze swym ekranowym partnerem. Nie było to oczywiste tylko dla Danny'ego, który 121 zwykle upijał się tak, że od razu zasypiał, a nazajutrz wstawał bardzo późno. Główną rolę męską grał w filmie biseksualny osobnik nazwiskiem Neville Eden. Neyille był zamieszkałym w Ameryce Anglikiem, aktorem jeśli nie oszołamiające utalentowanym, to przynajmniej dobrze wyszkolonym, ale jego przeprowadzka do Los Angeles straciła wiele ze swej atrakcyjności, kiedy uświadomił sobie jasno, że może z góry przewidzieć, jakie zaproponują mu role. Zaczęto go na potęgę obsadzać w rolach typowych Brytyjczyków. Była wśród nich rola Anglika-śledzłennika - coś w rodzaju ekstraktu brytyjskości, jakiej bardziej prymitywni i niewykształceni Amerykanie nie cierpią, potem rola wyrafinowanego angielskiego dżentelmena, którym zainteresowała się w filmie kochliwa amerykańska dziewoja, by po jakimś czasie zorientować się w swej pomyłce i wybrać bardziej konkretnego (choć mniej lotnego) amerykańskiego samca. Była też rola bawiącego w Ameryce brytyjskiego kuzyna - kiedyś towarzysza broni - który w prześmieszny sposób demonstruje swą nieumiejętność jazdy konnej i prowadzenia samochodu w ruchu prawostronnym oraz zbiera cięgi podczas bójki na pięści w jakiejś spelunce. Neville czuł, że każdą z tych ról

przyczynia się do utrwalenia kretyńskiego stereotypu w umysłach publiki, która utożsamiała męskość z cechami, jakie mógł posiadać tylko Amerykanin. Odkrycie to stało się przyczyną stałej irytacji i bez wątpienia wpłynęło na ukształtowanie tego, co aktor nazywał swą „homoseksualną jaźnią". Do filmu Pewnego dnia pojedziemy do Indii, kochanie miał Neville stosunek filozoficzny; grał w nim przynajmniej główną rolę i bohater nie należał do galerii „ogólnie brytyjskich" typów, jakich odtwarzania zwykle od niego oczekiwano - ostatecznie był w tej historii angielskim mężem ożenionym szczęśliwie z Amerykanką, która w końcu umiera. Ale nawet na Neville'a Edena trio frust-ratów, złożone z Danny'ego Millsa, Gordona Hathawaya i Yeroniki Rosę, działało dość deprymująco. Neville wiedział z doświadczenia, iż kontakt z żenującym scenariuszem, drugorzędnym reżyserem i flądrą w roli gwiazdy grozi jemu samemu doszczętnym schamie-niem. Pozostawał też obojętny wobec Very, która zaczęła sobie wyobrażać, że jest w nim zakochana, przekonał się jednak, że 122 kopulacja z nią jest zajęciem bardziej inspirującym i zabawnym niż wspólna praca na planie a on potężnie się nudził. Był zresztą żonaty, o czym Vera wiedziała; dręczyło ją to okropnie, a w każdym razie przyprawiało o uporczywą bezsenność. O tym, że Neville jest biseksem, oczywiście nie wiedziała; była to rewelacja, którą Neville posługiwał się często przy raptownym ucinaniu takich przelotnych romansów. Stwierdził, że efekt jest piorunujący - wystarczyło powiedzieć takiej dziwce, że jest pierwszą kobietą, która aż tak skutecznie podbiła jego serce i zawładnęła myślami, ale że jednocześnie jego homoseksualną jaźń jest po prostu czymś silniejszym od nich obojga. To na ogół działało; damy odchodziły od niego w popłochu. Wszystkie, oprócz żony. Jeśli chodzi o Gordona Hathawaya, miał on pełne ręce roboty; jego hemoroidy i grzybica były fraszką w porównaniu ze zbliżającą się katastrofą. Yeronica Rosę chciała, żeby Danny wrócił do Ameryki, co pozwoliłoby jej na dobre zająć się Nevilłe'em Edenem. Gordon Hathaway zadośćuczynił jej prośbie o tyle, że zakazał Danny'emu wstępu na plan. Obecność scenarzysty, jak utrzymywał, „kurewsko deprymowała aktorów". Ale Gordon nie mógł spełnić prośby swej siostrzenicy do końca i posłać Danny'ego do domu; scenarzysta był mu potrzebny, żeby co wieczór poprawiać ulegający ciągłym zmianom scenariusz. Danny Mills próbował, co zrozumiałe, przywrócić mu pierwotny kształt, bo także zdaniem Neville'a Edena pierwsza wersja była lepsza niż to, co kręcili teraz. Danny uznał, że Neyille to miły gość, choć jednocześnie załamała go wiadomość, że aktor sypia z Verą. Vera zaś pragnęła nade wszystko snu, toteż doktora Lowjiego Daruwallę zaczynała niepokoić ilość proszków na sen, jakich się domagała, tak jednak uwielbiał kino, że nawet aktorka wydawała mu się „czarująca". Jego syn Farrokh raczej nie uległ czarowi Yeroniki Rosę, choć i on nie pozostał całkowicie obojętny wobec jej wdzięków. Wkrótce zaczęły targać dziewiętnastolatkiem sprzeczne emocje. Vera była młodą, dość prostacką kobietą, co młodzieńcowi dziewiętnastoletniemu może wydać się kuszące, zwłaszcza gdy kobieta taka jest intrygująco starsza - a Vera miała lat

dwadzieścia pięć. Poza tym, choć Farrokh nie wiedział o przyjemności, jaką czerpie Vera 123 z okazjonalnego pokazywania swego biustu, aktorka wydawała mu się uderzająco podobna do lady Duckworth ze starych fotografii, które z takim upodobaniem kontemplował. Był to jeden z tych wieczorów, kiedy nawet grubość kamiennego muru i wirujące bez przerwy wentylatory nie mają żadnego wpływu na temperaturę ciężkiego, wilgotnego powietrza, które wypełniało pustą salę taneczną klubu Duckworth niczym mgła znad Morza Arabskiego. Nawet ateiści, tacy jak Lowji, modlili się o nadejście monsunowych deszczów. Po obiedzie Farrokh zaprowadził Verę do sali tanecznej, nie po to, by tańczyć, ale żeby pokazać jej fotografie lady Duckworth. - Jest tu ktoś, kogo pani przypomina - powiedział aktorce. - Może zechce pani zobaczyć. - Potem uśmiechnął się do Meher, która nie sprawiała wrażenia nadmiernie zachwyconej ani arogancją Neville'a Edena, siedzącego po jej lewej stronie, ani towarzystwem pijanego Danny'ego Millsa, który siedział po stronie prawej z głową wspartą na założonych rękach spoczywających w talerzu. - Jasne! - rzekł Gordon Hathaway do siostrzenicy. - Powinnaś zobaczyć foty tej kobitki, Vera. Też pokazywała cycki! - To „też" powinno było ostrzec Farrokha, ale sądził, iż Gordon miał na myśli to, że lady Duckworth nie tylko pokazywała biust. Yeronica Rosę miała na sobie muślinową suknię bez rękawów, która przylepiła się jej do spoconych pleców w miejscu, gdzie aktorka opierała się o krzesło. Jej obnażone ramiona były niesłychaną obrazą dla Duckworthian, a zwłaszcza dla nowo przyjętego stewarda-parsa, pana Sethny, który uważał wystawianie przez kobietę nagich ramion na widok publiczny za wybryk niesłychany - równie dobrze mogłaby dziwka pokazać piersi! Kiedy Vera zobaczyła zdjęcia lady Duckworth, poczuła się mile połechtana; zebrała swe wilgotne, jasne włosy ze zroszonego potem, smukłego karku i odwróciła się do Farrokha; na widok strużki, która spływała spod pachy stojącej tuż przy nim aktorki, doznał on nagłego przypływu erotycznego podniecenia. - Może powinnam upiąć włosy w ten sposób? - zapytała, po czym pozwoliła, by włosy opadły z powrotem. Idąc za nią do jadalni, Farrokh nie mógł nie dostrzec przez wilgotny materiał sukni, że była bez stanika. 124 - No i jak ci się podobała ta pieprzona ekshibicjonistka? - zapytał wuj Very, kiedy wrócili do stolika. Vera rozpięła białą muślinową suknię, ukazując wszystkim - także doktorowi Lowjiemu Daruwalli i jego żonie - swój nagi biust. Również państwo Lalowie siedzący wraz z państwem Bannerjee przy sąsiednim stoliku widzieli piersi Yeroniki Rosę bardzo wyraźnie. Pan Sethna zaś - świeżo zwolniony z klubu Ripon za oblanie gorącą herbatą głupiego klubowicza - otóż pan Sethna zacisnął palce na swej srebrnej tacy, jakby zamierzał nią zabić tę hollywoodzką szmatę. - No i co powiecie? - zwróciła się Vera do swej widowni. - Nie wiem, czy ona była

ekshibicjonistka, ale myślę, że musiała się ostro pieprzyć! - Po czym dodała, że chciałaby wrócić do hotelu, gdzie przynajmniej dociera bryza od morza. W rzeczywistości nie mogła się doczekać karmienia szczurów, które zbierały się na nabrzeżu przy Wrotach Indii; gryzonie nie bały się ludzi, a Verę bawiło rzucanie im resztek z pańskiego stołu, przypominające banalne karmienie kaczek czy gołębi. Potem udawała się zwykle do pokoju Neville'a i tam ujeżdżała go aż do zatarcia fiuta. Ale rankami do udręki spowodowanej bezsennością dochodziły mdłości; odczuwała je ostatnio każdego ranka, więc po tygodniu udała się do doktora Lowjiego Daruwalli, który choć ortopeda — nie miał najmniejszych wątpliwości: aktorka była w ciąży. - O szlag by to - zaklęła Vera. - Myślałam, że to od tego pieprzonego curry. Ale nie; to było po prostu od pieprzenia. Ojcem mógł być albo Danny Mills, albo Neville Eden. Vera miała nadzieję, że jest nim Neville, bo był przystojniejszy. Wyznawała także teorię, że alkoholizm Danny'ego jest dziedziczny. - Chryste, to musi być Neville! - powiedziała. - Danny tak przesiąkł alkoholem, że na pewno jest bezpłodny. Doktor Lowji Daruwalla był naturalnie zaszokowany taką brutalnością ślicznej gwiazdy filmowej, która w rzeczywistości gwiazdą filmową nie była i która nagle przeraziła się, że gdy wuj-reżyser dowie się o jej ciąży, odbierze jej rolę. Stary Lowji uspokoił pannę Rosę, że do zakończenia zdjęć pozostało mniej niż trzy tygodnie, a jej ciąża nie stanie się widoczna wcześniej niż za trzy, cztery miesiące. 125 Panna Rosę zaczęła wtedy obsesyjnie rozmyślać nad tym, czy Neville Eden rzuci żonę i ożeni się z nią, Verą. Doktor Daruwalla uważał, że nie, wolał jednak złagodzić cios, wyrażając to oględnie. - Myślę, że ożeni się z panią Danny Mills - podsunął jej taktownie, ale prawda ta jedynie przyprawiła Verę o taką rozpacz, że aktorka wybuchnęła płaczem. Płacz nie był w szpitalu dla ułomnych dzieci zjawiskiem tak częstym, jak by się tego należało spodziewać. Doktor Lowji Daruwalla wyszedł ze szlochającą aktorką ze swego gabinetu i poprowadził ją przez poczekalnię zapełnioną rannymi, kalekimi i zdeformowanymi dziećmi; wszystkie patrzyły ze współczuciem na płaczącą jasnowłosą panią, wyobrażając sobie, że dostała właśnie jakąś okropną wiadomość o swoim dziecku. I w pewnym sensie tak było. Narodziny slumsów Początkowo wiadomość o ciąży Very nie rozeszła się daleko. Lowji powiedział o tym Meher, a Meher Farrokhowi. Nikt poza tym o niczym nie wiedział i wtajemniczeni zrobili wszystko, by wieść nie dotarła do sekretarza doktora Lowjiego, bystrego młodzieńca z Południa, z Madras. Miał na imię Ranjit i również marzył o karierze scenarzysty. Ranjit był tylko parę lat starszy od Farrokha, jego angielszczyzna w mowie była nieskazitelna, ale pisanie jak dotąd ograniczało się do znakomicie komponowanych historii chorób pacjentów doktora Daruwalliseniora oraz sporządzania sążnistych sprawozdań z lektury najnowszych pism specjalistycznych z zakresu ortopedii. Streszczenia te pisane były nie po to, by zaskarbić sobie wdzięczność doktora, lecz po to, by dostarczyć zapracowanemu szefowi

skondensowanych informacji o tym, co zechciałby może sam przeczytać. Chociaż Ranjit pochodził z hinduskiej rodziny braminów-wegeta-rian, podczas wstępnego wywiadu powiedział Lowjiemu, że nie uznaje żadnej religii i uważa system kastowy za „instrument podporządkowania sobie ludzi". Lowji natychmiast przyjął młodzieńca. Ale to było pięć lat wcześniej. Chociaż Ranjit był dla Daruwalli--seniora sekretarzem wręcz idealnym i Lowji stawał na głowie, aby wyprać mózg młodzieńca i umocnić go w jego ateizmie, Ranjit miał 126 ogromne trudności ze znalezieniem sobie narzeczonej - a co ważniejsze, przyszłego teścia mimo że regularnie zamieszczał oferty matrymonialne w „The Times of India". Nie podawał tam, że jest braminem i ortodoksyjnym wegetarianinem, jakkolwiek jednak dla niego mogło to nie mieć znaczenia, dla ewentualnych teściów miało, i to wielkie. A jeśli ktoś w ogóle na takie ogłoszenia odpowiadał, to nie kandydatki na narzeczone, ale właśnie potencjalni teściowie. I oto teraz powstał konflikt pomiędzy Lowjim i Ranjitem, ponieważ Ranjit ugiął się w końcu. W odpowiedzi na jego ostatnie ogłoszenie w „The Times of India" wpłynęło sto ofert, a stało się tak dlatego, że przedstawił się w nim jako zwolennik systemu kastowego i wegetarianin. W końcu, jak powiedział Lowjiemu, przestrzegał kiedyś w dzieciństwie tych zasad i nie umarł od tego. - Jeśli pomoże mi to w znalezieniu żony - rzekł - to wymalowanie sobie dla pucu kropki na czole nie zabije mnie i teraz. Lowji był zdruzgotany tą zdradą, bo traktował Ranjita jak trzeciego syna i szermierza ateizmu. Poza tym rozmowy (z ponad setką przyszłych teściów) odbiły się bardzo negatywnie na pracy młodzieńca; był bez przerwy zmęczony i nie dziwota, skoro jego umysł zajęty był bezustannie porównywaniem setki potencjalnych żon. Ale nawet w tym stanie umysłu Ranjit był niezwykle uprzejmy dla filmowej bogini hollywoodzkiej, Yeroniki Rosę, podczas jej wizyty u doktora. A ponieważ to do jego obowiązków należało porządkowanie bazgrołów Lowjiego i komponowanie z nich normalnej historii choroby, przeżył wielkie zaskoczenie, gdy stwierdził - po wyjściu zalanej łzami Very - że Lowji sporządził tylko notkę „problemy ze stawami" i umieścił ją w teczce z nagłówkiem „Symbole seksualne". Rzadko się też zdarzało, żeby Daruwalla--senior odprowadzał jakiegokolwiek pacjenta, zwłaszcza po zwykłej whycie w gabinecie i w sytuacji, gdy w kolejce czekali inni. W dodatku stary doktor Daruwalla zatelefonował do domu i uprzedził żonę, że przyjdzie z panną Rosę. I to tylko w związku z bólami Stawów? Ranjitowi wydało się to wszystko mocno podejrzane. Na szczęście konieczność uczestniczenia w ważnych rozmowach w następstwie udanego ogłoszenia matrymonialnego, nie pozwoliła mu poświęcić zbyt wiele czasu i energii spekulacjom na temat 127 trapiących Verę „problemów ze stawami". Ograniczył się zatem do zapytania doktora Daruwalli, jakie to mianowicie problemy ze stawami ma aktorka, ponieważ nie zwykł

wypisywać na maszynie niekompletnych raportów. - Hm, właściwie to skierowałem ją do innego lekarza — odparł Lowji. A więc to nie stawy? - dociekał Ranjit. Chodziło mu tylko o przyzwoity raport. Być może problem ginekologiczny - odpowiedział Lowji ostrożnie. A na co się uskarżała? - zapytał zdziwiony Ranjit. Na ból w kolanach - odparł Lowji z wahaniem i lekceważąco machnął ręką. - Ale stwierdziłem, że to ma podłoże psychosomatyczne. — I ten ginekologiczny problem też? - dopytywał się Ranjit. Przewidywał spore trudności ze sporządzeniem swego raportu. Niewykluczone - rzekł Lowji. - A jaki to problem ginekologiczny? - nie poddawał się Ranjit. Jako człowiek młody, z ambicjami scenarzysty, podejrzewał, że problemem tym jest choroba weneryczna. - Swiąd - odparł Daruwalla-senior, po czym aby zapobiec dalszym dociekaniom, dodał sprytnie: -- Swiąd pochwy. - Dobrze wiedział, że żaden młody człowiek nie będzie roztrząsał czegoś podobnego. Sprawa była zamknięta. Raport Ranjita dotyczący Yeroniki Rosę był pod względem formy i treści najbliższym scenariuszowi dziełem, jakie ten kiedykolwiek napisał (po latach młodszy doktor Daruwalla sięgał po dokument z wielką przyjemnością, ilekroć chciał przywołać w pamięci dawne czasy). Pacjentka nie jest pewna, czy nie dokucza jej ból kolan. Wyobraża sobie, że nie cierpi na świąd pochwy, podczas gdy w rzeczywistości cierpi, odczuwając jednocześnie ból w kolanach, którego w istocie nie ma. W tej sytuacji zaleca się naturalnie konsultację u ginekologa. A jakiego wybrano ginekologa, by sprostał zadaniu! Niewiele pacjentek mogłoby stwierdzić, że poczuły się absolutnie pewnie, 128 kiedy dostały się w łapy sędziwego, nieszczęsnego doktora Taty. Lowji wybrał go dlatego, że jako człowiek wiekowy, Tata gwarantował dyskrecję; jego pamięć była zbyt nadwerężona, by mógł rozsiewać plotki. Niestety, wybór doktora Taty jako położnika nie był najlepszy. Lowji zachował natomiast tyle rozsądku, by powierzyć Yeronikę Rosę z jej psychicznymi problemami opiece swej żony. Meher położyła ten brzemienny ładunek wybuchowy w gościnnym pokoju rodzinnej siedziby Daruwallów przy starej Ridge Road. Traktowała Verę jak dziewczynkę, której usunięto migdałki. Chociaż takie macierzyńskie podejście przynosiło pewne ukojenie, nie rozwiązywało problemu Very; nie pocieszało jej też zbytnio zapewnienie Meher, że ona sama nawet nie za bardzo pamięta mękę i koszmar porodu. Po latach, jak powiedziała aktorce, pozostały jej tylko wspomnienia miłych fragmentów tego doświadczenia. W rozmowach z Lowjim Meher przejawiała mniej optymizmu. - Wpędziłeś nas w dziwaczną i niezręczną sytuację - oświadczyła mężowi. Wkrótce sytuacja ta znacznie się pogorszyła. Nazajutrz Gordon Hathaway zadzwonił do doktora Daruwalli z planu zaaranżowanego w slumsach, z niepokojącą wiadomością, że Yeronica Rosę miała zapaść w przerwie między ujęciami. W rzeczywistości wyglądało to trochę inaczej. Domniemana zapaść nie miała w

każdym razie nic wspólnego z jej niechcianą ciążą; aktorka zemdlała po prostu dlatego, że polizała ją, a potem kichnęła jej w twarz krowa. Nie można powiedzieć, żeby Very to nie zdenerwowało, ale tłum gapiów, świadków incydentu - jednego z wielu, jakie zdarzały się w slumsach codziennie - nie widział wypadku dokładnie i wobec tego niewłaściwie go zinterpretował. Farrokh nie pamiętał już, czy latem 1949 roku istniały prawdziwe slumsy w okolicach Sophia Zuber Road; pamiętał tylko, że tereny te zamieszkiwali zarówno muzułmanie, jak hindusi, bo chodził niedaleko do szkoły pod wezwaniem świętego Ignacego w Mazagaonie. Prawdopodobnie było tam już coś w rodzaju slumsów. A na pewno są w tym miejscu rozległe i cieszące się pewną sławą slumsy dziś. Trzeba uczciwie powiedzieć, że film Gordona Hathawaya przyczynił się przynajmniej do powstania przy Sophia Zuber Road czegoś, co mogło od biedy ujść za nadające się do zamieszkania 129 domy, ponieważ tu właśnie wzniesiono pospiesznie replikę slumsów dla potrzeb filmowców. Wśród wynajętych statystów - którzy grali mieszkańców tych slumsów byli naturalnie bombajczycy, poszukujący prawdziwych slumsów, żeby się tam wprowadzić. A kiedy już się wprowadzili, zaczęli atakować ekipę, która nieustannie zakłócała ich prywatność. Bardzo szybko slumsy filmowe stały się i c h slumsami. Pojawiła się także kwestia latryny. Armia wynajętych kulisów rosłych drabów ze szpadlami wykopała specjalny dół. Ale nie można tworzyć nowego miejsca do srania, jeśli nic jest się przekonanym, że ludzie będą tam srać. Uniwersalny kodeks defekacji stanowi: jeśli jacyś ludzie gdzieś nasrają, inni również zaczną srać w tym miejscu. Jest to jedynie słuszne. Wypróżnianie w Indiach to czynność nieskończenie twórcza. Oto postawiono nową latrynę; wkrótce nie była już nowa. A trzeba przy tym pamiętać o intensywnych upałach przed nadejściem monsunu i o późniejszych powo-dziach, po jego nadejściu; te właśnie czynniki w połączeniu z nagłą obfitością ludzkich ekskrementów wpłynęły niewątpliwie na intensyfikację porannych dolegliwości Very - nie mówiąc już o jej skłonności do omdleń, która tego szczególnego dnia wystąpiła z wyjątkową ostrością, gdy polizała aktorkę i kichnęła na nią krowa. Gordon Hathaway i jego ekipa kręcili scenę, w której porywacze umierającej żony (Vera) wloką ją przez slumsy w drodze do aśramu wężowego guru. W tym właśnie momencie idealistycznie usposobiony misjonarz-jezuita, który akurat przeprowadza rozmaite bezinteresowne akcje w slumsach, widzi piękną, autentycznie jasnowłosą kobietę, wleczoną po Sophia Zuber Road przez bandę oprychów, którzy jakoś dziwnie do niej nie pasują. W ślad za nimi pojawia się oszalały mąż (Neville) i stereotypowo już głupi policjant, który przez swą nieudolność stracił trop. Tu następuje pierwsze spotkanie męża z jezuitą, ale nie pierwsze zetknięcie Neville'a i aroganckiego aktora indyjskiego, Subodha Raia, który odtwarza rolę misjonarza, demonstrując niestosowną, zgoła świecką kokieterię i wdzięk. Tymczasem wielu mieszkańców nowych slumsów zostało zmuszonych do opuszczenia „swoich" siedzib, aby Gordon Hathaway mógł nakręcić tę scenę. Jeszcze liczniejsza rzesza

przyszłych rezydentów nowych slumsów tłoczyła się dokoła, czekając niecierpliwie 130 na moment, kiedy będą mogli się wprowadzić. Gdyby uwagi gapiów nie skupiała na sobie Yeronica Rosę, mogliby zobaczyć, jak Neville i Subodh flirtują ze sobą poza zasięgiem kamery, jak podszczypują się i łaskoczą, podczas gdy Vera nieoczekiwanie staje twarzą w mordę z krową. Krowy, o czym słyszała Vera, są w Indiach święte choć nie dla większości zgromadzonych wokół planu muzułmanów, wielkich amatorów befsztyków - ale aktorka doznała takiego szoku na widok t e j konkretnej krowy, gdy ta najpierw stanęła jej na drodze, a potem zbliżyła się do niej, że przez dłuższą chwilę nie wiedziała, co począć. Tymczasem wilgotny oddech zwierzęcia owionął jej biust, jako że została porwana (w filmie) z hotelu w samym szlafroku. Biust Very był dość bujny i mocno odkryty. Krowę natomiast zdobiła girlanda z kwiatów i jaskrawe, kolorowe paciorki nanizane na rzemyki przywiązane do uszu. Ani krowa, ani Vera nie wiedziały, jak wybrnąć z sytuacji, choć aktorka absolutnie nie zamierzała urazić niczyich religijnych uczuć agresywną postawą wobec zwierzęcia. - O, jakie ładne kwiaty! - zawołała. - Jaka miła krówka! - (Repertuar przyjaznych, nieobraźliwych uwag miała Yeronica Rosę nader skromny). Obejmować krowy za szyję i całować jej długiej, smutnej mordy raczej nie zamierzała; nie była pewna, czy w ogóle powinna jej dotykać. Ale pierwszy ruch wykonała krowa. Szła sobie po prostu swoją drogą i nagle stanęła jej na tej drodze ekipa, a konkretnie jakaś głupia dziewucha. Krowa ruszyła więc z wolna naprzód - i nastąpiła na bosą stopę Yery. Yera zaś była bosa, ponieważ właśnie ją (w filmie) porwano. Aktorka bała się religijnych fanatyków tak panicznie, że pomimo bólu nie odważyła się wrzasnąć prosto w pysk bydlęcia, które teraz napierało wilgotnymi nozdrzami na jej biust. Nie tylko parne powietrze, lecz także ból i strach sprawiły, że Yerę oblał zimny pot; czy to sól na jej jasnej skórze, czy też kuszący zapach - bo Yera pachniała bez wątpienia nieporównanie piękniej niż mieszkańcy slumsów przy Sophia Zuber Road - skłoniły krowę do polizania dziewczyny. Zarówno rozmiary krowiego ozora, jak i jego dotknięcie, były dla Yery czymś zupełnie nowym i kiedy krowa kichnęła potężnie prosto w twarz aktorki, ta zemdlała. Wtedy 131 krowa pochyliła się nad nią i przejechała jęzorem po jej biuście i ramionach. Jak się potem okazało, nikt nie widział dokładnie tego zajścia. Część gapiów była najwyraźniej skonsternowana widokiem szczęścia, jakiego dostąpiła panna Rosę, część zaś wzburzona tym, co zobaczyła, przy czym ci oburzeni nie byli zbyt pewni, co mianowicie widzieli. Tylko Yera doszła później do wniosku, że oburzeni oburzali się z powodu świętej krowy. Neville Eden i Subodh Rai nie byli natomiast pewni, czy to nie widok ich wzajemnych zalotów był przyczyną jej omdlenia. Zanim państwo Daruwalla odnaleźli przyczepę, która służyła pannie Rosę jako garderoba i punkt udzielania pierwszej pomocy, muzułmański sprzedawca bidi zdążył już poinformować całą ulicę, że jasnowłosa amerykańska gwiazda, naga do pasa, polizała krowę, co wywołało rozruchy wśród wrażliwej społeczności hinduskiej. Aż taki wybryk nie był zresztą konieczny;

dla wywołania rozruchów nie potrzeba konkretnej przyczyny. Jeśli te jakąś miały, to rzecz polegała na tym, że wielki tłum czekał na wprowadzenie się do filmowych slumsów i niecierpliwił się zbyt długim oczekiwaniem; ludzie chcieliby zacząć nowe życie od zaraz. Yera wolała sobie oczywiście wyobrażać, że to, co się stało, stało się za sprawą jej i krowy. I właśnie w samym środku tego zamętu rodzina Daruwallów przybyła na ratunek tak niefortunnie ciężarnej pannie Rosę. Wprawdzie spotkanie z krową nie wpłynęło korzystnie na jej stan psychiczny, ale doktor Daruwalla-senior stwierdził tylko zadraśnięcie i opuchliznę na prawej stopie i to, że Yera nadal jest w ciąży. - Jeśli Neville się ze mną nie ożeni, oddam komuś to dziecko - oświadczyła aktorka Lowjiemu, Meher i Farrokhowi. - Ale musicie załatwić to tu, na miejscu - dodała. Była przekonana, że „amerykańska publiczność" nie pochwaliłaby jej za urodzenie nieślubnego dziecka, co ważniejsze, wuj (gdyby wiedział) nie zaangażowałby jej do następnego filmu, a co gorsza, Danny Mills (gdyby wiedział), powodowany typowym dla pijaków sentymentalizmem, chciałby sam zaadoptować bachora. - Wszystko powinno pozostać między nami oświadczyła panna Rosę bezradnym Daru-wallom. - Znajdźcie mi jakichś pieprzonych bogaczy, którzy chcą mieć białe dziecko! 132 W przyczepie było gorąco jak w saunie; państwo Daruwallowie zastanawiali się, czy Yera nie cierpi przypadkiem na odwodnienie organizmu. Trzeba powiedzieć, że Lowji i Meher nie byli obznajo-mieni z logiką moralną ludzi Zachodu, zwrócili się więc do wykształconego w Europie syna, aby służył im za przewodnika w tej materii. Ale nawet Farrokhowi pomysł obdarowania Indii jeszcze jednym dzieckiem wydawał się dziwaczny i wątpliwy. Zasugerował delikatnie, że może chętniej zaadoptowałby dziecko ktoś z Europy czy z Ameryki, ale pannie Rosę zależało na absolutnej dyskrecji, jak gdyby to, co zrobi w Indiach czy kogo tu pozostawi, nie obciążało jej sumienia, a w każdym razie nie mogło być wykorzystane przeciwko niej. - Mogłaby pani usunąć ciążę - podsunął doktor Daruwalla-senior. - Nie chcę nawet o tym słyszeć - odparła Yeronica Rosę. - Ja nie z tych - ostatecznie wpojono mi w dzieciństwie pewne zasady moralne. Państwo DaruwTallowie zadumali się głęboko nad „zasadami moralnymi" Yery, gdy tymczasem przyczepa kołysała się gwałtownie z boku na bok, atakowana przez rozwrzeszczany tłum mężczyzn i wyrostków. Najpierw spadły z półki pomadka i ołówek do oczu, potem pudry, emulsje i róż. Potem roztrzaskał się dzban z odkażoną wodą, a następnie karafka z alkoholem. Farrokh złapał spadające pudełko z gazikami i drugie z plastrami, jego ojciec zaś ruszył w stronę zasuwanych drzwi. Yeronica Rosę wrzeszczała tak głośno, że nie słyszała, co wykrzykuje do tłumu stary Lowji, nie słyszała też odgłosu razów, gdy rośli kulisi z ekipy zaatakowali motłoch szpadlami, którymi jeszcze niedawno kopali dół pod latrynę. Panna Rosę leżała na wznak w koi, zaciskając kurczowo palce na jej rozdygotanych krawędziach, a grad małych kolorowych słoiczków sypał się na nią z góry, nie czyniąc jej zresztą najmniejszej krzywdy. - Nienawidzę tego kraju! - wołała.

- To się zaraz skończy - zapewniała ją Meher. -Nienawidzę, nienawidzę, nienawidzę!- wrzeszczała Yera. - To najbardziej koszmarny kraj na świecie - ja go po prostu nienawidzę! Farrokhowi przyszło do głowy, żeby zapytać ją, dlaczego w takim razie chce zostawić w Bombaju swoje dziecko, ale czuł, że za 133 mało wie o dzielących ich kulturowych różnicach, aby cokolwiek krytykować. Wolał nigdy nie zgłębiać różnic pomiędzy tymi ludźmi a sobą. Kiedy człowiek ma dziewiętnaście lat, wykazuje skłonność do skrajnych uogólnień w sprawach moralności. Obciążanie całych Stanów Zjednoczonych odpowiedzialnością za postępki eks-Her-mione Rosen było trochę niesprawiedliwe, a jednak Farrokh czuł, że jego projekt zamieszkania w Ameryce jakoś dziwnie się oddala. Krótko mówiąc, zachowanie Yeroniki Rosę przyprawiało Far-rokha o fizyczne cierpienie. W końcu powinna ona wziąć na siebie jakąś odpowiedzialność za swoją ciążę. A w dodatku śmiała jeszcze zbezcześcić święte wspomnienia Farrokha o ekshibicjonizmie lady Duckworth! Według legendy samoobnażanie lady Duck-worth było eleganckie, ale nie budziło żądzy. W wyobraźni Farrokha jej piersi były tylko symbolem. Ale od pewnego momentu zagnieździło się, w jego umyśle inne wspomnienie, obraz gołych cycków Very - zjawiska niezwykle wprost cielesnego. Człowiek % kamforą Nic dziwnego, że błądząc pamięcią po tym śmietnisku przeszłości, Farrokh zasiedział się do zmroku w ogrodzie klubu Duckworth. Tymczasem pan Sethna zdążył podać mu świeżego, zimnego kingfishera. Farrokh nie tknął i tego piwa. Jego utkwione gdzieś w dali spojrzenie było niemal tak samo nieobecne jak spojrzenie martwych oczu pana Lala, choć w tym drugim przypadku sępy (o czym była już mowa) zmąciły klarowność obrazu. W Wielkim Cyrku Królewskim na godzinę przed każdym wieczornym przedstawieniem przechodził wzdłuż szeregu namiotów zgarbiony człowiek, pchając przed sobą blaszany piecyk na kółkach; koks żarzył się w mroku, a w powietrzu unosił się aromatyczny dym z kamfory, który przenikał do namiotów akrobatów i treserów. Człowiek z kamforą zatrzymywał się przy każdym namiocie, aby upewnić się, że wystarczająco duża porcja dymu przeniknęła do środka. Oprócz leczniczych właściwości, jakie przypisywano kamforze stosowano ją często jako środek łagodzący podrażnienia wywołane infekcją i uśmierzający swędzenie kamforowy dym miał 134 też dla artystów znaczenie magiczne. Wierzyli oni, że wdychanie dymu z kamfory chroni ich przed złem i niebezpieczeństwami związanymi z wykonywanym zawodem - także przed atakami zwierząt i upadkami. Kiedy Pan Sethna zobaczył, jak doktor zamyka oczy, odrzuca do tyłu głowę i wciąga haust przesyconego wonią kwiatów7 powietrza Ogrodu dla Pań, odczytał to całkiem opacznie. Wywnioskował błędnie, że Farrokh, poczuwszy powiew wieczornej bryzy, z rozkoszą chłonie nagłą falę zapachów, jaka napłynęła od gąszczu pnącej się wokół bugenwilli. Ale doktor Daruwalla usiłował po prostu złowić w powietrzu woń kamforowego dymu, tak jakby

również jego wspomnienia z przeszłości domagały się środka dezynfekcyjnego - i błogosławieństwa. 135 PIERWSZY ODPADA po przyjściu na świat Jeśli chodzi o Verę, Farrokh nigdy jeszcze nie był świadkiem bardziej skandalicznego postępowania kobiety; wrócił już do Wiednia, gdy Yeronica Rosę powiła bliźnięta, po czym zdecydowała się pozostawić jedno z dzieci w mieście, którego nienawidziła, drugie zaś zabrać ze sobą. Była to decyzja szokująca, ale właściwie nie zaskoczyła Farrokha; Vera należała do kobiet działających pod wpływem nagłych impulsów, a on obserwował jej zachowanie w porze monsunu i wiedział, do jakich szaleństw jest zdolna. W Bombaju ulewy monsunowe zaczynają się w połowie czerwca i trwają do września. Dla większości mieszkańców miasta deszcze są mimo pozatykanych kanałów burzowych dobrodziejstwem, przynoszą bowiem ulgę po upałach. Był już lipiec, kiedy zakończono zdjęcia do koszmarnego kiczu i filmowa hołota opuściła Bombaj - pozostawiając niestety nieszczęsną Verę na całą resztę pory monsunu i kilka kolejnych miesięcy. Wyjaśniła im, że zostaje po to, żeby się „odnaleźć". Neville'owi było wszystko jedno, czy Vera zostaje, czy jedzie z nimi; zabrał ze sobą do Włoch Subodha - dieta makaronowa, jak wyjaśnił z satysfakcją Farrokhowi, daje energię niezbędną do intensywnego uprawiania pedalskich praktyk. W Los Angeles Gordon Hathaway usiłował zmontować Pewnego dnia pojedziemy do Indii, kochanie, ani jednak zmiana tytułu, który brzmiał teraz Umierająca %ona, ani żadne montażowe sztuczki nie mogły uratować filmu. Gordon codziennie przeklinał rodzinę za zwalenie mu na kark takiej despotki i beztalencia. 136 Danny Mills trzeźwiał w prywatnym sanatorium w Laguna Beach w Kalifornii; sanatorium wyprzedzało swą epokę - zalecano tu intensywną gimnastykę w połączeniu z dietą złożoną z grejpfrutów 1 avocado. Poza tym wypożyczalnia limuzyn pozwała Danny'ego do sądu, ponieważ producent Harold Rosen odmówił płacenia za tak zwane służbowe podróże scenarzysty (kiedy Danny nie mógł już wytrzymać w sanatorium, zamawiał telefonicznie limuzynę, która wiozła go do Los Angeles i tam czekała na niego, podczas gdy Danny konsumował solidny obiad z befsztykiem, zapijając go dwiema lub trzema butelkami czerwonego wina; potem limuzyna odwoziła go do Laguna Beach, gdzie Danny pojawiał się nabuzowa-ny, z językiem przypominającym kształtem i barwą surową kurzą wątróbkę; kiedy zaczynało go suszyć, tęsknił nade wszystko do czerwonego wina). Danny pisał do Very codziennie zdumiewająco klaustrofobiczne listy miłosne; niektóre liczyły dwadzieścia stron maszynopisu, a ich sens był, co zrozumiałe, zawsze taki sam: że Danny „się zmieni", jeśli Vera wyjdzie za niego za mąż. Tymczasem Vera realizowała swoje plany, w ścisłej współpracy 2 Daruwallami. Ukryła się w ich domu i pozostała tam aż do rozwiązania. Opiekę nad przyszłą matką powierzono sędziwemu przyjacielowi Daruwalli-seniora, zgrzybiałemu

pechowcowi, doktorowi Tacie. Tata na ogół nie praktykował wizyt domowych, ale ze względu na przyjaźń z Daruwallami i zrozumienie dla wyjątkowej wrażliwości przypisywanej hipochondrycznej gwieździe, zgodził się na odwiedzanie pacjentki w domu. I dobrze się stało, jak stwierdziła Meher, ponieważ dziwaczna tablica na poradni doktora Taty, oznajmiająca dużymi literami, że tu mieści się NAJLEPSZA, NAJSŁYNNIEJSZA KLINIKA GINEKOLOG1C/NO-POŁOŻNIC/A nie wzbudziłaby raczej zaufania Yeroniki Rosę. Oszczędzenie Verze informacji, że doktor Tata uznaje za konieczne reklamować swą poradnię jako „najlepszą" i „najsłynniejszą", było wyjściem rozsądnym, inaczej bowiem aktorka bez wątpienia doszłaby do wniosku, że staremu lekarzowi brakuje pewności siebie. I w ten oto sposób doktor Tata stal się częstym gościem w szacownej rezydencji 137 Daruwallów przy Ridge Road. Ponieważ zaś był za stary, by bez rvzvka samodzielnie prowadzić samochód, jego przyjazdy i odjazdy sygnalizowała obecność taksówek na podjeździe - z wyjątkiem jednego przypadku, kiedy to Farrokh zobaczył, jak doktor Tata gramoli się z tylnego siedzenia prywatnego samochodu. Nie zainteresowałoby to specjalnie młodego człowieka, gdyby nie fakt, że za kierownicą siedziała Promila Rai, a obok jej rzekomo bezwłosy bratanek, Rahul ten sam, którego seksualna nieokreśloność tak bardzo nurtowała Farrokha. Było to poważnym zagrożeniem dla tajemnicy, w jakiej Daruwal-lowie starali się utrzymać sprawę Ycry i jej spodziewanego dziecka, ale Promila i jej deprymujący bratanek odjechali, gdy tylko doktor Tata postawił nogę na podjeździe. Poza tym doktor Tata zapewnił Lowjiego, że zwiódł Promile, mówiąc, iż jedzie zbadać Mcher. Meher obrażała sama myśl, iż w głowie kobiety tak jej niemiłej, jak Promila Rai, zakiełkuje podejrzenie, że to ona, Meher, ma jakieś problemy intymnej natury. ]eszcze długo po wyjściu doktora Taty nie mogła się uspokoić i postanowiła zapytać Lowjiego i Farrokha, co mianowicie łączy z doktorem Tatą Promile i Rahula Raia. Lowji roztrząsał tę kwestię tak, jakby dopiero teraz to do niego dotarło. - Pewnie była u niego z wizytą i poprosił, żeby go podwiozła - domyślał się Farrokh. |est już w tym wieku, że nie może rodzić zauważyła Meher z dziką satysfakcją. (eśli była u lekarza, to musiała to być jakaś sprawa kobieca. Ale po co brałaby ze sobą bratanka? A może to bratanek potrzebował porady - rzekł Lowji. - Może to miało coś wspólnego z tym jego brakiem owłosienia? Znam Promile Rai powiedziała Meher. Za nic nie uwierzy, że doktor Tata przyjechał z wizytą do mnie. A potem, pewnego wieczoru, po jakiejś uroczystości klubowej z nie kończącymi się mowami, Promila Rai podeszła do doktora Lowjiego Daruwalli i powiedziała: Wiem wszystko o jasnowłosym dziecku, wezmę je. - O jakim dziecku? zapytał ostrożnie doktor. Po czym dodał: Nic ma pewności, że będzie jasnowłose. jasne, że będzie rzekła Promila Rai. Znam się na tym. \\ każdym razie będzie miało jasną karnację.

Lowji uznał, że istotnie, karnacja będzie jasna, ale zarówno Danny Mills, jak Neville FJden byli brunetami i doktor szczerze powątpiewał, czy dziecko będzie miało włosy tak jasne jak Yeronica Rosę. Meher dla zasady sprzeciwiła się temu, żeby Promila Rai została przybraną matką dziecka. Po pierwsze, Promila przekroczyła już pięćdziesiątkę - i była nie tylko starą panną, ale zła, godną pogardy, odpychającą kobietą. - To zgorzkniała, złośliwa jędza rzekła Meher. Będzie okropną matką! Jako mieszkanka Malabar Hill, Promila przewodziła akcji protestacyjnej przeciwko Wieżom Milczenia. Obraziła przy tej okazji całą społeczność parsów, nawet starego Lowjiego. Promila utrzymywała, że sępy upuszczają różne części ciała i te spadają elo ogrodów i na tarasy rezydencji położonych na wzgórzu. Twierdziła, że kiedyś znalazła kawałek palca pływający w poidełku dla ptaków zawieszonym na balkonie. Rozgniewany doktor Daruwalla napisał wtedy list, w którym wyjaśnił Promili, że sępy nie latają z palcami rąk i nóg nieboszczyków w dziobach; sępy pożerają łup na ziemi i wie to każdy, kto zna się choć trochę na obyczajach tych ptaków. - I ty teraz chcesz, żeby -Promila została matką! - wykrzyknęła Meher. - Rzecz nie w tym, że ja chcę, żeby Promila Rai została matką - odparł Daruwalla-senior. Chodzi o to, że bogate matrony bynajmniej nie ustawiają się w kolejce, żeby zaadoptować niechciane dziecko amerykańskiej gwiazdy filmowej. - Poza tym - rzekła Meher - Promila Rai nienawidzi mężczyzn. Co będzie, jeśli to biedne dziecko okaże się chłopcem? Lowjł nie odważył się wyjawić Meher, co powiedziała mu wcześniej Promila. Promila zaś nic tylko była pewna, że dziecko będzie jasnowłose, ale też głęboko przekonana, że będzie to dziewczynka. - Znam się na tym powiedziała. Pan jest tylko lekarzem, i to od stawów, nic od dzieci! Doktor Daruwalla-senior bynajmniej nie sugerował, żeby Yero-flica Rosę i Promila Rai przedyskutowały ewentualną transakcję, przeciwnie, robił wszystko, żeby do takiej dyskusji nic doszło 138 139 zresztą one same nie bardzo się sobą wzajemnie interesowały. Dla Yery liczyło się tylko to, że Promila jest bogata, a w każdym razie robi takie wrażenie. Dla Promili zaś największe znaczenie miało to, że Yera jest zdrowa. Promila bała się panicznie narkotyków; była przekonana, że to właśnie narkotyki zatruły kiedyś mózg jej narzeczonego i sprawiły, że zmienił swe matrymonialne plany - dwukrotnie. W końcu gdyby nie był narkomanem i zachował jasność umysłu, dlaczego miałby się z nią nie ożenić - przynajmniej raz? Lowji mógł zapewnić Promile, że Yera nie zażywa narkotyków. Teraz, kiedy Neville i Danny wyjechali z Bombaju i Yera nie musiała codziennie udowadniać, że jest aktorką, nie potrzebowała tabletek na sen, mało, przesypiała większość wolnego czasu. Niemal wszyscy widzieli, czym się to może skończyć; jeden Lowji niestety nie widział. Własna żona doktora uznała, że jest z jego strony zbrodnią choćby rozważać możliwość

oddania dziecka w ręce Promili Rai; Promila bez wątpienia odmówiłaby przyjęcia noworodka, jeśli okazałby się on chłopcem lub miał ciemne włosy. I wtedy Lowji dowiedział się od doktora Taty najgorszego: Yeroni-ca Rosę nie była prawdziwą blondynką. - Oglądałem ją tam, gdzie ty jej nie widziałeś ~ powiedział stary doktor Tata. - Miała tam czarne włosy, kruczoczarne, najczarniejsze chyba, jakie widziałem w życiu. Nawet tu, w Indiach! Zdaniem Farrokha łatwo było sobie wyobrazić tmał tego melodramatu. Dziecko będzie czarnowłosym chłopcem, Promila Rai go nie zechce, zresztą Mcher nie zgodzi się, żeby Promila go wzięła. W ten sposób wszystko skończy się tak, że Daruwałlowie usynowią dziecko Yery. Ale Farrokh nie potrafił wyobrazić sobie jednego: że Yera nie jest taka naiwna, jak by się mogło wydawać, i już dawno upatrzyła sobie Daruwallów na przybranych rodziców swego dziecka. Zaplanowała, że po jego urodzeniu zainscenizuje coś w rodzaju załamania; indyferentyzm, jaki wykazywała w rozmowach z Promila, wynikał właśnie z tego, że Yera już wcześniej zdecydowała się odmówić w s z v s t k i m chętnym do adoptowania dziecka, nie tylko Promili. Wyczuła, że Daruwałlowie są nader wrażliwi na punkcie dzieci, i nie myliła się. Jednego nikt nie przewidział: że Yera nie urodzi jednego ciemnowłosego chłopca, lecz d w ó c h - identycznych bobasów o prze140 ślicznych buziach w kształcie migdałów i kruczoczarnych włosach! Promila Rai odmówiła ich przyjęcia, nie tylko zresztą dlatego, że mieli czarne włosy; stwierdziła, że wszystkie kobiety, które rodzą bliźnięta, są na pewno narkomankami. Jednak najbardziej zaskakujący zwrot wydarzeń wiązał się z listami miłosnymi niezmordowanego Danny'ego Millsa do Yeromki Rosę i śmiercią Neville'a Edena w wypadku samochodowym we Włoszech, wypadku, który zakończył także bujne życie Subodha Raia. Do tego czasu Yera hołubiła irracjonalną nadzieję, że Neville może do niej wrócić; teraz zdecydowała, iż tragiczny wypadek był karą boską za to, że Eden wolał od niej Subodha. Przekonanie takie zachowała do późnych lat życia - wierzyła, że AIDS jest podjętą przez Boga próbą przywrócenia naturalnego porządku wszechrze-czy; jak wielu durniów uważała, że plaga ta jest biczem Bożym na homoseksualistów. Zaiste, niezwykły sposób rozumowania, jak na kobietę, której nie starczało wyobraźni, żeby uwierzyć w Boga. Dla Yery było sprawą oczywistą, że gdyby Neville jej w ogóle chciał, zaakceptowałby ją także z brzuchem. Ale po nagłym zejściu Neville'a skierowała swą uwagę na Danny'ego. Czy Danny wciąż jeszcze byłby gotów się z nią ożenić, gdyby przywiozła mu z zagranicy małą niespodziankę? Yera była pewna, że tak. Kochanie napisała do niego. - Nie chciałam wystawiać na próbę Twojego uczucia do mnie, ale pr%s% cały c^as nasilam u> sobie tiasęe dziecko (miesiące spędzone z Lowjim i Meher wpłynęły na znaczną poprawę angielszczyzny Yery). Kiedy zobaczyła bliźnięta po raz pierwszy, oświadczyła naturalnie, że ojcem jest Neville; jej zdaniem chłopcy byli zbyt piękni, aby mógł ich spłodzić Danny. Tak się osobliwie złożyło, że Danny Mills nigdy dotychczas nie myślał o posiadaniu dziecka.

Sam był synem zmęczonych życiem, choć miłych rodziców, którzy spłodzili całą gromadkę dzieci, zanim przyszedł na świat Danny. Traktowali go z pewną kordialną obojętnością, graniczącą z całkowitym ignorowaniem. Odpisał ukochanej Yerze ostrożnie, że jest poruszony wiadomością o ich dziecku; dziecko to fajna rzecz, ma tylko nadzieję, że Yera nie zamierza zakładać całej rodziny. Jak wie każdy głupi, już bliźniaki są same w sobie „całą rodziną", tak więc dylemat rozwiązał się sam, w sposób łatwy do przewidzenia: 141 Yera zatrzymała jedno dziecko, a Daruwallowie wzięli drugie. Mówiąc wprost, Yera nie chciała gasić i tak już umiarkowanego entuzjazmu Danny'ego wobec ojcostwa. Wśród powodzi niespodzianek oczekujących Lowjiego nie naj-pośledniejszą była rada, jakiej udzielił mu jego sędziwy przyjaciel, doktor Tata: - W przypadku bliźniaków stawiaj na tego, który wyjdzie pierwszy. Doktor Daruwalla-senior był zaszokowany, ale jako ortopeda, nie położnik, postanowił zastosować się do zalecenia doktora Taty. Jednakże narodzinom bliźniaków towarzyszyło takie podniecenie i zamieszanie, że żadna z pielęgniarek nie zapamiętała, który chłopiec wyszedł na świat pierwszy; nie mógł sobie tego przypomnieć sam doktor Tata. Pod tym względem uważano doktora Tatę za partacza. To, że nie usłyszał podwójnego bicia serc, kiedy przyłożył stetoskop do wielkiego brzucha Very, kładł na karb nieprofesjonalnego charakteru wizyt domowych; twierdził, że w gabinecie, w odpowiednich warunkach, na pewno by dwa serca usłyszał. A tak - czy to z powodu muzyki puszczanej przez Meher, czy też odgłosów sprzątania domu przez liczną służbę - stary doktor doszedł po prostu do wniosku, że dziecko Very ma wyjątkowo mocne i aktywne serce. Nie raz powtarzał: Myślę, że pani dziecko ćwiczy już zawczasu. - To i ja wiem - odpowiadała w takich wypadkach Yera. Dopiero podczas porodu aparatura kontrolna do pomiaru tętna płodu zdradziła tajemnicę. Ale z pani szczęściara! zawołał doktor Tata. - Ma pani nie jedno dziecko, ale dwójkę! Talent do obrażania ludzi Latem 1949 roku, kiedy Bombaj tonął w potokach monsuno-wych deszczów, wspomniany wcześniej melodramat czaił się, ciężk! i niewidzialny, gdzieś w przyszłości młodego Farrokha; jak mgła wstająca daleko, nad Oceanem Indyjskim, nie zdążył jeszcze dotrzeć do brzegów Morza Arabskiego. Farrokh był znów w Wiedniu. 142 gdzie wraz z Jamshedem kontynuowali swe wytrwałe, lecz taktowne umizgi do sióstr Zilk, gdy dotarły doń sensacyjne nowiny. „Nie jedno, ale dwójka!". I Yera zabiera ze sobą tylko jedno. Dla Farrokha i Jamsheda ich rodzice byli już starzy. Nawet oni sami musieliby przyznać, że mają apogeum swych możliwość opiekuńczych za sobą; zajmowali się chłopczykiem, jak mogli, ak kiedy Jamshed poślubił Josefine Zilk, uznano, że rozsądniej będzie powierzyć wychowanie dziecka młodszemu małżeństwu. Było tu zresztą małżeństwo mieszane, a w Zurychu, gdzie osiedli, mies/k.iii ludzie różnych nacji czarnowłose dziecko zdecydowanie

biahch rodziców bynajmniej nie zwracało tu uwagi. Oprócz angielskiego chłopiec władał już także hindi; w Zurychu nauczył się też niemieckiego, choć Jamshed i Josefine zapisali go początkowo do szkoły, gdzie językiem wykładowym był angielski. Po pewnym czasie starsi państwo Daruwallowie stali się dla chłopca dziadkami; Lowji bardzo szybko dokonał formalnej adopcji. Jamshed i Josefine dochowali się wkrótce własnych dzieci - i nadszedł nieunikniony okres dorastania, kiedy to odłączony od prawdziwej matki i brata bliźniak zaczął okazywać wrogość wobec swej przybranej rodziny. Wtedy to Farrokh stał się dla chłopca w sposób naturalny kimś w rodzaju starszego brata. Dzielące ich dwadzieścia lat różnicy sprawiło, że był też jakby drugim jego ojcem. W tym czasie Farrokh ożenił się z Julią Zilk, z którą dochowali się trzech córek. Adoptowany chłopiec czuł się wszędzie jak u siebie w domu, ale najbardziej lubił przebywać z Farrokhicm i Julią. Nie było właściwie powodów, by użalać się nad losem porzuconego przez Yerę dziecka. Chłopiec pozostawał zawsze członkiem wielkiej rodziny, nawet jeśli w jego wędrówkach pomiędzy Toronto, Zurychem i Bombajem — było coś nienaturalnego, a u niego samego, zwłaszcza w dzieciństwie i młodym wieku, można było zaobserwować objawy pewnego wyobcowania. Później zaś pojawiło się coś zdecydowanie dziwnego, jakieś wręcz zahamowania w mowie, niezależnie od tego, czy mówił po niemiecku, angielsku czy w hindi. Cedził słowa tak, jakby układał w głowic niezwykle wyszukane pod względem konstrukcji i interpunkcji zdanie do napisania. Jeśli miał jakiś obcy akcent w którymkolwiek z łych 143 języków, to nicwykrywalny; była to raczej kwestia dykcji, pewnego namaszczenia, jakby był przyzwyczajony do przemawiania do dzieci - lub do tłumów. Sprawa, która naturalnie intrygowała wszystkich, czyli to, CZY jest synem Neville'a Edena, czy Danny'ego Millsa, nie była łatwa do rozstrzygnięcia. \Y medycznych papierach ekipy filmu Pewiiegn dmn po/ed^iemf do Indii, kochanie, jedynym zachowanym dokumencie, świadczącym o tym, że film był w ogóle kręcony, stwierdzano tvlko wyraźnie, że \eville i Danny mieli tę sama, często spotykaną grupę krwi, taką, jaką mieli i bliźniacy. Wszyscy Daruwallowie argumentowali, że i c h bliźniak jest zbyt ładny i za bardzo stroni od mocnych trunków, żeby mógł być kreacją Danny'ego. Ponadto chłopiec nie wykazywał zbyt wielkiego zainteresowania czytaniem, a już prawie żadnego pisaniem nie prowadził nawet dzienniczka wykazał się natomiast jeszcze w szkole podstawowej sporym talentem i dyscypliną jako aktor (co wskazywałoby na ojcostwo nieboszczyka Nevłlle'a). Ale oczywiście Daruwallowie wiedzieli niewiele o drugim z bliźniaków. Jeśli zatem ktoś chciałby się upierać przy współczuciu dla któregokolwiek z braci, powinien raczej użalić się nad losem dziecka, które pozostało z Verą. jeśli natomiast chodzi o chłopczyka pozostawionego w Indiach, to już w pierwszych dniach pojawił się problem jego imienia. Nazywał się Daruwalla, ale postanowiono jednogłośnie, że ze względu na swój wygląd białego powinien mieć angielskie imię. Rodzina ustaliła, że będzie to |ohn, takie bowiem imię nosił nie kto inny, jak sarn lord Duckworth; nawet Lowji musiał przyznać, że to klub Duckworth był niejako źródłem jego odpowiedzialności za

porzucone dziecko Yeroniki Rosę. Nie trzeba dodawać, że nikt nie był na tyle głupi, żeby nadać chłopcu imię Duckworth. John Daruwalla miało natomiast swojskie, anglo-indyjskie brzmienie. Każdy potrafił je lepiej czy gorzej wymówić. Indusi znają angielską głoskę „j"; nawet mówiący po niemiecku Szwajcarzy nie zniekształcają zanadto tego imienia, chociaż mają tendencję do wymawiania go z francuska - tak jak „Jean". Nazwisko Daruwalla czyta się prawie tak samo, jak pisze, chociaż Szwajcarzy z kantonów, w których mówi się po niemiecku, wymawiają angielskie 144 „w" jak „v" ł stąd młody człowiek znany był w Zurychu jako Jean Daruvalla, co było wersją bardzo zbliżoną do właściwej. W jego szwajcarskim paszporcie figurowało nazwisko John Daruwalla - proste, ale wyraziste. Przez całe trzydzieści dziewięć lat drzemał w Farrokhu ten twórczy instynkt, którego wyzwolenia stary Lowji nigdy nie doświadczył. Teraz, niemal czterdzieści lat po narodzinach bliźniaków, Farrokh żałował, że on sam temu instynktowi uległ. Stało się bowiem tak, że to za sprawą wyobraźni Farrokha mały John Daruwalla przeobraził się w Inspektora Dhara, ulubiony obiekt nienawiści mieszkańców Bombaju - a Bombaj jest miastem pełnym różnych odmian namiętnej nienawiści. Farrokh zawarł w tej postaci akcenty satyry -- i to satyry nader wyrafinowanej. Dlaczego tak wielu ludzi tak łatwo obrazić? Dlaczego zareagowali na Inspektora Dhara bez krzty poczucia humoru? Czyżby nie cenili sobie komedii? Dopiero teraz, dobiegając sześćdziesiątki, Farrokh uświadomił sobie, że był pod tym względem nieodrodnym synem swego ojca: odkrył w sobie naturalny talent do wkurzania ludzi. Jeśli jednak Lowjiego traktowano przez całe lata jako chodzącą zarazę, dlaczego Farrokh nie przewidział podobnego efektu w przypadku Inspektora Dhara? A wydawało mu się, że jest tak ostrożny! Pisał swój pierwszy scenariusz powoli, z wielką dbałością o szczegóły. Odezwał się w nim chirurg; nie nauczył się tej pedanterii i poszanowania dla autentyzmu od Danny'ego Millsa, a już z pewnością nie z tych trzygodzinnych seansów w obskurnych bombajs-kich kinachpałacach - secesyjnych ruderach, gdzie klimatyzacja była zawsze „w naprawie", a mocz wylewał się za próg ubikacji. Bardziej niż filmy interesowali go widzowie chrupiący orzeszki. W latach pięćdziesiątych i sześćdziesiątych recepta masali sprawdzała się idealnie, nie tylko w Bombaju, lecz w całej południowej i południowo-wschodniej Azji, na Środkowym Wschodzie, a nawet w Związku Radzieckim. Muzyka mieszała się z morderstwami, łzawe historyjki z prymitywną farsą, jatki z najbardziej ckliwym sentymentalizmem - a nad wszystkim królowała owa fascynująca przemoc, która występuje zawsze tam, gdzie siły dobra ścierają się z siłami zła, by w końcu złoczyńca poniósł zasłużoną karę. Byli też bogowie; 145 pomagali bohaterom. Ale doktor Daruwalla nie wierzył w zwykłych bogów; kiedy zaczynał pisać, był świeżo nawróconym chrześcijaninem. Do grochu z kapustą, zwanego kinem bombajskim, dołożył głos narratora-twardziela i antyheroiczny ni to uśmiech, ni to grymas

Dhara. Rozsądnie wyeliminował ze scenariusza jakiekolwiek akcenty, które mogłyby się kojarzyć z jego nowo przyjętym chrześcijaństwem. Zastosował się skrupulatnie do zaleceń Danny'ego Millsa. Wybrał reżysera, którego lubił. Balraj Gupta był młodym człowiekiem z nieco lżejszą ręką niż większość hinduskich filmowców - obdarzonym nawet pewną dozą autoironii - a co ważniejsze, nie aż tak bardzo znanym, żeby doktor nie mógł nim trochę po-komenderować. Układ był więc taki, jaki według Danny'ego być powinien, włącznie z tym, że doktor wybrał młodego, nieznanego aktora do roli Inspektora Dhara. John Daruwalla miał wtedy dwadzieścia dwa lata. Pierwsza podjęta przez Farrokha próba przedstawienia młodzieńca reżyserowi jako AngloIndusa nie powiodła się. - Wygląda mi na Europejczyka - zrzędził Balraj Gupta. - Choć jego hindi, muszę przyznać, jest bardzo naturalne. - Po sukcesie pierwszego filmu z Inspektorem Dharem Balraj Gupta unikał jak ognia jakichkolwiek sporów z ortopedą (z Kanady!), który ofiarował Bombajowi najbardziej znienawidzonego antybohatera. Ten pierwszy film nosił tytuł Inspektor Dhar i mali-wisielu. Upłynęło ponad dwadzieścia lat od czasu, jak znaleziono prawdziwego ogrodnika powieszonego na drzewie mem przy starej Ridge Road na Malabar Hill, dzielnicy, jak dla wisielca, bardzo eleganckiej. Mali był muzułmaninem, którego kilku z rzędu właścicieli rezydencji na Malabar Hill zwolniło właśnie z pracy w swych ogrodach, oskarżając go o kradzież, choć nigdy mu tego nie udowodniono; niektórzy twierdzili, że prawdziwy ogrodnik został zwolniony za radykalizm poglądów. Podobno wpadł w szał na wiadomość o zamknięciu meczetu Babara. Chociaż Farrokh poddał historię obróbce dwadzieścia lat po tych mało znanych wydarzeniach, nie odczytano filmu Inspektor Dhara i mali-wisielec jako zwykłego obrazka z epoki. Po pierwsze, sprawa szesnastowiecznego meczetu pozostawała nie rozstrzygnięta. Hin146 dusi upierali się przy pozostawieniu w nim swoich posągów dla uczczenia miejsca narodzin Ramy. Muzułmanie wciąż nalegali, aby je usunąć. Pod koniec lat sześćdziesiątych muzułmanie oświadczyli - zgodnie zresztą z retoryką używaną w tamtym okresie - że chcą „wyzwolić" meczet Babara, podczas gdy hindusi twierdzili, że to o n i chcą wyzwolić miejsce narodzin Ramy. W filmie Inspektor Dhar dążył do pokojowego rozwiązania sprawy, l to oczywiście okazało się niemożliwe. Kwintesencją filmu było założenie, że gdziekolwiek pojawi się Inspektor, tam pojawia się też przemoc. Jedną z pierwszych ofiar tej przemocy była żona Inspektora Dhara! Tak, był w pierwszym filmie żonaty, aczkolwiek krótko; śmierć żony od bomby zainstalowanej w samochodzie służyła wyraźnie usprawiedliwieniu jego rozpustnego trybu życia, demonstrowanego w drugiej części - i we wszystkich przyszłych filmach z Inspektorem. Poza tym wszyscy mieli wierzyć, że biały jak śnieg Dhar jest hindusem. Widać go, jak rozpala ogień podczas kremacji zwłok żony; potem chodzi w tradycyjnym dhoti, z tradycyjnie ogoloną głową. W pierwszym filmie przez cały czas odrastają mu włosy. Kobiety Dhara pocierają rżysko tej odrastającej czupryny, jak gdyby w ten sposób chciały wyrazić szacunek dla jego zmarłej żony. Status wdowca zjednuje mu wiele sympatii, i kobiet

- co jest bardzo „zachodnie" i wysoce oburzające. Przede wszystkim oburzało to hindusów i muzułmanów. Oburzeni byli także wdowcy, nie mówiąc już o wdowach i ogrodnikach. I, od pierwszego filmu z Inspektorem Dharem, oburzona była policja. Tajemnica tragicznego losu prawdziwego ogrodnika-wisiel-ca nigdy nie została wyjaśniona. Motywów i sprawców zbrodni - o ile to była zbrodnia, o ile ogrodnik nie powiesił się sam - nigdy nie wykryto. Film proponował widowni trzy wersje rozwiązania i każda z nich była wielce prawdopodobna. W ten sposób nieszczęsnego małego wieszają trzykrotnie i za każdym razem film obraża jakąś grupę widzów. Muzułmanie byli wściekli, że obwinia się o zbrodnię muzułmańskich fanatyków. Hindusów rozgniewało, że ogrodnika wieszają hinduscy fundamentaliści. Sikhów oburzyło, że winnymi zbrodni okazują się sikhijscy ekstremiści, którzy wieszają ogrodnika po to, żeby napuścić na siebie muzułmanów i hindusów. Sikhowie 147 poczuli się obrażeni także dlatego, że za każdym razem, gdy w filmie pojawia się taksówka, prowadzi ją po wariacku jakiś agresywny typ, w którym wszyscy rozpoznają rąbniętego sikha. Ale film był za to naprawdę śmieszny! - myślał sobie doktor Daruwalla. Ukryty w półmroku Ogrodu dla Pań Farrokh zaczął przetrawiać to wszystko od nowa. Inspektor Dhar i mali-wińelec byłby może śmieszny dla Kanadyjczyków - pomyślał wyjąwszy oczywiście kanadyjskich ogrodników. Ale Kanadyjczycy nigdy filmu nie widzieli, jeśli nie liczyć osiadłych w Toronto dawnych mieszkańców Bombaju, którzy obejrzeli wszystkie filmy z Inspektorem Dharem na kasetach - i też się obrazili. Inspektor Dhar nigdy nie uważał tych filmów za szczególnie zabawne. A kiedy doktor Daruwalla zagadnął kiedyś Balraja Guptę, co sądzi o komicznym (czy przynajmniej satyrycznym) aspekcie filmów o Inspektorze Dharze, reżyser odpowiedział z rozbrajającą szczerością: - Przynoszą masę forsy. I to jest na pewno zabawne! Ale Farrokha przestało to wszystko śmieszyć. A jeśli pani Dogar to bidżra? Wraz z zapadnięciem zmroku, przy stolikach w Ogrodzie dla Pań zaczęli się pojawiać klubowicze z dziećmi. Maluchy wyrażały głośno swą radość z tego, że jedzą poza domem, ale nawet gwar ich podnieconych cienkich głosików nie zdołał zakłócić wędrówki Farrokha po zakamarkach własnej pamięci. Pan Sethna nie znosił małych dzieci zwłaszcza przy stołach uważał jednak za swój obowiązek zatroszczyć się o samopoczucie siedzącego w ogrodzie doktora Daruwalli. Steward widział, jak Dhar wychodził z karłem, ale kiedy Yinod wrócił do klubu, stary kelner doszedł do wniosku, że ten kurdupel o wrednej twarzy przyjechał taksówką po doktora Daruwallę. Karzeł nie przechadzał się tym razem swym kaczym krokiem po hallu - poszedł od razu do magazynu ze sprzętem sportowym, do zaprzyjaźnionych chłopców od podawania piłek i regulowania naciągów. Yinod był ich faworytem wśród rozmaitych buszujących 148 w stertach zużytego sprzętu śmieciarzy. Pan Sethna nie cierpiał ani tego procederu, ani

karłów; uważał, że karły są odrażające. Natomiast chłopcom od piłek i naciągów Yinod wydawał się uroczy. Prasa filmowa, pisząc o Yinodzie „miniaturowy ochroniarz Inspektora Dhara" - a także „szofer-goryl Dhara" - traktowała to początkowo jako żart -- on sam bardzo serio. Karzeł był zawsze dobrze uzbrojony, a wybrany przez niego oręż, legalny i łatwy do ukrycia w taksówce. Yinod zbierał mianowicie trzonki od rakiet do squasha, które dostawał od chłopaków z klubu. Kiedy rakieta uległa zniszczeniu, odcinali oni trzonek i polerowali czubek papierem ściernym; odpiłowany uchwyt z twardego drewna był pod względem długości i ciężaru narzędziem w sam raz dla karła. Yinod polował tylko na trzonki drewniane, które powoli stawały się rzadkością. Ale karzeł zdążył zgromadzić spory zapas, a używał ich tak umiejętnie, że rzadko się łamały. Dźgał lub bił tylko jednym trzonkiem, starając się trafić w jądra, kolana lub i tu, i tu - drugi trzonek trzymał poza zasięgiem przeciwnika. Zaatakowany nieodmiennie łapał za trzonek, a wtedy Yinod walił go drugim w przegub. Była to taktyka nadzwyczaj skuteczna: zachęcić faceta, żeby złapał jeden trzonek i zgruchotać mu przegub drugim. Pal diabli głowę - zresztą Yinod najczęściej nie mógł jej dosięgnąć. Zgruchotanie przegubu zwykle kończyło sprawę; jeśli dureń upierał się, żeby bić się dalej, walczył jedną ręką przeciwko dwóm trzonkom. Yinod nie miał nic przeciwko temu, żeby prasa nazywała go ochroniarzem czy gorylem. On naprawdę zapewniał bezpieczeństwo Inspektorowi Dharowi. Pan Sethna potępiał tego rodzaju przemoc, nie cierpiał też chłopaków z magazynu sportowego klubu Duckworth, którzy zaopatrywali Yinoda w trzonki od rakiet. Inni dostarczali natomiast karłowi dziesiątki zniszczonych piłek tenisowych. Biznes taksów-kowy, jak określał swe zajęcie Yinod, wymagał przeważnie czekania. Były klown i akrobata nie lubił siedzieć bezczynnie. Ściskając piłkę, wyrabiał mięśnie ręki, utrzymywał też, że takie ćwiczenia łagodzą bóle artretyczne, choć doktor Daruwalla uważał, że to raczej działanie aspiryny. Pan Sethna doszedł do wniosku, iż to długa i zażyła znajomość Z Yinodem była prawdopodobnie przyczyną tego, że doktor sam 149 nie prowadził samochodu; upłynęły lata od czasu, kiedy Farrokh miał swój własny wóz w Bombaju. Reputacja Vinoda jako kierowcy Dhara usuwała w cień fakt, że karzeł woził także doktora Daruwal-lę. Pana Sethnę deprymowało to, jak ci dwaj są wzajemnie wyczuleni na swoją obecność - nawet w sytuacji, gdy karzeł ładował do samochodu uchwyty od rakiet i stare piłki, a doktor siedział w Ogrodzie dla Pań. Wyglądało to tak, jakby Farrokh zawsze miał pewność, że Vinod jest pod ręką - jakby karzeł czekał tylko na niego. Czy raczej na niego lub na Dhara. Teraz przyszło panu Sethnie do głowy, że doktor Daruwalla zamierza okupować stolik aż do kolacji; być może spodziewał się gości i uznał, że będzie to najprostszy sposób zatrzymania stolika dla siebie. Ale kiedy stary steward zapytał doktora o liczbę nakryć, został poinformowany, że doktor wybiera się na kolację do domu. Raptownie, jakby wyrwany ze snu, Farrokh podniósł się i ruszył do wyjścia.

Kiedy zaczął rozmawiać z żoną przez telefon w hallu, pan Sethna obserwował go pilnie i starał się coś usłyszeć. — Nein, Liebchen - mówił doktor Daruwalla. - Nie powiedziałem mu - nie było okazji. Potem pan Sethna wysłuchał relacji na temat morderstwa popełnionego na panu Lalu. A więc to jednak było morderstwo! - pomyślał stary steward. Załatwiony własnym kijem do golfa! A kiedy pan Sethna usłyszał o banknocie znalezionym w ustach pana Lala, a zwłaszcza o intrygującej groźbie pod adresem Inspektora Dhara - UMRZE WIĘCEJ CZŁONKÓW KLUBU, JEŚLI DHAR POZOSTANIE JEGO CZŁONKIEM - poczuł, że jego wysiłki nie poszły na marne, przynajmniej dziś. I wtedy wydarzyło się coś, co znów przyciągnęło uwagę stewarda. Doktor Daruwalla odwiesił słuchawkę, nie patrząc przed siebie, ruszył w głąb hallu i tam zderzył się z drugą panią Dogar. Wpadł na nią z takim impetem, że pana Sethnę aż przeszedł dreszczyk podniecenia; przez moment liczył na to, że uderzenie zwali babę z nóg. No i zwaliło, ale nie ją, lecz Farrokha. Mało tego, panią Dogar odrzuciło do tyłu, na pana Dogara - i on także runął na ziemię. Cóż to za głupota żenić się z młodszą i silniejszą od siebie! - pomyślał pan Sethna. Nastąpiły zwykłe ukłony i przeprosiny; wszyscy zapewniali się wzajemnie, że absolutnie nic im się me stało. 150 Absurdalna przesada w demonstrowaniu przez klubowiczów dobrych manier rozśmieszała czasami pana Sethnę do łez. W końcu Farrokh wymknął się spod kontroli bystrego wzroku starego stewarda. Ale czekając, aż Vinod podjedzie, doktor ukryty przed oczami pana Sethny - zaczął ostrożnie obmacywać bolesne miejsce w okolicy żeber, gdzie skóra była z pewnością otarta. Twardość i krzepa pani Dogar były zdumiewające •-• Farrokh czuł się tak, jakby przed chwilą wyrżnął o skalną opokę. Nagle przemknęło mu przez głowę, że pani Dogar jest na tyle męska, iż mogłaby być hidżrą nie prostytutką oczywiście, ale po prostu zwykłym eunuchem-transwestytą. A w takim przypadku jej wodzenie ślepiami za Inspektorem Dharem nie oznaczało, że pani Dogar chce uwieść aktora, ale być może zamierza go wykastrować. Farrokh zawstydził się, że znów myśli jak scenarzysta. Ile ja wypiłem tych kingfisherów? zastanawiał się. Zwalenie odpowiedzialności za te niedorzeczne rojenia na piwo ulżyło mu nieco. Prawdę mówiąc, nie wiedział o pani Dogar prawie nic, nie miał pojęcia o jej pochodzeniu, ale orientował się, że pozycja hidżrów w społeczeństwie Indii jest marginalna i że większość z nich wywodzi się z nizin. A kimkolwiek była druga pani Dogar, na pewno należała do sfer wyższych. Pan Dogar zaś - choć zdaniem Farrokha głupi stary pierdziel — przynależał do elity z Malabar Hill i pochodził ze starego, bardzo majętnego rodu. Nie był też takim durniem, żeby nie potrafił odróżnić sromu od szramy po sławetnym zabiegu z gorącą oliwą. Czekając na Yinoda, doktor przyglądał się, jak druga pani Dogar pomaga mężowi wsiąść do samochodu. Górowała wzrostem nad biednym stróżem z parkingu, który z głupawą miną otwierał jej drzwi od strony kierownicy. Farrokha nie dziwiło, że pani Dogar pełni w

małżeństwie rolę kierowcy. Słyszał o jej ćwiczeniach fizycznych, które, jak wiedział, obejmowały podnoszenie ciężarów i inne zgoła niedamskie wyczyny. Może bierze też zastrzyki z testosteronu, zastanawiał się doktor, bo hormony pani Dogar - męskie hormony, jak się domyślał - zdawały się wprost szaleć. Doktor słyszał, że takie kobiety mają czasami łechtaczkę rozmiarów palca, długą jak penis małego chłopca! 151 Rozmyślając tak pod wpływem wypitego w nadmiarze kin-gfishera i puszczając wodze swej rozpasanej wyobraźni, doktor Daruwalla czul jednocześnie wdzięczność do losu, że jest tylko chirurgiem-ortopedą. Wolał naprawdę nie wiedzieć zbyt wiele o tych sprawach. A jednak musiał powstrzymywać się na siłę od dalszych rozmyślań, bo prowadziły do innych spekulacji: która z ewentualności jest gorsza czy to, że druga pani Dogar zamierza wykastrować Inspektora Dhara, czy też to, że zagięła parol na przystojnego aktora i że w dodatku ma tak niewiarygodnie wielką łechtaczkę. Myśli te tak go pochłonęły, że nie zauważył nawet, jak Vinod zajechał pod klub, kierując jedną ręką, drugą zaś pociągając w ostatniej chwili za ręczny hamulec, tak że o mało nie przejechał doktora. Miało to jednak tę dobrą stronę, że oderwało myśli doktora Daruwalli od drugiej pani Dogar. Farrokh zapomniał o niej, przynajmniej na razie. Runda z Obciążeniem Lepsza z dwóch taksówek karła - tych, które miały specjalne manetki - pozostała w warsztacie. - Regulują gaźnik - wyjaśnił Yinod. Ponieważ doktor Daruwalla nie miał pojęcia, na czym może polegać regulacja gaźnika, nie wypytywał karła o szczegóły. Odjechali spod klubu Duckworth zdezelowanym ambasadorem koloru perłowobiałego, który kojarzył się Farrokhowi z barwą szarzejących zębów. Manetka gazu w ambasadorze miała najwyraźniej skłonności do zacinania się i odmawiania posłuszeństwa. Mimo to doktor Daruwalla poprosił nieoczekiwanie, by Yinod, poważnie nadkładając drogi, przejechał obok dawnego domu jego ojca przy starej Ridge Road na Malabar Hill; było to w pewnym sensie odruchem naturalnym, bo Farrokh myślał akurat o ojcu i o dzielnicy, w której spędził dzieciństwo. Farrokh i Jamshed sprzedali dom wkrótce po tragicznej śmierci ojca kiedy Meher zdecydowała się spędzić resztę życia z dziećmi i wnukami mieszkającymi z dala od Indii. Matka doktora Daruwalli zmarła w To152 ronto, w pokoju gościnnym. Śmierć Meher, która nastąpiła podczas snu - przez całą noc padał wtedy śnieg - była równie cicha, jak Lowjiego gwałtowna. Nie po raz pierwszy prosił Farrokh Yinoda, aby ten przejechał obok starego domu na Malabar Hill. Z jadącej taksówki ledwie można było go wypatrzyć. Dawna siedziba rodziny Daruwallów uzmysłowiła doktorowi, jak luźny stał się jego kontakt z krajem urodzenia; Farrokh czuł się tu, na Malabar Hill, obco. Mieszkał w Bombaju jak ktoś, kto wpadł tu tylko z krótką wizytą, w jednym z tych paskudnych bloków przy Marinę Drive; z jego okien roztaczał się taki sam widok na Morze Arabskie, jaki można było oglądać z dziesiątków innych miejsc. Zapłacił sześćdziesiąt lakhów (około 250 tysięcy dolarów) za mieszkanie o

powierzchni nie większej niż 130 metrów kwadratowych i prawie z niego nie korzystał, tak rzadkim był w Indiach gościem. Nie dawało mu spokoju, że nie wynajmuje komuś mieszkania przez resztę roku. Wiedział jednak, że gdyby tak zrobił, popełniłby głupstwo; prawo lokalowe w Bombaju faworyzowało sublokatorów. Gdyby doktor Daruwalla wziął sobie takowych, nigdy już by się ich nie pozbył. Zresztą zarobił na filmach z Inspektorem Dharem tyle pieniędzy, że po prostu wypadało choć część wydać w Bombaju. Dzięki cudownym możliwościom, jakie stwarza otwarcie konta w banku szwajcarskim, i zabiegom sprytnego doradcy finansowego, Dharowi udało się wywieźć z Indii pokaźną część zarobków własnych i Farrokha. Yinod zdawał się wyczuwać, kiedy doktor Daruwalla ulega odruchom filantropii. Sam myślał o założeniu własnej charytatywnej instytucji i bez najmniejszych skrupułów wyciągał do doktora rękę po wsparcie w tej żywotnej dlań sprawie. Yinod i Deepa wzięli na siebie obowiązek ratowania rozmaitych uliczników ze slumsów Bombaju; mówiąc krótko, rekrutowali dzieci ulicy do cyrku. Wyszukiwali co bardziej uzdolnionych akrobatycznie małych żebraków odznaczających się dobrą koordynacją ruchów - po czym Yinod robił wszystko, aby ulokować tych utalentowanych bezdomnych w cyrkach, i to — jeśli możliwe - lepszych niż Wielki Błękitny Nil. Deepa poświęciła się zwłaszcza ratowaniu małych prostytutek - czynnych lub potencjalnych; 153 dziewczynki te rzadko zresztą stanowiły materiał odpowiedni dla cyrku. Z tego, co wiedział doktor Daruwalla, jedynym cyrkiem, który dał się nakłonić, by przyjmować małe talenty odkryte przez Yinoda i Deepę, był daleki od ideału Wielki Błękitny Nil. Ku wielkiemu niezadowoleniu doktora wiele spośród tych dziewczynek odkrył już wcześniej - na długo przed Yinodem i Deepą - niejaki pan Garg. Pan Garg był właścicielem i szefem kabaretu „Na mokro", w którym swoistą normą było zawoalowane wyuzdanie. Rozbieranki, nie mówiąc już o ostrzejszych numerach erotycznych, są w Bombaju zabronione - przynajmniej w tak dosadnej formie, w jakiej występują w Europie i Ameryce Północnej. W indyjskich kabaretach nie ma nagości, podczas gdy występy ,,na mokro" - oznaczające popisy artystek okrytych tylko mokrą, oblepiającą ciało, na pół przezroczystą szatą - są zjawiskiem nader rozpowszechnionym. Pełna sugestywnych aluzji seksualnych gestykulacja tak zwanych tancerek egzotycznych była specjalnością takich parszywych przybytków, jak kabaret pana Garga. Wśród tego rodzaju spelunek, wliczając w to nawet bombajski „Pałac Erosa", kabaret „Na mokro" był najpodlejszą, a jednak karzeł i jego żona usiłowali przekonać doktora Daruwallę, że pan Garg jest miłosiernym Samarytaninem Kamathipury. Przy niezliczonych burdelach funkcjonujących w jej zaułkach czy w dzielnicy rozpusty przy Falkland Road i Grant Road, kabaret „Na mokro" był istną oazą spokoju. Jak podejrzewał Farrokh, był nią tylko w porównaniu z burdelami. Czy nazywało się dziewczyny Garga striptizerkami, czy „tancerkami egzotycznymi", nie były one kurwami. Ale wiele spośród nich uciekło z burdeli Kamathipury lub innych, tych przy Falkland Road i Grant Road. W burdelach ich dziewictwo pozostawało nienaruszone przez bardzo krótki

okres - do czasu, gdy madame uznała, że są już dostatecznie duże, lub klient zaoferował odpowiednio wysoką sumę. Ale choć wiele z tych dziewcząt uciekło do pana Garga, były zbyt młode, by uprawiać to, co oferował klienteli jego kabaret. Co paradoksalne, choć wystarczająco dorosłe, żeby uprawiać prostytucję, były o wiele za młode do roli „egzotycznych tancerek". Zdaniem Yinoda większość mężczyzn, którzy lubili popatrzyć sobie na kobiety, wymagała, żeby kobieta wyglądała jak kobieta; najwidoczniej nie byli to ci sami mężczyźni, którzy lubili uprawiać 154 seks z nieletnimi - a nawet ci, jak utrzymywał Vinod, niekoniecznie chcieli na te młodziutkie dziewczęta akurat patrzyć. Pan Garg nie mógł zatem wykorzystać ich w kabarecie, choć Farrokh domyślał się, że wykorzystuje je prywatnie, i to w jakiś wysoce perwersyjny sposób. Zgodnie z dickensowską teorią doktora Daruwalli, pan Garg sta! się zboczeńcem z powodu swego wyglądu. Na jego widok Farrokha przechodziły ciarki. Pan Garg zrobił na nim wrażenie niezapomniane, zważywszy, że spotkali się tylko raz, za sprawą Yinoda. Przedsiębiorczy karzeł miał bowiem wśród swych stałych klientów również pana Garga. Pan Garg był mężczyzną rosłym, o postawie wojskowego, ale miał ziemistą cerę, co Farrokh przypisywał brakowi kontaktu ze światłem dnia. Skóra na twarzy Garga miała jakiś chorobliwy, woskowy połysk i była nienaturalnie napięta, niczym na nieboszczyku. To trupie wrażenie wzmacniała jeszcze niezwykła zwiotczałość ust, ciągle półotwartych, jak u kogoś, kto zasnął na siedząco. Powieki miał Garg ciemne i nabrzmiałe, jakby nabiegłe krwią. Jeszcze gorsze wrażenie robiły jego oczy, żółte i mętne jak ślepia lwa - i tak samo dla doktora nieodgadnione. Ale najgorsza była blizna po oparzeniu. Ktoś chlusnął kiedyś panu Gargowi w twarz kwasem; Garg zdążył się odwrócić, więc kwas oparzył jedno ucho i wypalił połać skóry wzdłuż żuchwy i szyi, gdzie jaskraworóżowa plama znikała pod kołnierzykiem koszuli. Nawet Yinod nie wiedział, kto to zrobił i dlaczego. Wszystkie dziewczyny pana Garga pragnęły jednego: żeby doktor wydał im zaświadczenia dla cyrku, że są zdrowe jak ryby. Ale cóż mógł Farrokh powiedzieć o zdrowiu tych dziewcząt z burdeli? Niektóre z nich urodziły się w bajzlu; łatwo było u nich dostrzec pewne objawy wrodzonej kiły. Ostatnio zaś doktor nie mógł polecić ich żadnemu cyrkowi bez uprzedniego poddania testom na AIDS; żaden cyrk nawet Wielki Błękitny Nil nie przyjąłby dziewczyny z pozytywnym wynikiem testu na HIV. Większość z nich miała jakąś chorobę weneryczną, a na pewno wszystkie wymagały odrobaczenia. Tylko garstka mogła zatem liczyć na przyjęcie do cyrku, nawet tak marnego jak Wielki Błękitny Nil. 155 Jaki był los dziewczyn, jeśli nie dostały się do cyrku? (Robimy, co możemy - odpowiadał Yinod). Czy pan Garg odprzedawał je z powrotem burdelom, czy też czekał, aż dorosną na tyle, żeby mógł je wykorzystać w kabarecie? Farrokha szokowało to, że według kryteriów stosowanych w Kamathipurze, pan Garg był dobroczyńcą. A jednak nie mógł znaleźć na niego żadnego haka - w każdym razie niczego ponad to, o czym wiedzieli wszyscy: że opłaca policję, która tylko z rzadka nawiedzała kabaret „Na mokro".

Doktor próbował sobie kiedyś wyobrazić pana Garga jako jedną z postaci w filmie o Inspektorze Dharze; w pierwszej wersji Inspektora Dhara i mordercy d^lewcyyny % klatki miał nawet dla niego epizodyczną rolę - rolę osobnika o przydomku Pan Kwas, nagabującego dzieci. Potem jednak Farrokh się rozmyślił. Pan Garg był zbyt znaną postacią w Bombaju. Sprawa mogła trafić do sądu, a poza tym istniało ryzyko, że Yinod i Deepa poczują się urażeni, czego doktor chciał za wszelką cenę uniknąć. O ile Garg nie był bynajmniej miłosiernym Samarytaninem, o tyle karła i jego żonę można było za takich uznać; oboje byli istnymi świętymi dla tych dzieci, a w każdym razie starali się nimi być. Robili, co mogli - jak mawiał Yinod. Biały ambasador Yinoda zbliżał się do Marinę Drive, gdy doktor ustąpił wreszcie natrętnemu karłowi. - No dobrze, dobrze - zbadam ją. Co to za jedna tym razem? - Dziewica - wyjaśnił karzeł. - Deepa mówi, ona jest już prawie bez kości - to przyszła kobieta-wąż! - A kto powiedział, że jest dziewicą? - zapytał doktor. - Ona tak mówi - odparł Yinod. - Garg mówi Deepie, że ta dziewczyna ucieka z burdelu, zanim ktoś jej dotyka. - A więc to Garg twierdzi, że ona jest dziewicą? No, prawie dziewicą - coś w tym rodzaju - odparł karzeł. - Zdaje się, że ona też kiedyś karlica - dodał. - Albo półkarlica. Tak mi się wydaje. - Przecież to niemożliwe, Yinod - rzekł doktor. Karzeł wzruszył ramionami i ambasador natychmiast zarzucił; kilka tenisowych piłek przeturlało się po stopach Farrokha, a pod podwyższonym siedzeniem dla kierowcy zagrzechotały trzonki od rakiet. Karzeł wyjaśnił kiedyś doktorowi, że uchwyty rakiet do 156 badmintona są zbyt lekkie i słabe - pękają - a tenisowe zbyt ciężkie, więc mało operatywne. Rakiety do squasha były w sam raz. Tylko dlatego, że Farrokh wiedział, gdzie znajduje się dziwaczna tablica reklamowa umieszczona na łodzi zakotwiczonej z dala od brzegu, zdołał dostrzec jej mglisty zarys; tablica kołysała się łagodnie na falach. Dziś znów reklamowano CHUSTECZKI HIGIENICZNE T1KTOK. Także dziś wieczorem, jak zresztą codziennie, metalowe tablice przymocowane do latarń obiecywały dobrą jazdę dzięki OPONOM APOLLO. Szczyt w ruchu ulicznym na Marinę Drive już dawno minął; doktor wywnioskował ze świateł w oknach swego mieszkania, że Dhar musiał już przyjechać. Balkon był oświetlony, a Julia nigdy nie siadywała tam samotnie. Pewnie podziwiają razem zachód słońca, przemknęło Farrokhowi przez głowę i w tej samej chwili uprzytomnił sobie, że słońce już dawno zaszło. Są pewnie na mnie wściekli, pomyślał. Przyrzekł Yinodowi, że rano zbada dziewczynę „prawie bez kości". Ledwie się powstrzymał, żeby nie dodać „prawie dziewicę". Półkarlicę czy też byłą karlicę. Dziewczynę od pana Garga! - pomyślał ponuro. Nieprzytulny hali był tak pozbawiony wyrazu, iż Farrokh odniósł wrażenie, że mógłby się

teraz znajdować w dowolnym mieście świata. Ale kiedy otworzyły się drzwi windy, powitał go znajomy, znienawidzony napis: ZABRANIA SIĘ KORZYSTAĆ Z WINDY SŁUŻBIE, O ILE NIE TOWARZYSZĄ JEJ DZIECI Napis porażał go swą zapierającą dech bezczelnością. Był to jeden z przejawów społecznej segregacji w codziennym życiu Indii - nie tylko aprobata dyskryminacji, co jest zjawiskiem w świecie powszechnym, lecz wręcz jej fetyszyzacja, którą Lowji Daruwalla uważał za wyjątkowo irytującą i typowo indyjską, choć była ona W znacznym stopniu dziedzictwem kolonialnej przeszłości. Farrokh starał się przekonać komitet mieszkańców, że należy usunąć ten obraźliwy nakaz, ale przepisy dotyczące służby były 157 niepodważalne. Doktor Daruwalla jako jedyny mieszkaniec budynku sprzeciwiał się zmuszaniu służby do chodzenia po schodach. Ponadto komitet uzasadnił odrzucenie jego wniosku tym, że Far-rokh nie jest stałym mieszkańcem Indii, tylko gościem, zaliczanym oficjalnie do kategorii tzw. NRI - Non-Resident Indians. O ile dla starego Lowjiego kontrowersje na temat używania windy byłyby sprawą, za którą dałby się posiekać, młodszy doktor Daruwalla samokrytycznie oceniał swoją porażkę w sporze z komitetem, jako typowy przejaw swej politycznej nieskuteczności i ogólnego braku zaangażowania społecznego. Wysiadając z windy, pomyślał sobie po raz nie wiadomo który, że nie jest „czynnym" Indusem. Kiedyś ktoś w klubie Duckworth wściekał się, że kandydat jakiejś partii politycznej w wyborach prowadzi kampanię ,,w sprawie krowy". Doktor Daruwalla nie umiał wyrazić swej opinii, ponieważ nie miał pojęcia, na czym mianowicie sprawa krowy polega. Wiedział tylko, że powstały ugrupowania działające na rzecz ochrony krów, i podejrzewał, że były one jednym z przejawów aktywizującego się ruchu odrodzeniowego, podobnie jak pojawienie się szowinistycznych świętych mężów hinduskich ogłaszających się nowym wcieleniem bogów i domagających się okazywania im należnej bogom czci. Wiedział też, że wciąż trwa konflikt pomiędzy hindusami i muzułmanami w sprawie meczetu Babara - konflikt stanowiący tło wydarzeń w pierwszym filmie o Inspektorze Dharze i tak kiedyś dla niego zabawny. Teraz poświęcono i ostemplowano napisem SHR1 RAMA - „czcigodny Rama" - tysiące cegieł, a niespełna sześćdziesiąt metrów od meczetu założono fundamenty pod budowę świątyni Ramy. Nawet doktor Daruwalla nie przewidział, że efekty ciągnącego się od czterdziestu lat sporu o meczet będą aż tak „zabawne". I oto wrócił tu, razem ze swym żałosnym poczuciem braku korzeni. Wiedział o istnieniu sikhijskłch ekstremistów, ale nie znal żadnego z nich osobiście. Przyjaźnił się z członkiem klubu Duckworth, panem Bakshim, sikhijskim powieściopisarzem i prawdziwym znawcą klasycznych filmów amerykańskich, ale nigdy nie poruszał z nim tematu terrorystycznej działalności sikhów. Wiedział też Farrokh o Shiv Senie, o Panterach z Dalit i Tamilskich 158 Tygrysach, ale z żadnym z członków tych ugrupowań nie zetknął się osobiście. W Indiach było ponad sześćset milionów hindusów, sto milionów muzułmanów oraz miliony sikhów i

chrześcijan. Parsów nie ma nawet osiemdziesięciu tysięcy, pomyślał Farrokh. Ale w jego prywatnej, małej cząsteczce Indii - w brzydkim bloku przy Marinę Drive wszystkie te skłócone miliony redukowały się w umyśle doktora do zjawiska, które nazywał sprawą windy. W sprawie windy wszystkie te wojujące odłamy były zgodne; nie zgadzały się tylko z nim. Niech służba gramoli się po schodach. Farrokh czytał ostatnio o człowieku, którego zamordowano, ponieważ jego wąsy stanowiły „obrazę dla kasty"; widocznie były nawoskowane i podkręcone, a powinny obwisać, domyślał się doktor Daruwalla. Inspektor Dhar powinien wyjechać z Indii i nigdy tu nie wracać. I ja powinienem opuścić Indie na zawsze! - pomyślał. Bo cóż z tego, że pomoże garstce kalekich dzieci z Bombaju? Jaki miał interes choćby w wymyślaniu „zabawnych" filmów o kraju takim, jak ten? Nie był przecież pisarzem. A jaki miał interes w pobieraniu krwi od karłów? Przecież genetykiem też nie był. Dręczony takimi charakterystycznymi dla siebie rozterkami wkroczył doktor Daruwalla do swego mieszkania, by usłyszeć muzykę, jaką usłyszeć się spodziewał. Spóźnił się z powiadomieniem swej ukochanej żony, że zaprosił najdroższego Johna Daru-wallę na kolację, a teraz kazał im obojgu czekać. Zabrakło mu też odwagi, żeby przekazać Inspektorowi Dharowi niepokojące wieści. Farrokh czuł, że uwikłał się w numer cyrkowy własnego pomysłu, w denerwujący schemat odwlekania, z którego nie mógł się wyzwolić. Skojarzył to sobie z pewnym popisem z Wielkiego Cyrku Królewskiego, który początkowo wydawał mu się uroczym szaleństwem; kiedy myślał o nim teraz, miał wrażenie, że chyba by zwariował, gdyby miał to zobaczyć jeszcze raz. Była to jedna wielka, pozbawiona sensu i uporczywa demonstracja obłędu, a towarzyszący jej motyw muzyczny powtarzał się w nieskończoność. W odczuciu doktora Daruwalli numer ten wyrażał owo obłąkańcze, przytłaczające poczucie monotonii, jakie od czasu do czasu pojawia się w życiu każdego człowieka. Nazywał się Runda z Obciążeniem l odznaczał się prostotą doprowadzoną do idiotycznej skrajności. 159 Na arenę wjeżdżały dwa rowery, na każdym z nich pedałowała dobrze zbudowana, silna cyklistka. Dwójka ta jeździła dookoła areny, a po chwili dołączały do niej inne, pulchne i śniade kobiety, które starały się na wszelkie sposoby wsiąść w biegu na rower. Niektóre opierały stopy na motylkach sterczących przy piastach przedniego i tylnego koła, inne sadowiły się na kierownicach, balansując tam niebezpiecznie, jeszcze inne chybotały się na tylnym błotniku, l bez względu na to, ile kobiet obsiadło rowery, dwie krzepkie cyklistki pedałowały niezmordowanie. Potem pojawiały się dziewczynki; wdrapywały się na ramiona tamtych, stawały im w tym także ciężko pedałującym siłaczkom - na głowach, aż powstawały dwie chwiejne piramidy przyklejone do dwóch rowerów, które nie przestawały krążyć po arenie. Oprawę muzyczną numeru stanowił powtarzany do obłędu, w nieskończoność, fragment kankana, a wszystkie ciemnoskóre kobiety, zarówno te starsze i tłuste, jak dziewczynki, miały twarze pokryte grubą warstwą pudru, co nadawało im niesamowity wygląd i tworzyło aurę nierealności. Miały na sobie bladofioletowe spódniczki z tiulu i biegając truchtem wokół

areny, uśmiechały się, uśmiechały, uśmiechały - bez końca. Kiedy doktor widział numer po raz ostatni, miał wrażenie, że szaleńcza jazda nie skończy się nigdy. Być może taka Runda z Obciążeniem jest udziałem każdego z nas, pomyślał. Zatrzymawszy się przed drzwiami swego mieszkania, doznał przez chwilę uczucia, że dzisiejszy dzień jest taką właśnie rundą. W uszach rozbrzmiewały mu pierwsze tony kankana; wyobraził sobie, że za moment powita go tuzin ciemnoskórych dziewcząt w bladofioletowych spódniczkach i z pobielonymi twarzami, a wszystkie będą mknąć przed siebie przy akompaniamencie obłędnego, nieustającego rytmu. 160 7 DOKTOR DARUWALLA CHOWA SIĘ W SYPIALNI Słonie będą się gniewać Ale przeszłość to labirynt. Gdzie szukać wyjścia? W przedpokoju, gdzie jednak nie było ciemnoskórych kobiet o pobielonych twarzach i w tiulowych spódniczkach, osadził go w miejscu wyraźny, choć odległy dźwięk głosu żony. Dobiegał aż z balkonu, gdzie Julia pozwalała Inspektorowi Dharowi sycić wzrok jego ulubionym widokiem Marinę Drive. Dhar sypiał czasami na tym balkonie, albo wtedy, gdy zasiedział się do późna i wolał spędzić u nich noc, albo zaraz po przyjeździe do Bombaju, by oswoić się na nowo z zapachami miasta. Dhar zaklinał się, że w tym właśnie tkwi sekret jego niemal natychmiastowej aklimatyzacji w Indiach. Mógł przyjechać z Europy, wprost ze świeżego powietrza Szwajcarii - zaprawionego w Zurychu zapachami restauracyjnymi, wonią spalin, płonących węgielków i nikłymi podmuchami wyziewów ze ścieków - a już po dwóch, trzech dniach spędzonych w Bombaju przyzwyczajał się, jak twierdził, całkowicie do smogu, dymu z trzech milionów małych palenisk w slumsach, na których gotowano posiłki, a także do słodkawej woni zgnilizny i nawet do koszmarnego smrodu ekskrementów czterech czy pięciu milionów ludzi koczujących na chodnikach i nabrzeżu. Bo w dziewięciomilionowym mieście, smród gówien połowy mieszkańców musiał być wyczuwalny. 161 Doktorowi Daruwalli przyzwyczajenie się do tego przenikającego wszystko odoru zabierało zwykle dwa do trzech tygodni. W przedpokoju, gdzie dominującym zapachem była woń pleśni, doktor zdjął po cichu sandały. Odstawił aktówkę i starą ciemnobrązową torbę lekarską. Zauważył, że rzadko używane parasole tkwiące w stojaku są przykurzone; upłynęły już trzy miesiące od końca monsunowych deszczów. Mimo że drzwi do kuchni były zamknięte, dało się wyczuć zapach baraniny i dhalu (a więc znów baranina, pomyślał), ale nawet aromat potrawy nie mógł osłabić przemożnego uczucia nostalgii, jakie ogarnęło go na dźwięk rozmowy prowadzonej po niemiecku - co jego żona czyniła zawsze, gdy byli z Dharem sami. Farrokh stał i wsłuchiwał się w rytm austriackiej niemczyzny Julii - w której pełno było - iś zamiast - ich - i widział oczami wyobraźni siebie samego jako osiemnaste- czy dziewiętnastolatka, zalecającego się do niej w starym żółtym domu jej matki w Grinzing. Był to dom pełen biedermeierowskich akcentów. W hallu za wieszakiem na palta stało popiersie

Franza Grillparzera. Salonik zdominowały prace portrecisty opanowanego obsesją malowania niewinnych dziecięcych twarzyczek, uzupełnieniem zaś obrazków była masa innych, jeszcze śliczniejszych bibelotów w postaci porcelanowych ptaszków i antylop ze srebra. Farrokh pamiętał do dziś ów wieczór, kiedy podając cukiernicę nerwowym, zamaszystym gestem, stłukł klosz z malowanego szkła. W pokoju były dwa zegary. Jeden z nich wygrywał co pół godziny krótki fragment walca Lannera i nieco dłuższy, Straussa, co godzinę; drugi czcił w ten sam sposób pamięć Beethovena i Schube-rta - oczywiście nastawiono go tak, by robił to o minutę później niż pierwszy. Farrokh zapamiętał, że podczas gdy Julia i jej matka sprzątały skorupy klosza, towarzyszyły temu dźwięki najpierw Straussa, potem Schuberta. Ilekroć przywoływał w pamięci owe liczne wieczory spędzone przy herbacie, widział żonę jako pannę kilkunastoletnią. Ubierała się zawsze w stylu, który na pewno podobałby się lady Duckworth. Nosiła kremową bluzkę z falbankami i szerokim koronkowym kołnierzem. Rozmawiali po niemiecku, gdyż angielski matki nie był tak dobry jak ich. Teraz Farrokh i Julia posługiwali się niemieckim z rzadka. Używali go nadal wtedy, gdy się kochali lub gdy 162 rozmawiali w ciemnościach. To właśnie po niemiecku powiedziała mu Julia, że jej się bardzo podoba. Mimo że od dwóch lat umizgał się do niej, uznał, że było to z jej strony bardzo śmiałe; zatkało go dosłownie. Starał się usilnie znaleźć właściwe słowa, żeby zapytać, czy nie przeszkadza jej kolor jego skóry, kiedy dodała: - Podoba mi się zwłaszcza kolor twojej skóry. Obraz twojej skóry na tle mojej to bardzo interesujące. - (Das Bild — „obraz"). Kiedy ludzie mówią, że język niemiecki jest romantyczny, pomyślał doktor Daruwalla, tak naprawdę chcą przez to powiedzieć, że mile wspominają przeszłość, czas, gdy posługiwali się tym językiem. Coś intymnego było nawet w przysłuchiwaniu się, jak Julia rozmawia po niemiecku z Dharem, którego zawsze nazywała Johnem D. Tak zwracali się do niego służący i Julia przyjęła tę formę. Podobnie oboje z doktorem „przyjęli" samych służących. Nalin i Swaroop, którą dzieci doktora Daruwalli i John D. nazywali Roopa, byli wiekowym małżeństwem, które przeżyło jednak Lowjiego i Meher, swoich dawnych chlebodawców. Służba u Farrokha i Julii była formą półemerytury; doktor i jego żona nader rzadko pojawiali się w Bombaju. Gdy wyjeżdżali, Nalin i Roopa opiekowali się po prostu mieszkaniem. Gdzie podzialiby się oboje, gdyby doktor je sprzedał? Farrokh uzgodnił z Julią, że jeśli sprzedadzą mieszkanie, to dopiero po śmierci staruszków. Choć doktor wracał co jakiś czas do Indii, rzadko zatrzymywał się w Bombaju na tak długo, by nie mógł sobie pozwolić na zamieszkanie w przyzwoitym hotelu. Kiedyś, gdy jeden z kanadyjskich kolegów Farrokha przygadywał mu, że jest w różnych sprawach tak konserwatywny, Julia wtrąciła: - Farrokh nie jest konserwatywny - on jest absolutnie ekstrawagancki. Utrzymuje apartament w Bombaju tylko po to, żeby para dawnych służących jego rodziców miała dach nad głową! Teraz doktor usłyszał, jak Julia mówi coś o Naszyjniku Królowej; tak nazywano w Bombaju ciąg świateł wzdłuż Marinę Drive. Nazwa ta powstała wtedy, gdy światła były białe; teraz

założono przeciwsmogowe, żółte. Julia twierdziła, że żółty nie jest kolorem odpowiednim dla naszyjnika królowej. Ależ z niej Europejka! - pomyślał doktor Daruwalla. Uwielbiał ją za to, jak potrafiła przystosować się do życia w Kanadzie i ich 163 sporadycznych wizyt w Indiach, nie tracąc nic ze swej wrażliwości wyniesionej z jej „starego świata", która przejawiała się równie wyraźnie w jej głosie, jak w zwyczaju przebierania się do obiadu - nawet tu, w Bombaju. Doktora nie interesowała treść tego, co mówi Julia - on nie podsłuchiwał. Chciał tylko przysłuchać się brzmieniu jej niemczyzny, tej kombinacji miękkiej wymowy z precyzyjną frazą. Ale i tak dotarło do jego świadomości, że Julia mówi o Naszyjniku Królowej; także i ona nie mogła prawdopodobnie zdobyć się na przekazanie Dharowi niepokojących wiadomości. Doktora ogarnęło przygnębienie, uprzytomnił sobie bowiem, jak bardzo liczył na to, że właśnie ona przekaże je „drogiemu chłopcu". Potem przemówił John D. O ile niemczyzna Julii działała na Farrokha jak balsam, o tyle w ustach Inspektora Dhara brzmiała dziwnie niepokojąco. Doktor z trudem rozpoznawał w nim wtedy Johna D. i deprymowało go to, że w niemczyżnie tamtego było znacznie więcej energii niż w angielskim. Uwypuklało to dystans, jaki między nimi powstał. Ale Dhar studiował w Zurychu i spędził większą część życia w Szwajcarii. A jego poważna (choć nie tak powszechnie znana) kariera aktora teatralnego, występującego na scenie Schauspielhaus w Zurychu, była czymś, z czego John Daruwalla był znacznie bardziej dumny, niż z komercyjnego sukcesu postaci Inspektora Dhara. Dlaczego by jego niemczyzna nie miała być doskonała? Kiedy Dhar przemawiał do Julii, nie było w jego głosie cienia sarkazmu. Farrokh poczuł ukłucie zadawnionej zazdrości. John D. żywi dla niej cieplejsze uczucia niż dla mnie, pomyślał. I to po tym wszystkim, co dla niego zrobiłem! Było w takich rozmyślaniach jakieś ojcowskie rozgoryczenie i Farrokh zawstydził się nagle. Wśliznął się bezszelestnie do kuchni, gdzie odgłosy nie kończących się przygotowań do kolacji nie pozwoliły mu wsłuchiwać się dalej w wygłaszane wyszkolonym głosem kwestie aktora. Farrokh przypuszczał zresztą (i błędnie), że Dhar rozmawia tylko o Naszyjniku Królowej. Potem usłyszał nagle swoje imię - John D. opowiadał starą historię o tym, jak to Farrokh wziął go na plażę, „żeby zobaczył słonie w morzu". Doktor nie chciał słuchać dalej, ponieważ nie lubił podskórnego tonu pretensji, jaki zawsze dawało się wyczuć w tym wspomnieniu Johna D. „Drogi chłopiec" 164 wspominał, jak przestraszył się podczas obchodów święta boga Ganesii; zdawało się, że pół miasta zgromadziło się na Chowpatty Beach, gdzie pławiono w morzu figury Ganesii, bóstwa z głową słonia. Farrokh nie przygotował chłopca na orgiastyczny szał tłumu - nie mówiąc już o tym, że nie uprzedził go o rozmiarach słoniowych łbów, większych niejednokrotnie od prawdziwych. Zapamiętał tę wycieczkę jako pierwszą i jedyną sytuację, kiedy John D. wpadł w histerię. „Drogi chłopiec" krzyczał: - Oni topią słonie! Słonie się będą gniewać!

I pomyśleć, że Farrokh krytykował Lowjiego za to, że trzyma chłopca pod kloszem. - Jeśli zabierasz go tylko do klubu - powiedział kiedyś ojcu - w jaki sposób dowie się czegokolwiek o Indiach? - Jakim strasznym okazałem się hipokrytą! - pomyślał; nie znał w całym Bombaju nikogo, kto izolowałby się od Indii tak skutecznie jak on, kryjąc się w zaciszu klubu Duckworth - i to przez lata. Wziął ośmioletniego wtedy chłopca na Chowpatty Beach, żeby ten popatrzył na ciżbę ludzką; zebrały się tam setki tysięcy ludzi, by pławić figury słoniogiowego boga w morzu. Co jego zdaniem miało dziecko z tego zrozumieć? Nie był to czas odpowiedni, żeby opowiadać malcowi o brytyjskich zakazach zgromadzeń, oburzających „antyzgromadzeniowych" przepisach; ogarnięty histerią oś-miolatek był zbyt mały, aby docenić tę symboliczną, masową demonstrację swobody i autoekspresji. Farrokh usiłował przedrzeć się z chłopcem przez samo jądro tłumu, ale napierało na nich coraz więcej gigantycznych posągów boga Ganesii i w końcu zepchnięto ich z powrotem na brzeg. - To tylko taka uroczystość - wyszeptał Farrokh do ucha malca. - To nie rozruchy. - Czuł, jak chłopczyk drży w jego ramionach. Wtedy uświadomił sobie w pełni swą ignorancję, nie tylko w sprawach Indii, ale i wobec wrażliwości dzieci. Podejrzewał, że teraz John D. mówi do Julii: „To moje pierwsze wspomnienie związane z Farrokhiem". I wciąż pakuję tego chłopaka w nowe tarapaty! - pomyślał. Oderwał się od tych refleksji, wtykając nos do wielkiego gara z dhalem. Roopa już dawno włożyła tam baraninę i delikatnie, aluzyjnie wypomniała Farrokhowi spóźnienie, mówiąc mu, jakie to 165 szczęście, że mięso baranie wymaga zwykle przedłużonego czasu gotowania. - Ryż całkiem wysechł dodała zmartwiona. Stary Nalin, wieczny optymista, chcąc pocieszyć skruszonego doktora, zakomunikował swą szczątkową angielszczyzną: Ale dużo piwo! Doktora Daruwallę dręczyło poczucie winy z powodu tej obfitości piwa; jego własne możliwości w tym zakresie z lekka go niepokoiły, a namiętność Dhara do tego napoju wydawała się nie mieć granic. A ponieważ zakupy robili Nalin i Roopa, także myśl o tym, jak zmagają się z tymi ciężkimi butelkami, wprawiała go w zakłopotanie. A w dodatku staruszkom nie wolno było korzystać z windy. Nawet obładowani butelkami piwa musieli z trudem wspinać się po schodach. - I masa wiadomości na telefon - poinformował Nalin doktora. - Staruszek uwielbiał nową automatyczną sekretarkę. Julia nalegała, żeby ją zainstalować, bo Nalin i Roopa byli beznadziejni, jeśli chodziło o przyjmowanie wiadomości - nie potrafili zapisać numeru ani przeliterować poprawnie żadnego nazwiska. Automat zwalniał starego sługę z wszelkiej odpowiedzialności, toteż Nalin słuchał z miłym dreszczykiem podniecenia, jak rozmaite wieści nagrywają się na taśmie. Farrokh zabrał piwo ze sobą. Mieszkanie wydawało się tak małe! W Toronto mieli Daruwallowie wielki dom. Tu, w Bombaju, żeby dostać się do sypialni i łazienki, doktor musiał przemknąć przez lwing room, który był jednocześnie jadalnią. Ale Dhar i Julia w

dalszym ciągu rozmawiali na balkonie i nie spostrzegli Farrokha. John D. odtwarzał właśnie najsłyniejszą część całej historii, która zawsze rozśmieszała Julię. - Oni topią słonie! - wołał John D. - Słonie będą się gniewać! - Doktor Daruwalla nigdy by nie pomyślał, że zabrzmi to dobrze po niemiecku. Jeśli puszczę wodę do wanny, spekulował, usłyszą i zorientują się, że jestem w domu. Lepiej ochłapie się szybko nad umywalką, pomyślał. Rozłożył czystą, białą koszulę na łóżku. Wybrał wyjątkowo krzykliwy krawat z jaskrawozieloną papugą; był to prezent gwiazdkowy od Johna D. doktor nigdy jeszcze nie pokazał się 166 w nim publicznie. Nie zdawał sobie sprawy z tego, jak ten krawat ożywiłby jego granatowy garnitur. Takie przebieranki były zresztą w Bombaju absurdem, zwłaszcza jeśli jadło się w domu, ale z Julią nie było dyskusji. Kiedy się umył, zerknął na sekretarkę. Światełko automatu migało w półmroku. Nie zadał sobie trudu, by sprawdzić, ile było telefonów. Nie przesłuchuj taśmy teraz, ostrzegł samego siebie. A jednak ta instynktowna skłonność do odwlekania spraw tkwiła w nim bardzo głęboko; włączenie się do rozmowy Johna D. z Julią prowadziłoby nieuchronnie do wyjawienia wiadomości o bracie-bliźniaku. Zastanawiając się, co począć, Farrokh zauważył plik korespondencji na biurku. Zapewne Dhar wpadł po drodze do wytwórni i odebrał listy od fanów, które były przeważnie listami nienawiści. Dawno już uznali za naturalne, że doktorowi Daruwalli przysługuje przywilej czytania tej poczty. Chociaż listy były adresowane do Inspektora Dhara, ich treść rzadko dotyczyła jego aktorstwa czy drygu do nagrywania postsynchronów, nieodmiennie pisano w nich natomiast o fikcyjnym wcieleniu Dhara lub o jakimś konkretnym scenariuszu. Ponieważ zaś uważano powszechnie, że to Dhar jest ich autorem, a zatem twórcą odtwarzanej przez siebie postaci, nie kto inny, lecz rzekomy autor był obiektem pełnych furii ataków piszących; atakowali tego, który to wszystko wykoncypował. Zanim pojawiły się śmiertelne groźby, a zwłaszcza do czasu, kiedy nieznany sprawca nie zaczął naprawdę mordować prawdziwych prostytutek, doktor Daruwalla nie kwapił się specjalnie z czytaniem tej korespondencji. Ale seryjne morderstwa popełniane na dziewczętach z klatek uznano powszechnie za imitacje morderstw z filmu i od tej chwili w listach do Inspektora Dhara pojawiła się tonacja złowroga. Wobec zaś mordu, którego ofiarą padł pan Lal, doktor Daruwalla czuł się w obowiązku przejrzeć pocztę, żeby sprawdzić, czy nie zawiera kolejnych pogróżek. Spojrzał na spory stos nowej korespondencji i zaczął się zastanawiać, czy w tych okolicznościach nie powinien poprosić Dhara i Julii o pomoc. Tak jakby wieczór i bez tego nie zapowiadał się fatalnie! Może zaproponuję im to później pomyślał - jeśli rozmowa zejdzie na te tory. Jednak ubierając się, nie mógł zignorować migającego światełka telefonu. Nie powinienem zwlekać, myślał, wiążąc krawat. Przecież 167 nie zaszkodzi posłuchać, w jakich sprawach telefonowano - mógł sobie wszystko zanotować i później odpowiedzieć tym, którzy dzwonili. Zaczął szukać kawałka papieru i pióra, co nie było łatwe, jeśli nie chciało się robić hałasu, bo niewielka sypialnia pełna była kruchych i

podzwaniających wiktoriańskich drobiazgów, przeniesionych tu z domu Lowjiego przy Ridge Road. Chociaż Farrokh zabrał tylko to, czego nie mógł wystawić na aukcji, nawet biurko zastawione było bibelotami jego dzieciństwa, nie mówiąc już o zdjęciach trzech córek; wszystkie były zamężne, a zatem biurko doktora Daruwalli było także istną wystawa zdjęć ze ślubów - i fotografii licznych wnuków Farrokha. Stały tam też jego ulubione zdjęcia Johna D. - na nartach w Wengen i w Klosters, podczas biegów narciarskich w Pontresinie i na autostopie pod Zermatt - oraz kilka oprawionych afiszów z teatru Schauspielhaus w Zurychu, z nazwiskiem Johna Daruwalli występującego w drugoplanowych i głównych rolach. Był Jeanem w Fraulein Julie1, Christopherem Maho-nem w Etn wahrer He/d2 Johna Millingtona Synge'a, Achillesem w Penthesilei Heinricha von Kleista, Fernandem w Stelli Goethego, Iwanem w Onkel Vanja Czechowa, Antoniem w Der Kaufmann von Yenedig* Szekspira gdzie grał też kiedyś Bassania. Szekspir po niemiecku brzmiał w uszach Farrokha obco. To, że stracił kontakt z językiem romantycznego okresu swego życia, bardzo przygnębiało doktora. W końcu znalazł pióro. Potem wypatrzył blok listowy pod srebrną statuetką przedstawiającą Ganesię jako dziecko; mały sło-niogiowy bożek siedział na kolanach swej człowieczej matki, Par-wati. Piękny widok. Niestety, groteskowa reakcja na film Inspektor Dhar i morderca d^iem^yny % klatki zraziła Farrokha do słoni. Nie było to zbyt sprawiedliwe, bo Ganesia miał tylko głowę słonia, jego dwie pary rąk były ludzkie, z ludzkimi dłońmi, a dwie nogi miały ludzkie stopy. Poza tym Ganesia miał tylko jeden cały kieł - choć czasami dzierżył drugi w jednej ze swych czterech rąk. Fraulain Julia sztuka Augusta Strindberga Panna Julia. Ein ttahrer He/d sztuka irlandzkiego dramaturga [.H. Sygne'a (1871- 1909) Prawdziwy bohater. Onkel Yanja - Wujaszek Wania. Der Kaulman iwi Vcnedig Kupiec wenecki 168 Ganesia bynajmniej nie przypominał swoistego podpisu seryjnego mordercy z ostatniego filmu z Inspektorem Dharem, czyli wizerunku absurdalnie figlarnego słonia - tej niestosownej karykatury, jaką zabójca rysował na brzuchach zamordowanych prostytutek. Tamten słoń nie był bogiem. Poza tym tamten słoń miał oba kły. Ale nawet jeśli tak było, doktor Daruwalla zraził się do słoni i to we wszelkiej postaci. Doktor żałował, że nie zagadnął podkomisarza Patela o rysunki autorstwa prawdziwego mordercy, bo policja nie powiedziała prasie nic ponad to, że dzieła prawdziwego mordercy i rysownika były „oczywistymi wariacjami na motywach z filmu". Cóż by to miało oznaczać? Pytanie to mocno dręczyło doktora Daruwallę, który aż się wzdrygnął na wspomnienie, skąd zaczerpnął pomysł z mordercą--rysownikiem; źródłem inspiracji było nie co innego, jak autentyczny rysunek na brzuchu prawdziwej ofiary morderstwa. Dwadzieścia lat temu doktor Daruwalla wystąpił w roli lekarza sądowego i badał zwłoki ofiary zbrodni, której sprawcy nigdy nie wykryto. Teraz policja twierdziła, że zabójca-rysownik „ukradł" figlarnego słonia z filmu, ale scenarzysta tego filmu wiedział, skąd wziął się pierwotny pomysł. To on, Farrokh,

ukradł go mordercy — być może nawet temu samemu mordercy. Czyżby zabójca nie wiedział, że to jego naśladowano w najnowszym filmie z Inspektorem Dharem? To nie na mój rozum, doszedł do wniosku doktor. Postanowił, że przekaże informację o genezie pomysłu z rysunkiem detektywowi Patelowi, o ile tamten z jakichś powodów jeszcze tego nie wie. Ale skąd miałby właściwie wiedzieć? Prowadzenie takiego dialogu z samym sobą stawało się drugą naturą doktora. Podczas spotkania w klubie Duckworth zaimponowało mu opanowanie zastępcy komisarza; co więcej, nie mógł się pozbyć wrażenia, że detektyw Patel coś przed nimi ukrywa. Farrokh przerwał te niemiłe rozmyślania tak samo raptownie, jak się w nich zagłębił. Usiadł przy telefonie i zanim nacisnął przycisk, skręcił potencjometr siły głosu na minimum. Ciągle nie zauważony przez Julię i Johna D., zakonspirowany scenarzysta zaczął przesłuchiwać taśmę. 169 Psy % parteru Usłyszawszy płaczliwy głos Ranjita, doktor Daruwalla natychmiast pożałował swej decyzji poświęcenia choćby jednej minuty, jaką mógł spędzić w towarzystwie Dhara i Julii, dla wysłuchania choćby jednej telefonicznej wiadomości. O kilka lat starszy od doktora Ranjit zachował mimo to jakieś niestosowne do wieku pretensje i młodzikowatą drażliwość. Pierwsze wyrażało się w ciągłym zamieszczaniu ogłoszeń matrymonialnych, co doktor Daruwalla uważał za żenujące w przypadku asystenta, który przekroczył sześćdziesiątkę. Drażliwość Ranjita przejawiała się natomiast najwyraźniej w jego reakcjach wobec kobiet, które po pierwszym spotkaniu rezygnowały z podtrzymywania znajomości. Ranjit nie zamieszczał naturalnie tych ogłoszeń od czasów, kiedy był jeszcze sekretarzem starego Lowjiego. Po wyczerpujących rozmowach z kilkoma kandydatkami ożenił się przed laty szczęśliwie - i na tyle wcześnie, że Lowji zdążył przed śmiercią nacieszyć się wczesnomałżeńską aktywnością swego sekretarza. Ale żona Ranjita niedawno zmarła, a jemu brakowało kilku lat do emerytury. Pracował wciąż w szpitalu dla ułomnych dzieci i pełnił funkcję sekretarza Farrokha, ilekroć honorowy konsultant szpitala pojawiał się w Bombaju. Zdecydował też, że pora ożenić się powtórnie. Uważał, że powinien uczynić to bezzwłocznie, bo lepiej było podawać w ogłoszeniach, że jest czynnym asystentem medycznym, niż przedstawiać się jako emeryt. Aby zabezpieczyć się ze wszystkich stron, w ostatnio zamieszczanych ogłoszeniach próbował eksponować zarówno swą obecną pozycję, pisząc, że ma „dobrze płatną posadę", jak perspektywę przejścia na emeryturę, która według jego słów miała być „wczesna i b. aktywna". To właśnie określenia w rodzaju „b. aktywna" używane w ostatnich ogłoszeniach matrymonialnych oraz fakt, że Ranjit był bezwstydnym łgarzem, budziły niesmak doktora. Zwykła polityka gazety „The Times of India" (utajniano tam nazwiska ogłaszających się amatorów małżeństwa, przedkładając nad jawność dyskrecję obranego kodu) pozwalała Ranjitowi zamieszczać pół tuzina oglo170 szeń w tym samym niedzielnym wydaniu. Ranjit odkrył, że wielu ogłaszających się zaznacza,

iż przynależność kastowa „nie stanowi przeszkody", choć z drugiej strony dobrze też było przedstawić się na przykład tak: „bramin hindu przestrzegający zasad kastowości, religijny; wymagana zgodność horoskopów matrymonialnych". W tej sytuacji zamieszczał kilka wersji jednocześnie. Farrokhowi wyjaśnił, że poszukuje idealnej żony; nieważne, czy kandydatka honoruje podziały kastowe i czy jest religijna, czy nie, ale dlaczego nie miałby skorzystać z szansy spotkania jak największej liczby chętnych? To, że problemy matrymonialne Ranjita tak nieubłaganie go wciągają, było przyczyną głębokiej frustracji doktora Daruwalli. Co niedzielę razem z Julią przebiegali wzrokiem kolumnę ofert małżeńskich w „The Times of India". Współzawodniczyli ze sobą, kto rozpozna ogłoszenia Ranjita. Ale nagrana na taśmie wiadomość nie była wiadomością natury matrymonialnej. Po raz kolejny starzejący się sekretarz skarżył się na „żonę tego karła". Tak mówił o Deepie, do której czul od dawna coś w rodzaju ponurej niechęci, w jakiej mógłby mu dorównać tylko pan Sethna. Doktor Daruwalla zastanawiał się, czy wszyscy asystenci medyczni są z natury okrutni i niechętni tym, którzy potrzebują pomocy lekarza. Czy taka wrogość wynikała z tkwiącego głęboko w ich sercu pragnienia, by chronić wszystkich lekarzy przed marnowaniem ich czasu? Na usprawiedliwienie Ranjita trzeba powiedzieć, że Deepa była wyjątkowo zaborcza, jeśli chodzi o czas doktora Daruwalli. Ranjit donosił, że dzwoniła właśnie, żeby zamówić rano wizytę ze zbiegłą nieletnią prostytutką - uprzedzając w tym Yinoda, który zamierzał prosić doktora o przebadanie tego nowego nabytku ze stajni ulicznic pana Garga. Ranjit określił małą pacjentkę jako „kogoś rzekomo bez kości", ponieważ Deepa najprawdopodobniej posłużyła się tym cyrkowym terminem. Sekretarz wyraził też głęboką pogardę dla słownictwa żony karła. Według opisu Deepy mała prostytutka miała być cała z masy plastycznej. „Jeszcze jeden cud natury i na pewno dziewica" zakończył Ranjit swój ironiczny raport. Kolejna wiadomość była od Yinoda. Karzeł musiał telefonować, kiedy Farrokh siedział jeszcze w Ogrodzie dla Pań w klubie 171 Duckworth. Wiadomość była właściwie przeznaczona dla Inspektora Dhara. „Nasz ulubiony Inspektor mówi, że śpi dziś u was na balkonie zaczął karzeł. - Jeśli zmienia zdanie, ja szwendam się po mieście no wie pan, zabijam czas. Jak Inspektor mnie potrzebuje, zna już odźwiernego w «Taju» i w «()beroi» - żeby zostawić wiadomość, znaczy się. Mam późno w nocy zamówiony kurs z kabaretu «Na mokro» - dodawał Vinod - ale to jest, kiedy wy już śpicie. Rano przyjeżdżam po pana, jak zwykle. Przy okazji: czytam gazetę, gdzie jestem ja!" zakończył. Jedynymi pismami, jakie czytał Yinod, były magazyny filmowe, gdzie od czasu do czasu można było zobaczyć go na zdjęciach uwieczniających rozmaite wydarzenia, jak otwiera drzwi jednego ze swych ambasadorów przed Inspektorem Dharem. Na drzwiach czerwieniło się kółko z literą „T" (taksówka) w środku i z nazwą firmy karła; nazwa ta często była zamazana lub zakryta.

BŁĘKITNY NIL Y1NODA Sp. z o.o. Ten „Yinod" w nazwie to zamiast „Wielkiego", domyślał się Farrokh. Dhar był jedynym gwiazdorem filmowym, jaki jeździł samochodami Yinoda, i ten ostatni był bardzo dumny z tych wspólnych zdjęć z „ulubionym inspektorem", pojawiających się w plotkarskich czasopismach filmowych. Yinod żywił niezłomną nadzieję, że przykład Dhara pociągnie za sobą innych, ale zarówno Dimple Kapadia, jak Jaya Prada, Pooja Bedi i Pooja Bhatt - nie mówiąc już o Chunkym Pandeyu, Sunnym Deolu czy Madhurim Dixicie i Mo-on Moon Senie, żeby wymienić tylko niektórych - odmawiali korzystania z „luksusowych" taksówek karła. Być może uważali, że pokazywanie się z gorylem Dhara zaszkodzi ich reputacji. Jeśli chodzi o „szwendanie" w tę i z powrotem pomiędzy hotelami „Oberoi" i „Tajem", były to ulubione tereny łowów Yinoda. Znali go i traktowali życzliwie portierzy hotelowi, bo ilekroć Dhar bawił w Bombaju, zatrzymywał się w obu tych hotelach naraz. Rezerwując pokoje w dwu hotelach jednocześnie, 172 aktor zapewniał sobie dobrą obsługę; od kiedy w „Oberoi" i „Ta-ju" dowiedzieli się, że konkurują pod tym względem, oba hotele prześcigały się w zapewnieniu aktorowi jak największej prywatności. Hotelowa ochrona była bezwzględna wobec łowców autografów i innych natrętów polujących na osobistości życia publicznego. W recepcji obu hoteli mówiono tym, którzy nie znali specjalnego, zmienianego co jakiś czas kodu używanego zamiast nazwiska, że aktora nie ma na liście gości. Przez „zabijanie czasu" rozumiał Yinod dodatkowe fuchy. Karzeł miał wprawę w wypatrywaniu zagubionych turystów w hallach obu hoteli; proponował cudzoziemcom podwiezienie do dobrej restauracji lub tam, gdzie sobie tylko życzyli. Yinod miał także talent do rozpoznawania tych, którzy mieli jakieś złe doświadczenia z taksówkarzami, a zatem łatwiej ulegali pokusie skorzystania z „luksusowej" usługi. Doktor Daruwalla rozumiał dobrze, że karzeł nie mógłby się utrzymać, wożąc tylko jego i Dhara. Pan Garg był klientem bardziej regularnym. Farrokhowi znany był także zwyczaj „zostawiania wiadomości", ponieważ Yinod wykorzystywał uprzywilejowany status Dhara do swych kontaktów z portierami w hotelach „Oberoi" i „Taj Mahal". Było to może kłopotliwe, ale tylko w ten sposób karzeł pozostawał „w zasięgu" swych klientów. W Bombaju nie było telefonów komórkowych, a radiotelefonów samochodowych nie znano - był to poważny mankament w biznesie taksów-karskim, na co Yinod uskarżał się od czasu do czasu. Istniały wprawdzie pagery lub beepery, ale karzeł ich nie używał. „Wolę się wstrzymać", mawiał, co oznaczało, że wyczekuje dnia, gdy pozycję jego samochodowego przedsiębiorstwa podniosą wydatnie telefony komórkowe. A zatem, kiedy Farrokh albo John D. potrzebowali karła, 2ostawiali wiadomość u portiera w „Taju" i „Oberoi". Była jeszcze jedna przyczyna, dla której Yinod telefonował. Nie lubił bez uprzedzenia pokazywać się pod blokiem, w którym mieszkał doktor 'Daruwalla. W hallu nie było telefonu, a karzeł nie uważał się za „służącego" i odrzucał ewentualność wspinania się po schodach. Podczas takiej wspinaczki jego karłowatość okazywała się poważnym

upośledzeniem. Doktor Daruwalla protestował w jego imieniu 173 na zebraniu komitetu mieszkańców. Początkowo posługiwał się argumentem, że karzeł jest kaleką a kaleki nie można zmuszać do wchodzenia po schodach. Komitet kontrargumentował, że kaleka nie powinien być służącym. Doktor Daruwalla zareplikował, że Yinod jest niezależnym biznesmenem, a nie żadnym służącym. W końcu Yinod był właścicielem prywatnej firmy taksówkarskiej. Szofer to służący, zawyrokował komitet mieszkańców. Nie zważając na absurdalny przepis Farrokh powiedział Vino-dowi, że jeśli kiedykolwiek będzie musiał wejść do nich na piąte piętro, ma skorzystać z zastrzeżonej dla lokatorów windy. Ilekroć jednak Yinod stał w hallu, czekając na windę - niezależnie od pory dnia czy nocy - jego obecność wykrywały psy z parteru. Mieszkania na parterze były siedliskiem niesamowitej liczby psów i choć doktor nie uznawał teorii Yinoda - że wszystkie psy nienawidzą karłów - to jednak nie mógł znaleźć naukowego wytłumaczenia faktu, że psy z parteru budziły się nagle i zaczynały ujadać jak oszalałe za każdym razem, gdy Yinod czekał na zakazaną windę. W tej sytuacji nudnym obowiązkiem Yinoda stało się ustalanie dokładnego czasu przyjazdu po Farrokha czy Johna D., tak żeby mógł na nich czekać w ambasadorze stojącym przy krawężniku - lub w pobliskiej bocznej uliczce - i w ogóle nie wchodzić do hallu. Poza tym prowokowane przez niego późną nocą wściekłe ujadanie psów z parteru wystawiało na ciężką próbę delikatny system ekologiczny budynku, a Farrokh był już i tak skłócony z komitetem mieszkańców, istniejąca zaś między nim a komitetem kontrowersja w sprawie windy wzburzyła także pozostałych mieszkańców domu. To, że doktor był synem uznanej sławy - i to sławy zamordowanej w sposób bardzo spektakularny - było również zarzewiem niechęci wobec jego osoby. Także fakt, że mieszkał za granicą i stać go było na to, żeby pozostawiać mieszkanie służącym - często na całe lata z pewnością nie przysparzał mu sympatii, jeśli wręcz nie budził nienawiści. To, że psy okazały się stworzeniami dyskryminującymi karły, nic było jedyną przyczyną niechęci doktora Daruwalli do tych zwierząt. Ich obłąkańcze szczekanie denerwowało doktora z powodu swej 174 absolutnej irracjonalności, a wszelka irracjonalność przypominała mu o wszystkim, czego nie potrafił pojąć w Indiach. Nie dalej jak dziś rano stał na balkonie i usłyszał, jak jego sąsiad z czwartego piętra, doktor Malik Abdul Aziz - modelowy „Sługa Wszechmogącego" - modli się na swoim balkonie. Dhar często opowiadał Farrokhowi, jakiego ukojenia doznawał, gdy sypiał na balkonie i budził się przy wtórze modłów doktora Aziza. „Chwała Allahowi, Panu Stworzenia", tyle doktor Daruwalla rozumiał. A potem szło coś o „prostej ścieżce". Była to modlitwa bardzo czysta - Farrokh lubił ją i od dawna podziwiał doktora Aziza za niezłomną wiarę ale jego myśli zmieniły raptownie kierunek i zwekslowały z religii na politykę, bo przypomniał sobie agresywne plansze porozstawiane w całym mieście. Przesłania wypisane na tych planszach miały w sobie coś głęboko nienawistnego;

one tylko uchodziły za religijne: ISLAM JEST DLA NAS WSZYSTKICH JEDYNĄ ŚCIEŻKĄ WIODĄCĄ DO CZŁOWIECZEŃSTWA A to nie było jeszcze takie złe, jak slogany Shiv Seny, którymi upstrzony był cały Bombaj (MAHARASZTRA DLA MAHARA-SZTRIAN. Albo: POWIEDZ TO Z DUMA: JESTEM HINDUSEM). Jakaś fałszywa nuta kaziła tu modlitwę. Coś tak godnego i intymnego, jak doktor Aziz ze swoim dywanikiem modlitewnym rozwiniętym na własnym balkonie, zostało skompromitowane przez neofitów, zdeformowane przez politykę, l jeśli z tym szaleństwem mógł się kojarzyć jakiś dźwięk, to dla Farrokha dźwiękiem tym było bezrozumne ujadanie psów. Nieoperowalm Doktor Daruwalla i doktor Aziz wstawali zawsze najwcześniej ze wszystkich mieszkańców domu; obu czekały operacje - doktor Aziz był urologiem. Jeśli on modli się co rano, to i ja powinienem, myślał Farrokh. Tego ranka odczekał grzecznie, aż muzułmanin 175 skończy swe modły. Kiedy rozległo się szuranie rannych pantofli doktora Aziza zwijającego dywanik, doktor Daruwalla zaczął wertować swój modlitewnik. Szukał czegoś stosownego, a przynajmniej znajomego. Wstydził się tego, że jego tak gorąca kiedyś wiara zdawała się go opuszczać i odchodzić w przeszłość. Czyżby znikła zupełnie? Ostatecznie nawrócił się pod wpływem niepozornego cudu; może potrzebował kolejnego, który natchnąłby go od nowa." Uświadomił sobie jednak, że większość chrześcijan nie potrzebuje w ogóle bodźca w postaci cudu, by wierzyć, i ta myśl natychmiast zniechęciła go do poszukiwania modlitwy. Ostatnio zastanawiał się coraz częściej, czy także jako chrześcijanin nie jest czasem zwykła podróbką. W Toronto Farrokh był nie zasymilowanym Kanadyjczykiem - i Indusem, który unikał kontaktów ze społecznością1 indyjską. W Bombaju na każdym kroku przekonywał się, jak słabo zna Indie - i za jak różnego od Indusów się uważa. Tak właściwie to doktor był ortopedą i bywalcem klubu Duckworth, a więc - w obu przypadkach - zaledwie członkiem dwóch prywatnych klubów. Nawet jego przejście na wiarę chrześcijańską wydawało się czymś nieautentycznym; chodził do kościoła od wielkiego dzwonu, na Boże Narodzenie i na Wielkanoc - nie pamiętał już, kiedy ostatni raz doznał satysfakcji płynącej z zatopienia się w modlitwie. Choć modlitewnik był gruby - i zawierał w pigułce wszystko, w co powinien wierzyć zaczął swój modlitewny eksperyment od tak zwanego Składu Apostolskiego, standardowego Wyznania Wiary. „Wierzę w Boga Ojca Wszechmogącego, Stworzyciela nieba i ziemi..." wyrecytował jednym tchem, ale duże litery zdekoncentrowały go i przerwał. Później, kiedy wchodził do windy, zastanowiło go to, jak łatw7o traci nastrój do modlitwy. Zdecydował, że powinien przy pierwszej nadarzającej się okazji wyrazić doktorowi Azizowi uznanie za jego niezwykłą dyscyplinę w sprawach wiary. Ale kiedy doktor Aziz wszedł na czwartym piętrze do windy, Farrokh speszył się jak mały chłopczyk. Ledwie zdołał wybąkać: - Witam, doktorze świetnie pan wygląda!

Dziękuję, pan również, doktorze odparł Aziz z dziwnie przebiegłym i tajemniczym wyrazem twarzy. - Słyszał pan już 176 0 doktorze Devie? - zapytał, kiedy drzwi windy zamknęły się 1 pozostali sami. O którym doktorze Devie? - zastanawiał się Farrokh. Był doktor Dev kardiolog, doktor Dev anestezjolog cała masa Devów. Nawet doktora Aziza nazywano w środowisku lekarskim Urologicznym Azizem, co było jedynym rozsądnym sposobem, żeby odróżnić go od pół tuzina innych Azizów. - O doktorze Devie? zapytał doktor Daruwalla ostrożnie. — O Gastrologicznym Devie odparł Urologiczny Aziz. - Ach, o tym doktorze Devie - kiwnął głową Farrokh. - Słyszał pan? - dopytywał się Aziz. - Ma AIDS zaraził się od pacjentki, l bynajmniej nie przez kontakt seksualny. - Czyżby podczas badania? zdziwił się doktor Daruwalla. - Zdaje się, że podczas wykonywania kolonoskopii - rzekł doktor Aziz. - Była prostytutką. - Podczas wziernikowania okrężnicy... ale w jaki sposób? - Co najmniej czterdzieści procent prostytutek jest zarażonych wirusem stwierdził doktor Aziz. Wśród moich pacjentów dwadzieścia procent tych, którzy zadają się z prostytutkami, ma pozytywne wyniki testu na obecność wirusa HIV! - Ale od wziernikowania? Jakim cudem? - nie przestawał się dziwić Farrokh. Doktor Aziz był jednak zbyt podekscytowany, żeby go słuchać. — Mam też pacjentów, którzy zapewniają mnie urologa - że wyleczyli się z AIDS, pijąc własny mocz - oświadczył. — Ach tak, terapia urynowa pokiwał głową doktor Daruwalla. - Bardzo popularna, ale... - W tym problem! - zawołał doktor Aziz. Wyciągnął z kieszeni złożoną kartkę papieru, na której było nabazgrane kilka słów. - Czy wie pan, co mówi Kamasutra? - Muzułmanin pytał parsa (nawróconego na chrześcijaństwo) o hinduski zbiór aforyzmów dotyczących seksu, czy jak by powiedzieli niektórzy, „miłości". Doktor Daruwalla pomyślał, że lepiej zachować ostrożność, i nie odezwał się. Rozsądniej też było nie wypowiadać się na temat terapii uryno-wej. Moraji Desai, poprzedni premier, praktykował picie moczu; zdaje się, że istniało też coś, co nazywało się Fundacją Wody Życia. Lepiej i o tym nie mówić, zdecydował w duchu Farrokh. Poza tym 177 Urologiczny Aziz chciał mu coś przeczytać z Kamasutry. Najlepiej będzie posłuchać. - Niech pan posłucha, co mówi Kamasutra na temat licznych sytuacji, kiedy cudzołóstwo jest dopuszczalne mówił Aziz. Jeśli takie potajemne stosunki są bezpieczną i pewną metodą zarobienia pieniędzy... - Doktor Aziz złożył przetartą już od częstego rozkładania kartkę i schował swoje świadectwo do kieszeni. No widzi pan? Co mianowicie? - zapytał Farrokh.

- No, w tym cały problem, to chyba jasne? - rzeki doktor Aziz. Farrokh próbował sobie wyobrazić, jak doktor Dcv mógł nabawić się AIDS podczas wykonywania kolonoskopii, gdy tymczasem doktor Aziz zakończył swe wywody stwierdzeniem, że AIDS wśród prostytutek rozprzestrzenia się za sprawą owej fatalnej rady z Kamasutry (Farrokh wątpił, czy większość prostytutek umie czytać). Oto kolejny przykład psów z parteru - znowu zaczynają szczekać, pomyślał doktor. Uśmiechał się nerwowo przez całą drogę, aż do chwili, gdy doszli do bocznej uliczki, w której Urologiczny Aziz parkował swój samochód. Wynikło tam drobne zamieszanie, bowiem ambasador Yinoda zablokował na moment uliczkę, ale po chwili doktor Aziz odjechał. Farrokh czekał, aż karzeł zawróci samochodem. Był to wąski zaułek, wypełniony zapachem słonej wody ze względu na bliskość morza, duszny i woniejący jak zatkany zlew. Uliczka była przystanią żebraków, którzy oblegali małe przybrzeżne hotele wzdłuż Marinę Drive. Doktor Daruwalla domyślał się, że żebraków interesowała szczególnie arabska klientela, ciesząca się sławą hojniejszej. Ale żebrak, który wyłonił się nagle z zaułka, nie był z tych, którzy polowali na Arabów. Chłopiec mocno kulał; Farrokh widywał go od czasu do czasu, jak robił stójkę na głowie na Chowpatty Beach. Doktor wiedział, że taka marna sztuczka nie stwarza szansy na to, by Yinod i Deepa zaproponowali małemu ulicznikowi schronienie w cyrku. Chłopiec sypiał na plaży - miał we włosach pełno piasku - i pierwsze promienie słońca zwabiły go do zaułka, gdzie można było pospać jeszcze parę godzin. Prawdopodobnie jego uwagę przyciągnął ruch samochodów. Kiedy Yinod wjechał tyłem w alejkę, żebrak za178 grodził doktorowi drogę. Stał z wyciągniętymi ramionami, z otwartymi dłońmi; oczy miał zaropiałe, w kącikach ust bielała jakaś kleista substancja. Wzrok chirurga-ortopedy przykuła chroma noga chłopca. Prawa stopa była zablokowana na sztywno pod kątem prostym, jak gdyby przyspawana w tej pozycji. Deformacja taka, zwana ankylosis, znana była doktorowi, jako wada wrodzona zwana końskostopiem. Ale w tym przypadku zarówno kostka, jak stopa były nienaturalnie spłaszczone zapewne zmiażdżone, jak domyślał się doktor ł cały ciężar ciała chłopca spoczywał na pięcie. Kaleka stopa była też znacznie mniejsza niż zdrowa, co kazało doktorowi domyślać się, że uszkodzeniu uległy płytki nasadowe, czyli miejsce w układzie kostnym, gdzie następuje wzrost. A więc stopa chłopca była nie tylko usztywniona w stawie skokowym, ale także nie rosła. Farrokh doszedł do wniosku, że operacja nic by tu nie dała. W tym momencie Yinod otworzy! drzwi od strony kierowcy. Mały żebrak trzymał się od karła z daleka, ale ten nie zamierzał wyciągać swoich trzonków od rakiet. Zamierzał natomiast otworzyć tylne drzwi, żeby doktor mógł wsiąść do samochodu. Farrokh zauważył, że chłopiec jest wyższy, ale i bardziej wątły od karła; Yinod odepchnął go bezceremonialnie na bok. Doktor widział, jak chłopiec się zatoczył; zmiażdżona stopa była sztywna jak młot. Kiedy Farrokh znalazł się już w samochodzie, uchylił szybę na tyle, żeby chłopiec mógł go usłyszeć. - Maaf karo powiedział łagodnie. Zawsze tak mówił do żebrakćiw: Wybacz.

- Nie wybaczam ci odpowiedział chłopiec po angielsku. Farrokh, również po angielsku, zapytał odruchowo o to, co go najbardziej intrygowało: — Co się stało z twoją nogą? - Słoń mi na nią nastąpił - odpowiedział kaleka. To by wszystko wyjaśniało, pomyślał doktor, ale nie uwierzył chłopcu; żebracy przeważnie kłamali. - Czy to był słoń cyrkowy? - zainteresował się Yinod. - To był słoń, który wychodził z pociągu odparł chłopiec. - Byłem wtedy malutki. Ojciec położył mnie na peronie i poszedł do sklepu kupić bidi. 179 - Nastąpił ci na nogę słoń, kiedy ojciec kupował papierosy? zapytał P7arrokh z niedowierzaniem. Brzmiało to jak bajeczka, ale chłopiec obojętnie kiwnął głową. - A więc masz pewnie na imię Gancsh tak jak bóg-słoń? zapytał doktor Daruwalla. jakby nie dostrzegając w pytaniu nuty sarkazmu, kaleka znów skinął głową. To niedobre imię dla mnie - powiedział. Yinod najwyraźniej wierzył żebrakowi. On jest doktor - powiedział, wskazując palcem na Farrokha. - Może ci naprawi tę nogę dodał i pokazał na stopę chłopca. Ale żebrak, utykając oddalał się już od samochodu. - Nie można naprawić tego, co zrobi słoń - rzucił na odchodnym. Sam doktor też nie wierzył, aby mógł naprawić to, co zrobił słoń. - Ma a j karo - powtórzył. Nic zatrzymując się ani nie odwracając głowy, chłopiec odszedł bez słowa. Karzeł zawiózł doktora Daruwallę do szpitala, gdzie czekały go dwie operacje - szpotawej stopy i kręcza karku. Farrokh próbował przestać myśleć o chłopcu, wyobrażając sobie przebieg operacji - laminektomii z fuzją. Potem pomyślał o bardziej ambitnym przedsięwzięciu zastosowaniu gwoździ Harringtona w przypadku poważnej infekcji rdzenia kręgowego połączonej z zapadnięciem płata kręgosłupa. Ale nawet przygotowując się do operowania szpotawej stopy i kręcza karku, myślał o tym, co dałoby się zrobić ze stopą żebraka. Mógł przeciąć tkankę włóknistą i ściągnięte, przykurczone więza-dła były pewne sposoby ich plastycznego przedłużenia - ale problemem w przypadku takiego zmiażdżenia był zrost kości; musiałby je przepiłować. Uszkadzając sploty naczyniowe, mógłby zahamować dopływ krwi, a to mogłoby wywołać gangrenę. Oczywiście zawsze pozostawała amputacja i dobranie odpowiedniej protezy, ale chłopiec prawdopodobnie nie zgodziłby się na to. Zresztą Farrokh wiedział, że na przykład jego ojciec odmawiał wykonywania takich operacji; jako chirurg przestrzegał starej zasady primum non nocere przede wszystkim nie szkodzić. /.apomni] o tym chłopcu, powiedział sobie Farrokh. Zoperowal szpotawą stopę, kręcz karku, po czym udał się na zebranie Komitetu Członkowskiego w klubie Duckworth, gdzie zjadł lunch w towa-

180 rzystwie Inspektora Dhara, lunch zakłócony śmiercią pana Lala i niepokojem zasianym przez podkomisarza Patela (był to dla doktora naprawdę pracowity i bogaty w wydarzenia dzień). A teraz, kiedy wysłuchiwał nagrań z sekretarki, próbował sobie wyobrazić, w jakim dokładnie momencie pan Lal otrzymał cios w głowę w gąszczu bugenwilli przy dziewiątym dołku. Być może wtedy, gdy on był na sali operacyjnej, może wcześniej, kiedy spotkał się w windzie z doktorem Azizem, albo równocześnie z którymś z dwóch maaf karo skierowanych do kalekiego żebraka władającego niewiarygodnie dobrą angielszczyzną. Chłopiec był z pewnością jednym z tych przedsiębiorczych żebraków, którzy wynajmują się jako przewodnicy zagranicznych turystów. Farrokh wiedział, że ułomni byli najbardziej aktywni. Wielu z nich dokonało samookaleczenia, innych okaleczyli z premedytacją rodzice bo kalectwo zwiększało ich szansę jako żebraków. Rozmyślania o okaleczeniach, zwłaszcza tych dokonywanych umyślnie, kazały doktorowi raz jeszcze pomyśleć o hidżrach. Potem znów wrócił do rozważań na temat morderstwa na polu golfowym. Z perspektywy czasu najbardziej zdumiewało doktora Daruwallę to, że ktoś mógł podejść do pana Lala na tyle blisko, by zadać mu cios jego własnym kijem do golfa. No bo jak można podkraść się do kogoś, kto wywijając kijem, masakruje kwiaty? Zmagając się z tą głupią piłką, Lal musiał skręcać się i wyginać na wszystkie strony. A gdzie była jego torba na kije? Niedaleko. Jak ktoś mógł podejść do torby, wyjąć z niej kij i rąbnąć nim pana Lala - i wszystko to zrobić niepostrzeżenie? W filmie by to nie przeszło, pomyślał Farrokh. Nawet w filmie z Inspektorem Dharem. Doktor uprzytomnił sobie nagle, że mordercą pana Lala musiał być ktoś, kogo pan Lal znał, choć jeśli był to inny gracz - prawdopodobnie z własnym kompletem kijów - po co miałby mordować pana Lala jego kijem? Jaki z kolei człowiek nie grający w golfa mógłby się pojawić na polu i nie zwrócić na siebie uwagi pana Lala, pozostawało na razie zagadką, do której rozwiązania zabrakło twórcy postaci Inspektora Dhara wyobraźni. Farrokh zastanawiał się, jakie też psy ujadały w głowie zabójcy. Musiały to być wściekłe psy, bo w psychice mordercy tkwiło coś tak 181 T potwornie irracjonalnego, że doktor Aziz wydawał się przy nim prawdziwym uosobieniem zdrowego rozsądku. Ale w tym momencie spekulacje Farrokha przerwała trzecia zarejestrowana na taśmie wiadomość telefoniczna. Automat doktora był zaiste niezmordowany. Dobry Boże! zawołał jakiś nieznajomy glos. Było w nim tyle jakiegoś obłąkańczego wprost podniecenia, że doktor Daruwalla nie mógł go sobie z nikim skojarzyć. 8 ZBYT WIELE WIADOMOŚCI 182 Po pierwsze, jezuici nie wiedzą wszystkiego Początkowo 1'arrokh nie rozpoznał tonacji histerycznej euforii, tak charakterystycznej dla

wiecznego optymisty, księdza Cecila, który miał siedemdziesiąt dwa lata i wobec tego łatwo wpadał w panikę, gdy stanął przed trudnym zadaniem, jakim było nagranie wyraźnego i spokojnego komunikatu na sekretarce. Ksiądz Cecil był prefektem w kolegium Świętego Ignacego, Indusem-jezuitą o niezachwianej pogodzie ducha; ze swym optymizmem stanowił absolutne przeciwieństwo księdza rektora -- Juliana - sześćdziesięcioośmioletniego Anglika, jednego z tych jezuitów-intelektualistów o niezwykłe kostycznym usposobieniu. W księdzu Julianie były takie pokłady sarkazmu, że kontakt z nim natychmiast uruchamiał w doktorze Daruwalli wymieszane doznania nabożnego lęku, zachwytu i podejrzliwości wobec katolików. Ale wiadomość pochodziła od księdza Cecila - a zatem wolna była od akcentów ironii. ~ Dobry Boże! zaczynał kapłan, jakby chciał w tym zawrzeć ogólny opis otaczającego go świata. l co dalej? pomyślał doktor Daruwalla. Jako wyróżniającego się alumna kolegium św. Ignacego, często proszono go o wygłaszanie budujących przemówień do kolegów; wcześniej przemawiał także do dziewcząt ze Stowarzyszenia Młodych Chrześcijanek. Kiedyś był dość aktywnym członkiem Katolickiej i Anglikańskiej Wspólnoty na rzecz Jedności Chrześcijańskiej i tak zwanego Komitetu Żywej Nadziei. Ale taka działalność przestała go już interesować. Doktor Daruwalla szczerze ufał, że ksiądz Cccii nie dzwonił po to, żeby 183 ponowić prośbę o wygłoszenie po raz setny mowy o głębokich wzruszeniach, jakie towarzyszyły konwersji doktora. W końcu, pomimo dawnych związków zarówno z katolicką, jak i anglikańską wspólnotą, został anglikaninem; czuł się nieswojo w obecności pewnych nadgorliwców, jakich niewielki procent znajdował się wśród wiernych skupionych wokół kościoła św. Ignacego. Farrokh nie przyjął ostatnio zaproszenia do wygłoszenia mowy w Ośrodku Informacyjnym Katolickiego Ruchu Charyzmatycznego; zasugerowano mu temat „Odrodzenie Ruchu Charyzmatycznego w Indiach". Doktor odpowiedział, że jego własne, małe przeżycie - cichy, skromny cud jego konwersji - nie może się równać z różnymi ekstatycznymi religijnymi doświadczeniami (przemawianie w nie znanych sobie dotąd językach, przypadki cudownego uzdrowienia itp.). - Ale cud pozostaje cudem! - argumentował ksiądz Cccii. Ku zaskoczeniu Farrokha ksiądz Julian stanął po jego stronie. - Zgadzam się całkowicie z doktorem Daruwallą - powiedział. Jego przeżycia trudno w ogóle uznać za cud. Tu doktor Daruwallą mocno się zirytował. Nie miał nic przeciwko przedstawianiu swego nawrócenia jako cudu skromnego; sam zawsze relacjonował to przeżycie z wielką pokorą. Na jego ciele nie było żadnych znaków, które przypominałyby choćby mgliście rany na ukrzyżowanym ciele Chrystusa. Nie był więc przypadkiem ze stygmatami. Nie był jednym z tych, co to non stop krwawią! Ale stwierdzenie księdza rektora, że jego przeżycia trudno w o gole uznać za cud... no, to dopiekło doktorowi do żywego. Ta obraźliwa uwaga rozbudziła w Farrokhu na nowo uczucie niepewności i jego kompleks na punkcie rzekomo większej wiedzy jezuitów. Oczywiście, są nie tylko bardziej świątobliwi niż ty, lecz także ich wiedza głębsza jest niż twoja. Ale wiadomość od księdza Cecila dotyczyła brata-bliżniaka Dhara, nie

nawrócenia doktora. No tak! Brat Dhara był pierwszym amerykańskim misjonarzem w znamienitej, studwudziestopięcioletniej historii św. Ignacego; ani kościół, ani szkoła nie dostąpiły wcześniej zaszczytu goszczenia misjonarza z Ameryki. Brat Dhara był, jak to nazywali jezuici, scholastykiem, co doktor Daruwallą rozumiał w ten sposób, że misjonarz poświęca się religijnym i filozoficznym studiom i że 184 złożył jakieś podstawowe śluby zakonne. Jednakże doktor wiedział, że brakowało mu jeszcze paru lat do wyświęcenia na księdza. Była to, jak przypuszczał Farrokh, faza poszukiwań duchowych ostatnia próba, jaką musiał przejść misjonarz w związku z tymi podstawowymi, prostymi ślubami. Myśl o ślubach przejmowała Farrokha dreszczem; ubóstwo, czystość, posłuszeństwo — wszystko to nie było takie znów „proste". Trudno było sobie wyobrazić latorośl hollywoodzkiego scenarzysty Danny'ego Millsa wybierającą dobrowolnie ubóstwo. Jeszcze trudniej było oczekiwać od potomka Yeroniki Rosę zamiłowania do czystości moralnej. Biorąc zaś pod uwagę chytrą jezuicką interpretację pojęcia posłuszeństwa i jego wieloznaczność, doktor Daruwallą dochodził do wniosku, że na ten temat nic właściwie nie wie. Podejrzewał też, że gdyby któryś z tych szczwanych jezuitów próbował mu wytłumaczyć, co znaczy „posłuszeństwo", jego wyjaśnienia byłyby same w sobie arcydziełem dwuznaczności i przerafino-wanej sofistyki, tak że w końcu Farrokh nie byłby o wiele mądrzejszy, niż był przedtem. Według jego oceny jezuici byli niezwykle wygimnastykowani intelektualnie i przebiegli, l właśnie to najtrudniej było sobie doktorowi wyobrazić: że syn Danny'ego Millsa i Yeroniki Rosę może być wyćwiczony intelektualnie i przebiegły. Nawet Dhar, który odebrał solidne, europejskie wykształcenie nie był intelektualistą. Jednak potem doktor Daruwallą przypomniał sobie, że Dhar i jego bliźniaczy brat mogą być genetyczną kreacją Neville'a Edena. Neville zawsze robił na Farrokhu wrażenie człowieka chytrego i przebiegłego. Cóż za zagadka! Co chciał osiągnąć facet, który zbliżając się do czterdziestki, miał lub usiłował zostać księdzem? Jakie porażki przywiodły go do tego? Farrokh zakładał, że tylko błędy życiowe i rozczarowania mogą skłonić człowieka do składania ślubów o tak radykalnie represyjnym charakterze. A teraz ksiądz Cecil mówił, iż „młody Martin" napomknął w liście, że „doktor Daruwallą jest starym przyjacielem rodziny". A więc ma na imię Martin - Martin Mills. Farrokh przypomniał sobie, że Vera pisała mu już o tym w swoim liście. A „młody Martin" nie był znów taki młody, chyba że dla księdza Cecila, który miał siedemdziesiąt dwa lata. Ale zasadniczy powód, dla którego telefonował ksiądz Cecil, zaskoczył doktora Daruwallę. 185 „Czy wiesz dokładnie, kiedy on przyjeżdża?". Jak to czy wiem? pomyślał Farrokh. A dlaczego on nie wic? Okazało się, że ani ksiądz Julian, ani ksiądz Cecil nie mogą sobie przypomnieć, kiedy Martin Mills ma się pojawić w Bombaju; twierdzili, że brat Gabriel zgubi) list z Ameryki. Brat Gabriel przyjechał do Bombaju i do misji Świętego Ignacego po hiszpańskiej Wojnie

Domowej, w której walczył po stronie komunistów. Tu jego podstawowym zajęciem było gromadzenie ruskich i bizantyńskich ikon, z których słynęła kaplica misji i przykapliczne muzeum. Brat Gabriel zajmował się też pocztą. Kiedy Farrokh miał dziesięć czy dwanaście lat i uczył się w Świętym Ignacym, brat Gabriel miał lat dwadzieścia sześć lub dwadzieścia osiem. Doktor Daruwalla pamiętał, że brat Gabriel zmagał się w tym czasie z językiem hindi i marati, a jego angielszczyzna była melodyjna, z hiszpańskim akcentem. Pamiętał też, jak ten niski, krępy mężczyzna w czarnym habicie poganiał armię zamiataczy, żeby energiczniej wzniecała tumany kurzu z kamiennych posadzek. Farrokh zapamiętał wreszcie, że brat Gabriel kierował służbą, zajmował się ogrodem, kuchnią, magazynem z bielizną pościelową - a wszystko było dodatkiem do prowadzenia poczty. Ale jego prawdziwą pasją były ikony. Brat Gabriel był człowiekiem przyjaznym i pełnym życia, ani intelektualistą, ani typowym kapłanem; doktor Daruwalla obliczał, że dziś powinien mieć siedemdziesiąt pięć lat. Nic dziwnego, pomyślał, że gubi listy. A więc nikt nie wiedział dokładnie, kiedy przyjeżdża brat Dhara! Ksiądz Cecil dodawał, że Amerykanin obejmie swe obowiązki dydaktyczne niemal natychmiast po przyjeździe. W Świętym Ignacym nie traktowano tygodnia dzielącego Boże Narodzenie od Nowego Roku jako wolnego od nauki. Wolny był tylko pierwszy dzień świąt i dzień Nowego Roku; Farrokh zapamiętał to jako wielką przykrość. Domyślał się, że szkoła jest w dalszym ciągu wyczulona na oskarżenia licznych rodziców-niechrześcijan, że Boże Narodzenie jest tu zanadto celebrowane. Bardzo prawdopodobne, mówił ksiądz Cecil, że Martin skontaktuje się z doktorem wcześniej niż z kimkolwiek ze Świętego Ignacego. A może doktor miał już od misjonarza jakąś wiadomość? Miał już w i a d o m o ś ć? pomyślał doktor Daruwalla w panice. 186 Oto brat-bliźniak Dhara miał się lada dzień pojawić w Bombaju, a Dhar o tym jeszcze nie wiedział! Ten naiwny Amerykanin (doktor Daruwalla uważał, że wszyscy Amerykanie przybywający do Indii muszą być „naiwni") wyląduje na lotnisku Sahar o drugiej albo trzeciej w nocy; o tej porze przylatywały samoloty z Europy i Ameryki Północnej. O tej strasznie wczesnej godzinie Święty Ignacy będzie w sensie dosłownym zamknięty - jak zamek warowny, jak koszary, jak część klasztoru, którą szkoła w istocie była. Jeśli księża i zakonnicy nie wiedzą dokładnie, o której Martin Mills przyjedzie, nikt nie zadba 0 pozostawienie jakiegoś światła czy otwartych drzwi •- nikt nie wyjedzie po niego na lotnisko. Tak więc zagubiony misjonarz (doktor Daruwalla uważał, że wszyscy Amerykanie przybywający do Indii muszą być „zagubieni") mógł przyjść prosto do doktora Daruwalli 1 stanąć w progu jego mieszkania o trzeciej lub czwartej nad ranem. Farrokh nie pamiętał już, co napisał Yerze. Czy podał tej koszmarnej babie swój domowy adres lub adres szpitala dla ułomnych dzieci? Trafnie rozumując, odpisała na adres klubu Duck-worth. Klub Duckworth był prawdopodobnie jedyną rzeczą, jaką zapamiętała z całego Bombaju czy wręcz całych Indii (o krowie z pewnością starała się zapomnieć). - Niech szlag trafi te ich zabagnione sprawy! - mruknął pod nosem. Był chirurgiem i jako chirurg dbał wyjątkowo o ład i schludność. Takie kompletne rozmemłanie porażało go,

zwłaszcza jeśli przejawiało się w stosunkach między ludźmi, za których czuł się szczególnie odpowiedzialny i o których się troszczył. Brat--siostra, brat-brat, dziecko-rodzice, rodzicedziecko. Co sprawiało, że ludzie robili ze swych podstawowych relacji i związków taki bajzel? Doktor Daruwalla nie chciał ukrywać Dhara przed jego bratem. Nie chciał zranić Danny'ego dostarczając mu okrutnego dowodu podłości i kłamstw jego żony - ale czuł, że pomagając Yerze zataić oszustwo, jakiego się dopuściła, oszczędza głównie ją. Jeśli chodzi o Dhara, ten był tak rozgoryczony wszystkim, czego się dowiedział o matce, że po dwudziestce przestał się interesować jej osobą. Nigdy nie wyraził pragnienia, by ją poznać - czy choćby z daleka zobaczyć. Co prawda zainteresowanie osobą ojca przetrwało znacznie dłużej, ale ostatnio aktor robił wrażenie pogodzonego z tym, że 187 nigdy go nie pozna. Być może zresztą należałoby raczej powiedzieć „zahartowanego" niż „pogodzonego". W wieku lat trzydziestu dziewięciu John D. przyzwyczaił się po prostu do tego, że nie zna matki ani ojca. Ale któż nie chciałby poznać czy choćby zobaczyć swego brata-bliżniaka? Dlaczego by nie przedstawić po prostu Dhara temu durnemu misjonarzowi (doktor Daruwalla uważał, że wszyscy misjonarze są na swój sposób durni)? zadał sobie pytanie doktor. „Martin, to jest twój brat - musisz się z tym oswoić". Ujawnienie prawdy bratu Dhara byłoby niezłą nauczką dla Very, pomyślał, l może odwiodłoby Martina Millsa od zamiaru dobrowolnego poddania się rygorom stanu kapłańskiego. Nie ulegało wątpliwości, że to tkwiący w doktorze anglikanin reagował takim oporem już na samą ideę zachowania czystości, która wydawała mu się nieznośnie represyjna. Farrokh pamiętał jeszcze, co miał do powiedzenia na temat czystości jego kłótliwy ojciec. Lowji rozważał ten problem w kontekście doświadczeń Gandhiego. Mahatma ożenił się jako trzynasto-iatek, miał zaś lat trzydzieści siedem, kiedy złożył śluby abstynencji seksualnej. „Z moich wyliczeń wynika - mówił stary Lowji że miał dwadzieścia cztery lata na uprawianie seksu. Wielu ludzi w ogóle nie ma szansy uprawiać seksu przez tak długi okres. Mahatma zdecydował się na całkowitą seksualną wstrzemięźliwość po dwudziestu czterech latach seksualnej aktywności. To był cholerny babiarz z całą armią Mani Magdalen przy boku!". Tak jak wszystkie oświadczenia ojca, owa autorytatywnie i twardo wygłoszona prawda dźwięczała w uszach Farrokha przez lata, bo stary Lowji wygłaszał wszystko tym samym ostrym, agresywnym tonem; szydził, szkalował, prowokował, pouczał. Czy udzielał dobrej rady (zwykle w sprawach medycznych), czy też dawał wyraz najbardziej skrajnym uprzedzeniom - czy wreszcie wygłaszał najbardziej ekscentryczne i uproszczone opinie zawsze przybierał ton samozwańczego eksperta. W stosunku do każdego, i przy każdym temacie, używał tego samego sławetnego tonu, dzięki któremu zdobył rozgłos w dniach odzyskania niepodległości i podziału Indii, kiedy to w sposób tak autorytatywny wypowiadał się w kwestiach związanych z medycyną katastrof („Dla zachowania hierarchii ważności zajmuj się najpierw drastycznymi amputacjami i najcięższymi 188

obrażeniami, zanim zaczniesz leczyć złamania czy rany szarpane. Lepiej zostawić wszelkie obrażenia głowy specjalistom, jeśli tacy są na miejscu"). Należało, nawiasem mówiąc, żałować, że tak rozsądna rada została zmarnowana wraz z ruchem, który nie przetrwał, chociaż pojedynczy działacze-wolontariusze i dziś mówili o medycynie katastrof )ako o czymś godnym uwagi. Porzuciwszy rozmyślania o ojcu, doktor próbował wyplątać się z pajęczyny przeszłości. Zmusił się, żeby spojrzeć na melodrama-tyczną historię z bratem-bliżniakiem jak na przypadek medyczny wymagający doraźnych działań. Z pokrzepiającą i niezwykłą jasnością uświadomił sobie, że sam Dhar musi zadecydować, czy biedny Martin Mills powinien się dowiedzieć, że ma brata-bliźniaka, czy też nie. Martin Mills nie był tym z dwóch braci, którego doktor znał i kochał. Ważne było, czego chciał jego ukochany John D. - czy zależało mu na tym, by poznać brata, czy nie. Diabli z Dannym i Verą, i z całym tym bagnem, jakie zrobili ze swego życia - diabli zwłaszcza z Verą. Musiała już mieć sześćdziesiąt pięć lat, uświadomił sobie Farrokh, a Danny był od niej o prawie dziesięć lat starszy. Wiek dostatecznie zaawansowany, by ponosić konsekwencje swoich czynów, pić piwo, którego się nawarzyło. Ale kolejna wiadomość usunęła w cień wszelkie dywagacje doktora Daruwalli; wszystko, co wiązało się z Dharem, zostało nagle sprowadzone do wymiaru zwykłej sensacyjki czy wręcz kompletnej błahostki. „Tu Patel" rozległ się głos, który z miejsca uderzył Farrokha swym niezwykle bezosobowym tonem. Anestezjologiczny Patel? Radiologiczny Patel? Było to nazwisko popularne w Gudźaracie - w Bombaju spotykane niezbyt często, l nagle, z uczuciem chłodu - tak lodowatego jak głos z automatu - Farrokh rozpoznał mówiącego. Był to podkomisarz Patel, prawdziwy policjant. Jest pewnie jedynym przybyszem z Gudźaratu w bombajskiej policji, pomyślał Farrokh; większość miejscowych policjantów pochodziła z Maharasztry. „Doktorze - mówił detektyw - jest jeszcze jedna, zupełnie inna sprawa, o której musimy porozmawiać - i to nie w obecności Dhara. Chcę o tym rozmawiać tylko z panem". Trzask odkładanej słuchawki był równie zaskakujący jak sama wiadomość. 189 Gdyby doktor Daruwalla nie był nią tak poruszony, odczułby dumę ze swej przenikliwości scenarzysty, ponieważ pisząc, nadawał podobną zwięzłość filmowym rozmowom telefonicznym Inspektora Dhara - zwłaszcza jego komunikatom nagrywanym na sekretarkę. Ale scenarzysta nie odczuwał w tej chwili żadnej dumy z powodu swej pisarskiej intuicji, zaintrygowało go bowiem, o jakiej to „innej sprawie" chciał z nim rozmawiać detektyw Patel i dlaczego nie mogli przeprowadzić tej rozmowy w obecności Dhara. Jednocześnie odczuwał paniczny lęk przed domniemaną wiedzą podkomisarza na temat zbrodni. Czy pojawił się jakiś nowy trop w sprawie mordu popełnionego na panu Lalu albo jakieś nowe groźby pod adresem Dhara? A może tą „inną sprawą" są zabójstwa „dziewcząt z klatek" prawdziwe, nie te filmowe? Nie było jednak czasu, by roztrząsać tę kwestię. Kolejna wiadomość znów przeniosła doktora

Daruwallę w przeszłość. Stary koszmar, nowa groźba Była to wiadomość stara; wysłuchiwał jej od dwudziestu lat. Odbierał takie telefony w Toronto i w Bombaju, w domu i w pracy. Próbował ustalić, kto i skąd telefonuje, ale na próżno; telefonowano z automatów na pocztach, z hoteli, lotnisk i szpitali. I mimo że Farrokh dobrze poznał treść tych komunikatów, nienawiść, jaka się w nich czaiła, nieodmiennie przykuwała jego baczną uwagę. Głos pełen okrutnego szyderstwa zaczynał od cytowania rady starego Lowjiego dla wolontariuszy z ruchu medycyny katastrof: „... zajmuj się najpierw drastycznymi amputacjami i najcięższymi obrażeniami. - A potem przerywając cytat w pół zdania, mówił: Jeśli chodzi o «drastyczne amputacje», to głowę twojego ojca urwało, urwało jak nożem uciął. Leżała na siedzeniu, zanim samochód stanął w płomieniach. A co do «ciężkich obrażeń», to nie wypuścił z rąk kierownicy, mimo że jego palce lizały płomienie! Z bliska widać było jak płoną włoski na wierzchu jego dłoni, ale zaczął się gromadzić tłum i nie było czasu, żeby się przyglądać. Poza tym twój ojciec powiedział, że «lepiej zostawić wszelkie obrażenia 190 głowy specjalistom)). J a jestem specjalistą jeśli chodzi o «obrażenia glowy»! To moje dzieło. Kto mu urwał głowę? ja. Kto patrzył, jak płonie? Ja. ł zapewniam cię: zasłużył sobie na to. Cała twoja rodzina na to zasłużyła". Był to stary koszmar Farrokh słuchał tych słów od dwudziestu lat — ale wciąż porażały go z tą samą siłą. Siedział rozdygotany w swojej sypialni, tak jak już co najmniej ze sto razy. jetro siostry z Londynu nie nękano takimi telefonami, jak podejrzewał Farrokh, oszczędzono ją tylko dlatego, że ten, który dzwonił, nie znał jej obecnego nazwiska. Jamshed, brat doktora, odbierał podobne telefony w Zurychu. Istniały nagrania tej samej treści na różnych sekretarkach i na taśmach policji. Kiedyś w Zurychu bracia Daruwallowie wraz z żonami przesłuchiwali te nagrania bez końca. Nikt nie rozpoznał głosu, ale ku zaskoczeniu Farrokha i Jamsheda ich żony stwierdziły, że jest to z całą pewnością kobieta. Do tej pory bracia byli absolutnie pewni, że głos należy do mężczyzny. Jako siostry, Julia i Josefine były nieugięte, jeśli chodziło o mistyczne poczucie trafności wszystkiego, co zgodnie orzekły. Telefonowała kobieta - nie miały co do tego najmniejszych wątpliwości. Zażarta dyskusja jeszcze trwała, gdy przyjechał John D., zaproszony przez Jamsheda i Josephine na obiad. Wszyscy nalegali, żeby to on, Inspektor Dhar, rozstrzygnął spór. W końcu jako aktor miał szkolony głos i szczególny talent do analizowania i imitowania głosów innych. John D. wysłuchał nagrania tylko raz. - To mężczyzna, który udaje kobietę orzekł. Doktor Daruwalla był oburzony -- nic tyle opinią, którą uznał za zgoła fantastyczną, ile denerwującą pewnością siebie, z jaką John D. wydał swój wyrok. Przemawiał przez niego aktor - aktor, który wczuł się w rolę detektywa. Oto skąd brała się ta manieryczna arogancja i pewność siebie - z ł i k c j i! Hipotezę Dhara zakwestionowali wszyscy, więc przewinął taśmę do początku i wysłuchał

nagrania jeszcze raz a właściwie dwa razy. I nagle maniera, którą doktor Daruwalla kojarzył z postacią Inspektora Dhara, gdzieś zniknęła; teraz przemówił do nich poważny, jakby skruszony John D. — Przepraszam, myliłem się. To kobieta, która udaje mężczyznę. 191 Ponieważ zdanie to zostało wypowiedziane z przekonaniem zupełnie innego rodzaju i całkiem nie tak, jak by wypowiedział swoją kwestię Inspektor Dhar, doktor powiedział: CotYiij to. Posłuchaj jeszcze raz. Tym razem wszyscy zgodzili się z )ohncm D. Była to kobieta i starała się naśladować mężczyznę. 1'stalili też, że żadne z nich nie słyszało nigdy tego głosu. .Angielszczyzna telefonującej była prawie nienaganna bardzo brytyjska. Dało się wyczuć zaledwie nikły ślad akcentu hindi. „To moje dzieło. Kto mu urwał głowę? ja. Kto patrzył, jak płonie? Ja. I zapewniam cię: zasłużył sobie na to. Cala twoja rodzina na to zasłużyła". Ta kobieta powtórzyła to w ciągu dwudziestu lat prawdopodobnie ponad sto razy. Ale kim była? Skąd brała się jej nienawiść? l czy naprawdę ona to zrobiła? Jeśli tego nie zrobiła, jej nienawiść mogła być nawet większa. Ale czemu wobec tego bierze to na siebie? - zastanawiał się doktor. Jak w ogóle ktoś mógł aż tak nienawidzić starego Lowjiego? Farrokh wiedział, że ojciec napyskował w życiu dostatecznie dużo, by poobrażać wszystkich dookoła, ale osobiście nie naraził się nikomu. W Indiach najprościej było założyć, że źródłem aktów przemocy jest albo prowokacja polityczna, albo obraza religii. Jeśli komuś tak znanemu i bezkompromisowemu jak stary Lowji zainstalowano w samochodzie bombę, wszyscy automatycznie traktowali zabójstwo jako zamach. Farrokh musiał się jednak zastanowić, czy jego ojciec mógł popaść w jakiś ostry konflikt z konkretną osobą i czy nie było to po prostu stare, zwykłe morderstwo. Trudno mu było wyobrazić sobie kogokolwiek, a już zwłaszcza kobietę, która żywiłaby prywatnie aż taką urazę do jego ojca. Pomyślał nagle o głębokiej, osobistej nienawiści, jaką musiał czuć morderca pana Lala do Inspektora Dhara (UMRZE WIĘCEJ CZŁONKÓW KLUBU, JEŚLI DHAR POZOSTANIE JEGO CZŁONKIEM), l wtedy przyszło mu do głowy, iż być może zbyt pochopnie uznali, że to ekranowe wcielenie Dhara budziło taką zaciekłą nienawiść. Czyżby ulubieniec doktora Daruwalli - jego kochany John D. - popadł w jakieś osobiste tarapaty? Czy to jakieś osobiste stosunki aktora zepsuły się na tyle, że przerodziły się w żądzę mordu? Doktor Daruwalla poczuł się zawstydzony tym, że 192 tak mało wie o prywatnych sprawach Dhara. Obawiał się, że John D. odczyta to jako obojętność wobec jego problemów. Oczywiście podczas pobytu w Bombaju John D. zachowywał wstrzemięźliwość w sprawach seksu, przynajmniej tak twierdził. Pokazywał się publicznie ze starletkami - tymi dyspozycyjnymi dziwkami filmowego światka - ale takie dwuznaczne sytuacje aranżowano specjalnie po to, by wywoływać pożądany skandal, a potem publikować oficjalne dementi obu zainteresowanych stron. To nie były „sprawy intymne", lecz skalkulowany element publicity.

Filmy z Inspektorem Dharem budowały swą popularność na programowym obrażaniu ludzi procederze w Indiach nader ryzykownym. Jednak bezsensowność morderstwa popełnionego na panu Lalu wskazywała na nienawiść głębszą niż ta, którą dostrzegał doktor Daruwalla w zwykłych reakcjach na osobę Dhara. Kolejna wiadomość z taśmy jakby czekała, aż wywoła ją myśl o obrażaniu i reakcjach obrażonych. Pochodziła od reżysera wszystkich filmów z Inspektorem Dharem. Balraj Gupta po raz setny chyba zwracał się do doktora z pytaniem niezwykle delikatnej natury: kiedy ma wejść na ekrany ich nowy film. W związku z zabójstwami prostytutek i nieprzychylnymi na ogół reakcjami widowni na Inspektora Dhara i mordercy dziewczyny ^ klatki, Gupta opóźniał premierę i coraz bardziej się niecierpliwił. Doktor Daruwalla wolałby, żeby film w ogóle się nie ukazał, ale wiedział, że w końcu i tak wejdzie na ekrany, i nie mógł temu zapobiec. Nie mógł też dłużej apelować do przytępionej wrażliwości społecznej Gupty; reżyser nie potrafił wykrzesać z siebie głębszego współczucia dla naprawdę zamordowanych prostytutek. „Mówi Gupta - odezwał się glos reżysera. - Proszę spojrzeć na to w ten sposób. Nowy film wywoła nowe oburzenie. Mordeca może dać sobie spokój z dziewczynami i zabić kogoś innego! Damy publiczności coś nowego, co ich rozwścieczy - wyświadczymy przysługę prostytutkom!". Balraj Gupta miał mentalność polityka; doktor nie wątpił, że nowy film z Inspektorem Dharem „rozwścieczy" całkiem inną grupę kinomanów. Jego tytuł brzmiał Inspektor Dhar i Wie^e Milczenia; już samo to było obelgą dla całej społeczności parsyjskiej, ponieważ Wieże 193 Milczenia były miejscem pochówku ich zmarłych. W Wieżach spoczywały zawsze nagie zwłoki parsów; one to, jak początkowo przypuszczał doktor Daruwalla, zwabiły pierwszego sępa, którego dostrzegł nad polem goltowym klubu Duckworth. Zrozumiałe, że parsowie stali na straży swych Wież, i doktor, sam pars, wiedział o tym doskonale. Jednak w nowym filmie ktoś mordował hipisów z Zachodu i umieszczał ich ciała w Wieżach Milczenia. Widu Indusów rozwścieczali nawet ż y w i europejscy i amerykańscy hipisi. Doongarwadi była uznanym składnikiem kultury miasta. Parsowie będą w najlepszym przypadku zdegustowani. A wszyscy mieszkańcy Bombaju odrzucą samo założenie filmu jako absurdalne. Nikt nie może się zbliżyć do Wież Milczenia - nawet parsowie (chyba, że zmarli). Ale oczywiście -jak z dumą myślał doktor Daruwalla to właśnie było w filmie finezyjne i sprytne - w jaki sposób trafiają tam ciała i j a k rozwiązuje tę zagadkę nieustraszony Inspektor Dhar. Doktor Daruwalla pogodził się z myślą, że nie zdoła już odwlec premiery, mógł jednak przepuścić na przyspieszonych obrotach dalszą część wywodów Gupty o konieczności natychmiastowego wprowadzenia filmu na ekrany. Poza tym zniekształcony glos reżysera bawił go znacznie bardziej niż normalny. W ten sposób dotarł do ostatniej wiadomości na taśmie. Mówiła kobieta. Początkowo Farrokhowi wydawało się, że mówi ktoś, kogo nigdy dotąd nie słyszał. „Czy to doktor?". Był to glos kogoś od dawrna wypalonego wewnętrznie, krańcowo przygnębionego. Mówiła tak, jakby jej usta się nie domykały, jakby żuchwa była ciągle opuszczona. Głos miała matowy,

beznamiętny, akcent dość prostacki z całą pewnością północnoamerykański. Doktor Daruwalla (który bezbłędnie rozpoznawał takie rzeczy) uściślił, że musi pochodzić ze Środkowego Zachodu lub z kanadyjskich prerii. Z Omahy albo Sioux City, z Regina lub Saskatoon. „Czy to doktor? pytała. Wiem, kim pan jest naprawdę, wiem, co pan naprawdę robi. Niech pan o tym powie podkomisarzowi - prawdziwemu policjantowi. Niech mu pan powie, kim pan jest. I co pan robi". Trzask odkładanej słuchawki był jakiś niepewny, tak jakby odkładając ją w hamowanej pasji, nieznajoma nic trafiła na widełki. 194 Farrokh siedział w swej sypialni, drżąc lekko. Słychać było, jak w pokoju jadalnym Roopa rozstawia talerze na stole ze szklanym blatem. Lada chwila zawiadomi Dhara i Julię, że doktor jest już w domu, a mocno spóźniona kolacja może się wreszcie zacząć. Julia będzie się pewnie głowić, dlaczego przemknął do sypialni chyłkiem, jak złodziej. Prawdę mówiąc, Farrokh czuł się jak złodziej - ale niepewny, co ukradł i komu. Przewinął taśmę i jeszcze raz odtworzył ostatni telefon. Była to zupełnie nowa pogróżka; doktor tak bardzo koncentrował się na sensie słów, że niemal zapomniał o innym ważnym tropie, o osobie, która je wypowiadała. Farrokh wiedział, że ktoś w końcu zidentyfikuje go jako twórcę postaci Inspektora Dhara; ta część nagrania nie była dlań niczym zaskakującym. Ale dlaczego miałoby to interesować prawdziwego policjanta? Dlaczego ktoś uważał, że podkomisarz Patel powinien o tym wiedzieć? „Wiem, kim pan naprawdę jest, wiem, co pan naprawdę robi". No i co z tego?, zastanawiał się scenarzysta. „Niech pan mu powie, kim pan jest. I co pan robi". Ale niby dlaczego miałbym mu to mówić? - zachodził w głowę Farrokh. Nagle przyłapał się na tym, że niemal machinalnie zaczął raz po raz wysłuchiwać pierwszego zdania, części, którą wcześniej niemal przeoczył. Odtwarzał teraz ten fragment w kółko, aż ręce rozdygotały mu się tak, że przewinął niechcący taśmę aż do początku nagranej przez Guptę wyliczanki powodów, dla których należało wprowadzić na ekrany nowy film z Inspektorem Dharem. „Czy to doktor?". Serce doktora nigdy chyba nie zamarło tak, jak w tej chwili. To nie może być o n a! pomyślał. Ale to była ona - i Farrokh nie miał cienia wątpliwości. Po tylu latach niewiarygodne! Ale jeśli to była ona, to oczywiście wie, pomyślał; jeśli uruchomiła swą inteligencję, mogła się wszystkiego domyślić. W tym momencie do sypialni weszła Julia. - Farrokh! zawołała. - Nie miałam pojęcia, że jesteś w domu! Ależ ja wcale nie jestem „w domu", pomyślał doktor. Jestem w obcym, bardzo obcym kraju. - Ijebchen - powiedział łagodnie do żony. To czułe, niemieckie słowo było zawsze dla Julii znakiem, że albo ogarnia go tkliwość, albo ma jakieś kłopoty. 195 - Co się stało, Liebchen? - zapytała. Wyciągnął do niej ręce i Julia podeszła do niego; usiadła na tyle blisko, żeby wyczuć, że Farrokh drży. Objęła go ramionami. Posłuchaj tego, proszę rzekł Farrokh. - Bitte. Z wyrazu jej twarzy mógł wywnioskować,

że za pierwszym razem Julia popełnia ten sam błąd, co on: za bardzo koncentruje się na treści. Nie zwracaj uwagi na to, co ona mówi rzekł. - Myśl, kto to może być. Dopiero za trzecim razem dostrzegł zmianę w jej wyrazie twarzy. - To ona, prawda? - zapytał żony. - Ale to jakaś znacznie starsza kobieta - odparła pospiesznie Julia. - To już dwadzieścia lat, Julio! - przypomniał jej doktor. - Ona musi być teraz znacznie starsza. I jest znacznie starsza. Słuchali oboje jeszcze kilka razy. W końcu Julia powiedziała: Tak, to chyba ona. Ale co ona może mieć wspólnego z tym, co się teraz dzieje? W chłodnej sypialni - ubrany w żałobny granatowy garnitur, z którym kontrastowała groteskowo jaskrawozielona papuga na krawacie - doktor Daruwalla uświadomił sobie, że wie niestety, jakie są związki tamtej z dniem dzisiejszym. Podniebny Spacer Przeszłość przybrała postać mrowia otaczających go twarzy. Była wśród nich twarz, którą znał, ale do kogo należała? Jak zawsze z pomocą przyszły mu wspomnienia z Wielkiego Królewskiego Cyrku. Konferansjer, Pratap Singh, miał śliczną żonę imieniem Sumitra wszyscy nazywali ją Sumi. Miała trzydzieści parę, może czterdzieści lat i nic tylko matkowała gromadzie dzieci z cyrku, ale była utalentowaną akrobatką. Sumi występowała w numerze z rowerem razem ze swoją szwagierką Suman. Suman była niezamężną, przybraną siostrą Pratapa; musiała mieć dwadzieścia parę, najwyżej trzydzieści lat, kiedy doktor Daruwalla widział ją - drobną, lecz muskularną piękność i najlepszą akrobatkę w trupie Pratapa po 196 raz ostatni. Jej imię znaczyło „kwiat róży", a może „zapach róży" lub po prostu zapach kwiatów w ogóle. Tego Farrokh nigdy nie był pewien, tak jak nie wiedział, kiedy Suman została zaadoptowana i przez kogo. Nie miało to znaczenia. Publiczność uwielbiała popisy rowerowego duetu Suman i Sumi. Artystki mogły jeździć na swych rowerach do tyłu, położyć się na nich i pedałować rękami, potrafiły też jeździć na jednym kole, niby na unicyklu, albo pedałować, siedząc na kierownicy. Być może to szczególna wrażliwość Farrokha sprawiała, że czerpał tak wielką przyjemność z oglądania dwóch pięknych kobiet wykonujących z niezwykłym wdziękiem swoje ewolucje. Ale prawdziwą gwiazdą była Suman, a jej numer 0 nazwie „Podniebny Spacer" był popisowym numerem Wielkiego Królewskiego Cyrku. Pratap Singh nauczył Suman „spacerowania po niebie", zobaczywszy tę sztukę w telewizji; Farrokh podejrzewał, że wymyślono ją w którymś z cyrków europejskich (Pratap nie mógł się powstrzymać - chciał tresować wszystkich dookoła, nie tylko lwy). W namiocie mieszkalnym Singhów zainstalowano urządzenie podobne do drabiny, w której szczeble zastąpione były pętlami. Drabinka rozpięta była poziomo pod kopułą namiotu. Suman zwieszała się głową w dół, ze stopami wsuniętymi w pętle. Zahaczona odpowiednio usztywnionymi w kostce stopami, zaczynała się kołysać, a następnie, gdy osiągnęła odpowiedni impet, podejmowała swój „spacer" i rozkołysana przechodziła z jednego końca drabiny na drugi, przekładając po prostu stopy z jednej pętli do drugiej. Kiedy ćwiczyła to w namiocie mieszkalnym, jej głowa

zwieszała się zaledwie kilkadziesiąt centymetrów nad ziemią. Pratap Singh stał tuż obok i ubezpieczał Suman, gotów ją złapać, gdyby spadła. Ale kiedy Suman wykonywała Podniebny Spacer w głównym namiocie, od areny dzieliło ją dwadzieścia pięć metrów, a ona nie pozwalała zakładać ubezpieczającej siatki. Gdyby spadła i Pratap Singh próbował ją złapać, mogliby zginąć oboje. Gdyby rzucił się 1 zamortyzował swym ciałem jej upadek, mógłby uratować jej życie, tyle że straciłby własne. Pętli było osiemnaście. Publiczność liczyła bezgłośnie kroki Suman. Ale ona sama nigdy tego nie robiła; lepiej 197 było, jak mówiła, „po prostu iść". Pratap poradził jej, żeby starała się nie patrzyć w dół. Pomiędzy szczytem namiotu a daleką podłoga były tylko odwrócone twarze wgapionej w nią, wyczekującej jej upadku publiczności. Tak właśnie wyglądała przeszłość, pomyślał doktor Daruwalla - te wszystkie falujące, odwrócone twarze. Wiedział, że lepiej im się nie przyglądać. 198 9 DRUGI MIESIĄC MIODOWY Przyszły konwertyta Farrokh szydzi z wiernych Dwadzieścia lat temu, kiedy zwabiła go do Goa iście epikurejska tęsknota za wieprzowina rzadkością w całych Indiach, ale podstawą kuchni goańskicj został nawrócony na chrześcijaństwo za sprawą palucha swej prawej nogi. Mówił o swoim nawróceniu z najszczerszą pokorą. To nie wyprawa do miejsca spoczynku cudem zachowanej mumii świętego Franciszka Xaviera była przyczyną konwersji Farrokha; zanim doktor Daruwalla doznał osobiście boskiej interwencji, szydził wręcz ze szczątków świętego, trzymanego pod szkłem w bazylice de Bom Jcsus w Goa. Farrokh podejrzewał samego siebie, że naśmiewa się z tych prochów misjonarza dlatego, że lubi droczyć się z żoną w sprawach jej religii, choć Julia nic była nigdy praktykującą katoliczką i często podkreślała, jak wielką ulgą było dla niej wyzwolenie z więzów religijnego wychowania, jakiemu poddawano ją w dzieciństwie w Wiedniu. Mimo wszystko przed zawarciem ślubu Farrokh zastosował się do pewnych nudnych jak flaki z olejem instrukcji wiedeńskiego księdza. Doktor całkiem świadomie demonstrował coś w rodzaju teologicznej bierności tylko po to, by sprawić przyjemność matce Julii, z drugiej jednak strony, żeby dokuczyć samej Julii, z uporem nazywał ceremonię błogosławieństwa „rytuałem prania obrączek" i udawał bardziej rozdrażnionego tą zawiłą katolicką komedią zwaną ślubem, niż był w rzeczywistości. 199 Właściwie z przyjemnością poinformował księdza, że choć jest nie ochrzczony i nigdy nie był praktykującym zoroastrianinem, to jednak zawsze w „coś" wierzył; w owym czasie nie wierzył w nic. L kamiennym spokojem łgał księdzu i matce Julii - że nie ma nic przeciwko temu, żeby jego dzieci zostały ochrzczone i wychowane jako rzymscy katolicy. Oboje z Julią zgodzili się po cichu, że będzie to pożyteczne, a przy tym całkowicie niewinne oszustwo także dla uspokojenia matki Julii.

Farrokh nie przypuszczał, by chrzest był dla jego córek czymś szczególnie przykrym. Kiedy matka Julii jeszcze żyła i kiedy odwiedzała Daruwallów i ich dzieci w Toronto albo gdy Daruwal-Iowie odwiedzali ją w Wiedniu, bez specjalnej przykrości chodzili wszyscy do kościoła. Farrokh i Julia wytłumaczyli swoim córeczkom, że sprawiają tym babci przyjemność. Uczestniczenie w liturgicznych obrzędach jako gest kurtuazji wobec najbardziej ortodoksyjnego, prawdziwie wierzącego członka rodziny było powszechnie uznawaną, a nawet szacowną tradycją w chrześcijańskiej historii. Nikogo nie raziły te okazjonalne mobilizacje wiary, która, prawdę mówiąc, była zupełnie obca im wszystkim - może nawet matce Julii. Farrokh zastanawiał się, czy to czasami nie ona uczestniczy w tych przedstawieniach tylko po to, żeby sprawić przyjemność i m obojgu. Stało się dokładnie tak, jak przewidywali: kiedy matka Julii zmarła, „okolicznościowy" katolicyzm rodziny wyraźnie podupadł, a chodzenia do kościoła praktycznie zaniechano. Po latach doktor Daruwalla doszedł do wniosku, iż wychowali dzieci w przekonaniu, że cała religia to nic innego, jak udawanie pobożności dla sprawienia przyjemności innym. Jego córki przyjęły sakrament małżeństwa i uczestniczyły w innych rytuałach i ceremoniach anglikańskiego Kościoła w Kanadzie po to, by sprawić przyjemność doktorowi. Może dlatego ksiądz Julian był tak sceptyczny wobec cudu, dzięki któremu Farrokh nawrócił się na chrześcijaństwo. W jego oczach musiał to być cud pomniejszy, skoro zrobił z doktora Daruwalli tylko anglikanina. Innymi słowy, nie był to cud dostatecznie cudowny, skoro nie uczynił doktora rzymskim katolikiem. Farrokh uznał, że pora jest dobra, by wyjechać do Goa. - To będzie dla Julii drugi miesiąc miodowy powiedział ojcu. 200 - A cóż to za miesiąc miodowy z dziećmi? - zdziwił się Lowji; oboje z Meher byli źli, że trzy wnuczki nie zostają z nimi. Farrokh wiedział, że córki jedenasto- trzynasto- i piętnastoletnia nie zgodziłyby się zostać w domu; słynne plaże w Goa były dla nich znacznie bardziej ekscytujące niż perspektywa wakacji z dziadkami. Poza tym dziewczynki za nic nie zrezygnowałyby z wyjazdu do Goa, bo miał tam być również John D. Żaden inny.opiekun nie miał u nich takiego autorytetu jak on; nie ulegało wątpliwości, że kochały się na zabój w swym przybranym bracie. W czerwcu 1969 roku John D. miał lat dziewiętnaście i był - zwłaszcza w oczach córek doktora Daruwalli - niezwykle wprost przystojnym Europejczykiem. Julia i Farrokh też uwielbiali pięknego chłopca, nie tyle jednak dla jego urody, ile za wyrozumiałość i oddanie okazywane przez Johna ich dzieciom; nie każdy dziewięt-nastolatek zniósłby tyle manifestacji nieprzytomnego uwielbienia ze strony trzech dzierlatek, ale John D. był wobec dziewcząt cierpliwy, wręcz czarujący. A jako młodzieniec kształcony w Szwajcarii był bezkonkurencyjny w porównaniu z rozmaitymi dziwnymi typkami, które zalały całe Goa - tak przynajmniej wydawało się Farrokhowi. W 1969 roku europejskich i amerykańskich hipisów nazywano - zwłaszcza w Indiach - odmieńcami. - To ma być coś w rodzaju drugiego miesiąca miodowego, moja droga -- wyjaśnił Julii

stary Lowji. - Farrokh zabiera ciebie i dziewczynki na brudną plażę, na której parzą się odmieńcy, a wszystko to dlatego, że zatęsknił za wieprzowiną! Z takim błogosławieństwem wyruszyli młodzi państwo Daruwal-lowie w podróż do dawnej portugalskiej enklawy. Farrokh poinformował Julię, Johna D. i obojętne wobec tych rewelacji córki, że kościoły i katedry w Goa należą do najokazalszych chrześcijańskich obiektów sakralnych w Indiach. Doktor Daruwalla był znawcą goańskiej architektury; monumentalność i masywność po prostu lubił, nadmiar, który przejawiał się także w jego sposobie odżywiania, przyprawiał go o dreszcz podniecenia. Wolał katedrę św. Katarzyny da Se i fasadę kościoła franciszkanów od nieefektownego kościoła Cudownego Krzyża, ale jego bezgraniczny zachwyt bazyliką de Bom Jesus nie wynikał z architektonicznego snobizmu; bawiła go raczej szalenie głupota 201 pielgrzymów - nawet hindusów! - tłoczących się w bazylice, żeby obejrzeć zmumifikowane szczątki świętego Franciszka. Istnieje przypuszczenie, powszechne zwłaszcza wśród niechrześcijan zamieszkujących Indie, że święty Franciszek zrobił więcej dla chrystianizacji Goa po swej śmierci niż za życia - w ciągu tych kilku miesięcy, które tu spędził. Umarł i został pochowany na jednej z wysp przy wybrzeżu kantońskim, ale kiedy zakłócono mu spoczynek ekshumacją, odkryto, że jego zwłoki prawie wcale nie uległy rozkładowi. Cudownie zachowane, nie tknięte zębem czasu ciało przewieziono z powrotem do Goa, gdzie to niezwykłe truchło przyciągnęło tłumy rozgorączkowanych pielgrzymów. Ulubionym kawałkiem Farrokha, związanym z tą historią, była opowieść o kobiecie, która w porywie religijnego uniesienia odgryzła znamienitemu nieboszczykowi paluch. Xavier stracił zresztą coś więcej: Watykan zażądał wkrótce, aby przetransportować do Rzymu jego prawe ramię, bez którego to dowodu rzeczowego nie mogła się odbyć kanonizacja Franciszka. Jakże doktor Daruwalla uwielbiał tę historię! Jak pożerał wzrokiem zasuszone zwłoki, owinięte w bogate ornaty i dzierżące złoty, wysadzany szmaragdami pastorał! Doktor przypuszczał, że świętego trzymają pod szkłem i na zwieńczonym efektownymi szczytami podwyższeniu po to, żeby zniechęcić innych pielgrzymów do demonstrowania swej żarliwości przez kąsanie mumii. Choć na zewnątrz zachowywał nabożną powagę, chichotał w duchu i zwiedzał mauzoleum, z trudem tłumiąc rozbawienie. Wszędzie, nawet na szklanej trumnie, w której spoczywały zwłoki, pełno było opisów heroicznych misjonarskich wyczynów świętego, ale żadna z jego przygód - nie mówiąc już o srebrach, kryształach, alabastrach, jaspisach, a nawet czerwonych marmurach - nie robiła na Farrokhu takiego wrażenia, jak historia z odgryzionym palcem świętego. To mi cud, co się zowie! wykrzykiwał. - Gdybym to widział na własne oczy, sam zostałbym chrześcijaninem! Kiedy był w mniej żartobliwym nastroju, zadręczał Julię opowieściami o Świętej Inkwizycji w Goa, bo fanatyczna misjonarska działalność, jaka rozpoczęła się wraz z przybyciem Portugalczyków, polegała na nawracaniu pod groźbą śmierci, konfiskowaniu majątków hindusów i puszczaniu z dymem ich świątyń - nie mówiąc już

202 o paleniu heretyków i inscenizowaniu pełnych przepychu uroczystości połączonych z demonstrowaniem aktów wiary. Jakże ucieszyłby się stary Lowji, słysząc, jak syn podtrzymuje jego obrazoburczy fason. Co do Julii, denerwowało ją to, że Farrokh tak bardzo przypomina pod tym względem swego ojca. Kiedy dochodziło do uszczypliwości pod adresem ludzi religijnych, Julia stawała się nagle niezwykle bogobojna i protestowała gwałtownie. -- Ja nic szydzę z twojego braku wiary strofowała męża. - Skończ z tym obwinianiem mnie za inkwizycję i przestań się natrząsać z tego nieszczęsnego palca świętego Franciszka. Doktor napalony Farrokhowi i Julii rzadko zdarzały się prawdziwe, zaprawione jadem kłótnie, ale oboje uwielbiali się droczyć. Wygłaszane z teatralną emfazą docinki, których bynajmniej nie próbowali tonować w miejscach publicznych, sprawiały że w oczach rozmaitych wścibs-kich - personelu hotelowego, kelnerów czy smutnego małżeństwa przy sąsiednim stoliku, które nie miało o czym rozmawiać - uchodzili za parę wyjątkowo kłótliwą. W tamtych czasach, w latach sześćdziesiątych, kiedy Daruwallowie podróżowali en familie, owo wrażenie kłótliwości wzmacniała jeszcze typowo dziewczęca histeria ich córek. Z tego też powodu, gdy państwo Daruwallowie podjęli swą wyprawę w czerwcu 1969 roku, zrezygnowali z możliwości zamieszkania w którejś z lepszych goańskich willi. Ze względu na to, że tworzyli tak hałaśliwą paczkę, a także i na to, że doktor Daruwalla uwielbiał jeść przez całą dobę, uznali za bardziej rozsądne i dyplomatyczne - przynajmniej do czasu, aż córki dorosną nie zatrzymywać się w prywatnych domach wypełnionych kruchą portugalską ceramiką i politurowanymi meblami z różanego drzewa. Woleli zamieszkać w jednym z licznych, położonych tuż przy plaży hoteli, które nawet wtedy nie były już pierwszej młodości, ale nie obawiały się ani niszczycielskich instynktów dzieci, ani nieposkromionego apetytu doktora Daruwalli. Zażarte kłótnie Farrokha i Julii nie zwracały uwagi obojętnego personelu ani zblazowanej klienteli hotelu „Bardcz", gdzie świeżego, choć 203 może nie najbardziej apetycznie podanego jedzenia było w bród i gdzie pokoje utrzymywano we względnej czystości. Zresztą liczyła się przede wszystkim plaża. Hotel „Bardez" polecił doktorowi Daruwalli jeden z młodszych członków klubu Duckworth. Doktor nie mógł sobie dokładnie przypomnieć, kto wychwalał hotel i dlaczego; pozostały mu w pamięci tylko jakieś nikłe strzępy tej rekomendacji. Gośćmi byli tu głównie Europejczycy, więc Farrokh pomyślał, że będzie to odpowiadać Julii i pozwoli czuć się swobodnie Johnowi D. Julia dokuczała mężowi w związku z tą „swobodą"; to absurd, dowodziła, wyobrażać sobie, że ten młody człowiek może być jeszcze bardziej swobodny, niż jest. Co do europejskiej klienteli, nie byli to bynajmniej ludzie, o jakich poznaniu Julia by marzyła. Nawet Johnowi D. wydawali się hołotą. W studenckich czasach w Zurychu John D. musiał prowadzić równie swobodny pod względem moralnym tryb życia, jak inni młodzi ludzie - tak przynajmniej sądził doktor. Na tle awanturniczej ekipy Daruwallów chłopak wyróżniał się zdecydowanie; był

uosobieniem anielskiej łagodności i nieziemskiego spokoju w równym stopniu, co córeczki doktora półdiab-lętami. Dziewczynki były zafascynowane co sympatyczniejszymi gośćmi z F^uropy, choć najbardziej przylgnęły do Johna D. - był ich obrońcą, ilekroć jakiś młody mężczyzna lub kobieta w skąpym bikini zanadto się do nich zbliżyli. Prawdę mówiąc, wydawało się, że te młode kobiety, a także młodzi mężczyźni zbliżali się do rodziny Daruwallów wyłącznie po to, żeby móc się lepiej przyjrzeć Johnowi D., który swą subtelną urodą przewyższał wszystkich spędzających wakacje w Goa młodych mężczyzn, a już zwłaszcza dziewiętnastolatków. Nawet Farrokhowi zdarzało się gapić na Johna D. Wiedział od Jamsheda i Josefine, że młodego człowieka interesuje wyłącznie sztuka dramatyczna, choć jak na młodzieńca o aktorskich ambicjach chłopak był wyjątkowo nieśmiały. Ale sam jego widok sprawiał, że te pełne troski uwagi brata i szwagierki Farrokha traciły sens. To właśnie Julia pierwsza zwróciła uwagę na to, że ]ohn D. wygląda jak gwiazdor filmowy; chodziło jej o to, że chłopak przykuwał wzrok, nawet kiedy nie robił nic albo o niczym nie myślał. Poza tym 204 Julia uświadomiła mężowi, że trudno określić wiek Johna D. Kiedy się starannie ogolił, wyglądał na znacznie młodszego, niż był w rzeczywistości - wręcz na chłopca jeszcze niedojrzałego. Ale kiedy jego policzki pokrył choćby jednodniowy zarost, John robił wrażenie dorosłego mężczyzny, grubo po dwudziestce - doświadczonego, pewnego siebie, nawet niebezpiecznego. - To są według ciebie cechy gwiazdora? - zapytał Farrokh żony. - To jest to, co pociąga kobiety — odpowiedziała szczerze Julia. - On jest jednocześnie chłopięcy i męski. Ale przez kilka pierwszych dni wakacji doktor Daruwalla był zbyt zdekoncentrowany, aby myśleć o gwiazdorskich predyspozycjach Johna D. Julia zdenerwowała Farrokha uwagami na temat rekomendacji hotelu „Bardez". Obserwowanie hołoty z Europy i interesujących tubylców było nawet zabawne, ale co będzie, jeśli wśród gości hotelu pojawią się inni członkowie klubu Duckworth? Będzie tak, jakby w ogóle nie wyjeżdżali z Bombaju, powiedziała. Tak więc doktor nerwowo rozglądał się dokoła, dręczony obawą, że nagle w kawiarni pojawi się jakiś zabłąkany klubowicz, zmaterializują się w tajemniczy sposób państwo Sorabjee, z morza Arabskiego wynurzą się państwo Bannerjee lub też wyskoczą znienacka zza palmy Lalowie. A tymczasem on marzył o chwili spokoju, żeby zastanowić się poważnie nad wewnętrznym impulsem, który domagał się od niego, by uruchomił swe ukryte talenty twórcze. Doktor ubolewał nad tym, że nie jest już tak namiętnym pożeraczem lektur jak kiedyś. Oglądanie filmów było wygodniejsze; czuł wtedy, jak poddaje się leniwie płynącemu strumieniowi fascynujących obrazów. Był dumny z tego, że ogląda filmy ambitniejsze niż masala - ta bombajska tandeta, hinduska mieszanina sentymentalnych piosenek i przemocy. Ale jednocześnie rzucał go na kolana wszelki szajs z Europy i amerykańskie, brutalne kryminały, urzekały go te zaludnione wyłącznie białymi twardzielami śmiecie.

Filmowe upodobania doktora kontrastowały ostro z czytelniczymi gustami jego żony. Na te akurat wakacje Julia zabrała ze sobą autobiografię Anthony'ego Trollope'a, za której wysłuchiwaniem Farrokh specjalnie nie tęsknił. Julia lubiła odczytywać na głos fragmenty, które wydawały jej się szczególnie udane, zabawne lub poruszające, ale uprzedzenie Farrokha do Dickensa rozciągało się 205 także na Trollope'a, którego żadnej powieści nigdy nie udało mu się przeczytać do końca, a którego autobiografii nawet by nie wziął do ręki. Julia wolała na ogół beletrystykę, ale dla Farrokha autobiografia powieściopisarza była właściwie beletrystyką - taki z pewnością nie może się oprzeć pokusie, żeby nie upiększyć swojego życiorysu. Refleksje tego rodzaju prowadziły nieuchronnie do rojeń na temat własnych nieujawnionych możliwości twórczych. Od czasu jak przestał czytać, doktor zastanawiał się, czy nie powinien wypróbować swoich sił w pisaniu. Jednak autobiografia pozostawała domeną ludzi już sławnych - chyba że autor, dumał Farrokh, wiódł żywot niezwykle pasjonujący. A ponieważ doktor ani nie był sławny, ani we własnym mniemaniu nie prowadził szczególnie podniecającego trybu życia, stwierdził, że pisanie autobiografii to zadanie nie dla niego. Niemniej, pomyślał, zerknie do Trollope'a tak oczywiście, aby Julia nie widziała - po to tylko, żeby zobaczyć, czy książka może go jakoś zainspirować. Bardzo w to zresztą wątpił. Niestety, jedyną oprócz Trollope'a urlopową lekturą żony była powieść, która poważnie zaniepokoiła Farrokha. Zdążył do niej zajrzeć, kiedy Julia akurat nie patrzyła, i zorientował się, że autor zainteresowany jest chorobliwie, wręcz obsesyjnie seksem. W dodatku doktor Daruwalla nigdy nie słyszał jego nazwiska, co działało nań równie deprymująco jak dosadny erotyzm powieści. A książka należała do zręcznie napisanych, odznaczających się klarownym językiem - tyle mógł powiedzieć nawet on - i to również zbijało go z tropu. Doktor Daruwalla zaczynał lekturę wszelkich powieści z lekką irytacją i zniecierpliwieniem. Julia czytała wolno, smakując słowa, Farrokh zaś gnał bez wytchnienia do przodu, sporządzając po drodze w pamięci rejestr drobnych pretensji do autora, chyba że natrafił na coś, co przekonało go do książki lub napotkał jakiś rażący błąd czy uznał ją za kompletne nudziarstwo, a wtedy w obu wypadkach natychmiast porzucał lekturę. Jeśli uznał jakąś książkę za kiepską, wściekał się na Julię, zwłaszcza gdy stwierdził, że ta czerpie z niej widoczną przyjemność. Julia miała rozlegle zainteresowania i czytała do końca prawie wszystko; jej zachłanność także niezmiernie peszyła Farrokha. 206 Spędzał więc swój miesiąc miodowy (termin, którego użył dość nieprecyzyjnie, ponieważ od czasu przybycia do Goa nawet nie flirtował z żoną) i z obawą wyglądał Duckworthian, których pojawienie zrujnowałoby im całkowicie urlop. Na domiar złego zaniepokoiła go wielce - choć również podekscytowała powieść, którą czytała jego żona. A przynajmniej sądził, że ją czyta; być może jeszcze nie zdążyła zacząć. Jeśli tak, to nigdy nie odczytywała mu na głos fragmentów, zresztą biorąc pod uwagę rzeczowe lecz wyraziste opisy licznych aktów seksualnych, pewnie wstydziłaby się to robić. A może to ja bym się zawstydził? zastanawiał się Farrokh.

Powieść wydawała się tak kusząca, że ukradkowe zerknięcia nie dawały mu pełnej satysfakcji. Postanowił zawinąć ją w gazetę czy czasopismo, żeby wynieść chyłkiem i poczytać w hamaku. Julia prawdopodobnie nic nie zauważyła; pewnie czytała Trollope'a. Epizod, który przykuł uwagę Farrokha, zajmował zaledwie kilka stron pierwszego rozdziału. Narrator jechał pociągiem do Francji. Naprzeciw mnie siedziała dziewczyna. Spała. Jej wąskie usta o lekko opuszczonych kącikach zdradzały gorzknienie, jakie towarzyszy zwykle nadmiernie rozwiniętej świadomości. Doktor Daruwalla od razu wyczuł, że to dobra proza, ale domyślił się też, że historia zakończy się nieszczęśliwie. Nigdy nie przyszło mu do głowy, że to właśnie niechęć do nieszczęśliwych zakończeń stwarza barierę pomiędzy n-im a poważniejszą literaturą. Zapomniał już, że w młodości zdecydowanie je wolał. Dopiero kiedy dotarł do piątego rozdziału, poruszył nim otwarcie yoyeurystyczny ton prowadzonej w pierwszej osobie narracji, ponieważ uruchamiała ona jego własne niepokojące skłonności podglądacza. Kiedy idzie, przyprawia mnie o dres^fZ: Drobiący, kobiecy krok. Pełne biodra. Wąska talia. Tu, jak zawsze lojalny, Farrokh pomyślał o Julii. Tam, gdzje sweterek rozchyla jej się lekko na piersiach, błyska bielizna. Nie mogę_ się powstrzymać, by nie rzucać tam krótkich, ukradkowych spojrzeń. Czyżby Julii mogło się podobać coś takiego? - zastanawiał się Farrokh. I nagle, w rozdziale ósmym wszystko przybrało taki obrót, że doktora aż skręciło z zazdrości i pożądania. To ci dopiero drugi miesiąc miodowy! pomyślał. Lqr plecami do niego, jednym ruchem ściąga sweterek, a potem wykręcając niezdarnie rękę do tyłu, odpina stanik i z, wolna odwraca si( do niego. 207 Doktor Daruwalla nie ufał narratorowi, obsesyjnie pochłoniętemu opisywaniem w pierwszej osobie najdrobniejszych szczegółów seksualnych eksploracji młodego Amerykanina i wiejskiej dziewczyny, osiemnastoletniej Francuzki Anne-Marie. Nie rozumiał, że gdyby nie ta niepokojąca obecność narratora, czytelnik nigdy nie doświadczyłby owego uczucia zazdrości i żądzy podglądacza, które to uczucie ogarnęło właśnie doktora i nie pozwoliło mu się oderwać od książki. Nazajutrz rano Drobili to ^nowu. Szare światło, bardzo wczesna pora. Ona ma nieświeży oddech. W tym właśnie miejscu doktor Daruwalla nabrał pewności, że jedno z kochanków umrze; nieświeży oddech dziewczyny był nieprzyjemnym memento śmiertelności człowieka. Chciał przerwać lekturę, ale nie mógł. Doszedł do wniosku, że nie lubi młodego Amerykanina chłopak korzystał z pomocy finansowej ojca, nie miał nawet pracy -- ale współczuł całym sercem młodej Francuzce, która straciła niewinność. Doktor nie wiedział, że o to właśnie autorowi chodziło. Jego wyobraźnia nie potrafiła tego ogarnąć. Praktyka medyczna Farrokha była niemal wyłącznie czynieniem dobra, nie miał zatem zbyt dużej wiedzy o realnym świecie. Stykał się głównie z deformacjami ciała i kalectwem dzieci; usiłował przywrócić ich drobnym członkom kształt idealny. W prawdziwym świecie dążenia ludzkie nie były aż tak czyste i jasne. jeszcze jeden rozdział, pomyślał. Dotarł już do dziewiątego. Leżał w hamaku na oddalonym od morza skraju plaży, w upale południa, pod nieruchomymi liśćmi areki i palm kokosowych. Poprzez woń kokosów, ryby i soli przebijał od czasu do czasu zapach haszyszu, unoszący się

nad plażą. Tam gdzie plaża stykała się ze splątaną masą tropikalnej zieleni, stragan z trzciną cukrową konkurował o trójkątny skrawek cienia z przyczepą sprzedającą koktajle mleczne z mango. Topniejący lód zwilżał piasek. Daruwallowie zarezerwowali mnóstwo pokojów - całe jedno piętro w hotelu „Bardez" z jednym przestronnym balkonem, wyposażonym w tylko jeden hamak do spania, który zajmował John D. Doktorowi było tak wygodnie w hamaku na plaży, iż postanowił, że poprosi Johna D., aby pozwolił mu przespać przynajmniej jedną noc na balkonie; ostatecznie John D. miał łóżko w swoim pokoju, a Farrokh i Julia mogli wytrzymać taką jednonoc208 na separację - przez co doktor rozumiał, że on i jego żona nie muszą kochać się co noc czy choćby tak często jak dwa razy w tygodniu. To ci dopiero drugi miesiąc miodowy! - pomyślał znowu Farrokh i westchnął ciężko. Zamierzał odłożyć lekturę dziesiątego rozdziału na później, ale nawet nic zauważył, kiedy znów zagłębił się w książce. Jak każda dobra powieść, tak i ta wprawiła go w rodzaj hipnotycznego transu, by w końcu wstrząsnąć nim do głębi. Był kompletnie zaskoczony. Potem pospiesznie, jakby to już wcześniej przemyślał, zrzuca z, siebie ubranie i wślizguje sie_ do łóżka. Akt, który ^agra^a nam wszystkim. Sokola panuje ciszą. Na mleczfiobiałej tarczy zegara obie wskazówki przeskakują jednocześnie, zmieniając pozycją. Pociągi są punktualne. Puste ulice przecina czasem żółte światło reflektorów samochodu, dzwony znaczą godziny, kwadranse, połówki godzin. Lekkim jak płatek kwiatu dotknięciem delikatnie muska palcami nasadę, jego kutasa, który iera^ wszedł w nią do końca, dotyka jaj i zaczyna wić się pod nim i wiercić w odruchu jakiegoś uległego buntu, podczas gdy on pogrążony we własnym marzeniu unosi się lekko, obrysowuje palcem wilgotną obwódką jej pizdy i w tym momencie spuszcza się niczym buhaj. Pozostają sprzęgnięci przez dłuższą chwilą, milczą. To właśnie owa wymiana, która cementuje ich związek, jest rzeczą najstraszliwszą. Takie to okrutne czyny pobudzają w nich miłość. Rozdział nie kończył się na tym, ale doktor Daruwalla musiał przerwać. Był zaszokowany, a jednocześnie lektura wywołała erekcję, którą ukrył pod książką jak pod namiotem. Nieoczekiwanie wśród zdań tak czystych, o tak oszczędnej elegancji, pojawia się „kutas", „jaja", nawet „pizda" (z „wilgotną obwódką") - to zaś, co robią kochankowie, nazywa się „okrutnymi czynami". Farrokh zamknął oczy. Czy Julia już czytała ten fragment? Zwykle pozostawał obojętny wobec przyjemnści, jaką czerpała z czytanych mu na głos wyjątków; uwielbiała rozwodzić się nad tym, jakie robiły na niej wrażenie na niego nie działały prawie wcale. Doktor Daruwalla poczuł nagle zaskakującą potrzebę rozmowy z żoną na temat wrażeń z tego fragmentu i sama myśl o takiej rozmowie z Julią wywołała u niego erekcję; czuł, jak jego sztywny członek napiera na zdumiewającą książkę. 209 Doktor spotyka kogoś, kto właśnie zmienia płeć Kiedy otworzył oczy, zastanawiał się przez chwilę, czy przypadkiem nic umarł i nie obudził się w miejscu zwanym przez chrześcijan piekłem, bo obok hamaka stała, patrząc na niego z góry, dwójka z klubu Duckworth, której bynajmniej nie darzył sympatią. Czyta pan tę

książkę, czy traktuje ją jako środek nasenny? zapytała Promila Rai. Obok niej stał jej jedyny pozostały przy życiu bratanek, ten koszmarny i kiedyś nicowłosiony Rahul Rai. Doktor stwierdził teraz, że z bratankiem Promili było jednak coś nic w porządku. Rahul wyglądał obecnie na kobietę. W każdym razie miał kobiece piersi, a zatem z całą pewnością nic był mężczyzną. Doktora, co zresztą zrozumiałe, dosłownie zamurowało. Czy pan jeszcze śpi? zapytała Promila Rai. Przekrzywiła głowę, żeby przeczytać tytuł powieści i nazwisko autora; Farrokh przyciskał książkę-namiot do swej stwardniałej męskości, której wolał naturalnie nie ukazywać ani Promili ani jej przerażającemu bratankowi z biustem. Promila odczytała zaczepnym tonem tytuł książki: Sport i rozrywki. Nigdy nie słyszałam rzekła. - To bardzo dobre - zapewnił ją Farrokh. James Salter - odczytała głośno nazwisko autora. - Co to za jeden? - zapytała podejrzliwie. Jest fantastyczny odparł Farrokh. A o czym to? dopytywała się niecierpliwie Promila. O Francji - rzeki doktor. O prawdziwej Francji. - Było to określenie, które zapamiętał z powieści. 1'świadomil sobie, że Promila już jest nim znudzona. Od czasu jak widział ją ostatni raz, upłynęło kilka lat. Mehcr, matka Farrokha, mówiła coś o częstych zagranicznych podróżach Promili i niezadowalających rezultatach operacji plastycznych, jakim się poddawała. Patrząc na nią z hamaka, doktor mógł wyraźnie dostrzec nienaturalnie napiętą skórę pod oczami, efekt ostatniego liftingu, ale jej ciało wymagałoby naciągnięcia także i w innych miejscach. 210 Promila była uderzająco brzydka, przypominała jakiś rzadki gatunek ptaka domowego z niezwykle rozrośniętym wolem. Farrokha nie dziwiło, że ten sam mężczyzna uciekł dwukrotnie sprzed ołtarza; dziwne było raczej to, że odważył się wrócić. Baba przypominała, jak mówił stary Lowji, „dubeltową panią Hayisham", i to pod wieloma względami. Nie tylko została dwukrotnie porzucona, ale zdawała się podwójnie mściwa, podwójnie niebezpieczna i sądząc po zaskakującej przemianie jej niesamowitego bratanka z biustem bardzo skryta. Pamięta pan Rahuła rzekła Promila i aby się upewnić, że zmusiła doktora do skoncentrowania uwagi, puknęła długim, chudym palcem w grzbiet książki, która wciąż zakrywała ustępującą stopniowo erekcję Farrokha. Patrząc na Rahuła, doktor czuł, że jego członek więdnie. - Ach, oczywiście Rahul! rzeki. Dotarły do niego jakieś plotki, ale nie przypuszczał, żeby z Kabulem stało się coś bardzie] skandalicznego niż to, że niejako przejął ostentacyjny i malowniczy homoseksualizm zmarłego brata, być może w swoistym hołdzie dla Subodha. Był rok 1949, pora straszliwego monstinu, gdy Neyiłle Fdcn zaszokował Farrokha, informując go z satysfakcją, że zabiera Subodha Raia do Włoch, bo makaron daje niezbędną energię i wzmaga zapał do pedalskich praktyk. Wkrótce zginęli obaj w wypadku samochodowym. Doktor Daruwalla podejrzewał wprawdzie, że Rahul bardzo to przeżył, ale żeby aż tak... Rahul przeszła małą zmianę płci rzekła Promila Rai z wulgarnością, którą niezorientowani brali za najwyższy stopień wyrafinowania.

|a jestem dopiero w trakcie zmiany, ciociu poprawił Rahul ciotkę głosem, w którym pobrzmiewał konflikt szalejących hormonów. - Nie jestem jeszcze kompletny dodał, zwracając się do doktora. Rozumiem odparł doktor, choć niczego nie rozumiał - nie potrafił sobie nawet wyobrazić, jakie też zmiany przeszedł bratanek Promili ani czego jeszcze było trzeba, żeby uznać go za „kompletnego". Piersi Rahuła były drobne, ale jędrne i bardzo ładnie ukształtowane, usta pełniejsze i bardziej miękkie niż wtedy, gdy Farrokh widział go po raz ostatni, a makijaż oczu wyraźny, choć nie 211 przesadny. Jeśli w 1949 roku miał Rahul dwanaście czy trzynaście lat i nie więcej niż osiem, dziesięć, kiedy Lowji badał go w związku z, jak nazwała to jego ciotka, niewytłumaczalnym brakiem owłosienia - to teraz powinien mieć trzydzieści dwa lub trzydzieści trzy lata, obliczał Farrokh. Leżąc w hamaku, doktor widział Rahula tylko do pasa; jego kibić była smukła i gibka jak u młodej dziewczyny. Dla doktora było oczywiste że to skutek działania estrogenów; sądząc po piersiach i jedwabistej gładkości skóry, ich zastosowanie zakończyło się godnym uwagi sukcesem. Proces oddziaływania estrogenów na glos jeszcze się nie zakończył, bo słychać w nim było zarówno męskie, jak kobiece tony, występujące na przemian w bogatym pomieszaniu. Czyżby Rahul był wykastrowany? Niezręcznie o to pytać. Wyglądał bardziej kobieco niż większość hidżrów. Dlaczego zresztą miałby pozbywać się penisa? Mówiąc, że nie jest jeszcze „kompletny", miał chyba na myśli to, że nie ma jeszcze w pełni ukształtowanej pochwy, a czyż nie konstruowało się jej chirurgicznie, niejako „nicując" penis do wewnątrz? Jestem tylko ortopedą, pomyślał doktor Daruwalla i poczuł wdzięczność do losu. W końcu zdobył się na jedno pytanie: - Czy zmieniłeś też imię? Rahul uśmiechnął się, patrząc Farrokhowi śmiało, wręcz zalotnie w oczy; znów starły się w jego głosie tony męskie i kobiece. Nie zmienię, dopóki nie stanę się prawdziwą kobietą. - Rozumiem - rzekł doktor; usiłował odwzajemnić uśmiech Rahula lub przynajmniej okazać zrozumienie. Promila znów go przestraszyła, pstrykając palcami w grzbiet przyciśniętej do pod-brzusza książki. - jest pan z całą rodziną? - zapytała. - W jej ustach słowa „całą rodziną" zabrzmiały groteskowo, jakby mówiła o jakiejś większej populacji wymykającej się spod kontroli. - Owszem - odpowiedział doktor. - Ten piękny chłopiec jest tu także, mam nadzieję? Chciałabym, żeby Rahul go poznał -rzekła Promila. - Musi mieć osiemnaście... nie, chyba dziewiętnaście lat — powiedział Rahul rozmarzonym głosem. - Dziewiętnaście potwierdził chłodno doktor. 212 - Niech nikt mi go nie pokazuje rzekł Rahul. - Chcę się przekonać, czy rozpoznam go w tłumie. - Odwrócił się nagle na pięcie i odszedł w głąb plaży. Farrokh pomyślał, że azymut,

jaki obrał, był dobrze przemyślany: Rahul szedł tak, aby doktor mógł podziwiać z hamaka jego kobiece biodra. Pośladki opięte sarongiem prezentowały się również nader korzystnie, a obcisły stanik podkreślał kształt piersi. A jednak Farrokh zauważył swym krytycznym okiem, że dłonie Rahula są za duże, barki za szerokie, ramiona zbyt muskularne... stopy za długie, nogi grube w kostkach. Rahul nie był ani doskonały, ani „kompletny". - Czyż ona nie jest rozkoszna? -- szepnęła Promila wprost do ucha doktora. Pochyliła się nad nim i Farrokh poczuł na piersiach ciężki srebrny wisior, główny element jej naszyjnika. - Wygląda bardzo... kobieco rzekł do dumnej ciotki. - Bo ona jest kobieca odparła Promila Rai. - Nno... tak - rzekł doktor. Poczuł się w hamaku jak w pułapce, nad którą Promila czaiła się niczym drapieżny ptak - skrzyżowanie kury z sępem. Jej zapach — mieszanina olejku sandałowego i balsamu kosmetycznego, z lekką nutą cebuli i mchu - był przenikliwy i intensywny. Doktor Daruwalla powstrzymywał się z trudem, żeby nie zatykać nosa. Poczuł, że Promila ciągnie za książkę Jamesa Saltera, ale przytrzymał ją oburącz, zaciskając palce na okładce. — Skoro to taka wspaniała książka rzekła Promila z powątpiewaniem w głosie - to mam nadzieję, że mi ją pan pożyczy. - Zdaje się, że teraz będzie ją czytać Meher - odparł, choć nie miał na myśli Meher, swojej matki, lecz swoją żonę, Julię. - To Meher też tu jest? - zapytała pospiesznie Promila. - Nie, myślałem o Julii — rzekł Farrokh głupkowato. Z krzywego uśmieszku Promili wywnioskował, że tamta ocenia w duchu jego życie seksualne; musiało być strasznie nudne, skoro pomylił matkę z żoną - i to z żoną, która nie przekroczyła jeszcze czterdziestki! Farrokh czuł się zawstydzony, ale był też wściekły. To, co początkowo wzburzyło go w Sporcie i rozrywkach, teraz wydało mu się urzekające. Czuł silne podniecenie, nie obciążone jednak kompleksem winy, jak to bywa w przypadku obcowania z pornografią. Było w tym coś tak wyrafinowanego i zarazem erotycznego, że chciałby to dzielić z Julią. Najwidoczniej powieść przywróciła mu w cudowny sposób młodość. 213 Doktor Daruwalla zobaczył nagle w Rahulu i Promili dwoje zboczeńców. Zakłócili mu nastrój, odsunęli w cień wrażenia z lektury pełnej seksualnego napięcia i szczerej, bo sami byli tak nienaturalni tak bardzo zdeprawowani. Farrokh pomyślał, iż powinien iść i ostrzec Julię, że Promila Rai i jej biuściasty bratanek grasują \v okolicy. Trzeba będzie wytłumaczyć nieletnim córkom, co dzieje się z Rahulem. Zdecydował, że na razie powie o spotkaniu przynajmniej Johnowi D. Nie podobała mu się gorliwość, z jaką Rahul szykował się do wypatrywania Johna D. „w tłumie". Promila z pewnością przekonała bratanka do swojej teorii - że John D. jest zdecydowanie zbyt piękny, żeby mógł być dzieckiem Danny'ego Millsa. Doktor Daruwalla podejrzewał, że zmieniający płeć Rahul poszedł szukać Johna D., bo miał nadzieję znaleźć jakieś ślady podobieństwa ulubieńca doktora do Neville'a Edena! Promila odwróciła się tyłem do hamaka, jakby przeczesywała wzrokiem plażę, by wypatrzyć

tam „rozkosznego" (rozkoszną?) Rahula, a doktor skorzystał z okazji, żeby przyjrzeć się jej karkowi. Natychmiast zresztą tego pożałował, bo spomiędzy odbarwionych zmarszczek spoglądała na niego guzowata narośl o wyglądzie czcrniaka. Nie mógł się zdobyć na to, by doradzić Promili wizytę u lekarza. Zresztą nie była to sprawa ortopedy, a Farrokh pamiętał, jak niegrzecznie zareagowała Promila na opinię Lowjiego o braku owłosienia u Rahula. Zastanawiał się, czy diagnoza ojca nie była zbyt pochopna; być może ów brak owłosienia był pierwszym sygnałem, że funkcjonowanie gruczołów płciowych wymaga skorygowania. Usiłował sobie dokładnie przypomnieć nie rozwiązaną kwestię dotyczącą doktora Taty. Pamiętał dzień, kiedy Promila i Rahul przywieźli starego durnia do domu Daruwallów; wdali się wtedy w spekulacje, jaki to interes mogła mieć Promila - czy też Rahul - do sędziwego doktora. Wydawało się raczej mało prawdopodobne, żeby Promila, która nigdy nie powierzyłaby leczenia swych najcenniejszych organów lekarzowi gorszemu od przeciętnego, była pacjentką NAJ-LEPSZHJ, NAJSŁYNNIEJSZEJ KLINIKI GINEKOLOGICZ-NOPOŁOŻNICZEJ. Lowjł zasugerował, że pacjentem doktora Taty mógł być Rahul. Zdaje się, że powiedział wtedy: „To może ma jakiś związek z tym jego brakiem owłosienia". 214 Teraz starego doktora Taty nie było już wśród żywych. Zgodnie z duchem nowych czasów jego syn, również położnik i ginekolog, usunął słowa „najlepsza, najsłynniejsza" z szyldu kliniki ale i tak, podobnie jak jego ojciec, uchodził za lekarza mniej niż przeciętnego; w bombajskim środowisku medycznym nazywano go co logiczne „Tatą Drugim". Może jednak Tata Drugi zachował dokumentację ojca, pomyślał Farrokh. Byłoby interesujące dowiedzieć się czegoś o tym braku owłosienia. Przypuszczenie, iż Promila i Rahul byli tak przejęci zmianą pici chłopca, że postanowili zwrócić się po radę właśnie do ginekologa, rozbawiło doktora Daruwallę. Nie zasięga się porady u specjalisty od organów, które się chce mieć, ale u znawcy organów, które się ma! Tu byłby raczej potrzebny chirurg-urolog. Doktor Daruwalla podejrzewał, że nie od rzeczy byłoby też poradzić się psychiatry; żaden odpowiedzialny lekarz nie przeprowadziłby operacji zmiany płci na żądanie. Przypomniał sobie, że w Indiach operacje takie były zabronione, chociaż nie powstrzymywało to hidżrów przed poddawaniem się kastracji. Ta była jednak ich kastowym „obowiązkiem". Na Rahulu nie ciążył żaden tego rodzaju „obowiązek", jego wybór podyktowany był czymś innym - żeby nie być izolowaną trzecią płcią, eunuchem-transwestytą, ale kimś „kompletnym". Prawdziwa kobieta oto czym chciał być Rahul, domyślał się doktor. - To pewnie młody Sidhwa polecił panu hotel „Dardez" rzekła chłodno Promila, co pozwoliło doktorowi przypomnieć sobie, kto rzeczywiście udzielał mu informacji. Sidhwa był młodym człowiekiem, którego upodobania raziły Farrokha jako zdecydowanie zbyt niewolnicze wobec najnowszych mód, ale o hotelu „Bardez" mówi! tak długo i z tak bezgranicznym entuzjazmem, że przekonał doktora. - Owszem, Sidhwa potwierdził doktor. Podejrzewam, że powiedział o nim i pani. Promila zmierzyła wzrokiem leżącego w hamaku doktora. W jej spojrzeniu było tylko politowanie, zimne, jakby gadzie; żadnego przebłysku jakichkolwiek uczuć, tylko

niecierpliwość jaszczurki, która wypatrz.yła muchę. - To ja powiedziałam jemu. „Bardez" to mój hotel. Przyjeżdżam tu od lat. 215 Wpadłem jak śliwka w kompot! pomyślał doktor Daruwalla. Ale Promila już z nim skończyła, przynajmniej na razie. Po prostu odmaszerowała, bez jakiegokolwiek konwencjonalnego gestu czy słowa, który choćby mgliście kojarzył się ze zwykłą grzecznością, choć niewątpliwie odebrała staranne wychowanie i jeśli chciała, potrafiła przesadnie demonstrować znajomość etykiety. Miał dla Julii złe wieści: że dwoje znienawidzonych Duckwort-hian przybyło do hotelu „Bardcz", który okazał się ich ulubiona przystanią. Ale dobrą nowiną był Sport i rozrywki Jamesa Saltera, bo Farrokh miał trzydzieści dziewięć lat i od dawna żadna książka nie zawładnęła w takim stopniu jego ciałem i umysłem. Doktor zapragnął swej żony - tak nagle, tak mocno i tak bezwstydnie, jak nigdy. Podziwiał potęgę prozy pana Saltera, która to sprawiła, dostarczając mu i satysfakcji estetycznych, i wywołując coś więcej niż zwykłe usztywnienie. Ta książka była jak heroiczny akt uwiedzenia obudziła w doktorze wszystkie zmysły. Czuł, jak stygnie piasek plaży; w południe parzył podeszwy stóp tak, że można było przejść przez plażę tylko w sandałach, ale teraz Farrokh z przyjemnością szedł boso temperatura piasku była wprost idealna. Przyrzekł sobie, że wstanie bardzo wcześnie, żeby doświadczyć także wrażeń z chodzenia boso, kiedy piasek jest najchłodniejszy, ale zapomniał o przyrzeczeniu. Niemniej były to z pewnością doznania powtórnego miesiąca miodowego. Napiszę list do Jamesa Saltera, postanowił. Do końca życia doktor Daruwalla żałował, że ostatecznie nie napisał listu, ale tego czerwcowego dnia w 1969 roku, na plaży Bhaga w Goa poczuł się jak nowy człowiek. Dzielił go tylko jeden dzień od spotkania z nieznajomą, której głos nagrany na automacie dwadzieścia lat później wciąż przejmował go trwogą. - Czy to on? Czy to doktor? - pytała wtedy, w Goa. Gdy Farrokh usłyszał to pytanie po raz pierwszy, nie miał jeszcze pojęcia o świecie, do którego miał wkrótce wkroczyć. 10 SKRZYŻOWANE ŚCIEŻKI Test na kiłę 216 W recepcji hotelu „Bardez" powiedziano doktorowi Daruwalli, że z hipisowskiej enklawy w Andżunie przyszła plażą utykająca dziewczyna, która poszukiwała lekarza we wszystkich po kolei hotelach. „Czy macie tu jakiegoś lekarza?", pytała. Recepcjoniści byli dumni, że udało im się jej pozbyć, ale ostrzegli doktora, że dziewczyna z pewnością wróci; me znajdzie przy Calangute Beach nikogo, kto mógłby zająć się jej stopą, a jeśli zaszła aż do Aguady, to na pewno ją stamtąd zawrócą. Już sam jej wygląd wystarczył, żeby wezwać policję. Farrokhowi zależało na podtrzymaniu reputacji parsów jako ludzi uczciwych, obdarzonych poczuciem sprawiedliwości społecznej. Zawsze starał się pomagać kalekom; kulejąca dziewczyna należała w każdym razie do kategorii pacjentów, z jakimi ortopeda spotykał się na co dzień. Nie chodziło tu przecież o to, by uczynił „kompletnym" Rahula Raia. Nie mógł

też jednak mieć pretensji do personelu hotelu „Bardez". Odesłali kulejącą dziewczynę, strzegąc jego prywatności; chcieli go tylko ochronić, chociaż zapewne mieli też pewną satysfakcję, mogąc poniżyć to wyraźnie hipisowskic cuda-ctwo. Społeczność Goa, zwłaszcza pod koniec łat sześćdziesiątych, była nastawiona wrogo do europejskich i amerykańskich hipisów włóczących się tabunami po plażach; ci młodzi ludzie nie szastali pieniędzmi a niektórzy z nich wręcz kradli - więc zamożniejsi turyści z Zachodu i z Indii, na których przyciągnięciu zależało Goańczykom, postrzegali ich jako element niepożądany. Nie łajać 217 zatem recepcjonistów za takie załatwienie sprawy, doktor Daruwal-la poinformował grzecznie personel hotelu „Bardez", że jeśli kulawa hipiska wróci, chciałby ją zbadać. Decyzja doktora rozczarowała szczególnie starego kelnera, który powłócząc nogami, kursował z herbatą pomiędzy hotelem „Bardez", a niezliczonymi obozowiskami plażowiczów, kryjących się przed słońcem pod umocowanymi na palach dachami z suszonych liści palmy kokosowej; konstrukcje te pstrzyły plażę na całej długości. Kelner kilkakrotnie podchodził do doktora Daruwalli leżącego w hamaku pod palmami, a Farrokh przyglądał mu się uważnie, powodowany głównie ciekawością lekarza. Stary nazywał się Ali Ahmed; twierdził, że ma tylko sześćdziesiąt lat, choć wyglądał na osiemdziesiąt i prezentował kilka łatwo rozpoznawalnych i niezwykle malowniczych objawów wrodzonej kiły. Przy pierwszym serwowaniu herbaty doktor dostrzegł u Alego Ahmeda „zęby Hutchinsona" - nie pozostawiające wątpliwości kołkowate siekacze. Głuchota kelnera oraz charakterystyczne zmętnienie rogówki potwierdzały diagnozę doktora Daruwalli. Farrokh był zainteresowany przede wszystkim takim ustawieniem Alego Ahmeda, by poranne słońce oświetliło mu twarz. Usiłował wypatrzyć czwarty symptom, rzadki w przypadku kiły wrodzonej bo tak zwana źrenica Argylla Robertsona występuje znacznie częściej przy syfilisie nabytym - i obmyślał, jak by tu sprytnie poddać starego badaniu bez jego wiedzy. Z hamaka, gdzie pił herbatę, widział Farrokh morze. Od strony lądu, za jego plecami świetlista mgiełka porannego upału falowała nad odległą wioską; stamtąd właśnie niósł się aromat fermentującego mleczka kokosowego. Patrząc prosto w mętne oczy Alego Ahmeda, Farrokh zapytał niewinnie: - Co to za zapach, Ali? Skąd się bierze? - Żeby być pewnym, że tamten go usłyszy, musiał podnieść głos. Kelner był w tym momencie skupiony na podawaniu doktorowi szklanki z herbatą, więc zogniskował wzrok na bliskim obiekcie, jakim była właśnie szklanka. Ale kiedy doktor zapytał go, skąd bierze się intensywna woń, Ali Ahmed musiał spojrzeć w stronę wioski; jego źrenice rozszerzyły się (aby wyostrzyć obraz zieleniejących w oddali czubków palm kokosowych i areki) i mimo że twarz 218 starego uniesiona teraz była wprost ku słońcu, nie zareagowały zwężeniem na oślepiający blask. Klasyczny przypadek źrenic Argylla Robertsona, stwierdził doktor Daruwalla. Farrokh przypomniał sobie swojego ulubionego profesora, specjalistę od chorób zakaźnych. Herr Doktor Fritz Meitner lubił powtarzać studentom, że najlepszym sposobem na

zapamiętanie, jak zachowują się źrenice Argylla Robertsona, jest skojarzenie z prostytutką: prostytutka przystosowuje się, ale nie reaguje. Była to grupa męska; wszyscy wybuchali śmiechem, ale Farrokh śmiał się nieszczerze. Nigdy nie miał do czynienia z prostytutką, chociaż było ich tyle i w Wiedniu, i w Bombaju. - Fcni - powiedział kelner, tłumacząc pochodzenie zapachu. Ale doktor Daruwalla znał już odpowiedź na swoje pytanie, tak jak wiedział od dawna że źrenice niektórych syfilityków nie reagują na światło. Uwiedziony przez literaturę We wsi - a może źródło zapachu znajdowało się aż w Pańdżimie - pędzono napój ze sfermentowanego mleczka kokosowego, zwany feni; ciężka, mdlącosłodkawa woń samogonu unosiła się na Bag^ Beach nad głowami turystów i urlopujących rodzin. Doktor Daruwalla i jego rodzina zdążyli już stać się ulubieńcami personelu hotelowego, a w małej przyległej restauracji i w tawernie przy plaży, do której często zachodzili, witano ich z wielkim entuzjazmem. Doktor rozdawał sute napiwki, jego żona reprezentowała klasyczną urodę europejską (w przeciwieństwie do zapyziałego, hipisowskiego śmiecia), córki były rezolutne i śliczne reprezentowały jeszcze dawną szkołę wychowania w skromności - a fascynujący John D. przykuwał wzrok i Indusów, i cudzoziemców. Tylko gości tak lubianych jak Daruwallowie służba hotelowa przepraszała za zapach feni. W tamtych czasach, w poprzedzających monsun miesiącach - maju i czerwcu - zarówno doświadczeni cudzoziemcy, jak tubylcy unikali plaż Goa; było zbyt gorąco. O tej jednak porze roku Goańczycy zamieszkali poza Goa odwiedzali pozostawione 219 tu rodziny i przyjaciół. W tych miesiącach pojawiały się w wielkiej obfitości krewetki, homary i ryby, dojrzewały też owoce mango (doktor Daruwalla wprost ubóstwiał mango). Stosownie do urlopowej atmosfery i dla zjednania sobie wszystkich chrześcijan, Kościół katolicki ustanowił mnóstwo świąt, które przypadały na ten właśnie okres; choć doktor nie był jeszcze wtedy zbyt religijny, nie miał nic przeciwko towarzyszącemu tym świętom obżarstwu. Katolicy nie stanowili już w Goa większości migrujący górnicy z kopalń rudy żelaza, którzy przybyli tu na początku stulecia, byli wyznawcami hinduizmu - ale Farrokh, podobnie jak jego ojciec, trwał w przeświadczeniu, że „Rzymianie" wciąż dominują tu liczebnie. Wpływy portugalskie widoczne były w monumentalnej architekturze, którą doktor Daruwalla uwielbiał; można je też było wyraźnie wyczuć w tak bardzo cenionej przez Farrokha goańskiej kuchni. Wśród nazw łodzi należących do rybaków-chrześcijan najbardziej rozpowszechniona była nazwa „Chrystus Król". Nalepki na karoserie samochodów zarówno w swej odmianie komicznej, jak religijnej były wtedy w Indiach zjawiskiem nowym i jeszcze mało popularnym; doktor dowcipkował, że nazwy łodzi rybaków-chrześcijan są takimi goańskimi kalkomaniami. Dla Julii było to równie mało zabawne, jak jego bezustanne żarty na temat zbezczeszczonych zwłok świętego Franciszka.

- Nie wiem, czym w ogóle można było uzasadnić kanonizację -- mówił doktor do Johna D., głównie dlatego, że Julia nie chciała go już słuchać, lecz także dlatego, że młodzieniec liznął trochę teologii na uniwersytecie. - Pomyśl tylko! - prawił Farrokh. - Jakaś zwariowana baba połyka paluch Xaviera, a potem odcinają mu rękę i posyłają do Rzymu! John D. uśmiechnął się w milczeniu i spokojnie jadł śniadanie. Córki uśmiechnęły się bezradnie do Johna D. Kiedy Farrokh spojrzał na żonę, zdziwił się: patrzyła mu prosto w oczy i też się uśmiechała. Najwyraźniej nie słyszała ani słowa z tego, co mówił. Doktor poczerwieniał. Uśmiech Julii nie był bynajmniej cyniczny; przeciwnie, wyrażał taki afekt, iż Farrokh poczuł, że Julia jest gotowa przypomnieć mu o rozkoszach minionej nocy i to w obecności Johna D. i dzieci! Sądząc po tej nocy i najwyraźniej lubieżnych porannych myślach żony, urlop stał się w końcu rzeczywiście drugim miesiącem miodowym. 220 Czytanie w łóżku nie będzie już nigdy zajęciem niewinnym, pomyślał doktor. A przecież wszystko zaczęło się niewinnie - jego żona zagłębiła się w lekturze Trollope'a, a Farrokh nie czytał na razie w ogóle - zbierał się dopiero na odwagę, żeby sięgnąć po Sport i rozrywki. Leżał na wznak z założonymi rękmi i z palcami splecionymi na burczącym brzuchu efekcie nadmiaru spożytej wieprzowiny albo poirytowania rozmową przy obiedzie. Próbował wytłumaczyć rodzinie swoją potrzebę rozwinięcia talentów twórczych, pragnienie napisania czegoś, ale córki go me słuchały, a Julia nie zrozumiała — zasugerowała mu nawet, żeby spróbował prowadzić kącik porad medycznych w „The Times of India" lub „The Globe and Maił". John D. poradził, żeby Farrokh pisał dziennik; zwierzył się, że on sam robił to kiedyś i czerpał z tego wiele radości - potem ukradła mu te zapiski dziewczyna, wybił się z rytmu i zaprzestał pisania. Tu rozmowa zeszła na zupełnie inne tory, bo córki Daruwallów zaczęły się dopytywać, ile dziewczyn m i a ł w życiu John D. Był ostatecznie sam koniec lat sześćdziesiątych i nawet niewinne młode dziewczęta rozmawiały tak, jakby były uświadomione seksualnie. Farrokha zdenerwowało to, że jego córki najwyraźniej wypytują Johna D., z iloma dziewczynami spał. W sposób dla siebie typowy - i ku wielkiej uldze doktora młody człowiek zręcznie i z wdziękiem uchylił się od odpowiedzi. Ale sprawa nie spełnionych ambicji twórczych doktora Daruwalli została zignorowana. Sam temat nie umknął jednak uwagi Julii. W łóżku, oparta na stercie poduszek - podczas gdy Farrokh leżał płasko na wznak - zaczęła zamęczać go Trollope'em. - Posłuchaj tego, Liebchen - powiedziała. Bardzo wcześnie, w wieku lat piętnastu nabrałem wielce niebezpiecznego zwyczaju prowadze-nia dziennika i nawyk ten pozostał mi przfz dziesięć lat. Cale tomy tych Zapisków byly w moim posiadaniu, nie czytane - a nawet nie przeglądane — aż_ do roku 1870, kiedy to wreszcie oblewając się co chwila rumieńcem, przestudiowałem je, po czym zniszczyłem. Biła z nich głupota, ignorancja. niedyskrecja, jałowość, ekstrawagancja i próżność. Ale jednocześnie ich pisanie zaszczepiło we mnie nawyk chwytania za pióro i dało mi biegłość w wyrażaniu swych uczuć i myśli. 221 Ja nie chcę ani nie muszę prowadzić dziennika - przerwał jej Farrokh. — I nie mam trudności

z wyrażaniem swoich uczuć i myśli. Nie musisz się od razu tak jeżyć wzruszyła ramionami |ulia. - Pomyślałam, że może cię to zainteresuje. Ja chcę coś stworzyć oznajmił doktor. - Nie interesuje mnie zapisywanie przyziemnych szczegółów z mojego życia. Nie wiedziałam, że nasze życie jest takie przyziemne. Uświadomiwszy sobie swoją gafę, Farrokh poprawił się pospiesznie: - Oczywiście, że nie jest. Chciałem tylko powiedzieć, że wolałbym spróbować czegoś, co wymaga wyobraźni - chcę coś sam wymyślić. - Chodzi ci o beletrystykę? -- zapytała żona. - Tak - odparł Farrokh. - Ideałem byłaby powieść, ale nie przypuszczam, żebym umiał napisać coś dobrego tego formatu. - Cóż, są różne powieści - powiedziała Julia krzepiąco. Tak ośmielony, doktor Daruwalła wyciągnął z ukrycia, czyli spod gazety Sport i rozrywki Jamesa Saltera. Trzymał książkę ostrożnie, niczym jakiś potencjalnie niebezbieczny oręż, jakim zresztą była. - Na przykład - powiedział Farrokh - nie sądzę, żebym kiedykolwiek napisał coś tak dobrego, jak to. Julia rzuciła okiem na okładkę Saltera i powróciła do Trollope'a. Ja też nie sądzę - powiedziała. Aha! - pomyślał doktor. A więc czytała już tę książkę! l siląc się na obojętność zapytał: - Czytałaś Saltera? Owszem odparła Julia, nie odrywając oczu od swojego Trollope'a. Właściwie to wzięłam tę książkę, żeby przeczytać ją drugi raz. Zachowanie niedbałego tonu przychodziło Farrokhowi z trudem, ale robił, co mógł. - A więc podobała ci się? - dociekał. O tak, bardzo - odpowiedziała Julia. I po długiej, znaczącej pauzie zapytała: A tobie? Myślę, że jest niezła wyznał doktor. Podejrzewam dodał że pewne fragmenty mogą zaszokować albo oburzyć niektórych czytelników. 222 - O, na pewno - zgodziła się Julia. - Potem zamknęła Trollope'a i spojrzała na męża. - O których fragmentach mówisz? Nie potoczyło się to wprawdzie dokładnie tak, jak sobie wyobrażał, ale tego właśnie chciał. Ponieważ Julia zaanektowała większość poduszek, przewrócił się na brzuch i podparł głowę na rękach. Zaczai od fragmentu dość umiarkowanego. Przerywa iv końcu czytał na głos. Pochyla się nad nią, żeby ją podziwiać; ona go nie widzi- Włosy Zakrywają jej policzek, jej skóra wydaje są bardzo biała. Całuje ją, a potem od niechcenia, tak jakby pobudzał do biegu ulubioną klacz, zaczyna od nowa. Ona budzi się z, cichym, omdlewającym jakiem, jak ktoś uratowany przed utonięciem. Julia też przewróciła się na brzuch, zgarniając pod siebie poduszki. - Raczej trudno sobie wyobrazić, żeby ten fragment kogoś zaszokował albo obraził

czyjeś uczucia - powiedziała. Doktor Daruwalła odchrząknął. Strumień powietrza napędzany z góry przez wentylator owiewał kark Julii; jej gęste włosy opadły tak, że Farrokh nie widział oczu żony. Kiedy wstrzymywał oddech, słyszał, jak oddycha ona. Nie sposób jej zadowolić - czytał dalej. Julia ukryła twarz w poduszkach. - Nie daje mu spokoju. Rozbiera się i przywoluje go do siebie. Raz w nocy i dwukrotnie nazajutrz nad ranem on spełnia jej prośbę i potem leży, przebudzony, w ciemności; tylko światła Di/on majaczą niewyraźnie na suficie i śpią pogrążone w ciszy bulwary. Noc jest %imna. Ulewa przeciąga falami. Slychać plusk ciężkich kropel w rynsztoku za oknem, ale oni schronili się w gołębniku, są parą gołębi, która przycupnęła pod okapem. Leżą zanurzeni w puchu, oddychając cicho. Sperma przelewa się w niej z wolna, ścieka jej strumyczkami po udach. ~ No, to już lepsze powiedziała Julia. Spojrzał na nią; ona odwróciła twarz, żeby na niego patrzeć. Żółte niepewne światło naftowych lamp nie było wprawdzie tak upiornie blade jak księżycowa poświata na jej twarzy podczas ich pierwszego miesiąca miodowego, ale nawet w tym matowym blasku widział jej gotowość do całkowitego, ufnego poddania się jego woli. Wtedy spędzili noc poślubną w jednym z tych zaśnieżonych miasteczek w Alpach, a pociąg, którym przyjechali z Wiednia, spóźni! się tak bardzo, że pomimo załatwionej wcześniej rezerwacji mieli kłopoty z zainstalowaniem się w Gasthofie. Była już chyba druga w nocy, gdy po kąpieli znaleźli się w puchowym łożu, białym jak ośnieżone zbocza gór za oknem, odbijające światło księżyca - tę odwieczną jasność. Teraz, podczas drugiego miesiąca miodowego, doktor o mały włos nie zburzył całkowicie nastroju, formułując ostrożnie krytyczną uwagę pod adresem prozy Saltera. - Nie jestem pewien, czy sugestia, że sperma przelewa się ,,z wolna", jest trafna, a poza tym lepiej byłoby chyba użyć słowa „nasienie". Na miłość boską, Farrokh - powiedziała Julia. - Daj mi tę książkę. Nie miała żadnych trudności z odnalezieniem fragmentu, o jaki jej chodziło, chociaż w książce nie było żadnych znaczków. Leżąc na boku, Farrokh patrzył na nią, gdy czytała: Zanim tędąśył pod-łożyć poduszki pod jej jedwabiście lśniący brzuch, jest już tak mokra, że wchodzi w nią jednym, dlugim, rozkosznym sztychem. Zaczynają powoli. Kiedy jest bliski orgazmu, wyciąga kutasa i podwala mu ochłonąć. Potem Zaczyna od nowa, wprowadzając go jedną ręką, wpychając jak kawał grubej liny. Ona kręci biodrami, krzyczy. Przypomina to ęmagania % obłąkaną. W końcu on wyjmuje po raz drugi. Kiedy czeka, spokojnie, z premedytacją, wzrok jego pada na różne mazidła --jej krem do twardy, flakoniki w armoire. Rozpraszają go. Ich obecność budzi lęk; są jak dowód przestępstwa. Po chwili zaczynają od nowa i już nie przerywają, dopóki ona nie wyda ^ siebie krzyku, a on nie poczuje, jak spuszcza się dlugimi, wibrującymi stuknięciami, dotykając, zdawałoby się, kości łonowej łbem kutasa. Julia oddała mu książkę. - Twoja kolej - powiedziała. Ona też przewróciła się na bok, przyglądając mu się, ale kiedy zaczął czytać, zamknęła oczy. Jej twarz na poduszce wyglądała teraz dokładnie tak samo, jak tamtej nocy w Alpach. St. Anton tak nazywała się miejscowość. Obudził go tupot

narciarskich butów na ubitym śniegu; zdawało się, że cała armia narciarzy maszeruje przez miasteczko do wyciągu. Tylko Julia i on nic przyjechali tu na narty. Jesteśmy tu, żeby się pieprzyć, pomyślał, patrząc na twarz śpiącej żony. I na tym właśnie upłynął im tydzień; robili tylko krótkie wypady do miasteczka, spacery po wydeptanych w śniegu ścieżkach i pospiesznie 224 wracali do swego puchowego łoża. Wieczorami mieli nie mniejszy apetyt na solidną przekąskę niż narciarze. Patrzył teraz na czytającą Julię i przypominał sobie po kolei wszystkie dni i noce w St. Anton. — On myśli o kelnerach w kasynie, o publiczności w kinie, o mrocznych pokojach hotelowych, ona leśy obok na brzuchu. Z uczuciem człowieka Zasiadającego do suto zastawionego stołu, bynajmniej nie wzniosłym, wchodzi u> nią. Le^ą tera^ na boku. On stara się nie poruszać. Tylko drobne, niedostrzegalne drgnienia, delikatne jak muśnięcia pyszczka ryby skubiącej przynętę. Kiedy Farrokh zaczął szukać innego fragmentu, Julia otworzyła oczy. - Nie przerywaj - powiedziała. W końcu doktor znalazł to, czego szukał wyjątek krótki i prosty. - Jej piersi robią się twarde — czytał. — Czuje, Że jej cipa ocieka sokami. - Doktor przerwał. - Myślę, że coś takiego może niektórych zaszokować albo oburzyć - dodał po chwili. - Mnie nie - rzekła Julia. Farrokh zamknął książkę i odłożył ją na podłogę. Kiedy obrócił się znów w stronę żony, Julia wsunęła poduszkę pod pośladki; czekała. Dotknął najpierw jej piersi. - Twoje piersi są twarde - powiedział. - Nieprawda - odparła. - Moje piersi są stare i miękkie. - Ja wolę miękkie. Pocałowała go i rzekła: - Moja cipa ocieka sokami. - Wcale nie! - zaprotestował odruchowo, ale kiedy ujęła go za rękę i dotknęła nią swego krocza, przekonał się, że nie kłamała. Rano sączące się przez żaluzje światło słoneczne ozdobiło poziomymi pręgami pustą kawową ścianę. Mały gekon szeleścił gazetą na podłodze — tylko pyszczek gada wystawał spomiędzy płacht papieru, a kiedy doktor sięgnął po Sport i rozrywki, jaszczurka smyrgnęła pod łóżko. O c i e k a! - pomyślał i pokręcił głową. Otworzył po cichu książkę, sądząc, że żona śpi. - Czytaj, tylko głośno - mruknęła Julia. 225 A po lunchu - przygnębienie Rano Farrokh stawił czoło sytuacji z odnowioną wiarą w swój seksualny temperament. A sytuacja wyglądała tak, że Kabulowi Katowi udało się nawiązać kontakt z Johnem D. i chociaż bratanek Promili wyglądał - nawet w oczach doktora - ponętnie w swoim bikini, widok małej, ale wyraźnej wypukłości w okolicach jego podbrzusza skłonił Farrokha do podjęcia działań, które uchroniłyby Johna D. przed ewentualną decydującą konfrontacją. Julia

z córkami rozsiadła się na plaży, a doktor i John D. ruszyli na spacer wzdłuż brzegu, jak dwaj omawiający męskie i poufne sprawy przyjaciele. - Powinieneś coś wiedzieć o Rahulu - zaczął Farrokh. Jak ona ma na imię? - zapytał John D. - O n ma na imię Rahul - wyjaśnił Farrokh. - Gdybyś mu zajrzał do majtek, znalazłbyś tam, jestem tego pewien, penis i parę jajek - i to, i to zresztą niewielkie. - Szli dalej brzegiem; John D. sprawiał wrażenie obsesyjnie zainteresowanego gładkimi, oszlifowanymi przez piasek kamykami ł zaokrąglonymi odłamkami muszli. — Biust wygląda na prawdziwy - powiedział wreszcie. - Zdecydowanie wyhodowany, pobudzony hormonalną kuracją - rzekł doktor Daruwalla. Opisał działanie estrogenów: rozrost piersi, bioder, kurczenie się penisa do rozmiarów członka małego chłopca. Jądra są tak zredukowane, że przypominają srom. Skurczony penis przypomina powiększoną łechtaczkę. Doktor wytłumaczył też, jak umiał, na czym polega operacja kompletnej zmiany płci. Niesamowite - stwierdził John D. Zaczęli się zastanawiać, czy Rahul będzie bardziej zainteresowany mężczyznami, czy kobietami. Chce być kobietą, rozumował doktor, a więc interesują go mężczyźni. — Trudno powiedzieć powątpiewał John D. I rzeczywiście gdy wrócili do Julii i dziewczynek siedzących w cieniu palmowego daszku, zastali tam Rahula Raia pochłoniętego rozmową z żoną doktora! - Myślę, że interesują go młodzi mężczyźni - powiedziała potem Julia - choć przypuszczam, że zadowoliłby się też dziewczyną. 226 Czy na pewno? - pomyślał doktor. Promila zwierzyła mu się, że biedny Rahul" przeżywa teraz trudny okres. Najwyraźniej nie przyjechali tu z Bombaju razem, ale Promila spotkała się z bratankiem w hotelu „Bardez"; przebywał tu już samotnie od ponad tygodnia. Miał „przyjaciół-hipisów", gdzieś w pobliżu Andżuny - ale sprawy nie rozwijały się po jego myśli. Farrokh nic chciał wiedzieć więcej, ale Promila i tak dzieliła się z nim swoimi domysłami. — Podejrzewam, że musiało dojść do jakichś nieporozumień na tle seksualnym - powiedziała. - Też tak przypuszczam - odparł doktor. Normalnie wszystko to zdenerwowałoby go okropnie, ale przetrwało w nim od minionej nocy coś w rodzaju dumy z łóżkowych triumfów. Pomimo wszelkich „niejasności seksualnych", jakie wiązały się z Rahulem, tak niepokojącym dla doktora Daruwalli właśnie pod względem seksualnym, nawet jego apetyt nie doznał uszczerbku, choć upał był potworny. Niemiłosiernego skwaru nie łagodził najlżejszy bodaj powiew bryzy. Liście arekł i palm kokosowych rosnących wzdłuż nabrzeża, podobnie jak majestatycznych starych nerkowców i drzew mango w głębi lądu, w zamarłych wsiach i miasteczkach, były nieruchome. Nawet przejeżdżająca trójkołowa riksza z uszkodzonym tłumikiem nie pobudziła psów do szczekania. Gdyby nie napływająca od strony wsi ciężka woń feni, można by sądzić, że powietrze zastygło w absolutnym bezruchu. Upał nie zdołał jednak osłabić entuzjazmu doktora wobec lunchu. Zaczął od guisado z ostryg i gotowanych na parze krewetek w sosie jogurtowo-musztardowym; następnie skosztował

ryby yindaloo, podanej w sosie tak pikantnym, że Farrokhowi zdrętwiała górna warga i w ułamku sekundy pokryła się kropelkami potu. Pił do tego lodowato zimne, imbirowe feni dwie szklaneczki - a na deser zamówił bebinkę. Jego żona zadowoliła się xacuti, które jadły także dziewczynki; było to ogniste curry, nieco zneutralizowane mleczkiem kokosowym, z dodatkiem goździków i gałki muszkatołowej. Córki zjadły też deser z mrożonych owoców mango; doktor spróbował odrobinę, ale nic nie mogło ugasić ognia palącego w ustach. Kazał więc podać sobie zimne piwo. Potem skrytykował 227 Julię za to, że pozwala dziewczynkom pić tyle soku z trzciny cukrowej. - Przy takim upale może je zemdlić od nadmiaru słodyczy - powiedział. - I kto to mówi! - prychnęła Julia. Farrokh nadąsal się. Piwo było nieznanej marki, nie pamiętał, żeby pił kiedyś coś podobnego. Znajomy był jednak napis na etykietce: ALKOHOL RUJNUJE KRAJ, RODZINĘ, ŻYCIE. Przy całym nieposkromionym apetycie doktora jego pulchność nigdy nie była ani nie stała się w przyszłości - nieprzyjemna dla oka. Był mężczyzną raczej drobnym; uwidaczniało się to przede wszystkim w delikatności jego dłoni i kształtnych rysach twarzy, zaokrąglonej, chłopięcej i przyjaznej. Ręce i nogi miał szczupłe i żylaste, pośladki małe. Nawet niewielki brzuszek podkreślał tylko jego filigranowość, foremność i ogólne wrażenie schludności. Miał małą, starannie przystrzyżoną bródkę, ale boki twarzy i zarost na szyi zawsze dokładnie golił. Jeśli zapuszczał wąsy, to też małe, i przystrzygał je regularnie. Jego skóra była znacznie ciemniejszej barwy niż łupina migdałów, czarne włosy zaczynały siwieć. Nie groziła mu łysina; włosy miał gęste, lekko falujące, zawsze dłuższe na górze, podstrzyżone na karku i nad małymi, idealnie przylegającymi do głowy uszami. Miał piwne oczy, tak ciemne, że wydawały się czarne i przy jego drobnej twarzy duże - może zresztą były takie rzeczywiście. Jeśli cokolwiek zdradzało, że jest łakomczuchem, to właśnie oczy. I tylko jeśli w pobliżu był John D., można było przeoczyć to, że doktor jest przystojny - niewysoki lecz przystojny. Nie był też gruby, ale pulchny - ot, niskawy facet z brzuszkiem. Trawiąc obfity posiłek, pomyślał leniwie, że inni postępują bardziej rozsądnie. John D. jak gdyby dla zademonstrowania samodyscypliny i ascezy, jakiej każdy przyszły gwiazdor filmowy powinien dla własnego dobra hołdować, rezygnował z jedzenia w środku upalnego dnia. Wolał odbywać o tej porze długie spacery plażą; od czasu do czasu popływał od niechcenia, tylko dla ochłody. Na podstawie jego sennych, powolnych ruchów trudno było wywnioskować, czy chodzi po plaży, żeby popatrzeć na zgromadzone na plaży młode kobiety, czy też obdarza je luksusem podziwiania własnej osoby. 228 Rozleniwiony po zmaganiach z lunchem doktor Daruwalla nie zauważył nawet, że nigdzie nie było widać Rahuła Raia. Farrokhowi wyraźnie ulżyło, gdy stwierdził, że ten transseksualny typek nie ugania się za Johnem D. Promila Rai towarzyszyła Johnowi w spacerze tylko na krótkim odcinku plaży, tak jakby zniechęcił ją wyjawiony przez młodzieńca zamiar dojścia do sąsiedniej lub jeszcze bardziej odległej wioski. W swoim kapeluszu z groteskowo szerokim rondem - jak gdyby nie było już za późno na to, by osłaniać zrakowaciałą skórę - wróciła

sama pod użyczający cienia daszek z liści i tam zaczęła się namaszczać, wykorzystując całą baterię przeróżnych olejków i preparatów. W cieniu swoich palmowych strzech córki Daruwalli smarowały innymi olejkami i preparatami swoje nieporównanie młodsze i piękniejsze ciała, by po chwili dołączyć odważnie do nieustraszonych amatorów opalania - przeważnie Europejczyków, których zresztą 0 tej porze roku było tu niewielu. Dziewczynkom zakazano włóczenia się za Johnem D. podczas jego długich spacerów; i Julia, 1 Farrokh uznali, że młodemu człowiekowi należy się chwila wytchnienia od ich towarzystwa. Jednak osobą zachowującą się o tej porze dnia najrozsądniej była żona doktora. Julia udawała się do stosunkowo chłodnych pokoi na pierwszym piętrze hotelu. Był tam ocieniony balkon z hamakiem Johna D. i składanym łóżkiem, idealne miejsce do czytania lub drzemki. Dla doktora, który wątpił, czy zdoła wspąć się po schodach na pierwsze piętro, była to zdecydowanie pora sjesty. Z tawerny mógł dostrzec ich balkon, toteż popatrywał tęsknie w tamtą stronę. Pomyślał, że byłoby cudownie ułożyć się teraz w hamaku, i rozważał nawet, czy nie przespać w nim dzisiejszej nocy; jeśli mos-kitiera jest porządna, byłoby mu tam bardzo wygodnie i przez całą noc mógłby słuchać szumu morza. Im dłużej pozwalał Johnowi D. spać na balkonie, tym bardziej młody człowiek utwierdzał się w przekonaniu, że jest to jego miejsce do spania. Ale ponownie rozbudzone zainteresowanie Julią sprawiło, że Farrokh zaniechał na razie swoich planów noclegowo-hamakowych; były jeszcze w Sporcie i rozrywkach fragmenty, których z żoną nie przedyskutowali. Doktor żałował, że nie wie, co jeszcze napisał pan James Salter. A jednak przy całej atrakcyjności tej nieoczekiwanej stymulacji, 229 Farrokh czuł się przygnębiony. Wyobraźnia pisarska pana Saltera tak dalece przerastała wszystko, co on sam zdołałby wymyślić - nie mówiąc już o skonkretyzowaniu w postaci książki! Domyślił się też trafnie, że jedno z kochanków umrze, w czym zawarta była wyraźna sugestia, że miłość, której towarzyszy tak potężna namiętność, skazana jest na klęskę. Poza tym książka kończyła się w tonacji, która sprawiała mu wręcz fizyczny ból. Pod koniec Farrokh odniósł wrażenie, że to właśnie jego życie z Julią - życie, które tak umiłował — zostało wyszydzone. Ale czy na pewno? O francuskiej dziewczynie, byłej kelnerce i jednocześnie tej, która pozostaje przy życiu, było tam tylko tyle: Wysyła %a mą^. Zdaje się, Że mają dzieci. Chodzą na niedzielne spacery iv słoneczne dni. Odwiedzają przyjaciół, rozmawiają, wracają wieczorem do domu, wiodą życie, jakie wszyscy uwalamy %a coś bardzo pożądanego. Czyż nie było w tym ukrytego okrucieństwa? Przecież takie życie jest naprawdę czymś „bardzo pożądanym" - rozmyślał doktor Daruwalla. I jak można w ogóle oczekiwać, żeby życie małżeńskie konkurowało z intensywnością płomiennego romansu? Najbardziej dręczyło doktora to, że po przeczytaniu powieści pozostawał tak samo ciemny, a w każdym razie niedoświadczony jak przedtem. Jeszcze bardziej upokarzało go to, że Julia -

był tego pewien - potrafiłaby mu wyjaśnić zakończenie tak, żeby je zrozumiał. Wszystko było sprawą tonacji: być może autor posługiwał się lekką ironią, ale nie zjadliwym sarkazmem. Salter pisał językiem krystalicznie klarownym; jeśli coś było niejasne czy mętne, wina leżała po stronie czytelnika. Nie tylko jednak wirtuozeria formy różniła doktora Daruwallę od pana Jamesa Saltera czy innych uznanych pisarzy. Pan Salter i jemu podobni byli wizjonerami, głęboko do czegoś przekonanymi i to właśnie ta siła przekonania nadawała - przynajmniej w pewnym stopniu wartość ich powieściom. Doktor Daruwalla był przekonany jedynie o tym, że chciałby być człowiekiem bardziej twórczym, że chciałby coś napisać. Takich powieściopisarzy było bez liku, a Farrokh nie zamierzał zostać jednym z wielu. Stwierdził, że mogłaby go usatysfakcjonować bardziej trywialna, rozrywkowa forma; jeśli nie potrafi napisać powieści, będzie pisał scenariusze. W końcu filmy nie były tak poważne jak powieści, a już na pewno 230 nie tak długie. Doktor Daruwalla zakładał, że brak „wizjonerskich" talentów nie będzie dlań przeszkodą w pisaniu udanych scenariuszy. A jednak taki wniosek wpłynął na niego przygnębiająco. Poszukując ujścia dla swej energii twórczej, już zdążył pójść na kompromis zanim jeszcze cokolwiek zaczął! Myśl ta kazała mu się z kolei zastanowić, czy nie warto by poszukać pociechy w ramionach żony. Ale wpatrywanie się w odległy balkon nie zbliżyło doktora do Julii, wątpił zresztą, czy feni i piwo stanowią właściwe preludium do amorów zwłaszcza podczas takiego upału. Słowa pana Saltera zdawały się migotać w rozedrganym powietrzu otaczającego Farrokha południowego piekła. Im wyraźniej widzimy ten świat, tym bardziej czujemy się zmuszeni udawać, że nie istnieje. Lista rzeczy, których nie wiem, niepokojąco rośnie, pomyślał doktor. Nie wiedział na przykład, jak nazywa się gęste pnącze, które porosło balkony hotelu „Bardez" aż do drugiego piętra. Uwijały się w nim małe pręgowane wiewiórki, a w nocy smyrgały w górę i w dół gekony, o wiele szybsze i zwinniejsze niż jakakolwiek wiewiórka. Kiedy promienie słońca padały na tę ścianę hotelu, wśród zieleni rozkwitały mikroskopijne, bladoróżowe kwiatuszki, ale doktor Daruwalla nie wiedział, że to nie one przyciągają zięby. Zięby żywią się nasionami, ale doktor nie wiedział i tego, podobnie zresztą jak tego, że zielona papuga, która przysiadła na pnączach, ma dwa pazury skierowane do przodu i dwa do tyłu. Były to szczegóły, jakich nie zauważał i które powiększały listę nie znanych mu rzeczy i zjawisk. Miał w sobie wiele ze zwykłego, szarego człowieka - trochę zagubionego, trochę źle zorientowanego (lub kompletnego ignoranta), bez względu na to, gdzie się znajdzie. A jednak, choć nieco zbyt otyły, doktor był niezaprzeczalnie atrakcyjnym mężczyzną. A nie każdy przeciętny człowiek jest atrakcyjny. Brudna hipiska Siedzącego przy zastawionym talerzami i szklankami stoliku doktora Daruwallę ogarnęła taka senność, że jeden z pikolaków hotelowych zaproponował mu, żeby przeniósł się na nowy hamak, 231 rozpięty w cieniu areki i palm kokosowych. Narzekając, że hamak jest zbyt blisko głównej

plaży i że pewnie oblezą go pchły piaskowe, Farrokh sprawdził jednak, czy sznurowa siatka wytrzyma jego ciężar. Wytrzymała. Pcheł też na razie nie było. Należało zatem dać chłopcu napiwek. Praca owego chłopca, imieniem Punkaj, polegała, jak się zdawało, wyłącznie na braniu napiwków, ponieważ wiadomości, jakie zanosił do hotelu „Bardez" i sąsiadującej z nim restauracji oraz tawerny były zwykle sfabrykowane przez niego samego i zupełnie nieistotne. Teraz na przykład Punkaj dopytywał się, czy ma biec do hotelu i powiedzieć „pani doktorowej", że doktor drzemie w hamaku przy plaży. Doktor powiedział: nie. Ale po chwili Punkaj był znów przy nim i meldował: - Pani doktorowa coś czyta, zdaje się, że książkę. - Zmiataj, Punkaj - powiedział doktor, ale dał nicponiowi kolejny napiwek. Potem zaczął się zastanawiać, czy Julia czyta Trollope'a, czy powtórnie Saltera. Zważywszy na obfitość lunchu, można było uznać za duże szczęście, że doktorowi udało się w ogóle zasnąć. Nadmierne obciążenie układu pokarmowego wykluczyło wprawdzie sen głęboki, ale Farrokh przedrzemał z przerwami godzinkę, wśród bur-kotów żołądka - a także okazjonalnych beknięć - po czym ocknął się nagle, zaniepokojony myślą, że córki utonęły, doznały porażenia słonecznego albo padły ofiarą gwałciciela. Potem znowu zasnął. Zasypiał i budził się na przemian, a przed oczami jego wyobraźni pojawiały się i znikały detale kompletnej przemiany Rahula Raia, ulotne jak opary feni. Te egzotyczne wizje kolidowały z prostymi ideałami Farrokha, jego wiarą w czystość córek, lojalnością wobec żony. Tylko trochę mniej banalne były wizje doktora związane z Johnem D. - Farrokh pragnął, aby ten młody człowiek wzniósł się ponad nędzę okoliczności swych narodzin i późniejszego porzucenia przez matkę. A gdybym jeszcze ja mógł odegrać w tym jakąś rolę, roił doktor Daruwalla, zostałbym pewnego dnia prawdziwym twórcą, jak Salter. Ale jedyne dostrzegalne gołym okiem walory Johna D. miały charakter nietrwały i powierzchowny. Był uderzająco przystojny i tak niezwykle pewny siebie, że jego wyniosłość maskowała brak 232 innych zalet. Farrokh był świadom, że pod tym względem polega za bardzo na opinii swego brata i popierającej go bratowej; zarówno Jamshed, jak Josefine nieustannie zamartwiali się przyszłością chłopaka. Nie „angażuje się" w studia, mówili. Czyż nie była to jednak wczesna oznaka jego teatralnego dystansu obserwatora? Ależ tak, dlaczego by nie? John D. może zostać gwiazdorem filmowym! - zdecydował doktor Daruwalla, zapominając, że pierwsza wpadła na to jego żona. Doktorowi wydało się nagle, że jest to przeznaczeniem Johna D. i że albo ten zostanie gwiazdorem, albo będzie nikim. Farrokh uświadomił sobie też po raz pierwszy, że odruch desperacji może wyzwolić w człowieku energię twórczą. I to właśnie te ożywcze soki w połączeniu z dokładniej zdefiniowanymi naukowo sokami trawiennymi pobudziły jego wyobraźnię. Nagle beknięcie tak donośne, że nie był pewien, czy jego własne, wyrwało doktora Daruwallę z tych sennych rojeń. Uniósł się w hamaku, żeby upewnić się, że jego córek nie skrzywdziła ani natura, ani istota ludzka, a potem znów zasnął z otwartymi ustami i rozcapierzonymi

palcami jednej ręki zagłębionymi w piasku. I tak bez marzeń sennych upłynęło mu południe. Plaża zaczęła stygnąć, zerwała się lekka bryza. Zakołysała delikatnie hamakiem, w którym leżał, trawiąc lunch, doktor Daruwalla. Pozostał mu po czymś - pewnie po rybie vindaloo lub piwie - kwaśny posmak w ustach i lekko go wzdęło. Uchylił powieki, żeby zobaczyć, czy nie ma kogoś w pobliżu - bo w przeciwnym razie pierdnięcie byłoby nietaktem - i zobaczył tę zarazę Punkaja, bezużytecznego gońca. - Przyszła znowu - oznajmił Punkaj. - Idź sobie, Punkaj - rzekł doktor Daruwalla. - Szuka pana ta hipiska z chorą nogą - powiedział chłopak. — Wymówił słowo „hipiska" w taki sposób, że doktor otępiony swoimi procesami trawiennymi wciąż nie rozumiał, o co chodzi. - Idź sobie, Punkaj - powtórzył. I wtedy zobaczył dziewczynę kuśtykającą w jego stronę. — Czy to on? Czy to doktor? - zapytała Punkaja. — Czekaj! Najpierw j a zapytam pana doktora! - powstrzymał ją chłopiec. Na pierwszy rzut oka mogła mieć lat osiemnaście - lub dwadzieścia pięć. Była blondynką grubej kości, szeroką w ramionach, z ciężkimi piersiami i zaokrąglonymi biodrami. Nogi grube 233 w kostkach, ręce wyglądały na bardzo silne; podniosła Punkaja za gors koszuli i pchnęła go tak, że upadł na piach. - Spierdalaj - powiedziała. Punkaj podniósł się z ziemi i ruszył pędem w stronę hotelu. Farrokh spuścił niepewnie nogi z hamaka. Kiedy stanął, zdziwił się, jak bardzo popołudniowa bryza zdążyła ochłodzić piasek. Zaskoczyło go także to, że dziewczyna okazała się znacznie od niego wyższa. Schylił się pospiesznie, żeby założyć sandały; dopiero teraz zauważył, że hipiska jest bosa - i że jedna jej stopa jest prawie dwukrotnie większa od drugiej. Kiedy on jeszcze klęczał na jednym kolanie, wykręciła tę opuchniętą stopę i pokazała mu brudną, zaognioną podeszwę. - Nadepnęłam na szkło - powiedziała wolno. Myślałam, że wyjęłam wszystko, ale zdaje się, że jednak nie. Ujęła stopę w dłonie i przechyliła się na bok, żeby utrzymać równowagę. Na podeszwie widać było kilka mniejszych szarpanych ranek, zasklepionych, czerwonych i nabrzmiałych od infekcji, a na poduszce stopy wzbierała rozpalona opuchlizna wielkości kurzego jaja, przecięta trzycentymetrową, głęboką, sączącą się raną. Doktor spojrzał na dziewczynę z dołu, ale ona, zapatrzona gdzieś daleko, nie odwzajemniła spojrzenia. Farrokha zaszokował nie tylko jej wzrost, ale i masywność. Miała pełną figurę dojrzałej kobiety i muskulaturę krzepkiej wieśniaczki. Jej brudne nie ogolone nogi pokrywał złocisty meszek, a dżinsy z obciętymi nogawkami były lekko rozdarte w kroku. Z pęknięcia na szwie sterczała kępka również złocistych włosów łonowych. Miała czarną trykotową koszulkę bez rękawów ozdobioną srebrną czaszką ze skrzyżowanymi piszczelami, a jej ciężkie, nieco opuszczone piersi zawisły nad Farrokhiem jak ostrzeżenie. Kiedy wstał i spojrzał jej w twarz, stwierdził, że dziewczyna nie może mieć więcej niż osiemnaście lat. Miała pełne, okrągłe, pokryte piegami policzki i wargi spierzchnięte od słońca. Do tego mały,

dziecinny nosek, także spalony słońcem i prawie białe blond włosy, matowe, splątane i zatłuszczone olejkiem do opalania, którym posmarowała twarz. Jej oczy przerażały doktora Daruwallę nie tylko dlatego, że były blade, lodowatobłękitne, ale i dlatego, że przypominały mu ślepia niezupełnie przebudzonego zwierzęcia - o częściowo uśpionej czujności. Kiedy zauważyła, że się jej przypatruje, utkwiła w nim spojrzenie nagle zwężonych źrenic. Teraz była czujna - obudziły się 234 w niej raptownie wszystkie instynkty naraz. Doktor nie mógł znieść intensywności tego spojrzenia; odwrócił wzrok. - Myślę, że potrzebne będą antybiotyki - powiedziała. - Tak, to zakażenie rzekł doktor. - Muszę przeciąć tę opuchliznę. Coś tam jest i trzeba to usunąć. - Infekcja wyglądała na groźną; doktor zauważył czerwone smugi biegnące od ogniska zakażenia. Wzruszyła ramionami i choć ruch był nieznaczny, poczuł jej zapach. Nie był to tylko kwaśny odór potu - wyczuł też nutę uryny i jakąś inną, ciężką i dojrzałą woń — jakby lekkiej zgnilizny czy rozkładu. - Zanim to przetnę, musisz się koniecznie wykąpać. To bardzo ważne - powiedział, patrząc na dłonie dziewczyny; miał wrażenie, że widzi pod jej paznokciami zakrzepłą, wyschniętą krew. Znów wzruszyła ramionami i doktor cofnął się o krok. - No więc... gdzie pan chce to zrobić? - zapytała, rozglądając się dokoła. W tawernie obserwował ich barman. W przylegającej do hotelu restauracji zajęty był tylko jeden stolik. Trzej mężczyźni pili feni; nawet oni, odurzeni trunkiem, zwrócili uwagę na dziewczynę. - W hotelu jest wanna - rzeki doktor. - Moja żona ci pomoże. - Umiem się wykąpać sama - mruknęła dziewczyna. Farrokh pomyślał, że nie uszłaby daleko z tą nogą. Kiedy kuśtykała z tawerny do hotelu, widać było, że porusza się z coraz większym trudem. Wchodząc na górę, wsparła się ciężko na poręczy schodów. - Chyba nie dotarłaś tu aż z Andżuny? - zapytał. - Jestem z Iowa odpowiedziała. Doktor nie zrozumiał w pierwszej chwili pomyślał, że może chodzi o jakąś miejscowość o tej nazwie tu, w Goa. Potem roześmiał się, ale ona pozostawała poważna. - Chodzi mi o to, gdzie zatrzymałaś się w Goa? - Ja się nie zatrzymałam - odparła. Jak tylko będę mogła chodzić, wsiadam na prom do Bombaju. — Ale gdzie skaleczyłaś się w nogę? - Na jakimś szkle odparła. - Gdzieś koło Andżuny. Zarówno rozmowa, jak przypatrywanie się wspinaczce dziewczyny wyczerpało doktora Daruwallę. Wszedł do pokoju pierwszy; 235 chciał uprzedzić Julię, że znalazł pacjentkę na plaży, a raczej, że ona znalazła jego. Kiedy dziewczyna brała kąpiel, Farrokh i Julia czekali na balkonie. Czekali bardzo długo,

patrząc w milczeniu na sfatygowany, brezentowy plecak hipiski pozostawiony na balkonie. Najwidoczniej nie przewidywała zmiany odzieży albo to, co miała w plecaku, było jeszcze brudniejsze niż ubranie, w którym przyszła, choć wydawało się to niewiarygodne. Plecak zdobiły dziwaczne aplikacje - swoiste emblematy epoki, jak przypuszczał doktor. Rozpoznał symbol pokoju, pastelowe kwiaty, królika Bugsa, flagę amerykańską z nadrukowanym świńskim łbem, jeszcze jedną czaszkę ze skrzyżowanymi piszczelami. Nie rozpoznawał czarno-żóitego ptaka z groźną miną i raczej wątpił, żeby był to amerykański orzeł. Doktor nie mógł znać gniewnego Herky'ego-jastrzębła, emblematu zespołów sportowych z Uniwersytetu Iowa. Przyjrzawszy się dokładniej, dostrzegł pod ptakiem napis: NAPRZÓD, JASTRZĘBIE! - Pewnie należy do jakiegoś dziwnego klubu - powiedział do żony. Julia prychnęła w odpowiedzi. Był to jej sposób okazywania obojętności; była z lekka zaszokowana nie tylko pojawieniem się rosłej hipiski, ale także widokiem wielkich wiechci jasnych włosów pod jej pachami. Dziewczyna napełniała wannę wodą i opróżniała ją dwukrotnie - za pierwszym razem ogoliła nogi, ale włosy pod pachami pozostawiła - była to swoista oznaka jej buntu; traktowała je, podobnie jak włosy łonowe, jako swoje „futerko". Skorzystała z brzytwy doktora, myślała nawet, żeby ją ukraść, ale przypomniała sobie, że plecak został na balkonie. Myśl o czymś, co w nim było, sprawiła że zapomniała o brzytwie i wzruszywszy lekko ramionami, odłożyła ją na miejsce. Kiedy po raz drugi weszła do wanny, ogarnęła ją natychmiast senność - była krańcowo wyczerpana - ale obudziła się, gdy tylko woda podeszła jej do ust. Namydliła się, umyła szamponem włosy, spłukała je. Potem opróżniła wannę i nie wychodząc z niej, napełniła ją po raz trzeci. Tym, co najbardziej ją zastanawiało w związku z morderstwami, był fakt, że nie mogła odnaleźć w sobie najmniejszego żalu. Morderstwa nie były jej winą - niezależnie od tego, czy obciążało 236 się ją odpowiedzialnością, czy nie. Nie czuła się winna, bo nie mogła zrobić absolutnie nic, żeby pomóc ofiarom. Nad tym, że nie próbowała zapobiec masakrze, prawie się nie zastanawiała. W końcu, pomyślała, jest także ofiarą, a wobec tego unosi się nad nią coś w rodzaju wiekuistego rozgrzeszenia, tak namacalnego, jak para unosząca się nad wodą w wannie. Jęknęła; woda była tak gorąca, że ledwie można było w niej wytrzymać. Zdumiewała ją obfitość brudnej piany. Zmieniała wodę trzykrotnie, ale wciąż schodził z niej brud. 237 11 WIBRATOR Za każdą podróżą kryje się jakaś motywacja Winni byli rodzice, doszła do wniosku. Miała na imię Nancy, pochodziła z Iowa, z wywodzącej się z Niemiec rodziny hodowców świń. Była dobrą, grzeczną uczennicą, dopóki nie skończyła szkoły średniej w małym miasteczku w Iowa. Potem podjęła studia w stolicy

stanu. Ponieważ była blondynką o bujnych kształtach, chętnie zgłaszano ją jako kandydatkę do zespołu dziewcząt występujących podczas parad, choć brakowało jej niezbędnych cech osobowości i zawsze w końcu odpadała. To właśnie dzięki swoim kontaktom z dziewczętami z zespołu poznała licznych piłkarzy. Zaczęła chodzić na prywatki, których wcześniej nie znała, i nie tylko przespała się po raz pierwszy z chłopakiem, ale zaliczyła pierwszego czarnego, pierwszego Hawajczyka, pierwszego poznanego w życiu przybysza z Nowej Anglii z Maine, a może z Massachusetts. Zakończyła naukę na Uniwersytecie Iowa przed końcem pierwszego semestru; do rodzinnego miasteczka wróciła brzemienna. Uważała się w dalszym ciągu za grzeczną dziewczynkę, tak że bez słowa protestu poddała się woli rodziców: urodzi dziecko, odstąpi komuś, kto zechce je zaadoptować, podejmie pracę. Zaczęła pracować w miejscowym sklepie z artykułami żelaznymi, w dziale pasz ł ziarna siewnego, jeszcze zanim urodziła dziecko; wkrótce zaczęła powątpiewać w słuszność decyzji rodziców faceci w wieku 238 jej ojca zaczęli składać jej niemoralne propozycje, kiedy jeszcze była w ciąży. Oddała dziecko do sierocińca w Teksasie; lekarz zabronił jej się z nim widywać - pielęgniarki nie powiedziały nawet, jakiej niemowlę jest płci - a kiedy wróciła do domu, rodzice wyrazili nadzieję, że dostała „nauczkę" i że teraz będzie się prowadzić „przyzwoicie". Matka wyznała, iż modli się, żeby jakiś porządny człowiek z miasteczka okazał się na tyle „wyrozumiały", by ją pewnego dnia poślubić. Ojciec zaś oświadczył, że Bóg okazał jej swą łaskę; dał jej przy tym do zrozumienia, że Bóg nie lubi na ogół okazywać łaski dwa razy. Przez pewien czas Nancy próbowała zastosować się do nakazów, ale zbyt wielu mężczyzn usiłowało ją uwieść zakładali, że musi być łatwa - a kobiety były jeszcze gorsze: uważały, że sypia, z kim popadnie. Te upokarzające przeżycia wywarły dziwny skutek: zamiast pomstować na piłkarzy, którzy doprowadzili do jej upadku, zaczęła, co osobliwe, nienawidzić swej niewinności. Nie chciała uznać się za niemoralną. Poniżało ją raczej to, że czuje się głupio. A wraz z tym uczuciem pojawił się gniew, jakiego przedtem nie znała - wydawał jej się obcy, ale był jej częścią jak ów płód, który nosiła tak długo, ale którego nigdy nie widziała. Złożyła podanie o paszport. Kiedy go dostała, okradła sklep - zwłaszcza dział pasz i ziarna siewnego - wymiotła wszystko, co do centa. Wiedziała, że jej rodzina pochodzi z Niemiec, pomyślała więc, że pojedzie właśnie tam. Najtańszy był lot do Frankfurtu (z Chicago), ale Nancy, którą onieśmielało nawet Iowa City, nie była zupełnie przygotowana na konfrontację z obrotnymi Niemcami, którzy kręcili się w okolicach Hauptbanhofu i Kaiserstrasse. Tam właśnie, prawie natychmiast po przyjeździe, poznała wysokiego, ciemnowłosego handlarza narkotykami, Dietera. Dieter działał na tnałą skalę. • Pierwszy wywołujący dreszczyk emocji, aczkolwiek stosunkowo niewinny proceder, w jaki ją wciągnął, polegał na tym, że zaczęła t?dawać prostytutkę, kursując po odchodzących od Kaiserstrasse bocznych uliczkach -- tych, których nazwy pochodziły od nazw niemieckich rzek. Żądała takiej sumy, że tylko najbogatszy i najgłupszy turysta czy biznesmen decydował się iść za nią do

239 obskurnego pokoiku przy Elbestrasse czy też Moselstrasse, gdzie zawsze czekał już Dieter. Nancy kazała sobie płacić, zanim otworzyła drzwi do pokoiku; kiedy znaleźli się już w środku, wpadał niby to niespodziewanie Dieter szarpał ją, rzucał na łóżko, przeklinając niewierną i grożąc, że ją zabije. Klient, który zapłacił z góry za usługi, nieodmiennie dawał nogę. Żaden nie próbował nawet stanąć w jej obronie. Nancy uwielbiała wykorzystywać to, że się tak napalali, a z ich tchórzostwa czerpała sporą satysfakcję. W swoim mniemaniu odpłacała im za upokorzenia, jakich doznała ze strony facetów nagabujących ją w okresie pracy w dziale pasz i ziarna siewnego. Dieter wyznawał teorię, według której wszyscy Niemcy mieli zahamowania seksualne. Dlatego wolał Indie - był to kraj jednocześnie uduchowiony i zmysłowy. Chodziło głównie o to, że można tam było kupić za grosze dosłownie wszystko. Miał na myśli głównie kobiety i dziewczyny, a także bhang i gandżię, ale jej mówił tylko o haszyszu - ile tam zapłaci i ile dostanie za to w Niemczech. Nie ujawnił jej całego planu - a zwłaszcza tego, że jej amerykański paszport i powierzchowność wiejskiej dziewuchy będą bardzo pomocne w przeszmuglowaniu towaru przez niemiecką kontrolę celną. Nancy miała mu też pomóc w przemyceniu marek przez punkt kontrolny w Indiach (do Indii woził marki, stamtąd haszysz). Był już tam wcześniej z innymi Amerykankami, a także z Kanadyjkami paszporty tych ostatnich budziły jeszcze mniej podejrzeń niż amerykańskie. W obu wypadkach procedura była prosta: nigdy nie lecieli tym samym samolotem, upewniał się najpierw, że dziewczyny dotarły na miejsce i przeszły bezpiecznie przez kontrolę; dopiero wtedy wchodził na pokład samolotu do Bombaju. Mówił im zawsze, że chce, aby przyszły do siebie po podróży w wygodnym pokoju w „Taj Mahal", ponieważ kiedy do nich dołączy, przystąpią do załatwiania pewnego „poważnego interesu", co oznaczało, że przeniosą się do mniej przestronnych pomieszczeń i będą musieli udać się autobusem w okropną podróż do Goa. Dieter mógł dostać to, czego potrzebował, w Bombaju, ale zawsze dawał się w końcu namówić zazwyczaj jakiemuś znajomemu znajomego - żeby dokonać zakupu w Goa. Hasz był tam wprawdzie droższy, bo europejscy 240 i amerykańscy hipisi kupowali go tak, jakby to była butelkowana woda, ale miał za to gwarantowaną jakość. Był to towar, za który we Frankfurcie można było zażądać naprawdę dużych pieniędzy. Jeśli chodzi o podróż powrotną do Niemiec, Dieter wracał o dzień wcześniej od wspólniczki; jeśli celnicy zatrzymywali ją dłużej, był to dla niego znak, że nie powinien się już z nią kontaktować. Ale Dieter miał system i żadna z jego młodych kurierek nigdy nie wpadła - ani tu, ani tam. Dieter wyposażał swoje kobiety w podniszczone przewodniki turystyczne i książki w tanim kieszonkowym wydaniu, które sugerowały absolutnie szczere zainteresowanie turystycznym i poznawczym aspektem podróży. Przewodniki miały ośle uszy i pokryte były odręcznymi notatkami po to, żeby zasugerować celnikom, iż osoba, która interesuje się tak śmiertelnie

nudnymi zjawiskami kulturowymi lub historycznymi, może być tylko studentką. Powieści Hermana Hessego lub Lawrence'a Durrella odgrywały rolę Standardowej wskazówki, świadczącej o upodobaniu posiadacza książek do mistycyzmu i poezji, a takie inklinacje celnicy ignorowali jako zainteresowania typowe dla młodych kobiet, które nigdy nie kierują się chęcią zysku. Jeśli zaś nie zależało im na pieniądzach, nie mógł ich interesować przemyt narkotyków. Dziewczyny takie nie były jednak wolne od podejrzeń o okazjonalne ich zażywanie. Ich osobisty bagaż przetrząsano zwykle, szukając małych działek rozmaitych prochów. Nigdy nie znaleziono nawet szczypty. Dieter był niezaprzeczalnie wielkim spryciarzem; duża partia towaru schowana była zawsze w szczelnym, uniemożliwiającym wywęszenie przez psy sekretnym pojemniku, wręcz idiotycznym w swej prostocie, ale zarazem niezwykle pomysłowym. Teraz, z perspektywy czasu, biedna Nancy skłonna byłaby uznać, że zniewalanie dziewczyn dzięki wykorzystywaniu ich podatności na seksualną deprawację stanowiło swoistą siłę napędową wszelkich innych talentów Dietera. W warunkach względnego bezpieczeństwa, w łazience hotelu „Bardez", Nancy doszła do wniosku, że zadawała się z Dieterem wyłącznie ze względu na seks. Jej piłkarze byli poczciwymi tępakami, a ona przeważnie szybko upijała się piwem. Z Dieterem wypalała tylko odpowiednią dawkę haszyszu lub marihuany — Dieter nie był tępakiem. Miał posępny 241 i intrygujący wygląd młodego człowieka, który dopiero co wylizał się ze śmiertelnej choroby; gdyby nie został zamordowany, stałby się niewątpliwie jednym z tych, co to zajmują się coraz młodszymi i coraz bardziej naiwnymi dziewczętami, a jego seksualne apetyty łączyłyby się z pragnieniem poddania tych niewiniątek całej serii coraz bardziej deprawujących doświadczeń. Z ch\vilą bowiem, gdy obudził w Nancy wiarę w jej seksualny potencjał, podważył w niej tę odrobinę szacunku do samej siebie, jaka jej jeszcze pozostała. Sprawił, że zwątpiła w siebie i poczuła do siebie nienawiść, o jaką by się do niedawna nawet nie podejrzewała. Na początku zapytał ją po prostu: - Jakie było twoje pierwsze seksualne doświadczenie, które dało ci satysfakcję? - A kiedy ona nic odpowiadała - bo myślała o tym, że jedynym doświadczeniem, jakie ją kiedykolwiek satysfakcjonowało, jest masturbacja - on powiedział nagle: - Masturbacja, zgadza się? - Tak - potwierdziła cicho Nancy. Był bardzo delikatny. Na początku tylko o tym rozmawiali. - Każdy jest inny - rzekł Dieter filozoficznie. Musisz po prostu sama dojść do tego, co lubisz najbardziej. Potem opowiedział jej kilka historyjek, żeby się rozluźniła. Pewnego razu, kiedy był jeszcze bardzo młodym chłopcem, wykradł z szuflady z bielizną najlepszej przyjaciółki swojej matki parę majtek. - Kiedy już zupełnie ulotnił się z nich zapach, podrzuciłem je z powrotem do szuflady i ukradłem następne opowiadał. Jeśli idzie o masturbację, to zawsze się bałem, że mnie przyłapią. Znałem dziewczynę, która osiągała orgazm tylko wtedy, kiedy robiła to na stojąco. Ja muszę leżeć - wyznała Nancy.

Już sama ta rozmowa była czymś najbardziej intymnym w jej życiu. W sposób niezwykle naturalny nakłonił ją do tego, żeby pokazała mu, jak się onanizuje. Położyła się sztywno na plecach, z lewą ręką pod lewym pośladkem; nie dotykała najczulszego punktu (gdyby to zrobiła, nic by z tego nie wyszło). Pocierała trzema palcami prawej ręki miejsce tuż nad łechtaczką rozstawiając przy tym kciuk i mały palec jak skrzydełka. Dieter ] 242 się obok niej i całował ją tak, aż musiała się odwrócić, żeby nabrać tchu. Kiedy skończyła, wszedł w nią; była w tym momencie bardzo podniecona. Pewnego dnia, kiedy kończyła się onanizować, powiedział: - Przewróć się na brzuch. Zaczekaj chwilę. Mam dla ciebie niespodziankę. - Gdy wrócił do łóżka, ułożył się wygodnie obok niej i zaczął ją całować - namiętnie, z językiem. Jedną rękę wsunął pod nią i dotknął jej palcami dokładnie w tym miejscu i w taki sposób, jak robiła to sama. Za pierwszym razem w ogóle nie widziała wibratora. Drugą ręką powoli zaczął wprowadzać atrapę do jej pochwy; początkowo Nancy naparła na jego rękę, jakby chciała się odsunąć, uciec, ale po chwili uniosła się, wyszła jak gdyby wibratorowi na spotkanie. Był bardzo wielki, ale Dieter starał się nie sprawić jej bólu, a kiedy podnieciła się tak, że musiał przestać ją całować - bo krzyczała - wyjął wibrator i wszedł w nią sam, od tyłu, jednocześnie cały czas pobudzając ją palcami (w porównaniu z wibratorem Dieter nieco rozczarowywał). Rodzice ostrzegli kiedyś Nancy, że „eksperymenty z seksem" mogą doprowadzić ją do obłędu, ale szaleństwo, do jakiego doprowadził ją Dieter, nie wydawało się czymś groźnym. A jednak nie powinna była z tego powodu jechać do Indii. Pamiętny przylot Były pewne kłopoty z jej wizą, poza tym martwiła się, czy poddała się właściwym szczepieniom. Ponieważ wszelkie nazwy były po niemiecku, nie rozumiała, jakie dokładnie zastrzyki bierze. Była pewna, że zabiera za dużo tabletek przeciw malarii, ale Dieter nie wiedział, ile powinna wziąć; on sam nie zawracał sobie głowy chorobami. Bardziej niepokoiło go to, że celnik może skonfiskować wibrator - co, jak powiedział Nancy, stanie się tylko wtedy, jeśli będzie próbowała go ukryć. Nalegał, żeby umieściła go wraz z przyborami toaletowymi w swojej torbie podręcznej. Ale wibrator był ogromny. Co gorsza, miał okropny, różowy, imitujący barwę ciała kolor, a czubek wymodelowany na wzór obrzezanego penisa 243 i intrygujący wygląd młodego człowieka, który dopiero co wylizał się ze śmiertelnej choroby; gdyby nie został zamordowany, stałby się niewątpliwie jednym z tych, co to zajmują się coraz młodszymi i coraz bardziej naiwnymi dziewczętami, a jego seksualne apetyty łączyłyby się z pragnieniem poddania tych niewiniątek całej serii coraz bardziej deprawujących doświadczeń. Z chwilą bowiem, gdy obudził w Nancy wiarę w jej seksualny potencjał, podważył w niej tę odrobinę szacunku do samej siebie, jaka jej jeszcze pozostała. Sprawił, że zwątpiła w siebie i poczuła do siebie nienawiść, o jaką by się do niedawna nawet nie podejrzewała. Na początku zapytał ją po prostu: Jakie było twoje pierwsze seksualne doświadczenie, które dało ci satysfakcję? A kiedy ona

nic odpowiadała bo myślała o tym, że jedynym doświadczeniem, jakie ją kiedykolwiek satysfakcjonowało, jest masturbacja on powiedział nagle: - Masturbacja, zgadza się? - Tak potwierdziła cicho Nancy. Był bardzo delikatny. Na początku tylko o tym rozmawiali. - Każdy jest inny - rzekł Dieter filozoficznie. Musisz po prostu sama dojść do tego, co lubisz najbardziej. Potem opowiedział jej kilka historyjek, żeby się rozluźniła. Pewnego razu, kiedy był jeszcze bardzo młodym chłopcem, wykradł z szuflady z bielizną najlepszej przyjaciółki swojej matki parę majtek. Kiedy już zupełnie ulotnił się z nich zapach, podrzuciłem je z powrotem do szuflady i ukradłem następne - opowiadał. ]cśli idzie o masturbację, to zawsze się bałem, że mnie przyłapią. Znałem dziewczynę, która osiągała orgazm tylko wtedy, kiedy robiła to na stojąco. |a muszę leżeć wyznała Nancy. Już sama ta rozmowa była czymś najbardziej intymnym w jej życiu. W sposób niezwykle naturalny nakłonił ją do tego, żeby pokazała mu, jak się onanizuje. Położyła się sztywno na plecach, z lewą ręką pod lewym pośladkem; nie dotykała najczulszego punktu (gdyby to zrobiła, nic by z tego nie wyszło). Pocierała trzema palcami prawej ręki miejsce tuż nad łechtaczką rozstawiając przy tym kciuk i mały palec jak skrzydełka. Dieter położył 242 się obok niej i całował ją tak, aż musiała się odwrócić, żeby nabrać tchu. Kiedy skończyła, wszedł w nią; była w tym momencie bardzo podniecona. Pewnego dnia, kiedy kończyła się onanizować, powiedział: - Przewróć się na brzuch. Zaczekaj chwilę. Mam dla ciebie niespodziankę. - Gdy wrócił do łóżka, ułożył się wygodnie obok niej i zaczął ją całować - namiętnie, z językiem, jedną rękę wsunął pod nią i dotkną! jq palcami dokładnie w tym miejscu i w taki sposób, jak robiła to sama. Za pierwszym razem w ogóle nie widziała wibratora. Drugą ręką powoli zaczął wprowadzać atrapę do jej pochwy; początkowo Nancy naparła na jego rękę, jakby chciała się odsunąć, uciec, ale po chwili uniosła się, wyszła jak gdyby wibratorowi na spotkanie. Był bardzo wielki, ale Dieter starał się nie sprawić jej bólu, a kiedy podnieciła się tak, że musiał przestać ją całować bo krzyczała wyjął wibrator i wszedł w nią sam, od tyłu, jednocześnie cały czas pobudzając ją palcami (w porównaniu z wibratorem Dieter nieco rozczarowywał). Rodzice ostrzegli kiedyś Nancy, że „eksperymenty z seksem" mogą doprowadzić ją do obłędu, ale szaleństwo, do jakiego doprowadził ją Dieter, nie wydawało się czymś groźnym. A jednak nie powinna była z tego powodu jechać do Indii. Pamiętny przylot Były pewne kłopoty z jej wizą, poza tym martwiła się, czy poddała się właściwym szczepieniom. Ponieważ wszelkie nazwy były po niemiecku, nie rozumiała, jakie dokładnie zastrzyki bierze. Była pewna, że zabiera za dużo tabletek przeciw malarii, ale Dieter nie wiedział, ile powinna wziąć; on sam nic zawracał sobie głowy chorobami. Bardziej niepokoiło go to, że celnik może skonfiskować wibrator co, jak powiedział Nancy, stanie się

tylko wtedy, jeśli będzie próbowała go ukryć. Nalegał, żeby umieściła go wraz z przyborami toaletowymi w swojej torbie podręcznej. Ale wibrator był ogromny. Co gorsza, miał okropny, różowy, imitujący barwę ciała kolor, a czubek wymodelowany na wzór obrzezanego penisa 243 miał sinawy odcień jak kutas wystawiony na ziąb, pomyślała Nancy. Tam, gdzie sztuczny napletek tworzył kryzę, lśniły resztki specjalnej galaretki, której nie dało się nigdy dokładnie wytrzeć. Nancy wsadziła atrapę w starą skarpetę białą podkolanówkę. Modliła się, żeby celnicy indyjscy uznali wibrator za przyrząd służący do jakichś bliżej nieokreślonych celów medycznych, a nie do najbardziej oczywistego celu, do jakiego był w istocie przeznaczony. Chciała oczywiście, żeby to Dieter zapakował go do swojego bagażu, ale on uświadomił jej, że celnicy wzięliby go za homoseksualistę, a homoseksualistów, powinna to wiedzieć, traktuje się na lotniskach całego świata okropnie. Powiedział jej też, że zabiera nielegalnie dużą kwotę w markach i leci specjalnie innym samolotem, bo nie chce, żeby miała jakieś przykrości, jeśli zostanie złapany. Mocząc się w wannie w hotelu „Bardez", Nancy zastanawiała się, dlaczego mu wtedy zaufała; po czasie takie pomyłki w ocenie człowieka i sytuacji wydają się czymś niepojętym. Teraz uświadomiła sobie, że Dieter nakłonił ją do zabrania wibratora właściwie bez większych trudności. Nie był to pierwszy wibrator, jaki wjechał bez problemu do Indii, ale ten konkretny egzemplarz przysporzył jej masę kłopotów. Nancy nigdy jeszcze nie była na Wschodzie; jej pierwszy kontakt z Orientem nastąpił na lotnisku w Bombaju mniej więcej o drugiej w nocy. Nie widziała jeszcze istot ludzkich tak zredukowanych, tak upodlonych i tak przeobrażonych przez panujący tu zamęt, har-mider i crupcję bezużytecznej energii. Ten nieustanny młyn i agresywne wścibstwo kojarzyły jej się z biegającymi szczurami. I tylu było tu bosych! Usiłowała skupić swą uwagę na inspektorze celnym, któremu towarzyszyło dwóch policjantów; ta trójka miała buty. Ale policjanci, dwaj zwykli posterunkowi w niebieskich koszulach i obszernych niebieskich szortach, mieli na nogach absurdalne przy tym upale grube, wełniane getry. Poza tym Nancy nigdy dotąd nie widziała czapki a la Nehru na głowie policjanta. We Frankfurcie Dieter posłał ją do lekarza, żeby dobrała sobie właściwy rozmiar diafragmy ale kiedy lekarz stwierdził, że już rodziła, zaproponował jej założenie wkładki domacicznej. Odmówiła. Celnik przeglądał jej przybory toaletowe, a jeden z nadzorują244 cych policjantów otworzył słoiczek z kremem nawilżającym, nabrał odrobinę palcem i podsunął pod nos drugiemu, Nancy zaś dziękowała w duchu Bogu, że nie było w torebce diafragmy ani żadnego środka plemnikobójczego, którym mogliby się podobnie zabawić. Jej domacicznej wkładki policjanci zobaczyć, dotknąć ani wywąchać by nie mogli. Ale był oczywiście wibrator, który leżał nietknięty w skarpecie, podczas gdy policjanci i celnik przetrząsali jej plecak z ubraniami i opróżniali torebkę, coś w rodzaju większej kosmetyczki z imitacji skóry. Jeden z policjantów wziął do ręki sfatygowany egzemplarz Clei Lawrence'a Durrella, czwartej powieści z cyklu Aleksandryjski Kwartet, z którego Dieter

czytał tylko pierwszą, Justyny. Nancy nie czytała żadnej, ale Clea miała ośle uszy do miejsca, w którym ktoś prawdopodobnie przerwał lekturę. I właśnie na tej stronie otworzył książkę policjant, przebiegając wzrokiem fragment, który Dieter specjalnie w tym celu zakreślił ołówkiem. Trzeba tu powiedzieć, że ten sam egzemplarz Clei odbył już podróż do Indii i z powrotem z dwiema innymi towarzyszkami Dietera, z których żadna nic przeczytała ani książki, ani nawet zakreślonego fragmentu. Dieter wybrał ten akurat wyjątek, ponieważ w oczach międzynarodowych władz celnych zdradzał on potencjalnego czytelnika jako nieszkodliwego durnia. Zaznaczony fragment zabił policjantowi takiego klina, że podał książkę koledze, ten zaś zrobił taką minę, jakby kazali mu złamać jakiś piekielnie trudny szyfr. Podał książkę dalej i w końcu inspektor zaczął czytać zaznaczony fragment. Nancy obserwowała ruchy jego warg; wyglądało to tak, jakby wypluwał pestki oliwek. Stopniowo słowa, a raczej coś na kształt słów zaczęło się wydobywać z jego ust; Nancy nie mogła nic z tego zrozumieć. Nie miała pojęcia, jaki użytek zrobią z tego policjanci i celnik. - Całą uśpioną dzielnicę spowijały fioletowe cienie zapadającego %mier%-chu - czytał inspektor. - Niebo pulsowało, pocięte oślepiającym światłem tysiąca parówek niczym płat delikatnej materii. Rozpościerało się tej nocy nad Tatwig Street jak aksamitna powłoka. Celnik przerwał; miał taką minę, jakby zjadł coś bardzo egzotycznego w smaku. Jeden z policjantów spoglądał na książkę ze złością; kusiło go nawyraźniej, żeby ją skonfiskować lub na miejscu podrzeć na strzępy, ale drugi 245 z roztargnioną miną znudzonego dziecka sięgną) po wibrator ukryty w skarpecie i wyciągnął gigantyczny penis tak, jakby dobywał miecza z pochwy. Skarpeta zwisła bezwładnie z jego lewej ręki, podczas gdy prawa dzierżyła wielkiego kutasa u nasady, za twarde hk kamień sztuczne jaja. Uświadomiwszy sobie, co trzyma w dłoni, policjant pospiesznie podał wibrator koledze, który machinalnie ujął przyrząd za kry/ę napletka, po czym widząc, że jest to olbrzymi męski członek, natychmiast przekazał go inspektorowi. Nie wypuszczając z lewej ręki Clei, celnik uchwycił atrapę za mosznę, potem rzucił książkę i wyszarpnął skarpetę z rąk zagapionego pierwszego policjanta. Ale wsunąć okazały członek do pochwy było znacznie trudniej, niż go wydobyć i inspektor w pośpiechu wsadził go odwrotnym końcem. Jaja, które znalazły się w pięcie, rozsadzały zbyt ciasną skarpetę, a sinawy czubek (obrzezany łeb) sterczał z jej otwartego końca. Dziurka na czubku ogromnego kutasa zdawała się spoglądać na policjantów i inspektora niczym przysłowiowe oko diabla. Gdzie się pani zatrzyma? - zapytał jeden z policjantów. Wycierał z furią rękę o getry -pewnie usmarował ją sobie galaretką. -- Niech pani pilnuje torebki poradził jej drugi policjant. I uzgadnia cenę z kierowcą, zanim wsiądzie do taksówki - dorzucił pierwszy. Inspektor nie patrzył na nią. Obawiała się czegoś gorszego; była pewna, że wibrator sprowokuje złośliwe uwagi, a przynajmniej grubiański śmiech lub aluzyjne chichoty. Ale nagle dotarło do niej, że znalazła się w kraju lingama. Czyż nie czcili tutaj fallicznych

symboli? Nancy pamiętała mgliście, że czytała coś o penisie jako symbolu Siwy. Może to, co miała w torebce, było najbardziej realistycznym (choć przesadnie powiększonym) lingamem, jaki kiedykolwiek widzieli? Może zbezcześciła w jakiś sposób ten święty symbol - czy dlatego woleli nie mieć z nią już nic wspólnego? Ale policjanci i inspektor nie myśleli o lingamach boga Siwy; zaszokował ich po prostu ten przenośny penis. Biedna Nancy musiała sama odnaleźć wyjście z lotniska, a potem, kierując się przenikliwymi wrzaskami taksówkarzy, dotrzeć do postoju. Nie kończący się szereg taksówek ginął gdzieś w piekielnej czerni, w jakiej pogrążony był ten oddalony od miasta rejon 246 Bombaju. Z wyjątkiem oazy świateł, jaką było lotnisko, w okolicach Santa Gruz panowały ciemności, a w 1969 nie było jeszcze Saharu. Kiedy Nancy dotarła do postoju, była trzecia w nocy. Po długich targach uzgodniła z kierowcą wysokość opłaty za kurs do miasta. Kiedy już zapłaciła z góry, pojawiły się nowe problemy; kierowca, tamil, byt najwyraźniej nowicjuszem w Bombaju. Twierdził, że nie mówi w hindi ani w marati; o drogę do hotelu „Taj Maria!" wypytywał innych taksówkarzy kiepską angielszczyzną. - Pani z nim nie jedzie - ostrzegł ją inny taksówkarz. Ale ona już zapłaciła i usadowiła się na tylnym siedzeniu. W czasie jazdy tamil wdał się w długą dyskusję z innym tamilem, który jechał równolegle z nimi, niebezpiecznie blisko; jechali tak przez kilka mil - wzdłuż nie oświetlonych slumsów drzemiących w nieprzeniknionym mroku przedświtu, kiedy obecność ich mieszkańców można wyczuć tylko ze smrodu ekskrementów i dymu z dogasających lub wygasłych palenisk (co oni tam palili - śmiecić). Kiedy pojawiły się pierwsze uliczki przedmieść Bombaju, też nie oświetlone elektrycznością, dwaj tamile pędzili obok siebie - nawet przez obwodnice, te obłędne karuzele a ich niewinna początkowo sprzeczka przekształciła się w głośną wymianę pogróżek, które brzmiały w uszach Nancy (nawet po tamilsku) bardzo złowrogo. Bynajmniej nie zaniepokojonymi pasażerami drugiej taksówki było dobrze ubrane małżeństwo angielskie, oboje około czterdziestki. Nancy domyśliła się, że jadą też do „Tają" i że to właśnie ten zbieg okoliczności stał się zarzewiem kłótni między tamilami (Die-ter mówił jej o tej powszechnej praktyce: dwaj kierowcy, osobno opłaceni, jadą do tego samego miejsca i naturalnie jeden próbuje podrzucić swoich pasażerów drugiemu). Kiedy zatrzymali się na światłach, taksówki otoczyła nagle gromada ujadających psów wygłodniałych kundli, kłapiących na siebie zębami - i Nancy pomyślała sobie, że jeśli któryś skoczy na nią przez otwarte okno, zdzieli go atrapą w łeb. Ta przelotna myśl pozwoliła jej do pewnego stopnia przygotować się do tego, co zdarzyło się na następnym skrzyżowaniu, gdzie znowu mieli pecha trafić na czerwone światło. Tym razem otoczyły ich nic psy, ale z wolna zacieśniający się krąg żebraków. Wrzaski tamilów 247 zaalarmowały śpiących na chodnikach nędzarzy, których ciała okryte kolorowymi szmatami odcinały się od ciemnego tła ulic i zabudowań. Mężczyzna w złachmanionej, brudnej dhoti wetknął przez okno rękę i wyciągnął ją w stronę Nancy. Dziewczyna zauważyła, że sztywna

angielska para pomimo gorąca podniosła - nic ze strachu, ale po prostu tak sobie, dla zasady obie szyby w oknach. Pomyślała, że jeśli zrobi to samo, chyba się udusi. Zamiast więc zamknąć okno, rzuciła ostro kierowcy: - jazda! - Zresztą światła już się zmieniły. Ale jej tamil i drugi tamil byli zbyt pochłonięci kłótnią, żeby zwracać uwagę na światła. Jej tamil zignorował polecenie, a drugi, ku jeszcze większej irytacji Nancy, zmusił swych Anglików, żeby wysiedli, i teraz pokazywał im na migi, że mają przesiąść się do jej taksówki, dokładnie tak, jak to przepowiedział Dieter. Krzyknęła na swojego kierowcę, na co on odwrócił się do niej i wzruszył ramionami; potem krzyknęła przez okno na drugiego tamila, na co ten odpowiedział wrzaskiem. Zawołała do angielskiej pary, że nie mogą dopuścić, żeby ich tak wykorzystywano, i powinni domagać się, by ich kierowca, który wziął pieniądze za kurs, zawiózł ich w ustalone miejsce. - Nie pozwólcie się wydymać temu sukinsynowi! - wołała. Nagle uświadomiła sobie, że wymachuje swoją atrapą, schowaną oczywiście w skarpecie, wobec czego nie mogli wiedzieć, że to wibrator, mogli natomiast uznać ją za młodą histeryczkę, wygrażającą im skarpetą. Wreszcie przesunęła się w głąb taksówki. Proszę, wsiadajcie zaprosiła Anglików, ale kiedy otworzyli drzwi, kierowca Nancy zaprotestował. Ruszył nawet raptownie do przodu, ale natychmiast znów się zatrzymał. Nancy klepnęła go w ramię atrapą - ciągle ukrytą w skarpecie kierowca nie zareagował. Jego konkurent upychał tymczasem walizki Anglików w bagażniku, oni zaś wcisnęli się na tylne siedzenie obok niej. Nancy siedziała przyciśnięta do drzwi, gdy nagle jakaś żebraczka podsunęła jej przed oczy niemowlę; dziecko cuchnęło zgnilizną i nie poruszało się - wyglądało na martwe. Nancy uniosła wibrator, ale właściwie była bezradna. Kogo miała uderzyć? Wrzasnęła na kobietę, która ze złością odsunęła dziecko z taksówki. Może nawet nie 248 jest jej, pomyślała Nancy, może pożyczają je sobie, żeby wyłudzać jałmużnę. Może to w ogóle nie było prawdziwe dziecko. Przed nimi dwaj młodzi mężczyźni prowadzili pijanego czy zaćpanego kolegę. Zatrzymali się na środku jezdni, jakby niepewni, czy taksówka stoi, czy jedzie. Ale taksówka stała, a Nancy wychodziła wprost z siebie, bo kierowcy w dalszym ciągu kłócili się zajadle. Pochyliła się do przodu i przytknęła atrapę do karku taksówkarza. Skarpeta zsunęła się z wibratora. Kierowca odwrócił raptownie twarz i Nancy dźgnęła go wielkim fiutem prosto w nos. - Jedźże! wrzasnęła do tamila. - Przestraszony widokiem ogromnego penisa ruszył ostro do przodu, akurat w chwili, gdy światła zmieniły się znów na czerwone. Na szczęście w pobliżu nie było innych pojazdów. Na nieszczęście jednak, dwaj młodzi mężczyźni i ich bezwładny kolega znaleźli się wprost na torze rozpędzonej taksówki. W pierwszej chwili Nancy odniosła wrażenie, że samochód potrącił wszystkich trzech. Potem przypomniała sobie, że widziała wyraźnie, jak dwóch z nich uciekło, choć nie mogła stwierdzić, że widziała samo uderzenie; musiała chyba zamknąć oczy. Gdy para Anglików pomagała kierowcy ulokować ciało na przednim siedzeniu, Nancy

uprzytomniła sobie, że potrącony został ten, który robił wrażenie pijanego albo naszprycowancgo. Nic przyszło jej do głowy, że młody człowiek mógł już być martwy, kiedy potrącił go samochód. A to właśnie było przedmiotem rozmowy pomiędzy Anglikami a tamilem: czy ów chłopak lub młodzieniec został wepchnięty pod taksówkę umyślnie i czy był w ogóle przytomny, kiedy potrącił go samochód. - Wyglądał na martwego - powtarzał Anglik. — Tak, on umierał przedtem! - wołał tamil. - Ja go nie zabijałem! - Czy on nie żyje? - zapytała cicho Nancy. - Och, na pewno - odparł Anglik. Podobnie jak wcześniej celnik, nie patrzył na nią, ale jego żona nie spuszczała oka z dziewczyny, która wciąż dzierżyła w dłoni swój budzący grozę wibrator. Ciągle nie patrząc na Nancy, Anglik podał jej skarpetę. Wsunęła do niej swój oręż i schowała do torebki. - Pani pierwszy raz w Indiach? - zapytała Angielka. Zwariowany tamil pędził coraz szybciej przez ulice, coraz gęściej obdarzane 249 dobrodziejstwem elektrycznego światła; teraz widać było wyraźnie śpiących na chodnikach, którzy przypominali kolorowe pagórki. Połowa mieszkańców Bombaju sypia na ulicach, ale są tu naprawdę całkiem bezpieczni rzekła Angielka. Już z samej skwaszonej miny Nancy brytyjska para mogła wywnioskować, że dziewczynie obce jest miasto i jego zapachy. W rzeczywistości jej twarz ściągał w erymas obrzydzenia prześladujący ją nadal odór dziecka jak coś tak małego może tak potwornie cuchnąć? Ciało na przednim siedzeniu komunikowało, że jest martwe. Głowa telepała się bezwładnie na boki, ramiona zwisały, całkiem sflaczałe. Ilekroć tamil hamował lub skręcał, zwłokami zarzucało jak workiem piasku. Nancy dziękowała Bogu, że nie widzi twarzy młodego człowieka, która pozostawiając na przedniej szybie krwawą smugę, ocierała się o nią z tępym odgłosem, dopóki tamil nie skręcił znów i nie przyspieszył. - Nie zwracaj uwagi na ciało, moja droga powiedział Anglik nie patrząc w dalszym ciągu na Nancy. Nie wiadomo było, czy mówi do niej, czy do żony. Nad Marinę Drive wisiał gęsty smog, ciepły jak wełniany całun; morze za tą zasłoną było niewidoczne, ale Angielka wskazała tam, gdzie powinno się znajdować. - Tam jest ocean powiedziała do Nancy, której zaczynało się zbierać na wymioty. W tumanie smogu nie widać było nawet zawieszonych na latarniach tablic reklamowych. Światła wzdłuż Marinę Drive były jeszcze wtedy białe, nie żółte, przeciwsmogowe. Anglik wytknął palec przez okno zarzucającej na zakrętach taksówki. - To Naszyjnik Królowej - poinformował Nancy. Po czym dodał - bardziej dla upewnienia siebie samego i swej żony, niż dla uspokojenia dziewczyny: No to jesteśmy prawie na miejscu. - Ja zaraz zwymiotuję - powiedziała Nancy. - N i e zwymiotujesz, jeśli nie będziesz o tym myśleć, kochanie - powiedziała Angielka. Taksówka skręciła z Marinę Drive w węższe, kręte ulice; trójką żywych pasażerów miotało to

w jedną, to w drugą stronę, a trup na przednim siedzeniu zdawał się ożywać. Jego głowa wyrżnęła w boczną szybę, po czym ześliznęła się po niej, odbiła od przedniej 250 szyby i zwłoki zatoczyły się na tamilskiego kierowcę, który bezceremonialnie odepchnął je łokciem. Ręce młodego człowieka uniosły się ku twarzy, jakby nagle przypomniał sobie coś ważnego. Potem znów znieruchomiał, jak gdyby wszystko zapomniał. Rozległy się głośne przeszywające gwizdy; wysoki sikhijski portier dyrygował ruchem przed „Tajem", ale Nancy wypatrywała policjanta. Zdawało jej się, że dostrzegła w pobliżu monumentalnych Wrót Indii jakąś policyjną akcję; widać było światla, rozlegały się histeryczne okrzyki, panowało ogólne zamieszanie. Początkowo rozeszła się pogłoska, że jego przyczyną byli mali żebracy: nie udało im się wydębić ani rupii od młodego małżeństwa szwedzkiego, które fotografowało Wrota Indii, posługując się ostentacyjnie i z profesjonalną wprawą jaskrawymi lampami i reflektorami, więc łobuziaki zaczęły sikać na Wrota, żeby popsuć zdjęcia, a ponieważ cudzoziemcy nie zwracali na nich specjalnie uwagi podobno Szwedom owa demonstracja wydała się nawet symboliczna i wręcz interesująca usiłowały obsikać także ich sprzęt fotograficzny, l dopiero to stało się zalążkiem awantury. Dalsze dochodzenie wykazało jednak, że Szwedzi zapłacili małym żebrakom za to, żeby ci obsikali Wrota, co zresztą nie dało większych efektów, bo były one już i tak doszczętnie zapaskudzone. Sikać na sprzęt chłopcy nawet nie próbowali - nie pozwoliliby sobie na taką bezczelność - ale po prostu zaczęli domagać się hojniejszej zapłaty za sikanie na Wrota i to było prawdziwą przyczyną całej draki. Nieboszczyk w taksówce musiał na razie poczekać. Na podjeździe przed ,,Tajem" tamil wpadł w histerię; upewnił się, że pod samochód wepchnięto trupa - w karoserii było wyraźne wgięcie. Brytyjskie małżeństwo zeznało policjantowi, że tamil przejechał skrzyżowanie na czerwonym świetle (po tym, jak dostał w głowę wibratorem). Policjant był mocno oszołomionym posterunkowym, który dopiero co wyplątał się z afery z obsikiwaniem Wrót Indii. Nancy nie była pewna, czy para Brytyjczyków wini ją za wypadek, jeśli to, co się zdarzyło, było rzeczywiście wypadkiem. W końcu tamil i Anglik zgodnie oświadczyli, że chłopak wyglądał na trupa, zanim potrąciła go taksówka. Dla Nancy było jasne tylko jedno: że policjant nie wic, co to takiego „wibrator". 251 - Penis, bardzo duży - wyjaśnił mu Anglik. Ona? zapytał policjant wskazując na Nancy. - Uderzyła taksówkarza czym? Musisz mu pokazać, kochanie - powiedziała Angielka. Niczego mu nie pokażę odparła Nancy. Nasz stary przyjaciel, prawdziwy policjant Dopiero po godzinie mogła się Nancy zameldować w hotelu. Pół godziny później - kiedy właśnie skończyła się moczyć w wannie - wszedł do pokoju drugi policjant. Nie był to posterunkowy — żadnych niebieskich szortów, żadnych idiotycznych getrów. Nic był to też kolejny palant w czapce a la Nehru; miał czapkę oficerską z insygniami policji stanu Maharasztra i koszulę khaki, długie spodnie tego samego koloru, czarne buty, rewolwer. Był

to oficer dyżurny z komisariatu w Colaba, w którego rewirze znajdował się „Taj". Jeszcze bez podwójnego podbródka, ale już z farmazońskim cieniutkim wąsikiem - i na dwadzieścia lat przed tym, jak miał okazję przesłuchiwać doktora Daruwallę i Inspektora Dhara w klubie Duckworth - młody inspektor Patel robił na pierwszy rzut oka dobre wrażenie. Już dziś opanowanie młodego policjanta pozwalało w nim widzieć przyszłego podkomisarza. Inspektor Patel był dociekliwy, ale uprzejmy, i nawet jako człowiek dwudziestokilkuletni peszył rozmówców swoimi reakcjami na niezrozumienie pewnych zadawanych przez niego pytań. Zachowanie inspektora sugerowało zresztą zwykle, że zna już odpowiedź na większość tych pytań, choć w rzeczywistości przeważnie tak nie było; w ten sposób zachęcał do mówienia prawdy. Taka metoda przesłuchiwania zawierała w sobie jeszcze jedną sugestię, a mianowicie, że na podstawie tych odpowiedzi inspektor Patel potrafi ocenić moralną postawę przesłuchiwanego. W swym obecnym stanie Nancy reagowała na obecność tak niezwykle taktownego i przystojnego mężczyzny nadmiernym rozdrażnieniem. Na jej usprawiedliwienie trzeba powiedzieć, że inspektor Patel nie reprezentował sobą typu człowieka, któremu choćby najbardziej bezwstydna czy obdarzona wyjątkowym tupetem kobie252 ta byłaby skłonna pokazać swój wibrator. Zresztą dochodziła dopiero piąta rano. Istnieją zapewne ranne ptaszki, gotowe obwieszczać wschód słońca, którego widok nad wodą, w obramowaniu łuku Wrót Indii wciąż jeszcze może ewokować wspomnienie dni chwały brytyjskiego imperium, ale biedna Nancy do nich nie należała. Poza tym, z jedynego okna w jej pokoju i z niewielkiego balkonu nie było widać morza. Dieter załatwił jej jeden z najtańszych pokoi. Na dole, w burym świetle poranka, gromadzili się żebracy - głównie mali akrobaci i sztukmistrze. Dla przyjezdnych, oszołomionych jeszcze długim lotem i zaburzeniami zegara biologicznego, widok tych wyrostków był pierwszym kontaktem z Indiami w świetle dnia. Nancy przycupnęła w nogach łóżka, otulona płaszczem kąpielowym. Inspektor usiadł na jedynym krześle, którego nie zajmowały jej szmatki lub torby. Słychać było, jak woda wycieka z wanny. W widocznym miejscu, tak jak radził Dieter, leżał sfatygowany, choć nie używany przewodnik i nie czytana powieść Lawrence'a Durella. Wypadki wepchnięcia ofiary mordu pod jadący samochód, jak stwierdził inspektor, nie należały tu do rzadkości. Niezwykłe było to, że mistyfikacja była tak jawna. - Nie dla mnie - powiedziała Nancy. Wyjaśniła, że nie widziała samego momentu zderzenia; miała wrażenie, że samochód potrącił całą trójkę - może dlatego, że zamknęła oczy. - Angielka również przeoczyła ten moment - poinformował ją Patel. - Patrzyła w tym momencie na panią - wyjaśnił. — Ach tak - powiedziała obojętnie Nancy. Anglik był absolutnie pewny, że ciało - w każdym razie nieprzytomny człowiek, jeśli nie trup •- zostało wepchnięte pod nadjeżdżający samochód. - Ale taksówkarz nie potrafi powiedzieć, co widział - rzekł inspektor. - Wciąż zmienia zeznania. - Nancy patrzyła na niego pustym wzrokiem, więc dodał po chwili: - Kierowca

mówi, że coś odwróciło jego uwagę. — Co takiego? - zapytała Nancy, choć dobrze znała odpowiedź. - To, czym pani go uderzyła - odparł inspektor Patel. 253 Zapadło niezręczne milczenie. Wzrok policjanta przenosił się z krzesła na krzesło, ślizgając się badawczo po opróżnionych torbach, książkach, ubraniach. Nancy pomyślała, że inspektor musi być co najmniej pięć lat starszy od niej, choć wyglądał na jej rówieśnika. Jego pewność siebie sprawiała, że wydawał się onieśmielająco dojrzały, ale nie okazywał typowej dla gliniarzy arogancji i zadufania. Inspektor Patel nie udawał ważmaka; w jego powściągliwych manierach było coś, co brało się z poczucia absolutnej słuszności celu. Nancy uderzała i fascynowała zarazem absolutna dobroć, jaką w nim wyczuwała. Poza tym urzekł ją kawowomleczny kolor skóry, kruczoczarne włosy - i cieniutki, idealnie wypielęgnowany wąsik, którego miała ochotę dotknąć. Owo ogólne wrażenie opanowania i schludności młodego człowieka nie zgadzało się jakoś z całkowitym brakłem próżności, jaka cechuje zwykle mężczyzn żonatych i szczęśliwych w małżeństwie. Tu, w „Taju", w obecności hożej blondynki w płaszczu kąpielowym, inspektor Patel jawił się jako mężczyzna z całą pewnością nieżonaty, tak samo czujny wobec szczegółów własnego wyglądu, jak wobec każdego milimetra jej ciała i wymownych detali jej pokoju. Nancy nie zorientowała się, że policjant rozgląda się za wibratorem. — Czy mogę zobaczyć to, czym uderzyła pani taksówkarza? zapytał w końcu. Bóg wic, jak ten idiota tamil opisał mu atrapę. Nancy weszła do łazienki, bo ostatecznie zdecydowała się trzymać wibrator z przyborami toaletowymi. Kto wie, co nagadało inspektorowi brytyjskie małżeństwo. Jeśli w ogóle z nimi rozmawiał, na pewno przedstawili mu ją jako awanturnicę wymachującą wielkim kutasem. Wręczyła atrapę inspektorowi Patelowi i usiadła z powrotem w nogach swego łóżka. Młody policjant oddał jej przyrząd, nie patrząc dziewczynie w oczy. - Przepraszam, ale musiałem to zobaczyć — rzekł. Trudno mi było to sobie wyobrazić wyjaśnił. Obaj kierowcy pobrali opłatę z góry powiedziała Nancy. Nic lubię, jak się mnie oszukuje. - To nie najłatwiejszy kraj dla samotnej, przyjezdnej kobiety zauważył inspektor. Z tego, jak na nią spojrzał, wywnioskowała, że jest w tym stwierdzeniu pytanie. 254 - Jestem umówiona z przyjaciółmi - powiedziała. Czekam na telefon (To Dieter poradził jej, żeby tak mówiła; studenckie ciuchy i tanie torby świadczyły wymownie, że nie stać jej na zbyt długie pozostawanie w „Taju"). Będzie pani podróżować z nimi czy zostanie w Bombaju? - zapytał inspektor. Nancy zorientowała się, że ma nad nim pewną przewagę: dopóki trzymała w dłoni atrapę, dopóty młody policjant nie mógł sic zdobyć na to, by patrzeć jej w oczy. - Zrobię to, co oni - odparła obojętnie. Trzymała penis na podołku; zauważyła, że wystarczył lekki ruch, żeby jego obrzezana główka dotknęła jej gołego kolana. Ale wzrok inspektora

Patela przykuwały najwyraźniej jej bose stopy; może zaintrygowała go ich niesamowita biel, a może niewiarygodne rozmiary nawet nieobute, stopy Nancy były większe niż maleńkie stopy inspektora w bucikach. Wpatrywała się w niego bezlitośnie. Podobały jej się wystające kości jego twarzy o wyrazistych rysach; nie umiałaby sobie wyobrazić tej twarzy - nawet za dwadzieścia lat — z podwójnym podbródkiem. Pomyślała, że ma nieprawdopodobnie czarne oczy i długie rzęsy. Ze wzrokiem wbitym wciąż w jej stopy powiedział bez większej nadziei: - Pewnie trudno będzie pani podać jakiś numer telefonu lub adres, pod jakim mógłbym panią znaleźć? Nancy poczuła, że rozumie, co ją tak w nim pociąga. Starała się usilnie stracić niewinność w Iowa, ale piłkarze pozostawili ją w gruncie rzeczy nietkniętą. Na dobre, niewinność odebrał jej w Niemczech Dieter. I oto teraz stał przed nią mężczyzna, który wciąż jeszcze był niewinny. Budziła w nim prawdopodobnie lęk i jednocześnie fascynowała go choć on sam mógł sobie tego nie uświadamiać. - Czy będzie się pan chciał jeszcze ze mną zobaczyć? - zapytała. Wydawało jej się, że pytanie jest dostatecznie dwuznaczne, ale on wpatrywał się w jej stopy, wzrokiem zarazem tęsknym i przerażonym, jak się jej zdawało. - Ale nie umiałaby pani zidentyfikować tych dwóch, nawet gdybyśmy ich znaleźli? zapytał. 255 - Mogłabym zidentyfikować tego drugiego taksówkarza. Jego już mamy. Nancy wstała z łóżka, żeby odnieść wibrator do łazienki. Kiedy wróciła, inspektor Patel stał w oknie i przyglądał się żebrakom. Nie chciała już wykorzystywać swojej przewagi. Wyobrażała sobie, że inspektor zakochał się w niej nieprzytomnie i że gdyby teraz pociągnęła go na łóżko i rzuciła się na niego, wielbiłby ją odtąd i zostałby jej niewolnikiem na zawsze. Może zresztą nie tyle chodziło jej o niego samego, ile o tę jego niezwykłą przyzwoitość. Może działo się tak dlatego, że ona sama wyrzekła się na zawsze elementarnej dobroci. Zauważyła nagle, że nie interesują go już jej stopy; teraz przyglądał się dłoniom. Mimo że odniosła już wibrator do łazienki, wciąż nie patrzył jej w oczy. - Czy będzie pan się chciał jeszcze ze mną zobaczyć? - powtórzyła. W pytaniu nie było już dwuznaczności. Stała bliżej niego, niż było to konieczne, ale on zignorował jej pytanie i wskazał na małych żebraków pod hotelem. Wciąż te same sztuczki, żadnego urozmaicenia - zauważył. Nancy nie patrzyła jednak na żebraków, przyglądała się bacznie inspektorowi. - Mógłby mi pan dać swój numer telefonu rzekła. Mogłabym do pana zadzwonić. Ale po co? zapytał inspektor. - Nie odrywał wzroku od żebraków. Nancy odwróciła się i wyciągnęła na łóżku. Leżała na brzuchu, płaszcz oblepiał jej ciało. Pomyślała o swoich jasnych włosach; pewnie wyglądały pięknie, rozsypane na poduszce, ale nie wiedziała, czy inspektor na nią patrzy. Wiedziała tylko, że poduszka tłumi teraz jej glos i że będzie musiał się zbliżyć, żeby usłyszeć, co do niego mówi. - No a jeśli będzie mi pan potrzebny? - zapytała. - Jeśli popadnę w jakieś tarapaty i będę

potrzebowała pomocy policji? ~ Tego młodego człowieka uduszono - powiedział Patel. Zorientowała się, że jest blisko. Nie odwracała twarzy wtulonej w poduszkę, ale rozłożyła szeroko ręce. Pomyślała, że dotąd nie wiedziała nic o zabitym - nawet tego, czy popełnione na nim morderstwo było brutalne i pełne 256 nienawiści, czy przypadkowe. Teraz już wiedziała - zabójcy nic mogli udusić młodego człowieka przypadkowo. - J a go nie udusiłam - powiedziała. - Wiem - odparł inspektor Patel. Kiedy dotknął jej ręki, nawet nie drgnęła; potem cofnął dłoń. Po sekundzie usłyszała, że jest w łazience. Słychać było szum wody napuszczanej cło wanny. - Ma pani duże dłonie - zawołał z łazienki. Nie poruszyła się. - Zabójca miał małe, może to był inny chłopak, a może kobieta. - Podejrzewał pan mnie - powiedziała Nancy; nie była pewna, czy usłyszał ją przez szum wody. - Mówię, że podejrzewał pan mnie, dopóki nie zobaczył pan moich rąk powtórzyła głośniej. Zakręcił wodę. Musi jej być w wannie niewiele, pomyślała. - Każdy jest potencjalnie podejrzany - powiedział inspektor - ale akurat pani nie podejrzewałem o uduszenie tego chłopca. Nancy, kierowana zwykłą ciekawością, podniosła się z łóżka i weszła do łazienki. Inspektor Patel siedział na brzegu wanny, przyglądając się wibratorowi, który kręcił się na wodzie jak dziecinna łódeczka. - Tak jak myślałem - pływa - rzekł. Potem zanurzył atrapę pod wodę i trzymał ją tam przez prawie minutę, nie odrywając od wibratora wzroku. - Nie ma baniek. Pływa, bo jest w środku pusty - wyjaśnił jej. Ale gdyby go rozkręcić, byłyby bańki. Myślę, że da się rozkręcić. - Wypuścił wodę z wanny i starannie wytarł wibrator ręcznikiem. - Kiedy się pani meldowała, dzwonił jeden z pani przyjaciół powiedział. Nie chciał z panią rozmawiać, pytał tylko, czy już się pani zjawiła w hotelu. Nancy stalą w drzwiach łazienki, blokując przejście; inspektor odczekał, aż usunie mu się z drogi. - Zwykle oznacza to, że ktoś jest zainteresowany tym, czy odprawa celna poszła gładko. Pomyślałem więc, że coś pani przemyca. Ale pani tego nie robi, prawda? - Nie -- wykrztusiła Nancy. - No dobrze. Wobec tego wychodząc, powiem w recepcji, żeby łączyli panią bezpośrednio. - Dziękuję powiedziała Nancy. Już w drzwiach zatrzymał się i wręczył jej swą wizytówkę. - Proszę dzwonić, jeśli będzie pani miała jakieś kłopoty. Zdecydowała się patrzeć na wizytówkę, wolała to, niż odprowadzać go 257 wzrokiem. Na wizytówce było kilka numerów telefonów, w tym jeden zakreślony długopisem, nazwisko policjanta i jego tytuł służbowy.

YIJAY PATFI. INSPEKTOR POLICJI KOMISARIAT COLABA Nancy nie wiedziała, jak daleko od domu jest w tej chwili Yijay Patel. Kiedy cała jego rodzina wyjechała z Gudzaratu do Kenii, Yijay przeniósł się do Bombaju. Dla mieszkańca Gudzaratu dostanie się do policji Maharasztry było niemałym osiągnięciem, ale rodzina Patelów, z której pochodził Yijay, była rodziną kupiecka - nie robiło to na nich wrażenia. Yijay był od nich odcięty tak (prowadzili jakieś interesy w Nairobi), jak Nancy od Iowa. Czytając cały czas wizytówkę, Nancy zawędrowała aż na balkon, skąd przez chwilę przypatrywała się żebrakom. W jednostajności popisów tych dzieciaków było coś kojącego. Jak większość cudzoziemców, najbardziej podziwiała ich wyczyny akrobatyczne. Od czasu do czasu ktoś rzucał dzieciom pomarańczę lub banana, niektórzy ciskali monety. Dla Nancy było coś niezwykle okrutnego w tym, że gdy wsparty na kuli chłopiec bez nogi próbował ubiec innych i pochwycić monetę lub owoc, pozostali bili go bezlitośnie. Nie wiedziała, że był to element obmyślonej wcześniej inscenizacji, a kaleka odgrywał w tej dramatycznej akcji główną rolę. Starszy od reszty, był też ich przywódcą; w rzeczywistości to on mógł bić inne dzieci - i czasami to robił. Ale Nancy nie znała tej prawdy, zaczęła się więc rozglądać za czymś, co mogłaby mu rzucić. Znalazła tylko dziesięciorupiowy banknot. Było to za dużo jak na jałmużnę, ale ona o tym nie wiedziała. Obciążyła banknot dwiema zapinkami do włosów i stanęła na balkonie z ręką wzniesioną nad głową, czekając, aż kaleki chłopiec zwróci na nią uwagę. - Hej, pani! zawołał wreszcie. Inni zaprzestali na moment swoich stójek i ewolucji, a dziesięciorupiowy banknot rzucony przez Nancy poszybował uniesiony prądem powietrza, po czym zaczął spadać zakosami w dół. Dzieci biegały w tę i z powrotem, 258 próbując zgadnąć, gdzie spadnie. Kaleka sprawiał takie wrażenie, jakby nie miał nic przeciwko temu, żeby złapały go inne dzieci. - Nie, to dla ciebie dla c i e b i e! - zawołała do niego Nancy, ale on nie zwracał na to uwagi. Banknot schwyciła wysoka dziew-czynka-akrobatka; była tak zaskoczona jego nominałem, że nie zdążyła oddać go w porę kalece, więc ten szturchnął ją w plecy swoją kula i to tak mocno, że upadła na czworaka. Potem porwał banknot i odskoczył od dziewczynki, a ta wybuchnęła płaczem. Nancy pojęła, że zakłóciła zwykły tok spektaklu; w pewnym sensie to ona zawiodła. Kiedy żebracy rozpierzchli się na wszystkie strony, jeden z wysokich sikhów-odżwiernych podszedł do płaczącej dziewczynki. W dłoni dzierżył długą drewnianą żerdź z błyszczącym hakiem na końcu - był to drąg służący do otwierania i zamykania okienek nad wysokimi drzwiami. Odźwierny zahaczył rąbek podartej i brudnej spódniczki dziewczynki i zadarł go wprawnym ruchem, zanim zdążyła wyszarpnąć spódnicę i zakryć się, wciskając ją między nogi. Potem uderzył ją w pierś okutym końcem kija, a kiedy próbowała się podnieść, wymierzył jej mocny

cios w krzyż, dokładnie w to miejsce, gdzie wcześniej uderzył ją kulą beznogi chłopiec. Dziewczynka krzyknęła i zaczęła uciekać na czworakach przed sikhiem, ten zaś, idąc za nią, z wielką wprawą kłuł ją i poszturchiwał końcem kija, dopóki nie udało jej się w końcu wstać i uciec. Sikh miał czarną, przetykaną srebrem brodę w kształcie łopaty i ciemnoczerwony turban; oparł kij na ramieniu, jak karabin, i rzucił przelotne spojrzenie Nancy stojącej na balkonie. Wycofała się do pokoju, pewna, że widział jej krocze pod płaszczem kąpielowym przechodził tuż pod balkonem. Ale w rzeczywistości balkon musiał zasłonić widok. Nancy miała stanowczo zbyt bujną wyobraźnię. Z pewnością obowiązują tu jakieś reguły gry, pomyślała. Żebracy mogą żebrać, ale nic wolno im płakać - była wczesna pora i płacz mógł obudzić gości. Nancy zamówiła natychmiast do pokoju najbardziej amerykańską rzecz, jaką znalazła w menu śniadaniowym - jajka sadzone i grzanki a kiedy jej to przyniesiono, zobaczyła dwie zaklejone koperty wetknięte między szklanki z sokiem pomarańczowym i z herbatą. Serce zabiło jej gwałtownie, ponieważ 259 przyszło jej do głowy, że to wyznanie dozgonnej miłości od inspektora Patela. Ale jedna koperta zawierała wiadomość od Dietera, którą przekazał jej już inspektor, że mianowicie Dieter dzwonił. Cieszy się, że bezpiecznie dotarła wkrótce się zobaczą. \\ drugiej kopercie znalazła drukowany liścik od dyrekcji hotelu, z prośbą, aby zechciała uprzejmie powstrzymać się od rzucania czegokolwiek przez okno. Była głodna jak wilk. Kiedy zjadła, ogarnęła ją senność. Zaciągnęła story i przełączyła wentylator pod sufitem na najwyższe obroty. Przez chwilę leżała z otwartymi oczami, myśląc o inspektorze Patclu. Wyobraziła sobie nawet, że celnicy przyłapali Dietera na szmuglowaniu pieniędzy. W swojej naiwności Nancy wyobrażała sobie, iż to Dieter przewozi pieniądze. Nie przyszło jej do głowy, że to ona już je przywiozła. Nieświadomy kurier Zdawało jej się, że przespała kilka dni. Było ciemno, kiedy się obudziła. Nie mogła dociec, czy jest to już przedświt następnego dnia, czy może jeszcze później. Obudziło ją jakieś poruszenie na korytarzu; ktoś próbował dostać się do pokoju, ale drzwi były zamknięte na zatrzask i zabezpieczone łańcuchem. Wyskoczyła z łóżka. W drzwiach stał Dieter; odprawił właśnie portiera, nie dając mu napiwku. Gdy tylko znalazł się w pokoju, zamknął drzwi i założył łańcuch, natychmiast zapytał ją o wibrator. Nie bardzo to eleganckie z jego strony, pomyślała Nancy, ale była tak zaspana, że wzięła to za ordynarną formę demonstrowania ochoty na amory. Wskazała ręką na łazienkę. Potem rozchyliła płaszcz kąpielowy i pozwoliła, żeby zsunął się na podłogę; stanęła w drzwiach łazienki, oczekując, że Dieter ją pocałuje lub przynajmniej na nią spojrzy. Dieter trzymał wibrator nad umywalką; zdawało się, że podgrzewa żołądź sztucznego penisa zapalniczka. To na dobre otrzeźwiło Nancy. Podniosła z ziemi płaszcz, założyła go pospiesznie i cofnęła się o krok, nie spuszczając wzroku z Dietera. Podgrzewał atrapę ostrożnie, żeby jej nie osmalić, i trzymał płomień w miejscu, gdzie otaczała ją kryza sztucznego

260 napletka. Nancy wydawało się, że próbuje rozpuścić wibrator; nagle spostrzegła, że do umywalki skapuje jakaś substancja przypominająca wosk. W miejscu gdzie znajdował się fałd napletka, pojawiła się cieniutka dookolna linia. Kiedy woskowa plomba rozpuściła się całkowicie, Dieter ostudził czubek penisa zimną wodą, a potem uchwycił łeb przez ręcznik. Musiał użyć całej siły, żeby rozkręcić wibrator, który istotnie, tak jak powiedział Patel, był w środku pusty. Wosk zapobiegł uchodzeniu powietrza, dlatego nie pojawiły się pod wodą żadne pęcherzyki. Inspektor Patel miał połowiczną rację: szukał we właściwym miejscu, ale w niewłaściwy sposób - ot, błąd młodego policjanta. We wnętrzu atrapy znajdowały się tysiące zwiniętych ciasno marek. W drodze powrotnej do Niemiec ten sam ogromny wibrator mógł pomieścić spory ładunek ubitego haszyszu najwyższej jakości, a woskowa pieczęć udaremniała skutecznie wywęszenie indyjskich konopii przez psy celników niemieckich. Nancy siedziała w nogach łóżka, a tymczasem Dieter wydobył z wibratora rulon banknotów i rozłożył je płasko na dłoni. Potem umieścił marki w specjalnym, zapinanym na suwak pasie na pieniądze, który nosił pod koszulą. Kilka sporych rulonów pozostawił w atrapie i skręcił ją na powrót, nie zadając sobie już trudu ponownego zalania szczeliny woskiem. Miejsce połączenia dwóch części wibratora było i tak ledwie widoczne i częściowo zakryte sztucznym napletkiem. Kiedy skończył z tą najważniejszą dla niego sprawą, rozebrał się i napełnił wodą wannę. Dopiero kiedy do niej wszedł, Nancy odważyła się przemówić. - A co by było, gdybym wpadła? zapytała. - Ale nie wpadłaś, maleńka - odparł Dieter. Podłapał to „maleńka" z amerykańskich filmów, jak jej wyjaśnił. - Nie mogłeś mi przynajmniej powiedzieć? - Żebyś się denerwowała? Wtedy na pewno byś wpadła. Po kąpieli przygotował skręta, którego wypalili wspólnie; choć Nancy zdawało się, że jest ostrożna, przesadziła trochę i była z lekka oszołomiona. Trawka była mocna, Dieter zapewnił ją, że najwyższej jakości - kupił towar po drodze, jadąc z lotniska. - Zrobiłem mały objazd -- powiedział. Była na zbyt dużym haju, żeby dopytywać się, gdzie był o drugiej czy trzeciej 261 w nocy, a on nie kwapił się z wyjaśnieniami, że odwiedził burdel w Kamathipurze. Kupił trawkę od madame, a skoro już tam był, wypieprzył trzynastoletnią prostytutkę za marne pięć rupii, niono mu, że jest jedyną wolną w tym momencie dziewczyną; załatwił ją na stojąco w jakimś korytarzyku, ponieważ wszystkie koje i klitki były zajęte - tak w każdym razie twierdziła madame. Kiedy wypalili skręta do końca, Dieter rozochocił się na tyle, że zaproponował Nancy, żeby się onanizowała. Straciła poczucie czasu, tak że nie pamiętała, kiedy wstał z łóżka, żeby przynieść atrapę. Później, kiedy zasnął, ona leżała z otwartymi oczami i myślała o tych tysiącach marek schowanych w penisie, który z kolei tkwił w niej. Postanowiła nie mówić Dieterowi o zamordowanym chłopaku ani o inspektorze Patelu. Wstała i upewniła się, czy

wizytówka inspektora jest dobrze schowana w jej łaszkach. Nie wróciła już do łóżka; stała na balkonie aż do świtu, kiedy nadciągnęli pierwsi żebracy. Po krótkiej chwili te same dzieci pojawiły się w tych samych miejscach, jakby były postaciami malowanymi światłem dnia zjawił się nawet chłopiec bez nogi. Pomachał jej ręką. Było tak wcześnie, że nie odważył się krzyknąć za głośno, ale Nancy usłyszała go wyraźnie. - Hej, pani! Rozpłakała się. Wróciła do pokoju i przez dłuższą chwilę przyglądała się śpiącemu Dieterowi. Znów pomyślała o tysiącach marek; chciała rzucić je przez okno dzieciom, ale przestraszyła się na samą myśl, co działoby się potem. Weszła do łazienki i próbowała rozkręcić wibrator, żeby sprawdzić, ile jest w nim pieniędzy, ale Dieter zakręcił go zbyt mocno. Pewnie z rozmysłem, uświadomiła sobie; zaczynała się w końcu uczyć. Przetrząsnęła jego ubranie, szukając pasa z pieniędzmi - pomyślała, że policzy, ile tam tego jest - ale nie mogła go znaleźć. Uniosła prześcieradło, pod którym spał Dieter, i zobaczyła, że ma pas na sobie. Martwiło ją, że nie pamięta, kiedy zasnęła i kiedy Dieter wstał, żeby założyć pas. Muszę być bardziej ostrożna, pomyślała. Nancy zaczynała uświadamiać sobie, do czego mógł się posunąć Dieter, wykorzystując ją dla swoich celów; gnębiło ją także to, że jednocześnie narasta w niej chorobliwa ciekawość, jak daleko byłby zdolny się posunąć. Stwierdziła, że uspokaja ją myślenie o inspektorze Patelu. Zagłębiła się w spekulacjach; w razie potrzeby, jeśli naprawdę 262 znajdzie się w kłopotach, może się do niego zwrócić. Choć światło poranka było oślepiające, nie zaciągała zasłon; w świetle dnia łatwiej było wyobrażać sobie, że odejście od Dietera jest tylko kwestią wybrania odpowiedniego momentu. A jeśli sprawy posuną się za daleko, pomyślała, zadzwonię po prostu na policję i poproszę do telefonu Yijaya Patela - inspektora z komisariatu w Colaba. Ale Nancy nigdy jeszcze nie była na Wschodzie. Nie wiedziała, gdzie jest. Nie miała o tym pojęcia. 263 12 SZCZURY Cztery kąpiele W sypialni swego bombajskiego mieszkania doktor Daruwalla siedział drżący w objęciach Julii. Najbardziej przygnębiało go to, że większość nagranych informacji dotyczyła spraw nie rozwiązanych. Niepokoiły go i zrzędliwe utyskiwania Ranjita na żonę karła, i oczekiwania Deepy związane z potencjalną karierą cyrkową małej prostytutki, strach Yinoda przed psami z parteru, bezradność ojca Cecila wobec faktu, że nikt z jezuitów od Świętego Ignacego nie wie dokładnie, kiedy przyjeżdża brat-bliźniak Dhara, wreszcie niepohamowane pragnienie reżysera Balraja Gupty, żeby wprowadzić na ekrany nowy film z Inspektorem Dharem właśnie wtedy, gdy pojawiła się fala morderstw zainspirowanych filmem z Inspektorem Dharem. Był też oczywiście znajomy głos kobiety, która usiłowała nadać mu męskie brzmienie i która delektowała się opisywaniem szczegółów śmierci Lowjiego; trudno było uznać tę sprawę za nie rozstrzygniętą, ale akurat to nagranie nie działało już tak mocno, tak

wiele razy było powtarzane. Także chłodny komunikat detektywa Patela, że chciałby omówić z doktorem pewną prywatną sprawę, nie dotyczył w odczuciu Farrokha problemu „nie rozwiązanego", bo chociaż on sam mógł nie wiedzieć, o co chodzi, podkomisarz robił wrażenie człowieka, który podjął już jakąś decyzję w tej materii. Wszystkie te wieści były jednak fraszką w porównaniu ze wspomnieniem rosłej blondynki ze skaleczoną stopą. - Ijebchtn, nie możemy zostawiać |ohna D. samego. Pomyślisz o tej hipiscc innym razem. 264 Aby wyrwać go z transu i na znak uczuć, jakie do mego żywi, Julia uścisnęła Farrokha. Przytuliła go po prostu mocno, objąwszy w pasie, tuż nad jego małym brzuszkiem piwosza. Ku jej zaskoczeniu aż zwinął się z bólu. Ostre dźgnięcie bólu w boku - musiało to być żebro natychmiast skojarzyło się doktorowi ze zderzeniem z drugą panią Dogar w hallu klubu Duckwonh. Opowiedział o tym Julii, dodając, że ciało tej ordynarnej baby jest twarde jak skalna opoka. - Ale mówisz, że upadłeś - rzekła Julia. - Myślę, że to raczej od uderzenia o kamienną posadzkę. Nie! To ten cholerny babsztyl - ona jest jak skała! - zawołał doktor. - Pan Dogar też upadł. Tylko ten twardy babus utrzymał się na nogach. - No cóż, podobno ma bzika na punkcie tężyzny fizycznej. - Podnosi ciężary! - rzekł Farrokh. Potem uprzytomnił sobie, że druga pani Dogar kogoś mu przypomina pewną dawno zapomnianą gwiazdę filmową, jak w końcu ustalił. Postanowił, że kiedyś odszuka ją na kasecie i przypomni sobie jej nazwisko; i tu, w Bombaju, i w Toronto miał tyle kaset, że trudno mu było sobie teraz wyobrazić, jak mógł się kiedyś obyć bez magnetowidu. Westchnął głęboko i znów poczuł ukłucie w boku. - Posmaruję ci to balsamem, Liebchen - zaproponowała Julia. - Balsam jest na mięśnie, a ja mam potłuczone żebra jęknął Farrokh. Chociaż Julia była zwolenniczką teorii, że to zderzenie z kamienną posadzką spowodowało kontuzję, przyjęła dla świętego spokoju jego wersję. - Zawadziła cię barkiem czy łokciem? - zapytała. - Może będziesz się śmiać odparł Farrokh ale przysięgam, że staranowała mnie biustem. - Nic dziwnego, że jesteś taki potłuczony, Liebchen - stwierdziła Julia. Jej zdaniem druga pani Dogar nie miała w ogóle biustu. Doktor wyczuwał, że jest zdenerwowana 7. powodu Johna D.; chodziło zresztą nie tyle o to, że pozostawili Inspektora Dhara samego, ile o to, że „drogi chłopiec" nie został dotąd uprzedzony o przybyciu brata. Jednak nawet ten dylemat wydawał się doktorowi zaskakująco trywialny - i nikły jak biust pani Dogar 265 w porównaniu ze wspomnieniem rosłej blondynki w łazience hotelu „Bardez". Dwadzieścia lat nic zdołało zatrzeć tego, co przydarzyło się wtedy doktorowi Daruwalli, ponieważ zmieniło go to tak, jak nic innego w życiu, a wspomnienie nie zblakło ani 'rochę, choć nigdy już nie wracał do Goa. Niemiłe skojarzenia sprawiły zresztą, że i pozostałe kurorty

nadmorskie były dlań na zawsze stracone. Julia poznała po wyrazie twarzy, o czym myśli jej mąż. Widziała, że jest gdzieś daleko i wiedziała dokładnie, gdzie. Chociaż chciałaby, żeby jak najszybciej dołączyli do Johna D., nie miała serca zostawiać teraz męża samego i pozostała przv nim. Miała ochotę powiedzieć mu, że to przez własne wścibstwo wpakował się w tarapaty. Nie byłoby to jednak zupełnie zgodne z prawdą, więc siedziała cicho. Jej własne wspomnienia, choć nie tak dręczące jak szczegóły, które gnębiły doktora, były również zaskakująco żywe. Widziała wyraźnie Farrokha na balkonie hotelu „Bardez", niespokojnego i niecierpliwego jak mały chłopczyk. Jak ta hipiska się długo kąpie! - powiedział wtedy do niej. Wyglądała na taką, która potrzebuje porządnej kąpieli, IJebchen - odparła Julia. Wtedy właśnie Farrokh przysunął do siebie plecak i zajrzał do środka; sznurek nie był do końca ściągnięty. - Nie ruszaj jej rzeczy! - powiedziała Julia. To tylko książka odparł Farrokh i wyciągnął z plecaka egzemplarz Ciel, który leżał na samym wierzchu. - Ciekaw jestem, co ona czyta. - Odłóż to rzekła Julia. - Zaraz! -- powiedział doktor i zaczął czytać zaznaczony fragment o fioletowych cieniach i aksamitnych powłokach, ten sam, który tak zauroczył celnika i dwóch policjantów. Wrażliwa na poezję - zauważył. Trudno uwierzyć powiedziała Julia. Odłóż to! Ale wykonanie jej polecenia okazało się nie takie łatwe. Coś w plecaku wyraźnie zawadzało. - Przestań grzebać w jej rzeczach! ofuknęła go Julia. - Ta cholerna książka nie chce wejść - rzekł Farrokh. Ja n i e grzebię w jej rzeczach. Z plecaka buchnęła intensywna woń pleśni i stęchlizny; ubrania hipiski były wilgotne, jako człowiek żonaty 266 i ojciec trzech córek doktor był szczególnie wyczulony na obfitość brudnych majtek w przeznaczonej do prania bieliźnie każdej kobiety. Kiedy próbował wyciągnąć rękę, owinął mu się wokół przegubu wymięty stanik, a książki w dalszym ciągu nie dało się ułożyć płasko w plecaku coś dźgało ją od spodu w okładkę. Co tam u diabła jest? - zachodził w głowę doktor. Nagle Julia usłyszała, jak się zachłysnął, i zobaczyła, że odskakuje od plecaka, jakby coś go ugryzło w rękę. - Co tam jest? - zawołała. - Nie wiem! jęknął doktor. Zataczając się, podszedł do balust-radki balkonu i uchwycił się porastających ją splątanych pnączy. Kilka rdzawoczerwonych zięb wystrzeliło w powietrze, siejąc wokół nasionami, a spod gałęzi tuż obok ręki doktora wyskoczył gekon i błyskawicznie wkręcił się w otwór rury odpływowej. Doktor zaś przewieszony przez balkon wymiotował wprost na leżące w dole patio. Na szczęście nic było tam amatorów popołudniowej herbaty, lecz tylko jeden z hotelowych sprzątaczy, który zwinąwszy się w kłębek spał w cieniu wielkiej palmy rosnącej w donicy. Spadająca z góry treść żołądka doktora nie zakłóciła jego snu. - Uebchen\ - zawołała Julia.

- Nic mi nie jest - rzekł Farrokh. - To nic, naprawdę -- to tylko... lunch. Julia wpatrywała się w plecak, jak gdyby lada chwila coś miało wypełznąć spod Ciel. - Co tam jest? Co takiego zobaczyłeś? - zapytała Farrokha. - Nie jestem pewien - rzekł i to doprowadziło Julię do szału. - Nie wiesz, nie jesteś pewien, to nic, naprawdę, tyle tylko, że się porzygałeś! Sięgnęła po plecak. - No dobrze, skoro nie chcesz mi powiedzieć, zobaczę sama. - Nie! - zawołał doktor. — Więc powiedz mi - rzekła Julia. - Tam jest penis. Nawet Julię zamurowało. - To znaczy nie prawdziwy penis, tak mi się przynajmniej wydaje ciągnął. Nie żaden ucięty penis, nic aż tak makabrycznego. - Jak to? nie pojmowała Julia. 267 - To po prostu bardzo realistyczny, bardzo sugestywny, bardzo wielki męski członek olbrzymi kutas 7, jajami! wyjaśnił doktor Daruwalla. - Masz na myśli wibrator? - zapytała Julia. Farrokha zaszokowało to, że jego żona zna to słowo, on sam słyszał je chyba tylko raz. Kolega z Toronto, chirurg, trzymał w swojej szafce w szpitalu kolekcję pisemek pornograficznych i właśnie w jednym z nich doktor Daruwalla zobaczył po raz pierwszy wibrator, który na reklamowym ogłoszeniu nie był nawet \v połowic tak realistyczny jak przerażający przyrząd w plecaku hipiski. - Tak, myślę że to wibrator - rzekł. - Zobaczę sama powiedziała Julia, usiłując wyminąć męża, żeby dobrać się do plecaka. - Nie, Julio, proszę cię, nie! - zawołał Farrokh. - Ty widziałeś - teraz j a chcę zobaczyć - powiedziała Julia. - Lepiej nie - rzekł doktor. - Na miłość boską, Farrokh - żachnęła się Julia. - Z głupkowatą miną odsunął się na bok, zerkając nerwowo na drzwi łazienki, w której wielka hipiska kąpała się w dalszym ciągu. - Pospiesz się. I nie poprzewracaj jej tam zanadto - upomniał żonę. - Powiedzmy, że ma tu idealny porządek - wzruszyła ramionami Julia. Święty Boże! No, widziałaś sama. A teraz zostaw to! - rzekł doktor Daruwalla, nieco zaskoczony, że widok atrapy nie odrzucił jego żony. Czy to jest na baterie? - zapytała Julia ze wzrokiem utkwionym w wibratorze. - Na baterie! - zawołał Farrokh. - Julio, na miłość boską, błagam cię, zostaw to! - Idea penisa napędzanego bateriami nawiedzała doktora w snach przez następne dwadzieścia lat. Teraz zwiększyła jeszcze udrękę oczekiwania, aż hipiska skończy kąpiel. W obawie, że ekscentryczna dziewczyna utonęła, doktor Daruwalla bojaźliwie zbliżył się do drzwi łazienki, zza których nie słychać było ani nucenia, ani plusku wody; nie docierały stamtąd żadne zwykłe oznaki łazienkowego życia. Ale zanim zdecydował się zapukać, kąpiąca się hipiska zaskoczyła go nadprzyrodzonymi zdolnościami: wyczuła, że ktoś jest w pobliżu. 268

- Hej tam! - rzekła lakonicznie. - Mógłby mi ktoś podać plecak? Zapomniałam go wziąć. Doktor Daruwalla podniósł plecak; jak na swoje rozmiary, był niezwykle ciężki. Pewnie pełno tam baterii, pomyślał Farrokh. Uchylił drzwi ostrożnie i tylko troszeczkę - na tyle, żeby mógł wsunąć rękę z plecakiem. Owionęła go para, w której mieszało się tysiąc kolidujących zapachów. - Dzięki. Niech pan rzuci na podłogę - powiedziała dziewczyna. Doktor cofnął rękę i zamknął drzwi, zastanawiając się, co mogło tak metalicznie zadzwonić, kiedy plecak uderzył o posadzkę. Może maczeta albo pistolet maszynowy, pomyślał. Zresztą wolał nie wiedzieć. Tymczasem Julia przygotowała na balkonie niski stolik i nakryła go czystym białym prześcieradłem. Nawet o tak późnej porze na zewnątrz było lepsze światło do przeprowadzenia zabiegu, niż w pokojach. Doktor Daruwalla przygotował narzędzia chirurgiczne i środek znieczulający. Nancy udało się dosięgnąć plecaka bez wychodzenia z wanny; zaczęła szukać czegoś choć odrobinę czystszego od tego, ro miała wcześniej na sobie. Była to w gruncie rzeczy kwestia wymiany jednego brudu na drugi, ale wybrała bawełnianą bluzkę z długimi rękawami, stanik i długie spodnie. Chciała też umyć wibrator i — jeśli starczy jej siły rozkręcić go, żeby zobaczyć, ile zostało tam pieniędzy. Sztuczny kutas napawał ją odrazą, ale udało jej się wyciągnąć go z plecaka, ujmując za jedno z jaj kciukiem i palcem wskazującym prawej ręki; potem wrzuciła wibrator do wody, gdzie (oczywiście) pływał, z lekko zanurzonymi jądrami i uniesioną ponad powierzchnią wody żołędzia - niczym jakiś samotny, niezdecydowany sportowiec. Jego pojedyncze oko diabła wpatrywało się w nią uparcie. Rosnącego niepokoju doktora Daruwalli i jego żony nie uśmierzały bynajmniej odgłosy wypuszczanej i napuszczanej od nowa Wody. Hipiska brała czwartą kąpiel. Doprawdy, Farrokh i Julia zasługiwali na współczucie, kiedy zdezorientowani słuchali pomruków i jęków Nancy, zmagającej się Z opornym gwintem groteskowego wibratora, żeby sprawdzić, ile jest w nim pieniędzy. Ostatecznie pomimo roznieconego na nowo 269 płomienia żądzy, co zawdzięczali po części panu Jamesowi Sal-tcrowi, państwo Daruwalla byli pod tym względem bardzo konwencjonalni. Jeśli wziąć pod uwagę onieśmielające rozmiary przyrządu, który widzieli w plecaku hipiski, i stękania wydobywające się ;"?a drzwi łazienki, można zrozumieć, że puścili wodze fantazji. Skądże w końcu mieli wiedzieć, że przyczyną okrzyków i złorzeczeń Nancy były trudności z odkręceniem wibratora? Jakkolwiek folgowaliby jednak fantazji, nigdy nie odgadliby, co naprawdę przydarzyło się Nancy. A tego, co jej się przydarzyło, nie mogły zmyć nawet cztery kąpiele. Z Dieterem Od chwili gdy wymeldowali się z „Tają", wszystko zmieniło się dla Nancy na gorsze. Zamieszkali przy Marinę Drive w małym pensjonacie o nazwie „Nad Zielonym Morzem", który wydawał się Nancy na zmianę to biały, to znów, podczas smogu, sinawoszary. Dieter wyjaśnił, że podoba mu się to miejsce, bo jest tu głównie arabska klientela, a Arabowie są bezpieczni. Nancy nie zauważyła zbyt wielu Arabów, ale podejrzewała, że po prostu nie

potrafi ich rozpoznać. Nie wiedziała też, co Dieter rozumie przez słowo „bezpieczni" on zaś miał na myśli tylko to, że Arabowie ignorowali tak drobnych handlarzy narkotyków jak on. W pensjonacie Nancy poznała dobrze jedno z typowych zajęć towarzyszących kupowaniu narkotyków wysokiej jakości - a mianowicie czekanie. Dieter zatelefonował kilka razy w różne miejsca, a potem czekali. Z tego, co mówił, wynikało, że najlepsze transakcje trafiały się dzięki pośrednikom. Bez względu aa to, jak bardzo człowiek starał się załatwić bezpośrednią transakcję w Bombaju, nieodmiennie trafiał w końcu do Goa i załatwiał sprawę ze znajomym znajomego, l zawsze trzeba było czekać. Tym razem chodziło o znajomego znajomego, który słynął z tego, że kręci się po bombajskiej dzielnicy burdeli, choć na ulicy przebąkiwano, że facet pojechał już do Goa, i że Dieter powinien go tam znaleźć. Żeby go znaleźć, należało wynająć chatę przy określo270 nej plaży i czekać. Można było o niego pytać, ale w ten sposób nigdy by się go nie znalazło; to on znajdował, kogo trzeba. Miał na imię Rahul. Imię było pospolite, nazwiska zaś nie wymieniano - mówiono o nim po prostu Rahul. W dzielnicy czerwonych latarń nazywali go też „Ślicznotką". - Śmieszna ksywa, jak dla faceta zauważyła Nancy. - To pewnie jedna z tych dwujajecznych babek powiedział Dieter. Nancy nie znała tego określenia; wątpiła, aby Dieter pod-łapał to z filmów amerykańskich. Dieter usiłował opisać jej środowisko transwestytów, ale ona nie mogła pojąć, że hidżrowie są eunuchami - że naprawdę ich kastrują. Mylili jej się z zenanami - transwestytami z nietkniętą męskością. Pewien hidżra obnażył się kiedyś przed Dieterem, ale Dieter wziął bliznę za srom - myślał, że hidżra jest kobietą, jeśli chodzi o zenany, czyli wspomniane dwujajeczne babki, Dieter nazywał ich także chłopakami z biustem. Twierdził, że to pedały, które biorą estrogeny, żeby mieć większe cycki, ale od estrogenów kurczyły im się też kutasy, do rozmiarów ptaszków małych chłopców. Dieter lubił rozwodzić się na tematy seksu i mglista nadzieja, że spotka Rahula w Bombaju, posłużyła mu zarazem jako pretekst do zabrania Nancy do dzielnicy czerwonych latarń. Nie chciała tam iść, ale Dieter sprawiał wrażenie skazanego przez los na rolę demonstratora starej prawdy, że w degradacji jest przynajmniej jakiś element pewności. Upodlenie to rzecz szczególna. W rozwiązłości było coś precyzyjnie określonego, co prawdopodobnie wydawało się Diete-rowi krzepiące w porównaniu z czymś tak niepewnym jak poszukiwanie Rahula. W Nancy tak bliski kontakt z dziewczętami z klatek na Falkland Road potęgował tylko wrażenie dusznego upału i intensyfikował gnilne wonie Bombaju. - Prawda, że te dziwki są fantastyczne? dopytywał się Dieter. Ale Nancy nic mogła w nich dostrzec nic „fantastycznego". Na parterze starych drewnianych domów były podobne do klatek pokoiki, w których siedziały dziewczęta, wabiąc klientów. Nad tymi klatkami budynek wznosił się jeszcze na cztery, pięć pięter, a na parapetach okien siedziały inne dziewczyny chyba, że w pokoju był klient, o czym informowały zaciągnięte zasłony. 271 Nancy i Dieter weszli na herbatę do „Olympii" przy Falkland Road. Była to stara, pełna luster

kawiarnia, w której przesiadywały prostytutki i ich alfonsi, w tym kilku najwyraźniej znanych Dietero-wi. Ale nikt nie mógł, a może i nie chciał im pomóc w ustaleniu :niejsca pobytu Rahula, nikt też nic chciał nawet o nim rozmawiać; wyjaśniono im tylko, że Rahul obraca się wśród transwestytów, 7. którymi tutejsze towarzystwo się nie zadawało. - Mówiłem ci, że on jest jedną z tych dwujajccznych babek - powiedział Dieter. Było już ciemno, gdy wyszli z kawiarni i dziewczęta z klatek okazywały teraz pełne agresji zainteresowanie jej osobą. Niektóre zadzierały spódnice i wykonywały nieprzyzwoite gesty, inne ciskały w nich odpadkami, a grupki mężczyzn gromadziły się wokół niej na ulicy; Dieter przepędzał ich jakby od niechcenia. Wydawało się, że te zaloty go bawią, a im bardziej są wulgarne, tym zabawa większa. Nancy była zbyt oszołomiona, aby go o cokolwiek pytać, co - jak sobie teraz uświadomiła (zanurzając się głębiej w wodzie) -- było przełamaniem dotychczas obowiązującego schematu. Zanurzyła wibrator, trzymając go na brzuchu. Ponieważ nie był teraz uszczelniony woskiem, puszczał bańki. Przestraszona, że marki mogą zamoknąć, Nancy przestała bawić się przyrządem. Przyszło jej na myśl inne narzędzie, saperka, która znajdowała się w plecaku; doktor na pewno zwrócił uwagę na odgłos, jaki wydała, uderzając o posadzkę. Dieter kupił ja w Bombaju, w sklepie z rzeczami z demobilu. Brudnooliwkowa łopatka miała krótki, półmetrowy trzonek, który można było złożyć dzięki żelaznym zawiasom, sztych zaś dało się ustawić pod takim kątem w stosunku do trzonka, że łopatka zamieniała się w motykę. Gdyby Dieter żył, na pewno natychmiast wpadłby na to, że można ją też łatwo przeobrazić w rodzaj tomahawka. Powiedział Nancy, że coś takiego może być przydatne w Goa, zarówno do obrony przed dakoitami, których bandy napadały czasem na hipisów - jak i do wykopania prowizorycznej latryny. Nancy uśmiechnęła się smętnie na myśl o dodatkowych zaletach narzędzia. Ostatecznie okazało się przydatne do wykopania Dieterowi grobu. Kiedy zamknęła oczy i zanurzyła się głębiej w wodzie, udało jej się przywołać w pamięci smak słodkiej, jakby przydymionej her272 baty, jaką serwowano w „Olympii"; pamiętała też jej nieco cierpki, gorzkawy posmak. Widziała także oczami wyobraźni swą zmieniającą się twarz, odbitą w ospowatych lustrach kawiarni. Herbata wprawiała ją w beztroski nastrój. Nie widziała nigdy przedtem wszechobecnych czerwonych plwocin, efektu żucia betelu, i nawet piosenki z hinduskich filmów i gawwali puszczane z grającej szafy nie przygotowały jej na eksplozję hałasu, jaki panował na Falkland Road. Jakiś pijak szedł za nią i ciągnął ją za włosy, dopóki Dieter nie powalił go ciosem pięści na ziemię i nie wymierzył mu kopniaka. - Lepsze burdele są na górze, w pokojach nad klatkami - wyjaśniał jej ze znawstwem. Zderzył się z nią chłopiec z pełnym wody bukłakiem z koźlej skóry; była pewna, że umyślnie nastąpił jej na nogę. Ktoś uszczypnął ją w pierś, ale nie dostrzegła, kto to był - mężczyzna, kobieta czy dziecko. Dieter wciągnął ją do sklepiku bidi, gdzie sprzedawano również papeterię, srebrne błyskotki i małe fajeczki do palenia gandżił. - Hej, panie gandżia, mister bhang-walla! - powitał Dietera właściciel. Uśmiechnął się

radośnie do Nancy, wskazując palcem na Dietera. - On mistrz od bhang, najlepszy gandżiawalla - rzekł z uznaniem. Nancy obracała w palcach niezwykły długopis; był z prawdziwego srebra i miał wykaligrafowany na całej długości napis Madę in India. Na części zasadniczej było Madę in, na skuwce India; długopisu nie dało się złożyć, jeśli napis nie tworzył idealnej linii. Pomyślała, że to idiotyczna niedoróbka. Kiedy się pisało, układ stów był bezsensowny: napis głosił in Madę India i do tego in Madę było do góry nogami. - Bardzo dobra jakość powiedział właściciel. - Angielskie! - Tu jest napisane Madę in India - zauważyła Nancy. - A tak, robią je też w Indiach! - zgodził się właściciel. - Jesteś zasranym oszustem - powiedział Dieter, ale kupił Nancy długopis. Pomyślała, że dobrze by było znaleźć jakieś miejsce, gdzie jest trochę chłodniej, i powypisywać kartki pocztowe. Ależ by się zdziwili w Iowa, gdyby zobaczyli, gdzie zawędrowała! Jednocześnie pomyślała: więcej o mnie nie usłyszą. Bombaj przerażał ją i bawił jednocześnie; był miastem tak egzotycznym i obszarem tak jawnego bezprawia, że można tu było w jej odczuciu robić dosłownie 273 wszystko. Chciała wymazać całą swoją przeszłość; gdzieś w zakamarkach jej świadomości tkwiła uporczywa i utopijna myśl o dążeniu do czystości, myśl, którą zaszczepił w niej inspektor Patel. Oceniając swą sytuację z dramatyczną przesadą, typową dla wielu upadłych młodych kobiet, Nancy wierzyła, że ma przed sobą tylko dwie drogi: mogła staczać się dalej, tak aż stanie się obojętna wobec własnej deprawacji lub dokonać czynów o takiej doniosłości, aktów takiego samopoświęcenia, że pozwoli jej to odzyskać niewinność i wymazać wszystkie winy. W świecie, do którego zstąpiła, były tylko dwie możliwości: zostać z Dieterem lub iść do inspektora Patela. Ale co miała do zaoferowania Patelowi? Nancy obawiała się, że nie może dać temu idealnemu policjantowi niczego. Nieco później, w progu burdelu transwestytów jakiś hidżra obnażył się tak bezczelnie i znienacka, że Nancy nie zdążyła odwrócić wzroku. Nawet Dieter musiał przyznać, że nie było tam śladu penisa - choćby najmniejszego. Co zaś było, Nancy nie umiałaby powiedzieć. Dieter doszedł do wniosku, że Rahul mógł być jednym z takich, jak to określił, „radykalnych eunuchów". Pytania o Rahula przyjmowane były nieufnie, jeśli nie wręcz wrogo. Jedynym hidżra, jaki wpuścił ich do swej klatki, był rozkapryszony transwestyta w średnim wieku, który siedział przed lustrem i okazywał coraz większe rozczarowanie swoją nową peruką. W tym samym pokoiku młodszy hidżra karmił z butelki wodnistym sinawym mlekiem nowo narodzoną kózkę. W sprawie Rahula młody eunuch miał do powiedzenia tylko tyle: - On nie jest jednym z nas. - Starszy dodał jeszcze, że Rahul może być w Goa. Żaden z nich nie dał się wciągnąć w rozmowę 0 jego przydomku. Na sam dźwięk słowa „Ślicznotka" ten, który karmił kózkę, wyszarpnął

jej smoczek z pyska; cmoknęło głośno 1 kózka zabeczała, niemile zaskoczona. Młodszy hidżra wskazał butelką na Nancy i wykonał obraźłiwy gest. Nancy odczytała to jako stwierdzenie, że nie jest tak piękna jak Rahul. Ulżyło jej, kiedy się zorientowała, że Dieter nie zamierza wszczynać bójki, choć czuła, że jest wściekły; nie był wprawdzie zbyt szarmancki wobec niej, ale przynajmniej złościł się, kiedy ją obrażano. Gdy znaleźli się na ulicy, Nancy, chcąc zasygnalizować, że niekorzystne porównanie z Rahulem nie zrobiło na niej wrażenia, 274 powiedziała coś, co miało świadczyć o jej pobłażliwości i tolerancyjnym podejściu do tych ludzi. - Nie są zbyt mili - zauważyła - ale przyjemnie patrzeć, jak troszczą się o tę kózkę... - Nie bądź głupia - obruszył się Dieter. - Jedni pieprzą dziewuchy, inni eunuchów w damskich szmatach, a jeszcze inni kozy. -- Ta odrażająca prawda obudziła w niej dawny niepokój; wiedziała, że się oszukuje, wierząc, że może podnieść się z upadku. W Kamathipurze były jeszcze inne burdele. Przed przypominającym królikarnię domem z niezliczonymi klitkami, na plecionym łóżku, zawieszonym na skrzynkach po pomarańczach, siedziała ze skrzyżowanymi nogami tłusta kobieta w karmazynowym sari; albo ona sama, albo łóżko kołysało się z lekka. Była to szefowa prostytutek lepszej kategorii, jakie spotykało się na Falkland Road czy Grant Road. Naturalnie Dieter nie powiedział Nancy, że jest to ten sam burdel, w którym pieprzył trzynastolatkę za jedyne pięć rupii, bo na stojaka. Nancy domyślała się, że Dieter zna potężną burdelmamę, ale nie rozumiała, o czym rozmawiają; dwie śmielsze prostytutki wyszły z burdelu, żeby przyjrzeć się jej z bliska. Trzecia, dwunasto--trzynastoletnia dziewczynka, była zaciekawiona szczególnie, zapamiętała bowiem Dietera z poprzedniej nocy. Nancy dostrzegła niebieskawy tatuaż na jej ramieniu; Dieter wyjaśnił jej później, że to po prostu imię prostytutki. Nancy nie umiała powiedzieć, czy inne ornamenty zdobiące ciało dziewczynki mają charakter religijny, czy spełniają tylko funkcje dekoracyjne. Bindi prostytutki - kropka na czole - było ciemnopomarańczowe, ze złotą obwódką, w lewym nozdrzu miała złoty kolczyk. Nie mogąc znieść ostentacyjnej ciekawości dziewczyny, Nancy odwróciła się do niej tyłem. Dieter wciąż rozmawiał z burdelmamą. Ich rozmowa przybierała coraz gwałtowniejszą tonację; powściągliwość rozmówców doprowadzała Dietera do szału, a w sprawie Rahula okazywali powściągliwość wszyscy. - Jedzie do Goa - radziła mu tęga kobieta. Mówi, że go szuka. Potem on znajduje ciebie. Nancy wyczuwała jednak, że Dieter wolałby raczej sam panować nad sytuacją, a nie zdawać się na przypadek. 275 Wiedziała też, co nastąpi. Kiedy wrócili do pensjonatu, był bardzo podniecony; gniew często budził w nim pożądanie. Najpierw kazał się Nancy onanizować, potem brutalnie potraktował ją wibratorem. Zdziwiło ją, że mimo wszystko odczuwała pewne podniecenie. Po wszystkim Dieter był wciąż zdenerwowany. Gdy czekali na nocny autobus do Goa, Nancy zaczęła

planować, jak by od niego odejść. Ten kraj tak ją onieśmielał, że trudno byłoby jej to zrobić; nie miała tutaj nikogo innego. W autobusie jacyś tubylcy zaczepiali drobną Amerykankę. Czyżbyś się bał, Dieter? zapytała Nancy. - Dlaczego im nie powiesz, żeby zostawili ją w spokoju? Czemu jej nie poprosisz, żeby usiadła z nami? Nancy choruje Przypominając sobie w łazience hotelu „Bardez", w jakim momencie jej sprawy z Dieterem przybrały tak złowrogi obrót, Nancy poczuła nagły przypływ pewności siebie. I co z tego, że nie może odkręcić wibratora? Znajdzie kogoś silniejszego albo jakieś kombinerki. Z tą pokrzepiającą myślą cisnęła atrapą przez całą łazienkę; wibrator odbił się od błękitnych kafelków i wpadł z powrotem do wanny. Nancy wyciągnęła korek, woda zabulgotała głośno, doktor Daruwalla odskoczył od drzwi łazienki. Na balkonie powiedział do żony: - Chyba wreszcie skończyła. Zdaje się, że rzuciła tym fiutem o ścianę, w każdym razie czymś na pewno rzuciła. - To wibrator - odparła Julia. Wolałabym, żebyś nie nazywał tego fiutem. - Jak go zwał, tak go zwał, ważne, że nim rzuciła - rzekł Farrokh. Wsłuchiwali się w bulgot uchodzącej wody. Na dole zamiatacz obudził się ze swej drzemki pod palmą w donicy i teraz dyskutował o wymiocinach doktora z posłańcem Punkajem. Zdaniem Punkaja winowajcą był jakiś pies. Dopiero kiedy Nancy stanęła w wannie, żeby się wytrzeć, ból w stopie przypomniał jej, po co tu przyszła. Pomyślała, że z ochotą 276 podda się zabiegowi usunięcia szkła; w jej sytuacji doświadczenie bólu mogło mieć działanie oczyszczające. - Czyżbyś się bał, Dieter? - szepnęła do siebie, tylko po to, żeby jeszcze raz usłyszeć te słowa; przynosiły jej krótkotrwałą, ale wyraźną ulgę. Dziewczyna w autobusie, mieszkanka Seattle, okazała się ma-niaczką religijną podróżującą przez subkontynent i zmieniającą nieustannie wyznanie. Mówiła, że wydalono ją z Pendżabu za obrazę uczuć religijnych sikhów, choć ona sama nie wiedziała, o co dokładnie chodziło. Miała na sobie długą obcisłą koszulkę gimnastyczną; widać było, że nie nosi stanika. W Indiach kupiła parę srebrnych bransolet, które nosiła na przegubach; powiedziano jej, że to część czyjegoś posagu (srebro nie było typowym składnikiem posagów). Beth, bo tak miała dziewczyna na imię, straciła serce dla buddy-zmu, kiedy pewien wysoko postawiony w hierarchii bodhisattwa próbował ją uwieść, racząc czangiem. Nancy sądziła, że to coś do palenia, ale Dieter wyjaśnił jej, że czang to tybetańskie piwo ryżowe, od którego podobno wszyscy przybysze z Zachodu chorowali. W Maharasztrze, jak im powiedziała, pojechała do Puny, ale tylko po to, żeby okazać pogardę swym amerykańskim ziomkom, medytującym w aśramie Radżnisza. Zraziła się także do tego, co nazywała „kalifornijską medytacją". Żaden „parszywy eksportowy guru" nie potrafił jej zaimponować.

Podejście Beth do hinduizmu było podejściem „badacza". Nie była skłonna studiować Wed starożytnych religijnych tekstów, czegoś w rodzaju Pisma Świętego hindusów - pod czyimkolwiek kierunkiem; zaczęła od swojej własnej interpretacji Upanis^ad, które właśnie czytała. Pokazała ten niewielki zbiorek duchowych traktatów Nancy i Dieterowi; było to jedno z tych wydań, gdzie wstęp i nota od tłumacza zajmowały więcej miejsca niż sam zasadniczy tekst. Beth nie uważała wcale, by kontynuowanie studiów nad hinduizmem przez podróż do Goa, gdzie ściągało najwięcej pielgrzymów--chrześcijan, było czymś dziwnym; przyznawała zresztą, że szukała przede wszystkim plaży i towarzystwa podobnych jej młodych ludzi. Poza tym wkrótce miał się zacząć monsun, a ona zamierzała 277 znaleźć się do tej pory w Radżasthanie; jeziora są podobno urocze podczas monsunu słyszała nawet o aśramie na jeziorze. Na razie była szczęśliwa, że znalazła towarzystwo; to mało zabawne być samotną kobietą w Indiach, zapewniła ich. Na szyi miała rzemień, z którego zwisał kamień o kształcie sromu kobiecego, z wydrążonym otworem. Beth wyjaśniła, że jest to jej joni, obiekt kultu w świątyniach Siwy. Falliczny lingam, symboliczny penis boga Siwy wsuwa się do rurowatej joni, symbolizującej pochwę żony Siwy, Parwati. Kapłani oblewają te dwa symbole ofiarnym winem, a wierni uczestniczą w czymś w rodzaju zbiorowej komunii, spijając to, co ścieka. Te raczej mętne wyjaśnienia dotyczące niezwykłego naszyjnika wyczerpały Beth, zwinęła się więc w kłębek i usnęła na siedzeniu obok Nancy, złożywszy głowę na jej kolanach. Dieter, siedzący po drugiej stronie przejścia między fotelami, zasnął również, ale zdążył jeszcze powiedzieć Nancy, że byłoby zabawne pokazać Beth wibrator. - Niech se wsadzi tego lingama do swojej głupiej joni - powiedział. Nancy siedziała z otwartymi oczami i czuła, że go nienawidzi. Autobus mknął przez Maharasztrę. Dźwiękiem najbardziej jednostajnym był dźwięk muzyki płynącej z magnetofonu kierowcy, samych gawwali; magnetofon grał cicho, a religijne wersety działały na Nancy kojąco. Nie wiedziała oczywiście, że są to wersety muzułmańskie, nie interesowało jej to zresztą. Beth oddychała cichutko i miarowo, z głową opartą o jej udo. Nancy rozmyślała o tym, jak dawno nie spotkała nikogo, z kim by się mogła zaprzyjaźnić - po prostu zaprzyjaźnić. Światło jutrzenki miało w Goa barwę piasku. Nancy nie mogła się nadziwić, jak bardzo dziecinnie wygląda śpiąca Beth. Mała wędrowniczka ściskała w drobnych dłoniach swoją kamienną joni, jakby mogła ją ona obronić przed wszystkimi siłami zła całego subkontynentu - nawet przed Dieterem i Nancy. W Mapuzie przesiedli się do innego autobusu, ponieważ ten z Bombaju jechał do Padżimu. Spędzili cały jeden dzień w Kalan-gute, gdzie Dieter załatwiał sprawy, co polegało na bezustannym zadręczaniu obsługi dworców autobusowych pytaniami o Rahula. Odwiedzali też bary, hotele i stragany z zimnymi napojami wzdłuż całej Baga Road; Dieter wszędzie z kimś rozmawiał, Nancy zaś 278 i Beth czekały. Wszyscy twierdzili, że słyszeli o Rahulu, ale nikt go nie widział.

Dieter wynajął chatę w pobliżu plaży. Była tam tylko jedna łazienka, wannę napełniało się wodą przynoszoną ze studni w wiadrze i tak samo spłukiwało się muszlę, ale dwa wielkie łoża wyglądały na bardzo czyste, a dzieląca je przegroda, kratownica z listew, dawała poczucie względnej prywatności. Mieli też kuchenkę gazową na propan, na której można było zagotować wodę. Nieruchomy na razie wentylator pod sufitem zainstalowano z nadzieją, że pewnego dnia zawita tu elektryczność, i choć nie było parawanów, oba łóżka osłaniały porządnie pocerowane moskitiery. Na zewnątrz stała też cysterna ze świeżą (choć nie bardzo czystą) wodą; ta ze studni, którą spłukiwali muszlę i w której się kąpali, była słonawa. Obok cysterny stał szałas z liści palmowych; jeśli polewało się je wodą, szałas mógł służyć jako chłodziarka na wodę sodową, soki i świeże owoce. Beth była zawiedziona, że nie mieszkają przy samej plaży. Chociaż słyszeli szum morza, zwłaszcza w nocy, trzeba było przejść kawał drogi przez usłany martwymi i butwiejącymi liśćmi palm teren, żeby dotrzeć do piasku lub choćby zobaczyć wodę. Zarówno luksusy, jak niedogodności nie miały żadnego znaczenia dla Nancy; natychmiast po przybyciu na miejsce rozchorowała się. Wymiotowała bezustannie, a biegunka tak ją osłabiła, że Beth musiała chodzić po wodę i spłukiwać po niej ubikację. Przygotowywała jej też kąpiel. Nancy miała gorączkę z tak gwałtownymi dreszczami i pociła się tak intensywnie, że musiała pozostać w łóżku przez całą dobę, wstając tylko na krótko, kiedy Beth musiała oddać pościel dobiemu, który przyszedł po pranie. Dieter był na nią wściekły; przyjechał tu w interesach, żeby się spotkać z Rahulem. Beth parzyła jej herbatę i przynosiła świeże banany, a kiedy chora przyszła nieco do siebie, ugotowała jej trochę ryżu. Trawiona gorączką Nancy rzucała się i przewracała przez całą noc, więc Dieter nie chciał spać z nią w jednym łóżku. Spała z nią Beth, skulona w rogu łoża, Dieter zaś spał sam, za ażurowym przepierzeniem. Nancy powiedziała sobie, że kiedy wyzdrowieje, pojedzie z Beth do Radżasthanu. Miała nadzieję, że Beth nie czuje do niej odrazy z powodu choroby. Pewnego wieczoru Nancy obudziła się i poczuła, że jest z nią lepiej. Czuła, że gorączka nie wróci, bo ma bardzo jasny umysł, i że 279 nie będzie już torsji i biegunki, bo jest głodna jak wilk. Dietera i Beth nie było w chacie, poszli na dyskotekę w Kalangute. Był tam lokal o idiotycznej nazwie „(loco Banana", czy jakoś tak, gdzie Dieter zamierzał wypytać ludzi o Rahula. Powiedział, że lepiej iść tam z dziewczyną, niż wyglądać na jakiegoś przegranego faceta, a tak się właśnie wygląda, jeśli idzie się tam samotnie. W chacie nie było niczego do jedzenia, oprócz bananów. Nancy zjadła trzy i zrobiła sobie herbaty. Potem nanosiła wody na kąpiel. Bardzo ją to noszenie zmęczyło, a poza tym teraz, kiedy minęła gorączka, woda wydawała jej się zimna. Po kąpieli poszła do szałasu i napiła się soku z trzciny cukrowej; mała nadzieję, że nie wywoła to nawrotu biegunki. Nie miała do roboty nic innego, jak tylko czekać na Dietera i Beth. Próbowała czytać Upanis^ady, ale stwierdziła, że było w tym więcej sensu, kiedy miała gorączkę i Beth czytała jej książkę na głos. Poza tym zapaliła do czytania lampę naftową, co

natychmiast zwabiło milion mos-kitów. Natrafiła w dodatku na taki fragment w Katha Upanis^ad, w którym powtarzał się jak refren irytujący zwrot: Tak to %apraivdę jest. Pomyślała, że jeśli przeczyta to zdanie jeszcze raz, zwariuje. Zgasiła lampę i schowała się pod moskitierę. Do łóżka wzięła łopatkę, bo bała się sama siedzieć w nocy w chacie. Zagrożeniem byli dla niej nie tylko bandyci, gangi dakoitów; za lustrem w łazience mieszkał gekon - często przebiegał po ścianach i suficie, kiedy Nancy się kąpała. Dziś wieczorem go nie widziała. Wolałaby wiedzieć, gdzie jest. Kiedy miała gorączkę, zastanawiał ją szereg dziwnych chimer na szczycie przepierzenia; potem, pewnej nocy zniknęły, a jeszcze kiedy indziej pojawiła się tylko jedna. Teraz, kiedy gorączka przeszła, uświadomiła sobie, że rzekome „chimery" poruszają się - były to szczury. Szczyt przegrody stanowił ich ulubiony punkt obserwacyjny, z którego miały widok na oba łóżka. Nancy przyglądała im się, aż zmorzył ją sen. Stopniowo zaczęło do niej docierać, że jest daleko od Bombaju, który z kolei jest daleko od jakiegokolwiek miejsca na ziemi. Nawet młody Yijay Patel inspektor policji z komisariatu Colaba - nie mógł jej tu pomóc. 280 13 TO NIE SEN Piękna nieznajoma Kiedy gorączka powróciła, nawet to, że jest zlana potem, me zdołało jej obudzić - obudziły ją dopiero dreszcze. Od razu zorientowała się, że majaczy, bo było niemożliwe, żeby przy łóżku siedziała piękna kobieta w sari i trzymała ją za rękę. Nieznajoma miała trzydzieści jeden, może trzydzieści dwa lata, a jej uroda była w pełnym rozkwicie. Subtelny zapach jaśminu przekonał jednak Nancy, że piękna kobieta nie jest wytworem chorej wyobraźni. Kobieta roztaczająca taką cudowną woń nie może być zwidem. A kiedy przemówiła, nawet trawiona gorączką Nancy nie miała powodów, by wątpić w jej realność. - To ty chorujesz, prawda? - zapytała kobieta. - A oni zostawili cię samą? - Tak - szepnęła Nancy; dygotała tak, że aż szczękały jej zęby. Chociaż ściskała w dłoni trzonek łopatki, nie była pewna, czy zdoła Wykrzesać z siebie tyle siły, żeby ją unieść. Potem, tak jak to często bywa w snach, bez żadnego płynnego przejścia, bez logicznego następstwa zdarzeń, kobieta zrzuciła sari i teraz siedziała przed nią całkiem naga. Nawet w upiornie bladym świetle księżyca jej ciało miało barwę herbaty, a członki robiły Wrażenie wyrzeźbionych w jakimś szlachetnym materiale, jakby w drewnie wiśni. Piersi miała tylko trochę większe niż piersi Beth, ale bardziej sterczące; kiedy wśliznęła się pod moskitierę i położyła obok, Nancy rozluźniła palce zaciśnięte na saperce i bez oporu pozwoliła się objąć nieznajomej. 281 - Nie powinni cię zostawiać samej, prawda? - zapytała kobieta. - Nie powinni - szepnęła Nancy; zęby przestały jej szczękać, a ciałem zamkniętym w uścisku silnych ramion pięknej kobiety nie wstrząsały już dreszcze. Początkowo leżały zwrócone do

siebie twarzami, twarde piersi tamtej napierały na piersi Nancy, nogi się splątały. Potem Nancy przewróciła się na bok i kobieta przywarła do jej pleców; w tej pozycji jej piersi przyciśnięte były do łopatek Nancy, a oddech poruszał lekko włosy dziewczyny. Nancy zdumiewała gibkość nieznajomej, której ciało dopasowywało się idealnie do krzywizn jej szerokich bioder i krągłych pośladków. Dziwiło ją także to, że dłonie nieznajomej, którymi tamta delikatnie obejmowała jej ciężkie piersi, były większe od jej dłoni. - Tak jest lepiej, prawda? - Tak - szepnęła Nancy. Jej głos był dziwnie ochrypły i jakby odległy. Uścisk ramion nieznajomej zdawał się emanować obezwładniającą sennością, a być może była to nowa faza choroby, sygnalizująca kamienny sen bez marzeń. Nancy nigdy nie spała z inną kobietą przytuloną do niej tak mocno; zdumiewało ją, że przynosi to takie ukojenie, ciekawa też była, czy tak samo czują się zasypiający w tej pozycji mężczyźni. Przedtem zdarzało jej się zasypiać z tym szczególnym doznaniem, jakim jest dotknięcie ocierającego się o pośladki, zazwyczaj wiotkiego i skurczonego penisa. Teraz, na krawędzi snu, uświadomiła sobie nagle niezwykłość sytuacji zapewne przyśnionej lub wytworu delirium, bo poczuła na plecach - jednocześnie! - ciepło kobiecych piersi i napór męskiego, sennego penisa, przyciśniętego do jej pośladków. To wszystko z gorączki, pomyślała. - Pewnie się bardzo zdziwią, kiedy wrócą, prawda? - zapytała piękna kobieta, ale myśli Nancy szybowały już zbyt daleko, by mogła odpowiedzieć. Nancy jest świadkiem Kiedy się obudziła, leżała przez chwilę w świetle księżyca, chłonąc zapach gandżi i wsłuchując się w docierające zza przepierzenia szepty Dietera i Beth. Szczury na kratownicy zastygły w bez282 ruchu; sprawiały wrażenie, że również przysłuchują się rozmowie, albo też były na haju, bo Dieter i Beth palili jak opętani. - Jakie było twoje pierwsze seksualne doświadczenie, które dało ci satysfakcję? - zapytał Dieter. Nancy liczyła po cichu; wiedziała oczywiście, o czym myśli teraz Beth. Potem Dieter powiedział: - Masturbacja, zgadza się? Nancy usłyszała ciche: „Tak". - Każdy jest inny - rzekł Dieter filozoficznie. - Musisz po prostu sama dojść do tego, co lubisz najbardziej. Nancy leżała, obserwując szczury, i przysłuchiwała się rozmowie. Dieterowi udało się rozluźnić Beth, choć ta miała jeszcze tyle poczucia przyzwoitości, żeby zapytać: - A co z Nancy? - Nancy śpi - odparł Dieter. - Nancy nie miałaby nic przeciwko temu. — Muszę się położyć na brzuszku - wyznała Beth. Angielszczyzna Dietera nie była na tyle dobra, by mógł zrozumieć słowo tummy, którego użyła. Nancy usłyszała, jak Beth przewraca się na brzuch. Przez chwilę panowała cisza, a potem w oddechu Beth zaszła raptowna zmiana. Dieter szeptał jakieś słowa zachęty. Słychać było

odgłos chaotycznych pocałunków i sapanie Beth; w końcu dziewczyna wydała Z siebie ów szczególny jęk, który sprawił, że szczury czmychnęły do kryjówek, a Nancy sięgnęła swymi wielkimi dłońmi po saperkę. Beth wciąż jeszcze jęczała, gdy Dieter powiedział: - Zaczekaj chwilę. Mam dla ciebie niespodziankę. Ku zaskoczeniu Nancy saperka zniknęła. A przecież Nancy była pewna, że zabrała ją ze sobą do łóżka. Chciała zdzielić nią Dietera po goleniach, tak żeby upadł na kolana, a wtedy powiedziałaby mu, co o nim myśli. Chciała dać Beth jeszcze jedną szansę. Kiedy po omacku szukała pod moskitierą, a potem próbowała wymacać łopatkę na podłodze obok łóżka, wciąż miała nadzieję, że będą mogły jechać do Radżasthanu razem. W tym momencie jej ręka natrafiła na przesycone zapachem jaśminu sari, które miała na sobie kobieta ze snu; Nancy podniosła sari z podłogi i przycisnęła je do twarzy; woń jaśminu ewokowała obraz pięknej kobiety i jej niezwykle dużych, silnych rąk... 283 sterczących, jędrnych piersi. Ostatnie pojawiło się wspomnienie niezwykłego penisa kobiety, który zwinął się jak wąż, przyciśnięty do pośladka zasypiającej Nancy. - Dieter - próbowała wyszeptać, ale z jej ust nie wydobył się żr-den dźwięk. Było dokładnie tak, jak powiedziano Dieterowi w Bombaju: jedź do Goa i nic szukaj Rahula, tylko czekaj, aż on cię znajdzie. Dieter miał rację w jednej sprawie: dwujajeczne babki rzeczywiście istniały. Rahul nie był hidżrą ostatecznie okazał się zenaną. Słyszała, jak Dieter szuka wibratora w półmroku łazienki. Słyszała trzask butelki o kamienną posadzkę. Dieter musiał ją nieostrożnie postawić na brzegu wanny; do łazienki ledwie przenikało światło księżyca, więc pewnie próbował wymacać wibrator obiema rękami. Zaklął, pewnie po niemiecku, bo Nancy nie zrozumiała przekleństwa. Beth zapomniała najwidoczniej, że Nancy śpi. - Rozbiłeś swoją kokę, Dieter? - zawołała. Własne pytanie rozśmieszyło ją do rozpuku Dieter był wręcz uzależniony od coca-coli. - Ćśśś! - odezwał się Dieter z łazienki. - Ćśśś! - powtórzyła Beth, próbując daremnie stłumić chichot. Kolejny dźwięk był odgłosem, którego się Nancy obawiała. Nie mogła jednak wydobyć z siebie głosu i ostrzec Dietera, że ktoś jeszcze jest w chacie. Usłyszała, jak coś - była pewna, że to sztych saperki - z całą siłą i z głuchym odgłosem wali w czaszkę Dietera. Towarzyszył temu krótki metaliczny pogłos, ale ku jej zdziwieniu, upadku ciała nie było prawie słychać. Potem rozległo się drugie uderzenie, jakby ktoś rąbnął kantem szpadla lub ciężkiej łopaty w pień drzewa. Nancy uprzytomniła sobie, że Beth nic nie słyszy, bo od pewnego czasu ssała z zapałem fajkę z gandżią, usiłując na nowo rozniecić dogasający ognik. Nancy leżała nieruchomo, przyciskając do siebie pachnące jaśminem sari. Widmowa postać z drobnymi, sterczącymi piersiami i penisem chłopca przemknęła bezszelestnie tuż obok jej łóżka. Nic dziwnego, że nazywają go „Ślicznotką", pomyślała Nancy. - Beth! - próbowała zawołać, ale głos znów ją zawiódł. Przez kratkę przepierzenia buchnęło

nagle światło. Cienie spłoszonych szczurów przemknęły po suficie. Teraz Nancy widziała 284 wszystko przez ażurową przegrodę. Beth rozchyliła moskitierę i zapaliła lampę, żeby poszukać gandżi, gdy nagie ciało koloru herbaty pojawiło się obok jej łóżka. Rahul trzymał saperkę w swoich dużych dłoniach w taki sposób, że trzonek wtulił się w wygięcie jego pleców powyżej pośladków, a sztych chował się za łopatkami. - Cześć - powiedział Rahul do Beth. - Cześć. Kim jesteś? - zapytała Beth. Potem wydała z siebie zdławiony okrzyk, który kazał Nancy odwrócić wzrok. Opadła na łóżko i zakryła twarz pachnącym sari; nie chciała też patrzeć na sufit, bo wiedziała, że zobaczy tam ruchliwe cienie szczurów. - O rany, kim ty jesteś? - usłyszała głos Beth. Chłopcem czy dziewczyną? - Jestem śliczny, prawda? - zapytał Rahul. - Jesteś na pewno... inny - odparła Beth. Z odgłosu uderzenia saperką Nancy wywnioskowała, że Rahul nie lubił, żeby nazywać go „innym". Jego ulubionym przydomkiem była „Ślicznotka". Nancy ściągnęła sari z twarzy i wyrzuciła je poza moskitierę. Miała nadzieję, że spadło tam, gdzie pozostawił je Rahul. Potem znów zastygła w bezruchu, wpatrując się w sufit, po którym przemykały cienie szczurów; sprawiało to wrażenie, jakby kolejne ciosy saperki były dla nich sygnałem startowym. Po chwili Nancy przewróciła się powoli na bok i zerknęła przez kratę, żeby sprawdzić, co robi Rahul. Wyglądało na to, że wykonuje jakąś operację żołądka Beth, ale w końcu Nancy zorientowała się, że Rahul po prostu rysuje coś na brzuchu dziewczyny. Nancy zacisnęła powieki i zaczęła się modlić, żeby wróciła jej gorączka; choć nie wracała, dziewczyna zaczęła dygotać ze strachu. I to właśnie te dreszcze uratowały jej życie. Kiedy Rahul zbliżył się do niej, zęby Nancy szczękały tak jak przedtem. Natychmiast wyczuła u niego brak zainteresowania seksem; igrał z nią albo był po prostu ciekawy. - Wróciła ci ta okropna gorączka? - zapytał. - To chyba ciągle sen - odpowiedziała Nancy. - Oczywiście, kochanie. - Próbowałam zasnąć na dobre, ale męczyły mnie sny. - Złe sny? - Okropne. 285 - Opowiesz mi, co ci się śniło? - Chcę spać - odparła Nancy. Ku jej zaskoczeniu, nie protestował. Rozchylił moskitierę i usiadł na brzegu łóżka, po czym zaczął masować jej plecy między łopatkami, aż dreszcze minęły i mogła uspokoić oddech na tyle, by udawać głęboki sen - rozchyliła nawet usta i próbowała sobie wyobrazić, że nie żyje. Pocałował ją raz w skroń i raz w czubek nosa. W końcu poczuła, że wstał. Poczuła też, że wkłada jej delikatnie do rąk trzonek saperki. Choć nie słyszała, by zamykał za sobą drzwi, wiedziała, że poszedł sobie, bo szczury śmigały odważnie po całej chacie. Wślizgiwały się nawet pod moskitierę, jak gdyby były przekonane,

że w chacie leżą trzy trupy, nie dwa. Nancy zdecydowała, że może bez obawy wstać z łóżka. Gdyby Rahul był w pobliżu, szczury wiedziałyby o tym. W szarym świetle przedświtu Nancy zobaczyła, że Rahul użył do ozdobienia brzucha Beth pióra dobiego i niespieralnego tuszu do znaczenia bielizny. Pióro miało prymitywną drewnianą obsadkę i zwykłą grubą stalówkę; tusz był czarny. Rahul pozostawił kałamarz z tuszem i pióro na poduszce Nancy. Przypomniała sobie, że na chwilę wzięła i kałamarz, i pióro do ręki, a potem odłożyła je z powrotem na łóżko. Odciski jej palców były też na trzonku łopatki. Choć zachorowała natychmiast po przybyciu na miejsce, była pewna, że jest to dość odludna okolica. Wątpiła, czy zdoła przekonać miejscową policję, że Dietera i Beth zamordowała piękna kobieta z ptaszkiem małego chłopczyka. Rahul był na tyle sprytny, żeby nie opróżniać pasa na pieniądze na miejscu - zabrał po prostu pas ze sobą. Nie było żadnych oznak rabunku. Biżuteria Beth pozostała nietknięta, a w portfelu Dietera było nawet trochę pieniędzy. Pozostały też paszporty obojga. Nancy wiedziała, że większość pieniędzy jest w wibratorze, ale nawet nie próbowała go rozkręcać, bo atrapa była aż lepka od krwi Dietera. Wytarła ją tylko mokrym ręcznikiem i schowała do swojego plecaka. Pomyślała, że uwierzyłby jej inspektor Patel, pod warunkiem że uda jej się dotrzeć do Bombaju, zanim zatrzyma ją miejscowa policja. Na pierwszy rzut oka, pomyślała Nancy, może to wyglądać na morderstwo na tle zazdrości - na jeden z tych trójkątnych układów, w którym nagle się coś popsuło. Rysunek na brzuchu Beth nadawał zaś zbrodni 286 piętno diaboliczne, a w każdym razie zdradzał skłonność mordercy do makabrycznych żartów. Słoń był maleńki i prymitywnie narysowany, widoczny od przodu. Łeb miał nieproporcjonalnie szeroki, każde oko inne, do tego jedno zezowało, a właściwie było wytrzeszczone. Trąba zwisała bezwładnie, a od jej końca rozchodziło się wachlarzowato kilka grubych kresek - infantylny sposób zaznaczenia, że z trąby leci woda jak z prysznica albo z ogrodowego węża. Kreski te ciągnęły się aż do włosów łonowych Beth. Cały rysunek był nie większy od małej dłoni. Po chwili Nancy zrozumiała, dlaczego słoń jest lekko przesunięty w bok i dlaczego jedno oko robi wrażenie „wytrzeszczonego". Okiem tym był po prostu pępek Beth, obwiedziony tuszem. Drugie oko było nieudolną imitacją pępka. Ponieważ pępek miał prawdziwą głębię, oczy były niejednakowe - jedno zdawało się mrugać. Groteskowy czy wręcz komiczny efekt wzmacniało to, że jeden z kłów pozostawał w normalnej pozycji, podczas gdy drugi zadarty był do góry, jakby słoń mógł podnosić go tak, jak człowiek unosi brew. Był to zatem mały, ironiczny słoń - słoń z absolutnie niestosownym poczuciem humoru. Ucieczka Nancy przyodziała ciało Beth w tę samą koszulkę gimnastyczną, którą tamta miała na sobie, kiedy się poznały; teraz przynajmniej rysunek był zakryty. Pozostawiła jej świętą joni na szyi, w nadziei że talizman okaże się bardziej skuteczny na tamtym świecie, niż był na tym. Od strony lądu wstało słońce; rudawe światło przesączało się przez liście areki i palm kokosowych, pozostawiając większą część plaży w cieniu, co było prawdziwym

błogosławieństwem dla Nancy, która po godzinie machania saperką zdołała wykopać zaledwie płytki dół w pobliżu linii przypływu. Kiedy przytaszczyła przez plażę ciało Dietera, dół był już w połowie zalany wodą. Zanim ułożyła obok ciała Dietera i Beth, dookoła zaroiło się od błękitnych krabów, które odkryła, kopiąc, i które teraz usiłowały zaryć się z powrotem w piasku. Nancy wybrała specjalnie miejsce tuż za domem, gdzie piasek wydawał jej się miękki. Teraz zrozumiała, 287 dlaczego tak było. Wody przypływu wdzierały się w tym miejscu w głąb lądu i wsiąkały w splątany gąszcz roślin; wykopała dół za blisko tej zatoczki. Wiedziała, że zwłoki nie pozostaną zbyt długo pod ziemią. Co gorsza, sprzątając w pośpiechu potłuczone szkło w łazience, nastąpiła na najeżone dno butelki po coca-coli; kilka odłamków pozostało w ranie. Nie udało jej się wyjąć wszystkich, ale nie było na to czasu. Zakrwawiła dywanik w łazience tak, że musiała go zwinąć i włożyć (razem ze szkłem) do grobu. Pogrzebała też resztę rzeczy Dietera i Beth, włącznie ze srebrnymi bransoletami, które były na nią za małe, i z ukochanymi Upanis^adami Beth, których nie miała ochoty czytać. Nancy była zaskoczona tym, że kopanie grobu okazało się cięższe niż zawleczenie ciała Dietera na plażę; Dieter był wysoki, ale ważył mniej, niż sobie wyobrażała. Przemknęło jej przez myśl, że mogła odejść od niego, kiedy tylko chciała; mogła go podnieść i rzucić nim o ścianę. Czuła niewiarygodną siłę, ale gdy tylko skończyła zasypywać mogiłę, ogarnęło ją wielkie zmęczenie. Wpadła w nagłą panikę, kiedy stwierdziła, że nie może znaleźć skuwki srebrnego długopisu, który podarował jej Dieter - tego z wykaligrafowanym napisem Madę in India. Na części piszącej były słowa Madę in, na zaginionej skuwce India. Nancy odkryła już wcześniej pewien defekt: obie części nie trzymały się razem, jeśii nie zgrało się odpowiednio dwóch elementów napisu, w związku z czym skuwka zawsze gdzieś się zapodziewała. Nancy przeszukała całą chatę; uznała za raczej nieprawdopodobne, by to Rahul zabrał skuwkę - nie można nią przecież było pisać. Część zasadniczą miała Nancy, a ponieważ długopis był mały, ześliznął się na dno plecaka. Postanowiła go zatrzymać. Był w końcu z prawdziwego srebra. Nancy była już pewna, że gorączka minęła, bo umysł miała na tyle jasny, żeby pamiętać o zabraniu paszportów Dietera i Beth; zdawała sobie też sprawę z tego, że ich ciała zostaną szybko odnalezione. Kimkolwiek był właściciel chaty, znał całą ich trójkę. Przypuszczała, iż policja uzna, że odjechała autobusem z Kalangute lub odpłynęła promem z Pańdżimu. Plan Nancy był nadzwyczaj chytry: umieści paszporty Dietera i Beth w jakimś widocznym miejscu na przystanku autobusowym w Kalangute, sama zaś popły288 nie promem z Pańdżimu do Bombaju. W ten sposób - jeśli dopisze jej szczęście - policja będzie poszukiwać jej na dworcach autobusowych, podczas gdy ona będzie płynąć promem. Ale Nancy miała więcej szczęścia, niż na to liczyła. Kiedy odkryto ciała, właściciel, który wynajął chatę Dieterowi, zeznał, że widział Beth i Nancy tylko z daleka. Ponieważ Dieter był Niemcem, właściciel zakładał, że pozostała dwójka to również Niemcy, poza tym wziął

Nancy za mężczyznę. Była przecież taka wielka, zwłaszcza przy Beth. Poszukiwano więc niemieckiego hipisa. Kiedy znaleziono paszporty w Kalangute, policja dowiedziała się wprawdzie, że Beth była Amerykanką, trwała jednak w przekonaniu, że mordercą jest Niemiec podróżujący autobusem. Grobu nie odkryto od razu; przypływ wymywał piasek obok zatoczki po trochu. Nie wiadomo, czy pierwsze zwietrzyły coś padlinożerne ptaki, czy zdziczałe psy; zanim to się stało, po Nancy zaginął ślad. Odczekała, aż słońce wzniesie się ponad szczyty palm i jego biały blask zaleje plażę; wystarczyło kilka minut, by mokry piasek na grobie wysechł całkowicie. Nancy zatarła liściem palmy ślady stóp prowadzące do chaty, a potem, kulejąc, ruszyła w drogę. Było jeszcze wcześnie, kiedy opuściła Andżunę. Kiedy zobaczyła opalających się nagusów, wydawało jej się, że odkryła jakąś osamotnioną enklawę ekscentryków. Zrobiło to na niej niemiłe wrażenie - nie miała pojęcia, że okolica stała się tradycyjnym miejscem plażowania i kąpieli nudystów. Pierwszego dnia ze stopą nie było jeszcze najgorzej, ale po podrzuceniu paszportów Nancy musiała przejść przez całą Kalangute. Nie znalazła lekarza ani w Minie, ani w Yarmie. Ktoś powiedział jej, że lekarz władający angielskim zatrzymał się w hotelu „Concha"; kiedy tam dotarła, dowiedziała się, że akurat wyjechał. Powiedziano jej jednak, że znajdzie lekarza w Badze, w hotelu „Bardez". Nazajutrz, kiedy tam przybyła, odesłano ją z kwitkiem; tymczasem w ranę wdało się zakażenie. Kiedy wyszła z łazienki doktora Daruwalli po nie kończącej się serii kąpieli, nie mogła sobie przypomnieć, czy morderstwo miało miejsce przed dwoma, czy przed trzema dniami. Pamiętała jednakże swój rażący w jej odczuciu błąd. Wygadała się przed doktorem, że 289 zamierza popłynąć promem do Bombaju; było to bardzo niemądre z jej strony. Kiedy doktor wraz z żoną pomagali jej dojść do stolika na balkonie, odczytali jej milczenie jako objaw lęku przed chirurgicznym zabiegiem, tymczasem Nancy zastanawiała się, jak naprawić swoją gafę. Nawet nie drgnęła, gdy doktor robił jej zastrzyk znieczulający, a kiedy penetrował ranę, szukając odłamka szkła, powiedziała spokojnie: - Wie pan, zmieniłam zamiar. Nie pojadę do Bombaju, tylko na południe, autobusem z Kalangute do Pańdżimu, a tam przesiądę się na autobus do Margao. Chcę się dostać do Majsuru, tam gdzie robią te różne kadzidła, wie pan. Potem chciałabym jechać do Kerali. Co pan o tym sądzi? Chciała, żeby dobrze zapamiętał ten fałszywy plan marszruty. - Myślę, że jesteś bardzo ambitną podróżniczką! rzekł doktor Daruwalla. Wyciągnął z rany zaskakująco duży, półksiężycowaty odłamek szkła; wyglądało mu to, jak powiedział, na kawałek grubego dna butelki od coca-coli. Zdezynfekował mniejsze skaleczenia, usunąwszy z nich uprzednio odłamki, a potem założył na większą ranę gruby opatrunek z gazy. Dał jej też antybiotyk, który zabrał do Goa dla swoich dzieci. Miała zgłosić się do lekarza za kilka dni - lub szybciej, jeśli wystąpi zaczerwienienie wokół rany albo gorączka. Nancy nie słuchała; zastanawiała się, jak mu zapłaci. Uznała, że nie wypada go prosić, żeby rozkręcił wibrator, zresztą nie dałby sobie pewnie z tym rady. Nawiasem mówiąc, Farrokha

również nurtowały myśli o wibratorze. - Nie mogę panu zapłacić zbyt wiele - powiedziała Nancy. - Ależ ja w ogóle nie chcę zapłaty! rzekł doktor. Wręczył jej swą wizytówkę; robił to odruchowo. Nancy rzuciła okiem na adres. - Ale ja już panu mówiłam, że nie jadę do Bombaju - powiedziała. Wiem, ale jeśli dostanie pani gorączki lub wywiąże się zakażenie, może pani do mnie zatelefonować skądkolwiek. Albo jeżeli będzie pani trudno porozumieć się z jakimś innym lekarzem, poprosi go pani, żeby skontaktował się ze mną. - Dziękuję - rzekła Nancy. 290 - I proszę nie chodzić pieszo więcej, niż to konieczne - przypomniał jej doktor. - Pojadę autobusem - rzekła Nancy z naciskiem. Utykając, ruszyła ku schodom; po drodze spotkali Johna D. Doktor przedstawił jej młodzieńca. Nancy nie była w nastroju, żeby nawiązywać znajomość z tak przystojnym młodym człowiekiem, i chociaż ten okazał jej niezwykłą uprzejmość zaofiarował się nawet, że pomoże jej zejść po schodach - drażniła ją jego wyczuwalna europejska wyniosłość. Nie okazał ani krzty męskiego zainteresowania jej osobą, co zabolało ją bardziej niż skaleczona stopa. Pożegnała się jednak z doktorem i pozwoliła, żeby John D. zniósł ją ze schodów; wiedziała, że jest ciężka, ale on wyglądał na silnego. Narastało w niej przemożne pragnienie, żeby go zaszokować. Poza tym wiedziała, że on potrafi odkręcić wibrator. - Czy nie zechciałby pan wyświadczyć mi drobnej przysługi? - zapytała, kiedy znaleźli się w hallu. Pokazała mu atrapę, nie wyciągając jej z plecaka. - To się odkręca - wyjaśniła, patrząc mu prosto w oczy. - Ale ja jestem za słaba. — Patrzyła mu ciągle w twarz, gdy chwycił oburącz wielkiego kutasa; zapamiętała dobrze Johna D. dzięki tej jego wyniosłej minie. Gdy tylko poluzował czubek, powstrzymała go. - Wystarczy - powiedziała; nie chciała, żeby zobaczył pieniądze. Rozczarowało ją to, że nie zdołała go zaszokować, postanowiła więc spróbować innych sztuczek. Zdecydowała, że będzie mu patrzeć w oczy tak długo, aż zmusi go do odwrócenia wzroku. - Nie będę już pana trudzić - dodała cicho. - Nie musi pan wiedzieć, co jest w środku. Zapamiętała jego odruchowy, lekko pogardliwy grymas, bo John D. był aktorem na długo przedtem, nim wcielił się w postać Inspektora Dhara. Zapamiętała dobrze ów pogardliwy uśmieszek, ten sam, którym Inspektor Dhar miał później rozwścieczyć cały Bombaj. I to ona musiała w końcu odwrócić wzrok; to zapamiętała także. Obeszła z daleka przystanek autobusowy w Kalangute; była zdecydowana dostać się do Pańdżimu autostopem, nawet gdyby miała przejść kawał drogi i w razie czego posłużyć się saperką jako orężem. Miała nadzieję, że upłynie jeszcze dzień lub dwa, nim ktoś 291 odkryje ciała. Ale zanim zdążyła się zorientować, jak dostać się do Pańdżimu, przypomniała sobie odłamek szkła, który doktor wyjął z jej stopy. Pamiętała, że pokazał go jej i odłożył na

popielniczkę stojącą na stoliku obok hamaka. Prawdopodobnie go wyrzuci. Co jednak będzie, jeśli usłyszy o szkle w grobie hipisów - bo tak na pewno nazwą ten grób - i zacznie się zastanawiać, czy odłamek wyjęty z jej stopy nie pasuje przypadkiem do reszty? Była późna noc, gdy Nancy znalazła się ponownie pod hotelem „Bardez". Drzwi wejściowe były zamknięte, a chłopiec, który przez całą noc sypiał na macie w hallu, teraz zajęty był przemawianiem do towarzyszącego mu psa; dzięki temu pies nie usłyszał Nancy, kiedy ta wspinała się po winorośli na balkon Daruwallów. Zastrzyk z prokainy przestał działać i stopa pulsowała, ale gdyby nawet dziewczyna krzyczała z bólu i obijała się po ciemku o meble, nie obudziłoby to doktora. Lunch Farrokha został opisany już wcześniej. Byłoby przesadą opisywać równie szczegółowo jego obiad; wystarczy powiedzieć, że zamiast ryby zamówił wieprzowinę yindaloo, a następnie spałaszował sorpotel, duszoną wątróbkę wieprzową w sosie winegret. W jego ciężkim oddechu dominował jednak aromat marynowanej kaczki przyprawionej tamaryszkiem, a pochrapywania mieszały się z eksplozjami beknięć przesyconych zapachem młodego czerwonego wina, którego nadużycia przyszło mu rankiem głęboko żałować. Powinien był poprzestać na piwie. Julia dziękowała Bogu, że zdecydował się spać na balkonie, gdzie tylko morze - nie licząc istnego legionu jaszczurek i chmary owadów narażone było na wysłuchiwanie posapywań i czkań doktora. Julia także potrzebowała wytchnienia od uniesień zainspirowanych wysoce artystyczną prozą pana Jamesa Saltera. Wspomnienie wibratora hipiski ostudziło na jakiś czas jej seksualny zapał. Jeśli chodzi o zbiorowisko owadów i jaszczurek, które obiegły moskitierę chroniącą rozkosznego doktorka, to zarówno gekony, jak moskity zachwycone były dźwiękami i woniami dochodzącymi z hamaka. Przed udaniem się na spoczynek doktor wziął kąpiel i teraz jego pulchne, kawowe ciało przypudrowane było od głowy do stóp pachnącym talkiem. Starannie ogolone policzki i szyję skropił Farrokh wodą toaletową o cytrynowym aromacie. Zgolił 292 nawet wąsy, pozostawiając tylko małą bródkę; poza tym twarz miał gładką jak niemowlę. Był tak czyściutki i pachniał tak rozkosznie, iż Nancy odniosła wrażenie, że tylko moskitiera chroni go przed pożarciem przez gekony i moskity. Spał głębokim snem; wydawało mu się, że umarł i leży pochowany gdzieś daleko w Chinach, a najzagorzalsi wielbiciele próbują wykopać jego zwłoki - aby zdobyć wymagany dowód świętości. Doktor marzył, żeby zostawili go w spokoju; było mu dobrze, tkwił w hamaku pogrążony w stuporze wywołanym przejedzeniem nie mówiąc już o działaniu wina. Sen, że dobierają się do niego te cmentarne hieny, był z pewnością dowodem na to, że pofolgował sobie nadmiernie. No i co z tego, że moje ciało to cud? -- myślał we śnie. - Zostawcie mnie w spokoju! Tymczasem Nancy znalazła to, czego szukała: na popielniczce, zbrukanej tylko plamką zakrzepłej krwi, leżał półksiężycowaty odłamek szkła. Kiedy poń sięgnęła, doktor Daruwalla krzyknął akurat: „Zostawcie mnie w Chinach!". Wierzgnął nogami i Nancy zobaczyła, że

jedna z jego pięknych stóp barwy skorupki od jajka wysuwa się spod moskitiery. Sterczała teraz bezbronna, wystawiona na niebezpieczeństwa czające się w mroku nocy. Gwałtowny ruch sprawił, że gekony rozpierzchły się na wszystkie strony, a chmura moskitów zawirowała wzburzona nad hamakiem. Nancy zawahała się; w końcu doktor wyświadczył jej przysługę... Przez chwilę stała nieruchomo i nasłuchiwała, żeby upewnić się, że Farrokh śpi głęboko. Nie chciała go obudzić, ale nie mogła też odejść, pozostawiając jego wspaniałą stopę na pastwę żywiołu. Rozważała, jak by tu z powrotem ulokować nogę wewnątrz moskitiery, ale pobudzone ostatnimi wydarzeniami czujność i rozsądek nie pozwoliły jej ryzykować. Zeszła po winorośli na patio; wymagało to posługiwania się obiema rękami, więc delikatnie ścisnęła szkło w zębach, uważając, żeby nie pokaleczyć języka i warg. Pokuśtykała w ciemnościach w stronę Kalangute i po drodze wyrzuciła odłamek. Wpadł bezgłośnie w gęstwę otaczającą kępę palm - i pozostał tam, równie niewidoczny dla ludzkich oczu jak utracona niewinność Nancy. 293 Nie ten paluch Nancy miała szczęście, że w porę opuściła hotel „Bardez". Nie miała pojęcia, że Rahul jest tu gościem, ani też Rahul nie wiedział, że Nancy była pacjentką doktora Daruwalli. To, że się nie spotkali, było wyjątkowo szczęśliwym zbiegiem okoliczności, bo Rahul także wspiął się po winorośli na balkon Daruwallów - i to tej samej nocy. Nancy przyszła i poszła sobie, a kiedy Rahul znalazł się na balkonie, nieszczęsna stopa doktora w dalszym ciągu pozostawała narażona na atak nocnych drapieżców. W charakterze drapieżcy przybył tu również Rahul. Dowiedział się od niewinnych córek doktora Daruwalli, że John D. sypia zwykle w hamaku na balkonie. Rahul wszedł na balkon, żeby uwieść Johna D. Dla węszycieli sensacji byłoby zapewne rzeczą nader interesującą pospekulować, czy by mu się powiodło, czy nie, ale Johna D. ominęła ta próba, ponieważ owej bogatej w wydarzenia nocy w hamaku spał doktor Daruwalla. Mrok, a także zaślepienie spowodowane niecierpliwością, zmyliły Rahula. Śpiący pod moskitierą pachniał bez wątpienia kusząco. Zmieniony kolor jego skóry był zapewne skutkiem igraszek księżycowej poświaty. Grze nikłego światła przypisywał też Rahul złudne wrażenie, że John D. zapuścił małą bródkę. Palce wytkniętej poza moskitierę stopy były małe i bezwłose, a sama stopa drobna, niemal dziewczęca. Rahulowi poduszka tej stopy wydawała się rozkosznie mięsista i miękka, a cała stopa doktora - w odróżnieniu od gładkiej, brązowej skóry w okolicach kostki - nieprzyzwoicie wręcz różo-wiutka. Rahul uklęknął i zaczął gładzić maleńką stopę doktora swą dużą dłonią, ocierać się policzkiem o świeżo namaszczone pachnidłami palce. Gdyby doktor wykrzyknął teraz znienacka: „Ale ja nie chcę żadnego cudu!" - wystraszyłby go śmiertelnie. Jak już wspomniano, doktor śnił, że jest Franciszkiem Xavierem, wydobytym z grobu i przeniesionym wbrew swej woli do bazyliki de Bom Jesus w Goa. Dokładniej, śniło mu się, że jest cudownie zachowanym ciałem Franciszka Xaviera, z którym wyprawiano przeróżne rzeczy - także wbrew jego woli. Ale pomimo grozy, jaka go w związku z tym ogarnęła, Farrokh nie mógł we śnie wydobyć

294 głosu, wyartykułować swojego strachu; przejedzenie i nadmiar wina tak go obezwładniły, że musiał cierpieć w milczeniu - choć wiedział, że lada chwila jakiś oszalały pielgrzym odgryzie mu palec. Znał przecież tę historię. Rahul przeciągnął językiem wzdłuż podeszwy wonnej stopy i poczuł smak talku z lekką czosnkową nutą. Ponieważ zaś stopa doktora była jedyną częścią jego ciała, której nie chroniła moskitierą, mógł zamanifestować swą wielką namiętność do zachwycającego Johna D. tylko w jeden sposób: biorąc to, co było w jego przekonaniu dużym palcem prawej stopy młodzieńca, do ust. Zaczął ssać palec z takim zapałem, że doktor Daruwalla aż jęknął. Początkowo Rahul walczył z pokusą ukąszenia palucha, ale wreszcie uległ jej i z wolna zatopił w nim zęby. Udało mu się na moment przezwyciężyć nieodparty impuls, ale po chwili znów poddał się słabości i ugryzł mocniej. To powstrzymywanie się przed przekroczeniem pewnych granic i połknięciem doktora Daruwalli w całości lub po kawałeczku było dlań istną torturą. Kiedy w końcu puścił stopę, obaj - i on, i doktor - dyszeli głęboko. Śpiący Farrokh był przekonany, że obłąkana kobieta już go załatwiła - odgryzła jego święty palec, powodując dramatyczny ubytek cudownych zwłok w stosunku do tego, co pierwotnie złożono do grobu. Kiedy Rahul zaczął się rozbierać, doktor Daruwalla wycofał swą okaleczoną stopę z niebezpiecznego zewnętrznego świata; instynktownie zwinął się w kłębek, bo ogarnął go strach, że nadchodzą emisariusze z Watykanu — żeby zabrać do Rzymu jego ramię. Farrokh daremnie próbował dać głośno wyraz swej trwodze przed zbliżającą się amputacją, Rahul zaś szykował się do zgłębienia tajemnic, jakie kryła moskitierą. Wydawało mu się, że byłoby najlepiej, gdyby John D. obudził się z twarzą wtuloną między jego piersi, bo one właśnie należały do najwspanialszych atrybutów jego, Rahula, kobiecości. Ale po krótkim namyśle doszedł do wniosku, że skoro coś tak perwersyjnego jak ssanie i ukąszenie palucha najwyraźniej podnieciło młodzieńca, być może powinien zaryzykować śmielszy atak. Przyczyną najgłębszej frustracji zalotnika było to, że nie może zastosować żadnego z wariantów, dopóki nie uda mu się rozwiązać irytującej zagadki, jak dostać się pod moskitierę. I właśnie w takich 295 to skomplikowanych okolicznościach Farrokhowi udało się wreszcie wyartykułować swoje przerażenie. Rahul, który rozpoznał głos doktora, usłyszał wyraźnie jego okrzyk: - Nie chcę być świętym! Ta ręka jest mi potrzebna - to bardzo dobra ręka! W hallu zaszczekał pies stróżującego chłopca i ten znów przemówił do zwierzęcia. Rahul nienawidził doktora Daruwalli równie gorąco, jak pragnął Johna D., a zatem fakt, iż przed chwilą pieścił, ssał i kąsał stopę doktora, zaszokował go do tego stopnia, że zakręciło mu się w głowie. Ubrał się pospiesznie, wściekły i zdetonowany. Gorzki posmak talku pozostawał na jego języku jeszcze gdy schodził po winorośli na patio; psa w hallu zaalarmowały odgłosy spluwania i znów zaszczekał. Tym razem chłopiec otworzył drzwi z klucza i wyjrzał bojaźliwie, wypatrując czegoś na zasnutej mgłą plaży. Z balkonu dotarł do niego okrzyk doktora Daruwalli: - Ludożercy! Katoliccy maniacy! - Nawet niedoświadczonemu młodemu hindusowi taka

kombinacja wydała się szokująca. W tym momencie pies zaniósł się ujadaniem, zaskoczony, podobnie jak jego pan, nagłym pojawieniem się w drzwiach Rahula. - Nie zamykaj - szepnął Rahul. Chłopiec wpuścił go do środka i wręczył mu klucz od pokoju. Rahul miał na sobie obszerną spódnicę, z rodzaju tych, które łatwo założyć i zdjąć. Jego jask-rawożółty stanik przyciągał nieśmiałe, ukradkowe spojrzenia chłopca zaintrygowanego kształtnym biustem Rahula. W innych okolicznościach Rahul ująłby oburącz głowę chłopca i przyciągnął go do swych piersi, a potem poigrał z jego małym kutaskiem lub ob-całował chłopca, wsuwając mu język do gardła tak głęboko, że ten straciłby dech. Ale teraz Rahul nie był w nastroju do takich karesów. Znalazłszy się w swoim pokoju, szczotkował zęby tak długo, aż smak talku doktora Daruwalli zniknął. Potem rozebrał się i położył na łóżku, z którego mógł podziwiać swoje odbicie w lustrze. Nie miał ochoty się onanizować. Zaczął rysować, ale nic mu nie wychodziło. Rahul był wściekły na doktora Daruwallę za to, że spał w hamaku Johna D.; rozsierdziło go to tak bardzo, że nie mógł się nawet podniecić. W sąsiednim pokoju chrapała Promila. 296 Na dole, w hallu, chłopiec próbował uciszyć psa. Dziwiło go to, że pies jest tak wzburzony; zwykle nie zwracał uwagi na kobiety. Tylko bliskość mężczyzny mogła sprawić, że jeżyła się na nim sierść albo zaczynał krążyć na wyprężonych łapach, węsząc wszędzie tam, gdzie przeszedł intruz. To, że pies zareagował w ten sposób na Rahula, zdumiało chłopca. On sam też musiał się uspokoić, bo widok biustu Rahula zrobił na nim mocne wrażenie; był tak podniecony, że miał solidną - jak na tak młodego chłopca - erekcję. Wiedział przy tym doskonale, że hali hotelu „Bardez" nie jest miejscem odpowiednim do folgowania fantazjom. Nie mogąc nic poradzić, położył się na macie, po czym przywabił psa, żeby położył się obok niego, i zaczął przemawiać do niego tak, jak to czynił przedtem. Farrokh nawrócony O świcie, na drodze do Pańdżimu Nancy udało się szczęśliwie obudzić współczucie w motocykliście, który zauważył, że dziewczyna utyka. Nie był to jakiś okazały motocykl zaledwie 250cc - ale lepszy niż żaden. Kierownicę zdobiły czerwone plastikowe frędzle, na szkle reflektora czerniała kropka, przy tylnym kole zamontowany był po lewej stronie ochraniacz zabezpieczający przed wkręceniem się sari. Nancy miała na sobie dżinsy, więc po prostu siadła okrakiem na siodełku za chudym kilkunastoletnim motocyklistą. Bez słowa objęła chłopaka w pasie; wiedziała, że wyrostek nie potrafi jechać tak szybko, żeby ją wystraszyć. Motocykl wyposażony był w sterczący masywny zderzak, osłaniający prawie cały przód pojazdu. W środowisku zawodowym doktora Daruwalli te tak zwane zderzaki nazywano łamaczami piszczeli, ponieważ zwykle podczas karambołu gruchotały piszczele motocyklistów ale za to chroniły przed uszkodzeniem zbiornik paliwa. Ciężar Nancy wprawił początkowo młodego motocyklistę w zakłopotanie, bo wpływał zasadniczo na sposób pokonywania zakrętów - chłopak musiał zwolnić. - Czy to może jechać szybciej? - zapytała Nancy. Nie za bardzo rozumiał, co do niego mówi, a może jej głos zabrzmiał mu w uszach

297 podniecająco; niewykluczone, że to nie jej utykanie zwróciło jego uwagę, lecz opięte dżinsy, jasne włosy - lub wręcz rozkołysane piersi, które teraz przyciskały się do jego pleców. - Tak lepiej - powiedziała Nancy, kiedy odważył się dodać gazu. Czerwone plastikowe frędzle targane pędem powietrza furkotały jak oszalałe; zdawały się przynaglać Nancy w jej pędzie ku przystani i wybranemu przeznaczeniu czekającemu na nią w Bombaju. Sprzymierzyła się ze złem; rozczarowało ją to głęboko. Była grzesznicą poszukującą daremnie zbawienia; uważała, że tylko nie tknięty zepsuciem i odporny na nie policjant może na powrót obudzić tkwiące w niej dobro. Wyczuła w inspektorze Patelu pewien wewnętrzny konflikt. Wiedziała, że jest prawy i uczciwy, ale jednocześnie była przekonana, że potrafi go uwieść; logika jej rozumowania polegała na tym, iż wierzyła w możliwość przejęcia jego cnót i poczucia honoru. Złudzenia Nancy nie były czymś wyjątkowym i oryginalnym, nie były też iluzjami, jakim ulegają wyłącznie kobiety. Nancy żywiła odwieczne przekonanie, że skutki licznych błędnych decyzji w sprawach seksu można naprawić - lub nawet wymazać całkowicie - podejmując jedną decyzję słuszną. Nikt nie powinien mieć jej za złe, że próbowała to zrobić. Podczas gdy Nancy mknęła na motocyklu yezdi w stronę przystani promu i ku swemu przeznaczeniu, doktora Daruwal.'ę obudził po nocy wypełnionej obłąkańczymi snami i mękami niestrawności tępy, ale uporczywy ból w paluchu prawej nogi. Farrokh wyplątał się z moskitiery i zwiesił nogi z hamaka, ale zaledwie wsparł się lekko na prawej stopie, duży palec przeszyło ostre ukłucie bólu; przez ułamek sekundy wyobrażał sobie, iż wciąż śni, że jest ciałem świętego Franciszka. W świetle wczesnego poranka, świetle barwy stłumionego brązu przypominającym nieco kolor skóry doktora - obejrzał swój paluch. Skóra nie była przecięta, ale głębokie szkarłatnofioletowe ślady były z całą pewnością śladami zębów. - Julia! - wrzasnął. - Duch mnie ugryzł! Żona przybiegła na balkon. - Co się stało, Liebchen? - Spójrz na mój palec! - Ugryzłeś się sam w nogę? - zapytała Julia z wyraźnym niesmakiem. 298 - To cud!- zawołał doktor. — To duch tej wariatki, która ugryzła świętego Franciszka! - Nie bluźnij - ostrzegła go Julia. - Ja nie bluźnię, ja uwierzyłem! - zawołał doktor. Próbował zrobić krok, ale ból w palcu był tak dotkliwy, że Farrokh osunął się z jękiem na kolana. - Ciszej, bo obudzisz dzieci i cały hotel! - upomniała go Julia. - Chwalcie Pana - wyszeptał Farrokh, wczołgując się z powrotem do hamaka. - Ja wierzę! Panie Boże, oszczędź mi dalszej męki. - Runął na hamak, przyciskając ramiona do piersi. - A co będzie, jeśli przyjdą po moją rękę? Julia patrzyła na niego z dezaprobatą. - Pewnie coś zjadłeś - rzekła. - Albo przyśnił ci się ten wibrator. - Chyba tobie - odciął się Farrokh ponuro. - Ja przechodzę męki nawrócenia, a ty mi wyjeżdżasz z tym wielkim fiutem!

- Bo też zachowujesz się co najmniej dziwnie - rzekła Julia. - Ależ ja doznałem religijnego objawienia! - upierał się Farrokh. - Nie widzę w tym nic religijnego - odparła Julia. — Spójrz na mój palec! -- zawołał doktor. - Może sam ugryzłeś się przez sen - zasugerowała żona. - Julio! - rzekł doktor Daruwalla z wyrzutem. - Myślałem, że jesteś chrześcijanką. - Ale nie latam i nie obwieszczam całemu światu, że nią jestem - stwierdziła Julia. Na balkonie pojawił się John D., który nie domyślał się nawet, że przeżycie doktora Daruwalli, choć w nieco innym wariancie, o mały włos nie stało się jego udziałem. - Co tu się dzieje? - zapytał. - To sypianie na balkonie jest najwidoczniej niebezpieczne - rzekła Julia. - Coś ugryzło Farrokha w palec - pewnie jakieś zwierzę. - To są ślady ludzkich zębów! - oświadczył doktor. John D. przyjrzał się ugryzionemu paluchowi z typową dla siebie nonszalancją. - Może to małpa - zasugerował. Doktor Daruwalla zwinął się w kłębek w hamaku, postanawiając, że ukarze żonę i młodego człowieka milczeniem. Julia, John D. i córki Daruwallów zjedli tego dnia śniadanie na małym patio pod 299 balkonem; od czasu do czasu podnosili wzrok i wpatrywali się w winorośl, tam, gdzie prawdopodobnie leżał nadąsany Farrokh. Mylili się — °n si? me dąsał, on się modlił. Ponieważ zaś nie miał \v tej dziedzinie doświadczenia, jego modlitwa przypominała monolog wewnętrzny, typowe jeremiady, jakie zwykle towarzyszą ciężkiemu kacowi. O Boże! modlił się doktor Daruwalla. - Nie musisz zabierać mi ręki -- palec całkowicie mnie przekonał. Nie potrzebuję więcej argumentów. Przekonałeś mnie od pierwszego razu, Boże. Zrobił pauzę, po czym dodał: - Zostaw, proszę, moją rękę w spokoju. Nieco później głosy dochodzące z balkonu Daruwallów na pierwszym piętrze usłyszał w hallu hotelu „Bardez" syfilityczny roznosiciel herbaty. Ali Ahmed był w powszechnej opinii głuchy, toteż wszyscy pogodzili się z tym, że słyszy „głosy" bez przerwy. Ale on naprawdę słyszał modlitwę doktora Daruwalli, bo ten przez cały ranek mamrotał głośno, i to dokładnie w rejestrze, który syfilityczny służący odbierał najwyraźniej. - Serdecznie żałuję, jeśli cię kiedykolwiek obraziłem, Panie - mruczał doktor. - Serdecznie żałuję, żałuję z całego serca, naprawdę. Nie zamierzałem z nikogo szydzić - najwyżej sobie żartowałem - wyznawał ze skruchą. - I ty, święty Franciszku, też mi wybacz! - Na dole rozszczekała się nagle cała sfora psów, jak gdyby rejestr głosu doktora był doskonale słyszalny także dla nich. - Jestem chirurgiem, Panie - zawodził doktor. - Ręce są mi potrzebne, i to obie! Odmówił opuszczenia hamaka, w którym dokonał się akt nawrócenia, Julia zaś i John D. spędzili cały ranek na układaniu planu wykurzenia go z balkonu, żeby przypadkiem nie pozostał tam na kolejną noc. Nieco później, w ciągu dnia, gdy kac zelżał, Farrokh odzyskał trochę pewności siebie. Oświadczył Julii, iż jego zdaniem wystarczy, że zostanie chrześcijaninem; chodziło mu

prawdopodobnie o to, że nie musi stawać się od razu katolikiem. Czy Julia nie sądzi, dopytywał się, że wystarczyłoby, gdyby został protestantem? A może anglikaninem? Tymczasem Julię zaniepokoiła poważnie głębokość i barwa śladów na paluchu męża; choć skóra była nie naruszona, Julia obawiała się wścieklizny. 300 - Julio! - jęknął Farrokh. - Ja tu się martwię o zbawienie duszy, a ty się przejmujesz jakąś wścieklizną! - Mnóstwo małp choruje na wściekliznę zauważył John D. - Jakich małp?! - zawołał doktor Daruwalla. - Ja tu nie widzę żadnych małp! Widzieliście tu jakieś małpy? Pochłonięci kłótnią przeoczyli wyprowadzkę Promili Rai i jej piersiastego bratanka z hotelu. Koszmarna para zamierzała wrócić do Bombaju, ale jeszcze nie tego dnia. Nancy znów dopisało szczęście - Rahul nie płynął tym samym promem. Promila podejrzewała, że wakacje nie były dla bratanka zbyt udane, a więc chętnie przyjęła zaproszenie na całonocny bal maskowy odbywający się w willi znajomych w starym Goa, bal, który mógł okazać się dla Rahula sporą atrakcją. Z punktu widzenia Rahula wakacje nie były jednak tak zupełnie nieudane. Ciotka nie skąpiła mu pieniędzy, ale oczekiwała też, że Rahul sam sfinansuje częściowo swą wielokrotnie już omawianą wyprawę do Londynu. Choć Promila zamierzała wspomóc go materialnie, chciała, żeby dołożył coś z własnych pieniędzy. W pasie Dietera było parę tysięcy marek, ale Rahul, biorąc pod uwagę jakość i ilość haszyszu, jaką Dicter zamierzał zakupić, spodziewał się, że będzie tego więcej. Oczywiście więcej, i to znacznie więcej pieniędzy pozostało w wibratorze. Promila sądziła, że jej bratanek zainteresowany jest rzeczywiście studiami w szkole sztuk pięknych w Londynie. Wiedziała też, że Rahul myśli o kompletnej zmianie płci, a takie operacje są kosztowne. Promila gardziła mężczyznami, była więc zachwycona decyzją bratanka i tym, że zostanie on jej bratanicą, ale myliła się grubo, sądząc, że głównym motywem planowanego wyjazdu do Londynu była chęć „studiowania malarstwa". Gdyby pokojówka, która sprzątała pokój Rahula, przyjrzała się uważniej pogniecionym papierom w koszu na śmieci, mogłaby zdradzić Promili, że plastyczne talenty Rahula objawiały się wyłącznie w postaci pornografii, jaką odrzuciłaby większość szacownych akademików. Pokojówkę zaszokowałyby zwłaszcza autoportrety, ale wszystkie zmięte rysunki były dla niej tylko kulkami papieru, nie zadała sobie więc trudu, by im się bliżej przyjrzeć. 301 Podczas jazdy do willi w starym Goa Promila zajrzała do portmonetki Rahula i zobaczyła jego nowy, osobliwy spinacz do banknotów, a w każdym razie coś, czego używał jako spinacza - ni mniej, ni więcej tylko skuwkę srebrnego długopisu. - Ależ z ciebie ekscentryk, kochanie! - zawołała. - Dlaczego nie kupisz sobie normalnego spinacza do pieniędzy, jeśli lubisz takie rzeczy? - Droga cioteczko - wyjaśnił jej Rahul cierpliwie - stwierdziłem, że normalne spinacze są za

luźne, chyba że ma się gruby plik banknotów. Co do mnie, lubię nosić luzem, nie w portfelu, kilka banknotów o mniejszych nominałach, co jest bardzo wygodne przy płaceniu za taksówkę czy dawaniu napiwków. — Zademonstrował jej, jakim sprężystym i mocnym spinaczem jest srebrna skuwka i jak świetnie trzyma nawet parę rupii. - Poza tym to prawdziwe srebro - dodał. Promila ujęła skuwkę swą żylastą dłonią. - Rzeczywiście, kochanie - zgodziła się. Potem przeczytała głośno jedno jedyne wygrawerowane na tej części długopisu słowo: India. - No, to istotnie bardzo oryginalne rzekła. - To samo sobie pomyślałem - stwierdził Rahul i schował ekscentryczny rekwizyt do torebki. Tymczasem doktor zaczął odczuwać głód, a w związku z tym jego modły nie były już tak żarliwe; z wolna odzyskiwał też poczucie humoru. Po jedzeniu zaczął wręcz żartować na temat swego nawrócenia. - Ciekawe, czego teraz zażąda ode mnie Wszechmogący - powiedział do Julii, ona zaś znów skarciła go, że bluźni. To, co los trzymał dlań w zanadrzu, wystawiło nową wiarę doktora na ciężką próbę. Tak samo, jak znalazła go Nancy, wypatrzyła go policja. Tego dnia odkryto przypadkowo coś, co wkrótce nazwano „grobem hipisów", i policja poszukiwała lekarza, który mógłby ustalić przyczynę śmierci jego upiornych „lokatorów". Rozpoczęto poszukiwania jakiegoś lekarza spędzającego w Goa urlop. Miejscowy mógłby o tej zbrodni za dużo gadać, tak przynajmniej powiedzieli policjanci doktorowi Daruwalli. - Ale ja nie przeprowadzam autopsji! - zaprotestował doktor. Mimo to pojechał do Andżuny, żeby obejrzeć ciała. 302 Panowała powszechna opinia, że to kraby zmasakrowały ciała, utrudniając oględziny; o ile słona woda spełniła w skromnym zakresie rolę środka konserwującego, o tyle nie zdołała stłumić odoru zgnilizny. Farrokh bez trudu ustalił, że przyczyną śmierci były ciosy zadane w głowę, ale ciało kobiety zostało bardziej zmasakrowane. Jej przedramiona i grzbiety dłoni były straszliwie pocięte, co mogło oznaczać, że próbowała się bronić; mężczyzna najwyraźniej nie zdążył się nawet zorientować, co się dzieje. Tym, co najbardziej utkwiło w pamięci Farrokha, był rysunek przedstawiający słonia. Pępek zamordowanej dziewczyny przeobraził się w mrugające oko; jeden z kłów był zawadiacko uniesiony, jakby słoń uchylał nie istniejącego kapelusza w nonszalanckim pozdrowieniu. Krótkie kreski wskazywać miały na to, że z trąby leci „woda" i rozpryskuje się wachlarzowato, skraplając włosy łonowe martwej dziewczyny. Ta zamierzona kpina utkwiła w świadomości doktora Daruwalli na następne dwadzieścia lat; zapamiętał ten mały rysunek aż nazbyt wyraźnie. Kiedy zobaczył potłuczone szkło, odczuł tylko lekki, podświadomy niepokój, ale uczucie to szybko minęło. Po powrocie do hotelu „Bardez" próbował odnaleźć kawałek szkła wyjęty ze stopy dziewczyny, ale bez powodzenia. A zresztą czego by to miało dowodzić, gdyby nawet

odłamek pasował do szkła z grobu? Potłuczonych butelek było wszędzie pełno. Poza tym policja powiedziała mu już, że mordercą jest prawdopodobnie jakiś Niemiec. Farrokh pomyślał sobie, że hipoteza ta pasuje do opartego na uprzedzeniach przekonania lokalnej policji - że mianowicie tylko hipis z Europy lub z Ameryki zdolny jest do podwójnego mordu i beztroskiego ozdobienia zwłok groteskowym rysuneczkiem. Jak na ironię, to właśnie te zabójstwa i rysunek podsyciły na nowo twórcze ambicje doktora Daruwalli. Zaczął sobie wyobrażać, że to on jest detektywem. Sukcesy doktora w dziedzinie ortopedii pobudziły u niego apetyty natury komercyjnej; rozważania na temat zabójstwa sprawiły, że zaczął myśleć o sobie jako wziętym scenarzyście. Żaden pojedynczy film nie zaspokoiłby tego nie nasyconego pragnienia twórczej samorealizacji; tylko seria filmów z postacią tego samego detektywa jako swoistego łącznika zdołałaby zadowolić doktora. I wreszcie 303 stało się. Pod koniec urlopu, na promie do Bombaju, doktor Daruwalla wymyślił Inspektora Dhara. Farrokh zaobserwował na promie, że młode kobiety nie mogą wprost oderwać oczu od pięknego Johna D. Nagle w wyobraźni F;.rrokha zmaterializował się bohater, jakiego zapewne dostrzegały w młodzieńcu, pożerając go wzrokiem. Podniecenie wywołane lekturą Jamesa Saltera stawało się stopniowo elementem przeszłości, częścią drugiego miesiąca miodowego, który doktor zostawiał za sobą. Morderstwo i degeneracja przemawiały do niego teraz donośniej niż sztuka. A poza tym, jaką karierę mógł zrobić John D.! Farrokhowi nie postało w głowie, że dziewczyna z wielkim wibratorem mogła widzieć te same ofiary morderstwa, które widział on. Ale dwadzieścia lat później nawet filmowa wersja rysunku z brzucha Beth uruchomiła dzwonek alarmowy w mózgu Nancy. Bo czyż mogło być przypadkiem to, że pępek ofiary był mrugającym okiem słonia, lub to, że kieł był uniesiony? W filmie nie było wprawdzie widać włosów łonowych, ale i tu ukośne kreski wskazywały na to, że woda tryska z trąby słonia jak z prysznica albo z ogrodowego węża. Nancy zapamiętała także doskonale pięknego, opanowanego młodzieńca, którego przedstawił jej doktor Daruwalla. Kiedy zobaczyła pierwszy film z Inspektorem Dharem, przypomniała sobie, skąd zna ten ironiczny uśmieszek. Przyszły aktor był tak silny, że bez trudu zniósł ją ze schodów; przyszły gwiazdor był tak wyniosły, że jej prośba o rozkręcenie opornego wibratora nie wywarła na nim najmniejszego wrażenia. I właśnie o tym wszystkim myślała wtedy, gdy przekazywała doktorowi Daruwalli bezlitosne wezwanie. „Wiem, kim pan jest naprawdę, wiem, co pan naprawdę robi" - informowała doktora. „Niech pan to powie podkomisarzowi prawdziwemu policjantowi. Niech pan mu powie, kim pan jest. I co pan robi" - instruowała ukrytego za pseudonimem scenarzystę, bo odgadła, kim jest twórca postaci Inspektora Dhara. Nancy wiedziała, że nikt inny nie mógłby wymyślić takiego rysunku dla potrzeb kina. Twórca postaci Dhara musiał widzieć to, co widziała ona. A przystojnego Johna D., znanego teraz jako 304

Inspektor Dhar, nie poproszono by z pewnością, żeby oglądał ofiary mordu. To była domena doktora. Nancy wiedziała zatem, że to nie Dhar stworzył sam siebie; Inspektor Dhar był również „domeną" doktora. Doktor zaś był kompletnie zdezorientowany. Pamiętał, jak przedstawił Nancy Johna D. i jak ten szarmancko zniósł ciężką dziewczynę ze schodów. Czy Nancy widziała jakiś film z Inspektorem Dharem? A może wszystkie? Czy rozpoznała po latach Johna D.? No dobrze, ale jak mogła dokonać takiego przeskoku myślowego i odgadnąć, że to on, doktor, jest twórcą postaci Dhara? I skąd mogła znać „prawdziwego policjanta", jak go nazywała? Doktor Daruwalla mógł się tylko domyślać, że chodzi jej o podkomisarza Patela. Nie wiedział oczywiście, że Nancy zna detektywa Patela od dwudziestu lat - że, co więcej, jest jego żoną. Doktor i pacjentka spotykają są ponownie Czytelnik pamięta może jeszcze, że doktor siedział przez cały ten czas w swej sypialni. Teraz był znowu sam; Julia zostawiła go w końcu i poszła przeprosić Johna D., a przy okazji sprawdzić, czy kolacja całkiem nie wystygła. Doktor Daruwalla zdawał sobie sprawę z tego, że takie przetrzymywanie Johna D. jest z jego strony wielkim nietaktem, ale telefon od Nancy sprawił, że postanowił nieodwołalnie porozmawiać z podkomisarzem Patelem. Sprawa, jaką detektyw chciał z nim omówić prywatnie, była dla doktora mniej ważna; Farrokha interesowało bardziej, gdzie jest teraz Nancy ł skąd zna „prawdziwego policjanta". Uznał, że o tej porze detektyw Patel powinien być w domu. Przy okazji przyszło mu do głowy, że w całym Gudźaracie jest mnóstwo Patelów, spotykał też ludzi o tym nazwisku w Afryce. Znał sieć hoteli i dom towarowy w Nairobi należące do jakiegoś Patela. Myślał właśnie o tym, że zna tylko jednego Patela-policjanta, gdy - przez czysty przypadek słuchawkę w domu detektywa podniosła Nancy. Powiedziała tylko: „Halo", ale to wystarczyło, by Farrokh rozpoznał jej głos. Był zbyt zmieszany, żeby wykrztusić słowo, ale jego milczenie było z kolei dla Nancy wystarczającą wskazówką, że to on. 305 - Czy to doktor? - zapytała dobrze znajomym tonem. Doktor pomyślał, że byłoby głupotą odkładać słuchawkę, ale w pierwszej chwili nie mógł wymyślić nic mądrzejszego. Wiedział z doświadczenia, ze swego pełnego niespodzianek, wieloletniego i szczęśliwego małżeństwa z Julią, że trudno wyjaśnić, co przyciąga ludzi do siebie i każe im być razem. Gdyby doktor wiedział, że zbliżenie Nancy i detektywa Patela wiązało się ściśle z wibratorem, musiałby przyznać, że jego pojęcie o seksualnej atrakcyjności i doborze partnera życiowego było jeszcze słabsze, niż przypuszczał. Podejrzewał, że jest w tym element wzajemnej międzyrasowej fascynacji - bo on i Julia z pewnością odczuwali coś podobnego. Domyślał się także, iż powierzchowność dziewczyny zepsutej kryć mogła serce istoty z gruntu dobrej; łatwo było zrozumieć to, że Nancy pragnęła wyjść za mąż właśnie za policjanta. Jeśli zaś chodzi o to, co mogło pociągać podkomisarza w Nancy, Farrokh skłonny był przypisywać zbyt dużą rolę jej jasnej karnacji; on sam na przykład uwielbiał tę cechę u Julii, która przecież nie była nawet blondynką. Tym natomiast, co doktor przegapił w swoich badaniach przygotowawczych do scenariuszy filmów o Inspektorze Dharze, była charakterystyczna zresztą dla wielu policjantów - namiętność do wysłuchiwania wyznań.

Biedny Vijay Patel gotów był pławić się w wyznaniach zbrodni, Nancy zaś nie zataiła niczego. Zaczęła od wręczenia mu wibratora. - Miał pan rację — powiedziała. To się odkręca. Było tylko zapieczętowane woskiem. Na początku nie wiedziałam, że to się rozkłada. Nie wiedziałam, co jest w środku. Ale niech pan zobaczy, co tutaj wwiozłam. Inspektor Patel liczył marki, Nancy zaś ciągnęła: - Było tego więcej, ale trochę wydal Dieter, a część została zrabowana. - Po krótkiej pauzie dodała: Były dwa morderstwa, ale tylko jeden rysunek. - Potem opowiedziała mu wszystko, dosłownie wszystko, zaczynając od piłkarzy. Ludzie zakochują się z jeszcze dziwniejszych powodów. A teraz, czekając na odpowiedź doktora, Nancy coraz bardziej się niecierpliwiła. - Halo? - powtórzyła. Czy ktoś tam jest? Czy t o doktor? Doktor Daruwalla, choć mistrz w graniu na zwłokę, wiedział, że nie wykręci się sianem, nie lubił jednak takich jawnych napaści. 306 Zakamuflowanemu scenarzyście przychodziły do głowy niezliczone głupie odpowiedzi; były to wszystko cwaniackie odżywki twardziela, jakimi sypał zwykle głos spoza kadru w starych filmach z Inspektorem Dharem. (Jest źle, będzie jeszcze gorzej. Ta kobieta była tego warta w końcu mogła coś wiedzieć. Pora wyłożyć karty na stół). Przy całym swoim doświadczeniu mistrza potoczystych dialogów, doktor nie miał pojęcia, co powiedzieć Nancy. Po dwudziestu latach trudno było nadać swemu głosowi swobodne, niefrasobliwe brzmienie, ale doktor podjął niezdarną próbę. — A więc... to pani! - rzekł. Nancy czekała w milczeniu. Tak, jakby spodziewała się, że doktor wyzna od razu wszystko, absolutnie wszystko. Farrokh czuł, że jest wobec niego niesprawiedliwa. Dlaczego ta kobieta chciała w nim obudzić kompleks winy? Wiedział, że trudno mu będzie trafić do jej poczucia humoru, ale mimo wszystko niemądrze próbował: - A jak tam stopa? zapytał. - Lepiej? 307 14 DWADZIEŚCIA LAT Kompletna kobieta, ale taka, która kobiet nienawidzi Pustota głupiego żartu doktora nałożyła się na odgłos pustki szumiącej w słuchawce przyciśniętej do ucha; Nancy nadal się nie odzywała. Jej milczenie odbijało się dziwnym echem, jakby była to rozmowa międzynarodowa. Potem doktor usłyszał, jak mówi do kogoś: „To on". Niewyraźny głos Nancy dotarł do niego, mimo że zakryła słuchawkę, bo zrobiła to niedbale. Farrokh nie miał pojęcia, do jakiego stopnia dwadzieścia minionych lat wyprało różne jej przedsięwzięcia i czynności z entuzjazmu. A jednak dwadzieścia lat temu zgłosiła się ponownie do młodego inspektora Patela z godną podziwu determinacją, obdarzając go nie tylko wibratorem i szczegółami rozmaitych ohydnych występków Dietera, ale także podbudowując swe wyznania postanowieniem poprawy. Oświadczyła, że chce naprawić błędy, i objawiła swoją fascynację młodym Patelem w sposób tak sugestywny, że wzorowego policjanta wprost zatkało. Udało jej się też, tak jak

zresztą przewidywała, obudzić w nim straszliwą żądzę, co zresztą nie miało żadnych konsekwencji, bo Patel był wysoce profesjonalnym detektywem i dżentelmenem, nie zaś tępym piłkarzem czy zblazowanym Europejczykiem. Nancy wiedziała, że jeśli pociąg fizyczny, jaki odczuwali do siebie wzajemnie, miałby kiedykolwiek zaowocować zbliżeniem, to o n a musiałaby wykazać się inicjatywą. 308 Choć wierzyła, że w końcu poślubi detektywa-idealistę, pewne okoliczności, na które nie miała wpływu, spowodowały zwłokę w tym względzie. Trapiło ją na przykład zniknięcie Rahula. Jako świeżo upieczona i gorliwa rzeczniczka sprawiedliwości, Nancy była srodze zawiedziona tym, że nie udawało się go znaleźć. Zenana--morderca, który w7 krótkim okresie stał się legendą dzielnicy burdeli w Bombaju, zniknął z Falkland Road i Grand Road, a także z Kamathipury. Inspektor Patel dowiedział się przy okazji, że transwestyta znany jako „Ślicznotka" był zawsze outsiderem; znienawidzony przez nielicznych hidżrów, jacy go znali, był też znienawidzony wśród podobnych mu zenan. Rahul sprzedawał swe usługi niesłychanie drogo, ale tym, co sprzedawał, był tylko jego wygląd, jego uroda, rezultat zniewieś-ciałości kontrastującej z fizyczną siłą i imponującym wzrostem, które to cechy czyniły z niego potencjalną ozdobę każdego burdelu transwestytów. Rola Rahula ograniczała się do zwabienia klienta, reszta należała do innych. Stąd wziął się jego przydomek, „Ślicznotka", wyraz uznania dla jego zewnętrznej atrakcyjności i jednocześnie dezaprobaty wobec charakteru, bo ograniczając się do pokazywania swych wdzięków, Rahul demonstrował swoją wyższość, a to obrażało pozostałych transwestytów. Zdawali sobie sprawę z tego, że nie obchodzi go, co o nim myślą; był też zbyt rosły i silny, aby bać się pogróżek z ich strony. Hidżrowie nienawidzili go za to, że był zenaną, podobne mu zenany — za to, że zamierzał zostać „kompletną" kobietą. A wszyscy transwestyci nienawidzili Rahula, bo nie był prostytutką. Na jego temat krążyły rozmaite złośliwe plotki, ale inspektor Patel nie znajdował żadnych dowodów, które potwierdzałyby te pomówienia. Niektórzy transwestyci utrzymywali, że Rahul często odwiedza „żeński" burdel w Kamathipurze; fakt, że reklamuje się w i c h burdelach przy Falkland Road i Grant Road, a potem szlaja się gdzie indziej, był dla nich dodatkowym kamieniem obrazy. Opowiadano też historyjki o jego kontaktach ze zwykłymi prostytutkami z Kamathipury; podobno nigdy z nimi nie spółkował, tylko bił je, rzekomo elastyczną gumową pałką. Jeśli te pogłoski były prawdziwe, to maltretowane dziewczyny nie mogły zrobić nic więcej, jak tylko umyślnie nacierać czerwone pręgi, żeby pokazać, 309 jak cierpią, bo takie ślady znikały szybko i były niczym w porównaniu z połamanymi kośćmi czy bardziej widocznymi obrażeniami zadawanymi za pomocą twardszych narzędzi. Żadne zażalenie nie trafiało do sądu Rahul był zbyt sprytny. Wkrótce po zamordowaniu Dietera i Beth opuścił kraj. Inspektor Patel podejrzewał, że Rahul wyjechał z Indii. Nie było to dla Nancy pociechą. Wybierając dobro, oczekiwała szybkich, pozytywnych rozstrzygnięć. Musiała niestety czekać aż dwadzieścia lat na zwykłą, lecz wiele wyjaśniającą rozmowę z doktorem Daru-wallą, po

której oboje uświadomili sobie, że mieli do czynienia z tym samym Rahulem. Jednakże trudno było oczekiwać, by nawet detektyw tak wytrwały jak podkomisarz Patel odgadł, że zmieniającego płeć zabójcę można spotkać w klubie Duckworth. Zresztą nie widywano go tam przez piętnaście lat, a w każdym razie jeśli się pojawiał, to bardzo rzadko. Częściej przebywał w Londynie, gdzie po serii bolesnych zabiegów chirurgicznych, dzięki którym przeobraził się w „kompletną" kobietę, mógł wreszcie poświęcić więcej energii i uwagi temu, co nazywał twórczością. Niestety, ani zdwojona energia, ani koncentracja nie mogły przysporzyć mu talentu czy podnieść wartości tego, co robił; rysunki na brzuchach były wciąż prymitywne w swej groteskowości, pozostała też Rahu-lowi skłonność do karykatur z wyraźnym podtekstem seksualnym. Jego ulubionym, stałym motywem był niestosownie wesoły słoń z uniesionym kłem, mrugającym okiem i wodą tryskającą ze skierowanej w dół trąby. Rozmiar i kształt pępków ofiar pozwalały artyście na stosowanie całej gamy rozmaitych oczu. Różna też była obfitość i barwa łonowego owłosienia. Elementem stałym był natomiast strumień wody tryskający z trąby; słoń skrapiał wszystko z jednakową i wyraźną obojętnością. Wiele z zamordowanych prostytutek miało zgolone włosy łonowe; słoń zdawał się tego nie zauważać albo nie przywiązywał do takich szczegółów wagi. Nie tylko jednak wyobraźnia Rahula naznaczona była piętnem perwersji; toczyła się w nim też prawdziwa wewnętrzna walka co do własnej tożsamości seksualnej, która, ku jego zaskoczeniu, nie wyklarowała się pomimo uwieńczonej sukcesem całkowitej i tak bardzo upragnionej zmiany płci. Teraz Rahul był kobietą zewnętrznie kompletną. Nic mógł wprawdzie mieć dzieci, ale też nie chęć 310 posiadania potomstwa kazała mu przeobrazić się z niego w nią. Łudził się jednak, że nowa tożsamość płciowa przyniesie mu na stałe spokój ducha. Rahul nie mógł ścierpieć tego, że jest mężczyzna. Przebywając wśród homoseksualistów, też nie czuł się jednym z nich. Odczuwał jednak pewną więź z podobnymi mu transwestytami; w towarzystwie hidżrów i zenan czuł się zarazem inny i lepszy. Nie przyszło mu do głowy, że mogą być zadowoleni z tego, że są, kim są - on zadowolony nigdy nie był. Można reprezentować tak zwaną trzecią płeć na wiele sposobów, ale wyjątkowość Rahula łączyła się ściśle z. jego podłością, której mogli doświadczać nawet jego towarzysze-transwestyci. Nienawidził wszelkiej przesadnie kobiecej gestykulacji większości hidżrów i zenan; uważał, że ich krzykliwe stroje są wyrazem nadmiernie kobiecej frywolności. Rahul nie wierzył w tradycyjnie przypisywaną hidżrom moc udzielania błogosławieństwa lub rzucania klątwy; twierdził, że to zwykłe popisywanie się, służące albo prymitywnemu zabawianiu bezbarwnych heteroseksualistów, albo drażnieniu co bardziej konwencjonalnych homoseksualistów. W środowisku tych ostatnich było przynajmniej kilku takich - należał do nich kiedyś Subodh, nie żyjący brat Rahula - którzy prowokacyjnie demonstrowali swą odmienność, nie obnosili się z nią jednak po to, żeby szokować gawiedź, lecz po to, by dokuczyć nietolerancyjnym. Mimo to Rahul wyobrażał sobie, że nawet homoseksualistów tak śmiałych jak Subodh upokarzała konieczność poniżającego zabiegania o uczucia innych ludzi

podobnej orientacji. Rahul patrzył z odrazą, jak Subodh niczym dziewczynka pozwalał się zdominować Neville'owi Edenowi. Wyobrażał sobie, że tylko jako kobieta będzie mógł dominować nad wszystkimi, zarówno kobietami, jak mężczyznami. Wyobrażał sobie też, że jako kobieta nie będzie tak bardzo albo wcale - zazdrościł innym kobietom; sądził nawet, że jego obsesja ranienia i poniżania kobiet w jakiś sposób osłabnie i zniknie. Nie spodziewał się tego, że będzie w dalszym ciągu nienawidzić kobiet i czynić im krzywdę; prostytutki - i inne kobiety, których postępowanie uznawał za rozwiązłe - obrażały go zaś szczególnie, między innymi dlatego, że tak lekko traktowały swoje seksualne przewagi i uważały za coś zupełnie naturalnego posiadanie narządów płciowych, 311 które on, Rahul, musiał zdobywać kosztem takiej żelaznej konsekwencji i cierpienia. Rahul poddał się rygorom tego, co uznał za warunek osiągnięcia szczęścia, a jednak nadal go ponosiło. Podobnie jak niektóre (na szczęście nieliczne) prawdziwe kobiety, odnosił się z pogardą do tych, którzy zabiegali o jego względy, jednocześnie gorąco pożądając tych, którzy pozostawali obojętni wobec jego rzucającej się w oczy urody. A to stanowiło tylko połowę jego problemu - drugą było to, że jego żądza mordowania pewnych kobiet, ku jego (i tylko jego) zaskoczeniu, pozostała nie zmieniona. Kiedy zaś udusił lub zatłukł pałką kolejną ofiarę preferował tę ostatnią formę egzekucji - nie mógł się oprzeć, by nie pozostawić swego podpisu w postaci dzieła sztuki plastycznej, wy rysowanego na zwiotczałym brzuchu zabitej, jego ulubionym, zastępującym mu płótno podłożu. Beth była pierwszą ofiarą; zabicie Dietera nie zapadło mu jakoś szczególnie w pamięć. Wspomnienie spontaniczności, z jaką zarąbał Beth, i braku reakcji jej brzucha na pociągnięcia pisaka dobicgo były dla Rahula podnietą tak silną, że od tej pory nigdy nie potrafił oprzeć się pokusie powtórzenia wyczynu. W tym właśnie zawierał się jego dramat, ponieważ zmiana płci nie pozwalała mu postrzegać innych kobiet jako istot ludzkich, z którymi można by się przyjaźnić. A ponieważ Rahul wciąż nienawidził kobiet, wiedział, że w ogóle nie uda mu się stać jedną z nich. Przyczyną jeszcze większej izolacji było dlań w Londynie to, że nie znosił też swoich pobratymców, transseksualistów. Przed operacją musiał odbyć niezliczone wywiady z psychologami; były one oczywiście powierzchowne, bo Rahulowi udawało się zasugerować całkowity brak seksualnej agresji. Szybko zorientował się, że przyjazna postawa, która w jego wydaniu oznaczała nagłe porywy sentymentalnego współczucia i przesadnego zainteresowania innymi, robi wrażenie na oceniających go psychiatrach i seksuologach. Były też spotkania z innymi transseksualistami, zarówno tymi, którzy zamierzali poddać się operacji, jak bardziej zaawansowanymi w „treningach" przygotowujących ich do roli przyszłych kobiet. W tych pełnych udręki spotkaniach uszestniczyli także ci, którzy przeszli już całkowitą transformację. Spotkania miały zachęcać do towarzyskich kontaktów z „gotowymi" transseksualistami, przeko312 nywać, jak prawdziwymi kobietami stali się w końcu. Przyprawiało to o mdłości Rahula,

który nie mógł ścierpieć najmniejszej sugestii, że ktoś - obojętne: on czy ona - jest mu podobny. Rahul był przekonany, że on jest niepodobny do nikogo. Zaszokowało go to, że „skończeni" transseksualiści wymieniali się nazwiskami i numerami telefonów swoich dawnych sympatii. Utrzymywali, że są to mężczyźni, których nie odstręczają takie kobiety „jak oni" - a czasem wręcz ich fascynują. Co za nonsens! - myślał Rahul. Nie po to chciał zostać kobietą, żeby wejść do jakiegoś klubu transseksualistów; po operacji nikt nie miał się nawet domyślać, że Rahul nie urodził się jako kobieta. Był jednak ktoś, kto o tym wiedział: ciotka Promila. Była wobec niego taka opiekuńcza! Stopniowo Rahul znienawidził jej ciągłą kontrolę. Ciotka udzielała mu w dalszym ciągu finansowej pomocy, ale pod warunkiem, że od czasu do czasu okaże jej trochę zainteresowania. Rahul nie miał nic przeciwko sporadycznym wizytom w Bombaju, denerwowało go tylko, że to ciotka wyznaczała mu częstotliwość i terminy tych odwiedzin. I w miarę jak się starzała, rosły jej potrzeby; bezwstydnie i przy każdej okazji podkreślała też, jak ważną pozycję zajmuje Rahul w jej testamencie. Mimo wydatnej pomocy Promili, mimo łapówek, zalegalizowanie nowego imienia zajęło Rahulowi więcej czasu niż zmiana płci. I chociaż było wiele innych imion żeńskich, które podobały mu się bardziej, wybrał ze względów taktycznych imię Promila, co bardzo ucieszyło ciotkę i utrwaliło jego pozycję w tak często przywoływanym w rozmowach testamencie. A jednak nowe imię w nowym paszporcie nie dało Rahulowi poczucia, że jest kompletny. Być może czuł, że nie będzie Promila Rai dopóty, dopóki żyje ciotka. Ponieważ zaś Promila była jedyną osobą na świecie, jaką Rahul kochał, fakt że z coraz większą niecierpliwością wyczekiwał jej zgonu, napawał go głębokim poczuciem winy. Wspomnienie o ciotce Promili Miał może pięć, może sześć lat, a może zaledwie cztery nie mógł sobie przypomnieć. Pamiętał tylko, że był już dostatecznie 313 duży, żeby samodzielnie korzystać z męskiej toalety. Ciotka Promila zabierała go ze sobą do toalety damskiej i co więcej, razem z nim wchodziła do kabiny. Kiedyś powiedział jej, że w męskiej ubikacji są pisuary, do których siusia się na stojąco. Znam lepszy sposób - odparła. Toaleta damska w klubie Duckworth ozdobiona była występującym w wielkiej obfitości motywem słonia; przedstawiająca polowanie na tygrysy dekoracja męskiej toalety robiła wrażenie znacznie bardziej dyskretnej. W kabinach toalety damskiej była na przykład zainstalowana od wewnątrz na drzwiach opuszczana półka. Kiedy się z niej nie korzystało, można ją było opuścić za pomocą specjalnego uchwytu. Na tej to właśnie półce dama mogła położyć torebkę czy cokolwiek innego, co zabrała ze sobą do kabiny. Uchwyt miał postać kółka, przewleczonego niczym kolczyk u nasady trąby. Promila podnosiła spódnicę i opuszczała majtki, po czym siadała na sedesie, Rahul zaś, który również spuścił spodenki i majteczki, sadowił się jej na kolanach. - Pociągnij słonika, kochanie -- mówiła Promila i Rahul pochylał się do przodu, by sięgnąć kółka w trąbie słonia. Słoń nie miał kłów; Rahul uważał, że jest w ogóle mało realistyczny, w trąbie na przykład nie było otworu.

Najpierw robiła siusiu Promila, potem Rahul. Siedział na kolanach ciotki, przysłuchując się jej ciurkaniu. Kiedy się podcierała, czuł, jak dotyka grzbietem dłoni jego gołego pośladka. Potem sięgała po jego małego penisa i kierowała go do muszli. Siusianie w tej pozycji sprawiało mu pewne trudności. - Celuj dobrze szeptała mu do ucha. Uważasz? Rahul starał się uważać. Kiedy skończył, ciotka Promila wycierała mu ptaszka kawałkiem papieru toaletowego. Potem dotykała go ręką. - Upewnijmy się, czy jest suchy, skarbie - mówiła. Zawsze trzymała go tak długo, aż penis stawał się sztywny. Ach, jaki z ciebie duży chłopiec - szeptała wtedy. Kiedy rytuał był zakończony, myli razem ręce. - Woda jest za gorąca, poparzysz się ostrzegała malca Promila. Stali oboje przy niesłychanie ozdobnej umywalce. Nad umywalką był pojedynczy kran w formie głowy słonia. Woda tryskała z jego trąby wachlarzowatym strumieniem. Dwa ruchome kły służyły do 314 regulowania przepływu ciepłej i zimnej wody. Puść tylko zimną, kochanie - mówiła ciotka. Pozwalała Rahulowi operować kurkami, podnosił więc i opuszczał kieł od zimnej wody zawsze tylko jeden. - Pamiętaj, że trzeba myć rączki, kochanie - pouczała go ciotka. - Dobrze, ciociu odpowiadał Rahul. Podejrzewał, że jej upodobanie do zimnej wody wiązało się z wiekiem; pamiętała pewnie czasy, kiedy nie było jeszcze ciepłej. Gdy podrósł miał wtedy osiem, dziewięć lat - może nawet dziesięć - Promila wybrała się z nim do doktora Lowjiego Daru-walli. Niepokoił ją, jak to określała, niewytłumaczalny brak owłosienia u Rahula. Oceniając rzecz z perspektywy czasu, Rahul uświadomił sobie, że w pewnym sensie sprawił ciotce zawód, i to nie tylko w tym jednym względzie. Rozczarowanie Promili łączyło się ze sprawami seksu; brak owłosienia miał tu niewiele do rzeczy. Ale Promila nie mogła przecież uskarżać się lekarzowi, a już zwłaszcza doktorowi Daruwalli, na nikłe rozmiary penisa bratanka czy jego niemrawą erekcję! Problem czy Rahul jest impotentem, czy nie, musiał zaczekać na rozstrzygnięcie do czasu, gdy chłopiec skończył trzynaście lat; wtedy to miał go zbadać stary doktor Tata. Teraz Rahul uświadamiał sobie, że ciotkę interesowało głównie to, czy bratanek jest impotentem w ogóle, czy tylko w kontaktach z nią. Nie powiedziała oczywiście Tacie, że dochodzi między nimi do nieudanych stosunków; zasugerowała natomiast, że to sam Rahul jest zaniepokojony, bo nie osiągnął erekcji podczas wizyty u prostytutki. Odpowiedź doktora Taty również rozczarowała ciotkę Promile. - Może to wina prostytutki - stwierdził doktor Tata. Kiedy Rahul po latach myślał o ciotce Promili, wciąż jeszcze pamiętał to wszystko. Możliwe, że była to wina prostytutki, myślał sobie, może on w ogóle nie był impotentem. A zresztą jakie to miało znaczenie teraz, kiedy był kobietą? Szczerze kochał swoją ciotkę, jeśli zaś chodzi o mycie rąk, to nigdy nie opuściła go wiz|a słonia z podniesionym kłem, wolał jednak myć ręce w ciepłej wodzie. 315 Beędęietne małżeństwo postukuje Rahula Kiedy spojrzało się wstecz, imponująca wydawała się intuicja podkomisarza Patela, który w

swoich dociekaniach uwzględnił motyw przywiązania Rahula do rodzinnych pieniędzy pieniędzy pozostających w Indiach. Detektyw pomyślał sobie, że jakiś bogaty krewny zabójcy mógłby wyjaśnić przyczyny jego rzadkich, ale cyklicznych wizyt w Bombaju. Przez piętnaście lat ofiarami, ozdabianymi wizerunkiem mrugającego słonia, były prostytutki z Kama-thipury albo z burdeli przy Grant Road i Falkland Road. Morderstw dokonywano seriami, po dwa, trzy w przeciągu dwóch, trzech tygodni, po czym następowała przerwa trwająca dziewięć miesięcy lub nawet rok. Nie odnotowywano morderstw w miesiącach największych upałów, tuż przed porą monsunu lub w czasie jego trwania; morderca wybierał dogodniejszą porę roku. Tylko dwa pierwsze morderstwa w Goa zdarzyły się w porze upałów. Detektyw Patel nie stwierdził, by podobne morderstwa zdarzyły się w jakimkolwiek innym mieście Indii i stąd właśnie wywnioskował, że zabójca mieszka za granicą. Dowiedzieć się o stosunkowo nieliczne zabójstwa o podobnym charakterze dokonane w Londynie nie było trudno; choć tam nie ograniczały się one do społeczności induskiej, to ofiarami były zawsze prostytutki lub studentki - te ostatnie, zwykle dziewczyny o pewnych ambicjach artystycznych, prowadziły swobodny, a w każdym razie niekonwencjonalny tryb życia. Im dokładniej Patel studiował te przypadki i im bardziej kochał Nancy, tym bardziej utwierdzał się w przekonaniu, iż to cud, że jego żona żyje. Jednak wraz z upływem czasu Nancy coraz mniej przypominała kobietę, która mogłaby uznać się za szczęściarę. Marki schowane w wibratorze - taka masa pieniędzy, że w pierwszym momencie i ona, i młody Patel poczuli się nagle uwolnieni od wszelkich trosk materialnych były początkiem poczucia obojga, że zostali w pewnym sensie skorumpowani. Suma, jaką wysłała Nancy rodzicom, żeby pokryli straty sklepu, w którym pracowała, tylko nieznacznie uszczupliły ów majątek. Była to jej zdaniem najlepsza forma wymazania grzechów przeszłości, jednak nowa podjęta przez nią krucjata sprawiedliwości pozostawała w konflikcie z czystością jej intencji. 316 Pieniądze były zadośćuczynieniem dla właściciela sklepu, ale posyłając je rodzicom, Nancy nie mogła się powstrzymać, by nie wymienić po nazwisku tych mężczyzn (z działu pasz i ziarna siewnego), którzy sprawili, że czulą się jak ostatni śmieć. Jeśli dowiedziawszy się, co spotkało ich córkę w sklepie, rodzice będą chcieli spłacić dług, będzie to i c h decyzja. Postawiła ich w ten sposób przed dylematem moralnym, który miał skutek dokładnie odwrotny do zamierzonego. Nie wymazała przeszłości, ale wręcz przywołała ją, przypomniała o niej rodzicom i ci przez niemal dwadzieścia lat (aż do swej śmierci) wiernie opisywali jej w listach udrękę, jaką przeżywają w Iowa, błagając ją jednocześnie, żeby wracała „do domu", lecz odmawiając przyjazdu w odwiedziny do niej. Nancy nigdy nie dowiedziała się, co w końcu zrobili z pieniędzmi. W przypadku młodego inspektora Patela, pierwsza i ostatnia łapówka, jaką zapłacił wzorowy dotąd policjant, również nie nadwątliła nadmiernie sumy odziedziczonej po Dieterze. Była to po prostu zwyczajowo przyjęta i niezbędna kwota, jaką należało zapłacić, żeby awansować i dostać bardziej lukratywną posadę - a trzeba pamiętać, że Yijay Patel nie pochodził z Maharasztry. Dla człowieka z Gudźaratu skok ze stanowiska inspektora komisariatu w Colaba

na stanowisko zastępcy komisarza w Centrali Wydziału Kryminalnego przy Crawford Market wiązał się nieuchronnie z tak zwanym smarowaniem. Ale z upływem lat - i w połączeniu z brakiem sukcesów w sprawie Rahula - fakt wręczenia tej łapówki mocno zaważył na mniemaniu przesadnie ambitnego komisarza o samym sobie. Była to kwota rozsądna, z pewnością nie żadna góra pieniędzy, a wbrew irytującym wymysłom z filmów o Inspektorze Dharze, nie można było awansować w bombajskiej policji, nie płacąc choć drobnej łapówki. Choć Nancy i detektyw przeżyli swoistą love story, nie byli szczęśliwi. Nie chodziło tylko o to, że trudy służby w imię sprawiedliwości stawały się brzemieniem coraz cięższym, ani o to, że Rahul uniknął kary. Zarówno pani, jak pan Patel uznali, że podlegają osądowi jakiejś wyższej instancji, która nałożyła na nich srogą karę: Nancy okazała się bezpłodna. Przez pierwszych dziesięć lat próbowali dociec przyczyny, przez następne dziesięć 317 zaadoptować dziecko, by w końcu całkowicie zaniechać działań w tym kierunku. W okresie, gdy podejmowali wysiłki, by spłodzić potomka, zarówno Nancy, jak młody Patel żona mówiła na niego Yijay byli przekonani, że Bóg ukarał ich za przywłaszczenie marek. Nancy zdążyła zupełnie zapomnieć o krótkotrwałych dolegliwościach, jakie odczuwała po powrocie do Bombaju. Lekkie pieczenie cewki moczowej i nikłe ślady upławów na bieliźnic spowodowały opóźnienie w zbliżeniu z Yijayem Patclem. Objawy te były łagodne, podobne do objawów występujących przy zapaleniu pęcherza i infekcji dróg moczowych. Broniła się przed myślą, że Dieter zaraził ją jakąś chorobą weneryczną, chociaż wspomnienie burdelu w Kamathipurze i tego, jak poufale rozmawiał z madame, powinno jej było dać do myślenia. Ponadto w tym czasie widziała już wyraźnie, że zakochała się z wzajemnością w Patełu; niezręcznie było pytać akurat jego o odpowiedniego specjalistę. Zamiast tego wyszukała w swoim zaczytanym przewodniku, który wciąż sumiennie woziła ze sobą, przepis na plukankę łatwą do zatosowania w podróży, ale nie doczytała, jakie mają być proporcje octu, i pieczenie tylko się wzmogło. Przez tydzień ślady na bieliźnie były jeszcze bardziej żółte, co przypisywała nieroztropnemu zastosowaniu wykonanej domowym sposobem płukanki. Bóle w podbrzuszu zbiegły się w czasie ze zbliżającą się miesiączką, którą zwykle znosiła źle; tym razem miała skurcze, a nawet podwyższoną temperaturę. Zastanawiała się, czy nie jest to reakcja organizmu na źle dopasowaną diafragmę. I nagle całkowicie wyzdrowiała. Przypomniała sobie o tym epizodzie dopiero po dziesięciu latach. Siedziała z mężem w gabinecie modnego prywatnego wenerologa i wypełniała - z pomocą Yijaya - szczegółowy kwestionariusz; był to jeden z elementów kuracji, mającej przywrócić jej płodność. Rzecz polegała na tym, że Dieter zafundował jej rzeżączkę, której nabawił się od trzynastoletniej prostytutki, pieprząc ją na stojąco w burdelu w Kamathipurze. Było bowiem prawdą to, co powiedziała madame, że nie ma wolnych pokoików ani prycz, natomiast młoda prostytutka wolała, żeby odbył z nią stosunek na stojąco, ponieważ jej choroba wkroczyła w stadium, w którym pojawiają się dokucz318 liwe objawy stanu zapalnego otrzewnej miednicznej. Choroba wkroczyła w stadium, w

którym ruchy szyjki macicy w górę i w dół powodują ból w jajowodach i jajnikach; mówiąc krótko, bolało ją, kiedy mężczyzna zwalał się na nią i ugniatał jej brzuch. Wolała zatem stać. Jeśli chodzi o Dietera, był on typowym młodym Niemcem, bardzo skrupulatnym w takich sprawach; zanim wyszedł z burdelu, wstrzyknął sobie porcję penicyliny. Jego przyjaciel, student medycyny, powiedział mu, że zapobiega to w fazie początkowej rozwinięciu się kiły. Zastrzyk ten bynajmniej nie zahamował rozwoju spowodowanej przez bakterie wytwarzające penicylinazę choroby, neisseriagonorrbea. Nikt nie powiedział Dietcrowi, że odmiana choroby wywołana przez ten szczep bakterii miała w tropikach charakter endemiczny. Poza tym w niecały tydzień po kontakcie z zarażoną prostytutką Dieter został zamordowany, zdążył więc zaobserwować tylko drobne objawy choroby. Wszystkie natomiast łagodne objawy, jakie wystąpiły u Nancy, były wynikiem zapalenia, które rozprzestrzeniło się z szyjki macicy na samą macicę i jajowody. Kiedy wenerolog wyjaśnił państwu Patelom, że to właśnie stało się przyczyną bezpłodności Nancy, zrozpaczone małżeństwo nie miało już żadnych wątpliwości, że paskudna choroba Dietera, która działała niejako zza grobu, została na nich zesłana jako kara. Nie powinni byli brać nawet feniga z brudnych pieniędzy schowanych w wibratorze. To, co spotkało ich w trakcie podjętych następnie prób adopcji, było doświadczeniem dość powszechnym. Co lepsze zajmujące się adopcjami agencje, które prowadziły badania prenatalne i dysponowały kartą zdrowia naturalnej matki, były nieugięte wobec „mieszanego" małżeństwa; nie zdołało to wprawdzie zniechęcić Patelów, ale przedłużało proces upokarzających wywiadów i wypełniania stert najrozmaitszych papierków. Kiedy czekali na zgodę, najpierw Nancy, a potem Yijay zaczęli odczuwać pewne drobne wątpliwości związane z adopcją, która bynajmniej nie była dla nich tym samym co posiadanie własnego dziecka. Gdyby zaadoptowali je szybko, pokochaliby je, zanim pojawiłyby się jakiekolwiek wahania, ale czekając tak długo, zaczęli tracić zapał. Nic zakładali wprawdzie, że nie będą kochać adoptowanego dziecka dostatecznie mocno, ale 319 obawiali się, że kara, jaka dotknęła ich samych, odbije się też w jakiś dramatyczny sposób na jego losie. Zrobili coś złego. Płacili za to. Nie chcieli, żeby musiało płacić również dziecko. Tak więc pogodzili się w końcu z tym, że będą bezdzietni; po prawie piętnastu latach oczekiwania pogodzenie się z tvm faktem okazało się ceną wysoką. W sposobie chodzenia, w letargicznych gestach przy podnoszeniu do ust kolejnych filiżanek czy szklanek herbaty dawało się wyraźnie wyczuć tę rezygnację. To w tym mniej więcej czasie Nancy podjęła pracę — najpierw w jednej z tych samych agencji adopcyjnych, które tak surowo ją egzaminowały, potem jako wolontariuszka w sierocińcu. Nie była to jednak praca, którą mogłaby wykonywać zbyt długo - kazała jej bowiem myśleć o dziecku oddanym obcym w Teksasie. I oto po piętnastu latach podkomisarz Patel zaczął podejrzewać, że Rahul powrócił do Bombaju, tym razem na stałe. Morderstwa były teraz równo rozłożone na przestrzeni całego roku, w Londynie zaś ich nie odnotowywano. Przyczyną takiego obrotu spraw był fakt, że

ciotka Rahula, Promila, umarła w końcu i jej okazała siedziba przy starej Ridge Road - nie mówiąc już o pokaźnej pensji wyznaczonej jedynej bratanicy - dostała się noszącemu teraz to samo imię byłemu Rahulowi. Został zatem spadkobiercą Promili, choć poprawniej byłoby powiedzieć: została spadkobierczynią. Nowa Promila nie musiała też długo czekać na przyjęcie do klubu Duckworth, gdzie jej zapobiegliwa ciotka złożyła podanie o przyjęcie bratanicy w poczet członków - i to na długo przedtem, nim ta stała się technicznie bratanicą. Bratanica zaś nie kwapiła się z wejściem do klubowego towarzystwa i zwlekała z tym celowo; nie spieszyło jej się, żeby się tam pokazywać. Ci klubowicze, którzy mieli okazję się z nią zetknąć, uznali ją za dość nieokrzesaną, a choć prawie wszyscy byli zgodni co do tego, że musiała być kiedyś bardzo piękna, uważali, że jest teraz dość zaawansowana w latach... a do tego niezamężna. Wszystkim wydawało się to nienaturalne, ale zanim zdążyli nadać tej sprawie odpowiedni rozgłos, nowa Promila Rai zaręczyła się - i to błyskawicznie, zważywszy, że ledwie dała się poznać środowisku. W dodatku zaręczyła się ze starszym dżentelmenem z klubu Duckworth, tak niewiarygodnie bogatym, że w porównaniu z jego 320 rezydencją przy Ridge Road siedziba zmarłej Promili mogła się schować! Nic też dziwnego, że ślub odbył się w klubie Duckworth, niestety, akurat wtedy, gdy doktor Daruwalla był w Toronto; w przeciwnym razie albo on, albo Julia mogliby rozpoznać tę nową Promile, która z takim powodzeniem wcieliła się w rolę bratanicy starej. Zanim państwo Daruwalla i Inspektor Dhar wrócili do Bombaju, nowa Promila Rai występowała już pod nazwiskiem męża - a właściwie pod podwójnym, przy czym jednego nigdy nie używano w jej obecności. Rahul, który przeobraził się w Promile, stał się teraz piękną panią Dogar; tak zwracał się do niej zwykle stary pan Sethna. Tak, tak •- dawny Rahul nie był nikim innym, jak drugą panią Dogar i za każdym razem, gdy doktor Daruwalla poczuł ostre ukłucie bólu w boku, którym zderzył się z nią w hallu klubu Duckworth, zaczynał szukać w swej zawodnej pamięci tych przygasłych dziś gwiazd filmowych, które oglądał w nieskończoność na swych ulubionych kasetach. Nigdy nie miał jej tam znaleźć. Rahul nie ukrywał się w tych starych filmach. Policja wie, że film nie ma z tym nic wspólnego Akurat wtedy, gdy podkomisarz Patel doszedł do wniosku, że nigdy nie znajdzie Rahula, na ekrany kin bombajskich wszedł nowy i, jak było do przewidzenia, okropny film z Inspektorem Dharem. Prawdziwy policjant nie chciał narażać się na kolejne zniewagi, kiedy jednak dowiedział się, o czym traktuje film Inspektor Dhar i morderca dziewczyny z klatki, nie tylko poszedł go obejrzeć, ale wybrał się do kina po raz drugi, zabierając ze sobą Nancy. Nie mogło być żadnych wątpliwości, co do genezy wizerunku słonia. Nancy była pewna, że wie, skąd wziął się w filmie tem mały wesolutki słoń. To, żeby dwie osoby wpadły niezależnie od siebie na pomysł wykorzystania pępka zamordowanej dziewczyny jako 321 mrugającego oka, było nieprawdopodobne. Poza tym w filmie słoń też unosił jeden kieł - i to zawsze ten sam. A ta woda tryskająca z trąby - kto by to mógł wymyślić? zastanawiała się Nancy przez dwadzieścia lat. Mogłoby to wymyślić dziecko powiedział jej podkomisarz.

Policja nie podawała takich szczegółów do prasy; wolała zachować je dla siebie ł nie informowała społeczeństwa o istnieniu modercy o tak artystycznej duszy. Prostytutki mordowano często. Po co zachęcać prasę, żeby robiła sensację z istnienia pojedynczego szaleńca? Tak więc policja a zwłaszcza detektyw Patel -- wiedziała, że morderstwa poprzedzały powstanie fantazji, jaką był film Inspektor Dhar i morderca dziewczyny £ klatki. Film zwrócił tylko uwagę publiczności na prawdziwe morderstwa. Media zaś wnioskowały błędnie, że należało za nie winić film. Pomysł, żeby podtrzymywać to nieporozumienie, powstał w głowie podkomisarza Patela; chciał on sprawdzić, czy film wywoła u Rahula coś w rodzaju zazdrości, zakładał bowiem, że jeśli jego żona rozpoznała źródło inspiracji twórcy postaci Inspektora Dhara, rozpozna je również prawdziwy morderca. Zabójstwo pana Lala - a zwłaszcza intrygujący dwurupiowy banknot w jego ustach - wskazywałyby na to, że domysły podkomisarza były trafne: Rahul musiał widzieć film o ile nie był sam jego scenarzystą. Najbardziej zastanawiała detektywa groźba: UMRZE WIĘCEJ CZŁONKÓW KLUBU, JEŚLI DHAR POZOSTANIE JEGO CZŁONKIEM. Skoro Nancy była dostatecznie bystra, by dojść do wniosku, że tylko doktorowi pokazano ozdobione rysunkiem ciało Beth, to również Rahul musiał się domyślać, iż tym, który podziwiał jego dzieło, nie mógł być Dhar, tylko doktor przebywający tak często w towarzystwie tego ostatniego. Detektyw Patel zamierzał prywatnie omówić z doktorem Daruwal-lą sprawę następującą: chciał, aby Farrokh potwierdził teorię Nancy - że to on, doktor, jest prawdziwym twórcą postaci Inspektora Dhara i że istotnie widział rysunek na brzuchu Beth. Ale podkomisarz chciał również ostrzec doktora Daruwallę. UMRZE WIĘCEJ CZŁONKÓW KLUBU... mogło oznaczać, że to właśnie doktor będzie kolejną ofiarą Rahula. Detektyw Patel i Nancy uważali, że Farrokh jest bardziej prawdopodobnym obiektem ataku mordercy niż Dhar. 322 Przekazanie tak skomplikowanych informacji przez telefon zajęło policjantowi - podobnie jak doktorowi ich zrozumienie sporo czasu. A ponieważ Nancy oddała słuchawkę mężowi, sprawa tego, że prawdziwy morderca jest transwestyta lub prawie stuprocentową kobietą, nie została w ogóle w rozmowie Patela z Farrokhiem poruszona. Niestety, nie padło w niej też ani razu imię Rahula. Ustalili po prostu, że doktor przyjdzie do Centrali \\ ydziału Kryminalnego, gdzie podkomisarz pokaże mu zdjęcia słoni rysowanych na brzuchach zamordowanych kobiet po to tylko, by zyskać potwierdzenie swych hipotez - i że zarówno Dhar, jak doktor zachowają szczególną ostrożność. Prawdziwego mordercę najwyraźniej zainspirował film Inspektor Dhar i morderca dziewczyny % klatki, choć może nie aż tak bezpośrednio, jak sądzili mieszkańcy Bombaju i armia rozwścieczonych prostytutek. Portret dwóch małżeństw w momencie krytycznym Odłożywszy słuchawkę, doktor Daruwalla udał się wzburzony do pokoju jadalnego, gdzie Roopa właśnie przepraszała za to, że baranina jest kompletnie niejadalna, co było zakamuflowaną wymówką pod adresem doktora; w ten sposób służąca dawała delikatnie do

zrozumienia, że opłakany stan mięsa w jej ulubionym dhalu to wyłącznie wina doktora, co zresztą było prawdą. Dhar zainteresował się, czy doktor dostał jeszcze jakieś listy od rozwścieczonych widzów, a gdy Farrokh zaprzeczył, aktor wyraził swe rozczarowanie; mogłyby to być ostatnie już listy od rozwścieczonych prostytutek. Balraj Gupta, reżyser, poinformował Johna D., że nowy film z Inspektorem Dharem, Inspektor Dhar i Wie^e Milczenia, wchodzi od jutra na ekrany. John D. nie omieszkał dodać z sarkazmem, że zapewne autorami wszystkich pełnych nienawiści listów będą od jutra obrażeni parsowie. - Od jutra! zawołał doktor Daruwalla. - Właściwie premiera odbędzie się dziś po północy rzeki Dhar. 323 Doktor powinien był to przewidzieć. Ilekroć Balraj Gupta telefonował, żeby poradzić się w jakiejś sprawie, oznaczało to nieodmiennie, że podjął już decyzję sam. - Skończmy z tymi bzdurami - zaproponował doktor żonie i Johnowi D., po czym zaczerpnąwszy powietrza, przekazał im treść rozmowy z podkomisarzem Patelem. Julię interesowało tylko jedno: - Ile było morderstw? Ile ofiar? Sześćdziesiąt dziewięć — odparł doktor Daruwalla. Cichy okrzyk Julii był dlań zdecydowanie bardziej naturalną reakcją niż kamienny, wręcz niestosowny spokój Johna D. - Czy wliczasz w to pana Lala? - zapytał Dhar. - Z panem Lałem byłoby siedemdziesiąt jeśli to morderstwo ma rzeczywiście jakiś związek z poprzednimi rzekł Farrokh. - Jasne, że ma - powiedział Inspektor Dhar z przekonaniem, co jak zwykle zdenerwowało doktora. Oto znów fikcyjny bohater przemawia, jakby był autorytetem w takich sprawach; Farrokh nie brał jednak po uwagę tego, że Dhar jest dobrym, znakomicie wyszkolonym aktorem. Aktor przestudiował starannie swą rolę i przyswoiwszy sobie wiele cech odtwarzanej postaci, stal się, niejako bezwiednie, zupełnie niezłym detektywem - podczas gdy on, doktor, tylko wymyślił tę postać. Była ona dla Farrokha czystą fikcją, nie pamiętał już nawet, jak studiował różne aspekty pracy policji, pracując nad kolejnymi scenariuszami. Dharowi, przeciwnie, zapadła w pamięć i postać inspektora, i co lepsze puenty oraz wiele niezbyt zresztą oryginalnych kwestii dialogowych. Doktor Daruwalla był w najlepszym razie utalentowanym amatorem, ale Dhar jako aktor trafiał w sedno celniej, niż obaj początkowo przewidywali. - Czy mogę iść z tobą obejrzeć te zdjęcia? zapytał Dhar swego twórcę. - Podejrzewam, że podkomisarz chce mi je pokazać nieoficjalnie - odparł doktor. - Bardzo mi na tym zależy, Farrokh - nalegał John D. - Powinien je zobaczyć - stwierdziła krótko Julia. - Nie jestem pewien, czy policja się zgodzi... - zaczął doktor, ale Inspektor Dhar przerwał mu lekceważącym machnięciem ręki, tym 324 doprowadzonym do perfekcji i tak dobrze znanym Farrokhowi gestem. Doktora ogarnęło nagle znużenie - poczuł się tak, jakby starzy przyjaciele i rodzina zgromadzili się przy jego

łożu śmierci. Kiedy John D. udał się na spoczynek na balkon, Julia natychmiast - zanim jeszcze Farrokh zdążył się rozebrać - zmieniła temat. - No i nie powiedziałeś mu! - rzekła z wyrzutem. - Och, przestań już z tymi cholernymi bliźniakami! - żachnął się Farrokh. - Dlaczego to dla ciebie takie ważne? l to akurat teraz! - Myślę, że przyjazd brata jest dla Johna ważniejszy niż cokolwiek innego stwierdziła Julia stanowczo i skierowała się do łazienki, pozostawiając go w sypialni samego. Kiedy z kolei on zakończył ablucje, Julia już spała, a przynajmniej udawała, że śpi. Początkowo próbował zasnąć, leżąc na boku, w swojej ulubionej pozycji, ale kłuło go w żebrach. Kiedy przewrócił się na brzuch, ból stał się jeszcze bardziej dotkliwy. Leżąc na wznak — a w tej pozycji najtrudniej mu było zasnąć, nie mówiąc o tym, że chrapał - usiłował za wszelką cenę przywołać w pobudzonej wyobraźni precyzyjny obraz aktorki, z którą skojarzyła mu się druga pani Dogar, kiedy gapił się na nią bezczelnie w klubie. Mimo wszystko ogarniała go senność. Wargi wymawiały bezgłośnie nazwiska aktorek. Widział pełne usta niejakiej Ncelam i pięknie wykrojone usta Rekhi, myślał o figlarnym uśmiechu Srideyi - a najbardziej natrętny był obraz Sonu Walii. Ocknął się na moment i pomyślał: Nie, nie... to żadna z tych współczesnych gwiazd, a prawdopodobnie nawet nie indyjska. Jennifer Jones? zastanawiał się. - Idą Łupino? Rita Moreno? Dorothy Lamour! Nie, nie... co mi też przychodzi do głowy. To był ktoś o rysach znacznie bardziej okrutnych niż rysy którejkolwiek z nich. Ta myśl wybiła go niemal na dobre ze snu. Towarzyszyło jej ukłucie bólu, co mogło okazać się pomocne w tym odświeżaniu pamięci. Ale choć pora zrobiła się późna, było jeszcze i tak za wcześnie, by sobie przypomniał. W małżeńskim łożu państwa Patelów wzajemna komunikacja była w tym samym czasie pełniejsza. Nancy płakała; jej łzy były, jak zazwyczaj, wyrazem cierpienia i frustracji. Podkomisarz Patel próbował, jak to zresztą czynił często, ukoić jej smutki. Nancy przypomniała sobie nagle, co jej się przydarzyło może dwa tygodnie po tym, jak ustąpiły ostatnie objawy rzeżączki. 325 Dostała wtedy okropnej wysypki, ciało pokryło się czerwonymi i bolesnymi krostami. Swędziało ją nie do wytrzymania; podejrzewała, że to nowa faza choroby wenerycznej, jaką zaraził ją Dieter. Ponadto w tym stadium nie mogła jej ukryć przed ukochanym policjantem; młody inspektor Patel zaprowadził ją prosto do lekarza, który stwierdził, że Nancy przedawkowała tabletki przeciw malarii, co wywołało reakcję alergiczną. Ile jednak najadła się strachu! A teraz przypomniała sobie kozy. Przez całe lata rozmyślała o kozach z burdeli, ale nie pamiętała już, kiedy po raz pierwszy przyszło jej do głowy, że to jakaś kozia zaraza spowodowała tę ohydną wysypkę i nieznośny świąd. Takiej ewentualności przeraziła się najbardziej. Rozmyślając przez dwadzieścia lat o burdelach i o zamordowanych tam kobietach, nie pamiętała o mężczyznach, o których opowiadał jej Dieter, tych strasznych typach, które pieprzyły kozy. Może Dieter też je pieprzył. Nic dziwnego, że podświadomie starała się wymazać to z pamięci. - Ależ nikt nie pieprzy tych kóz powiedział jej teraz Yijay.

- Jak to? nie zrozumiała Nancy. - Nie wiem, jak jest z tym w Stanach, czy nawet w pewnych prowincjach Indii, ale w Bombaju nikt nie spółkuje z kozami - zapewnił ją mąż. Jak to? zapytała Nancy. Dieter powiedział mi, że oni pieprzą te kozy. To nieprawda odparł detektyw. Trzymają kozy jako zwierzęta domowe. Oczywiście niektóre dają mleko. To taka dodatkowa korzyść, dla dzieci, jak przypuszczam. Ale to są po prostu zwierzęta domowe, tak jak kot czy pies. Och, Yijay! - zawołała Nancy. Musiał ją przytulić. - A więc Dieter mnie okłamał! szlochała. Jak on mnie okłamał... i ja przez całe lata w to wierzyłam! Ach, co za skurwysyn! - Ostatnie słowo wykrzyknęła tak głośno, że pies w zaułku przerwał poszukiwania w śmietniku i zaczął szczekać. Wentylator pod sufitem ledwie poruszał gęste powietrze, cuchnące wyziewami z zatkanych rur kanalizacyjnych i morzem, które w tej okolicy nie było szczególnie czyste ani wonne. Jeszcze jedno kłamstwo! - płakała Nancy. Yijay tulił ją do siebie, choć oboje pocili się przy tym obficie. Powietrze w mieszkaniu było zupełnie nieruchome. 326 Więc te kozy to po prostu zwńerzęta domowe. A jednak przez dwadzieścia lat to, co powiedział jej Dieter, tak strasznie ją gnębiło; czasami czuła wręcz fizyczny ból. I ten upał, ten odór zgnilizny i fakt, że kimkolwiek jest Rahul, kontynuuje swój proceder wszystko to razem Nancy musiała zaakceptować, ale w taki sposób, jak zaakceptowała niemożność posiadania dziecka, czyli stopniowo i po przeżyciu czegoś, co odbierała jako długotrwałą i zakończoną klęską okrutną szarpaninę. Co widział karzeł Było późno. Nancy usnęła wyczerpana płaczem, doktorowi Daru-walłi nie udało się skojarzyć drugiej i pięknej pani Dogar z Rahu-lem, Yinod odwoził jedną z egzotycznych tancerek pana Garga do domu po występach w kabarecie. Tancerka o brzmiącym z angielska imieniu scenicznym Muriel, kobieta w średnim wieku, pochodziła z Maharasztry. W tej chwili była bardzo zdenerwowana, bo jeden z gości rzucił w nią podczas występu pomarańczą. Klientela kabaretu „Na mokro" jest podła, myślała sobie Muriel. Ale pan Garg to dżentelmen. Pan Garg zorientował się, że incydent z pomarańczą zdenerwował Muriel, i osobiście wezwał „luksusową" taksówkę Yinoda, żeby karzeł odwiózł tancerkę do domu. Chociaż Yinod pochwalał humanitarne działania pana Garga na rzecz zbiegłych nieletnich prostytutek, był jednocześnie daleki od tego, by nazywać go dżentelmenem. Być może zresztą Garg był bardziej dżentelmeński w stosunku do kobiet w średnim wieku. Jeśli chodziło o młodsze, Yinod nie był już tego taki pewien. Karzeł nie podzielał podejrzliwości doktora Daruwalli wobec pana Garga, ale i on, i Deepa spotykali od czasu do czasu młode prostytutki, które zdawały się szukać ratunku nie u pana Garga, ale przed nim. Trzeba ratować to biedne dziecko, mawiał pan Garg; mógł mieć na myśli to, że należy ratować je przed nim. To, że doktor traktował pana Garga jako przestępcę, nie ułatwiało ratunkowych akcji Yinoda i Deepy. Nowa uciekinierka z burdelu, ta bez kości, potencjalna kobicta-guma, była pod tym 327

względem przypadkiem wręcz modelowym. Choć sprawiała wrażenie aż nazbyt blisko związanej z panem Gargiem, nie budziło to bynajmniej zaufania doktora, który miał orzec, że jest zdrowa. W przeciwnym bowiem razie nie było mowy o przyjęciu dziewczyny do Wielkiego Błękitnego Nilu. Yinod zorientował się, że egzotyczna tancerka imieniem Muriel zasnęła; jej twarz zniekształcał kwaśny grymas, usta miała półotwarte, ręce założyła na tłustym biuście. Karzeł pomyślał, że rzucanie w nią pomarańczami jest właściwie zajęciem bardziej sensownym niż podziwianie jej tańców. Ale humanitaryzm Yinoda rozciągał się nawet na striptizerki w średnim wieku; karzeł zwolnił na wyboistej ulicy, nie widząc powodu, by budzić biedną kobietę, zanim ta nic znajdzie się w domu. Muriel skuliła się nagle odruchowo we śnie. Pewnie uchyla się przed pomarańczami, pomyślał Yinod. Kiedy odstawił Muriel, było już za późno, by jechać w jakiekolwiek inne miejsce, zawrócił więc do dzielnicy burdeli; była to jedyna okolica w Bombaju, w której poszukiwano taksówek o drugiej w nocy. Wprawdzie wkrótce do hoteli „Oberoi" i „Taj" miała napłynąć fala podróżnych z całego świata, ale żaden przybysz z Europy czy Ameryki Północnej nie zamierzał z pewnością jeździć bez celu po mieście. Yinod postanowił poczekać na koniec ostatniego przedstawienia w kabarecie „Na mokro"; być może jeszcze któraś z egzotycznych tancerek pana Garga będzie chciała bezpiecznie dotrzeć do domu. Karła zdumiewał fakt, że budynek kabaretu służył panu Gargowi za „dom"; Yinod nie mógł sobie wyobrazić, jak można tam spać. Podejrzewał, że nad salą z wypolerowanym łokciami barem, lepkimi od brudu stolikami i pochylą estradką muszą być jakieś pokoje. Aż wzdrygnął się na samą myśl o tonącym w półmroku barze, rzęsiście oświetlonej scenie i pogrążonych w mroku stolikach, przy których siedziała męska klientela kabaretu. Wielu z gości onanizowało się podczas występów, ale dominującą wonią był tu odór uryny. Jak mógł Garg spać w takim miejscu, nawet jeśli jego pokój znajdował się na górze? Mimo jednak, że krążenie po dzielnicy burdeli - jakby obwoził po niej swym ambasadorem potencjalnego klienta - napawało 328 Yinoda odrazą, zdecydował, że on również nie położy się spać. Karła fascynowała pora, kiedy większość burdeli zmieniała tryb „urzędowania"; w Kamathipurze, przy Falkland Road i Grant Road nadchodziła taka godzina, kiedy do burdeli wpuszczano tylko klientów zamierzających spędzić tam noc do rana. Zdaniem Yinoda byli to jacyś dziwacy i desperaci, któż bowiem inny chciałby spędzać całą noc z prostytutką? Yinod stawał się o tej porze czujny i nerwowy, jak gdyby miał za chwilę zobaczyć w tych ciasnych zaułkach Kamathipury człowieka, który nie jest całkiem ludzką istotą. Kiedy poczuł się zmęczony, przysypiał w samochodzie; taksówka była dlań domem, może bardziej swojskim niż ten właściwy, zwłaszcza gdy Deepa jechała do cyrku. Kiedy zaś nudził się, zaczynał jeździć wzdłuż burdeli z transwestytami przy Falkland Road i Grant Road. Yinod lubił hidżrów; byli tak odważni i tak szokowali - a poza tym lubili chyba karłów. Być może uważali, że to karły są szokujące.

Yinod zdawał sobie sprawę z tego, że są wśród nich i tacy, którzy go nie lubią, bo wiedzą, że jest kierowcą Inspektora Dhara. Byli to ci sami, których rozwścieczył film Inspektor Dhar i morderca dęiewcęy-ny £ klatki. Karzeł musiał tu uważać; zabójstwa prostytutek uczyniły Dhara, a więc także i jego kierowcę, osobami, delikatnie mówiąc, niepopularnymi. Dlatego też pora „przestawiania" burdeli na inny tryb pracy mobilizowała wyjątkową czujność Yinoda i wywoływała u niego pewną nerwowość. Dzięki takim bezcelowym przejażdżkom karzeł był jednym z pierwszych, którzy odnotowywali zmiany zachodzące w Bombaju; wszystko rozgrywało się na jego oczach. Teraz zniknęły plakaty i wielkie plansze z wizerunkiem jego najsławniejszego klienta, monstrualne portrety Inspektora Dhara, do których Yinod jak zresztą cały Bombaj - zdążył tak bardzo przywyknąć i które reklamowały film Inspektor Dhar i morderca d^iewcsyny £ klatki. Przystojna, choć lekko zakrwawiona twarz Dhara, rozdarta biała koszula, rozpięta tak, by wyeksponować muskularną klatkę piersiową; u jego ramienia uwieszona piękna, choć nieco zniszczona młoda kobieta i jak zawsze szaroniebieski półautomatyczny pistolet w krzepkiej prawej dłoni Inspektora. Na miejscu starych plakatów 329 pojawiły się w całym Bombaju nowe. Yinod pomyślał, że nic zmienia się tylko ten pistolet, chociaż znajomy był także charakterystyczny pogardliwy uśmieszek. Inspektor Dhar i Wie^e Milczenia: tym razem młoda kobieta uwieszona u ramienia Dhara była najwyraźniej martwa co więcej, nie ulegało najmniejszej wątpliwości, że jest hipiską. Była to najdogodniejsza pora do rozlepiania plakatów; gdyby ludzie nie spali, zaatakowaliby niechybnie tych, którzy je wywieszali. Stare plakaty w dzielnicy burdeli dawno już pozdzierano; prostytutki zostawiły dziś rozlepiaczy w spokoju, może dlatego, że ucieszyło je zastąpienie plakatu do Inspektora Dhara i mordercy d^iewc^yny % klatki nową zniewagą, tym razem skierowaną pod innym adresem. Przyjrzawszy się nowemu plakatowi bliżej, Yinod doszedł jednak do wniosku, że zmiana nie była aż tak wielka, jak mu się początkowo zdawało. Poza młodej kobiety, choć w tym przypadku martwej, była taka sama, twarz Dhara również krwawiła, jakkolwiek w innym miejscu. Im dłużej wpatrywał się Yinod w nowy plakat, tym wyraźniej dostrzegał jego podobieństwo do starego; karłowi zdawało się nawet, że Dhar ma na sobie tę samą rozdartą koszulę. To wyjaśniałoby także, dlaczego Yinod dopiero po dwóch godzinach jeżdżenia po Bombaju zorientował się, że oto przyszedł na świat nowy film z Inspektorem Dharem. Karzeł nie mógł się wprost doczekać, kiedy go obejrzy. Niewypowiedzianie odstręczające życie dzielnicy rozpusty kipiało wprost gdzieś wokół niego — targi i oszustwa, przerażające porachunki i masakry w ukryciu - tak przynajmniej wyobrażał to sobie podekscytowany karzeł. Właściwie jedyną pocieszającą rzeczą mogło być to, że w bombajskiej dzielnicy burdeli nikt dosłownie nikt -- nie pieprzył w tej chwili kozy. 330 15 BRAT-BLIŹNIAK Trzej starzy misjonarze udają się na spoczynek

Pomiędzy świętami Bożego Narodzenia a Nowym Rokiem, kiedy do klasztoru Świętego Ignacego w Mazagaonie miał przybyć pierwszy amerykański misjonarz, w jezuickiej misji trwały przygotowania do powitania 1990 roku. Misja była ważną instytucją w Bombaju. Wkrótce miała świętować sto dwudziestą piątą rocznicę istnienia, a przez wszystkie te lata spełniała sumiennie swe religijne i świeckie obowiązki bez pomocy Amerykanów. Zarządzało Świętym Ignacym trzech duchownych, i to z takim powodzeniem, jakby byli sarną Trójcą Świętą. Ksiądz rektor (Julian, sześćdziesięcioośmioletni Anglik), ksiądz prefekt (dccii, siedemdzicsiędodwuletni Indus) i brat Gabriel (siedemdziesięciopięcioletni uchodźca z Hiszpanii, który przybył do Indii po Wojnie Domowej) tworzyli triumwirat o nie kwestionowanym autorytecie, którego nikt nie odważyłby się podważyć. Cała trójca była też jednomyślna co do tego, że misja Świętego Ignacego może służyć ludzkości i Królestwu Niebieskiemu bez pomocy żadnego Amerykanina choć w końcu jeden się pojawił. Pewnie, woleliby, żeby był to Indus lub przynajmniej Europejczyk, ale ponieważ średnia wieku tych uczonych mężów wynosiła dokładnie siedemdziesiąt jeden lat i osiem miesięcy, przynajmniej jedna cecha „młodego" scholastyka, jak go nazywali, przypadła im do gustu. Trzydziestodziewięcioletni Martin nie był młokosem. Tylko w oczach doktora Daruwalli ,,młody" Martin był dziwnie stary jak na kogoś, kto ciągle jeszcze nic otrzymał święceń. To, że tak zwany scholastyk ma już prawie czterdziestkę, było 331 natomiast pewną pociechą dla Juliana, Cecila i Gabriela, choć z drugiej strony zgadzali się co do tego, że przyjazd byłego kalifornijczyka, odznaczającego się podobno słabością do hawajskich koszul, bynajmniej nie uświetni jubileuszu misji. Dowiedzieli się o tych śmiesznych i ekscentrycznych upodobaniach Martina Millsa z jego skądinąd imponującego dossier; również listy polecające prezentowały go w jak najlepszym świetle. Ksiądz rektor stwierdził jednak, że jeśli idzie o Amerykanów, należy czytać między wierszami. Zwrócił na przykład uwagę na to, że Martin Mills najwyraźniej unikał swej rodzinnej Kalifornii, choć nigdzie nie stwierdzono tego wprost. Kształcił się gdzie indziej i podjął pracę nauczyciela w Bostonie, czyli tak daleko od Kalifornii, jak tylko było można. Dowodziło to zdaniem księdza Juliana, że Martin Mills pochodzi z rozbitej rodziny. Być może „unikał" nic tyle Kalifornii, ile swoich rodziców. Oprócz informacji o niewytłumaczalnej słabości do ekstrawagancji, która wyrażała się w upodobaniu do hawajskich koszul, wspominano również w dossier Martina o sukcesach na polu krzewienia wiary, sukcesach odnoszonych jeszcze w okresie nowicjatu i głównie wśród młodzieży. Kolegium Świętego Ignacego w Bombaju było szkolą dobrą, spodziewano się też, że Martin Mills będzie dobrym nauczycielem. Katolicy stanowili tu mniejszość, a wielu uczniów nie było nawet chrześcijanami. - Nie możemy dopuścić, żeby jakiś zwariowany Amerykanin urządzał sobie wśród naszych uczniów polowania na potencjalnych neofitów ostrzegał ksiądz rektor, choć w dossier Martina Millsa nie było słowa o tym, że jest on „zwariowany" czy skłonny do takich polowań. Z tegoż dossier wynikało natomiast, że Martin wybrał się podczas odbywania nowicjatu na pielgrzymkę i nie wydał ani grosza. Znalazł miejsce do spania i zarabiał na życie humanitarną

posługą, w tym organizowaniem kuchni polowych dla bezdomnych, pracą w szpitalach dla ułomnych dzieci, domach starców, hospicjach dla chorych na AIDS i klinice dla dzieci z syndromem płodowego uzależnienia alkoholowego - ta ostatnia funkcjonowała w rezerwacie dla tak zwanych Native Americans, czyli Indian. Brat Gabriel i ksiądz Cecil skłonni byli dostrzegać w dossier Martina Millsa prognostyki pozytywne. Ksiądz Julian, przeciwnie, 332 cytował O naśladowaniu Jezusa Chrystusa świętego Tomasza a Kem-pis: Unikaj lud^i młodych i nieznajomych, i czytał dossier tak, jakby był to zaszyfrowany komunikat. Obowiązek nauczania w Świętym Ignacym i inne powinności misyjne były częścią trzyletniej rutynowej służby przygotowującej do stanu kapłańskiego; nazywało się to okresem regencji. Po niej następowały trzy lata teologicznych studiów, po studiach zaś święcenia. Martin Mills miał zaliczyć po ordynacji czwarty rok studiów teologicznych. Dwa lata nowicjatu zaliczył u Świętego Alojzego w Massachu-setts, co było zdaniem księdza Juliana wyborem drastycznym, jeśli wziąć pod uwagę srogość tamtejszych zim. Ujawniało się w tym upodobanie do samoudręki i innych umartwień cielesnych, włącznie ze skłonnością do postów, których jezuici nie pochwalali; zalecali je tylko w umiarkowanym zakresie. Także i w tym wyrzeczeniu ksiądz rektor próbował się dopatrzyć jakiegoś ukrytego motywu, który świadczyłby o skazach charakteru scholastyka. Brat Gabriel i ksiądz Cecil zwrócili księdzu Julianowi uwagę na to, że Martin wstąpił do Towarzystwa Jezusowego w Nowej Anglii, kiedy pracował jako nauczyciel w Bostonie. Nowicjat tej prowincji znajdował się w Massachusetts, było zatem rzeczą naturalną, nie zaś sprawą „wyboru", że Martin Mills znalazł się w klasztorze Świętego Alojzego. Dlaczego jednak przepracował cztery lata, ucząc w ponurej parafialnej szkole w Bostonie? W dossier nie wspominano wprawdzie, że szkoła była „ponura", ale przyznawano, że nie należała do oficjalnie uznanych. W rzeczywistości było to coś w rodzaju zakładu poprawczego, gdzie nakłaniano młodocianych przestępców do porzucenia złej drogi; o ile ksiądz rektor mógł się zorientować, osiągano to głównie, angażując uczniów w przedsięwzięcia teatralne. Martin Mills inscenizował zatem sztuki, w których wszystkie role odtwarzali dawni przestępcy, łotry i rzezimieszki! W takim to otoczeniu i okolicznościach poczuł po raz pierwszy powołanie; pewnego dnia objawił mu się mianowicie Chrystus i młodzieniec postanowił zostać księdzem. Ale dlaczego zajęło mu to aż dziesięć lat? - dociekał ksiądz Julian. Po ukończeniu nowicjatu posłano Martina do Bostonu na studia filozoficzne; to akurat zyskało aprobatę księdza rektora. Ale potem, w samym środku wspomnianej regencji, młody Martin zdecydował się na trzymiesięczny „eksperyment" w Indiach. 333 - Czyżby miało to oznaczać, że zaczął wątpić w swoje powołanie? pytał ksiądz Julian. - No cóż, wkrótce się przekonamy -• rzekł ksiądz Cecil. - Dla mnie to człowiek bez zarzutu. Chciał wręcz powiedzieć, że Martin je;t uderzająco podobny do Loyoli, ale zmilczał, wiedział bowiem, że ksiądz rektor jest bardzo nieufny wobec tych jezuitów, którzv zbyt świadomie wzorowali się na modelu życia świętego Ignacego Loyoli - założyciela Towarzystwa

Jezusowego. Nawet pielgrzymka może stać się przedsięwzięciem bezsensownym, kiedy wyrusza na nią głupiec. Ćwiczenia duchowne świętego Ignacego Loyoli są podręcznikiem dla mistrza w sztuce odwrotu, nie dla tchórza. Książka nie była przeznaczona do publikacji, a tym bardziej nie polecano jej przyszłym księżom, ale też w papierach Martina nie było niczego, co by świadczyło, że misjonarz kurczowo trzyma się zawartych w niej nauk. Także i w tym przypadku podejrzenie, że Martin Mills jest przesadnie pobożny opierało się na intuicji. Ksiądz Julian podejrzewał wszystkich Amerykanów o nieugięty fanatyzm, który jego zdaniem podtrzymywała dodatkowo przerażająca wiara w potęgę samokształcenia czyli „czytania na bezludnej wyspie", jak nazywał (ulian amerykański model edukacji. Ksiądz Cecil, przeciwnie, był człowiekiem dobrotliwym i należał do tych, którzy uważali, że należy dać Martinowi Millsowi szansc wykazania się w służbie Chrystusowi. Ksiądz prefekt miał za złe księdzu rektorowi jego cynizm. - Przecież nie wie ksiądz na pewno, czy Martin chciał odbywać nowicjat u Świętego Alojzego dlatego, że pociągała go surowość tamtejszych zim argumentował. Jego zdaniem ksiądz Julian tylko domyślał się, że Martin Mills traktuje nowicjat jako formę pokutr i udręczenia ciała. W istocie ksiądz rektor się mylił. Gdyby znal prawdziwą przyczynę wyboru Świętego Alojzego jako miejsca odbywania nowicjatu, miałby rzeczywiście powody do zaniepokoję nią, Martin Mills bowiem wstąpił do tego akurat seminarium tylko dlatego, że identyfikował się całkowicie ze świętym Alojzym Gon zagą, fanatycznym Włochem, który był tak pobożny, że po wyświęceniu nie chciał patrzeć nawet na własną matkę. Losy Alojzego były dla Martina Millsa ulubionym przykładen' „powściągania zmysłów", do jakiego powinien dążyć każdy jezuita. 334 W jego mniemaniu już sama idea unikania do końca życia widoku własnej matki zasługiwała na najwyższy podziw, (ego matką była w końcu Yeronica Rosę, a zatem odmówienie sobie nawet pożegnalnego spojrzenia na rodzicielkę umacniałoby go w dążeniu do głoszonego przez jezuitów celu, jakim jest panowanie nad własnym głosem, ciałem i zwykłą ciekawością. Martin Mills panował nad sobą całkowicie, toteż zarówno jego pobożne intencje, jak życie, które te intencje inspirowało, były przeniknięte fanatyzmem i żarliwością znacznie bardziej, niżby mógł przypuszczać ksiądz Julian. l oto teraz brat Gabriel - siedemdziesięciopięcioletni kolekcjoner ikon zgubił list scholastyka. Jakże mieli odebrać go z lotniska, skoro nie wiedzieli, którym przyleci samolotem? - Ostatecznie nasz Martin robi wrażenie człowieka, który lubi wszelkie wyzwania i trudne sytuacje - stwierdził ksiądz Julian. Ksiądz Cecil uznał to za okrucieństwo ze strony księdza rektora. Martin Mills mógł bowiem przylecieć do Bombaju w samym środku nocy, kiedy samoloty lądowały na lotnisku Sahar. Musiałby stamtąd dostać się do misji, zamkniętej o tej porze na trzy spusty i praktycznie niedostępnej jak twierdza, aż do porannej mszy... Było to gorsze od każdej pielgrzymki, w jakiej uczestniczył dotychczas misjonarz.

- W końcu dodał ksiądz Julian z charakterystycznym dla siebie sarkazmem - święty Ignacy Loyola odnalazł drogę do Jerozolimy. I nikt nie wychodził po niego na lotnisko. To nie w porządku, pomyślał ksiądz Cecil. I zatelefonował do doktora Daruwalli, żeby dowiedzieć się, czy ten nie wie przypadkiem, kiedy ma przylecieć Martin Mills. Ale nie zastał doktora w domu, nagrał się więc tylko na sekretarkę, a doktor, przynajmniej jak do tej pory, nie oddzwonił. Ksiądz Cecil modlił się więc za Martina Millsa, zwłaszcza zaś o to, by pierwsze spotkanie misjonarza z Bombajem nie stało się przeżyciem zbyt bolesnym. Brat Gabriel także modlił się za Martina Millsa, zwłaszcza zaś o to, by list scholastyka znalazł się jeszcze jakimś cudem. Ale po liście nie było śladu. Na długo przedtem, nim doktor Daruwalla zapadł w sen, w trakcie usilnego przypominania sobie, do jakiej gwiazdy filmowej podobna jest druga pani Dogar, brat Gabriel zaniechał wreszcie poszukiwań listu i poszedł spać. Kiedy \inod 335 odwoził Muriel do domu - rozprawiając po drodze o podłości klienteli kabaretu „Na mokro" ksiądz Cecil zakończył modły i również udał się na spoczynek. Wkrótce zaś po tym, jak Yinod zauważył, że nad uśpionym miastem pojawiły się reklamowe plansze filmu Inspektor Dhar i Wie^e Milczenia, ksiądz Julian zamknął bramę klasztoru, wrota garażu, w którym stał szkolny autobus, i bramę kościoła Świętego Ignacego. Po czym także i ksiądz rektor zasnął snem sprawiedliwego. Pierwsze oznaki pomylenia tożsamości Około drugiej w nocy - w tym samym czasie, gdy w całym Bombaju rozlepiano plakaty nowego filmu z Inspektorem Dharem i kiedy Yinod jeździł bez celu wśród burdeli Kamathipury - samolot z bratem Dhara na pokładzie wylądował bezpiecznie na lotnisku Sahar. Sam Dhar spał w tym momencie na balkonie mieszkania doktora Daruwalli. Celnik, który wędrował wzrokiem od wyrażającego determinację oblicza nowego misjonarza do poczciwej twarzy Martina Millsa widocznej na zdjęciu w paszporcie, był przekonany, że oto stoi twarzą w twarz z Inspektorem Dharem. Hawajska koszula była dlań pewną niespodzianką, nie mógł bowiem pojąć, dlaczego Dhar próbuje uchodzić za turystę; to, że aktor zgolił zdradzający go wąsik, także było kamuflażem marnym - przy odsłoniętej górnej wardze niemożliwy do podrobienia pogardliwy uśmieszek Dhara stawał się jeszcze bardziej widoczny. Paszport był amerykański. I to rzeczywiście jest sprytne! pomyślał celnik. Dokument opiewał jednak na nazwisko Martina Millsa urodzonego w Bombaju. Celnik wskazał palcem na ten niezbity dowód tożsamości aktora, a potem puścił oczko do misjonarza, jakby chciał dać do zrozumienia, że z n i e g o nikt durnia nie zrobi. Martin Mills był śmiertelnie zmęczony; lot trwał długo, misjonarz spędził czas na studiowaniu języka hindi i informacji dotyczących „zwyczajów i obyczajów miejscowego ludu". Wiedział na przykład wszystko na temat formy powitania zwanej salaam, ale celnik bynajmniej go nie powitał, tylko po prostu do niego mrugnął. 336 Martin Mills zaś nie znalazł w opisie zwyczajów i obyczajów żadnych informacji

dotyczących puszczania oczek. Misjonarz mc chciał być niegrzeczny, odwzajemnił się więc celnikowi oczkiem i na wszelki wypadek z lekka „zasalaamował". Celnik był z siebie bardzo zadowolony. Widział podobne porozumiewawcze mrugnięcie w najnowszym filmie z Charlesem Bron-sonem, ale nie był całkowicie pewien, czy wypada mu puszczać oczko do Inspektora Dhara. Skoro los zetknął go z Dharem, chciał uchodzić w oczach aktora za człowieka obytego. W przeciwieństwie do ogółu mieszkańców Bombaju i całej policji, celnik ten wprost uwielbiał filmy z Inspektorem Dharem. Jak dotychczas w filmach tych nie pojawił się żaden celnik, a zatem żaden z funkcjonariuszy celnych nie został obrażony. Ten zaś konkretny urzędnik ubiegał się wcześniej bezskutecznie o pracę w policji, ubóstwiał więc nieustanne szyderstwa z tej instytucji - a zwłaszcza motyw przekupstwa piętnowanego w każdym filmie z Dharem. Niemniej jednak próba przyjazdu do jakiegokolwiek kraju pod fałszywym nazwiskiem była poważnym naruszeniem prawa i celnik chciał uświadomić Dharowi, że jest na tyle bystry, by rozpoznać go mimo przebrania, nie prowokując jednocześnie konfliktu ze stojącym przed nim wybitnym artystą ekranu. Dhar nie prezentował się, nawiasem mówiąc, najlepiej. Był jakiś poszarzały, blady, miał plamy na twarzy, wyglądało też na to, że stracił sporo na wadze. - Czy jest pan w Bombaju po raz pierwszy? zapytał celnik. Po czym znów puścił oczko i uśmiechnął się - Martin odwzajemnił uśmiech i też mrugnął do celnika. - Tak - powiedział. - Ale zamierzam tu pozostać co najmniej trzy miesiące. Celnikowi wydało się to jakimś absurdem, ale usiłował konsekwentnie zachować luz światowca. Zauważył, że wiza misjonarza jest „warunkowa"; można ją było przedłużyć do trzech miesięcy. Dokładne sprawdzenie wizy spowodowało całą serię kolejnych mrugnięć. Do obowiązków celnika należało także przejrzenie bagażu misjonarza. Na trzymiesięczny pobyt scholastyk zabrał tylko jedną walizkę, co prawda dużą i ciężką, ale ten nieporęczny bagaż krył pewne niespodzianki, między innymi czarne koszule z białymi przypinanymi koloratkami - bo chociaż Martin Mills 337 nie był wyświęconym kapłanem, wolno mu było nosić taki duchowny strój. Był tam też wymięty czarny garnitur i pół tuzina hawajskich koszul, ponadto specjalny, tak zwany pokutny różaniec, trzydziestocentymetrowy pejcz z plecionymi rzemieniami, a także najeżona od wewnątrz kolcami żelazna obręcz do zaciskania na udzie. Celnik zachował jednak kamienny spokój; uśmiechał się tylko i mrugał, pomimo grozy, jaką budziły w nim te narzędzia tortur. Księdza rektora także miały przejąć zgrozą te średniowieczne narzędzia służące do umartwiania; były to wytwory zamierzchłych epok, które przeraziły, choć może i rozbawiły nawet księdza Cecila. Bicze i okowy nigdy nie były dla jezuitów ważnymi rekwizytami w „dążeniu do doskonałości". Niezwykły różaniec mógł wręcz świadczyć o tym, że Martin Mills w ogóle nie ma prawdziwego jezuickiego powołania. W pojęciu celnika książki misjonarza miały spotęgować autentyzm „przebrania" Inspektora Dhara, bo tak wszystko to razem urzędnik traktował - jako wymyślne elementy kostiumu i rekwizyty aktora. Bez wątpienia Dhar przygotowywał się do jakiejś nowej, trudnej roli.

Czyżby tym razem miał zagrać k s i ę d z a? - dziwował się w duchu celnik. Przejrzał pobieżnie książki, cały czas mrugając i uśmiechając się z aprobatą, na co skonfundowany misjonarz odpowiadał również mrugnięciami i uśmiechami. Wśród książek było wydanie Katolickiego Almanachu z 1988 roku, liczne broszurki pod wspólnym tytułem Studia nad duchowością jezuitów, kieszonkowe wydanie Katechizmu katolickiego, Skrócony przewodnik po Biblii, sama Biblia, lekcjonarz, cienka książeczka pod tytułem Sadhana: droga do Boga, autobiografia świętego Ignacego Loyoli, egzemplarz jego Ćwiczeń duchownych i wiele innych. W sumie książek było więcej niż hawajskich koszul i kompletów z koloratkami. - A gdzie się pan zatrzyma przez te trzy miesiące? - zapytał celnik Martina Millsa, którego lewe oko zaczynało już boleć od mrugania. - W klasztorze Świętego Ignacego w Mazagaonie - odparł jezuita. — Ach, oczywiście — rzekł celnik. - Szczerze podziwiam to, co pan robi - wyszeptał. Po czym raz jeszcze puścił oczko do zaskoczonego jezuity - tym razem na drogę. 338 Nigdy bym nie pomyślał, że spotkam tu brata w Chrystusie, pomyślał nowy misjonarz. Nieustanne mruganie nie mogło bynajmniej pomóc biednemu Martinowi Millsowi w kontaktach z tubylcami, jako że dla większości mieszkańców Bombaju puszczanie oczek jest czymś wyjątkowo agresywnym, dwuznacznym i chamskim. A on mrugał bez przerwy, nie tylko podczas kontroli celnej, ale i wtedy, gdy wyszedł wreszcie na przesycone smrodem gówna powietrze, spodziewając się przez cały czas przyjaznych powitań braci jezuitów. Gdzież oni są? - zachodził w głowę. Czyżby utknęli w korku? - Przed budynkiem dworca lotniczego panował wprawdzie wielki zamęt, ale ruch samochodowy nie był zbyt ożywiony. Nie opodal, na granicy nieprzeniknionej ciemności stał długi sznur taksówek, jak gdyby lotnisko nie było olbrzymim i wypełnionym kłębiącą się masą ludzką obiektem (jakim wydawało się początkowo Martinowi), ale jakąś nędzną placówką na pustkowiu, gdzie poza zasięgiem wzroku zamierają ognie palenisk i gdzie niewidoczne, przykucnięte postacie wypróżniają się przez całą noc. Natychmiast osaczyli go niczym rój much taksówkarze; szarpali go za koszulę, próbowali wyrwać walizę, której - choć była piekielnie ciężka - nie wypuszczał z rąk. -- Dziękuję, ktoś po mnie przyjeżdża - powiedział. Uświadomił sobie, że hindi wyparował mu z głowy, czym się zresztą nie przejął, bo i tak mówił w tym języku kiepsko. Zmęczony misjonarz czuł, ze ulega paranoi, jaka staje się udziałem wszystkich przyjeżdżających na Wschód po raz pierwszy, ponieważ sposób, w jaki patrzyli nań taksówkarze, budził w nim coraz większy niepokój. Niektórzy przypatrywali mu się z nabożnym lękiem, inni tak, jakby go chcieli zabić. Wszyscy wzięli go za Inspektora Dhara i chociaż krążyli wokół niego jak muchy i podobnie jak spłoszone muchy pierzchali, byli znacznie bardziej od much niebezpieczni. Po godzinie Martin wciąż jeszcze stał w tym samym miejscu, oganiając się od nowych much; stare roiły się w pewnej odległości, obserwując go, ale nie kwapiąc się, by podejść ponownie. Śmiertelnie zmęczony misjonarz zaczął sobie wyobrażać, że taksówkarze są jakąś odmianą hien, które tylko czekają, aż przestanie dawać oznaki życia, a wtedy rzucą się na niego całym

stadem. Słowa modlitwy 339 zatrzepotały mu na wargach, ale był zbyt wyczerpany, żeby wydobyć z siebie choćby pojedynczy dźwięk. Pomyślał, że misjonarze ze Świętego Ignacego są pewnie zbyt starzy, żeby po niego wyjeżdżać, bo słyszał coś wcześniej o ich zaawansowanym wieku. Wiedział też, że trwają przygotowania do jubileuszu; stosowne uczczenie sto dwudziestej piątej rocznicy służby Bogu i ludziom było z pewnością sprawą ważniejszą niż wyjeżdżanie po jakiegoś Amerykanina na lotnisko. To był właśnie cały Martin Mills; ćwiczył się tak usilnie w deprecjacji własnej osoby, że przekształciło się to w rodzaj próżności. Przekładał walizę z ręki do ręki; nie chciał stawiać jej na chodniku nie tylko dlatego, że oznaki wyczerpania mogłyby zwabić czyhających taksówkarzy, lecz dlatego, że jej ciężar przyczyniał tak pożądanej udręki cielesnej. Martin Mills znalazł sobie pewien punkt na którym mógł się skoncentrować, wysoce satysfakcjonujący cel w postaci specyficznego bólu. Nie był on wprawdzie tak wyszukany, jak nie kończąca się tortura obręczy odpowiednio zaciśniętej na udzie, nie umywał się też do zapierającego dech, nagłego bólu biczowania nagiego grzbietu, a jednak powitał go z radością. Zwykła walizka przypominała mu o czekającym go zadaniu, o jego dążeniu do wypełniania woli Bożej i o sile jego samowyrzeczeri. Na wytartej skórze widniała łacińska inskrypcja: Nostris, co miało oznaczać „my, Jezuici", a więc „Życie" (jak to określano) w Towarzystwie Jezusowym. Walizka ewokowała też wspomnienie dwóch lat nowicjatu w Świętym Alojzym; w tamtejszej izdebce Martina był tylko stół, krzesło z prostym oparciem, łóżko i niski drewniany klęcznik. Język misjonarza wyartykułował bezgłośnie słowo Nostris i wtedy usłyszał w wyobraźni dzwonek wzywający do flagelacji; przypomniał też sobie pierwszy miesiąc, kiedy obowiązywało go milczenie. Jeszcze teraz czerpał siłę z tych dwóch lat: módl się, ogol, pracuj, milcz, studiuj, módl się. Jego wiara me była nagłym napadem dewocji, ale polegała na ścisłym podporządkowaniu się zasadom - konsekwentnego ubóstwa, czystości, posłuszeństwa. Posłuszeństwa wobec religijnego zwierzchnika, owszem, ale co ważniejsze, podporządkowania się zasadom życia we wspólnocie. To właśnie te zasady sprawiały, że czuł się człowiekiem wolnym. A jednak jeśli 340 chodzi o kwestię posłuszeństwa, nie dawała mu spokoju myśl, iż jego poprzedni przełożony skrytykował go kiedyś za to, że Martin pasował bardziej do klasztornego reżimu i to reżimu klasztoru o surowej regule, takiej jak w zakonie kartuzów. Jezuici powinni wychodzić między ludzi; nie byli wprawdzie „światowcami" w potocznym rozumieniu tego słowa, ale nie byli też mnichami. - Nie jestem mnichem - powiedział Martin Mills głośno. Stojący nie opodal taksówkarze odebrali to jako wezwanie i znów zaroili się wokół niego. Unikaj pokus światowego życia, ostrzegł się w duchu Martin. Uśmiechnął się pobłażliwie do uwijających się wokół niego taksówkarzy. U Świętego Alojzego miał nad łóżkiem wypisane łacińskie pouczenie, które przypominało pośrednio, że człowiek powinien sam ścielić sobie posłanie — etiam si sacerdotes sint (nawet ci, którzy są księżmi). A zatem Martin Mills

postanowił dotrzeć do Bombaju sam. Nie ten taksówkarz Tylko jeden z taksówkarzy wyglądał na dostatecznie silnego, żeby poradzić sobie z walizą. Był wysoki, brodaty, miał smagłą cerę i niezwykle spiczasty, wręcz agresywny nos. - Do Świętego Ignacego, w Mazagaonie - rzekł Martin. Taksówkarz wyglądał mu na dorabiającego w nocy studenta - godnego podziwu młodego człowieka, który prawdopodobnie sam opłaca swoją edukację. Z dzikim błyskiem w oku młodzieniec złapał walizę i wepchnął ją do bagażnika. Pozostali kierowcy oczekiwali pojawienia się ambasadora z karłem za kierownicą, bo nikt nie wierzył, że Inspektor Dhar zniży się do tego, by korzystać z innej taksówki. W filmach z Inspektorem często pojawiali się taksówkarze; byli to nieodmiennie ryzykanci i wariaci. Ten, który złapał walizkę misjonarza i teraz patrzył, jak Martin Mills wślizguje się na tylne siedzenie, miał na imię Bahadur i był człowiekiem bardzo impulsywnym. Właśnie wylano go ze szkoły hotelarskiej za oszukiwanie na egzaminie - korzystał ze ściągawki, 341 odpowiadając na proste pytanie związane z zaopatrzeniem hotelu w produkty spożywcze („Bahadur" znaczy „dzielny"). On również, jadąc z miasta na lotnisko, widział plakaty do filmu Inspektor Dhar i Wieżę Mi/czema, które były dlań, jako człowieka lojalnego wobec swego szefa, wysoce obraźliwe. Chociaż prowadzenie taksówki nie było jego ulubionym zajęciem, Bahadur czul wdzięczność do swego aktualnego pracodawcy, pana Mirzy. Pan Mirza był parsem i nietrudno było przewidzieć, że film Inspektor Dbar i Wieże Milczenia będzie dla niego prawdziwym szokiem. Poczucie honoru kazało Bahadurowi identyfikować się z odczuciami szefa. Nic też dziwnego, że Bahadur nienawidził wszystkich wcześniejszych filmów z Inspektorem Dharem. Zanim jeszcze pojawił się ten najnowszy kamień obrazy, ożywiała młodzieńca nadzieja, że Inspektor zostanie zamordowany przez rozwścieczonych hidżrów i zwykłe prostytutki. Bahadurowi w ogóle podobała się idea mordowania sławnych ludzi, ponieważ to, że sławą cieszyli się tak nieliczni, uważał za obrazę dla ludzi, którzy sławnymi nie byli. Ponadto czuł, że zajęcie taksówkarza uwłacza jego godności, i jeździł tylko po to, żeby pokazać swemu bogatemu wujowi, że potrafi „bratać się z masami". Bahadur spodziewał się, że wuj pośle go wkrótce do jakiejś innej szkoły. Obecna przerwa w nauce była wprawdzie małą katastrofą, ale można było sobie wyobrazić zajęcie gorsze niż praca u pana Mirzy, który podobnie jak Yinod miał prywatną firmę. Na razie Bahadur wykorzystywał każdą okazję, by wzbogacać swoją angielszczyznę koncentrując się na przyswajaniu wulgarnych i bluznierczych odżywek. Chciał je mieć na podorędziu, na wypadek gdyby przyszło mu spotkać jakąś sławną osobistość. Opinie o sławnych ludziach były jego zdaniem mocno naciągane. Iluż to nasłuchał się historyjek na temat tężyzny fizycznej Inspektora Dhara i jego wyczynów ciężarowca! Jedno spojrzenie na chude ramionka misjonarza wystarczyło, żeby stwierdzić, jakie to łgarstwo. Filmowy szpaner! - pomyślał Bahadur. Sam lubił krążyć w pobliżu wytwórni w nadziei, że trafi mu się kurs z jakąś aktorką. Ale nikt ważny nie skorzystał jak dotychczas z jego usług, a

za wałęsanie się w okolicach takich wytwórni jak Asha Pictures, Rajkamal Studio, Famous Studio i Central Studio zapłacił w końcu mandat. Pierdolę tych całych filmowców! - myślał sobie Bahadur. 342 - Mam nadzieję, że wie pan, gdzie jest Święty Ignacy — powiedział nerwowo Martin Mills, kiedy ruszyli. — To misja jezuitów, kościół, szkoła - dodał, wypatrując jakiegoś błysku zrozumienia w pałającym wzroku taksówkarza. Kiedy spostrzegł, że młody człowiek obserwuje go w lusterku, zrobił coś, co wydawało mu się przyjacielskim gestem, przynajmniej w świetle miejscowych norm obyczajowych. Puścił oczko. A więc to tak! - pomyślał Bahadur. Bez względu na to, czy mrugnięcie było protekcjonalnym gestem, czy lubieżną zachętą homoseksualisty, Bahadur powziął już mocne postanowienie. Nie dopuści, żeby Inspektor Dhar szydził sobie bezkarnie z całego Bombaju. W środku nocy zachciewa mu się do Świętego Ignacego! Co on tam będzie robił? Modlił się, czy jak? Do wszystkich fałszerstw doszło jeszcze to, że Dhar udawał hindusa. Teraz okazuje się, że w rzeczywistości to cholerny chrześcijanin! - Podobno jesteś pan hindusem - zauważył Bahadur. Martin Mills poczuł dreszcz emocji. Oto jego pierwsza misyjna konfrontacja - jego pierwszy hindus! Misjonarz wiedział, że większość mieszkańców Bombaju wyznaje tę religię. - Ha - powiedział pogodnie. - Ludzie wszystkich wyznań powinni być braćmi. - Pieprzę twojego Jezusa i ciebie razem z nim - stwierdził chłodno Bahadur. - Ha - powtórzył Martin i pomyślał: Pewnie są sytuacje, kiedy można mrugać, i takie, kiedy nie można. Polowanie na neofitów w dzielnicy burdeli Taksówka mknęła wśród przesyconych dymem i smrodem ciemności, ale ciemność nigdy nie przerażała Martina Millsa. W tłumie mógł się czuć niepewnie, ale mrok nocy nie był dla niego groźny. Nie niepokoiło go też to, że może być narażony na akty przemocy. Medytował o nie spełnionych marzeniach wieków średnich, czyli o odzyskaniu Jeruzalem dla Chrystusa. Myślał o tym, że pielgrzymka Ignacego Loyoli do Jerozolimy była jednym nieprzerwanym 343 pasmem niebezpieczeństw i katastrof. Próba podboju Ziemi Świętej podjęta przez Ignacego zakończyła się porażką, bo odesłano go tam, skąd przyjechał, ale pozostało w nim gorące pragnienie ratowania dusz grzeszników, pogan, niewiernych. Jego celem było zawsze wypełnianie woli bożej. Nieprzypadkowo Ćwiczenia duchowne zaczynały się sugestywną wizją piekła ze wszystkimi jego okropnościami. Bojaźń boża ma działanie oczyszczające; dla Martina Millsa było to oczywiste od dawna. Aby zobaczyć ognie piekielne i jednocześnie połączyć się z Bogiem w mistycznej ekstazie, wystarczyło iść za wskazówkami Ćwiczeń duchownych i uruchomić „oko wyobraźni", a misjonarz nie wątpił, że jest to najbystrzejsze z wszystkich oczu. - Mozół i wola - powiedział głośno. To było jego kredo. — Powiedziałem: Pieprzę twojego Jezusa i ciebie razem z nim! powtórzył taksówkarz.

- Niech cię Bóg błogosławi - odparł Martin. - Nawet ty i to wszystko, co robisz, jest z woli Boga — choć ty sam nie wiesz, co czynisz. Najbardziej upodobał sobie Martin historię sławetnego spotkania Ignacego Loyoli z Maurem na mule i ich dyskusję o Matce Bożej. Maur stwierdził, że choć może uwierzyć w niepokalane poczęcie, to nigdy nie uwierzy, że Najświętsza Panna pozostała dziewicą po urodzeniu Jezusa. Kiedy Maur odjechał, młody Ignacy zamierzał zrazu dogonić muzułmanina i zabić. Czuł się w obowiązku bronić honoru Najświętszej Panny. Wygłaszanie tak uwłaczających opinii o poporodowym stanie Jej narządów płciowych było postępkiem chamskim i niewybaczalnym. Ignacy, jak zwykle, tak i w tej sprawie poddał się woli Boga. Kiedy dróżka rozwidliła się, puścił wodze swojego muła; jeśli zwierzę podążyłoby śladem Maura, Ignacy zabiłby niewiernego. Ale muł wybrał inną ścieżkę. - I pieprzę twojego Świętego Ignacego! - wrzasnął taksówkarz. - Święty Ignacy jest celem mej podróży odpowiedział spokojnie Martin. - Ale wieź mnie, dokąd chcesz. - To, dokąd jechali, było w jego przekonaniu sprawą woli Bożej. Martin Mills był tylko pasażerem. Pomyślał o słynnej książce księdza de Mello Chrześcijańskie ćniicye-nia w wersji dla Wschodu; ileż z tych ćwiczeń pomogło mu w przeszło344 ści! Było tam na przykład ćwiczenie, dotyczące „złagodzenia dręczących wspomnień". Ilekroć Martin Mills odczuwał wstyd z powodu postępowania swych rodziców lub przeżywał boleśnie to, że nie potrafi kochać ich i czcić ani im wybaczyć, zawsze stosował się do wskazówki księdza de Mello: domyśl o jakimś nieprzyjemnym wydanęe-niu. Wydarzenia takie zawsze łatwo było przywołać w pamięci, ale decyzja, które z nich wybrać i przemyśleć, była zadaniem nader trudnym. A tera% przyjrzyj są męce Chrystusa na krzyżu - coś takiego zawsze działało. Nawet karygodne postępki zdeprawowanej Vero-niki Rosę bladły wobec takiej udręki, nawet autodestrukcja Dan-ny'ego Millsa wydawała się niewartą wzmianki błahostką. A tera^ wejiruj myślą od nieprzyjemnego wydarzenia do obrazu Chrystusa na krzyżu", przez lata Martin odbywał takie mentalne wędrówki. Ksiądz de Mello był dlań bohaterem. Urodził się w Bombaju i do śmierci sprawował urząd dyrektora Instytutu Doradztwa Pasterskiego w Sadhanie (koło Puny); to właśnie za jego przykładem postanowił Martin Mills udać się do Indii. Teraz, gdy wszechogarniający mrok zaczął stopniowo ustępować światłom Bombaju, zaczęły się wyłaniać z ciemności ciała śpiących na chodnikach. Blask księżyca oświetlał zatokę Mahim. Martin nie zwietrzył wprawdzie zapachu koni, kiedy przejeżdżali koło toru wyścigowego na Mahalakszmi, ale wypatrzył w mroku ciemną sylwetę grobowca Hadżiego Ali; wysmukłe minarety odcinały się wyraźnie od powierzchni morza przypominającej połyskliwą rybią łuskę. Potem taksćtwka skręciła i zaczęła się oddalać od posrebrzonego światłem księżyca oceanu. Misjonarz ujrzał pierwsze oznaki życia w uśpionym mieście, jeśli można nazwać życiem seksualną aktywność Kamathipury. Takiego życia Martin Mills dotychczas nie znał — ani nawet sobie nie wyobrażał - toteż modlił się, żeby muzułmańskie mauzoleum, które przemknęło za szybą samochodu, nie było ostatnią świętą budowlą jaką

widział w życiu na tym ziemskim padole. Zobaczył burdele, od których aż się roiło w wąskich zaułkach; widział mężczyzn o skamieniałych twarzach, których właśnie wyrzucano z kabaretu „Na mokro"; ostatnie przedstawienie już się skończyło i ci, którym niepilno było wracać do domu, wałęsali się po ulicach. I dokładnie w chwili, gdy Martin Mills pomyślał, że oto 345 stanął oko w oko ze złem większym niż to, z jakim zetknął się święty Ignacy Loyola na ulicach Rzymu, taksówkarz przebił się przez tłum i skierował samochód ku samej otchłani piekła. Znaleźli się wśród prostytutek z ludzkiego zoo przy Falkland Road. - Dziewczęta z klatek nie mogą się już doczekać, kiedy cię zobaczą! - zawołał Bahadur, który poczuł się nagle wobec Dhara niczym wyznaczony z urzędu prokurator. Martin Mills przypomniał sobie, jak Ignacy zebrał pieniądze wśród bogatych obywateli i założył schronisko dla upadłych kobiet. Było to w Rzymie, gdzie święty oświadczył, że gotów jest oddać swe życie, jeśli dzięki temu uchroni przed grzechem choćby jedną prostytutkę przez jedną noc. — Dziękuję ci, że mnie tu przywiozłeś — rzekł misjonarz do taksówkarza, który zatrzymał się z piskiem opon przed istną wystawą z eunuchami-transwestytami siedzącymi w swoich klatkach. Bahadur zakładał, że hidżrowie są najbardziej wściekli na Inspektora Dhara. Ale ku jego zaskoczeniu Martin Mills z pogodną miną otworzył drzwi samochodu i wysiadł. Rozejrzał się po Falkland Road, jakby w oczekiwaniu tego, co miało się stać, po czym wyciągnął z bagażnika swą ciężką walizę; kiedy taksówkarz cisnął mu pod nogi pieniądze za kurs (zapłatę pobrał z góry) i splunął na nie, Martin pozbierał mokre monety i wręczył je Bahadurowi z powrotem. -•• Nie nie, należy ci się zapłata. Jestem tu, gdzie powinienem być — rzekł. Krąg złodziei kieszonkowych i prostytutek ulicznych oraz ich alfonsów zacieśniał się z wolna dookoła scholastyka, ale Bahadurowi zależało przede wszystkim na tym, żeby dostrzegli swego wroga hidżrowie, więc zaczął się przedzierać przez gęstniejącą ciżbę. - Dhar, Inspektor Dhar! Dhar! Dhar! wrzeszczał. Było to jednak całkiem zbędne, bo wieść, że Dhar jest na Falkland Road rozeszła się szybciej niż jego wrzaski. Martin Mills bez trudu utorował sobie drogę przez tłum; chciał przemówić przede wszystkim do upodlonych kobiet w klatkach (nie przyszło mu oczywiście do głowy, że nie są to kobiety). - Chciałbym z tobą porozmawiać - zwrócił się do transwestyty siedzącego w swojej klatce. Większość hidżrów była zbyt zaszokowana, by zaatakować znienawidzonego aktora. Słyszałaś bez 346 wątpienia o różnych chorobach, o pewnej śmierci, na jaką się narażasz! Ale powiadam ci, jeśli chcesz być zbawiona, wystarczy samo twoje pragnienie. Dwóch kieszonkowców i kilku alfonsów biło się o pieniądze, które Martin usiłował przed chwilą wcisnąć taksówkarzowi. Baha-dura rzucono już tymczasem na kolana i prostytutki kopały go teraz bez litości. Ale Martin Mills nie zwracał uwagi na to, co dzieje się za jego plecami. Stał przed kobietami w klatkach i do nich tylko chciał przemawiać.

- Święty Ignacy - mówił. W Mazagaonie. Musiałyście słyszeć. Zawsze można mnie tam znaleźć, musicie tylko przyjść. Byłoby rzeczą nader interesującą wyobrazić sobie, jak ksiądz Julian i ksiądz Cccii zareagowaliby na to serdeczne zaproszenie; w każdym razie uczestnictwo gromadki poszukujących zbawienia wykastrowanych prostytutek-transwestytów w obchodach jubileuszowych z pewnością przydałoby uroczystościom rumieńców. Niestety, księdza rektora i księdza prefekta nie było akurat pod ręką, żeby mogli świadkować niezwykłym propozycjom Martina Millsa. Czyżby Martin zakładał, że przybycie prostytutek do Świętego Ignacego w czasie lekcji, namacalny dowód nawrócenia tych upadłych istot, oddziała pozytywnie na uczniów? - jeśli czujecie choćby najmniejszą skruchę, jest to widomy znak, że możecie dostąpić zbawienia -- tłumaczył im z zapałem. Pierwsza uderzyła go prostytutka uliczna, nie hidżra; prawdopodobnie poczuła się zlekceważona. Przyłożyła Martinowi w krzyż, tak że osunął się na jedno kolano. Następnie alfonsi i kieszonkowcy wyrwali mu walizę - i wtedy włączyło się do akcji kilku hidżrów. W końcu Dhar przemawiał do nich, nie chcieli więc, żeby ktokolwiek a już na pewno nie ten uliczny motłoch - wkraczał na ich terytorium czy odbierał im prawo do zemsty. Transwestyci z łatwością pokonali zwykłe ulicznice i ich alfonsów i nawet złodzieje nie zdołali czmychnąć z ciężką walizą, która padła ostatecznie łupem hidżrów. Ci nie ruszyli ani wygniecionego garnituru, ani czarnych koszul i koloratek - nie były w ich guście - ale koszule hawajskie zrobiły na nich duże wrażenie i zostały rozdrapane w mgnieniu oka. Następnie jeden z hidżrów ściągnął koszulę z Martina Millsa, 347 uważając, żeby jej przypadkiem nie rozedrzeć, a kiedy już misjonarz był goły do pasa, inny hidżra znalazł pejcz z plecionymi rzemieniami, przyrząd zbyt kuszący, by go zignorować. Już pierwsze kąśliwe chlaśnięcie powaliło Martina na ziemię, na brzuch; po kolejnym zwinął się w kłębek. Nie mógł zasłonić twarzy, bo uznał za ważniejsze, aby złożyć dłonie do modlitwy, to bowiem umacniało go w przekonaniu, że nawet lanie, jakie odbierał, było ad majorem Dei Gloriam (ku większej chwale Pana). Transwestyci uszanowali wszelkie akcesoria wiedzy, jakie znajdowały się w walizce; mimo podniecenia wywołanego biczowaniem nie podarli ani nie pognietli nawet jednej kartki w żadnej z książek. Żelazna obręcz jednakże, podobnie jak różaniec wywołały pewną konfuzję; jeden z transwestytów próbował nawet nadgryźć paciorki, zanim odrzucił różaniec precz. Nie wiedzieli, że obręcz zakłada się na udo, albo też uznali, że lepiej będzie założyć ją Inspektorowi Dharowi na szyję, co też uczynili. Nie była zbyt dopasowana, ale kolce przeorały twarz misjonarza - napastnicy byli tak niecierpliwi, że wcisnęli mu obręcz przez głowę - i teraz wbijały się Martinowi w grdykę i raniły boleśnie szyję. Tors nieszczęśnika ociekał strumyczkami krwi. Usiłował dzielnie stanąć na nogi, ale w trakcie tych prób otrzymał uderzenie biczem w twarz. Transwestyci odstąpili od niego, bo nie zachowywał się zgodnie z ich oczekiwaniami. Nie próbował walczyć, nie błagał też o darowanie życia.

- Obchodzicie mnie tylko wy i to, co stanie się z wami! - zawołał do nich. - Choć urągacie mi, choć jestem niczym, pragnę jedynie waszego zbawienia. Mogę wskazać wam drogę, jeśli tylko dacie mi szansę. Prześladowcy podawali sobie bicz, ale ich entuzjazm wyraźnie słabł. Kto przejął pejcz, oddawał go szybko sąsiadowi, nie zadając już więcej razów. Na ciele Martina zaczęły nabrzmiewać czerwone pręgi - szczególnie przerażająco wyglądały te na twarzy - a krew spod niewłaściwie zastosowanej obręczy spływała strużkami po jego piersi. On osłaniał jednak nie siebie, lecz książki! Zatrzasnął w walizie swą podręczną skarbnicę wiedzy i dalej błagał prostytutki, aby poszły z nim. Zaprowadźcie mnie do Mazagaonu prosił. - Zaprowadźcie mnie do Świętego Ignacego, was również powitają tam z otwartymi 348 rękami. - Kilku transwestytom, którzy zdołali go zrozumieć, pomysł wydawał się niedorzeczny. Ku ich zaskoczeniu, stojący przed nimi człowiek okazał się słabeuszem, obdarzonym jednak bezgraniczną odwagą. Nie prezentował tego rodzaju krzepy, jakiego się po nim spodziewali. Nagle wszystkim odechciało się agresji. Nienawidzili go, ale jego postawa sprawiła, że poczuli zażenowanie. Jednak ulicznice, ich opiekunowie i kieszonkowcy gotowi byli rozprawić się z nim natychmiast, kiedy tylko transwestyci zostawią go w spokoju. Traf chciał, że dokładnie w tym momencie nadjechał znajomy biały ambasador, który przez całą noc krążył pomiędzy Kamathipurą, Grant Road i Falkland Road. Za kierownicą siedział rozglądający się bystro człowieczek, o którym wszyscy wiedzieli, że jest gorylem Dhara. Można sobie wyobrazić, jak wstrząsnął Yinodem widok jego słynnego klienta, gołego do pasa i zbroczonego krwią. Te łotry spod ciemnej gwiazdy zgoliły mu nawet wąsy! Było to poniżenie gorsze niż wszelkie katusze cielesne, jakie cierpiał bez wątpienia gwiazdor. I cóż to za potworne narzędzie tortur założyły mu te wstrętne kurwy na szyję? Obręcz wyglądała jak psia obroża, tyle że miała od wewnątrz kolce. Poza tym nieszczęsny Dhar był dziwnie wychudły i blady jak trup. Wyglądało na to, że słynny klient Yinoda stracił na wadze ze dwadzieścia funtów! Jakiś alfons ze zgrzytem przejechał kluczem z wielkim brelokiem po drzwiach ambasadora, patrząc Yinodowi prosto w oczy. Nie zauważył, że karzeł sięga pod specjalnie skonstruowane siedzenie, gdzie trzymał w pogotowiu swój arsenał: komplet trzonków od rakiet do sąuasha. Na temat tego, co stało się w następnej chwili, zdania były podzielone. Niektórzy utrzymywali, że taksówkarz skręcił nagle i umyślnie przejechał stopę alfonsa; inni wyjaśniali, że ambasador podskoczył na krawężniku i przestraszony tłum wepchnął faceta pod samochód - tak czy owak, alfons miał zmiażdżoną stopę. Wszyscy zgadzali się co do tego, że Yinoda trudno było wypatrzyć w tłumie - jest taki niski! Co bystrzejsi mogli jednak domyślić się jego obecności, bo poszkodowani pierzchali na wszystkie strony, trzymając się za kolana i za przeguby, a niektórzy wili się, leżąc na zaśmieconym chodniku. Yinod wywijał trzonkami na poziomie kolan człowieka przeciętnego wzrostu. Wrzaski rażonych 349

mieszały się z krzykami dziewcząt z klatek przy Falkland Road, głośno zachwalających swe usługi. Kiedy Martin Mills zobaczy! zaciętą twarz karła, który rozdając ciosy na prawo i na lewo, torował sobie ku niemu drogę, pomyślał, że ]ego czas nadszedł. Najpierw powtórzył słowa skierowane przez Jezusa do Piłata (św.Jan, 18,36): Królestwo moje nie jest % tego świata, Potem zwrócił się do nadchodzącego karła. - Wybaczam ci - powiedział, po czym skłonił głowę, jak gdyby oczekiwał uderzenia katowskiego topora. Nie pomyślał nawet przez chwilę, że gdyby nie skłonił głowy, Yinod nie mógłby jej dosięgnąć swym trzonkiem od rakiety. Tymczasem karzeł złapał misjonarza za spodnie na tyłku i zaczął nim sterować w stronę taksówki. Bezpieczny w końcu Martin, przywalony ciężarem walizy na tylnym siedzeniu samochodu, zaczął się wyrywać z powrotem na ulicę. - Chwileczkę! - wołał. - Mój pejcz - tam został m ó j pejcz! Tymczasem Yinod już walił w przegub niefortunnego hidżrę, który przypadkowo ostatni złapał pejcz. Karzeł bez trudu odzyskał służący umartwianiu ciała gadżet Martina Millsa i wręczył go misjonarzowi. - Niech cię Bóg błogosławi - rzekł scholastyk. Drzwi ambasadora zatrzasnęły się z obu stron; nagły zryw samochodu wtłoczył Martina w siedzenie. - Święty Ignacy -powiedział do brutalnego kierowcy. Yinod myślał, że Dhar zaczyna odmawiać jakąś litanię, co już całkiem zbiło go z tropu, bo nigdy by nie przypuszczał, że aktor jest człowiekiem religijnym. Na skrzyżowaniu Falkland Road i Grant Road chłopiec, który serwował herbatę w jednym z burdeli, rzucił w przejeżdżającą taksówkę szklanką tego napoju. Yinod nie zatrzymywał się, choć sięgnął pod siedzenie, by wymacać swymi grubymi paluchami schowane tam trzonki od rakiet. Zanim skręcili w Marinę Drive, karzeł zatrzymał samochód i opuścił szyby; wiedział, że Dhar lubi zapach morza. - Nieźle mnie pan nabiera - powiedział do zmasakrowanego klienta. — A ja myślę, że pan śpi całą noc na balkonie doktora Daruwalli! - Ale misjonarza zmorzył tymczasem sen. Na widok jego twarzy we wstecznym lusterku, Yinoda wręcz zatkało. Nie chodziło o pręgi na obrzmiałej twarzy ani nawet o nagi, zbroczony 350 krwią tors; karła zaszokowała najeżona kolcami obręcz na szyi aktora, bo oto ujrzał obraz, który, jak wiedział, czczą chrześcijanie - krwawą wizję Chrystusa na krzyżu -- z czego wywnioskował, że Inspektor Dhar przyjął rolę Jezusa. Ale jego korona cierniowa zsunęła się z czoła i teraz zaciśnięta na szyi okrutnie raniła gardło aktora. Wszyscy razem - w jednym niewielkim mieszkaniu Tymczasem Dhar, Dhar prawdziwy, spał na balkonie doktora Daruwalli spowitym tumanem smogu o barwie i konsystencji surowego białka. Gdyby otworzył oczy, nie mógłby się przebić wzrokiem przez tę zupę -- a w każdym razie nie zdołałby dostrzec niczego o pięć pięter niżej, na chodniku, gdzie w bladym świetle przedświtu Yinod zmagał się z jego półprzytomnym

bratem-bliź-niakiem. Nie dotarł też do niego wściekły jazgot psów z parteru. Martin opierał się całym ciężarem na ramieniu karła, ten zaś taszczył przez hali w stronę zakazanej windy jego walizę z całą skarbnicą wiedzy. Zanim za małym kierowcą i jego utytłanym towarzyszem zamknęły się drzwi windy, zdążył ich jeszcze zobaczyć właściciel apartamentu na parterze, członek komitetu mieszkańców. Martina Millsa, mimo że zmaltretowany i nieświadom, co się z nim dzieje, musiał zdziwić widok windy i nowoczesność budynku, wiedział bowiem, że szkoła misyjna ł stary kościół liczyły sobie sto dwadzieścia pięć lat. Dziwiło też w tym miejscu wściekłe ujadanie psów. — Święty Ignacy? - zapytał misjonarz miłosiernego Samarytani-na-kurdupla. — Pan nie potrzebuje świętego — pan potrzebuje lekarza! — odparł karzeł. - Właściwie to znam jednego lekarza w Bombaju. Przyjaciel mojej matki i ojca - niejaki doktor Daruwalla rzekł Martin Mills. Yinod zaniepokoił się nie na żarty. Ślady razów bicza, a nawet krwawienie spowodowane uciskiem kolczastej obręczy wydawały 351 się niegroźne, ale to ledwie zrozumiałe mamrotanie o doktorze Daruwalli mogło zdaniem karła świadczyć o utracie pamięci. Może to jakiś poważny uraz głowy! - Oczywiście, że pan zna doktora Daruwallę! - zawołał Yinod. - Whśme idziemy do doktora Daruwalli! A więc pan go t e ż zna? - zdumiał się scholastyk. Pan się stara nie ruszyć głową rzekł z głęboką troską karzeł. Nasłuchując odbijającego się echem szczekania psów, którego Yinod tym razem w ogóle nie słyszał, Martin zauważył: - Wygląda mi to na lecznicę dla zwierząt; sądziłem, że doktor jest ortopedą. - Oczywiście, że ortopedą! zawołał Yinod. Wspiął się na palce, usiłując zajrzeć Martinowi do ucha, jakby spodziewał się tam wypatrzyć jakiś oderwany strzęp mózgu. Był jednak za niski. Odległe chóralne ujadanie psów obudziło doktora Daruwallę. Szczekanie i skowyt docierały do piątego piętra stłumione i niewyraźne, ale rozpoznawalne, doktor nie miał też wątpliwości, kto mógł sprowokować tę kakofonię. - Przeklęty karzeł! - powiedział głośno, ale Julia nie zareagowała; była przyzwyczajona do jego gadania przez sen. Kiedy jednak Farrokh wstał i włożył szlafrok, oprzytomniała natychmiast. - Czy to znów Yinod? zapytała. - Tak mi się zdaje rzekł doktor Daruwalla. Dochodziła piąta. Doktor przeszedł koło zasuwanych szklanych drzwi na balkon, niewidoczny w ponurym całunie oparów. Smog mieszał się z gęstą mgłą wstającą nad morzem. Doktor nie widział ani łóżka Dhara, ani kadzidełek odstraszających moskity, których aktor używał, ilekroć spał na balkonie. W przedpokoju Farrokh sięgnął po zakurzony parasol; zamierzał porządnie nastraszyć Yino-da. Otworzył drzwi na korytarz. Karzeł z misjonarzem wychodzili właśnie z windy; doktor spojrzał na Martina Millsa i sam przeraził się śmiertelnie. Wyglądało to tak, jakby Dhar zgolił pospiesznie

- w smogu wąsy, zacinając się przy tym co chwilę, a potem pod wpływem depresji, wywołanej zapewne zbiorową nienawiścią tłumu, wyskoczył z piątego piętra. Misjonarza z kolei przestraszył nie na żarty widok mężczyzny w czarnym kimonie z czarnym parasolem w dłoni - obraz zgoła 352 złowieszczy. Ale parasol nie mógł speszyć Yinoda, który podbiegł do doktora i zakomunikował mu szeptem: - Znajduję go, jak mówi kazanie do prostytutek - hidżry o mało go nie zabijają! Farrokh domyślił się, kogo ma przed sobą, zanim misjonarz zdążył się przedstawić: - Znał pan podobno moich rodziców - nazywam się Marun Mills. Proszę dalej, oczekiwałem pana - rzekł doktor Daruwalla, ujmując poturbowanego przybysza pod ramię. - Doprawdy? - zdziwił się Martin Mills. - To uraz mózgu! - szepnął doktorowi na ucho Yinod, gdy Farrokh prowadził słaniającego się misjonarza do łazienki. Tam doktor poprosił gościa, żeby się rozebrał, sam zaś przygotował mu kąpiel z solami. Kiedy wanna napełniała się wodą, Farrokh uprosił Julię, żeby wstała i pozbyła się jakoś Yinoda. - Kto się tu kąpie o tej porze? - zapytała Julia. - Brat-bliźniak Johna D. - odparł doktor Daruwalla. Wolna wola Julia nie zdążyła jeszcze odprowadzić Yinoda do drzwi wyjściowych, kiedy zadzwonił telefon. Podniosła słuchawkę natychmiast. Yinod słyszał całą rozmowę, bo mężczyzna po drugiej stronie wrzeszczał jak opętany. Był to pan Munim z parteru, członek komitetu mieszkańców. - Widziałem, jak wsiadał do windy! Obudził wszystkie psy! Widziałem go, tego waszego karła. - Przepraszam bardzo - rzekła Julia - ale my nie posiadamy karła. - Niech pani nie robi ze mnie durnia! - wrzeszczał pan Munim. - Mówię o karle tego gwiazdora filmowego. - Gwiazdora też nie mamy - odparła Julia. - To naruszenie obowiązujących przepisów! - grzmiał pan Munim. - Nie wiem, o czym pan mówi. Pan chyba oszalał - rzekła Julia. 353 - Taksówkarz wsiadł do windy - zawołał pan Munim ten karłowaty goryl! - Niech pan mnie nie zmusza, żebym wezwała policję - odparła Julia i odłożyła słuchawkę. - Chodzę po schodach, ale boli mnie noga, to całe pięć pięter - rzekł Vinod. Jakoś dziwnie pasuje do niego ten ton męczennika, pomyślała Julia i nagle zorientowała się, że karzeł zwleka z wyjściem umyślnie. Tu w stojaku jest pięć parasoli - zauważył. - Chcesz pożyczyć parasol? - zapytała Julia. - Tylko żeby się podeprzeć, jak schodzę odparł Yinod. - Potrzebna mi laska. - Zostawił

swoje trzonki w taksówce, a potrzebował oręża na wypadek spotkania z jakimś psem lub panem Munimem. Julia wręczyła mu parasol i odprowadziła karła do drzwi kuchennych, prowadzących na schody. - Może już nigdy mnie nie zobaczycie - oznajmił karzeł. Kiedy zerkał w dół klatki schodowej, Julia zauważyła, że jest mniejszy od parasola - wybrał, nawiasem mówiąc, największy z pięciu. Martin Mills sprawiał wrażenie zadowolonego z bólu, jaki sprawiały mu nabrzmiałe ślady od uderzeń bicza, i nawet się nie skrzywił, gdy doktor jodynował mu niezliczone ranki od straszliwej obręczy. Kiedy zdejmował mu ją z szyi, wyczuł intuicyjnie, że misjonarz z pewnym żalem pozbywa się obroży; poza tym Martin dwukrotnie zauważył z niepokojem, że pozostawił swój pejcz w samochodzie mężnego karła. - Yinod na pewno go zwróci — zapewnił go doktor Daruwalla. To, co przydarzyło się misjonarzowi, nie zdziwiło go tak bardzo jak samego Martina; właściwie bardziej zdumiewające było to, że misjonarz, którego wzięto za Dhara, zdołał ujść z życiem, a nawet nie odniósł zbyt poważnych obrażeń. I im więcej Martin paplał o swojej przygodzie, tym mniej był podobny w oczach Farrokha do swego małomównego brata. Dhar nie paplał. - No więc wiedziałem, że nie jestem wśród chrześcijan - mówił Martin Mills - ale mimo wszystko nie spodziewałem się takiej strasznej wrogości w stosunku do chrześcijaństwa, z jaką się spotkałem. - Nie wyciągałbym z tego incydentu akurat takich wniosków - studził doktor Daruwalla emocje rozgorączkowanego scho354 lastyka. - Przyznaję jednak, że ci ludzie są trochę drażliwi na punkcie nawracania... na jakąkolwiek wiarę. - Zbawienie duszy to nie nawracanie - zjeżył się Martin Mills. - No tak, ale jak już zauważyłeś, nie jesteśmy w najbardziej chrześcijańskim kraju - odparł doktor Daruwalla. - Ile spośród tych prostytutek może mieć AIDS? - zapytał Martin. — Jestem ortopedą - przypomniał mu doktor ale zorientowani twierdzą, że czterdzieści procent, niektórzy, że sześćdziesiąt. - Tak czy owak - rzekł Martin Mills - jest to obszar oddziaływania chrześcijaństwa. Po raz pierwszy przyszło Farrokhowi do głowy, że szaleniec, którego ma przed sobą, może sam wpakować się w sytuację bardziej niebezpieczną niż ta, którą spowodowało jego uderzające podobieństwo do Inspektora Dhara. - Myślałem, że jesteś przede wszystkim nauczycielem angielskiego - rzekł doktor Daruwalla. - Jako były uczeń kolegium Świętego Ignacego mogę cię zapewnić, że jest to w pierwszym rzędzie szkoła. - Doktor znał księdza rektora i przewidywał z góry, że Julian powie dokładnie to samo w związku ze zbawianiem dusz prostytutek. Kiedy jednak patrzył, jak nagi Martin wychodzi z wanny - i nie bacząc na skaleczenia, energicznie wyciera się ręcznikiem - domyślił się też, że ksiądz rektor i inni sędziwi obrońcy wiary ze Świętego Ignacego będą mieli poważne problemy z przekonaniem tego fanatyka, że do jego

obowiązków należy doskonalenie znajomości języka angielskiego w starszych klasach. Martin zaś tarł się wściekle ręcznikiem, aż pręgi na jego twarzy i torsie zrobiły się znów tak samo czerwone jak świeżo po uderzeniach bicza, i cały czas zastanawiał się nad odpowiedzią. Jako typowy jezuita zaczął sprytnie od pytania. - Czyżby pan nie był chrześcijaninem? O ile pamiętam, ojciec mówił mi, że jest pan konwertytą, choć nie rzymskim katolikiem. - To prawda - odpowiedział doktor ostrożnie. Podał Martinowi swoją najlepszą jedwabną piżamę, ale misjonarz wolał pozostać nagi. - Czy zna pan stanowisko kalwinistów, jansenistów wobec zagadnienia wolnej woli? zapytał Farrokha. - Mówiąc w wielkim 355 uproszczeniu, była to dysputa zainicjowana przez Marcina Lutra i duchownych Reformacji głosili oni mianowicie, że jesteśmy napiętnowani grzechem pierworodnym, i o tym, czy dostąpimy zbawienia czy nie, decyduje łaska boża. Luter zaprzeczył, jakoby dobre uczynki mogły wpłynąć na nasze zbawienie. Kalwin zanegował z kolei pogląd, że może nas zbawić wiara. Według Kalwina jesteśmy wszyscy z góry predestynowani do zbawienia - lub nie. Czy pan w to wierzy? Z logiki wywodu jezuity Farrokh wywnioskował, że n i e powinien wierzyć, powiedział więc: - Nie, niezupełnie. - No tak, więc nie jest pan jansenistą - rzekł scholastyk. - Ich poglądy były bardzo destrukcyjne - przedkładanie doktryny łaski nad ideę wolnej woli to defetyzm, naprawdę. Utwierdza nas to w przekonaniu, że nie możemy uczynić absolutnie nic dla własnego zbawienia, a zatem, mówiąc krótko, po co zawracać sobie głowę dobrymi uczynkami? I co z tego, że grzeszymy? - Czy w dalszym ciągu upraszczasz? - zapytał doktor Daruwalla. Jezuita spojrzał na niego chytrze i jednocześnie z pewnym szacunkiem; wykorzystał też przerwę spowodowaną pytaniem doktora, aby włożyć jedwabną piżamę. - Jeśli sugeruje pan, że jest rzeczą prawie niemożliwą pogodzić pojęcie wolnej woli z naszą wiarą we wszechmocnego i wszechwiedzącego Boga, to mogę na to przystać - rzekł. - Ale to bardzo trudne. Rodzi się wówczas pytanie o relację pomiędzy ludzką wolą a boską omnipotencją... i to jest sedno pańskiego pytania, prawda? Doktor Daruwalla domyślił się, że powinno to być jego pytanie, rzekł więc: - No tak, mniej więcej. - Cóż, to rzeczywiście interesująca kwestia - oświadczył scholastyk. - Nie znoszę po prostu, kiedy ludzie próbują zredukować świat ducha za pomocą mechanistycznych teorii, jak na przykład beha-wioryści. Kto by się przejmował teoriami Loeba na temat mszyc albo psem Pawłowa? - Doktor Daruwalla kiwnął głową, ale nie śmiał się odezwać; nigdy nie słyszał o teoriach dotyczących mszyc. O psie Pawłowa oczywiście słyszał, pamiętał nawet, co wywoływało u niego ślinotok i co ten ślinotok oznaczał. 356

- Musimy się wam wydawać bardzo zasadniczy, my, to znaczy katolicy, wam - protestantom - rzekł Martin. Doktor pokręcił głową przecząco. - O tak, na pewno! - stwierdził misjonarz. - Głosimy teologię nagrody i kary, a nasze uczynki oceniane są w życiu pozagrobowym. W odróżnieniu od was przywiązujemy wielką wagę do kwestii grzechu. Ale my, jezuici, jesteśmy za to skłonni minimalizować znaczenie grzechów popełnionych w myśli. - W odróżnieniu od grzesznych uczynków - wtrącił doktor Daruwalla, bo choć była to oczywistość i nie musiał tego mówić, czuł, że tylko głupiec nie ma nic do powiedzenia, a on właściwie nic dotąd nie powiedział. - Nam, to znaczy katolikom, wy, protestanci, wydajecie się czasami przesadni w przypisywaniu człowiekowi skłonności do czynienia zła... - Tu misjonarz przerwał, ale doktor, który nie był pewien, czy powinien teraz przytaknąć, czy zaprzeczyć, gapił się tylko głupkowato w wir uchodzącej z wanny wody, tak jakby patrzył na własne myśli wsysane do ścieku. - Czy zna pan teorię Leibnitza? - zapytał jezuita znienacka. - Hm, podczas studiów... ale to było bardzo dawno temu - rzekł doktor z wahaniem. - Zakładał on, że człowiek nie został pozbawiony wolności z powodu swego upadku, co bardzo zbliża Leibnitza do nas - to znaczy jezuitów. Są u niego pewne rzeczy, które wryły mi się w pamięć, na przykład to: Choć wszelki impuls i wszelka pomoc pochodni od Boga, cały c %as towar^ys^y temu pewne współdziałanie człowieka; jeśli tak nie jest, nie mo%na powiedzieć, %e w ogóle cokolwiek czynimy. Chyba się pan z tym zgodzi, nieprawdaż? - Tak, oczywiście - przytaknął doktor Daruwałla. - No własne. Dlatego nie mogę być tylko nauczycielem angielskiego - rzekł jezuita. Naturalnie pragnę z całej mocy doskonalić angielszczyznę tych dzieci. Ale zważywszy, że dana mi jest wolność działania - choć impuls i pomoc pochodzą oczywiście od Boga - muszę robić, co potrafię, nie tylko dla zbawienia własnej duszy, ale dla ratowania dusz innych. - Rozumiem - powiedział doktor, który zaczynał pojmować, dlaczego rozwścieczonym transwestytom nie udało się zanadto nadwerężyć ani ciała, ani nieugiętej woli Martina Millsa, 357 Uzmysłowił sobie też nagle, że stoi w swoim własnym saloniku i patrzy na Martina Millsa układającego się do snu na kozetce, a nie pamiętał, żeby wychodzili z łazienki. Misjonarz podał mu obręcz z kolcami, którą doktor przyjął z niejakim wahaniem. - Widzę, że nie będzie mi to tutaj potrzebne — rzekł scholastyk. - I bez tego będzie tu dość mordęgi. Święty Ignacy Loyola też zmienił zdanie na temat tych narzędzi służących umartwianiu ciała. - Naprawdę? - zdziwił się Farrokh. - Myślę, że ich nadużywał - ale tylko w poczuciu głębokiej odrazy wobec swych wcześniejszych grzechów - odparł jezuita. - Właściwie w późniejszej wersji Ćwiczeń duchownych występuje przeciwko takiemu udręczaniu ciała, jest także przeciwnikiem ścisłego postu.

— Ja też - rzekł doktor Daruwalla, który nie wiedział, co począć z okrutnym żelazem. - Proszę to wyrzucić - powiedział Martin. - I może zechce pan powiedzieć temu karłowi, żeby zatrzymał sobie pejcz - nie jest mi już potrzebny. Doktor Daruwalla wiedział wszystko o trzonkach rakiet; na samą myśl o tym, jaki użytek może Yinod zrobić z pejcza, ciarki przebiegły mu po plecach. Martin zasnął. Z palcami splecionymi na piersi i z wyrazem szczęśliwości na twarzy, misjonarz wyglądał jak męczennik w drodze do królestwa niebieskiego. Farrokh poprosił do saloniku Julię, żebyprzyjrzała się gościowi. Początkowo nie odważyła się podejść bliżej niż do stolika ze szklanym blatem patrzyła na śpiącego jak na rozkładającego się trupa - ale doktor zachęcił ją, żeby przyjrzała się Martinowi dokładniej. Im bliżej podchodziła, tym większa ulga malowała się na jej twarzy. Zdawało się, że Martin przynajmniej śpiący - ma jakiś kojący wpływ na otoczenie. W końcu Julia usiadła na podłodze obok kozetki. Powiedziała później, że Martin przypominał jej Johna D. w znacznie młodszym i beztroskim wydaniu, choć Farrokh utrzymywał, że to raczej efekt powstrzymywania się od dźwigania ciężarów i picia piwa; misjonarz był słabo umięśniony, ale też nie miał brzucha. Doktor sam nie wiedział, kiedy znalazł się na podłodze obok żony. Siedzieli tuż przy kozetce, jakby zahipnotyzowani obecnością 358 śpiącego, gdy w drzwiach balkonu pojawił się Dhar, który zamierzał wziąć prysznic. Z jego perspektywy Farrokh i Julia wyglądali tak, jakby się modlili. Potem gwiazdor zobaczył zwłoki - tak mu się przynajmniej wydawało - i nie przyjrzawszy się im uważniej zapytał: - Kto to? Farrokha i Julię zaszokowało to, że John D. nie rozpoznał natychmiast swego brata; w końcu jako aktor powinien wyjątkowo dobrze znać rysy swej twarzy - nawet rozmaicie ucharakteryzowa-nej i podlegającej z wiekiem radykalnym zmianom. Jednak twarz Dhara nigdy nie przybierała takiego wyrazu. Należało wątpić, czy twarz aktora wyrażała kiedykolwiek taką błogość, bo nawet we śnie nie doświadczał Inspektor Dhar niebiańskiego szczęścia. Jego twarz mogła wyrażać wiele, ale nigdy nie wyrażała świątobliwości. - No tak, już wiem, kto to - wyszeptał wreszcie - ale co on tu robi? Umiera? — Zamierza zostać księdzem - wyjaśnił również szeptem Farrokh. - Chryste Panie! - powiedział John D. Może zrobił to za głośno, a może Martin był szczególnie wyczulony na imię, które padło, dość że na twarzy śpiącego misjonarza pojawił się wyraz nieziemskiej błogości, tak wielkiej, że Dhar i Daruwallowie poczuli się nagle zawstydzeni. Bez słowa wyszli na paluszkach do kuchni, jakby zakłopotani tym, że podglądali misjonarza podczas snu. W rzeczywistości przyczyną zakłopotania i dziwnego poczucia, że są tu nie na swoim miejscu, było malujące się na obliczu śpiącego szczęście człowieka, który osiągnął chwilowo idealny spokój duszy. Oni sami nie uświadamiali sobie natomiast, co ich tak zdeprymowało. - Co mu się stało? zapytał Dhar. - Nic takiego - odparł doktor Daruwalla, ale natychmiast zreflektował się, że mówi o kimś,

kogo wysmagano pejczem i pobito, gdy usiłował nawracać prostytutki. — Powinienem cię był uprzedzić, że przyjeżdża - dodał zakłopotany, na co John D. wzniósł oczy ku niebu - był to jego najbardziej ekspresyjny sposób okazywania gniewu. Julia zareagowała podobnie. Moim zdaniem - rzekł Farrokh - to, czy chcesz, żeby on dowiedział się o twoim istnieniu, czy nie, jest wyłącznie twoją sprawą. Choć nie wiem, czy to najlepszy moment, żeby mu o tym mówić. 359 - Na pewno jeszcze nie teraz - stwierdził Dhar. - Powiedz mi coś o nim. Jaki on jest? Doktorowi nie mogło przejść przez gardło słowo, które nasuwało się samo - czyli „wariat". Potem pomyślał, że powie: „Podobny do ciebie, ale dużo mówi". Ale była w tym taka sprzeczność - sam koncept jakiegoś gadatliwego Dhara mógł być dla Dhara obraźliwy. - Jaki on jest? - powtórzył Dhar. - Ja zobaczyłam go dopiero, kiedy spał - rzekła Julia. I ona, i Dhar patrzyli na Farrokha, on zaś miał kompletną pustkę w głowie. Choć misjonarz zdążył wdać się z nim w spór, zrobić mu wykład, a nawet go pouczyć - i wszystko to robił, gorliwiec, na golasa - doktor nie zdołał przywołać żadnego wyrazistego obrazu jego osoby. - Trochę fanatyczny - zaczął nieśmiało. - Fanatyczny? - powtórzył Dhar. - Liebchen, czy to wszystko, co możesz o nim powiedzieć? - zapytała Julia. - Słyszałam, że gadał w łazience jak najęty. Musiał coś powiedzieć! — W łazience? - zdziwił się Dhar. - Jest bardzo zdeterminowany - powiedział Farrokh. - To wynika pewnie z jego „fanatyzmu" - rzekł Inspektor Dhar; jego sarkazm sięgnął w tym momencie szczytu. Doktora zirytowało to, że chcą, aby określił precyzyjnie charakter jezuity na podstawie jednej, dość zresztą osobliwej rozmowy. Nie znał historii innego fanatyka - największego fanatyka XVI wieku, świętego Ignacego Loyoli - którego życie było tak wielką inspiracją dla Martina Millsa. Kiedy Ignacy zmarł, nie pozwoliwszy nawet namalować swojego portretu, bracia zakonni postanowili sporządzić jego wizerunek pośmiertny. Podjął się tego słynny malarz i nie powiodło mu się. Pośmiertna maska, którą wykonał nieznany artysta, też nie oddawała zdaniem uczniów Ignacego prawdziwego charakteru ojca zakonu jezuitów. Próbowało jeszcze trzech artystów i wszyscy ponieśli porażkę, ale ci mieli jako model tylko maskę pośmiertną. W końcu uznano, że widocznie Bóg nie chce, aby malować Jego sługę, Ignacego Loyolę. Doktor nie mógł wiedzieć, jak uwielbia tę historię Martin Mills, ale nowy misjonarz byłby pewnie zachwycony, gdyby widział, z jakim trudem przychodzi doktorowi opisać nawet tak początkującego sługę Bożego 360 jak on. Farrokh poczuł nagle, że ma właściwe słowo na końcu języka, ale zanim zdążył je wypowiedzieć, uciekło. - Jest wykształcony - zdołał tylko dorzucić. Julia i John D. jęknęli unisono. - Jest

skomplikowany, do cholery! - wrzasnął doktor. - Za wcześnie, żeby o nim cokolwiek powiedzieć! - Cśśś, obudzisz go! - upomniała męża Julia. - Jeśli jest za wcześnie, żeby coś o nim powiedzieć, to za wcześnie też, żebym ja się deklarował, czy chcę go poznać - zauważył John D. Doktora Daruwallę ogarnęła irytacja; to była typowa odżywka Inspektora Dhara. Julia wiedziała, o czym myśli jej małżonek. •- Lepiej się nie odzywaj - poradziła mu. Zrobiła kawę dla siebie i Johna D. i herbatę dla Farrokha. Gdy ich ulubiony gwiazdor wychodził nieco później kuchennymi drzwiami, oboje odprowadzili go wzrokiem. Dhar lubił korzystać ze schodów od strony podwórza, żeby go nikt nie zauważył. Wczesny poranek - a dochodziła dopiero szósta - był jedyną porą, kiedy mógł się przejść po Marinę Drive w stronę „Tają", nie ryzykując, że zostanie rozpoznany i wywoła zbiegowisko. O tej porze mogli go nagabywać tylko żebracy, którzy nagabywali wszystkich bez wyboru. Dla żebraków nie było ważne, że jest Inspektorem Dharem. Wielu z nich chodziło wprawdzie do kina, ale cóż dla nich znaczył jakiś tam gwiazdor? W absolutnym bezruchu; ćwiczenie Punktualnie o szóstej, kiedy Farrokh i Julia brali razem kąpiel - ona myła mu plecy, on jej piersi, ale na tym poprzestawali - Martina obudziły kojące dźwięki modłów urologa, doktora Aziza. „Chwała Allahowi, Panu Stworzenia". Zaśpiewy Aziza poszybowały z balkonu na czwartym piętrze w górę i natychmiast poderwały misjonarza na nogi. Chociaż spał niecałą godzinę, czuł się wypoczęty, jakby przespał całą noc; orzeźwiony skierował się na balkon, z którego mógł się przyjrzeć porannym rytuałom odprawianym przez Urologicznego Aziza na modlitewnym dywaniku. Z wysokości piątego piętra widok na zatokę był oszałamiający. Martin Mills mógł stąd dostrzec Malabar Hill i Nariman Point; w oddali 361 instalowało się już na Chowpatty Beach całe niewielkie miasteczko. Ale jezuita nie przybył do Bombaju po to, żeby podziwiać widoki. Natomiast modłów doktora Aziza nasłuchiwał z najwyższą uwagą. Zawsze można wyciągnąć jakieś nauki ze świątobliwości innych. Martin Mills nigdy nie traktował modlitwy jako czegoś mechanicznego. Wiedział, że modlitwa to nie to samo co rozmyślania, od których i tak nie można uciec. Modlitwa nie była też dla niego tylko rodzajem prośby, ale raczej poszukiwaniem wskazówek, bo serdecznym pragnieniem Martina Millsa było poznać wolę Bożą, a osiągnięcie takiego stopnia doskonałości - zjednoczenie się z Bogiem w mistycznej ekstazie - wymagało cierpliwości martwego. Przyglądając się, jak Aziz zwija swój dywanik, Martin doszedł do wniosku, że oto nadeszła idealna pora, żeby przećwiczyć kolejny stan zalecany przez księdza de Mello w Chrześcijańskich ćwiczeniach w wersji dla Wschodu - czyli „bezruch". Większość ludzi nie zdaje sobie sprawy, jak trudno jest osiągnąć absolutny bezruch, który może wręcz sprawiać ból. Martin był w tym bardzo dobry. Stał tak nieruchomo, że dziesięć minut później przelatująca kania omal nie usiadła mu na głowie. I nie spłoszyło jej najmniejsze bodaj mrug-

nięcie misjonarza, lecz płomienny blask jego oczu. Tymczasem doktor Daruwalla przeglądał „pocztę nienawiści", wśród której znalazł złowieszczy dwurupiowy banknot. Koperta zaadresowana była do Inspektora Dhara; na banknocie pod numerem seryjnym wypisane było na maszynie wersalikami: JESTEŚ TRUPEM, TAK JAK LAL. Doktor wiedział, że powinien to pokazać podkomisarzowi Patelowi, ale nie potrzebował jego potwierdzenia, żeby stwierdzić, że autorem pogróżki jest ten sam obłąkaniec, który wypisał złowróżbne zdanie na banknocie znalezionym w ustach pana Lala. Do sypialni weszła zaniepokojona Julia. Zajrzała przed chwilą do saloniku, żeby sprawdzić, czy Martin jeszcze śpi, i stwierdziła, że misjonarz zniknął. Zasuwane szklane drzwi na balkon były otwarte, ale nie dostrzegła tam Martina - stał tak nieruchomo, że go po prostu nie zauważyła. Doktor Daruwalla wetknął banknot do kieszeni i skierował się w stronę balkonu. Zanim tam dotarł, misjonarz zdążył przejść do nowego etapu swych nabożnych praktyk teraz było to zalecane przez księdza dc 362 Mello ćwiczenie w zakresie „doznań cielesnych" i „panowania nad myślami". Martin podnosił prawą stopę, przenosił ją do przodu i stawiał. Robiąc to, mruczał śpiewnie: - Podnoszę... podnoszę... podnoszę - a potem: - Przenoszę... przenoszę... przenoszę. - I wreszcie: - Stawiam... stawiam... stawiam. - Krótko mówiąc, chodził po prostu po balkonie, ale nienaturalnie wolno, przez cały czas komentując na głos wykonywane ruchy. Doktorowi Daruwalli przypominał pacjenta poddawanego zabiegom fizykoterapii — kogoś, kto przychodzi do siebie po niedawnym zawale - bo misjonarz zachowywał się tak, jakby uczył się równocześnie mówić i chodzić, bez większego zresztą powodzenia. Farrokh wycofał się na paluszkach do sypialni. - Chyba zbagatelizowałem jego obrażenia - rzekł do Julii. - Muszę go zabrać ze sobą do pracy. Przynajmniej na razie lepiej będzie mieć go na oku. Ale kiedy oboje weszli cichaczem do saloniku, jezuita był już w swoim duchownym stroju i przeglądał zawartość walizy. - Zabrali mi różaniec i świeckie ciuchy — stwierdził. - Będę musiał kupić coś taniego wyglądałoby to zbyt pretensjonalnie, gdybym pojawił się u Świętego Ignacego w takim stroju! - Zaśmiał się i pstryknął palcem w olśniewająco białą koloratkę. Z pewnością nie byłoby wskazane, żeby łaził po Bombaju tak ubrany, pomyślał doktor Daruwalla. Trzeba było znaleźć coś, co czyniłoby tego szaleńca mniej widocznym na tle otoczenia. Może uda mi się go nakłonić, żeby ogolił głowę, dumał Farrokh. Julia gapiła się po prostu na Martina Millsa, ale gdy ten zaczął (po raz wtóry!) relacjonować swoje przygody, z miejsca ją oczarował, i to do tego stopnia, że zaczęła zachowywać się niczym zalotna i zarazem nieśmiała uczennica. Jak na człowieka, który składał śluby czystości, radzi sobie nieźle z kobietami - przynajmniej ze starszymi, pomyślał doktor Daruwalla. Perspektywa stawienia czoła rozmaitym problemom budzącego się dnia przerażała go tak,

jakby miał spędzić najbliższe dwanaście godzin w obroży misjonarza albo odebrać cięgi z ręki rozjuszonego Yinoda, uzbrojonego w jego bicz. Nie było chwili do stracenia. Kiedy Julia parzyła kawę dla Martina, Farrokh przejrzał pospiesznie biblioteczkę w walizce 363 jezuity. Sadhana: droga do Boga księdza de Mello przyciągnęła szczególną uwagę Farrokha tym, że jedna z kartek miała zagięty róg. W zaznaczonym miejscu znalazł doktor następujące, podkreślone grubą krechą zdanie: Jednym % największych wrogów modlitwy jest nerwowe napijcie. To pewnie dlatego ja mam z tym trudności, pomyślał Farrokh. W hallu doktor i misjonarz nie uszli uwagi członka komitetu mieszkańców z parteru, zawziętego pana Munima. - Proszę, proszę, pan gwiazdor! A gdzie pański karzeł? - zawołał Munim. - Nie zwracaj uwagi na tego faceta - rzekł Farrokh do Martina. To kompletny wariat. - Na pewno siedzi w walizce! - wrzasnął pan Munim i kopnął w walizę, co było czynem nader lekkomyślnym, jako że miał na nogach tylko sandały. Wykrzywiona bólem twarz agresora wskazywała na to, że jego paluch trafił w jeden z bardziej solidnych tomów księgozbioru - może w Skrócony przewodnik po biblii, który - aczkolwiek skrócony - nie był bynajmniej miękki. - Zapewniam pana, że w walizce nie ma karła... - zaczął Martin, ale doktor pociągnął go za sobą. Uświadomił sobie, że nowy misjonarz ma nieprzepartą skłonność do wdawania się w rozmowy z byle kim. W bocznej uliczce stał ambasador z Yinodem drzemiącym za kierownicą; drzwi taksówki były zamknięte. Od strony kierowcy opierał się o nie od zewnątrz właśnie modelowy „byle kto", ktoś, kogo doktor Daruwalla obawiał się najbardziej, bowiem, jak podejrzewał, nikt nie pobudza misjonarskich zapędów Martina bardziej niż ułomne dziecko - może oprócz dziecka bez rąk i nóg. Z błysku w oczach scholastyka Farrokh wywnioskował, że chłopiec ze zdeformowaną stopą pobudza wrażliwość Martina Millsa wystarczająco. Zafajdaniec Był to mały żebrak, którego spotkał Farrokh poprzedniego dnia chłopiec, który popisywał się stójkami na głowie na Chowpatty Beach i sypiał na plaży. Zmiażdżona stopa była czymś w rodzaju zniewagi dla 364 Farrokhowego poczucia ortopedycznej akuratności, ale uwagę Martina Millsa przyciągnęło co innego: ropowata wydzielina w oczach żebraka. W wyobraźni misjonarza nieszczęsne dziecko już dzierżyło w dłoniach krucyfiks. Scholastyk tylko na moment oderwał od malca wzrok - abv wznieść oczy ku niebu - ale to wystarczyło, żeby chłopiec nabrał go na niecną bombajską sztuczkę z ptasim gównem. Doktor Daruwalla wiedział z doświadczenia, że ten paskudny trik wygląda zwykle następująco: kiedy mały łotrzyk pokazuje jedną ręką w górę - na rzekomo przelatującego

ptaka - drugą paskudzi but albo spodnie przechodnia. Przyrząd do aplikowania rzekomego „ptasiego gówna" przypominał szprycę do polewania tłuszczem drobiu, ale wystarczał do tego jakikolwiek pojemnik z kanką. Napełniało się go białawą substancją - najczęściej zwarzonym mlekiem lub wodą z dodatkiem mąki która na bucie lub nogawce spodni wyglądała jak ptasie gówno. Kiedy delikwent odrywał wzrok od nieba, nie dostrzegłszy tam ptaka, młodociany żebrak wycierał już but albo nogawkę przygotowaną wcześniej szmatką. Dostawał za to rupię lub dwie. W tym wypadku Martin Mills nie pojął, że oczekuje się od niego nagrody. Wzniósł oczy ku niebu nie prowokowany przez chłopca; ten musiał więc tylko wyciągnąć swoją szprycę i strzyknąć mazią na sfatygowany but jezuity. Wyciągnął swój przyrząd tak błyskawicznie i tak zręcznie wsunął go z powrotem za koszulę, że doktor nie zauważył nic oprócz fazy końcowej, gdy szpryca znikała za pazuchą. Martin Mills był przekonany, że ptak narobił mu bezczelnie na but i oto straszliwie okaleczony chłopiec wyciera mu go nogawką swych workowatych spodni. Z punktu widzenia misjonarza, kalekiego chłopca musiało zesłać niebo. Święcie o tym przekonany, scholastyk padł przed chłopcem na kolana, co nie było typową reakcją na żebracze nagabywania, więc malca zdrowo przestraszył ten niespodziewany gest. - O Boże, dzięki ci! - zawołał Martin, podczas gdy kaleka szukał wzrokiem pomocy u doktora Daruwalli. - To twój szczęśliwy dzień - rzekł misjonarz do oszołomionego żebraka. - Ten pan jest lekarzem. Może zoperować twoją stopę. - Nie mogę zoperować tej stopy! - zawołał doktor Daruwalla. - Nie mów mu takich rzeczy! 365 - Ale na pewno może pan coś zrobić, żeby wyglądała lepiej - odparł Martin. Kaleka klęczał, spozierając to na jednego, to na drugiego spłoszonym wzrokiem, niczym osaczone zwierzę. - Już o tym myślałem - rzekł Farrokh niepewnie. - Ale nie mógłbym przywrócić stopie pełnej sprawności. Wydaje ci się, że ten chłopak przejmuje się wyglądem swojej stopy? I tak pozostałby kuternogą! - Nie wolałbyś, żeby twoja stopa wyglądała trochę schludniej? Wygląda teraz jak motyka albo maczuga. Nie wolałbyś, żeby była trochę zgrabniejsza? - Mówiąc to, ujął w dłonie straszliwie zniekształconą kostkę nogi chłopca, wspartej ciężko na pięcie. Kiedy doktor przyjrzał się bliżej deformacji, potwierdziły się jego wcześniejsze podejrzenia: musiałby piłować kość. Mała szansa powodzenia, wielkie ryzyko. - Primum non nocere - powiedział do Martina. - Myślę, że znasz łacinę. — Pierwsze, nie szkodzić - rzekł Martin. - Nastąpił mu na nogę słoń - wyjaśnił doktor. Nagle przypomniał sobie, co mówił mu wczoraj kaleka, i powtórzył to, patrząc na chłopca: - Nie można naprawić tego, co zrobi słoń. - Chłopiec kiwnął głową, choć niepewnie. - Czy masz matkę albo ojca? - zapytał jezuita. Malec pokręcił głową przecząco. - A czy ktoś się tobą opiekuje? - indagował Martin. Chłopiec znów zaprzeczył. Doktor Daruwalla wiedział, że trudno dociec, ile z tych pytań chłopiec zrozumiał, ale przypomniał sobie

jednocześnie, że angielszczyzna małego była lepsza, niż chciał to, spryciarz, okazać. - W Chowpatty jest ich cała banda - rzekł. - Mają swoją hierarchię i swój regulamin żebraczy. - Ale Martin Mills nie słuchał; chociaż pobożny mąż manifestował zalecaną wśród jezuitów „skromność spojrzenia", jednak wpatrywał się w kaprawe oczy kalekiego chłopca z niezwykłą intensywnością. Doktor uświadomił sobie, że chłopak ulega hipnozie. - Ale ktoś się tobą w ogóle opiekuje? - zapytał misjonarz. Żebrak skinął z ociąganiem głową. - Czy masz jeszcze jakieś ubranie oprócz tego? - Nie — odparł szybko chłopiec. Był drobny jak na swój wiek, ale zahartowany ulicznym życiem. Mógł mieć osiem, dziesięć lat. 366 - A kiedy ostatnio jadłeś? - wypytywał Martin. - Kiedy najadłeś się do syta? Bardzo dawno odpowiedział żebrak. Miał najwyżej dwanaście lat. - Nie rób tego, Martin - rzekł Farrokh. - W Bombaju jest więcej takich chłopców, niż mógłby pomieścić cały Święty Ignacy. Nie pomieściłaby ich szkoła, kościół ani klasztor - nawet na dziedzińcu szkolnym czy na parkingu! Jest zbyt wielu takich chłopców - nie możesz ich wszystkich od razu pierwszego dnia adoptować! - Nie „ich" - tylko tego jednego - odparł misjonarz. - Święty Ignacy powiedział, że oddałby życie, gdyby mógł za tę cenę odkupić grzechy jednej prostytutki, popełniane w ciągu jednej, jedynej nocy. — Ach tak - rzekł doktor Daruwalla. - Zdaje się, że już tego próbowałeś! - To bardzo proste, naprawdę - tłumaczył Martin Mills. - Zamierzałem kupić sobie coś z ubrania - kupię połowę dla siebie, resztę dla niego. Przewiduję, że będę dziś coś jadł. Zjem połowę tego, co zwykle... - A reszta - nie musisz dodawać! - będzie dla niego - rzekł ze złością doktor. - Cudownie. Że też j a nie pomyślałem o tym wcześniej! - Najważniejsze to zacząć -- odparł spokojnie jezuita. -- Nic nie jest trudne, jeśli robi się to powoli i metodycznie, krok za krokiem. - Wstał z kolan, trzymając chłopca w ramionach. Walizę pozostawił opiece doktora. Obszedł dookoła taksówkę, w której twardo spal Yinod. - Podnoszę... podnoszę... podnoszę mruczał Martin. - Przenoszę... przenoszę... przenoszę. Stawiam... stawiam... stawiam. - Chłopiec, który sądził, że to jakaś zabawa, zachichotał. - Widzisz? Jest szczęśliwy - oznajmił Martin Mills. - Najpierw ubranie, potem jedzenie, potem — jeśli nie ze stopą - to będziesz mógł coś zrobić przynajmniej z jego oczami, prawda? - Nie jestem specjalistą od oczu - odparł doktor Daruwalla. - Choroby oczu są tu przypadłością bardzo rozpowszechnioną. Mógłbym go komuś polecić... - I to by był jakiś początek - rzekł Martin. - Chcemy po prostu, żebyś zaczął - zwrócił się do chłopca. 367 Doktor zapukał pięścią w szybę od strony kierowcy; Yinod podskoczył przestraszony i

odruchowo sięgnął pod siedzenie, po swoje trzonki rakiet. Rozpoznawszy doktora, pospiesznie odblokował drzwi. Jeśli nawet w świetle dnia zauważył, że Martin Mills niezupełnie przypomina swego słynnego brata-bliźniaka, nie zdradził się z żadnymi podejrzeniami. Nie zaniepokoiła go nawet koloratka misjonarza. To, że Dhar wygląda trochę inaczej, przypisywał Vinod wczorajszemu pobiciu Inspektora przez kurwy. Far-rokh z wściekłością wrzucił walizę do bagażnika. Nie było czasu do stracenia. Doktor uprzytomnił sobie, że trzeba dostarczyć Martina Millsa do Świętego Ignacego jak najszybciej. Ksiądz Julian i pozostali zamkną go tam na trzy spusty. Martin musi im być posłuszny - czyż nie to w końcu oznaczały śluby posłuszeństwa? Rada Farrokha dla księdza rektora była dość prosta: trzymajcie Martina Millsa w misji, trzymajcie go w szkole. Nie pozwólcie mu grasować po Bombaju! Może tam wywołać niewyobrażalny zamęt! Kiedy Yinod wycofał ambasadora z zaułka, doktor zauważył, że zarówno scholastyk, jak kaleki chłopiec uśmiechają się szeroko. W tym momencie przypomniał sobie słowo, które mu wcześniej uciekło; teraz wymówił je bezgłośnie, jako spóźnioną odpowiedź na pytanie Johna D. o to, jaki jest Martin Mills. Było to słowo „niebezpieczny". Doktor nie mógł się powstrzymać, żeby nie wymówić go na głos. Wiesz, co ci powiem? — zwrócił się do misjonarza. - Jesteś niebezpieczny. - Dziękuję - rzekł jezuita. Do chwili, gdy karzeł zaczął szukać miejsca do zaparkowania na ruchliwej połaci Cross Maidan przy bombajskiej Gymkhanie, nie padło już ani słowo. Doktor Daruwalla zamierzał zaprowadzić Martina Millsa i jego podopiecznego na Fashion Street, gdzie można było kupić najtańszą, bawełnianą odzież drugiego gatunku, z drobnymi defektami. Nagle spostrzegł, że do paska jego prawego sandała przyschła grudka fałszywego ptasiego gówienka. Czuł je też między palcami nogi. Chłopiec musiał strzyknąć niepostrzeżenie, kiedy doktor i scholastyk wdali się w spór. Farrokh pocieszył się, iż jest mało prawdopodobne, żeby gówno było autentyczne. 368 - Jak ci na imię? - zapytał misjonarz małego żebraka. - Ganesh - odparł chłopiec. - To od takiego boga z głową słonia, najpopularniejszego bóstwa w Maharasztrze wyjaśnił Martinowi doktor. Wszyscy chłopcy z Chowpatty Beach nosili to imię. - Ganesh, czy mogę ci mówić Zafajdaniec? - zapytał Farrokh żebraka. Ale spojrzenie czarnych oczu, błyszczących w dzikiej twarzy chłopca, pozostało nieodgadnione; albo nie zrozumiał, albo też uznał, spryciarz, że rozsądniej będzie milczeć. - Chyba nie zamierzasz go tak naprawdę nazywać? - obruszył się misjonarz, - Ganesh? - rzekł doktor Daruwalla. - Myślę, że t y też jesteś niebezpieczny, Ganesh. Czarne oczy spojrzały bystro na Martina, a potem znów na Farrokha. - Dziękuję - powiedział chłopiec. Ostatnie słowo należało do Yinoda; w odróżnieniu od misjonarza, karzeł nie był skłonny litować się automatycznie nad każdym napotkanym kaleką.

- Te, Zafajdaniec - rzekł Yinod. -- Ty jesteś naprawdę niebezpieczny. 369 16 DZIEWCZYNA OD PANA GARGA Dyskretna choróbka Deepa przyjechała do Bombaju nocnym pociągiem; wracała z jakiejś miejscowości w Gudźaracie, gdzie właśnie występował Wielki Błękitny Nil. Umówiła się z doktorem Daruwalla, że zgłosi się do jego gabinetu w szpitalu dla ułomnych dzieci ze zbiegłą nieletnią prostytutką. Zamierzała towarzyszyć dziewczynce podczas badań, była to bowiem pierwsza w życiu małej wizyta u lekarza. Deepa nie podejrzewała, aby doktor wykrył coś poważniejszego, planowała więc, że wróci do Wielkiego Błękitnego Nilu razem z dziewczynką. Mała rzeczywiście uciekła z burdelu, ale, jak twierdził pan Garg, udało jej się zbiec, zanim straciła dziewictwo. Doktor Daruwalla nie sądził, aby była to prawda. Dziewczynka miała na imię Madhu, co znaczy „miód". Miała miękkie, nieproporcjonalnie duże dłonie i stopy i drobne ciało wielkołapego szczenięcia z rasy, której dorośli przedstawiciele odznaczali się pokaźnym wzrostem. W przypadku Madhu było to objawem niedożywienia; jej ciało nie zdołało rozwinąć się harmonijnie w stosunku do dłoni i stóp. Również głowa Madhu nie była tak duża, jak się wydawało na pierwszy rzut oka. Jej owalna twarz nie pasowała jakoś do filigranowego ciała. Dziewczynka miała lekko wyłupiaste oczy, żółte jak ślepia lwiątka, ale o spojrzeniu jakby przymglonym, nieobecnym, i usta dojrzałej kobiety, o pełnych 370 wargach, nie pasujące do nie uformowanej jeszcze w pełni, dziecinnej buzi. To właśnie ów wygląd dziecka-kobiety musiał mieć szczególne znaczenie w burdelu, z którego mała zbiegła. Nierozwinięte ciało Madhu najdobitniej wyrażało tę niepokojącą ambiwalencję. Nie miała prawie bioder - to znaczy miała biodra chłopca - ale jej piersi, choć absurdalnie wręcz drobne, były - podobnie jak kuszące usta - w pełni ukształtowane. Chociaż Garg zapewniał Deepę, że dziecko nie weszło jeszcze w okres pokwitama, doktor Daruwalla przypuszczał, że dziewczynka nie miała dotychczas miesiączki tylko dlatego, że nie dojadała i była przepracowana; ponadto rzekomy brak owłosienia pod pachami i włosów na łonie wynikał stąd, że ktoś je starannie wygolił. Farrokh kazał Deepie pomacać szorstkie rżysko odrostów pod pachami Madhu. Wspomnienie doktora o jego przypadkowym zderzeniu ze wzgórkiem łonowym Deepy nawiedzało go w najmniej stosownych momentach. Widok żony karła obmacującej zagłębienia pod pachami dziewczynki przyprawił go o dreszcz. Najlepiej zapamiętał właśnie stalowy uścisk dłoni byłej akrobatki - pamiętał, jak chwyciła go za podbródek, kiedy usiłował rozpaczliwie oderwać swój nos od jej kości łonowej, i z jaką łatwością wykręciła mu po prostu głowę, uwalniając ją z pułapki swego krocza. Stracił równowagę, napierał czołem na jej brzuch, naszyte na kostiumie cekiny drapały go w twarz, zwalił się na nią prawie całym ciężarem ciała, a jednak Deepa złapała go jedną ręką za podbródek i udało jej się go ruszyć. Miała ręce silne od ćwiczeń na trapezie. Teraz widok jej żylastej dłoni zagłębionej pod pachą

dziewczyny kazał Farrokhowi odwrócić głowę - nie od obnażonej dziewczynki, lecz od Deepy. Farrokh uświadomił sobie, że więcej niewinności pozostało zapewne w Deepie niż w Madhu, jeśli ta ostatnia w ogóle ją zachowała; żona karła nie była nigdy prostytutką. Obojętność, z jaką rozebrała się Madhu do pobieżnego badania, kazała doktorowi podejrzewać, że dziewczynka jest prostytutką doświadczoną. Farrokh wiedział, jak nieśmiało i niezgrabnie rozbiera się większość dzieci w wieku Madhu. Ostatecznie był nie tylko lekarzem, ale także ojcem trzech córek. 371

16 DZIEWCZYNA OD PANA GARGA Dyskretna choróbka Deepa przyjechała do Bombaju nocnym pociągiem; wracała z jakiejś miejscowości w Gudźaracie, gdzie właśnie występował Wielki Błękitny Nil. Umówiła się z doktorem Daruwalłą, że zgłosi się do jego gabinetu w szpitalu dla ułomnych dzieci ze zbiegła nieletnią prostytutką. Zamierzała towarzyszyć dziewczynce podczas badań, była to bowiem pierwsza w życiu małej wizyta u lekarza. Deepa nie podejrzewała, aby doktor wykrył coś poważniejszego, planowała więc, że wróci do Wielkiego Błękitnego Nilu razem z dziewczynką. Mała rzeczywiście uciekła z burdelu, ale, jak twierdził pan Garg, udało jej się zbiec, zanim straciła dziewictwo. Doktor Daruwalla nie sądził, aby była to prawda. Dziewczynka miała na imię Madhu, co znaczy „miód". Miała miękkie, nieproporcjonalnie duże dłonie i stopy i drobne ciało wielkołapego szczenięcia z rasy, której dorośli przedstawiciele odznaczali się pokaźnym wzrostem. W przypadku Madhu było to objawem niedożywienia; jej ciało nie zdołało rozwinąć się harmonii nie w stosunku do dłoni i stóp. Również głowa Madhu nie była tak duża, jak się wydawało na pierwszy rzut oka. Jej owalna twarz nie pasowała jakoś do filigranowego ciała. Dziewczynka miała lekko wyłupiaste oczy, żółte jak ślepia lwiątka, ale o spojrzeniu jakb; przymglonym, nieobecnym, i usta dojrzałej kobiety, o pclnycn 370 wargach, nie pasujące do nie uformowanej jeszcze w pełni, dziecinnej buzi.

To właśnie ów wygląd dziecka-kobiety musiał mieć szczególne znaczenie w burdelu, z którego mała zbiegła. Nierozwinięte ciało Madhu na)dobitmej wyrażało tę niepokojącą ambiwalencję. Nie miała prawie bioder - to znaczy miała biodra chłopca - ale jej piersi, choć absurdalnie wręcz drobne, były podobnie jak kuszące usta vy pełni ukształtowane. Chociaż Garg zapewniał Deepę, że dziecko nie weszło jeszcze w okres pokwitama, doktor Daruwalla przypuszczał, że dziewczynka nie miała dotychczas miesiączki tylko dlatego, że nie dojadała i była przepracowana; ponadto rzekom}1 brak owłosienia pod pachami i włosów na łonie wynikał stąd, że ktoś |e starannie wygolił. Farrokh kazał Deepie pomacać szorstkie rżysko odrostów pod pachami Madhu. Wspomnienie doktora o jego przypadkowym zderzeniu ze wzgórkiem łonowym Deepy nawiedzało go w najmniej stosownych momentach. Widok żony karła obmacującej zagłębienia pod pachami dziewczynki przyprawił go o dreszcz. Najlepiej zapamiętał właśnie stalowy uścisk dłoni byłej akrobatki - pamiętał, jak chwyciła go za podbródek, kiedy usiłował rozpaczliwie oderwać swój nos od jej kości łonowej, i z jaką łatwością wykręciła mu po prostu głowę, uwalniając ją z pułapki swego krocza. Stracił równowagę, napierał czołem na jej brzuch, naszyte na kostiumie cekiny drapały go w twarz, zwalił się na nią prawie całym ciężarem ciała, a jednak Deepa złapała go jedną ręką za podbródek i udało jej się go ruszyć. Miała ręce silne od ćwiczeń na trapezie. Teraz widok jej żylastej dłoni zagłębionej pod pachą dziewczyny kazał Farrokhowi odwrócić głowę - nie od obnażonej dziewczynki, lecz od Decpy. Farrokh uświadomił sobie, że więcej niewinności pozostało zapewne w Deepie niż w Madhu, jeśli ta ostatnia w ogóle ją zachowała; żona karła nie była nigdy prostytutką. Obojętność, z jaką rozebrała się Madhu do pobieżnego badania, kazała doktorowi podejrzewać, że dziewczynka jest prostytutką doświadczoną. Farrokh wiedział, jak nieśmiało i niezgrabnie rozbiera się większość dzieci w wieku Madhu. Ostatecznie był nie tylko lekarzem, ale także ojcem trzech córek. 371 Madhu milczała; być może nie rozumiała czemu ma służyć badanie, albo się wstydziła. Kiedy zakrywała piersi lub zasłaniała dłonią usta, wyglądała na dziewczynkę ośmioletnią. Ale doktor Daruwalla był przekonany, że w rzeczywistości ma co najmniej trzynaście albo czternaście lat. - Jestem pewien, że ogolił ją ktoś inny - sama nie mogła tego zrobić rzekł do Deepy. Podczas badań, jakie przeprowadził przed przystąpieniem do pisania scenariusza do Inspektora Dhara i mordercy d^iewc^yty % klatki, doktor dowiedział się co nieco o burdelach. Pojęcie dziewictwa było tam terminem handlowym, a nie precyzyjnym określeniem biologicznego stanu. Może golono dziewczyny po to, żeby wyglądały na dziewice. Doktor wiedział, że większość starszych prostytutek także się goli. Włosy łonowe, podobnie jak te pod pachami, przyciągały po prostu wszy. Żona karła była zawiedziona; spodziewała się, że doktor Daruwalla będzie pierwszym i ostatnim lekarzem, który zbada Madhu. Doktor Daruwalla był innego zdania. Stwierdził, że Madhu jest zaskakująco dojrzała. Nawet gdyby chciał sprawić Deepie przyjemność, nie mógł

wydać zaświadczenia o dobrym stanie zdrowia dziewczynki, zanim ta nie podda się badaniom Ginekologicznego Taty - Taty Drugiego, jak go powszechnie nazywano. Doktor Tata (syn) nie był wprawdzie najlepszym położnikiem--ginekologiem w Bombaju, ale za to - podobnie jak jego ojciec przyjmował pacjentów skierowanych przez innych lekarzy natychmiast. Doktor Daruwalla podejrzewał od dawna, że właśnie ci polecani stanowili trzon klienteli Taty Drugiego. Wątpił, czy jakikolwiek pacjent zechciał udać się do Taty Drugiego więcej niż raz. Mimo że z nazwy kliniki usunięto przymiotniki „najlepsza" i „najsłynniejsza" (teraz nazywała się po prostu: KLINIKA G1NEKOLOGICZ-NO-POŁOŻN1CZA DOKTORA TATY), zajmowała ona niezagrożoną pozycję wśród poradni miernych. Gdyby któraś z pacjentek doktora Daruwalli z ortopedii potrzebowała porady ginekologa lub położnika, Farrokh nigdy nie skierowałby jej do doktora Taty Drugiego. Ale jeśli chodziło o rutynowe badanie - dla uzyskania zaświadczenia o stanie zdrowia czy wypełnienia standardowego formularza dotyczącego chorób wenerycznych - Tata Drugi był wystarczająco dobry, a do tego szybki. 372 W przypadku Madhu był wręcz nadzwyczaj szybki. W czasie gdy Yinod wiózł Deepę i Madhu do doktora Taty, gdzie nie czekali zresztą długo na przyjęcie, Farrokh usiłował powstrzymać Martina MiUsa przed nadmiernym zaangażowaniem w sprawę, która dla karła i jego żony stanowiła od dawna niemal religijną misję. Yinod był już wcześniej świadkiem współczucia okazanego przez scholastyka kulawemu żebrakowi, postanowił więc bezzwłocznie pozyskać słynnego Inspektora dla sprawy. Niestety, trudno było ukryć przed misjonarzem, że jedyne n i e kalekie dziecko w poczekalni doktora Daruwalli jest lub raczej było prostytutką. Jeszcze zanim doktor zakończył badanie, stało się: Martin Mills dał się bez reszty opętać obłędnej idei Yinoda i Deepy, że każda uciekinierka z dowolnego burdelu w Bombaju może zostać akrobat-ką cyrkową. Dla Martina posyłanie nieletnich prostytutek do cyrku było pierwszym krokiem na drodze do zbawienia duszy. Farrokh bał się tego, co mogło teraz nastąpić. Było tylko kwestią czasu, kiedy misjonarz zdecyduje, że okaleczony przez słonia Ganesh powinien również zbawiać swą duszyczkę w cyrku. Doktor Daruwalla wiedział już teraz, że nie starczy cyrków dla wszystkich dzieci, które zapragnie uratować jezuita. I wtedy zadzwonił doktor Tata z wiadomościami o Madhu. - Tak, z pewnością prowadziła aktywne życie seksualne - trudno określić, ilu miała partnerów. No i owszem, jest tam pewna dolegliwość weneryczna. Ale biorąc pod uwagę okoliczności, mogło być gorzej. - Czy przebadał ją pan na obecność wirusa HIV? -- zapytał doktor Daruwalla. - Sprawdzamy - damy panu znać rzekł doktor Tata. - Więc co właściwie pan stwierdził? - zapytał Farrokh. - Czy to rzeżączka? - Nie, ale jest stan zapalny w szyjce macicy i upiawy - wyjaśnił doktor Tata. - Nie uskarża się na dolegliwości cewki moczowej - zapalenie w cewce jest dość łagodne, tak że można je wręcz przeoczyć. Myślę, że to chlamydioza. Zaordynowałem tetracyklinę. Ale tego rodzaju infekcja jest trudna do diagnozowania jak pan wie, zarazków chlamydiozy nie widać pod

mikroskopem. - Tak, tak - rzekł doktor Daruwalla zniecierpliwiony. Tego o chlamydiozie akurat n i e wiedział, ale nic go to nie obchodziło. 373 Wysłuchał już aż za dużo wykładów jak na jeden dzień, począwszy od nowej interpretacji idei protestanckiej reformacji i stanowiska jezuitów w kwestii wolnej woli. Chciał tylko wiedzieć, czy Madhu była aktywna seksualnie. I czy poparzony kwasem pan Garg mógł mieć jakąś chorobę weneryczną. Wszystkie wcześniejsze „odkrycia" pana Garga były zarażone; doktor najchętniej przypisałby jemu właśnie winę za ten stan rzeczy. Nie wierzył, żeby źródłem przekazywanej drogą płciową choroby musiał być akurat burdel, z którego uciekła dziewczynka. A przede wszystkim zależało mu na tym - choć sam nie wiedział dlaczego żeby zmienić najwyraźniej pozytywną opinię Deepy i Yinoda o panu Gargu. Jakże karzeł i jego żona mogli nie widzieć, że pan Garg jest tak koszmarnie obleśny? - A więc skoro nie jest nosicielką wirusa HIV, to uważa pan ją za zdrową? - zapytał Farrokh. - Po kuracji tetracykliną i zakładając, że nie dopuści się, żeby wróciła do burdelu. I zakładając, że Deepa nie zaprowadzi dziewczynki z powrotem do kabaretu „Na mokro" lub do pana Garga, pomyślał Farrokh. Podejrzewał, że Deepa będzie musiała wrócić do Wielkiego Błękitnego Nilu, zanim doktor pozna wyniki testu na obecność wirusa HIV. Dziewczynką zaopiekuje się wobec tego Vinod i będzie ją trzymał z dala od Garga. Madhu powinna być z karłem bezpieczna. Na razie doktor zauważył, że moralizatorskie zapędy Martina Millsa zostały na pewien czas powściągnięte; misjonarza oczarowało zdjęcie z cyrku, ulubiona fotografia Farrokha, którą doktor trzymał zawsze w biurku w swoim gabinecie, /djęcie przedstawiało przybraną siostrę Pratapa Singha, Suman, gwiazdę Wielkiego Królewskiego Cyrku. Suman miała na sobie kostium, w którym występowała w Tańcu Pawi; stała w kulisie głównego namiotu, pomagając dwóm dziewczynkom przebrać się w pawie kostiumy. W rolach pawi występowały zawsze dziewczynki. Suman wkładała im właśnie pawie główki i utykała włosy pod niebiesko-zielonymi piórkami porastającymi długie szyje ptaków. Taniec Pawi wykonywano we wszystkich cyrkach indyjskich (paw to „narodowy" ptak Indii). W Wielkim Królewskim Suman grała zawsze roię baśniowej bohaterki, której ukochany został 374 zaklęty, aby o niej zapomniał. Tańczyła w blasku księżyca z dwoma pawiami, brzęcząc dzwoneczkami przypiętymi do kostek i przegubów. Tym jednak, co fascynowało doktora w Tańcu Pawi, nie była ani uroda Suman, ani dziewczynki w pawich kostiumach. Farrokh nie mógł się pozbyć wrażenia, że małe tancerki (pawie) za chwilę umrą. Muzyka snuta się, cicha i tajemnicza, a w oddali słychać było pomruki lwów. W mroku, na zapleczu, wypuszczano z klatek te drapieżniki i kierowano je do długiego tunelu, prowadzącego na arenę. Lwy nienawidziły tunelu. Walczyły między sobą, bo tunel był ciasny i niski, więc nie mogły wycofać się do klatek, a nie chciały iść naprzód. Farrokh wyobrażał sobie za każdym razem, że któraś z bestii ucieknie i że gdy dziewczynki

skończą taniec i pobiegną do swego namiotu, z ciemnego zaułka wyskoczy nagle lew i rozszarpie je. Po Tańcu Pawi robotnicy ustawiali wokół areny kraty. Aby oderwać uwagę widzów od nudnego procesu montowania klatki i instalowania obręczy, przez które miały skakać lwy, w odsłoniętej kulisie namiotu prezentowano numer z motocyklami. Popisom towarzyszył tak dziki ryk motorów, że nikt ne usłyszałby krzyku zaatakowanych przez lwa dziewczynek. Motocykle pędziły w przeciwnych kierunkach wewnątrz ażurowej kuli ze stalowych prętów. Nazywano ją Kulą Śmierci, bo gdyby motocykle się zderzyły, obaj motocykliści niechybnie by zginęli. Ale doktor Daruwralla wyobrażał sobie, iż nazwa bierze się stąd, że ryk motocykli odwracał uwagę od tragicznego losu dziewczynek. Kiedy zobaczył Suman po raz pierwszy, pomagała akurat włożyć kostiumy swym małym partnerkom; wyglądała jak ich matka, choć nie miała własnych dzieci. Ale Farrokhowi wydawało się też, że Suman ubiera te małe po raz ostatni. Za chwilę wybiegną z areny, zacznie się numer w Kuli Śmierci, a lew będzie już na nie czekał w ciemnym zaułku między namiotami. Gdyby okazało się, że Madhu nie jest nosicielką wirusa HIV, mogłaby zostać jedną z wykonawczyń Tańca Pawi. Niezależnie jednak od tego, czy miałaby wirusa, czy zostałaby tancerką, jej szansę były zdaniem doktora bardzo nikłe. Dziewczętom Garga na ogół nie wystarczała porcja tetracykliny. 375 Marcin Luter służy wątpliwej sprawie Martin Mills uparł się, żeby asystować doktorowi Daruwalli podczas jego codziennej harówki, orzekł bowiem - i to jeszcze zanim zobaczył jakiegokolwiek pacjenta - że doktor pełni „Bożą służbę". Cóż mogło być w końcu bliższe Chrystusowi niż uzdrawianie ułomnych dzieci? Farrokh domyślał się, że jego praca plasuje się w hierarchii wysoko, na równi ze zbawianiem dziecięcych duszyczek. Pozwolił misjonarzowi, by ten snuł się za nim nieodłączny jak cień, ale tylko po to, żeby obserwować jego powrót do formy po otrzymanym laniu. Doktor z niepokojem oczekiwał objawów, które świadczyłyby o poważnym urazie głowy, ale Martin Mills dzielnie odpierał te podejrzenia. Jego osobliwy obłęd sprawiał wrażenie związanego nie tyle z urazami, ile raczej ze ślepą wiarą i był najwyraźniej efektem systematycznej edukacji. Poza tym po przeżyciach, jakie stały się ich udziałem na Fashion Street, doktor nie pozwalał Martinowi poruszać się swobodnie po Bombaju, aczkolwiek nie znalazł czasu, żeby odstawić szaleńca do bezpiecznego azylu, jakim był zapewne Święty Ignacy. Kiedy znaleźli się na Fashion Street, Martin Mills nie zwrócił najmniejszej uwagi na olbrzymie podobizny Inspektora Dhara świeżo rozlepione nad straganami z odzieżą. Zauważył natomiast coś innego: obok reklamy Inspektora Dhara i Wie^ Milczenia wisiał plakat do filmu Deatb Wish z wielkim wizerunkiem Charlesa Bronsona. - Ale podobny do Charlesa Bronsona! - wykrzyknął. - Bo to jest Charles Bronson - poinformował go Farrokh. Ale swojego podobieństwa do Inspektora Dhara misjonarz nie dostrzegał. Za to uliczni sprzedawcy odzieży patrzyli na

jezuitę wzrokiem morderczym. Jeden odmówił mu sprzedania czegokolwiek; scholastyk zrozumiał, że tamten nie ma niczego w odpowiednim rozmiarze. Inny handlarz zaczął wrzeszczeć, że pojawienie się Martina na Fashion Street to nic innego jak chwyt reklamowy. Wyniknęło to prawdopodobnie stąd, iż misjonarz uparł się, że będzie niósł na rękach Ganesha. Sprzedawca oskarżał Martina w marati, a mały kuternoga podgrzał jeszcze atmosferę, spluwając na wiszące na straganie ciuchy. 376 - Spokojnie, nawet jeśli ci urągają, ty uśmiechaj się po prostu rzekł Martin do chłopca. Okaż im miłość bliźniego. Jezuita sądził najwidoczniej, że to Ganesh ze swoją zniekształcona stopą sprowokował ten wybuch agresji. To, że uszli z Fashion Street z życiem, zakrawało na cud. Doktorowi Daruwalli udało się wcześnie) nakłonić Martina Millsa, żeby obciął włosy. Były właściwie krótkie, ale doktor zaczął mówić 0 zbliżających się upałach i o tym, że w Indiach asceci i świątobliwi mężowie golą głowy. Fryzura zaprojektowana przez Farrokha - a wykonana za trzy rupie przez jednego z ulicznych cyrulików urzędujących przy końcu Fashion Street, za straganami z odzieżą - nie różniła się prawie niczym od łysej pały. Ale nawet jako skinhead Martin Mills miał w sobie coś z agresywnego wyglądu Inspektora Dhara. Podobieństwo znacznie wykraczało poza niejako rodzinną tendencję do demonstrowania pogardliwego uśmieszku. John D. mówił niewiele, ale był nieugięty w swych opiniach, a kiedy grał, nigdy nie zdarzało mu się zapomnieć roli. Martinowi Millsowi przeciwnie, usta się nie zamykały, ale czyż to, co mówił, nie było również swoistą recytacją.-' Czyż nie były to wyuczone kwestie aktora innego rodzaju, nieustanne wtręty fanatyka wiary? 1 czy przypadkiem obaj nie byli nieugięci w swych opiniach? Tak czy owak, obaj odznaczali się niezwykłym uporem. Doktora intrygowało to, że tylko niewiele więcej niż połowa mieszkańców Bombaju bierze Martina za Inspektora Dhara; prawie drugie tyle nie dostrzegało żadnego podobieństwa. Yinod, który znał Dhara dobrze, nie wątpił ani przez chwilę, że Martin to Dhar. Deepa także znała Dhara, ale pozostawała obojętna wobec jego sławy, nigdy bowiem nie widziała żadnego filmu z Inspektorem, a więc postać ta nie miała dla niej żadnego znaczenia. Kiedy po raz pierwszy natknęła się na misjonarza w poczekalni doktora Daruwalli, od razu rozpoznała w Martinie Millsie tego, kim w istocie był: amerykańskiego filantropa. Ale za takiego uważała też od dawna Dhara. Choć nigdy nie widziała żadnego filmu z Inspektorem, widywała aktora w telewizji, kiedy prowadził akcję na rzecz szpitala 'dla ułomnych dzieci. Myślała o nim zawsze jako o dobroczyńcy i nie-lndusie. Natomiast Ranjit nie dał się zwieść. Sekretarz doktora dostrzegał w wątłym misjonarzu tylko cień podobieństwa do Dhara, 377 Nie przyszło mu nawet do głowy, że ci dwaj to bliźniacy, a jedynym komentarzem, na jaki się zdobył, była wypowiedziana szeptem uwaga, iż nie miał pojęcia, że Dhar ma w ogóle brata.

Kiedy zobaczył Martina po raz pierwszy, ten byt w opłakanym stanie, toteż Ranjit uznał go za s t a r s z e g o brata Dhara. Podstawową troską doktora Daruwalli było to, żeby nie zdemaskować Martina Millsa; liczył na to, że kiedy wreszcie odstawi go do Świętego Ignacego, misjonarz pogrąży się w mroku na zawsze. Farrokh chciał, żeby John D. sam podjął decyzję, czy chce poznać swego bliźniaczego brata, czy nie. Ale w gabinecie i w poczekalni trudno było upilnować, żeby Martin Mills nie zetknął się z Yino-dem i Deepą. Nie zdradziwszy karłowi i jego żonie, że misjonarz jest bratem-bliźniakicm Dhara, doktor nie wiedział, co ma robić i jak trzymać ich z dala od siebie. Spotkanie Madhu i Ganesha nastąpiło z inicjatywy Yinoda, zakładał on bowiem, że trzynastoletnia prostytutka i dziesięcioletni żebrak, któremu słoń nastąpił na nogę, od razu znajdą wspólny język. Ku zaskoczeniu doktora Daruwalli tak się rzeczywiście stało. Madhu bardzo ekscytowało to, że paskudna choroba oczu Ganesha - choć nie jego koślawa stopa ma być wkrótce wyleczona. Ganesh natomiast wyobrażał sobie, że również on urządzi się jakoś w cyrku. Z tą stopą? zapytał Farrokh. - Co można robić w cyrku z taką stopą? Są pewne czynności, które wykonuje się rękami - odpowiedział za chłopca Martin Mills. Doktor obawiał się, że jezuita ma przygotowaną odpowiedź na każdy defetystyczny argument. Yinod - zwrócił się do karła błagalnym tonem - czy ten chłopiec może być choćby pomagierem z taką nogą? Czy pozwolą mu choćby sprzątać gówna słoni? Ostatecznie może kuśtykać z taczkami... Klowni często utykają odparł Yinod. Ja utykam - dodał po chwili. A więc twierdzisz, że mógłby kuśtykać i to byłoby wystarczająco śmieszne, tak? - zapytał doktor. Jest jeszcze zawsze robota w kuchni - upierał się Yinod. Mógłby zagniatać i wałkować ciasto na czapati. Mógłby kroić czosnek i cebulę do dhalu. 378 - Ale dlaczego mieliby przyjąć akurat jego, skoro mogą to robić setki chłopców z normalnymi, zdrowymi nogami? zapytał doktor. Nie spuszczał przy tym oka z Zafajdańca, bo wiedział, że ta zniechęcająca argumentacja może się chłopcu nie spodobać, a wtedy malec niechybnie potraktuje go stosowną porcją ptasiego gówna. - Możemy powiedzieć w cyrku, żeby wzięli ich razem! - zawołał Martin. - Madhu i Ganesh powiemy, że są rodzeństwem i że opiekują się sobą wzajemnie! - Innymi słowy, możemy nałgać rzekł doktor Daruwalla. — Dla dobra tych dzieci gotów jestem kłamać! — oznajmi) misjonarz. - Nie wątpię! - zawołał Farrokh. Był zły, że nie pamięta ulubionego oskarżenia swego ojca pod adresem Marcina Lutra. Co to mówił stary Lowji na temat usprawiedliwień Lutra dla kłamstw? Farrokh żałował, że nie może zaskoczyć scholastyka stosownym cytatem. Tymczasem to Martin Mills zaskoczył jego. - Jesteś protestantem, prawda? - zapytał jezuita. Powinieneś zatem skorzystać z rady

swego starego przyjaciela, Marcina Lutra: Có^ bowiem mo^e być %lego n> dobrym ^ gruntu kłamstwie umytym w dobrej sprawie... — Luter nie jest moim starym przyjacielem! powiedział oschle doktor Daruwalla. Martin Mills przemilczał dalszy ciąg cytatu, ale Farrokh nie mógł go sobie przypomnieć. A zabrakło konkluzji, że z gruntu dobre kłamstwo nie tylko służy dobrej sprawie, ale także rozwojowi Kościoła chrześcijańskiego. Farrokh czuł, że wystrychnięto go na dudka, brakowało mu niezbędnej wiedzy, żeby mógł się odciąć. Postanowił więc zaatakować Yinoda. - A ty chcesz mi pewnie powiedzieć, że Madhu to druga Pinky, co? - rzekł zaczepnie. Był to nader drażliwy problem. Yinod i Deepa jako artyści 2 trupy Wielkiego Błękitnego Nilu byli bardzo wyczuleni na preferencje doktora okazywane wykonawcom z Wielkiego Królewskiego. W Wielkim Królewskim występowała niejaka Pinky, prawdziwa gwiazda. Kupiono ją, kiedy miała zaledwie trzy czy cztery lata. Szkolił ją Pratap Singh i jego żona, Sumi. Zanim skończyła siedem lat, umiała już balansować na głowie na trzymetrowym bambusowym pręcie, który z kolei opierał się na głowic większej 379 dziewczynki, stojącej na ramionach jeszcze innej. Był to numer wręcz nieprawdopodobny, wymagał poczucia równowagi, jakie zdarza się raz na milion przypadków. Choć Deepa i Vinod nigdy nie występowali w Wielkim Królewskim, wiedzieli, które cyrki reprezentują wysoki poziom - w każdym razie wyższy niż Wielki Błękitny Nil. A jednak Deepa przyprowadzała te małe, wykolejone kurewki z Kamathipury, utrzymując, że to świetny materiał na artystki cyrkowe. W najlepszym przypadku był to materiał odpowiedni co najwyżej dla Wielkiego Błękitnego Nilu. - Czy Madhu potrafi przynajmniej zrobić stójkę na głowie? pytał Farrokh. Umie chodzić na rękach? Żona karła uważała, że dziewczynka może się wszystkiego nauczyć. Ostatecznie ją samą sprzedano jako „dziewczynkę bez kości", przyszłą „kobietę-węża", a ona nauczyła się akrobacji na trapezie. - Ale w końcu spadłaś - przypomniał jej doktor. Spadła tylko do siatki! -• zawołał Vinod. - Nie zawsze jest siatka - wzruszył ramionami doktor. - Czy t y też spadłeś do siatki, Vinod? Ale dopisuje mi szczęście w innych sprawach - odparł Vinod. - Madhu nie będzie pracować z klownami. Ani ze słoniami - dodał. Ale Farrokh podejrzewał, że Madhu jest niezdarą; wyglądała na taką, nie mówiąc już o słabej koordynacji ruchów u przyszłego krajacza czosnku i cebuli, jej nowo mianowanego kulawego braciszka. Farrokh był niemal pewien, że chłopiec trafi w cyrku na kolejnego słonia, który go nadepnie. Wyobrażał sobie, że w Wielkim Błękitnym Nilu mogliby wpaść na pomysł, żeby pokazywać zdeformowaną stopę małego kaleki - nazwaliby go pewnie chłop-cem-słoniem. Yinod oznajmił rzekomemu Inspektorowi Dharowi, że zaskakująco szybko przyszedł do siebie po koszmarnych przeżyciach na Falkland Road (Farrokh uważał, że misjonarz wygląda okropnie). Aby nie dopuścić do dalszej rozmowy karła z misjonarzem, która, jak wiedział doktor, może stać się dla obu stron deprymująca, Farrokh odwołał Yinoda na stronę i poinformował go, że powinien okazywać wyrozumiałość i nie sprzeciwiać się aktorowi,

bowiem jego, Yinoda, diagnoza okazała się trafna: był to uraz mózgu, choć trudno jeszcze ocenić, jak poważny. 380 - Czy pan go też odwszawia? - zapytał Yinod szeptem. Chodziło mu o okropną glacę Martina. Doktor przytaknął z powagą. Tak, to są i wszy, i uraz mózgu. - Ach, te wstrętne kurwy! - zawołał Yinod. Ależ to upiorny poranek! - pomyślał doktor. Pozbył się w końcu Yinoda i Deepy, wysyłając ich z Madhu do doktora Taty. Nie spodziewał się, że Tata Drugi odeśle ich tak szybko z powrotem. Z ledwością zdążył się pozbyć Martina Millsa; nie chciał, żeby Yinod, Deepa i Madhu zastali go po powrocie w gabinecie czy poczekalni. Poza tym chciał wreszcie być sam; czekał na niego w Wydziale Kryminalnym podkomisarz. Zdjęcia zamordowanych prostytutek, jakie miał tam Farrokh obejrzeć, z pewnością ostudziłyby zbiorowy optymizm jezuity, karła i jego żony. Ale przed tym dyskretnym wyjściem i jazdą na Crawford Market, gdzie miał się spotkać z podkomisarzem Patelem, musiał wymyślić jakieś zajęcie dla Martina Millsa; misjonarz nie mógł się obejść bez misji, nawet przez jedną godzinę. Kolejne ostrzeżenie Chłopiec-słoń stwarzał poważne problemy. Przede wszystkim nabroił okropnie na placu, gdzie gromada małych pacjentów po operacjach oddawała się rozmaitym ćwiczeniom rehabilitacyjnym. Ganesh skorzystał skwapliwie z okazji, żeby ostrzelać bezbronne dzieciaki ptasim gównem. Kiedy Ranjit odebrał agresorowi jego strzykawę, Ganesh ugryzł wiernego sekretarza doktora Daruwalli w rękę. Ranjit poczuł się głęboko urażony tym, że ugryzł go żebrak; jako asystent medyczny nie był zawodowo przygotowany do zajmowania się tak niesfornymi pacjentami jak ten mały kuternoga. Dzień ledwie się zaczął, a doktor był już wyczerpany, nie na tyle jednak, żeby natychmiast sprytnie nie wykorzystać incydentu. Jeśli Martin Mills jest tak pewien, że Zafajdaniec podoła trudom cyrkowego życia, to może zechce zająć się teraz małym żebrakiem. Martin Mills gotów był to zrobić choćby od zaraz. Ten szaleniec, 'jak sobie wyobrażał Farrokh, wziąłby na siebie chętnie odpowiedzialność za cały świat kalek. Doktor zlecił mu więc zawiezienie Ganesha do Centralnego Szpitala Parsyjskiego, żeby tam przebadał 381 go Oczny, Uszny, Nosowy i Gardłowy Jeejeebhoy, OUNG Jeeje-ebhoy, jak go nazywano. Doktor Jeejeebhoy był specjalistą od chorób oczu, które w Indiach przybrały formę epidemii. Chociaż Ganesh miał zaropiałe oczy i twierdził, że co rano ma zlepione powieki, gałki oczu nie były miękkie, co mogłoby oznaczać ostatnie stadium tak zwanej białkówki, po którym następuje zwykle zmętnienie rogówki i w konsekwencji ślepota. Farrokh miał nadzieję, że cokolwiek dolega Ganeshowi, nie jest to choroba zbyt zaawansowana. Nawet Yinod przyznawał, że żaden cyrk -- także Wielki Błękitny Nil - nie byłby skłonny przyjąć chłopca, któremu groziła utrata wzroku. Zanim jednak doktorowi udało się wyprawić chłopca i jezuitę do Centralnego Parsyjskiego, który był dość blisko, Martin Mills spontanicznie pospieszył na pomoc jakiejś kobiecie w poczekalni. Była to matka jednego z kalekich dzieci; misjonarz padł nagle przed nią na

kolana, który to zwyczaj strasznie zresztą Farrokha denerwował. Kobietę wyraźnie spłoszył ten gest, zresztą nie potrzebowała pomocy; to, co scholastyk wziął za krwotok z ust, było efektem żucia betelu, którego jezuita nigdy przedtem nie widział. Doktor Daruwalla przegnał Martina z poczekalni do gabinetu, gdzie, jak sądził, misjonarz nie będzie mógł rozrabiać. Zabrał też ze sobą Ganesha, bał się bowiem, że niebezpieczny żebrak znów kogoś pogryzie. Już w gabinecie Farrokh spokojnie wyjaśnił Martinowi Millsowi, co to jest paan, miejscowa odmiana betelu. Orzech areki zawija się w liść betelu; inne składniki to zazwyczaj syrop różany, nasiona anyżu, koncentrat limony... ale ludzie wkładają do tego różne rzeczy, nawet kokainę. Ci, którzy żują betel od lat, mają czerwone usta, zęby i dziąsła. Kobieta, którą tak się przejął misjonarz, nie krwawiła - ona po prostu żuła paan. W końcu doktorowi udało się uwolnić od Martina Millsa. Miał nadzieję, że badanie oczu Ganesha zajmie OUNG Jeejeebhoyowi sporo czasu. Do południa ogólne zamieszanie weszło w fazę kompletnego obłędu. Był to jeden z tych dni, kiedy Farrokhowi stawały przed oczami ciemnoskóre kobiety z pobielonymi twarzami, przyodziane w fioletowe tutu, czyli dzień tak zwanej Rundy z Obciążeniem. Zdawało się, że wszyscy obecni jeżdżą po poczekalni i gabinecie na 382 rowerach przy dźwiękach kankana. Jakby dla spotęgowania tego chaosu do gabinetu wszedł bez pukania Ranjit. Był świeżo po lekturze korespondencji do doktora Daruwalli. Chociaż koperta, którą wręczył Farrokhowi, zaadresowana była do doktora, a nie do Inspektora Dhara, było coś dziwnie znajomego w chłodnej neutralności maszynowego pisma; zanim jeszcze doktor zajrzał do koperty i zobaczył dwuruplowy banknot, wiedział, co tam znajdzie. A jednak zmartwiał, kiedy przeczytał anonimową pogróżkę wypisaną dużymi literami pod numerem serii. Tym razem brzmiała ona: JESTEŚ TRUPEM, TAK JAK DHAR. Madhu robi użytek z języka Rozdzwonił się telefon, co tylko spotęgowało ogólny zamęt. Zdezorientowany Ranjit pomylił się sądził, że telefonuje Radiologiczny Patel, bo rozmówca dopytywał się, kiedy doktor przyjdzie obejrzeć fotografie, i sekretarz sądził, że chodzi o jakieś zdjęcia rentgenowskie. Odpowiedział dość opryskliwie, że doktor jest zajęty i że on, Ranjit, albo doktor zadzwonią później. Ale kiedy odłożył słuchawkę, uświadomił sobie, że nie był to Patel Radiologiczny, lecz podkomisarz Patel. - Dzwonił... dzwonił Patel powiedział niedbale do Farrokha. - Pytał, kiedy przyjdzie pan zobaczyć zdjęcia. I oto teraz doktor Daruwalla miał w kieszeni d w a dwurupiowe banknoty: ostrzeżenie pod adresem Dhara (JESTEŚ TRUPEM, TAK JAK LAL) i jego samego(JESTEŚ TRUPEM, TAK JAK DHAR). Farrokh był pewien, że te groźby spotęgują jeszcze makabryczne wrażenia z oglądania zdjęć, które miał mu pokazać podkomisarz. Farrokh wiedział, że John D., który potrafił ukrywać emocje, jest już zły na niego za to, że doktor nie uprzedził go o przyjeździe „kłopotliwego" brata. Byłby jeszcze bardziej zły, gdyby się dowiedział, że doktor jedzie oglądać zdjęcia wizerunków słoni na brzu--chach zamordowanych prostytutek sam, bez niego, ale Farrokh uznał, że byłoby nierozsądne

zabierać Dhara tak zresztą jak i Martina Millsa do siedziby Wydziału Kryminalnego. Budynek 383 Wydziału znajdował się w pobliżu gimnazjum Świętego Ksawere-go, szkoły, która w odróżnieniu od kolegium Świętego Ignacego, gdzie przyjmowano tylko chłopców była szkolą koedukacyjną. Martin Mills mógłby z pewnością nakłonić swych braci-jezuitów, żebv przyjęli Madhu do szkoły, jeśli nie dostałaby się do cyrku. Ten szaleniec domagałby się zapewne przyjęcia wszystkich innych nieletnich prostytutek, jakie by spotkał na swej drodze! Już zapowiadał, że porozmawia z księdzem rektorem ze Świętego Ignacego na temat Ganesha. Doktor nic mógł się wprost doczekać, jak zareaguje ksiądz Julian na samą propozycję, żeby Święty Ignacy zajął się edukacją kalekiego żebraka z Ohowpatty Beach! Podczas gdy doktor oddawał się takim rozmyślaniom, starając się jednocześnie jak najszybciej przebadać pozostałych pacjentów, Vi-nod i Decpa powrócili z Madhu i tetracyklina. Farrokh, który najchętniej wymknąłby się teraz nie zauważony i pojechał na policję, czuł się w obowiązku zastawić najpierw pułapkę na pana Garga. Poprosił Deepę, żeby powiedziała Gargowi, że Madhu leczy się z nabytej drogą płciową choroby; brzmiało to dostatecznie mętnie. Jeśli pan Garg przeleciał dziewczynkę, z pewnością zadzwoni do doktora, żeby dowiedzieć się, o jaką chodzi chorobę, i podjąć stosowną kurację. I powiedz mu, że badamy ją na obecność wirusa HIV - dodał Farrokh. To powinno zdrowo spłoszyć skurwysyna, pomyślał. Doktor chciał dać Dcepie i Vinodowi do zrozumienia, że mają trzymać Madhu z daleka od kabaretu „Na mokro" i od Garga. Karzeł miał jeszcze odwieźć żonę na dworzec Decpa musiała wracać do Wielkiego Błękitnego Nilu ale Madhu miała pozostać z nim. - l pamiętaj, że dopóki nie wybierze całej tetracykliny, jest chora przypomniał doktor karłowi. Pamiętam odparł karzeł. Potem zapytał o Dhara. Gdzie jest Inspektor? Czy już czuje się dobrze? Czy nie potrzebuje swego wiernego kierowcy? Doktor Daruwalla wyjaśnił Yinodowi, iż Dhar cierpi na zwykłe pourazowe urojenia, że jest kim innym. A kim? dociekał karzeł. Jezuickim misjonarzem, który ma zostać księdzem - odparł doktor. 384 Yinoda natychmiast ogarnęło współczucie. Uraz mózgu musiał być poważniejszy, niż się początkowo wydawało! Należało z nim postępować tak, wyjaśnił doktor, jakby nie było nic dziwnego w tym, że jest raz jedną osobą, a raz zupełnie inną. karzeł z powagą kiwał swoją wielką głową. Deepa ucałowała doktora na pożegnanie. Jej wargi były zawsze słodkie i lepkie od ulubionych cytrynowych dropsów. Każdy taki kontakt fizyczny z żoną karła wywoływał na twarzy doktora rumieniec. Farrokh czuł, że się czerwieni, ale nie sądził, że jest to widoczne. Wiedział, że jak na Parsa ma ciemną karnację, choć zdecydowanie jaśniejszą niż wielu Indusów - a już na pewno tych z Goa czy z południa. Zdawał sobie też sprawę z tego, że w Kanadzie postrzegano go jako „kolorowego", ale kiedy się rumienił, nigdy nie wiedział, czy inni to widzą, czy nie.

Oczywiście jego zakłopotanie objawiało się nie tylko przez rumieniec, czego był zupełnie nieświadom. Na przykład po pocałunku Deepy odwrócił oczy i stał przez chwilę z otwartymi ustami, jakby zapomniał, co chciał powiedzieć. Tym bardziej więc zaskoczył go pocałunek Madhu. Próbował sobie wytłumaczyć, że dziewczynka naśladuje po prostu żonę karła, ale pocałunek był zbyt lubieżny i wyrafinowany - Deepa w odróżnieniu od Madhu nie wysuwała języka. Farrokh poczuł, jak język Madhu wierci się w jego ustach. Oddech dziewczynki przesycony był jakimś ciężkim, korzennym zapachem -• nie były to cytrynowe dropsy, ale kardamon lub goździki. Kiedy Madhu oderwała się od niego, jej twarz po raz pierwszy rozjaśnił szeroki uśmiech. Błysnęły krwawą czerwienią dziąsła; ów dowód, że mała prostytutka żuje nałogowo betel, nie tylko nie zrobił na Farrokhu większego wrażenia, ale wręcz rozładował napięcie. Doktor pomyślał, że namiętność Madhu do paanu jest jej najmniejszym problemem. Spotkanie w Wydziale Kryminalnym Zaskakująco lubieżny incydent z Madhu sprawił, że doktor Daruwalla zniósł bardzo źle konfrontację z fotograficznymi 385 reprodukcjami dzieł Rahula na brzuchach zamordowanych dziwek. W ciągu dwudziestu lat, jakie minęły od czasu, gdy doktor zobaczy) po raz pierwszy rysunek na brzuchu Beth, motyw nie uległ ani uproszczeniu, ani też nie zyskał na subtelności. Niezmiennie figlarny słoń puszczał oczko i unosił jeden kieł. Woda tryskała z trąby na łonowe włosy - w wielu przypadkach na ogolone łona martwych kobiet. Nawet tak znaczny upływ czasu, nie mówiąc już o potworności tak licznych morderstw, nie zdołał skłonić Rahula do wyjścia poza stworzony przed laty stereotyp -- pępek ofiary był zawsze mrugającym okiem. Różnice w kształcie pępków były jedyną rzeczą, jaka pozwalała odróżnić zdjęcia od siebie. Detektyw Patel zauważył, że zarówno rysunki, jak morderstwa przydają nowego znaczenia określeniu „jednotorowe myślenie". Doktor, zbyt wstrząśnięty, by wydobyć z siebie głos, skinął tylko głową. Farrokh pokazał podkomisarzowi banknoty z pogróżkami, ale Patel nie wyglądał na zdziwionego; spodziewał się dalszych anonimów. Wiedział, że banknot w ustach pana Lala to dopiero początek, bo żaden z morderców, z jakimi kiedykolwiek miał do czynienia, nie poprzestawał na jednej groźbie pod adresem potencjalnej ofiary. Mordercy albo nie ostrzegają w ogóle, albo też ostrzegają po kilka razy. )ednak t e n morderca przez dwadzieścia lat nikogo nie ostrzegł, dopiero teraz, przy okazji zabicia pana Lala, pojawiła się pierwsza zapowiedź swoistej vendctty wobec Inspektora Dhara i doktora Daruwalli. Podkomisarzowi wydawało się nieprawdopodobne, żeby jedyną przyczyną takiej zmiany w taktyce mógł być dla Rahula jakiś głupi film. Mordercę musiało rozwścieczać coś w układzie Daruwalla-Dhar - od lat i w sensie głęboko osobistym. Patel podejrzewał, że Inspektor Dhar i morderca dnyeuicsyny % klatki tylko wyzwolił narastającą od dawna w Rahulu nienawiść. Proszę mi powiedzieć tak prywatnie rzekł detektyw czy zna pan jakiegoś hidżrę? Osobiście? A potem, widząc, że doktor zastanawia się - bo Farrokh nie potrałił odpowiedzieć na to pytanie spontanicznie - dodał: W pańskim filmie mordercą jest hidżra. Skąd taki pomysł?

Chodzi mi o to, że większość hidżrów, z jakimi się zetknąłem, to ludzie raczej delikatni, mili. Hidżra może być odważniejszy niż zwykła prostytutka, ale nie jest moim zdaniem 386 bardziej niebezpieczny. Ale być może znał pan kogoś takiego — i on nie był zbyt miły. Pytam przez ciekawość. - No cóż, ktoś musiał być mordercą odparł doktor Daruwal-la wymijająco. Nie było w tym żadnych osobistych uprzedzeń. - Może sformułuję to jaśniej •- rzekł podkomisarz. Doktor Daruwalla nadstawił ucha; często wkładał taka kwestię \v usta Inspektora Dhara. Czy znał pan kiedyś kogoś, kto miał kobiece piersi i męski członek? Raczej mały, jak wynika z wszelkich raportów i zeznań dodał. - Nie chodzi mi o hidżrę. Mówię o zenanie - transwestycie z penisem i z piersiami. Farrokh poczuł w tym momencie ukłucie bólu w okolicy serca. To jego kontuzjowane żebro próbowało mu przypomnieć Rahula. Krzyczało wręcz, że Rahul to druga pani Dogar, ale doktor wziął ten ból za sygnał serca, serce zaś wołało po prostu: Rahul! Jednak związek Rahula z panią Dogar pozostał dla doktora tajemnicą. - Tak, chyba... to znaczy, znałem kogoś, kto chciał zostać kobietą - odparł. Brał z pewnością estrogeny, a być może przeszedł operację, w każdym razie miał kobiece piersi. Ale czy został wykastrowany albo poddał się innym zabiegom, tego nie wiem. Właściwie sądziłem, że ma penis, ponieważ mówił, że interesuje go kompletna operacja... całkowita zmiana płci. - l przeszedł tę operację? - Nie wiem. Nie widziałem go, czy też jej, od dwudziestu lat. - To by się nawet zgadzało, prawda? zauważy) detektyw. Farrokh znów poczuł ukłucie w boku, które wziął omyłkowo za skurcz podekscytowanego serca. - Wybierał się na tę operację do Londynu - wyjaśnił. - XX' tamtych czasach trudno było o przeprowadzenie takiego zabiegu w Indiach. Do dziś operacje zmiany płci są tu nielegalne. - Myślę, że nasz morderca też pojechał do Londynu rzekł Patel. Widocznie wrócił, czy też wróciła i to w tych dniach. - Osoba, którą ja znałem, chciała studiować w szkole plastycznej... w Londynie rzekł Farrokh drewnianym głosem. Stanęły mu przed oczami sfotografowane rysunki na brzuchach zamordowanych prostytutek, choć zdjęcia leżały odwrócone na biurku komisarza. Patel sięgnął po jedno z nich. - Podejrzewam, że nie była to zbyt dobra szkoła stwierdził. 387 Drzwi na balkon, z którego można było wejść do kilkunastu innych, podobnych pokoi, były otwarte. Patel nie zamykał ich celowo; nikt z przesłuchiwanych nie mógł potem twierdzić, że był bity. Podkomisarz lubił też stukot maszyn do pisania, na których sporządzano raporty policyjne; ta maszynowa kakofonia była dlań przejawem pilności i porządku. Wiedział jednak, że wielu z jego kolegów to lenie, a sekretarki nicchluje - raportv rzadko bywały tak rzetelne, jak ów miarowy klekot klawiszy. Na biurku czekały na niego aż trzy, które

wymagały przepisania, i jeden do gruntownej przeróbki, ale na razie odsunął je na bok, żeby zrobić miejsce dla zdjęć brzuchów zamordowanych kurew. Wizerunki słoni były mu już tak znajome, że wręcz go uspokajały; nie chciał, żeby doktor wyczul jego niecierpliwość. - A czy ta osoba, którą pan znał, me miała czasem dość pospolitego imienia, powiedzmy Rahul? zapytał detektyw. Była to perfidna odżywka, godna Inspektora Dhara. Rahul Rai - rzekł doktor Damwalla niemal szeptem, co nic umniejszyło widocznej satysfakcji podkomisarza. A czy ten Rahul nie zjawił się w Goa... i nie chodził tam na plażę... mniej więcej w tym czasie, kiedy zostali zamordowani Niemiec i Amerykanka, których ciała pan oglądał? - drążył Patel. Doktor zwisł bezwładnie w krześle, jakby rażony ostrym atakiem niestrawności. Mieszkali w tym samym hotelu - powiedział. - By) tam ze swoją ciotką. A najważniejsze jest to, że jeśli Rahul bawi w Bombaju, to zawadzi może o Duckworth jego ciotka była członkinią klubu... - Była? Nie żyje wyjaśnił doktor Daruwalla. Przypuszczam, że ten czy może ta Rahul dziedziczy po niej majątek. Podkomisarz Patel dotknął uniesionego kła na jednej z fotografii, a potem zsunął wszystkie zdjęcia i uformował z nich jeden plik. Wiedział o istnieniu rodzinnego majątku w Indiach, ale powiązania mordercy z klubem Duckworth były dlań niespodzianką. Przez dwadzieścia lat dal się zwodzić krótkotrwałej popularności Rahula wśród transwestytów z burdeli przy Falkland Road i Grant Road, które raczej nic należały tło miejsc odwiedzanych przez Duckworthian. 388 - Wiem oczywiście, że zna pan moją żonę - rzekł detektyw. Musi się pan z nią spotkać. Ona też zna tego pańskiego Rahula, więc taka, że tak powiem, konfrontacja świadków, może się okazać pomocna. - Moglibyśmy zjeść razem lunch w klubie. - zasugerował Farrokh. - Są tam tacy, którzy mogą wiedzieć o nim więcej. - Tylko niech pan o niego nie wypytuje! zawołał pod-komisarz. Doktor Daruwalla poczuł się urażony takim tonem, ale detektyw natychmiast zmienił go na bardziej taktowny, jeśli nie wręcz pokorny. - Nie chcemy przecież spłoszyć Rahula, prawda? - zapytał takim głosem, jakby przemawiał do dziecka. Pył wzbijający się nad dziedzińcem pokrył liście drzew neem, także poręcz balkonu zmatowiała od szarego nalotu. W pokoju detektywa blaszany wentylator kręcił się jednostajnie, usiłując wyprzeć wdzierające się przez otwarte drzwi chmury kurzu. Cienie kań śmigały od czasu do czasu po blacie biurka podkomisarza. Otwarte oko słonia ze zdjęcia leżącego na wierzchu sterty zdawało się odnotowywać wszystkie te poruszenia. Doktor wiedział, że nigdy nie zapomni tego obrazu. - Może by wybrać się na ten lunch dzisiaj? zaproponował detektyw. - Wolałbym jutro - odparł doktor Daruwalla. Pilny obowiązek oddania Martina Millsa w ręce jezuitów ze Świętego Ignacego stał się w tej sytuacji przeszkodą pożądaną. Farrokh

chciał także porozmawiać z Julią i uprzedzić Dhara uważał, że ten powinien uczestniczyć w lunchu z dawną hipiską. Wiedział, że John D. ma doskonałą pamięć, być może zapamiętał też dobrze Rahula. - W porządku, jutro - rzekł podkomisarz, ale widać było, że jest zawiedziony. To, co powiedziała mu o Rahulu Nancy, ciągle rozbrzmiewało mu w uszach. Prześladował go też widok wielkich dłoni Rahula, ujmujących duże piersi jego żony, a także myśl 0 kształtnych, jędrnych piersiach przyciśniętych do pleców Nancy 1 o małym, jedwabiście gładkim chłopięcym penisie, który jego obecna żona czuła na pośladkach. Nancy określiła Rahula jako osobnika protekcjonalnego, ironicznego, prowokatora - z pewnością wyrafinowanego, przypuszczalnie okrutnika. Mozolny proces komponowania portretu Rahula Raia dopiero się zaczął, Patel nie mógł zatem zostawić jeszcze doktora w spokoju. 389 - Proszę określić go jednym słowem - poprosił Farrokha. Pierwszym, jakie przyjdzie panu do głowy. Pytam ze zwykłej ciekawości. - Arogancki - powiedział doktor. Teraz, po dwudziestu latach, twarz zdradzała Patela; nie umiał ukryć rozczarowania. - Może jeszcze coś rzekł. Pyszałkowaty. Cieplej powiedział Patel. Rahul to prowokator - wyjaśnił Farrokh. Traktuje człowieka protekcjonalnie, kpi sobie, atakuje w sposób wyrahnowany i z widoczną satysfakcją. Podobnie jak jego zmarła ciotka posługuje się swoim sprytem jako bronią. Myślę, że to osobnik z gruntu okrutny. - Doktor przerwał swój monolog, bo Patel zamknął oczy, a na jego twarzy pojawił się uśmiech. Przez cały czas bębnił palcami, jakby sporządzał kolejny pisemny raport, ale palce nie uderzały w klawisze maszyny detektyw ponownie rozłożył zdjęcia tak, że pokryły całe biurko, i teraz stukał koniuszkami palców w głowy figlarnych słoni, celując w pępki zamordowanych prostytutek... te nieprzerwanie mrugające oczy. Przez otwarte drzwi balkonu dotarł do nich z innego pokoju krzyk mężczyzny, zaklinającego się, że mówi prawdę, na co przesłuchujący policjant replikował spokojnie, niemal jak w antyfonie, słówkiem: „Łżesz". Z psiarni na dziedzińcu dobiegał korespondujący z tymi odgłosami jazgot ujadanie psów policyjnych. Uporawszy się z pisemnym zeznaniem na temat Rahula, doktor wyszedł na balkon, żeby rzucić okiem na psy, które wreszcie umilkły, wyczerpane szczekaniem. Dziedziniec skąpany był w słońcu późnego poranka, psy, wszystkie dobermany, spały w jedynym zacienionym kącie kojca, zasłoniętym od strony Farrokha liśćmi palmy. Na balkonie stała niewielka, wyłożona gazetą klatka. Doktor przyklęknął, żeby pobawić się z małym dobermanem więźniem tej przenośnej celi. Szczeniak wiercił się i skomlił, domagając się pieszczot. Wytknął lśniący czarny nosek przez oczko drucianej siatki, polizał dłoń Farrokha, ostrymi jak szpileczki ząbkami skubał jego palce. Dobry piesek powiedział Farrokh. Dzikie ślepka miały rdzawobrunatnc obwódki, oznakę

rasy, którą upodobała sobie 390 bombajska policja; krótka sierść dobermanów pozwalała im lepiej znosić upały. Psy były rosłe, mocne i szybkie, miały szczęki i zajadłość terierów, choć pod względem inteligencji ustępowały owczarkom niemieckim. Z pokoju, z którego dobiegał klekot co najmniej trzech maszyn do pisania, wyszedł młody podinspektor i agresywnym tonem zwrócił doktorowi uwagę, że „psucie" szczeniaka zabawą i karesa-mi może go zdyskwalifikować jako przyszłego psa policyjnego, więc żeby nie traktował zwierzęcia jak domowego pieszczocha. Ilekroć ktoś znienacka zagadnął Farrokha w hindi, doktora wprost paraliżowało. - Przepraszam - powiedział po angielsku. - Niech pan nie przeprasza! - rozległ się nagle czyjś głos. Na balkon wyskoczył jak z procy podkomisarz Patel z pisemnym zeznaniem Farrokha w dłoni. Proszę, niech się pan bawi z tym szczeniakiem do woli! - zawołał. Miody policjant natychmiast uświadomił sobie swą omyłkę i pospiesznie przeprosił doktora Daruwallę. - Przepraszam, saar - powiedział. Ale zanim zdążył wycofać się do swego pokoju i zanurzyć się na powrót w bezpiecznym hałasie maszyn do pisania, detektyw Patel warknął: - To bezczelność zwracać uwagę mojemu świadkowi! A więc jestem świadkiem, pomyślał Farrokh. Choć zrobił mały majątek na malowaniu satyrycznego obrazu policji, dopiero teraz uświadomił sobie, że jest ignorantem nawet w tak elementarnych sprawach jak stosunki służbowe w tym środowisku. -- No proszę, niech się pan bawi! - powtórzył Patel, więc Farrokh wrócił posłusznie do dobermana. Jego uwagę przyciągnęła zaskakująco duża kupa, jaką szczeniak zdążył zrobić na gazetę wyściełającą dno klatki. Doktor stwierdził przy okazji, że gazeta - „The Times ot India" jest aktualna i że pies napaskudził na recenzję filmu Inspektor Dhar i Wieży Milczenia. Recenzja była negatywna, wręcz napastliwa, tak że smród psich ekskrementów zdawał się podbijać jej złośliwy ton. Kupa zasłoniła większą część recenzji, co zresztą Farrokhowi nie przeszkadzało był już i tak dostatecznie zirytowany. Autor, nie wiedzieć dlaczego, czepiał się nawet problemów Dhara z nadwagą, 391 utrzymując, że nazywanie przez wytwórnię obdarzonego wydatnym brzuszkiem aktorapiwosza bombajskim Charlesem Bronsonem jest niczym nie usprawiedliwione. Szelest kartek był dla doktora sygnałem, że podkomisarz skończył czytać jego oświadczenie. Detektyw stał wystarczająco blisko klatki, żeby móc zobaczyć, co czyta 1'arrokh. To właśnie on włożył tam rano gazetę. Obawiam się, że recenzja nie jest zbyt przychylna zauważył. Jak zawsze - odparł Farrokh. Razem z Patelem wrócił do pokoju. Wyczuwał, że detektyw nie jest specjalnie zadowolony z jego oświadczenia. - Proszę usiąść powiedział policjant, ale gdy doktor ruszył w stronę krzesła, na którym

siedział wcześniej, ujął go za ramię i skierował za biurko. - Nie, nie - niech pan siądzie na moim miejscu. - Farrokh zasiadł w krześle podkomisarza. Było wyższe niż to, które zajmował wcześniej; łatwiej było stąd oglądać zdjęcia zamordowanych prostytutek czy raczej trudniej je zignorować. Doktor przypomniał sobie dzień na Chowpatty Beach, kiedy to małego Johna D. tak bardzo przeraził świętujący tłum i łby słoni niesione do morza. „Oni topią słonie! - wołał chłopczyk. - Słonie będą się gniewać!". W swoim oświadczeniu Farrokh napisał, że jego zdaniem telefony w sprawie zabójstwa Lowjiego Daruwalli pochodziły od Rahula; był to przecież głos kobiety, usiłującej udawać mężczyznę, a to było logiczne, bez względu na to, jaką ostatecznie przybrał Rahul płeć. Dwadzieścia lat temu jego głos podlegał dopiero przemianie, był zatem „płciowo" nieokreślony. Ale chociaż detektyw Patel uznał takie spekulacje za interesujące, zbił go z tropu końcowy wniosek doktora Daruwalli, że mianowicie Rahul jest zabójcą Lowjiego. Była to konkluzja zbyt wydumana, wniosek zbyt pochopny. Tego rodzaju domysły psuły w pewnym sensie całe oświadczenie doktora i trąciły w opinii podkomisarza „amatorszczyzną". - Pańskiego ojca zabili profesjonaliści - poinformował Farrokha. - Byłem jeszcze wtedy inspektorem na posterunku w Colaba - zwykłym szarakiem. Wiadomość telefoniczną odebrali na posterunku w Tardeo. Nie wpuszczono mnie na miejsce zbrodni, a potem śledztwo przejęły organa rządowe. Ale wiem z całą pewnością, 392 że zamach na Lowjiego Datuwallę zorganizowała grupa. Przez pewien czas podejrzewano, że jest w to zamieszany główny mali... - Ogrodnik z klubu Duckworth? zawołał doktor Daruwalla; od początku nie darzył sympatią szefa ogrodników, choć sam nie wiedział, dlaczego. - Wtedy szefem ogrodników był kto inny... Na pewno pan pamięta - rzekł detektyw. - Ach... - westchnął Farrokh. Z minuty na minutę czuł się coraz bardziej amatorem. - W każdym razie telefonował prawdopodobnie Rahul. To hipoteza równie dobra, jak każda inna - rzekł Patel. •-- Ale Rahuł nic jest ekspertem od bomb. Doktor siedział w posępnym milczeniu, przypatrując się fotograficznej historii zamordowanych kobiet. - Ale dlaczego Rahul miałby mnie nienawidzić? Albo Dhara? - zapytał. — To właśnie pytanie, na które nie odpowiedział pan w swoim oświadczeniu - rzekł Patel. Nawet go pan nie postawił. Właściwie dlaczego? Pytanie pozostało bez odpowiedzi. Doktor Daruwalla pojechał taksówką po Martina Millsa, detektyw Patel wrócił za swe biurko. Tu raz jeszcze rozłożył zdjęcia, by spojrzeć w oczy

mrugającym słoniom na brzuchach okrutnie potraktowanych kobiet. Bez motywu Podkomisarz doszedł do wniosku, że tajemnica nienawiści Rahula pozostanie prawdopodobnie nie rozwikłana. Nie będzie końca przypuszczeniom, które nie zyskają potwierdzenia zapewne nigdy. Sprawa motywów nienawiści Rahula pozostanie nie wyjaśniona do końca. We wszystkich filmach z Inspektorem Dharem najbardziej drażniło to, że motywy zbrodni były zawsze jasno określone. Przyczyny nienawiści prowadzącej do różnych aktów przemocy były zawsze oczywiste. Detektyw Patel żałował, że Rahul Rai to nie postać z filmu. Oprócz pisemnego oświadczenia doktora, detektyw miał jeszcze jego list, bo uwagi policjanta nie uszło to, że doktor Daruwalla jest 393 honorowym przewodniczącym Komitetu Członkowskiego klubu Duckworth. Podkomisarz Patel zwrócił się do Komitetu z prośbą o dostarczenie listy nowych członków „nowych", czyli przyjętych w ciągu ostatnich dwudziestu lat. Detektyw posłał do klubu podinspektora z pismem i zapowiedział mu, żeby stamtąd nie wychodził, dopóki nie otrzyma takiej listy. Nie sądził, by konieczne było uważne przejrzenie spisu sześciu tysięcy nazwisk; liczył na to, że przy odrobinie szczęścia uda mu się szybko wytropić wśród nowo przyjętych krewnego zmarłej Promili Rai. Nie mógł się już doczekać, kiedy pojawi się podinspektor z listą. Siedział za biurkiem wśród tańczących wokoło tumanów kurzu wzniecanych wirowaniem wentylatora, bezgłośnym, bo jego ciche zgrzyty i trzaski nie mogły się przebić przez nieustanny zbiorów}' jazgot maszyn do pisania. Początkowo informacja uzyskana od doktora Daruwalli wzbudziła entuzjazm podkomisarza. Jeszcze nigdy Rahul nie znajdował się tak blisko; jego aresztowanie wydawało się detektywowi nieuniknione. A jednak Patcl nie mógł podzielić się swym entuzjazmem z żoną; nie zniósłby jej rozczarowania, gdyby jakiś szczegół sprawy pozostał nie wyjaśniony. A o tym, że zawsze pozostawało coś niejasnego, wiedział doskonale. „Ale dlaczego Rahul miałby mnie nienawidzić? Albo Dhara?" zapytał przed chwilą doktor Daruwalla. Dla podkomisarza pytanie to brzmiało w ustach twórcy postaci Inspektora Dhara idiotycznie, mimo to jako detektyw prawdziwy detektyw - zachęcał doktora, żeby ten je sobie nieustannie zadawał. Już zbyt długo obcował Patel z tymi zdjęciami; miał już serdecznie dość tego figlarnie mrugającego słonia z zawadiacko uniesionym kłem, nie mówiąc już o zamordowanych kobietach i ich martwych brzuchach. Detektyw uważał, że motyw tak strasznej nienawiści nigdy nie będzie w pełni wyjaśniony. Prawdziwą zbrodnią Rahula było to, że nie dostarczał usprawiedliwienia dla swoich postępków. Jakaś część prawdy o Rahulu musiała pozostać nie ujawniona. Cała groza morderstw tego rodzaju polegała na tym, że nie można było wytropić ich wyraźnych motywów. Detektywowi wydawało się zatem, że jego żona jest niejako skazana na rozczarowanie. Nie dzwonił do niej, bo nie chciał pobudzać jej nadziei. 394

Ale, co zresztą nietrudno było przewidzieć, Nancy zatelefonowała do niego. — Nie, skarbie powiedział. Stukot maszyny w sąsiednim pokoju ucichł; potem ucichły kolejno wszystkie, na całej długości balkonu. - Nie, powiedziałbym ci, skarbie - rzekł podkomisarz. Od dwudziestu lat Nancy telefonowała codziennie. Za każdym razem pytała, czy znalazł mordercę Beth. -- Tak, oczywiście, obiecuję, skarbie powiedział detektyw. Wielkie dobermany na dziedzińcu wciąż spały, a policyjny mechanik zakończył litościwie swe zmagania z patrolowym motocyklem. Piekielny ryk tych wiekowych maszyn był tu dźwiękiem tak stałym, że nie zakłócał snu psom. Ale teraz nawet i to ucichło, jak gdyby mechanik usłyszał przez ogłuszający warkot motoru, że zamilkły maszyny do pisania, i zjednoczył się z nimi w tym milczeniu. - Tak, pokazałem mu te zdjęcia - mówił Patel do Nancy. Tak, oczywiście, miałaś rację, skarbie. W pokoju słychać było jakiś nowy dźwięk; detektyw rozejrzał się wokoło, usiłując go zidentyfikować. Dopiero teraz dotarło do niego, że umilkły maszyny do pisania. Spojrzał w górę, na obracający się wentylator, i uświadomił sobie, że to właśnie jego szelest i terkot słyszy. Były to dźwięki tak ciche, że przebijał się przez nie docierający tu z. Dr. Dadabhai Navroji Road zgrzyt zardzewiałych kółek wózków, na których daba-walla rozwozili gorące posiłki dla urzędników z pobliskich biur. Podkomisarz wiedział, że koledzy policjanci i ich sekretarki słyszą każde słowo z ich rozmowy, więc zniżył głos do szeptu. - Skarbie - powiedział. - Jest lepiej, niż myślałaś. Doktor nie tylko widział ciała, ale zna Rahula. l Daruwalla, i Dhar wiedzą, kim jest... a w każdym razie, kim był. - Patel urwał, po czym dodał szeptem: Nie, skarbie, nie widzieli go - czy raczej jej... od dwudziestu lat. Przez chwilę słuchał tego, co mówi żona, terkotu wentylatora i odległego zgrzytu kółek na ulicy. Kiedy przemówił znów, był to już nie szept, ale istny wybuch. - Ależ ja nigdy nie odrzucałem twoich hipotez zawołał. W jego głosie pojawił się znajomy ton rezygnacji. Sprawił tym ból swym 395 kolegom-policjantom, którzy go podziwiali i dla których motywy jego wielkiej miłości do żony były równie niejasne jak motywy okrutnych zbrodni Rahula. Nie dało się po prostu precyzyjnie określić, skąd bierze się taka miłość czy nienawiść i to właśnie chęć zgłębienia tej tajemnicy skłaniała policjantów i maszynistki do podsłuchiwania. Wszystkich, jak balkon długi, porażała wprost intensywność tego, ich zdaniem niczym nie usprawiedliwionego, irracjonalnego uczucia. Nie, oczywiście, że się nie wściekam mówił Patel Przepraszam, skarbie, jeśli podniosłem głos. Detektyw był najwyraźniej zmęczony; policjanci i maszynistki żałowali, że nie mogą mu pomóc. Nie podsłuchiwali, żeby dowiedzieć się czegoś o pomordowanych prostytutkach; wiedzieli, że materiały dowodowe w tej sprawie nic wychodzą poza jego gabinet. To właśnie

owa godna pożałowania miłość detektywa Patela do jego beznadziejnej żony sprawiła pośrednio, że mechanik zdjął rękę z manetki gazu. Tymczasem Patel chował starannie zdjęcia do szuflady biurka. Zawsze wkładał je tam z taką samą skrupulatnością, wręcz pietyzmem, z jaką robił to wtedy, gdy napływały po jednym w miarę odkrywania kolejnych morderstw. — (a też cię kocham, skarbie — powiedział. Odczekał jak zawsze, aż Nancy odłoży słuchawkę. Potem wsunął szufladę i wyszedł na balkon. Zaskoczył ich; żadna z maszynistek nie zdążyła powrócić do pisania. - Cóż to, zabrakło wam materiałów do przepisywania? - zawołał. Palce wam poodpadały? Przestali nagle mordować? Zbrodnie przeszły do historii? Wzięliście sobie urlop? Nie macie nic innego do roboty, tylko mnie podsłuchiwać? Maszyny zastukały znowu, choć Patel wiedział, że pierwsze zdania nie będą niczym innym, jak bezsensownym bełkotem. Na dziedzińcu dobermany zaniosły się wściekłym ujadaniem; widział je, jak miotają się po psiarni. Mechanik dosiadł motocykla i podskakując, próbował bez powodzenia zapalić silnik nożnym rozrusznikiem. Motocykl wydał z siebie zdławiony, urywany dźwięk, jakby coś zablokowało się w kole zapadkowym. - Odpowietrz gaźnik! --• zawołał Patel do mechanika i ten natychmiast wykonał jego polecenie, cały czas kopiąc niezmor396 dowanie w pedał rozrusznika. Kiedy silnik zaskoczył wreszcie i mechanik dodał gazu, przepustnica zaryczała tak, że szczekanie psów utonęło w piekielnym wyciu motoru. Podkomisarz wrócił do swego pokoju, usiadł za biurkiem i zamknął oczy. Głowa zaczęła mu się kiwać miarowo, jakby wyczuwał jakiś określony rvtm, jeśli nie melodię, w urywanych seriach klekotu maszyn do pisania. To, że nie wspomniał Nancy o jutrzejszym lunchu z doktorem Daruwallą i prawdopodobnie Inspektorem Dharem, nie było przypadkowe. Zataił to celowo. Wiedział, że taka wiadomość mogłaby ją przygnębić, wywołać atak płaczu - w najlepszym przypadku przyprawić o bezsenność i całą noc nieukojonego smutku. Nancy nienawidziła pokazywania się w miejscach publicznych. Co więcej, żywiła niczym me uzasadnioną niechęć i do twórcy postaci Inspektora, i do samego Dhara. Detektyw Patel uważał, że niechęć ta jest równie irracjonalna, jak obwinianie obu mężczyzn o to, że nie są zdolni pojąć, jak koszmarne były jej przejścia w Goa. Zgodnie z podobną logiką, jak przewidywał, Nancy będzie się czuła skrępowana obecnością Daruwalli i Dhara, nie mogła bowiem znieść samej myśli o spotkaniu z kimkolwiek, kto znał ją w t e d y, dwadzieścia lat temu. Zamierzał powiedzieć jej o lunchu w klubie Duckworth dopiero rano; dzięki temu Nancy prześpi przynajmniej spokojnie noc. Poza tym spodziewał się, że przestudiowanie listy nowych członków klubu pozwoli mu ustalić, kim jest Rahul lub kogo udaje. Koledzy Patela i maszynistki nie zaznali spokoju dopóty, dopóki nie usłyszeli, że do monotonnego chóru ich maszyn włączył się klekot maszyny podkomisarza. Zaczynała się faza nudy, ale nudy bardzo pożądanej, bo tępe postukiwanie maszyny Patela utwierdzało jego kolegów w przekonaniu, że podkomisarz odzyskał jeśli nie spokój ducha, to przynajmniej

zdrowy rozsądek. Nawet świadomość, że Patel przepisuje ich spartaczone raporty, przynosiła ulgę młodszym funkcjonariuszom. Wiedzieli też, że po południu raporty wrócą na ich biurka, a ich poprawione wersje poprzedzone będą stekiem inwektyw ł obraźliwych uwag na temat horrendalnej ignorancji policjantów, żaden z nich bowiem zdaniem Patela nie potrafił sporządzić poprawnego raportu. Również maszynistkom 397 dostanie się za błędy. Podkomisarz był o nich tak niskiego mniemania, że własne raporty wystukiwał na maszynie sam. Wspomnienie matki przyprawia Martwa Millsa o mdłości Jaglicę, najczęstszą na świecie przyczynę ślepoty, łatwo wyleczyć w początkowym stadium zapalenia spojówek. W przypadku Gancs-ha nie występowało jeszcze uszkodzenie rogówki. OUNG Jeejeeb-hoy przepisał mu tetracyklinę, doustnie, oraz w płynie, do zakrapiania. Czasami, poinformował Farrokha, kurację trzeba powtórzyć; stan oczu Ganesha najprawdopodobniej poprawi się od razu. - Widzisz? - powiedział Martin Mills do doktora. - Już zrobiliśmy coś dobrego dla tego chłopca. To wcale nietrudne, prawda? To, że nie wiózł ich Vinod, wydawało się doktorowi zdradą; taksówka nie należała nawet do firmy karła. Poza tym jazda była niebezpieczna, bo zramolały kierowca ostrzegł ich, że nie zna Bombaju. Zanim skierowaii się do misji, podwieźli małego żebraka, zgodnie z jego życzeniem, na Chowpatty Beach. Doktor Daruwalla nie mógł się powstrzymać od złośliwej uwagi, że małemu spieszno pewnie, by sprzedać swoje nowe ciuchy zakupione na Fashion Street. - Ależ z ciebie cynik - rzeki scholastyk. - Pewnie sprzeda też tetracyklinę odparł Farrokh. Prawdopodobnie oślepnie, zanim zdąży zobaczyć cyrk. Eskortując misjonarza do Świętego Ignacego, Farrokh, przybity i znużony, dojrzał do tego, by podjąć kilka trudnych decyzji co do własnej osoby. Postanowił mianowicie, że nie napisze już ani jednego scenariusza do cyklu z Inspektorem Dharem. Zwoła też konferencję prasową i weźmie całą odpowiedzialność za stworzenie postaci Dhara na siebie. Zatopiony w rozmyślaniach i jak zawsze nerwowy podczas jazd po Bombaju nawet gdy jeździł z Yinodem, a karzeł był dobrym kierowcą - przeraził się, kiedy taksówka omal nie zmiotła jakiegoś przechodnia. Niedoszły wypadek nie zrobi) natomiast żadnego 398 wrażenia na Martinie Millsie, który wygłaszał właśnie zaimprowizowany wykład o dżajnizmie. - Jest to starsze niż buddyzm odgałęzienie hinduizmu. - oznajmił. Z jego wyjaśnień wynikało, że wyznawcy dżajnizmu są absolutnie czyści... nie jedzą nie tylko mięsa, ale i jaj; nie zabijają żadnego stworzenia, nawet muchy, kąpią się co rano. On, Martin, oświadczył, chciałby poznać jakiegoś dżajna. Burzliwe wydarzenia poranka szybko zblakly w jego pamięci, o ile nie odeszły całkiem w niepamięć. Ni stad, ni zowąd przerzucił się na inny, doszczętnie wyeksploatowany temat - temat

Gandhiego. Farrokh zastanawiał się, jak mógłby skierować rozmowę na inne tory; najlepiej byłoby powiedzieć, że woli od Mahatmy wojowniczego Siwadżiego Siwadżi nie wciskał przynajmniej ludziom żadnego kitu o nadstawianiu drugiego policzka! Ale zanim doktor zdołał nakłuć balon nabożeństwa scholastyka wobec Gandhiego, Martin Mills znów zmienił temat. — Mnie osobiście bardziej interesuje Shirdi Sai Baba - oświadczył. - Ach tak, ten Chrystus Maharasztry - rzekł Farrokh z ironią. Sai Baba był patronem artystów cyrkowych; akrobaci nosili na szyi medaliony z jego wizerunkiem - hinduski odpowiednik medalu świętego Krzysztofa. XX namiotach mieszkalnych Wielkiego Królewskiego i Wielkiego Błękitnego Nilu wisiały kalendarze Shirdi Sai Baby. Jego świątynia znajdowała się w Maharasztrze. - Porównanie z Jezusem jest uzasadnione zaczął Martin Mills - chociaż Sai Baba był nastolatkiem, kiedy zwrócił na siebie uwagę, i miał osiemdziesiąt lat, gdy umarł... zdaje się w 1918 roku. - Na zdjęciach wydawał mi się zawsze trochę podobny do Lec Marvina... Taki Lee Marvin Maharasztry - rzekł Farrokh. - Podobny do Lee Marvina! Każdy, tylko nic Shirdi Sai Baba... - zaprotestował misjonarz. Tu doktor, chcąc zapobiec wykładowi maniaka o zbieżnościach chrześcijaństwa i kultu Sai Baby, wdał się w rozwlekły opis okropnego numeru z katapultą, która wystrzeliła Yinodem w zaskoczoną publiczność nie tak znów wielkiego Błękitnego Nilu. Doktor Daruwalla dał do zrozumienia, że takie ryzykowne numery grożące stratowaniem przez słonie są zawsze na podorędziu 399 i nieszczęście może spotkać zarówno nie tak bardzo niewinną Madhu, jak kulawego Ganesha. Ale to wykalkulowane krakanie doktora nie sprowokowało misjonarza nawet do powtórzenia stałego argumentu, że niebezpieczeństwa cyrku - i to dowolnego - nie mogą się nawet równać z gehenna, jaka jest udziałem każde] prostytutki lub żebraka w Bombaju. Z taką samą łatwością, z jaka przerzucił się z (jandhiego na Sai Babę, Martin Mills zaniechał dalszych wywodów na temat Jezusa z Maharasztry. Jego uwagę przykuła teraz nieoczekiwanie mijana plansza reklamowa: CZY SPŁUKUJESZ, GDY JUŻ NAPASTUJESZ? Spójrz tylko na to! - zawołał. Przestraszony kierowca cudem uniknął zderzenia z firmową furgonetką coli Thums Up, wielką i czerwoną jak wóz strażacki. Poprawna angielszczyzna to niezwykle ważna rzecz oznajmił scholastyk. Najbardziej martwi mnie to, że angielszczyzna tych dzieci może w cyrku poważnie ucierpieć. Trzeba by wymóc na dyrektorze, żeby załatwił im korepetycje. - A po co im angielski w cyrku? zapytał Farrokh. W wyobrażc-nie, że angielszczyzna Madhu jest na tyle zaawansowana, żeby mogła w ogóle „ucierpieć", było absurdalne. To, że chłopiec mówił tak dobrze w tym języku i najwyraźniej doskonale go rozumiał, pozostawało dla doktora zagadką; być może Ganesh miał już jakiegoś nauczyciela. Może misjonarz wpadnie

na pomysł, żeby to chłopiec udzielał lekcji Madhu! Ale Martin Mills nie pozwolił doktorowi rozwinąć tezy, że znajomość angielskiego nie przyniesie dzieciom przynajmniej w cyrku żadnej korzyści. ..... Znajomość angielskiego przydaje się każdemu - stwierdził nauczyciel angielskiego. - Kiedyś angielski będzie językiem międzynarodowym. Kiepska angielszczyzna już jest językiem międzynarodowym - rzekł doktor Daruwalla z rezygnacją. To, że słonie mogły rozdeptać dzieci na miazgę, nic obchodziło misjonarza, ważniejsza była dla durnia ich poprawna angielszczyzna! Widząc, że przejeżdżają koło Szpitala Ginekologicznego i Położniczego doktora Yory, Farrokh zorientował się, że ich zgrzybiały 400 kierowca zabłądził; w pewnej chwili nieszczęśnik skręcił raptownie i omal nie wpadł na jadący zygzakiem szarooliwkowy mikrobus, własność Stowarzyszenia Spastyków Indyjskich. W sekundę później - w rzeczywistości upłynęło znacznie więcej czasu - doktor stwierdził, że on sam stracił orientację, bo teraz z kolei mijali budynek, w którym mieściła się redakcja ,,Thc Times of India", w związku z czym Martin Mills oświadczył: - Moglibyśmy zaprenumerować dzieciom „The Times of India", żeby przysyłali im do cyrku. Oczywiście musielibyśmy też wywalczyć godzinkę dziennie na lekturę. - Oczywiście... - powtórzył doktor Daruwalla. Zdawało mu się, że za chwilę zemdleje ze złości, bo skołowany kierowca nie skręcił, jak powinien, w Sir J.J. Road. - Ja sam planuję, że poświęcę godzinę dziennie na lekturę gazety. Dla cudzoziemca nie ma lepszego źródła wiedzy niż miejscowa gazeta. - „The Times of India" jako źródło wiedzy! Farrokh miał wrażenie, że tylko czołowe zderzenie z piętrowym autobusem mogłoby położyć kres temu potokowi bzdur. W chwilę później znaleźli się w Mazagaonie - Święty Ignacy był tuż, tuż — ł doktor pod wpływem nagłego impulsu kazał kierowcy zrobić mały objazd przez slumsy przy Sophia Zuber Road. - Część tych slumsów posłużyła kiedyś jako plan filmowy •- wyjaśnił Martinowi Millsowi. To właśnie tu zemdlała twoja matka, kiedy polizała ją krowa. Vera była wtedy w ciąży pewnie znasz tę historię... - Stop! - zawołał misjonarz do kierowcy. Kierowca zahamował, ale zanim taksówka stanęła, Martin Mills otworzył drzwi i zwymiotował na uciekającą jezdnię. A ponieważ w slumsach nic nie uchodzi nie zauważone, incydent przyciągnął uwagę kilku ich mieszkańców, którzy puścili się pędem w stronę zwalniającej taksówki. Przestraszony kierowca dodał gazu. - Kiedy twoja matka zemdlała, zaczęły się rozruchy - ciągnął Farrokh. - Najpierw wybuchł spór, kto kogo polizał... twoja matka krowę czy krowa twoją matkę. - Stop! Nie, nie samochód! Błagam, przestań mówić o mojej matce jęknął Martin. Przepraszam - powiedział doktor, jednocześnie poczuł wewnętrzną satysfakcję: wreszcie znalazł temat, który dawał mu przewagę. 401 Pół tuzina kobr

Dzień dłużył się podkomisarzowi Patelowi tak samo jak doktorowi Daruwalli, ale w poczynaniach policjanta nie było aż takiego zamętu. Patel bez trudu poprawił pierwszy ze spartaczonych raportów, dotyczący rzekomego morderstwa w noclegowni w Suba. Ostatecznie okazało się, że .było to samobójstwo. Raport trzeba było napisać od nowa, ponieważ dyżurny policjant uznał błędnie list pożegnalny młodego samobójcy za poszlakę pozostawioną przez domniemanego mordercę. Dopiero później matka zmarłego zidentyfikowała pismo swego syna. Podkomisarz mógł zrozumieć pomyłkę policjanta, ponieważ pozostawiona notka nie wyglądała bynajmniej na list samobójcy: Kochałem się z kobietą, która pachniała surowym mięsem. Była niezbyt czysta. W przypadku drugiego raportu wymagającego powtórnej redakcji Patel wykazał mniej zrozumienia dla podinspektora wezwanego do Angielskiego Instytutu dla Dziewcząt. Znaleziono tam w toalecie zwłoki jednej z uczennic, prawdopodobnie ofiary gwałtu i morderstwa. Ale kiedy podinspektor przybył do szkoły, okazało się, że uczennica jest cała i zdrowa. Była nie tylko żywa, ale obraziła się śmiertelnie, kiedy wyrażono przypuszczenie, że została zgwałcona. Okazało się, że dostała pierwszej miesiączki i kiedy weszła do ubikacji, żeby przyjrzeć się dokładniej, co jej się przytrafiło, zemdlała na widok własnej krwi. Tam znalazła ją nauczycielka-his-teryczka, która uznała krwawienie za skutek gwałtu dokonanego na dziewicy, a samą dziewczynę za martwą. Raport wymagał przepisania, ponieważ podinspektor nie mógł się zmusić do napisania słowa „okres". Po dłuższych dociekaniach Patel wyznał, że ze względów moralnych nie może napisać ani nawet wymówić tego słowa, podobnie zresztą jak słowa „menstruacja". I tak domniemany gwałt i morderstwo zostały przedstawione jako „przypadek pierwszego kobiecego krwawienia". Detektyw Patel musiał przypomnieć sobie, że dwadzieścia lat życia z Nancy nauczyło go rozpoznawać związane z poczuciem moralności udręki, jakie cierpieli niektórzy z jego kolegów, bo nie osądzał podinspektora zbyt surowo. Trzeci wymagający poprawek raport dotyczył Dhara; w tym przypadku nie było mowy o zbrodni. Przy Falkland Road rozpętała 402 się ni stąd, ni zowąd nad ranem piekielna awantura. Goryl Dhara — niezwykle wojowniczy karzeł — pobił gromadę hidżrów. Dwóch trafiło do szpitala, a jednemu z czterech pozostałych, których po opatrzeniu puszczono do domu, założono na zgruchotany przegub gipsowy opatrunek. Dwóm z transwestytów udało się wyperswadować, żeby nie wnosili skargi przeciw karłowi Dhara, czyli ,,pół-gorylowi", jak nazywał oficer śledczy Yinoda za przykładem swych kolegów. Raport był jednak głupio zredagowany, ponieważ wzmianka o .ataku prostytutek na Dhara i o tym, że Yinod pospieszył aktorowi z odsieczą, została dołączona w formie przypisu. Nie wyjaśniano też, co robił Dhar w tej okolicy, a zatem tak niekompletny raport był nie do przyjęcia. Podkomisarz polecił ustalić, co opętało aktora, żeby pchać się między prostytutki. Jeśli ten idiota chciał sobie popieprzyć, stać go chyba było na wynajęcie luksusowej cali girl i byłoby to z pewnością bezpieczniejsze. Detektywa uderzyło to, że incydent był zupełnie nie w stylu zamieszanej w aferę osobistości. Nawiasem mówiąc, byłoby zabawne, gdyby okazało się, że

Inspektor Dhar jest homoseksualistą, pomyślał. W końcu pojawił się element humoru. Czwarty raport wpłynął z posterunku policji w Tardeo. Co najmniej sześć węży uciekło ze świątyni w Mahalakszmi; jak dotąd nie odnotowano przypadków ukąszeń. Policjant z Tardeo zrobił zdjęcia, na których detektyw Patel rozpoznał szerokie schody wiodące do świątyni. U szczytu schodów, gdzie wznosiła się świątynia, znajdował się też przestronny pawilon, gdzie wierni kupowali orzechy kokosowe i kwiaty składane później na ołtarzach. Tutaj też pozostawiali swoje sandały i buty. Schody na zdjęciu usłane były porzuconymi sandałami, co wskazywało na to, że ogarnięty paniką tłum dopiero co pierzchnął ze świątyni. Po wszelkich zamieszkach i awanturach ulicznych zawsze pozostawały na placu boju sterty obuwia, bo ludzie albo je gubili, albo depcząc innym po piętach, zrywali im buty z nóg. Na schodach prowadzących do świątyni kłębił się zwykle tłum, na zdjęciu zaś nie było widać żywej duszy, nawet przy straganach kwiaciarzy i sklepikach z orzechami. Pełno było tylko sandałów i butów. U stóp schodów wypatrzył Patel wysokie kosze, w których trzymano kobry. Kosze były poprzewracane, prawdopodobnie 403 puste. Zaklinacze wężów zwiali razem ze wszystkimi. Ale gdzie mogły się podziać kobry? Musiała to być niezła scena, pomyślał podkomisarz. Wierni pędzący z wrzaskiem, rozpełzające się na wszystkie strony węże. Detektyw Patel wiedział, że większość kobr należących do zaklina-czy pozbawiona jest jadu, choć może kąsać. Zagadka brzmiała: czego brakuje na zdjęciu? Jakie zostało popełnione przestępstwo? Czyżby któryś z zaklinaczy rzucił kobrą w drugiego? Czy jakiś turysta potknął się o kosz i przewrócił go? W jednej sekundzie węże wydostały się na wolność, w drugiej rozpierzchli się ludzie, gubiąc buty. Na czym polegało przestępstwo? Podkomisarz Patel odesłał raport w sprawie węży do Tardeo. Zbiegłe kobry to ich problem. Prawdopodobnie nie miały jadu; jeśli należały do zaklinaczy, to były oswojone. Detektyw wiedział, że nawet pół tuzina węży z Mahalakszmi nie jest tak niebezpieczne jak Rahul. W misji; Farrokh doznaje olśnienia Misjonarz odstawiony przez Farrokha do misji Świętego Ignacego był dziwnie przygaszony. Znalazłszy się w klasztorze, Martin Mills zaczął natychmiast okazywać posłuszeństwo dobrze wytresowanego psa; tak przez niego wychwalana „skromność spojrzenia" przekształciła się w utrwalony, stały wyraz twarzy, tak że wyglądał bardziej na mnicha niż na jezuitę. Doktor nie mógł wiedzieć, że ksiądz rektor, ksiądz Cecil i brat Gabriel spodziewali się hałaśliwego błazna w hawajskiej koszuli, toteż był zaskoczony pełnym rewcrencji powitaniem scholastyka. W swojej nie wyprasowanej koszuli z Fashion Street - nie mówiąc już o nawiedzonej, podrapanej twarzy i ostrzyżonej jak u więźnia obozu koncentracyjnego głowie misjonarz zrobił naprawdę duże wrażenie. Doktor Daruwalla dziwnie zwlekał z odejściem. Miał nadzieję, że nadarzy się okazja, by ostrzec księdza Juliana, że Martin Mills jest szaleńcem, choć jednocześnie wahał się, czy warto angażować się głębiej w sprawy przybysza i decydować w ten sposób o jego 404

przyszłości. Okazało się zresztą, że trudno o spotkanie sam na sam z księdzem rektorem. Przyjechali do misji akurat wtedy, gdy chłopcy skończyli lunch. Ksiądz Cecil i brat Gabriel liczący sobie w sumie ni mniej, ni więcej tylko sto czterdzieści pięć lat - uparli się, żeby taszczyć walizę scholastyka, wobec czego księdzu Julianowi pozostało oprowadzić Martina po misji Świętego Ignacego. Doktor Daruwalla ruszył za nimi. Od swych szkolnych czasów Farrokh bywał tu tylko sporadycznie. Przeglądał listy absolwentów z pełnym dystansu zaciekawieniem. Uzyskanie tak zwanego 1CŚE, czyli Indian Certificate of Secondary Education, oznaczało ukończenie edukacji na poziomie podstawowym. W 1973 roku misja Świętego Ignacego wyeksponowała swoje związki z Hiszpanią, upamiętniając śmierć Picassa; musiał to być pomysł brata Gabriela. Zdjęcie artysty umieszczono wśród zdjęć absolwentów z tamtego rocznika, jak gdyby Picasso również zdał końcowy egzamin. Pod zdjęciem widniały słowa: ODSZEDŁ OD NAS PICASSO. W 1975 roku uczczono trzechset-ną rocznicę koronacji Siwadżiego, w 1976 odnotowano Olimpiadę w Montrealu, w 1977 opłakiwano śmierć Charliego Chaplina i Elvisa - ich także umieszczono pośród absolwentów. Ten rocznicowy sentymentalizm mieszał się z religijną i nacjonalistyczną żarliwością. Centralnym obiektem w hallu była wielka statua Matki Boskiej, przydeptującej stopą łeb węża z jabłkiem w paszczy; wyglądało to na kpinę ze Starego Testamentu lub jego przeinaczenie. Nad wejściem wisiały obok siebie dwa portrety - jeden aktualnego papieża, drugi młodego Nehru. Dręczony nostalgią, a jeszcze bardziej poczuciem, że oto obcuje z kulturą, która nigdy nie stała się jego własną, Farrokh czuł, że i tak słabe postanowienie, jakie powziął przed przyjazdem do misji, słabnie jeszcze bardziej. Po co ostrzegać księdza rektora przed Martinem Millsem? Po co ostrzegać któregokolwiek z nich? Całe to miejsce, przeniknięte zapewne duchem samego świętego Ignacego Loyoli, głosiło chwałę przetrwania - nie mówiąc już o upokarzającej gotowości do skruchy i pokuty. Źródłem sukcesu jezuitów w Bombaju i w ogóle Indiach, jak przypuszczał Farrokh, było to, że znamienny dla tego kraju kult matki dał tu katolikom od początku pewną przewagę. Kult Matki Bożej był z pewnością kontynuacją 405 kultu matki w ogóle. Nawet w szkole, do której uczęszczali sami chłopcy, jej posąg dominował wśród innych figur. Nazwiska angielskie pojawiały się tylko z rzadka na listach, ale od kandydatów do szkoły wymagano przynajmniej elementarnej znajomości angielskiego, a od jej absolwentów płynnej angielszczyzny. Był to język, w którym rozmawiano we wszystkich klasach, zarazem jedyny, jakim posługiwano się na piśmie. W szkolnej kantynie, na dziedzińcu, wisiała fotografia z ostatniej wycieczki młodszych klas; chłopcy mieli białe koszule i granatowe krawaty, do tego podkolanówki i czarne buciki. Podpis pod zdjęciem głosił: NASI NAJMŁODSI, ZE SKRZATAMI I MINI-SKRZATAMI WŁ. (doktor Daruwalla nie znosił skrótów). W izbie chorych kulił się na łóżku chłopiec nękany bólami brzucha; nad jego głową wisiało banalne zdjęcie zachodu słońca nad Grobowcem Hadżiego Ali. Podpis towarzyszący widoczkowi był równie bezsensowny, jak maksymy wygłaszane przez Martina Mil-Isa:

ŻYJESZ TYLKO RAZ, ALE JEŚLI ŻYJESZ GODNIE I UCZCIWIE, TEN JEDEN RAZ WYSTARCZY. Kiedy weszli do sali muzycznej, doktora poraziły dźwięki rozstrojonego pianina. W połączeniu z chrapliwym śpiewem pozbawionej słuchu nauczycielki muzyki dawało to taki efekt, że Farrokh nie rozpoznał tak ogranej pieśni jak Swing Łów, Stueet Chanat. Prowadząca zajęcia, niejaka miss Tanui, była w rzeczywistości nauczycielką angielskiego; doktor usłyszał, jak ksiądz Julian wyjaśnia Martinowi Millsowi, że ta zgodna z duchem czasu metoda nauczania języka przez teksty popularnych piosenek cieszy się dużym zainteresowaniem młodszych uczniów. Ponieważ zaś tylko nieliczni mamrotali coś pod nosem, wtórując brzdąkaniu miss Tanui, Farrokh zwątpił w skuteczność takiego sposobu kształcenia; być może zresztą problem tkwił nie w metodzie, ale w samej miss Tanui. Doktor zauważył, że należy ona do tych Indusek, których pulchne ciało odmawia dostosowania się do ograniczeń dopasowanego, zachodniego stroju, noszonego w tym przypadka bez wdzięku i groteskowego. Być może dzieci nie mogły śpiewać dlatego, że rozpraszała je ekstrawagancja ubioru nauczycielki;, nawet Martin Mills sprawiał wrażenie zafrapowanego jej wyglądem. Farrokh doszedł do wniosku, że miss Tanuja rozpaczliwie pragnie wyjść za 406 mąż. Nauczycielka miała okrągłą twarz i mlecznoczekoladową karnację. Jej okulary - z oprawką w kształcie ukośnych, zadartych skrzydełek - wysadzane były jakimiś małymi, skrzącymi się kamykami. Prawdopodobnie wyobrażała sobie, że jej gładka i krągła twarz wygląda w tych okularach korzystnie. Miała pulchną, choć jeszcze dość młodzieńczą figurę sybarytki. Jej biodra opinała ciemna, zbyt obcisła i za długa spódnica. Miss Tanuja była osobą niską i spódnica sięgała jej do pół łydek; doktor miał wrażenie, że kostki nauczycielki są przegubami, a pulchne Stopki dłońmi. Niebieskozielona mieniąca się bluzka wyglądała, jakby ktoś przybrał ją wyłowionymi ze stawu wodorostami. Chociaż najprzyjemniejsze wrażenie robiły krągłości miss Tanui, efekt psuł źle dobrany stanik. Doktor Daruwalla nie znał się wprawdzie na tym zbyt dobrze, ale stwierdził, że musi to być staroświecki model ze spiczastymi miseczkami - jedna z tych sztywnych konstrukcji, które służą raczej jako pancerz, niż podkreślająca naturalne, kobiece kształty część garderoby. Pomiędzy sterczącymi zawadiacko i zaostrzonymi piersiami panny Tanui wisiał krzyż - jak gdyby umęczony Chrystus został dodatkowo skazany na torturę obijania się o obfity, ale spiczasty biust nauczycielki. — Miss Tanuja pracuje u nas od lat - poinformował ich szeptem ksiądz Julian. - Ach tak? — rzekł doktor Daruwalla. Martin Mills gapił się w milczeniu. Przeszli do młodszej klasy. Dzieci drzemały z głowami wspartymi na ławkach. Pewnie skrzaty albo miniskrzaty, domyślił się doktor. — Czy grasz na pianinie? - zapytał ksiądz rektor nowego misjonarza. - Zawsze marzyłem, żeby się nauczyć - odparł Martin. Mógłby wariat ćwiczyć pomiędzy kolejnymi sesjami czerpania wiedzy z „The Times of India", pomyślał doktor Daruwalla. Aby odwrócić uwagę od swego braku umiejętności muzycznych, scholastyk zagadnął księdza Juliana o zamiataczy, bo w misji aż się roiło od sprzątających obojga płci, którzy czyścili

także ubikacje. Martin był przekonany, że wszyscy należą do kasty nietykalnych. Ksiądz rektor użył słów bhangee i maitrani, ale Martin Mills był : człowiekiem o silniejszym poczuciu misji, niżby przypuszczał ksiądz Julian. Zapytał też księdza rektora wprost: 407 - A czy ich dzieci też się tu uczą? - Doktor Daruwalla poczuł nagle, że nabiera do niego sympatii. - No nie, to byłoby z pewnych względów niewskazane... - zaczął ksiądz Julian, ale tu Martin Mills wszedł mu w słowo tak zręcznie, że aż zaimponował doktorowi. Scholastyk zalał wprost księdza rektora potokiem słów, opisując akcję „ratowania" kalekiego żebraka i nieletniej prostytutki; stosując swą taktykę małych kroków, misjonarz dosłownie porwał ojca rektora do walca! Pierwszy krok - cyrk zamiast żebraniny i burdelu. Drugi - doskonalenie angielszczyzny, „cywilizującej, a więc nader istotnej". I wreszcie „inteligentne nawrócenie", które Martin nazywał także „świadomym życiem w Chrystusie". Uczniowie najstarszej klasy, która miała akurat wolne, toczyli w milczeniu zawziętą, dziką walkę na dziedzińcu. Doktor był zdumiony spokojem, z jakim jezuici przyglądali się tym manifestacjom przemocy; księża rozmawiali między sobą i jednocześnie nasłuchiwali odgłosów z podwórza, skoncentrowani niczym czające się lwy. - Ale chyba nie zamierzasz przypisywać sobie zasługi nawrócenia tych dzieci, Martinie? rzekł w końcu ksiądz Julian. - Zakładając oczywiście, że zostaną nawrócone. - No nie... ale nie bardzo rozumiem... - zawahał się Martin Mills. - Chcę tylko powiedzieć, że ja nigdy nie byłem pewny, czy kogokolwiek nawróciłem - odparł ksiądz rektor. - A jeśli te dzieci zostaną nawrócone, skąd będziesz miał pewność, że stało się to dzięki tobie? Nie grzesz pychą. Jeśli tak się stanie, to za sprawą Boga. Nie będzie to twoja zasługa. - Oczywiście że nie! - rzekł Martin Mills. - Tylko Bóg może to sprawić! Czy na tym właśnie polega „posłuszeństwo"? pomyślał doktor. Kiedy ksiądz Julian udał się z Martinem do jego celki - którą doktor Daruwalla wyobrażał sobie jako coś w rodzaju celi więziennej wyposażonej w urządzenia i narzędzia służące umartwianiu ciała - Farrokh ruszył w dalszą wędrówkę po szkole; chciał jeszcze raz rzucić okiem na dzieci, ponieważ obraz malców śpiących z głowami wspartymi na ławkach był najbardziej trwałym wspomnieniem, 408 jakie przechował z okresu swej nauki u Świętego Ignacego. Ileż to minęło lat od tego czasu! Ale kiedy zajrzał do najmłodszej klasy, nauczyciel, którego przedtem nie zauważył, zmierzył go nieprzyjaznym wzrokiem, jak gdyby pojawienie się Farrokha w drzwiach mogło rozproszyć uwagę dzieci. Tym razem doktor dostrzegł również biegnące po ścianie przewody od zgaszonych w tej chwili jarzeniówek i inne, od włączonego wentylatora. Nad tablicą wisiała niczym marionetka zawieszona na splątanych, nieruchomych nitkach figura Matki Boskiej. Farrokh-Kanadyjczyk sądził, że pokrywa ją szron; w rzeczywistości na posągu osiadł kredowy pył. Zaczął czytać dla rozrywki wszystkie pisane komunikaty i przesłania, jakie udało mu się

wypatrzyć. Był wśród nich apel Stowarzyszenia Opieki Społecznej, aby „pomóc tym naszym braciom i siostrom, którym się nie powiodło". Proponowano też modły za dusze w czyśćcu. Wisząca na ścianie gaśnica minimax tworzyła wdzięczną, kontrapunktową kompozycję z figurą Jezusa pochylającego się nad chorym dzieckiem. Drukowana instrukcja posługiwania się gaśnicą wisiała tuż obok wydartej z zeszytu, poliniowanej kartki, która oznajmiała dziecięcym, niewprawnym pismem: Dziękujemy Dzieciątku ]e%us i Matce Bo^ej Nieustającej Pomocy. Obecność gaśnicy podziałała na Farrokha krzepiąco. Wielki kamienny budynek misji wzniesiono w 1865 roku; jarzeniówki, wentylatory, całą pogmatwaną i grożącą zwarciem sieć przewodów zainstalowano później. Doktor był przekonany, że lada chwila może tu wybuchnąć pożar. Próbował zapoznać się z rozkładem spotkań, w których powinien uczestniczyć każdy dobry chrześcijanin. Było tam ogłoszenie o spotkaniu Sekcji Liturgicznej i zebraniu parafian, zwołanym po to, by „uświadomić ich politycznie". „Temat bieżący" konwersacji w ramach programu katolickiej edukacji dorosłych brzmiał: „Współczesny chrześcijanin w świecie niechrześcijańskich religii". W tym miesiącu Ośrodek Żywej Nadziei miał być prowadzony przez doktora Yusufa Merchanta. Farrokh zastanawiał się, co oznacza to „prowadzony". Zapowiadano też wieczorek zapoznawczy dla ministrantów, który musiał być, jak przypuszczał Farrokh, strasznie ponurą imprezą. Kiedy przechodził pod łukowato sklepionym przejściem na balkon na pierwszym piętrze, zastanowiła go dziwna nieregularnosc 409 nie. wykończonych witraży; sprawiało to wrażenie, jakby samo pojęcie Boga było równie pokawałkowane, równie niekompletne. • W Kaplicy Ikon zajrzał do śpiewnika, ale natrafiwszy na pieśń Przynieście mi oleje natychmiast go zatrzasnął. Przeczytał inskrypcję na wyciągniętej ze śpiewnika zakładce, zapowiadającej uroczystości z okazji jubileuszu - „stu dwudziestu pięciu lat przepojonej miłością pracy nad kształtowaniem charakterów młodych ludzi". Było tam też określenie „afirmacja świata". Doktor Daruwalla nigdy nie mógł dociec, co to znaczy. Zajrzał znów do śpiewnika, ale teraz odrzucił go już sam tytuł — Śpiewnik Charyzmatycznej Odnowy w Indiach. Nie miał pojęcia, że nastąpiła tu jakaś charyzmatyczna odnowa! Odłożył śpiewnik i zajrzał do modlitewnika, ale i tu nie przebrnął nawet przez pierwszą linijkę pierwszej modlitwy: Strzeż, nas, fanie, jak źrenicy oka. Potem dostrzegł noworoczne orędzie Ojca Świętego na 1990 rok. Na styczeń zalecał papież kontynuację dialogu pomiędzy katolikami a społecznością anglikańską, dla umocnienia jedności chrześcijan. Na luty proponowano modły w intencji tych katolików, którzy w wielu częściach świata doznają prześladowań, bądź to werbalnych, bądź fizycznych. W marcu nawoływano parafian do bardziej autentycznego zaangażowania w sprawę pomocy potrzebującym — i dotrzymywania wierności zasadzie ewangelicznego ubóstwa. Doktor Daruwalla nie mógł czytać dalej, bo zniechęciło go do lektury określenie „ewangeliczne ubóstwo". Czuł się wręcz osaczony przez nadmiar takich wypranych z treści komunałów. Nawet wyszukane kolekcjonerskie hobby brata Gabriela nie miało dla doktora większego znaczenia, a przecież zbiór ikon w misji Świętego Ignacego słynął na cały Bombaj. Dla Farrokha obrazy te były ponure i mroczne. Był wśród nich szesnastowieczny Pokłon Trzech

Króli ze szkoły ukraińskiej, było Ścięcie Jana Chrzciciela i XV wieku, ze szkoły ŚrodkowoPółnocnej. Z cyklu Męki Pańskiej była Ostatnia Wieczerza, Ukrzyżowanie, Zdjęcie Chrystusa % Kr^y^a, Złocenie Ciała do Grobu, Zmartwychwstanie i Wniebowstąpienie. Było też mnóstwo ikon z pięciu stuleci - od XIV do XVIII wieku - a to ze szkoły nowogrodzkiej, a to bizantyńskiej, to znów z moskiewskiej i tak dalej. Jedna ikona zatytułowana była Dormicja Maryi Dziewicy, 410 i to ostatecznie zniechęciło doktora Daruwallę - nie miał pojęcia co znaczy „dormicja". Z kaplicy z ikonami przeszedł Farrokh do gabinetu księdza rektora, gdzie do zamkniętych drzwi przybita była dziurkowana tablica; dzięki specjalnemu systemowi dziurek i kołków ksiądz Julian mógł zostawić wiadomość o tym, gdzie się aktualnie znajduje i co robi - „zaraz wracam", „nie przeszkadzać", „pokój rektorski", „wrócę późno", „wrócę na kolację" lub „poza Bombajem". Doktor uświadomił sobie, że to „poza Bombajem" powinno odnosić się do niego; to, że urodził się w tym mieście, nie oznaczało, że był tu u siebie. Dzwonek oznaczający koniec lekcji uprzytomnił mu, że jest już trzecia po południu. Stał na balkonie na pierwszym piętrze i patrzył na uczniów pędzących na wyścigi przez szkolny dziedziniec. Czekały na nich samochody i autobusy; matki lub opiekunki zabierały ich do domów. Patrząc z balkonu na chłopców, doktor Daruwalla stwierdził, że są to największe tłuściochy, jakich zdarzyło mu się widzieć w Indiach. Było to z jego strony złośliwe; nawet połowa dzieci ze Świętego Ignacego nie była tak gruba jak on. Przy okazji pomyślał sobie, że wolałby chyba skoczyć z balkonu i zabić się na oczach tej niewinnej dziatwy, niż mieć dalej do czynienia z zapędami nowego misjonarza. Farrokh wiedział, że żaden z wysoko postawionych kapłanów z misji nie pomyli Martina Millsa z Inspektorem Dharem. Jezuici nie byli wysokiego mniemania o tak zwanym Bollywood, czyli tandeciarskim kinie hinduskim. Młode kobiety w oblepiających ciało, mokrych sari znajdowały się poza kręgiem ich zainteresowań. Superherosi i skończone łotry, przemoc i wulgarność, bezguście i banał - okazjonalnie zaś boska ingerencja w żałosne ludzkie sprawy... - nie, Inspektor Dhar zdecydowanie nie cieszył się popularnością w Świętym Ignacym. Jednak wśród przyszłych uczniów Martina Millsa niejeden mógł dostrzec jego podobieństwo do aktora. Wśród uczniów Inspektor Dhar był popularny. Doktor nadal zwlekał z odejściem. Czekały na niego ważne sprawy, ale nie mógł się jakoś zmusić do opuszczenia misji. Nie wiedział, że już pisze; nigdy dotąd tak się to nie zaczynało. Kiedy chłopcy zniknęli, wszedł do kościoła - ale nie po to, żeby się 411 modlić. Nad wielkim, ustawionym pośrodku stołem, który przypominał kształtem stół z refektarza, a w rzeczywistości był zwykłym, składanym stołem, nadającym się bardziej do sortowania bielizny, wisiał wielki żyrandol w kształcie koła, z nie zapalonymi świecami. Przy pulpicie po prawej stronie (kiedy Farrokh stał zwrócony twarzą do ołtarza) zainstalowano jakoś niestosownie lśniący mikrofon. Na pulpicie leżał otwarty lekcjonarz, z którego - jak domyślał się Farrokh - lektor miał czytać podczas wieczornego nabożeństwa. Farrokh nie

mógł się powstrzymać, żeby nie zerknąć do księgi. Lekcjonarz otwarty był na Drugim liście św. Pawła do Koryndan. Dlatego, mając tę służbę, która nam zostaia poruczona z miłosierdzia, nie upadamy na duchu [II Kor. 4,1] - napisał jeden z konwertytów. Przeskoczywszy parę akapitów doktor czytał dalej: Zewsząd uciskam, nie jesteśmy jednak pognębieni, zaklopotani, ale nie zrozpaczeni, prześladowa-ni, aie nie opuszczeni, powaleni, ale nie pokonani - zawsze śmierć Jezusa na ciele swoim noszący, aby i życie Jezusa na ciele naszym się ujawniło [4, 8-10]. Doktor Daruwalla poczuł się nagle nędznym robakiem. Odważył się usiąść w ławce w jednej z bocznych naw, jakby on, człowiek małej wiary, nie był godny zająć miejsca w nawie głównej. Jego własne nawrócenie wydawało mu się w tej chwili błahostką, czymś bardzo odległym. Na co dzień rzadko zaprzątał sobie tym głowę może istotnie ugryzła go małpa? Zauważył, że w kościele nie ma organów, na lewo od składanego stołu stał natomiast jeszcze jeden, prawdopodobnie rozstrojony fortepian, a na nim jeszcze jeden nieprzyzwoicie błyszczący mikrofon. Z oddali docierał tu nieustanny warkot motorowerów - pyrcze-nie silników małej mocy, przeraźliwe kwakanie klaksonów. Wzrok doktora przyciągnął efektowny ołtarz: Chrystus na krzyżu, a po bokach dwie znajome postacie pogrążonych w bólu kobiet. Była to, jak się domyślił doktor, Matka Boska i Maria Magdalena. Wykute w kamieniu figury świętych natutalnej wielkości ustawiono na kolumnach wyznaczających granice naw; na każdym z tych potężnych filarów stał jeden święty, a u stóp każdego świętego zainstalowano obrotowe elektryczne wiatraczki, skierowane w dół, żeby dawały ochłodę wiernym. Doktor Daruwalla zauważył, że jedna z kamiennych świętych obluzowała się na swym cokole. Gruby, zabezpieczający łańcuch 412 okręcony wokół jej szyi przyczepiony był drugim końcem do stalowego pierścienia zamocowanego w kolumnie. Doktor nie wiedział niestety, jaka to święta; dla niego wszystkie święte, zwłaszcza te rzeźbione, były podobne do Matki Boskiej. Kimkolwiek była, wyglądała jak kukła jakiegoś symbolicznego wisielca. Bez łańcucha mogłaby jednak runąć w dół, na ławki. Według oceny doktora kamienna święta była dostatecznie duża, by zabić jeden rząd wiernych. W końcu Farrokh zaczął się żegnać z Martinem Millsem i jezuitami. Scholastyk zapragnął nagle gorąco poznać szczegóły nawrócenia doktora. Jak podejrzewał Farrokh, ksiądz }ulian musiał mu przedstawić jakąś niezwykłą i opatrzoną złośliwymi komentarzami wersję tego wydarzenia. - Ach, to nic takiego - powiedział Martinowi skromnie. Pod tym względem byli prawdopodobnie jednomyślni z księdzem rektorem. — Ale strasznie chciałbym tego posłuchać! - nalegał Martin. - Jeśli opowiesz mu o swoim nawróceniu, on opowie ci o swoim - rzekł ksiądz Julian do Farrokha. — Może innym razem - wykręcał się doktor. Jeszcze nigdy nie miał tak wielkiej ochoty wiać, gdzie pieprz rośnie. Musiał przyrzec, że przyjdzie wysłuchać wykładu Martina w YWCA, choć nie zamierzał dotrzymać słowa; wolałby umrzeć, niż tam iść. Miał już

powyżej uszu wykładów Martina Millsa! - Chodzi o oddział YWCA przy Cooperage - poinformował go ksiądz Cecil. Doktora drażnili bgmbajczycy, którzy zakładali, że słabo zna miasto, więc odpowiedział opryskliwie: - Wiem, gdzie to jest! Nagle jak spod ziemi pojawiła się jakaś dziewczynka. Płakała, bo przyjechała tu z mamą po brata i oboje jakimś cudem odjechali bez niej. W ich samochodzie były jeszcze inne dzieci. Jezuici stwierdzili, że nie ma tragedii. Matka zorientuje się, co się stało, i wróci do szkoły. Teraz należało tylko pocieszyć dziecko, a poza tym zadzwonić do matki, żeby nie pędziła w panice z powrotem, przekonana, że córka zaginęła. Był jednak jeszcze jeden problem: dziewczynka wyznała, że chce jej się siusiu. Brat Gabriel oświadczył, że w Świętym Ignacym nie ma, jak to określił, „oficjalnej siusialni dla dziewczynek". 413 - No to gdzie w takim razie siusia miss Tanuja? - zapytał Martin Mills. Bomba! - pomyślał doktor Daruwalla. - Zwariują tu z tym facetem. - Poza tym widziałem tu też parę sprzątaczek - dodał Martin. - Pewnie jest też kilka nauczycielek, prawda? - zapytał niewinnie doktor. Jakaś siusialnia dla dziewczynek była tu na pewno! Tyle, że ci starcy nie wiedzieli po prostu, gdzie się znajduje. - Ktoś mógłby sprawdzić, czy męska toaleta jest wolna - zasugerował ksiądz Cecil. - A jeden z nas mógłby stanąć na straży doradzał ksiądz Julian. Kiedy Farrokh pożegnał się wreszcie na dobre, wciąż jeszcze dyskutowali nad tą niezręczną, wymagającą naruszenia przepisów sytuacją. A dziewczynce, jak podejrzewał, wciąż chciało się siusiu. Tetracyklina W drodze powrotnej do szpitala dla ułomnych dzieci doktor uświadomił sobie, że już rodzi mu się w głowie następny scenariusz. Wiedział też, że nie będzie w nim miejsca dla Inspektora Dhara. Widział natomiast oczami wyobraźni żebraka sterczącego bezustannie pod arabskimi hotelami przy Marinę Drive, widział Naszyjnik Królowej w nocy, ze sznurem żółtych przeciwsmogowych świateł... słyszał też głos Julii, która mówiła, że żółty nie wydaje jej się kolorem odpowiednim dla naszyjnika królowej. Po raz pierwszy Farrokh czuł, że rozumie sens samego początku tej historii - postacie były wprawiane w ruch przez mechanizmy oczekującego je losu. Już w pierwszej scenie dawało się wyczuć wagę zakończenia. Doktor był wyczerpany; miał wiele spraw do omówienia z Julią, musiał także porozmawiać z Johnem D. Mieli dziś zjeść z żoną wczesną kolację w klubie Ripon. Potem zamierzał napisać szkic krótkiego przemówienia, jakie miał niebawem wygłosić w Stowarzyszeniu Rehabilitacji Ułomnych Dzieci, które tak szczodrze wspierało szpital finansowo. Już teraz wiedział jednak, że będzie pisał całą noc - tyle, że nie przemówienie. Nareszcie mam coś, 414 pomyślał sobie, co warte jest opowiedzenia. Widział już w^wyob--raźni postacie dramatu, jak przybywają na lotnisko Yictoria, ale tym razem z góry wiedział, co się z nimi stanie. Przez

chwilę próbował sobie przypomnieć, czy był kiedykolwiek tak bardzo podekscytowany własnym pomysłem. Widok znajomej sylwetki w poczekalni kazał mu porzucić rozmyślania o scenariuszu; wśród oczekujących dzieci sterczał, górując nad nimi wzrostem, wysoki mężczyzna. Mimo że siedział, jego niemal wojskowa postawa natychmiast przyciągnęła uwagę Farrokha. Napięta, ziemista skóra i obwisłe 'wargi,, żółte lwie ślepia, przeżarte kwasem ucho i różowa szrama wzdłuż pozbawionej zarostu żuchwy, ginąca w okolicach grdyki pod kołnierzykiem koszuli wszystko to odnotował wzrok doktora w jednym krótkim momencie. Jedno spojrzenie na splecione palce pana Garga i kciuki kręcące nerwowo młynka potwierdziło podejrzenia Farrokha. Było dlań jasne, że pan Garg aż się pali, żeby dowiedzieć się dokładnie, na jaką to „przenoszoną drogą płciową chorobę" cierpi Madhu. Doktora ogarnęło uczucie triumfu, dość niestety jałowe. Widok Garga - zgnębionego i gotowego na wszelkie upokorzenia, zmuszonego do wyczekiwania wśród kalekich dzieci - miał być jedyną drobną satysfakcją doktora, bo Farrokh wiedział już teraz, że nie tylko zawodowa dyskrecja nie pozwoli mu ujawnić przestępstwa pana Garga Deepie i Yinodowi. Wątpił zresztą, by karzeł i jego żona nie wiedzieli i bez niego, że Garg zaliczał młode dziewczęta. To właśnie swoiste poczucie winy sprawiało, że zgadzał się na liczne „akcje ratunkowe" podejmowane przez Deepę i Yinoda wobec tych dzieci. Karzeł i jego żona wiedzieli z pewnością od dawna to, czego doktor dopiero zaczął się domyślać: że mianowicie wiele z tych małych prostytutek wolało pozostać z panem Gargiem. Może i Garg, podobnie jak cyrk, nawet tak marny jak Wielki Błękitny Nil, był lepszy niż burdel. Pan Garg wstał i zbliżył się do Farrokha. Oczy wszystkich dzieci utkwione były w różowej bliźnie, ale doktor widział tylko chorobliwie żółtawe białka oczu Garga, głębszą, lwią żółć tęczówek i czarne, ostro kontrastujące źrenice. Oczy Garga były podobne do oczu Madhu. Doktorowi przemknęło przez głowę, że być może jakieś pokrewieństwo łączy tę dwójkę. 415 Jestem pierwszy. Przyszedłem przed nimi -- szepnął Garg. - Nie wątpię - odparł doktor. Jeśli to, co pojawiło się w oczach Garga, było oznaką poczucia winy, to bardzo szybko znikło; jego zwykle obwisłe wargi rozciągnęły się w chytrym uśmiechu, a w głosie pojawił się ton konspiracyjny. A więc... pewnie wie pan już o Madhu i o mnie? ł cóż można takiemu powiedzieć? - pomyślał doktor Daruwalla. Uświadomił sobie, że Deepa i Yinod, a nawet Martin Mills mieli rację: lepiej, żeby wszystkie dziewczynki zostały akrobatkami w cyrku, choćby takim jak Wielki Błękitny Nil - nawet gdyby miały spaść z trapezu i zginąć. Niechby pożarły je lwy! Bo prawda wyglądała tak, że Madhu była zarazem dzieckiem i prostytutką gorzej, nałożnicą pana Garga. Takiemu człowiekowi Farrokh naprawdę nie miał nic do powiedzenia. Przyszło mu tylko do głowy czysto zawodowe pytanie i zadał je tonem najbardziej beznamiętnym, na jaki było go stać. - Czy jest pan uczulony na tetracyklinę?

416 17 DZIWNE OBYCZAJE Południowa Kalifornia W nowych miejscach cierpiał Martin Mills na bezsenność, toteż długo leżał w swej celce w misji z otwartymi oczami. Początkowo starał się skorzystać z rad świętej Teresy z Avila - i zastosować jej ulubione ćwiczenia, które pozwalały świętej doświadczyć miłości Chrystusa ale nawet to remedium zawiodło. Rzecz polegała na tym, by wyobrazić sobie, że Chrystus patrzy na człowieka. Mira que te mira - radziła święta Teresa. - Dostrzeż to, że On patrzy na ciebie. Ale choć Martin starał się to dostrzec, nic mu nie pomagało - nie mógł za żadne skarby zasnąć. Nienawidził samego wspomnienia noclegów w rozlicznych sypialniach, na jakie skazywali go rodzice, okropna matka i godny pożałowania ojciec. Ich tułaczka była rezultatem błędu Danny'ego, który przepłacił za dom w Westwood, skąd miał wprawdzie blisko do UCLA, ale gdzie nie mogli zatrzymywać się zbyt często, bo musieli ciągle wynajmować komuś domostwo, żeby zdobyć pieniądze na jego utrzymanie. Taki stan rzeczy nastręczał też rozpadającemu się małżeństwu okazji do życia w separacji. Jako dziecku Martinowi brakowało bezustannie własnych ubranek i zabawek, które stawały się przejściowo własnością kolejnych lokatorów domu w Westwood, tak licznych, że ledwie ich mógł spamiętać. Lepiej natomiast zapamiętał studentkę UCLA, która się nim opiekowała, bo zwykle ciągnęła go za rękę, przecinając Wilshire Bouleyard pędem i najczęściej w niedozwolonych miejscach. Studentka miała chłopaka, który namiętnie biegał wokół budynku 417 UCLA, przychodziła więc tam z Martinem i przypatrywali się oboje tym sportowym wyczynom. Opiekunka ściskała przy tym rękę Martina tak mocno, że aż bolały go palce. Jeśli ruch na Wilshire wymuszał na nich wyjątkowy pośpiech, Martina bolało cale ramię. Ilekroć Danny i Vera spędzali wieczór poza domem, matka nalegała, żeby Martin spał w podwójnym łożu w sypialni młodej opiekunki. Wydzielona jej przestrzeń mieszkalna obejmowała jeszcze maleńką kuchnię, a raczej kuchenną wnękę, gdzie czarno-biały telewizor sąsiadował na blacie z tosterem. Tu dziewczyna siadywała na jednym z dwóch stołków barowych, bo było zbyt ciasno, żeby zmieściły się normalne krzesła i stół. Leżąc w łóżku, Martin słyszał często, jak jego opiekunka się onanizuje; ponieważ okna były na stałe zamknięte, a sypialnia klimatyzowana, częściej orientował się w tych praktykach dopiero rano, czując zapach palców jej prawej ręki, kiedy głaskała go po twarzy i prosiła, żeby wstał i umył ząbki. Potem odwoziła go do szkoły, przy czym jej ryzykancki styl jazdy przypominał do złudzenia piesze wyprawy na Wilshire Boulevard. Wyjazdowi z autostrady San Diego towarzyszyło zawsze głośne zachłyśnięcie, które kojarzyło się Martinowi z odgłosami wydawanymi podczas seansów mas-turbacji. On sam zawsze zamykał w tym miejscu oczy. Szkoła była dobra, ze specjalnym, przyspieszonym programem realizowanym przez jezuitów. Mieściła się w gmachu uniwersytetu Loyoli w Marymount, znacznie oddalonego od

Westwood. Choć jednak podróże do szkoły i z powrotem były ryzykowne, to, że Martin Mills zaczynał swoją edukację w specjalnych warunkach i otoczeniu akademickim, zahartowało chłopca. Zgodnie z zasadą eksperymentu w zakresie edukacji początkowej - po paru latach zarzuconego - nawet krzesła miały „dorosłe" gabaryty, klas zaś nie zdobiły ani wykonywane kredkami rysunki dzieci, ani zwierzątka z literkami alfabetu. W toalecie dla tych wyjątkowo uzdolnionych dzieci mniejsi chłopcy stawali na stołeczkach - nie było jeszcze wtedy obniżonych pisuarów dla osób poruszających się w wózkach. Tak więc zarówno niedosiężne pisuary, jak nie udekorowane klasy miały przekonywać, że tym wyjątkowym uczniom stworzono szansę przeskoczenia etapu dzieciństwa. O ile jednak klasy i pisuary świadczyły o powadze całego przedsięwzięcia, o tyle cechowała je 418 także anonimowość i bezosobowość podobna atmosferze licznych sypialni w życiu małego Martina. Kiedy dom w Westwood wynajmowano, Danny i Vera musieli także rezygnować z usług opiekunki z LCLA. Obowiązki kierowcy dowożącego Martina z innych, nie znanych im dotąd dzielnic miasta do Loyola Marymount, gdzie poddawano chłopca procesom przyspieszonej edukacji, przejmował wtedy Danny Mills. Jazdy z Dan-nym nie były wcale bezpieczniejsze niż rajdy z i do Westwood z opiekunką. Danny najczęściej miał rano kaca - o ile nie zdążył sobie wcześniej golnąć - a kiedy zbliżała się pora odebrania Martina ze szkoły, był już porządnie pijany. Vera nie prowadziła. Była Hermione Rosen nigdy nie uczyła się tej sztuki, co zresztą nie jest wcale takie rzadkie wśród tych, którzy spędzili wczesną młodość na Brooklynie czy Manhattanie. Jej ojciec, producent Harold Rosen, też nie umiał prowadzić; korzystał zawsze ze służbowej limuzyny i kiedy zdarzyło się pewnego razu, że Danny'emu odebrano na parę miesięcy prawo jazdy za prowadzenie po pijanemu, Harold wysyłał swoją limuzynę, żeby odwoziła Martina do szkoły. Wuj Very, reżyser Gordon Hathaway, przeciwnie, był zawołanym kierowcą, a do tego ryzykantem; jego zamiłowanie do szybkości w połączeniu 2 nasilającą się głuchotą ciągle fioletowych uszu, doprowadziły w końcu do tego, że odebrano mu okresowo prawo jazdy. Gordon nigdy nie ustępował drogi żadnym wozom strażackim, ambulansom ani samochodom policyjnym. Jeśli zaś chodzi 0 jego własny klakson, nie mógł go usłyszeć, więc też nigdy go nie używał i nie zwracał najmniejszej uwagi na ostrzegawcze trąbienie 1 wycie innych pojazdów. Spotkał się ze Stwórcą na autostradzie Santa Monica, gdzie najechał od tyłu na pełen surferów samochód kombi. Zginął na miejscu, ugodzony deską surfingową, która albo spadła z bagażnika na dachu, albo wysunęła się przez podniesione tylne drzwi - tak czy owak, przebiła przednią szybę samochodu Gordona. Karambol pociągnął za sobą całą serię kolizji na czterech pasmach i w dwóch kierunkach, a choć uczestniczyło w tym osiem samochodów i jeden motocykl, zginął tylko Gordon. Miał prawdopodobnie dwie lub trzy sekundy czasu na to, żeby zobaczyć zbliżającą się śmierć. Podczas pogrzebu sławetna C.P., siostra, a zarazem żona Harolda Rosena i matka Very, napomknęła w swej 419

mowie, że został mu przynajmniej oszczędzony hałas, jaki towarzyszył jego śmierci, który zresztą musiał być okropny, jeśli zważyć, że w karambolu zderzyło się dziewięć pojazdów. Martinowi udało się jakoś przeżyć te koszmarne jazdy do szkoły. Tym, co dawało mu naprawdę w kość, były zmieniające się sypialnie ich obcość i dezorientacja, jaką wywoływały. Danny kupił dom w \\ estwood na licytacji, pod wpływem nagłego impulsu, za honorarium otrzymane z tytułu kontraktu na trzy scenariusze. Niestety, w chwili, gdy odbierał pieniądze, scenariusze nie były skończone ani też filmy na ich podstawie nie miały nigdy powstać. Potem przyszły jak zwykle kolejne, nie zrealizowane umowy. Danny musiał wynająć komuś Westwood. Przyprawiło go to o depresję, pił, żeby pozbyć się uczucia niesmaku wobec samego siebie. Doprowadziło to też do pomieszkiwania w domach innych, zwykle producentów, reżyserów lub aktorów, którym Danny był winien scenariusz. Ponieważ zaś te miłosierne dusze nie mogły znieść ani widowiska, jakie robił z siebie zdesperowany pisarz, ani jego towarzystwa, najczęściej opuszczały swe domy i uciekały do Nowego Jorku lub do Europy. Czasami, jak dowiedział się Martin Mills później, wyjeżdżała z którymś z tych uciekinierów Vera. Pisanie scenariusza pod taką presją było procesem, który Danny Mills nazywał „urywaniem jaj"; określenie to stało się później na całe lata ulubionym wyrażonkiem Gordona Hathawaya. Leżąc w swojej celce, Martin nie mógł się powstrzymać od rozpamiętywania owych pobytów w cudzych domach należących do ludzi, którzy zawsze i pod każdym względem górowali nad jego ojcem-nieudacz-nikiem. Była wśród tych domów rezydencja pewnego reżysera z Beverly Hills, położona przy Franklin Canyon Drive. Danny stracił przywilej mieszkania w tym domu, ponieważ - jak to sam tłumaczył podjazd był zbyt stromy. A oto, co stało się naprawdę: pewnego dnia Danny przyjechał z miasta pijany, nie zaciągnął hamulca w samochodzie i zostawił drzwi garażu otwarte. Samochód zjechał po stromiźnie, łamiąc po drodze grejpfrutowe drzewo, i wpadł do basenu. Nie byłoby jeszcze tak tragicznie, gdyby nie to, że służąca reżysera, z którą, nawiasem mówiąc, Vera miała romans, skoczywszy nazajutrz nago do basenu, złamała sobie szczękę i obojczyk, 420 zderzywszy się z przednią szybą auta, niewidoczną pod wodą. W tym czasie Danny dzwonił na policję, zgłaszając kradzież samochodu. Służąca skierowała oczywiście sprawę do sądu, oskarżając reżysera o trzymanie samochodu w basenie. Film, do którego Danny pisał właśnie scenariusz, nigdy nie został zrealizowany, co zresztą nie było wcale rzadkim finałem „urywania jaj". Martin Mills lubił ten dom, choć nie wspomnianą służącą. Teraz, no latach, żałował, że seksualny pociąg matki do młodych kobiet przeminął; jej apetyt na młodych mężczyzn był dla niego czymś jeszcze bardziej odpychającym. Jeśli chodzi o sypialnię Martina w domu przy Franklin Canyon Drive, była przyjemniejsza niż te, w których sypiał do tej pory. Był to narożny pokój z wystarczającą wentylacją naturalną, żeby chłopiec mógł spać bez włączania klimatyzacji. To dzięki temu Martin słyszał, jak samochód wpadł do basenu - najpierw plusk,

potem bulgoty. Ale nie wstał nawet, żeby zobaczyć, co się dzieje, był bowiem przekonany, że to sprawka jego pijanego ojca. Z odgłosów wywnioskował, że Danny szaleje z tuzinem pijanych kompinów - wszyscy bekali i popierdywali pod wodą. Nie przyszło mu do głowy, że prawdziwym sprawcą hałasu jest samochód. Kiedy wstał rankiem, bardzo wcześnie (jak zawsze), i zobaczył auto spoczywające w głębszym końcu basenu, nie był zbyt zaskoczony. Potem z wolna zaczęło doń docierać, że być może w środku jest uwięziony ojciec. Nago, z głośnym płaczem zbiegł po schodach; w basenie, pod trampoliną, tonęła naga służąca. Martinowi nigdy nie przypisano zasługi jej uratowania. Chłopiec złapał długi drąg z siatką, podbierak, którym wyławiano z wody żaby i salamandry, i podał jego koniec brązowej, drobnej Meksykance o zdeformowanej twarzy. Kobieta nie mogła ani się odezwać (miała złamaną szczękę), ani podciągnąć się i wyjść z basenu (bo złamała też obojczyk). Złapała kurczowo za kij i Martin podholował ją do brzegu basenu. Tam przywarła do kamiennej płyty i patrzyła błagalnym wzrokiem na chłopca, który stał, zakrywając oburącz genitalia. Z głębiny dotarł do nich jeszcze jeden, ostatni bulgot zatopionego samochodu. Wtedy właśnie z bungalowu służącej, sąsiadującego z budą, w której przechowywano różne kąpielowe rekwizyty i zabawki, 421 wyszła owinięta ręcznikiem matka Martina. Zobaczyła chłopca stojącego na brzegu basenu, ale nie dostrzegła swej pluszczącej się w wodzie kochanki. - Martin, co ja ci mówiłam o nurkowaniu na golasa? - skarciła go. - Załóż kąpielówki, zanim cię zobaczy Maria. Maria oczywiście nurkowała również na golasa. Ubieranie się było jednym z tych momentów, które pobudzały w Martinie jego niechęć do ciągłego korzystania z cudzych sypialni. Ubrania obcych ludzi pozostawały w szufladach - w najlepszym razie dla Martina opróżniano jakąś jedną, najczęściej dolną - panoszyły się też w szafach. Stare zabawki wypełniały komody, na ścianach wisiały zdjęcia domowników z dzieciństwa. Czasami zdobiły pokój tenisowe trofea lub wstążki - pamiątki po zawodach hippicznych. Często zdarzały się kapliczki ku czci pierwszych piesków lub kotków, oczywiście już nie żyjących, o czym świadczyła obecność słoiczków z psim pazurem lub kępką kociej sierści z ogona. A kiedy Martin przynosił „do domu" chlubne świadectwa swych małych szkolnych sukcesów - piątkowe cenzurki i inne dowody postępów w przyspieszonej edukacji nie wolno mu było wywieszać tych trofeów na i c h ścianach. Była wśród tych domów w Los Angeles praktycznie nie wykorzystywana rezydencja pewnego aktora przy South Lorraine - ogromna, imponująca monumentalnym rozmachem budowla z niezliczonymi zatęchłymi sypialenkami, na których ścianach pyszniły się wielkie, wyblakłe fotografie nieznanych dzieci, wszystkich co zastanawiające - w tym samym wieku. Martin miał wrażenie, że albo wszystkie poumierały mając sześć lub osiem lat, albo też po osiągnięciu tego wieku przestały być dla fotografa interesującym obiektem, ale prawdziwą przyczyną tej swoistej unifikacji był po prostu rozwód rodziców. Czas zatrzymał się w tym domu Martin tego właśnie w nim nienawidził - a Danny w końcu nadużył gościnności i zaufania gospodarzy, zasypiając na

sofie przed telewizorem, z papierosem w ręku. Obudził go sygnał alarmu przeciwpożarowego, ale Danny był pijany zamiast wezwać straż pożarną, zadzwonił na policję, toteż zanim cale nieporozumienie się wyjaśniło, płomienie zdążyły strawić cały Imng room. Danny uciekł z Martinem do basenu, gdzie pływali w kółko na zwiotczałej, 422 dmuchanej łódce w kształcie kaczora Donalda jeszcze jednej pozostałości po sześcioośmioletnich dzieciach. Danny brodził w kółko po płyciźnie basenu, choć miał na sobie długie spodnie i koszulę. Przyciskał do piersi ostatni, nie dokończony scenariusz, żeby się, broń Boże, nie zamoczył. Obaj, ojciec i syn, patrzyli, jak strażacy z wolna opanowują żywioł. Aktor, który był właśnie u progu sławy i którego Itiing room uległ całkowitemu zniszczeniu, przybył znacznie później - kiedy pożar ugaszono i straż odjechała. Danny i Martin wciąż jeszcze pluskali się w basenie. - Jak przyjedzie mamusia, opowiesz jej o pożarze -- projektował Danny. - A gdzie jest mamusia? - zapytał Martin. - Wyjechała odparł Danny. Mamusia była z aktorem. Wrócili razem i Martin odniósł wrażenie, że ojca wręcz cieszy okopcona ruina, w jaką obrócił cudzy living room. Pisanie scenariusza nie szło mu zbyt dobrze; miała to być dla aktora szansa zagrania w czymś „na czasie" - w historii romansu młodego mężczyzny ze starszą od niego kobietą... „Coś uroczego, choć zaprawionego goryczą", jak to określił sam aktor. Vera miała nadzieję zagrać rolę owej starszej kochanki. Ale i ten scenariusz nie został nigdy zrealizowany. Martin bez przykrości rozstał się z wiecznie sześcio-ośmioletnimi dziećmi z South Lorraine. W surowej celce misji w Mazagaonie misjonarz szukał teraz swego kieszonkowego wydania Katechizmu katolickiego', miał nadzieję, że ten zbiór fundamentalnych zasad jego wiary pomoże mu się uwolnić od przeżywania od nowa noclegów we wszystkich tych kalifornijskich sypialniach. Ale nie mógł znaleźć swej pokrzepiającej broszurki; podejrzewał, że zostawił ją u doktora Daruwalli na stoliku ze szklanym blatem, co zresztą było prawdą. Doktor zdążył się już nawet zainteresować książeczką. Przeczytał o Ostatnim Namaszczeniu, o sakramencie namaszczania chorych, bo to akurat pasowało idealnie do jego nowego scenariusza, do którego pisania aż się palił. Przekartkował także fragment poświęcony Ukrzyżowaniu - pomyślał, że i to będzie można sprytnie wykorzystać. Ogarnął go radosny nastrój; ranek dłużył mu się niepomiernie, gdyż nie było dlań w tej chwili ważniejszej sprawy, niż zac/ąć pisanie scenariusza. 423 Gdyby Martin Mills wiedział, że doktor Daruwalla zamierza uczynić z niego jedną z postaci tej romantycznej komedii, wspomnienia dziecięcej tułaczki po Los Angeles nie byłyby zapewne tak przykre. Był w I..A. inny dom, przy Kings Road, i Martin go uwielbiał, choć nie bez pewnych zastrzeżeń. Koło domu był zarybiony staw, właściciel zaś, producent filmowy, hodował rzadkie okazy ptactwa, które nieopatrznie powierzył opiece Danny'ego, gdy ten tam zamieszkał, już pierwszego dnia Martin zauważył, że dom nie ma siatek w oknach. Ptaki nie

siedziały w klatkach, lecz przykute były łańcuszkami do swej grzędy. Pewnego dnia, podczas proszonego obiadu, do domu wleciał jastrząb - a za nim drugi - po czym, ku wielkiemu popłochowi zebranych, oba drapieżniki przypuściły atak na egzotycznych ulubieńców pana domu. Mordowane ofiary skrzeczały wniebogłosy, ale kompletnie pijany Danny uparł się, że dokończy swą opowieść o tym, jak w Yenice wyrzucono go z ulubionego domku-bliżniaka z widokiem na plażę. Była to historia, która zawsze przyprawiała Martma o łzy, ponieważ rzecz związana była ze śmiercią jego jedynego psa. Tymczasem jastrzębie pikowały i zabijały. Goście początkowo tylko kobiety - schowali głowy pod stół. Danny zaś snuł swoją opowieść. Małemu Martinowi nigdy nic przyszło do głowy, że ojcowskie niepowodzenia w karierze scenarzysty zmuszą ich z czasem do wynajmowania tanich domów. Choć w stosunku do dawnego pieczenłarskiego rezydowania w zamożnych zwykle domach reżyserów, producentów i dosyć sławnych aktorów stanowiło to regres, to przynajmniej w tych tanio wynajmowanych mieszkaniach nie było cudzych ubrań i zabawek; w tym sensie dla Martina oznaczało to postęp. Ale nie w wypadku Yenice. Nigdy też nie przyszło Martinowi do głowy, że Danny i Vera czekają po prostu, aż syn dorośnie na tyle, żeby można go było wysłać gdzieś daleko do szkoły. Uważali, że to oszczędziłoby chłopcu nieustannej męki kłopotliwego świadkowania współżyciu, a właściwie oddzielnemu bytowaniu rodziców pod jednym dachem, bytowaniu pełnemu konfliktów na tle romansów Vcry i pijaństwa Danny'ego. Ale Yenice było dla Yery zbyt tanie. Aktorka wolała pozostać w Nowym |orku, podczas gdy Danny na przemian walił w klawisze przenośnej maszyny do pisania albo po wariacku woził Martina do 424 Loyola Marymount i z powrotem. W Yenice zamieszkali na parterze szokująco różowego „bliźniaka" przy plaży. - To był najlepszy bo tak kurewsko realny z domów, w jakim kiedykolwiek mieszkaliśmy! wyjaśniał Danny kulącym się ze strachu gościom. No nie, Marty? Ale Martin milczał; jego uwagę przykuła agonia szpaka azjatyckiego mynah - ptak konał na stoliku tuż obok nie zjedzonych hor s d'oeuvres. W gruncie rzeczy dla Martina Yenice było czymś zupełnie nierealnym. Spotykali tam na bulwarze zaćpanych hipisów; Martina szokowały takie widoki, ale Danny wzruszył go i zaskoczył, dając mu w przedgwiazdkowym prezencie pieska. Był to niewielki kundelek wyłowiony ze stawu. „Uratowany od niechybnej śmierci!", jak powiedział Danny. Nazwał go Whiskey, ze względu na maść i pomimo protestów Martina. To nazwanie psa od gorzały musiało nieućnronnie zaciążyć nad jego losem. Whiskey sypiał z Martinem, chłopcu wolno też było wieszać własne rzeczy na zawilgoconych ścianach. Kiedy wracał ze szkoły „do domu", czekał, aż ratownicy zejdą z plaży i dopiero potem zabierał psa na spacer. To właśnie wtedy zaczął sobie wyobrażać, że inne dzieci - w tym przypadku malcy stojący w kolejce do plażowej zjeżdżalni - muszą mu strasznie zazdrościć. Na pewno niejedno z nich chciałoby mieć własnego psa i przechadzać się z nim brzegiem morza. Na Boże Narodzenie przyjechała Yera - na krótko. Nie chciała zostać w Yenice. Zamieszkała

w Santa Monica, w kilkupokojowym apartamencie przeciętnego, ale czystego hotelu. Tam zjadła z Martinem świąteczne śniadanie — pierwszy z licznych zapamiętanych posiłków we dwoje. Podstawową miarą luksusu była dla niej sprawność hotelowej obsługi, którą zechciała łaskawie pochwalić. Zawsze powtarzała, że byłaby szczęśliwsza, gdyby mogła zdać się na służbę hotelową, a nie prowadzić własny dom. Można wtedy rzucać ręczniki na podłogę, zostawiać talerze w łóżku, i tak dalej. Na gwiazdkę podarowała Martinowi obrożę dla psa, co bardzo go poruszyło, bo nie pamiętał żadnego przypadku tak ścisłego współdziałania rodziców; w tym jedynym musieli się porozumieć, przynajmniej na tyle, by Yera dowiedziała się, że chłopiec dostał od Danny'ego psa. 425 Ale w przeddzień Nowego Roku pewien wrotkarz, który mieszkał w przyległym, turkusowym segmencie, poczęstował Whiskeya makaronem nafaszerowanym marihuaną. Kiedy Danny i Martin wzięli po północy psa na spacer, nabuzowany kurdupel zaatakował rotweilera należącego do pewnego ciężarowca; wystarczyło jedno klapnięcie i Whiskey nie żył. Pełen skruchy właściciel rotweilera, umięśniony facet w sportowej kurtce i spodenkach gimnastycznych, potulnie wykopał olbrzymią jamę w pobliżu plażowej zjeżdżalni. Grzebanie psów na plaży było surowo zabronione. Jakiś przechodzień w poczuciu obywatelskiego obowiązku zawiadomił o grobie policję. Wczesnym rankiem w Nowy Rok obudziło Martina dwóch gliniarzy. Danny jeszcze spał, dręczony kacem, ciężarowca zaś nie było pod ręką, by pomógł odkopać martwego psa. Kiedy Martin skończył upychać zwłoki w foliowym worku, jeden z policjantów wrzucił je do bagażnika, a drugi, wręczywszy chłopcu mandat, zapytał go, gdzie chodzi do szkoły. - Uczestniczę w przyspieszonym programie nauczania w Loyola Marymount - wyjaśnił Martin Mills. Nawet to nie powstrzymało właściciela domu, obawiającego się dalszych kłopotów z policją, przed wyeksmitowaniem Danny'ego i Martina. Zanim opuścili mieszkanie, Martin całkowicie zmienił zdanie o domu w Yenice. Prawie codziennie widywał ciężarowca z krwiożerczym rotweilcrem, codziennie też natykał się na wychodzącego lub wchodzącego do turkusowego segmentu wrotkarza, amatora lasagni z marihuaną, l tym razem wyprowadzka nie przygnębiła zanadto Martina. Danny natomiast, nie wiedzieć czemu, uwielbiał tę historię. Opowiadając ją teraz w domu producenta przy Kings Road, zdawał się specjalnie przedłużać swą relację, tak jakby chciał, żeby trwająca masakra ptaków wzmocniła puentę, jaką była nagła śmierć biednego Whiskeya. - Cóż to byli za pieprzeni sąsiedzi! wrzeszczał Danny. Wszyscy, z mężczyznami włącznie, schowali już głowy pod stół, tak jakby bali się, że pikujące jastrzębie wezmą ich za jakieś egzotyczne ptaki. Tatusiu, tu są jastrzębie! wołał Martin. Tatusiu, co z ptaszkami?! 426 - To jest Hollywood, Marty odparł Danny Mills. Nie przejmuj się ptaszkami - ptaszki nieważne. To jest Hollywood. Liczy się dobra anegdota. Nowy scenariusz również nie został zrealizowany; w przypadku Danny'ego Millsa stało się to

już prawie reguła, konieczność zapłacenia rachunku za rzadkie okazy ptaków zmusiła ponownie Millsów do pomieszkiwama w wynajętych domach. Był to ów punkt we wspomnieniach Martina, w którym starał się za wszelka cenę od nich uciec, bo o ile zdążył się dobrze zorientować w wadach ojca już w dzieciństwie, zanim posłano go do szkoły, o tyle moralny indyfcrentvzm matki stał się dlań oczywisty dopiero p o wyjeździe i wydał mu się od razu czymś bardziej odpychającym niż jakakolwiek słabość Danny'cgo. Samotny w swojej klitce, nowy misjonarz starał się za wszelką cenę powstrzymać napór' wspomnień o matce. Myślał o księdzu Josephie Moriaritym z Towarzystwa Jezusowego, swoim mentorze z Loyola Marymount. Kiedy posłano go do Massachusctts gdzie zresztą nie zapisano go do jezuickiej (czy choćby katolickiej) szkoły to właśnie ksiądz Joe odpowiadał listownie na jego pytania religijnej natury. Martin myślał też o bracie Brennanie i bracie LaBombardzie, swoich koadiutorach czvli „współtowarzyszach pracy" z czasów nowicjatu w Świętym Alojzym. Wspominał nawet brata Flynna, dociekającego, czy nocne zmazy są „dozwolone" bo jeśli tak, to czyż nie oznaczło to, że seks bez grzechu jest możliwy.'" Czy to przypadkiem nie ksiądz Toland lub ksiądz Fccney sugerowali, że nocne polucje są, według wszelkiego prawdopodobieństwa, nieświadomym aktem masturbacji? Martin był pewien, że to brat Monahan albo brat Dooley dopytywali się, czy akt masturbacji jest grzechem nawet wtedy, kiedy pozostaje „nieświadomy". - Tak, zawsze - oświadczył Gannon. Ksiądz Gannon sam oczywiście trzepał kapucyna. Żaden kapłan przy zdrowych zmysłach nie uznałby mimowolnych polucji za masturbację, bo to, co nieświadome, nie może być grzechem, a samo pojęcie „grzechu" zakłada istnienie wolności wyboru. Księdza Gannona usunięto zresztą w końcu ze Świętego Alojzego, uznano bowiem, że jego obłąkańcze tyrady przydają wiarygodności rozprawom XIX-\viccznych antypapistów, w których zakony nazywano burdelami dla duchowieństwa. 427 Ale Martinowi odpowiedź księdza Gannona trafiła do przekonania. To właśnie pozwala odróżnić mężczyzn od chłopców, myślał. Do tej zasady mógł się bez trudu stosować w życiu żadnych polucji, nieświadomych czy świadomych. Nigdy się nie dotykał. Ale Martin Mills wiedział, że nawet myśli o zwycięstwie nad masturbacją doprowadzą do wspomnień o matce, starał się więc myśleć o czymś innym - po prostu o czymkolwiek. Powtórzył ze sto razy datę 15 sierpnia 1534 roku; to właśnie tego dnia święty Ignacy Loyola ślubował w jednym z paryskich kościołów, że uda się do Jeruzalem. Przez piętnaście minut koncentrował się misjonarz na poprawnej wymowie słowa „Montmartre". Kiedy i to nie podziałało - i zobaczył oczyma wyobraźni matkę, szczotkującą włosy przed pójściem do łóżka otworzył Biblię na Księdze Rodzaju i odnalazł rozdział 19, bo opis zniszczenia przez Boga Sodomy i Gomory zawsze go uspokajał, a poza tym w tę historię o gniewie Bożym została także zręcznie wpleciona nauka posłuszeństwa, cechy tak bardzo przez Martina podziwianej. Spojrzenie żony Lota wstecz, mimo nakazu Boga: „Nie oglądajcie się za siebie", było bardzo ludzkim odruchem, ale jednak nieszczęsna kobieta została zamieniona w słup soli za swoje nieposłuszeństwo. I zasłużyła sobie na to, pomyślał Martin Mills. Ale nawet przyjemność,

jaką czerpał z opisu zniszczenia przez Pana miast, które chełpiły się swą rozwiązłością i zepsuciem, nie uchroniła misjonarza przed naporem wspomnień o tym, jak wysłano go do szkoły. Turkej i Turkej1, czyli indyk a sprawa turecka Yeronica Rosę i Danny Mills stwierdzili zgodnie, że ich uzdolniony syn powinien uczęszczać do przygotowawczej szkoły w Nowej Anglii, ale Vera nie chciała czekać, aż chłopiec osiągnie odpowiedni wiek; jej zdaniem Martin stawał się zbyt pobożny. Nie dość, że uczyli go jezuici, to jeszcze udało im się przekonać chłopca, że powinien co niedzielę chodzić na mszę i do spowiedzi. \V oryginale angielskim gra słów: turkey indyk, 7urkey -- Turqa. 428 - A z czego niby to dziecko miałoby się spowiadać? - pytała Vera Danny'ego. Chodziło jej o to, że mały Martin był stanowczo za grzeczny jak na normalnego chłopca. Co zaś do mszy, twierdziła, że ma przez nie „spieprzony" weekend, tak więc zabierał Martina do kościoła Danny. Wolny poranek niedzielny był dla Danny'ego i tak czasem straconym; przy jego kacu było mu wszystko jedno, więc mógł robić cokolwiek - choćby siadać i klękać na mszy. Najpierw posłali Martina do Fessenden School w Massachusetts. Była to szkoła o surowym regulaminie, ale nie religijna, a Yerze przypadła do gustu także i dlatego, że blisko stąd było do Bostonu. Kiedy odwiedzała Martina, mogła zatrzymać się w hotelu „Ritz--Carlton", a nie w jakimś koszmarnym motelu czy pseudorustykal-nym zajeździe. Martin zaczął od szóstej klasy i zakończył na dziewiątej, to znaczy ostatniej. Nie użalał się specjalnie nad sobą; w przyszkolnym internacie byli nawet młodsi od niego, chociaż większość należała do tak zwanych „pięciodniowych", co oznaczało, że weekendy spędzali w domach. Wśród siedmiodniowych, do których należał Martin, było wielu cudzoziemców lub Amerykanów, których rodziny pracowały w służbie dyplomatycznej w nieprzyjaznych Stanom Zjednoczonym krajach. Niektórzy z cudzoziemców, jak na przykład współlokator Martina, byli dziećmi zagranicznych dyplomatów z Waszyngtonu lub Nowego Jorku. Pomimo że dzielił pokój z kolegą (Martin wolałby mieć osobny pokój), chłopcu odpowiadało mieszkanie w tej ciasnej klitce. Mógł wieszać, co chciał, na ścianach, pod warunkiem, że ich nie uszkodzi i że nie będzie to nic nieprzyzwoitego. Takie rzeczy nie pociągały wprawdzie Martina, ale jego współlokatora owszem. Nazywał się on Arif Koma i był Turkiem; jego ojciec pracował w tureckim konsulacie w Nowym Jorku. Arif ukrył pod materacem kalendarz ze zdjęciami kobiet w kostiumach kąpielowych. Nie zamierzał się nim dzielić z Martinem, toteż czekał zwykle, aż tamten uśnie, i dopiero wtedy robił masturbacyjny użytek ze swoich dwunastu kobiet. Często jeszcze po upływie pół godziny od zgaszenia światła Martin widział błyski latarki Arifa i poświatę bijącą spomiędzy prześcieradeł i koców, a także słyszał skrzyp sprężyn. Martin zerknął raz ukradkiem na kalendarz - kiedy Arif był pod prysznicem, czy też gdzie indziej - i wywnioskował (na podstawie 429 stopnia zniszczenia poszczególnych kartek), że faworytkami Arifa były, nie wiedzieć czemu,

dziewczyny z marca i sierpnia. Nie mógł jednak przestudiować zdjęć dokładnie, bo pokój nie miał drzwi, tylko kotarę i gdybv ktoś z grona pedagogicznego przyłapał go z kalendarzem pełnym dziewczyn w kostiumach kąpielowych, zostałyby one (wszystkie dwanaście) skonfiskowane. A to nie byłoby fair wobec Arira, /decydował Martin. Mniej z przyjaźni, a bardziej z niepisanego wzajemnego szacunku chłopcy pozostawali współmieszkańcami aż do końca. Władze szkolne zakładały, że jeśli nie skarżysz się na kolegę z pokoju, to musisz go lubić. Co więcej, chłopcy bywali razem na letnich obozach. Na wiosnę pierwszego roku nauki w Fessendenie, kiedy Martin szczerze tęsknił za ojcem i właściwie wyczekiwał nawet horroru przeprowadzek, z jakim miał się spotkać po przyjeździe na wakacje do L.A., Vera przysłała mu jakąś broszurkę o obozie letnim. Tam właśnie miał pojechać decyzja w tej sprawie już zapadła i kropka, (kły Martin wertował broszurkę, Arif również rzucił okiem na zdjęcia. Też mógłbym tam pojechać powiedział. To znaczy muszę w ogóle gdzieś jechać, Była jednak jeszcze inna przyczyna, dla której trzymali się razem; obaj byli wątli i żaden nie miał skłonności do wykazywania fizycznej przewagi nad drugim. W szkole takiej jak Fcssenden, gdzie zajęcia wychowania fizycznego były obowiązkowe i chłopcy zawzięcie z sobą na tym polu rywalizowali, Arif i Martin mogli uniknąć przykrości związanych z brakiem zainteresowań sportowych, tylko pozostając współlokatorami. Śmiali się często z tego, że dwie najbardziej znienawidzone, współzawodniczące z Fessende-nem na polu sportowym szkoły nazywały się Fay i Fenn. Chłopcom wydawało się komiczne, że istnieją jeszcze inne szkoły na „F", tak jakby litera ta była swoistym kryptonimem oznaczającym „fanatyzm" w rywalizacji. Ustaliwszy to wspólnie, dwaj koledzy wymyślili sobie swój własny sposób okazywania pogardy wobec graniczącego z obsesją sportowego ducha szkoły. Arif i Martin nie tylko postanowili trzymać się od sportu z daleka, ale także używali słów na „f w odniesieniu do wszystkiego, co było im w szkole nienawistne. 430 Obowiązujące koszule do szkolnych mundurków, utrzymane w rozmaitych odcieniach różu i żółci, nazywali „fidrygałami". 0 pewnej mało atrakcyjnej nauczycielce mówili „framuga". Zasadę, że zakładając krawat, należy zapinać górny guzik koszuli, nazywali „farmazońską". Innymi ulubionymi słówkami stosowanymi wobec pedagogów i kolegów były między innymi „fajans", „fagas", „faja", „fujara", „fioł". Bawiły ich te określenia. Martin i Arif, jak wielu współlokato-rów, założyli coś w rodzaju dwuosobowego tajnego stowarzyszenia. Spowodowało to naturalnie, że inni chłopcy zaczęli nazywać ich „fiutociągami" lub „flecistami", choć jedynym seksualnym elementem, jaki występował w ich pokoiku, były regularne akty onanizmu Arifa. Zanim skończyli ósmą klasę, przydzielono im pokój z drzwiami. To oszczędziło Arifowi trudów związanych z ukrywaniem światła latarki. Wspominając to, trzydziestodziewięcioletni misjonarz, samotny 1 rozbudzony w swojej celce misyjnej w Świętym Ignacym, uświadomił sobie nagle, że temat masturbacji działa podstępnie. Usiłując rozpaczliwie odwrócić własne myśli od tego, ku

czemu nieuchronnie te wspomnienia prowadziły -• czyli od rozmyślań o matce - Martin Mills usiadł na swoim łóżku wyprostowany, zapalił światło i zaczął przeglądać „The Times of India". Nie był to nawet aktualny egzemplarz gazety, która miała co najmniej dwa tygodnie, zwinięta była w rulon i schowana pod pryczą, tak żeby można było po nią sięgnąć, gdyby zaszła potrzeba zabicia karalucha czy moskita. Misjonarzowi natomiast posłużyła do pierwszego z ćwiczeń, których celem było zorientowanie się w sprawach dotyczących Bombaju. Sprawa ważniejsza czyli to, czy w gazecie znajdzie się coś, co pozwoli odwieść myśli Martina od osoby matki i jej związku z niemiłym tematem masturbacji pozostawała na razie nie rozwiązana. Traf chciał, że wzrok Martina padł najpierw na ogłoszenia matrymonialne. Trzydziestodwuletni nauczyciel prywatnej szkoły, poszukujący kandydatki na żonę, wyznawał, że ma „drobny feler jednego oka", a urzędnik państwowy (z własnym domem) przyznawał się do „niezupełnie prostych nóg", zapewniając jednocześnie, że jego chód jest nienaganny i że chętnie zaakceptuje osobę 431 ułomną. W innym miejscu „sześćdziesięcioletni wdowiec o zgodnym usposobieniu i pszenicznej karnacji" poszukiwał „szczupłej, pięknej, domowej wcgetarianki o podobnej karnacji, bez nałogów, przed czterdziestką, o wyrazistych rysach"; ze swojej strony zapewniał tolerancyjnie, że kasta, język, pozycja społeczna i wykształcenie kandydatki nie są dlań „przeszkodą" (było to oczywiście jedno z ogłoszeń Ranjita). Kandydatka na żonę poszukująca kandydata na męża reklamowała się jako „ładna buzia z dyplomem hafciarki"; inna „szczupła, piękna, domowa", zamierzająca ukończyć kurs komputerowy, poszukiwała młodego, niezależnego człowieka, „na tyle wykształconego, żeby nie miał pospolitych uprzedzeń wobec koloru skóry, przynależności kastowej czy wymagań co do wysokości posagu". Martin zdołał pojąć z tej autoreklamy i wymagań tyle, że „domowa" to po prostu domatorka, a pszeniczna karnacja oznacza stosunkowo jasną skórę — zapewne taką, jaką miał doktor Daruwal-la. Misjonarz nigdy by się nie domyślił, że „sześćdziesięcioletni wdowiec o zgodnym usposobieniu i pszenicznej karnacji" to Ranjit; on poznał Ranjita ciemnoskórego, zdecydowanie nie „pszenicz-nego". Dla scholastyka wszystkie ogłoszenia matrymonialne wszelkie anonse wyrażające pragnienie zawarcia małżeństwa - były po prostu przygnębiające i smutne. Wstał z łóżka i zapalił kadzidełko odstraszające moskity, nie dlatego, że jakiegoś dostrzegł, ale dlatego, że poprzednie kadzidełko zapalił brat Gabriel, a Martin chciał to teraz zrobić sam. Zaczął się zastanawiać, czy jego dawny współlokator Arif miał „pszeniczna" karnację. Nie, Arif miał skórę zdecydowanie ciemniejszą niż pszenica, pomyślał, przypominając sobie jednocześnie, jak zdrową cerą odznaczał się młody Turek. Kiedy jest się nastolatkiem, zdrowa cera wyróżnia bardziej niż kolor skóry. W dziewiątej klasie Arif musiał się już codziennie golić, co sprawiało, że jego twarz wydawała się bardziej dojrzała niż twarze pozostałych dziewięcio-klasistów, ale poza tym był bardzo chłopięcy - jego nieowłosiona pierś, gładkie nogi, dziewczęco bezwłose pośladki... takie atrybuty kojarzyły się zawsze Martinowi z delikatnością wręcz kobiecą.

Choć mieszkali razem przez trzy lata, dopiero w ostatniej klasie Martin zaczął dostrzegać, że Arif jest piękny. Później uświadomił 432 sobie, że do zwrócenia po raz pierwszy uwagi na urodę Turka skłoniła go w pewnym sensie Vera. - A jak tam twój uroczy kolega ten piękny chłopiec, z którym mieszkasz? pytała go zawsze, ilekroć do niej telefonował. W szkołach z internatem panował zwyczaj, że odwiedzający rodzice zabierali dzieci na obiad; czasami zapraszali także współ-lokatora syna. Rodzice Martina nigdy naturalnie nie przyjeżdżali do niego razem. Choć pozostawali małżeństwem, widywali się z nim oddzielnie, jakby byli rozwiedzeni. Danny zabierał zwykle Martina i Arifa do zajazdu w New Hampshire podczas przerwy w nauce związanej z Dniem Dziękczynićnia; Vera wolała przyjeżdżać na jeden wieczór. W ostatnim roku nauki w Dzień Dziękczynienia Arif i Martin zostali zaproszeni przez Danny'ego do zajazdu w New Hampshire, a w niedzielny wieczór tego samego długiego weekendu spotkali się z Verą. Danny odwiózł chłopców do Bostonu, gdzie Vera czekała na nich w „Ritzu". Zarezerwowała tam apartament z dwiema sypialniami. Jej pokój był imponujący, z wielkim królewskim łożem i wspaniałą łazienką, chłopcy dostali mniejszą sypialnię z dwoma łóżkami, kabiną z natryskiem i z toaletą. Martin wspominał miło czas spędzony w zajeździe wr New Hampshire. Układ pokojów był tam podobny, ale jednak inny - w zajeździe Arif miał oddzielną sypialnię i łazienkę, a Danny zamieszkał z synem w większym pokoju z dwoma łóżkami. Danny usprawiedliwiał się przed Arifem z powodu tej przymusowej izolacji. - Ty masz go przez cały czas wyjaśniał Turkowi. — To zrozumiałe rzekł Arif. Ostatecznie w Turcji starszeństwo było podstawowym kryterium we wzajemnych relacjach zwierzchnictwa i podległości - Jestem przyzwyczajony do szacunku wobec starszych - dodał chłopiec z kurtuazją. Niestety, Danny wypił za dużo i prawie natychmiast usnął, chrapiąc przy tym głośno. Martina rozczarowało to, że ojciec tak niewiele z nim rozmawiał. Ale zanim Danny'emu całkowicie urwał się film, powiedział do syna, gdy leżeli już w łóżkach po zgaszeniu światła: - Mam nadzieję, że jesteś szczęśliwy. Mam nadzieję, że powiesz mi, jeśli kiedyś poczujesz się nieszczęśliwy, albo po prostu powiesz 433 mi, co w ogóle myślisz. - Zanim Martin zdążył zastanowić się nad odpowiedzią, usłyszał chrapanie ojca. Niemniej docenił ojcowskie dobre intencje. Rano, obserwując dumną minę Danny'ego i czułość okazywaną przez niego chłopcu, można by sądzić, że ojciec i syn odbyli bardzo intymną rozmowę. Kilka dni później w Bostonie, w niedzielny wieczór, Vera nie chciała wytknąć nosa dalej niż poza salę restauracyjną w „Ritzu". Zatrzymała się w dobrym hotelu i to jej wystarczało. Ale nakazy etykiety w odniesieniu do obowiązującego w hotelowej restauracji stroju były jeszcze surowsze niż w szkole Fessendena. Kierownik sali zatrzymał ich, bo Martin miał na nogach

białe sportowe skarpetki i trampki. Vera stwierdziła po prostu: Miałam ci to powiedzieć, kochanie, teraz zwrócił ci uwagę ktoś inny. - Dała mu klucz od pokoju, żeby zmienił skarpetki, sama zaś czekała na niego z Arifem na dole. Martin musiał pożyczyć parę czarnych podkolanówek kolegi. Incydent ten kazał Verze zwrócić uwagę na to, jak swobodnie czuje się Arif w swym o wiele bardziej „stosownym" stroju; zaczekała z uwagą na ten temat do chwili, gdy Martin dołączył do nich w restauracji. - To pewnie sprawa twojego przebywania w środowisku dyplomatów - zwróciła się do Arifa. - Myślę, że w tureckiej ambasadzie jest masa uroczystych okazji wymagających odpowiedniego stroju. - W tureckim konsulacie - poprawił ją Arif, nie po raz pierwszy zresztą. To fatalne, jak ja absolutnie nie przywiązuję wagi do szczegółów rzekła Vera. - A może zaryzykowałbyś wykazanie różnicy pomiędzy ambasadą i konsulatem, i to tak, żeby mnie zainteresować? Masz na to minutę. Martina wprawiło to w wielkie zakłopotanie; miał wrażenie, że matka dopiero niedawno nauczyła się mówić w ten sposób. Była kobietą pospolitą z elementarnym, zdobytym w najbardziej zabag-nionym okresie swego życia wykształceniem, ponieważ jednak przez dłuższy czas pozostawała bez pracy, nauczyła się z nudów imitować sposób mówienia wykształconych ludzi z wyższych sfer. Była wystarczająco sprytna, by zdawać sobie sprawę, że u kobiet w pewnym wieku knajacki styl nic jest już tak wdzięczny. Za434 wstydzony Martin zachodził w głowę, skąd się jej przyplątało to pretensjonalne „a może zaryzykowałbyś" i „fatalne". W Hollywood był pewien nadęty Brytyjczyk, jeszcze jeden niedoszły reżyser, któremu nie udało się nakręcić filmu, bo napisany dla niego scenariusz Danny'ego nie zyskał aprobaty. Aby się pocieszyć, Angol zrobił serię reklamówek poświęconych kremom nawilżającym i adresowanych do starszych pań, usiłujących zachować jędrną skórę. Yera była w tych filmikach modelką. Matka siedziała bezwstydnie w skąpym staniku przed lustrem -takim specjalnym, obramowanym mlecznobiałymi żarówkami. Na tym tle pojawiał się napis: YERONICA ROSĘ, AKTORKA Z HOLLYWOOD (udział w tej reklamówce był pierwszą od lat rolą matki). - Przesuszona skóra to rzecz fatalna - mówi Yera do lustra (i kamery). - W tym mieście ma szansę tylko młodość. - Kamera zbliża się do kącika jej ust, piękny palec nakłada nawilżający krem. Czyżby to, co widzimy, było ostrzegawczymi oznakami postępującego wieku? Na górnej wardze, tuż przy kąciku zmysłowych ust, widać najwyraźniej zmarszczkę. Nagle zmarszczka znika w cudowny sposób - czyżby istniała tylko w naszej wyobraźni? - Może ktoś teraz zaryzykuje stwierdzenie, że ja się starzeję? - mówią usta w zbliżeniu. Martin był pewien, że wszystko polega na jakimś triku. Przed zbliżeniem była to rzeczywiście jego matka, ale usta w zbliżeniu, tak obce, należały do jakiejś innej, młodszej kobiety. Reklamówka była ulubionym telewizyjnym numerem chłopców z dziewiątej klasy Fessendena. Kiedy zbierali się od czasu do czasu w pokoju jednego z wychowawców, żeby

obejrzeć wspólnie jakiś program, zawsze byli gotowi odpowiedzieć na pytanie stawiane przez usta na ekranie: - Może ktoś teraz zaryzykuje stwierdzenie, że ja się starzeję? - Już jesteś stara! - wrzeszczeli chłopcy. Tylko dwóch wiedziało, że Yeronica Rosę, aktorka hollywoodzka, jest matką Martina. Sam Martin nigdy nikomu o tym nie powiedział, a Arif Koma był kolegą lojalnym. Arif powtarzał zawsze: — Dla mnie ona wygląda młodo. Kiedy więc matka powiedziała w restauracji „Ritza": „To fatalne, jak ja absolutnie nie przywiązuję wagi do szczegółów. A może 435 zaryzykowałbyś wykazanie różnicy pomiędzy ambasadą i konsulatem, i to tak, żeby mnie zainteresować? Masz na to minutę" - było to dla Martina zawstydzające z dwóch powodów: wiedział, iż Arif musi się orientować, że to „fatalne" i „może zaryzykowałbyś" pochodzi z reklamy kremu nawilżającego. Fatalnie powiedział nagle w ich tajemnym języku. Sądził, że Arif zrozumie: chciał w ten sposób powiedzieć, że i jego własna matka zasługuje na hańbiące „F". Ale Arif potraktował Verę poważnie. - Ambasadzie powierza się misję w imieniu rządu danego państwa i na jej czele stoi ambasador - wyjaśnił. - Konsulat to oficjalne terytorium działań konsula, który jest po prostu urzędnikiem państwowym wyznaczonym przez władze jednego kraju w celu zapewnienia ochrony interesów państwa wysyłającego i jego obywateli w dziedzinie spraw gospodarczych, prawnych i kulturalnych w kraju przyjmującym. Mój ojciec jest urzędnikiem konsulatu wysokiej rangi, kierującym zespołem podległych mu pracowników. - Trzydzieści sekund oznajmił Martin, ale Vera nie zwracała uwagi na czas. - Powiedz mi coś o Turcji - powiedziała do Arifa. - Masz trzydzieści sekund. - Turecki jest językiem ojczystym ponad dziewięćdziesięciu procent populacji, a więcej niż dziewięćdziesiąt dziewięć procent ludności to muzułmanie. Tu Arif Koma przerwał, bo Vera się wzdrygnęła - słowo „muzułmanie" zawsze przyprawiało ją o dreszcz. - Pod względem etnicznym jesteśmy istnym tyglem - ciągnął chłopiec. - Turcy mogą być niebieskookimi blondynami, możemy też reprezentować typ alpejski charakteryzujący się okrągłą głową, ciemnymi włosami i oczami. Albo typ śródziemnomorski, o ciemnych włosach, ale wydłużonych czaszkach. Może to też być typ mongolski, z wydatnymi kośćmi policzkowymi. -- A do której grupy ty należysz? przerwała mu Vera. - Upłynęło dopiero dwadzieścia pięć sekund - zaprotestował Martin, ale nikt nie zwracał na niego uwagi, jakby nie było go przy stole. Rozmawiali tylko tamci dwoje. - Należę zasadniczo do grupy śródziemnomorskiej - rzekł Arit z namysłem - ale moje kości policzkowe są trochę mongolskie. 436 - Nie wydaje mi się - rzekła Vera. - A po kim masz takie rzęsy? - Po matce - odparł lekko zakłopotany Arif.

- Cóż za szczęśliwa matka - westchnęła Yeronica Rosę. - Co zamawiacie? •••• zapytał Martin; tylko on zainteresował się kartą. Ja chyba wezmę indyka. - Pewnie macie jakieś egzotyczne obyczaje - rzekła Vera do Arifa. - Powiedz mi coś o tym. Myślę o sprawach seksu. - Dozwolone jest zawieranie małżeństw między bliskimi krewnymi - zgodnie z islamskim podejściem do kazirodztwa -- rzekł Arif. - A coś jeszcze bardziej niezwykłego? - domagała się Vera. - Chłopców w wieku od sześciu do dwunastu lat poddaje się zabiegowi obrzezania powiedział Arif, utkwiwszy spojrzenie ciemnych oczu w karcie. - Ile ty miałeś lat? - zapytała Vera. - To ceremonia publiczna - wymamrotał chłopiec. - Ja miałem dziesięć lat. - A więc musisz to dobrze pamiętać rzekła Vera. - Ja chyba też wezmę indyka - powiedział Arif do Martina. - Co z tego zapamiętałeś, Arif? dopytywała się Vera. - To, jak się człowiek zachowuje podczas zabiegu, rzutuje na opinię o całej rodzinie - odparł Arif, ale patrzył na kolegę, nie na jego matkę. - A jak ty się zachowałeś? - zapytała Vera. - Nie płakałem, bo to przyniosłoby hańbę mojej rodzinie - rzekł chłopiec - Wezmę indyka powtórzył. - Przecież jedliście obaj indyka dwa dni temu - zwróciła im uwagę Vera. - Nie bierzcie znów indyka to strasznie nudne! Weźcie coś innego! — Dobrze, ja wezmę homara - zgodził się Arif. - Świetny wybór, ja też wezmę homara - powiedziała Vera. - A co dla ciebie, Martin? - Ja wezmę indyka - powtórzył Martin Mills. Siła własnej woli zaskoczyła go; w jego uporze było już wtedy coś z gruntu jezuickiego. To konkretne wspomnienie dało misjonarzowi siłę potrzebną, by mógł wrócić do lektury „The Times of India", gdzie przeczytał 437 o czternastoosobowej rodzinie, która spłonęła żywcem; dom został podpalony przez inną, rywalizującą rodzinę. Martin Mills zastanawiał się, co też może oznaczać określenie „rywalizująca rodzina". Potem pomodlił się za czternaście spalonych żywcem duszyczek. Brat Gabriel, którego obudziło gruchanie gołębi, dostrzegł światło sączące się przez szparę pod drzwiami celi Martina. Jednym z tysięcznych obowiązków brata Gabriela było płoszenie gołębi, które próbowały zagnieździć się w misji; stary Hiszpan wyczuwał ich obecność przez sen. Kolumnada balkonu na pierwszym piętrze dawała gołębiom nieograniczony dostęp do sterczących gzymsów. Brat Gabriel oplótł wszystkie gzymsy po kolei drutem. Po przepłoszeniu nowo przybyłych gołębi zszedł z drabiny, ale zostawił ją opartą o kolumnę; w ten sposób rano mógł łatwo stwierdzić, który z gzymsów wymaga ponownego oplecenia drutem. Kiedy w drodze powrotnej przechodził obok celki Martina Millsa, ciągle się w niej świeciło. Przystanąwszy przy drzwiach, brat Gabriel zaczął nasłuchiwać; obawiał się, że „młody"

Martin może być chory. Ale ku jego zaskoczeniu i niewymownej uldze usłyszał dobiegającą zza drzwi modlitwę. Takie litanie w środku nocy dowodziły, że nowy misjonarz naprawdę oddany jest Bogu, ale jednocześnie brat Gabriel doszedł do wniosku, że chyba źle zrozumiał słowa modlitwy. To pewnie z powodu amerykańskiej wymowy, pomyślał staruszek, bo choć tonacja i powtarzalność frazy świadczyły o tym, że jest to istotnie modlitwa, słowa pozbawione były całkowicie sensu. Aby przywołać całą moc swej woli, tego świadectwa przemawiającej przez niego woli Bożej, Martin Mills powtarzał w nieskończoność zdanie, które było kiedyś przejawem jego wewnętrznej odwagi. Ja wezmę indyka — mówił misjonarz. - Ja wezmę indyka - powtarzał. Klęczał przy łóżku na kamiennej posadzce, ściskając w dłoniach zwinięty egzemplarz „The Times of India". Prostytutka, która próbowała zjeść jego różaniec, wyrzuciła go w końcu, karzeł miał jego pejcz, a on sam nierozważnie kazał doktorowi Daruwalli pozbyć się żelazne] obręczy. Upłynęło sporo czasu, nim od klęczenia na kamiennej posadzce zabolały go kolana, ale Martin czekał cierpliwie na ten ból więcej, on go pragnął. „Ja wezmę indyka", modlił się. Widział przy tym wyraźnie Arifa Komę, 438 niezdolnego, by podnieść wzrok i spojrzeć w oczy Verze, która wpatrywała się badawczo w obrzezanego Turka. - To musiało okropnie boleć -- mówiła Vera. - I ty naprawdę nie płakałeś? - To by przyniosło hańbę mojej rodzinie powtórzył Arif. Martin Mills zauważył, że w jego oczach wzbierają łzy; widział już kiedyś płaczącego Arifa. Vera dostrzegła to także. - Ale teraz możesz sobie popłakać - powiedziała do chłopca. Arif potrząsnął głową, nie mógł jednak powstrzymać łez. Vera zaczęła ocierać mu oczy. Przezx moment chłopiec ukrył w jej chusteczce całą twarz; Martin wiedział, że chusteczka jest mocno naperfumowana. Zapach, jaki roztaczała jego matka, przyprawiał go czasem o mdłości. - Ja wezmę indyka, ja wezmę indyka, ja wezmę indyka •- modlił się misjonarz. Słowa modlitwy brzmiały nadzwyczaj zdecydowanie i to, nie wiedzieć czemu, kazało bratu Gabrielowi pomyśleć o gołębiach powracających z maniackim uporem na gzymsy. Dwaj mężczźyni, obaj nękani bezsennością Egzemplarz „The Times of India", który czytał doktor Da-ruwalla był inny - aktualny. O ile dla Martina bezsenność była piekielną męką, o tyle doktora nawet bawiło to, że nie może zasnąć. Farrokh używał zwykle znienawidzonej gazety, żeby naładować się energią. Nic nie dawało mu takiego kopa, jak lektura recenzji z filmów o Inspektorze Dharze. WYTARTY STEREOTYP głosił tytuł najnowszej. Farrokha tytuły tego rodzaju doprowadzały zwykle do białej gorączki. Recenzent był kimś w rodzaju funkcjonariusza kultury, który nigdy nie raczył powiedzieć choćby jednego pochlebnego słowa o którymkolwiek z filmów o Dharze. Psie gówienko, które nie pozwoliło wcześniej doktorowi przeczytać recenzji w całości, wydawało się teraz błogosławieństwem; lektura całości stała się aktem idiotycznego masochizmu. Już pierwsze zdanie brzmiało okropnie: Problem ^ Inspektorem Dbarem polega na tym, %e kolejne filmy trzymają się kurczowo formuły wymyślony na początku, tak, jakby łączyła je £

pierwotnym pomysłem 439 jakaś niewidoczna pępowina. Farrokha przyprawiło to o taką furię, że mógłby pisać całą noc. - Pępowina! - zawołał głośno i aż się skulił: nie powinien budzić Julii - była i tak zła na niego. Po namyśle wykorzystał egzemplarz „The Times of India" jako podkładkę pod maszynę do pisania; gazeta tłumiła grzechotanie maszyny o szklany blat stolika. Przygotował sobie stanowisko pracy w jadalni; o korzystaniu z biurka w sypialni nie było o tej porze mowy. Nigdy przedtem nie próbował pisać w pokoju jadalnym. Szklany stolik był za niski. Nawet jako stół służący do spożywania posiłków nie był zbyt wygodny; nadawał się raczej do serwowania na nim kawy. Żeby na nim jeść, trzeba było usiąść nisko, na poduszce. Teraz, próbując usadowić się wygodnie, Farrokh podłożył sobie dwie poduszki i oparł łokcie na blacie, po obu stronach maszyny. Jako ortopeda wiedział, że taka pozycja nie jest zbyt korzystna dla kręgosłupa, poza tym rozpraszał go widok własnych skrzyżowanych nóg i bosych stóp pod szklanym blatem. Przez pewien czas nie pozwalało mu też na pełną koncentrację poczucie, że Julia niesłusznie gniewa się na niego. Kolację w klubie Ripon zjedli pospiesznie i w kłótliwym nastroju. Dzień był trudny do podsumowania i Julia uważała, że jej mąż chce upchnąć w swej rekapitulacji zbyt wiele interesującego materiału naraz; ona byłaby gotowa spekulować całą noc nad sprawą Rahula-seryjnego mordercy. Poza tym miała pretensje do Farrokha, że uznał jej obecność na lunchu z detektywem Patelem i Nancy w klubie Duckworth za „niestosowną"; w końcu miał tam być John D. Poprosiłem go o to, bo pamięta wiele rzeczy - tłumaczył się doktor. - A ja oczywiście nic nie pamiętam - rzekła Julia z przekąsem. Jeszcze bardziej denerwujące było to, że Farrokhowi nie udało się skontaktować z Johnem D. Zostawił dla niego wiadomość w „Taju" i w „Oberoi", informując go o ważnym lunchu w klubie, ale Dhar się nie odezwał; prawdopodobnie aktor był wciąż zirytowany zaskakującą aferą z bratem-bliźniakiem, choć się do tego nie przyznawał. Dowiedziawszy się o zabiegach, by umieścić nieszczęsną Madhu i kalekiego Ganesha w cyrku Wielki Błękitny Nil, Julia podała w wątpliwość poczucie rozsądku Farrokha, zaangażowanego w tę, jak to sam nazwał, „dramatyczną interwencję". Zastanawiała się, 440 dlaczego nigdy przedtem nie podejmował tak bezpośredniej - i wątpliwej - akcji ratowania kalekich żebraków i nieletnich prostytutek. Doktor mocno się zirytował, sam bowiem już wcześniej ulegał podobnym rozterkom. Do scenariusza, do którego napisania aż się palił, Julia także odniosła się \ rytycznie; była zdumiona, że Farrokh może być aż tak zapatrzony w siebie. Chodziło jej 0 to, że myślenie o własnej pisaninie w sytuacji, gdy inni doświadczają przeżyć tak dramatycznych i traumatyzujących, jest przejawem skrajnego egoizmu. Pokłócili się też o to, czego mają-słuchać w radiu. Julia wolała programy, które ją usypiały. Najbardziej lubiła „wiązanki piosenek"

1 „lekką muzykę regionalną". Ale uwagę doktora przyciągnęła końcówka wywiadu z jakimś narzekającym pisarzem, którego rozwścieczyło to, że w Indiach nie ma żadnej „konsekwencji". - Wszystko porzuca się w pół drogi! - utyskiwał pisarz. - Nigdy niczego nie osiągniemy! grzmiał. - Zaledwie czymś się zainteresujemy, już to porzucamy dla czegoś innego! Gwałtowność wywodu zainteresowała Farrokha, ale Julia przełączyła radio na stację nadającą „muzykę instrumentalną"; zanim doktor odnalazł ponownie program z pisarzemmalkontentem, ten znalazł sobie nowy cel ataku: wiadomość, jaką usłyszał tego dnia. W Angielskim Instytucie dla Dziewcząt w Aleksandrii miały rzekomo miejsce gwałt i morderstwo. Pisarz zaś usłyszał nieco później wiadomość następującą: „Wbrew wcześniejszym doniesieniom, w Angielskim Instytucie dla Dziewcząt w Aleksandrii nie miały miejsca gwałt i morderstwo". Tego rodzaju historie doprowadzały pisarza do szału; Farrokh domyślał się, że to właśnie rozumiał mówca przez „brak konsekwencji". - To naprawdę śmieszne, słuchać podobnych bzdur! - obruszyła się Julia, wyszedł więc z pokoju, pozostawiając żonę z jej „muzyką instrumentalną". Teraz wszystko to było już odległe. Doktor myślał o różnych rodzajach kalectwa, z jakim się spotkał w życiu. Postanowił, że nie użyje imienia Madhu; w scenariuszu nazwie dziewczynkę Pinky, bo istniała rzeczywiście gwiazda cyrku o tym imieniu. Dziewczynka powinna też być znacznie młodsza od Madhu - w ten sposób nie będzie narażona na molestowanie, w każdym razie nie w scenariuszu doktora. 441 Ganesh było imieniem dobrym dla małego bohatera, ale w filmie chłopiec będzie starszy od dziewczynki. Farrokh po prostu „zamieni" prawdziwe dzieci wiekiem. Ganesh pozostanie kaleką, jak w życiu, ale jego stopa nie będzie nawet w przybliżeniu tak groteskowo zniekształcona, jak stopa prawdziwego Ganesha; byłoby trudno znaleźć małego aktora z taką okropną deformacją. Poza tym dzieci powinny mieć matkę, bo scenarzysta już zaplanował, jak im ją odbierze. Wymyślanie fabuł to fach zaiste okrutny. Przemknęło mu przez głowę, że nie tylko nie udało mu się zrozumieć kraju swego pochodzenia, ale także go pokochać. Uświadomił sobie, że teraz ma wymyślić Indie, które będzie rozumiał i kochał - uproszczoną wersję tego kraju. Ale opuściły go wątpliwości, co jest warunkiem niezbędnym, by móc zacząć pisać. Farrokh wierzył, że to Matka Boska dostarczyła mu impulsu do napisania tej historii. Miał na myśli kamienny posąg bezimiennej świętej w kościele Świętego Ignacego - ten, który zabezpieczono łańcuchem i stalowym koluchem przed upadkiem. Nie była to w rzeczywistości Matka Boska, ale w wyobraźni doktora stała się nią. „Historia, którą zapoczątkowała Matka Boska" tak spodobało mu się to zdanie, że je zapisał. Żałował, że nie może go użyć jako tytułu. Tytuł musiał być krótszy, ale proste powtarzanie frazy pozwalało mu zacząć. Napisał ją jeszcze raz, i jeszcze, i znów - Historia, którą ^początkowała Matka Boska. Potem zaiksował wszystko starannie, tak że sam nie mógłby tego przeczytać, i zaczął powtarzać zdanie na głos. I tak w środku nocy, podczas gdy co najmniej sześć milionów mieszkańców Bombaju spało

twardo na chodnikach miasta, ci dwaj czuwali i gadali w samotności. Jeden mówił do siebie, „Historia, którą zapoczątkowała Matka Boska" - i to pozwalało mu zacząć pisanie. Drugi przemawiał nie tylko do siebie, ale i do Boga; jego mamrotanie było więc, co zrozumiałe, nieco głośniejsze. Powtarzał: „Ja wezmę indyka" — i wierzył, że uchroni go to przed trawiącymi go wspomnieniami przeszłości, która czaiła się wszędzie. To właśnie przeszłość dała mu tę niezłomną wolę, która była, jak ufał, wolą Boga, a jednak bał się panicznie owej przeszłości. - Ja wezmę indyka - powtarzał. Kolana zaczęły pulsować bólem. - Ja wezmę indyka, ja wezmę indyka, ja wezmę indyka. 442 18 HISTORIA, KTÓRĄ ZAPOCZĄTKOWAŁA MATKA BOSKA Limuzynowa ruletka Rankiem Julia zastała Farrokha śpiącego z głową opartą na szklanym stole. Wyglądało to tak, jakby zasnął, wpatrując się przez szkło w duży paluch u nogi. Julia wiedziała, że to ten sam paluch, w który ugryzła go małpa, co spowodowało w rodzinie pewien rozcłźwięk na tle religijnym. Efekty tego wydarzenia nie miały na szczęście znamion fanatyzmu ani nie były zbyt trwałe, ale widok męża zastygłego w najwyraźniej modlitewnej pozycji zaniepokoił Julię. Odetchnęła, kiedy zobaczyła, że prawdziwym obiektem zainteresowania Farrokha jest nie paluch, ale nowy, powstający dopiero scenariusz. Maszyna stała z boku, na zapisanych kartkach było mnóstwo naniesionych ołówkiem poprawek, doktor wciąż ściskał ołówek w palcach prawej ręki. Julia domyśliła się, że to właśnie pisanie podziałało na jej męża jak środek nasenny. Podejrzewała też, że jest oto świadkiem narodzin kolejnej katastrofy spod znaku Inspektora Dhara, ale rzut oka na maszynopis wystarczył, żeby stwierdzić, że tym razem Dhar nie występuje na początku jako narrator spoza kadru. Przejrzawszy pobieżnie kilka pierwszych stron, zaczęła się zastanawiać, CZY Inspektor w ogóle pojawi się 443 w filmie. Dziwne! - pomyślała. W sumie było tego dwadzieścia pięć stron. Zabrała je ze sobą do kuchni, gdzie zaparzyła sobie kawę, a Farrokhowi herbatę. Narratorem był tym razem dwunastoletni chłopiec, okaleczony przez słonia. Och nie przecież to Ganesh! -- pomyślała. Znała małego żebraka. Ilekroć wychodziła z domu, czatował na nią pod blokiem; kupowała mu różne rzeczy, które potem przeważnie sprzedawał. Jego nadzwyczajna angielszczyzna oczarowała Julię. W przeciwieństwie do męża, wiedziała, dlaczego angielski chłopca jest tak doskonały. Pewnego dnia, gdy żebrał pod „Tajem", wypatrzyło go angielskie małżeństwo; para ta podróżowała z nieśmiałym, osamotnionym chłopczykiem, nieco młodszym od Ganesha, który domagał się, żeby rodzice znaleźli mu kogoś, z kim mógłby się bawić. Towarzyszyła im w podróży także niańka chłopca. Ganesh jeździł z rodziną przez miesiąc z okładem. Karmili go i

odziewali, dbali też o to, by był czysty - poszli z nim do lekarza, aby upewnić się, że chłopiec nie cierpi na żadną chorobę zakaźną i może być towarzyszem zabaw ich synka-jedynaka. Niania uczyła Ganesha angielskiego przez kilka godzin dziennie, przy okazji lekcji poprawnej angielszczyzny udzielanych małemu Anglikowi. A kiedy nadszedł czas powrotu do Anglii, rodzina pozostawiła po prostu Ganesha tam, gdzie go znalazła - żebrzącego pod „Tajem". Chłopiec szybko sprzedał zbędną odzież. Przez pewien czas, jak zwierzył się Julii, tęsknił za nianią. Historia wzruszyła Julię. Wydała jej się też początkowo wysoce nieprawdopodobna. Ale dlaczego właściwie mały żebrak miałby zmyślać? A teraz jej mąż wtykał tego biednego kalekę do filmu! Stwierdziła, że Farrokh dodał Ganeshowi siostrę, sześcioletnią dziewczynkę imieniem Pinky; mała była zdolną uliczną akrobatką, żebraczką demonstrującą różne sztuczki. Nie zwiodło to Julii. Julia znała prawdziwą Pinky, która była cyrkową gwiazdą. Nie ulegało wątpliwości, że inspiracji do stworzenia fikcyjnej Pinky dostarczyła mała prostytutka Madhu, najnowsza podopieczna Deepy i Yinoda. W filmie Pinky była absolutnie niewinna. Fikcyjne dzieci miały też szczęście posiadać matkę (choć niedługo). Matka była sprzątaczką w Świętym Ignacym, gdzie jezuici nie tylko ją zatrudnili, lecz także zajęli się jej nawróceniem. Dzieci 444 kobiety są ortodoksyjnymi hindusami-wegetarianami; mierzi je nowa religia matki, a zwłaszcza sakrament Eucharystii. Wyobrażenie, że wino jest w rzeczywistości krwią Chrystusa, a chleb jego ciałem... brrr, to musiało przyprawiać małych wegetarian o mdłości. Julię natomiast zaszokowało to, że jej mąż jako autor tak bezwstydnie zapożycza pomysły. Wiedziała, że do takich kradzionych wątków należą wspomnienia zakonnicy; była to straszliwa historia, która przez długi czas frapowała doktora - a przed nim starego Lowjiego. Zakonnica usiłowała nawrócić plemię byłych kanibali. Wielkich trudności nastręczało jej wytłumaczenie pojęcia ciała i krwi Jezusa w Eucharystii. Ponieważ w plemieniu było wielu byłych ludożerców, którzy pamiętali jeszcze proceder jedzenia ludzkiego mięsa, teologiczny wywód o komunii świętej poruszał ich wyobraźnię. Julia zorientowała się, że jej mąż znów ulega swym skłonnościom do bluźnierstw. Gdzie jednak podział się Inspektor Dhar? Miała jeszcze nadzieję, że Dhar pospieszy dzieciom na ratunek, ale historia rozwijała się bez jego udziału. Matka ginie w kościele Świętego Ignacego podczas modlitwy. Figura Matki Boskiej spada z piedestału i rozgniata ją na placek; jest to jakby ekspresowe ostatnie namaszczenie. Ganesh nie opłakuje jej zanadto. „Umarła przynajmniej szczęśliwa - mówi jego głos zza ekranu. - Nie każdy chrześcijanin ma szczęście być zabitym na miejscu przez Maryję Dziewicę". Jeśli Dhar miałby się pojawić, to najwyższa pora, pomyślała w tym miejscu Julia. Jednak Dhar się nie pojawia. Zamiast tego, mali żebracy zaczynają grać w „limuzynową ruletkę". Wszystkie dzieci ulicy w Bombaju wiedzą, że po mieście krążą dwie specjalne limuzyny: jedną jeździ facet z cyrku karzeł imieniem Yinod. Karzeł jest byłym klownem, a jego zadaniem jest wyszukiwanie utalentowanych akrobatów. Pinky jest tak zdolna, iż Ganesh wierzy święcie, że Yinod

pozwoli mu iść razem z nią do cyrku - żeby się dziewczynką opiekował. Problem w tym, że po mieście krąży jeszcze inny łapacz. Jest to człowiek, który porywa dzieci do cyrku z dziwolągami i monstrami. Nazywają go Pan Kwas, bo chlusta ludziom kwasem w twarz. Żrący płyn tak zniekształca buzię, że nawet własna rodzina nie może człowieka poznać, l tylko cyrk z monstrami może się takim zainteresować. 445 r A więc Farrokh znów dobiera się do skóry panu Gargowi, pomyślała Julia. Cóż to za koszmarna historia! Nawet bez udziału Inspektora Dhara dobro i zło raz jeszcze zajmowało ustalone pozycje. Który z łapaczy dopadnie dzieci pierwszy? Czy będzie to miłosierny Samarytanin-karzeł, czy Pan Kwas? Limuzyny jeżdżą po mieście w nocy. Widzimy lśniący samochód, jak mija dzieci, które biegną za nim. Widzimy, jak migoczą światła, „stop", ale oto nadjeżdża inna, czarna limuzyna, za którą biegną inne dzieciaki. Widzimy, jak samochód zatrzymuje się przy krawężniku z włączonym silnikiem -- dzieci zbliżają się ostrożnie. Szyba od strony kierowcy opuszcza się, widzimy krótkie palce zakrzywione na jej krawędzi jak szpony. Pojawia się wielka głowa karła. To dobra limuzyna - to Yinod. Albo też zdarza się, że jest to zła limuzyna. Wtedy po otwarciu tylnych drzwi, bucha z niej para, tak jakby zepsuła się klimatyzacja i samochód zamienił się w lodówkę czy zamrażarkę do przechowywania mięsa. Może właśnie w takiej temperaturze należy przechowywać kwas, a może to Pan Kwas wymaga takiej lodowni, bo inaczej zgnije. Biedne dzieci nie musiałyby oczywiście grać w „limuzynową ruletkę", gdyby Matka Boska nie spadła z piedestału i nie zabiła ich matki. Co on kombinuje? - zastanawiała się Julia. Zazwyczaj czytał jej pierwszą, szkicową wersję, pierwsze, z grubsza zanotowane sceny. Normalnie nie czuła się intruzem naruszającym jego prywatność; zawsze dzielił się z nią refleksjami na temat pisanego właśnie scenariusza. Ale Julia obawiała się, że tym razem scenariusz pozostanie jego intymną sprawą. Miał w sobie coś desperackiego. Zbyt widoczna była też chęć przezwyciężenia własnych ograniczeń pisarskich - dochodziła do głosu nadwrażliwość, której z pewnością brakowało w scenariuszach filmów o Dharze. Julia miała wrażenie, że do tego scenariusza przywiązuje Farrokh zbyt dużą wagę. Taka właśnie konkluzja kazała jej odłożyć zaczęty tekst na miejsce, z którego go wzięła, pomiędzy maszynę i głowę męża. Farrokh wciąż spal; błąkający się na jego ustach uśmiech idioty wskazywał na to, że coś mu się śni. Wydawał przy tym z siebie pomruki i posapywania dźwięki zupełnie niezrozumiałe. Niewygodna pozycja głowy złożonej na szklanym blacie sprzyjała zapewne 446 sennemu wyobrażeniu, że oto jest znów dzieckiem, drzemiącym w ławce kolegium Świętego Ignacego. Nagle Farrokh zachrapał głośno. Julia spodziewała się, że mąż obudzi się lada moment, ale kiedy ocknął się z krzykiem, aż podskoczyła. Sądziła, że przyśnił mu się jakiś koszmar, okazało się jednak, że chodziło o skurcz śródstopia prawej nogi. Farrokh wyglądał tak

żałośnie, że aż ją to zażenowało. Potem powróciło uczucie gniewu - przypomniała sobie iż uznał za „niestosowne" jej uczestnictwo w pasjonującym lunchu z podkomisarzem i kulejącą hipiską sprzed dwudziestu "Jat. Na domiar złego Farrokh zaczął pić swoją poranną herbatę i nie tylko nie napomknął o scenariuszu, ale wręcz usiłował go ukryć, wpychając do lekarskiego nesesera. Julia zachowała rezerwę, gdy cmoknął ją na pożegnanie, ale zaczekała w otwartych drzwiach, aż Farrokh naciśnie przycisk windy. Skoro twórczy temperament poniósł go za daleko, należało zażegnać niebezpieczeństwo w zarodku. Odczekała, aż drzwi windy otworzą się, i powiedziała: - Jeśli zrobią z tego film, pan Garg pozwie cię do sądu. Doktor Daruwalla stał przez chwilę, zbaraniały; drzwi windy przycięły jego torbę i otworzyły się ponownie, znów zamknęły i znów otworzyły, a on stał i patrzył gniewnym wzrokiem na żonę. Żeby rozzłościć go jeszcze bardziej, Julia posłała mu pocałunek. Drzwi zaatakowały z większą furią, tak że Farrokh z trudem wdarł się do środka. Nie miał czasu zareplikować, bo w końcu drzwi się zamknęły i winda ruszyła w dół. Jeszcze nigdy nie udało mu się utrzymać niczego w tajemnicy przed Julią. Zresztą miała rację - Garg na pewno go zaskarży! Doktor Daruwalla zaczął się zastanawiać, czy przypadkiem proces twórczy nie zachwiał jego poczuciem rozsądku. W uliczce za blokiem czekała go kolejna niespodzianka. Kiedy Yinod otworzył drzwi ambasadora, doktor zobaczył kalekiego żebraka śpiącego na tylnym siedzeniu. Madhu wybrała sobie miejsce przy kierowcy. Jeśli nie liczyć skorupy zaschniętej wydzieliny na rzęsach chłopca, Ganesh wyglądał jak aniołek. Zdeformowana stopa zakryta była jedną ze szmat, których używał do ścierania fałszywego ptasiego gówna. Nawet śpiąc, dbał o to, żeby ukryć swe kalectwo. Nie był to Ganesh wydumany, lecz prawdziwy, niemniej Farrokh 447 przyłapał się na tym, że patrzy na chłopca, jakby przyglądał się z dystansu jednej ze swych fikcyjnych kreacji. Doktor myślał wciąż o swojej fabule; uważał, że to, co spotka Ganesha, jest wyłącznie sprawą wyobraźni scenarzysty. Ale prawdziwy żebrak znalazł już swego dobroczyńcę - zanim przygarnie go cyrk, wystarczy tylne siedzenie limuzyny Yinoda - już nawet to było lepsze niż życie, do jakiego przywykł. - Dzień dobry, Ganesh - rzekł doktor. - Chłopiec oprzytomniał natychmiast, czujny jak wiewiórka. - Co będziemy dziś robić? - zapytał. - W każdym razie nie sztuczki z ptasim łajnem odparł doktor. Chłopiec zasygnalizował lekkim uśmieszkiem zaciśniętych warg, że docenia dowcip. - Ale co będziemy robić? - powtórzył. - Pojedziemy do mojego gabinetu - rzekł doktor Daruwalla. - Musimy poczekać na wyniki badań Madhu, zanim podejmiemy dalsze działania, l dziś będziesz łaskaw powstrzymać się uprzejmie od częstowania dzieci z pooperacyjnego oddziału swoimi sztuczkami z ptasim gównem. - Bystre, czarne oczy chłopca rzucały szybkie spojrzenia na przejeżdżające samochody. Doktor widział twarz Madhu odbijającą się w

lusterku; dziewczynka nie reagowała na jego spojrzenie - nie popatrzyła w lusterko nawet wtedy, gdy padło jej imię. - Boję się, że jeśli chodzi o cyrk... - zaczął doktor i urwał, z premedytacją. Ostatnie, wypowiedziane z naciskiem słowo zelektryzowało Ganesha, ale nie Madhu. - Mam bardzo dobre ręce - bardzo mocne. Mogę jeździć na kucyku - nie potrzebuję używać nóg, skoro mam takie silne ręce - zasugerował Ganesh. - Mógłbym robić różne sztuczki - zwisać na rękach z kłów słonia albo może ujeżdżać lwa... - Obawiam się, że nie pozwolą ci robić sztuczek - i to żadnych - odparł doktor Daruwalla. - Dadzą ci najczarniejszą, najgorszą robotę. Na przykład sprzątanie kup słoni, zamiast ewolucji na ich kłach. - Będę musiał im pokazać, co potrafię - rzekł Ganesh. - Co oni właściwie robią, żeby lwy siadały na takich małych stołkach? - Twoim obowiązkiem będzie wycieranie lwich sików z tych stołków - rzekł Farrokh. - A co się robi z tygrysami? - zapytał Ganesh. 448 - Jeśli chodzi o ciebie, to będziesz czyścił ich klatki - wymiatał tygrysie łajno! powiedział doktor. - Będę musiał im pokazać, co potrafię - powtórzył chłopiec. - Może robi się coś z ich ogonami. Tygrysy mają długie ogony. Wjechali na rondo, którego doktor nienawidził. Było tu zbyt wielu roztargnionych kierowców, którzy w każdej chwili mogli zagapić się na morze, oraz wiernych kłębiących się wokół pobliskich lepianek otaczających grobowiec Hadżiego Ali; Blisko stąd było do Tardeo, gdzie rozerwało na strzępy ojca Farrokha. Teraz, w samym środku tego wiru, samochody skręcały raptownie, by wyminąć jakiegoś obłąkanego kalekę; beznogi mężczyzna w skleconym domowym sposobem wózku napędzanym korbą żeglował sobie pod prąd w strumieniu niezliczonych aut. Doktor podążył wzrokiem za spojrzeniem rozbieganych czarnych oczu Ganesha; chłopiec albo ignorował szaleńca w wózku, albo specjalnie unikał patrzenia na niego. Mały żebrak prawdopodobnie myślał wciąż o tygrysach. Doktor Daruwalla nie wiedział jeszcze dokładnie, jak skończy się scenariusz. Miał tylko ogólne wyobrażenie, co stanie się z jego Pinky iż jego Ganeshem. Uwięziony w samochodzie krążącym po rondzie, doktor uświadomił sobie, że los prawdziwego Ganesha - a także Madhu - nie zależy od niego. Czuł się jednak tak samo odpowiedzialny za początek i c h historii, jak za to, co właśnie wymyślał. Zobaczył w lusterku, że lwie, żółte oczy Madhu śledzą ruchy beznogiego szaleńca. W tym momencie karzeł musiał ostro zahamować i zatrzymać się, żeby nie potrącić przedzierającego się pod prąd wariata w wózku. Obok klaksonu kaleka umieścił nalepkę: ĆWICZ CNOTĘ CIERPLIWOŚCI Nad szalonym inwalidą wyrosła nagle zdezelowana cysterna. Rozjuszony kierowca trąbił wściekle na intruza. Na wielkim, cylindrycznym cielsku samochodu jarzyły się ognistą czerwienią półmetrowe litery:

NA|LFPS/K NA SWIECIF OLUJF GULF 449 Cysterna miała również nalepkę, tak upstrzoną bryzgami smoły i rozgniecionymi owadami, że prawie nieczytelną. ZAWSZE MIEJ GAŚNICĘ W SCHOWKU Doktor wiedział, że Yinod nie ma gaśnicy. Tak jakby to, że hamuje ruch, nie było dość irytujące, kaleka żebrał jeszcze wśród zatrzymujących się samochodów. Toporny wózek rąbnął w tylne drzwi ambasadora. Ku wściekłości Farrokha Ganesh opuścił szybę i szaleniec na wózku natychmiast wyciągnął do nich rękę. - Nie dawaj nic temu idiocie! - wrzasnął doktor, ale nie docenił szybkości Zafajdańca. Farrokh nie zdążył nawet zobaczyć szprycy, dojrzał tylko wyraz zaskoczenia na twarzy zwariowanego kaleki w wózku i błyskawicznie cofającą się rękę, która cała - od dłoni po łokieć - ociekała rzadkim gównem. Yinod szalał z radości. - Trafiony stwierdził krótko Ganesh. Przejeżdżająca ciężarówka z farbą o mały włos nie roztarła obłąkańca na wózku. Yinod radośnie pomachał kierowcy ręką. UŻYWAJ FARB PRODUKOWANYCH W AZJI Kiedy ciężarówka zniknęła im z oczu, samochody - z taksówką karła na czele ruszyły wreszcie do przodu. Doktor przypomniał sobie nalepkę na ambasadorze Yinoda: HEJ, TY, NIE GAP SIĘ TAK KRZYWO, BO CI GĘBA SCZERNIEJE! - Mówiłem ci, Ganesh: żadnych sztuczek z ptasim łajnem - rzekł Farrokh. Madhu obserwowała go w lusterku; kiedy ich spojrzenia się spotkały, dziewczynka umknęła wzrokiem. Wpadające przez otwarte okno powietrze było gorące i suche, ale przyjemność pędu była czymś nowym dla chłopca, choć nie dla małej prostytutki. Doktor obawiał się, że pewnie nic nie jest już dla niej nowe. Ale dla małego żebraka był to początek przygody. - Gdzie jest ten cyrk? zapytał Ganesh. - Daleko? 450 Farrokh wiedział, że Wielki Błękitny Nil musi być gdzieś w Gu-dźaracie. Jego nurtowało nie to gdzie jest cyrk, tylko czy będzie on miejscem bezpiecznym. Samochody przed nimi znów zaczęły zwalniać. To pewnie piesi, pomyślał doktor Daruwalla. Pewnie klientela z pobliskiego chowk wysypała się na ulicę. Nagle zobaczył ciało leżące w rynsztoku; nogi trupa wystawały na drogę. Samochody wyciągnęły się teraz w sznur na jednym pasie, ponieważ nikt nie chciał przejechać przez nogi nieboszczyka. Tłum gromadził się wokół niego, za chwilę miał tu zapanować zwykły w takich przypadkach chaos. Na razie jedynym przejawem szacunku wobec trupa było to, że nikt go nie przejechał. - Czy ten cyrk jest daleko? - ponowił pytanie Ganesh. - Owszem, daleko — na drugim końcu świata — odparł Farrokh. Pomyślał też zaraz, że to ten chłopiec powinien żyć na „drugim końcu świata". Czarne błyszczące oczy Ganesha również wypatrzyły ciało na drodze; natychmiast odwrócił wzrok. Taksówka karła przejechała tuż obok trupa; Yinod jeszcze raz wysunął się na czoło kawalkady.

- Widziałeś? - zapytał Farrokh Ganesha. - Co? - odpowiedział pytaniem kaleka. - Tam leży umarlak powiedział Yinod. - Oni są nikim - odparł Ganesh. - Wydaje się człowiekowi, że ich widzi, ale naprawdę wcale ich tam nie ma. Boże, spraw żeby ten chłopiec nie został „nikim"! - pomyślał doktor Daruwalla. Zaskoczył go własny lęk; nie mógł się zmusić, żeby spojrzeć w rozjaśnioną nadzieją twarz kaleki. Madhu znów patrzyła na niego w lusterku. Jej obojętność była wstrząsająca. Doktor modlił się ostatni raz bardzo dawno, ale w tej chwili zaczął to w duchu robić. Indie były „limuzynową ruletką". Nie było w niej dobrych łapaczy ani złych łapaczy werbujących do cyrku, nie było też cyrku monstrów. Nie było wyboru między dobrą i złą limuzyną. Dla tych dzieciaków ruletka miała się zacząć dopiero wtedy, kiedy znajdą się w cyrku - o ile się tam w ogóle dostaną. W cyrku nie mógł ich obronić żaden miłosierny Samarytanin, żaden karzeł. W Wielkim Błękitnym Nilu to nie Pan Kwas - szwarccharakter z komiksu - był prawdziwym niebezpieczeństwem. 451 Matka Boska W celce nowego misjonarza ostatnie kadzidełko przeciw mos-kitom wypaliło się tuż przed świtem. Moskity pojawiły się wraz ze zmierzchem i odleciały, gdy tylko rozbłysły pierwsze promienie słońca - wszystkie z wyjątkiem jednego, którego Martin Mills rozgniótł wcześniej na białej ścianie nad pryczą. Zabił go zwiniętym w rulon egzemplarzem „The Times of India", kiedy już moskit opił się krwią. Krwawy ślad na ścianie rzucał się w oczy; ciemniał tuż pod wiszącym krucyfiksem, co wywoływało makabryczne wrażenie, że to wielka kropla krwi Chrystusa plami ścianę. Z braku doświadczenia Martin spalił ostatnie kadzidełko zbyt blisko pryczy. Kiedy wodził bezwiednie ręką po podłodze, palce natrafiły na wystygły popiół. Potem, gdy zapadł w krótki, niespokojny sen, dotknął twarzy. Było to jedyne wytłumaczenie jego zaskakującego wyglądu. Gdy przejrzał się w ospowatym lusterku nad umywalką, stwierdził, że jego twarz pokrywają ciemne smugi, jakby był wcieleniem Środy Popielcowej — albo jakby dotknął go jakiś duch, który przeszedł przez celę. Miał wrażenie, że plamy są oznaką jakiegoś szyderczego błogosławieństwa, z drugiej zaś strony czuł się jak nieszczery pokutnik. Kiedy napuścił wody do umywalki i zmoczył twarz, by się ogolić, sięgnął prawą ręką po brzytwę, lewą zaś po podłużny, niebiesko-zielony kawałek mydła, którego opalizujące barwy odbijały się jaskrawym refleksem od srebrnej mydelniczki. Okazało się, że jest to jaszczurka gad wskoczył mu na głowę, zanim misjonarz go jeszcze dotknął. Czując, jak przebiega mu po ciemieniu, Martin znieruchomiał ze strachu. Jaszczurka dała susa z czubka jego głowy na krucyfiks nad łóżkiem, a potem skoczyła z twarzy Chrystusa na uchylone żaluzje, przez które sączyło się światło porannego słońca, znacząc ukośnymi pręgami podłogę celi. Martin Mills porządnie się wystraszył; usiłując zrzucić jaszczurkę z głowy, przejechał sobie brzytwą po nosie. Lekki, ledwie wyczuwalny podmuch wzbił w powietrze popiół z kadzidełek. Martin patrzył na swoje odbicie, krew kapała do wody w umywalce. Już od

dawna nie używał żadnych kremów do golenia, wystarczało mu zwykłe mydło. Teraz z braku mydła ogolił się, zwilżając twarz zimną, różową od krwi wodą. 452 Była dopiero szósta. Do porannej mszy pozostawała jeszcze godzina. Pomyślał, że dobrze byłoby iść do kościoła wcześniej; jeśli nie jest zamknięty, można by usiąść cichutko w jednej z ławek - to zwykle pomagało. Ale głupi nos wciąż krwawił, a on nie chciał kapać krwią po całym kościele. Zapomniał zabrać ze sobą chusteczki - trzeba będzie parę kupić - a więc na razie posłużył się parą czarnych skarpetek. Choć były cienkie i kiepsko wchłaniały, to przynajmniej nie było na nich widać krwawych plam. Namoczył je w świeżej, zimnej wodzie i wykręcił tak, że były ledwie wilgotne. Potem zwinąwszy je w kulki, po jednej w każdej ręce, zaczął przykładać na przemian do skaleczonego nosa. Gdyby ktoś obserwował ubierającego się Martina Millsa, mógłby podejrzewać, że misjonarz pogrążony jest w głębokim transie; mniej delikatny obserwator powiedziałby, że ma do czynienia z półgłówkiem. Niezdarne wciąganie spodni (kiedy zawiązywał sznurowadła, trzymał skarpetki w zębach) i zapinanie koszuli z krótkimi rękawami, a więc czynności zwykle bardzo proste, w tym wypadku przybrały formę ciężkich, niemal heroicznych zmagań. Te niezgrabne wyczyny punktowane były nieustającym tamowaniem krwi skarpetkami. W drugiej od góry dziurce koszuli umieścił Martin Mills niczym odznakę srebrny krzyżyk, a ozdobę tę uzupełniał krwawy odcisk palca, bo skarpetki zdążyły mu już poplamić dłonie. Kościół był otwarty. Ksiądz rektor otwierał go co rano o szóstej, a więc Martin mógł sobie znaleźć bezpieczne miejsce i czekać na mszę. Przez chwilę przyglądał się ministrantom zapalającym świece. Siedział w ławce blisko środkowego przejścia, na przemian modląc się i tamując skarpetką krew. Zauważył, że deska do klękania jest opuszczana. Martin nie lubił takich klęczników z zawiasami, bo przypominały mu protestancką szkołę, do której Danny i Vera posłali go po ukończeniu Fessendena. Szkoła Świętego Łukasza należała do Kościoła episkopalnego i wobec tego, zdaniem Martina, trudno ją było nazwać szkołą o charakterze religijnym. Poranne nabożeństwo ograniczało się do odśpiewania pieśni, odklepania modlitwy i wysłuchania budującej okolicznościowej maksymy na dzień bieżący. Potem następowała dziwnie świecka ceremonia błogosławieństwa, które przypominało raczej kazanie mentora zalecającego pilną naukę i piętnującego 453 ściąganie od innych. Uczestnictwo w mszy niedzielnej było wprawdzie obowiązkowe, ale typowe dla kościoła episkopalnego nabożeństwo w kaplicy Świętego Łukasza nie miało w sobie nic podniosłego; nikt nawet nie klękał podczas modlitwy. Uczniowie rozpierali się w ławkach, pewnie nie byli nawet szczerymi wyznawcami swego Kościoła. Gdy Martin Mills próbował opuścić deskę do klęczenia, żeby pomodlić się, jak przystoi, na kolanach, koledzy przytrzymywali ją z całej siły. Deska służyła im jako wygodna podpórka pod nogi. Martin poskarżył się dyrektorowi szkoły, na co wielebny Rick Utley poinformował nowicjusza, że tylko katolikom i żydom ze starszych klas wolno uczestniczyć w nabożeństwach

celebrowanych w wybranych przez nich kościołach czy synagogach. Dopóki Martin nie zostanie „seniorem", musi mu wystarczyć kościół Świętego Łukasza innymi słowy, żadnego klękania nie będzie. W kościele Świętego Ignacego Martin opuścił deskę i modlił się na klęczkach. Ławka miała specjalne pulpity, na których spoczywały śpiewniki i modlitewniki; ilekroć krew kapnęła na okładkę leżącego przed nim śpiewnika, Martin przykładał jedną skarpetkę do nosa, drugą zaś wycierał okładkę. Modlił się do Boga o siłę potrzebną, żeby mógł pokochać swego ojca, bo zwykłe współczucie wydawało mu się niewystarczające. Choć Martin wiedział, że obowiązek pokochania matki jest ponad jego siły, modlił się jednak o to, by umiał jej przynajmniej wybaczyć. Modlił się też za Arifa Komę. Dawno już wybaczył Arifowi, ale co rano modlił się, żeby wybaczyła Turkowi także Matka Boska. Zawsze zaczynał tak samo: - Matko Przenajświętsza, to była moja wina! - W pewnym sensie historia misjonarza, tak jak fabuła Farrokha, inspirowana była przez Matkę Boską, jako że Martin otaczał ją czcią nieporównanie większą niż własną rodzicielkę. Gdyby to Verę zabiła figura Niepokalanej - a zwłaszcza gdyby tak pożądana strata nastąpiła wtedy, gdy osobowość chłopca była jeszcze nie ukształtowana - może nigdy nie zostałby jezuitą. Nos wciąż krwawił. Kropla krwi znów kapnęła na śpiewnik. Jeszcze raz misjonarz przyłożył do nosa skarpetkę. Postanowił nie wycierać okładki; pomyślał, że plamy krwi nadadzą śpiewnikowi specjalny charakter. W końcu religia, jaką wyznawał, tonęła w krwi - w krwi Chrystusa, świętych i męczenników. Byłoby wspaniale 454 zostać męczennikiem, pomyślał Martin. Zerknął na zegarek. Za pół godziny, jeśli dotrwa, uratuje go msza. Jeśli decyduje o tym gen, to jaki? W ramach realizowanej krok po kroku akcji ratowania Madhu z łap pana Garga, doktor Daruwalla zatelefonował do Taty Drugiego. Ale gin./położn. sekretarz powiedział Farrokhowi, że doktor właśnie operuje. Biedna pacjentka, pomyślał doktor Daruwalla. Farrokh nie chciałby, aby jakakolwiek z jego znajomych dostała się pod niepewnie prowadzony skalpel Taty Drugiego, bo zakładał (słusznie czy niesłusznie), że zabiegi chirurgiczne wykonywane przez tego lekarza są również drugiego gatunku. Szybko zorientował się, że sekretarz Taty Drugiego dostosował się do miernego poziomu, z którego słynął cały medyczny ród, ponieważ prosta prośba o jak najszybsze podanie wyników testów na HIV spotkała się z podejrzliwością i sprowokowała pojawienie się w głosie rozmówcy tonu protekcjonalnego. Sekretarz doktora Taty przedstawił się zresztą zaraz na wstępie jako pan Subhash. - Chce mieć wyniki w trybie ekspresowym? - zapytał doktora. - A czy zdaje sobie sprawę, że to będzie drożej? - Oczywiście! - odparł Farrokh. - Normalnie kosztuje czterysta rupii - poinformował pan Subhash doktora. - Ekspres kosztuje go tysiąc rupii. A może pacjentka płaci? - Nie, płacę ja. I chciałbym poznać wyniki jak najprędzej - odparł Farrokh.

- Normalnie trwa dziesięć dni do dwóch tygodni wyjaśnił pan Subhash. - Najlepiej robić partiami. Normalnie czekamy, aż jest czterdzieści próbek. - Ale w tym wypadku wolałbym, żebyście nie czekali - rzekł doktor Daruwalla. - Dlatego właśnie dzwonię, że wiem, jak się to zwykle robi. - Jeśli ELISA jest pozytywna, sprawdzamy wyniki metodą Western Błot. No wie, ELISA daje mnóstwo błędnych pozytywnych wyników — wyjaśnił pan Subhash. 455 - Wiem - rzekł doktor Daruwalla. - Jeśli ELISA będzie pozytywna, sprawdźcie jeszcze metodą Western Błot. - To przedłuży czas wyczekiwania na wyniki - zauważył pan Subhash. Tak, wiem - rzekł doktor Daruwalla. - Jeśli wynik jest negatywny, uzyskuje się go w ciągu dwóch dni - wyjaśniał niezmordowanie pan Subhash. - Oczywiście na pozytywny... -- Czeka się dłużej wiem! wrzasnął doktor Daruwalla. Proszę tylko o jak najszybsze przeprowadzenie testu. Dlatego dzwonię. - Tylko doktor Tata może polecić wykonanie testu rzekł pan Subhash. Ale oczywiście ja mu mówię, co pan potrzebuje. Dziękuję - rzekł doktor. - Czy coś jeszcze? - zapytał pan Subhash. Doktor miał coś jeszcze, ale zapomniał co. Na pewno sobie przypomni. - Proszę powiedzieć doktorowi Tacie, żeby się ze mną skontaktował. - A na jaki temat chce rozmawiać z doktorem Tatą? - zainteresował się pan Subhash. - Na temat, który może zainteresować tylko lekarza - powiedział oschle doktor Daruwalla. - Powtarzam mu - powiedział pan Subhash obrażony. Doktor Daruwalla postanowił, że już nigdy nie będzie krytykował kretyńskich matrymonialnych zabiegów Ranjita. Ranjit był kompetentny i uprzejmy. Poza tym żywił niezmienny entuzjazm wobec projektu doktora związanego z krwią karłów. Nikt oprócz niego nie poparł Farrokha w jego zamiarze prowadzenia genetycznych studiów - a już najmniej karły. Doktor Daruwalla musiał zresztą przyznać, że nawet jego własny zapał zaczyna słabnąć. Test ELISA był prosty w porównaniu z badaniami genetycznymi, bo te ostatnie trzeba było przeprowadzać na komórkach (a nie na serum). Niezakrzepła krew musiała być transportowana w temperaturze pokojowej. Próbki przewożono przez granice państw, a to wymagało wykonania potężnej roboty papierkowej. Pojemniki umieszczano zwykle w suchym lodzie, aby chronić białko. Ale w przypadku badań genetycznych wysyłanie krwi 456 karłów z Bombaju do Toronto było ryzykowne; zachodziła obawa, że komórki obumrą, zanim dotrą do miejsca przeznaczenia. Doktor Daruwalla rozwiązał ten problem, korzystając z pomocy Szkoły Medycznej w Bombaju. Powierzył przeprowadzenie badań i wykonanie slajdów tutejszym laboratoriom analitycznym. Laboratoria dostarczyły Farrokhowi gotowe zestawy zdjęć chromosomów;

przewiezienie do Toronto fotografii było już proste. Ale na miejscu, w Kanadzie, realizacja projektu traciła impet. Bliski przyjaciel i kolega po fachu - chirurg-ortopeda ze szpitala dziecięcego w Toronto - przedstawił Farrokha pewnemu genetykowi z uniwersytetu. Nawet ten kontakt okazał się jednak bezowocny, bo genetyk utrzymywał, że kod genetyczny tego typu karłowatości nie istnieje, a w każdym razie nie da się go zidentyfikować. Był w tym przekonaniu niezłomny. Wyobrażenie Farrokha, że uda mu się wyodrębnić kod genetyczny tej dominującej auto-somatycznej cechy uznał za czystą mrzonkę achondroplazja jest transmitowana przez pojedynczy dominujący gen autosomatyczny. Ten typ karłowatości to rezultat samoczynnej mutacji. W przypadku zaś samoczynnej mutacji nie istnieje zasadniczo ryzyko, że kolejne dziecko „normalnych" rodziców karzełka będzie również karłowate. Podobnie, „normalni" bracia i siostry achondroplastycz-nego karła nie muszą się obawiać, że ich potomstwo będzie karłowate. Jest natomiast bardzo prawdopodobne, że karłami będą dzieci karłów - co najmniej ich połowa. Co zaś do genetycznego kodu tej dominującej cechy, takowy nie istnieje. Doktor Daruwalla wiedział, że za mało wie o genetyce, żeby spierać się z genetykiem, kontynuował więc po prostu pobieranie próbek karlej krwi i wysyłał zdjęcia chromosomów do Toronto. Wspomniany naukowiec próbował go zniechęcić, ale nadal okazywał mu przyjaźń, jeśli nie współczucie. Należy dodać, że genetyk był kochankiem przyjaciela Farrokha i zarazem jego kolegi ze szpitala dziecięcego w Toronto, nazywanego przez nich Przechowalnią Chorych Bachorów. Przyjaciel Farrokha i genetyk byli parą gejów. Doktor Gordon Macfarlane, rówieśnik doktora Daruwalli, znalazł się w zespole ortopedów szpitala dziecięcego w tym samym 457 roku co Farrokh. Ich gabinety sąsiadowały ze sobą. Farrokh nienawidził prowadzenia samochodu, jeździł więc często do pracy i z pracy z Macfarlane'em; obaj mieszkali na Forest Hill. Na początku znajomości często zdarzały się komiczne sytuacje, kiedy Julia i Farrokh próbowali zainteresować Maca różnymi samotnymi lub rozwiedzionymi paniami. Sprawa seksualnej orientacji Macfarla-ne'a wyjaśniła się w końcu, kiedy ten przyszedł do nich na kolację ze swym przyjacielem. Doktor Duncan Frasier, genetyk-gej, zasłynął swoimi badaniami nad tak zwanymi chromosomami homoseksualizmu, bardzo trudnymi do zidentyfikowania. Frasier przywykł już do uszczypliwych komentarzy na ten temat. Studia biologiczne nad homoseksuali-zmem zazwyczaj denerwują większość lekarzy. Spory o to, czy homoseksualizm jest wrodzony, czy też nabywa się takich skłonności, zaprawione są zwykle podtekstami politycznymi. Konserwatyści odrzucają sugestie naukowców, że orientacja seksualna jest sprawą natury biologicznej; liberałowie ubolewają nad ewentualnymi nadużyciami medycznymi, jakie może spowodować wyodrębnienie genetycznego kodu homoseksualizmu - jeśli taki w ogóle istniał. Ale badania prowadzone przez doktora Frasiera doprowadziły go do bardzo ostrożnych i wyważonych konkluzji. Ludzie reprezentują tylko dwie „naturalne" orientacje seksualne jednej hołduje większość, drugiej mniejszość. Żadna, zdobyta w tym zakresie wiedza ani żadne osobiste doświadczenia czy odczucia nie przekonały doktora Frasiera, że

homoseksualizm lub heterosek-sualizm to kwestia wyboru. Seksualna orientacja nie jest „stylem życia". - Rodzimy się z zakodowanymi pragnieniami - i to różnymi - lubił powtarzać Frasier. Farrokha zainteresował ten problem. Zrażało go nieco to, że Frasier, tak zafascynowany poszukiwaniami genu homoseksualizmu, nie dawał mu żadnych nadziei na znalezienie genetycznego kodu typu karłowatości reprezentowanego przez Yinoda. Czasami podejrzewał, iż to, że Frasier nie interesuje się karłami, poświęcając się jednocześnie bez reszty badaniom nad gejami, podyktowane jest względami osobistymi. Mimo to ich przyjaźń pozostawała niewzruszona; kiedyś Farrokh zwierzył się swemu przyjacielowi, jak 458 bardzo nie lubi, kiedy używa się słowa „gay"' w nowym, potocznym znaczeniu, w odniesieniu do homoseksualistów. Ku jego zaskoczeniu Mac się z nim zgodził; uważał, że coś tak dlań ważnego jak homoseksualizm, powinno mieć własną nazwę, jednoznaczną. - „Gej" to takie puste słowo - powiedział. Niechęć doktora Daruwalli do tego słowa używanego w nowym znaczeniu była bardziej sprawą pokoleniową, niż kwestią jego uprzedzeń - taki przynajmniej sądził. Było to słowo, które uwielbiała - i którego nadużywała - jego matka, Meher. Doktora przygnębiało to, że ten staroświecki przymiotnik, który ma tyle synonimów, nabrał teraz zupełnie innego znaczenia. - Jak pomyśleć to i „straight" nie jest oryginalne - powiedział. Macfarlane roześmiał się, ale jego przyjaciel Frasier rzekł z goryczą: - Chcesz przez to powiedzieć, Farrokh, że akceptujesz nas dopóty, dopóki siedzimy cicho jak myszy pod miotłą, i pod warunkiem, że nie odważymy się mówić o sobie „geje", bo cię to drażni. Czy tak? — Ale oczywiście Farrokhowi chodziło o coś zupełnie innego. - Nie krytykuję waszych upodobań — odparł. - Po prostu nie lubię tego określenia. Nie rozwiało to nieufności Frasiera; jego wyrzut przypomniał doktorowi Daruwalli o zanegowaniu przez naukowca hipotezy, że da się wyodrębnić genetyczny kod najpospolitszego typu karłowatości. Kiedy Farrokh po raz ostatni przyniósł Frasierowi zdjęcia chromosomów karła, genetyk okazał jeszcze większy sceptycyzm niż zwykle. - Wykrwawisz te karły na śmierć, Farrokh - powiedział. - Dlaczego nie zostawisz tych odmieńców w spokoju? - Gdybym ja powiedział „odmieniec", pewnie byś się obraził - rzekł Farrokh. Ale czego innego można było się w końcu spodziewać? Niezależnie od tego, czy chodziło o geny gejów, czy karłów, genetyka była sprawą drażliwą. Gay (ang.) dosł.: wesoły; homoseksualista. Straight (ang.) dosł.: prosty; heteroseksualista. 459 Wszystko to kazało teraz Farrokhowi myśleć z niechęcią o własnym braku konsekwencji w

realizacji projektu. Nie uświadamiał sobie, że pojęcie „konsekwencji" (czy raczę] braku tejże) wzięło się z radiowego wywiadu, jakiemu przysłuchiwał się krótko poprzedniego wieczoru - z tej kompletnej bzdury z udziałem utyskującego pisarza. Ale w końcu doktor porzucił swe posępne rozmyślania nad problemem karlej krwi. Po raz drugi tego ranka podniósł słuchawkę i wybrał numer. Enigmatyczny aktor Było trochę za wcześnie, żeby dzwonić do Johna D., ale doktor nie zdążył powiedzieć mu dotąd o Rahulu. Chciał też uświadomić mu, jak ważne będzie uczestnictwo aktora w lunchu z detektywem Patelem i Nancy. Ku jego zaskoczeniu, telefon odebrał sam Inspektor Dhar, całkiem przytomny. — Już wstałeś? - zdziwił się doktor. - Co robisz? - Czytam sztukę, a właściwie dwie naraz - odparł John D. - A co ty robisz? Czy to nie pora krojenia cudzych kolan? Był to znów ten słynny, zdystansowany Dhar; doktor uświadomił sobie, że to on wykreował tę postać, chłodną i ironiczną. Bez żadnych wstępów zaczął przekazywać nowiny o Rahulu że jest teraz kobietą, że według wszelkiego prawdopodobieństwa dążenie do całkowitej zmiany płci zostało uwieńczone sukcesem. Ale John D. nie wydawał się tym zbytnio zainteresowany. Co zaś do propozycji wspólnego lunchu w klubie Duckworth, nawet perspektywa udziału w schwytaniu seryjnego mordercy (czy też morderczyni) nie wzbudziła jego entuzjazmu. - Mam jeszcze masę do przeczytania - powiedział. - Nie będziesz przecież czytać cały dzień - rzekł doktor. - A co to właściwie takiego? - Mówiłem ci już - dwie sztuki - odparł Inspektor Dhar. - Ach tak, musisz odrobić pracę domową - rzekł Farrokh. Domyślił się, że John D. uczy się ról, które zamierza zagrać w Schauspielhaus w Zurychu. Myśli pewnie o Szwajcarii, o swojej właściwej pracy. O powrocie do „domu". W końcu co go tu 460 trzymało? Jeśli pod presją groźby anonima zrezygnuje z członkostwa w klubie Duckworth, co z sobą pocznie? Zamknie się w „Taju" czy w „Oberoi"? Podobnie jak Farrokh, John D. żył w klubie Duckworth. — Ależ teraz, kiedy wiadomo, kto jest mordercą, byłoby absurdem rezygnować z przychodzenia do klubu! - zawołał. - Lada dzień go złapią! - Złapią j ą - poprawił go Inspektor. - No dobrze, jego czy ją, wszystko jedno - zniecierpliwił się Farrokh. - Rzecz w tym, że policja wie już, kogo szuka. Nie będzie więcej morderstw. - Myślę, że siedemdziesiąt naprawdę wystarczy - stwierdził John D. Był w nastroju, który doprowadzał doktora do białej gorączki. - No więc co to za sztuki? - zapytał poirytowany. - Gram w tym roku tylko dwie duże role - odparł John D. - Na wiosnę w sztuce Der Entertainer1 Osborne'a - gram tam Billy'ego Rice'a - a na jesieni Friedricha Hofreitera w Das wite Land2 Schnitzlera.

- Aha - powiedział Farrokh, choć tytuły nic mu nie mówiły. Wiedział tylko, że John Daruwalła jest ogólnie szanowanym, profesjonalnym aktorem i że Schauspielhaus Zurich to miejski teatr, znany ze swych inscenizacji klasycznych i współczesnych sztuk. Zdaniem Farrokha komedia sytuacyjna nie miała tam żadnych szans; zastanawiał się też, gdzie wystawiano więcej fars, w Bernhard czy w Theater am Hechtplatz - naprawdę słabo znał Zurych. Wiedział na ten temat tylko to, co powiedział mu brat, Jamshed, ten zaś nie był zapalonym teatromanem - przeważnie chodził oglądać na scenie tylko Johna D. Do tych prawdopodobnie dość kołtuńskich opinii Jamsheda dochodziły tylko nader skąpe informacje, jakie udało się wycisnąć ze skrytego Dhara. Doktor nie wiedział, czy dwie pierwszoplanowe role w roku to norma, czy też Dhar sam narzuca sobie ograniczenia. Aktor wyznał, że przyjął też dwie mniejsze rólki w sztukach Diirrenmatta i Brechta. Rok temu Der Entertałłier (The kntęrtainer] - sztuka Johna Osborne'a, wystawiana w Polsce pt. Musicball. ' Das weite Land sztuka Arthura Schnitzlera Obcy kraj. 461 zadebiutował jako reżyser - wystawił coś Maxa Frischa — i zagrał tytułową rolę w Yolpone Bena Jonsona. Za rok zamierzał wyreżyserować Wassę Żelaznową Gorkiego. Szkoda, że to wszystko musi być po niemiecku, pomyślał doktor Daruwalla. Jeśli nie liczyć niezwykłego sukcesu, jakim była rola Inspektora Dhara, John D. nigdy nie grał w filmach. Nie brał nawet udziału w próbnych zdjęciach. Czy to sprawa braku ambicji? zastanawiał się doktor. To, że aktor nie wykorzystuje przewagi, jaką daje mu jego doskonała angielszczyzna, wydawało się poważnym błędem. Ale John D. twierdził, że nie cierpi Anglii, i zarzekał się, że jego noga nie postanie w USA; do Toronto jeździł tylko po to, żeby odwiedzić Farrokha i Julię. Do Niemiec nie pojechał nawet na próbne zdjęcia. Wielu występujących gościnnie w Schauspielhaus Zurich aktorów obojga płci było Niemcami. Należała do nich Katharina Thalbach. Jamshed zdradził kiedyś Farrokhowi, że Johna D. łączy z Niemką romans, ale sam John zaprzeczył temu. Dhar nigdy nie pojawił się w teatrze na spektaklu niemieckiego zespołu ani też nigdy - o ile wiedział Farrokh - nie było w Schauspielhaus Zurich kobiety, z którą łączyłby go romans. Aktor przyjaźnił się ze słynną Marią Becker, ale nie był jej „przyjacielem". Zresztą doktor Daruwalla podejrzewał, że Maria Becker jest troszeczkę za stara dla Johna D. Jamshed doniósł kiedyś, że widział Johna D. na kolacji w Kronenhalle, z także słynną - i jak obliczał doktor, równą wiekiem Johnowi D. — Christiane Hórbiger. Farrokh podejrzewał jednak, że nie miało to znaczenia większego, niż spotkanie z kimkolwiek innym spośród stałego zespołu aktorskiego teatru w Zurychu. John D. przyjaźnił się też z Fritzem Schediwym, Peterem Ehrlichem i Peterem Arensem. Kilkakrotnie widziano go w restauracji z piękną Evą Rieck. Jamshed widywał go też często z reżyserem Gerdem Heinzem - i równie często z idolem miejscowej awangardy, Matthiasem Freiem. John D. jako aktor nie miał awangardowych ciągot, ale przyjaźnił się z Freiem, należącym do starszych przedstawicieli tego rodzaju teatru. Matthias Frei był reżyserem i okazjonalnie dramaturgiem, kimś w rodzaju programowo undergroundowego i hermetycznego faceta - tak

przynajmniej postrzegał go doktor Daru462 walla. Niemal rówieśnik Farrokha, Frei, wyglądał starzej i był zdecydowanie bardziej abnegacki, bardziej rozwichrzony. Jamshed opowiadał Farrokhowi, że John D. wynajmował nawet z Freiem mieszkania albo chaty w górach, dzieląc koszty na pół; jednego roku wyjeżdżali do Grisons, drugiego do berneńskiego Oberlandu. Być może to wspólne wynajmowanie kwater było dla nich wygodne, bo John D. wolał góry w sezonie narciarskim, a Matthias Frei lubił letnie włóczęgi. Doktor Daruwalla podejrzewał też, że przyjaciele Freia należeli do innego pokolenia niż znajomi Johna D. Ale i pod tym względem wyobrażenie Farrokha o świecie kultury, w którym John D. tak się zadomowił, było powierzchowne. Jeśli chodzi o życie uczuciowe aktora, jego powściągliwość w tym względzie była dla Farrokha dość niezrozumiała. Wydawało się, że łączą go zażyłe stosunki z pewną damą z wydawnictwa, o ile Farrokh dobrze pamiętał, szefową reklamy. Była to atrakcyjna, inteligentna kobieta, młodsza od Johna D. Od czasu do czasu wybierali się razem za granicę, ale nigdy do Indii; Indie były dla Dhara krajem, z którym łączyły go wyłącznie interesy. Nigdy razem nie mieszkali. I oto niedawno Farrokh dowiedział się, że owa dama i John D. są „po prostu przyjaciółmi". Julia podejrzewała, że John D. nie chce mieć dzieci i że właśnie to zrażało do niego w końcu większość młodych kobiet. Ale teraz, przed czterdziestką, John D. mógł związać się z kobietą w jego wieku lub nieco starszą, która zaakceptowałaby brak dziecka. Albo, jak twierdziła Julia, mógłby poznać jakąś miłą rozwódkę z dziećmi - już dorosłymi. Dla Johna D. byłby to ideał, zawyrokowała. Ale doktor był innego zdania. Inspektor Dhar nigdy nie wykazywał skłonności do wicia gniazdka. Wynajmowanie domków w górach, za każdym razem gdzie indziej, całkowicie mu wystarczało. Nawet w Zurychu starał się ograniczać to, co określa się jako prywatną, osobistą własność, do minimum. Jego mieszkanie - z którego można było dojść pieszo do teatru, jeziora, Limmatu i Kronenhalle - było również wynajęte. Nie chciał mieć samochodu. Był dumny jedynie ze zbioru oprawionych afiszów ze swoim nazwiskiem, a nawet dwóch czy trzech plakatów do filmów z Inspektorem Dharem; w Zurychu takie hinduskie plakaty mogły być dla znajomych Johna D. wielką atrakcją. Nie postało im w głowie, 463 że coś tak idiotycznego wywołuje zbiorową histerię widowni, 0 jakiej Schauspielhaus Ziirich mógł tylko marzyć. W Zurychu, jak zauważył Jamshed, Johna D. rozpoznawano rzadko; nie należał zresztą do najpopularniejszych członków zespołu. Nie był aktorem charakterystycznym, nie był także gwiazdorem. W restauracjach mogli go rozpoznać miłośnicy teatru, choć niekoniecznie znali jego nazwisko. Tylko dzieci, zwłaszcza po przedstawieniach komediowych, prosiły go o autografy, ale dzieci podsuwały programy do podpisu wszystkim aktorom. Jamshed twierdził, że Zurych nie jest zbyt łaskawy dla artystów. Nawet ostatnio wybuchł tam skandal, bo władze miasta postanowiły zamknąć Schauspielhaus Keller, bardziej

awangardowy teatr, do którego chodziła nieco młodsza publiczność. Wspomniany przyjaciel Johna D., Matthias Frei, nadał sprawie wielki rozgłos. Z tego, co mówił Jamshed, wynikało, że teatr ten miał zawsze problemy finansowe. Personel techniczny nie dostał dorocznej podwyżki; gdyby odeszli, trudno byłoby znaleźć kogoś na ich miejsce. Farrokh 1 Jamshed domyślali się, że wynagrodzenie Johna D. nie mogło być zbyt wysokie. Ale on oczywiście nie potrzebował pieniędzy - Inspektor Dhar był bogaty. Jakież miało dla niego znaczenie, że Schauspielhaus Ziirich był niedostatecznie subsydiowany przez miasto, banki, prywatnych sponsorów? Julia sugerowała też, że teatr dyskontuje po trosze sławę zdobytą w latach trzydziestych i czterdziestych, kiedy to stał się azylem dla uchodźców z Niemiec, nie tylko Żydów, lecz także socjaldemokratów i komunistów bądź wszystkich tych, którzy sprzeciwiali się nazistom i stracili z tego powodu pracę albo znaleźli się w niebezpieczeństwie. Były to czasy, kiedy nawet wystawienie Wilhelma Telia było aktem buntu, przedsięwzięciem niemal rewolucyjnym, symbolicznym atakiem na ideologię faszyzmu. Wielu Szwajcarów bało się w cokolwiek angażować, ale Schauspielhaus Ziirich w czasach, gdy przedstawienie Fausta Goethego mogło być przedstawieniem ostatnim, wykazał się dużą odwagą. Wystawiali też Sartre'a, von Hofmannstahla i sztuki młodego Maxa Frischa. Żydowski uchodźca Kurt Hirschfeld znalazł tu dom. Ale dziś, zdaniem Julii, wielu młodych intelektualistów uznawało teatr za zbyt staroświecki. Doktor Daruwalla podejrzewał, że ta „staroświeckość" 464 bardzo Johnowi D. odpowiada. Najbardziej zaś liczyło się dlań to, że w Zurychu nie był Inspektorem Dharem. Kiedy pytano hinduskiego gwiazdora filmowego, gdzie mieszka, bo wiadomo było, że w Bombaju spędza bardzo mało czasu, Dhar odpowiadał niezmiennie (i jak zawsze wymijająco), że w Himalajach - „wśród śniegów". Ale „śniegi" Johna D. były w Alpach i w mieście nad jeziorem. Doktor przypuszczał, że nazwisko Dhar pochodzi prawdopodobnie z Kaszmiru, ale ani on, ani Dhar nigdy w Himalajach nie byli. Teraz, pod wpływem nagłego impulsu, doktor postanowił zapoznać Johna D. ze swoją decyzją. - Nie będę już pisał scenariuszy o Inspektorze Dharze - poinformował aktora. - Zamierzam zwołać konferencję prasową i ujawnić się jako człowiek odpowiedzialny za stworzenie tej postaci. Chcę ogłosić zakończenie całej sprawy i uwolnić cię, że tak powiem, z tej matni. Jeśli nie masz nic przeciwko temu - dodał niepewnie. - Jasne, że nie - rzekł John D. - Ale niech prawdziwego mordercę znajdzie prawdziwy policjant - ty nie musisz się do tego wtrącać. - I nie będę! - rzekł doktor. - Gdybyś jednak przyszedł na ten lunch... Pomyślałem sobie, że możesz coś pamiętać. Masz przecież taką pamięć do szczegółów. -- O jakie szczegóły ci chodzi? - zapytał John D. - No wiesz, o cokolwiek, co zapamiętałeś w związku z Rahulem albo w ogóle z pobytem w Goa. Nie wiem, naprawdę - po prostu o różne rzeczy...

- Pamiętam tę hipiskę - powiedział Inspektor Dhar. Najpierw przypomniał sobie jej ciężar; ostatecznie zniósł ją po schodach w hotelu „Bardez" aż do hallu. Miała swoją wagę. Patrzyła mu cały czas w oczy, a poza tym bił od niej charakterystyczny zapach - zorientował się, że przed chwilą wzięła kąpiel. Potem, już w hallu, powiedziała: - Czy nie zechciałby pan wyświadczyć mi drobnej przysługi? - Pokazała mu wibrator, nie wyciągając go z plecaka; Dhar pamiętał szokujące rozmiary atrapy, której czubek celował wprost w niego. - To się odkręca - wyjaśniła; cały czas patrzyła mu w oczy. - Ale ja jestem za słaba. Wibrator był zakręcony tak mocno, że Dhar 465 musiał uchwycić go oburącz. A potem, gdy tylko poluzował czubek, powstrzymała go. Starczy. Nie będę już pana trudzić - powiedziała bardzo cicho. - Nie musi pan wiedzieć, co jest w środku. To było wcale niełatwe - wytrzymać jej spojrzenie, zmusić ją, żeby to ona spuściła wzrok. John D. skoncentrował się na wyobrażeniu sobie tego wielkiego wibratora w jej pochwie; liczył na to, że dziewczyna odczyta z jego oczu, o czym myśli. On odczytał z jej oczu - tak przynajmniej mu się wydawało - że igrała już wcześniej z niebezpieczeństwem i być może nawet wtedy ją to podniecało, ale teraz nie wydawało jej się już tak ekscytujące. W końcu Nancy odwróciła wzrok. - Nie mogę pojąć, co się przydarzyło tej hipisce! - wybuchnął nagłe doktor. - To nie do pomyślenia - taka kobieta z pod-komisarzem Patelem! - Warto by pójść na ten lunch, choćby po to, żeby zobaczyć, jak ona wygląda... po dwudziestu latach - rzekł Inspektor Dhar. On po prostu gra, pomyślał doktor. Dhara z pewnością nie obchodziło, jak wygląda Nancy; musiał myśleć o czymś innym. - A więc przyjdziesz? - zapytał. - Pewnie. Dlaczego nie? - odparł aktor. Ale Farrokh wiedział, że John D. nie jest tak obojętny, jak można by sądzić po głosie. Co do Inspektora Dhara, nie zamierzał on wcale rezygnować z lunchu w klubie Duckworth. Wolałby, żeby zamordował go Rahul, niż miałby zrzec się swego członkostwa pod wpływem groźby tak brutalnej, wetkniętej w usta martwego człowieka. Ważne było dlań nie to, jak wygląda teraz Nancy; Dhar był aktorem - profesjonalistą - i nawet wtedy, dwadzieścia lat temu, wiedział, że Nancy gra. Nie była taka, za jaką chciała uchodzić. Dwadzieścia lat temu nawet młody John D. mógł wyczuć, że jest przerażona i że blefuje. Teraz aktor chciał sprawdzić, czy Nancy wciąż jeszcze blefowała, czy wciąż udawała kogo innego. Może teraz, myślał Dhar, Nancy przestała grać; może po dwudziestu latach przeżyta zgroza znajdzie jakiś zewnętrzny wyraz. 466 Coś niezwykłego Była za piętnaście siódma, kiedy Nancy obudziła się w ramionach męża. Yijay trzymał ją w taki sposób, jak najbardziej lubiła; tak też uwielbiała się budzić. Zdziwiona była tym, jak

mocno i spokojnie spała tej nocy. Czuła Yijaya przytulonego do jej pleców - jego delikatne ręce trzymały ją za piersi, oddech poruszał lekko włosy. Penis detektywa Patela był sztywny, Nancy czuła w okolicach krzyża jego nikłe, ale uporczywe pulsowanie. Zdawała sobie sprawę z tego, jakie to szczęście mieć tak dobrego, tak czułego męża. Było jej przykro, że przysparza mu tylu kłopotów, że Yijay musi się tak poświęcać, żeby zapewnić jej poczucie bezpieczeństwa. Zaczęła poruszać biodrami; tak właśnie lubił się z nią kochać - wejść w nią od tyłu, kiedy ona leżała na boku. Ale tym razem podkomisarz nie zareagował na koliste ruchy jej bioder, chociaż skądinąd bezgranicznie wielbił jej nagie ciało - biel skóry, jasne włosy, bujność kształtów. Cofnął ręce, uwalniając jej piersi i w tym samym momencie (gdy się od niej odsuwał) Nancy zauważyła, że drzwi do łazienki są otwarte, choć kładąc się spać, zawsze je zamykali. W sypialni unosił się świeży, lekko mydlany zapach; najwyraźniej mąż zdążył już wziąć prysznic. Nancy odwróciła się przodem do Yijaya i dotknęła jego mokrych włosów. Nie patrzył jej w oczy. - Dochodzi siódma - powiedział. Detektyw Patel był zazwyczaj na nogach już przed szóstą i wychodził do swojego Wydziału Kryminalnego przed siódmą. Ale tego ranka pozwolił jej się wyspać; wziął prysznic, a potem położył się z powrotem do łóżka. Nancy pomyślała, że na pewno czekał, kiedy się obudzi, ale niekoniecznie, żeby się z nią kochać. - Co chcesz mi powiedzieć? - zapytała. - Czego mi jeszcze n i e powiedziałeś, Yijay? - To nic takiego. Tylko mały lunch - odparł Patel. - Jaki lunch? - M y zjemy lunch. W klubie Duckworth - wyjaśnił policjant. - Z doktorem, prawda? - rzekła Nancy. - Myślę, że i z aktorem - powiedział detektyw. - Och, Yijay! Nie, tylko nie z Dharem! - zawołała. - Dhar chyba jednak tam będzie - powiedział Yijay. - Obaj znali Rahula - wyjaśnił. Określenie, którego użył wczoraj w rozmowie 467 z doktorem (konfrontacja świadków), wydało mu się zbyt brutalne, powiedział więc: Chciałbym usłyszeć, co wy wszyscy z tego pamiętacie. Mogą wyjść na jaw pewne szczegóły, które ewentualnie pomogą mi... - zawahał się. Nie mógł znieść widoku Nancy, tak nagle odległej, tak nieobecnej. Nagle wstrząsnął nią szloch. - Nie wpuszczą nas do klubu - wykrztusiła. - Zaproszono nas jesteśmy gośćmi rzekł Patel. - Ale ci dwaj mnie zobaczą. Dla nich jestem potworem jęknęła Nancy. - Wiedzą, że jesteś moją żoną. Chcą mi po prostu pomóc. A co będzie, jeśli zobaczy mnie Rahul? - zapytała Nancy. Zawsze w końcu pojawiało się to pytanie. - A czy ty rozpoznasz Rahula? - odpowiedział pytaniem Patel. Uważał za wysoce nieprawdopodobne, żeby którekolwiek z nich go rozpoznało, ale pytanie nie było wcale tak chytre, jak by się wydawało; Nancy w odróżnieniu od Rahula nie była w przebraniu.

- Nie sądzę, ale kto wie... — powiedziała. Podkomisarz Patel ubrał się i wyszedł, pozostawiając nagą żonę w sypialni. Nancy zaczęła machinalnie przerzucać sukienki. Problem, co powinna włożyć do klubu Duckworth, stopniowo pochłonął ją całkowicie. Vijay obiecał, że wpadnie po nią po drodze z komisariatu, tak żeby nie musiała jechać do klubu sama. Detektyw wątpił jednak, czy słuchała, co do niej mówi. Postanowił, że przyjedzie do domu wcześniej, bo podejrzewał, że zastanie ją, wciąż nie ubraną, w sypialni. Miał nadzieję, że przynajmniej będzie bliższa decyzji, jaką włożyć sukienkę. Czasami (kiedy miała „dobry dzień") maszerowała do kuchni, jedynego pomieszczenia w domu, do którego docierało słońce, i tam kładła się na blacie, w długiej słonecznej plamie; promienie wpadały przez otwarte okno tylko przez dwie poranne godziny, ale to wystarczało, żeby się opaliła, jeśli oczywiście nie posmarowała się wcześniej jakimś ochronnym kremem. Kiedyś położyła się na blacie całkiem naga i jakaś kobieta z sąsiedztwa wezwała policję. Nazwała Nancy „bezwstydnicą". Odtąd Nancy zawsze coś wkładała, choćby jedną z koszul Yijaya. Czasami wkładała też okulary słoneczne, choć lubiła ładną, równą opaleniznę, a od okularów robiły jej się, jak mówiła, „oczy szopa". 468 Nigdy nie wychodziła na zakupy, bo, jak twierdziła, nagabują ją żebracy. Gotowała dobrze, ale zakupy robił Yijay. Nie dawała mu żadnych list; kupował, co mu przyszło do głowy, a potem ona zastanawiała się, co z tego zrobić. Raz czy dwa razy w miesiącu kupowała książki, najchętniej na stoiskach ulicznych przy Church-gate i na skrzyżowaniu ulic Mahatmy Gandhiego i Hornby'ego. Najbardziej lubiła książki z drugiej ręki, zwłaszcza pamiętniki, a wśród nich Waleczną wdowę z Radżu -- książkę opatrzoną notką wydawcy informującą o samobójstwie autorki. Kupowała też dużo powieści amerykańskich, na wyprzedaży; cena pojedynczej książki nie przekraczała zwykle piętnastu rupii, a zdarzało się, że płaciła tylko pięć. Twierdziła, że żebracy nie nagabują kupujących książki. Raz lub dwa razy w tygodniu Yijay brał ją gdzieś na obiad. Choć nie wydali jeszcze wszystkich pieniędzy z wibratora, uznali, że nie stać ich na drogie restauracje hotelowe, które były dla Nancy jedynymi miejscami publicznymi, gwarantującymi jej anonimowość. Tylko raz wyniknęła między nimi sprzeczka na tym tle; Yijay zasugerował, że Nancy woli restauracje w hotelach, bo może tam sobie wyobrażać, że jest turystką, kimś, kto bawi tu tylko przejazdem. Oskarżył ją o to, że nie chce żyć w Indiach i myśli o powrocie do Stanów. Odegrała się za to. Kiedy wybrali się po raz kolejny do lokalu, w którym bywali najczęściej do chińskiej restauracji „Kamling" przy Churchgate - Nancy przywołała właściciela i zapytała go, czy wie, że jej mąż jest podkomisarzem policji; chiński dżentelmen oczywiście wiedział Wydział Kryminalny był niedaleko, po drugiej stronie Crawford Market. - No dobrze - rzekła Nancy. - Dlaczego wobec tego nie proponuje nam pan nigdy poczęstunku na koszt firmy? Od tego czasu zawsze jadali tam za darmo, a obsługiwano ich po królewsku. Nancy stwierdziła, że za zaoszczędzone pieniądze mogą pójść co jakiś czas do jednej z restauracji hotelowych - a przynajmniej do hotelowego baru - ale mimo to zdarzało się to rzadko. Ilekroć

się jednak zdarzyło, Nancy bezlitośnie krytykowała jedzenie, wypatrywała także wśród gości Amerykanów i wyrażała się o nich z najwyższą pogardą. - Nie waż się więcej mówić, że chcę wrócić do Stanów, Yijay - powiedziała kiedyś. Nie musiała tego powtarzać; podkomisarz 469 nigdy więcej nie wysunął takiej sugestii i Nancy stwierdziła, że jest całkowicie usatysfakcjonowany; rzecz wymagała tylko jasnego postawienia sprawy. I tak właśnie sobie żyli, połączeni czymś w rodzaju kontrolowanej namiętności - pozostawiając pewne sprawy w sferze niedomówień. Uważali, by się wzajemnie nie ranić. Nancy czuła, że w gruncie rzeczy nie ma żadnego powodu, by perspektywa lunchu w klubie Duckworth tak ją rozstrajała. Włożyła jedną z sukienek, której na pewno nie włożyłaby do klubu; bielizną się nie przejmowała, bo wiedziała, że i tak będzie ją do ostatniej chwili zmieniać. Poszła do kuchni i zaparzyła sobie herbaty. Potem znalazła okulary słoneczne i wyciągnęła się na wznak na zalanym słońcem blacie. Nie osłoniła sobie twarzy umbrelką - w Bombaju trudno było dostać takie drobiazgi - ale postanowiła, że poleży tak tylko godzinkę, a po upływie pół godziny zdejmie okulary. Nie chciała, żeby zrobiły jej się „oczy szopa", ale pragnęła jednocześnie, by doktor Daruwalla i Inspektor Dhar zobaczyli, że jest zdrowa i zadbana. Żałowała, że nie mają mieszkania z ładnym widokiem; chciałaby bardzo móc podziwiać wschody i zachody słońca (na co właściwie oszczędzali pieniądze z wibratora?). Jako była mieszkanka Iowa, Nancy szczególnie ceniła sobie widok oceanu, widok na Zachód. Zamiast tego, wyglądając przez okno, widziała tylko inne kobiety w oknach innych mieszkań, wszystkie w ciągłym ruchu, zbyt czymś pochłonięte, żeby zwracać na nią uwagę. Miała nadzieję, że kiedyś rozpozna tę, która doniosła na nią na policję, choć właściwie nie wiedziała, po czym. Myśl ta sprowokowała inną: czy uda jej się rozpoznać Rahula. Bardziej niepokoiło Nancy to, że Rahul może rozpoznać ją. Co by było, gdyby Rahul zobaczył ją kiedyś samą, jak kupuje książki? Leżała na blacie, patrząc w słońce, aż do chwili, gdy skryło się za przyległy blok. No i teraz mam „oczy szopa", pomyślała, ale szybko pochłonęła ją inna obsesyjna myśl: że pewnego dnia znajdzie się tuż obok Rahula i nie będzie o tym wiedzieć, za to Rahul rozpozna ją bez trudu. To był koszmar. Zdjęła okulary, ale nadal leżała bez ruchu na wznak. Myślała o lekko skrzywionych ustach Inspektora Dhara. Wykrój tych ust był niemal idealny; pamiętała, że początkowo skrzywienie wydawa470 ło jej się sympatycznym, wręcz ośmielającym uśmiechem; dopiero po pewnym czasie uprzytomniła sobie, że to ironiczny grymas. Nancy wiedziała, że podoba się mężczyznom. W ciągu dwudziestu lat przybrała na wadze piętnaście funtów, ale rozłożyły się one w taki sposób, że tylko kobietę mogło coś podobnego martwić. Nie przytyła na twarzy, w biodrach czy w udach. Twarz Nancy była zawsze okrągła, ale pozostawała jędrna; piersi, zawsze ładne - teraz, z punktu widzenia mężczyzn, były

jeszcze lepsze, oczywiście większe. Biodra stały się nieco pełniejsze i kibić straciła dawną smukłość, a liczne okrągłości przydały całej sylwetce zmysłowości. Talia, choć już nie tak szczupła, pozostawała przy wydatnych piersiach i biodrach wyraźnie zaznaczona. Nancy była w wieku Dhara; nie miała jeszcze czterdziestki, ale wyglądała na młodszą, nie tylko dzięki jasnym włosom i karnacji. Decydowała o tym także jej nerwowość. Była niezgrabna w ruchach, jak nastolatka, która wyobraża sobie, że wszyscy na nią patrzą. Wynikało to ze stałego poczucia, że dokądkolwiek pójdzie, ciągle obserwuje ją Rahul. W obliczu dużych zbiorowisk lub w nowym miejscu, gdzie ludzie - zarówno mężczyźni, jak kobiety - zaczynali jej się przyglądać, była tak spięta, że z trudem wydobywała z siebie słowa. Wyobrażała sobie, że ludzie gapią się na nią, bo wygląda groteskowo; kiedy była w nieco lepszym nastroju, myślała, że jest po prostu gruba. A ilekroć znalazła się w towarzystwie kogoś nieznajomego, zawsze przypominała sobie pogardliwy uśmieszek Dhara. Była wtedy, przed dwudziestu laty, bardzo ładną dziewczyną, ale on tego nie zauważył. Pokazała mu wielki wibrator i poprosiła go (w sposób dość znaczący), żeby go rozkręcił. Dodała, że nie będzie go już trudzić, że nie chce, żeby zobaczył, co jest w środku. A jednak w tym jego uśmieszku nie było cienia zainteresowania jej osobą. Nancy uważała wręcz, że czuł do niej odrazę. Weszła do sypialni i tam zdjęła nie zaakceptowaną sukienkę. Znów była naga. Dziwiła się samej sobie, że tak bardzo zależy jej na jak najlepszym zaprezentowaniu się Dharowi; zawsze wydawało jej się, że go nienawidzi. Ale jakiś przedziwny wewnętrzny imperatyw skłaniał ją, by ubrać się specjalnie dla niego. Nancy wiedziała, że Dhar nie jest prawdziwym inspektorem, ale była przekonana, że ma on pewne szczególne zdolności. Wierzyła, że tym, który schwyta 471 mordercę, nie będzie bynajmniej jej ukochany mąż, Vijay Patel, że bohaterem nie okaże się też ten śmieszny doktorek. Nie było w tym żadnych racjonalnych przesłanek - niczego poza ekspresją grymasu Dhara ale Nancy wiedziała, że to on doprowadzi Rahula do zguby. Ale jakie były właściwie upodobania Dhara? Pewnie pociągają go rzeczy niezwykłe, pomyślała. Jej brzuch porastał jasny puszek, sięgający od wzgórka łonowego do wyjątkowo głęboko schowanego pępka. Kiedy Nancy natarła brzuch olejkiem kokosowym, to osobliwe futerko pociemniało nieco i stało się bardziej widoczne, [eśli włoży sari, pępek pozostanie odsłonięty. Może Dharowi spodoba się jej pokryty puszkiem pępek? Nancy wiedziała, że Yijayowi się podobał. 472 19 MATKA BOŻA ZWYCIĘSKA Kolejny (a) autor (ka) w postukiwaniu zakończenia Druga pani Dogar także podejrzewała Dhara o szczególne upodobania seksualne. Byłego Rahula przyprawiało o głęboką frustrację to, że Dhar nie odwzajemniał awansów świeżo upieczonej mężatki. I choć zarówno zdegustowany pan Sethna, jak doktor Daruwalla byli świadkami tych daremnych umizgów pani Dogar, żaden z wymienionych dżentelmenów nie doceniał jej konsekwencji w dążeniu do celu. Były Rahul nie mógł się tak łatwo pogodzić z

afrontem. Kiedy Farrokh zmagał się z początkiem swego pierwszego ambitnego scenariusza do pierwszego artystycznego filmu, druga pani Dogar przystąpiła do szkicowania swojej historii, knucia własnej intrygi. Poprzedniego wieczoru w klubie Duckworth głośno karciła swego męża za brak umiaru w piciu. Pan Dogar wypił tyle co zwykle, jedną whisky i dwa piwa, był więc zdziwiony oskarżeniami żony. - Ty miałeś dzisiaj prowadzić - to ja miałam dziś pić! - złościła się. Mówiła wyraźnie, umyślnie w obecności wiecznie zdegustowanego pana Sethny - słyszał ją też jeden z kelnerów i pikolak - demonstrując swe niezadowolenie akurat w takim momencie, gdy ucichły inne rozmowy w Ogrodzie dla Pań, w którym siedzieli jeszcze tylko pogrążeni w smutku państwo Bannerjee. 473 Państwo Bannerjee spożywali późną kolację, bez alkoholu; śmierć pana Lala wstrząsnęła panią Bannerjee zbyt silnie, żeby mogła przygotować posiłek w domu. Ich rwana rozmowa obracała się wokół jednego tematu: jak można by pocieszyć wdowę po panu Lalu. Państwo Bannerjee nigdy by nie przypuścili, że ordynarny wybuch drugiej pani Dogar był nacechowany podobną premedytacją, jak jej zamiar rychłego połączenia się z panią Lal w jej wdowieństwie. Dawny Rahul poślubił bowiem pana Dogara, kierowany nieprzepartym pragnieniem zostania wdową po nim. Teraz pani Dogar zwróciła się, również ostentacyjnie i z rozmys-łem, do pana Sethny: - Drogi panie Sethna, czy mógłby pan łaskawie wezwać taksówkę? Mój mąż nie jest zdolny zasiąść za kierownicą. - Promilo, błagam cię... - zaczął pan Dogar. - Daj mi kluczyki - rozkazała. - Możesz jechać taksówką ze mną albo zamówić osobną, ale nie będziesz prowadził. Pan Dogar wręczył jej potulnie kluczyki. - A teraz siedź tu - nie ruszaj się i nigdzie nie łaź - powiedziała pani Dogar. Sama wstała. Czekaj na mnie - poleciła jeszcze raz mężowi, zdyskwalifikowanemu nadwornemu kierowcy. Osamotniony pan Dogar zerknął w stronę państwa Bannerjee, ale ci odwrócili wzrok; nawet kelner nie patrzył na potępionego pijaka, pikolak zaś wymknął się chyłkiem, by zapalić gdzieś w głębi ogrodu. Tymczasem Rahul wyliczał, ile czasu zajmie mu cała akcja. Wszedł (czy raczej weszła, jeśli uznamy, że zewnętrzne cechy anatomiczne decydują o przynależności do określonej płci) do toalety męskiej, drzwiami z hallu. Wiedziała, że nikogo tam nie ma, bo nikt z obsługi nie miał prawa wstępu do tych toalet - oprócz pana Sethny, któremu sikanie razem z najętymi pracownikami było tak wstrętne, że korzystał bez skrupułów z wszelkich pomieszczeń i urządzeń opatrzonych napisem: TYLKO DLA CZŁONKÓW KLUBU. Stary steward panoszył się w klubie Duckworth bardziej, niż którykolwiek z członków. Ale pani Dogar wiedziała, że pan Sethna jest teraz zajęty zamawianiem taksówki. Od czasu jak stała się kobietą, pani Dogar ulżyło, że nie musi korzystać z męskiej toalety w

klubie Duckworth; jej wystrój nie 474 wydawał jej się tak przyjemny, jak wystrój toalety dla pań - pani Dogar nienawidziła na przykład tapety w toalecie męskiej. Uważała zdobiący ją motyw polowania na tygrysy za brutalny i głupi. Przeszła obok pisuarów, kabin i umywalek do pogrążonej w mroku szatni, przylegającej do głównego budynku i baru; pomieszczenie to było w nocy nieczynne, a pani Dogar chciała mieć pewność, że potrafi poruszać się po nim w ciemnościach. Wielkie okna z szybami z matowego szkła przepuszczały nikłą księżycową poświatę odbitą od powierzchni kortów i nieczynnego, remontowanego właśnie basenu, pustej, wybetonowanej jamy z kupą gruzu w głębszym końcu. Klubowicze robili zakłady, czy basen będzie gotów do użytku przed nadchodzącą porą upałów. Pani Dogar miała wystarczająco dużo światła, by móc otworzyć drzwi prowadzące do klubu; znalezienie klucza nie zajęło jej nawet minuty, potem zamknęła drzwi ponownie. To była próba. Odszukała teraz szafkę pana Dogara i otworzyła ją najmniejszym kluczykiem, który bez trudu odszukała po omacku, choć było na tyle jasno, że mogła go wśród innych wypatrzyć; wybrana przez nią noc mogła być bezksiężycowa. Widziała całkiem wyraźnie sportową kapliczkę sprokurowaną ze starych kijów golfowych. Były to kije słynnych zmarłych golfistów i mniej słynnych żyjących, którzy przestali uprawiać ten sport. Pani Dogar musiała się upewnić, że kije da się łatwo zdjąć ze ściany. Ostatecznie upłynęło parę ładnych lat od czasu, gdy Rahul odwiedzał szatnię; ostatnio był tu jako chłopiec. Stwierdziwszy z satysfakcją, że z kijami nie będzie problemu, pani Dogar wróciła do toalety, upewniwszy się uprzednio, że nie korzysta z niej pan Sethna ani pan Bannerjee. Wiedziała, że jej mąż nie ruszy się od stolika; zawsze robił to, co mu kazała. Przekonawszy się, że również w hallu nie ma nikogo, wróciła do Ogrodu dla Pań. Skierowała się prosto do stolika państwa Bannerjee - których nie znała osobiście - i szepnęła: - Przepraszam za to przedstawienie. Ale kiedy on doprowadzi się do takiego stanu, zamienia się po prostu w dziecko -• jest tak stetryczały, że nie można mu już ufać. Nie tylko zresztą wtedy, kiedy siada za kierownicą. Pewnego wieczoru, po kolacji, ledwie go powstrzymałam, żeby nie wskoczył do basenu - i to w ubraniu. 475 - Do pustego basenu? - zdumiał się pan Bannerjee. - Cieszę się, że pan to rozumie - odparła pani Dogar. - Właśnie o tym mówię. Jeśli nie będę traktować go jak dziecka, gotów zrobić sobie krzywdę. Wróciła do męża, pozostawiając państwa Bannerjee utwierdzonych w przekonaniu o zgrzybiałości pana Dogara i o jego autodest-rukcyjnych skłonnościach - gdyż znalezienie zwłok jej męża w pustym basenie klubowym było jedną z możliwych puent szkicowego na razie projektu, nad którym druga pani Dogar tak wytrwale pracowała. Jak każdy dobry fabularzysta, sygnalizowała z góry pewne rozwiązania. Wiedziała też, że musi mieć w zapasie kilka wariantów zakończenia, i te alternatywne wersje już kłuły się w jej głowie. - Przykro mi, że muszę cię tak traktować, mój drogi, ale bądź łaskaw nie ruszać się z miejsca,

a ja zobaczę, co z naszą taksówką - powiedziała do męża. Pan Dogar był kompletnie oszołomiony. Choć jego druga żona przekroczyła pięćdziesiątkę, była jeszcze, przynajmniej w jego oczach, młoda; sędziwy dżentelmen zbliżał się do osiemdziesiątki, wdowcem zaś był od lat dziesięciu. Podejrzewał, że taka huśtawka nastrojów to zachowanie charakterystyczne dla wszystkich młodszych kobiet. Zastanawiał się też, czy przypadkiem rzeczywiście nie wypił za dużo. Pamiętał, że jego nowa żona straciła brata w wypadku samochodowym we Włoszech; nie był tylko pewien, czy miało to coś wspólnego z nadużyciem alkoholu. Teraz Rahul szeptał coś na ucho panu Sethnie, który szczerze nie cierpiał kobiet szepczących na ucho mężczyznom - obojętne z jakich powodów. - Mój drogi panie Sethna - mówiła druga pani Dogar. Mam nadzieję, że wybaczy mi pan moje agresywne zachowanie, ale mój mąż nie jest teraz zdolny poruszać się samodzielnie po klubie, a co dopiero prowadzić samochód. Jestem pewna, że to przez niego zwiędły te kwiaty. Pana Sethnę zaszokowało to oskarżenie, ale był gotów w nie uwierzyć. Coś lub ktoś zniszczyło przecież kwiaty. Jakiś nierozpoznany pomór dotknął bugenwillę. Szef ogrodników stanął wobec nie lada zagadki, l oto wreszcie zagadka została wyjaśniona: to pan Dogar sikał na kwiaty! 476 - Nie może... utrzymać moczu? - zapytał pan Sethna. - Ależ skąd - odparła pani Dogar. - Robi to umyślnie. - Niszczy kwiaty z premedytacją? - zdziwił się pan Sethna. - Cieszę się, że się rozumiemy - rzekła pani Dogar. - Biedaczy-sko. Wskazała szerokim ruchem ręki na pole golfowe. — Naturalnie chodzi tam po zmroku, l tak jak pies, zawsze w te same miejsca! - Pewnie znaczy terytorium - domyślił się pan Sethna. - Cieszę się, że się rozumiemy - powtórzyła pani Dogar. - No, gdzie ta nasza taksówka? Kiedy już państwo Dogarowie znaleźli się w taksówce, sędziwy małżonek nie był pewien, czy powinien przepraszać, czy zrzędzić. Ale zanim się na cokolwiek zdecydował, młoda żona zaskoczyła go po raz kolejny. Och, mój drogi, nigdy więcej nie doprowadzaj do tego, żebym musiała traktować cię w ten sposób - i to publicznie! Co za wstyd! - zawołała. - Gotowi pomyśleć, że ja cię terroryzuję. Nie powinieneś był do tego dopuścić. Jeśli jeszcze kiedyś ci powiem, że nie możesz prowadzić, masz... słuchasz mnie czy jesteś zbyt pijany? - Nie... to znaczy tak, słucham - rzekł pan Dogar. - Nie, nie jestem pijany — zapewnił ją. - Masz rzucić kluczyki na podłogę i kazać mi, żebym je podniosła, tak jakbym była twoją służącą - instruowała go pani Dogar. - Co takiego? - zdumiał się pan Dogar. - Potem masz mi powiedzieć, że zawsze nosisz przy sobie zapasowe kluczyki i że będziesz prowadził, kiedy ci się tylko spodoba. A potem każ mi, żebym sobie poszła precz - powiedz, że nie odwieziesz mnie do domu, choćbym cię błagała na kolanach! - ciągnęła pani Dogar. - Ależ Promilo, ja nigdy... - zaczął pan Dogar, ale żona przerwała mu w pół słowa.

- Obiecaj mi tylko jedno - że już nigdy nie okażesz słabości - rzekła. Potem ujęła jego twarz w dłonie i pocałowała go w usta. - Najpierw powinieneś kazać mi, żebym wzięła dla siebie taksówkę - i siedzieć przy stole z taką miną, jakbyś się gotował z wściekłości. Potem masz iść do toalety i umyć twarz. - Umyć twarz? - Nie cierpię zapachu jedzenia na twojej twarzy - powiedziała pani Dogar. - Po prostu umyjesz twarz - mydłem i ciepłą wodą. 477 Potem przyjedziesz do domu. Będę na ciebie czekać. Tak masz mnie traktować. Tylko najpierw masz umyć twarz. Przyrzeknij mi. Od lat pan Dogar nie był tak podniecony ani też tak zdezorientowany. Trudno zrozumieć te młode kobiety, pomyślał, ale tak czy inaczej warto próbować. Rahul był już teraz pewien, że pierwsza wersja planu jest pierwszorzędna. Następnym razem pan Dogar na pewno zrobi tak, jak mu kazała: zachowa się po chamsku i odeśle ją do domu. Ale ona nie pojedzie taksówką dalej, niż do rozwidlenia alejki prowadzącej do klubu, a może tylko do trzech czwartych długości podjazdu - tak, żeby wydostać się poza krąg światła latarni. Powie kierowcy, żeby zaczekał na nią, bo zapomniała torebki. Przejdzie przez murawę obok pierwszego dołka pola golfowego i wejdzie do budynku tylnymi drzwiami, które wcześniej otworzy z klucza. Zdejmie buty i przejdzie po cichu przez szatnię, po czym odczeka chwilę, aż usłyszy, jak jej mąż myje twarz. Wtedy zabije go albo jednym ciosem „muzealnego" kija golfowego z szatni, albo (jeśli będzie to możliwe) złapie go za włosy i roztrzaska mu czaszkę 0 umywalkę. Drugi wariant odpowiadał jej bardziej, bo wolałaby zakończenie z basenem. Nie zapomni o dokładnym spłukaniu umywalki, potem wytaszczy ciało przez tylne drzwi i wrzuci je do pustego basenu, w jego głębszym końcu. Taksówka nie będzie czekać zbyt długo - najwyżej dziesięć minut. Zabicie męża kijem golfowym byłoby jednak łatwiejsze. Po zatłuczeniu go mogłaby mu włożyć dwurupiowy banknot do ust 1 upchnąć ciało w jego własnej szafce. Banknot, który już nosiła w torebce, miał wypisany na maszynie pod numerem serii komunikat: ... DLATEGO, '/M DHAR POZOSTAJE CZŁONKIEM KLUBU To, na co się zdecyduje, było intrygujące dla niej samej, bo choć podobał jej się wariant „przypadkowej" śmierci w basenie, to jeszcze bardziej pociągało ją „znaczące" morderstwo popełnione na kolejnym klubowiczu, zwłaszcza, gdyby Dhar nie zrezygnował do tego czasu z członkostwa. Druga pani Dogar była zaś pewna, że Dhar nie zrezygnuje, w każdym razie tak długo, jak długo nie skłoni go do tego kolejne morderstwo. 478 Jak to bylo ^ panem Lalem Nazajutrz rano, przed siódmą, pojawił się w drzwiach klubu Duckworth nie kto inny, jak wielce zakłopotany i najwyraźniej wyczerpany pan Dogar, modelowy wręcz okaz osobnika

dręczonego kacem. Ale to me alkohol tak go wykończył. Wykończyła go pani Dogar, która rzuciła się na niego, me czekając nawet, aż odjedzie sprzed domu taksówka, a pan Dogar otworzy drzwi odzyskanym kluczem. Mieli szczęście, że służba nie wzięła ich za jakichś intruzów, bo pani Dogar natarła na męża już w hallu, zdzierając z niego i z siebie ubranie, zanim weszli do mieszkania. Potem zmusiła starego, by gonił ją po schodach, a następnie okraczyła go na podłodze w sypialni, nie pozwalając mu nawet podpełznąć do oddalonego o niespełna metr łóżka i nie schodząc z niego nawet na chwilę. Był to oczywiście drugi z możliwych wariantów - zawał na skutek nadmiernego podniecenia, sprowokowanego z premedytacją przez Rahula. Ale druga pani Dogar stwierdziła po namyśle, że nie będzie czekać na „naturalne" zejście męża. To byłoby po prostu zbyt nudne. Gdyby zdarzyło się przypadkiem w ciągu najbliższych dni, w porządku. Jeśli nie, zawsze pozostawał kij golfowy i finał w szafce. Bawiło ją wyobrażanie sobie, jak znajdują ciało. Zawiadomiłaby, kogo trzeba, że nie wrócił na noc do domu. Znaleźliby jego samochód na klubowym parkingu. Personel opowiedziałby, co zaszło pomiędzy Dogarami po kolacji; pan Sethna przekazałby bez wątpienia garść bardziej poufnych informacji. Możliwe, że nikomu me przyszłoby do głowy, by szukać ciała pana Dogara w szafce, dopóki nie zaczęłoby cuchnąć. Ale wersja z basenem też intrygowała Rahula. Państwo Bannerjec zeznaliby, że stary dureń znany był ze skłonności do nurkowania. Przecież sama pani Dogar mogłaby to potwierdzić. Dla niej najtrudniejszą sprawą byłoby zachować powagę. A plotka, że stary pan Dogar podlewał bugenwillę, została już puszczona w obieg. Zawstydzony pan Dogar zjawił się w klubie Duckworth, żeby odebrać samochód, wcześniej jednak zwrócił się do pana Sethny, dla którego już sam pomysł odlewania się na wolnym powietrzu był odrażający: 479 - Czy odniósł pan wczoraj wrażenie, że byłem pijany, panie Sethna? - zapytał wyniosłego stewarda. - Jest mi niezmiernie przykro... jeśli zachowywałem się nierozsądnie. - Naprawdę nic się nie stało - odparł chłodno pan Sethna. Rozmawiaj już z ogrodnikiem o bugenwilli. Gamoń potwierdził, że rzekoma zaraza dotknęła tylko wyizolowane kępy. Spustoszenia występowały przy piątym i dziewiątym dołku, czyli w miejscach niewidocznych ani z jadalni i głównego budynku, ani z Ogrodu dla Pań. Jeśli zaś chodzi o bugenwillę otaczającą ogród, był w niej tylko jeden prześwit, akurat w miejscu niewidocznym z jakiegokolwiek pomieszczenia klubowego. Pan Sethna uznał, że to przydawało wiarygodności teorii pani Dogar - biedny pan Dogar rzeczywiście sikał na kwiatki. Staremu stewardowi nie przyszłoby do głowy, że jakakolwiek kobieta nawet tak wulgarna przedstawicielka tej płci jak pani Dogar - mogła się dopuścić tak ciężkiego przestępstwa. Ale morderczyni nie była amatorką w sztuce subtelnego sygnalizowania rozwoju wypadków i konstruowania intrygi. Od miesięcy systematycznie masakrowała bugenwillę. Jedną z licznych rzeczy, jakie podobały się nowej pani Dogar w nowej sytuacji, było to, że nosząc sukienki, mogła obejść się bez bielizny. Jedyną rzeczą, jakiej żałowała z dawnych czasów, było posiadanie penisa, co ułatwiało oddawanie moczu na wolnym powietrzu. Ale

posikiwanie na wybrane, ukryte partie bugenwilli nie było tylko sprawą kaprysu. Oddając się temu osobliwemu zajęciu, pani Dogar miała wciąż w pamięci większe przygotowywane przedsięwzięcie. Jeszcze zanim nieszczęsny pan Lal przydybał ją przykucniętą w zaroślach przy fatalnym dziewiątym dołku (który już od pewnego czasu był swoistą nemezis pana Lala), powzięła pewien plan. Od wielu tygodni nosiła w torebce dwurupiowy banknot z pierwszą, wypisaną na maszynie groźbą pod adresem ogółu klubowiczów: UMRZE WIĘCEJ CZŁONKÓW KLUBU, JEŚLI DHAR POZOSTANIE JEGO CZŁONKIEM. Zawsze uważała, że najłatwiej będzie jej zamordować tego, kto natknie się na nią w ustronnym miejscu, gdy ona będzie sikać. Przypuszczała, że zdarzy się to wieczorem, w ciemnościach. Wyobrażała sobie też, że będzie to ktoś młodszy od pana Lala, ktoś kto wypił za dużo piwa 480 i po ciemku zboczył z pola golfowego w krzaki - wiedziony tą samą potrzebą, która przywiodła tu ją, panią Dogar. Wyobrażała sobie nawet krótki flirt - ci młodsi najlepiej się do tego nadawali. Ach! A więc pan też? jeśli powie mi pan, co pana pociąga w robieniu tego w plenerze, ja powiem, co pociąga mnie! Albo inaczej: Co jeszcze lubi pan robić w plenerze? Roiła też sobie, że doszłoby do pocałunku i odrobiny pieszczot; lubiła pieszczoty. Potem zabije go, ktokolwiek to będzie, i wetknie mu banknot w usta. Nigdy jeszcze nie udusiła mężczyzny, choć była pewna, że przy swojej krzepie nie miałaby z tym problemu. Nie przepadała za duszeniem kobiet - a w każdym razie nie ceniła sobie tego tak, jak zwykłego, potężnego ciosu tępym narzędziem - ale bardzo zależało jej na tym, żeby udusić mężczyznę, bo chciała sprawdzić, czy prawdziwa jest pogłoska, że mężczyzna szczytuje w chwili, gdy się go dusi. Ku jej rozczarowaniu stary pan Lal nie dostarczył jej okazji ani do przelotnego flirtu, ani do debiutu w duszeniu mężczyzn. Pani Dogar była tak leniwa, że rzadko robiła sobie sama śniadanie. Choć jej mąż oficjalnie przeszedł na emeryturę, w dalszym ciągu udawał się wczesnym rankiem do swego biura, a wtedy ona folgowała swemu zwyczajowi sikania na polu golfowym, zanim jeszcze pojawili się na nim najbardziej zapaleni amatorzy golfa. Potem wypijała herbatę, zjadała trochę owoców w Ogrodzie dla Pań i szła do siłowni poćwiczyć z ciężarami i ze skakanką. Poranny atak starego pana Lala na bugenwillę przy dziewiątym dołku był dla niej całkowitym zaskoczeniem. Pani Dogar właśnie skończyła; wynurzywszy się spośród kwiecia, ujrzała nieoczekiwanie starego pierdołę, który niezdarnie przedzierał się przez gąszcz splątanych pnączy. Pan Lal szukał w tej istnej dżungli miejsca szczególnie trudnego, w którym mógłby ulokować głupią piłkę. Kiedy podniósł wzrok, stała przed nim druga pani Dogar. Przestraszył się tak, iż przez moment myślała, że nie będzie musiała go zabijać. Złapał się za serce i cofnął o kilka kroków. Pani Dogar! - zawołał. Co z panią? Czy ktoś... czy ktoś panią napastował? -- W ten sposób podsunął jej pewien pomysł; sari pani Dogar było wciąż podkasanc powyżej bioder. Udając zakłopotanie, obciągnęła je pospiesznie. 481

Och, panie Lal! Dzięki Bogu, że to pan! - zawołała. Zostałam... wykorzystano mnie! Świat się kończy, pani Dogar! Ale jak mógłbym pani pomóc? Na pomoc! zaczął wrzeszczeć stary. - Och, nie, niech pan nie krzyczy! Nie zniosłabym, gdyby mnie jeszcze ktoś zobaczył - tak strasznie się wstydzę! - powiedziała tonem intymnego zwierzenia. - Jak wobec tego mogę pani pomóc? pytał bezradnie pan Lal. - Sprawia mi ból chodzenie - wyznała. Byli bardzo brutalni. - A więc było ich kilku! - wykrzyknął starzec. - Może gdyby pożyczył mi pan jeden z kijów... mogłabym oprzeć się jak na lasce zasugerowała pani Dogar. Pan Lal już miał wręczyć jej swój, który właśnie trzymał, ale zmienił zamiar. Najlepszy będzie inny, putter! oświadczył. Dostał biedaczy-sko zadyszki od krótkiego truchtu do torby z powrotem, przez splątane, zmasakrowane pnącza. Był znacznie niższy od pani Dogar. Wsparła się jedną ręką na jego ramieniu, w drugiej dzierżyła kij. W ten sposób mogła kontrolować ponad jego głową i okolice dziewiątego dołka i całe pole golfowe; nie było tam nikogo. Może pani spocznie na murawie, a ja pobiegnę po wózek zaproponował pan Lal. - Dobrze, dziękuję, niech pan biegnie zgodziła się. Ruszył zdecydowanie, ale ona stała tuż za nim. Nie zdążył uczynić nawet paru kroków, gdy potężne uderzenie kija pozbawiło go przytomności. Trafiła go za uchem. Kiedy upadł, rąbnęła go prosto w skroń - gdy uderzała po raz drugi, miał wciąż otwarte, nieruchome oczy. Pani Dogar przypuszczała, że już pierwszy cios był śmiertelny. Bez trudu odszukała dwurupiowy banknot. Od dwudziestu lat spinała banknoty skuwką srebrnego długopisu, ukradzionego z domku na plaży w Goa. Polerowała nawet starannie ten pamiątkowy drobiazg. Spinacz - „kieszonkowy klips", jak nazywała go ciotka Promila zachował sprężystość, a polerowane srebro łatwo było wypatrzyć w torebce; pani Dogar nie cierpiała, kiedy zawieruszały jej się tam różne drobiazgi. Wetknęła banknot w rozdziawione usta pana Lala; ku jej zaskoczeniu, gdy je zamknęła, otworzyły się ponownie. Nigdy dotąd nie próbowała zamknąć ust nieboszczykowi. Sądziła, że rozmaite 482 części ciała nieboszczyków łatwo się poddają; miała pewne doświadczenie w manipulowaniu członkami czasami łokieć lub kolano przeszkadzały jej w rysowaniu na brzuchach ofiar i wtedy bez trudu je odsuwała. To drobne niepowodzenie z otwartymi ustami pana Lala tak ją rozkojarzyło, że popełniła nieostrożność. Chciała schować resztę wyjętych banknotów do torebki, ale nie znalazła skuwki; musiała ją upuścić. Nie mogła jej znaleźć i później, a zarośla były ostatnim miejscem, w którym, jak pamiętała, miała ją w rękach. Podejrzewała, że policja głowi się teraz nad tym drobiazgiem; prawdopodobnie po rozmowie z wdową po panu Lalu ustalili, że znaleziona część długopisu nie należała do nieboszczyka. Pani Dogar spekulowała także, iż policja mogła dojść do wniosku, że żaden z członków klubu nigdy w życiu nie nosiłby przy sobie

czegoś takiego; to, że długopis był z prawdziwego srebra, kolidowało jakoś z tandetnością wygrawerowanego słowa India. Dawny Rahul lubił takie błyskotki. Pani Dogar z satysfakcją wyobrażała sobie, jak daremne są wysiłki policji, by ją wytropić, była bowiem przekonana, że ta połówka długopisu jest niczym więcej, jak kolejnym ogniwem w łańcuchu pozbawionych znaczenia poszlak. Mały dramat W chwilę po tym, jak pan Dogar przeprosił pana Sethnę i wyjechał swym samochodem z klubowego parkingu, stary steward odebrał telefon od pani Dogar. - Czy jest tam jeszcze mój mąż? Podejrzewam, że nie. Chciałam mu o czymś przypomnieć, on jest taki roztargniony! - Był tu, ale już pojechał - poinformował ją pan Sethna. - A czy pamiętał o odwołaniu rezerwacji na dziś? Pewnie nie. W każdym razie dzisiaj nie przyjdziemy na lunch powiedziała pani Dogar. Steward chlubił się tym, że potrafi zapamiętać wszystkie rezerwacje danego dnia; wiedział też, że dla państwa Dogarow żadnej rezerwacji nie było. Ale kiedy poinformował o tym panią Dogar, znów go zaskoczyła: Ach, bidulek! zawołała. - Nie tylko zapomniał odwołać rezerwację, ale był wczoraj wieczorem tak 483 pijany, że nic pamiętał, żeby ją najpierw załatwić! Byłoby to nawet zabawne, gdyby nie to, że jest tragiczne, prawda? - Prawda -• powtórzył pan Sethna. Pani Dogar mogła stwierdzić, że osiągnęła swój cel. Pewnego dnia pan Sethna stanie się ważnym świadkiem, który potwierdzi tę ubolewania godna niedomogę pana Dogara. Takie próbne sygnały były niezbędnym elementem przygotowań. Hks-Rahul miał pewność, że pan Sethna nie będzie zaskoczony, kiedy pan Dogar padnie ofiarą - czy to morderstwa w szatni, czv nieszczęśliwego wypadku w basenie. Pod pewnym względem była to najlepsza faza całej akcji. Przystępując do opracowania planu morderstwa, ma się do wyboru mnóstwo opcji znacznie więcej, niż można wykorzystać w ostatnim akcie. Tylko w fazie planowania widzi się tyle możliwości, tyle wariantów rozwiązania. Na końcu wszystko przebiega zbyt szybko, tak że nawet jeśli ktoś jest pedantem, nie ma już czasu na dopracowanie. Bidulek! - powtórzyła pani Dogar. Rzeczywiście bidułek, pomyślał pan Sethna. Kiedy ma się taką żonę jak pani Dogar, lepiej już chyba być jedną nogą w grobie! Stary steward odłożył słuchawkę i niemal w tej samej chwili zadzwonił doktor Daruwalla, żeby zarezerwować stolik dla czterech osób w porze lunchu. Doktor miał nadzieję, że nikt nie zajął dotychczas jego ulubionego stolika w Ogrodzie dla Pań. Wolnych stolików było jeszcze dużo, ale pan Sethna nie cierpiał takiego porannego rezerwowania na ten sam dzień; uważał, iż wobec tak nagłych planów należy zachować daleko posuniętą ostrożność. Ma pan szczęście akurat ktoś odwołał rezerwację powiedział doktorowi. Mógłbym zamówić stolik na dwunastą? Lepsza byłaby pierwsza - pouczył go pan Sethna, który nie pochwalał inklinacji doktora do wczesnego spożywania lunchu. Według jego teorii to właśnie takie wczesne posiłki były przyczyną nadwagi doktora. A nadwaga u tak niskich

osobników była zdaniem pana Scthny czymś wysoce nieestetycznym. Ledwie doktor Daruwalla odłożył słuchawkę, zadzwonił doktor Tata. Farrokh natychmiast przypomniał sobie, o co miał zapytać Tatę Drugiego. Czy pamięta pan Rahula Raia i jego ciotkę, Promile? 484 — Chyba wszyscy ich pamiętają - odparł Tata Drugi. - Ale to pytanie zawodowe - rzekł doktor Daruwalla. Zdaje się, że pański ojciec badał Rahula, kiedy chłopiec miał dwanaście czy trzynaście lat. To było w 1949 roku. Mój ojciec badał go wcześniej, kiedy Rahul miał osiem, dziewięć lat. Zrobił to na prośbę jego ciotki, Promili -• niepokoił ją brak owłosienia u chłopca. Ojciec zbył ją, ale jak przypuszczani, poszła wtedy z małym do pańskiego ojca. Ciekaw jestem, czy chodziło wciąż o ten brak owłosienia? - Dlaczego ktoś miałby zasięgać u mojego ojca czy u mnie porady w sprawie braku owłosienia? -• zapytał doktor Tata. - Dobre pytanie - odparł Farrokh. - Podejrzewam, że tak naprawdę chodziło o płeć Rahula. Być może potrzebna była porada w sprawie zmiany płci. •- Mój ojciec nie przeprowadzał takich operacji! -- rzekł Tata Drugi. - Był ginekologiem, położnikiem... - Wiem, kim był - przerwał mu doktor Daruwalla. - Ale może poproszono go o diagnozę... Chodzi mi o organy płciowe Rahula, o to, czy było tam coś osobliwego, co usprawiedliwiałoby poddanie się operacji zmiany płci przynajmniej w wyobrażeniu chłopca lub jego ciotki. Jeśli zachowa! pan archiwum ojca... Ja zachowałem papiery mojego. - Oczywiście, że zachowałem! - zawołał Tata Drugi. Pan Subhash może mi je dostarczyć na biurko w ciągu dwóch minut. Zadzwonię do pana za pięć. - A więc i Tata Drugi mówił o swoim sekretarzu per pan; może, podobnie jak Ranjit, pan Subhash był sekretarzem, który trwał przez pokolenia przy tej samej rodzinie. Sądząc po głosie (w słuchawce), pan Subhash musiał mieć z osiemdziesiąt lat. Dziesięć minut później, kiedy doktor Tata wciąż nie dzwonił, Farrokh zaczął sobie wyobrażać bałagan, jaki przypuszczalnie panuje w archiwum ginekologa. Najwyraźniej pan Subhash nie miał pojęcia, gdzie może być karta Rahula. A może to przeczytana diagnoza powstrzymała Tatę Drugiego? Bez względu na to, jaka była przyczyna, Farrokh powiedział Ranjitowi, że nie przyjmuje żadnych telefonów, chyba że zadzwoni doktor Tata. Farrokh miał przed lunchem w klubie umówione spotkanie, ale kazał je Ranjitowi odwołać. \ X Bombaju bawił doktor Desai 485 7. Londynu; w czasie wolnym od operacji zajmował się projektowaniem protez stawów. Był to straszliwy nudziarz; jedynym tematem, na jaki można było z nim rozmawiać, stanowiły te jego protezy. Julia przeżywała męczarnie, kiedy Farrokh próbował rozmawiać z Desaiem w kłubie. Łatwiej było robić to w gabinecie. „Czy implanty powinno się mocować do szkieletu klejem kostnym, czy łączyć z kością metodą zrastania biologicznego?" - był to typowy początek rozmowy z doktorem Desaiem. Zastępowało to konwencjonalne pytanie: „Jak się

miewa pańska żona i dzieci:'". Odwołanie spotkania z Desaiem było dla doktora równoznaczne z przyznaniem się do braku zainteresowania dziedziną ortopedii, jaką w końcu sam wybrał, ale w tej chwili Farrokh myślał tylko o swoim nowym scenariuszu chciał pisać. W tym też celu zasiadł przy biurku, ale z drugiej strony, tak by nie oglądać zwykłego widoku dzieci ćwiczących na placu, który to widok bardzo go rozpraszał; trudno byłoby mu ignorować wysiłki małych pacjentów. Doktora bardziej pociągał w tej chwili świat fikcji, niż wszelka konfrontacja z prawdziwym życiem. Twórca postaci Inspektora Dhara nie był świadom istnienia większości małych dramatów, od których aż wrzało dokoła niego. Biedna Nancy z oczami szopa stroiła się dla Dhara. Sławny aktor, nawet poza sceną i bez kamery, wciąż grał. Pan Sethna, który patrzył na wszystko z taką dezaprobatą, dowiedział się (ku swemu głębokiemu niesmakowi), że to ludzki mocz zabija bugenwillę. l nie było to jedyne morderstwo związane z klubem Duckworth, gdzie Rahul już puszczał wodze wyobraźni, jako przyszła wdowa po panu Dogarze. Ale do doktora te realia życia na razie nie docierały. Szukając inspiracji, wpatrywał się w zdjęcie z cyrku stojące na jego biurku. Przedstawiało Suman, piękną podniebną wędrowniczkę. Kiedy widział ją po raz ostatni, ta dwudziestodziewięcioletnia gwiazda, bogini małych adeptów akrobacji, nie była jeszcze mężatką. Scenarzysta zakładał, że jego Suman będzie w tym samym wieku. Najwyższy czas, żeby wyszła za mąż i zajęła się czymś bardziej praktycznym niż chodzenie do góry nogami pod kopułą namiotu, na wysokości dwudziestu pięciu metrów, i to bez siatki zabezpieczającej. Kobieta tak cudowna jak Suman powinna być zdecydowanie mężatką, myślał doktor. Prawdziwa Suman była akrobatką, 486 nie aktorką. Scenarzysta nie zamierzał obarczać autentycznej cyr-kówki zbyt trudnymi zadaniami aktorskimi. W roli chłopca, Ganes-ha, wystąpi jakiś malec z aktorskim doświadczeniem, ale jego siostrę, Pinky, zagra prawdziwa Pinky z Wielkiego Królewskiego. Pinky będzie się popisywać akrobacją, nie musi zatem zbyt dużo mówić (trzeba ograniczyć jej kwestie do minimum, postanowił). Farrokh zapuszczał się wyobraźnia zbyt daleko; już teraz ustalał obsadę. \X scenariuszu miało być tak, że na początku pojawi się sprawra zainstalowania dzieci w cyrku. Pomyślał o nowym misjonarzu; w filmie nic będzie się on nazywał Martin Mills - nazwisko Mills jest zbyt banalne. \X filmie będzie to po prostu „pan Martin". Misja zaopiekuje się dziećmi po śmierci matki, zabitej przez źle zabezpieczony posąg Matki Boskiej w kościele Świętego Ignacego. Nakłada to na kościół pewną odpowiedzialność za sieroty. Dzieci natrafią na właściwą limuzynę Yinoda. Karzeł-Samarytanin będzie jednak musiał uzyskać zgodę jezuitów z misji na umieszczenie dzieci w cyrku. Och, to wspaniałe! pomyślał doktor. W ten sposób dojdzie do spotkania Suman z Martinem. \\ ścibski moralista pojedzie z dziećmi do cyrku i tam zakocha się, głupiec, w akrobatce! Czemu by nie? jezuita szybko przekona się, że Suman to coś lepszego niż życie w cnocie. Pana Martina musi zagrać utalentowany aktor, bo scenarzysta obdarzy go znacznie bogatszą i bardziej atrakcyjną osobowością niż ta, jaką reprezentuje prawdziwy Martin Mills. W

scenariuszu historia uwiedzenia pana Martina będzie jak gdyby historią nawrócenia a rebours. W kolejnym pomyśle kryła się spora doza perfidii: doskonałym odtwórcą roli pana Martina będzie John D. Ach, jakże ucieszy go to, że nie musi już być Inspektorem Dharem! l cóż to będzie za scenariusz, jakiż postęp, jeśli idzie o realizm! Tu doktor uświadomił sobie, że nie ma żadnych przeszkód, żeby on sam pojawił się w filmie. Nie zamierzał robić z siebie bohatera - wystarczy, że będzie drugoplanową postacią z chwalebnymi intencjami. Ale jak tu siebie opisać? Nie wiedział, czy jest przystojny, pisanie zaś o sobie jako człowieku nieprzeciętnie inteligentnym było niezręczne, zresztą w scenariuszu można pisać tylko o wyglądzie zewnętrznym. 487 W gabinecie nie było lustra, tak że najczęściej widywał samego siebie w wysokim zwierciadle w hallu klubu Duckworth, co bez wątpienia wpływało na ukształtowanie opinii o samym sobie jako eleganckim dżentelmenie. Taki dystyngowany lekarz mógłby odegrać drobną, ale istotną rolę w scenariuszu, bo czyniący dobro misjonarz będzie opętany ideą zoperowania kalekiego Ganesha. Byłoby wręcz idealnie, gdyby pan Martin przyprowadził chłopca na badanie nie do kogo innego, tylko właśnie do doktora Daruwalli. Ten zaś musiałby powiedzieć okrutną prawdę: owszem, są pewne ćwiczenia wzmacniające nogi w tym chromą które powinien wykonywać Ganesh, ale całkowicie wyleczyć się kaleki nie da (tu, zdaniem scenarzysty, byłoby świetnie pokazać mordercze ćwiczenia dzielnego chłopca, aby wzbudzić współczucie widowni). Podobnie jak Rahul, doktor Daruwalla lubił najbardziej tę fazę pracy - wymyślanie intrygi. Dreszczyk podniecenia towarzyszący rozpatrywaniu możliwych wariantów. Na początku było ich zawsze tak wiele! Ale euforia, zarówno w przypadku mordowania, jak pisania, jest czymś szalenie nietrwałym. Farrokha zaczęło nagle martwić to, że jego potencjalne arcydzieło zostało zredukowane do formatu romantycznej komedii. Dwoje dzieci ucieka przed niebezpieczeństwem właściwą limuzyną. Ich ratunkiem jest cyrk. Suman rezygnuje ze spacerów po drabince rozpiętej pod kopułą cyrku, żeby poślubić misjonarza, który z kolei rezygnuje ze swej misji. Nawet twórcy postaci Inspektora Dhara takie zakończenie wydawało się zbyt optymistyczne. Koniecznie musi zdarzyć się coś złego, pomyślał. I tak siedział sobie doktor, medytując w swoim gabinecie w szpitalu dla ułomnych dzieci, tyłem do placu ćwiczeń rehabilitacyjnych. Należało sądzić, iż w takim otoczeniu musiał odczuwać coś w rodzaju zażenowania w związku z tym, że właśnie tu próbuje wymyślać jakiś mały dramat. Bynajmniej nie romantyczna komedia Wbrew temu, co sądził Rahul, policja nie znalazła skuwki srebrnego długopisu z wygrawerowanym słowem India. Kiedy pod488 komisarz oglądał ciało pana Lala, tego oryginalnego spinacza do banknotów nie było już w bugenwilli. Srebro tak błyszczało w promieniach porannego słońca, że przyciągnęło bystry wzrok kruka. To właśnie dzięki skuwce ptak odkrył trupa. Zaczął od wydziobania jednego

oka pana Lala; kiedy nadleciał pierwszy sęp, kruk zabierał się już do otwartej rany za uchem zamordowanego i drugiej, na skroni. Nic ustąpił pola, dopóki nie pojawiło się więcej sępów; w końcu to on znalazł ciało. Zanim wreszcie odleciał, porwał srebrną część długopisu. Kruki zawsze kradną takie błyskotki. To, że nasz kruk natychmiast utracił zdobycz, siadając na łopacie wentylatora pod sufitem jadalni klubu Duckworth, niekoniecznie musi źle świadczyć o ogólnej inteligencji ptaka; o tej porze dnia wirujące łopaty błyskały w promieniach słońca i to również musiało przyciągnąć jego bystry wzrok. Wentylator nie był jednak miejscem zbyt odpowiednim do lądowania, w dodatku kelner brutalnie przegonił paskudzącego ptaka. Świecący drobiazg, który kruk trzymał dotąd mocno w dziobie, dostał się do mechanizmu wentylatora, powodując przejściowe zakłócenia w jego funkcjonowaniu. Doktor Daruwalla był świadkiem jednego z takich zakłóceń, a wcześniej lądowania srającego ptaka na wentylatorze. Tak więc srebrna skuwka zakodowała się tylko z grubsza w atakowanym wspomnieniami umyśle doktora, który zdążył już zapomnieć, że druga pani Dogar przywodziła mu na myśl kogoś innego - którąś z dawnych gwiazd ekranu. Farrokh zdążył także zapomnieć o bolesnym zderzeniu z panią Dogar w hallu klubu Duckworth. Srebrny drobiazg, zgubiony najpierw przez Nancy, potem przez Rahula i kruka, mógł teraz przepaść na zawsze, ponieważ odkrycie jego istnienia zależało od ograniczonych zdolności doktora. Szczerze mówiąc, ani pamięć, ani zmysł obserwacji kogoś, kto wymyśla scenariusze w zaciszu gabinetu, nie należą z natury rzeczy do najbardziej wyostrzonych. Już szybciej można było liczyć na to, że mechanizm wentylatora samorzutnie wypluje skuwkę i w cudowny sposób objawi ją Patelowi (lub Nancy). Takiego samego mało prawdopodobnego przypadku trzeba było, żeby uratować Martina Millsa, ponieważ do zbawczej mszy, która mogłaby odciągnąć jego myśli od najgorszych koszmarów przeszłości, było jeszcze daleko. Czasami każda świątynia przypominała mu 489 kościół Matki Boskiej Zwycięskiej. Kiedy Vera mieszkała w Bostonie, Martin chodził do kościoła Matki Boskiej Zwycięskiej przy Isabella Street, oddalonego od „Ritza" o osiem minut marszu. \\" niedzielny poranek podczas długiego weekendu z okazji święta Dziękczynienia, w dziewiątym roku nauki, Martin wymknął się cichaczem z pokoju, \v którym mieszkał z Arifcm Komą, nie budząc Turka. Już w saloniku zauważył, że drzwi do sypialni matki są uchylone, co było rażącym dowodem beztroski Y ery. Postanowił zamknąć drzwi, gdy nagle z sypialni dobiegł głos matki. To ty, Martin.' Chodź tu i pocałuj mnie na dzień dobry. Posłusznie, choć nic cierpiał przesyconego wonią perfum nieładu jej buduaru, Martin zbliżył się do niej. Ku jego zaskoczeniu Yera - podobnie zresztą jak jej łóżko - wyglądała schludnie, jakby wzięła już poranną kąpiel, umyła zęby i uczesała włosy. Także pościel nie była jak zwykle skopana pod wpływem dręczących aktorkę sennych majaków. Szlafroczek Yery był uroczy, dziewczęcy, odsłaniał wprawdzie jej dramatyczny biust, ale nie było w tym nic ze zwykłej flądrowatości. Martin ostrożnie pocałował ją w policzek. Wychodzisz do kościoła? zapytała. -- Tak, idę na mszę.

- Czy Arif jeszcze śpi? Tak, chyba tak odparł. Imię Arifa w ustach matki przypomniało mu o zawstydzającej wręcz do bólu sytuacji z poprzedniego wieczoru. - Uważam, że nie powinnaś wypytywać Arita o sprawy tak... tak osobiste •- powiedział nieoczekiwanie. Osobiste? Masz na myśli sprawy seksualne? - zapytała Yera. Doprawdy, Martin, ten biedny chłopiec wręcz marzył o tym, żeby porozmawiać z kimś o tym okropnym obrzezaniu! Nie bądź takim świętoszkiem! - Myślę, że Arif nie lubi się zwierzać - rzekł Martin. - Poza tym on cierpi chyba na jakieś... zaburzenia dodał. Yera usiadła na łóżku, najwyraźniej zaintrygowana. Zaburzenia? Seksualne? A dlaczego tak sądzisz? Wtedy Martinowi nic wydawało się to zdradą przyjaciela; sądził wręcz, że go broni. On się onanizuje powiedział cicho. 490 - O Boże, mam nadzieję, że to robi! zawołała Yera. I mam nadzieję, że ty też? Martin nie połknął przynęty. - Chodzi mi o to, że on to robi bardzo często - prawie co wieczór. - Biedactwo mruknęła Yera. Mówisz o tym z takim niesmakiem, Martin. Myślę, że on... przesadza. - A ja myślę, że masturbacja jest całkiem zdrowa dla chłopców w twoim wieku. Czy rozmawiałeś o tym z ojcem.'' zapytała Yera. „Rozmawiałeś" nie było właściwym słowem. Martin wysłuchał po prostu długiego, wygłoszonego mentorskim tonem monologu Danny'ego na temat pragnień, jakich w mniemaniu ojca doświadczał. Danny zapewniał go, że to naturalne, i taki był zasadniczo wydźwięk całego kazania. - Rozmawiałem. Tatuś uważa, że masturbacja jest czymś... normalnym. No widzisz? rzekła Vera z ironią. - jeśli twój świątobliwy ojciec mówi o czymś, że jest normalne, to chyba w s z y s c y możemy to robić! - Spóźnię się na mszę - powiedział Martin. No to biegnij rzekła matka. Martin zamykał )uż drzwi, kiedy rzuciła na pożegnanie: — Jeśli chodzi o moje zdanie, mój drogi, to uważam, że masturbacja zrobiłaby ci lepiej niż msza. l nie zamykaj tych drzwi. Lubię, jak są uchylone. - Martin pamiętał o tym, żeby zabrać klucz od pokoju, na wypadek gdyby Arif jeszcze spał po jego powrocie z kościoła i gdyby matka była w łazience albo rozmawiała przez telełon. Wracając z kościoła, rzucił okiem na wystawę magazynu braci Brooks; manekiny miały krawaty w choinki, ale Martina uderzyła przede wszystkim gładkość ich twarzy przypominało mu to idealną cerę Arifa. Zatrzymał się tylko przed tą wystawą, stąd poszedł już prosto do „Ritza". Przekręcając klucz, pomyślał, jak to dobrze, że go zabrał, bo zdawało mu się, że matka rozmawia przez telefon. Mówiła tylko ona, nic dopuszczając do głosu rozmówcy. Nagle dotarła do niego straszliwa treść tego, co mówi matka. - Zrobię tak, że znów wytryśniesz. jestem absolutnie pewna, że powtórzysz, czuję to. Zaraz

wytryśniesz, prawda.-1 No powiedz, 49] prawda? Drzwi do sypialni były wciąż uchylone - szerzej niż zwykle - i Martin widział jej nagie plecy, nagie biodra i przedziałek między kształtnymi pośladkami. Dosiadła Arifa Komy, który leżał pod nią, nie odzywając się ni słowem. Martin dziękował Bogu, że nie widzi twarzy przyjaciela. Po cichutku wycofał się na korytarz, gdy tymczasem matka wciąż usilnie namawiała Arita, żeby wytrysnął. Podczas krótkiego spaceru w stronę Isabclla Street, Martin zastanawiał się, czy to nie jego rewelacje na temat upodobania Arifa do samogwałtu natchnęły Verę; być może matka myślała już wcześniej o uwiedzeniu chłopca, ale opowieść o masturbacji musiała jej dostarczyć dodatkowej podniety. Martin Mills siedział wtedy w kościele Matki Boskiej Zwycięskiej tak samo oszołomiony, jak teraz, gdy czekał na rozpoczęcie mszy w kościele Świętego Ignacego. Brat Gabriel poważnie się o niego niepokoił. Najpierw te modły późną nocą - ,,Ja wezmę indyka, ja wezmę indyka" a potem, już po mszy, to uparte trwanie na klęczkach, jakby misjonarz czekał na następną. Dokładnie to samo zrobił przed laty w kościele Matki Boskiej Zwycięskiej przy Isabella Street; czekał wtedy na następną mszę, jakby jednej było mu mało. Brata Gabriela niepokoiły też krwawe smugi na zaciśniętych w kułak dłoniach misjonarza. Nie wiedział o skaleczonym nosie Martina, bo ranka zasklepiła się i przestała krwawić, ale zastanawiały go poplamione skarpetki, które ściskał w garści Martin Mills. Krew zaschła mu między palcami i pod paznokciami; brat Gabriel przestraszył się, że Martinowi krwawią dłonie. Tylko tego nam brakuje do pełnego sukcesu jubileuszowych obchodów - pomyślał. Stygmatów! Ale później, gdy Martin rozpoczął lekcje, wrócił, jeśli można tak powiedzieć, na właściwy tor; był swobodny wobec uczniów, pokorny wobec innych nauczycieli, choć przewyższał pedagogicznym doświadczeniem niejednego z nich. Obserwując go, jak radzi sobie z klasą, ksiądz rektor wyzbył się wcześniejszych obaw, że Amerykanin może się okazać obłąkanym fanatykiem. Ksiądz Cecil zaś stwierdził, że tak jak się spodziewał, Martin Mills jest człowiekiem absolutnie uroczym i bez reszty oddanym swej misji. 492 Brat Gabriel nie mówił nikomu o modlitwie z indykiem i zakrwawionych skarpetkach, ale zauważył, że na skądinąd poważnym obliczu scholastyka pojawia się od czasu do czasu nawiedzony, z lekka nieprzytomny uśmieszek. Zdawało się, że Martina nawiedzają jakieś wspomnienia, pobudzane zwłaszcza widokiem jednej twarzy, twarzy pewnego piętnastolatka o gładkiej, smagłej cerze. Chłopiec najwyraźniej kojarzył się misjonarzowi z kimś, kogo ten kiedyś znał - takie przynajmniej wrażenie odnosił brat Gabriel. Ów błąkający się na ustach Martina uśmiech był niewinny i czuły, zdaniem brata Gabriela zbyt czuły. Ale Martin Mills po prostu wspominał dawne czasy. Kiedy przed laty, po pamiętnym długim weekendzie on i Arif znaleźli się z powrotem w szkole, odczekał do zgaszenia świateł, po czym powiedział cicho: - Matkojebca.

- Co takiego? - zapytał Arif. - Powiedziałem: matkojebca - powtórzył Martin. - To jakaś gra? - zainteresował się Arif po dłuższej pauzie. Wiesz, o co mi chodzi, ty matkojebco rzekł Martin Mills. Nastąpiła znów pauza, po czym Arif powiedział: - Ona mnie namówiła... właściwie. - Najprawdopodobniej coś złapałeś - oświadczył Martin koledze. Nie myślał tak naprawdę ani też nie powiedziałby tego, gdyby wiedział, że Arif zakochał się w Yerze. Był więc szczerze zdziwiony, gdy przyjaciel rzucił się na niego w ciemnościach i zaczął go okładać pięściami po twarzy. - Nigdy tak nie mów... o swojej matce! - wołat Turek. - Nie o swojej matce! Ona jest piękna! Rozdzielił walczących pan Weems, wychowawca; żadnemu niestała się krzywda, bo nie umieli się bić. Pan Weems był człowiekiem łagodnym, wobec bardziej niesfornych chłopców całkowicie bezradnym. Uczył muzyki i był najprawdopodobniej teraz, z perspektywy czasu wydawało się to oczywiste homoseksualistą, choć nikt go o to nie podejrzewał (z wyjątkiem kilku szantrapowatych nauczycielek, święcie przekonanych, że każdy nieżonaty mężczyzna powyżej trzydziestki to zboczeniec). Chłopcy lubili pana \X eemsa, mimo że nie brał udziału w często organizowanych zawodach 493 sportowych. W swoim raporcie dla komisji dyscyplinarnej wychowawca skwitował incydent pomiędzy Martinem i Arifem słowem „scena". To niefortunne określenie stało się przyczyną poważ-nvch konsekwencji. Nieco później, gdy okazało się, że Arif Koma złapał trypra, i nie chciał powiedzieć s/kolnemu lekarzowi, od kogo mógł się zarazić, podejrzenie padło na Martina Alillsa. Słowo „scena" sugerowało kłótnię kochanków w każdym razie tak odebrała je większość członków komisji dyscyplinarnej. Polecono panu \\cemsowi, żeby dowiedział się, czy chłopcy są homoseksualistami i czy utrzymują ze sobą stosunki. Wychowawca przejmował się tą ewentualnością bardziej, niż którykolwiek z pozostałych dziarskich pedagogów. fcśli się kochaliście - rzeki - to ty, Martin, też powinieneś się zbadać. Powiedz mu! - burknął Martin do Arifa. - Nie jesteśmy kochankami - rzekł Arif. - To prawda: nie jesteśmy kochankami - powtórzył Martin. Ale mów dalej, ja ci pozwalam - zwrócił się do Arifa. Co ma mi powiedzieć? zapytał wychowawca. - On nienawidzi swojej matki wyjaśnił Arif panu Weemsowi. Pan Wecms znał Yerę i mógł zrozumieć Martina. On chce, żebym powiedział panu, że zaraziłem się od jego matki tak jej nienawidzi. On wypieprzył moja matkę, a raczej ona wypieprzyła jego oświadczył Martin. No widzi pan? rzekł Arif Koma. W większości prywatnych szkól grono nauczycielskie składa się albo z ludzi naprawdę

świętych, albo z niekompetentnych, budzących strach monstrów. Martin i Arif mieli szczęście trafić na nauczyciela z kategorii świętych, ale pana Weemsa cechowała zarazem taka dobroduszność, że był zupełnie ślepy na deprawację. - Bardzo cię proszę, Martin - rzekł. - Choroby przenoszone drogą płciową, zwłaszcza w szkole tylko dla chłopców, to nie jest sprawa, w której można kłamać. Bez względu na to, jakie żywisz uczucia wobec swojej matki, chcemy tu dociec prawdy - nie po to, żeby kogokolwiek karać, ale po to, by służyć radą. Jak możemy ci cokolwiek radzić, |ak możemy tobą pokierować, skoro nie chcesz nam powiedzieć prawdy? 494 - Moja matka wypieprzyła go, kiedy ja wyszedłem do kościoła - powiedział Martin. Pan Weems zamknął oczy i uśmiechną! się; liczył przy tym w myślach, żeby się opanować. - Próbowałem cię bronić, Martin rzeki Arif - ale widzę, że to na nic. - Chłopcy, bardzo was proszę... Jeden z was kłamie powiedział wychowawca. - W porządku, powiedzmy mu - rzekł Arit do Martina. Zgoda? Zgoda - odparł Martin. Lubił Arifa; przez trzy lata Turek był jedynym jego przyjacielem. Jeśli Arif chciał powiedzieć, że są kochankami, dlaczego by tego nie potwierdzić? Nie było nikogo, komu Martin bardziej chciałby sprawić przyjemność niż Aritowi. - Zgoda - powtórzył. - Zgoda na co? zapytał pan Weems. - Zgadza się, jesteśmy kochankami - rzekł Martin. - Nie wiem, dlaczego on nie zachorował tłumaczył się Arit. Powinien zachorować. Może jest uodporniony. Czy wyrzucą nas ze szkoły? - zapytał Martin. Miał taką cichą nadzieję. Byłaby to niezła nauczka dla matki, pomyślał. Wierzył, naiwny, że Vera może się jeszcze czegoś nauczyć. - My tylko spróbowaliśmy - wyjaśniał Arif. Nie podobało nam się to. Nie zrobimy tego więcej dodał Martin. Skłamał przed chwilą po raz pierwszy i ostatni w życiu, co przyprawiło go o zawroty głowy, tak jakby był pijany. Ale jeden z was musiał się zarazić od kogoś innego rozumował logicznie pan Weems. Chodzi mi o to, ze nie mogło się to zacząć od was... jeśli żaden z was nie miał innych kontaktów seksualnych. Martin wiedział, że Arif Koma telefonował do Very i że ta nie chciała z nim rozmawiać; wiedział też, że Turek pisał do niej, ale nie odpisała. Ale dopiero teraz uświadomił sobie, jak daleko posunął się jego przyjaciel, żeby osłaniać Y erę. Musiał zadurzyć się w niej po uszy. - Zadałem się z prostytutką. Złapałem to od dziwki powiedział Arif. 495 A skąd ty wytrzasnąłeś prostytutkę, Arif? zdumiał się wychowawca. Nic zna pan Bostonu? -- odpowiedział pytaniem Arif. - Mieszkaliśmy z Martinem i jego mamą w „Ritzu". Kiedy usnęli, wyszedłem z hotelu. Poprosiłem portiera, żeby wezwał taksówkę. Potem poprosiłem taksówkarza, żeby mi załatwił panienkę. Tak samo robi się to w Nowym Jorku wyjaśnił. - [a w każdym razie znam tylko taki sposób.

l lak Arif Koma został wylany z Fessendena za złapanie trypra od kurwy. \X' regulaminie szkolnym był punkt dotyczący utrzymywania nagannych moralnie kontaktów z kobietami lub dziewczętami, za którego nieprzestrzeganie groziło wydalenie ze szkoły. Na mocy tego właśnie paragrafu komisja dyscyplinarna podjęła decyzję (wbrew protestom pana Weemsa) o skreśleniu Arifa z listy uczniów. Stwierdzono, że stosunek z prostytutką doskonale mieści się w definicji „nagannych moralnie kontaktów z kobietami lub dziewczętami". Pan Weems próbował się także wstawić za Martinem. Argumentował, że homoscksualna przygoda chłopca była pojedynczym epizodem tego rodzaju i jako taką powinno się ją puścić w niepamięć. Ale komisja dyscyplinarna uparła się, że trzeba o wszystkim zawiadomić Yerę i Danny'ego. Pierwszą reakcją Very było powtarzanie w kółko, że dla chłopców w wieku Martina najlepsza jest masturba-cja. Martin powiedział matce tylko jedno, oczywiście tak, żeby nie usłyszał tego Danny: Arif koma ma rzeżączkę, a więc i ty musisz ją mieć. Nie było właściwie czasu, aby porozmawiać z Arifem, zanim odeślą go do domu. Martin zdążył mu jeszcze na koniec powiedzieć: Nie osłaniaj mojej matki swoim kosztem. Ale mnie chodzi także o twojego ojca. Lubię go wyjaśnił Arif. Raz jeszcze zbrodnia Very uszła jej płazem tylko dlatego, że nikt nie chciał zranić uczuć Danny'ego. Samobójstwo Arifa było wielkim szokiem. Jego liścik do Martina przyszedł do szkoły dopiero w dwa dni po skoku Arifa z dziewiątego piętra wieżowca przy Park Ayenue, gdzie mieszkali rodzice chłopca. Zhańhikm moją rodzinę - pisał Arif. Martin przypomniał sobie, że to właśnie dlatego, że nie chciał zhańbić rodziców, Arif nie uronił Izy podczas ceremonii obrzezania. 496 Nikt nie winił Very za to, co się stało. Kiedy tylko została z Martinem sama, powiedziała: - Nie próbuj mi wmawiać, że to moja wina, mój drogi. To ty powiedziałeś mi, że on ma zaburzenia seksualne zaburzenia. To są twoje słowa. Poza tym nie chcesz chyba zranić ojca, prawda? W istocie Dannv'ego już zraniło dotkliwie to, że jego syn zamieszany jest w aferę homoseksualną, nawet jeśli wszystko miałoby się skończyć na tym jednym epizodzie. Martin zapewniał ojca, że wszystko było tylko na próbę i że mu się nie podobało. A jednak widział, że całe wyobrażenie Danny'ego o jego seksualnych upodobaniach sprowadza się do prostej konstatacji: jego piętnastoletni syn zerżnął piętnastoletniego Turka, kolegę z pokoju. Martinowi Mil-Isowi nie przyszło do głowy, że prawda o jego seksualizmie - a mianowicie to, że jest trzydziestodziewięcioletnim prawiczkiem, który nigdy nawet się nie onanizował mogłaby się okazać dla Danny'ego jeszcze bardziej bolesna. Nie pomyślał też o tym, że mógł być naprawdę zakochany w Arifie; byłoby to z pewnością łatwiejsze do zaakceptowania, a już na pewno bardziej usprawiedliwione, niż zadurzenie się Arifa w Yerze. A teraz doktor Daruwalla „wymyślał" sobie misjonarza, niejakiego pana Martina. Scenarzysta zdawał sobie sprawę z tego, że musi przedstawić motywy decyzji Martina o wyborze stanu duchownego; Farrokh czuł, że nawet w filmie śluby czystości wymagają choćby minimalnego uzasadnienia. Znając Yerę, powinien był się domyślać, że motywy, które skłoniły

prawdziwego misjonarza do ślubowania czystości i obrania stanu kapłańskiego, nie stanowiły bynajmniej materiału, z jakiego kleci się romantyczne komedie. Fikcyjna śmierć, prawdziwe dzieci Scenarzysta miał jeszcze na tyle zdrowego rozsądku, żeby zdawać sobie sprawę z tego, że ugrzązł. Problem polegał na tym, kto ma umrzeć. W prawdziwym życiu doktor żywił nadzieję, że cyrk okaże się ratunkiem dla Madhu i Ganesha. W scenariuszu rozwiązanie typu „odtąd żyli oboje długo i szczęśliwie" wydawało się nierealistyczne. Historia nabrałaby większego prawdopodobieństwa, gdyby 497 przeżyło tylko jedno z dzieci. Pinky była akrobatką, gwiazdą. Kaleki Ganesh nie mógł liczyć na rolę bardziej znaczącą niż rola pomocnika kucharza cyrkowego popychadła, czyściciela klatek. Musiałby zaczynać od samego dna, od sprzątania gówien słoni i zmywania lwich szczyn ze stołków. Po takim gówienno-szczyno-\vyrn starcie dostąpiłby szczęścia przeniesienia do kuchni; gotowanie lub podawanie posiłków byłoby formą stopniowego awansu - prawdopodobnie jedyną, o jakiej mały kaleka mógł marzyć. To akurat było prawdziwe i w przypadku rzeczywistego Ganesha i postaci ze scenariusza był w tym, zdaniem doktora, realizm. Umrzeć powinna Pinky, postanowił w końcu scenarzysta. W cyrku zgodzili się przyjąć jej kalekiego brata przede wszystkim dlatego, że zależało im na utalentowanej siostrze. Brat był częścią transakcji. Takie też było wstępne założenie całej historii. Ale jeśli Pinky miałaby umrzeć, dlaczego cyrk nie pozbywa się po jej śmierci Ganesha? Jaki ma pożytek z małego kuternogi? Taki wariant całej historii mógłby być nawet lepszy, pomyślał Farrokh. Cały ciężar dramaturgii spada teraz na barki kaleki; Ganesh musi wyskoczyć z czymś, co przekona szefa cyrku, że warto go zatrzymać. Gówno może w końcu sprzątać sprawniej chłopiec ze zdrowymi nogami. Zmorą scenarzysty było jednak to, że ciągle wybiegał myślą naprzód. Czy zanim wymyśli, co mógłby zrobić Ganesh, nie powinien zdecydować, w jaki sposób umrze Pinky? No cóż, jest akrobatką zawsze może spaść, pomyślał. Może próbuje nauczyć się Podniebnego Spaceru Suman i po prostu spada. Ale gdyby miało to być realistyczne, Pinky nie trenowałaby pod kopułą głównego namiotu. W Wielkim Królewskim Pratap Singh zawsze uczył tego numeru w namiocie mieszkalnym; sznurowa drabinka nie była, jak podczas spektaklu, rozpięta na wysokości trzydziestu metrów, a zwieszoną głową w dół akrobatkę dzieliło od ziemi nie więcej niż pół metra. Jeśli Farrokh chciał wykorzystać prawdziwy Wielki Cyrk Królewski co właściwie zrobił i jeśli chciał się posłużyć prawdziwymi ulubieńcami publiczności (głównie Pinky, Suman i Pratapem), nie mógł przedstawiać czyjejś śmierci jako rezultatu zaniedbania czy jakiegoś głupiego wypadku. Farrokh zamierzał głosić chwałę Wielkiego Królewskiego i cyrkowego życia a nie piętnować je. Nie za śmierć Pinky nie może być odpowiedzialny cyrk. To do niczego. 498 I wtedy doktor pomyślał o panu Gargu, prawdziwym Panu Kwasie. Ostatecznie Pan Kwas był już bardzo konkretnym szwarc-charakterem w scenariuszu; dlaczego by go nie wykorzystać

(kiedy Farrokha ponosiła wyobraźnia fabularzvsty, groźba zaskarżenia do sądu wydawała mu się mato prawdopodobna)? Pan Kwas jest tak urzeczony urodą i talentem Pinky, że nie może się pogodzić z jej karierą wschodzącej gwiazdy - albo też z tym, że udało się jej uniknąć zeszpecenia twarzy. Utraciwszy Pinky, złoczyńca dokonuje w cyrku aktów sabotażu. Jedno z małych lwiątek zostaje poparzone kwasem. Może to też być jeden z karłów-klownów. Nieszczęsną Pinky rozszarpuje lew, który ucieka z klatki, bo Pan Kwas przepalił w niej zamek. Pierwszorzędne! uznał scenarzysta. Paradoksalność sytuacji w ogóle doń w tym momencie nie docierała; oto siedzi, planując śmierć swojej wymyślonej Pinky i jednocześnie czekając na prawdziwe wyniki testu Madhu na obecność wirusa HIV. Ale Farrokh znów gnał myślą do przodu; usiłował wyobrazić sobie, co takiego mógłby zrobić Gancsh, by okazać się niezastąpionym. Chłopiec jest nędznym kaleką, zwykłym żebrakiem, porusza się niezdarnie, kuleje - jedyna sztuczka, jaką potrafi, to trik z ptasim gównem (scenarzysta zanotował pospiesznie, żeby włączyć do filmu numer z gównem; teraz, kiedy Pinky miała być rozszarpana przez lwa, należało dać więcej takich komicznych rozładowań). W tym momencie Ranjit przełączył rozmowę z doktorem Tatą. Impet, z jakim wyobraźnia parła do przodu, cały misterny łańcuch myśli, zostały raptownie przerwane, jeszcze większą przykrość sprawiła Farrokhowi informacja przekazana przez doktora Tatę. Ach, Boże, ten mój staruszek rzekł Tata Drugi. Obawiam się, że w tym przypadku naprawdę się nie popisał. Wiadomość, że Tata-senior postawił przed laty jeszcze jedną mylną diagnozę, nie zaskoczyła doktora Daruwalli; w końcu ten stary dureń nie rozpoznał (aż do chwili rozwiązania), że Vera urodzi bliźnięta. Farrokha korciło, żeby zapytać: - O co chodzi tym razem? Ale zamiast tego zapytał grzecznie: - A więc rzeczywiście badał Rahula? - |asne! odparł doktor Tata. Musiało to być pasjonujące - Promila twierdziła, że chłopiec okazał się impotentem w kontakcie 499 z prostytutką. Ale ja uważam, że diagnoza była cokolwiek przedwczesna. A jak brzmiała diagnoza? zapytał doktor Daruwalla. - Eunuchoidyzm! wykrzyknął Tata Drugi. - Dziś używamy terminu hipogonadrzm. Ale jak go zwal, tak go zwał, jest to po prostu syndrom, który może mieć kilka przyczyn. Tak jak bóle lub zawroty głowy... Tak, tak przerwał mu Farrokh niecierpliwie. Zorientował się, że Tata musiał poszperać w książkach lub poradzić się innego, lepszego ginekologa-położnika; lekarze tej specjalności dysponowali przeważnie większą wiedzą z tego zakresu niż inni, co wynikało zdaniem Farrokha stąd, że lepiej znali się na działaniu hormonów. Jakie cechy pozwalają podejrzewać hipogonadyzm? - zapytał doktora Tatę. - Długie nogi i duża rozpiętość ramion pacjenta, przekraczająca o pięć centymetrów jego wzrost. Także przypadki, gdy odległość od łona do podłogi jest większa niż od łona do czubka głowy

odparł doktor Tata. Musiał to gdzieś wyczytać, pomyślał doktor Daruwalla. - I wtedy, gdy brak u pacjenta drugorzędnych cech płciowych - ciągnął Tata Drugi - no wie pan, chodzi o głos, muskulaturę, rozwój fallusa, układ włosów łonowych... - Ale jak można stwierdzić brak tych cech u chłopca, który nie ma jeszcze piętnastu lat? zapytał doktor Daruwalla. - No właśnie, w tym problem, że nic można - stwierdził Tata Drugi. - W 1949 roku Rahul miał zaledwie dwanaście albo trzynaście lat! zawołał Farrokh. Twierdzenie Promili, że chłopiec jest impotentem, bo nie miał erekcji i nie mógł odbyć stosunku z prostytutką, było absurdem. Jeszcze większym absurdem było to, że stary Tata jej uwierzył! - Właśnie to miałem na myśli, mówiąc że diagnoza była nieco przedwczesna - rzekł Tata Drugi. Proces dojrzewania zaczyna się około jedenastego, dwunastego roku życia... jego wczesne symptomy to powiększenie jąder, a cały proces trwa około pięciu lat choć inne oznaki, jak na przykład owłosienie na piersiach, mogą nie występować jeszcze przez dziesięć lat. Usłyszawszy słowo „wczesne symptomy", doktor nabrał pewności, że Tata Drugi czyta z książki. 500 - Krótko mówiąc, oznacza to, że proces dojrzewania Rahula mógł być po prostu opóźniony. Ale też było zdecydowanie za wcześnie, żeby uznawać go za e u nuć h a! zawołał Farrokh. Ależ termin „eunuchoidyzm" nie oznacza jeszcze, że uznajemy kogoś za eunucha - wyjaśnił doktor Tata. - Na dwunasto-trzynastoletnim chłopcu taka diagnoza musiała zrobić wrażenie, nie sądzi pan? - zapytał doktor Daruwalla. - To prawda - zgodził się Tata Drugi. - Była już jednak bardziej trafna w przypadku osiemnastolatka z mikrofallusem. - Jezu Chryste - westchnął Farrokh. - No cóż, musimy pamiętać, że cała rodzina Raiów była raczej dziwna rzekł doktor Tata. - Byli zdecydowani wykorzystać tę błędną diagnozę do maksimum - zauważył doktor Daruwalla. - Nie nazwałbym tego „błędną diagnozą" - raczej przedwczesną - powiedział Tata Drugi, lekko urażony. Nagle zmienił temat: - Och, mam dla pana wiadomość na temat dziewczynki. Pan Subhash mówił mi, że zależało panu na czasie. - W rzeczywistości pan Subhash poinformował doktora Daruwallę, że testy na obecność wirusa HIV potrwają co najmniej dwa dni, jeśli w pierwszej fazie wynik będzie pozytywny. - Tak czy inaczej, wszystko z nią w porządku. Wynik jest negatywny powiedział doktor Tata. Uwinął się pan - rzekł doktor Daruwalla. - Czy mówi pan o Madhu? Czy ona ma na imię Madhu? Tak, tak zapewnił go doktor Tata. - Teraz on mógł okazać zniecierpliwienie. Mam wyniki przed sobą! Imię: Madhu. Test wypadł negatywnie. Właśnie przed chwilą pan Subhash położył jej papiery na moim biurku.

Ile może mieć lat ten pan Subhash? Doktor Daruwalla miał ochotę o to zapytać, ale cała ta rozmowa zirytowała go już wystarczająco. Najważniejsze, że może wywieźć dziewczynkę z miasta. Podziękował Tacie Drugiemu i odłożył słuchawkę. Chciał jak najszybciej wrócić do swego scenariusza, ale najpierw wezwał Ranjita i polecił mu zapisać, że pan Garg i Madhu nie są nosicielami wirusa HIV. Sam nie chciał informować o tym Garga i dawać mu w ten sposób satysfakcji. - Tempo ekspresowe - zauważył Ranjit, ale myśli doktora pochłaniał prawic bez reszty scenariusz. W tym momencie 501 poświęcał więcej uwagi dzieciom wymyślonym, niż tym, które pozostawały pod jego opieką. Pamiętał mimo to, żeby poprosić Ranjita o skontaktowanie się z żoną karła; należało ją powiadomić, że Madhu i Ganesh pojawią się w cyrku - i że doktor chce znać dokładne miejsce pobytu Wielkiego Błękitnego Nilu objeżdżającego właśnie cały Gudzarat. Farrokh zamierzał także zatelefonować do misjonarza uprzedzić go, że spędzą najbliższy weekend na podróży z dziećmi ale na razie przyzywał go scenariusz; fikcyjny pan Martin przemawiał do doktora z większą siłą niż Martin Mills. Niestety, im wyraźniej przypominał sobie i opisywał produkcje cyrkowców z Wielkiego Królewskiego, z tym większym przerażeniem myślał o nieuniknionym rozczarowaniu, jakiego dozna, gdy wraz z Martinem Millscm dostarczą prawdziwe dzieci do Wielkiego Błękitnego Nilu. 502 20 ŁAPÓWKA Pora się ulotnić To, jak się ma fikcyjny pan Martin do Martina Millsa, budziło w Farrokhu tylko lekkie poczucie winy; scenarzysta podejrzewał, że zrobił nieszkodliwego głupka z niebezpiecznego obłąkańca, ale było to tylko przypuszczenie. W scenariuszu, podczas pierwszej wizyty w cyrku misjonarz upada, poślizgnąwszy się na kupie słonia. Doktorowi nie przyszło do głowy, że p r a w d z i w y misjonarz wdepnął prawdopodobnie w coś znacznie gorszego, niż w gówno. Ewentualny tytuł Gówno słonia nie wchodził raczej w rachubę. Farrokh zanotował go na marginesie, tam, gdzie to określenie pojawiło się po raz pierwszy, ale teraz skreślił zapisek. Filmu pod takim tytułem nie wpuszczono by w Indiach na ekrany. A poza tym, kto by poszedł na film Gówno słonia''! Ludzie nie chodziliby do kina z dziećmi, a przecież byłby to film także dla dzieci, taką przynajmniej Farrokh miał nadzieję. Jeśli w ogóle był tu jakiś adresat, rozmyślał doktor posępnie. W taki to sposób atakowało go zwątpienie, stary wróg scenarzysty. Ale Farrokh sprawiał wrażenie, że gotów jest je powitać jak starego przyjaciela. Na razie oddał się jałowym rozważaniom na temat innych nieudanych wariantów tytułu. Ijmu^ynowa ruletka była tytułem zbyt wyszukanym. Farrokh obawiał się, że film i tak obrazi karły całego świata, bez względu na tytuł. W ciągu całej swej kariery utajnionego scenarzysty udało mu się już obrazić prawic wszystkich. Porzuciwszy rozważania o obrażonych karłach, zaczął 503

roztrząsać inny, mniejszy problem: które z pism filmowych pierwsze wyszydzi jego dzieło, oczywiście z braku zrozumienia. Najbardziej nienawidził dwóch magazynów: „Stardust" i „Ginę Blitz". Uważał je za najbardziej skandalizujące i oszczercze wśród plotkarskich magazynów filmowych. Myśl o tych błaznach, tej dziennikarskiej mierzwie, sprawiła, że l'arrokh zaczął sit; zawczasu martwić konferencją prasową, podczas której zamierzał obwieścić koniec Inspektora Dhara. Przyszło mu nawet do głowy, że jeśli to o n zwoła konferencję, dziennikarze mogą ]ą całkowicie zignorować. Powinien poprosić Dhara, żeby to zrobił, i Dhar powinien być na spotkaniu obecny — inaczej będzie to wyglądało na jakąś mistyfikację. Co gorsza, to Dhar będzie musiał mówić; w końcu to on jest gwiazdorem. Dziennikarską hołotę bardziej zainteresuje współudział Dhara w tworzeniu oszukańczego mitu, niż przyczyny, dla których doktor Daruwalla płodził to oszustwo. Dlaczego Dhar podtrzymywał mit, że to on sam stworzył postać Inspektora? Farrokh podejrzewał, że nawet podczas tak sensacyjnej konferencji, jak ta, którą teraz obmyślał, Dhar nie omieszka rzucić jak zwykle paroma kwestiami napisanymi przez scenarzystę. Prawda stanie się jeszcze jedną aktorską zagrywką; to, co najważniejsze - że doktor wymyślił Inspektora Dhara z miłości dla Johna D. nigdy nie zostanie powiedziane. Takiej prawdy nie warto było ujawniać szmondakom z mediów. Farrokh wolał sobie nie wyobrażać, co zrobiłaby z takiego wyznania prasa, z magazynami ,,Stardust" i ,,Cine Blitz" na czele. Ostatnia konferencja prasowa Dhara prowadzona była umyślnie w konwencji farsy. Dhar wyznaczył dziennikarzom spotkanie przy basenie hotelu „Taj", bo twierdził, że uwielbia, jak cudzoziemcy gapią się na niego z głupimi minami. Zdenerwował tym żurnalistów już na samym wstępie spodziewali się jakiegoś bardziej zacisznego miejsca. - Czy chce pan w ten sposób podkreślić, że uważa się pan za cudzoziemca, że nie jest pan Indusem? - Takie było pierwsze pytanie; w odpowiedzi Dhar skoczył do basenu. Zrobił to z premedytacją, chciał bowiem ochlapać fotoreporterów. Odpowiadał tylko na te pytania, na które chciał resztę ignorował. Cała konferencja 504 przerywana była nurkowaniem. Kiedy tylko Dhar znalazł się pod wodą, dziennikarze wygłaszali pod jego adresem obraźliwe uwagi. Farrokh zakładał, że Johna D. ucieszy wyzwolenie z roli Inspektora Dhara; aktor miał dość pieniędzy i zdecydowanie wolał siedzieć w Szwajcarii. A jednak doktor podejrzewał zarazem, że w głębi duszy aktor syci się i rozkoszuje nienawiścią, jaką wzbudzał u dziennikarskiej szumowiny; być może wywoływanie wściekłości tych łowców sensacji traktował John D. jako swój największy sukces aktorski. Mając to w pamięci, Farrokh mógł przewidzieć, jaka będzie reakcja Dhara: żadnych konferencji, żadnych oświadczeń. Niech sobie łamią głowy powie, jak zwykle. Scenarzysta pamiętał jeszcze jedną kwestię dialogową; w końcu sam ją napisał, a powtarzała się w finale każdego filmu z Inspektorem Dharem. Zawsze istniała pokusa, żeby Inspektor coś jeszcze zrobił - uwiódł jeszcze jedną kobietę, sprzątnął jeszcze jednego drania - ale on wiedział, kiedy się wycofać. Wiedział, kiedy akcja jest zakończona. Mówił wtedy do

barmana-intryganta, do wiecznie skwaszonego kolegi po fachu lub do pięknej kobiety, czekającej niecierpliwie, aż Dhar weźmie ją w ramiona: „Pora się ulotnić". Co też robił. W tym przypadku i biorąc pod uwagę fakty - to, że zamierzał ogłosić koniec Inspektora Dhara i że chciał ostatecznie opuścić Bombaj Farrokh mógł się domyślić, jaka będzie rada Johna D. „Pora się ulotnić", powie Inspektor Dhar. Pluskwy na horyzoncie W dawnych czasach, zanim jeszcze w gabinecie doktora i innych pokojach szpitala dla ułomnych dzieci założono klimatyzację, nad biurkiem, przy którym siedział teraz zamyślony doktor Daruwalla, zwieszał się wentylator, a okna wychodzące na plac ćwiczeń rehabilitacyjnych były zawsze otwarte. Dziś, przy zamkniętych oknach, wśród monotonnego, uspokajającego pomruku klimatyzacji, Farrokh pozostawał odcięty od krzyków dzieciarni ćwiczącej na placu. Kiedy zdarzało mu się przechodzić przez plac lub gdy proszono go, by ocenił postępy któregoś z małych pacjentów, płacz tych dzieci 505 nie robił na nim większego wrażenia. Dla Farrokha pewna dawka bólu była nieodłącznym składnikiem procesu rekonwalescencji; staw po operacji, i zwłaszcza po operacji, trzeba było rozruszać. Ale oprócz okrzyków bólu były jeszcze szlochy dzieci, które obawiając się cierpienia, płakały już zawczasu, i te żałosne kwilenia robiły na doktorze wrażenie przejmujące. Farrokh odwrócił się i stanął przodem do okna wychodzącego na plac; na podstawie samych min i gestów dzieci mógł odróżnić te, które płakały pod wpływem doznawanego bólu, od tych, które szlochały ze strachu przed bólem, jakiego miały dopiero doznać. lerapeuci bezgłośnie zachęcali dzieci do ćwiczeń; świeżo wszczepiony staw biodrowy namawiano, żeby wstał, nowe kolano proszono o zrobienie kilku kroków, dokonywano rozruchu nowego łokcia. Pejzaż placu ćwiczeń był dla doktora czymś ponadczasowym; przyszło mu do głowy, że zdolność słyszenia tych, których widzi niemych za szybą, jest jedyną pewną miara jego humanizmu. Nawet przy włączonej klimatyzacji, nawet przy zamkniętych oknach doktor słyszał jęki małych pacjentów. Pora się ulotnić, pomyślał. Otworzy) okno i wychylił się. Upał południa i pył zawieszony w powietrzu dawały się we znaki choć i tak było stosunkowo chłodno i sucho jak na tę porę roku. Krzyki dzieci mieszały się z kwakaniem klaksonów i warkotem motorowerów przypominającym zgrzyt piły łańcuchowej. Doktor Daruwalla chłonął to wszystko przez dłuższą chwilę. Zmrużywszy oczy, popatrzył wprost w przymgloną od pyłu, rozświetloną słońcem przestrzeń, Jeszcze raz ogarnął taksującym spojrzeniem plac ćwiczeń; było to spojrzenie pożegnalne. Potem wezwał Ranjita, żeby zapytać go o nowiny. To, że Deepa zdążyła już podjąć negocjacje z Wielkim Błękitnym Nilem, bynajmniej go nie zaskoczyło; nie liczył też na to, że żona karła zawrze korzystniejszy układ. Cyrk zgodził się przyjąć na próbę utalentowaną „siostrę". Zobowiązali się szkolić ją przez trzy miesiące; zapewnią jej w tym czasie wyżywienie, ubiorą ją, dadzą dach nad głową i zaopiekują się jej kalekim „braciszkiem". Jeśli Madhu będzie pojętna, Wielki Błękitny Nil zatrzyma oboje dzieci, jeśli nie

pozbędzie się ich. W scenariuszu Farrokha Wielki Królewski płacił Pinky w okresie nauki trzy rupie dziennie; fikcyjny Ganesh pracował bez zapłaty, za 506 wyżywienie i kąt do spania. W Wielkim Błękitnym Nilu traktowano trening Madhu jako przywilej i dlatego miała się uczyć darmo. Jeśli chodzi o kalekiego chłopca, łaską było już to, że zgodzono się go przygarnąć i żywić; prawdziwy Ganesh miał także pracować. Dzieci należało dowieźć do cyrku na koszt rodziców w przypadku sierot obciążało to „sponsorów". Cyrk bawii w Dźunagadzie, niewielkim mieście liczącym sto tysięcy mieszkańców. Dźunagad! Pociągiem jechało się tam cały dzień w jedna stronę. Będą musieli polecieć do Radżkotu i załatwić samochód, który w dwie, trzy godziny dowiózłby ich na miejsce. Mógłby po nich wyjechać na lotnisko kierowca z cyrku, bez wątpienia jakiś kolejny wariat za kierownicą. Ale było to zawsze lepsze niż pociąg, harrokh wiedział, że Julia nie znosi, kiedy on spędza noc poza domem, a w Dźunagadzie będą prawdopodobnie skazani na spanie w komunalnej noclegowni, prawdopodobnie zawszonej, na pewno zaplusk-wioncj. Czekają go dwie doby rozmowy z Martinem Millscm i ani minutki na pisanie scenariusza. Scenarzyście przyszło w tym momencie do głowy, że p r a w d z i w y doktor Daruwalla jest niejako elementem równoległej, rozwijającej się tabuły. Szalejące hormony Kiedy doktor Daruwalla zadzwonił do kolegium Świętego Ignacego, żeby uprzedzić nowego misjonarza o czekającej ich wyprawie, przez chwilę miał wrażenie, że jego pisanina ma wszelkie cechy proroctwa. Określił fikcyjnego pana Martina, jako „najbardziej lubianego nauczyciela w szkole", a teraz ksiądz Cecil poinformował scenarzystę, że Martin Mills zyskał sobie już po pierwszych lekcjach „dużą popularność" wśród uczniów. Młodemu Martinowi, jak nazywał misjonarza ksiądz Cecil, udało się nawet uzyskać od księdza rektora zgodę na omówienie w starszych klasach twórczości Grahama Greene'a; autor ten, choć kontrowersyjny, był jednym z katolickich idoli Martina. - Ostatecznie jest to pisarz, który popularyzował problematykę katolicką stwierdził ksiądz Cecil. Farrokh, który uważał się od lat za wielbiciela Grahama dree-ne'a, zapytał podejrzliwie: 507 Problematykę katolicką? Co ksiądz ma na myśli? -- No, na przykład kwestię samobójstwa jako grzechu śmiertelnego odparł ksiądz Cecil (najwidoczniej ksiądz Julian pozwolił Martinowi Millsowi omówić w starszych klasach Sedno sprawy). Doktor poczuł nagły przypływ optymizmu; może uda się podczas długiej podróży do Dżunagadu i z powrotem skierować rozmowę na twórczość Grahama Greene'a. Ciekawe, jakich ten fanatyk ma jeszcze idoli, zastanawiał się. Farrokh nie miał od dawna okazji, by podyskutować z kimś poważnie o książkach Greene'a. Julia i jej oczytani przyjaciele woleli rozmawiać o bardziej współczesnych autorach; uważali, że nawyk powtórnego czytania książek, które Farrokh uznawał za klasyczne, jest cokolwiek staroświecki. Doktora onieśmielała erudycja Martina Millsa, ale miał nadzieję, że rozmowa o

powieściach Grahama Grccne'a stworzy pewną płaszczyznę porozumienia. Doktor nie mógł wiedzieć, że problem samobójstwa był dla Martina Millsa bardziej interesujący niż zalety pióra angielskiego pisarza. Dla katolika samobójstwo jest kwestionowaniem władzy boskiej nad życiem ludzkim. Jeśli chodzi o Arifa Komę, rozumował Martin, muzułmanin nie był w pełni władz umysłowych; to, że zakochał się w Verze, było jaskrawym dowodem ich utraty lub też całkowicie odmiennej logiki rozumowania. Odmowa chrześcijańskiego pochówku była dla Martina Millsa czymś przerażającym, ale Kościół tolerował samobójstwa tych, którzy utracili zmysły lub odebrali sobie życie nie w pełni świadomie. Misjonarz miał nadzieję, że Bóg osądzi samobójstwo Turka jako czyn niepoczytalnego. W końcu pieprzenie się chłopca z Verą musiało mu paść na mózg. Jak można było w tej sytuacji oczekiwać od Arifa rozsądnego postępowania? O ile jednak doktor nie był zbyt dobrze przygotowany do polemizowania z katolicką interpretacją twórczości swego ulubionego autora, o tyle nieprzyjemny incydent, jaki miał miejsce w misji w późnych godzinach porannych i do którego ksiądz Cecil czynił tylko niejasne aluzje, był dlań zaskoczeniem całkowitym. Otóż na teren misji wtargnął niesłychanie trudny do poskromienia intruz; dopiero zdecydowana interwencja policji położyła kres wyczynom osobnika, którego zachowanie przypisywał ksiądz Cecil „szalejącym hormonom". 508 Farrokhowi tak spodobało się to określenie, że czym prędzej je zanotował. - Proszę sobie wyobrazić, że był to transwestyta, prostytutka - wyszeptał ksiądz do słuchawki. - Dlaczego mówi ksiądz szeptem? - zapytał Farrokh. - Ksiądz rektor jest jeszcze wciąż zdenerwowany tym zdarzeniem. Wyobraża pan to sobie? Hidżra tutaj, i ro podczas lekcji! - rzeki ksiądz Cccii. Doktor Daruwalla uśmiechnął się na myśl, jakie musiało to być widowisko. - Może chciał, czy też chciała, trochę się podkształcić? zasugerował. To coś utrzymywało, że zostało zaproszone rzekł ksiądz Cecil. - T o coś! - zawołał doktor Daruwalla. - No on czy ona - cokolwiek to było. Wielkie i silne. Awanturnica, prostytutka, zwariowany przebieraniec! -- powiedział ksiądz przenikliwym szeptem. Oni aplikują sobie hormony, prawda? - Nie hidżry - odparł doktor Daruwalla. - Hidżry nie biorą estrogenów, mają amputowane jądra i penisy - jednym cięciem. Ranę kauteryzują im gorącą oliwą. Potem przypomina pochwę. - Rany boskie, niech pan nie mówi! - sapnął ksiądz Cecil. Czasami, choć nic zawsze, mają chirurgicznie wszczepione piersi -• poinformował doktor księdza. Tej wszczepili pewnie żelazo! rzekł ksiądz, mocno podekscytowany. Młody Martin prowadził akurat lekcję. Zanim przyjechała policja, musieliśmy sobie radzić z tą kreaturą sami

- ksiądz rektor, ja i biedny brat Gabriel. - To brzmi podniecająco - zauważył Farrokh. - Na szczęście nie widziały tego dzieci - rzekł ksiądz Cccii. - Czy transwestyci-prostytutki nie mogą się nawrócić? zapytał doktor, któremu sprawiało przyjemność drażnienie księdza. -- Szalejące hormony - powtórzył ksiądz Cecil. - To stworzenie musiało przedawkować. - Mówiłem księdzu - oni raczej nie biorą estrogenów rzeki doktor. - Ten musiał coś brać upierał się ksiądz. 509 Czy mogę porozmawiać z Martinem? -• zapytał doktor Daru-walla A może jest jeszcze w klasie? Je drugie śniadanie z maluchami albo z młodszymi maluchami odparł ksiądz Cccii. Zbliżała się pora lunchu w klubie Duckworth. Doktor przekazał wiadomość dla Martina, ale ojciec Cccii miał wielkie trudności z je] przyswojeniem; Farrokh wiedział, że będzie musiał zadzwonić |esz-czt raz. Proszę mu tylko powiedzieć, że zadzwonię rzekł wreszcie. l że wybieramy się do cyrku. A to ci będzie zabawa! rzekł ksiądz Cccii. Hawajska koszula Detektyw Patcl chciał się przygotować psychicznie do lunchu w klubie Duckworth, przeszkodził mu w tym jednak incydent u Świętego Ignacego. Było to zaledwie drobne wykroczenie, ale zwrócił na nie szczególną uwagę, ponieważ wiązało się jakoś pośrednio z przestępstwami z filmów z Dharcm. Winowajcą był jeden / transwestytów pobitych przez karła-kierowcę Dhara podczas rozróby przy Falkland Road, hidżra z przegubem zgruchotanym uderzeniem trzonka rakiety Yinoda. Hunuch pojawił się w Świętym Ignacym i zaczął okładać sędziwych księży swoim gipsem; utrzymywał, że Inspektor Dhar poinformował wszystkich transwestytów, że będą mile widziani w misji. Poza tym Dhar powiedział hidżrom, że mogą go tam zawsze znaleźć. Ale to nie był Dhar powiedział hidżra detektywowi. - To był oszust, który podszywał się pod Dhara. - Gdyby Patel był w innym nastroju, ubawiłoby go to, że akurat transwestyta mówi o „podszywaniu", ponieważ jednak bynajmniej nie było mu do śmiechu, spojrzał tylko na hidżrę z niewymowną pogardą. Transwestyta był wysoką dziwką męską o szerokich barach i kościstej twarzy; dwa górne guziki najwyraźniej za dużej hawajskiej koszuli były rozpięte, tak że widać było drobne piersi. Za luźna koszula i zbyt obcisła, szkarłatna spódniczka mini tworzvły absurdalną kombinację zwykłym stro|em riidżro\v-prostytutek było sari. Poza tym większość 510 z nich dbała o to, by wyglądać jak najbardziej kobieco, czego o tym akurat nie można było powiedzieć. |ego piersi (lub raczej ten ich fragment, który mógł podkomisarz zobaczyć) byty kształtne - wręcz idealne - ale podbródek pokrywała szczecina, a na górnej wardze majaczył wyraźny cień wąsika. Być może hidżra wyobrażał sobie, że kolory hawajskiej koszuli, nie

mówiąc o deseniu w papugi i kwiaty, są zdecydowanie damskie, ale egzotyczny strój nie mógł zamaskować jego męskiej figury. Detektyw Patel kontynuował przesłuchanie w hindi. Skąd masz tę koszulę? - Dhar miał ją na sobie - mruknął transwestyta. Niemożliwe rzekł podkomisarz. Ale mówię przecież, że to był oszust. - Jaki idiota odważyłby się udawać Dhara i pokazywać się na Falkland Road? - zapytał Patel. -- Wyglądało na to, że on nie wie, że jest Dharem odparł hidżra. - Aha - powiedział Patel. - A więc to był oszust, który udawał Dhara, nic wiedząc, że udaje Dhara. - Hidżra potarł haczykowaty nos gipsem. Patela znużyło to przesłuchanie; trzymał hidżrę w gabinecie tylko dlatego, że jego absurdalny wygląd pomagał mu się skoncentrować na osobie Rahula. Oczywiście Rahul miał teraz pięćdziesiąt trzy, cztery lata i nie robiłby z siebie takiego błazna, nieudolnie udając kobietę. Patelowi przyszło nagle do głowy, że mógł to być jeden z trików, dzięki którym Rahul zdołał popełnić tak wiele morderstw w tej samej dzielnicy Bombaju. Mógł wchodzić do burdelu jako mężczyzna i wychodzić jako stary babsztyl albo atrakcyjna kobieta w średnim wieku. Od rana do chwili, gdy przeszkodził mu ten cholerny hidżra, Patel wykonał kawał niezmiernie pożytecznej roboty; dochodzenie w sprawie Rahula toczyło się gładko. Lista nowych członków klubu Duckworth okazała się bardzo pomocna. - Czy słyszałeś kiedyś o zenanie imieniem Rahul? zapytał hidżrę. To stara sprawa odparł transwestyta. Tyle, że on teraz jest prawdziwą kobietą. Poddał się operacji wyjaśnił detektyw. Wiedział, że są transwestyci, 511 którzy zazdroszczą „kompletnym" transseksualistom, choć większość była dokładnie tym, czym chciała być, i obywała się doskonale bez w pełni ukształtowanej pochwy. - Gdybym wiedział o istnieniu kogoś takiego, zabiłbym sukę - rzekł hidżra prostodusznie. Żeby zdobyć części zamienne doda) z uśmiechem; to był oczywiście żart. Detektyw Patel wiedział o Rahulu więcej od hidżry; w ciągu ostatniej doby dowiedział się o nim więcej niż przez minione dwadzieścia lat. Możesz sobie iść powiedział do transwestyty. - Ale zostaw tę koszulę. Sam przyznałeś, że jest kradziona. Ale ja nie mam się w co ubrać! - zaprotestował hidżra. -•- Coś ci znajdziemy zapewnił go policjant. Tyle, że może to nie pasować do twojej mini. Wychodząc z Wydziału Kryminalnego na lunch w klubie Duck-worth, zabrał ze sobą papierową torbę; była w niej hawajska koszula osobnika, który podszywał się pod Inspektora Dhara. Podkomisarz wiedział, że nie uzyska odpowiedzi na wszystkie pytania w trakcie jednego lunchu, ale rozwikłanie zagadki hawaj-skiej koszuli wydawało mu się stosunkowo proste. Trafny domysł aktora Nie rzekł Inspektor Dhar. Nigdy bym nie włożył takiej koszuli. Zerknął obojętnie do torby,

nie zadając sobie trudu wyciągnięcia koszuli na wierzch - nie dotykając jej nawet. - Ma metkę kalifornijską - poinformował detektyw Patel aktora. - Nigdy nie byłem w Kalifornii - odparł Dhar. Podkomisarz wsunął papierową torbę pod krzesło; był najwyraźniej rozczarowany tym, że sprawa koszuli nie pomogła przełamać lodów, i rozmowa znów utknęła. Biedna Nancy nie odzywała się w ogóle. Co gorsza, zdecydowała się założyć sari i udrapować je tak, żeby rozchylało się na brzuchu; złocisty puszek sięgający kędzierzawym klinem do pępka wprawiał pana Sethnę w ogromne zakłopotanie, podobnie zresztą jak ordynarna papierowa torba, którą policjant ulokował pod krzesłem. W takich właśnie torbach umieszczają bomby, pomyślał stary steward. Ach, jakże on nie cierpiał tych 512 kobiet Zachodu w indyjskich ubiorach! Poza tym jasna skóra na brzuchu tej konkretnej kobiety stanowiła dysonans w zestawieniu z jej opaloną twarzą. Leżała chyba na słońcu ze spodkami na oczach, pomyślał pan Sethna; każda oznaka świadcząca o tym, że kobieta leżała na wznak, głęboko nim zawsze wstrząsała. Za to wzrok niepoprawnego v
Pan Sethna miał oczywiście jeszcze inne powody, by nie cierpieć Dhara. Jako pars i praktykujący zoriastrianin, stary steward zareagował na najnowszą filmową bzdurę z Inspektorem Dharem w sposób łatwy do przewidzenia. Od czasu, gdy podjął w klubie Ripon słynną decyzję oblania gorącą herbatą jegomościa w peruce, nic tak nic rozwścieczyło pana Sethny. Jadąc z domu do klubu Duckworth, widział rozlepiaczy plakatów w akcji; winił też plakaty do hlmu Inspektor Dhar i II ie^c Milczenia za wyjątkowo ponury sen, jaki mu się przyśnił. We śnie pojawił się upiornie blady posąg królowej Wiktorii, przypominający rzeźbę, która stała kiedyś w hallu dworca lotniczego Yictoria, z tą różnicą, że w jego śnie królowa kwitowała. Uniosła się trzydzieści centymetrów nad posadzką ukochanej przez pana Sethnę świątyni ognia, a wszyscy wierni parsowie rzucili się na ten widok do ucieczki. Pan Sethna był pewny, że gdyby nie bluźnierczy plakat, nigdy nie przyśniłby mu się tak bluźnierczy sen. Obudził się natychmiast i przywdział modlitewną czapeczkę, ale ta spadła mu z głowy, gdy nawiedził go kolejny koszmar. Wieźli go w parsyjskim karawanie do Wież Milczenia; choć był martwy, czuł woń towarzyszącą żałobnym ceremoniom woń płonącego drzewa sandałowego. Nagle zaczął go dusić odór rozkładu, smród, jakim przesiąknięte są dzioby i szpony sępów. Obudził się po raz drugi, jego modlitewna czapka leżała na podłodze; przez chwilę wydawało mu się, że to czekający na coś, nastroszony kruk, i próbował niezdarnie przepłoszyć wyimaginowane ptaszysko. Doktor Daruwalla zerknął tylko raz na pana Sethnę. W idząc jego jadowite spojrzenie, zaczął się zastanawiać, czy nie szykuje się oto kolejny incydent z gorącą herbatą. Pan Sethna odebrał zerknięcie doktora jako przyzwanie. - Może aperitif przed lunchem? - zapytał steward wyraźnie zakłopotaną czwórkę. Słowo „aperitif nie było zbyt znane w Iowa, Nancy nie słyszała go też z ust Dietera ani od Yijaya Patela, toteż nie odpowiedziała panu Sethnie, który patrzył prosto na nią (mogła spotkać to słowo jedynie w którejś z zachowanych amerykańskich powieści, ale i tak nie wiedziałaby, jak się je wymawia, i zlekceważyłaby je, jako niepotrzebne dla zrozumienia fabuły). 514 Czy szanowna pani życzy sobie coś do picia przed lunchem? - zapytał pan Sethna, nie spuszczając z niej wzroku. Nikt nie usłyszał szeptu Nancy, ale stary steward domyślił się, że zamówiła colę Thums Up. Zastępca komisarza zdecydował się na oranżadę Gold Spot, doktor na piwo London Diet, a Dhar na kingfishera. Rozrywkowe towarzystwo! - zażartował doktor. - Dwoje abstynentów i dwóch piwoszy! - Ta żartobliwa uwaga dostarczyła mu pretekstu dla długiego wywodu na temat historii klubowego menu. W klubie był dziś dzień chiński, dzień kulinarnej mizerii. Kiedyś zatrudniano tu kucharzaChińczyka i chiński dzień był dniem iście epikurejskich rozkoszy podniebienia. Ale kucharz odszedł i założył własną restaurację, a obecna zbieranina kuchcików nie potrafiła odpowiednio przyrządzić żadnej prawdziwie chińskiej potrawy. Niemniej raz w tygodniu podejmowali ten wysiłek. - Prawdopodobnie najbezpieczniej będzie zamówić coś z dań jarskich poradził Farrokh.

- Podejrzewam - odezwała się nagle Nancy że zanim pokazano panu ciała, były w fatalnym stanie. Tak, niestety dobrały się do nich kraby- odpowiedział doktor. - Ale rysunek pozostał pewnie czytelny, bo inaczej by go pan nie zapamiętał. - Tak, jestem pewien, że to był niezmywalny tusz - rzekł Farrokh. Pisak do znaczenia bielizny, jakiego używają w pralni wyjaśniła mu Nancy, choć zdawało się, że patrzy na Dhara. Zresztą kto wie, na kogo patrzyła, kiedy miała na nosie ciemne okulary? - Pogrzebałam ich ciągnęła. - Nie widziałam, jak zginęli, ale wszystko słyszałam. Słyszałam uderzenia łopatki dodała. Dhar nie przestawał się w nią wpatrywać; jego drwiący uśmieszek nie był w tej chwili tak wyraźny. Nancy zdjęła okulary i schowała je do torebki. Przypadkiem zobaczyła w niej coś, co sprawiło, że na kilka sekund znieruchomiała z zagryzioną dolną wargą. Potem sięgnęła do torebki i wyjęła srebrny długopis bez skuwki, który nosiła ze sobą wszędzie, od dwudziestu lat. On, czy też ona, ukradł wtedy drugą część - powiedziała. Wręczyła długopis Dharowi i ten odczytał niekompletny napis. 515 Madę in i co dalej? - zapytał. - India rzekła Nancy. - Rahul musiał ukraść drugą część. - Ale komu potrzebna sama skuwka? - zapytał Farrokh detektywa Patela. Na pewno nie pisarzowi odparł Dhar, podając długopis doktorowi. -- Trzeba by to wyczyścić --- rzekła Nancy. Zastępca komisarza odwrócił wzrok; wiedział, że polerowała długopis nie dalej jak w zeszłym tygodniu. Doktor też nic zauważył, by srebro zmatowiało lub sczerniało; długopis błyszczał, lśnił nawet napis. Kiedy oddał go Nancy, nie schowała długopisu do torebki, lecz położyła obok noża i łyżki - zdecydowanie nie tak lśniących. - Czyszczę napis starą szczoteczką do zębów - rzekła. Nawet Dhar odwrócił wzrok; to, że nie patrzył jej już w oczy, ośmieliło ją. - Czy w prawdziwym życiu, nie w filmie zwróciła się do aktora - wziął pan kiedyś łapówkę? - Wreszcie zobaczyła uśmieszek, którego oczekiwała. - Nie, nigdy - powiedział Dhar. Teraz Nancy musiała odwrócić wzrok; skierowała go na doktora Daruwallę. - Dlaczego utrzymywał pan w tajemnicy... że to pan napisał te wszystkie scenariusze? zapytała. - ja już wtedy rozpocząłem karierę jako lekarz - odparł doktor. Chodziło o umożliwienie kariery jemu. No i trzeba powiedzieć, że się udało zauważyła Nancy. Detektyw Patel chciał ująć jej dłoń, która spoczywała obok widelca, ale Nancy przeniosła rękę na podołek. Potem zwróciła się do Dhara. - A co pan o tym sądzi? O swojej karierze... - zapytała aktora. Odpowiedział rutynowym wzruszeniem ramion, podkreślającym wyniosły grymas. W jego oczach pojawił się okrutny i zarazem figlarny błysk.

Miałem pracę... i dodatkowe, inne życie -- rzekł. Szczęściarz z pana powiedziała Nancy. Skarbie rzekł podkomisarz, ujmując ją za rękę spoczywającą na udzie. Nancy jakby osunęła się z lekka w trzcinowym krześle. Nawet pan Sethna słyszał jej przyspieszony oddech; stary steward słyszał dosłownie wszystko, a co do niego nie docierało, mógł dokładnie odczytać z ruchów ich warg. Pan Sethna miał w tym wprawę i potrafił całkiem żwawo, jak na swój wiek, uwijać się 516 wokół stolika, by niczego nie uronić. Stolik dla czworga nastręczał mu już jednak pewne trudności. Podsłuchiwanie rozmowy w Ogrodzie dla Pań było łatwiejsze niż w głównej sali, bo nad głowami siedzących zwieszały się tylko girlandy kwiatów; nie było tu wentylatorów. Z punktu widzenia pana Sethny lunch był już w tej chwili znacznie bardziej interesujący, niż się tego steward spodziewał. Zwłoki! Skradziona skuwka długopisu? I najbardziej poruszająca rewelacja - że to doktor Daruwalla jest naprawdę autorem tego śmiecia, któremu Dhar zawdzięcza pozycję gwiazdora! Pan Sethna był przekonany, że w pewnym sensie wiedział o wszystkim od dawna; zawsze czuł, że Farrokh to nie to samo, co jego ojciec. Wkroczył posuwiście z napojami i tak samo odżeglował. Zaprawione jadem uczucia, jakie żywił wobec Dhara, teraz przeniosły się na doktora Daruwallę. Pars, który pisze dla kina hindi! I robi sobie pośmiewisko z pobratymców! Jak on śmiał? Pan Sethna z trudem panował nad sobą. Już słyszał w wyobraźni brzęk srebrnej tacy o ciemię doktora; brzmiało to jak gong. Musiał się powstrzymywać całą siłą woli, żeby nie ulec pokusie i nie przykryć kosmatego brzucha tej okropnej kobiety serwetką, która zwisała krzywo z jej kolan. Takiego pępka nie powinno się publicznie obnażać. Należałoby wręcz zakazać posiadania czegoś podobnego! Pan Sethna uspokoił się jednak szybko, bo nie chciał uronić ani słówka z tego, co mówił prawdziwy policjant. - Chciałbym, żebyście mi wszyscy troje po kolei powiedzieli, jak waszym zdaniem powinien wyglądać dzisiaj Rahul, przy założeniu, że jest on teraz kobietą - rzekł podkomisarz. Pan pierwszy - zwrócił się do Dhara. - Próżność i poczucie fizycznej przewagi sprawiają, że pewnie wygląda młodo jak na swój wiek - zaczął Dhar. - Choć ma już pięćdziesiąt trzy, cztery lata - wtrącił doktor Daruwalla. - Pan za chwilę. Proszę pozwolić dokończyć panu Dharowi - powiedział detektyw Patel. - Nie powinna na tyle wyglądać, chyba że wcześnie rano - ciągnął Dhar. - l powinna być w bardzo dobrej kondycji fizycznej. Roztacza wokół siebie aurę ciągłych łowów. To myśliwy podchodzący ofiarę - mam na myśli sprawy seksu. 517 - Wydaje mi się, że miała na niego wielką chętkę, kiedy był młodym chłopcem - zauważył doktor Daruwalla. - A kto nie miał? rzekła Nancy z odcieniem goryczy w głosie. Tylko mąż spojrzał na nią.

- Pozwól panu dokończyć upomniał ją cierpliwie. - To typ kobiety, która lubi wzbudzać pożądanie, nawet jeśli zamierza, dać kosza -- mówił Dhar. Postawił sobie za cel patrzeć Nancy w oczy. I przypuszczam, że jest złośliwa, podobnie jak jej zmarła ciotka. Zawsze gotowa wyszydzić kogoś lub jakąś cudzą myśl cokolwiek. - Tak, tak - rzekł doktor niecierpliwie. — Ale nie zapominaj, że to także typ namiętnego gapia! - Przepraszam, jaki typ? - zapytał detektyw Patel. - To cecha rodzinna - Rahul namiętnie gapi się na każdego. - odparł Farrokh. -- Robi to z czystej bezczelności i chamstwa, ale także dlatego, że kieruje nią nie skrywana ciekawość. Taka była jej ciotka, wprost niepohamowana pod tym względem! Rahul został tak wychowany. Żadnej skromności. Teraz jest pewnie bardzo kobiecy, z wyjątkiem tego spojrzenia. Ma oczy mężczyzny przewierca człowieka ślepiami i zmusza go do odwrócenia wzroku. - Czy pan już skończył? - zapytał podkomisarz Dhara. -- Chyba tak rzekł aktor. Nie widziałam jej dokładnie odezwała się nagle Nancy. - Albo było ciemno, albo światło było słabe tylko lampka naftowa. Ledwie mi mignęła przed oczami, a poza tym byłam chora - miałam gorączkę. - Nancy bawiła się przez chwilę długopisem, układając go na przemian to prostopadle, to równolegle do noża i łyżki. - Ładnie pachniała i miała skórę gładką jak jedwab, ale była silna - dodała. - Chodzi o to, jaka jest dziś, a nie jaka była wtedy - rzekł Patel. - Jak może wyglądać teraz? Rzecz chyba w tym powiedziała Nancy że moim zdaniem ona nie może opanować czegoś, co tkwi w niej w środku, ona po prostu musi robić pewne rzeczy. Nie może się powstrzymać. To jest od niej silniejsze. - Co? zapytał detektyw. Wiesz co. Rozmawialiśmy o tym rzekła Nancy. 518 Powiedz i m. - Ona jest wciąż napalona - myślę, że jest bez przerwy napalona rzekła Nancy. Dość niezwykłe jak na kogoś, kto ma pięćdziesiąt trzy czy pięćdziesiąt cztery lata zauważył doktor Daruwalla. To się w niej wyczuwa - niech pan mi wierzy - zapewniła go Nancy. Ona jest strasznie napalona. Czy to się panu kojarzy z jakąś znaną panu osobą? zapytał detektyw Inspektora Dhara, ale Dhar patrzył w milczeniu na Nancy; nawet się nie poruszył. A może panu, doktorze czy panu kogoś to przypomina? zwrócił się podkomisarz do Farrokha. Czy ma pan na myśli kogoś, kogo dobrze znamy jako kobietę? zapytał doktor. Dokładnie odparł detektyw Patel. - Pani Dogar powiedział Dhar, nie spuszczając oka z Nancy. Farrokh przyłożył obie dłonie do piersi, do obolałego miejsca, które przeszył ból tak ostry, że doktor stracił na chwilę dech.

Świetnie! To bardzo prawdopodobne - rzekł detektyw Patel. Wyciągnął rękę przez stół i poklepał grzbiet dłoni Dhara. - Byłby pan niezłym policjantem, mimo że nie bierze pan łapówek - powiedział. - Pani Dogar! sapnął doktor. - Wiedziałem, że mi kogoś przypomina! Ale jest w tym jakiś haczyk, prawda? - zapytał Dhar policjanta. - No bo pan jej nie aresztował, o ile wiem? Dokładnie odparł Patel. Jest w tym pewien haczyk. Mówiłam ci, że będzie wiedział, kto to jest powiedziała Nancy do męża. Tak, skarbie rzeki detektyw. Ale to, że Rahul stał się panią Dogar, nie jest jeszcze zbrodnią. Jak pan wpadł na to, że to ona? zapytał doktor Daruwalla podkomisarza. Ach, jasne - lista nowych członków! To był dobry punkt wyjścia - rzekł detektyw Patel. Posiadłość Promili Rai odziedziczyła bratanica, nie bratanek. Nie wiedziałem, że miała jakąś bratanicę - rzekł Farrokh. Nic miała odparł Patel. Rahul, jej bratanek, pojechał do Londynu. Wrócił jako bratanica. Przybrał nawet jej imię - Promila. 519 W Anglii zmiana płci jest czymś najzupełniej legalnym. Legalna jest też zmiana imienia nawet tu, w Indiach. I Rahul Rai poślubił pana Dogara? - zapytał Farrokh. To też było całkowicie zgodne z prawem - rzeki detektyw. Chyba pan to rozumie, doktorze? Fakt, że obaj możecie potwierdzić obecność Rahula w Goa, w hotelu „Bardez", niekoniecznie dowodzi, że musiał mieć coś wspólnego z tą zbrodnią, l mało prawdopodobne, żeby Nancy mogła zidentyfikować panią Dogar jako Rahula sprzed dwudziestu lat. Jak panowie słyszeli, ledwie go wtedy widziała. Poza tym on miał wtedy penis - powiedziała Nancy. - A czy nie znaleziono żadnych odcisków palców na miejscu tych wszystkich zabójstw? zapytał Farrokh. - W przypadku prostytutek są setki odcisków - odparł Patcl. A na kiju, którym został zabity pan Lal? - zapytał Dhar. - Bardzo dobre pytanie - powiedział podkomisarz. Ale kij został dokładnie wytarty. No, a te rysunki! -- rzekł doktor Daruwalla Rahul zawsze uważał się za artystę. Pani Dogar musi mieć w domu jakieś rysunki. - To by nam wiele dało zgodził się Patel. - Ale tego samego ranka, kiedy zginął Lal, posłałem swojego człowieka do domu Dogarów, żeby się czegoś dowiedział od służby. Najpierw musiał ich przekupić. Detektyw zrobił pauzę i spojrzał wymownie na Dhara. Ale żadnych rysunków nie było. Nic było też zresztą maszyny do pisania. Tu, w klubie, jest co najmniej dziesięć maszyn - zauważył Dhar. - Czy te wszystkie ostrzeżenia na banknotach były pisane na tej samej maszynie? - Doskonałe pytanie powtórzył detektyw Patel. jak dotąd mamy trzy ostrzeżenia, pisane na dwóch różnych maszynach. Obie należą do klubu.

To pani Dogar! - powtórzył doktor. - Ciszej, doktorze - powiedział podkomisarz. Nagle wycelował palcem w pana Sethnę. Stary steward usiłował zasłonić twarz srebrną tacą, ale detektyw był szybszy. Jak się nazywa ten stary niuchacz? zapytał. To pan Sethna rzekł Farrokh. 520 Może pan podejdzie, panie Sethna - rzekł podkomisarz. Nie podniósł nawet głosu ani wzroku. Pan Sethna udał, że nie dosłyszał jego wezwania, więc Patel rzekł z naciskiem: Słyszał pan, co powiedziałem. - Steward zbliżył się posłusznie. - Ponieważ cały czas przysłuchuje się pan naszej rozmowie - a w środę podsłuchiwał pan, kiedy rozmawiałem przez teleton z żoną może zechce nam pan teraz łaskawie pomóc - rzekł policjant. -- Tak jest, sir - rzekł pan Sethna. - Za każdym razem, kiedy pojawi się tu pani Dogar, zadzwoni pan do mnie - rzekł podkomisarz. - Jeśli zarezerwuje stolik na lunch lub kolację, da mi pan znać. Będzie mi pan o niej mówił wszystko, co pan wie czy wyrażam się jasno? - Absolutnie, sir przytaknął pan Sethna. - Powiedziała, że jej mąż sika na kwiaty i że któregoś dnia będzie na pewno próbował nurkować w pustym basenie - zabełkotał pospiesznie. - Powiedziała, że jest stary tetryk i pijak. - Opowie mi pan później. A teraz zadam panu trzy pytania rzekł detektyw Patel. Potem masz pan odejść od naszego stolika na taką odległość, żeby nie słyszeć ani słówka. - Tak jest, sir. Tego ranka, kiedy zamordowano pana Lala... nie chodzi mi o porę lunchu, bo to, że jadła tu wtedy lunch, już wiem, ale wcześnie rano, przed lunchem... czy pan ją tu widział? To pierwsze pytanie - rzekł detektyw. - Tak, wpadła zjeść śniadanie - bardzo wcześnie poinformował pan Sethna Patela. - Lubi sobie pospacerować po polu golfowym, zanim zaczną tam grać. Potem, przed swoim treningiem zjada zwykle trochę owoców. Drugie pytanie - rzekł Patel. Czy pani Dogar przebrała się wtedy pomiędzy śniadaniem a lunchem? - Tak, sir - odparł stary steward. - Podczas śniadania rnała na sobie suknię, taką dość wymiętą. Lunch jadła w sari. - I trzecie pytanie - powiedział podkomisarz. Wręczył panu Sethnie swoją wizytówkę z numerem telefonu do Wydziału Kryminalnego i do domu. - Czy kiedy jadła śniadanie, miała może mokre buty? 521 - Tego nie zauważyłem przyznał pan Sethna. - Niech pan ćwiczy spostrzegawczość - rzekł detektyw Patel. A teraz niech pan zmyka jak najdalej, i to już. - Tak jest, sir - rzucił pan Sethna już w biegu, ulatniając się bezszelestnie, co zresztą było

jego specjalnością. Do końca lunchu tej zasępionej czwórki nie zbliżył się do Ogrodu dla Pań. Ale nawet ze znacznej odległości zdołał zaobserwować, że kobieta z kosmatym pępkiem jadła jak ptaszek; jej grubiariski mąż pochłonął oprócz swojej, połowę jej porcji. W porządnym klubie zakazano by wyjadania z cudzych talerzy, pomyślał pan Sethna. Wszedł do toalety i stanął przed wielkim lustrem; było wyraźnie widać, że cały dygocze. Uderzał tacą trzymaną w jednej ręce o poduszkę drugiej dłoni, ale stłumione pobrzękiwania, jakie z siebie wydawała, nie przynosiły mu żadnej ulgi. Nienawidzę policjantów, pomyślał stary steward. Farrokh przypomina sobie kruka W Ogrodzie dla Pań słońce wczesnego popołudnia rzucało na szczyt altany ukośne promienie, które tylko gdzieniegdzie przenikały przez ażurową ścianę kwiatów, nie sięgając już głów klubo-wiczów siedzących przy stolikach. Cętki przesianego światła pstrzyły obrus; doktor Daruwalla wpatrywał się w maleńki słoneczny brylancik roziskrzony czubek długopisu. Oślepiająco biały punkcik światła kłuł w oko doktora dłubiącego w rozmiękłych, sparzonych jarzynach, których martwe kolory przypominały o porze monsunu. O tej porze roku Ogród dla Pań zasypywała istna zamieć płatków bugenwilli, aż w końcu pozostawała tylko szkieletowata siatka łodyg czepiających się ścian altany. Przez tę plątaninę przezierało brunatne niebo i przenikały strugi deszczu. Wiklinowe i trzcinowe meble składano wtedy na sterty w sali balowej, bo w porze monsunu nie było w klubie balów. Gracze w golfa przesiadywali w barze, popatrując smętnie przez zalane deszczem szyby na rozmokłe pole golfowe. Zbite w gęstą masę kłęby zwiędłych pnączy toczyły się gnane wdatrem przez trawniki. Jedzenie serwowane w dniu chińskim zawsze przyprawiało Far-rokha o depresję i apatię, ale w maleńkim słoneczku migoczącym na końcu srebrnego długopisu było coś, co intrygowało i przykuwało uwagę, pobudzając podobne migotanie pamięci. Cóż to byłor Refleks światła, błyszczący drobiazg... coś maleńkiego i zagubionego w przestrzeni, ale tak wyrazistego, tak konkretnego, jak odległe światełko innego samolotu, kiedy leci się wśród bezmiaru ciemności nad Morzem Arabskim. Farrokh utkwił wzrok w głębi sali jadalnej, a potem omiótł spojrzeniem werandę, przez którą wleciał kruk. Lwagę doktora przykuł wentylator, na którym przysiadł wtedy ptak; wpatrywał się w wirujące łopaty tak, jakby oczekiwał, że lada chwila zaczną ze zgrzytem zwalniać lub zatrzymają się całkiem, zablokowane czymś, co dostało się do mechanizmu, błyskotką, którą kruk trzymał w dziobie. Cokolwiek to było, kruk nie mógłby tego połknąć, pomyślał doktor. Wytężył umysł, usiłując rozwiązać zagadkę. - Wiem, co to było! oznajmił nagle. Tamci milczeli, obserwując bez słowa, jak wstaje od stołu, wchodzi do jadalni i staje dokładnie pod wentylatorem. Farrokh sięgnął po pierwsze z brzegu wolne krzesło, ale kiedy na nim stanął, okazało się, że jest za niski, aby dosięgnąć wentylatora. Wyłącz pan ten wentylator zawoła! do pana Sethny, któremu nieobce były takie ekscentryczne wybryki doktora a kiedyś jego ojca. Stary steward posłusznie wykonał rozkaz. Niemal wszyscy przerwali jedzenie. Dhar i Patel powstali i zbliżyli się do Farrokha, ale doktor odprawił ich machnięciem ręki.

Obaj jesteście za niscy rzekł. Tylko ona może to zrobić wskazał na Nancy. On również zastosował się do dobrej rady, jakiej podkomisarz udzielił panu Sethnie („Niech pan ćwiczy spostrzegawczość"). Wentylator zaczął zwalniać; zanim trzej mężczyźni wywindowali Nancy na krzesło, łopaty znieruchomiały. Niech pani wyciągnie rękę i dotknie palcami instruował ją doktor. Wyczuwa pani rowek? |cj bujna sylwetka na krześle robiła wrażenie, zwłaszcza gdy Nancy wyprężyła się, żeby dosięgnąć mechanizmu. 523 - Coś wyczuwam powiedziała. -- Niech pani teraz przeciągnie palcami wzdłuż rowka - rzekł doktor Daruwalla. - A czego ja właściwie szukam? - zapytała Nancy. - Wymaca pani to odpowiedział Farrokh. - Powinna to być skuwka pani długopisu. Musieli ją podtrzymać, żeby nie spadła, bo palce natrafiły na skuwkę w tej samej sekundzie, kiedy doktor powiedział jej, czego ma się spodziewać. Staraj się tego za bardzo nie dotykać, ujmij tylko lekko za końce dwoma palcami pouczył żonę podkomisarz i w tej chwili Nancy upuściła zdobycz na ziemię. Detektyw podniósł delikatnie skuwkę, ujmując ja przez serwetkę. - India - odczytał głośno część napisu, która pozostawała odseparowana od Madę in przez dwadzieścia lat. Dahr zdjął Nancy z krzesła. Wydawała mu się cięższa niż przed dwudziestu laty. Nancy oświadczyła, że musi na chwilę zostać z mężem sama; przez chwilę stali, rozmawiając szeptem w Ogrodzie dla Pań, a Farrokh i John D. przyglądali się, jak wentylator zaczyna wirować od nowa. Potem lekarz i aktor przyłączyli się do detektywa i jego żony, którzy zdążyli tymczasem powrócić do stołu. Teraz na pewno ma pan odciski palców Rahula - rzekł doktor do podkomisarza. - Prawdopodobnie powiedział detektyw Patel. Kiedy pani Dogar przyjdzie tu coś zjeść, steward zatrzyma dla nas jej widelec albo łyżkę, żebyśmy mogli porównać odciski. Ale ich obecność na długopisie nie świadczy jeszcze, że to ona jest morderczynią. Doktor Daruwalla opowiedział im o kruku. Najwidoczniej ptak porwał długopis z zarośli przy dziewiątym dołku. Kruki także żywią się padliną. - Ale do czego potrzebna była Rahulowi połówka długopisu, kiedy mordował pana Lala? zapytał detektyw. Mówi pan tak, jakby musiał pan zobaczyć morderstwo na własne oczy •- wybuchnął zirytowany doktor. - A może oczekuje pan, że pani Dogar przyjdzie i zwierzy się ze wszystkiego z detalami? i rzeba ]e| tylko zasugerować, że wiemy więcej, niż wiemy naprawdę odparł podkomisarz. 524 To łatwe odezwał się nieoczekiwanie Dhar. Trzeba mówić mordercy to, co mówiłby on sam, gdyby w ogóle zdecydował się mówić. Sztuczka polega na tym, że morderca zaczyna wtedy wierzyć, że go naprawdę znamy.

Dokładnie - rzekł Patel. - Czy to nie z Inspektora Dbara i ma/ego-wiste/ca? - zapytała Nancy; wydawało jej się, że jest to jedna z kwestii autorstwa doktora. Brawo rzekł doktor. Detektyw Patel nie poklepał tym razem grzbietu dłoni Dhara; trzepnął go tylko po palcach raz, ale mocno - łyżeczką. - Porozmawiajmy poważnie rzekł - Mam zamiar pana skorumpować dać panu to, czego zawsze pan pragnął. Ja nie pragnę niczego -- odparł Dhar. - Chyba jednak tak - zapewnił go detektyw. - Myślę, że chciałby pan zagrać prawdziwego policjanta. Chciałby pan kogoś naprawdę aresztować. Dhar milczał. Nawet się nie uśmiechał. - |ak pan sądzi, czy jeszcze wciąż pociąga pan Rahula? - zapytał detektyw. — Ach, oczywiście zawołał doktor Daruwalla. - Żeby pan widział, jak ona pożera go wzrokiem! Pytam jego - rzekł detektyw. Tak, wydaje mi się, że tak - odparł Dhar. - Jasne, że tak rzekła ze złością Nancy. - A czy gdybym panu powiedział, jak ją podejść, zrobiłby pan to i to dokładnie według moich instrukcji? - C) tak. Niech mu pan napisze jakąkolwiek kwestię, a wygłosi ją bezbłędnie zawołał doktor. — Pytam pana - rzekł policjant do Dhara. Tym razem łyżeczka trzasnęła aktora po kłykciach z taką siłą, że musiał uciec z ręką ze stołu. - Chce pan ją podpuścić, tak? - zapytał Dhar. - Właśnie - rzekł Patel. - A ja mam tylko postępować według instrukcji? zapytał aktor. O to, to, dokładnie powiedział podkomisarz. - lida ci się na pewno - rzekł doktor. 525 - Nie ma najmniejszych wątpliwości - powiedziała Nancy. - Rzecz w tym, czy pan chce to zrobić? zapytał detektyw. - Wydaje mi się, że tak. W porządku rzekł Dhar. Dobrze. Tak, zrobię to. Po raz pierwszy podczas tego długiego lunchu twarz Patela rozjaśnił uśmiech. -- Teraz, kiedy pana skorumpowałem, czuję się znacznie lepiej rzekł do Dhara. - Widzi pan? Przekupstwo polega właśnie na tym, nie ma w tym nic więcej, naprawdę. Coś. czego pan pragnie w zamian za coś innego. Żaden szwindel, prawda? - Zobaczymy - rzekł Dhar. Spojrzał na Nancy, która od pewnego czasu przyglądała mu się uważnie. Coś nie widzę tego pańskiego uśmieszku rzekła. Skarbie... upomniał żonę detektyw Patel, ujmując ją za rękę.

- Muszę iść do toalety powiedziała. - Niech mnie pan odprowadzi. - Ale zanim wstała i zanim Dhar wykonał jakikolwiek ruch, podkomisarz powstrzymał ich oboje. - jeszcze jeden drobiazg, zanim pójdziecie rzekł. Co to za idiotyczna historia z tym karłem i bójką z prostytutkami przy Falkland Road? O co tam w ogóle chodziło? zwrócił się do Dhara. - To nie był on rzekł pospiesznie doktor Daruwalla. A więc jest trochę prawdy w tych pogłoskach o oszuście podszywającym się pod Dhara? - To nie oszust - to bliźniak - rzekł doktor. - Ma pan brata-bliźniaka? - zdziwiła się Nancy. - Identycznego odparł Dhar. Nic do wiary pokręciła głową. Nie są w ogóle podobni, choć identyczni wyjaśnił Farrokh. — To nie najlepsza pora, żeby pański brat-bliźniak pojawiał się w Bombaju rzeki detektyw do aktora. - Niech się pan nie martwi, on jest z daleka od tych wszystkich spraw. To misjonarz! rzekł Farrokh. Boże święty! westchnęła Nancy. A zresztą zabieram go z miasta na parę dni, a w każdym razie na jedną noc. Doktor zaczął opowiadać o dzieciach i o cyrku, ale nikogo to nic interesowało. Toaleta przypomniała Nancy Dharowi. Gdzie to jest? 526 Dhar już ujmował ją pod ramię, ale wyminęła go, zanim zdążył jej dotknąć, ruszył więc za nią do hallu. Prawie wszystkie głowy odwróciły się w jej stronę, kiedy tak szła przez salę jadalną kobieta, która przed chwilą stała na krześle. -- Byłoby dobrze, gdyby rzeczywiście wyjechał pan z miasta na kilka dni - powiedział podkomisarz do doktora. Pora się ulotnić, pomyślał Farrokh i w tej samej chwili uświadomił sobie, że nawet wyjście Nancy z Dharem z Ogrodu dla Pań było zaplanowane. Czy chciał pan, żeby ona mu coś powiedziała, coś takiego, co mogła mu powiedzieć tylko ona, i to na osobności? - zapytał. - Doskonałe pytanie! - odparł Patel. - Szybko się pan uczy, doktorze dodał. - festem pewien, że teraz napisałby pan znacznie lepszy scenariusz. Odmieniec W hallu Nancy powiedziała do Dhara: Myślałam o panu prawie tyle samo, co o Rahulu. Czasami rozstrajało mnie to bardziej niż myślenie o nim. -• Nigdy nie zamierzałem pani denerwować odparł Dhar. - A co pan zamierzał? Co pan zamierza teraz? - zapytała. Nie odpowiedział, więc Nancy zapytała znów: - No i jak było z tym podnoszeniem? Ciągle mnie pan nosi. Czy wydalam się panu cięższa? - Oboje jesteśmy ciężsi niż kiedyś odparł ostrożnie Dhar. Ważę tonę i pan o tym wie rzekła Nancy. - Ale nie jestem śmieciem i nigdy nie byłam. - Nigdy nie uważałem, że jest pani śmieciem. Nie powinien pan tak patrzyć na ludzi - rzekła Nancy. Akurat znów to zrobił: na jego twarzy

pojawił się pogardliwy uśmieszek. Właśnie o to mi chodzi powiedziała Nancy. - Nienawidzę pana za to czuję się okropnie, kiedy pan to robi. Przez ten uśmieszek nic mogłam przestać o panu myśleć. Myślałam o panu przez dwadzieścia lat. Była o prawie dziesięć centymetrów wyższa od aktora; gdy nagle wyciągnęła rękę i dotknęła jego górnej wargi, uśmieszek zniknął. - Tak lepiej. Teraz niech pan coś powie. Ale 527 Dhar myślał w tej chwili o wibratorze, zastanawiał się, czy Nancy ma go jeszcze. Nie miał pojęcia, co powiedzieć. - Powinien pan naprawdę pomyśleć o tym, jak pan działa na ludzi. Czy pan się kiedykolwiek nad tym zastanawia? - Myślę o tym cały czas. Działanie na ludzi to mój zawód rzekł w końcu. |estcm aktorem. )asnc rzekła Nancy. Widziała, że ledwie się powstrzymał, żeby nie wzruszyć ramionami; kiedy się nie uśmiechał, jego usta podobały jej się nawet bardziej, niż mogła przypuszczać. Czy pan mnie pragnie"- Czy kiedykolwiek myślał pan o tym? - zapytała. Widziała, że zastanawia się, co odpowiedzieć, więc nie czekała. Nie umie pan mnie rozgryźć, odczytać moich pragnień, prawda? Z Kabulem musi pan być w tym lepszy. Nie może mi pan powiedzieć tego, co chcę usłyszeć, bo nie wie pan naprawdę, czy ja pragnę pana, prawda? Z Rahulem musi pan być w tym lepszy - powtórzyła. Potrafię panią rozszyfrować •- rzekł Dhar. - Starałem się po prostu być uprzejmy. Nie wierzę, nie przekonał mnie pan - rzekła Nancy. - Kiepsko pan zagrał - dodała, ale w rzeczywistości uwierzyła w to, co powiedział. \X toalecie, myjąc ręce, Nancy zwróciła uwagę na absurdalną baterię nad umywalką - woda leciała z pojedynczego kurka w kształcie trąby słonia. Nancy wyregulowała temperaturę wody najpierw jednym kłem, potem drugim. Dwadzieścia lat temu nawet poczwórna kąpiel nie dała jej poczucia czystości; teraz znów poczuła się zbrukana. Pewną ulgą było przynajmniej to, że nie mrugało do niej żadne oko; to już Rahul wymyślił sam, zainspirowany widokiem pępków zamordowanych kobiet. Zauważyła także ruchomą półkę na wewnętrznej stronie drzwi do kabiny; opuszczało się ją za pomocą pierścienia przewleczonego przez trąbę słonia. Sprowokowało to Nancy do rozmyślań nad motywami psychologicznymi, które skłoniły Rahuła do wybrania jednego słonia, a odrzucenia drugiego. Kiedy wróciła do Ogrodu dla Pań, rzuciła lakoniczną, rzeczową uwagę na temat swego odkrycia, w jej przekonaniu źródła inspiracji dla rysunków Rahuła na brzuchach ofiar. Podkomisarz i doktor 528 natychmiast pospieszyli do toalety damskiej, żeby zobaczyć demaskującego słonia na własne oczy; na obejrzenie tego wiktoriańskiego cuda musieli jednak zaczekać do chwili, aż wyjdzie stamtąd ostatnia kobieta. Nawet ze znacznej odległości - z drugiego końca sali jadalnej pan Sethna mógł zaobserwować, że Inspektor Dhar i kobieta z nieprzyzwoicie obnażonym pępkiem nie mają sobie najwyraźniej nic do powiedzenia, chociaż pozostawiono ich samych na tak długo, że mogli się poczuć zakłopotani. już w samochodzie, zanim wyjechali z podjazdu klubu Duck-worth, detektyw Patel

powiedział do żony: - Muszę wracać do pracy, ale najpierw odwiozę cię do domu. -- W przyszłości dobrze się zastanów, zanim każesz mi coś zrobić, Vijay rzekła Nancy. - Przepraszam cię, skarbie - odparł Patel - ale chciałem poznać twoje zdanie. Czy mogę mu zaufać? - Podkomisarz widział, że jego żona znów jest bliska płaczu. Możesz zaufać mnie! - zawołała. - Wiem, że mogę zaufać tobie, skarbie - rzekł Patel. Ale co z nim? Czy sądzisz, że on to zrobi? - Zrobi wszystko, co mu każesz, jeśli będzie wiedział, czego dokładnie od niego chcesz — odpowiedziała Nancy. l sądzisz, że Rahul ulegnie pokusie? O tak powiedziała z goryczą. - Ten Dhar to jednak gość z klasą - rzekł detektyw z nutą podziwu w głosie. To odmieniec. Ciota - rzekła Nancy. Detektyw Patel nie znał tego określenia. W Bombaju używano innych. Chcesz powiedzieć, że to pedał, homoseksualista? zapytał. Nie mam co do tego żadnych wątpliwości. Możesz mi wierzyć powiedziała Nancy. Dojeżdżali już prawie do domu, kiedy odezwała się znów: Gość z klasą - powiedziała z ironią. Przepraszam, skarbie rzekł podkomisarz, bo widział, że żona tłumi płacz. --• Kocham cię, Vijay zdołała wykrztusić. Ja też cię kocham, skarbie powiedział. 529 Stary miłosno-nienawistny układ \X Ogrodzie dla Pań promienie słońca padały ukośnie przez ściany altanki; zaróżowione od kwiatów bugenwilli plamki światła znaczyły obrus, z którego pan Scthna zmiatał okruchy. Stary steward miał wrażenie, że Dhar i doktor Daruwalla nigdy nie wstaną od stołu. Już dawno przestali mówić' o Rahulu a raczej pani Dogar. \X te) chwili o wiele bardziej interesowała ich Nancy. - Ale co mianowicie jest z nią, twoim zdaniem, nie tak.J p\tał Farrokh |ohna D. - Mam wrażenie, że wydarzenia minionych dwudziestu lat mocno na nią podziałały odparł Dhar. -- A niech to słoń posra! - zawołał doktor Daruwalla. Czy nie możesz choć raz powiedzieć, co naprawdę myślisz? No dobrze - rzekł Dhar. Wydaje się, że oni są prawdziwym małżeństwem... bardzo zakochanym i tak dalej. Owszem, to najbardziej rzuca się w oczy zgodził się doktor. Ale jednocześnie stwierdził, że ten aspekt sprawy nie bardzo go interesuje; w końcu i on ciągle bardzo kochał Julię, a przecież był żonaty dłużej niż detektyw Patel. - Ale co zaszło między wami - między nią i tobą? - zapytał. -- To stary, miłosno-nienawistny układ - odpowiedział John D. wymijająco. - Za chwilę mi powiesz, że Ziemia jest okrągła - rzeki Farrokh, ale aktor wzruszył tylko ramionami w odpowiedzi. Nagle doktor poczuł, że przeraża go nie tyle Rahul (czy pani

Dogar), ile Dhar, i to tylko dlatego, że tak naprawdę Farrokh go w ogóle nie zna i to po tylu latach. Tak jak wcześniej — czuł bowiem, że szykuje się coś nieprzyjemnego - uciekł myślami do cyrku, ale kiedy znów napomknął o czekającej go podróży cło Dźunagadu, stwierdził, że Johna D. nadal to nie interesuje. Myślisz pewnie, że to z góry skazane na klęskę że to jeszcze jedna akcja ratunkowa pod hasłem „ocal dziecko" rzekł Daruwalla. Że to równie daremne i jałowe jak rzucanie monet do studni. Mówisz o tym tak, jakbyś to ty nie wierzył w powodzenie sprawy zauważył Dhar. Chyba naprawdę pora się ulotnić, pomyślał doktor. \X tym momencie spostrzegł papierową torbę; detektyw Patel zostawił ją 530 pod krzesłem. Obaj wstali już, gotowi do wyjścia, gdy doktor wyciągnął z torby ekstrawagancką koszulę. No, popatrz tylko. Podkomisarz zapomina coś zabrać. Jakie to nietypowe zauważył John D. \\ ątpię, czy to przez zapomnienie. Myślę, że chciał, żebyś ty ]ą zabrał rzeki doktor. Odruchowo rozpostarł koszulę z krzykliwym deseniem w papugi siedzące na palmach; były tam też kwiaty czerwone, pomarańczowe i żółte na tle niesamowitej zieleni dżungli. Farrokh przyłożył koszulę do ramion Dhara \\ sam raz na ciebie stwierdził. Na pewno jej nie chcesz^ - Mam dość swoich koszul - odparł aktor. Daj ją temu pieprzonemu bliźniakowi. 531 21 UCIECZKA Z MAHARASZTRY Zabezpieczony przed wścieklizną Tym razem Julia zastała go rano śpiącego w jadalni, z policzkiem przyciskającym ołówek do stolika ze szklanym blatem. Ostatnie zapiski świadczyły o tym, że Farrokh jeszcze ciągle poszukuje tytułu. Były tam Lwie s%c%yny (szczęśliwie przekreślone) i Szalejące hormony (też skreślone, co stwierdziła z dużą ulgą), ale wariant, który najwyraźniej usatysfakcjonował scenarzystę, zanim zmorzył go sen, był obwiedziony grubą krechą. Julia miała pewne wątpliwości, czy to najlepszy tytuł dla filmu. Brzmiał on Limu-ynowa ruletka i kojarzył jej się z niektórymi francuskimi filmami, w których na ogół trudno było się doszukać sensu nawet jeśli czytało się bardzo uważnie wszystkie napisy. Miała jednak tego ranka zbyt wiele do roboty, żeby czytać to, co Farrokh zdąży! ugryzmolić. Obudziła go, dmuchając mu w ucho; kiedy się kąpał, zaparzyła mu herbatę. Przybory toaletowe, dodatkowe ubranie i zmiana bielizny były już spakowane. Zamierzała się z nim trochę podroczyć w związku z jego nawykiem zabierania w podroż zestawu pierwszej pomocy, skomponowanego według jakiejś paranoicznej zasady; ostatecznie wyjeżdżał tylko na jedną noc. Ale doktor Daruwalla z zasady nie ruszał się z domu bez pewnych leków: erytromycyny, jego ulubionego antybiotyku przeciw zapaleniu oskrzeli, i lomotilu, na wypadek, gdyby dostał biegunki. Zabierał nawet zestaw instrumentów chirurgicznych, a także komplet szwów i wyjałowione gaziki - oraz antybiotyki

532 w postaci zasypki i maści. Przy panującej pogodzie zakażenie mogło się wdać w najbardziej na oko niegroźną rankę. Poza tym doktor nie podróżował nigdy bez kondomów, które rozdawał nie proszony na prawo i lewo. Mężczyźni w Indiach znani byli z tego, że nie używali prezerwatyw. Doktorowi Daruwalli wystarczyło, że ktoś zażartował sobie na temat prostytutki, a już traktował to jak intymne zwierzenie. - Proszę, następnym razem będzie pan mógł to wypróbować - mówił. Farrokh taszczył też ze sobą pół tuzina jednorazowych igieł i strzykawek - na wypadek, gdyby trzeba było zrobić komuś zastrzyk. W cyrku często kąsały ludzi psy albo małpy. Ktoś powiedział doktorowi, że wśród szympansów nierzadkie są przypadki wścieklizny. Specjalnie na tę wyprawę doktor zabrał trzy wstępne dawki surowicy, a także trzy ampułki immunoglobuliny, po !0 ml każda. Zarówno szczepionka, jak globulina wymagały niskiej temperatury, ale na podróż, która miała trwać niecałe dwie doby, wystarczył termos z lodem. - Czy spodziewasz się, że coś cię pokąsa? zapytała Julia. - Zabrałem to z myślą o misjonarzu - odparł Farrokh. Pomyślał sobie, że gdyby to o n był chorym na wściekliznę szympansem z Wielkiego Błękitnego Nilu, na pewno z rozkoszą ugryzłby Martina Millsa. Ale Julia wiedziała, że zapakował dostateczną porcję szczepionki i globuliny, żeby wystarczyło dla niego, misjonarza i dwójki dzieci gdyby wściekły szympans zechciał zaatakować całą czwórkę. Rano doktor najchętniej zabrałby się do czytania i poprawiania nowej partii scenariusza, ale miał zbyt wiele roboty. Ganesh sprzedał co do sztuki ubranie, które Martin Mills kupił mu na Fashion Street. Julia spodziewała się tego i kupiła małemu niewdzięcznikowi większy zapas odzieży. Zagonienie Ganesha do wanny kosztowało ją wiele wysiłku, po pierwsze dlatego, że chłopca nie interesowało nic oprócz jeżdżenia windą, po drugie, że nigdy jeszcze nie był 533 w budynku, z którego balkonu roztaczałby się widok na Marinę Drive, toteż gapił się na bulwar, zapomniawszy o bożym świecie. Protestował też przeciw założeniu sandałka na zdrową nogę i nawet Julia zwątpiła, czy jest sens próbować ukryć zdeformowaną stopę w czystej, białej skarpetce, bo nie wierzyła, by skarpetka pozostała długo czysta i biała. \\ końcu pozostali przy jednym sandale, ale teraz z kolei Gancsh uskarżał się, iż pasek na podbiciu uwiera go tak, że ledwie może chodzić. Doktor pocałował Julię na pożegnanie i poprowadził utyskującego malca do taksówki Yinoda; tam, obok kierowcy, siedziała już nadąsana Madhu. Zdenerwowało ją to, że doktor nie może zrozumieć języków, jakimi mówiła. Próbowała i marati, i hindi; dopiero po dłuższej chwili doktor pojął, że Madhu jest niezadowolona z tego, jak wystroił ją Yinod. Karzeł zastosował się w tym względzie do instrukcji Deepy. - Nic jestem dzieckiem - narzekała była prostytutka, choć było widoczne, że intencją Deepy było upodobnić małą kurewkę do dziecka. - W cyrku na pewno chcą, żebyś wyglądała jak dziecko - tłumaczył dziewczynce doktor Daruwalla, ale ona tylko odęła wargi. Także wobec Ganesha nie okazywała siostrzanych uczuć.

Zerknęła z obrzydzeniem na zaropiałe oczy chłopca świeżo posmarowane maścią tetracyklinową, co sprawiało, że ślepia Ganesha błyszczały chorobliwie. Kuracja miała potrwać tydzień lub dłużej. - Myślałam, że oni ci leczą te oczy powiedziała złośliwie, oczywiście w hindi. Farrokhowi zdawało się, że dzieciaki, rozmawiając z nim z osobna, dokładają wszelkich starań, żeby mówić po angielsku; teraz, kiedy byty razem, przerzuciły się na hindi i marati. Doktor mówił słabo w hindi i prawic wcale w drugim języku. To bardzo ważne, żebvście zachowywali się jak rodzeństwo przypomniał im, ale mały kaleka był w tak samo ponurym nastroju jak Madhu. - Gdyby była moją siostrą, stłukłbym ją na kwaśne jabłko burknął. - Akurat, z tym twoim kulasem! odparowała Madhu. 534 Spokój rzekł doktor; zdecydował się mówić po angielsku, bo był prawic pewien, że Madhu, podobnie jak Ganesh może go zrozumieć, a podejrzewał, że angielszczyzna przydaje mu autorytetu. To wasz szczęśliwy dzień - powiedział. Co to znaczy szczęśliwy dzień? zapytała Madhu. Nic rzek! Gancsh. To tylko takie wyrażenie - przyznał doktor Daruwalla ale jednak coś znaczy. Znaczy mianowicie, że dziś szczęśliwie opuszczacie Bombaj i jedziecie do cyrku. - No więc to my jesteśmy szczęśliwi - a nie dzień - stwierdził chłopiec. Za wcześnie o tym mówrić mruknęła mała prostytutka. W takiej to atmosferze dotarli do Świętego Ignacego, gdzie czekał już na nich prostoduszny misjonarz. Martin Mills usadowił się na tylnym siedzeniu ambasadora; otaczała go aura bezgranicznego entuzjazmu. - To wasz szczęśliwy dzień! oznajmił dzieciom. - To już przerobiliśmy - rzekł doktor Daruwalla. Była sobota, wpół do ósmej rano. Intruzi w „Taju" O ósmej trzydzieści dotarli do lotniska Santa Cruz, by tam dowiedzieć się, że lot do Radżkotu został przełożony na wieczór. - Indyjskie linie lotnicze! - parsknął doktor. Przynajmniej stawiają sprawę jasno rzekł Yinod. Doktor Daruwalla uznał, że mogą zaczekać w miejscu wygodniejszym niż port lotniczy Santa Cruz. Ale zanim udało mu się zagonić całą gromadkę do taksówki Yinoda, Martin Mills zdążył kupić poranną gazetę; w drodze powrotnej do miasta w porze szczytu raczył ich co smaczniejszymi kąskami z „The Times of India". Mieli dotrzeć do „Tają" dopiero o wpół do jedenastej (autorem ekstrawaganckiego pomysłu, żeby czekać na lot do Radżkotu w hallu hotelu „Taj Mahal" był oczywiście doktor). Posłuchajcie tego zaczął Martin. - Dwa/ bracia ^aklitci nogami... Policja #/£/<•; jednego % ^abójców, dwaj inni podejrzani salwują się 535 •^uchwalą ucieczką na skuterze... - Kompletnie nieuzasadnione użycie czasu teraźniejszego, nie mówiąc o tej „zuchwałej ucieczce" - zauważył nauczyciel angielskiego. -•• Nie mówiąc już o tym „salwują się".

- „Salwują się" to tutaj bardzo popularne słowo - wyjaśnił Farrokh. - Czasami salwuje się policja - zauważył (ianesh. - Co on powiedział? - zapytał misjonarz. Kiedy zdarza się jakieś wykroczenie, często policja salwuje się ucieczką odparł Farrokh. Czasami to, że nie zdołali zapobiec przestępstwu, albo to, że nie potrafą złapać przestępcy, wprawia ich w zakłopotanie, więc uciekają. - Doktor Daruwalla pomyślał w tym momencie, że detektyw Patel nie pasuje do tego schematu. Z tego, co mówił John D., wynikało, że podkomisarz zamierza spędzić cały dzień w apartamencie aktora w hotelu „Oberoi", ćwicząc z Dharem najlepsze metody podejścia Rahula. Farrokh czuł się urażony tym, że nie zaproszono go do uczestnictwa w tych próbach i że nawet nie zechcieli z nimi zaczekać do chwili aż on, scenarzysta, wróci z wyprawy do cyrku; ostatecznie trzeba będzie wymyślić i skomponować jakieś dialogi, a przecież pisanie dialogów było jego specjalnością, nie główną wprawdzie, ale zawsze. Nie jestem pewien, czy dobrze rozumiem - rzekł Martin Mills. - Czy chodzi o to, że czasami, kiedy zdarzy się przestępstwo, „salwują się ucieczką" zarówno przestępcy, jak policja? Dokładnie odparł doktor Daruwalla. Bezwiednie przyswoił sobie ulubione wyrażonko detektywa Patela. Rozpierało go uczucie dumy; myślał o tym, jaki jest sprytny - już wcześniej zrobił podobny użytek z „The Times of India", wyszydzając gazetę w swym scenariuszu (fikcyjny pan Martin czyta tam ciągle na głos fikcyjnym dzieciom jakieś bzdurne kawałki). Życie naśladuje sztukę, pomyślał. Tymczasem Martin Mills obwieścił: O, tu jest bardzo budująca i trafna opinia. Natrafił na rubrykę Opinie i przeczytał jeden z listów. Posłuchajcie tego: I\as%a kultura na co d^ień musi się ^mienić. Nalegałoby %ac%ąć od s^kół podstawowych i nauczyć chłopców, %eby nie siusiali na ulicach. Innymi słowy, uchwycić rzecz w zarodku zauważył doktor Daruwalla. 536 Ganesh powiedział coś do Madhu i ta wybuchnęła śmiechem. - Co on powiedział? - zapytał Martin Farrokha. - Powiedział, że nie zna innego miejsca do sikania niż ulice - odparł doktor. Teraz Madhu powiedziała coś, co najwyraźniej przypadło do gustu Ganeshowi. - Co ona powiedziała? - dopytywał się Martin. Że woli sikać w zaparkowanych samochodach - zwłaszcza w nocy. Kiedy zajechali przed „Taj", usta Madhu pełne były soku z betelu; krwistoczerwona ślina zebrała jej się w kącikach ust. Żadnego żucia betelu w „Taju" ostrzegł ją doktor. Dziewczynka splunęła okropną, gęstą mazią na przednie koło taksówki Yłnoda; karzeł i portier-sikh patrzyli z odrazą, jak plwocina skapu-jc, plamiąc asfalt łukowatego podjazdu. - W cyrku nie wolno żuć żadnego paanu przypomniał doktor dziewczynce. - Nie jesteśmy jeszcze w cyrku - mruknęła naburmuszona kurewka. Podjazd zapchany był taksówkami i innymi, przeważnie luksusowymi samochodami. Ganesh powiedział Madhu coś, co ja najwyraźniej rozbawiło. Co on powiedział? zapytał znów Martin.

-- Że pełno tu samochodów do sikania - odparł doktor. Madhu zwierzała się tymczasem Ganeshowi, że była już kiedyś w takim drogim samochodzie - i nie wyglądało to na czczą przechwałkę. Farrokh oparł się pokusie, by przetłumaczyć tę informację jezuicie. Choć uwielbiał szokować Martina, spekulacje na temat tego, co mała prostytutka mogła robić w takim luksusowym wozie, wydały mu się zbyt nieprzyzwoite, nawet jeśli Madhu tylko tam sikała. - Co powiedziała Madhu? zapytał Martin. Powiedziała, że woli skorzystać z toalety skłamał doktor. — Grzeczna dziewczynka! -- pochwalił ją Martin. Rozchyliła wargi w uśmiechu, ukazując zęby usmarowanc jaskrawoczerwonym paanem - wyglądało to tak, jakby krwawiły jej dziąsła. Doktor miał nadzieję, że lubieżność, jaką dostrzegł w tym uśmiechu, to tylko złudzenie. Kiedy weszli do hallu, zauważył z przykrością, że portier obrzuci! Madhu czujnym spojrzeniem; sikh wyczuwał zapewne, że 537 dziewczynka nie należy do gości mile widzianych w ,,'I'aju". Pomimo starań Deepy i Yinoda, Madhu nie wyglądała dziecinnie. Ganesh już dygotał w chłodnym powiewie klimatyzowanego powietrza; patrzył też z obawą na sikha, czy ten nie wyrzuci go za chwilę na ulice. „Taj" nie jest miejscem odpowiednim dla żebraka i nieletnie] prostytutki, pomyślał doktor Daruwalla; sprowadzanie ich tuta] było błędem. Napijemy się tylko herbaty - uspokoił dzieci. Musimy się co |;łkis czas dowiadywać o samolot zwrócił się do misjonarza. Podobnie jak Madhu i Ganesh, Martin robił wrażenie oszołomionego przepychem hotelowego wnętrza, już po kilku minutach doktor musiał poprosić o interwencję zastępcę dyrektora, ponieważ ktoś z personelu zażądał, żeby jezuita i dzieci opuścili hotel. Kiedy nieporozumienie się wyjaśniło, pojawił się w hallu Yinod z papierową torbą, w której była hawajska koszula Martina. Karzeł pilnie i w milczeniu obserwował to, co w jego przekonaniu było kolejną mistyfikacją Inspektora Dhara - mianowicie udawanie słynnego aktora, że jest jezuickim misjonarzem i przyszłym księdzem. Doktor już wcześniej zamierzał oddać koszulę Martmowi, ale zapomniał torby w taksówce (taksówkarzom nie wolno było wchodzić do hallu „Tają", Yinoda znano tu jednak jako kierowcę Inspektora Dhara). Kiedy doktor wręczył koszulę Martinowi Millsowi, misjonarz wpadł w euforię. Ach, cudownie! - zawołał. Miałem taką samą! To jest właściwie ta sama wyznał Farrokh. Nie, nie szepnął Martin - Moją koszulę ukradli, zabrała ją prostytutka. I oddała odpowiedział szeptem doktor. Doprawdy? Ależ to fantastyczne! zawołał Martin Mills. Czy była bardzo skruszona? To był on, nie ona rzekł doktor. - Nie, sądzę, że nie była skruszona. jak to: on? zdziwił się misjonarz. Ta prostytutka to on, a nic ona - wyjaśnił doktor. Uunuch--transwestyta a to są wszystko mężczyźni. No, przynajmniej w pewnym sensie. |ak to „w pewnym sensie".-' zapytał misjonarz.

538 - Nazywają ich hidżrami są wykastrowani - powiedział doktor szeptem, jako chirurg lubił opisywać całą procedurę ze szczegółami - nie zapominając o przyżeganiu rany gorącą oliwą i o tym, że zasklepiona rana przypomina organ żeński. Kiedy Martin Mills wrócił z toalety, miał na sobie hawajska koszulę, której jaskrawe kolory kontrastowały ostro z jego bladością. Farrokh domyślił się, że papierowa torba kryje teraz koszulę, którą Martin miał dotychczas na sobie i którą wcześniej obrzygał. - To bardzo dobrze, że zabieramy te dzieci z miasta powiedział z powagą do doktora, który znów stwierdził z rozbawieniem, że życie imituje sztukę. Ach, gdyby tylko teraz ten dureń się zamknął, żeby można było przeczytać świeżo napisaną partię scenariusza! Doktor Daruwalla zdawał sobie sprawę z tego, że nie mogą spędzić całego dnia w „Taju". Dzieci już zaczynały się wiercić niecierpliwie. Madhu mogła zacząć oferować swe usługi gościom hotelowym, a Ganesh lada chwila coś zwędzić - najprawdopodobniej na początek srebrne kieliszki ze stoiska z pamiątkami. Doktor nie odważył się zostawić niesfornej dwójki z Martinem, żeby zadzwonić do Ranjita i zapytać, co nowego, zresztą nie spodziewał się żadnych wieści w soboty zazwyczaj wzywano go do wypadków, a on miał wolny weekend. Farrokha zaniepokoiła poza, jaką przybrała Madhu; dziewczynka już nie rozpierała się w miękkim fotelu, ona dosłownie się pokładała, tak że sukienka zadarła jej się do bioder. Madhu patrzyła w oczy każdemu przechodzącemu mężczyźnie, a to na pewno nic pomagało dostrzec w niej dziecka. Co gorsza, roztaczała woń perfum; doktor miał wrażenie, że Madhu pachnie trochę jak Deepa (z pewnością Yinod pozwolił jej grzebać w rzeczach Decpy i Madhu spodobały się perfumy żony karła). Farrokh uważał ponadto, że klimatyzacja w „Taju" to nadmiar komfortu - było tu prawie zimno. W domu noclegowym w Dźunagadzie, gdzie mieli spędzić noc, nie będzie klimatyzacji tylko zwykłe wentylatory a w cyrku, gdzie dzieci spędzą następną noc (i wszystkie kolejne) będą tylko namioty. Żadnych wentylatorów... i prawdopodobnie podarte moskitiery. Z każdą sekundą doktor utwierdzał się w przekonaniu, że sprowadzając dzieci do hotelu, utrudnia proces adaptacji do warunków panujących w Wielkim Błękitnego Nilu. 539 I wtedy zdarzyła się rzecz najbardziej nieprzyjemna. Pikolak wzywał do telefonu Inspektora Dhara. Metoda informowania gości o telefonach była w „Taju" nader prymitywna czy, jak twierdzili niektórzy - oryginalna. Pikolak łaził po hallu z tablicą, do której przyczepione były mosiężne dzwoneczki, i raczył wszystkich dookoła natrętnym brzękiem. Sadząc, że rozpoznał Inspektora Dhara, stanął teraz przed Martincm Millsem i potrząsał uparcie tablicą z dzwonkami. Na tablicy wypisane było kredą MR DHAR. - To pomyłka powiedział doktor do pikolaka, lecz chłopiec dzwonił dalej. Pomyłka, kretynie! wrzasnął doktor. Ale chłopiec nie był bynajmniej kretynem - nie odszedł, dopóki doktor nie dał mu napiwku. Wtedy odpłynął niedbale, nie przestając dzwonić. Farrokh był wściekły. jedziemy postanowił nagłe. - Dokąd? zapytała Madhu.

- Do cyrku? - zapytał Ganesh. - Nie, jeszcze nic do cyrku. Gdzie indziej. - A czy tu nam źle? - zapytał misjonarz. - Aż za dobrze odparł doktor. Właściwie przydałaby się wycieczka po Bombaju zwłaszcza mnie rzekł scholastyk. - Wiem, że wy znacie miasto, ale rnoże jest coś, co zechcielibyście mi pokazać. Na przykład jakieś parki. Lubię też zwiedzać bazary i place targowe. Pomysł włóczenia się z bliźniakiem Dhara po miejscach publicznych nie wydał się Farrokhowi nadzwyczajny. Pomyślał, że mógłby zabrać ich do klubu Duckworth na lunch. Był pewien, że nie natkną się na Dhara w „Taju", bo John D. pracował z detektywem Patelem w „Oberoi", było zatem wysoce prawdopodobne, że nie wpadną na niego i w klubie. Co zaś do ryzyka, że mogą spotkać Rahula, perspektywa przyjrzenia się drugiej pani Dogar bez budzenia jej podejrzeń wydawała się doktorowi nawet kusząca. Ale na lunch było jeszcze za wcześnie, a poza tym trzeba było dokonać telefonicznej rezerwacji, bo inaczej pan Sethna mógłby się okazać niemiły. 540 Za glośno jak na bibliotekę Kiedy znaleźli się z powrotem w ambasadorze, doktor polecił Ytnodowi, żeby zawiózł ich do biblioteki Towarzystwa Azjatyckiego usytuowanej naprzeciw ronda Hornimana; była to obok klubu Duckworth i klasztoru Świętego Ignacego jedna z tych oaz spokoju w kipiącym mieście, w której brat Dhara mógł się czuć stosunkowo bezpieczny. Doktor był członkiem Towarzystwa i często podrzemywał w chłodnych, wysokich salach rozlicznych czytelni. Nadnaturalnych rozmiarów posągi geniuszy literatury ledwie raczyły zauważać skromnego scenarzystę, kiedy przemykał w górę lub w dół po imponujących schodach. - Zabieram cię do najwspanialszej biblioteki w Bombaju - powiedział doktor do Martina Millsa. Prawdę milion książek! Niemal ty luz bibliofilów! Vinod miał tymczasem zgodnie z instrukcją wozić dzieci „w kółko". Doktor polecił też karłowi, żeby nie wypuszczał ich z samochodu. Zresztą oboje lubili jazdę ambasadorem i to, że pozostawali w nim anonimowi, że mogli przyglądać się z ukrycia otaczającemu światu. Madhu i Gancsh nigdy dotąd nie jeździli taksówką. Gapili się na ludzi tak, jakby sami pozostawali niewidzialni, jakby ten prosty model limuzyny zaopatrzony był w lustrzane szyby. Doktor zastanawiał się, czy sprawia to przekonanie, że z Yinodem nic im nie grozi; wcześniej żadne z nich nie miało takiego poczucia bezpieczeństwa. Kiedy taksówka odjeżdżała, twarze dzieci mignęły doktorowi tylko przelotnie. Oboje wyglądali na wystraszonych - czego się bali? Na pewno nie tego, że zostają same z karłem; nie bały się Yinoda. Nie, Farrokh dostrzegł na ich twarzach głębszy lęk - strach, że cyrk, do którego mają być oddane, jest tylko snem, że nigdy nie wyrwą się z Bombaju. Ucieczka % Mabaras^try: to byłby lepszy tytuł niż Lim urnowa ruletka, pomyślał nagle. A może i nie. Bardzo lubię amatorów książek - oświadczył Martin Mills, kiedy wchodzili po schodach na górę. Po raz pierwszy doktor Daruwalla uświadomił sobie, jak głośno scholastyk mówi; o

wiele za głośno, biorąc pod uwagę, że są w bibliotece. 541 Jest tu osiemset tysięcy woluminów wyszeptał Farrokh. - W tym dziesięć tysięcy manuskryptów! - Cieszę się, że zostaliśmy na chwilę sami - oznajmił misjonarz głosem tak donośnym, że zadygotała kuta metalowa krata w loggii. - Cśśś! - syknął doktor. Marmurowe posągi patrzyły na nich z góry karcąco; osiemdziesięciu czy dziewięćdziesięciu pracowników biblioteki już dawno przyswoiło sobie tę samą postawę dezaprobaty, doktor Daruwalla przewidywał zatem, że misjonarz ze swoim grzmiącym głosem zostanie wkrótce przywołany do porządku przez jednego z tych zrzędliwych typków w kapciach, myszkujących w zatęchłych zakamarkach biblioteki Towarzystwa Azjatyckiego. Aby uniknąć tego rodzaju konfrontacji, doktor poprowadził scholastyka do czytelni, w której nie było nikogo. Wentylator uderzał w sznurek służący do jego włączania i wyłączania i tylko ten cichy odgłos mącił ciszę w przesyconej wonią butwiejącego papieru sali. Zakurzone książki zapełniały rzeźbione półki z lękowego drewna, ponumerowane manuskrypty w tekturowych tekach piętrzyły się w szafach, rozłożyste, obite skórą krzesła stały wokół owalnego stołu, na którym rozsypane były ołówki i walały się bloki papieru do notowania. Tylko jedno z krzeseł miało kółka, ale stało krzywo, bo jedno kółko, urwane, wykorzystał ktoś jako przycisk. Amerykanin, jakby przymuszany wewnętrznym nakazem czy też tak irytującym u jego ziomków instynktem wykazywania się zmysłem praktycyzmu we wszystkich dziedzinach, natychmiast wziął na siebie obowiązek naprawienia chromego krzesła. Było tam co najmniej pół tuzina innych, na których mogli usiąść, i doktor Daruwalla podejrzewał, że krzesło bez kółka znosiło prawdopodobnie cierpliwie swoją ułomność, nie naprawiane od dziesięciu lub dwudziestu lat; być może zostało uszkodzone podczas świętowania zdobycia niepodległości a więc czterdzieści lat temu! Ale oto zjawia się dureń, gotów je naprawić. Czy jest takie miejsce w tym mieście, do którego mógłbym zabrać tego idiotę? pomyślał Farrokh. Zanim zdążył powstrzymać gorliwca, Martin, odwróciwszy krzesło do góry nogami, postawił je z hukiem na owalnym stole. Słuchaj, musisz mi coś opowiedzieć - rzekł do Farrokha. - Strasznie chciałbym usłyszeć historię twojego nawrócenia. Naturalnie ksiądz rektor opowiadał mi już co nieco... 542 Naturalnie, pomyślał doktor. Ksiądz Julian bez wątpienia przedstawił go jako ofiarę jakichś przywidzeń, fałszywego konwcrtyte. Ku zaskoczeniu Farrokha misjonarz wyciągnął nagle nóż. Był to jeden z tych wojskowych, szwajcarskich noży, jakie uwielbiał Dhar wielofunkcyjne cudo. Czymś, co przypominało szpikulec do robienia dziurek w skórze, jezuita zaczął borować ot\vór w nodze krzesła. Spróchniałe drewno posypało się na stół. Trzeba po prostu zrobić nowy otwór na wkrer zawołał Martin. Nie do wiary, że nikt się tym dotąd nie zajął! -- Myślę, że siadali po prostu na innych krzesłach zasugerował doktor. Scholastyk zmagał się przez chwilę z nogą; nagle złośliwy scyzoryk zamknął się znienacka, ścinając mu zgrabnie

czubek wskazującego palca. Krew siknęła na jeden z bloków papierów. - No i masz, skaleczyłeś się... zaczął doktor Daruwalla. Drobiazg - rzekł sługa Boży, ale widać było, że krzesło zaczyna go wkurzać. - Chciałbym jednak usłyszeć tę twoją historię. Opowiadaj. Wiem, jak się to zaczęło... w Goa, prawda? Obejrzałeś akurat święte szczątki naszego Franciszka Xavicra... to znaczy to. co po nim pozostało. I poszedłeś spać, rozmyślając o tej kobiecie, która odgryzła świętemu Franciszkowi palec od nogi. Poszedłem spać, nie myśląc o niczym! - powiedział Farrokh podniesionym głosem. - Cśśś! Jesteśmy w bibliotece przypomniał mu misjonarz. Wiem, że jesteśmy w bibliotece! zawołał doktor, nieco za głośno, bo jednak nie byli sami. Początkowo niewidoczny, wystawił głowę zza sterty rękopisów jakiś staruszek, który przysnął w kącie na jednym z krzeseł, l to krzesło miało kółka, bo ruszyło nagie z impetem przed siebie. Dosiadający go naburmuszony jeździec, wyrwany z otchłani snu, w którą wtrąciły go jego tajemnicze lektury, miał na sobie kurtkę a la Nchru, szarą, podobnie jak dłonie, od pościeranej z gazet farby drukarskiej. Cśśś! skarcił ich, po czym potoczył się z powrotem tło swojego kąta. -- Może powinniśmy poszukać innego miejsca do tych rozmów o mojej konwersji szepnął Farrokh do Martina Millsa. - Muszę naprawić to krzesło odparł jezuita. Plamiąc krwią krzesło, stół i papiery, wepchnął oporne kółko w otwór i zaczął )c 543 z wysiłkiem przykręcać inną niebezpieczną końcówką wielofunkcyjnego noża, grubym, krótkim śrubokrętem. - A więc... położyłeś się... z absolutną pustką w głowie... tak przynajmniej twierdzisz, l co potem? - Przyśniły mi się zwłoki świętego Franciszka zaczął doktor Daruwalla. Sny o ciałach, bardzo częste szepnął misjonarz. Cśsś svknął z kąta staruszek w kurtce a la i\ehru. Śniło mi się, ze ta obłąkana kobieta odgryza mi palec ciągnął świszczącym szeptem Farrokh. - Czułeś to? zapytał Alanin. Oczywiście, że czułem! -- wydyszał doktor. - A przecież trupy nie czują, prawda? rzekł scholastyk. Mniejsza z tym... więc poczułeś ukąszenie i co? - Kiedy się obudziłem, mój palec cały pulsował. Nie mogłem stanąć na tej stopie ani tym bardziej chodzić. I były ślady ukąszenia - nie przecięta skóra, zauważ, ale autentyczne ślady zębów! Te ślady był}- prą w d z i w e ! Ukąszenie było prawdziwe! •- Oczywiście, że było prawdziwe - rzekł misjonarz. -• Ugryzło cię coś realnego. Co to mogło być? Spałem na balkonie na otwartym powietrzu! wychrypiał Farrokh. Nie podnoś głosu wyszeptał jezuita. Chcesz przez to powiedzieć, że nic nie mogło się dostać na balkon? -- Przez zamknięte drzwi? Przez pokój, w którym spała moja żona i dzieci... zaczął

Farrokh. Ach, dzieci! wykrzyknął Martin Mills. W jakim wieku? Przecież nic ugryzło mnie własne dziecko! syknął doktor Daruwalla. Dzieci gryzą od czasu do czasu, dla kawału odparł misjonarz. - Słyszałem nawet, że przechodzą taki „gryzoniowaty" okres, kiedy są szczególnie do tego skłonne. Moja żona też mogła być głodna rzekł Farrokh z sarkazmem. Czy przy balkonie rosły jakieś drzewa? - zapytał Martin Mills; teraz nie tylko krwawił, ale i pocił się obficie, zmagając się z upartym krzesłem. Już widzę, do czego zmierzasz rzekł doktor. - Teoria małpy księdza Juliana. Gryzące małpy skaczące po winorośli o tym myślisz? 544 Rzecz w tym, że zostałeś naprawdę ukąszony, zgadza się? - zapytał jezuita. - Ludzie mają tak mętne wyobrażenia o cudach. Cud nie w tym, że coś cię ugryzło. Cudem jest to, że uwierzyłeś! Twoja wiara jest cudem. Nieważne, że wyzwoliło tę wiarę coś... trywialnego. - To, co się stało z moim palcem, nie było wcale trywialne! ••- zawołał doktor. Staruszek w kurtce a la Nchru wystrzelił z kąta w swym krześle na kółkach. - Cśśś - zasyczał. - Pan chce czytać czy spać? - ryknął doktor do sędziwego dżentelmena. - Daj spokój, przeszkadzasz mu. On był tutaj pierwszy - rzekł Martin. - Proszę tu spojrzeć! zwrócił się do starca takim tonem, jakby przemawiał do dziecka. - Widzi pan to krzesło? Naprawiłem je. Chce je pan wypróbować? - Postawił krzesło na wszystkich czterech kółkach i zaczął nim jeździć w tę i z powrotem. Dżentelmen w kurtce obserwował go czujnie. On ma swoje krzesło, na miłość boską - rzekł Farrokh. - No proszę, niech pan spróbuje •- zachęcał misjonarz starca. - Muszę znaleźć telefon - rzekł szybko doktor tonem wymówki - Trzeba zamówić stolik na lunch, l musimy wrócić do dzieci, pewnie się nudzą. Ale ku jego przerażeniu Martin Mills wpatrywał się w wentylator pod sufitem; uwagę „złotej rączki" przykuł teraz trzepoczący sznurek. -• Ten sznurek strasznie denerwuje zwłaszcza jeśli ktoś chce czytać rzekł scholastyk. Wdrapał się na owalny stół, który aż stęknął pod jego ciężarem. - Połamiesz ten stół - ostrzegł doktor Martina. - Nie połamię - spróbuję naprawić ten wentylator odparł Martin Mills. Powoli, niezdarnie podniósł się z kolan i stanął na stole. - Ty chyba zwariowałeś! - rzekł doktor Daruwalla. - Och, przestań, jesteś zły o to, co powiedziałem o cudzie. Nie zamierzam ci go odbierać. Chcę tylko, żebyś dostrzegł, w czym przejawia się prawdziwy cud. To po prostu fakt, że wierzysz a nie bzdura, która cię do tego skłoniła. Ukąszenie było tylko środkiem. 545 - To ukąszenie było cudem! - zawołał doktor.

- I tu się mylisz - zdołał powiedzieć Martin Mills i w tym momencie stół runął pod jego ciężarem. Upadając, misjonarz próbował - i na szczęście nie zdołał - uchwycić się wentylatora. Najbardziej przerażony był dżentelmen w kurtce a la Nehru. Kiedy Martin Mills spadał, on właśnie ostrożnie wypróbowywał zreperowane krzesło. Huk walącego się stołu i wrzask misjonarza rzucił go na ziemię. Noga ze świeżo wywierconą dziurą odrzuciła przeszczep. Jezuita i starzec leżeli na podłodze, a na doktora spadł obowiązek uspokojenia rozwścieczonego pracownika biblioteki, który szurając kapciami, wpadł do czytelni. - Właśnie wychodziliśmy - zapewnił go. Jest tu tak głośno, że nie można się w ogóle skupić. Krwawiąc, ociekając potem i kulejąc, misjonarz powlókł się za Farrokhiem po monumentalnych schodach, pod groźnym spojrzeniem posągów. Aby dodać sobie animuszu, doktor nucił pod nosem: - Sztuka imituje życie, sztuka imituje życie... - Co mówisz? - zapytał Martin. - Cśśś! - upomniał go doktor. - Jesteśmy w bibliotece. - Nie gniewaj się o ten cud - rzekł jezuita. - To stare dzieje. Ja już chyba w nic nie wierzę - odparł Farrokh. - Nie mów tak! - zawołał misjonarz. - Ćśśś! - szepnął Farrokh. Wiem, wiem powiedział Martin Mills. Jesteśmy w bibliotece. Dochodziło południe. Kiedy wyszli na zewnątrz, nie mogli w oślepiającym słońcu wypatrzyć taksówki zaparkowanej przy krawężniku. Vinod musiał do nich podejść i poprowadzić ich do samochodu, jakby zaniewidzieli. Dzieci w ambasadorze płakały. Były już teraz pewne, że cyrk to jakaś bajka albo okrutny żart. - Nie, nie, to prawda - zapewnił je doktor Daruwalla. - Jedziemy tam, naprawdę tam jedziemy - tylko lot jest przełożony. - Ale cóż Madhu czy Ganesh mogli wiedzieć o samolotach? Doktor uświadomił sobie, że żadne z nich nigdy dotąd nie leciało samolotem - a zatem będzie to dla nich jeszcze jedno koszmarne przeżycie. 546 Widząc krew na rękach Martina Millsa, dzieci zaniepokoiły się, że go pobito. Nie, nie, tym razem ucierpiało tylko krzesło - uspokoił je Farrokh. Był zły na siebie, że w zamieszaniu zapomniał zarezerwować swój ulubiony stolik w Ogrodzie dla Pań. Nie ulegało wątpliwości, że pan Sethna wykorzysta to przeoczenie, żeby go jakoś obrazić. Nieporozumienie przy pusuarze pisuarze Pan Sethna przydzielił za karę stolik doktora państwu Kohino-orom i hałaśliwej, niezamężnej siostrze pani Kohinoor. Dama ta była tak wrzaskliwa, że nawet gęste pnącza porastające altanę w Ogrodzie dla Pań nie mogły stłumić jej rżeń i porykiwań. Prawdopodobnie z pełną premedytacją pan Sethna usadził towarzystwo doktora Daruwalli w opuszczonym kącie ogrodu, gdzie kelnerzy albo ignorowali gości, albo też nie mogli ich zobaczyć ze swych stanowisk w sali jadalnej. Luźne pnącze bugenwilli zwisało z góry i drapało kark doktora

niczym zakrzywiony szpon. Szczęśliwie nie był to chiński dzień w klubie. Madhu i Ganesh wybrali wegetariańskie kebaby jarzyny były pieczone na ruszcie lub opiekane na szpikulcach. Dzieci posługiwały się od czasu do czasu palcami. Doktor miał nadzieję, że nieobznajmienie Madhu i Ganes-ha z nożem i widelcem ujdzie nie zauważone, pan Sethna zaś zachodził w głowę, czyje to też mogą być dzieci. Stary steward zauważył, że mały kaleka zrzucił swój jedyny sandał; zrogowaciała skóra na zdrowej stopie zdradzała żebraka. Stopę zmiażdżoną przez słonia ukrywała wciąż skarpetka, która już przybrała barwę brunatnoszarą, ale ten kamuflaż nie mógł zwieść pana Sethny; steward zorientował się od razu, że stopa jest zdeformowana. Skarpetka pozostała prawie biała przy palcach, co wskazywało na to, że chodząc, chłopiec opiera się na pięcie. W zachowaniu dziewczynki wyczuwał pan Sethna jakąś dziwną lubieżność, poza tym doszedł do wniosku, że mała nigdy dotąd nie była w restauracji, bo zbyt ostentacyjnie przygląda się kelnerom. Wnuki doktora Daruwalli zachowywałyby się lepiej, a choć Inspektor Dhar oświadczył kiedyś prasie, że będzie płodził tylko induskie 547 dzieci, w tych nie dostrzegał pan Sethna śladu podobieństwa do słynnego aktora. Sam aktor natomiast wyglądał jego zdaniem okropnie. Może jest bez makijażu, pomyślał steward. Inspektor Dhar był blady i niewyspany; miał na sobie krzykliwą, koszmarną koszulę, plamy krwi na spodniach, a fizycznie zmienił się przez jedną noc niemal nie do poznania. Pewnie męczy go jakaś uporczywa biegunka, doszedł do wniosku stary steward. Jakże inaczej straciłby z dnia na dzień na wadze piętnaście, dwadzieścia funtów? A co z jego włosami ostrzygły go jakieś łobuzy czy łysieje? Po namyśle pan Sethna doszedł do wniosku, że aktor musiał zapaść na jakąś tajemniczą, przenoszoną drogą płciową chorobę. W tym chorym świecie, w którym aktorów czci się jak półbogów, można się spodziewać takiego uwieńczenia stylu życia. To sprowadzi sukinsyna na ziemię, pomyślał pan Sethna. A może Inspektor Dhar ma AIDS! Starego stewarda strasznie korciło, żeby zadzwonić anonimowo do „Star-dust" albo ,,Cine Blitz"; każde węszące za sensacją pismo tego typu z pewnością zainteresowałaby taka wiadomość! -- Nie wyjdę za niego, nawet gdyby był właścicielem Naszyjnika Królowej i dawał mi połowę! - wołała niezamężna siostra pani Kohinoor. - Nie wyjdę, nawet gdyby mi dawał cały Londyn! Nawet gdybyś była teraz w Londynie, usłyszałbym twoje wrzaski, pomyślał doktor Daruwalla; dziobiąc bez przekonania w swoim pomfrecie - ryby w klubie Duckworth były niezmiennie rozgotowane •- zastanawiał się, dlaczego zamówił akurat to, a nie co innego. Zazdrościł Martinowi, widząc, z jakim zapałem tamten atakuje swój mięsny kebab. Kawałki mięsa spadały misjonarzowi z żytniego placka; Martin powyjmował szpikulce i próbował przyrządzić sobie sandwicza, toteż miał wszystkie palce oklejone posiekaną cebulą. Między górnymi siekaczami utkwił mu ciemnozielony listek mięty. Chcąc skłonić go delikatnie, żeby przejrzał się w lustrze, Farrokh rzekł: - Możesz tu skorzystać z toalety, Martin. Jest znacznie lepsza niż toalety na lotnisku. Doktor nie mógł się też powstrzymać od zerkania na zegarek, mimo że Vinod telefonował co

jakiś czas do informacji Air India i przewidywał, że samolot odleci najwcześniej późnym popołu548 dniem, nie było więc pośpiechu. Farrokh zadzwonił do szpitala, tylko po to, by się dowiedzieć, że nie ma żadnych istotnych wiadomości. Był tylko jeden telefon i Ranjit sam załatwił sprawę w sposób bardzo kompetentny. Dzwonił mianowicie pan Garg, prosząc o tymczasowy adres Wielkiego Błękitnego Nilu w Dźunaga-dzie - twierdził, że chce napisać do Madhu. Było dziwne, że Garg nie poprosił o adres Yinoda lub Deepy, bo właśnie od niej otrzymał go doktor. Jeszcze dziwniejsze było to, że Garg chce wysyłać do Madhu list czy kartkę, wiedząc, że dziewczynka nie umie czytać. Ale doktor domyślił się, że Garg wpadł w euforię, dowiedziawszy się, że Madhu nie jest seropozytywna; może ten nędznik chciał posłać biednemu dziecku liścik dziękczynny albo po prostu życzenia szczęścia w nowym etapie jej życia. Nie chcąc mówić wprost o listku mięty na zębach misjonarza doktor nie znajdował sposobu, żeby skłonić Martina Millsa do odwiedzenia toalety. Scholastyk poszedł z dziećmi do sali karcianej i tam bez powodzenia usiłował nauczyć je grać w wojnę. Wkrótce wszystkie karty były poplamione, bo wskazujący palec misjonarza ciągle krwawił. Nie chcąc wyciągać na światło dzienne swoich medycznych zasobów - nie było zresztą wśród nich rzeczy tak prozaicznej jak plaster - Farrokh poprosił pana Sethnę o mały zwykły gazik. Stary steward dostarczył opatrunek do sali karcianej z charakterystycznym wyniosłym wyrazem twarzy i w sposób niezwykle ceremonialny - wręczył go mianowicie Martinowi na srebrnej tacy, którą wyciągnął na całą długość ramienia. Doktor Daruwalla wykorzystał okazję: Może zanim opatrzysz skaleczenie, powinieneś najpierw przemyć je w toalecie? Ale Martin Mills umył i zabandażował palec, nie spojrzawszy nawet raz w lustro nad umywalką ani też w duże zwierciadło przy wyjściu, choć w tym ostatnim mignęła mu, ku jego satysfakcji, utracona i cudem odzyskana hawajska koszula. Nie dostrzegł listka przyklejonego do zębów, ale zauważył za to obok uchwytu do spuszczania wody pojemnik na papierowe ręczniki, a co więcej, odnotował, że taki sam pojemnik znajduje się przy każdym pisuarze. Zużytych ręczników nie rzucało się do pisuarów - na końcu ich długiego szeregu stało specjalne srebrne wiaderko, przypominające 549 wiaderko do lodu bez lodu, i właśnie tam należało wrzucić wykorzystany ręcznik. Martinowi, który dopiero teraz uświadomił sobie, że nigdy dotąd nie osuszał penisa papierową chusteczką, cały ten system wydał się bardzo wymyślny i superhigieniczny. Proces oddawania moczu nabierał dzięki momentowi wyczekiwania na osuszenie penisa dodatkowego znaczenia i powagi. A chusteczki, przynajmniej w przekonaniu Martina, mogły służyć tylko do tego. Trapiło go, że przy pisuarach me ma nikogo z klubowiczów, a zatem nie może być całowicie pewny przeznaczenia chusteczek. Już miał zakończyć sikanie w zwykły sposób - to jest bez osuszania - kiedy do toalety wszedł antypatyczny stary steward, który wcześniej przyniósł mu opatrunek. Srebrna taca, którą wetknął pod pachę, opierała się na przedramieniu i sterczała groźnie niczym jakiś oręż.

Przy świadku Martin Mills postanowił użyć chusteczki. Starał się zrobić to tak, jakby zawsze kończył odpowiedzialną czynność oddawania moczu w taki właśnie sposób, ale brak wprawy spowodował, że bibułka zawisła na moment na czubku penisa, po czym wpadła do pisuaru. Co stanowi protokół w przypadku tak niefortunnego zdarzenia? zastanawiał się Martin. Spojrzenie pacior-kowatych oczu stewarda utkwione było w jezuicie. Jak w natchnieniu Martin Mills sięgnął po kilka świeżych chusteczek i trzymając je pomiędzy zabandażowanym palcem wskazującym i kciukiem, wyciągnął upuszczoną chusteczkę z pisuaru. Potem z ostentacją wrzucił kłąb chusteczek do srebrnego wiaderka, które zachybotało się gwałtownie i byłoby się przewróciło, gdyby misjonarz oburącz go nie podtrzymał. Próbował uśmiechnąć się uspokajająco do pana Sethny, ale w tej samej chwili uświadomił sobie, że zapomniał schować penisa. Może dlatego stary steward odwrócił wreszcie wzrok. Martin Mills wyszedł z toalety, a pan Sethna, ominąwszy z daleka pisuar, z którego korzystał misjonarz, załatwił się jak najdalej od niebezpiecznego miejsca. Teraz miał )uż pewność, że chodzi o weneryczną chorobę. Steward nigdy nie widział równie groteskowego przykładu sikania. Nie miał pojęcia, jaka choroba wymaga osuszania penisa po każdym oddaniu moczu. Nie był też pewien, czy inni 550 klubowicze nie robią podobnego użytku z chusteczek. Przez całe lata pan Sethna był przekonany, że chusteczki służą do wycierania palców, l teraz, jak zawsze, wytarłszy pałce, pan Sethna wrzucił chusteczkę do wiaderka, rozmyślając posępnie nad godnym pożałowania losem Inspektora Dhara. Wczoraj półbóg, dziś człowiek śmiertelnie chory. Po raz pierwszy od czasu, gdy stary steward wylał gorącą herbatę na głowę tego fircyka w peruce, świat wydał się panu Sethnie szlachetny i sprawiedliwy. Kiedy Martin eksperymentował przy pisuarze, doktor przeszedł do sali karcianej i tam natychmiast zorientował się, dlaczego dzieci mają takie trudności z opanowaniem gry w wojnę lub w cokolwiek innego. Nikt nie nauczył ich odczytywania cyfr; były nie tylko analfabetami, ale i nie umiały liczyć. Doktor podniósł w górę trzy palce, pokazując jednocześnie dzieciom trójkę kier i w tej chwili misjonarz wrócił z toalety, z wciąż przyklejonym do przednich zębów listkiem mięty. Zła się nie lękaj Ich samolot do Radźkotu wystartował dziesięć po piątej, a więc z prawie ośmiogodzinnym opóźnieniem. Był to mocno sfatygowany Boeing 737. Napis na kadłubie, czytelny, choć wyblakły głosił: C/LTP.RDZIF.ŚCI LAT NIEPODLEGŁOŚCI Doktor Daruwalla obliczył szybko, że samolot zaczął latać w Air India w 1987 roku. Gdzie latał wcześniej, można się było tylko domyślać. Start uległ dalszemu opóźnieniu, bo jacyś pomniejsi, a ambitni funkcjonariusze uparli się, żeby skonfiskować wojskowy nóż Marti-na Millsa - potencjalne narzędzie terrorysty. Pilot miał przewieźć ten „oręż" w kieszeni i oddać go Martinowi w Radźkocie. - Ha, myślę, że już go nie zobaczę - stwierdził misjonarz tonem bynajmniej nie stoickim, raczej z rezygnacją męczennika.

Farrokh nie przepuścił okazji, żeby się z nim podręczyć. - Nie powinno to mieć dla ciebie znaczenia - rzekł. •- Ślubowałeś przecież ubóstwo, prawda? 551 Wiem, co myślisz o moich ślubach odparł Martin. Myślisz sobie, że skoro pogodziłem się z życiem w ubóstwie, nic mogę przywiązywać się do rzeczy materialnych. Na przykład do tej koszuli, do noża, do swoich książek. I wyobrażasz sobie, że skoro składałem śluby czystości, to nie ma we mnie pragnień seksualnych. No więc powiem ci coś: opierałem się kiedyś wstąpieniu do stanu kapłańskiego nie tylko dlatego, że byłem przywiązany do paru moich rzeczy, ale i dlatego, że - jak sobie \vvobrazalem - byłem zakochany. Przez dziesięć lat byłem nieprzytomnie zadurzony. To nie było zwykłe pożądanie, ale wręcz seksualna obsesja. Nie było też sposobu, żeby wybić mi tę osobę z głowy. Podejrzewałbyś coś takiego? - No nie - rzekł doktor Daruwalla potulnie. Myślał z obawą, z czego też ten obłąkaniec zacznie się jeszcze zwierzać przy dzieciach, ale Ganesh i Madhu byli zbyt zafascynowani przygotowaniami samolotu do startu, żeby w ogóle zwracać uwagę na wyznania jezuity. - Uczyłem w tej okropnej szkole - do której chodzili przestępcy, nie uczniowie - bo musiałem przejść próbę - mówił tymczasem Martin. Obiekt mego pożądania był właśnie tam, cały czas na miejscu. Ale gdybym wyjechał, uciekł, nic dowiedziałbym się nigdy, czy mam w sobie dość siły, by oprzeć się takim pokusom. A więc zostałem. Zmusiłem się, żeby jak najbardziej zbliżyć się cło tej osoby, tylko po to, by się przekonać, czy potrafię oprzeć się tak potężnej pokusie. Ja wiem, co myślisz o takim kapłańskim wyrzeczeniu. Wyobrażasz sobie, że księża to ludzie, którzy po prostu nie doznają takich trywialnych pragnień albo odczuwają je słabiej niż inni. - Ja cię nic osądzam! zaprotestował doktor Daruwalla. -- Owszem, osądzasz - odparł Martin. - Wyobrażasz sobie, że wiesz o mnie wszystko. A ta osoba, w której się kochałeś... zaczął doktor. Uczyła w tej samej szkole rzek) Martin. Pożądanie dosłownie mnie obezwładniało, l mimo to przebywałem tak blisko obiektu tego pożądania! Misjonarz ukrył twarz w dłoniach. W końcu pragnienie zaczęło słabnąć. - Słabnąć? powtórzył Farrokh. Albo mi przeszło, albo sam je przezwyciężyłem rzekł Martin Mills. Wygrałem w końcu. 552 - Co takiego wygrałeś? Co zyskałeś? zapytał Farrokh. - Nie uwolniłem się od samego pożądania - rzekł przyszły ksiądz. - Raczej od lęku przed pożądaniem. Teraz wiem, że potrafię mu się oprzeć. Ale co z niar' zapytał doktor Daruwalla. Z nią? powtórzył Martin Mills. - Co ona c/ula do ciebie? Czy wiedziała, że ją kochasz:' - Że kocham j c g o - odparł misjonarz. To był on, nie ona. Zaskoczony, co? Owszem skłamał doktor. W rzeczywistości bardziej zaskakujące było dla niego to, że wyznanie jezuity właściwie go nie zaskoczyło. Czuł się nieswojo, choć sam nie wiedział dlaczego. Coś go niepokoiło, ale nie mógł dociec przyczyny tego stanu. Tymczasem samolot zaczął kołować na pas startowy i nawet ta powolna jazda po ziemi wystarczyła, żeby Madhu wpadła w panikę. Siedziała po drugiej stronie przejścia teraz

zaczęła się domagać, żeby usiąść obok doktora. Ganesh, bezgranicznie szczęśliwy, przywarł do okna. Martin Mills niezdarnie zamienił się z Madhu miejscem; usiadł obok zachwyconego chłopca, a mała prostytutka wśliznęła się na jego miejsce przy doktorze. - Nic bój się uspokajał ją Farrokh. - Ja nie chcę do cyrku — oświadczyła dziewczynka. Wpatrywała się w podłogę między fotelami, nie podnosząc nawet na chwilę wzroku, żeby spojrzeć w okno. Nie była jedyną debiutantką, jeśli chodziło o latanie; połowa pasażerów robiła wrażenie nowicjuszy. Kiedy jedna ręka wyciągała się w górę, żeby wyregulować nawiew powietrza, natychmiast unosiło się trzydzieści pięć innych. Pomimo powtarzanego komunikatu, aby umieścić podręczny bagaż pod fotelami, pasażerowie z uporem upychali sterty ciężkich toreb w górnych schowkach, które obsługa nazywała, nie wiadomo czemu, schowkami na kapelusze, choć kapeluszy było w samolocie jak na lekarstwo. Być może na skutek przedłużonego oczekiwania na start, zdążyło się za to zgromadzić pełno much, traktowanych przez skądinąd podekscytowanych pasażerów z całkowitą obojętnością. Ktoś wymiotował, zanim jeszcze oderwali się od ziemi. \X końcu wystartowali. Ganesh był głęboko przekonany, że potrafiłby pilotować sam. Jego entuzjazm zdawał się unosić samolot w przestworza. Gotów 553 teraz dosiąść lwa, gdyby tego zażądali albo rzucić się z gołymi rękami na tygrysa, pomyślał doktor Daruwalla. Nagle ogarnął go lęk o losy chłopca. Ganesh potrafiłby się wspiąć pod samą kopułę cyrku. Prawdopodobnie niedowład okaleczonej stopy kompensowała wyjątkowa siła dłoni i ramion chłopca. Czy powstrzyma go od tego instynkt samozachowawczy? zastanawiał się Farrokh. Czuł, że przytulona do niego Madhu drży na całym ciele. Dziewczynka pojękiwała z cicha. Jej drobne piersi napierały na bok Farrokha; doktor czuł wyraźnie bicie serca Madhu. - Co będzie, jeśli spadniemy? Spalimy się czy rozerwie nas na kawałki? — zapytała zdławionym głosem. - Nie spadniemy, Madhu — zapewnił ją. - Nie wiadomo - odparła. - W cyrku może mnie zjeść jakieś dzikie zwierzę albo mogę spaść. - Posłuchaj - zaczął doktor Daruwalla. - Znów poczuł się ojcem. Przypomniał sobie swoje córki - prześladujące je koszmary, zadrapania, siniaki i urazy, najgorsze dni w szkole. Okropnych pierwszych chłopaków, wprost nie do zaakceptowania. Ale tu, w przypadku dziewczynki płaczącej w jego ramionach, sprawa była poważniejsza. - Spróbuj na to spojrzeć tak - powiedział. - Po prostu uciekasz przed czymś. - Ale tu zabrakło mu słów; wiedział tylko, przed czym ucieka Madhu, nie miał natomiast pojęcia, co ją czeka. Wymyka się z łap jednej bestii, by trafić do paszczy innej... Mam nadzieję, że tak nie jest, pomyślał bezradnie. - Ja zginę - jęknęła Madhu. Czując na karku jej gorący, płytki oddech, Farrokh uprzytomnił sobie nagle, dlaczego wyznanie Marti-na Millsa o jego homoseksualnych pragnieniach tak bardzo wyprowadziło go z równowagi. Jeśli bliźniaczy brat Dhara walczył ze swoimi skłonnościami seksualnymi, jak wygląda sprawa z Johnem D.? Doktor Duncan Frasier przekonywał doktora Daruwallę, że homoseksualizm jest raczej

sprawą biologii niż wychowania. Frasier powiedział też kiedyś Farrokhowi, że istnieje 52 procent szansy, iż identyczny brat-bliźniak homoseksualisty będzie również gejem. Poza tym przyjaciel Farrokha i jego kolega z pracy, doktor Macfar-lane, zapewniał go, że homoseksualizm jest czymś trwałym („No bo jeśli uznamy, że homoseksualizm jest nabyty, to dlaczego nie można go oduczyć?" zapytał). 554 Ale doktora Daruwallę zaniepokoiło nie tyle to, że John D. może być także homoseksualistą, ile myśl o tych wszystkich latach osamotnienia i odosobnienia w Szwajcarii. A zatem to Neville musiał być ojcem bliźniaków, nie Danny! l jak to świadczy o mnie, że John D. nie zdecydował mi się z tego zwierzyć? - zastanawiał się Farrokh. Instynktownie (jakby to ona była ukochanym Johnem D.) Farrokh mocniej przytulił dziewczynkę. Analizując potem ten incydent, doszedł do wniosku, że Madhu zachowała się tak, jak ją przyuczono: odwzajemniła uścisk, ale w sposobie, w jaki to zrobiła, było coś nieprzyzwoicie zmysłowego. Zaszokowało to doktora; kiedy Madhu zaczęła całować go w szyję, odsunął się od niej gwałtownie. - Przestań, proszę... - zaczął. - Spójrz na niego! - odezwał się w tym momencie misjonarz. Najwyraźniej udzielało mu się przyjemne podniecenie chłopca. — Jestem pewien, że wlazłby na skrzydło, gdybyśmy mu powiedzieli, że to bezpieczne! - Na pewno - zgodził się doktor Daruwalla, nie odrywając wzroku od twarzy Madhu. Lęk i dezorientacja małej prostytutki były lustrzanym odbiciem jego własnych doznań. - Co mam zrobić? - szepnęła do niego. - Nie, nie o to chodzi... Chcę, żebyś uciekła jak najdalej od tego wszystkiego. -- To, co powiedział, nic dla niej nie znaczyło, więc nie odpowiedziała. Wciąż wpatrywała się w niego; w jej wzroku ufność mieszała się z niepewnością. W krwistoczerwonym kąciku ust znów pojawiła się szkarłatna ślina; Madhu znowu żuła paan. Na szyi Farrokha, w miejscu gdzie go pocałowała, pozostało niesamowite piętno, niczym ślad zębów wampira. Dotknął go i czubki palców zabarwiły się na czerwono. Jezuita natychmiast zauważył, że Farrokh przygląda się swojej ręce. - Skaleczyłeś się? - zapytał. - Nie, nic mi nie jest - odparł doktor, ale nie było to prawdą. Farrokh musiał w duchu przyznać, że wie jeszcze mniej o pożądaniu, niż ten kandydat na księdza. Wyczuwając prawdopodobnie jego zmieszanie, Madhu ponownie przywarła do piersi doktora. I znów zapytała: — Co mam zrobić? - Farrokh uświadomił sobie ze zgrozą, że pytanie ma charakter propozycji seksualnej. 555 - Masz być dzieckiem, bo jesteś dzieckiem - odparł. - Czy nie mogłabyś się choć postarać? W uśmiechu Madhu była taka gotowość, iż przez chwilę doktorowi zdawało się, że dziewczynka go zrozumiała. Dziecinnym gestem powędrowała palcami po jego udzie, a potem w sposób już zgoła niedziecinny przycisnęła mocnej drobną dłoń do jego penisa. Nie

szukała go po omacku; wiedziała dokładnie gdzie jest. Doktor czuł gorąco dłoni Madhu przez cienką tkaninę spodni. - Zrobię, co zechcesz - powiedziała mała prostytutka. Doktor odepchnął gwałtownie jej rękę. - Przestań! - zawołał. - Chcę usiąść z Ganeshem - powiedziała dziewczynka. Zamienili się miejscami z Martinem Millsem. - Zastanawiam się nad pewną sprawą - szepnął misjonarz do doktora. - Mówiłeś, że weźmiemy dwa pokoje. Tylko dwa? - Myślę, że możemy wziąć więcej... - zaczął doktor. Nogi mu się trzęsły. - Nie, nie, nie w tym rzecz - rzekł Martin. - Chodzi mi o to, czy planowałeś, że dzieci będą w jednym, a my w drugim? - Tak powiedział doktor. Wciąż nie mógł opanować drżenia nóg. - Ale... Może uznasz to za głupie, ale uważam, że byłoby roztropniej, żeby dzieci nie spały razem. To znaczy w jednym pokoju - dodał. Ostatecznie nie wiemy za dokładnie, jaka jest orientacja dziewczynki. -• Jej co? - zapytał doktor. Jedna noga przestała mu dygotać. - Chodzi mi o jej seksualne doświadczenie - wyjaśnił Martin Mills. - Musimy zakładać, że miała już... pewne kontakty. Chodzi mi o to, co będzie, jeśli Madhu zechce uwieść Ganesha. Rozumiesz mnie? Doktor Daruwalla wiedział doskonale, o co chodzi Martinowi Millsowi. Masz rację powiedział krótko. - No więc może chłopiec i ja weźmiemy jeden pokój, a ty i Madhu drugi? Widzisz, podejrzewam, że ksiądz rektor nie byłby zadowolony, gdyby dowiedział się, że ktoś taki jak ja spał w jednym pokoju z dziewczyną -- tłumaczył Martin. Byłoby to sprzeczne z moimi ślubami. 556 - No tak... z twoimi ślubami - odparł Farrokh. W końcu i druga noga się uspokoiła. - Uważasz mnie pewnie za kompletnego durnia? zapytał jezuita. - Pewnie moja sugestia, że Madhu może mieć takie skłonności tylko dlatego, że to biedne dziecko było... tym, czym było, wydaje ci się idiotyczna. Farrokh czuł, że ciągle ma erekcję, choć Madhu musnęła go tylko przelotnie. - Nie, myślę, że wykazujesz sporo rozsądku, niepokojąc się o jej... inklinacje odpowiedział. Mówił powoli, bo próbował sobie przypomnieć słowa znanego psalmu. - Jak to idzie — w psalmie dwudziestym trzecim? zapytał scholastyka. - Już wiem: Choćbym nawet szedł ciemną doliną... - ... zła się nie ulęknę... - dokończył Martin Mills. - O właśnie. Zła się nie ulęknę... - powtórzył Farrokh. Domyślał się, że opuścili Maharasztrę i lecą nad Gudźaratem. Krajobraz pod nimi był równinny, wysuszoną ziemię spowijała mgiełka późnego popołudnia. Niebo było tak samo rudawe jak ziemia. Limu^ynowa ruletka albo Ucieczka ^ Maharassętry scenarzysta nie mógł się zdecydować, który wybrać tytuł. Zależy od tego, co się zdarzy,

pomyślał. Zależy, czym się to wszystko skończy. 557 22 KUSZENIE DOKTORA DARUWALLI W drodze do Dźunagadu Na lotnisku w Radźkocie sprawdzano megafony. Próby przeprowadzano bez pośpiechu, jakby funkcjonowanie megafonów nie miało większego znaczenia, jakby nikt nie wierzył, że może powstać krytyczna sytuacja, w której okażą się niezbędne. Raz, dwa, trzy, cztery, pięć -- liczył głos. - Pięć, cztery, trzy, dwa, raz. - Potem wszystko się powtarzało. Może oni nie sprawdzają megafonów - pomyślał doktor Daruwalla. - Może testują swoją umiejętność liczenia? Gdy doktor i Martin Mills odbierali bagaż, zjawił się pilot i wręczył misjonarzowi jego wojskowy nóż. Martin był w pierwszej chwili mocno zakłopotany - zdążył zapomnieć, że zmuszono go w Bombaju do oddania groźnego narzędzia. Potem zawstydził się głęboko, zrobił już przecież z pilota złodzieja. Zanim ta niezręczna sytuacja dobiegła końca, Madhu i Ganesh zdążyli wypić po dwie szklanki herbaty, pozostawiając doktorowi przyjemność targów z ulicznym sprzedawcą tego napoju. Będziemy się musieli po drodze co chwilę zatrzymywać, żebyście mogli zrobić siusiu ostrzegł dzieci. Na samochód z cyrku czekali w Radźkocie prawie godzinę. Przez cały ten czas z megafonów rozlegało się liczenie od jednego do pięciu i z powrotem. Lotnisko było okropne, ale za to Madhu i Ganesh mieli masę czasu na sikanie. 558 Kierowca nazywał się Ramu i był sezonowym robotnikiem, który przyłączył się do Wielkiego Błękitnego Nilu w Maharasztrze. Był to już jego drugi kurs pomiędzy Dźunagadem i Radźkotem tego dnia. Stawił się na lotnisku rano, kiedy miał przylecieć samolot; dowiedziawszy się o opóźnieniu, postanowił wracać do Dźunagadu, tylko dlatego, że lubił jeździć. Obie miejscowości dzieliły trzy godziny jazdy, ale Ramu oznajmił z dumą, że on pokonuje ten dystans w niecałe dwie godziny. Wkrótce dowiedzieli się jak to możliwe. Zdezelowany landrover Ramu oblepiony był błotem (albo zaschniętą krwią pechowych pieszych i zwierząt). Sam kierowca był drobnym osiemnasto-dwudziestoletnim młodzieńcem. Miał na sobie obszerne szorty i lepki od brudu podkoszulek. Co ciekawe, prowadził samochód na bosaka. Pedały sprzęgła i hamulca były doszczętnie wytarte - gładkie, metalowe powierzchnie robiły wrażenie bardzo śliskich - a najwyraźniej nadużywany pedał gazu został zastąpiony kawałkiem drewna. Wyglądało to na zwykłą deszczułkę, ale Ramu nie zdejmował z gazu prawej stopy. Wolał operować sprzęgłem i hamulcem za pomocą lewej nogi, choć temu ostatniemu nie poświęcał zbyt wiele uwagi. Z rykiem przemknęli przez tonący w półmroku zmierzchu Radź-kot. Minęli wieżę ciśnień, szpital kobiecy, dworzec autobusowy, bank, targowisko, pomnik Gandhiego, pocztę, bibliotekę, cmentarz, restaurację „Havmore" i hotel „Intimate". Kiedy pędzili przez dzielnicę bazarów, doktor Daruwalla musiał zamknąć oczy. Było tu zbyt wiele dzieci - nie mówiąc już o starszych, którzy nie potrafili uskoczyć tak szybko jak dzieci, o zaprzężonych w woły lub

wielbłądy wozach i wózkach, o krowach, osłach i kozach, o motorowerach, rowerach i dwulub trójkołowych rikszach. Były też oczywiście inne samochody, ciężarówki i autobusy. Na skraju miasta, na poboczu drogi, leżał człowiek - Farrokh był pewien, że martwy - jeszcze jeden „nikt", jak by powiedział Ganesh - ale przy szybkości, z jaką jechali, Farrokh nie zdążył zapytać Martina Millsa i upewnić się, czy to, co zobaczył, było istotnie stężałym obliczem śmierci. Za miastem Ramu przyspieszył. Reprezentował szkołę absolutnie swobodnej jazdy. Nie uznawał przepisów dotyczących wyprzedzania. Zjeżdżając na prawy pas, ustępował tylko większym pojazdom. 559 W jego mniemaniu landrover by) zaś większy od wszystkich innych samochodów oprócz autobusów i ściśle ograniczonej kategorii wielkich ciężarówek. Doktor Daruwalla dziękował Opatrzności, że Ganesh siedzi z przodu; chciała tam siedzieć i Madhu, ale doktor uznał, że dzie\vczvnka będzie rozpraszać kierowcę, rozwijając na całego swa sztukę uwodzenia. Tak więc Madhu siedziała nadąsana między doktorem i misjonarzem, podczas gdy Ganesh niestrudzenie gadał, znajdując wdzięcznego partnera w Ramu. Chłopiec sądził prawdopodobnie, że kierowca będzie mówił tylko w gudżarati; odkrycie, że Ramu jest ziomkiem z Maharasztry i włada również marati i hindi, szalenie podekscytowało małego żebraka. Choć Farrokh z truciem nadążał za tokiem ich rozmowy, odniósł wrażenie, że Ganesh chce wymienić jednym tchem wszelkie możliwe cyrkowe zajęcia, jakie może uprawiać kaleka z jedną zdrową nogą. Reakcja Ramu nic zachęcała do takich wywodów; kierowca wolał rozmawiać o jeździe samochodem i demonstrować praktycznie swoją technikę raptownej zmiany biegów (stosowanej zamiast posługiwania się hamulcem), zapewniając Ganesha, że nie może mu w tvm dorównać żaden kierowca z niesprawną prawą stopą. Trzeba mu przy tym oddać sprawiedliwość, że podczas rozmowy nie patrzył na Gancsha był całkowicie pochłonięty paranoją, jaka zaczynała się właśnie na szosie. Wkrótce miał zapaść gęsty mrok. Istniała szansa, że doktor będzie się mógł nieco rozluźnić, bo zawszeć to lepiej nie widzieć zbliżającej się śmierci. Po zapadnięciu ciemności pozostawały tylko wrażenia akustyczne w postaci nieoczekiwanych ryków klaksonów tuż nad uchem i widok nacierających z przodu, oślepiających świateł. Farrokh wyobraził sobie splątane ciała w koziołkującym landroverzc; tu stopa, tam ręka, czyjaś potylica, szamocący się łokieć - nie wiadomo, kto jest kto, gdzie ziemia, gdzie czarne niebo (bo reflektory byłyby bez wątpienia strzaskane i włosy obsypane miałkim jak piasek szkłem). Najpierw wyczuliby woń benzyny wsiąkającej w ich ubrania. Na końcu ujrzeliby słup ognia. Zajmij mnie czymś rzekł do Martina Millsa. - Zacznij mówić. Mów cokolwiek. |ezuita, który spędził dzieciństwo na autostradach Los Angeles, znosił tę szaleńczą jazdę doskonale. \X"ypalone wraki samochodów po obu stronach szosy wcale go nie 560 interesowały. Nie zainteresował go nawet przewrócony do góry kołami, dopalający się samochód, a trupy zwierząt, którymi dosłownie upstrzona była droga, przykuwały jego uwagę

tylko wtedy, gdy mógł zidentyfikować te szczątki. - Co to było? Widziałeś? - dopytywał się, wykręcając głowę. - Martwy woleć - odpowiedział doktor. - Mów coś do mnie, bardzo cię proszę, Martin. - Wiem, że martwy - rzekł misjonarz. - A co to jest woleć? - Wykastrowany młody byczek, hodowany na mięso - odparł Farrokh. - O, drugi! -- zawołał scholastyk, znów wykręcając głowę. - Nie, to była krowa - odparł doktor. - A przedtem leżał wielbłąd - zauważył Martin. - Widziałeś wielbłąda? - Widziałem - odpowiedział Farrokh. - A teraz opowiadaj coś. Zaraz zrobi się całkiem ciemno. - Szkoda - tyle tu do oglądania! - rzekł Martin Mills. - Zajmij mnie czymś, na miłość boską! - zawołał doktor. — Wiem, że lubisz mówić - opowiedz mi coś, byle co! - Hm... a co byś chciał usłyszeć? - zapytał misjonarz. Farrokh miał ochotę go zabić. Dziewczynka usnęła. Posadzili ją w środku, bo bali się, że oprze się o drzwi i wypadnie. Teraz pokładała się na nich. Śpiąca Madhu była wiotka jak szmaciana lalka; musieli ją podpierać z boków i przytrzymywać za ramiona, żeby nie chwiała się na wszystkie strony. Jej wyperfumowane włosy muskały szyję Farrokha. Pachniały goździkami. Kiedy landrover zarzucił na wirażu, Madhu zatoczyła się na jezuitę, który nawet tego nie zauważył. Ale Farrokh czuł wyraźnie jej napierające biodro. Kiedy samochód przyspieszył raptownie, bark dziewczynki wbił się w żebra doktora, a jej bezwładna ręka opadła mu na udo. Czasami, kiedy wyczuwał oddech Madhu, sam przestawał oddychać. Z niepokojem myślał o niezręcznej sytuacji, jaką będzie wspólny nocleg z dziewczynką. Ryzykancka jazda Ramu nie była jedyną rzeczą, od której chciał oderwać myśli. - Powiedz mi o swojej matce rzekł do Martina. Co u niej? - W zamierającym, ale jeszcze dość jasnym świetle zobaczył, że 561 misjonarz sztywnieje, a oczy mu się zwężają. - No a ojciec? Co porabia Danny? dodał po chwili, ale było za późno, żeby naprawić gafę. Farrokh czuł zresztą, że Martin nie słyszał drugiego pytania; już zagłębił się we własną przeszłość. Pejzaż usłany szkaradnymi trupami zwierząt odpłynął, ale jezuita i tak był teraz myślami gdzie indziej. - No dobrze, skoro chcesz... Opowiem ci pewną historyjkę o mojej matce --- rzekł. Doktor wiedział, że nie będzie to bynajmniej zwykła „historyjka". Misjonarz nie uznawał zasady narracyjnego minimalizmu, lubił opis barwny i soczysty. Właściwie nie pomijał żadnych szczegółów i opowiadał Farrokhowi wszystko, co zdołał zapamiętać. Mówił o idealnej cerze Arifa Komy, o różnych subtelnościach zapachów towarzyszących masturbacji me tylko Arifa, ale także opiekunki z UCLA. I tak pędzili przez pogrążające się w ciemnościach pola i ledwie oświetlone miasta, gdzie osaczała ich woń gotowanej strawy pomieszana z odorem ekskrementów, gdakanie kur, ujadanie psów i dzikie wrzaski pomstujących przechodniów, którym cudem udawało się

uniknąć śmierci pod kołami. Ramu przepraszał, że w drzwiach od jego strony brakuje szyby; czuli na twarzach nie tylko podmuch nocnego, coraz zimniejszego powietrza, ale i grad wpadających do wnętrza owadów. W pewnej chwili do samochodu wpadł jakiś insekt wielkości kolibra i pacnął Martina w czoło; prawdopodobnie musiał go użądlić, bo przez co najmniej pięć minut kręcił się, brzęcząc i wirując na podłodze, zanim znieruchomiał. Ale niezłomnego misjonarza nic nie mogło powstrzymać od kontynuowania opowieści. Dokończył ją dopiero, gdy dotarli do Dźunagadu. Kiedy wjechali do rzęsiście oświetlonego miasta, ulice wręcz kipiały; dwie fale tłumu ścierały się ze sobą. Z megafonu na zaparkowanej ciężarówce dobiegały dźwięki cyrkowej orkiestry. Jeden tłum wychodził z popołudniowego przedstawienia, inny pospiesznie formował długą kolejkę przed wejściem. Powinienem powiedzieć temu nieszczęśnikowi wszystko, pomyślał doktor Daruwalla. Że ma brata-bliźniaka, że jego matka zawsze była dziwką, że prawdopodobnie jego ojcem jest Neyille Kden. Danny był zbyt tępy, aby mógł spłodzić takich synów; zarówno 562 John D., jak Martin Mills odznaczali się bystrością umysłu. Neville, musiał przyznać Farrokh, choć nigdy go nie lubił, też był bystry. Ale opowieść Martina odebrała Farrokhowi mowę. Poza tym uznał, że o tym, czy ujawnić Martinowi te rewelacje, powinien zdecydować John D. l chociaż sam z przyjemnością popastwiłby się nad Verą na wszelkie możliwe sposoby, powstrzymała go od zabierania głosu jedna jedyna wzmianka Martina o Dannym: ,,Kocham swojego ojca - chciałbym tylko, żebym nie musiał się nad nim litować". Cała reszta historii dotyczyła Yery; Martin nie powiedział już nic więcej o Dannym. Doktor zdecydował, iż nie pora mówić teraz jezuicie, że jego ojcem jest najprawdopodobniej biseksualny typ nazwiskiem Neyille F.den. Taka nowina nie osłabiłaby na pewno uczucia litości, jaką żywił Martin wobec Danny'ego. Zresztą dojeżdżali już do cyrku. Chłopiec był tak podniecony, że uklęknął w samochodzie i zaczął machać ręką do tłumu. Cyrkowa muzyka rycząca z megafonu obudziła Madhu. - To twoje nowe życie powiedział doktor Daruwalla do małej prostytutki. Obudź się i spójrz. Szympans- rasista Chociaż Ramu nie zdejmował ręki z klaksonu, landroyer z trudem przedzierał się przez tłum. Kilku chłopców uczepiło się klamek i tylnego zderzaka, pozwalając, by samochód wlókł ich po drodze. Nie sprawdziły się obawy Madhu; ludzie w ogóle nie zwracali na nią uwagi. Ich uwagę przyciągał natomiast Martin Mills - rzadko widywano tu białego. Dźunagad nie należał do miast obleganych przez turystów. Skóra misjonarza wyglądała w jaskrawym świetle ulicznych latarń jak surowe ciasto. Posuwali się z konieczności bardzo wolno, toteż wkrótce w samochodzie zrobiło się gorąco, ale kiedy Martin opuścił szybę, ludzie zaczęli natychmiast wyciągać ręce, żeby go dotknąć. Daleko przed nimi klown-karzełek na szczudłach prowadził korowód widzów do głównego namiotu. Przy wejściu ciżba była jeszcze bardziej zbita, bo publiczności nie wpuszczano na razie do środka. Landrover musiał posuwać się cal po calu, przejeżdżając po 563 drodze przez pilnie strzeżoną bramę. Kiedy ją przekroczyli, doktor doznał znanego uczucia:

cyrk był czymś w rodzaju klasztoru, miejscem strzeżonym, ucieczką od zgiełku i zamętu Dźunagadu, podobnie jak w Bombaju klasztor Świętego Ignacego trwający niczym twierdza wśród chaosu miasta. Dzieci powinny tu być bezpieczne, pod warunkiem, że one dadzą szansę cyrkowi pod warunkiem, że cyrk da tę szansę im. Jednak pierwsze prognostyki były niepomyślne. Deepa nie wyszła im na spotkanie; żona i syn karła rozchorowali się i siedzieli w swoim namiocie, l tak prawie natychmiast, od samego początku, doktor uświadomił sobie różnicę pomiędzy Wielkim Błękitnym Nilem a Wielkim Królewskim, na niekorzyść tego pierwszego. Brakowało tu właściciela o takim uroku osobistym, tak pełnego godności jak Pratap Walawalkar, gorzej, właściciela w ogóle nie było na miejscu. Nie czekał na nich obiad w mieszkalnym namiocie, do którego nie było im dane nawet zajrzeć. Szef trupy był bengal-czykiem; nazywał się Das. W jego namiocie również nie przygotowano poczęstunku, a prycze do spania stały w szeregach niczym w jakichś spartańskich koszarach. Tylko skromna dekoracja zdobiła ściany namiotu. Brudną podłogę zaścielały chodniki; płachty przeznaczonego na kostiumy materiału w jaskrawych kolorach zwieszały się spod kopuły namiotu, żeby nie zajmować miejsca, a telewizor i magnetowid suto były przybrane kwietnymi girlandami. Madhu przydzielono jedną z identycznych prycz. Pan Das ulokował ją pomiędzy dwiema starszymi dziewczynkami, które (jak stwierdził) zajmą się nią troskliwie. Pani Das, zapewnił ją, również się nią zajmie. Ca do pani Das, ta nie podniosła się nawet ze swej pryczy na powitanie. Siedziała, przyszywając cekiny do kostiumu, i dopiero, gdy mieli opuścić namiot, odezwała się do Madhu: - Porozmawiam z tobą jutro. - O której mamy przyjść rano? - zapytał doktor Daruwalla, ale pani Das, która demonstrowała postawę zbolałej ciotki, ofiary nieoczekiwanego rozwodu, nie raczyła odpowiedzieć. Nie podniosła nawet głowy, wzrok utkwiła w przyszywanym cekinie. - Nie przychodźcie za wcześnie, bo będziemy oglądać telewizję - powiedział pan Das. No tak, wiadomo... pomyślał doktor Daruwalla. 564 Prycza Ganesha znajdowała się w namiocie kucharza. Udali się tam pod eskortą pana Dąsa, który zresztą zaraz ich opuścił, tłumacząc się, że musi się przygotować do przedstawienia o dziewiątej trzydzieści. Kucharz, niejaki Chandra, uznał, że Ganesha przydzielono mu do pomocy, zaczął więc zaznajamiać bynajmniej nie zainteresowanego chłopca z kuchennymi utensyliami. Doktor wiedział, że Ganesh chce jak najszybciej zobaczyć lwy. - Kadaj - chiński rondel. Kisni - tarka do kokosów. - Z zewnątrz docierały tu regularne pochrapywania lwów. Tłumu w dalszym ciągu nie wpuszczano do namiotu, ale tłum był tam, w ciemnościach, i podobnie jak lwy manifestował swą obecność pomrukiem, niczym jakiś chór w głębi sceny. Doktor nie zauważył moskitów, dopóki nie zaczęły kąsać. Jedli na stojąco z blaszanych talerzy - ziemniaki przyprawione curry i oberżynę z nadmiarem kminku. Potem podano im półmisek z surowymi jarzynami - marchewką, rzodkiewkami, cebulą i pomidorami - które popili ciepłą oranżadą, starym poczciwym Gold Spotem. Gudźarat był „trzeźwym" stanem, bo

urodził się tu Gandhi - nudny, bezbarwny abstynent. Farrokh pomyślał, że prawdopodobnie nie zaśnie do rana. Liczył na to, że piwo pozwoli mu zapomnieć o scenariuszu i pomoże zasnąć. Potem przypomniał sobie, że dzieli pokój z Madhu, a w takiej sytuacji najlepiej będzie czuwać przez całą noc i nie pić żadnego piwa. Podczas pospiesznego i byle jakiego posiłku Chandra wymieniał Ganeshowi nazwy jarzyn i warzyw, tak jakby zakładał, że wypadek, w którym uległa zmiażdżeniu stopa chłopca, odebrał mu również zdolność mówienia (alu - ziemniak; czauli - biały groszek; baingan - oberżyna). Madhu pozostawała na uboczu, zignorowana, i drżała z lekka. Z pewnością miała jakiś szal albo sweterek w swojej niewielkiej torbie, ale wszystkie bagaże pozostały w landroverze, zaparkowanym Bóg wie gdzie. Także Ramu, ich kierowca, polazł Bóg wie gdzie. Zresztą za chwilę miało się zacząć wieczorne przedstawienie. Idąc szpalerem mieszkalnych namiotów, stwierdzili, że artyści są już w kostiumach, a do głównego namiotu wprowadzają właśnie słonie. W kulisie stały w szeregu wierzchowce. Pomocnik osiodłał pierwszego z nich. Potem trener szturchnął żerdzią wielkiego szympansa, tak że ten wystrzelił pionowo w górę 565 na co najmniej półtora metra. Koń szarpnął się nerwowo w przód i szympans wylądował w siodle. Stanął na czworaka, a kiedy treser dotknął kijem siodła, małpa fiknęła koziołka, potem następnego. Orkiestra siedziała już na estradce ponad areną. Cyrk wciąż wypełniał się ludźmi. Goście zawadzali, pozostając w kulisie, ale pan Das, konferansjer, nie pojawiał się i nie było nikogo, kto wskazałby im ich miejsca. Martin Mills zasugerował, że powinni znaleźć je sobie sami, zanim namiot się zapełni, ale doktor nie znosi! takich nieformalnych rozwiązań. Kiedy spierali się, co robić, coś przykuło nagle uwagę małpy fikającej koziołki na grzbiecie konia. Tym czymś był Martin Mills. Szympans, stary samiec, wabił się Gautam, ponieważ nawet jako małe małpiątko wykazywał niezwykłe podobieństwo do Buddy; potrafił godzinami siedzieć w tej samej pozycji, wpatrując się nieruchomo w jeden punkt. Z wiekiem Gautam rozwijał swe zdolności medytacyjne, uzupełniając je pewnymi powtarzalnymi ćwiczeniami; fikołki na grzbiecie konia były jednym z tego przykładów. Gautam mógł je powtarzać w nieskończoność; niezależnie od tego, czy koń galopował, czy stał, szympans zawsze lądował w siodle. Entuzjazm Gautama dla koziołków i innych akrobatycznych wyczynów malał jednak stopniowo. Trener szympansa, Kuna], przypisywał ten emocjonalny kryzys faktowi, że wielki małpiszon zakochał się w Mirze, młodej szympansicy. Mira była w Wielkim Błękitnym Nilu od niedawna i Gautam dobierał się do niej często w najbardziej niestosownych momentach. Gdyby szympans zobaczył Mirę w trakcie swych ewolucji, nic trafiłby nie tylko w siodło ale w ogóle na konia. Dlatego też Mira zajmowała dalszą pozycję w procesji zwierząt paradujących wokół głównego namiotu podczas ceremonii Wielkiego Otwarcia. Dopiero kiedy Gautam szykował się w kulisie do występu, mógł wypatrzyć ukochaną; trzymano ją w pobliżu słoni, bo Gautam bał się tych zwierząt. Widok Miry z odległości wprawiał Gautama czekającego na rozchylenie kurtyny i na muzykę towarzyszącą otwarciu przedstawienia - w

rodzaj transu i całkowicie go satysfakcjonował. Szympans fikał swoje koziołki mechanicznie, jakby pobudzany lekkimi impulsami elektrycznymi aplikowanymi w pięciosckundo566 wych odstępach. Kątem oka obserwował Mirę, wprawdzie z daleka, ale sama jej obecność działała nań kojąco. Gautam popadał w rozpacz, kiedy cokolwiek zasłoniło mu widok ukochanej. Tylko Kunalowi wolno było przejść pomiędzy szympansem a widoczną w oddali Mirą. Kunal nigdy nie zbliżał się do Gautama bez kija. Gautam był rosłym szympansem; według Kunala ważył 145 funtów i mierzył prawie półtora metra. Krótko mówiąc, Martin Mills znalazł się w niewłaściwym miejscu, w niewłaściwym czasie. Już po incydencie Kunal spekulował, że Gautam mógł uznać misjonarza za innego szympansa, który nie tylko zasłania mu Mirę, ale chce rozpalić jej uczucia, bo Mira była samicą bardzo kochliwą i jej zażyłość z innymi szympansami przyprawiała Gautama o szaleństwo. Jeśli zaś chodzi o odpowiedź na pytanie, co sprawiło, że Gautam uznał Martina Millsa za małpę, Kunal sugerował, iż mogła to być nienaturalna jak na istotę ludzką bladość scholastyka. Dla ludzi z Dźunagadu jasna karnacja Martina Millsa była całkowitą nowością, dlatego też gapili się na niego i usiłowali go dotknąć, jeszcze kiedy landrover przejeżdżał wśród tłumu. Dla Gautama jasna skóra misjonarza stanowiła zjawisko nie mniej egzotyczne. Martin Mills nie wyglądał mu na istotę ludzką, ale raczej na szympansa, a więc rywala. I taka właśnie logika sprawiła, że Gautam przerwał swe ewolucje. Wydał z siebie okrzyk, obnażył kły, skoczył, odbijając się przednimi łapami od zadu konia, przeleciał nad innym rumakiem i wylądował na piersi Martina, obalając go na ziemię. Potem zatopił zęby w szyi zaskoczonego misjonarza. Na szczęście Martinowi udało się osłonić ręką gardło, ale to z kolei nie uchroniło go przed pokąsaniem ręki. Kiedy było po wszystkim, w szyi Martina ciemniały głębokie rany kłute, a dłoń znaczyła długa rana cięta; brakowało mu także kawałka małżowiny usznej. Gautam był za silny, by ktokolwiek mógł go odciągnąć od broniącego się rozpaczliwie scholastyka, ale Kunal przez cały czas okładał małpę kijem. Mira wrzeszczała jak najęta i nie było wiadomo, czy jej wrzaski wyrażają wzajemność uczuć, czy dezaprobatę. Spór o to, czy atak szympansa miał motywy rasowe, czy seksualne, czy też i takie, i takie, ciągnął się do końca spektaklu. Martin Mills nie pozwolił doktorowi zająć się jego obrażeniami, dopóki 567 przedstawienie się nie skończyło; twierdził z uporem, że dzieci czerpią bezcenną naukę z jego stoicyzmu, który doktor uznał za głupotę w stylu „przedstawienie musi trwać". Zarówno Madhu, jak Ganesha zafrapowało nadgryzione ucho misjonarza i inne krwawe rany odniesione przez pokąsanego jezuitę; Madhu ledwie zwracała uwagę na to, co dzieje się na arenie, jednak Farrokh śledził przedstawienie bardzo uważnie. W gruncie rzeczy był zadowolony, że może pozostawić krwawiącego misjonarza swemu losowi; za skarby nie chciał stracić widowiska. Idealne zakończenie \s Vi

Co lepsze numery - jak na przykład Rowerowy Walc prezentowany przy akompaniamencie Żóitej Ró%y ^ Teksasu — zapożyczone były z Wielkiego Królewskiego. Szczupła, muskularna i żylasta kobieta zademonstrowała Podniebny Spacer, wykonany w szybkim, mechanicznym rytmie. Publiczność nie obawiała się o nią; mimo że nie było siatki zabezpieczającej, nie wyczuwało się na widowni strachu, że artystka może spaść. Suman była piękna, delikatna i wrażliwa - jak przystało na kobietę, która zwieszała się codziennie głową w dół na wysokości trzydziestu metrów - natomiast podniebna wędrowniczka z Wielkiego Błękitnego Nilu przypominała nieco przechodzonego robota. Nazywała się pani Bhagwan i Farrokh rozpoznał w niej asystentkę człowieka rzucającego nożami, który był zresztą, jak się okazało, jej mężem. Podczas numeru z nożami pani Bhagwan stała rozpięta na drewnianej tarczy, pomalowanej jak tarcza strzelnicza; dziesiątką był pępek pani Bhagwan. Tarcza obracała się coraz szybciej, a pan Bhagwan ciskał nożami w żonę. Kiedy koło zatrzymywało się, noże sterczały z niego na wszystkie strony, tak że nie można się było w tym dopatrzyć najmniejszych śladów jakiegoś schematu czy zasady, poza tym, że nie było noży w rozpiętym ciele pani Bhagwan. Inną specjalnością pana Bhagwana był numer zwany Przejściem Słonia, który prezentuje się we wszystkich cyrkach Indii. Pan Bhagwan kładł się na arenie ulokowany pomiędzy dwoma materacami, a na wierzchu kładziono deskę, po której przechodził słoń. 568 Farrokh zauważył, że był to jedyny numer, podczas którego Ganesh powstrzymał się od uwag, że mógłby się tego nauczyć, choć jego kalectwo bynajmniej nie przeszkadzało w tym, by mógł po nim przejść słoń. Kiedyś, gdy pana Bhagwana nękała uporczywa biegunka, zastąpiła go w numerze ze słoniem żona. Kobieta była jednak zbyt delikatna do takich sztuczek. Opowiadano, że miała krwotok wewnętrzny przez wiele dni i nawet gdy przyszła do siebie, nie była już tym samym człowiekiem. Wypadek ze słoniem całkowicie zmienił jej tryb życia i usposobienie. Oglądając panią Bhagwan, Farrokh zrozumiał, że jej wersja Podniebnego Spaceru i bierne uczestnictwo w numerze z nożami są zasadniczo tym samym: rzecz polegała nie tyle na nabytych umiejętnościach czy na dramatycznym popisie, ile na obojętnym poddaniu się losowi. Chybiony rzut nożem czy upadek z wysokości trzydziestu metrów były w gruncie rzeczy tym samym. Pani Bhagwan jest rzeczywiście robotem, doszedł do wniosku doktor Daruwalla. Może stała się nim po wypadku ze słoniem. Z podobnych odczuć zwierzył się Farrokhowi pan Das. Kiedy na krótko przysiadł się do nich podczas występu, żeby przeprosić za brutalną napaść Gautama i dodać swoje trzy grosze do dyskusji o rasistowskiej bądź seksualnej motywacji małpy, wspomniał przy okazji o tym, że brak zapału wyczuwalny w występie pani Bhagwan jest skutkiem incydentu ze słoniem. - Ale i tak wygląda to lepiej od czasu, gdy wyszła za mąż - przyznał po chwili. Przed ślubem artystka uskarżała się na kłopoty z miesiączką takie zwisanie głową w dół podczas menstruacji było niezwykłe uciążliwe. - A ponieważ nie była wtedy jeszcze mężatką, nie wypadało jej używać tamponu - dodał pan Das. - No tak, oczywiście - rzekł zaszokowany doktor Daruwalla. Kiedy napięcie słabło, a

zdarzało się to nader często - lub gdy orkiestra odpoczywała pomiędzy numerami - słychać było wrzaski katowanego szympansa. To Kunal „dyscyplinował" Gautama, jak wyjaśnił pan Das. W innych miastach, w których miał występować Wielki Błękitny Nil, mogli się również trafić biali na widowni; nie można było dopuścić, by Gautam wyobrażał sobie, że ich atakowanie to rzecz normalna. 569 - Oczywiście, że nie - zgodził się doktor Daruwalla. Wrzaski wielkiej małpy i odgłosy razów niosły się daleko w nocnej ciszy. Doktor, misjonarz i dzieci byli szczęśliwi, kiedy zaczynała grać orkiestra, bez względu na to, jak straszliwie rzępoliła. Jeśli Gautam ma wściekliznę, zdechnie; lepiej zbić go teraz, na wypadek gdyby nie miał wścieklizny i przeżył - taka była filozofia Kimała. Doktor uznał, że ze względu na bezpieczeństwo Martina Millsa rozsądniej będzie przyjąć, że szympans ma wściekliznę, i poddać misjonarza stosownej kuracji. Ale na razie dzieci pękały ze śmiechu. Kiedy jeden z lwów wysikał się nagle na stołek i wdepnął łapą w kałużę i Madhu, i Ganesh zachichotali. Doktor uznał za swój obowiązek przypomnieć Ganeshowi, że wycieranie tego samego stołka może się wkrótce stać jego pierwszym zajęciem. Był też oczywiście Taniec Pawi - role ptaków odtwarzały jak zwykle dwie dziewczynki i scenarzysta pomyślał sobie, że filmowa Pinky mogłaby mieć na sobie kostium pawia, kiedy rozszarpie ją zbiegły lew. Farrokh pomyślał, że byłoby najlepiej, gdyby dało się stworzyć wrażenie, że lew zabija dziewczynkę, sądząc, że to paw. Rzecz stanie się bardziej przejmująca... a i lew nie będzie tak jednoznacznie zły. W ten sposób chciał scenarzysta wygrać w filmie swe dawne wrażenie, że podekscytowane lwy w tunelu były dlatego tak niespokojne, że występowały zaraz po Tańcu Pawi i kuszące dziewczynki były przez cały czas na widoku. Kiedy Pan Kwas oblewa kwasem klatkę, uwolniony lew jest podniecony i nastawiony wybitnie „antypawiowo". Biedna Pinky! Po Podniebnym Spacerze następował dodatkowy popis. Pani Bhagwan nie wspięła się jednak pod kopułę, aby powtórzyć spacer, który nie zrobił na publiczności wrażenia. Weszła tam po to, by powtórzyć numer na trapezie. To właśnie ewolucje na tym trapezie, a ściśle mówiąc, siłę karku pani Bhagwan najbardziej podziwiała widownia. Akrobatka miała kark wyjątkowo masywny, nadmiernie rozwinięty od ćwiczeń i kiedy trapez opuszczał się spod kopuły, a ona zaciskając zęby na uchwycie, wirowała w zmieniających się światłach zielonych i złotych reflektorów, mięśnie na jej szyi dosłownie rozsadzały napiętą skórę. |a bym to też zrobił szepnął Ganesh do doktora. Mam silny kark. l mocne zęby - dodał. 570 - I pewnie mógłbyś też chodzić, zwisając głową w dół rzekł doktor. - Musiałbyś trzymać obie stopy sztywno pod kątem prostym - bo cały ciężar ciała utrzymują wtedy kostki. W tym momencie Farrokh uprzytomnił sobie swój błąd; zdeformowana stopa kaleki była na stałe zablokowana pod kątem idealnie prostym. Dla Ganesha utrzymanie jej w prawidłowe] pozycji nie stanowiłoby żadnego problemu. Na arenie trwał tymczasem idiotyczny finał szympansy i karły jeździły na motorowerach. Najważniejszy szympans przebrany był za mleczarza z Gudźaratu, co wzbudziło zachwyt

lokalnej widowni. Uśmiechnięta twarz rozanielonego Ganesha jaśniała w półmroku jak słońce. A więc musiałbym tylko wzmocnić moją zdrową stopę, czy o to panu chodzi? zapytał chłopiec doktora. - Chodzi mi o to, że twoje zajęcie to sprzątać lwie siuśki i gówna słoni. I może, przy dużym szczęściu - dodał Farrokh - dostaniesz robotę w kuchni. Na arenie pojawiły się, jak na początku, kucyki i słonie i orkiestra zagrzmiała tak, że zagłuszyła wrzaski bitego Gautama. Podczas przedstawienia Madhu nie powiedziała ani razu: „|a bym to też zrobiła", ale chłopiec z wykoślawioną stopą był głęboko przekonany, że może się nauczyć podniebnych spacerów. - Tam w górze powiedział do doktora, pokazując palcem sklepienie namiotu - nie utykałbym przy chodzeniu. — Nawet o tym nie myśl - odparł doktor. Ale on sam jako scenarzysta nie mógł przestać o tym myśleć, bo byłoby to idealne zakończenie filmu. Po tym, jak lew zabija Pinky, a Pana Kwasa spotyka zasłużona kara (może drań oblewa sobie przypadkowo kwasem genitalia?), Ganesh uświadamia sobie, że nic będą go trzymać w cyrku, jeśli nie wykaże się czymś nadzwyczajnym. Nikt nie wierzy, że chłopiec może być podniebnym wędrowcem - Suman nie chce mu udzielać lekcji, a Pratap nie pozwala mu ćwiczyć na drabince rozpiętej w namiocie mieszkalnym. Nie ma się zatem gdzie nauczyć tej sztuki, chyba że w głównym namiocie, a jeśli chce tego spróbować właśnie tam, musi wspiąć się na wysokość trzydziestu metrów i dokonać niezwykłego wyczynu - i to bez siatki zabezpieczającej. 571 Cóż 7.2. wspaniała scena! - pomyślał scenarzysta. Chłopiec wymyka się z namiotu kucharza w porze przedświtu. W namiocie głównym jest pusto; nikt nie widzi, jak śmiałek wspina się po linie pod kopułę, „jeśli spadnę, śmierć" mówi jego głos spoza kadru. „Kiedy nikt nie widzi, jak człowiek umiera, nikt się za człowieka nie modli". Dobra kwestia! - pomyślał doktor Daruwalla. Miał tylko wątpliwości, czy prawdziwa. Kamera jest trzydzieści metrów od chłopca, kiedy ten zwisa głową w dół z drabinki. Ganesh trzyma się oburącz bocznych lin i wsuwa kolejno w pętle najpierw zdrową, potem zniekształconą stopę. Pętli jest razem osiemnaście, a więc cały spacer składa się z szesnastu kroków, „jest taki moment, kiedy trzeba się puścić", mówi glos Ganesha spoza kadru. „W czyich rękach jest moje życie od tego momentu? Nie wiem". Chłopiec rozluźnia chwyt, zawisa na stopach. (Cała sztuka polega na tym, żeby rozkołysać ciało; osiągnięcie pewnej amplitudy pozwala zrobić krok w przód - najpierw jedną stopą, wysuniętą z pierwszej pętli. Wciąż należy się huśtać. Nie zatrzymywać się. Kroczyć naprzód rytmicznie). „Myślę, że jest taki moment, kiedy trzeba zdecydować, kim się jest", słychać głos chłopca. Teraz następuje powolny najazd kamery, aż do zbliżenia stóp. „W takim momencie jesteś panem swego losu", mówi głos. „W takim momencie wszyscy wędrują po niebie". W kolejnym ujęciu, z innego ustawienia kamery, widzimy, że kucharz odkrył, co robi

Ganesh. Kucharz stoi nieruchomo, w milczeniu, i patrzy w górę, licząc bezgłośnie. Do namiotu wchodzą inni artyści Pratap Singh, Suman, karły (jeden z nich myje jeszcze zęby). Śledzą w napięciu każdy krok chłopca - wszyscy wiedzą, z ilu kroków składa się Podniebny Spacer. „Niech sobie liczą - mówi głos chłopca. - Ja po prostu idę przed siebie i myślę: to nie podniebny spacer, to spacer najzwyklejszy w świecie. Na tym polega mój sekret. Nikt inny nie przejmowałby się zwykłym chodzeniem. Nikt nie potrafi się tak skoncentrować na tej myśli. Ale dla mnie jest ona czymś szczególnym. Bo ja, idąc, mówię sobie: Nie utykam!". Niezłe, pomyślał doktor Daruwalla. Musi być jeszcze scena z chłopcem w pełnym kostiumie, trykocie naszywanym błękitno572 -zielonymi cekinami. Kiedy opuszcza się na dentalu, wirując w smudze światła z punktowego reflektora, cekiny skrzą się i migoczą. Ganesh nie powinien teraz dotykać stopą ziemi; ląduje w wyciągniętych ramionach Pratapa. Pratap unosi go w górę, tłum wiwatuje. Potem Pratap wybiega z Ganeshem, bo po Podniebnym Spacerze kaleki nikt nie może zobaczyć, że chłopiec utyka. To musi chwycić, pomyślał scenarzysta. Po przedstawieniu udało im się znaleźć samochód Ramu, ale jego samego nie było. Zamówili dwie motorowe riksze, żeby zawiozły ich do domu noclegowego położonego na drugim krańcu miasta; w pierwszej jechał Ganesh z Martinem Millsem, w drugiej doktor i Madhu. Były to riksze trzykołowe, których Farrokh nienawidził; stary Lowji powiedział kiedyś, że trójkołowa riksza jest tak samo idiotyczna jak motorower z zamontowanym wiklinowym fotelem. Ale Madhu i Ganesh byli zachwyceni przejażdżką. Kiedy riksze mknęły, podskakując na wybojach, Madhu ściskała Farrokha za kolano. To odruch dziecka, a nie podszyte seksem obmacywanie, przekonywał się w duchu doktor. Drugą ręką dziewczynka machała do Ganesha. Patrząc na nią, doktor pomyślał: Może będzie wszystko dobrze, może się uda. Na błotnikach poprzedzającej ich rikszy zobaczył wizerunek gwiazdora filmowego mogła to być kiepska podobizna Mad-huriego Dixita albo jayi Prądy, w każdym razie nie Inspektora Dhara. W okienku z tandetną plastikową szybą widać było twarz Ganesha - prawdziwego Ganesha, uprzytomnił sobie scenarzysta. Uznał, że jego pomysł na zakończenie jest znakomity, tym lepszy, że podsunął mu go prawdziwy kaleka. Czarne oczy chłopca błyszczały, na jego uśmiechniętej twarzy migotał odblask świateł reflektorów drugiej rikszy. Z tej odległości i w nocy oczy wyglądały na zdrowe; nie widać było żadnej wydzieliny ani zmętnienia od tetracyklinowej maści. Nie widać także było, że Ganesh jest ułomny; wyglądał na szczęśliwego, normalnego chłopca. Jakże doktor pragnął, żeby był takim naprawdę! 573 Noc dziesięciu tysięcy stopni Z nadgryzionym uchem Martina nic się nie dało zrobić. Doktor zużył dwie ampułki szczepionki przeciw wściekliźnie; wstrzyknął po pół ampułki w okolice każdej rany w

małżowinę ucha, w szyję i w rękę - a resztę domięśniowo w pośladek. Najgorzej było z ręką z ciętą raną, na którą Farrokh założył wyjałowiony opatrunek. Rana powinna pozostać otwarta i goić się od zewnątrz, a więc doktor nie zakładał szwów ani też nie aplikował Martinowi żadnych środków przeciwbólowych. Zauważył, że misjonarz znosi ból z pewną satysfakcją. Ograniczone poczucie humoru fanatyka sprawiło, że nie docenił on żartu doktora o „szympansich stygmatach". Doktor nie mógł się też powstrzymać od uwagi, że sądząc po ranach scholastyka, to, co ugryzło jego samego w Goa (i przyczyniło się do jego nawrócenia), na pewno nie było szympansem; taka małpa odgryzłaby mu z pewnością cały paluch, a może i pół stopy. Widzę, że ciągle boczysz się za to, co powiedziałem o twoim cudzie - rzekł Martin. Z lekka na siebie obrażeni udali się obaj do swych pokoi. Farrokh nie zazdrościł jezuicie obowiązku uspokojenia rozgorączkowanego Ganesha, który nie był bynajmniej w nastroju do spania i nie mógł się wprost doczekać, kiedy zacznie się jego pierwszy pełny dzień w cyrku. Madhu, przeciwnie, choć nie była śpiąca, wyglądała na znudzoną i apatyczną. Zajmowali dwa przyległe pokoje na drugim piętrze. W sypialni Farrokha i Madhu przeszklone drzwi prowadziły na mały balkon pokryty ptasimi odchodami. Mieli osobną łazienkę z umywalką i sedesem, ale bez drzwi; zastępowała je gruba i przykrótka kotara zawieszona na pręcie. Ubikację spłukiwało się wiadrem, które umieszczono pod cieknącym kranem. Był tam także prymitywny prysznic w postaci rury bez sitka, która sterczała wprost ze ściany. Przy natrysku brakowało folii, ale podłoga była nachylona tak, żeby woda mogła ściekać swobodnie do odpływu, który (po bliższym zbadaniu) okazał się tymczasową siedzibą szczura; Farrokh zdążył zobaczyć jego ogon znikający w otworze. Nie opodal leżał mały, ponadgryzany kawałek mydła. 574 Łóżka, w sypialni stały zbyt blisko siebie i roiło się w nich najwyraźniej od wszelkiego robactwa. Obie moskitiery były pożółkłe ł sztywne, jedna rozdarta. Jedyne okno, jakie się otwierało, nie miało siatki i wpadało przez nie niewiele powietrza. Doktor wpadł na pomysł, żeby otworzyć drzwi na balkon, ale Madhu bała się, że może przez me wejść jakaś małpa. Wentylator pod sufitem miał tylko dwie szybkości; przy mniejszej nie było żadnego efektu, przy większej podmuch powietrza zrywał z łóżek moskitiery. Nawet w głównym namiocie wieczorne powietrze było chłodne, ale tu, na drugim piętrze domu noclegowego, było gorąco i duszno. Madhu rozwiązała problem, korzystając z łazienki; zmoczyła ręcznik, wyżęła go i położywszy się nago na lepszym łóżku, tym z całą moskitierą, przykryła się wilgotną szmatką, która ledwie zakrywała jej piersi; uda pozostawały odkryte. Spryciara z niej, pomyślał doktor. - Jestem głodna - odezwała się Madhu z łóżka. - Nie było nic słodkiego. - Chcesz deser? - zapytał doktor. - Tyko żeby był słodki. Doktor zszedł do recepcji z termosem, w którym pozostały resztki szczepionek przeciw wściekliźnie i immunoglobuliny; miał nadzieję, że na dole będzie jakaś lodówka, bo termos zdążył się już nagrzać. A co, jeśli Gautam pogryzie jutro kogoś innego? Kunal poinformował

doktora, że szympans „prawie na pewno" ma wściekliznę. Czy miał, czy nie, nie powinno się go bić; zdaniem doktora tylko w podrzędnych cyrkach bito zwierzęta. W recepcji siedział młody muzułmanin i słuchał qawwali z radia; doktorowi zdawało się, że chłopak zajada lody przy akompaniamencie tych religijnych wersetów - głowa kiwała mu się rytmicznie, a łyżka unosiła się i opadała niczym pałeczka dyrygenta. Ale, jak wyjaśnił recepcjonista doktorowi, nie były to lody; wyciągnął nawet łyżkę w stronę doktora i zachęcił go, żeby spróbował. Istotnie, przysmak różnił się konsystencją od lodów - był to przyprawiony kardamonem i zabarwiony szafranem osłodzony jogurt. Lodówka była tego pełna, więc Farrokh wziął jeden pojemnik dla Madhu. Swoje szczepionki zostawił w lodówce, upewniwszy się najpierw, czy chłopak jest na tyle rozgarnięty, żeby tego nie skonsumować. 575 Kiedy doktor wrócił do pokoju, stwierdził, że Madhu odrzuciła ręcznik. Próbował jej podać miejscowy przysmak, nie patrząc na nią; chyba umyślnie utrudniała mu to zadanie, udając, że nie wie, gdzie jest otwór w moskitierze. Potem usiadła nago w łóżku i zajadała słodzony jogurt, obserwując Farrokha, jak przygotowuje się do pisania. \X pokoju był jeden chybotliwy stolik, stała na nim gruba świeca przylepiona do brudnej popielniczki, a obok kadzidełka odstraszającego moskity leżała paczka zapałek. Farrokh rozłożył swoje papiery, przeciągnął dłonią po czystej, nie zapisanej kartce, zapalił świecę i kadzidełko, po czym zgasił górne światło. Przy zwiększonych obrotach wentylator rozrzucał kartki i rozwiewał moskitierę Madhu, więc doktor przełączył go z powrotem na obroty wolniejsze; choć nie dawało to żadnego efektu, Farrokh miał nadzieję, że powolny, jednostajny ruch łopat uśpi dziewczynkę. Co robisz? - zapytała mała prostytutka. Piszę - odpowiedział. Poczytaj mi poprosiła Madhu. Nic z tego nie zrozumiesz - odparł Farrokh. Nie pójdziesz spać? Może trochę później rzekł doktor Daruwalla. Próbował wyrzucić ją ze swych myśli, ale było to trudne. Nie spuszczała z niego oka; skrobanie łyżeczki w pojemniku z jogurtem było tak samo regularne jak jednostajny pomruk wentylatora. Jej ostentacyjna nagość wprawiała go w zakłopotanie, ale nie dlatego, że budziła w nim żądzę; chodziło raczej o to, że grzech, jakim byłby stosunek z dziewczynką (czy wręcz sama myśl o tym), stawał się jego obsesją. Nie pragnął zbliżenia - poczuł pożądanie tylko przelotnie - ale łatwość, z jaką mógłby ją posiąść, sprawiała, że wszystkie inne doznania Farrokha były przytępione. Przyszło mu do głowy, że tak absolutne zło, coś tak zdecydowanie niegodziwego, nieczęsto uchodzi płazem; groza obecnej sytuacji polegała na tym, że zbliżenie pomiędzy nimi nie miałoby prawdopodobnie żadnych groźniejszych następstw. Gdyby pozwolił jej się uwieść, nic by z tego nic wyniknęło - nic poza pamięcią i poczuciem winy, utrwalonym w psychice na zawsze. Nic była na szczęście chora na AIDS. Poza tym, jak zwykle podczas podróży po Indiach, miał ze sobą prezerwatywy. A poza 576

tym Madhu nie należała do dziewczyn, które wypaplałyby wszystko; nie była gadułą. W jej obecnej sytuacji mogłaby wręcz nie mieć okazji, żeby komukolwiek o tym powiedzieć. Nie tylko skalana niewinność tego dziecka utwierdzała go w przekonaniu, że byłoby to zło w stanie czystym, nieporównywalne z żadnym innym, jakie mógł sobie wyobrazić; była to też sprawa jej rażącej amoralności - czy to nabytej w burdelu, czy też zaszczepionej perfidnie przez pana Garga. Ktokolwiek jej to zrobił, nie zapłaci za to przynajmniej nie w tym życiu, albo co najwyżej duchową udręką. Były to najbardziej mroczne myśli, jakie kiedykolwiek nawiedziły doktora Daruwallę, ale jednak przedarł się przez nic do końca i wkrótce zaczął pisać. Z poruszeń jego pióra Madhu (która nie spuszczała z niego oka) mogła wywnioskować, że przestał o niej myśleć. Skończył się także jej deser. Wstała z łóżka i naga podeszła do niego. Zajrzała mu przez ramię, tak jakby mogła przeczytać to, co napisał. Scenarzysta poczuł jej włosy na policzku i karku. Przeczytaj mi tylko ten kawałeczek - powiedziała. Przylgnęła do niego mocniej, wyciągając rękę i pokazując palcem ostatnie zdanie. W jej oddechu czuć było mdłą woń przyprawionego kar-damonem jogurtu i zapach przypominający zwiędłe kwiaty być może zapach szatranu. Dwaj sanitariusze w białych dhoti biedną w ciałem Pana Kifasa, który leży skulony w pozycji embriona na noskach jego twarz ściągnięta jest bólem, nad kroczem unosi się biaty obłoczek przeczytał na głos Farrokh. Madhu poprosiła, żeby przeczytał to samo jeszcze raz, po czym zapytała: - W jakiej pozycji? - Embriona - rzekł doktor. Jak dziecko w łonie matki. - A kto to jest Pan Kwas? zapytała mała prostytutka. - Mężczyzna, który ma twarz poparzoną kwasem • tak jak pan Garg - wyjaśnił Farrokh. Nawet najmniejszy błysk nie pojawił się w jej oczach na dźwięk nazwiska pana Garga. Doktor nie chciał patrzeć na jej nagie ciało, choć Madhu przywarła do jego barku; czuł, że zaczyna się pocić tam, gdzie dziewczynka przyciska się do niego. 577 Gdzie jest ten biały obłoczek? -- zapytała Maclhu. - Nad jego kroczem odparł scenarzysta. --• Gdzie to jest? \\iesz, gdzie to jest, Madhu wracaj do łóżka powiedział. L.niosła jedno ramię, żeby pokazać mu zagłębienie pachy. - Włosy mi odrastają rzekła. Możesz dotknąć. - \\ idzę, że ci odrastają - nie muszę dotykać odparł Parrokli. Odrastają mi wszędzie powiedziała Madhu. Wracaj do łóżka rzekł doktor. Po zmianie w rytmie jej oddechu mógł rozpoznać, kiedy w końcu zasnęła. Potem pomyślał, że bezpieczniej będzie też się położyć. Choć był zmęczony, nie spal jeszcze, gdy poczuł pierwsze ukąszenia pcheł czy też pluskiew. Nie skakały jak pchły i nie mógł ich wypatrzyć, więc prawdopodobnie były to jednak pluskwy. Madhu, najwidoczniej przyzwyczajona, nie zwracała na nie uwagi.

Farrokh zdecydował, że lepiej będzie przenocować na balkonie wśród ptasich ekskrementów; na dworze panował prawdopodobnie taki chłód, że nie powinno być moskitów. Ale kiedy wyszedł, zobaczył na sąsiednim balkonie całkowicie rozbudzonego Martina Millsa. \X moim łóżku aż się roi od wszelkiego paskudztwa! - szepnął misjonarz. W moim też odparł Farrokh. - Nie wiem, jak ten mały może spać, kiedy tak po nim łażą i gryzą! rzekł scholastyk. Prawdopodobnie to traszka w porównaniu z tym, do czego przywykł w Bombaju -- stwierdził doktor. Nocne niebo rozjaśniała już zapowiedź jutrzenki. Wkrótce miało przybrać barwę herbaty z mlekiem, taką samą jak kolor ziemi. Na tym szarobrązowym tle biel bandaży misjonarza jego okutana ręka, owinięta szyja i zalepione opatrunkiem ucho robiła wrażenie dość niesamowite. - Nieźle wyglądasz zauważył doktor. Szkoda, że nie widzisz siebie odciął się misjonarz. Zdrzemnąłeś się choć trochę? Dzieci spały jak susły i dopiero od paru minut, postanowili więc wybrać się na przechadzkę po mieście. Ostatecznie pan Das ostrzegł 578 ich, żeby nie przychodzili do cyrku za wcześnie, bo będą przeszkadzać w oglądaniu telewizji. Była niedziela, więc doktor domyślał się, że wszyscy nastawia swe telewizory na program, w którym pokazują Mnl)ubharat(\ ten popularny indyjski poemat epicki nadawano w każdą niedzielę od ponad roku - całość liczyła dziewięćdziesiąt trzy godzinne odcinki, tak więc wielka podróż do wrót niebios, gdzie epos się kończy, miała jeszcze potrwać do najbliższego lata. Był to najpopularniejszy chyba serial świata, przedstawiający historię religii w postaci łańcucha heroicznych czynów; była to legenda pełna niezliczonych pouczeń i kazań, nie mówiąc już o przypadkach ślepoty, nieślubnych dzieciach, bitwach i uprowadzeniach. W porze nadawania programu odnotowywano największą liczbę rabunków, bo złodzieje wiedzieli, że prawie wszyscy mieszkańcy łncłii są przykuci do telewizorów. Misjonarza zeżarłaby chyba zawiść, pomyślał doktor Daruwalla. Chłopiec z recepcji nie jadł już do wtóru nadawanego przez radio qawwali; religijne wersety ukołysały go do snu. Postanowili go nie budzić. Na podjeździe domu noclegowego parkowało pół tuzina trójkołowych riksz, ich kierowcy, z wyjątkiem jednego, spali na siedzeniach dla pasażerów. Jedyny przytomny rikszarz kończył właśnie modlitwę, kiedy doktor i misjonarz zaproponowali mu nocny kurs. Po chwili jechali rikszą przez uśpione miasto; takiego spokoju nie uświadczyłby człowiek w Bombaju. Przy stacji kolejowej zobaczyli pomalowaną na żółto budę, w której jakieś ranne ptaszki wypożyczały właśnie rowery. Minęli plantację palm kokosowych. Rzucił im się w oczy szyld ogrodu zoologicznego z wymalowanym lampartem. Przejechali obok meczetu, minęli szpital, hotel „Relief, targ z warzywami i stary fort; po drodze zobaczyli dwie świątynie, dwa zbiorniki na wodę, gaj mango i drzewo, które doktor rozpoznał jako baobab, choć Martin się z nim nic zgadzał. Rikszarz zawiózł ich do lasku tekowego. Tu zaczynało się strome podejście na szczyt wzgórza Girnar; kierowca poinformował ich, że od tego miejsca będą musieli iść pieszo. Żeby pokonać wznoszące się na sześćset metrów zbocze, trzeba

579 było wspiąć się po dziesięciu tysiącach stopni; jak poinformował ich kierowca, powinno im to zająć około dwóch godzin. Skąd, u licha, przyszło mu do głowy, że my chcemy pokonać dziesięć tysięcy stopni w dwie godziny? - zapytał Martin Farrokha. Ale kiedy doktor wyjaśnił mu, że Girnar to święte wzgórze dżajnów, jezuita nabrał ochoty na wspinaczkę. To po prostu cały kompleks świątyń! - zawołał doktor. Przewidywał, że będzie tam pełno pełzających sadhu, praktykujących jogę. Będą też na pewno obskurne stoiska z napojami, nieapetycznym jedzeniem, żerujące wśród odpadków małpy i ohydne, wszechobecne ludzkie ekskrementy (nad głowami będą krążyć orły, poinformował ich rikszarz). Nic jednak nie mogło powstrzymać misjonarza od świętej wspinaczki. Doktor zastanawiał się, czy ta uciążliwa pielgrzymka ma być dla jezuity substytutem mszy. Dotarli na szczyt w półtorej godziny, głównie dlatego, że scholastyk pędził jak szalony. Wszędzie było pełno małp i to na pewno dodawało mu pary; po doświadczeniach z szympansem Martin był wyczulony na obecność wszelkich małpo-kształtnych zwierząt, nawet tych najmniejszych. Orła wypatrzyli jednego. Minęli kilku sadhu, którzy wspinali się na święte wzgórze, gdy doktor i jezuita już z niego schodzili. O tak wczesnej porze większość kramów była pozamykana; przy jednym z nielicznych otwartych wypili na pół oranżadę. Doktor musiał przyznać, że marmurowe świątynie na szczycie, zwłaszcza największa i najstarsza, w której dżajni gromadzili się od dwunastego wieku, robią duże wrażenie. Schodząc, dostali obaj zadyszki. Doktor skarżył się na potworny ból w kolanach i twierdził, że żadna religia nie jest warta tego, by pokonywać dziesięć tysięcy stopni. Okazjonalne spotkania z ludzkimi odchodami bardzo go przygnębiały, a poza tym martwił się przez cały czas, że ich kierowca pojechał sobie i będą musieli wracać do miasta pieszo. Jeśli napiwek, który Farrokh dał rikszarzowi przed wspinaczką, był za duży, kierowca nie miał żadnego motywu, żeby czekać, jeśli za mały obraził się i pewnie już go nie ma. To będzie cud, jeśli nasz kierowca nie czmychnął - rzekł do Martina. Ale rikszarz nie tylko czekał; kiedy się zbliżyli, stwierdzili, że ten nadzwyczaj lojalny człek czyści swoją rikszę. 580 - Stanowczo nadużywasz słowa „cud" zauważył misjonarz; bandaż na jego szyi zaczął się strzępić i podczas wspinaczki nasiąknął potem. Należało obudzić dzieci i zawieźć je do cyrku. Farrokha wzburzyło to, że Martin Mills dopiero teraz powiedział coś, co powinien powiedzieć już dawno: - Mój Boże - rzekł jezuita - mam nadzieje, że to, co robimy, ]est słuszne. 581 23 DZIECI ZOSTAJĄ SAME To nie Charlton Heston Szczepionka przcci\v wściekliźnie i immunoglobulina, pozostawione przez zapomnienie w lodówce domu noclegowego w Dźuna-gadu, tkwiły tam jeszcze tygodniami po wyprowadzce niezwykłej czwórki. Pewnej nocy mloely muzułmanin, regularnie zajadał zabarwiony

szafranem jogurt, przypomniał sobie, że bezpański teraz pakiecik kryje jakieś lekarstwa; wszyscy bali się tego dotknąć, ale ktoś zdobył się wreszcie na odwagę i wyrzucił leki. Jedyna skarpetka i samotny sandał z lewej nogi, które Ganesh umyślnie pozostawił w pokoju, ofiarowano miejskiemu szpitalowi, choć było raczej mało prawdopodobne, by mogło się to komuś przydać. Ganesh wiedział, że w cyrku ani skarpetka, ani sandał nie będą dlań miały żadnej wartości; nie były niezbędne ani dla pomocnika kucharza, ani dla podniebnego wędrowca. Tak więc w niedzielny poranek Ganesh wkuśtykał do namiotu pana Dąsa boso; nie było jeszcze dziesiątej, państwo Dasowie (wraz z tuzinem małych akrobatów) siedzieli ze skrzyżowanymi nogami na matach, oglądając Mahabharalę. Pomimo wyprawy na wzgórze Girnar doktor i misjonarz przyprowadzili dzieci za wcześnie. Nikt ich nie przywitał, co sprawiło, że Madhu natychmiast zaczęła zachowywać się niezdarnie i zderzyła się z większą od niej dziewczynką, która i tak nie zwróciła na nią uwagi. Pani Das, nic odrywając wzroku od telewizora, zamachała rękami był to gest bardzo deprymujący. Czy chodziło jej o to, żeby wyszli czy żeby usiedli? |ej mąż wyjaśnił sprawę: 582 Siadajcie, gdzie się da polecił im. Uwagę Ganesha i Madhu pochłonęła natychmiast telewizja; doniosłość Mahabharatj była dla nich czymś oczywistym. Nawet żebracy znali ten niedzielny rytuał; często oglądali program w telewizorach stojącvch na wystawach sklepów. Czasami ludzie nie posiadający odbiorników gromadzili się \v milczeniu pod otwartymi oknami mieszkań, w których oglądano Alababbarafę; nie przejmowali się, że czasem nie było widać ekranu pozostawały odgłosy walk i śpiewy. Prostytutki, jak przypuszczał doktor, też znały sławetny serial. Tylko Martina Millsa zaskoczył uroczysty nastrój panujący w namiocie; jezuita nic zorientował się, że program przykuwający uwagę zebranych to religijny epos. - Czy to jakiś musical? szepnął do doktora Daruwalli. To Mahabharata cicho bądź! rzekł Farrokh. - Mahabharata w telewizji? - zawołał misjonarz. - W całości? Przecież to chyba dziesięć razy dłuższe od Biblii! - Cśśś! - upomniał go doktor. Pani Das znowu zamachała rękami. Na ekranie pojawił się właśnie Kriszna, „czarny" wcielenie boga Wisznu. Mali akrobaci patrzyli w telewizor z. nabożeństwem Ganesh i Madhu siedzieli jak zahipnotyzowani. Pani Das kiwała się w przód i w tył i nuciła cicho. Nawet pan Das starał się nie uronić ani jednego słowa kriszny. Scenie towarzyszył chóralny płacz w tle, najwidoczniej mowa Kriszny była niezwykle wzruszająca. - Co to za facet? zapytał szeptem Martin. Kriszna odpowiedział również szeptem doktor. Dłonie pani Das znów zatrzepotały, ale scholastyk był zbyt podniecony, żeby milczeć. Nie mógł się powstrzymać, żeby na sekundę przed zakończeniem odcinka nic szepnąć doktorowi na ucho, że kriszna przypomina mu Charltona Hestona. Ale niedzielny poranek był w cyrku porą szczególną nie tylko ze względu na Mahabharatę.

Był to jedyny ranek w tygodniu, kiedy mali akrobaci nie ćwiczyli swych numerów ani nie uczyli się nowych, a nawet nic wykonywali zwykłych ćwiczeń siłowych i sprawnościowych. Czas wypełniały im tylko podstawowe obowiązki: zamiatali i sprzątali wokół swoich łóżek oraz doprowadzali do porządku maleńką kuchenkę w namiocie mieszkalnym, jeśli 583 7. ich kostiumów odpruły się cekiny, dzieci wyciągały stare puszki po herbacie pełne zapasowych, posortowanych według kolorów, i przyszywały je do trykotów. Pani Das była nawet sympatyczna, gdy zaznajamiała Madhu z tymi obowiązkami, inne dziewczynki z namiotu też okazywały nowo przybyłej życzliwość. Jedna ze starszych dziewcząt przetrząsnęła kufry z kostiumami, szukając odpowiedniego trykotu dla małej prostytutki. Madhu nawet zainteresowała się kostiumami i chciała je jak najszybciej przymierzyć. Pani Das wyznała doktorowi, iż cieszy ją, że Madhu nic pochodzi ze stanu Kerala. Tamtejsze dziewczęta mają zbyt duże wymagania stwierdziła. Są wybredne, jeśli chodzi o jedzenie i ciągle domagają się olejku kokosowego do włosów. Pan Das rozmawiał z doktorem poufnym, przyciszonym tonem: dziewczyny z Kerala cieszyły się opinią ostrych zawodniczek, ale niestety, miały też tendencje do organizowania wszystkich w związki. Cyrk to nie miejsce do przygotowywania komunistycznej rewolty; tu pan Das absolutnie zgadzał się z żoną - dobrze, że Madhu nie pochodzi z Kerala. Okazywanie pospolitych uprzedzeń wobec ludzi z innych regionów miało wzbudzić zaufanie doktora była to jedyna forma jego pozyskania, na jaką państwo Dasowie potrafili się zdobyć. Mali akrobaci nie dokuczali Ganeshowi; po prostu go ignorowali. Bardziej interesował ich poowijany bandażami Martin Mills. Wszyscy słyszeli o ataku szympansa, a wielu było naocznymi świadkami napaści. Zabandażowane rany bardzo ich intrygowały, toteż byli bardzo rozczarowani, gdy doktor odmówił zdjęcia opatrunku z ucha; wszyscy chcieli zobaczyć, ile małżowiny brakuje. - Ile? Tyle? dopytywało się jedno z dzieci. Właściwie to nie wiem, ile odparł Martin. Nie widziałem. Rozmowa zeszła na rozważania, czy Gautam połknął odgryziony kawałek ucha, czy też nic. Doktor Daruwalla stwierdził, iż żadne z dzieci nie zwróciło uwagi na podobieństwo misjonarza do Inspektora Dhara, choć hlmy hinduskie stanowiły element ich życiowych doświadczeń. Interesował je tylko odgryziony kawałek małżowiny i to, czy małpa go zjadła, czy nie. 584 — Szympansy nie jedzą mięsa - oświadczył jeden z chłopców. - Jeśli Gautam połknął ucho, rano będzie rzygał. - Kilkoro dzieci wykonawszy swoje obowiązki, popędziło zobaczyć, czy Gautam wymiotuje; nalegały przy tym, żeby misjonarz poszedł z nimi. Doktor uznał, że dla dobra Madhu nie powinien zwlekać z wyjazdem. - Pora się pożegnać rzekł do małej prostytutki. - Mam nadzieję, że będziesz tu szczęśliwa. Uważaj na siebie. Kiedy objęła go za szyję, zesztywniał; sądził, że dziewczynka chce go pocałować. Ale ona

szepnęła tylko: - Zabierz mnie do domu. - Co miało być tym „domem"? Zanim zdążył ją o to zapytać, powiedziała: - Ja chcę do Pana Kwasa. - To przemianowanie pana Garga przyszło jej z. wielką łatwością. Jedyne, co mógł zrobić Farrokh, to zdjąć jej rękę ze swojej szyi i spojrzeć na nią ze smutkiem. Potem uwagę Madhu odwróciła starsza dziewczynka, pokazując jej bogato zdobiony cekinami trykot - z przodu czerwony, z tyłu pomarańczowy - tak, że doktor mógł się wreszcie wymknąć. Kucharz Chandra przygotował posłanie dla Ganesha w kącie swojego namiotu. Chłopiec miał spać wśród worków z cebulą i ryżem - ściana z puszek do herbaty była prowizorycznym szczytem jego łóżka. Żeby chłopiec nie tęsknił za Bombajem, kucharz podarował mu kalendarz z Maharasztry. Była w nim Parwati ze swym synem z głową słonia Ganesią, ,,panem ganów", bóstwem z jednym ktem. Farrokhowi trudno się było rozstać z chłopcem. Poprosił kucharza, żeby pozwolił mu przejść się 7. Ganeshem po cyrku. Poszli popatrzeć na lwy i tygrysy, ale do karmienia było jeszcze daleko; wielkie koty albo spały, albo krążyły osowiałe po klatkach. Potem przeszli się wzdłuż szpaleru namiotów mieszkalnych. Jeden z karłów mył głowę w wiadrze, inny się golił; Farrokh dziękował Bogu, że żaden z nich nie próbował na razie parodiować kuśtykania Ganesha, choć Yinod ostrzegł chłopca, że na pewno będą to robić. Zatrzymali się przy namiocie państwa Bhagwanów, przed którym pysznił się cały zestaw noży najwidoczniej był to dzień ich ostrzenia. Pani Bhagwan rozplatała i rozczesywała długie czarne włosy sięgające jej prawie do pasa. 585 Kiedy podniebna akrobatka zobaczyła małego kalekę, przywołała go do siebie. Doktor również zbliżył się nieśmiało. Pani Bhagwan powiedziała chłopcu, że kulejący potrzebują specjalnej opieki boskiej, a więc ona da mu medalion Shirdi Sai Baby, patrona tych, którym grozi upadek. Teraz nie będzie się bal, że upadnie wyiaśnila doktorowi. Zawiesiła błyszczącą blaszkę na szyi chłopca; był to maciupeńki medalik ze srebra na rzemyku z niewyprawnej skóry. Przypatruje się pani Bhagwan, doktor zastanawiał się, jak znosiła swe podniebne spacery podczas miesiączki, kiedy nie była jeszcze mężatką i nie wypadało jej używać tamponów. Teraz traktowała obojętnie i spacery, i miotanie \v nią nożami. Choć pani Bhagwan nie grzeszyła urodą, miała lśniące, piękne włosy. Ale Ganesh nie patrzył na włosy - bardziej interesowało go wnętrze namiotu. Była tam rozpięta drabinka z osiemnastoma pętlami, służąca do ćwiczenia Podniebnego Spaceru. Nawet pani Bhagwan nie potrafiłaby wykonywać tego numeru bez ćwiczeń. Spod kopuły namiotu zwieszał się też dental, lśniący jak włosy pani Bhagwan doktor wyobraził sobie, że uchwyt jest jeszcze wilgotny. Pani Bhagwan zauważyła, co przyciąga wzrok chłopca. - L roił sobie, że zostanie podniebnym wędrowcem wyjaśnił Farrokh. Pani Bhagwan spojrzała na Ganesha surowo.

- To głupi pomysł rzekła. Ujęła podarowany chłopcu medalion Sai Baby i ścisnęła go lekko w sękatych palcach. Doktor Daruwalla zauważył, że jej dłonie są tak duże i mocne jak dłonie mężczyzny; skojarzyły mu się nieprzyjemnie z zachowanym w pamięci widokiem podobnych do zwierzęcych łap dłoni drugiej pani Dogar, jej palców mnących niespokojnie obrus. Nawet Shirdi Sai Baba nie zdoła uchronić przed upadkiem podniebnego wędrowca powiedziała pani Bhagwan. A co chroni panią? - zapytał chłopiec. Kobieta pokazała mu swoje bose stopy, unosząc rąbek sari; były, o dziwo, zgrabne, wręcz filigranowe w porównaniu z dłońmi. Ale podbicie było tak wytarte, że nie było tu skrawka normalne) skóry wszystko pokrywała stwardniała, poorana zmarszczkami i spękana błona. 586 Dotknij powiedziała pani Bhagwan do Cianesha. Pan też dotknie - zwróciła się do doktora, który posłusznie wykonał polecenie. Nigdy w życiu nie dotykał słonia ani nosorożca, mógł sobie tvlko wyobrazić ich szorstką, twarda skórę. Nie mógł się powstrzvmać od refleksji, że musi być jakaś maść albo płyn, którym kobieta mogłaby smarować /maltretowane stopy, żeby pęknięcia się zagoiły; zaraz jednak przyszło mu do głowy, że skora na podbiciu zamieniłaby się wtedy w jeden wielki odcisk, a to utrudniałoby wyczuwanie pętli, \\pra\vdxie pęknięcia sprawiały jej ból, ale ten ból bvl także swoistym przewodnikiem, wskazującym, że stopa tkwi bezpiecznie i prawidłowo w pętli. Bez tego bólu pani Bhagwan musiałaby polegać tylko na wzroku; wrażenia wzrokowe połączone z bólem dawały większą pewność. Ganesh nie wyglądał na zniechęconego widokiem stóp pani Bhagwan. Z jego oczami było coraz lepiej -- wzrok poprawiał mu się z dnia na dzień a czujną zwykle twarz małego kaleki opromieniała teraz niezłomna wiara w lepszą przyszłość. Był pewien, że opanuje do perfekcji podniebne wędrówki. |cdna stopa była gotowa; wystarczyło wyćwiczyć drugą. Jezus na parkingu Tymczasem misjonarz sprowokował kolejną aferę w strefie klatek z szympansami. Na widok jezuity, poowijanego bandażami jeszcze bielszymi niż jego skóra, Gautarn wpadł w turię. Zalotna Mira, przeciwnie, wyciągnęła ku misjonarzowi swe długie ramiona, jakby chciała, żeby ten wziął ją w objęcia. Gautam zareagował na to, wypuszczając w stronę Martina strugę moczu. Martin uznał, że powinien zejść szympansom z oczu, żeby nie prowokować ich do takich wybryków, ale Kunal chciał, żeby misjonarz został. Treser rozumował tak: może to być cenna lekcja dla Gautama im bardziej gwałtowna będzie reakcja małpy na obecność jezuity, tym mocniej on, Kunal, będzie go katował. Choć Martinowi taka metoda poskramiania szympansa wydawała się wątpliwa z punktu widzenia psychologii, podporządkował się instrukcjom tresera. 587 W klatce Gautama wisiała na wystrzępionym sznurze stara, łysa opona. Rozwścieczony Gautam walnął nią o pręty klatki, a potem złapał ją i zatopił zęby w twardej gumie. Kunal dźgnął go przez pręty bambusową żerdzią. Mira przewróciła się na wznak. Kiedy doktor Daruwalla znalazł wreszcie misjonarza, Martin Mills stal bezradnie, obserwując ten małpi dramat. Na jego twarzy malowało się poczucie winy, jakby był przestępcą.

- Na miłość boska, dlaczego tu sterczysz? - zawołał doktor Daruwalla. Ode|dź, a wszystko natychmiast się uspokoi! Też tak myślę odparł jezuita. Ale treser kazał mi tu stać. - Czy to twój treser, czy szympansa? zapytał Farrokh. Tak więc pożegnanie misjonarza z Ganeshem odbywało się przy akompaniamencie wrzasków i skowytów rasistowskiej małpy; trudno było uznać, że Gautam się czegoś nauczył. Ramu poprowadził doktora i misjonarza do swego landrovera. W ostatnich klatkach, jakie mijali, siedziały senne, rozdrażnione lwy; podobnie apatyczne i złe były tygrysy. Zuchowaty kierowca przeciągnął palcami po prętach klatek drapieżników; tu i ówdzie mignęła łapa (pazury na wierzchu), ale Ramu za każdym razem zdążył uciec z ręką. -- Jeszcze godzinka do mięska - zanucił lwom i tygrysom. - Cala okrągła godzinka! Było przykre, że taka nuta szyderstwa, jeśli nie skrywanego sadyzmu, towarzyszyła ich odjazdowi. Doktor Daruwalla obejrzał się tylko raz za odchodzącym chłopcem. Ganesh szedł, utykając, do namiotu kuchar/a. Zdawało się, że na prawej pięcie malca opiera się ciężar równy wadze dwóch lub trzech chłopców; palce prawej stopy, niczym tak zwany wilczy pazur u psa, nie dotykały ziemi. Nic dziwnego, że Ganesh tak bardzo pragnął chodzić po niebie. Los oddał raz jeszcze życie Farrokha i Martina w ręce Ramu. Teraz jechali na lotnisko w świetle dnia. Widać było wyraźnie zarówno padlinę na poboczach, jak samochody, o które co chwilę ocierał się pędzący landrover. Doktor Daruwalla znów próbował nie myśleć o szaleńczej jeździe Ramu. Tym razem siedział z przodu, gdzie nie było pasa bezpieczeństwa. Martin nachylił się do przodu, kładąc mu niemal głowę na ramieniu i zasłaniając w ten sposób kierowcy widok w lusterku, ale Ramu i tak nie raczył nawet rzucić 588 okiem na nadjeżdżające z tyłu samochody. Był zresztą przekonany, że nikt nie zdoła dogonić go i prześcignąć. Dźunagad był bazą wypadową wypraw do lasu Gir, w którym można jeszcze było zobaczyć azjatyckie lwy w ich środowisku naturalnym. Ramu dopytywał się, czy byli już w lesie, a Martin Mills z kolei chciał koniecznie wiedzieć, co powiedział Ramu. To będzie długa procedura, pomyślą) doktor, jeśli Ramu uprze się, żeby mówić w marati i w hindi, a on, Farrokh, podejmie próbę tłumaczenia tego na angielski. Misjonarz żałował, że nie mogą zobaczyć lwów z Giru. Może kiedy przyjadą odwiedzić dzieci, uda im się zrobić wypad do lasu. Doktor wiedział, że do tego czasu Wielki Błękitny Nil będzie już w innym mieście. Ramu poinformował ich, że w Dźunagadzie mają w ZOO parę azjatyckich lwów, można by więc tam zajrzeć i jeszcze zdążyć do Radźkotu na samolot. Ale Farrokh rozsądnie storpedował ten pomysł; wiedział doskonale, że najmniejsza zwłoka w opuszczeniu granic Dźunagadu oznacza jeszcze szybszą jazdę na lotnisko. Rozmowa o książkach Grahama Greene'a również nie była tak zajmująca, jak się Farrokh spodziewał. „Katolicka" interpretacja Sedna sprawy pozostawała w rażącej sprzeczności z wrażeniami wyniesionymi przez doktora z lektury i wręcz go rozwścieczyła. Nawet książki tak głęboko penetrującej problemy wiary jak Moc i chwała nie można analizować w

kategoriach ściśle „katolickich", argumentował Farrokh, przytaczając z pamięci ulubione zdanie: Jest w dzieciństwie taki moment, kiedy drzwi otwierają się na oścież przed przyszłością. - Może wyjaśnisz mi, co w tym jest takiego szczególnie katolickiego? prowokował scholastyka, ale Martin zręcznie zmienił temat. - Módlmy się, żeby przez te drzwi weszła przyszłość naszych dzieci z cyrku rzekł. Jakimiż przedziwnymi meandrami błądziły myśli tego człowieka! Farrokh nie odważył się pytać go znów o matkę; nawet jazda Ramu nie była mu tak straszna, jak ewentualność wysłuchania kolejnej historyjki o Yerze. Wolałby się dowiedzieć czegoś więcej o homoseksualnych skłonnościach brata Dhara; chciałby przede wszystkim wiedzieć, czy )ohn D. ma podobne inklinacje, czy też ich 589 nie ma, ale nie bardzo wiedział, jak zacząć rozmowę na ten temat z jego bratem. Choć mimo wszystko łatwiej było roztrząsać to zagadnienie z Martinem niż z samym Johnem D. - Mówiłeś mi, że zakochałeś się w mężczyźnie i że w końcu twoje uczucia osłabły zaczął ostrożnie. To prawda rzeki chłodno scholastyk. Ale czy mógłbyś wskazać jakiś konkretny moment albo zdarzenie, które wyznaczyło koniec twojego zadurzenia? zapytał Far-rokh. •- Czy coś się zdarzyło, czy był jakiś incydent, który zmieni! twoją postawę/ Co sprawiło, że zdecydowałeś się oprzeć pokusie i zostać księdzem? Doktor zdawał sobie sprawę z tego, że zaczyna od pieca, ale musiał od czegoś zacząć. Zrozumiałem, czym jest dla mnie Chrystus. Przejrzałem i zobaczyłem, że nigdy mnie nie opuścił - rzekł misjonarz. Chcesz powiedzieć, że miałeś wizję? zapytał Farrokh. W pewnym sensie - odpowiedział jezuita zagadkowo. - Mój stosunek do ]ezusa był dość obojętny, l doszedłem do bardzo cynicznych wniosków. Uznałem, że nie istnieje doskonalsza forma braku oporu i rezygnacji niż fatalizm. Muszę ze wstydem przyznać, że byłem skrajnym fatalistą. Ale widziałeś naprawdę Chrystusa czy nie? dopytywał się doktor. - Tak naprawdę to była tylko figura Chrystusa przyznał misjonarz. Prawdziwa? Oczywiście, xc prawdziwa. Stała na parkingu przed szkołą, w której uczyłem. Widywałem ją codziennie, właściwie dwa razy dziennie. Po prostu biały kamienny posąg Chrystusa w typowej pozie. Tu misjonarz uniósł dłonie ku niebu, aby zademonstrować w pędzącym landroverzc błagalną pozę. Cóż za kompletny brak smaku Chrystus na parkingu! zauważył doktor. Rzeźba nie była specjalnym dziełem sztuki rzekł jezuita. Od czasu do czasu ktoś ją profanował. Ciekawe, dlaczego mruknął Farrokh. Pewnego razu zasiedziałem się w szkole do późnej nocy ciągnął misjonarz bo reżyserowałem szkolne przedstawienie,

590 jakiś kolejny musical... nie pamiętam już jaki. l ten mężczyzna, który stał się moją obsesją... też tam był. Ale jego samochód - okropny grat - nie chciał zapalić, więc poprosił mnie, żebym go podrzucił do domu. - No, no mruknął doktor Daruwalla. Moje uczucia do niego, jak już mówiłem, nieco osłabły, ale wciąż nie był rni obojętny wyznał misjonarz, l oto nagle nadarza się taka okazja taka wręcz bolesna szansa spełnienia. Wiesz chyba, co mam na myśli? - Tak, jasne, l co się stało? - spytał doktor, który przypomniał sobie kłopotliwą noc z Madhu. - Właśnie na tym polegał mój cynizm -- ciągnął scholastyk. - Byłem takim skrajnym fatalistą, iż postanowiłem, że jeżeli on wykona jakiś najdrobniejszy gest, ulegnę pokusie. Nie chciałem takiego gestu prowokować, ale wiedziałem, że się mu nie oprę. l uległeś? Wykonał ten gest? - Nie mogłem znaleźć mojego samochodu, parking był olbrzymi - rzekł Martin. Ale wiedziałem z grubsza, gdzie powinien stać, bo zawsze starałem się parkować jak najbliżej Chrystusa... Chyba figury... przerwał mu Farrokh. - Tak, oczywiście, koło figury - zaparkowałem wtedy tuż pod nią - rzekł jezuita. - Kiedy wreszcie znalazłem swój samochód, było tak ciemno, że w ogóle nie widziałem posągu, nawet kiedy już siedziałem w środku. Ale wiedziałem dokładnie, gdzie znajduje się Chrystus. To była dziwna sytuacja. Czekałem na to, że ten mężczyzna mnie dotknie, ale cały czas wpatrywałem się w ciemność, dokładnie tam, gdzie powinien był stać Jezus. - No i dotknął cię? Zanim zdążył to zrobić, włączyłem reflektory odparł Martin Mills i nagle z mroku wyłonił się Chrystus; stal oślepiająco jasny, w smudze światła z reflektorów, dokładnie tam, gdzie go wypatrywałem. A gdzieżby miał stać? Czy u was figury spacerują sobie, gdzie im się podoba? Koncentrując się na figurze, umniejszasz wagę tego wydarzenia rzekł jezuita. Figura to tylko środek, ja odczułem obecność Boga. Poczułem też jedność z Jezusem - z nim samym, nie z figurą. 591 Czułem, że zostało mi objawione, czym jest wiara w Chrystusa - dla mnie. Mimo ciemności mimo wyczekiwania na coś strasznego, co miało się stać, była we mnie ta pewność, że On tam jest. Chrystus był tam dla mnie; nie opuścił mnie. Wciąż mogłem go widzieć. Boję się, że czegoś tu nie kojarzę rzekł doktor Daruwalla. - Rozumiem, że twoja wiara w Chrystusa to jedna sprawa. Ale postanowienie, że zostaniesz księdzem... jaki ma związek Chrystus na parkingu z twoim powołaniem? No tak, to są dwie różne sprawy przyznał Martin. I tego właśnie nie chwytam rzekł Farrokh. Wreszcie zdecydował się zapytać wprost: Czy wtedy skończyły się wszelkie pragnienia? No wiesz, chodzi mi o to, czy twój

homoseksualizm jeszcze się kiedyś, że tak powiem, ujawnił? -- Homoseksualizm? wzruszył ramionami jezuita. Nie w tym rzecz. Nie jestem ani homoseksualistą, ani heteroseksualistą. Nie jestem po prostu konkretnie zorientowaną seksualnie istotą - w każdym razie już nie. -- Daj spokój rzekł doktor. - Gdybyś jednak uległ pokusie, miałoby to charakter homoseksualny, prawda?. - To nie ma nic do rzeczy - odparł scholastyk. - Nie chodzi o to, że nie mam seksualnych potrzeb - ja po prostu opieram się takim pokusom. J nie mam z tym żadnych problemów. Ale to, czemu się opierasz, ma charakter homoseksualny, tak? zapytał Farrokh. - To znaczy, gdybyśmy założyli... Chyba potrafisz dokonać takiej spekulacji? Nie spekuluję w sprawach moich ślubów - odparł jezuita. Ale bardzo cię proszę, zrób to dla mnie: gdyby się coś wydarzyło gdybyś z jakiegokolwiek powodu zdecydował, że jednak nie zostaniesz księdzem czy wtedy nie byłbyś homoseksualistą? Litości! Ależ ty jesteś uparty! - zawołał Martin Mills dobrodusznie. -- J a jestem uparty? zdumiał się doktor. Nic jestem ani homoseksualistą, ani heteroseksualistą - stwierdził z kamiennym spokojem jezuita. - Te terminy niekoniecznie muszą się odnosić do skłonności, prawda? Ja wykazałem przelotną skłonność. 592 - l naprawdę ci przeszło? Zupełnie? Naprawdę tak uważasz? - zapytał doktor. — Litości! -- powtórzył Martin. -- Stałeś się kimś o nieokreślonej orientacji seksualnej pod wpływem spotkania z figura na parkingu, a sam zaprzeczasz prawdopodobieństwu tego, że zostałem ugryziony przez ducha! zawoła! doktor. Czy na rym polega twoja logika? - Nie wierzę w duchy per se odparł jezuita. -- Ale wierzysz, ze doznałeś jedności z Chrystusem. Odczułeś obecność Boga na parkingu! zawołał Farrokh. - Podejrzewam, że nasza rozmowa, zwłaszcza kiedy podnosisz głos, rozprasza kierowcę rzekł Martin Mills. -- Może powinniśmy ją odłożyć do chwili, kiedy zajedziemy bezpiecznie na lotnisko. Od Radżkotu dzieliła ich jeszcze prawie godzina jazdy, podczas której co parę mil cudem unikali śmierci; potem miało jeszcze dojść wyczekiwanie na start, prawdopodobnie opóźniony, i sam lot. W niedzielne popołudnie i wieczór taksówka pokonywała odległość z Santa Cruz do Bombaju w trzy kwadranse lub godzinę. Co gorsza, była to niedziela szczególna, 31 grudnia 1989 roku, ale ani doktor, ani misjonarz nie zdawali sobie sprawy, że to ostatni dzień starego roku po prostu o tym zapomnieli. W Świętym Ignacym uroczystości jubileuszowe zaplanowano właśnie na Nowy Rok, o czym Martin Mills także zapomniał, natomiast w klubie Duckworth odbywał się bal, niezwykła okazja do nietypowej dla tego miejsca, upojnej zabawy. Do tańca miała grać orkiestra, przygotowywano wystawną kolację, nie mówiąc już o podawanym wyjątkowo, raz do roku,

doskonałym szampanie. Żaden z klubowiczów nie zrezygnowałby dobrowolnie z noworocznego balu. John D. i podkomisarz Patcl byli pewni, że stawi się tam również Rahul zdążył ich już o tym poinformować pan Sethna. Obaj spędzili długie godziny na ćwiczeniu różnych wariantów rozmowy Inspektora Dhara z panią Dogar podczas tańca. Julia odprasowała Farrokhowi smoking, który najpierw długo wietrzył się na balkonie, żeby stracić zapach naftaliny. Ale doktorowi nie w głowie był Nowy Rok ani bal w klubie. Skoncentrował się na chwili bieżącej, na końcówce jazdy do Radżkotu, po której czekała ich jeszcze 593 podróż do Bombaju. Nie mogąc ani chwili dłużej znieść argumentów Martina, postanowił skierować rozmowę na inne tory. Zmieńmy może temat zaproponował. l rozmawiajmy trochę ciszej. Jak chcesz. | a mogę obiecać, że nic będę podnosił głosu rzeki misjonarz z satysfakcją. Farrokh nic rniał pojęcia, o czym mogliby roxma\viać. Próbował przywołać w pamięci jakąś długa, osobista historię, coś, co pozwoliłoby mu mowie bez końca i co powstrzymałoby od mówienia misjonarza, wyłączając go całkowicie. Mógłby zacząć tak: „Znam twojego bliźniaczego brata''. To na pewno odebrałoby mowę Marcinowi Millsowi! Ale tak jak wcześniej, Farrokh czuł, że me miejsce i nie pora, żeby o tym mówić. Powinien o tym zdecydować sam )ohn D. |a miałbym coś do powiedzenia odezwał się scholastyk, który czekał grzecznie, choć niezbyt długo, aż zacznie doktor. - Świetnie, miny odparł Farrokh. - Myślę, że powinieneś skończyć z tym naskakiwaniem na homoseksualistów zaczął jezuita. - To już nie na te czasy. Nie na dziś, kiedy ludzie przejawiają zrozumiałe zresztą wyczulenie na wszystko, co choć trochę zalatuje homorobią. A zresztą co ty masz przeciw homoseksualistom.-' Nie mam n i c przeciwko homoseksualistom. I nie jestem homotobem - żachnął się doktor. Poza tym wcale nie zmieniłeś tematu. - A t\ nie zniżyłeś głosu odciął się Martin. Małe Indie Na lotnisku w Radżkocie próby megafonów weszły w nowe stadium; teraz demonstrowano bardziej zaawansowane umiejętności liczenia. Jedenaście, dwadzieścia dwa, trzydzieści trzy, czterdzieści cztery, pięćdziesiąt pięć potarzal niezmordowanie czyjś głos. Trudno było powiedzieć, jak daleko dojdzie w tym rachowaniu; czuło się w tym tchnienie nieskończoności. \\ glosie nie było emocji; liczenie 594 odbywało się tak mechanicznie, iż doktorowi Daruwalli wydawało się, że za chwilę zwariuje. Zamiast słuchać liczb czy narażać się na dalsze jezuickie prowokacje Martina Millsa, Farrokh wolał sam opowiedzieć pewną historię. Chociaż była ona prawdziwa - i jak się wkrótce przekonał, nie taka łatwa do przekazania - fakt, że nigdy przedtem nikomu o tvm nie mówił, wpłynął na jakość jego opowieści. Nawet

prawdziwe historie zyskują, kiedy opowiada się je wielokrotnie. Ale doktor miał nadzieję, ze jego opowieść wykaże, jak fałszywe są posądzenia go o hornofobię, bo tak się akurat złożyło, że jego najlepszym kolegą w Toronto był homoseksualista. Gordon Macfarlane był także najbliższym przyjacielem Farrokha. Niestety, scenarzysta rozpoczął opowieść w niewłaściwym miejscu. Powinien był zacząć od zarania znajomości z doktorem Macfar-lane'em, włączając w to historyjkę o tym, jak to zgodzili się co do błędnego używania słowa „gej"; również to, że zgadzali się zasadniczo z rewelacjami przyjaciela Macfarlane'a, genetyka badającego biologiczne uwarunkowania homoseksualizmu, mogłoby być interesujące. Gdyby doktor Daruwalla zaczął od dyskusji na ten temat, nie nastawiłby Martina Millsa od początku przeciw sobie. Ale opowiadając swą historię na lotnisku w Radżkocie popełnił błąd, włączając doktora Macfarlane'a w tok swojej opowieści na zasadzie krótkich przebitek jak gdyby Mac był tylko jakąś drugoplanowa postacią, a nie przyjacielem, zajmującym poczesne miejsce w jego myślach i sercu. Zaczął fatalnie, od tego, jak to został uprowadzony przez zwariowanego taksówkarza, bo jako scenarzysta filmów akcji miał nawyk zaczynania od scen najbardziej gwałtownych, jakie tylko mógł wymyślić (lub, tak jak w tym przypadku, przywołać \v pamięci). Ale przytoczony na samym początku incydent o podłożu rasowym zwiódł misjonarza, który uznał, że przyjaźń Farrokha z Macfarla-ne'em to rzecz drugorzędna w-obec wzburzenia doktora z powodu upokorzeń, jakich doznał w Toronto. Był to klasyczny błąd w sztuce, bo sprawa zniewagi doznanej w Kanadzie przez Farrokha jako kolorowego imigranta miała mu służyć tylko do tego, żeby wykazać, jak scementowało to jego przyjaźń z homoseksualista, któremu nieobca była dyskryminacja innego rodzaju. 595 Wszystko zdarzyło się pewnego wiosennego piątku. Wielu kolegów Farrokha wyszło wcześniej z pracv, bo spędzali weekendy w chatach za miastem, ale państwo Daruwallowie chętnie pozostawali w Toronto; ich drugi dom był aż w Bombaju. Jeden z pacjentów odwołał wizytę, więc Farrokh mógł też wyjść wcześniej. Mógł reż zaczekać na Mactarlane'a i poprosić go o podwiezienie do domu lub wezwać taksówkę. Mac również spędzał weekendy w mieście i w związku z tym przyjmował w piątek do późnych godzin popołudniowych. Ponieważ nie było jeszcze godziny szczytu, Farrokh pomyślał, że przejdzie się kawałek, a potem zatrzyma taksówkę, gdzieś w okolicach muzeum. Od kilku lat unikał jeżdżenia metrem, bo przydarzył mu się tam nieprzyjemny incydent na tle rasowym. Czasami wykrzykiwano coś pod jego adresem z przejeżdżających samochodów, choć nikt nigdy nie nazwał go parsem; w Toronto tylko nieliczni wiedzieli, co to pars. Wołano przeważnie „pakistański sukinsyn!", „czarnuch!", ,,babu!" albo „do domu!". |asnobrązowa karnacja i kruczoczarne włosy utrudniały krzyczącym jego rozpoznanie; nie było to tak łatwe jak w przypadku większości przybyszów z Indii. Czasami brano go za Araba, dwukrotnie za Żyda. Decydowało o tym jego perskie pochodzenie; mógł uchodzić za mieszkańca każdego kraju Środkowego Wschodu. Ale bez względu na to, kim byli ci, którzy krzyczeli, wszyscy wiedzieli, że jest cudzoziemcem, człowiekiem innej rasy. Raz nazwano go nawet makaroniarzem! Zastanawiał się wtedy, jaki idiota mógł go wziąć za

Włocha. Teraz wiedział już, że dla krzykaczy nieważne było, kim jest, chodziło o to, że nie jest jednym z nich. Ale najczęściej obelgi zawierały aluzję do tego, że był, jak to się niezręcznie określa, „kolorowym imigrantem". Zdawało się, że w Kanadzie uprzedzenia wobec jego „imigranckości" były tak samo silne, jak wobec „koloru". Metrem przestał jeździe po incydencie z trzema wyrostkami. Początkowo nie wydawali mu się groźni, wyglądali raczej na kawalarzy. Poczucie zagrożenia mogło budzić tylko to, że usiedli specjalnie tak blisko niego, choć było wiele wolnych miejsc. Dwóch siadło po bokach, jeden naprzeciwko, po drugiej stronie wagonu. Ten z lewej szturchnął go łokciem. 596 - Zabawimy się w zgadywanie powiedział. Coś ty za jeden? Doktor uświadomił sobie później, że uznał ich za niegroźnych tylko dlatego, że mieli jednakowe szkolne marynarki i krawaty. Po incydencie mógł zadzwonić do ich szkoły, ale nigdy tego nie zrobił. - Pytam: coś ty za jeden? powtórzył chłopak. W tym momencie Farrokh uświadomił sobie raptem niebezpieczeństwo. - (cstem lekarzem - powiedział. Chłopcy siedzący po bokach wyglądali na skurwysynów; uratował go ten z przeciwka. - Mój stary jest lekarzem - odezwał się głupio. - A ty? Czy ty też będziesz lekarzem? zapytał Farrokh. Tamci dwaj wstali i pociągnęli trzeciego za sobą. - Pierdol się powiedział jeden na odchodnym, lecz Farrokh wiedział, że to nieszkodliwa bomba już rozbrojona. Nigdy więcej nie wsiadł do metra. Ale po najgorszym incydencie tego rodzaju, jaki spotkał go w życiu, uznał owo zdarzenie w metrze za niewinny dorobiazg. Po tym najgorszym zdarzeniu Farrokh był tak rozbity, że już po wszystkim nie mógł sobie przypomnieć, czy taksówka zatrzymała się przed czy za skrzyżowaniem LJniversity Avenue z Gerrard Street; tak czy inaczej, wyszedł właśnie ze szpitala i był z lekka nieprzytomny. Co go, jak pamiętał, zastanowiło, to fakt, że w taksówce był już jeden pasażer, i to, że ten pasażer siedział z przodu, przy kierowcy. Ale taksówkarz powiedział: - Pan się nie przejmuje. To mój kumpel. - Nie jestem pasażerem - dodał kumpel kierowcy. Później Farrokb przypomniał sobie tylko, że nie była to taksówka firmy „Metro", ani „Beck", czyli żadnej z dwóch firm, z których usług najczęściej korzystał. Była to prawdopodobnie „cygańska gablota", jak nazywano tu nielegalnie kursujące taksówki. - Pytam, gdzie pan chcesz jechać? burknął kierowca. - Do domu - odparł Farrokh (wydało mu się, że nie ma sensu wyjaśniać, że właściwie chciał się przejść, ale ponieważ pojawiła się taksówka, zmienił zamiar). - A gdzie ten „dom"? zapytał koleś z przedniego siedzenia. - Przy Russcll Hill Road, na północ od St. Clair i od Lonsdale - odparł doktor. Zatrzymał się i taksówka też się zatrzymała. 597

A właściwie to zamierzałem wstąpić do piwiarni i dopiero potem iść do domu dodai. Wsiadaj pan, jak pan chcesz - rzucił kierowca. Doktor Daruwalla nie odczuwał lęku, dopóki nie usadowił się na tylnym siedzeniu i taksówka nie ruszyła. Kumpel z przedniego siedzenia beknął głośno i kierowca parsknął śmiechem. Osłona przeciwsłoneczna od strony pasażera była opuszczona, \v schowku brakowało wieka. Farrokh nie mógł sobie przv-pomnieć, czv to właśnie tam powinna się znajdować Iicenqa kierowcy, czy też na przegrodzie z pleksiglasu dzielącej przednie siedzenia od tylnych, już sama ta przegroda była czymś osobliwym; większość taksówek w Toronto nie miała takiej szyby. Tak czy owak, nic było widać żadnej licencji, a jechali już zbyt szybko, bv doktor Daruwalla móg! wyskoczyć. Może uda się na czerwonych światłach, pomyślał. Ale najpierw nie trafiali na czerwone światła, a kiedy już trafili, kierowca się nie zatrzymał; wtedy to właśnie jego znajomek odwrócił głowę w stronę Farrokha. A więc gdzie jest twój prawdziwy dom? zapytał. Przy Russell Iłill Road odparł Farrokh. - Ale gdzieś się obracał przedtem, dupku? - spytał kierowca. - Urodziłem się w Bombaju, ale wyjechałem z Indii jako kilkunastoletni chłopiec. |estem obywatelem kanadyjskim. A nie mówiłem? rzekł kierowca do kumpla. - Zawieźmy go do domu powiedział kumpel. Kierowca zerknął w lusterko i wykonał zakręt o 180 stopni. Farrokhiem rzuciło o drzwi. Pokażemy ci, gdzie jest twój dom, babu rzekł kierowca. Farrokh wciąż nic mógł się zdecydować, żeby uciec. Kiedy wlekli się w tłumie innych samochodów bądź czekali przy czerwonym świetle, bał się próbować. Rozpędzili się już porządnie, gdy nagle kierowca raptownie zahamował. Doktor wyrżnął głową w pleksiglasową szybę. Potem wcisnęło go w siedzenie, bo raksćwkarz dodał nagle gazu. Farrokh poczuł, jak skóra napina mu się na błyskawicznie puchnącym czole; zanim ostrożnie dotknął nabrzmiałego luku brwiowego, krew zalała mu jedno oko. Cztery s/wy, może sześć, powiedziały mu palce lekarza. 598 Małe Indie nie są zbyt rozległe. Ciągną się wzdłuż Gerrard, od Coxwell do Hiawatha Street niektórzy uważają, że aż do \Xood-field. \Xszyscy zgodni są co do tego, że przed Grccnwood Avenue Małe Indie się kończą. Poza tym w Małych Indiach żyje w rozproszeniu wielu Chińczyków. Taksówka zatrzymała się przed sklepem Ahmada przy zbiegu Gcrrard i Coxwell; chyba nieprzypadkowo sklep usytuowany był niemal na wprost kanadyjskiego Lrzędu Itm^racyincgo. 'lam właśnie kumpel kierowcy wywlókł Farrokha z. taksówki. - Teraz, jesteś w domu - i radzę ci tu zostać powiedział do doktora. - A jeszcze lepie], babu, wracaj do Bombaju - dodał kierowca. Kiedy taksówka odjeżdżała, doktor widział ją dobrze tylko jednym okiem; był rak szczęśliwy, że zbiry zniknęły, iż nie pomyślał nawet, by zapamiętać numery samochodu. Taksówka była czerwona, może czcrwono-biała. Gdyby dostrzegł na niej jakiś napis albo numer, na pewno by zapamiętał.

Małe Indie w piątek robiły wrażenie dzielnicy wymarłej. \X y-glądało na to, że nikt nie widział, jak doktora brutalnie wywlekano z taksówki; nikt do niego nie podszedł, choć na pól oślepiony Farrokh krwawił i był wyraźnie oszołomiony. Niski człowieczek z brzuszkiem, u1 ciemnym garniturze i koszuli zalanej krwią z rozciętego łuku brwiowego, stał przez chwile bezradny, ściskając w dłoni lekarski neseser. Potem ruszył naprzód. Na chodniku przed sklepem stał długi wieszak z kaftanami tańczącymi w podmuchach wiosennego wiatru. Później Farrokh usiłował sobie przypomnieć jakieś na/wy z szyldów. „Pindi" hatt artystyczny? Dom mody „Nirma"r Był tam jeszcze jeden sklep kolonialny ze świeżymi owocami i warzywami może „Farma Singha"? Tablica na kościele informowała, że w niedzielne wieczory służy on także wyznawcom hinduizmu jako świątynia Sri Ratn. Restauracja na rogu Craven i Gerrard zapewniała, że prowadzą ją „mistrzowie kuchni indyjskiej". Była tu też znajoma reklama kingtishera NASYCONKGO WFWNĘTRZNĄ MOCĄ. Plakat obiecujący WIECZÓR z suPERGWIAZDAM1 AZJI i z muzyką Bappicgo Lahin ukazywał te same co zwykle twarze: Dimplcgo Kapadii, Sunny'ego Deola, ]ay. Prądy. 599 Doktor Daruwalla nigdy dotąd nic był w Małych Indiach. Stojące w witrynach manekiny w sari zdawały się patrzeć nań z wyrzutem. Farrokh rzadko widywał Indusów w Toronto, nie miał też wśród nich przyjaciół. Rodzice-parsowie przyprowadzali do niego chore dzieci kierowali się, jak przypuszczał, brzmieniem nazwiska znalezionego w książce telefonicznej. | cgo uwagę zwrócił manekin blondynki w sari; robił tu wrażenie podobnie zagubionego jak on. Ktoś patrzył nań zza szyby sklepu jubilerskiego; zauważył prawdopodobnie, że doktor krwawi. W pobliżu Ashdale i Gerrard południowoindyjska restauracja reklamowała się jako „prawdziwie wegetariańska". Bar „Chaat Hut" polecał „kulfi, taludę i paan w szerokim wyborze". Tablica przy ,,Bombaj Bhel" zapraszała: WEJDŹ NA AUTENTYCZNĄ GOL GUPPA... ALOO TIK-KI... 1TD. Podawali tam też piwo Thundcrbolt, SUPERMOCNY LAGER... NAPÓJ NIEZWYKLE PODNIECAJĄCY. Na wystawach przy Hiawatha Street i Gerrard stało więcej manekinów w sari. Z drzwi sklepu kolonialnego ,,Shree" wysypywała się na chodnik sterta korzeni imbiru. Doktor zapatrzył się na budynek indyjskiego teatru... na Silk Den. Na wystawie sklepu J.S. Addisona z armaturą, przy rogu Wo-odfield i (ierrard, zobaczy) przepyszną miedzianą wannę z ozdobnymi kurkami w kształcie tygrysich głów z rozwartymi paszczami -- przypominała mu wannę, w jakiej kąpał się w dzieciństwie, w domu przy Ridge Road, na Malabar Hill. Doktor Daruwalla rozpłakał się. Patrząc na miedziane umywalki, rury i inne akcesoria wiktoriańskiej łazienki, zobaczył nagle kątem oka, że ktoś przygląda mu się, zaniepokojony, z głębi sklepu. Po chwili mężczyzna wyszedł na zewnątrz. Skaleczył się pan, może potrzebna panu pomoc? zapytał. Nie był to Indus. Jestem lekarzem rzekł doktor Daruwalla. - Proszę tylko wezwać taksówkę, dam sobie radę. Kiedy zjawiła się taksówka, podał adres szpitala dziecięcego. Jesteś pan pewien, że chcesz pan jechać do tego szpitala? zapytał kierowca. Był czarny, bardzo czarny, pochodził prawdopodobnie z Antyli. Nie wyglądasz mi pan na chorego

małolata. |estem lekarzem wyjaśnił Farrokh. Pracuję tam. 600 - Kto pana tak urządził? zapytał kierowca. Dwóch facetów, którzy nie lubią takich jak ja albo ty - rzek! doktor. - Znam takich rzekł taksówkarz. - Tacy są wszędzie. Doktor Daruwalla odetchnął z ulgą, stwierdziwszy, że jego sekretarz i pielęgniarka poszli już do domu. Trzymał w gabinecie ubranie na zmianę. Po zaszyciu rany, postanowił, że wyrzuci koszulę, a ubranie odda do chemicznej pralni. Przyjrzał się uważnie swojej ranie. Zgoli! brew wokół niej. To było łatwe, bo przywykł do golenia się przed lustrem. Rozważał przez chwilę, czy nie zrobić sobie zastrzyku z prokainy i nie założyć szwów, ale prawidłowe, samodzielne wykonanie tych czynności - zwłaszcza szycia w lustrze - okazało się zbyt trudne. Zadzwonił więc do gabinetu doktora Macfarlane'a i poprosił jego sekretarkę, żeby dała mu znać, kiedy doktor będzie wychodził do domu. Początkowo próbował wmówić Macfarlane'owi, że rozbił sobie głowę o pleksiglasową przegrodę, z winy kierowcy-wariata, który raptownie zahamował. Choć była to prawda, przynajmniej częściowo, zawiódł go głos, a w oczach można jeszcze było dostrzec cień strachu, upokorzenia, gniewu. Kto ci to zrobił, Farrokh? - zapytał Mac. Doktor Daruwalla opowiedział mu całą historię - zaczynając od trzech wyrostków w metrze i obelżywych okrzyków pod jego adresem, rzucanych z przejeżdżających samochodów. Podczas zakładania szwów trzeba było pięciu, żeby zaszyć ranę użył określenia „kolorowy imigrant" więcej razy, niż w całym swoim dotychczasowym życiu nawet wliczając rozmowy z Julią. Postanowił, że nigdy nie powie żonie o Małych Indiach; to, że dowiedział się o incydencie Mac, przyniosło mu wystarczającą ulgę. Macfarlane miał swoje doświadczenia tego rodzaju. Nigdy go wprawdzie nie pobito, ale spotkał się z pogróżkami i próbami zastraszania. Były nocne telefony; trzykrotnie zmieniał domowy numer. Były też telefony do gabinetu; dwie sekretarki i jedna pielęgniarka zrezygnowały z ich powodu z pracy. Czasami wsuwano mu anonimy pod drzwi; pisali je prawdopodobnie rodzice jego byłych pacjentów, koledzy-lekarze lub inni pracownicy szpitala dziecięcego. 601 Przećwiczyli wersję dla Julii. Uznali, że będzie bardziej wiarygodne, jeśli Farrokh nie obciąży winą kierowcy. Najlepiej, żeby powiedział, że jakaś idiotka przed nimi ruszyła nagle od krawężnika, nie rozejrzawszy się wcześniej, i kierowca nie miał wyjścia - musiał ostro zahamować (kolejne oszczerstwo wobec Bogu ducha winnej kobiety za kierownicą!). Yćidząc, że krwawi, Farrokh poprosił kierowcę, żeby zawrócił do szpitala; na szczęście był tam jeszcze Macfarlane i założył mu szwy. Tylko pięć. Białą koszulę należało spisać na straty, co do garnituru trudno było cokolwiek powiedzieć, dopóki nie wróci z pralni. - Dlaczego właściwie nie powiesz jej prawdy? - zapytał Mac. Byłaby zawiedziona, że nic nie zrobiłem rzekł Farrokh. Wątpię - powiedział Macfarlane.

- Ja sam jestem zawiedziony, że nic nie zrobiłem - wyznał Farrokh. - Na to nic nie poradzisz - wzruszył ramionami Mac. W drodze na Russell Hill Road Farrokh zapytał Maca o pracę w hospicjum dla chorych na AIDS. Słyszał, że funkcjonuje bardzo dobrze. - Pracuję tam jako wolontariusz - wyjaśnił Macfarlane. - Ale jesteś też lekarzem rzekł doktor Daruwalla. Wydaje mi się, że musi to być interesująca praca. Ale co właściwie ma tam do roboty ortopeda? - Nic - odparł Mac. - Tam nie jestem lekarzem. Ależ oczywiście, że jesteś! - zawołał Farrokh. - Lekarzem jest się wszędzie! Na pewno są tam pacjenci z odleżynami. Umiemy sobie z tym radzić. A co z uśmierzaniem bólu? Doktor myślał o morfinie, cudownym środku, który odłączał płuca od mózgu. Czyż wielu chorych na AIDS nie umiera z powodu niewydolności układu oddechowego? Czy nie przydaje się wtedy morfina? Nie leczy dróg oddechowych, ale pacjent przynajmniej się nie męczy. A zanik mięśni, związany z bezruchem chorego, który jest przykuty do łóżka? - dodał Farrokh. Mógłbyś przecież instruować rodzinę chorego w zakresie ćwiczeń ruchowych, albo wydawać chorym piłki tenisowe do ściskania... Doktor Macfarlane roześmiał się. W hospicjum mają swoich lekarzy. Specjalistów od AIDS - rzekł. -Nie jestem tam żadnym lekarzem i to właśnie mi się podoba jestem tvlko wolontariuszem. 602 - A co z cewnikami? zapytał Farrokh. Na pewno jest mnóstwo przypadków niedrożności, kiedy występuje zapalenie ścianek różnych naturalnych przewodów organizmu... Urwał w połowie zdania, zamyśliwszy się, czy nie można by ich udrożniać, przepłukując jakimś antykoagulantem. Ale Macfarlane nie pozwolił mu dokończyć. Nie wykonuję tam żadnych zabiegów ani usług medycznych - rzekł. - No więc co tam właściwie robisz? - zapytał doktor Daruwalla. - Pewnego wieczoru zrobiłem wielkie pranie odparł Macfarlane. Kiedy indziej odbierałem telefony. - Ależ to może robić każdy! - Owszem, każdy wolontariusz - zgodził się Mac. -- Posłuchaj. Przypuśćmy, że następuje atak. Rozwój nie kontrolowanej infekcji. Co wtedy robisz? Podajesz dożylnie valium? Wzywam lekarza rzekł Macfarlane. -- Żartujesz! parsknął Farrokh. A co z kroplówką? Odłącza się przewód, l co; Czy masz na przykład własny sprzęt rentgenowski i czy zabierasz do szpitala? Wzywam lekarza powtórzył Macfarlane. To jest hospicjum, oni nie są tam po to, żeby się leczyć. Pewnej nocy czytałem komuś, kto nie mógł zasnąć. Ostatnio pisałem listy człowiekowi, który chciał pożegnać się z rodziną i przyjaciółmi, a nie umiał pisać. Nie do wiary! zawołał doktor Daruwalla. Oni przychodzą tam umrzeć, Farrokh. Próbujemy im pomóc, żeby umierali godnie. Nie możemy im pomóc tak, jak pomagamy większości naszych pacjentów - wyjaśnił Macfarlane.

- A więc idziesz tam, pokazujesz się - zaczął Farrokh - wpisujesz do książki dyżurów, mówisz komuś, że już jesteś. I co? Zwykle pielęgniarka mówi mi, co mam robić rzekł Mac. - Pielęgniarka poucza lekarza, co ten ma robić! - zawołał Farrokh. \X reszcie zaczynasz chwytać rzekł Macfarlane. Stanęli przed domem przy Russell Hill Road. Daleko od Bombaju, daleko też od Małych Indii. Jeśli mam powiedzieć szczerze, co o tym myślę rzekł Martin Mills, który przerwał Farrokhou i zaledwie pięć razy to wydaje mi s:ę, 603 że musiałeś doprowadzić swojego biednego przyjaciela do furii. To jasne, że go lubisz, ale jakimi kierujesz się kryteriami? Własnymi. Kryteriami heteroseksualisty i lekarza. - Ależ. właśnie tym jestem! - zawołał doktor. - Lekarzem i heteroscksualistą! -- Parę osób w hallu portu lotniczego w Radź-koeie spojrzało na niego z lekkim zdziwieniem. Trzy tysiące osiemset dziewięćdziesiąt cztery liczył głos w megafonie. - Rzecz w tym, czy potrafisz współodczuwać z jakimś zfiksowa-nym gejem? zapytał misjonarz. - Nie lekarzem, nie kimś, kogo w ogóle nie obchodzą twoje problemy - kimś, kto ma w nosie cały rasizm i sprawy kolorowych imigrantów, jak ich nazwałeś. Twierdzisz, że nie jesteś homofobem, ale czy w ogóle obchodzi cię ktoś taki? - A dlaczego miałby mnie obchodzić? - zawołał Farrokh. W tym właśnie rzecz. Rozumiesz teraz, co miałem na myśli? misjonarz. - Jesteś typowym homofobem. Trzy tysiące dziewięćset czerdzieści dziewięć liczył monotonny głos w megafonie. - Nie potrafisz nawet wysłuchać czyjegoś opowiadania - rzek! doktor. Na pokład samolotu weszli znów z opóźnieniem, ponieważ urzędnicy po raz drugi skonfiskowali niebezpieczny wojskowy nóż scholastyka. Nie mogłeś zapakować tego cholernego noża do torby? wściekał się doktor Daruwalla. Wiem, w jakim jesteś nastroju, więc nie będę odpowiadał na tego rodzaju pytania odparł Martin. Kiedy w końcu znaleźli się w samolocie, rzekł do doktora: - Słuchaj, obaj martwimy się o dzieci, wiadomo. Ale przecież zrobiliśmy dla nich wszystko, co było można. Oprócz ich zaadoptowania - zauważył doktor Daruwalla. - No, tego chyba nic mogliśmy zrobić? - rzekł jezuita. - Chodzi mi o to, że stworzyliśmy im przynajmniej punkt wyjścia do tego, żeby mogły pomóc sobie same. Przestań, bo zwymiotuję - rzekł Farrokh. - Są w cyrku bezpieczniejsze niż tam, gdzie były dotąd - upierał się misjonarz. Za ile tygodni czy miesięcy chłopiec straciłby 604 wzrok? Ile by upłynęło czasu, nim dziewczynka złapałaby jakąś straszliwą chorobę - może nawet tę najgorszą? Nie mówiąc już o tym, co by wycierpiała wcześniej. To naturalne, że się martwisz. Ja zresztą też. Ale nie możemy nic więcej zrobić.

Czyżby przemawiał przez ciebie fatalizm? - zapytał Farrokh. Nie, na miłość Boska! odparł misjonarz. •-• Dzieci są w rękach Boga to tylko chciałem powiedzieć! — l chyba dlatego tak się martwię - rzekł doktor Daruwalla. - Ciebie nie ugryzła małpa! — zawołał Martin Mills. - Mówiłem ci, że nie - rzekł Farrokh. - Musiał cię ukąsić wąż - jadowity wąż - powiedział misjonarz. - Albo sam diabeł. Po dwóch godzinach milczenia samolot zdążył tymczasem wylądować i teraz taksówka Yinoda wiozła ich zatłoczoną w niedzielne popołudnie szosą z Santa Cruz do Bombaju Martin zdecydował się odezwać: - Poza tym - rzekł - mam wrażenie, że coś przede mną zataiłeś. Tak jakbyś się w ostatnim momencie ugryzł w język. -• Nie mówię ci nawet połowy tego, co mógłbym! niemal ryknął Farrokh. I znów ugryzł się w język. W świetle późnego popołudnia pysznił się na plakatach wizerunek brata-bliźniaka Martina Millsa. Wicie plakatów do Inspektora Dbara i IFieś; Ali/cienia było już zbezczeszczonych, ale spod strzępów i wszelkiego pluga-stwa widać było twarz Dhara, który zdawał się spoglądać na nich taksująco ze swym ironicznym uśmieszkiem. W rzeczywistości John D. przygotowywał się do zupełnie innej roli, bo uwiedzenie drugiej pani Dogar nie mieściło się dotąd w jego emploi. Rahul nie był zwykłym kinomaniakiem. Gdyby doktor Daruwalla wiedział, kto ugryzł go, gdy spał w hamaku w hotelu „Bardez", przyznałby rację Martinowi Millsowi, bo ugryzł go zaiste sam diabeł. Albo sama diablica, jak by wolała to zapewne określić druga pani Dogar. Kiedy wjechali do miasta, taksówka ugrzęzła wśród innych pojazdów, w okolicy jakiejś irańskiej restauracji, znacznie, jak zauważył Farrokh, ustępującej pod względem klasy sławnej, eleganckiej „Lucky New Moon" czy „Light of Asia". Doktor był głodny. Nad restauracją widniał prawie doszczętnie zniszczony plakat filmu 605 z Inspektorem Dharem; gwiazdora rozplatano od policzka do pasa, ale jego uśmieszek pozostał nietknięty. Obok zmasakrowanego Dhara naklejono plakat przedstawiający Ganesię; bóstwo z głową słonia zapowiadało jakieś zbliżające się święto religijne, ale samochody ruszyły, zanim Farrokh zdołał przetłumaczyć sobie napis na plakacie. Bóg był niski i tęgi, ale dla wiernych piękny. Słoniowate oblicze Ganesii było czerwone jak kwiat chińskiej róży i rozjaśniał je uśmiech niepoprawnego marzyciela. Jego ludzkie ramiona oblepiał ró] pszczół -- zwabionych najwidoczniej wonią boskie] krwi płynącej w jego boskich żyłach - a troje wszystkowidzących oczu spoglądało na Bombaj z dobrotliwością konkurencyjną wobec złośliwego grymasu Dhara. Brzuch boga Ganesii opierał się niemal na skrzyżowanych stopach, a paznokcie u nóg były długie i jaskrawo pomalowane, jak u kobiety. W padającym z ukosa świetle lśnił jeden nie złamany kieł. - Wszędzie ten słoń! - wykrzyknął jezuita. - Co się stało z jego drugim kłem?

W dzieciństwie ulubionym mitem Farrokha była historia o tym, jak to Ganesia odłamai własny kieł i rzucił nim w księżyc, bo ten przedrzeźniał słoniogiowego boga i kpił z jego tuszy i niezdarności. Stary Lowji też lubił tę historię; opowiadał ją Farrokhowi i Jamshedowi, kiedy byli mali. Dopiero teraz doktor Daruwalla zaczął się zastanawiać, czy był to prawdziwy mit, czy też co wielce prawdopodobne bajka wymyślona przez Lowjiego. Były też inne mity, w tym różne wcrsjc opowieści o narodzinach Ganesii. W wersji z Południowych Indii, Parwati spojrzała pewnego razu na święte słowo „Om" i to wystarczyło, żeby przeobraziło się ono w dwa kopulujące słonie, które spłodziły Ganesię, po czym zamieniły się z, powrotem w święte słowo. Ale w mroczniejszcj wersji legendy, która poświadczałaby istnienie głośnego konfliktu pomiędzy Parwati i jej mężem. Siwą, ten ostatni poczuł się zazdrosny o syna bogini, który podobnie jak mały Jezus nie urodził się w sposób „naturalny". Według tego posępnego mitu właśnie złe spojrzenie Siwy odjęło głowę nowo narodzonemu Ganesii, który bynajmniej nie urodził się 606 z łbem słonia. Jedynym sposobem uratowania dziecka było znalezienie jakiejś innej głowy głowy kogoś, kto zwróci swe oblicze na północ i przymocowanie jej do bezgłowego korpusu. Dopadnięro w końcu jakiegoś nieszczęsnego słonia i kiedy brutalnie odcinano mu głowę, złamał się jeden z kłów. Ale ponieważ pierwszym zasłyszanym w dzieciństwie mitem bvla historia z księżycem, Farrokh wolał ten wariant. Przepraszam, czv słyszysz, co do ciebie mówię:" zapytał Martin. Pytałem, co się stało z kłem tego słonia. - Odlamał go sobie - odparł doktor. - Wpicprzył się i cisnął nim w księżyc. Karzeł rzucił doktorowi wściekłe spojrzenie we wstecznym lusterku; dobrego hindusa Yinoda nie bawiły takie blużnierstwa. Bóg Ganesia z pewnością nigdy się nie „wpieprzał" - takie przejawy słabości zarezerwowane były dla śmiertelnych. Westchnienie misjonarza miało wyrażać krańcowe zniecierpliwienie humorami doktora. No proszę powiedział. - Znowu coś przede mną zatajasz. 607 24 DIABLICA WCIELONA Przygotowania do spotkania z Kabulem Chociaż podkomisarz Patel uraził pana Sethnę, steward-malkon-tent zasmakował w nowej roli informatora policji, bowiem poczucie własnej ważności było drugą naturą starego; także wyraźnie sformułowany cel komisarza, czvli usidlenie pani Dogar wielce radowało parsa. Niemniej jednak pan Scthna miał za złe detektywowi Patelowi, że ten nie ufa mu całkowicie; starego stewarda irytowało to, że udziela mu się instrukcji, nie wtajemniczając w cały plan. Ale intryga przeciw Rahulowi była uwarunkowana jego reakcją na seksualne awanse |ohna D. Ćwicząc warianty uwiedzenia pani Dogar przez Inspektora Dhara, zarówno prawdziwy policjant, jak aktor zmuszeni byli brać w rachubę więcej niż jeden wariant zakończenia. Dlatego też czekali na powrót Farrokha z cyrku; doktor miał nie tylko opracować kilka

kwestii dialogowych dla Dhara, ale przygotować awaryjne warianty rozmowy, na wypadek gdyby wstępne zaloty aktora zostały odrzucone. Dialog wymagał znacznie większego zaangażowania wyobraźni niż te, które wymyślał doktor Daruwalla do tej pory, gdyż trzeba było przewidzieć nie tylko wszystkie ewentualne reakcje Rahula, ale także domyślić się, jakie mogą być obecne upodobania seksualne pani Dogar. Czy większe wrażenie zrobi na niej galanteria czy brutalność johna D.? A flirt czy ma być dyskretny, czy jawny:' Scenarzysta mógł wyłącznie zasugerować pewne kierunki, w jakich może rozwinąć się dialog; Dhar mógł uwodzić ofiarę, drażnić ją, kusić, szokować, ale wybór jednej z tych ewentualności był sprawą 608 jego własnej, instynktownej decyzji. John D. musiał polegać na intuicji. Po rewelacjach, jakie usłyszał doktor od jego brata-bliźnia-ka, doktor mógł się tylko domyślać, jakie to „instynkty" kierowały naprawdę Johnem D. Farrokh nie był przygotowany na to, że detektyw Patel i Inspektor Dhar będą nań czekać w mieszkaniu przy Marinę Drive. Przede wszystkim zaś zastanowiło go, dlaczego są tak elegancko ubrani; nie uświadomił sobie jeszcze, że to ostatni dzień starego roku - dopóki nie zobaczył, jaką suknię ma na sobie Julia. Potem zaczął się zastanawiać, dlaczego przebrali się tak wcześnie; nikt nie pojawiał się tego wieczoru w klubie Duckworth przed ósmą lub dziewiątą. Oni jednak nie chcieli tracić na przebieranki czasu przeznaczonego na próby, a nie mogli rozpocząć właściwych prób z wariantami dialogu, dopóki Farrokh nie wróci do domu i nie napisze go Dharowi. Doktor poczuł się mile połechtany - zwłaszcza, że wcześniej przeżył głęboki zawód z powodu wyłączenia go z całej akcji - ale był też nieco przytłoczony ciążącym na nim zadaniem. Pisał przez trzy ostatnie noce i obawiał się, że jego wyobraźnia jest doszczętnie wyjałowiona. Poza tym nienawidził sylwestra; ów wieczór zdawał się wydawać go na pastwę nostalgii, której doktor tak łatwo i w sposób tak naturalny ulegał (zwłaszcza w scenerii klubu Duckworth). Ale Julia uwielbiała taniec. Doktor wyraził ubolewanie, że nie ma czasu, aby zdać im relację z wyprawy do cyrku, choć dowiedział się w jej trakcie rzeczy nader interesujących. W odpowiedzi John D. zauważył niedelikatnie, że jego przygotowania do uwiedzenia drugiej pani Dogar to nie cyrk - takich właśnie lekceważących słów użył - chcąc dać do zrozumienia, że doktor powinien odłożyć swoje głupie historyjki o cyrku na inną, bardziej stosowną okazję. Detektyw Patel był jeszcze bardziej bezceremonialny. Na długopisie znaleziono nie tylko odciski palców Rahula, ale także plamkę zaschniętej krwi, krwi ludzkiej, tej samej grupy co krew pana Lala. - Nie muszę chyba dodawać doktorze powiedział podkomisarz - że musimy jeszcze ustalić, co Rahul robił z tą częścią długopisu, mordując pana Lala... - Pani Dogar musi też przyznać, że długopis należy do niej - wszedł mu w słowo John D. 609 - Zgadza się — rzekł Patel. - Ale fragment długopisu nie jest jeszcze obciążającym dowodem

- przynajmniej nie sam. Przede wszystkim musimy ustalić, że nikt inny nie mógł wykonać tych rysunków. Powiedziano mi, że rysunki tego rodzaju są tak charakterystyczne jak podpis, ale trzeba najpierw skłonić panią Dogar, żeby coś narysowała. - Gdyby tylko udało mi się zasugerować, żeby mi pokazała, jak sobie wyobraża... te sprawy między nami - rzekł Dhar do scenarzysty. - Może poproszę, żeby wyraziła jakimś choćby symbolicznym rysunkiem, co by jej odpowiadało - jeśli chodzi o seks, oczywiście. Żeby mnie pobudziła czymś mocno erotycznym... Dobrze, dobrze - wyciągniemy z niej ten rysunek rzekł doktor zniecierpliwiony. - Jest jeszcze sprawa tego dwurupiowego banknotu - rzekł prawdziwy policjant. - Jeśli Rahul zamierza zabić jeszcze kogoś, to niewykluczone, że istnieje więcej banknotów z wypisanymi na maszynie pogróżkami. - A to już na pewno byłby „dowód obciążający", jak pan to nazwał - rzekł Farrokh. - Wolałbym mieć wszystkie trzy elementy udowodniony związek Rahula z połówką długopisu, rysunek i banknot z pogróżką - rzekł Patel. - To byłby dowód wystarczający. - W jakim tempie ma się to rozgrywać? - zapytał Farrokh. W procesie uwodzenia występuje zazwyczaj moment inicjacji coś w rodzaju wzajemnego iskrzenia, zapłonu. Potem następuje spotkanie, a w każdym razie planowanie schadzki, jeśli nie sama schadzka. - Wolałbym chyba uniknąć prawdziwej schadzki - o ile oczywiście nie będzie konieczna rzekł niepewnym głosem Dhar. Scenarzysty nie zachwyciło to wyznanie. - Chyba! To ty nie wiesz? - zawołał. - Najważniejsze, żebym miał przygotowany dialog na wszystkie możliwe ewentualności rzekł aktor. - Dokładnie - rzekł detektyw Patel. - Podkomisarz pokazał mi zdjęcia tych rysunków rzekł aktor z wahaniem. - Muszą istnieć jakieś jej prywatne rysunki, coś, co ukrywa. - Farrokhowi znów rozbrzmiały w uszach chłopięce okrzyki: „Oni topią słonie! Słonie będą się gniewać!". 610 Julia poszła pomóc Nancy w przygotowaniach do balu. Żona Patela przyniosła do Daruwallów całą walizę strojów, bo nie mogła się zdecydować, co włożyć, i liczyła na radę Julii w tym względzie. Wybrały w końcu coś zaskakująco skromnego, szarą prostą suknię bez rękawów, ze stójką a la mandaryn, Do tego założyła Nancy sznur pereł, który doktor natychmiast rozpoznał, były to bowiem perły Julii. Wycofując się najpierw do sypialni, a potem do łazienki, zabrał ze sobą spory zapas liniowanego papieru oraz butelkę piwa. Był tak zmęczony, że po gorącej kąpieli i zimnym piwie ogarnęła go natychmiast senność, ale nawet z zamkniętymi oczami widział rozmaite możliwe warianty dialogu pomiędzy Johnem D. i drugą panią Dogar - a może Rahulem i Inspektorem Dharem? To właśnie stanowiło część problemu - scenarzysta nie wiedział, dla jakich postaci ma napisać dialog. Jak powiedziała mu wcześniej Julia, Nancy tak się zdenerwowała, wybierając suknię, że aż się spociła i musiała, biedaczka, skorzystać z ich łazienki; fakt ten pobudził wyobraźnię

scenarzysty. W łazience unosił się jeszcze intensywny zapach - chyba nie perfum ani płynu do kąpieli, ale czegoś nieznanego, nie należącego do Julii - i ta obca woń nakładała się w jego pamięci na wspomnienia wydarzeń w Goa. Podstawowym problemem, jaki należało rozwiązać przed przystąpieniem do pisania dialogu dla Inspektora Dhara, było ustalenie, czy John D. ma wiedzieć, że pani Dogar to Rahul, czy też nie. Czy nie powinien jej powiedzieć, że wie, kim ona jest -- że zna jej poprzednie wcielenie - i czy właśnie to nie powinno być pierwszą fazą procesu uwodzenia („Zawsze cię pragnąłem" i tym podobne rzeczy). Decyzja Nancy, żeby włożyć bardzo skromną suknię i upiąć włosy tak, aby odsłonić kark, podyktowana była obawą, że zostanie rozpoznana przez Rahula. Chociaż zastępca komisarza powtarzał żonie nieustannie, że bardzo wątpi, aby Rahul ją rozpoznał, nie rozproszyło to jej obaw. Rahul widział ją jeden jedyny raz - była wtedy naga i włosy miała rozpuszczone. Teraz wolała zaczesać je do góry; powiedziała też Julii, że suknia, którą wybrała, jest, jak to określiła, „przeciwieństwem nagości". Chociaż jednak szara suknia była skromna i surowa, nie mogła ukryć dojrzałej kobiecości bioder Nancy i jej piersi. Także jej 611 ciężkie włosy, które zwykle opadały na ramiona, były zbyt gęste i za krótkie, żeby mogła je porządnie upiąć i żeby nie opadały jej na kark - zwłaszcza podczas tańca. Przewidywała, że pojedyncze pasemka na pewno się wtedy wymkną i będzie wyglądała niepo-rządnie. Scenarzysta zdecydował, że Nancy powinna na początek zatańczyć z Dharem, a wtedy akcja rozwinie się sama. Owinął się ręcznikiem i wsunął głowę do jadalni, gdzie Julia serwowała przekąski; choć do kolacji w klubie było jeszcze dużo czasu, nikt właściwie nie miał ochoty jeść. Doktor postanowił wysłać Dhara na dół, gdzie czekał karzeł w swym ambasadorze. Farrokh wiedział, że Yinod ma rozległe znajomości wśród egzotycznych tancerek z kabaretu „Na mokro"; być może była tam i taka, która miała wobec karła jakiś dług wdzięczności. - Chcę cię umówić - poinformował Johna D. - Ze striptizerką? zdziwił się John D. Powiedz Yinodowi, że im bardziej będzie flądrowata, tym lepiej - odparł scenarzysta. Zakładał, że wieczór sylwestrowy to w kabarecie „Na mokro" ważne wydarzenie i tancerka z pewnością będzie musiała wyjść z klubu Duckworth wcześniej. O to właśnie chodziło Farrokhowi - chciał, żeby kobieta zrobiła ze swojego wyjścia przed północą coś w rodzaju przedstawienia. Wiedział też, że bez względu na to, którą tancerkę wybierze Yinod, jej suknia będzie z pewnością zaprzeczeniem skromności i dyskretnej elegancji. Nikt nic uzna dziewczyny za członkinię klubu, co na pewno zwróci na nią uwagę wszystkich obecnych. Otrzymawszy tak zwięzłe dyspozycje, Yinod nie miał zbyt wielkiego wyboru. Zdecydował się na tancerkę o pseudonimie scenicznym Muriel. Wydawała mu się bardziej wrażliwa od innych striptizerek. Ktoś z widowni rzucił w nią kiedyś pomarańczą; tak rażący przejaw braku szacunku bardzo ją wzburzył. To, że wynajęto ją, żeby potańczyła trochę w klubie Duckworth - zwłaszcza, że miała tańczyć z Inspektorem Dharem - było dla Muriel krokiem naprzód w jej artystycznej karierze. Mimo że dyspozycje były zwięzłe, Yinod dostarczył egzotyczną

tancerkę do apartamentu państwa Daruwal-lów w trybie ekspresowym. 612 Kiedy doktor skończył się ubierać, nie było już właściwie czasu, by wypróbować dialogi. I Nancy, i Muriel wymagały podszkolenia, detektyw Patel musiał zaś zadzwonić do klubu i wyrecytować panu Sethnie przez telefon długą listę instrukcji, które oczywiście spotkały się z całkowitą dezaprobatą wścibskiego stewarda. Yinod miał zawieźć do klubu Dhara i egzotyczną tancerkę, Farrokh i Julia jechali za nimi z Patelami. Johnowi D. udało się na chwilę odciągnąć doktora na stronę. Kiedy znaleźli się na balkonie, powiedział: - Farrokh, mam pytanie dotyczące roli: zdaje się, że wymyśliłeś mi dialog, w którym jest jakaś, delikatnie mówiąc, dwuznaczność, jeśli idzie o sprawy seksu. - Starałem się po prostu przewidzieć wszystkie ewentualności, jak to sam określiłeś - odparł scenarzysta. - Ale ja rozumiem, że mam okazać zainteresowanie panią Dogar jako kobietą - to znaczy tak, jak może się nią zainteresować mężczyzna - rzekł Dhar. - A jednocześnie mam sugerować, że kiedyś interesowałem się Rahulem jako mężczyzną - to znaczy tak, jak mężczyzna może się interesować innym mężczyzną. - No tak - rzekł Farrokh ostrożnie. - Próbuję stworzyć wrażenie, że seks jest twoją pasją i że jesteś pod tym względem osobnikiem wyjątkowo agresywnym . No i może trochę biseksualistą... - Lub nawet zdecydowanym homoseksualistą, którego zainteresowanie panią Dogar wypływa po części z dawnego zainteresowania Rahulem przerwał mu John D. - O to chodzi? - Mniej więcej - rzekł doktor Daruwalla. - Uważamy, że Rahul interesował się kiedyś tobą i że także pani Dogar jest tobą wciąż zainteresowana. Cóż wiemy poza tym? - Zrobiłeś ze mnie coś w rodzaju seksualnej zagadki zrzędził aktor. - Jakiegoś dziwoląga. Tak jakbyś zakładał, że im bardziej będę zbzikowany, tym szybciej pani Dogar na mnie poleci. Czy tak? Ci aktorzy są naprawdę niemożliwi, pomyślał scenarzysta. Zamierzał powiedzieć: „Twój bratbliźniak ma zdecydowanie homosek-sualne skłonności. Czy nie wydaje ci się to znajome?". Ale zamiast tego powiedział: - Nie wiem, jak można zaszokować seryjnego mordercę. Próbuję go po prostu czymś zaintrygować. 613 - A ja cię po prostu proszę, żebyś jasno określił, kogo mam grać - odparł Inspektor Dhar. To bardzo ułatwia sprawę, kiedy się wie, kim się ma być. Oto Dhar, jakiego znam najlepiej pomyślał doktor Daruwalla - sarkastyczny do szpiku kości. Farrokh stwierdził z ulgą, że gwiazdor odzyskuje pewność siebie. Na balkonie pojawiła się Nancy. - Mam nadzieję, że nie przeszkadzam? - zapytała, po czym nie czekając na odpowiedź, podeszła do balustrady i wychyliła się przez nią.

- Ależ skąd - bąknął doktor. Tam jest zachód, prawda? - zapytała Nancy, wskazując na zachodzące słońce. - Słońce zwykle zachodzi na zachodzie zauważył Dhar. -- I jeśli popłynęłoby się na zachód przez morze - z Bombaju, przez Morze Arabskie - gdzie by się dopłynęło? - zapytała Nancy. Po czym dodała: - Skręcając leciutko na północ? - Hm zawahał się doktor. - Na zachód stąd i leciutko na północ jest Zatoka Omańska a dalej Zatoka Perska... - A za nią Arabia Saudyjska - włączył się Dhar. -- Idźmy dalej rzekła Nancy. Na zachód i leciutko na północ. - Przejdziemy wtedy przez Jordanię... przez Izrael i dojdziemy do Morza Śródziemnego... - Albo do Afryki Północnej - rzekł Inspektor Dhar. No tak zgodził się doktor. - Przejdziemy przez Egipt... Co jest za Egiptem? - zapytał Johna D. Libia, Tunezja, Algieria, Maroko odparł aktor. - Może pani przecisnąć się przez Cieśninę Gibraltarską albo zahaczyć o Hiszpanię, jak pani woli. - Tak, chciałabym przejść dokładnie tamtędy - rzekła Nancy. Zahaczam o wybrzeże Hiszpanii, l co dalej? - Jesteśmy na Północnym Atlantyku - rzekł doktor Daruwalla. — Idziemy na zachód, troszeczkę na północ. Do Nowego Jorku? próbował zgadnąć doktor. - Stamtąd już znam drogę powiedziała nagle Nancy. - Stamtąd idę prosto na zachód. Ani Dhar, ani doktor nie wiedzieli, co będzie dalej; nic byli zbyt dobrze obznajmieni z geografią Stanów Zjednoczonych. 614 - Pensylwania, Ohio, Indiana, Illinois - poinformowała ich Nancy. Może jeszcze New Jersey przed Pensylwanią. - Dokąd pani zmierza? - zapytał doktor. - Do domu - odpowiedziała Nancy. - Do domu w Iowa. Iowa jest za Illinois. Chce pani jechać do domu? - zapytał John D. - Nigdy - powiedziała Nancy. - Nigdy nie wrócę do domu. Scenarzysta zauważył, że ekspres jej szarej sukni tworzy idealnie prostą linię wzdłuż całych pleców i jest zasunięty aż po sam kołnierzyk. Przepraszam - rzekł. - Może poprosi pani męża, żeby trochę odpiął ten ekspres od sukni. Gdyby była rozchylona mniej więcej do wysokości łopatek, byłoby lepiej i wygodniej, zwłaszcza w tańcu. - A czy nie byłoby dobrze, żebym j a to zrobił? - zapytał aktor. - Oczywiście podczas tańca. - No tak, tak będzie najlepiej - zgodził się doktor. Nie odrywając oczu od zachodzącego słońca Nancy pow-iedziała: - Tylko proszę nie odsuwać za bardzo. Nie obchodzi mnie, co jest w scenariuszu - dam znać, jeśli pan przeholuje. - Pora ruszać rzekł detektyw Patel. Żadne z nich nie było pewne, od jakiego czasu stał na balkonie.

Wychodząc, nie patrzyli sobie na szczęście w oczy; ich twarze zdradzały przygnębienie tym, co ma nastąpić, niczym oblicza żałobników przygotowujących się do pogrzebu dziecka. Zastępca komisarza zachowywał się jak dobrotliwy wujaszek; klepnął po przyjacielsku doktora, uścisnął serdecznie dłoń Dhara, objął przygnębioną żonę, masując jej przy tym poufale palcami okolice krzyża, gdzie, jak wiedział, odczuwała czasami ból. Był to jego sposób komunikowania: Jesteście pod moją opieką - wszystko będzie dobrze. Ale nadeszła nieuchronna chwila, kiedy musieli odczekać jakiś czas w samochodzie policjanta; Yinod pojechał z Dharem i Muriel wcześniej. Scenarzysta, który zaplanował, że Dhar i Muriel będą tańczyć, gdy Daruwallowie i ich goście, państwo Patel, zjawią się w klubie, usiadł z przodu, koło zastępcy komisarza. Z tyłu siedziały Julia i Nancy. Detektyw unikał wzroku żony we wstecznym lusterku, starał się też nie ściskać zbyt kurczowo 615 kierownicy - nie chciał, żeby, którekolwiek z nich spostrzegło, jak bardzo jest zdenerwowany. Światła reflektorów płynęły wzdłuż Mannę Drive niczym migotliwe strugi wody, a kiedy słońce pogrążyło się wreszcie w morzu, fale zaczęły zmieniać barwę, najpierw z różowej na purpurową, potem na krwistoczerwoną i w końcu, jak gojąca się rana, na czarną. - Chyba już tańczą rzekł doktor. Detektyw zapalił silnik i włączył się gładko w strumień samochodów. Próbując daremnie nadać swemu głosowi ton stanowczości doktor Daruwalla powiedział: Dorwijmy wreszcie tę sukę, załatwmy ją w końcu. Jeszcze nie dziś - powiedział cicho detektyw Patel. - Nie dopadniemy jej dzisiaj. Miejmy nadzieję, że dziś połknie przynętę. Połknie na pewno - odezwała się z tyłu Nancy. Zastępca komisarza uśmiechnął się tylko w odpowiedzi. Miał nadzieję, że emanuje pewnością siebie. Ale jako prawdziwy policjant wiedział, że tak naprawdę nie są jeszcze gotowi, by dopaść Rahula. Tylko taniec Pana Sethnę musiało dziwić to, co się działo, choć zdziwienie nie należało do skromnego repertuaru ulubionych reakcji starego parsa. Każdy, kto zobaczyłby jego kwaśną, niezadowoloną minę, domyśliłby się, że pan Sethna okazuje w ten sposób swoją pogardę wobec sylwestrowego wieczoru; dla niego bal w klubie Duckworth był czymś całkowicie zbędnym. Pateti, parsyjski Nowy Rok obchodzono u schyłku lata lub wczesną jesienią, na dwa tygodnie przed rocznicą urodzin proroka Zaratustry. Tak więc pan Sethna świętował s w ó j Nowy Rok na długo przed noworocznym balem w klubie Duckworth. Klubową wersję uroczystego powitania Nowego Roku uznawał za tradycję podtrzymywaną przez anglofilów. Widział też element swoistej makabry w tym, że wieczór sylwestrowy w klubie Duckworth miał dla wielu uczestników balu znaczenie szczególne także jako rocznica - tym razem już dziewięćdziesiąta samobójczej śmierci lorda Duckwortha. 616 Steward uważał poza tym, że wszystko zostało głupio zaplanowane. W klubie zbierali się na ogół, zwłaszcza o tej porze roku, ludzie w podeszłym wieku; biorąc pod uwagę

dwudziestodwuletni okres wyczekiwania na przyjęcie w poczet członków, trudno się było temu dziwić, ale sytuacja taka wynikała też po części z faktu, że młodsi klubowicze byli w tym czasie w szkołach i na uczelniach - przeważnie w Anglii. W miesiącach letnich, gdy studiujący za granicą wracali do Indii, skład członkowski ulegał odmłodzeniu. Teraz jednak przychodzili tu ludzie raczej starsi, którzy powinni jadać kolację o jakiejś rozsądnej porze, l oto wymagano od nich, żeby tańczyli i popijali aż do północy, kiedy to mieli zasiąść do stołów. Wszystko wywrócone do góry nogami, myślał pan Sethna. Najpierw ich nakarmić i niech sobie wtedy tańczą, jeśli jeszcze będą w stanie. Szampan wypity \v nadmiarze na pusty żołądek był zabójczy zwłaszcza dla tych najstarszych. Niektórym parom z pewnością trudno będzie wytrwać do północy. A czyż głównym - i właściwie jedynym - celem tego idiotycznego wieczoru nie było dotrwanie do północy? Tańce Inspektora Dhara nie wróżyły, zdaniem pana Sethny, że aktor sprosta temu zadaniu, choć jednocześnie stary steward nie mógł się nadziwić, jakim cudem tak jeszcze wczoraj zmaltretowany Dhar zdążył odzyskać pełną formę. W sobotę zarażony aktor był upiornie blady i osuszał nad pisuarem swego penisa, który to widok mógł człowieka przyprawić o mdłości, l oto teraz, w niedzielny wieczór, pojawia się opalony i krzepki i tańczy do upadłego. Być może nastąpiła remisja jego wenerycznej choroby, spekulował pan Sethna, gdy Dhar wirował z Muriel po parkiecie. A tak nawiasem mówiąc, skąd ta filmowa łajza wytrzasnęła taką kobietę? Steward przypomniał sobie, że na bombajskim Pałacu Erosa wywieszono kiedyś planszę przedstawiającą wymalowaną kobietę, podobną kropka w kropkę do partnerki Dhara (była to istotnie Muriel; kabaret „Na mokro" sytuował się tylko o oczko niżej od Pałacu Erosa). Pan Sethna nigdy jeszcze nie widział, żeby jakakolwiek członkini klubu wystroiła się tak jak Muriel. Te migoczące turkusowe cekiny, ten dekolt do pasa, ta jej mini do połowy uda... Stary steward miał wrażenie, że cekiny lada chwila odskoczą od ciasno opiętej na tyłku spódniczki i rozsypią się po parkiecie. Muriel 617 miała twarde, umięśnione pośladki tancerki i chociaż była na pewno o kilka lat starsza od Inspektora Dhara, zanosiło się na to, że wyciśnie z niego siódme poty. Ich tańcom brakowało elementu kokieterii; dominowała zdumiewająca wzajemna brutalność i agresywność, co nasunęło zdegustowanemu stewardowi wniosek, że taniec ów jest jedynie demonstrowanym publicznie odbiciem rozwydrzenia panującego w sferze ich bardziej prywatnych stosunków. Pan Sethna spostrzegł też, że wszyscy im się przyglądają. Tancerze trzymali się - jego zdaniem celowo - tej części parkietu, którą widać było z głównej jadalni, zmuszając w ten sposób licznych gości, żeby podziwiali ich piruety. Najbliżej znajdował się stolik, który pan Sethna zarezerwował dla państwa Dogarów; steward zastosował się w tym względzie co do joty do instrukcji detektywa Patela i zadbał o to, żeby druga pani Dogar zasiadła na miejscu, 7. którego najlepiej widać było tańczącego Dhara. Od stolika Daruwallów natomiast można było oglądać wnętrze głównej sali jadalnej; doktor i detektyw mogli ze swoich miejsc obserwować panią Dogar, ale nie salę balową. Nie musieli

oglądać Dhara. Ta jasnowłosa olbrzymka schowała szczęśliwie swój niesamowity pępek, pomyślał pan Sethna. Nancy wyglądała w swojej sukni jak dyrektorka szkoły - może guwernantka lub żona pastora - ale steward wyczuwał w niej mimo to jakąś rozwiązłość, skłonność do nieprzewidywalnych lub niewytłumaczalnych wybryków. Siedziała tyłem do pani Dogar, wpatrując się w gęstniejącą ciemność za kratownicą altany; o tej porze liście bugenwilli miały fakturę aksamitu. Odsłonięty kark Nancy, pokryty jasnym, miękkim meszkiem, przypominał panu Sethnie kosmate łono. Nienaganny smoking doktora i czarna, jedwabna muszka kontrastowały z wymiętym garniturem a la Nehru, jaki miał na sobie zastępca komisarza. Pan Sethna doszedł do wniosku, że większość klubowiczów nie otarła się nawet o środowiska, w których rozpoznaje się policjanta po stroju. Stewardowi podobała się kreacja Julii, prawdziwa suknia wieczorowa, która niemal zamiatała podłogę. Długie rękawy z falbanką wokół przegubów, żadnego utrudniającego oddychanie zapięcia pod szyję czy stójki, ale też dekolt nie odsłaniał ani centymetra rowka między piersiami. Ach, gdzież te stare czasy, pomyślał ze smutkiem pan Sethna, orkiestra zaś, jakby 618 w odpowiedzi na jego westchnienie, zaintonowała wolniejszy kawałek. Dhar i Muriel, zdyszani, przywarli do siebie zmysłowo i może aż nadto ostentacyjnie; ona zawisła mu na szyi, on oparł władczo dłoń na jej pokrytym cekinami biodrze. Zdawało się, że Muriel szepcze mu coś na ucho - w rzeczywistości nuciła słowa piosenki, bo znała wszystkie kawałki, które grała ta orkiestra, i jeszcze wiele innych - podczas gdy inspektor Dhar uśmiechał się z lekką pobłażliwością. Był to jego sławetny uśmieszek, niemal grymas pogardliwe skrzywienie, dekadenckie i zarazem znudzone. W rzeczywistości Dhara śmieszył akcent Muriel; uważał, że tancerka jest bardzo zabawna. Ale drugiej pani Dogar bynajmniej nie bawiło to, co widziała. A widziała Johna D. tańczącego z jakąś dziwką, prawdopodobnie kobietą wyjątkowo rozwiązłą - i prawie równą wiekiem jej, pani Dogar. Kobiety w tym wieku są tak łatwe; tego Dhara stać chyba na coś lepszego, myślał były Rahul. Stateczni Duckworthianie, którzy odważyli się zatańczyć, kiedy orkiestra zagrała wreszcie coś wolniejszego, trzymali się na dystans od Dhara i Muriel, która najwyraźniej nie była damą. Pan Sethna, stary węszyciel i specjalista extraordinaire od czytania z ruchów ust, z łatwością pojął, co pan Dogar mówi do swej żony. - Czy ten aktor przyprowadził na bal prawdziwą prostytutkę? Muszę stwierdzić, że wygląda mi na dziwkę. - To chyba striptizerka rzekła pani Dogar. Rahul miał wyćwiczone oko, jeśli chodziło o takie detale. - Może aktorka? - domyślał się pan Dogar. — Ona gra, owszem, ale nie jest aktorką -- odparła pani Dogar. Obserwując Rahula z daleka, Farrokh doszedł do wniosku, że odziedziczył on po swej ciotce Promili jakiś gadzi, przenikliwy sposób patrzenia; odnosiło się wrażenie, że kiedy przygląda się człowiekowi, widzi w nim inną formę życia - na pewno niepodobną mu istotę ludzką. - Trudno cokolwiek powiedzieć, patrząc z tej odległości - rzeki do Patela. - Nie wiem, czy

ona ma ochotę go uwieść, czy raczej zamordować. - Może w jej przypadku — odparł podkomisarz - oznacza to jedno i to samo. 619 Cokolwiek to oznacza, ma na niego ochotę — rzekła Nancy. Gdyby Rahul patrzył w ich stronę, widziałby tylko jej plecy. Ale Rahul nie spuszczał oczu z Dhara. Kiedy orkiestra zagrała coś szybszego, Dhar i Muriel stali się wobec siebie jeszcze gwałtowniejsi, jak gdyby pobudzeni wolnym interludium lub bliższym kontaktem. Kilka tandetnych cekinów oderwało się od sukienki Muriel - lśniły teraz na podłodze, odbijając światło żyrandola. Gdy Dhar lub tancerka stąpali po nich, chrzęściły im pod stopami. Pomiędzy piersiami Muriel spływała nieprzerwanie strużka potu, a Dharowi lekko krwawił zadraśnięty przegub; mankiet jego białej koszuli upstrzyły czerwone plamki. Tak mocno ścisnął Muriel w talii, że cekin przeciął mu skórę. Nie zwracał na to większej uwagi, ale Muriel ujęła oburącz jego dłoń i przywarła do ranki ustami. W ten sposób, z wargami przyklejonymi do jego nadgarstka, tańczyła dalej. Pan Sethna widywał dotąd takie rzeczy tylko w kinie. Steward nie zdawał sobie sprawy z tego, że to, co widzi, jest wrłaśnie filmem — według scenariusza Farrokha Daruwalli, z Inspektorem Dharem w roli głównej. Żegnając się z klubem, Muriel narobiła wokół swego wyjścia sporo zamieszania. Ostatni taniec (znów wolny) odtańczyła z szalem, a w hallu wychyliła do dna kielich szampana. Odprowadzana przez Yinoda do ambasadora wspierała się na głowie karła. Ma dziwka tupet - rzekł pan Dogar. - Pewnie wraca do burdelu. Ale Rahul zerknął tylko na zegarek. Druga pani Dogar znała dobrze życie bombajskiego półświatka; wiedziała, że zbliża się pora pierwszego spektaklu w Pałacu Erosa, a jeśli dziwka Dhara pracowała w kabarecie „Na mokro", to miała występ za piętnaście minut. Kiedy Dhar poprosił do tańca córkę państwa Sorabjee, przy stoliku w głównej sali i drugim, w Ogrodzie dla Pań, dało się wyczuć ponowny wzrost napięcia. Nawet siedząc tyłem, Nancy mogła odgadnąć, że dzieje się coś nie przewidzianego w scenariuszu. Poprosił do tańca kogoś innego, prawda? - rzekła; jej twarz i szyję oblał rumieniec. Kim jest ta dziewczyna? Nie było jej w planie! - rzek) detektyw Patel. 620 - Proszę mu zaufać - to mistrz improwizacji uspokoił go scenarzysta. - On zawsze rozumie, kim jest i jaką gra rolę. Wie, co robi. Nancy skubała nerwowo swroje perły, aż zbielały jej palce. - Jasne, że wie rzekła. Julia obejrzała się, ale nie mogła zobaczyć tańczącej pary; widziała tylko panią Dogar, która najwyraźniej nie potrafiła ukryć wzgardy. - To mała Amy Sorabjee, pewnie przyjechała do domu na ferie - poinformował doktor Daruwalla żonę. - Przecież ona nie ma jeszcze dwudziestu lat! - zawołała Julia. - Myślę, że ma -- rzekł policjant. - Fantastyczne posunięcie! - powiedział scenarzysta. Pani Dogar nie wie teraz, co o tym wszystkim myśleć! - Wiem, jak się musi czuć - rzekła Nancy.

- Wszystko będzie dobrze, skarbie - zapewnił ją podkomisarz. Chciał ująć żonę za rękę, ale cofnęła ją. - Czy ja będę następna? - zapytała. - Czy też jestem w kolejce? Niemal wszystkie głowy odwróciły się w stronę sali balowej. Wszyscy przypatrywali się zlanemu potem gwiazdorowi o szerokich barach i z brzuszkiem piwosza; obracał i miotał małą Amy Sorabjee z taką nonszalancją, jak gdyby dziewczyna była niewiele cięższa od swej sukni. Choć państwo Sorabjee byli starymi znajomymi Daruwallów, zaskoczyło ich i nagłe zaproszenie Amy przez Dhara, i to, że Amy zgodziła się zatańczyć. Było to głupiutkie dziewczę po dwudziestce, eks-studentka, która w rzeczywistości nie przyjechała na ferie, lecz została wylana z uczelni. Było jasne, że Dhar nie próbuje jej uwodzić; zachowywał się po prostu jak prawdziwy dżentelmen, może nieco przesadnie czarujący, ale młoda dama robiła wrażenie zachwyconej. Ich taniec różnił się zdecydowanie od przedstawienia, jakie aktor dal z Muriel; zwinność i wigor młodziutkiej dziewczyny kontrastowały uroczo z pewnymi, płynnymi ruchami dojrzałego mężczyzny. - Teraz zabrał się za nieletnie! oznajmił pan Dogar żonie. - Obtańczy tu chyba wszystkie obecne panie. Jestem pewien, że poprosi i ciebie, Promilo! Pani Dogar była najwyraźniej zdenerwowana. Przeprosiwszy męża, udała się do toalety, gdzie rzeczywistość przypomniała jej, jak 621 bardzo nienawidzi pewnego aspektu bycia kobietą - czyli konieczności czekania, żeby się wysikać. Kolejka była zbyt długa. R?hul przemknął przez hali do pogrążonej w mroku, administracyjnej części starego klubu. Przez okna biura wpadało dość światła, żeby można było pisać na maszynie. Pani Dogar wkręciła dwurupiowy banknot w maszynę stojącą najbliżej okna. Komunikat był równie spontaniczny jak przepełniające ją w tej chwili uczucia: BYł.Y CZŁONEK KLUBU Banknot miał się znaleźć w ustach Dhara. Pani Dogar wetknęła go do torebki, gdzie dołączył do wypisanego wcześniej, a przeznaczonego dla jej męża: ... Dl.ATKGO, ŻE DHAR WCIĄŻ POZOSTAJE CZŁONKIEM KLUBU Świadomość, że oba banknoty spoczywają w torebce, przyniosła jej pewną ulgę; zawsze czuła się lepiej, kiedy była przygotowana na wszelkie nieprzewidziane, a możliwe sytuacje. Znów przemknęła przez hali i zajęła miejsce w nieco teraz krótszej kolejce do toalety. Kiedy wróciła do stolika, Dhar tańczył z kolejną partnerką. Pana Sethnę, kontrolującego ochoczo rozmowę pomiędzy Doga-rami, przeszedł dreszcz, gdy usłyszał uwagę wygłoszoną przez pana Dogara do grubiańskiej żony. - Teraz tańczy z tą tęgą Angielką, która przyszła z Daruwallatni. Zdaje się, że to biała połówka mieszanego małżeństwa. Jej mąż wygląda mi na podrzędnego urzędnika administracji państwowej. Ale pani Dogar nie mogła widzieć tańczącej pary. Dhar przewal-cował z Nancy do części sali niewidocznej od stolika Dogarów. Tylko od czasu do czasu aktor i jego partnerka migali im w głębi parkietu. Pani Dogar nie zwróciła wcześniej większej uwagi na rosłą blondynkę. Kiedy

zerknęła w stronę stolika Darir\vallów, ci pochłonięci byli rozmową z dziwnie tu nie pasującym „podrzędnym" urzędnikiem administracji państwowej, jak go określił jej mąż. Może to jakiś pomniejszy biuralista z magistratu, pomyślał Rahul - albo też cwany guru, który poznał swą obecną „zachodnią" żonę w swym aśramic. 622 Tymczasem Dhar i jego imponująca partnerka pojawili się w polu widzenia Dogarów. Pani Dogar wyczuwała wyraźnie siłę, z jaką się wzajemnie obejmowali krzepka dłoń kobiety obejmowała kark Dhara, a biceps prawego ramienia aktora zablokowany był pod jej pachą (tak jakby Dhar usiłował podnieść partnerkę). Była wyższa od niego, a ze sposobu, w jaki trzymała go za szyję, trudno było wywnioskować, czy przyciąga jego twarz do swej szyi, czy też odwrotnie - usiłuje powstrzymać Dhara od ocierania się o nią. Rzucało się w oczy to, że oboje pochłonięci są prowadzoną szeptem, ale burzliwą wymianą zdań; oboje mówili coś gorączkowo i jednocześnie, nie słuchając się wzajemnie. Kiedy znów zniknęli w głębi sali balowej, Rahul-pani Dogar nie mogła dłużej wytrzymać i poprosiła męża, żeby z nią zatańczył. - Jest ugotowana! Mówiłem panu, że on tego dokona - rzekł doktor Daruwalla. - To zaledwie początek - odparł podkomisarz. - Na razie tylko tańczą. Szczęśliwego Nowego Roku Na szczęście dla pana Dogara taniec był wolny. Żona manewrowała nim wśród kilku skonsternowanych chrzęszczeniem cekinów pod stopami, słaniających się par w taki sposób, żeby Dhar i rosła blondynka znaleźli się w ich polu widzenia. - Czy to było w scenariuszu? - szeptała Nancy do aktora. - Tego nie było, ty draniu! - Musimy odegrać coś w rodzaju sceny kłótni starych kochanków - odpowiedział szeptem Dhar. - Obejmujesz mnie! - rzekła Nancy. - A ty odwzajemniasz uścisk - odparł. - Zamorduję cię! - Ona jest tutaj rzekł cicho Dhar. Obserwuje nas. Rahul zauważył z bolesnym ukłuciem w sercu, że jasnowłosa dziwka omdlewa w ramionach Dhara, a przecież jeszcze przed chwilą było oczywiste, że próbowała mu się oprzeć. Teraz pani Dogar odniosła wrażenie, że Dhar podtrzymuje ciężką partnerkę, 623 żeby nic osunęła się na parkiet, tak bezwładnie zwiesiła się na aktorze. Zarzuciła mu ramiona na kark i splotła palce, twarz wtuliła w jego szyję niezgrabnie, bo była wyższa. Rahul dostrzegł, że Nancy potrząsa przecząco głową w odpowiedzi na coś, co Dhar szepnął jej do ucha. Blondynka emanowała jakąś miękką uległością, jak gdyby dala już za wygraną; Rahulowi przywiodło to na rm^l pewien znany mu typ kobiet, które pozwolą się posiąść albo dadzą się zabić bez słowa skargi - jak ktoś trawiony silną gorączką. - Czy ona mnie nie rozpoznała? - szepnęła Nancy; drżała na całym ciele, nogi zaczęły jej się plątać. Dhar musiał wytężyć wszystkie siły, żeby ją podtrzymać. Ona nie może cię rozpoznać i n i c rozpoznaje cię - jest tylko ciekawa, co nas łączy rzekł.

-- A co nas łączy? wyszeptała Nancy. Aktor poczuł, że wbija mu palce w plecy. Zbliża się do nas ostrzegł Nancy. Nie rozpoznała cię. Chce się tylko przyjrzeć. Zrobię to teraz - szepnął. - Co? -- zapytała Nancy. Zupełnie zapomniała, co miał zrobić, tak bała się Rahula. Rozepnę ekspres odparł. Nie za bardzo szepnęła Nancy. Aktor obrócił ją nagle. Musiał wspiąć się na palce, żeby było go widać znad ramienia Nancy, ale chciał mieć pewność, że pani Dogar widzi jego twarz. John D. spojrzał Rahulowi prosto w oczy i uśmiechnął się, a potem figlarnie mrugnął do morderczyni. Obserwowany bacznie przez Rahula, odsunął ekspres sukni Nancy tak daleko, aż wyczuł zapięcie stanika. Przyłożył rozpostartą dłoń do jej nagich pleców między łopatkami Nancy była mokra od potu i drżała. Czy ona patrzy? zapytała szeptem. - Nienawidzę cię - dodała po chwili. Jest tuż na wprost nas szepnął Dhar. Atakuję. Robimy zamianę partnerów. Najpierw zasuń mi ekspres! - szepnęła Nancy. -• No już! John D. zasunął ekspres prawą ręką, a drugą uchwycił za przegub panią Dogar jej ręka była chłodna i sucha, przypominała w dotyku mocną plecioną linę. 624 - Proponuję zamianę partnerek w następnym tańcu - powiedział do pana Dogara, ale orkiestra wciąż grała wolny kawałek. Pan Dogar potknął się lekko i Nancy, której wyraźnie ulżyło to, że Dhar wypuścił ją z ramion, przyciągnęła gwałtownie staruszka do siebie. Niesforne pasemko włosów opadło jej na policzek. Nikt nie zauważył łez; mogły uchodzić za strużki potu. Hej - rzekła Nancy. Zanim pan Dogar zdołał jakoś zareagować, ujęła go dłonią za potylicę i przyciągnęła jego głowę tak, że wtulił twarz w zagłębienie pod jej obojczykiem. Nancy poprowadziła go energicznie w głąb sali, żeby znaleźć się jak najdalej od Dhara i Rahula. Nie mogła się doczekać, kiedy orkiestra zacznie wreszcie grać coś szybszego. Końcówka wolnego tańca satysfakcjonowała natomiast w pełni Dhara i Rahula. Oczy Johna D. znajdowały się na tym samym poziomie, co cienka, błękitna żyłka przebiegająca wzdłuż szyi pani Dogar; jakiś smoliście czarny, wypolerowany kamień przypominający onyks i oprawny w srebro spoczywał dokładnie tam, gdzie zaczynał się mostek. Pani Dogar miała na sobie szmaragdową suknię z głębokim dekoltem, przylegającą jednak ściśle do biustu; jej dłonie były gładkie i twarde, uścisk zaskakująco delikatny. Stąpała lekko, zwinnie i bez względu na to, w którą stronę obrócił się Dhar, zawsze pozostawała z nim twarzą w twarz - ze wzrokiem utkwionym w jego oczach, tak jakby czytała pierwszą stronę nowej książki. — To było dość brutalne - i niezręczne powiedziała. -- Zmęczyły mnie już te ciągłe próby ignorowania twojej osoby - wyznał aktor. Mam dość udawania, że nie wiem, kim jesteś... kim byłaś. - Lekki uścisk jej dłoni pozostał nie zmieniony, ciało poddawało się posłusznie poruszeniom Dhara. - Boże, ależ ty jesteś prowincjonalny - rzekła. - Czyż mężczyzna nie może zostać kobietą, jeśli tego zapragnie? - To na pewno fascynujące zgodził się Inspektor Dhar.

- Chyba nie kpisz, co? — zapytała podejrzliwie. - Oczywiście, że nie! Po prostu wspominam - odparł aktor. — Dwadzieścia lat temu zabrakło mi śmiałości, żeby się do ciebie zbliżyć - nie wiedziałem, jak zacząć. - Dwadzieścia lat temu nie byłam kompletna - przypomniał mu Rahul. - Gdybyś się zdecydował mnie zaczepić, co byś ze mną robił? 625 - Szczerze mówiąc, byłem wtedy za młody, żeby myśleć o robieniu czegokolwiek - rzekł Dhar. - Nie sądzę, abyś dzisiaj zamierzał poprzestać na przylądaniu mi się? - Oczywiście, że nie! zapewnił ją Inspektor Dhar, ale zabrakło mu odwagi, żeby jednocześnie uścisnąć jej dłoń; była chłodna i delikatna, ale zarazem twarda. - Wtedy, dwadzieścia lat temu, j a próbowałam zbliżyć się do ciebie - wyznał Rahul. -- Musiało to być bardzo subtelne. W każdym razie ja niczego nie zauważyłem rzekł )ohn D. Dowiedziałam się w hotelu „Bardez", że sypiasz w hamaku na balkonie. Przyszłam do ciebie, jedyną częścią ciała, jaka wystawała spod moskitiery, była twoja stopa. Wzięłam do ust duży palec i zaczęłam go ssać, a właściwie ugryzłam. Ale to nie byłeś ty, tylko doktor Daruwalla. Byłam tym tak wstrząśnięta, że zaniechałam dalszych prób. Rozmowa przybrała obrót, jakiego Dhar się mc spodziewał. Wśród rozmaitych wariantów dialogu nie było reakcji na tę wielce interesującą historię, więc na chwilę odjęło mu mowę, ale uratowała go 7. opresji orkiestra, która zaczęła grać żwawszy kawałek. Tańczący, wśród nich Nancy i pan Dogar, zaczęli grupkami schodzić z parkietu. Nancy odprowadziła staruszka do stolika; zanim go usadziła, zdążył się porządnie zasapać. Jak się nazywasz, moja droga? - Patel odparła Nancy. - Ach tak? - rzekł stary. - l twój mąż... Chciał powiedzieć: „Co robi twój mąż?", a myślał: „W jakim dziale administracji państwowej pracuje?". - Mój mąż. to pan Patel rzekła Nancy. Zostawiła go samego i najostrożniej, jak mogła, przemknęła z powrotem do stolika Daru wal łów. Nie sądzę, żeby mnie rozpoznała poinformowała siedzącą trójkę ale nie za bardzo mogłam jej się przyjrzeć. Wygląda tak samo jak wtedy, tyle że starzej. Czy oni tańczą? - zapytał doktor. - Czy rozmawiają ze sobą.' - Tańczą i rozmawiają, tyle wiem na pewno - rzekła Nancy. Nie mogłam się jej za bardzo przyglądać powtórzyła. 626 - W porządku, skarbie - powiedział podkomisarz. Nie musisz już nic robić. Chcę tu być, kiedy ją dopadniesz, Yijay - rzekła Nancy. -- Hm, nie wiadomo, czy nie będziemy jej musieli złapać tam, gdzie akurat ciebie nie będzie. - Chciałabym przy tym być - powiedziała Nancy. - Czy mam zasunięty ekspres? - zapytała nagle; odwróciła się tak, żeby )ulia mogła zobaczyć jej plecy. - Jest zasunięty, kochanie •- zapewniła ją Julia. Pan Dogar, samotny przy swym stoliku, popijał szampana i odzyskiwał oddech, a pan Sethna

podsuwał mu przystawki. Pani Dogar tańczyła z Dharem, ale nie było ich stąd widać. -- W swoim czasie bardzo cię pragnęłam - zwierzał się Rahul Johnowi D. - Byłeś pięknym chłopcem. - Ja jeszcze wciąż cię pragnę - odparł Dhar. Mam wrażenie, że ty masz ochotę na każdą, jaka się nawinie - rzekła pani Dogar. - Co to za jedna, ta striptizerka? - zapytała. Na to pytanie nie miał przygotowanej odpowiedzi. - Po prostu striptizerka - odparł. - A ta tłusta blondynka? - zapytał Rahul. Na to pytanie doktor Daruwalla dobrze go przygotował. - Stara historia - rzekł. - Niektóre z nich nie potrafią się odczepić. - Możesz sobie sam wybierać kobiety, i to młodsze rzekła pani Dogar. Czego chcesz ode mnie? - Wprowadziła w ten sposób do rozmowy motyw, którego aktor się obawiał; trzeba było naprawdę dobrej woli, żeby uznać wymyśloną na tę okazję przez Farrokha kwestię za naturalną. Aktor wątpił, czy uda mu się ją wygłosić z przekonaniem. - Chciałbym się czegoś dowiedzieć rzekł. - Czy twój penis rzeczywiście przekształcili w srom? - Nie bądź wulgarny - skarciła go pani Dogar. Potem zaczęła się śmiać. - Trudno mi inaczej sformułować to pytanie - usprawiedliwiał się Dhar. Pani Dogar roześmiała się w odpowiedzi jeszcze głośniej, a jej palce zacisnęły się mocniej na ramieniu Dhara; po raz pierwszy odczuł, jaka jest silna. - Myślę, że mógłbym to wyrazić jeszcze 627 bardziej bezpośrednio - ciągnął, ośmielony jej reakcją. - Mógłbym na przykład zapytać: „A właściwie, jakie to uczucie mieć pochwę? Czy podobne do posiadania penisa? - Tu aktor przerwał; nie potrafi) się przemóc, żeby mówić dalej. Z dialogiem zaplanowanym przez scenarzystę coś nic wychodziło - Farrokh często szukał po omacku i zdarzało mu się nie trafiać. Pani Dogar przestała się już śmiać. - A więc to po prostu z ciekawości, tak? zapytała. - Fascynuje cię moja odmienność? Na jej szyi pojawiła się mętna kropelka potu i spłynęła wzdłuż błękitnej żyłki w dół, by zniknąć między jędrnymi piersiami. John D. pomyślał, że właściwie jeszcze porządnie nie zatańczyli. Miał nadzieję, że pora jest ku temu odpowiednia. Objął ją zdecydowanie w talii i poprowadził przez parkiet, tak że znaleźli się w polu widzenia jej męża - i pana Scthny. Dhar stwierdził, że stary steward zrozumiał jego sygnał. Kiedy pan Sethna skierował się szybkim krokiem w stronę hallu, aktor powiódł swą partnerkę z powrotem w bardziej ustronny rejon sali balowej. Jestem aktorem rzekł. - Mogę być, kim zechcesz - mogę zrobić absolutnie wszystko, czego sobie zażyczysz. Wystarczy, że mi to naszkicujesz (tu aż się skurczył wewnętrznie; będzie musiał podziękować Farrokhowi za tę „perełkę" dialogową). - Cóż za ekscentryczne wymagania - prychnęła pani Dogar. Co mianowicie mam ci naszkicować? Zasygnalizuj mi po prostu, co cię najbardziej bierze. Wtedy będę mógł to zrobić rzekł Dhar.

- Powiedziałeś wyraźnie: „naszkicuj" - rzekła pani Dogar. -- Chodziło mi o to, żebyś mi powiedziała, co lubisz. Myślę o seksie. - Wiem, o co ci chodziło. Ale wyraźnie powiedziałeś „naszkicuj" powtórzył Rahul chłodno. Przecież jesteś artystką? Studiowałaś w akademii, prawda? zapytał aktor. (Co do cholery robi ten Sethna? - myślał jednocześnie. Obawiał się, że Rahul zwietrzył zasadzkę). Niczego mnie tam nie nauczyli - powiedziała pani Dogar. Tymczasem pan Sethna, stojąc przed szafką z bezpiecznikami, stwierdził, że nie zdoła przeczytać żadnych napisów bez okularów, 628 które trzymał w szufladzie w kuchni. Podjęcie decyzji, czy wywalić wszystkie bezpieczniki, czy nie, zabrało mu trochę czasu. - Pewnie starego durnia zabił prąd! - domyślał się głośno doktor Daruwalla. - Postarajmy się zachować spokój - rzekł policjant. - Jeśli światło nie zgaśnie, Dhar będzie musiał improwizować - rzekła Nancy. - Skoro jest w tym taki dobry... - Pragnę cię nie dlatego, że jesteś jakąś osobliwością - rzekł nagle Dhar do pani Dogar. Wyczuwam w tobie siłę, myślę, że masz w sobie agresję - że nie dajesz się wodzić za nos (Były to chyba najgorsze kwestie, jakie kiedykolwiek napisał doktor Daruwalla — istne błądzenie po omacku). -- Chciałbym, żebyś sama powiedziała mi, co lubisz. Żebyś powiedziała, co mam zrobić. - Wymagam całkowitej uległości - rzekł Rahul. - Możesz mnie związać, jeśli chcesz - rzekł Dhar skwapliwie. - Chodzi mi o coś więcej - powiedziała pani Dogar. W tym momencie sala balowa i cały parter klubu Duckworth pogrążyły się w ciemności. Rozległ się zbiorowy jęk, zaskoczona orkiestra całkiem się pogubiła, dodając jeszcze z rozpędu kilka „tutu" i „bum bum". W sali jadalnej rozległy się czyjeś spontaniczne oklaski. Z kuchni dobiegły odgłosy zamieszania. Potem rozdzwoniły się w zaimprowizowanej symfonii uderzające o szklanki noże i widelce. - Nie rozlewaj tego szampana! - rozległ się głos pana Bannerjee. Odpowiedział mu dziewczęcy śmiech, prawdopodobnie Amy Sorabjee. Kiedy John D. próbował pocałować panią Dogar w ciemnościach, zareagowała błyskawicznie; ledwie zdążył dotknąć ustami jej ust, poczuł, że zaciska zęby na jego dolnej wardze. Unieruchomiwszy go w ten sposób, rozpięła mu chłodnymi, suchymi palcami rozporek i dysząc mu w twarz, zaczęła go pieścić, aż zesztywniał. Położył jej ręce na pośladkach - natychmiast je naprężyła. Cały czas trzymała jego wargę w zębach, na tyle mocno, żeby go bolało, ale nie tak, żeby zaczął krwawić. Zgodnie z instrukcją udzieloną panu Sethnie, światło rozbłysło na sekundę, a potem znów zgasło; pani Dogar rozwarła zęby i cofnęła ręce. Puścił ją, żeby zasunąć ekspres i już jej nie odnalazł w mroku. Kiedy światło zapaliło się na dobre, nie było już między nimi bezpośredniego kontaktu. 629 Chcesz obrazków? Ja ci pokażę obrazek - rzekł Rahul cicho. Mogłam ci odgryźć wargę.

Mam apartament w „Oberoi" i w „Taj Mahal" powiedział aktor. - Nie, ja ci powiem, gdzie oświadczyła pani Dogar. Powiem ci podczas lunchu. - Podczas lunchu? Tutaj? - zapytał Dhar. - Jutro - powiedział Rahul. - Mogłam odgryźć ci nos, gdybym chciała. Dziękuję za taniec -- rzekł John D. Kiedy się od niej odwracał, żeby odejść, uświadomił sobie z zakłopotaniem, że wciąż ma erekcję. Dolna warga pulsowała. Uważaj, żebyś nie poprzewracał krzeseł albo stolików powiedziała pani Dogar. Masz wielkiego jak u słonia. Słowo „słoń" - wypowiedziane właśnie przez Rahula - sprawiło, że Dhar wracał do stolika na miękkich nogach. Szedł przez salę jadalną, wciąż mając przed oczami znikającą kroplę potu, wciąż też czuł dotknięcie chłodnych, suchych dłoni. I to jej dyszenie prosto w otwarte usta, kiedy stał z wargą uwięzioną między jej zębami... John D. wiedział, że nigdy tego nie zapomni. Pomyślał, że błękitna żyłka na jej szyi była zupełnie nieruchoma, jakby pani Dogar nie miała tętna albo potrafiła wstrzymać akcję serca. Kiedy usiadł, Nlancy nie mogła się zmusić, żeby na niego spojrzeć. Nic patrzył na niego także podkomisarz Patel, ale to dlatego, że był bardziej zainteresowany obserwowaniem państwa Dogarów. Najwyraźniej się kłócili — ona nie chciała usiąść, on wstać - detektyw zaś, przypatrując im się, zauważył rzecz może błahą, ale dość dziwną: to mianowicie, że oboje mieli prawie identyczne fryzury. Wspaniałe, gęste włosy pana Dogara spiętrzone były w fantazyjny czub a la Pompadour; krótko przystrzyżone na karku i przy uszach układały się na ciemieniu w imponującą, gęstą falę, srebrną z białymi pasemkami. Włosy pani Dogar były czarne ze srebrnymi pasemkami (zapewne farbowane), ale jej fryzura choć bardziej stylowa, przypominała do złudzenia uczesanie męża. Upodobniała ją też nieco do Hiszpanki. No proszę, Pompadour! pomyślał detektyw Pateł. Zauważył, że pani Dogar nakłoniła wreszcie męża, żeby wstał. 630 Pan Sethna poinformował potem podkomisarza o treści rozmowy między małżonkami, ale policjant i tak odgadłby, jakie padają słowa. Pani Dogar zrzędziła, że mąż żłopie bez umiaru szampana; ona nie zniesie ani minuty dłużej jego widoku chyba poleci służbie, żeby przygotowała kolację w domu, gdzie przynajmniej nie będzie musiała się wstydzić skandalicznego zachowania męża w publicznym miejscu. - Oni wychodzą! - zauważył doktor Daruwalla. Co się stało? Obraziłeś ją, czy co? zwrócił się do aktora. Szampan szczypał Dhara w wargę. Pot spływał mu po twarzy - w końcu aktor przetańczył cały wieczór - ręce mu drżały, co dało się wyraźnie zauważyć, gdy zamieniał kieliszek na szklankę z wodą. Nawet jednak łyknąwszy wody, musiał się skrzywić. Nancy przezwyciężyła się w końcu i spojrzała na niego; teraz nie mogła oderwać od aktora wzroku. Podkomisarz myślał wciąż o fryzurach. Uczesanie a la Pompadour nadawało panu Dogarowi nieco kobiecy wygląd, ale jego żonie ta sama koafiura przydawała męskości. Detektyw doszedł do wniosku, że pani Dogar przypomina torreadora. Oczywiście detektyw nigdy torreadora me widział. Farrokh umierał z ciekawości, jakim dialogiem pojechał John D., ale spocony gwiazdor wciąż

pieścił się ze swoją wargą. Doktor zauważył, że jest spuchnięta i nabiera coraz bardziej intensywnego, fioletowego koloru. Przywołał skinieniem kelnera i poprosił o szklankę lodu samego lodu. - A więc był i pocałunek - zauważyła Nancy. Raczej ukąszenie odparł John D. Ale co jej p o w i e d z i a ł e ś? - zawołał doktor. - Umówił się pan z nią? - zapytał detektyw Patel. Na lunch, tutaj, jutro rzekł aktor. •- Na lunch! - powiedział rozczarowany scenarzysta. A zatem początek zrobiony rzekł policjant. Tak mi się wydaje. W każdym razie to już coś, choć właściwie nie jestem pewien, co - zauważył Dhar. A więc zareagowała? -- zapytał Farrokh. Był sfrustrowany, bo chciałby usłyszeć cały dialog słowo po słowie. Wystarczy spojrzeć na tę wargę rzekła Nancy. Oczywiście, że zareagowała! 631 T Czy poprosiłeś ją o rysunek? - dopytywał się Farrokh. - Ta część rozmowy była okropna - a w każdym razie brzmiało to dość dziwnie rzekł Dhar wymijająco. - Ale przypuszczam, że coś mi pokaże. Podczas lunchu? zapytał doktor Daruwalla. John D. wzruszył ramionami; wyraźnie męczyły go te pytania. - Daj mu mówić, Farrokh. Przestań go wyręczać upomniała męża Julia. Ależ on nic nie mówi! zawołał doktor. Powiedziała, że mam być uległy rzeki Dhar do Patela, - Na pewno go zwiąże! - zawołał Farrokh. Twierdzi, że chodzi o coś więcej - rzekł Dhar. - A cóż to znaczy: „coś więcej"? - zapytał doktor. Kelner przyniósł lód i Dhar przyłożył kostkę do wargi. - Włóż lód do ust i ssij -- powiedział doktor, ale John D. pozostał przy swojej metodzie. Ugryzła mnie z obu stron od środka i od zewnątrz -• powiedział. Czy doszedłeś do operacji narządów płciowych? - zapytał scenarzysta. - Rozbawiło ją to -- rzekł John D. - Śmiała się. Siady ukąszenia na jego wardze były teraz wyraźniejsze, nawet w świetle świec płonących w Ogrodzie dla Pań. Były głębokie i zmieniały barwę z bladego fioletu na ciemny karmin, tak jakby zęby pani Dogar pozostawiały na skórze kolorowe piętno. Ku zaskoczeniu swego męża, Nancy nalała sobie sama kolejny kieliszek szampana; Patel był już z lekka zaszokowany tym, że zgodziła się wypić pierwszy. Teraz uniosła kieliszek, jakby wznosiła ogólny toast. - Szczęśliwego Nowego Roku — powiedziała, nie adresując życzeń do nikogo konkretnego. Auld Lang Syne m W końcu podano kolację. Nancy dziobała w talerzu bez przekonania, więc ostatecznie jej porcję zjadł Patel. John D. nie mógł jeść

632 ostro przyprawionych potraw ze względu na swą wargę. Nie powiedział im o erekcji, jaką wywołała u niego pani Dogar, ani o tym, że porównała go do słonia. Zdecydował, że powie o tym detektywowi później, kiedy będą sami. Gdy więc policjant, przeprosiwszy towarzystwo, wstał od stolika, John D. poszedł za nim do toalety i tam uzupełnił swoją relację. - Coś mi się w niej nie podobało, kiedy wychodziła - rzekł detektyw i to była cała jego odpowiedź. Kiedy wrócili do stolika, doktor oznajmił im, że ma pewien pomysł na „wprowadzenie" do akcji połówki długopisu. Miał w to być wciągnięty pan Sethna - a cały plan robił wrażenie mocno skomplikowanego. John D. powtórzył, że Rahul prawdopodobnie mu coś narysuje. - l to by wystarczyło, prawda? zapytała Nancy męża. - To by pomogło - odparł podkomisarz. Miał złe przeczucia. Jeszcze raz przeprosił towarzystwo; tym razem poszedł zatelefonować do Wydziału Kryminalnego. Polecił jednemu z policjantów, żeby obserwował dom Dogarów przez całą noc; gdyby pani Dogar wychodziła, należy ją śledzić. Kazał też, by zawiadomiono go o jej wyjściu, bez względu na godzinę. Dhar powiedział mu w toalecie, że nie sądzi, aby Rahul zamierzał odgryźć mu wargę, i że działał chyba pod wpływem impulsu nie zrobił też tego tylko po to, żeby go przestraszyć. Aktor uważał, że pani Dogar nie mogła się po prostu powstrzymać, a potem, kiedy już chwyciła wargę zębami, trudno było jej puścić. - Ona nie chciała mnie ugryźć zapewniał detektywa. - Nie mogła się po prostu oprzeć pokusie. - Rozumiem rzekł policjant. Z trudem powstrzymał się od uwagi, że tylko w filmach wszyscy mordercy mają wyraźne motywy. Teraz, gdy odwiesił słuchawkę, dobiegły jego uszu koszmarne dźwięki: orkiestra grała Auld Lang Syna, a pijani klubowicze pastyvili się bez litości nad słowami piosenki. Patel z trudem przecisnął się przez salę jadalną, bo większość pijanych, rozrzewnionych pod wpływem alkoholu gości wstała od stolików i ze śpiewem na ustach ruszyła na niepewnych nogach do sali balowej. Szedł pośród innych pan Bannerjee, ściśnięty jak śledź między 633 T. - Chyba 7. trudem się powstrzymała - zgodził się podkomisarz i to sprawiło, że uczucie pustki ustąpiło nagłe; mogła się teraz wypłakać na jego ramieniu. Zdawało się, że orkiestra nigdy nie przestanie grać beznadziejnie nudnej starej piosenki. Napijemy się jeszcze z kielicha dobroci... - wył pan Banncrjee. Pan Sethna zauważył, że Julia i doktor Daruwalla są najbardziej stateczną para na parkiecie. Państwo Sorabjee tańczyli jakoś nerwowo, nie spuszczając oczu z córki. Biedna Amy wróciła do domu z Anglii, gdzie nie powiodło się jej za dobrze. Za dużo balowania, jak podejrzewali rodzice - i, co gorsza, skłonność do starszych mężczyzn. Na uniwersytecie unikała zdecydowanie romansów z rówieśnikami, zajęła się natomiast ochoczo jednym z profesorów w dodatku żonatym. Na szczęście jej nie wykorzystał. I teraz państwo Sorabjee przeżywali

istne tortury, patrząc, jak ich córka tańczy z Dharem. Z deszczu pod rynnę! - pomyślał pan Sorabjee. Pani Sorabjee, jako bliskiej znajomej państwa Daruwallów, nie wypadało wyrażać swej opinii o Dharze. Wie pan, że można pana dostać w Anglii - na kasecie? zapytała Amy aktora. - Naprawdę? - Kiedyś urządziliśmy degustację wina i wypożyczyliśmy sobie pana - powiedziała Amy. Ktoś, kto nie jest z Bombaju, w ogóle nie wie, jak pana odbierać. Te filmy wydają się ludziom straszne dziwaczne. No tak rzekł Inspektor Dhar. - Mnie też - dodał. Roześmiała się; wyczuwał, że dziewczyna jest raczej płocha i odrobinę współczuł jej rodzicom. - Ta muzyka i te wszystkie morderstwa... - mówiła Amy Sorabjee. - Nie zapominaj o boskiej interwencji - dorzucił aktor. No właśnie! l jeszcze kobiety zalicza pan masę kobiet zauważyła Amy. No, owszem. Wychylmy kielich /a dawne, stare dzieje - wyli starzy tancerze; przypominało to ryk osłów. -- Najbardziej podobał mi się Inspektor Dhar i morderca d^kwc^yny % klatki jest najbardziej seksowny rzekła mała Amy Sorabjee. 636 - Ja nie mam faworytów - wyznał aktor. Domyślał się, że dziewczyna ma dwadzieścia dwa, trzy lata. Bawiła go nawet, ale jednocześnie irytowało to, że wpatruje się w jego wargę. - Co się stało z pana wargą? zapytała w końcu konspiracyjnym szeptem miała przy tym minę dziewczynki, ale jednocześnie wyczul w jej pytaniu jakąś nutę przebiegłości, jakby chodziło o spisek. •- Wpadłem na ścianę, kiedy zgasło światło wyjaśnił Dhar. - A ja myślę, że zrobiła to panu ta okropna kobieta -- zaryzykowała Amy. - Wygląda na to, że pana ugryzła! John D. tańczył, nie odpowiadając; spuchnięta warga uniemożliwiała przybranie zwykłego ironicznego wyrazu twarzy. - Wszyscy uważają, że ta kobieta jest okropna powiedziała Amy; milczenie Dhara zbiło ją nieco z tropu. - A kim była ta pierwsza, z którą pan tańczył? - zapytała. - Ta, która wyszła? - To striptizerka odparł Inspektor Dhar. No nie, żartuje pan! - zawołała Amy. No tak, wcale nie żartuję - odpowiedział John D. - A kim jest ta pani z jasnymi włosami? - zapytała Amy. - Wydaje mi się, że cały czas chce jej się płakać. - To przyjaciółka z dawnych lat •- rzekł aktor; dziewczyna zaczynała go męczyć. W jej pojęciu intymna zażyłość polegała na uzyskiwaniu wyczerpujących odpowiedzi na wszystkie pytania. John D. był pewien, że Yinod czeka już przed klubem; na pewno zdążył wrócić po odwiezieniu Muriel do kabaretu. Dhar chciał już iść spać, sam. Chciał przyłożyć lód do wargi i przeprosić Farrokha. Uwaga, że przygotowania do uwiedzenia drugiej pani Dogar to nie

cyrk, była zdecydowanie niegrzeczna; John D. wiedział przecież, co oznacza cyrk dla doktora Daruwalli — mógł zatem wyrazić się delikatniej, powiedzieć na przykład, że przygotowania do konfrontacji z Rahulem to nie piknik. A tymczasem ta nienasycona Amy Sorabjee usiłuje wpakować go (i przy okazji siebie) w jakieś niepotrzebne kłopoty. Pora się ulotnić, pomyślał aktor. Amy rzuciła szybkie spojrzenie nad ramieniem Dhara; chciała się upewnić, gdzie w tej chwili są jej rodzice. Jakaś nieporadna trójka tancerzy zasłaniała jej widok - to pan Bannerjce usiłował tańczyć jednocześnie ze swą małżonką i z wdową po panu Lalu. Amy 637 T. wykorzystała ten sprzyjający moment i otarłszy się ustami o policzek Johna D., wyszeptała aktorowi do ucha: Mogłabym pocałować tę wargę, żeby przestało boleć. John D. prowadzi! ją w milczeniu przez parkiet. Jego obojętność peszyła Atny, więc powiedziała znów, tym razem już otwarcie, a w każdym razie bardziej rzeczowo. - Wolę starszych mężczyzn. Doprawdy? - rzekł gwiazdor. - A wiesz, ja chyba też. Ja też! To podziałało wreszcie na głupiutkie dziewczę; działało zresztą zawsze. \\" końcu Inspektor Dhar mógł się ulotnić. 638 25 JUBILEUSZ To nie była małpa Był pierwszy stycznia 1990 roku. Dzień jubileuszu w kolegium Świętego Ignacego w Mazagaonie - początek sto dwudziestego szóstego roku działalności misji. Sympatyków zaproszono na odświętny podwieczorek, który poprzedzała uroczysta popołudniowa msza. Jednocześnie miała to być okazja do oficjalnego powitania Martina Millsa w gronie katolickiej społeczności Bombaju, toteż ksiądz Julian i ksiądz Cecil boleli nad tym, że misjonarz wrócił z wyprawy do cyrku w tak opłakanym stanie. W nocy Martin wystraszył brata Gabriela, który wziął zmaltretowaną postać w zakrwawionych i postrzępionych bandażach za błąkającego się ducha pewnego zamęczonego przed wiekami na śmierć jezuity. Jeszcze wieczorem poprzedniego dnia scholastyk wymógł na księdzu Cecilu, żeby ten go wyspowiadał. Ksiądz był tak zmęczony, że usnął, zanim zdążył udzielić Martinowi rozgrzeszenia. Spowiedź Martina, co było dlań typowe, zdawała się nie mieć końca, a poza tym ksiądz Cecil nie zdołał wyłowić sedna sprawy. Starego kapłana uderzyło to, że właściwie najpoważniejszym grzechem Martina Millsa jest jego nieprzezwyciężona skłonność do uskarżania się na los. Zaczął od wyliczania swych mnogich rozczarowań samym sobą, począwszy od nieudanego nowicjatu w Świętym Alojzym w Mas-sachusetts. Ksiądz Cecil starał się słuchać uważnie, bo w głosie scholastyka dawał się wyczuć ton rozpaczliwy, ale zdolność młode go Martina do wyszukiwania własnych wad była nieograniczona 639 biedny ksiądz wkrótce odniósł wrażenie, że jego udział w spowiedzi jest właściwie zbędny. Martin wyznał między innymi, że jako nowicjusz w Świętym Alojzym zupełnie nie potrafił

się przejąć rozmaitymi doniosłymi wydarzeniami o charakterze religijnym, takimi choćby, jak wystawienie w nowicjacie w Massachusetts na widok publiczny ramienia świętego Franciszka Xaviera (akurat tego ksiądz Cccii me uznał za wielki grzech). Akolita obwożącym oderwane ramię świętego był sławetny ksiądz Terry Finney z Towarzystwa Jezusowego; kapłan ów podjął bezinteresownie trud obwiezienia złotego relikwiarza po całym świecie. Martin wyznał, że dla niego święte ramię nie było niczym innym, jak trzymanym pod szkłem zasuszonym członkiem, który wyglądał na połeć nie dojedzonego mięsa jakąś resztkę z biesiady. Dopiero teraz miał scholastyk odwagę wyspowiadać się z tak bluźnierczych myśli (gdy tymczasem ksiądz Cccii spał jak suseł). Było takich spraw więcej: Martina gnębiło to, że właściwe zrozumienie pojęcia Łaski Bożej zajęło mu całe lata. Czasami miał wrażenie, że celowo stara się o tym nie myśleć. Stary ksiądz powinien był tego wysłuchać, bo w rzeczy samej Martin Mills był przykładem niebezpiecznego zwątpienia. Lista grzechów młodego Martina kończyła się wyznaniem o rozczarowaniu samym sobą, związanym z zachowaniem w drodze do cyrku i z cyrku do Bombaju. Scholastyk stwierdził, iż czuje się winny, bo bardziej kocha kalekiego chłopca niż małą prostytutkę; odraza, jaką żywił dla prostytucji w ogóle, sprawiła że los dziewczynki był mu niemal całkiem obojętny. A jeszcze w dodatku doktorowi Daruwalli udało się sprowokować jezuitę do rozmowy na delikatny temat homosek-sualizmu. Martin żałował teraz, że dyskutował z doktorem o tych sprawach tonem intelektualnej wyższości. W tym momencie biedny ksiądz Ceci! spał już tak mocno, że nie obudził się nawet wtedy, gdy runął bezwładnie do przodu, tak że nos wylazł mu przez kratkę konfesjonału. Kiedy Martin zobaczył sterczący nos staruszka, zorientował się wreszcie, że ksiądz Cccii stracił kontakt ze światem zewnętrznym. Nie chciał wprawiać biedaka w zakłopotanie, ale nie mógł przecież zostawić śpiącego w tak niewygodnej pozycji. \\ yśliznąl się więc po 640 cichutku na korytarz i zaczął szukać brata Gabriela; wtedy to właśnie tamten wziął obandażowanego misjonarza za chrześcijańskiego męczennika z zamierzchłych czasów. Kiedy już przyszedł do siebie po doznanym szoku, pospieszył obudzić księdza Cecila, który teraz z kolei nie zmrużył oka do rana, bo nie mógł sobie przypomnieć ani treści wy/nań Martina Millsa, ani tego, czy udzielił scholastykowi rozgrzeszenia. Tymczasem Marun spal snem sprawiedliwego. Nawet jeśli nie dostał rozgrzeszenia, to i tak było dlań wielką ulgą wyrzucić z siebie te wszystkie samooskarżenia; zresztą już jutro ktoś inny miał wysłuchać spowiedzi w całości - może tym razem poprosi o to księdza Juliana. Ksiądz Julian bardziej go wprawdzie onieśmielał, ale też był trochę młodszy od księdza Cecila. I tak, z czystym sumieniem i bez pluskiew w łóżku, Martin przespał spokojnie całą noc. W jednej chwili pełen zwątpienia, już w następnej aż kipiący wiarą, był misjonarz chodzącym przykładem sprzeczności - człowiekiem godnym zaufania, na którym nie można było polegać. Także Nancy przespała spokojnie całą noc; trudno powiedzieć, że „snem sprawiedliwego", ale zawsze. Z pewnością pomógł tu szampan. Nie usłyszała nawet, kiedy w kuchni zadzwonił

telefon. Odebrał go Patel. Była czwarta nad ranem, Nowy Rok, i w pierwszej chwili podkomisarz odczuł ulgę, że nie dzwoni policjant, którego wyznaczył do obserwowania domu Dogarów przy starej Ridge Road na Malabar Hill. Meldunek dotyczył zabójstwa w dzielnicy czerwonych latarń, Kamathipurze - zamordowano prostytutkę w jednym z nieco lepszych burdeli. Normalnie nikt nie budziłby podkomisarza, żeby przekazać mu taką wiadomość, ale zarówno śledczy, jak lekarz sądowy byli pewni, że zbrodnia ma jakiś związek z osobą Dhara. Morderca znowu pozostawił wizerunek słonia na brzuchu zamordowanej kurwy, ale, jak stwierdził policjant, jest też w zabójstwie pewien nowy, przerażający element, z którym detektyw Patel zechce się zapewne zapoznać na miejscu. Natomiast podinspektor, który obserwował dom Dogarów, mógł spokojnie iść tej nocy spać. Zaklinał się, że pani Dogar nie wychodziła z domu, wychodził tylko pan Dogar. Policjant ów, którego Patel przesunął później do mniej odpowiedzialnych zadań, jak na przykład odpowiadanie na pisemne skargi i zażalenia, 641 T oświadczył, że rozpoznał pana Dogara po charakterystycznym powłóczeniu nogami i przygarbionej sylwetce. Ubrany był w workowate, szare ubranie, bardzo obszerny garnitur -nie ten, który miał na sobie podczas balu w klubie - i białą, rozpiętą pod szyją koszulę. Pan Dogar wsiadł do taksówki około drugiej w nocy i wrócił do domu inną taksówką za kwadrans czwarta. Podinspektor (którego podkomisarz też później zdegradował do stopnia posterunkowego) uznał, bardzo zadowolony ze swej przenikliwości, że pan Dogar był u kochanki albo u prostytutki. Zdecydowanie u prostytutki, pomyślał detektyw Patel. Tylko niestety nie był to pan Dogar. Madame z tego nieco lepszego burdelu Kamathipury zeznała, że w jej przybytku gasi się światło o pierwszej albo drugiej w nocy, zależnie od liczby klientów. Po zgaszeniu świateł wpuszczano tylko gości pozostających na całą noc, za co madame pobierała opłatę od stu rupii w górę. „Starszy pan", który przyjechał po drugiej, kiedy w burdelu było już ciemno, zaoferował trzysta rupii za noc z najmniejszą dziewczyną. Detektyw Patel myślał w pierwszej chwili, że madame ma na myśli najmłodszą dziewczynę, ale kobieta stwierdziła, że dżentelmen z całą pewnością zażądał „najmniejszej"; tak czy inaczej, dostał to, o co mu chodziło. Asha była bardzo drobną, delikatną dziewczynką - mniej więcej piętnastoletnią. Mniej więcej trzynastoletnią, domyślał się podkomisarz. Panował mrok i w hallu nie było innych dziewczvn, więc nikt oprócz madame i Ashy nie widział rzekomego starszego pana - który nie był zresztą jej zdaniem taki stary. Nie był też zgarbiony, ale zauważyła (podobnie jak podinspektor, który został wkrótce zdegradowany), że miał na sobie bardzo luźny szary garnitur. Był też bardzo gładko ogolony; miał tylko wąsik - przyklejony, jak domyślał się detektyw Patel - oraz dość niezwykłą fryzurę... tu madame uniosła ręce nad głową i powiedziała: Ale na karku i nad uszami włosy miał krótko przystrzyżone. - Wiem, fryzura a la Pompadour rzekł Patel. Wiedział, że włosy na pewno nie były szpakowate z białymi pasemkami, ale zapytał, czy taki miały kolor.

Nie, były czarne, z siwymi pasemkami - odparła madami:. 642 Nikt też nie widział wyjścia „starszego pana". Po pewnym czasie madame została obudzona przez zakonnicę. Usłyszała jakieś chroboty przy drzwiach, jakby ktoś próbował wejść od ulicy; kiedy poszła zobaczyć, co się dzieje, zobaczyła w progu zakonnicę - musiała wtedy być trzecia nad ranem. -- Czy często widuje pani zakonnice w tej dzielnicy? - zapytał podkomisarz. - Oczywiście, że me! - - zawołała madame. Zapytała zakonnicę, czego chce, a ta odpowiedziała, że szuka pewnej dziewczyny ze stanu lverala, chrześcijanki. Madame poinformowała ją, że w jej domu nie ma żadnych chrześcijanek z Kerala. - A jakiego koloru habit miała zakonnica? - zapytał Patel, choć wiedział, że padnie odpowiedź: „szary" i istotnie padła. Był to kolor dość niezwykły jak na habit, ale jednocześnie strój taki można było sporządzić z tego samego szarego garnituru, wr którym pani Dogar przyszła do burdelu. Obszerny garnitur mógł też kryć habit, a potem z kolei habit krył garnitur, bądź części habitu i garnituru były tym samym - w każdym razie jeśli chodzi o materiał. Biała koszula mogła mieć wielorakie zastosowanie: albo, zrolowana, imitowała wysoki kołnierz, albo przykrywała głowę, jako zaimprowizowany kornet. Detektyw zakładał, iż rzekoma zakonnica nie miała wąsika (- Oczywiście że nie! - oświadczyła madame). A ponieważ głowa mniszki była okryta, madame nie zauważyła, jaką ta miała fryzurę. Madame odkryła zwłoki tak wcześnie tylko dlatego, że nie mogła zasnąć; po pierwsze, całonocni klienci strasznie hałasowali, a potem, kiedy się wreszcie uspokoili, usłyszała nagle bulgotanie gotującej się wody, choć na picie porannej herbaty było jeszcze za wcześnie. Okazało się, że w pokoiku zamordowanej dziewczyny włączona jest grzałka elektryczna w ten sposób madame odkryła ciało. Gdyby nie to, prostytutki zauważyłyby nieobecność Ashy dopiero o ósmej lub o dziewiątej. Podkomisarz zapytał jeszcze madame o odgłosy towarzyszące próbom wejścia zakonnicy do środka. Czy nie byłyby one identyczne, gdyby ktoś otworzył drzwi od wewnątrz, a potem zamknął za sobą? Madame przyznała, że owszem, mogłoby tak być, krótko zaś mówiąc, gdyby nie usłyszała tych odgłosów, w ogóle nie 643 T. zobaczyłaby zakonnicy. A kiedy pani Dogar wsiadła do taksówki, która miała zawieźć ją do domu, nie była już zakonnicą. Detektyw Patel z największą uprzejmością zadał madame pytanie oczywiste: czy nie zechciałaby łaskawie rozważyć ewentualności, że ów nie tak bardzo stary mężczyzna i zakonnica to ta sama osoba? Madame wzruszyła ramionami; bardzo wątpiła, czy potrafiłaby zidentyfikować którekolwiek z nich. Kiedy podkomisarz nalegał, żeby się jednak zastanowiła, dodała tylko, że była zaspana, bo zarówno mężczyzna, jak zakonnica wyrwali ją ze snu. Nancy jeszcze spała, gdy detektyw Patel wrócił do domu, sporządziwszy wcześniej raport pełen zjadliwych uwag pod adresem podinspektora. Zdążył też zdegradować nieudolnego

policjanta i wydać polecenie przeniesienia go do działu korespondencji. Chciał wrócić do domu, kiedy Nancy będzie już na nogach, wolał też nie dzwonić do Inspektora Dhara i doktora Daruwalli z pracy. Pomyślał sobie, że pozwoli im jeszcze pospać. Podkomisarz uznał, że zabójcy udało się złamać kark Ashy tak zgrabnie z dwóch powodów: po pierwsze, dziewczynka była bardzo drobna, po drugie - całkowicie rozluźniona. Rahul kazał jej się pewnie przewrócić na brzuch, jakby zamierzał odbyć z nią stosunek w tej pozycji. Ale oczywiście do stosunku nie doszło. Siady w okolicach oczodołów i na szyi, tuż pod podbródkiem, wskazywały na to, że pani Dogar schwyciła Ashę od tyłu, po czym szarpnęła głowę dziewczynki do tyłu, skręcając ją jednocześnie w bok, tak że złamała ofierze kręgi szyjne. Potem Rahul przewrócił Ashę na plecy, żeby wykonać rysunek na jej brzuchu. Choć przedstawiał to samo co zwykle, ustępował poprzednim pod względem jakości; wyglądało na to, że robiony był w pośpiechu co wydawało się dziwne, bo pozornie nic nie przynaglało pani Dogar do wyjścia z burdelu. A jednak musiało być coś, co skłoniło Rahula do pośpiechu. „Nowy, przerażający element", towarzyszący zabójstwu, przyprawił detektywa Patela o mdłości. Dolna warga zamordowanej była odgryziona. Morderczyni nie mogła tego zrobić żywej dziewczynie; krzyki Ashy postawiłyby na nogi cały burdel. Nie, warga została odgryziona po zabiciu dziewczyny i wykonaniu rysunku. Skąpe krwawienie wskazywało na to, że nastąpiło to dopiero po ustaniu akcji serca. To 644 właśnie pomysł odgryzienia wargi skłaniał panią Dogar do pośpiechu, domyślił się policjant. Nie mogła dokończyć rysunku, bo dolna warga Ashy była dla niej zbyt silną pokusą. Mimo tak nieznacznego krwawienia ofiary, w pokoiku panował bałagan nie spotykany w miejscach wcześniejszych zbrodni Rahula. To pani Dogar musiała nastawić wodę; jej twarz, a przynajmniej usta były zakrwawione. Kiedy woda się zagrzała, Rahul zamoczył w niej jakąś szmatkę i starł nią krew z twarzy. Potem wyszedł już jako zakonnica - zapominając o włączonej grzałce. Odgłos gotującej się wody obudził madame. Chociaż pomysł z zakonnicą był chytry, wykonanie nosiło wszelkie cechy partactwa. Nancy obudziła się około ósmej; męczył ją kac, ale mimo to detektyw natychmiast opowiedział jej, co się zdarzyło. Słyszał, jak wymiotuje w łazience; potem zadzwonił do aktora i do scenarzysty. Powiedział Dharowi o wardze, ale zataił ten szczegół przed doktorem. Chciał, żeby Farrokh skupił się na opracowaniu dobrego scenariusza lunchu Dhara z panią Dogar. Poinformował też obu rozmówców, że zamierza aresztować Rahula dzisiaj; uznał, że zgromadził wystarczająco dużo poszlak, żeby to zrobić. Czy miał dostatecznie dużo dowodów, żeby ją w areszcie zatrzymać, było inną sprawą. Tu właśnie liczył na aktora i scenarzystę: musieli sprowokować podczas lunchu incydent, który takich dowodów dostarczy. Patela natchnął nadzieją jeden szczegół przekazany przez naiwnego podinspektora. Kiedy przebrana pani Dogar wysiadła z taksówki i powłócząc nogami, weszła do domu, w jednym z pokoi na parterze - nie w sypialni - zapaliło się światło i nie zgasło aż do czasu, gdy zrobiło się całkiem widno. Podkomisarz miał nadzieję, że Rahul rysował.

Jeśli chodzi o doktora Daruwallę, jego pierwsza od prawie tygodnia noc spokojnego snu skończyła się dość wcześnie. Na Nowy Rok nie zaplanował żadnych operacji ani wizyt; zamierzał się porządnie wyspać. Ale po telefonie od Patela natychmiast skontaktował się z Johnem D. Była masa rzeczy do zrobienia przed lunchem w klubie Duckworth, mnóstwo prób, a wszystko mogło się okazać kłopotliwe, jako że trzeba było wciągnąć do akcji pana Sethnę. Podkomisarz już uprzedził o tym starego stewarda. 645 Od Johna D. dowiedział się Farrokh o wardze Ashy. Rahul musiał w tym momencie myśleć o tobie! zawołał. Cóż, obaj wiemy, że ma obsesję na tym punkcie rzekł Dhar. - A zaczęło się prawdopodobnie od ciebie. - O czym ty mówisz? - zapytał doktor, bo John D. nic zdradził mu jeszcze, że pani Dogar opowiedziała mu, jak to ugryzła doktora w paluch. Wszystko zaczęło się w Goa, od palca twojej prawej stopy zaczął John D. To właśnie Rahul cię ugryzł. Miałeś absolutną rację - to me była małpa. Nie ta Madhu Tego poniedziałku, na długo przed porą karmienia zwierząt w Wielkim Błękitnym Nilu, małego kalekę obudziło ciężkie sapanie lwów; ich niskie pochrapywania były miarowe niczym oddech śpiącego. W tej części Gudźaratu poranki bywały zimne. Po raz pierwszy w życiu Ganesh zobaczył własny oddech; także z klatek wydobywały się wydmuchiwane gwałtownie obłoki pary. Muzułmanie przywozili mięso w drewnianej przyczepie, oblepionej gęsto muchami. Wysuwali z przyczepy całą podłogę i kładli ją pomiędzy namiotem kucharza a klatkami drapieżników - sterty surowej wołowiny piętrzyły się na tej płycie z nie heblowanych desek, rozmiarów dużych dwuskrzydłowych drzwi. Nawet w chłodnym powietrzu poranka roje much uwijały się nad mięsem sortowanym przez Chandrę. Czasami wśród wołowiny trafiał się połeć mięsa baraniego, które kucharz starał się wypatrzyć, by odłożyć je na bok; baranina była za droga, żeby karmić nią lwy i tygrysy. Wielkie koty zaczęły teraz ryczeć na całego. Poczuły mięso, a niektóre z nich widziały, jak kucharz wybiera co lepsze kawałki baraniny. Doktor Daruwalla nigdy nie miał się dowiedzieć, jak bardzo przeraził i zaszokował chłopca widok lwów i tygrysów pożerających zachłannie surowe mięso i ślizgających się w krwisto--tłustcj mazi. Była to jedna z nielicznych rzeczy w cyrku, które budziły odrazę także w Farrokhu. 646 Tego samego poniedziałku pewien jegomość zaproponował Madhu małżeństwo. Omówił to najpierw, jak przystało, z państwem Dąsami, zresztą ku ich wielkiemu zaskoczeniu. Nie zdążyli jeszcze zacząć ćwiczeń z dziewczynką i nie włączyli jej - jako zupełnie zielonej - do grona występujących, tymczasem dżentelmen, który starał się o jej rękę, utrzymywał, że był na niedzielnym przedstawieniu, l oto rano pojawia się, wyznając miłość od pierwszego wejrzenia! Państwo Dasowic mieli własne dzieci, które zrezygnowały z cyrkowej kariery. Ale wyszkolili wielu innych małych akrobatów, traktowali te adoptowane dzieci dobrze, a już szczególną

troską otaczali dziewczynki. Ostatecznie dobrze wyszkolone akrobatki przedstawiały pewną wartość - nie tylko dla cyrku. Nabywały trochę poloru, zarabiały pieniądze, których nie miały okazji wydawać - a więc państwo Dasowie przechowywali ich posagi. Doradzali też dziewczętom, czy konkretne oświadczyny warte są przyjęcia lub negocjacji, i rutynowo wydawali te swoje przybrane córki za mąż zwykle za jakiegoś przyzwoitego człowieka i często dokładając do posagu. W wielu przypadkach państwo Dasowie tak przywiązywali się do tych dziewcząt, że pękało im serce, kiedy odchodziły. Prędzej czy później opuszczały cyrk prawie wszystkie; te, które zostawały, pełniły funkcję trenerek. Madhu była bardzo młoda, nie wypróbowana jako potencjalna artystka, i nie miała posagu. Ale oto zjawia się zamożny, dobrze ubrany dżentelmen, najwyraźniej człowiek bywały właściciel i szef przedsiębiorstwa rozrywkowego w Bombaju - i składa Madhu propozycję, którą państwo Dasowie uznali za nadzwyczaj wspaniałomyślną że weźmie ją b e z posagu. Oczywiście poprzedzające zawarcie małżeństwa negocjacje wymagały rzeczowego rozpatrzenia kwestii ewentualnej zapłaty, która należała się państwu Dąsom, bo (kto wic?) Madhu mogła przecież zostać w przyszłości gwiazdą Wielkiego Błękitnego Nilu. Kwota, jaką zaoferował dżentelmen, była z punktu widzenia państwa Dąsów całkiem pokaźna, zwłaszcza gdy pomyśleli, że jest to odstępne za naburmuszone dziewuszysko, które mogło nie nadawać się zupełnie na akrobatkę. Poza tym nie było to rozstanie z kimś, do kogo zdążyliby się przywiązać; w rzeczywistości ledwie mieli okazję zamienić z Madhu parę słów. 647 Państwu Dąsom przemknęło nawet przez głowę, żeby skonsultować się w tej sprawie z doktorem lub misjonarzem albo przynajmniej przedyskutować wszystko z Deepą, ale żona karła wciąż była chora. Zresztą co z tego, że to ona wypatrzyła Madhu jako przyszłą kobietę bez kości? Na razie nie ruszała się ze swego namiotu. Poza tym pan Das żywił urazę do Yinoda. Zazdrościł mu jego taksów-kowego interesu; Od czasu, gdy odszedł z Wielkiego Błękitnego Nilu, Ymod pysznił się swymi sukcesami, mocno przy tym kolory-zując. Pani Das natomiast odczuwała nieskończoną wyższość nad żoną karla; konsultowanie sprawy z Deepą - nawet gdyby ta akurat nie chorowała - byłoby poniżej jej godności. Poza tym pani Das szybko przekonała męża, że wydanie Madhu za mąż to dobry interes (dla nich był to interes na pewno dobry). Jeśli sama Madhu nie byłaby zainteresowana, zatrzymaliby głupią dziewuchę w cyrku, ale gdyby to bezwartościowe stworzenie wykazało dość rozsądku, żeby docenić szczęście, jakie ją spotyka, pan Das i jego małżonka pozwoliliby jej odejść, z błogosławieństwem na drogę. O kalekim bracie dziewczynki dżentelmen z Bombaju zdawał się nic nie wiedzieć. Państwo Dasowie mieli pewne skrupuły w związku z tym, że chłopiec pozostanie sam; po namyśle uznali, że najroztropnicj będzie obiecać doktorowi Daruwalli i Martinowi Millsowi, że stworzą Ganeshowi wszelkie szansę na życiowy sukces. Nie widzieli natomiast powodu, żeby rozmawiać o Ganeshu z Deepą; chłopiec nie był jej odkryciem, ona znalazła tylko kandydatkę na przyszłą kobietę bez kości. A zresztą choroba żony karla mogła być zaraźliwa. Telefon do doktora lub do misjonarza byłby tylko kurtuazyjną formą zawiadomienia ich o tym, co zaszło i niczym ponadto. Ale w cyrku nic było telefonu; trzeba by wybrać się na

pocztę, Madhu zaś zaskoczyła państwa Dąsów swoją natychmiastową gotowością do przyjęcia matrymonialnej propozycji. Nie uważała wcale, żeby dżentelmen z Bombaju był dla niej za stary, czego obawiał się pan Das, nie odstręczała jej też powierzchowność fatyganta, która to z kolei ewentualność niepokoiła panią Das. Żonę konferansjera napawała odrazą zniekształcająca twarz mężczyzny blizna - prawdopodobnie po oparzeniu ale Madhu nawet o niej nie napomknęła, tak jakby to ohydne zeszpecenie zupełnie jej nie przeszkadzało. 648 Przeczuwając negatywną reakcję doktora Daruwalli, pan Das wysłał przezornie telegram do Martina Millsa; misjonarz zrobił na Dąsach wrażenie człowieka bardziej zrelaksowanego, co w ich pojęciu oznaczało - tolerancyjnego, jezuita wyglądał zresztą na mniej zainteresowanego przyszłością Madhu - albo też zaangażowanie doktora było bardziej widoczne. W Świętym Ignacym celebrowano jubileusz i kancelaria szkolna była zamknięta, telegram miał więc dotrzeć do Martina nie wcześniej niż we wtorek. \X tym czasie pan Garg zdążył już wrócić ze swą młodą żoną do kabaretu „Na mokro". Naturalnie w interesie obojga bengalczyków leżało, żeby telegram brzmiał optymistycznie. TA MAI.A MADHU / JEJ SZCZĘŚLIWY DZIEŃ / BARDZO KORZYSTNA PROPOZYCJA MATRYMONIALNA OD BIZNKSMKNA W ŚREDNIM WIEKU ALE DOBRZE SYTUOWANEGO / CHĘTNA CHOĆ WŁAŚCIWIE GO NIE KOCHA l POMIMO JEGO BLIZNY / CHŁOPIEC MA TU HUK ROBOTY / WIKT I OP1ERUNEK / DAS Kiedy już wieści dotarły do doktora, ten nie mógł sobie wybaczyć swej głupoty; powinien był wszystko przewidzieć - bo po cóż Garg prosiłby Ranjita o adres Wielkiego Błękitnego Nilu? Garg, podobnie jak doktor, wiedział z pewnością, że Madhu nie umie czytać. Pan Kwas nie zamierzał wysyłać żadnego listu do dziewczynki. A wierny sekretarz Ranjit, przekazując Farrokhowi wiadomość, że Garg dopytywał się o adres cyrku, zapomniał dodać, że Kwas pytał też, kiedy doktor wraca z Dżunagadu. Jeszcze w niedzielę, gdy doktor wyjechał z cyrku, pan Garg się w nim pojawił. Farrokha nie przekonywała teoria Yinoda - że Garg jest zbyt zadurzony w Madhu, żeby pozwolił jej odejść. Może nie przewidział, że będzie aż tak za nią tęsknił, domyślał się karzeł. Deepą podkreślała znaczenie faktu, że Pan Kwas ożenił się z Madhu, a zatem na pewno nie zamierza wysłać dziewczynki z powrotem do burdelu - jest przecież teraz jej mężem. Dodała, że być może istotnie był to dla Madhu „szczęśliwy dzień". Ale te wszystkie wiadomości nie dotarły do doktora Daruwalli w dniu jubileuszu. Musiały jeszcze poczekać. A czekały ich też 649 nowiny jeszcze gorsze. Najpierw usłyszał je Ranjit i zdecydował, że na razie oszczędzi doktorowi tak ponurych wieści; pierwszy dzień Nowego Roku nie był ku temu porą odpowiednią. Ale gabinet Taty Drugiego działał w ten świąteczny poniedziałek pełną parą dla Taty Drugiego nie istniały święta. I to właśnie jego sędziwy sekretarz poinformował Ranjita o problemie. Dwaj starzy sekretarze zachowywali się wobec siebie jak złe, lecz bezzębne psy. Mam informację wyłącznie dla doktora zaczął pan Subhash, nie zadając sobie trudu, żeby się

przedstawić. - A więc musi pan z tym poczekać do jutra poinformował Ranjit starego durnia. - Mówi pan Subhash, sekretarz doktora Taty powiedział z wielką godnością Subhash. Ale i tak musi pan poczekać do jutra odparł Ranjit. - Doktora Daruwalli nie ma. - To bardzo ważna wiadomość - doktor na pewno chciałby, żeby przekazać mu ją jak najszybciej -- rzekł pan Subhash. Proszę wobec tego przekazać ją mnie odparł Ranjit. - No więc... Ona to ma obwieścił dramatycznym tonem pan Subhash. Czy mógłby pan wyrażać się trochę jaśniej? zapytał Ranjit. Ta dziewczynka, Madhu, jest seropozytywna rzekł pan Subhash. Ranjit wiedział, że wiadomość ta sprzeczna jest z zapisem w papierach Madhu; Tata Drugi powiedział już doktorowi Daruwalli, że wynik testu jest negatywny. Gdyby dziewczynka była zarażona, doktor Daruwalla nie wysłałby jej do cyrku. RLISA jest pozytywna i potwierdza to Western Błot mówił tymczasem pan Subhash. Ale przecież sam doktor Tata powiedział doktorowi Daruwalli, że wynik testu Madhu jest negatywny rzekł Ranjit. -- To musiała być nie ta Madhu - powiedział stary pan Subhash tonem nie znoszącym sprzeciwu. - W a s z a Madhu jest seropozytywna. To poważna pomyłka - zauważył Ranjit. Żadna pomyłka stwierdził pan Subhash wyniośle. Rzecz po prostu w tym, że są dwie Madhu. Ale w tej kwestii nic nie mogło być „po prostu". 650 Ranjit ujął rozmowę z panem Subhashem w formę starannie wypisanego na maszynie raportu, który położył na biurku doktora Daruwalli; z istniejących już dokumentów sekretarz wywnioskował, że Madhu i pan Garg cierpieli na coś trochę poważniejszego niż chlamydioza. Nie mógł jednak wiedzieć, że pan Garg wybrał się do Dźunagadu i odebrał Madhu z cyrku. Prawdopodobnie wpadł na pomysł ściągnięcia jej do Bombaju dopiero wtedy, kiedy dowiedział się, że Madhu nie jest zarażona wirusem HIV - ale nie było to pewne. W świecie erotycznych kabaretów i burdeli Kamathipury pewna doza fatalizmu była normą. Wiadomość o Madhu musiała również poczekać. Po cóż poganiać takie złe wieści." Ranjit był zresztą przekonany, że Madhu pozostaje wciąż w cyrku w Dźunagadu. Co zaś do pana Garga, sekretarz rozumował błędnie, że ten nie opuszczał Bombaju. A kiedy zadzwonił Martin Mills, Ranjit nie widział powodu, dla którego miałby informować misjonarza, że Madhu jest nosicielką wirusa. Jezuita chciał się umówić w sprawie zmiany opatrunków; ksiądz rektor zasugerował, że w tak uroczystym dniu wypadałoby mieć czyste bandaże. Ranjit poradził Martinowi, żeby zatelefonował do doktora do domu. Ponieważ zaś Farrokh był zajęty próbami z Johncm D. i panem Sethną przed lunchem z Rahulem, telefon odebrała Julia. Wiadomość, że brat Dhara został pogryziony przez prawdopodobnie wściekłą małpę, bardzo ją zaskoczyła. Również Martin był zaskoczony i urażony tym, że doktor nie poinformował żony o tym bolesnym epizodzie.

Julia przyjęła z wdzięcznością zaproszenie do misji na oficjalny podwieczorek z okazji jubileuszu; obiecała, że przyjadą do Świętego Ignacego przed rozpoczęciem uroczystości, tak żeby Farrokh zdążył zmienić Martinowi bandaże. Scholastyk podziękował |ulii, ale kiedy odłożył słuchawkę, ogarnęło go przemożne uczucie obcości. Był w Indiach niespełna tydzień i już zaczynał płacić koszty swej ignorancji. Przede wszystkim zaskoczyła go reakcja księdza Juliana na jego spowiedź. Ksiądz rektor był zniecierpliwiony i rozdrażniony, rozgrzeszenia udzielił jakby ze złością i pospiesznie, a natychmiast po zakończeniu spowiedzi zaczął się domagać, żeby Martin zmienił brudne i zakrwawione bandaże. Wcześniej poróżnili się w pewnej 651 zasadniczej kwestii: kiedy Martin Mills wyznał, że kocha bardziej kalekiego chłopca niż małą prostytutkę, ksiądz Julian przerwał mu i powiedział, że nie powinien się tak przejmować własną zdolnością do miłości, przez co ksiądz rektor chciał zasugerować, że ważniejsza powinna być dla Martina miłość Boga i Jego wola - przypisaną mu zaś skromną, ludzką rolę musi traktować z większą pokorą. Przynależy do Towarzystwa Jezusowego i powinien się stosownie zachowywać; nic jest przecież jeszcze jednym egocentrycznym typem z opieki społecznej, który nieustannie poddaje krytycznej ocenie swoje dobre uczynki i gratuluje sobie udanych akcji. - Los tych dzieci nie spoczywa w twoich rękach - powiedział ksiądz Julian scholastykowi • ani też twoja miłość do nich, czy jej brak, nie wpłynie na rozmiary ich cierpienia. Postaraj się nie myśleć tyle o sobie. Jesteś tylko narzędziem w rękach Boga - nie swoją własną kreacją. Słowa te nie tylko uderzyły Martina swą obcesowością, ale także spowodowały zamęt w jego głowie. To, że ksiądz rektor postrzegał dzieci jako z góry skazane na swój los, wydawało się postawą jak na jezuitę mocno kalwińską; Martin obawiał się, że ksiądz Julian mógł też ulec wpływom hinduizmu, bo mówił o losie tak, jakby chodziło 0 karmę. A poza tym cóż jest złego w opiece społecznej? Czyż sam Ignacy Loyola nie był niezwykle żarliwym działaczem społecznym? A może ksiądz rektor chciał tylko powiedzieć, że Martin nie powinien traktować sprawy dzieci w sposób tak osobisty? \ V końcu to, że scholastyk podjął działania na ich rzecz, nie oznaczało, że jest odpowiedzialny za wszystko, co może im się w życiu przydarzyć. Popadł w stan takiej duchowej rozterki, że musiał się przejść po Mazagaonie. Nie uszedł daleko od misji, gdy nagle znalazł się w slumsach, które niedawno pokazywał mu doktor Daruwalla 1 które były kiedyś planem filmowym. To właśnie tu jego podła matka zemdlała, kiedy polizała ją krowa. Martin przypomniał sobie, jak wymiotował z jadącego samochodu. W późnych godzinach porannych tego bogatego w wydarzenia poniedziałku slumsy dosłownie kipiały, ale misjonarz uznał, że lepiej będzie przyjrzeć się tej mizerii w skali mikrokosmosu; zamiast patrzeć na całą Sophia Zuber, jak daleko sięgał wzrok, Martin szedł wolno, 652 powłócząc nogami, i patrzył pod stopy. Nie podnosił wzroku i nie rozglądał się dokoła. W ten

sposób widział mieszkańców slumsów do wysokości kostek i tylko od czasu do czasu migała mu twarz dziecka - dzieci naturalnie żebrały. Widział też łapy i węszące nosy pożerających wszystko psów. Zobaczył rozbity motorower w rynsztoku; kierownicę zdobiła girlanda z nagietków, jakby ktoś przygotował pojazd do kremacji. W pewnej chwili natknął się na krowę - zobaczył ją całą, nie tylko racice, bo krowa leżała. Jej ominięcie bez podnoszenia wzroku nastręczyło mu spore trudności. Ale kiedy przystanął, stwierdził nagle, że otacza go mały tłum. W każdym turystycznym przewodniku powinno być jasno powiedziane: Nie %atr %ymuj się u> slumsach. Krowa patrzyła nań z dołu smutnym i pełnym godności wzrokiem; jej oczy obsiadły wianuszkiem muchy. Na płowym boku bydlęcia widniała rana spłachetek odsłoniętego surowego mięsa, nie większy niż dłoń, ale gęsto oblepiony muchami. Aureola odartej skóry okalała ranę właściwą, głęboki otwór, skutek zderzenia krowy z samochodem wiozącym jakiś maszt. Martin nie widział wypadku, a teraz przewalający się tłum udaremniał dokładne przyjrzenie się śmiertelnej ranie zwierzęcia. Nagle tłum się rozstąpił. Ulicą przechodziła procesja - Martin widział tylko ogarniętą euforią ciżbę sypiących kwiaty. Kiedy wierni przeszli, krowę pokrywały płatki róż; niektóre przywarły do rany wraz z muchami. Jedna z racic leżącego na boku bydlęcia sięgała niemal krawężnika. Tam, w rynsztoku, o parę cali dalej, leżało nietknięte (i rozpoznawalne na pierwszy rzut oka) ludzkie gówno. Nad tą spoczywającą w błogim spokoju kupką odchodów wznosił się uliczny kram. Sprzedawano na nim coś, co wyglądało Martinowi Millsowi na rzecz zupełnie nieprzydatną - jakiś szkarłatnoczerwony proszek. Misjonarz wątpił, czy jest to przyprawa lub w ogóle coś jadalnego. Trochę proszku wysypało się do rynsztoka; jaskrawocze-rwony pył pokrywał teraz i racice krowy, i ludzkie ekskrementy. Taki był mikrokosmos Indii oglądany oczami Martina; śmiertelnie ranne zwierzę, religijny rytuał, natrętne muchy, niewiarygodnie jaskrawe kolory, przypadkowe ludzkie gówno i oczywiście mieszanina zapachów. Misjonarz otrzymał ostrzeżenie: jeśli nie potrafi wznieść wzroku ponad tę nędzę, nie będzie z niego pożytku 653 w Świętym Ignacym ani w żadnej innej misji tego świata. Wstrząśnięty, scholastyk zaczął się zastanawiać, czy aby na pewno chce zostać księdzem. Był w okropnym stanie ducha; na szczęście wiadomości o Madhu miały doń dotrzeć dopiero nazajutrz. Zabierz mnie do domu Altana w Ogrodzie dla Pań pławiła się w oślepiającym blasku południowego słońca. Pnącza bugenwilli były tak zbite, że tylko pojedyncze promyki przenikały przez kwietną gęstwę; paciorki jaskrawego światła migotały na obrusie jak rozsypane brylanciki. Nancy podstawiała dłonie pod cieniutkie, jasne smużki. Bawiła się światłem, próbując puścić zajączka swoim pierścionkiem. - Nie musisz tu siedzieć, skarbie - rzeki do niej mąż. - Wiesz, że możesz jechać do domu. Ja chcę tu być - odparła Nancy. A ja chciałbym cię tylko ostrzec - nie spodziewaj się zbyt wiele - rzekł podkomisarz. — Nie wiem czemu, ale nawet kiedy się ich dopadnie, nie ma się nigdy pełnej satysfakcji. Doktor

Daruwalla, spojrzał na zegarek. - Spóźnia się zauważył. Oboje się spóźniają rzekła Nancy. Dhar miał się spóźnić - przypomniał jej policjant. |ohn D. czekał w kuchni. Zadaniem pana Sethny było obserwowanie rosnącej irytacji drugiej pani Dogar, kiedy ta się pojawi; dopiero widząc wyraźne oznaki wzburzenia, stary steward miał posłać Dhara do stolika. Doktor zakładał, że zdenerwowanie sprowokuje Rahula do działań nierozważnych. Ale kiedy pani Dogar przyszła, ledwie ją rozpoznali. Miała na sobie coś, co na Zachodzie określa się potocznie jako skromną sukieneczkę. Sukienka była czarna, krótka, lekko rozkloszowana, dopasowana w talii. Korzystnie eksponowała drobny, sterczący biust. Doktor pomyślał, że gdyby pani Dogar włożyła do tego czarny, lniany żakiet, wyglądałaby jak kobieta interesu; bez żakietu suknia nadawała się bardziej na koktajl party w Toronto. Była bez rękawów, na cieniutkich ramiączkach, jak gdyby pani Dogar zamie654 rżała obrazić bywalców klubu; krzepkość barków i ramion Rahula, nie mówiąc o jego szerokiej klatce piersiowej, biła wprost w oczy. Farrokh uznał, że pani Dogar jest zbyt muskularna, żeby nosić taki strój; potem przyszło mu do głowy, że starała się ubrać stosownie do domniemanych upodobań Dhara. Mimo wszystko nie poruszała się jak kobieta świadoma swej fizycznej siły i potężnej budowy. \X" jej wejściu do sali jadalnej klubu Duckworth nie było nic z agresji. Ruchy miała nieśmiałe i dziewczęce; nie kroczyła pewnie do swego stolika, lecz raczej pozwalała prowadzić się pod ramię panu Scthnic — doktor nigdy jeszcze jej takiej nie widział. Nie wyglądała też absolutnie na kogoś, kto wzywałby kelnera, dzwoniąc nożem lub widelcem w szklankę; mieli przed sobą kobietę zdecydowanie kobiecą, która wolałaby umrzeć z głodu, niż narazić się na nieprzyjazne spojrzenia. Było jasne, że gotowa jest siedzieć i czekać na Dhara z uśmiechem na ustach aż do zamknięcia klubu, dopóki jej nie wyproszą. Detektyw Patel był najwidoczniej przygotowany na taką przemianę. Zaledwie pani Dogar usiadła, nachylił się do doktora i powiedział: - Nie przejmujmy się, niech sobie poczeka, [cst dziś zupełnie inną kobietą. Farrokh przywołał pana Sethnę - żeby zaaranżował „przybycie" Johna D. - podkomisarz zaś obserwował pilnie, co pani Dogar zrobi z torebką. Zgodnie z sugestią scenarzysty, posadzono ją przy stoliku czteroosobowym, co było zresztą pomysłem Julii. Kiedy przy takim stoliku siedzą dwie osoby, kobieta kładzie zwykle torebkę na jednym z wolnych krzeseł a Farrokhowi zależało na tym, żeby tak właśnie się stało. Położyła jednak na podłodze zauważył detektyw. Doktor Daruwalla nic zdołał wyperswadować żonie, żeby nie uczestniczyła w lunchu. Teraz Julia stwierdziła: To dlatego, że ona nie jest prawdziwą kobietą. - Już Dhar się tym zajmie rzekł podkomisarz. Farrokh pomyślał tylko, że w przemianie, jakiej uległa pani Dogar, jest coś przerażającego. To dzięki temu morderstwu, prawda? zapytał policjanta. - To morderstwo tak ją wyciszyło, rozwiało wszelkie niepokoje i rozładowało napięcia, prawdar

655 - Najwyraźniej sprawiło, że stara się zachowywać jak młoda dziewczyna - odparł Patel. - To chyba bardzo dla mej trudne - zauważyła Nancy. - Ile ją to kosztuje wysiłku, żeby czuć się jak młoda dziewczyna... \\ tej chwili do stolika poszedł Dhar; nic pocałował pani Dogar na powitanie. Zbliżył się niepostrzeżenie, od tyłu, i położył obie dłonie na jej nagich ramionach, być może lekko się nawet oparł, bo pani Dogar wyraźnie zesztywniała. Tymczasem on starał się przewrócić noga torebkę. Kiedy mu się to udało, podniósł ją z podłogi i postawił na pustym krześle. Zapomnieliśmy o tym, że mamy rozmawiać - rzeki pod-komisarz. - Nic możemy tak siedzieć i gapić się na nich bez słowa. Zabij ją, Yijay - powiedziała błagalnie Nancy. - Nie mam nawet przy sobie pistoletu, skarbie skłamał policjant. - Na co mogą ją skazać? - zapytała Julia. - Kara śmierci istnieje wprawdzie w Indiach -- rzekł detektyw ale wyrok wykonuje się rzadko. - Śmierć przez powieszenie - rzekł doktor Daruwalla. - Tak, ale w Indiach nie ma ławy przysięgłych - rzekł Patel. - O losie oskarżonego decyduje jeden sędzia. Dożywocie i obozy pracy są częstszą karą niż wyrok śmierci. Nie powieszą jej. Powinieneś ją zabić na miejscu powiedziała Nancy. Widzieli, jak pan Sethna uwija się wokół stolika pani Dogar niczym jakiś znerwicowany duch. Lewa ręka Dhara schowana była pod stołem. Zaczęli snuć domysły, czy spoczywa na udzie pani Dogar, czy na jej łonie. - Rozmawiajmy rzek! Patel pogodnie. Pieprzę ciebie, pieprzę Rahula, pieprzę Dhara rzekła Nancy. Ciebie też pieprzę zwróciła się do Farrokha. Ciebie nie, ciebie lubię powiedziała do Julii. Dziękuję ci, kochanie rzekła Julia. Pieprzę, pieprzę, pieprzę powtórzyła Nancy. Ach, twoja biedna warga mówiła tymczasem pani Dogar do Johna D. Tyle pan Sethna zdołał odczytać z ruchu jej warg; tyle zrozumieli też siedzący w Ogrodzie dla Pań, bo Rahul dotknął dolnej wargi Dhara długim wskazującym palcem - a było to 656 zaledwie przelotne, lekkie muśnięcie. Dolna warga Dhara przybrała granatową barwę. - Mam nadzieję, że nie jesteś dziś w kąśliwym nastroju? - rzekł John D. Jestem dziś w bardzo dobrym nastroju odparła pani Dogar. Chciałabym wiedzieć, gdzie mnie zabierzesz i co będziesz ze mną robił powiedziała zalotnie. W jej kokieterii wynikającej z przekonania, że jest jeszcze młoda i piękna, było coś żenującego. Wydymała wargi, co tylko pogłębiało zmarszczki w kącikach okrutnych ust; wargi rozciągał krzywy półuśmieszek, jakby stalą przed lustrem i malowała usta pomadką. Mocny makijaż nie maskował całkowicie drobnego, zaognionego cięcia na jednej z pomalowanych na zielonkawo powiek; ranka sprawiała, że pani Dogar mrużyła oczy, jakby raziło ją światło. Ale było to tylko drobne, mikroskopijne draśnięcie - jedyne, co mogła jej zrobić prostytutka imieniem Asha: machnąć

jedną ręką do tyłu, dźgnąć ją palcem w oko, może na sekundę lub dwie przedtem, zanim Rahul złamał jej kark. - Zadrapałaś się chyba w oko? zauważył Inspektor Dhar, ale nie wyczul, żeby zesztywniała; ścisnęła tylko mocniej udami jego dłoń. -- Musiałam myśleć przez sen o tobie - rzekła rozmarzonym głosem. Kiedy zamknęła oczy, jej błyszczące powieki opalizowały jak srebrzystozielona skóra jaszczurki. Rozchylone wargi ukazywały długie, wilgotne, lśniące zęby i dziąsła barwy mocnej herbaty. Patrząc na nią, Dhar czuł pulsowanie w wardze, ale przyciskał coraz mocniej dłoń do wewnętrznej strony jej uda. Nienawidził tego fragmentu scenariusza. Czy narysowałaś mi to, o co cię prosiłem? - zapytał nagle. Poczuł, jak mięśnie ud pani Dogar naprężają się i zaciskają mu dłoń. Usta miała też zaciśnięte, oczy zaś szeroko otwarte i utkwione w jego wardze. Chyba nic sądzisz, że pokażę ci to tutaj? rzekła. -- Tylko zerknę rzekł John D. błagalnie. Jeśli mi nie pokażesz, nic będę mógł jeść. Gdyby pana Sethny nie raziły tak bardzo wszelkie przejawy wulgarności, byłby teraz, jako zamiłowany węszyciel, w siódmym 657 niebie, ale stary steward aż dygotał z oburzenia, a także napięcia wywołanego poczuciem odpowiedzialności. Staremu parsowi wydawało się, że moment nie jest najlepszy, żeby podawać menu, ale wiedział jednocześnie, że teraz powinien zbliżyć się do torebki. To obrzydliwe, ile ludzie jedzą - nienawidzę jedzenia oświadczyła pani Dogar. Dhar poczuł, że mięśnie ud rozluźniają się; odniósł wrażenie, że jej zdolność koncentracji jest ograniczona jak u dziecka jakby nagle straciła zainteresowanie seksem, i to z tak błahego powodu, jak potrzeba wygłoszenia banalnej uwagi o jedzeniu. Nie musimy jeść - niczego jeszcze nie zamówiliśmy przypomniał jej. - Możemy stąd iść i to zaraz. Mówiąc to, był jednocześnie zdecydowany (jeśli zajdzie taka konieczność) przytrzymać ją w krześle lewą ręką. Perspektywa pozostania z nią sam na sam w apartamencie hotelu „Oberoi" czy „Taj" byłaby przerażająca, gdyby nie wiedział, że detektyw Patel za nic nie pozwoli wyjść Rahulowi z klubu. Ale niewiele brakowało, by pani Dogar zdołała wstać, mimo że powstrzymywał ją, napierając ręką na jej udo. Tylko jeden rysunek - prosił. -- Pokaż mi cokolwiek. Rahul sapnął lekko przez nos. Nic jestem w nastroju, żeby się z tobą kłócić - rzekł. - Ale jesteś bardzo niegrzecznym chłopcem. Pokaż mi nalegał aktor. Zdawało mu się, że wyczuwa przebiegające talami po jej udach mimowolne dreszcze, jakie widuje się u koni. Kiedy zwróciła głowę w stronę torebki, |ohn D. podniósł wzrok na pana Sethnę, ale stary pars robił wrażenie sparaliżowanego tremą; w jednej ręce ściskał kurczowo menu, w drugiej swoją srebrną tacę. Jakże ten stary dureń zamierza przewrócić torebkę pani Dogar, i to do góry dnem, skoro ma obie ręce zajęte? zachodził w głowę |ohn D. Rahul przeniósł torebkę na podołek; Dhar poczuł, jak jej spód ociera mu się o przegub. W torebce było więcej rysunków i pani Dogar wyraźnie się zawahała, zanim wyciągnęła

wszystkie trzy, nic pokazując mu zresztą na razie żadnego. Trzymała je, odwrócone, w prawej dłoni, lewą zaś odłożyła torebkę na wolne krzesło, l wtedy pan Sethna sprężył się i przystąpił do akcji. Najpierw upuścił tacę; głośny brzęk srebra o kamienną posadzkę 658 rozległ się echem w sali jadalnej. Potem steward nastąpił na nią - wyglądało na to, że naprawdę się potknął i obie karty wypadły mu z rąk, by wylądować na kolanach pani Dogar. Ta schwyciła je odruchowo, gdy tymczasem stary stewart, przebiegłszy chwiejnie parę kroków, zderzył się z niezwykle teraz ważnym krzesłem. Torebka spadla na podłogę, dnem do góry, ale nic z niej nie wypadło, dopóki pan Sethna nie rzucił się niezdarnie, by ją podnieść. Teraz z torebki \vysypał się istny grad rozmaitych drobiazgów. Z trzech rysunków rzuconych nieopatrznie przez Rahula na stół John D. zdążył zobaczyć tylko ten z wierzchu, ale to mu wystarczyło. Kobieta na rysunku wyglądała tak, jak mogłaby wyglądać pani Dogar jako młoda dziewczyna. Rahul nigdy wprawdzie nie był młodą dziewczyną w ścisłym słowa znaczeniu, ale portret przypomniał Johnowi D., jak obecna pani Dogar wyglądała w Goa dwadzieścia lat temu. Na rysunku stał nad nią słoń, ale akurat ten słoń miał dwa kły. Pierwszy, wyrastający stamtąd, skąd powinien, zagłębiał się w ustach kobiety i wychodził jej przez potylicę. Drugi, który był zarazem groteskowym penisem słonia, penetrował jej pochwę i wychodził między łopatkami. Kły stykały się w okolicach karku kobiety, aktor zdołał także dostrzec, że słoń puszcza oczko. Dhar nie widział dwóch pozostałych rysunków i nie chciał ich oglądać. Wstał szybko i odsunął gramolącego się pana Sethnę na bok. - Ja to zrobię powiedział, schylając się nad rozsypaną zawartością torebki. Pani Dogar była po świeżo dokonanej zbrodni w tak doskonałym nastroju, że wypadek z torebką nie wzbudził w niej najmniejszych podejrzeń. Ach te torebki, cóż za utrapienie! powiedziała tylko. Zalotnie dotknęła koniuszkami palców karku Inspektora Dhara. Aktor klęczał pomiędzy krzesłami, zbierał rozsypane drobiazgi i kładł je na stole. Wskazał niedbałym gestem na połówkę srebrnego długopisu leżącego pomiędzy lusterkiem i słoiczkiem jakiegoś kremu. - Nie widzę drugiej części powiedział. Może została w torebce. - Podał jej torebkę, w której pozostała połowa zawartości, i zaczął udawać, że szuka pod stołem długopisu tej jego części, którą Nancy tak idealnie polerowała w ciągu dwudziestu lat. 659 Kiedy wciąż jeszcze klęcząc, podniósł twarz ku pani Dogar, jego głowa znajdowała się na poziomie jej drobnych, kształtnych piersi. Pani Dogar trzymała w palcach połówkę długopisu. - Rupia za twoje myśli - powiedział Inspektor Dhar; była to kwestia, jaką wygłaszał we wszystkich swoich filmach. Wargi pani Dogar rozchyliły się. Spojrzała na niego kpiąco z góry jej zadraśnięta powieka mrugnęła raz, potem drugi. Usta zacisnęły się z wolna i pani Dogar znowu wypuściła powietrze przez nos, jakby takie kontrolowane oddychanie pomagało jej myśleć. - Zdawało mi się, że to zgubiłam - powiedziała wolno. Wygląda na to, że zgubiłaś drugą część -- odparł John D; nie

wstawał z klęczek, bo miał wrażenie, że spoglądanie na niego z góry sprawia jej przyjemność. •• Nigdy nie miałam drugiej części powiedziała. Dhar wstał i obszedł jej krzesło; nie chciał, żeby schowała rysunki. Kiedy usiadł, Rahul wpatrywał się w skuwkę. Właściwie nic by się nie stało, gdyby ci zginęła t a część - zauważył John D. - Przecież to bezużyteczne. Ależ mylisz się! zawołała pani Dogar. - To doskonały klips do banknotów. - Klips do banknotów powtórzył aktor. - No spójrz powiedział Rahul. Wśród rupieci, które John D. ułożył na stole, nie było żadnych pieniędzy, więc pani Dogar musiała ich poszukać w torebce. - Problem z normalnymi klipsami tłumaczyła - polega na tym, że są przystosowane do grubego pliku banknotów... no wiesz, takiego na pokaz, jaki zazwyczaj wyciągają z kieszeni mężczyźni. - Wiem rzekł Inspektor Dhar. Patrzył, jak pani Dogar grzebie w torebce, usiłując znaleźć jakieś drobniejsze banknoty. Najpierw wyciągnęła jeden dziesięciorupiowy, potem dwie piątki; kiedy aktor zobaczył dwa banknoty dwurupiowe z wystukanymi na maszynie inskrypcjami, dał panu Sethnic znak oczami i stary steward, szurając nogami, podreptał spiesznie w stronę Ogrodu dla Pań. Spójrz powtórzył Rahul. -- Kiedy masz parę mniejszych banknotów które kobieta nosi zazwyczaj przy sobie, żeby dawać napiwki albo jałmużnę - wtedy to spełnia doskonale rolę zacisku. Nawet jeśli jest tylko parę banknotów, skuwka trzyma mocno... 660 - głos pani Dogar zamarł, bo zobaczyła, że Dhar kładzie dłoń na rysunkach i zaczyna przesuwać je do siebie po obrusie. Rahul błyskawicznie wyciągnął rękę, złapał aktora za mały palec i szarpnął brutalnie, wyłamując go ze stawu. Mimo to )ohn D. zdążył zsunąć rysunki ze stołu na kolana. Mały palec aktora sterczał nienaturalnie w górę, prostopadle do grzbietu dłoni. Lewą ręką przytrzymywał Dhar rysunki, nie pozwalając ich sobie wydrzeć. Walczyła z nim wciąż zaciekle, gdy detektyw Patel unieruchomił ją chwytem za szyję, a jednocześnie wykręcił jej do tyłu lewe ramię i przygwoździł je do oparcia krzesła. - Jest pani aresztowana - oświadczył. Połówka długopisu służy jako zacisk do banknotów - rzekł Inspektor Dhar. - Nosiła tam drobniejsze sumy. Kiedy wkładała banknot do ust pana Lala, długopis musiał wypaść i zostać obok ciała. Dalszy ciąg znamy. Na dwurupiowych banknotach jest coś wypisane. - Proszę przeczytać - rzekł Patel. Pani Dogar siedziała nieruchomo, tylko jej wolna prawa ręka, która jeszcze przed chwilą walczyła o odzyskanie rysunków, falowała nad stolikiem, jakby Rahul udzielał im wszystkim swego błogosławieństwa. - BYŁY CZŁONEK KLUBU - przeczytał Dhar na głos. - To dla pana - powiedział podkomisarz. - ... DLATEGO, ŻE DHAR POZOSTAJE CZŁONKIEM KLUBU - czytał dalej Dhar. - A ten dla kogo? zapytał policjant Rahula, ale pani Dogar tkwiła jak skamieniała w swym krześle i tylko jej ręka dyrygowała nad obrusem jakąś niewidoczną orkiestrą, a oczy wpatrywały się uparcie w Inspektora Dhara. Rysunek z

wierzchu pogniótł się podczas szarpaniny, ale John D. położył wszystkie trzy na stole i wygładził je dłonią, pilnując się, żeby nie spojrzeć na nie. - Artystka z pani zauważył podkomisarz. Pani Dogar wpatrywała się nieruchomo w Inspektora Dhara. Doktor Daruwalla żałował, że spojrzał na rysunki; drugi był gorszy od pierwszego, a trzeci najgorszy ze wszystkich. Wiedział, że będzie je pamiętał do końca życia. Tylko Julia roztropnie pozostała w Ogrodzie dla Pań; uważała, że nie ma żadnego powodu, żeby 661 świadkować wszystkiemu z bliska. Ale Nancy uległa pokusie konfrontacji z wcieloną diablicą; od tej pory nie dawała jej spokoju wymiana zdań pomiędzy Dharem i Rahulem. Ja naprawdę cię pragnęłam -- to nie byty żarty powiedziała morderczyni. Ja też nie żartowałem odpowiedział ku zaskoczeniu doktora John D. Dla Nancy przykra musiała być świadomość, że sprawczyni jej udręk tak się wobec niej zdystansowała; to, że Rahul jej nie pamięta, uraziło ją głęboko. Byłam w Goa przypomniała się byłemu Kabulowi. - Nic nic mów, skarbie - powstrzymał ją mąż. - Mów sobie, co tylko chcesz, skarbie - rzekł Rahul. Miałam gorączkę i ty weszłaś do mojego łóżka. Pani Dogar sprawiała wrażenie zaskoczonej. Przez chwilę patrzyła na Nancy takim wzrokiem, jakim wcześniej przyglądała się połówce długopisu, a jej pamięć wędrowała po bezmiarze czasu. - Ach, to naprawdę t y, kochanie? - zapytała w końcu. - Ale co się z tobą, na Boga, stało? - Powinnaś była mnie zabić, kiedy miałaś okazję -• rzekła Nancy. Ty mi już wyglądasz na martwą - odparła pani Dogar. - Zabij ją, proszę, Vijay - powiedziała Nancy do męża. - Mówiłem ci, że to niewielka satysfakcja, skarbie rzekł podkomisarz i było to wszystko, co mógł jej powiedzieć. Kiedy pojawili się policjanci i podinspektorzy, Patel polecił im schować broń. Rahul nie stawiał oporu. Głęboka i tajemnicza satysfakcja, jaką czerpała pani Dogar z morderstwa popełnionego w nocy, zdawała się z niej wprost emanować; jedynym aktem przemocy, na jaki się zdobyła pod wpływem nagłego impulsu, w ten noworoczny poniedziałek, było złamanie palca Johnowi D. Uśmiech seryjnej morderczyni był błogi i pogodny. Podkomisarz, co zrozumiałe, martwił się o żonę. Powiedział jej, że musi teraz jechać prosto do Wydziału Kryminalnego, ale ona może oczywiście iść do domu. Kierowca Dhara już im się pokazał i teraz krążył po hallu. Patcl zasugerował, że może Dhar zechciałby użyczyć Nancy swojej prywatnej taksówki. - To niedobry pomysł skwitowała Nancy propozycję męża. 662 |ulia stwierdziła, że i oni mogliby ją odwieźć, Dhar zaś zaproponował, że może odwiezie ją Yinod sam. W ten sposób nie będzie się musiała do nikogo odzywać. Nancy przystała na ten plan.

Przy karłach czuję się bezpieczna powiedziała. Lubię ich. Kiedy taksówka odjechała, detektyw zapytał Dhara, jak się czul w roli prawdziwego policjanta. - XX filmie to przyjemniejsze - odparł aktor. - \X filmie wszystko przebiega według planu. Po odjeździe podkomisarza z Rahulem John D. pozwolił doktorowi, żeby nastawił mu palec. Odwróć głowę, patrz na Julię polecił mu Farrokh. Potem pociągnął i palec wrócił na swoje miejsce. Jutro zrobimy prześwietlenie - rzekł Farrokh. - Może trzeba go będzie unieruchomić, ale dopiero, kiedy zejdzie opuchlizna. Na razie przykładaj lód. Kiedy usiedli przy stoliku w Ogrodzie dla Pań, Dhar zastosował się do jego rady i zanurzył palec W swojej szklance z resztkami lodu. Lód prawie się już roztopił, więc doktor posłał pana Sethnę po świeży. Stary pars robił wrażenie zawiedzionego, że nikt nic pogratulował mu brawurowego odegrania roli, więc Dhar powiedział: - Panie Sethna, był pan fantastyczny na przykład, kiedy wywrócił się pan o tę swoją tacę. Ten piekielny brzęk i ta pańska perfekcyjnie zagrana niezdarność... to było naprawdę fantastyczne. Dziękuję rzekł pan Sethna. - Nie wiedziałem tylko, co robić z kartami. To też wyszło wspaniale - te karty na jej podołku. Doskonałe! rzekł Inspektor Dhar. Dziękuję powtórzył steward i oddalił się. Był tak zadowolony z siebie, że zapomniał o lodzie. Nikt nie zdążył nawet tknąć lunchu. Doktor Daruwalla wyznał pierwszy, że jest głodny jak wilk. Julia odczuła taką ulgę po aresztowaniu pani Dogar, że sama nabrała apetytu, [ohn D. jadł dla towarzystwa, choć zdawało się go to w ogóle nie interesować. Farrokh przypomniał panu Sethnie o lodzie; steward przyniósł go wreszcie w srebrnej czarce, służące) normalnie do serwowania krewetek, i gwiazdor ze zbolałą miną zanurzył w niej spuchnięty palec. Chociaż opuchlizna utrzymywała się, zwłaszcza w okolicy 663 stawu, palec wyglądał i tak znacznie lepiej niż granatowa warga Dhara. Aktor pił wiece] piwa niż zwykle o tej porze dnia, a mówił wyłącznie o tym, kiedy zamierza wyjechać z Indii. Twierdził, że na pewno jeszcze w tym miesiącu. Rozważał też, czy powinien zawracać sobie głowę akcją reklamowa z okazji wejścia na ekrany Inspektora Dhara i lF7q; Milczenia; teraz, kiedy została ujęta prawdziwa morderczyni dziewczyny z klatki, można by się, jego zdaniem, choć raz pokusić o odrobinę pozytywnej publicity przy okazji jego krótkiej wizyty w Bombaju. Im dłużej się nad tym głośno zastanawiał, tym bardziej utwierdzał się \v przekonaniu, że tak naprawdę nic nie trzyma go w Indiach; z jego punktu widzenia im szybciej wróci do Szwajcarii, tym dla niego lepiej. Doktor napomknął, że oboje z Julią wrócą do Kanady wcześniej, niż planowali; stwierdził też, że nie wyobraża sobie, żeby chciał przyjechać do Bombaju w najbliższej przyszłości, i że im dłużej jest się z dala od Indii... no cóż, z tym większym trudem przychodzi człowiekowi wracać tu w ogóle. Julia pozwalała im się wygadać. Wiedziała, jak mężczyźni nienawidzą poczucia zdominowania; kiedy rzeczywistość wymyka im się spod kontroli i zaczynają czuć się gdzieś obco, stają się dużymi dziećmi. Zresztą Farrokh nie raz zarzekał się, że już nigdy nie wróci do Indii; ona wiedziała, że wróci na pewno. T

Słońce późnego popołudnia przenikało przez kratownicę altany i kładło się długimi smugami na białym obrusie, po którym słynny gwiazdor filmowy bezmyślnie przesuwał widelcem okruchy. Lód w srebrnej miseczce roztopił się całkowicie. Państwo Da-ruwalla powinni byli pojawić się za chwilę u Świętego Ignacego; Julia musiała przypomnieć mężowi, iż obiecał Martinowi Millsowi, że przyjedzie wcześniej. Scholastyk chciał, co zrozumiałe, mieć na sobie czyste bandaże podczas uroczystego podwieczorku, który miał być zarazem momentem jego przyjęcia do katolickiej społeczności. A po co mu bandaże? zapytał John D. Co mu się znów stało? Pogryzł go szympans poinformował Farrokh aktora. Prawdopodobnie wściekły. 664 Wszystko ostatnio gryzie na potęgę, pomyślał Dhar, ale burzliwe wydarzenia dzisiejszego dnia nie pozwoliły mu długo folgować skłonnościom do sarkazmu. Palec pulsował, a warga wiedział 0 tym -- wyglądała szkaradnie. Nie odezwał się więc. Kiedy został przy stoliku sani, zamknął oczy; wyglądał, jakby spal. Za dużo piwa, domyśli! się czujny pan Sethna; potem przypomniał sobie o chorobie wenerycznej Dhara. Stary pars musiał zrewidować swą hipotezę -- uznał, że Dhara wykończyło i piwo, 1 choroba, nakazał więc pikolakom, żeby nie niepokoili aktora. Dezaprobata stewarda wobec Dhara znacznie zelżała i teraz steward pękał wprost z dumy pomyśleć tylko, że taka osobistość hinduskiego kina określiła jego małą drugoplanową rolę jako „tantastycz-ną" i „doskonała"! Ale John D. nie spal Próbował odzyskać równowagę ducha, co jest ustawicznym zadaniem aktora. Myślał o tym, że od lat nie czuł najmniejszego pociągu do kobiet, ale Nancy zdołała go podniecić - wydawało mu się, że to jej gniew okazał się dlań tak ekscytujący - a druga pani Dogar wzbudziła w nim pożądanie jeszcze bardziej niepokojące. Zamknąwszy oczy, aktor próbował sobie wyobrazić własną twarz wyrażającą ironię - ale nic wykrzywioną zwykłym rutynowym grymasem. Miał trzydzieści dziewięć lat, a więc był w wieku, kiedy wręcz nie wypada radykalnie zmieniać swej seksualnej tożsamości. Doszedł do wniosku, że to nie pani Dogar wpłynęła na niego tak stymulujące); dała o sobie znać raczej dawna fascynacja Rahulem - z c/asów pobytu w Goa, kiedy Rahul był jeszcze w pewnym stopniu mężczyzną. Myśl ta przyniosła aktorowi pewną pociechę. Obserwując go, pan Sethna dostrzegł najpierw ironiczny grymas na twarzy śpiącego gwiazdora; potem Dharowi musiało się przyśnić coś kojącego, bo grymas zmienił się w łagodny uśmiech. Wspomina dawne, dobre czasy, pomyślał steward... zanim jeszcze złapał tę okropną chorobę. Ale w rzeczywistości Inspektor Dhar bawił się w myślach pewną szokującą dlań ideą. Niech to diabli, nie zacznę się chyba interesować kobietami! myślał. To mogłoby mi poważnie zabagnić sprawy. W tym samym czasie doktor Daruwalla doświadczał innych paradoksalnych odczuć. Jego wizyta w misji Świętego Ignacego była pierwszą okazją do znalezienia się w towarzystwie chrześcijan

665 od czasu, gdy dowiedział się, kto ugryzł go w palec. Świadomość, że źródłem jego nawrócenia na wiarę chrześcijańską było miłosne ukąszenie seryjnego zabójcytransseksualisty, poważnie nadwerężyła i tak już nadwątloną religijność Farrokha; to, że sprawca nie był duchem kobiety, która okaleczyła świętego Franciszka Xaviera, stanowiło dla doktora wielkie rozczarowanie. Było zatem rzeczą wysoce ryzykowną witać go tak, jak to zrobił ksiądz Julian. Ach, doktor Daruwalla, nasz szacowny alumn! Czy przydarzyły się panu ostatnio jakieś cuda? Sprowokowany w ten sposób doktor nie mógł się oprzeć pokusie obandażowania Martina w sposób niezwykle ekscentryczny. Ranę kłutą na karku scholastyka owinął tak, jakby bandaż miał ukryć jakieś ogromne wole misjonarza. Rękę z kolei zabandażował tak mocno, że Martin ledwie mógł poruszać palcami. Nie żałował też gazy, bandaża i plastra, opatrując nadgryzione ucho, toteż po całej operacji misjonarz był na wpół głuchy. Ale te czyste, oślepiająco białe bandaże pomogły tylko w podbudowaniu nowego, heroicznego wizerunku misjonarza. Nawet na Julii zrobiło to wrażenie. O zmierzchu błyskawicznie obiegła całą misję wiadomość: amerykański misjonarz uratował właśnie dwoje uliczników i ulokował ich we względnie bezpiecznym azylu - w cyrku, gdzie został zaatakowany przez dziką bestię. Stojąc na uboczu, zasępiony doktor podsłuchał przypadkiem, jak ktoś opowiadał, że misjonarza poranił lew; dopiero naturalna skłonność scholastyka do pomniejszania własnych zasług kazała mu wyjaśnić, że pogryzła go małpa. Dodatkowo przygnębił doktora fakt, że rozpowszechniała te brednie grająca na pianinie miss Tanuja, która zamieniła swe uskrzydlone okulary na różowe szkła kontaktowe, co nadało jej oczom czerwonawe zabarwienie i z lekka nieprzytomny, jak u laboratoryjnego szczura, wyraz. Jej ciało, tak jak poprzednim razem, wylewało się wprost z zachodniego stroju, tak że wyglądała jak rozpustna uczennica przebrana w suknię swojej ciotki. I tym razem paradowała w spiczastym staniku, który sprawiał, że jej zadarty biust sterczał niczym ostre wieżyce przewróconego kościoła, l tak jak poprzednio, krzyż dyndał pomiędzy zbrojonymi piersiami miss Tanui, a rozpięty na nim Chrystus zdawał się 666 cierpieć dodatkowe męki. Możliwe zresztą, że wrażenie to brało się z rozczarowania doktora religią, na którą nawrócił się pod wpływem ukąszenia Rahula. Uroczystości jubileuszowe zdecydowanie nie odpowiadały gustom doktora. Odczuwał pewną niechęć wobec tak masowych zgromadzeń chrześcijan w niechrześcijańskim kraju; panująca tu atmosfera religijnej jedności wywoływała niepokój i przyprawiała go o rodzaj klaustrofobii. Julia przyłapała go na mizantropijnym, jeśli nie otwarcie wrogim wobec reszty towarzystwa zachowaniu; najpierw chodził po korytarzu i odczytywał nazwiska z list absolwentów, potem zawędrował do miejsca u stóp prowadzących na dziedziniec schodów, gdzie figura Chrystusa pochylonego nad chorym dzieckiem stała obok gaśnicy. Julia wiedziała, dlaczego Farrokh kręci się akurat tutaj: miał nadzieję, że ktoś go zagadnie, a wtedy on będzie mógł skomentować absurdalność zestawienia Jezusa z przyrządem do gaszenia ognia. - Zabiorę cię do domu - ostrzegła go. l nagłe zobaczyła, jak bardzo jest zmęczony, jak

nieswój - i jak zagubiony. Chrystianiom go zwiódł; Indie nie były już dlań ojczyzną. Kiedy pocałowała go w policzek, poczuła, że płakał. - Proszę cię, zabierz mnie do domu - powiedział. 667 26 ŻEGNAJ BOMBAJU A zatem... Danny Mills umarł w Nowym Jorku zaraz po nocy sylwestrowej. Był wtorek, drugi stycznia, gdy wiadomość ta dotarła do Martina Millsa i doktora Daruwalli. Opóźnienie przypisywali różnicy czasów miedzy Nowym Jorkiem a Bombajem wynosi ona dziesięć i pól godziny ale prawdziwą przyczyną zwłoki było to, że Vera nie spędzała wieczoru sylwestrowego z Dannym. Danny, który miał siedemdziesiąt pięć lat, umierał samotnie. Vcra -- o dziesięć lat młods/a odkryła ciało Danny'ego dopiero w poniedziałek wieczorem. Kiedy wróciła do hotelu, w którym mieszkali, nie ochłonęła jeszcze po randce z młodym aktorem, wschodzącą gwiazdą reklamówek sławiących zalety jasnego piwa a więc po wybryku wysoce niestosownym dla kobiety w jej wieku. Niewątpliwie uwagi Vcry uszła ironia losu przejawiająca się w tym, że gdy Danny umierał, na drzwiach od zewnątrz dyndała optymistycznie wywiesz-ka z napisem NIM PRZESZKADZAĆ. Lekarz stwierdził, że Danny zadławił się własnymi wymiocinami, w których było prawie 20% alkoholu. Yera nie cytowała w swych dwóch telegramach lekarskiego orzeczenia, a jednak udało jej się zasygnalizować potępienie dla nałogu Danny'ego. TWÓJ OJCIEC /MARŁ PIJANY \v NOWOJORSKIM HOTELI 668 Poinformowała też w ten sposób syna o ohydzie całego zdarzenia, nie mówiąc już o niedogodnościach, jakie się z nim wiązały. Yera zamierzała spędzić niemal cały wtorek na robieniu zakupów. Przylatując z Kalifornii jak planowali, na krótko ani on, ani ona nie zabrali ubrań stosownych na styczniowe mrozy. \X dalszym ciągu telegramu Ycry pojawiała się nuta troryczv. JAKO KATOLIK CHOĆ NA PEWNO DALEKI OD IDEAŁU DANNY CHCIAŁBY NA PEWNO ŻEBYŚ ZAŁATWŁ. ODPOWIEDNIE NABOŻEŃSTWO OSTATNIE COŚ TAM NIE PAMIĘTAM JAK SIĘ TO NAZYWA Zwrot „daleki od ideału" przyswoiła sobie Yera z zachwalających krem reklamówek, kręconych w zamierzchłych czasach smutnego dzieciństwa Martina. XV ostatniej złośliwej szpili była cała Yera nawet w zdaniu, które miało niby wyrażać żal, potrafiła dopiec synowi. ZROZUMIEM OCZYWIŚCIE JEŚLI TWOJE ŚLUBY UBÓSTWA NIE POZW'OLĄ CI PRZYJECHAĆ ŻEBY MI POMÓC ' MAMA Tu następowała tylko nazwa nowojorskiego hotelu. Wspominając o „ślubach ubóstwa", nie proponowała jednak opłacenia jego podróży swoimi pieniędzmi. Jej telegram do doktora Daruwalli był także typowy. ZASTANAWIAM SIĘ POWAŻNIE; JAK ŚMIERĆ DANNYT:GO WPŁYNIE NA PAŃSKA DECYZJĘ ŻEBY ZATAIĆ PRZED MARTINEM ISTNIENIE . BRATA-BLIŹNIAKA

A więc nagle okazuje się, że to moja decyzja, pomyślał doktor. PROSZĘ NIE NĘKAĆ BIEDNEGO MARTINA DODATKOWYMI ZŁYMI WIEŚCIAMI A zatem chodzi o to, żeby nie dręczyć „biednego Martina"' 669 PONIEWAŻ MARTIN WYBRAŁ ŻYCIE, W UBÓSTWIE A DANNY POZOSTAWIŁ MNIE BEŻ. WYSTARCZAJĄCYCH ŚRODKÓW MOŻE ZECHCE PAN ŁASKAWIE WSPOMÓC MARTIN A l OPŁACIĆ JEGO PODRÓŻ OCZYWIŚCIE DANNY CHCIAŁBY ŻEBY MARTIN TU BYŁ jedyną dobrą wiadomością, jakiej doktor jeszcze nie znał, było to, że Danny Mills pozostawił Ycrę nie tyle „bez wystarczających środków", ile prawie bez żadnych. Wszystko, co posiadał, a było tego niewiele, przekazał scenarzysta kościołowi katolickiemu - pewien, że gdyby dał cokolwiek Martinowi, ten zrobiłby z pieniędzmi to samo. Zresztą nawet Yera nie uznałaby tej kwoty za wartą, by o nią walczyć. W Bombaju, nazajutrz po uroczystościach jubileuszowych, rozwiązał się worek z nowinami. Śmierć Danny'ego i manipulacje Yery zbiegły się z wiadomością od pana Dąsa, że Madhu opuściła Wielki Błękitny Nil ze swym świeżo poślubionym mężem. Ani Martin Mills, ani doktor Daruwalla nie mieli najmniejszych wątpliwości, że mężem tym jest Garg. Farrokh był tego tak pewien, że jego zwięzły telegram do Dąsa był raczej stwierdzeniem niż pytaniem. DONOSI PAN ŻE CZŁOWIEK KTÓRY ZABRAŁ MADHU MA BLIZNĘ / JAK PODEJRZEWAM OD KWASU Zarówno doktor, jak misjonarz byli wstrząśnięci tym, że państwo Dasowie tak po prostu sprzedali Madhu człowiekowi pokroju Garga, ale Martin przekonywał Farrokha, żeby nie rugał zanadto cyrkowca. Doktor Daruwalla zakończył swój telegram do pana Dąsa w Dźunagadu taktownie, w duchu zachęty, by ten udzielił pomocy małemu kalece w jego wysiłkach polepszenia swojego losu. UFAM ŻE ZAOPIEKUJE SIĘ PAN GANESHEM W rzeczywistości wcale nic ufał, miał tylko nadzieję. W świetle przekazanej przez Ranjita informacji od pana Subhasha (że doktor Tata Drugi przesłał doktorowi Daruwalli wyniki testu innej Madhu), nadzieje, jakie wiązał Farrokh z dziewczynką, były o wiele mniejsze. Relacja Ranjita na temat tupetu pana Subhasha, 670 który bezczelnie wypierał się popełnienia błędu, rozwścieczyła Farrokha, ale nawet stosowne przeprosiny ze strony doktora Taty nie zmieniały faktu, że wynik testu był pozytywny. Madhu nie miała jeszcze AIDS, była tylko nosicielką wirusa. Jak możesz mówić „tylko"? zawołał Martin Mills, który był najwyraźniej bardziej zdruzgotany wiadomością o Madhu niż śmiercią Danny'ego; w końcu Danny umierał od lat. Było jeszcze dość wcześnie; Martin musiał przerwać rozmowę, bo miał za chwilę lekcję. Farrokh obiecał misjonarzowi, że będzie go informował na bieżąco o wydarzeniach. Podczas gdy chłopcy ze starszej klasy zajmowali się katolicką interpretacją Sedna sprawy Grahama Greene'a, doktor Daruwalla usiłował odnaleźć Madhu. Stwierdził, że telefon Garga nie odpowiada; właściciel kabaretu przyczaił się. Ymod powiedział doktorowi, że Deepa

rozmawiała już z Gargiem; z tego, co mówiła, wynikało, że ten skarżył się na doktora. Garg uważa, że pan za wielki moralista wyjaśnił karzeł. Nie o moralności jednak chciał doktor rozmawiać z Madhu czy z Gargiem. Przezwyciężając swą niechęć do Garga, chciał po prostu wytłumaczyć Madhu, co oznacza być scropozytywnym. Yinod dał do zrozumienia, że na okazję do bezpośredniego kontaktu z Madhu nie ma co liczyć. - Lepiej załatwić inaczej - rzekł. - Pan mówi mi. Ja mówię Deepic. Ona mówi Gargowi. Garg mówi dziewczynie. Doktorowi trudno było zaakceptować tę taktykę jako „lepszą", ale zaczynał rozumieć istotę samarytańskich uczynków karła. Ratowanie dzieci z burdeli było po prostu dla Yinoda i Deepy zajęciem wypełniającym im wolny czas. Chcieli się tym zajmować bezustannie perspektywa sukcesu mogłaby ostudzić ich zapał. - Powiedzcie Gargowi, że został wprowadzony w błąd - rzekł doktor. Powiedzcie mu, że Madhu jest nosicielką wirusa HIV. Ciekawe było w całej sprawie to, że jeśli Garg nic był wcześniej zarażony, jego szansę na to, że nadal jest zdrowy, były spore; prawdopodobnie nie zaraził się jeszcze od Madhu (natura transmisji HIV jest taka, że niełatwo kobiecie zarazić mężczyznę). Przygnębiające zaś było to, że jeśli Garg był zarażony, Madhu prawdopodobnie zaraziła się od niego. 671 Karzeł musiał wyczuć przygnębienie doktora; wiedział, że prawdziwy Samarytanin nic może tak przeżywać każdej drobnej porażki. - My im tylko pokazujemy siatkę - próbował wyjaśnić doktorowi. - Nie dajemy im skrzydła. Skrzydła? Jaki e znów skrzydła? zapytał Farrokh, Nie każda dziewczyna potrafi fruwać rzekł karzeł. Nie każda trafia do siatki. Doktorowi przrszło do głowy, że powinien podzielić się tą nauka z Martinem Millsem, ale scholastyk zajęty był jeszcze rozwadnianiem Grahama Greene'a w starszej klasie. Farrokh zatelefonował więc do podkomisarza. Słucham, Patel -- powiedział chłodno głos w słuchawce, \X; tle słychać było stukot maszyn oraz narastający i cichnący falami ryk motocykla. Poszczekiwania niezadowolonych dobermanów punktowały ich rozmowę niczym kropki, przecinki i wykrzykniki. Doktor wyobraził sobie, że poza zasięgiem jego słuchu jakiś arcsztant zapewnia o swej niewinności albo przysięga, że powiedział prawdę. Zastanawiał się, czy jest tam Rahul. Ciekawe, w co go ubrali? Wiem, że nie jest to sprawa natury kryminalne] usprawiedliwił się z gon', po czym opowiedział podkomisarzowl wszystko, czego dowiedział się o Aladhu i Gargu. Wiciu alfonsów poślubia swe najlepsze dziewczyny pointor-mował Patel doktora. Garg prowadzi wprawdzie kabaret, ale ubocznie trudni się sutenerstwcm. -- Chciałbym po prostu uprzedzić dziewczynę, co ją czeka -- rzekł doktor Daruwalla. Ona jest żoną tego człowieka odparł Patel. Mam nakazać cudzej żonie, żeby z panem porozmawiała? Czy nic mógłby pan jej poprosić?

- Trudno mi uwierzyć, że rozmawiam ze scenarzystą filmów o Inspektorze Dharze rzekł podkomisarz. Jak to szło? To jeden z moich ulubionych kawałków: „Policja nie prosi - policja aresztuje lub nęka". - No tak, tak to brzmiało - przyznał doktor Daruwalla. - Więc chce pan, żebym ją nękał? l Garga? zapytał policjant. Doktor nic odpowiadał, więc podkomisarz ciągnął: Jeśli Garg 672 wyrzuci ją na ulicę albo jeśli ona ucieknie, mogę wziąć ją na przesłuchanie, l wtedy będzie pan mógł z nią porozmawiać. Problem w tym, że gdyby ją wyrzucił albo ona uciekłaby sama, nie znajdę jej. Z tego, co pan mówi, wynika, że jest za ładna i za sprytna, żeby zostać prostytutką uliczną. Pójdzie do burdelu, a kiedy już znajdzie się w burdelu, nie pokaże się na ulicy. Ktoś będzie jej przynosił jedzenie, madame będzie kupować ubrania. - A jeśli zachoruje? - zapytał doktor. - Do burdeli chodzą lekarze - odparł Patel. - Kiedy dziewczyna zachoruje tak, że nie może być prostytutką, większość właścicielek burdeli wyrzuca taką na ulicę. Ale ona jest już wtedy uodporniona. - Jak to: „uodporniona"? - zdziwił się doktor. Kiedy jesteś na ulicy, śmiertelnie chory, trzymają się od ciebie z daleka. A kiedy nikt się do człowieka nie zbliża, wtedy staje się uodporniony rzekł policjant. - I wtedy pan ją może znaleźć - zauważył Farrokh - Wtedy m ó g ł b y m ją znaleźć - poprawił go Patel. Ale wtedy raczej nie .byłoby już sensu ostrzegać jej, co ją czeka. - A więc chce pan powiedzieć: „Daj sobie spokój, człowieku", tak? zapytał doktor. - Zajmuje się pan ułomnymi dziećmi, prawda? odpowiedział pytaniem podkomisarz. Owszem. - No cóż, choć nie znam się na tym - rzekł detektyw Patel - podejrzewam, że pańskie szansę sukcesu na tym polu są o wiele większe niż w dzielnicy czerwonych latarń. - Rozumiem rzekł Farrokh. - A jakie są szansę, że Rahul będzie wisiał? Policjant milczał przez chwilę. Jedyną odpowiedzią na pytanie doktora pozostawał przez te kilka sekund stukot maszyn, nieustanny, przerywany tylko od czasu do czasu rykiem motocykla lub kakofonią ujadania dobermanów. Czy słyszy pan te maszyny? - zapytał w końcu podkomisarz. - Oczywiście - rzekł doktor. •- Raport w sprawie Rahula będzie bardzo obszerny obiecał mu Patel. Ale nawet sensacyjna liczba popełnionych przez niego morderstw me zrobi wrażenia na sądzie. Rozumie pan, trzeba sobie 673 uświadomić, kim były w większości przypadków ofiary ludźmi bez znaczenia. - Chodzi o to, że były prostytutkami - rzekł doktor Daruwalla. - Dokładnie - odparł Patel. — Musimy się posłużyć innym argumentem, tym, że Rahul powinien być zamknięty 7. kobietami. Pod względem anatomicznym jest kobieta...

A więc operacja była radykalna - przerwał doktor. Tak mi przynajmniej powiedziano - rzekł Patel. - Sam go naturalnie nie badałem dodał. No nie, to jasne... powiedział doktor. - Rzecz więc w tym, że Rahul nie może siedzieć z mężczyznami Rahul jest kobietą rzekł detektyw. - A osobna cela to zbyt kosztowne, w przypadku dożywocia wręcz niemożliwe, jeśli zamkniemy go z kobietami, również powstanie pewien problem. On jest silny jak mężczyzna i ma na koncie wiele ofiarkobiet rozumie pan teraz? - Chce pan powiedzieć, że Rahul może dostać karę śmierci tylko dlatego, że trudno go trzymać w więzieniu z innymi kobietami? - zapytał Farrokh. - Dokładnie rzekł Patel. - To nasz najmocniejszy argument. Ale i tak nie sądzę, by go powieszono. - Dlaczego? - Nie wieszają prawie nikogo - odparł podkomisarz. - Skażą go pewnie na dożywotnie ciężkie roboty. Potem coś się stanie. Może zabije jakąś współwięźniarkę. - Albo ją pogryzie - rzekł doktor. Nie powieszą go za to - rzekł policjant. - Ale coś się zdarzy. Wtedy będą musieli go powiesić. Upłynie oczywiście sporo czasu domyślał się głośno Farrokh. Dokładnie potwierdził Patel. - I nie będzie z tego wielkiej satysfakcji - dodał. Doktor wiedział już, że jest to stały motyw rozważań pod-komisarza. Zaczął wobec tego z innej beczki: A co zrobi pan - pan i pańska żona? Jak to co? - zdziwił się Patel. Po raz pierwszy sprawiał wrażenie zaskoczonego. - No wie pan, chodzi mi o to, czy pozostaną państwo tutaj w Bombaju, w Indiach? 674 A ma pan dla mnie może jakąś pracę? zapytał policjant. Farrokh zaśmiał się. - No nie - przyznał. - Byłem tylko ciekaw, czy pan zostaje. -- Przecież to moja ojczyzna - odpowiedział podkomisarz. - To pan nie jest tu u siebie. Było to dość niezręczne, ale doktor dostał lekcję, najpierw od Yinoda, teraz od Patela; w obu przypadkach jej przedmiotem była konieczność akceptacji istniejącego stanu rzeczy, nawet jeśli nic przynosi to satysfakcji. -- Gdyby kiedykolwiek był pan w Kanadzie powiedział Farrokh pod wpływem nagłego impulsu z przyjemnością bym pana gościł. Pokazałbym panu kraj. Teraz roześmiał się podkomisarz. Bardziej prawdopodobne, że to ja zobaczę pana znów w Bombaju. Ja już nie wrócę do Bombaju - rzekł stanowczo doktor. Nie po raz pierwszy nadawał swym postanowieniom w tej sprawie formę tak definitywną. Choć detektyw Patel przez grzeczność nie zaprzeczył, doktor wyczuł, że podkomisarz mu nie wierzy. - A zatem... rzekł Patel i urwał. Nie bardzo wiedział, co powinien powiedzieć. Wiedział tylko, że nie jest to ich ostateczne pożegnanie.

Bez słowa Martin Mills wyspowiadał się po raz drugi ojcu Cecilowi, któremu tym razem udało się nie zasnąć. Scholastyk czuł się winnym wyciągania zbyt pochopnych wniosków; odebrał śmierć Danny'ego i wezwanie matki do przyjazdu jako znak. W końcu jezuici nie ustają w wypełnianiu woli Boga, a Martin był okazem szczególnej żarliwości; nie tylko wypełniał Bożą wolę, ale żywił nader często przekonanie, że potrafi ją intuicyjnie rozpoznać. W tym wypadku, jak wyznał, jego matce udało się obudzić w nim raz jeszcze kompleks winy, bo był skłonny pojechać do Nowego Jorku na jej wezwanie; wyznał też, że wcale nic 675 chce tam jechać. Wyciągnął z tego wniosek dość pochopny, że jego słabość - jego niezdolność do sprzeciwienia się Yerze - wskazuje na brak wiary niezbędnej, by przyjąć święcenia. Co jeszcze gorsze, mała prostytutka nie tylko zrezygnowała z cyrku i powróciła do życia w grzechu, lecz wkrótce według wszelkiego prawdopodobieństwa umrze na AIDS; to, co przydarzyło się Macłhu, było jeszcze bardziej mrocznym znakiem, który Martin odbierał jako przestrogę, że nie sprawdzi się w roli księdza. To najwyraźniej znak, dany mi po to, żebym zrozumiał, że nie potrafię odczuć właściwie stanu łaski, jaka spłynie na mnie podczas święceń mówił Martin księdzu Cccilowi, który żałował, że nie słyszy tego ksiądz rektor; już on przywołałby tego zadufanego głupca do porządku. Jakaż to bezczelność - jaki brak skromności - analizować każdy moment swojego samozwątpienia jako znak od Boga! Jakakolwiek byłaby Jego wola, ksiądz Julian miał całkowitą pewność, że Martin nie był żadnym wybrańcem, jak to sobie pewnie wyobrażał. Do tej pory stawał zawsze w obronie scholastyka, więc sam był zaskoczony tym, co w końcu powiedział: Skoro jest w tobie tyle zwątpienia, może nie powinieneś być księdzem? - Och, dziękuję księdzu! - wykrzyknął Martin. Wyraźny ton wielkiej ulgi w glosie obecnie już byłego scholastyka wprawił księdza Cecila w osłupienie. Wiadomość o szokującej decyzji Martina o rezygnacji z „Życia", jak to tutaj nazywano, z bycia „Jednym z Nas", jak określali to też jezuici ksiądz rektor przyjął ze zdziwieniem, lecz zarazem filozoficznie. - Indie nie są dla wszystkich - stwierdził, wybierając świecką interpretację tej nagłej decyzji. Innymi słowy, winien był Bombaj. Ksiądz Julian jako Anglik zawsze zresztą wątpił w zdolności adaptacyjne amerykańskich misjonarzy. Już przestudiowanie skromnego dossier Martina Millsa wystarczyło, by ksiądz rektor wyraził swe zastrzeżenia i obawy. Ksiądz Cccii, który był Indusem, wyraził natomiast żal, że Martin odchodzi; zapał scholastyka do pracy pedagogicznej przyniósłby na pewno pożytek kolegium Świętego Ignacego. 676 Brat Gabriel, który nawet polubił scholastyka i szczerze go podziwiał, nie mógł jednak zapomnieć pokrwawionych skarpet, które ten ściskał niedawno w garści, nie mówiąc już o niezwykłej modlitewnej frazie: „Ja wezmę indyka". Sędziwy Hiszpan wycofał się - jak to często robił - w zacisze swego pokoju z kolekcją ikon; niezliczone obrazy cierpienia, jakie

przedstawiały te ruskie i bizantyńskie malowidła, były przynajmniej czymś zakorzenionym w tradycji, a więc przynosiły uspokojenie. Ścięcie świętego Jana Chrzciciela, Ostatnia Wieczerza, Zdjęcie z Krzyża - wszystkie te straszne wydarzenia były już lepsze od obrazu Martina Millsa, jaki brat Gabriel miał zapamiętać do końca życia - obrazu obłąkanego Kalifornijczyka, wyglądającego w zakrwawionych, postrzępionych bandażach jak zbiorczy wizerunek wszystkich zamordowanych w przeszłości misjonarzy. Być może w tym, że Martina Millsa wezwano do Nowego Jorku, objawiła się rzeczywiście wola Boża. - Co takiego? Co zamierzasz zrobić?! - zawołał doktor Daruwalla, bo W czasie gdy doktor rozmawiał z Yinodem i detektywem Patelem, Martin zdążył nie tylko zapoznać starszych uczniów ze Świętego Ignacego z katolicką wykładnią Sedna sprawy, lecz także odpowiednio „zinterpretować" wolę Bożą. W?edług niego Bóg nie chciał, żeby on, Martin, został księdzem - Bóg chciał, żeby wracał do Nowego Jorku! - Nie wiem, czy dobrze cię zrozumiałem rzekł Farrokh po wysłuchaniu Martina. Uznałeś, że tragedia Mad.hu jest twoją osobistą porażką. Znam to uczucie - obaj okazaliśmy się głupcami. A poza tym zwątpiłeś w siłę swego powołania, bo wciąż poddajesz się machinacjom swojej matki, która budowała całą swoją karierę, manipulując innymi. A więc wracasz do Nowego Jorku tylko po to, żeby potwierdzić, że ona ma nad tobą władzę a także dla Danny'ego, chociaż Danny i tak się nie dowie, czy jesteś w Nowym Jorku, czy nie. A może uważasz, że Danny wic? - Mocno to upraszczasz - odparł Martin. - Być może zabrakło mi woli aby zostać księdzem, ale nie utraciłem wiary. - Twoja matka to dziwka - rzekł doktor. - Upraszczasz -• powtórzył Martin. Poza tym sam wiem, kim ona jest. Ach, jakże doktora korciło, żeby mu wygarnąć prawdę! Powiedz mu, powiedz mu teraz! podpowiadał mu wewnętrzny głos. 677 -• Naturalnie zwrócę ci pieniądze - nie traktuję biletu lotniczego jako prezentu - tłumaczył Martin Mills. Ostatecznie moje śluby ubóstwa są już nieaktualne. Mam uprawnienia pedagogiczne. Nie zbiję na tym fortuny, ale na pewno wystarczy mi pieniędzy, żeby ci oddać - jeśli zgodzisz się trochę poczekać. Nie chodzi o pieniądze! Stać mnie na to, żeby ci kupić bilet, nawet dwadzieścia biletów! — zawołał Farrokh. - Ale ty rezygnujesz z życiowego celu i to jest nienormalne. Poddajesz się, i to z tak głupiego powodu, dla tak głupich racji! - To nie racje, to moje zwątpienie rzekł Martin. Spójrz tylko: mam trzydzieści dziewięć lat. Gdybym miał zostać księdzem, byłbym nim już dawno. Człowiek, który koło czterdziestki wciąż usiłuje się „odnaleźć", nie jest zbyt godny zaufania. Z ust mi to wyjąłeś! pomyślał doktor Daruwalla, ale głośno powiedział tylko: -- Nie przejmuj się biletem, ja wszystko załatwię. - Totalna klęska tego głupca bardzo go przygnębiła; Martin był głupcem, ale głup-cem-idealistą. Idealizm tego idioty zaczął się udzielać doktorowi. Poza tym Martin był człowiekiem szczerym i otwartym całkowitym przeciwieństwem swego brata! Paradoksalne, że doktor dowiedział się więcej o Johnie D. od T

Martina Millsa - i to przez niecały tydzień niż od samego )ohna D. w ciągu trzydziestu dziewięciu lat. Doktor zastanawiał się, na ile swoiste „wycofanie się" Johna D., jego „nieobecność" - a także pozowanie na człowieka o nieprzeniknionym wnętrzu, są czymś wrodzonym, na ile zaś rezultatem wcielenia się w postać Inspektora Dhara. Przypomniał sobie jednak, że John D. był już aktorem, zanim stał się Inspektorem Dharem. Jeśli prawdopodobieństwo, że identyczny brat-bliźniak homoseksualisty jest również gejem, wynosi 52 procent, pod jakim innym względem mogli być podobni w 52 procentach John D. i Martin Mills? Doktorowi przyszło do głowy, że bliźniacy mieli także czterdziestoośmioprocentową szansę różnienia się między sobą, ale jednocześnie wątpił, żeby Danny Mills mógł być ojcem bliźniaków. Poza tym Farrokh za bardzo polubił Martina, by dalej go oszukiwać. Powiedz mu, powiedz mu teraz! podpowiadał Farrokhowi wewnętrzny glos, ale słowa nic chciały mu przejść przez gardło. To, 678 co chciał przekazać Martinowi, mógł na razie powiedzieć tylko sobie. Nie musisz się zajmować pochówkiem Danny'ego. Prawdopodobnie twoim ojcem jest Neville Eden, a ciało Neville'a zostało pogrzebane przed laty. Nie musisz pomagać swojej matce, która jest gorsza od dziwki. Nie wiesz, czym ona jest, a przynajmniej nie wiesz na ten temat wszystkiego. I jest ktoś, kogo pewnie chętnie byś poznał; moglibyście nawet pomóc sobie wzajemnie. On mógłby cię nauczyć, jak się rozluźnić - może nawet nauczyłby cię, jak czerpać radość z życia. Ty zaś mógłbyś go nauczyć szczerości, otwartości może nawet tego, jak nie grać, przynajmniej nie przez cały czas. Ale doktor nie powiedział tego wszystkiego. Nie wykrztusił słowa. Decyzja doktora Daruwalli - A więc... a więc to klasyczny dezerter... W każdym razie ma teraz w głowie okropny zamęt - odparł doktor Daruwalla. - Trzydziestodziewięcioletni mężczyzna nie powinien już poszukiwać siebie oświadczył John D. Wygłosił tę kwestię bezbłędnie pogardliwym tonem, nie zdradzając, że problem „poszukiwania siebie" dotyczył kiedykolwiek choćby w najmniejszym stopniu jego samego. - Zdawało mi się, że go polubiłeś - rzekł Farrokh ostrożnie. - No cóż, ty jesteś scenarzystą - stwierdził Dhar, nadając kolejnej kwestii równie perfekcyjną wieloznaczność. Czy chce przez to powiedzieć, że to, czy się spotkają, czy nie, zależy ode mnie? -- zastanawiał się Farrokh. - Czy też chodzi mu o to, że tylko scenarzysta może tracić czas na fantazjowanie, że spotkać się powinni? Stali na balkonie mieszkania Daruwallów. Słońce zachodziło, morze przybrało fioletową barwę, o ton jaśniejszą od gojącej się powoli dolnej wargi Johna D. Dzięki łupkom na małym palcu aktor miał teraz poręczny i podręczny wskaźnik. Dhar lubił wskazywać na różne rzeczy. 679 Pamiętasz, jak Nancy zareagowała na ten widok? - zapytał, pokazując na zachód. - Zajechała aż do Iowa - rzekł doktor. - Jeśli nic zamierzasz wracać do Bombaju, Farrokh, mógłbyś dać to mieszkanie

podkomisarzowi i jego żonie. - Kolejna kwestia została wygłoszona niemal idealnie obojętnym tonem. Chcąc nie chcąc, scenarzysta musiał szczerze podziwiać tę enigmatyczną postać, jaką sam stworzył; Dhar był istnym wcieleniem tajemniczości. — To znaczy niezupełnie dać. Bo poczciwy detektyw potraktowałby to bez wątpienia jako łapówkę ciągnął aktor. - Ale może mógłbyś im je sprzedać za jakąś śmiesznie niską sumę powiedźmy za sto rupii. Mógłbyś oczywiście zastrzec w umowie, że Patelowie będą mieli obowiązek utrzymywać dożywotnio Nalina i Roopę. Wiem, że nie chciałbyś wyrzucać staruszków na ulicę. Jeśli chodzi o komitet mieszkańców, to jestem pewien, że nie mieliby nic przeciwko Patelom - każdy mieszkaniec takiego budynku chciałby mieć wśród sąsiadów choć jednego policjanta. - Dhar znów wycelował swymi łupkami na zachód. Myślę, że ten widok dobrze by zrobił Nancy dodał. Widzę, że wszystko przemyślałeś - zauważył Farrokh. - To tylko taki pomysł - gdybyś rzeczywiście nie zamierzał już nigdy wrócić do Bombaju odparł John D. Naprawdę nigdy. A czy ty wrócisz? - zapytał doktor Daruwalla. -- Nigdy. Nawet za milion lat odparł Dhar. - Stara, dobra odżywka z kina rzekł Farrokh z rozczuleniem. - Ty to napisałeś przypomniał mu John D. — A ty nie pozwalasz mi o tym zapomnieć - rzekł doktor. Pozostali na balkonie do chwili, gdy morze przybrało barwę dojrzałej wiśni, niemal czarną. Żeby przygotować stół do kolacji, Julia musiała sprzątnąć ze szklanego blatu zawartość kieszeni Johna D. Opróżnianie kieszeni było przyzwyczajeniem aktora wyniesionym z dzieciństwa. Wchodził do mieszkania, zdejmował płaszcz, buty, lub sandały, a potem wysypywał na stół drobiazgi z kieszeni; było to czymś więcej niż zwykłym gestem wyrażającym zadomowienie, a prowokowały go do tego córki Daruwallów. Kiedy mieszkali razem, uwielbiały wprost zapasy z Johnem D. On kładł się na wznak na dywaniku, podłodze lub czasami na kanapie, a dziew680 czynki rzucały się na niego; chłopiec nie robił im krzywdy, tylko się bronił i opędzał. Farrokh i Julia nigdy nie mieli mu za złe rozrzucania rozmaitej zawartości kieszeni na stołach wszystkich domów i mieszkań, choć później nie było już tam dzieci, które mocowałyby się z )ohnem D. Przeważnie na stole lądowały klucze, portfel, czasami paszport... a tego wieczoru na szklanym blacie w apartamencie Daruwallów przy Marinę Drive leżał bilet lotniczy. Lecisz w czwartek? zapytała Julia. - W czwartek! -- zawołał doktor. - To już pojutrze! Właściwie mam samolot tak wcześnie, że powinienem jechać na lotnisko już w środę wieczorem -- rzekł John D. - Czyli jutro! zawołał Farrokh. Wziął od Julii portfel Dhara, klucze i bilet i położył to wszystko na kredensie. - Nie tam powiedziała Julia. Miała za chwilę serwować jedno z dań właśnie z kredensu. Doktor wyniósł więc wszystko do przedpokoju i położył na niskim stoliku przy drzwiach, tak aby John D., wychodząc, na pewno zobaczył swoje drobiazgi i nie zapomniał ich zabrać. - Po co właściwie mam tu zostawać? - pytał tymczasem Julię John D. - Przecież wy też

niedługo wyjeżdżacie, prawda? Doktor marudził w przedpokoju; zerknął na bilet Dhara Swis-sair, lot bezpośredni do Zurychu, rejs 197, odlot w czwartek 1.45 w nocy. Pierwsza klasa, miejsce 4 B. Dhar zawsze wybiera! miejsce z brzegu dlatego, że był piwoszem; podczas dziewięciogocłzinnego lotu musiał często chodzić do toalety i nie chciał przeszkadzać swemu sąsiadowi. l nagle, błyskawicznie - zanim powrócił do Johna D. i Julii, zanim jeszcze zasiedli do kolacji doktor podjął decyzję. Ostatecznie, jak powiedział Dhar, to on był scenarzystą. Scenarzysta mógł rządzić rozwojem zdarzeń. Bracia-bliżniacy nie musieli się lubić, ale nie musieli też być samotni. Farrokh siedział rozradowany nad swoim talerzem, uśmiechając się serdecznie do Johna D. Ja ci teraz dam pokaz dwuznaczności! — myślał sobie. Ale głośno powiedział tylko: - Właściwie co cię tu trzyma? Równie dobra pora, żeby wyjechać, jak każda. - Julia i John D. spojrzeli na niego tak, jakby Farrokh zwariował. - To znaczy, będzie mi ciebie brak, ale przecież 681 wkrótce się gdzieś tam zobaczymy. W Kanadzie albo w Szwajcarii... Chciałbym spędzać teraz trochę więcej czasu w górach. - Ty, w górach? - zdumiała się Julia. Farrokh nienawidził gór. Inspektor Dhar patrzył na nich i milczał. - Tak, to bardzo zdrowe - rzekł doktor. Powietrze Szwajcarii... - powiedział w zadumie, myśląc \v istocie o liniach lotniczych Swissair i o tym, jak załatwić Martinowi Millsowi bilet pierwszej klasy na samolot tych linii, rejs 197, odlot w czwartek w nocy. Miejsce 4A. Farrokh miał nadzieję, że były misjonarz doceni i miejsce przy oknie, i interesujące towarzystwo w podróży. Kolacja była wspaniała, rozmowa ożywiona. Normalnie przed każdym rozstaniem z Johnem D. doktor markotniał. Ale dziś był w euforii. - John ma fantastyczny pomysł związany z tym mieszkaniem powiedział do żony. Julii pomysł też bardzo się podobał, więc zaczęli we troje omawiać szczegóły. Detektyw Patel był człowiekiem dumnym, Nancy także. Uraziłoby ich, gdyby wyczuli, że Daruwallowie dają im apartament jako swoistą jałmużnę; trzeba było stworzyć wrażenie, że to oni wyświadczają przysługę Daruwal-lom, biorąc pod opiekę i na „utrzymanie" parę starych służących. Doktor, Julia i John D. wyrażali się o podkomisarzu z najwyższym podziwem. O Nancy mogliby rozmawiać godzinami żona Patela była niewątpliwie osobowością skomplikowaną. Johnowi D. było zawsze łatwiej rozmawiać o innych; unikał zazwyczaj jak ognia rozmowy na swój temat. Wielkie ożywienie wywołało to, co zdradził doktorowi podkomisarz w sprawie perspektyw Rahula i małego prawdopodobieństwa, że go powieszą. Julia i John D. rzadko widywali Farrokha tak rozluźnionego. Doktor mówił o swym gorącym pragnieniu częstszego widywania się z córkami i wnukami i o tym, jak chętnie spotykałby się częściej z Johnem D. w jego „szwajcarskim życiu", jak to określił. Wypili obaj sporo piwa i przenieśli się na balkon, gdzie siedzieli tak długo, aż na Marinę Drive zamarł całkowicie ruch.

Julia dołączyła do nich. Wiesz, Farrokh, bardzo ci jestem wdzięczny za wszystko, co dla mnie zrobiłeś - rzekł aktor. Sprawiało mi to przyjemność - odparł scenarzysta. Czuł się naprawdę szczęśliwy, kiedy tak siedzieli w ciemności. Zapach 682 morza, wonie miasta nawet odór wiecznie zatkanych rur kanalizacyjnych i przenikliwy smród ludzkich ekskrementów unoszące się wokół nich działały niemal kojąco. Doktor nalegał, żeby wypili za Danny'cgo Millsa. Dhar zgodził się kurtuazyjnie uczcić jego pamięć. On nie był twoim ojcem jestem tego pewien rzeki Farrokh. - Ja też jestem tego pewien - odparł aktor. - Co cię tak cieszy, Liebcben? zapytała Julia Farrokha. - Jest szczęśliwy, bo wyjeżdża z Indii i nigdy już tu nic wróci - rzekł Inspektor Dhar; tę z kolei kwestię wygłosił tonem niemal idealnie autorytatywnym. Zdenerwowało to lekko Farrokha, który czuł w głębi duszy, że definitywny wyjazd z Indii jest aktem tchórzostwa z jego strony. John D. myślał o nim tak, jak o swoim bracie-bliźniaku - jako o dezerterze - o ile oczywiście naprawdę wierzył, że doktor nigdy tu nie wróci. — Dowiecie się wkrótce, dlaczego jestem szczęśliwy powiedział Farrokh. Kiedy zasnął, John D. przeniósł go na łóżko. - Spójrz na niego - rzekła Julia. - Uśmiecha się przez sen. Na opłakiwanie losu Madhu będzie jeszcze czas. Będzie też czas, żeby martwić się o Ganesha. Niedługo miał doktor skończyć sześćdziesiąt lat. Ale na razie wyobrażał sobie bliźniaków lecących razem samolotem linii Swissair. Dziewięć godzin w powietrzu powinno wystarczyć dla zawarcia znajomości, myślał. Julia próbowała czytać w łóżku, ale Farrokh rozpraszał ją, śmiejąc się głośno przez sen. Chyba się upił, pomyślała. Potem zauważyła, że twarz doktora się chmurzy. Jaka szkoda, myślał Farrokh, że nie będę leciał tym samym samolotem, żebv móc ich obserwować i przysłuchiwać się ich rozmowie. Który numer może mieć miejsce po przeciwnej stronie? zastanawiał się. 4J? Farrokh latał do Zurychu wielokrotnie. Był to Boeing 747, więc miejsce po drugiej stronic przejścia powinno mieć numer 4). •- Cztery jot - powiedział do stewardessy. Julia odłożyła książkę i spojrzała na niego uważnie. •- Uebchen — szepnęła. Albo się obudź, albo połóż się wygodnie i zaśnij. Ale jej mąż znów uśmiechał się pogodnie. Doktor Daruwalla był tam, gdzie być pragnął. Jest środek nocy dokładnie pierwsza czterdzieści pięć - i samolot Swissair 197 startuje z Saharu. 683 Po drugiej stronie przejścia bliźniacy patrzą na siebie; żaden nie może przemówić. Przełamanie lodów wymaga czasu, ale doktor był pewien, że nie wytrzymają w milczeniu przez dziewięć pełnych godzin. Chociaż aktor miał bardziej interesujące rzeczy do powiedzenia, Farrokh gotów był dać głowę, że pierwszy zacznie swoją paplaninę eks-misjonarz. Martin Mills będzie tokował do rana, jeśli lohn D. nie zacznie mówić w odruchu samoobrony. Julia spojrzała na męża śpiącego z rękami założonymi na brzuchu. Doktor Daruwalla sprawdzał, czy prawidłowo zapiął pasy; potem rozluźnił się, gotów do długiego, przyjemnego

lotu. Zamknij po prostu oczy Nazajutrz była środa. Doktor Daruwalla znów podziwiał zachód słońca ze swego balkonu, tym razem z bratem Dhara. Martin miał mnóstwo pytań dotyczących jego biletu lotniczego. Scenarzysta uchylał się od odpowiedzi z wprawa kogoś, kto już wcześniej obmyślił wszelkie możliwe warianty rozmowy. - Ja mam lecieć do Zurychu? To dziwne, przecież nie przyleciałem tu z Zurychu zauważył były misjonarz. Mam chody w liniach Swissair wyjaśnił mu Farrokh. - Jestem ich częstym klientem, więc zawarliśmy specjalny układ. - Ach, rozumiem. Cóż, jestem ci bardzo wdzięczny. Słyszałem, że to wspaniałe linie ..... rzekł były scholastyk. - Ależ to bilety pierwszej klasy! - wykrzyknął nagle. - Nie będę ci mógł oddać za pierwszą klasę! Nie będziesz mi niczego oddawał - rzekł doktor. Mówiłem ci, że mam tam pewne układy, także w sprawie korzystania z pierwszej klasy. Nie wezmę od ciebie żadnych pieniędzy, bo te bilety nie kosztowały mnie praktycznie nic. Ach, tak... Nigdy jeszcze nie leciałem pierwszą klasą - rzekł niedoszły ksiądz. Farrokh widział wyraźnie, że Martin zastanawia się nad biletem na samolot z Zurychu do Nowego Jorku. Wyląduje w Zurychu o godzinie szóstej rano; samolot do Nowego Jorku nie \vvsiartuje wcześniej niż o pierwszej po południu - dla eks-jezuity In la to długa zwloką, a poza tym bilet wydawał mu się jakiś dziwny. 684 - To bilet ,,open" rzekł Farrokh niedbale. Na rejs dzienny, bez lądowania po drodze. Nie musisz lecieć do Nowego Jorku tego samego dnia, kiedy wylądujesz w Szwajcarii. Masz bilet ważny na dowolny dzień, kiedy tylko będą wolne miejsca w pierwszej klasie. Pomyślałem sobie, że może będziesz chciał spędzić dzień lub dwa w Zurychu a może nawet weekend. Wypoczniesz przed lotem do Nowego Jorku. - To strasznie miłe z twojej strony. Ale nie mam pojęcia, co mógłbym robić w Zurychu rzekł Martin, (ego wzrok padł na hotelowy mucher załączony do biletów. - Trzy doby w hotelu „Zum Storchen" całkiem przyzwoitym - wyjaśnił Farrokh. Okna twojego pokoju wychodzą na Liminat. Możesz pospacerować po starym mieście albo przejść się nad jezioro. Byłeś już kiedyś w Europie? -• Nie, nigdy rzekł Martin Mills. - Wciąż patrzył na vouche>\ który obejmował także posiłki. — A zatem... rzekł doktor. Podkomisarz uznał ostatnio ten zwrot za tak bogaty w znaczenia, że doktor postanowił wypróbować go na Martinie Millsie, z niezłym, jak ocenił, skutkiem. Podczas kolacji „zreformowany" jezuita był potulny, robił wrażenie przyga-szonego. Julia martwiła się, że może nie smakuje mu jedzenie albo że nieszczęsny bliźniak Dhara jest chory, ale doktor był już wcześniej świadkiem podobnego kryzysu i wiedział, co dręczy byłego misjonarza. John D. mylił się - jego brat nie był typem dezertera. Martin Mills mógł porzucić życiowy cel, ale zrezygnował z kapłaństwa wtedy, gdy kapłaństwo było w zasięgu ręki - gdy było czymś

łatwym do osiągnięcia. Nie chodziło o to, że nie spełniał warunków niezbędnych dla wyświęcenia; on obawiał się tylko tego, jakim będzie księdzem. Jego decyzja o wycofaniu się, która robiła wrażenie nagłego kaprysu, nie przyszła jak grom z jasnego nieba. Ta kapitulacja Martina musiała być logiczną konsekwencją całego dotychczasowego życia. Ze względu na drobiazgową kontrolę na lotnisku, Martin musiał stawić się na Saharze na trzy godziny przed odlotem. Farrokh czul, że będzie ryzykowne wysyłać go tam taksówką inną niż ambasadorem Yinoda, ale Yinod był nieosiągalny; wiózł właśnie na 685 lotnisko Dhara. Doktor wynajął więc tak zwaną luksusową taksówkę 7. flotylli Yinoda, z firmy Błękitny Nil sp. z o.o. Zmierzali już na lotnisko, gdy doktor po raz pierwszy uświadomi) sobie, jak bardzo będzie mu brakowało eks-misjonarza. Przywykłem do tego - rzekł Martin. Mijali właśnie martwego psa na drodze i Farrokh sądził, że były misjonarz ma na myśli oswojenie z widokiem zabitych zwierząt. Martin wyjaśni! jednak, że chodziło mu o przyzwyczajenie do takich wyjazdów z poczuciem wstydu i klęski. Ach, nie ma w tym nigdy nic ze skandalu nigdy nie tarzają mnie w smole i w pierzu - ciągnął. - Raczej wymykam się cichaczem. Nie sądzę, abym był przyczyną czegoś więcej niż chwilowego zakłopotania tych, którzy mi zaufali. I tak samo reaguję ja sam, naprawdę. Nie towarzyszy temu nigdy jakieś przytłaczające uczucie rozczarowania lub przegranej - to raczej przelotne poczucie pewnego ciyshonoru. Będę tęsknił za tym kretynem, pomyślał doktor i powiedział głośno: - Zamknij z łaski swojej oczy. Czy znów coś leży na drodze? - zapytał Martin. Pewnie tak - powiedział doktor - ale nie o to chodzi. Zamknij po prostu oczy. |uż? Tak, już zamknąłem rzekł były scholastyk. - Co masz zamiar zrobić? - zapytał z niepokojem. - Spokojnie -- rzekł Farrokh. - Zagramy w pewną grę. Nie cierpię gier! zawołał Martin. Otworzył oczy i rozejrzał się w panice dokoła. Zamknij oczy! wrzasnął doktor Daruwalla. Chociaż śluby posłuszeństwa już Martina nic obowiązywały, usłuchał. - Chciałbym, żebyś wyobraził sobie teraz ten parking z figurą Jezusa - rzekł doktor. Możesz sobie to wyobrazić? — Oczywiście - odparł Martin Mills. Czy Chrystus wciąż tam stoi? zapytał Farrokh. Głupek znów otworzył oczy. - No, tego nie wiem oni wciąż poszerzają ten parking - rzekł. Zawsze stoi tam mnóstwo sprzętu i maszyn. Może już rozwalili tę część parkingu i musieli przenieść tigurę... 686 Nie o tym mówię! Zamknij oczy! zawołał doktor. - Pytam, czy widzisz tę cholerną statuę w wyobraźni. Tego Chrystusa na parkingu - widzisz go, czy nie? No tak, naturalne rzekł Martin Mills. Zaciskał mocno powieki, jakby cierpiał straszliwe męki; usta miał też zaciśnięte, nos zmarszczony. Mijali slumsy oświetlone tylko ogniskami płonących śmieci, ale odór fekaliów przebijał się nawet przez swąd palonych odpadków. - To już wszystko? zapytał Martin nie otwierając oczu. Mało ci? Otwórz już te oczy, na miłość boską! rzekł doktor.

Martin otworzył oczy. To miała być ta gra? I na tym koniec? dopytywał się. Zobaczyłeś Chrystusa, prawda? Czego chcesz więcej? zapytał Farrokh. Musisz sobie uświadomić, że nie trzeba być katolickim księdzem, żeby być dobrym chrześcijaninem, jak to mówią chrześcijanie. - Ach, więc o to ci chodziło? - rzekł Martin Mills. -- Przecież ja zdaję sobie z tego sprawę. Nie chce mi się wierzyć, że będę za tobą tęsknił, ale właściwie to już zaczynam wyznał doktor. - Mnie też będzie ciebie brakowało odparł brat Dhara. - A zwłaszcza naszych rozmów. Na lotnisku stała jak zwykle długa kolejka do punktów kontrolnych. Uściskawszy Martina na pożegnanie, doktor Daruwalla nie przestawał obserwować go z daleka. Przeszedł nawet za policyjną barierkę, żeby móc go widzieć. Trudno było powiedzieć, czy to bandaże, czy uderzające podobieństwo do Dhara przyciągały powszechną uwagę (choć byli też tacy, którzy tego podobieństwa w ogóle nie dostrzegali). Doktor zdążył jeszcze raz zmienić opatrunki - na szyi zostawił tylko mały gazik, a nadgryzione ucho pozostało odkryte; wyglądało paskudnie, ale prawie się zagoiło. Rękę spowijały nadal bandaże. Do każdego, kto się gapił, ofiara napaści szympansa puszczała oczko i uśmiechała się pogodnie. Byt to szczery uśmiech, nie cyniczny grymas Dhara, a jednak Farrokh miał wrażenie, że eks-misjonarz nigdy dotąd nie przypominał tak bardzo swego brata. W finale każdego filmu z Inspektorem Dharem Dhar odchodzi w głąb kadru, oddalając się 687 od kamery; w tym przypadku kamerą był doktor Daruwalla. Farrokh poczu) wielkie wzruszenie; zastanawia) się, czy jest ono spowodowane tym, że Martin coraz bardziej przypominał mu Johna D., czy też tym, że sam Martin wzbudził jego gorące uczucia. lohna D. nie było widać. Doktor wiedział, że aktor był zawsze pierwszy na pokładzie samolotu każdego samolotu ale mimo to rozglądał się, próbując go wypatrzyć. Jako scenarzysta Farrokh byłby zawiedziony, gdyby inspektor Dhar i Martin Mills spotkali się w kolejce do stanowisk kontroli paszportów; on zaplanował, że powinni spotkać się w samolocie. Idealnie byłoby, gdyby już siedzieli na swoich miejscach, pomyślał doktor. Czekając w kolejce, przesuwając się do przodu i znów przystając, Martin wyglądał prawie normalnie. Tylko jego strój - czarny garnitur z tropiku włożony do hawajskiej koszuli - robił wrażenie dość żałosne. Z pewnością będzie musiał kupić coś cieplejszego w Zurychu; myśl o tego rodzaju wydatkach skłoniła doktora do wciśnięcia Martinowi kilkuset franków szwajcarskich w ostatniej chwili, tak że tamten nic miał czasu odmówić przyjęcia pieniędzy. Było też coś prawdę niezauważalnego, ale osobliwego w nawyku zamykania oczu. Kiedy kolejka się zatrzymywała, Martin zamykał oczy i uśmiechał się do siebie; potem kolejka ruszała krok do przodu i on przesuwał się wraz z nią, sprawiając przy tvm wrażenie naładowanego nową porcją energii. Farrokh wiedział, co robi ten głupek - Martin upewniał się, że Chrystus wciąż

stoi na parkingu. Nawet tłum indyiskich robotników wracających z Zatoki Perskiej nic rnógł przeszkodzić byłemu jezuicie w jego najnowszym duchowym ćwiczeniu. Robotników tych Meher, matka Farrokha, nazywała kiedyś „przywróconymi Persji", ale ci akurat nie wracali z Iranu, tylko z Kuwejtu ich przenośne radiomagnetofony ryczały na całe lotnisko. Dźwigali też materace z pianki; przewieszone przez ramię torby z dermy pękały od butelek z whisky, zegarków na rękę, płynów po goleniu i kieszonkowych kalkulatorów -- niektórzy zwędzili nawet sztućce w samolocie. Część z tych robotników udawała się do Omanu, Kataru lub Dubaju. W czasach Mcher ci „przywróceni Persji" przywozili sztabki złota wartości co najmniej suwerena lub dwóch. Dziś, jak się domyślał Farrokh, nie 688 przywozili już do domu tyle cennego kruszcu. Ale mimo to stać ich było na to, by urżnąć się w samolocie. Nawet potrącany i poszturchiwany przez co bardziej zalanych „Persów", Martin Mills zamykał oczy i uśmiechał się bezustannie; dopóki na parkingu stał Chrystus, dopóty w świecie Martina wszystko było w porządku. Do końca swego pobytu w Bombaju doktor Daruwalla żałował, że kiedy on zamyka oczy, nie ma tak krzepiących wizji. Żadnego Chrystusa ani nawet parkingu. Zwierzył się Julii, że zaczyna go znów nawiedzać powracający sen, jakiego nie miał od czasu, gdy po raz pierwszy opuścił Indie, by wyjechać do Austrii; stary Lowji powiedział mu wtedy, że to sen dość powszechny w okresie dojrzewania - człowiek ni stąd, ni zowąd stwierdza, że oto stoi nagi w publicznym miejscu. Zatwardziały w swych poglądach ojciec zaproponował też przed laty mało prawdopodobną interpretację snu: „Jest to sen świeżo upieczonego imigranta" oświadczył. Teraz Farrokh pomyślał, że być może było tak rzeczywiście. Wyjeżdżał już z Indii wielokrotnie, ale po raz pierwszy miał opuścić miejsce swego urodzenia z przeświadczeniem, że już tu nie wróci; nigdy jeszcze nie był tego tak pewien. Przez większą część dorosłego życia dręczyło go (zwłaszcza w Indiach) poczucie, że nie jest prawdziwym Indusem. Jak będzie się czuł teraz, mieszkając w Toronto, z dręczącą świadomością, że nigdy naprawdę się tu nie zasymiluje? Choć miał obywatelstwo kanadyjskie, wiedział, że nie jest Kanadyjczykiem, nigdy nie czuł się „zasymilowany". Wciąż prześladowała go zjadliwa uwaga Low-jiego: „Imigranci pozostają imigrantami do końca życia". Kiedy ktoś wygłasza podobną sentencję, można ją odrzucić, zanegować, ale nie sposób jej zapomnieć; pewne idee zapuszczają w człowieku korzenie tak głęboko, że stają się czymś niemal namacalnym, rzeczywistym. Na przykład rasowa zniewaga - nie mówiąc już o towarzyszącej jej utracie szacunku wobec samego siebie. Albo jedna z tych subtelniej szych anglosaskich zagrywek, którymi tak często raczono Farrokha w Kanadzie, dając mu odczuć, że pozostaje na marginesie. Mogło to być po prostu kwaśne spojrzenie - ten znajomy zimny wyraz twarzy, który towarzyszył najbardziej banalnym operacjom pieniężnym. Sposób, w jaki sprawdzano podpis na 689 karcie kredytowej, tak jakby z góry zakładano, że będzie się różnił od twojego podpisu. A kiedy wydawali człowiekowi resztę, ich wzrok zatrzymywał się na wnętrzu odwróconej dłoni,

które miało inną barwę niż grzbiet. Różnica okazywała się większa niż ta, jaką oni uważali za naturalną — to znaczy różnica między i c h środkiem a grzbietem dłoni („Imigranci pozostają imigrantami do końca życia"). Kiedy po raz pierwszy zobaczył Podniebny Spacer Suman w Wielkim Królewskim, nie wierzył, żeby mogła spaść; wyglądała wspaniale - była piękna i stąpała z idealną precyz]ą. Potem zobaczył ja kiedyś, jak stała przed występem w kulisie. Zaskoczyło go, że nie napina mięśni. Nie poruszała nawet stopami, stała absolutnie nieruchomo. Może się koncentruje, pomyślał Farrokh. Nie chciał, żeby zauważyła, że się jej przygląda - nie chciał jej rozpraszać. Kiedy Suman odwróciła się w jego stronę, uprzytomnił sobie, że istotnie musiała się koncentrować, bo nie rozpoznała go, a przecież była zawsze bardzo grzeczna. W tej chwili patrzyła gdzieś daleko, jakby przez niego. Świeżo namalowana puja na jej czole trochę się rozmazała. Była to ledwie zauważalna skaza, ale kiedy doktor ją zauważył, od razu odczuł, że Suman jest śmiertelna. Od tej chwili uwierzył, że może spaść. Nie mógł się też odprężyć, obserwując jej występ wydawała mu się niesłychanie delikatna i krucha. Gdyby ktokolwiek powiedział mu, że Suman spadła i nie żyje, zobaczyłby ją oczami wyobraźni leżącą w pyle areny, z rozmazaną pują. (Stwierdzenie: „Imigranci pozostają imigrantami do końca życia" było właśnie takim rozmazanym piętnem). Doktorowi pomogłoby zapewne, gdyby mógł opuścić Bombaj jak najszybciej, razem z bliźniakami. Ale wycofującym się z czynnego życia zawodowego gwiazdorom filmowym i eks-misjonarzom łatwiej opuścić miasto niż lekarzom. Chirurdzy mają swój plan operacji i swoich wracających do zdrowia pacjentów, jeśli zaś chodzi o scenarzystów, mają oni, podobnie jak inni pisarze, swoje drobne sprawki, których nie mogą zlekceważyć. Farrokh wiedział, że nie uda mu się nigdy porozmawiać z Mad-hu; w najlepszym przypadku mógł się z nią jakoś pośrednio skontaktować albo dowiedzieć się o jej stanie od Yinoda lub Deepy. Doktor wolałby, żeby dziewczynka miała szczęście umrzeć w cyrku; śmierć, jaką zaplanował dla Pinky zabitej przez lwa, który myli ją 690 z pawiem - była przynajmniej znacznie szybsza niż ta, która czekała Madhu. Scenarzysta miał też niewielką nadzieję, żeby prawdziwemu Ganeshowi powiodło się w cyrku; wiedział, że na pewno nie będzie to kariera, jaką robi jego fikcyjny Gancsh. Mały kaleka nie będzie chodził pod niebem, a szkoda byłoby to piękne zakończenie. Dla Farrokha sporą satysfakcją byłoby już to, żeby prawdziwemu Ganeshowi udało się zostać pomocnikiem kucharza. Napisał też przyjacielski list do państwa Dąsów z Wielkiego Błękitnego Nilu; choć z chłopca nie można było zrobić akrobaty, doktor chciałby, aby państwo Dasowie przekonali go do pracy w kuchni. Farrokh napisał także do państwa Bhagwanów - miotacza noży i jego żony, podniebnej akrobatki. Wyraził nadzieję, że pani Bhagwan zechce zniechęcić chłopca do głupiego pomysłu z uprawianiem Podniebnego Spaceru. Może pani Bhagwan pokazałaby Ganeshowi, jak trudna to sztuka? Mogłaby mu pozwolić, by sam spróbował, posługując się ćwiczebną drabinką, rozpiętą w namiocie mieszkalnym. Ganesh przekonałby się, jakie to trudne, a jednocześnie próba byłaby bezpieczna. Farrokh wrócił w końcu do tytułu Limuzynowa ruletka. Zrobił to dlatego, że Ucieczka z

Maharasztry wydała mu się nagle tytułem nadmiernie optymistycznym, jeśli nie całkowicie nieprawdopodobnym. Scenariusz nie wytrzymał próby czasu, choć upłynęło go tak niewiele. Ten koszmarny Pan Kwas, tania sensacyjność pomysłu, żeby lew atakował gwiazdę cyrku (małe, niewinne dziewczątko)... Farrokh obawiał się, że we wszystkich tych elementach pobrzmiewają echa jakiegoś Grand Guignolu, czegoś, co stanowiło esencję fabuł o Inspektorze Dharze. Może nie odszedł od starej formuły aż tak daleko, jak sobie początkowo wyobrażał. A jednak nie zgadzał się z opinią wielu recenzentów, że jako scenarzysta posługuje się chwytami typu deus ex machina (i innymi sztucznymi zabiegami), żeby się wykpić od wymyślania porządnej fabuły. Przecież samo życie było jednym wielkim chaosem funkcjonującym według zasady deus ex machina\ Wystarczy się przyjrzeć temu, jak doprowadził do spotkania Dhara z bratem; ktoś musiał to zrobić! A czyż nie zapamiętał tego lśniącego drobiazgu, który trzymał w dziobie, a potem zgubił srający kruk? To był właśnie świat rządzony zasadą deus ex machinal 691 A jednak scenarzysta czuł się nieswojo. Czul, że przed wyjazdem z Bombaju powinien porozmawiać z Balrajem Guptą, reżyserem. Limuzynowa ruletka mogła być tylko małym skokiem w bok, ale mimo to doktor potrzebował rady Gupty. Choć był pewien, że nie będzie to film w guście miłośników kina hindi - mały cyrk nie był zdecydowanie miejscem akcji, które odpowiadałoby Balrajowi Gup-cie nie miał wyboru: Gupta był jedynym znanym mu osobiście reżyserem. Doktor Daruwalla powinien był się dobrze zastanowić, zanim zaczął rozmawiać z Balrajem Guptą o sztuce - nawet sztuce tak rachitycznej. Gupta nie miał zbyt wielkich trudności z wywęszeniem „artystycznych" ambicji projektu. Farrokh nie skończył jeszcze streszczać historii, gdy Gupta przerwał mu nagle: - A więc mówi pan, że to dziecko umiera? Czy potem przywraca je pan do życia? Nie - wyznał Farrokh. - Czy nie mogłaby tu zadziałać interwencja boska, albo coś w tym rodzaju? - To nie taki film. Przecież właśnie próbuję panu to wytłumaczyć - wyjaśnił Farrokh. - Lepiej niech pan idzie z tym do tych z Bengalu - poradził mu Gupta. - Jeśli chodzi o taki wyszukany, artystowski realizm, lepiej robić to w Kalkucie. - Gdy scenarzysta nie odpowiadał, Balraj Gupta dodał: Może to film dla zagranicy. Limu%ynou>a ruletka - to jakieś takie francuskie! Farrokh zamierzał powiedzieć, że rola misjonarza byłaby idealna dla Johna D. Mógłby też dodać, że Inspektor Dhar, prawdziwy gwiazdor kina hindi, mógłby zagrać podwójną rolę, a wątek mylonej tożsamości mógłby być zabawny. John D. mógłby zagrać misjonarza i pojawić się w epizodzie jako Dhar! Ale doktor wiedział z góry, co powie na to Balraj Gupta. - Niech go sobie parodiują krytycy - jest w końcu gwiazdorem. Ale gwiazdorzy nie powinni parodiować samych siebie. - Farrokh wręcz słyszał, jak reżyser wygłasza te słowa. Zresztą nawet jeśli robiliby Limu^ynową ruletkę w Europie lub w Ameryce, nie obsadziliby nigdy w roli misjonarza Johna D. Nazwisko Inspektor Dhar nic nie mówiło Europejczykom i Amerykanom; nalegaliby na pewno, żeby rolę tę zagrał jeden z ich

gwiazdorów. 692 Doktor Daruwalla milczał. Podejrzewał, że Balraj Gupta jest na niego zły za to, że położył kres serii filmów z Inspektorem Dharem; wiedział też, że Gupta jest wściekły na Johna D., bo ten wyjechał, nie zrobiwszy nic dla promocji Inspektora Dhara i Wieę Ali/cienia. - Wydaje mi się, że pan się na mnie gniewa - zaczął Farrokh ostrożnie. - Ależ skąd? Absolutnie nie - zawołał Gupta. - Nigdy nie gniewam się na ludzi, którzy stwierdzają, że są zmęczeni robieniem pieniędzy. Tacy ludzie to wzór dla innych - zgodzi się pan ze mną? — Ale był pan na mnie zły - rzekł doktor. - Proszę mi coś powiedzieć o wątku miłosnym w pańskim artystycznym scenariuszu zażądał Gupta. To zdecyduje o sukcesie lub porażce, bez względu na wszystkie inne bzdury. Śmierć dzieci... dlaczego by nie pokazać tego socjalistom z Południa? T y m by się to na pewno spodobało. Doktor Daruwalla próbował streścić wątek miłosny tak, jakby sam wierzył w tę historię. Amerykański misjonarz, przyszły ksiądz, zakochuje się w pięknej cyrkowej akrobatce; Suman grałaby prawdziwa akrobatka o tym imieniu, nie aktorka, wyjaśnił scenarzysta. — Akrobatka! - zawołał Balraj Gupta. - Czy pan oszalał? Czy widział pan kiedyś ich uda? Kobiety-akrobatki mają koszmarne uda! A film to jeszcze uwypukla! - Rozmawiam z niewłaściwym człowiekiem. Ja chyba jestem naprawdę szalony - odparł Farrokh. - Tylko umysłowo chory może omawiać z panem poważny projekt... - Słowo „poważny" mówi mi wszystko - przerwał mu Balraj Gupta. - Widzę, że sukces niczego pana nie nauczył. Czy panu kompletnie odbiły zmysły? Postradał pan szajbę? ryczał. Scenarzysta usiłował skorygować jego językowe lapsusy. - Chyba mówi się: „Czy panu odbiła szajba?" i „Postradał pan zmysły?". - Przecież właśnie mówię! - wrzasnął Gupta. Jak większość reżyserów Balraj Gupta musiał mieć zawsze rację. Doktor odłożył słuchawkę i zaczął się pakować. Scenariusz Limuzynowej ruletki był pierwszą rzeczą, jaką włożył do walizki. Dopiero potem zapakował swe kanadyjskie ubrania. 693 Po prostu Indie Yinod zawiózł doktora i [ulię na lotnisko. Karzeł płakał przez całą drogę do Saharu i Farrokh bał się, że spowoduje wypadek. Kierowca-goryl stracił klienta w osobie Inspektora Dhara. Teraz, jakby nie dość było jednej tragedii, tracił swojego osobistego lekarza. Był poniedziałek, zbliżała się północ. Robotnicy zalepiali już niektóre plakaty do Inspektora Dhara i W''ie% Ali/cienia innymi, dokonując w ten sposób aktu niejako symbolicznego. Nowe plakaty nie reklamowały filmu. Były to proklamacje zupełnie innego rodzaju, zapowiadały bowiem obchody Dnia Walki z Trądem. Miało to być jutro, we wtorek, trzydziestego stycznia. Julia i Farrokh mieli opuścić Indie w Dniu Walki z Trądem o drugiej pięćdziesiąt w nocy, samolotem linii Air India 185. Z Bombaju do Delhi, z Delhi do Londynu,

z Londynu do Toronto (ale bez przesiadania się do innego samolotu). W Londynie Daruwallowie planowali kilkudniową przerwę w tej długiej podróży. Doktor był zawiedziony, że wiadomości ze Szwajcarii, od Dhara i jego brata, są tak skąpe. Początkowo sądził, że się na niego pogniewali albo że ich spotkanie w samolocie nie wypadło najlepiej. Potem przyszła kartka z Górnej Engadyny; jakiś narciarz, Lang-laitfer, przemierza skute lodem, białe jezioro. Wokoło góry, niebo bezchmurne, błękitne. Wiadomość, nakreślona ręką Johna D., wydala się Farrokhowi znajoma, była bowiem kolejną kwestią dialogową Inspektora Dhara. W tilmach, ilekroć niezrównany detektyw przespał się z kolejną dziewczyną, coś się zawsze wydarzało, tak że nic mieli nawet czasu porozmawiać. Wywiązywała się strzelanina, jakiś złoczyńca podpalał hotel (albo wręcz ich łóżko). W ogólnym zamęcie i pośpiechu Inspektorowi i jego kochance nie pozostawało zbyt wiele czasu na wymianę duserów; zwykle musieli walczyć o życie. Ale potem następowała nieunikniona cezura - krótka pauza przed eksplozją bomby. Publiczność, która już zdążyła znienawidzić Dhara, wyczekiwała wręcz na jego typową odżywkę kierowaną do kochanki. ,,A przy okazji mówił stokrotne dzięki". I taki właśnie tekst widniał na pocztówce z Górnej Kngadyny. 694 A PRZY OKAZJI, STOKROTNE DZIĘKI. Dla |ulii kartka była wzruszająca, bo podpisali ją obaj bracia. Stwierdziła, że tak właśnie podpisują bożonarodzeniowe i urodzinowe kartki nowożeńcy, ale doktor, który miał inne doświadczenia, uważał, że tak robią ludzie, wręczając lekarzowi zbiorowy prezent; podpisuje wtedy załączoną karteczkę rejestratorka, sekretarki, pielęgniarki i koledzy-lekarzc. Cóż \v tym niby szczególnego czy „wzruszającego"? |ohn D. zawsze podpisywał swoje listy samym inicjałem D. Na tej samej pocztówce widniał drugi, nakreślony obcym charakterem pisma podpis Martin. A więc byli gdzieś w górach. Farrokh miał nadzieję, że John D. nie próbuje uczyć swego brata-pcchowca jazdy na nartach. Wiemy przynajmniej, że są razem i dobrze im z tym - przekonywała go Julia, ale Farrokh wolałby dowiedzieć się czegoś więcej. Nie dawało mu spokoju, że nie zna każdego słówka dialogu pomiędzy braćmi. Kiedy dotarli do lotniska, Yinod, szlochając, wręczył doktorowi prezent. Może mnie pan już nigdy nie widzi - rzekł. Prezent był ciężki, twardy i kanciasty; Yinod zawinął go w gazetę. Wśród łkań zdołał wykrztusić, żeby doktor rozpakował go dopiero w samolocie. Dopiero później Farrokhowi przyszło cło głowy, że tak prawdopodobnie mówią terroryści do niczego nie podejrzewających pasażerów, wręczając im bombę; w chwilę potem rozległ się sygnał detektora metali i Farrokha błyskawicznie otoczyli wystraszeni funkcjonariusze z pistoletami. Zapytano go, co jest w paczce. Cóż miał im powiedzieć? Prezent od karła? Odsunąwszy się na bezpieczną odległość, kazali mu odwinąć gazetę; wyglądało na to, że szybciej zwieją, niż zaczną strzelać, że ,,salwują się ucieczką z miejsca wypadku", jak by napisali w „The Times of India" gdyby wypadek się zdarzył. Ale wypadku nie było. Gazeta kryła mosiężną tabliczkę z wygrawerowanym napisem. Doktor rozpoznał ją natychmiast: Yinod odkręcił obraźliwe zarządzenie z windy w wieżowcu przy Marinę Drive. ZABRANIA Sil;:

KORZYSTAĆ Z WINDY SŁUŻB1E, O ILE NIE, TOWARZYSZĄ JEJ DZIECI 695 Julia stwierdziła, że prezent Yinoda jest „wzruszający", natomiast funkcjonariusze bezpieczeństwa, choć odprężeni, zaczęli się dopytywać, skąd pochodzi tabliczka. Chcieli się upewnić, czy nie z jakiegoś zabytkowego obiektu - bo jeśli nie, to sprawa ich nie obchodziła. Prawdopodobnie wygrawerowany komunikat nie podobał im się tak samo jak Farrokhowi i Yinodowi. -- To pamiątka, upominek -• zapewni! ich doktor Daruwalla. Ku jego zaskoczeniu pozwolili mu zatrzymać tabliczkę. Była nieporęczna i mimo że doktor leciał w pierwszej klasie, stewardesy złościły się, że zawadza innym pasażerom. Najpierw kazano mu ją rozpakować (znowu!), a kiedy już to zrobił, został z niepotrzebną wielką stertą starych gazet. - Dopilnuj, żebym już nigdy nie leciał samolotem tych linii rzekł zbolałym tonem do żony; mówił to odpowiednio głośno, żeby mogła go usłyszeć stojąca w pobliżu stewardesa. - Dopilnuję - obiecała Julia, też głośno. Współpasażerowie z pierwszej klasy, którzy ich słyszeli, mogli wziąć doktora i jego żonę za typowe bogate małżeństwo, przyzwyczajone do obrażania „gorszych" od siebie, których psim obowiązkiem było na nich czekać. Wrażenie takie było jednak z gruntu fałszywe; Daruwal-lowie należeli po prostu do pokolenia, które reagowało ostro na przejawy chamstwa z czyjejkolwiek strony - byli dostatecznie wykształceni i dostatecznie zaawansowani wiekiem, żeby nie tolerować nietolerancji. Farrokhowi i Julii nie przyszło jednak do głowy, że być może personel zachowywał się niegrzecznie nie dlatego, że tablica zawadzała, ale z powodu treści napisu. Może i stewardesom wpojono, że służbie nie wolno korzystać z windy, o ile nie towarzyszą jej dzieci. To jedno z tych drobnych a nierozwiązywalnych nieporozumień, a zarazem odpowiednio przykry akcent towarzyszący wyjazdowi z ojczyzny na zawsze, myślał Farrokh. Nie poprawiła mu humoru lektura gazety, w którą karzeł owinął ukradzioną tablice. Wśród najnowszych wiadomości wybijało się doniesienie o zatruciu pokarmowym we Wschodnim Delhi. Dwoje dzieci zmarło, a ośmioro innych trafiło do szpitala po zjedzeniu „nieświeżych" resztek z wysypiska śmieci w Szakurpurze. Doktor Daruwalla przeczytał artykuł z najwyższą uwagą; wiedział, że dzieci nie umarły od „nieświeżej" 696 żywności - eufemizm głupiego dziennikarza zastąpił słowo „gnijąca" lub „zatruta". Farrokh nie mógł się doczekać, kiedy samolot wreszcie wystartuje. Podobnie jak Dhar, doktor wolał miejsce z brzegu, bo planował, że będzie pił piwo i korzystał często z toalety. W Anglii mieli wylądować przed dziesiąta czasu londyńskiego. Do Delhi będą lecieć w ciemnościach. Zanim jeszcze zdążył opuścić Indie, doktor pożegnał się z ich widokiem. Chociaż Martin Mills nie mógłby się pewnie powstrzymać od komentarza, że pożegnanie doktora z Bombajem nastąpiło z woli Boga, sam Farrokh nie zgodziłby się z tym. To nie była wola Boga; sprawiły to Indie, kraj nie dla każdego jak powiedział ksiądz Julian, o czym zresztą doktor nie wiedział. Farrokh był pewien, że nie ma tu nic do rzeczy wola Boga.

Chodziło po prostu o Indie, a to był powód aż nadto istotny. Kiedy samolot Air India 185 wzbijał się w powietrze, goryl i taksówkarz Dhara znów krążył po ulicach Bombaju; karzeł wciąż płakał i był zbyt zdenerwowany, żeby położyć się do łóżka. Wrócił do miasta za późno, by zdążyć na ostatni spektakl w kabarecie „Na mokro", gdzie spodziewał się zobaczyć Madhu. Będzie musiał poszukać jej kiedy indziej. Krążenie po dzielnicy czerwonych latarń wpływało nań przygnębiająco, choć noc była taka, jak każda inna - Vinod mógł znaleźć jakąś zbłąkaną owieczkę i zająć się nią. 0 trzeciej w nocy burdele przypominały mu podupadły cyrk. Były klown widział oczami wyobraźni klatki z osowiałymi zwierzętami 1 szeregi namiotów z wyczerpanymi, kontuzjowanymi akrobatami. Przyspieszył raptownie. Dochodziła czwarta, kiedy zaparkował ambasadora pod wieżowcem przy Marinę Drive. Nikt nie widział, jak wślizguje się do budynku, ale karzeł celowo dyszał ciężko i kręcił się po hallu tak długo, aż rozszczekały się wszystkie psy z parteru. Wtedy Yinod wrócił dumnym krokiem do swej taksówki. Wrzaski mieszkańców bloku, których wcześniej zbulwersowała wiadomość, że ukradziono ich niezwykle ważną tablicę, sprawiły mu jednak zaledwie drobną satysfakcję. Bez względu na to, gdzie się skierował, miasto zdawało się ukrywać przed nim wszelkie przejawy nocnego życia. A jednak nie 697 chciał wracać do domu. W półmroku przedświtu Vinod zatrzymał ambasadora, aby pogawędzić z policjantem regulującym ruch na Mazagaonie. - Co się stało z samochodami? zapytał. Policjant trzymał wyciągniętą pałkę tak, jakby wokół roiło się od pojazdów i pieszych. Tymczasem było tu pusto; żadnych samochodów, nawet pojedynczego roweru, żadnego przechodnia. Kilku spośród śpiących na chodnikach obudziło się, ale żaden się nie podniósł; co najwyżej siadali lub klękali. Policjant rozpoznał kierowcę Dhara — wszyscy policjanci znali Yinoda. Wyjaśnił karłowi, że były jakieś zakłócenia w ruchu - przez Sophia Zuber Road przeszła przed chwilą procesja. Osamotniony policjant dodał, że byłby zobowiązany Yinodowi, gdyby ten zechciał go przewieźć wzdłuż całej Sophia Zuber Road, tak żeby mógł się upewnić, że wszystko wróciło już do normy. Po chwili Vinod sunął powoli przez jeden z lepszych slumsów Bombaju z policjantem w roli pasażera. Nie było tu wiele do oglądania. Niektórzy spośród śpiących na chodnikach budzili się co jakiś czas, ale lokatorzy slumsów spali spokojnie. Na tym odcinku Sophia Zuber Road, gdzie Martin Mills prawie miesiąc temu natknął się na śmiertelnie ranną krowę, zobaczyli teraz ogon procesji - kilku zawodzących sadhu, grupkę rzucających kwiaty. Obok rynsztoka, w którym ostatecznie skonała krowa, ciemniała wielka plama zakrzepłej krwi; zakłócenie, o którym mówił policjant, wyniknęło z tego, że trzeba było usunąć jej truchło. Jacyś maniacy podtrzymywali ją przy życiu aż do wczoraj. Ich gorliwości doktor Daruwalla również nie uznałby za oznakę woli Boga. Te skazane z góry na porażkę wysiłki były także „po prostu Indiami", a to tłumaczyło wszystko. 698 27 EPILOG

Wolontariusz Pewnego piątku, w maju, po dwóch z okładem latach od chwili, gdy Daruwallowie wrócili z Bombaju do Toronto, Farrokh poczuł nieprzepartą chęć, żeby pokazać swemu przyjacielowi Macfarla-ne'owi Małe Indie. Pojechali samochodem Maca. Była akurat pora lunchu, ale ruch na Gerrard był taki, że szybko uśwadomili sobie, iż z lunchu nic nie będzie; ledwie starczy im czasu, by dotrzeć do Małych Indii i wrócić do szpitala. Spotykali się w porze lunchu od osiemnastu miesięcy, od kiedy Macfarlane okazał się nosicielem wirusa HIV; jego przyjaciel doktor Duncan Frasier, genetyk-homoseksualista, zmarł na AIDS ponad rok temu. Farrokh nie znalazł lepszego partnera do dyskusji nad zaletami swego projektu związanego z krwią karłów, Mac zaś nie znalazł sobie nowego przyjaciela. Telegraficzny styl, w jakim rozmawiali na temat życia Maca z wirusem AIDS w organizmie, był modelowym wręcz przykładem emocjonalnej powściągliwości. Go u ciebie? - pytał doktor Daruwalla. W porządku - odpowiadał Macfarlane. Odstawiłem AZT, przeszedłem na DDL Nie mówiłem ci? Nie. Ale dlaczego? Zanik komórek T? Goś w tym rodzaju. Spadły poniżej dwóch setek. Kiedy brałem AZT, czułem się jak ścierka, więc Schwartz zdecydował się na DDL Gzuję się teraz lepiej mam więcej energii, l biorę profilaktycznie bactrim... żeby zapobiec zapaleniu pluć PGP. 699 Ach tak mówił Farrokh. - To nie takie straszne, jak się zdaje. Czuję się świetnie - zapewniał go Mac. Jeśli przestanie działać DDI, pozostaje jeszcze DDC i wiele innych - mam nadzieję. Cieszę się, że dobrze się czujesz - mówił Farrokh zdawkowo. A tymczasem bawię się w taką grę. Siadam i próbuję sobie wyobrazić moje zdrowe leukocyty - widzę, jak stawiają opór wirusowi. \Xidze, jak bombardują go pociskami, i wirus ginie pod tym gradem kuł - na tym w każdym razie polega ta gra. - Czy to Schwartz podsunął ci taki pomysł? - pytał Farrokh. - Nie, ja sam to wymyśliłem! Wygląda mi to na Schwartza. Poza tym chodzę na spotkania grup samopomocy - dodawał Mac. Te grupy to jedna z rzeczy, które bardzo pomagają pokonać wszelkie kryzysy. No tak - mówił Farrokh. - Tak powtarzał Macfarlane. - I oczywiście to, co nazywają panowaniem nad chorobą żeby nie być biernym i niekoniecznie akceptować wszystko, co mówią ci lekarze. - Biedny Schwartz wzdychał Farrokh. - Cieszę się, że nie jestem twoim lekarzem. - To jest nas już dwóch - odpowiadał Macfarlane. Była to ich rutynowa dwuminutowa wymiana zdań; zwykle udawało im się wyczerpać temat w tak krótkim czasie - a w każdym razie starali się, żeby tak było. Lubili spędzać porę lunchu na zajęciach innych niż na jedzeniu, stąd nagła zachcianka doktora Daruwalli, żeby zabrać Macfarlane'a do Małych Indii.

Kiedy rasistowskie zbiry zawiozły Farrokha wbrew jego woli do Małych Indii, był również maj i piątek, a więc dzień, w którym wszystkie sklepy a może tylko masarnie? - były pozamykane. Doktor Daruwalla zastanawiał się, czy dzieje się tak dlatego, że miejscowi muzułmanie uczestniczą pilnie w piątkowych modłach; była to jedna z rzeczy, jakich nie wiedział. Wiedział tylko, że chce pokazać Macfarlane'owi Małe Indie, i doznał nagle uczucia, że chciałby, żeby wszystkie okoliczności tej wyprawy - pogoda, a także sceneria ze sklepami i manekinami (najlepiej w tych samych sari) były takie jak tamtego piątku. 700 Nie ulega wątpliwości, że impulsu dostarczyła mu jakaś informacja prasowa, prawdopodobnie jakaś wzmianka o Froncie Dziedzictwa. Wiadomości o Froncie Dziedzictwa - tej neonazistowskiej zbieraninie białych mętów - wyprowadzały go zawsze z równowagi. Prawo kanadyjskie zabraniało szerzenia nienawiści, toteż Farrokh nie mógł pojąć, dlaczego takie ugrupowania jak Front Dziedzictwa mogły tak bezkarnie podgrzewać rasistowskie nastroje. Macfarlane nie miał żadnego problemu z zaparkowaniem samochodu; Małe Indie były niemal wymarłe - pod tym względem absolutnie nie przypominały Indii prawdziwych. Farrokh przystanął przed sklepem kolonialnym Ahmada przy Gerrard i Coxwell i wskazał na stojące po drugiej stronie ulicy otoczone parkanem biurowce Kanadyjskiego Urzędu Imigracyjnego urząd wyglądał na zamknięty na głucho, nie tylko dlatego, że był piątek. - To tu wywlekli mnie z samochodu - wyjaśnił. -- Ruszyli dalej wzdłuż Gerrard. Haftu artystycznego „Pindi" już nie było, ale wieszak z kaftanami stał nadal smętnie na chodniku. Wtedy było wietrzno - powiedział Farrokh. - Pamiętam, że kaftany tańczyły na wietrze. Dom mody „Nirma" na rogu Rhodes i Gerrard jeszcze funkcjonował. Sklep Singha wciąż zachwalał świeże owoce i warzywa. Obejrzeli fasadę Zjednoczonego Kościoła, służącego także jako hinduska świątynia Śri Ram. Wielebny Lawrence Pushee, kapłan Zjednoczonego Kościoła wybrał interesujący temat przyszłego kazania niedzielnego. Cytat z Gandhiego napominał wiernych: Jest dosyć wszelkich dóbr, by zaspokoić potrzeby, za malo by zaspokoić chciwość. Nie tylko Urząd Imigracyjny, ale także Chińczycy przeżywali jakiś kryzys; Przedsiębiorstwo drobiarskie „Łuck City" było zamknięte. Na rogu Craven i Gerrard „Mistrzowie Indyjskiej Kuchni", czyli dawna restauracja „Nirala", nazywała się teraz ,,Hira Moti", a znajoma reklama kingfishera zapewniała, że piwo jest (jak zawsze) NASYCONE WEWNĘTRZNĄ MOCĄ. Plakat z super-gwiazdami zapowiadał przybycie Jeetendry i Bali z Patel Rap; trwały występy Sapny Mukerjee. - Szedłem tędy, zalany krwią - rzekł Farrokh. W witrynach „Kala Kendar" i sklepu Sonaliego stal ten sam manekin blondynki w sari; nadal wyglądała obco wśród innych manekinów. Doktor pomyślał o Nancy. 701 Minęli „Satyam" - "magazyn dla całej rodziny", przeczytali ogłoszenie o wyborach Miss Diwali. Pokręcili się bez celu po Gerrard Street. Farrokh powtarzał nazwy różnych sklepów i instytucji. Dom towarowy „Kohinoor", bar „Madras", „Apollo Video" (zachwalające

azjatyckie filmy), Kinoteatr Indyjski - W RE-PERTUARZF FILMY TAMILSK1E! Przy barze „Chaat" Farrokh wyjaśnił Macowi, co oznacza określenie „wszelkie rodzaje chaats". Weszli do baru „Bombay Beel", gdzie w pośpiechu zjedli aloo tikki i wypili po szklance piwa Thunderbolt. Zanim wyruszyli w drogę powrotną do szpitala, zatrzymali się przy rogu Woodfield przed sklepem J.S. Addisona z armaturą. Doktor Daruwalla chciał zobaczyć tę wspaniałą miedzianą wannę z ozdobnymi kurkami w kształcie tygrysich głów, identyczną jak wanna, w której kąpał się w dzieciństwie w starym domu przy Ridge Road na Malabar Hill. Miał tę wannę przed oczami od czasu swej ostatniej, nie planowanej wizyty w Małych Indiach, ale wanna została sprzedana. Farrokh wypatrzył natomiast inne cudowne arcydzieło wiktoriańskiej sztuki zdobniczej, baterię z kłami słonia zamiast kurków, taką samą jak ta, która zawładnęła wyobraźnią Rahula w damskiej toalecie klubu Duckworth. Farrokh dotknął kłów, tego od ciepłej i od zimnej wody. Macfarlane uznał baterię za wyjątkowe paskudztwo, ale Farrokh kupił ją bez chwili wahania. Owszem, był to najwyraźniej produkt brytyjskiej wyobraźni, ale wykonano go w Indiach. - Czy to ma dla ciebie jakąś wartość sentymentalną? - zapytał Mac. Niezupełnie - odparł Farrokh. Zastanawiał się, co pocznie z tyrn szkaradzicristwem, wiedział bowiem, że Julii zakup nie przypadnie bynajmniej do gustu. A ci faceci, co cię tu przywieźli i zostawili... - rzekł nagle Mac. Co z nimi? Jak sądzisz, czy przywozili tu innych, tak jak ciebie? Przez cały czas odrzekł Farrokh. - Mam wrażenie, że robią to bez przerwy. Mac stwierdził, że Farrokh wygląda na kompletnie przybitego. (akże mogę się tu poczuć jak u siebie? pomyślał Farrokh, głośno zaś powiedział: Jak mam się poczuć Kanadyjczykiem? 702 I rzeczywiście, jeśli wierzyć temu, co pisali w gazetach, niechęć wobec imigrantów rosła; demografowie przepowiadali „rasistowski odpór". Ta niechęć do imigrantów miała bowiem zdaniem doktora, podłoże rasistowskie; Farrokh stał się bardzo wyczulony na określenie „rozpoznawalne mniejszości". Wiedział, że nie odnosi się to do \\ lochów, Niemców ani Portugalczyków; ci przybyli do Kanady w latach pięćdziesiątych. Do początku lat osiemdziesiątych największa liczba imigrantów napłynęła z Wielkiej Brytanii. Ale teraz było inaczej; nowi imigranci przybywali z Hongkongu, Chin i Indii - połowę przybyszów z ostatniej dekady stanowili Azjaci. W Toronto imigranci w liczbie ponad miliona ludzi stanowili 40 procent populacji. Macfarlane'owi było niezmiernie przykro patrzeć na tak przygnębionego kolegę. - Wierz mi, Farrokh, ja zdaję sobie sprawę z tego, że być imigrantem w tym kraju to nie cyrk, ale choć przypuszczam, że te zbiry, które wyrzuciły cię z samochodu w Małych Indiach, potraktowały w podobny sposób innych imigrantów, to nie wierzę, żeby robili to „bez przerwy", jak się wyraziłeś. - Chciałeś chyba powiedzieć, że to nie piknik? Powiedziałeś: „to nie cyrk". - To to samo - odparł Macfarlane.

Wiesz, co powiedział kiedyś mój ojciec? - zapytał Farrokh. - Domyślam się, że coś w rodzaju: „Imigranci pozostają imigrantami do śmierci"? Ach, więc już ci mówiłem? - Ze sto razy odparł Mac. - Ale podejrzewam, że myślisz o tym bez przerwy. - Bez przerwy powtórzył Farrokh. Był wdzięczny Macowi za jego przyjaźń. To właśnie Macfarlane nakłonił Farrokha do pracy społecznej w hospicjum dla chorych na AIDS, gdzie zmarł Duncan Frasier. Farrokh przepracował tam ponad rok. Początkowo podejrzewał samego siebie, że kierują nim jakieś osobiste motywy; zwierzył się z tego Macowi. Za radą kolegi przedyskutował też sprawę swego szczególnego zainteresowania hospicjum z szefem zespołu pielęgniarzy. 703 Opowiadanie obcemu człowiekowi historii związków z Johnem D. było dla Daruwalli sprawą krępującą. Mówił o tym, jak to okazało się, że młody człowiek, którego traktował jako przybranego syna, jest homoseksualistą, o czym doktor dowiedział się dopiero, kiedy John D. zbliżał się do czterdziestki. Opowiadał, jak to nawet teraz, kiedy seksualna orientacja Johna D. nie budziła już wątpliwości, nic odważył się właściwie rozmawiać na ten temat z tym nie tak znów młodym „młodym" człowiekiem. Doktor Daruwalla powiedział Macfarlane'owi - i przełożonemu pielęgniarzy w hospicjum - że chce pracować wśród chorych na AIDS, by w ten sposób dowiedzieć się czegoś więcej o enigmatycznym Johnie D. Farrokh wyznał, że jest przerażony; to, że człowiek, którego kochał jak syna, może umrzeć na AIDS, budziło w nim grozę (bał się też zresztą o Martina). Także emocjonalna powściągliwość charakteryzująca przyjaźń doktora z Macfarlane'em czego tylko jednym z przykładów były ich zdawkowe rozmowy na temat stanu zdrowia Maca - maskowała tylko strach Farrokha przed tym, że będzie musiał przyglądać się konaniu przyjaciela. Zarówno obaj lekarze, jak przełożony pielęgniarzy, zdawali sobie sprawę z tego, że jest to jeszcze jeden motyw, który skłaniał Farrokha do podjęcia prób oswojenia się z hospicjum. Doktor był przekonany, że w im bardziej naturalny sposób nauczy się obcować z chorymi na AIDS, nie mówiąc już o gejach, tym bardziej zbliży się do Johna D. Właściwie już się to stało, od czasu kiedy |ohn D. wyznał Farrokhowi, że zawsze był gejem. Pomogła w tym niewątpliwie przyjaźń doktora z Macfarlane'em. Ale któryż „ojciec" czuje, że ma dostatecznie bliski kontakt z „synem"? pytał Farrokh Maca. W tym chyba tkwi sedno sprawy. Nie staraj się zanadto zbliżać do Johna D. poradził mu Macfarlane. Pamiętaj, że nie jesteś jego ojcem - i nie jesteś gejem. Próby oswojenia się doktora z pracą w hospicjum były początkowo nieudolne. Tak jak uprzedzał go Macfarlane, Farrokh musiał sobie najpierw uświadomić, że nie jest ich lekarzem, lecz tylko wolontariuszem. Zadawał mnóstwo pytań, jakie zadają zwykle lekarze, co doprowadzało personel pielęgniarski do szalu. Musiał się przyzwyczaić do przyjmowania poleceń od pielęgniarzy. Wielkiego 704

wysiłku wymagało od niego, jako doświadczonego lekarza, ograniczenie się do sprawy odleżyn; nie mógł się powstrzymać od zalecania drobnych ćwiczeń, które miały zahamować zanik mięśni u pacjentów. Rozdawał tyle piłek tenisowych do ściskania, że przylgnęło do niego przezwisko doktor Kulka. Radził sobie dobrze z cewnikami i potrafił zrobić zastrzyk z morfiny, jeśli poprosił go o to lekarz z hospicjum lub pielęgniarz. Zaznajomił się lepiej z karmieniem przez zgłębnik; nie mógł patrzeć na agonalne ataki choroby. Miał nadzieję, że nie będzie musiał się przyglądać, jak John D. kona dręczony straszliwą biegunką, zabijany galopującą infekcją, trawiony potworną gorączką. Ja też mam taką nadzieję - powiedział mu Mac. - Ale jeśli nie jesteś przygotowany, żeby przypatrywać się mojej śmierci, będziesz dla mnie bezużyteczny, kiedy nadejdzie pora. Doktor Daruwalla chciał się do tego przygotować. Godziny pracy społecznej upływały mu na wykonywaniu zwykłych, rutynowych czynności. Pewnej nocy zrobił wielkie pranie (tak jak kiedyś Macfarlane, który pysznił się tym, że robił to już przed laty) - uprał całą bieliznę pościelową i wszystkie ręczniki. Czytał głośno pacjentom. Pisał im też listy. Pewnego wieczoru, gdy siedział w centralce telefonicznej, zadzwoniła jakaś rozwścieczona kobieta; była wzburzona, bo dowiedziała się właśnie, że jej jedyny syn umiera w hospicjum i nikt jej o tym oficjalnie nie poinformował - nawet on sam. Oświadczyła, że jest oburzona. Chciała rozmawiać z kimś z kierownictwa hospicjum; o rozmowę z synem nie poprosiła. Doktor uznał, że choć nie jest „z kierownictwa", może z nią porozmawiać; znał hospicjum i obowiązujące w nim zasady dostatecznie dobrze, by mógł jej coś poradzić w sprawie odwiedzin - kiedy przyjechać, jak się zachowywać, by uszanować prywatność chorego, i tak dalej. Ale kobieta nie chciała o tym słyszeć. - Pan nie jest z kierownictwa! - krzyczała. - Chcę rozmawiać z jakimś lekarzem! Chcę rozmawiać z dyrektorem hospicjum! Doktor już miał się przedstawić pełnym imieniem i nazwiskiem, podać swój zawód, wiek, nawet liczbę dzieci i wnuków, gdyby zechciała. Ale zanim zdążył otworzyć usta, znów się na niego rozdarła. 705 - A tak przy okazji: kim pan w ogóle jest?! Co pan tam robi? Doktor Daruwalla odpowiedział z takim przekonaniem i dumą, że aż sam się zdziwił. Jestem wolontariuszem - rzekł. Był z siebie bardzo zadowolony. Zaczął się zastanawiać, czy całkowita asymilacja usatysfakcjonowałaby go w takim samym stopniu, jak ów status ochotnika. Na samym dnie Po wyjeździe doktora Daruwalli z Bombaju nastąpiła seria innych rozstań; w jednym przypadku było to rozstanie i powrót. Suman, wytrawna podniebna wędrowniczka, opuściła Wielki Cyrk Królewski. \X yszła za mąż za człowieka z branży mleczarskiej. Potem, po wielu dyskusjach z właścicielem cyrku, Pratapem Walawalkarem, wróciła, sprowadzając do Wielkiego Królewskiego także swego męża-mleczarza. Ostatnio doktor dowiedział się, że mąż Suman został jednym z dyrektorów cyrku i Suman znów zaczęła chodzić po niebie;

wciąż pozostawała gwiazdą pierwszego blasku. Farrokh dowiedział się też, że z Wielkiego Królewskiego odszedł Pratap Singh; konferansjer i treser zwierząt opuścił cyrk razem z żoną, Sumi, oraz zespołem małych akrobatów - w tym z prawdziwą Pinky -- żeby przyłączyć się do Nowego Wielkiego Cyrku. Wbrew scenariuszowi do ].jmu%ynon>ej ruletki prawdziwa Pinky nie została pożarta przez lwa, który pomylił ją z pawiem, lecz występowała w kolejnych miastach odwiedzanych przez cyrk. Według obliczeń Farrokha musiała mieć teraz jedenaście, dwanaście lat. Doktor dowiedział się, że w Nowym Wielkim Cyrku występuje dziewczyna imieniem Ratna, która, co godne uwagi, wykonuje Podniebny Spacer, chodząc wspak! Poinformowano go też, że podczas pobytu cyrku w Czanganaczeri Pinky zmieniła imię na Choti Rani, co znaczy Mała Królowa. Prawdopodobnie Pratap wybrał taki pseudonim nie tylko dlatego, że wydawał mu się dobrym nazwiskiem scenicznym, ale i dlatego, że Pinky tak wiele dla niego znaczyła. Pratap zawsze twierdził, że dziewczynka jest najlepsza. Zwykła, pospolita Pinky była więc teraz małą królową. 706 Deepa i syn karła, karzeł Shivaji, uciekli z Wielkiego Błękitnego Nilu. Shiyaji był nieodrodnym synem swego ojca, co wyrażało się głównie w jego determinacji. Jeśli chodziło o talent, Shivaji przewyższał ojca jako akrobata, a co najmniej mu dorównywał jako klown. To właśnie jego umiejętności zdecydowały, że przyjęto go wraz z matką do Wielkiego Królewskiego, co bvło niewątpliwie awansem, dla samej Deepy czy Yinoda niemożliwym do osiągnięcia. Farrokh dowiedział się, że kunszt, z jakim Shiyaji wykonywał numer z Pierdzącym Klownem nie mówiąc już o jego popisowym numerze, Kiwaniu Słonia - usuwał w cień wszystkich innych pierdzących klownów Indii. Dla podrzędniejszych artystów harujących w Wielkim Błękitnym Nilu los był, ogólnie biorąc, mniej łaskawy; oni nie mieli gdzie uciec. Ganesh nigdy nie pogodził się z tym, że jest pomocnikiem kucharza miał większe aspiracje. Żonie miotacza nożami, pani Bhagwan najbardziej doświadczonej wśród podniebnych akroba-tek - nie udało się odwieść Ganesha od jego rojeń o akrobacji. Pomimo niezliczonych upadków z ćwiczebnej drabinki rozpiętej w namiocie Bhagwanów, chłopiec nigdy nie porzucił zamiaru nauczenia się tej trudnej sztuki. Zgodnie z idealnym zakończeniem scenariusza Farrokha, kaleka przestaje utykać dzięki temu, że opanowuje Podniebny Spacer. Prawdziwa historia Ganesha nie miała tak szczęśliwego zakończenia. Prawdziwy Ganesh nie spoczął, dopóki nie spróbował praktycznie wykonać sztuki. Było prawie tak, jak wyobraził sobie to doktor Daruwalla, niemal tak, jak to opisał. Różnica polegała na tym, że prawdziwy Ganesh nie był tak elokwentny, a więc nic było głosu spoza kadru. Chłopiec musiał spojrzeć w dół przynajmniej raz - a to starczyło, żeby przekonał się, że nie powinien robić tego po raz drugi. Od ziemi dzieliło go dwadzieścia pięć metrów. Kiedy wisiał głową w dół, ze stopami uwięzionymi w pętlach, nie był raczej w nastroju do poetyckich dywagacji, w odróżnieniu od fikcyjnego bohatera Farrokha. (Jest taki moment, kiedy trzeba się puścić. W takim momencie jesteś panem swego losu. W takim momencie wszyscy wędrują po niebie). Nic było o tym mowy - żadne sentymenty tego rodzaju nie pojawiają się spontanicznie w umyśle pomocnika kucharza. Mały

707 kaleka pomylił się zapewne w liczeniu pętli. Bez względu jednak na to, czy je liczył, czy nie, było ze strony Farrokha przesadą wyobrażać sobie, że Ganeshowi uda się przejść po drabince. (Bo ja, idąc, mówię sobie: Nie utykam!). To byłby wielki dzień! - myślał doktor Daruwalla. Sądząc z tego, gdzie znaleziono ciało kaleki, prawdziwy Ganesh spadł, nie pokonawszy nawet połowy dystansu. Drabinka miała osiemnaście pętli, należało zrobić szesnaście kroków. Pani Bhagwan wyraziła jako ekspert opinię, że chłopiec spadł po czterech, pięciu krokach; nigdy nie udało mu się przejść więcej na treningowej drabince w ich namiocie, powiedziała. Wiadomości docierały do Toronto z opóźnieniem. Państwo Dasowie przekazali doktorowi listownie wyrazy ubolewania; list dotarł późno, bo był źle zaadresowany. Das i jego małżonka dodawali, że Pani Bhagwan obciążała siebie winą za wypadek, choć była jednocześnie pewna, że chłopiec nigdy nie opanowałby sztuki. Nie ulegało wątpliwości, że to jej strapienie stało się przyczyną dekoncentracji artystki. Państwo Dasowie donosili, że została zraniona przez męża, kiedy obracała się rozpięta na tarczy; rana nie była groźna, ale pani Bhagwan nie dała sobie szansy, by wydobrzeć. Nazajutrz wieczorem spadła podczas Podniebnego Spaceru. Uszła zaledwie tyle, co Ganesh, i spadła, nawet nie krzyknąwszy. Jej mąż twierdził, że od czasu upadku chłopca zaczęły się jej kłopoty z czwartą i piątą pętlą. Pan Bhagwan nie wziął już noża do ręki, mimo że zaproponowano mu cały zestaw żywych celów w postaci małych dziewczynek. Wdowiec wycofał się częściowo z życia zawodowego, poprzestając na udziale w numerze Przejście Słonia. Zdaniem państwa Dąsów był w tym jakiś element pokuty, wymierzonej samemu sobie kary. Pan Bhagwan rozchorował się w końcu i odesłano go do domu. Nieco później państwo Dasowie dowiedzieli się, że umarł. Po jakimś czasie dotarła do Farrokha wiadomość, że wszyscy w cyrku chorują. Listy od państwa Dąsów przestały przychodzić. Wielki Błękitny Nil rozpłynął się w niebycie. Ostatnim miejscem, jakie odwiedził, była Puna, gdzie, jak opowiadano, został unicestwiony przez powódź. Sama powódź nie była groźna, właściwie trudno ją było nazwać kataklizmem, tyle że ucierpiała w związku z nią higiena. Nierozpoznana choroba zabiła kilka spośród wielkich 708 kotów, a akrobatów zaczęły nękać ataki ostrej biegunki i nieżyt żołądka i jelit. Czyżby śmierć Gautama była ponurą zapowiedzią klęski? Stary szympans zdechł na wściekliznę w niespełna dwa tygodnie po pokąsaniu Martina Millsa; wysiłki Kunala, by przywołać małpę do porządku biciem, poszły na marne. Ale spośród wszystkich zmarłych doktor Daruwalla zapamiętał najlepiej panią Bhagwan - jej zrogowaciałe stopy i czarne lśniące włosy. Śmierć chłopca (teraz już wreszcie nie kaleki) zniszczyła małą, ale ważną cząsteczkę osobowości Farrokha. To, co przydarzyło się prawdziwemu Ganeshowi, miało bezpośredni i destrukcyjny wpływ na już i tak nadwątlone zaufanie do własnych możliwości twórczych. Scenariusz Łimu^ynomj ruletki ucierpiał na konfrontacji z rzeczywistością. Ostatecznie okazało się, że najwięcej prawdy było w stwierdzeniu Ganesha: „Nie da się naprawić tego, co zrobią słonie".

Podobnie jak pan Bhagwan, który wycofał się i ograniczył do numeru Przejście Słonia, co zresztą doprowadziło do jego śmierci, tak i scenariusz poszedł całkowicie w odstawkę. Spoczął na samym dnie dolnej szuflady domowego biurka Farrokha; w szpitalu nie zatrzymał doktor żadnego egzemplarza. Wolałby, żeby w przypadku jego nagłej śmierci nikt oprócz Julii nie oglądał nie zrealizowanego scenariusza. Jedyną zachowaną kopię opatrzył napisem: WŁASNOŚĆ INSPEKTORA DHARA - był bowiem głęboko przekonany, że tylko John D. będzie wiedział, co z tym zrobić. Nie ulegało wątpliwości, że doprowadzenie do realizacji Limu-yynowej ruletki będzie wymagało kompromisów; kompromis był nieodłącznym elementem filmowego biznesu. Ktoś zauważy z pewnością, że głos spoza kadru stwarza „emocjonalny dystans" - taka opinia na temat tego chwytu stawała się ostatnio modna. Komuś innemu nie spodoba się to, że dziewczynka zostaje zabita przez lwa (czy nie mogłoby być tak, że Pinky pozostaje do końca filmu przykuta do fotela na kółkach, ale szczęśliwa?). Sam scenarzysta natomiast, wbrew temu, co stało się z prawdziwym 709 Ganeshem, przywiązał się bardzo do wymyślonego przez siebie zakończenia; ktoś będzie chciał koniecznie przy nim majstrować, a do tego doktor Daruwalla nie mógł dopuścić. Doktor wiedział, że Limuzynowa ruletka nigdy nic będzie tak doskonała, jak wtedy, gdy ją pisał i gdy wyobrażał sobie, że jest lepszym pisarzem, niż był nim w rzeczywistości. W głębokiej dolnej szufladzie spoczął tekst liczący zaledwie 118 stron. Jakby dla towarzystwa, dopełnił Farrokh szufladę zdjęciami chromosomów; po śmierci Duncana Frasiera zainteresowanie Far-rokha projektem z krwią karłów także zaczęło obumierać. Zapał do wyciągania krwi z karłów sczezł tak, jak odszedł w nicość genetyk--homoseksualista. Jeśli cokolwiek lub ktokolwiek skłoniłby doktora do powrotu do Indii, nie byłyby to na pewno karły. Od czasu do czasu czytał ponownie idealne zakończenie Limuny-nowej ruletki - scenę, kiedy mały kaleka kroczy pod kopułą cyrku bo tylko dzięki temu sztucznemu zabiegowi mógł wskrzesić choć na chwilę prawdziwego Ganesha. Scenarzysta uwielbiał moment, kiedy po Podniebnym Spacerze chłopiec opuszcza się spod kopuły na dentalu i wiruje w świetle reflektora punktowego odbijającym się od cekinów kostiumu. Farrokhowi podobało się to, że chłopiec nie dotykał ziemi, lądował w ramionach Pratapa i Pratap unosił go w górę przy wtórze wiwatów tłumu. Potem wybiegał z Ganeshem w ramionach, bo po tym, jak kaleka przeszedł po niebie, nikt nie mógł zobaczyć, że chłopiec kuleje. To mogło zagrać, myślał scenarzysta. To wręcz m u s i a l o b y zagrać. Doktor Daruwalla miał sześćdziesiąt dwa lata. Cieszył się dość dobrym zdrowiem. Pewna nadwaga nie była zbyt poważnym problemem i Farrokh robił niewiele, aby ograniczyć swą dietę, ale mimo to spodziewał się przeżyć jeszcze ze dwa dziesiątki lat. Wiedział, że zanim iJmu^ynowa ruletka trafi do rąk Johna D., aktor będzie po sześćdziesiątce. Były Inspektor Dhar domyśli się, dla kogo była przeznaczona rola misjonarza; potrafi też potraktować całą historię i postacie jako luźno tylko związane z rzeczywistymi wydarzeniami i osobami. Jeśli konieczne okażą się jakieś kompromisy, będzie umiał spojrzeć na scenariusz obiektywnie.

Doktor Daruwalla nie wątpił, że były Inspektor Dhar będzie wiedział, jaki zrobić użytek z tego materiału. 710 Ale na razie - na resztę życia Farrokha - najbardziej właściwym dla scenariusza miejscem było dno dolnej szuflady. A teraz coś w rodzaju ściemnienia Prawie trzy lata po opuszczeniu Bombaju były scenarzysta przeczytał o zniszczeniu meczetu Babara; nie kończące się akty nikczem-ności, 7. jakich szydził w Inspektorce Dhat-^e i malim-wisielcu, stały się jeszcze bardziej odrażające. Fanatyczni hindusi zniszczyli szcsnastowieczny meczet Babara; w rozruchach zginęło ponad czterysta osób - premier Rao rozkazał strzelać bez ostrzeżenia do uczestników zamieszek w Bopalu i w Bombaju. Fundamentalistów hinduskich bynajmniej nie ucieszyła zapowiedź premiera, że meczet zostanie odbudowany; fanatycy ci utrzymywali, że meczet zbudowano w miejscu narodzin hinduskiego boga Ramy, i zaczęli już budować jego świątynię na fundamentach zniszczonego meczetu. Doktor wiedział, że wzajemnym niegodziwościom nie będzie końca, że akty przemocy nie ustaną. Nienawiść zawsze okazywała się najtrwalsza. Chociaż Madhu nie udało się odnaleźć, detektyw Patel nie ustawał w wysiłkach; mała prostytutka byłaby teraz dojrzałą kobietą gdyby oczywiście przeżyła, co było mało prawdopodobne. Co będzie, jeśli spadniemy? Spalimy się czy rozerwie nas na kawałki? zapytała wtedy doktora. Ja zginę dodała po chwili. Farrokh nie mógł przestać o niej myśleć. Zawsze wyobrażał ją sobie w towarzystwie pana Garga, jak jadą z Dźunagadu do Bombaju, byle dalej od Wielkiego Błękitnego Nilu. Choć to bezwstydne i potępiane, prawdopodobnie dotykają się wzajemnie bez skrępowania i czują się bezpieczni, błędnie mniemając, że ich przypadłość to tylko chlamydioza. I niemal dokładnie tak, jak przepowiedział podkomisarz, okazało się, że druga pani Dogar jest niezdolna oprzeć się straszliwym pokusom, jakie stwarzał fakt umieszczenia jej w jednej celi z kobietami. Odgryzła nos jednej ze współwięźniarek. W trakcie wyjątkowo ciężkich robót, do jakich ją w konsekwencji tego czynu skierowano, zbuntowała się przeciw okrutnemu więziennemu reżimowi. Szubienica okazała się niepotrzebna - pani Dogar została zakatowana na śmierć przez strażniczki. 711 Wśród pomniejszych wydarzeń codziennego życia odnotować należałoby jednoczesne przejście na emeryturę i powtórne małżeństwo Ranjita. Doktor Daruwalla nigdy nie poznał kobiety, której matrymonialna oferta w „The Times of India" znęciła w końcu jego wiernego sekretarza. Ale czytał samo ogłoszenie - Ranjit przysłał mu je do Toronto. Atrakcyjna kobieta w nieokreślonym wieku, rozwiedziona nie z własnej winy - i bez tej winy orzekania poszukuje dojrzałego mężczyzny, najlepiej wdowca. Schludność i dobre maniery mile widziane. Tak, to ważne, pomyślał doktor. Julia żartowała, że Ranjita urzekła pewnie interpunkcja ogłoszenia. Inne małżeństwa powstawały i rozpadały się, ale ich istota, podobnie jak natura wszelkich aktów przemocy, pozostawała niezmienna. Nawet mała Amy Sorabjee wyszła za mąż (Boże,

zlituj się nad jej małżonkiem!). I choć pani Bannerjee umarła, pan Bannerjee nie pozostawał długo wdowcem - wkrótce ożenił się z wdową po panu Lalu. Całe to masowe kojarzenie par budziło niezmiennie dezaprobatę niewzruszonego w swej krytycznej postawie pana Sethny. Jakkolwiek stary steward miał zawsze ustalone zdanie w każdej sprawie, teraz rządził w sali jadalnej klubu Duckworth i w Ogrodzie dla Pań z pewnością siebie wzmocnioną dodatkowo świeżo nabytym przeświadczeniem, że jest obiecującym aktorem. Doktor Sorabjee napisał do Farrokha, że widywano pana Sethnę, jak przemawia w męskiej toalecie do swojego odbicia w lustrze - wygłaszając długie monologi o zdecydowanie dramatycznym charakterze. Zauważono też niewolnicze oddanie starego stewarda wobec podkomisarza Patela, choć nie dotyczyło to już rosłej blondynki towarzyszącej wszędzie cieszącemu się powszechnym szacunkiem detektywowi. Najwyraźniej stary pars, znany z tego, że lubi oblewać gości herbatą, roił sobie, że jest również obiecującym policjantem. Wszelkie śledztwa i przesłuchania były bez wątpienia dla pana Sethny najwyższą, najbardziej wyrafinowaną formą podsłuchiwania i węszenia. Co zdumiewające, stary steward wreszcie coś aprobował! Sprzeczny z regulaminem fakt, że podkomisarz i jego amerykańska żona zostali członkami klubu, nie bulwersował pana Sethny, choć 712 oburzał wielu ortodoksyjnie nastawionych klubowiczów. Było jasne, że podkomisarz nie czekał na przyznanie mu członkostwa dwadzieścia dwa lata. Chociaż spełniał warunek posiadania „autorytetu wśród społeczności", to natychmiastowe przyjęcie w poczet członków oznaczało, że ktoś nagiął regulamin - poszukał jakiejś luki w przepisach (i znalazł ją). Dla wielu klubowiczów przynależność policjanta do klubu zakrawała na cud, a zarazem była wielkim skandalem. Z punktu widzenia detektywa Patela pomniejszym cudem było zaś to, że nikt w Mahalakszmi nie został pokąsany przez zbiegłe kobry i że kobry te tak „zasymilowały się" w Bombaju, iż nie odnotowano żadnego wypadku ukąszenia. Nawet pomniejszym cudem nie można było natomiast nazwać tego, że telefony od kobiety, która usiłowała udawać mężczyznę, nadal nękały doktora - nie tylko po uwięzieniu Rahula, ale także po jego śmierci. To, że telefonującym nie był Rahul, przyniosło doktorowi osobliwą ulgę. Za każdym razem anonimowa rozmówczyni wygłaszała ten sam tekst, niczego nie opuszczając, tak jakby czytała jakiś fragment scenariusza. „Głowę twojego ojca urwało, urwało jak nożem uciął. Leżała na siedzeniu, zanim samochód stanął w płomieniach". Farrokh nauczył się przerywać ten nie zmieniany w najmniejszych szczegółach monolog. - Wiem, wiem - mówił. - Nie wypuścił z rąk kierownicy, mimo że palce lizały mu płomienie - to chciałeś powiedzieć? Już to słyszałem. Ale głos był nieubłagany. - To moje dzieło. Kto mu urwał głowę? Ja. Kto patrzył, jak płonie? Ja - mówiła kobieta udająca mężczyznę. - I zapewniam cię, zasłużył sobie na to. Cała twoja rodzina na to zasłużyła.

- Och, pierdol się - nauczył się odpowiadać Farrokh, choć zasadniczo nie cierpiał takiego języka. Czasami oglądał z kasety Inspektora Dhara i morderą dziewczyny £ klatki (swój ulubiony film z serii) lub Inspektora Dhara i Wie^e Milczenia, który uważał za najbardziej nie doceniony z filmów z Dharem. Ale swemu najlepszemu przyjacielowi, Macowi, nigdy nie przyznał się, że cokolwiek pisał. Inspektor Dhar był częścią 713 przeszłości doktora. John D. prawic całkiem o niej zapomniał. Doktor Daruwalla starał się pamiętać. Przez trzy lata bliźniacy droczyli się z nim; ani John D., ani Martin Mills nie powiedzieli doktorowi, co zaszło między nimi podczas lotu do Szwajcarii. Doktor dążył do wyklarowania obrazu, bliźniacy z premedytacją go zaciemniali. Robili to chyba po to, żeby go rozdrażnić Farrokh był wtedy taki zabawny! Najbardziej irytującą (i najmniej prawdopodobną) odpowiedzią byłego Inspektora Dhara było: „Nie pamiętam". Martin Mills twierdził, że pamięta wszystko. Ale kolejne wersje opowieści Martina nigdy nie były takie same, a kiedy już John D. przyznawał, że co nieco pamięta, jego wersja była krańcowo różna od relacji eksmis-jonarza. — Spróbujmy zacząć od początku - mówił doktor Daruwalla. - Interesuje mnie moment rozpoznania, kiedy uświadomiliście sobie, że oto stanęliście twarzą w twarz ze swoją drugą jaźnią - jeśli tak można powiedzieć. - J a byłem w samolocie pierwszy - odpowiadali obaj bliźniacy naraz. - Zawsze robię to samo, kiedy odlatuję z Indii - upierał się były Inspektor Dhar. - Odnajduję swoje miejsce i biorę od stewardesy zestaw toaletowy. Potem idę do toalety i golę wąsy, zanim jeszcze wszyscy pasażerowie znajdą się na pokładzie samolotu. Do tego momentu było to prawdą. To właśnie robił zawsze John D., żeby się „oddharyzować". Był to fakt niezbity, jeden z nielicznych, których mógł się uczepić Farrokh: kiedy bliźniacy się spotkali, żaden z nich nie miał wąsów. - Siedziałem sobie na swoim miejscu, kiedy ten facet wyszedł z toalety. Wydał mi się znajomy - opowiadał Martin. - Wyglądałeś przez okno - oświadczył John D. - Nie odwróciłeś się i nie spojrzałeś na mnie, dopóki nie usiadłem obok ciebie i nie wypowiedziałem głośno twojego imienia. - Odezwałeś się do niego po imieniu? - pytał niezmiennie doktor Daruwalla. - Oczywiście. Od razu wiedziałem, kim jest odpowiadał były inspektor Dhar. Pomyślałem nawet: Farrokh wyobraża sobie pewnie, że jest strasznie sprytny że pisze wszystkim scenariusze. 714 - W ogóle nie wymówił mojego imienia - zapewniał Martin doktora. - Pamiętam, że wziąłem go za szatana, który przybrał, o zgrozo, moją postać! Myślałem, że jesteś mroczną stroną mojego „ja", moją złą połową. Chciałeś powiedzieć: twoją bystrzejsza połową - mówił nieodmiennie |ohn D. - Był zupełnie jak diabeł. Zatrważająco arogancki opowiadał Martin Farrokhowi.

- Powiedziałem mu po prostu, że wiem, kim jest - wzruszał ramionami John D. - Nic podobnego protestował gwałtownie Martin. -- Powiedziałeś: Zapnij ten pieprzony pas, kolego, bo możesz się mocno zdziwić. — To mi rzeczywiście wygląda na twoją odżywkę — stwierdzał Farrokh. - Nie dopuścił mnie w ogóle do głosu - skarżył się John D. - Choć to ja wiedziałem o nim wszystko, gęba nie zamykała się jemu. Nie zamilkł ani na chwilę, dopóki nie wylądowaliśmy w Zurychu. Doktor Daruwalla musiał przyznać, że brzmi to całkiem prawdopodobnie. -- A ja wciąż myślałem sobie: to szatan. Porzuciłem zamiar zostania księdzem i spotkałem diabła w pierwszej klasie! Miał taki przylepiony do ust uśmieszek - mówił Martin. To był zdecydowanie uśmieszek szatański, tak przynajmniej mi się wtedy wydawało. Zaczął od razu gadać o Yerze, naszej świątobliwej matce - relacjonował John D. - Lecieliśmy wciąż nad Morzem Arabskim, w nieprzeniknionych ciemnościach, kiedy doszedł do tej historii z samobójstwem jego współlokatora. Ja nie pisnąłem jeszcze słówka! — To nieprawda, ciągle mi przerywał protestował Martin. - Wciąż się dopytywał: „Jesteś gejem? A może jeszcze o tym nie wiesz?". Słowo honoru, wydawał mi się największym chamem, jakiego kiedykolwiek spotkałem! Słuchaj no przerywał mu aktor. Spotykasz swojego brata-bliźniaka na pokładzie samolotu i od razu zaczynasz recytować listę wszystkich facetów, którzy spali z twoją matką, l ty twierdzisz, że to ja jestem chamem! 715 - Nazwałeś mnie dezerterem, zanim samolot na dobre wzbił się w powietrze! - Ale przecież musiałeś zacząć od tego, że jesteś jego bliźniakiem zauważył Farrokh. Nic podobnego rzekł Martin. - Powiedział: „Znasz już złe wieści - umarł twój ojciec. A oto dobra wiadomość - on nie był twoim ojcem". - No nie! pokręcił głową doktor, patrząc z wyrzutem na Johna D. - Ja nie pamiętam wzruszył ramionami aktor. A słowo: „bliźniak" - kto je pierwszy wypowiedział? - Zapytałem stewardesę, czy dostrzega jakieś podobieństwo między nami, i to ona pierwsza powiedziała „bliźniacy" - odparł John D. To wcale nie było tak - zaprotestował Martin. - Powiedział do stewardesy: „Rozłączono nas zaraz po urodzeniu. Niech pani zgadnie, któremu z nas lepiej się powiodło". - On po prostu negował wszystko i wszystkiemu zaprzeczał na wszelkie możliwe sposoby rzekł John D. - Wciąż domagał się dowodu, że jesteśmy rzeczywiście braćmi. Zachowywał się bezwstydnie - opowiadał Martin Farrokhowi. - Powiedział: „Nie możesz zaprzeczyć, że przynajmniej raz zdarzyło ci się zakochać w mężczyźnie - i to jest najlepszy dowód". - Śmiałe stwierdzenie - rzekł doktor. -- W rzeczywistości jest tylko 52 procent prawdopodobieństwa... Wiedziałem, że jest gejem, od chwili, kiedy go zobaczyłem stwierdził były gwiazdor.

- Ale kiedy uświadomiłeś sobie, że... że łączy was jeszcze coś innego? - zapytał doktor. Kiedy zaczęliście dostrzegać wspólne cechy? Kiedy podobieństwo stało się oczywiste? - Och, na długo przed lądowaniem w Zurychu - odpowiedział .pospiesznie Martin. Jakie podobieństwo? - udał zdziwienie John D. - To właśnie jest ta jego arogancja. To arogant i cham - rzekł Martin. - A kiedy zdecydowałeś, że nie pojedziesz do Nowego Jorku? zapytał doktor byłego misjonarza. Interesowało go zwłaszcza, jak rozprawili się z Vcrą. 716 - Zabraliśmy się do układania telegramu do tej jędzy, zanim samolot wylądował - rzekł John D. - I co było w tym telegramie? - dopytywał się Farrokh. - Nie pamiętam - odpowiadał zazwyczaj John D. - Oczywiście, że pamiętasz! - wołał Martin Mills - Przecież ty go pisałeś! Nie pozwolił mi wtrącić słówka! - wyjaśniał doktorowi. - Stwierdził, że to on jest specjalistą od ciętych ripost, i uparł się, że zredaguje telegram sam. - Bo to, co t y chciałeś napisać, nie zmieściłoby się w telegramie - przypomniał bratu John D. - To, co napisał on, było za to niesłychanie okrutne. Nie mogłem uwierzyć, że można być tak okrutnym. A przecież nawet jej nie znał! - rzekł Martin. - Poprosił, żebym wysłał ten telegram. Nie zawahał się nawet przez sekundę - oświadczył John D. - Ale co tam napisałeś? Co było w tym cholernym telegramie? - zawołał doktor. - Był niesłychanie okrutny - powtórzył Martin. - Zasłużyła sobie, dobrze o tym wiesz rzekł były Inspektor Dhar. Niezależnie od tego, co było w telegramie, Vera nie pociągnęła już długo. Przedtem zdecydowała się na tylko jeden histeryczny telefon, kiedy Farrokh był jeszcze w Bombaju. Zadzwoniła do szpitala i rozmawiała z Ranjitem. - Mówi Yeronica Rosę - aktorka - poinformowała sekretarza. Ranjit wiedział, o kogo chodzi; nie mógł zapomnieć, jak wypisywał na maszynie notatkę o problemach z kolanami, które okazały się problemami natury ginekologicznej, czyli „świądem pochwy", jak to określił doktor Lowji Daruwalla. - Powiedz temu swojemu pieprzonemu doktorkowi, że jest podłym zdrajcą! - ciągnęła Vera. - Czy... czy chodzi znowu o pani kolana? - zapytał stary sekretarz. Doktor Daruwalla nigdy nie odpowiedział na ten telefon. Vera nie wróciła już nigdy do Kalifornii; przyczyną jej śmierci było przedawkowanie regularnie zażywanych tabletek nasennych popijanych sporadycznie wódką. 717 Martin pozostał w Europie. Szwajcaria, jak stwierdził, bardzo mu odpowiadała. A już

wycieczki z Johnem D. w Alpy mimo, że eks-scholastyk nie był typem sportowca - Martin wręcz uwielbiał. Nie mógł się nauczyć zjazdów po stoku (brakowało mu koordynacji ruchów), ale lubił biegi i piesze wycieczki, a poza tym przepadał za towarzystwem brata. Nawet John D. przyznawał, choć z ociąganiem, że obaj bardzo lubili przebywać razem. Byłemu misjonarzowi nie brakowało roboty; prowadził zajęcia z zakresu wiedzy ogólnej na uniwersytecie i w Amerykańskiej Szkole Międzynarodowej w Zurychu, a także udzielał się w Szwajcarskim Ośrodku Towarzystwa Jezusowego. Od czasu do czasu jeździł do innych jezuickich instytucji, do ośrodków młodzieżowych, domów studenckich w Bazylei i w Bernie, a także do ośrodków kształcenia dorosłych we Fryburgu i Bad Schónbrunn - Martin Mills był bez wątpienia sugestywnym i inspirującym mówcą. Farrokh mógł się jedynie domyślać, że było to wciąż kaznodziejstwo w stylu „Chrystus na parkingu"; dawny gorliwy krzewiciel wiary nie stracił zapału dla reformowania innych. John D. uprawiał swój zawód. Aktor-obieżyświat zadowalał się teraz swymi rolami teatralnymi w Schauspielhaus. Przyjaźnił się z ludźmi z teatru, z uniwersytetu i z pierwszorzędnych wydawnictw - i oczywiście widywał się często z bratem Farrokha, Jamshedem, oraz jego żoną (i siostrą Julii) Josefine. Do tych właśnie kręgów towarzyskich wprowadził John D. swego brata-bliźniaka. Traktowany początkowo jako osobliwość wszystkich interesuje historia o bliźniakach rozłączonych po urodzeniu - zawarł Martin w tym środowisku liczne przyjaźnie. W ciągu trzech lat eks-misjonarz zdobył sobie więcej przyjaciół, niż miał ich tu aktor. Co więcej, pierwszym kochankiem Martina został były przyjaciel Johna D., co mocno zdziwiło doktora Daruwallę; sami bliźniacy żartowali sobie z tego pewnie dlatego, żeby go rozzłościć. Skoro już mowa o kochankach, Matthias Frei zmarł; dawny demon zurychskiej awangardy był długoletnim partnerem Johna D. Poinformowała o tym Farrokha |ulia; wiedziała już od dłuższego czasu, że John D. i Frei stanowią parę. - Frei nie umarł chyba na AIDS? - zapytał doktor. Spojrzała nań takim wzrokiem, jakim spojrzałby zapewne John D. był to ów 718 uśmiech z blaknących w pamięci plakatów, uśmiech, który przypominał słynny ironiczny grymas Inspektora Dhara. Nie, nie umarł na AIDS odparła Julia. - Miał atak serca. Nikt mi nigdy o niczym nie mówi! — pomyślał doktor. Było z tym dokładnie tak samo jak z tą rozmową podczas lotu bliźniaków z Bombaju do Zurychu, która dlatego absorbowała niemal bez reszty wyobraźnię Farrokha, że John D. i Martin Mills pozostawali w tej sprawie tacy tajemniczy. - Słuchajcie no, wy dwaj mówił do bliźniaków. - Ja nie węszę. Ja szanuję waszą prywatność - po prostu bardzo interesuje mnie wszelki dialog, wiecie przecież o tym. Poczucie bliskości... bo to dla mnie oczywiste, że jesteście sobie bliscy... czy poczuliście to od pierwszego spotkania? To musiało się stać w samolocie! Łączy was chyba coś więcej niż nienawiść do zmarłej matki? A może to ten telegram do Yery tak was zbliżył?

- Telegram to nie dialog - zauważył John D. Zdawało mi się, że interesuje cię tylko nasz dialog. Ja bym nigdy nie napisał takiego telegramu! - rzekł Martin Mills. Nie pozwolił mi wtrącić słówka! - powtórzył John D. - Nie było między nami żadnego dialogu. Martin wygłaszał monologi, jeden po drugim. On jest aktorem, wiadomo rzekł Martin do Farrokha. - Wiem, że potrafi wykreować każdą postać, jak się to mówi, ale powiadam ci, byłem przekonany, że to szatan - prawdziwy! - Dziewięć godzin to jednak wystarczająco długi czas, żeby zacząć rozmawiać z kimkolwiek - powiedział ze złośliwą satysfakcją John D. - Lot trwał dziewięć godzin i piętnaście minut, jeśli chodzi o ścisłość poprawił go Martin. Właściwie to marzyłem, żeby wysiąść z tego samolotu - rzekł John D. A ten w kółko powtarzał, że to z woli Boga doszło do naszego spotkania. Myślałem, że zwariuję. Jedyne chwile, kiedy pozostawałem sam, to czas spędzony w toalecie. - Ty praktycznie przesiedziałeś cały lot w toalecie! Wyżłopałeś tyle piwa! A nasze spotkanie to była rzeczywiście wola Boga chyba teraz to rozumiesz, nie? 719 - To była wola Farrokha - odparł John D. Ty naprawdę jesteś diabłem! - powiedział Martin. Nie, wy obaj jesteście diabłami - rzeki doktor Daruwalla, chociaż uświadamiał sobie coraz wyraźniej, że ich kocha - aczkolwiek chyba nie w równym stopniu. Wypatrywał ich, czekał na ich listy lub telefony. Martin przysyłał obszerne epistoły, John D. pisał rzadko, ale za to często dzwonił. Czasami trudno było zgadnąć, o co mu chodzi. Zdarzało się też tak, choć rzadko, że trudno było powiedzieć, kto właściwie telefonuje John D. czy dawny Inspektor Dhar. •- Cześć, to ja - odezwał się pewnego ranka jego głos w słuchawce. Aktor robił wrażenie kompletnie pijanego. W Zurychu musiało być wczesne popołudnie. John D. oznajmił, że jest po „głupim" lunchu. Jeśli mówił o ,,głupim" lunchu lub obiedzie, oznaczało to zwykle, że wypił coś mocniejszego niż piwo. Dwa kieliszki wina wystarczały, by się upił. Mam nadzieję, że dziś nie występujesz! - powiedział doktor Daruwalla, odnotowując z niechęcią, że przemawia jak zrzędliwy ojciec. - Dziś wieczorem gra mój zmiennik - rzekł aktor. Farrokh nie znał się za dobrze na teatrze; nie wiedział, że w Schauspielhaus stosuje się podwójną obsadę, a poza tym był pewien, że John D. gra teraz małą drugoplanową rolę. To wspaniale, że masz zmiennika w tak małej roli - powiedział ostrożnie. - Moim zmiennikiem jest Martin - wyznał aktor. - Pomyśleliśmy sobie, że warto spróbować - żeby zobaczyć, czy ktoś to w ogóle zauważy. W głosie Farrokha znów pojawił się surowy, ojcowski ton: - Nic powinieneś tak narażać swojej kariery. Martin może się okazać kompletną nogą! Co będzie, jeśli nie zagra w ogóle? Może cię doszczętnie skompromitować! Ćwiczyliśmy trochę rzekł były Inspektor Dhar.

Podejrzewam, że z kolei ty podszywałeś się pod niego - zauważył Farrokh. - Na pewno były jakieś wykłady o twórczości Grahama Greene'a ulubiona przez Martina „katolicka interpretacja", l kilka natchnionych wystąpień w ośrodkach jezuickich 720 - Chrystus na każdym parkingu, tłumy Chrystusów plączących się po placach... i tak dalej, i tak dalej. - No tak - przyznał John D. - To było nawet zabawne. - Powinieneś się wstydzić obaj powinniście się wstydzić! - zawołał doktor Daruwalla. To ty nas spiknąłeś - zauważył John D. Farrokh wiedział, że teraz bliźniacy byli do siebie znacznie bardziej podobni. John D. stracił trochę na wadze, Martin przytył i, co niewiarygodne, zaczął chodzić do siłowni. Podobnie się czesali. Rozłączeni przez trzydzieści dziewięć lat, teraz traktowali sprawę swej identyczności bardzo serio. W słuchawce zapadła ta szczególna transoceaniczna cisza, zakłócana tylko rytmicznym pippip - dźwiękiem, który zdawał się odliczać czas. Wreszcie przemówił John D. - No tak... Tam prawdopodobnie zachodzi teraz słońce. - „Tam" oznaczało Bombaj. Doliczając dziesięć i pół godziny, doktor oszacował, że istotnie musi tam teraz zachodzić słońce. - Jestem pewien, że ona stoi na balkonie i patrzy w przestrzeń - ciągnął John D. - Chcesz się założyć? - Doktor wiedział, że były Inspektor Dhar ma na myśli Nancy patrzącą na zachód. - Tak, chyba właśnie zachodzi słońce - powiedział z wahaniem. - Prawdopodobnie za wcześnie, żeby nasz wzorowy policjant był już w domu -- kontynuował John D. - Jest sama, ale mogę się założyć, że stoi na balkonie - i patrzy. - Pewnie tak — rzekł doktor. - Zakład? - zapytał John D. - Może byś tak zadzwonił i sprawdził? Mógłbyś wywnioskować z tego, ile czasu zajmie jej dojście do telefonu. - Dlaczego ty nie zadzwonisz? - zapytał Farrokh. - Ja nigdy nie dzwonię do Nancy - odparł John D. - Pewnie by się ucieszyła - skłamał Farrokh. - Na pewno nie - rzekł John D. Ale mogę się założyć, o co chcesz, że stoi na balkonie. No, zadzwoń do niej. - Nie chcę do niej dzwonić! - zawołał doktor. Zgadzam się z tobą - stoi pewnie na balkonie. No więc wygrałeś zakład, a raczej zakładu nie było. Ona stoi na balkonie. Pozostawmy to tak jak jest. - A gdzież mogłaby być teraz Nancy? - zastanawiał się Farrokh. Był już teraz absolutnie pewien, że John D. jest pijany. 721 - Proszę cię, zadzwoń. Zrób to dla mnie, Farrokh - rzekł John D. Nie było o co kruszyć kopii. Doktor Daruwalla wybrał numer swego dawnego apartamentu

przy Marinę Drive. Sygnał rozbrzmiewał w słuchawce tak długo, że już miał ją odłożyć. W końcu Nancy odebrała telefon. Usłyszał jej zrezygnowany głos, głos kobiety, która nie oczekuje już od życia niczego. Doktor gawędził z nią przez chwilę o niczym, udając, że nie telefonuje w żadnej konkretnej sprawie, tylko ot tak, pod wpływem nagłego kaprysu. Yijay jeszcze nie przyszedł z pracy, poinformowała go Nancy. Zjedli obiad w klubie, ale trochę później niż zwykle. Był kolejny zamach bombowy, ale Nancy nie znała szczegółów. - Pewnie macie tam piękny zachód słońca? - zapytał Farrokh. -- O tak... teraz już się powoli ściemnia - trochę jak w filmie. - No to nie będę przeszkadzał - powiedział nieco zbyt skwapliwie. Potem zadzwonił do Johna D. i poinformował go, że z całą pewnością stała na balkonie. Powtórzył mu też to, co powiedziała o ściemnieniu. Były Inspektor Dhar zaczął powtarzać tę kwestię; nie przestał, dopóki doktor nie zapewnił go, że trafił, że mówi to dokładnie tak, jak przed chwilą powiedziała Nancy. On naprawdę jest dobrym aktorem, pomyślał Farrokh; zdumiewało go, jak precyzyjnie potrafił John D. oddać ton martwoty obecny w głosie Nancy. „Teraz już się powoli ściemnia" powtarzał John D. - Co powiesz o tym? - Dokładnie tak, trafiłeś w dziesiątkę - odparł Farrokh. - „Teraz już się powoli ściemnia" - powtórzył John D. - Teraz lepiej? - Tak, wprost idealnie - powiedział doktor. - „Teraz już się powoli ściemnia" - powtórzył po raz trzeci aktor. - Przestań już - żachnął się były scenarzysta. Wreszcie uprawniony do korzystania % windy Jako były honorowy przewodniczący komitetu członkowskiego doktor Daruwalla dobrze znał regulamin klubu Duckworth. Zasada 722 dwudziestodwuletniego stażu kandydackiego była nienaruszalna. Śmierć członka klubu - na przykład wylew pana Dogara, który nastąpił wkrótce po tym, jak druga pani Dogar została zatłuczona na śmierć przez strażniczki - nie przyspieszała procesu uzyskiwania członkostwa przez oczekujących. Komitet członkowski nigdy nie traktował takiej śmierci cynicznie i mechanicznie, jako zwolnienia miejsca. Nawet śmierć pana Duy nie oznaczała „zwolnienia miejsca" dla nowego członka. Pana Duę szczerze opłakiwano; legendarna była jego głuchota na jedno ucho - wynik kontuzji odniesionej podczas niezapomnianego meczu tenisa, skutek bezsensownego uderzenia rakietą wyrzuconą w powietrze przez partnera od debla (popełnił on podwójny błąd serwisowy). Biedny pan Dua był teraz głuchy na oba uszy, ale nie dawało to nikomu szansy zdobycia członkostwa. A jednak doktor wiedział, że nawet w przepisach klubu Duckworth da się znaleźć jakąś lukę. Stanowiły one, że jeśli nastąpi formalna rezygnacja któregoś z członków, to w odróżnieniu od przypadków śmierci, sytuacja taka pozwala automatycznie powołać na jego miejsce nowego. Takie mianowanie pozwalało obejść normalny proces nominacji, głosowania i trwającego dwadzieścia dwa lata wyczekiwania. Gdyby zdarzały się przypadki nadużycia tego wyjątku od reguły, zostałby on zapewne poddany krytyce i usunięty z przepisów, ale w klubie Duckworth nikt dotychczas z członkostwa nie zrezygnował. Nawet jeśli ktoś wyprowadził się

z Bombaju, płacił nadal składki i zachowywał członkostwo do końca życia. W trzy lata po opuszczeniu Indii „na dobre", jak to określił, doktor sumiennie opłacał składki i nawet w Toronto czytał comiesięczną gazetkę klubową. Ale John D. zrobił coś nieoczekiwanego, niesłychanego i absolutnie nietypowego dla członka klubu Duckworth zrzekł się mianowicie członkostwa. Miejsce byłego Inspektora Dhara zajął „automatycznie" podkomisarz Patel. Dawnego gwiazdora filmowego zastąpił prawdziwy policjant, który (co do tego wszyscy byli zgodni) „cieszył się autorytetem wśród społeczności". Jeśli nawet były jakieś zastrzeżenia wobec rosłej, jasnowłosej żony, która zawsze towarzyszyła powszechnie szanowanemu detektywowi, to nigdy nie wyrażano ich otwarcie, choć pan Sethna 723 zapamiętał na całe życie pokryty puszkiem brzuch Nancy i dzień, w którym stalą na krześle i majstrowała przy wentylatorze - nie mówiąc już o owej nocy, kiedy tańczyła z Dharem i opuściła klub zalana łzami, czy następnym dniu, gdy wyszła stamtąd rozwścieczona (z karłem Dhara). Doktor Daruwalla dowiedział się, że detektyw Patel i Nancy wywoływali jako nadprogramowi członkowie klubu liczne kontrowersje. Ale wiedział jednocześnie, że stary klub był kolejną oazą - miejscem, gdzie Nancy spodziewała się być może ukojenia i gdzie podkomisarz mógł sobie pozwolić na chwilę wytchnienia od trudów związanych ze swym zawodem. Tak właśnie wolał myśleć Farrokh o Patelach odprężających się w Ogrodzie dla Pań, przypatrujących się leniwie płynącemu życiu klubu, o ileż spokojniejszemu od ich własnego. Zasłużyli sobie na to wytchnienie, czyż nie? I choć zajęło to trzy lata, ukończono wreszcie budowę basenu; w najgorętszych miesiącach, przed porą monsunu, basen będzie z pewnością dla Nancy wielkim błogosławieństwem. Nigdy nie wyszło na jaw, że John D. odegrał rolę dobroczyńcy wobec Patelów i Anioła Stróża wobec Nancy. A przecież państwo Patelowie zawdzięczali mu nie tylko członkostwo klubu Duck-worth; to on wpadł na pomysł, że widok z balkonu Daruwallów wpłynie dobrze na psychikę żony policjanta. Nie dociekając, jakie motywy kierowały doktorem, Patelowie przeprowadzili się do apartamentu przy Marinę Drive - formalnie po to, żeby zadbać 0 starych służących. W jednym ze swych bezbłędnie wystukanych na maszynie listów podkomisarz informował doktora, że chociaż obraźliwa tabliczka przy windzie nie została zastąpiona nową (kiedy już ukradziono ją po raz drugi), para sędziwych służących nadal mozolnie wspinała się po schodach. Stare zasady wryły się w psychikę Nalina i Roopy 1 pozostały tam na zawsze, trwalsze od wszelkich tablic. Sami staruszkowie odmawiali korzystania z windy; trudno było wykorzenić skutki przygnębiającej tresury, jakiej ich poddano. Policjant pisał o złodzieju tabliczki z wyraźną sympatią. Zadanie wykrycia przestępcy powierzył komitet mieszkańców detektywowi Patelowi. Podkomisarz wyznawał doktorowi w liście, że nic zrobił w tej 724 sprawie specjalnych postępów, ale podejrzewa, że drugą tablicę ukradła Nancy - nie Vinod. Jeśli zaś chodzi o bezustanne zakłócenia spokoju spowodowane ujadaniem psów, zdarzały się

one zawsze o niemiłosiernie wczesnej porze. Lokatorzy z parteru utrzymywali, że psy prowokuje rozmyślnie znany im karzeł-taksówkarz o wyglądzie zbira - były „szofer" doktora Daruwalli i Inspektora Dhara - ale detektyw Patel skłonny był raczej obarczać winą rozmaitych zabłąkanych żebraków z Cho-wpatty Beach. Nawet po zainstalowaniu specjalnego zamka w drzwiach wejściowych psy wybuchały od czasu do czasu wściekłym jazgotem, a mieszkańcy parteru upierali się, że karzeł znalazł jakiś nielegalny sposób dostawania się do budynku. Kilku twierdziło, że widzieli odjeżdżającego spod domu białego ambasadora. Ale wszelkie takie domniemania odrzucane były przez podkomisa-rza, bo psy z parteru szczekały jeszcze w maju 1993 roku, miesiąc z okładem po wybuchu bomby, który zabił ponad dwustu ludzi, a wśród nich Yinoda. Psy wciąż szczekają, donosił detektyw Patel w liście. Farrokh był pewien, że niepokoi je duch Yinoda. Na drzwiach łazienki w domu Daruwallów przy Russell Hill Road wisiała tabliczka, którą ukradł dla nich karzeł. Wśród ich przyjaciół z Toronto zrobiła prawdziwą furorę. ZABRANIA Sili KORZYSTAĆ Z WINDY SŁUŻBIE, O ILE NIE TOWARZYSZĄ JHJ DZIECI Z perspektywy czasu wydawało się okrucieństwem losu, że były klown przeżył straszliwy wypadek z huśtawką w Wielkim Błękitnym Nilu. Najwyraźniej bogowie igrali z losem Yinoda. To, że słoń katapultował go w publiczność i że w rezultacie tego zdarzenia Yinod zyskał status lokalnego gwiazdora taksówkarstwa, wydawało się rzeczą dość trywialną. To, że pospieszył na ratunek Martinowi Milllsowi osaczonemu przez wyjątkowo brutalne prostytutki, wydawało się teraz z kolei zdarzeniem heroikomicznym. Doktora Daru-wallę uderzyło natomiast jako absolutnie niesprawiedliwe to, że Yinod musiał zginąć podczas wybuchu bomby w gmachu Air India. 725 Dwunastego marca 1993 roku, po południu, eksplodowała bomba w samochodzie stojącym na podjeździe niedaleko od biur Banku Omanu. Zginęli ludzie na ulicy, zginęli klienci i pracownicy banku, który zajmował część gmachu najbliższą miejsca wybuchu. Bank Omanu został doszczętnie zniszczony. Prawdopodobnie Yinod czekał na pasażera, który załatwiał jakieś sprawy właśnie w banku. Karzeł siedział za kierownicą swej taksówki, którą zaparkował niefortunnie tuż obok samochodu z bombą. Tylko podkomisarz Patel mógł wyjaśnić, skąd wzięło się tyle trzonków rakiet do squasha i starych piłek tenisowych rozsianych po całej ulicy. Na wielkiej tablicy nad budynkiem Air India był zegar; przez dwa czy trzy dni po wybuchu pokazywał ten sam zatrzymany czas: drugą czterdzieści osiem. Doktor zastanawiał się nie wiadomo czemu, czy Yinod zdążył przed śmiercią odnotować ten czas. Podkomisarz twierdził, że karzeł zginął w ułamku sekundy. Pisał też, że choć nędzne dochody przedsiębiorstwa Błękitny Nil Yinoda nie wystarczały na zaspokojenie potrzeb żony i syna karła, sukcesy Shivajiego w Wielkim Królewskim Cyrku zapewniały im utrzymanie, Deepa zaś otrzymała wcześniej pokaźny spadek. Ku jej zaskoczeniu znalazła się na poczesnym miejscu w testamencie pana Garga (Kwas zmarł na

AIDS w niespełna rok po wyjeździe Daruwallów z Bombaju). Aktywa kabaretu „Na mokro" były ogromne w porównaniu z aktywami firmy Yinoda. Udziały Deepy w striptizowym biznesie były wystarczające, żeby mogła zamknąć kabaret. Taniec egzotyczny nigdy nie oznaczał tu prawdziwego rozbierania - prawdziwy striptiz był w Bombaju zabroniony. To, co nazywało się w kabarecie „Na mokro" egzotycznym tańcem, było zaledwie drażnieniem publiczności. Klientela, jak zauważyła kiedyś Muriel, była naprawdę podła, ale konkretnym powodem, dla którego ktoś rzucił w nią kiedyś pomarańczą, było to, że egzotyczna tancerka nie chciała się rozebrać. Muriel była striptizerką, która się nie rozbierała, tak jak pan Garg był miłosiernym Samarytaninem, który miłosiernym Samarytaninem nie był - tak przynajmniej uważał doktor Daruwalla. John D. miał zdjęcie Yinoda, które kazał oprawić i trzymał na biurku w swoim szwajcarskim apartamencie. Nie było to zdjęcie 726 z czasów taksówkarskich, kiedy to były Inspektor Dhar poznał Yinoda najlepiej, ale stara fotografia z okresu występów karła w cyrku. John D. lubił to zdjęcie najbardziej. Karzeł ma na sobie kostium klowna, nogawki workowatych spodni w grochy są tak krótkie, iż wydaje się, że Yinod klęczy. Uzupełnia strój trykotowa koszulka w spiralne prążki, podobne do motywu ze starych szyldów fryzjerskich. Karzeł szczerzy zęby do obiektywu, a jego szeroki uśmiech poszerza dodatkowo szminka; kąciki domalowanych ust sięgają niemal kącików błyszczących oczu Yinoda. Zaraz za Yinodem, bokiem do aparatu, stoi hipopotam z rozwartą paszczą. Tym, co szokuje najbardziej, jest fakt, że karzeł, w całej swej okazałości, zmieściłby się bez trudu w rozdziawionej paszczy hipopotama. Dziwnie rozstawione dolne zęby niemal dotykają Yinoda i są tak długie, jak jego ręce. Podczas robienia zdjęcia karzeł musiał czuć gorący oddech kolosa - odór zgniłych jarzyn, w tym przypadku przetrawionej sałaty, którą, jak wspominał Yinod, karmiono hipopotama. Zwierzę połykało główki w całości. „Jak winogrona" twierdził karzeł. Nawet Deepa nie pamiętała, w jakich latach Wielki Błękitny Nil miał hipopotama; zanim zaciągnęła się do cyrku, zwierzę zdechło. Po śmierci karła John D. wypisał na zdjęciu epitafium dla Yinoda. Była w nim zawarta aluzja do zakazanej windy - tego elitarnego urządzenia, z którego karzeł oficjalnie nigdy nie mógł korzystać. Tera% ju^ towarzyską mu dzieci - brzmiał podpis pod zdjęciem. Były scenarzysta uznał to epitafium za całkiem niezłe. On sam zebrał całą kolekcję zdjęć Yinoda, z których większość dał mu karzeł. Kiedy doktor wysyłał do Deepy list z kondolencjami, postanowił dołączyć zdjęcie, które spodobałoby się żonie i synowi zmarłego. Wybór był trudny, bo doktor miał tych fotografii masę - choć oczywiście jeszcze więcej wizerunków Yinoda przechowywał w pamięci. Zanim znalazł odpowiednie zdjęcie, przyszła wiadomość od Deepy. Była to zwykła pocztówka z Ahmedabadu, gdzie bawił właśnie Wielki Królewski, ale dla doktora ważna była pamięć. Deepa zawiadamiała, że i ona, i Shivaji mają się dobrze. Na ra^ie udaje nam się trafiać do siatki - napisała.

727 To pomogło Farrokhowi znaleźć właściwą fotografię; było to zdjęcie Yinoda wykonane podczas jego pobytu w izolatce Szpitala dla Ułomnych Dzieci. Karzeł przychodził do siebie po operacji, jakiej poddano go po wypadku ze słoniem. Tym razem uśmiechu Yinoda nie uzupełniał błazeński domalowany grymas. Wystarczał uśmiech naturalny. W płetwiastej dłoni o krótkich palcach dzierży Yinod listę umiejętności, jakich wymaga prowadzenie samochodu; można powiedzieć, że trzyma w rękach swą przyszłość. Doktor Daruwalla tylko mgliście przypominał sobie, kiedy zrobił to zdjęcie. W zaistniałych okolicznościach Farrokh uznał za konieczne dopisanie paru ciepłych słów na odwrocie zdjęcia; Deepie nie trzeba było przypominać, kiedy zostało zrobione - leżała w tym czasie, w tym samym szpitalu, wracając do zdrowia po operacji biodra. Zainspirowany epitafium, jakie napisał Yinodowi John D., doktor pozostał przy motywie zakazanej windy. Wreszcie uprawniony do korzystania % windy - napisał były scenarzysta, bo choć Yinod nie trafił do siatki, teraz mógł całkowicie zignorować zakazy Komitetu Mieszkańców. Nie karły Jak zapisze się doktor Daruwalła w pamięci tych, którzy go znali? Jako dobry lekarz, to oczywiste. Jako dobry mąż i ojciec - i w ogóle dobry człowiek, choć może nie wybitny pisarz. Ale bez względu na to, czy przechadzał się po Bloor Street, czy wsiadał do taksówki przy Avenue Road, prawie nikt nie przyglądał mu się jakoś szczególnie, tak dobrze się zasymilował. FJegancki imigrant, miły naturalizowany Kanadyjczyk - albo zamożny turysta. Chociaż był niski i można się było spierać o jego wagę - w tym wieku, w późnej jesieni życia, mógłby, prawdę mówiąc, zadbać o to, by trochę wyszczupleć - wyglądał jednak dystyngowanie. Czasami robił wrażenie nieco znużonego -- co zdradzały głównie oczy - albo nieobecnego myślami, które przeważnie zachowywał dla siebie. Nikt nie mógł zgłębić tajników jego życia, bo to życie rozgrywało się głównie w jego wnętrzu. Być może to, co wydawało się oznakami zmęczenia nie było niczym innym jak kosztami, które 728 płacił za gorączkową pracę nie znajdującej satysfakcjonującego ujścia wyobraźni. W hospicjum dla chorych na AIDS zapamiętają Farrokha jako doktora Kulkę, ale będzie w tym dużo sympatii. Jedyny pacjent, który odbijał piłkę tenisową, zamiast ją ściskać, irytował pielęgniarzy i pozostały personel niedługo. Kiedy któryś z chorych umierał, jego piłka wracała do doktora Daruwalli. Religijność opanowała Farrokha na krótko, „nadgryzła" go zaledwie, ale te piłki od dawnych pacjentów były dlań czymś niemal świętym. Początkowo nie miał pojęcia, co z nimi począć; nie potrafił się zmusić, żeby je wyrzucić, ani nie uważał za taktowne dawać je nowym pacjentom. W końcu pozbywał się ich - ale towarzyszył temu swoisty rytuał. Grzebał piłki w miniaturowym ogródku Julii, gdzie od czasu do czasu wykopywały je psy. Doktorowi nie przeszkadzało to, że psy bawią się piłkami uważał wręcz, że to stosowne zwieńczenie żywota tych rekwizytów - ostatnie ogniwo zamkniętego cyklu. Julia też przywykła do szkód wyrządzanych w jej ogródku; w końcu nie było to jedyne

dziwactwo jej małżonka. Szanowała bogate wewnętrzne życie doktora i przywykła do tego, że zewnętrzne manifestacje owego utajonego życia przybierają nader często postać dość zaskakującą. Farrokh był introwertykiem i miał zawsze usposobienie marzycielskie; teraz, gdy nie pisał, zdawał się marzyć na jawie częściej niż kiedykolwiek. Pewnego razu zwierzył się Julii, że zastanawia się, czy nie jest awatarem. W mitologii hinduskiej awatar to zstąpienie bóstwa lub jego wcielenie w jakiś kształt doczesny. Czyżby doktor rzeczywiście wierzył, że jest wcieleniem boga? - Którego boga? - zapytała Julia. - Nie wiem - odrzekł skromnie. Wiedział, że na pewno nie jest Kriszną, „czarnym", wcieleniem boga Wisznu. Czyim był zatem awatarem w swoim mniemaniu? Wyglądało na to, że takie samo z niego bóstwo, jak pisarz; przede wszystkim, jak większość mężczyzn, był niepoprawnym marzycielem. Najlepiej wyobraźmy go sobie w śnieżny wieczór, kiedy nad Toronto szybko zapada zmierzch. Śnieg zawsze nastrajał go melancholijnie, bo kiedy umierała jego matka, padał przez całą noc. 729 W śnieżne poranki Farrokh siadywał często w gościnnej sypialni, w której zeszła z tego świata Meher. W szafach było jeszcze trochę jej rzeczy; pozostał też ślad zapachu, aromatu obcego kraju i jego kuchni, zachowanego w wiszących sari. Wyobraźmy sobie zatem doktora, jak stoi w świetle latarni ulicznej, wśród wirujących płatków śniegu. Wyobraźmy go sobie, jak czeka na północno-wschodnim rogu Lonsdale i Russell Hill Road. Ta część Forest Hill była znajoma i miła sercu Farrokha nic tylko dlatego, że nie opodal znajdował się jego dom, ale także dlatego, że z tego skrzyżowania mógł zobaczyć trasę, którą przed laty tylekroć przemierzał, odprowadzając swe dzieci do szkoły. Po przeciwnej stronie, na wzgórzu, stal kościół Łaski Bożej; Farrokh spędził tam sporo czasu na rozmyślaniach, bezpieczny w kokonie swej dawnej wiary. Z tego rogu mógł także dostrzec kaplicę i szkolę imienia biskupa Strachana, gdzie córki doktora popisywały się swą inteligencją. Było stąd też blisko do Upper Canada College, gdzie uczęszczaliby zapewne jego synowie - gdyby ich miał. Po namyśle doszedł do wniosku, że ma ich w gruncie rzeczy dwóch - Johna D. i byłego Inspektora Dhara. Doktor wystawił twarz na padający śnieg. Czul, jak płatki osiadają mu na rzęsach. Choć upłynęło już sporo czasu od Bożego Narodzenia, zauważył z przyjemnością, że w niektórych domach w sąsiedztwie pozostała jeszcze świąteczna dekoracja, co sprawiało, że mieszkania wyglądały niezwykle kolorowo i radośnie. Widok padającego śniegu przepełnił go czystym, nieskalanym jak ten śnieg i zaprawionym tęsknotą uczuciem, tak że niemal zapomniał, po co stoi na rogu ulicy w ten zimowy wieczór. A czekał na żonę; była Julia Zilk miała tu podjechać samochodem, wracając z jednego ze swych damskich zebrań, zadzwoniła więc do niego, żeby wyszedł jej na spotkanie i zaczekał na rogu. Jadali kolacje w nowej restauracji w pobliżu Harbourfront, uczęszczali też pilnie na spotkania autorskie, jakie się właśnie w Harbourfront odbywały. Co do restauracji, doktor uznał ją za przeciętną, poza tym uważał, że główne posiłki serwuje

się tu o zbyt wczesnej porze. Spotkań autorskich z kolei nie cierpiał nigdy. Tak niewielu pisarzy potrafiło interpretować własne utwory. Kiedy człowiek czyta sam dla siebie, 730 może bez skrępowania odłożyć książkę i sięgnąć po inną albo przerzucić się na wideo, co zresztą były scenarzysta coraz chętniej robił. Zwyczajowa szklanka piwa a często też kieliszek wina do kolacji - czyniły go zbyt sennym, by mógł czytać. W Harbourfront bał się zawsze, że zacznie chrapać i skompromituje Julię. Ona dla odmiany uwielbiała spotkania, które doktor był coraz bardziej skłonny uznać za swoiste zawody na wytrzymałość. Często zdarzało się, że w jednym wieczorze uczestniczyło zbyt wielu pisarzy, tak jakby organizatorzy chcieli zademonstrować publicznie sławetną hojność Kanadyjczyków w sprawach dotyczących sztuki. Zwykle zarządzano też przerwy, z powodu których Farrokh znienawidził zresztą wcześniej teatr. Podczas przerw w Harbourfront obstępowa-li ich oczytani znajomi Julii; byli w tej dziedzinie lepsi od Farrokha i dobrze o tym wiedzieli. Tego szczególnego wieczoru miał czytać swoją prozę jakiś autor (czy też autorka) z Indii, o czym Julia uprzedziła Farrokha. Takie sytuacje zawsze stwarzały dodatkowy problem. Dawało się wyczuć namacalne niemal wyczekiwanie, że doktor „ustosunkuje się" w jakiś szczególnie głęboki sposób do zaprezentowanej prozy, tak jakby rzeczywiście istniało jakieś możliwe do zidentyfikowania, związane z Indiami „coś", co autor mógł oddać trafnie lub nie. W przypadku spotkania z pisarzem z Indii nawet Julia i jej obeznani z literaturą znajomi byli zmuszeni liczyć się z opinią Farrokha, a zatem doktor musiał mieć jakąś opinię i co więcej, wyrazić ją publicznie. Często nie mał żadnego zdania, więc chował się podczas przerwy. Czasami były scenarzysta salwował się - o hańbo! — ucieczką do toalety. Ostatnio bawił w Harbourfront uznany pisarz parsyjski; doktor wyczuwał, że Julia i przyjaciele oczekują od niego pytań i uwag pod adresem autora, bo Farrokh czytał jego słusznie wychwalaną powieść — i bardzo mu się podobała. Bohater książki był może nie najważniejszym, ale dość solidnym filarem parsyjskiej społeczności w Bombaju przyzwoitym, wrażliwym na cudzą krzywdę człowiekiem, który przechodzi ciężką próbę w dobie korupcji i politycznych matactw związanych z wojną indyjsko-pakistańską. Jakże Julia i jej znajomi mogli sobie wyobrażać, że on, Farrokh, będzie rozmawiać z autorem? Cóż doktor wiedział 731 o prawdziwej społeczności parsyjskiej, czy to w Bombaju, czy w Toronto? O jakiej „społeczności" odważyłby się dyskutować? Farrokh mógł co najwyżej pobajdurzyć o klubie Duckworth - o lady Duckworth obnażającej swój słynny biust. Nie trzeba zresztą było należeć do klubu, żeby znać tę historię, ale jakież inne mógł opowiedzieć doktor? W najlepszym razie swoją własną, która raczej nie była odpowiednia na okoliczność pierwszego spotkania z pisarzem z Indii. Zmiana, płci i seryjne morderstwa, nawrócenie w wyniku miłosnego ukąszenia, skazane przez los dzieci, którym nie przyniósł ratunku cyrk, ojciec Farrokha rozerwany na strzępy... A jakże mógłby rozmawiać o bliźniakach z absolutnie obcym człowiekiem? Doktorowi wydawało się, że jego historia jest przeciwieństwem tego, co uniwersalne. Jego

historia była po prostu dziwna, a on sam wyobcowany. Z czymkolwiek się zetknął, gdziekolwiek się udał, wszystko wydawało mu się obce - jakiś refleks tej obcości, objawiający się w osobliwych odruchach jego serca, nosił nieustannie w sobie. I oto człowiek urodzony w Bombaju stał teraz na pokrytym śniegiem Forest Hill i czekał na swoją wiedeńską żonę, by zabrała go do śródmieścia Toronto, gdzie mieli słuchać nieznanego pisarza z Indii - może sikha, może hindusa, może muzułmanina, a może wręcz innego parsa. Było bardzo prawdopodobne, że będą czytać swoją prozę także inni autorzy. Po przeciwnej stronie Russelł Hill Road płatki mokrego śniegu osiadały na ramionach i włosach stojącej tam pary: matki z synkiem. Podobnie jak doktor stali pod latarnią w kręgu jasnego światła padającego na śnieg i wyostrzającego rysy ich czujnych twarzy, l oni najwyraźniej na kogoś czekali. Chłopiec robił wrażenie spokojniejszego od matki. Przechylił głowę do tyłu i wytknął język, żeby łowić płatki padającego śniegu. Kołysał się przy tym sennie, uwieszony u ramienia swej mamy, która zaciskała kurczowo dłoń na jego małej rączce, jakby w obawie, że się jej wyśliźnie. Od czasu do czasu szarpała go za ramię, żeby przestał się kołysać, ale to nie pomagało na długo, a już nic nie mogło skłonić chłopca żeby schował wystawiony język, na którym topniały białe płatki. Lekarz-ortopeda patrzył krytycznie na to, jak matka gwałtownie szarpie za ramię całkowicie rozluźnionego, niemal bezwładnego synka. 732 Było to niebezpieczne dla łokcia chłopca lub dla jego barku. Ale matka nie chciała wyrządzić dziecku krzywdy; była po prostu zniecierpliwiona i trochę zmęczona tym, że malec uwiesił się u jej ramienia. Przez chwilę Farrokh uśmiechał się do tej Madonny z Dzieciątkiem zupełnie otwarcie; byli oboje tak jasno oświetleni, iż powinien się domyślić, że widzą go, stojącego również pod latarnią, tak samo wyraźnie jak on ich. Ale Farrokh zapomniał, gdzie się znajduje zapomniał, że to nie Indie - i nie pomyślał o tej specyficznej rasowej czujności, jaką mógł obudzić w kobiecie, która teraz patrzyła na obcą twarz, oświetloną światłem latarni, takim wzrokiem, jakby pojawił się nagle przed nią wielki, spuszczony ze smyczy pies. Dlaczego ten cudzoziemiec uśmiecha się do niej? Widoczny strach kobiety był dla doktora Daruwalli czymś obraź-liwym i zarazem zawstydzającym; uśmiech spełzł mu z twarzy i Farrokh szybko odwrócił wzrok. I wtedy uświadomił sobie, że stoi na niewłaściwym rogu. Julia poinstruowała go wyraźnie, że ma stać na północno-w s c h o d n i m rogu Lonsdale i Russelł Hill Road, to znaczy dokładnie tam, gdzie stała kobieta z synkiem. Farrokh wiedział, że jeśli przejdzie na drugą stronę i stanie obok nich, wywoła to z pewnością w wyobraźni kobiety najpotworniejsze wizje, a w najlepszym wypadku panikę. W najgorszym zaś zacznie wrzeszczeć o pomoc, zaalarmuje krzykami sąsiadów, niewykluczone że wezwą policję! Doktor przechodził zatem przez jezdnię nieśmiało, chyłkiem, boczkiem, z opuszczoną głową, co bez wątpienia dostarczyło dodatkowych powodów do podejrzeń, że kierują nim motywy natury kryminalnej. Owo skradanie wskazywało wyraźnie na niecne zamiary. Farrokh przeszedł szybko obok kobiety z dzieckiem, nie pozdrawiając jej słowem ani gestem, był

bowiem pewien, że pozdrowienie może ją spłoszyć tak, że biedaczka wyskoczy na jezdnię, wprost pod koła samochodu (choć samochodów akurat nie było). Zatrzymał się o jakieś dziesięć metrów od miejsca, z którego miała go zabrać Julia, i stał tam jak zboczeniec zbierający się na odwagę, żeby znienacka, tchórzliwie i podstępnie zaatakować ofiarę. Był świadom tego, że światło latarni ledwie dociera do miejsca, w którym stoi. 733 Matka, kobieta średniego wzrostu i tuszy - zdjęta już teraz panicznym strachem - zaczęła się oddalać, ciągnąc chłopca za sobą. Była elegancka, mogła mieć dwadzieścia parę lat, ale ani jej strój, ani młodość nie zdołały zamaskować toczącej się walki z narastającą w niej zgrozą. Z wyrazu jej twarzy doktor mógł wywnioskować, iż jest przekonana, że przejrzała jego haniebne zamiary. Pod gustownym czarnym wełnianym płaszczem z aksamitnym kołnierzem i wyłogami czaił się z pewnością nagi osobnik, trawiony pragnieniem obnażenia się przed nią i dzieckiem. Matka z drżeniem odwróciła się plecami do odrażającej figury, ale jej synek zdążył już też zauważyć nieznajomego. On się nie bał - był po prostu ciekawy. Wciąż wieszał się u ramienia zdenerwowanej matki, język sterczał wciąż z ust, ale jednocześnie chłopczyk nie odrywał oczu od egzotycznego cudzoziemca. Doktor próbował skoncentrować uwagę na padającym śniegu. Pod wpływem nagłego impulsu również wystawił język; było to odruchową imitacją zachowania chłopca - doktor nie wystawiał języka od lat. Ale teraz zrobił to i młoda matka mogła się przekonać, że nieznajomy musi być zdrowo stuknięty; stał z rozdziawionymi ustami, z wywalonym jęzorem i mrugał oczami, bo płatki śniegu osiadały mu na rzęsach. Farrokh czuł, że ma ciężkie powieki; postronny obserwator zauważyłby, że są nabrzmiałe - co było objawem starzenia się, zmęczenia, skutkiem popijania przez długie lata piwa i wina. Ale dla tej młodej matki, ogarniętej rosnącą paniką, były one powiekami całego demonicznego Wschodu. Oczy stojącego w półcieniu człowieka wydawały jej się ślepiami żmii. Jej synek nie bał się jednak cudzoziemca; wystawione języki zdawały się ich jednoczyć. To swoiste „językowe" braterstwo ośmieliło chłopca. Infantylny, podświadomy gest Farrokha musiał sprawić, że dziecko przezwyciężyło swój naturalny opór przed zaczepianiem nieznajomych, bo nagle chłopczyk wyswobodził dłoń z matczynego uścisku i ruszył z wyciągniętymi ramionami w stronę zdumionego cudzoziemca. Młoda matka była zbyt przerażona, by wyartykułować wyraźnie imię dziecka. Wydobyła z siebie tylko jakiś chrapliwy, zduszony 734 dźwięk. Zawahała się, a potem na miękkich nogach, potykając się, postąpiła parę kroków. Poddała się wyrokowi losu; o, jak dobrze wiedziała, co się teraz zdarzy! Czarny płaszcz rozchyli się nagle i jej oczom ukażą się męskie genitalia, podbrzusze prawdziwie nieodgadnionego Wschodu. Żeby jej nie przerażać jeszcze bardziej, doktor udawał, że nie zauważa biegnącego w jego stronę dziecka. Wyobrażał sobie, co myśli matka: „Och, jacy ci zboczeńcy są podstępni!". Zwłaszcza ci spośród nas, którzy są „kolorowi", pomyślał doktor z goryczą. Była to dokładnie ta sytuacja, jakiej cudzoziemcy (zwłaszcza ci „kolorowi") po kilku podobnych

doświadczeniach panicznie się boją. Nic absolutnie się nie działo, a jednak młoda kobieta była przekonana, że i ona, i jej syn balansują na krawędzi czegoś szokującego, jakiegoś przerażającego incydentu. Niewiele brakowało, by Farrokh zawołał: „Przepraszam, piękna nieznajoma damo, ale nic się tu nie stanie!". Uciekłby przed nadbiegającym dzieckiem, ale podejrzewał, że chłopiec jest od niego szybszy. Poza tym za chwilę miała nadjechać Julia; zobaczyłaby go, jak ucieka przed matką i dzieckiem - a to byłoby już zbyt absurdalne. Poczuł, że chłopiec go dotyka; było to zdecydowane, ale jednocześnie delikatne szarpnięcie za rękaw - po czym mała łapka w rękawiczce uchwyciła go za wskazujący palec i pociągnęła. Doktor Daruwalla nie miał wyboru - musiał spojrzeć prosto w szeroko otwarte oczy, które wpatrywały się weń z dołu. Biała twarz chłopca z zaróżowionymi policzkami odcinała się od innej, nieskazitelnej bieli śniegu. - Przepraszam - rzekł mały dżentelmen. - Skąd pan jest? Oto jest pytanie, pomyślał doktor. Odpowiedź zawsze nastręczała mu trudności. Przez całe swe dorosłe życie odpowiadał zwykle na to pytanie zgodnie z najprawdziwszą prawdą, którą intuicyjnie odbierał jako kłamstwo. „Jestem z Indii", mówił zazwyczaj, ale wbrew temu, co naprawdę myślał; nie brzmiało mu to prawdziwie. „Jestem z Toronto", mawiał czasami, ale raczej przez przekorę niż z przekonania. Albo rozwiązywał problem sprytnie: „Jestem z Toronto via Bombaj". Jeśli chciał być bardziej oryginalny, mówił: „Jestem z Toronto via 735 Wiedeń, via Bombaj". Mógł też udoskonalić to kłamstwo, oświadczając, że jest po prostu „ze świata". Jeśli zechciał, mógł eksponować kwestię swojego europejskiego wykształcenia; mógł też sprokurować pełną smakowitych, egzotycznych szczegółów historię swego dzieciństwa w Bombaju, przyprawiając stylizowaną na masala opowiastkę lekkim akcentem hindi. Mógł także uciąć rozmowę, zmrozić atmosferę swą nabytą i wyćwiczoną w Toronto rezerwą („Jak pan pewnie wie, w Toronto mieszka wielu Indusów", mógł powiedzieć z ironią, jeśli przyszłaby mu ochota). Ale tu niewinność chłopca zmuszała doktora do wyznania innego rodzaju prawdy; na twarzy dziecka mógł Farrokh dostrzec wyłącznie szczerą ciekawość - najbardziej autentyczne pragnienie, by się dowiedzieć. Doktora poruszyło także to, że chłopiec nie puszczał jego wskazującego palca. Czuł, że nie ma tu czasu na formułowanie chytrych odpowiedzi czy obmyślanie wykrętów; przerażona matka mogła w każdej chwili ingerować w sytuację, która już nigdy się nie powtórzy. - Skąd pan jest? - zapytało go dziecko. Doktor Daruwalla sam chciałby to wiedzieć; jeszcze nigdy nie pragnął tak bardzo powiedzieć prawdy i (co ważniejsze) czuł, że odpowiedź, jaka nagle przyszła mu do głowy, jest czysta i naturalna jak świeżo spadły śnieg. Nachylił się tak, aby chłopiec mógł go dobrze usłyszeć, i ścisnął znacząco ufną rączkę dziecka. Jego słowa zabrzmiały wyraźnie w ostrym, zimowym powietrzu.

- Jestem z cyrku. Powiedział to bez namysłu, spontanicznie, ale z nagłego zachwytu, jaki odmalował się na szeroko uśmiechniętej buzi i w jasnych, pełnych podziwu oczach malca, wywnioskował, że odpowiedź była właściwa. To, co zobaczył w uszczęśliwionej dziecięcej twarzy, obudziło w nim uczucie, jakiego nigdy jeszcze nie doznał w tym zimnym kraju, swej przybranej ojczyźnie. Owa całkowicie bezkrytyczna akceptacja sprawiła mu przyjemność, jakiej doktor Daruwalla (kolorowy imigrant) nigdy dotąd nie doświadczył. Rozległ się dźwięk klaksonu i kobieta odciągnęła chłopca; po chwili ojciec malca, mąż kobiety - nieważne kto - pomagał im usadowić się w samochodzie. Farrokh nie usłyszał, co mówi matka, ale zapamiętał słowa chłopca: Cyrk przyjechał! 736 Potem samochód znikł i doktor pozostał na rogu sam. Julia spóźniała się. Farrokh był zły, że nie zdążą nic zjeść przed długachnym spotkaniem w Harbourfront. Nie musiał się za to obawiać, że zaśnie i będzie chrapać; zamiast tego uraczy audytorium i nieszczęsnych autorów głośnym burczeniem w brzuchu. Śnieg nie przestawał padać. Ulicą nie przejeżdżał żaden samochód. W jakimś odległym oknie błyskały światełka na choince; Farrokh próbował policzyć, ile jest kolorów. Światło tych różnobarwnych lampek przypominało mu refleksy na cekinach - błyskotkach naszytych na trykotach cyrkowych akrobatów. Czyż istnieje coś równie pięknego jak to odbite światło? zastanawiał się Farrokh. Przejechał jakiś samochód; mógł w każdej chwili wyrwać z transu doktora, który znajdował się w tej chwili po przeciwnej stronie kuli ziemskiej. „Do domu!" - wrzasnął ktoś z głębi auta. Jak na ironię, tym razem doktor nie usłyszał okrzyku, bo mógłby odpowiedzieć, że łatwo powiedzieć, trudniej zrobić. Inne okrzyki dobywające się z wnętrza samochodu - cichnący rechot, jakąś obelgę - stłumiła zasłona śniegu. Ale doktor Daruwalla i tak nie słyszał niczego. Oderwał wzrok od choinki w oknie i uniósł twarz; najpierw tylko mrużył oczy, ale w końcu zamknął je na dobre i śnieg zaczął pokrywać jego powieki chłodnym całunem. Farrokh widział małego kalekę w trykocie zdobionym blękitno--zielonymi cekinami, tak strojnego, jak nigdy w prawdziwym życiu. Widział, jak Ganesh, wirując, opuszcza się spod kopuły, z zębami zaciśniętymi na uchwycie trapezu. Było to zwieńczenie kolejnego udanego spaceru po niebie, który w rzeczywistości nigdy się nie zdarzył i nigdy już nie miał zdarzyć. Prawdziwy kaleka nie żył; tylko w wyobraźni byłego scenarzysty odbywał swe podniebne spacery. Film nie miał zapewne nigdy powstać, ale Farrokh widział oczami wyobraźni, jak chłopiec wykonuje karkołomne podniebne ewolucje, ani trochę przy tym nie kulejąc. Dla doktora to wszystko istniało naprawdę; było tak realne jak Indie, które, jak mu się zdawało, pożegnał na zawsze. Teraz przekonał się, że jego przeznaczeniem było znów zobaczyć Bombaj. Farrokh uświadomił sobie, że nie ma ucieczki od Maharasztry, która nie była bynajmniej cyrkiem. 737 Wiedział już, że wróci i będzie wracał jeszcze wiele razy, bez końca. Wzywały go Indie; tym razem karły nie miały z tym nic wspólnego. Farrokh uświadamiał to sobie z taką samą

wyrazistością, z jaką słyszał burzę braw dla podniebnego wędrowca. Słyszał, jak klaszczą chłopcu opuszczającemu się na arenę na trapezie, jak wiwatują na cześć małego kaleki. Julia, która zatrzymała samochód i od pewnego czasu czekała na zamyślonego męża, nacisnęła klakson. Ale doktor Daruwalla pozostawał głuchy na jego dźwięk. On wsłuchiwał się w rzęsiste brawa - był wciąż jeszcze w cyrku.