Detlef Singer
Ślad
1
z ro ania pospolitszych gatunków ptaków:
Najczęściej spotykane gniazda w ogrodach i parkach
1. Dymówka buduje swoje gniazdo wylacznie wewnątrz budynków 2. Gruboscienne. kuliste zbudowane z mchu gniazdo mysikrólika 3. Pokrzewka czarnolbista w11e swe dosc plytk1e gniazdo wsrod gałązek krzewow. 4. Kowalik zalepia gliną otwor we1sc1owy dz1uph tak. aby był całkiem waski 5. Gniazdo zieby. 6. Gniazdo spiewaka. 7. Obszerne adaszone gniazdo buduje sroka w gęstych krzewach lub wysoko na drzewach 8. Gawrony gniezdźą się kolonijnie w koronach wysokich drzew.
Typowe sylwetki ptaków w locie d}•mówka
Upierzenie i budowa ciała
_L '
czoło
oknówka
\ ...,„,,.,,. 1 ....
, potylica
~ ·~
f~k krogulec
ciemię
dziób-'
podbródek
"' - ""- \\.
pokrywy uszne
/
kark
gardło/ -
górna część grzbietu
pierś_
pustułka
lotki drugiego rzędu
bok
lotki pierwszego rzędu pokrywy nadogonowe
trznadel
brzeg ogona boczny pasek ciemieniowy
środkowy
I
pasek ciemieniowy
kantarek hełmiatka
pasek oczny
wąs
zniczek
lotki trzeciego rzędu małe i średnie
pokrywy duże
„
pokrywy
skrzydełko
pokrywy pierwszego
,. gęgawa
lotki pierwszego rzędu
' samica krzyżówki
rzędu
Detlef Singer
Ptaki w parku i w ogrodzie z jęz. niemieckiego tłumaczył Henryk Garbarczyk
Wprowadzenie wdzisiejszych c;:asacl1 ogrody 1miej-
skie pa~ki oferują wielu gatunkom zwierzat zastępcze srodowiska życio we w miejsce zniszczonych na skutek działalnosci gospodarczej człowie ka srodowisk naturalnych. Dzięki temu ludzie mają możliwość obserwowania m.in. dziko żyjących ptaków. Zwłaszcza dla dzieci taki kontakt ze światem żyjacych na swobodzie ptaków stanowi bezcenną okazję do zrozumienia i pokochania przyrody, a także zachowania wrażliwości na je1 potrzeby i zagrożenia również w dorosłym życiu. W tych „środowi skach z drugiej reki" liczba gatunków dzikich ptaków jest oczywiście ograniczona - trudno przecież spodziewać się spotkania głuszca czy orła przedniego w miejskim parku. Niemniej jednak ist111e1e cały szereg gatunków ptaków, ktore przynajmniej okresowo odwiedzają nasze ogrody i parki, co daje nam moż l iwosc - przy odrobinie szczęścia i cierpliwosci obserwowania ich. Niniejsza książka przedstawia wszystkie gatunki ptakow, ktore spotykane są w ogrodach 1parkach regularnie lub stosunkowo często, a me tylko wyjątkowo. Oczywiście. w polozonych na skrajach lasów ogrodach ze starym drzewostanem maga pojawiać się również typowo leśne gatunki, takie jak dzięcioł czarn~' lub krzyzodztób świerkowy, a parki gramczace z polami będą prawdopodobnie odwiedzane przez kuropatw~· lub skowronki, ale nie jest to byna1mme1 obow1azującą, stuprocento-
Ptaki
w tej książce na trzy grupy, z których każda obejmuje gatunki o podobnych rozmiarach. Ptakami wzorcowymi dla tych grup były powszechnie znane - wróbel i kos. Ptaki wodne st~nowią natomiast odrębną, samodzielną grupę.
Oznaczanie ptaków
Przy oznaczaniu jakiegokolwiek nieznanego gatunku ptaka należy zwrócić szczególną uwagę na kilka rzeczy: rozmiar i kształt skrzydeł (czę sto dobrze widoczne podczas lotu), długość i kształt ogona, wielkość i kształt dzioba oraz długość nóg, charakterystyczne cechy upierzenia, takie jak typowe dla danego gatunku ubarwienie, brew, paski na ogonie i skrzydłach. Bardzo ważne są także charakterystyczne ruchy lub zachowanie się, jak również wydawane przez ptaka głosy i miejsce, w którym przebywa. W tej książce przedstawione są na zdjęciach niemal wyłącznie samce w szacie godowej . Odmienne cechy młodych .i ~amic opisane są pod hasłem „op 1.s · Tym , którzy chcieliby poważ~ieJ zajać s1e badaniem ptaków mozn~ palecie „Ptaki Polski", „Ptaki.Eu,; „ Gniazda naszych ptaka~. ropy Ptakl · I. „ Mały słownik zoologiczny -·w ptaNaukę rozpoznawania gloso · kow bardzo ułatwia uczestniczen~~ w wycieczkach ornitologi~znych Py~h dośwradczon wadzonych przez ganizują je · . wPolsce or · ornrto 1ogow. „ ornitologiczne) kota terenowe Sekc11 a zoologiczn~ Polskiego Towarzyst~ które agencJe reguła go, a ostatnio takze nre Ał ułat ~ c odszukanie określonego t u pta ladowe podzielono turystyczne 4
I
m.rn. '
li
•
t-
w naszym ogrodzie
~e sa Jako poiemnik1 na mieszankę ~szczową. która łatwo można zroO ~posobach urządzenia ogrodu przy1aznego .dl~ ptaków informuje ~'c. ~am.emu: bierze się takre same ry~u.n~k zna1du1ący się na końcu rloscr to1u worowego i otrąb pszenks1~zk1. Nie każdy dysponuje wystar- nych, rozgrzewa srę łóJ r miesza go cza1a~o dużym terenem, aby mógł z ot.rębami. Łyżka stołowa oliwy zazg.odnre z potrzebami serca zapew- pobrega nadmrernemu twardnieniu mc ptakom tak doskonałe środowi tak uzyskanej masy na mrozie Mresko Jednak nawet mały ogródek s~anka ta może być wzbogacona naprzed domem można za pomaca pa- s1on~m1 konopi lub slonecznika. Naru zaledwie .środków czy zabiegów pet~1amy nią karmnik, zanim masa ukształtowac w sposób przyjazny zdązy zastygnąć. Oprócz clostepnego w handlu pokmmu przeznacŻonedla tych zwierząt. 9? do.dokarmiania w zunie ziarnoiaM~szą być spełnione trzy warunki d~w ' własnoręcznie sporządzonej k!or~ zmienią ,o.gród w ra1 dla pta~ m1eszank1 tłuszczowej można dodatkow. dostępnosc odpowredniego pok~r~u, ~ogodne miejsce do gnież kowo podawać ptakom suszone d.zenra się oraz możliwość ukrycia o~oce bzu czarnego, ligustru, jarzę s1~ przed wrogami. Zimą można po- biny '.ub ~~kini Oarzębu mącznego), moc ptakom przez wystawianie róż Jak rownrez kawalki jabłka, chetnie ZJadane przez niektóre roślinożerne nego typu karmników, przedstawio- gatunki. nych .~a stronie 96. Nalezy Jednak je ka~~rc tylko podczas mrozów i obec- Je~~ak urządzaniem nawet najbarnosc1 pokrywy śnieżnej, ponieważ ~zrej przyjaznych ptakom ogrodów ' dokarmianiem ich w zimie niewiele w tempera~ur~e znacznie powyżej P.omoże się g~tunkom znajdującym z~r~ mogą srlnre rozmnożyć się czynsię w prawdziwym niebezpieczeń 111~1 . chorobotwórcze i doprowadzić stwie, a niekiedy wręcz wobliczu zaws~od ~imowych gości do prawdzigłady, ponieważ do ogrodów ; parwe1 epizoocji. Aby temu zapobiec. kow zalatują one tylko wyiatkowo b~~warunkowo konieczne jest rów- 1 są zagrożone przede wszystkim na nrez regularne czyszczenie karmniskut.ek n~szczenia naturalnego śro ków. Najpóźniej pod koniec marca dowiska rch życia . Aby im pomóc należy karmniki zabrać i gruntownie należy skupić w towarzystwach 0.cz~ś~ić, ponieważ ptaki powinny ochrony przyrody możliwie wielu srę JUZ znów żywic swoim naturalprzyjaciół ptaków, zainteresowanych nym .pokarmem. Niektore z przed- r~h a.ktywną obroną przed zagroże stawionych tu karmrnkow pomyśla- mamr.
Dymówka
Oknówka
H1rundo rustica Cechy charakterystyczne: Nasza na p0spohtsza 1askólka: gnieździ się prawi zawsze we wnętrzu budyn-
Delichon urbica z osiedlami ludzkimi, zwłaszcza połozonym1 w krajobrazie rolniczym; poluje nad terenami otwartymi 1wodami. Wędrowna Przylot kwiecien. odlot październik IV-X Warto wiedziec: Dymowka. uwaza. na w wielu kra1ach za Pt aka przyno. · · buduie swoJe szącego szczęsc1e. stodogrnazda przede wszystkim w . zdo łach 1oborach. Cza.rkowate g~ialone ze sklejone1 ślina ziemi, wysc1ete z p1órarm 1 s1erŚc1a, I·est odkrY wierzchu
Cechy charakterystyczne: Jedyna Warto wiedzieć: Podobnie jak dynasza czarno-biała jaskółka. Rzuca- mówka, również oknówka buduje jący się w oczy biały kuper, słabo wy- gniazdo ze zlepionego ślina biota. cięty ogon. Gnieździ się kolonijnie na Jest ono jednak zamknięte od gory, zewnątrz budynków. z małym otworem wejściowym Opis: Długość 13 cm. Lot mniej trze- i znajduje się zawsze na zewnętrz potliwy niż u dymówki. Często woła nych ścianach budynków. Wnętrze „prrt" lub „trrtrr''. gniazda jest wyścielone drobnymi Występowanie: Osiedla ludzkie, piórami i słomkami. Oknówka chęt włącznie z dużymi miastami, w któ- nie zajmuje sztuczne gniazda, tzw. rych jest jednak rzadsza. Wędrowna. półki lęgowe, zawieszane pod okaPrzylot kwiecień, odlot październik. pami dachów. Łowi owady na więk IV- X. szej wysokosci niż dymówka 7
Pokrzywnica
Strzyżyk Trogtod1 tes rroglodytes
Prunella modularis z gcstym1 zaroślami Wędrowny, przylot kw1ec1e11. odlot paźdz1ern1k, cześć ptaków zimuje 1-Xll. . Warto wiedziec: Samiec buduje ~1osną z mchu 1liści kilka na wpoi ukończonych gniazd, sposrod k~o rycl\ samica wyb1em jedno 1wyscie~ la przed ztoze111em 1a1. Gniazdo ies zawsze clobr ze ukryte, zwykle w młodym świerczku , ale takze w st~ sie chrustu lub wykrocie. Strzyz~~ chętnie polu1a na brzegach potoko 1 rzek na owady oraz pa1ąk1
Cechy charakterystyczne: Niepozorna, podobna do wróbla. Śpiew: ciągły, nieprzerwany, dość szybki swiergot, przypominający skrzypienie nie naoliwionych drzwi. Opis: Długość 14,5 cm. Dziób wysmukły. Upierzenie młodych ptaków silnie plamiste. Wabi przeciągłym „cisi tsi tsi" lub „dididi". Występowanie : Lasy, ale także ogrody, parki i cmentarze, zwłaszcza z gęstym podszytem. Wędrowna , przylot marzec - kwiecień , odlot
wrzesień-paźdz1errnk. część ptaków zimuje. 1-Xll. Warto wiedzieć: Pokrzywnica niemal nie wychodzi z ukrycia, z wy1ąt kiem okresu wiosny, kiedy to mozna często zobaczyć samce sp1ewa1ace na wierzchołkach świerkow. Masywne gniazdo, o czerwonawej wyściół ce, składającej się z mchów, buduje najczęściej na młodym świerku . Pokrzywnica żywi się owadami, pają kami i drobnymi nasionami, w zimie odwiedza niekiedy karmniki
9
Kopciuszek
Pleszka
Pił 111ctm1 ocluwos
Pl10enicurus p/10enicurus Cechy charakterystyczne: Niemal stalo kiwa ogonom. Snmiec uder zn JCJCO IOlllOllill wny. Opis: Dluqosc l4 crn. Samca t1 udno po111ylrC / Jnkunkolwrok innym pta kil'lll Sa1lllca n1opo1orrm, }<1s11iejsza ocl srnnlcy knpclus1ka Spit'W zlo10 ny 1 1110locfyj11ycl1llctow1 trnli, a t,1h Il' d1wl~'kow sta11nwlqcyG11 naslac1o Wi llllll Sp iOWIJ l1111ycll nntllllKOW pt.I l\11w iywl sl\1 owaclaml. n;1 ld<)lt' po 11110 , 1ns.1d, Id, :nc .•ajor in w~r cld dol 11v1·11 q,11~1 I dr t'W
Występowanie:
Ptak lesny. gniezdZl!CY s1e Jednak tak 7e w ogrodach, par kach 1 n;:i cmentar:-ach Wedrowna. p1 1 ylot m;:ir 1 ec kw1ec1e11. odlot wr 1es1e11 pa.1 dz1ernik. Ili \ Warto wiedzieć: Ples:-h..:i bęt1.1ca dGwnit'I ptah.rern typOWl) lesn\ 111. t1Lr br 't' pr ·vstosow,1/,1 srt'
11
Rudzik
Zaganiacz
Enthacus rubecu/a
Hippolais icterina
Cechy charakterystyczne: Rudy rzec-kwiecień. odlot wrzes1en-pazprzód sz~111 p1ers, duze ciemne oczy dziernik. Cześć rudz1kow zimuje. r e.zb t plochhwy. · 1-Xll. . Opis: Oługość 14 cm. Sylwetka stoWarto wiedziec: Pomimo swego sun ~ rępa Śpiew składa sie delikatnego wyglądu. rudziki w okrez tednosta1nych, melancholijnych sie legawym sa bardzo agresywne P rt1st~ch treli rozpoczyna·1acych . , z VISZe ~'yso się w stosunku do swych wspołplemień 1ac m1 POd kon: tonami ' zam1era- ców. Nawet peczek czerwonych piór maga uznać Ża rywala i przystąpić ,~~~o~a~ięe: leśny, niekiedy do zaciętej walki Ptaki zi muj~c~ P eh a ze w ogrodach regularnie odwiedzają karmni_k1. Od ~te' na ~entarzach z gęsty~ Gniazdo zwykle budują na ziemi. Zydr ny Przytot mawią się głównie owadam i
rta
Cechy charakterystyczne: Szybki, urozmaicony, dźwięczny do przenikliwego śpiew, z licznymi imitacjami głosów innych ptaków. Opis: Długość 13,5 cm. Wysmukła sylwetka, długi , pomarańczowawy dziób. Śpiew bardzo urozmaicony, brzmiący jak „tata bije, tata bije, tata zbił, zbił, zbił", z głosami i fragmentami śpiewu kosa, kwiczoła, wróbla, mazurka, modraszki, zięby. Każda zwrotka jest powtarzana. Głos wabiący - „dyderoid", „tetedwi".
Występowanie: Gnieździ się
w zarokrzewami ogrodach, na cmentarzach i w parkach z drzewami liściastymi. Wędrowny, przylot maj, odlot październik. V-X. Warto wiedzieć: Śpiewa1ący zwykle w koronach drzew zaganiacz tak dobrze potrafi się ukrywac. że rzadko tylko udaje się go zobaczyc. Także jego uwite wśród gałęzr gniazdo jest znakomicie zamaskowane. Zaganiacz żywi się głownie owadami. a jesienią również jagodami. śniętych
13
Cierniówka
Piegża Sylvta curruca
Sylvin com1111111is Warto wiedzieć: ~Wt' r.1.11kowa tc q111.t1clo 1huclow.11m / lu1110 splecio
11ycll tociywk rośl111 1lł'lnycll 1 ;d;IJIJI traw, zaklacla p11iq1.1 w CJ~~.tycli qn l11zkacll kr 1cwów, rll'lko 11.icl ~:; w11•11cl1111~1 111i1111, ;wykhi na wy to koś1,1 hO 120 1 111, U~",l o w ;ywop <.:li! 11aw1•t ro'i11.11 y111 prlY •,tosurrk'.J wo 111cllllw1·1 ulicy M.ilo ptoc:l,rl WJ/,JI, . I I IP I I( pr .iwro wc~,1h· 1111• JO • ' zwt.1•,z1J1.1w1111.i•,t.11,li lak/O Żywi Sii) ow.11ła111I Jl''•il'fll:i 0
l
ja 1011arm
I
Cechy
charaktorystyczno:
Po
splmuny, nloco 1qr 1ylllwlo l>r 1111lqcy rcul111111lownJricy 1wyklo I wlor /Cllotl<(lW dr /UW. 011ls: IJ ll 111o~r. M c111. l'odolmn do ploqiy, 1110 ~ikr 1yclln wyrc1111lo rd1.1 wo, n oqo11 dh 1/~;1y. Urn !110 111cłlllw.1 C1t,mlo wyl(()rt1 1jo l
0wmllu: l<11owy w~~' 1)d tql\ I p()I, pr;y dto11w:l1I111lod111i:l1, 1111 rn1 nypru:l1l
I prnl\I / cl11111l:-;ly111I hr 'tw.11111, i.ywo ploly W1)drow11.1, pr 'Ylnl hw11 1t:1t 111 111.ij, odlot slt 11p1rn1 wr 11s1t 111 IV IX W111 to wlml1h•c: Cltll nhlwk.i Jl'·;t 11.1 si.i 11.ijpm.polll~• .i pok111 1wf,.i 11•dy 1111, hlnr.i q11lt 1 ' tl I sit• r1)w111t• 11.1 pu 1hnwlo11ycl1 tir ow l.if,,1111 I pol.11 /1 U11I, 11tlo h11c h1j1 •11J:.l,o 11.11 I p11w1t •r lt Il 11111 ' lllllll (.Ili bil <:111), w·.111d pnprłt' 11w1.11 1y1'11 l1o1w.i 11.11.i tJI, f,r 11w11w, .111lt1ldt1dy 11.tWtll Wl,t,1p.1t li w~·;11"1t 'li l1yll11 l'rnlol111l11 J.if, 111111• pnl,r 11wf,1, >ywl ~llt,l qft)Wlllti llW.ld.11111
Pokrzewka czarnołbi sta (kapturka) S
atncapll/a
Warto wiedzieć: Wszystkie krajowe nołbista była ze względu na swój pokrzewki budują luźne, stosunkowo piękny, dźwięczny śpiew chętnie hopłytkie gniazda, przynajmniej czę- dawana w klatkach. Miłośnicy ptaściowo prześwitujące. Kapturka, jako ków rywalizowali pomiędzy sobą, jedyna z pokrzewek, przywiązuje która kapturka obdarzona jest najswoje delikatne, zbudowane z łodyg piękniejszym śpiewem. Samce wyroślin zielnych, źdźbeł, trawy i ko- śpiewujące tylko jednostajną i monorzonków gniazdo na tyle silnie do tonną zwrotkę, składającą się ze stapodtrzymujących je gałązek krze- le powtarzanych, jednakowych motywów, że nie można go z łatwością wów, były oczywiscie mniej cenione, zdjąć. Gniazdo buduje w krzewie li- podczas gdy ptaki śpiewające złozo ściastym lub młodym świerczku, ni- ną z dwóch części, urozmaiconą sko nad ziemią, przeważnie na wyso- pieśń osiągały najwyższe ceny. Ze kości od 0,5 do 2,0 m. Wnętrze gniaz- względu na nieco przypomina1ącą da wyścielone jest włosiem i sierścią. kaptur czapeczkę na głowie pokrzewKapturka wyprowadza zwykle dwa tę- ka czarnołbista coraz powszechniej gi w roku. Niegdyś pokrzewka czar- nazywana jest obecnie kapturką. 17
Świstunka Phyl!oscopus sibilatrix Cechy charakterystyczne: Przede ws1yslk1m w buczynach. ĆwierkaJą ry Sp1cw Opis: Długosc 13 cm Przód SfYI siar kowo1ółty, wyratna Lólta brew. Występowanie: fypowy ptak ubo gich w pods1yt 1 runo lasów liścia ~tych, spotykany lakte w lasach 1 horach rnms1anych ora1 cJuiych orirorJ,1ch, pmknch I 11<1 cmon tarLach 1 pr 1ync1jmnlnj nlowlolklm clr Lewo !)f ,uwm bukowym P1<1k wędrowny, f)rzyl.tlLl)f' rlo llrł'>/l'CjO krr1ju kWlf'
cień mai. odlot s1erp1en wrzesień. IV IX. Warto wiedzieć: $w1stunka prtebywa głównie w dolne) ctęsci koron buków, na ktorych pollomych nałę· flach lubi sp1ewac Typowa, 1ł0Lona L cw1erkft/iJCYch cl1w1~~kow Lwrotk;1 rotpocąna się 1wyklt• Sl%t cllwię kow „slp sip s1p ",.i konc1y or.,trym „sim" Ponc1clto daje się slysttic row r11P1 mola11chol1/m', c1w11<1 „cl1u ". fJęcl<1r1 1 q/osP111 wc11Jl.ic;y111 Św1slur1 k:1 c1nw1cl 1 si~ 11.1 z1e1111
"'re
rwiosnek
Piecuszek Phylloscopus trochilus Cechy charakterystyczne: Miękki, melodyjny spiew. Opis: Długosc 11 cm. Podobny do pierwiosnka; upierzenie nieco bardziej żołtawe, nogi jaśniejsze, jednak pewne rozróżnienie tych dwoch gatunków możliwe jest jedynie na podstawie głosu. Wabi wyraznie dwusylabowym „ju-tit". Podczas poszukiwania pokarmu sprawia wrażenie mniej ruchliwego od pierwiosnka. Występowanie: Luzne lasy liściaste 1 mieszane z obfitym runem i podszy-
tern, niekiedy duze. zarosnięte parki, ogrody i cmentarze. Wędrowny. przylot kwiecien-maj. odlot sierpień pazdziern1k. IV-X Warto wiedzieć: Melancholijny. fletowy spiew piecuszka przypomina układem sp1ew zięby, jest jednai... znacznie bardziej m1ei...i...1 Rozbrzmiewa on często z eksponowanych m1e1sc. l\uliste gniazdo z bocznym we1sciem buduje piecuszei... na ziemi. żywi sie wyłqcznie m'ładam1. które łowi na lisciach drzew. 21
Zniczek Regu/us ignicapillus Cechy charakterystyczne: Ruchli- z borami świerkowymi i jodłowymi wy ptak, ubarwiony podobnie jak niż mysikrólik, niekiedy spotykany mysikrólik. Wysoki w tonie, piskliwy także na cmentarzach, w parkach śpiew bez zaakcentowanego zakoń i w ogrodach, w którym rosną jodły czenia. łub świerki. Wędrowny, przylot maOpis: Długość 9 cm. Czarna pręga rzec-maj, odlot sierpień-paździer przecinająca oko i biała brew; nik. Ili- X. wierzch głowy u samców pomarań Warto wiedzieć: Zniczek poszukuje czowoczerwony, u samic żółty. Wabi pokarmu głównie na górne1 stronie ostrym „ sisisi ", śpiewa na jednej wy- gałęzi. Gniazdo zniczka podobne jest sokości dźwięku, ale z podwyższo do gniazda mysikrólika, ale niekiedy nym zakończeniem. niżej umieszczone, np. w wysokich Występowanie: Słabiej związany jałowcach. 23
Muchołówka białoszyja
Muchołówka żałobna
Flcedula a/11icollis
Ficedula hypoleuca
C eh charakterystyczne: Samiec
ze duże parki, cmentarze lub ogrod~
ca się w ocz , biała obraza
ze starymi drzewami llsciastyrm. Wystę puje nielicznie na wschodzie 1 południu Polski. Wedrowna. przylot kw1ec1en - maj, odlot sierpien-wrze-
ru
I
I Sc1aste oraz edy tak-
s1eń . IV- IX. . . dsza Warto wiedz1ec: Znacznie rz~ 'dzi · Iobne1·· gniez od muchotowk1· za . eh . · w dZIUP1a się , podobnie 1ak ona. h zawie· drzew i budkach lęgowyc h liścia· szonycll na staryc~1 drzew~ctworzyć stych. Jeden samiec moz pary z kilkoma samicami.
Cechy charakterystyczne: Często potrząsa skrzydłami i ogonem.
Opis: Długość 13 cm. Samce w pół nocnej części areału lęgowego tego gatunku i w Alpach czarno-białe (zdjęcie), w pozostałej części środ kowej Europy ubarwione szaro-brą zowo-biało. Samice bardzo podobne do samic muchołówki białoszyjej. Muchołówka żałobna poluje z zasadzki na przelatujące w pobliżu niej owady. Śpiew złożony jest ze wznoszących się i opadających sylab „ wu-
ti-wu-ti"; wabi ostrym „bit", a takze twardym „cyt". Występowanie: Pfak lesny, gnież dżący się niekiedy także w parkach i dużych ogrodach ze starymi drzewami. Wędrowna, przylot kwiecień - maj, odlot sierp1en- wrzes1en. IV- IX. Warto wiedzieć: Zagęszczenie muchołówki żałobnej ograniczone jest liczbą odpowiednich m1e1sc do gniezdżenia się. Można jej ogromnie pomóc zawiesza1ąc skrzyn"' lęgowe. 25
Muchołówka
Raniuszek
szara
1~usc1capa stnata
Aegithalos caudatus Wystr;powanic: Skra1e lasów, zadr zew1cma śródpolne, stosunkowo pospolita w ogrodach. parkach i na cmentarzach ze starym drzewostanem Wędrowna. przylot kwiecien-maJ, odlot s1erp1en-wrzesien. IV-IX. Warto wiedzieć: MuchOlowka sz~ra · dnirn gnieździ się często w bezposre arni sas1edzt vie człowieka: pod oka~ nadachów w szczelinach muraw. ·ez ' · rownr wet na balkonach. Za1mu1e budpółodkryte dziuple i polotwarte
11 gowe
Cechy charakterystyczne: Uderza- Występowanie: Ptak leśny, niekiedy jąco długi, stopniowany ogon. gnieżdżący się w dużych, głównie Opis: Długość 14 cm, przy czym sam pozamiejskich parkach, na cmentaogon 8 cm! Podgatunek zamieszku- rzach i w ogrodach, zwłaszcza nad jący północną i wschodnią Europę wodą. Częściowo osiadły, przeloty z czysto białą głową, natomiast pod- marzec-kwiecień , wrzesien-lfstogatunek występujący w środkowej pad. I-X/I. Europie z szeroką czarną brwią nad Warto wiedzieć: Raniuszek buduje okiem. Niezmordowanie uwija się bardzo kunsztowne. ja1owate gniazwśród gałązek. Bardzo towarzyski, do ze skośnym wejściem. znajdują poza okresem lęgowym tworzy małe cym się w jego górnej części. Matestadka, nieustannie odzywające się riał budowlany stanowi niemal wy„sisisi " lub „tsrp". łącznie mech. 27
Sikora uboga {szarytka) Parus pa/ustris i ogrodach z drzewa~i lisciastymi. Osiadły, czasem koczuJe. 1-Xll. . wi Warto wiedzieć: Sikora uboga ~\ sie drobnymi owadami i pajakarrn.J szar~ t 1) · iona roz Opis: Długość 11,5 cm. Trudna do od- sienia zjada takze nas . dza · . h odw1e maitych rosim z1elnyc . . któr zn ma na p0dstaw1e ubarwienia . ·k· dl ptakOW, Z Od b rdzo do meJ pOdobnej czarno- parami karmni 1 a . b·ie po Si W dZIO czyh s1 ry czarnogłowej . r~ch zawsze wyno Gnieździ się P Cl-d dedet Śpiew to jed- kilka Ziaren naraz: . olożonych n eco szczeb1othwe „d1ap- w dziuplach przewaz~ie/e również. nisko nad z1em1ą, za1m ~ budki 1ę P tub 1ft1-tf h;ft1" ' t po ~'anie: Pta leśny, wystę ct1oć stosunkowo rzadk , ed ta ze w parkach gowe.
Cechy charakterystyczne: Szarobrunatna sikora „ „„:) skujaca czarna czapeczka (przypomina ubiór
Czubatka Parus cristatus Cechy charakterystyczne: Czarno- Warto wiedzieć: Czubatka potrafi biały, nastroszony czubek. sama wykuć dziuplę w spróchniałym Opis: Długość 11,5 cm. Wierzch cia- pniu drzewa, w związku z czym 1est ła brunatnoszary, głowa biało-czar w mniejszym od innych gatunków na. Płochliwa sikora, często poszu- sikor stopniu uzależniona od budek kująca pokarmu wysoko w wierz- lęgowych, które zreszta za1mu1e stochołkach drzew. Wabi gardłowym sunkowo rzadko. Żywi się drobnymi „ci-ci-gjurrr" lub „si-si". owadami i pająkami, ale nie gardzi Występowanie: Bory iglaste, rza- również nasionami drzew iglastych dziej mieszane, także parki o drze- Do karmników przylatuje parami. ale wostanie złożonym z drzew igla- tylko wówczas, gdy znajdują się stych lub przynajmniej z ich zwarty- w pobliżu borów. mi grupami. Osiadła. 1- Xll.
Modraszka (sikora modra) Parus caeruleus Cechy charakterystyczne: Dzięki nrebiesko-zołtemu upierzenru trud-
na do pomylenia z jakimkolwiek rnnym gatunkiem Mało płochlrwa. {)pis: Długosć 11,5 cm Mało ruchlrwa sikora, uwijająca się zręcznie podczas poszukiwanra pokarmu po c1enk1ch gałązkach, takze brzuchem do góry Śpiewa bardzo donośnie "c1c1 tjutjut1u", ostrzega „derrretetet". Występowanie: Pospolita w lasach l1 sc1astych 1 mieszanych oraz w ogrodach, parkach i na cmenta-
rzach Częściowo wędrowna, przelcr ty marzec-kwiecień, wrzesień-paź dziernik. 1-Xll Warto wiedzieć: Modraszka chetnre gnreżdz1 się w budkach legawych w1szacych w ogrodach i parkach. Aby uniknąć konkurencji ze strony silniejszej bogatki, zajmuje przede wszystkim skrzynki z waskim otw
Kowalik Sitta europaea Cechy charakterystyczne: Krępa cmentarze i ogrody ze starymi drzesylwetka, krótki ogon, silny dłutowa wami. Osiadły. 1-Xll. ty dziób. Warto wiedzieć: Kowalik żywi się Opis: Długość 14 cm. Wierzch ciała owadami i nasionami Często wciska niebieskawopopielaty, boki u sam- orzechy w szczeliny kory, podobnie ców kasztanowate, u samic jasno- jak to robią dzięcioły z szyszkami brązowe. Niezmordowanie wspina („kuźnia dzięcioła "), a następnie rozsię po pniach i konarach drzew, bija je dziobem. Gnieździ się w dziua także potrafi schodzić po nich gło plach i w budkach lęgowych, ktową do dołu. Często wabi ,,twij twij rych zbyt duże otwory wlotowe zaletwij". pia gliną lub błotem tak długo, aż Występowanie: Stare, widne lasy li- staną się równe srednicy jego ciała. ściaste i mieszane, a także parki, Wyściółką są płatki kory sosnowe). 33
Pełzacz ogrodowy
Pełzacz leśny Certhia familiaris
Certhia brachydactyla k e lisc1aste. szane i iglaste, ale ta z zwfasz· niekiedy parki i .c_menta~f, Osiad~· cza z drzewami iglasty . 1-Xlł. . cze wspina· Warto wiedz1ec: Pełz~dpierają się. jac Slłf po drzewach P ogonern· podobnie j~k dz1ec1od~bywają. ze Cienkim dziobem wy ·aki Gn1ez· dy 1 paJ · · za szczelin kory ow~ h drzew 1ub . k ry a taKze dia się w szczehnac . I tarni o , ycn odstają~ym1 Pa budkach 1ęgoW . w speCJalnych wejsc1owYrn z bocznym otworem
Cechy charakterystyczne: Śpiew starymi drzewami liściastymi. Osiapozbawiony wysokich tonów i treli, dły. 1-Xll. zwrotka krótka, wznosząca się. Warto wiedzieć: Podczas poszukiOpis: Niezwykle podobny do pełza wania pokarmu pełzacz ogrodowy cza leśnego, od którego często moż wspina się małymi skokami po pniu na go odróżnić jedynie po głosie. drzewa, okrążając go spiralną linią Dziób nieco dłuższy, pazur tylnego i dotarłszy na gorę przelatuje na palca krótszy, boki brązowawe. Wa- podstawę pnia następnego drzewa. bi głośnym i wysokim „sit tjut tjut" Nie jest towarzyski, jednah - podoblub powtarzanym „ tj ut tj ut tjut". nie jak pełzacz leśny - tworzy zimą Występowanie: Głównie skraje /a- grupy nocujące wspolnie w zaciszsów i zadrzewienia śródpolne, a tak- nych miejscach. Sposób gnieżdzenra że parki, aleje, cmentarze i ogrody ze jak u pełzacza lesnego 35
Mazurek
Wróbel
Passer montanus
Passer domesticus . . W .bel obok golę Warto wiedz1ec: ro , sierpowbit _kalnego (m1e1sk1~~~~·owki. iest ki , jerz_y~a, ~ymowk1 z ludzkimi os1enajsilme1 związanym . km Wnowodtami ptakiem europeJS i t.ych rnia· lnie czys dczesnych, ste.ry rażnie rza stach stal się ie.d~a~t~tiu miej.scJ:i szy z powodu _nie o arrnu. Gn1ez gniezdienia się ! ppolakch budkachdu'i~·e w dZIU bU się zwy kl e . h rnurow. 1asz· gowych, ~zcze~1i~~~ gniazda. zw ta1
'
Cechy charakterystyczne: Czeko- cych obfitość pokarmu. Osiadły, nieladowy kark i wierzch głowy. Słabiej kiedy koczuje. 1-Xll. związany z ludzkimi osiedlami. Warto wiedzieć: Mazurek nie jest Opis: Długość 14 cm. Samce i sami- tak silnie zwiazany z osiedlami jak ce ubarwione jednakowo. Bardzo to- wróbel, niemniej jednak jego liczebwarzyski, ale nie tworzy hałaśliwych ność, równiez w dużych miastach. stad jak wróbel. Ćwierka podobnie zdaje się w ostatnich latach stale jak wróbel, ale krócej i bardziej twar- wzrastać. Gniezdz1 się w dziuplach do, wabi ostrym )ek". i szczelinach drewnianych budynWystępowanie: Pospolity w brzeż ków, zajmuje także budki legawe nych partiach lasów, w ogrodach po- W zimie chętnie odwiedza karmniki. łożonych na skrajach miast i wsi zwłaszcza znajdujące się na skrajach oraz w sadach i parkach zapewniają- osiedli, jest jednak dosc ostrozny
ków zimuje, w Polsce są to niemal
Zie' ba
- coelebs - znaczy bezżenny. Otrzymała ją ona dlatego, że w zimie ~arto wiedzieć: Donośny śpiew spotkać można niemal wyłącznie zięby - charakterystyczna, opadają samce, ponieważ prawie wszystkie ca pod koniec zwrotka - tłumaczona samice odlatują jesienią na południe. ?Ywała niekiedy w tradycji ludowej „ Bezżenne" samce często odwieJako „czy czy czy to kto czy to kto wi- dzają zimą karmniki. Wyróżniają się d.ział". Dawniej chętnie hodowano przy tym swoim zachowaniem: barz~ęby w klatkach ze względu na ich dzo płochliwe i łatwo dają się odpę piękny wygląd i miły dla ucha śpiew. dzić innym ptakom. Zwykle widzi się Urządzano nawet zawody samców, je na ziemi pod karmnikiem, jak wychcąc znaleźć najładniej śpiewające. dziobują rozsypane tam ziarna. MiGłosy porozumiewawcze i śpiew zięb sternie uwite z liści i mchu gniazdo Pochodzących z odmiennych okolic zakłada zięba na drzewie. Jego poróżnią się {dialekty). Zięby żywią się wierzchnia jest znakomicie zamanasionami, pąkami, jagodami i owa- skowana porostami, pajęczyna Ziędami. Gatunkowa nazwa naukowa by głównie żywią się nasionami. wyłącznie samce. 1-Xll.
Fnngllla coelebs · ba spodu szarobraz?wą P~kar_mu zietoposzukuje głównie na ziemi. po k · · od czasu reJ pilnie drepcze k1wa1ąc . · bezp1edo czasu głowa. Przed nie . k" . k pin czeństwem ostrzega „pin .d„ lub podniecona powta~za. „f~.ui „wrr1ut", wabi „jub i.u~ JUb .· niemal Występowanie: Grnezdz1 s1e . eden wszędzie gdzie rosna drzewa. JodoW ' · t koW ogr z na1pospolltszych P a drowna. I parków. W zasadzie .~ę odlot przylot marzec- k~iec~zęsc pta· wrzesień-październik.
zięby
39
J r
Warto wiedzieć: Jer jest pospoll illWcł!ji, w których pr;ylJywa SICLI'· I y111 pinkiem l9gowyrn pólnocnycl1 qólnle cluio jorów, w 1achocl11ie1 Eu lasów. Joqo q11la1clo prnwic nic róinl ropie clocllocl1i 11ickiocly cło Ldkłoct•11 sic ocl q11la1clłl 1lcby. Niemal kHicle} w ruchu clroqowym, qcJy ptakr sr.1r1.i Jesieni pr 1ylnluJ<1 cło środkowej Euro iy hraly kqpiol, ocf CJcfY / lld/cfll/cl sr~· /li.' w powrotrn•i dro sln11l;1jqc w 1011 sposób mnly tr mi elit' clo swych lvqowrsk. rno111 sclólkl. W lnk 1ww1ycl1 lnlncll li
Kulczyk
Dzwoniec
Sennus serinus
Cardue/is chloris ny, przylot marzec-kwiecień, odlot wrzesień-pażd~iern1k. 111-X. . ki Warto wiedz1ec: Kulczyk, blis krewny kanarka. przy~ędro~a:e d~ nas dopiero w połowie ub1eg gh wieku. Swego pokarmu - .~.~~~~ nasion, zielonych częsci ros 1. rzchni 1 dów - szuka zwykle na P?~ :ąc na ziemi. Śpiewa często s1~czas po· wierzchołku drzewa lub po lotu to· dobnego do lotu nietoperza Kle na kowego. Gniazdo buduJe zwy drzewie liściastym .
Cechy charakterystyczne: Zielon- Występowanie: Skraje lasów. pokawożółty ptak wielkości wróbla, spoi ity również w ogrodach i parz silnym dziobem i jaskrawożółtymi kach, także miejskich. Częsciowo brzegami skrzydeł. wędrowny, przeloty luty-kwiecieri. Opis: Długość 14,5 cm. Samica sza- wrzesień-październik. 1-Xll. ro-zielono-brązowa, żółte brzegi Warto wiedzieć: Ozwonce swego skrzydeł słabiej zaznaczone. W po- pokarmu - nasion, pąkow, kw1atow. rze godowej podniecony samiec kil- owadów - poszukują zwykle na ziekakrotnie powtarza „dżyyy", wabi mi. Chętnie gnieżdżą się w żywopło także „kiłii " oraz „trr", podobnie jak tach, ale także na drzewach. a niekanarek. Śpiew z trelującym dzwo- kiedy nawet w balkonowych skrzynnieniem, b rzmiący jak „szal ting kach na kwiaty. Przy karmniku zakling dżyyy". chowują się dosc agresywnie. 43
Szczygieł
Czyż (czyżyk)
Carduelis cardue/1s
Carduelis spinus
Cechy
charakterystyczne: Niezw~·kle barw y p· JK, z zołtym1 pasami na skrzydłach. Opis: Długość 12 cm. lirudny do pom lenia z 1ak1mkolwiek innym ptaiem C1agle wola swoja nazwe: szcz~ gll "szczyght". Śp ie~ d "11ęczn ztozony z pospiesznie ~ p1 • ) anych, szczebiotliwych 1 tr luJac eh motr...,ów: śpiewa zwy1 • o na drzet:ach. t powanie: Gnieździ się na hI "J oraz w parkach, sa-
dach 1ogrodach z wysokimi dr~ewa mi llsc1astymi. Częściowo osiad~, · , pazprzeloty marzec-kwiec1en, dziern1k- hstopad. 1-Xll" k rWarto wiedzieć: Ulubionym po ~w mem szczygłow są nasi·ana osto . . . k ·e nasiona i łopianów ale zjadają ta z dy , h 0 raz owa . innych roślin z1elnyc h pta· Często spotyka się stadka tyc nieków poszukujące pokar_m~;~ozio· uzytkach Grnazda budUJ~ściastych. mych gałęziach drzew hOdowano. Dawrnei szczygły chętnie
Cechy charakterystyczne: Melan- Występowanie: Gnieździ sie przede cholijny głos wydawany w locie i ra- wszystkim w borach iglastych i miedo~ne, dzwoniące zwrotki śpiewu. szanych ze znacznym udziałem 0~1s: Długość 12 cm. Ubarwiony świerka. W zimie często pojawia się gł?wnie zielonkawożółta, tylko sa- w parkach 1ogrodach z dużymi drzemiec ma czarne podgardle i wierzch wam1. Częściowo wędrowny przelogłowy; samica silniej kreskowana. ty marzec-kwiecień. wrzes1en-pazTowarzyski ptak, który podczas że dziernik. I- XI/. r~wania uwija się wśród gałęzi rów- Warto wiedzieć: Czyże żyw1a s1e nie zręcznie jak sikory, a nawet uwie- nasionami drzew, a także owadami sza się u cienkich gałązek. W locie Gniazda budują wysoko na drzeW~la „tjuli" lub „dije", śpiew to po- wach. Karmniki odw1edzaja glownie spieszny świergot. wczesną wiosna
Czeczotka
Makolągwa
Carduelis flammea
Cardue s cannabma Cechy charakterystyczne: Czoło 1pierś samca w _.:~ ....t. godowei jas rawo czer wne. Głos wydawany locie nosowy. zaJakhwy. Op : Długość 13 cm. Samica bez b r • czerwone1 1 z wyraznie krena p1ers1ą Śpiew urozmaicon zł zon z trelów. świergotu , po"' t ma 1szeleszczących, nosoh d ..........~-.,„„
nych, pozam1ejsk1e sady, ogrody, parki i cmentarze Czesciowo wędrowna, · · · wrze-. przeloty marzec-kw1e.cien, . t k'W ZI· s1en- pazdz1ernik, częsc P a 0 muie na terenie kraju. 1-Xll. sa Warto wiedzieć: Makolągwy zKU · w zw1ą bardzo towarz.yskie, w 1uź· · często z czym gniezdza s1.ę lotach lub nych koloniach w zywop parkach krzewach rosnących w lęgowym i ogrodach .. Poza o~re~i:~edY pojatworza duze stada. ·kach. . karmni wmia się takze przy
c.echy charakterystyczne: Szyb- Występowanie: W Polsce gnieździ kie, metalicznie brzmiące wabienie, się jedynie skrajnie nielicznie w Ta~Ydawane zwłaszcza przy zrywaniu trach i Sudetach; w zimie pojawia się się do lotu. także w parkach i ogrodach Czę Opis: Długość 13 cm. Czerwone czo- ściowo wędrowna, przeloty mało, samica podobna do samca, ale rzec-maj, wrzesień-grudzien. /-XI/ samiec w szacie godowej ma czer- Warto wiedzieć: Jesienią i w zimie wonawą pierś i kuper. Śpiew to nie- widuje się często całe stada czeczoustanne, długotrwałe, ostro brzmią tek na olchach i brzozach, wybierac~ świergoty i trele, połączone z jące nasiona z ich „szyszeczek". dzwięcznymi poświstywaniami i gło Choć nie są uzależnione od dokarsami wabiącymi „cze cze" (stąd na- miania zimowego, często pojawiaJa zwa) lub „dze dze". się przy karmnikach. .+7
Gil Pj 11łwla p 1r1fwla tcrystycznc: M Ian 1 ~all1eme dJU dJU · ra 'ta-łóZo w-czerwo
· w to ciche. w1erzchu głowy. Ś P 1~ ·zd przy· skrzypiace świergoty i gw1 b:;uchopom1na1ace rncco głos mówcy
lesny. za·
Wystąpowanie: Ptak . wilgotne m1eszku1acy pr zewaznie zwłaszcza uory iglaste 1 rrneszane. le gniel' z podszytem św1erkowvrnb:t licznie. dzacy się takie, choC n1eza crnenta w parknch, sadach 1cnh 5;1n1e za ' . dUZY ' rru rzacll, c tnkze w ach z drzewa a. krzew1onvc11 ogrod, w górach. n W Polsce g111est 11cznY
tomiast najrzadziej gnieździ się na śpiewu od swojego ojca, możliwe ~o.ludniowym wschodzie kraju. Czę jest więc nauczenie wychowywanesc1owo wędrowny, przeloty ma- go od małego gila, niejako w zastęprzec- kwiecień , październik-listo stwie ojca, dużego repertuaru piepad. 1- Xll. śni. W Polsce gil jest chroniony, me War~o wiedzieć: Gil żywi się nasio- wolno więc w związku z tym odła nami oraz pąkami drzew i roślin ziel- wiać tych ptaków w celu ich hodow~ych, zjada jednak także jagody li. Gniazdo, zbudowane z suchych ' owady. Przez rolników i sadowni- gałązek świerkowych, zakłada najkó"'. bywa niekiedy dość nielubiany, chętniej na świerkach, często takze Ponieważ zjadając pąki potrafi cza- w jałowcach , na wysokości od 1,5 do sem spowodować poważne szkody, 6 m ponad powierzchnią z1em1. Przy zwłaszcza w sadach. Gile są utalen- karmnikach gile pojawiają się często towanymi śpiewakami, potrafiącymi całymi grupami i zachowują się wybez .większego wysiłku nauczyć się jątkowo zgodnie. Gniazduje pojedynCal~J gwizdanej przy nich melodii. czymi parami. Wyprowadza do dwu Ponieważ każdy samiec uczy się lęgów w roku. 49
Krętogłów
Jerzyk
Jynx torquil/a
Apus apus warto wiedziec: Jerzyk iest ta~:g~ skonale prz~ ~tosowany do ciąhg że . zestworzac . p1 ze bywania w pr je' poluje w locie śpi i nawet kopu 1u ' ko 1a· wytacznie na niew1elk1e. w~~~kach. ta1ace owady, ~zęstod wotożonyrn1 przede w~zys~kim . na d~ym1. Krot· w niell zb1orn1kam1 wo możliw1a· . wie unie . kie, słabe nogi pr~ Gniezdzi 51 ~ 1a mu c110dzen1e. b dynkóW. cza w szczelinach skal I b~rdzo rzadko sem w dziuplach. w budkacll lęgowych.
Cechy charakterystyczne: Mono-
t~nne, żałośliwa-piskliwe „dja dja dJ~" .. Upierzenie maskujące, przypomrnaJące barwą i deseniem korę
drzewa.
O~is: Długość 17 cm. Dzięki delikatneJ budowie i krótkiemu dziobowi podob_n~ jest raczej do ptaka z podrzę du. s~1ewających niż członka rodziny d.zię~1olowatych. Żeruje głównie na ziemi, łowiąc przeważnie mrówki. ~~stępowanie: Widne lasy liściaste 1 mieszane, a także parki, cmentarze
i duże, pótnaturalne ogrody ze starymi drzewami. Wędrowny, przylot kwiecień-maj, odlot sierpien-wrzesień. IV-IX. Warto wiedzieć: Choc jest blisko spokrewniony z właściwymi dzięcio łami, nie ma dłutowatego dzioba pozwalającego mu na wykuwanie dziupli. Niemniej jednak gniezdz1 się wła snie w dziuplach, chętnie zajmuje też budki lęgowe. Wrazie niebezpieczeństwa silnie wyciąga szyje i "ręc1 głową (stąd nazwa').
y
l'll!17'ł<.1 !łf11V~• n/11/i1r Ili.i ,1lh 1 I ' 111 I
IV 111111 IHd1 11 v1I V• 11111 I l111p I li I vl1l 111111 1111111 I lw111111 11tl I , , 111 tlt1 1 tł 1ll tll11wq I lllt1W1l111111l11 1111 '
111111111111 11 I 11111111/y /li 11d1 w y,1 "1111 wp11l 1ll li WI 11 ly I ,,, ' V" VI/ I 11111111111 lt W1111ł11w1111 111 yl11I 1111 1 111 ' •1 1111 111111111111111111111111 I 111 11111/ 111/1111 11111/lflll ll1l11p11I 11 1 11 11 I 11111111111 Ili 1 111 1111111 Wl111th1 111111· 111111 pl 11· I 111111/ 1 Ili I 1111111111 11 1 Wm lu wl111llf111 I 'li I 1 1w11 tl11 1 1111 11 l w1 w I 11111111111 , 111111111 ' v1 1' '• ' " v111 Ml11t1v 111111· ''" 1'"' l1vw11 w1111111I· 11111 11w1dy,t1tl11w Wy ' 1lllt!J I 1111111 W11IJI 11t1l1 VIII 1111 li I I wvl ,, li ' '""'' N111 11 I lpp /•lt1 dy IVWI 11 1/11 11111/11 11111 /11111 11 1 Wv" J l 1111111111111 wvl· 111 w 11•11111111 W j tłlflllł 11 I 111 /I •I 1/q1 VI 11 11W ttlr 111 1 " wru 1v111, ' t1hl11 111 111 1 111111111v111 1 I1 11 1 IllW11•11 I I j11/· j1JP1IWl11l· 11 rlłł I'"'" tl I .111 I ,, " " /llłd tl li ,, 11111 11 111111 w "" 11 11 11 I 1111111111 I I /fffl I ,, fi 11 I 1111111 V 11/11 1111 11 1111111, 11/11111/11 j111l11ł!l'l 11 l11 /111dl I I• 1111W1
„„
,,,,„,,,
,„ '
,I
Słowik rdzawy
Jemiołuszka Bombycilla garrulus
Luscinia megarhynchos . d w parkaC~ pojawia się rnek1e Yi i drzewami. i ogrodach z krzew~rnżywi (zwlasz: drzewami których owocami s ę . bu) oraz z .. cza głogu I 1arzę . I Przelotna i n1eporośrnętym11em101~lv. . st licznie z1~u1a~a. -~ Jerniołusz~a l~y Warto w1edz1.ec. uropejsk1m rni tak1em e woca jedynym P z cały rok o ·awia w1acym się pr:e wPolsce p~J na drzew i krzewowdy ze wzgl~e ~ere· się corocznie. g uszcza swoJ brak pokarmu op ny lęgowe.
Cechy charakterystyczne: NieW Polsce występuje tylko we zwykle urozmaicony i nadzwyczaj wschodniej połowie kraju. Wedrownastrojowy śpiew. ny, przylot kwiecień-maj, odlot sierOpis: Długość 16,5 cm. Niepozornie, pień-wrzesień. IV-IX. sz.aro ubarwiony. Śpiew dźwięczny, Warto wiedzieć: Słowik rdzawy, ~il~ 1?rzmią~y, złożony z perlistych opiewany przez niezliczonych poefi Przeciągłych fletów, tworzą etów, wiedzie skryty tryb życia w gę cych ~o~ć wyraźnie wyodrębnione stych zaroślach i śpiewa zwykle w ~Wrotki; Spiev-:a również w nocy. ukryciu. Podczas poszukiwania poYstępowanie: Skra1·e /asów liściastYCh · · karmu - owadów, dżdżownic, jagód 1 r mieszanych, zarośla nad- - porusza się bardzo zgrabnie po po; ~~zne i śródpolne, zarośnięte parki wierzchni ściółki. Gnieżdzi się na zieentarze oraz zdziczałe ogrody. mi, rzadziej nisko w krzewach.
55
,
Spiewak Turdus philome/os Cechy charakterystyczne: Urozdrowny, przylot marzec-kwiecień, maicony, melodyjny śpiew, w którym odlot wrzesień-październik. Ili-X. Poszczegolne motywy są zawsze Warto wiedzieć: Śpiewak jest rzaddw_u- lub trzykrotnie powtarzane. szy od kosa, gnieździ s1e jednak Opis: Długość 23 cm. Spód ciała biaw wielu ogrodach. Żywi s1e dzdżow l~:Y z ciemnobrązowymi, gęstymi nicam1 i śl1makam1, których muszle ~o mkam1. duze oczy. Pomarańczo rozbija na odpowiednich kamieniach d zotte Pokrywy podskrzydłowe wi(tzw. 11 kuźnia ślimacza") . Gnieździ woczne tylko podczas lotu. w locie się na krzewach 1drzewach. najchęt Wabi Wysokim 1ostrym „cip". niej na młodych , gęstych świercz ty Y~tępowanie: Lasy i bory różnych kach. Gniazdo zbudowane z mchu, liPow a t k · 10 • a ze parki, cmentarze sci i traw wylepione jest gładka, tekgrody ze starymi drzewami. Węturowata masa z prochna i śliny.
57
Szpak
Droździk J:urdus iliacus
Sturnus vu/garis . ·
ździki wędrują
Warto wiedz1ec: oro h stadach
często w m1esza~~~ożna jeroz-
wspólnie z kw1czotam1, tasie, mn1~1poznać po _wysok1~szgybszym. bic.1~ szych rozmiarach k·1waniu 1ago poszu żyw1a skrzydłami o karmników. . bartrafiają czesto d i i jagodami. ·'ci się bezkręgowcam a. Gniazd~ zll~h: dzo lubią w1no~ro~ch roślin ~1elnYbUtraw i .todyztekf~~. gliną !ub i~~~j na wylepione or h naichę . drzewac , du1ą na
w
świerkach .
Cechy charakterystyczne: Trójkąt ny kształt skrzydeł. Podczas śpiewu trz~pocze skrzydłami i stroszy pióra. Opis: Długość 21,5 cm. Dość krępy z k~ót~im ogonem. Wszacie godowej ~~dJ~cie) ~a żółt~ dziób i czarne upieenie z z1elonot1oletowym metaliczny~ połyskiem, w szacie spoczynkoWeJ ( · • ka .Je~i~n) z gęstymi, białymi perełk m1. Sp1ew urozmaicony, nieco trajrn~czący, z licznymi naśladownictwa u~iłosów innych ptaków i dźwięków szanych w otoczeniu.
Występowanie: Pospolity na skra-
jach lasów i w parkach, na cmentarzach i w ogrodach, także w srodku dużych miast Wędrowny, przylot łu ty-kwiecień, odlot wrzesien-listopad, część ptaków zimuje. 1-Xll Warto wiedzieć: Szpaki poszuku1a pokarmu spacerując kołyszącym sie krokiem po powierzchni ziemi, podczas gdy kosy skaczą po niej. Grnezdżą się w dziuplach, pod dachówkami, w dziurach muraw i bardzo chęt nie w budkach lęgowych
59
Trznadel
Grubodziób
Embenza citrine/la
rt 1 1 t s coooothraustes ń wrzes1eń-hstopad1,
rz c kWI Ct , I li część ptaków z1mu1e -od ób potrafi . ć· Grub z1 ~ War to w1cdz1c . , rozgniata1. ,. im potęznym dz1o::i~, w1.ni. zia· orz szk1 grnbu lub P k 'awadV ren da I dnak równ1ez pa i~ s1e rown1ez płochliwy ptak poJaWtaszcza zaw1epr z kam1nikacll, zwdrzcw. Gniazdo zonych ~ koronach 3 wvstJne patVCZKOW, dJ W zbudowane zko;zonl\01111, zakl~atęzi, porostami ' oz1onwcl1 h rol\v1dlenmcl1 Pach t1śc1.1s1vc . I mll na drzew
Cechy charakterystyczne: Melancholi1ny sp1ew, dob1ega1acy z przeW~du napowietrznej lin11 energetycznej lub wierzchołka krzewu śpiewa ~a~ze Podczas poludniowego upału. Ps: Dfugosc 16,5 cm. Kuper cynamonowy u ; .· samca (Zdjęcie) głowa spod ciała intensywnie żółte samica s11 · · . · skrawniei Prażkowana 1 me tak ia0 „Cik k~'ołta W locie odzywa się Wyst-ci . wabi. " tsr" , „en'k" . row ępowanre: Skraje lasów r bo, Poręby, Zadrzewienia śródpol-
ne, a także parkr, cmentarze 1ogrody sąsiadujace z polami Osiadły lub koczujący. 1-Xll Warto wiedzieć: Sp1ew trznadla to krótka, wielokrotnie powtarzana zwrotka, brzm1aca jak „s1s1s1s1-sfit Trznadel zyw1 się owadami i pajakami, w z1m1e natomiast przede wszystkim nasionami Często po1awia się przy karmnikach ustawionych na z1em1 Gniazdo za"łada zwy· kle w płytkim dołku. w mreiscu osło niętym od gory roslrnnoscra
Pustułka
Krogulec
Fa/co tinnunculus
Acc1p1ter msus Cechy charakterystyczne: Sylwet~ locie z zao raglonym1 skrzydlami , dług m ogonem Op : 01 0 ć 28-38 cm Samiec ta· na zo1ęc1u samica - z brązowo rzch m ciała prawie dwa a od samca Podczas lotu ,c7V1rw1rh uderzeń skrzydłami
zm anę z łaza lotu śll· z n mal p1ono •10 wy·
rodach i na dy poluje w parkach.r~~niez wcen· cmentarzach, ~ tymZy1ace wPolsce die rn!ode lru m dużych miast l sa osia , as dorosle krogu ce . wniez do n wędrują. Przylatuia ~~chodu Eu~opY sierpien-11stoPtaki z północnego rzec-rnaJ. 1 Xll. (przeloty ma z nich zimują. ·~st do· pad) niek~ore. t· Krogulec J ude· Warto w1edz1e . rn znienack~ pta mys!IWY · 16wn1e skonatym we ofiary. g nia. zza rza1ącym na s z zaskoczezY p1otY· kl śp1ewa1ące . k KrzeWY c róznych osłon, 1a
Cech.y charakterystyczne: Trzepocze się w miejscu, jakby zawieszona ~ Powietrzu, aby następnie spaść Jak. kamień na zdobycz. Op~s: Długość 33- 36 cm. Samiec 2 ~ d!ę.cie); samica i młode ptaki jedohcie rdzawobrunatne z ciemnymi ~ęga.mi. Wokresie lęgowym często ,}da1e dorośne kikikik1'" •wYst · " · drzew~Po.wanie: Skraje lasów i zaczęsto enia śródpolne, stosunkowo flliastac~ Parkach, we wsiach i w · W Polsce ogólnie nielicz-
Wędrowna, przylot marzeckwiecień, odlot sierpieri-listopad. część ptaków zimuje. 1-Xłl.
na.
Warto wiedzieć: Pustułka była niegdyś najpospolitszym krajowym dziennym ptakiem drapieznym, jednak w ostatnich dziesięcioleciach jeJ liczebność znacznie zmalała. żywi się głównie łowionymi na ziemi gryzoniami, niekiedy poluje rownież na osłabione i młode ptaki, a także gady i duże owady. Gniezdz1się min. na wieżach koscielnych
Gołąb skalny (miejski)
Bażant Al1as1anus colcl1icus
Co/umba livia · · h WPol-
C chy charakterystyczne: Bardzo wsiacl1 i na przedm1esc1.ac . 1-Xll. dlu 1 p1czasty ogon. Samiec bar- sce na ogół nieliczny. Osiadły. . nta d o otorowy Odzywa się głośnym warto wiedzieć: 01czyz~~~::a poe5t południowa AzJa. ie. . był on J
. d t ożytnosc1 czawszy JUZ o s ar kl'rnatY· 1ako cenny. ptak lown~i;c~ E~roPY· zowany w roznych częs dziko już w Na Slasku występowai wi się g/óW· drugie) pOIOW18 XVI. W. y chOĆ zjada 1 nie pokarmem ros~ ~;%:~ice i śli,n1~d rowniez owady. dz na ziemi. wsro k1 . Gniazdo zakłada bu1nej rośllnnosc1
Cechy eh
spolitsz araktery~t~czne: Najpo- od zdziczałych gołębi domowych lub łębio Yprzedstaw1c1el rodziny go- też zsynantropizowanych przed wie0 . ~atych w miastach. kami populacji dzikich gołębi skalPIS. Długość 33 Zmienne d ~':1· Ubarwienie nych. Dzięki dokarmianiu i brakowi iednak z~ ~I1na .częsc grzbietu jest wrogów naturalnych gołębie miejWystępo~a ~ ~rała lub !a~noszara. skie rozmnożyły się w wielu miadzie Wy/ cz n.ie. U nas zyJe w zasa- stach do tego stopnia, że ich odchostach ą nre w większych mia- dy powodują uszkodzenia zabytkokach 'os~Poradycznie w miastecz- wych budynków. Gołębie ponadto Warto '~dły. 1-Xll. przyczyniają się do rozprzestrzeniawiedzie . G Przodkiem ok c: ołąb skalny jest nia roztoczy i kleszczy, a także mogą Wego. Jego ~. 1 ~0 ras gołębia domo- przenosić zarazki niebezpiecznych ie1ska forma pochodzi chorób.
65
Grzywacz
Sierpówka {synogarlica turecka)
Co/umba palumbus
Streptope/ia decaocto 1 na cmentarzact1,
· dUwtym takze w t
z eh miastach. Wędro~ny, przy10 marzec, odlot październik. 111-X. le- ' warto wiedzieć: Poza _oKre~:~ze' wn·e gowym grzywacze odw1edzaJ ·a · pola upr sto duzym1 stadami, . ·nnych ·on traw 11 w poszukiwaniu nasi czasu d pewnego O roślin zielnych. . ótnocnych w parkach duzych n~ias~~wać grzYN1em1ec mozna ob!:>er chleb zinn_Yvacze walczace o stary e gnieidZą u,.,., •.",'"''n płochh zywacz 011 golęb1arn1. Gr idzt SI ogrod h się zwykle na drzewach
c.echy charakterystyczne: Po gołębiu rn 1 · k. . st .e1s im .najpospolitszy przedawiciel rodziny gołębiowatych ży Jący w miastach. Lot tokowy podczas kt · , rę i orego Podlatuje stromo w gó0 skrzydfada. z szeroko rozłożonymi arni Jak na spadochronie Opl.s. Dług " · srnukfa osc .2a cm. Stosunkowo PółobroŻ z dl~gim ogonem i czarną na karkuą ("sierpem" s . - stad· nazwa')· Walorn 0 ~a· ar:1rec ozn~jmiający ryWego w ~ęcru terytorrum gniazdoYdaie mon 0 t .. onne, tro1sylabo-
we, nieustannie powtarzane „gu guch gu". Wlocie, a szczególnie przy lądowaniu, często okrzyk „chweh chweh". Występowanie: Głownie zielen osiedlowa, zarowno we wsiach, Jak i dużych miastach, także parki, cmentarze, aleje i ogrody Osiadła . 1-Xll. Warto wiedzieć: Pierwotnie s1erpowka była ptakiem legawym połpu styn i otwartych terenów rolniczych; przywędrowała do nas dopiero w latach czterdziestych bieżącego wieku.
67
Uszatka (sowa uszata)
Puszczyk
Asia otus
Stn aluco Cechy charakterystyczne: Zwykle na111czme1sza sowa. Niesamowity, budz cy grozę, w1bru1ący głos g0l1osamca u-hu-hu-u-u" Op1 : Długo ć 38 cm. Duza, kragta 1 a duze ciemne oczy, brak u u z piór Znane sa dwie odmian b r • szara 1 rdzawobrązowa. C to • grze r1a się na słońcu przy t rz ot m do dz1upł1. \I r t po •.ranie: S ra1e starych lapartJ lub cmentarze ze ~·~·~·~'" drz m1 takze w śródm1e1
ściach dużych miast Osiadły. l-Xll.. warto wiedzieć: Puszczyk P~~~ wyłaczme w nocy, przede wsg:onre
na drobne ssaki. głownie g a wr; k zwłaszcz poza tym na pta '· ·est często ble. w okresie lęgowy~~uje nawet bardzo agresywny ' a~zie zbyt blicztowieka ktory pode! gu dnia częsko jego mtodyc~. Wucirobne ptaki sto „wymyslaJą ·msi w dziupl~ch. Puszczyk gnrezdzr ę h niek1edY szczelinach . skaln:~r'on i srok. w starych gnrazdac
Cechy eh
„usz „ ocz/
~~a~terystyczne: Długie
rzadsza od puszczyka. W zimie czę z pror 1 pomarańczowożółte sto tworzy wspólnre nocujące grupy,
Opis· Dl
-·
gosk~z ugosc ~5 cm. Smukła i dłu-
również w ogrodach ze świerkami. Osiadła. 1-Xłl.
Przypo~ła .. Upierzenie z rysunkiem Warto
Dzień s ina1ący~ ubarwienie kory. ProstowPędza siedząc sztywno wy-
la Upier:;a: z przylegającym do ciadrzewa P ~i~m. przytulona do pnia 0 Występ UJC: o zmierzchu i w nocy. Sów Zadowan.1e: Skraje starych la. ' rzew1e · · ze Park; i c n1a sródpołne, a takrnentarze, jest jednak
wiedzieć: Długie „uszy" z piór nre ma1ą nic wspólnego ze słu chem sowy uszatej. Otwory słucho we są ukryte pod upierzeniem po bokach głowy. Uszatki żywią się przede wszystkim nornikami zwyczajnymi, łowią jednak również ptaki Gnieżdża się w opuszczonych gnrazdach śred~ niej wielkości ptakow, głownie wron.
69
Dzięcioł zielonosiwy
Dzięcioł zielony Picus v1ridis Cechy charakterystyczne: Wiosną głośny, śm1e1ąc y ,tyszalny z daleka głos, ozna1miajacy rywalom o zaję ciu terytorium gniazdowego, .,juch 1uch 1uch 1uch". Opis: Długość 30 cm. Duży dzięcioł zohwkowoz1elonym wierzchem ciała 'iasnoczerwonym wierzchem głowy ZaJady u samca (zd1ęc 1e) czerwone, u samicy czarne. ~yst pawanie: Skraje luźnych la· • I śc1astych 1 mieszanych, a takP cmentarze 1 ogrody ze sta·
Picus canus rym drzewostanem o parkowym charakterze. Osiadły. 1-Xll. . ż. Warto wiedzieć: Dzięcioł z1e~onkya~i tkim mrow w1 się przede wszys . w rzebU· i ich poczwarkami , k.tore ~glepkim 1e z mrowisk i .w~ław1a ~:tuje się do 1ęzyk1em . W z1m1e prze rubą pokrY· mrowisk nawet. prze~ ~głębokie ~a wę sniegu ' robi w nic i'ki odw1e· · ry Karrnn · blisko metr dz1u . oradycznl~· dza 1ednak tyl~o li s~arnodzie1n1e Gnieździ się w ~~~~rewnie. wykutej w m1ęk '
i
Cechy h śn 0 c a~akt~rystyczne: Dono- parki i cmentarze ze starym drzewowi~ 0Pada1ące1 tonacji głos wyda- stanem. W Polsce głównre na połu godowym 'k1·u k1·u dniu kraju. Osiadły. 1-Xll. kj·u•k~JUwk.okresie JU". Opis· Dług0 .. Warto wiedzieć: Dzięcioł zielonos1ny d~ dzi .sc 2~ cm. Bardzo podob- wy, podobnie jak dzięcioł zielony, szy i o ó{~101a zielonego, ale mniej- zdobywa pokarm głownie na potylko cg nie bardziej szary z małą wierzchni ziemi. Nie jest jednak tak zerwaną Pl , rniec zd· . amą na czole (sa- dalece jak jego najbliższy krewniak ca). Bęb J~cie) lub.też bez niej (samiwyspecjalizowany w żywienru sie ciof zielonn' znacznie częściej niż dzię- mrówkami i w zimie nierzadko odWy Y. stępowa · wiedza karmniki. Gnieżdz1 się ścias te i .nie: Stare, luźne lasy li- w dziupli, którą samodzielnie wykum1eszane, niekiedy duże wa, zwykle w drzewie l1sc1astym I
"
Paszkot
Kwiczoł Turdus p1/aris Cechy charakterystyczne: Ostry, prlec1agly krzyk „czek czek terr'', 1wyraznie rzucające się w oczy kon trastowe ubarwienie Opis: Długość 25,5 cm Barwne upter zenie. Śpiew złozony 1e skrzy p1acych 1kw1c1ących (stad nazwa') dźwięków, wydawanych w locie. W yst ępowanie: Ptak lesny, cora1 częścle) gntt.zdzt.1cy się w parkach, na cmentarzacll 1w oqrotlach, a na wet na drzewach przyu1tc1nyc 11 We drowny przylot m::uzec- kw1ec1en .
Turdus viscivorus odlot wrzesień-listopad. Zimują u nas ptaki z po~n~cy. l- Xll. tkóWXIX warto wiedz1ec: ~o poc~~o na poi w kwiczoł gnieżdz1ł się ty ui·e J'UZ · . ·e występ nocy Polsk1. Obecni to spo. I . ąc do częs w całym kraiu. na ez . większycl 1 tykanycl1 ptak~w. pa~k~ ~ię glównie ogrodów. W z11111e zy cli drzoW owocami d71kO rosną~ odwied/fl I kr1ewów. Przy ich lbr1acl<> bt1dllill nln 'kl Gn a chętnte karinnt · 110111y111 gn1byrn. 00 t wrt mal iaws1e na -k od pnia dr in kon.111l', dość dale o
Cechy charakterystyczne: Na1·w1ęk. k' c drozd pe1s I przedstawiciel rodzmy Opi owatych. Trzeszczacy głos
odlot wr zes1en listopad. Nieliczne ptaki z1111u1a Glowrne 111-X. Warto wiedzieć: Latem p,1s. ·"ot ·ys: Dlugosć 27 ' · Przypomil . cm. Ubarwie111em wi się pr zede ws.-yst"1111 ow,Hi,11111, 1 ciala z wi ~ śpie~aka, jednak spód dzdzow111cam1 1 slmi.1",11111 1es1ern,1 POdskrz ~I szym1.plarnami, pokrywy OWOC
73
Sroka
Sójka
Pica pica
Gaffulus glandarius Cechy charakterystyczne: Nieb1es 1e, czarno prązkowane p1ora na skrzydłach.
Opis: Długość 24 cm. Ogólny ton ubarwienia czerwonawobrązowy, l>1ale lusterko, czarne lotki 1sterów' biały uper. Zaniepokojona głosno 1 przec1agle skrzeczy „rrech ,, , nasladuJe tez głos myszołowa „hija · Występowanie: Lasy, zwłaszcza mieszane 1ak również gęste duze pa 1 cmentarze i na wpół naturalne ogrod Częściowo osiadła, przeloty
marzec-kwiecień, wrze?ie~-P~!~ dziernik, zwykle zimuje (głownie P
ki z północy). I~ X~ I. , . żywi się Warto wiedz1ec: Soika k mi bU, . . d . m·1 orzesz a głownie zołę z1a • · anawymi orzechami 1askoWY~rn1,ę poko , . na z1 · . wet robi z nich zapasy f'i późnieJ . . ze potra niewaz nie zaws. zapasarni, przY odnaleźć skryt~i z . ośrednio do okazji prz~czyni~ sięapwięc o?rnt~ rozsiewania nasion, niania się . przestrze w dzania lasu I roz ko'w drze . . h gatun swych ulub1onyc
Cechy eh arakterystyczne: Długi SchOdkowany · ' czarno-biał ?gon .1 połyskujące, . e upierzenie Opis: Otu " 4 · larnie ud~~:c 6 cm. Lec.ąc niereguChodzi kot a skrzy~łam1, po ziemi śno skrze yszącym się krokiem Głoczy. · Występowa . . nicze z ż nie: Gło~nie tereny rolWów, zw1ayswoptotam1, kępami krze. zeza t · nia śródpolne . arniny, zadrzewiew~ Wszystk· Jest także pospolita Sk1ej. Osiad11c typach zieleni mieja. 1-Xll.
h
Warto wiedzieć: Sroki są wszystkożerne, żywią się owadami, dżdżowni cami, ślimakami oraz drobnymi krę gowcami, jak również nasionami i owocami, a także szukają jadalnych odpadków na wysypiskach śmieci Wiosną zjadają dużo jaj i piskląt. jednak to ich drapieżnictwo jest wyrównywane przez wysoką płodnosc najczęściej prześladowanych przez nie gatunków drobnych ptakow. Duże. kuliste gniazda budują na drzewach lub w gęstych krzewach
75
Gawron
Kawka
Corvus trugilegus
Corvus monedula zec-kwiecien. wędrowna, przylot mar d Polsce odlot pazdz1ern1k-hsto~: l~tujace do licznie z1mu1a ptaki Ph Ydu 1-Xll. nas z polnocn ego wsc ok ·1·est Pta' . . ć· Kaw a izowanyn1 Warto w1edz1e . , ·1 zsynantrop ·ez· k1ein s1 rne iekielll}. gn1 z cztowct1 koscielnYct1, l zw1azanym lu w1eza · Ko· dz1 się na wie 11nacl1 111ur?W i dU w i umact1, szcze . ·odn1iesc1ach órY. k e W SI kl irnnacll, ta z wego pokarn1u. ukuje zyc 11 irnasl S naicOIW· posz wst lMJdZO UJOZI ,' otwa1 1y111. . wo w ttm'illl g1upo
w
~e.chy
charakterystyczne: Nie-
mieściach. Zimą
pospolity w par-
~t~rz?na, biaława nasada dzioba. kach, ogrodach 1rnnych typach zielebo~!rnte tworzy ogromne stada. Głę- ni miejskiej. Wędrowny, odlot ma.1,
ochrypły głos.
rzec-kwiecieri, przylot pazdz1erOpis· Dl ·· Wyk · t ugosc 46 cm. Dzięki dobrze nik- listopad Masowo zimujacy 1-Xll Upie~:e~'.conemu . strzępiastemu Warto wiedzieć: Wiel"ie stada gawcym u (nogawicom) otaczaj·a- ronów, pojawiające s1e u nas "ażdej "' 9orna cz . . . 2 Profilu · ęsc. nag i trójkątnemu zimy, przybywają ze swych terenow leka do zarysowi głowy, łatwy z da- lęgowych leżących na połnocr Wyst rozpoznania. i wschodzie Europy Nocuia na sta ępowan ie· T'1 Wysokin1i d · .eren~ rolnicze z łych, zbiorowych noclegow1sk1ch drzewienia rz~~ar~11, takze parki i za- rano leca 7 f'rowac na polach wvsyrn1e1sk1e, rownreż w sródp1skach srrnec1 lub ul1cncl11111asr
77
Śmieszka
Wrona
Larus ridibundus
Corvus corone odlot pazdz1ern1k-llstopad: wronY zy1ace w miastach są osiadłe ..i-Xll. Warto wiedzieć: W srodkoweJ Euro. ny· czarp1e zy1a dwa podgatunki wro . zd·enowron (Corvus corone coron~. z~a cie) który do nas tylko zalatuJe · · (corvus cochodu , oraz wrona siwa rzbietern rone corn1x), z ~ 1 ~~m agsię na tei spodem ciała, gniezdząc wspólnei renie calego kra1u. prz~bu podga· granicy zasięgow ~y~h i u nas. twotunkow, takze niek1e Y. rzn się pary mieszane.
Cechy char k skach śmi~ci.. ~ędrowna, przylot a z ciemnymr· plamami po marzec-kwrecren, odlot sierpień-li bokach N. skrzec;ący~u~tanni~ odzywa się stopad, część ptaków zimuje. 1-Xll. Opis· . '.' werr . Warto wiedzieć: Stada śmieszek . 01ugosc 38 mewa, latem z . cm. Mała, biała należą już do typowych widoków na wą. Nogi i dziób ciemnobrązową gło- ~biornikach wodnych leżących w duWvstępo . czerwone. zy?h miastach. z głośnym wrzawa Wód śród wanie· N . ląd. a1pospolitsza me- s~rem oblegają tu punkty dokarmiasto tworzy du . owych. W zimie czę ~ra. wodnych ptaków lub gołębi. stawach lub ze stada na parkowych Smreszka gnieździ się w koloniach ~ta. Często r~ekach w centrum mia- t~orzonych niekiedy przez kilka tyczyszczalnia~oty~an~ także przy ~i_ę~y par. Gniazda budują z suchych sc1ekow i wysypi- l1sc1, trzcin i turzyc.
biała głow a ~erystyczne: Wzimie
79
t7ska -1
=~ 2d'~
f
Karolinka At · sponsa C ch~1 charakterystyczne: Wspamal ubarwienie samca o polyskliNI z1 lone1 glow1e. Op : Długość 48 cm. Samiec - jak na zd1 c1u samica ubarwiona znaczni romme1 szarobrazowa z dom1 z ą z wszych barw, czarnym oń mdzioba 1szero ą, biał ą pręgą u I ona ad' 1 \ \ ' l powan e: W Europie miejscami hooo ~iana 1ako ptak ozdobny P h 1e 1edy ucieka 1 wówpot ana ~, środowi-
Mandarynka Aix galericulata
dotychskach naturalnych. w Polsce czas kilkakrotnie. Osiadła . l~Xl~.łnoc Warto wiedzieć: W swo~eJ ~arolin noamerykansk1ej ojczyz~ie h leżą ka zyje na niew1elk1ch jez1~racpodob cych wsrod rozległych las~wtdzi się nie jak mandarynka. gn iegają się w dziuplach, mlod~ .wxi: kiedY naw dz1upl1 znajdujące! ~ę sokości. P?wet na 15-metroweJ Y ledwie Kilz . . matki za słuszne wabieniu kakują be kudniowe pisklęta ~i~srnię. wahania z dz1upl1 na
1
~~chy
charakterystyczne: Nie- krotnie spotkana na wolności. OsiaYkle _barwne upierzenie samca, dła. /-XI/. ~~rn~ranczowe „żagle" nad skrzy- Warto wiedzieć: Nazwa mandarynrnr. ka pochodzi od tytułu chińskich doOpis· Otu · · zor · gosc 43 cm. Samica niepo- stojników, których wspaniałe szaty y'. s~arobrązowa, spód ciała pia- można porównać z upierzeniem te1 rnl.snta nieco · · · · rolinkl i . jasniejsza od samicy ka- kaczki. Mandarynka ze względu na wlocie 2 ja~nym końcem dzioba. wierność swemu partnerowi az do Wydaje świszczące wrik" Występow · . . . " · ś mierci, cieszyła się niegdys w ChiWschodni ~n~e. Jej Ojczyzną jest nach wielkim poważaniem i stanowina wWi Ia Zja; w Europie hodowa- ła prezent ślubny. Gniezdzi się ny. Niek~e~ Park.ach jako ptak ozdob- w dziuplach, a żywi pokarmem tah y ucieka, w Polsce dwu- roślinnym , jak i zwierzęcym .
83
t
Krzyżówka Anas piat 'rliynclws .. e ciemny ciemseniami. 0~1ob zawsz br~eżone noniebiesk1e lusterko. 0 czarnymi i bia~m 1 pask~~~· typy wód Występowanie: Wszys h z odpO~to1ących i wolno ptyną~~~rycia si~. wiednimi mozhwosciam zbiorn1Najpospolitsza kaczk:rk~~h. także kach wodnych w P nawet na h miast, a h w centrum duzyc ach ogrodoWY~e~ większych staw rzec-kWI Wędrowna (przylo~li:o~ad) i zirnuc1en, odlot s1erp1en 1aca. 1- Xll.
Warto wiedzieć: Krzyżówka należy kami, owadami, kijankami, małymi do ~ypowych kaczek pływających, rybami i żabami. Typowym kwakaczyli właściwych, które unoszą się niem o nieco opadającej wysokości stosu~kowo wysoko na wodzie i pod- dźwięku - „ waak-wak-wak-wakczas ze~owania nie nurkują, a tylko wak" - odzywa się tylko samica. Jezan~~ZaJą w wodzie głowę i przednią sienią tokujący samiec wydaje częsc tułowia. W przeciwieństwie do szczególny, krótki świst, brzmiący kaczek nurkujących czyli grążyc jak „fij" lub ,,tip"; jednocześnie od nurk · ' ' UJą tylko w wyjątkowych przy- czasu do czasu podnosi się i rozprypa~kach, za to potrafią bez rozbiegu skuje dziobem wysoką fontannę wo1 n1erna1 p· . . . ionowo zerwac srę do lotu dy. Krzyżówka zwykle buduje gniazz Powrerz h · c nr wody. Wiele gatunków do w pobliżu wody, niekiedy jednak kaczek ply · się WaJących ma rzucające nawet w kilkusetmetrowej odległo Krz "':.oczy _lusterka na skrzydłach. ści od niej. Gniazdo przeważnie znajny~~O~ka 1 1 zywi się roślinami wod- duje się na ziemi, schowane w gąsz dżd zown1 . . przybrzeżnymi, a także czu roślin, niekiedy jednak gniezdzr ca · · · mi, sl1makami, skorupia- się w starych gniazdach wron.
Głowienka Aythya ferina PodCechy charakterystyczne: Zarys nym kształtem profilu głow Y.' sttuczas tokow samiec odzywa się głowy z prot lu uo1katny płaskie czoło Zwy le bardz1e1 plochhwa 1 mniej mianym „uiw11er" lub .świszcz~Y:. k" samica natomiast gtuc Y · \1czna mz krzyzówka. „ Plu , „ w 1oc1e Opis: Oługosc 46 cm. Samiec ubar- chrapliwym „charr charr . ozgarsłychać świszczący odgłos r ~1on ' kontrastowo, z rdzawokasztanowata głową, czarna piersią 1 ku- ma1acych powietrze .s~rz~d~ł. na ży prem grzbiet 1 boK.1 ciała sa srebrzy- Występowanie: ~me~dz1 s1itawach stoszare Samica (Zdięcie na str 87) znych jeziorach 1 duzych a trzcimepozoma brązowa, z czarniawym z obficie zarośniętą, .zwt~s~~~ległYrni 1 oKredziobem od samicy czernicy różni ną , strefą przybrzezną . dy poza si bta iem czuba na tyle głowy, lustrami otwarteJ wo · wszystet mn mi oczami 1 charakterystycz- sem lęgowym przebywa na
8
~ic.h typach wód, bardzo często na Jeziorach zaporowych. W zimie i sporadycznie w okresie lęgowym spotykana na dużych zbiornikach wodnych w parkach. W Polsce dość liczna, na niektórych zbiornikach wodnych jest jedną z najpospolitszych kaczek. Wędrowna, przylot marzec-kw~~cień, odlot sierpień-listoPad, częsc ptaków zimuje. 1-Xll. Warto Wied . . czyli r . ziec: K~czki nurkujące, Wien~aązyce, ~o ktorych należy gło boko w':ły~aJąc. zanurzają się głę ne dalekoodzie, a.ich nogi są osadzornogą zb z tyłu ciała. Dlatego też nie i nie są ~t do~rze chodzić po lądzie stanie z taką łatwością jak
kaczki pływające, czyli właściwe , zrywać się do lotu niemal piónowo z powierzchni wody. Muszą w tym celu najpierw wykonać dłuższy rozbieg pod wiatr, aby osiągnąć odpowiednią szybkość startową: uderzają przy tym stopami o powierzchnię wody. Pokarm - rośliny wodne, slimaki, skorupiaki i wodne owady głowienki zdobywają nurkując, w zimie jednak wiele z nich woli żywić się w parkach chlebem i pożywie niem przeznaczonym dla krzyżowek. Gniazdo buduje głowienka tuż przy wodzie, w gąszczu przybrzeżnej roślinności lub na pływających kożu chach wodnych roslin.
87
Hełmiatka
Czernica
Netta rufina
Aytlwa futigula
wzimie spotykana niekiedy na zbior-
Cechy charakterystyczne: Żółte nikach wodnych w parkach. WęOCZ\' Samiec czarno biały, z dużym ma1· · .odlot. drowna ' przylot marzec. . t kOW z1czubem na tyle głowy. s1erp1en- grudzien, częsc P a Opis: Olugość 43 cm. Samica brązo . · · ca ~'a z \edw1e zaznaczonym czubem. mu1e. 1- Xll. Warto wiedzieć: Cz~rnica, zyJąłocz sto z białawą nasadą dzioba Saw podobnych środowiska~~ ~~i god miec podczas tokó ~ odzywa si ę c1w1enka, wyraznie )ednak rozn~ży~ie ch m QlUiłlU·giu", samica natonieJ składem pob~era~eg~· Pokarrnu miast s rzyp1ącym „krak-krak". W \ powanle: Czernica gniezdzi ma: zjada znacznie więc ~fkirn rnał zw1erzęcego, P.rzede wszy dóW wod1 na 1 z1orach, starorzeczach i zazy śllmakóW I larw. owa. ·n ' n \ eh stawach, sporadycznie nych Tylko niekiedy ie rosi! y. t h parko ~ych w miastach.
Ce~hy charakterystyczne: Duża Mazurach. W niektórych zachodnio~ą.zyca, podobna do kaczki właści- europejskich parkach o rozległych zbiornikach wodnych żyją, a niekiee!. Samiec ma rudordzawą głowę. Opis: Długość 56 cm Szerokie bia- dy nawet gnieżdżą się, na wpół łe lu t k0 · ' oswojone populacje hełmiatki. We~ er dobrze widoczne w locie Samica sza b . · drowna, przylot marzec-kw1ec1en, ro rązowa, z ciemnym · wierzchem gło .. liczkami· .. w~ 1Jasnoszarymi po- odlot sierpień- listopad . 111- XI. w . , dziob ciemny, z czerwona- Warto wiedzieć: Hełm iatka należy v/mwierzchołkiem wprawdzie do kaczek nurkujących . Ystępowani · · · i duże st e. Większe jeziora czyli grążyc, unosi się Jednak podobbrzegam~~ z zarośni~tym! trzciną nie jak kaczki pływające dosc wysoWyżej kilk d ~ol~ce gniezdz1 się naj- ko na wodzie i do zerwania się do loa z1es1ąt par, głównie na tu wystarcza jej dośc krotl-.1 rozbieg.
89
Bernikla kanadyjska
Gęgawa
Branta canadens1s
Anser anser
Cechy charakterystyczne: Najw1ę sza z gęs1. Gl"''"a i szyia czarne, rzuca1aoe się w oczy białe policzki. Opis: Długość 90-100 cm. Dzięki d ug1e1 szyi przypomina łabedzia . Oz N1ęczn~· trab1acy, donosny · głos, brzrn1ac~ 1a · a-ł'lonk". Występowanie: ~ Europie hodowana ~ parkach, przede wszystkim :'i rn astach oraz w ogrodach zoolog czn eh ' hodowli osiadła. Populac berm 1kanady1sk1e1 aklimatyzone P zed ponad 50 laty w Szwecji
sa wędrowne, zimują na wybrzeżach Morza Północnego. Pojedyncze_os~b~ rnk1 po1awiają się niekiedy rowniez w Polsce. Dotychczas odnotowano ten gatunek kilkadziesiąt razy. 1-Xll. Warto wiedzieć: Pochodząca ~ Ameryki Pólnocnei· bernikla kana~yJ. m1ec ska została sprowadzona do Nie .. JUZ w XVll wieku. Pokarmu - rosl~n . . - poszu ku1e · głównie zielnych 1nasion .. . k t k · e rosllnY _ na ladzie, z1ada.1e?na a z 0 wodne Grneżdz1 się na brzegu w P bliżu wody
~echy charakterystyczne: Duża,
gnieździ się
nielicznie, głównie na zaJasnosz~ra gęś. W locie rzucający się chodzie kraju. W zachodniej Europie woczy Jasny przód skrzydeł widocz- gnieździ się również w parkach. ny od góry. zwłaszcza w południowych NiemOpis· Dl ugosc · · 76-89 cm. Ciemne „ · czech, gdzie zostały one osiedlone piora na grzbiecie są jasno obrzeżo Wędrowna, przylot luty-kwiecien. od~e. Nogi ~óżowe, dziób pomarańczo lot wrzesień-l istopad . niekiedy zimu(o~ (~drniana zachodnia) lub różowy je. W parkach osiadła. l-Xll. ny :an~ wscho~nia). Głos: podob- Warto wiedzieć: Gęgawa Jest Okrzyk gbasu .gęsi domowej nosowy przodkiem niemal wszystkich ras gę ,., , rzrn1ący jak ang-ang „ si domowej. Żywi się wyłącznie rosll•vvstępow . . „ . ziora st anie. Trudno dostępne je- nami, a gniazdo buduje w trzcinach , arorzecza i stawy. W Polsce lub na lądzie w pobliżu wody. 91
Łabędź
Gęś tybetańska Anser mdicus C chy charakterystyczne: Jasna gę o b1ałeJ głowie z dwoma c.zarnv· m1 pr gaml Op1:;: Długość 75 cm. Po bokach szyi podluzn białe smugi, czarne kance rz rd l dobrze widoczne w locie. Gło mm 1dtw1ęczny mz mnych gęsi . Wy t pawanie: Hodowana w og10d h zoo\og1cznych, m1e1scam1 , ~1 zeza na zachodzie Eu1opy, 16wm •J parkach lll Kiedv w stame na P I lnym c1a ami ucieka, spo t KI Po\ Osiadła ł Xll
niemy
Cygnus o/or Warto wiedzieć: Ges tybl'tanska
zam1eszku1e pl,1skowyze SrodkOWCI 1 Azji Podcz,1s swe1 wedr owki na z . ·ie w 1nd1acl1 mow1ska, lllllllIu1.1cf s . d Hi "k1~t 1nie musi p1 1eleciec na IP " • '. · , sć prze rnala1am1, os1aqa1ac wysoko .., . · ?:'\P ew111„ 101 kracz,1j,1c.a 9000 111 · co ' c1cn1 1 iP I WS/l' llllC'!SCC pod tym W/Clę ę· P 1ow1acl1 cz w l:;WIPC Il' pl,1ków W IlOC " uyłq,)lo ll' Pll'kllc „cud1oz.1en1:~~Y ~ocllO u .11.1 ">Il' tło qoqaw, nick~stania pnr dz111.1wPl pr 1v ł yrn cło po · ' 11111!~1.myc 11
~echy
charakterystyczne: Bmd7o uzy, bialy ptak wodny z nie1wykle ~lu~ą, lekko wygiętą SZYJn. Ps: Dlugosc 160 cm. Czarna nnrosl li nasady dziob ·1 . . . li s a, s1111e1 rozw1111ę t n Qill~'.11~n. Wyorze godowej tr ąbi „k1 czy · ozgnrewany astr zognwczo sy sly~,;~~ ogól iednnk rnilczy. w locie ,., t glosny świst skr 1yci"l >I• vvystę po PIYtklo ·o~anle: Wi9ks1n, 7Wyl\ln 'Ośllnnolsc1'or n, ' liobuo rozwinie tą Pólnocy I POliWot1nq, ~lltlWllit' 11:1 nchocl!in l~rnju. Na wpt)I
;i
oswojont' 1,1będ11t' qn inżdiq się t.1" ll' w ~K\l ",1cl1, 11,1wt't w dużycll 1111,1 staG11 W~dr owny, pr zvlot 111.1 rzer kwrec1t'll, odlot wr :'t'Sit111- q1 u dlll'll 711,\C!ll,\ l' 'l'SC p t,l"t)W lllllljt'.
I Xll Warto w lcctzlcc: S c 't'tWlrllt' zu11.1 lllll.'ll,\ llit1 l,it1dy ObSt'fWtlW.tt' W p,11 kncl1 dtrd' st,Hl.1 11,1 wpoi o~wn1n nycll l.tll\1d:i ".111rno11wl1 pr t' ~p.1 Gt1 1tlWIG. ow I .tll\lll lllt'lllY 'YWI ~tę nlnw1111 1 1osl111.i1111. ,1 q11r.1 do t111dllJt' W t)<)S C ' li S.
llWdłllW
13
óźn typy karmników dla ptaków Ogród przyjazny ptakom
sztuczne gniazdo dla oknówki
bluszcz, winobluszcz lub inne trwale pnacze mozliwość gnieżazenia się dla rudzika i strzyżyka
półki lęgowe ułatw1a1ące budowę gniazd
budka lęgowa z otworem wlotowym zabezpieczonym blachą dla pliszki, sikor, muchołówki żałobnej
(średnica otworu 32 mm)
wydrążony
klocek drewna 2 mieszanką ttuszc2ową dla
sikor czyiy Itp.
..
półotwarta lęgowa
budka
dla
muchołówki szarei. kopciuszka, pliszki siwej
w stertach chrustu ; stosach drewna gnieżdzi się strzyzyk, pokrzywnica I rudzik
błotnista kałuża
dla iaskółek
poinik dla ptakow )łęgowa) dla takich
ptakow, Jak rudzik. strzyzyk 1sp1ewai..
Okółki gałęz• POWSt3 po przyc1ęc1u krzewi; wykorzystywane sc1 Jako podstcJwJ P
e
Ogród przyjazny ptakom
pólki sztuczne gniazdo dla oknowki
półotwarta budka lęgowa dla
mucho!Owk• szare). kopciuszka phszk1 '.'ł1e1
lęgowe
ułatwiajace
budowę gniazd
w stertach chrustu i stosach drewna gnietdzi się strzyzyk, pokrzywnica I rudzik
bluszcz, winobluszcz lub inne trwałe pnącze: możliwość gnieżazenia się
dla rudzika
1 strzyzyka
błotnista
kaluza dla jaskółek
budka lęgowa z otworem wlotowym zabezpieczonym blacha dla pliszki, sikor. muchołówki żałobne) (średnica
pojnik dla ptaków
pęk gałęzi
otworu 32 mm)
(tzw.
kołnierz lub kieszen lęgowa) dla takich ptaków, jak: rudzik, strzyżyk i śpiewak
krzewy, takie 1ak: czarny bez, głóg śnieguliczka 1 jarzębina, których owoce stanowią źródło pokarmu dla drozdów rudzika 1 wielu innych ptaków
okółki gałęzi, powstające
po przycięciu krzewu, wykorzystywane sa Jako podstawa pod gniazdo przez wiele ptakow
tan wysokrch roslrn zielnych z posadzcem konopiastym ostrożeniamr r ostami jako irodlo pokarmu dla Slczygłów, czyzy <:1Kor ubogrch (szarytek) ł rnnych pt.ików krzywą,
