02.Pozdrowienia z Londynu

Fabryczna syrena zakończyła kolejny dzień pracy. Zawyła krótko i ochryple, jakby ten, kto ją uruchomił, robił to bez przekonania. Bez pewności, czy jeszcze warto i jest komu ogłaszać, że już można wyłączyć maszyny, zdjąć fartuch, nacisnąć czapkę, włożyć kapotę. I w spokoju sumienia, pewnym jutra, pójść do domu. Tak naprawdę bowiem nikt z ludzi, którzy w ten niezbyt pogodny październikowy dzień opuszczali mury zakładów włókienniczych „Lechtex” w Łodzi, nie był pewny, czy jutro nie zastanie ich bramy zamkniętej na cztery spusty. A w okienku portierni – nieznanego człowieka w garniturze i nieskazitelnie białej koszuli, z przyklejonym uśmiechem rozdającego wszystkim tak samo białe kartki, na których czyjaś ręka podpisała wyrok: na bruk! W połowie lat dziewięćdziesiątych dwudziestego wieku nikogo już to nie dziwiło. – Do widzenia, pani Leokadio. – Pełniący służbę strażnik uśmiechnął się do przechodzącej przez bramę kobiety, odruchowo poprawiając na ramieniu parciany pasek karabinu. – Do widzenia, panie Kasperczak – odpowiedziała kobieta nazwana Leokadią, po czym schowała do torebki kartę, którą przed chwilą odbiła. Ledwo uszła kilkanaście kroków, usłyszała, że ktoś ją woła. Zwolniła, ale nie odwróciła się, co mogło oznaczać, że głos był znajomy. Ulicą przejeżdżała akurat ciężarówka z krytą brezentem paką, rozbryzgując na boki fontanny wody z kałuż, co dodatkowo zmusiło kobietę do zatrzymania się i usunięcia aż pod mur fabryki. Kiedyś osiem na dziesięć takich samochodów wjechałoby w bramę fabryki. Teraz tylko przyspieszają… – pomyślała starsza pani. Chwilę później podeszła do niej kobieta w zielonej chustce na głowie. – Już myślałam, że pani nie złapię… – sapnęła. Leokadia uśmiechnęła się w odpowiedzi. – Idziemy, pani Banasiakowa? – zapytała po krótkiej chwili. Przez kilka chwil szły w milczeniu. Aż do rogu Gdańskiej, gdzie robotnicy w pomarańczowych kamizelkach kopali jakiś dół. – Podej mu, Hieniek! – krzyczał jeden do drugiego, nie wyjąwszy nawet z kącika ust dymiącego ogryzka papierosa.

– Cholernie tu jest twardo. Łopatom nie idzie – dobiegło spod ziemi. Tylko jeden z robotników tkwił w dole, reszta zaś w sile czterech z rękami splecionymi na piersiach bądź ukrytymi głęboko w kieszeniach stała na krawędzi i obserwowała jego walkę z siłami natury. – Może trza będzie spróbować młotem pneumatycznym – spekulował ochryple jeden z tych na wierzchu, może sam majster, na co reszta „konsyliarzy” zgodziła się, kiwając głowami. Po chwili pracownice „Lechteksu” ruszyły dalej, choć Leokadia obejrzała się za siebie. Znów przez jakiś czas maszerowały w całkowitym milczeniu, mijane przez spieszących się dokądś ludzi, pędzące ulicą samochody, ciężarówki i tramwaje. Od strony którejś ze stacji kolejowych dobiegł gwizd lokomotywy. Miasto łapało drugi oddech. – A co tam słychać u syna, pani Leokadio? – zapytała nagle Teresa Banasiakowa. – Dziękuję, jakoś sobie radzi – odpowiedziała głucho Leokadia, patrząc przed siebie. – To już będzie z rok, jak w tej Anglii siedzi, prawda? – Tak. Dokładnie rok i dwa miesiące, odkąd wyjechał z Łodzi. – Szmat czasu… Pani Leokadia była wdzięczna, że jej towarzyszka nie żąda szczegółów. Musiałaby wtedy albo skłamać, albo powiedzieć szczerze prawdę, że jej syn pracuje w knajpie na zmywaku, i liczyć na zrozumienie. Wiedziała też dobrze, że nie może się Banasiakowej zrewanżować pytaniem o jej syna. Nie było tajemnicą, że Waldek Banasiak odsiaduje w Sztumie karę dziesięciu lat za pobicie ze skutkiem śmiertelnym. Co z tego, że bronił swojej dziewczyny, zaczepianej przez podpitych kiboli. Ich drużyna przegrała mecz, więc trzeba było znaleźć ujście dla gniewu. Trafiło na Waldka. Miał pecha. Nie dał się zabić i teraz za to płacił – on i jego bliscy. A najbardziej matka… Zatrzymały się na rogu ulicy Struga. Tutaj mieszkała Banasiakowa. Obie wiedziały, że Leokadia nadrobiła drogi. Mogła przecież wrócić do

siebie tramwajem. Ale nie spieszyła się. Z drugiej strony pytanie o syna obudziło w niej nadzieję, że być może czeka na nią list. Dlatego pożegnała się szybko. – Wie pani, co ja myślę? – powiedziała Banasiakowa na odchodne. – Że powinien znaleźć się ktoś z przedwojennych właścicieli naszej fabryki. – A po co, pani Tereniu? – Bo wtedy o ludzi by zadbał i o sam zakład. – Myśli pani, że komuś by się jeszcze chciało? – Jestem pewna. Na pewno stanęlibyśmy znów na nogi! Moja znajoma, która pracuje w magistracie, mówi, że co raz ktoś taki się odnajduje. Zwyczajny człowiek… – Może i tak. Do widzenia, pani Tereniu. Do jutra. Kwadrans później przekręciła klucz w zamku i znalazła się w swoim mieszkaniu na trzecim piętrze stojącego samotnie trzypiętrowego domu przy ulicy Kościuszki. Cicho zamknęła za sobą drzwi, zapaliła światło i weszła do kuchni. Ciężko usiadła na taborecie. Kilka chwil wcześniej z bijącym sercem otwierała blaszaną skrzynkę pocztową. Między rdzewiejącymi ząbkami nie bieliła się koperta, ale jej to nie wystarczało. Musiała mieć pewność. Listu od syna nie było. Od ponad pół roku… Następnego dnia, a był to czwartek, Leokadia nie poszła do pracy. Wzięła wolne, by pozałatwiać kilka swoich spraw. Im była starsza, tym więcej ich się zbierało. Wróciwszy do mieszkania około piątej po południu, włączyła telewizor. Nadawano właśnie wiadomości lokalne. Przez kilka chwil oglądała program bez fonii. W pewnym momencie jej uwagę przykuł znajomy szczegół. Pokazywali miejsce, które wraz z Teresą Banasiakową minęły wczoraj – dziurę wykopaną niedaleko fabryki, w której pracowały. Długie ujęcie w głąb otworu. Potem przed kamerą wypowiadał się jakiś mężczyzna. Podkręciła potencjometr. – Dostaliśmy sygnał i teraz sprawdzamy to miejsce. O postępach prac będziemy na bieżąco informować opinię publiczną – zdążyła usłyszeć, zanim puszczono następny materiał. Leokadia poszła do kuchni. Z górnej szafki wyjęła jakiś podłużny

kształt. Było to blaszane pudełko po czekoladkach. „Baker’s” – głosił stylizowany napis na wieczku ze śladami rdzy na krawędziach. – Nie. To przecież niemożliwe… – powiedziała cicho sama do siebie, próbując zapanować nad sapaniem, co w jej wieku nie było łatwe. Podniosła ostrożnie wieczko i sięgnęła do wnętrza. Przez chwilę jej dłoń, pokryta tu i ówdzie brązowymi plamkami, przedzierała się przez fotografie, czarno-białe i w kolorze sepii, a także wycinki z gazet. Wreszcie poszukiwania zostały uwieńczone sukcesem: Leokadia wyprostowała na kuchennym stole pożółkły ze starości arkusz papieru. Mógł mieć lat pięćdziesiąt, ale równie dobrze i sto pięćdziesiąt. Był to dokument wydrukowany i wykaligrafowany w dwóch językach: po polsku i rosyjsku. Największe i najwyżej położone, stylizowane litery układały się w jedno słowo i część słowa drugiego: „AKT WŁASN…”. Prawa krawędź dokumentu była postrzępiona, a czarny orzeł w herbie Imperium miał tylko jedną głowę…

1 Ostatni dzień kwietnia 1892 roku był w Łodzi i okolicach wyjątkowo pogodny i ciepły. W samo południe na ulicach miasta trudno było wytrzymać w pełnym słońcu, dlatego przechodnie, jeśli tylko mogli sobie na to pozwolić, wybierali zacienione strony ulic. Kobiety chroniły się przed promieniami słonecznymi pod parasolkami, panowie zaś wachlowali się zdjętymi z głów kapeluszami. Ten, kto wyszedł z domu w czarnym cylindrze, pluł sobie w brodę. W nieco gorszej sytuacji byli fiakrzy, których obowiązywały przecież, w praktyce mniej lub bardziej respektowane, przepisy ruchu ulicznego. Pewną ulgę przynosił im pęd powietrza, dlatego gdy tylko można było, ten i ów smagał konia batem, często wstając przy tym z kozła. Powodowało to niemałe zamieszanie, choćby na skrzyżowaniach ulic, ale szczęściem do żadnych poważnych incydentów drogowych tego dnia nie doszło. Ale był ktoś w jeszcze gorszej sytuacji od wszystkich stangretów, dorożkarzy czy jegomościów w cylindrach. To uczniowie i uczennice wszystkich łódzkich szkół, którzy tego dnia, a była to sobota, zmuszeni byli siedzieć w ciasnych ławach. Dlatego gdy tylko wybrzmiał dzwonek oznaczający pauzę, potrząsany żylastą ręką pedla, przez główne drzwi neorenesansowego, oddanego w użytkowanie przed niespełna rokiem gmachu Miejskiego Gimnazjum Męskiego przy ulicy Dzikiej wysypało się istne mrowie rozkrzyczanych chłopaków. Mali i duzi, grubi i szczupli, czarnowłosi i blondyni – ubrani w jednakowe granatowe mundurki zapinane na srebrne guziki i czapki z daszkiem i nazwą szkoły umieszczoną na otoku. Darli się też jednakowo głośno. Już jakaś grupa kopała włochatą zośkę, inna grała w serso, jeszcze inna wybrała najprostszą zabawę – w berka. Czeredzie przyglądał się zza szafirowych szkieł okularów dyżurujący nauczyciel, który schronił się przed gorącem w cieniu wejścia do szkoły. – Nie chce mi się wracać, wiesz? – powiedział trzynastoletni Adolf Stein, przez kolegów zwany przyjacielsko Adkiem, do swojego kolegi z tej samej ławy, Leopolda Nałęcza.

Stali przy płocie, w cieniu kilku rachitycznych brzózek, nad którymi w tej chwili nikt z czeredy łaskawie się nie znęcał. Leopold westchnieniem zgodził się z przyjacielem. Po czym obaj spojrzeli niechętnie na gmach szkoły i otwarte okna ich klasy. Prawda była bowiem taka, że czekały ich jeszcze trzy lekcje, w tym znienawidzona przez obu łacina. Potrzeba było tylko odrobiny odwagi… – Wiejemy? – rzucił półgębkiem Leopold, nie patrząc na druha, jakby w obawie, że ktoś może obserwować ich knowania. Znali się od dawna. Na co dzień byli sąsiadami, obaj skończyli to samo naczalnoje ucziliszcze przy Zielonej, wreszcie zdali egzaminy do męskiego gimnazjum, które cieszyło się w mieście sporą renomą. Byli uczniami ostatniej już klasy, więc z tym większą niechęcią co rano przekraczali próg gmachu przy Dzikiej. Prawdziwe życie było przecie gdzie indziej. I nie trzeba było w nim brudzić sobie rąk kredą ani atramentem! – Pewnie, brachu, że wiejemy – odpowiedział na tę propozycję Adolf Stein, przybrawszy szelmowską minę. – Musimy tylko zabrać z klasy nasze manatki… Po czym jęli przybliżać się ku głównemu wejściu do szkoły. Dyżurujący nauczyciel, noszący przydomek „Tępa Piła”, wsparty przed chwilą przez pedla, zezowatego, plugawego, przegiętego w krzyżu, ale nad wyraz żywego starca, spojrzał na nich ze zdziwieniem przez ciemne szkła. – Szybciej! – ponaglił Adek Leopolda, który był nieco gorszym od niego sportowcem. W ciągu minuty znaleźli się w klasie, spakowali tornistry i wymknęli się do toalet, które znajdowały się w suterenie budynku. Zamknęli się w jednej kabinie na zardzewiały od ciągłego opluwania skobelek. Stamtąd słyszeli, jak pedel oddzwania koniec pauzy. Nie ruszyli się jednak na ten dźwięk, który to cichł, to znów się wzmagał, ale trwał dość długo; widać nie wszyscy chłopcy, którzy bawili się na szkolnym podwórku, chcieli go usłyszeć. – Może jednak wrócimy, co? – wyszeptał drżącym głosem Leopold, ale Stein spiorunował go wzrokiem.

Dwie minuty później przez wąskie okienko wydostali się z ubikacji. Niezatrzymywani przez nikogo przebiegli przez podwórzec, by na koniec, przez teoretycznie zamknięte na klucz, a w praktyce służące takim właśnie wybrykom drzwi wydostać się z gmachu gimnazjum. – Bałeś się, przyznaj! – zarechotał Adek, zdjąwszy na chwilę czapkę z głowy. – Nie. – Nałęcz unikał wzroku równolatka. Ruszyli niespiesznym krokiem. Mieli przecież kilka godzin wolnego czasu. Czyż nie o tym właśnie marzyli? Problem w tym, że nie ustalili wcześniej, dokąd pójdą. W grę wchodził jakiś miejski park, tudzież okolice nasypu kolejowego czy brzeg rzeczki Ostrogi. Kilka razy chodzili też w okolice którejś z żeńskich pensji w nadziei, że uda im się porozmawiać z uczącymi się tam dziewczętami. – Chcesz, to pokażę ci jedno miejsce – odezwał się Leopold, który najwyraźniej miał zamiar zrehabilitować się w oczach kolegi za niedawną chwilę słabości. – Co to za miejsce? – zapytał Stein bez większego entuzjazmu. – Daleko to? – Nie, całkiem blisko. – Chłopiec pokazał ręką kierunek, robiąc mądrą, a jednocześnie tajemniczą minę. Stein spojrzał we wskazanym kierunku, potem splunął na ziemię. Nałęcz patrzył ze zdziwieniem, ale i strachem na przyjaciela. Czasami wydawało mu się, że zupełnie go nie poznaje. – Bajki jakieś opowiadasz, Poldek! – skwitował Stein, mrużąc oczy. – Chodźmy lepiej od razu do Parku Helenów. Mam akurat parę kopiejek, to wejdziemy. – Albo… – zaczął Nałęcz, ale tamten wszedł mu w słowo: – Do domu? Na ciepłe mleczko z kożuszkiem?! Decyduj, byle szybko… Żaden jednak nie ruszył się z miejsca. Nałęcz wzdrygnął się na wspomnienie gorącego mleka, którego nienawidził na równi z tranem. Stali na rogu Piotrkowskiej i Cegielnianej, obserwując ludzi i pojazdy, jakby oglądali je po raz pierwszy w życiu.

W pewnym momencie Stein dostrzegł, że z przeciwległego rogu przygląda im się spod daszka gorodowoj. Mógł się mylić, bo odległość była dość znaczna i policjant mógł patrzeć na kogoś lub coś zupełnie innego. Należało jednak być ostrożnym. I albo czym prędzej stąd zmykać, albo wymyślić na poczekaniu jaką wymówkę, która przekonałaby policjanta z czarnym wąsem. Adek wybrał to pierwsze. Zdecydowanie pociągnął przyjaciela za rękaw mundurka. Po kilkunastu krokach skręcili w pierwszą bramę. – Jesteśmy – oznajmił z dumą Leopold. – To jest właśnie miejsce, o którym ci mówiłem. Stein rozejrzał się dookoła, ale już nie wyraził pogardy czy zniecierpliwienia splunięciem. Na pierwszy rzut oka podwórko nie różniło się od setek innych w tym mieście, włącznie z tymi, na których mieszkali obaj chłopcy: było wąskie i długie, a na sznurach rozpiętych pomiędzy ścianami suszyły się prześcieradła i poszwy. Tym razem jednak Leopold nie dał się zbić z pantałyku. Nie miał też wątpliwości, że decyzja o ucieczce z ostatnich lekcji była właściwa. Zdecydowanym krokiem podążył w kierunku wąskich drzwi znajdujących się w kącie między ścianami i dość nisko. Prowadziło do nich kilka kamiennych schodków. – No, na co czekasz? – rzucił przez ramię. W chwili gdy Adek zbliżał się do drzwi, jego druh już naciskał klamkę. – Co tam jest? – zapytał drżącym głosem Stein. Ale Nałęcz tylko chytrze się uśmiechnął. Wiedział doskonale, że teraz to on jest górą. I że wreszcie zaimponował przyjacielowi. – Powiesz mi wreszcie czy nie?! – Stein udał zniecierpliwienie: ujął się pod boki i zaszurał nogami. W odpowiedzi Leopold pchnął drzwi. Rozległo się ciche skrzypnięcie. Weszli do środka. Nałęcz sięgnął ręką do ościeżnicy, skąd wydobył pudełko zapałek. Zapalił jedną, oświetlając drogę. I wreszcie zaczął mówić: – Odkryłem ten schowek w zeszłym tygodniu. Ktoś składował tu zużyte części fabrycznych maszyn. Koła zębate, śruby, łańcuchy

jakieś… – Coś tu śmierdzi – przerwał mu Adek, znacząco pociągając nosem. To samo zrobił Nałęcz. Nie mógł nie zgodzić się ze zdaniem przyjaciela. Już otwierał usta, by ciągnąć swoją opowieść, gdy poczuł na lewym ramieniu kurczowy uścisk. – Jezu – jęknął Stein. – Tam chyba ktoś leży… Leopold potarł nową zapałkę o draskę i podniósł ją nieco wyżej. Postąpił krok do przodu, mimo że Adek wciąż trzymał go za ramię. Chwilę potem zatrząsł nim dreszcz, mięśnie nóg nagle zwiotczały, a żołądek doznał gwałtownego skurczu, a raczej całej ich serii. – Boże miłościwy… – wyjęczał teraz on; użył bezwiednie tych samych słów, którymi posługiwała się jego mama, gdy coś ją bardzo przestraszyło albo zdziwiło. W kącie piwnicy, oparta górną częścią pleców o ścianę, leżała jakaś kobieta. Głowę miała zwieszoną, a rozpuszczone, jasne włosy spływały kaskadą w dół. Nie sposób było ocenić, czy to młoda dziewczyna, czy jejmość w latach. Szczupłe, białe, pozbawione pończoch nogi miała szeroko rozrzucone, a suknię oraz białą halkę bezwstydnie zadarte wyżej kolan i tam skłębione. Całe ciało zaś było w nienaturalny sposób powykręcane… Wiedziony jakimś instynktem Leopold wyciągnął w jej stronę rękę, ale szybko ją cofnął. – Proszę pani – odezwał się przez ściśnięte gardło Adek. – Czy pani śpi? I wstrzymał oddech w napiętym oczekiwaniu. To samo musiał uczynić też jego towarzysz, bo cisza, która ich otoczyła, była ciszą, z jaką dotąd w swoim życiu żaden z nich nie obcował. Totalną i paraliżującą. Adek, podobnie jak i Leopold, nie był zresztą w tej chwili pewny, co bardziej by go przeraziło: odpowiedź na pytanie czy jej brak. 2 Gwizdawki odezwały się w fabryce Fritza Ulbricha punktualnie o dziewiątej wieczorem, oznajmiając koniec kolejnego dnia pracy. Po paru chwilach wąskie fabryczne uliczki wypełniał chrzęst setek par

drapoków i gwar rozmów: – Dobrze, że jutro niedziela. Na wieś pojedziem, do swoich… – mówił jeden głos. – My wyprawiamy się do lasu – wtórował mu inny. – Albo nad Pilicę – wchodził im w słowo jakiś głos trzeci. Nie wszyscy jednak robotnicy fabryki opuścili jej mury. Od chwili ogłoszenia końca dniówki minęły dobre dwa kwadranse, a w jednym z magazynów bawełny wciąż znajdowali się ludzie. Co więcej – ich liczba z każdą chwilą się zwiększała. W tłumie przeważali mężczyźni, rozmawiano w małych grupach, półgłosem, a nawet szeptano. Pomieszczenie było licho oświetlone kilkoma elektrycznymi lampami. Zresztą nie wszyscy z obecnych chętnie pokazywali swoje oblicza innym. Słowa „socjalizm” czy „rewolucja” w wielu ludziach budziły jeszcze niepewność, jeśli nie strach. Woń potu tłoczących się mężczyzn, którzy mieli za sobą długi dzień pracy, mieszała się z zapachem drewna, z którego wykonano nowe skrzynie służące do transportu bawełny. W pewnym momencie na jedną z takich skrzyń, stojącą na środku magazynu, wdrapał się jakiś starszy robotnik. Gwar przycichł. Spojrzenia wszystkich obecnych skupiły się w jednym punkcie. Dopiero gdy mężczyzna uniósł obie ręce, gestem podobnym nieco do tego, jaki wykonuje w kościele ksiądz w chwili przeistoczenia, zapanowała cisza zupełna. – Towarzysze! – mężczyzna zwrócił się do obecnych niskim, mocnym głosem. – Jutro minie pięć lat, odkąd nasi bracia w Chicago wyszli na ulice, by upomnieć się o swoje prawa… Przez tłum przebiegł pomruk. Mówca potoczył zmęczonym wzrokiem po obecnych. Ktoś wyciągnął w jego kierunku blaszany kubek wypełniony wodą, on jednak pokręcił głową. – Wszyscy wiemy, co stało się w następnych dniach – ciągnął po chwili. – W wyniku ataku policji śmierć poniosło wielu towarzyszy. Ale ci ludzie mieli odwagę powiedzieć panom: nie! Podobnie jak to zrobili dwa lata temu nasi bracia w fabryce Kruschego w Pabianicach. I jak rok temu w Żyrardowie. Liczę na to, że i my, jutro, będziemy mieli odwagę powiedzieć to samo.

Ledwo skończył, rozległy się okrzyki, pojedyncze i niezbyt głośne, jakby nieśmiałe. – Precz z panami! Precz z wyzyskiem! – Chleba! Sprawiedliwości! Po chwili na podwyższeniu znalazł się kolejny mówca, młody mężczyzna w okrągłych okularach i o smagłej cerze. Był szczupły i drobny, ale o głosie równie mocnym jak jego poprzednika. Choć czytał z kartki, musiał tekst przemowy znać bardzo dobrze, bo często spozierał na słuchaczy. – Kto to jest? – zapytał szeptem jeden robotnik drugiego, starszego. Obaj stali kilkanaście kroków od prowizorycznej mównicy, niemal pod ścianą magazynu. – Finder – odpowiedział stary. – Julian. Pracował z Waryńskim aż do jego aresztowania. Dzisiaj to prawa ręka „Blondyna” – wyjaśnił szczegółowo. – Cicho! – upomniał ich jakiś trzeci głos. – W imieniu Socjalno-Rewolucyjnej Partii Proletariat wzywam robotników Łodzi: wyjdźcie na ulice, by głośno upomnieć się o swoje prawa! – zakończył przemówienie Finder. Pod sufit magazynu bawełny fabryki Ulbricha uderzyła kolejna fala okrzyków poparcia dla sprawy i złorzeczeń pod adresem rządzących. Dopiero po kilku chwilach, gdy aplauz przycichł, a na skrzynię wspiął się kolejny mówca, zorientowany w sprawie starszy robotnik się odwrócił. Za jego plecami nikogo już jednak nie było. 3 Mimo późnej pory major carskiej policji Jurij Stiepanowicz Baranow siedział w swoim gabinecie w siedzibie policmajstra miasta Łodzi przy Zawadzkiej. Rozpiął stójkę munduru. Jego czerwona twarz pijaka wydawała się jeszcze ciemniejsza, nalana i odpychająca, a niemal białego koloru rzęsy – widoczne doskonale i bynajmniej niedodające tej twarzy przystojności. Nie pił jednak Baranow wódki ani żadnego innego alkoholu tego dnia ani nawet wczoraj. Miał ku temu powody. Właśnie nalewał sobie z samowara filiżankę herbaty. Wrzątek wypełniał naczynie z cichym

chlupotem. – Wyśmienita indyjska herbata. Wczoraj przysłali mi ją z Moskwy, uważasz? – powiedział, by zaraz dodać: – Musisz kiedyś koniecznie spróbować, Wołkow. Stojący przed jego biurkiem mężczyzna jeszcze głębiej wsunął obie ręce do kieszeni. Był nieogolony, ubrany z robociarska. Dodatkowo charakteryzował go zez – tak potworny, że trzeba było znać osobnika tego dobrze, żeby wiedzieć, gdzie akurat spogląda. Major Baranow mógł o sobie powiedzieć, że jest człowiekiem, który dobrze zna Wołkowa, swojego tajnego informatora. Oczywista nie powiedziałby tego nikomu innemu. Taki już los policyjnych konfidentów pod wszystkimi szerokościami geograficznymi. – Powiadasz więc, mój przyjacielu – ciągnął po chwili, bawiąc się łyżeczką do herbaty – że szykują się? – Tak – potwierdził konfident. – Właśnie wracam od Ulbricha, gdzie po fajrancie urządzili wiec w jednym z magazynów. – A jak nazywa się ten, który nawoływał ich, żeby jutro wyszli na ulice? – Julian Finder, panie majorze. – Finder – powtórzył oficer, niemal zupełnie tak samo jak Wołkow kilkadziesiąt minut wcześniej, usłyszawszy po raz pierwszy to nazwisko. – Żyd? Niemiec? Polak? – Nie wiem. Słyszałem, że pracował z Waryńskim aż do jego aresztowania. Baranow odstawił filiżankę na spodeczek. Rozpiął jeszcze jeden guzik mundurowej bluzy. – Możesz odejść – rzucił półgębkiem do Wołkowa. – A rano zameldować się przy kasie. – Do usług. Kiedy informator zamknął za sobą drzwi gabinetu, major wstał z miejsca i energicznym krokiem podszedł do ściany, na której niedawno zamontowano system Bella. Nastawił tubkę, podniósł słuchawkę. Po uzyskaniu połączenia przywitał się i podał dwucyfrowy numer telefonu abonenta. Nie czekał długo. – Pułkownik Kazarow? Baranow mówi. Niestety, jestem zmuszony

odwołać jutrzejszy wyjazd na polowanie. Tak, tak… Ja również bardzo żałuję, pułkowniku. Ale za to mam dla pana inną propozycję. Chyba nawet ciekawszą… Przerwało mu skrzypnięcie otwieranych drzwi. Baranow obejrzał się gwałtownie, gotów zwymyślać natręta. W progu gabinetu stał jednak sam policmajster miasta Łodzi, podpułkownik Nikołaj Aleksandrowicz Danilczuk. Zapięty po szyję, ściśnięty pasem, z lśniącymi w świetle wysokimi cholewami, wyglądał, jakby właśnie wybierał się na jaką paradę. – Dobrze, że pan jest, majorze – rzucił, zamykając za sobą drzwi. Baranow szybko odwiesił słuchawkę i zagiął tubkę. – Job twoju mat′ – mruknął pod nosem, po czym wypiął pierś do przodu, choć do uzyskania pozycji zasadniczej jeszcze sporo mu brakowało; na zapinanie guzików pod szyją też było już stanowczo zbyt późno. Tymczasem Danilczuk pokonywał już gabinet sprężystym krokiem. – Właśnie otrzymałem kilka cennych informacji. – Jurij zaczął manewr oskrzydlająco-ubiegający, wiele razy sprawdzony, ale Danilczuk przerwał mu gwałtownym ruchem ręki. – Za chwilę – rzucił niecierpliwie, zbliżywszy się do biurka i spojrzawszy nieuważnie na wszystko, co się na nim znajdowało. – Weźmiecie dwóch ludzi i pojedziecie na Piotrkowską, róg Cegielnianej. Mieliśmy zgłoszenie z Sobornego cyrkułu… – Przecież to nie ich rewir – zauważył major, na co jego przełożony zareagował tym samym oznaczającym rozdrażnienie gestem co przed chwilą. – …o znalezieniu zwłok. – Utkwił ciężkie spojrzenie w Baranowie. – Czyich zwłok, panie pułkowniku? – Poszukiwanej przez nas od tygodnia córki Teodora Lieberta, Steffi… Ledwo skończył mówić, stary zegar stojący w gabinecie zaczął wydzwaniać północ.

1 Franciszek Lenz, młody, energiczny i ambitny reporter „Dziennika Łódzkiego”, do którego najważniejszych obowiązków należało redagowanie kroniki kryminalnej, wskoczył do jadącej dorożki na rogu Piotrkowskiej i Pasażu Meyera, gdzie mieściła się redakcja gazety. Akurat drynda jechała w kierunku północnym, czyli tam, gdzie Lenz planował dotrzeć. – Na Cegielnianą – rzucił fiakrowi, po czym zniknął pod budą. Inny człowiek, któremu szczęśliwie udałoby się złapać o tej porze dorożkę, pewnie od razu zaległby na siedzeniu, wtulił się w tapicerowane oparcie, jeśli oczywiście pozwalałby na to jego zapach i zużycie, i spokojnie czekał, aż człowiek siedzący na koźle uczyni zadość jego żądaniu. Kto wie, może nawet dałby się ukołysać i uciął sobie krótką drzemkę? Redaktor Franciszek Lenz nie należał jednak do tej grupy użytkowników łódzkich dorożek. Ledwo kwadrans wcześniej do siedziby gazety, gdzie tej nocy pełnił dyżur reporterski, dotarła wiadomość o znalezieniu zwłok młodej kobiety. Wiele wskazywało na to, że była to zaginiona kilka dni wcześniej córka udziałowca jednego z łódzkich browarów. Należało czym prędzej i, co oczywiste, z bliska przyjrzeć się temu odkryciu. – Szybciej! – rzucił Lenz, co miało nie tyle ponaglić fiakra, ile uspokoić nerwy. Gdy po kilku chwilach wyjrzał na zewnątrz, właśnie zbliżali się do skrzyżowania. – W lewo – sprecyzował, uświadomiwszy sobie, że przy wsiadaniu, pochłonięty myślami, podał jedynie nazwę dość długiej ulicy. Dorożkarz świsnął batem nad głowami pary koni. Lenz po raz kolejny sprawdził, czy jest należycie wyposażony. Sięgnął do wewnętrznej kieszeni surduta, gdzie namacał reporterski notatnik, oprawny w gładką skórę cielęcą. Po drugiej stronie krył pióro i dwa chemiczne ołówki na wypadek, gdyby ów pierwszy przyrząd odmówił posłuszeństwa. Na koniec, uniósłszy się nieco z siedzenia, w kieszeni pantalonów satin laine namacał pugilares z kilkoma

srebrnymi griwiennikami, które miały przekonać nieznajomych służbistów, że prasie, a w rezultacie także i społeczeństwu, należy się prawda – choćby najgorsza. Dojechali na miejsce. Przed narożną kamienicą stało już kilka policyjnych kibitek, co było dowodem, że wiadomość była prawdziwa (żarty, owszem, też się zdarzały). Lenz wyskoczył z dorożki i zapłacił za kurs. – Hej, Franz! – usłyszał w półmroku męski głos. Bez trudu rozpoznał swojego redakcyjnego kolegę, Andrzeja Lesińskiego, który w „Dzienniku Łódzkim” odpowiadał za uwiecznianie wydarzeń na fotografiach. Lesiński trzymał w prawej ręce średnich rozmiarów drewniane pudełko z okrągłym otworem na jednej ze ścianek. Był to najnowszy i, jak dotąd, najdroższy (pomijając maszyny drukarskie) nabytek redakcji – Eastman detective camera, aparat wynaleziony przed sześcioma laty za oceanem przez niejakiego Franklina M. Cossitta. – Dobrze, że jesteś. – Franciszek uścisnął dłoń współpracownika. Ponad jego ramieniem dostrzegł oparty o mur statyw oraz długi kij, na którego końcu spalało się magnezję, co służyło do wykonywania fotografii tak w nocy, jak i w ciemnych pomieszczeniach. Teraz przyrząd ów był więc niezbędny. – Witaj. – Andrzej z trudem powstrzymał się przed ziewaniem. – Jest ktoś z innych gazet? – chciał wiedzieć Lenz, rozglądając się z uwagą po okolicy. Policyjni informatorzy pracowali dla wszystkich łódzkich dzienników bez wyjątku, on zaś najbardziej obawiał się konkurencji „Lodzer Zeitung”. – Jeszcze nikogo nie widziałem. – To dobrze. Może będziemy mieli wyłączność. – Dziennikarz zatarł ręce. – Idziemy! Na te słowa fotoreporter chwycił za statyw i drąg i obaj wysłannicy „Dziennika Łódzkiego” ruszyli w stronę ziejącej pustką bramy kamienicy. Po kilku krokach drogę zastąpił im policjant. Na szczęście był to znajomy Lenza i chwilę później maszerowali dalej. Przecięli podwórko,

spod nóg Lenza czmychnął jakiś spłoszony kocur. Miejsce sprawiało wrażenie, jakby nic się tu nie stało. Znów zaszarzał przed nimi płaszcz policjanta. – Kuda? Lenz, który nie rozpoznał w strażniku żadnego ze swoich znajomych, sięgnął po pieniądze. W tym samym momencie na szczycie krótkich schodków pojawił się jeszcze jeden mundurowy. Dziennikarz mruknął z niezadowoleniem, idący krok za nim Lesiński zaklął pod nosem. Obaj dalece pośpieszyli się jednak ze swoimi reakcjami. – Lenz! Jak zwykle pierwszy na miejscu – zawołał do przybyszów drugi z policjantów. – Mazanowski, dzięki Bogu – sapnął Franciszek. – Dobry wieczór. – Raczej dzień dobry. Co słychać u Stanisława Berga? – Też chciałbym to wiedzieć, lejtnancie. Dość dawno go nie widziałem. Na chwilę zapadła cisza. Przerwał ją policjant. – Jeśli chcecie przyjrzeć się z bliska, ostrzegam, że widok nie jest zbyt miły. Lejtnant Emil Mazanowski był Polakiem w służbie carskiej policji i zapewne właśnie z tego powodu pozostawał także wiernym informatorem polskojęzycznego „Dziennika Łódzkiego”. Wiele razy właśnie dzięki jego wiadomościom reporterzy gazety docierali na miejsce zdarzenia pierwsi albo przynajmniej jedni z pierwszych. – Jesteśmy gotowi – odpowiedział Lenz. Minęli nieprzyjaznego wartownika i po kilku chwilach byli w środku. Całe pomieszczenie, w tej chwili oświetlone za pomocą lamp naftowych, wypełnione było niezliczoną ilością metalowych części jakichś maszyn, zębatych kół różnej średnicy, przekładni, sztab i sztabek, rur i rurek. W płytkiej niszy pod jedną ze ścian pracowali śledczy. Woń rozkładającego się ciała była tak intensywna, że w pierwszym odruchu dziennikarz złapał się za nos. Szybko jednak doszedł do wniosku, że prędzej czy później ręce będą mu potrzebne do czego

innego. I właśnie zastanawiał się, czy w swoim artykule nazwać ową woń nieprzyjemnym zapachem, trudnym do zniesienia smrodem czy fetorem, kiedy usłyszał znajomy głos. Był to głos Fiodora Josipowicza Kalumkina, lekarza sądowego, z którym Lenz kilka razy miał już okazję rozmawiać. Sięgnął w zanadrze po reporterski notatnik i otworzył go na pierwszej stronie. Poślinił ołówek i wytężył słuch. Od miejsca, gdzie leżał trup, dzieliło go dwadzieścia, może dwadzieścia pięć stóp. Chciał być bliżej, ale Mazanowski, który wyczuł jego zapędy, położył mu dłoń na ramieniu. – Jeszcze nie teraz – szepnął, co było jednocześnie komunikatem dla Lesińskiego, który już operował przy obiektywie. – Niech sobie pójdą. – Kiedy nastąpił zgon, doktorze? – zapytał ktoś. Franciszek Lenz bez trudu rozpoznał głos policmajstra miasta, Danilczuka. Intuicja podpowiadała mu, że wyżsi oficerowie przybyli na miejsce na krótko przed nimi, co wielce go ucieszyło. – Wstępnie mogę oszacować, że około dwudziestu, dwudziestu dwóch godzin temu – odpowiedział medyk. – Jest też możliwe, że nie żyje od doby, a to, jak sądzę, za sprawą specyfiki tego miejsca. Więcej będę mógł powiedzieć dopiero po sekcji zwłok. Ołówek w rękach Lenza skreślił bezszelestnie kilka liter i cyfr. – Czy są widoczne ślady gwałtu? – brzmiało kolejne pytanie, zadane ponownie przez Danilczuka, ale już nieco ciszej. – Niestety, na to pytanie również będę w stanie odpowiedzieć dopiero po dokonaniu autopsji, panie pułkowniku. – Jak zginęła? – zapytał inny, mocno schrypnięty głos, którego Lenz z początku nie poznał; dopiero gdy wychylił się nieco, ujrzał charakterystyczny, bo kwadratowy niemal cień majora Baranowa. – Nie widzi pan, majorze? – Lekarz sądowy był wyraźnie zdziwiony. – Pytam pana, doktorze. Ten krótki dialog wystarczył, by podejrzewać, iż Baranow po prostu unika widoku trupa. Dziwne to było u tego oficera, który, aby wymusić zeznanie, potrafił obić podejrzanego nahajem do

nieprzytomności, obryzgując krwią całą celę w więzieniu przy Długiej. – Przyczyną zgonu było jedno mocne cięcie, które przerwało tętnicę z lewej strony szyi. Poza tym na ciele ofiary nie ma żadnych innych ran – odpowiedział ze spokojem lekarz. – Czy w taki sam sposób zginęła druga dziewczyna? – zapytał po krótkiej chwili policmajster. Franciszek Lenz omal nie podskoczył. I omal nie krzyknął. Chemiczny ołówek pośliznął się na kartce w notesie, rysując ukośną kreskę. Jaka druga dziewczyna? Przecież była mowa tylko o jednej, córce Teodora Lieberta, Steffi. Zdezorientowany Lenz próbował odszukać wzrokiem Mazanowskiego, ten jednak gdzieś się oddalił. Pozostało więc słuchać dalej i skrzętnie notować. – Anna Krasnowska, lat dwadzieścia. Zaginiona przed dwoma tygodniami – jakiś trzeci, nieznany głos dokonywał właśnie makabrycznej prezentacji. W miarę jak ujawniał coraz to nowe szczegóły, Lenzowi robiło się coraz bardziej gorąco i duszno. Na szczęście nie musiał pisać. Pamiętał bowiem doskonale tak personalia drugiej z zamordowanych, jak i dzień, w którym zgłoszono jej zaginięcie. – Dwie rany kłute szyi, ale nieco inne niż te, które zadano pannie Liebert – wyliczał spokojnym, monotonnym głosem Kalumkin. – Wykrwawiła się bardzo szybko. Ubiegając pana pytanie, pułkowniku, o ślady gwałtu, muszę powiedzieć, że prawdopodobnie będę miał kłopot z odpowiedzią. Nawet po dokonaniu sekcji zwłok. – Dlaczego? – zdziwił się Danilczuk. – Z tego prostego powodu, że tej nieszczęsnej kobiecie ktoś wyciął narządy rodne. 2 Dym nad karcianym stolikiem, który unosił się ku zwisającej z sufitu, przykurzonej mocno lampie, przybrał kształt i gęstość burzowej chmury. Tytoń pod każdą możliwą postacią palili bowiem wszyscy siedzący wokół okrągłego blatu nakrytego zielonym suknem: spośród sześciu graczy dwóch ćmiło cygara, dwóch następnych pykało fajki

z wielkimi cybuchami, dwóch ostatnich zaś skromnie kurzyło papierosy. – Dwie – zwrócił się jeden z fajczarzy do gracza, który w tym momencie dysponował kartami na wymianę. – Proszę. Dwie – odpowiedział tamten, rzucił karty na stół, po czym sięgnął po odłożone na ten czas na brzeg wielkiej, kryształowej popielnicy cygaro, grubą i aromatyczną hawanę. – Przebijam. – Stawiam dwa tysiące rubli. Gdzieś za ścianą sekretnego pokoju, gdzie regularnie grywano w Texas hold’em, znaną od ponad dekady odmianę pokera, i to zawsze o wysokie i bardzo wysokie stawki, dał się słyszeć kobiecy śmiech. A potem dźwięk przypominający tupot obcasów. I coś jak skrzypienie sprężyn łóżka… Nikt z grających nie zwrócił jednak na ten fakt większej uwagi. Wszyscy wiedzieli dobrze, że pokój do gier karcianych sąsiadował z popularnym w Łodzi lupanarem, atoli żadne dźwięki, przystojne czy mniej przystojne, nie miały prawa zakłócić spokoju grających. – Trzy karty proszę. – Podwajam. Osiem tysięcy rubli w złocie. – Stawiam… fabrykę. Dziesięć procent akcji. Na twarzy gracza, który właśnie podbił stawkę, nie drgnął ani jeden mięsień. Dziwka za ścianą roześmiała się jeszcze głośniej niż przed chwilą. Dym nad głowami graczy rozwiał się jak od nagłego podmuchu silnego wiatru. – Możemy podbijać tylko tym, co znajduje się na stole, szanowny panie – zwrócił mu uprzejmie uwagę dealer. Przebijający sięgnął pod sukno przykrywające stół i wydobył stamtąd białą kopertę, którą następnie nonszalancko rzucił na środek. – To są dokumenty – rzekł niezbyt głośno a wyraźnie. – Przez cały czas były na stole. – Sprawdzam – rozległ się po chwili tubalny, mocny głos. Na ten głos wszyscy czekali. 3 Robotnicze osiedle Księży Młyn pogrążone było we śnie. Tylko

w jednej famule, w oknie mieszkania na parterze, wciąż paliło się światło. W kuchni, pełniącej także funkcję pokoju stołowego, siedziało dwóch mężczyzn. Między nimi stała opróżniona do połowy butelka wódki, tudzież pokrojony chleb i nieco wiejskiej kiełbasy. Biesiadnicy rozmawiali niezbyt głośno, za cienkim przepierzeniem bowiem spała rodzina jednego z nich. – Masz dzieci? – zapytał starszy młodszego głosem, którego moc było czuć nawet wtedy, gdy mówił cicho. – Nie. – A żonkę? Na to pytanie już odpowiedź nie padła. Staremu wydawało się, że wprawił nim swojego gościa w zakłopotanie, bo ten uciekł wzrokiem w bok i poczerwieniał, choć równie dobrze mógł za to odpowiadać wypity alkohol. – No to jeszcze po jednym. – Stary sięgnął żylastą ręką po flaszkę. – Chyba już nie powinienem… – zaoponował gość, poprawiając okulary. Jego śniada cera była jeszcze ciemniejsza, a drobna postura tłumaczyła, że zbyt dużo wypić nie może. – Jutro ważny dzień – dodał jeszcze z powagą. – W takim razie wypijemy strzemiennego, towarzyszu – oznajmił gospodarz, po czym wypełnił obie stojące na stole szklanki równo do połowy. – Rzeczywiście, trza być jutro na chodzie, mimo niedzieli. Na zdrowie! – Na zdrowie, towarzyszu Sobczak. Stuknęli się szklankami, wypili, zagryźli kiełbasą, poprawili chlebem. Przez chwilę nie mówili nic. Zza okna dobiegło dalekie szczekanie psa, ale i ono szybko umilkło. Zza cienkiej ściany dobiegał zbiorowy, równy oddech śpiącej rodziny Sobczaka, żony i czwórki dzieci. Do późnych godzin wieczornych obaj doglądali przygotowań: malowania haseł, osadzania na drzewcach czerwonych chorągwi. Potem wrócili na Księży Młyn. Przedstawiciel komitetu centralnego miał tę noc spędzić u przywódcy robotników od Ulbricha. Przebywał w Łodzi już od paru

dni, ale często zmieniał miejsca, w których nocował. Wymagały tego względy bezpieczeństwa. Obawiano się opłacanych przez fabrykantów prowokatorów, policyjnych tajniaków i agentów Ochrany. – Myślisz, że nam się uda? – przerwał ciszę Julian Finder. – Za swoich ludzi ręczę – odparł z mocą Sobczak. – Pójdą za mną, o czym wiele razy już się przekonałem. I nie straszna nam policja ani kozacy. Po jednym takim noszę nawet do dzisiaj pamiątkę. Pokazać ci? I nie czekając na zgodę, rozpiął kilka guzików koszuli, odciągnął na bok lewą połę, w wyniku czego oczom gościa ukazała się blizna szeroka na cal i długa od obojczyka niemal po pępek. Finder przełknął z trudem ślinę, jakby miała konsystencję inną niż ciekła. Blizna na ciele robotnika u większości ludzi wzbudzała uczucie odrazy. Ten jednak z jakichś powodów nie mógł… oderwać od niej wzroku. – Nieźle mnie ogolił ten ruski cyrulik, co? – wycedził przez zęby stary Sobczak, zezując na swoją pamiątkę. – Myśleli wtedy, żem gotów na amen. Dobre dwa kwadranse leżałem na ulicy w kałuży juchy, zanim mnie podnieśli. Ale tego gada dobrze sobie zapamiętałem. Kiedyś się dowiem, gdzie stacjonuje, i wtedy sobie pogadamy! – Sobczak pogroził pięścią niewidocznemu wrogowi, mnąc w ustach siarczyste przekleństwo. – Kto ci zszywał tę ranę? – zapytał po chwili Finder. – A, jeden taki. Ty lekarz, więc od razu żeś spostrzegł, że sknocił. Trudno… – Machnął z rezygnacją ręką. Wyglądało na to, że biesiada dobiegła końca. Także i Finder walczył już z sennością. Oczy za szkłami okrągłych okularów zmniejszyły się i zwęziły. Sobczak leniwym gestem sięgnął po butelkę, zakorkował ją i już miał odstawić do jednej z kuchennych szafek, gdy nagle rozległ się trzask tłuczonego szkła. – Jezu! – krzyknął Finder, podrywając się z miejsca. Sobczak fuknął gniewnie i, wciąż z butelką w dłoni, zadziwiająco szybko jak na swój wiek, stan i porę, rzucił się w stronę okna, w którym jedna z szybek była rozbita na drobne kawałki. Na podłodze leżał kamień. Zza cienkiej ściany dobiegł płacz zbudzonych dzieci.

– Podejdź no tu, jeden z drugim! – ryknął robotnik, wychyliwszy się przez powstałą dziurę. – Tylko na tyle was stać, kpy?! Wydawało się, że Sobczak za chwilę wybiegnie na zewnątrz, by szukać pomsty. Jednak on usiadł za stołem i ukrył twarz w dłoniach. Płacz dzieci ustał. Finder o nic nie pytał. Podejrzewał, że nie pierwszy raz ktoś wybił szybę w mieszkaniu robotniczego trybuna. I że pierwszy maja już na pewno nie będzie zwyczajną, miłą niedzielą. 4 Było już dobrze po północy, gdy do drzwi domu Jewgiennija Aleksandrowicza Riepina, jednego z najbardziej znanych w Łodzi prywatnych detektywów, ktoś zastukał. Dźwięk nie był zbyt głośny ani zbyt natarczywy, ale nie sposób było go nie usłyszeć. Szczęściem gospodarz jeszcze nie spał. Ubrany w swój zwyczajowy strój, składający się z podomki z bordowego zamszu, spod której bielała nocna koszula, wstał zza biurka i wyszedł na korytarz. Niestety, nie spały też obie kobiety, z którymi detektyw dzielił swoje liczne pokoje. Były to Polki, arystokratki: jego wieloletnia gospodyni, Melania Jaraczewska, oraz od całkiem niedawna dama serca, Anna Ostrowska. Obie niemal wpadły na niego, gdy szedł korytarzem. – Spokojnie, kochane – rzekł do nich, gładząc bokobrody, podczas gdy druga ręka nurkowała w czeluściach kieszeni podomki w poszukiwaniu rewolweru. Gdy od drzwi dzielił go krok, pukanie powtórzyło się. Było o wiele mocniejsze. Najwyraźniej po drugiej stronie stał ktoś, kto nie miał zamiaru odejść z niczym, mimo nocy. – Kto tam? – zapytał Riepin, po czym przystawił ucho do powierzchni dębowych drzwi. – Proszę otworzyć – z drugiej strony dobiegł męski głos. – Nazywam się Antoni Metz. Potrzebuję pańskiej niezwłocznej pomocy. Na takie dictum gospodarz zaczął odbezpieczać drzwi. Zgrzytnęła zasuwa i po chwili do przedpokoju wdarł się powiew chłodnego, wiosennego powietrza, niosący zapach niespotykany chyba nigdzie indziej, a będący mieszaniną woni kwitnących drzew i smrodu dymu

z fabrycznych kominów. U podnóża schodów stał mężczyzna mniej więcej pięćdziesięcioletni, szczupłej budowy ciała, ubrany w surdut. W ręku trzymał laskę z gałką w kształcie głowy konia. – Dobry wieczór – przywitał się, uchyliwszy kapelusza. – Przepraszam za najście, ale sprawa, z którą przychodzę, jest naprawdę niecierpiąca zwłoki. – Nie znam innych, z którymi przychodzi się do prywatnego detektywa – odpowiedział wesoło Rosjanin. – Proszę, niech pan wejdzie. Wpuściwszy niespodziewanego gościa do domu, Riepin starym zwyczajem ogarnął wzrokiem ulicę. Potem dopiero zamknął drzwi i szerokim gestem zaprosił mężczyznę do gabinetu. Gdy usiedli i detektyw zaproponował coś do picia, mężczyzna zdecydowanie odmówił. – Wolałbym od razu przejść do rzeczy – rzekł, rozglądając się z uwagą po pomieszczeniu; jego wzrok na dłużej zatrzymał się na kilku sztychach przedstawiających lokomotywy. Jewgiennij Aleksandrowicz siedział przy biurku, na którym stała lampa naftowa, tudzież dwa srebrne lichtarze. Przed chwilą podkręcił knot i zapalił nowe świece. – W takim razie słucham. W czym mogę panu służyć? – Zaginęła mi bardzo cenna, rodzinna pamiątka – zaczął Antoni Metz. – Jeszcze dziś rano była na swoim miejscu, a wieczorem… – Zawiesił głos, szeroko rozkładając ręce, by następnie ubiec pytanie detektywa: – Nie mogę iść z tym na policję. Sprawa jest bardzo delikatna, tym bardziej że mam pewne podejrzenia. – Tak? – Niestety, to osoba z towarzystwa. Wiem, że dopuściła się kradzieży, jednak nie chciałbym doprowadzić do skandalu. To zaszkodziłoby wszystkim… Nagle rozległo się ciche stukanie w szybę. Gość przerwał, spojrzał w stronę, skąd dobiegł dźwięk. Wyglądał na przestraszonego i zdezorientowanego. – Przepraszam pana. – Riepin dźwignął się z fotela, podszedł do okna i otworzył je.

Przez kilka sekund z kimś rozmawiał szeptem. Brzęk poruszonej szybki. Gdy wrócił na miejsce i usiadł ciężko, gość popatrzył na niego z niepokojem. Riepin był trupio blady. – Czy coś się stało? – zainteresował się Metz. – Właśnie zakończyła się jedna z prowadzonych przez nas spraw – odpowiedział detektyw drżącym głosem, głośno wypuszczając z ust powietrze: – Niestety, zakończyła się niepomyślnie. – Przykro mi. – Cóż, bywa i tak. – Rosjanin z zakłopotaniem podrapał się po potylicy. – Będziemy teraz mogli zająć się pana sprawą, a właściwie zrobi to mój wspólnik. Pod warunkiem wszak, że uda mi się go odszukać. 5 – Otwieraj! – rzucił major Baranow do przestraszonego więziennego strażnika. Zjawiając się w środku nocy niczym duch na korytarzu Łodzinskiej Tiurmy, prawdopodobnie przerwał młokosowi słodką drzemkę. – Ale… ale… – Wyprężony na baczność strażnik próbował oponować, lecz na widok miny oficera, jego czerwonej z gniewu, nalanej twarzy, sięgnął po pęk kluczy, który wisiał mu u pasa. W ciszy więziennych kazamatów zadzwonił poruszony metal. – Bystro! – huknął oficer. Zgrzytnął mechanizm. Tę chwilę Baranow wykorzystał, by przesunąć okrągłą czapkę ku tyłowi głowy i potrzeć dłonią zmęczone oczy. Zbliżała się druga nad ranem, a on ani na chwilę nie zmrużył tej nocy oka. Bywały momenty, gdy miał serdecznie dość zarówno swojej pracy, jak i tego przeklętego miasta. Tęsknił bardzo za Rosją, za rodzinnym miastem Twer. – Gotowe, panie majorze – zameldował strażnik. Baranow wziął głęboki oddech. Nie cierpiał smrodu celi. Szczególnie w nocy. Przekroczył próg pomieszczenia i zapalił górne światło, co jednak

tylko częściowo rozproszyło ciemności, klosz niewielkiej lampy był bowiem niemyty od stworzenia świata. Z drugiej strony nie spodziewał się niespodzianek. Człowiek, któremu składał niezapowiedzianą wizytę, najpewniej spał twardo. Aż do teraz. – Co… co się dzieje? – z głębi celi dobiegł bełkot. Major Baranow nic nie odpowiedział. Zatrzymał się zaraz za drzwiami, które kazał strażnikowi zamknąć. Sięgnął za pazuchę, skąd wydobył nahajkę. Okręcił rzemyk na przegubie prawej ręki, zacisnął palce na rękojeści. Znajdujący się na końcu bata woreczek zawierający kawałek ołowiu odbił się od wysokiej, wypolerowanej na glanc cholewy oficerskiego buta. – Nic takiego, gospodin Bartoszko – mruknął pod nosem gość. – Nic takiego… Odkąd godzinę temu opuścił piwnicę w podwórzu kamienicy na rogu Piotrkowskiej i Cegielnianej, gdzie ostatniego dnia kwietnia dwóch gimnazjalistów odnalazło zwłoki młodej dziewczyny, a przybyli na miejsce policjanci – jeszcze jednej, co raz wstrząsały nim spazmy. Wciąż czuł w nozdrzach nieporównywalny z niczym smród rozkładających się ciał. Widoku starał się unikać, ale przyłożenie sobie chustki do nosa było już zachowaniem co najmniej nieprzystojącym wysokiemu oficerowi carskiej policji. Tym bardziej, że nikt z obecnych na miejscu policjantów, a nawet dziennikarze, którzy już czaili się w cieniu, tego nie uczynił. Nocne powietrze, które wiatr zdołał nieco oczyścić z dymu, przyniosło Baranowowi częściową ulgę. Chciał zapalić, ale pechowo jego papierośnica była pusta. Okazało się to zresztą zbędne: całkiem już dobrze poczuł się Baranow w momencie, gdy niechcący posłyszał rozmowę dwóch gorodowych pełniących wartę w podwórzu. Jeden opowiadał drugiemu, jak ledwie przedwczoraj policjanci z sobornego cyrkułu aresztowali niejakiego Alfonsa Bartoszkę, lat pięćdziesiąt trzy, wyznanie rzymskokatolickie, pod zarzutem kradzieży metalowych części z jednej z fabryk, bodajże chodziło o przędzalnię Izraela Poznańskiego. Bartoszko, który był zbieraczem wszelkich metalowych części, od śrubki i nakrętki, po rury przesyłowe ciepła, nie chciał zdradzić przesłuchującym go policjantom, gdzie przetrzymuje

fanty. Majorowi Baranowowi nie trzeba było więcej. Znów był pierwszy! Czuł, że złapał koniec sznurka. Tego, czy to właściwy sznurek i dokąd można po nim dotrzeć, miał się dowiedzieć za chwilę. A żeby się dowiedzieć, gotów był nie spać resztę nocy i wykorzystać cały zapas sił, który mu pozostał. I szczególne walory, jakie posiadała jego nahajka. Ona potrafiła przekonywać wszystkich tych, którzy występowali przeciwko dobru Imperium i jego obywateli. – Jest tam kto? – usłyszał głos jedynego lokatora celi, czemu towarzyszyły dźwięki świadczące o ruchach, jakie wykonywał, by podnieść się i zwlec z pryczy. – Już śniadanie? – Tak. Kawa ze śmietanką – wycedził przez zęby major, wychodząc z cienia. Wtedy ujrzał Bartoszkę. Był to starzec o twarzy zarośniętej siwą szczeciną, niemal łysy, chudy i złamany w krzyżu. Jego usta były bezrozumnie otwarte, a oczy jakby zamglone. Czy ktoś taki mógł zabić dwie dziewczyny? – pomyślał Baranow, unosząc rękę. Nahajka z ogromną siłą i chirurgiczną precyzją trafiła w czoło więźnia. – Za co?! – ryknął zbieracz złomu i złapał się za głowę, nie próbując nawet uchylić się przed kolejnymi ciosami, które dosięgały go teraz jeden po drugim, spadając z góry i z boku. W tej okrutnej, ale i niecodziennej sztuce major łódzkiej policji Jurij Stiepanowicz Baranow był, niestety, niedościgłym mistrzem. Tym razem jednak szybko się zmęczył. – Masz szczęście… – wysapał, odstępując dwa kroki od ofiary. Alfons Bartoszko słaniał się, jednak z jakichś powodów wciąż trwał w pozycji stojącej. Wył jak pies. Podłoga celi zbryzgana była krwią. Nagle otworzyły się drzwi i do środka zajrzał zaciekawiony strażnik. – Won! – ryknął major, po czym znów przeniósł wzrok na podejrzanego i wycharczał: – To była lekcja numer jeden, Bartoszko. Tylko od ciebie zależy, czy będą następne.

– Za co? Za co? – wyjęczał pobity więzień. – Nie ukradłem tych części, tylko znalazłem. Jak Boga kocham! Pytałem inżyniera. Nikomu nie były potrzebne… – Zabiłeś dwie niewinne kobiety, Bartoszko – powiedział Baranow, już spokojny. – Znaleźliśmy je dziś wieczorem w twoim magazynie na Cegielnianej. Zaprzeczysz, że to twoja nora? – Ja… ja… Nic o tym nie wiem! – Oczywiście. – Bo… Boże przenajświętszy… Nie byłem tam, odkąd mnie zamknęliście… – Co z tego? Gniły tam od wielu dni – zbił ten argument Baranow, by po chwili wycedzić przez zęby: – Widzę, że się nie dogadamy. W takim razie przechodzimy do lekcji numer dwa… – Nie! – jęknął więzień. – A będziesz mówił? Bartoszko potwierdził niemo, nie spuszczając wzroku z prześladowcy. Mimo to oficer nie zmniejszył siły, z jaką jego palce zaciskały się na rękojeści pokrytej krwią nahajki. 6 Nad Łodzią budziła się niedziela, pierwszy dzień maja 1892 roku. W odróżnieniu od dni powszednich dzień ten miał rozpocząć nie dźwięk setki fabrycznych świstawek, ale bicie dzwonów kilkunastu łódzkich świątyń. Zarówno jedne, jak i drugie kazały tysiącom ludzi wstać ze swych posłań, ubrać się i przygładzić włosy. Wzywały do siebie i nie przyjmowały odmowy. Pierwsze odezwały się umieszczone w dwóch wieżach dzwony niedokończonego, ale już użytkowanego przez wiernych kościoła pod wezwaniem Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny na Starym Mieście. Od razu w sukurs przyszły mu dzwony z drugiej parafii i kościoła Podwyższenia Krzyża Świętego przy Mikołajewskiej. Protestantów wołały dzwony kościołów Świętej Trójcy przy Nowym Rynku i świętego Jana Ewangelisty przy Dzikiej pod sześćdziesiątym, a wyznawców prawosławia, w tym włodarzy miasta i stacjonujących w nim żołnierzy – nosowy zaśpiew dzwonów cerkwi

świętego Aleksandra Newskiego. Byli jednak tacy, którzy tego dnia nie zamierzali słuchać tego, co mieli im do powiedzenia katolicki ksiądz, batiuszka czy pastor. Dochodziła siódma, gdy Finder i Sobczak zbliżali się do głównej bramy fabryki Ulbricha. Szli równo, choć w krwiobiegach obu krążył jeszcze wypity w nocy samogon. Od wyjścia z famuły nie zamienili wiele zdań. Nie wracali też do tego, co się stało, choć stary Sobczak z pewnością kalkulował w myślach, ile będzie musiał wydać na nową szybę. Mimo niedzieli przy wejściu tłoczyła się spora grupka robotników. Część z nich, niezbyt duża, miała na sobie odświętne stroje, co na tle fabrycznego muru wyglądało niecodziennie. Najbardziej bawiły kolorowe wstążki w sukniach i nakryciach głowy robotnic, na co dzień ubierających się przecież szaro i smutno. Co niektórzy może właśnie wrócili byli z kościoła albo planowali wybrać się tam po strajku, wszak dziś przypadał też dzień świętego Józefa Robotnika. Ledwie Sobczak i Finder doszli do bramy, uderzyły w nich słowa skargi. – Kazali nam iść won spod bramy fabryki! Pańskie sługusy! – krzyczeli jeden przez drugiego, wskazując na przyległą do bramy budkę, w której schronili się fabryczni cerberzy. Na kilka chwil nad tłumem zaległa cisza. Emisariusz spojrzał zza szkieł okularów na Sobczaka, dołączając do kilkunastu par oczu, które utkwione były w robotniczym trybunie. To właśnie w tej twarzy chcieli widzieć pewność, której być może brakowało im. Ale jedyne, co dostrzegli, to kropelki potu gęsto perlące się na czole starego. – Spokojnie, towarzysze – rzekł po chwili Sobczak. – Demonstracja odbędzie się, tak jak zaplanowaliśmy. Za chwilę ruszymy na ulice. W górę wystrzeliło kilka buńczucznych okrzyków, ktoś nawet zaczął klaskać. Po chwili ruszyli ławą w stronę Piotrkowskiej. – Wiesz, przyjacielu… – Sobczak spojrzał na Findera. – Tak naprawdę to mam gdzieś, co stało się w Chicago czy nawet bliżej, w jakiej Francji. Ja chcę tylko moim dzieciom dać jeść. Julian przytaknął. W głowie porządkował już słowa kolejnego

przemówienia. Słowa, w które wierzył coraz mniej. 7 W urzędzie policmajstra miasta Łodzi, który mieścił się w kamienicy Bertolda Deringa przy ulicy Zawadzkiej pod dziesiątym, było pusto i cicho. Dyżurujący okołotocznyj właśnie przyjął doniesienie, że na jednej z ulic w centrum miasta gromadzą się ludzie z czerwonymi sztandarami i ktoś do nich przemawia, jak to określił życzliwy donosiciel, z wysokości. – Dziękuję za obywatelską postawę – zakończył sprawę policjant, po czym wrócił do przerwanej czynności, mianowicie polowania na muchę za pomocą specjalnej łapki. Niestety, polowanie zakończyło się na jednej tylko próbie, gdyż przed okienkiem ktoś się zatrzymał. – Doktor Fiodor Josipowicz Kalumkin, lekarz sądowy – przedstawił się gość, choć przecież bywał tu bardzo często. – Do lejtnanta Mazanowskiego. I nie czekając na pozwolenie, podążył dobrze sobie znaną drogą na pierwsze piętro, gdzie mieścił się gabinet, w którym na co dzień urzędował wspomniany lejtnant. Po chwili zapukał do drzwi i wszedł do gabinetu. – Dzień dobry panom. – Witam, doktorze – rzekł Mazanowski, wskazując wolne krzesło. – Właśnie zaczynamy. Przy jednym stole, prócz lejtnanta i doktora Kalumkina, zasiedli także major Baranow, lejtnant Czerkasow, a także prystaw nazwiskiem Kropotkin, komendant cyrkułu, na którego terenie znaleziono ciała. Drzwi zostały zamknięte, podobnie jak wszystkie okna, przez co w pomieszczeniu z miejsca zrobiło się gorąco i duszno. O szyby zamkniętych okien rozpaczliwie obijała się mucha. Wszystkim żal było pięknej, majowej niedzieli. Nikt nie narzekał jednak głośno na swój los. Wiedzieli wszak doskonale, że śledztwo, z uwagi na osobę jednej z zamordowanych, córkę Teodora Lieberta, szanowanego obywatela, musiało być prowadzone szybko, sprawnie i, co najważniejsze, doprowadzić do znalezienia i skazania winnych tej makabrycznej

zbrodni. Medyk przyniósł ze sobą protokół z wynikami sekcji zwłok dwóch znalezionych minionej nocy młodych kobiet. Miał je przedstawić oficerom prowadzącym śledztwo. – Tak jak powiedziałem wcześniej, przyczyną zgonu obydwu kobiet były urazy tętnicy szyjnej – rozpoczął swą przemowę Kalumkin. – W przypadku panny Liebert wykonano jedno cięcie, w przypadku Krasnowskiej dwa głębokie wkłucia. To spowodowało obfite krwotoki i śmierć. – Czy przed śmiercią zostały zgwałcone? – Mazanowski powtórzył pytanie, które kilkanaście godzin wcześniej zadał Danilczuk i na które wówczas nie uzyskał odpowiedzi. Na te słowa Baranow poczerwieniał na twarzy. W jednej chwili stanął mu przed oczami obraz z poprzedniej nocy. Nawet mucha przerwała swoją beznadziejną walkę o wydostanie się z pułapki i zastygła w rogu okna, jakby też była zainteresowana tym, co odpowie patolog. Doktor otarł pot z czoła chustką i poprawił na nosie pince-nez. Czterej policjanci patrzyli na niego, a każdy z innym wyrazem twarzy: od strachu i zniechęcenia, przez tępą obojętność, po szczere zainteresowanie i zniecierpliwienie. – Tak – odpowiedział wreszcie. – Mimo okaleczeń, szczególnie ciała Anny Krasnowskiej, jestem w stanie stwierdzić, że obie kobiety przed śmiercią odbyły wiele stosunków płciowych. – Czyli że zostały zgwałcone? – upierał się Mazanowski. – Tego nie powiedziałem. Równie dobrze mogły trudnić się nierządem. I to od dawna. Czerkasow pokręcił z niedowierzaniem głową, Kropotkin zanotował coś w służbowym notesie. Tylko Baranow nie uczynił żadnego gestu. – Ale przecież… – zaczął Mazanowski, ale doktor mu przerwał: – Nie musi mi pan mówić, kim jest Teodor Liebert. Poza tym sam mam dzieci… Wiedzieli aż za dobrze, czym to pachnie. We wcześniejszych zeznaniach rodzice Steffi Liebert zgodnie bowiem przyznali, że ich

córka, a liczyła sobie ledwie lat dziewiętnaście, była dobrze wychowaną panną, niegdysiejszą wzorową uczennicą, idealną kandydatką na wierną, kochającą żonę, która co niedziela, zapięta od stóp do głów, chodzi z rodzicami do kościoła, gdzie śpiewa religijne pieśni i przystępuje do komunii świętej. Przedłużającą się chwilę ciszy przerwała najpierw ponowna próba wydostania się muchy z pokoju, a potem niski, schrypnięty głos majora Baranowa: – Myślę, że należy przesłuchać wszystkie rajfurki pracujące w okolicy, a także właścicieli lupanarów. Piwnica jest pod naszą obserwacją. – Tak. Piwnicę trzeba obserwować – zgodził się lejtnant Mazanowski. Major ciągnął dalej: – Tej nocy udało mi się też zdobyć kilka ważnych, jak myślę, informacji. Alfons Bartoszko, właściciel piwnicy, w której znajdowały się ciała oraz kradzione z fabryk części, okazał się pensjonariuszem naszego świetnego zakładu leczniczego przy Długiej. Mazanowski, który znał metody Baranowa i nigdy ich nie pochwalał, zmarszczył czoło, ale nic nie powiedział. Prowadził naradę, ale to Baranow był oficerem wyższym stopniem. – Nie przyznał się do zamordowania kobiet – rzekł półgębkiem major. – Do kradzieży zresztą też nie. Musieliśmy zastosować trochę inną kurację, co szybko przyniosło efekty… Lejtnant tylko chrząknął znacząco. Tymczasem Baranow najwyraźniej się rozkręcał. – Okazało się, że gospodin Bartoszko nie pracował sam. Miał kilku pomocników. Dokładnie czterech. Niestety, dyskrecja nie jest dominującą cechą ich szefa. – zaśmiał się, po czym sięgnął do leżącej przed nim teczki, skąd wydobył policyjne kartoteki ze zdjęciami, przez chwilę ważył je w dłoniach, wreszcie rzucił na blat stołu niczym karty do gry. – Dwóch z nich to starzy znajomi z Bałut – wyjawił. – Drobne kradzieże, rozboje. Trzeba będzie jak najszybciej złożyć im wizytę. – A pozostali dwaj? – chciał wiedzieć milczący dotąd Czerkasow.

Major wymienił nazwiska, które jednak śledczym niewiele mówiły. Emil Mazanowski zanotował je skwapliwie. – Mógł skłamać – wtrącił Kropotkin i zaraz opuścił wzrok. Baranow spojrzał na niego bykiem i wycedził przez zęby: – Mojej nahajce jeszcze nikt nie skłamał, rozumiecie, Kropotkin? Nikt! – Tak jest, panie majorze – wykrztusił postawiony do pionu prystaw. Do dalszej wymiany opinii nie doszło, gdyż prowadzący naradę zaczął rozdzielać zadania. Rajfurki, właściciele lupanarów i pomocnicy złomiarza – z nimi wszystkimi należało teraz porozmawiać. Śledczy powstawali z krzeseł, ktoś nawet otworzył okno, choć, wbrew pozorom, w gabinecie nie zrobiło się ani trochę głośniej, ani chłodniej. – Pan chyba o czymś zapomniał, Emilu Władysławowiczu – odezwał się doktor Kalumkin, nie ruszywszy się z miejsca. – O czym? – Mazanowski uśmiechnął się do medyka. – Jak powiedziałem, tym kobietom ktoś usunął narządy rodne. Uczynił to ktoś, kto zna się na rzeczy i dysponuje odpowiednimi narzędziami. Świadczą o tym zadane ofiarom rany. – Do czego pan zmierza, doktorze? – Chodzi mi o to, że w kręgu naszych podejrzeń, prócz osób czerpiących korzyści z nierządu oraz zbieraczy złomu, powinna chyba znaleźć się jeszcze jedna grupa zawodowa. Może mniej liczna, ale wcale nie łatwiejsza do zbadania. Wszyscy, nawet Baranow, który już stał na progu gabinetu, spojrzeli na Kalumkina. – Tak, panowie – powiedział cicho medyk. – Mam na myśli lekarzy. Uważam, że tego nie mógł zrobić nikt inny. 8 Riepin całą niedzielę przechodził chmurny i małomówny. Nie chciał nawet wyjść z domu, choć pogoda była wymarzona na spacer. Potem nastała noc, a on nie kładł się spać. Zaczynało już szarzeć, a detektyw wciąż tkwił na swoim fotelu za biurkiem. Siedział nieruchomo, z rękami spoczywającymi na wytartych

i zapadniętych podłokietnikach. Wpatrywał się w ścianę. Kilka razy wydało mu się nawet, że jedna z lokomotyw z wiszących tam sztychów rusza z miejsca. Niemal słyszał huk ruszającego pociągu i krzyki kolejarzy. Nie bez powodu zresztą. Stary detektyw nie kładł się, choć jego panie zaglądały do gabinetu i namawiały go, by wreszcie udał się na spoczynek. Riepin uspokajał je, że tak, ale za chwilę. I nie zmieniał pozycji. Wiedział dobrze, że nie będzie w stanie zasnąć. Zawsze tak było, gdy gnębiły go kłopoty. Skrzypnęły cicho otwierane drzwi. – Proszę cię, Żenia… – Ton Anny był niemal błagalny. – Jutro będziesz nie do życia, a przed nami przecież taka długa… – Oczywiście, moja miła. Już idę. – Czekam na ciebie. Ostrowska cicho zamknęła drzwi, a Jewgiennij Aleksandrowicz westchnął. W tej chwili wydało mu się, że lokomotywa na jednym ze sztychów wypuściła z komina gęsty obłok pary. Wszystko zaczęło się przed dwoma tygodniami, w prawosławną Niedzielę Wielkanocną, kiedy to do drzwi domu detektywa, dokładnie w momencie świątecznego śniadania, zapukała pani Krasnowska. Kobieta błagała o pomoc w poszukiwaniu swojej jedynej córki, dwudziestoletniej Anny, która zniknęła kilka dni wcześniej. Wyszła jak co dzień z domu, by wziąć prywatną lekcję śpiewu, ale nie wróciła – ani o stałej porze, ani później, ani, ku udręce i szaleństwu najbliższych, dnia następnego. Nazajutrz odchodząca od zmysłów matka, która, co zrozumiałe, przez noc całą nie zmrużyła oka, udała się do najbliższego cyrkułu, gdzie zgłosiła zaginięcie jedynaczki. Zgłoszenie przyjęto, protokół spisano, badawczo spojrzano spod daszka, czy aby zalewająca się łzami i roztrzęsiona Polka jest przy zdrowych zmysłach. I, jak zwykle, kazano czekać. Ale powiedzieć i nakazać łatwo, wykonać – trudniej. Dlatego Krasnowska przyszła do Riepina, o którym słyszała, że potrafi zdziałać wiele. W kilku zdaniach, przerywanych co raz atakiem płaczu, przedstawiła swą sprawę, którą Jewgiennij Aleksandrowicz od razu przekazał swojemu niegdysiejszemu uczniowi, a teraz wspólnikowi.

Stanisław Berg, legitymujący się licencją prywatnego detektywa numer sto trzydzieści pięć, wystawioną w dalekim Londynie, mimo że właśnie skończył był bardzo ciężkie śledztwo, po którym wciąż liczył guzy, z zapałem przystąpił do poszukiwań dziewczyny. Przez cały czas pozostawał z Riepinem w kontakcie tak telefonicznym, jak i przy pomocy sprawdzonych łączników rekrutujących się głównie spośród dzieci ulicznych. I już w wielkanocny wieczór przesłał pierwszą wiadomość. – „Poszukiwana A. ma najprawdopodobniej dość ukochanej rodzicielki i ruszyła w świat. Jak daleki to świat, powinienem wiedzieć jutro. Ściskam Cię. S.” – Riepin po raz kolejny przeczytał na głos liścik, który wtedy dostarczył mu sprawdzony łącznik imieniem Szmul. Stary detektyw odrzucił kartkę na blat biurka i znów utkwił spojrzenie w lokomotywie na sztychu. Mimo to jego myśli podążały wcześniejszym torem. Berg meldował o swoich dokonaniach jeszcze kilka razy, a z jego telefonów i kartek w umyśle Riepina powstawał coraz bardziej wyrazisty portret zaginionej dwudziestolatki. Było jasne, że miała dość dotychczasowego życia, lekcji muzyki i nadopiekuńczej matki. I że postanowiła zasmakować czegoś innego. Ale Łódź była miastem, w którym na nudzące się panny, szczególnie te z dobrych domów, czekało wiele pułapek. Z kolejnych obserwacji, które poczynił Stach, wynikało, że Anną Krasnowską zainteresował się znany sutener, niejaki Agenor Szulc. Młody detektyw miał się z nim spotkać. Na tę okazję wpadł nawet do domu Riepina, by pożyczyć jego niezawodny colt reb confederate M1850. Niestety, nie zastał przyjaciela w domu. Może gdyby mieli wtedy okazję porozmawiać, wszystko potoczyłoby się inaczej? Było to dokładnie tydzień temu. Od tamtej pory Stanisław Berg nie odzywał się, nie dzwonił ani nie przesyłał listów przez posłańców. A Riepin, pochłonięty przygotowaniami do wymarzonej podróży do wód, w którą rychło miał wyruszyć, przestał zauważać upływ dni, co zresztą zdarzyło mu się po raz pierwszy. Tłumaczyło go tylko to, że po raz pierwszy czuł, iż jest naprawdę zakochany.

Dlatego wiadomość o znalezieniu zwłok Krasnowskiej, otrzymana minionej nocy od współpracującego z nim lejtnanta Mazanowskiego, tak wstrząsnęła starym detektywem. Wstrząsnęła podwójnie: prowadzona przez nich sprawa zakończyła się niepowodzeniem, to raz. A dwa – ani Riepin, ani nikt ze znajomych nie wiedział, gdzie podziewa się Stach. – I czy w ogóle jeszcze żyje… – Myśl nieoczekiwanie stała się mową. Riepin niezbyt lubił, gdy pytano go, czy ma coś wspólnego ze znanym rosyjskim malarzem Ilią Riepinem. Pytania takie zadawano mu dość często, więc zdążył się już do nich przyzwyczaić. Zazwyczaj obracał sprawę w żart, odpowiadając, że, owszem, ma wiele wspólnego: długie wąsy, przyciętą ukośnie brodę i lwią czuprynę. Ale w chwilach takich jak ta żałował, że nie jest malarzem, którego troską jest tylko znalezienie odpowiedniego modela, światła czy właściwy dobór farb. Nie mówiąc już o takich sprawach jak sława. Znów skrzypnęły drzwi. – Proszę cię, Żenia – jęknęła Ostrowska. – Już idę – sapnął Riepin, po czym dźwignął się z miejsca. Ech, co za życie – pomyślał, idąc nieco niezdarnym krokiem w stronę sypialni. I jeszcze ten dziwny człowiek, Antoni Metz, któremu ktoś rzekomo ukradł cenną pamiątkę… 9 Czekali na znak. Wczoraj, po kilkugodzinnej, niemal niezakłóconej demonstracji w centrum Łodzi, zebrano się na naradę w jednym z mieszkań na obrzeżach miasta. I podjęto decyzję, niejednomyślnie, ale i nieodwołalnie. Poniedziałkowym świtem, punktualnie o szóstej, w fabryce Fritza Ulbricha odezwały się fabryczne świstawki. Robotnicy, jak co dzień, zaludniali po kolei przędzalnie, tkalnie, wykończalnie oraz magazyny fabryczne. Wszystko zagrało jak zwykle, na chwałę. Ale po przerwie obiadowej żaden z nich nie włączył maszyn. Ten i ów wysypywał z kieszeni zebrane po drodze do fabryki kamienie i kawałki cegieł, a jeśli ktoś stojący obok zdziwił się tym widokiem, wolał o nic nie pytać.

W niektórych miejscach było cicho i spokojnie, w innych panowało poruszenie graniczące niemal z euforią. – Teraz im pokażemy! Popamiętają nas na długo. – Śmierć burżujom! Śmierć krwiopijcom! – powtarzano, jeszcze niezbyt głośno i tylko między sobą, niczym ćwiczoną z mozołem rolę. Do jednej z głównych hal przędzalni wkroczył zaniepokojony ciszą inżynier. Coś wykrzykiwał, wymachiwał rękami. Otoczyli go ciasnym kołem, zapachniało samosądem. Na szczęście w porę pojawił się Sobczak. – Spokojnie, towarzysze – zawołał, a gdy odstąpili od inżyniera, zwrócił się do niego: – Niech pan idzie do domu. Mężczyzna fuknął, ale posłuchał rady. Tłum gęstniał z każdą chwilą. – Ja bym inaczej z nim pogadał – wycharczał jakiś ogromny robotnik w czapce na bakier, wygrażając pięścią wielką niczym główka kapusty. Po kilku chwilach Sobczak i Finder, zaalarmowani przez jakiegoś chłopca, weszli do jednego ze znajdujących się na najwyższej kondygnacji pomieszczeń. Jeden z robotników kazał im wyjrzeć przez okno. – Już są – rzucił półgłosem stary, pokazując coś ruchem głowy. Julian spojrzał we wskazane miejsce. Wzrok nie mylił ani jego, ani Sobczaka. Wokół muru fabryki robiło się szaro i niebiesko. Otaczał ich kordon policji. – Wiedzieli, to oczywiste – komentował stary robotnik. – Donosicieli i tajnych agentów nigdy nie zabraknie, tego jestem pewien. Chodźmy do ludzi, zanim wybuchnie panika. – Tak. Chodźmy – powtórzył jak echo Julian. Spory, bo liczący może i nawet dwie setki ludzi tłum zebrał się w magazynie, tym samym, w którym przedwczoraj padły słowa o robotnikach z Chicago i płacowych żądaniach. Niektórym wydawało się, że te dwa momenty dzielił długi czas, może nawet miesiąc. I znów na prowizoryczną mównicę (która mogła równie dobrze pełnić rolę szafotu, co zauważył ktoś i szeptem podzielił się tym z sąsiadem) wchodzili kolejni mówcy. Każdy jednak chrypł szybko, tym

razem bowiem tłum nie słuchał już przemówień jak wcześniej, w nabożnej niemal ciszy. Dla większości z nich było to przecież pierwsze wystąpienie przeciwko obowiązującemu porządkowi. Wkrótce ze skrzyni zszedł też Julian Finder. Był zadowolony ze swojego wystąpienia, w którym udało mu się poruszyć kilka kwestii dotąd przemilczanych, choćby próżniacze życie kleru. Ktoś mu gratulował, ktoś potrząsał jego szczupłymi, delikatnymi dłońmi. Nie widział twarzy. Przytomność wróciła mu, gdy blisko siebie usłyszał głos Sobczaka. – Wracamy na swoje stanowiska – ordynował stary. – Nie dajmy się sprowokować. Ale on, Finder, przestał nagle rozumieć sens tak wypowiadanych naokoło niego słów, jak zachowań otaczających go ludzi. Jego wzrok utkwiony był w tej chwili w jednym punkcie. Tym punktem była twarz młodej dziewczyny. Miała jasne włosy przykryte szarą, nieładną chustką, co jednak nie miało prawa odebrać jej ani krztyny wdzięku. Stała pod jedną ze ścian magazynu razem z innymi młodymi włókniarkami. Ale on widział tylko ją. Julian Finder znał ten stan bardzo dobrze. I coraz mniej poznawał siebie samego. 10 Zbliżała się druga po południu, gdy na podjeździe przed pałacem Fritza Ulbricha przy Piotrkowskiej pod sto drugim zatrzymała się elegancka, czterokonna kalesza. Jej koła jeszcze się toczyły, a podkowy końskie stukały na brukowych kamieniach, gdy otworzyły się drzwiczki i z powozu wyskoczył wytwornie ubrany jegomość. Nie robił tego chyba zbyt często, gdyż z trudem udało mu się zachować równowagę. W chwili, gdy głośno zatrzasnął za sobą drzwiczki, siedzący na koźle stangret strzelił batem. – Wio! – krzyknął na konie, które natychmiast ruszyły z miejsca. Pasażer kaleszy, podtrzymując jedną ręką cylinder, a drugą wymachując przed sobą laską, jakby torował sobie drogę wśród jakichś

chaszczy lub, co gorsza, ludzi, szybkim, przypominającym nieco stąpanie kaczora krokiem zbliżył się do bramy. Musiał być oczekiwany, bo nim zdołał uderzyć końcem laski w drzwi, ktoś otworzył je od wewnątrz i przybysz zniknął w pałacowym westybulu. Obrazek ten przypominał siedem, a może nawet dziesięć czy wręcz paręnaście wcześniejszych. Od południa bowiem przed pałacem Ulbricha zatrzymywały się powozy, które opuszczali podobnie ubrani, podobnie zdenerwowani i rozgestykulowani mężczyźni. Byli to udziałowcy fabryki. Fabryki, jednej z kilkunastu w Łodzi, w której od kilku godzin trwał strajk. – To niesłychane! To skandal! Wykarmiliśmy tę żmiję na własnej piersi. – Za mało zaznali knuta. – Niech Schmidt natychmiast wezwie wojsko. Kozaków. Dwa szwadrony. – Co tam dwa. Trzy albo i cztery! Pod wysoki, stiukowy sufit największego pałacowego pomieszczenia, na co dzień wykorzystywanego do rodzinnego spożywania posiłków, co chwila uderzały wyrazy gniewu i poruszenia. Bywało, że temu czy owemu wyrwało się nawet słowo nieprzystojne. Złorzeczeń tych słuchały cierpliwie rzeźby antycznych bogów, licznie zgromadzone przez gospodarza tego miejsca. Sam Fritz Ulbrich, posiadacz pięćdziesięciu i jednego procenta akcji fabryki, mężczyzna około sześćdziesięcioletni, z bujnymi faworytami, ogolony starannie i ubrany wytwornie w tużurek z kołnierzem i klapami aksamitnymi oraz pikową kamizelkę, siedział u szczytu długiego stołu, na miejscu należnym patriarsze. I podobnie jak jego rzeźby, przysłuchiwał się awanturze w całkowitym milczeniu. – Herr Ulbrich – zwrócił się do niego jegomość siedzący najbliżej, po lewej stronie stołu. Gospodarz jednak trwał w bezruchu, z zaciętą twarzą, rękami złożonymi na podłokietnikach fotela, przez co można było odnieść wrażenie, że albo śpi na siedząco, w dodatku z otwartymi oczami, albo jest dotknięty jakąś okrutną chorobą, na przykład paraliżem. Ale on nie spał ani nie był na nic chory. Jego szare, zimne oczy

wodziły po zgromadzonych akcjonariuszach, a wargi drgały ledwo dostrzegalnie. Wystarczyło, by podniósł prawą rękę, nawet niezbyt wysoko, a zgiełk, coraz bardziej przywodzący na myśl żydowskie targi czy giełdę, przycichł. – Herr Ulbrich – powtórzył jegomość. – Tak? – Fabrykant wreszcie zareagował. – Mamy podstawy sądzić, że sytuacja jest poważna. Nawet bardzo. Ci przeklęci socjaliści mącą w głowach naszym robotnikom. Kilkanaście par oczu należących do akcjonariuszy fabryki utkwionych było w twarzy posiadacza większości akcji. To przecież na jego wezwanie stawili się tutaj, rezygnując z niedzielnych planów, czasem nawet przyjeżdżając z daleka. I to z jego zdaniem musieli się liczyć. Czy właśnie teraz dowiedzą się, co sądzi na temat tego, co się stało? Czy wybierze rozwiązanie siłowe, za czym optowała liczna grupa zgromadzonych? A może ulegnie presji i spełni żądania strajkujących? Tak naprawdę przecież większość z nich po raz pierwszy miała do czynienia ze zjawiskiem, któremu na imię było strajk. I chyba nigdy nie rozmawiała z szeregowym robotnikiem – tkaczką, farbiarzem, magazynierem czy wozakiem. – Proszę mi powiedzieć, Herr Kołodziej… – Ulbrich, wyprostowawszy się w fotelu, spojrzał na człowieka, który przed chwilą chciał przedstawić mu swoje obawy. – Czy jakaś fabryka prócz naszej jest w tej chwili okupowana? – Nie – odpowiedział szybko zapytany. – U Scheiblera i Poznańskiego spokój. Wczoraj w kilku punktach miasta zebrali się robotnicy, pomachali czerwonymi szmatami, ale szybko się rozeszli. Najprawdopodobniej wskutek pojawienia się w pobliżu policjantów. Zatrzymano też jednego człowieka, który okazał się ściganym od kilku miesięcy, niebezpiecznym przestępcą… – A czy w strajku na terenie naszej fabryki bierze udział cała załoga czy tylko jej część? – Ulbrich znów, bezceremonialnie, za co jedni go lubili i podziwiali, a inni nie, przerwał człowiekowi nazwiskiem Kołodziej. – Około stu, może stu dwudziestu osób – odparł tamten, co

poprzedził podszept mężczyzny siedzącego obok. Gospodarz uniósł obie ręce, zwinął palce w pięści i na krótką chwilę dotknął nimi oczu. – Wyrzucić! – burknął. – Kogo? – Kołodziej nachylił się w stronę fabrykanta, jakby nie dosłyszał. – Wszystkich. Całą tę hołotę. Na zbity pysk! – ryknął Ulbrich, aż z jego ust trysnęła ślina. Po siedzących po obu stronach stołu przetoczył się pomruk, choć ciężko było orzec, czy oznaczać ma on aprobatę dla decyzji, czy wręcz przeciwnie. – Ktoś musi nam za to zapłacić – dorzucił fabrykant, a przez jego twarz przemknął skurcz. – Ale czy to wystarczy? – odezwały się inne głosy. – Oczywiście, że nie – odparł Ulbrich. – Zwróćcie jednak uwagę, szanowni panowie, że nie wszyscy robotnicy posłuchali wichrzycieli. Wielu pracuje nadal, w innych zakładach. A to oznacza, że możemy mieć ich po swojej stronie. – W jaki sposób, Herr Ulbrich? – zapytał ktoś. – A dać im wódki! Jeśli będzie trzeba, to i utratą miejsca postraszyć, a nawet Sybirem. Po pomoc policji, drodzy panowie, a tym bardziej wojska czy kozaków, zawsze zdążymy się zwrócić. To powiedziawszy, opadł z powrotem na oparcie fotela. Oddychał ciężko. Nie tylko uważny i bliski obserwator dostrzegłby, że krótka przemowa kosztowała go sporo wysiłku. Po chwili wstał z miejsca i wolnym, dostojnym krokiem opuścił salę obrad. Trzasnęły zamykane drzwi. Musiało być to stałą praktyką, gdyż nikt z obecnych nijak tego nie skomentował. Jadalnię pałacu na powrót wypełnił gwar rozmów. Pomysł Ulbricha jednogłośnie uznano bowiem za wręcz genialny w swej prostocie. Ktoś już triumfalnie rozpalał gigantyczne cygaro. Nie wykrzykiwano już, nie złorzeczono jak jeszcze kwadrans temu, ale w małych grupkach, często szeptem, ustalano szczegóły kontrataku. Gdy służba zaczęła podawać wszystkim zgromadzonym czarną kawę, nie było już chyba w tym miejscu człowieka, który twierdziłby, że

problem nie został rozwiązany. Nie pierwszy rok robili przecież w tym fachu i wiedzieli, że grunt to dobry koncept. – Kawa, kawa! – ucieszył się jeden z nich, wyglądający w tym towarzystwie na jednego z najmłodszych, jeśli nie najmłodszego. – Padam z nóg, uważasz… Podziękował służącej skinieniem głowy, nie odmówił sobie przy tym przyjemności obrzucenia jej szybkim spojrzeniem. Wreszcie postawił filiżankę na stole i pociągnął głośno nosem. – A co żeś całą noc robił? – zapytał siedzący obok łysy pan z monoklem w lewym oku. – Pracowałem – odrzekł amator kolumbijskiej z trzema łyżeczkami cukru. – Oczywiście. U Agenora Szulca – zachichotał tamten i dalej wodzić spojrzeniem po sąsiedzie i wyliczać bez litości: – Oczka małe, podkrążone, oddech nierówny, świszczący, przesycony dymem i alkoholem. Botki dawno szczotki nie widziały, a kołnierzyk, wybacz, ale wczorajszy. – A tyś co, detektyw? – Młodzian zerknął kosym okiem na kompana. – Nie, panie Ziemiński, Januszku drogi. Nie jestem detektywem, tylko starym przyjacielem, który trochę cię zna i po prostu boi się o ciebie – rzekł z powagą łysy, mieszając niespiesznie kawę srebrną łyżeczką. – Trochę żyję na tym świecie i wiem, że karty jeszcze nikogo nie uczyniły szczęśliwym. Ja ci to mówię. – Zmień lepiej temat, Szumiłło – warknął człowiek nazwany Ziemińskim, pociągając z lubością łyk z filiżanki. – Oczywiście, już to robię. Pyszna kawa, nieprawdaż? – Owszem, pyszna. Po tych słowach Ziemiński się skrzywił. Jakby kawie, którą pił, czegoś jednak brakowało. Wiedział doskonale, że Kazimierz Szumiłło, jego wuj i wierny przyjaciel, stara się go po prostu sprowokować. Nie mógł jednak pozostać obojętnym na słowa, które tamten wypowiedział. – Jak mówię, pracowałem ciężko – burknął. – A to efekt mojej pracy. – Sięgnął do wewnętrznej kieszeni surduta, skąd wydobył niewielki, podłużny, płaski przedmiot, który następnie położył na stole.

Szumiłło patrzył, jak utracjusz rozsznurowuje woreczek z czarnego aksamitu i wyciąga zeń szkatułkę z ciemnego drewna, tu i ówdzie przyozdobioną detalem ze złota i srebra, na krawędziach rzeźbioną. W podobnych szkatułkach damy trzymały swoją biżuterię. Oczywiście, im większe damy, tym większych rozmiarów musiała być skrzynka na ich kosztowności. Tę można było przyporządkować żonie fabrykanta, który dopiero zaczynał odnosić sukcesy. – Dzięki temu – rzekł z triumfem Janusz – będę mógł już niebawem gwizdać na Herr Ulbricha i wszystkich takich jak on. A już z pewnością takich jak ci. – Kiwnął głową w stronę siedzących przy stole udziałowców, którzy wciąż zajęci byli piciem kawy i rozprawianiem o tym, jak by tu najboleśniej dopiec strajkującym. Pan Kazimierz zaczerwienił się włącznie z łysiną. Miał nadzieję, że nikt prócz niego nie słyszał kompromitujących słów Janusza. Nieraz już musiał wstydzić się za siostrzeńca, tłumaczyć z jego postępków, przepraszać damy i ich córki. A i nie obyło się bez regulowania jego karcianych długów. Na szczęście nigdy nie były zbyt wielkie. Teraz planował zignorować smarkacza. Jednak ciekawość okazała się silniejsza. Poprawił monokl i jeszcze raz zerknął na owe coś, nad którym rozpływał się jego krewny. – Co to takiego? – zapytał szeptem, jakby bał się, że skrzyneczka nagle wybuchnie albo wyskoczy z niej jakiś jadowity gad czy płaz. – Moja przepustka do szczęścia – odparł młody hazardzista, zacierając z zadowoleniem ręce. – Akt własności pewnego placyku w mieście. Od wczoraj jest mój. Szumiłło już otwierał usta, aby ustosunkować się do tych rewelacji, gdy nagle rozległ się trzask tłuczonego szkła, a potem głuchy łomot. – Kamień rzucili! Szybę wybili. To kamień! – Kołodziej wymachiwał rękami, patrząc to na narzędzie zbrodni, teraz spokojnie leżące pośród drobin szkła na wypastowanej podłodze, to na pozostałych akcjonariuszy. Już któryś odważniejszy zbliżył się do okna, wychynął zza ściany, próbując wyjrzeć na zewnątrz, w dół, na ulicę. Po chwili relacjonował: – Widzę ich. Dwóch… Nie, trzech! Uciekają w stronę Zielonej. Wtem rozległ się huk. Obserwator odskoczył od framugi.

– Strzelają! – wyrwało się z kilku gardeł jednocześnie. Ktoś potrącił filiżankę, porcelana zadzwoniła przejmująco, choć nie wiadomo, który z tych dźwięków bardziej tych ludzi przeraził. Kazimierz Szumiłło i Janusz Ziemiński sprawiali wrażenie nieporuszonych tym, co dzieje się na zewnątrz. Starszy z nich trzymał szkatułkę w dłoniach i od paru dobrych chwil wodził po niej palcami. Kawa w stojących na stole filiżankach chyba już zupełnie wystygła. – Ktoś cię oszukał, Januszku – rzekł wreszcie. – Czemu tak sądzisz? – Bo tego się nie da otworzyć. – Odłożył szkatułkę na stół, ale nie odrywał od niej wzroku. Ziemiński tylko czekał, aż jego wuj da za wygraną. Sięgnął z uśmiechem po pudełko, chwytając samymi tylko palcami za jego najkrótsze boki. Przez chwilę nie działo się nic. Nagle rozległ się krótki, stłumiony chrobot i ze szczeliny, której wcześniej Szumiłło nie dostrzegł, jął wydostawać się… arkusz zadrukowanego papieru. Wuj zrobił wielkie oczy. Za to jego siostrzeniec triumfował. Tymczasem dokument wysunął się na długość czterech cali, do połowy. W tym momencie tajemniczy mechanizm ucichł. Minęło jeszcze parę sekund, ale nic więcej się nie wydarzyło. Pan Kazimierz spojrzał wyczekująco na siostrzeńca. – To wszystko? – zapytał z udawaną trwogą. – Tak – odparł Janusz. – Czy coś się zepsuło? – Nie. Wszystko jest w jak najlepszym porządku. – Ale przecież to jest tylko połowa aktu własności… Janusz wzruszył ramionami, ale z jego twarzy nie znikał wyraz pewności siebie. – Wiem o tym – odparł po chwili i dodał: – Umówiliśmy się jak dżentelmeni, że pozwolę mu się odegrać. Żeby mieć całość, trzeba znać kod. I czuję, że niedługo będę go miał. 11 Park Helenów był popularnym w Łodzi miejscem schadzek. Kto

chciał się spotkać z damą swego serca, do której niekoniecznie miał prawo, udawał się w północno-wschodnie rejony miasta. To tutaj szum wodospadów, śpiew ptaków, ryk zamkniętych w klatkach dzikich zwierząt, krzyk ludzi dopingujących ścigających się cyklistów czy gra orkiestr dętych tworzyły dla westchnień kochanków skuteczną ochronę. Działo się tak bez względu na dzień tygodnia porę dnia. Dochodziła ósma wieczorem, gdy przez główną bramę parku przy ulicy Północnej szybkim krokiem wyszło dwoje młodych ludzi. Strażnik, któremu ledwo dwa kwadranse wcześniej zapłacili za wejście, zasalutował im na pożegnanie. Znał dobrze przystojnego mężczyznę z laseczką ze srebrną główką w formie głowy psa o spiczastym pysku. Mężczyzną tym był Jan Kazimierski, jeden z sekretarzy prezydenta miasta, po godzinach zaś – czuły kochanek wielu dam, tak panien, jak i mężatek. Dodać należy: do niedawna. Od kilku tygodni bowiem pan Jan był człowiekiem zakochanym jak nigdy wcześniej. Z Marią hrabiną Potulicką połączyły go niedawne dramatyczne wydarzenia. I chociaż strażnik w Parku Helenów pomyślał sobie pewnie, że okryta pelerynką dama w kapeluszu z piórem to kolejna zabawka w rękach niepoprawnego kobieciarza, prawda była zgoła inna. Z Janem nie musieli nikogo okłamywać ani przed nikim się ukrywać, a powód ich wizyty w tym miejscu o tej porze był zupełnie inny. – Nie wiem już, co robić – sapnął Kazimierski, gdy zatrzymali się na krawędzi chodnika, wypatrując świateł dorożki. – Miałem nadzieję, że on tam naprawdę będzie. – Spóźniliśmy się – skwitowała Maria. Parę minut wcześniej byli w parkowej restauracji, dokąd zwabiła ich informacja, że znajduje się w niej człowiek, którego od kilkunastu godzin bezskutecznie poszukiwali: ich przyjaciel Stanisław Berg, prywatny detektyw, wspólnik Riepina. To właśnie jemu zawdzięczali wiele – od miłości po… życie. Wpadli do środka, jakby żadne z nich nie miało nic w ustach od wielu dni. Jan omal nie stratował garsona, który z tacą z pełnymi talerzami zdążał w kierunku stolika i siedzących przy nim gości. Przeprosiwszy za zamieszanie, oboje z Marią zaczęli zaglądać, możliwie

dyskretnie, do wszystkich sal restauracyjnych po kolei. O tej porze nie było tu już zbyt wielu gości. Niestety, w żadnej z sal nie było też poszukiwanego przez nich Stacha. Zapytali jednego z kelnerów, ale ten tylko prychnął. Jan już sięgał do kieszeni, by przekonać markera w inny sposób, ale Potulicka powstrzymała go, chwytając za łokieć. Gdy spojrzał na nią, ruchem głowy wskazała mu jeden ze stolików. Z jakichś powodów był on jeszcze nieuprzątnięty, a stało na nim dziesięć, może więcej buteleczek piwa od Anstadta. I nic więcej. Wiedzieli już wtedy, że, owszem, trafili dobrze. Ale przybyli za późno… W perspektywie ulicy zakołysała się latarnia dryndy. – Chcę już do domu, Janku – jęknęła Maria. – Oczywiście – rzekł Kazimierski, obejmując ramieniem ukochaną. – Wracamy do domu. Wieczór, choć majowy, był jeszcze dość chłodny. Z drugiej strony nie docierał tutaj zgiełk miasta, szumiały drzewa dopiero co obsypane liśćmi, wiatr niósł zapach wodorostów i ziemi rozmiękłej już na dobre po zimie. Można było jeszcze zostać, przynajmniej kilka chwil. Oni jednak mieli za sobą naprawdę męczący dzień. Około południa zatelefonował do Jana Riepin. Stary detektyw niepokoił się bardzo o los Berga, który od kilku dni nie dawał znaku życia. Z początku Kazimierski próbował zbagatelizować sprawę. Jednak Maria, która przez cały czas przysłuchiwała się rozmowie, spojrzała na niego w sposób, który nie pozostawiał wątpliwości: powinni jak najszybciej pomóc staremu szukać Berga. Wiedzieli doskonale, że Łódź to miasto, gdzie silniejszy zjada słabszego, a przyjaźń ma swoją cenę. Każde z nich miało jednak jeszcze swoje ideały. Pod tym względem para ta również dobrała się znakomicie. Rozpoczęli poszukiwania. Najpierw przepytali panią Tennenbaum, w której kamienicy Stach wynajmował niewielkie mieszkanko na poddaszu. Stara Żydówka nic jednak nie wiedziała, a pana Berga nie widziała od dobrych paru dni, choć z czynszem nie zalegał ni kopiejki. Dawno nie odwiedzał też Berg genialnego, pracującego dla Riepina wynalazcy, Izaaka Kona. Do cyrkułu, bo i tam mieli znajomych, lepiej

było nie zaglądać, bo w mieście zaczęły się dziać dziwne rzeczy. Lada chwila Kazimierski spodziewał się wezwania do ratusza. Zaczęli więc szukać po cukierniach i ten trop okazał się właściwy. W ostatniej poinformowano ich, iż poszukiwany w towarzystwie jakichś ludzi wybrał się do restauracji w Parku Helenów. Tak przynajmniej wynikało z tego, co mówili, bełkotliwie nieco i o wiele za głośno. Niestety, także i tutaj Maria i Jan przybyli za późno. Kazimierski machnął na dorożkę, fiakier ściągnął cugle i pojazd się zatrzymał. Jan otworzył drzwiczki i wpuścił przodem Marię. Jednak w chwili, gdy zajmowała miejsce, niespodziewanie odstąpił od drzwiczek. – Co się dzieje, Janku? – zaniepokoiła się. – Czemu nie wsiadasz? – Nie zapytałem strażnika… powinienem… mam, mam przeczucie… – jąkał się. – Co?! – Poczekaj! Zaraz wracam. I nim zdążyła zaprotestować, Kazimierski biegł już w kierunku głównej bramy parku. Dorożkarz chciał ruszać, ale krzyknęła na niego, uwalniając tym samym część złości. Jan wrócił po chwili. Zajął miejsce obok Potulickiej i zdjął kapelusz. – Dokąd pan szanowny każe jechać? – usłyszeli głos fiakra. Kazimierski podał szybko nazwę ulicy. Nie była to ulica, przy której mieszkali. 12 Drugi dzień maja 1892 roku zmierzał ku końcowi. Przebiegł dość szybko i, poza kilkoma incydentami, spokojnie. Tu i ówdzie ktoś rzucił kamieniem w stronę fabrykanckiego pałacu czy policjanta. Bywało, że kamień, może nawet ten sam, poszybował w przeciwnym kierunku, gdyż grupy łamistrajków, które udało się zorganizować nadzwyczaj szybko, również poczuły zew walki. Kilka osób aresztowano, ktoś oberwał przez plecy kijem lub kolbą karabinu. Około dwudziestej pierwszej w fabryce Ulbricha pozostało kilkanaście osób. Niektórzy snuli się bez celu po farbiarni czy

przędzalni, inni siedzieli pod ścianami magazynu. Nikt nie krzyczał, nikt nie wygrażał panom, nie wyzywał ich od krwiopijców pasących się na krzywdzie ludzkiej. Rozmawiano bardzo cicho. Siedzący na parapecie okna Julian Finder zdjął okulary i przetarł szkła chustką. Przez chwilę zmrużonymi oczyma spoglądał na pogrążający się w mroku świat przez jedną z małych, kwadratowych, przykurzonych szybek. Ech, wiele by dał, by wybił ją rzucony z ulicy kamień… W pewnej chwili jego uszu dobiegł kobiecy śmiech. Podniósł głowę i jął rozglądać się po magazynie. Równocześnie z letargu wybudził się Sobczak. – Wieczerza – powiedział. W istocie, kilka młodych włókniarek wróciło właśnie z Księżego Młyna z koszami wiktuałów. Część strajkujących, co przegłosowano około piątej po południu, planowała bowiem zostać w fabryce przez całą noc. Musieli więc nabrać sił. – Chodźcie, Finder! – zawołał Sobczak. Emisariusz, który tymczasem zeskoczył z parapetu okna, był głodny jak jeszcze chyba nigdy wcześniej. Z drugiej strony wciąż czuł się wśród tych ludzi obco. Niemal jak intruz. – Czym chata bogata – przywitała ich otyła kobiecina, wskazując na wiklinowe kosze wyściełane białym płótnem i wypełnione jedzeniem, które kilka jej młodych pomocnic trzymało wciąż w rękach. Były tam pachnące bochny chleba o rumianej, lśniącej skórce, ugotowane na twardo jaja, cebula, smalec, kiszone ogórki, a nawet kiełbasa. Znalazło się też nieco drożdżowego ciasta. Nikt nie miał wątpliwości, że aby zebrać takie dobra, kobiety musiały zapukać do niejednych drzwi na Księżym Młynie, jeśli nie dalej. Zapachniało świeżo zaparzoną herbatą. – Proszę, towarzyszu. Finder drgnął. Podniósł wzrok. Najpierw ujrzał wąską, białą dłoń trzymającą blaszany kubeczek z parującą herbatą, a potem twarz dziewczyny. Była to ta sama twarz, którą kilka godzin wcześniej ujrzał w rozkrzyczanym tłumie. Zrobiło mu się gorąco, choć nie wypił jeszcze

nawet jednego łyka, a serce waliło mu jak jedna z maszyn parowych stojących w tle. – Dziękuję – odrzekł głucho, biorąc do ręki naczynie. Blacha parzyła, ale on nie zważał na to. Do tego oblał sobie palce herbatą, choć i na to nie zareagował. Od innej kobiety odebrał świeżo ukrojoną pajdę chleba i kawałek kiełbasy. Od tyłu napierali już inni, zwabieni zapachem, więc musiał się wycofać. Ani na chwilę jednak nie tracił dziewczyny z pola widzenia. Nie odpowiedział nawet na pytanie Sobczaka, czy pójdzie zjeść kolację razem z nim. Zaspokoiwszy głód, Finder wstał, strząsnął z klap marynarki okruchy chleba i skierował kroki na powrót tam, gdzie rozdzielano poczęstunek. Na szczęście kobiety jeszcze nie odeszły. – Dziękuję za wieczerzę. – Oddał pusty kubek. Dziewczyna odpowiedziała uśmiechem. Miała białe, mocne zęby, bardzo jasne włosy, splecione w jeden, długi i gruby jak ramię dorosłego mężczyzny warkocz, który spoczywał na jej prawym obojczyku i piersi, rysującej się pod materiałem prostej, jasnej sukni. Kobiety krzątały się wśród opróżnionych koszyków, najwyraźniej miały już zamiar opuścić fabrykę. Serce Findera zaczęło bić jeszcze szybciej. Co robić?! Na zewnątrz zapadł już zmrok. I właśnie w nim postanowił poszukać sprzymierzeńca. – Panie będą wracać? – zapytał, a gdy odpowiedziały twierdząco, wyprężył się i lekko skinął głową, czym przypominał bawidamka na salonach. – A co? – zainteresowała się otyła kobieta. – Proszę o pozwolenie odprowadzenia pań. Jest już ciemno i… Chciał dodać, że okolica niebezpieczna, pełna najgorszych szumowin, ale w porę ugryzł się w język. Przecież w najbliższym sąsiedztwie fabryki mieszkali pracujący w niej robotnicy, czyli ludzie, z którymi od kilku dni jadł, pił, rozmawiał, a nawet spał! – Niech idzie – zgodziła się łaskawie stara, a jej pomagierki zachichotały. Finder wzdrygnął się. Jasnowłosa z dwoma pustymi koszami w rękach podążała już w kierunku wyjścia z hali. Lekko, jakby stąpała

po zalanej słońcem i pełnej kolorowych kwiatów łące, nie zaś po brudnej od smarów, zaplutej i zasmarkanej podłodze fabrycznej. W pewnym momencie obejrzała się przez ramię. Julian Finder potrafił czytać takie znaki. I nie miał już wątpliwości, co ma zrobić. – Do usług – mruknął pod nosem i ruszył śladem kobiet. Chwilę później coś jednak niespodziewanie zaburzyło rytm jego kroków, jakby Finder nagle się zawahał albo nogi odmówiły mu posłuszeństwa. Wykonał ruch głową w bok, by możliwie dyskretnie sprawdzić, czy nikt za nim nie idzie. Albo czy nie patrzy. Ta część hali, którą opuszczał, była jednak całkowicie pusta. Szybko odzyskał niedawny wigor. Odległość dzielącą go od wyjścia pokonał biegiem. Po chwili opuścił fabrykę. 13 Cukiernia Konrada przy Nowym Rynku, jedna z najlepszych i najczęściej odwiedzanych w mieście, miała kilka sal. Dwie, położone najbliżej wejścia, były ogólnodostępne, ale czynne tylko do dziesiątej wieczorem. Nieco dłużej, bo do pierwszej w nocy, działała trzecia sala. Dostęp do niej mieli tylko nieliczni, a wkroczyć tam można było zarówno przez dwa wcześniej wspomniane pomieszczenia, jak i oddzielnym wejściem. Od zakrystii – jak śmiali się niektórzy. I właśnie do tych drzwi zapukał Jan Kazimierski. – Witam szanownego pana – ukłonił mu się znajomy cerber, a ujrzawszy Marię, która dopiero po chwili wyłoniła się zza rogu, sprostował z błyskiem w oku: – Witam, szanownych państwa. – Dobry wieczór. – Lokal jest czynny jeszcze przez godzinę – zastrzegł pracownik cukierni, po czym otworzył szerzej drzwi. – Nie zabawimy długo – bąknął Kazimierski, wpuszczając Marię przodem. Ledwo przekroczyli próg nocnego lokalu, w nozdrza uderzył ich smród tytoniowego dymu, spalonego oleju, potu i przetrawionego alkoholu. Słychać było gwar rozmów. Ruch wciąż był tu spory. – Okropne miejsce – oceniła Potulicka. Jan tego nie skomentował. Jeszcze parę tygodni temu sam spędzał

tu lwią część swego czasu, głównie właśnie nocy. I sam, chciał czy nie, współtworzył ów smrodek. Weszli do sali, mrużąc oczy od dymu, który zasnuwał wszystko, utrudniając rozpoznanie postaci ludzkich – stojących, siedzących przy stolikach czy przy szynkwasie. Przez dłuższą chwilę Maria i Jan przypatrywali się temu osobliwemu obrazkowi. Im dłużej trwała ta obserwacja, tym większe zniecierpliwienie malowało się na twarzach obojga. I nie wiadomo, jak by się to skończyło, gdyby nie nieoczekiwana pomoc pijaczka w przekrzywionym meloniku na głowie, który rozpoznał Jana. – Kogo ja widzę! – zawołał dyszkantem. To było wszystko, co Maria zdołała zrozumieć. Pijaczek dalej coś mówił, gestykulując przy tym. Musiało chodzić o pieniądze, bo w pewnym momencie Kazimierski sięgnął po pugilares, skąd wysypał kilka drobnych monet. Zanim jednak dał je pijaczkowi, nachylił się nad jego świecącym od brudu uchem (na ten widok Maria aż wzdrygnęła się z odrazy) i coś powiedział. Minutę później Potulicka i Kazimierski stali u wejścia do jednej z kilku nyż, które oddzielono od reszty sali za pomocą grubych stor, nie pierwszej co prawda czystości, za to skutecznie tłumiących tak dym, jak i hałas. Jan odchylił jedną z zasłon i zajrzał do środka. Potem skinął głową Marii. Byli u celu. – Garson, trzy duże jasne od Anstadta i lemoniadę! – zawołał do przechodzącego akurat markera, po czym uchylił szerzej zasłonę i oboje z Potulicką zniknęli w nyży. 14 Do Księżego Młyna dotarli około dziesiątej wieczorem, przez nikogo niezatrzymywani, choć jeszcze późnym popołudniem ostrzegano przed wzmożoną aktywnością patroli kozackich, zwykłych policjantów, a także tajniaków-prowokatorów. Tutaj mieszkała zarówno otyła gospodyni, jak się okazało nazwiskiem Wilkowa, jak i jej młode pomocnice. Prawdopodobnie wszystkie były pracownicami

Ulbrichowskich tkalni. Przez całą drogę Finder nie zamienił z żadną z nich słowa. Szedł z tyłu, dźwigając kilka pustych wiklinowych koszyków. Powłóczył nogami, coraz bardziej dawało mu się bowiem we znaki znużenie. Cały dzień przeżył przecież w największym napięciu. Poprzednie dni też nie były zbyt spokojne. Wiedział, co mogłoby go postawić z powrotem na nogi… Osiedle jeszcze nie spało, choć światła nie paliły się już w żadnym z okien. Gdzieś ktoś zamknął z trzaskiem okiennice, skądś dobiegły głosy małżeńskiej kłótni. Stuknął garnek, zapłakało dziecko. – Bóg wam zapłać, dziewczęta – powiedziała jejmość, gdy zatrzymali się na kwadratowym, oświetlonym tylko jedną latarnią placyku pomiędzy famułami. – Mam nadzieję, kochane, że i jutro będę mogła na was wszystkie liczyć, a? Kole dziewiątej. – Tak, tak, pani Wilkowa – odpowiedziały chórem. – W takim razie dobranoc. Spokojnych snów. – Dobranoc, pani Wilkowa. I towarzystwo zaczęło się rozchodzić. Finder poczuł się trochę nieswojo, mimo że jejmość, odbierając z jego rąk kosze, podziękowała mu za odprowadzenie. Coraz bardziej też żałował, że wyszedł z fabryki. Tak, powinien siedzieć teraz gdzieś na stronie, na miękkich belach bawełny, i otulony w swój stary żołnierski szynel układać tekst przemówienia, które jutro wykrzyczy z gniewem, stojąc na skrzyni pośród tłumu. Z odrętwienia wyrwał go cichy, nieśmiały głos kobiecy, który dobiegł zza jego pleców: – Czy mogłabym jeszcze prosić o odprowadzanie? – Co…? – Niestety, mieszkam najdalej ze wszystkich i… Po jego klatce piersiowej rozlało się nagłe gorąco. – Oczywiście – wykrztusił z trudem, przestępując z nogi na nogę, co zdarzało mu się zawsze wtedy, gdy odczuwał zakłopotanie. Prawda była bowiem taka, iż mimo swoich trzydziestu lat mężczyzna ów wciąż nie miał śmiałości do kobiet. Ruszyła w mrok, a on za nią. Po chwili zrównali się w marszu,

choć odległość, która dzieliła ich ramiona, była dość znaczna, czyli przyzwoita. Julian Finder poczuł nagły przypływ sił. Znów był młodym, zdolnym studentem medycyny na uniwersytecie w Greifswaldzie, częstym bywalcem przyjęć, fortepianowych koncertów czy wieczorków poetyckich. Człowiekiem, który nie cierpiał głodu i chłodu, bo przenigdy nie pozwoliliby na to jego matka i ojciec, bogaty wrocławski kupiec. Szli umiarkowanym tempem, wąską, brukowaną i skąpo oświetloną uliczką. Wtem spod ich nóg pierzchnął szczur. Dziewczyna niemal podskoczyła, miast krzyku wydała z siebie sapnięcie, po czym kurczowo obiema dłońmi chwyciła ramię Findera. – Spokojnie. To tylko szczur – rzekł drewnianym głosem, sam bowiem też nie przepadał za gryzoniami, których widok, szczególnie pozbawionych sierści ogonów, przepełniał go wstrętem. – Tak. Tylko szczur… Jej oddech uspokoił się, ale już nie puszczała ramienia opiekuna. Tak pokonali kilkanaście kolejnych sążni. Finder nie wypytywał, gdzie konkretnie mieszka nieznajoma. Nie znał Łodzi prawie wcale. Wcześniej z jednego miejsca na drugie był przewożony dorożkami, a raz nawet załadowaną towarem rollwagą, szczęściem na koźle, więc nazwa ulicy niewiele by mu przecież powiedziała. – Już naprawdę niedaleko – rzekła, jakby w jakiś sposób udało jej się poznać myśli swojego towarzysza. Szli teraz przez na poły miejską, na poły już wiejską okolicę. Ciszę, która ich otaczała, a nie szczekał nawet pies ani nie szumiał wiatr, można by było nazwać złowróżbną. Finderowi wydała się ona tylko, a może aż, krępująca. Postanowił to zmienić. – Panienka od dawna w Łodzi? – zagadnął, patrząc na nią z ukosa, gdy pokonali róg jakichś dwóch uliczek bardzo już wąskich, choć jeszcze wybrukowanych. – Będzie już pół roku – odpowiedziała, by zaraz uściślić: – Pół roku i miesiąc, prawie cały. Bez dwóch dni.

– A wcześniej? – W Bałdrzychowie. Niedaleko. W majątku. Zna pan może? – Nie, niestety. Pod podeszwą buta mężczyzny zazgrzytał gnieciony kamyk. Dźwięk ten wydał się Finderowi głośny niczym huk maszyny lub wystrzału. W uszach posłyszał pulsujący szum. Znał aż za dobrze ten stan. I coraz gorzej znosił. Lata przecież mijały nieubłaganie. A przecież wystarczyłby jeden szybki ruch lewej ręki, do lewej kieszeni, płytkiej i bez patki, gdzie ukryte było skuteczne antidotum. Dziewczyna z warkoczem szła po jego prawej stronie, więc pewnie niczego by nie zauważyła. Już miał zamiar to zrobić, uniósł rękę, gdy nagle zamajaczył przed nimi jakiś cień. Jakby niewidzialne dłonie o temperaturze lodu w sekundę policzyły Finderowi wszystkie kości thorax, z przodu i z tyłu. Zatrzymał się. Dziewczyna uczyniła to samo, przez chwilę drobiąc jeszcze w miejscu. – A któż to się wybrał na spacerek o tak późnej porze? – dobiegł ich niski, wibrujący głos, a w nozdrza, mimo odległości, uderzył smród podłej machorki i przetrawionego alkoholu. Julian Finder czuł, jak uginają się pod nim nogi w kolanach. Serce łomotało mu w piersiach, powodując hałas zdolny, tego był pewien, obudzić wszystkich śpiących w promieniu wiorsty. Poczuł, jak dziewczyna znów chwyta go za rękę. Dłoń miała przyjemnie ciepłą, do tego wąską i dość delikatną jak na robotnicę. – Kilka srebrnych rubelków, a będziecie mogli iść sobie dalej i gruchać do woli, gołąbeczki – wysyczał intruz. Wtem stało się coś dziwnego: ciało jasnowłosej wygięło się nienaturalnie. W powietrzu coś zafurkotało. Rozległ się krótki krzyk napastnika. – Dali! – zawołała dziewczyna z warkoczem, szarpiąc Findera za rękę. Wbiegli w jakąś boczną drożynę. Kątem oka emisariusz zauważył jeszcze, jak rzezimieszek, który zastąpił im drogę, przy akompaniamencie przekleństw strząsa z siebie resztki jedzenia, które

wysypały się z ciśniętego przez dziewczynę koszyka. Po kilkunastu sekundach, pewni, że nikt ich nie goni, zatrzymali się. Powietrze, które wydychali, tworzyło obłoczki pary, widoczne w nikłym świetle. Okolica była całkowicie wyludniona, w dodatku gdzieś blisko musiał znajdować się jakiś zbiornik wodny, rzeczka, a może staw. – To… to było… – Finder próbował coś powiedzieć, a jednocześnie uspokoić oddech; chciało mu się jednocześnie śmiać i płakać. Zamilkł jednak, gdy podeszła do niego i przywarła mocno ciałem do jego ciała, niwecząc przyzwoitą odległość. Jej usta przez chwilę szukały jego ust. Julian był tylko odrobinę od niej wyższy, więc nie miała z tym większego problemu. W jednej sekundzie ogarnął go żar pożądania. Jednak nie całe jego ciało zareagowało jednakowo na to niespodziewane doznanie. Lewa ręka zanurkowała w lewej kieszeni marynarki… 15 – Wie pan, że im wyżej wzlatujemy, tym mniejsi wydajemy się tym, co nie umieją latać? Jan Kazimierski, miast odpowiedzieć na pytanie, sięgnął po kufelek i opróżnił go jednym haustem. Nie doczekawszy się reakcji, pytający przeniósł spojrzenie na siedzącą obok Marię, która z kolei odstawiała szklankę z lemoniadą na stolik. – W zemście i w miłości kobieta jest większym barbarzyńcą niż mężczyzna… – rzucił kolejną sentencję. Miał około dwudziestu dwóch lat, ciemną, przyciętą w szpic bródkę, która kontrastowała z dość szeroką twarzą. Z oczu zwężonych, zapewne na skutek przepicia, emanowała jakaś mądrość. Część czoła zakrywała mu gęsta, niesforna grzywka. To właśnie jego kilka minut temu zastali w towarzystwie Stanisława Berga. Na ich stoliku stało kilka butelek i pustych kufli, a także, w odróżnieniu od poprzedniego miejsca, w którym gościł młody detektyw, talerzy. Na jednym było jeszcze sporo plasterków żółtego sera

i wędliny. Stuknął odstawiany na blat kufel Jana. Na ten dźwięk Berg ocknął się z pijackiej drzemki. Podniósł głowę, rozejrzał się po wnętrzu nyży, zamrugał powiekami. Był to przystojny blondyn lat około dwudziestu siedmiu czy ośmiu, o ciemnej, jakby ogorzałej od słońca karnacji, bez zarostu. Ubrany był w aksamitny tużurek, żółtą kamizelkę z szewiotu i szary krawat, przez co przywodził na myśl zagranicznego dandysa. Na dłuższą chwilę Berg zatrzymał wzrok na Marii. Zmarszczył brwi, jakby coś usiłował sobie przypomnieć, ale póki co było to ponad jego siły. – Obecny – mruknął tylko i zaczął na powrót przymykać powieki. Kazimierski miał tego najserdeczniej dosyć. Wstał gwałtownie od stołu, wychylił głowę przez szparę, znów zawołał na kelnera. I tym razem zamówienie zostało zrealizowane szybko: po paru chwilach Jan stanął nad śpiącym już w najlepsze Bergiem z… wiaderkiem wody. Maria wydała krzyk, zanim jeszcze woda z wiadra rozlała się po twarzy detektywa. Nie wiadomo zresztą, co szybciej przywróciło śpiącemu świadomość. – Co?! Kto?! Biją! – wyrzucił z siebie Stach, parskając głośno. – Pobudka! – zaordynował Kazimierski, odstawiwszy wiaderko na stronę. – Nie śpię! – To i dobrze. Wszyscy cię szukają, brachu. – Co? Kto?! – Od kilku dni. Riepin spać nie może. Robota czeka, klienci się niecierpliwią, a ty sobie piwko pijesz… – wyliczał bez litości Jan, wprawiając przyjaciela w coraz to większe zakłopotanie. Stach w milczeniu wytarł sobie twarz chustką, a gdy ta była już całkiem mokra, dokończył dzieła za pomocą rękawów surduta. Wszystko i tak nadawało się do prania. Tymczasem jego współbiesiadnik zadziwiająco sprężyście podniósł się z kanapki, odgarnął z czoła niesforną grzywkę i lekko się zatoczywszy, bez słowa opuścił nyżę. – Poszedł za potrzebą – wyjaśnił Berg.

– Kto to jest? – zapytała Maria. – Mój imiennik, zdolny poeta. Poznaliśmy się w delikatesach Sprzączkowskiego – wyjaśnił drobiazgowo Stanisław. – Jedzie właśnie z Wągrowca do Krakowa, gdzie ma jakieś interesa do załatwienia. Dwa tygodnie temu wrócił był z Berlina, gdzie wydał książkę… Gdzieś tu powinienem ją mieć… – Stach zaczął szukać po kieszeniach surduta, tak wewnętrznych, jak i zewnętrznych, jednak bez powodzenia, aż w końcu dał za wygraną. – Nieważne. – Święte słowa – podchwycił Kazimierski. – Odwieziemy cię teraz do domu… – Zur Psychologie des Individuums – wypalił Berg. – Co?! – zapytali Jan i Maria jednocześnie. – No, taki tytuł nosi ta jego książka – wyjaśnił ze spokojem detektyw. – Powinieneś wypocząć. – Maria przyszła w sukurs Janowi. – Wiesz, że dokładnie to samo mówiłem Stachowi, gdy opowiedział mi swoją historię? – ucieszył się Berg. – Chłopina nie ma lekkiego życia. W tym Berlinie najpierw studiował architekturę, a potem medycynę, ale bez powodzenia. Aby się utrzymać, pisze teraz do gazety… – Tak, to naprawdę wzruszające. – Kazimierski ostentacyjnie wyjął z kieszonki kamizelki zegarek z dewizką i sprawdził godzinę. – Za kwadrans zamykają tę budę, więc zbieraj się. Nie jest jeszcze bardzo późno, więc złapiesz kilka godzin snu… Ale Berg jakby go nie słyszał, bo dalej ciągnął swoją smutną opowieść: – W dodatku niedawno, w lutym dokładnie, urodziło mu się dziecko. Boluś mu na imię. A drugie jest już w drodze. Problem w tym, że człowiek ten… że sensem jego życia jest zupełnie co innego. Wiecie co? – Nie! – znów odezwał się dwuosobowy chór. – Sztuka. Tylko ona ma jeszcze sens! Rozumiecie? I spojrzał na siedzącą przed nim parę przyjaciół, najpierw na Potulicką, następnie na Jana. W spojrzeniu detektywa, wyjątkowo przytomnym jak na porę

i ilość wypitego alkoholu, było coś dziwnego. Przerażającego, smutnego, a jednocześnie świadczącego o niezwykłej determinacji. Nie, takiego Stacha nie znali. Co się musiało stać takiego, że aż tak bardzo się zmienił? Tego zamierzali się dowiedzieć, choć może niekoniecznie w tym miejscu i w tej chwili. Trudy dnia poszukiwań coraz bardziej dawały się już obojgu we znaki: Maria zaczynała przysypiać na siedząco, Jan zaś stawał się coraz mniej sympatyczny. – Wstań i chodź! – rzucił twardo do Stacha. – Tak powiedział Jezus Chrystus do Łazarza. Podobno. Ludzie różnie gadają. Kazimierski westchnął głośno. Wstał i znów wychylił się z nyży. – Garson! Cztery mocne czarne kawy. Ale na jednej nodze! – Absyntu chciałem spróbować – mruknął na to Stach. – Jeszcze czego – prychnął Kazimierski, usiadłszy ciężko, aż krzesło zaskrzypiało. Zafurkotała zasłona. To wracał rzeczony pan Stach, artysta, któremu ciężko było w życiu. Ujrzawszy gości, zmarszczył brwi, potem uniósł je wysoko. Prawdopodobnie w drodze do wychodka albo wracając, zdążył zapomnieć, że ktoś się dosiadł do ich stolika. – Dziękuję niebu, że we wszystkich swoich instynktach pozostałem Polakiem – wyrecytował, po czym ostentacyjnie, wypiąwszy się nieco ku przodowi, zapiął rozporek i zajął swoje stare miejsce przy stoliku. – Nie ma już piwa? – zdziwił się. – Napije się pan kawy! – fuknął Kazimierski. – Zaraz podadzą. Ledwo wyrzekł te słowa, w nyży zjawił się marker z tacą. Porozstawiał filiżanki na stole, zabrał puste butelki po piwie. Coś przy tym mamrotał, więc Kazimierski wsunął mu do ręki srebrną połtinę. Ten ukłonił się w podziękowaniu i zniknął, podzwaniając szkłem. Na zewnątrz zrobiło się ciszej. Prawdopodobnie część gości opuściła już nocną salę cukierni Konrada. Zbliżała się pierwsza w nocy. – Musimy już iść – powiedział Kazimierski, po czym zwrócił się do towarzysza Berga: – Dokąd pana zawieźć, panie Stanisławie? – Zatrzymałem się w hotelu Polskim – odpowiedział rzeczowo, poprawiając grzywkę.

– To po drodze – ucieszył się Jan. – Sztuka, uważacie. Tylko ona ma sens! Eviva l’arte! – wykrzyknął Stanisław Berg. – Eviva l’arte! – podchwycił jego kompan. – Garson! Piwa! Dla mnie i Przybyszewskiego! I obaj padli sobie w objęcia. Jan Kazimierski wzniósł oczy ku niebu, Maria zaś po prostu wstała z miejsca i wyszła z nyży. Miara się przebrała. 16 Ostatni pociąg przyjeżdżał na dworzec fabryczny pięć po pierwszej w nocy, ale już kilka minut przed gongiem oznaczającym pełną godzinę słychać było wyraźnie miarowe sapanie lokomotywy zmierzającej po ślepo kończącym się torze, a znad dachów domów, fabryk i kolejowych magazynów unosiły się kłęby dymu. Był to pociąg pospieszny z Warszawy, przez Koluszki. Zwykle wracali nim łódzcy przemysłowcy, którzy w stolicy niegdysiejszej Polski załatwiali ważne sprawy. Czasami wyjeżdżali w towarzystwie żon do teatru czy po większe sprawunki, elementy garderoby, zamorskie frykasy ze sklepów kolonialnych lub zabawki dla dzieci. Ten i ów wracał od rodziny, z plackiem w walizce i głową wypełnioną nowymi pomysłami, jak dalej zdobywać, czego jeszcze nie zdobył, a nie napracować się przy tym. Często inżynierowie z fabryk przywozili brakujące części do maszyn albo nowe próbki farb. Skład wjechał na peron i zaczął zwalniać. Zazgrzytały przejmująco hamulce, zapiszczały zawory. W oświetlonych oknach wagonów widać już było podróżnych gotowych do ich opuszczenia. Ktoś niecierpliwy wychylał się niemal do pasa, być może wypatrując pośród ludzi stojących na peronie kogoś bliskiego, może dawno niewidzianego. – Lodz! Łódź! – rozległ się donośny krzyk kolejarza. – Stacja końcowa. Syk pary wypuszczanej z tłoków lokomotywy zmieszał się z głosami ludzkich powitań, pozdrowień, a czasem i wyrzekań, że podróż długa i męcząca, a Warszawa nic niewarta. – A kiedy znów pojedziemy obejrzeć zwierzęta, tatusiu? –

wypytywał, rześko jak na późną porę nocną, mały chłopczyk swojego ojca. – Może w przyszłym miesiącu – odparł ten, poprawiając melonik. – Ale pojedziemy do prawdziwego zoo, synku. Do Wrocławia albo Poznania. – Pysznie! Mam nadzieję, że mają tam prawdziwego lwa. Tak umówieni na kolejną wyprawę, ojciec z synem wmieszali się w potok ludzki zmierzający ku wyjściu. Peron opustoszał dość szybko, każdy z podróżnych spieszył się bowiem do domu, gdyż do świtu zostało już niewiele czasu. Jako jeden z ostatnich wagon klasy pierwszej opuścił krępy mężczyzna w jednorzędowym tużurku i nankinowych pantalonach. Na głowie miał melonik, w ręku dzierżył elegancki nécessaire z brązowej skóry. Spojrzał w perspektywę peronu, jakby nie był pewny, czy dobrze wysiadł. Ledwo zrobił dwa kroki, od jednego z filarów podtrzymujących zadaszenie peronu oderwał się jakiś niewysoki krępy mężczyzna. Podszedł do niego, uchylił melonika i zapytał cicho: – Gospodin Karpow? – Być może – odrzekł przyjezdny, patrząc lekceważąco gdzieś w dal ponad jego ramieniem. Grubas nie dał się zbić z pantałyku. Ostrzegali go, że Karpow może zareagować w taki właśnie sposób. Należało grać dalej. – Dorożka czeka – powiedział, wskazując jedną ręką kierunek, drugą zaś wyciągając ku przybyszowi. – Może wezmę pański czemodan? – Łapy precz – burknął mężczyzna. Podążyli w stronę wyjścia po opustoszałym już zupełnie peronie. Ledwo wyszli, zadzwoniła zamykana przez kolejarza furtka. Żadnych pociągów tej nocy już nie oczekiwano. Zanim człowiek nazwany Karpowem wszedł do czekającego na niego powozu, zatrzymał się, potoczył wzrokiem po uśpionych budynkach otaczających plac przed dworcem, potem spojrzał w górę. W tym momencie zza chmury wychynął księżyc, niemal w pełni. Jego blask oświetlił twarz przybysza. Widząc ją, stojący obok człowiek struchlał. Dopiero teraz

dostrzegł, że cała poorana jest głębokimi bliznami. Niemal jak twarz człowieka dotkniętego leprą. – Drżyj, miasteczko Łódź – powiedział cicho Sokrat Karpow, po czym wsiadł do powozu. 17 – Chcesz jeszcze kawy, przyjacielu? Stanisław Berg skinął głową ledwo dostrzegalnie. Trzymał ją bowiem na swój sposób unieruchomioną: podpartą na obu dłoniach, wsparty łokciami o blat stołu. Po drugiej stronie siedział jego mentor, przyjaciel i wspólnik Jewgiennij Aleksandrowicz Riepin. Siedział i nie spuszczał z niego wzroku, jakby obawiał się, że ten znów gdzieś zniknie. Ale Stach nie miał nawet siły, by ruszyć ręką, a co dopiero wstać z miejsca i dokądś maszerować. Nie pamiętał, jak się znalazł w mieszkaniu Riepina. Jednak w miarę, jak wracała mu świadomość, przed oczami pamięci stawały obrazy minionych dni. Wiedział tylko, że nie skończyłoby się to na pewno, gdyby nie interwencja Marii Potulickiej i Jana Kazimierskiego. Miał teraz wobec nich dług do spłacenia. Wiedział też, że w nocy, która właśnie się skończyła, mocno przesadził. Właściwie przesadzał od kilku nocy i dni. Rzadko mu się to zdarzało, właściwie wcale. Ale, jak mówią, kiedyś musi być ten pierwszy raz. I kiedyś też, prędzej czy później, przychodzi czas na spowiedź. Jak w kościele, w konfesjonale. W przypadku młodego detektywa miało to nastąpić wcześniej. I jeszcze jedno. Ksiądz zawsze lub prawie zawsze dawał penitentowi rozgrzeszenie. Co zrobi Riepin, gdy usłyszy całą prawdę, tego Berg nie był pewien. – Proszę. – Riepin podsunął Stachowi filiżankę, ten nie ruszał jednak napitku. Przez kilka chwil wisiała między nimi przytłaczająca cisza. Wreszcie Berg sięgnął po kawę, pociągnął łyk, po nim następny. W ciągu kilku chwil opróżnił całe naczynie. – Powiesz mi, jak to było? – zapytał z dobrotliwym uśmiechem

Rosjanin. – Zacznijmy od tego, że twój niezawodny colt jest bezpieczny – rzekł Stach. – Zdążyłem ukryć go w swojej skrytce bankowej – Cieszę się. Ale przejdźmy do rzeczy. W swoim ostatnim meldunku, który już ponad tydzień temu dostarczył mi nasz niezawodny Szmul, pisałeś: „Poszukiwaną A. zainteresował się znany łódzki sutener, niejaki Szulc. Wygląda na to, że będę musiał z nim porozmawiać. Ściskam Cię. S.” – Riepin rzucił kartkę na stół. – Zgadza się. Jeszcze tego samego dnia spotkałem się z szanownym panem Szulcem. – I? – To wyjątkowa kanalia. – Przez grzeczność nie zaprzeczę. – Początkowo przestraszył się, bo myślał, że jestem jakimś narzeczonym czy bratem Anny Krasnowskiej. Kiedy okazało się, że nie, zaśmiał mi się w twarz. I zaczął grozić. – Typowe. – Miałem co prawda pod ręką twój rewolwer, ale bardziej zależało mi na poznaniu prawdy. Obić mordę gnidzie zawsze się przecież zdąży, prawda? – Święte słowa. – Niestety, na tym rozmowa się skończyła – westchnął znów Stach. – Zaczaiłem się potem pod drzwiami lupanaru na Konstantynowskiej z nadzieją, że uda mi się porozmawiać z Krasnowską. Niestety, była bardzo zajęta. – Wieść szybko się rozchodzi. – Szczególnie wśród stacjonującego po sąsiedzku wojska i samotnych panów, którzy przyjechali do Łodzi w poszukiwaniu pracy i nie za bardzo wiedzą, co robić z wieczorami. Udało mi się jednak zagadnąć inne panny, które akurat miały wychodne. – I dowiedziałeś się czegoś? – Owszem. Z tego, co udało mi się z nich wyciągnąć, a rozmowne one nigdy nie są, bo boją się o swoje twarzyczki, Anna przebywała w lupanarze Szulca od dwóch dni. Nic nie świadczyło o tym, że była więziona. W takim wypadku pozostawało mi tylko jedno:

powiadomić o wszystkim jej nieszczęsną matkę, czyli przynieść jej dwie wiadomości: dobrą, bo córa, przez którą płakała, żyła, i złą, gdyż właśnie została córą… Koryntu. – Tak, to nigdy nie jest przyjemne – rzekł Rosjanin. – Czemu w takim razie do niej nie dotarłeś? Stach zmarszczył czoło. – Już do niej szedłem, ale stało się coś… coś… – zająknął się i popatrzył głęboko w oczy starego przyjaciela, by w końcu spuścić nisko głowę. – Muszę to wiedzieć – rzekł twardo Riepin. – Pójdę do niej teraz! – Stach podniósł się z miejsca tak gwałtownie, że odepchnięte krzesło, stary mahoniowy ludwik filip, przewróciło się z hukiem na podłogę. – Siadaj. – Masz rację, jeszcze jest zbyt wcześnie. Stanowczo zbyt wcześnie. – Berg nieco niezdarnie schylił się po przewrócony mebel, podniósł go, ustawił na powrót przy stole, równo, choć już na nim nie siadał. – Anna Krasnowska nie żyje – rzekł powoli stary. – Co? – Została zamordowana. Jej okaleczone w bestialski sposób zwłoki zostały znalezione dwa dni temu w magazynie złomu na jednym z podwórek przy Piotrkowskiej wraz ze zwłokami Steffi Liebert, jej rówieśniczki. Tak, chodzi o rodzinę tego Lieberta – ubiegł niechybne pytanie Berga. Stach klapnął ciężko na siedzisko ludwika filipa, aż zajęczała sprężyna. – Matka już wie, sprawa jest więc zakończona, przynajmniej z naszej strony – uzupełnił Jewgiennij Aleksandrowicz. – Chciałbym jednak się dowiedzieć, co takiego się stało, że ty porzuciłeś sprawę. – Nie porzuciłem. – A jak to inaczej nazwać?! – Nie porzuciłem. Chciałem tylko… Dowiedziałem się… – Czego?! – Dowiedziałem się, że ona… ona wychodzi za mąż – dokończył Berg, z wyraźną ulgą wypuszczając z ust resztę powietrza; w oczach

zaszkliły mu się łzy. Musiało minąć kolejnych kilka minut, by Riepin dowiedział się, że znów za wszystko winić trzeba kobietę. Przy okazji wyszła na jaw jedna ze skrywanych głęboko tajemnic jego wspólnika. Okazało się, że Stach, nim zimą tego roku zjawił się w Łodzi i zapukał do drzwi Riepina, niegdysiejszego bliskiego znajomego jego matki, po przyjeździe z Londynu spędził blisko miesiąc w Warszawie. U pewnej aktorki. Nazywała się Weronika Krenz. Znali się z dzieciństwa. Potem nie widział jej przez całe lata. Odezwał się listownie, kiedy był jeszcze w Londynie. Miał nadzieję, że Weronika go pamięta. Właściwie to liczył na cud. I ten cud się zdarzył. – Przyjechałem do Warszawy. Spotkaliśmy się raz, potem drugi – opowiadał Stach. – Zawróciła mi w głowie, a ja jej. Miłość dopadła nas jak nagła choroba, w żaden sposób nie potrafiliśmy się jej oprzeć i chyba nawet żadne z nas tego nie chciało. Wynająłem mieszkanie na Starym Mieście, przy Piwnej. A ona, wbrew konwenansom i na przekór wszystkiemu, wprowadziła się do mnie. Wydawało mi się to nierealne jak sen. – I snem się, w końcu końców, okazało. – Niestety. Pierwsze przebudzenie miało miejsce, gdy pewnego wieczoru, po spektaklu, zabrała mnie na spotkanie warszawskiej la bohème. Nie przypadło mi do gustu to towarzystwo, zapijaczone i zakłamane, przekonane o własnej wielkości. Nie mogłem się oprzeć wrażeniu, że wszyscy ci ludzie grali jakieś napisane wcześniej role. – Oczywiście pokłóciliście się o to – wtrącił stary. – A jakże! Potem już było z górki, jak to mówią. Kłótnie, awantury, łzy, trzaskanie drzwiami. Obyło się bez rzucania talerzami tylko dlatego, że jeszcze nie zdążyłem ich kupić. W końcu wyprowadziła się ode mnie, a i ja nie miałem już powodu, aby mieszkać dłużej w Warszawie, gdzie wszystko mi o niej przypominało. – Wtedy przyjechałeś do Łodzi. – Tak. Resztę już znasz. Riepin wstał z miejsca i zrobił kilka kroków po gabinecie. Wtedy Stach dostrzegł jego nieśmiertelną podomkę i mimo wszystko nie mógł

nie uśmiechnąć się na ten widok. – Słyszałem kiedyś opinię, że z aktorką wiązać się nie wolno, bo nigdy nie będziesz miał pewności, czy mówi szczerze, czy tylko gra – powiedział stary detektyw. – Tak. A ja oczywiście musiałem się o tym przekonać na własnej skórze. Rozeszliśmy się tak nagle, jak połączyliśmy. Mimo to wciąż nie była mi obojętna. Od tamtej pory widziałem ją raz tylko, gdy wybrałem się do Warszawy, trzy tygodnie temu. Teraz dowiedziałem się, że wychodzi za mąż. I to skąd, z gazety! „Kuryer” podał tę wspaniałą wiadomość w swojej kronice towarzyskiej, na samej górze. – Przynajmniej dobra partia? – zapytał Riepin. – Jakiś kupiec, do tego miłośnik teatru – wycedził przez zęby Berg. – Wybacz, przyjacielu, ale nie mogłem znieść tego na trzeźwo. Zaczęło się od jednego piwka na stojąco, a potem to już poszło. Nie wiem, gdzie i z kim spałem ani ile rubli wydałem. Ot, cała prawda. Teraz mnie rozumiesz? – Próbuję… – westchnął ciężko stary, siadając z powrotem na swoim miejscu. – A teraz idź spać. Pogadamy rano. – Rano? Dopiero teraz Berg zdał sobie sprawę, która jest w rzeczywistości godzina. Pomógł mu w tym stojący w przedpokoju mieszkania zegar, który właśnie wybił czwartą. 18 Franciszek Lenz nie mógł sobie przypomnieć, by kiedykolwiek widział takie poruszenie wśród żurnalistów pracujących w redakcji „Dziennika Łódzkiego”, swoich kolegów po piórze, tak młodszych, dopiero co zaczynających przygodę ze słowem drukowanym, jak i starszych, doświadczonych, których nic nie było już w stanie zaskoczyć. A jednak! Od rana drzwi w redakcji, która mieściła się w prostopadłym do ulicy Piotrkowskiej Pasażu Meyera, właściwie się nie zamykały. Owszem, ktoś przyszedł, by zamieścić ogłoszenie, inny tylko po to, aby sprostować jaką nieścisłość, którą rzekomo zamieściła gazeta przedwczoraj. Wpadł zdyszany umyślny z tekstem od stałego

felietonisty, który dopiero nad ranem skończył pisać tekst. Od wczoraj jednak „Dziennik Łódzki”, jedna z polskojęzycznych gazet w mieście, żył tym, czym żyła cała Łódź. Protestem robotników. Nikt się nie spodziewał, że pierwszomajowa demonstracja, nazwana w gabinetach redakcyjnych niemrawą, że ów pochód (procesje Bożego Ciała w nieodległych Budziszewicach są liczniejsze i głośniejsze! – porównał ktoś od razu, śmiejąc się w kułak) przerodzi się w prawdziwy strajk. Jeszcze bardziej dziwiło, że jego ogniskiem była fabryka Ulbricha. Interpretacjom, spekulacjom, prognozom i poprzedzającym to wszystko doniesieniom z miasta nie było końca: – Poznański pracuje normalnie. Scheibler też. – Przy bramie przędzalni Grohmanna widziano agitatorów! – Ludzie mówią, że zakłady Gampego staną lada chwila. Telefon dzwonił niemal bez przerwy, po korytarzu redakcji biegali reporterzy i gońcy, w całej redakcji panował gwar jak w żydowskim kantorze. – Gdzie jest wstępniak?! – wołał redaktor prowadzący, Felski, ale jakoś ciszej niż dotąd. Sytuacja w mieście dawała przecież gwarancję, że pierwszą stronę gazety będzie czym zapełnić. – Poczekajmy jeszcze z godzinę – radził niegłośno redaktor Jan Kaczyński, a jego wierny druh, tak samo pracujący tu od początku, czyli od lat ośmiu, Hieronim Śmigasiewicz, przytakiwał. – Może to i racja. – Felski podrapał się z zakłopotaniem po siwiejącej głowie i ze wzrokiem wbitym w jakąś zapisaną kartkę wrócił do swojego gabinetu. – Tylko czy nam to cenzura puści – zastanawiał się Śmigasiewicz, na co z kolei redaktor Kaczyński się krzywił, po czym obaj pochylali się nad swoją pisaniną. Na tle tego wszystkiego kronika kryminalna, którą na co dzień zajmował się Franciszek Lenz, wydawała się blednąć – mimo jaskrawości krwi, którą puszczono komuś z tętnic w jakimś ciemnym zaułku, czy blasku złotych imperiałów, które padły łupem złodzieja. Z drugiej strony nie brakowało głosów, że wszystko, co działo się od wczoraj w łódzkich fabrykach, umieścić należy tylko w kolumnie,

którą redaguje Lenz. Franciszek kończył właśnie opisywać okoliczności bójki na granicy Łodzi i Widzewa, gdy otworzyły się drzwi i do pokoju wszedł Andrzej Lesiński z nieodłączną Eastman detective camerą. Statyw postawił pod ścianą, aparat z pietyzmem położył na biurku Lenza i dopiero wtedy się przywitał. Odpowiedzieli mu niemal niesłyszalnie, nie z niechęci czy braku sympatii, a z powodu tego, że każdy z redaktorów był w tej chwili pochłonięty bez reszty robotą. – Niezły cyrk, uważasz? – Lesiński zagadnął Lenza, z którym był w najlepszej komitywie. Dziennikarz potarł oczy palcami. Tej nocy, podobnie jak poprzedniej, mało spał. Czasami miał dość swojej pracy. Nie widział jednak siebie wykonującego jakikolwiek inny zawód. Może ktoś inny czułby odrazę, ale on babranie się w brudach tego miasta uważał za sens swojego życia. Przynajmniej na razie. Nie brał pod uwagę także wyjazdu z Łodzi, chyba że na wywczasy, a jeśli już, to i tak na niezbyt długo. – Przyniosłem ci fotografie, o które prosiłeś. Z tej piwnicy, wiesz… – Lesiński zawiesił głos, jakby bał się lub krępował mówić dalej. Po czym sięgnął w zanadrze, wydobył szarą kopertę i położył ją na blacie biurka, gdzie zalegały grubą warstwą jakieś papierzyska. Choć od chwili, gdy obaj pracowali na miejscu makabrycznej zbrodni, minęły już dwa dni z okładem, Lenz dopiero teraz mógł przyjrzeć się spokojnie (łatwo powiedzieć!) wykonanym tam zdjęciom. Były gotowe już nazajutrz, ale okazały się zbyt drastyczne. Nawet dla kroniki kryminalnej. Zdecydowało o tym niemal jednogłośnie kolegium redakcyjne, materiał zaś zilustrowano fotografią, zresztą dość kiepskiej jakości, gdyż Lesińskiemu skończyła się magnezja, przedstawiającą policmajstra i jego oficerów wyprężonych na baczność na tle drzwi do piwniczki. Pod spodem Lenz napisał: „Policmajster miasta Łodzi obiecał, że jego podwładni dołożą wszelkich starań, by sprawca tej ohydnej zbrodni został jak najszybciej schwytany i osądzony”. Pod tekstem się nie podpisał. Nawet inicjałami. – Dziękuję – rzekł Lenz, wpatrując się tępo w kopertę, z której wysunęło się jedno zdjęcie.

– Muszę iść – bąknął Lesiński. – Stary suszy mi głowę, że nie mamy jeszcze żadnego zdjęcia ze strajku. Ale co ja poradzę, że gdy tylko ludzie widzą obiektyw, zasłaniają sobie twarze lub po prostu uciekają?! – To mów, że jesteś z teatru, który niedługo będzie wystawiać tego… jak mu tam… Szekspira. I szukasz młodych talentów – zaśmiał się Kaczyński. – Albo przypnij sobie tabliczkę: „Nie pracuję dla Ochrany” – dodał Śmigasiewicz. Lesiński chwycił statyw i skierował kroki ku drzwiom. Ale na progu zatrzymał go głos Lenza: – Co to jest? Dziennikarz wskazał palcem na jedną z fotografii, gdy po chwili razem pochylili się nad swoją, nikomu niepotrzebną pracą sprzed dwóch dni. Zdjęcie przedstawiało głowę jednej z ofiar, Anny Krasnowskiej. Dziewczyna miała zamknięte oczy, a jej twarz była spokojna. Ktoś, kto nie znałby okoliczności wykonania zdjęcia, mógłby pomyśleć, że uwieczniona na nim osoba po prostu śpi. – Nie wiem – odparł fotograf. – Wygląda jak koło. Jakaś metalowa obręcz. – Może od bicykla? – Tego było tam pełno, jak to w magazynie złomu. Prawdę mówiąc, nie zwróciłem na to wcześniej uwagi. Zresztą było ciemno. Franciszek Lenz potarł otwartą dłonią czoło, popatrzył za okno. Coś musiało go poruszyć. – Z niczym ci się nie kojarzy? – zapytał po chwili. – Nie. – A mnie tak. Z aureolą. Albo to zupełny przypadek, albo ktoś idealnie umieścił koło tak, by głowa znajdowała się w jego środku! – Lenz popukał palcem wskazującym w papier fotograficzny. – Uznałbym to rzeczywiście za zbieg okoliczności, gdyby nie to… I wziął do rąk drugie zdjęcie, które przedstawiało Steffi Liebert. W odróżnieniu od Krasnowskiej twarz córki właściciela browaru wykrzywiał grymas. A łączyło je koło umieszczone w pewnej odległości, za głową. Było nieco mniejsze, wykonane z innego metalu.

– I nikt tego nie zauważył?! – Lesiński złapał się za głowę. – Może właśnie o to chodziło mordercy. Żeby aureolę było widać, ale dopiero… na zdjęciu w gazecie. – Niestety, nie doczekał się. – Tak. Kim jest, nie wiem. Nawet boję się myśleć. Ale obawiam się, że znów zaatakuje. Muszę koniecznie porozmawiać o tym z Bergiem. Słyszałem, że się w końcu znalazł. 19 Berga obudziły jakieś hałasy: stukanie, trzaskanie drzwiami i podniesione głosy domowników. Z początku nie wiedział, gdzie jest. Obce łóżko, nieznane meble (Riepin niedawno kupił nowe). Ten stan trwał parę dobrych chwil. Potem przypomniał sobie kilka ostatnich godzin z życia, od spotkania Stanisława Przybyszewskiego, poprzez wizytę w restauracji w Parku Helenów, następnie libację w cukierni Konrada, gdzie znaleźli go przyjaciele, po rozmowę w gabinecie Riepina. Berg podniósł się na łokciu i dalej nasłuchiwał. Hałasy przycichły. Spojrzał na zegarek. Dochodziła dziewiąta. Po takiej nocy można było się spodziewać, że będzie miał Katzenjammer, ale nawet nie bolała go głowa. Czuł się wypoczęty i wyspany. Do tego żołądek nie dokuczał mu, a domagał się pożywienia. Wstał z łóżka i zaczął się ubierać. Po chwili stwierdził z przerażeniem i zawstydzeniem, że stan jego garderoby pozostawia wiele do życzenia: pantalony były pokryte grudkami błota, podobnie jak buty, granatowa żeglarka wymięta, biała koszula zaś poszarzała, a nawet tu i ówdzie poznaczona karminową szminką do ust. A przecież zawsze dbał o to, by dobrze się prezentować! Należało czym prędzej biec do siebie i zmienić ubranie. Na szczęście wśród ludzi, którzy za chwilę mieli go zobaczyć, czuł się niemal jak w domu. – Dzień dobry – przywitał się, przekroczywszy próg pokoju stołowego. Odpowiedzieli z serdecznością należną najbliższym przyjaciołom, niemal rodzinie. Riepin i Ostrowska siedzieli przy stole, a gospodyni detektywa, Melania Jaraczewska, z furkotem sukien kursowała jeszcze

między kuchnią a stołowym. Za chwilę miała również usiąść. – Zje pan jajecznicę, panie Stasiu? – zapytała. – Mam świeżutkie jajeczka, prosto z Chorzeszowa. – Tak, z przyjemnością. – Siadaj. – Riepin odsunął krzesło obok siebie. – Kawa czy herbata? – Poproszę o herbatę. Stary nalał czaj z samowara, przysunął filiżankę w stronę przyjaciela. Stach czuł, jak z każdą chwilą ulatuje z niego powietrze, mięśnie wiotczeją, a serce bije spokojniej. – Jedz – rzekł Rosjanin, cały czas zerkając na Berga z ukosa. – Smacznego. – Dziękuję, Jewgienniju Aleksandrowiczu. Po kilku łykach herbaty i paru kęsach świeżego chleba i jajecznicy zaczęli rozmawiać. Okazało się, że dodatkowym powodem wczorajszej gorączki, tak u Kazimierskiego, jak i Riepina, był fakt, iż obaj nazajutrz, czyli dzisiaj, w towarzystwie dam wybierali się w zaplanowaną wcześniej i z niecierpliwością wyczekiwaną podróż nad morze, do Zoppot. Dopiero teraz Berg dostrzegł czekające już w korytarzu skórzane walizki, okrągłe pudła kryjące kobiece kapelusze, parasolki, jakieś tajemnicze futerały. Wiedział, że planują taką podróż. Był przecież najbliższym współpracownikiem łódzkiego detektywa. Ale w pewnym momencie zupełnie wywietrzała mu ta wiedza z głowy, wyparta przez gaz w pilsnerze. – Mówiłeś o jakiejś nowej sprawie – zagadnął Stach, chwilę po tym, jak za pomocą kawałka chleba oczyścił talerzyk z resztek jajecznicy zrobionej z jaj prosto z Chorzeszowa. – Tak – odparł Riepin, dopiwszy herbatę. – Ale opowiem ci wszystko w drodze na stację. Niespełna godzinę później jechali przez miasto. Berg spoglądał na nie przez zakurzoną szybę powozu. I miał wrażenie, że ogląda je po raz pierwszy. Nie tylko dlatego, że dawno nie widział na ulicach tylu policjantów. Gdy o to zapytał przyjaciela, ten odpowiedział:

– Robotnicy zastrajkowali w kilku fabrykach. – Naprawdę? – zdziwił się Stach, czując, jak robi mu się ciepło w okolicach serca. – Nie sądzę jednak, by potrwało to długo – skwitował Jewgiennij Aleksandrowicz. – Być może. Kilka chwil milczeli. Stach znów popatrzył za okno, na przesuwający się krajobraz. Zmarszczył czoło, potem potarł je palcami. – Jaki dziś mamy dzień? – zapytał wreszcie. – Wtorek. Trzeci maja. Nie, nie o wszystkich sprawach potrafił Stach jeszcze rozmawiać ze swoim przyjacielem Rosjaninem. – A co? – zapytał Riepin. – Nic. Ten czas tak szybko leci – rzekł Berg wymijająco. – Tylko wypatrywać lata. Koła powozu turkotały na bruku. Riepin specjalnie zamówił duży, wygodny i pakowny tarantas zaprzężony w dwa konie, gdyż cały majdan, który zabierali ze sobą nad morze, nie zmieściłby się do zwykłej dorożki. Drogę na dworzec fabryczny planowali pokonać w około dwadzieścia minut, no, może, zważywszy na natężenie ruchu ulicznego, pół godziny. Ten czas miał wystarczyć staremu, by wtajemniczyć wspólnika w szczegóły ich najnowszej sprawy. Należało więc już zaczynać. – Nasz klient nazywa się Antoni Metz, handluje ziarnem, z którego robi się mąkę, a z niej wypieka chleb – perorował Riepin. – Odwiedziwszy mnie przed dwoma dniami, skarżył się, że zaginęła mu cenna rodzinna pamiątka. Nie może zgłosić sprawy w cyrkule, gdyż, jak twierdzi, jest ona bardzo delikatna… – Jakieś podejrzenia? – Oczywiście. Pan Metz podejrzewa osobę, jak to sam określił, z towarzystwa, w związku z czym nie chce doprowadzić do skandalu. – A co podejrzewa najlepszy detektyw w tym mieście? – Berg wiedział, że jego wspólnik lubi być od czasu do czasu w ten właśnie sposób mile połechtany.

Jewgiennij Aleksandrowicz wydął policzki, spojrzał w okno powozu, sapnął, wreszcie ciągnął dalej: – Sprawdziłem, kim jest Metz. Człowiek ów ma skłonność do pokera, a i nie odmawia towarzystwa panien, z którymi nie trzeba się wdawać w filozoficzne spory. – Tak można powiedzieć o większości ludzi, którzy w tym mieście noszą spodnie i używają brzytwy. – Tak, to prawda – rzekł Rosjanin i odchrząknął. – Wracając do rzeczy, jestem więcej jak pewny, że ową cenną pamiątkę człowiek ten po prostu przegrał w karty, a teraz chce za wszelką cenę odzyskać. Miałem już kiedyś taką sprawę i wiem, że ta nie pachnie wcale ładniej. Czasami ludzie nie wiedzą, czym się zajmuje prywatny detektyw. Tymczasem dojechali na plac przed dworcem. Przy powozie pojawili się bagażowi, zaczął się rozładunek bagaży. Riepin zapłacił za kurs, wziął do jednej ręki swój czemodan i laseczkę, drugą zaś podał Ostrowskiej i skierował kroki w stronę budynku dworca. W poczekalni byli już Jan Kazimierski i Maria Potulicka. Na widok przyjaciół Berg zaczerwienił się. Przywitali się jednak, jakby poprzedniej nocy nic się nie wydarzyło. Obie panie zresztą, gdy tylko się ujrzały, chwyciły się za ręce i dalej szczebiotać. Tylko Kazimierski, podając dłoń Stachowi, z powagą w głosie zapytał go o samopoczucie. – Dziękuję, przyjacielu – odparł detektyw takim samym tonem. – Nigdy nie było lepsze. Po kilku chwilach wszyscy znaleźli się na peronie. Pociąg już czekał, parowóz sapał, bagażowi uwijali się jak w ukropie, podobnie jak konduktor, który pomagał pasażerom trafić do właściwych przedziałów. Anna Ostrowska i Maria Potulicka, a także Jan Kazimierski zajęli już miejsca. Na peronie został tylko Riepin. – Załatw to możliwie dyskretnie i szybko – rzekł z powagą do Stacha. – O nic się nie martw, wszystko będzie dobrze – uspokoił go wspólnik, by po chwili dodać z uśmiechem i głośno: – Życzę wam wszystkim miłego wypoczynku. – Dziękujemy, Stasiu – powiedziała Potulicka, wychyliwszy się z okna wagonu.

– I pozdrówcie ode mnie gorąco zimne morze. Mówił coś jeszcze, ale jego słowa zagłuszyły gwizd i wołanie zawiadowcy. Parowóz jęknął i sapnął, pociąg ruszył. Detektyw stał na peronie i machał na pożegnanie odjeżdżającym. W miarę jak przypominający macewę cień pociągu malał, uśmiech na twarzy Stanisława Berga gasł. Kilka chwil wcześniej bowiem skłamał. Nigdy nie czuł się gorzej. 20 Około południa urząd policmajstra przypominał skrzyżowanie placu targowego z polem bitwy. Po korytarzach biegali w gorączce policjanci, z otwartych gabinetów dochodziły wrzaski i przekleństwa rozwścieczonych oficerów, czemu towarzyszyły odgłosy walenia pięściami w blaty biurek. A wszystkiemu przyglądali się w milczeniu siedzący pod ścianami petenci. Czymże jednak były sprawy, z którymi tutaj przyszli, wobec tego, co od kilkudziesięciu godzin działo się w ich mieście? Zapewne jeden z drugim, który chciał zgłosić szkodę lub donieść na bliźniego swego, doskonale wiedział, że dziś niewiele uda mu się wskórać. Ale jednocześnie z jakichś powodów nie opuszczał tego miejsca. Takiej komedii nie grali przecie nawet w „Victorii”! Poza tym nikt na ulicę nie wyganiał. – Wasze błagorodije! Na ulicy Andrzeja tłum robotników… – meldował młodziutki gorodowoj przechodzącemu korytarzem lejtnantowi, ten jednak minął go, jakby nie dostrzegł i nie dosłyszał; jego mundurowa bluza była całkowicie rozpięta. Mazanowski, bo to on był tym oficerem, marzył, by jak najszybciej znaleźć się w swoim gabinecie na pierwszym piętrze. Wiedział bowiem dobrze, że tam nie dojdzie jego uszu zgiełk z dołu. Miał zamiar jeszcze raz, w spokoju, przyjrzeć się prowadzonej przez siebie sprawie morderstwa dwóch młodych kobiet. Śledztwo niewiele posunęło się do przodu, nie tylko ze względu na strajki, które wybuchły w łódzkich fabrykach. Wczoraj udało mu się przesłuchać jedynie czterech sutenerów, którzy prowadzili dom uciech w okolicach piwnicy, gdzie znaleziono zwłoki. Żaden z nich nie przyznał

się do znajomości z zamordowanymi kobietami. Z najbardziej podejrzanymi w tej sprawie, pomocnikami obitego nahajką przez Baranowa złomiarza, Alfonsa Bartoszki, nie udało się jeszcze porozmawiać. Mieszkali na Bałutach, a tam należało się wybierać w dużo większym, a przede wszystkim dobrze uzbrojonym towarzystwie. Nie ułatwiała sprawy też hipoteza doktora Kalumkina, który twierdził, że narządy rodne Krasnowskiej mógł wyciąć tylko ktoś, kto potrafił z wprawą trzymać lancet. To poszerzało grono podejrzanych. Z drugiej strony, czy lekarz, który przysięgał ratować życie człowieka, byłby w stanie mu je odebrać? Nad tym wszystkim lejtnant Emil Mazanowski miał zamiar zastanowić się w ciszy i skupieniu, a to zapewniało położenie jego gabinetu. Wystarczyło jedynie przedrzeć się przez parter, nie reagując na zaczepki, choćby takie jak ta: – Panie lejtnancie, obrzucono kamieniami pałac u zbiegu Wólczańskiej i Karola. Popatrzył zmęczonymi oczyma na wyprężonego przed nim młodziutkiego policjanta, na którego twarzy przejęcie mieszało się z przerażeniem. Mało jeszcze wiesz o życiu – pomyślał. I dziękuj Bogu i carowi, że nie musisz się zajmować, jak ja, tak makabrycznymi morderstwami. Już chciał go wyminąć, jak udawało mu się robić wcześniej, gdy nagle posłyszał swoje nazwisko poprzedzone stopniem. Mimo zgiełku od razu poznał ten głos. – Lejtnancie! – powtórzył głośniej policmajster miasta, podpułkownik Danilczuk, a gdy Mazanowski odwrócił się do niego, dodał: – Proszę zaraz do mojego gabinetu. Idąc korytarzem, zapinał guziki mundurowej bluzy. Ostatni, położony najwyżej, ledwo na krok przed drzwiami, które Danilczuk pozostawił uchylone. – Na rozkaz – wyrzucił z siebie, stając w pozycji zasadniczej na progu pokoju, w którym urzędował przełożony. – Melduję, że obrzucono kamieniami pałac u zbiegu Wólczańskiej… – Dobra, dobra – przerwał mu Nikołaj Aleksandrowicz Danilczuk,

wskazując miejsce za stołem, przy którym zawsze odbywały się odprawy i narady. – Siadaj. Nim Emil wykonał polecenie, ogarnął jednym spojrzeniem gabinet policmajstra. Robił to zawsze odruchowo, ilekroć stawiał się na rozmowy, wezwany czy nie. Nic się nie zmieniło od chwili, gdy był tu po raz ostatni. Na biurku Danilczuka panował jak zwykle wzorowy porządek, z wiszącego nad nim portretu spoglądał miłościwie panujący (niektórym) car Aleksander III. Podpułkownik przez chwilę krzątał się przy biurku, wysuwał i zasuwał szuflady, jakby czegoś szukał. W końcu usiadł ciężko na fotelu i spojrzał na podwładnego. A właściwie, co Mazanowski stwierdził po chwili, nieco ponad nim. Dopiero teraz lejtnant poczuł za plecami czyjąś obecność. Nie obejrzał się jednak. – Jeśli chodzi o nasze śledztwo, panie pułkowniku… – zaczął, ale Danilczuk znów mu przerwał, tym razem tylko gestem ręki. – To teraz nie jest ważne – rzekł. – Tak jest – potwierdził głucho Mazanowski. – To znaczy, jest ważne, ale… – Danilczuk podrapał się z zakłopotaniem po głowie. – Mówiliście mi wczoraj, że macie dwóch podejrzanych z Bałut? – Tak jest, panie pułkowniku. – Czy udało wam się już ich przesłuchać? – Nie. Jeszcze nie. W obecnej sytuacji… Coś stuknęło za plecami Mazanowskiego. Tym razem już nie zapanował nad sobą i obejrzał się. I omal nie krzyknął. Nigdy wcześniej nie widział twarzy tak oszpeconej bliznami i dziobami, prawdopodobnie po ospie, choć skojarzenie z trądem nasunęło mu się szybciej. Z twarzą tego człowieka kontrastował jego elegancki surdut i nieskazitelnie biała koszula z perłowymi guzikami. – Przerwałem wam, przepraszam… – Człowiek stojący za Emilem lekko się ukłonił. – Panowie się jeszcze nie znają – sapnął Danilczuk. – Lejtnant Emil Mazanowski, oficer kryminalny łódzkiej policji. Sokrat Karpow… – …z Moskwy – dokończył urodliwyj z krzywym uśmiechem. – Pan Karpow przyjechał na polecenie władz Imperium, by pomóc

nam w niektórych sprawach – wyjaśnił Danilczuk. Mazanowski nic nie odpowiedział na takie dictum. Nie lubił niespodzianek, ale znał swoje miejsce w szeregu. W tym przypadku mógł więc tylko zgodzić się na taki stan rzeczy: – Tak jest, wasze błagorodije. – Cieszę się bardzo, że myślimy podobnie, lejtnancie. – Danilczuk wstał z fotela. – Teraz udacie się panowie na Bałuty, gdzie dokonacie aresztowania podejrzanych o zamordowanie panien Liebert i Krasnowskiej. Powóz już czeka. Daję wam patrol kozacki jako eskortę. Pięć minut później Mazanowski i urodliwyj Sokrat, jak Emil zaczął nazywać w myślach i nie bez złośliwości urzędnika z Moskwy, wspierani przez dwóch szeregowych policjantów, Chwastowa i Gromykę, siedzieli w policyjnej kibitce. Pomocnik stangreta zatrzasnął za nimi drzwiczki, po chwili powóz szarpnął mocno i ruszyli z miejsca. O kamienie Zawadzkiej zastukały też podkowy kozackich koni. Przez pierwsze chwile nikt nie odezwał się słowem. Tylko Chwastow swoim zwyczajem klął pod nosem, był bowiem mężczyzną wysokim i za każdym razem, gdy kibitka podskakiwała na nierówności ulicy, uderzał głową w sufit. – Daleko te Bułaty, lejtnancie? – zapytał Karpow. – Bałuty – sprostował oficer. – Nie. Za jakieś pół godziny powinniśmy być na miejscu. Przez nieduże, okratowane okienka kibitki widać było niewiele. W dodatku policyjny stangret nie szczędził koniom bata. Mimo to siedzącym w środku udało się zobaczyć łopoczące w oknach mijanych fabryk czerwone sztandary i transparenty z wymalowanymi naprędce hasłami – trudnymi przez to do odczytania, a co dopiero do zrealizowania. Po ulicach, wzdłuż murów, grupkami różnej wielkości snuli się robotnicy, z których część miała uniesione pięści, część otwarte w krzyku usta. Nad niektórymi z tych grup ktoś przemawiał, stojąc na jakimś naprędce skleconym podwyższeniu lub, co było prostsze, siedząc na ramionach innych. Bywało, że na widok przejeżdżającej kibitki, w dodatku eskortowanej przez kozaków, ludzie pierzchali na boki, a mówcy milkli

w pół słowa. Ktoś wskazywał ich palcem, ktoś wygrażał, inny sięgał po kamień, choć go nie rzucał. – Sodoma i Gomora – mruknął urodliwyj. Kwadrans później mijane domy po obu stronach drogi były już niższe i biedniejsze, a bruk, po którym jechali, gorszy. Przybyło za to drzew. – To już Bałuty, lejtnancie – powiedział Gromyko, który siedział najbliżej okienka. Przecięli Bałucki Rynek i wjechali w jedną z uliczek. Stangret znał adres, pod którym śledczy spodziewali się zastać pomocników złomiarza. Utrzymywał też, że z grubsza orientuje się w okolicy. Mazanowski jednak poczuł się nieswojo. Mimo wsparcia patrolu kozackiego, który nie odstępował powozu. Zatrzymali się. Urodliwyj Sokrat, nie czekając, aż mu otworzą, szarpnął za klamkę, a gdy drzwiczki nie ustąpiły, pomógł sobie bezceremonialnie nogą. Po chwili był już na zewnątrz. Rozglądał się z uwagą dookoła, mrużąc oczy od słońca. Wreszcie powolnym, niemal teatralnym gestem włożył na głowę melonik i zapytał: – Gdzie mieszkają te szumowiny? Chwastow podał adres, a stangret, który już zlazł z kozła, wskazał drogę. Sokrat Karpow ruszył uliczką. Kim, do diabła, on jest i czego chce?! – zastanawiał się Mazanowski, gdy wraz z Gromyką i Chwastowem podążyli śladem człowieka o oszpeconej twarzy. – Diabeł jaki – skomentował ten drugi, choć przecież nie mógł usłyszeć myśli oficera. Zrównali się w marszu po kilkunastu krokach. Obserwowały ich małe dzieci i siedzące w cieniu chałup stare kobiety. Obszczekało ich kilka szwendających się psów. System informacji o zagrożeniu musiał działać na Bałutach bardzo dobrze, bo zbliżając się do chałupy, gdzie mieszkał jeden z podejrzanych, policjanci usłyszeli trzask otwieranego okna, następnie niski dźwięk upadającego na ziemię ciała, wreszcie tętent stóp. – Ucieka! Tam! – krzyknął Gromyko i nie czekając na rozkaz, runął w opłotki.

– Szlag by to – zaklął Mazanowski. Jedynie Sokrat zdawał się nie przejmować ucieczką podejrzanego, bo jakby nigdy nic wszedł na posesję. Następnie, nie zadawszy sobie trudu pukania, naparł na klamkę. Otwarte gwałtownie drzwi huknęły o ścianę. W tej samej chwili rozległ się kobiecy krzyk. Gdy chwilę potem Mazanowski wpadł do izby, ujrzał Karpowa pochylającego się nad jakąś młodą kobietą siedzącą sztywno na drewnianym zydlu. – Dokąd uciekł? Gadaj!!! – ryknął urodliwyj, a gdy odpowiedź nie padła, wymierzył dziewczynie policzek. Uderzenie było tak silne, że aż spadła z zydla. Dopiero teraz lejtnant dostrzegł, że jest w zaawansowanej ciąży. I dopiero teraz skonstatował, że w drugiej ręce Sokrat ściska długą i grubą nahajkę. Wystarczyło kolejne spojrzenie, by stwierdzić z przerażeniem, że nie jest to przyrząd, jakiego używał do przesłuchań choćby major Baranow. Narzędzie gościa z Moskwy było nie tylko niemal czarne od zakrzepłej krwi katowanych nim ludzi, ale też pełne przytwierdzonych do niego celowo… gwoździ, kawałków metalu i szkieł o ostrych jak brzytwa krawędziach, co w zbliżeniu ze skórą bitego musiało nieść ból potworny i pozostawiać trwałe ślady. Nie, ten człowiek nie mógł być zwyczajnym urzędnikiem. Było też coraz bardziej jasne, na czym ma polegać jego pomoc. Widząc, że lejtnant wpatruje się w jego nahajkę, urodliwyj schował ją za plecami. – Czego? – Podejrzany uciekł – odpowiedział nie swoim głosem Mazanowski, a następnie wykonał przepisowy w tył zwrot i szybkim krokiem, przy akompaniamencie spazmatycznego płaczu leżącej na podłodze dziewczyny, opuścił izbę. 21 Wizytę u zleceniodawcy, mimo iż z góry wiedział, że będzie co najmniej nieprzyjemna, Stanisław Berg postanowił odbyć jeszcze tego samego dnia. Wolał mieć to już za sobą. Widział w tym także sposób na otrząśnięcie się z marazmu i stanu

odrętwienia, w którym tkwił od kilku dni. Katzenjammer był już odległym wspomnieniem, ale z psychiką było nie za dobrze. Sposobem na to było zajęcie czymś umysłu. Na przykład nową sprawą, choćby była błaha, a nawet głupia. Tak, to doskonały sposób: zająć się pracą! – pomyślał. Pod warunkiem wszak, że znów nie wpadnie mu w ręce jakiś „Kuryer”, a w nim wieści z Warszawy. Przez chwilę pomyślał jeszcze Berg o towarzyszu, z którym narzekał na świat cały. O Stanisławie Przybyszewskim. Miał nadzieję, że tamten bezpiecznie dotarł wczoraj do hotelu. Może już nawet wyjechał z Łodzi, wszak zmierzał w interesach do Krakowa. Ciekawe, czy jeszcze kiedyś przyjdzie nam się spotkać? – zastanawiał się. Myśl ta pociągnęła za sobą następne, choćby te o talenta Berga. Nie pisywał on poematów ani powieści, nie grał na żadnym instrumencie ani nie śpiewał. Nie malował obrazów. Jedynym, co chyba potrafił i co sprawiało mu jako taką przyjemność, było podszywanie się od czasu do czasu pod kogoś innego – a to zawsze w szlachetnym celu. Nawet słabości miał pan Stach mało artystyczne. Wolał piwo niż mocne alkohole (kto wie, jak zakończyłby się eksperyment z absyntem, gdyby nie pojawienie się przyjaciół), nawet palić nie potrafił… Na placu przed dworcem fabrycznym złapał dorożkę i kazał zawieźć się pod podany mu przez Riepina adres. – W tej chwili, proszę szanownego pana! – odpowiedział na to wozak, po czym podkręcił wąsa, cmoknął na konia i ruszyli. Antoni Metz handlował ziarnem. Jego kantor znajdował się przy ulicy Dzielnej, niedaleko delikatesów Sprzączkowskiego. Stach cieszył się z takiego zbiegu okoliczności. Po spotkaniu zaplanował zajść do swego ulubionego sklepu i nabyć nieco wiktuałów. No, może prócz piwa… Niecały kwadrans później drynda zatrzymała się przed kantorem. Stach zapłacił za kurs, wyskoczył na chodnik, w kilku dyskretnych ruchach doprowadził do porządku swoją garderobę, zacząwszy od poł paltota, a skończywszy na rondzie kapelusza. Przed wejściem do kantoru rozejrzał się. Panował tu zwyczajny, czyli dość ożywiony ruch. Nic nie

świadczyło o tym, że w mieście dzieje się coś niezwykłego. Gdy pchnął drzwi, rozległ się dzwonek. Nie lubił tego, bo zawsze czuł się jak złodziej. Pomieszczenie było puste w każdym znaczeniu tego słowa: nie było w nim interesantów, ale też brakowało mebli. Na ścianach nie powieszono żadnego obrazu, nie mówiąc już o jakimś cenniku, wszak tu się handlowało. Na wprost drzwi znajdował się wysoki kontuar. Za nim też nikt nie stał. To jeszcze bardziej zirytowało Berga. – Dzień dobry! – zawołał. Widząc, że alarm nie spowodował pojawienia się właściciela ani nikogo innego, kilka razy uderzył jeszcze końcem laseczki w podłogę. Wreszcie coś stuknęło w głębi pomieszczenia. Zaskrzypiała podłoga, uginająca się pod ciężarem idącego, i po chwili za kontuarem pojawił się mężczyzna mniej więcej pięćdziesięcioletni. Na ramiona narzucony miał drelichowy fartuch, pod spodem zaś nosił ciemny surdut. W ręku trzymał jakieś opasłe tomisko, być może księgę rachunkową. – Czym mogę służyć? – zapytał uprzejmie, z uwagą przypatrując się gościowi znad zsuniętych nisko na nos binokli. Stanisław Berg uchylił kapelusza. – Szukam właściciela. – To ja. Nazywam się Antoni Metz. Stach nie posiadał się ze zdziwienia. Spodziewał się spotkać człowieka aroganckiego i pysznego, pewnie i rozgestykulowanego niczym Żyd na skraju bankructwa. Na pewno zbyt głośnego, raptusa, słowem: typowego łódzkiego pana, którego życie podporządkowane jest w całości wahaniom na giełdzie i temu, jak czapka na głowie leży płacącym – to w dzień. Bo już wieczorem zależne jest od farta i dobrej ręki dealera, który rozdaje karty w zadymionej szulerni. Ale Antoni Metz był kimś zupełnie innym. Detektyw również się przedstawił, po czym w kilku słowach podał powód swojej wizyty. Na dźwięk nazwiska Riepina twarz handlarza zmieniła się gwałtownie. Stanisław nie był jednak w stanie określić, jakie emocje wyrażała. W dodatku słońce, które dotąd świeciło mocno i ku uciesze wszystkich, skryło się za chmurą, przez co w kantorze zrobiło się dużo ciemniej.

Gdy skończył mówić, handlarz zamknął trzymaną w rękach księgę. – Proszę, niech pan idzie za mną – rzekł. – Tutaj nie możemy rozmawiać. Stach zdziwił się, w kantorze bowiem wciąż nie było nikogo prócz nich. Ale podążył za gospodarzem. Nie mógł też oprzeć się wrażeniu, że skądś zna tego człowieka. I że kiedyś już tu był. 22 Przędzalnia fabryki Ulbricha pogrążona była w półmroku. Stojące na środku hali maszyny, od kilkunastu godzin ciche i zimne, przypominały wymarłe miasto: domy bez ścian i dachów, wieże bez galerii czy mosty, które przerzucono nad korytami nieistniejących rzek. Gdyby któregoś z mężczyzn czy którąś z kobiet, którzy pracowali przy nich na co dzień, przyprowadzić w to miejsce właśnie teraz i zdjąć z oczu zawiązaną wcześniej przepaskę – mieliby pewnie spory problem z powiedzeniem: to moja przędzalnia, tu robię, a tam stoi moja maszyna. Przed paroma chwilami zgaszono wszystkie górne światła. Wcześniej odbyło się w tej sprawie głosowanie. O zaciemnieniu zdecydowano jednogłośnie, a zrobiono to w obawie przed prowokacją. Jedynie w bocznych pomieszczeniach paliło się kilka lamp naftowych. Tam też panował największy ruch: przędzalnia, mimo późnej wieczornej pory, była przecież pełna ludzi. Zgaszenie lamp, przy których na co dzień pracowali, wymogło na nich ściszenie głosu do szeptu. – Głodny jestem – mruknął Sobczak. – Za chwilę będą kobiety z jedzeniem – powiedział ktoś. – Mam nadzieję, że nikt ich nie zatrzymał po drodze. Stary przełknął ślinę. Za chwilę miał znów przemówić do tłumu. Wiedział, że tego potrzebują. Wiedział też, że wszystko zaszło zbyt daleko. Nikt się tego nie spodziewał. Julian Finder, który stał pod ścianą kilkanaście kroków od Sobczaka, zdjął okulary i przetarł szkła chustką. On był spokojny, wszak to, co być może innych dziwiło, a nawet niepokoiło, działo się po jego myśli. Jedynym, co mu w tej chwili doskwierało, był również głód. Kiedy pięć minut później wszedł na mównicę, słowa, których uczył się z mozołem na pamięć, a często, bywało, zapominał ich, przychodziły

same. Słuchali go. Był już jednym z nich. Także dlatego, że kilka godzin wcześniej uratował życie jednego z robotników rannych w bójce z łamistrajkami, którego przyniesiono na drzwiach, nieprzytomnego. Dotąd przecież nieliczni tylko wiedzieli, że jest lekarzem. Chwilę później on i stary Sobczak spotkali się w miejscu, gdzie kobiety pod wodzą Wilkowej częstowały strajkujących przyniesionymi w koszach wiktuałami. Obawiano się, czy dotrą na miejsce, ale, jak widać, niepotrzebnie. Ze zbuntowanymi robotnikami współpracowało bowiem coraz więcej ludzi w Łodzi. Krążyły pogłoski, a Finder nie odmówił sobie przyjemności wspomnienia o tym w swojej mowie, że nazajutrz do strajku przyłączyć ma się załoga niedalekiej fabryki Scheiblera. A po niej być może nawet robotnicy od Poznańskiego. Ktoś odwalił kamień, który blokował źródło. – Proszę, panie Julianie. – Wilkowa wyciągnęła w stronę Findera blaszaną miskę z zupą, w drugiej ręce trzymała pajdę chleba. – Dziękuję. – Niech je. Na zdrowie. Już miał się oddalić w kierunku upatrzonego wcześniej kąta, bo lubił jeść sam, gdy stara rzuciła za nim: – A Małgośka nie przyszła. Mówią, że wyjechała do swoich, na wieś… – Aha – mruknął tylko, nie odwróciwszy się. Wilkowa nie powiedziała nic więcej. On zaś szybkim krokiem ruszył na stronę. Udało mu się nie uronić ani kropli zupy. A była wyjątkowo wodnista. 23 Około dziewiątej wieczorem tłum robotników w fabryce Ulbricha zaczął powoli rzednąć. Niektórzy jeszcze jedli, drudzy rozmawiali, inni układali się już do snu. Za leża służyła bawełna pod każdą postacią. Wyłożono nią korytarze, a nawet przestrzeń między maszynami. Wciąż jednak wielu snuło się po korytarzach i halach, jakby coś nie pozwalało im tak po prostu położyć się i zasnąć. Może nerwy. Mówiło się przecież o możliwym ataku na fabrykę, który miałaby przypuścić

policja, a nawet wojsko. Wystawiono warty, które zmieniały się co godzinę. Mimo to wielu nie potrafiło pozbyć się obaw. Jeden z nich snuł się po fabrycznych halach z rękami ukrytymi głęboko w kieszeniach. Był nieogolony, ubrany w wytartą bluzę i wyszmelcowane portki, niczym więc nie różnił się od pozostałych. Prócz tego, że miał zeza. Nikt, kto go mijał, nie mógł powiedzieć, że go zna. Ale pewnie myślał, że zna go ktoś inny. Może to nowy z farbiarni? Albo ułomny pomocnik woźnicy rollwagi? Tymczasem Wołkow, tajny policyjny agent, niezatrzymywany przez nikogo, dotarł do tylnych drzwi przędzalni, skąd skierował się ku bramie. Zbliżając się do posterunku, jeszcze mocniej wsunął prawą rękę do kieszeni. Palce zacisnęły się na podłużnym kształcie. Zapytany o hasło, podał je szybko i wyraźnie. Skrzypnęła otwierana furtka. – Cygaretów byś przyniósł – powiedział do niego jeden z robotników pełniących wartę. – Właśnie się nam skończyły. – Dobrze – odpowiedział Wołkow. – I uważaj na siebie – rzucił za nim drugi szyldwach. – Wokół pełno tajniaków i łamistrajków. Niecałe dwa kwadranse później Wołkow siedział w gabinecie majora Baranowa. Był sam, powiadomiony o wizycie oficer miał się dopiero zjawić. Wiele razy bywało, że Wołkow zostawał w pojedynkę w pokoju majora. Choć rzeczy, które można by było ukraść, a potem sprzedać, nie brakowało, Jurij Stiepanowicz mu ufał. Skrzypnęły otwierane drzwi. Konfident wyprostował się na krześle. Jednak to nie Baranow przekroczył próg gabinetu, tylko elegancko ubrany facet o pooranej bliznami twarzy. Wołkow kilka razy widział go na korytarzu cyrkułu. Tak szkaradnej gęby przecie nie sposób nie zauważyć! – Majora nie ma – powiedział, ubiegając pytanie. Urodliwyj zamknął za sobą starannie drzwi i wolnym krokiem zbliżył się do siedzącego. – Ja nie do Baranowa, tylko do ciebie – rzekł. – Do mnie? – zdziwił się zezowaty.

– Owszem. Wiem, że wracasz z okupowanej fabryki. Sokrat Karpow sięgnął do kieszeni. Po chwili w jego palcach coś błysnęło. Gdy zezowaty pojął, że to nic innego jak złoty imperiał, zrobiło mu się na przemian zimno i gorąco, a serce w piersiach załomotało niemal tak mocno i głośno jak wtedy, gdy jako osiemnasto-, a może nawet siedemnastolatek szedł na swoją pierwszą złodziejską robotę. – Nie zdążyłem powiedzieć, że informacja, której od pana oczekuję, będzie wysoko wyceniona – rzekł Karpow, po czym kilka razy podrzucił złotą monetę. Wołkow był jeszcze bardziej zdziwiony. Także tym, że ktoś po raz pierwszy w życiu nazwał go… panem. Zaczął mówić. Opowiedział o wszystkim, co zdarzyło się w fabryce Fritza Ulbricha, odkąd udało mu się do niej wejść. Urodliwyj słuchał z napiętą uwagą. Gdy zezowaty doszedł do momentu, w którym w przędzalni znaleźli się ranni robotnicy, Karpow drgnął, a jedna z jego brwi uniosła się wysoko. Na koniec poprosił Wołkowa o to, by jeszcze raz wymienił nazwiska przywódców strajku. Potem rzucił imperiał. – Dziękuję – wycedził przez zęby. Wołkow nie zdołał chwycić monety, imperiał upadł na ziemię. Konfident ukląkł, pochylił się i zaczął szukać zguby. Wtedy Karpow kopnął go z całej siły w zadek. Kopniak był tak silny, że tamten runął z krzykiem pomiędzy krzesła, dwa z nich wywracając. Ale nie powiedział nic: w jego ręku błyszczała przecie nagroda. Zresztą nawet gdyby się ośmielił, nie było już komu złorzeczyć, Sokrat Karpow bowiem opuścił gabinet. 24 Sokrat Karpow zbiegał po schodach lekko, jakby miał lat naście, a nie czterdzieści jeden. I pięć miesięcy. I tydzień. Lubił być dokładny. Kamienica, w której mieściły się biura policmajstra miasta Łodzi, była już niemal pusta. Ale było to złudne wrażenie. Nagle bowiem z dołu, z piwnicy, doszedł jego uszu głośny, modulowany krzyk – najprawdopodobniej przesłuchiwanego. Policja w tym mieście nigdy nie narzekała na brak zajęcia. Co

dzień przybywało tu robotników, byłych chłopów, szlachciców utracjuszy, co przehulali rodowy majątek, świeżo upieczonych inżynierów, wynalazców-naciągaczy, a także najzwyklejszych w świecie szumowin. Sokrat Karpow zbliżał się już do drzwi wyjściowych, gdy te otworzyły się gwałtownie i do środka wkroczył major Baranow z czapką w ręku. Jego czerwona zazwyczaj twarz teraz przywodziła na myśl dojrzałego pomidora. Dojrzałego i dopiero wyjętego spod strumienia wody, gdyż policzki i czoło oficera były gęsto usiane kropelkami potu. – Już do domu? – powitał Karpowa, którego jak dotąd widział raz tylko (resztę dopowiedział mu, i to ze szczegółami, lejtnant Emil Mazanowski). – Jeśli chodzi panu o Moskwę, to chyba jeszcze długo nie – odparł urodliwyj. Baranow, mimo iż wiedział, że czeka na niego jego informator, nie spieszył się na górę. Co więcej, wiedząc już, do czego jest zdolny człowiek, który stał przed nim, najwyraźniej uznał, że można mu się… wyżalić. – Wracam właśnie, uważa pan, ze szpitala świętego Aleksandra – sapnął. – Coś panu dolega? – Karpow odruchowo zrobił krok do tyłu. – Nie, no skąd! – żachnął się major. – Byłem tam służbowo. Choć wolałbym, żeby mi tam puścili krew lub nawet zrobili lewatywę! – Co się takiego stało? – Pewnie pan wiesz, że prowadzimy sprawę mordercy, który z wprawą chirurga posługuje się lancetem, więc musimy porozmawiać także z lekarzami. No to sobie właśnie porozmawiałem. – Rozumiem, że nie była to zbyt przyjemna rozmowa. – Zobaczyłbyś pan ich miny. Ich spojrzenia! Książę czy inny biskup, a myślę, że i nawet sam patriarcha Wszechrusi by się tak nie naindyczył jak te konowały. „Jak pan śmiesz?! My tu ratujemy życie ludzkie!”, zaczęli wykrzykiwać. A najgłośniej, oczywiście, najmłodsi. Gołowąsy! Ledwo co jeden z drugim od ziemi odrósł… – Myślę, że nie powinien pan już ich niepokoić – rzekł z powagą Sokrat, ale Baranow albo nie dosłyszał, albo za bardzo pochłonięty był

własnymi myślami. – Ech, panie… – wysapał tylko, nakładając z powrotem czapkę na głowę, nieco na bakier. – Mam czasem serdecznie dość tego miasta. Tęsknię bardzo za swoim Twerem. Znasz pan? – Nie. Niestety. Pożegnali się i Baranow zniknął za drzwiami. Ledwo Karpow zrobił krok w stronę krawędzi chodnika, rozległ się tupot kopyt i terkot kół. Dorożka, która pojawiła się nie wiadomo skąd, była kryta i wyglądała na nową, a konie, które ją ciągnęły, aż lśniły od czystości. Wszedł do środka. Stangret strzelił z bata nad głowami koni i powóz ruszył w stronę Piotrkowskiej. Kiedy jednak zbliżał się do rogu ulic, zwolnił i wtedy z zaułka wyprysnął jakiś cień, który najpierw uczepił się dryndy niczym jaki ulicznik, by następnie otworzyć z wprawą drzwiczki i wskoczyć do środka. Wszystko trwało dwie, może cztery sekundy. – Pochwały godna sprawność. Winszuję – rzekł Sokrat, zapalając cygaro. Twarz oświetlona przez krótką chwilę ogieńkiem zapałki wyglądała jeszcze bardziej odrażająco niż przy świetle dziennym. – Chciałeś pan mnie widzieć – odezwał się gość, a jego głos charakteryzowała chrypka i typowy dla pewnych rewirów miasta zaśpiew. – Zgadza się – potwierdził Rosjanin. – Mam interes do zrobienia. – Jak każdy w tym mieście. Sokrat Karpow wydobył z siebie coś w rodzaju gulgotu. Zdawał sobie sprawę z tego, że łatwo nie będzie. Ale prowadził grę o zbyt wysoką stawkę, by miał bawić się w gierki słowne z ludźmi pokroju indywiduum, które siedziało obok i psuło powietrze swoim przesyconym gorzałką oddechem i smrodem podłej machorki. – Ja nie jestem „każdy”, kpie zajebany – wycedził przez zęby, po czym włożył sobie cygaro w kącik ust, a prawą ręką dyskretnie sięgnął po coś, co leżało u jego stóp. W tym samym momencie drynda wjechała na uliczkę brukowaną polnymi kamieniami często o ostrych, jeszcze nieoszlifowanych

krawędziach. Stukot kół dobywające się spod budy. 25

pracowicie

wygłuszał

krzyki

bitego,

Dochodziła dziesiąta wieczorem, gdy dorożka Karpowa zatrzymała się przed główną bramą więzienia przy Długiej. Urodliwyj wyskoczył na chodnik i w kilku krokach znalazł się przy furcie. Gdzieś z głębi, zza muru, doszło jego uszu szczekanie psa. Zadzwonił. Potem dopiero wyjął z kieszonki zegarek z dewizką i sprawdził godzinę. Klucz w zamku już chrobotał, gdy on dopiero leniwym gestem sięgał do wewnętrznej kieszeni surduta po pełne pieczęci i stosownych podpisów pełnomocnictwo, które uprawniało go tak do wejścia, jak i wyjścia z więzienia. W mieście, do którego go przysłano i którego początkowo nie lubił, czuł się coraz bardziej swobodnie i pewnie. Odkrywcom dzikich dżungli do torowania drogi służyły ostre maczety, jemu – szczególnej konstrukcji nahajka, złoty imperiał, a czasem… rozżarzony koniec cygara, przyłożony we wrażliwe miejsce. Choćby, jak kilka minut wcześniej, do policzka rozmówcy. – Bumażka – zażądał strażnik, którego pół twarzy ukazało się w szparze między murem a uchylonymi drzwiami. Sokrat Karpow podał mu pełnomocnictwo. Po chwili furta otworzyła się szerzej z piskiem zawiasów i gość wszedł do środka. Odebrał dokument z rąk strażnika, złożył go starannie i schował, a po chwili inny strażnik poprowadził go skąpo oświetlonym korytarzem w głąb więzienia. Przybysz szedł śmiało, jakby stąpał po trotuarze Arbatu. Dwie minuty później zatrzymali się przed drzwiami celi, strażnik zadzwonił pękiem kluczy. Zanim jednak zrobił użytek z jednego z nich, zwrócił się do gościa: – Musi pan uważać – rzekł ściszonym głosem. – To bardzo niebezpieczny przestępca. – Dziękuję za ostrzeżenie – odparł uprzejmie Karpow, sięgając jednocześnie prawą ręką do bocznej kieszeni surduta. Strażnik dostrzegł ten gest, zinterpretował po swojemu i nie

powiedział nic więcej. Otworzył drzwi celi, odwiódł zasuwę, nacisnął klamkę. – W razie czego niech pan… – zaczął jeszcze coś mówić, ale urodliwyj gwałtownym ruchem ręki nakazał mu milczenie. Przekroczył próg, lecz zatrzymał się ledwo dwa cale za nim. W pomieszczeniu był mrok zupełny, ale przede wszystkim buchała zeń duchota trudna do zniesienia. Kojarzący się z zapuszczoną stajnią smród z pewnie dawno niezmienianego siennika mieszał się z wonią potu śpiącego więźnia, wyziewów z jego ust, jak i innych otworów. – Gruda, wstawaj! – rzucił w ciemność Sokrat, puszczając oko do stojącego wciąż krok za nim strażnika. – Dość wczasowania na Długiej. Czas zabrać się do jakiejś porządnej roboty. Cisza. Głucha i przytłaczająca, jak to w położonych nisko kazamatach. Nawet nie krzyknął po sąsiedzku żaden katowany. – Słyszysz, Gruda? – zawołał znów Karpow. – Pierdol się, kundlu! – usłyszeli stłumiony głos, pewnie dobiegający spod koca. Urodliwyj przechylił nieco głowę gestem wrażliwego melomana, przymknął oczy. – O to mi chodziło – powiedział sam do siebie, do strażnika zaś rzucił z szelmowskim uśmiechem i dziwnym błyskiem w oku: – Zamknij za mną… kundlu. I pozostawiwszy osłupiałego strażnika samego, zniknął w ciemnościach celi. 26 Berg obudził się rześki i wypoczęty. Dawno nie spał tak dobrze i tak głęboko. Nic mu się nie śniło. Jakby zapadł się w jaką czarną dziurę bez dna. – Dzień dobry – rzekł sam do siebie, trąc oburącz powieki. Wstał z łóżka, otworzył szeroko okno i wykonał kilka ćwiczeń gimnastycznych, czego również dawno nie czynił. Nie poczuł jednak żadnego, nawet najmniejszego bólu czy dyskomfortu. Już miał zacząć przygotowywać sobie śniadanie, na które miały złożyć się wiktuały zgodnie z powziętym zamiarem zakupione wczoraj

u Sprzączkowskiego, gdy zza okna dobiegły jakieś hałasy. Okolica, w której mieszkał, była dość spokojna, ulica zaś boczna, a on zajmował lokal położony na najwyższym piętrze – rzadko więc słyszał coś więcej nad odgłosy fabrycznych świstawek czy syreny straży ogniowej, jadącej do pożaru. Zbliżył się do okna i wychylił. W wąskim wąwozie Cegielnianej przewalał się tłum ludzi. Mimo dużej wysokości bez trudu rozpoznał idących robotników. Zdziwiony, cofnął się w głąb sypialni, sięgnął po zegarek i sprawdził godzinę. Dochodziła dziewiąta. Przecież ci ludzie powinni być od dawna w pracy! – pomyślał. Potem przypomniał sobie, co powiedział mu wczoraj Riepin w drodze na dworzec. W Łodzi trwa strajk. Parę godzin, jeden dzień – to się zdarzało. Ale żeby już któryś z kolei? Tłum skandował, tu i ówdzie nad głowami maszerujących czerwienił się kawał materiału osadzony na kiju. Stach zamknął okno i zaczął przygotowywać śniadanie. Rozpalił pod samowarem, rozpakował przyniesione wczoraj ze sklepu produkty. Pogwizdywał przy tym wesoło. Była atoli jeszcze jedna przyczyna jego dobrego samopoczucia i snu. Na wczorajszym spotkaniu Antoni Metz zrezygnował bowiem z ich usług. Nie to, że coś mu nie pasowało. Po prostu nadarzyła się okazja innego załatwienia sprawy. Po uregulowaniu należności (choć firma detektywistyczna Riepina i Berga nie poniosła żadnych kosztów, bo po prostu nie zdążyła, kupiec się upierał) Berg opuścił kantor i więcej o tej dziwnej sprawie nie myślał. Teraz nie miał do roboty nic. Lubił takie chwile, choć nie lubił, gdy Urlaub za bardzo się przedłużał. W pewnym momencie zaczął się nawet zastanawiać, czy nie iść za przykładem Riepina, Kazimierskiego i nie ruszyć do Zoppot? Lubił morze i podróże. Nie mówiąc już o tym, że czuł się najzwyczajniej w świecie osierocony. Póki co jednak miał zamiar zaspokoić inne żądze, mianowicie najeść się do syta. – Chodźcie z nami! Bracia! Siostry! – doszły go krzyki z ulicy, mimo zamkniętego okna. Wziął do ręki kuchenny nóż. Ledwo jednak ukroił pierwszą

kromkę świeżego pytlowego chleba, ktoś zapukał do drzwi. Podejrzewał, że to jego gospodyni, pani Tennenbaum. – Chwili spokoju – mruknął pod nosem, ale chętnie otworzył drzwi, tak naprawdę bowiem już zaczynał tęsknić za towarzystwem ludzi. Na progu stał jakiś starszy mężczyzna. Był to osobnik dość wysoki, trzymający się prosto, starannie wygolony. Spod szarej twiny wystawały elementy garderoby, które zdradzały zawód przybysza. Stach miał oto przed sobą czyjegoś kamerdynera w nowej liberii. – Dzień dobry szanownemu panu. – Mężczyzna się ukłonił. – Czy mam przyjemność z panem Stanisławem Bergiem, prywatnym detektywem? – To ja. Na te słowa dłoń w białej rękawiczce podała Stachowi bilet wizytowy. – W imieniu mojego pana, Teodora Lieberta, zapytuję, czy nie zechciałby pan przyjąć zaproszenia na popołudniową herbatę dziś o piątej – wyrecytował jednym tchem. – Jak pan zapewne wie, pan Teodor Liebert i cała jego rodzina pogrążeni są w głębokiej żałobie z powodu niedawnej tragicznej śmierci córki pana Lieberta, Steffi. – Tak, wiem. Przykro mi. – Dziękuję w imieniu pana Lieberta. Wczoraj odbył się pogrzeb. Także i o tej przykrej dla wszystkich sprawie mój pan chciałby z szanownym panem porozmawiać. Przynajmniej nie owija w bawełnę – pomyślał Berg, odbierając wizytówkę z rąk kamerdynera Liebertów. – Tak, oczywiście – odpowiedział. – Proszę przekazać panu Liebertowi, że przyjmuję jego zaproszenie i przyjdę o piątej. – Adres ma pan na bilecie – poinformował kamerdyner, po czym ukłonił się i odwrócił. Oto wywczasy Stanisława Berga skończyły się, zanim tak naprawdę się zaczęły. 27 Ulica łódzka od zawsze była medium niezastąpionym.

Rozkrzyczana, rozedrgana niczym jedno żywe ciało, pulsująca tym specyficznym, niespotykanym w innych miastach niepokojem. Kto się spalił, kto musi to zrobić, a kto ma jeszcze szansę wyjść cało z opresji? Czy ceny bawełny wzrosną teraz, czy dopiero jesienią? Kto na tym skorzysta, a kto straci? Ile Rappaport zapłaci od sta? – te i sto jeden innych pytań zadawano sobie tu zawsze i pewnie długo jeszcze będzie się zadawać. Od kilku dni jednak ulica łódzka żyła czymś zupełnie innym: strajkiem. Słowo, które wypowiadano głośniej od czasu do czasu, szczególnie wiosną, którego bali się tak samo fabrykanci, jak i robotnicy, a każda z tych grup z innego powodu, teraz nie schodziło z ust przechodniów. Dla jednych był to wyraz najmilszy uszom, dla innych najgorsze przekleństwo. Z tego, co ludzie mówili, strajk, który zapoczątkowano drugiego maja w kilku małych fabrykach, rozlewał się po mieście coraz szerszą falą. Stanął już Geyer, Hertig, Richter. Wyłączono też maszyny w największej fabryce w mieście, należącej do Karola Scheiblera. Liczbę strajkujących szacowano na kilka, a nawet kilkanaście tysięcy! Jak Łódź Łodzią czegoś takiego jeszcze nie było. I znów oceny były skrajne – ten przyklaskiwał, cieszył się, a może nawet podziwiał, inny przywoływał Sodomę i Gomorę. – A słyszałeś pan, co się stało u Silbersteina jakie dwie godziny temu? – pytał jeden elegancki jegomość, stojący na rogu ulic, drugiego. Obaj trzymali w rękach gazety, ale czym one były wobec tego, co można było usłyszeć, a nawet zobaczyć. – Co takiego? – zapytał ten drugi. – Tłum strajkujących – zaczął mówić z pasją ten pierwszy – ruszył kupą pod zakłady Silbersteina, bo tam jeszcze część robotników stała przy maszynach. Zatrzymali się przed bramą i tak długo wykrzykiwali, aż tamci rzeczywiście wyłączyli wszystko i wyszli do nich! W tym samym czasie stanęła również Scheiblerowska Centrala. Ponoć wyszedł do nich dyrektor, niejaki Herbst, ale szybko musiał uciekać, bo lżyli i bić chcieli. – Nie może to być…

– A jednak! Czuję, że źle się to wszystko skończy, panie kochany. Źle! Policja może nie da wszystkim rady, ale kozackie szable znów mogą zabarwić się na czerwono. Stanisław Berg szedł umyślnie wolnym, spacerowym krokiem. Do willi, w której mieszkał Teodor Liebert, nie było zbyt daleko. Poza tym miał zamiar dowiedzieć się jak najwięcej. Dlatego zatrzymał się na rogu, by wysłuchać rozmowy dwóch panów. W perspektywie jednej czy drugiej ulicy szarzał tłum robotników. Coś naprawdę wisiało w powietrzu. – Tak, to się nie może dobrze skończyć – mruknął pod nosem. Spojrzał na zegarek. Chyba jednak przeliczył się z czasem. Aby zdążyć na piątą, musiał teraz dobrze wyciągać nogi. A spóźniać się bardzo nie lubił. Rodzina browarnika mieszkała przy ulicy Łąkowej, w neorenesansowej willi z trzykondygnacyjną wieżyczką. Budynek przyciągał uwagę swoją boniowaną elewacją, okiennymi opaskami, a także dużą liczbą gzymsów. Okna, nad którymi umieszczono pary aniołków, dzieliły liczne półkolumienki z kapitelem jońskim. I po co im teraz to wszystko? – pomyślał detektyw, zbliżając się do głównych drzwi. Nie zdążył zastukać. Otworzył mu ten sam mężczyzna, który kilka godzin wcześniej przyniósł bilet wizytowy. – Guten Tag – przywitał się Berg, wchodził wszakże do domu niemieckiego. Kamerdyner ukłonił się i szerzej otworzył drzwi. Gość wkroczył do obszernego westybulu. – Pan Teodor Liebert oczekuje pana w swoim gabinecie – rzekł służący, po czym wyciągnął ręce po Stachowy kapelusz, rękawiczki, twinę i laskę, następnie podał to wszystko innemu służącemu, który pojawił się nie wiadomo skąd, by wreszcie miękkim gestem wskazać gościowi kierunek. – Proszę, niech pan pozwoli, tędy. Wnętrze pałacyku niewiele różniło się od siedzib innych łódzkich fabrykantów. Tutaj także panował przepych aż do przesady, ściany obwieszono olejnymi obrazami, w każdym kącie ustawiono antyczną rzeźbę lub żelazną zbroję, a większość ciężkich dębowych mebli

prawdopodobnie nie była zbyt mocno i często używana. Miejsce to wyróżniał na pewno zapach, bo choć browar znajdował się w pewnej odległości od domu, czuć tu było wyraźnie słodem i chmielem. W drodze na spotkanie Stach nie spotkał nikogo z domowników ani nie posłyszał żadnych dźwięków ponad odgłos kroków swoich i idącego pół kroku za nim kamerdynera. Dopiero po kilku chwilach skonstatował, że w domu tym panuje przecież głęboka żałoba. – Proszę. – Kamerdyner otworzył przed nim podwójne drzwi. Teodor Liebert był mężczyzną w średnim wieku, miał bujne faworyty i uważne spojrzenie. Żałobę po córce oznaczał czarną przepaską szerokości dwóch cali, którą nosił na prawym ramieniu, oraz, już wbrew sobie, cieniami pod oczami, które upodobniały tego człowieka do zmory. Na widok detektywa wstał zza biurka, wyszedł przed jego front i wyciągnął rękę do powitania. Jak na swoje lata poruszał się dość żwawo. – Witam pana, Herr Berg – przywitał się. – Proszę przyjąć najszczersze wyrazy współczucia – rzekł Stanisław. – Dziękuję. Niech pan spocznie. Zaraz podadzą nam herbatę. Zajęli dwa z pięciu głębokich, skórzanych foteli stojących w rogu gabinetu. Otworzyły się drzwi i na tacy wniesiono porcelanowy dzbanek z herbatą oraz filiżanki, a także cukiernicę oraz naczynko kryjące najpewniej konfitury. Wszystko toczyło się więc tak, jak było mówione. Czy dalsze przypuszczenia Stacha również miały okazać się trafne? Stary Liebert zaczął mówić, jeszcze gdy służąca nalewała herbatę. Posługiwał się, jak większość Niemców robiących interesy w tym mieście, łamaną polszczyzną, choć nie bardzo kaleczył mowę Kochanowskiego i Mickiewicza. – Zapewne domyśla się pan, w jakiej sprawie zaprosiłem go do siebie – zaczął. Stach już otwierał usta, by odpowiedzieć, gdy na ścianie odezwał się aparat Bella. Właściciel browaru niemal podskoczył na ten dźwięk.

– Przepraszam pana. – Wstał i odchylił słuchawkę. – Ja? Przez dłuższą chwilę nasłuchiwał. – Verflucht! Nie będę z nimi w ogóle rozmawiał. Niech policja się tym zajmie! Czy to wszystko? Odłożył tubę i wrócił na miejsce. Jego twarz była czerwona z oburzenia, a oddech przyspieszony, jakby człowiek ten przed chwilą przybiegł z miasta. Ręka z filiżanką, którą podniósł do ust, zadrżała. Stach domyślał się, że dzwoniono z browaru, dokąd pewnie też dotarła fala niepokojów. – Do rzeczy, Herr Berg – rzekł po chwili Liebert. – Wczoraj pochowaliśmy naszą najstarszą córkę, Steffi. Pan pewnie domyślasz się, co czują rodzice, którzy muszą pożegnać swoje dziecko. Nie taką przyszłość wymarzyliśmy sobie dla niej, nie taki los. – Przykro mi. – Najbardziej boli nas, że miejscowa policja nie zrobiła nic, by uchronić ją przed złem. Wiele czasu minęło przecież, odkąd zniknęła z domu. Zgłaszaliśmy sprawę, jako uczciwi obywatele, którzy płacą podatki i uczestniczą w rozwoju tego miasta, żądaliśmy zdecydowanych działań. – Czego pan ode mnie oczekuje? – zapytał Berg, wykorzystując dłuższą chwilę ciszy w perorach gospodarza. – Niech pan znajdzie tego, kto to zrobił – wycedził Liebert przez zęby. – Za tydzień, miesiąc, rok, ale niech pan to zrobi. Czuję, że on jest gdzieś blisko. Cena nie gra roli. 28 – Już się ubierasz? – zapytała, podnosząc się z łóżka i podpierając na jednym łokciu. Poła świeżo obleczonej kołdry zsunęła się, obnażając jej piersi, białe i niezbyt duże. Popatrzył na nią, dopinając niespiesznie guziki koszuli. Mogłabyś trochę lepiej udawać, że ci żal – pomyślał z rozbawieniem, ale i odrobiną goryczy, wiedział przecież dobrze, dlaczego dziewczyna tak się przymila. – Tak. Muszę już iść. Uważasz, interesy – powiedział, po czym

sięgnął do tylnej kieszeni spodni po niewielki skórzany pugilares w kształcie podkówki. – Masz tu, łap! – Rzucił jej rubla tytułem napiwku. Chwyciła zwinnie monetę i ukryła w dłoni. On zaś dalej, w takim samym, niezbyt szybkim tempie, ubierał się. Właśnie sięgnął po kamizelkę. Narzuciwszy ją na ramiona, dyskretnie sprawdził obecność zegarka w kieszonce. Ale wszystko było na swoim miejscu. – Było ci dobrze? – zapytała po chwili. Nie odpowiedział od razu. Prawda była bowiem taka, że, owszem, zrobił, za co zapłacił. Dotarcie do celu zajęło mu trochę więcej czasu niż zwykle. To przez pracę, zmartwienia, które miał jak każdy. Ktoś, kto widziałby go z boku raz czy drugi, pewnie nie pomyślałby nawet, że ktoś taki może się czymkolwiek zamartwiać. Ale gdyby ten sam obserwator miał możność długotrwałego i, co ważne, ukrytego przypatrywania się temu człowiekowi, przysłuchiwania się rozmowom, które z różnymi ludźmi na swojej drodze prowadził, pewnie zweryfikowałby mocno swoją opinię. – Tak, Lili. Było dobrze, jak zwykle z tobą – odpowiedział, by zaraz dodać: – Choć wiesz, że mogłoby być nam o wiele lepiej. Lili zmarszczyła brwi i przygryzła wargi. Odruchowo sięgnęła po połę kołdry i zasłoniła nią piersi, jakby nagle poczuła się zawstydzona. – Pewnych rzeczy nie robię… – odpowiedziała. – Dobranoc – rzucił do dziewczyny Janusz Ziemiński, nie odwróciwszy się. Korytarzyk lupanaru był wąski i ciemny, on jednak dobrze znał drogę. Zza mijanych przez niego drzwi dochodziły śmiechy, jęki, krzyki i wiele innych dźwięków, co do pochodzenia których nie można było mieć większych wątpliwości. Lokal Agenora Szulca działał na pełnych obrotach. Jego właściciel nie znał takich słów jak plajta, wahania giełdy czy kredyt. No i, w przeciwieństwie do miasta, tutaj nikt nie myślał o strajku. – Słucham pana? – Gruby szyldwach w przyciasnej marynarce o zbyt krótkich rękawach wyrósł przed Ziemińskim jakby spod ziemi i zastąpił drogę. – To ja słucham – rzucił z mocą Janusz.

– O, przepraszam. Nie poznałem pana – zreflektował się grubas, po czym usunął z drogi i usłużnie otworzył drzwi przed gościem. – Proszę wejść. Janusz Ziemiński, udziałowiec fabryki Ulbricha, niepoprawny marzyciel i nieleczony utracjusz, zdecydowanym krokiem przekroczył próg pomieszczenia. Tak naprawdę cieszył się, że sąsiadujący z domem uciech sekretny pokój gier, bo właśnie do niego w tej chwili zmierzał, był tak dobrze chroniony i nie mógł wejść do niego pierwszy lepszy, byle chłystek z ulicy! – Witamy, witamy – zawołał do niego łysy jegomość z ogromnych rozmiarów cygarem, które dymiło niemal jak komin fabryczny. – Cieszę się, że pan znów nas odwiedził, Herr Ziemiński. – Dobry wieczór, panie Frischke – przywitał się Janusz, ściskając, acz nie bez obrzydzenia, wyciągniętą w jego kierunku mokrą od potu dłoń. – Wszyscy już są? – Czekamy tylko na pana. Ziemiński sprawdził godzinę. Stawił się punktualnie, co było dziwne, bo przecież zawsze wszędzie się spóźniał, doprowadzając tym wszystkich do szewskiej pasji. Tymczasem łysy jegomość z pietyzmem odłożył cygaro na brzeg wielkiej kryształowej popielnicy, która zajmowała cały niemal stoliczek ustawiony w rogu krótkiego korytarzyka, po czym uchylił story. Janusz wkroczył za nim do małego pomieszczenia z okrągłym stołem, oświetlanym wolframowym żarnikiem Łodygina, zamkniętym w szklanej, przykurzonej mocno bańce. Mimo że gra jeszcze się nie rozpoczęła, pomieszczenie było już tak zadymione, że przybysz miał niemały problem z rozpoznaniem ludzi w nim przebywających. Dopiero gdy zasiadł do stołu, twarze graczy zaczęły stopniowo wyłaniać się z tej mgły. Był wśród nich także ten, któremu na grze z Januszem najbardziej zależało. Tym człowiekiem był Antoni Metz. Nie przywitali się ani ze sobą nie rozmawiali. Ziemiński przez cały czas czuł na sobie spojrzenie przeciwnika, starał się jednak nie okazywać najmniejszego nawet zaniepokojenia czy zniecierpliwienia. Na jego twarzy nie mógł drgnąć

ani jeden mięsień. Był w tej sztuce całkiem dobry. Nieraz ratowało mu to skórę. Zaczęli partię. Dealer z wprawą i z przyjemnym dla ucha furkotem operował kartami. – Dwie karty poproszę. – Podwajam stawkę. Dziesięć tysięcy rubli. Gra szła gładko. Ktoś przegrywał, inny wygrywał. Antoni Metz i Janusz Ziemiński grali na podobnym poziomie. Wszyscy wiedzieli, czego pierwszy chce od drugiego, bo jeśli nawet nie wszyscy byli świadkami przegranej Metza sprzed paru dni, plotka zdziałała swoje. – Sprawdzam – rozległ się głos, który spowodował, że pozostali wstrzymali oddech. Metz z trudem oderwał wzrok od szkatułki, która leżała na środku stołu, obok sporej już góry banknotów, i spojrzał w bok, gdzie jego wróg położył swoje karty. Nagle jego twarz stężała i poczerwieniała z gniewu, co można było stwierdzić nawet mimo kiepskiego oświetlenia. – Oszukiwałeś, szujo! – ryknął handlarz ziarnem. I nim ktokolwiek zdążył zareagować, rzucił się z pięściami na przeciwnika. Ziemiński wykazał się jednak refleksem. Gibnął w bok, dzięki czemu udało mu się uniknąć ciosu. Nie miał zamiaru pozostawać dłużny. Szybkim ruchem, którego nie powstydziłby się ulicznik, sięgnął po coś do kieszeni marynarki. – No, chodź! – prychnął. W jego rękach błysnęło ostrze noża. Było to narzędzie o dość dziwnym kształcie i z pewnością niezwykle ostre. Wtedy pozostali gracze zrozumieli, że czas się wtrącić. 29 – Co się tam dzieje, do kroćset?! Agenor Szulc z trudem opanował się przed tym, żeby zerwać się z fotela, który zajmował, i dopaść drzwi. Nie lubił, gdy w jego królestwie, jak często nazywał lupanar i szulernię przy Konstantynowskiej, dochodziło do awantur.

– Przepraszam pana. – Ukłonił się gościowi, choć nie wiadomo, czy przepraszał za to, co się działo za ścianą, czy za przekleństwo, którego użył. – „Pobili się dwaj górale…” – zanucił siedzący przed nim mężczyzna. Obaj skwitowali to śmiechem. Żaden nie był szczery, ale tylko jeden z nich o tym wiedział. – Ale już chyba po wszystkim – powiedział Szulc po krótkiej chwili, podczas której obaj mimowolnie nasłuchiwali i spekulowali, czy to, co stało się za ścianą, rozwinie się czy nie. – Bogu dzięki! – Gość złożył dłonie jak do modlitwy. Dokładnie taki sam gest ten elegancki jegomość w średnim wieku, ze starannie przyciętą bródką, siwiejącą już tu i ówdzie, w binoklach dotykających krzaczastych brwi, w niezbyt modnym cylindrze na głowie, z laseczką w dłoni, wykonał ponad kwadrans wcześniej. Zapukał wtedy do drzwi przybytku, a gdy mu otworzono, powiedział, iż chce się widzieć z właścicielem. Cerber imieniem Gerwazy, który miał uczynić zadość tej prośbie, zdążył już poznać ten szczególny typ klienta: safanduła, pracujący ponad siły, będący pod pantoflem żony, który wreszcie, po latach dźwigania jarzma, odważył się zapukać do drzwi domu uciech. Że taki czuje się niepewnie, świadczy rozbiegany wzrok. No i to, że przez cały czas mówi szeptem, chwilami ledwo słyszalnym. Z pewnością klient taki nie jest też do końca pewien, czy dobrze robi. Gerwazy wiedział, że zwierzyna mogła bardzo łatwo się spłoszyć. Należało być więc ostrożnym i, pal licho, miłym. Cerber, który w dodatku zawsze potrafił bezbłędnie zwietrzyć duże pieniądze, bez ceregieli zaprowadził go wtedy do szefa. Spodziewał się napiwku i nie przeliczył się. Gość dał mu za tę uprzejmość srebrną monetę. Agenor Szulc był mężczyzną około czterdziestoletnim, może nieco młodszym. Miał ciemne, rzadkie włosy oraz wysokie, poorane zmarszczkami czoło. Nadrabiał te braki bujnymi faworytami i wąsem. Jego oczy były głęboko i wąsko osadzone. Charakteryzował go tik nerwowy, lewostronny, prawdopodobnie wynik jakiegoś urazu głowy.

Szulc bardzo nie lubił, gdy mu przeszkadzano. Wystarczyło jednak, że spojrzał na przyprowadzonego gościa, a od razu wiedział, że Gerwazy nie mógł postąpić inaczej. Poprosił siadać, zaproponował starkę, bo safanduła wciąż najwyraźniej czuł się spięty. – Pan pierwszy raz u nas? – zagadnął sutener, przepijając do gościa. Klient potwierdził niemo i odruchowo poprawił pince-nez, które wciąż mu opadały. – Co pana interesuje? – drążył Szulc, a że lubił szybko przechodzić do rzeczy, więc od razu przystąpił też do prezentacji: – Brunetki, blondynki? A może rude? – Rude? – powtórzył jak echo gość. – Polki, Rosjanki, Żydówki? Grube, chude, starsze czy młodsze? – Młodsze? – Tu się chyba ożywił. – A może interesują pana szanownego bardzo młode, a? Gość słuchał tego wszystkiego osłupiały. Jego twarz pokryła się rumieńcem, a czoło kropelkami potu, które połyskiwały w mocnym świetle dopiero co podkręconej naftowej lampy z abażurem w japońskie motywy. Unikał wzroku sutenera. Widząc to, Agenor Szulc westchnął boleśnie. Ciężki przypadek – ocenił w duchu. Co ta Łódź robi z mężczyzn… No chyba że to jakiś ukryty… Te „Bogu dzięki”, połączone z gestem złożenia rąk jak przed paciorkiem? W końcu księża to też ludzie, prawda? – dywagował, przypatrując się gościowi z coraz większym zainteresowaniem. Wtedy ten jakby obudził się z letargu: wyprostował się, zdecydowanym ruchem sięgnął po kieliszeczek ze starką, której wcześniej nie tknął, pociągnął łyk, skrzywił się. Wreszcie ni to sapnął, ni to parsknął. – Tak, tak! Interesują mnie młode, bardzo młode dziewczęta – rzekł z zapałem, by zaraz sprecyzować: – Szesnaście lat, najwyżej osiemnaście. – Polki? – Narodowość nie gra roli, kolor włosów tym bardziej. Uroda, owszem, być musi. Ten weksel, panie szanowny, nie podlega protestom!

– Trafił pan we właściwe miejsce. – Sutener uśmiechnął się, opadł swobodnie plecami na oparcie fotela. – Jeszcze jakieś życzenia? Zapewniam, że jesteśmy otwarci na wszystkie żądania naszych klientów, nawet najbardziej nietypowe… – Szulc popatrzył na klienta spod oka. – Tak, mam jeszcze jedno życzenie, panie szanowny – odpowiedział mężczyzna lekko bełkotliwie, wypita wódka najwyraźniej bowiem już zaczynała działać w pożądany sposób. – Słucham pana. – Chciałbym móc… popatrzeć na innych. Przez twarz Agenora Szulca przebiegł cień. – Z ukrycia? – zapytał. – Tak. Tego chcę. A już myślał, że nic go zaskoczyć nie będzie w stanie. Że zna ludzi i ich wszystkie marzenia. Czegoś takiego się jednak Agenor nie spodziewał. – To, przyznaję, dość osobliwe pragnienie – ocenił po chwili milczenia. 30 Pięć minut później, umówiwszy się na pierwszy, jak to nazwał sam klient, seans, panowie się pożegnali. Agenor Szulc odprowadził mężczyznę w cylindrze aż do wyjścia z kamienicy, w której mieścił się lupanar. Szczęściem obyło się bez podawania rąk. Gdy zamknął za nim drzwi, odetchnął z ulgą. Nie cierpiał zboczeńców. Nawet gdy dobrze płacili. Tymczasem klient z nietypowymi wymaganiami, znalazłszy się na ulicy, przez chwilę rozglądał się, jakby nie potrafił się zdecydować, w którą stronę pójść. Stuknął kilka razy końcem laseczki o kamień, podrapał się po brodzie, następnie pogładził się po niej. Zza rogu wyjechała dorożka i mężczyzna machnął do fiakra. Gdy drynda zwolniła, wskoczył rączo do środka i podał adres. – Obić mordę gnidzie zawsze się przecież zdąży, prawda? – rzekł sam do siebie, chowając się szybko pod daszek. – Pan coś mówił? – Wozak odwrócił się i nachylił nieco w dół, ale pasażer nie odpowiedział, więc tylko cmoknął na konia.

Tymczasem starszy pan w ukryciu, jakie dawała mu buda dryndy, drapał się po brodzie już bez najmniejszego skrępowania, niemal jak pies usiłujący pozbyć się pcheł. Można było łatwo wyrobić sobie zdanie na temat kultury, ale przede wszystkim higieny osobistej tego osobnika. A potem pewnie oniemieć ze zdziwienia, bo w pewnej chwili pasażer dorożki… odkleił sobie brodę, następnie wąsy i krzaczaste brwi, wreszcie wyjął z ust coś, co zniekształcało mu wargi. Na koniec wszystkie te utensylia wrzucił do odwróconego dnem do góry cylindra. Stanisław Berg odłożył cylinder na siedzisko, przetarł twarz białą chustką, podrapał się, pozbywając resztek kleju, zmierzwił włosy. Wreszcie odetchnął głęboko. Wszystko, co usłyszał i co zarejestrował wzrokiem, usiłował sobie w tej chwili poukładać w głowie. Nie było to łatwe. Odkąd kilka godzin temu opuścił pałacyk Lieberta, gdzie przyjął zlecenie polegające na odnalezieniu zabójcy córki współwłaściciela browaru, po głowie chodziło mu jedno nazwisko: Szulc. Agenor Szulc, sutener z Konstantynowskiej. To od niego należało zacząć, a właściwie wznowić sprawę. Tu przecież urywał się trop tak Steffi Liebert, jak i Anny Krasnowskiej. Było wielce prawdopodobne, że morderca tych nieszczęsnych kobiet był wcześniej klientem lupanaru Szulca, a być może nawet jest nim do teraz. Z drugiej strony Stach zdawał sobie sprawę, że czeka go długotrwałe i trudne dochodzenie. Mając jeszcze świeżo w pamięci poprzednie, niezbyt miłe spotkanie, nie chciał ryzykować, a ryzykiem byłoby pojawienie się u tej kanalii w swoim zwyczajnym entourage’u. Stąd cała maskarada, zresztą, jak się okazało, całkiem udana. To zawsze działało. Sam Szulc był zresztą zupełnie inny niż w dniu, gdy rozmawiali po raz pierwszy. No, ale przecież ludzie, których chlebem powszednim jest szachrajstwo, kłamstwo, obmowa, spekulacja, lichwa czy wyzysk innych, słabszych – wcale nie mają tego wypisanego na czole. Inaczej połowa Łodzi musiałaby chodzić przez cały czas w zimowych futrzanych czapach! – pomyślał z rozbawieniem Stach. Dalsze rozważania przerwał mu jakiś hałas. Wyjrzał spod daszka dryndy.

Mimo późnej pory, a dochodziła już jedenasta wieczorem, na ulicy było pełno ludzi. Dorożka Stacha musiała mocno zwolnić, aby kogoś nie rozjechać. Tłum składał się z robotników. Drewniane podeszwy ich butów stukały o bruk, stanowiąc akompaniament do tego, co na całe gardło wykrzykiwali, a echo podchwytywało i niosło dalej po wąwozie ulicy. – Podejdź no, jeden z drugim, to tak wam kości porachujem, że was rodzone matki nie poznają! – nad głosy pozostałych wyraźnie wybił się młodzieńczy dyszkant. Słowa te najpewniej skierowane były do policjantów lub kozaków, czekających gdzieś w drugiej części ulicy. Czekających na rozkaz do ataku. Nagle z jednej z bram wybiegła czereda ludzi, którzy wcale nie mieli na sobie mundurów, i z wysoko uniesionymi kijami runęła na robotników. Była to najprawdopodobniej grupa opłacanych przez fabrykantów łamistrajków. – Wio! – dorożkarz krzyknął na konia. Ale zwierzę, spłoszone krzykami, miast iść do przodu, zaczęło się cofać. Dzięki temu pojazd usunął się nieco ze środka skrzyżowania, które stawało się właśnie areną regularnej bitwy. Stach namacał w kieszeni rewolwer, gotów użyć go, gdyby tylko ktoś usiłował wtargnąć do środka. Jednocześnie przez cały czas obserwował wydarzenia na ulicy. A były one coraz głośniejsze i coraz brutalniejsze. I trudno było zgadnąć, kto jest kim. Berg dostrzegł szarą plamę policyjnych mundurów. Oddział jednak zatrzymał się i nie włączał do walki. Kozaków nie było. Czyżby więc wszystko miało się rozstrzygnąć w konfrontacji między samymi robotnikami? Tumult był coraz większy. Tu i ówdzie padali na ziemię ranni, lała się krew. Ktoś darł się wniebogłosy i klął, inny wzywał wszystkich świętych. W pewnym momencie Stach ujrzał w tłumie znajomą twarz. – Nie, to nie może być Gruda! – Myśl bezwiednie przekształciła się w słowa.

W istocie, Maksymilian Gruda, bezwzględny morderca i złodziej, który kilka razy umykał organom ścigania, nawet w drodze na Sybir, siedział teraz w więzieniu na Długiej i oczekiwał na proces. Do jego ujęcia Stach osobiście przyczynił się kilka tygodni wcześniej, uniemożliwiając napad na karetkę pocztową między Piotrkowem a Łodzią. Berg potarł dłonią twarz, aby odgonić ogarniającą go senność. Przecież wielu ludzi nosiło czarną przepaskę na oku, a trzycalowej szramy na prawym policzku, którą charakteryzował się przestępca, z takiej odległości i przy tak marnym świetle nie sposób było dostrzec. Tymczasem woźnica najwyraźniej albo znudził się widokiem, albo bał się, że jego dorożka zostanie za chwilę zajęta, by przetransportować rannych do szpitala, czy po prostu mu odebrana. Strzelił batem nad głową konia, ściągnął lejce. – Wio! Zwierzę jakby tylko na to czekało: pociągnęło dryndę z ochotą, co więcej – samo wiedziało, którą z trzech ulic wybrać. Gdy mijali róg, Stach, który wciąż tkwił przy oknie, ujrzał dantejską scenę. Kilku, trzech, może pięciu młodych mężczyzn stało nad leżącym i kopało go. Nieszczęśnik wił się z bólu, próbując ochronić rękami wrażliwe miejsca na ciele: głowę i krocze. Miał coraz mniej sił… Za to Berg poczuł nagły ich przypływ. Bywało tak zawsze wtedy, gdy czuł złość. – Zatrzymaj się! – krzyknął do fiakra, po czym wyskoczył z dorożki i w kilku susach dopadł zbiorowiska. Siłą rozpędu pozbawił równowagi pierwszego z nich, następnie wymierzył solidnego kopniaka drugiemu, dzięki czemu od razu zrobiło się luźniej. Dwóch następnych unieszkodliwił serią mocnych, szybkich ciosów tak prawą ręką, jak i lewą, tą z laską. Gdy powstawali, jedni prędzej, inni wolniej, rozpierzchli się na wszystkie strony. Ale pozostał jeden. Ten odstąpił od leżącego na dwa kroki, z szelmowskim uśmiechem wydobył z rękawa wyświechtanej bluzy nóż i stanął na szeroko rozstawionych nogach. – Masz jeszcze szansę, żeby odejść – rzucił w jego kierunku detektyw.

Oprych wykonał w kierunku detektywa krok z przytupem, jakby płoszył kota lub szczura. Berg ani drgnął. Powolnym ruchem sięgnął do kieszeni, wyciągnął broń. Odwiódł kurek i wycelował. Na ten widok przeciwnik jął się cofać, najpierw rakiem, potem odwrócił się i tyle go widzieli. Berg pochylił się nad leżącym. – Zabiorę pana do szpitala – powiedział, unosząc rękę. Ale dorożki już nie było. Bitwa zmierzała ku końcowi, choć ciężko było ocenić, kto był zwycięzcą. W pewnym momencie Stach dostrzegł kilka metrów od siebie jakąś postać. Ktoś z mieszkańców zamknął albo otworzył okno, przez co szyba odbiła promień światła, który przemknął przez twarz nieznajomego. Wystarczyła chwila, by dostrzec rysy jego twarzy. I przerazić się. Zdało mu się, że widzi twarz upiora: pooraną głębokimi bliznami i dziobami. Osadzone głęboko oczy przypatrywały mu się z nienawiścią. Leżący na ziemi człowiek jęknął. Berg przeniósł wzrok na rannego. – Wszystko będzie dobrze – powiedział. Gdy ponownie spojrzał w miejsce, gdzie stał oszpecony człowiek, nie spostrzegł nikogo. Wtedy przeszło mu przez myśl, że właśnie tak mógłby wyglądać morderca młodych kobiet. Szybko jednak zaśmiał się w duchu, tak absurdalna wydała mu się ta myśl. Nieraz za bardzo puszczał wodze wyobraźni. – Niech pan wstanie – powiedział znów do leżącego na ziemi mężczyzny, u którego jedyną oznaką życia było miarowe, ciche pojękiwanie. 31 – Nie, ta jest zbyt ciężka. – Izaak Kon odłożył miedzianą rurę z powrotem na górę podobnych rur, rurek i kolanek. Mógł ją po prostu odrzucić, ale wykonał ruch delikatny, niemalże pieszczotliwy, jakby ważył w ręku klejnot ze złota, a nie ordynarny kawałek miedzi. – Potrzebuję czegoś lżejszego, o mniejszej średnicy – sprecyzował. – To będzie kłopot, kłopot! – odrzekł właściciel tak górki rur, rurek

i kolanek, jak i całego składu podobnych elementów, Abram Grünspan, który miał w zwyczaju powtarzać ostatni wyraz i skubać długą, rudą brodę. – Może powinieneś poszukać u Alfonsa Bartoszki, Bartoszki? Kon wodził oczami po jednakowych, wydawałoby się, kawałkach metalu. Dopiero gdy coś mu pasowało, wyciągał po to rękę. – Byłem, ale piwnica jego jest zamknięta – odparł wreszcie. – Może jest chory, chory? – Mówią, że siedzi na Długiej. – Nie może to być, być! – Żyd aż złapał się za głowę. – Za politykę? – Prędzej za… polichlorek winylu. Był czwartek, piąty dzień maja, wczesne popołudnie. Dwa kwadranse wcześniej Izaak Kon, inżynier i wynalazca, przekroczył próg składu metalowego Abrama Grünspana, mieszczącego się na rogu Nowomiejskiej i Podrzecznej, w pobliżu Starego Miasta. Szukał pewnej metalowej części, niezbędnej w budowie czegoś, nad czym od kilku tygodni ślęczał w swej pracowni przy ulicy Średniej pod dwudziestym dziewiątym. – A do czego ci właściwie ta rura, rura? – zainteresował się Abram. – Nie twój interes – fuknął Kon, nie lubił bowiem chwalić się swoją pracą, a przynajmniej zbyt wcześnie, zanim ją ukończył. – Ty, Kon, to jesteś jednak niezły fijoł, fijoł! Przez kilka kolejnych minut niewielki składzik wypełniał tylko metaliczny dźwięk części przewracanych w kolejnych pudłach. Także i Grünspan stracił zainteresowanie swoim klientem. Ukośne promienie słońca z trudem przeciskały się przez niemyte nigdy szybki w oknach i padały na krzywą i skrzypiącą podłogę. Prócz Kona i właściciela w sklepiku nie było nikogo. Pierwszy mógł więc sobie szukać do woli, drugi nawet uciąć sobie drzemkę, bo ufał staremu klientowi. – Jest! – Izaak uniósł w triumfalnym geście rękę z kawałkiem metalu. – A zaczynałem tracić nadzieję. Abram Grünspan już otwierał usta, aby odpowiedzieć: podzielić radość klienta, a może tylko podać cenę, gdy rozległ się trzask rozbijanej szyby i do środka wleciał sporych rozmiarów kamień. Właściciel

sklepiku aż podskoczył, Kon zaś odruchowo przywarł plecami do ściany. Brukowy kamień jeszcze kręcił młynka na podłodze, gdy uszu obydwu Żydów doszły krzyki z zewnątrz: – Bij Icków! Precz z Żydami! Spalić zarazę! Głosy należały do jakichś wyrostków. Towarzyszył im tupot kilku albo kilkunastu par butów i trzask szyb rozbijanych w sąsiednich sklepikach. Nikt już co prawda nie rzucił drugiego kamienia w skład Grünspana, jego właściciel jednak, jak zniknął za kontuarem, tak siedział tam skulony, obejmując oburącz niczym dziecinę metalową kasetkę z utargiem. – Uciekaj na zaplecze, Abram! – rzucił w jego kierunku Kon. – Oni jeszcze mogą wrócić. Wcześniej zamknij sklep i nie wychodź – instruował jeszcze. Miał przecież świeżo w pamięci falę pogromów, do których doszło w wielu rosyjskich miastach po zamachu na cara Aleksandra II przed ponad dziesięcioma laty. Żydów oskarżono wtedy fałszywie o udział w zabójstwie, a jeden kamień spowodował lawinę. – Abram! – zawołał raz jeszcze, głośniej. – Rusz się, człowieku! Ale handlarz nie posłuchał. Tylko coś mamrotał pod nosem. Może były to słowa modlitwy, a może ostatnia „kasa”? Izaak nie zamierzał dłużej pozostawać w sklepie. Sięgnął do kieszeni fartucha, wysypał na kontuar kilka drobnych monet tytułem zapłaty za część, którą z kolei ukrył w drugiej kieszeni. Uchylił drzwi i wyjrzał na ulicę. Nic podejrzanego nie dostrzegł. Ani śladu bandy, która wznosiła okrzyki, a wcześniej wybiła szybę Abramowi. Wyszedł więc na Podrzeczną z zamiarem powrotu do siebie, na Średnią. Chciał jak najszybciej podjąć przerwaną pracę. Jednak gdy tylko dotarł do południowej pierzei Starego Miasta, wiedział, że nie będzie to takie proste. Na rynku kłębił się tłum, nie był to jednak tłum kupujących i handlujących na tym jednym z najpopularniejszych targów w mieście. Przede wszystkim nie było tam kobiet, których kolorowe zapaski czy chustki zawsze wyróżniały się w szarej masie ulicznej. Nad zbiorowisko obok trzonków łopat służących za oręż i płonących mimo dnia pochodni wystrzeliły dokładnie te same okrzyki,

które słyszał przed chwilą w sklepie Grünspana. Gdzieś u wylotu Staromiejskiej rozległy się wrzaski i tupot nóg. Jakaś kilkuosobowa grupa wyrostków biegła za uciekającym człowiekiem ubranym na czarno. Przydługi chałat plątał mu się między nogami, uniemożliwiał ucieczkę. Sekundę później wszyscy zniknęli za rogiem ulicy. Kon nie miał już wątpliwości, czego jest świadkiem. Zatrzymał się w miejscu, nogi wydały mu się cięższe niż cały asortyment sklepu, który przed chwilą opuścił. – Chodź pan z nami. Spuścimy lanie Żydkom! – zawołał jakiś mijający go młokos. Izaak nic nie odpowiedział. Chciał, ale nie był w stanie wydobyć z siebie żadnego dźwięku. Tamten przystanął, obejrzał się za siebie. Obejrzał Kona od stóp do głów. – Już się nie będą panoszyć – rzucił ulicznik z dziwnym grymasem twarzy, ujmując się pod boki. – Słyszałem, że chcieli nasz kościół podpalić. Wisz pan, że chłopaki z Bałut idą już na Stare Miasto? Pobytowcy znaczy. Jak skończym z tą zarazą, to pójdziem na pałace Poznańskich czy innych Silbersteinów. – Jasne! – zawołał Izaak Kon głosem, który wydał mu się należącym do innej osoby. – Trzeba wreszcie skończyć z tą zarazą… Ulicznik odbiegł wreszcie, spluwając na boki. Kon musiał się oprzeć o drzewo, bo zrobiło mu się słabo. Stał przed jakąś witryną sklepową, jeszcze całą, więc spojrzał na swoje odbicie. Nosił się raczej jak polski inżynier, nie zapuszczał brody ani pejsów. W jego garderobie brakowało jakichkolwiek oznak, choćby białych tasiemek, które przyporządkowywałyby go tej grupie narodowościowej i religijnej, a teraz mogłyby skazać na dotkliwe pobicie czy śmierć. W najlepszym razie poniżenie, oplucie i zniszczenie mienia. Zaczął iść na sztywnych nogach. Serce tłukło się w jego piersiach niczym silnik parowy, któremu poluzowały się śruby mocujące do podłoża. Kark zalewały fale gorąca. Szedł coraz szybciej, aby nie widzieć tego, co dzieje się wokół. Tu kilku młodych wlokło po ulicy starego Żyda. Binokle spadły tamtemu z nosa, jeden z napastników z dziką radością rozgniótł je obcasem na bruku. Paliło się kilka sklepów.

Tłum szalał. Niezatrzymywany przez nikogo, potrącany tylko przez spieszących dokądś przechodniów, ale nie bity, dotarł Izaak Kon do pracowni. Przeciął podwórko, dopadł oficyny, zszedł po kilku schodach. Starannie zamknął za sobą drzwi sutereny, zaryglował je metalową sztabą. Wreszcie oparł się o nie i dopiero wtedy zapłakał jak dziecko. Minutę później wszedł do sekretnego magazynku, otworzył jedną z szaf, wyjął zeń rewolwer i położył na stole. Po nim jeszcze jeden. I kolejny… Ale za chwilę włożył to wszystko z powrotem. Potem włożył gogle i wrócił do pracy. 32 Wieść o pogromach żydowskich rozniosła się po mieście lotem błyskawicy, jeszcze tego samego wieczoru. Przekazywana z ust do ust i, jak to często bywa, ubarwiana po drodze, okraszana szczegółami, w połączeniu ze strajkiem składała się na obraz, którego pewni ludzie nie wahali się nazwać dniem sądu ostatecznego. Inni wieszczyli tragedię, która przed prawie dwoma tysiącami lat dosięgła Pompeje. Stanisław Berg, który nakazał pracującym dla niego dzieciom z niezawodnym Szmulem na czele śledzić Agenora Szulca, sam zaś przez cały czas siedział w swoim mieszkaniu, nie doczekał się żadnego meldunku. Bardzo go to zaniepokoiło. Długo nie mógł zasnąć. Udało mu się to dopiero nad ranem. Wstał około ósmej. Tego dnia planował odwiedzić rodzinę drugiej z zamordowanych kobiet, Anny Krasnowskiej. – Niech pan lepiej nie wychodzi, panie Stanisławie – radził Bergowi jeden z sąsiadów. – Dlaczego? Żyć przecież trzeba. – Wiem, że wojsko szykuje szturm. Będzie wielka wojna. Będzie lała się krew. Nasza pani Tennenbaum od wczoraj nie wychodzi z domu… Berg pomyślał z trwogą o swoim przyjacielu i współpracowniku, Izaaku Konie. – Muszę iść. Obowiązki czekają. – Przekręcił klucz w zamku.

Ale sąsiad nie miał najwyraźniej ochoty łatwo ustępować, bo cofnął się w głąb swojego mieszkania, by po chwili podać Stachowi płachtę papieru. Był to zerwany z muru afisz. – Niech pan czyta. Berg przebiegł oczami po wersach. Kilka z tych, które wytłuszczono, przeczytał na głos: – „Dla przywrócenia prawnego porządku najsurowiej zabraniam wszelkich zbiorowisk na ulicach, drogach i na podwórzach fabryk. Podpisano: Petr. gubernator diejstw. st. swo. K. Miller”. Oddał plakat sąsiadowi. Po chwili już zbiegał po dwa stopnie naraz. Mijając drzwi mieszkania pani Tennenbaum, zwolnił i wytężył słuch. Niczego jednak nie usłyszał. Żydówka chyba rzeczywiście zaryglowała się w mieszkaniu. Że nie wychodziła z niego tego dnia, świadczyły niezamiecione schody, a to był niespotykany widok. Dzień był pogodny i ciepły. Znalazłszy się na ulicy, Stach przesunął nieco kapelusz ku tyłowi głowy i wystawił twarz do słońca. Cicho było jak w niedzielę. Fabryki wciąż stały. Berg miał również wrażenie, że dzięki temu przestojowi powietrze, zwykle przesycone pyłem węglowym i wonią chemikaliów, ma lepszy smak. Przed kamienicą, w której mieszkała pani Krasnowska, do niedawna z córką, dziś już sama, stanął niespełna kwadrans później. Bał się tej rozmowy. Zawiódł przecież, nie wykonał zadania, nie odnalazł dziecka tej nieszczęsnej kobiety. Wiedział jednak, że do takiego spotkania prędzej czy później dojść musi. Krasnowska mieszkała na drugim piętrze. Była to wdowa po inżynierze mechaniku z fabryki Meyera, Ludwiku Krasnowskim, który zmarł kilka lat temu na serce. Zostawił jednak spore aktywa, a także rentę, dzięki której wdowa z córką mogły zostać w Łodzi. Teraz na Krasnowską spadł kolejny druzgocący cios. Kiedy otworzyła mu drzwi, nie od razu ją poznał. Niewiele zostało z tej eleganckiej pani w średnim wieku, z którą się spotkał kilka tygodni wcześniej. Twarz miała poszarzałą, oczy podkrążone i napuchnięte od płaczu, włosy niemal całkowicie już siwe. – Słucham pana? – odezwała się słabym głosem. Stach zaszurał nogami jak gimnazjalista, ukłonił się, po czym podał

swoje nazwisko i cel, dla którego niepokoił tę kobietę. Wysłuchała go z kamienną twarzą. Był gotowy na to, że zatrzaśnie mu drzwi przed nosem, może nawet zwymyśla. Tymczasem stało się inaczej. – Proszę. Niech pan wejdzie. – Otworzyła szerzej drzwi. Wszedł do niewielkiego, skromnie umeblowanego, ale schludnego saloniku. Na stole stała ramka ze zdjęciem Anny, przepasana krepą. Kobieta usiadła na jednym z krzeseł i zapatrzyła się w fotografię. Detektyw, mimo że nieproszony, usiadł naprzeciwko. – Zrobię wszystko, aby ująć i doprowadzić przed sąd człowieka, który to zrobił – powiedział. Podniosła na niego swoje jasne oczy. – Człowieka? – zdziwiła się. – Ten, kto to zrobił, z pewnością nie zasługuje na takie miano. Nie tylko zresztą on… A jednak nie ma czego tu szukać. Lepiej stąd odejść, nim będzie jeszcze gorzej. Wstać, ukłonić się, przeprosić. Nie czekać na przyjęcie przeprosin. – Ładne zdjęcie – rzucił bezwiednie, wskazując ruchem głowy ramkę. Przez twarz Krasnowskiej przebiegł gwałtowny skurcz. Stach od razu pożałował swojego braku opanowania. Coraz częściej zdarzało mu się palnąć coś, czego potem żałował. Jednak oblicze matki pojaśniało, a na jej twarzy pojawił się, blady co prawda, ale uśmiech. – Tak, rzeczywiście. Bardzo ładnie na nim wygląda – oceniła. – Pan wie, że Ania interesowała się teatrem? – Naprawdę? – Tak. Bardzo chciała zostać aktorką. Choć ja widziałam ją w innym zawodzie, więc posyłałam na lekcje muzyki. Ale ona była uparta, bardzo uparta. Chciała nawet odwiedzić pewnego aktora, aby udzielił jej kilku wskazówek, ale byłam temu stanowczo przeciwna. – Dlaczego? – zapytał detektyw, czując, że w jego mózgu zaczyna się coś dziać. – Nie podobał mi się ten człowiek. Nie wiem jednak, czy moja Ania mnie posłuchała. Chyba spotkała się z tym człowiekiem…

33 Pół godziny później Berg szedł Piotrkowską. Zbliżała się dziesiąta. Maszerował krokiem sprężystym i dość szybkim, choć prędkość, z jaką się poruszał, nie mogła dorównać tej, z jaką w jego głowie krążyły myśli. Jego wyobraźnia kreśliła już nawet konkretną marszrutę po kratownicy łódzkich ulic, w głowie układał listę osób, z którymi musiał porozmawiać. Pochłonięty bez reszty planowaniem kolejnych kroków śledztwa, nie zauważał jednak dwóch rzeczy. Po pierwsze, tego, że przez cały czas ktoś za nim szedł. A także tego, co działo się przed nim. Owszem, zmysły reagowały na ruch, ale ruch w tym miejscu głównej ulicy miasta był przecież zawsze. Ocknął się dopiero na odgłos karabinowej salwy. Huk przyniósł jego uszom fizyczny niemal ból. – Gwałtu, strzelają do nas! – Mordercy!!! – rozległy się krzyki. Stał niemal na środku Nowego Rynku, otoczony przez kilkutysięczny tłum mężczyzn, kobiet i dzieci. Widział twarze wykrzywione w grymasie bólu i bezsilnej złości, a głosy, które słyszał, nie były już pojedynczymi głosami, ale zlewały się w jeden przerażający krzyk. Detektyw wypatrywał nad głowami robotników trybuna, przywódcy, ale bez skutku. – Co tu się dzieje? – zapytał jakiegoś starszego robotnika, który był akurat najbliżej. – Wojsko będzie atakować – odpowiedział tamten. – Strzelają na razie w powietrze, ale… Więcej Stach nie dosłyszał, bo rozległa się kolejna palba, a zaraz po niej krzyk przerażonych ludzi. Nikt nie padł jednak na ziemię, więc chyba rzeczywiście strzelano po to tylko, by rozpędzić tłum. Najwyraźniej strajk wchodził w kolejną fazę. I nie był już tylko buntem kilkuset ludzi z jednego czy dwóch zakładów. Stach przypomniał sobie słowa sąsiada, według wiedzy którego 37. Jekaterynburski Pułk Piechoty miał się szykować do ataku na

robotników. Wtedy w to nie wierzył, teraz przekonywał się, że tak może się stać. Poczuł w ustach metaliczny smak krwi. Naraz rozległ się tętent kopyt. Stach stanął na palcach i ujrzał zbliżający się od Konstantynowskiej oddział kozaków z obnażonymi szablami. Otaczający go tłum pulsował, ludzie przebiegali to na jedną, to na drugą stronę placu. Huknęła kolejna salwa, zdało mu się, że dużo bliżej. Ludzie zareagowali znów krzykiem. Zapłakało małe dziecko. Jakaś kobieta głośno się modliła. – Ludzie, rozejdźcie się. Gubernator Miller nie żartuje. Hurko kazał strzelać… Rozejdźcie się! – powtarzał z obłędem w oczach jakiś jegomość. W pewnym momencie tłum runął w stronę wylotu Średniej. Porwany rwącym nurtem, Berg jął przemieszczać się ku wschodniej pierzei Nowego Rynku. Uważał przy tym, by nie upaść, a także nie nastąpić na kogoś, komu sztuka ta się nie udała. W ten sposób dotarł aż za skrzyżowanie ze Wschodnią. Tłum był coraz cichszy, spokojniejszy, coraz rzadszy, coraz bardziej rozproszony, gdyż ludzie pierzchali na boki, kryli się w bramach domów, mieszali ze stojącymi na chodnikach i przyglądającymi się wszystkiemu przechodniami. Wkrótce tłum niczym już nie różnił się od tego, który spotykało się tu na co dzień. W pewnym momencie w ciżbie stężałej z jakiegoś powodu po lewej stronie ulicy mignęła Stachowi znajoma twarz. Teraz już nie miał wątpliwości: czarna opaska na oku, blizna na policzku. To był naprawdę Maksymilian Gruda. Wolny! – Stój! – Berg zaczął przepychać się przez ciżbę, która wokół niego dziwnie zgęstniała. – Stój, Gruda – powtórzył, choć tamten nie wykonał żadnego ruchu. Wpadł na chodnik. Od bandyty dzieliło go pięć, może siedem kroków. Dostrzegł dwóch policjantów, którzy stali w zaułku i przyglądali się ruchowi ulicznemu. – Panowie! – zawołał, zbliżając się do nich i wskazując stojącego wciąż nieporuszenie Maksymiliana Grudę. – Ten człowiek jest niebezpiecznym mordercą…

– Dokumenty – zażądał jeden z gorodowych. Stach znał wielu łódzkich policjantów, nawet tych niskich szarżą, ale tego widział po raz pierwszy w życiu. – Ale przecież tam jest zbiegły przestępca… – powtórzył już ciszej, coś podpowiadało mu bowiem, że to daremny trud. W tej samej chwili otrzymał silne, tępe uderzenie w tył głowy. Szczyty kamienic zawirowały mu przed oczami, straciły ostre kontury, wreszcie zaczęły tonąć w mroku. Zamrugał oczami, ale nie pomogło. Ból po ciosie, który mu zadano, pulsował i wzmagał się. Stach marzył tylko o tym, by… stracić przytomność. Upadł na kolana, chwycił się oburącz za zranione miejsce. – Ale… przecież… – jęknął jeszcze. Wtedy ujrzał przed sobą, blisko, bo ledwo kilka cali, znów tę twarz upiorną, pełną dziobów i blizn. Usta upiora coś mówiły, ale nie zrozumiał ani jednego słowa. Z największą ulgą przywitał ciemność. 34 – Zabrać go na Długą! – zakomenderował Sokrat Karpow, wskazując na leżącego Polaka. – Od dawna chciałem to zrobić. – Wołkow schował za pazuchę wypełniony ziemią, twardy, podłużny worek, za którego pomocą pozbawił przytomności detektywa. On to szedł za Bergiem, odkąd ten opuścił swoje mieszkanie. – Mołodiec. A teraz spieprzaj – warknął Karpow. Tajniak zniknął. Podobnie jak Gruda. Dwaj mundurowi pochylili się po Berga, podnieśli go za ręce i powlekli do najbliższej przecznicy, gdzie czekała policyjna kibitka. Urodliwyj odprowadził ich wzrokiem. Nikt z tłumu nie zareagował. Prawie nikt. – Ośmielę się zauważyć, że to prywatny detektyw z ważną licencją – rzekł z mocą lejtnant Emil Mazanowski, który chwilę wcześniej wyskoczył z innej kibitki, nadjeżdżającej od strony Wolborskiej, i prawdopodobnie wszystko widział, choć nie zdążył albo po prostu bał się zareagować. – Czekałem na pana – powitał go Sokrat.

– Berg to prywatny detektyw z ważną licencją – powtórzył jeszcze głośniej Polak. – Tak? – Siepacz udał zdziwienie. – A ja myślałem, że to socjalistyczny wichrzyciel, który namawia robotników do strajku. Szedł razem z nimi, wykrzykiwał. Niech pan zapyta gorodowych. Lejtnant zmełł w ustach ciężkie przekleństwo. – Ma pan jeszcze jakieś pytania, lejtnancie? – zapytał Karpow. – Nie. Melduję, że nie mam żadnych pytań. – To dobrze, bo ja mam jedno pytanie. Jestem ciekaw, jak wyglądają postępy śledztwa w sprawie morderstwa córki Teodora Lieberta. – Przecież pan doskonale wie, że wszystkie sprawy kryminalne, które prowadziliśmy, zostały ze względu na sytuację w mieście zawieszone rozkazem policmajstra Danilczuka na wniosek gubernatora piotrkowskiego. – Owszem, wiem o tym. Ta sprawa jest jednak wyjątkowa. Zaraz powiem panu dlaczego. Gwizdnął. W uliczkę wjechała kryta, lśniąca nowością dorożka, zaprzężona w dwa konie, które sprawiały wrażenie, jakby dopiero co je wyczyszczono. – Dokąd jedziemy? – zapytał Mazanowski, a głos lekko mu przy tym zadrżał. – Aresztować sprawcę morderstwa Steffi Liebert – odparł urodliwyj, otworzywszy przed nim szeroko drzwiczki podejrzanego powozu. – Co takiego?! – Dobrze pan słyszał, lejtnancie. Jedziemy aresztować mordercę, a jednocześnie kogoś, kto w dużym stopniu odpowiada za ten cały bałagan. – Sokrat Karpow wykonał znaczący gest głową, po czym zatrzasnął drzwiczki, zajął miejsce obok osłupiałego lejtnanta i uderzeniem laski dał znak stangretowi, że można jechać. – Może mi pan wyjaśnić, o co chodzi? – zapytał po kilku chwilach Mazanowski. – Wczoraj wieczorem przyszła do cyrkułu Fabrycznego pewna niewiasta, która niepokoiła się o los swojej sąsiadki, niejakiej

Małgorzaty Barcikówny, lat dwadzieścia jeden, stanu wolnego, wyznanie rzymskokatolickie i tak dalej. Wiedziała, że dziewczyna pomaga strajkującym w fabryce Ulbricha. Przynosi im prowiant… – To, zdaje się, ta fabryka, która zaczęła strajk jako pierwsza. – Zgadza się. Nie bez przyczyny. Sami robotnicy nie zaczęliby strajku. Ktoś ich do tego podjudzał. – Były takie doniesienia, ale nikt nie potrafił podać nazwisk prowokatorów… – A ja je znam. – Urodliwyj sięgnął do leżącej obok niego teczki, skąd wyjął jakieś dokumenty. – Wystarczyło powiązać fakty i oto wyszedł nam portrecik, całkiem ładny, nie powiem. Powóz skręcił gwałtownie, głownia szabli lejtnanta zadzwoniła o antabę drzwiczek. – Wie pan, jak ten człowiek wygląda? – zapytał, odzyskawszy równowagę. – Nie. – A jak pan zamierza go ująć? – Oczywiście tylko z pana pomocą, lejtnancie. – Tak jak próbował pan aresztować złomiarzy na Bałutach? – Panu to się chyba już znudziła służba w wielkim mieście, co, Mazanowski? – Sokrat Karpow mówił swobodnie, wydawał się zupełnie nieporuszony przytykiem ze strony młodego oficera. – Chyba woli pan pooddychać świeżym powietrzem. Suwałki, Siedlce? Może Ostrołęka? – Urodziłem się w Łodzi. – A to nie musi oznaczać, że będziesz w niej służył całe życie. Inne miasta Prywislańskiego Kraju również zasługują na pomoc młodych, zdolnych oficerów. Czy mam mówić dalej? – Wystarczy. Tymczasem powóz zaczął zwalniać. Urodliwyj wyjrzał przez okno. – Jesteśmy na miejscu – oznajmił z zadowoleniem. – Teraz patrz i ucz się, malczik. Mazanowski nie zareagował na nazwanie go małym chłopcem. Co innego przyciągnęło jego uwagę. Wyjrzał przez swoje okno i osłupiał. Fabryka była otoczona przez kilka rot wojska i kilkudziesięciu kozaków, ich z kolei otulał gruby pierścień niezawodnych gapiów. Przez

główną bramę zakładu wychodzili strajkujący. Tych, którzy nie chcieli opuścić budynków dobrowolnie, wyprowadzali policjanci i żandarmi. Ktoś przy tym upadł, szarpał się, za co z miejsca otrzymywał kopniaka albo dostawał kijem. Wszystkiemu z bezpiecznej odległości przypatrywał się sam Fritz Ulbrich w otoczeniu udziałowców. – Wasze błagorodije! Melduję, że kilkunastu buntowników zabarykadowało się w przędzalni – wyszczekał Chwastow, prężąc się przed Karpowem, ledwo ten opuścił powóz. Już sobie wszystkich podporządkował, parszywa gnida – pomyślał ze złością Mazanowski, gdyż składający meldunek policjant zupełnie go ignorował. – Jak długo tam siedzą? – zapytał gość z Moskwy. – Melduję, że od wczorajszego popołudnia. – Zaraz to załatwimy. Dalej wypadki potoczyły się jakby wedle napisanego scenariusza. Sokrat Karpow na czele kilkunastoosobowego oddziału złożonego z uzbrojonych policjantów i żandarmów, sam zaopatrzony jedynie w nahajkę, wszedł przez główną bramę na teren fabryki. Zadaniem, które wyznaczył podkomendnym, było opanowanie przędzalni i tym samym zdławienie ostatniego punktu oporu. – Wiecie, jak brzmi rozkaz generalgubernatora Hurki z Warszawy? – zapytał Sokrat, nie odwróciwszy się, nawet gdy już wchodzili hurmem do pierwszej z hal fabrycznych, i zaraz sam odpowiedział: – Strieliat′, patronow nie żalet′. Pomieszczenia były puste. Niewiele świadczyło o tym, że jeszcze kilkanaście minut temu trwał tutaj strajk. Maszyny stały, zimne, może nawet pokrył je już kurz, może zaczęła nadżerać rdza. Na wystającej z jednej z nich dźwigni, której zastosowania nikt z przybyłych nie znał, wisiała licha, wytarta robotnicza kurta. Z jej lewej kieszeni wystawał kawałek chleba. – Gdzie jest ta przeklęta przędzalnia? – chciał wiedzieć Karpow. Jego poorana twarz płonęła teraz gniewem, z czym kontrastowała biel kołnierzyka. Przypominał rozjuszonego byka. – Prosto i w lewo – podpowiedział ktoś.

Urodliwyj puścił się biegiem we wskazanym kierunku. Kilka chwil później oddział zatrzymał się przed wejściem do przędzalni, o czym informowały stosowne napisy. Drzwi były zamknięte. – Otwierać!!! – Sokrat kopnął z impetem w jedno ze skrzydeł. – Mamy materiały wybuchowe – padła odpowiedź z drugiej strony; głos tłumiła gruba blacha, ale można go było zrozumieć. – Jeśli nie odstąpicie, wysadzimy wszystko w powietrze. Kilku policjantów odruchowo odsunęło się od drzwi. Na Karpowie słowa te nie zrobiły jednak większego wrażenia. On wiedział doskonale, w co i z kim gra. – Opuśćcie przędzalnię, a wobec nikogo nie będą wyciągnięte konsekwencje – zawołał milczący dotąd lejtnant Mazanowski. Karpow zgromił go wzrokiem. Na reakcję długo nie czekali. – Jeszcze nie wieczór, żeby nam opowiadać bajki na dobranoc! – zawołał ten sam głos. – Stergniecie, a nie wyjdziem! Palce Karpowa zacisnęły się na rękojeści nahajki. Wtedy znów odezwał się Emil. – Wśród was ukrywa się groźny przestępca. Jest podejrzany o morderstwo! – zawołał. – Kto udziela mu pomocy, może zostać srogo ukarany. Cisza. Gdzieś z dołu, może z fabrycznego podwórca, dobiegło szczekanie dużego psa. – A jednak uczysz się szybko, malczik… – skwitował Sokrat. 35 W tym samym momencie po drugiej stronie drzwi przędzalni zaprezentowano coś, co w kręgach ludzi obcujących z kulturą nazwano by żywym obrazem. Kilkunastu robotników zastygło w bezruchu w miejscach, w których się znajdowali, gdy rozległo się walenie w drzwi i żądanie opuszczenia hali. Ktoś nie śmiał odstawić na miejsce blaszanego kubka z gorącą herbatą, choć ten parzył mu dłonie. Inny bał się, że zapięcie przez niego guzika koszuli wywoła atak. Drzwi były metalowe i dość solidne, ale wielu wciąż się zdawało, że wyważy je jeden silniejszy kopniak. Słowa o opowiadaniu bajek,

których użył stary Sobczak, bo to on stał najbliżej i rozmawiał z policją, spowodowały pewne rozprężenie. Ktoś się nawet zaśmiał w kułak. Wyglądało na to, że policja poważnie potraktowała też groźbę wysadzenia fabryki w powietrze. Jeden tylko Julian Finder siedział nieruchomo w cieniu jednej z maszyn. Jego twarz była jakby wyrzeźbiona w kamieniu. – O kim oni mówią? – zapytał jeden z robotników. – To blaga – skwitował z miejsca Sobczak. – Chcą nas wziąć pod włos, wywabić jak lisa z nory. Nie znacie ich sztuczek? Owszem, znali. Widzieli też z okien wszystko, co działo się na podwórcu i ulicy. Żaden z nich nie spodziewał się, że sprawy zajdą tak daleko. Ale postanowili wytrwać do końca. Dlatego zamknęli się w przędzalni. Czy żałowali? Może. Nikt nie wiedział, co dalej. Chyba nawet Sobczak. – Powtarzam! Ukrywacie niebezpiecznego mordercę – dobiegło znów zza drzwi. – Masz na myśli Hurkę?! Szukajcie go w Warszawie, nie u nas! – odkrzyknął na to Sobczak, a pozostali strajkujący zawtórowali mu gromkim śmiechem, żart był bowiem przedni. Śmiechy ucichły jednak szybko. Wszyscy nasłuchiwali w napięciu, co odpowiedzą tamci. Gdzieś z dołu uszu strajkujących dobiegło szczekanie jakiegoś psa. Nawet jeśli ktoś zaczął się zastanawiać, skąd wziął się tutaj pies, nie zapytał o to głośno. – Ten człowiek nazywa się Julian Finder i jest między wami – odezwał się głos zza drzwi, chyba ten sam, który złorzeczył im na początku, teraz jednak spokojny i rzeczowy. – Jest podejrzany o zamordowanie i okaleczenie trzech młodych kobiet. Spojrzeli po sobie. Potem wszystkie oczy skierowały się na siedzącego wciąż bez ruchu emisariusza. Finder nie zmienił pozycji. Nawet nie drgnął. Tylko jego twarz wyraźnie pociemniała. – Blaga! – krzyknął stary Sobczak. – Wszystko blaga. Chcą nas wykurzyć… Tymczasem głos zza drzwi bezlitośnie drążył dalej: – Zapytajcie go, gdzie jest jedna z dziewcząt, które przynosiły wam

wiktuały. – Wiele ich było. – Barcikówna! – Rzeczywiście, dawnom jej nie widział – zauważył któryś z robotników. Zazgrzytało miażdżone podeszwą ziarnko piasku, ktoś zakasłał. To były jedyne oznaki obecności kilkunastu protestujących w przędzalni fabryki Ulbricha. Przez twarz emisariusza przebiegł skurcz, usta jego otworzyły się, a obie ręce uniosły w geście, który można było odczytać wielorako. Wtem rozległ się trzask tłuczonej szyby, z góry posypały się kawałki szkła. Unieśli głowy, odskakując na boki. To żandarmi kolbami karabinów rozbijali kolejne szyby w świetlikach. Już kilku z nich, którym udało się wejść do środka przez jedno z okien, pędziło po galeryjkach ciągnących się wzdłuż ścian hali. Rozległ się strzał, po nim drugi. Chwilę później przez drzwi, które nie wiadomo kto otworzył od środka, wbiegło do przędzalni kilkunastu kolejnych żandarmów i policjantów. Strajkujący jak jeden podnieśli ręce. Sobczak klął pod wąsem, ale zrobił to samo co jego ludzie. Ostatni bastion protestu padł. Nie wszyscy jednak unieśli ręce. Wodzący uważnym wzrokiem po pokonanych gorodowoj Chwastow dostrzegł, jak jeden z nich sięga prawą ręką do kieszeni marynarki. Chciał krzyknąć, ostrzec resztę, ubiegł go jednak huk wystrzału. Robotnicy rozpierzchli się na boki. Finder zdziwionym wzrokiem popatrzył na czerwoną plamę, która powiększała się na jego piersiach. Potem potoczył nim po innych. Jego wargi poruszyły się kilkukrotnie, z gardła wydobył się jakiś dźwięk, nikt jednak nic nie zrozumiał. Potem upadł. – Chciał mnie zabić! – krzyknął Sokrat Karpow, bo to on trzymał w ręku rewolwer, z którego wyleciała kula, rękę zaś blisko przy boku. – Widzieliście wszyscy. Sięgał po broń. To morderca! Mazanowski zsunął czapkę na tył głowy i pochylił się nad zabitym. Włożył rękę do kieszeni, do której przed chwilą usiłował sięgnąć

socjalista. Wyjął z niej… inhalator. – Oto jego broń. – Podniósł przedmiot wyżej i pokazał Karpowowi. – Tym chciał pana zabić. W ciągu kilku minut wyprowadzono wszystkich buntowników. W przędzalni zostali tylko Sokrat Karpow i lejtnant Mazanowski. Zabrano też zwłoki Findera. – To jeszcze o niczym nie świadczy – warknął urodliwyj, patrząc bykiem na policjanta. – Jestem przekonany, że to on był sprawcą tych morderstw. – Ciekawe tylko, skąd pan wiedział, kogo zastrzelić – zastanawiał się głośno Emil. – Przecież powiedział mi pan, że nie wie, jak on wygląda. Karpow nic nie odpowiedział. W drzwiach hali dostrzegł policyjny mundur. To był Chwastow. – Czego?! – fuknął Sokrat. – Melduję, że w jednym z fabrycznych pomieszczeń magazynowych na parterze nasz pies znalazł poszukiwaną Małgorzatę Barcikównę – wyrecytował policjant. – I co? – Sokrat spojrzał triumfująco na lejtnanta. – Miałem rację! To Julian Finder, były współpracownik tego wichrzyciela Waryńskiego. Pochodzenie całkiem niezłe, wykształcenie równie dobre. Był lekarzem. Dwa lata temu jednak pozbawiono go prawa wykonywania zawodu. Badał córkę jakiegoś barona i za bardzo się wczuł w swoją rolę, jeśli pan wie, co mam na myśli… – Karpow spojrzał zezem na słuchającego go w milczeniu oficera. – Rozumiem. – Ostatnią osobą, która widziała Barcikównę, był właśnie on. Mam zeznania świadków, kobiet, które wraz z nią zaopatrywały strajkujących w wiktuały. Czarno na białym! Wcześniejsze ofiary nie zostały pozostawione na ulicy, tylko ukryte i znalezione przypadkowo. A sam towarzysz Finder przebywał w mieście Łodzi od pewnego czasu. Czy mam mówić dalej? Mazanowski nic nie odpowiedział. Za to Chwastow chrząknął znacząco. – Ta dziewczyna żyje – wykrztusił wreszcie.

– Co?! – Karpow przyłożył sobie dłoń do ucha, jakby niezbyt dobrze słyszał. – A tak. – Chwastow wzruszył ramionami, a nawet się uśmiechnął. – Spała na belach surowej bawełny. Prawdopodobnie została odurzona jakimiś silnymi lekami. Kalumkin już został powiadomiony. Mazanowski uniósł wysoko lewą brew. Karpow przygryzł wargi. – To przecież jasne! – prychnął. – Nie rozumiem. – Po prostu czekał na dobry moment, żeby ją zabić i okaleczyć. Ledwo wypowiedział te słowa, do przędzalni wkroczył sam policmajster, podpułkownik Danilczuk. Towarzyszył mu major Baranow, a także kilku innych oficerów. Na widok przybyłych lejtnant natychmiast przyjął postawę zasadniczą i zasalutował, Sokrat Karpow nie wykonał żadnego gestu. – Jedna zbuntowana fabryka mniej – mruknął Danilczuk. – Ale czeka nas jeszcze dużo pracy, bo właśnie do strajku przyłączyła się załoga fabryki Izraela Poznańskiego. Gubernator Miller dzwonił już dzisiaj sześć razy, także w tej sprawie. Wracamy więc do naszych obowiązków. Mamy zapewnioną pomoc wojska, także spoza Łodzi. Myślę, że to kwestia kilku godzin i w mieście zapanuje dotychczasowy porządek. Sokrat Karpow nie przejawiał zainteresowania nowo przybyłymi. Ze splecionymi na plecach rękami, które jednak wciąż trzymały jego osławioną nahajkę, przechadzał się teraz pomiędzy maszynami. – Od pana też, lejtnancie – policmajster popatrzył na Mazanowskiego – będę oczekiwał zdecydowanych działań. – Tak jest. – Mam jednak na myśli pana wcześniejszą sprawę. Wtedy odezwał się milczący dotąd major Baranow: – Przed godziną zostały znalezione w mieście okaleczone zwłoki kolejnej młodej kobiety. Z tego, co mówi Kalumkin, została zamordowana poprzedniego wieczoru. Wszystko wskazuje na tego samego sprawcę. W tej samej chwili Sokrat Karpow opuścił przędzalnię fabryki Fritza Ulbricha.

1 Weronika Krenz minęła rotundę kościoła Świętej Trójcy i szybkim krokiem przecięła Królewską, wyjątkowo wolną w tym momencie od powozów. Zbliżając się do bramy Ogrodu Saskiego, złożyła białą parasolkę, za której pomocą chroniła się przed słońcem, i wsunęła ją pod pachę. Wzięła z domu tylko taką, mimo że zbierało się na burzę. Tak czy inaczej, pozostał jej do przejścia niewielki odcinek jednej z bocznych alejek. – Dzień dobry szanownej pani! – przywitał ją znajomy dozorca, uchylając czapki. – A co to dziś się będzie grało? Pewnie znów jaką główną rolę? – zapytał z uśmiechem. Odwzajemniła uśmiech, co miało starczyć także za odpowiedź. To nie była dobra chwila, by rozmawiać z kimkolwiek. Zawsze tak było, gdy szła na premierowe przedstawienie. A rola, którą jej przeznaczono, nie była główna, choć dość znaczna. Nie przejmowała się tym jednak, również dlatego, że przed nią była inna, o wiele ważniejsza. Rola żony! Między drzewami mignęła jej fontanna na głównej osi Ogrodu, wokół której jak zawsze kłębił się tłum. Ludzie szukali tam ochłody, upał był bowiem dość duży. Dzieci za to dokazywały mimo gorąca: jakiś chłopczyk podbijał piłkę, gdzieś dalej dziewczynka w błękitnej sukience toczyła obręcz, a tam, gdzie drzewa rosły najgęściej, grupka dzieci bawiła się w ciuciubabkę. Obserwacje, które prowadziła mimowolnie, na nowo obudziły w niej pytanie: czy ona sama już jest gotowa, by mieć dzieci? – Dzień dobry. – Ukłonił się jej jakiś mijany jegomość w średnim wieku, najpewniej widz teatralny, zdejmując cylinder szerokim gestem. – Dzień dobry – odpowiedziała, po czym mimowolnie przyspieszyła kroku. Na szczęście między drzewami widać już było półokrągłą bryłę budynku. Teatr Letni w Warszawie zbudowany był z drewna, miał dwa piętra, a przed dwoma laty został przystosowany do użytku całorocznego. Tego wieczoru po raz pierwszy miano w nim grać sztukę

Molière’a Szelmostwa Skapena, w której Weronika Krenz otrzymała rolę Zerbinette, uważanej za Cygankę córki Arganta i kochanki Leandra. Była to jedna z głównych ról kobiecych, o którą starało się kilka aktorek. Ostatecznie dostała ją Weronika, wzbudzając tym komentarze części zespołu. Wiedziała o nich. Najbardziej bolały te, według których na decyzję o obsadzie miał rzekomo wpływać narzeczony Weroniki, Jan Burski, bogaty warszawski kupiec. Pochłonięta myślami Weronika zbliżała się do rotundy. Dochodziła już do drzwi, gdy usłyszała za plecami wołanie Wandzi Marczakówny: – Nika! Poczekaj na mnie! Znały się od dawna i lubiły. Właściwie Weronika mogła uważać Wandzię za jedyną przyjaciółkę w zespole. Poza nim pewnie też. Marczakówna była niemal w ogóle pozbawiona złych cech, a dokładnie złych cech aktorskich, to jest zawiści, megalomanii, zazdrości, wreszcie bezinteresownej złośliwości, która kazała wyszydzać każde potknięcie innej osoby, przejęzyczenie czy wpadkę z tekstem, na którą musiał reagować sufler. W dodatku Wandzia czytała „Bluszcz” i książki, zawsze służyła pomocą, gdy tylko się o to do niej zwrócono. W Szelmostwach Skapena nie grała, choć starała się o rolę Hiacynty. Szła jednak do teatru, ponieważ nie opuszczała żadnej premiery. – Jak się masz? – zapytała Weronikę, zrównując się z nią w marszu. – Jak zwykle przed premierą – odpowiedziała panna Krenz, chwytając się za przednią część sukni. – Powinien istnieć przepis, który zabraniałby nakładania gorsetów aktorkom przed premierą – zachichotała Marczakówna, po czym obie przekroczyły próg Teatru Letniego. Deszcz braw zerwał się gwałtownie i był jak deszcz prawdziwy, bo przyniósł jej przytomność. Dotąd pozostawała jakby w letargu. Poruszała się, wypowiadała kwestie, krok po kroku wdrażając w życie zamysł tak żyjącego ponad dwieście lat wcześniej autora sztuki, jak i jej reżysera. Obok kłaniali się inni aktorzy: Malinowski grający tytułowego Skapena, Klein wcielający się w postać Arganta, wreszcie Józef Schweida, który w roli Leandra potwierdził swoją klasę.

– Brawo! Bravissimo! – usłyszała głos, który wydał jej się znajomy, choć mogła się mylić, jej wyobraźnia bowiem pracowała teraz na zwiększonych obrotach. Na scenę wniesiono kwiaty, każdy z aktorów otrzymał po bukiecie. Kiedy jednak dwóch teatralnych posługaczy z trudem przydźwigało ogromny kosz czerwonych róż, Weronice zrobiło się ciepło w sercu. Za chwilę jednak to samo miejsce zmroził nagły chłód. A jeśli nie? Długo się jednak tym nie dręczyła, bo już po sekundzie chłopcy postawili kosz u jej stóp. Nie musiała nawet sprawdzać, kto ją tak wyróżnił. Ukłoniła się, podziękowania kierując w mrok, bo światła rampy wciąż oślepiały stojących na scenie. – Brawo! Brawo! – wykrzykiwał już zupełnie inny głos, gdzieś po lewej stronie. Wreszcie zapalono światła na widowni i Weronika mogła podziwiać swój triumf w całej pełni: publiczność wstała z miejsc, na twarzach ludzi widać było uwielbienie, na innych sympatię. Jej sen o szczęściu właśnie się spełniał. Nie pamiętała, jak zeszła ze sceny ani jak znalazła się w garderobie. Gdy obraz przed oczami odzyskał ostre kontury, ujrzała najpierw kosz z czerwonymi różami stojący u jej stóp. Podniosła wyżej wzrok. I poczuła się jeszcze bardziej, wręcz nieprzyzwoicie szczęśliwa. – Witaj, miła moja – rzekł z uśmiechem, za który tak szybko i tak bardzo go pokochała. – Witaj, miły – odparła z lekką chrypką, co było następstwem zbyt głośnego i długotrwałego mówienia. – Długo tu jesteś? – Od początku. Mimo że przed narzeczonym nie miała tajemnic, bo mieć ich po prostu nie chciała, to nie we wszystkie sprawy zawodowe go wtajemniczyła. Jedną z takich spraw był stan, w jaki często wpadała, zazwyczaj po intensywnych przeżyciach na scenie. Było to coś na granicy snu i jawy. Mogła się poruszać, a nawet rozmawiać z innymi. Tylko że potem nic z tego nie pamiętała. Mijało to szybko. Po dwóch, może trzech minutach. – Cudownie grałaś – ocenił Burski.

– Dziękuję… Za kwiaty również. Są piękne. Kupiec nieco niezgrabnie wstał z otomany, zbliżył się, pochylił i pocałował dłoń wybranki. Jego wąs lekko ją połaskotał. I utwierdził w postanowieniu, że po ślubie będzie prosiła i pilnowała, by nosił nieco mniejszy. Potem Burski wrócił na swoje miejsce. Weronika śledziła każdy jego ruch, on też nie spuszczał jej z oczu. Właśnie tak wyobrażała sobie ich przyszłe życie: siedzenie naprzeciwko siebie przy kominku i długie chwile milczenia. To ją uspokajało, tego potrzebowała. – Wiesz, idziemy całym zespołem do Hopfera, aby świętować sukces. – Wstała energicznie z fotela, zdejmując rękawiczki, wciąż bowiem była w kolorowym, połyskującym cekinami kostiumie, w którym grała Zerbinette. – Tak? – zdziwił się. Miała wrażenie, że jego twarz na chwilę zniekształcił skurcz. – Jak zawsze. Oczywiście dyrektor Jabłoński zaprasza także i ciebie, Janku. Teraz już nie miała wątpliwości: nie podobał mu się ten pomysł. Burski niespokojnie poruszył się na otomanie, przez co wydał jej się jeszcze bardziej niezgrabny. Był to bowiem mężczyzna słusznej budowy, szeroki w barach, wąski w biodrach. Poruszał się niezbyt szybko, w czym jedni widzieli dostojność króla, inni zaś niezgrabność wołu albo słonia. Zniknęła za parawanem, gdzie zaczęła się przebierać. Burski wciąż nie powiedział, czy będzie jej towarzyszyć u Hopfera. W końcu straciła cierpliwość i zapytała go o to wprost. Odpowiedziała jej cisza. – Jan? – Weronika wychyliła się zza przepierzenia, ogarnęła wzrokiem wnętrze garderoby. Ale Burskiego już w niej nie było. – Garson, jeszcze jedno szampańskie! – krzyknął Malinowski na przechodzącego markera. – Tak jest, proszę szanownego pana – odpowiedział młody i zniknął w krótkim korytarzyku, który łączył kuchnię z salą dla gości. Malinowski chciał kolejną butelkę szampańskiego, Klein skarżył

się, że golonka miejscami surowa, Schweida zaś kończył już bombę piwa, więc pewnie zaraz zawoła o następną. Jeszcze chwilę temu wszyscy stali na scenie, zachwycali grą, sprawiając, że oglądający ich ludzie na chwilę przynajmniej zapominali, gdzie są, w jakich czasach żyją i że życie ich nie jest zbyt łatwe. Kto zobaczyłby Skapena, Arganta i Leandra teraz, w dekoracjach warszawskiej restauracji „U Hopfera”, pewnie pozbyłby się złudzeń na długo. A może na zawsze zwątpił w to, co wielu uparcie powtarzało: że teatr jest świątynią sztuki. – Ale potknęłaś się, kochana. I to aż dwa razy – zwróciła Weronice uwagę Żmijewska. Była od niej starsza o lat parę i, choć zawsze słodka, szczerze jej nienawidziła. Ostatnio przybył jej nowy powód: rola Zerbinette, o którą także się starała. – Nieprawda. Nika grała bez zarzutów! – stanęła w obronie przyjaciółki Wandzia Marczakówna, odrobinę już podchmielona i przez to śmielsza. Siedząca dokładnie pomiędzy nimi Weronika Krenz wydawała się obecna tylko ciałem. Nie był to jednak kolejny atak wspomnianej wcześniej przypadłości. Dziewczyna myślała o Janie, który opuścił jej garderobę bez słowa wyjaśnienia ani pożegnania. Coś takiego spotkało ją po raz pierwszy. Jeszcze bała się nazwać to przykrością lub obrazą. – Weroniko! Jesteś z nami?! – usłyszała nad głową pijacki dyszkant Kleina. Szybko przekonała innych, że wszystko jest w porządku. Robiła to przecież na co dzień. Kłamała. Czyż nie na tym właśnie polega praca na scenie? – Tak. Jestem. Zdrowie dyrektora! – Podniosła lampkę czerwonego wina, która stała przed nią od godziny i z której nie wypiła dotąd ni łyka. Do toastu przyłączyli się pozostali uczestnicy biesiady. Dyrektor Jabłoński nie bez trudu uniósł swój ośmiopudowy zadek z krzesła i przepił do pozostałych. Coś mówił, ale w zgiełku, jaki powstał, nie można było go zrozumieć. Weronika zdążyła jeszcze złowić nienawistne spojrzenie Żmijewskiej, którą z Wandzią nazywały po prostu „żmiją”.

Zbliżała się północ. Przy biesiadnym stole było coraz mniej aktorów. Garsoni krzątali się dużo wolniej i spokojniej niż jeszcze przed godziną. Podzwaniały sprzątane ze stołów kieliszki, talerze i sztućce. Tu i ówdzie pogaszono już lampy. – Ja wiem. Ty nas opuścisz, Nika… – Wandzia utkwiła bezprzytomne spojrzenie w przyjaciółce. – Tylko zostaniesz żoną, zapomnisz o teatrze i o nas. – Nigdy tego nie zrobię – zaprzeczyła żywo panna Krenz. – Jan mówił, że nic się nie zmieni. Będę dalej grała, nawet gdy… Przerwała, bo coś, czego nie potrafiła nazwać, chwyciło ją za gardło. Nagle imię narzeczonego wydało jej się obce, jeśli nie wrogie. Czuła się podobnie, gdy półtora miesiąca wcześniej w „Kuryerze” przeczytała wzmiankę o ich ślubie. Wydało jej się wtedy, że czyta o kimś innym, nie o sobie. – Muszę iść – oznajmiła. Po czym wstała zza stołu i po chwili opuściła salę restauracji. – Ty nas opuścisz, Nika. I to już niedługo… – rzuciła jeszcze za nią Wandzia, po czym jednym ruchem wlała sobie do ust cały kieliszek starki. Była już zupełnie pijana. Ale tylko w takim stanie mogła zapytać przyjaciółkę o tego miłego chłopca, Stasia, z którym tamta pokazywała się kilka miesięcy temu. Ech, szkoda, że już poszła. 2 Szynk Grossa przy ulicy Dzielnej, róg Mikołajewskiej, miał opinię jednego z najpodlejszych lokali w mieście Łodzi. Może jeść nie dawano tu szczególnie źle i niesmacznie, wódki też raczej nie chrzczono, ale schodziło się tu towarzystwo dość specyficzne. Obsługujący je garsoni nigdy nie byli dokładnie ogoleni, a biel ich kurtek i solidność w wydawaniu reszty też pozostawiała wiele do życzenia. Wspominając o tym lokalu, używało się nierzadko określenia „mordownia, przy której najpodlejsza cukiernia w centrum była wersalskim pałacem”. Z drugiej strony do owego szynku pielgrzymowali wszyscy ci, którzy poszukiwali informacji. W tym mieście był to towar niezwykle

chodliwy. Handlowało się nią w zaciszu wnęk, w które obfitował szynk, w wąskich korytarzykach, na przylegającym do lokalu podwórku, a bywało, że i niemal oficjalnie – przy stołach stojących na środku głównej sali. – Płacić! Zahlen! – wołano raz głośniej, raz ciszej, a adresatami tych słów nie byli tylko krzątający się między stolikami kelnerzy. Zbliżała się dziewiąta wieczorem. Ruch u Grossa, mimo późnej pory, wcale nie malał. Przeciwnie – zgiełk był tak natarczywy, że trzeba było mówić podniesionym głosem, by móc się porozumieć. Niektórym z gości niezbyt się to podobało, inni odbierali to jako dobrodziejstwo. Wiedzieli bowiem, że nikt niepożądany nie usłyszy, o czym rozprawiają ani co sprzedają. Przy jednym ze stolików w szerokiej wnęce z oknem zakratowanym i wychodzącym na podwórko siedziało dwóch młodych, dobrze ubranych mężczyzn. Nie rzucali się dzięki temu za bardzo w oczy (w półmroku łyskała tylko biel ich kołnierzyków), choć miejsce, które zajęli, było zupełnie przypadkowe. Podobnie chyba jak lokal, do którego weszli kwadrans wcześniej. – Panie lejtnant, panie lejtnant… – Nieduży, czarniawy jegomość, który dopiero co przekroczył próg szynku i rozejrzał się po sali, przypadł z sapką do ich stolika. – Ja mam dla pana cenna informacja. Bardzo cenna. – Dziurma, nie teraz… – Emil Mazanowski odłożył widelec na brzeg talerzyka z galaretką i wzniósł oczy ku dawno niemalowanemu sufitowi. – Ale ja wiem, kto się dzisiaj spali! Ja wiem, kto ma w kieszeni zapałki. Drugi z mężczyzn wychylił się z wnęki z zamiarem odnalezienia wzrokiem kelnera. Szczęściem jakiś zmierzał na zaplecze z całą tacą brudnych naczyń. – Panie starszy, jeszcze jedno piwo od Haberbuscha! – zawołał. – Masz, Dziurma, piwo. Idź, delektuj się. – Bóg zapłać. – Ja tu jestem dzisiaj prywatnie, rozumiesz? – Oczywiście.

– Prywatnie, czyli tak naprawdę mnie tutaj nie ma. – Mazanowski utkwił wyczekujące spojrzenie w czarniawym. – Się wie, lejtnancie – powiedział tamten, wykonując wzbraniający gest obiema rękami. – Pana tu nie ma i nigdy nie było. To się wie! – Trudno zachować incognito, prawda? – westchnął Franciszek Lenz, bo to on właśnie zamówił piwo dla donosiciela, gdy tylko tamten oderwał się od ich stolika. – Będę tęsknił za Łodzią – westchnął ciężko Mazanowski. – To przecież moje miasto… – Napijmy się, przyjacielu! – Dziennikarz podniósł kufelek. – Za twój powrót z wygnania. – Tak. To dobry toast. Gdy niespełna dwie godziny wcześniej Mazanowski przekroczył próg redakcji „Dziennika Łódzkiego”, Lenz, który dyżurował w siedzibie gazety, w pierwszej chwili go nie poznał. Zawsze widywał go przecież w mundurze, a teraz lejtnant był po cywilnemu. Okazało się, że po awanturze, która odbyła się w Łodzi na początku maja, a którą nazwano „buntem łódzkim”, doszło do przetasowań personalnych. Policmajster co prawda został ten sam (może dlatego, że był nim dość krótko), ale wielu oficerów przeniesiono do innych miast. Mazanowski, który otrzymał rozkaz wyjazdu do Ostrołęki, wiedział, komu może ten zaszczyt zawdzięczać. Na korytarzach cyrkułu wciąż powtarzano nazwisko tajemniczego urzędnika z Moskwy, Sokrata Karpowa. Wspomnieniom tym zawsze towarzyszyły najcięższe przekleństwa. Cóż jednak mogły pomóc? Nic! Emil opuszczał zatem rodzinną Łódź i zostawiał kilka niedokończonych spraw. Nie wiedział jeszcze, kto będzie się nimi teraz zajmował. Ale jednej z nich, która szczególnie leżała mu na sercu, postanowił tak po prostu nie porzucać. Franciszka Lenza lubił. Obaj byli Polakami, obaj na co dzień zajmowali się podobnymi sprawami. Dlatego odwiedził go w redakcji. – Tutaj są wszystkie moje notatki na ten temat, przepisane co do słowa z oficjalnych raportów. – Mazanowski wyciągnął z kieszeni plik zapisanych kartek. – Przeczytaj je dokładnie, może coś ci wpadnie do

głowy. – Dziękuję – odpowiedział dziennikarz, po chwili zaś dodał: – Najmniej wiem o trzecim zabójstwie. Pewnie dlatego, że wszyscy dziennikarze w mieście zajmowali się wtedy strajkiem… – Ofiarą była dziewiętnastoletnia Aniela Witek, prostytutka. – Przez chwilę szeleścił leżącymi na stole kartkami. – Ostatnio pracowała w domu publicznym… – Czy zrobiono jej to samo co wcześniejszym ofiarom? – przerwał mu Lenz. – Tak. Została okaleczona. – A dokładnie? – Dokładnie? Nie wiem, czy nie powinieneś tego przeczytać z pustym żołądkiem… – Mazanowski zawahał się, ale gdy żurnalista lekceważąco machnął ręką, odnalazł właściwą kartkę i przeczytał, co zawarł w raporcie Kalumkin. – Witek miała poderżnięte gardło, natomiast brzuch rozcięto jej od kości łonowej aż do mostka. Następnie morderca wyciągnął z jamy brzusznej ofiary wnętrzności, wyciął macicę, a wraz z nią fragment pochwy oraz pęcherza moczowego… Lenz zbladł. Potem jednym ruchem odsunął od siebie talerzyk ze zjedzoną w połowie galaretką z nóżek. Krytycznym wzrokiem popatrzył też na swoje piwo. – Panie starszy, sztof wódki! – zawołał do markera, który znów szczęśliwie był w pobliżu. – Ale dobrze zmrożonej! Zamówienie zostało zrealizowane bardzo szybko. Obaj Polacy odstawili niedokończone kufelki, a chwycili za wąskie i wysokie szklanki z cienkiego szkła. Pierwszą kolejkę rozlał Mazanowski, drugą Lenz. Galaretka zyskała dzięki temu inny smak. – To musi być jakiś potwór – ocenił dziennikarz. – Najgorsze jest to, że może to być ktokolwiek. W Łodzi mieszka już dwieście pięćdziesiąt tysięcy ludzi. – A ile dojeżdża? – Na szczęście krąg podejrzanych można zawęzić. Już po pierwszych dwóch zabójstwach mogliśmy powiedzieć, że dokonał ich ktoś, kto po mistrzowsku posługuje się lancetem lub przynajmniej brzytwą. Trzeci przypadek to potwierdza…

– Tylko po co mu wnętrzności? – Nie mam pojęcia. – A ten złomiarz? Ja mu tam? – Franciszek pstryknął palcami. – Alfons Bartoszko. – No, Bartoszko. Co z nim? – Chyba rzeczywiście nie miał z tym nic wspólnego, a w jego dziupli zupełnie przypadkowo podrzucono zwłoki. Wypuściliśmy go kilka dni po tym całym majowym zamieszaniu. Wczasy na Długiej chyba mu za bardzo nie zdołały zaszkodzić. Nadal zbiera złom. Przez moment milczeli, wsłuchując się w niepowtarzalną muzykę knajpy, na którą składały się szczękanie naczyń, krzyki i śmiechy biesiadników, a nawet sama muzyka, bo ktoś w pewnym momencie zaczął śpiewać. – Jest jeszcze jedna grupa ludzi, którą należałoby się zainteresować – rzekł redaktor kroniki kryminalnej „Dziennika Łódzkiego”. I opowiedział Mazanowskiemu o tym, co swego czasu zobaczył wraz z Lesińskim na zdjęciach wykonanych przez tegoż na miejscu, gdzie znaleziono ciała Liebertówny i Krasnowskiej. – Aureole nad głowami? – Emil uniósł brwi i pokręcił głową. – Święte? – Takie święte znów nie były… – …więc może ktoś chciał, żeby, mimo grzesznego życia, trafiły do nieba. – Któż to mógłby być? – Nawiedzony ksiądz, batiuszka, pastor? Możliwości jest wiele, szczególnie w takim mieście jak Łódź… – No tak, ale czy taka sama aureola znajdowała się nad głową Anieli Witek? – zapytał Lenz. Emil nie zdążył odpowiedzieć. W rogu knajpy, kilkanaście kroków od ich stolika, coś się zaczęło dziać. Rozległy się wrzaski, słychać było odgłosy szamotania. Rozbito szkło. Nie był to obrazek niecodzienny. W takim miejscu jak szynk Grossa codziennie dochodziło do mniejszych lub większych rozrób. Powody były różne. Ktoś nie chciał zapłacić rachunku, ktoś po kilku głębszych przypominał sobie o dawnych urazach albo był już w takim

stanie, że nie widział nic zdrożnego w rozbiciu butelki na głowie kamrata, z którym przed chwilą się wycałował. – Przecie on go zara zabyje! – nagle wrzasnął ktoś. Na to Mazanowski, choć nie miał na sobie munduru i nie był na służbie, nie mógł nie zareagować. Obtarł chustką usta i podniósł się z miejsca. – Może nie powinieneś się wtrącać… – Lenz próbował go zatrzymać, ale oficer był już w drodze do miejsca, gdzie odbywała się regularna walka. Chcąc nie chcąc, dopiwszy wódkę z kieliszka, żurnalista podążył jego śladem. Na podłodze kłębiło się dwóch mężczyzn. Stękali, charczeli, w półmroku łyskały ich gołe brzuchy. Na pierwszy rzut oka szanse były wyrównane. Naokoło ich wianuszkiem stali pozostali goście szynku i okrzykami zagrzewali do walki. Niektórzy powchodzili na krzesła, a nawet na ławy, by lepiej widzieć. Zapewne większość z nich nie znała nawet walczących ani nie wiedziała, o co poszło. Było to po prostu wcale miłe urozmaicenie wieczoru. – Byj! Ubyj gada! – ryczał jakiś osiłek o czerwonej jak pomidor twarzy, wymachując rękami, jakby chciał pokazać tamtemu, jak to zrobić. Mazanowski z Lenzem przez kilka chwil przyglądali się zapaśnikom. Dziennikarzowi raz czy dwa wyrwał się nawet zagrzewający do walki okrzyk, a przez twarz policjanta przemknął uśmiech. W pewnym momencie pomiędzy walczącymi coś błysnęło. Rozległ się krzyk dużo głośniejszy niż poprzednie. Krzyk ranionego. Doping urwał się. Wszyscy zamarli w bezruchu. Ten, który był na wierzchu, uniósł się, podniósł prawą rękę. Trzymał w niej zakrwawiony nóż. – Ubyj gada! – huknął ten sam osiłek z czerwoną gębą. Wydawało się, że sekundy dzielą ich od końca walki. Jaki będzie jej finał, co do tego chyba nikt nie miał już żadnych wątpliwości. Wtedy Mazanowski kopniakiem wytrącił potencjalnemu mordercy nóż z ręki. Drugi cios, obcasem lakierka, trafił go precyzyjnie w szczękę.

Zakapior runął pomiędzy krzesła i stoliki. – Dość! Policja! – zawołał Emil, odwodząc kurek rewolweru, po który sięgnął nie wiadomo kiedy. – Kto się ruszy, tydzień kozy. Zaczęli się rozchodzić przy akompaniamencie pomruków, spluwając i patrząc bykiem na tego, który w tak perfidny sposób pozbawił ich finału przedstawienia. Lenz usłyszał nawet, że kilka razy powtórzono nazwisko lejtnanta. Ktoś pomógł wstać z ziemi obydwu przeciwnikom. Rana tego, który dostał nożem, nie wyglądała groźnie. Lenz i Mazanowski wolnym krokiem wrócili do swojego stolika. Stracili jednak ochotę na dalszą biesiadę, przynajmniej w tym miejscu. – Jak widać, wciąż jesteś tu potrzebny – powiedział Franciszek. – Może uda się jednak uprosić, żeby cię nie wysyłali do tej Ostrołęki? Słyszałem, że Baranowowi udało się przekonać kogoś na górze, że cyrkuł w Siedlcach poradzi sobie także i bez jego pomocy. – Prosić nikogo nie będę – uciął lejtnant. – Domyślam się, że samemu będzie ci ciężko zajmować się tą sprawą. – Wiesz, kto mógłby się tym zająć… – Dziennikarz znacząco zawiesił głos. – Stanisław Berg. – Tak. Tylko że on znowu gdzieś zniknął. 3 Janusz Ziemiński czekał na swojego wuja i przyjaciela, Kazimierza Szumiłłę, w kantorze fabryki Ulbricha. Pracownicy, widząc wchodzącego Janusza, na chwilę oderwali się od swoich zajęć. Jedni po to, by mu się ukłonić, inni po to, by zapytać o zdrowie i interesy, służyć herbatą lub kawą. Młody udziałowiec ledwo odburknął „dzień dobry”. Na zadawane mu pytania odpowiadał półsłówkami albo wręcz odganiał się rękoma przed natrętami, jakby to były muchy. Od rana męczył go Katzenjammer, nie wyspał się. W dodatku interesy, o które go przez grzeczność pytano, nie szły mu tak dobrze, jakby sobie tego życzył. To właśnie między innymi z tych powodów umówił się z wujem na spotkanie. – Wracać mi do zajęć. Nie płaci się wam za gadanie – warknął na

pracowników, bo już miał serdecznie dość wszelkich pytań i propozycji. Uczyniono dokładnie, jak sobie życzył. Sam Ziemiński usiadł po chwili w głębokim fotelu niedaleko drzwi i dopiero teraz zdjął kapelusz. Wyciągnął daleko nogi obute w eleganckie, żółte kamaszki, głowę odchylił do tyłu i położył na oparciu. Była to pozycja niezbyt właściwa, ale nie dbał o to. Przymknął oczy i przez chwilę przysłuchiwał się, jak bije serce jego fabryki. Tutaj przecież sprzedawało się towar w głąb Rosji i dalej, kupowało surowiec, negocjowano umowy, płaciło albo i nie. Słuchał liczb, którymi operowali kanceliści. Próbował dla zabawy przekładać je na inne miary. Na przykład jaką powierzchnię zajęłoby pięć tysięcy rubli, gdyby poukładać je na ziemi, banknot przy banknocie? Albo ile pudów ważyłoby dziesięć tysięcy, gdyby suma była w monetach jednorublowych. I czy ciężar taki zdołałby unieść jeden człowiek… Z tego wcale przyjemnego odrętwienia wytrąciło go najpierw trzaśnięcie drzwi, a potem głos wuja. Szumiłło był udziałowcem fabryki, a jednocześnie jednym z jej głównych dyrektorów. Właśnie wrócił z którejś z hal fabrycznych. I najwyraźniej ktoś musiał go tam zdenerwować, gdyż Szumiłło, zazwyczaj spokojny, wyważony, jeśli nie flegmatyk, klął na czym świat stoi. – Śpią, a nie robią, do ciężkiej cholery! – ryknął, rzucając plik próbek kolorów na blat stołu. – Widać mało zaznali knuta w maju. Zaraza! Ziemiński ugiął nogi w kolanach i schował je pod siebie. Wuj krążył bowiem po kantorze niczym tajfun, potrącając sprzęty, a jak mu któryś z pracowników wszedł w drogę, po prostu tłukł go pięściami, nie patrząc, w co celuje. Dopiero po dłuższej chwili zauważył Janusza. Chrząknął, poprawił kołnierzyk. – Czego chcesz? – warknął i zaraz sam sobie odpowiedział na pytanie: – Pewnie pieniędzy? Zapytany nie odpowiedział, ale mina jego tłumaczyła wszystko. Potem wuj Szumiłło udawał, że jest bardzo zajęty. Coś

porządkował na jednym z biurek, ale wychodził z tego jeszcze większy bajzel. Podpisywał jakieś podawane mu przez podwładnych dokumenty, choć Janusz nie słyszał najcichszego nawet zgrzytu, jaki wydawała stalówka w kontakcie z papierem. W końcu, gdy staremu zabrakło zajęcia i kolejnych pomysłów na markowanie czynności, znów spojrzał na krewnego. – Przegrałeś – stwierdził raczej, niż zapytał. – Tak – odpowiedział ledwo słyszalnie Janusz, a właściwie poruszył tylko wargami. – Ile? Ziemiński najpierw trwożnie rozejrzał się po wnętrzu kantoru. Wszyscy pracownicy wydawali się bez reszty pochłonięci swoją codzienną pracą. Potem podał sumę. Usłyszawszy to, Kazimierz Szumiłło najpierw zbladł jak surowy perkal, a następnie poczerwieniał jak materiał, który farbowało się specjalnie dla elegantek z podłowickich wiosek. – Nie może to być… Janusz stał nieruchomo jak posąg, lekko przekrzywiony ku lewej stronie. Co chwilę wysuwał język, zwilżając jego końcem spierzchnięte wargi. Nie mogąc sobie znaleźć zajęcia dla rąk, trzymał je, jak zwykło się mawiać czy raczej wykrzykiwać w rosyjskich koszarach, po szwam, i skubał palcami materiał kortowych spodni. Przypominał skazańca. – Poratujesz, wuju? – wyjęczał swoje ostatnie słowo. A potem padła salwa: – Nie! Pięć minut później Janusz Ziemiński szedł Piotrkowską w kierunku południowym. Zbliżała się dwunasta. Cała ulica zalana była słońcem, upał mocno dawał się we znaki tak ludziom, jak i zwierzętom, przede wszystkim koniom, które ciągnęły w obu kierunkach wozy różnej wielkości, ładowności i przeznaczenia. Z Nowego Rynku, a był to targowy piątek, ku rogatkom miasta wracały puste chłopskie furmanki. Ziemiński nie był typem człowieka, który łatwo popada w czarną rozpacz. Inaczej tak szybko nie doszedłby do bogactwa. Nie byłby Lodzermenschem! Z każdej sytuacji, jakkolwiek by się wydawała zła,

prędzej czy później znajdował wyjście. Teraz też nie mogło być inaczej. – Uszanowanie panu. – Ktoś mu się ukłonił. Oślepiony słonecznym blaskiem Janusz nie poznał, kto zacz. Głos też niewiele mu mówił. – Dzień dobry – odpowiedział mimo to. Odruchowo poprawił pod pachą niesiony pakuneczek. Była to w tej chwili najcenniejsza (po jego udziałach w fabryce, ale te były nienaruszalne!) rzecz, jaką posiadał. Tajemnicza szkatułka, którą wygrał przed dwoma miesiącami od handlarza ziarnem nazwiskiem Metz i której tenże nie zdołał odzyskać, choć próbował. Nawet siłą! Ziemiński przeciął skrzyżowanie z ulicą Nawrot, przeszedł na drugą stronę i skierował kroki w kierunku Mikołajewskiej. Do kolejnego skrzyżowania jednak nie dotarł, wszedł bowiem do jednego z licznych w tej okolicy zakładów usługowych. Dokładnie do zegarmistrza, o czym informował wymalowany ordynarnie, dwujęzyczny szyld. Po chwili z zaplecza wyszedł rzemieślnik. Był to pochylony starzec. Janusz skrzywił się, gdyż spodziewał się kogoś młodszego. Z drugiej strony… – Czym mogę panu służyć? – zapytał zegarmistrz. – Chciałbym, żeby spróbował pan to otworzyć. – Ziemiński położył na kontuarze tajemniczą szkatułkę, obok zaś złotą pięciorublówkę, popularną świnkę. 4 Nad las, wieś i leżący pomiędzy nimi majątek Zawodzie powoli wznosiło się słońce. Nic nie wskazywało na to, że dzień ten będzie różnił się w jakikolwiek sposób od poprzednich. Na niebie nie było ani jednej chmury, gałęzi drzew nie poruszał i łanów dojrzewających zbóż nie czesał najmniejszy nawet powiew wiatru. W drgającym powietrzu leniwie krążyły owady. Mimo wczesnej pory było już dość gorąco. Jedyne wytchnienie i ożywiający chłód dawał cień lasu. Wąską ścieżką oddzielającą młodnik od brzeziny szło dwóch młodych mężczyzn. Mieli na sobie białe, lniane koszuliny, portki

sięgające ledwo łydek, postrzępione i niezbyt czyste. Od słońca chroniły ich kapelusze słomkowe o nierównych, bo mocno wyskubanych rondach. Szli boso. Jeden był czarny jak Cygan, drugi miał włosy koloru dojrzałego żyta. Nie mieli w rękach żadnych narzędzi ni naczyń. – A ty, Mietek, też pewnikiem niezadługo do tej Łodzi pojedziesz, a? – zagadał ten pierwszy do drugiego, gdy zbliżali się do rozstaju dróg. – Rychtyk, że pojada! – potwierdził blondyn. – Za dwie niedziele już mnie w Zawodziach nie bedzie. Sami se róbta! – zakończył hardo, może nawet przytupnął przy tym, ale że szli przez głęboki piach, a on był boso, nic nie było słychać. – Ta niech ci Bozia poszczęści, Bartoszko. Przez kilka chwil nie mówili. Każdy myślał o czym innym. Zarówno ten, który decydował się zmienić całe swoje życie, jak i ten, co zostawał w miejscu, gdzie żyli jego ojcowie, mieli swoje utrapienia. Każdy chciał wyrwać od życia jak najwięcej dla siebie i bliskich. Wtem zatrzymali się. – Na, to znowu un – rzekł niegłośno ten podobny do Cygana. – Kto? – Czort. Na to słowo, które chłop wypowiedział, wciągając do płuc powietrze, miast je wypuszczać, obaj się przeżegnali. Zrobili po dwa kroki rakiem, na koniec zderzając się biodrami. Bo i rzeczywiście kilka kroków przed wędrowcami, w cieniu starego dębu, siedział ten, którego ludzie w Zawodziach i okolicznych wioskach nazywali diabłem lub czortem. Nie bez powodu. Twarz jego była wąska, okalała ją bródka ciemna, w szpic przycięta. Na głowie nosił kapelusz z piórkiem, a oczy jego zawsze pozostawały w cieniu szerokiego ronda. Ubierał się w strój ciemny, obcisły, buty z cholewami, zawsze dokładnie wypucowane. Często widywano go z flintą na ramieniu, ale nie był to leśniczy ni myśliwy. Mieszkał we dworze, gdzie zjawił się około dwóch miesięcy temu. Mówiono, że pan na Zawodziach, hrabia Henryk Wierzbowski, zaprzedał mu duszę. Na widok chłopów osobnik ów wyprostował się i uchylił

kapelusza. – Dzień dobry! – zawołał. – Pochwalony… – wyjęczeli chórem, choć tak cicho, że bez trudu zagłuszyło ich brzęczenie owadów. – Dokąd zmierzacie, dobrzy ludzie, w ten piękny lipcowy poranek? Blondyn pierwszy otrząsnął się z odrętwienia. Może pomyślał, że przecie w Łodzi, w której niezadługo zamieszka, też będzie takich co raz spotykał. A może po prostu miał więcej odwagi. – A do wsi idziem, do dom – odpowiedział. – I bardzo się śpieszym! – uzupełnił czarniawy i dalej przed siebie, tłukąc bosymi piętami o ziemię tak mocno, że aż się za nimi kurzyło. Drugi chwilę się jeszcze wahał, ale w końcu i on podążył śladem kamrata. – Miłego dnia! – zawołał za nimi mężczyzna, choć wiedział, że już go nie mogą słyszeć. Dźwignął się z ziemi, otrzepał spodnie z drobin leśnego runa, zarzucił na ramię flintę, która dotąd stała oparta o pień drzewa, i skierował kroki w stronę dworu. Szedł wolnym krokiem, znużony wzrastającym z każdą chwilą upałem. Na szczęście dom, w którym w istocie gościł, nie był daleko. Wiedział, że opowiadali o nim. Że włóczy się po lasach. Widziano go ponoć w okolicach Zawodzi, ale i ponoć także w Czarnocinie i Biskupiej Woli. Tak naprawdę nie wypuszczał się dalej niż na wiorstę od dworu hrabiego Henryka – i to z bardzo prostego powodu: nie miał jeszcze zbyt wiele sił. – Znów straszyłeś ludzi? – przywitał go Wierzbowski, ledwo stanął w sieni, gdzie zostawił flintę i kapelusz. Henryk był to wysoki, dość dobrze zbudowany trzydziestopięciolatek, choć wciąż kawaler. Zapalony podróżnik, który zjeździł już niemal całą Europę, erudyta i entuzjasta sztuki, szczególnie teatru. Ubrany w świecącą i wzorzystą podomkę, którą nabył na targu aż w Konstantynopolu, siedział za stołem i wertował jakieś opasłe, oprawne w skórę ze złoceniami tomisko. – Siadaj. Zaraz Jan poda nam kawę. – Henryk wskazał gościowi miejsce po drugiej stronie stołu, drugą ręką z nabożną niemal czcią

przewracając kolejną kartę. Przybysz podszedł do wiszącego na jednej ze ścian lustra i przez kilka dobrych chwil przypatrywał się swojemu odbiciu. – Mówisz, że straszę ludzi? – Tak mówią. – Więzienie zmienia. – Być może. Bo przecież nie wiem, jak wyglądałeś, zanim cię poznałem, Stachu… Stanisław Berg dotknął palcami obu dłoni swojej twarzy, naciągnął nieco skórę pod oczami i potarł czoło. Rzeczywiście trochę się zmienił. Bródka dodała mu lat, twarz pociemniała nieco i zeszczuplała. Włosy, dawno niestrzyżone, zaczesywał teraz do góry. Tak, było wiele prawdy w słowach Stacha. Więzienie zmienia. Kiedy ponad dwa miesiące wcześniej ocknął się z bólem głowy i pleców, leżał bowiem na gołej, zimnej posadzce, z początku nie domyślał się nawet, że znajduje się w celi okrytego złą sławą carskiego więzienia przy Długiej w Łodzi. Powoli przypominał sobie o wszystkim, co zaszło do chwili, gdy został na ulicy pozbawiony przytomności. Jednocześnie w mroku zaczynał dostrzegać ludzkie kształty. Kilka chwil później wiedział wszystko. Drzwi otwierały się i zamykały, kogoś zabierano, ktoś inny przychodził. Ktoś się próbował szamotać ze strażnikami, inny zachowywał spokój. Kiedy jednak próg celi przekroczył Henryk, od razu było znać, kto przybył. Wierzbowski nawet w tak niecodziennych okolicznościach potrafił zachować szyk i klasę. Gdy drzwi huknęły za jego plecami, zaczął się rozglądać w poszukiwaniu jakiegoś miejsca, gdzie mógłby usiąść. Tak się poznali ze Stachem, który po kilkunastu godzinach pod celą z wyglądu niewiele już różnił się od siedzących z nim robotników. Wszystko stało się jasne, gdy zaczęli rozmawiać. Z późniejszych wyliczeń wyszło, że Berg siedział na Długiej cztery dni, hrabia Wierzbowski zaś – dwa. Jedyną winą obydwu było to, że znaleźli się w nieodpowiednim miejscu o nieodpowiedniej porze. Nikt ich nie tknął palcem, choć wokół wciąż krzyczeli katowani ludzie. Wypuszczono ich razem, bez słowa wyjaśnienia, za to z wysoką

gorączką, która kilka godzin przed opuszczeniem celi zaczęła trawić Stacha. Ten nie miał siły zaprotestować, gdy Henryk pociągnął go za łokieć i wsadził do czekającego po drugiej stronie ulicy powozu. Ledwo ruszyli, detektyw zasnął. Ocknął się dopiero we dworze w Zawodziach. Gorączka nie ustąpiła jednak, w dodatku Berg zaczął mieć halucynacje, wezwano więc doktora z Piotrkowa. Ten przepisał leki, kazał wypoczywać, unikać uniesień. Tak minęły ponad dwa miesiące. Stanisław nie spieszył się z powrotem do Łodzi, bo i nie miał do kogo wracać. Riepin i Kazimierski wraz ze swoimi paniami z Zoppotów wyjechali ponoć dalej, bo aż do Włoch. Mieszkanie Stacha stało puste, życzliwa pani Tennenbaum, której szczęściem nic się nie stało w czasie pogromów żydowskich, nie wynajęła go nikomu innemu. Sam Berg zaś bardzo polubił życie na wsi i hrabiego Henryka. Poza tym wciąż nie czuł się zbyt dobrze. Tych kilka dni, które spędził w więzieniu, niepewny, co z nim będzie, kosztowało go sporo. Nie dziwił się okolicznym chłopom, że nie ufali mu, a nawet się go bali. Rzeczywiście trochę przypominał diabła, chyba najbardziej przez tę brodę, która została mu na pamiątkę po pobycie na Długiej i której jakoś zupełnie pozbywać się nie chciał, więc przycinał nieco i znajdował w tym zabawę. Do salonu wszedł służący Henryka, Jan, z tacą, na której stał dzbanek z kawą, mniejszy ze śmietanką oraz filiżanki – wszystko z pięknej miśnieńskiej porcelany. Wierzbowski, choć nie był utracjuszem, lubił otaczać się pięknymi przedmiotami. – Usiądziesz wreszcie? – zapytał Stacha z udawanym wyrzutem. – Tak, oczywiście – odpowiedział Berg, po czym mrugnął do swego odbicia, odwrócił się i zajął miejsce przy stole. Jan zaczął nalewać kawę. Po salonie rozniósł się pobudzający zmysły, intensywny zapach. Stach zabielił swoją kawę, z cukiernicy zaś tradycyjnie nie skorzystał. – Cudo – ocenił Wierzbowski chwilę po tym, jak pociągnął pierwszy łyk ze swojej filiżanki. – Kupiłem ją w Neapolu, uważasz. I żałuję, że nie wziąłem więcej. – Będziesz musiał tam wrócić, przyjacielu.

– Zobaczyć Neapol i umrzeć, jak to mówią. Jan opuścił salon niepostrzeżenie, jak na służącego przystało. Zostali sami. Henryk potrafił tak bardzo długo siedzieć i nie odzywać się. Żaden z nich ani przez chwilę nie czuł się z tego powodu skrępowany. Nagle ich uszu doszedł tętent kopyt. Stach drgnął, spojrzał na przyjaciela. Ten jednak wykazywał akurat wielkie zainteresowanie jakąś ryciną zamieszczoną w tomie. Mimo że żadnemu z nich nikt nie przedstawił zarzutów, nie byli do końca pewni, czy sprawa jest zakończona. Wiedzieli wszak, do czego zdolne są carska policja, żandarmeria czy Ochrana. – Spodziewasz się kogoś? – zapytał Stach Wierzbowskiego. – Ja nie, ale może ty. – Niemożliwe. – A może jednak? – Henryk podniósł wzrok znad książki i utkwił go w Bergu. – Telegrafowano rano z zapytaniem, czy mieszka u mnie jeden taki… Berg zbladł. W tym samym momencie przez okna dostrzegli zatrzymującą się na podjeździe starą kałamaszkę. Stach wypuścił z ust powietrze. Nikt, kto chciałby kogoś aresztować, nie poruszał się takimi pojazdami. Ale serce wciąż biło mu ze zdwojoną prędkością. – Trzeba będzie przynieść jeszcze jedną filiżankę – mruknął Henryk, wstając z miejsca. Otworzyły się drzwi. W progu stanął ogromnych rozmiarów mężczyzna w rozpiętej koszuli i z batem w ręku. Był to sołtys z sąsiedniej wsi, Wincenty Banasiak. Gość podkręcił sumiastego wąsa, zaszurał nogami, wreszcie odezwał się: – Przywiozłem, panie… Nie dokończył, bo zza jego szerokich pleców wyszła kobieta w wieku czterdziestu kilku lat, elegancka i smukła, w dobrze dobranym kapeluszu. Spojrzała najpierw na Stacha, potem na Wierzbowskiego. Po chwili jej wzrok ponownie spoczął na Bergu, oczy powiększyły się i zaszkliły.

– Staś, synku mój. – Mama? – wykrztusił z trudem Berg. 5 W Lasku Milscha było gwarno i tłoczno, jak to w lipcową, upalną niedzielę. Kto nie wyjeżdżał z miasta, bo nie mógł, nie miał za co lub po prostu szkoda mu było niedzieli, jedynego przecie wolnego dnia w tygodniu, zabierał rodzinę i parł właśnie tutaj. W położonym w południowo-zachodniej części miasta i sąsiadującym z lasem miejskim kompleksie, w odróżnieniu od Parku Helenów, nie płaciło się za wstęp. Można było tu spędzić czas w cieniu, który dawały drzewa, cieszyć się z chłodu, jaki niosła sadzawka, pić piwo prosto z browaru Schnerra, a nawet tańczyć w rytm szlagierów wykonywanych w muszli koncertowej przez liczącą sobie ponad pół setki muzyków orkiestrę 37. Jekaterynburskiego Pułku Piechoty. Tłumy łodzian okupowały stoliki ustawione w ogródkach restauracji, wokół których uwijali się kelnerzy. Panował tu gwar, śmiano się serdecznie, krzyczano głośno a wesoło. – Panie! Jeszcze trzy monachijskie! – wołał na garsona jakiś osobnik, wczoraj i jutro szary robotnik, poniewierany przez majstrów i wyzyskiwany przez właścicieli, ale dziś, w niedzielę, wielki pan, który płacił, więc i wymagał. – A my chcemy lemoniady! – domagały się piskliwie siedzące obok niego dzieci. – I oczywiście dwie lemoniady – korygował zamówienie klient, za co jego siedząca obok i umalowana przesadnie żona posyłała mu uśmiech pełen wdzięczności. Orkiestra wojskowa grała właśnie walca An der schönen blauen Donau Johanna Straussa syna, gdy wejściem od strony ulicy Anny weszła do parku młoda kobieta. Była ubrana w suknię jedwabną w kolorze błękitnym z różowymi detalami, wykończoną koronkami w kolorze białym. Na ramieniu trzymała parasolkę od słońca, którą dla zabawy kręciła. Dopiero gdy patrzyło się na nią z bliska, można było stwierdzić, że parasolka nie jest zbyt nowa, tu i ówdzie zwisają z jej brzegów nitki.

Podobnie jest z suknią, której koronka ma barwę szarą, pantofelki zaś, co raz wychylające się zza rąbka sukni, noszą oznaki zużycia. Zbliżając się do restauracji, dziewczyna zwolniła nieco kroku. Nie bawiła się już parasolką, głowę podniosła, rozglądając się z uwagą, a nawet posyłając uśmiechy na boki. Zwłaszcza tam, gdzie na trawnikach i pod drzewami siedzieli młodzi kawalerowie. – Uważaj, do kroćset! – dobiegł z okolic sadzawki czyjś krzyk, zaraz potem głuchy jęk, a na końcu plusk wody. Kilkoro spacerowiczów na serię tych dźwięków przystanęło i obejrzało się. Ktoś siedzący w ogródku odstawił kufelek, a nawet podniósł się z krzesła, by znaleźć potwierdzenie dla domysłów. A to tylko znów doszło do zderzenia łódek, które pływały po sadzawce, w wyniku czego ktoś, ku uciesze pozostałych, odbył nieplanowaną kąpiel. – Co tam znowu? – chciał wiedzieć jakiś chudy młodzieniec w pokrytej gęsto plamami potu koszuli i panamie na głowie, która osadzona była na nieprawdopodobnie długiej szyi i upodobniała go do bociana. – A nic. Jakiś ciarach znów się skąpał – wyjaśniano i od razu komentowano. – Bo w Łodzi nie każdemu się powodzi. I nie każdy może tu pływać w łodzi – dorzucał swoją maksymę jakiś domorosły filozof, wzbudzając kolejny wybuch śmiechu, przypominającego jako żywo dźwięki wydawane przez młodego, zdrowego konia, którego dopiero co wypuszczono na padok. Dziewczyna w błękitnej sukni zatrzymała się pod drzewem. Przez kilka chwil obserwowała grupę młodych mężczyzn. Starała się to robić dyskretnie. Szczególnie wpadł jej w oko jeden z nich, szatyn ubrany tylko w koszulę i czarną kamizelkę. Siedział nieco na uboczu i plecami opierał się o pień drzewa. Niestety, miał przymknięte oczy, pewnie drzemał, więc nie można było nawiązać z nim żadnego kontaktu. No, może prócz wołania i szarpania za rękaw. – Cholera – zaklęła cicho, bo chłopak ten naprawdę bardzo jej się podobał; jeszcze potrafiła i mogła wybierać.

Już miała iść dalej, gdy nagle obiekt jej obserwacji uniósł powieki i zamrugał kilka razy, bo poraziło go słońce. Potem wyprostował szyję. Orkiestra zagrała polkę Tritsch-Tratsch, również autorstwa Straussa. Dziewczyna znała tę melodię i lubiła ją, bo przypominała jej dzieciństwo. To dodało jej odwagi. Kilka osób, które dotąd leżały na trawie, poderwało się po kilku taktach i ruszyło w tany. Szczęśliwie byli to wszyscy, którzy towarzyszyli mężczyźnie w kamizelce. Teraz albo nigdy! – pomyślała, idąc w kierunku młodzieńca, który na powrót opierał głowę o korę drzewa, by zapaść w drzemkę. – Ojej! – Ugięła prawą nogę i wykrzywiła twarz z bólu. Chłopak zerwał się z miejsca, podbiegł do poszkodowanej. Dopiero wtedy z jej rąk wypadła parasolka. – Co się pani stało? – zapytał z troską. – Nie wiem. Coś z kostką. Chyba ją sobie skręciłam… – Może pani na niej stanąć? – Spróbuję. – Przeniosła ciężar ciała z lewej nogi na prawą i syknęła. – Nie. – Borowski – przedstawił się bezwiednie szatyn. – Chyba rzeczywiście jest skręcona – zaopiniował, choć bez przekonania. Następnie pomógł jej pokuśtykać ze ścieżki pod drzewo, zrobił miejsce. Usiadła na leżącej na trawie kortowej marynarce, którą jej wskazał. – Chyba będzie musiała pani iść do lekarza, szpitala jakiegoś. – Borowski podrapał się z zakłopotaniem po potylicy. – Już mi trochę lepiej – odpowiedziała, próbując złowić spojrzenie szatyna. – Prawie nie boli – zapewniła jeszcze, bo ten minę miał wciąż nietęgą. Orkiestra przestała grać. Słychać było tylko gwar rozmów, krzyk dzieci, jednostajne bzyczenie owadów i strzały dobiegające z niedalekiej strzelnicy. Słońce przygrzewało coraz mocniej, a Borowski coraz bardziej wyraźnie zaczynał wyczuwać w brzuchu znajomy ucisk. Po chwili podobnego, przyjemniejszego uczucia doznał niżej, a odpowiadała za to dłoń dziewczyny, która niespodziewanie znalazła się na jego udzie. – Strasznie tu gorąco, prawda? – Otarła pot z czoła wierzchem

dłoni. – Tak. Gorąco. – Może przejdziemy się tam, gdzie jest cień? – A noga? – Jaka noga? – Już nie boli? – A! Noga… Coraz mniej. – To dobrze. – Właściwie już wcale. To chyba nie było jednak skręcenie. – Głos dziewczyny zmieniał się w zmysłowy szept. Wstali z ziemi. Orkiestra zaczęła grać walca Opowieści Lasku Wiedeńskiego. Dziewczyna w schodzonych pantofelkach wsunęła rękę pod ramię Borowskiego i oboje skierowali kroki w stronę, gdzie chłód, względną ciszę i intymność obiecywała gęstwa drzew. Ona nie utykała, za to znów bawiła się parasolką. – Ile? – zapytał jeszcze. – Dogadamy się. Na pewno nie będziesz żałował… Po chwili zniknęli w tłumie innych spacerowiczów, nieświadomi, że każdy ich ruch śledziła z uwagą para oczu ukrytych za ciemnymi szkłami binokli. 6 Berg polubił wieczory w majątku Zawodzie. Siadywali wtedy z Henrykiem na ganku, w głębokich, wyplecionych z wikliny fotelach. Wierzbowski palił tytoń jabłkowy w fajce wodnej, którą przywiózł sobie, podobnie jak wiele innych rzeczy, z dalekiego Konstantynopola. Detektyw od czasu do czasu dawał się namówić na cygaro. Popijali czerwone wino i piwo łaskie w podobnych proporcjach, podziwiali zachód słońca i przez długie godziny rozmawiali o życiu albo po prostu milczeli. Tej niedzieli również usiedli na werandzie, zaopatrzeni jak zwykle, choć tym razem Stach odmówił cygara. Przez dłuższy czas siedział wpatrzony w łunę, która pozostała po zachodzącym słońcu. – Czyżby ciebie również dopadł dekadentyzm, Stasiu? – zapytała Anna Berg, wchodząc na ganek w towarzystwie Wierzbowskiego.

Odwrócił głowę. Wciąż nie docierało do niego, że widzi ją tutaj. Nie widzieli się zaledwie pół roku, jemu zdawało się jednak, że minęły całe lata. – Nie – odpowiedział. – Jestem uodporniony na tę chorobę. Tak mi się przynajmniej wydaje. Matka Stacha i hrabia, na którym niespodziewany gość zrobił ogromne wrażenie, zajęli miejsca w fotelach. Służący wniósł lampę naftową, a następnie tacę z herbatą. Zrobiło się przyjemnie. Cicho zadzwoniła porcelana. – Chyba nikt nie jest zupełnie odporny na tę, jak sam powiedziałeś, chorobę – wtrącił Wierzbowski. – Nie ma człowieka, może poza zupełnymi prostaczkami dbającymi tylko o to, by mieć co zjeść i gdzie spać, który w pewnym momencie swego życia nie zastanawiałby się nad tym, że kiedyś nastąpi jego kres. U jednych przejawia się to lekkim tylko smutkiem, u innych przeradza się w egzystencjalny nihilizm. – Oczywiście – zgodziła się Anna. – Swoją drogą to, co piszą twórcy nowego nurtu, jest bardzo porywające. Największe wrażenie zrobiła na mnie powieść Huysmansa À rebours. – Nie znam, niestety. – Henryk rozłożył ręce. Świerszcze w trawie zaczęły swój codzienny koncert. Stach z trudem opanował się, by nie ziewnąć. Był zmęczony tym dniem. Cieszył się, że widzi matkę w dobrym zdrowiu i kondycji (gdy wyjeżdżał, skarżyła się na bóle w plecach). Ale miał już dość ciągłego wypytywania o to, czy aby nikt nie zrobił mu w więzieniu krzywdy. Tu wtrącił się Wierzbowski, który solennie zapewnił panią Berg, że przez cały czas miał oko na jej syna, co było oczywiście nieprawdą. Ale matkę to uspokoiło. Nie wiedzieli tylko na jak długo. – Późno już. Czas się kłaść spać. – Stach odstawił kufelek z niedopitym piwem, nie potrafił bowiem jeszcze delektować się alkoholem w towarzystwie kogoś, kto karmił go mlekiem. – Jan przygotował pani pokój gościnny – poinformował Annę Henryk. – Bardzo dziękuję – odpowiedziała, ale zamiast wstać z fotela, sięgnęła po dzbanek i znów nalała sobie herbaty do filiżanki. Mężczyźni popatrzyli na siebie. Berg opadł plecami na oparcie, aż

zaskrzypiała wiklina. – Rzeczywiście wieczór taki piękny – rzekł, choć nie wiadomo do kogo. – Czy ma pan broń, panie hrabio? – zapytała ni z tego, ni z owego starsza pani. – Mamo, proszę cię… – jęknął Stach. Wierzbowski spojrzał najpierw na kobietę, potem na jej syna. – Tak. Oczywiście! – zameldował niemal jak żołnierz. – Posiadam dwie sztuki broni myśliwskiej, a także rewolwer. – Proszę przynieść. Kiedy hrabia wyszedł (kilka razy obejrzał się jeszcze, żywiąc nadzieję, że to jednak żart), Anna przesunęła swój fotel bliżej syna. Stach wiedział już, że na nic wybiegi, które udawały mu się przez cały dzień, odkąd matka przekroczyła próg dworu. Teraz przyszedł czas na szczerą rozmowę. – Co się z tobą dzieje? – zapytała, wbijając spojrzenie w jedynaka. – Zależy, o co mama pyta – odparł lekkim tonem, zbyt lekkim, żeby jej się to spodobało. – Dobrze wiesz, o co! Pytam o tę aktorkę z Warszawy. – To już przeszłość. – To znaczy? – Ona wychodzi za mąż. I niech jej się wiedzie. – Mam nadzieję. Mam ciebie jednego, a jestem już stara – westchnęła, by po chwili, nieco już innym tonem, zapytać: – Nad czym obecnie pracujesz, synu? Teraz to Berg rozłożył szeroko ręce. – Czym się zajmowałeś, zanim cię zamknęli? – poprawiła się. Stach opowiedział o wszystkim, co zdarzyło się w jego życiu w pierwszych dniach maja. Od chwili, gdy wrócił do świata żywych, do momentu, gdy ktoś zdradzieckim ciosem pozbawił go przytomności na ulicy. Anna Berg słuchała opowieści syna z uwagą, od czasu do czasu potakując. – Teodor Liebert zlecił mi odnalezienie zabójcy córki, a po rozmowie z matką panny Krasnowskiej przybył mi jeszcze jeden trop.

Skończył z sapką. Sięgnął po kufelek i jednym haustem dopił piwo. W tym samym momencie na werandzie zjawił się hrabia. Niósł w rękach myśliwską flintę z lufą fachowo skierowaną ku sufitowi. Za nim kroczył Jan z dubeltówką. Zarówno on, jak i jego pan wyglądali na bardzo przejętych sytuacją. – A rewolwer? – zapytała Anna. – Mam tutaj. – Wierzbowski sięgnął za pasek, skąd wyciągnął budzących respekt rozmiarów colta, podrzucił go, złapał za lufę i podał. Anna wzięła do rąk broń, z zadziwiającą wprawą wysunęła bębenek, chwilę manipulowała przy kurku, po czym oddała colta właścicielowi. Potem wyciągnęła ręce w kierunku dubeltówki, którą trzymał Jan. Służący oddał jej broń, zezując na swojego pana. – Niesprawna – orzekła. Gdy Wierzbowski potwierdził, że tak jest w istocie, nastąpiło coś, co kazało mu szeroko otworzyć usta ze zdumienia: starsza pani fachowo złamała dubeltówkę, po czym rozległa się cała seria trzasków, zgrzytów i stuknięć. – Już w porządku – powiedziała po kilku sekundach, doprowadzając broń do stanu wyjściowego i oddając osłupiałemu Henrykowi. – Iglica tylko lekko się przesunęła. – Pani mnie za… zadziwia. I zawstydza – wyjąkał pan na Zawodziach. – Przesada. Ważne, że broń już działa. Na szczęście pan Lefaucheux wiedział, że będzie miał i takich użytkowników jak hrabia… – zaśmiała się, by rzucić z udawanym gniewem: – A teraz wszyscy spać. Jutro z samego rana wracamy do Łodzi. – Co? – Stach zerwał się z fotela na równe nogi. – Dokładnie tak! Koniec nieróbstwa. Pora wziąć się do roboty. 7 Zatrzymała się na rogu ulic Piotrkowskiej i Dzielnej, by w witrynie delikatesów Sprzączkowskiego sprawdzić, czy dobrze wygląda. Jedna tylko markiza, ta na ścianie z napisami rosyjskimi, wymalowanymi pomiędzy pierwszym a drugim piętrem kamienicy, była opuszczona do końca i dawała cień.

Przez kilka chwil stała na chodniku, udając zainteresowanie towarami, które wyłożono na wystawie, a tak naprawdę wpatrując się w swoje odbicie. Garderoba i fryzura były bez zarzutu. Tylko twarz osoby, która na nią spoglądała, wydawała jej się obca. – Dzień dobry – powiedziała do swojego odbicia, a potem aż się wzdrygnęła, bo głos, który wydobył się z jej gardła, również wydał jej się nieznajomy. Nazywała się Jadźka Kędzierska, pochodziła z Płocka i jeszcze rok temu była tancerką baletową. Tańczyła rolę Lise w Córce źle strzeżonej Ferdinanda Hérolda, gdy wystawiano ją w Teatrze Wielkim w Warszawie, i tytułową rolę w Esmeraldzie Cesarego Pugniego. Wtedy zainteresowano się nią aż w Sankt Petersburgu. W tamtejszym Teatrze Maryjskim miała tańczyć Kolombinę w Dziadku do orzechów. Ale stało się coś, co rozwiało te marzenia na zawsze. Podczas jednej z prób Jadźka nieszczęśliwie upadła i skręciła prawą nogę w kostce. Uraz okazał się poważny, dziewczyna nie wróciła do dawnej sprawności. Nie kulała, chodziła prosto. Ale tańczyć nie mogła. Przepłakała wiele nocy. Potem wyrzucono ją z mieszkania, bo nie płaciła komornego. Pozostawiona sama sobie, pozbawiona środków do życia, znalazła się na ulicy. Wtedy poznała rajfurkę, która na warszawskim Powiślu i Woli zgadzała młode, zagubione dziewczyny do pracy w rozwijającym się coraz szybciej, niedalekim fabrycznym mieście. Tak trafiła tutaj, do Łodzi. Szybko rozstały się z rajfurką, gdy okazało się, że tamta ją oszukuje. Była w jednym z lupanarów, ale też tylko przez dwa dni. Jak się później okazało, był to wyjątek, o którym rozmawiano długo. Większość prób oderwania się od „mam” czy „tatusiów”, jak czasami nazywano właścicieli lupanarów i alfonsów, kończyła się bowiem źle lub bardzo źle dla tej, której ten niedorzeczny pomysł przyszedł do głowy. Zastraszania, ciężkie pobicia, a nawet okaleczenie twarzy – wszystkie te „przyjemności” były na porządku dziennym. Jadźce się jednak udało. Od kilku miesięcy pracowała na własny rachunek. Wynajęła jakąś klitkę na południu miasta, gdzie gospodyni nie pytała, czym się zajmuje i czemu tak późno wraca. Opłaciła komorne,

rzadko chodziła głodna. Nie. Nie czuła obrzydzenia. Już go nie czuła. Kupiła sobie nawet lusterko. Był poniedziałek, 18 lipca 1892 roku, późne popołudnie, już nie tak upalne jak wczoraj o tej samej porze. W niedzielę, w pełnym wypoczywających ludzi Lasku Milscha, udało jej się złapać aż trzech klientów. Dwóch ojców rodzin, którzy zdradzili żony wypoczywające z gromadkami dzieci ledwo kilkadziesiąt kroków dalej, i jednego kawalera. Przedstawił jej się nawet, a nazywał się, jeżeli dobrze pamiętała, Borowski. Tak, wczoraj Jadźka miała dobry dzień. Czy poniedziałek będzie równie miły? Wiedziała, że dnia nie należy chwalić przed zachodem słońca. Tym bardziej, że właśnie po zapadnięciu mroku otwierało się dla niej najwięcej możliwości. Z delikatesów wyszedł jakiś elegant z paczuszką w ręku. Dziewczyna uniosła nieco głowę i rzuciła mu zachęcające spojrzenie. Jegomość, którego stan i jakość garderoby jednoznacznie świadczyły o grubości portfela, wydawał się jednak bez reszty skupiony na niesionej w ręku paczuszce. Trzymał ją za sznurek w pewnym oddaleniu od ciała i nie spuszczał z niej wzroku. Jakby bał się, że zaraz coś z niej wyskoczy. Co może się kryć pod tym szarym papierem? – zastanawiała się. – Przepraszam – bąknął elegant, bo niemal wpadł na stojącą pod markizą dziewczynę. – O, nie szkodzi. Nic się nie stało… – odparła zmysłowym głosem, uśmiechając się przy tym tajemniczo i zachęcająco. Takie połączenie, plus ujęcie się jedną ręką pod bok, było niezawodne. Ale tym razem nie pomogło. Mężczyzna ominął Jadźkę, jakby była drzewem lub latarnią. – Cholera. Odezwały się fabryczne świstawki. Była szósta po południu. Z niektórych zakładów już powychodzili robotnicy, w innych pracowali nadal. Ulice centrum miasta w ciągu kilku chwil zaroiły się od ludzi obojga płci, a także dzieci.

O tej porze najłatwiej było znaleźć klienta na Konstantynowskiej, w okolicach Nowego Rynku. Było tam bowiem sporo zarówno teatrów, jak i cukierni, restauracji i szynków, z których prędzej czy później musieli wysypać się panowie na rauszu, a więc i dużo odważniejsi. Często byli to słomiani wdowcy, którzy zostawali w mieście, podczas gdy ich rodziny wyjeżdżały na wieś lub dalej, do kurortów. Taki czuł się wtedy jak pies spuszczony z łańcucha. Jadźka Kędzierska znalazła się tam w ciągu kilkunastu minut. Od razu dostrzegła kilka rajfurek, które wystawały na rogu ulicy. Były to otyłe kobiety o szarych twarzach, małych oczkach i świdrującym spojrzeniu. Rozprawiały o czymś głośno i gestykulowały. Wyglądały i zachowywały się jak przekupki na targu, choć kupczyły czymś zupełnie innym. Nieco dalej, w cieniu, kręciło się kilka dziewczyn, które, podobnie jak Jadźka, pracowały na własny rachunek. Poczekała, aż ulicą przejedzie zaprzężony w cztery konie powóz, po czym skierowała swe kroki w ich stronę. Przywitały ją ciepło. – Jak ci idzie, Jadźka, serce moje? – zagadnęła ją Maga, najstarsza z nich, czarnowłosa, przypominająca bardzo Cygankę. – Jak w deszcz i śnieg – odparła. – Ale kuzyn Fryderyk z Wiednia obiecał podzielić się spadkiem po ciotce – zażartowała nowo przybyła, za co nagrodzono ją śmiechem serdecznym. – A ile ma lat ten twój kuzyn Fryderyk? – chciała wiedzieć rudowłosa Eliza; mimo że znały ją dobrze, nie zawsze wiedziały, czy sobie dworuje, czy pyta poważnie. – Trzydzieści. Może trzydzieści dwa… – …brakuje mu do setki! Znów zachichotały, każda po swojemu, jakby siedziały u jednej z nich na popołudniowej herbatce, a nie stały na ulicy z zamiarem dostrzeżenia, złapania, obsłużenia, wreszcie wyciągnięcia rubla od pana Potrzebnickiego. Ten wybuch wesołości ściągnął uwagę rajfurek. Któraś pogroziła im pięścią. – W dupę mnie pocałuj, dobrodziejko, ale potem umyj kreoliną! –

odcięła się ostatnia, jasnowłosa Nina, najbardziej chyba wyszczekana i najmłodsza w towarzystwie. Z którejś z knajp wyszło jakieś męskie grono. Na dźwięk pijackiego dyszkantu umilkły. Któraś odruchowo poprawiła włosy, inna wychyliła się, by dokładniej widzieć potencjalnych klientów. – Jest czterech, jak znalazł – relacjonowała, ściszywszy głos do szeptu. – Oby tylko te krowy nie weszły nam w szkodę – zaniepokoiła się Eliza. – Niech tylko spróbują – rzuciła hardo Maga. Po czym sięgnęła pod obszerną spódnicę, skąd wydobyła lagę grubą niczym ramię, heblowaną, najpewniej dębową. W walce o klienta używało się bowiem różnych argumentów, nawet tych najtwardszych. Głosy były coraz wyraźniejsze. Doszedł do nich stukot obcasów i okuć lasek na bruku. Szli, buńczuczni i czupurni, gotowi prać świat cały po pysku, a potem sprzedać go z zyskiem. Jeden zaczął śpiewać wrzaskliwie, szybko dołączył do niego chór głosów. Nie wiadomo, która pierwsza wyszła zza rogu. Wszystko rozegrało się w ciągu kilku chwil. Już nie były sobie bliskie jak minutę temu. I tak Maga, która zdążyła schować broń pod spódnicę, dopadła jakiegoś wielkoluda z ogromnymi faworytami, ruda Eliza zastąpiła drogę fircykowi w przekrzywionym cylindrze, wyszczekana Nina zaś rozmawiała z wygolonym jegomościem o semickiej urodzie. Było ich trzech. Nie czterech, jak twierdziła obserwatorka. Już Maga, Eliza i Nina pokazywały plecy Jadźce Kędzierskiej, a także wystającym na rogu ulicy rajfurkom, które od razu dały wyraz swemu niezadowoleniu: – Żeby ci nagła krew świńska zalała płuca i żołądek! – Wywłoko, jedna z drugą! – Żeby wam, kurwy, włosy na oczach urosły! Jadźka została sama. Odruchowo cofnęła się w głąb nyży, żeby nie prowokować bab, które na niej przecież mogły wyładować swój gniew. Wtedy jej uszu znów dobiegły odgłos kroków i towarzyszące mu postukiwanie laseczki. Wychynęła nieśmiało. Z przeciwnej strony szedł samotny, elegancko i modnie ubrany

mężczyzna. Poprawiła włosy, drugą ręką pociągnęła za przód sukni, by odkryć dekolt. Była gotowa. I coraz bardziej głodna. Wyszła z zaułka. Tym razem jednak rajfurki nie dały się zaskoczyć. Nim się spostrzegła, rzuciły się na nią i zaczęły okładać parasolkami. – Won, wywłoko! – ryczała jedna z nich. – Pożałujesz, żeś się w ogóle urodziła – wtórowała jej inna. Dziewięciu na dziesięciu mężczyzn w tym mieście na taki widok najpierw zaśmiałoby się i cofnęło na bezpieczną odległość, by przypadkiem nie zostać uderzonym, oplutym czy, nie daj Boże, zachlapanym krwią. I z uśmieszkiem politowania przyglądałoby się tej scenie, ciesząc się w duchu, bo oto mieli gotową historię, którą za chwil parę opowiedzą na spotkaniu ze swoim towarzystwem. Dziewięciu na dziesięciu mężczyzn w tym mieście ze spokojem przyglądałoby się, jak kilka mocarnych bab bije szczupłą i bezbronną dziewczynę. Elegancki przechodzień okazał się jednak wyjątkiem. Tym jednym na dziesięciu. Widząc, co się święci, a Jadźka właśnie upadła na ziemię, więc kobiety zaczęły ją kopać, uniósł rękę z laską i zdzielił nią przez plecy najbliżej stojącą rajfurkę. Baba wydarła się, jakby jej kto zerwał płat skóry. Odskoczyła od ofiary, potem ze zdziwieniem spojrzała na wybawcę. – Zostawcie ją – powiedział ze spokojem. Ta, której wymierzył rózgę, owszem, odstąpiła. Pozostałe jednak chyba nie dosłyszały prośby i nie zauważyły, co się stało z ich towarzyszką, bo z niezmiennym zapałem okładały parasolkami coraz bardziej przerażoną i słabnącą dziewczynę. – Dość, powiedziałem! – huknął, uderzając końcem laski, gdzie znajdowało się metalowe okucie, precyzyjnie w kark kolejnej rajfurki. Ta próba zakończyła się sukcesem. Kobieta zawyła z bólu, chwyciła się za zranione miejsce i odstąpiła od Jadźki. To samo uczyniła trzecia. Dysząc, bo nawet bicie kosztuje sporo wysiłku, z nienawiścią połączoną ze zdziwieniem przyglądały się wybawcy ich ofiary. – Won! – krzyknął. Niczym przepędzone jednym tupnięciem kwoki rajfurki zaczęły się oddalać. Co jakiś czas któraś oglądała się jeszcze na wypadek, gdyby

elegant chciał je gonić, kopnąć w zadek lub dodać kijów. On jednak nie miał takiego zamiaru. Podszedł do leżącej wciąż na ziemi dziewczyny, wyciągnął w jej kierunku rękę i pomógł wstać. – Nic się pani nie stało? Ona uparcie unikała jego spojrzenia. – Nie. Wszystko w porządku. Dziękuję panu. – Jeśli mogę cokolwiek… Nie dokończył. Jadźka Kędzierska opuściła głowę i szybkim krokiem, z przekrzywioną lekko głową, zaczęła się oddalać w kierunku Nowego Rynku. Mężczyzna patrzył na nią, póki nie zniknęła w zapadającym mroku. 8 – Jest mama pewna, że to dobry pomysł? – Berg utkwił w niej spojrzenie. Stało się dokładnie tak, jak zarządziła niedzielnym wieczorem. Następnego dnia rano spakowali się i wyjechali. Henryk Wierzbowski żegnał ich wylewnie, jakby wybierali się na koniec świata. Podarował im kosz wiejskich jaj i dwa ogromne bochny chleba. W drodze prawie się do siebie nie odzywali. Ocknęli się, dopiero gdy powóz wjechał na przedmieścia Łodzi. Stangret niezbyt dobrze znał miasto, więc Berg musiał służyć za cicerone. Tak dojechali do domu Riepina, gdzie detektyw planował zakwaterować matkę. Jego mieszkanko w kamienicy pani Tennenbaum na rogu Pańskiej i Cegielnianej było bowiem ciasne i niezbyt się do tego nadawało. Stary detektyw wciąż przebywał za granicą. Na miejscu była jednak jego wierna gospodyni, pani Melania Jaraczewska. Ledwie Stach przedstawił sobie obie panie, już nawiązała się między nimi nić porozumienia. A przy herbatce można było już śmiało mówić o nici sympatii. Z przywiezionych jaj Melania przygotowała gościom jajecznicę, z reszty planowała upiec ciasto. Jeszcze tego samego dnia Stach spotkał się ze swoimi informatorami. Potem udał się do redakcji „Dziennika Łódzkiego”, gdzie zastał Lenza. Od niego dowiedział się o czystkach, jakich dokonano w szeregach łódzkiej policji. Przez parę chwil obaj wspominali

Mazanowskiego, który wyjechał z miasta kilka dni wcześniej. „Na zesłanie”, jak nazwali to zgodnie. Z tego, co wiedział dziennikarz, sprawa zamordowanych i okaleczonych kobiet stała wciąż w miejscu. Stach wysłuchał w skupieniu tego, co Lenz miał do powiedzenia w sprawie trzeciego morderstwa, o którym detektyw nie wiedział przecież nic. Umówili się, że będą informować się nawzajem o wszystkim, czego się dowiedzą. Wróciwszy do domu Riepina, Berg zastał matkę w kuchni, gdzie wraz z Jaraczewską piekły obiecane ciasto. Umieszczono je już w piecu, więc w całym domu pachniało. Opowiedział matce o wszystkim, czego się dowiedział. Usłyszawszy o trzeciej ofierze, starsza pani aż usiadła. Szybko jednak wstała, nerwowymi nieco ruchami zaczęła rozwiązywać tasiemki fartucha. Z początku przypatrywał się temu w spokoju. Był niemal pewien, że matka zostanie w domu. Ale srogo się zawiódł. Nie zaprotestował, gdy oświadczyła, że będzie mu towarzyszyć. Dla usprawiedliwienia dodała, że po prostu czuje, że może okazać się potrzebna. Około czwartej po południu weszli do drugorzędnej cukierni przy ulicy Pańskiej. Zajęli stolik przy oknie, Stach zdmuchnął z blatu okruchy, zamówił ciastka i herbatę. To właśnie w kamienicy naprzeciwko, na pierwszym piętrze, mieszkał człowiek, od którego sprawdzenia Berg miał zamiar zacząć ponownie swoje śledztwo. Był to Jan Wilk, nauczyciel aktorstwa, do którego chodziła na lekcje zamordowana Anna Krasnowska i który tak bardzo nie spodobał się jej matce. – Jest mama pewna, że to dobry pomysł? – Berg powtórzył pytanie. – Tak – odpowiedziała. – Musimy się dowiedzieć, co to za człowiek. Zegar stojący niedaleko drzwi cukierni wybił kwadrans po czwartej. – Idę – szepnęła do syna, podnosząc się. Wstał i on z krzesła. Gdy była już na ulicy, nie spuszczał z niej

wzroku. Nie potrafił wytłumaczyć sobie spokoju, który go ogarnął. Tymczasem Anna przecięła Pańską. Kiedy była już na chodniku po przeciwnej stronie ulicy, obejrzała się przez ramię. Cukiernia, którą wybrali, była może podła, ale za to stanowiła świetny punkt do prowadzenia obserwacji. Za sprawą gry świateł i firanek zawieszonych w oknie nie dostrzegła syna. W kilku krokach zbliżyła się do bramy domu, gdzie, według wiedzy Stacha, mieszkał Jan Wilk. Usłyszawszy jego nazwisko kilkanaście godzin wcześniej, usiłowała przypomnieć sobie, czy zetknęła się z tym człowiekiem. Lata temu, gdy mieszkała w Łodzi z małym jeszcze Stasiem, niekiedy odwiedzała miejscowe teatry. Ale Jan Wilk nie zapadł jej w pamięć. Wychodząc z bramy, omal nie wpadła na młodą kobietę, która opuszczała podwórko. – Przepraszam. – Dziewczyna pociągnęła głośno nosem. Była roztrzęsiona. W dłoni mięła chustkę do nosa, więc przed chwilą pewnie płakała. – Czy mogę w czymś pomóc? – zapytała starsza pani. – Nie. Chyba nie. – Ktoś panią skrzywdził? Młoda kobieta była bardzo ładna. Nie zaszkodziło jej nawet przygryzanie wargi, co właśnie robiła w reakcji na pytanie, ani zaczerwienione po płaczu oczy. – Tak – odpowiedziała, by zaraz się poprawić: – Nie. On… To jest potwór! – Kto? O kim pani mówi? – Wilk. Na dźwięk tego nazwiska Anna zacisnęła lewą dłoń w pięść. Chciała jeszcze zapytać o coś, ale dziewczyna już biegła w stronę ulicy. – Pani szanowna do kogo życzy? Anna odwróciła się. Stał za nią dozorca uzbrojony w miotłę, nieźle już wyrobioną. – Dzień dobry. Szukam mieszkania pana Wilka. Jana Wilka. Przez twarz ciecia przebiegł skurcz, trudny do zdefiniowania, gdyż staruszek był ogorzały i dawno nie używał brzytwy. W dodatku

brakowało mu wielu zębów. – O, to wejście w bramie…. – Pokazał kierunek. – Pierwszy etaż, po lewo. – Dziękuję. Kilka chwil później z podkasaną spódnicą wspinała się po schodach. Woń gotowanej kapusty mieszała się z odorem starości. Gdzieś w tym wszystkim czuć było jeszcze wyraźny zapach mydlin i perfum. Być może tych, którymi skropiła się tamta dziewczyna. Znalazłszy właściwe drzwi (co prawda bez tabliczki z nazwiskiem, ale „po lewo”), Anna wzięła kilka głębokich oddechów. Rozprostowała spódnicę, dotknęła na chwilę swojej niewielkiej skórzanej reticule bez ozdób, którą nosiła zawsze przewieszoną przez ramię. Wreszcie zastukała do drzwi. Otworzyły się szybko i gwałtownie. Po drugiej stronie stał mężczyzna około czterdziestoletni, z burzą ciemnych włosów, poprzetykanych już nitkami siwizny, w rozpiętej niemal po pępek koszuli i rozwiązanej aksamitnej muszce. – Proszę – powiedział, zanim zdążyła nabrać do płuc powietrza, by się odezwać. Po czym odtworzył drzwi jeszcze szerzej i nie czekając na ruch kobiety, odwrócił się na pięcie i zniknął w głębi mieszkania. Wariat! – Anna pokusiła się o pierwszą ocenę. Mieszkanie Jana Wilka wyglądało jak skrzyżowanie teatralnego magazynu, buduaru i kwatery, gdzie pomieszkiwali wolni od zobowiązań rodzinnych robotnicy czy młodzi inżynierowie. Na ścianach poprzyklejane były stare plakaty teatralne, fotografie przedstawiające gospodarza w różnych strojach i charakteryzacjach. Zupełnie nie pasowała do tego wystroju wisząca także na ścianie ogromna głowa jelenia z imponującym porożem. Martwe od dawna zwierzę patrzyło przed siebie szklanymi oczyma. Na ten widok Annie zrobiło się słabo. Odwróciła głowę z obrzydzeniem. – Proszę, proszę – dobiegł głos z pokoju pełniącego funkcję salonu. Anna ostrożnie, jakby stąpała po grzęzawisku, weszła do środka. Pod sklepionym półkoliście oknem stał fortepian, przy nim siedział Jan Wilk. Gdy stanęła na środku salonu, zaczął grać jakąś znaną jej skądinąd

melodię. – Śpiewa! – zawołał. – Cztery i… „Już miesiąc zeszedł, psy się uśpiły. I coś tam klaszcze za borem…” – zaintonował barytonem. Anna zdążyła co prawda otworzyć usta, złożyły się one nawet w kilka słów, ale nie powstał z tego żaden dźwięk. Nauczyciel aktorstwa przerwał grę, zmierzył ją badawczym spojrzeniem. Następnie wstał ze stołka, zrobił kilka kroków po salonie. Dotknął oburącz skroni, przymknął powieki i zaczął mówić: – „I twoja także twarz jak pogrobowa. Smutek nas trawi. Bądź zdrowa! Bądź zdrowa!” Nie doczekawszy się reakcji, wykonał zachęcający gest ręką. – „O losie! Ludzie mienią cię niestałym…” – wyszeptał lekko zmienionym, wyższym głosem, a gdy i to nie poskutkowało, przewrócił oczami i mruknął pod nosem: – Następna. Przez cały czas wyraz jego twarzy nie zmieniał się. Aż do teraz. Nagle jakby puściły wszystkie mięśnie, zniknęły zmarszczki, nawet te z czoła, a oczy zasnuła mgiełka. Jan Wilk pochylił się nad stołem stojącym w rogu salonu, gdzie walały się jakieś papiery. Jedno spojrzenie wystarczyło, by zorientować się, że są to sztuki teatralne rozpisane na role. Zaczął w nich grzebać, jakby czegoś szukał. I znalazł. W jego ręku zabłysnęło metalowe ostrze… 9 Od kilku dni Janusz Ziemiński nie mógł się pozbierać. Nie chodził na zebrania akcjonariuszy fabryki, od czasu „buntu łódzkiego” zwoływane częściej, wstawał bardzo późno albo wcale. Jadł niechętnie. Jeśli już decydował się wyjść z domu, spotykały go dziwne przygody. Nie dalej jak wczoraj, idąc bez celu Konstantynowską w kierunku Nowego Rynku, był świadkiem bójki między rajfurkami. Trudno to zresztą było nazwać bójką, bo kilka rosłych bab biło i kopało młodą i szczupłą. Pomógł jej wtedy, rozdając babskom kilka kijów i kopniaków. Nie wymagało to wcale wielkiego charakteru. W dodatku stanowiło nie lada

rozrywkę w życiu, które w ostatnich dniach czy nawet tygodniach Janusz prowadził. – Właściwie czy ja jeszcze żyję? – zastanawiał się coraz częściej na głos, zazwyczaj stojąc przed lustrem i przypatrując się krytycznie swojemu odbiciu. Młody akcjonariusz fabryki Fritza Ulbricha był przekonany, że jest chory. Choroba nazywała się Weltschmerz i dopadała coraz więcej młodych ludzi w całej Europie. Jedni uciekali przed nią w świat przyrody albo literatury, inni oddawali majątek biednym, staczali się, zatracali w niemożliwych miłościach. Jeszcze inni podróżowali lub od razu strzelali sobie w łeb, pozbywając się problemu i uwalniając świat od siebie. Janusz znalazł spokój w hazardzie. Grał w pokera. Z początku szło mu bardzo dobrze. Ogrywał wszystkich, nie tylko żółtodziobów liczących na łut szczęścia, ale i zawodowców. Do czasu. Pierwszy raz noga powinęła mu się kilka tygodni temu. Przegrał tysiąc pięćset rubli. Potem, będąc niemal pewny, że się odegra, stracił kolejne dwa. Na szczęście miał te pieniądze. Gorzej, że potem zaczął grać już nie za swoje. Na jego akcjach fabryki rękę trzymał wuj Szumiłło, były więc nietykalne. Może to dobrze, może źle. „Jestem starym przyjacielem, który trochę cię zna i po prostu boi się o ciebie” – zwykł powtarzać krewny, poprawiając swoim zwyczajem monokl w oku i doprowadzając tym Janusza do białej gorączki. Kiedyś wuj Tadeusz był skłonny regulować jego karciane długi. Może dlatego, że nie były zbyt wielkie. Teraz nie chciał nawet o tym słyszeć. Ostatnią wartościową rzeczą, jaką miał Janusz, była tajemnicza szkatułka, którą wygrał od handlarza ziarnem, Metza. Tajemnicza nie dlatego, że nie wiadomo było, co kryje, tylko dlatego, że nie można jej było otworzyć, by ową rzecz, akt własności gruntu, wydobyć. A potem sprzedać. – Czarcia robota – mruknął, przyglądając się niewinnie wyglądającemu pudełku. Siedział przy biurku, w gabinecie, we własnym domu. W ostatnim czasie potrafił tak przesiedzieć nawet i kilka godzin w ciągu dnia. – Przecież musi być jakiś sposób!

Nacisnął guzik. Przez chwilę nie działo się nic. Potem rozległ się krótki, stłumiony chrobot i ze szczeliny, którą wcześniej ciężko było zauważyć, zaczął wydostawać się arkusz zadrukowanego papieru. Niestety, także i teraz wysunął się jedynie na długość czterech cali, do połowy. Tajemniczy mechanizm ucichł. Nic więcej się nie działo. Maszyna była cierpliwa. Ile razy by uruchomił mechanizm, działał on zawsze tak samo: oddawał tylko połowę dokumentu. Co komu po połowie aktu własności, choćby i największego placu w Łodzi?! Kilka dni temu Janusz zaniósł szkatułkę do zegarmistrza. Za otwarcie jej oferował sowitą zapłatę. Niestety, zegarmistrz nie potrafił mu pomóc. Ziemiński zwymyślał go, po czym wyruszył na poszukiwanie innego specjalisty. Był u siedmiu czy ośmiu zegarmistrzów w mieście. Za każdym razem kończyło się to w taki sam sposób. Nie chciało mu się nawet obrażać rzemieślników. Po prostu zabierał szkatułkę, chował ją do woreczka, następnie do kieszeni i wychodził. Nie miał już też pomysłu, do kogo teraz miałby pójść, by prosić o pomoc. Może w Warszawie znalazłbym jakiegoś dobrego fachowca? Przecież to właśnie tam jeździli ludzie z fabryk łódzkich po brakujące części maszyn – przechodziło mu przez myśl co jakiś czas. Znał dwóch młodych, łebskich inżynierów w tamtejszej Szkole Przygotowawczej, którą planowano przekształcić w Instytut Politechniczny. Ale wciąż jakoś nie łapał dorożki, nie jechał na dworzec, nie kupował biletu w kasie, nie wsiadał do pociągu. Z zamyślenia wyrwało go pukanie do drzwi. – Tak? Do gabinetu wszedł służący Janusza imieniem Zygmunt. Wystarczyło jedno uważne spojrzenie, by stwierdzić, że nie ma on swojemu panu do przekazania najlepszych wieści. Zmysły Janusza od jakiegoś czasu były jednak nieco przytępione. Zdarzało się, że na ulicy nie poznawał starych znajomych, nie tylko wierzycieli. – Co się dzieje? – Jacyś dwaj panowie do pana – poinformował sucho służący.

Janusz poczuł się, jakby wylano na niego kubeł lodowatej wody. – Jacy panowie? Znasz ich, widziałeś u mnie wcześniej? – wypytywał. Jednocześnie chował cenny dokument w szkatułce, a gdy to się udało, szkatułkę do szuflady biurka. Szybko ją jednak stamtąd wyjął i ponownie położył na biurku. – Nie. Pierwszy raz ich widzę – odparł Zygmunt. – Na dżentelmenów nie wyglądają. Ostatniego zdania nie musiał wypowiadać. Ziemiński już domyślał się, kto go odwiedził. Nie można było mieć większych wątpliwości, że to nikt inny, jak jego wierzyciele. Nie wiedział tylko którzy – wysłali po swoje pieniądze ludzi, których najważniejszym argumentem w dyskusji była pięść, tudzież kastet albo nóż. Ostatnio głośno mówiło się też o przypalaniu dłużników… – Co im powiedziałeś? – spytał, walcząc z niesfornymi rękawami surduta. – To, co zawsze! Że pana nie ma w domu. – Co oni na to? – Że to nic, że poczekają sobie, aż szanowny pan wróci. Posadziłem ich w służbówce i teraz pytam pana, co dalej. – Jak to, co dalej?! – Janusz zmarszczył brwi. – To, co zwykle. Ostatnie słowa wypowiedział, stojąc w drzwiach, które ukryte były za ciężkimi storami. – Pan Janusz Ziemiński nie przyszedł. Z pewnością zatrzymały go w fabryce jakieś niezwykle ważne sprawy. Proszę zostawić bilety. Pan Ziemiński na pewno się z panami skontaktuje – recytował służący, nawet wtedy, gdy jego pana nie było już w gabinecie. W takich chwilach jak ta w Janusza wstępował jakby nowy duch. Czuł delikatne łaskotanie we wnętrznościach. Znów był tym samym młodym chłopakiem, pierwszej wody Lodzermenschem, który przy stoliku w zatłoczonej cukierni, w trudnym do zniesienia hałasie i smrodzie budował swą wielkość. Nic nie było w stanie zburzyć rosnących w głowie kolumn cyfr. Za oręż służyły mu wtedy zwykły ołówek i papier, a przez jego ręce przechodziły fortuny. Z gabinetu, przez sekretne drzwi i krótki, ciemny korytarzyk,

dostał się na sąsiednią klatkę schodową. Na półpiętrze wyjrzał przez okno. Tak. Trzeci z zakapiorów stał na czatach, wsparty plecami o ścianę, z rękami głęboko w kieszeniach i wyrazem twarzy znudzonego mopsa. – Coraz gorsza swołocz – mruknął pod nosem Ziemiński. Zbiegł po schodach na niższe piętro. Stamtąd przedostał się do sąsiedniej posesji i po kilku minutach najspokojniej w świecie wyszedł na ulicę prostopadłą do tej, przy której mieszkał. Radość z tego, że po raz kolejny udało mu się wyprowadzić w pole wysłanych do niego bandytów, mieszała się z niepokojem. Wszak wciąż nie był wolny od rei vindicatio… Idąc ulicą, namacał twardość w wewnętrznej kieszeni surduta. W tym samym momencie zaświtał mu w głowie zupełnie nowy pomysł. 10 W całym mieszkaniu Riepina roznosił się zapach świeżo upieczonego ciasta. Gospodyni nieobecnego detektywa długo zbierała pochwały za swoje dzieło – babkę nadziewaną kandyzowanymi owocami. – To nie tylko moja zasługa – wykręcała się, skromnie spuściwszy wzrok. – Pani Bergowa bardzo mi pomogła. No i te wiejskie jajka. Cudo! – W takim razie wypijmy również zdrowie hrabiego Wierzbowskiego. – Stach uniósł lampkę z winem, to samo uczyniła jego siedząca obok matka oraz redaktor Franciszek Lenz, bo i on został zaproszony na wieczorną herbatkę, która jednak tak naprawdę była tajną naradą. Gdy bowiem pani Melania wyszła do kuchni, z twarzy siedzących w salonie poznikały radosne uśmiechy. Pochylili głowy ku sobie, zaczęli rozmawiać o wiele ciszej. – Jan Wilk to człowiek bardzo dziwny – opowiadała Anna. – Na początku myślał, że jestem jedną z kandydatek na uczennicę. Od razu zaczął mnie egzaminować. Najpierw ze śpiewu, potem próbowaliśmy dialog Romea i Julii, by na końcu spróbować szermierki. Dał mi floret, stanęliśmy naprzeciwko siebie…

– Biedny Wilk – szepnął Stach. – To, powiem nieskromnie, wyszło mi najlepiej. Ale potem i tak pan nauczyciel powiedział, że jestem za stara, by uczyć się aktorstwa. – Dosłownie tak powiedział? Że za stara?! – Franciszek Lenz, który od pierwszej chwili polubił matkę swojego przyjaciela, nie posiadał się z oburzenia. – Niestety. Nie silił się na delikatności – przyznała Anna z udawanym smutkiem. – Czyżby nie lubił kobiet? – spekulował głośno dziennikarz. Tym razem głos zabrał Stach: – Ciężko powiedzieć. Odwiedziłem go pół godziny po tym, jak wyszła stamtąd mama. Odczekaliśmy tyle, by nie wzbudzać podejrzeń. Niestety, ze mną pan Wilk nie chciał ćwiczyć ani piosenki, ani recytacji, ani szermierki. Nie wpuścił mnie nawet do mieszkania. Od razu powiedział, że mężczyznom lekcji nie udziela. Otaksował mnie przy tym od stóp do głów. – Może zastanawiał się, czy się jednak nadajesz… – wtrącił Lenz. – …ale niekoniecznie do grania na scenie – dokończył Berg. – Co chcesz przez to powiedzieć? – To, że kiedy wychodziłam z mieszkania Wilka – podjęła Anna – akurat zmierzało do niego dwóch młodych, bardzo ładnych chłopców. A to może oznaczać, choć nie musi… – …że Jan Wilk jest dewiantem, pederastą, efebofilem – dokończył na wydechu Stach. Redaktor „Dziennika Łódzkiego” wyciągnął rękę w stronę patery z ciastem, ale w połowie drogi ją cofnął. Dla pokrycia zmieszania strzepnął palce. – Mocne słowa i mocne oskarżenia – mruknął. – Ale to rzeczywiście tłumaczyłoby wiele. Zabójstwa młodych, ładnych kobiet, ich późniejsze okrutne okaleczanie, a Wilk potrafi przecież posługiwać się w sposób mistrzowski białą bronią. I wszystko jest dziełem człowieka, który znał dobrze ofiary, bo udzielał im wcześniej lekcji aktorstwa. – Nie wolno nam się zbytnio zagalopować – powstrzymała go Anna. – To tylko domysły, nic więcej.

Ale Franciszek Lenz wydawał się tym nie przejmować. Rozkręcał się coraz bardziej. – Ciekawe, czy jest religijnym fanatykiem? Gdybyśmy to wiedzieli, można by było znaleźć wytłumaczenie dla aureoli, które doprawił swoim pierwszym ofiarom. – Nie zauważyłam żadnych symboli religijnych w jego mieszkaniu – powiedziała zdecydowanie Anna, patrząc to na syna, to na dziennikarza. Zapadła cisza. Słychać było, jak Melania krząta się w kuchni, a za oknem odzywają się, jedna po drugiej, fabryczne świstawki. Pierwszy odezwał się Stanisław Berg: – Jutro o dziewiątej wieczorem Jan Wilk urządza w swoim mieszkaniu przedstawienie. Nie zapowiadają go w gazetach ani na afiszach, ale wydaje mi się, że warto by było tam zajrzeć. – Słyszałem coś niecoś o tych przedstawieniach – wtrącił dziennikarz. – Problem w tym, że żeby tam wejść, trzeba mieć specjalne zaproszenie. – Lenz potarł kciukiem o palec wskazujący. – Zostaw to mnie – odpowiedział z zagadkowym uśmiechem detektyw. To rzekłszy, sięgnął po nowy kawałek baby z kandyzowanymi owocami, która bardzo mu posmakowała. 11 Jadźka Kędzierska szybko otrząsnęła się po tym, co spotkało ją w poniedziałkowy wieczór w zaułkach Konstantynowskiej, gdzie zamiast zgodzić dobrego klienta, dostała po grzbiecie. Siniaków nie było wiele, większych zadrapań szczęśliwie nie znalazła. Bolały ją trochę plecy i uda. Pozostała za to nienawiść do rajfurek oraz ogromna wdzięczność dla tajemniczego wybawcy. Wtedy nie była w stanie spojrzeć mu w oczy. Dlatego uciekła. Może jeszcze kiedyś go spotka, kto wie. To nie jest wielkie miasto. Te i inne myśli snuły jej się po głowie przez cały następny dzień. Nie wychodziła z domu. Gdy jej gospodyni zapytała, co jej jest, wymówiła się przeziębieniem. Zdarzało się, nawet latem, nawet w lipcu. O więcej kobieta nie pytała. Tylko od razu pobiegła zobaczyć, czy jej

dzieci, a miała ich aż czwórkę, czasem jaka choroba nie bierze. Jadźka miała więc spokój, mogła przygotować się do wieczornego wyjścia. Tym razem nie miała w planach peregrynacji po ulicach centrum miasta ani po jego parkach. We wtorkowe wieczory przeistaczała się w zupełnie inną osobę. – „Powiedz mi zaraz, ze wszystkich twoich gachów, który najlepiej do myśli ci przypadł? Mów tylko szczerze!” – Kędzierska przybrała srogi wyraz twarzy. Osoba po drugiej stronie lustra nie znała jednak odpowiedzi, choć minę miała również buńczuczną. Za chwilę była znów tą samą Jadźką, nieco wystraszoną i nieufną. We wtorkowe wieczory Kędzierska chodziła na lekcje aktorstwa do Jana Wilka, aktora, który po wojażach po zachodniej Europie pół roku temu przyjechał do Łodzi. Chodziły o tym człowieku różne opowieści, niektóre wręcz nieprawdopodobne. Część z nich rozpuszczali zawistni koledzy-aktorzy, inne podsycali rodzice dziewcząt, którym nie w smak było, że ich jedyne często córki chodzą do Wilka na lekcje. Jadźka nie mogła tańczyć. Mogła jednak zostać aktorką. Wierzyła, że potrafi. Ciułała pieniądze, w szafie trzymała suknie, które wkładała tylko wtedy, gdy szła na Pańską. Mijał już miesiąc, odkąd odwiedzała go regularnie. Na dziś przygotowała kwestię Katarzyny z Poskromienia złośnicy Williama Szekspira, który był ulubionym autorem Wilka. Tekstu nauczyła się szybko, miała tylko wątpliwości, czy jej interpretacja spodoba się mistrzowi. W miarę jak ubierała się i przygotowywała do wyjścia, a potem szła na lekcję, przez cały powtarzając w myślach kwestię Katarzyny, wątpliwości było coraz mniej. Wypierała je pewność siebie. Przecież ze sceną była za pan brat! – Hej, pa… panienko! – zawołał za nią bełkotliwie jakiś facet, sięgając do kieszeni opadających spodni, zapewne po pieniądze, choć nigdy nie wiadomo. Nie zareagowała na zaczepkę. Odwróciła głowę i przyspieszyła kroku. Zawsze obawiała się, że zostanie rozpoznana, gdy tego nie będzie

chciała. Starała się zmienić wygląd, na ile pozwalały jej na to środki finansowe. Na głowie nosiła kapelusz, twarz chowała za woalką. Zdarzały się jednak i takie przypadki. Na szczęście tym razem mężczyzna, który ją zaczepił, nie był natarczywy. Nikt z przechodniów też nie zwrócił na to uwagi. – „…ze wszystkich twoich gachów…” – powtórzyła szeptem, skręcając z Piotrkowskiej w Pańską. Skąd ten Szekspir wiedział tak wiele o ludziach i świecie? – pomyślała z podziwem, ale i rozbawieniem. Pięć minut później zapukała do drzwi mieszkania swojego nauczyciela. 12 Niedawne majowe wydarzenia w Łodzi i okolicach spowodowały wiele zmian nie tylko w strukturach miejscowej policji i żandarmerii. Także w łódzkich gazetach doszło do znaczących przetasowań. „Dziennik Łódzki” nie był tu, niestety, wyjątkiem. I tak starzy wyjadacze, redaktorzy Jan Kaczyński i Hieronim Śmigasiewicz, przyjaciele i niemal rówieśnicy, zmuszeni zostali pożegnać się z redakcją. Żaden głośno nie narzekał na swój los, bo na jednego czekało już miejsce w Warszawie, w tamtejszym „Kurjerze Warszawskim”, na drugiego zaś w Krakowie, gdzie wydawano „Czas”. Problemem było tylko to, że się rozstaną. Zajmujący się kroniką kryminalną Franciszek Lenz pozostał na swoim stanowisku. Niestety, przybył mu kłopot w postaci nowego przełożonego, Kaliksta Wody. Był to dziennikarz może nieco starszy od Franciszka, chudy i niezbyt wysoki, nosił binokle i śmiesznie przyciętą bródkę. Tu jednak kończyła się zabawa, a zaczynała praca. Kalikst Woda, który przybył do Łodzi aż z Poznania, był człowiekiem nazbyt ambitnym, który powierzone mu obowiązki traktował ze śmiertelną powagą. Od razu skonstatowano, że częste w redakcji powiedzenie o laniu wody trzeba będzie raz na zawsze zarzucić. – W tym tekście użył pan aż trzech przymiotników „okropny” – powiedział redaktor Kalikst Woda do redaktora Lenza, wskazując

palcem na kolumnę roboczą. Franciszek podniósł nieprzytomny wzrok, przez chwilę patrzył na przełożonego. Potem spojrzał na tekst, zwilżył końcem języka spierzchnięte wargi. Bardzo chciało mu się pić. Postanowił jednak nie zaspokajać pragnienia, póki nie skończy pisać. A tu jeszcze ten… Woda. – Słucham? – wydobył z siebie wreszcie. – W tekście użył pan aż trzech przymiotników „okropny”, panie Lenz – powtórzył przełożony. – Jest tylko jeden, panie redaktorze… – Młody reporter w końcu otrząsnął się z odrętwienia. – Nie rozumiem. – Przymiotnik „okropny” jest tylko jeden. Drugi to nazwisko denata. Okrópny. Józef. Chyba czcionka się wyrobiła. No i jest jeszcze chochlik drukarski, ponieważ w pomieszczeniu, gdzie znaleziono zwłoki, było bardzo gorąco. Panował tam ukrop. Zaraz to każę poprawić. Kalikst Woda rzucił ze złością wydruk na biurko Lenza i wrócił do gabinetu. Dopiero gdy zniknął z pola widzenia, Franciszek sięgnął do szafki po karafkę z zimną wodą, w której pływało kilka plasterków cytryny. Wcześniej wolał nie prowokować pryncypała. – Na zdrowie – szepnął, salutując szklanką w stronę drzwi, za którymi zniknął tamten. Zbliżała się ósma wieczorem. Do zamknięcia numeru było jeszcze sporo czasu, jednak kolumna, nad którą pieczę trzymał Lenz, była już gotowa. Nad tym, by nie zawierała zbyt wielu okropności („Dziennik Łódzki” czytały też damy i dzieci!), czuwał osobiście Kalikst Woda. To właśnie dlatego, a nie w imię poprawności językowej, nie można było epatować okropieństwami. Każda próba dyskusji czy obrony swoich racji kończyła się interwencją redaktora prowadzącego, a czasem nawet i naczelnego, z którym nowy pryncypał był w dobrej komitywie. I słowną, póki co, reprymendą. Ambicje, które były dotąd motorem pracy wielu dziennikarzy pracujących przy Pasażu Meyera, poszły do kosza. Przynajmniej na jakiś czas. – Idziesz już, Franz? – zapytał Lenza jeden z kolegów, który właśnie skończył był redagować stronę z notowaniami giełdowymi,

jedną z najważniejszych w tytule. – Jeszcze nie – odrzekł reporter, patrząc znacząco na zegar. – Mam dzisiaj sporo roboty. – Tylko pamiętaj! Ma być miło i przyjemnie – rzucił tamten z udawaną srogością, choć niezbyt głośno, by nie podpaść pryncypałowi, po czym włożył na głowę melonik, sięgnął po laseczkę, stuknął nią raz o podłogę i opuścił siedzibę redakcji. Przedstawienie w mieszkaniu Jana Wilka zaczynało się o dziewiątej (Berg nie chciał powiedzieć, jakim cudem udało mu się zdobyć zaproszenia!), więc Franciszek miał jeszcze trochę czasu. Na co dzień nosił się dość elegancko, więc nie musiał specjalnie wracać do domu, aby się przebrać. Z drugiej strony wydarzenie, które planowano w prywatnym domu, a do takich dochodziło w Łodzi często, nie wymagało od jego uczestników szczególnie wytwornych strojów. Lenz pisał właśnie krótki tekst o bójce, która wybuchła między łódzkimi rajfurkami, kiedy skrzypnęły drzwi i do pokoju wszedł jakiś starszy mężczyzna. – Dział ogłoszeń, pierwsze drzwi na lewo w korytarzu – powiedział Franciszek. – Czynne od siódmej rano. Zapraszam jutro. Ale przybysz nie ruszył się z miejsca. Lenz znów podniósł głowę znad pisaniny, tym razem powoli, i zaczął przyglądać się natrętowi. Był to starszy pan, mniej więcej pięćdziesięcioletni, z siwą, długą i gęstą brodą. Wyglądał jak stary fabrykant, gatunek wymierający już powoli w Łodzi. Na głowie zaś miał wychodzący już z mody chapeau claque. – Czy my się znamy? – zapytał dziennikarz, przekrzywiwszy nieco głowę, co zawsze ułatwiało mu obserwację. Gość nie odpowiedział, za to kiwnął twierdząco głową. Lenz podrapał się z zakłopotaniem po brzuchu. Mógłby po głowie, ale teraz jego ręka powinna być bliżej szuflady biurka, gdzie spoczywał rewolwer. Do redakcji przychodzili różni ludzie, czasem szaleńcy. Już miał znów się odezwać, tym razem bardziej zdecydowanym i mniej przyjaznym tonem, gdy tamten ubiegł go. Otworzył usta i poruszył nimi. Problem w tym, że głos, który dobiegł uszu Franza, nijak nie pasował do powierzchowności starszego pana. I był znajomy. – Jesteś już gotowy? – zapytał przybysz.

– Do czego? Przepraszam… Jakoś nie przypominam sobie, żebyśmy… – jąkał się Lenz. – Nie poznajesz mnie? – Nie. To znaczy tak… Tylko pana głos… – Lenz dotknął palcami nasady nosa. – A zatem moje przebranie i charakteryzacja są dobre – rzekł z zadowoleniem nieznajomy-znajomy i zaśmiał się gromko. I to właśnie dzięki temu śmiechowi Lenz pozbył się resztek wątpliwości. Stał przed nim nie kto inny jak Stanisław Berg, ucharakteryzowany nie do poznania. – Jesteś gotowy? – powtórzył pytanie. – Żeby zdążyć do Wilka, musimy już wyjść. – Nie dam rady – westchnął Lenz. – Jestem zakopany po dziurki w nosie. Idź sam. Berg nie zdążył zaprotestować, bo otworzyły się drzwi i do pokoju zajrzał Kalikst Woda. – Czym mogę panu służyć? – zapytał, taksując mężczyznę badawczym spojrzeniem. – Właśnie załatwiliśmy sprawę – ubiegł Berga dziennikarz i na dowód pomachał jakimś świstkiem zapisanego papieru. – Pan już wychodzi. Na te słowa przebrany detektyw uchylił kapelusza, skłonił się obu redaktorom i opuścił redakcję „Dziennika Łódzkiego”. 13 Dochodziła dziewiąta wieczorem, gdy Berg, a właściwie Felicjan Adam Stamm, przedsiębiorca pogrzebowy – bo to właśnie na te personalia wystawiono zaproszenie na dzisiejsze przedstawienie – stanął przed kamienicą, w której mieszkał, udzielał lekcji aktorstwa, a także wystawiał spektakle ekscentryczny artysta. Czy robił coś jeszcze, coś złego? Tego należało się czym prędzej dowiedzieć. Latarnie gazowe dawały migotliwe światło, gdzieś szczekał pies. Z daleka dobiegł dźwięk syreny straży ogniowej. Łódź żyła swoim życiem, które teraz, u progu nocy, zwalniało nieco bieg.

Wchodząc do bramy, obejrzał się przez ramię. W cukierni po drugiej stronie ulicy, tam gdzie kilkadziesiąt godzin wcześniej siedział przy stoliku, nie paliło się już światło. Trochę go to zdziwiło, wszak nie było jeszcze późno. Może garsoni i kucharze również zostali zaproszeni do Jana Wilka? – przemknęła mu przez głowę myśl; po chwili aż się zaśmiał, tak była niedorzeczna. Wszedł na klatkę schodową, wspiął się po schodach na pierwsze piętro, przez cały czas starając się przemieszczać jak najciszej. Zatrzymawszy się przed drzwiami mieszkania, wstrzymał oddech i przez kilka chwil nasłuchiwał w najwyższym skupieniu. Z drugiej strony nie dochodził jednak żaden dźwięk. Czyżbym pomylił dzień? – zaniepokoił się. Już chciał sięgnąć w zanadrze, by sprawdzić datę na zaproszeniu, gdy drzwi przed nim otworzyły się bez jednego skrzypnięcia. Drgnął, powoli wysunął dłoń zza poły paltota, zdjął z głowy chapeau claque i posłał ukłon postaci, która trzymała wewnętrzną klamkę. Postać była zakapturzona, ale wystarczyło jedno spojrzenie i pobieżna ocena gabarytów, by stwierdzić, że to kobieta bądź chłopiec. – Dobry wieczór – rzekł Stach cicho, lecz wyraźnie. Odźwierny (lub odźwierna) skinął tylko głową i wystudiowanym (tego też uczył Jan Wilk?) ruchem ręki pokazał mu drogę. Nie żądano od niego, by okazał zaproszenie. Za to zaraz za progiem czyjaś ręka podała nowemu gościowi maskę wykonaną ze sztywnego, dziwnie pachnącego papieru. Nie pytając o nic, Berg umieścił ją na właściwym miejscu. Ciekaw jestem, jak bardzo głupio wyglądam – pomyślał, zastanawiając się jednocześnie, z czym kojarzy mu się zapach papieru, z którego wykonano maskę. Całe mieszkanie, a jego rozkład Stachowi udało się poznać kilkanaście godzin wcześniej, mimo że nie został wpuszczony głębiej, oświetlone było za pomocą świec, które umieszczono w jednakowych, pięcioramiennych kandelabrach. Uczestnicy spotkania, widzowie, byli już na miejscu. Stali w przedpokoju, okupowali kilka krzeseł wokół okrągłego stolika w jednym z mniejszych pokoi. Kilku czatowało przed zamkniętymi

drzwiami salonu, gdzie najpewniej miał się odbyć spektakl. Wszyscy mieli na sobie jednakowe maski. Panowała cisza zupełna, jeśli nie liczyć skrzypienia drewnianej podłogi pod stopami gości. Taka widać obowiązywała formuła – osłonięte twarze i bezwzględny zakaz rozmów gwarantowały niemal stuprocentową anonimowość. Z drugiej strony wielce prawdopodobne było, że wielu mężczyzn przybyło na ów spektakl w parach lub nawet większych grupach. Rozległ się dźwięk malutkiego dzwoneczka, drzwi otwarto od wewnątrz i goście zaczęli przechodzić przez wąską gardziel między westybulem a salonem. Wszyscy byli zdyscyplinowani, widać większość nie była tu po raz pierwszy. Zajmowano miejsca na krzesłach, które ustawiono w kilku rzędach. Wszystko odbywało się w ciszy, choć nie obyło się bez syknięć czy niechętnych pomruków, gdy ktoś komuś nastąpił na nogę lub wbił łokieć w bok. Znów zadzwoniono. Widzowie znieruchomieli. Rozbłysło silne punktowe światło. Skierowane było na story z zielonego atłasu, które dzieliły salon na dwie nierówne części i pełniły funkcję kurtyny. Między nimi a pierwszym rzędem nie było żadnego podwyższenia dla aktorów; położono tam jedynie elegancki, włochaty dywan, prawdopodobnie pochodzący z dalekiej Persji. Dzwonek umilkł, kurtyna poruszyła się i po chwili między zasłonami pokazała się postać w eleganckim fraku i takiej samej masce, jakie mieli na twarzach inni. – Witam szanownych panów w moich skromnych progach. Był to oczywiście Jan Wilk, któż bowiem inny mógł powitać gości w swoich progach, jeśli nie właściciel przybytku. Poza tym Stach, któremu udało się zająć miejsce w bliskim, bo drugim rzędzie, rozpoznał nauczyciela aktorstwa po charakterystycznym głosie. – Dzisiejszego wieczoru – ciągnął Wilk – chcielibyśmy przedstawić przygotowane specjalnie dla was przez naszych aktorów fragmenty znanego dramatu Williama Szekspira Romeo i Julia. – Zrobił krótką pauzę. – „Dwa wielkie domy w uroczej Weronie, równie słynące z bogactwa i chwały, co dzień odwieczną zawiść odnawiały, obywatelską krwią broczyły dłonie…”

Stach nie zdążył się nawet przestraszyć, znał bowiem tekst tej tragedii i wiedział, że jest ona dość długa, kiedy Wilk skończył prolog. Zniknął za kurtyną, a za chwilę na dywanie pojawiła się para aktorów: młoda kobieta i mężczyzna, najpewniej tytułowi bohaterowie sztuki Szekspira. Oboje mieli na twarzach maski, ubrani byli w białe, zwiewne szaty. Pierwsza odezwała się dziewczyna: – „Niewzruszonymi pozostają święci, choć gwoli modłów niewzbronne ich chęci”. – „Ziść więc cel moich, stojąc niewzruszenie, i z ust swych moim daj wziąć rozgrzeszenie…” – odrzekł mężczyzna. Po czym pocałowali się. Był to bardzo namiętny pocałunek. – Dobre… – mruknął jakiś grubas siedzący po prawej stronie Stacha. Jeśli ktoś z widzów miał jeszcze wątpliwości co do tożsamości tych dwojga, pozbył się ich w chwili, gdy zaczęli kolejny dialog. – „Romeo! Czemuż ty jesteś Romeo! Wyrzecz się swego rodu, rzuć tę nazwę! Lub jeśli tego nie możesz uczynić, to przysiąż wiernym być mojej miłości, a ja przestanę być z krwi Kapuletów”. – „Mamże przemówić czy też słuchać dalej?” – „Nazwa twa tylko jest mi nieprzyjazna, boś ty w istocie nie Montekim dla mnie”. Gra młodych aktorów może nie była zła, ale poszczególne dialogi były wyrwane z kontekstu i niechronologiczne. Jednak już po chwili Berg dowiedział się, a wraz z nim inni widzowie, że stojący przed nimi aktorzy nie pojawili się tu bynajmniej po to, by wypowiadać, gorzej lub lepiej, kwestie Romea i Julii. Rozległa się cicha muzyka, ktoś grał na skrzypcach i klarnecie. – „Idą, czas kończyć” – powiedziała Julia, obejrzawszy się trwożnie za siebie. – „Zbawczy puginale! Tu twoja pochwa. Tkwij w tym futerale”. Scena, która w oryginale była ostatnia, była początkiem właściwej części spektaklu. Julia nie przebiła się bowiem sztyletem, nie padła martwa przy swoim oblubieńcu, ale jednym ruchem zrzuciła z siebie suknię. To samo uczynił Romeo. Na scenę bezszelestnie wjechało,

pchnięte przez kogoś na stronie łóżko na kółkach, podobne do tych, których używało się w szpitalach. Światło punktowe zmieniło się z żółtego na czerwone. Romeo i Julia zdjęli z twarzy maski. Zupełnie nadzy, wpół objęci padli na łóżko, by po chwili zacząć… spółkować! – Dobre – mruknął, o wiele głośniej niż wcześniej, grubas siedzący obok detektywa; mlasnął przy tym, a jego oddech przyspieszył. Muzyka stała się głośniejsza. Przyłączyły się kolejne instrumenty, w tym wiolonczela. Nie była jednak w stanie (i pewnie nie miała takiego zadania) zagłuszyć miłosnych odgłosów: dyszenia, westchnień i jęków obojga kochanków, skrzypienia sprężyn łóżka, spowodowanego ich ruchami frykcyjnymi, wreszcie miarowych krzyków, które w pewnym momencie zaczęła wydawać z siebie dziewczyna. Jak zareagowała na to wszystko widownia? Większość z obecnych nie była zaskoczona tym, co ujrzeli. Po to tu przecież przyszli, po to często poruszali niebo i ziemię, by wystarać się o zaproszenia na spektakl Wilka! I jeśli kogoś przed chwilą uwierała maska na twarzy, teraz pewnie błogosławił chwilę, w której przysłonił nią twarz. Podobnie jak ciemność, która panowała między rzędami krzeseł. Kilka z nich zaskrzypiało zagadkowo. Ktoś, kto siedział z tyłu, wstał, aby lepiej widzieć, a że zrobił to gwałtownie, nogi mebla zazgrzytały o podłogę. Nikt nie wyszedł z salonu, nikt nie krzyknął oburzony, spektakl można było więc bezsprzecznie uznać za udany. Coś, co oglądało się jedynie na fotografiach o wyświechtanych i tłustych od wielokrotnego użycia rogach, teraz można było widzieć na żywo. Tego rodzaju satysfakcji nie dawała też wizyta w lupanarze, nie mówiąc już o własnej alkowie. W pewnym momencie Julia wysunęła się spod Romea, wskoczyła na partnera, który zdążył przekręcić się na plecy, i jęła podrygiwać, jakby jechała na koniu. Siedziała przodem do widowni, jej piersi trzęsły się miarowo. Na ten widok grubas siedzący obok Stacha poluzował kołnierzyk i wydał z siebie niski jęk, przywodzący na myśl wolno żyjące zwierzę, dzika, a może niedźwiedzia. Żeby tylko kto nie padł na serce… – pomyślał Stach

z rozbawieniem, choć pewnie w innym miejscu myśli tej towarzyszyłaby trwoga. Tymczasem para kochanków zmieniła pozycję i dziewczyna zajęła się robieniem fellatio, co widownia przywitała i nagrodziła zbiorowym jękiem. Ktoś zaczął nawet klaskać, ale inni nie podchwycili tej formy wyrażenia aplauzu. Tym bardziej, że nikt nie chciał, by aktorzy zbyt szybko skończyli swój występ. – Jak on to robi, że tak długo może? – wymamrotał inny widz, tym razem siedzący po lewej stronie Stacha. I chyba wykrakał, bo Romeo uniósł głowę, odchylił ją daleko do tyłu. W tej samej chwili Julia odsunęła twarz od jego członka, ujęła go w dłoń. Wystarczyło, że wykonała kilka ruchów, a mężczyzna wytrysnął ejakulatem. Zrobił to prosto na twarz dziewczyny! Wtedy światło zgasło i salon zatopił się w ciemności. Muzyka ucichła w pół taktu. Przez kilka sekund panowała cisza. Po chwili tu i ówdzie dało się już słyszeć pojedyncze głosy. Łamiąc nakaz utrzymania ciszy, panowie dzielili się wrażeniami z obejrzanego właśnie spektaklu, którego nie mogliby obejrzeć w Theater-Varieté ani w „Thalii”, ani w „Victorii”. Czego nie mogli doświadczyć podczas proszonych herbatek, gdzie grywało się w preferansa czy z dobrą miną do złej gry słuchało, jak brzydka córka właścicieli gra na fortepianie lub recytuje wiersze Mickiewicza. Ktoś, zapewne pierwszy raz goszczący w domu Jana Wilka, wysokim głosem młodzieniaszka dopytywał, czy to już koniec przedstawienia. Nikt jednak nie potrafił udzielić mu odpowiedzi. Za każdym razem bowiem nocne seanse kończyły się inaczej. Stąd ich popularność. – Dobre, nie? – Grubas stuknął Berga łokciem. – Prawdziwe – zgodził się Stach. Część panów zaczęła już wstawać z miejsc, gdy otworzyły się drzwi i do salonu na powrót wniesiono lichtarze z zapalonymi świecami. Kto ściągnął maskę, nasuwał ją czym prędzej z powrotem. Rozmowy milkły. Pogadać przecież zawsze się zdąży. Stanisław Berg nie czekał jednak, aż ogłoszą koniec i każą opuścić mieszkanie. Wstał z krzesła i przepchawszy się między rzędami, ruszył

w kierunku wyjścia. Po chwili był już na schodach. Szedł szybko, choć nikt go nie ścigał. To w jego głowie jedna myśl goniła drugą. Snuł się ulicami Łodzi niemal do północy. Zastanawiał się nad wszystkim, co tego wieczoru zobaczył i usłyszał. Najważniejsze pytanie, które kołatało mu się po głowie, brzmiało: czy Jan Wilk mógł mieć coś wspólnego z morderstwami młodych prostytutek? Na pewno człowiek ten był zepsutym do szpiku kości dewiantem, w dodatku zarabiał na tym. Ale czy byłby zdolny zabijać i w dodatku w tak okrutny sposób okaleczać swoje ofiary? I czy był człowiekiem religijnym? 14 Antoni Metz dosięgnął dna. Wiedzieli o tym dobrze wszyscy, wiedział to także on sam. Ale dopiero teraz miał odczuć to na własnej skórze. Dym nad karcianym stolikiem opadał powoli. Zawiesiny tej nie mącił żaden podmuch. Zapewne wielu graczy w tej chwili wstrzymało oddech. Spojrzenia wszystkich skierowane były na jedną osobę: pięćdziesięcioletniego mężczyznę szczupłej budowy ciała, ubranego w surdut. Siedział, jak pozostali, przy stole. Znieruchomiały, przygarbiony. Palce jego rąk zaciskały się na gałce laski w kształcie głowy konia. Mimo zasłony dymnej wszyscy dokładnie widzieli, że jego twarz jest blada i nieruchoma jak u trupa. Tak wyglądał człowiek, który, choć ze wszystkich sił próbował wypłynąć na powierzchnię i odegrać się, przegrał wszystko. A nawet więcej. Kilka chwil wcześniej nad stolikiem karcianym w szulerni przylegającej do lupanaru Szulca padły słowa, których dawno tutaj nie słyszano. – Nie mam pieniędzy? – powtórzył jeden z grających, słowo w słowo. – Nie – potwierdził Antoni Metz, niemal nie otwierając przy tym ust. – Nie ma pieniędzy – powiedział głośniej ten sam gracz, jakby tłumaczył całą sytuację pozostałym. – On nie ma pieniędzy!

Nie wiadomo, co stało się potem. Czy wystarczyło dyskretne skinięcie głową, a może naciśnięcie sekretnego guzika pod blatem stołu, bo i takie wynalazki spotykało się coraz częściej. Mogło być też tak, że przez cały czas gracze byli obserwowani z ukrycia. Tak czy inaczej, kilka chwil po tym, jak stało się jasne, że ci, którzy tego wieczoru wygrali, nie otrzymają swoich pieniędzy, gwałtownie otworzyły się drzwi i do szulerni wpadło dwóch osiłków. Wiedzieli, kim mają się zająć. Tu nigdy nie mogło być mowy o pomyłce. – Nie! – krzyknął Metz, jakby dopiero co się przebudził. – Pomocy! Było to jednak ostatnie miejsce, w którym mógłby otrzymać to, czego w tym momencie najbardziej potrzebował. – Brać go – rzucił któryś z graczy, pewnie ten, który z powodu niewypłacalności Metza miał najwięcej stracić, a może właściwie należałoby powiedzieć: nie zyskać. – Nie… – jęknął jeszcze handlarz ziarnem. Napastnicy chwycili go pod ramiona, szarpnęli i pociągnęli ku wyjściu, jakby był jednym z worków zboża, którymi sam handlował. Nikt z graczy nie stanął w jego obronie ani nie zaprotestował. W milczeniu przyglądano się scenie. Potem czyjaś ręka zamknęła drzwi pokoju gier. Antoni Metz nie opierał się. Wiedział, że jego trud jest daremny. Nie chciał być też całkowicie bezwładny, by nie denerwować tym osiłków. Sam widział kiedyś kilka razy, jak ci dwaj wynosili z szulerni niewypłacalnych graczy. Nigdy nie przypuszczał, że kiedyś podzieli ich los. Modlił się w duchu, żeby tylko nie bili. Bardzo bał się bólu. Gdy wlekli go korytarzem, miał zamknięte oczy. Że jest już na zewnątrz, zorientował się, gdy usłyszał skrzypnięcie drzwi i poczuł chłód nocy. Rzucili go na ziemię. Runął na bruk. Laska, która wypadła mu z ręki, zadzwoniła główką o jeden z kamieni. Wtedy dopiero Antoni Metz otworzył oczy. Nie dostrzegł żadnego z napastników. Czy to już wszystko? Poszli sobie? Jestem bezpieczny? – przemknęło mu przez głowę pytanie, a raczej cała ich seria, z których

każde było jednocześnie życzeniem i błaganiem. Srogo się jednak mylił. Już chciał podnieść się z ziemi, gdy otrzymał potężnego kopniaka w plecy. Zgięty wpół, poleciał z krzykiem do przodu. Palce rąk zaryły w bruk. – A teraz nauczymy cię, Metz, że do lokalu pana Szulca nie przychodzi się z gołą dupą – usłyszał za sobą nieznajomy, zachrypnięty głos. – Oddam, wszystko oddam. Co do kopiejki… – wyjęczał Antoni. Ale wyrok już zapadł. Stali we dwóch nad leżącym, gotowi na jego wykonanie. Nikt nie zamierzał pertraktować ani tym bardziej wysłuchiwać utyskiwań czy błagań. Nic z tych rzeczy nie mogło ich wzruszyć. Z dłużnikami zawsze postępowało się zdecydowanie. Był to wrzód na zdrowym ciele, który należało wyciąć jak najszybciej. A przy okazji mieć z tego rozrywkę. – Oddam, od… Metz nie dokończył, bo właśnie dosięgnął go kolejny kopniak. Nie zdążył podnieść się z ziemi, gdyż czubek buta jednego z opryszków trafił bezbłędnie w lewą nerkę. Mężczyzna ryknął z bólu, upadł z powrotem na bruk, znieruchomiał. Nie stracił jednak przytomności, czego z początku żałował, ale już po chwili błogosławił. Gdy ujrzał nogi zbliżającego się oprawcy, odruchowo osłonił dłońmi genitalia. Zdążył przed kolejnym uderzeniem wymierzonym bezlitośnie właśnie w owe czułe miejsce. Syknął, ponieważ twarda podeszwa buta trafiła w kostki palców, zdzierając z kilku z nich naskórek. Lepsze to było jednak niż cios w jaja… – Zdejmij mu spodnie. – Antoni usłyszał ten sam głos co na początku, teraz jednak jeszcze bardziej schrypnięty, może ze złości, że egzekucja nie przebiega tak, jak sobie ją zaplanowali. Nim zdążył pomyśleć, powietrze i ciszę nocy przeciął znajomy skądinąd dźwięk. Trzask bata. Metz, wciąż leżący na ziemi bez życia, drgnął. W jednej chwili pojął, co chcą zrobić. Nie, tego nie będzie w stanie znieść… Już czyjeś ręce podwinęły mu połę surduta, a potem chwyciły za brzeg spodni, szarpnęły ku górze, potem w dół. Ale bez skutku.

Wszystko dlatego, że wychodząc z domu, Antoni Metz mocno ścisnął szerokie pantalony paskiem ze świńskiej skóry, który następnie przewlókł przez metalową sprzączkę i dwie szlufki. Pasek był nowy, jeszcze niewyrobiony, przez co zapinanie i odpinanie szło dość opornie. – Obróć się! – odezwał się drugi z siepaczy, dotąd milczący; jego głos był równie nieprzyjemny: skrzeczał jak nienaoliwione koło w maszynie i miał jakiś dziwny akcent. Leżący nie wykonał jednak żadnego ruchu. Nawet wtedy, gdy otrzymał następnego kopniaka w bok, a po nim jeszcze dwa: kolejno w udo i biodro. Były tak silne, że ich wykonawca pochylił się, podparł rękami o kolana i głośno sapał, jakby przed chwilą przebiegł był co najmniej pół wiorsty. Znów rozległ się trzask bata. Tego, który go trzymał, najwyraźniej świerzbiła ręka. Z okna w którejś z kamienic wychyliła się jakaś kobieta i postraszyła policją, ale tylko się z tego zaśmiali. Nie pierwszy raz przecie uczyli rozumu i szacunku niewypłacalnego klienta, tak lupanaru, jak i szulerni. I żaden gorodowoj nigdy im w tym nie przeszkodził. Teraz jednak, choć nic tego nie zapowiadało, miało być inaczej. Kilka chwil po tym, jak zaczęła się gehenna Antoniego Metza, całemu zajściu przypatrywał się z bezpiecznego ukrycia przygodny obserwator. Już kilka razy powstrzymywał się przed interwencją. No i w końcu mu się nie udało. – Zostawcie go – rzucił spokojnym, choć mocnym głosem. Jak na komendę spojrzeli na nieoczekiwanego gościa. I jak na komendę też… roześmiali się. – Idź, dziadku, spać. – Jeden z oprychów splunął. Ale tamten nie myślał ustąpić. – Powiedziałem, żebyście zostawili tego człowieka w spokoju! Z tymi słowami postąpił krok do przodu, wychodząc jednocześnie z cienia. Wcześniej ocenili go tylko po głosie. Teraz byli pewni, że się nie pomylili. Próbował im przeszkodzić mężczyzna wiekowy, pięćdziesięcioletni, może nawet starszy. Miał siwą brodę i binokle na nosie, na głowie staromodny cylinder. I choć trzymał się całkiem prosto, był z pewnością łatwy do pokonania. Nie, pracownicy pana Szulca mieli swój honor.

– Idź, bo i tobie się dostanie – przyszedł w sukurs kamratowi ten o skrzeczącym głosie i dziwnym akcencie. Zajęci wymianą zdań, nie zauważyli, że Antoni Metz, wykorzystując moment ich nieuwagi, próbuje odpełznąć w kierunku wyjścia z zaułka. Jeden z nich podskoczył żwawo i nie mówiąc nic, z całej siły wbił obcas buta w palce uciekiniera. Powietrze rozdarł krzyk nieszczęśnika. Tego już było za wiele. – A grzecznie prosiłem – westchnął staruszek. I z niebywałą szybkością i zwinnością doskoczył do pierwszego z nich, wymierzając mu cios końcem laski. Trafił precyzyjnie w grdykę. Oprych zawył, chwycił się oburącz za bolące miejsce. Drugi już nie dał się zaskoczyć, bo gdy starzec zbliżył się do niego z wyciągniętą niczym szpada laską, napotkał opór w postaci żebraczego kostura, który miał prawdopodobnie posłużyć do udzielenia lekcji niewypłacalnemu Metzowi. Chwila wystarczyła, by z twarzy rzezimieszka zniknął wyraz pewności siebie. Nie docenił starca, który fechtował się po mistrzowsku i z pewnością mógł to robić z podobną lub większą skutecznością i lekkością jeszcze długo. Pora była jednak już późna, na ziemi leżał człowiek wymagający pomocy, czas więc był najwyższy kończyć zabawę. – Leżeć! – krzyknął starzec i jednym ruchem wytrącił przeciwnikowi kostur z ręki, po czym końcem laski trafił go w skroń, pozbawiając przytomności. Widząc, co się święci, pierwszy z ludzi Szulca, który szybko otrząsnął się po ataku, rzucił się do ucieczki, zostawiając kumotra. Gdy tylko zniknął, starszy człowiek pochylił się nad Metzem, który przy akompaniamencie stęknięć i westchnięć usiłował wstać z ziemi. – Już po wszystkim – powiedział. Handlarz ziarnem podniósł wzrok, dość jeszcze nieprzytomny, i przez chwilę w milczeniu przyglądał się wybawcy. Zapewne również nie potrafił uwierzyć, że oto starzec pokonał dwóch silnych, młodych mężczyzn, w dodatku zawodowych zabijaków. – Dobrze się pan czuje? – Starszy pan wyciągnął rękę w stronę

poszkodowanego. – Tak, dziękuję. Już lepiej. Metz wstał. Wzrok jego zatrzymał się na leżącym wciąż na ziemi bandycie. Zbliżył się do niego, nachylił, jakby chciał usłyszeć jego oddech. Następnie odstąpił krok, wziął zamach i z całej siły kopnął leżącego w żebra. Bezwładne ciało zadrgało konwulsyjnie. Metz zmełł pod nosem przekleństwo, obszedł leżącego, po czym jeszcze raz kopnął. Tym razem w krocze. – Wystarczy – powstrzymał go wybawiciel. – Przecież nie jest pan taki jak oni… Antoni posłuchał. Obtarł usta wierzchem dłoni. Cofnął się o krok. – Tak. Nie jestem taki. – Lepiej chodźmy stąd, zanim tamten kogoś zawoła. Metz nie oponował. Podniósł kapelusz, odnalazł swoją laskę, która nie leżała zbyt daleko. Jeszcze splunął w stronę niedawnego oprawcy, a kto wie, czy nie potencjalnego mordercy, po czym obaj opuścili zaułek. Po chwili szli ramię w ramię wymarłą już Piotrkowską w kierunku południowym. Starszy człowiek nie miał problemu, by dotrzymywać kroku młodszemu (na oko o lat dziesięć, może piętnaście?) towarzyszowi. Kim musiał być ten człowiek w przeszłości, że cieszył się taką sprawnością i kondycją? – zastanawiał się Metz, który co chwila oglądał się, jakby spodziewał się pościgu. Marzył o tym, by jak najszybciej znaleźć się w domu, nigdzie jednak nie spotkali dorożki. Poza tym czuł się w obowiązku jakoś podziękować. Nie wiedział jednak jak. Czuł, że zwykłe „dziękuję” w tym wypadku nie wystarczy. A może? Czasem najprostsze słowa są najlepsze, bo płyną prosto z serca. Starszy pan pomógł mu przecież w zwyczajnym ludzkim odruchu. Mimo to aż do skrzyżowania z ulicą Andrzeja Metz nie odezwał się do nieznajomego. Tamten też milczał, wyglądał na pochłoniętego własnymi myślami. Zbliżała się północ. – Czego oni właściwie od pana chcieli? – zapytał znienacka starszy pan. – Pewnie pieniędzy. To niebezpieczna okolica. Miałem wrażenie, że szli za mną od jakiegoś czasu…

W jednej z mijanych przez nich prostopadłych uliczek zamajaczył patrol kozacki. Antoni odruchowo przyspieszył kroku. – Powinienem się przedstawić. – Zatrzymał się gwałtownie. – Nazywam się Antoni Metz, handel zbożem i artykułami sypkimi. Łódź, ulica Dzielna. – Józef Kramer – przedstawił się starszy mężczyzna po krótkiej chwili milczenia, uchylając kapelusza, po czym dodał zgodnie z narzuconą przez tamtego konwencją: – Emerytowany porucznik armii cesarza Austro-Węgier. – Od razu wiedziałem, że pan musi być żołnierzem. Tak szybko i skutecznie rozprawić się z bandytami. W dodatku… – Zamilkł, przygryzł z zakłopotaniem wargę. – Chciał pan powiedzieć: w dodatku w tym wieku – dokończył z uśmiechem Kramer. Metz wyglądał na naprawdę zmieszanego. – Chciałbym panu podziękować za pomoc – wykrztusił wreszcie z siebie to, co powinien był powiedzieć dawno. – Z pewnością ośmiu na dziesięciu ludzi w tym mieście udałoby, że nic nie widzi. Co tam ośmiu. Dziewięciu! – Zapewniam pana, że każdy zrobiłby to samo na moim miejscu – odrzekł skromnie emerytowany porucznik. – To nasz obywatelski obowiązek. Gdyby wszyscy myśleli podobnie, Łódź byłaby całkowicie bezpiecznym miastem. – Nie da się ukryć. – W każdym razie polecam się na przyszłość, panie Metz. – Porucznik wyciągnął rękę do pożegnania. – Gdyby miał pan kiedykolwiek jakieś kłopoty, służę pomocą. Na wojnach nauczyłem się tego i owego. Wydawało się, że wszystko zostało powiedziane, a gesty, które należało wykonać, wykonano z należytą starannością. Jednak Metz z jakichś powodów nie puszczał dłoni Józefa Kramera. W dodatku nagle zaczął się trząść, jakby dostał ataku febry bądź oblano go zimną wodą. – Co się panu stało? – zaniepokoił się starszy pan. – Może powinien pan udać się jednak do lekarza albo szpitala? – Oni… oni wrócą – wymamrotał Metz.

– Kto?! – Oni. Ludzie, którzy mnie prześladują. Od dawna. Nie dają mi spokoju, szantażują, grożą. Teraz nasłali na mnie tych zbirów. Musi mi pan pomóc, poruczniku. W panu moja ostatnia nadzieja! – Ostatnie dwa zdania wypowiedział ze złożonymi błagalnie dłońmi, wpatrując się w wybawcę wybałuszonymi oczami. – Niech się pan uspokoi. Wszystkiemu da się zaradzić. Jak się nazywają ci złoczyńcy, którzy nie dają panu żyć? Muszę to wiedzieć, jeśli mam panu pomóc. – Jeden to Janusz Ziemiński – powiedział Metz. – A drugi? Jak się nazywa drugi z tych psubratów? – Kramer wyglądał na coraz bardziej zdenerwowanego, choć nie wiadomo było, co za ten stan odpowiada: zachowanie handlarza zbożem czy problem, który ten miał. Metz przełknął ślinę, rozejrzał się na boki i wreszcie jeszcze bardziej ściszonym głosem rzekł: – Ten drugi to… to… Stanisław Berg. 15 Dopiero gdy odebrała klucz do pokoju, zdała sobie sprawę, że pierwszy raz w swoim dwudziestopięcioletnim życiu będzie spała w hotelu. Jakoś nigdy wcześniej się nie złożyło. Może gdyby zatrudniła się w innym teatrze, takim, w którym większość przedstawień to spektakle objazdowe po różnych Kielcach, Płockach, Łomżach czy Siedlcach? Wtedy, owszem, pewnie mieszkałaby w hotelach. Podłych i podlejszych. – Obudzić? – zapytał ją portier, mały, okrągły i zupełnie łysy staruszek, kiedy z kluczem w ręku odchodziła od kontuaru. – Słucham? – Weronika Krenz sprawiała wrażenie niezbyt przytomnej. – Pytam, czy mam panią rano obudzić. – Nie, nie trzeba. Dobranoc. – Dobranoc pani. Miłych snów. Szła na sztywnych nogach, starając się nie stukać obcasami o podłogę. Nie chciała ściągać na siebie niczyjej uwagi. Już nie…

Trzy godziny temu wybiegła z jednej z kamienic na warszawskiej Starówce, gdzie wynajmowała duże i wygodne mieszkanie. Wynajmowała je od kilku miesięcy. To właśnie tam na przekór wszystkiemu odwiedzał ją jej ukochany, warszawski kupiec Jan Burski. Zawsze z bukietem kwiatów. I choć ostatnio dość często dochodziło między nimi do kłótni, nie mogła myśleć o nim inaczej jak o przyszłym mężu. Była o tym święcie przekonana jeszcze wczoraj wieczorem. Jeszcze dzisiaj rano. I w południe też… Ale około drugiej po południu dostała przez posłańca list, w którym Burski zwracał jej dane słowo, a decyzję swą tłumaczył niemożnością porozumienia się, a także nagłym wyjazdem za granicę w celach handlowych. Jednocześnie prosił Weronikę o zatrzymanie pierścionka zaręczynowego. Na pamiątkę. – „Z poważaniem. J. Burski” – powtórzyła na głos ostatnią linijkę listu, wchodząc po schodach na pierwsze piętro hotelu; cały list Jana znała zresztą na pamięć i potrafiłaby powtórzyć bez zająknięcia, niczym kwestię na scenie. Wydawało jej się, że śni. Wiele by dała, by tak właśnie było. Mogłaby męczyć się jeszcze niejedną noc, śnić koszmary takie jak ten. Byle tylko to, co przeczytała, okazało się nieprawdą. Niestety, nie śniła. Jej przyszły mąż nie będzie jej mężem, a ona nie wróci do teatru, bo niespełna dzień wcześniej zwolniła się z niego, główną rolę kobiecą w Szelmostwach Skapena oddając Wandzi. Bo choć nikt nigdy nie powiedział tego wprost i nie żądał od niej jasnych deklaracji, wiedziała, że jej Jan, choć po każdej premierze obsypywał ją kwiatami, nie lubił, gdy prezentowała swoje wdzięki na scenie. Dlatego, choć z bólem serca, dokonała wyboru. Teraz serce mało jej nie pękło. Nie miała przecież ani mężczyzny, ani pracy (o ponowne przyjęcie do zespołu Teatru Letniego nie śmiała prosić). A mieszkanie jej wypowiedziano dzisiejszego ranka. Ponoć pod pretekstem remontu. Weronika Krenz wiedziała jednak doskonale, że właścicielce lokum nigdy nie było w smak, że mieszka tam aktorka. Nie przejmowała się tym, bo miała przecież swojego Jana, z którym zamieszkałaby, to logiczne, po ślubie. Była o tym święcie przekonana jeszcze dzisiaj rano.

– Boże – jęknęła, pokonawszy ostatni stopień schodów. Na piętrze były tylko dwa pokoje, więc nie mogła zabłądzić. Zabłądziła kilka chwil wcześniej, błąkając się bez celu po ulicach południowego Śródmieścia, okolic Koszykowej i Pięknej. To tutaj dotarła, wybiegłszy z domu na Starym Mieście. Jak, którędy i czemu piechotą – nie wiedziała. Prowadził ją instynkt. W ostatniej chwili stchórzyła. Miała zajrzeć do kantoru przy Wspólnej, w którym pracował Burski, ale nie zrobiła tego. Znalazła za to aptekę, gdzie zaopatrzyła się w niezbędne antidota, za których pomocą miała zamiar uśmierzyć ból. Wtedy po drugiej stronie ulicy ujrzała ten hotelik. Weszła do środka, zapytała o pokój. Portier z kolei zapytał ją o bagaż. Nic nie odpowiedziała, a on nie naciskał. Najprawdopodobniej hotel służył do schadzek. Ale oto i jej numer. Wycięta z blachy siódemka na drzwiach z pociemniałych ze starości desek lekko się przekrzywiła. Przypominała teraz swym kształtem odlatującego ptaka, wronę, a może gołębia. Weronika chciałaby być teraz takim ptakiem. Może gdyby mogła spojrzeć na to wszystko z góry, więcej by zrozumiała? W jednej chwili poczuła się bardzo zmęczona. Marzyła o tym, by wyciągnąć się w łóżku i przyłożyć policzek do poduszki. Będzie musiała to zrobić w obcym łóżku i w nie swojej pościeli. Hotelik, do którego weszła, wiedziona jakąś dziwną siłą, może nie był Saskim, ale nie był też ostatnią ruderą. Przez kilka chwil nie mogła trafić kluczem do dziurki. Aż się zaśmiała na głos z tej dziwnej słabości. Po chwili przekręciła klucz w zamku i nacisnęła klamkę. – „Dzień dobry! Nie śmiem budzić, o wdzięczny widoku…!” Lubiła bardzo ten wers wiersza Mickiewicza. Miała w zwyczaju powtarzać go zawsze, gdy po raz pierwszy przekraczała próg jakiegoś pomieszczenia. Bez względu na to, czy ktoś w nim przebywał, czy, jak teraz, nie było nikogo. Takie aktorskie, nieszkodliwe dziwactwo. Nikt nigdy nie powiedział o nim złego słowa. Janowi się podobało. Janowi? Zamknęła za sobą drzwi. Nie zapalała światła, oczy powoli przyzwyczajały się do ciemności. W nocy widziała zawsze szansę na

znalezienie zapomnienia, przynajmniej na tych kilka godzin, do świtu. Na półeczce tuż za drzwiami namacała zapałki i świecę. Po chwili zrobiło się jasno. Ujrzała proste, metalowe łóżko, przy nim szafkę nocną, tudzież wąską, lecz sięgającą sufitu szafę na ubrania. Pod samym oknem stał okrągły stoliczek i wiklinowe krzesło. Na ścianie powieszono oprawną w cienkie ramki pocztówkę przedstawiającą jakiś górzysty, a jednocześnie nadmorski krajobraz. Być może była to Italia. Czyż nie tam właśnie miał pojechać mój Janek? Do Włoch? – przeszło jej przez głowę. Wspomnienie tego, co ją spotkało, spowodowało, że wstrząsnął nią spazm. Nie zapłakała jednak. Dziwne, ale przez cały dzień nie uroniła ani jednej łzy. Usiadła sztywno na łóżku, zaskrzypiały poruszone sprężyny. Obrazy minionego dnia jeszcze raz przetoczyły jej się przed oczami. Nie, nie było już „jej Janka”… Powoli zdjęła z serdecznego palca zaręczynowy pierścionek i położyła go na nocnej szafce. Następnie sięgnęła do papierowej torby, którą dostała w aptece, i zaczęła wyjmować z niej buteleczki. Wszystkie były takie same. Ustawiła je w równym szeregu na okrągłym stoliczku pod oknem, po czym sięgnęła po karafkę z wodą. Nalała całą szklankę. Weronika Krenz otworzyła pierwszą butelkę, wysypała jej zawartość na otwartą dłoń. Zaczęła połykać tabletki, jedną za drugą, popijając wodą. Cienie od płonącej świecy tańczyły na ścianach. Złożyła głowę na poduszce, podciągnęła kolana pod brodę. Kiedy zamknęła oczy, znów przypomniała sobie słowa wiersza: „Jej duch na poły w rajskie wzleciał okolice, na poły został, boskie ożywiając lice, jak słońce na pół w niebie, pół w srebrnym obłoku…” 16 Stacha obudził jakiś hałas. Otworzył oczy, ręka od razu powędrowała pod poduszkę, gdzie spoczywał jego colt. Podniósł głowę. Chwilę nasłuchiwał, dźwięk jednak się nie powtórzył. Pewnie mi się coś przyśniło – wytłumaczył to sobie w duchu. Ostatnio nie sypiał zbyt spokojnie, bywało, że śniły mu się dziwne rzeczy.

Na dworze już szarzało. Sprawdził godzinę. Dochodziła czwarta nad ranem, miał więc przed sobą jeszcze kilka godzin snu. Jako że położył się dość późno, bardzo ich potrzebował. Już miał przewrócić się na drugi bok, gdy rozległo się ciche skrobanie. Wyraźnie dochodziło od strony drzwi wejściowych. Nie było z pewnością dziełem myszy, gdyż właścicielka kamienicy bardzo dbała o czystość. Nie dalej jak przedwczoraj zgodziła szczurołapa, który od razu przystąpił do pracy. Berg wstał z łóżka i boso, na palcach, starając się nie hałasować (deski podłogi w jego mieszkaniu czasami skrzypiały), ruszył w kierunku drzwi. Z każdym krokiem słyszał lepiej. Ktoś dobierał się do zamka! Zbliżywszy się do drzwi, podniósł broń i odwiódł kurek. Położył dłoń na klamce, po czym gwałtownie na nią naparł i pchnął skrzydło drzwi. Rozległ się głuchy łomot, ktoś dostał w głowę. Sekundę później rozległ się krzyk: – Jezu! – Stój, bo ubiję – rzucił detektyw w pomrokę klatki schodowej. – Nie zamierzam wcale uciekać… – wyjęczał głos, który był Stachowi znajomy, i to dobrze. – Przestraszyłeś mnie, do cholery! Detektyw przekręcił włącznik. Strumień światła rozlał się także na klatkę schodową, dzięki czemu mógł podziwiać w całej okazałości człowieka, który przerwał mu nocny wypoczynek. Tym człowiekiem był nie kto inny jak widziany ledwo poprzedniego dnia Franciszek Lenz. Berg opuścił rękę z rewolwerem, ale wyraz zaciętości nie zniknął z jego twarzy. – Co się dzieje?! Co ty tu robisz o tej porze? Czemu chciałeś się włamać do mojego mieszkania? – zarzucił nieoczekiwanego gościa pytaniami niemal równie wprawnie jak przedstawiciele jego, dziennikarskiej, profesji. – Nie chciałem się włamać. – Lenzowi udało się w końcu wyrównać oddech. – Chciałem zdjąć z klamki to – dodał, podnosząc na wysokość wzroku przewiązaną sznurkiem paczkę. – To ciastka od matki – wyjaśnił Stach, odbierając z rąk przyjaciela

nietypową przesyłkę. – Ciastka? – Owszem. Moja mama piecze wyborne ciastka. Pewnie przyszła wieczorem i nie zastała mnie. Dziwne może być tylko to, że nie zauważyłem ich, gdy wracałem w nocy. Chciałeś je zabrać? Dziennikarz nic nie odpowiedział. Miał wrażenie, że czasami nie poznaje Berga. – Zrozumiałbym. Są pyszne – zaśmiał się Stach, po czym cofnął się w głąb mieszkania. – Wchodzisz do środka? Nie będziemy chyba rozmawiać w tym przeciągu. Chwilę potem siedzieli przy stole. W rogu salonu szumiał samowar. Zza okna dobiegły pierwsze ptasie trele. Mimo to Stach jeszcze nie żegnał się z myślą, że uda mu się pospać. – Dowiem się wreszcie, czemu mogę zawdzięczać twoją wizytę? – Redaktor, który miał przyjść na nocny dyżur, rozchorował się, więc zastąpiłem go. Około drugiej w nocy wpadł do nas posłaniec z paczką. Zdziwiło mnie to trochę, ponieważ przesyłki przychodzą do nas zawsze za dnia, najczęściej przed południem. Nie był to też jeden z posłańców, którzy zazwyczaj do nas przybiegają z tym i owym, chłopaków, którym da się za fatygę parę kopiejek albo bułkę. Tego widziałem po raz pierwszy. – I od razu wydał ci się dziwny? – Jakby wystraszony. Chyba nie zajmował się tym na co dzień. Raczej znaleziono go w jakiejś mordowni, śpiącego w zaułku albo sterczącego pod bramą którejś z fabryk. I poproszono o dostarczenie nam przesyłki, dając do ręki połtinę. Z drugiej strony później, kiedy już poszedł, pomyślałem sobie, że musiał chyba wiedzieć, co niesie… – Zaczyna być ciekawie – mruknął Berg, a nieco głośniej i z zachęcającym uśmiechem dodał: – Mów dalej, przyjacielu! Lenz był zaaferowany. Dopiero po chwili zdołał znów się odezwać i podjąć przerwaną opowieść. – Rzecz jasna, pod nowymi rządami redaktora Wody nikt nie ma prawa pałętać się po redakcji. A przynajmniej niezbyt długo. Nasz nadgorliwy przełożony, który często nocuje w redakcji, wyszedł ze swej gawry i oczywiście zainteresował się posłańcem. Ten jednak okazał się

nie w ciemię bity, bo najpierw upewnił się, z kim rozmawia. Dopiero kiedy Kalikst Woda się przedstawił, podał mu przesyłkę. Właściwie wcisnął mu ją do rąk, jakby ta naraz zaczęła go parzyć w palce. Nie chciał nawet pokwitowania! Woda na herbatę zaczęła się gotować. Lenz sam przerwał opowieść, spojrzał znacząco na samowar. Stach wstał, by przygotować cejlońską. Sam bardzo chciał się napić. Kiedy już napełnił filiżanki, rozpakował przesyłkę. Rzeczywiście były w niej kruche ciasteczka z konfiturą, które pachniały wyśmienicie i nadawały się do herbaty. Gdy jednak wysypał je na talerzyk, Lenz popatrzył na nie i wzdrygnął się. – Nie wiem, czy powinniśmy jeść – powiedział słabym głosem. – Dlaczego? Moja mama piecze naprawdę pyszne ciastka. – Najpierw posłuchaj do końca mojej opowieści. Chwilę po pozbyciu się przesyłki posłaniec zniknął. Woda coś jeszcze za nim wołał, pytając o pokwitowanie, jak na biurokratę przystało. Ale tamten nie słuchał. Po chwili zostaliśmy tylko we dwóch: ja i Kalikst Woda. No i przesyłka, której nie zaadresowano do nikogo konkretnego. Nic więc nie stało na przeszkodzie, by paczkę otworzyć. Zdziwiłem się, gdy mój przełożony polecił, ażebym ja to uczynił. Trzymał ją przy tym w sposób, jakby również wiedział, co zawiera… – Powiesz mi wreszcie, co było w środku?! – krzyknął Berg, waląc pięścią w stół, jakby zapomniał, jak bardzo jest wcześnie. – Tak. Wyglądało to na kawałek świńskiej lub cielęcej skóry, z której kaletnik, oczywiście po odpowiednim wypolerowaniu i ufarbowaniu, coś uszyje. Torebkę, może portfel. W pudełku był jeszcze list w kopercie, którą Woda wyrwał mi z ręki, gdy tylko ją wyjąłem. Na kopercie nie napisano nazwiska adresata, więc Kalikst ją rozerwał. Wewnątrz znajdował się list, dzięki któremu się dowiedzieliśmy, że kawałek skóry, który początkowo wzięliśmy za świński lub cielęcy, należał do… – …człowieka – dokończył Berg z półprzymkniętymi oczami, by od razu sprecyzować: – Do kobiety, jednej z zamordowanych i okaleczonych w naszym mieście prostytutek: Liebert, Krasnowskiej lub

Witkówny. Mam rację? – Tak. W liście, który najprawdopodobniej napisał morderca kobiet, występują wszystkie te nazwiska. – Które są powszechnie znane. – Też prawda. Człowiek ten nie wyjawił powodów swojego czynu, ale zapowiedział, że w mieście dojdzie do jeszcze dwóch zabójstw, którym nikt nie będzie w stanie zapobiec – zakończył i ubiegając kolejne pytanie detektywa, dodał: – Z listem od zabójcy i skórą jego ofiary Kalikst Woda pobiegł od razu na policję. 17 Od wczesnych godzin porannych główne drzwi w siedzibie policmajstra właściwie się nie zamykały. Co chwila na podjeździe przed kamienicą Deringa zatrzymywała się dorożka lub większy powóz, z których wyskakiwali mundurowi. Słychać było dzwonienie szabel, tupot na schodach, trzaskanie obcasami, krótkie i nerwowe pokrzykiwania. Taka była reakcja na to, co około czwartej nad ranem przyniósł do cyrkułu zasapany redaktor „Dziennika Łódzkiego”, niejaki Kalikst Woda, budząc z letargu dyżurującego policjanta. Później oceniono tę reakcję jako ze wszech miar prawidłową, a tych funkcjonariuszy, którzy zareagowali, w imieniu Imperium nagrodzono. Było już jasno. Gdzieś z oddali dochodził tupot stóp tysięcy robotników zmierzających do fabryk. W gabinecie policmajstra zaś punktualnie o szóstej rano rozpoczęła się zwołana w trybie pilnym narada. Uczestniczyli w niej naczelnicy wszystkich łódzkich cyrkułów, a także niedawno, bo przed zaledwie dwoma tygodniami, mianowany dowódca pionu śledczego, major Andriej Fiodorowicz Puszkin, ściągnięty tu aż z Lublina (nie było tajemnicą, że stało się to na osobistą prośbę Danilczuka, który znał go wcześniej) w wyniku zmian, do których w tutejszych organach porządkowych doszło po majowych wypadkach. Po krótkim wstępie Danilczuk oddał głos człowiekowi, który był sprawcą całego zamieszania, bohaterem czy też wręcz przeciwnie. Czyli redaktorowi z polskojęzycznej gazety.

Woda, nim zaczął mówić, potarł zmęczone oczy, następnie odchrząknął. Wśród umundurowanych i przypatrujących mu się z niechętną (prasę tolerowano, aczkolwiek za bardzo za nią nie przepadano) uwagą mężczyzn nie czuł się co prawda komfortowo, ale nie odczuwał też specjalnego skrępowania. Ani przez chwilę nie żałował także, że tu przyszedł, dla władz bowiem zawsze miał respekt. Wystarczyło kilka chwil i kilka zdań, a o nocnej wizycie tajemniczego posłańca i przyniesionej przez niego makabrycznej przesyłce opowiadał tak, jakby siedział na popołudniowej herbatce u baronowej, gdzie należało towarzystwo rozbawić albo przestraszyć. Zresztą powtarzał to wszystko już po raz trzeci w ciągu paru godzin. W tym czasie posługacz serwował oficerom kawę i herbatę, co miało zapobiec zaśnięciu i wyostrzyć zmysły. – Za swój obywatelski obowiązek uznałem zawiadomienie o wszystkim policji – zakończył dobitnie redaktor Woda, po czym usiadł, choć już nie tak zgrabnie, jak planował. Ciekawe, co na to jego szefowie… – pomyślał Puszkin. Zapanowała cisza. Wszystkie spojrzenia oficerów skupiły się teraz nie na człowieku, który właśnie zakończył perorę, ale na policmajstrze Danilczuku. To od niego przecież zależało, jak potraktują list, który w tej chwili leżał na środku stołu, i przesyłkę. Kawałek skóry z miejsca odesłano do analizy. W każdej chwili oczekiwano wizyty sądowego lekarza. Właśnie od tego, co powie, zależało, czy dadzą wiarę słowom zawartym w liście. Póki co można było tylko gdybać. Pierwszy odezwał się major Puszkin. Był to mężczyzna dość drobnej postury, szczupły, łysiejący blondyn. Rzadko unosił się gniewem, nawet podczas przesłuchań podejrzanych. Gdy mówił, nigdy się nie spieszył i starannie dobierał słowa. Na korytarzach zaczęto żartować, że nazwisko zobowiązuje. – Myślę, że ten list – zaczął – jeśli rzeczywiście napisał go morderca, może posłużyć nam do stworzenia wstępnej charakterystyki zabójcy. Niektórzy używają tu porównania do portretu. Portretu duszy… Prystaw cyrkułu Fabrycznego spojrzał znacząco na prystawa cyrkułu Sobornego, który na chwilę wzniósł oczy ku sufitowi. Danilczuk

wykonał kilka nerwowych ruchów szyją, jakby chciał wyswobodzić ją z mundurowej stójki. Ktoś z trudem powstrzymywał się przed ziewnięciem, inny skubał koniec wąsa. Tymczasem major Puszkin upił nieco kawy z filiżanki i mówił dalej: – To tylko z pozoru trudne zadanie. List napisano w języku polskim, mamy więc prawo domniemywać, iż napisał go Polak. Nachylenie liter świadczy o mocnej osobowości, ich grubość o silnym przyciskaniu stalówki do papieru, co może wskazywać na duże zdenerwowanie, wręcz wzburzenie autora. Wreszcie dobór słów, ogólna wymowa wiadomości i to, że wysłano ją do gazety, każą nam sądzić, że mamy do czynienia z człowiekiem co najmniej nieskromnym. Kimś, kto za wszelką cenę chce pokazać się ze swoim dziełem jak największej rzeszy ludzi… – Ktoś mógł celowo napisać list po polsku, by zmylić trop – wtrącił jeden z oficerów w stopniu lejtnanta, nie siląc się na uprzejmości, nawet te, których wymagała różnica szarży. – To prawda – zgodził się z uśmiechem Puszkin. – Zabójcą może być każdy: Polak, Niemiec, Żyd. – Czy wyklucza pan naszych rodaków, majorze? – Danilczuk spojrzał spod uniesionych wysoko brwi na podwładnego. – Oczywiście, że nie, panie pułkowniku – odparł major tonem swobodnym, ale nie udało mu się zapanować nad rumieńcem, który wypełzł mu na twarz i bezlitośnie go zdemaskował. – Z pozostałymi pana obserwacjami oczywiście się zgadzam. Jak pan zapewne wie, śledztwo w tej sprawie utknęło w martwym punkcie. – Wiem. – Mimo że do pierwszych dwóch morderstw i okaleczeń doszło przed ponad dwoma miesiącami, wciąż nie udało nam się znaleźć zabójcy. To nie jest powód do chluby, przyznaję. Gubernator piotrkowski wykazał się w tej sprawie dużym zrozumieniem. – Jednak sprawa ma ciąg dalszy – powiedział major jakby do siebie. – Owszem. List, który przysłano do redakcji gazety, jeśli, powtarzam, nie jest głupim żartem, każe nam sądzić, że zabójca wciąż

znajduje się w mieście. Nie był to więc nikt przyjezdny, choć i tego nie można wykluczyć, gdyż każdego dnia z pociągów wysiadają setki, a nawet tysiące ludzi, którzy załatwiają tu interesy, a potem wracają do domu. – A słowo „interesy” może oznaczać wszystko – przyszedł mu w sukurs prystaw cyrkułu Sobornego. Puszkin nie dał się jednak zbić z pantałyku. – Portret duszy, nad którym prędzej czy później będziemy musieli się pochylić, to jedno. A nasze zdecydowane działania to drugie – rzekł. – Skoro zabójca zapowiada jeszcze dwie ofiary, a w dodatku chełpi się, że nie będziemy w stanie im zapobiec, odbieram to jako jawne wyzwanie. – To oczywiste, że zrobimy wszystko, co w naszej mocy, by zapobiec kolejnym atakom na kobiety – powiedział Danilczuk. Major Puszkin niespokojnie poruszył się na krześle. Gdzieś zniknął uśmiech, który jeszcze kilka chwil wcześniej gościł na jego twarzy. Policmajster chyba wyczuł, że powinien jednak pozwolić mu skończyć. – Co pan zamierza, majorze Puszkin? Nie doczekał się jednak odpowiedzi, bo gwałtownie otworzyły się drzwi i do gabinetu wpadł jak po ogień lekarz sądowy, Fiodor Josipowicz Kalumkin. W jednym ręku trzymał melonik, w drugiej zaś jakiś zapisany gęsto i pełen kolorowych pieczęci dokument. – I co? – Policmajster wstał z miejsca. – Mam ekspertyzę, panie pułkowniku – rzekł medyk, gdy tylko udało mu się zapanować nad sapką, po czym rzucił papier na stół, dokładnie obok listu skreślonego ręką zabójcy. – To ona! Aniela Witek, dziewiętnastoletnia prostytutka zamordowana w pierwszych dniach maja. Skóra, którą przysłano, należała do niej. 18 Około dziewiątej rano Stanisław Berg po raz drugi w ciągu kilku godzin i po raz trzeci w ciągu mijającej doby spotkał się z Lenzem. Dziennikarz miał detektywowi do przekazania najnowsze wiadomości, które niespełna trzy kwadranse wcześniej przyniósł na Pasaż Meyera Kalikst Woda, zaaferowany, rozgestykulowany

i zarumieniony, jakby właśnie po raz pierwszy w życiu widział odkrytą kobiecą pierś albo wysłuchał koncertu orkiestry symfonicznej. Oba te porównania w przypadku Wody były zresztą całkiem prawdopodobne. Umówili się na śniadanie w cukierni Konrada przy Nowym Rynku, gdzie Berg tradycyjnie zamówił mocną czarną kawę, dzbanuszek ciepłej śmietanki i jajecznicę. Lenz poprzestał na herbacie i rogaliku. Obaj byli niewyspani. – Mów. – Berg nalał sobie filiżankę kolumbijskiej i uzupełnił mniejszą niż zwykle ilością śmietanki. – Mogę od końca? – zapytał dziennikarz z poważną miną, a gdy Berg skinął głową, westchnął: – Zaraz po uraczeniu wszystkich swoją opowieścią Kalikst Woda został wezwany do gabinetu Elzenberga. Nie wiadomo, co z nim teraz będzie. – To znaczy? – Przecież zawsze to my mieliśmy wtyki w cyrkułach, a teraz pan redaktor Woda pobiegł z informacją na policję niczym wierny i szkolony pies z rzuconym wcześniej kijem. – Dobra, powiedz, co ustalono. Franciszek Lenz powtórzył wszystko to, co usłyszał, a czego się z Bergiem domyślali. Ekspertyza lekarska rozwiewała wszelkie wątpliwości, a jednocześnie nie dawała nadziei, że list wysłany do redakcji był tylko głupim żartem. Tak. Komunikat był jasny, boleśnie jasny: w Łodzi zginą jeszcze dwie kobiety. To mogło spowodować panikę, ale też dawało szansę na ujęcie sprawcy. Policja podjęła wyzwanie. – Danilczuk na wniosek tego nowego majora zarządził błyskawiczną ewidencję wszystkich kobiet publicznych – relacjonował Lenz. – Z początku pomysł gremialnie wyśmiano, ale Puszkin tak uparcie trwał przy swoim, takie argumenty dorzucał, że w końcu dostrzegli w tym jakiś sens. Chyba rzeczywiście sprawę traktują poważnie, bo akcja ma się rozpocząć dzisiaj w południe. Do patrolowania ulic, także w nocy, skierowano dodatkowe siły policyjne, również kozaków i żandarmów… Berg kręcił głową, choć ciężko było ocenić, czy jest to wyraz niedowierzania czy może jednak podziwu.

– Nie wierzę – mruknął po chwili. – Też tak pomyślałem. Wszystko z prostego powodu. W liście nie jest napisane, że zginą kolejne prostytutki. Poza tym tylko jedna z nich, Aniela Witek, parała się tym zawodowo i od dawna. Zarówno Steffi Liebert, jak i Anna Krasnowska były zagubionymi młodymi kobietami. – To prawda. Jeśli ktoś wysyła ostrzeżenie do gazety, robi to z konkretnego powodu: chce, by o tym napisano, pragnie być znany. Nienawidzony lub oklaskiwany jak… – …aktor – dokończył Lenz. – Nie powiedziałeś mi jeszcze, jak bawiłeś się na wczorajszym spektaklu u Wilka. Ściszonym z oczywistych względów głosem, lokal zaczął bowiem już zapełniać się gośćmi, Stach opowiedział o tym, co widział poprzedniego wieczoru w mieszkaniu ekscentryka. Franciszek słuchał i czerwienił się, po czym przełykał ślinę i bladł. – Niebywałe. – Nie zapytasz, czy Jan Wilk może być mordercą? – Właśnie miałem to zrobić – zmitygował się dziennikarz, coraz wyraźniej bowiem dawała mu się we znaki nieprzespana, pełna emocji noc. – Zauważyłeś coś podejrzanego? – Nic poza tym, że, po pierwsze, to dewiant. – To można powiedzieć niemal o każdym mężczyźnie w tym mieście. – Mów o sobie. – Ech, to cała Łódź! Jednych zżera chciwość, innych lubieżność, a jeszcze inni nie widzą problemu, by na tym dobrze zarobić. – Wilk nie lubi kobiet, choć bez nich nie zapełniłby sali podczas swoich spektakli, to dwa. Trzy: Anna Krasnowska była u niego na co najmniej jednej lekcji aktorstwa, co potwierdza jej matka, choć ojciec Steffi Liebert, któremu wciąż zależy na poznaniu nazwiska mordercy, nigdy o kimś takim nie słyszał. Jan Wilk lubi być oklaskiwany i wielbiony, choć od wielu lat nie gra na scenie żadnego z teatrów, to cztery. – Należałoby za nim trochę pochodzić – podsumował Lenz. – Mam już nawet pewien pomysł. – Powiesz jaki?

Rozmawiali jeszcze jakiś czas. Obaj pochłonięci własnymi sprawami nie zauważyli, że są – i to od dobrych kilkunastu minut – bacznie obserwowani przez kobietę siedzącą w głębi cukierni, zaledwie kilka stolików od nich. – Podać coś jeszcze? – zapytał ją przechodzący garson. W sposobie, w jaki zadał pytanie, czuć było ni to pewną zażyłość, łączącą go z tą kobietą, ni to skrywaną nieudolnie nieuprzejmość. – Nie, dziękuję. Będę płacić – odpowiedziała, odsuwając od siebie zdecydowanym gestem filiżankę po kawie. Garson zgrabnym ruchem podniósł naczynie, jednocześnie taksując klientkę badawczym spojrzeniem. Jadźkę Kędzierską coraz częściej to spotykało. Gdy miała ochotę ot, tak po prostu wyjść do cukierni, była rozpoznawana. A przecież ubierała się wtedy w najlepsze suknie, jakie miała, zakładała na głowę, jak teraz, nowy kapelusz. Zawsze jednak znalazł się ktoś, kto wiedział. A może tylko jej się zdawało? Albo, owszem, ktoś rozpoznał, ale dawną, zdolną baletnicę? Jednak już po chwili uświadomiła sobie, jak bardzo złudne to były nadzieje. Od wejścia do cukierni Konrada przy akompaniamencie potrącanych krzeseł i sapania zbliżał się do niej jakiś facet. Mimo wczesnej pory był już na rauszu. Być może wskutek kuracji, która miała na celu pozbycie się kaca. Tak czy inaczej, był coraz bliżej. Przez chwilę Jadźka miała jeszcze nadzieję, że to nie o nią chodzi. Ale po sekundzie musiała i ją pożegnać. Mężczyzna zatrzymał się bowiem przed jej stolikiem i oparł rękami o blat. Wstrzymała oddech. Siedziała nieruchomo. Nie śmiała podnieść wzroku. Widziała tylko białą, niezbyt czystą koszulę, która wylazła tamtemu ze spodni. Na ten widok i na myśl, że miałaby z nim iść, zrobiło jej się niedobrze. – Ile bierzesz? – zapytał głośno, zbyt głośno, by nie wzbudzić zainteresowania gości. W cukierni momentalnie zrobiło się cicho. Ktoś się zaśmiał, komuś łyżeczka wypadła z ręki i zadzwoniła o płytki podłogi. – Pan się pomylił. Proszę odejść – powiedziała kobieta. Głos jej samej wydał się sztuczny. Jakby należał do dziecka, które

nie zamierza powiedzieć prawdy, choć wychodzi mu to nieudolnie. Jednocześnie poczuła woń przetrawionego alkoholu, boleśnie znajomą. – Pytam, ile bierzesz za godzinę, nastojaszczaja blad′! – huknął natręt jeszcze głośniej, a stolik zaskrzypiał pod naporem jego ciała. – Pan zostawi tę panią! – zawołał ktoś, choć nie wiadomo, czy aby tylko nie dla żartu albo wygrania zakładu z kamratami. – Proszę odejść… – Jadźka nie była już pewna, czy powiedziała to, czy słowa te wybrzmiały jedynie w jej myślach. Ale natręt nie miał zamiaru posłuchać żadnej z tych próśb. Naparł jeszcze silniej rękami na stół, przewracając porcelanowy wazonik z tkwiącym w nim jednym jedynym rumiankiem. Wtem czyjeś dłonie złapały go i pociągnęły do tyłu. Mężczyzna zamachał w powietrzu rękami, po czym z głuchym łoskotem runął na ziemię. Dopiero po dłuższej chwili Jadźka odważyła się podnieść wzrok. Stał przed nią jeden z mężczyzn, którzy kilka chwil wcześniej przykuli jej uwagę. – Czy nic pani nie jest? – zapytał jeden z nich, wysoki, elegancko ubrany blondyn o miłym uśmiechu i badawczym spojrzeniu. W tle drugi z mężczyzn przygniatał kolanem leżącego na ziemi i wierzgającego natręta. Na kolejnym planie zamajaczyły policyjne mundury. Sprawa zmierzała do końca. – Nie. Wszystko w porządku. Wyprowadzany z cukierni natręt krzyczał i wygrażał. Także i Kędzierska nie miała zamiaru ani minuty dłużej przebywać w tym miejscu. Wiedziała, że nigdy więcej tu nie wróci. Położyła na blacie stolika kilka monet za kawę oraz zjedzone ciastko i wstała. Wtedy jeszcze raz spojrzała na nieznanego wybawcę, który wciąż stał obok. – Bardzo panu dziękuję – powiedziała półgłosem. – Nie ma za co. Każdy zrobiłby to samo na moim miejscu. Ale jakoś nikt się nie ruszył – dokończyła w duchu, zdając sobie jednocześnie sprawę, że to już drugi od paru dni przypadek, kiedy to jakiś nieznajomy ratuje jej skórę. Stach odprowadził ją wzrokiem. Kiedy zniknęła za załomem korytarza, podszedł do niego Lenz. Był spocony, najwyraźniej uporanie

się ze sporych rozmiarów przeciwnikiem kosztowało go niemało wysiłku. Rozcierał przy tym bark, nadwyrężony w starciu. – Nie lubię – mruknął tylko. Deklaracja ta była dość enigmatyczna, ale Berg nie miał zamiaru dociekać, co miał na myśli jego przyjaciel. Co innego zaprzątało mu bowiem głowę. Dopiero gdy usiedli przy swoim stoliku, przypomniał sobie, skąd zna twarz dziewczyny, którą wespół z Lenzem uratowali przed natarczywością pijaka. To przecież ona grała Julię we wczorajszym przedstawieniu u Jana Wilka! Uświadomiwszy to sobie, zerwał się zza stołu i wybiegł na ulicę. Gdy wrócił po niespełna minucie, jego mina mówiła wszystko. Był to efekt bardziej złości niż próżnego wysiłku. – Co się stało? – zainteresował się dziennikarz. – Nic. Tylko uciekł mi trop. 19 Artykuł na temat tajemniczej przesyłki i zapowiedzi jeszcze dwóch morderstw nie ukazał się na łamach „Dziennika Łódzkiego” ani następnego dnia, ani później. Redaktor Kalikst Woda, który z gabinetu pryncypała, Henryka Elzenberga, wyszedł tamtego dnia z miną nietęgą, w dodatku blady jak papier, pracował w gazecie nadal, choć nie był już tak skrupulatny jak dotąd. W dodatku stał się nad wyraz miły dla kolegów. Co było tego powodem? Po redakcyjnych korytarzach szeptano, że wszystko podporządkowano jednej racji, a o szczegóły należy pytać już nawet nie w siedzibie policmajstra, a u samego piotrkowskiego gubernatora. Tak czy inaczej, było jasne, że pogróżki mordercy wzięto poważnie. Także i zamysł majora Puszkina zaczęto wcielać w życie w błyskawicznym tempie. Na ulice Łodzi w istocie wyszło więcej patroli niż zazwyczaj, a nocą straże podwojono. Częściej niż dotąd słyszało się stukot podków kozackich koni, co wzbudzało różne uczucia. Pamięć o wypadkach sprzed dwóch miesięcy była wśród mieszkańców miasta wciąż żywa.

Jednocześnie przystąpiono do rejestracji kobiet publicznych. Do tej operacji, która nie należała do najłatwiejszych, wytypowano najlepszych funkcjonariuszy z łódzkich cyrkułów, a nad wszystkim osobiście czuwał Puszkin. Bez ceregieli pukano do drzwi lupanarów, płoszono gości, czasem powszechnie szanowanych obywateli, mężów i ojców dzieciom. Nikt jednak nie pytał o ich nazwiska, odwracano wzrok, pozwalając w spokoju włożyć gacie. Chodziło wszak o co, a raczej o kogo innego. Nigdy wcześniej podobnej akcji nie przeprowadzano, a więc i nie oglądano. Właściciele domów uciech klęli, ale żaden nie przeciwstawiał się wizytom. Z policją żaden z nich wolał nie zaczynać. Nikt też nie kwestionował sensu przeprowadzanej akcji, a przynajmniej nie robił tego głośno. Różne powody pchały kobiety w objęcia sutenerów, właścicieli rozsianych po mieście burdeli czy zgadzających klientów i pobierających za to gażę rajfurek. Najstarszy zawód świata decydowały się wykonywać, także i na własny rachunek, kobiety znajdujące się na skraju nędzy. Któraś oddawała swe wdzięki za pieniądze, by utrzymać chorą matkę, inna robiła to, by nakarmić gromadkę dzieci. Powodów były dziesiątki, a może nawet setki. Wstyd i poczucie obrzydzenia u jednych mijały szybciej, u innych wolniej. Wszystko cichło na brzęk monet. Były też przypadki, wcale liczne i dotyczące czasami panien bardzo młodych, gdy jedna z drugą wpadały po prostu w oko sutenerowi, który podstępnie porywał niewinne dziewczę, więził, zmuszał do nierządu. Gdy ta próbowała oponować, bywało, że bił dotkliwie lub okaleczał. Jednej na sto udawało się wrócić po czymś takim do domu i normalnego życia. Był wtorek, 26 lipca 1892 roku, wieczór. W jednym z zaułków ulicy Konstantynowskiej mimo późnej już pory było wyjątkowo głośno i wesoło. Co raz w przesycone dymem niebo nad miastem strzelała salwa śmiechu, dzwoniło szkło. Ktoś, kto przechodziłby obok, pewnie uznałby, że świętują tu imieniny Anny lub Joachima. Ktoś, kto chciałby przystanąć i wsłuchać się w te odgłosy, rozpoznałby z łatwością głosy tylko kobiece. Dłuższa chwili uwagi zaowocowałaby z pewnością kolejnym wnioskiem: część kobiet była w słusznym wieku, część zaś należała do pań dużo

młodszych. – On się mnie wtedy pyta, uważacie, ile mam lat – skrzeczała podobnie do wrony jedna ze starszych kobiet. – A ja mu na to: Wstyd, panie ładny, o takie rzeczy pytać kobietę! A zara potem: Mam tyle lat, na ile się czuję, panie komisarzu. – Dobrześ mu powiedziała – pochwaliły ją chórem pozostałe towarzyszki przyjacielskiej pogawędki i libacji, bo znów zadźwięczało szkło i zagulgotał nalewany płyn, który bynajmniej nie był źródlaną wodą. – Na zdrowie, moje miłe! – zawołała któraś, dzięki czemu przygodny słuchacz nie miałby już wątpliwości, co dzieje się w zaułku Konstantynowskiej. – W górę serca. – I kiecki! Jadźka Kędzierska strząsnęła kilka kropel wódki z dna kieliszka na ziemię. Wciągnęła powietrze do ust przez trzymaną w drugiej ręce kromkę chleba, po czym zarówno chleb, jak i kieliszek podała stojącej po jej lewej stronie towarzyszce, którą była rajfurka imieniem Ludmiła. Gdyby kilka dni wcześniej ktoś powiedział Kędzierskiej, że będzie stać ramię w ramię z kobietami, które ją pobiły i skopały, że będzie z nimi żartować jak z dobrymi znajomymi, a w dodatku pić wódkę – pewnie zaśmiałaby się głośno. Ale życie jest pełne niespodzianek. Traf chciał, że nie dalej jak wczoraj policjantom, którzy dokonywali zarządzonego przez władze spisu i zajmowali się akurat Jadźką, przechadzającą się jak gdyby nigdy nic w pobliżu Nowego Rynku, coś się nie spodobało. Jeden z nich, młody i nieopierzony, wziął ją za złodziejkę. Było to oskarżenie tak niedorzeczne i tak głupie, że aż się rozkaszlała. To nie spodobało się stójkowemu, choć nie był lekarzem leczącym gruźlicę. I nie wiadomo, jak sprawa by się zakończyła, gdyby nie rajfurki, które czujnie wystawały w pobliżu. Kiedy zobaczyły, co się święci, otoczyły policjantów i tak ich zagadały, powtarzając po wielekroć słowo „pomyłka”, że ci odpuścili. Jadźka bardzo się zdziwiła tą nieoczekiwaną pomocą ze strony niedawnych ciemiężycielek. Ale pomoc tę przyjęła.

Gdy policjanci poszli sobie, kobiety się rozeszły. Kędzierska jednak miała swój honor. Następnego dnia zakupiła dwie flaszki wódki, pęto kiełbasy, słoiczek ogórków, bochenek chleba, po czym, zaopatrzona jak na majówkę, skierowała kroki w okolicę, gdzie spodziewała się zastać nagabujące klientów rajfurki. W kilka chwil ulotniły się dawne pretensje, animozje, wyparte przez śmiech serdeczny, żarty i przyjacielskie gesty. Nie wiadomo skąd zjawiły się też przyjaciółki Jadźki: czarnowłosa Maga, wyszczekana Nina i ruda Eliza. Przyłączyły się do biesiady, choć nie z pustą ręką. Każda coś ze sobą przyniosła: a to kawałek żółtego sera, a to słoiczek pysznych grzybków marynowanych. Każda zabawa ma jednak swój kres. Jedna z butelek była jeszcze do połowy pełna, gdy Kędzierska życzyła wszystkim miłej nocy, co w przypadku ich profesji nie oznaczało bynajmniej snu, po czym oddaliła się w stronę Nowego Rynku. – Bądźcie zdrowe – rzuciła jeszcze przez ramię. – I ty czego nie złap! – odkrzyknęła jej Ludmiła. Tego wieczoru Jadźka Kędzierska, była baletnica i obiecująca adeptka sztuki aktorskiej, miała fart. Udało jej się złapać dwóch klientów. Obydwu złowiła na swoje wypowiedziane niskim, drżącym nieco głosem: „Może się przejdziemy, piękny panie?”. Zawsze działało. Obaj byli młodzi i czyści, jak ten chłopak, z którym była w tamtą niedzielę w Lasku Milscha. Jednego obsłużyła na stojąco w ciemnej bramie, drugiego zaś, który był chyba żołnierzem na przepustce – w jakimś opuszczonym magazynie, na beli starej, nieprzetworzonej bawełny. Obaj dali jej napiwki. Tak, z pewnością zasłużyłam na kubek ciepłego mleka i długi sen – pomyślała. Szła w stronę domu, umiarkowanym tempem, zbliżała się już bowiem północ, choć na Piotrkowskiej wciąż spotykało się ludzi, tak idących chodnikami, jak i jadących w odkrytych dorożkach i powozach. I nigdzie policjanta. Kiedy minęła skrzyżowanie z ulicą Nawrot i przeszła na drugą stronę arterii, wydało jej się, że ktoś za nią idzie. Czyżby to jeszcze nie koniec? – przemknęła jej przez głowę myśl,

która wcale jej nie przeraziła. Przeciwnie, była nawet zabawna. Zwolniła kroku. Człowiek za nią uczynił to samo. Była już niemal pewna, że idzie za nią kandydat na jeszcze jednego klienta. Przystanęła i odwróciła się, starając się przy tym kokieteryjnie poruszyć włosami. Mimo półmroku zobaczyła jego twarz bardzo wyraźnie. Jej oczy powiększyły się ze zdziwienia. – O, to pan…? 20 Izaak Kon, którego wynalazki, nawet te na pierwszy rzut oka najbardziej nieprawdopodobne, znajdowały uznanie w oczach Riepina i Berga, wyciągnął wnioski z lekcji, której dwa miesiące temu, na początku maja, udzielili jego narodowi sąsiedzi. Przede wszystkim udoskonalił zamki w drzwiach, zarówno w domu, gdzie mieszkała jego rodzina, czyli żona Rachela i troje dzieci, jak i w swojej pracowni. To tam przez całe dnie, a czasami nawet i noce pracował nad swoimi wynalazkami, a także przechowywał je. Nie uspokoiło go, że zamki, które strzegły szaf i tajemnych komórek, gdzie trzymał wiele sztuk broni, były jednymi z najlepszych, jakie kiedykolwiek skonstruowano. – Le mieux est l’ennemi du bien! – powtarzał sobie na głos myśl francuskiego filozofa Woltera, a gdy działo się to w obecności jego dociekliwych pociech, od razu sentencję ową tłumaczył na język polski, którym najczęściej, obok jidysz, posługiwano się w domu Konów: – Lepsze jest wrogiem dobrego. Gdy już się z tym uporał, zaczął zastanawiać się nad sposobem, w który jego bracia mogliby w przyszłości ostrzegać się nawzajem przed podobnymi niebezpieczeństwami, ale ideę tę szybko zarzucił na rzecz udoskonalenia rewolwerowego bębenka. Jednak i tę pracę zakończył szybciej, niż planował. Stało się to z dwóch powodów. Po pierwsze, jego przyjaciel Riepin od dłuższego już czasu był nieobecny w Łodzi, Berg zaś, pochłonięty swoimi sprawami, rzadko zachodził na Średnią. A to przecież oni zawsze pierwsi oglądali prace Kona. Po drugie, zgłosił się do niego człowiek z pewnym problemem. I to

nad owym problemem przesiedział Izaak wiele godzin, które zmieniły się w dni i noce. Czasem wydawało mu się, że jest już bardzo blisko szczęśliwego finału, innym razem koniec prac oddalał się, znikał we mgle niepewności i bezsilności. Dlatego Izaak Kon ucieszył się, gdy któregoś z ostatnich dni lipca w słuchawce telefonu usłyszał znajomy głos. Stanisław Berg chciał się z nim spotkać jak najszybciej, choć nie chciał powiedzieć przez telefon, jaki ma interes. Może po prostu nie miał żadnego. Był środowy wieczór, 27 lipca. Kilka minut wcześniej Izaak rozstał się z człowiekiem, któremu, mimo najszczerszych chęci i ogromnego zaangażowania, nie potrafił pomóc. Twarz tamtego mówiła wszystko. Ale Kon nie był przecież cudotwórcą, tylko inżynierem. Z drugiej strony, gdyby dostał jeszcze parę dni, może uporałby się z zagadką, kto wie. Ale tamten nie chciał już czekać. Nie chciał, a może nie mógł. – Nie rozumiem, nie rozumiem… – powtarzał tylko pod nosem. Kon chodził po swojej zagraconej pracowni, od ściany do ściany, niespokojnym krokiem. Gogle miał nasunięte wysoko na czoło, dłońmi zaciśniętymi w pięści wypychał kieszenie fartucha. Takiego zastał go Berg. – Jak tu wszedłeś? – zdziwił się Kon. – Jak? Normalnie: drzwiami. Przecież były otwarte – żachnął się detektyw. Żyd potarł nerwowo czoło. – Widać Ziemiński nie zamknął – mruknął po krótkiej chwili ni to do siebie, ni to do gościa. Na dźwięk tego nazwiska Stach, którego uwagę od pierwszej chwili przykuł jakiś szczegół w kolejnej, jak sądził, maszynie jeżdżącej projektu Kona, odwrócił gwałtownie głowę. – Ziemiński? – Owszem, Janusz. Był tutaj przed chwilą, musieliście się minąć na podwórzu. – Czego chciał? – Miałem z nim pewne interesy, ale… Ale chyba się już nie zobaczymy. – Kon rozłożył szeroko ręce, po czym zmienionym nieco głosem, choć z tym samym gestem, dodał: – Cieszę się, że cię widzę,

mój drogi. – Ja też się cieszę. – Berg sprawiał wrażenie lekko rozkojarzonego. Kon chyba tego nie zauważył, bo zawołał do gościa z dawnym zapałem i entuzjazmem: – Chodź, pokażę ci moje najnowsze dziecko. – Z przyjemnością, ale za chwilę. – Coś się stało? – Owszem. Tylko ty możesz mi pomóc. Kon już to słyszał. Zresztą całkiem niedawno. 21 W tym samym czasie Janusz Ziemiński szedł ulicą Średnią w kierunku Nowego Rynku. Nie miał jeszcze lat trzydziestu, a stąpał ciężko, niczym siedemdziesięcioletni starzec, z opuszczoną głową, przygięty do ziemi. Jakby każdy krok kosztował go wiele wysiłku. Łódź znała doskonale takie obrazki. Tak mógł wyglądać i poruszać się człowiek, który stracił wszystko, włącznie z nadzieją, a ta, jak mówią, umiera ostatnia. Januszowi Ziemińskiemu nadzieję na odwrócenie losu odebrano tego wieczoru, kilkanaście minut wcześniej. Izaak Kon, na którego pomoc Janusz tak liczył, nie zdołał otworzyć szkatułki i wydobyć z niej aktu własności jednego z placów w centrum miasta, który to plac, po dokonaniu wszelkich formalności, zamierzał Ziemiński sprzedać, a pieniądze dzięki temu pozyskane przeznaczyć na spłacenie karcianych długów. Odzyskać twarz, odzyskać dawne życie. Cały plan wziął jednak w łeb. Co teraz? Tego Janusz nie wiedział. Odkąd opuścił pracownię Kona, wypatrywał dorożki, żadnej jednak nie udało mu się złapać. Owszem, kilka przejechało ulicą, ale siedzący na ich kozłach fiakrzy sprawiali wrażenie głuchych i ślepych. Czy wszystko sprzysięgło się przeciwko mnie? – zastanawiał się. Pogrążony w myślach, nie zauważył kilku cieni, które nieoczekiwanie pojawiły się na jego drodze. Gdyby jednak zauważył je w porę, pewnie i tak niewiele by się zmieniło. Chwilę potem było to już jasne. Czekali tu tylko na niego, pewni zdobyczy. Ucieczka nic by nie zmieniła. – Pan Ziemiński? – zapytał go jakiś mężczyzna, uchyliwszy

elegancko kapelusza. – Tak, to ja – odparł Janusz, podnosząc wzrok i nie przeczuwając nic złego, a może już to czuł, tylko pokornie pogodził się ze swoim losem? Żadne inne pytanie nie padło. Nieznajomy, a był to prawdopodobnie (stali w wyjątkowo ciemnym zaułku) mężczyzna w średnim wieku, zbliżył się szybkim krokiem do Ziemińskiego. Nim ten zdążył pomyśleć, a co dopiero wykonać jakikolwiek ruch czy unik, nieznajomy zadał pierwszy cios, o tyle zdradziecki, że wyprowadzony od dołu. Ręka, która uderzyła Janusza w brzuch, w sam środek białego prostokąta powstałego w wyniku niezapięcia surduta, nie była zakończona gołą pięścią. Palce zaciskały się na klindze noża, którego ostrze zniknęło w ciele mężczyzny, choć tylko na ułamek chwili, głęboko. – Dlaczego…? – zapytał Ziemiński, przenosząc wzrok zdziwionego zadaną mu krzywdą dziecka z rany na tego, który to zrobił. – Nauczysz się spłacać długi – wysyczał napastnik, po czym zadał drugi cios, o wiele silniejszy. Wiedział dobrze, jak je zadawać. Bo o ile efektem pierwszego uderzenia był tylko czerwony kwiat na białej koszuli, po drugim z ciała Janusza trysnęła struga krwi. Ziemiński upadł na kolana. Napastnik, bo reszta wciąż w milczeniu i z oddalenia przypatrywała się tej scenie jak w cyrku lub ulicznym theatrum, jakby tylko na to czekał. Cofnął się o krok, po czym z całej siły kopnął nieszczęśnika czubkiem buta w brodę. Janusz runął do tyłu, upadł na plecy, uderzając potylicą w wystający kamień brukowy. Dwa przedmioty, które trzymał w rękach: laska i niewielki pakunek, również upadły na ziemię. Chwilę potem rozległ się tupot kilku par butów. Napastnicy, widać czymś spłoszeni, uciekali. Dusza Janusza Ziemińskiego opuściła jego umęczone ciało dużo szybciej. 22 Major Andriej Fiodorowicz Puszkin nie spał od ponad dwóch dób.

Przez cały ten czas dwoił się i troił, koordynując osobiście akcję własnego pomysłu. Interesował go każdy szczegół, nie bagatelizował żadnego, najbardziej błahego meldunku z miasta. Mimo to czuł się całkiem nieźle. Można było przypisywać to jego wiekowi, bo dopiero zbliżał się do czterdziestki, dobrej kondycji, którą wypracowywał sobie każdego dnia, gimnastykując się. A także trwając w abstynencji oraz stosując dietę jarską. Poza tym major Puszkin był przecież w swoim żywiole! Właśnie walką ze złem zajmowali się mężczyźni w jego rodzinie – i to od kilku pokoleń. Zło przybierało różne imiona i miało różne twarze. Kiedyś był to Napoleon Bonaparte, innym razem rodzimi wichrzyciele, nawołujący do walki klas i rewolucji, wreszcie ludzie bez twarzy, którzy zło czynili z pobudek najniższych. I byłby tak siedział Puszkin na Zawadzkiej, gdyby nie osobista interwencja policmajstra Danilczuka, który kazał mu wracać do domu. – Nie wiemy, kiedy zabójca zaatakuje. – Major próbował oponować, a jednocześnie w duchu przyznawał zwierzchnikowi rację. Około jedenastej Puszkin miał zamiar położyć się spać. Meldunki z ulic, które patrolowały dodatkowe siły porządkowe, były krzepiące. Wiele wskazywało na to, że prosty plan się powiedzie. Miejsca zgromadzeń rajfurek i prostytutek, a także okolice lupanarów były dyskretnie obserwowane przez funkcjonariuszy w cywilu, gotowych w każdej chwili opuścić ukrycie, by dopaść zabójcę. Przygotowania do snu przerwało Puszkinowi natarczywe stukanie do drzwi. Nie było to walenie, ale też nie eleganckie pukanie. Otworzył w samej bieliźnie, gdyż nie miał jeszcze ordynansa, a nie zdążył też zatrudnić służącego. Na progu stał jeden z jego oficerów, Czerkasow. – Wasze błagorodije! – zawołał policjant, salutując, co musiało wyglądać dość komicznie: człowiek w mundurze, a naprzeciw niego jego, owszem, zwierzchnik, ale w samej bieliźnie. – Co się dzieje? – zapytał przytomnie Puszkin. – Melduję, że znaleziono zwłoki, panie majorze – odpowiedział oficer. Andrieja Fiodorowicza zalało w tym momencie nagłe gorąco.

Nigdy wcześniej czegoś takiego nie poczuł. Jednocześnie zrozumiał, co właściwie oznacza powiedzenie: krew mnie zalała. Oto cały jego misternie ułożony plan legł w gruzach. – Już idę. Ubrał się błyskawicznie, w locie pochwycił czapkę oraz szablę i już zbiegali z Czerkasowem po schodach. Na ulicy stał powóz. Major kazał się wieźć od razu na miejsce zbrodni. – Gdzie ją znaleziono? – zapytał. – Kogo, panie majorze? – Jak to kogo?! – Oficer wybuchnął gniewem, jakiego lejtnant jeszcze u niego nie widział. – Ofiarę. Łódzką dziwkę, kurwę! Mów mi szybko, gdzie ją znaleziono?! – Ale przecież ofiarą nie jest kobieta, panie majorze – odpowiedział ze spokojem policjant, starając się jednocześnie być głośniejszy niż koła powozu, które akurat w tym momencie nieznośnie turkotały na ulicy wyłożonej kocimi łbami. – Co?! Co ty opowiadasz, Czerkasow? – Zamordowano mężczyznę. – Kogo? – Głos majora, już nie tak wzburzony, lekko zadrżał. – Nazywa się Janusz Ziemiński i jest… – oficer odchrząknął i szybko się poprawił: – był udziałowcem fabryki Ulbricha. Wszystko wskazuje na motyw rabunkowy. Major Andriej Fiodorowicz Puszkin zsunął czapkę na tył głowy, znikając na chwilę z pola widzenia siedzącego sztywno Czerkasowa. Po chwili młody lejtnant nie posiadał się ze zdziwienia. Usłyszał bowiem głośne chrapanie. Kilka godzin później Puszkin był już nawet w stanie żartować z tego, co spotkało go ubiegłej nocy, mimo że śmiać się nie wypadało, bo przecie zginął człowiek, winny czy niewinny – nieważne. Człowiek! W dodatku taki młody. O wszystkich szczegółach dowiedział się z samego rana, gdy wyspawszy się, przyjechał do cyrkułu. Lejtnant nie obudził go, gdy dotarli na miejsce, gdzie znaleziono zwłoki, a potem kazał odwieźć z powrotem do domu. W istocie wszystko wskazywało na motyw rabunkowy. Przy trupie

nie znaleziono pieniędzy, a tożsamość udało się wstępnie ustalić na podstawie pliku biletów wizytowych, które ten miał w kieszeni kamizelki. Kilka godzin później rozpoznali w nim swojego chlebodawcę jego służący Zygmunt i towarzysząca mu stara kucharka. – Zajmijcie się tym, lejtnancie – rzekł Puszkin do Czerkasowa. – A o postępach w śledztwie meldujcie bezpośrednio Danilczukowi. Wiem, że miał już z rana kilka telefonów w tej sprawie. Także od samego Ulbricha. – Tak jest – odpowiedział sucho lejtnant, odebrawszy podaną mu teczkę z dokumentami, po czym wykonał przepisowy, choć niezbyt energiczny w tył zwrot. Nie zdążył jednak wykonać ani jednego kroku w stronę wyjścia, gdyż gwałtownie otworzyły się drzwi i do gabinetu Puszkina wszedł szybkim krokiem ten, którego nazwisko przed chwilą wypowiedziano. – Mamy go! – zawołał od progu. Major odruchowo podniósł się z miejsca, a Czerkasow jeszcze bardziej wyprężył. Ten pierwszy już otwierał usta, by zapytać, kogo jego przełożony ma na myśli, ale nie zdążył wydobyć z siebie żadnego dźwięku. Dawno też nie widział policmajstra tak zaaferowanego. – Mamy go! – powtórzył Danilczuk, po czym rzucił na biurko papier, który okazał się ręcznie napisanym listem. – Czytaj. Puszkin wziął pismo trzęsącymi się rękami. Przez chwilę przebiegał wzrokiem po kolejnych wierszach. Ściągał brwi, by za chwilę unieść je wysoko. Gdy dotarł do ostatniej linijki, stwierdził brak podpisu. Podniósł wzrok na pryncypała. Ten nie krył satysfakcji. – Za godzinę powinniśmy mieć ekspertyzę Kalumkina – rzekł na koniec Danilczuk, by zaraz dodać: – Coś mi mówi, że tym razem trafimy w dziesiątkę… Puszkin nic nie odpowiedział. Za to pozwolił sobie usiąść. Tego już zresztą Danilczuk nie widział, bo opuścił gabinet swego oficera tak szybko, jak się w nim pojawił. 23 Na werdykt czekali nieco dłużej, niż początkowo zakładano. Przez cały ten czas w gabinetach policmajstra i majora Puszkina gęsto i głośno

trzaskały drzwi. Wreszcie pod kamienicą Deringa zatrzymała się dorożka, z której wyskoczył rączo doktor Fiodor Josipowicz Kalumkin. Mimo że nie był młodzieniaszkiem, drogę na pierwsze piętro pokonał niczym dopiero co wcielony do armii rekrut. Drzwi gabinetu podpułkownik Danilczuk zamknął za nim osobiście. Kilkanaście par oczu należących do zgromadzonych na odprawie oficerów skupiło się na postaci sądowego medyka. Na jego twarzy, z której zazwyczaj ciężko było cokolwiek wyczytać. Tym razem było inaczej. Szczęka Kalumkina drżała, wzrok ślizgał się po ścianach gabinetu, policzki były czerwone, za co odpowiadał podjęty wcześniej wysiłek albo emocje. Kilka razy wielką chustką otarł pot z czoła. – Panowie – zaczął wreszcie. – Niestety, i tym razem nie ma żadnych wątpliwości. Kawałek skóry, który nam przysłano, należał do zamordowanej Anieli Witek. Po siedzących torsada w torsadę mężczyznach przetoczył się pomruk. Zaskrzypiały nogi odsuwanego krzesła, choć nikt z obecnych nie wstał. Nikołaj Aleksandrowicz Danilczuk odchrząknął, po czym wziął do rąk anonim i przeczytał na głos krótki list, który dotarł na Zawadzką wraz z poranną pocztą i wywołał tak wielkie poruszenie: – „Mając na celu dobro wspólne – czytał tonem wypranym z emocji, ale głośno i wyraźnie – jako poddany miłościwie nam panującego cara Aleksadra III spieszę donieść, iż mordercą kobiet, który od kilku miesięcy terroryzuje nasze miasto, jest ponad wszelką wątpliwość Jan Wilk, nauczyciel sztuki aktorskiej i sodomita. Będąc, jedynie w kwestyach poznawczych, kilka dni temu na jednym z organizowanych przez niego przedstawień, znalazłem dziwny, odrażający przedmiot, który załączam w nadziei, że jako stróże prawa i chrześcijanie nie pozostaniecie obojętnymi. Jestem pewien, że więcej podobnych dowodów znajdziecie w mieszkaniu rzeczonego Jana Wilka, aktora. Niech Bóg się nad nim zlituje i odpuści mu jego grzechy”. Skończył i potoczył wzrokiem po podwładnych. – Czy są jakieś pytania? – nadał werbalną formę temu, co wyrażało jego spojrzenie, a gdy odpowiedziała mu cisza, rzucił krótko: – Do

zadań. Zbliżała się dziesiąta rano, gdy pod kamienicą, w której mieszkał podejrzany o najcięższą zbrodnię Jan Wilk, zatrzymały się trzy policyjne powozy. W chwili, gdy wyskakiwali z nich funkcjonariusze uzbrojeni w karabiny powtarzalne Mosina, zza rogu wyłonił się konny oddział żandarmerii. Wszystko było przygotowane w najdrobniejszych szczegółach. Puszkin schował zegarek do kieszeni. Wyraz jego twarzy mówił wszystko. – Jest w domu – rzucił półgłosem jakiś mijający go cywil. Policjanci rozbiegli się. W ciągu kilkunastu sekund okolica wyglądała znów tak samo jak przed paroma chwilami. Fiakrzy siedzący na kozłach zapalili papierosy i jak gdyby nigdy nic zaczęli rozmawiać. Kilka minut później rozległy się krzyki. Spłoszone stado gołębi wzbiło się ku niebu, kilku przechodniów zatrzymało się w pół kroku. – Jestem niewinny! Puśćcie mnie! – wrzeszczał mężczyzna trzymany przez kilku rosłych policjantów; ubrany był jedynie w opadające spodnie i białą, zapiętą tylko na najniższy guzik koszulę. – Powiesz to katu – rzekł idący krok za nim major Puszkin, po czym rzucił do jednego z kroczących za nim podwładnych: – Zawieźcie to od razu do doktora. – Tak jest, panie majorze! Kilka chwil później aresztowany Jan Wilk zniknął we wnętrzu jednej z kibitek. Ktoś z obserwujących zajście przechodniów, pewnie Polak, uczynił znak krzyża. Jakaś kobieta dramatycznym gestem zakryła oczy towarzyszącemu jej dziecku. Reszta policjantów szybko pochowała się w pozostałych pojazdach. W chwili gdy orszak ruszał z miejsca, zza rogu ulicy wyszedł młody ksiądz i w kilkunastu krokach zbliżył się do miejsca, gdzie jeszcze przed chwilą stał Wilk. Ktoś ze świadków zdarzenia, choć widział kapłana po raz pierwszy w życiu, z estymą opowiedział mu, choć ten prawdopodobnie tego nie żądał, o aresztowaniu pana Wilka. To widać bardzo poruszyło księdza, bo zakrył dłońmi twarz i tak trwał przez dłuższą chwilę. A potem przeciął ulicę i wszedł do znajdującej się dokładnie

naprzeciwko cukierni. Ci z jej gości, którzy przez okna widzieli zbliżającego się kapłana, zdziwili się, gdy zamiast niego w hallu pojawił się mężczyzna ubrany, owszem, w czarny strój, ale bez żadnych atrybutów, które charakteryzowałyby duchownego. Człowiek ten zbliżył się do jednego ze stolików i przysiadł do siedzącej przy nim starszej kobiety. – Spóźniliśmy się – rzekł Berg, upychając w jednej kieszeni koloratkę, w drugiej zaś biret. – Wiem. Wszystko widziałam. Nie dowiemy się już, czy Jan Wilk jest człowiekiem religijnym – odpowiedziała jego matka. – Może Rosjanie się tego dowiedzą. Przy ich metodach przyzna się nawet do tego, że jest szyitą… Anna Berg popatrzyła przelotnie na syna, potem na stojący w rogu zegar, wreszcie rzekła: – Zamawiaj szybko, jeśli masz na coś ochotę. Zostało nam niewiele czasu… – Nie mam na nic ochoty – odrzekł Stach. – Możemy iść od razu. 24 Antoni Metz wdział swój najlepszy surdut, poprawił węzeł krawata, umodelował na głowie melonik, by nie wyglądał zbyt staroświecko, zbyt ekstrawagancko czy zawadiacko. Na koniec wziął do ręki laskę z gałką w kształcie głowy konia. Zrobił groźną minę. Potem się uśmiechnął. Nie było wielkiej różnicy między tymi dwoma wyrazami jego twarzy. W tym, między innymi, Metz upatrywał przyczyn swojego sukcesu. Potrafił grać. I wygrywać. Stał przed lustrem na zapleczu kantoru przy Dzielnej. Kantor nie działał od dawna, Metz nie handlował już zbożem, ale od czasu do czasu pojawiał się tu. Zawsze wchodził wejściem od podwórza, by nie prowokować wierzycieli. Główne drzwi były zamknięte na kłódkę, a w witrynie wisiała stosowna kartka. Teraz jednak miało się to zmienić. Kilka godzin wcześniej Antoni Metz odebrał telefon od swojego nowego znajomego, Józefa Kramera, emerytowanego porucznika armii cesarza Austro-Węgier, który prosił o spotkanie.

Metz z trudem opanował się, by nie krzyknąć do tubki. Wiedział przecież dobrze, co się stało z Januszem Ziemińskim. Sprawę jego śmierci ze szczegółami i we wszystkich używanych w mieście językach opisano na kolumnach kryminalnych łódzkich gazet. Był pełen podziwu dla skuteczności i szybkości tego człowieka. Na razie nie zastanawiał się, ile będzie mu musiał za to zapłacić. I czy tylko jemu, czy także jego wspólnikom. – Szkatułka! Czy odzyskał moją szkatułkę?! – powtarzał sobie w kółko najważniejsze pytanie, pytanie, którego nie zadał rozmówcy; nie śmiał, wolał nie robić tego przez telefon, a może po prostu się bał? Miał nadzieję, a graniczyła ona z pewnością, że wszystkiego dowie się dzisiaj. Liczyło się tylko jedno: odzyskać szkatułkę z cenną zawartością, dzięki której wreszcie pozbędzie się kłopotów. Spłaci długi, może nawet wznowi działalność handlową. I chyba upije się ze szczęścia. Jeszcze nie wiedział, jak ją otworzy. Na razie o tym nie myślał. Zbliżała się druga po południu, gdy Antoni Metz zamykał tylne drzwi kantoru. Fabryczne świstawki wzywały robotników z przerwy obiadowej z powrotem do maszyn. Łódź nie tolerowała zbyt długich przestojów. Łódź była miastem, w którym wygrywali najtwardsi, najmocniejsi. Metz czuł, że moc wypełnia go wraz z każdym pokonanym krokiem, z każdym uderzeniem laski o chodnikową płytę. Przemieszczał się Piotrkowską. Być może mijał znajomych, którzy mu się kłaniali, ale nie był w stanie rozpoznać ani jednej twarzy. W ciągu niespełna pół godziny dotarł do miejsca, które Kramer wyznaczył mu na spotkanie. Były to jakieś opuszczone magazyny sąsiadujące ze spaloną fabryką, które na szczęście (lub nieszczęście) ogień oszczędził. Antoni Metz był tu po raz pierwszy. Szedł wolno wąską ścieżką, wijącą się między kępami porastającego wszystko perzu. Nie bez wstrętu omijał walające się wszędzie śmieci, resztki materiałów, a nawet psie i ludzkie odchody. Wreszcie stanął przed wejściem do magazynu. Wziął głęboki oddech i wszedł do środka. Mimo że od pożaru minęło kilka miesięcy, wciąż czuć było swąd spalenizny. Na zewnątrz był słoneczny, letni

dzień, tu zaś niemal ciemno, co również nie nastrajało dobrze. Pod podeszwami butów chrzęściły miażdżone kawałki szkła, walały się resztki cegieł i tynku, jakieś fragmenty drewnianych konstrukcji, tu i ówdzie nadpalone. Metzowi nie było jednak dane długo się nad tym zastanawiać. Ledwo bowiem stanął na środku magazynu, w głębi pomieszczenia coś stuknęło. Drgnął, palce silniej zacisnęły się na posrebrzanej gałce laseczki. Obejrzał się. Nikogo. – Jest pan punktualnie – usłyszał naraz głos, którego nie poznał i który dobiegł z przeciwnej strony, przez co zaskoczył go, a nawet przestraszył. – To cecha, którą cenię. Także u innych – odpowiedział z niepokojem Metz, by zaraz dodać, już głośniej: – Lubię też wiedzieć, z kim rozmawiam. Czy pan porucznik Kramer? – Oczywiście – odparł starszy mężczyzna, wychodząc powoli zza załomu korytarza. – Przepraszam, jeśli pana przestraszyłem. – Nie szkodzi. – Mimo to proszę o wybaczenie. Tak, to był rzeczywiście człowiek, który uratował go przed wyżywającymi się nad nim ludźmi właściciela szulerni. Wspomnienie tamtego wieczoru spowodowało, że Metz aż się zatrząsł. A potem jakaś rzewność otuliła mu serce, choć też nie na długo, bo rychło przypomniał sobie, co tak naprawdę kazało przyjść im obu w to odludne i nieprzyjemne miejsce. Tymczasem emerytowany porucznik zbliżył się niespiesznym krokiem. Ubrany był chyba tak samo jak tamtej nocy, przez cały czas przypatrywał się z uwagą Metzowi zza szkieł binokli osadzonych na dużym, zakrzywionym nosie. W ręku trzymał staromodny cylinder i laseczkę. Czy ktoś taki mógłby zabić człowieka? – przeszło przez myśl Metzowi. – Dziękuję, że pan przyszedł – odezwał się były wojskowy. – Czy ma pan moją szkatułkę?! – Antoni nie zapanował nad nerwami, a w konsekwencji także nad językiem. – Denerwuje się pan?

Będzie chciał podbić cenę, to pewne – nie przestawał spekulować Metz. – Nie. Chciałbym tylko dowiedzieć się nieco więcej szczegółów ponad to, co napisały gazety. Mam chyba prawo, jako pokrzywdzony? – Oczywiście, panie Metz. Ale gazety napisały prawdę. Żaden z dziennikarzy niczego nie przeoczył. Nie trzeba było nawet wymyślać żadnych krwistych szczegółów. Janusz Ziemiński zasłużył sobie na taki los. – Wiem o tym. – Za każde świństwo, prędzej czy później, trzeba będzie zapłacić. A ja, jak już panu mówiłem, chciałbym, żeby nasze miasto było wolne od wszelkich szumowin. Jeśli zaś chodzi o szkatułkę… – Kramer powolnym ruchem sięgnął do wewnętrznej kieszeni surduta. Metz otworzył usta. Tym razem jednak udało mu się zapanować nad emocjami, choć te targały nim coraz mocniej. – Jeśli zaś chodzi o szkatułkę – powtórzył porucznik – to, na szczęście, nic jej się nie stało. I wyciągnął wreszcie ów skarb, który handlarz ziarnem, nieuleczony hazardzista, przegrał przy karcianym stoliku kilka miesięcy wcześniej. Na ten widok oczy Metza powiększyły się z pożądania. – Ile? – rzucił krótko przez zaciśnięte zęby. – Dogadamy się, panie Metz – odpowiedział porucznik słowami tysiąca innych ludzi, którzy w tym momencie i w promieniu dziesięciu wiorst kupowali coś lub sprzedawali. Przez dłuższą chwilę, przy akompaniamencie bzyczenia rozleniwionych much i dalekich maszyn, mierzyli się wzrokiem. Metz był młodszy od Kramera, z pewnością dałby mu radę. Z drugiej strony tamten był nieco wyższy i miał za sobą wiele lat służby w wojsku. No i niedawno zabił człowieka. Sam czy z pomocą zakapiorów, nieważne – odpowiadał za to! Antoni wiedział jednak, jak odwrócić uwagę przeciwnika. – Co z moim drugim zleceniem? – zapytał. – Co pan dokładnie ma na myśli? – Raczej kogo. Mojego drugiego wroga, Stanisława Berga.

– Tego prywatnego detektywa? Metz aż zazgrzytał zębami. Dawno nikt z nim tak nie pogrywał. Nie może jednak pozwolić wytrącić się z równowagi. – Raczej szantażysty i oszusta. Sam pan powiedział: za każde świństwo, prędzej czy później, trzeba będzie zapłacić. On nie powinien być wyjątkiem. – Co takiego panu zrobił Berg? – Nieważne. Obcas jego trzewika trafił na kawałek szkła i rozgniótł go na drobiny. Hałas, jaki przy tym powstał, zagłuszył kroki osoby, która niespodziewanie pojawiła się za plecami Antoniego Metza. O tym, że nie są już z Kramerem sami, zorientował się on dopiero w chwili, gdy usłyszał za sobą głos. Był to głos kobiecy. – Dziwne. Nie znałam mojego syna z tej strony. Metz odwrócił się gwałtownie. Usta wypowiedziały bezgłośnie ciężkie przekleństwo. – Anna Sokolnicka? – wykrztusił w końcu. – Jednak poznałeś. Po tylu latach. To nawet miłe. Dla ścisłości, po mężu Berg. – Co pani tutaj robi?! – Załatwiam pewne dawne sprawy. Także tę, co do której powodzenia straciłam już nadzieję. Cóż, tyle lat, emigracja – westchnęła. – Człowiek zapomina. Ale przecież za każde świństwo, jak mówią, prędzej czy później trzeba ponieść karę. Dopiero kilka dni temu okazało się, że mamy z panem Krügerem… – Kramerem – sprostował staruszek. – Przepraszam, Kramerem… Że mamy z panem porucznikiem wspólnych znajomych. Znajomych, którzy ćwierć wieku temu nadużyli zaufania, oszukali, doprowadzili do nędzy, zmusili do wyjazdu z kraju. Jedyny plus tego był taki, że oszczędziła nas zaraza 1873 roku. – Nie wiem, o czym pani mówi – prychnął Metz. – Jestem pewna, że wiesz, Metz. Jak widać, lata mijają, a człowiek niewiele się zmienia. Pora wyrównać rachunki. Myślę, że szkatułka z aktem własności ziemi, umieszczonym tam osobiście przez mojego ojca, u którego byłeś prostym kantorowiczem, powinna wreszcie znaleźć

się we właściwych rękach, nieprawdaż? To powiedziawszy, Anna wyciągnęła rękę po skarb, który wciąż trzymał Kramer. Metz, który dotąd słuchał tego wszystkiego osłupiały, nagle jakby przebudził się ze snu. – Nie! – krzyknął, po czym spojrzał na byłego oficera. – Dam ci za nią więcej. Podaj cenę! – Nie ma takiej ceny – odparł Kramer. – Jest! Zabij ją, a potem jej syna. Dam tysiąc rubli za głowę. – Wyborne. – Dwa tysiące! Ale emerytowany porucznik armii cesarza Austro-Węgier tylko pokręcił głową. Po czym oddał Annie szkatułkę. Następnie chwycił oburącz za swą siwą brodę i pociągnął ją w dół. Broda… oderwała się od skóry twarzy wraz z wąsami. To samo uczynił Kramer ze swoimi brwiami, po czym ściągnął z głowy cylinder, z nosa binokle. Na koniec taki sam los spotkał… zakrzywiony nos, nad którego stworzeniem tak wiele czasu spędził Izaak Kon. Po chwili przed Antonim Metzem stał nie kto inny tylko Stanisław Berg. – To… to pan? – wybełkotał handlarz ziarnem. – Owszem – odpowiedział detektyw. – Od pierwszej chwili. – Zabiłeś… zabiłeś… Janusza Ziemińskiego! – Metz wymierzył zakrzywiony palec w pierś Berga. – Nie. To nie ja go zabiłem. – A kto? – Zrobili to jego wierzyciele, którzy stracili cierpliwość. Niestety, dotarłem na miejsce za późno. Na szczęście udało mi się znaleźć tę szkatułkę. Jeszcze tej samej nocy mama opowiedziała mi jej ciekawą historię… – Stach na chwilę zwrócił głowę w stronę Anny. Moment ten wykorzystał Metz. Szybkim ruchem wydobył z kieszeni rewolwer. – Żarty się skończyły, Berg! – wycedził przez zęby, kierując wylot lufy to na detektywa, to na jego matkę, stojącą pięć, może siedem stóp od syna. Uważał siebie za niezłego strzelca i trafienie obojga w ciągu jednej,

dwóch sekund nie stanowiło dla niego problemu. – Oddaj szkatułkę! – krzyknął. Stach uniósł ręce, ale nie po to, by okazać uległość wobec groźby użycia broni, lecz by zaprezentować, z jak najbardziej poważną miną, że nie ma w nich niczego. Metz przełknął ślinę. Anna co prawda nie poszła za przykładem syna, ale nie trzeba było się mocno przypatrywać, by stwierdzić, że i ona niczego w rękach nie trzyma. – Co to za sztuczki? – warknął handlarz. – Życie wam niemiłe? Oddawać szkatułkę! – Nie jest twoja – odparła Anna. – Już ci to mówiłam. Ukradłeś ją. Byłeś pospolitym złodziejem, teraz stałeś się mor… Dalsze słowa zagłuszył huk wystrzału. Anna drgnęła. Stach przygryzł wargi, spojrzał koso na wroga. W jednym z okien mignęło stadko spłoszonych wystrzałem ptaków, z góry posypał się tynk. Metz opuścił rewolwer i ponownie wycelował w Bergów. – Liczę do trzech – warknął. – Raz, dwa… – …trzy – dokończył ktoś za jego plecami. – Rzuć broń, Metz. Wszystko skończone. Jutro cała Łódź pozna twoją historię. Już moja w tym głowa. Franciszek Lenz zbliżał się powoli, nie przestając mierzyć w Metza z rewolweru, w który specjalnie na potrzeby zasadzki wyposażył go Berg. Nagle rozległ się dziwny dźwięk i do opuszczonego magazynu fabrycznego wpadł zabłąkany ptak, może jeden z tych, które spłoszył wystrzał. I ten moment postanowił Metz wykorzystać. Z młodzieńczą zwinnością rzucił się w bok, uchodząc kuli, którą mógł wystrzelić dziennikarz, sam zaś także nacisnął spust. Dwa wystrzały zlały się w jeden ogłuszający, powielony echem huk. Towarzyszył mu krzyk, który wydobył się z co najmniej dwóch gardeł. Anna rozrzuciła szeroko ręce, zachwiała się i byłaby upadła na ziemię, wprost na tłuczone szkło, gdyby nie przytomność i sprawność syna, który zdołał ją pochwycić.

W tym samym momencie Lenz jednym susem dopadł Metza, kopniakiem wytrącając mu broń z ręki. Wiedział, że i tak nie zmyje tym winy za spudłowanie. 25 Drzwi celi huknęły, zamknięte ze złością, której nie ubyłoby nawet w ciągu kilkunastu minut intensywnego machania kijem. Zasuwa zazgrzytała niczym mechanizm gilotyny. Odgłos oddalających się kroków, przytłumiona rozmowa. Może już dziś nie przyjdą… Leżące na zimnej posadzce półnagie, posiniaczone i broczące krwią ciało poruszyło się niczym robak pod dotknięciem szpilki. Dłonie wciąż otulały głowę, jakby człowiek ten nadal spodziewał się ciosu, uderzenia pięścią albo kopniaka. Gotowy w każdej chwili zasłonić rękami krocze. Oddychał szybko, niespokojnie, świszcząco. – Boże… – wyjęczał spuchniętymi od uderzeń wargami. Przed chwilą w jednej z najniżej położonych cel Łodzinskiej Tiurmy zakończyło się pierwsze przesłuchanie aresztowanego tego dnia Jana Wilka, Polaka, aktora, nauczyciela sztuki aktorskiej i, jak się okazało, organizatora pornograficznych przedstawień, który był podejrzany o morderstwa i okaleczenie trzech młodych kobiet. Jego przyznanie się do winy było kwestią czasu. Czasu, ale też metod. Około dziewiątej wieczorem major Andriej Fiodorowicz Puszkin wysłuchał meldunku z pierwszego przesłuchania podejrzanego. Spodziewał się, że tego dnia niczego ważnego dla śledztwa się nie dowie. Ale był cierpliwy. Bardzo cierpliwy. Prędzej czy później udawało mu się złamać najtwardszych. Nie tylko za pomocą kija. – Mam nadzieję, że nie byliście zbyt dociekliwi i jutro Wilk będzie w stanie zeznawać – rzekł do stojącego przed nim funkcjonariusza. – Wedle rozkazu, panie majorze. – W takim razie to wszystko, możecie odejść. – Odmeldowuję się. Policjant zasalutował, po czym opuścił gabinet przełożonego. Przez krótką chwilę drzwi były otwarte i z korytarza dobiegły jakieś podniesione głosy. Kilka minut temu zameldowano bowiem Puszkinowi o przywiezieniu na Zawadzką człowieka podejrzanego o zamordowanie

Janusza Ziemińskiego. Major nie miał jednak zamiaru się tym zajmować. Zlecił sprawę jednemu z podwładnych. Tak czy inaczej, Puszkin został sam ze swoimi myślami. Za oknem zapadał już mrok. Podobna aura spowijała myśli oficera. Nie był w stanie cieszyć się z sukcesu, czyli aresztowania podejrzanego o morderstwo. Nie dlatego, że nie był to jego sukces, tylko dlatego, że nie do końca wierzył w prawdziwość dowodów – zarówno tego przysłanego na Zawadzką, jak i tego, który znaleziono w mieszkaniu podejrzanego. W obu przypadkach była to skóra tej samej osoby, ofiary – Kalumkin co do tego się nie mylił – ale czyją ręką zdjęta? Tego już nie wiadomo. A zatem czy oprawcą był w istocie Jan Wilk? Andriej Fiodorowicz pewny tego, w przeciwieństwie do pozostałych, z policmajstrem Danilczukiem na czele, nie był. Ale nie był też w stanie przyznać się do tego. Wiedział, że policja, po majowej awanturze, potrzebuje sukcesu jak roślina wody. Zatrzymanie mordercy kobiet, o którym już śpiewali piosenki po podwórkach, byłoby z pewnością takim sukcesem. I nikt nie odmówiłby wciągnięcia nazwiska Puszkina na listę ludzi, którzy się do tego przyczynili. Poza tym, o czym wiedzieli nieliczni, major czekał na nowe mieszkanie, od którego otrzymania uzależniał to, czy ściągnie do Łodzi swoją żonę, Ludmiłę, i dwie córki, Wierę i Nataszę, czy nie. Tak, podpułkownik Danilczuk obiecał mu duże, czteropokojowe locum. Niemal w tym samym momencie, w którym major w myślach wymienił po raz drugi nazwisko przełożonego, rozległo się ciche pukanie do drzwi. – Tak? – Niechętnie podniósł wzrok. Drzwi otworzyły się i do gabinetu zajrzał lejtnant Czerkasow. Puszkin odetchnął z ulgą na jego widok. Zdążył już polubić tego chłopaka, nieopierzonego, ale dość pracowitego i inteligentnego. Cieszył się więc, że to on, a nie kto inny. – Co jest? – zawołał, nie zastanawiając się, dlaczego tamten nie wchodzi do środka. – Dzwonili z Długiej, panie majorze. Coś kazało Puszkinowi podnieść się z miejsca. Czerkasow również

się ruszył. Przekroczył próg gabinetu. W tym samym momencie przez głowę majora przeleciała myśl, niejasne przeczucie, że Czerkasow nie ma najlepszych wiadomości. – Co się dzieje? Chyba nie chodzi o… Nie dokończył, bo młody oficer skinął potakująco głową. A potem dokończył dzieła: – Panie majorze, melduję, że podejrzany Jan Wilk powiesił się w celi więzienia przy ulicy Długiej. Kwadrans temu znaleźli go strażnicy. Major Puszkin tylko przełknął ślinę. – Dziękuję. Możecie odejść. Za oknami było już ciemno, on jednak nie zapalał światła. Nie musiał. Sytuacja była zupełnie jasna. Puszkin wiedział, że sznur czy pasek pozostawiono w celi nieprzypadkowo. Chcieli mieć winnego, ale, jak widać, dużo szybciej, niż zakładały procedury. Nawet te najtajniejsze. Jutro gazety napiszą o bezwzględnym mordercy kobiet, który w więziennej celi odebrał sobie życie, wymierzając sam sobie sprawiedliwość, ku przestrodze innym. Przypadkiem był to Jan Wilk, aktor, który odegrał swoją ostatnią rolę w życiu. Może najważniejszą. 26 Dochodziła północ. W oknach szpitala powiatowego świętego Aleksandra przy Rynku Fabrycznym paliło się niewiele świateł. Wśród pomieszczeń, które należało o tej porze koniecznie oświetlać, prócz pokoju pielęgniarek i gabinetu lekarza dyżurnego, było też kilka sal dla pacjentów. Dokładnie dwie. W jednej z nich leżał, przywieziony przed niespełna godziną, więzienny strażnik, który spadł z wysokości i złamał sobie prawą nogę. Po szpitalnych korytarzach z miejsca zaczęto szeptać, że stało się to, gdy zdejmował kolejnego wisielca. Lekarze, którzy zajęli się nieszczęśnikiem, a nie wszyscy mu współczuli, bo „pewnie kanalia”, nie potwierdzali tej wersji ani jej nie zaprzeczali. Strażnik miał już załupkowaną nogę, ale ze zgaszeniem świateł jeszcze czekano, bo przesłuchać miał go jakiś wysoki rangą policjant.

W drugiej leżała postrzelona kobieta, przywieziona po południu. Lekarz, który właśnie wyszedł z tej sali, skierował kroki w stronę czekających na korytarzu bliskich rannej. Na widok człowieka w białym kitlu najmłodszy z trójki wstał z krzesła. – Niech się pan nie denerwuje, panie Stachu – uprzedził pytanie lekarz. – Mamie nic nie będzie. Kula drasnęła tylko obojczyk. – Dzięki Bogu! – zawołała Melania Jaraczewska. Berg odetchnął głęboko. Doktor Władysław Kalczyński, który operował Annę, a z którym detektyw poznał się niedawno, uśmiechnął się, czym dodał wiarygodności wypowiedzianym słowom. Wiedział bowiem, że to równie ważne jak dbałość o czystość szarpi czy sterylność chirurgicznych narzędzi. – Niech pan do niej idzie. Właśnie się obudziła. Bergowi nie trzeba było dwa razy powtarzać. Franciszek Lenz, również obecny w szpitalu, w porę powstrzymał Jaraczewską, która już wyrywała się, by zobaczyć nową przyjaciółkę. Po chwili Stach wszedł do sali, gdzie leżała jego matka. Spodziewał się ujrzeć jej twarz bladą, wykrzywioną grymasem cierpienia. Tymczasem powitał go uśmiech najbliższej osoby, i to uśmiech bardziej ironiczny niż serdeczny. O tym, co zaszło kilka godzin temu, świadczyło tylko obandażowane grubo ramię. Przez zwoje przesiąkła jedna jedyna, malutka, czerwona plamka. – Jak widzisz, jeszcze żyję – powiedziała starsza pani półgębkiem. – Bardzo się bałem. Wszyscy się baliśmy. – Zostaw sobie te przemowy na inną okazję, synku. Szkatułkę, oczywiście, masz? – Mam. Ani na chwilę się z nią nie rozstałem. – I pewnie chciałbyś się czegoś więcej dowiedzieć na jej temat? To krótka historia. Twój dziadek, a mój ojciec, Leopold Sokolnicki, był łódzkim przedsiębiorcą. Daleko mu było do potentatów, którym miasto to zawdzięcza swój rozwój. Ale można powiedzieć, że dołożył do tej budowli swoją cegiełkę. Zajmował się transportem bawełny do i z fabryk, spedycją kolejową. Planował nawet stworzyć w przyszłości, wzorem innych miast, komunikację omnibusową. Skupował też place w mieście z zamiarem sprzedawania ich innym lub na własne potrzeby.

Jednak jego powodzenie nie podobało się wielu. A gdy twój ojciec, którego Leopold kochał jak własnego syna, poszedł do powstania, nikt już nie krył się z niechęcią do naszej rodziny. – Patriotyzm nie był wtedy najlepszym towarem. – To prawda. Dziś też nie jest z tym najlepiej. Nie będę ci opowiadać, jak po kolei, z rozmysłem, doprowadzano nas do upadku. Opowiem ci tylko o jednym człowieku, Antonim Metzu. Jak wiesz, był on wtedy kancelistą u ojca. Można powiedzieć, że twój dziadek wykarmił tę żmiję na własnej piersi. Metz wynosił i sprzedawał informacje handlowe, które pozwalały naszym wrogom pogrążać nas coraz bardziej. Pewnego dnia wyciągnął rękę także po coś bardziej konkretnego. Była to przygotowana z myślą o mnie szkatułka z aktem własności jednego z placów w centrum miasta, chronionym przez specjalny mechanizm. Metz ukradł ją, ale nie wiedział, że bez znajomości kodu nie będzie miał z tego żadnego pożytku. Resztę znasz. To wszystko. Zmuszona do wyjazdu za granicę, nie zajmowałam się tą sprawą. Do dziś. – Czy mama zna ten kod? – zapytał Stach powoli, jakby czegoś się bał. – A jak myślisz, synku? Był pewien, że za chwilę oboje się roześmieją serdecznie, tak jak śmiać się mogą ludzie szczęśliwi, i to z kilku powodów jednocześnie. Ale jego matka nagle znieruchomiała. Plamka krwi na opatrunku zaczęła się powiększać. Choć mówił do niej, a potem zaczął nawet krzyczeć, nie odpowiadała… 27 Podczas wakacji gmach Miejskiego Gimnazjum Męskiego przy ulicy Dzikiej stał zamknięty na głucho i zupełnie pusty. Nie istniał też w świadomości jego uczniów, którzy właśnie kończyli pierwszy miesiąc zasłużonych letnich kanikuł. Adolf Stein, przez kolegów zwany przyjacielsko Adkiem, i jego kolega z ławy, Leopold Nałęcz, nie byli tu wyjątkami. Co więcej, gdy tylko któryś z nich przechodził nieopodal, zawsze odwracał wzrok z obrzydzeniem równym uczuciu, którego doznawał człowiek widzący

padlinę. W dodatku taką, z której wyszły patrochy. Na szczęście Łódź była miastem, które rozrastało się szybko, a z drugiej strony wciąż nie brakowało wokół niej terenów, gdzie można było do woli biegać, obcierać kolana i kompletować sińce. Ostatniego dnia lipca 1892 roku, w niedzielę, chłopcy mieli się spotkać po raz pierwszy od kilku tygodni. Adolf spędził ten czas u krewnych na wsi, Leopold zaś – aż na Krymie. W sierpniu rodzice pierwszego wybierali się z synem i jego młodszą siostrą nad Bałtyk, do Stolpmünde, drugiego zaś planowano wywieźć do majątku aż pod Kielce. Grzechem byłoby więc nie spotkać się i nie porozmawiać, nie pokazać trofeów przywiezionych z dalekich czy bliższych podróży. Stein i Nałęcz umówili się w samo południe pod budynkiem urzędu poczty i telegrafu na rogu Dzikiej i Pasażu Meyera. Była upalna niedziela. Tłumy mieszkańców Łodzi ciągnęły do kościołów, zborów, cerkwi, a potem do miejskich parków albo po prostu za miasto. Adek spóźnił się na spotkanie ponad dwie minuty, czego jednak Leopold nie miał mu za złe. Może dlatego, że bez reszty pochłaniała go lektura jakiejś książki. Czytał, siedząc na kamiennym murku opodal poczty. Widząc to, Stein aż otworzył usta ze zdumienia. – Czytasz książkę w wakacje?! – Jak widać. Mimo początkowego oburzenia, bardziej chyba udawanego, Adek chciał zobaczyć, czym tak bardzo pochłonięty jest jego przyjaciel. Bo że nie był to podręcznik szkolny ani książka drukowana cyrylicą, tego był pewny. – Pan Wołodyjowski – przeczytał wolno i wyraźnie tytułową stronę, którą zaprezentował mu Nałęcz. – I co, ciekawe? – Bardzo – ocenił Leopold, po czym zamknął wolumin, wsunął do płóciennej torby przewieszonej przez ramię i zaordynował: – Teraz chodźmy. Dokończę w domu. Z rękami w kieszeniach krótkich spodni, ramię w ramię ruszyli niespiesznym krokiem. Akurat pod nogami żadnego z chłopców nie było nic do kopania, zresztą nawet gdyby coś takiego się znalazło, w niedzielę chyba nie wypadało tego robić.

Nie planowali dojść w żadne konkretne miejsce. Po prostu chcieli się przez kilka godzin ponudzić w swoim towarzystwie. A nawet powspominać nauczycieli, także tych najgorszych. Przez pierwsze chwile opowiadali o ciekawych i nieciekawych przygodach, które spotkały ich w miejscach, gdzie spędzili lipiec. Temat jednak szybko się wyczerpał, również dlatego, że po tym, co obaj przeszli w pierwszych dniach maja tego roku (Leopold kilka razy zmoczył się w nocy, a Adek zaczął być agresywny wobec rówieśników), ich rodzice woleli mieć na nich oko. – A kąpałeś się w rzece? – zapytał Adek, bardziej dla podtrzymania rozmowy niż z rzeczywistej potrzeby posiadania tej wiedzy. – Nie – przyznał ze smutkiem Poldek. – Była jedna w okolicy, ale wyjątkowo rwąca i głęboka. Rodzice nie pozwalali mi do niej wchodzić. – Aha. – Poza tym w jej górnym biegu ktoś poił bydło. Przeszli przez skrzyżowanie Piotrkowskiej z Zieloną. Ruch był tu niewielki, w dodatku kamienice dawały cień. Na jednym z mijanych przez nich podwórek grała katarynka. Kiedyś może skręciliby i zainteresowali się nią. Teraz już nie. Lata robiły swoje. – Widziałeś kiedyś zdjęcie gołej kobiety? – zapytał znienacka Adek Stein. Nałęcz czuł, że się czerwieni. W ustach mu zaschło, a w okolicach podbrzusza coś zakłuło. – A co? – odpowiedział pytaniem na pytanie. – A nic. Stein wiedział bowiem doskonale, że tym jednym pytaniem osiągnął cel. Teraz Poldek będzie naciskał, błagał go o szczegóły: czy całkiem rozebranej, czy tylko trochę. Wreszcie zażądał rychłego okazania takich zdjęć, bo przecie pytań takich nie zadaje się bez przyczyny. Każdy to wie. Nawet ci z najniższych klas ich gimnazjum. Gdy więc po paru chwilach Adek sięgnął do wewnętrznej kieszeni marynarki, uważając jednocześnie, by ruchu tego jego kompan nie przeoczył, wszystko stało się jasne. – Masz? – zapytał Poldek, oblizując obficie wargi końcem języka. – Mam. Ale nie możemy ich oglądać na ulicy. Musimy znaleźć

jakąś kryjówkę. Odludną, ale jasną. – Znam takie miejsce. Rozejrzawszy się, czy nikt za nimi nie idzie, podążyli Zieloną na zachód, by następnie skręcić w Zakątną. Wysokich budynków było w tej okolicy coraz mniej, coraz więcej zaś starych tkackich chat. Niektóre z nich wyglądały na opuszczone. W oknach brakowało szyb, drzwi były pootwierane na oścież, a w obejściach walały się śmieci. – To tutaj? – Adek był zniecierpliwiony, choć to przecież nie on powinien w tej chwil trząść się i pocić. – Tak. – Leopold wskazał jeden z opuszczonych domków. – Spróbujmy wejść tam. Tak też uczynili. Pechowo jednak na ulicy, z której zeszli, wzmógł się ruch. Ludzie szli całymi rodzinami w stronę rogatek miasta. Musieli więc wejść głębiej. Na szczęście nie było to trudne, bo wnętrze domu było dokładnie oczyszczone tak z mebli, jak i pozostałości, które biedacy wyzbierali na podpałkę. – Ona jest goła – powiedział w pewnym momencie Nałęcz. Stein zdziwił się tymi słowami. Przecież jeszcze nie wyjął zdjęć z kieszeni! Kiedy odwrócił się, zrozumiał. I omal nie krzyknął. Na ziemi, pod ścianą, leżała rozebrana do naga, młoda kobieta. Jej oczy i usta były otwarte, a ciało w intymnych miejscach, jakimi były piersi i płeć, przykrywały ciemne plamy. Jeszcze dwa miesiące temu nie wiedzieliby, że taki pozór może sprawiać zaschnięta krew.

1 Nie chciała otwierać oczu. Wiedziała i bez tego, że jest już jasny dzień, prawdopodobnie świeci słońce, wszak wciąż trwa lato, choć nie brak i burz. Że wszyscy wokół niej już od wielu godzin są na nogach, rozgadani, rozbiegani, radośni. Żyją. Jak ona. Ze wszystkich sił. W przeciwieństwie do niej. Weronika Krenz po raz trzeci obudziła się w szpitalu świętego Ducha przy Elektoralnej w Warszawie, dokąd przewieziono ją nieprzytomną po zażyciu dużej ilości środków nasennych. Wszystko dzięki portierowi, który z jakichś powodów zapukał tamtego wieczoru do jej drzwi, a nie doczekawszy się pozwolenia, wszedł do środka. Weronika zapomniała zamknąć drzwi na klucz, choć zamykała nawet własną sypialnię. Od razu wiedział, że ma do czynienia z samobójczynią, był bowiem namiętnym czytelnikiem „Kuryera Ilustrowanego”, który raz na jakiś czas serwował czytelnikom podobne opowieści, ze szczegółami. Przewieziono ją do szpitala, gdzie poddano odtruciu. Dawka, którą połknęła aktorka, była niewielka. Płukanie żołądka, leki – wszystko zadane w myśl posiadanej przez medyków wiedzy i nabytego przez lata doświadczenia, dla pacjentki zaś, mówiąc delikatnie, niezbyt przyjemna historia. Dużo gorzej było atoli z psychiką. Na to dobrego lekarstwa chyba nikt jeszcze nie wymyślił. – Dzień dobry, pani Weroniko – usłyszała nad sobą głos młodego lekarza, o którego nazwisko nie zdążyła jeszcze zapytać. – Dzień dobry, doktorze. – Jak się pani czuje? Mówił po polsku, ale lekko zaciągał. I prawdopodobnie musiał widzieć ją kiedyś na scenie. Otworzyć oczy czy nie otwierać? – zapytała sama siebie w duchu. Zdecydowała się na to pierwsze. Nie chciała być nieuprzejma. Ten człowiek w niczym jej nie zawinił. Wykonywał jedynie swoją pracę. – Czuję się dobrze – odpowiedziała. – Dziękuję. – Cieszę się, bo dziś wypisujemy panią do domu. Na dźwięk tego słowa dreszcz przebiegł po całym jej ciele, które

mimo wysokiej temperatury panującej w szpitalnej salce okrywała szczelnie kołdrą. – Jak to: do domu? – Niebezpieczeństwo minęło, więc nie ma potrzeby, żeby panią dłużej zatrzymywać. Nie patrzył na chorą, więc i nie widział wyrazu jej twarzy. I przerażenia, które się na niej teraz malowało. Szczególnie w oczach i półotwartych, spękanych ustach. – Życzę pani wszystkiego dobrego. I wyszedł. Tak przynajmniej sądziła, bo znów ze wszystkich sił zacisnęła powieki. Dwie godziny później Weronika Krenz, była aktorka Teatru Letniego w Warszawie i niedoszła żona kupca, opuściła gmach szpitala świętego Ducha i zbliżyła się do krawędzi ulicy. Ochłodziło się, pachniało świeżo spadłym deszczem. Elektoralną pędził właśnie jakiś powóz zaprzężony w cztery konie. Wystarczyłby jeden krok. Tylko jeden. Na pewno nie odratowaliby… – mimo hałasu, jaki powodowały podkowy i koła, usłyszała w swojej głowie wyraźny głos. Szalony powóz przemknął ulicą, rozpryskując na boki wodę z kałuż. Weronika zacisnęła palce na niewielkim zawiniątku, które było w tej chwili jej jedynym majątkiem. Odruchowo skręciła w lewo, bo tam znajdowało się Stare Miasto i kamienica, w której wynajmowała mieszkanie. Po dwóch krokach, nie zatrzymując się, zawróciła i ruszyła w kierunku Solnej. Ale i ta droga wydała jej się niewłaściwa. – Boże, co ja robię najlepszego?! – jęknęła. Znów zawróciła, by po kilkunastu krokach przejść na drugą stronę ulicy i skręcić w lewo, w Zimną. Minęła plac Żelaznej Bramy po lewej i hale targowe na Mirowie po prawej. Weszła w ulicę Rybią. Z każdym krokiem, mimo że niezbyt łatwym, bo musiała wymijać tłumy gawiedzi, rozkrzyczane dzieci i rozgestykulowanych Żydów, czuła się jakby silniejsza. A z każdym dotknięciem stopą bruku dojrzewało w niej postanowienie. Wiedziała już, dokąd iść. Jej serce biło dużo spokojniej niż jeszcze kilka, kilkanaście minut temu. Jej żołądek

zaś, sponiewierany przed paroma dniami, już nie bolał. – Nie dam się. Nie i nie! – powtarzała na głos i w rytm kroków; była to najkrótsza kwestia w całej jej dotychczasowej karierze scenicznej, ale chyba najważniejsza. Przecięła plac Grzybowski, weszła w ulicę Bagno, następnie w Wielką, w perspektywie której zamajaczyły charakterystyczne dwie wieże neorenesansowego budynku, to ginące, to znów wyłaniające się z obłoków białej pary. Widząc je, Weronika Krenz przyspieszyła kroku. Do hali, w której działały dworcowe kasy, wpadła zadyszana, wzbudzając zainteresowanie kilku oczekujących na pociąg pasażerów. Na szczęście nie było tłoku. Zbliżywszy się do jednego z okienek, za którego szybą dostrzegła miłą oczom twarz wąsatego staruszka, sięgnęła do zawiniątka. Po chwili w jej dłoni zaczęło się pocić kilka monet. Nachyliła się w stronę okrągłego otworu, który wycięto w szybie kasy. – Bilet trzeciej klasy. Do domu. Pierwszy pociąg. O której odjeżdża…? Dopiero gdy kasjer uśmiechnął się pobłażliwie, Weronika zdała sobie sprawę, że przecież nie wymieniła nazwy żadnej miejscowości. 2 Ksiądz Wojciech Bury, dwudziestopięcioletni wikariusz kościoła pod wezwaniem Podwyższenia Krzyża Świętego przy ulicy Dzikiej pod trzydziestym ósmym w Łodzi, po każdej niedzieli odczuwał ogromne zmęczenie. Jednocześnie przepełniało go przyjemne poczucie dobrze spełnionego obowiązku. Wczoraj śpiewał, ile sił w piersiach, udzielał błogosławieństwa, karmił wiernych hostią, a przy tym wszystkim potwornie męczył się z łaciną. Pierwszy sierpnia 1892 roku nie był wcale pod tym względem dniem wyjątkowym. Poranną mszę odprawił tego dnia ksiądz proboszcz, dzięki czemu Wojciech mógł pospać nieco dłużej. Teoretycznie, bo i tak budziły go dzwony zawieszone na jedynej wieży kościoła przed czterema laty. Ksiądz Wojciech mógłby przysiąc, że z każdym rokiem coraz głośniejsze. Wysłuchawszy tej pobudki, nie mógł już zasnąć, więc leżał

w łóżku i czytał, aż z nieodległej kuchni doszło podzwanianie naczyń. Do tego stukot garnków, co oznaczało, że gospodyni też jest już na nogach i zaraz poda śniadanie. – Niech się dzieje – zwykł mawiać w takich momentach. Ksiądz Bury sprawował posługę kapłańską od trzech lat. Tyle samo mieszkał na plebanii przy Dzikiej. Szczęśliwie nie zdążył więc zaznać życia, które prowadzili inni księża, przerzucani co rok lub nawet pół roku z parafii do parafii, z miasta do wsi, a stamtąd do jeszcze mniejszej wsi. Zdawał sobie sprawę, że jest szczęściarzem. I za to właśnie zawsze dziękował Stwórcy z całego serca we wszystkich modlitwach. Tego dnia wikary wstał nieco później niż zwykle. Zaczytał się po prostu. Był miłośnikiem książek, potrafił spędzać na lekturze całe godziny, zapominając o bożym świecie. Kiedy więc wszedł do kuchni, proboszcz kończył już drugie jajko na miękko. – Niech będzie pochwalony Jezus Chrystus – przywitał się z powagą, dopinając jednocześnie resztę guzików w sutannie. – Na wieki wieków – odpowiedział mu proboszcz, przełknąwszy kęs chleba. – Co słychać dobrego, drogi Adalbercie? Choć widzieli się wczoraj wieczorem na kolacji i żaden nigdzie nie wybywał, proboszcz lubił tak mawiać. Jakby ten czy ów właśnie wrócił z jakich zagranicznych wojaży. Lubił też nazywać swojego wikariusza tym imieniem. Ten nie protestował. – Wszystko dobrze, dzięki Bogu – odparł po chwili Bury. – A jak zdrowie czcigodnego księdza proboszcza? – zapytał, co też należało do rytuału; wiedział zresztą, co usłyszy. – A źle, kiepsko, rzekłbym, uważasz, że nigdy nie czułem się gorzej. Po czym zabrał się do obstukiwania łyżeczką trzeciego jajka na miękko, które umieścił w porcelanowym kieliszku ze złotym wzorkiem meandrycznym. Także i ksiądz Wojciech usiadł za stołem i przystąpił do spożywania śniadania. Zza otwartego okna dochodził śpiew ptaków. – Ciekawym, czy sierpień będzie równie piękny co lipiec – powiedział ksiądz proboszcz. Jako że gospodyni akurat wyszła, Wojciech Bury poczuł się

odbiorcą tych słów. Nie wiedział, co odpowiedzieć. Najlepiej byłoby jakimś cytatem z Pisma Świętego. Żaden jednak nie przychodził mu w tym momencie do głowy. Zresztą proboszcz chyba tego nie oczekiwał, bo po chwili sam sobie odpowiedział: – Mówią, że nie. Stare przysłowie mówi, że od świętej Anki zimne wieczory i ranki. Przez kilka następnych chwil jadalnię plebanii kościoła pod wezwaniem Podwyższenia Krzyża Świętego wypełniał szczęk sztućców i sapanie proboszcza, który nie potrafił pić bez niego herbaty, bez względu na jej temperaturę. Godzinę później ksiądz Wojciech Bury podjął swoje obowiązki duszpasterskie. Tego dnia zaczynał od spowiedzi. Zasiadł w konfesjonale, mimo upływu lat wciąż pachnącym sosnowym drewnem, wypuścił na zewnątrz stułę, następnie jednym ruchem odsunął przesłonę okienka. Po drugiej stronie drewnianej ścianki siedział już penitent. – Bóg niech będzie w twoim sercu, abyś skruszony w duchu wyznał swoje grzechy – rzekł półgłosem wikariusz i zbliżył ucho do okienka. – U spowiedzi ostatni raz byłem dwa lata temu – zaczął mężczyzna po drugiej stronie. Mówił cicho, dość szybko i niezbyt wyraźnie, ale wiedział, co i jak należy powiedzieć. Czego więc wikary nie dosłyszał, domyślał się. Nie sprawdzało się to jednak na dłuższą metę, każdy przecie grzeszył inaczej. Nawet żołnierze z jednej izby. – Obraziłem Pana Boga następującymi grzechami… – powiedział penitent, ale niespodziewanie umilkł. Ksiądz Wojciech Bury westchnął głęboko. Czasami jego praca go przerastała. Inaczej spowiadało się dzieci, inaczej kobiety, a zupełnie inaczej dorosłych mężczyzn. Szczególnie w takim mieście jak Łódź, gdzie okazji do występku nie brakowało. – Zabiłem… – usłyszał po chwili. Nie zdążył nawet się zastanowić, czy słuch go nie mylił. Nagle zaskrzypiała ława, rozdygotały się ściany. To grzesznik niezgrabnie i w pośpiechu wstawał z klęcznika. Po chwili Bury usłyszał oddalające

się kroki. Więcej chętnych do spowiedzi nie było. Wikary wciągnął z powrotem stułę i wyszedł z konfesjonału. Nie mógł jednak nie zajrzeć tam, gdzie przed chwilą siedział penitent. Nie potrafiłby odpowiedzieć na pytanie, dlaczego to robi. Może po prostu zaczęła działać wyobraźnia, może spodziewał się krwawych plam? W miejscu, gdzie przed chwilą klęczał sprawca grzechu śmiertelnego, leżała niewielka paczuszka. Rozejrzawszy się dookoła, ksiądz schylił się i sięgnął po zgubę. Nie musiał się bardzo natrudzić, by ją otworzyć. Właściwie sama rozpadła mu się w rękach. Na podłogę posypały się banknoty dziesięciomarkowe. 3 Na dworcu fabrycznym było tłoczno i gwarno. Jakby wszyscy chcieli nadrobić czas, który zabrała im wolna niedziela. Niektórzy wybierali się w podróż, inni właśnie ją kończyli. Jeszcze inni, a była to grupa zdecydowanie najmniejsza i targana najmniejszymi emocjami, oczekiwali na przyjazd krewnych, znajomych, wspólników lub współpracowników, a także osób, które mieli poznać dopiero teraz, z przyjemnością lub bez niej. Do tej ostatniej grupy właśnie kilka minut przed drugą po południu dołączył Stanisław Berg. Tego bowiem dnia do Łodzi, po kilkumiesięcznej nieobecności, wracali jego przyjaciele, Jewgiennij Aleksandrowicz Riepin i Jan Kazimierski wraz z towarzyszkami. Młody detektyw zdecydowanie wyróżniał się z tłumu: smukły, w jasnym, letnim garniturze i w kapeluszu z szerokim rondem. Na twarzy zniekształconej grymasem jakiegoś zmartwienia lub wręcz fizycznego bólu ciemniała krótko przycięta bródka. Stał spokojnie z boku, niedaleko wejścia na perony. Na pozdrowienia odpowiadał uprzejmie, uchylając kapelusza, z nikim jednak nie wdawał się w rozmowy. – Ja więcej bilet na drugą klasę nie kupię. Nigdy więcej! – gardłował jakiś rudobrody Żyd w chałacie sięgającym niemal ziemi, przeciskając się przez tłum, a mimo to gestykulując zawzięcie. – A to czemu, panie Glassmann? Czemu? – chciał wiedzieć

towarzyszący mu, przyczajony człowieczek, który wyglądał na kancelistę z którejś z fabryk. – Czemu? Pan się pytasz czemu?! Wszędzie kury, kaczki, gęsi. Barana tylko brakowało! – Wcale nie brakowało – rzucił ktoś w tłumie, na co ktoś inny zarechotał zdrowo. W perspektywie peronów było już widać słup szarego dymu, co oznaczało, że pociąg z Warszawy za chwil kilka dotrze na miejsce. Jedni przyjmowali ten fakt z radością, inni nie. – Jak ja mu to powiem? Jak ja to powiem… – mamrotał pod nosem jakiś młody mężczyzna, może inżynier, chodząc w tę i z powrotem wzdłuż krawędzi zadbanego gazonu. Wkrótce rozległ się zgrzyt hamulców. Berg szedł niespiesznym krokiem wzdłuż składu, z którego wysypywali się podróżni. Z wrzaskiem i z wyrzutami opuszczano wagony klasy trzeciej, a z gracją i ukłonami – pierwszej. – Stach! Na dźwięk swojego imienia wyciągnął szyję, usiłując dostrzec miłe sercu twarze ponad ramionami i głowami innych pasażerów. – Kochany chłopiec! – zawołał Riepin, puszczając dłoń Ostrowskiej, której przed chwilą pomógł zejść po schodach wagonu. Berg i Riepin rzucili się sobie w objęcia. Chwilę trwali w uścisku, nie mówiąc nic. – Jak ona się czuje? – zapytał stary detektyw. – Dziękuję. Już lepiej – odparł jego wspólnik i przyjaciel, dyskretnie otarłszy rękawem łzę spływającą z policzka. Riepin chwycił Stacha oburącz za ramiona, lekko nim potrząsnął, spojrzał w oczy. Tak przygotowany Berg przywitał się z Ostrowską, a następnie z Marią Potulicką, której wcześniej pomógł zejść na peron. Na końcu uścisnął dłoń Janowi Kazimierskiemu, którego z początku nie poznał – tak piękną przywiózł opaleniznę jego przyjaciel ze szkolnych lat, a i nawet trochę przytył. – Świetnie wyglądasz, Janku – ocenił. – Tobie też by się przydały wywczasy – odparł Kazimierski. – Już byłem. Na… Długiej.

Na bon mot wszyscy zareagowali śmiechem. Najciszej i najkrócej śmiał się jego autor. Bynajmniej nie przez skromność. – Jak podróż? – spytał zamiast tego, nie wskazując odbiorcy pytania. W odpowiedzi Riepin cmoknął, Jan wzruszył ramionami, a Anna Ostrowska jęknęła: – Marzę o gorącej kąpieli. Co oznaczało, że jak zwykle: długo, ciasno, nawet w pierwszej klasie, i nudno, bo panom wyczerpały się zabawne dykteryjki, które słyszeli w tawernach nad Adriatykiem. Bagażowi zbierali walizy i kufry towarzystwa, Jan szeptał o czymś z Marią, a stary detektyw nie przestawał przyglądać się Stachowi. On jednak wydawał się obecny tu jedynie ciałem. Rosjanin planował wypytać go o postępy w prowadzonych sprawach, ale widząc rozkojarzenie Stacha, przełożył to na później. Berg nie był jednak rozkojarzony. Przeciwnie – był skupiony, a w jego głowie jeden koncept z ogromną prędkością gonił drugi. A wszystko dlatego, że przed chwilą, w tłumie pasażerów, ujrzał znajomą twarz. Trwało to sekundę, może dwie. Nie mógł sprawdzić, czy się myli, czy nie. Czy aby tego i owego nie podszepnęła mu wyobraźnia. Był w towarzystwie ludzi, na których przyjazd czekał. Gdy już szli ku wyjściu z dworca, próbował jeszcze się rozglądać, lecz bez powodzenia. A gdy wsiadali do powozu, nie był już pewien niczego. No bo co Weronika Krenz, znana i lubiana warszawska aktorka, narzeczona bogacza, a może już jego żona, mogła robić w Łodzi? 4 Trzy godziny później w gabinecie Riepina Berg zdawał drobiazgową relację ze wszystkich wydarzeń. O części z nich Jewgiennij Aleksandrowicz wiedział z gazet, o innych z listów. Ale i tak w miarę jak Berg rozwijał obie historie, mordercy kobiet i Antoniego Metza, coraz bardziej zapadał się w fotelu. Jednak o ile historię tego ostatniego można było uznać za zakończoną, bo Metz siedział na Długiej i czekał na postawienie

zarzutów, o tyle nie skończyła się, przynajmniej w ocenie niektórych ludzi, sprawa zabójstw młodych prostytutek. – Dzień po tym – opowiadał Stach – jak domniemany zabójca, nauczyciel aktorstwa Jan Wilk, powiesił się w więzieniu, w opuszczonym domostwie na peryferiach miasta znaleziono zwłoki czwartej ofiary, Jadwigi Kędzierskiej, prostytutki, w przeszłości baletnicy. – Czy ją również okaleczono jak wcześniejsze ofiary? – Tak. A nad jej głową umieszczono aureolę, tym razem z kawałka sznura do suszenia bielizny. Według ekspertyzy lekarskiej zabójstwa mógł dokonać Wilk, gdyż stało się to pięć, sześć godzin przed jego aresztowaniem. To wystarczyło policji, aby zamknąć śledztwo. – A co na ten temat myśli najlepszy detektyw w tym mieście? – zapytał Riepin, unosząc lewą brew, a potem prawą. Stach rozpoznał tekst, którym kilka miesięcy temu żegnał Riepina. Nijak jednak tego nie skomentował. Przez jego twarz przemknął tylko blady uśmiech. – Ja nie zakończyłem śledztwa. Zanim przejdę do sedna, chciałbym ci powiedzieć, że miałem jeszcze jednego podejrzanego. Do niedawna. Janusza Ziemińskiego. – Dlaczego akurat jego? – Był stałym bywalcem szulerni Szulca, a także lupanaru. Coś było w nim dziwnego, jakieś szaleństwo. Nie potrafię tego nazwać. No i miał nóż, idealny do tego, co zrobił tym wszystkim kobietom zabójca. Znalazłem go w jego kieszeni chwilę po tym, jak został napadnięty. – Tylko że Ziemiński zginął wcześniej niż Wilk. – Tak jest. Jak wynika z pieczęci pocztowych, list, który otrzymała policja, został wysłany już po aresztowaniu Wilka. Kto go więc wysłał? Może jakiś jego pomagier, wspólnik, a może ktoś zupełnie inny. Poza tym obaj znamy metody pracy naszej policji. Bardziej liczy się efekt, szybkie zamknięcie śledztwa, niż złapanie właściwego człowieka. No i jest jeszcze coś. – Stach sięgnął do wewnętrznej kieszeni marynarki i wydobył zeń pomiętą nieco, białą kopertę, którą podał Riepinowi. – Co to jest? – Dostałem to dwa dni temu. Czytaj.

– „To nie koniec mojej krucjaty. Zginie jeszcze jedna nierządnica i nikt nie będzie w stanie temu zapobiec. Ani policja, ani Ty. Załączam niewielki drobiazg jako dowód, że nie żartuję”. Riepin popatrzył pytająco na Stacha. – Doktor Kalczyński stwierdził, że to… – Berg zawahał się. – Że to clitoris. Wycięta bardzo fachowo. Nie jest jednak w stanie stwierdzić, czy należała do ofiary. – A w cyrkule się tego nie dowiemy – mruknął Jewgiennij Aleksandrowicz; wyglądał na zupełnie nieporuszonego, ale było to złudne wrażenie. – Ciekaw jestem, czy policja też dostała taki list – podjął po chwili. – Nie – odparł Berg. – Teraz nie mam już żadnych wątpliwości, że to ktoś inny jest zabójcą. Ktoś, kto wysłał donos na Zawadzką, a wcześniej podrzucił kawałek skóry ofiary w mieszkaniu Wilka. Zrobił to prawdopodobnie podczas któregoś z pornograficznych spektakli. Być może nawet podczas tego, który i ja oglądałem. A to oznacza, że, kto wie, być może siedziałem obok niego. Wszyscy mieliśmy na twarzach maski, było ciemno. Idealne warunki, żeby się ukryć. – Tak, to rzeczywiście możliwe. – Nie należy też zapominać, że ostatnia ofiara była prostytutką, ale też aktorką grającą właśnie w tym przedstawieniu! Dlaczego? Tego nie wiemy. Zrobił to wreszcie po to, by móc dalej bezkarnie działać, uśpić czujność policji i… – …rzucić ci wyzwanie. 5 – Zbliżamy się do granicy. – Młody fircyk siedzący z samego brzegu przedziału steinkellerki wyjrzał przez wąskie, częściowo przysłonięte okienko. W tym samym momencie wszyscy pasażerowie usłyszeli głos trąbki pocztyliona, co było dowodem na prawdziwość tych słów. I poczęli sięgać do kieszeni, toreb czy podręcznych walizeczek podobnych do tych, którymi posługują się lekarze. Wszyscy prócz mężczyzny w średnim wieku, rudowłosego z bujnymi faworytami, który drzemał sobie dalej jakby nigdy nic.

Dyliżans pocztowy zakołysał się na nierównościach, zaskrzypiał kołami, zatrzeszczał resorami. Wreszcie się zatrzymał. W ciszy, która nastała, było słychać rżenie koni. Nie tylko szóstki, która przyciągnęła steinkellerkę aż z Berlina, ale również tych niewidocznych jeszcze, na których siedzieli kozacy pilnujący porządku na przejściu granicznym między Wielkim Księstwem Poznańskim a Imperium Rosyjskim w okolicach Kalisza. – Mam już dość tych ciągłych kontroli – wyjęczała jakaś dama, gramoląc się z ławki. Pasażerowie po kolei opuszczali dyliżans. Jako ostatni po schodkach zszedł ryży mężczyzna, najwyraźniej niezadowolony, że ktoś przerwał mu drzemkę. Coś mruczał pod nosem, ale nikt go nie rozumiał i chyba nawet nie próbował. Przez całą podróż człowiek ten nie odezwał się do nikogo ani słowem. Szybko utworzono kolejkę do punktu kontroli paszportowej. Rosyjski celnik, który dokonywał odprawy, miał kamienną twarz i zeza rozbieżnego, co z miejsca kazało pasażerom dyliżansu zachować czujność. Wszak z takim nigdy nic nie wiadomo. – Paszport poproszę. Deklarację celną poproszę – żądał od kolejnych podróżnych i ruchem maszyny wyciągał rękę. Dokładnie badał podawane mu dokumenty, a następnie grzebał w otwartych bagażach w poszukiwaniu niedozwolonych lub niezgłoszonych w deklaracji przedmiotów. Nieco inaczej to przebiegło, gdy podszedł do kontroli ostatni w kolejce ryżowłosy dżentelmen. – Skąd pan jedzie? – zapytał celnik. – Z Londynu – odparł ze spokojem mężczyzna. – Dokąd? – Miasto Łódź. – Cel pańskiej podróży? – Jadę w interesach. Celnik zmierzył podróżnego uważnym spojrzeniem, choć tylko jednego, prawego oka. Anglik wytrzymał je bez mrugnięcia powieką. Odprawieni wcześniej pasażerowie byli tak zainteresowani odprawą ostatniego z nich (może spodziewano się jakiej awantury albo

znalezienia w bagażu czegoś niedozwolonego, wiadomo, rudy zawsze podejrzany!), że nie zauważyli, że jedna z pasażerek ma kłopoty z zapięciem zamka walizki. Mimo wielu prób mechanizm nie chciał zaskoczyć. Kobiecie, która ubrana była w suknię koloru fioletowego i takiegoż koloru pelerynkę, aż twarz poczerwieniała z wysiłku i złości, a na czoło wystąpiły kropelki potu. Jedyną osobą, która to zauważyła, był rudowłosy. Nie dość, że niczego przy nim nie znaleziono, to jeszcze celnik jako jedynemu życzył mu prijatnogo putieszestwa! – Pomogę pani – zaoferował się łamaną polszczyzną. – Te zamki słyną z tego, że ciężko je dopiąć. – Jeżeli pan byłby tak uprzejmy… – Kobieta w fioletach odstąpiła od pechowej walizki, rudy zaś w ciągu sekundy rozwiązał jej problem. Wreszcie wszyscy zajęli miejsca i powóz ruszył w głąb Przywiślańskiego Kraju. Kolejny postój, nieco dłuższy, bo półgodzinny, przypadł w Kaliszu. Znów pocztylion zagrał na trąbce, tym razem jednak był to nie tylko sygnał przybycia dyliżansu pocztowego do pośredniej stacji, ale też wezwanie na posiłek. Tuż obok, blisko rzeki Prosny, znajdował się bowiem zajazd. Wszyscy z ochotą opuścili pojazd i udali się do piętrowego, murowanego budynku. Jako ostatni szli ryży dżentelmen i kobieta w fioletach. Rozmawiali. Nikt z pozostałych pasażerów nie zwracał już na nich uwagi. – Prosimy do nas! – zawołała dama, która miała dość ciągłych kontroli, ledwo przekroczyli próg zajazdu. Ryżowłosy skinął jej uprzejmie głową, po czym wraz z towarzyszką zasiadł przy stole zajętym przez resztę pasażerów, którzy już zamawiali u karczmarza potrawy i napitki. – Za szczęśliwe dotarcie do celu – wzniósł toast fircyk. Po chwili także i pocztylioni znaleźli się w karczmie. Zajęli mniejszy stolik, bliżej wyjścia. Tymczasem tam, gdzie siedzieli pasażerowie, z każdą chwilą było coraz weselej i głośniej. Może za sprawą spożywanego posiłku, a może z prostego powodu, że większość z tych ludzi była już niemal u siebie:

w kraju, którego co prawda nie było na mapach, ale który przecież wciąż istniał. W pewnym momencie kobieta w fioletach wstała od stołu i oddaliła się. Zapytawszy karczmarza o drogę, skierowała kroki ku wyjściu. Wychodek, bo właśnie tam zmierzała, znajdował się na zewnątrz, w podwórzu. Ściemniało się, znad rzeki niosła się mgła. Kobieta szybkim krokiem przecięła podwórze. Od budki z sercem wyciętym na drzwiach dzieliło ją pięć, może sześć kroków, gdy nagle rozległ się furkot i coś naparło na nią z impetem. Uderzenie w bok było tak silne i niespodziewane, że pozbawiło ją równowagi. Udało jej się jednak nie upaść. Cień, który przez chwilę zarysował się na tle łuny zachodu, był nieduży. Napastnik musiał być dzieckiem albo kimś o nikłym wzroście. Od razu też było wiadomo, czego chce. Jego ręce szarpnęły za torebkę przewieszoną przez ramię kobiety, zrywając z łatwością rzemyk. Dopiero teraz krzyknęła. Odpowiedział jej oddalający się tupot stóp. Złodziej uciekał ze zdobyczą, niezatrzymywany przez nikogo. – Pomocy! – wyrzuciła z siebie jeszcze raz. W tej samej chwili usłyszała za plecami odgłos kroków. Odwróciła się szybko, pewna, że to któryś ze współpasażerów lub pocztylionów usłyszał jej wołanie i przybiegł z odsieczą. Tymczasem wyrósł przed nią inny cień, równie niewielki jak ten, który czmychnął z torebką. Precyzyjny i silny cios pozbawił ją oddechu. Byłaby runęła do tyłu, ale napastnik drugą ręką chwycił ją za żabot sukni i przytrzymał, prawdopodobnie po to, by uderzyć raz jeszcze, a już na pewno, by przydusić ofiarę. Mimo że oczy zaszły jej łzami, tym razem dokładnie widziała twarz: szkaradną, wykrzywioną grymasem gniewu. – Nie… – jęknęła. Wtem rozległ się głuchy trzask. Kolejny cios już nie padł, a dłoń napastnika zwolniła uścisk. Napadnięta zdążyła jeszcze zauważyć, że tam, gdzie znajdowała się twarz napastnika, znajdują się w tym momencie… włosy. Poskręcane w strąki kosmyki, które opadały mu na ramiona, teraz przykryły grdykę. Po sekundzie ciało napastnika runęło na ziemię.

– Fine?! – krzyknął ryżowłosy, chwytając ją za ramiona i potrząsając mocno. Zamiast odpowiedzieć, wskazała część podwórka, gdzie zniknął pierwszy z napastników. Wybawca puścił ją i pobiegł za złodziejem. Kobieta stała w miejscu nieruchomo jak posąg. Nie potrafiła się ruszyć. Drgnęła dopiero, a raczej podskoczyła, gdy od strony Prosny dobiegł huk wystrzału. A po nim jeszcze jeden. Z zajazdu wybiegli zaalarmowani goście: pasażerowie i pocztylioni. Ktoś z obsługi dyliżansu pochylił się nad leżącym na ziemi ciałem napastnika, przyświecając sobie lampą naftową. Wzdrygnął się, gdy skonstatował, co w nim jest nie tak. Pozostali ciasno otoczyli napadniętą kobietę, zasypali pytaniami: – Co się stało? Kto strzelał?! Jednak ona wciąż nie potrafiła wydobyć z siebie głosu. Dopiero po pewnym czasie wykonała ruch ręką, identyczny jak przed chwilą. Spojrzeli we wskazanym kierunku, gdzie z mgły wyłaniała się właśnie samotna postać. – Już po kłopocie. – Ryżowłosy oddał kobiecie jej torebkę, by po chwili zniknąć w drzwiach zajazdu. Gdy pół godziny później podróżni zaczęli zajmować miejsca w steinkellerce, on już tam siedział z głową przysłoniętą peleryną. Drzemał lub tylko udawał. O nic go nie pytano. Rozległ się dźwięk trąbki, dyliżans ruszył sprzed zajazdu z kilkunastominutowym opóźnieniem. Kobieta w fioletach, o której przeżyciach świadczyły rozwiane włosy, pomięta i naddarta suknia oraz niespokojny oddech, zamieniła się miejscami z inną pasażerką i usiadła przy swoim wybawcy. Gdy wyjechali z Kalisza, nachyliła się w jego stronę. – Kim pan jest? – zapytała. – Wystarczy powiedzieć: dziękuję – odparł od razu, nie otworzywszy oczu. – Dziękuję. Bardzo panu dziękuję. – Nie ma za co. – Ależ jest. Oczywiście, że jest! Proszę powiedzieć, jak się mogę panu odwdzięczyć.

– To zbyteczne. Każdy zachowałby się tak samo na moim miejscu. – W takim razie chciałabym przynajmniej poznać pańskie nazwisko. Tym razem odpowiedziało jej chrapanie. 6 W nocy, która dla Riepina i jego przyjaciół była pierwszą od wielu tygodni nocą spędzoną w domowych pieleszach, Berg spał źle. Tysiąckrotnie przewracał się z boku na bok, za każdym razem wierząc, że robi to po raz ostatni. A gdy już udało mu się zasnąć, męczyły go majaki. Mimo to rano nie czuł zmęczenia. Wstał z łóżka, wykonał serię ćwiczeń, następnie przystąpił do przygotowywania śniadania. Dopiero kiedy je spożył, umył się i ubrał. Nie golił się już, jeno strzygł brodę. Po kilku minutach zbiegł po schodach i wyszedł na zalaną słońcem ulicę. – Dzień dobry, pani Tennenbaum. – Ukłonił się z galanterią swojej gospodyni, która akurat wracała do kamienicy. – Czy dobry, to się jeszcze okaże – odburknęła Żydówka. To prawda – pomyślał Berg. Skręcił w lewo i szybkim krokiem ruszył w stronę Piotrkowskiej. Sierpień, który trwał od ponad tygodnia, nie był już tak upalny jak lipiec. Kaprysił przelotnymi deszczami, marudził z wypuszczaniem słońca zza warstwy chmur, wcześniej kładł się spać. Mimo to miasto żyło swoim codziennym rytmem, wyznaczanym przez huk maszyn, gniewne nawoływania majstrów w fabrykach, stukot kół dorożek. Czy wszyscy ci ludzie idący ulicami Łodzi w ogóle zastanawiali się nad tym, że być może gdzieś tam, w ciemnym zaułku, za rogiem okrytej złą sławą uliczki czyha morderca, który znalazł szczególne upodobanie w intymnych częściach kobiecego ciała? Ale nie tylko te myśli towarzyszyły detektywowi w porannej drodze z domu na Średnią, gdzie planował odwiedzić Kona, z którym umówił się na testowanie jakiegoś nowego wynalazku. Berg nie mógł pozbyć się myśli, a raczej obrazu, który mignął mu wczoraj na dworcu fabrycznym, w tłumie pasażerów opuszczających pociąg warszawski. Weronika. Weronika Krenz – powtarzał w duchu, a od tych dwóch

słów robiło mu się na przemian zimno i gorąco, płuca wypełniały się przy tym powietrzem, które niemal unosiło go w górę niczym aerostat Blancharda. Przecinał właśnie skrzyżowanie Piotrkowskiej z Zawadzką, gdy myśl, dotąd ulotna, bliższa marzeniu, przekształciła się w koncept. – Dla świętego spokoju – wytłumaczył sobie na głos. I zmienił marszrutę. Są ludzie, którzy na całe życie zapamiętują pierwszy dzień w szkole. Inni nie potrafią usunąć z pamięci rzeczy mniej przyjemnych, choćby dnia, w którym stracili pracę albo dowiedzieli się, że współmałżonek sprzeniewierzył się złożonej przysiędze. Jedni zapamiętują na całe życie smaki, zapachy, widoki, fragmenty muzyki. Inni zaś zdania lub całe akapity książek. Stach pamiętał swoją drogę do szkoły. Nawet po latach, kiedy był tysiące mil od rodzinnego miasta, potrafił przywołać ją w myślach. W tym miejscu przechodziło się przez ulicę, dalej pachniało zawsze świeżo wypieczonym chlebem, tam należało strzec się psa, który biegał wzdłuż płotu otaczającego budowaną fabrykę. A w tamtej kamienicy, na drugim piętrze, mieszkała ona. Weronika Krenz. Dziewczyna z żeńskiego gimnazjum, która często wychodziła z domu, zanim mały Stach wyłaniał się zza rogu, dzięki czemu dane im było się mijać. Berg zatrzymał się na krawędzi chodnika i podniósł wzrok. Nie, nic się nie zmieniło. Budynek stał, nawet jego elewacja nie była odnawiana od tamtych lat, choć w okolicy zmieniło się wiele. Fabryka, którą wtedy mijał, dziś pracowała pełną parą. Ciekawe, czy zmienili się lokatorzy – pomyślał. W tym samym momencie się zdecydował. Przeskoczył ulicę, wszedł w bramę, a po chwili znalazł się na prostokątnym podwórku. Przywitało go szczekanie psa, którego ktoś z miejsca zawołał. Czworonóg posłuchał i odpuścił intruzowi. Pamiętał, jak bał się tamtego dnia, gdy przyszedł tu po raz pierwszy, by dowiedzieć się, jak ma na imię jasnowłosa nieznajoma, o której myślał każdego wieczoru. Wtedy przegonił go dwornik. Nawet usiłował uderzyć miotłą, ale Stach uniknął ciosu. Wrócił następnego dnia. I miał więcej szczęścia, bo od jakiejś kobiety, która rozwieszała

pranie, dowiedział się wszystkiego o rodzinie Krenzów. Teraz też stała przed nim jakaś kobieta z miednicą opartą o biodro i wypełnioną praniem. Czyżby ta sama co przed laty? Nie, to chyba niemożliwe. – Czy państwo Krenz wciąż tu mieszkają? – zapytał. – A gdzie mają mieszkać? Starszy pan jenżinier już w latach, pani chodzi przy nim bez przerwy. Ledwo wiążą koniec z końcem. Kiedy człowiek jest przydatny, to fabryka o nim pamięta. Ale gdy tylko coś z nim nie tak… Ech, panie! – Machnęła wolną ręką, by zaraz dodać, nieco innym już tonem: – Choć od wczoraj w ich domu wielkie święto. Serce w piersiach Berga podskoczyło. – Jakie święto? – Znów udało mu się zagrać obojętność. – Córka wróciła z wielkiego świata. Ich jedynaczka, Weronika. Pan pewnie słyszał, bo to wielka aktorka jest. Występowała w samej Warszawie. A teraz to pewnie przyjechała rodzicieli na swój ślub prosić, co to o nim gazety pisały. Słyszał pan? Ale Stach zmierzał już w stronę klatki schodowej. Wiedział, że zachował się nieuprzejmie, ale nie dbał o to. W kilkunastu susach dotarł na drugie piętro, ledwo zatrzymał się przed drzwiami, zapukał. Po kilku sekundach usłyszał z drugiej strony drobny tupot stóp i zgrzyt zamka. Nikt nie zapytał: „Kto tam?”. Stach zdążył zdjąć kapelusz i szybkim ruchem poprawić włosy, które przykleiły mu się do czoła. Otworzyła Weronika. A więc nie było to przywidzenie! Przez twarz kobiety przebiegł skurcz, wargi zadrgały, jakby za chwilę miała wybuchnąć płaczem. Zresztą chyba nie pierwszym tego dnia, bo jej oczy były zaczerwienione, a w dłoni ściskała chusteczkę. – Stach? Co… co ty tu robisz? – wyjąkała wreszcie. – Dzień dobry, Weroniko – przywitał się. – Musimy porozmawiać. Spodziewał się fochów i wykrętów. Ona jednak tylko obejrzała się przez ramię, po czym odpowiedziała szeptem: – Dobrze, ale nie tutaj. Spotkajmy się w cukierni na rogu. Za pół godziny. 7

– Świetnie pan wygląda, Jewgienniju Aleksandrowiczu! – Dziękuję. – Widać od razu, że podróże panu służą. A i nowa miłość… nie szkodzi – zaśmiał się policmajster miasta Łodzi, Nikołaj Aleksandrowicz Danilczuk, i jeszcze oko puścił, a także ręce zatarł, jakby udała mu się jakaś facecja. Za to ty wyglądasz do niczego w cywilnych łachach – pomyślał detektyw. I po raz kolejny otaksował wzrokiem policjanta, którego kilka minut wcześniej prawie nie poznał. Danilczuk był zawsze zapięty po szyję, ściśnięty pasem, z lśniącymi w świetle, wysokimi cholewami, jakby właśnie wybierał się na jaką paradę. Teraz zaś miał na sobie jasny, letni garnitur, nieco za szeroki w ramionach, niezbyt wyprasowany. W rękach ściskał kapelusz, którego rondo, tam, gdzie miało odstawać, opadało żałośnie. Wytłumaczenie takiego stanu rzeczy mogło być tylko jedno: policmajster był na zasłużonym urlopie. Jednak z uwagi na dawną znajomość i zasługi Riepina po krótkiej rozmowie telefonicznej zgodził się spotkać z detektywem. Na miejsce spotkania nie wyznaczył jednak swego urzędu, a Park Helenów, w pobliżu wodospadu. – W czym mogę panu pomóc? – chciał wiedzieć posiadacz takiego samego otczestwa. Riepin rozejrzał się dokoła. Nigdy nie zaczynał rozmowy na tematy zasadnicze, nie wykonawszy tej prostej czynności. Siedzieli na ławce ocienionej wysokimi krzewami. Kilka kroków dalej bawiły się dzieci pod opieką bony, na dalszym planie widać było kilka spacerujących par. Dochodziła piąta po południu, ale niebo było zachmurzone, przez co wydawało się, że jest dużo później. Przez ułamek sekundy Riepin zatęsknił do widoków i zapachów, które otaczały go jeszcze kilka dni temu. Niestety, na dłuższy pobyt we Włoszech nie mieli już środków. – Jak pan wie – zaczął – nie było mnie jakiś czas w mieście, jednak docierały do mnie różne wieści. Szczególnie w temacie dwóch spraw, z którymi miałem styczność ja i mój pozostający na miejscu wspólnik.

Pierwsza to sprawa Antoniego Metza… – Proces ma szansę rozpocząć się lada dzień – wszedł mu w słowo Danilczuk, jakby był przygotowany na takie pytanie. – Metz zostanie oskarżony nie tylko o usiłowanie zabójstwa. W wyniku kontroli przeprowadzonej po jego zatrzymaniu dopatrzono się nadużyć natury gospodarczej, których przez lata dopuszczał się na szkodę Imperium. Myślę, że walonki i ciepły kożuch będzie nosił przez długie lata, jeśli nie do końca swojego marnego żywota. – Tak, z pewnością należy mu się zapłata za to, co zrobił – rzekł Riepin, który nie dalej jak kilka godzin wcześniej odwiedził w szpitalu Annę Berg. Nie był jednak w stanie wejść do sali, w której leżała, patrzył tylko przez szparę w drzwiach, a kwiaty, które przyniósł, kazał zanieść chorej po swoim wyjściu. – Doszły mnie też słuchy o wielkim sukcesie policji. Danilczuk spuścił skromnie wzrok. Wyciągnął nogi i obcasem trzewika poruszył kilka kamyków. Stary detektyw był pewien, że policmajster byłby nieszczęśliwy, gdyby nie zapytać go o tę sprawę – i to ze szczegółami. I kto wie, może Riepin zrobiłby to. Ale nie dzisiaj. Szkoda mu było czasu. Poza tym był pewien, że pochwał, może nawet płynących ze stolicy guberni, a nawet samego Sankt Petersburga, pułkownik już się nasłuchał. Bez pardonu zatem sięgnął po pierwszy z brzegu argument, wątpliwość, którą podzielił się z nim Stach we wczorajszej rozmowie. Jak to mówią, włożył kij w mrowisko. – Skąd pewność, że to Jan Wilk był zabójcą? O dziwo, Danilczuka wcale nie zaskoczyło to pytanie. Co więcej, wydawało się, że również na nie jest przygotowany. Czyżby na Zawadzkiej dyskutowali o tym, nim otworzyli szampańskie? – pomyślał Riepin. – Po pierwsze – podjął policmajster – jak pan zapewne wie, otrzymaliśmy wiadomość, a także corpus delicti, które znaleziono w jego mieszkaniu podczas jednego z wieczornych przedstawień. Chodzi o kawałek skóry ofiary. To chyba niemało? – Ale przecież mógł to być fałszywy dowód, podrzucony, by pogrążyć aktora. – Riepin drążył coraz głębiej, choć z niezmiennym

uśmiechem na twarzy. Jednak i na to Danilczuk był przygotowany. – Ma pan, jak zawsze, rację, drogi przyjacielu. Mogło być i tak. Ale Jan Wilk już podczas pierwszego przesłuchania do wszystkiego się przyznał i własnoręcznie podpisał zeznania. Własną krwią – uściślił w duchu Riepin. Gdzie się podział dawny Danilczuk? Kilka miesięcy na stanowisku wystarczyło, żeby ten człowiek zmienił się nie do poznania. – A następnie, cóż, widać wyrzuty sumienia nie pozwalały mu postąpić inaczej… – Policjant popatrzył w dal, na ścianę zieleni, którą już zaczynała zasnuwać lekka mgiełka, zapowiedź wieczoru lub zbliżającej się jesieni. – Poza tym zgłosiło się do nas jeszcze kilka osób, które na własne oczy widziały, jak ofiary wchodziły lub wychodziły z kamienicy mordercy. A nawet z jego mieszkania. Ich zeznania zostały skrupulatnie zaprotokołowane. – A czy widziały też czwartą ofiarę? – Ma pan na myśli Kędzierską? – Tak. Jadwigę Kędzierską. – Temu, niestety, nie zdążyliśmy zapobiec – zasępił się Danilczuk. – Wilk zdążył dokonać zapowiadanej zbrodni. Spóźniliśmy się zaledwie kilka godzin. Odpowiedzialny za akcję major Puszkin oddał się z tego powodu do mojej dyspozycji, ale mimo wszystko postanowiłem pozostawić go na stanowisku. To dobry oficer i świetny specjalista. Jeszcze nam się przyda. – Spodziewa się pan kolejnych ataków? – Ton Riepina był stanowczo zbyt lekki jak na wagę postawionego pytania. Jednak policjant nie wyczuł ironii. – Nie. Sprawa mordercy kobiet jest zamknięta, ale, jak sam pan wie, żyjemy w niezbyt bezpiecznym mieście i trudnych czasach. Siedzimy tu sobie, rozmawiamy, a żaden z nas nie jest pewny, co go czeka za bramą parku lub za rogiem ulicy. Zamilkli. W krzakach, które mieli za plecami, ptaki rozpoczynały pierwsze wieczorne trele. – Czy rozwiałem wszystkie pańskie wątpliwości? – Danilczuk poruszył się niespokojnie na ławce.

– Przecież pan wie, pułkowniku, że w moim zawodzie nigdy nie wie się niczego do końca, na sto procent – rzekł sentencjonalnie stary. – Poprosiłem pana o spotkanie i rozmowę dlatego, że podczas pobytu za granicą słyszałem o podobnym zdarzeniu. A raczej serii zdarzeń. – Gdzie? Kiedy? – W Londynie, w dzielnicy Whitechapel, przed czterema laty. Zabójca, którego nazwano Jack the Ripper, czyli Kuba Rozpruwacz, przez wiele miesięcy dopuszczał się ataków na prostytutki z ubogich dzielnic. Mordował je, podrzynając gardła, a także poważnie uszkadzając okolice jamy brzusznej. Ponadto ofiary miały wyprute narządy wewnętrzne, co mogło wskazywać, że zabójca z mistrzowską wprawą posługiwał się lancetem lub innym ostrym narzędziem. Wysłał też kilka listów, z których jeden zawierał fragment ludzkiego ciała. Dokładnie nerki. Jak pan myśli, ile ofiar naliczono w dzielnicy Whitechapel? – Nie wiem. – Danilczuk wzruszył ramionami. Wyglądało na to, że opowieść Riepina nie zrobiła na nim wielkiego wrażenia, a ostatnie pytanie mogło równie dobrze dotyczyć liczby bułek, które policmajster zjadł tego dnia na śniadanie. – Trzy? Osiem? – Pięć, panie pułkowniku – odparł ze spokojem Riepin. – Popełniono pięć morderstw. – Czyli dokładnie tyle, ile zapowiadał nasz zabójca w swoim liście… – rzekł bezwiednie policmajster i zamrugał. Szybko jednak się otrząsnął. Prychnął niczym źrebak, uderzył dłońmi o kolana. – Wot szutnik! – zawołał, aż jakaś przechodząca mimo para odwróciła głowy, a potem jedno coś powiedziało na ucho drugiemu. – Prawie dałem się nabrać, Jewgienniju Aleksandrowiczu. Niezły z pana żartowniś. Angielski zabójca kobiet u nas, w Łodzi? – Tak. – Przedni żart. Muszę go koniecznie powtórzyć w cyrkule. Ale Riepin nie śmiał się, choć zawsze jako autor jakiegoś dowcipu prędzej czy później dołączał do rozbawionych przez siebie słuchaczy. Musiało upłynąć sporo czasu, nim Danilczuk zorientował się, że jego

interlokutorowi chodziło o coś zupełnie innego. – Czy pan chce przez to powiedzieć, że Jan Wilk to Jack the Ripper, czy jak mu tam? – wykrztusił z siebie policmajster. Riepin nic nie odpowiedział. To podwyższyło temperaturę i ciśnienie krwi Danilczuka. – Chwileczkę, chwileczkę. To by się zgadzało! – Policjant aż klasnął w dłonie. – Przecież Wilk zaledwie pół roku temu osiadł w Łodzi. Wcześniej zaś podróżował, i to po całej Europie. Czy to znaczy, że udało nam się złapać Kubę Rozpruwacza?! Boże… Jeżeli tak, to musimy powiadomić o tym czym prędzej najwyższe władze! Podczas wypowiadania ostatnich słów poderwał się z ławki, omal nie stanął na baczność. Utkwił pytające spojrzenie w siedzącym wciąż bez ruchu detektywie. – Czy Jan Wilk to Jack the Ripper? – zapytał. – To się okaże, pułkowniku – odparł Riepin. – Kiedy? – Kiedy morderca zaatakuje po raz piąty. 8 Berg siedział w cukierni Roszkowskiego. Czas dłużył mu się tak jak chyba jeszcze nigdy. Nie czuł tego nawet wtedy, gdy kilka miesięcy temu siedział w więzieniu. Zamówił u garsona herbatę i jakieś ciastko. Upił jednak tylko dwa, może trzy łyki, ciastko ledwo skubnął widelczykiem. W innych okolicznościach słodki deser nie wytrzymałby na jego, ogromnego łasucha, talerzyku nawet trzech minut. Podnosił głowę na każde skrzypnięcie drzwi, spodziewając się nadejścia Weroniki. Idąc do cukierni, a także siedząc już w środku, usiłował ułożyć sobie w myślach, co ma powiedzieć kobiecie, o której nie mógł przestać myśleć. Raz zdawało mu się najwłaściwszym pogratulować jej zamążpójścia i życzyć szczęścia na nowej drodze życia. Grać twardego mężczyznę. Uśmiechać się, nawet jeśli jego serce krwawiło. Innym razem zaś był bliski szaleństwa. Zastanawiał się – choć to chyba niezbyt właściwe słowo, jeśli mówimy o kimś, kto ma problemy

z trzeźwą oceną sytuacji – czym zagrozić Weronice, by zechciała dać mu jeszcze jedną szansę. Przyłożyć sobie nóż do tętnicy. A może jej? – Idiota! – prychnął Berg na tyle głośno, by ściągnąć na siebie uwagę przechodzącego akurat w pobliżu garsona. – Pan wołał? – Chłopak osłonił się trzymaną oburącz tacą niczym rycerz tarczą. Stach podniósł na niego nieprzytomne spojrzenie. Chłopak powtórzył pytanie. – Tak – odpowiedział wreszcie Berg. – Jeszcze jedną herbatę. I wtedy ją ujrzał. Stała na środku cukierni, kilka kroków od wejścia, i rozglądała się bezradnie. Lokal był w tym momencie dość zatłoczony. Tu prowadziło się geszefty. Żydzi gestykulowali i przekrzykiwali się, wyrywali sobie włosy z głów i bród lub, przeciwnie – gładzili je z zadowoleniem, niespiesznym gestem człowieka, który zarobił, a przynajmniej nie stracił jak wszyscy dookoła. Przedstawiciele innych nacji wcale nie zachowywali się i nie wyglądali inaczej. Do Weroniki podszedł jeden ze starszych markerów, zapewne z pytaniem, czy życzy sobie stolik. Wtedy dopiero Stach wstał z miejsca. Panna Krenz zauważyła go. Kiedy podeszła, a raczej, Stach nie miał co do tego najmniejszych wątpliwości, przypłynęła do niego, zrobiło mu się gorąco. Miała na sobie suknię w kolorze błękitnym z białymi detalami, o ton ciemniejsze od sukni rękawiczki, w ręku parasolkę, na głowie zaś zgrabny kapelusik. Była warszawianką w każdym calu. Stach nie mógł nie zauważyć, że w momencie gdy szła (płynęła!) przez cukiernię, na chwilę przycichły nie tylko krzyki, ale i rozmowy. Spoczęło na niej kilkadziesiąt par oczu. A potem wszystko wróciło do normy. Łódź znów była Łodzią. – Dzień dobry – powiedziała ledwo słyszalnie. – Dzień dobry, Weroniko. Dziwnie się czuł. Przecież widzieli się niespełna godzinę temu. Na jej twarzy nie było śladu łez. Wyglądała nieskazitelnie, jakby za chwilę miała wejść na scenę i zacząć grać swoją rolę. Tak, to całkiem niezłe porównanie.

– Usiądziesz? – zapytał. – Mam mało czasu. Udał, że tego nie słyszy. Odsunął krzesło. I jako że to on odwiedził Weronikę w jej domu, poczuł się w obowiązku zacząć. Ale ona była szybsza. – Chciałabym cię przeprosić – powiedziała. – Za co? – Za wszystko złe, co spotkało cię z mojej strony pół roku temu. Nie powinnam była tak cię potraktować. – Może i dobrze, że tak się stało. Dzięki temu wróciłem do Łodzi i znalazłem pracę. – Tak czy inaczej, chcę, żebyś wiedział, że jest mi przykro. W co ona gra? Kim jest teraz? Lady Makbet, Julią, Antygoną? – zastanawiał się. Jednocześnie w jego sercu zabłysnęła iskierka nadziei. – Co robisz w Łodzi? – zapytał. – Przyjechałam odwiedzić rodziców. Berg przypomniał sobie, co na ich temat powiedziała sąsiadka Krenzów. Czyżby przyczyny kiepskiej formy Weroniki należało szukać właśnie tutaj? Tego nie wiedział. Tak naprawdę niewiele wiedział ponad to, o czym pod koniec kwietnia przeczytał w „Kuryerze Ilustrowanym”. Może od tego należałoby zacząć? Mieć to wreszcie z głowy? – Słyszałem, że wychodzisz za mąż. Weronika na ułamek chwili przygryzła wargi. – Owszem. To prawda. – Szczerze winszuję. – Dziękuję. Stach sięgnął po filiżankę, jednym haustem wypił ciepłą herbatę. – Rzucisz dla niego teatr? – zaatakował znów. – Skąd to pytanie? – Pytam, ponieważ dla mnie nie chciałaś tego zrobić. Tak mi się wydaje, bo o to nie prosiłem. I nigdy bym tego nie zrobił. Poziome bruzdy w jednej chwili oszpeciły jej jasne czoło. – Chyba wszystko już sobie wyjaśniliśmy. Stach czuł się niczym przyłapany na czymś niedozwolonym

sztubak. Pulsujące tętnice szyjne rozsadzały mu kołnierzyk koszuli. W jednej chwili pożałował, że poszedł do mieszkania Krenzów. Mógł przecież poprzestać na wieściach, które zdobył od sąsiadki. Panna Krenz była w domu. I tyle. Odwiedziła Łódź z powodów, które nie powinny go w najmniejszym stopniu obchodzić. Teraz wszystko zaczynało się od początku. Kiedy jednak podniósł ponownie wzrok na utraconą miłość, być może po to, by popatrzeć na nią po raz ostatni, stwierdził, że Weronika Krenz płacze. Nie ruszała się przy tym, nie łkała spazmatycznie. Jej twarz była nieruchoma, jakby powstała w zimnym kamieniu. Tylko po policzkach płynęły dwie łzy, z każdego oka jedna. Niemal symetrycznie. – On odszedł – szepnęła Weronika. Serce Berga zamarło. Jednocześnie jakby ktoś kanałami żył w obu dłoniach puścił pod ciśnieniem krew podgrzaną do temperatury wrzenia. Nie. Chyba musiał się przesłyszeć! – Nie rozumiem. Wtedy naciągana do granic wytrzymałości struna pękła. Weronika opowiedziała mu wszystko, całą swoją historię od lipcowej premiery spektaklu Szelmostw Skapena w Teatrze Letnim począwszy, a na wyjściu ze szpitala skończywszy. Ona mówiła i jakby malała z każdym wypowiedzianym zdaniem. Stach, przeciwnie. Nie, nie była to euforia. Nawet jeśli, to przecie nikomu i nigdy by się do tego nie przyznał. Raczej życiodajna energia, która będzie mu potrzebna, by pocieszać, pracować za dwoje. Przekonać tę istotę do siebie, nie popełnić wcześniejszych błędów. By znów kochać. Kiedy skończyła mówić, poprosiła o coś do picia. Berg zamówił lemoniadę. Teraz wszystko będzie inaczej. Teraz wszystko będzie pięknie! – słyszał w głowie głos. I w głos ów wierzył. Co mogło stanąć mu teraz na przeszkodzie. No co?! – Nie wiem, co powiedzieć – rzekł. – Wiem, że jestem żałosna. – Nic nie mów. Dopiero po chwili uświadomił sobie, że przecież mogłoby jej tu nie

być. Że mogłaby teraz leżeć w kostnicy jakiegoś warszawskiego szpitala albo na Powązkach. Czy tam w ogóle chowają samobójców? Gdyby nie przytomność hotelowego portiera… Stach już nabierał powietrza do płuc, by coś powiedzieć, coś jeszcze bardziej krzepiącego, choć zawsze miał się za kiepskiego doradcę i pocieszyciela, kiedy do ich stolika wolnym, rozkołysanym krokiem zbliżyła się jakaś kobieta. Z początku pomyślał, że to kwiaciarka. Dopiero gdy podniósł wzrok, zorientował się, że przy ich stoliku stoi w dziwnej pozie i przygląda im się krzykliwie umalowana kobieta ubrana w kusą suknię ze zbyt głębokim dekoltem. Trzeba było chować się w zapadłej wsi lub nie wychodzić nigdy za mury klasztoru, by nie rozpoznać w niej osoby wykonującej najstarszy zawód świata. – O co chodzi? – Pan Berg… – stwierdziła bardziej, niż zapytała. W tym momencie Weronika wstała od stołu. – Nie będę państwu przeszkadzać. – Odwróciła się i skierowała kroki w stronę wyjścia. Stach zerwał się z krzesła, otworzył usta, ale nie był w stanie wydobyć z siebie głosu. Sytuacja była tyleż przykra, ile groteskowa. Odprowadzając wzrokiem Weronikę, złowił kilka szyderczych spojrzeń. Gdy zniknęła mu z oczu, ukrył twarz w dłoniach. Dziwka jakby nigdy nic odsunęła krzesło z rumorem i usiadła. – Zamawiasz coś czy będziem o suchym pysku siedzieć? – rzuciła półgębkiem; kobiety tej profesji nigdy nie miały wielkich problemów z przechodzeniem na „ty”, następowało to też zawsze raczej wcześniej niż później, bo i ułatwiało wiele. – Czego chcesz? – Stach wciąż nie odrywał rąk od twarzy. – Jak to czego? Przecie się tu umówiliśmy na czwartą. Miała rację. Co się z nim działo?! – Jest dopiero trzecia – zauważył. – Nie miałam co robić, no i… – Nieważne! – uciął. – Mów. I oby to było coś ważnego. 9

Wkładając spodnie, zawsze lubił strzelać z szelek. Na gołe ciało. To go pobudzało, dodawało animuszu. Tym razem jednak tego nie zrobił. Nie tylko dlatego, że leżąca pięć stóp od niego kobieta jeszcze spała. Świetnie się czuł bez dodatkowych stymulacji. Mimo że miał za sobą kilkudniową podróż niewygodnym pocztowym dyliżansem i noc nie w pełni przespaną, a także część dnia. A nie dość, że nie spał, to jeszcze… Ech, te Słowianki! Mam nadzieję, że w tym kraju i w tym mieście mają dobrą herbatę – pomyślał. Zanim wyruszył w drogę na kontynent, wiele się dowiedział o Rosji i sposobie parzenia, jak tu mówią, czaju, w wysokich naczyniach zwanych samowarami. Leżąca w łóżku kobieta poruszyła się. Zastygł w bezruchu, z tylko jedną ręką wsuniętą w rękaw koszuli. Nie chciał budzić kochanki, ale też nie zamierzał wychodzić bez pożegnania. Po tym wszystkim, co razem przeszli, a co ukoronowali wczorajszego wieczoru, chwilę po przekroczeniu progu jej mieszkania. Nie był pewien, ale jej fioletowa suknia, która teraz leżała na ziemi, będzie chyba wymagała drobnej naprawy… – Wstałeś już? – Otworzyła oczy i przeciągnęła się niczym kotka. – Tak. Zrobiło się późno. Przespaliśmy niemal cały dzień. Uniosła się, podparła łokciem. Zsuwająca się poła kołdry odsłoniła górną część piersi, którymi tak się zachwycał. Teraz też nie pozostawiały go obojętnym. – Bardzo dobrze mówisz po polsku – powiedziała, przypatrując mu się z uwagą. – Swego czasu poznałem wielu Polaków – wyjaśnił. – W Londynie? – Tak. Jest ich tam trochę. To miasto zaczyna przypominać wielki gar zupy. Wiele w niej składników i trzeba bardzo uważać, żeby nie przypalić. Kobieta zmarszczyła czoło, jakby nad czymś się zastanawiała. Przez chwilę milczeli. – Zjesz ze mną śniadanie? – zapytała, by zaraz się poprawić. – A raczej… kolację?

– Nie – odpowiedział szybko, ale w następnej sekundzie nie był już tego taki pewien, nie tylko z powodu głodu, który czuł coraz wyraźniej. – Nie bój się. Mąż wraca dopiero pojutrze. Na wspomnienie męża tej kobiety zrobiło mu się trochę niewyraźnie. Rzadko miewał tego typu przygody. – Ja się nie boję. Przez chwilę oboje milczeli. – A może jednak? Tu na dole jest piekarnia, gdzie mają pyszne angielki. To takie bułki… Ryżowłosy Anglik westchnął i rozłożył szeroko ramiona, w tym jedno wciąż nagie. – Umiesz przekonywać. Zostanę pod warunkiem, że opowiesz mi coś niecoś o tym mieście i ludziach, którzy w nim mieszkają. No i jeśli to nie problem, poczęstujesz mnie mocną herbatą… – Oczywiście. Już nastawiam samowar. Dzień miał się ku końcowi, gdy mężczyzna opuścił mieszkanie kobiety w fioletach. Chyba zawsze będzie ją tak nazywał we wspomnieniach, mimo że poznał jej imię – Elżbieta. Wyszedł na ulicę i, odpowiednio poinstruowany, podążył w kierunku głównej ulicy tego przemysłowego miasta, o którym mówiono, że przypomina brytyjski Manchester. Celowo nie wziął dorożki, choć ledwo znalazł się na ulicy, minęły go dwie, puste. Maszerował pewnym krokiem, jakby doskonale znał drogę. Przyglądał się przechodniom i jadącym ulicami pojazdom. Nie lada zdumienie wywołał w nim fakt, że ktoś mu się ukłonił, uchylając kapelusza. Nie chciał być nieuprzejmy, więc odwzajemnił pozdrowienie, choć w tym samym momencie instynkt kazał mu przyspieszyć kroku. Po czterdziestu minutach marszu główną ulicą, której nazwy nie próbował nawet wymówić, przekroczył próg hotelu Polskiego. W westybulu nie było wielu gości. Pachniało drewnem, kwiatami, a także, prawdopodobnie z racji bliskiego sąsiedztwa hotelowej kuchni i restauracji, jedzeniem. Portier przywitał go z regulaminowym uśmiechem. – Polecam pokój na ostatnim, niedawno dobudowanym piętrze – rzekł, kładąc od razu na kontuarze klucze z ogromnym brelokiem

z toczonego drewna. – Będzie pan miał stamtąd wspaniały widok na całą Łódź. – Może być – bąknął ryżowłosy, choć było mu wszystko jedno, gdzie zamieszka; potrafił przecież spać w każdych warunkach, to miasto nie powinno być więc wyjątkiem. – Godność szanownego pana? – Smith. John Smith – odpowiedział gość bez mrugnięcia okiem, po czym nieproszony sięgnął po paszport i położył na kontuarze portierni. Na szczęście pracownik hotelu Polskiego nie był tak dociekliwy jak celnik na granicy Imperium Rosyjskiego i już po chwili John Smith jechał windą na ostatnie piętro. Bez trudu odnalazł numer, otworzył drzwi. Wystrój pokoju ani go nie przeraził, ani nie zachwycił. Zapalił światło, położył bagaż na łóżku, zasłonił szczelnie okno. Po chwili otworzył walizkę i zaczął wyjmować z niej wszystko to, czego jakimś cudem nie znalazł zezowaty celnik: dwa rewolwery Smith & Wesson, dwie pary metalowych kajdanek tej samej firmy, cztery paczuszki z nabojami, a także pięć pochowanych w skórzane pochwy noży różnej długości i szerokości. Jednakowa była z pewnością ich ostrość. – Mam nadzieję, że to wystarczy… – mruknął sam do siebie. 10 Teodor Liebert, współwłaściciel jednego z łódzkich browarów, mimo dość później pory, a zbliżała się dziewiąta wieczorem, zgodził się przyjąć Stanisława Berga. Telefon od prywatnego detektywa bardzo go zafrapował, choć Polak do tuby nic więcej nie chciał powiedzieć. Fabrykant czekał w swoim gabinecie. Właściwie i tak nie miał nic lepszego do roboty. Piwo warzono, rozlewano i sprzedawano bez jego bezpośredniego udziału, a w domu wciąż trwała żałoba po śmierci najstarszej córki, Steffi, w związku z czym Liebert i jego rodzina stronili od przyjęć, zarówno dużych, jak i małych, nie chadzali do teatru, a nawet rzadko opuszczali willę. Czy kiedyś się to zmieni, nikt tego nie wiedział. Czego ten Polak może ode mnie jeszcze chcieć? – zastanawiał się. Niby wciąż obowiązywała ich umowa, w myśl której Berg, bez

względu na czas i koszty, poszukiwał sprawcy mordu, choć przecież zabójca, Jan Wilk, został ujęty i, choć zginął z własnej ręki, poniósł zasłużoną karę. Niemiecki fabrykant siedział sztywno przy idealnie sprzątniętym biurku, które oświetlały dwie lampy elektryczne. Gładził bujne faworyty. Dokładnie minutę przed dziewiątą wieczorem rozległo się ciche pukanie do drzwi. – Wejść. Otworzyły się drzwi, kamerdyner wprowadził detektywa. – Dobry wieczór – przywitał się Berg. Liebert wstał zza biurka z wyciągniętą do powitania ręką. Stach, nim ją uścisnął, stwierdził, że na ramieniu tego człowieka wciąż znajduje się czarna żałobna przepaska. Zauważył też, że Liebert nie porusza się już tak żwawo jak wcześniej. – Guten Abend, Herr Berg – odpowiedział browarnik, po czym wskazał gościowi skórzany fotel, jeden z pięciu stojących w rogu gabinetu. – Co pana do mnie sprowadza? – zapytał swą charakterystyczną łamaną polszczyzną. Stach wiedział, że z kimś takim jak Liebert, człowiekiem, dla którego liczą się fakty i cenny jest czas, należy rozmawiać konkretnie. Ale czy to znaczy, że również grać w otwarte karty? – Chciałbym wrócić do sprawy zabójstwa pańskiej córki. Wiem, że to przykre, ale… – Sprawa została zamknięta – przerwał mu Liebert. – Policja ujęła mordercę, morderca nie żyje. Od razu wiedziałem, że ten człowiek… Trudno w ogóle nazwać go człowiekiem. Mogę żałować jedynie tego, że nie dostałem go wcześniej w swoje ręce. Za to, co zrobił mojemu dziecku… Sięgnął po chustkę, musnął okolice oczu, pod którymi wciąż były cienie upodobniające go do zmory. – Muszę oddać honor miejscowej policji – ciągnął po chwili. – Jednak stanęli na wysokości zadania. Nasze podatki nie poszły na marne. – Owszem. Ale nie udało im się zapobiec jeszcze jednemu morderstwu. Niemiec nic na to nie odpowiedział. Stach nie czuł jeszcze co

prawda, że zaczyna tracić grunt pod nogami, ale nie był już tak bardzo pewien, że decyzja o wizycie była najtrafniejsza. Z drugiej strony musiał skonfrontować zdobyte tego dnia wiadomości z kimś, kto najlepiej znał jedną z ofiar. Osobą, która godzinę wcześniej, w cukierni Roszkowskiego, bezceremonialnie przysiadła się do jego stolika, płosząc Weronikę, była prostytutka, Eugenia Borowiec. Pracowała w domu uciech prowadzonym przez Agenora Szulca, ale pod koniec maja, złożona ciężką chorobą, wyjechała z miasta w rodzinne strony, gdzie powietrze mniej zepsute. Przed wyjazdem zdążyła poznać Annę Krasnowską i Steffi Liebert, które opiekowały się nią podczas pierwszego ataku choroby, kiedy to trudno jej było nawet wstać z łóżka i napić się wody. Obie od niedawna przebywały w lupanarze, więc miały jeszcze serce. Dużo rozmawiały. Anna i Steffi opowiadały Eugenii trochę o sobie, o swoich marzeniach i planach, zarówno tych bliższych, jak i dalszych. Potem Borowiec wyjechała na wieś. To, czy wiedzieli tam, w jaki sposób zarabia w Łodzi na chleb, nie należy do tej opowieści. A kiedy wróciła, kilka dni temu, dowiedziała się o morderstwach i schwytaniu domniemanego zabójcy. Chciała z kimś o tym porozmawiać. Nie wiedziała dlaczego, po prostu to czuła. Poza tym Anna i Steffi którejś nocy przyśniły się jej. W tym śnie błagały ją, by im pomogła. Wyciągały ręce, ale ona nie mogła się ruszyć. Nazajutrz poszła do najbliższego cyrkułu, ale tam ją zbyto, mówiąc, że już po wszystkim. Że Wilk ziemię gryzie, chwała Bogu, jest sprawiedliwość na tym świecie. Wreszcie udało jej się spotkać z prywatnym detektywem, o którym wiedziała, że także zajmował się tą sprawą. Powiedziała mu wszystko. A on tego wysłuchał, choć z początku bała się, że obije jej mordę, bo chyba przyszła nie w czas, płosząc mu ptaszynę. Berg nie usłyszał niczego, o czym by już nie wiedział. Prócz pewnej rzeczy, która kazała mu zadzwonić bezzwłocznie do ojca jednej z zamordowanych. – Chciałbym wrócić do sprawy zabójstwa pańskiej córki –

powtórzył raz jeszcze. Dziewiętnastoletnia córka państwa Liebert była dobrze wychowaną panną, idealną kandydatką na żonę. Co niedziela chodziła wraz z rodzicami do kościoła. – Mam podstawy sądzić, że przyczyn, które doprowadziły do śmierci pańskiej córki, należy szukać w… kościele – wyrzucił z siebie Stach jednym tchem. – Czy pan oszalał?! – Liebert zerwał się z fotela. – Być może, Herr Liebert. I zaraz sobie pójdę. Chciałbym tylko dowiedzieć się, do jakiego kościoła państwo chodzicie bądź chodziliście. – Niech pan się opamięta, na miłość boską! – Właśnie o tę miłość mi chodzi. Muszę to wiedzieć. – Berg wstał i w tej pozycji już pozostał. – Czy odwiedzacie państwo może zbór Świętej Trójcy przy Nowym Rynku? Liebert westchnął ciężko. – Proszę powiedzieć. Współwłaściciel browaru pokręcił głową. – Nie, proszę pana. Jesteśmy katolikami. A nasza parafia to kościół pod wezwaniem Podwyższenia Krzyża Świętego przy Dzikiej. 11 Najpierw zapukał, a gdy mu nie otworzono, uderzył pięścią w drzwi. Raz, potem drugi. Nie miało najmniejszego znaczenia, że było po dziesiątej wieczór. Berg dawno nie czuł się tak pobudzony. Pośpiech i ułańska fantazja tworzyły koktajl, który raz na jakiś czas uderzał do głowy każdemu potomkowi legendarnego Piasta czy Lecha. Niekoniecznie z pożytkiem. On nie miał jednak wątpliwości, że to, co robi, jest ze wszech miar słuszne. Palce zaciskające się na zimnej kolbie rewolweru ukrytego w kieszeni surduta dodawały mu pewności. – Czego tu szuka? – zza drzwi plebanii dobiegł kobiecy głos. Głodnych nakarmić, nagich przyodziać – przeszło mu przez myśl, co jeszcze bardziej go rozeźliło. Huknął z całej siły pięścią w drewnianą powierzchnię. Kobieta, zapewne gospodyni proboszcza, krzyknęła przestraszona atakiem. A potem dalej wygrażać:

– Idź stąd, kpie, bo policji zawołam. Na Sybir pódziesz, jak Bóg na niebie! Teraz już musiał się odezwać. Nie chciał widzieć się z policjantami nie dlatego, że bał się ich, Sybiru czy Boga albo że czuł się winny, ale dlatego, że to z pewnością pomieszałoby mu szyki. – Proszę otworzyć! – zawołał. – A niby poczemu? – Bo człowiek umiera. Potrzebuje ostatniego namaszczenia. Kłamstwa, małe czy duże, mimo kilku lat spędzonych w tym zawodzie, nie przychodziły mu nigdy łatwo. Wolał już grać kogoś innego, przebierać się czy zmieniać twarz z pomocą Kona. Po chwili zazgrzytał klucz w zamku. W wąskiej szczelinie między futryną a krawędzią drzwi ukazała się twarz gospodyni. Dokładnie taka, jak sobie wyobrażał: szeroka, nalana. Stach puścił kolbę rewolweru, wyjął dłoń z kieszeni. – Księdza proboszcza nie ma – odpowiedziała, mierząc go podejrzliwym wzrokiem. – Wyjechał z miasta. – A kiedy wróci? – Za dwa dni. – W takim razie może jest wikary? Szpara, przez którą wyglądała gospodyni, zwęziła się o cal. – Księdza Wojciecha również nie ma – odpowiedziała ściszonym głosem, jakby czegoś się obawiała. – Wyszedł właśnie do umierającego. Na Księży Młyn. Stach podziękował. Chciał jeszcze przeprosić za swoją wcześniejszą natarczywość, ale w ostatniej chwili zmienił zdanie. Nie należał bowiem do ludzi, którzy jakąś szczególną estymą darzyli kler, szczególnie katolicki. Nieco ostygł w nim również zapał, choć był przekonany, że w tym kościele i na tej plebanii znajdzie odpowiedzi na wiele pytań. Wrócę tu rano, może nawet z Riepinem – postanowił w duchu. Obejrzał się jeszcze raz. W szybce obok drzwi mignęła twarz gospodyni. Obserwowała go, czemu się nie dziwił. Pewnie zda dokładną relację swoim podopiecznym, gdy ci wrócą na plebanię. Przy kolacyjce lub śniadanku. Chyba dobrze zagrał swoją rolę bliskiego osoby

umierającej, więc raczej nie powinni nabrać podejrzeń. W tym samym czasie wikariusz z kościoła Podwyższenia Krzyża Świętego, ksiądz Wojciech Bury, opuszczał osiedle robotnicze Księży Młyn, gdzie w istocie w jednej z famuł udzielił ostatniego namaszczenia umierającej i, co najbardziej go bolało, niestarej kobiecie. Właśnie z tego powodu nie spieszył się z powrotem na plebanię. Taka posługa zawsze kosztowała go wiele. Bywało, że nie mógł się pozbierać przez wiele godzin. Do tego zawsze poruszała go skrajna bieda. Nie wziął od rodziny umierającej kobiety pieniędzy, choć dawali. Szedł powoli. Stuła przewieszona przez szyję fioletową, żałobną stroną do góry powiewała na wietrze, ten zaś nocą pozwalał sobie na dużo więcej niż za dnia. Hulał ulicami śpiącego miasta, podnosząc pył, kurz i śmieci, utrudniając poruszanie się zapóźnionym przechodniom. Bury kilka razy musiał chronić biret przed zdmuchnięciem z głowy. W końcu go zdjął. Sutannę, która utrudniała mu marsz, starym sposobem zarzucił na ramię. Przeciął Nowy Rynek i wszedł w Aleksandrowską. Wiatr przywiał skądś swąd spalenizny. Ruch uliczny zmalał niemal do zera, choć gdzieś w oddali wciąż niósł się odgłos końskich podków uderzających o bruk. Wikary szedł północną stroną ulicy. Wkrótce w jej perspektywie zamajaczyły jakieś postacie, a po kilku chwilach uszu idącego dobiegły strzępy rozmowy. – Odejdź, pókim dobra! – gardłowała jakaś jejmość. Odpowiedział jej bełkot niezrozumiały zupełnie, ale z pewnością wydany z gardzieli męskiej, z pewnością mocno palonej w tym momencie przez alkohol. – Idź spać, człowiecze – radziła kobieta. Ksiądz Bury odruchowo przeszedł na drugą stronę. Wiedział, czego był świadkiem. Po kilkunastu kolejnych krokach znów zajaśniał przed nim kształt, tym razem trójkątny. Najpewniej była to chusta, którą kobieta narzuciła sobie na ramiona, chroniąc się przed chłodem nocy. Kształt ów poruszał się, ale tylko na boki. Wikary wytężył słuch. Podeszwa jego trzewika nastąpiła na coś, może skorupę orzecha, rozgniatając go. Wrażenie okazało się wyjątkowo

nieprzyjemne, a dźwięk nad wyraz głośny, bo powielony przez ściany zaułka. Chwilę potem te same ściany odbiły głośne kobiece westchnięcie. I tym razem nie miał żadnych wątpliwości. To o tym przecie grzmiał z ambony, wspominał podczas duszpasterskich wizyt. Tym razem jednak nie przeszedł na drugą stronę ulicy. Zatrzymał się i mocnym głosem zacytował ulubiony fragment psalmu dwudziestego trzeciego: – „Chociażbym chodził ciemną doliną, zła się nie ulęknę, bo Ty jesteś ze mną”. Jasny trójkąt przed nim znieruchomiał. W tym samym momencie coś zafurkotało i z ciemności dobiegło stłumione przekleństwo, a po chwili oddalający się tupot nóg. Trójkąt jednak wciąż trwał bez ruchu. A potem jął zmieniać kształt, zwężać się, przeobrażać w kreskę wygiętą niczym księżyc, coraz cieńszą. Wreszcie zniknął zupełnie, dzięki czemu wikary mógł ujrzeć twarz kobiety. Ledwo krok przed sobą. Spodziewał się gniewu, jednak prostytutka się uśmiechała. – Widzę, że mam dziś powodzenie – powiedziała, kołysząc przy tym biodrami. – Nie, to nie tak… – wykrztusił z siebie ksiądz Bury, ale ona tego nie dosłyszała. – Nie mógł to poczekać, aż skończę. Taki niecierpliwy. Po czym wyciągnęła prawą rękę ku twarzy mężczyzny. Wikary wykazał się jednak refleksem – zdążył się odsunąć, przez co dłoń dziewczyny trafiła próżnię. – Wstydzi się, oj, wstydzi – mruknęła. Szukał odpowiednich słów, by wyrazić dezaprobatę dla tego, co widział. I dla sposobu, w jaki ta dziewczyna zarabiała na chleb. Zawsze przychodziło mu to z łatwością. Teraz jednak, gdy mogła wreszcie wysłuchać go ta, której problem dotyczył bezpośrednio, on, pasterz dusz, także tych zabłąkanych, które jednak Stwórca kochał równie mocno, sam wydawał się zagubiony. W głowie kłębiły mu się kolejne fragmenty psalmów, ewangelii. – Podaj mi dłoń. – Dziewczyna wyciągnęła rękę.

Wikary nie poruszył się. Coś kazało mu zostać na miejscu. – Wstydzi się, oj, wstydzi. Coś kazało mu nie wyrwać dłoni, którą ujęła. – Od razu lepiej, prawda? Coś wreszcie kazało mu nie zareagować na zbliżający się szybko i nie wiadomo skąd tupot nóg. Krzyk dziewczyny stopił się w jedno z charkotem, który wydał z siebie napastnik. Potężny i precyzyjny cios w głowę pozbawił księdza równowagi. Bury jęknął, po czym zachwiał się, wyrzucił w bok ramiona i upadł na plecy. W ostatniej chwili świadomości ujrzał pochylający się nad sobą cień w kapeluszu. 12 Światło w wynajętym mieszkaniu na pierwszym piętrze kamienicy „Scheiblerowskiej” przy ulicy Piotrkowskiej na rogu z Zawadzką paliło się mimo późnych godzin nocnych. Jasny płomyk w nowej, bo ledwie przed dwoma tygodniami zakupionej u Jabłkowskich w Warszawie lampie gazowej palił się równo, choć raz na jakiś czas poruszał go nieznaczny podmuch. Lokator mieszkania i właściciel wynalazku Williama Murdocha, który od równo stu lat ułatwiał ludziom życie, zastanawiał się w takich momentach nad źródłem owego podmuchu. Atoli okna w salonie były szczelnie zamknięte, a klosz lampy wykonano z grubo rżniętego szkła. On sam zaś od dłuższego czasu siedział za biurkiem i trwał w zupełnym, niemal trupim marazmie. Co było bezruchu tego przyczyną? Może późna pora, zmęczenie fizyczne, stan ducha? Przed nim na biurku leżały w nieładzie kartki, zapisane ręcznie, zadrukowane, ale też czyste zupełnie. Tudzież można było dostrzec przybory do pisania, a także kilka gazet. – Wiesz, że ta Borowiec jednak spotkała się z Bergiem? – dobiegło naraz z kąta salonu, do którego nie docierało światło lampy. – Tak. Słyszałem o tym – odpowiedział człowiek siedzący przy biurku. – I co masz zamiar z tym zrobić?

– Właśnie się nad tym zastanawiam. – To dlatego jeszcze nie śpisz? – Między innymi dlatego. – Myślisz, że Berg jej uwierzył? – Nie wiem. Ale to szczwany lis. – Bardziej szczwany niż ty? – To się jeszcze okaże. I stanie się to raczej prędzej niż później. – Berg podejmie wyzwanie? – Mam nadzieję. Przez kilka chwil w największym pomieszczeniu mieszkania panowała cisza. Przerwało ją dopiero kolejne pytanie, które dobiegło z nieoświetlonego kąta: – Co zrobisz z tą Borowiec? Cisza. – Będzie następna? – Nie – padło niemal od razu. – Eugenia Borowiec nie będzie następna. – Dlaczego? – Nie spełnia wymogów. Nawet gdyby zginęła, kanon byłby niepełny… – Rozumiem, że masz już kandydatkę? Zamiast odpowiedzi rozległo się pukanie do drzwi. Ktoś, kto stał po ich drugiej stronie, najwyraźniej był w jakiś sposób uprzywilejowany lub po prostu bezczelny, gdyż nie czekając na pozwolenie, nacisnął klamkę i pchnął drzwi. W progu stanęła kobieta ubrana w zwyczajowy strój służącej. – To pan jeszcze nie śpi? – W jej głosie wyraźna była nutka przygany. – Już się kładę – odpowiedział mężczyzna. – Muszę jeszcze tylko coś napisać… Kobieta, której pojawianie się wcale nie zdziwiło tego człowieka, musiała być jego służącą od długiego czasu. Znała przyzwyczajenia swojego pana i wiedziała, co jej wolno, a czego nie. Ledwo bowiem człowiek ten wstał zza biurka, nie spuszczając z niej wzroku ani na

chwilę, bezceremonialnie włączyła górne światło. Po czym, ująwszy się pod boki, weszła głębiej i rozejrzała się po pokoju. Nikogo prócz swojego pana nie dostrzegła. – Czy mam zanieść list na pocztę? – zapytała służąca, jakby dopiero teraz dotarły do niej słowa jej chlebodawcy. – Nie. Sam się tym zajmę. – Mężczyzna zgasił lampę gazową. Po niecałym kwadransie położył się spać. Zasnął niemal natychmiast. Tej nocy znów śnił mu się anioł. Anioł miał twarz kobiety. Wszystko w nim wzbudzało zachwyt. Włosy kręcone i połyskujące, jakby dopiero co obsypały je płatki śniegu. Ramiona cudownie białe, gładkie, a jednocześnie silne. Palce prawej ręki anioł zaciskał na rękojeści świetlistego miecza, lewą zaś trzymał uniesioną przed sobą, jakby bronił do siebie dostępu. Cudowna postać odziana była w srebrną, udrapowaną na ciele, zwiewną szatę, która sięgała jej niemal do kostek. Nie stała jednak na nogach, jeno unosiła się w powietrzu na wysokości kilku stóp, choć skrzydła, pokryte białym pierzem, które wyrastały zza pleców, pozostawały nieruchome. Nie wiedział, jak się zachować przed aniołem. Wstać czy siedzieć. Odruchowo wybrał trzecie rozwiązanie: ukląkł, jak go nauczono. Dłonie same złożyły się jak do modlitwy. Wtedy anioł spojrzał na niego i zaczął mówić: – „Pan rzekł do Ozajasza: Idź, weź sobie za żonę nierządnicę i miej z nią dzieci z nierządu, gdyż kraj przez nierząd stale odwraca się od Pana”. Pamiętał dobrze chwilę, kiedy ujrzał anioła po raz pierwszy. To było też we śnie. Co było potem, gdy anioł zniknął? Obrazy wracają, choć się przed nimi broni. Nie jest przecież pewny, czy zdarzenia, które zobaczy, dotyczą jego czy kogoś innego… Otwiera oczy i stwierdza z przerażeniem, że jest… całkiem nagi! Siada – i od razu tego żałuje. Jego czerep promieniuje tępym bólem. Sięga tam ręką, ale nie widzi krwi. Powoli przypomina sobie, co się stało. Rozgląda się dookoła

w nadziei, że z czymś go jednak zostawiono. Niestety, nie ma nie tylko ubrania, ale i swojego tobołka. Ogarnia go duszne przerażenie. Zaciska dłonie w pięści. Chce krzyczeć, ale z gardła dobywa się tylko żałosny rechot. Zresztą ktoś go w tym wyręcza – słyszy kobiecy krzyk. Patrzy w kierunku, gdzie spodziewa się ujrzeć niewiastę. Widzi jakąś zamazaną postać, zaledwie kilka kroków przed nim. Przeciera oczy, ale to niewiele daje. Chyba doznał trwałego urazu. Drga mu lewy policzek, wstrząsają nim torsje. Nie próbuje ich powstrzymywać. Zwraca na bruk fasolę i kawałki pulardy, które jadł na obiad. – Co się panu stało? – pyta ten sam głos, który przed chwilą był krzykiem. – Napadnięto mnie, pobito i ograbiono ze wszystkiego – odpowiada. Postać się przybliża. On usiłuje wstać, ale nie może, gdyż ból głowy się nasila. No i przecie nie ma nic na sobie. Kobieta jest już o krok przed nim. On widzi, jak faluje jej długa, obszerna suknia, ale nie śmie podnieść wyżej wzroku. Obiema dłońmi zasłania sobie przyrodzenie, jednak nie może pozbyć się uczucia wstydu. Ona chyba to wyczuwa, bo zdejmuje z pleców wielką, trójkątną chustę i przykrywa go nią. On otula się tym dziwnym przyodziewkiem, na ile może. Nie jest mu ani trochę cieplej. Ale przynajmniej nie świeci już gołym zadkiem… – Musimy stąd iść – mówi wtedy nieznajoma. – To niebezpieczne miejsce. On się podnosi. Świat wiruje mu przed oczami. Czuje, że zaraz upadnie. Dziewczyna podaje mu ramię, dzięki czemu mężczyźnie udaje się zachować równowagę. Dopiero teraz widzi, że leżał na kamiennym nabrzeżu rzeki. Jest już wieczór, a może nawet noc. Idą. Ona znów wypytuje go, kim jest i co się stało. Początkowo onieśmielony i nieufny, zaczyna odpowiadać na kolejne pytania. Nie ufa nieznajomej, ale też nie boi się już niczego. Docierają do jakiegoś domu. Jest tu ciepło, w kominku pali się ogień. Nieznajoma kobieta podaje gorącą herbatę, jakieś spodnie i koszulę. Są nieco za duże, ale nie ma to przecie znaczenia.

Zaczyna pić herbatę, a ona siada naprzeciwko i przygląda mu się z uwagą. Dopiero teraz on może też przypatrzeć się dokładnie nieznajomej. Ma jasne, lekko kręcone włosy, twarz ładną, usta pełne, oczy niebieskie. Jest urodziwa, choć widać, że dokucza jej jakieś zmartwienie. Gdy pyta go o imię, on się przedstawia. – Jestem Mary Jane – odwzajemnia się ona, po czym dodaje: – Możesz u mnie zostać, póki nie wydobrzejesz. – Czym się zajmujesz, Mary Jane? – Odpoczywaj – odpowiada wtedy ona. W tym samym momencie Big Ben wybija północ. 13 Kiedy ksiądz Wojciech Bury się ocknął, nie dostrzegł niczego ani nikogo. Zamrugał, ale bez efektu. Otaczała go lita ciemność. Pomyślał z przerażeniem, że w wyniku doznanego urazu stracił wzrok. Poruszył gwałtownie głową najpierw w lewo, następnie w prawo. I wtedy dopiero udało mu się dostrzec światło, które sączyło się przez wąską, pionową szczelinę. Odetchnął z ulgą. Zaraz jednak zapłacił za to potwornym bólem głowy. W ciągu sekundy przypomniał sobie wszystko z najdrobniejszymi szczegółami. Jeśli coś było nie tak, to tylko to, że wydawało mu się, iż do ataku na niego w zaułku Aleksandrowskiej doszło dawno. Może nawet tydzień temu. Dałby sobie rękę uciąć, że upłynęło wiele dni i nocy. A jeśli chodzi o ręce, obie były spętane grubym sznurem. – Hello, Jack! – usłyszał naraz nad sobą męski głos. – Co ty do mnie mówisz, człowieku? – wykrztusił z trudem Bury. Zamiast odpowiedzi rozległ się trzask zapałki pocieranej o draskę. Niewielki płomyk oświetlił na chwilę twarz prześladowcy. Wikary odwrócił głowę i wytężył wzrok. Nie, nie widział jej nigdy wcześniej. – Kim jesteś? Chcesz pieniędzy? Oczy tamtego zwęziły się na chwilę. Zapałka zgasła. W jej miejscu pojawił się czerwony punkcik żarzącego się cygara. Po chwili uwięziony wikary poczuł w nozdrzach dym o niezbyt przyjemnym zapachu. – Wolisz rozmawiać po polsku, niech tak będzie – odezwał się

tamten łamaną polszczyzną, którą często słyszało się u zamieszkujących w Łodzi Niemców i angielskich inżynierów. – Wolałbym też wiedzieć, z kim rozmawiam – odpowiedział hardo Bury. To chyba jakiś zły sen. Boże miłościwy, spraw, żebym się z niego jak najszybciej obudził – pomyślał. Gdyby mógł, okładałby sobie teraz głowę kułakami. Byle tylko okazało się, że śni… Nagłe i niezwykle silne szarpnięcie za nogi poderwało jego półleżące ciało wysoko do góry. – Chryste! – wrzasnął. Po chwili wisiał głową w dół i miotał się niczym ryba wyciągnięta z wody. Materiał zmyślnie zakasanej na ulicy sutanny rozwinął się, przez co powieszony za nogi przypominał dzwon, a jego głowa – serce dzwonu. W tym samym momencie zabłysło światło. Przed oczami księdza Wojciecha zawirowały czerwone mury i brudna podłoga jakiegoś magazynu. Ta pozycja i gwałtowność, z jaką go w niej umieszczono, spowodowały, że poczuł mdłości. Jego żołądek się skurczył, a oczy wyszły z orbit. Sekundę później z ust chlusnęło, wymiociny opadły z chlupotem na podłogę, dziesięć, może dwanaście stóp poniżej głowy. Kiedy wymiotował, odchylił głowę, ale i tak część kwaśnego płynu poczuł w nosie. Prześladowca zdążył w porę się odsunąć i uniknąć ochlapania. Mimo dość niecodziennej pozycji i załzawionych z powodu torsji oczu wikary widział go wyraźnie. Był to mężczyzna silnej budowy ciała, dość wysoki, ubrany starannie podług panującej aktualnie mody. Zła wymowa polskich głosek szła w parze z jego fizycznością. Z pewnością nie był Polakiem. Do tego miał rude włosy i rude, szerokie faworyty. Gdyby nosił brodę, można by uznać go za podobnego do Judasza. To by tylko dopełniło całości, bo jak Judasz przecie postępował. Ten Judasz był chyba jeszcze gorszy, bo nie wydał bliźniego, tylko własnoręcznie pociągnął sznur. – Czego ode mnie chcesz, człowieku?! – Bury był bliski

szaleństwa. – Porozmawiać. Ciałem wikarego wstrząsnął kolejny spazm. Z racji tego, że dopiero szedł na plebanię, by zjeść kolację, z ust trysnęła sama żółć. – Jestem księdzem! I niczego nie… nie zrobiłem… – wybełkotał po chwili. Rudowłosy zmarszczył na chwilę brwi, wyciągnął rękę w stronę haka, na którym kilka chwil wcześniej zawiązał linę, ale szybko ją cofnął. – Księdzem? – powtórzył, jakby nie dosłyszał. – To wiele wyjaśnia. – Nie rozumiem. – Rozumiesz, wszystko doskonale rozumiesz, Jack! Za kilka dni odstawię cię z powrotem do Londynu, gdzie odpowiesz za wszystkie zbrodnie. Czekają na to tysiące ludzi. Obiecuję, że to nie potrwa długo. A potem porozmawia z tobą kat w Tower. Myślę, że też nie będzie zbyt rozmowny, Jack… – Nie jestem żaden Dżek! Nazywam się Wojciech Bury i jestem wikarym w kościele pod wezwaniem Podwyższenia Krzyża Świętego. Można to sprawdzić. Czekają na mnie na plebanii. – Co to za ksiądz, który korzysta z usług prostytutek! – żachnął się rudowłosy. – To ona mnie zaczepiła. – Aha. I pewnie jeszcze chciała wspólnie śpiewać psalmy? – Nie. Nie chciałem śpiewać psalmów. – Czemu w takim razie nie uciekłeś? – Chciałem ją przekonać, żeby zeszła z drogi grzechu. To należy do moich obowiązków. – Chciałeś ją przekonać – powtórzył tamten, przeciągając sylaby. – A jak? Nożem, brzytwą? A może lancetem…? Ksiądz Bury przygryzł wargi, śliskie od żółci. Po lewym policzku spłynęła mu łza. Jego ciało obracało się bardzo powoli wokół własnej osi, a głowa zwisała bezwładnie, jakby stracił przytomność lub oddał ducha. Ale on wciąż oddychał, spokojnie i cicho. Po kilku chwilach z jego ust zaczęły wydobywać się słowa:

– „Chociażbym chodził ciemną doliną, zła się nie ulęknę, bo Ty jesteś ze mną”. Judasz swoich czasów zaczął chodzić po pomieszczeniu, w tę i z powrotem. W pewnym momencie z jego ust również zaczęły wydobywać się słowa, w rytm kroków, coraz głośniej: – Mary Ann Nichols. Annie Chapman… Kapłan przerwał śpiew. Jego głowę od głowy prześladowcy, który właśnie się zatrzymał, dzieliła odległość trzech, pięciu stóp. Wikary poczuł intensywny zapach tytoniu, choć tamten już nie palił cygara. – Elizabeth Stride. Catherine Eddowes. Mary Jane Kelly! – wyrzucił z siebie jednym tchem Anglik. – Pokój ich duszy – dokończył ksiądz Wojciech. – Idź do diabła! Jednym ruchem sięgnął do kieszeni i wydobył nóż. W dwóch krokach zbliżył się do wystającego ze ściany haka i przeciął napięty sznur. Sutanna zafurkotała niczym skrzydła ptaka. Ksiądz Bury runął na ziemię… 14 Od czasu afery z listem, o którego prawdziwości świadczył załączony dowód i którego treścią redaktor Kalikst Woda podzielił się z policją łódzką, a nie z czytelnikami „Dziennika Łódzkiego”, życie w redakcji przy pasażu Meyera toczyło się spokojnie i powoli. I to nie tylko dlatego, że rzeczony Kalikst Woda był teraz miły, cichy, wręcz potulny i nie robił już nikomu wymówek ani nie łapał za słówka. Z polecenia włodarzy pisma jego redaktorzy zaczęli bowiem przymykać oczy na wiele spraw. Krwawe porachunki między robotnikami, gwałty, kradzieże i rozboje – liczba tych i podobnych „przyjemności”, jak zwykł mawiać Elzenberg, wcale nie zmalała. O nie! Ale decyzją odgórną nie pisano już o wszystkich. Teoretycznie oznaczało to o wiele mniej pracy dla redaktora, który odpowiadał za kronikę kryminalną, Franciszka Lenza. Praktyka okazała się jednak nieco inna. Z racji wcześniejszych zwolnień i wynikających z tego braków kadrowych Franz zaczął pisać także i o innych sferach życia: edukacji, wyścigach cyklistów czy cenach

zboża. Tego dnia od samego rana zajmował się jedną z takich fascynujących spraw. Dywagował mianowicie, czy ceny surowej bawełny w jakiś sposób wpłyną na ceny pszenicy i żyta, kto na tym zyska, a kto straci. I co to oznacza dla Łodzi. Robota szła mu dość opornie. Nie potrafił się skupić, a ciąg myśli rwał się co chwila. Odrywał się od roboty za każdym razem, gdy otwierały się drzwi pokoju. Nie była to wcale sytuacja nietypowa. A jednak z jakiegoś powodu Lenz czuł, że zaraz szlag go trafi, kończąc jego marny żywot. – Mając na uwadze zeszłoroczne zwyżki cen… – powtarzał na głos, co przed chwilą zapisał lub miał zamiar dopiero nanieść na papier. Pióro zadrapało kartkę, ale potem nastąpiła dłuższa chwila ciszy oczywiście – oczywiście tylko nad blatem biurka, przy którym siedział i cierpiał katusze Franciszek Lenz. Dokoła niego trwały bowiem codzienny rwetes i zamieszanie. – Gdzie jest wstępniak?! – krzyczał redaktor prowadzący, ale też ciszej niż jeszcze przed miesiącem i nie towarzyszyły temu groźne pomruki ani walenie pięścią w stół. – Jeszcze chwila – odpowiadał ktoś głosem spokojnym, jakby pytano go, czy ma zamiar zejść już z werandy, gdzie zażywał słonecznej kąpieli, czy jeszcze tam poleżeć. Na tym dialog się kończył. Uszu redaktorów dobiegał odgłos pracujących maszyn drukarskich i szum uliczny z Piotrkowskiej. Raz na jakiś czas wpadł z ogłoszeniem umyślny z kantoru albo jakaś roztrzęsiona jejmość, która poszukiwała zaginionego przed dwoma dniami ukochanego psa lub kota. Także i te wydarzenia nie miały szans zakłócić spokoju redakcji. Dlatego pojawienie się doręczyciela z przesyłką nie wzbudziło większego zainteresowania. Nikt nie oderwał się od swoich zajęć. Najbliżej był w tym momencie Lenz, który właśnie wracał do swego stanowiska pracy ze szklanką wody. – Przesyłkę żem przyniósł – burknął umyślny, młody chłopak, który z pewnością jeszcze miesiąc wcześniej doił nie swoje krowy. – Do kogo adresowana? – zainteresował się dziennikarz.

W odpowiedzi posłaniec pokazał mu szarą, zwykłą kopertę. Wypisano na niej tylko dwa słowa składające się na tytuł gazety. Poniżej dwa kolejne, będące nazwą ulicy, przy której mieściła się redakcja. – Odbiorę. – Lenz, tknięty dziwnym przeczuciem, wyciągnął rękę. Wieśniak z galanterią wręczył mu kopertę, ale nie odchodził. Redaktor sięgnął do kieszeni, skąd wydobył kilka kopiejek, które następnie wysypał na połyskującą od kropelek potu i niezbyt dokładnie wymytą dłoń. – Daj Boże zdrowie szanownemu panu. – Posłaniec zaszurał nogami, cmoknął głośno i obrócił się na pięcie. Lenz rozejrzał się, udając obojętność. Prawdopodobnie nikt nie zauważył sceny, która się właśnie rozegrała. Następnie sięgnął po szklankę, którą wcześniej odstawił na kontuar, i z kopertą wsuniętą pod pachę, nieco wolniej niż zazwyczaj, gotowy w każdej chwili oddać przesyłkę komuś bardziej kompetentnemu, podążył w kierunku swojego biurka. Nikt go nie zatrzymał, nie zaczepił. Redaktor kroniki kryminalnej położył kopertę na rogu biurka. Nim usiadł, rzucił okiem na napisane przed paroma chwilami zdania o surowej bawełnie, pszenicy i życie. Musiał napisać jeszcze drugie tyle… Czy to ta niezbyt miła perspektywa spowodowała, że jednym ruchem sięgnął po kopertę, rozerwał ją, wyciągnął list i przebiegł wzrokiem po kilku, może dziesięciu odręcznie zapisanych wierszach? Być może. Ale on nie miał już zamiaru się nad tym zastanawiać. W jednej chwili wszystko przestało być ważne. 15 – Dobrze, że jesteś! – przywitał Stacha Riepin, osobiście otworzywszy mu drzwi. – Stało się co? – Jeszcze nie. Ale może się stać. Może się stać, gdy czegoś szybko nie zrobimy. Ty i ja. Berg dawno nie widział przyjaciela i wspólnika w stanie takiej ekscytacji.

Czyżbyśmy dostali jaką nową sprawę, łatwą i intratną? – spekulował w duchu. Kilka chwil później, zamówiwszy u Melanii dwie herbaty i coś na ząb, zasiedli na przypisanych sobie miejscach w gabinecie starego. Zbliżała się jedenasta. Jewgiennij Aleksandrowicz miał na sobie swój zwyczajowy strój, czyli podomkę. Z opadających spodni wystawała mu nocna koszula. – Mów, co się stało – ponaglił go Berg. Na to Riepin opowiedział o swoich podejrzeniach, że Kuba Rozpruwacz, który cztery lata temu w Londynie dopuścił się kilku makabrycznych zbrodni na tamtejszych prostytutkach, i osobnik, który zabił w Łodzi cztery kobiety, a planował pięć, to ta sama osoba. – Nie pomyślałem o tym – mruknął Stach. – Ale wiesz, o czym mówię? – Riepin lekko się uniósł, jakby gotował się do skoku. – Tak, oczywiście. – Byłeś wtedy w Londynie? – Nie. Prowadziłem sprawy w Birmingham. Ale doskonale pamiętam tę sprawę, choćby z gazet i opowieści, które ludzie powtarzali w pubach długo po tym, jak zginęła ostatnia prostytutka… Ale co Jack the Ripper robiłby w naszej Łodzi?! – Dokładnie to samo powiedział Danilczuk – zaśmiał się Riepin, szybko jednak spoważniał. – Jeśli to prawda i Kuba Rozpruwacz rzucił ci wyzwanie, to… Przerwał, bo do pokoju wkroczyła gospodyni z tacą, na której stały cztery filiżanki, dzbanek z herbatą, cukiernica i coś na ząb – kupterma, słodki przysmak kuchni tatarskiej, często obecny w tym domu. Riepin nie wrócił do rozmowy, póki Jaraczewska nie wyszła z gabinetu. – Tak czy inaczej – ciągnął po chwili – musimy przyjąć wyzwanie, a najlepiej by było, o czym doskonale wiesz, gdybyśmy spróbowali zrobić krok do przodu. Stach zasępił się. – Masz jakiś pomysł? – Owszem, mam! Ale najpierw ty, przyjacielu, powiedz mi, z czym przychodzisz. Przez telefon wyczułem, że wydarzyło się coś ważnego.

Stach opowiedział Riepinowi o wszystkim, czego dowiedział się wczoraj od dziewczyny z lupanaru Szulca, która znała dwie pierwsze ofiary, a także o swojej wieczornej wizycie w domu Lieberta, wreszcie o nieudanej próbie porozmawiania z którymś z księży. – Wróć tam jeszcze dziś – zaordynował Rosjanin, gdy Berg skończył opowieść. – To by tłumaczyło wiele. Choćby aureole nad głowami zamordowanych… Teraz ty powiedz mi, na co wpadłeś. Riepin ugryzł kawałek kuptermy, po czym zatarł ręce, co mogło być wyrazem zadowolenia, ale równie dobrze sposobem na pozbycie się okruchów ciasta. Zaczął mówić: – Podczas naszej ostatniej rozmowy doszliśmy do wniosku, że morderca musiał być jednym z widzów spektaklu, który odbył się w domu Jana Wilka. Że być może siedział nawet obok ciebie. Podrzucił dowód rzeczowy, a podczas seansu wybrał kolejną ofiarę. Wilk nie żyje, William Szekspir również umarł, i to setki lat temu. Ale nadal żyją jego utwory, a także emocje, które swoją sztuką wzbudzał w mężczyznach Wilk. – Do czego zmierzasz? – To proste! Należy urządzić podobne przedstawienie. – Co?! – To, co słyszałeś. – Riepin klasnął w dłonie. – Zorganizujemy spektakl, na który, mam nadzieję, przyjdą ludzie gustujący w tego typu rozrywkach. Wśród nich być może morderca. Tuszę, że wciąż jest w Łodzi, że chodzi tymi samymi ulicami co my. – Jak sobie to wyobrażasz? – Już mówię. Mieszkanie po Janie Wilku stoi puste i czeka, aż ktoś je wynajmie. Dekoracje również zostały. To punkt dla nas. Po drugie, po mieście chodzą opinie, Melania osobiście słyszała to u rzeźnika, że aktor padł ofiarą policyjnej prowokacji, że to nie on jest zabójcą. Ubywa więc problem ze złą sławą, czyli innymi słowy smrodkiem wokół osoby i miejsca. Rzecz jasna, ludzie na Zawadzkiej nigdy się do tego nie przyznają, ale ulica swoje wie. Jestem pewien, że nam się uda… – I co dalej? Co z aktorami? – Berg nie zamierzał ukrywać swojej rezerwy dla pomysłu.

– Rozmawiałem już z paroma znajomymi aktorami. Uważają, że to ciekawy pomysł. No i dawno nie grali w żadnej sztuce Szekspira. – Czy ty wiesz, o czym mówisz?! – Stach zerwał się z miejsca i zrobił kilka nerwowych kroków wzdłuż stołu. – Przecież spektakl, na którym byłem, był czystym wszeteczeństwem! Owszem, najpierw odegrano kilka fragmentów Romea i Julii, ale potem, na oczach kilkudziesięciu osób, na łóżku spółkowała kobieta z mężczyzną. Niczego nie udawali. Oni po prostu to robili! – Wiem o tym. – Jestem więcej jak pewien, że nikt, kto szanuje swoją pracę, a przede wszystkim nazwisko i twarz, nie weźmie w czymś takim udziału. Jewgiennij Aleksandrowicz Riepin dotknął palcami oczu, spojrzał na Stacha i zapytał: – Ale poza tym to koncept niczego sobie, co? Berg nie zdążył odpowiedzieć, gdyż znów otworzyły się drzwi i do gabinetu zajrzała ponownie Jaraczewska. Po czym do środka wszedł nowy gość. – Kogo moje oczy widzą. Pan Lenz! – ucieszył się stary detektyw, wstając zza biurka z rozpostartymi szeroko ramionami. – Napijesz się z nami herbaty i spróbujesz kuptermy? Również Stach ucieszył się, że widzi dziennikarza, był jednak nieco bardziej powściągliwy. Uścisnęli sobie dłonie. Od razu było widać, że umysł dziennikarza jest czymś zaprzątnięty. Więcej – gdyby go nie znali, pomyśleliby, że ma wobec nich jakieś niecne zamiary. – Co cię do nas sprowadza, Franz? – zapytał Berg, gdy usiedli. W odpowiedzi dziennikarz rzucił na stół kopertę. – Przynieśli to godzinę temu do redakcji. – Czyżby był to kolejny list od zabójcy? – spekulował stary dziwnie lekkim tonem. – Niech pan sam zobaczy. Pierwszy jednak był Stach. Sprawnie wyjął list z koperty, potrząsnął nią jeszcze, nauczony doświadczeniem, że czasem można tam znaleźć coś więcej.

Gdy nic nie wypadło, rozłożył papier i zaczął czytać. Skończył i podał list Riepinowi. Lektura zajęła Rosjaninowi nieco więcej czasu. Sprawiła też, że na jego twarz powrócił wyraz troski, z którym Riepin kilkanaście minut wcześniej otworzył drzwi Bergowi. – Nic z tego nie rozumiem. – Rzucił list na blat. – Co to ma być?! – Sam powiedziałeś: list od zabójcy – odparł lekko kpiącym tonem Berg, a potem przeniósł spojrzenie na dziennikarza. Lenz sięgnął po list, przebiegł po nim oczami po raz trzeci, a może i dziesiąty. – Nie wiem, czy mam rację. Charakter pisma na kopercie i w środku wydaje mi się podobny do tego na przesyłce, z którą Kalikst Woda pobiegł nocą do cyrkułu. Problem w tym, że tym razem nie ma żadnego dodatkowego dowodu. No i ta łacina, bez sensu żadnego… Berg bez słowa podał dziennikarzowi list, który kilka dni wcześniej pokazał Riepinowi. – „To nie koniec mojej krucjaty. Zginie jeszcze jedna nierządnica i nikt nie będzie w stanie temu zapobiec. Ani policja, ani Ty. Załączam niewielki drobiazg jako dowód, że nie żartuję” – przeczytał Lenz na głos. – To ten sam charakter pisma. – Teraz już to wiemy – rzekł milczący od kilku chwil Riepin. – A o jakim drobiazgu mowa? – chciał wiedzieć Lenz. – O łechtaczce. – Stach nie miał zamiaru silić się na delikatność. To powiedziawszy, znów wstał od stołu i ze splecionymi na plecach rękoma jął się przechadzać wzdłuż jego dłuższej krawędzi. – Dotąd myślałem, że teraz będzie to tylko sprawa między nim a mną. Teraz okazuje się, że nie obędzie się bez udziału prasy. – Już wcześniej doszliśmy do przekonania, że człowiek ten pragnie rozgłosu – rzekł Lenz. – Ciekawe, czy ja też dostałem taką samą wiadomość… – mruknął Berg. – Ciekawe, czy dostali ją w cyrkule – zastanawiał się głośno Riepin, drapiąc się po lewym faworycie. – Będę musiał zadzwonić do Danilczuka. Nagle Stach chwycił list przyniesiony przez Lenza, starannie go złożył, a następnie wsunął do wewnętrznej kieszeni surduta i odwrócił

się ku wyjściu. – Dokąd idziesz? – zaniepokoił się Jewgiennij Aleksandrowicz. – Mam nadzieję upiec dwie pieczenie na jednym ogniu. Ale równie dobrze może się okazać, że to jeden kawałek mięsa. 16 Na plebanii kościoła przy Dzikiej panowała cisza, jakby był to środek nocy, nie zaś środek dnia. Wszystkie okna zostały dokładnie pozamykane. Wygoniono wszystkie postronne osoby, czym osobiście zajęła się gospodyni księży. Zawieszono także wszelkie prace w kuchni, aby podzwanianie naczyń i stukot garnków nie zakłóciły snu wikarego. Około trzeciej nad ranem ksiądz Wojciech wrócił bowiem na plebanię w stanie skrajnego wyczerpania, obolały, tu i ówdzie krwawiący. Słaniał się na nogach, jęczał z bólu. I choć nic nie chciał powiedzieć, gospodyni była pewna, że został napadnięty i obrabowany. W jednej chwili opuściła ją senność. Zajęła się biedakiem niczym rodzona matka. Po kilkunastu minutach ksiądz Wojciech zasnął we własnym łóżku. Ona nie zasnęła do rana. Ledwo nastał świt, pobiegła do cyrkułu. Choć nieproszona, złożyła doniesienie. Ataku na świętego człowieka, a za takiego zawsze miała księdza Wojciecha, nie mogła puścić płazem. O nie! – Żeby go ognie piekielne żywcem spaliły. Żeby węże oczy wyjadły – powtarzała groźby pod adresem winowajcy, po czym wybuchała płaczem. I tak przez dzień cały. Mijały godziny, a jej gniew nie ustępował. Kręciła się po plebanii, od kuchni po pokój śpiącego. Około drugiej wikary pojawił się w kuchni. – Powinien ksiądz leżeć! – Zerwała się z niskiego zydla. – Jestem głodny. Nie wyglądał źle. O nocnej przygodzie świadczyło jedynie kilka plastrów i siniaków. – Oczywiście, proszę księdza. Zaraz coś przygotuję. W tym samym momencie rozległ się gong u drzwi. – To pewnie ktoś z cyrkułu – powiedziała, ale wikary jej nie słyszał, bo poszedł otworzyć drzwi.

Na progu stał młody mężczyzna w cywilnym ubraniu. – Pan z policji? – zapytał go wikary. – Tak – potwierdził przybysz. – Proszę wejść. Niespełna minutę później znaleźli się w pokoju księdza. W pewnym momencie Wojciech Bury poczuł nagłą potrzebę wyrzucenia z siebie wszystkiego. Był wdzięczny gospodyni, że powiadomiła władze o nocnym zdarzeniu. Był również zobowiązany siedzącemu przed nim oficerowi, że zechciał pofatygować się osobiście na plebanię. Za oboje będzie się modlił. Na razie jednak musi się oczyścić. Zawsze to on wysłuchiwał grzeszników. Teraz sam się wyspowiada. Z początku szło mu dość opornie, potem coraz lżej. Opowiedział o ataku i zachowaniu rudowłosego mężczyzny, najpewniej Anglika. Nie potrafił jednak powtórzyć nazwisk, które wymieniał tamten. Może później będzie w stanie sobie przypomnieć. – Chciałbym zapytać – odezwał się policjant, wykorzystując chwilę przerwy w opowieści wikarego – czy mówią coś księdzu nazwiska Anna Krasnowska i Steffi Liebert? Przez twarz Burego przebiegł skurcz. – Tak – odpowiedział. – Znam je doskonale. – Były księdza parafiankami? – drążył oficer. – Czemu pan o nie pyta? – Proszę odpowiedzieć na moje pytanie. Ksiądz Bury potarł otwartą dłonią czoło, na którym ręka gospodyni nakleiła plaster tworzący jakby dodatkową, trzecią brew. Popatrzył na siedzącego przed nim policjanta. Jego twarz nie wyrażała gniewu ani zniecierpliwienia. Może przyszedł czas, żeby zrzucić z siebie także i to brzemię? – pomyślał. I zaczął mówić: – Obie przychodziły na msze, które odprawiałem. Zawsze tego samego dnia, o tej samej porze. Steffi Liebert z rodzicami i rodzeństwem, Krasnowska tylko z matką. Zwróciłem na nie uwagę, gdyż siadały w tych samych ławach i przystępowały regularnie do

komunii świętej, zawsze skupione na modlitwie, świadome słów, które wypowiadały. Pomyślałem sobie wtedy, że obie stanowiłyby doskonały wzór do naśladowania dla innych młodych dziewcząt. Przede wszystkim tych, które z takich czy innych powodów wstąpiły na ścieżkę grzechu i zepsucia… – Kogo ma ksiądz na myśli? – Niech lejtnant nie udaje, że nie wie, o co chodzi! – żachnął się duchowny, po chwili jednak, sam zaskoczony swoją zuchwałością, stropił się. – Oczywiście mam tu na myśli kobiety trudniące się nierządem. To właśnie podczas próby rozmowy z jedną z takich kobiet zostałem ubiegłej nocy zaatakowany, a potem uwięziony. – Wróćmy może do Liebert i Krasnowskiej – przerwał mu policjant. – Oczywiście, sam miałem zamiar zaraz to zrobić. Również z tego powodu, by nie pomyślał pan sobie, że żywiłem wobec tych młodych kobiet jakieś niedozwolone uczucia. Jak pan zapewne wie, jest to absolutnie niedopuszczalne w Kościele rzymskokatolickim. – Z praktyką jest różnie. Wikary zacisnął wargi. Potem je otworzył, ale nie skomentował słów gościa. – Zaproponowałem dziewczętom przystąpienie do założonego przeze mnie koła świętej Katarzyny Aleksandryjskiej. Czy pan, lejtnancie, zna tę świętą? – W prawosławiu to Wielikomuczenica Jekatierina. – Zgadza się. Katarzyna poniosła śmierć męczeńską w wieku zaledwie osiemnastu lat, ponieważ otwarcie krytykowała prześladowania chrześcijan i postępowanie cesarza Maksencjusza. W dodatku jego żonę nawróciła na chrześcijaństwo, za co połamano ją kołem. Dzisiaj święta Katarzyna Aleksandryjska jest patronką zakonu katarzynek, a także bibliotekarzy, studentów, drukarzy, kolejarzy, a przede wszystkim młodych dziewcząt. – Jeżeli dobrze rozumuję, planował ksiądz skłonić dziewczęta, by wstąpiły do klasztoru… – Ależ nie! – zaprotestował ksiądz. – To były tylko niezobowiązujące spotkania, podczas których czytaliśmy Pismo Święte

i śpiewaliśmy psalmy. – Czy to było coś w rodzaju Sunday school? – Widzę, że w carskiej policji uczą angielskiego. Nie. Spotykaliśmy się w piątki, popołudniami. Zresztą udało nam się odbyć tylko trzy takie spotkania. – Czy ktoś jeszcze prócz tych dwóch uczestniczył w tych spotkaniach? – Nie. Planowałem poszerzyć nasze grono, ale… – Ksiądz spojrzał w bok. – Naprawdę nie rozumiem tego, co się stało. Wszystko wskazuje na to, że moje działania odniosły skutek dokładnie odwrotny. Gdzie popełniłem błąd? Policjant wstał z krzesła, obciągnął surdut, odchrząknął. – Dla porządku zapytam jeszcze, gdzie ksiądz był na przełomie kwietnia i maja? – W Rzymie. Od początku kwietnia do połowy maja – odrzekł szybko Wojciech Bury, nie podnosząc wzroku na interlokutora. – Dziękuję. – To wszystko? – Tak. – A co z moją sprawą? Co z bandytą, który mnie napadł, pobił i uwięził?! – Księdza zeznania bardzo się przydadzą. Jesteśmy już na tropie tego człowieka – odpowiedział oficer, kładąc dłoń na klamce, z jakichś powodów jednak jej nie naciskał. – Coś mi się jeszcze przypomniało, lejtnancie… – usłyszał głos wikarego. – Słucham księdza. – Tydzień temu spowiadałem dziwnego człowieka. Najpierw powiedział… Dokładnie nie jestem w stanie powtórzyć, ale chyba padło słowo „zabiłem”. A potem zostawił w konfesjonale pieniądze. – Dużo? – Kilkaset marek. – Czy potrafiłby ksiądz opisać tego penitenta? – Nie. Zanim wyszedłem z konfesjonału, on zdążył już opuścić kościół. Pieniądze włożyłem do naszej kościelnej skarbonki. Posłużą

potrzebującym – uprzedził pytanie policjanta. – Mnie też się coś przypomniało – rzekł lejtnant, po czym wyciągnął z zanadrza złożoną we czworo kartkę zapisanego papieru. – Ksiądz zapewne zna łacinę? – Oczywiście. – Czy mógłby mi ksiądz przetłumaczyć tych kilka zdań? – Podał wikaremu list. – Ta wiadomość została wczoraj dostarczona do biura policmajstra miasta. Mamy podstawy sądzić, że ma coś wspólnego ze sprawą, o której mówiliśmy. Wikary wziął do rąk list, przez chwilę zaznajamiał się z jego treścią. Nagle poczerwieniał, jakby czymś zawstydzony bądź zagniewany. A może jedno i drugie. – To łatwe tłumaczenie, lejtnancie, choć logiki w tym nie widzę żadnej. Napiszę na kartce. – Dziękuję. To nam z pewnością bardzo pomoże. Dziesięć minut później młody oficer opuścił plebanię kościoła przy Dzikiej, odprowadzony przez gospodynię księży. – Złapcie szybko tego psubrata! – zawołała za nim kobieta. – Żeby więcej nie odważył się podnieść ręki na świętą osobę. – Zrobimy wszystko, co w naszej mocy, droga pani – odrzekł policjant. – Do widzenia. Pożegnawszy się, ruszył w stronę ulicy. Kobieta stała w drzwiach, odprowadzając go wzrokiem. W pewnym momencie zmarszczyła czoło. Skądś znała tego człowieka… – Proszę pana – zawołała za nim. Policjant jednak się nie odwrócił. Kilka chwil później dochodził już do rogu ulic. Pochłonięty myślami, drgnął na dźwięk swojego nazwiska. – Berg! Ukosem przez jezdnię zbliżał się do niego oficer w mundurze lejtnanta carskiej policji. – Witaj, Czerkasow – rzekł Stach. – Dokąd Bóg i car prowadzą? – Muszę złożyć wizytę pewnemu księdzu, tutaj niedaleko – wyjaśnił lejtnant. – Jego gospodyni przybiegła dziś rano do cyrkułu z wrzaskiem, że jej księdza napadli i pobili. Baby, szczególnie stare,

zawsze przesadzają. Ale lepiej to sprawdzić. – Koniecznie – odrzekł Stach. – To poka, Berg! Gdy Czerkasow się oddalił, podzwaniając szablą, Stach wszedł w najbliższą bramę. Otarł rękawem pot z czoła, a potem wyjął z kieszeni surduta przetłumaczony kilka chwil wcześniej przez wikarego list i przeczytał go – najpierw po łacinie: Equus. Aqua. Opulentus. Poena. Assumptio Beatae Mariae Virginis. Mons vitiis victus est. Labia minora pudendis. A potem po polsku: „Koń. Woda. Zamożny. Kara. Wniebowzięcie Świętej Marii Panny. Góra przez wady swoje został pokonany”. – Góra to chyba ja, Berg – mruknął pod nosem, po czym jeszcze raz opuścił wzrok na kartkę i przeczytał głośno ostatnie słowa napisane ręką księdza, które nie były jednak próbą translatorską: „Lekarz lepiej to Panu przetłumaczy”. 17 Śniło jej się, że dostała nową rolę. Rolę, którą zawsze pragnęła zagrać i o którą stoczyła się prawdziwa bitwa. Weronika Krenz bez większych problemów pokonała w tej bitwie wszystkie aktorki z Teatru Letniego w Warszawie. Nawet serdeczną przyjaciółkę Wandzię, która była niemal pewna, że to ją wybierze reżyser. W tym zawodzie nie ma sentymentów. Tym sposobem Weronika znów była w drodze na szczyt. W następnej sekwencji snu stała na scenie. Premiera. A ona nie potrafiła wykrztusić z siebie ani słowa. Nie pamiętała nic, kompletnie nic. Próbowała coś mówić, ale z ust wydobywał się tylko bełkot. Koledzy-aktorzy gromili ją wzrokiem, publiczność śmiała się coraz głośniej. Obudziła się z krzykiem. Z początku nie wiedziała, gdzie jest. Dopiero po kilku sekundach zaczęła rozpoznawać znajome meble, zasłony w oknie. Przez wąską szczelinę sączyło się blade światło dnia.

Siedząc na łóżku, dziękowała opatrzności, że to tylko sen. Potem powoli zaczęło do niej dochodzić, dlaczego śpi w swoim starym pokoju, w rodzinnym domu, w Łodzi. I nie wiedziała już, co gorsze. Co to właściwie była za sztuka? – pomyślała. Położyła się z powrotem, usiłowała zasnąć, ale bez skutku. Zaczęła wsłuchiwać się w dźwięki kamienicy: pobrzękiwanie kanki mleczarza, szczekanie psa, szept miotły stróża sprzątającego podwórko, gruchanie gołębi na parapecie i dachu, wreszcie fabryczne świstawki i pierwsze głosy ludzkie. Ten szczególny teatr wciągnął ją na parę chwil. Potem jednak znów ogarnęły ją czarne myśli. Muszę wziąć się w garść – postanowiła w duchu, jakby bała się głośno wypowiedzieć te proste słowa, wydać polecenie sama sobie. Mimo to poskutkowało. Wstała z łóżka, wzuła nocne pantofle, okręciła się kocem i poszła do kuchni z zamiarem przygotowania wszystkim domownikom śniadania. Sąsiadka Krenzów, wypytywana przez Stacha, nieco przesadziła, jak to sąsiadki żyjące życiem innych. Ojciec Weroniki, Bronisław Krenz, był emerytowanym inżynierem-kolorystą, który całe życie przepracował w łódzkich fabrykach. Owszem, trochę niedomagał. Jego znakiem charakterystycznym od lat było miarowe pokasływanie – skutek wieloletniego obcowania z chemikaliami. Lekarze nakazywali spokojny tryb życia, przepisywali medykamenty. Stan starszego pana nie polepszał się, ale i nie pogarszał. Żona inżyniera, Ewelina Maria Krenz de domo Barska, nie pracowała zawodowo. Prowadziła dom, potem wychowywała ich jedyne dziecko. Teraz zajmowała się chorym. Pieniędzy z emerytury starczało na skromne życie. Pojawienie się jedynaczki w Łodzi przywitali z radością. Wiedzieli, że przyjedzie, by prosić rodziców na ślub i wesele. Żadne z nich, nawet w najczarniejszych snach, nie przypuszczało, że przyczyna przyjazdu Weroniki do domu może być inna. Przepłakali wiele chwil we trójkę. – Dzień dobry, mamo. – Weronika weszła do kuchni, po której już krzątała się jej matka, gdyż Krenzowie nie mieli służby, ani teraz, ani

nigdy. – Dobrze spałaś, serce moje? – zapytała pani Ewelina. Z sypialni rodziców dobiegło stłumione kasłanie ojca. – Oczywiście – skłamała Weronika, by od razu zmienić temat: – Jak tatko się dzisiaj czuje? – Jak wczoraj i pewnie jak jutro – odparła matka, przesuwając czajnik na tę część płyty, z której przed chwilą za pomocą pogrzebacza zdjęła kilka fajerek. – Daj, ja pokroję. – Wyjęła z ręki córki nóż do chleba. Czyżby coś wiedziała? – przeszło przez myśl Weronice. Nie powiedziała rodzicom o tym, co stało się w hotelu. Wiedziała jednak, że na „pomoc” ludzi w tym względzie zawsze można liczyć. – Zamierzam dziś iść poszukać pracy – oświadczyła, usiadłszy na taborecie przy oknie. – W którymś z naszych teatrów? – zainteresowała się pani Krenzowa. – Tak. Słyszałam, że szukają nowych twarzy. – Bardzo się cieszę, córeczko. W tej samej chwili do kuchni wszedł ojciec, tym razem nie anonsując swego przybycia ani jednym kaszlnięciem. Wyglądał dobrze, więc może i czuł się nieźle. Rodzina była w komplecie i mogli zasiąść do śniadania. Weronika modliła się, by rodzice nie wypytywali o szczegóły jej planu. Tak naprawdę bowiem nie miała żadnego. Nie wiedziała o jakichkolwiek wolnych miejscach na łódzkich scenach, czy to polsko-, czy niemieckojęzycznych. Wiedziała za to, że musi wyjść z domu. 18 Riepin był człowiekiem upartym. Jak się czegoś chwycił, nie było siły, która mogłaby go od tego oderwać. Czasem było to przydatne w jego pracy detektywa. Jeśli nabrał przekonania, że ktoś ma coś za uszami, chodził za tym kimś, póki nie znalazł na to dowodów. Kiedy wczorajszego popołudnia Stach przedstawił mu tłumaczenie listu, który przyniósł Lenz, tylko cmoknął. A potem poinformował

wspólnika, że jednak przygotują spektakl. I że właśnie dał do gazet anons w tej sprawie, a także wynajął na tydzień mieszkanie po Janie Wilku. Stacha zdziwił ten pośpiech, nie komentował jednak tego. Termin przesłuchań wyznaczono w ogłoszeniu na trzecią, ale już od południa Riepin i Berg chodzili po pokojach należących jeszcze nie tak dawno do ekscentrycznego aktora i reżysera, teraz dokładnie uprzątniętych. Rzeczy osobiste po Wilku, które nie miały wpływu na śledztwo, zabrał dzień po jego śmierci w więzieniu na Długiej jeden z jego uczniów (w cyrkule mówiono wprost: kochanek). Cała reszta zaś, czyli większość mebli, wyposażenie kuchni, a także kilkanaście krzeseł służących widzom oraz coś w rodzaju sceny z kurtyną – była wcześniej wynajęta. Detektywi otrzymali tym sposobem całe wyposażenie teatru. Pozostało tylko grać! – W razie czego sami wystąpimy – rzekł buńczucznie Riepin, gdy stali obok siebie w jednym z okien salonu i spoglądali na ulicę. – Przedni żart, Jewgienniju Aleksandrowiczu – skomentował Stach, nie odrywając wzroku od dorożki, która toczyła się po bruku. Stary spojrzał na zegarek. – Mamy jeszcze sporo czasu. Berg nie byłby sobą, gdyby nie zobaczył wcześniej efektu determinacji Rosjanina. Rano w „Dzienniku Łódzkim” przeczytał ogłoszenie następującej treści: „Teatr Ekspresji z miasta Harmutchsachsen (rok założenia 1887) na gościnnych występach w mieście Łodzi pilnie nawiąże współpracę z miejscowymi aktorami płci obojga. Zainteresowani proszeni są o zgłaszanie się osobiście pod adresem…”. – Gdzie jest właściwie to Harmutchsachsen? – zainteresował się Berg. – A skąd ja mogę to wiedzieć? – prychnął stary. – Kiedyś słyszałem tę nazwę i wydała mi się odpowiednia. A co? – Nic. – Źle ci się kojarzy?

– Z niczym mi się nie kojarzy. Prawdę mówiąc, wolałbym zagrać z tobą w inne skojarzenia. – Wiedziałem, że nie odpuścisz. – Uczę się od mistrza. – Pokaż mi w takim razie jeszcze raz tę kartkę. Usiedli na krzesłach, na środku salonu. Stach podał Riepinowi kartkę z tłumaczeniem. Pod tym, co wczoraj zapisał ksiądz Wojciech Bury, widniał dopisek wykonany ręką doktora Kalczyńskiego. Za namową wikarego Stach udał się jeszcze wczoraj do szpitala, gdzie odwiedził matkę, a także zapytał znajomego medyka, co oznaczają słowa, których nie przełożył na język polski duchowny: Labia minora pudendis. Dowiedział się wtedy, dlaczego… – Wargi sromowe mniejsze? – zdziwił się Riepin, po czym podniósł wzrok na przyjaciela. – Czyżby ten szaleniec zapowiadał, co wytnie kolejnej ofierze?! – Pomyślałem tak samo. Zastanawiam się tylko, czemu czytasz od końca. – Sam nie wiem. – Jewgiennij Aleksandrowicz znów przeniósł wzrok na papier. – Wynika z tego, że szaleniec znów rzuca ci wyzwanie. „Góra przez wady swoje został pokonany”. Masz jakieś wady? Berg wyjął staremu list z rąk, choć jego treść znał na pamięć. – Zastanawiają mnie cztery słowa, z których każde wydaje się zupełnie przypadkowe w sąsiedztwie z drugim. – „Koń. Woda. Zamożny. Kara”. – Riepin również, mimo że dwa razy starszy od Berga, miał dobrą pamięć. – Koń pije wodę, a ludzie bogaci są równi z biednymi wobec prawa. Przynajmniej teoretycznie. Częstą karą było utopienie, szczególnie wobec czarownic… – W ten sposób możemy w nieskończoność. – Pozostaje nam więc tylko termin ataku. Święto Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny, czyli piętnasty sierpnia. Dokładnie za cztery dni. Morderca najwyraźniej nie ma oporów przed podaniem daty kolejnego zabójstwa, a nawet części ciała, którą zamierza zabrać ze sobą. Dzieje się tak z jednego tylko powodu… – Nie wiemy, gdzie zaatakuje – wszedł mu w słowo Berg.

– Otóż to. Nie wiemy gdzie. Być może cztery słowa, w których nie potrafimy znaleźć sensu, są kluczem do tej zagadki. No i nie zapominaj, że list ten jest też skierowany do ciebie. – Nie zapomniałem. – Czy to znaczy, że człowiek ten spotkał cię osobiście, skoro twierdzi, że zna twoje wady? Stach zafrasował się. Jedno z okien w salonie skrzypnęło, z ulicy dobiegł stukot kół, po nim śmiech kobiety lub dziecka. Miasto żyło swoim codziennym życiem. Będzie żyło i jutro, i pojutrze, a także za dni cztery, gdy w dzień Wniebowzięcia ktoś, może nawet osoba, której śmiech posłyszeli przed chwilą, straci życie. Oni wiedzieli o tym już dziś. Tylko co z tego? Wtem rozległ się gong u drzwi. Detektywi spojrzeli po sobie. – Może jednak nie będziemy musieli grać sami. – Riepin ochoczo podniósł się z krzesła. Ale Stach był szybszy. Gdy Rosjanin zbliżał się do drzwi, wyglądał już przez wizjer. Mimo kiepskiego oświetlenia w przedpokoju stary dostrzegł, że twarz wspólnika jest czerwona z emocji. – Spław ją, proszę – wyszeptał Berg, chwytając go za rękę i ściskając mocno. Riepin podniósł wysoko brwi. – Obawiam się, że nie rozumiem, o co ci chodzi. – Wpuść ją do środka i przepytaj. Ale pod żadnym pozorem… nie możesz dać jej roli w naszym przedstawieniu – mówił Polak, idąc rakiem, by w końcu odwrócić się i zniknąć w jednym z pomieszczeń, do których drzwi ciągnęły się po obu stronach holu. 19 Weronika Krenz wbiła wzrok w noski bucików. Wiele razy w jej zawodowym życiu zdarzało się, że słyszała odmowę. Bo za wysoka, za niska, za szczupła, a tak w ogóle to szukamy brunetki. Nigdy jednak nie dotknęło ją to tak mocno jak teraz. W jednej chwili pożałowała, że dała się skusić gazetowemu ogłoszeniu. I gdzie jest właściwie to cholerne Harmutchsachsen? Nie, nigdy nie słyszała o takim teatrze, a tym bardziej o takim mieście.

– Pozwolimy sobie zatrzymać pani adres – powiedział starszy mężczyzna, który kilkanaście minut wcześniej otworzył jej drzwi, a potem dał do przeczytania fragment tekstu (chyba trochę za mało, żeby podjąć decyzję). – Jak pan chce. Będę w mieście jeszcze tylko parę dni. Pomyślałam, że się na coś przydam, ale skoro ma pan wątpliwości… – Na pewno uda się pani w innych teatrach. – Otworzył jej drzwi. Weronika przekroczyła próg mieszkania. Nie odwróciła się i nie odpowiedziała, gdy tamten powiedział jej „do widzenia”. Przecież nie chce, żeby się kiedykolwiek jeszcze zobaczyli, więc po co nadużywać słów? – Zaraza! – syknęła jakaś staruszka, z którą minęła się między pierwszym piętrem a parterem; nie było wątpliwości, że było to słowo skierowane pod adresem Weroniki. Dziewczyna przystanęła. Bardziej ją to zaciekawiło, niż obraziło. O jaką zarazę chodzi? – Przepraszam? – rzuciła przez ramię. Była gotowa wysłuchać racji staruszki. Poza tym nigdzie się przecież nie spieszyła. Tamta jednak tylko fuknęła. Ciężkie chodaki zabębniły na schodach niczym werble dające sygnał do ataku, a może raczej odwrotu. Aż do ulicy Weronika nie spotkała nikogo. Wyszedłszy z bramy, przez chwilę zastanawiała się, czy pójść w lewo, czy w prawo. Dość kusząca była też droga prosto, gdyż dokładnie naprzeciwko bramy mieściła się cukiernia. Tak, szklanka zimnej lemoniady na pewno by jej nie zaszkodziła. Już miała przejść przez jezdnię, gdy poczuła, że ktoś zatrzymał się za jej plecami. – Co tu robisz, Weroniko? – zapytał Stanisław Berg, z wprawą modelując na głowie kapelusz, który chwilę wcześniej z galanterią zdjął. – Dzień dobry – przywitała się z rezerwą i podała mu rękę. Berg ją uścisnął, ale niezbyt mocno. Puścił też szybciej, niżby chciał. Wszystko bowiem miało być teraz inaczej. Czuł, że tym razem mu się uda. Pod warunkiem, oczywiście, że nie będzie niespodzianek

w rodzaju Eugenii Borowiec przysiadającej się do stolika. – Załatwiałam kilka spraw w okolicy – odpowiedziała wreszcie na pytanie. Usiłował wyczytać z wyrazu jej twarzy, gestów, pozornie tylko nic nieznaczących, co myśli. Z drugiej strony wiedział, że ma do czynienia ze zdolną aktorką. Już raz, kilka miesięcy temu, dał się wciągnąć w grę, w której trudno było odróżnić prawdę od fałszu. – Mam nadzieję, że z powodzeniem? – Oczywiście – skłamała po raz kolejny tego dnia. Jego wzrok padł na witrynę cukierni. Kilka chwil rozmowy wystarczyło, by zaschło mu w gardle. Marzył o szklaneczce zimnego piwa od Anstadta, ale bał się skojarzeń z ich poprzednim, niezbyt szczęśliwie zakończonym spotkaniem. – Ładny dzień, prawda? – zaczął najbanalniej, jak chyba tylko można było zacząć. – Człowiek najchętniej wybrałby się gdzieś jak najdalej tych murów. – Nie wszystkim jest to dane. – To prawda. Ja bardzo chętnie wyjechałbym stąd jak najdalej, ale nie mogę. Codziennie odwiedzam w szpitalu chorą matkę… Oczy Weroniki nagle się powiększyły. – Nie wiedziałam – zdziwiła się, by zaraz pełnym obaw głosem zapytać: – Czy to coś poważnego? – Nie. Z każdym dniem jest coraz lepiej. – A czy mogłabym pójść z tobą? Bardzo go zdziwiło to pytanie. Ale jeszcze bardziej ucieszyło. – Oczywiście, ale nie chciałbym, żebyś z tego powodu zmieniała swoje plany. – Załatwiłam już wszystko, co miałam do załatwienia. – W takim razie chodźmy. Mamie na pewno będzie miło. To niezbyt daleko. Berg podał nazwę szpitala i ruszyli zacienioną stroną ulicy. Niczym nie różnili się od innych par kroczących trotuarami. W sklepie kolonialnym kupił ulubione czekoladki mamy, a na rogu ulic, u żydowskiej handlarki, Weronika nabyła bukiecik fiołków. Dochodziła czwarta po południu, gdy dotarli na Rynek Fabryczny

i weszli do szpitala świętego Aleksandra. Anna Berg leżała na pierwszym piętrze, w jednej z sal najbliższych klatce schodowej. Gdy zajrzeli do niewielkiego pomieszczenia, starsza pani półsiedziała na łóżku i czytała gazetę. Na kołdrze leżała też jakaś książka i duże, dojrzałe jabłko. Słysząc kroki, podniosła wzrok. – Dzień dobry pani – przywitała się panna Krenz, ubiegając Berga. Anna posłała synowi pytające spojrzenie. – To jest Weronika, mamo. Znamy się z lat dziecinnych. – Dzień dobry. – Matka odłożyła na bok gazetę. Weronika podała jej bukiecik. – Dziękuję, jest pani bardzo miła. O, widzę, że mamy takie same torebki! Rzeczywiście, dziewczyna miała przewieszoną ukośnie przez ramię, skórzaną, pozbawioną ozdób reticule, identyczną z tą, jaką posiadała i chętnie nosiła Anna Berg. – Jak się mama czuje? – zapytał detektyw, wyjmując czekoladki z opakowania. – Dobrze. Nawet bardzo! – odparła z werwą starsza pani, by zaraz dodać z obrażoną miną: – Ale i tak doktor Kalczyński wie lepiej. Wydawało się, że pierwsze lody zostały przełamane wraz z połamaniem czekolady, a także języka na nazwie brytyjskiego producenta reticule. Częste i głośne wybuchy serdecznego śmiechu zaalarmowały czujnego doktora Władysława Kalczyńskiego. – Co tu się wyprawia? – zawołał z udawaną złością, wkraczając do sali. – Niech się doktor lepiej poczęstuje czekoladką, zamiast tyle gadać – zaproponowała główna lokatorka. – Jeszcze kilka zostało. Berg przytomnie dokonał niezbędnych prezentacji. Kalczyński ucałował dłoń nowej znajomej, po czym znacząco spojrzał na zegarek z dewizką. – Wszystko pięknie, miło i tak dalej, ale chyba rzeczywiście powinniście już iść. Stach nie oponował. Pożegnał się z matką. Weronika dygnęła jak pensjonarka.

– Bardzo miło mi było panią poznać – powiedziała jej na pożegnanie matka detektywa. W ciągu minuty zbiegli po schodach i znaleźli się na powietrzu. Stach czuł się, jakby jakąś cudowną siłą przeniesiono go do lat dzieciństwa. Podobnego wrażenia doznał kilka razy po swoim powrocie do kraju, kiedy razem z Weroniką chodzili na spacery czy to nad Wisłę, czy to do Łazienek albo Ogrodu Saskiego. Kiedy szli na ukos przez Rynek Fabryczny, ich dłonie musnęły się kilka razy. Nic nie mówili, choć Stachowi cisnęły się na usta dziesiątki pytań. Pierwsza odezwała się Weronika: – Twoja mama jest bardzo miła. – Dziękuję. – Jesteście do siebie bardzo podobni. Po chwili skłoniła głowę ku kroczącemu obok towarzyszowi i zapytała: – Myślisz, że mnie polubi? – Jestem tego pewien. Żadne z nich nie wiedziało, że są obserwowani. Anna stała w oknie szpitalnego pokoju i z uwagą, spod ściągniętych brwi przypatrywała się malejącym postaciom. – Strzeż się tej kobiety, synku… – powiedziała cicho, gdy tamtych dwoje zniknęło za rogiem pierzei Rynku Fabrycznego. 20 Tego dnia Lenz wyszedł z redakcji wcześniej niż zwykle. Ze wszystkich zawodowych zobowiązań wywiązał się w dwójnasób i szybko. Swoją kolumnę zamknął już we wczesnych godzinach popołudniowych. Nikt z czytających jego artykuły przełożonych nie miał żadnych pytań ani poprawek. Wszystko, co wydarzyło się w ciągu ostatnich godzin w Łodzi, znalazło swoje odbicie na stronach gazety. Nie brakowało nawet przecinka. – Jutro o szóstej? – pożegnał go redaktor Kalikst Woda. – Jutro o szóstej – odpowiedział Lenz. Po chwili był na Pasażu Meyera, a po następnych kilku maszerował

już Piotrkowską, niesiony przez tłum przechodniów, rozgestykulowany, rozkrzyczany, niespokojny, jakby był to początek dnia, nie zaś jego schyłek, kiedy to wiadomo więcej niż mniej. Franz przyglądał się mijanym witrynom sklepów i mijającym go dorożkom i powozom. Szczególną uwagę zwracał na kobiety, zarówno te idące, jak i te, którym dane było jechać. Jedne podobały mu się bardziej, inne mniej, co odbierał za objaw dobry, bo świadczący o tym, że jeszcze nie jest z nim aż tak źle, jak sam o sobie czasami myślał. I że jeszcze zdąży się ożenić. Na skrzyżowaniu z Zieloną przeszedł na drugą stronę Piotrkowskiej. Czuł się już trochę zmęczony, ale nie zamierzał wracać jeszcze do domu. Właśnie przypatrywał się przejeżdżającemu ulicą okazałemu tarantasowi zaprzężonemu w dwa konie, karego i siwka, gdy poczuł dość silne uderzenie w ramię. Obejrzał się. Winowajcą okazał się jakiś szczupły, niewysoki osobnik w czapce na bakier. Setki, tysiące podobnych wciągały co rano i wypluwały wieczorami bramy fabryk. A i wypadki takie jak ten zdarzały się dość często w zatłoczonych częściach miasta. Przy takich okazjach można było też stracić pugilares albo zegarek. Ten człowiek nie miał takich zamiarów. Po prostu nie uważał. Ale też nie przeprosił. – Hej! – zawołał za nim Lenz. – Ostrożniej trochę, z łaski swojej. Chłystek coś odburknął. Dziennikarz nie był raptusem ani też nie miał się za nie wiadomo kogo. Jednak zachowanie tamtego mu się nie spodobało. – Mówiłem coś! – krzyknął, uderzając odruchowo końcem laski o krawężnik. Także i na takie dictum chłystek nie zatrzymał się, ale za to odwrócił się przez ramię – i to w sposób, który umożliwił dokładne przyjrzenie się jego twarzy. To wystarczyło Lenzowi. Człowiekiem, który go potrącił, by nie kto inny jak posłaniec, który wczoraj przyniósł do redakcji list od zabójcy kobiet. – Hej, proszę pana! – zawołał za nim dziennikarz.

Tamten jednak zdawał się nie słyszeć, choć dzieliła ich odległość niespełna dwudziestu stóp, między nimi nie było żadnego innego przechodnia, a ulicą nie turkotał akurat żaden pojazd. – Zatrzymaj się! – Lenz rzucił się w pogoń za posłańcem, aż poły jego surduta załopotały w powietrzu. Tamten był jednak młody i szybki. Prawdopodobnie jeszcze przed miesiącem lub dwoma hasał jak źrebię po łąkach, radośnie nurzał się w rzekach, wspinał na najwyższe drzewa. Jeszcze kilka lat w Łodzi, jeszcze kilkanaście lat w ogóle, a nie będzie mógł ruszyć ręką ni nogą. Jeśli będzie je jeszcze miał. Teraz jednak to on, nie zaś zbliżający się do trzydziestki dziennikarz, był faworytem w tym wyścigu. Lenz starał się nie stracić go z oczu. Na szczęście ruch na tym odcinku nie był zbyt duży. Uciekinier pokonał kilkanaście sążni Piotrkowskiej. A potem nagle zniknął. Brama – pomyślał Lenz, który znał Łódź jak własną kieszeń, a wiedza ta nieraz ratowała mu skórę, gdy w poszukiwaniu prawdy zapuszczał się w rejony, w które zapuszczać się nie było zbyt rozważnie i zbyt zdrowo. Zbliżywszy się do miejsca, gdzie, jak sądził, zniknął uciekinier, wykonał gwałtowny skręt. Źle obliczył jednak prędkość, a także nie przewidział przeszkód. Takową okazała się… dość sporej tuszy handlarka uliczna. Poprawiała właśnie coś na swym prowizorycznym stoisku, w istocie kupie starych szmat, której od spodu dodano cztery rozchybotane nogi. Nie było szans uniknąć zderzenia. Lenz wpadł kobiecie dokładnie na szerokie plecy, po czym oboje runęli na ową stertę resztek fabrycznych. – Jezu!!! Biją! – ryknęła przekupka, odwracając się gwałtownie. – Gwałtu!!! – Przepraszam panią… przepraszam. – Lenz starał się, jak mógł, żeby złagodzić skutki swojej nieostrożności, ale handlarka była naprawdę rozjuszona. – Złodziej! Ludzie! Złodziej!!! – wrzasnęła na całe gardło, celując palcem w pierś Lenza.

Nie było innego wyjścia, jak brać nogi za pas. Lenz z rozłożonymi szeroko ramionami, jakby chciał pokazać, że niczego nie zabrał, zaczął się oddalać. Na szczęście nikt z przechodniów, którzy znaleźli się w tym momencie w pobliżu, nie kwapił się, by ruszyć w pogoń za domniemanym złodziejem. Kilkanaście sekund później stanął na środku opustoszałego podwórka. Wrócił tu, gdy stwierdził, że brama wychodząca na równoległą ulicę jest zamknięta na kłódkę. Zajęło mu to chwilę. Ścigany przez niego chłystek musiał być tutaj. Rozglądał się dookoła, sapiąc. Pościg oraz kontakt z niespodziewaną przeszkodą kosztowały go sporo sił. Palce zaciskał na lasce, gotów w każdej chwili odeprzeć atak. Naraz usłyszał pojedyncze stuknięcie. Ktoś zamknął okno w suterenie, niezbyt daleko, najwyżej dwadzieścia stóp. Lenz zrobił kilka kroków w kierunku źródła dźwięku, płosząc kilka gołębi przemierzających podwórko w poszukiwaniu okruszyn chleba lub ziaren zbóż. Kolejnym dźwiękiem, jaki dotarł do jego uszu, był czyjś stłumiony szept. Zatrzymał się, sięgnął do kieszeni. Powolnym gestem prestidigitatora, który zabawia gawiedź na jarmarku, wydobył monetę. Podniósł ją w dwóch palcach. – Nie chcę nic za darmo! – zawołał. – Pięćdziesiąt kopiejek za informację. Jego głos odbił się od ścian kamienicy. Przez chwilę było słychać jedynie gruchanie gołębi. Lenz już otwierał usta, by ponowić ofertę, gdy nagle usłyszał chłopięcy głos: – Rubel. Intuicja go nie myliła. Uciekinier schronił się dokładnie tam, gdzie Lenz przypuszczał i gdzie chwilę wcześniej domknięto okno. Ale nie dał tego po sobie poznać. Po paru sekundach zawołał: – Siedemdziesiąt kopiejek. Przez chwilę nie działo się nic. Lenz czuł, że jego laska za chwilę wyśliźnie mu się spomiędzy palców, tak spoconą miał dłoń. Mimo to ciekaw był, co przyniesie ta licytacja, dziwna i nawet zabawna. W końcu od strony sutereny dobiegł ten sam głos:

– Zgoda. Niech będzie siedemdziesiąt. 21 Był już wieczór, dochodziła siódma, gdy Weronika wróciła do domu. Zastała rodziców chyba na jakiejś burzliwej dyskusji. Siedzieli w salonie, a dokładnie to ojciec siedział w fotelu, swoim ulubionym, starym jak świat, a matka krążyła wokół niego. Na widok jedynaczki przerwali rozmowę. Weronika nie miała podstaw, by nazwać ją kłótnią. Także dlatego, że nie pamiętała, by jej rodzice kiedykolwiek się ze sobą sprzeczali. – Jak ci minął dzień, córeczko? – chciał wiedzieć emerytowany inżynier. – Dobrze, tato – odpowiedziała Weronika, odkładając starannie kapelusz na półkę w przedpokoju. – Znalazłaś pracę? – zapytała z kolei matka. – Nie zawracaj jej głowy! – fuknął mężczyzna. – Mam chyba prawo zapytać? Państwo Krenzowie spojrzeli na siebie. Ich córka nie mogła nie zauważyć, że nie są to spojrzenia pełne miłości, uwielbienia i bezgranicznego oddania, a nawet sympatii. Czyli jednak nie myliła się: trafiła w sam środek sprzeczki. Ciekawe, co było jej przyczyną. Albo kto – pomyślała. – Niestety, nie udało mi się nic znaleźć – odpowiedziała matce, usiadłszy z podwiniętymi nogami na sofie, niedaleko okna. – Byłam w jednym miejscu, ale człowiek, który ze mną rozmawiał, był jakiś dziwny. Niby teatr przyjechał aż z Niemiec, a to był z całą pewnością Rosjanin, co poznałam po akcencie. Ale to nic. Spróbuję jutro, pojutrze. Nie spieszy mi się. Nie opowiedziała o tym, jak spędziła pozostałą część dnia. Sama bowiem nie wiedziała, co o tym myśleć. Stanisław był przecież zupełnie inny niż wtedy, gdy mieszkali razem w Warszawie. Wydawało jej się, że zarówno tamta historia, jak i wszystko, co nastąpiło po niej, czyli poznanie Jana, jego oświadczyny, zapowiedź ślubu i odejście z teatru, a potem bolesne i przykre przebudzenie – że wszystko to nie wydarzyło się w tym roku, a wiele lat wstecz.

I co najdziwniejsze – nie dotyczyło jej, Weroniki Krenz, ale kogoś innego. Postaci, którą w zaciszu swojej pracowni, w domu stojącym na końcu świata, przy świetle ognia z kominka wymyślił autor sztuki. I którą trzeba było zagrać najlepiej, jak się potrafiło. A potem zdjąć kostium, perukę, zmyć makijaż z twarzy. Wrócić do własnego życia. – Chyba pójdę się położyć – powiedziała. – Zaraz podam ci kolację – rzekła na to matka. Dziewczyna wstała z sofy i wtedy jej wzrok padł na leżący na małym okrągłym stoliczku egzemplarz „Lodzer Zeitung” Petersilgego. Gazetę tę czytał często ojciec, który znał niemiecki, bo w tym języku odbywał studia politechniczne. – Dzisiejsza? – zapytała, na co pan Bronisław skinął głową. Wzięła egzemplarz, położyła sobie na kolanach i jęła kartkować. – Na pewno coś znajdziesz, córeczko – powiedział starszy pan. – Jak nie dziś, to jutro. – Chyba coś mam. – Zbliżyła rozpostartą gazetę do oczu. Ogłoszenie, które przykuło jej uwagę, nie było duże. Przypominało anons, w którym ktoś oferuje usługi krawieckie czy fryzjerskie, a brzmiało: „Aktorkę w wieku 20–25 lat, z doświadczeniem scenicznym, wynajmę do specyalnych poruczeń. Tylko poważne oferty zgłaszać pod numerem telefonu…”. Weronika kilka razy przeczytała ogłoszenie, w myślach i szeptem, jakby nie mogła uwierzyć w słowa, z których je ułożono. A potem gwałtownie zerwała się na równe nogi. – Boże! Przecież to może być już nieaktualne! Weronika zaczęła chodzić po pokoju. Jej matka, która wróciła z kuchni, stała w progu salonu. W rękach trzymała tacę – na razie prosto. Ale nastrój córki mógł się przecież w każdej chwili udzielić i matce. Na szczęście po chwili Weronika usiadła z powrotem na sofie. Tylko po to, by zaraz się z niej zerwać. – Muszę czym prędzej tam zadzwonić. – Ale co się stało? Skąd ten pośpiech? – pytali rodzice jedno przez drugie, ich latorośl zaś odpowiedziała na to tylko raz: – To ogłoszenie jest dla mnie. Czuję to.

Dwa kwadranse później szła w stronę hotelu „Grand”, gdzie wyznaczono jej spotkanie. Ktoś, kto przeszedł obok niej w tym momencie, pewnie skojarzył ją sobie z rozjuszoną emancypantką albo gospodynią domową, która zostawiła na ogniu garnek z zupą. Mimo protestów rodziców, w tym wypadku zgodnych, Krenz wybiegła z domu. Wpadła jak burza do pierwszego sklepu, o którym wiedziała, że ma system Bella. Bez problemu uzyskała zgodę właściciela na skorzystanie z aparatu. Potrafiła być jeszcze przekonująca. Wymieniła numer i już po chwili otrzymała połączenie. W słuchawce słyszała jakieś trzaski, zgrzyty, szumy. Wreszcie odezwał się męski głos. Mało nie podskoczyła, gdy głos ów oznajmił, że ogłoszenie, które dał w „Lodzer Zeitung”, jest aktualne. Warunkiem było jednak natychmiastowe spotkanie i rozmowa. Ściemniało się już, ale miasto wciąż tętniło życiem. Weronika pędziła przed siebie, jakby ktoś dodał jej skrzydeł. Pamiętała jeszcze to uczucie euforii. Zawsze towarzyszyło jej po udanej premierze, a także wcześniej, gdy otrzymywała upragnioną rolę. I nie było ważne, że ma już lat dwadzieścia sześć. Zbliżała się ósma wieczorem, gdy przekroczyła próg „Grandu”. Ledwo znalazła się w oświetlonym i obszernym westybulu, ktoś zawołał ją po imieniu. Tłum był tu gęsty, więc nie od razu zorientowała się, kto woła. – Weronika! – usłyszała po chwili całkiem blisko. Oto ujrzała przed sobą znajomą twarz Jana Tomkiewicza, założyciela i szefa aktorskiej trupy z Warszawy. – Dobry wieczór. Ale to chyba nie z nim była umówiona? Poznałabym po głosie – pomyślała. Aktor był częstym gościem w Łodzi i tym hotelu, gdzie od lat regularnie występował z programami przed polskojęzyczną publicznością. Szerokim echem odbiła się, także w Warszawie, niedawna historia Tomkiewicza, który przed jednym z takich występów, kilka miesięcy temu, został uprowadzony i uwięziony. – Co tu robisz?! – zapytał aktor. – Mieszkam w Łodzi – odpowiedziała zgodnie z prawdą Weronika.

– Ja bym nie mógł. Nie to powietrze. Brakowałoby mi, uważasz, naszych Łazienek i Ujazdowa… – tokował Jan, wachlując się plikiem kartek tak szeroko i sugestywnie, że rzeczywiście można było odnieść wrażenie, iż pomieszczenie wypełnia szczelnie dym z łódzkich kominów. Wystarczyła chwila rozmowy, a właściwie monologu, by Weronika poczuła się zmęczona obecnością Tomkiewicza, który w mieście nad Wisłą uchodził za megalomana pierwszej wody, co to najpewniej gra nawet w domu, siedząc na wychodku. – A co u ciebie? – zapytał. Spojrzała na niego spod oka. Wie – przeszło jej przez myśl. Na szczęście w tym samym momencie ktoś zawołał Tomkiewicza i szef aktorskiej trupy, wykonawszy taneczne pas, zniknął w gęstniejącym tłumie. Występy aktorów warszawskich cieszyły się niesłabnącym powodzeniem. Weronika odetchnęła z ulgą. Po chwili jednak znów zaczęła z niepokojem rozglądać się po westybulu. Zgodnie z rozmową telefoniczną miała bowiem znaleźć hotelowego boya imieniem Wincenty, który z kolei miał ją zaprowadzić na spotkanie z autorem ogłoszenia, poszukiwaczem „aktorki do specyalnych poruczeń”. Nie zastanawiała się nawet, po co ten cały cyrk. Wincenty. Który z nich może mieć na imię Wincenty? – myślała gorączkowo, wyławiając po kolei z tłumu osobników, którzy nosili czerwone uniformy, a na głowach takiegoż koloru toczki. I wtedy w sukurs przyszedł jej przypadek. – Wincenty, ty gałganie! – zawołał ktoś niezbyt przyjaźnie, za to głośno. – Gdzie ty się podziewasz? Goście czekają. Nie miała problemu ze znalezieniem człowieka, który udzielał reprymendy, ani też tego, któremu jej udzielano. Wincentym okazał się młody, chudy chłopak z odstającymi szpetnie uszami. Dostał po nich od przełożonego, grubego mężczyzny we fraku, po czym zabrał bagaże jakichś ludzi i dalej nieść je po schodach. Weronika postanowiła, że poczeka, aż boy wróci. Po niespełna pięciu minutach chłopak ponownie był w westybulu.

Podeszła do niego, sięgając do swojej reticule po drobną monetę. – Szukam człowieka, który sprzedaje tanio perkal – wyrecytowała bezbłędnie podane jej przez telefon hasło i podała chłopakowi srebrnego griwiennika. Wincenty szybko monetę schował, po czym obejrzał dziewczynę dokładnie od pantofelków po kapelusz. Wreszcie wycedził przez zęby: – Proszę za mną. Weronika poczuła się dziwnie. I nie chodziło tu o to, że najprawdopodobniej nie była pierwszą, która w łódzkim „Grandzie” szuka kupca sprzedającego tanio perkal. Jednak posłusznie ruszyła za boyem. W jej sytuacji mogło być już przecież tylko lepiej. 22 Tym razem Franciszek Lenz od razu powiedział Melanii Jaraczewskiej, żeby darowała sobie konwenanse. Starał się zrobić to najdelikatniej, jak potrafił, ale chyba i tak wyszło kiepsko. Nie miał jednak czasu i ochoty głębiej się nad tym zastanawiać. W pojedynkę pomaszerował korytarzem, zostawiwszy gospodynię starego detektywa przy drzwiach, które ta kilka chwil wcześniej, w odpowiedzi na natrętne pukanie, jeśli nie nazwać tego waleniem, otworzyła. Nie było czasu na ceregiele. Tym bardziej, że na miejscu był już Berg. Dziennikarz zastał obu detektywów pochylających się nad jakimiś zadrukowanymi stronami. Równocześnie podnieśli na niego wzrok, ale pierwszy odezwał się Berg: – Stało się coś, Franz? – Owszem, chyba tak. Poprosili go, by usiadł. Kiedy to uczynił, w kilku zdaniach opowiedział o przygodzie z doręczycielem przesyłki, o pogoni i licytacji. – Niestety, niewiele się dowiedziałem. – Lenz rozłożył szeroko ręce. – To cwana sztuka. Myślę, że chce po prostu więcej pieniędzy. Obiecałem, że dam. Umówiłem się z nim na dziesiątą. Stach i Riepin spojrzeli na zegarki. – I pewnie potrzebne ci niewielkie wsparcie… finansowe? – rzucił

lekkim tonem Stach i nim dziennikarz zdążył potwierdzić lub zaprzeczyć, wstał i zaczął walczyć z rękawami surduta przewieszonego przez oparcie jednego z krzeseł. – Hola! A co z naszą pracą, panie Stanisławie? – zaprotestował stary, wskazując pełnym rozpaczy gestem stertę papierów na stole. – Chyba nie masz zamiaru zostawić mnie z tym wszystkim samego?! – Może to wszystko okaże się niepotrzebne – odrzekł Berg. Po czym obaj z Lenzem opuścili gabinet. Udało im się złapać dorożkę niemal pod domem. Franciszek podał fiakrowi adres. Podczas jazdy rozmawiali jeszcze o sprawie. Stach opowiedział o tłumaczeniu listu z łaciny na język polski. – Jeśli mówi prawdę, to mamy mało czasu – podsumował Lenz. Krótko po tym dorożka się zatrzymała. Wyskoczyli. Berg zapłacił za kurs. Dopiero w tym momencie dotarło do niego, że nazwa ulicy, którą Lenz podał dorożkarzowi, nic mu nie mówiła. Zabudowa była tu parterowa i tylko po jednej stronie, bruk zaś kilka kroków od miejsca, gdzie wysiedli, po prostu się urywał. – Dlatego przyszedłem do was – wyjaśnił dziennikarz, widząc nietęgą minę Berga. Wyjął z kieszeni kartkę. Był to plan narysowany niewprawną ręką. – Robi się coraz ciekawiej, nie powiem… – skomentował z półuśmiechem detektyw, po czym sięgnął w zanadrze po rewolwer, który przezornie zabrał z domu. Plan sporządzony naprędce przez posłańca może nie był zbyt piękny, ale dość dokładny. Dzięki niemu przyjaciele bez problemów i szybko dotarli na miejsce. W oknie półzapadłego ze starości, wiejskiego domku tliło się nikłe światełko. Lenz zapukał do drzwi. Po drugiej stronie nikt się nie odezwał, więc zapukał raz jeszcze. Berg nie miał tyle cierpliwości. Bezceremonialnie naparł na klamkę i otworzył drzwi na oścież. – Do kroćset – jęknęli obaj jednocześnie. Uderzył w nich bowiem smród trudny do zniesienia. Jeszcze bardziej przerażał bałagan panujący w izbie, jedynej, jaką posiadał domek. Od razu też ujrzeli swojego informatora. Młody mężczyzna siedział przy stole, zgarbionymi plecami zwrócony do drzwi. Jego głowa

spoczywała na blacie obok opróżnionej butelki po wódce. – Zdążył już spożytkować twoje pieniądze – zauważył Stach. – Sam bym ich lepiej nie spożytkował. Dopiero gdy weszli głębiej, stało się jasne, że tajemniczy posłaniec, owszem, wydał zarobione łatwo pieniądze, nabył gorzałkę. Był to jednak jego ostatni zakup w życiu i ostatni posiłek. Mimo kiepskiego oświetlenia z jednej świecy było widać krew z poderżniętego gardła, która utworzyła na stole sporą kałużę. – Jest list. – Berg sięgnął po złożoną na dwoje kartkę, którą wetknięto pod denko butelki; rozłożył ją i zwróciwszy się do światła, przeczytał głośno: – „Nie chciałem tej śmierci, ale są zasady. Piątej ofiary jeszcze nie upatrzyłem, jednak to kwestia czasu. Może nawet pozostawię to przypadkowi. Tak czy inaczej, bądźcie gotowi”. – Wszystko przeze mnie. – Lenz chwycił się obiema rękami za głowę. – Nie opowiadaj głupot – warknął ze złością detektyw, po czym schował kartkę do kieszeni i dodał: – Chodźmy stąd lepiej. Jutro wieczorem przedstawienie. Nie trzeba było dwa razy powtarzać. Na sztywnych nogach Lenz ruszył ku wyjściu, w ślad za Stachem. Wtedy coś zabrzęczało, potrącone czubkiem buta. Zatrzymał się, pochylił, podniósł to coś z podłogi, nie bez wstrętu. – Co to jest?! – Uniósł do światła niewielkie metalowe kółko wielkości jednorublówki z wyżłobionymi po obu stronach, choć zatartymi od nadmiernego zużycia napisami i cyframi. – To jest żeton. Żeton z kasyna lub szulerni – odpowiedział Berg, wyjmując znalezisko z dłoni przyjaciela. – I chyba domyślam się z której. Znów wychodzi na to, że pierwsze pomysły są najlepsze. 22 Jak wielką siłę miał téléphone arabe w Łodzi Anno Domini 1892, Jewgiennij Aleksandrowicz Riepin i Stanisław Berg przekonali się bardzo szybko. Detektywi, wspomagani przez przyjaciół i specjalnie wynajętych do akcji ludzi, do końca nie wiedzieli, czy na wieczorne przedstawienie Makbeta Williama Szekspira, zorganizowane przez nich

w lokalu zamieszkiwanym przez Jana Wilka, ktokolwiek przyjdzie. Oczywista, najbardziej zależało im na tym, aby widownię zapełnili przede wszystkim ci widzowie, którzy należeli do stałych gości wcześniejszych spotkań, amatorzy scen wszetecznych, ukrywający bezpiecznie swoją tożsamość pod maskami. Jednak jak do nich dotrzeć? – W jaki sposób zdobyłeś zaproszenie na tamten spektakl? – zapytał Franciszek Lenz Stacha jeszcze tej samej nocy, gdy wrócili do domu Riepina, a zegar w przedpokoju wybijał jedenastą. Detektyw podał jakieś nazwisko. Riepin kiwnął potakująco głową. Po czym podszedł do aparatu Bella i zamówił rozmowę. – Heinrich? – zapiał do tuby głosem zmienionym nie do poznania. – Plotzke z tej strony. Witaj, stary zbereźniku! Wiedziałem, że jeszcze nie śpisz… Lenz nie posiadał się ze zdziwienia. Detektyw ze spokojem pokiwał głową. Tak, właśnie na tym polega nasza praca. Nie, nie jest wcale łatwo. To ciężki kawałek chleba – mówiło jego spojrzenie. Riepin perorował w najlepsze: – Miłe towarzystwo? Jak zwykle, Heinrich. Jak zwykle! Nie, nie przyjadę. Ale mam dla ciebie inną propozycję. Ty stary świntuchu. Słyszałeś o tym nowym teatrze? Tak, Teatr Ekspresji z miasta Harmutchsachsen. Mało kto o tym wie… – stary ściszył głos – ale kiedyś grał w tym teatrze Jan Wilk. Tak, tak, to ten sam! Myślę, że warto by było się tam wybrać. W ten właśnie sposób ruszyła lawina, o której skuteczności mieli się przekonać już na godzinę przed spektaklem, kiedy to przed kamienicą, w której wynajęli mieszkanie, zaczęły zatrzymywać się dorożki i powozy. Żaden z pojazdów nie stawał bezpośrednio przed budynkiem, tylko zawsze kilkadziesiąt sążni dalej. Panowie przemykali w stronę bramy, niektórzy kryjąc się pod parasolami (nie padało, ale w każdej chwili przecież mogło zacząć padać, prawda?). Innym wystarczyły kapelusze z szerokim rondem, wciśnięte mocno na głowę. Na umówiony znak, którym były dwa szybkie uderzenia, potem przerwa, i jeszcze dwa równie szybkie, drzwi byłego mieszkania Jana Wilka otwierały się i gość stawał twarzą w twarz z wysokim, ubranym

całkowicie na czarno i zamaskowanym osobnikiem. Naprawdę wzbudzał on respekt. Nie mówił nic, dopóki gość nie podał hasła: – Czy zastałem ciotkę Poznańską? – Umarła, niestety – odpowiadał cerber, którego twarz, nawet gdyby nie chroniła jej maska, w momencie wypowiadania tych i kolejnych słów z pewnością byłaby kamienna. – Cóż za niepowetowana strata – brzmiała dalsza część hasła, a wypowiadający je gość słyszał kolejny odzew: – Stypa jeszcze trwa, jeśli szanowny pan sobie życzy. Po czym wymieniał wysokość opłaty, którą należało uiścić, by ulżyć w niedoli rodzinie rzeczonej ciotki. Opłatę tę gość wnosił, następnie otrzymywał maskę podobną do tej, którą nosił odźwierny, i wchodził na pokoje. Znał drogę. Od śmierci Wilka nic się tu nie zmieniło. W ten prosty sposób widownia się zapełniała. Rozmawiano z początku niechętnie i głosem ściszonym do szeptu. Najczęściej w parach. Z czasem jednak, gdy coraz większa liczba interlokutorów rozpoznawała się wzajemnie, choć nikt nie miał zamiaru dać po sobie tego poznać, grupki się powiększały, rozmowy toczyły się z coraz większą swobodą. Tu i ówdzie nawet zaśmiano się głośno. W oczekiwaniu na ważne wydarzenie i w miłym towarzystwie czas zawsze płynie szybko. Trzeba było aż dwa razy uderzyć w gong, by na widowni nastała wymagana cisza. Kurtyna drgnęła. Po chwili na jej tle zamajaczył mężczyzna ubrany w czerń, również noszący maskę, ale, w odróżnieniu od reszty, złotą. – Teatr Ekspresji z miasta Harmutchsachsen – zaczął mówić donośnym, choć miłym dla ucha głosem – rok założenia 1887, na gościnnych występach w mieście Łodzi, ma zaszczyt przedstawić spektakl na podstawie Makbeta Williama Szekspira. Przez widownię przetoczył się szum. Być może sprawiło to samo nazwisko angielskiego poety i dramatopisarza. Znakomita większość obecnych na sali wiedziała przecież, co Romeo robił z Julią, a Hamlet z Ofelią. W teatrze Jana Wilka również Otello okazał się… kobietą, choć ta wciąż miała oryginalny kolor skóry. Nie brakowało takich, którzy po spektaklu czaili się pod kamienicą

czy w bramie, by zagadać lub nawet dotknąć czarnoskórej aktorki. Jakby nie wierzyli w prawdziwość jej pigmentów. Nikt się jednak nie doczekał. Pewnie spała na miejscu, nie zaś w żadnym z łódzkich hoteli. – Życzę niezapomnianych przeżyć. Jestem pewien, że wieczór, który się zaczyna, zapamiętacie panowie na długo – zakończył człowiek w złotej masce i zniknął za kotarą. Przez dłuższą chwilę nie działo się nic. Cisza panowała również na widowni, jeśli nie liczyć krzesła skrzypiącego pod gościem dość sporej tuszy czy pochrząkiwań. Ktoś sapnął ciężko, było bowiem coraz bardziej duszno. Wszystkie okna salonu pozamykano i szczelnie zasłonięto ze względów tak inscenizacyjnych, jak i bezpieczeństwa, gdyż naprzeciwko, całkiem blisko, stała inna kamienica i ktoś mógłby podglądać z jej okien. Rozległ się gong, nieco inny niż te, które wcześniej wymuszały ciszę. Ten był bardziej nosowy i głośniejszy, podobny do grzmotu. Ktoś, kto tak pomyślał, nie mylił się. Rychło gong znów się odezwał, a nawet zaczęło błyskać! Nawet ktoś, kto nieczęsto bywał w teatrze, musiał się domyślić, że na scenie właśnie rozpętała się burza. Po chwili pojawiły się na niej trzy przygarbione postacie, pookręcane w szmaty. Przywodziły na myśl żebraków wystających pod drzwiami kościołów. Przez chwil kilka chodziły w kółko jak w dziecięcej zabawie. Wreszcie jedna z nich odezwała się mało przyjemnym, bo skrzeczącym głosem, który raczej nie należał do młodej dziewczyny, więc nie rokował dobrze: – „Rychłoż się zejdziem znów przy blasku błyskawic i piorunów trzasku?” – „Gdy bitwa ówdzie wrząca dociągnie się do końca” – odpowiedziała jej druga. – „Więc przed zachodem słońca” – dokończyła trzecia. – „Gdzież schadzka?” – „Jak ten chrust na wrzosach”. – „Tam Makbet z naszych ust dowie się o swoich losach”. – „Słyszę głos arcywiedźmy”.

– „Ropucha skrzeczy. Jedźmy!” – zakrzyknęły jednocześnie wszystkie trzy, unosząc ramiona ku sufitowi. – „Szpetność upięknia, piękność szpeci; nuże przez mgły i par zamieci!” Trzy wiedźmy zakręciły się każda wokół własnej osi, czym przypominały starozakonnych w momencie modlitwy na granicy ekstazy. Po czym jęły po kolei znikać za kurtyną, która wciąż była zasunięta. Tymczasem na widowni panowała coraz bardziej nieznośna gorączka. Niektórzy z widzów poczęli ściągać z twarzy maski, by zetrzeć pot z czoła i policzków. Jeżeli ktoś rozważał w sobie możliwość opuszczenia widowni, choćby tylko na chwilę, dla złapania oddechu, w tym momencie ją zarzucił. Znów bowiem odezwały się grzmoty i zaczęło się błyskać. Rozsunęła się kurtyna, padł na nią snop mocnego światła i na scenie stanął mężczyzna w zbroi i stalowym hełmie na głowie. Zaraz pojawił się za nim drugi, niższy nieco, ubrany podobnie. – „Tak ponurego dnia i tak pięknego, jak żyję, nigdy jeszcze nie widziałem” – odezwał się ten pierwszy. – „Dalekoż jeszcze Forres?” – zapytał drugi, by za chwilę zmienionym głosem wyrzucić z siebie: – „Ale któż są te tam postacie wywiędłe i szpetne?”. Wypowiadając te słowa, wskazywał ręką przed siebie, a że obaj stali bokiem do widowni, goście poczęli zwracać głowy w prawo. Dziwny twór, który tam ujrzeli, dający pozór jednego ciała, okazał się widzianymi wcześniej trzema starymi kobietami. – „Jeśli możecie, mówcie: kto jesteście!” – zażądał pierwszy z mężczyzn. – „Cześć ci, Makbecie! Cześć ci, panie Glamis!” – wycharczała pierwsza z wiedźm przy akompaniamencie grzmotów i oślepiających błyskawic. Druga z wiedźm coś zaczęła mówić, ale zagłuszył ją inny głos, zupełnie niepasujący do reszty. Należał on do dżentelmena w meloniku na głowie, który nagle pojawił się na sali nie wiadomo jak i kiedy, choć równie dobrze mógł po prostu wstać z krzesła w którymś z dalszych rzędów. Człowiek ten nie miał na twarzy maski, za to wymachiwał kartką.

– Dość! Dość tego! – krzyknął. – Przerywam przedstawienie! Przez widownię przetoczył się pomruk niezadowolenia. Ktoś zaklął. – O co chodzi? – Aktor w żelaznym hełmie zbliżył się do niego, choć nakrycia głowy nie zdejmował. – Kim pan jesteś? Co pan najlepszego wyprawiasz?! – krzyknął tonem, który niewiele miał wspólnego ze sztuką i z Szekspirem. – Wyrypajew, urząd cenzury – przedstawił się osobnik w meloniku. – Stwierdzam, że przedstawienie, które tu się odbywa, nie otrzymało stosownych zezwoleń, więc jest nielegalne. Pośród widzów odezwały się głosy sprzeciwu. Niektórzy nie przebierali w słowach. Pojawiły się inwektywy i groźby. Cenzor jednak trwał przy swoim. Uciszyło się dopiero wtedy, gdy nagle zapalono światła. Ci, którzy wcześniej za sprawą gorąca pozdejmowali maski, teraz szybko je zakładali. Ktoś wstał z krzesła tak gwałtownie, że mebel przewrócił się z hukiem. – Protestuję! – krzyknął. Ledwie jednak wypowiedział te słowa, zaczął przeciskać się w stronę drzwi. Był to początek lawiny. Panowie w surdutach, marynarkach i rajtrokach zaczęli przedzierać się ku wyjściu niczym tłuszcza uciekinierów ze wsi, wyczekująca pod bramami łódzkich fabryk na trzy słowa: „chętni do pracy!”. Potrącano i wywracano krzesła, lżono się wzajemnie i szarpano, żeby tylko nie dać się rozpoznać w tym podejrzanym miejscu lub, co gorsza, aresztować. Nikt przecie nie wiedział, czy urzędnik nie przyprowadził aby ze sobą pomagierów. Tu w górę poszybował kapelusz, tam zabębniła o podłogę wypuszczona z rąk laseczka. Wyrypajew, aktorzy grający Makbeta i Banka, a także trzy wiedźmy przyglądali się temu wszystkiemu w milczeniu. Pierwszy z satysfakcją, bo właśnie rozgonił nielegalne zgromadzenie, czyli wykonał pracę, za którą płaciło mu Imperium. Cała reszta zaś ze zgrozą – przynajmniej tak być powinno. Nie można było jednak nic wyczytać z twarzy aktorów, gdyż były one nadal zasłonięte.

Sala opustoszała. Ostatnim gościem, który ją opuszczał, był mężczyzna w jasnym kraciastym ubraniu. Stroje takie oglądało się zazwyczaj na zagranicznych gościach lub dandysach, którzy wracali z wojaży. Człowiek ów zatrzymał się na progu salonu i odwrócił. – Proszę pana! – zawołał do niego Makbet. – Który z panów jest dyrektorem teatru z miasta Harmutchsachsen? – zapytał cenzor. Mężczyzna w kraciastym ubraniu chyba nie dosłyszał wołania. Powoli odwrócił się i włożył kapelusz na głowę. Była to głowa porośnięta gęstymi, rudymi włosami… – Zatrzymaj się! – krzyknął aktor, zdejmując hełm z głowy. – Chciałbym rozmawiać z dyrektorem – naciskał niezwruszony cenzor. – To ten – rzucił przez ramię Stach. Po czym rzucił swój hełm jednej z wiedźm i skoczył pomiędzy krzesła, które kilka godzin wcześniej własnoręcznie ustawiał i które dawno już nie tworzyły równych rzędów. – Pan jest dyrektorem? – zapytał urzędnik, patrząc na aktora grającego rolę Banka. – Czego pan chcesz, Wyrypajew? – prychnął z niechęcią Riepin, który też zdjął z głowy hełm i właśnie ocierał rękawem pot z czoła. Na to pytanie cenzor nie odpowiedział. Rękę z dokumentem wreszcie opuścił. Także i wszystkie trzy wiedźmy wyswobodziły się wreszcie z łachmanów: panie Ostrowska, Potulicka i Jaraczewska otoczyły mężczyzn ciasnym kołem. – Co tu się najlepszego wyprawia, Jewgienniju Aleksandrowiczu? – zapytał cenzor, znał bowiem bardzo dobrze łódzkiego detektywa jeszcze z czasów wojskowych. – Nic takiego. – Riepin usiadł ciężko na krześle, które asekuracyjnie podsunęła mu jego Anna. – Przerwałeś nam przedstawienie, które zorganizowaliśmy, żeby złapać zabójcę. – Zabójcę? Przedstawienie? – mamrotał urzędnik, jakby nie pierwszy raz słyszał te słowa. – Owszem. I wiesz, co ci powiem? – Riepin spojrzał ciężko na

Wyrypajewa. – Co? – Powiem ci, że… chwała ci za to, żeś przyszedł i nam przerwał! – Nie rozumiem. – Nie zdążyliśmy nauczyć się więcej tekstu, a ludzie ci, jak pewnie wiesz, czekali tylko na jedno… – Na co? – Nieważne. – Stary machnął z rezygnacją ręką. – Ważne, że udało nam się zrobić to, co zrobić chcieliśmy. Ciekaw tylko jestem, kogo takiego wypatrzył nasz Stach w tłumie. – Może trzeba mu pomóc? – zaniepokoiła się Potulicka, rozglądając się za swoim Janem, bo to on podczas przedstawienia pełnił rolę odźwiernego, teraz jednak gdzieś zniknął. – Spokojnie. Poradzi sobie – uspokoił ją Riepin. 23 Berg wybiegł na ulicę i rozejrzał się na wszystkie strony. Nigdzie jednak nie dostrzegł rudowłosego, który kilka dni wcześniej, detektyw był tego pewien, napadł i uwięził księdza Wojciecha Burego. Czy był również zabójcą kobiet? Jakaś przechodząca trotuarem para przyglądała się z zainteresowaniem stojącemu przed wyjściem z bramy mężczyźnie w dziwnym stroju. Dopiero teraz Stach skonstatował, że wciąż ma na sobie zbroję Makbeta, wykonaną ubiegłej nocy przez Izaaka Kona ze zużytych elementów maszyn fabrycznych. Podobną wynalazca zrobił dla Riepina. Berg posłał nieprzyjazne spojrzenie ludziom, którzy mu się przyglądali i oglądali za siebie, wymieniając przy tym kąśliwe uwagi. W tej samej chwili w świetle latarni oddalonych o kilkadziesiąt sążni, na rogu ulic, mignęło mu coś, co mogło być rudą czupryną. Berg rzucił się w pogoń, potrącając ramieniem kobietę idącą w parze. Dama pisnęła jak mysz, jej towarzysz posłał za biegnącym kilka mało parlamentarnych słów. Ale detektyw nie zważał na to. Parł w stronę rogu kamienicy, za którym chwilę wcześniej zniknął rudowłosy, jednocześnie usiłując

przypomnieć sobie szczegóły topografii najbliższej okolicy. Nagle skręcił w lewo i wpadł w bramę, ledwie kilka sążni od skrzyżowania ulic. Wbiegł na zatopione w mroku podwórko. Miarowy, metaliczny stukot, który wydawała zbroja Makbeta, odbił się echem od ścian. Szkoda było czasu na jej zdejmowanie, na szczęście nie była zbyt ciężka i nie krępowała ruchów. Berg przeciął podwórko, wpadł w bramę, by po chwili wkroczyć na kolejne podwórko. Tu odnalazł jeszcze jedno przejście. Za nim, jeśli nie myliła go intuicja, była ulica, na której planował się znaleźć wcześniej niż ścigany przez niego człowiek. Kilka skoków i był pod łukiem. Cuchnęło tu stęchlizną i moczem. Spod nóg pierzchnął mu jakiś spłoszony kot. – Czego tu?! – usłyszał za plecami męski głos. – Idź spać, dziadku – odpowiedział Stach. – Późno już. Stróż był jednak najwyraźniej w bojowym nastroju, bo miast posłuchać dobrej rady, fuknął niczym rozjuszony byczek i hajda na intruza. Berg nie miał zamiaru przekonywać się na własnej skórze, czy stróż posłuży się do obrony swego terytorium siekierą czy miotłą, a może tylko pięściami. Dopadł bramy, szczęśliwie jeszcze niezamkniętej na noc, pchnął ją i po sekundzie stanął na ulicy. Nie pomylił się: rudowłosy szedł prosto na niego. Głowę miał nieco opuszczoną, wzrok najpewniej wbity w chodnik, jakby nad czymś się zastanawiał. Albo po prostu bał, że może wdepnąć w coś, w co lepiej byłoby nie wchodzić. Problem w tym, że już dawno w to wdepnął… – Ma pan szanowny może ogieńka? – zagadnął go Stach głosem pijaczka. Rudowłosy zwolnił kroku, ale nie zatrzymał się. Podniósł wzrok, a wraz z nim uniósł także nieco podbródek, skręcił tułów w lewo. Detektyw właśnie na to czekał. Wyprowadził krótki i prosty cios, trafiając tamtego precyzyjnie pomiędzy kołnierzyk a brodę. Cios był silny, bo tamtemu spadł z głowy kapelusz. – Help! – wydał z siebie ni to skrzek, ni to żałosny jęk, chwytając się za rażone miejsce.

– Niedoczekanie twoje. Rudowłosy zachwiał się, ale nie stracił równowagi. Zarzęził, zasapał, próbując złapać oddech. Odstąpił pół kroku, wybałuszonymi oczami przypatrując się napastnikowi. Skulił się w sobie, jakby spodziewał się kolejnego uderzenia. Ale Berg nie ponawiał ataku. Stał krok od tamtego, z rękami zgiętymi w łokciach i dłońmi zaciśniętymi w pięści, gotów odeprzeć kontratak. Był pewien, że nie uszkodził przeciwnikowi chrząstki tarczowatej, zwanej potocznie jabłkiem Adama. Choć ból, który planował sprawić i sprawił, był silny. – Cze… czego chcesz ode mnie? – wybełkotał rudowłosy. – Pieniędzy?! Berg bez problemu wyczuł obcy akcent. – Nie – warknął. – Nie chcę twoich pieniędzy. Za to mam coś dla ciebie. Serdeczne pozdrowienia od księdza Burego. Na początek. – Nie znam. Chodnikiem nadchodzili jacyś zapóźnieni przechodnie, ale widząc na swej drodze dwóch mężczyzn, którzy brali lub planowali wziąć się za łby – a był to obrazek dość powszechny w Łodzi – natychmiast przeszli na drugą stronę ulicy. – Spadł mi kapelusz – powiedział po chwili Anglik. – Zauważyłem. Wtem rudowłosy zaśmiał się. Było w tym śmiechu coś przerażającego. – Rozumiem, że bez opłaty za usługę się nie obędzie – rzekł, po czym sięgnął do tylnej kieszeni pantalonów. Nie wyciągnął jednak pieniędzy. Coś szczęknęło i po sekundzie w jego ręku błysnął sprężynowy nóż. Rudowłosy nie zamierzał straszyć nim przeciwnika. Od razu natarł z impetem. Berg w ostatniej chwili usunął się, unikając ciosu. Nóż trafił w próżnię. Wtedy stało się coś dziwnego: Anglik wykonał obrót, a właściwie piruet godny baletmistrza, przez co przez ułamek sekundy odwrócony był do przeciwnika plecami. Ten czas wystarczył mu, by przełożyć broń z jednej ręki do drugiej. Nim Berg zdążył wykonać unik, ostrze dosięgło jego piersi. W tym

samym momencie coś przejmująco zadzwoniło, zazgrzytało. To zbroja Makbeta uratowała Bergowi życie. – Fuck! – ryknął rudowłosy, bo ostrze, które trafiło na przeszkodę, poraniło mu dłoń. Wypuścił nóż z ręki. Berg odtrącił go nogą. Sięgnął do kieszeni spodni, jedynego normalnego elementu garderoby, skąd wydobył rewolwer. Rudowłosy na widok wycelowanej w niego broni uniósł ręce. Z lewej dłoni kapała krew. – Zastrzelisz mnie? Nie mam przy sobie zbyt wiele… – Nie chcę twoich pieniędzy. Nie jestem bandytą. Ty chyba też nie, choć przed chwilą chciałeś mnie zadźgać. – Tylko się broniłem. – Tak, wiem. Myślę, że możemy zacząć naszą znajomość od nowa. Nazywam się Berg, jestem prywatnym detektywem. – Smith. John Smith – przedstawił się ryżowłosy. – A nie czasem Jack the Ripper? Zabójca kobiet? – Berg uniósł prawą brew. Przez twarz Anglika, a Stach widział takie gęby na każdym kroku, gdy mieszkał nad Tamizą, przebiegł cień. – Jestem z policji – wyjaśnił ryżowłosy. – A ja z księżyca – odparował Berg, choć, Bogiem a prawdą, dopiero potem pomyślał. Cisza. Gdzieś z oddali dobiegło parskanie konia, może z patrolu kozackiego, a może z jakiejś wracającej do fabrycznej wozowni rollwagi. – Pewnie mi nie uwierzysz, panie Berg, ale właśnie szukam człowieka, którego przydomek wymieniłeś. Nazywam się John Smith i jestem inspektorem Scotland Yardu. Pewnie wiesz, co to takiego. I nie chwal się już swoją pukawką. Mam taką samą. Na twoje szczęście nie zabrałem jej tego wieczoru z hotelu. – Czego szukałeś na naszym przedstawieniu, Smith? Ryżowłosy westchnął głęboko, pokręcił głową. – Już ci mówiłem: interesuje mnie Jack the Ripper. I to od kilku dobrych lat.

24 „The Illustrated London News”, 1 sierpnia 1888 roku Wczoraj około godziny trzeciej minut czterdzieści rano w Buck’s Row (Whitechapel) zostało znalezione ciało 43-letniej prostytutki Mary Ann Nichols. Przyczyną śmierci było dwukrotne i głębokie poderżnięcie gardła. Ciało tej nieszczęsnej kobiety zostało okrutnie okaleczone. Dolną część brzucha Nichols częściowo rozpruto za pomocą ostrego narzędzia. Ślady cięć odnaleziono również w okolicach jamy brzusznej. Policja, która natychmiast rozpoczęła poszukiwanie sprawców tej ohydnej i nieporównywalnej z niczym zbrodni, nie udziela na razie żadnych informacji. Nieoficjalnie dowiedzieliśmy się, że zabójcą prawdopodobnie jest jeden z klientów prostytutki. Nasz reporter, który dotarł rychło do bliskich Mary Ann, dowiedział się, że tej samej nocy została ona wyrzucona z pokoju na Thrawl Street, nie miała bowiem pieniędzy na czynsz. O tej sprawie będziemy informować Czytelników. „The Daily Telegraph”, 9 września 1888 roku Dnia 8 września w godzinach porannych przy ulicy Hanbury (Spitalfields) stróż znalazł ciało prostytutki Annie Chapman, z domu Smith, lat 47. Na gardle ofiary dokonano podwójnego cięcia, jej brzuch zaś został całkowicie rozpruty, a macica wycięta i zabrana. Świadkowie twierdzą, iż około godziny wpół do szóstej rano widzieli rzeczoną Annie Chapman w towarzystwie młodego mężczyzny, białego, bruneta. Zarówno sposób, w jaki pozbawiono życia kobietę, jak i jej rany, pozwalają na podejrzenie, iż zabójstwa dokonał ten sam człowiek, który przed miesiącem zabił i okaleczył inną prostytutkę, Mary Ann Nichols. Policja na razie tego nie potwierdza. Czynności śledcze trwają. „The London Gazette”, 1 października 1888 roku Jack the Ripper znów uderza! (artykuł tylko dla czytelników dorosłych i o bardzo mocnych nerwach). Wczesnym niedzielnym rankiem w Whitechapel zostały zamordowane dwie kolejne prostytutki. Ciało pierwszej z nich, 45-letniej Elizabeth Stride, odnaleziono na ulicy Berner około pierwszej w nocy. Ofiarę pozbawiono życia za pomocą jednego mocnego cięcia, które nieodwracalnie uszkodziło tętnicę szyjną lewą, powodując krwotok.

Na ciele Elizabeth Stride nie stwierdzono jednak żadnych dodatkowych obrażeń, przez co nie można jednoznacznie stwierdzić, iż to kolejna ofiara szaleńca, który w masowej wyobraźni funkcjonuje pod przydomkiem Jack the Ripper. Przedstawiciel Scotland Yardu, który rozmawiał z reporterem naszej gazety, stwierdził jednak, że być może zabójcę ktoś spłoszył, więc nie mógł on dokończyć swego makabrycznego dzieła. Świadkowie, do których dotarli prowadzący śledztwo, potwierdzają, iż widzieli tej nocy Elizabeth Stride w towarzystwie młodego mężczyzny, białego, blondyna. Druga z zamordowanych tej nocy prostytutek, Catherine Eddowes alias Kate Conway, lat 46, została znaleziona niedaleko, bo w Mitre Square. Jej śmierć nastąpiła w wyniku przecięcia gardła. Tym razem Jack the Ripper działał przez nikogo nie niepokojony. Otworzył swojej ofierze brzuch, wyciął, a następnie zabrał ze sobą lewą nerkę, a także dużą część macicy. Policja zapewnia, że podjęła działania zakrojone na szeroką skalę w celu jak najszybszego schwytania zwyrodnialca. Jednocześnie apeluje do mieszkańców o niewpadanie w panikę. – Skąd właściwie wzięło się podejrzenie, że Kuby Rozpruwacza, któremu przypisuje się pięć morderstw na londyńskich prostytutkach, że tego zwyrodnialca należy szukać właśnie u nas, w Łodzi?! – zapytał Berg głosem drżącym z emocji. Zdawał sobie doskonale sprawę, że to samo lub bardzo podobne pytanie miał zamiar zadać poznanemu kilka chwil wcześniej Anglikowi Riepin, a pewnie i Franciszek Lenz. Ale to przecież on go tutaj przyprowadził, a z zadaniem tego zasadniczego pytania zwlekał kilka godzin. Jednak zamiast na nie odpowiedzieć, John Smith pociągnął łyk herbaty, świeżo nalanej do filiżanki z samowara. Zamyślił się. Siedzieli we czterech w gabinecie starego detektywa. Był niedzielny poranek, 14 lipca 1892 roku. Przez uchylone okno uszu mężczyzn dobiegało bicie dzwonów łódzkich świątyń trzech chrześcijańskich obrządków. – Już wcześniej rozważaliśmy taką możliwość – podjął Jewgiennij Aleksandrowicz – głównie za sprawą pewnych podobieństw. Zarówno tak zwany Jack the Ripper, jak i zabójca, który od ponad trzech miesięcy

sieje postrach w naszym mieście, działają podobnie. Ofiarami są młode prostytutki. W dodatku z jakichś powodów – Rosjanin spojrzał na siedzącego po swojej prawicy Lenza – uznał za niezbędne pochwalić się tym wszystkim prasie, a także – tu detektyw przeniósł spojrzenie na Stacha, który zajął miejsce po drugiej stronie stołu – rzucić wyzwanie obecnemu tu detektywowi. Czy w Londynie było podobnie? – I tak, i nie – tym razem Smith odpowiedział od razu. – Policja i redakcje londyńskich gazet otrzymały około dwóch tysięcy listów dotyczących tej sprawy. Z tego wszystkiego na szczególną uwagę zasługuje zaledwie kilka. 16 października 1888 roku do rąk George’a Luska, przywódcy Straży Obywatelskiej Whitechapel, dotarł tak zwany „list z piekła”. Dołączono do niego pudełko zawierające zakonserwowany w etanolu fragment ludzkiej nerki… – Potwór – skwitował pod nosem Riepin. – Autor tego listu doniósł, że drugą połowę nerki usmażył, a następnie zjadł. Była to lewa ludzka nerka. Jednak lekarze, których poproszono o ekspertyzę, nie byli w stanie ustalić ani płci jej posiadacza, ani nawet jego wieku. Smith przerwał, przez dłuższą chwilę nikt nie mówił nic. Zza drzwi dobiegały wesołe nawoływania domowniczek, nieświadomych zupełnie, o czym rozprawia się w gabinecie. – U nas wysyłano jedynie fragmenty wyprawionej skóry – wtrącił Lenz. – Wszystkie należały do ofiar? – zapytał Smith. – Tak. Potwierdziły to badania lekarskie – odparł Berg. Rudowłosy podrapał się po czole. – Pytacie, panowie – zaczął – skąd wzięło się podejrzenie, że Kuby Rozpruwacza należy szukać właśnie u was. Jest kilka przesłanek, które mnie i moim przełożonym ze Scotland Yardu każą sądzić, że morderstw tych dokonał ktoś, kto do Londynu przyjechał właśnie z Rosji. A dokładnie z tej jej części, która była kiedyś Królestwem Polskim. – Co to za przesłanki? – chciał wiedzieć Lenz. – Zacznę od tego, że świadkowie, którzy okazali się ostatnimi ludźmi widzącymi żywe Elizabeth Stride oraz Annie Chapman, nie byli zgodni co do tego, jaki kolor włosów miał towarzyszący im na krótko

przed ich śmiercią mężczyzna. Wszyscy zwrócili jednak uwagę na dziwną szeleszczącą mowę, którą się posługiwał. – Rozmawiał z londyńską dziwką po polsku? – prychnął Berg. – Nie wydaje mi się. Byłem tam ładnych parę lat i wiem, że kobiety tego pokroju nie mają raczej specjalnego talentu do języków. Obcych, oczywista. Anglik wypuścił głośno powietrze z ust. – Mieliśmy wielu podejrzanych w tej sprawie – powiedział – a kilku z nich pochodziło z ziem polskich. Byli wśród nich polscy Żydzi, Pizer i Kośmiński, a także niejaki Seweryn Kłosowski. – A ja myślałem, że tylko Chopinowi udało się zrobić karierę w Europie – mruknął Lenz. – Londyn przed czterema laty – ciągnął Anglik – był miastem rojącym się od emigrantów z całej Europy. Do niektórych dzielnic lepiej było się nie zapuszczać. Byłbym jednak niesprawiedliwy, gdybym za całe zło, które się tam działo, winił tylko obcokrajowców. W mieście tym jak w tyglu mieszały się kultury, narodowości i języki. Przeludnienie, coraz gorsze warunki życia i pracy. Do tego rasizm, prostytucja. Wiecie, panowie, ile kobiet trudniło się prostytucją w 1888 roku w dzielnicy Whitechapel? Tysiąc dwieście! Samych domów publicznych działało ponad sześćdziesiąt. Na takim gruncie musiała, prędzej czy później, wykiełkować zbrodnia. No i wykiełkowała. Zbrodnia, jakiej świat nie widział. Już po pierwszym zabójstwie wiedzieliśmy, że mamy do czynienia z potworem. Policja robiła, co w jej mocy. Chodziliśmy od domu do domu w poszukiwaniu jakiegokolwiek śladu. Zatrzymano osiemdziesięciu podejrzanych… – Carska policja mogłaby się od was wiele nauczyć – wtrącił Riepin. John Smith skinął głową, może była to forma podziękowania za uznanie, i mówił dalej: – Okaleczenia ofiar kazały nam sądzić, że mordercą może być rzeźnik albo chirurg. Inna hipoteza głosiła, że osoba, która dokonała tych zabójstw, nie należy wcale do nizin społecznych. Żadna z ofiar nie została wcześniej wykorzystana seksualnie, co mogło rodzić podejrzenie, że morderca nie był zainteresowany kobietami. O co więc mu chodziło?

Czyścił świat z plugastwa? Mścił się? Można by o tym opowiadać bez końca. – Nie znamy wciąż odpowiedzi na nasze pytanie – powiedział Berg. – Dlaczego Łódź? – Już mówię. Według opinii powołanych przez nas biegłych różnych specjalności, morderca dokonał jedynie pięciu zabójstw. Co zrobił później? Przestał działać? Zrozumiał swój błąd? – Może po prostu wyjechał z Londynu? – wtrącił stary. – Otóż to! Dlatego przez te wszystkie lata śledziliśmy wszystkie doniesienia z Europy, które pozwoliłyby nam sądzić, że Kuba Rozpruwacz zaatakował znowu. Przez te lata byłem już w Berlinie, Oslo, Monachium, a także w Sofii i Pradze. Nigdzie jednak nie udało mi się trafić na właściwy trop. Kolejny sygnał napłynął na początku maja właśnie stąd. To wszystko. – Tylko że tam zginęło pięć kobiet, z których cztery miały więcej niż czterdzieści lat. A tutaj dwie z nich nie miały jeszcze dwudziestu – zauważył Berg. – Tak jak mówiłem, sprawdzam każdy trop. Od kilku dni czytam gazety, chodzę ulicami… Napadam na księży – wtrącił w duchu Stach. – Słyszałem o Janie Wilku, dlatego zainteresowało mnie przedstawienie zorganizowane ponownie w jego domu. Resztę już panowie wiecie. – Smith znów sięgnął po filiżankę. Lenz, Berg i Riepin wymienili spojrzenia. Wiele wskazywało na to, że właśnie przybył im nowy sojusznik. Tylko czy należało wtajemniczać go we wszystko? Decyzję podjął najstarszy z nich. – Pewnie chciałby się pan dowiedzieć, do jakich wniosków doszliśmy? – zagaił Riepin. Gdy Smith potwierdził, Jewgiennij Aleksandrowicz w kilku zdaniach opowiedział mu o wszystkim, co wydarzyło się w Łodzi, a czego nie opisały gazety. Skończył na tajemniczym liście dostarczonym przez posłańca i śmierci tegoż. Po chwili Anglik trzymał w ręku list wraz z tłumaczeniem. Nie wszystkie słowa łacińskie i polskie znał, więc trzeba było mu co nieco

wytłumaczyć. – „Koń. Woda. Zamożny. Kara” – przeczytał na głos. W tym samym momencie rozległo się pukanie do drzwi. – Tak? – Riepin podniósł wzrok. Do gabinetu wszedł Andrzej Lesiński, fotograf z „Dziennika Łódzkiego” i współpracownik Lenza. Zawsze z aparatem, tym razem trzymał pod pachą jedynie jakąś teczkę. Na jego widok Lenz i Riepin poderwali się z krzeseł. – Masz?! – Oczywiście, że mam – odpowiedział ze swobodą fotograf, kładąc teczkę na stole. – Pół godziny temu wywołałem ostatnie. Smith spojrzał pytająco na Riepina, bo zawsze największym zaufaniem obdarzał najstarszych. Ten jednak był zbyt zaaferowany, by bawić się w wyjaśnienia. Zastąpił go Berg. – Pamięta pan wczorajsze przedstawienie Makbeta? I burzę? – Owszem. Nieźle błyskało. – To właśnie nasz niezastąpiony Andrzej Lesiński odpowiadał tego wieczoru za błyskawice, które wytwarzał, spalając chyba rekordową ilość magnezji. – No, trochę poszło – przyznał fotograf. – I oto mamy przed sobą tego efekty! – Stach zatarł ręce z zadowoleniem, po czym jedną z nich wskazał na teczkę, z której Rosjanin z pomocą dziennikarza wyjmowali już fotografie przedstawiające… uczestników wczorajszego przedstawienia. – O, jest i pan! – Lenz z uśmiechem podał zdjęcie Smithowi. – Poznałem po włosach. Policjant wziął do ręki fotografię. – Tak, to rzeczywiście ja. I muszę przyznać, że jestem pod wrażeniem pomysłu. Proste i genialne. – Na trzydziestu dwóch widzów spektaklu tylko trzech nie zdjęło masek ani na chwilę. Mimo gorąca, o które się postaraliśmy – zachichotał Riepin. – Pan jest jednym z nich, pozostaje nam więc dwóch. – Ryzyko musi być – przyznał Smith. – Zadanie będzie polegać na identyfikacji pozostałych widzów, a gdy to nam się uda, na przyjrzeniu się ich przeszłości, wreszcie na

obserwacji każdego ruchu. Jeśli morderca rzeczywiście ma zamiar uderzyć w święto Wniebowzięcia Marii Panny, to mamy niewiele czasu. – Tego znam – odezwał się Lenz. – To udziałowiec fabryki Ulbricha, Kazimierz Szumiłło. – Wuj Janusza Ziemińskiego – uzupełnił Stach. – Wcale nie był taki święty, za jakiego chciał uchodzić. – Ja też widzę kilku dobrych znajomych – powiedział Riepin. – Nie możemy wykluczyć nikogo. Trzeba się dowiedzieć, który z nich był w ciągu ostatnich kilku lat na Wyspach… Zadanie okazało się nie tak trudne, jak się z początku wydawało. Już około dziesiątej Lenz wrócił z redakcji z kompletną listą nazwisk, którą udało mu się sporządzić przy pomocy kolegów-dziennikarzy. Wszyscy mężczyźni uwiecznieni na fotografiach byli bowiem ludźmi bardziej lub mniej znanymi w mieście. I to z różnych powodów. Znajdowali się wśród nich właściciele i udziałowcy fabryk, ale też hochsztaplerzy. Właściciele kantorów, ale i masarni, cegielni czy tartaków. Nie brakowało urzędników z ratusza, a nawet wojskowych wysokich szarż. Wszystkich łączyło upodobanie do wszetecznych scen, a także odpowiednia grubość portfela. Tylko czy był wśród nich zabójca? Pomysł, by dowiedzieć się, który z tych ludzi był w ciągu ostatnich lat w Wielkiej Brytanii, co prawdopodobnie zawęziłoby mocno krąg podejrzanych, był już nieco trudniejszy do zrealizowania. Ale i na to szybko znaleziono radę. – Dzień dobry, moje nazwisko jest Stevenson… – John Smith przedstawiał się do tuby, starając się nieco bardziej kaleczyć polski język niż normalnie. – Dzwonię z hotelu Bristol w Londynie z informacją, że pański bagaż wreszcie się odnalazł… Nie zgubił pan bagażu? Nie był pan nigdy w Londynie? W takim razie musiała zajść jakaś pomyłka… Sorry. I tak wiele razy. Choć nie obyło się bez pytań o rachunek, jaki przyjdzie później zapłacić Riepinowi, stary detektyw tylko machnął ręką. – Później się będziemy martwić. W końcu Smith zagrał swoją rolę po raz ostatni. Przy ostatnim nazwisku na liście postawiono krzyżyk, który oznaczał, że osoba ta

nigdy nie była nad Tamizą. Takie krzyżyki postawiono przy większości nazwisk. Na szczęście, bo to oznaczało, że podejrzanych jest ledwie kilku. Dokładnie pięciu. – Co teraz, sir? – John Smith popatrzył na Riepina. – Teraz, mój drogi przyjacielu, musimy udać się po pomoc do naszych sprawdzonych współpracowników… Nim dokończył, rozległo się pukanie. Tym razem nie do drzwi, ale w okno. Riepin otworzył je, przez chwilę coś mówił. Następnie wrócił do stołu, przy którym siedzieli jego współpracownicy, każdy czymś zajęty. Po niespełna minucie, ku zdumieniu Anglika, pokój wypełnił się tłumem dzieciaków. Byli to głównie mali żydowscy chłopcy, choć przyszło i kilka dziewczynek. Wszystkie dzieci były ubrane w podarte czapki, zbyt krótkie porcięta, schodzone buty. – Niezły camouflage – pochwalił policjant. Myśl tak dalej – skomentował w duchu Stach. – Poruczenie, które wam powierzam, jest niezwykle ważne, ale też wymagające wielkiej dyskrecji… – zaczął Riepin, a dzieci z ciekawością nastawiły uszu. Smith i Lenz zresztą też. Jedynie Berg wydawał się niezainteresowany tym, co mówi stary. Po pierwsze, wiedział dobrze, jak działa system informacyjny Riepina. Po drugie, zastanawiał się właśnie nad czterema słowami wypisanymi ręką szaleńca: koń, woda, zamożny, kara. 25 – Dzisiaj będzie dobry dzień, jestem tego pewna – powiedziała do siebie Weronika Krenz chwilę po tym, jak otworzyła oczy. Tej nocy nie śniło jej się nic, choć zasypiając, bała się, że znów męczyć ją będą koszmary, w których stoi na scenie w teatrze i nie potrafi wykrztusić z siebie ani słowa. Obudziwszy się, nie musiała też dochodzić, gdzie jest, rozpoznawać na nowo mebli, obrazów na ścianie, fotografii bliskich w ramkach. Przez szczelinę pomiędzy niezaciągniętymi do końca zasłonami świeciło słońce. Pionowy snop światła dzielił przeciwległą

ścianę dokładnie na połowę. Niemal pokrywał się z pęknięciem tynku. Choć było jeszcze wcześnie, Weronika nie próbowała na nowo zasnąć. Przez kilka chwil wsłuchiwała się w uwerturę dnia: szczekanie psa, głos stróża kłaniającego się lokatorowi, który opuszczał kamienicę lub, co też możliwie, dopiero wracał do domu. Tego dnia Weronika Krenz miała iść do pracy. Mimo niedzieli. Ale w jej zawodzie nie było to przecież nic wyjątkowego. Myśl o tym sprawiła, że rączo wyskoczyła z łóżka, w biegu wzuła nocne pantofle i po kilku chwilach znalazła się w kuchni. – Dzień dobry, mamo – przywitała się radośnie. – Dobrze spałaś? – zapytała pani Krenz. Weronika przez chwilę krzątała się przy kredensie, pobrzękując naczyniami. – Późno wczoraj wróciłaś – zauważyła matka. – Udało ci się czegoś dowiedzieć? W tej samej chwili do kuchni wszedł pan Bronisław. Nim przywitał się ze swoimi paniami, jak lubił nazywać żonę i córę, zakaszlał kilka razy. – Jak tata się dzisiaj czuje? – zapytała Weronika. – Doskonale. – Krenz odjął rękę z chustką od ust i szybkim ruchem schował ją do kieszeni podomki. – Co z tym ogłoszeniem z „Lodzer Zeitung”. Byłaś tam? – Mamo, tato. Idę dzisiaj do nowej pracy – oznajmiła Weronika. Matka dokończyła żmudną czynność zdejmowania fajerek z kuchni za pomocą pogrzebacza, ojciec zaszeleścił gazetą, którą chwilę wcześniej wydobył z kieszeni. Zdaje się, że był to ten sam numer „Lodzer Zeitung”, w którym jego córka znalazła wczoraj ogłoszenie. Nie, nie takiej reakcji rodziców się spodziewała… – W teatrze? – zainteresowała się wreszcie pani Krenzowa. – W pewnym sensie tak. – Cieszymy się, córeczko – dorzucił swoje ojciec. Dziewczyna straciła zupełnie apetyt. Bez słowa wyszła z kuchni, zostawiając rodziców samych. Wróciła do pokoju. Pewnie to nie ma nic wspólnego ze mną. Są po prostu wciąż źli na siebie nawzajem – wytłumaczyła sobie w duchu, choć równie dobrze

mogła powiedzieć to na głos. Nikt by jej nie usłyszał, bo zagłębiła się właśnie w czeluściach gdańskiej szafy, gdzie szukała sukni, którą miała zamiar włożyć tego dnia. Nie zastanawiała się nawet nad życzeniem człowieka, z którym poprzedniego dnia rozmawiała w jednym z pokoi hotelu „Grand”. Że sukienka ma nie być zbyt nowa i zbyt elegancka. – Tak, ta będzie chyba dobra. – Weronika stanęła przed lustrem i przyłożyła do ciała czerwoną, letnią i dość kusą suknię, którą ostatni raz miała na sobie cztery, a może i z pięć lat temu. – Tylko czy będzie pasowała do torebki? 26 Major Puszkin przyszedł na Zawadzką mimo wolnego dnia. O tym, że nie musiał tego robić, a tylko chciał, świadczył fakt, że miał na sobie jasny, letni garnitur i panamę, a nie mundur. Zrobił to zaraz po porannej mszy, na którą udał się do cerkwi świętego Aleksandra Newskiego. Ledwo usiadł za biurkiem, rozległo się pukanie do drzwi. Nie był zbyt zadowolony, że mu przeszkadzają. Najchętniej udałby, że go nie ma. Ale przecież dyżurny widział, jak wchodzi. – Wejść. Do gabinetu wśliznął się Wołkow, tajny informator policyjny, którego Puszkin otrzymał w spadku po swoim poprzedniku. Korzystać z jego usług zdarzyło mu się ledwie dwa razy. Konfident był nieogolony, ubrany niechlujnie, mimo dnia świątecznego. Tradycyjnie też trzymał ręce ukryte głęboko w kieszeniach i nieprzyjaźnie zezował na siedzącego. Chyba. Puszkin nie dałby sobie ręki uciąć za to, gdzie w danym momencie spogląda zezowaty Wołkow. – Słucham. – Oficer udał, że przegląda jakieś dokumenty na biurku. Celowo nie poprosił, żeby tamten usiadł. Uważał, że z takimi gnidami grać trzeba twardo. Nawet wtedy, gdy bywają użyteczne. – Sprawa jest – rzekł półgębkiem konfident. – Wierzę, że inaczej byś nie zawracał mi głowy. Słucham. – Chyba coś się ruszyło w sprawie morderstw kobiet – powiedział

Wołkow. – Tak? – Jeden mój znajomy mówi, że jego znajomy słyszał od człowieka, który robi dla detektywów Riepina i Berga… – Szybciej! – Puszkin wstał gwałtownie z miejsca, bo coś mu podpowiadało, że jest to wiadomość, na którą czekał całe swoje zawodowe życie. A Wołkow już wiedział, że znów wypełni się jego trzos. Był tak tego pewien, że nieproszony zajął jedno z krzeseł u podnóża biurka, gdzie na co dzień zasiadali oficerowie podczas odpraw. Rozparł się, sięgnął do kieszeni po papierosa i rozejrzał w poszukiwaniu naczynia, gdzie mógłby strzepywać popiół. Nie znalazł, ale i tak zapalił. W sekundę gabinet wypełnił się trudnym do zniesienia i opisania smrodem. Puszkin nie zaprotestował przeciw żadnemu z tych poczynań. Za bardzo chciał usłyszeć cokolwiek, co pozwoliłoby mu pchnąć do przodu sprawę, którą inni już odłożyli na półkę. Informator zaczął mówić, wyjątkowo składnie i swobodnie jak na niego, o podejrzeniach, których nabrali wspomniani detektywi i które dotyczyły pięciu mężczyzn. Wymienił ich nazwiska. Ludzie ci od kilku godzin pozostawali pod obserwacją współpracowników Riepina i Berga. No i najważniejsze: podobno morderca ma uderzyć w święto Wniebowzięcia Marii Panny, to jest jutro. Nie wiadomo tylko dokładnie gdzie. – To mi wystarczy… – Puszkin z trudem panował nad emocjami. Gdy Wołkow opuścił gabinet, podszedł do ściany i odchylił tubę aparatu. 27 Około piątej po południu Stanisław Berg wysiadł z dorożki przed szpitalem świętego Aleksandra. W ręku trzymał bukiet herbacianych róż. Tego dnia jego matka miała wreszcie zostać wypisana do domu, to znaczy do domu Riepina, który nie mógł nie zaoferować gościny znajomej z dawnych lat. Berg chciał, by w tej chwili towarzyszyła mu Weronika. Niestety,

nie zastał jej w domu. Rodzice dziewczyny poinformowali go, że poszła do pracy. Postanowił, że spróbuje za jakiś czas. Wtedy zaprosi ją do domu. Z pewnością spędzą miły wieczór, już jego w tym głowa! – Mama jest w dobrym stanie, ale potrzebny jest jej bezwzględny spokój – pouczał doktor Kalczyński, do którego gabinetu detektyw wstąpił najpierw. – Oczywiście, doktorze – odpowiedział bezwiednie, wciąż bowiem myślami był gdzie indziej i przy kim innym. – Bardzo dziękuję za opiekę. – Cała przyjemność po mojej stronie. Wciąż uważam, że to ja mam dług wobec pana. Anna Berg była już gotowa do wyjścia. Ubrana, siedziała na zasłanym łóżku i spoglądała w okno. Zareagowała dopiero wtedy, gdy odezwał się lekarz: – Mam nadzieję, że będzie się pani trzymała moich zaleceń. Syn również mi obiecał, że tego przypilnuje. Matka potwierdziła niemo, następnie wstała, zabrała nieodłączną reticule oraz bukiet, z którego otrzymania była bardzo rada, i wszyscy skierowali kroki ku wyjściu. Gdy kilka chwil później wsiedli do dorożki, Anna zwróciła się do syna: – A teraz opowiesz mi o wszystkim, co wydarzyło się od tamtej chwili. – Ale doktor Kalczyński… – próbował oponować Stach. – …niech się zajmie swoimi pacjentkami! – odrzekła twardo starsza pani. – Ja już nią nie jestem. Ruszyli. Kilka sekund później spod szpitala przy Wodnym Rynku odjechała jeszcze jedna dorożka. Nim zdążyła się rozpędzić, jej pasażer mocniej nacisnął na głowę kapelusz i wtulił się w miękkie siedzenie. Z okazji przybycia rekonwalescentki Melania przygotowała obiad niezbyt ciężki, obfitujący w warzywa, tak surowe, jak i gotowane. Drugie danie poprzedzał rosół, danie pożywne, a jednocześnie tradycyjnie niedzielne. Annie nie chciało się jednak jeść.

– Może za chwilę. – Uśmiechnęła się przepraszająco. Berg był w kropce. Miał nadzieję, że chociaż wtajemniczył matkę we wszystkie sprawy, zajmie się ona teraz sobą, a on uda się na naradę. Wiedział, że u Riepina są w tej chwili Lenz i Kazimierski, który też bardzo chciał się okazać przydatny i którego być może już męczył i uwierał stan narzeczeński. We trzech zastanawiają się właśnie, co czynić dalej. Z tego, co było Bergowi wiadomo, od rana nic szczególnego nie działo się w otoczeniu obserwowanych mężczyzn. No i wciąż nie wiedzieli, co oznaczały cztery łacińskie słowa. Gospodyni starego detektywa próbowała swoim zwyczajem namawiać gościa i zachwalać przygotowany właśnie obiad, ale Anna była już w drodze… do gabinetu Riepina. Stach rozłożył bezradnie ręce i przeprosił Jaraczewską. – Na pewno zaraz zgłodnieje – powiedział, po czym podążył śladem matki. Na widok damy, o której wiedziano, że właśnie wyszła ze szpitala, obecni w gabinecie Riepina panowie z miejsca pogasili wszystko, co palili, a Lenz pobiegł otworzyć okno, by wywietrzyć pomieszczenie. – Co nowego? – rzucił Stach od progu. – Nic – odpowiedział szybko jego wspólnik. – Jedni nie wychodzą w ogóle z domów, inni byli z rodzinami w kościele i zborze. Któryś wpadł na chwilę do swojego kantoru, ale szybko wrócił. Jednym słowem: cisza i spokój kanikuły. – To są akurat cztery słowa – zauważył Stach, by zaraz dodać: – Dokładnie tyle samo co w liście, który przysłał nam morderca. To powiedziawszy, usiadł za stołem, wyjął z zanadrza list z tłumaczeniem i po raz nie wiadomo już który zaczął się zastanawiać, co oznaczają poszczególne wyrazy. Tym razem jednak miał pomoc. Anna początkowo patrzyła mu przez ramię, jak wtedy, gdy jako chłopiec stawiał pierwsze znaki na papierze, których nie sposób było nie nazwać kulfonami. – „Koń. Woda. Zamożny. Kara” – przeczytała na głos. – Coś ci przychodzi do głowy? – Stach podniósł wzrok na matkę; także reszta mężczyzn przyglądała się jej w napięciu.

– Koń, koń… – powtórzyła pod nosem. – Gdzie w Łodzi jest najwięcej koni? – Myślisz, że to jakaś wskazówka, Anno? – zapytał Jewgiennij Aleksandrowicz. – Gdzie w Łodzi jest najwięcej koni? – powtórzyła swoje pytanie bez zniecierpliwienia. Mężczyźni popatrzyli po sobie. Każdy z nich, owszem, często korzystał z usług fiakrów, ale na tym chyba kończyła się znajomość tematu. Żaden z nich nie miał własnego wierzchowca. – Największym placem handlowym miasta jest Stary Rynek – powiedział Jan Kazimierski. – Pewnie i tam jest najwięcej koni, jeśli weźmiemy pod uwagę zarówno te, które przyciągnęły z okolicznych wsi fury z towarem, jak i te, które same są towarem. – Nie możemy zapominać o Górnym Rynku – zauważył Lenz, drapiąc się po głowie. – Ja broniłbym Starego – zaoponował Kazimierski. – Koni jest tam zdecydowanie więcej. – A wojsko? – Anna wcale nie miała zamiaru ułatwiać panom pracy. – W mieście stacjonuje głównie piechota – myślał głośno Riepin, jakby nie było, dawny oficer carskiej armii. – Chyba że weźmiemy pod uwagę kozaków… – A co z drugim słowem? – wtrącił się milczący dotąd Stach. – Woda – dobiegło jednocześnie z gardeł Lenza i Kazimierskiego, po czym ten pierwszy dorzucił zaraz: – Rzeka Łódka! – Raczej Park Helenów. – Jan pokręcił głową. – Rzeki nie oznaczysz przecież jednym punktem. – Żenia, masz plan miasta? – Anna zwróciła się do starego. – Czyżby rzeczywiście to było to? Proste a genialne – rzekł jakby do siebie Riepin, po czym mechanicznym ruchem sięgnął do szuflady i wyjął z niej złożony po wielekroć, poprzecierany już na krawędziach plan Łodzi. Rozłożyli go na blacie. Stach od razu oznaczył szpilką Stary Rynek. Według niego bowiem najwięcej koni można było spotkać

właśnie tam. Anna wzięła drugą szpileczkę z rąk syna i wbiła ją w miejscu, które na mapie oznaczono błękitną plamą – był to zbiornik wodny w Parku Helenów. – „Zamożny” – Riepin niemal uroczystym tonem odczytał z kartki kolejne słowo, choć wszystkie znał na pamięć. – O tym za chwilę – powstrzymała go Anna. – Oznaczmy najpierw „karę”. – Masz na myśli sąd? – spekulował Rosjanin. – Raczej to, co następuje potem – wszedł im w słowo Stach, celując szpilką w miejsce, w którym sam ostatnio spędził jakiś czas, czyli carskie więzienie przy Długiej. – Mamy zatem trzy punkty. – Starsza pani zatarła ręce. – Jeśli dobrze koncypujemy, morderca wskazuje nam miejsce, w którym zaatakuje kolejną ofiarę. Musimy tylko prawidłowo wytypować ostatnie miejsce, czyli „zamożnego”. Kto jest dziś najbogatszym człowiekiem w Łodzi? Tu znów zdania były podzielone. – Scheibler – powiedział Lenz. – Chyba jednak Poznański – stwierdził z przekonaniem Kazimierski. Anna przeniosła wzrok na syna. Ale Stach chyba był w Łodzi zbyt krótko, by wyrobić sobie na ten temat zdanie. – Może też chodzić o bogactwo duchowe – wtrącił Rosjanin, pocierając otwartą dłonią czoło; przez jego twarz przemknął uśmieszek, przez co ciężko było ocenić, czy mówi poważnie, czy żartuje. Anna Berg wciąż jednak była skupiona. – Pokażcie mi, gdzie jest pałac Poznańskiego, a gdzie Scheiblera – zażądała. Ledwo uczyniono zadość jej życzeniu, do gabinetu wpadli jak burza dwaj chłopcy, jedni z tych, których wyznaczono do obserwacji podejrzanej piątki. – Gospodin Riepin! Panie Berg! – wołali jeden przez drugiego. Musieli szybko biec, a to oznaczało, że musiało wydarzyć się coś ważnego. Chyba nie zgubili żadnego z podejrzanych? – Co się dzieje? – zapytał Riepin, który, sam nie mając dzieci,

wiele miłości przelewał zawsze na swoich „pracowników”. – Policja aresztowała wszystkich, których obserwowaliśmy! – wysapał w końcu jeden z nich, wyższy i starszy. – Co?! – Wszystkich pięciu. – Znów ktoś miał za długi język – skwitował Berg i tylko obecność matki sprawiła, że nie zaklął przy tym jak pijany woźnica. – Jak znam metody carskiej policji, na pięciu aresztowanych czterech przyzna się do wszystkiego, a nawet więcej… – dorzucił redaktor z „Dziennika Łódzkiego”. – Może to i dobrze – mruknął na to Riepin. – My nie mielibyśmy prawa nic im zrobić. Jeśli morderca nie zaatakuje, to znaczy, że jest wśród nich. – A jeśli zaatakuje? – Anna utkwiła badawcze spojrzenie w detektywie. Jewgiennij Aleksandrowicz przeniósł wzrok tam, gdzie na planie Łodzi Anna połączyła przed chwilą cztery szpileczki za pomocą dwóch nitek. Pałac Scheiblera łączył się w ten sposób ze Starym Rynkiem, a więzienie przy Długiej ze stawem w Parku Helenów. Nitki skrzyżowały się. Dokładnie na rogu ulic Wschodniej i Średniej. – Co tam jest, Stasiu? – zapytała Anna syna. – Chyba jeszcze nic. Pusty plac. Z tego, co wiem, dopiero mają coś budować. Chyba kolejną fabrykę lub fabryczkę, bo niby co innego. – Żadnych zaułków, wąskich przejść, bram? – Wydaje mi się, że nie jesteśmy w stanie dokładnie określić miejsca, w którym uderzy morderca – zauważył przytomnie Lenz. – Gdy przesuniemy jedną ze szpilek – wtrącił się Jan Kazimierski – na przykład tę, która oznacza Stary Rynek, z jednej jego pierzei na drugą, wyjdzie nam coś innego. Co najmniej kilkanaście sążni w bok. – To i tak niewielka różnica – obstawała przy swoim Anna i spojrzała na Riepina, jakby u niego chciała szukać ratunku dla swojej teorii. Rosjanin siedział nieruchomo, opierając brodę na ręce. – Tak czy inaczej, miejsce można obserwować – odezwał się wreszcie. – Obserwatorów nam nie brakuje. Ciekaw też jestem, co na ten

temat sądzi Smith. Powinien już tu być… Na dźwięk tego nazwiska Anna drgnęła. Przez jej twarz przebiegł cień. – Co powiedziałeś? Smith? John Smith?! – Tak – potwierdził jej syn. – Policjant ze Scotland Yardu. Zbiegiem różnych okoliczności, o których opowiem ci później, poznaliśmy się przedwczoraj. Przyjechał do Łodzi kilka dni temu w poszukiwaniu śladu Kuby Rozpruwacza. I wiele wskazuje na to, że to dobry ślad. Czyżby go mama znała? Taki rudy… – Słyszałam coś niecoś o tym człowieku – odpowiedziała zmienionym głosem. – John Smith, owszem, zajmował się sprawą seryjnych morderstw w Whitechapel, i to od samego początku. Ale już od dawna nie pracuje w Scotland Yardzie, skąd zresztą odszedł w niewyjaśnionych do końca okolicznościach. Tak czy inaczej, nie jest policjantem. 28 Ściemniało się już, gdy Berg wraz z Franciszkiem Lenzem i Janem Kazimierskim wsiadł do dorożki przed domem Riepina. Godzinę wcześniej nad miastem przeszedł ulewny deszcz, tworząc tysięczne kałuże i sprawiając, że woda w rynsztokach przypominała górskie strumienie. Obejrzawszy się, Stach stwierdził, że matka wraz ze starym detektywem odprowadzają ich spojrzeniami, stojąc w oknie. – Hotel Polski, pędem! – zawołał Lenz do fiakra, zanim jeszcze zajęli miejsca. Berg nie był do końca rad z takiego obrotu spraw. Wyobrażał sobie ten wieczór zupełnie inaczej. W miarę spokojny o solidność wynajętych obserwatorów, gotowy w każdej chwili chwycić za rewolwer i biec, by powstrzymać szaleńca przed kolejnym atakiem na niewinną kobietę, niechby i upadłą, ale przecie człowieka, planował odbyć z matką długą i szczerą rozmowę. Głównym tematem tej rozmowy była zawartość szkatułki. Bo przecież nie było okazji wcześniej o tym porozmawiać. Czy naprawdę mamy plac w Łodzi? Ile może być wart? –

zastanawiał się. Szybko jednak jego myśli zostały przekierowane na inne tory, w czym pomogły inne pytania. W odróżnieniu od tych, które gnębiły jego duszę, wypowiadano je na głos. I z gniewem. – Dlaczego nas oszukał? Kim jest?! – zastanawiał się głośno Lenz. – Na pewno nikim uczciwym – ferował wyroki Kazimierski, choć znał rzeczonego Smitha jedynie z opowieści. Tylko Stach milczał przez całą drogę. W ciągu kwadransa zajechali przed hotel Polski przy Piotrkowskiej, niedaleko Nowego Rynku. Wyskoczyli w biegu z dryndy, a Lenz rzucił monetę woźnicy, którą ten złapał tą samą dłonią, w której trzymał bat. Weszli do holu obojętnym krokiem, żeby nie wzbudzać niepotrzebnego zainteresowania. O tej porze było tu sporo gości, którzy schodzili z pokoi, by zjeść kolację w hotelowej restauracji. Ujrzawszy zbliżających się dobrze ubranych mężczyzn, portier z przyciętym starannie i przyczernionym wąsikiem uśmiechnął się pod nim i ukłonił regulaminowo. – Witam szanownych panów w hotelu Polskim. W czym mogę pomóc? – Jesteśmy umówieni z panem Johnem Smithem – odpowiedział Stach. Portier zaczął sprawdzać coś pod blatem kontuaru. Usłyszeli szelest przewracanych stron, zapewne księgi meldunkowej. – Niestety, pan John Smith nie jest już naszym gościem – odrzekł po chwili. – Dokąd pojechał? – Berg grał dalej. – Nie mam takich informacji, a nawet gdybym… – Rozumiem – przerwał mu Stach, sięgając szybkim ruchem do kieszeni. Po chwili metal stuknął o drewno, a leżąca na nim dłoń detektywa zbliżyła się w stronę pracownika hotelu. Transakcji dokonano szybko i dyskretnie. Portier nachylił się do Stacha. – Wymeldowując się – zaczął mówić przyciszonym głosem, rozglądając się co raz na boki – John Smith zapytał mnie o miejsce

w Łodzi, w którym można by było znaleźć rozrywkę. – Co miał na myśli? – Nie wiem. Ale poleciłem mu lokal Agenora Szulca. To niezbyt daleko, no i można tam znaleźć rozrywkę wszelakiego rodzaju. Jeśli pan wie, o czym mówię. – Oczywiście, wiem. I dziękuję panu za pomoc – powiedział Berg, a do towarzyszących mu przyjaciół rzucił krótko: – Idziemy. – Zapraszamy ponownie do skorzystania z usług naszego hotelu! – zawołał za odchodzącymi portier, zginając się kilka razu w krzyżu. Gdy tylko zniknęli za drzwiami, uśmiech z jego twarzy zniknął. Mężczyzna podniósł słuchawkę ukrytego pod kontuarem telefonu i po zgłoszeniu się centrali podał numer abonenta, z którym chciał rozmawiać, by na koniec dorzucić przypominające syk jadowitego węża: – Bystro! Nie łapali już dorożki. Do lupanaru i szulerni Agenora Szulca, mieszczących się przy Konstantynowskiej, w istocie nie było zbyt daleko. Po drodze można było też porozmawiać, ustalić szczegóły, bo to od szczegółów właśnie często zależało powodzenie akcji, a także życie uczestniczących w niej ludzi. Berg w kilku zdaniach opowiedział Kazimierskiemu o swoich podejrzeniach co do miejsca, do którego zmierzali. Podejrzeniach, które miał od dawna i co do słuszności których po raz kolejny się przekonał. Tylko kroczący po lewicy Stacha Franciszek Lenz na wspomnienie wyprawy sprzed kilku dni, kiedy to znaleźli martwego doręczyciela przesyłki z listem oraz nowy list, zbladł, co było widać nawet mimo zapadających coraz szybciej ciemności. – Ciekaw jestem, czego szuka tam Smith – zastanawiał się głośno Berg. – Może nowej ofiary? – podpowiedział Jan, spoglądając daleko przed siebie. Berg spojrzał zezem na przyjaciela, bo oto zamienił on w słowa myśli, które od kilku godzin kołatały się w głowie detektywa. – A może rzeczywiście chciał się tylko rozerwać? – odrzekł asekuracyjnie. – Może uznał, że jego śledztwo w Łodzi zostało zakończone i przed wyjazdem postanowił zakosztować wdzięków

Słowianek? – I co? Zostawiłby potwora, za którym tłucze się od czterech lat, w rękach carskiej policji? Dziurawych, o czym wiedzą wszyscy. – Lenz pokręcił zdecydowanie głową. – Gdybym był na jego miejscu, dociągnąłbym sprawę do końca. – W takim razie możemy mieć w osobie Johna Smitha zarówno sprzymierzeńca, jak i wroga – podsumował Stach. Minęli skrzyżowanie, skręcili w wąską uliczkę. Do lokalu pozostało kilkadziesiąt kroków. – Wchodzę sam. Wy czekacie – ordynował Berg. – Gdybym nie wrócił za kwadrans, powiadamiacie starego, a on zdecyduje, czy wciągać w to policję. Są pytania? Nie było. Stach poprawił kołnierzyk, obciągnął na sobie surdut, po czym zbliżył się do drzwi lupanaru i zapukał. Nie czekał długo. Po drugiej stronie najpierw zadudniły ciężkie kroki, potem dobiegł stamtąd niski, schrypnięty nieco głos. – A? Kto tam? Zbliżywszy usta do drzwi, Stach podał hasło, które poznał przebrany za safandułę w okularach i niemodnym cylindrze. Kiedy rozmawiał wtedy z Agenorem Szulcem, przyznał się do swoich upodobań, polegających na podglądaniu, jak robią to inni. Sutener nie widział problemu, ale Stachowi za sprawą różnych okoliczności nie było jednak dane skorzystać z tej oferty. Może powinienem przebrać się za tamtego człowieka? – przemknęło mu przez myśl. Było już jednak za późno, by się wycofać. Zazgrzytał klucz w zamku, po chwili Berg ujrzał znajomą nalaną gębę cerbera imieniem Gerwazy. – Dobry wieczór panu, proszę wejść. – Otworzył szerzej drzwi. Zanim Stach wszedł od środka, jeszcze raz dyskretnie spojrzał przez ramię. Przyjaciele rozpłynęli się w ciemnościach. – Właściwie szukam tylko znajomego – powiedział, gdy Gerwazy zamknął za nim drzwi. – W naszej fabryce wybuchł pożar, pan rozumie… A słyszałem, że bywa tutaj… W odpowiedzi cerber przekręcił na powrót klucz w zamku.

29 Anna była niespokojna. Odkąd jej syn wyszedł z domu, nie mogła sobie znaleźć miejsca. Chodziła po korytarzu, kilka razy zaglądała do kuchni, potem kręciła się po salonie. Na czas jakiś zajęły ją rozmową panie Ostrowska z Jaraczewską, ale Bergową szybko to znudziło. Dopiła herbatę, przeprosiła miłe towarzyszki i tłumacząc się kiepskim samopoczuciem, co w przypadku osoby, która właśnie wyszła ze szpitala, nie dziwiło, udała się do jednego z pokoi gościnnych. Ledwo usiadła na obitym zielonym adamaszkiem chaise longue, rozległo się ciche skrobanie. Myślała, że ktoś chce wejść do pokoju. – Proszę – rzuciła ochryple. Odpowiedziała jej cisza. Nikt też nie poruszył drzwi. Pomyślała wtedy o myszach, których co prawda nie bała się jak większość kobiet, ale za nimi nie przepadała. Dźwięk nie powtórzył się, więc zzuła pantofle i wyciągnęła nogi na chaise longue’u. Żałowała, że nie ma żadnej lektury, dzięki której mogłaby zająć czymś umysł i skrócić czas oczekiwania na powrót jedynaka. Z drugiej strony chyba nie potrafiłaby zrozumieć czytanego tekstu, bo myślami była gdzie indziej. Znów coś zachrobotało. Tym razem dźwięk był o wiele głośniejszy. No i dobiegł nie od drzwi, tylko, Anna była co do tego przekonana, z przeciwnej strony – od okna, jedynego w pokoju, zasłoniętego już z racji nocnej pory. Wstrzymała oddech. Przez chwilę pomyślała, że być może to Riepin, zawsze skłonny do psikusów, chce ją nastraszyć. Wcale by się nie zdziwiła, gdyby tak było. – Jest tu kto? – rzuciła w półmrok. Powoli opuściła nogi z powrotem na podłogę i nie wzuwając pantofli, wstała i ruszyła w kierunku okna. Dzieliło ją od niego może z pięć, sześć stóp, gdy nagle zasłona się poruszyła. Nim Anna zdążyła cokolwiek zrobić, jakiś ciemny kształt runął na nią, przewracając na ziemię. Czyjaś ręka w skórzanej rękawiczce zatkała jej usta. Ucisk był tak silny, że starsza pani zaczęła się dusić. Napastnik chyba pojął, że może spowodować więcej szkód, niż zamierzał, bo

uścisk lekko zelżał. – Masz być cicho – usłyszała nad sobą szept. – Nie śmiej mi nawet gęby otworzyć. Nad sobą miała głowę napastnika, przykrytą kapeluszem, którego rondo było dość szerokie, sam zaś kapelusz mocno naciśnięty, przez co oczy intruza pozostawały w cieniu. A głos, który usłyszała? Czy był znajomy? – Metz?! – wykrztusiła z największym trudem, gdy mężczyzna odjął dłoń od jej ust, ale zabezpieczył się, przykładając do jej gardła brzytwę, którą wcześniej zaprezentował. – Tak. To ja. Jeśli będziesz grzeczna, nic ci się nie stanie. – Powinieneś być w więzieniu. – Jak widzisz, jest inaczej. – Przez twarz handlarza ziarnem i niegdysiejszego pracownika kantoru ojca Anny przebiegł krótki uśmiech. – Nie wszystko jest takie, jak nam się wydaje. – Masz zamiar mnie zabić? – Dobrze wiesz, po co przyszedłem. – Nie. – Gdzie to jest? Nie odpowiedziała. Odjął brzytwę od jej szyi i jeszcze raz zbliżył ją do oczu kobiety. – A potem tym samym ostrzem wykastruję twojego synalka. Gdzie jest szkatułka z aktem własności? Mów! W końcu to tylko plac. Placyk! Kawałek ziemi, piasku, żwiru, trawy czy wreszcie śmieci… – pomyślała z rezygnacją. – W torebce, na półce. – Wskazała oczami kierunek. Nie sądziła, że Metz tak po prostu wstanie, zostawi ją na podłodze i pójdzie po jej reticule. Zbyt cwany był z niego lis, nawet kuszony tak smakowitym kąskiem. Podniósł Bergową, ciągnąc za bufiasty rękaw sukni. Kilka szwów puściło z trzaskiem. Następnie, wciąż trzymając ostrze w pobliżu tętnicy Anny, pociągnął ją w stronę półki, na której w istocie spoczywała torebka. Sięgnął po nią jednym ruchem. Z wprawą odchylił patkę. – Twoje szczęście – mruknął. Po czym z całej siły pchnął kobietę na chaise longue, sam zaś

jednym susem dopadł okna i ze zwinnością ulicznika przedarł się przez materiał zasłon. W chwili, gdy Anna upadała na poduszki, trzasnęło skrzydło okna i jej uszu dobiegł głuchy odgłos upadku ciała na ziemię. Metz uciekł. Ona żyła. Dopiął swego, wygrał – pomyślała. Chciała krzyknąć, wezwać pomocy, choć pewnie na niewiele by się to zdało. Jednak nie była w stanie wydobyć z siebie głosu. 30 – Widzisz, przechodził obok, był ledwo o krok! I nie pomógł ci… Stał przy oknie i śledził każdy ruch młodego mężczyzny wychodzącego z lupanaru Agenora Szulca. Gdy tamten zniknął, puścił firankę, odwrócił się powoli i spojrzał na postać leżącą na boku, z podkurczonymi nogami, na krótkiej sofie, pod jedną ze ścian niewielkiego pokoju. W półmroku trudno było oszacować jej wiek, a przede wszystkim stwierdzić, czy jest to kobieta, czy mężczyzna. Pewnie nie udałoby się tego poznać nawet po głosie, osoba ta bowiem miała głęboko zakneblowane usta. Nie mogła też wstać ani nawet się poruszyć, gdyż uniemożliwiały jej to mocne więzy. Jednak było coś, jedna jedyna rzecz, dzięki której można było zaryzykować i stwierdzić, że w jednym z pokoi lupanaru przy Konstantynowskiej ktoś więzi kobietę. Były to jej oczy: ciemne, zogromniałe z przerażenia, rozjaśnione padającym z ulicy wąskim snopem bladego światła. – Ten człowiek mówił, że szuka przyjaciela – powiedział mężczyzna i zaśmiał się cicho. – Ale ja wiem, że tu węszy. Zresztą nie po raz pierwszy. Zajmuje się sprawą zaginionych, a potem zabijanych kobiet. I chyba znów mu się nie uda. Nikomu nie uda się zmienić woli anioła. Rozumiesz? Nikomu! Uwięziona zaczęła wić się jak w konwulsjach, próbując wyswobodzić się z uścisku sznurów. Z głębi gardła wydobywały się nieartykułowane dźwięki. O dziwo, człowiek, który stał przy oknie, chyba je rozumiał. – To na nic – rzekł, po czym znów się odwrócił i spojrzał na ulicę.

– On ci nie pomoże. Choć, jak mówiłem, mógł to zrobić. A to, że to będziesz ty, też jest przypadkiem. Tak, tym razem postanowiłem oddać sprawy w ręce ślepego losu. Po prostu pierwsza wpadłaś w zastawioną przeze mnie sieć. Pech! Mam zresztą wrażenie, że już cię gdzieś widziałem. Nie mogę sobie tylko przypomnieć gdzie. Zresztą to małe miasto, prawda? W porównaniu z Londynem czy nawet Warszawą… Kobieta nagle ucichła, jakby knebel ostatecznie dokonał dzieła. Ale ona wciąż żyła. Świadczył o tym oddech, ledwo słyszalny, przyspieszony, ale równy. – Chcę, byś wiedziała, że wykonuję tylko wolę anioła – rzekł prześladowca. – Wiesz, co mi powiedział, gdy widziałem go po raz ostatni? Pokręciła głową. – „Pan rzekł do Ozajasza: Idź, weź sobie za żonę nierządnicę i miej z nią dzieci z nierządu, gdyż kraj przez nierząd stale odwraca się od Pana – recytował głosem ściszonym, gardłowym, ale niepozbawionym pasji. – Niech usunie znaki swojego nierządu ze swojego oblicza, a znaki swojego cudzołóstwa spomiędzy swoich piersi. Bo inaczej rozbiorę ją do naga i ukażę ją taką, jaka była w dzień swojego narodzenia. I uczynię ją podobną do pustyni i sprawię, że będzie jak wyschnięta ziemia i umrze z pragnienia”. Przerwał. Oddychał szybko, jakby wypowiedzenie tych kilku zdań kosztowało go wiele wysiłku. Krawędzią dłoni zebrał ślinę wezbraną w kącikach ust. – Czy chciałabyś się wyspowiadać? – zapytał po chwili. – Anioł dał mi przyzwolenie, bym mógł wysłuchać słów skruchy grzeszników. Czy masz na sumieniu jakieś grzechy? – Twarz prześladowcy nagle stężała. Kobieta otworzyła usta, ale nie była w stanie wydać z siebie żadnego dźwięku. – Confiteor? – Głos szaleńca zdał jej się nieco głośniejszy i jeszcze bardziej szorstki. Skinęła potakująco głową. Wtedy podszedł do niej i wyjął knebel z ust. – Wierzę, że jesteś rozważna i nie będziesz krzyczeć – rzekł,

a kiedy potwierdziła niemo, oddalił się i usiadł kilka stóp od niej. – Oszukiwałam – wyszeptała. – Mów dalej. – Kilka razy, dla osobistych korzyści, dopuściłam się obmowy. Fałszywie świadczyłam przeciw bliźniemu swemu. Zdradziłam przyjaciółkę, by dostać rolę w spektaklu. Dwa razy… dwa razy spędziłam ciążę. I jeszcze… i jeszcze odegnałam od siebie precz miłość mojego życia… Weronika Krenz przerwała. Zaczęła płakać. Wtedy mężczyzna zbliżył się i ponownie wetknął jej knebel z powrotem do ust, jeszcze głębiej niż wcześniej. Potem wyszedł z pokoju. Weronika poczuła nagły przypływ sił. Najpierw ją to zdziwiło, potem ucieszyło. Wiedziała, że człowiek, który ją napadł w ciemnym zaułku, uprowadził i uwięził tutaj, nie jest przy zdrowych zmysłach. Dlatego zgodziła się na spowiedź. Nie chciała go drażnić. Chciała zyskać na czasie. Niestety, grzechy, do których mu się przyznała, nie były zmyślone… Ze wszystkich sił naprężyła mięśnie. I szybko została nagrodzona, ponieważ jedno z włókien konopnego sznura zerwało się z trzaskiem. 31 W tym samym momencie kilkadziesiąt sążni dalej, na rogu Konstantynowskiej i Zachodniej, Stach spotkał się ze swoimi druhami. – Już chcieliśmy powiadomić Riepina – sapnął Lenz, a Kazimierski wymownym gestem zdjął kapelusz i otarł pot z czoła. – Wszystko w porządku – uspokoił ich Berg. – Znalazłeś Smitha? – chciał wiedzieć dziennikarz. – Nie. Ale był tam. Spędził godzinę z jedną z dziewczyn, przegrał trochę rubli w szulerni, a potem wyszedł. Wszystkiego dowiedziałem się od nieocenionego pana Gerwazego, oczywiście za odpowiednią opłatą. Nie spotkałem Szulca, choć może to i dobrze. – Dokąd poszedł Smith? – Jan z każdą chwilą był coraz bardziej zaaferowany. – Mów! – Wszyscy znamy dobrze to miejsce. To cukiernia Konrada przy Nowym Rynku, a dokładnie jej trzecia sala…

– Tam, gdzie znaleźliśmy cię kilka miesięcy temu – przypomniał sobie Kazimierski, po czym chrząknął znacząco. – Chodźmy zatem – zarządził detektyw. Dotarli na miejsce w ciągu niespełna pięciu minut. Dwie położone najbliżej wejścia i ogólnodostępne sale cukierni były nieczynne, bo minęła już dziesiąta. Ale działała wspomniana trzecia sala i tam właśnie należało szukać wszystkich tych, którym Weltschmerz lub inne przypadłości właściwe końcowi wieku nie pozwalały w nocy spać. Dostęp do owej sali mieli nieliczni, wtajemniczeni, a wchodzili oni od tyłu, zakamuflowanymi drzwiami, które otwierały się tylko wtedy, gdy zapukano w nie w umówiony sposób. Cerber poinformował ich, że lokal jest czynny jeszcze tylko przez dwie godziny, a następnie otworzył szerzej drzwi, wpuszczając gości do środka. – My tylko na chwileczkę – mruknął Stach. Trzecia sala cukierni Konrada powitała ich gwarem rozmów, przez który przebijały głośniejsze toasty za zdrowie i na cześć nie tylko panującego miłościwie cara Aleksandra, a przede wszystkim smrodem tytoniowego dymu, przetrawionego alkoholu oraz potu biesiadników. Znalazłszy się na środku sali, Berg, Lenz i Kazimierski potoczyli wzrokiem po gościach siedzących przy stolikach i przy kontuarze szynkwasu. Żaden z nich nie był jednak poszukiwanym przez nich Johnem Smithem. – Pozostają nam tylko nyże – rzucił Jan. Po chwili stali u wejścia do jednej z nich, pierwszej z brzegu. Przez szparę patrzyli na rudą głowę Anglika, kołyszącą się nad butelką wódki, niemal pustą. Stach ruchem głowy dał znak pozostałym. Weszli do środka. Kazimierski stanął na czatach, Berg zaś sięgnął po rewolwer. Wtedy John Smith podniósł głowę i potoczył nieprzytomnym wzrokiem po przybyłych. – Już… już myślałem, że nikt nie przyjdzie… – wybełkotał. – Zabierzecie mnie stąd? W drodze powrotnej w dorożce John Smith, nieprzyzwyczajony do słowiańskich alkoholi, dwa razy zwracał zawartość żołądka. Potem już było lepiej. Zaczął mówić sam:

– Rok temu wyrzucili mnie z policji, za dziwki i skłonność do kart. Nie udało mi się złapać Kuby Rozpruwacza, ale to nie znaczyło, że już nigdy miałbym nie próbować. Dlatego śledziłem wszystkie doniesienia o podobnych zabójstwach, do których dochodziło w Europie. Gdy dowiedziałem się, że coś takiego wydarzyło się w Łodzi, nie zastanawiałem się długo. Czym prędzej wsiadłem w dyliżans pocztowy i przyjechałem. – Co robiłeś w lupanarze Szulca? – przerwał mu Berg. – Dowiedziałem się, że wszyscy mężczyźni, których wytypowaliśmy, zostali aresztowani. Wiedziałem też, że wszyscy byli klientami tego lokalu. Chciałem zasięgnąć języka. Nie mieliśmy pewności, że wśród zatrzymanych jest morderca. To naprawdę dobry policjant – pomyślał z uznaniem Berg. – Niestety, znów dopadły mnie stare demony – westchnął rudowłosy, po czym dotknął ręką ust. – Zatrzymać? – zapytał Kazimierski. – Nie, nie trzeba – odpowiedział Smith, by po chwili milczenia mówić dalej: – Słowianki są naprawdę piękne i pełne ognia. Nic by się nie stało, gdybym poprzestał tylko na tym. Ale w pokoju obok rozpoczęła się gra o wielką stawkę. Postanowiłem się przyłączyć. Niestety, traciłem w każdym rozdaniu, więc spłukałem się bardzo szybko. Dobrze, że nie chcieli obić mi mordy. Wstałem, podziękowałem i wyszedłem. Pozostało mi tylko tyle pieniędzy, żeby się upić. Resztę już znacie. Jutro stąd wyjadę, znów bez niczego. Przecież nikt nie wyda mi podejrzanego. Dojechali do domu Riepina. Stach zdziwił się, że we wszystkich oknach palą się światła. – Powinni już spać. Wysiadł i dopadł drzwi. Były otwarte, co też nigdy się nie zdarzało, Riepin był wszak świetnym prywatnym detektywem, a Melania niedoścignioną strażniczką domowego ogniska. Kiedy weszli do środka, od razu usłyszeli podniesione kobiece głosy. Coś z matką? – zaniepokoił się Stach. Wpadł do salonu. Na szczęście ujrzał Annę całą i zdrową, choć

zapłakaną i roztrzęsioną. Starsza pani trzymała w ręku chustkę. Otaczał ją wianuszek złożony z pań i Riepina, który opowiedział wspólnikowi o niezapowiedzianej wizycie Metza, o ataku i kradzieży torebki ze szkatułką. – To nic. Nic się nie stało – uspokajał Berg matkę. – Ważne, że mama jest cała i zdrowa… Anna pociągnęła nosem. Po czym gwałtownie wstała z sofy i zrobiła kilka kroków po salonie, obserwowana z uwagą przez wszystkich domowników i gości. – Niech się udławi… – rzuciła ze złością – ale… połową aktu własności, który został w szkatułce. – Co? – zdziwił się jej syn. – Nie rozumiem. – To proste. Nie potrafiłam go wydobyć, bo nie znam szyfru. Ale na wszelki wypadek oderwałam połowę dokumentu, która jest w tej chwili bezpieczna. Nikt nie zdążył nic powiedzieć, rozległ się bowiem gong u drzwi, wyjątkowo głośny i natarczywy. Po krótkiej chwili do salonu weszło dwoje starszych ludzi. Kobieta płakała, mężczyzna zaś pokasływał. Stach poznał ich od razu. Byli to rodzice Weroniki. – My do pana Riepina – powiedział inżynier Krenz, a gdy detektyw się ujawnił, podnosząc rękę, zaczął mówić: – Nasza córka, Weronika, zaginęła. Nie wróciła dziś na noc. – Wiemy, że rano poszła do nowej pracy – wtrąciła jego żona. – Nie wiemy, co to za praca. Bardzo się o nią martwimy. – Może nam pan pomóc? I nie czekając na odpowiedź, starszy pan postąpił krok do przodu i podał Riepinowi fotografię zaginionej. Widząc ją, Stach omal nie krzyknął. Miał przecież w domu identyczne zdjęcie… Ale najgorsze miało dopiero nastąpić. Gdy fotografię Weroniki ujrzał Smith, przeciągnął otwartą dłonią po twarzy, wciąż trupiobladej. Teraz była jeszcze przerażona, a na czoło wystąpiły kropelki potu. – Co ja zrobiłem… – jęknął. Spojrzenia wszystkich obecnych spoczęły na nim. – Co pan zrobił? – zainteresował się Lenz. – To ja ją zatrudniłem.

– Zatrudnił ją pan? – Riepin nie był tak sympatyczny jak zwykle. – W jakim charakterze?! – Zatrudniłem ją po to, by udawała prostytutkę, która miała zwabić zabójcę. Wiedziałem, że jest aktorką. Zamieściłem w gazecie ogłoszenie, zgłosiło się kilka kobiet, ale żadna nie wydawała mi się odpowiednia. Dopiero ona. Spotkaliśmy się w hotelu, żeby omówić szczegóły. Dziś rano miała zacząć, a następnego dnia, to znaczy jutro, mieliśmy znów się zobaczyć. Mam nadzieję, że to nie jest… – …kolejny atak? – wszedł mu w słowo Berg, który aż trząsł się ze wzburzenia. – Być może nie. Przecież zabójca miał uderzyć dopiero jutro, piętnastego sierpnia… – Czyli dzisiaj. – Riepin spojrzał wymownie na zegarek. Potwierdził to stary zegar stojący w korytarzu, bijąc dwanaście razy. Każde uderzenie zgromadzeni w tym momencie w salonie starego detektywa odczuwali niemal fizycznie, jeśli nie boleśnie. Jakby z każdym uderzeniem ubywała jedna szansa. Albo gasło jedno życie. Nikt z tych ludzi nie liczył uderzeń, więc nie był w stanie stwierdzić, że tak naprawdę było ich nie dwanaście, a trzynaście. Ostatnim był gong przy drzwiach. Tylko Melania potrafiła rozróżnić te dźwięki. Na jej zniknięcie nikt nie zwrócił uwagi. – Tak czy inaczej, znów nas oszukałeś, Smith. – Berg zmierzył Anglika ciężkim wzrokiem. – Przecież nie mamy pewności, że coś się stało pannie Krenz – bronił się John. – Może tylko złamała nogę i jest w szpitalu. Albo odwiedziła jakąś przyjaciółkę? – Nie miała w tym mieście nikogo prócz nas – syknęła Ewelina Maria Krenz, patrząc z nienawiścią na rudowłosego, który pod jej spojrzeniem opuścił głowę. Wróciła gospodyni detektywa. W ręku trzymała kopertę. – Ktoś ją zostawił pod drzwiami. Podała przesyłkę Bergowi, który natychmiast ją otworzył i zaczął czytać na głos, wprawiając wszystkich po kolei w zdziwienie, osłupienie, a wreszcie przerażenie: – „Mam już piątą ofiarę, ale jeszcze jej nie zabiję i nie wypatroszę

jak cztery wcześniejsze, choć bardzo chciałbym. Umowa jest umową. Czekamy w dzień Wniebowzięcia, w samo południe, w miejscu, które wyznaczyłem. Pokłonimy Ci się wtedy nisko wraz z moją miłą towarzyszką, a potem odejdziemy, by dokonać dzieła. Posłuszny wykonawca woli Anioła”. 32 Tej nocy nikt w domu Riepina nie zmrużył oka. – John, pokaż, jaką masz broń – zawołał Berg do Anglika, a nieco ciszej dodał: – Jeśli oczywiście jej nie przegrałeś. W odpowiedzi Smith zaczął sięgać do kieszeni i wyłożył na stół cały swój arsenał, który przywiózł do Łodzi. Nieźle – pochwalił Stach w duchu, biorąc do ręki kajdanki. Nikt nie miał zamiaru zapomnieć o winach Smitha. Za dużo ich było i zbyt wiele szkód narobiły. Ale nie chciano go też wyrzucać na bruk (nie miał na hotel, wszystko przegrał w szulerni) ani bronić dostępu do planu działań. Liczyła się przecie każda para rąk zdolna trzymać broń, każda para nóg potrzebnych w pościgu, niechby i na piechotę, za złoczyńcą. A przede wszystkim każda głowa, w której znajdował się mózg zdolny myśleć o czymś więcej, niźli tylko gdzie zjeść, wyspać się i pochędożyć. Smith był dobrym policjantem, który miał swoje wady, ale kto ich nie ma? No i mógł się teraz zrehabilitować. Rodziców Weroniki odesłano do domu i kazano czekać. Może Krenzówna rzeczywiście gdzieś zabawiła na noc, może to nie o niej pisał w swym liście szaleniec. Reszta zaś, włącznie z Anną Berg, która nie chciała nawet słyszeć o udaniu się na spoczynek, odbyła naradę. To już nie były luźne spekulacje ani gdybania. Gra szła o ludzkie życie. Liczyła się każda godzina, jeśli nie minuta. Brzask nadszedł dużo szybciej, niż się go spodziewano. Świece i lampy naftowe przestały być potrzebne, choć przez dłuższy czas nikt ich nie gasił. Tak jak nie gasił nadziei, że wieczór dnia, który właśnie się zaczął, będzie szczęśliwy. – Myślę, że przyda nam się tarantas – rzekł Riepin, gdy przeszli do kwestii transportu, a gdy nikt nie zaoponował, zamówił rozmowę z właścicielem powozu. – Mam nadzieję, że już nie śpi – mruknął

jeszcze. Śniadanie zjedli w milczeniu, zresztą większość wypiła tylko kawę. – Mama zostanie w domu – oświadczył Stach. – Jadę z wami – odpowiedziała Anna, szykując się już do drogi. – To nie było pytanie. To było polecenie, mamo. – Przypilnuję, żeby nie wychodziła z tarantasu – próbował pogodzić ich Riepin. Ale Stach tym razem nie ustąpił. W rezultacie starsza pani zgodziła się zostać. Gdy wyszli na zewnątrz, powóz już czekał. Do południa było jeszcze pięć godzin. Mimo to już chcieli wyjechać, by zająć odpowiednie miejsca. Kazimierski wspomniał coś nawet żartem o spektaklu, ale nikt nie zaśmiał się z tego porównania. – Róg Wschodniej i Średniej – powiedział Berg do fiakra, gdy zajęli miejsca; on sam przez kilka chwil stał jeszcze w otwartych drzwiach, wsparty jedną nogą na progu, i spoglądał w okna domu. Stangret strzelił z bata. Cztery konie ruszyły z miejsca. Wszystko było dokładnie tak samo jak kilka miesięcy temu, gdy dwie pary wybierały się w podróż. Wtedy też detektywi rozmawiali, ustalając naprędce plan działania na najbliższe dni. Teraz wszystko miało się rozstrzygnąć w ciągu kilku godzin. 33 Ledwo tarantas zniknął za rogiem ulicy, odprowadzany wzrokiem trzech kobiet, jedna z nich puściła firanę i szybkim krokiem ruszyła w stronę drzwi, łapiąc po drodze kapelusz i parasolkę. Nim Ostrowska i Jaraczewska zorientowały się w sytuacji, nim pojęły jej powagę i nim cokolwiek zdążyły powiedzieć, ich uszu dobiegł trzask drzwi, a następnie stukot obcasów na chodniku. Znalazłszy się na ulicy, Anna rozejrzała się w poszukiwaniu dorożki. Miała szczęście. Drynda zaprzężona w jednego siwka właśnie zbliżała się od strony Piotrkowskiej. Dorożkarz zauważył klientkę i ściągnął lejce. – Szanowna pani życzy? – Uśmiechnął się pod wąsem, dotykając palcami daszka czapki.

– Dzielna, koło delikatesów Sprzączkowskiego. Byłby idiotą, gdyby ukrył się w swoim kantorze. Ale od czegoś muszę zacząć – pomyślała, gdy koń ruszył z miejsca. Jednak nieprzespana noc szybko zebrała żniwo: starsza pani zasnęła, ukołysana przez dorożkę i stukot kopyt. Nawet gdy po kilkunastu minutach dojechali na miejsce, nie ocknęła się. Dorożkarz odwrócił się i pokręcił głową z rozbawieniem. Potem podrapał się po niej, którym to gestem zawsze wyrażał zakłopotanie. A sytuacja właśnie taka była. Kłopotliwa, póki co. – Co ja z nią zrobię? – zapytał sam siebie, by po chwili, głośniej, zwrócić się do pasażerki: – Proszę pani, już jesteśmy. Nic. Żadnej reakcji. Przecież nie wyglądała na pijaną. Zresztą kto ją tam wie… – Proszę pani! Chyba mi tu nie wyzionęła ducha?! Dopiero miałbym kłopoty. Cyrkuł, Długa. Może nawet Sybir! – przestraszył się wozak. Ulicą przechodził akurat jakiś mężczyzna. Dorożkarz nie zastanawiał się długo. – Panie drogi! – zawołał za nim. – Jedna taka za dużo łyknęła. Może pomógłby pan? Przechodzień odwrócił się, ale nie zatrzymał. Po chwili zniknął w drzwiach delikatesów. Wozak westchnął ciężko. Nie miał jednak zamiaru rezygnować z pomysłu. Przestój kosztował drogo, szczególnie tutaj, gdzie łatwo było o nowy kurs. Właśnie zza zakrętu wyszedł i zbliżał się w stronę dryndy kolejny przechodzień. Szedł chodnikiem, bardzo blisko ściany kamienicy. I rozglądał się, jakby czegoś lub kogoś się obawiał (dorożkarz pomyślał o tym dopiero później, po wszystkim). W ręku trzymał laskę z gałką w kształcie głowy konia. Dorożkarz nie żywił wielkich nadziei, ale nie byłby sobą, gdyby nie spróbował: – Może pan szanowny pomógłby mi? Mam taki mały ambaras… Elegant zatrzymał się. A nuż pomoże mi pozbyć się tej kobiety, sam zajmie jej miejsce

i zamówi daleki kurs? – pomyślał wozak i aż dreszcz go przeszedł na myśl o tak dobrym i szybkim rozwiązaniu kłopotu. Tymczasem przechodzień uchylił uprzejmie kapelusza, zbliżył się do dorożki, położył dłoń na krawędzi kosza, wreszcie zajrzał do środka. I znieruchomiał. W tym samym momencie klientka otworzyła oczy. Laska z głową konia wypadła mężczyźnie z ręki, zadzwoniła o kamień i wpadła pod powóz. – Metz – głos Anny był jak ostrze noża. Na ów głos mężczyzna otworzył usta, z których jednak nie wydobył się żaden dźwięk. Być może chciał i cofnąć rękę, która spoczywała na krawędzi kosza, ale uniemożliwiały mu to dwie rzeczy: po pierwsze, prawa dłoń kobiety, która przycisnęła mu palce. Po drugie, czarny wylot lufy rewolweru skierowanego w jego pierś. – Gdzie jest moja torebka ze szkatułką? – zapytała cicho, lecz wyraźnie. – Ukryłem ją. Scho… schowałem. Bezpiecznie. Za… zakopałem – wydukał Metz. – To teraz po nią pójdziemy i odkopiemy. – Starsza pani powoli podniosła się z siedziska, wciąż celując w pierś handlarza ziarnem. Metz jął cofać się rakiem z rękami podniesionymi ku górze. Anna rzuciła zapłatę fiakrowi, który, przegięty na koźle, w osłupieniu przyglądał się scenie. Ledwo pasażerka znalazła się na chodniku, rozległ się trzask bata i dorożka ruszyła gwałtownie z miejsca. Zostali sami. Ruch uliczny był jeszcze znikomy. Delikatesy dopiero co otwarto. – Prowadź – rzuciła Anna. – I opuść ręce. Niepotrzebne mi widowisko. Ruszyli. Metz przodem, dwa kroki za nim pani Berg. – Wczoraj nic ci nie zrobiłem – rzekł po chwili, odwróciwszy głowę. Nie odpowiedziała. – Nie zastanawiałaś się dlaczego? – zapytał i nie czekając na odpowiedź, rzekł: – Kochałem cię. Ale cóż mogłem, młody i biedny kantorowicz, w dodatku poniewierany przez twojego ojca…

– Ojciec nigdy nikim nie poniewierał! Był dobrym człowiekiem i sumiennym przedsiębiorcą. To zresztą przeszłość, która nie ma nic wspólnego z tym, co jest teraz. Nie interesuje mnie, czemu darowałeś mi wczoraj życie, choć może jutro się nad tym zastanowię, bo nie jestem z lodu czy kamienia. Ale teraz chcę tylko jednego. Swoją torebkę. Co z nią zrobiłeś? – Już mówiłem. Jest bezpiecznie i głęboko ukryta. Wyszli zza rogu. Wtedy Metz stanął jak wryty. Anna wyjrzała zza pleców jeńca i w perspektywie uliczki, kilkadziesiąt sążni od nich, ujrzała zbliżający się patrol kozacki. Jeden z jeźdźców wskazał coś ręką pozostałym. Coś albo kogoś. Antoni Metz w jednej chwili zapomniał o wycelowanym w jego plecy rewolwerze. Gibnął w bok, w kilku susach przeciął ulicę i zaczął uciekać. To z kolei wystarczyło kozakom. Mieli przed sobą więźnia zbiegłego dwa dni wcześniej z transportu. Już dwóch z nich wyciągnęło szable. Rozległ się strzał. – Stoj, swołocz! – krzyknął jeden z nich. Ujrzawszy to, Anna ukryła broń w fałdach sukni i przylgnęła do ściany budynku. Metz uciekał chodnikiem. Wydawało się, że za chwilę zniknie w jednej z bram, ale z jakiegoś powodu nie zmieniał kierunku. Nie było wątpliwości, że nie ma szans w tym wyścigu. Jeźdźcy byli coraz bliżej. W końcu pierwszy z nich zrównał się ze zbiegiem. W tej samej chwili też jego los się dopełnił. Ostrze szabli rozpłatało mu surdut na plecach. Metz zwolnił, ale nadal biegł. O wszystkim przesądził drugi cios. Pióro szabli dosięgło precyzyjnie szyi uciekającego. Krew z tętnicy obryzgała ścianę, a kołnierzyk koszuli w jednej niemal chwili z białego stał się czerwony. Rozrzucił ramiona i upadł na bruk, twarzą do ziemi. Otoczyli go, ale żaden nie zszedł z konia, by próbować zatamować krwotok. Wyrok został wydany. I właśnie go wykonywano. Jakaś kobieta zapłakała, ktoś krzyknął z ukrycia, rzucił kamieniem, który upadł kilka cali od kopyta jednego z koni. Podczas gdy jasna krew tętnicza Metza wypełniała szczeliny

między kamieniami, ukrytą za załomem muru Annę ogarniało coraz większe przerażenie i żal. Mimo zła, które człowiek ten wyrządził jej i jej rodzinie. Nie docierało do niej jeszcze, że wraz z jego śmiercią przepadła również szkatułka z połową aktu własności placu w centrum miasta… Po chwili wróciła w miejsce, gdzie stała dorożka, i podniosła laskę z głową konia. 34 W momencie gdy Antoni Metz żegnał się z tym światem, tarantas dotarł na miejsce. Prawie, gdyż detektywi nie chcieli zatrzymywać się na samym rogu Wschodniej i Średniej, żeby nie wzbudzać zainteresowania, a tak duży i tak elegancki pojazd nie mógł go nie wywołać. – Pozostały dwie godziny i dwadzieścia dwie minuty – stwierdził stary detektyw chwilę po tym, jak odprawił powóz. To, co ustalili kilka godzin wcześniej, nie było wcale tak łatwe do zrealizowania, jak się z początku wydawało. Jak bowiem mieć na oku przechodniów, a w szczególności pary, które w okolicach południa znajdą się na rogu dwóch ulic? Na szczęście mieli jeszcze sporo czasu i mogli go poświęcić na wyszukanie dogodnych kryjówek. Mogły nimi zostać zarówno okna klatek schodowych, sklepy, jak i bramy kamienic. – Stach, pójdziesz ze mną. Rozejrzymy się trochę. Panowie Smith, Lenz i Kazimierski napiją się w tym czasie kawy. – Riepin wskazał witrynę, nad którą właśnie opuszczano kolorową markizę. Rozeszli się. Rosjanin ujął wspólnika pod ramię i niespiesznym krokiem ruszyli Wschodnią w stronę skrzyżowania ze Średnią. Stach wciąż był pewien obaw, czy akcja ma szansę powodzenia. Z drugiej strony nie dopuszczał do siebie możliwości, że może stać się inaczej. Drżał wręcz na tę myśl. Po paru minutach marszu znaleźli się na rogu wspomnianych ulic. Miejsce to niczym nie różniło się od kilkudziesięciu innych łódzkich skrzyżowań. – Gdzie byś się zatrzymał, gdybyś był nim? – zapytał Riepin. Berg nie zdążył nic powiedzieć, bo kilka kroków przed sobą ujrzał

znajomą postać. Była to matka Weroniki. Kobieta też go ujrzała, bo zaczęła machać rękami. Skąd wiedziała, gdzie nas szukać? – zapytał sam siebie w duchu. Ważniejsze jednak było inne pytanie: czyżby Weronika wróciła do domu? – Panie Stachu. Panie Berg! – Kobieta chwyciła detektywa za klapy marynarki, dysząc ciężko. – Złapaliśmy go. – Kogo?! – zakrzyknęli Berg i Riepin jednocześnie. – Porywacza. Czaił się pod naszymi drzwiami. Stach spojrzał na starego. Zrozumieli się bez słowa. – Dorożka! – krzyknął na nadjeżdżającą dryndę, a gdy ta się zatrzymała, pomógł wejść pani Ewelinie Marii Krenz i podał wozakowi adres. W ciągu kilkunastu minut jazdy, co było spowodowane coraz większym ruchem na ulicach, matka Weroniki zreferowała wydarzenia ostatnich kwadransów. Mówiła chaotycznie, walcząc z sapką, wybuchając na przemian płaczem i śmiechem. Resztę Stach sam sobie dośpiewał. Zapłaciwszy za kurs, wyciągnął i odbezpieczył broń. Weszli na piętro, kobieta otworzyła drzwi mieszkania. Ledwo przekroczyła próg, zawołała nieco histerycznie: – Bronisław?! – Jestem w salonie. Wszystko w porządku. Trzymam go na muszce. Inżynier siedział na swoim fotelu z gwintówką gotową do strzału w rękach. Kilka stóp od niego, na otomanie, siedział sztywno z podniesionymi rękami jakiś sporych rozmiarów elegant. Gdy Berg i matka Weroniki wkroczyli do pokoju, poruszył się niespokojnie. A po chwili odezwał: – To nieporozumienie. Mówiłem państwu, że nazywam się Jan Burski i jestem narzeczonym Weroniki. Przyjechałem do niej… Berg pamiętał to nazwisko z gazet, które w rubrykach towarzyskich donosiły o rychłym ślubie tej pary. Ale nie zdradził się z tą wiedzą. Ktoś się mógł przecie podszyć pod bogatego warszawskiego kupca.

– Czego pan tutaj szukasz? – Zmierzył gościa nieprzyjaznym spojrzeniem. – Już mówiłem, jestem narzeczonym Weroniki. Proszę sprawdzić, mam paszport w wewnętrznej kieszeni surduta. Ale ten pan – wskazał ruchem głowy inżyniera Krenza – nie pozwolił mi się poruszyć. Już prawie dwie godziny tak siedzę. Bolą mnie ręce… – Bardzo wzruszające. Pokaż pan ten paszport, bardzośmy wszyscy ciekawi. Tylko bez żadnych sztuczek, dobrze? Elegant skinął głową, po czym posłusznie sięgnął w zanadrze, wyciągnął książeczkę, którą podał pani Ewelinie. Ta przekazała ją detektywowi. Stach zajrzał pomiędzy okładki, przebiegł wzrokiem po pieczątkach i zapisach. – I co? – zapytał zakładnik. – Może pan już opuścić ręce, panie Burski – rzekł wreszcie Berg. – Wszystko się zgadza. Rodzice Weroniki spojrzeli na niego, potem na siebie, wreszcie na swego niedoszłego zięcia, którego wzięli za bandytę. Krenz odłożył broń, jego żona ciężko opadła na fotel, by następnie wstać z niego i udać się do kuchni. Kupiec, najwyraźniej niezrażony tym qui pro quo, opowiedział o tym, jak to w drodze powrotnej z Włoch postanowił zajrzeć do Łodzi, by załatwić pewne interesy, a także zobaczyć swoją narzeczoną, z którą przed wyjazdem, pech, pokłócił się. – A muszą państwo wiedzieć, że robię interesy z najbogatszymi przemysłowcami Łodzi – pochwalił się. – A kto według pana jest najbogatszy w tym mieście? – zapytał go Stach. – Według mnie, a także według najnowszych oficjalnych danych jest nim pan Izrael Poznański – odrzekł Burski, oglądając z zaciekawieniem swoje wypielęgnowane paznokcie u rąk. – A pan jak uważa? Właściwie nawet nie wiem, jak pan się nazywa… Ale Stanisława Berga już nie było w salonie Krenzów. Nie pamiętał, jak dotarł na miejsce. Była jedenasta trzydzieści, gdy ujrzał Riepina. Stary stał sobie spokojnie przed witryną sklepu. Berg był pewny, że wszystko przygotowane jest w najdrobniejszych szczegółach,

a ludzie znajdują się na stanowiskach, gotowi w każdej chwili rzucić się na mordercę i zwyrodnialca. Tylko że on się wcale tu nie wybierał… – Masz ze sobą plan miasta?! – krzyknął do Riepina, przeskoczywszy w kilku susach przez ulicę, tuż przed pędzącym czterokonnym powozem. – Nie – odparł Rosjanin, nie odwróciwszy się, wszystko wszak widział doskonale w witrynie sklepu. – A dlaczego pytasz? – Źle wyznaczyliśmy miejsce spotkania! Najbogatszym człowiekiem w Łodzi nie jest wcale Scheibler, tylko Izrael Poznański. Czwartym punktem na mapie jest zatem zupełnie inny pałac! Jewgiennij Aleksandrowicz przeciągnął dłonią po twarzy. – Spróbowaliśmy i tej możliwości – rzekł z dziwnym spokojem. – A raczej zrobiła to twoja nieoceniona, ale i bardzo uparta matka, kiedy wszyscy już wyszli z gabinetu. – Co ty mówisz? – Wbiła szpilkę tam, gdzie stoi najważniejszy pałac Poznańskiego, a potem połączyła wszystko nitkami… – Wiesz, gdzie to jest?! – Tak. – Mów! Nie mamy ani chwili do stracenia. Stary nigdy nie widział swego wspólnika tak wzburzonego. Wiedział, że nie zdążą przenieść akcji. Ale znał też Berga i jego możliwości. – To dworzec fabryczny… Postaramy się dotrzeć tam jak najszybciej. Ostatniego zdania Stach nie był już jednak w stanie usłyszeć. 35 Tego dnia na wszystkich ziemiach, które były kiedyś Polską, czczono Matkę Boską Zielną. Błogosławiono bukiety kwiatów, wierząc, że w ten sposób nabiorą one cudownych, leczniczych właściwości, a w drodze powrotnej z kościołów zostawiano je wśród upraw, by przynosiły szczęście w przyszłych zbiorach. Do nieodległej Częstochowy, na Jasną Górę, do braci paulinów docierały ze wszystkich

stron pielgrzymki wiernych. Tylko protestanci tego dnia zamykali drzwi i okna. Mieszkańcy Łodzi, którzy 15 sierpnia 1892 roku wyszli na ulice swojego miasta, mieli zapamiętać ten dzień na różne sposoby. Jedni jako szczególne mistyczne przeżycie, którego doznali na mszy świętej w kościele pod wezwaniem Podwyższenia Krzyża Świętego przy ulicy Dzikiej, a to za sprawą szczególnego kazania, które z niespotykaną wcześniej gorliwością i żarem wygłosił młody wikariusz, ksiądz Wojciech Bury. Inni witali ów dzień w okrytym złą sławą carskim więzieniu przy Długiej, wierząc ze wszystkich sił, że nie będzie on ich dniem ostatnim. Wszak byli Bogu ducha winni, o czym przekonywali śledczych, a nawet więziennych strażników. Nikt ich jednak nie słuchał, a już na pewno nie tysiące ludzi, które wyległy tego dnia na trotuary miasta. Ulicami mknęły we wszystkich kierunkach dziesiątki konnych pojazdów, których dla zabawy czepiały się bose uliczne dzieci. – Pan uciekł od czubków? – Jeden z nich, może dwunastoletni, zdziwił się bardzo, że w jego zabawie przybył mu nieoczekiwany towarzysz, dziwny towarzysz. – Nie. Skąd to pytanie? – Dorośli nie czepiają się powozów. – Dorośli robią sto dużo gorszych rzeczy. A ja po prostu nie mogłem złapać dorożki. – Pewnie spieszy się pan na pociąg? – Owszem. Jak nigdy w życiu. Powóz skręcił raptownie w prawo, więc obaj pasażerowie na gapę, mały i duży, byli zmuszeni przerwać na chwilę rozmowę. – Chyba nie dojedzie pan tym powozem na dworzec – zauważył przytomnie chłopak, wychyliwszy się. – Chyba nie – zgodził się Berg. – Dziękuję ci za towarzystwo. Po tych słowach zeskoczył z gzymsu pudła i wylądował bez problemu na bruku. – Powodzenia! – rzucił za nim chłopak. Znalazłszy się na ulicy, Berg obciągnął na sobie surdut, przy okazji sprawdzając obecność rewolweru. Potem zerknął na zegarek. Do

południa był jeszcze mniej niż kwadrans. Wszystkie te czynności detektyw wykonał, idąc chodnikiem, lawirując między przechodniami, żydowskimi kupcami, którzy akurat tu i akurat teraz musieli kupczyć, czym popadło. – Ulicą nie zdążę – stwierdził, stanąwszy na rogu, gdzie powóz, którym jechał, zmienił kierunek jazdy. Krótkie spojrzenie wystarczyło, by na nowo ocenić sytuację i swoje szanse. Przerzucił laskę z prawej ręki do lewej, przeciął w kilku susach ulicę i zniknął w bramie narożnej kamienicy. Pędem pokonał podwórko, po nim kolejne. I jeszcze jedno. Szum powietrza w uszach wygłuszał skutecznie złorzeczenia, które rzucały za nim kobiety wieszające pranie, i wyzwiska, jakich nie oszczędzał mu niejeden dwornik, bo przecie nikt uczciwy nie biegnie, jeśli nie jest dzieckiem. Pokonawszy kilka podwórek, zaułków i ciemnych uliczek, wypadł z bramy na rogu Krótkiej i Mikołajewskiej. W tej samej chwili rozległ się gwizd pociągu. Do stacji zostało mu kilkaset sążni. I trzy minuty. W płucach Berga rzęziło i trzeszczało, a jego tętnice wydawały się bliskie rozerwania. Do nóg jakby kto przypiął ołowiane ciężarki. Zupełnie jak w koszmarnych snach, gdy chce się uciec przed zmorą, a nie można. Drugi, o wiele głośniejszy, wręcz przeszywający gwizd czekającej na sygnał odjazdu lokomotywy wrócił mu przytomność. – Zdążę! Muszę. Wpadł z impetem do hali dworca fabrycznego, wprost w tłum ludzi, który wysypywał się z dopiero co przybyłego pociągu z Koluszek. Jak w tej pulsującej tłuszczy znaleźć mordercę? Jak wyłowić kogoś, kto się kłania? Może właśnie to robi? Może już to zrobił? Która godzina?! Dworcowy zegar wskazywał minutę po południu. Berg był bliski rozpaczy, jeśli nie szaleństwa. Wciąż rozglądał się dookoła, na skutek ruchów ciżby przesuwając się w stronę wyjścia na perony. O, ktoś właśnie zdjął kapelusz. Kłania się! Ale przecie to jakiś stary Żyd z siwą brodą sięgającą pasa. W dodatku nie towarzyszy mu żadna młoda kobieta… – Dzień dobry, panie Stanisławie – usłyszał naraz za plecami

znajomy głos. Odwrócił się. Kilka stóp od drzwi prowadzących na perony stał doktor Kalczyński. – Wyjeżdża pan dokądś? – zapytał z uśmiechem medyk, mimo że Berg nie odpowiedział na jego pozdrowienie. Detektyw otaksował go jednym spojrzeniem. Kalczyński miał na sobie strój podróżny, obok, na ławce, spoczywał dość sporych rozmiarów, elegancki sakwojaż, tudzież lekarski kuferek i złożony parasol. – Jak się czuje szanowna mama? – doktor nie przestawał zadawać pytań. – Mam nadzieję, że stosuje się do moich zaleceń? Wtedy Berg nagle odzyskał głos. Wszystkie podejrzenia i pytania, które obijały mu się o wewnętrzną część czaszki, zamknął w jednym zdaniu: – Czy jest pan tu sam, doktorze?! – Owszem. Jadę do Warszawy na kongres chirurgów – odparł Kalczyński, badawczo przypatrując się znajomemu. Nagle jego wyraz twarzy się zmienił: – A wie pan, widziałem tu przed chwilą pana znajomą. – Kogo? – Tę ładną, młodą dziewczynę, z którą odwiedził pan mamę w szpitalu… Berga jakby ktoś obuchem zdzielił w głowę. – Gdzie ją pan widział? Kiedy?! – Stach z trudem powstrzymał się przed złapaniem lekarza za klapy surduta, co pewnie skutkowałoby potrząśnięciem nim. – Szła do pociągu z jakimś mężczyzną. – Władysław wskazał kierunek. – Dwie, może trzy minuty temu… Berg spojrzał na dworcowy zegar. Były trzy minuty po dwunastej. Rzucił się do wyjścia. Kolejny gwizd lokomotywy wygłuszył przekleństwa, którymi obdarzyli go potrąceni ludzie. Wpadł na peron dokładnie w chwili, gdy zawiadowca podnosił lizak na długim drzewcu. – Wnimanije, wnimanije. Pojezd odprawliajetsa! – zawołał kolejarz. Skład ruszył w momencie, gdy Berg znajdował się w połowie

długości przedostatniego wagonu i zwolnił kroku. W tej samej chwili, kilkadziesiąt sążni przed sobą, ujrzał mężczyznę w jasnym garniturze stojącego w otwartych drzwiach jednego ze środkowych wagonów. Choć na peronie był tłum, Stach nie miał wątpliwości, że tamten patrzy na niego. Tylko na niego. Człowiek ten wykonał cztery gesty. Najpierw wskazał na kieszonkę, gdzie zwykło się nosić zegarek. Następnie pomachał ręką, jak zwykło machać się ludziom, którzy odprowadzają bliskich na pociąg. Na koniec zdjął binokle z ciemnymi szkłami, a z głowy kapelusz i nim też przez chwilę machał. – Agenor Szulc – rzekł bezwiednie Stach. Pociąg rozpędzał się. Właśnie ostatni wagon minął Berga, postukując miarowo. Ktoś nie zamknął w tym wagonie ostatnich drzwi. Nie, nie można było nie skorzystać z takiego zaproszenia. On nie potrafił. Poczuł nagły przypływ sił. Odległość do drzwi zmniejszała się. Widział już koniec peronu. – Stoj, durak! – usłyszał za plecami krzyk któregoś z kolejarzy. W tym samym momencie chwycił za zimny, pionowy drążek, a jego prawa stopa trafiła na najniższy stopień ażurowego podestu. Podciągnął się. Po chwili zniknął we wnętrzu wagonu. Wiedział, że to dopiero początek. Krew buzowała w nim jak w garnku, spod którego usunięto fajerki o najmniejszych średnicach. Sprawdziwszy, czy biegnąc po peronie, nie zgubił rewolweru, jął przeciskać się wąskim korytarzem. Zaglądał do kolejnych przedziałów. Nie zwracano na niego uwagi, ot, pasażer, który trochę za późno kupił bilet i trochę za późno znalazł się na peronie. Z ostatniego wagonu w ciągu niespełna minuty przedostał się do przedostatniego, a pokonawszy go, znalazł się w trzecim od końca. Z każdą chwilą wracały mu siły, które stracił podczas biegu, a jednocześnie rósł w nim gniew. Wiedział jednak, że to często zły doradca. – Bilet pana proszę – usłyszał naraz głos z boku. To konduktor, który właśnie skończył sprawdzać bilety w jednym z przedziałów. Berg poczekał, aż zamknie za sobą drzwi. Nie miał

zamiaru robić sensacji. – Ścigam groźnego przestępcę – wyjaśnił półgłosem. – Jestem detektywem, oto moja licencja. Konduktor był młodziutki. Mimo to z powagą przyjrzał się dokumentowi, porównał fotografię z rzeczywistością. Dopiero później zbladł. – Pomóc panu? – zapytał drżącym głosem. – Na razie nie potrafię odpowiedzieć. – Mam nadzieję, że nie będę musiał zatrzymywać pociągu… – Ja też mam nadzieję, że to nie będzie konieczne – tym razem Berg był pewny odpowiedzi. – Proszę wykonywać po prostu dalej swoje obowiązki. Skład minął Widzew i wyjechał z Łodzi. Stach, spokojny, że nikt go nie zatrzyma, przemierzył kolejny wagon. Asekuracyjnie przełożył broń do bocznej kieszeni surduta i trzymał dłoń na kolbie colta. Nie wiedział, z ilu wagonów składa się pociąg. Szulc mógł być już w kolejnym przedziale. – Interesy, pan uważa, wciąż te interesy – dobiegł go głos zza załomu korytarza, gdzie unosiły się kłęby tytoniowego dymu. Mocniej zacisnął palce na kolbie, odwiódł kurek i wstrzymał oddech. Postąpił krok do przodu. Wtem z tumanu wychynęła głowa. Oczy Agenora Szulca, zwężone za sprawą dymu, w jednej chwili zogromniały ze zdziwienia, by na powrót się zwęzić, co teraz było wyrazem złości. – Berg – stęknął sutener. – Gdzie ona jest? – zapytał Stach. – Kto? – zapytał tamten i zakasłał, jakby nagle przypomniał sobie, że jednak nie pali, a tytoniowy dym przeszkadza mu i szkodzi. W odpowiedzi detektyw wyciągnął z kieszeni rewolwer i wycelował. – Poddaj się, Szulc – powiedział. – Rozwiązałem zagadkę, choć już byłeś pewny, że tak się nie stanie. Gra skończona. Kładziemy wszystkie karty na stół. I tym razem to ja mam pokera. Nagle za plecami Stacha coś stuknęło. – To on? – ktoś zapytał. – Ten morderca?

Berg poznał od razu głos konduktora. Żeby cię jasny grom! Ta chwila dekoncentracji wystarczyła Szulcowi, by spróbować zmienić niekorzystny obrót spraw. Rzucił się w bok, szarpnął za ramię jednego z interlokutorów, którzy dotąd przypatrywali się niemo tej scenie, i pchnął go na Berga. Temu udało się jednak uniknąć zderzenia, w wyniku czego palacz runął na podłogę jak długi. Szulc zniknął. Berg usłyszał oddalający się tupot nóg. – Nie może uciec! – Runął w czeluść korytarza. Jak na złość, część pasażerów wyległa akurat teraz z przedziałów, przez co przemieszczanie się korytarzem było utrudnione. Mimo to Stach parł do przodu, co jakiś czas stawał na palcach, usiłując dostrzec plecy uciekiniera ponad głowami czy ramionami ludzi. Nie liczył wagonów. – Przechodził tędy mężczyzna, około czterdziestu lat? – zapytał jakiegoś pasażera, który wzbudzał zaufanie. Zapytany potwierdził ruchem głowy, choć dama, która mu towarzyszyła, zareagowała na pytanie wzruszeniem ramion. Berg otworzył drzwi, za którymi znajdował się podest, a pod nim bufory wagonów. Już położył dłoń na klamce drzwiczek następnego wagonu, gdy coś go tknęło. Cofnął się o krok, wychylił przez balustradkę, która zabezpieczała przeprawę. Potem wsparł się stopą o niższą z rurek, chwycił oburącz krawędzi niewielkiego daszka i podciągnął. Zobaczył dachy wagonów, które zasnuwał dym z komina lokomotywy. I mężczyznę biegnącego po nich w stronę przeciwną do kierunku jazdy. – Szulc! Zabijesz się! Tamten najwyraźniej tego nie słyszał, choć sprzyjał temu pęd powietrza. Stach chyżo wspiął się na dach i ruszył jego śladem. Nie było to łatwe, wagony bowiem skakały na rozjazdach, przy zakrętach szarpały na boki, a powierzchnia dachu była mokra. Nie była to jednak droga bez końca. Chyba że uciekinier zdecydowałby się na skok z pociągu. Pomyślawszy o takiej ewentualności, Berg przyspieszył kroku. Wtem coś zachrzęściło pod podeszwą jego buta. Zatrzymał się, spojrzał w dół i ujrzał binokle z ciemnymi szkłami, z których jedno właśnie

pękło. Po chwili biegł dalej. Najgorzej było z połączeniami między wagonami, przerwy miały około dziesięciu, może dwunastu stóp i trzeba było skakać, by przedostać się z jednego wagonu na drugi. Mimo to odległość między biegnącymi malała. – Stój! – krzyknął znów Stach, jak kilka chwil wcześniej krzyczano za nim. Tym razem jednak wołanie poparł mocniejszym argumentem: wystrzelił w powietrze. Ten dźwięk morderca musiał usłyszeć. I chyba tak było, bo zwolnił i obejrzał się przez ramię, wreszcie zatrzymał. Berg nie był tego pewny, ale od końca pociągu dzieliły tamtego dwa wagony. Co zrobi, kiedy tam dotrze? Po chwili ruszył w kierunku Szulca. Mógł wystrzelić i pewnie z takiej odległości nie chybiłby, nawet gdyby nie starał się zbyt dokładnie mierzyć. Ale wolał mieć zbiega żywego. Wtedy Agenor Szulc zniknął w tumanie dymu, gęstszym niż dotąd (widać palacz dorzucił do pieca). Sekundę później rozległ się strzał. Tym razem jednak to nie Berg wystrzelił na postrach. To strzelał Szulc. Strzelał, by zabić. Berg upadł na dach. Wiatr pomieszany z dymem i niosący paprochy, cząsteczki sadzy i sosnowe igiełki atakował mu oczy. Mimo to wyciągnął przed siebie rękę i nacisnął spust. Wtedy pociąg wszedł w ostry zakręt, Stach usłyszał krzyk. Dzięki wiatrowi, który wiał teraz z boku, porywając ze sobą część dymu, widać było wszystko. A raczej nic. Szulca nie było bowiem tam, gdzie być powinien… Czyżby zdołał uciec? A może, zaskoczony skrętem pociągu, dał się zrzucić? Czy przeżyłby taki upadek? – zastanawiał się gorączkowo Berg. Po chwili podniósł się i powoli, jakby stąpał po kruchym lodzie, trzymając broń w jednej ręce, drugą pomagając sobie zachować równowagę, począł przemieszczać się ku końcowi składu. Wtedy wagon pod nim znów szarpnął w bok. Upadając, Berg dostrzegł jeszcze, że skład zbliża się do jakiejś stacji, szarpnięcie musiało być więc wynikiem pokonania rozjazdu. W tej samej sekundzie padł kolejny strzał. Kula świsnęła mu ledwo

kilka cali od ucha. Wycelował w stronę szczytu wagonu, który na powrót zniknął w gęstym dymie, i nacisnął spust. Po sekundzie usłyszał głuche tąpnięcie. Zerwał się na równe nogi, przypadł do krawędzi daszka nad przejściem między wagonami. Szulc leżał na plecach na środku ażurowego pomostu. Z okolic obojczyka sączyła się krew. Mimo to na jego twarzy widniał uśmiech. – Wygrałeś rozdanie – powiedział. – Ale to ja wygrałem całą partię. – O czym ty mówisz? – Berg z trudem panował nad emocjami. – Gdzie ona jest? – Właśnie o tym mówię – żachnął się sutener. – Podczas gdy ty uganiałeś się za mną po pociągu, ona umierała z braku powietrza. Nie musiałem własnoręcznie podrzynać jej gardła. Zrobiła to sama swoimi paznokciami, walcząc o jeden, jedyny łyk powietrza… Pismo mówi: „I uczynię ją podobną do pustyni i sprawię, że będzie jak wyschnięta ziemia i umrze z pragnienia”. Choć, kto wie, może jeszcze żyje. Ale to kwestia minut. Na pewno nie zdołasz jej ocalić. Stach strzelił w podest, pół łokcia od leżącego. Dopiero po tym ponowił pytanie: – Gdzie ona jest?! Mów! – Głęboko. Cisza, jeśli nie liczyć ogłuszającego stukotu żelaznych kół na żelaznych szynach. Raptem Stach poczuł ostry ból z prawej strony szyi. Dotknął tego miejsca ręką, która nie trzymała rewolweru. Jego palce barwiła krew. – Gdzie ona jest?! – ryknął jak dzikie zwierzę, rozjuszone widokiem własnej posoki. – To koniec, Berg – powtórzył ze spokojem Agenor Szulc, choć nie zapanował nad nerwowym tikiem. – Wykonałem wolę anioła, oczyściłem świat z zarazy, która go toczyła. – Sam jesteś zarazą! – Być może. Ale wiem, że teraz mogę spokojnie odejść. I uniósł rękę z rewolwerem. Wciąż go miał, czego Berg nie zauważył. I nim zdołał cokolwiek zrobić, morderca przyłożył lufę pod brodę i nacisnął spust.

„Dziennik Łódzki”, 16 sierpnia 1892 roku Wczoraj we wczesnych godzinach popołudniowych w pociągu relacji Łódź–Warszawa doszło do scen dramatycznych i krwawych. Prywatny detektyw z miasta Łodzi, Stanisław Berg, który w wyniku żmudnego dochodzenia wpadł na trop zabójcy młodych kobiet, od kilku miesięcy siejącego postrach w naszym mieście, stoczył walkę z podejrzanym o dokonanie czterech zabójstw Agenorem Szulcem, łódzkim przedsiębiorcą. A. Szulc, który policji znany był także z innej działalności, między innymi stręczycielstwa, czerpania zysków z nierządu, handlu żywym towarem oraz prowadzenia nielegalnego domu hazardu, po długiej i wyczerpującej walce, do której doszło na dachu wagonu, ranił dotkliwie detektywa, później jednak, osaczony, popełnił samobójstwo. Trwają poszukiwania piątej ofiary, której zabójstwo A. Szulc zapowiedział we wcześniejszych listach do policji, a także do redakcji naszego pisma. O szczegółach tej bulwersującej sprawy będziemy informować Naszych Czytelników w miarę postępów w śledztwie.

Łódź, 22 sierpnia A.D. 1892 Drogi Stasiu! W pierwszych słowach mojego listu gorąco Cię pozdrawiam z naszego ukochanego miasta. Do pozdrowień tych przyłączają się moje panie, a także Twoi przyjaciele: Jan Kazimierski i Franciszek Lenz. Tuszę, że czujesz się nieźle, wszak od tamtych wydarzeń minął już tydzień, a i rana, dzięki Bogu, okazała się niegroźna. Wypoczywaj jednak, Przyjacielu i wspólniku mój, jak najdłużej, byś wrócił w pełni sił, na co wszyscy z utęsknieniem czekamy. Chciałbym Ci przedstawić w kilku zdaniach wszystko to, czego dowiedzieliśmy się od chwili, gdyś znalazł się w szpitalu, a potem wyjechał z Łodzi. Zaraz po tym, gdy dotarło do nas, co zaszło w pociągu, przystąpiliśmy do poszukiwań Weroniki Krenz. Wraz z ludźmi majora Puszkina przeszukaliśmy wszystkie piwnice i zakamarki w pobliżu dworca, dziewczyny jednak nie udało nam się odszukać. Doktor Kalczyński, którego wypytywaliśmy po wielekroć, czy osobą, którą widział wtedy w budynku stacyjnym, była na pewno Weronika, nie był już tego pewien. Ale panna Krenz nie wróciła też do domu, ku udręce rodziców i swego narzeczonego, warszawskiego kupca Jana Burskiego, który, jak wiesz, w cudowny sposób się odnalazł. Wszyscy wciąż mają nadzieję, że to nie Weronika była piątą ofiarą mordercy, że to nie ją, narażoną przez Smitha na atak, Szulc porwał i zamknął w piwnicy czy pogrzebał żywcem. Że może jednak wyjechała dokądś, daleko stąd, by grać w jakimś nowym teatrze, zacząć nowe życie. Co do Szulca, policja jeszcze tego samego dnia weszła do jego lupanaru i wypuściła wszystkie dziewczyny, bez względu na to, czy były tam z własnej woli, czy wbrew niej. Zrewidowano też jego mieszkanie, w którym dokonano makabrycznego odkrycia. W słojach z formaliną znajdowały się części ciał usunięte czterem kobietom. Ja znalazłem się tam w chwili, gdy zabierano je jako dowody rzeczowe. Miałem okazję przyjrzeć się wszystkiemu. Nic nie wskazywało na to, że mieszkał w tych wnętrzach szaleniec i zwyrodnialec. Z niczego nie zdawała sobie sprawy także stara służąca Szulca. To od niej postanowiłem zacząć. Opowiedziała mi, jak to Agenor Szulc, który kilka lat temu wrócił

z zachodniej Europy, przyjął ją do pracy. Nie wiedziała, czym się naprawdę zajmuje. Był dobrym chlebodawcą, choć zdarzały mu się ataki niczym nieuzasadnionej agresji. Bywało też, że rozmawiał sam ze sobą. Szulc był wdowcem, jego żona umarła, nie dożywszy lat trzydziestu. Jej zdjęcie stało na biurku w gabinecie Szulca. Stara nie wiedziała, na co umarła tamta kobieta, ale mnie z pomocą Kalczyńskiego udało się dotrzeć do dokumentacji. To carcinoma cervicis uteri, choroba, która dziesiątkuje kobiety. Od razu skojarzyło mi się to z faktem, iż zabitym kobietom usuwano narządy rodne. Powiesz: nadużycie! Nadinterpretacja! Być może. Ale potem dowiedziałem się, że Szulc przebywał w Londynie dokładnie w czasie, gdy dokonano pięciu zabójstw, które potem przypisano Kubie Rozpruwaczowi. Mieszkał nawet w okolicy. Po co tam przyjechał, nie wiadomo. Może chciał zdobyć środki na leczenie żony, która wtedy jeszcze żyła. Czy to on był Jackiem the Ripperem? Tego nie wiemy. Nie zdążyłem podzielić się moimi wątpliwościami z Johnem Smithem, gdyż wyjechał on na Wyspy nazajutrz po śmierci Szulca. Trzeba też Ci wiedzieć, że sutener legitymował się dyplomem czeladnika cechu kaletników, posługiwał się więc po mistrzowsku różnego rodzaju nożami. Pozostają jeszcze dwa pytania: jak poznał swoje ofiary i dlaczego pozbawił je życia. Ksiądz Bury zeznał po okazaniu zdjęcia Szulca, iż pojawiał się on na odprawianych przez niego mszach. Zawsze gorliwie się modlił, przystępował do spowiedzi i komunii świętej. Tam pewnie poznał panny Liebert i Krasnowską, dwie dzierlatki, które szukały dla siebie miejsca w życiu. Chyba okazały się łatwym łupem dla człowieka tak bezwzględnego jak Szulc, który po powrocie z zagranicy postanowił żyć kosztem innych, a dokładnie kosztem kobiet. Jednak czy to on zostawił pieniądze w konfesjonale, tego wikary nie był w stanie powiedzieć. Zresztą nie ma to już znaczenia. Nie wiemy też, czemu zabijał. Z zemsty za śmierć żony? A może dlatego, że czuł się panem życia i śmierci, a kobiety traktował jak zwierzęta? Tego też się nie dowiemy. A przecież byliśmy tak blisko! Nie wszyscy widzowie, którzy oglądali Makbeta, zdjęli maski. To było właśnie to ryzyko, które

podjęliśmy. Bywaj zdrów, Stasiu, i wracaj do nas jak najprędzej. Twój J.A. Riepin Stach odłożył list na stolik, przymknął oczy. Niemal wszystkie wydarzenia opisane w liście od starego wydały mu się dziwnie obce. Jakby to nie on brał w nich udział, nie on patrzył na ostatnie chwile życia Agenora Szulca. Czas zrobił swoje, nawet jeśli był to tylko tydzień. Nie bez znaczenia okazała się też zmiana miejsca. Tylko o Weronice nie potrafił przestać myśleć. Potworny ból rozrywał mu piersi, ściskał za gardło, a kanałami jego żył zamiast krwi płynął gorący ołów. Raz był pewien, że ukochana nie żyje, by po jakimś czasie uczepić się myśli, że to jednak nie ją więził Szulc – Napijesz się czegoś, przyjacielu spod celi? – zapytał hrabia Henryk Wierzbowski, zbliżywszy się do Berga z gąsiorkiem wina. – Umiesz przekonywać – westchnął detektyw. Pan na Zawodziach nalał kieliszeczek, po czym zajął wcześniejsze miejsce. Obaj milczeli i czuli się z tym bardzo dobrze. Prawdziwi przyjaciele potrafią ponoć milczeć na każdy temat. Nad wsią powoli gasł dzień. Wino z piwniczki hrabiego było trunkiem doskonałym. I doskonale pasowało do tego miejsca i pory dnia. – Dobre wieści? – przerwał ciszę Wierzbowski, wskazując na list. – I tak, i nie. Nie chcę teraz o tym mówić. Z nieodległych łąk doszły ich uszu pierwsze takty koncertu świerszczy. Zbliżał się koniec sierpnia, więc wieczory nie były już tak ciepłe jak wcześniej, a i ciemno robiło się dużo szybciej. Stach dopił wino, po czym sięgnął po jeszcze jeden list, który nadszedł tą samą pocztą. List został nadany z portowego miasta Danzig. Gdańsk, 21 VIII 1892 roku Kochany Synku! Mój statek zaraz odpływa, a tyle chciałam Ci jeszcze powiedzieć, napisać. Jak pewnie się dowiedziałeś, Antoniego Metza spotkała kara. Może nie taka, na jaką zasłużył. Wiesz, że każda śmierć, nawet śmierć wroga, głęboko mnie porusza. Tak było i tym razem. Pewne jest, że człowiek ten nikogo więcej już nie skrzywdzi. Niech mu ziemia lekką

będzie. Odchodząc z miejsca, gdzie dopadli go kozacy, zabrałam jego laskę. Nie po to bynajmniej, by mieć po nim jakąś pamiątkę. Na chwilę przed śmiercią powiedział mi bowiem, że moją reticule, a wraz z nią szkatułkę z połową aktu własności, ukrył. Musiał to zrobić kilka chwil wcześniej, nim go ujrzałam. Miałam nadzieję, że końcówka laski i ślady na niej okażą się pomocne. Ich analiza kazała mi sądzić, że moja własność została ukryta w wilgotnym pomieszczeniu, może w jakiejś piwnicy. Włamałam się do kantoru Metza, znalazłam piwnicę, ale nie było tam nic prócz resztek zgniłego ziarna. Zaczęłam szukać w innych miejscach: domu Metza, piwnicach tego domu, wszędzie tam, gdzie ów człowiek mógł przebywać. Niestety, bez skutku. Mamy zatem połowę aktu własności placu w centrum Łodzi, czyli tak naprawdę nie mamy nic. Dokument zostawiam Ci w nadziei, że może będziesz miał więcej szczęścia. Szukaj, ale niech nie stanie się to istotą Twojego życia. Ja wracam do swojego dawnego życia w Londynie. Wierzę, że sobie poradzisz i matczyna troska nie będzie Ci już potrzebna, choć nigdy myśleć o Tobie i martwić się nie przestanę. Ufam też, że rychło mnie odwiedzisz. Muszę kończyć, kapitan już wzywa na pokład. Uważaj na siebie, kocham Cię! Mama Odłożywszy pismo na stół, obok wcześniejszego, Stanisław Berg zamyślił się. A potem wstał gwałtownie z miejsca, zrobił kilka energicznych kroków po werandzie. – Co się dzieje, przyjacielu? – zaniepokoił się Wierzbowski. – Muszę wracać do Łodzi – odrzekł krótko detektyw, mierzwiąc sobie ręką włosy. – Moje wino już ci nie smakuje? – Smakuje, nawet bardzo. Ale stęskniłem się za piwem. – Rozumiem. Mam nadzieję, że poczekasz z tym do jutra. A najlepiej do obiadu. – Tak. Oczywiście, że poczekam. Wyjadę jutro.

Przez kilka chwil nie mówili nic. – Jakieś nowe zlecenie? – chciał wiedzieć hrabia. – Owszem, przyjacielu – odparł Berg. – Pewnie będziesz się śmiał, ale będę szukał damskiej torebki. A właściwie dwóch takich samych torebek. Którąkolwiek z nich znajdę, znajdę to, co najważniejsze. – Czyli? – Spokój.

Tej nocy Leokadia długo nie mogła zasnąć. Przez cały czas rozmyślała. Zegar tykał, oddzwaniał kolejne godziny. Dopiero nad ranem udało jej się złapać kilka godzin snu. Zerwała się na dźwięk budzika z bijącym mocno sercem. Za oknem już świtało. Przez kilka chwil siedziała na łóżku, próbując dojść do siebie. W jednej chwili przypomniała sobie wszystko, przez co noc, która właśnie minęła, była tak ciężka i nieznośna. Jednocześnie uświadomiła sobie, co powinna zrobić, by sytuacja ta już się nie powtórzyła. By znaleźć ukojenie. Szybko umyła się i ubrała. Wyszła z mieszkania. W głębi ducha czuła, że dzień, który właśnie się zaczął, będzie dniem innym niż pozostałe. – Kto by pomyślał, że po tylu latach – mruknęła sama do siebie, wychodząc na ulicę Kościuszki, przy której stała jej kamienica. Od zawsze wiedziała o starej, rodzinnej tajemnicy, choć nigdy nie brała jej poważnie. Im więcej lat upływało, tym bardziej opowieść o zaginionej torebce stawała się nieprawdopodobna. Jednocześnie im Leokadia była starsza, tym częściej o niej myślała. To kazało jej zaglądać do każdej dziury, którą wykopano w ziemi na terenie miasta. Nikomu nigdy o tym nie mówiła. Z miejsca wzięliby ją przecież za wariatkę. W ciągu kilku minut znalazła się u wylotu Gdańskiej. Jeszcze z okien tramwaju widziała odznaczające się na tle szarości pomarańczowe kamizelki robotników. Jednak już nie kopali dołu, tylko stali nad nim wianuszkiem, pokazując sobie coś palcami, jeśli akurat nie trzymali rąk splecionych na piersiach bądź ukrytych w kieszeniach. Gdy wysiadała z tramwaju, na miejsce podjeżdżał policyjny radiowóz, a za nim furgonetka należąca najpewniej do telewizji. – Proszę nie podchodzić – apelował jeden z robotników do ciekawskich, zaczął się bowiem zbierać całkiem spory tłumek, w którym większość stanowili ludzie spieszący do fabryk. – Proszę się rozejść – robotnikowi przyszli z pomocą dwaj młodzi policjanci, których słuchać ludzie już musieli, choć robili to

z ociąganiem. Przez tłum przepchała się jednak ekipa telewizyjna. Idący na czele reporter zbliżył się do krawędzi dziury, spojrzał w dół. Dopiero gdy wezwał do siebie operatora, policjanci zareagowali. – Prokurator zabronił filmować – wyjaśnił jeden z nich. – Nie rozumiem. Co jest właściwie w tym dole? – spytał reporter, choć pewnie znał odpowiedź. Leokadia zobaczyła, że z dołu wyszedł właśnie mężczyzna ubrany po cywilnemu. Drugi, który kucał na krawędzi, grzebał w jakiejś tajemniczo wyglądającej walizce. Ten pierwszy po chwili ponownie zniknął w dole. – To technicy kryminalni – poinformował ktoś z tłumu. – Co tam właściwie znaleziono? – chciał wiedzieć inny. – Ludzkie kości. Pewnie z ostatniej wojny, a może to nawet jakaś ofiara SB… W tym samym momencie technik policyjny, który znajdował się na górze, wyciągnął rękę w dół. Po chwili ten, który pracował niżej, podał mu jakiś przedmiot. Nim przedmiot ów, trzymany za pomocą specjalnych szczypiec, zniknął w foliowej torbie, Leokadia zdążyła mu się przyjrzeć. Była to mała skórzana, pozbawiona ozdób torebka. Kiedyś mówiono na taką reticule… Dzień minął szybko, ciemności zapadły nad miastem szybciej niż wczoraj. Po skończonej pracy Leokadia wypatrywała Banasiakowej w tłumie ludzi opuszczających fabrykę, ale jej nie zauważyła. Poszła więc sama na przystanek. Tramwaj długo nie przyjeżdżał. Gdy wreszcie dotarła do domu, od razu zauważyła, że coś jest nie tak. Zza drzwi mieszkania dobiegł znajomy dźwięk. To grał telewizor. Czyżby zapomniała wyłączyć? Nacisnęła klamkę. Drzwi były otwarte. Nie, przecież nie mogła ich nie zamknąć! Włamali się – pomyślała i serce zatrzymało jej się w piersiach na dobrych kilka chwil. Wtem usłyszała tupot stóp na podłodze w przedpokoju. Było już za późno, by się wycofać. Ktoś szarpnął za klamkę od wewnątrz i otworzył

drzwi. – Mama? Na progu mieszkania stał jej syn. Nie mogła uwierzyć własnym oczom. Nie mogła wydobyć z siebie głosu. Zaczęła płakać. – Wróciłeś? – wyjęczała w końcu. – Tak. Wczoraj wyjechałem z Londynu, dziś jestem w domu. Dopiero teraz zauważyła, że chłopak na czole ma plaster, na policzku zadrapanie, a lewe oko jest podbite. W ogóle wydawał jej się dziwnie obcy, odmieniony. – Co ci się stało, synku? – A, to nic takiego. Małe nieporozumienie. Ważne, że jestem w domu. – Na długo? – Leokadia bała się wypowiedzieć te dwa słowa, ale jednak to zrobiła. – Na zawsze. Już tam nie wrócę. Na szczęście zarobiłem sporo funtów i mam pomysł na pewny interes. Tutaj. – Co to za interes? Chłopak uśmiechnął się szelmowsko. – Wynajmie się jakiś lokal, zatrudni kilka miłych dziewcząt z Ukrainy czy Bułgarii – odparł i zaraz przyłożył sobie palec wskazujący do ust. – Tylko ani słowa nikomu. Rozumie mama? Leokadia bez słowa odwróciła się i opuściła pokój. Weszła do kuchni i nastawiła wodę na herbatę. Po chwili sięgnęła do szafki po blaszane pudełko po czekoladkach „Baker’s”. Wyjęła z niego dokument z czarnym orłem. Powoli zbliżyła postrzępioną krawędź papieru do płonącego palnika… Kolejne przygody detektywa Stanisława Berga w powieści Dolina Popiołów

Cytaty z Romea i Julii oraz Makbeta Williama Szekspira w przekładzie Józefa Paszkowskiego. Cytaty z Nowego Testamentu za: Nowy Testament, Brytyjskie i Zagraniczne Towarzystwo Biblijne, Warszawa 1966.