• • - \ - \ I - l • - • ' • ' . O p i n i o d a w c a I w·y d a n i a prof . n1gr inż. Andrzej Rzymkowski R e d a k t o r i1 a u k o w y. mgr inż . St...
17 downloads
43 Views
22MB Size
• •
• l
. O p i n i o d a w c a I w·y d a n i a prof . n1gr inż . Andrzej Rzy mkowsk i
'
I •
Redak t or
i1
•
a u k o w y.
mgr inż . St an is ła w Se raf in
,
• •
\
•
• I
I
W pracy opi sano wykon y w anie budy nl{ÓW z gl i11 y ubijanej w de skowan i u oraz z bloków glinianych. Broszura przezn aczona jest dla budujących d o111y mieszkaln~ i gospoda r skie budynki na wsi oraz domki jednorodz in n e w miastach i miasteczkach , rzemieślników budov1lanych i instruktorów bud o-vv n ictwa wiejskjego .
-
l •
,
-
\.\l SZEL1(l E PRAW.A.. ZASTRZEŻONE • •
\
•
Okładk ę pro jektow ał
Tad eusz Kobyłka
,
I\.o rekt or techniczny W. Witkowska
'
I
•
Wydanie II. Nakład 5080 egz. Ark. wy d. 3,6. Ark. druk . 4. For ma t A S. Pap ier d ruk. sat. kl. y, 70 g z fabr. pap. Wtocławek. Rękopis . oddano do składania 7. IX. 1961. Podpis;no do druku 18. XII. 1961. Druk ukończono w stycznh1 1962 r. Symb ol 20559/Bw. Cena zł .Krakowskie Zakłady Graficzne Nr 8 - · Kraków •. ul. Kościuszki 3 - Zam. 280 - K-8
•
, •
'
-
•
• •
•
• • •
•
'
• • •
•
•
10 10 11 14 16 18 18 20
30 •
•
34
•
•
40
•
•
40
•
•
40 42 42 47
•
•
53
• • •
•
•
•
54 56 57 59
•
61
•
• •
•
-
Redaktor techniczny K. Kardaszewicz .
'
Str. 5
I
•
,
•
„
I. Zalety budynków z gliny . . . . IJ. Glina jako mater i ał budowlany . . . . • 1. Właściwo.ści gliny . . . . . 2. Badanie gliny i . ustalanie s kła du mieszaniny . 3. Wydobywanie gliny . . . . . . III. Sposoby wykonania ścian z gliny . . . IV. Budowa z bloków g linianych . . . • 1. Przyg;o towanie terenu na pro.dukcję bloków 2. Wyposażenie wytwórni bloków . . • 3. vVykonanie bloków . . . . . . • • 4. \tVyk·o na.nie ścian z bloków . . . V . Wykonanie ścia11 ubijanych w desliowaniu 1. Okres \ivykonania ścian . . . • 2. Przygotowanie ·masy glinianej . . 3. Grubość ścian . . · . . 4. Deskowanie ścian . . . . • • • 5. Wykonanie ścian . . • 6. Kalkulacja robocizny . . • VI. Tynkowanie ścian gliaianych • VII. Nadproża gliniane . . . .· • • • • VIII. Płyty ·stropowe z gliny . . • • • • • • IX. Uwagi ogólne . • • X. Zabezpieczenie przeciwpożarowe budynków wiejskich
-
•
TREŚCI
SPIS
.I
• •
.
.....;..__..
--·-
•
I. ZALETY BUDYNKÓW Z GLINY
Brak zaufania do 1 budownictwa z gliny jest wynikiem nietego materiału, a niekiedy niewłaściwego wykonawstwa. Prawidłowo wykonane budynki z gliny mają następujące zalety: 1) są trwałe prawie nieograniczenie, jeżeli tylko ściany są odpowiednio zabezpieczone przed działaniem wody, 2) są ciepłe zimą i chłodne latem, jeżeli na stropach położona jest ciepła polepa, 3) długo zatrzymują ciepło w ścianach tak, że zimą nie potrzeba co dzień palić w piecach,, 4) są suche, jeżeli wykonano przepisową wentylację i zabezpieczono ściany przed wilgocią z zewnątrz, 5) są zdrowe dla ludzi i zwierząt; wg źródeł niemieckich w budynkach z gliny ludzie nie chorują na reumatyzm, przy czym stwierdzono, że zwierzęta, szczególnie kury i świnie, najlepiej chowają · się w budynkach z drewna lub gliny, 6) są tanie, ponieważ do wykonania ścian użyty zostaje mie jscowy surowiec bez dodatku materiałów przemysłowych, odpa. dają koszty transportu oraz możliwy jest duży wkła d robocizny znajomości zalet
budującego · się.
Dla przykładu przytoczę słowa gospodarza Franciszka Droż niaka ze wsi Goszcza pow. miechowskiego, właściciela budynku mieszkalnego z bloków glinianych: „samiśmy z b abą wykonali bloki i samiśmy postawili dom". Jeżeli kto nie wierzy w wartość gliny jako materiału budowlanego, niech wykona blok gliniany według podanych dalej wskazówek, a po wyschnięciu niech spróbuje rozbić go młot kiem. Dla porównania niech uderzy młotkiem w cegłę paloną. W niektórych .okolicach kraju wiele jest starych wiejskich budynków z gliny. Przeważnie jednak są to budynki źle wyko5
•
na.n e i• ubogo \,yyposażone, tak że nie robią zachęcającego \vra• • zen1a. Wiele jest jednak budynków w kraju i za granicą wylconanych w dawnych i w ostatnich latach, które nie bll:dzą żadnych zastrzeżeń pod względem trwałości i wartości użytkowej. Wymien~ę tylko niektóre najbardziej charakterystyczne: W Tarchominie p·o d Warszawą s·t oi pałac z końca XVIII wieku, w któ~ym obecnie mieści się muzeum kultur ludowych . Parter wykonany jest z cegły, a piętro z gliny. Prawdopodobnie dlatego p.a rter wykonano z cegły, że· budy:p.ek, do czasu wy• lconania wałów przeciwpowodziowych, często znajdował się w obrębie zalewu wezbranej Wisły. Na rysunku 1 pokazany jest budynek rolnil~a Władysława Lacha w Dobrej koło Limanowej (przy szosie Rabka Nowy Sącz), wybudowany w 1943 roku (zdjęcie z 1956 roku). Budynelc jest piętrowy z mieszkaniem na poddaszu. Sciany i szczyty do samej góry (11 n1 wysokości) ubite są z gliny. Stropy drewniane . W 1948 roku wylconano z gliny ubijanej budynek szkolny •
•
•
„
Rys. 1. Dom mieszkalny z gliny ubijanej w Dobrej w 1943 roku
koło
Limanowej wykonany
•
I
, •
•
Rys. 2. Budynek szkolny w Kasince Małe1 (powiat Limanowa) wykonany z gliny ubijanej w 1948 roku •
Rys. 3. Bl1dyn.ek mieszkalny z qloków glinianych ze stropami DMS wzniesiony . w Ska'\vinie w roku 1954/ 1955
7
•
I
,
ubij·a nej w deskowaniu, a częściowo z bloków glinianych i cementowo-glinianych z paździerzami, c) ściany zewnętrzne nienośne (podłużne) grub 25 cm wykonane z bloków cementowo-·glinianych z p·aździerzami, d) strop y na bell{ach żelbetowych typu DMS, z prostymi stopkami (belki p·o dobne są do obecnie stosowanych belek T-27, lecz o wysokości tylko 20 cm), wypełnione płytami glinianymi zbrojony·mi żerdziami, a częściovy-o pustakami DMS, e) konstrukcja dachowa z .b elek żelbetowych, jak w stropie~ opartych · na ścianach p op(r z,e cznych wyprowadzonycri przez poddasze , f) pokrycie dachu z falisty_ c h płyt eternitowych ułożonycl1 'ii.a ruszcie z łat i desek między belkami żelbetowymi. W Glichowie, pow. Myślenice, wo'j. krakow·skie\,. vvykonany został w '1958 roku przez rolnika Jana Obid·Jwicza budynek mieszkalny p·ołączony. z inwentarskim, o ścianach ubijanych z gliny (ry·s. 5). Według obiiczeń Ośrodka Bada wc.zo-I11strul(tażowego Instytutu Techniki Budowlanej w Krakowie , -vvła śc iciel zaoszczędził na koszcie ścian 70°/o w P'O równaniu z kosztem scian z cegły, przy wkładzie własnej pracy vv wysokości 30'0 /o ogólnej roboci7ny.
\ •
.
.
1 •
•
1
1
•
1
I
I
Rys: 4. Bt1clynelc n11eszkainy z gliny na tere11ie szpitala dla 11erwowo . chorycl1 1/v Pru szkowie
w Kasi11ce Małe j pow. p rof. A . Rz·ymkowskiego .
Limanov·~a
według
(rys . 2),
p·r ·o jektu
1
Na r1rs·unku. 3 p okazany jest b11dyne1<. w stanie sur ov1ym wykonany Vv... 195.-4 /1955 roku na o.siedlu mieszkaniowy m huty aluminiu.m vv Skavvinie koło Kr·a kowa. Ściany -vvymu.rowane są z bloków glinianych (częścio„wo w czasie m 1Ą oz .u_) . St ro·p y sc-1 żelbetov1e t ypl1 DMS. Od 1955 roku budy n ek jest zamieszkały. . N·a terenie s.zpitala dla nerwov.ro chor·ych w Pr·u szkowie p !Jd '(Vai~szawą (stacja l(ol. Malichy·) -r.,v 1956 roku wybudowany zo stał z miejscowe j gliny clom mieszkalny clwupiętrow-y~ (rys. 4)„ o następuj ąc21cl1 cecl1ac:i tecl1nicznych : a) fu.ndarr1enty w więl{s·ze j części cementowo -gliniane z grl1zen1 ceglanym., , . ' . b) sc1a11y nosne (poprzeczne) v1ykonane c zęsc1 owo z g lin y 1
•
...
ł
I
r:
Rys.
~
J .
połączony z inwentarskim Myślen i ce , właściciel Jan Obidowicz
Budvnek n1ieszkalny
w Glichowie, pow. •
•
8
9·
' •
Za granicą również nie brak budy nków z gliny vvykon anych dawnie j i obecnie. Na rysunku 6 pokazano c zęść osie dla mieszkaniowego w Mucheln (NRD) wykon~11ego z gliny ubijanej w deskowaniu. ~
\
•
Rys. 6 . O sie dle mies zk a niowe w Miicheln (NRD) wybudowane z gliny ubijanej •
II. GLINA JAKO MATERIAŁ BUDOWLANY .
1.
Właściwości
gliny
Glina składa się z cząstek ilastych, pyłów, piasku, ~wiru oraz rozmaitych zanieczyszczeń, przeważnie związkami organiczny111i, tlenlciem żelaza i wapniem. Cząstki ilaste są bardzo drobne, niewidoczne _gołym okiem. ·Nadają one glinie charalcterystyczne jej cechy j 3.k: plast„yczność w stan.ie mokrym, spoistość, skurcz przy wysychaniu i ·s kamieniałość po wyschnięciu. •
.•
Pyły są materiałem wypełniającym, zmniejszającym spoistość
gliny, nie zawsze jednak wpływa. jącym na zmniejszenie wytrzymałości na ściskanie, jak na przykład w lessach. Piasek odgrywa podobną rolę jak w betonie. Cząstki ilaste 10
•
•
podobnie jak cement zlepiają ziarna piasku. Duży wp*yw n~ wytrzymałość gliny ma kształt ziarn piasku. Gliny z awiera jące pias~k ostry, o zia rnach kanciasty ch (gliny górskie w wojevy-ódz ~ twach południowych), . .mają większą wytrzymałość niż gliny z piaskiem o ziarnach okrągłych (gliny nizinne w w ojewództwach centralnych i półno cnych). Żwir, szczególnie gruby, nie jest pożądany w glinie, gdyż kamyki żwiru pod ciśnieniem działają jak kli.ny i mogą p owodowa, ć odłup·anie się części wyrobów glinianych, i1a przykład w blokach. Zanieczyszczenie gliny związkami organicznymi i tle nkiem żelaza nie jest szkodliwe, a nawet przegniłe związki organiczne zwiększają spoistość gliny i jej wodoodporność. Zanieczyszczenie marglem nie jest· szkodliwe, jeżeli glina nie jest wypalona. W surowej glinie margiel może być tra ktowany jako żwir. Natomiast nadmiar pyłów wapiennych za\-vartycl1 w glinie powoduje zmniejszenie spoistości gliny. Ujemny wpływ pył?w wapiennych zmniejsza się,, gdy do gliny dodamy ostre go piasku. Zależnie od zawartości cząstek ilastych rozróżniamy gliny , chude, tłuste i iły. Gliny zbyt chude nie nadają się do celów budowlanych, ponieważ są za słabe. Gliny zbyt tłuste silnie kurczą się przy wysychaniu p· owodując„ pękanie wyrobów lub ubitej ściany. Iły nie są stosowane do wykonywania ścian ze względu na trudność przeróbki, natomiast nadają się do wyrobów cementowo-gliniany ch . Odrębne cechy ma less. Składa się on przeważnie z pyłów i piasku. Łatwo miesza się z dodatkami (sieczka, plewy ) i łatwo ubija. Ze względu na małą spoistość, ale dużą wytrzymało ść na ściskanie nadaje się tylko do wykonania ścian ubija nych w deskowaniu . • 2. Badanie gliny i usit alanie Jedną
składu
mieszaniny
cech techniczny ch gliny maj ących wpływ ·n a jakość budynku jest skurcz gliny przy wysychaniu. Wielkość skurczu waha się od 1°/o do 12°/o (1 mm do 12 mrn na 10 cm). Ze względów technicznych sl{urcz gliny p owinien być z
ważni ejszych
1
•
11
w granicach 1,5 do 20/o dla ścian ubijanych, a 3 do 40/o dla bloków. Skurcz gliny możemy zbadać w następujący sposób. Bryłę wilgotnej gliny, o naturalnej ziemnej wilgotności, bez korzeni i innych obcych domieszek ugniatamy w ręku, formujemy kulę, następnie między dwiema deseczkami spłaszczamy ją na placek grubości 1,5 do 2 cm i długości około 25 cm, po czym kładziemy placek na kawałku szyby posmarowanej oliwą. Placek powinien być gładki, niespęka ny. Na placku rysujemy płytko rysę, na której poprzecznymi kreskami oznaczamy długość dokładnie 200 min, czyli 20 cm Rys. 7. Próba skurczu gliny (rys. 7). Szybę z plackiem kładziemy w miejscu zacienionym . Po wyschnięciu placka mierzymy długość rysy. Zmniejszenie się długości w milimetrach podzielone przez ·dwa stanowi procent skurczu. Na przykład: po wyschni ęciu długość rysy wyniosła 188 mrn, a więc skurczyła się o 200-188 = 12 mm. Skurcz wynosi 12 ; 2 = 6U/o. Pomiar należy powtórzyć po kilku dniach, aby przekonać się, czy placek już więcej nie kurczy się. W celu zmniejszenia skurczu gliny należy dodać taką iloś ć materiałów schudzających, aby skurcz w przypadku użycia gliny do ścian ubijanych wyniósł 1,5 do 20/o, a w przypadku bloków 2 do 3°/o. Jako materiały schudzające stosuje się: piasek, żużel, sieczkę, plewy, pażdz ierze lub trociny. Glina z dodatkiem piasku ~aje materiał takiej wartości cieplnej jak cegła palona, natomiast z dodatkiem żużla lub materiałów roślinnych - daje materiał „cieplejszy". Piasek powinien być grubszy i ostroziarnisty. Piasek drobny słabo schudza, należałoby wziąć go więcej, a to spowodowałoby zmniejszenie wytrzymałości gliny. żużel powinien być przesiany przez siatkę (rafę) o oczkach 4 mm. To co przejdzie przez siatkę, należy odrzucić a użyć pozostałość rozkruszając ją tak, aby ziarna nie były większe niż 12
10 mrn. Przed użyciem należy żużel obficie polać szlamem glinianym i przemieszać. Sieczka może być z jakichkolwiek wysuszonych roślin takich, które w stanie suchym roztarte w dłoni nie ścierają się w proch. Może to być dowolna słoma, łęty grochu lub fasoli, pokrzywa, wrzos itp. vV każdym razie powinno się używać materiał najmniej użyteczny w gospodarstwie, na przykład słomę rzepakową. Dodatek sieczki do gliny nie tylko zwiększa wartość cieplną materiału, ale zwiększa także odporność na działanie wody. Co najmniej na dobę przed użyciem sieczka powinna być zmoczona, aby zmiękła . Do wyrobu bloków długość kawałków słomy w sieczce powinna mieć około 5 cm, do ścian ubijanych - około 10 cm. Pażdzierze i trociny nie powinny być przegniłe. Trociny przed użyciem powinny być przesiane, w celu oddzielenia wiórów, kawałków drewna i kory. Można do gliny dodawać jednocześnie różne składniki, na przykład: częściowo piasek i częściowo sieczkę. Dla glin chudych bardziej nadaje się sieczka lub plewy, dla średniotłu 'stych - żużel lub sieczka z niewielkim dodatkiem piasku, dla tłustych żużel lub sieczka z większym dodatkiem piasku. Ilość dodatków do gliny zależna jest od tłustości oraz zastosowania gliny i podana jest w opisie wykonania bloków, ścian ubijanych, płyt i nadproży. Poza nadmiernym skurczem szkodliwy jest, chociaż w mniejszym stopniu, nadmiar pyłu wapiennego, powodujący zmniejszenie spoistości _gliny. Próbę można przeprowadzić polewając suchy kawałek gliny kwasem solnym lub esencją octową. Jeżeli na polanym kwasem miejscu pojawią się pęcherzyki gazu (burzy się), to jest dowód nadmiaru wapna. Taką glinę należy koniecznie przemrozić, po uprzednim dodaniu ostrego piasku. Dla parterowych budynków wiejskich podane wyżej badania są wystarczające, przy czym każdy może je sam przeprowadzić. Należy zbadać glinę z wierzchniej części pokładu i z dolnej., na gl ębokości przewidzianego kopania. Dla piętrowych budynków lub dużych parterowych oraz przy masowej produkcji wyrobów glinianych należy glinę przesłać do zbadania do jednego z Ośrodków Badawczo-Instruktażowych 13
Instytutu Techniki Budowlanej, adresy których podano na końcu dla budynku parterowego 2 próbki po 4 litry (po 8 kg) każda, jedna z wierzchniej, druga ze spodniej warstwy pokładu; dla budynku piętrowego lub potrzeb wytwórni - 3 próbki po 15 do 20 kg każda, z wierzchniej, spodniej i środkowej warstwy pokładu. Za głębokość pokładu uważa się głębokość projektowanego wydobycia. 2 powierzchni wydobycia trzeba pobrać Na każde 200 1 komplet próbek. Próbki powinny być oznaczone i tak opakowane, aby nie pomieszały się. Razem z próbkami należy przesłać adres budowy oraz podać: przeznaczenie budynku (dom· mieszkalny, budynek inwentarski, . dom ludowy, szkoła itp.), ilość pięter, rodzaj dodatków możliwych do uzyskania na miejscu. Ośrodek bezpłatnie nadeśle orzeczenie określające: spoistość gliny, skurcz,, wytrzymałość na ściskanie, proporcję koniecznych dodatków i przydatność gliny do wyko nania ścian lub wyrobów. książki. Należy przesłać
m
3. Wydobywanie gliny
Przy wydobywaniu gliny nal eży zwróc i ć uwagę , aby nie zepsuć terenu licznymi dołami. Dla budynku podpiwniczonego wystarczy niekiedy glina z wykopów fundamentowych i piwnicznych. Dla budynków jednak niepodpiwniczonych lub budynków stawianych nie na pokładzie gliny albo dla wytwórni bloków glinianych, należy kopać glinę poza placem budowy. Przy niawielkim zapotrzebowaniu gliny wskazane jest kopanie płytkie i wyrównanie terenu. Odrzuca si ę na bok warstwę ziemi, wydobywa gli nę pasami na głębokość 1 do 3 łopat zarzucając każdy pas ziemią z pasa sąs iedniego. W ten sposób cały teren nieco obniży się nie tracąc wartości użytkowej. Przy większym zapotrzebowaniu gliny lepiej kopać ją w ustalonych planowo miejscach w celu utworzenia stawów rybnych lub zbiorników wody do celów przeciwpo żarowych. W tym ostatnim przypadku należy zwrócić się o pomoc i poradę do Powiatowej Komendy Straży Pożarnych i Powiatowego Inspektora PZU. Kopanie gliny może odbywać się ręcznie wąskimi łopatami, 14
tak zwanymi sztychówkami, z pomocą kilofa przy kopaniu glin tłustych albo szuflą konną pokazaną na rys. 8. Szufla jest to czerpak ze stalowej blachy, zaopatrzony w rączki do kierowania i w ruchomy uchwyt do zaprzęgu konia. W czasie ruchu, przy uniesieniu rączek w górę szufla wchodzi wg-linę i napełnia się nią. Nacisk rączek w dół unosi przednią krawędź napełnionej szufli w górę, po czym ciągniona szufla ślizgając się przewozi ładunek. Wyładunek szufli odbywa się przez uniesienie rączek do góry, co powoduje oparcie się krawędzi szufli o ziemię i wywrócenie się jej dnem do góry. Na pokładzie tłustej gliny szufla może ślizgać się nie zgarniając gliny. W tym przypadku należy uprzednio teren zoRys. 8. Szufla konna rać pługiem odpowiednim dla ciężkich gleb, a następnie rozdrobnić skiby broną talerzową. W ciągu 8 godzin można wydobyć i przewieźć szuflą konną następujące ilości gliny, zależnie od spoistości gruntu odległości transportu: Odległość w metr. 20 30 40 50 60 80 wydajność w m 3 41 +60 36+49 31 +40 27+35 24+29 22-7-'25 Przy kopaniu ręcznym 1 robotnik w ciągu 8 godzin wykopie 3 do 5 m~ gliny,, licząc w stanie wzrychlonym, zależnie od spo·· i stości gruntu. Przewóz taczkami wzrychlonej gliny, zależnie od odległości. wyniesie w ciągu 8 godzin: odległość w metrach 20 50 80 przewieziona ilość m 3 23+26 14+17 10+12 Ze względu na podniesienie jakości materiału i ułatwienie mieszania gliny należy starać się wykopać glinę na jesieni, zło żyć ją w hałdy o szerokości podstawy wynoszącej 1,5 metra i o wysokości około 1,5 metra, a następnie pozostawić przez z im ę dla przemarznięcia. Niegnijące dodatki schudzające, jak piasek lub żużel, wskazane jest przy składaniu gliny w hałdy dodawać w ustalonej propor cji. 15
Zamiast zimowania można glinę poddać letniemu wietrzeniu, z gorszym skutkiem. W tym celu należy glinę złożyć w hałdy, jak opisano wyżej i pozostawić na przeciąg 2 do 3 miesięcy.
chociaż trochę
III. SPOSOBY WYKONANIA SCIAN Z GLINY Obecnie stosowane są tylko takie sposoby wykonania scian z gliny, jakie nie wymagają wzmacniających konstrukcji z drewna, cegły lub betonu. Sciany mogą byt albo murowane z uprzednio przygotowanych i wysuszonych bloków, albo ubijane w deskowaniu przenośnym. Sposób wykonania ścian z bloków, w porównaniu ze sposobem ubijania ścian, ma następujące zalety: 1) bloki mogą być zawczasu przygotowane, nawet w roku poprzedzającym budowę,
2) wykonanie ścian z gotowych bloków wymaga bardzo krótkiego czasu, co mniej uzależnia budowę od zmian pogody i pozwala na wykonanie budynku w czasie najbardziej dogodnym dla budującego, 3) wypróbowanie pojedynczego bloku przed rozpoczęc iem budowy daje pojęcie o wartości ścian, które będą w ykonane z tys:h bloków, 4) bardzo małe osiadanie ścian wymurowanych z wysuszonych bloków pozwala na łączenie tych ścian z częściami budynku wykonanymi z innych materiałów, jak cegła lub beton, na stosowanie podciągów, oraz pozwala na stosowanie wszelkiego rodzaju stropów i nadproży„ 5) murowanie ścian na zaprawie glinianej może być prowadzone od wiosny do jesieni, a na zaprawie cementowo-glinianej - nawet w okresie lekkich mrozów, 6) szybkie wysychanie ścian umożliwia wykonanie obustronnej wyprawy w krótkim czasie po wykonaniu i prędkie oddanie budynku do użytku, 7) możliwość transportowania gotowych bloków pozwala na wykorzystanie pokładów gliny oddalonych od miejsca budowy, 8) technika wykonania ścian z gotowych bloków jest prosta i znana szerokim masom, 16
9) wyrób .bloków może być prowadzony zarówno. prymitywnym chałupmczyrn sposobem, jak i masowo w zmechanizowanej wytwórni, _10) w_ przypadku rozbiórki budynku materiał ścian (bloki) rnoze byc ponownie użyty do budowy. . Wa~ą te~o sy~temu jest konieczność dokładnej przeróbki gliny i w ogolneJ sumie (razem z wykonaniem bloków) niec o większe zapotrzebowanie robocizny niż przy sposobie ubijania ścian. Zaletą systemu ubijania ścian w deskowaniu jest większa oszc~ędn~ść robocizny oraz ograniczenie prac tylko do wymieszama glmy i ubicia ścian. Wady natomiast tego systemu są następu ją ce : 1) budynek nie powinien mieć załamań ścian, gdyż to bardzo utrudnia ustawianie deskowań, 2) ubijanie ścian wymaga dużej staranności i daje pewność do.brego wykonania tylko wtedy, gdy jest wykonywane przez zainteresowanego budującego się lub pod jego kontrolą, 3) ograniczony okres budowy tylko od kwietnia do sierpnia, ze względu na proces wysychania ścian, 4) powolne wysychanie ścian opóźnia otynkowanie ich i oddanie budynku do użytku,, 5) duże osiadanie ścian ogranicza możliwości konstrukcyjne budynku, 6). ściany działowe i szczyty muszą być wykonywane w inny sposob, na przykład z bloków glinianych, 7) system ten wymaga zatrudnienia w stosunkowo krótkim czasie większej liczby robotników niewykwalifikowanych. . . Na podstawie wyszczególnionych cech możemy określić , ktory sposób i w jakich warunkach należy zastosować. Budo_wę_ z ~loków można stosować we wszystkich przypadkach, Jezeh tylKo wykonanie bloków nie nastręcza trudności. Ubijanie ścian stosujemy wtedy, gdy: 1) na placu budowy jest glina odpowiedniej jakości, 2) zapewniona jest odpowiednia liczba robotników niewykwalifikowanych do wykonania ścian, 3) zapewnione jest wykonanie ścian przed końcem sierpnia, 4) budowa nie obejmuje jednocześnie większej liczby budynków,
5) budynek jest prostej formy (prostokąt) i nie wymaga stosowania podciągów, 6) ze względu na pośpiech nie można czekać aż wykonane zostaną bloki i wyschną. W tym ostatnim przypadku, do pewne.i wysokości wszystkie ściany mogą być ubite, a wyżej mogą być: wymurowane z bloków wykonanych w czasie ubijania ścian.
IV. BUDO W A Z BLOKÓW GLINIANYCH 1. Przygotowanie terenu na produkcję bloków
Do wykonania pojedynczego„ parterowego budynku podpiwniczonego, stawianego na płytko zalegającej warstwie odpow iedniej gliny, wystarczy ilość gliny z wykopów. Wtedy wskazane byłoby wykonanie bloków na placu budowy. W przypadku budowy nie mającej gliny na miejscu lub mającej ją w niedostatecznej ilości należy wybrać teren produkcji poza placem budowy. Uzasadnione to jest tym, że łatwiej przewozić suche bloki niż wilgotną glinę, a bloki bardzo dobrze wytrzymują transport. Przy budowie większej liczby budynków zaleca się zorganizowanie zespołu i produkowanie bloków na oddzielny m terenie odpowiadającym następującym warunkom: · 1) teren produkcji powinien być na równy m placu (bez większego spadku) sąsiadującym bezpośrednio z kopalnią giiny, 2) teren kopalni powinien być tak rozległy, aby starczyło gliny przy wydobyciu jej na głębokość 1,5 do 2 metrów ; głębsze wydobywanie wymagałoby zastosowania mechanicznych ~rząc dzeń; orientacy jnie można przyjąć, że na każde 10 m 2 powierzchni budynków potrzeba 8 m 3 gliny w gruncie, · 3) dla produkcji dziennej około 1000 bloków, przyjmując wyrób ręczny przy użyciu 1 mieszadła konnego, potrzebn y byłb y plac 9koło 2000 m 2 , 4) powinna być zapewniona odpowiednia ilość wody . lic ząc na każdy rri 3 masy glinianej około 200 litrów wody; na 1000 bloków wypadnie około 1500- lub 2000 litrów wody, zależnie od wfelkości bloków; jakość wody· jest obojętna; jeżeli glina zostanie wykopana na jesieni, to ·pewien zapas wody mógłby w ·w ykopie nagromadzić się z deszczów i topniejącego śniegu,
. 5) _PO:Vinien być zapewniony odpowiedni dojazd dla dJwozu dodatkowych (piasek, żużel, słoma itp.) oraz w wozu gotowych wyrobów, y 6) plac przeznaczony do układania świeżych bloków p · ·. by · · owmien c .wyrownany, ubity , posypany piaskiem i poprzecinany rowkami dla spłynięcia wody deszczowej. Wytwórnię bloków należy tak rozplanować, aby Kopalnia gliny najbardziej skrócić odle- r(,-----------~ głości między poszczegól. r- -1 ,,,.--~ ÓÓ r-, , nymi etapami produkcji. ~!_J I 1 5 \ 10 0 II 11 II Na rysunku 9 pokar--, \ I l_J • zano rozplanowanie wyI . ~~J ':..„ __ ,/ ~ twórni przy dziennej pror--, ~ I 3 I I I I' dukcji 800 do 1000 bloków L __ I. • J 7 : 6 gliniany ch oraz produkcji ~ ;:;' II , 9-achówek cementowo-gli~ ; I IL_ .....a _ nianych na 1 do 2 da.I chówczarkach, tj. 350 do 700 dachówek dziennie. ~· ,4Z lewej strony placu, przy drodze objazdowej, !4 przewidziany jest zsy p do..-------40m _ _ _ _ _ _ wożonego piasku 2 i skła Droga danie dostarczanych maRozplanowanie wytwórni wyrobów · ł· Rys. 9. t ena ow roślinnych 3, któ. glinianych l - doły do ghny, 2 - piasek do bloków, 3 - słoma re pocięte na sieczkę gro- Oub żużel ), 4 - sieczka (lub żużel), 5 - mieszadło madzone są w sąsiedztwie kieratowe,. 6 - szopa do wyrobów bloków, 7 - plac produkc11 1 su szenia bloków, 8 - skrzynia do rozra„ zmagazynowanego piasku biania. gliny, 9 - dół n a zawiesinę glinianą, 10 4. Zamiast sieczki i piasku skrzynia do mieszania zaprawy cementowo-glinianej 11 - piasek do dachówek, 12 skład cementu 13 _'. może być w tym miejscu produkcja dachówek cementowo-glinianych, 14 ~ skłazmagazynowany żużel. dowanie wyrobów W pobliżu kopalni i zgrom~dzonych materiał~w schudzających glinę usytuowane jest mieszadł~ 5 z dołami do nawilżonej masy gliniastej 1. z mieszadła .glm.a podawana jest na plac formowania bloków 7 lub w czasie meodpowiedniej pogody - do otwartej szopy 6. Pods uszone na placu bloki układane są w kozłach w pobliżu dróg 14. matenałow
'®'.,\
t
I
!
_J
_d
~1
I
i i
_J,'
19
18
z prawej
strony placu., w sąsiedztwie kopalni gliny, znajdują się urządzenia do przygotowania zawiesiny glinianej 8 i 9 i zaprawy cementowoglinianej 10 oraz zmagazynowany ;1iasek 11 do wyrobu dachówek. W sąsiedztwie tych urządzeń część szopy zamknięta jest ścianami i przeznaczona na skład cementu 1-~ oraz pomieszczenie ria wyrób dachówek i gąsiorów 13. 2.
Wyposażenie
wytwórni bloków
Szopa. Bloki mogą być formowane na placu „pod gołym niebem", ponieważ przelotny, letni deszcz nie wyrządza szkody gotowym blokom, jednak latem, w południe, bloki mogą pękać wskutek silnego działania słońca. żeby nie przerywtlć pracy w czasie długotrwałego deszczu oraz w celu zabezpi.eczeniil p1zed słońcem (na 1 dzień) świeżych bloków wykonanych w godzinach południowych upalnego dnia należy przygotować jakiekolwiek miejsce pod dachem. Przy małej produkcji wystarczy klepisko sto doły lub szopa na wóz i sprzęt rolniczy. Dla większej produkcji zespołowej należy wykonać szopę. ł11J!Jf!..ZJ}n
cement111
narzęciz1
---„---~---n Wtjrdb blokdw gliniantJdi
Wtjrób
dacńówfa i
qgsiorów
Przikroj poprzeczny
II..,_. ~
~ I
<:::.
~-
-„;;,1::;.-,;1::,~-r
,__ __ _ _ 15,00
Rys. 10. Rzut poziomy i przekrój szopy
Szopa pokazana na rys. 10 wykonana jest z okrąglaków śred nicy. około 14 cm wkopanych w ziemię w trzech rzędach co 4 m. Część szopy na długości 4 m jest wykonana z bloków ghnianych na zaprawie glinianej, przy czym ściany zewnętrzne są grubości 1 bloku (33 cm), wewnętrzna zaś - grubości 1 /2 bloku (16 cm). Pozostała część szopy jest otwarta. Dach o małym spadku nad częścią zamkniętą pokryty jest papą na deskach okorkowych, 20
pozostałej częsc1 samymi deskami przybitymi prosLopadle do kalenicy dachu. Część zamknięta zawiera pomieszczenie na wyrób dachówek i gąsiorów cernentowoglinianych oraz magazyn cementu i narzędzi. W magazynie podłoga wykonana jest z desek na legarach, w pozostałej części szopy z ubitej ziemi wzniesiona 20 cm ponad teren. Sprzęt. Do malej produkcji łącznie z kopaniem gliny potrzebne są 2 łopaty, tak zwane sztychówk~, 2 motyki., nosze pokazane na rysunku 11 oraz maty do przykrywania zrna9azynowanych bloków.
w
' · 'li
,,___ _ _ 90 cm _ _ ___,. Rys. 11. Nosze do gliny i bloków
Do zespołowej produkcji potrzebne są: szufla konna (rys. 8), 7 łopat, 1 kilof, 2 konewki, formy, 6 daszków do przykrywania bloków, mieszadło do gliny i 5 taczek (3 - do wożeni.a gliny, dodatków i JI!.asy glinianej oraz 2 - do wożenia bloków). Mieszalnik konny do gliny może być fabrycznej produkcji lub wykonany samodzielnie w następujący sposób (rys. 12). Z desek grubości 38 mm zbita jest ośmiokątna beczka szerokości 80 do 90 cm i wysokości 1,20 do 1,50 m. Beczka wzmocniona jest u góry, pośrodku i u dołu jarzmami z belek 10 X 10 cm, oraz w rogach trójkątnymi słupami. Nad dnem beczki wycięty jest otwór o wymiarze 24 X 24 cm, którym wychodzi przerobiona glina. Pośrodku beczki osadzony jest pionowy słup stalowy 1) o ·przekroju kwadratowym grubości 70 mm lub okrągły ś rednicy 80 mrn. Zaokrąglony dolny koniec słupa osadzony jest w łożysku stalowym, umieszczonym w poprzecznej belce pod dnem beczki. Ponad beczką słup przymocowany jest stalowymi uchwytami do ' LObecn ie żelazo nazywamy bardziej miękką.
stalą
o mniejszej zawartosc i
węg.tri,
a.
więc
'21
górnego jarzma beczki. Na górnym końcu słupa przymocowane jest korytko stalowe (ceownik), w którym obsadzony j.est dyszel do zaprzęgu konia. Dyszel nie powinien być krótszy niż 5 m mierząc od słupa mieszadła, gdyż przy krótszym dyszlu praca koni jest cięższa.
Mieszalnik do jednej trzeciej lub do połowy wysokości zakopany jest w ziemi i wzmocniony 5 palami wbitymi w ziemię. Od strony wylotu mieszalnika wykopany jest dół do głębokości dna mieszalnika. Robotnik stojący w dole odrzuca łopatą przerobioną glinę do taczek. Slup stalowy może być zastąpiony słupem drewnianym, ale wtedy średnicę beczki należy nieco zwiększyć. Mieszalnik fabryczny tym różni się od opisanego, że beczkę tworzy szkielet ze stalowych ceowników 40 X 50 mm , w który wprawione są deski ścian i dna. -----1,00+8,00 _ __ ____,.
Rys. 13. Mieszalnik z 24x 24 cm
do
nawilżania
gliny
Wydajność
I
I
I
I I I
Rys . 12. Mieszalnik konny do gliny Wewnątrz beczki przymocowane są do słupa łopatki (8 sztuk) równomiernie rozmieszczone w 4 kierunkach. Łopatki wykonane są z płaskowników 15 X 60 mm i zaopatrzone od spodu w zęby z; kątowników - 130 X ?O mm, które rozdra~niają glinę. Powierzchnia łopatek jest lekko nachylona w taki sposób, aby przy obrocie według wskazówki zegara łopatki spychały glinę w dół. Nad otworem wylotowym jest założony na słupie metalowy wiatrak o pochylonych skrzydłach, ułatwiający wypychanie gliny.
22
dołami
dwu konnego mieszalnika wynosi 8 do 10 m3 gliny na 8 godzin. Przy glinach chudych lub dobrze przemrożonych można wylot mieszalnika, którym wychodzi przerobiona glina, otworzyć na obie przeciwległe strony. Wtedy wydajność mie·szalnika wzrośnie do 12714 m 3 na 8 godzin. Trzeba jednak uważać, aby w przerobionej glinie nie było grudek, w przeciwnym r:azie należy jeden wylot zamknąć. _ Opisany mieszalnik łatwo jest przerobić na napęd mechaniczny. Wydajność wtedy wzrośnie do 20 rns na 8 godzin. Do sformowania 1000 sztuk bloków potrzeba przygotować około 10 m 3 masy glinianej . : Wokoło mieszalnika,, w promieniu 4 metrów od jego osi, zaleca się ':ykonać doły głębokości 1 metra z dnem i bokami wyłożo nymi deskami grubości 25 mm lub deskami okorkowymi (rys. 13 23
umieszczając koło bliżej
ku ładunkowi taczek. Pas koła powinien być szeroki, aby koło nie wrzynało .się w grunt lub nie rozłu pywało desek toru. W przypadku trudności na.bycia odpowiedniego koła stalowego może być ono wykonane z dwóch desek
i 14). Trzy doły służą do nawilżania gliny z dodatkami, czwarty zaś dół
do odbioru przerobionej masy .. W tym przypadku położenie mie szalnika należy wzmocnić
•
I
Rys . 16. Taczka do
zastrzałami p·rowa dzącymi do .j e·g o
kierują taczką.
Bardzo praktyczne są wywrotne wózki dwukołowe, pokazane na rysunku 17, 'w których cały ciężar ładunku spoRys. 17. W ózek dwukołowy czywa tylko na kołach . Wymagają one jednak toru utworzc·nego z dwóch linii desek ułożo, nych na ziemi, a nie jednej linii ja.k dla taczek. Wydajność przewozu wózkami dwukołowymi jest ,d wukrotnie większa niż taczkami. .
•
1
iI
25
24
•
. .
II
bloków
zbitych ze sobą poprzecznie do kierunku włókien i odpowiednio okutych płaskownikiem lub grubą blachą. Podstawka o·d spodu taczki powinna być umieszczona tak, aby w przypadku gdy kółko zj~dzie z deski, można było łatwo, przez naciśnięci e rączek, unieść go w górę i postawić ponownie na. desce. Znacznie ułatwia ob,sługę taczek użycie pasa, który robotnik zakłada na ramiona i uchwyty taczek. Wtedy cały ciężar spoczywa na ramiona~h robotnika, ręce zaś jego ty lko
Rys. 14. vVidok mieszalnika z dołami
górnej krawędzi, wzdłuż ścia nek prze dzielaj_ących doły (rys. 13) . Zamiast opisanego mieszalnika może być użyty mieszalnik do p rzeróbki torfu
przewożen i a
'
Tor między poszczególnymi miejscami produkcji powinien być: ułożony z desek grubości 36 mm. Do tego celu mogą być użyte deski okorkowe, wymagają one jednak starannego ułożenia na ziemi, aby dokładnie do niej przylegały. Formy. Wymiary suchego bloku przyjęto: długość: 33 cm i szerokość: 16 cm, aby przy ułożeniu w ścianie na grubość: l1/ 2 bloku (33+ 16) otrzymać grubość: ściany 50 cm (ze spoiną 1 cm). Wysokość: bloku przyjęto 14 cm odpowiadającą 2 warstwom cegły ze spoiną 1 cm lub 21,5 cm - odpowiadającą 3 warstwom cegły ze spoinami. W pierwszym przypadku objętość: 1 bloku odpowiada objętości 3,8 cegieł. a w drugim przypadku 5,8 cegieł w murze. Ponieważ przy wysychaniu blok kurczy się, więc formy wykonujemy o wymiarach o 40/o większych, niż żądany wymiar bloku. Wobec tego wewnętrzne wymiary formy wyniosą: dłu gość: 343 mm, szerokość: 166 mrn i wysokość 146 lub 224 mrn.
Formy stosowane są jedno-, cztero- lub 22-komorowe. Forma jednokomorowa (rys. 18) wykonana jest z desek 32 mrn.
ścianki
i zamocowane są wtyczkami w wystających na zewnątrz czopach. Forma 4-komorowa. (rys. 19) ma ścianki zewnętrzne z desek 32 mrn, wewnętrzne zaś z desek grub. 25 mm. Ścianki zewnętrzne wzmocnione są w dwu przeciwległych rogach narożnikami okiennymi w celu zachowania prostych kątów, w trzecim rogu połą ·Czone są po przekątnej i zaopatrzone w 2 zawiasy (górą i dołem), w czwartym zaś rogu mają za wór wykonany z płaskownika
Zawiasy r - -34,3
r
cmr
i ~t'i.-'---~m~ ----f
34,3cm;
/=,1t===~==;J/
Narożniki
'~~
Scianka
podlużna
~~„·~·==:t=:~======i. !§
-4~ .___ _ _ _ _ _ _ _
_.1
cianka poprzeczna
Rys. 19. Forma czterokomorowa. do wyrobu bloków glinianych
(bednarki) 5 X 30 mrn . .Jedna część za woru przyśrubowana jest 3 wkrętkami na stałe do dłuższego boku formy, druga część: · jest obrotowa na 1 wkrętce. Zacięcie obu części powinno być: dostatecznie głębokie (do połowy szerokości płaskownika), aby zawór nie otwierał się w czasie wykonania bloku. Wystające części zaworu powinny być: dostatecznie długie, aby można je było objąć dłonią.
Ścianki wewnętrzne przenikają się
wzajemnie wskutek wcię oraz wpuszczone są w ścianki zewnętrzne na gładki wpust, na głębokość: 6 mm. W końcach obu ścianek wewnętrznych (od czoła) powinny być otwory do. zacze= pienia hakami przy wyjmowaniu ścianek wewnętrznych po ubiciu bloków. Zarówno forma jedno- jak i czterokomorowa powinny być .zaopatrzone w strychulce o przekroju owalnym spłaszczonym, · do zgarniania nadmiaru gliny po ubiciu bloku. Przy masowej produkcji zaleca się stoso.wanie form 22 komorowych pokazanych na rysunku 20 i 21. cia do
Rys. 18. Forma jednokomorowa do wyrobu bloków glinianych
w jednym rogu, z wierzchu i od spodu, wpuszczone są narożniki okienne w celu utrzymania prostego kąta„ w drugim rogu stykają się po przekątnej i połączone są dworna zawiasami (górą i dołem). Przednia ·ścianka formy jest dłuższa, z wyciętymi na obu końcach uchwytami dla ułatwienia odnoszenia formy z blokiem na plac. Krótsze boki przechodzą czopami na wylot przedniej 26
połowy wysokości
21
'
Forma wykonana jest z desek grub ośc i 50 mrn i składa s ię :z następujących części: 2 boków zewnętrznyc h wys . ·28 i dług . 270 cm, i b·oku środkowego wys . 28 crn i dłu.g. 188 cm, 2 b oków zewnętrznych P'Op,r zeczny cl1 w y s. 31 cm i dług. 76 cm, 2 ści ąga czy grub. 5 cm, wys. 15 cm i dług· . 124 cm z 4 klin am~, 11 desek p·odkładó~ grub. 32 mm, sze r. około 17 cm i d '.i: u.g . 120 cm or az 20 blach przegródek wewnę trznyc h grub. 3 mm wyTS. 146 m rr)
ł
-1-nr---w:i r'b t-..111~-w~r·t'r WJ g
wJDZ w:J~
i dług. 3t>O rn~. Boki
-----'~ •
•
•• •
I
>.... -o ~
- - - ~-===~ IC=:====~ ~ .~- w:i g[
--1---1J111.,.....1-
w;; gr--
.,__
___.
~
o ..o
• ..-+
~ .!:)
~
o :>-
.....
~======::;=~=======~
----' • • •
•
• • I
'
~
o
I-I
o
S.
I
\)
'"ó
m.
•
•
'. .
•
~ o
o
~ I
N N • '
~
l.... I " <:)
• •
• •
•
•
•
~
•
•
•
-
. •
o
N
. .
(/)
>-
~
'
.........
• poprzeczne są nieco wyższe od pozosta łych i obejmują deski podkładu, ·aby nie rozsunęły się . Na końcach ścianki środkowej p·r zybite · s ą uchwy t y z bednarki, umożliwiające wyjęcie tej ścianki po ubiciu bloków . Blachy przegródkoRys . 21. Składa 11i e fo rmy do jed11orazowego ·vv y we wpuszczone są ro bu 22 bloków w bruzdy boków formy na głębokość 1 cm. Na podłużnych ścianach formy, 73 mm powyżej górnej krawędzi blach przegró~kowych, namalowany jest czerwoną farbą olejną pasek oznaczający wys ·okość zasyp-u masy glinianej. Do desek podkładu przybite są w 4 miejscach klocki i założone kliny, zabezpieczające boki formy przed wy-
~gięciem.
Na rysunku 21 pokazano składanie formy do jednorazowego wykonania 22 bloków.
W miejscu założenia ściągaczy należy IJrzybić blachy zabezpieczające P'r zed pęknięciem desek, koń.ce zaś śc iągaczy należ y obić płaskownikiem wpuszczając go w drewno . „
Opisane wyżej formy p owinny być wewnątrz gładko ostru.gane oraz nasycone ropą. Zaleca się okucie bednarką górnej krawędzi form w celu zabezpieczenia przed. uderzeniami .u bijaka. 1
. •
'
29
•
Oprócz form o podanych wymiarach komór należy przygopo jednej formie na 3 /4 długości bloku (26 cm) i na 1/2 długości bloku (17 cm). Daszki ochronne. Do przykrywania zmagazynowanych „pod gołym niebem" bloków należy przygotować maty słomiane lub daszki (rys. 22). Daszki w kształcie płyt wykonane są z desek 19 mm lub z okorków zbitych dwiema poprzecznyRys. 22. Płyta do przykrywania bloków mi łatami. Zależnie od wie lkości produkcji należałoby przygotować kilka lub kilkatować chociaż
naście płyt.
3. Wykon.anie. bloków wykonywane w czasie od połowy kwietnia najdalej, ze względu na czas schnięcia. Ustalanie proporcji składników. Przed rozpoczęciem produkcji należy ustalić proporcję składników masy glinianej. Orientacyjnie można przyjąć następujące ilości dodatków zależnie od zbadanego skurczu gliny (tabl. 1). Bloki
do
mogą być
końca września
Stosunek
składników
masy glinianej w
I
Skurcz
w proI centach
Rodzaj gliny
I Bardzo chuda Chuda Srednio chuda Srednio tłusta
.
Tłusta
I
Bardzo
tłusta
') Na pierwszym miejscu
ilość
3 4 5 6 7 8
zależności
Tablica 1 od skurczu gliny
I
Stosunek dodatków do gliny piasek lub
1 1 1 1
: : : :
6 5 4 2,5
dodatków, na drugim -
żużel
do 1 : do 1: do I : do 1 : I : I
5*) 4 3 1,5
I
sieczka
1 1 1 1 1
: : : : :
1 15 10 9 7 5
: 15 (plewy) do 1 : 10 do 1 : 9 do I : 8 do I : 5 do 1 : 4
gliny.
Posługując się
danymi z tej tablicy należy wykonać kilka próbnych bloków o różnych proporcjach składników, najbliż szych danemu rodzajowi gliny. Na każdym bloku należy wyryć numer i zapisać proporcję składników każdego bloku. W czasie wysychania bloków na otwartej przestrzeni, na słońcu (w godzinach południowych przykryć) należy je obserwować i zanotować, na których blokach pokazywały się rysy. Po zupełnym wyschnię ciu bloków każdy z nich należy rzucić z wysokości 2 m na twardą, ubitą ziemię. Przyjmujemy proporcję składników odpowiadającą blokowi, który: 1) nie pękał w czasie wysychania, chociażby po wyschnięciu nie było śladu pęknięć, 2) nie rozłupał się przy upadku z wysokości 2 m, 3) przy zachowaniu warunków podanych w punktach 1) i 2) zawiera najmniejszą ilość piasku, a największą żużla lub sieczki. W przypadkach nie odpowiadających podanym wyżej warunkom, należy zwiększyć lub zmniejszyć ilość dodatków. Wykonanie opisanej próby jest wymagane również, gdy proporcje składników podane są w orzeczeniu laboratorium. Przygotowanie masy. Do ręcznego przygotowania masy zaleca się szczególnie użycie gliny przemrożonej, ze względu na ułatwieni e mieszania. Glinę z dodatkami miesza się w następujący sposób: Na ubitej wyrównanej ziemi nasypuje się warstwę odmierzone j gliny na grubość 10 cm i posypuje równomiernie odpowiednią (odmierzoną) ilością dodatków, po czym całą masę polewa się wodą z konewki przez sitko. W taki sarn sposób układa się następne warstwy, do wysokości około 80 cm. Ułożoną pryzmę przerabia się motykami dwu- lub trzykrotnie, zależ.nie od tłu stości gliny, starannie rozbijając wszystkie grudki. Po przerobieniu masy kopcuje się ją,, przykrywa słomą i pozostawia co najmniej na 1 dobę, aby równomiernie zwilgotniała. Do przeróbki mechanicznej pryzmujemy glinę z dodatkami w ten sam sposób lub układamy w dołach przy mieszadle. Dołów powinno być 2 lub 3; z jednego dołu masa podawana jest do mieszalnika, w pozostałych jest układana i wilgotnie je. Przy podawaniu do mieszadła masę z dołu należy wybierać pionowo. 31
•
Do przeróbki mechanicznej masa nie może być zbyt mało wilgotna, gdyż za duży opór byłby przy mieszaniu i koni~ męcz~ łyby się prędko. W razie konieczności większego nawilgoceni~ masy nie powinno się wlewać wody do mieszaln.ilrn, tyl~o dolac ją do masy dołowanej. Po rozpoczęciu mieszama nalezy otwo~ rzyć obydwa otwory, a gdyby okazało się, że w masie są grudki ni~przerobionej gliny, wtedy jeden wylot należy zam~nąć. , . Pierwsza partia gliny wrzucona do mieszadła powmna oyc powtórnie przerobiona. . . . Nad dołem, do którego wychodzi masa z mieszadła, powmien być pomost, na który robotnik wprowadza taczkę. Robotni~ od~ bierający masę z mieszadła rzuca ją łopatą do podstaw10ne3 taczki. Jeżeli przerobiona masa jest za wilgotna do formowania bloków (bloki deformują się przy wyjęciu ich z formy lub pękaJą przy wysychaniu), to należy ją skopcować i przykrY_ć do czasu, aż utraci część wilgoci. Gęstość masy powinna byc taka„ aby potrzeba było pewnego wysilku do ugni.e cenia z niej kuli. _ Formowanie bloków. W formach pojedynczych blokt wy1rnnuje się na stole. Robotnik wprowadza po pomoście t_aczki z gliną na stół, na który ją wyrzuca. Strycharz posypu3e wewną~rz formę drobnym piaskiem, stawia formę na stole, obu rękami bierze bryłę gliny, wrzuca ją do formy i ubija drewni.anym mł~tem. Przy wykonywaniu bloków o wysokości 14 cm me ~~pełmamy od razu formy gliną, lecz dwiema warstwami ją ubi3amy (naJpierw napełniamy do połowy i ubijamy) a przy blokach o wys~ kości 21,5 cm - rzema warstwami. Po napełnieniu formy zgarma się nadmiar gliny i wyrównuje jej powierzchnię strychulcem umoczonym w wodzie. Po wykonaniu tych czynności pomocnik odnosi formę. z blokiem na plac, wyjmuje zatyczki, otwiera formę i pozostawia blok na placu. W czasie odnoszenia bloku na plac strycharz wykonuje następny blok w drugiej formie . Jeden robotnik z pomocnikiem wykonuje w ciągu 8 godzin około 200 bloków. w formach czterokomorowych bloki wykonuje się na placu. Robotnik. ustawia na ziemi zewnętrzne ścianki formy posypane drobnym piaskiem, zamyka zawór., wstawia ścianki wewnętrzne :32
rówmez posypane piaskiem, po czym do każdej z komór z siłą wrzuca bryłę gliny wziętą z taczek i ubija ubijakiem lub udeptuje nogami. Narzut gliny wraz z ubiciem wykonuje się dwiema lub trzema warstwami, zależnie od wysokości bloku. Po wyrównaniu bloku mokrym strychulcem odpina się zawór, odchyla i odsuwa zewnętrzne ścianki formy„ za pomocą haków wyjmuje ś cianki wewnętrzne i wyrównuje kielnią krawędzie 4 bloków. Jeden robotnik może wykonać w 8 godzin ponad 200 bloków. Zarówno w formach pojedynczych, jak i poczwórnych może się zdarzyć, że w czasie ubijania forma uniesie się nieco do góry. Wtedy po wyrównaniu bloku należy formę odwrócić i wyrównać strychulcem spód bloku. · Przy użyciu formy 22-komorowej układa się na wyrównanym placu najpierw deski podkładu, następnie ustawia się zewnętrzne boki formy, zakłada ściągacze i kliny oraz kliny z boków formy, po czym wstawia się ściankę wewnętrzną i blachy przegrodowe. Po posypaniu formy wewnątrz drobnym piaskiem wrzuca się masę glini aną jednorazowo do całej formy i wyrównuje poziom zasypu zgodnie z czerwoną linią na deskowaniu formy (patrz opis formy). Masę glinianą ubija się lub udeptuje tak długo, aż pokażą się krawędzie blach. Bloków nie strychuje się, tylko wyrównuje ubijakiem. Po rozebraniu formy i wyjęciu śc i anki środkowej, bloki po dwa odnosi się na desce podkładu na plac .suszenia. Przed powtórnym napełnieniem formy gliną nal eży zaostrzonym prętem oczyścić w deskach bruzdy, w które wsuwane są blachy. W opisanej formie wykonuje się bloki tylko wysokości 14 cm. Dwóch robotników może wykonać w ciągu 8 godzin ponad 500 bloków. Oprócz bloków normalnych o wymiarach 33 X 16 X 14 lub 21,5 cm na leży wykonać połówki (długości około 16 cm), w ilości 20/o oraz t rzyćwierciówki (długości około 25 cm) w ilości 70/o ogólnej ilości ':'yprodukowanych bloków. Bloki tego rodzaju są konieczne do prawidłowego wiązania w narożn ikach, w połącze niach murów i w filarach między otworami w ścianach. Przecinanie normalnych bloków na połówki lub trzyćwierciówki jest bardzo pracochłonne. 33
.S uszenie bloków trwa 3 do 4 tygodni, zale.ż11ie od pogody
•
„
(rys. 23). Po upływie 2 lub 3 dni licząc od czasu wykonania ustawia się bloki na stojącow a po upływie dalszych 3 do 4 dni układa się j,e •
., „""
.„
.. .-
.
ciemniejszy niż powierzchnia bl0ku wykazuje, że blok jęszcze nie wysechł i nie można używa_ć go do murowania ścian. Murowanie · ścian na zaprawie glinianej 1noże być prowadzone od połowy kwietnia do p·ołowy września, na zaprawie zaś ·c ementowo-glinianej prawię bez ograniczeń, z wyjątkiem okresów o te:rpperaturze poniżej 5° m·r ozu. W ostatnim przypadku nawet silnie_jszy mróz na drugi dzień po wymurowaniu ściany nie spowoquje szkody. ~ ·z apr-a wa ·gliniana powinna być wykonana z takiej sa.mej masy glinianej jak bloki, jedynie przy t1życiu drobnej sieczki lub drobnego żużla. Zaprawa cementowo-gliniana sl<:łada się z 1 części cementu, 2 części zawiesiny glinianej i 8 części piasku z dotlą.niem drobnej sieczki w ilości 1/ 4 masy. Zamiast 3 części piasku można dać 4 części piasku i 4 części drobne go odsianego żużla. -
Mur na zap·r awie cementowo-glinianej jest znacznie mocniejszy niż na zap~awi_e glinianej, . Grubości murów z bloków[·· z uwzględnieniem spoin grub· ości 1 cm przyjęto· następujące (rys. 25): ściany zewnętrzne, ściany
Rys . 23. Widok bloków złożonych n a fJlac·u
b)
a)
1
,
I~
Rys. 24. Magazynowa11ie i dosuszanie. bloków glinianycl1 : e) przykry·cie matami s łomianymi , b) daszlcie1n z desek
w kozły na wysokość ·1 od 8 warstw. W kozłach (rys. 24) bloki ~kładane są w odległości 2 do 3 cm {grubość dłoni)· jeden od drugiego, w celu · umo~li wienia dalszego wysycha„ nia. Bloki przykrywa się albo matami słomianymi _obciążając je kamieniami„ albo przenośnymi daszkami z desek.
J._50cm-J Zewnetrzna i wev. netrzna obcia,iona 1
,
prz·y rozpiętości stropów ponad 4 m oraz szczyty poddaszy mieszkalnych do wysokości izb poddasznych 11/2 bloku (50 cm) i ścia.ny wewnętrzne obciążone przy rozpię tości stropów do 4 m, ściany działowe oddzielające sień od izb mieszkalny-eh oraz szczyty poddaszy niemieszl{alnych 1 blok 1 /2 blo1cu (16 cm) . (33 cm); ścianl<:i działowe . ' Filary między otworami w murze (oknami i drzwiami) po-
'
tych. Blok wyschnięty P?znajemy po tym, że po rozcięciu będzie miał w rdzeniu taką samą barwę jak na powierzchni. Rdzeń
•
I \
Ozialowa
wewnętrzp.e obciążo~e
Ściany można murować tylko z bloków zupeł11ie wyscł1nię
34
We1.vnetr;na ma!o obc1a1ono
l
Rys. 25. Scia11y ·z bloków gliniany ch.
' 1
J
I
Miejsce ustawienia kozłów należy okop·ać płytkim r owem , w celu zabezpieczenia dolnych bloków p·r zed podmoknięciem. 4. Wykonanie ścian z blo ków
L33cm
•
35
•
winny być szerokości co najmniej 67 cm (2 błoki) przy murowaniu 1 na zaprawie cementowo-glinianej i co najmniej 84 cm (2 / 2 bloku) przy murowaniu· na zaprawie glinianej. Węższe filarki należy wymurować z bloków cementowo-glinianych lub z cegły p·a lonej.
•
się
.
Zasady murowania ścian z bloków glinianych są takie same jak murowania z cegły. Jeżeli budy nek będzie ·w tym samym roku otyn.kowany z zewnątrz, lepiej murować na puste spoiny (niewypełnione do lica muru}, gdyż w t edy będzie większa przyczepność tynku. W przeciwnym • razie należy murować na pełne . spoiny. Cokół fundamentu ścian ze~a_ Pao Hurfata 1/JXt wnętrznych powinien być w za la§YP..ka oc<ęiJg.}gl;Q sadzie tej samej grubości co ściaNadpraże ny (50 cm) i wystawać · ponad z belek żel . owyfil powierzchnię ziemi co najmniej. 50 cm. Gdyby cokół był grubszy, · uskok powinien być od wewnętrz nej strony ściany, na zewnątrz zaś fundament powinien licować ze ścianą bez tynku. 7cm ""'·„:-„ .. ..•.,... ._,.. Wokoło budynku, przy ścia ... ,. „ ..'·.L] " Jzolac'g_ ' \. - . na ch fundamentowych, vvykonuje ~ , : „.-11: się pas z ubitej gliny o wysoko[ ] : : ~-:„;_: ~! ści 20 cm, szer. około 80 cm, ze spadkiem od ścian i z utwardzeniem powierzchni kamieniami lub gruzem. Stanowi to zabezpieczenie przed przenikaniem wody opadowej pod fundamenty i przed odp·r yskami wody na ściany. Rys. 26. Przekrój pionowy ścia11 y Na cokole fundamentowym z bloków glinianych powinna być starannie wykonana podwójna izolacja z papy, z posmołowaniem muru i papy. Izolacja powinna być poniżej podłogi p·a rteru lub stropu piwnicznego. Przy murowaniu ściany Ż b loków (rys. 26) należy posługiwać • '
'
•
, :
•• 4 '
• •
• •
1
1
'
' · ~.: ~ ~ .„
•
.
•.
.• t
. „
•• • .„ :
' „• . • - „ ... , „
•
-
• • • ._
• • - ...
„ ., •
•
'
1
szerokim młotem drewniaD:yrn zamiast zwykłego stalowego młotka murarskie·g o. Sciany gliniane powinny być obciążone osiowo. Jeżeli więc na grubszej dolnej ścianie staje cieńsza górna, należy ją ustawić na środ~u· ściany dolnej. Sciany szczytowe po~dasza albo stawiamy na środku ściany dolnej przykrywając uskok dachówką na zaprawie cementowo-glinianej i wpuszczając dachówkę pod tynk śc iany szczytowej, albo ze względu ną. niewielkie obciąże nie, stawiamy w licu ściany dolnej. Kominy powinny być murowane z cegły cementov.70-glinianej ~ub p,a lonej jednocześnie ze ścianami i powinny być ze ścianami z\viązane (co 2 lub 3 warstwy cegieł), zależnie od wysokości bloków. Cienkie ścianki działowe z płyt lub cegły powinny być wpuszczone w bruzdy wykute w ścianach z bloków w czasie • murowania. ' Ościeżnice (futryny) drzwiowe i okienne obsadza się p,o wykonaniu b udynku w stanie suro·w yrn albo przybijając je do koł ków obsadzonych w murze (2 dla okien i 3 dla drzwi z każdej strony), albo przybijając długimi gwoździami do muru. Zaraz p-o wykonaniu otworu okiennego należy mur p odokienny przyltry~ . papą wystającą na obie strony po 5 cm poza lico muru i zawiniętą na boki na wysokość 10 cm (pod .tynk). Zabezpieczy to mur podokienny przed rozmywaniem przez deszcz, do czasu obsadzenia okien i wykonania podokienników. Zewnętrzne podokienniki powinny być wp uszczone pod futrynę i powinny wystawać 7 cm poza lico muru bez tynkt1. Mogą być one wykonane z gotowych płyt cen1entowo-glinianycl1 albo z dachówki zakładowej (felcówki), albo z dachówki karpiówki podwójnie, albo z blachy,, bez wpuszczania w boczne ściany otworu. Pod podokiennik należy położyć na murze warstwę zap·r awy cementowo-glinianej 1 : 2: 8. Nadproża mo·gą być stosowane wszelkich konstrukcji, z wyjąt kiem żelbetowych wykonanych w deskowaniu na murze. Mogą • więc być z belek drewnianych, z belek żelbetowych o p·r zekroju w kształcie litery •r•L'', ceglane typu Kleina oraz gliniane. Te ostatnie stosuje się tylko w budynkach parterowych, nad otworami o sz eroko ści do 1, 20 m. 1
•
36
37
• ,
• •
•
Poszczególne belki nadproża powinny być ze sobą związane (drutem, klamrami ciesielskimi), aby tworzyły jedną całość. Długość
powinna wynosić nie mniej niż 25 cm i nie więcej niż 30 cm. Nad otworami szerokości ponad 1,50 m należy na murach, na których opieramy nadproże, położyć 2 lub 3 warstwy cegieł na zaprawie cementowej., w celu przeniesienia nacisku nadproża na większą powierzchnię muru. Stropy mogą być stosowane dowolnej konstrukcji, zarówno drewniane, jak i żelbetowe z gotowych elementów. Belka stropowa W małych budynkach parte\ rowych, w których rozpiętość \ stropów nie przekracza 4,5 m oraz oparcia
nadproża
ściany
nośne
są
związane
ścia
nami poprzecznymi w . odlegloś Wieniec żelbetowy_ ciach nie większych niż 6 m, belki stropowe mogą być ułożone na pojedynczej warstwie cegieł na zaprawie cementowo - glinianej. bługość oparcia belek w murze Rys. 27. Oparcie belki że l be powinna wynosić 25 cm i co drutowej na murze z bloków ga belka powinna być zakotwioglinia n ych na w murze. W budynkach o większej rozpiętości stropów lub o większym rozstawie wiążących ścian poprzecznych oraz w budynkach pię trowych, belki stropowe powinny opierać się na murłatach lub na ławach żelbetowych. Murłaty i ławy powinny leżeć na środku ścian zewnętrznych podłużnych i szczytowych i na wewnętrz-· nych ścianach obciążonych belkami stropowymi, tworząc wieniec wiążący górą wszystkie ściany. Przy stropie drewnianym belki _opierają się na drewnianych murłatach 10 X 12 cm i są w nie wpuszczone, wiążąc przeciwległe murłaty.
W przypadku stropów żelbetowych (najlepiej na belkach typu T-27) belki opierają się na ławach żelbetowych o szerokości 18 cm i wysokości równej wysokości bloku. Co druga belka jest w ławie zakotwiona (rys. 27). Ława może być częścią nadproża nad otworami okiennymi. 38
Ławę
w następujący sposób: na murze układa na płask na zaprawie cementowo-glinianej i na tej warstwie, z obu stron ściany, muruje się bloki na grubość 16 cm. W otrzymanym korytku układa się zbrojenie murłaty składające się z 4 prętów średnicy 8 mm i strzemion z drutu 4 mm co 50 cm. Po ułożeniu belek zabetonowuje się murłatę do górnej powierzchni warstwy bloków. wykonuje
się
się jedną warstwę cegieł
Na ostatniej, najwyższej warstwie ściany należy położyć pojedynczy pas papy wystający po 5 cm na boki, jako zabezpieczenie ściany w przypadku przesiąkania ,pokrycia dachowego. Wystające brzegi papy obcina się po pokryciu dachu. Szczyty należy zakotwić do więźby dachowej - przy dachach stolcowych do górnej płatwi, przy dachach zaś bezstolcowych do trzeciej pary krokwi. Przy dobrze zorganizowanej robocie,, przy użyciu mieszalnika konnego i form czterokomorowych brygada składająca się z 12 robotników i posiadająca 1 · do 2 koni może wyprodukować w 8 godzin do 800 bloków zachowując następujący podział funkcji: wożenie
gliny i piasku c ięcie sieczki
dołowanie,
1 robotnik noszenie
wody ładowanie
do mieszalnika obsługa koni przy mieszalniku odbiór gliny z mieszalnika wożenie gliny do formowania formowanie bloków przewracanie, wożenie i układanie bloków Ra z em
2 1 1 1 1 4
robotników robotnik. robotnik robotnik robotnik robotników
1 robotnik 12 robotników
W tablicy 2 podano ilości materiałów i robocizny potrzebne do wykonania ścian z gotowych bloków na zaprawie glinianej wraz z wykonaniem nadproży i przygotowaniem zaprawy. 39
Ilość materiałów
i · rołrocizny potrzebna do wykonania 1 m" . . ·_I·;, z gliny
Tablica 2 budynku
i _zbadanie, czy nie pęka w czasie wysychania. Gdyby pokazały
-
dzających.
ściany -
Grubość ściany I Grubość ściany Grubość ściany Materiał
i ro-
bocizna
Jednostka miarg
'!2 bloku
· (16 cm)
sz t. m3 godz godz
20 0,015 0,5 1,4
I
1
I . I
21 ,5 13,5 0,01 0,4 I, l
l
(33cm)
wgsokoś ć
14 Bloków Zaprawv Murarza Pomocnika
I blok
I
14 40 0,04 0,8 2,3
\
'/2 bloku
(50 cm )
b lok ów w cm
I
21 ,5 27 0,03 0,6 2,0
I
14 60 0,065
I
l.O
40 0,05 0,8
3,0
2,7
pęknięcia, należy zwiększyć ilość
dodatków schu-
Mieszanie masy może być dokonane ręcznie lub mechanicznie. Przy mieszaniu ręcznym" na twardym wyrównanym podłożu układa się glinę warstwami grubości około 10 cm w pryzmę
Ilość
, - .
Tablic a 3 dodatków do gliny w zależności od jej skurczu Skurczli-
Rodzaj gliny
wość
w procentach
ścian
Ściany mogą być ubijane tylko w okresie od maja, po ustaleniu się ciepłej wiosennej pogody, do końca sierpnia. W warunkach wiejskich, ze względu na konieczność zatrudnienia większej liczby robotników niewykwalifikowanych najodpowiedniejszym czasem wykonania ści an byłby okres między sianokosami a żni wami. Ubijanie ścian po 1 września może spowodować poważne komplikacje, jak: 1) odchylenie się od pionu ścian przed obciążeniem stropami wskutek niskiej jednostronnej operacji słonecznej, 2) zahamowanie procesu wysychania ścian, 3) dalsze nawilgacanie ścian częstymi i długotrwałymi deszczami jesiennymi, co doprowadza często do większych nszkodzeń ścian nie przykrytych dachem , 4) skruszenie niewyschniętych murów przez mróz.
2. Przygotowanie masy glinianej Orientacyjną ilość dodatków do gliny, w zależności od jej skurczu, podaje tablica 3. Niezależnie od próby gliny lub od orzeczenia laboratorium zaleca s ię ubicie na ziemi próbnego muru długości około 2 m
40
na murze
21,5
V. WYKONANIE SCIAN UBIJANYCH W DESKO W ANIU 1. Okres wykonania
się
Bardzo chuda Chuda Srednio chuda Srednio tłusta
3 4 5
Tłusta
7 8
Bardzo t.lusta
6
Stosunek ilości dodatków do ilości gliny (mierzonych obj ętościowo 1 piasku lub żużl~/ _ bez dudatków l : 7 do I : 6 1 : 6 do 1 : 5 I : 5 do I : 3,5 I : 3· do I : 2 1 : 2 do I : l
sieczki
I : 20 (plewy) I : 15 I : 15 do I : 12
I : IO do I : 8
I : 7 do I : 5 1 : 5 do 1 : 4
wysokości około 80 cm. Na każdą warstwę odmierzonej gliny nasypuje się równomiernie odmierzoną ilość dodatków, zgodnie z ustaloną proporcją. Jeżeli glina została wzięta wprost z wykopu (o naturalnej ziemnej wilgotności), nie potrzeba dodawać wody; jeżeli zaś glina wcześniej została wykopana i przeschła, to każdą warstwę należy polać wodą z konewki przez sitko. Zależ nie od tłustości gliny masę przerabia się motykami dwu- lub trzykrotnie, rozbijając większe bryłki gliny. W ciągu 1 godziny 2 robotników m oże przemieszać 1 m 3 masy. Do mieszania mechanicznego stosuje się spulchniarki gleby, tak zwane glebofrezarki o napędzie mechanicznym, które znajdują się w niektórych przedsiębiorstwach budowlanych. W tym przypadku glinę rozsypuje się na wyrównaym i ubitym placu warstwą grub. 15 cm i posypuje odpowiednią ilością dodatków, a następnie po tej warstwie prowadzi się glebofrezarkę, która rozdrabnia glinę i miesza ją z dodatkami. Przemieszaną masę kopcuje się i pozostawia na przeciąg jednej doby. W ciągu 1 godziny 2 robotników może przemieszać 3 m'j masy.
41
Przemieszana masa może być zmagazynowana w kopcu pod przykryciem na okres do 2 miesięcy. Dla właściwego ubicia ścian bardzo duże znaczenie ma odpowiednia wilgotność masy. W celu zbadania wilgotności część masy próbnie ubijamy na twardym podłożu. Glina zbyt wilgotnn :wypełznie spod ubijaka, glina zbyt sucha będzie wykruszała się spod niego, glina zaś o właściwej wilgotności utworzy po ubiciu
narożnika
i
połączenia ściany zewnętrznej
z
wewnętrzną grubości
50 cm. Jeżeli ściana wewnętrzna będzie miała grubość
33 cm, to
w płycie (nr 3) środkowy wymiar będzie wynosił 53 cm zamiast 70 cm, ogólna zaś długość płyty - 3,33 m zamiast 3.50 m. Narożnik
twardą warstwę.
3. Grubości
Grubości ścian
oraz wewnętrznych obciążo nych przy rozpiętości stropów ponad 4 metry lub w budynkac h piętrowych przyjmuje się 50 cm; dla ściany wewnętrznej obcią żonej, w budynku parterowym, przy rozpiętości stropów do 4 m. przyjmuje się grubość 33 cm. Cieńszych ścian nie m ożna w y k onywać sposobem ubijania. Scianki działowe wykonuje się innym sposobem (np. z bloków lub z innego materiału, np. z cegły, płyt, połówek pustaków itp.) . Sciany szczytowe poddasza należy wymurować z bloków, ponieważ bardzo trudno jest ustawiać deskowanie i ubijać trójkąt szczytowy. Grubości i sposób zakotwienia szczytów podano w opisie ścian z bloków. scian
zewnętrznych
Narożnik
PoTa,czenie sciany zewnetr1ne; z wewnetrzna,
tut;
ściana
wewn.
IZI
2J.- oocmł-50cm i- 70cm -ł--oorm-.ł-5ocm420 <-------- 350cm- - - - - ----1
Narożnik
lu/J sciana wewn.
25i--60cm 60cm -ł- 60cm ~l5 1--- - -220cm - - -
Oo pola,aenia ze
ścianami
wewn.
IZ7
}-60cmł-6ocm-ł 20
+-- - t50cm -
· tztk-50cmł-50cmJ JO t50cm -
Wymiary w osi otwordw
4. Deskowanie
ścian
Sciany ubijamy w przenośnym rozbieranym deskowaniu skła z oddzielnych płyt połączonych ściągaczami. Każda płyta wysokości 65 cm zbita jest z 3 desek grubo ści 32 mm , wzmocnionych poprzecznie przybitymi kawałkami desek, mnie j więcej co 60 cm. Deski od strony wewnętrznej deskowania powinny być gła dzone w celu uniknięcia przylepiania się do nich gliny. Trwałość deskowania znacznie wzrośnie, jeśli krawędzie górne będą obite płaskownikiem. Najbardziej niszczy się górna krawędź pły t wskutek przypadkowych uderzeń ubijaka. Rysunek 28 przedstawia komplet płyt do złożenia deskowania dającym się
42
Rys. 28. Komplet
płyt
do deskowania
W zależności od długości ścian bu dynku, może zajść· potrzeba dodania krótkich płyt deskowania, lub płyty pokazane na rys . .28 wypadnie skrócić lub podł użyć. W tym przyp~dku możemy zmniejszyć lub zwiększyć odstępy między poprzeczkami, z wyjątkiem odstępów w narożniku (68 i 82 cm) oraz w ściance nr 3 (70 lub 53 cm). W celu połączenia dwóch płyt w formę, w każdej poprzeczce, w odległości 15 cm od dolnej krawędzi płyty, przebijamy otwory. przez które przeprowadzamy ściągacze utrzymujące płyty w odpowiedniej od siebie odległości, równej grubości śc iany. Odstęp dolne go ściągacza (15 cm) od dolnej krawędzi płyty
43
służy
do przytrzymywania krawędzi fundamentu lub ubitej ściany w czasie ubijania następnej warstwy. $ciągacze mogą być. wykonane ze stali lub drewna. Ściągacze stalowe (rys. 29) wykonane są ze stali okrągłej średnicy 10 mm, w jednym końcu są zagięte w formie rączki, w drugim zaś nagwintowane do zakręcania nakrętki (śruby). Pod rączką i qakrętką zakłada się podkładki stalowe zabezpieczające przed wciskaniem się rączki lub nakrętki w deski. Sc1agaue dolne
\8
Stalowy
fi:l___;___
Nakrętki mog·ą być gładkie
do 75crn
Drewniany
Ściagacz gt)rny
zakręcania korbą
skrzydełkami
do
bezpośrednio
ręką.
albo ze
zakręcania
$ciągacze
drewniane (rys. 29) wykonane są z łat drewnianych 38 X 63 cm pod obnych jak do krycia dachów dachówką . Do jednego koń ca łaty przybite są kawałki drewna, tworząc łeb unie-
col~ §
możliwiający wysunięcie się
~
łaty
0
z otworu w płycie. Rys. 29. Sciągacz do deskowania W drugim końcu, w odle. głości od łba, odpowiadającej grubości ubijanej ściany łącznie z grubością desek i poprzeczek, wycięty jest otwór do założenia klina wykonanego z twardego drewna. Wskazane jest okucie obu końców ściągacza płaskownikiem w celu zabezpieczenia przed oderwaniem się łba lub rozszczepie·niem przez klin końca ściągacza . $ciągacze powinny być gładko ostrugane; pożądane jest, aby były z lekkim zbiegiem w kierunku klina dla ułatwienia wyciągania. Okucie przy klinie powinno być wpuszczone w drewno, aby nie przeszkadzało przy wyjmowaniu ściągacza.
Otwory w płytach powinny być nieco większe od przekroju ściągacza„ aby przy pęcznieniu drewna pod wpływem wilgotnej gliny nie nastąpił zacisk w otworze, co utrudniłoby wyjęcie ścią gacza przy rozbiórce deskowania:
44
Sciągacze drewniane praktyczniejsze są od stalowych, gdyż nie wyginają się w razie uderzenia ubijakiem, pozostałe zaś po nich otwory w murze ułatwiają wysychanie ściany w głębi muru. W górnej części deskowania nie zakładamy opisanych wyżej ściągaczy, gdyż przeszkadzałyby one przy ubijaniu. W celu górnego związania płyt zakładamy w poprzek deskowania na krawędzi płyt klocki drewniane g·rubości 8 do 10 cm z wycięciami rozstawionymi odpowiednio do grubości ściany (rys. 29). Górne śc iąga cze zakładane są między poprzeczkami płyt w celu umożli wienia przesuwania ich w czasie ubij ania. Ponieważ w narożnikach budynku i w połączeniach ścia n konstrukcyjnych między sobą mur powinien być wykonany jednolicie, należy odpowiednio ustawić deskowanie. Rysunek 29 przedstawia ustawienie płyt w narożniku budynku i w połączeniu ściany zewnętrznej z wewnętrzną. Płyty oznaczone numerami w kółkach na rys. 30 odpowiadają płytom oznaczonym tymi samymi numerami na rys. 28. 273 crn
't-
=f=
5t
(j)
Q)
220cm Narożrik
Klamro d.rewr:iana
~
s i'----
lwiqzame
220cm - -
PoTa,czenie
ścian
narożnika
I
r
I
I
~
® Rys. 30.
Połąc zen ie płyt
50crn 3
deskowania
Związanie płyt w narożniku wykonane jest za pomocą łat przybitych do tych płyt oraz uchwytów drewnianych. Łata przybita do płyty n:r 2 utrzy muje płytę nr l, uchwyty zaś obejmujące
45
I .
łatę przybitą do płyty nr 1 oraz koniec płyty nr 2 utrzymują płytę
nr 2. Uchwyty stalowe są niepraktyczne, gdyż pod wpływem silnego parcia gliny w czasie ubijania wyrywają się z desek lub w nie wrzynają. Wszystkie części drewniane deskowania, a szczególnie płyty od strony muru i ściągac;ze drewniane, powinny być nasycon{> ropą w celu zabezpieczenia przed pęcznieniem, zsycha niem się i zwichrowaceniem wskutek ciągłeg'.) nasiąkania wilgocią i wysychania. Ubijanie ścian wykonu jemy albo drewnianymi ubijakami (rys. 31) lub elektrycznymi, które mają niektóre przedsiębiorstwa budowlane. 10 cm Ubijaki drewniane, o cięRys. 31. Drewniane ubija.ki do gliny żarze 10 do 12 kG, wykona-
5. Wykonanie
ścian
ubijanymi z gliny fundament pow1men by ć dokładnie tej samej grubości co ściany, ze względu na uniknięcie wyskoku cokołu zatrzymującego śnieg i wodę deszqową oraz ze względu na ustawienie deskowania obejmujące.go dolny mur. Dla zabezpieczenia ścian glinianych przed zawilgoceniem fundament powinien być wzniesiony co najmniej 50 cm ponad teren i mieć izolację z papy ułożonej podwójnie na lepiku. W budynku mies zkalnym izolacja powinna być poniżej podłogi parteru lub stropu piwnicznego. W budynkach inwentarskich, niezależnie od podanej wysokości nad terenem, izolacja powinna być co najmniej 20 cm nad podłogą, na której leży nawóz, i co najmniej 15 cm nad podłogą korytarza paszowego. W budynku podpiwniczonym, w celu umożliwienia postawi.enia deskowania, należy na fundamencie powyżej stropu piwnicznego ułożyć 2 warstwy · cegieł na płask lub warstwę bloków glinianych. Pod
ścianami
Slupy scian szrn, rowycn Slupy seton wzi)luznycn
ne są z kawałka twardego drewna z obsadzonym w nim drąż kiem do uchwytu (rys. 30). Przybicie dwóch drążków do boków klocka drewnianego nie jest wskazane, gdyż taki ubijak bardzie J
I.
I
1g 1
męczy 'ręce.
I 6'..--4'/
Przy ubijaniu nie należy uderzać ubijakiem, tylko rzucać nim w dół zwalniając jednocześnie lekko uchwyt rąk. W przeciwnym razie ubijak przy uderzeniu szarpie za ręce powodując szybkie
·1
o'
zmęczenie mięśni.
Do ubijania gliny przy ściankach formy i w kątach używ a się ubijaków wąskich, o ciężarze 4 do 5 kG (rys. 31). vV celu zabezpieczenia przed przylepianiem się gliny do ubijaka oraz zwiększenia jego trwałości wskazane jest obicie spodu ubijaka blachą, z zawinięciem jej na boki. Pożądane jest zaopatrzenie się w 2 komplety form , aby jednocześnie mogły pracować dwa zespoły robotników z dwóch prz.e ciwległych węgłów budynku. Do każdego kompletu form nalezy przygotować 3 duże ubijaki i 2 wąskie.
46
I
<:::>
I I
C::.
I
LL.1-
Rys. 32. Ustawienie
słupów prowadzących
W celu uniknięcia konieczności częstego pionowania deskowania zaleca się ustawianie deskowania pod sznur przeciągnięty pomiędzy słupami prowadzącymi, wkopanymi poza węgłami budynku (rys. 32). W tym przypadku wskazane jest wykonanie wykopów i fundamentów także pod sznur między wspomnianymi słupami.
47
I
'
dla ułatwienia ich wyciągania (rys. 34). Po wyjęciu d~lnych ścią gaczy deskowania i po wyciągnięciu kołków powstają w murze poprzeczne i pionowe kanały, którymi krąży powietrze wysuszając mur. Ponieważ w czasie ubijania kanały zatykają się gliną,
·ustawianie deskowania zaczyna się od węgła budynku.. Dwa j robotnicy przytrzyrnu.ją przeciwległe płyty i wsuwają dolne ścią gacze, na których opiera się deskowanie na murze , po czym zakładają na krawędzie -deskowania górne ściągacze. Po ustawieniu deskowanta na obu ścianach narożnika zakłada się kliny i uchwyty (klamry) narożne. Zależnie od· ilości posiadanych płyt deskowania u stawia się pozostałe płyty11 łącznie z płytami połą czenia ściany zewnętrznej z wewnętrzną. Przed wrzuceniem masy glinianej do desko-vvania należy ,dokładnie sprawdzić , czy szn·u r p 11 zeciągnięty między słupami prowadzącymi zgadza się z wewnętrzną krawędzią zewnętrznej pły·ty deskowania lub spra\vdzić pionowe u stawienie deskowania przy pomocy poziomnicy. Jednym z najważniejszych czyr1ników decyduj ących o wartości ściany 'jest właściwe jej ubicie (rys. 33) . Przy ręcznym ubijar1iu ścian g1 ubość warstwy gliny nasypanej do deskowania powinna wynosić: dla chudej gliny 12 cm, a dla tłustej 10 cm. Jako sprawdzian grubości warst\vy mogą s łużyć cegły ustawione na rąb (12 cm) lub klocki drewniane. W czasie ubijania wyjmuje się te cegły lub klocki. Przy ubija.niu mechan.icznymi ubijalcami grub·ość nasypanej warstwy może wynosić 16 do 20 cm zależnie od tłustości gliny. Po ubiciu grubość warstwy powinna zmniejszyć się o 1/3, to znaczy, że przy ubijaniu ręcznym powinna mieć grubość 7 do 8 cm (6 do 'ł warstw na wysokość deskowania) . Przy dobrym ubiciu i odpowiedniej wilgotności masy ubijak powinien ,., twardo oddawać'', jak przy uderzeniu w pień drzewa, mur zaś v; stanie świeży-m nie powinien ustępować pod naciskiem . , . p1ęsc1 . Ubijanie poTvVinno być szczególnie staranne przy ściankach deskowania, w węgłacl1 oraz przy otworach okiennych i drzwiowych, gdyż w przeci\.vnym razie w tych miejscach mur będzie kruszył się i kawałki gliny b·ędą odp· adały. W tycl1 miejscach należy glinę dodatkowo ubijać wąskim ubijakiem. vV celu ułatwienia wysychania ś~ian wewnątrz muru na każ dym drewnianym ściągaczu ustawia się p ionowo pośrodku ściany okrągłe gładkie kołki grubo· ści około 6 cm i długości około 80 cm. Kołki p·o winny zwężać się ku dołowi i mieć u góry uch'Yyt
,
4
4
1
•
Rys. 33. Widok murów z gliny: a) mur dobrze ub~ty z 9"liny o~pow i edni? .s~hudzonej i przerobionej, b) mur zle ubity z gliny tłuste] I zle przerobionej
trzeba za.raz po wyjęciu ściągaczy i kołków przetknąć je patykiem w celu połączenia poziomych i pionowycl1 kanałów. Po wyschnięciu ścian kanały poprzeczne wypełnia się czę ściowo gliną, kanały zaś pionowe pozostają nie wypełnione.
1
\
49
48
'
Przy ubijaniu ścian należy stale zwracać uwagę_ n~ ~ionowe ustawienie deskowania. Gdyby nastąpiło wyboczeme sciany,. to ś~ieżą jeszcze ścianę można naprostować w następują~y sposob: belkę ustawioną pochyło (zastrzał) pod kątem około_ JO :• ~to sunku do poziomu opiera się Je dnym końcem o ziemię, drugim 0 poprzeczkę deskowania i zabija się klin między belkę a desko wanie; żeby belka nie obsunęła się , wbija się kołek przy oparciu jej o ziemię. Nacisk belki na deskowanie wyprostowuje ścianę do pi::m u. W celu zwiększenia przyczepności tynku na każdej drugiej warstwie ubitej gliny kładzie się kielnią przy deskowaniu zaprawę cementowo-wap ie nną 1 : 2 : 10 lub
0
~,~~1:cgwr.wr
Rys. 34. Wykonanie ściany z gllny ub1janej w deskowamu
cementowo - glinianą
1 : 2 : 8. Z za-
prawy formuje się listwę o przekroju trapezowym, ·o dolnym po-
ziomym boku długości około 6 cm i pionowym około 4 cm (rys. 34). . .. Jeżeli ściana jest ubijana nie na całe] długo~ci od wę?ła ~o :.Vęgła, a odcinkami, to mur należy zakończyć schodkowo i zwilżyć zakończenie przed połą czeniem z dalszym odcinkiem ściany. Połączenie scian konstrukcyjnych należy wykonać jednolicie, ubijając jednocześnie obie łączone ściany. W miejscu połączenia . zaleca się ubżenie (rys. 35), Rys. 35. Uzbr~~~~~~a~~lączen muró w w odstępach około 50 cm . w kierunku pionowym, okorowanych żerdzi o średmcy 3 do 4 cm, uprzednio umoczonych w szlamie glinianym._ . . w murze podokiennym również zaleca się połozyc takie same 50
3 żerdzie, o 30 cm poniżej podokiennika, sięgające 20 cm poza linię
bocznych
ścian
otworu.
•
W celu wykonania otworu drzwiowego lub okiennego wsta-
wia się między płyty deskowania dwie płyty poprzeczne rozstawione na odległość równą szerokości otworu. Między tymi pły tami · poprzecznymi zakłada się drążki lub deski rozpierające (rys. 36). Ubijanie scian musi być wykonane jednocze· śnie z obu stron otworu, przeciwnym b Jwiem razie nastąpi przesunięci e deskowania otworu. Po ubiciu ściany na wyso kość deskowania i po zdjęciu płyt deskowani2. Klocek ościeżnicowy otworu przenosi się w inne miejsce. W celu umożliwienia później szego umocowania ościeżnic (futryn), w czaRys. 36. Wykonanie otworu dzwiowego lub sie ubijania ścian obsadza ok iennego się klocki w bocznych ·scianach otworu w odległości 12 cm od zewnętrznego lica ściany (rys. 36). Dla otworu okiennego zakłada się po 2 klocki, a dla otworu drzwiowego po 3 klocki z każdej strony. Z chwilą wykonania otworu okiennego należy powierzchnię poziomą ~uru podokiennego przykryć papą, wystającą po 5 cm poza lico muru i zawiniętą na 10 cm na boczne ściany otworu. Po obiciu muru do górnej krawędzi otworu przykrywa się otwór beleczkami drewniany mi lub żelbetowymi w kształcie li„ tery L albo glinianymi, zbrojonymi żerdziami (rys. 37). Liczba beleczek zależy od grubości muru. Długość oparcia belek na murze powinna być taka sama jak przy ścianach wykonanych z bloków. Poszczególne beleczki powinny być ze sobą związane klamrami ciesielskimi lub drutem, aby tworzyły jednolitą płytę,
w
51
w przeciwnym bowiem razie, w przypadku podmycia przez deszcz w czasie budowy, zewnętrzne beleczki mogą wypaść, ponowne zaś umocowanie ich jest bardzo trudne. Filary między otworami drzwiowymi i okiennymi nie powinny być węższe niż 80 cm. Cienkie filarki międzyokienne mogą być wymurowane z cegły, ale dopiero po zupełnym wyschnięciu ścian.
Kominy należy murować . z cegły cementowo-glinianej lub palonej. Kominów nie wolno wiązać ze ścia ną glinianą (ubijaną), lecz należy wymurować je na gładki styk ze ścianą, aby nie hamowały osiadania ścian glinianych przy wysychaniu. Scianki działowe wykonuje się z bloków glinianych albo innych materiałów i wpuszcza się je w ścia ny k : nstrukcyjne (ubijane) w gład ką bruzdę głębokości 12 cm i szerokości ścianki
wykonać
odpowiadającej działowej.
Bruzdę
grubości należy
w trakcie ubijania · ścian. W tym celu wstawia się do deskowania słupek o takich wymiarach jak bruzda. Ościeżnice okienne zakłada się ściany ubitej z gliny po zupełnym wyschnięciu ścian i Rys. 37. Przekrój pionowy przybija się je gwoździami do kołków w murze. Podokienniki wykonuje się tak, jak podano w opisie wykonania ścian z bloków. Przy wykonywaniu ścian z gliny ubijanej należy zawsze pamiętać, że osiadają one znacznie przy wysychaniu. Z wyjątkiem więc komina żadna z części ścian konstrukcyjnych nie powinna być wykonana z innego materiału. Podobnie jak przy ścianach z bloków górne zakończenie ścian powinno być przykryte papą dla zabezpieczenia przed zaciekami. 52
Po wykona:Q.iu ścian należy natychmiast położyć belkowanie stropów i przykryć budynek dachem. Na ścianach ubijanych· z gliny mogą być układane stropy tylko drewniane lub żelbetowe z gotowych belek (typu DMS lub T-27), nie wymagające stemplowania. · Belki stropowe z reguły powinny opierać się na murłatach lub ławach żelbetowych w sposób podany dla ścian z bloków glinianych. Na ścianach ubijanych z gliny mogą być układane stropy tylko drewniane lub żelbetowe z gotowych belek (typu DMS) , nie wymagające stemplowania. Sposób ułożenia stropów jest podobny do opisanego dla ścian z bloków glinianych, przy czym belki żelbetowe nie są wpuszczone w żelbetową murłatę, lecz opierają się na niej i są na niej zakotwione. Ulożenie więc belek na żelbetowej murłacie może nastąpić po stwardnieniu betonu murłatu. 6. Kalkulacja robocizny Do wykonania 1 m 3 ściany łącznie z kopaniem gliny, cięciem sieczki, mieszaniem, transportem gliny na placu budowy i do deskowania, ustawianiem deskowania do pionu i poziomu i rozbiórką jego, założeniem izolacji i ubijaniem ścian, założeniem nadproży i murłat oraz ochroną ścian przed deszczem, potrzeba pracy: robotnika wykwalifikowanego 2 godziny robotnika niewykwalifikowanego 12 do 14 godzin Praca robotników niewykwalifikowanych w poszczególnych etapach robót orientacyjnie przedstawia się następująco w odniesieniu do 1 m 3 ubitej ściany: kopanie gliny 1,7 godz. cięcie sieczki, mieszanie gliny 1,5 transport masy na placu budowy 1,5 ustawienie deskowania . i ubijanie ścian 7,0 różne inne roboty 1,3 D~ wykonania kompletu deskowania (rys. 27) wraz ze ściąga czami potrzeba: desek 32 mm o,,5 ru8 53
38X63 mm (18 ściągaczy) żerdzi grub. 8 cm (13 ściągaczy) gwoździ 90 mm 125 mm płaskownik 3 X 30 mm do okucia 1 X 20 mm do okucia ropy
0,05 m 3 (20 ro)
łat
cieśli
15 ro
_1,5 kg 1 kg płyt ściągaczy
12 kg
1,3 kg 4 kg
60 godz.
VI. TYNKOWANIE SCIAN GLINIANYCH
Sciany z bloków glinianych na zaprawie glinianej można tynpo upływie 4 do 6 tygodni od chwili wykonania ścian,: na zaprawie zaś cementowo-glinianej po upływie 3 do 4 tygodni zależnie od pogody. Sciany ubijane można tynkować po stwierdzeniu, że ściana wys~hła całkowicie. W celu zbadania, czy mur jest suchy„ nalezy pobrać próbkę ze środka muru, odważyć dokła~n~e 5~ .d~g, w~ suszyć na płycie kuchennej i ponownie zwazyc. Rozmca me powinno być większa niż 2 dkg. Jeżeli ściany ubijane zostały wykonane do 1 sierpnia, to przeważnie w październiku można je tynkować. W celu zwiększenia przyczepności tynku na ścianach z bloków zaleca się murowanie na puste spoiny (spoina nie wypeł niona na głębokość 1 cm od lica ściany) lub z wypuszczeniem zaprawy na zewnątrz, jeżeli bloki murowane były na zaprawie cementowo-glinianej. Można to wykonać, jeżeli ściany z zewnątrz budynku zostaną otynkowane w tym samym roku, w którym zostały wykonane. W przeciwnym razie na zewnątrz budynku należy gładko zatrzeć spoiny, aby nie zatrzymywała się woda deszczowa lub śnieg. Zwiększenie przyczepności tynku na ścianach ubijanych osią gamy przez wykonanie listew z zaprawy, co opisano w rozdziale o wykonaniu ścian lub przez wbicie w świeżą ścianę (zaraz po zdjęciu deskowania) podłużnych kamyków lub gruzu z dachówek, co około 10 cm (szerokość dłoni). Kamyki lub gruz powinny tkwić w murze na. głębokość 4 do 5 cm i wystawać z lica ściany kować
54
Drugi sposób można stosować budynku tylko wtedy, gdy ściana będzie otynkowana
1 do 1,5 cm, aby tynk je
zakrył.
na zewnątrz przed zimą. Przed tynkowaniem należy powierzchnię ściany glinianej zdrapać żelaznymi grabiami (dla usunięcia źle ubitych lub zwietrzałych kawałków muru) oraz starannie obmieść z pyłu miotłą. Zaleca się przed tynkowaniem zrąbać młotkiem murarskim krawędzie bloków nad poziomymi spoinami lub mur nad listwą z zaprawy w ścianach ubijanych. Nie należy jednocześnie tynkować ścian wewnątrz i zewnątr z budynku, a tylko po zupełnym wyschnięciu tynków z jednej strony. W pomieszczeniach gospodarczych. można ściany tynkować zaprawą glinianą. Najpierw wykonuje się obrzutkę z rzadszej zaprawy z dodaniem drobnej sie czki lub plew„ a przed stwardnieniem obrzutki tynkuje się bardziej gęstą zaprawą. Po wyschni ęciu ty nku skrapia się go mlekiem wapiennym i zaciera na gładko, powtarzając ten za.bieg dwukrotnie w odstępach jednodniowych. Każdy inny tynk poza glinianym wymaga uprzednie j obrzutki z zaprawy cementowo-glinianej o składzie: 1 część cen1entu, 2 części zawiesiny glinianej i 7 części piasku, z dodaniem 3 c z ę śC:i sieczki lub plew. Tego rodzaju obrzutka ma dobrą przycz e pno ść . do ściany glinianej. Jeżeli obrzutka będzie bez sieczki, to lepiej wykonać ją jako natrysk twardą miotłą. Miotłę macza się w zaprawie i uderzając ją o kij trzymany w drugiej ręce pryska si ę zaprawę na śc i anę. Jako zaprawy do tynkowania stosuje się następując e: wapienna - 1 część starego dołowanego wapna i 3 części ostrego piasku, cementowo-wapienna - 1 część cementu, 2 czę ś ci wapna dołowanego i 10 części piasku, cementowo-gliniana do tynków zewnętrzny ch - 1 część cementu, 2 części zawiesiny glinianej i 8 części piasku, cementow:l-gliniana do tynków wewnętrznych - 1 część cementu, 2 części zawiesiny glinianej i 14 części piasku, Łączna grubość tynku i obr zutki nie powinna przekracz ać 2 cm wewnątrz budynku i 2,5 cm na zewnątrz. Jeśli budynek nie będzie z zewnątrz otynkowany w pierwszym 55
roku wykonania, należy zabezpieczyć ściany przed szkodliwym działaniem deszczów przez ich pomalowanie wapnem dJłowanym, rozpuszczonym w chudym mleku, lub zaczynem cementowo-glinianym (zawiesina gliniana z cementem). Wystarczy zabezpieczyć tylko ściany północną i zachodnią.
VII. NADPROŻA GLINIANE Nadproża gliniane stosuje się dJ ścian z gliny w budynkach parterowych nad otworami szerokości do 1,20 m. \!\Tymiary belki wynoszą: szerokość 16 cm, wysokość 21,5 cm i długość o 50 do 60 cm większa niż szerokość otworu w świetle . Forma do wyrobu nadproży (rys. 38) składa się z następują -
gaczami ze stali średnicy 6 mm, zagiętymi na jednym końcu, a na drugim zaopatrzonymi w nakrętkę. Forma powinna być wewnątrz gładko ostrugana i nasycona ropą. Masę do wyrobu nadproży przygotowuje się z materiału włóknistego (słoma, siano, łodygi roślin pnących, wrzos itp.} pociętego na długość 30 do 40 cm, zmieszanego z gliną w stosunku: 1 część sieczki na 2 części gliny przy glinie średniotłustej lub 1 części sieczki na 1 część gliny - przy glinie bardzo tłustej. Przerobioną masę pozostawia się w kopcu na przeciąg 1 doby. Formę ustawia się na podkładce, polewa wodą, posypuje piaskiem, po czym wrzuca się do niej taką ilość przygotowanej masy, aby po ubiciu miała grubość 2 do 3 ·cm. W tę warstwę ubitej masy wciska się 2 żerdzie grubości 3 do 4 cm, w odległośc i 4 cm od ścian formy. żerdzie powinny być okorowane i przed ułożeniem w formie zanurzone w rozrobionej glinie. Po ułoże niu żerdzi formę wypełnia się masą glinianą i ubija. Następnie .wyjmuje się z formy ściągacze i haki, formę rozbiera„ a wykonaną belkę nadproża pozostawia na podkładce. Na belce z wierzchu trzeba wyryć znak, aby nie pomylić się przy ułożeniu belki na murze (żerdzie muszą znajdować się na dole). Po 3 dniach można belkę zdjąć z podkładki i umieścić pod dachem dla dalszego schni ę cia.
Rys. 38. Forma do wyrobu
.nadproży
gliniany ch
cych części: podkładki z deski grubości 32 mm, szerok o ści 25 cm i długości 220 cm, 2 desek bocznych grubości 38 mm, szewk-0ści 21,5 cm i długości 220 cm oraz 2 desek poprzecznych grubości 38 mm, szerokości 21,5 cm i długości - jedna 16 cm, a druga 17,6 cm. Deski boczne ustawia się na podkładce, a między nie wstawia się deski poprzeczne; jedna z nich (nieruchoma) jest wpuszczona w deski boczne na gl ębokość 8 mm,, a druga (ruchoma) jest przesuwana zależnie od potrzebnej długości nadproża . i zamocowana 4 wtyczkami żelaznymi. Wtyczki wstawione są w otwory wywiercone w deskach bocznych i desce poprzecznej. Deski boczne są ściągnięte albo ściągaczami z łat 4 X 5 cm z klinami, albo ścią-
56
VIII.
PŁYTY
STROPOWE Z GLINY
Płyty służą do wypełniania przestrzeni między belkami stropowymi drewnianymi lub żelbetowymi typu T-27. Przyjęto grubość płyty 11 do 12 cm, szerokość 33 cm (3 płyty na 1 metr) i długość odpowiadającą rozstawieniu belek, nie więcej jednak niż 1 m. Forma do wyrobu płyt (rys. 39) składa się z podkładki szerokości . 40 cm i długości 130 cm zbitej z 2 desek grubości 32 mm, 2 desek bocznych grubości 38 mm, szerokości 11 do 12 cm i dłu gości 128 cm oraź 2 desek poprzecznych grubości 38 mrn, szerokości 11 do 12 cm i długości 33 cm w deski boczne na całą grubość desek. Deski poprzeczne są umocowane w deskach podłużnych za pomocą zatyczek wetkniętych w otwory krawędzi
57
i w czopy desek poprzecznych. Zatyczki mogą być wetknięte w wypuszczone czopy desek poprzecznych. Jeżeli deska poprzeczna zostanie dalej przesunięta (na dłuższą płytę), to otwory w deskach bocznych trzeba zatkać dopasowanymi klockami i umocować je wtyczkami. Wewnątrz formy do dolnych części desek poprzecznych przybite są łaty szerokości 38 mm i wysokości 63 mm dla stropów drewnianych oraz szeroko ści 38 mm i wysokości 50 mm dla stropów żelbetowycp_ T-27. Forma powinna być wewnątrz ostrugana i nasycona ropą. Masę do wyrobu płyt przygotowuje się z materiału włóknistego (słoma, siano, łodygi roślin pnących, wrzos itp.) pociętego na s i eczkę długości 30 do 40 cm i z tłu" Rvs. 39. Forma do wyrobu glinianych stej gliny rozrobionej do płyt stropowych gęstości śmietany. Na 1 m'l masy daje się od 50 do 80 kg sieczki i 0,5 m 3 gęstej zawiesiny glinianej. Do skrzyni z zawiesiną wrzuca się sieczkę, przerabia masę widłami i udeptuje, aby każdy kawałek włókna został dobrze oblepiony gliną. Przerobioną masę pozostawia się w kopcu na przeciąg jednej doby. "Po złożeniu formy, polaniu jej wodą i p osypaniu piaskiem wrzuca się do niej masę glinianą i ubija nieco p onad wysokość: listew na ściankach poprzecznych. Następnie wciska się okorowane żerdzie grubości 2 do 3 cm, uprzednio zanurzone w rozro-. bionej glinie, w odległości 8 cm od podłużnych ścian formy tak, aby oparły się na listwach. Z kolei formę uzupełnia się masą, ubija ją i wyrównuje. Po wykonaniu płyty formę rozbiera się, a płytę pozostawia na podkładce na przeciąg 2 do 3 dni. Po zdjęciu płyt z podkładek ustawia się je dłuższym bokiem na ziemi, opierając jedną płytę o drugą. Płyty trzeba chronić: przed deszczem i podmakaniem. Mocniejsze i bardziej odporne na wilgoć są płyty wykonane przy użyciu zarobu cementowo-glinianego. W tym przypadku należy na każde 3 części gęstej zawiesiny gliniane j brać 1 część deski
58
podłużnej
c~men~u i bardzo dokładnie wymieszać. Zaczyn cementowo-glimany i przygotowana masa powinny być użyte w przeciągu najdalej 1 godziny.
. Płyty mogą być układaJde bezpośrednio na belkach (w budynkach g~spodarczych) alb::> między belkami na łatach przybitych do bokow belek drewnianych (r_y s. 40) lub na występach stopy
a)
;t
Rys. 40. Sposoby układania płyt na belkach stropowych drewnianych i żel betowych'. a) płyty na belkach drnwnianych, bez wrębu, b) płyty między belkami drewnianymi, c) płyty między belkami T-27, d) płyta
belki żelbetowej. Płyta powinna opierać się końcami żerdzi znaj dujących się wewnątrz płyty. W stropach na belkach drewnia~ych płyty ':'ystają 1 cm poniżej spodu belek, w celu uzyskania Jednego poz10rnu z otrzcinowaniem belki, w stropach zaś na belkach żelbetowych T-27 spód płyty znajduje się w poziomie spodu belki.
IX. UW AGI OGÓLNE W celu unik~ięcia r!zyka pozostawienia scian nie przykry._ tych dachem m e powmno zaczynać się wykonywania ścian 59
z gliny, bez posiadania materiału na belkowanie stropu i na z pokryciem. Budynki o ścianach z gliny należy tak projektować, żeby ściany były usztywnione ścianami i:Joprzecznymi konstr~k.cyJ nymi lub działowymi grubości co najmniej 12 cm, w .odległ~s~iach nie większych niż 10 rn. Odcinek ściany poprzeczne] długosci 1 m może być uważany za usztywnienie. W celu zmniejszenia kosztu budowy pod ścianami glinianymi mogą być wykonane płytkie fundamenty, posadowione na głębo kości 50 cm poniżej terenu, na gruntach suchych, J2!Zepuszczalnych lub na podsypie ubitego piasku grub. 60 do 80 cm na gruntach zwięzłych, lecz nie podmokłych. w czasie wykonywania ścian przed zbliżającym się deszczem lub po skończonej robocie w okresie niepewnej pogody należy przykrywać ściany zawczasu przygotowanymi 1:1atarn~ lub daszkami. Krótkotrwały letni deszcz nie d::ikona większe] szkody, lecz rozmoczy wierzchnią warstwę ścian i wstrzyma roboty do czasu ich wyschnięcia. . . Schody w budynkach z bloków glinianych, drewmane lub zelbetowe mogą być wykonywane tak sarno jak w budynkach z cegły, natomiast w budynkach ubijanych z gliny biegi schodów można wykonywać po zupełnym wyschnięciu ścian. . . w celu uniknięcia spływu wody deszczowej z dachu po scianach, niezależnie od rynien, należy wykonać okapy dachu lub płyty gzymsowe szerokości co najmniej 40 cm. Przy dachach dwuspadowych należy w szczytach wysunąć pokrycie dachowe na 20 cm poza lico ściany. Rynny należy stosować wiszące na okapie lub płycie gzymsowej, a nie leżące. Rury spustowe powinny być odsunięte od ściany otynkowanej na odległość 4 cm, wyloty zaś rynien powinny znajdować się przy ziemi. . Przy balkonach., tarasach i schodach zewnętrznych ~a~ezy wykonać do wysokości 50 cm tynki cementowo-ghma~e 1; 1,5: 8 (cement : zawiesina gliniana : piasek), w celu zabezpieczenia przed deszczem i topniejącym śniegiem. Do zawieszenia wrót należy wymurować z cegły filary, które p~zy ścianach · z bloków muruje się jednocześnie zą_ ścianą, p~zy ścianach zaś ubijanych muruje się po wyschnięc iu ścian, wiąząc więźbę dachową
60
(sztrabami) wykonanymi w czasie ubijania ścian . takie systemy zamocowania wrót, które nie wymagają zawieszenia na bocznych ścianach otworu. Ponieważ bardzo trudno jest wykuwać bruzdy lub wnęki w suchej ścianie glinianej, należy wykonać je w czasie murowania lub ubijania ścian. W pomieszczeniach dla świń, ze względu na niebezpieczeń stwo rycia ściany przez świnie, należy do wysokości 1 rn wyłoży<': ś ciany deskami lub omurować cegłą na rąb. Dla zabezpieczenia przed szczurami należy wewnątrz budynku do wysokości 20 cm nad podłogą wykonać cementowe tynki 1 : 3 na obrzutce cementowo-glinianej. Teren wok oło budynku należy tak wyrównać, aby wody deszczowe odpływały od fundamentów i aby w żadnym miejscu teren nie znajdował się wyżej niż 40 cm poni żej ściany glinianej. W celu zapewnienia sucho ś ci pomieszczeń należy zwrócić uwagę na prawidłowe wykonanie wentylacji zarówno w budynku mieszkalnym, szczególnie w kuchni i ewentualnie w łazience (wywietrznik w kominie i lufcik w oknie), jak i w budynku inwentarskim (wywietrzniki). Przed zamieszkaniem budynku należy go dobrze wysuszyć paląc w piecach przy często otwieranych oknach. W czasie użytkowania budynku należy nie dopuszczać d o nadmiernej ilości pary w pomieszczeniach (pranie, suszenie bielizny„ gotowanie karmy dla zwierząt) i przewietrzać pomieszczenie otwierając okno. Jeżeli ta zasada nie będzie zachowana, to w każdym budynku będzie wilgoć, niezależnie od materiału, z którego został wykonany. W okresie zimy należy odgarniać nawiany śnieg, aby nie zalegał wyżej niż izolacja na fundamencie. je ze
strzępiami
Można również stosować
X. ZABEZPIECZENIE PRZECIWPOŻAROWE BUDYNKÓW WIEJSKICH
A. Zabezpieczenie p1rzed powstaniem pożaru l. Kominy powinny być wykonane według następujących zasad: - grubości ścianek 1/2 cegły (12 cm), a jeżeli na poddaszu 61
zgromadzony jest materiał łatwopalny (słoma, siano) to 1 cegły (25 cm); na całej wysokości ściany komina otynkowane; drewniane części budynku (belki, krokwie) oddalone od wewnętrznej powierzchni kanałów kominowych co najmniej o 30 cm; w najniższej części komina wykonany otwór do wybierania sadzy (wycier) zaopatrzony w szczelne drzwiczki, - jeżeli kanał dymowy prowadzony jest pochyło, to nachylenie jego nie może być · rnniejsze niż 60° licząc od poziomu; - wylot kanału dymowego 60 cm ponad kalenicę d ach Q krytego nieogniotrwałe, przy pokryciu zaś ogniotrwałym - 30 cm ponad pokrycie i 1 rn od pokrycia w kierunku poziomym. 2. Piece murowane przy ścianach drewnianych powinny być od nich odsunięte o 15 cm, jeżeli ścianki są_ otynkowane i o 30 cm - jeżeli są nie otynkowane. Przed paleniskami pieców na drewnianej podłodz e powinna być przybita blacha o wymiarze 40 X 50 cm. 3. Kanały dymowe powinny być czyszczone co 2 miesiące. 4. Na stropach drewnianych, na poddaszu powinna być ubita polepa grub oś ci 7 cm wykonana z gliny z sieczką . 5. Na budy nkach powinny być założone pioru~chrony. Informacje i pomoc techniczna w sprawach wykonania piorunochronów udzielane są przez inspektorów powiatowych Państwowego Zakładu Ubezpieczeń oraz przez powiatowych komendantów
3. Nie oszklo.ne otwory w ścianach szczytowych lub pokryciu dachowym po:W~nny być _osłonięte gęstą siatką drucianą. 4.. Odległ~sc1 budynkow od granic sąsiadów i od innych budynkow ~.owm~y.odpowiadać wymaganiom prawa budowlane o. InformaCJ1 u dzieli architekt powiatowy. g
. 5.. Przy granic~ sąsiad~, ~d strony najczęściej panującyci1 w1~trow oraz w rmarę moznosci pomiędzy budynkami powinny byc posadzone drzewa. . 6. ~~ najmniej co 500 m powinny być wykonane we wsi zbwr~1ki ~o~y dla celów pożarowych (otwarte lub podziemne}
o p0Jemnosc1 co najmniej 60 m3.
V•i zakresie s tosowania materiałów miejscowych i zastępczych udzi· l ; . porad Wvdz· I A h. e a,a N - Ia Y re 1tektury i Budownictwa Prezydiów Powiatowych Ra~ arodo"'.'ych oraz O.środk i Badawcze Instruktażowe Instytutu Techniki Bu dowlane] w nas tępujących miejscowościach: Bi a I Y st o. k - ul. Dobra 1 - na woj. białostockie Gd a ii s k -- Wrzeszcz, Al. Grunwaldzka 238 - na WOJ_' gdańskie kosz i· · k. · k"1e 1· szczecińskie, · • a 111s ie, o 1sz· tyns
Kielce -- ul. Międzys zkolna 1 - na woj . kieleckie Kr a k ów - ul. Moniuszki 42 - na woj. katowicki~ i krakowskie Ł ó d ź - ul. Ogrodowa 25 - na woj. łódzkie ' P 0 z n a :1 - A l. Marcinkowskiego l - na wo,j. bydgoskie i pozn ańskie, Rzesz o w - ul. Dąbrowskiego 77/25 - na woj. rzeszowskie, vV ars z a w a - ul. Wawelska 2 - na woj. lubelskie i warszawskie · Wrocław -- ul. Oławska 84/ 87 - na woj. opolskie, wrocławskie i' zielonogórskie.
straży pożarnych.
6. Przewody instalacji elektrycznej prowadzonej po drzewie powinny być umieszczone w rurkach. Przepalone bezpieczniki nie powinny być reperowane lecz wymienione na nowe. B. Zabezpieczenie przed
pożarem
od innego
płonącego
budynku
1. Dachy powinny być kryte materiałem niepalnym. 2. Sciany szczytowe poddasza powinny być .murowane lub wykonane z niepalnych płyt (suprema lub prasowane płyty sło miane).
02
. Czyte~n~cy„ którzy chcieliby rozszerzyć zakres podanych tu wiadom?sc1 lub zaznajomić się z innymi pracami z dziedziny budowmctwa, zalecamy przeczytanie następujących książek: Cho/iński
S · Bud nk. ·· Y 1 z tworzyw cementowo-glinianych . Wyd . „A:k a dc"', 1 \Varszawa 1958. ' Chrzanowski S · B d k ły . . ·· u yn 1 z P t słomianych 1 trzcinowych. Wyd. „Ark a dy_", Warszawa 1958. Konra d Z., Racięcki Z. i Skórski A .: Poradnik budownictwa wie jsk iecro. ~ PWRiL, Warszawa 1957.