Scenariusz 3. Wywiad

Scenariusz III: Warsztaty dziennikarskie na temat wywiadu Wywiad jest taką formą dziennikarską, która wymaga bezpośredniego kontaktu z drugim człowiekiem, a zatem sprzyja poznawaniu nowych osób. Wywiad do gazetki szkolnej może stanowić bardzo dobry pretekst do spotkania z Tym Innym, do wypytania o interesujące młodego człowieka kwestie i poprzez poznanie, do przekonania się, że Inny może być w rzeczywistości bardzo podobny, a już na pewno nie jest gorszy. Materiał teoretyczny (do wydrukowania i rozdania uczestnikom warsztatu): Wywiad to rozmowa dziennikarza z kimś interesującym. Ale rozmowa szczególna - dziennikarz pyta - nie dyskutuje! Dziennikarz jest pośrednikiem czytelników, ma przekazać im to, co ich naprawdę zainteresuje. Dlatego rozmawia z ludźmi, z którymi czytelnik sam chciałby się skontaktować: - idolami - autorytetami - o specjalnych zainteresowaniach i doświadczeniach - bohaterami lub świadkami ważnych wydarzeń - i innymi osobami interesującymi z konkretnych powodów. Jaka jest recepta na dobry wywiad? Przede wszystkim musisz sam interesować się tematem, na który będziesz rozmawiał. Krótki wywiad z piłkarzem po meczu wymaga niewielu informacji. Na jakiej pozycji gra? Czy strzelił bramkę w tym meczu? Kto wygrał? Posiadanie kilku podobnych informacji uprawnia nas do przeprowadzenia "na gorąco" krótkiej rozmowy. Wywiad z autorytetem w jakiejś dziedzinie, człowiekiem wybitnym, wymaga dłuższego przygotowania: - musisz postarać się zdobyć i przeczytać jak najwięcej materiałów o twoim rozmówcy: wywiadów czy notatek prasowych, a także jego tekstów (np. książek); − postaraj się wcześniej spotkać z kimś, kto go zna; − poszukaj w internecie; - przygotuj sobie serię pytań. Powinny one wiązać się ze sobą; - umów się na spotkanie odpowiednio wcześniej; - dołóż wszelkich starań, aby był to wywiad bezpośredni (nie przez telefon, nie na piśmie). Pamiętaj przede wszystkim, że wywiad to nie kwestionariusz, nie przepytanka na różne tematy, lecz rozmowa. Słuchaj bardzo uważnie odpowiedzi, jaką otrzymujesz i nawiązuj do niej w następnym pytaniu. Jak przeprowadzać wywiad? - w dwie osoby - jedna rozmawia, druga notuje i obserwuje; - jeśli to możliwe - weź dyktafon - nagranie ułatwi ci rzetelne opracowanie wywiadu, pozwoli uniknąć błędów merytorycznych i stanowi dowód, jeśli rozmówca chce wyprzeć się swoich słów; - zacznij od pytań łatwych i przyjemnych dla rozmówcy i dla ciebie; - nie traktuj swojej listy pytań jak obowiązującego szablonu. Panuj nad przebiegiem rozmowy i zadawaj pytania, wiążące się z ciekawym wątkiem, idź za ciosem, staraj się uzyskiwać coraz głębsze, dalej idące odpowiedzi. Proś o wyjaśnienia, o szczegóły; - zadbaj o własciwe proporcje między pytaniem a odpowiedzią. Nie może być tak, że twoje pytanie to krótki esej, a odpowiedź ogranicza się do lapidarnego: “Tak właśnie.” czy “Też tak sądzę.” - zadawaj pytania otwarte, czyli nie zaczynające się od “CZY”. Jeśli zrobisz inaczej, twój rozmówca może odpowiadać tylko “tak” lub “nie”, a to mało interesujące; - korzystaj z “mowy ciała”: całą swoją postawą okazuj szacunek, zainteresowanie, chęć dowiedzenia się więcej. Młodość jest twoim atutem! − jeśli twój rozmówca unika odpowiedzi na pytanie, masz dwie możliwości: a) przejdź do następnych pytań, zmień treść tego zbyt trudnego i powróć do problemu za jakiś czas; b) zastosuj pauzę sugestywną − bądź miły dla rozmówcy, nie zamykaj sobie jego drzwi. Może ci przecież odmówić potem dodatkowych wyjaśnień czy odpowiedzi na pytania, które nasunęły ci się przy opracowywaniu wywiadu.

Zwyczajem dziennikarskim jest oddawanie opracowanego wywiadu do autoryzacji, czyli akceptacji jego treści przez osobę wywiadowaną. Zdarza się, że godząc się na wywiad rozmówca zastrzega sobie prawo do autoryzacji. Jeśli się na to zgodziliśmy i oddaliśmy tekst do akceptacji, naniesione poprawki powinniśmy uwzględnić. Szczególnie wtedy, gdy rozmówca - przez nieuwagę - pomylił się w kwestiach merytorycznych lub uznał za stosowne rozwinięcie czy wyjaśnienie danego wątku. Trudniejsza sprawa jeśli rozmówca proponuje nam wykreślenie fragmentów, w których powiedział coś, czego po dłuższym zastanowieniu nie chciałby przekazać. Jeśli są to kwestie istotne dla czytelników, warto negocjować z rozmówcą, poznać jego argumenty, dlaczego chce się wyprzeć swoich słów. Dopiero wtedy można zdecydować, czy uwzględniać jego wolę czy też publikować wywiad z adnotacją: “tekst nieautoryzowany”. Na szczęście w praktyce dziennikarzy szkolnych takie dylematy zdarzają się raczej rzadko. Autoryzacja pozwala na scedowanie odpowiedzialności za błędy merytoryczne na osobę autoryzującą i pozwala uniknąć kompromitujących obie strony - błędów. Przygotowania do spotkania: Potrzebne będą duże arkusze papieru i flamastry oraz materiał teoretyczny wydrukowany dla każdego uczestnika warsztatu. Czas: 90 minut (2 godziny lekcyjne) Przebieg spotkania: Czytamy uczestnikom scenkę: Cześć! Wiesz stary wczoraj byliśmy tam, gdzie zwykle, no wiesz? Całą paczką! Ale była zabawa! Zabalowaliśmy - starzy się wściekli. No to cześć, muszę lecieć! Pytamy, czego dowiedzieli się z tego dialogu. Czy to była ciekawa rozmowa? Dzielimy warsztatowiczów na grupy, w których mają zastanowić się, czym powinien charakteryzować się dobry wywiad. Wnioskami dzielą się na forum grupy. Zapisujemy je na dużych arkuszach. Następnie zachęcamy uczestników, żeby na chwilę każdy z nich zamienił się w dowolnie wybraną przez siebie osobę. By nie było problemu ze znalezieniem postaci, możemy zaproponować kilka atrakcyjnych osób na przykład prezydenta RP, Dodę czy Supermana. Dla sprawnego przebiegu zajęć rozdajemy ponumerowane karteczki. Każdy z uczestników ma wpisać postać, którą chce być, i zapamiętać numer karteczki. Wszyscy z numerami parzystymi będą na początek dziennikarzami. Każdy z nich losuje karteczkę z zapisanym nieparzystym numerem i postacią, z którą ma przeprowadzać wywiad. Po losowaniu dziennikarze mają pięć minut na przygotowanie pytań, a postacie zostają poinstruowane, by starały się mówić mało konkretnie lub wykorzystać wywiad do własnych celów np. reklamy. Dziennikarze w ciągu piętnastu minut mają wyciągnąć od rozmówcy jak najwięcej interesujących informacji i sporządzić notatki. Następnie uczestnicy zamieniają się rolami. Na koniec ćwiczenia wszyscy spisują swoje wywiady. Po ćwiczeniu rozmawiamy o tym, co sprawiało uczestnikom największą trudność w zdobywaniu informacji, a co ułatwiało pracę. Na koniec rozdajemy kartki z materiałem teoretycznym na temat wywiadu i rozdzielamy zadania redakcyjne przeprowadzenie wywiadów z osobami niepełnosprawnymi, z różnych mniejszości, czy przedstawicielami innych interesujących nas, potencjalnie dyskryminowanych grup społecznych.

Scenariusz powstał na bazie doświadczeń Stowarzyszenia Młodych Dziennikarzy „Polis” i Fundacji Wychowawców i Młodzieży „PROM” z realizacji programu Warszawa Różnolita: Młodzieżowy program akceptacji różnic (2007), wspieranego i dofinansowanego przez Miasto Stołeczne Warszawa.