Kobiety z Czerwonych Bagien

GRAŻYNA JEROMIN-GAŁUSZKA KOBIETY Z CZERWONYCH BAGIEN

Nie możesz dokonać wyboru, jak umrzeć. Ani kiedy. Możesz tylko zdecydować, jak żyć. Teraz.

T

L R

Joan Baez

Roza ma dziewięćdziesiąt dziewięć lat jedenaście miesięcy i kilka dni. Jest moją prababką, babką Gabrieli i Joanny. No i Mimi. Ani im, ani mnie nigdy nie pozwoliła inaczej na siebie mówić, jak Roza. Od tygodni siedzi tam, gdzie się ją posadzi, i niewiele mówi. Wszyscy myślą, że to starczy paraliż umysłowy. Ja wiem, że to nieprawda. Jej ciotka i babka ze strony matki były równie długowieczne. Jednej zabrakło do setki pół roku, drugiej dwa miesiące.

L R

Znam Rozę tak dobrze jak siebie samą i wiem, o co jej chodzi. - Dlaczego do nikogo się nie odzywasz? - pytam, sprawdziwszy, czy ktoś nie podsłuchuje. - Bo mi się nie chce - odpowiada, upewniwszy się również.

T

Każdy poza nami dwiema w tym domu uczestniczy w mniej lub bardziej normalnym życiu (z wyraźnym akcentem na mniej). Często więc zostajemy same. Siedzimy obok siebie jak na widowni w pustym teatrze i ona pyta pięć razy na dzień: - Kornelia, czy ja już skończyłam sto lat?

- Nie, Roza - odpowiadam za każdym razem z wielką cierpliwością. - Jeszcze nie skończyłaś. - To może nie skończę... - mówi czy też pyta, jak mi się wydaje, zupełnie retorycznie. Zaraz jednak wyprowadza mnie z błędu: - Jak myślisz? Myślę, że Roza w ostatnim czasie zbyt wielką wagę przywiązuje do liczb, czegoś, co wymyślili ludzie, żeby się w tym świecie nie pogubić. Ich znaczenie zależy tylko od tego, jak wiele oczekujemy od konkretnej rzeczywistości. Rzeczywistość Rozy zdaje się nie mieć granic.

Czy mam tłumaczyć starej kobiecie, że to zupełnie nieważne, czy sto, czy też trzydzieści lat spędzamy na tym świecie, zanim nas okryje niepamięć? Powie mi wtedy, po raz dziesiąty albo setny, że jestem zakałą tej rodziny, czarną owcą i co tam jeszcze jej się akurat wymyśli. Nawet Gabriela i Joanna nie były takie, chociaż nie były aniołami jak Mimi. Coś do nich docierało, miało jakieś znaczenie. Do mnie nie dociera nic. - Przegrałaś swoje życie - powtarza Roza co kilka dni - i dlatego jesteś tu, gdzie jesteś, siedzisz na tej werandzie i gapisz się nie wiadomo na co. Ja przynajmniej patrzę na drzewa. Wystarczy jeden fałszywy sygnał z zewnątrz, a pójdziesz stąd, nie oglądając się na nic i nie zostawiając śladu. Jakby cię w ogóle nie było.

L R

- Trafiłaś w dziesiątkę! - odpowiadam. - Tak się właśnie czuję: jakby mnie w ogóle nie było. - Nie pyskuj! - Roza podnosi kościstą rękę ruchem, który może miał być groźny. Jest tylko żałosny, niestety. - Siedzisz tak, patrzysz nie wiadomo na co i nie wiadomo na co czekasz. Ja przynajmniej czekam na śmierć.

T

O, to coś nowego! Wreszcie zaczęła nazywać po imieniu tę niepodlegającą dyskusji nieuchronność. Dotąd zawsze udawało jej się znaleźć jakiś zamiennik. Wszyscy do tej pory odchodzili, zasypiali, zmieniali adres z ziemskiego na niebiański. A Mimi, nawet jej ukochanej Mimi w ogóle nie dotknęła żadna z tych rzeczy. Jej duch ciągle tu z nami jest. - Gdzie? - pytam, kiedy Roza usiłuje mnie co jakiś czas o tym przekonać. - Tu - odpowiada. - Ale gdzie dokładnie? - nalegam. - Pokaż mi. Wyciąga kościsty palec i pokazuje. - Tam! Na łące! Ślepa jesteś? Nie widzisz tej trawy, jak faluje?

- Za każdym razem, kiedy wieje wiatr - odpowiadam mściwie, a Roza macha lekceważąco ręką, kiedy już nie chce jej się nic tłumaczyć, bo do mnie i tak nic nie dociera. Pewnego popołudnia, kiedy tak siedzimy na werandzie - Roza czeka na śmierć, a ja nie czekam na nic - budzi się nagle z krótkiej drzemki i pyta: - Kornelia, czy ja jeszcze żyję? Unoszę lekko głowę i spoglądam w jej kierunku. - Żyjesz - odpowiadam. - Chyba że zmarli palą papierosy i zadają głupie pytania. - To ja palę papierosy? - dziwi się.

L R

Zawsze pamięta, że jestem zakałą tej rodziny i jednym wielkim nieporozumieniem, ale inne, nie mniej ważne sprawy uciekają z jej pamięci na dłuższe lub krótsze chwile, a ja nie mam zielonego pojęcia, według jakiego to wszystko dzieje się klucza.

T

- Rzeczywiście - przypomina sobie, podnosząc z popielniczki dogasającego papierosa. - Pierwszy raz zapaliłam w czterdziestym... Który to był? Zaraz, niech sobie przypomnę. Zatykam uszy poduszkami, którymi tak hojnie obłożono mnie w fotelu, bo wiem, co to oznacza. Każdy pretekst do sięgnięcia w przeszłość jest dla Rozy dobry, by snuć wspomnienia rodzinne, nieprawdopodobne (żeby nie powiedzieć dziwaczne) historie, w które niestety muszę wierzyć, bo niejednego nieprawdopodobnego wydarzenia byłam tutaj naocznym świadkiem.

Znam je wszystkie na pamięć. Obudzona w środku nocy, jestem w stanie wyrecytować bez zająknienia każdą z opowieści, wszystko jedno od jakiego momentu. Od dziecka mnie nimi karmiono. Nie słyszałam nic innego. Zastępowały mi bajki na dobranoc, historyjki, które zazwyczaj opowiada się dzieciom. Modyfikowane na najrozmaitsze sposoby, w zależności od nastroju Rozy czy też jej starań o poszerzanie horyzontów mojej wyobraźni, przypominały czasem horrorki. Kiedy poszłam do szkoły i pani na pierwszej lekcji kazała opowiedzieć swoją ulubioną bajkę, wytrzeszczyłam oczy. - Jak to? Nie znasz żadnej? - Pani była nie mniej zdumiona. - Nawet o Czerwonym Kapturku? - dobił mnie jakiś lizusowaty bachor.

L R

O Czerwonym Kapturku Jasiu i Małgosi, królewnach czy księżniczkach - nie! Nie znałam żadnej bajki. Pani popatrzyła na mnie z wielką troską i zapytała, skąd jestem, a kiedy usłyszała, że z Czerwonych Bagien, pokiwała ze zrozumieniem głową. Kiedy po powrocie ze szkoły ze łzami w oczach zapytałam Rozę, dlaczego nie opowiadała mi bajek, odparła bez zająknienia:

T

- A na diabła ci takie głupoty?

Rzeczywiście. Na niewiele by mi się zdały. Chcąc się jednak o tym przekonać, czytałam je namiętnie i po kryjomu do szóstej klasy. Toteż do skończenia podstawówki byłam dziecinna jak w chwili, gdy ją zaczynałam. Nie zrównoważyły tego nawet szczegóły porodu praprababki - w chwilę potem jak prapradziadek, spadając z kalenicy, skręcił sobie kark - którymi to Roza od wczesnego dzieciństwa mnie raczyła. - Posłuchaj Kornelio - zaczynała każdą opowieść, sadzając mnie sobie na kolanach - bo to ważne. Bo to także twoja historia. - Moja? - zadzierałam do góry głowę, pakując fialec do buzi. - Twoja, moja, Gabrieli, Joanny... No i Mimi. Jakżeby mogło coś obyć się bez Mimi. Nawet historia

bezwstydnej miłości praprababki.

L R

Równo sto lat temu (właściwie bez dwudziestu kilku dni) prapradziadek, ojciec Rozy, tak się pokłócił ze swoim teściem, u którego z matką Rozy i ciotką Amelią, mieszkali kątem, że w godzinę zapakował na wóz wszystko, co do niego należało (łącznie z żoną), zaciął konia batem i ruszył. Przed siebie. Zważywszy, że praprababka była w ostatnich dniach ciąży, wykazał się dużą odwagą. Żeby nie powiedzieć głupotą. Nim opuścili podwórko, z chałupy wyleciała ciotka Amelia i rwąc włosy z głowy, wrzeszczała na całą okolicę, że jak ona tu sama zostanie z tym chamem, moczymordą i draniem, jakiego świat nie widział, który pochował już trzy żony i tylko patrzeć, jak się za nią weźmie, nawet nie zdążą za bramę wyjechać, a może jeszcze wcześniej, i śpi w walonkach. Amelia dobiegała czterdziestki i nie grzeszyła urodą, więc niektóre jej obawy co do zachowania szwagra mogły być trochę wyolbrzymione. Prapradziadek jednak w tym biegnącym za nimi nieustającym jazgocie nie miał za bardzo warunków, żeby się zastanowić. Ściągnął lejce tak mocno, że koń stanął dęba. - Niech ciotka wsiada! - wrzasnął. -1 mnie nie wkurwia! Liczę do dwudziestu!

T

Amelia wpadła do chałupy i nim doliczył do dziesięciu, wypadła z tobołkiem ubrań, derką na siedzenie i małym kuferkiem, w którym był cały majątek jej życia: maszyna do szycia marki Singer, jedwabna chustka i książeczka do nabożeństwa. Największy skarb - kilkanaście cennych banknotów, które przed śmiercią wręczyła jej babka ze słowami: „Masz. Jaśka z Helką są ładne, to se i bez piniędzy poradzą" trzymała zawsze pod biustem. Siedząc już na wozie, chciała wrócić po szalinówkę, ale prapradziadek nie wykazał tak daleko idącej wyrozumiałości. Już i tak żałował chwilowej słabości i byłby Amelię w tej samej chwili zrzucił z wozu, gdyby nie kuferek, który kurczowo ściskała pod bujną piersią. Warknął więc na nią, zamierzył się na praprababkę (taki miał zwyczaj), zaciął kobyłę batem i pomknęli. Przed siebie. Amelia podskakiwała na deskach przy każdym dołku, ale nie poskarżyła się ani słowem. Z rozwianym na wietrze włosem dbała tylko o wygodę Julianny, swojej siostrzenicy, i o kuferek. Prapradziadek, przemierzając

z zaciętymi ustami wertepy, pola i lasy, co jakiś czas oglądał się za siebie, by sprawdzić, czy go nie zgubiła.

L R

Przed wieczorem zatrzymali się przy rachitycznym mostku, pod którym rześko płynęła rzeka. W chwili gdy prapradziadek się zastanawiał, czy most wytrzyma ciężar wozu z całym dobytkiem, jakby przy okazji przyszła inna myśl: dokąd właściwie jadą? Rozejrzeli się wszyscy troje. Za ledwie trzymającym się kupy mostem, po którym dawno chyba nikt w stanie trzeźwym nie ośmielił się przejść, zaczynał się inny świat. Zarośnięte szuwarami brzegi rzeki, zarośnięte łąki, krzaki i nieprzenikniona ściana olszyny, wskazująca na podmokły teren, nie zachęcały do przekroczenia pewnej granicy. Prapradziadek jednak zaryzykował. I wcale nie dlatego, że odznaczał się jakąś szczególną odwagą. Po prostu musiał w końcu zrobić jakiś ruch, a łatwiej było mu ruszyć wóz do przodu. W chwili gdy przekroczyli rzekę i zaczęli się rozglądać, gdzie by tu się na noc rozłożyć, jak za dotknięciem czarodziejskiej różdżki ujrzeli od strony parujących wilgotnym zmierzchem bagien jeźdźca zbliżającego się na białym koniu. Praprababka westchnęła na jego widok, a prapradziadek w swoim naturalnym odruchu zamierzył się na nią. Byłby ją i szturchnął, ale potrafił się zachować przy obcych.

T

Jeździec okazał się właścicielem pobliskiego dworu i wszystkich, jak okiem sięgnąć, włości, w tym także tej zdziczałej, żeby nie powiedzieć koszmarnej, okolicy. Powitał ich w Czerwonych Bagnach i nie spuszczając oczu z Julianny, spytał, co ich tu sprowadza i jak zamierzają wydostać się stąd wozem zapakowanym do granic możliwości. Mostek drugi raz takiej odpowiedzialności na siebie już nie weźmie, a skrajem bagien, którędy on tu przyjechał, też raczej będzie trudno. - Ja, jaśnie panie - prapradziadek schylił się uniżenie - tobym nawet w tej dziczy zamieszkał, jakby tu stał mój dom. Jaśnie pan roześmiał się na te bezczelne słowa, pokazując rząd białych zębów, podkręcił bujny, czarny wąs i rzucając zalotne spojrzenie Juliannie (na co prapradziadek zsiniał ze złości), odezwał się w te słowa:

- Jeśli do końca tego tygodnia postawisz tu dom, możesz zamieszkać. - Do końca tego tygodnia? - jęknął bez tchu prapradziadek. - Słowo dziedzica Kotkowskiego! Klepnął konia, ściągnął lejce, aż ten wierzgnął w powietrze i śmiejąc się mocnym, dźwięcznym głosem, przejechał brodem rzekę. Ledwie zniknął im z oczu, prapradziadek splunął dwa razy: na lewą i prawą stronę, po czym wyprzągł kobyłę, wdrapał się na nią i groźnie patrząc na Amelię, zawołał: - Niech ciotka daje kuferek!

L R

- Na co ci? - jęknęła Amelia. - Na dom! - odparł z dumą.

- Na jaki dom, głupku? - odważyła się spytać Julianna. - Na ten, który mijaliśmy we wsi.

T

Kobiety spojrzały na siebie i już wiedziały, o co chodzi. Postukały się po głowie, ale rozumiały, że decyzja zapadła. Amelia wyciągnęła spod biustu banknoty, które prapradziadek bez ceregieli wyrwał jak swoje, schował za pazuchę i odjechał. Mijając dopiero co wieś, na skraju której stała samotna chałupa, zatrzymali wóz, by przy studni napić się wody. Pod chałupą, na progu siedział starzec z tobołkiem na kolanach. - A pijcie, pijcie... - Zamachał do nich gościnnie. - Wody tu nie brakuje. Jakby były jabłka, tobym wam dał. Ale jabłek teraz ni ma. Za wcześno. - Go tak siedzicie? - odwzajemnił się ludzkim głosem prapradziadek. - Jakbyście się gdzie wybierali. - A bo sie wybirom - tamten na to. - Do córki. Tylko jak tu chałupę samom zostawić, to nie wiem. Jak zacząłem gadać, żeby chatę rozebrać i

do nij przenieść, powiedziała, że mnie z dziadostwem brać do siebie nie bendzie, tylko niech sam przyjdę. - To idźcie - doradził prapradziadek. - Na co czekacie? - Jakby tak kto chałupę przyszedł i zabrał, żeby sama nie stała... Od razu bym poszed... Prapradziadek objechał najpierw wszystkie karczmy w okolicy, poświecił parobkom po oczach groszem, umówił ich na rano, wrócił do wozu i oznajmił przerażonym kobietom: - Żebym tak miał skonać - chałupa do końca tygodnia stanie! Był wtorek.

L R

W sobotę przed zmierzchem chata ze skraju wsi, rozebrana deska po desce, krokiew po krokwi, przewleczona wozami płytkim brodem, pokryta świeżą słomą, stała na wykarczowanej z zarośli łące. Dziedzic Kotkowski, gnając skrótem do sąsiedniego dworu na karty, o mało nie spadł z konia. Ale że był już spóźniony, a ostatnim razem przegrał tartak i teraz zamierzał się z nawiązką odegrać, ledwie zwolnił na chwilę, po czym pomknął skrajem bagien.

T

Julianna, podtrzymując ręką dół brzucha, robiła właśnie próbę pieca (z tego wszystkiego zdun kosztował najwięcej). Jej mąż, sprawdzając na szczycie dachu szczelność poszycia, z satysfakcją pomachał ręką do Kotkowskiego, zdziwiony, że ten się nawet nie zatrzymał. Prapradziadek, według Rozy, której z kolei wiele razy powtarzała to ciotka Amelia, był jaki był, ale słów na wiatr nie rzucał. Schodząc z dachu, zawadził o jakieś niezbyt starannie dociągnięte powrósło i stoczył się jak bela w dół. Złamai kark i zanim zdążyły dobiec, rzeczywiście skonał. Julianna zaczęła tak głośno krzyczeć, że jej wrzaski słychać było w karczmie, oddalonej o wiele kilometrów, gdzie parobki przepijały wypłacone przez prapradziadka za wyrobienie się w terminie pieniądze. Amelia stanęła jak wryta, nie podejrzewając siostrzenicy o tak wielką rozpacz po mężu. Dziewięć miesięcy mijało, jak wbrew woli

wydali biedactwo za tego ordynusa, nie bacząc na łzy, żale ani ciche labiedzenie, że ona by wolała z miłości. Już po kilku dniach zresztą przekonała się, co to miłość, gdy poturbowana przez męża przybiegła do ojca, a ten jej powiedział, że powinna się cieszyć, bo jak bije, to znaczy, że kocha. Przestała się więc skarżyć za każdym razem, gdy małżonek jej tę miłość okazywał. Z wyraźną ulgą jednak przyjęła fakt, że odkąd była w widocznej ciąży, jakby trochę mniej ją zaczął kochać. Dopiero po jakimś czasie Amelia się zorientowała, że to nie są krzyki rozpaczy, lecz bólu. Julianna zaczęła rodzić.

- Nie żyje.

L R

Prapradziadek jak spadł, tak leżał. Dopiero po trwającym wiele godzin porodzie (oszczędzę sobie szczegółów) ciotka wyszła z chałupy, pochyliła się nad nim i orzekła:

T

Była noc. Ciemna i głucha. Julianna, wymęczona porodem, nie miała siły nawet wstać z przygotowanego naprędce posłania. Dziecko kwiliło cicho. Jeśli przeżyje do rana - oceniła realnie sytuację Amelia to będzie cud. Coś trzeba zrobić z jego ojcem. Tylko co? Była silną kobietą, nieboszczyk jednak swoje ważył. Był, jaki był, ale to nie powód, żeby miał tak leżeć. Postanowiła chociaż przykryć go derką i z całą resztą poczekać do rana. Wtedy nadjechał dziedzic Kotkowski. Odegrał się z nawiązką, więc był w dobrym humorze. Nie stracił go, zdaje się, nawet gdy zobaczył, co się stało. Pomógł w taszczyć ciało do chałupy i ułożył zmarłego z szacunkiem na podłodze. Dopiero na koniec spoważniał jakby wreszcie i obiecał uroczyście, nie spuszczając oczu z umęczonej twarzy Julianny, upiornie bladej w nikłym blasku dopalającej się świecy, że on się wszystkim zajmie. Poniekąd czuje się odpowiedzialny za całą tę sytuację, bo powiedział, co powiedział, nie zastanawiając się właściwie i nie wierząc, że ktoś podejmie wyzwanie. Słowa jednak, on, dziedzic Kotkowski, dotrzyma. Mogą mieszkać w tym domu.

Odchodząc, zapytał, jakie imię Julianna zamierza dać córce. Julianna na to, że nie myślała o tym jeszcze. Nie wiadomo, czy dziewczynka przeżyje, bo nie płacze nawet, tylko kwili jak pisklę. - Jeśli jednak przeżyje? - upierał się dziedzic. - Raczej nie, ale jeśli, to jakie jaśnie panu najbardziej się podoba sprytna bestia była z tej praprababki! Jakby tylko na to czekał: - Rozalia! - zdecydował. - Po mojej babce. Nazajutrz przysłał dziewkę z wyprawką dla dzieciaka,

L R

a sam zajął się pogrzebem. Prapradziadek był, jaki był, ale pogrzeb miał ładny. Dziedzic Kotkowski nad trumną kręcił wąsa i spoglądał na bladą jeszcze i osłabioną Juliannę z wielką troską, jakby chciał powiedzieć, że nie tylko wziął na siebie odpowiedzialność za śmierć jej męża, ale i za jej życie.

T

A Julianna dochodziła do siebie i piękniała z dnia na dzień. Dla niego. Ani razu nie włożyła czarnej sukienki, którą Amelia, ciachnąwszy dół i zwęziwszy znacznie talię, choć bez żadnej fantazji, ze swojej przerobiła. Raz tylko wdowim obyczajem zarzuciła na głowę żałobną chustkę i natychmiast zdjęła, mówiąc, że wygląda w niej jak własna babka. - Dużo mnie obchodzą ludzie! - odpowiadała bez namysłu ciotce, kiedy ta, załamując ręce, prosiła, żeby choć jak idzie do kościoła, coś ciemnego na siebie włożyła. - A dziedzic wie, co trzeba wiedzieć. Gdy poprosiła go nieśmiało, skromnie spuszczając oczy, czy nie zechciałby zostać ojcem chrzestnym dziecka, przystał na to z wielką ochotą. Jako ojciec chrzestny Rozalii odwiedzał Czerwone Bagna przynajmniej raz w tygodniu. Potem dwa razy. Potem już codziennie, a niekiedy i dwa razy na dzień. - Nie mogę żyć bez tej małej - tłumaczył, pochylając się pod futryną, by wejść do chaty. Brał na ręce Rozę, tulił chwilę i zerkając na Juliannę dodawał cicho: - Tak jak i bez ciebie.

A ona nie mogła żyć bez niego. Budziła się, karmiła dziecko, zamiatała izbę, rozkładała krochmalone serwetki na stole i parapetach. Rwała kwiaty, ustawiała je w dzbankach, otwierała okna i drzwi na przestrzał, zapraszając słońce, żeby weszło tu, zajrzało chociaż i czekało razem z nią na jaśnie pana przy otwartych drzwiach i oknach. Gdy nie nadjeżdżał długo, bo coś go gdzieś zatrzymało, chodziła od jednych do drugich, wyglądała i załamywała ręce. - Ciociu! - wołała do Amelii. - Wyjrzyj na most, czy kto nie idzie. - Jak idzie, to i przyjdzie - odpowiadała ciotka z niewzruszonym spokojem. - A jak nie idzie, to i na darmo wyglądać.

L R

Julianna zakrywała twarz dłońmi w dramatycznym geście, jak wielka pani z dworu, a nie zwykła wiejska dziewka, której pewne rzeczy nie przystoją. Nie mówiąc już o słowach. - W głowie ci się całkiem przewróciło - mamrotała Amelia, biorąc na ręce Rozę i idąc z nią do mostu. - Żeby się tak nieprzystojnie do chłopa mizdrzyć, codziennie czystą kieckę oblekać, dzień w dzień grzać wiadra wody, lać do szaflika i pluskać się jak na jakie święto. Jakby to nie starczyło raz w tygodniu...

T

- Każdego dnia jest święto! - odszczekiwała się Julianna, zagryzając usta. - Dopóki on tu będzie. - I nawet żeś z nim nie spała! - Amelia machała lekceważąco.

Nim doszła do mostu, Kotkowski na siwce przejeżdżał rzekę brodem, podjeżdżał pod chałupę, brał Juliannę w ramiona i tłumaczył, gdy mu tam nad uchem piszczała żałośnie, że wcześniej nijak się nie mógł wyrwać. A to orki musiał dopilnować, bo jak nie dopilnuje, to jak chcą, tak orzą. A to rejenta z jakąś pierdołą przyniosło. A to w tartaku chłopu rękę ucięło, musiał choć spojrzeć, żeby nie gadali, że dziedzic krwiopijca, i pomoc jaką zorganizować (jakby wiedział, toby tego tartaku nie odgrywał - więcej kłopotu, jak co warte). Porozganiałby to wszystko w jasną cholerę, ale ma zobowiązania wobec dworu (nigdy nie powiedział: żony), wobec ludzi takich czy innych, wobec ziemi. Nie mówi, że żyje tylko dla niej: dla tych jej szeptów, kiedy się w niego wtula, i dla jej uroku. Ale bardzo by chciał.

L R

Rzeczywiście, coś w tej Juliannie musiało być nadzwyczajnego, że ten dziedzic tak zgłupiał jak dla jakiej hrabianki. I nie tylko on. W pewien wieczór, gdy wyjechała wozem na stację po Amelię, która miała wracać z pogrzebu swej stuletniej prawie babki, zaszła do pobliskiej karczmy, by się ogrzać, bo deszcz ją do suchej nitki przemoczył. Chłopy przy akompaniamencie rozstrojonej harmonii przepijały tygodniówkę zarobioną w dziedzicowym tartaku. Jak zobaczyli taką zdrową, czarnooką Juliannę, nieprzyzwoicie w niektórych miejscach przemokniętą, tak osłupieli. Ale tylko na chwilę. Zaraz który śmielszy albo bardziej podchmielony raz i drugi porwał ją do tańca. Na nic się zdały jej sprzeciwy i że ciotka tam na stacji czeka, a kobyła moknie w deszczu. Co jeden skończył zziajany, to już drugi w pasie ją łapał i jak umiał, tak wywijał. Harmonia grała, oni tańczyli, ciotka czekała, a kobyła cierpliwie mokła.

T

Traf chciał, że dziedzic Kotkowski z żoną z obiadu od stryjenki bryczką wracał. Równie podchmielony, co chłopy, bo stryjenka do obiadu nalewki na wiśniach nie żałowała. Poznał wóz, poznał kobyłę, zatrzymał się i wszedł do karczmy. Jak zobaczył, co się dzieje, podkręcił w jednej chwili czarny wąsik, a w drugiej osobiście prał już wszystkich po gębach. Jak któremu było mało, to dwa razy oberwał. A co! Cztery stołki, ławę i dwa stoły rozniósł w drobny mak, nim uznał, że każdemu sprawiedliwie przyłożył. Potem poprawił surdut, zawiązał sznurówkę przy bucie, bo mu się rozwiązała, wyprostował się i powiedział: - Wara mi od tej kobiety! Żeby sobie każdy zapamiętał. Gęby, dopiero co obite, pootwierali w zdumieniu, bo pierwszy raz w życiu usłyszeli, że wiejska dziewucha to kobieta, ale zapamiętali i przez długi czas nikt nie śmiał Julianny niepokoić. Chyba że spojrzeniem, jak wychodziła z kościoła albo jechała wozem przez wieś do młyna. Pretensji też do dziedzica żadnej nikt nie miał, bo dobrze znali jego krewki charakter i nieraz już ten czy inny za mniejsze przewinienie sprawiedliwie oberwał. A Amelia machnęła tylko lekceważąco ręką, jak jej siostrzenica w drodze ze stacji wszystko opowiedziała.

- Prześpi się z tobą, to ochłonie. Chłopów nie znasz? Pod tym względem, zdaje się, dziedzic Kotkowski miał dla Julianny jakieś specjalne poszanowanie. Wszak po wszystkich karczmach, dworach i przy każdych żniwach w okolicy umilano sobie czas opowieściami o jego wyczynach. Nieraz się zabawiał i nigdy do żadnej nie wracał. Ale do Julianny powrócił. I to jeszcze tego samego wieczora. Żeby ją tylko zobaczyć. Mimo że godzinę wcześniej Amelia, widząc chowane po kątach spojrzenia siostrzenicy, gdy wróciła z przejażdżki skrajem bagien z Kotkowskim, orzekła: - No to żeś się doigrała.

L R

Ledwie Julianna zdążyła przetrawić te słowa, jak jej luby zapukał w okno. - Wróciłem się spod dworu - wyjaśnił zdziwionej - żeby cię jeszcze raz zobaczyć. Zobaczył ją i odjechał.

T

Odtąd dość regularnie jechali na przejażdżkę skrajem bagien i wracali jeszcze bardziej w siebie zapatrzeni. Amelia wiedziała, że te przejażdżki kończą się w starej szopie pod lasem, gdzie od wieków chowali się przed światem trędowaci, złodzieje albo przestępcy. Przeklęte miejsce, opowiadano w okolicy, wspominając pewną historię z nie tak dalekiej przeszłości, kiedy to carski namiestnik kazał otoczyć szopę, zostawiając tylko drogę w bagna, i strzelać do wszystkiego, co się choćby poruszy. Złowieszczy tętent końskich kopyt wypłoszył ze środka jego młodziutką żonę Natalię i zakochanego w niej śmiertelnie porucznika. Otoczeni z trzech stron, nie mieli dokąd uciec, więc trzymając się za ręce, weszli prosto w bagno. Niektórzy z żołnierzy opowiadali potem, że stopy kochanków nawet na moment nie ugrzęzły. Szli po grzęzawisku, jakby specjalnie dla nich stwardniało, okryło się skorupą, która miała ich przeprowadzić do wolności. Ale rozkaz był jasny. Żołnierze strzelali, a tamci dwoje wciąż szli, na chwilę nawet nie puszczając swych rąk. W końcu jednak upadli. W jednej chwili, oboje. I

dopiero wtedy bagno zaczęło ich wciągać. Do samego końca trzymali się za ręce, opowiadali żołnierze, płacząc nad szklanką mocnej wódki. Nazajutrz ludzie ze wsi pobiegli tam skoro świt i zobaczyli całe bagna w krwi. Nazwali je więc tak, jak nazwali. Czerwona maź podobno utrzymywała się na powierzchni grzęzawiska przez długie miesiące, a nocami słychać było stamtąd żałosne jęki, które z wiatrem docierały aż do chałup. Oczywiście znalazł się niejeden, co widział (zwłaszcza po dwóch głębszych) ową parę, błąkającą się no bagnach. Raz ona była w białej sukience, a on koszuli rozpiętej na piersiach, innym razem on miał na sobie mundur, a ona błękitną suknię z szyfonu. Co do jednego tylko wszyscy byli zgodni: za każdym razem kochankowie trzymali się za ręce.

L R

Grzęzawiska z biegiem lat zarosły, wyschły na tyle, że można było, mocząc nogi tylko co najwyżej do kostek, po nich chodzić. Historia miłości pięknej Natalii i jej porucznika pozostawała jednak ciągle żywa. Opowiadano ją sobie z upodobaniem, zwłaszcza w słotne i wietrzne jesienne wieczory, strasząc młode panny, żeby nie chodziły tam z kawalerami, bo Natalia i jej porucznik tylko czekają, żeby innych za sobą pociągnąć.

T

- Niech mnie ciotka tymi głupotami nie straszy - odcinała się nieraz Julianna, gdy Amelia przestrzegała ją przed bagnami. - Nie straszę cię - ciotka na to. - Tylko przestrzegam. - Na to już za późno - odpowiadała niezmiennie siostrzenica.

Rzeczywiście, dla tych dwojga nie było, zdaje się, już żadnego opamiętania. Wszystko było przeciw nim, na nic jednak nie zważali. Im dłużej to trwało, tym było silniejsze. Ani protesty rodziny, ani pogłębiająca się depresja dziedziczki nie zdołały przerwać tego szaleństwa. Dopiero wojna je przerwała. Po pięciu latach burzliwego związku przyszedł dzień, w którym dziedzic Kotkowski nie przyjechał. Nie stanął pod drzwiami. Nie zapukał w okno. Dziesiątki kwiatów rozkwitały i więdły w dzbankach, nie doczekawszy się jego zachwytów. Julianna

ciągle znosiła je naręczami z łąk i skraju lasu, ustawiała na stole, parapetach i dopóki to robiła, była w niej nadzieja. Roza miała wtedy pięć lat i do dziś pamięta, jak matka dziesięć razy w ciągu dnia wychodziła na most i za każdym razem, gdy wracała, była coraz bledsza. Ostatnim razem, pod sam koniec pewnego jesiennego dnia, gdy na łąkach nie było już żadnych kwiatów, a nawet ogród straszył pustką po zerwanych astrach, wracając znad rzeki, objęła się ramionami, usiadła na progu i powiedziała cicho: - Już go nie zobaczę. I nie zobaczyła.

L R

Na początku co jakiś czas przychodziły listy. Julianna słabo radziła sobie z czytaniem, więc czytała je długo i głośno. Było w nich wiele słów miłości, tęsknoty i bólu z rozłąki. I za każdym razem prośba: „Jeśli coś mi się stanie, zaopiekuj się nią". Pewnego dnia zajechała do Czerwonych Bagien dziedziczka. Wysiadła z bryczki i chwiejnym krokiem zbliżyła się do chaty. Według Rozy, która dobrze zapamiętała tamtą scenę, wyglądała jak upiór z bagien. Z szaleństwem w oczach stanęła przed rywalką i spytała:

T

- Czy mój mąż pisał?

- Pisał - odparła Julianna z pokorą.

- A więc żyje. - Żyje.

- Nic mu nie jest? - Dzięki Bogu, nic. Ta scena powtarzała się wiele razy jak koszmarny sen. Za każdym razem dziedziczka była coraz bledsza i coraz więcej szaleństwa błyszczało w jej oczach. Aż któregoś razu na pytanie: „Czy mój mąż pisał", nie usłyszała odpowiedzi, tylko rozpaczliwie bolesne i nieme zaprzeczenie. Wtedy się odwróciła, odjechała i nie pojawiła się więcej.

Po jakimś czasie, gdy po okolicy rozeszła się wieść, że Kotkowski nie wrócił z wojny, Czerwone Bagna odwiedziła jego matka i bez ogródek kazała Juliannie, ciotce Amelii i bachorowi (czyli Rozie) wynosić się z ziemi jej syna. Julianna wyciągnęła wtedy zza stanika równiutko złożony w kostkę papier. Rozwinęła go i pokazała tamtej kobiecie. - Nigdzie się nie wyniosę z mojej ziemi - oświadczyła. Amelia, która zawsze zrzędziła siostrzenicy za uchem, że miłość to nie wszystko, po raz pierwszy, choć poniewczasie, zaakceptowała ten związek. Dziedzic Kotkowski zapisał Juliannie cztery morgi ziemi między rzeką a bagnami i tartak. Stanął na wysokości zadania. Julianna, można powiedzieć, tez.

T

L R

Pewnego dnia z dworu przybiegła służąca z wrzaskiem, że pani dziedziczce całkiem się w głowie poplątało, od świtu zjeżdżają wierzyciele, krowy w oborach ryczą, dziewki w stodole łajdaczą się z parobkami, a pijany rządca oskarża wszystkich o kradzież sreber rodowych, choć sam je w karczmie dawno przepił. Wtedy matka Rozy włożyła chustkę na głowę, zawiązała ją zamaszystym ruchem pod szyją, pojechała do dworu i zrobiła tam porządek. Nigdy w życiu nikt by się takiego zdecydowania i twardej ręki po Juliannie nie spodziewał. Najpierw wywaliła wszystkich na zbity pysk, zostawiając tylko dwie dziewczyny do krów i jednego, jako tako trzymającego się na nogach parobka. Ziemię oddała w dzierżawę (nawet jednej morgi nie sprzedała), zostawiając tylko tyle, ile było trzeba. Najęła do tartaku uczciwego chłopa, żeby wszystkiego pilnował. Spłaciła tych, którzy na długi (zaciągnięte już głównie pod nieobecność dziedzica) mieli papier; a tym, co żadnego kwitu nie mieli, pokazała figę. Potem wyszła na dziedziniec, rozejrzała się, wróciła na pokoje, odnalazła dziedziczkę, posadziła ją przy oknie i uczesała jej od tygodni rozczochrane włosy. Kiedy chora, odchylając głowę w stronę Julianny, spytała, czy jej mąż pisał, ta przytaknęła bez zająknienia: „Pisał". Przez osiem lat Julianna wstawała skoro świt, szła do dworu, opiekowała się dziedziczką: myła ją, czesała, karmiła i pilnowała, żeby

to, co zostało, zarobiło na jej utrzymanie. Tartak pracował na potrzeby Czerwonych Bagien. Popołudniami przy herbacie „czytała" Kotkowskiej listy od męża. W tym czasie, jak mówiła potem Amelii, gasło szaleństwo w oczach chorej. Raz dziedziczka po jednym z owych „listów", powiedziała: - To już do tamtej chyba nie pisze.

'

- Nie pisze - przytaknęła Julianna. - Po co miałby pisać... Nawet z nią nie mieszkał. - Nie mieszkał.

L R

- Żaden mężczyzna - mówiła żona jedynej miłości życia Julianny tam nie zamieszka. To nie jest miejsce dla mężczyzn. Julianna i na te słowa przytaknęła. Co jej zależało? Nie spodziewała się już żadnego mężczyzny u swego boku. Temu, który był, oddała wszystko.

T

Do samego końca nie było oficjalnej wiadomości o śmierci Kotkowskiego. Ani żadnej nieoficjalnej plotki. Kiedy więc pewnego dnia, osiem lat od zakończenia wojny, Julianna dowiedziała się, że do sąsiedniego dworu (tego, w którym Kotkowski namiętnie przegrywał tartak, a potem go odgrywał) zjechał z zagranicy jakiś kuzyn, który był w jednym oddziale z jej ukochanym, bez namysłu zaprzęgła bryczkę, posadziła w niej dziedziczkę, sama chwyciła za lejce i pognała przed siebie. Służąca, która wyleciała z domu z kocem na kolana dla pani, miała podobno słyszeć, jak ta powiedziała, nim ruszyły: „Lepiej, żeby nie żył. Bo jeśli żyje, to nie do mnie wróci, tylko do ciebie". Trzynastoletnia Roza wracała z praniem od rzeki, kiedy bryczka z dwora przemknęła, nie zwalniając, przez most, przez łąki i dalej na skróty skrajem bagien. Do samego końca Roza patrzyła, jak zaprzęg znika w olszynach. Postawiła miednicę z praniem, złożyła ręce i pomodliła się ze ściśniętym gardłem za obie kobiety: za matkę i za żonę jej kochanka. Chwilę potem usłyszała tylko huk, rżenie koni i ten potworny, niepozostawiający żadnej nadziei chlupot.

Wszystko skończyło się w jednej chwili. Cała miłość jednej i zgryzota drugiej. Potem we wsi w słotne, jesienne wieczory straszono się opowieściami o bryczce, zaprzężonej w dwa białe konie (Czy one były w ogóle białe?), jak unosi się nad bagnami, a dwie nieszczęsne kobiety niemym gestem zapraszają każdego, kto zechciałby wsiąść, by razem z nimi kontynuował tę tragiczną, niekończącą się, ostatnią podróż.

*

L R

Wiele razy zastanawiałam się, ile prawdy jest w całej tej opowieści, a ile wymyślonego, żeby nie powiedzieć - urojonego melodramatu. Wiele razy więc starałam się przyłapać Rozę na jakiejś nieścisłości, fałszu, nieprawdopodobieństwie. Ona jednak za każdym razem opowiada tę historię tak samo.

T

- Cóż się dziwisz? - mówiła nieraz. - Czy to znowu było takie nadzwyczajne? Skąd! Cóż w tym znowu takiego nadzwyczajnego! Zwykła rzecz. W porównaniu z innymi w tej rodzinie - naprawdę przeciętna. W ostatnich latach Roza przypomniała sobie jeszcze jeden fakt, jak gdyby postscriptum całej tej historii. Mianowicie, w jakiś czas po tamtym zdarzeniu miał się pojawić w Czerwonych Bagnach utykający na jedną nogę, zarośnięty, wyniszczony mężczyzna o umęczonych oczach. Stał na mostku i patrzył długu na dom, a kiedy Roza podeszła, zapytał, czy ona jest Roza, córka Julianny. Przerwałam to bez ogródek: - Przestań, Roza, bo przeginasz. I niby co? Dziedzic Kotkowski cudownie ocalony, po wieloletniej amnezji powrócił do swej ukochanej?

- Mówię tylko - tłumaczyła obrażonym tonem moja prababka - że był raz jakiś mężczyzna i pytał. - A potem co? Odszedł? - Odszedł. - No, dobre i to. - Odetchnęłam z ulgą, po czym bezlitośnie dodałam: - Chociaż z drugiej strony, aż się wierzyć nie chce - tak zwyczajnie odszedł i nic? Roza potrafiła wybrnąć z każdej sytuacji. - Zwyczajne rzeczy też się działy w Czerwonych Bagnach. Tylko po co o nich gadać?

L R

To prawda, trudno jej odmówić jasności umysłu w tak sędziwym wieku. Przeżyła sto lat. Nawet nie zdziwaczała na starość, bo zawsze była dziwaczna. Gdyby chciała opowiadać o wszystkim, co jej się w życiu zdarzyło, od wielu lat nie robiłaby nic innego.

T

Teraz, kiedy tak siedzimy razem na tej werandzie, patrzę na Rozę kątem oka i widzę, z jaką determinacją walczy o kolejny dzień życia. Nie mogę uwierzyć, że robi to tylko dla konkretnej liczby. Dla zapisku w rodzinnych kronikach (gdyby takie istniały), że oto ona pierwsza, Roza, a nie żadna inna, przeżyła na tym świecie sto lat. I mówiąc o determinacji, nie mam na myśli jakichś nadzwyczajnych zmagań ze straszliwą chorobą, bo moja prababka nigdy w życiu z żadną chorobą się nie zmagała. Po prostu zdaję sobie sprawę, a ona zapewne tak samo, że w tym wieku każde zamknięcie oczu może być ostateczne. Widzę zresztą, jak z coraz większym trudem podnosi się z ulubionego fotela, kiedy Gabriela i Joanna po nią przychodzą. Z wielką troską i ostrożnością prowadzą staruszkę do pokoju, jaki specjalnie dla niej dobudowały w domu, który stanął pewnego lata na miejscu chaty przeniesionej deska po desce ze skraju wsi. W tym samym dniu, w którym się urodziła. Jakie to piękne - mogłabym powiedzieć jakiś czas temu. Ale teraz piękno mnie drażni. Szczęście mnie drażni. Każda mniej lub bardziej zwariowana czy nawet nieprawdopodobna historia, jaka się przydarzyła w tym miejscu którejś z kobiet, przyprawia mnie o mdłości. Nie za-

chwycam się nimi i nie wzdycham: „Ach, jakie to piękne". Nie chodzę po łące w powiewnych sukienkach jak Gabriela, Joanna i inne przed nią; nie skaczę, nie tańczę, nie śmieję się z radości. One wszystkie potrafiły w każdym mniej lub bardziej dramatycznym zdarzeniu dostrzec pewną nieuchronność losu, zaakceptować ją i nie sprzeciwiać się, bo we wszystkim, nawet w największym chaosie, istnieje pewien ustalony porządek rzeczy. One wszystkie, nawet Joanna i Gabriela, w ustalony porządek rzeczy uwierzyły (No ale one miały Mimi!). - A ty co? - powtarza już nie wiem który raz Roza. - Zrujnowałaś sobie życie i nie wiadomo na co czekasz.

L R

Na nic nie czekam! Wstaję, jem tylko tyle, żeby nie umrzeć z głodu, bo taka śmierć, zdaje się, nie jest zbyt przyjemna, siadam tam, gdzie mnie, podobnie jak Rozę, posadzą i patrzę przed siebie. Ale to nie znaczy, że na coś czekam. Gdyby nie gips na obydwu nogach, poszłabym przed siebie, wszystko jedno gdzie, i już bym nie wróciła. Siedzę, bo nie mam wyboru. Siedzę, patrzę, ściskam w dłoni pomarańczę i na nic nie czekam.

T

Tak więc siedzimy obydwie: moja, bez mała stuletnia prababka i ja, wkrótce trzydziestoletnia kobieta. Ona patrzy na świat z uśmiechem w przygasłych oczach. Jestem pewna, że do końca będzie się uśmiechać i do końca będzie wdzięczna za wszystko, co jej się przydarzyło. Mnie ciąży gips na nogach w równym stopniu, co te dwadzieścia siedem lat. - Nie wiesz nic o życiu - oświadcza autorytatywnie od czasu do czasu, kiedy usłyszy w moich słowach lub choćby w mruknięciu jakąś nutkę czarnego nastroju. Nie próbuję nawet protestować. Łączą mnie z Rozą związki szczególne. Wychowała mnie tak, żebym nie bała się ani słów, ani czynów. „Rób, co ci serce dyktuje" - mówiła, a dopiero po krótkim zastanowieniu dodawała: „Najwyżej potem będziesz żałować". Wiele razy nie mogłam się oprzeć wrażeniu, że każde kolejne pokolenie kobiet w tej rodzinie zawdzięcza swe istnienie wiernemu przestrzeganiu tej zasady.

Gdyby któraś z nich starała się choć w pewnych sytuacjach pomyśleć racjonalnie, nie byłoby mnie tutaj. Ani chyba nawet samej Rozy. Nie boję się więc słów ani czynów, najwyżej potem żałuję. Na co Roza z miejsca ma tyleż pełne pocieszenia, co niekonsekwencji słowa: - Grzechów tylko powinno się żałować. - A jeśli wszystko jest grzechem? - pytam bez zastanowienia, naszpikowana nieznośnym melodramatyzmem rodzinnych opowieści, odziedziczonym po tych wszystkich kobietach. - To idź do kościoła. - Roza macha ręką ze zniecierpliwieniem, bo przez całe życie unikała górnolotnych wyrażeń. - Połóż się przed ołtarzem i leż krzyżem przez tydzień. Albo się stuknij w czoło.

L R

Stukam się więc w czoło. Jej trzeźwa ocena każdej sytuacji (mojej, nie swojej - z tym bywało różnie) wiele razy stawiała mnie na nogi. Do pewnego czasu. Potem już nic do mnie nie docierało. I nie dociera. - Całe życie cię uczyłam - odzywa się, kiedy jej się wydaje, że płaczę, bo pochylam głowę do zagipsowanych kolan; mnie zresztą też się tak wydaje - żebyś się otwierała na świat, a nie zamykała w pojedynczych zdarzeniach.

T

- Wiesz, Roza, jaką wagę może mieć pojedyncze zdarzenie?

Chyba nie wie. Ciągnie swoje:

- I pamiętała, skąd jesteś.

- A skąd ja jestem?! - wybucham, bo już mi się nie chce słuchać jej pouczeń, pięknie wygłaszanych złotych myśli (pogratulować, że w tym wieku potrafi je tak recytować), wyczytanych z książek. - Wielka mi rzecz: Czerwone Bagna! Jakby to było jakieś nadzwyczajne miejsce. - Bo to jest nadzwyczajne miejsce - mówi. - Absurd! - odcinam się. - Ten niewyparzony język odziedziczyłaś po ciotce Joannie - strofuje mnie, bo dziś chyba już nie chce jej się ze mną kłócić.

- Pięknej i delikatnej jak anioł - dodaję, ażeby obraz ciotki Joanny był pełny. Całe życie mnie uczyła! Też coś! Chyba wyczytała w jakiejś książce, że w ten sposób stara kobieta zwraca się do młodej. Nie będę jej tego mówić, bo po co.

L R

Roza zamyka oczy, zapadając w ten swój kolejny półsen, z którego zaraz się budzi, i przez chwilę nie wie, gdzie jest i czy jeszcze żyje. Jak dotąd, to jedyne momenty świadczące o jej starości. Poza nimi jej umysł działa bez zarzutu. Być może w owych ułamkach chwil zbliża się do pewnej granicy, poza którą wszystko nabiera innych znaczeń, lecz jakiś łaskawy strażnik wciąż ją z tej granicy zawraca. Być może nawet Roza sięga już chociażby wzrokiem na tamtą stronę i dlatego, gdy wraca do rzeczywistości, nie potrafi się w niej tak od razu odnaleźć. Patrzę kątem oka na jej niemalże sto lat i zastanawiam się, ile z nich tak naprawdę dało jej tę radość życia, która dotąd trwa. Nim zaśnie znowu, pytam: - Roza, czy ty nie czułaś się w dzieciństwie opuszczona? - Co takiego? - Od razu otwiera oczy.

T

- Twoja matka, odkąd się urodziłaś, żyła właściwie tylko dla dziedzica Kotkowskiego, a potem dla jego nieszczęsnej żony. Ile w jej krótkim życiu było miejsca dla ciebie? - A kto by tam sobie wtedy takimi bzdurami głowę zawracał? odpowiada. - Miałam co jeść, w co się ubrać... - Przez chwilę zastanawia się, po czym dodaje z satysfakcją: - No i przynosiła mi książki ze dworu. No jasne! - Uderzam się w czoło. - Książki ze dworu! Pozazdrościć tak bajecznego dzieciństwa. Niespodziewanie moja prababka parska śmiechem. - Ciotka Amelia bez przerwy suszyła mi o to głowę - wyjaśnia.

- O książki? - Że życie mi przy nich przeleci, jak jej przeleciało na wychowywaniu nie swoich bachorów. - Jakie bachory miała na myśli? - Moją matkę i mnie. Mamą się zaopiekowała, kiedy sama ledwie wyszła z dzieciństwa. „Czytaj, czytaj - zrzędziła mi każdego dnia - a tam na wsi kawalery chodzą, panny się sztafirują, a ty tu siedź i czytaj, aż się zestarzejesz".

L R

*

Odkąd Roza pamięta, ciotka Amelia, ubierając się każdego ranka, stawała przed lustrem w trzydrzwiowej szafie i przeglądając się w nim krytycznie, powtarzała niezmiennie: - Co ja takiego w sobie mam, że mnie żaden nie chce?

T

Roza za każdym razem miała ochotę odpowiedzieć: sto osiemdziesiąt centymetrów wzrostu, grube kości i garbaty nos. Nigdy jednak ciotce tego nie powiedziała. Przerabiając stare sukienki po Juliannie, które lepiej wyglądały przed przerobieniem, bo talentu do szycia Amelia nie miała żadnego, ciotka marudziła Rozie:

- Załóż kieckę... Zobacz, jaka ładna! Idź na wieś, połaź w tę i z powrotem, pokaż się, może cię który zauważy. - Który? - odcinała się Roza, podnosząc oczy znad książki. - Ja tam żadnego takiego, przez którego bym chciała być zauważona, nie widziałam. - Jakbyś się rozejrzała... - Mam dopiero dwadzieścia lat, ciociu! - protestowała Roza. - Grymaś, wybrzydzaj, inne tam nie wybrzydzają. Co niedziela ksiądz z ambony zapowiedzi ogłasza. - Po to jest ambona.

L R

- Jakżeś w ogóle zauważyła, że coś takiego istnieje! - Amelia, jak się którego wieczora rozkręciła, to zdawało się, że nie skończy. - Już nawet w kościele nosa z książki nie wystawiasz. - Ciociu, przecież to książeczka do nabożeństwa! Ja do kościoła chodzę się modlić, a nie rozglądać naokoło. - Modlić się też trzeba z umiarem.

T

- I z sercem! - Roza w pewnym momencie traciła po prostu cierpliwość. - Widzę takie, co to klepią bezmyślnie różaniec, a oczy mają na wszystko otwarte, tylko nie na Pana Boga. - Ty już lepiej innych nie osądzaj. I imienia Pana Boga nie wzywaj nadaremno. - To i mnie niech nie osądzają. Ostatnie słowo i tak należało zawsze do Amelii. - O! Pyskować toś się z tych książek nauczyła. Rzeczywiście, Roza nie znosiła opuszczać Czerwonych Bagien. Jeśli musiała iść na wieś czy do tartaku, szła, nie robiąc z tego nadzwyczajnych ceregieli, ale najchętniej wysyłała ciotkę. Jej wszyscy się bali. Nawet psy, lubiła powtarzać Roza, cichły na wsi, gdy Amelia przechodziła drogą. Ale z tartakiem radziła sobie bardzo dobrze.

Głównie za sprawą uczciwego i zaradnego nadzorcy, jednak jej oko robiło swoje. Za każdym razem gdy stamtąd przyszła, spoglądała na dziewczynę, wzdychała ciężko, a na koniec machała ręką. - O co ciotce znowu chodzi? - pytała Roza. Amelia jeszcze ze dwa lub trzy razy westchnęła i dopiero potem raczyła odpowiedzieć: - Tyle chłopów w tym tartaku... Tyle chłopów. A jakie zdatne! Jeden zdatniejszy od drugiego. - To niech się ciotka za którego wyda - radziła Roza, zgadując jej intencje. - Ja mam dopiero dwadzieścia pięć lat.

L R

Zdarzało się, że któryś ze śmielszych zajrzał na Czerwone Bagna w sobotni wieczór, wypiwszy wpierw szklankę wódki dla odwagi. Amelia wychodziła przed chałupę, kładła wielkie ręce na obfitych biodrach i mierzyła choj- raka groźnym wzrokiem. - Czego?! - pytała, nim ten zdążył się odezwać.

T

Do stu osiemdziesięciu centymetrów wzrostu ciotki, mocnych kości i krzywego nosa należałoby dorzucić jeszcze gruby i nieprzyjemny głos. W pogodny wieczór niósł się aż do bagien i wracał stamtąd ze zdwojoną mocą do uszu kawalera, pozbawiając go wszelkich złudzeń. Amelia wracała do chałupy, spoglądała na Rozę i mówiła:

- Znowu jakaś pijana łajza zabłądziła na bagnach i pytała o drogę do wsi. - Rozgarnęła pogrzebaczem drewno pod kuchnią i dodawała: - Żeby się tak z raz ktoś o ciebie zapytał. - Mam dopiero dwadzieścia osiem lat, ciociu. - Słyszała w odpowiedzi. Ostatnie słowo zawsze należało do Amelii. - W tym wieku twoja matka już dawno była wdową.

Podczas wojny tartak zajęli Niemcy i życie w Czerwonych Bagnach nie rysowało się optymistycznie. Gdyby nie zapobiegliwość ciotki Amelii. Pewnego dnia wyszperała z łachów w szafie zawiniątko, rozsupłała je i rozłożyła na stole. Roza złapała się za głowę. - To my mamy aż tyle pieniędzy?! - wykrzyknęła. - Miałyśmy niewielkie potrzeby - wyjaśniła Amelia, licząc poślinionymi palcami banknoty i mamrocząc pod nosem: - Pieniądz teraz jest niepewny. - Życie teraz jest niepewne. - Roza na to. - Daj mi trochę na książki. Dziedzice z Dąbrowy wyprzedają przed wyjazdem.

L R

Amelia, chowając pieniądze w przepastny stanik, obrzuciła ją karcącym wzrokiem. - Im więcej tych książek czytasz, tym jesteś głupsza. Książkami się najesz? - Nie samym chlebem... - zaczęła Roza, ale ciotka nie dała jej skończyć. - Dziś nie niedziela, a my nie jesteśmy w kościele! Zaprzęgaj konia.

T

Roza z nadąsaną miną zaprzęgła konia do wozu i patrzyła naburmuszona, jak ciotka znika w tumanach kurzu na drodze za rzeką. Wróciła pod wieczór z pełnym wozem i krową, idącą za nim na postronku. Jakiś czas temu Amelia w przypływie dziwnego nastroju poprosiła Rozę, żeby jej przeczytała kawałek książki, a ta z wielką ochotą tę prośbę spełniła. Po pięciu minutach ciotka zaczęła ziewać i kręcić się na stołku, więc Roza w pewnej chwili przerwała czytanie. - Nie podoba ci się? Ciotka pokręciła głową. - Nic a nic? - zdziwiła się Roza, bo wybrała naprawdę ciekawy fragment.

- Tylko jedno słowo mi się spodobało - przyznała łaskawie Amelia. - Jakie, ciociu? . -„Idealny". Roza otworzyła szeroko oczy, zamknęła z trzaskiem książkę i poszła spać. Żeby nie zapomnieć nowo poznanego słowa, Amelia powtarzała je odtąd dziesięć razy na dzień, w najrozmaitszych sytuacjach. Czasami udało jej się nawet właściwie go użyć. Teraz, schodząc z załadowanego wozu, powiedziała z dumą: - Może i urody idealnej nigdy nie miałam, ale Pan Bóg sprawiedliwie wynagrodził to czym innym.

L R

Roza z zaciekawieniem nastawiła uszu, zastanawiając się, czym to Stwórca sprawiedliwie obdarował ciotkę, a o czym ona nie wie, gdy ta mówiła dalej: - W porę żeśmy się tych pieniędzy, Rozalka, pozbyły. I tak już nikt nic nie miał i nic nie chciał sprzedać. - Odrzuciła płachtę z rozmachem, odkrywając pełne worki, kosze i wiadra. - Ale wystarczyło, że się odezwałam... Zobacz, co powyciągały.

T

Do wieczora znosiły wszystko i chowały w komorze i szopie, nie wyłączając krowy i kur, bo nie było jeszcze dla nich innego miejsca, a Amelia dyrygowała: - Jutro zaorzemy pole przy bagnach, a pojutrze się sadzeniaki wsadzi. Jak jaka bomba nie poleci, pod koniec czerwca będą młode. Nasiona się posadzi za chałupą. I ogrodzi, żeby jakie dziadostwo nie rozbabrało. Kury, jak zaczną nieść, to się nie przeje. Jak która zacznie inaczej gdakać, to pamiętaj - bo ty głupia w tych sprawach jesteś i na niczym się nie znasz - żeby jej z gniazda nie zganiać i jaj nie podbierać, bo zaczyna siedzieć. Jak wysiedzą kurcząt, to przez całą zimę będziemy jeść rosoły i wszystkie nam mogą nagwizdać. - A jak przyjdą Niemcy... - udało się wtrącić Rozie. - Niemcy też mogą nam nagwizdać. Jutro przyjdzie stary Kędzierski z tym przygłupim Mietkiem, obórkę jaką sklecą. Mietek głupi, ale siły

ma za trzech... Patrz, jak Pan Bóg sprawiedliwie dzieli... do noszenia kamieni i murowania się nadaje. Krowę się niedługo na trawę wygna. Jutro mają furkę siana przywieźć, to jej starczy. Tylko gdzie to siano się schowa? - Plandeką się nakryje - odparła Roza, zerkając z zaciekawieniem na nieduży kuferek, niezdjęty jeszcze z wozu. - A co tam jest? - Moja wielka głupota. Otwórz - odpowiedziała z niechęcią Amelia. Roza otworzyła. W kuferku były książki. - Dziedzice się szykowały do drogi... - mówiła ciotka, jakby sama przed sobą się z tej głupoty tłumaczyła. - Nawet nie zamiarowały brać tych książek. Ale im zapłaciłam, dziadówka nie jestem.

T

L R

Dziedzice nie zdążyli nigdzie wyjechać. Następnego dnia o świcie pod lasem za bagnami rozegrała się niewielka bitwa między małym oddziałem Niemców, który przypadkiem tamtędy przejeżdżał, a partyzantami, którzy przypadkiem wychylili się z lasu. Dziedzic, jak usłyszał strzały, tak rzucił wszystko, wsiadł z myśliwską strzelbą na motor i pognał przez pola. Na wybojach spadły mu z nosa okulary, a bez nich nie widział dalej niż na dwa metry. Wyjechał prosto na Niemców, i to była ostatnia przejażdżka w jego życiu. Przedziurawili go na wylot. - Przynajmniej miał honorową śmierć - miała potem powiedzieć dziedziczka. - Do końca wojny by się gryzł, że przez ten wzrok nie może walczyć jak prawdziwy mężczyzna. A i tak w każdej chwili mogli przyjść i zastrzelić go jak kreta. Powiedziawszy to, włożyła najlepszą sukienkę, jedwabne pończochy, białe lakierki, poszła do ogrodu i się powiesiła. Ludzie mówili, że tego dnia słońce zaszło w Dąbrowie godzinę później niż zwykle. Niemcy, którzy jechali do wsi, żeby tych, co nie zdążyli uciec do lasu, wymordować, stanęli na drodze przed dworem i patrzyli na wiszącą w powietrzu postać kobiety ze skrzydłami u ramion. A każdy z nich, jak mówił potem młody proboszcz, którego zgarnęli po drodze, żeby razem z innymi rozstrzelać, miał w jej twarzy widzieć rysy swojej matki. Wyrzucili proboszcza na skraju wsi i odjechali, nie troszcząc się nawet o ciała zabitych pod lasem rodaków.

Ludzie ze wsi poszli tam później i pochowali ich z należytym szacunkiem. Obruszyli się wprawdzie trochę, kiedy ksiądz w pewnym momencie powiedział o nich: „dzieci boże", uważając, że w odniesieniu do Niemców to już lekka przesada, ale nie protestowali, być może wychodząc z założenia, że lepiej czasem nic nie powiedzieć, niż powiedzieć za dużo. Poniewierający się na skraju bagien karabin maszynowy Amelia w końcu zabrała pewnego dnia do domu. Taszcząc go, burknęła do załamującej ręce Rozy: - Otwórz piwnicę i nie zaczynaj. Nie wiadomo, co się kiedy w życiu może przydać.

T

L R

Oprócz tego tragicznego w skutkach wydarzenia wojna wydawała się w Czerwonych Bagnach tylko odległym piekłem. Amelia z Rozą wstawały i zmagały się z trudami codzienności. Każdy dzień podobny był do poprzedniego, świt do świtu, noc do nocy. Spoglądały jedna na drugą i zastanawiały się, czy ta jednostajność kiedyś się skończy. , Skończyła się. W jednej chwili. Tamtego lipcowego popołudnia tysiąc dziewięćset czterdziestego trzeciego roku drewniany dom z pochylonym gankiem, odcięty od świata rzeką, gęstwiną drzew i pasem uśpionych bagien, drzemał sobie w sennym spokoju. Nawet słyszane z oddali strzały nie zdołały zmącić obezwładniającej monotonii i ciszy tego popołudnia, które jakby zastygło nad miejscem, gdzie od lat mieszkały samotne kobiety, i odsuwało wszystko, co złe, dalej i dalej, i dalej... W pewnej chwili na niebie pojawił się zbłąkany niemiecki samolot i jak zraniony smok, ryczący z bólu, runął w kłębach dymu hen, za ścianą drzew i krzewów. Roza, która leniwie wkłuwała grubą igłę w wełniane, podziurawione pończochy, tknięta jakimś przeczuciem, odłożyła nagle żmudną robotę i wyszła na ganek, a kiedy skierowała wzrok na ścianę drzew wyrastających z bagien, poczuła, że od tej pory wszystko w jej życiu się zmieni. Nie wiedząc jeszcze co, w pierwszym odruchu zawołała do Amelii: - Ciociu, coś wisi na drzewie! Ciociu!

Minęło kilka chwil, nim Amelia wytoczyła swe monstrualne ciało na ganek i zerknąwszy leniwie w konary drzew, gdzie w gałęziach jednego z nich wisiał spadochron, a pod nim w popłochu wymachujący nogami mężczyzna, wzruszyła tylko ramionami, weszła z powrotem do domu i zaraz wróciła, ciągnąc za sobą karabin. Na oczach zdumionej takim obrotem sprawy Rozy, ustawiła go na ganku i wycelowała w spadochroniarza. Roza chwyciła się za głowę. - Ciociu, nie strzelaj! To człowiek! - Jaki tam człowiek! Szwab! Mówiąc to, puściła pierwszą serię. Mężczyzna zaczął wrzeszczeć i przebierać nogami, jakby to miało mu w czymkolwiek pomóc. Ale druga seria pozbawiła go złudzeń - drzewo obok, ścięte w połowie, runęło miękko w bagno. Zaraz za nim drugie. Znieruchomiał więc i czekał na śmierć. Ale Roza nie po to odkładała igłę z wełnianą pończochą i nie po to wychodziła w senne popołudnie z domu, by teraz pozwolić na coś takiego. - Przestań strzelać i chociaż mu się przyjrzyjmy! - Jeszcze nie wszyscy mężczyźni zginęli w tym kraju - ciotka na to, mierząc znowu w powiewający cel. - Nie wszyscy?! - Roza nie dawała za wygraną. - To gdzie oni są?! Nawet partyzanci boją się tu zajrzeć. A ja mam już trzydzieści cztery lata! Wielką moc musiały mieć w sobie te słowa, skoro zdołały powstrzymać twardą Amelię od poszatkowania wroga na drobne kawałki. Zawahała się, zerknęła na cioteczną wnuczkę, potem na mężczyznę i obie ruszyły w jego stronę. A on na przemian - to z zainteresowaniem, to ze strachem - patrzył na gestykulujące żywo, zbliżające się doń kobiety. Roza wyprzedziła ciotkę i stanęła pod drzewem, w którego konarach wisiał młody, błękitnooki Niemiec. Aż dech jej zaparło. Niepewnym ruchem odgarnęła z czoła poskręcane pasma czarnych włosów, a na jej ustach pojawił się uśmiech.

Amelii wystarczył jeden rzut oka, by wiedzieć, dlaczego Roza nie spojrzała dotąd na żadnego mężczyznę. Żeby nie wspomnieć o uśmiechu, którym z taką szczodrością obdarzała teraz uwięzionego w konarach drzew przystojniaka we wrogim mundurze. Bo czekała na swojego antychrysta. Tak właśnie powiedziała. - Widać każda w tej rodzinie musi znaleźć swojego ancychrysta. Kiedy Szwab uwolnił się wreszcie z linek spadochronu i spadł na ziemię, skręcając sobie jedynie nogę w kostce, powiedział całkiem przyzwoitą polszczyzną:

L R

- Jeśli chcecie mnie zabić, to zabijcie od razu, ale mu-. sicie wiedzieć, że to nie moja wojna. - Zabijmy go od razu - wpadła mu w słowo Amelia. Roza jednak nie chciała o tym słyszeć. Podała mu rękę,

T

by mógł się wesprzeć, i puszczając mimo uszu słowa ciotki, poprowadziła utykającego wroga do domu. W tym czasie zdążył jej powiedzieć wszystko, co musiała wiedzieć, by go przeprowadzić przez próg. Urodził się i wychował w Gdańsku. Jego rodzina nie miała polskich korzeni, ale żyli wśród Polaków, a matka katoliczka co niedziela prowadziła go do kościoła. Miał przyjaciela Zenka i dziewczynę Zosię, w której się podkochiwał przez wiele lat, tylko że ona już jest mężatką. Kiedy wybuchła wojna, wolał umrzeć, niż stanąć po którejkolwiek ze stron przeciw drugiej. Ale kto inny za niego decydował. Kto inny ubrał go w niemiecki mundur i wysłał na front. Nie wie, co się stało z jego matką, przyjaciółmi, czy z kobietą, w której się kochał. Są chwile, że nie wie, co z nim się dzieje i gdzie jest: czy to jeszcze ziemia, czy już otchłań piekła... - Piekło - wtrąciła Amelia. - Pełne ancychrystów. Nie zależy mu właściwie na niczym. Stanie się to, co ma się stać, powiedział na koniec i zemdlał.

Wniosły go do domu (choć Amelia cały czas powtarzała, że najlepiej razem z tym spadochronem zakopać okupanta) i pozostał w nim do końca wojny.

*

Olga jest za mała, by zrozumieć, co się stało. Gabriela i Joanna trzymają ją ode mnie z daleka. Może mają rację . Ile razy można czteroletniemu dziecku tłumaczyć, że mamę bolą nogi, dlatego siedzi tak, jak siedzi, i nic nie mówi, a jeśli już, to niewiele.

L R

Chciałabym. Chciałabym powiedzieć wszystko. Nie mam jednak pojęcia, jak to zrobić. Nie potrafię. Nie wiem, od czego zacząć i na czym skończyć. Najgorzej czuję się w chwilach, kiedy sobie uświadamiam, że nie jestem więźniem ani Czerwonych Bagien, ani nawet tego gipsu na nogach, tylko samej siebie. Czuję w środku ciężar, który wlał się we mnie jak beton. Mam im to powiedzieć? By usłyszeć od Rozy, że w beton zamienił się przede wszystkim mój mózg, w chwili gdy zadałam się nie wiadomo z kim i nie wiadomo z kim mam dziecko.

T

Nie jestem dziś w nastroju do jej niewyszukanych uwag. Czasem mnie bawią. Czasem przynoszą ulgę. Ale nie dziś. Dziś czuję tylko beton. Nieraz widzę, jak Olga patrzy na mnie ukradkiem. Chyba podobnie jak inni, chciałaby coś wiedzieć, tylko nie wie, jakie zadać pytanie. W ogóle to jest dziecko, które nie zadaje pytań. Jest obserwatorem. „Jak Mimi" - mówi Roza. Jednak nawet Mimi miała okres, kiedy zadawała pytania. Olga tylko patrzy. Gabriela lub Joanna biorą ją na ręce, chwilę po tym, gdy z samego rana przychodzi, by mnie pocałować na dzień dobry, i idą z nią jak najdalej ode mnie. Ale mała sama przychodzi. Siada na stopniach werandy między nami dwiema: Rozą i mną, i razem z nami milczy. Nie ma w tym nic wymuszonego, nienaturalnego. Milczymy wszystkie trzy, wpatrując się w konary drzew za łąką albo obserwując

przelot ptaków. Potem Olga równie naturalnie wstaje i idzie do mostu powitać Gabrielę lub Joannę, które wracają z zakupów, są rozdrażnione, półprzytomne i w ogóle do niczego. - Jestem do niczego - mówi Gabriela, taszcząc zakupy, które gubi po drodze. Likwiduje drugi ze swoich salonów z odzieżą dla „kobiet z klasą". Poświęciła tym sklepom kawał swego życia, więc nie dziwię się jej rozżaleniu. Nie dziwię się właściwie niczemu. Przez pewien czas miała jeszcze nadzieję, że przynajmniej ten drugi ja poprowadzę, wkładając w to tyle samo serca co ona. Póki się nie przekonała, że ja nie mam już serca do niczego. W końcu machnęła na wszystko ręką.

L R

- A co tam! - powiedziała pewnego ranka, stając na werandzie między mną a Rozą. - Starczy nam tego, co mam. A jeśli nie, kupię krowę jak Amelia i zacznę uprawiać warzywa jak Mimi. W żaden sposób nie potrafię sobie wyobrazić Gabrieli uprawiającej warzywa. Ani tym bardziej dojącej krowę. Sprzedała swoje sklepy z minimalnym zyskiem, lecz do emerytury powinno jej wystarczyć. Życie w Czerwonych Bagnach nigdy nie było drogie.

T

- A ty - dodaje, ledwie omiatając mnie wzrokiem - w końcu będziesz musiała stanąć na nogi... - Nie mam pojęcia, w jakim sensie to mówi: dosłownym czy przenośnym. Zresztą, co za różnica. - Nie z takimi dramatami kobiety w tej rodzinie dawały sobie radę. Nie reaguję. Patrzy na mnie z góry jakoś tak natarczywie, jakby chciała wydrzeć drugą część tego dramatu, bo doskonale zdaje sobie sprawę, że to, co o mnie wiedzą, to nie wszystko. Nawet Roza, kiedy mówi, że zrujnowałam sobie życie, nie wie wszystkiego. Wypowiada to zdanie intuicyjnie. Chociaż ona uważa, że wszystkie swoje wnioski opiera na jakimś doświadczeniu. Ma sto lat i wie, co mówi. - Nie masz jeszcze stu łat - droczę się z nią. - Ale wiem, co mówię - powtarza z naciskiem. - Eryk miał to samo. Otwieram szeroko oczy.

- To znaczy co?! - Dobrze wiesz. Miliony mają to samo - chciałabym jej powiedzieć. Jedni mają siłę na wszystko, inni nie mają na nic. Nie chcę robić wielkiego halo ze swojego stanu. Nie chcę nawet o tym mówić. Boję się wybiegać w przyszłość, nawet najbliższą. Boję się decyzji, które w końcu będę musiała podjąć. I gdyby jeszcze chodziło o jakąś wielką decyzję w nadzwyczaj ważnej sprawie. Nie, tak naprawdę chodzi o bzdurę, drobiazg. O to, czy mam im powiedzieć, czy nie.

L R

Na razie się wyłgałam, powiedziałam tylko część prawdy. One myślą, że moja choroba duszy, czy też popularnie mówiąc: depresja, to wynik bandyckiego napadu, w którym ucierpiały moje nogi, zetknięcia się z nieprawdopodobną agresją, doświadczenia zła w czystej postaci, czyli czegoś z czym żadna z kobiet w tej rodzinie mimo tylu dramatycznych przejść się nie spotkała.

T

To dlatego Joanna przywozi tu tych swoich niby-kolegów, kiedy ja wiem (po pierwszej próbie nawiązania ze mną kontaktu), że to czystej wody psychiatrzy. Nie pozwalam im (udając, że się nie domyślam, kim są) na żaden kontakt. To moja choroba i mój problem. Kiedy tak siedzę, unieruchomiona gipsem, nigdzie nie pójdę i nic sobie nie zrobię. Dopóki mi go nie zdejmą, mam czas na uporanie się ze sobą. Lub nie. Ale niech mi już nie przywożą zakamuflowanych lekarzy dusz, którzy pewnie są niewiele warci, skoro w jednej chwili ich rozszyfrowuję. Doceniam ich troskę i wiarę w to, że będzie dobrze. Może będzie, może nie. Ja nie wiem, one tym bardziej, bo wiedzą jeszcze mniej. Nawet Roza, kiedy powtarza, że zrujnowałam sobie życie, nic nie wie. Mówi tak, bo ja jej to powiedziałam. Usiadłam na werandzie, popatrzyłam na ten stuletni, samotny, ale podobno szczęśliwy azyl kilku pokoleń kobiet i wybuchnęłam gorzkim śmiechem, mrucząc pod nosem. - Zrujnowałam sobie życie. Podchwyciła to po prostu i co jakiś czas mi przypomina, jakbym sama nie wiedziała. Nie wiem, może ma w tym jakiś cel. Może to jakaś jej metoda. Znam Rozę tak dobrze jak siebie i wiem, że jest mądra. Jej

dziecinna poza jest grą. Lubi, kiedy wszyscy wkoło traktują ją pobłażliwie, z lekkim przymrużeniem oka. Ma prawie sto lat i może sobie na to pozwolić. Tak jak i na milczenie, jeśli jej się nie chce mówić. Może to jej zastaw za ostatni miesiąc do setki. I kiedy Gabriela z Joanną tracą cierpliwość, gdy kolejna próba „postawienia mnie na nogi" nie skutkuje, a Olga wsuwa mi do ręki kolejną pomarańczę, Roza spogląda na mnie ze spokojem. Powie mi to, co ma powiedzieć, nie owijając w bawełnę, i zamyka oczy, udając, że śpi, albo i zasypia naprawdę, tylko że na krótko. Zerkam kątem oka, chcąc odczytać z jej ledwo poruszających się warg słowa. Za każdym razem mówi: „To wszystko minie, odpłynie wraz z rzeką. Wszystko, co złe...".

L R

*

T

Jej niebieskooki Eryk przez dwa miesiące nie wychodził z łóżka. Nakryty pierzyną po same uszy trząsł się na przemian, to z zimna, to z gorąca. Być może spływał z niego czwarty rok wojny, do której nie był stworzony. Roza na chwilę nie odstępowała od jego łóżka (jeśli już, to na bardzo krótko), wsłuchując się w pomruki i majaczenia swojego spadochroniarza, tak więc wszystkie prace w obejściu spadły na Amelię, która przez to miała sto dodatkowych powodów, by życzyć Niemcowi najgorszego. - Żyje jeszcze? - pytała każdego ranka ciotka, podnosząc swe wielkie ciało z siennika w kącie izby, gdzie spała, odkąd pojawił się tu mężczyzna. - Żyje - odpowiadała Roza - i będzie żył. - Zobaczymy - powątpiewała Amelia. - Czas wszystko pokaże. Czas pokazał tylko tyle, że jej cioteczna wnuczka jeszcze więcej czasu spędzała przy łóżku chorego, karmiąc go i usypiając ciepłymi słowami. Sama prawie nie jadła i prawie nie spała. Kiedy zaczęło jej się kręcić w głowie, mówiła, że to z gorąca. Otwierała okna i wietrzyła

wszystko, a potem siadała przy Eryku, nakrywała go dodatkową pierzyną, żeby nie zmarzł. - Przyjdą partyzanci - odezwała się pewnego dnia Amelia, nie mając już nadziei na nic innego - i załatwią sprawę. - Dobrze wiesz - postawiła się gwałtownie Roza - że nikt tu nigdy nie przychodzi! Na wszelki wypadek jednak zakopała w olszynach spadochron i wszystko, co Eryk miał przy sobie. Zrobiwszy to, powiedziała: - Niech przyjdą. I niech zgadną, kim jest. Nikt nie przyszedł.

L R

Pewnej nocy, gdy pod kuchnią już całkiem wygasło, a Roza nie miała siły, by wstać, położyła się obok niego na skraju łóżka i nakryła kawałkiem pierzyny. W jednej chwili zasnęła kamiennym snem wszystkich nieprzespanych nocy. Spała tak długo i mocno, że nie poczuła rąk, które objęły ją za szyję, ani głowy, opartej na ramieniu.

T

Gdy się ocknęła, słońce stało wysoko. Była wyspana i przytomna. Dopiero po chwili jednak zrozumiała, że ciężar, który przygniata jej ramię, to głowa przytulonego do niej mężczyzny. Ciotka utykała po izbie z miotłą i zamiatając, mamrotała pod nosem: - Kto to słyszał, żeby takie rzeczy działy się w tym domu...

- Nie takie rzeczy, ciociu - odparła bez namysłu Roza - działy się w tym domu. Eryk obudził się. Spojrzeli na siebie i uśmiechnęli się. Zapytał, jaki dziś dzień, a gdy mu powiedziała, nie zdziwił się nawet za bardzo. Wstał, wykąpał się w szafliku, do którego Roza wlała cztery wiadra gorącej wody, wypił dwa litry mleka, zjadł cały chleb, rozejrzał się po izbie, potem stanął przed chatą i zapytał, co jest do roboty. - A ten ganek - powiedział potem - to ktoś chyba stawiał w wielkim pośpiechu, bo taki pochylony. Mogę go poprawić, ojciec był cieślą, trochę się znam na tej robocie.

Już gdy pochłaniał kolejną kromkę chleba i wypijał kolejny garnek mleka, Amelia skrycie ocierała łzy rąbkiem fartucha. Kiedy jednak, pogwizdując, zrzucał z ganku pokrycie, całkiem się rozkleiła. Roza wyszła z obórki i stanęła jak wryta. - Co się znowu ciotce stało? - Chłopa mamy w domu, moje dziecko - odparła przez łzy Amelia. Nawet jeśli to faszysta. Powiedz mu, niech zejdzie z tego dachu, bo go jeszcze zobaczą i zastrzelą. - A niech mnie zastrzelą! - zawołał wesoło Eryk, ale chyba nie wiedział, co mówi.

L R

Dopiero po kilku mocno przespanych nocach i wielu równie obfitych posiłkach, które Roza mu przygotowywała, podczas gdy Amelia stała przy kuchni i ukradkiem ocierała łzy, Eryk całkiem doszedł do siebie i przestał mówić od rzeczy. Uśmiechał się bez przerwy i wodził za nią wzrokiem, gdy krzątała się po kuchni. - Coś on tu za bardzo na ciebie patrzy - zaniepokoiła się pewnego popołudnia Amelia

T

Zarzuciła chustkę na głowę, kapotę na ramiona i poszła do księdza. Wróciła pod wieczór, zawołała Rozę do kuchni, posadziła ją przy stole, sama usiadła naprzeciw i tak jej powiedziała: - Za bardzo się na ciebie patrzy. Jak ma do czegoś dojść, to niech dojdzie, ale tylko z błogosławieństwem księdza, a jak nie, to nie i koniec. - Eryk nie ma żadnych dokumentów - odparła zaskoczona Roza. - Ksiądz od razu powiedział, że jest wojna, a na wojnie mało co się dzieje według dokumentów. Najważniejsze, że katolik. - Jakby tak od razu powiedział, tobyś nie siedziała na plebanii trzy godziny. - Roza dobrze znała swoją ciotkę. Ale ta potrafiła wybrnąć z każdej sytuacji. - Wszystko jedno - zakończyła. - Jutro wieczorem na was czeka. Świadków już znalazłam.

- Kogo? - zapytała Roza podejrzliwie. - Co tam za różnica... Mietka i Jadźkę. Roza załamała ręce. - Dwoje przygłupów?! - Znajdź sobie lepszych. Najlepiej takich, co od razu rozpoznają szwabską nutę w mowie tego faszysty. Całą chałupę żeś książkami zawaliła, że się ruszyć nigdzie nie można. Ale żebyś od tego choć trochę mądrzejsza była...

L R

Wczesnym grudniowym wieczorem Roza i Eryk stawili się w małym kościółku za wsią. Roza pod paltem miała sukienkę, którą dziedzic Kotkowski kiedyś podarował jej matce. Eryk był w ślubnym garniturze jej ojca, którego biedak, spadłszy przedwcześnie z dachu i skręciwszy sobie kark, nie miał okazji po raz drugi włożyć. Mietek i Jadźka wyglądali, tak jak wyglądali, za to mieli uroczyste miny, onieśmieleni, że w tak ważnej roli stoją przed ołtarzem. Pierwszy i ostatni raz w swoim życiu.

T

Po wsi przez całą zimę chodziły różne plotki i domysły. Jedni mówili to, drudzy tamto, a wszystko jakimś sposobem w wyolbrzymionej formie docierało w końcu do Czerwonych Bagien. - A przyjechał taki jeden z moich stron, co się do czegoś nadaje! Pewnej niedzieli Amelia zamknęła wreszcie wszystkim gęby pod kościołem. - Z frontu kulawy wrócił i od razu do Rozy przyjechał. A wy do czego się nadajecie, że o mały włos taka zdatna dziewucha starą panną by została? Skończyło się gadanie. Eryk co niedziela chodził z Rozą do kościoła i podawał jej ramię, gdy wychodziła z ławki. Dopóki nie znikli ludziom z oczu, utykał mocno na jedną nogę. W połowie czterdziestego czwartego roku, gdy Niemcy opuścili tartak, Amelia zwiozła do domu całe drewno i deski, jakie zostawili.

- Po wojnie będzie inaczej - tłumaczyła Rozie, czemu tak łatwo pozbywa się schedy po dziedzicu Kotkowskim i bądź co bądź pewnego, jak dotąd, źródła utrzymania. - Tartak na nic nam się nie przyda. Eryk przez całe lato rozbudowywał dom. Burzył stare ściany, stawiał nowe. Na koniec rozebrał pochylony ganek i zrobił dużą, porządną werandę. Przez ten czas Roza nawet na chwilę go nie opuściła. Podawała narzędzia lub gwoździe albo po prostu siedziała i patrzyła. Nigdy nie mogła się go dostatecznie napatrzeć, nawet w środku nocy budziła się, opierała policzek na dłoni i wpatrywała się w męża. Eryk spał spokojnie, oddychał miarowo. Nic złego we śnie nie mogło go spotkać. Bezwiednie wyciągał rękę i kładł głowę Rozy na swoim ramieniu.

L R

Którejś nocy przyśniło jej się, że Eryk idzie od rzeki, trzymając rękę na krtani. Kiedy się zbliżył, wyciągnął do niej obie ręce i wtedy zobaczyła, jak z jego szyi leje się krew. - Coś się stanie! - Zerwała się w środku nocy z krzykiem. Do samego rana próbował ją uspokoić, obejmował i tulił do siebie, ale miała już tylko jedno w głowie. Dotkliwe porażki, jakie armia niemiecka ponosiła na wszystkich frontach, wskazywały na rychły koniec.

T

- Wojna zaraz się skończy - mówiła każdego wieczora Amelia, grzebiąc pogrzebaczem pod kuchnią. - To pewne. I tylko to wydawało się pewne.

- Musisz stąd wyjechać na jakiś czas - powiedziała w końcu Roza. Nie mogę cię stracić. Kiedy jakiś czas później odprowadziła go daleko za rzekę, gdzie się pożegnali, odwrócił się jeszcze raz i powiedział: - Jeśli urodzi się dziewczynka, daj jej na imię Anastazja. - Anastazja? - zdziwiła się. - Po mojej babce! Po tej, co przyjechała za dziadkiem z Rosji.

Opowiadał jej o swojej rodzinie. Dziadek był nauczycielem niemieckiego w bogatych rosyjskich domach. Babka pomagała w kuchni w jednym z nich. Miała siedemnaście lat. Skinęła głową, ale zaraz za nim zawołała: - Eryk! Przecież ja nie jestem w ciąży. - Ale gdybyś była... - odpowiedział i odszedł. Więcej go nie widziała.

L R

Kilka dni później zorientowała się, że jednak jest w ciąży. Ciekawe, pomyślała, czy Eryk wróci, nim urodzi się dziecko... Codziennie wychodziła na most i patrzyła, jak daleko sięgał wzrok. Wiele razy jej się zdawało, że sylwetka męża wyłania się na wysokości brzozowego zagajnika, ale za każdym razem było to złudzenie. Mijał kolejny dzień, potem kolejna noc i całe tygodnie, a Eryk nie wracał. Roza z rękoma przyciśniętymi do skroni chodziła po domu, od drzwi do okien, od okien do drzwi, powtarzając w kółko: - Co ja zrobiłam... Co ja zrobiłam...

T

- Co miałaś zrobić, to zrobiłaś! - uspokajała ją za każdym razem Amelia. - Przestań, bo dziecku zaszkodzisz. Dziecko teraz najważniejsze. - Eryk był najważniejszy! - stawiała się Roza z błędnym wzrokiem utkwionym w oknie. Wtedy Amelia ucinała wszelką dyskusję, mówiąc: -Był. W tym czasie zaczął się kręcić po okolicy niejaki Józef Kostrzewski, podejrzany typ, na widok którego człowieka przechodził dreszcz. Nie wiadomo skąd się wziął: czy wyszedł z lasu, czy wrócił z frontu. Cwaniactwo bijące z jego nieogolonej gęby i gruby zwitek banknotów, które zawsze nosił za pazuchą, raczej obie te możliwości wykluczały. Wszędzie zaglądał, do wszystkiego się wtrącał i każdemu, kto chciał czy nie chciał słuchać, oznajmiał: Józef Kostrzewski jestem. Syn Józefa! ".

Osiedlił się trzy kilometry od Czerwonych Bagien, i to już się Amelii nie spodobało, bo przyzwyczaiły się, że nie mają tak bliskich sąsiadów. Jeszcze bardziej nie spodobały jej się jego wizyty i nagabywania, by sprzedała tartak. - To hiena - orzekła Amelia po kolejnej wizycie. - Miałam się pozbyć tartaku, ale hienie nie sprzedam. Jak myślisz, Roza? Roza, tuląc do piersi miesięczne dziecko, odpowiedziała: - Ciekawe, czy wróci, nim Anastazja zacznie chodzić... Którejś nocy mieszkanki Czerwonych Bagien obudziły

L R

złowieszcze trzaski, dolatujące z oddali. Gdy wybiegły przed dom, ujrzały szeroką łunę ognia z okolicy tartaku. - To Kostrzewski! - orzekła Amelia. - Pamiętaj, Roza, że to odtąd nasz największy wróg. Po wsze czasy. Przekaż to swojej córce, bo ja już pewnie nie zdążę, a ona niech przekaże swojej. Dobrze, że w porę wywiozłyśmy drewno, przynajmniej mamy dom.

T

Ciężkie czasy nastały teraz w Czerwonych Bagnach. Pewną ulgę przyniosła wieść, że pewnej parnej, pochmurnej nocy na dom Kostrzewskiego spadła pełna seria z karabinu maszynowego. Poszatkowana ściana frontowa i roztrzaskane szyby - byłyby to jedyne szkody po tajemniczym ataku, gdyby nie dwa granaty, które gospodarz kładł na ganku każdego wieczora „na wszelki wypadek". Kiedy wybuchły podczas ostrzału, połowa nowiutkiego domu wyleciała w powietrze. - To one! To te wiedźmy z Czerwonych Bagien! - krzyczał podobno na całą okolicę, gdy milicjanci prowadzili go w kajdankach, bo nijak się nie mógł wytłumaczyć z posiadania granatów w rok po wojnie. Na pytanie Milicji Obywatelskiej, czy to one strzelały z broni maszynowej niewiadomego pochodzenia, bo ktoś rzeczywiście widział tamtej nocy dwie kobiece sylwetki, skradające się brzegiem rzeki, Amelia i Roza zgodnie zaprzeczyły. Ze stoickim spokojem zniosły

gruntowną rewizję domu i wszystkich gospodarskich pomieszczeń, co jakiś czas zerkając tylko ukradkiem w stronę bagien. Kiedy w pół roku później Kostrzewski wrócił z więzienia, ogłosił w okolicy, że „one mu jeszcze za to zapłacą". Pokaże tym wiedźmom, co znaczą Kostrzewscy. A jak nie on, to jego syn. Też Józef. - Może nam nagwizdać. On i cała jego bandycka rodzina. Jak myślisz, Roza? - Nim Anastazja zacznie mówić, może wróci - odpowiedziała Roza.

L R

Amelia nie miała takiej nadziei. Z upływem każdego miesiąca coraz mniej wierzyła w miłość błękitnookie- go Szwaba do polskiej żony i coraz bardziej żałowała, że w ogóle do tego wszystkiego dopuściła. Dlatego trochę ją zdziwiła wiadomość, która przyszła w końcu od matki Eryka z Hamburga. Nikt nie wie, w jaki sposób i po ilu przejściach Eryk odnalazł w końcu matkę w Hamburgu i jak się tam dostał. W każdym razie wczesną wiosną czterdziestego piątego roku stanął pod kamienicą, w której zamieszkała po wyjeździe z Gdańska.

T

W tej samej kamienicy, piętro niżej, mieszkała kochanka pewnego złodzieja i awanturnika. Od pewnego czasu regularnie, w każdy piątek dokładnie o siódmej po południu, odwiedzał ją wysokiej rangi esesman. „Dość - powiedział w końcu złodziej, kiedy wieść na dobre rozeszła się po mieście. - To moja dziewczyna". Był piątek, siódma po południu, kiedy Eryk wszedł do domu, gdzie mieszkała jego matka, i zaraz za progiem, w ciemnym korytarzu został śmiertelnie ugodzony nożem. Kiedy zaniepokojona hałasem - i być może matczynym przeczuciem - kobieta otworzyła drzwi na parterze, zobaczyła syna leżącego w kałuży krwi. Dziesiątki razy widywała go w koszmarach sennych, jak padał na polu bitwy przeszyty polską kulą. Dziesiątki razy opłakała, godząc się, że jego śmierć to tylko epizod w bezlitosnych wojennych zmaganiach. Dlatego nie mogła w to uwierzyć ani tym bardziej pogodzić się z tak

bezsensowną śmiercią jedynaka. Dopiero wiele lat później, kiedy się z tym wreszcie pogodziła, przypomniała sobie ostatnie słowa, jakie wypowiedział: „Zaopiekuj się nią". Pomyślała, że jeśli Erykowi udało się przetrwać prawie do końca wojny, to tylko gdzieś na głębokiej prowincji. Z pomocą katolickiego księdza wysłała setki listów do małych polskich parafii i w końcu, gdy już straciła nadzieję, dostała upragnioną odpowiedź od proboszcza z wiejskiej parafii, której nawet nie znalazła na mapie. „Droga Mamo - napisała do niej Roza. - Twoja wnuczka Anastazja ma błękitne oczy Eryka. Mam nadzieję, że spotka na swojej drodze mężczyznę, którego tak mocno pokocha, jak ja Twojego syna...".

L R

- Chyba nie powinnam jej dawać tego imienia po babce Eryka... powiedziała Roza siedemnaście lat później, kiedy Anastazja straciła głowę dla pewnego przybłędy i chciała za nim iść na koniec świata. Pewnie by poszła, gdyby nie to, że była w ciąży i urodziła mu córkę. - Dużo by to dało - odezwała się z kąta pokoju Amelia. - Trafiła po prostu na swojego ancychrysta.

T

W kilka lat później, kiedy przyszły na świat jeszcze dwie dziewczynki, spełniło się wreszcie to, co było jej przeznaczone - wsiadła na motor i pojechała z ukochanym na „koniec świata". Nawet nie zdążyli wziąć ślubu.

*

Czasem, zerkając na Rozę, gdy tak siedzimy na werandzie, zastanawiam się, czy nie jest jeszcze zmęczona patrzeniem od stu lat na te same drzewa. Była tu od samego początku. Historia tego domu to jej historia. Ilu znajdę ludzi, którzy wiedzą o życiu tak wiele, mimo że spędzili je (z małym wyjątkiem) w jednym miejscu.

Zdaje mi się, że Roza zna odpowiedź na wszystkie pytania tego świata. I wcale mnie to nie dziwi. Zdumiewa mnie tylko, że jej odpowiedzi są takie proste. - Nie trzeba być filozofem - dziwi się nieraz mojemu zdumieniu - by wiedzieć, że rzeka płynie w jednym kierunku. I nigdy nie zawraca. - W przeciwieństwie do niektórych ludzi - kontynuuje czasem tamtą myśl - którym się zdaje, że wszystko, cokolwiek dzieje się na tym świecie, dzieje się dla nich. Nie, to ludzkie losy dzieją się dla wszystkiego.

L R

Jest koniec czerwca. Czas płynie tak wolno, jakby się zatrzymał. Wydaje mi się, że ten czerwiec trwa od wieków. Każdy dzień tak samo się zaczyna i tak samo kończy. Tylko Roza ma świadomość, że coś się w końcu zmieni. Przyjdzie dzień, który będzie inny. Może go po prostu w ogóle nie będzie? Choć ja nie potrafię sobie wyobrazić, że Rozy, która jest tu zawsze, może pewnego dnia zabraknąć; choć ona o tym nie mówi, wiem, po sposobie w jaki obejmuje wzrokiem te drzewa, że myśli o śmierci. O dniu, którego nie będzie.

T

- Czy Gabriela wreszcie pozbyła się tych sklepów? - pyta mnie pewnego ranka, obserwując Olgę, znoszącą gałęzie na wieczorne ognisko. - Pora, żeby ktoś wreszcie się zajął tym dzieckiem. Chyba właśnie wyładowuje swoją chwilową złość, bo jakaś wyjątkowa opieka nad dziećmi nigdy nie była szczególnie pielęgnowaną tradycją w tym domu. Pomijając to (a może właśnie dlatego), że dzieci doskonale radzą sobie same. Wieczorem, przy ognisku, kątem oka obserwując Gabrielę i Joannę, myślę, że to Joanna, która nie ma dzieci, a nie Gabriela, będzie następczynią Amelii. Jeśli świat nie stanie, zgodnie z przewidywaniami Rozy, na głowie. - Świat teraz staje na głowie - powtarza co jakiś czas moja prababka. - Nawet bagna można dziś przejść suchą stopą, nie to co kiedyś. Z każdym dniem coraz bardziej upraszcza swoje wnioski, życiowe credo oraz nabyte przez długie lata życia doświadczenia. Czasem mówi

coś, co komuś, kto nie zna jej tak dobrze jak ja, mogło by się wydawać całkiem wyrwane z kontekstu. Ja potrafię łączyć pewne wyrażenia i skróty myślowe z określonymi wydarzeniami albo nawet z całym ciągiem wydarzeń. - Nie dawaj małej tych skrzydełek - odzywa się w pewnej chwili Joanna do Gabrieli, mistrzyni kuchni, która dwa dni trzymała w marynacie tę grillową specjalność. - Ostre jak jasna cholera. Małej zaraz oczy wyjdą na wierzch. Mała, czyli Olga, wcina kolejną porcję bez mrugnięcia okiem. - Chyba wiesz - odpowiada Gabriela - jak nie znoszę bezpłciowych smaków. Niech się mała uczy jakiegoś zdecydowania w życiu.

L R

Joanna wytrzeszcza oczy" - Dlatego ma jeść ostre skrzydełka? -A co!

T

Przez chwilę naradzają się, czy Rozie nie zaszkodzą grillowane, ostre jak jasna cholera skrzydełka. Kątem oka widzę, jak staruszka mało nie wyjdzie z siebie. Jeszcze chwila, a wreszcie się odezwie, zwymyśla je obie od najgorszych, jak to wiele razy robiła. W porę jednak, podobnie jak i ja, Roza zauważa, że jak zwykle się wygłupiają. I tak w końcu dadzą jej te skrzydełka, ale muszą najpierw odegrać przedstawienie. One to potrafią. Kolejny dzień umyka mi spod powiek. Nie staram się go zatrzymać jak kiedyś, ubrać w konkretne fakty oraz zapachy i zapamiętać. Przekładam pomarańczę z lewej ręki do prawej. Lekko chropowata kula zajmuje mi ręce na długie godziny. I na kilka sekund moje myśli. Joanna bierze na ręce śpiącą Olgę, by zanieść ją do domu. Gabriela sprząta. Zaraz przyjdą po Rozę, a potem po mnie. I noc zacznie się od początku. Matka Eryka zatroszczyła się, żeby jego córce niczego nie brakowało. Roza nigdy nie wspominała teściowej, że po wojnie zostały właściwie bez środków do życia. Na szczęście znalazła pracę w oddalonej o

osiem kilometrów bibliotece gromadzkiej i pokonywała tę odległość rowerem cztery razy na dzień. Kiedy z Niemiec zaczęły co miesiąc przychodzić pieniądze, ucieszyła się, ale nie zrezygnowała z pracy. Wzruszała ramionami, gdy jakiś wdowiec czy stary kawaler zerkał na nią znacząco. - Potrzebne mi to! - odpowiadała Amelii, która uważała, że z mężczyzną łatwiej byłoby żyć w Czerwonych Bagnach. - Same bardzo dobrze dajemy sobie radę. - Niby tak... - przytakiwała z rezygnacją Amelia, ubierając śliczną jak aniołek Anastazję do szkoły. Ale ja mam już prawie osiemdziesiąt lat. Jeśli jutro się nie obudzę, jak sobie sama poradzisz z dzieckiem?

L R

- Obudzisz się - ucinała stanowczo Roza. - Tak jak dotąd się budziłaś. - Stara jestem - nie dawała za wygraną ciotka. - W każdej chwili mogę zamknąć oczy. Mówiła tak jeszcze przez dwadzieścia lat. Zmalała na starość i skurczyła się w sobie, toteż nie budziła już takiego postrachu jak dawniej.

T

Anastazja nie miała jeszcze czternastu lat, kiedy chłopcy w sobotnie wieczory zaczęli się popisywać na motorach przed mostem. Co odważniejszy zapukał czasem do drzwi i nie uciekał na bezceremonialne „Czego?!" Amelii, bo nawet głos jej zmiękł i złagodniał. Po majówkach, na które z ochotą biegała Anastazja aż do figurki Matki Boskiej na skraju wsi, wracała w asyście kilku przynajmniej kawalerów. Każdy z nich jak najgłośniej podkręcał ledwo trzymającą się maszynę, mając nadzieję, że to za nim właśnie siądzie z tyłu Anastazja i da się podwieźć. Ale ona nigdy z żadnym nie pojechała. Żartowała z nimi i odcinała się ze śmiechem, jednak nigdy żadnego nie wyróżniła. - Może chociaż ona jedna - mamrotała pod nosem Amelia, wyglądając oknem - wybierze sobie tego najlepszego, bo ma z czego wybrać. A nie tak jak inne, weźmie, co się akurat trafi.

- To jeszcze dziecko - odpowiadała Roza, unosząc oczy znad książki. Odkąd pracowała w bibliotece, miała ich wreszcie pod dostatkiem i nie musiała, jak dawniej, czytać jednej i tej samej po dziesięć razy. - Jej prababka - przypominała Amelia - była niewiele starsza, jak wyruszyła z Rosji za swoim gachem. - To jeszcze dziecko - powtarzała Roza i wracała do lektury. Kiedy jednak jakiś czas później zjawiła się w Czerwonych Bagnach milicja z pytaniem, czy nie widziały tu takiego wysokiego bruneta na jawie, złodzieja, wywrotowca i bandyty, Roza czujnie zmarszczyła czoło.

L R

- Anastazja! - zawołała, gdy tylko milicjanci zniknęli za mostem. Nie kręcił się tu jakiś podejrzany mężczyzna? - Nie, mamo! - odkrzyknęła Anastazja z łąki przy bagnach. Zbyt pośpiesznie, jak się Rozie wydało. Amelii chyba też, bo mruknęła pod nosem: - Jedenastu.

T

- Co jedenastu? - Roza podniosła nerwowo głowę.

- Jedenastu kręciło się motorami na moście tego lata. Patrząc, jak córka ze spuszczonymi oczami zbliża się

do werandy, już nie dziecko, lecz młoda kobieta, Roza położyła rękę na ustach i jęknęła. Miała przed sobą szesnastoletnią piękność; połączenie trzech krwi - polskiej, niemieckiej i rosyjskiej - zrobiło swoje. - Kto to jest? - zapytała Roza bez wstępu, gdy jej córka stanęła pod werandą. - Wróg ludu, mamo - odparła Anastazja bez tchu. j - A konkretniej? - Antykomunista.

- Kto tak powiedział? - Roza nie dawała za wygraną. - On. - W głosie jej córki zabrzmiała nutka dumy. Roza popatrzyła na nią z wielką troską, zastanawiając się chwilę, co też temu dziecku powiedzieć. W końcu poradziła: - Nie wierz we wszystko, co mówią mężczyźni. Przez wiele lat, dopóki Anastazja nie wsiadła na motor swego wybranka, urodziwszy wpierw trzy córki, Roza zachodziła w głowę, na czym miała polegać owa antykomunistyczna działalność potencjalnego zięcia. Coś musiało być na rzeczy, skoro po każdej jego wizycie pojawiał się w Czerwonych Bagnach lokalny zagorzały działacz partyjny i bez ogródek pytał:

L R

- Był tu ten bandyta?

- Jaki bandyta? - powtarzała Roza ze stoickim spokojem. - Już wy dobrze wiecie jaki - irytował się partyjniak. Roza oglądała się za siebie, czy ktoś za nią nie stoi, a kiedy się przekonała, że nie, pytała:

T

- A gdybyśmy nawet wiedzieli, to po co niby miałby tu być? - U waszej córki!

- A dlaczego nasza córka - ciągnęła z wielką cierpliwością - miałaby się zadawać z bandytą? - Dlatego - odpowiadał tamten, wytrącony z równowagi nieziemskim spokojem Rozy - że wychowana na kapitalistycznych pieniądzach. - Aha! - Stukała się w czoło. - Nie pomyślałam, że to mogło mieć aż taki wpływ... - Nie kpijcie! - przerywał jej czerwony na twarzy. - A jak się tu zjawi, powiedzcie mu, że łeb mu ukręcę. A wasze podanie o wycięcie olszyny zostało przez radę gromadzką odrzucone. - Powiedzcie radzie - kończyła Roza - że się obejdziemy.

Mieszkanki Czerwonych Bagien obywały się do tej pory bez wielu rzeczy. Co innego jednak kiedy wyrzeczenia dotyczyły Rozy czy nawet Amelii, a co innego Anastazji - dziecka o błękitnych, niewinnych oczach, które zbyt wcześnie poznało, co to pierwsza i ostatnia miłość. - To wszystko źle się skończy - wygłosiła pewnego razu swoje przeczucie Roza, gdy spostrzegła, że Anastazja jest w ciąży.

L R

Na przestrogi było już za późno. Jedyne, na czym teraz zależało Rozie, to podtrzymanie wszelkimi siłami córki na duchu. Nauczona doświadczeniem, wiedziała, że nic więcej nie może zrobić. Tak właśnie powiedziała Andrzejowi, ukochanemu córki, kiedy pewnego popołudnia (w kilka godzin po tym jak Anastazja, nie mając jeszcze osiemnastu lat, urodziła dziewczynkę) stanął w sieni. Trzymał ręce przyciśnięte do twarzy, a kiedy je oderwał i z miną winowajcy spojrzał Rozie w oczy, ta wykonała tylko jakiś gest ręką. - Dziecko jest zdrowe, a moja córka szczęśliwa. Cóż więcej możemy zrobić?

T

- Jestem... - zaczął, ale nawet nie pozwoliła mu dokończyć. - Co za różnica, kim jesteś. - Machnęła ręką. - To i tak nie ma najmniejszego znaczenia. - Chciałem tylko powiedzieć, że nie jestem złym człowiekiem. Nie zrobiłem nic złego. - A co takiego zrobiłeś, że władza ludowa depcze ci po piętach? - Właściwie to nawet nie władza ludowa - sprostował - tylko jeden człowiek. Idiotyczny zbieg okoliczności, opowiadał Rozie, czy chciała słuchać, czy nie. Został wyrzucony z uczelni za posiadanie ulotek antypaństwowej treści, które ktoś przez pomyłkę, a może celowo, wsunął mu do płaszcza. Kiedy zdruzgotany wrócił do domu, matka, która tak ciężko pracowała na jego studia medyczne, mocno wierząc w sprawiedliwość

L R

społeczną i każdą inną, wysłała go do lokalnych władz. „Idź, synu powiedziała - do towarzysza Mikołajka, to swój człowiek, wyjaśnij, jak było, na pewno ci pomoże". Nie bardzo wierzył w pozytywny skutek przedsięwzięcia, żeby jednak nie robić przykrości matce, poszedł. Gdy stanął pod gabinetem i zobaczył na oścież otwarte drzwi, pomyślał naiwnie, że to dobry znak. Zaraz jednak z głębi przylegającego pomieszczenia usłyszał odgłosy wesołej zabawy. Pierwsze, co rzuciło mu się w oczy po wejściu do gabinetu, to przepastny sejf na ścianie, tak samo na oścież otwarty, jak drzwi. I pusty. Drugie, to czerwona, rozbawiona, choć pozbawiona oznak dostatecznej inteligencji, twarz sekretarza Mikołajka. Dostatecznej do tego, by zaczynać jakąkolwiek rozmowę. Miał rację. Sekretarz spojrzał na intruza, na otwarty sejf i z okrzykiem „Złodziej! " rzucił się na niego. Po wielogodzinnym przesłuchaniu w sprawie ulotek w Krakowie miał pewne wyobrażenie o mentalności podobnych ludzi. Nie zastanawiał się nawet sekundy. Uciekł. I do tej pory ucieka.

T

Sekretarz Mikołajek, zdegradowany do roli szeregowego pracownika urzędu, poprzysiągł „złodziejowi" zemstę. Trzeźwy czy pijany, wsiada do starej warszawy, jak tylko ktoś życzliwy doniesie mu, że jego śmiertelny wróg pojawił się w okolicy, i objeżdża każdą polną dróżkę, każdą leśną polanę czy inny odcięty od świata zakamarek. Na początku angażował w te śmieszne pościgi milicję, ale z czasem tamci machnęli na niego ręką. Im bardziej to wszystko wydaje mu się groteskowe, tym bardziej jest zły na cały świat, w tym także na siebie, jak bardzo jeden głupi incydent może wpłynąć na cały ciąg zdarzeń. W taki właśnie sposób, uciekając przed dręczycielem, skręcił w polną drogę i dojechał do rzeki. I zobaczył Anastazję na drugim brzegu. A ona zobaczyła jego. Nie przypuszczał, z ręką na sercu, że jest taka młoda. A kiedy się dowiedział, na wszystko było już za późno. Jedno, co mu teraz pozostaje, to znaleźć dla nich jakiś kąt na końcu świata. Dla niego, Anastazji i małej Gabrieli. Ledwo to powiedział, usłyszeli z werandy głos Amelii:

„Ktoś jedzie". Andrzej uścisnął Anastazję, przytulił dziecko i pobiegł do lasu, gdzie zostawił motocykl. Gdy pojawił się w Czerwonych Bagnach następnym razem, powiedział, że ma bardzo dobrze płatną pracę w Bieszczadach, i pokazał Anastazji zdjęcie otulonej lasem polany, na której zbuduje dla nich dom. Anastazja klaskała w dłonie i cieszyła się jak dziecko. Zresztą jeszcze prawie nim była. Gabriela z zainteresowaniem patrzyła na niego z łóżeczka. Wziął ją na ręce, zakołysał i powiedział, że tatuś jedzie teraz budować mały domek dla swojej małej księżniczki.

L R

Następnym razem pokazał zdjęcie otulonej lasem polany, a na niej dom z bali, jeszcze w stanie surowym. Wziął na ręce dwuletnią Gabrielę i roczną Joasię, zakołysał je i powiedział, że w małym domku będzie dość miejsca nawet dla dwóch księżniczek. Za czwartym razem wszedł do domu, utykając na prawą nogę. Wypadek przy pracy, wyjaśnił, wyjmując z łóżeczka małą Mimi. Gabriela i Joanna same wskoczyły mu na kolana. Wyszedł z nimi na łąkę i bawili się tam, dopóki Amelia nie dostrzegła za mostem Kostrzewskiego, który wyszedł z auta i patrzył w tę stronę.

T

- Pośpiesz się! - krzyknęła tknięta złym przeczuciem Roza do pakującej się Anastazji. Mieli tym razem jechać oboje, przygotować wszystko w gotowym już domu, a potem wrócić po dziewczynki. Wsiadali już na motor, gdy do mostu podjechał ze swymi zbirami Mikołajek. - To Kostrzewski! - jęknęła Roza. - Nigdy mu tego nie daruję. Uciekajcie przez bagna! - krzyknęła do Andrzeja i Anastazji. - Przez jakie bagna?! - zawołał Andrzej. - Przez Czerwone! Jedź! - Roza pokazała ręką na olszyn-", a on natychmiast ruszył. Pojechali za nimi od razu ci zza rzeki. Przejechali przez most, przez łąkę, chociaż to nie była ich łąka, i pognali w stronę olszyny.

Kiedy motocykl Andrzeja zniknął, Roza pomyślała, że Anastazja nawet nie zdążyła się pożegnać. Ani z nią, ani z dziećmi. I choć wiedziała, że córka ma wrócić po dziewczynki za tydzień lub dwa, najwyżej za miesiąc, ta myśl, natrętna i uporczywa, nie opuściła jej do chwili, w której rozległ się potworny huk. Wybiegła na środek łąki i stała na niej z rękoma przyciśniętymi do twarzy, nie wierząc, że mogło się stać to, co się stało. Polną drogę na skraju lasu, która dawniej służyła jedynie chłopom dojeżdżającym do pól, zamieniono w szosę. I coraz częściej zaczęły się na niej pojawiać ciężarówki pełne drewna. Andrzej z Anastazją wyjechali z olszyn wprost pod jedną z nich.

L R

Wszystko skończyło się w jednej chwili. Cała ich miłość i wieczna ucieczka. Po pogrzebie Roza stanęła na werandzie, zdjęła z głowy czarną chustkę, popatrzyła na skuloną z bólu i starości Amelię i powiedziała: - Widać w tej rodzinie tak już musi być, że jedne dożywają setki, a inne odchodzą, zanim jeszcze zdążą poznać, co to życie.

T

Potem weszła do bocznego pokoju, służącego za garderobę, usiadła przy oknie i siedziała przy nim niemal bez przerwy osiem dni. Dziewiątego zobaczyła Amelię, jak nieporadnie wchodzi na werandę, taszcząc Mimi na rękach, podczas gdy starsze dziewczynki ciągnęły ją za spódnicę. W jednej chwili dotarło do Rozy, że Anastazja, odchodząc, zostawiła trzy małe córeczki. Wystarczy! - otrząsnęła się z żalu. - Ta kobieta skończyła już dziewięćdziesiąt lat i dość już miała na głowie. Zabrała dziewczynki, wykąpała je i nakarmiła. Potem, kiedy kładła je spać, wytłumaczyła najstarszej - Gabrieli, gdy ta spytała, dlaczego mama umarła taka młoda, a one, obie takie stare, jeszcze żyją - że w tej rodzinie tak już jest. W samą porę, zdaje się, Roza opuściła pokój żałoby, bo w kilka dni później, gdy Gabriela i Joanna wracały z łąki, ciągnąc między sobą małą Mimi, Amelia, obierająca na werandzie ziemniaki, zawołała:

- Julka! Przyszły jakieś dzieci! Nie masz tam dla nich cukierków? Od tamtego dnia staruszka nie powiedziała już nic sensownego. Odeszła wreszcie - po siedemdziesięciu latach bezustannego opiekowania się dziećmi i wszelkich innych obowiązków - w zdziecinniałą starość i przez ostatnie dziesięć łat życia uśmiech i spokój nie schodziły z jej twarzy.

L R

Pewnego wieczora Roza, po zrobieniu wszystkiego, co było do zrobienia, usiadła wreszcie przy stole, spojrzała na bawiące się w kącie dziewczynki oraz uśmiechniętą Amelię przy kuchni i poczuła głęboką, przejmującą samotność. Do tej chwili cioteczna babka dniem i nocą czuwała nad nią i nad wszystkim, co się działo w Czerwonych Bagnach. Nawet jeśli to Roza podejmowała decyzje i sama wykonywała większość prac. Zawsze jednak czuła przy sobie mądrość, wyczucie i oddanie Amelii. Teraz wszystko zależało już tylko od niej. Została sama.

Roza powtarzała nieskończoną ilość razy, jak wiele obaw towarzyszyło jej w długim życiu: o Eryka, Anastazję, dziewczynki... Teraz jednak, kiedy wszystko już poza nią, boi się tylko jednego: żeby nie pogrążyć się, jak Amelia, na długie lata w nieświadomości.

T

- Już ci to chyba nie grozi - mówię, patrząc na pochmurne niebo, takie samo jak wczoraj i przedwczoraj, i tydzień temu. Jeśli jutro też nie będzie słońca, zacznę krzyczeć. Widok prababci, czekającej na śmierć, zaczyna mnie drażnić. Zwłaszcza kiedy wiem, że nie jest ani chora, ani zniedołężniała. Nigdy w życiu nie bolała jej głowa i nigdy nie miała grypy. Jestem pewna, że przeżyje jeszcze niejedno wydarzenie w tym domu. Teraz, kiedy Joanna z Gabrielą skaczą koło niej i upominają Olgę, żeby tylko nie dokuczała staruszce (Wiem, skąd wpadły na podobny pomysł!), zastanawiam się, czy nie o to właśnie chodziło Rozie: żeby trochę poudawać jakąkolwiek dolegliwość, żeby sprawdzić, jak to jest, kiedy inni zajmują się tobą. Kiedy o tym mówię, parska śmiechem. - Zgłupiałaś?! - protestuje. - Dobrze wiesz, jak mnie denerwują te dwie wariatki. A najbardziej złości mnie, kiedy tak skaczą koło mnie,

poprawiają poduszkę i pytają jedna przez drugą: „Roza, chcesz to, Roza, chcesz tamto...", chociaż wiedzą, że i tak im nie odpowiem. - Więc o co ci chodzi? - pytam. - O nic. Chcę tak po prostu posiedzieć i w spokoju popatrzeć na świat. Nim odejdę. Chyba jednak nie znam jej tak dobrze, jak mi się zdawało. - W takim razie nie powinnaś się odzywać także do mnie. -Chciałabyś!

L R

Nie wiem, czy bym chciała. Nie chce mi się nawet vv to wnikać. W tym domu słowa, a także myśli, nie zawsze znaczą to, co mogłoby się wydawać. I nie chodzi tu o nieszczerość bądź zakłamanie mówiących. Tego tu nigdy nie było. - Umówiłam się z Panem Bogiem - dodaje po chwili Roza - że umrę wtedy, kiedy będę gotowa. - A kiedy będziesz gotowa?

- Ja to wiem. Ty nie musisz.

T

-1 Bóg się zgodził?

- Taaak... Kazał mi się tylko na jakiś czas zamknąć, siedzieć i patrzeć. Wzruszam ramionami, bo co innego mogę zrobić. Na koniec Roza mówi, że i tak tego nie pojmę, bo co ja właściwie rozumiem. Gdyby tamte wszystkie przede mną w podobny sposób reagowały na życiowe dramaty, ładnie by to wyglądało. - A jak to wygląda?! - nie wytrzymuję. - Cztery samotne kobiety, nie licząc Olgi... Nie ja jedna pozbawiłam dziecko ojca. - Żadna z nich - przerywa mi - nie zrobiła tego z premedytacją. Po prostu tak wyszło. Czasem aż się boję myśleć, kim może być ojciec Olgi, że tak to przed nami ukrywasz. - Co za różnica - ucinam kwestię.

Roza lekceważąco macha ręką. Nie warto ze mną gadać. Jeśli umówiła się z Panem Bogiem, że podda się na jakiś czas pobożnej refleksji w zamian za poznanie mojej wielkiej tajemnicy, to nic jej z tego układu nie wyjdzie. Ostatnie słowo musi należeć do mojej prababki: - Patrzę na to dziecko i serce mi się kraje, kiedy myślę, że i ono będzie rosło bez miłości ojcowskiej. Nie tym razem.

T

L R

- Przeżyje. Jak wszystkie przed nią - odpowiadam.

*

Pewne rzeczy w tej rodzinie były tak oczywiste jak wschód i zachód słońca. Nigdy za wiele się nie mówiło O uczuciach i nie okazywało nadmiernej czułości. Kiedy opadły emocje i złagodniał ból, przyszła pora na strach: co będzie dalej? Jedno dziecko Roza mogłaby zabrać ze sobą na te kilka godzin do biblioteki. Ale nie troje. I co zrobić z Amelią? Na zastanawianie się nie było zbyt wiele czasu. Roza wzięła krowę, której - odkąd Amelia straciła kontakt z rzeczywistością - nie miał kto doić i zaprowadziła do samotnej wdowy na wsi. W zamian przez rok kobieta miała kilka godzin dziennie zajmować się Joanną i Gabrielą.

L R

- Potem się coś wymyśli - pocieszała się.

Wracając ze wsi, zobaczyła przy brzozowym zagajniku starego owczarka niemieckiego, uwiązanego u drzewa. Nie zastanawiała się nawet sekundy - odwiązała psa i zabrała ze sobą. Już po drodze przekonała się, jaki jest mądry, gdy zawarczał ostrzegawczo na mijającego ich Józefa Ko- strzewskiego.

T

- Będzie pilnował Amelii - postanowiła.

Nazwała go Herman. Po jakimś czasie pomyślała,

że to trochę głupio, ale było już za późno; pies na żadne inne imię nie reagował. Mimi zabierała ze sobą. Wiązała ją sobie w kocu na piersiach, wsiadała na rower i jechała. Mała ani razu nie jęknęła, nie pokazała niezadowolenia. W bibliotece siedziała na stołku i patrzyła na książki. Ale Mimi była aniołem, nie tak jak te wcielone diablęta, Gabriela i Joanna. Wdowa na szczęście miała dość rozumu, by nie przejmować się ich wybrykami; nakarmiła dziewczynki, umyła im buzie i pilnowała tylko, by sobie nie skręciły karku. Kiedy okazało się, że krowa jest cielna, sama zaproponowała Rozie, że przez kolejny rok także może te małe diablęta przyprowadzać.

- Przyzwyczai się do nich i dalej będzie ich pilnować - mówiła Roza do Amelii, choć do tamtej nic w ogóle nie docierało. Do kogoś jednak musiała mówić. Niestety. Któregoś dnia wdowa, fioletowa na twarzy, sama przyprowadziła dziewczynki. Więcej tych diabląt pilnować nie będzie powiedziała od razu. Przymykała oczy na ich wybryki, jak długo mogła. Machnęła ręką nawet wtedy, gdy Gabriela pocięła nożyczkami zasłonki ze stołowego i uszyła z nich ubranka dla kurczaków. Które zresztą, wciskając w te ubranka, podusiła. Mało to kurczaków wydusiły dzieci? Taka ich zabawa. Wiele razy upominała Joasię za niestworzone historie, które ta na poczekaniu wymyślała, ale widać to nie pomogło.

L R

- Cóż w tym złego? - odważyła się wtrącić Roza. - Joasia ciągle wymyśla jakieś historie. Odkąd się nauczyła mówić.

T

Ale jakie historie! Czy to normalne, żeby pięcioletnie dziecko (i w dodatku dziewczynka!) rozpowiadało po wsi, że u wdowy na podwórku koło gruszki leży trzech zakopanych panów, raz nawet jednemu wystawała noga i nie dała się zasypać, więc ją wdowa musiała uciąć siekierą i wyrzucić, ale gdzie, to ona nie pamięta. Tylko tyle pamięta, że w ten sam dzień do wdowy przyjechał następny pan i jego też zakopała. Joasia mówiła to z takim przejęciem i przekonaniem, że wkrótce zebrała się wokół niej grupka ludzi i wszyscy jej z otwartymi gębami słuchali. A kiedy sołtys, który akurat tego dnia widział jakiegoś obcego we wsi, spytał, czy ten ostatni pan był w płaszczu i kapeluszu, Joasia przytaknęła. To wystarczyło. Przyjechała milicja i całe podwórko rozkopali. - Skąd takiemu dziecku - pytała z niedowierzaniem wdowa - przychodzą do głowy takie rzeczy? Roza nie potrafiła na to pytanie odpowiedzieć. Nie miała też za złe kobiecie, kiedy ta oświadczyła, że więcej tych diabląt pilnować nie będzie. Dobrze, że zaczęło się lato i mogła wziąć sobie długi urlop, bo latem do biblioteki pies z kulawą nogą nie zaglądał.

- Potem coś się wymyśli - pocieszała się, wyciągając zakurzonego singera, na którym swego czasu uprawiała radosną twórczość Amelia. Ukradkiem poprawiając po ciotce źle skrojone bluzki i spódnice, odkryła, że do szycia ma dryg. Nie rozwijała nigdy tego talentu, bo zawsze wolała poczytać. Teraz jednak nie było wyjścia. Z kilku kuponów materiału znalezionych na dnie przepastnej szafy, których Amelia nie zdążyła zepsuć, uszyła ładne sukieneczki. Ubrała w nie wnuczki i zaprowadziła do kościoła. Nie było kobiety, która po mszy nie podeszła do dumnych dziewczynek, nie skubnęła, nie obejrzała z każdej strony. Odtąd Rozie nie brakowało roboty.

L R

Wprawdzie nie znosiła szycia, ale z samego gospodarstwa nie dało się wyżyć. Zresztą zagon kartofli, zagon warzyw i kilkanaście kur trudno było nazwać gospodarstwem. I do tego nie miała zamiłowania i prawdę mówiąc, póki Mimi nie podrosła, całe to gospodarstwo (jakiekolwiek by było) żałośnie podupadło. Roza cieszyła się tylko, że udało jej się pozbyć krowy. Przynajmniej była w dobrych rękach.

T

Co innego Herman. Ten naprawdę w Czerwonych Bagnach się sprawdził. Kiedy pogonił na moście Józefa Kostrzewskiego, syna Józefa, i ugryzł go w łydkę, nagotowała mu kaszy na okrawkach z wołowiny i odtąd zaczęła traktować jak członka rodziny. - Było nie włazić na most - odcięła się Kostrzewskiemu, kiedy ten pomstował, na czym świat stoi. - Twój? - Otruję tego psa! - wrzeszczał.

- Wtedy ja ciebie otruję! - twardo zapowiedziała Roza, dodając po chwili: - Jeśli cię wcześniej nie zamkną w domu wariatów. - Mnie w domu wariatów?! Mnie?! To wy, wiedźmy z bagien, jesteście pomylone! - Ale nie nadajemy swoim dzieciom takich samych imion. - Uderzyła w czuły punkt Józefa Kostrzewskiego Roza. Jej wróg poczerwieniał, zaklął pod nosem i oddalił się pośpiesznie. Wszyscy w okolicy wiedzieli, że jeśli się chciało zdenerwować Kostrzewskiego, trzeba było tylko zapytać, jak mają na imię jego synowie.

Kiedy w pięćdziesiątym siódmym urodził mu się pierworodny, pierwsze, co zrobił, to wsiadł na rower, pojechał do urzędu i zapisał go jako Józefa. Potem dopiero zaczął pić. Szedł przez wieś, trzymając się roweru, i bełkotał: - Jestem Józef Kostrzewski, syn Józefa, a mój syn - zapamiętajta to sobie do końca życia - też Józef! W sześćdziesiątym drugim, po narodzinach drugiego syna, podwójnie dumny, wszystko zaczął robić w odwrotnej kolejności. Najpierw zaczął pić, a potem pojechał do urzędu. - Pamiętaj, Józef - upominała męża Kostrzewska, gdy ledwie trzymając się na nogach, wyszedł z domu razem z drzwiami, bo zapomniał ich otworzyć. - Ma być Maciej!

L R

Na początku wsi wypił jeszcze dwie setki z Pomykałą, na końcu z jego zięciem, któremu też niedawno syn się urodził. Kiedy dotarł do urzędu, za nic nie mógł sobie przypomnieć, jakie imię żona wybrała dla dziecka. Nagle go olśniło. - Józef! - zawołał do zdumionej urzędniczki. - A co?! Kto mi zabroni! Ma być Józef!

T

W drodze powrotnej otrzeźwiał trochę, więc z pochyloną głową prowadził rower i udawał, że nie słyszy, jak go ludzie pytali o imię drugiego syna. Gdy szedł przez wieś, znowu spotkał Pomykałę. Miał jeszcze pół butelki za pazuchą, a tamten lubił się napić i nie zadawał głupich pytań. Zapłakanej Kostrzewskiej na drugi dzień, kiedy wrócił wreszcie do domu, powiedział: - A co się, matka, przejmujesz, jeden jest starszy, drugi młodszy. A Józef to przecież ładne imię. Roza już nie wróciła do biblioteki. Miała dość zajęć, a jeszcze więcej kłopotów z Gabrielą i Joanną. Z Mimi nie było żadnych kłopotów. Latem kładła się w trawie i rozmarzonym wzrokiem patrzyła w niebo. Zimą na podłodze w kuchni od rana do nocy przeglądała książki. Wisząc odrabiającej lekcje Joannie na ramieniu, nauczyła się czytać i

pisać, zanim jeszcze poszła do szkoły. W szkole, choć rzadko do niej - ze względu na zdrowie - chodziła, nie miała żadnych problemów. Gabriela z Joasią też może by nie miały, gdyby nie to, że były wcielonymi diablętami. Jeśli nie narozrabiały w szkole, to w drodze do domu pobiły się z Młodszym Kostrzewskim. Biły się z nim zawsze, jeśli nie wracał pod opieką Starszego. Starszy Kostrzewski był w ostatnich klasach, gdy one obie i Młodszy byli w pierwszych, więc rzadko miewał okazję bronić brata przed wiedźmami z bagien.

L R

Joanna po każdej bójce wracała z siniakiem, Gabriela w rozerwanej sukience lub bluzce. Nigdy nie skarżyły się babce, dyskretnie ukrywając przed nią skutki każdej awantury. Niechby zresztą spróbowały. Roza miała trzeźwe podejście do wnuczek i doskonale wiedziała, na co je stać. Nawet w konfrontacji z rodziną Kostrzewskich. - Kiedyś przebierzecie miarkę - groziła tylko od czasu do czasu. Wtedy spiorę obie na kwaśne jabłko i nie będę miała wyrzutów sumienia. Na pewno nie! Marzę o tym, odkąd zaczęłyście chodzić.

T

Roza nigdy nie karała dziewczynek fizycznie, rozumiejąc, że skoro żadne słowa nie skutkują, to rózga czy skórzany pas tym bardziej nie pomogą. W końcu doigrały się jednak. I każda, można tak powiedzieć, w swoim temacie. Gabriela czatowała na każdy skrawek materiału, jaki wypadł spod nożyczek babki. Takimi skrawkami ozdabiała sobie szare, smutne bluzki albo szyła ręcznie krótkie spódnice, w których paradowała potem po domu. Kiedyś się jednak zagalopowała. Z nietkniętego jeszcze kawałka granatowego w białe groszki materiału sama odcięła wąski pasek i przyozdobiła nim słomkowy kapelusz, który kupiła sobie na odpuście. Roza, jak ją zobaczyła w tym kapeluszu, oparła się o ścianę werandy i długo nie mogła złapać tchu. Materiał przyniosła poprzedniego dnia żona organisty, oświadczając, jak za każdym razem, że bluzeczka ma być taka, jakiej nikt nie ma. Jak za każdym razem przyniosła tego materiału „na styk", pamiętając, że zawsze taka ilość wystarczała. I jeszcze zostawały jakieś ścinki, nie wiadomo po co. „Ale to było chyba dwa-

dzieścia kilo wcześniej" - ośmieliła się kiedyś zauważyć Roza, dodając, że zrobi, co będzie mogła, tylko żeby potem nie mieć do niej pretensji, jak się bluzka na szwach zacznie rozłazić. Teraz, patrząc na wstążkę przy kapeluszu Gabrieli, pomyślała, że ze szwami można się pożegnać. Ledwie ochłonęła, wymyślając na prędce, że zamiast z długimi, uszyje bluzkę bez rękawów i wmówi organiś- cinie, że tak miało być, gdy dostrzegła za rzeką Joasię, prowadzoną przez milicjanta. - Co to biedne dziecko znowu wymyśliło? - jęknęła, załamując ręce.

L R

A biedne dziecko przebiegło przez wieś, wołając, że szkoła się pali. Jedna część już się spaliła, a w drugiej stłoczyły się dzieci z panem od fizyki i przeraźliwie wołają o pomoc. Ale chyba już na próżno, bo wszystkie ściany zajęły się ogniem. W jednej chwili.

T

To, co działo się we wsi, trudno opisać słowami. Ludzie nie wiedzieli, czy łapać wiadra, czy krzyczeć o pomoc. Robili więc i jedno, i drugie. Potem wszyscy zaczęli biec w stronę szkoły. Sołtys, przeskakując przez koryto do pojenia krów, przewrócił się i złamał nogę. Grześczakowa, która gotowała akurat zalewajkę dla pięciu synów i męża, wypadła z chałupy, zostawiając otwarte drzwiczki pod kuchnią. Rozżarzone drewno wypadło do opałki i ta się zajęła. Dobrze, że jeden z synów wrócił z pola napić się wody, bo opałka z drewnem płonęła już żywym ogniem. Chłopak na tyle był przytomny, że wylał na płomienie gar zalewajki, bo wody w wiadrze zostało na dnie, resztę przydusił kocem i na strachu się skończyło. Zanim ludzie dobiegli do górki za wsią, skąd widać było szkołę i zobaczyli, że stoi cała, niejednemu mało serce nie stanęło i siwych włosów przybyło. Gdy wrócili do wsi, ta mała czarownica siedziała na kamieniu przy figurce i machała nogami. I jeszcze miała czelność się uśmiechać, gdy przed nią stanęli, i mówić, że prima aprilis... - Prima aprilis?! - Nerwy Rozy wisiały na cieniutkim włosku. Zaraz będziesz miała prima aprilis. Rozejrzała się, chwyciła spod werandy kawałek giętkiego kija i pociągnęła nim po nogach Joanny. Dziewczynka nawet nie pisnęła.

- W poprawczaku was obydwie pozamykam i dopiero wtedy będzie spokój! - A mnie za co? - zdziwiła się Gabriela. Wtedy i jej się oberwało. Też nie pisnęła, tylko przytrzymała ręką kapelusz z kokardą w kropki, żeby jej nie spadł. - T-tooo samo powiedział Kostrzewski... - wtrącił milicjant. - Żeby je do poprawczaka pozamykać. Rozie chyba tylko tego brakowało. Połamała kij na kawałki i rzuciła go do ogródka.

L R

- Kostrzewski - wycedziła - niech swoich łobuzów zamyka w poprawczaku. A od moich wnuczek mu wara! Znalazł się stróż porządku, bandyta jeden. Gabriela z Joanną stały pod ścianą z niewinnymi minkami, jak trasie. Gdyby ich kto nie znał, powiedziałby: anioły. - Pamiętam Anastazję... - odezwał się lekko strapiony milicjant, kątem oka obserwując te dwa niewiniątka - i w głowie mi się nie mieści... W głowie się nie mieści.

T

Roza przypomniała sobie w tej chwili, że był jednym z tych jedenastu, którzy owego lata starali się o względy jej córki, nim ta trafiła na swojego antychrysta. - Niestety - odrzekła, trochę już uspokojona - obydwie urodziły się w domu, więc nie ma mowy o jakiejś zamianie, czy coś w tym rodzaju Są, jakie są, i będę musiała jakoś sobie z nimi poradzić. - Nie z takimi rzeczami dawałam sobie radę - mruknęła pod nosem, spacerując potem brzegiem rzeki, po raz pierwszy od kilkudziesięciu lat. Popatrzyła stamtąd na dom z werandą, którą niedawno odmalowała. Na Gabrielę i Joannę, siedzące na schodach ze spuszczonymi głowami. Na Mimi, snującą się po łące. I na Amelię, wygrzebującą z szopy stare wędki, oderwaną od rzeczywistości, ale szczęśliwą, prawie stuletnią staruszkę, która tak samo jak dziewczynki potrzebowała jej opieki. Przez długie lata to ciotka czuwała nad Czerwonymi Bagnami i ani razu się nie

poskarżyła, że jej ciężko. Teraz, pod koniec życia, ma wreszcie spokój. Siada tam, gdzie ją posadzą, albo szykuje wędki, nie słuchając, gdy jej tłumaczą, że jeszcze nie pora na łowienie ryb. W tamtej chwili Roza zdała sobie sprawę, że sama ma już sześćdziesiąt lat, a jeszcze tyle osób od niej zależy. Nie pamiętała dnia, kiedy wyszłaby sobie na spacer, odetchnęła pełną piersią, popatrzyła na świat, który ją otacza. Od tak dawna wszystko było na jej głowie, że już zapomniała, jak to jest, kiedy się o niczym nie myśli. Tamto było tak dawno, powiedziała do siebie, nie mogąc sobie przypomnieć, jak wglądał Eryk, jej jedyny, ukochany mężczyzna, z którym przeżyła najszczęśliwsze miesiące swojego życia. Nie mogła sobie przypomnieć także Anastazji, tego cichego anioła, o którego niebo upomniało się zbyt wcześnie.

T

L R

I wtedy, stojąc tam, nad rzeką, z tym ogromnym ciężarem przeszłości i odpowiedzialności za nie swoją przyszłość, poczuła straszliwą, obezwładniającą samotność. Nigdy dotąd nie zastanawiała się, nie myślała, że nie musi być tak, jak jest, tylko jakoś inaczej. Przyszło jej do głowy, że to był właśnie ten dzień - w którym Gabriela zniszczyła materiał wymagającej klientki, Joanna uczciła prima aprilis makabrycznym żartem, a ona jedną i drugą uderzyła. Musiał w końcu przyjść taki dzień, kiedy inaczej spojrzała na własną przeszłość, boleśnie odczuwając ciężar minionych tragedii i strach przed jutrem. Wróciła do domu i powiedziała Gabrieli, żeby od czasu do czasu zajrzała do książek, zamiast przebierać się całymi dniami i myśleć o strojach, bo skończy jak ostatni tuman na trzyletniej zawodówce, jakby nie było jej stać na więcej. - A ty - zwróciła się do Joanny - skoro już przychodzą ci do głowy niestworzone głupoty, to je po prostu zapisuj, zamiast opowiadać ludziom. Odtąd każdego dnia znalazła czas, żeby iść przed wieczorem nad rzekę, do zakrętu, a potem wrócić powoli. i nie myśleć wtedy o niczym, nie zastanawiać się już, jak za pierwszym razem, tylko po prostu spacerować, oddychać, patrzeć.

Te przechadzki miały w sobie jakąś regenerującą moc, przywracającą zmęczonemu ciału siły i równowagę w skołatanych myślach. Za każdym razem, gdy wchodziła do domu, inaczej patrzyła na jego wnętrze, na Gabrielę, Joannę, Mimi i Amelię. W sennym spojrzeniu zmęczonych oczu Rozy pojawił się świadomy spokój. Spokój, który w jakimś sensie przesłonił rutynę następujących po sobie zdarzeń i mijających dni, bo pewnego razu, gdy wróciła z wieczornego spaceru, zobaczyła Gabrielę przy maszynie do szycia, wykańczającą pewnymi ruchami bluzkę na zaliczenie praktycznych zajęć w zawodówce odzieżowej. Joanna pisała swoje kolejne opowiadanie.

L R

Mimi, obłożona książkami przyrodniczymi, zgłębiała zawartą w nich wiedzę, nieobecna i głucha na wszystko inne. Ciotka Amelia od wielu lat już nie żyła.

*

T

Budzę się i zasypiam, chwytając nerwowo wszystkimi zmysłami ułamki rzeczywistości, która - za każdym razem odczuwam to coraz silniej - nie jest moją rzeczywistością, tylko jakby pożyczoną, wynajętą na czas przymusowej rekonwalescencji. To nie mój świat, nie moje miejsce, nawet jeśli Roza twierdzi, że sama to sobie wmówiłam, by uciec przed przeznaczeniem. Jakim przeznaczeniem? Co to w ogóle jest? Chyba coś, co właśnie one wszystkie sobie wmówiły, by wytłumaczyć wszelkie niepowodzenia, zawody, niespełnienia... Do szpiku kości wchłonęłam świat Czerwonych Bagien w okresie dzieciństwa. A kiedy przyszła na to pora, powiedziałam: dość! Właśnie to Roza ma mi najbardziej za złe. Za to ostentacyjne nieutożsamianie się z otaczającym światem nazywa mnie zakałą rodziny, czarną owcą i czym tam jeszcze sobie wymyśli.

Od kilku tygodni nie robię nic, tylko siedzę tam, gdzie mnie posadzą: na werandzie lub w salonie, nie czytam, nie oglądam telewizji, staram się nawet nie myśleć. Kiedy mam dość towarzystwa Rozy, zamykam oczy. Żeby jej nie słyszeć, zasypiam. Budzę się zaraz, rozglądam dookoła i mam ochotę zawołać, żeby ktoś przyniósł mi młotek, którym mogłabym roztłuc ten przeklęty gips na nogach i pójść, gdzie oczy poniosą. Tak bardzo zmęczyła mnie wielotygodniowa bezczynność, że przestałam już odpowiadać Rozie, kiedy pyta, ile jej jeszcze zostało do setki. - Kornelia... - budzi mnie jej melancholijny głos. - Którego to dziś mamy?

L R

Udaję, że nie słyszę, ale powtarza pytanie. Muszę coś odpowiedzieć, bo nie da mi spokoju. - Przestań, Roza - odpowiadam. - Jesteś okazem zdrowia. Za parę dni skończysz te swoje sto lat. A potem następny rok i kolejny...

T

Przeżyjesz nas wszystkie, mam ochotę dodać, w porę się jednak powstrzymuję. Roza była tu zawsze, więc jakoś trudno sobie wyobrazić, że Czerwone Bagna dalej będą istnieć bez niej. Była tu nie tylko przed drugą wojną, ale i przed pierwszą. Nie potrafię objąć wyobraźnią tak długiego czasu, a co dopiero umiejscowić w nim życie jednego człowieka. Patrzę na nią kątem oka i wcale nie widzę starej kobiety, tylko Rozę.

*

Gabriela miała dziewiętnaście lat, kiedy oświadczyła babce, że wychodzi za mąż, bo jest w ciąży. Roza najpierw nie uwierzyła, bo nie dostrzegła w oczach wnuczki żadnego szaleństwa, otumanienia, czegokolwiek, co by wskazywało, że ta spotkała swojego antychrysta i przepadła z kretesem. Zapytała więc:

- Jak to się stało? A Gabriela odpowiedziała: - Jakoś tak... Rzeczywiście. Gabriela była świeżo po maturze w technikum, które skończyła po zawodówce, żeby pokazać Rozie, że nie jest ostatnim tumanem. Wiele jej te szkoły nie nauczyły. Szyła doskonale i od dawna miała stałe klientki, które tylko u niej się ubierały. Temu i tylko temu zamierzała poświęcić zawodową stronę swego życia.

L R

Jeszcze przed maturą zaczęła szukać natchnienia w otaczającej rzeczywistości, ale w tamtych szarych czasach nie było to łatwe zadanie. Wiele lat później przekonała się, że w dziedzinie tworzenia strojów sama dla siebie jest niewyczerpanym źródłem pomysłów, wtedy jednak nie miała jeszcze tej świadomości. Przekopała sterty zagranicznych katalogów mody, dostarczanych jej przez niektóre klientki, jednak oprócz bogactwa barw, żadnych innych rewelacji tam nie znalazła.

T

Zdesperowana zaczęła odwiedzać bazary w większych miastach. Tak trafiła na warszawski. Zdegustowana przemierzała alejki z budami handlarzy, żałując, że wydała ciężko zarobione pieniądze na przyjazd do stolicy. Tylko dżinsy jej się podobały. Były proste, funkcjonalne i markowe. Nic dodać, nic ująć. Postanowiła kupić sobie jedną lub dwie pary, nieświadoma, iż właśnie przestawia swoje życie na nowe tory. Nie ma powodów, by nie wierzyć Gabrieli (gdy wspominała tamten dzień), że kiedy szła tymi alejkami, nie było osoby, która by się za nią nie obejrzała. Gabriela nie była brzydka, choć nie tak ładna jak Joanna. Miała za to inny atut: królewską elegancję (to jej określenie). Jej figura była idealna, a ruchy pełne wrodzonej gracji. Ubrana w idealnie skrojone i uszyte przez siebie ciuchy, przyciągała uwagę nie tylko mężczyzn. W każdym miejscu, o każdej porze i w każdej sytuacji sprawiała wrażenie modelki na wybiegu. Jak tamtego dnia. Spacerując z lekką nonszalancją

po bazarowych uliczkach, rozglądała się dookoła bez specjalnego zainteresowania. Jedno z większych stoisk z dżinsowymi ciuchami prowadził trzydziestodwuletni Wiktor Marczewski. Pomagała mu matka, tęga, apodyktyczna kobieta, która wcześniej przez długie łata handlowała kiszoną kapustą dwie alejki dalej. (Gabriela wiele razy mówiła, że zapachu kiszonej kapusty nie pozbyła się Marczewska do końca życia). Wiktor właśnie podawał kolejne wranglery wybrednej nastolatce, gdy zobaczył Gabrielę, która wyłoniła się z drugiego końca długiej alejki. W chwilę potem powiedział do matki: - Mamo, żenię się!

L R

Marczewska, choć zaskoczona, nawet się ucieszyła. Co miesiąc przyprowadzała mu do stanowiska jakąś pannicę , ale na wszystkie kręcił nosem.

T

- Z kim? - zadała jedyne możliwe w tym wypadku pytanie, zastanawiając się, któraż to z podsuwanych przez nią dziewcząt mimo wszystko wpadła Wiktorowi w oko. Może ta Wieśka spod Grójca - na nią chyba najmniej kręcił nosem. O, to by nie było złe. Trochę głupawa, ale ile jej ojciec ma sadu! - Z najbardziej elegancką kobietą świata - odpowiedział.

Marczewska załamała ręce. - Zgłupiałeś?! A na co ci takie coś? - Lubię elegancję, mamo. - Kiedy żeś ją poznał?

Wiktor, hipnotyzując wzrokiem Gabrielę, która zmierzała nieuchronnie do jego stoiska, odpowiedział: - Za chwilę ją poznam, mamuśka. Tylko się tym razem nie wtrącaj. Kiedy Joanna chciała dokuczyć starszej siostrze, mówiła, że Gabriela wyszła za mąż dla pieniędzy. Wiktor Marczewski w tamtych

czasach był bogatym człowiekiem. Zwłaszcza dla mieszkanek Czerwonych Bagien, które pieniędzy widziały tyle, ile trzeba było, żeby przeżyć. W późniejszych latach, gdy Joanna wciąż była panienką i nic nie wskazywało, żeby w tym względzie coś w najbliższej przyszłości miało się zmienić, Gabriela odcinała się: - Lepszy bogaty mąż, jak żaden. Niedługo po maturze Gabriela wyszła za mąż. Po następnych kilku miesiącach przyszłam na świat.

L R

Nie mogę nic złego powiedzieć o swoim ojcu. Zawsze się o mnie troszczył. O Gabrielę - jeśli mu pozwoliła - również. Do żadnego z nich nie mam pretensji, że im się nie ułożyło. On raz tylko zobaczył Czerwone Bagna i powiedział, że chyba by na głowę upadł, gdyby tu zamieszkał. Ona tylko raz weszła do jego mieszkania w centrum Warszawy. Gabriela nie miała nic przeciwko miastu. Wręcz odwrotnie: to ona pierwsza powiedziała, że czasy, kiedy w Czerwonych Bagnach dało się żyć z samych Czerwonych Bagien, bezpowrotnie minęły.

T

Podobało jej się pięciopokojowe mieszkanie w centrum stolicy. Jakież by tu miała pole do popisu dla swego krawieckiego talentu. Nie podobał jej się tylko charakter teściowej. Mój ojciec był i jest przyzwoitym facetem. Nie pojmuję, dlaczego kiedy przyszła na to pora - nie potrafił rozstać się ze swoją matką. Wątpię, czy wytrzymałaby z nią nawet ta głupawa Wieśka spod Grójca. Do tej pory spotykają się z Gabrielą na neutralnym gruncie. Wciąż są małżeństwem. Gabriela mówi, że nie dlatego pochopnie wyszła za mąż, żeby się rozwodzić. Małżeństwo to małżeństwo, nawet jeśli trochę dziwaczne. Według mojej matki przyszłam na świat w bardzo dobrym momencie. Na początku lat osiemdziesiątych w sklepach nie było nawet byle jakich materiałów. Miała dla mnie nieskończenie wiele czasu. Potem, gdy Joanna przyjechała db Warszawy studiować medycynę, Wiktor wynajął dla nich mieszkanie. Troszczył się o Gabrielę, Joannę i o

mnie w jednakowym stopniu. Joanna bardzo się przydawała, kiedy oboje chcieli gdzieś wyjść na parę godzin. Moja matka chętnie towarzyszyła ojcu na wszystkich imprezach, organizowanych przez jego znajomych. Mówił wtedy z dumą: „To moja żona". Ona uśmiechała się pięknie, roztaczając wokół aurę niedoścignionej elegancji. Dla wiciu byli idealnym małżeństwem. Dla niektórych pozostali takim do tej pory. Nigdy się nie kłócili. Zawsze byli zgodni co do mojego wychowania. Kiedy Gabriela zaczęła pracować dla Mody Polskiej, a Joanna wkuwała podręczniki medyczne, zakochując się w krótkich przerwach to w tym, to w tamtym, przywieźli mnie na krótko do Czerwonych Bagien.

L R

- Miesiąc, dwa... - miała powiedzieć Gabriela do Rozy. - Za bardzo się nie przyzwyczajaj. Roza podobno miała odpowiedzieć:

- Co mam się przyzwyczajać, dzieci zawsze tu były i zawsze będą. Mimi odebrała mnie od Rozy i poszła ze mną na łąkę. Pokazała mi drzewa, ptaki i motyle. - Dobrze, że jesteś - cieszyła się. - Usmażę ci naleśniki.

T

Ale najpierw pokazała mi cały świat Czerwonych Bagien i krzak dzikiej róży, której owoce w odpowiednim momencie zasypywała cukrem i zalewała spirytusem, a potem dodawała odrobinę różanego syropu do tych swoich naleśników. - Spróbuj... - zachęciła mnie, gdy zerwałam kilka twardych owocków i obracałam je w małej dłoni. Przegryzłam owoc dzikiej róży i wyplułam natychmiast, długo nie mogąc się pozbyć kłującego meszku z ust. Wróciłyśmy w to samo miejsce kilka miesięcy później. Na ziemi leżała cienka warstwa śniegu, od wielu dni trzymał lekki mróz. Mimi zerwała kilka kulek i podała mi je. - Spróbuj teraz - powiedziała. - Tylko nie gryź. Najpierw wyciśnij i zjedz tyle, ile się wylało.

Spod skórki wyglądała bladoczerwona maź. Spróbowałam. Smakowała jak nic innego na świecie. Mimi uśmiechnęła się, gdy spostrzegła, że mi smakuje. Zerwała trochę owocków róży do papierowej torebki, a jak spytałam, dlaczego nie zerwie wszystkich, żeby było więcej tego syropu, którego wyjątkowy smak już zdążyłam poznać, odparła, że w środku zimy, gdy przyjdą ostre mrozy, przylecą tu wygłodniałe ptaki, które w skutym mrozem i śniegiem świecie nie zdołają znaleźć żadnego innego pokarmu. Owoce dzikiej róży nabierają smaku tak późno, żeby głodne ptaki nie straciły swojej ostatniej nadziei. - Widzisz, Kornelio - tłumaczyła Mimi, gdy wracałyśmy do domu z garstką owocków dzikiej róży w papierowej torebce - jak mądra jest natura.

L R

Skinęłam głową, wstydząc się zapytać, co to takiego ta natura. Po jakimś czasie już nie musiałam pytać.

*

T

Od dwóch dni padało. Powiedziałam, że chcę siedzieć w pokoju, ale one uznały, że się zanudzę. Na śmierć, dodały zgodnie. Ustawiły mnie w salonie obok Rozy, włączyły telewizor, wyrwały z ręki nadpsutą pomarańczę, a same pojechały na zakupy. Olgę wzięły ze sobą. Jak tylko zamknęły za sobą drzwi, Roza zapaliła papierosa i pogłaskała mnie po dłoni. Przestraszyłam się, że zaraz zacznie wypytywać o „moje tajemne sprawy" (Te twoje tajemne sprawy - powtarza dziesięć razy na dzień, zła, że dotąd nie puściłam pary z ust), ale zaczęła z innej beczki. - Nie wydaje ci się, Kornelio, że Joanna kogoś ma? - Joanna? - zdziwiłam się umiarkowanie. - Chyba już sobie odpuściła. - Masz na myśli jej wiek? Przecież wygląda dziesięć lat młodziej. - Nic nie mam na myśli. Kobiety w jej wieku rodzą teraz dzieci. Tak mi się powiedziało.

Deszcz ani na moment nie ustaje. Roza chyba stara się jakoś ożywić ponury nastrój. Nie jestem bez serca. Udając zainteresowanie, zapytałam, po czym poznała, że Joanna kogoś ma. - Sama nie wiem - odpowiedziała z nutką smutku w głosie. - Może po prostu chciałabym jeszcze raz to zobaczyć. Przed śmiercią. Nie zapytałam co, bo dobrze wiedziałam, o co jej chodzi. - Przed jaką śmiercią, Roza? - Tak dawno nie było tu miłości - mówiła, jakby sama sobie. A po chwili dodała: - Wiesz, jaką miłość mam na myśli... - Ze słyszenia - mruknęłam, wyczuwając podstęp.

L R

Oczywiście, że wiedziałam. Każda kobieta w Czerwonych Bagnach traciła głowę dla swojego jedynego mężczyzny. I chyba rozum, miałam ochotę dodać za każdym razem, gdy Roza to mówiła. Joanna była tyle razy zakochana, że jeden więcej, jeden mniej nikomu już nie zrobi żadnej różnicy. Nawet samej Joannie. Najwyżej na jakiś czas poprawi jej nastrój.

T

Teraz, kiedy przestało padać, wracamy z Rozą na werandę. Mnie jest wszystko jedno. Tyle że jest czym oddychać. Podchodzi Gabriela z Olgą na ręku i całuje mnie w policzek. Mała przez chwilę tarmosi mi włosy, po czym zeskakuje z rąk mojej matki i pędzi na łąkę. Ma na sobie śmieszną sukieneczkę, która dopiero co wyszła spod ręki babci - krawcowej, i czerwone buciki od ciotki. Po chwili na werandzie pojawia się Joanna. - Jasny gwint - odzywa się słodkim głosem. - Dwie godziny łaziłaś po sklepie, a zapomniałyśmy tego co najważniejsze. - Czego? - pyta Gabriela. -I kto tam łaził! - Nie ma herbaty! - mówi podniesionym głosem Joanna. - Jest! - rewanżuje się tym samym tonem Gabriela. - To mi ją pokaż.

- Zaraz ci pokażę, jak jesteś ślepa. Zawsze wszystko musi ci leżeć na oczach. Wchodzą do domu i jeszcze przez chwilę słychać, jak się spierają. Potem milkną. I to naprawdę nieważne, czy znalazły herbatę, czy nie. Gabriela wychodzi z papierosem na werandę, opiera się o ścianę i mówi z westchnieniem: - Jak pięknie. Mimi zawsze cieszyła się z deszczu. Rzeczywiście, jest pięknie. Olga goni w podskokach za motylami po mokrej jeszcze trawie. Ptaki śpiewają. Szuwary kołyszą się nad rzeką. Słońce delikatnym łukiem schodzi do zachodu. Jest tak pięknie, że dech zapiera.

L R

Dłużej tego nie wytrzymam! Niech ktoś przyjdzie i mnie stąd zabierze! Sama nie mogę wstać i odejść, bo ktoś wyładował wściekłość tego świata na moich nogach. Na moich myślach. Bo kogoś mi tak rozpaczliwie brak!

T

Nie myślę, nie czuję, tylko siedzę i patrzę. Nie wiem nawet na co. Przypadkowo zatrzymuję wzrok na czymkolwiek. Byle do wieczora. Do nocy. Do następnego świtu.

*

Nim Mimi nauczyła się czytać i sama mogła dowiadywać się wszystkiego, co chciała wiedzieć, z książek, zadawała setki pytań, na które, niestety, rzadko doczekała się odpowiedzi. Roza albo czytała i wtedy nic dla niej nie istniało, nawet świat wielkich pytań małej Mimi, albo była zajęta gotowaniem obiadu. Owa czynność, której podobnie jak szycia nie znosiła, nie nastrajała do zbyt przemyślanych odpowiedzi. Na pytanie dziewczynki: „Jak wygląda Bóg?", odpowiadała więc: „A skąd mam to niby wiedzieć?". Kiedy jednak po jakimś czasie wnuczka stanęła przed nią i powiedziała: „Widziałam Boga", Roza odruchowo zapytała:

- Gdzie? - Przed chałupą, za kościołem, na ławce - precyzyjnie wyjaśniła Mimi. - Przed chałupą... za kościołem... Tam zawsze siedzi ta pomarszczona starowinka od Nowaków... - No właśnie! - odrzekła triumfalnie dziewczynka. Roza załamała ręce. - O matko - jęknęła. - Jeśli zacznie wymyślać niestworzone rzeczy jak Joanna, to chyba zwariuję. Czy w tym domu nie może być jednego normalnego dziecka?

L R

Pożałowała w jednej chwili, że w swoim czasie tak bezmyślnie ją spławiała. Pragnąc naprawić błąd, zagadnęła przy jakiejś okazji księdza, co ma robić, kiedy pięcioletnie dziecko zaczyna pytać o tak poważne rzeczy. Uspokoił ją. Mała już u niego była. - I odpowiedział jej ksiądz? - zdziwiła się Roza. - Nie miałem wyjścia - odparł.

T

Tydzień wcześniej Roza, zanosząc jakieś przeróbki klientce, mieszkającej koło kościoła, zostawiła wnuczkę na drodze. Mimi przedostała się przez dziurę w parkanie na teren plebanii i stanęła przed księdzem, który grabił jesienne liście na podwórzu. - Jak wygląda Bóg? - zapytała wprost.

- Nie wiem - odparł w pierwszym odruchu. Chciał koniecznie zrobić porządek z tymi liśćmi przed nabożeństwem różańcowym. I przed deszczem, który zapowiadały nadciągające od zachodu czarne chmury. - To kto wie?! - usłyszał rezolutne pytanie. Patrząc w oczy tego dziecka, zrozumiał, że musi coś odpowiedzieć. - Kiedy patrzy na ciebie mama... - Nie mam mamy! - przerwała mu.

Biedne dziecko, pomyślał i spróbował inaczej: - Gdy twój tata... - Nie mam taty! - przerwała mu znowu. - To kogo masz? - zapytał ze złością. Kobiety już się zaczęły schodzić na różaniec. - Rozę, Gabrielę i Joannę. - Ach tak... - Skojarzył, z kim ma do czynienia. Mała nawet na chwilę nie spuściła z niego wzroku. Powiedział więc najkrócej i najprościej, jak umiał: - Kiedy zobaczysz w oczach swojej babci, sióstr lub każdego innego człowieka miłość i dobroć, to będzie właśnie Bóg. Jesteś bardzo mała i może na razie tego nie zrozumiesz...

L R

- Zrozumiałam - zapewniła, zakręciła się na pięcie i odeszła.

T

To uspokoiło Rozę na tyle, że przestała się doszukiwać w słowach Mimi wszelkich dziwaczności. Nawet wtedy, kiedy dziewczynka zaczęła opowiadać niesamowite historie o ludziach przemierzających wszechświat w poszukiwaniu królestwa, w którym wszystko będzie dobre i nikt nie zrobi nic złego drugiemu. Takich krain jest bardzo mało, więc ci ludzie dziesiątki lub nawet setki lat muszą podróżować w dalekiej przestrzeni, nie tracąc nadziei, że w końcu każdy z nich takie miejsce dla siebie znajdzie. Odpoczywają na gwiazdach: raz na tej, raz na innej. Gabriela z Joanną, które zawsze były przemądrzałe i wiedziały wszystko, nawet to, czego nie potrzeba, naśmiewały się z siostry, bezceremonialnie wykładając, skąd i w jaki sposób biorą się ludzie na ziemi. Mimi to nie obchodziło. Żyła w swoim świecie, otoczona opieką nieziemskich istot, które dla niej tu właśnie, a nie gdzie indziej znalazły miejsce. Dopiero gdy przeczytała wszystkie książki z biblioteki Rozy, które nie były powieściami (powieści nie czytała prawie nigdy) i dowiedziała się z nich wielu rzeczy, w tym także tego, w jaki sposób pojawiają się na

ziemi ludzie, skończyła z opowieściami o swoich istotach z wszechświata. Nigdy jednak nie przestała patrzeć w niebo. Kładła się na łące i patrzyła w nie godzinami. Kiedy dostała od Rozy lunetę, zrobiła sobie punkt obserwacyjny na dachu przybudówki i przesiadywała tam całe noce. Wszystkie pieniądze, jakie dostawała od Rozy, a potem od Gabrieli, wydawała na książki, przeważnie z dziedziny szeroko pojętej astronomii.

L R

O niebie Mimi wiedziała bardzo wiele. O ziemi, z naukowego punktu widzenia, również. Poza tym wszystkim znała każde drzewo na terenie Czerwonych Bagien. I każdy skrawek ziemi. Tłumaczyła bezustannie Gabrieli i Joannie, co rośnie tu, a co tam. Jakie ptaki mają gdzie gniazda i kiedy żaby składają skrzek. W najlepszym wypadku słuchały jakiegoś fragmentu tego wszystkiego, pochłonięte swoimi sprawami. W najgorszym oganiały się od niej rękoma, krzycząc, żeby nie gadała bezustannie jednych i tych samych nudziarstw, bo zaraz Młodszy Kostrzewski będzie wracał ze szkoły i trzeba szybko wymyślić, co zrobić, by przejście koło Czerwonych Bagien nie było dlań łatwe.

T

Mimi prawie nie chodziła do szkoły. Od dziecka miała słabe serce i często mdlała. Nie był to wielki problem, bo przyswojenie sobie wiedzy ze szkolnych podręczników i zademonstrowanie jej na jakiejś klasówce czy podczas szczegółowego odpytania, było dla dziewczynki tak małym wysiłkiem, że szybko wszyscy: i szkoła, i Roza, taki stan rzeczy zaakceptowali. Niepotrzebne jej było nawet żadne indywidualne nauczanie. Szybko okazało się, że to naj- zwyczajniejsza strata czasu. Przez wiele lat babka jeździła z nią do jakiegoś kardiologa, ale po każdej wizycie Mimi była tak chora, że Roza zaczęła się zastanawiać, czy to ma w ogóle jakiś sens. Zwłaszcza kiedy kardiolog powiedział, że to nie jest poważna wada i można z nią żyć, uważając na pewne rzeczy. Na jakiś czas więc sobie odpuściła. Przez jakiś czas także radziła sobie z wyrzutami sumienia z tego powodu. Aż do tamtej nocy, kiedy to przyśniła jej się Anastazja. W tym śnie jej córka szła, trzymając Mimi za rękę. Roza stała na werandzie i chciała krzyczeć, żeby nie przechodziły przez most, nie mogła jednak wydobyć z siebie głosu, a one nieuchron-

nie zmierzały w tamtym kierunku. Rozę obudził jej własny krzyk, kiedy tamte dwie stały na środku mostu. Od wojny nie zawracała sobie głowy snami i nie starała się ich tłumaczyć. Ten jednak wytłumaczyła sobie jednoznacznie: Anastazja chce, żeby jej najmłodsza córka wyszła wreszcie poza Czerwone Bagna i zaczęła się leczyć. Szyła po nocach, a kiedy uzbierała dość pieniędzy, zabrała dziecko do poleconego przez jedną z klientek kardiologa, który dużo więcej niż poprzedni nie powiedział, z tą różnicą, że zaoferował się wziąć dziecko do siebie na oddział i tam leczyć.

L R

Mimi, usłyszawszy to, zbladła, jakby miała za chwilę zemdleć. Ona całkiem inaczej wytłumaczyła sobie ów sen: Roza chciała krzyczeć, bo za mostem czeka na Mimi śmierć. - Zgłupiałaś?! - Babka chwyciła się za głowę. - Rodzona matka prowadziłaby cię na śmierć? Gadasz jak twoje pomylone siostry. Szykuj się do szpitala. Ale już! - Dobrze - powiedziała Mimi, wrzucając do torby piżamę. - Jeśli chcesz, żebym umarła, to możemy jechać.

T

- Tam cię wyleczą. Na pewno nie umrzesz. - Jak zechcę, to umrę.

Wtedy Roza straciła cierpliwość. A niech jej dadzą wszystkie święty spokój. Ona, Gabriela i Joanna. Jeśli chodzi o-te starsze, to już się pogodziła, że łatwego życia mieć z nimi nie będzie. Jeżeli się nie pozabijają z Ko- strzewskimi, może uda się jakoś to wszystko przeżyć, póki nie dorosną i nie zmądrzeją. Bo chyba w końcu muszą zmądrzeć. Zresztą już jakieś drobne symptomy świadczą o tym, że jej nadzieje nie były próżne: Gabriela, odkąd poszła do zawodówki (Mój Boże, do zawodówki!), większość czasu spędza przy maszynie do szycia; Joanna wprawdzie pisze te swoje powymyślane głupoty, ale już ich przynajmniej nie opowiada. Sołtys nawet niedawno zaczepił Rozę na drodze i coś tam gadał, że odkąd ta średnia spoważniała, we wsi zrobiło się nudno. Spoważniała - to chyba za dużo powiedziane, ale niech tam. Nie

będzie przecież obcym ludziom tłumaczyć, że te dwie diablice do końca życia będą narwane, bo taka już ich natura. Wszystko jedno. Coś tam przynajmniej drgnęło na lepsze, jeśli chodzi o Gabrielę i Joannę, i już za sarno to Roza była wdzięczna Bogu, toteż każdego wieczora dokładała po kilka słów modlitwy. Chyba będzie coraz lepiej. Jakoś sobie poradzą. - Ale co zrobię - uderzyła na koniec w dramatyczny ton - jeśli ty... Jeśli ciebie tu... - Tu mogę umrzeć - Mimi powiedziała to, czego babka nie miała siły wykrztusić. - To moje miejsce.

L R

- Nie możesz! - Roza na to. - Chyba, że po osiemdziesiątce. Albo przynajmniej wtedy, kiedy mnie już nie będzie. - Dobrze, Roza - zgodziła się Mimi z uśmiechem. - Tylko mnie nigdzie nie wysyłaj. Poddała się. Co ma być, to będzie. Pewnych spraw nie da się przeskoczyć ani im zapobiec. Jeśli coś ma się zdarzyć, to się zdarzy. Prędzej czy później.

T

Mimi niewiele miała okazji do podejmowania ważnych decyzji. Ale tę jedną, najważniejszą podjęła, mając trzynaście lat. Potem uspokoiły się obydwie. Dziewczynka nabrała pewności, że jej życie nie skończy się poza Czerwonymi Bagnami. Rozę cieszyło wszystko, co sprawiało radość Mimi. Nie dyskryminowała pod tym względem Gabrieli i Joanny, ale tamte były zdrowe, mogły się cieszyć wszystkim do woli. Z całego serca. Świat stał przed nimi otworem. Światem Mimi były Czerwone Bagna. Nie mogła nawet śmiać się pełną piersią. Zbyt wielkie emocje, tak samo jak zbyt wielki wysiłek mogły spowodować omdlenie. Każde omdlenie Mimi dodawało tysiące siwych włosów na głowie Rozy. W końcu powiedziała sobie: stara jestem, to mam siwe włosy, o czym tu mówić. Ciągle upominała jednak wnuczkę: - Nie biegnij, Mimi... Nie śmiej się tak głośno...

*

- Wszystko dzieje się z jakiejś przyczyny - usłyszałam po obiedzie od Rozy, kiedy na chwilę zza chmur wyjrzało słońce.

L R

... Nie skomentowałam jej słów. Nie miałam pojęcia, do czego zmierza, a komentowanie spraw oczywistych nie leży w mojej naturze. Joanna z Gabrielą potrafią godzinami siedzieć, przytakując jedna drugiej. Jeśli oczywiście akurat sobie nie zaprzeczają. Naturalność, z jaką robią jedno i drugie, zawsze mnie zadziwiała. Mogą mówić i robić cokolwiek, nigdy się nie zanudzą i nigdy zbyt ostro nie pokłócą. Jak to się działo, że Mimi, którą zawsze zajmowały zupełnie inne rzeczy, tak świetnie się czuła w tym układzie? Czy to kwestia psychiki, czy miejsca... - Wypadało się, to teraz świeci słońce, prosta sprawa - kontynuuje myśl Roza, przerywając moje rozważania. Dobrze ją znam, więc wiem, że na tym nie skończy. Lubi proste słowa, proste znaczenia, twierdząc, że najczęściej wielkich słów używają mali ludzie, ale nie w aż tak infantylnym kontekście.

T

- Kornelia, właściwie to z jakiego powodu, znalazłaś się wtedy na tym dworcu? - pyta pozornie naturalnym tonem: Nic z tego, Roza.

- W środku nocy - dodaje po chwili.

- To nie był środek nocy. - A która była wtedy godzina? - Nie pamiętam. Nigdy nie była natrętna w dociekaniu czegoś, co jej nie dotyczyło. Tylko że to, co dzieje się ze mną, w jakimś sensie jej też dotyczy. I nie tylko jej. Spoglądam na nią przepraszająco. Porozumiewamy się wzrokiem. Już wszystko dobrze.

Niech to słońce świeci jak najdłużej.

*

L R

Mimi kochała życie. Budziła się rano i była szczęśliwa. Cieszyło ją wszystko: że świeci słońce, że pada, że wieje wiatr... Gabriela z Joanną ciągle na coś kręciły nosem. Na upał, na deszcz, na wichurę... Na wszystko. Jedna stała przed lustrem i oglądała się krytycznie z każdej strony. Tu mam za dużo, tam za mało. Jej figura zawsze była idealna. Druga siedziała przed lustrem i robiła miny. Nos mam krzywy... Matko, Gabriela, zobacz co mi się stało z nosem! Jej nos, jak i cała reszta twarzy, był idealny. I ciągle gadały. Komentowały coś albo się spierały. Jeśli jedna była na tak, to druga na nie.

T

Roza, która nieraz ślęczała do świtu nad maszyną do szycia albo skoro świt przy niej siadała, w niedzielę, nawet żeby się paliło i waliło, odkładała wszystko. Brała książkę, latem siadała na werandzie, a zimą w salonie i wszelkimi siłami usiłowała uciec od całotygodniowej monotonii, choć na krótki czas zapomnieć, że lada moment przyjdzie inkasent za światło, a Joanna z Gabrielą tak urosły w ostatnim roku, że za nic w świecie nie uda się ich wcisnąć w zeszłoroczne kurtki. Z Joanną można jeszcze było spróbować, ale Gabriela za żadne skarby świata nie włożyłaby niczego, co choćby jedną fałdkę miało nie tak jak trzeba. Do końca życia nie zapomni, jak wyszykowała dziewczynki do szkoły (starsza była w trzeciej, młodsza w drugiej klasie), wsiadła na rower, Mimi za nią i pojechały do biblioteki. Gdy po chwili wróciła, w porę dostrzegając brak kluczy, Gabriela siedziała na stołku pośrodku kuchni i oglądała paznokcie. - Co tu jeszcze robisz?! - wrzasnęła na nią. - Czemu nie jesteś w szkole? - Nie pójdę do szkoły - poinformowała ją Gabriela - w tej spódnicy.

- Co chcesz od tej spódnicy? - Roza bardzo starała się zapanować nad sobą. - Jest za długa z prawej strony. - Wnuczka wstała ze stołka. - A z lewej za krótka. O! - Przecież masz fartuszek - Roza w dalszym ciągu wykazywała anielską cierpliwość. - Kto to będzie widział? -Ja. -Co takiego? - Ja będę widziała.

L R

- Wkładaj ten fartuszek, jasna cholera - zaklęła Roza, i to było jej pierwsze przekleństwo w życiu - i zasuwaj do szkoły, bo nie wiem, co zaraz zrobię!

T

Gabriela bezustannie doprowadzała ją do szału, a Joanna dokładała swoje w niedzielne popołudnia, kiedy Roza siadała z książką na werandzie lub w salonie i zdawało jej się, że to wystarczy, by oderwać się od tego świata. Tamte dwie jednak rzadko jej na to pozwoliły. Upominane przez Rozę, przez jakiś czas siedziały cicho, po czym w którymś momencie dawały o sobie znać. - Mimi! - wołała Roza. - Idź i powiedz siostrom, żeby przestały jazgotać! Jedna z drugą! Te wariatki! Czy one nigdy już nie dadzą mi spokoju?! Mimi, którą w te niedzielne popołudnia wytchnienia Roza lubiła mieć na oku, szła do nich i czasem je uspokajała. Czasem sama Roza znajdowała na nie sposób. Kazała Gabrieli powyciągać fastrygę z garsonki pani Jakiejśtam albo przyszyć guziki do czyjejś bluzki. - Tylko uważaj, równo, żebym się nie musiała wstydzić. Gabriela prychała tylko pogardliwie na to „uważaj" i z ochotą brała się do pracy. - Widziałam zdechłą żabę przy moście - wołała Roza do Joanny. Idź i ją sobie rozbebesz.

Joanna, która w trzeciej klasie zdecydowała, że w przyszłości będzie chirurgiem, nie przepuściła żadnemu martwemu zwierzęciu w okolicy. Znosiła je do domu i robiła sekcję na stole kuchennym. Mimi, kochająca każde życie (w Czerwonych Bagnach wolno było zabijać tylko komary i muchy), nawet to najmniejsze, zawsze przyglądała jej się podejrzliwie. - No co? - broniła się przed oskarżycielskim wzrokiem najmłodszej siostry Joanna. - Martwe było. O, zobacz, nawet przejechane. - Przez co? - Nie wiem! Może przez twoich kosmitów. Co mnie to obchodzi.

L R

Nie byłoby problemu, gdyby Joanna przynosiła do domu tylko martwe zwierzęta. Kłopoty zaczęły się wtedy, gdy zaczęła przynosić żywe. A to pisklę wyleciało z gniazda, a to bezpański pies rozharatał sobie łapę w potrzasku. Mimi powtarzała za każdym razem, żeby zostawiła naturę naturze, a jeśli już się do niej wtrąca, niech to robi z jakimś skutkiem. Pisklęta przeważnie zdychały, bo Joannie szybko nudziło się sprawowanie opieki nad nimi. Wtedy robiła im sekcję. Po psy przeważnie przychodzili ludzie ze wsi. Roza oddychała z ulgą, a Joanna na odchodne udzielała właścicielom „fachowych" rad.

T

- Pies powinien leżeć po zabiegu ze dwa dni, panie Przybylski.

- Że jak?! - Przybylski wytrzeszczał oczy. - Po jakim zabiegu? Jasna cholera, pani Wermer! - wołał do Rozy, która nie wiedziała, gdzie podziać oczy. - To już wolałem jak latała po wsi i gadała, że ruskie wojsko stoi pod Kocią Górą. - Może i z tego wyrośnie... - próbowała łagodzić sytuację Roza. Może by i załagodziła, gdyby Joanna nie postawiła na swoim. - Łapę ma zwichniętą! - A to niech łazęga nie lata po wertepach, tylko pilnuje podwórka, jak się należy. Co on tu ma na tej łapie? - Bandaż, cholera! - odpowiadała Joanna.

Szybko podchwyciła niektóre wyrażenia popularnego języka i z wielkim upodobaniem ich używała. Przybylski chwycił psa, schował, ile się dało, pod kapotę i idąc do mostu, mamrotał pod nosem: - Cholerne wariatki! Jedna w drugą. Żeby mnie tylko kto ze wsi z tym zabandażowanym kundlem nie zobaczył, trza od razu skręcić koło sadzawki. Dopiero bym se wstydu narobił. Dwa dni niech z tym gałganem poleży... Potem mu wpieprzę, niech podwórza pilnuje. - Przynieś mi jeszcze jakiegoś psa do domu!... - ostrzegała Roza, gdy Przybylski się oddalił.

L R

Kiedy zdechł stary Herman, Joanna znalazła prawie identycznego. Podobno też był przywiązany. Nazbyt szczegółowy opis miejsca, w którym dziewczynka miała go znaleźć, kazał Rozie ostrożnie podejść do zaniedbanej, łaszącej się do nóg psiny. Dopiero po wielu dniach, kiedy nikt ze wsi się po niego nie zgłosił, postanowiła wybrać mu jakieś imię. Gdy zapytała wnuczki, jakie mają propozycje, wszystkie zgodnie odparły: Herman.

T

Takich Hermanów było jeszcze kilku. Za każdym razem to Joanna przynosiła zwierzaki do domu, odwiązawszy biedactwa od jakiegoś drzewa lub zabrawszy z rowu przy szosie. Przez jakiś czas opiekowała się nimi troskliwie: karmiła przysmakami i wyczesywała, później zaś znudzona oddawała pod opiekę Rozie, a potem Mimi. Zawsze to były jednak jej psy. - To mój pies - mówiła, kiedy ktoś chwalił, jakie są złe albo jakie mądre. Dziwnym zrządzeniem losu wszystkie Hermany w Czerwonych Bagnach okazywały się bardzo dobrymi psami. Może w taki właśnie sposób starały się odwdzięczyć za te kilka szczęśliwych lat życia. Przeszły już swoje. W końcu, kiedy Gabriela na dobre zasiadła do maszyny, a Joanna odkryła swoją drugą pasję, nieprzytomne zakochania, obie przycichły.

Joanna wpadała do domu, rzucała teczkę z książkami za progiem i melodramatycznym gestem kładła dłoń na czole. - Co ci się stało? - pytała ze znudzeniem Roza. Te gesty powtarzały się dość często, więc w pewnym momencie można było mieć ich naprawdę dość, musiała jednak zapytać, bo wiedziała, że w przeciwnym razie, Joanna nie przestanie. - Zakochałam się - odpowiadała wnuczka. - Na śmierć i życie! - W zeszłym miesiącu byłaś zakochana na śmierć i życie - przypominała Roza. - To była tragiczna pomyłka - wyrzucała z siebie dziewczynka i opadała na kanapę.

L R

Z równym upodobaniem używała wielkich słów, co wulgarnych. Gabriela natomiast z wielką gracją i lekkością prowadziła równiutkie ściegi brzegiem skrojonego materiału i tylko trzęsienie ziemi (bo nawet nie powodzie, które nawiedzały Czerwone Bagna dość regularnie) mogło ją w jakiś minimalny sposób zainteresować.

T

Mniej więcej w tym samym czasie państwo ludowe przyznało Rozie niewielką emeryturę. Po pobieżnych obliczeniach, odjąwszy nieprzewidziane wydatki, ale dodawszy pierwsze zarobki Gabrieli, uznała, że z głodu chyba nie umrą, postanowiła więc, że nigdy więcej nie siądzie do maszyny. Nienawidziła szycia tak bardzo, że była chyba jedyną osobą na świecie, którą cieszyła głodowa emerytura. Stanęła na werandzie i objęła wszystko wzrokiem: Gabrielę, w jakimś przedziwnym amoku pochyloną nad wykrojem pierwszej w życiu wieczorowej sukni; półprzytomną z miłości Joannę, mamroczącą pod nosem wiersze Asnyka (a może Leśmiana), i Mimi, z nowym Hermanem siostry u boku, sadzącą aksamitki pod werandą. Roza pomyślała wtedy, że chyba już nic złego nie powinno ich spotkać. Po głębszym zastanowieniu, zdając sobie sprawę, że wnuczki, jej aniołki, to już nie dziewczynki, tylko nastolatki, szepnęła cicho:

- Ach tak... Są już w tym wieku... Tylko patrzeć, jak jakiś nowy antychryst pojawi się w Czerwonych Bagnach i narobi zamieszania. Najgorsze, że nic na to nie można poradzić. Nic.

*

Słońce świeciło bardzo krótko. W następnej chwili lunął deszcz i dmuchnął taki wiatr, że poleciały dwie dachówki z werandy.

L R

Siedzimy i czekamy, kiedy się skończy. Może Joanna wygada się wreszcie przez telefon i zabierze nas do salonu, nim przemokniemy do suchej nitki.

*

T

Jak to się stało, zadawała sobie nieraz pytanie Roza, odrywając wzrok od książki, że mimo wszelkich obaw (ale także, co tu dużo mówić, pewnych nadziei) nie pojawił się żaden zapierający dech w piersiach mężczyzna, by zawrócić w głowie któremuś z jej aniołków. Nie znalazł się nikt, kto odebrałby im spokój, rozum, zdolność trzeźwego myślenia. Gabriela z roku na rok nabierała coraz większej elegancji, Joanna piękniała, a Mimi... Mimi tak trudno było określić jednym słowem. Z pewnej odległości wydawała się zwykłą dziewczyną, której nic nie brakowało, ale i niczym nie zachwycała. Jednak to Mimi miała zniewalające spojrzenie Eryka, które dostrzegało się dopiero z bliska (tak jak Roza je zobaczyła) i od którego nie można było oderwać oczu. Jak to się stało, że żadna nie uległa tej niesamowitej magii, nie dała się oczarować spojrzeniem mężczyźnie, który przyszedł tu tylko dla niej?

Czy Gabriela musiała leźć na ten bazar i wikłać się w związek bez przyszłości? Cóż z tego, że wciąż byli małżeństwem? Cóż z tego, że Wiktor jej pomagał, gdy zaczynała swój interes, a ona opiekowała się mężem, gdy był chory, a potem utrzymywała go wraz z matką, kiedy w krótkim czasie wszystko stracili? Czy Joanna musi zakochiwać się na śmierć i życie co pół roku? Może na tym świecie nie ma już mężczyzn, których można pokochać na zawsze. Mimi... Mimi nie. Nawet gdyby nocą nie patrzyła tylko w gwiazdy, a dniem nie zachłystywała się życiem łąki, bagien, drzew... Jej serce i tak mieściło w sobie zbyt wiele: miłość do wszechświata.

L R

- Zresztą może to i dobrze - mówiła do siebie Roza, kiedy była w innym nastroju, a jej nastroje były i są nieprzewidywalne. - Niech mają jakieś normalne życie. Pojęcie normalnego życia zyskiwało chyba w Czerwonych Bagnach specjalne znaczenie. Ani Gabriela, ani Joanna, ani nawet Mimi, nie straciły głowy dla żadnego mężczyzny.

T

Gabriela wyszła za mąż bez większych porywów serca, ale przynajmniej miała wymówkę, ilekroć jakiś mężczyzna próbował zalecać się do niej. „Jestem mężatką" - mówiła krótko, ozdabiając najwyżej tę deklarację pełnym gracji gestem. Mąż ją uwielbiał, ona go bardzo lubiła. Nie kłócili się i nie zdradzali. Może gdyby mniej ją uwielbiał, a bardziej kochał i w porę rozstał się z matką, byliby nie tylko idealnym, lecz także normalnym małżeństwem. Szansa na to została zaprzepaszczona już przy pierwszym rodzinnym obiedzie z matką Wiktora, kiedy to, nie przerywając jedzenia i nie odrywając wzroku od talerza, zapytała syna: - To skąd ona, mówisz, jest? Z Czerwonych Bagien? Gabriela ceniła elegancję nie tylko w wyglądzie, lecz także w zachowaniu. Skończyła jeść, podziękowała, umyła i bardzo dokładnie wytarła naczynia, po czym włożyła płaszcz, powiedziała: „Do widzenia" i wyszła. Wiktorowi, który wybiegł za nią, powiedziała:

- Jesteś już dużym chłopcem, skarbie. Kiedy się urodziłam, tata powiedział, że raz-dwa (jutro lub pojutrze) rozmówi się z matką i zamieszka z nami. To „jutro lub pojutrze" było ciągle nieosiągalną perspektywą. Zawsze coś stało na drodze. Jeśli nie interesy, to choroba Marczewskiej. To dla niego stała od białego świtu na bazarze, zimą, latem, w mróz, upały i niepogodę... Jakżeby mógł teraz ją zostawić w chorobie. Potem Joanna przyjechała na studia. - A wiesz, może to nawet i lepiej - powiedział Wiktor. - Po co twoja siostra ma się szlajać po jakichś stancjach, akademikach... Zamieszkacie razem, będzie wam raźniej. Pomoże ci przy małej... A co ja bym ci pomógł? Lepiej handlu dopilnuję, większa korzyść będzie.

T

L R

Płacił za mieszkanie i zaopatrywał lodówkę. W ciężkich czasach lat osiemdziesiątych, kiedy ludzie wystawali w kolejkach po wszystko, Gabriela nie musiała stać po nic. (Chyba że na Nowym Świecie pokazały się staniki Triumpha). Wiktor wszystko przynosił z bazaru. A czego nie przyniósł z bazaru, to kupił w Peweksie. Wranglery i levisy sprzedawały się jeszcze bardzo dobrze, ale w tej branży - jak i wielu innych - z roku na rok coś zaczęło się zmieniać. Gabriela tłumaczyła mu, żeby nie trzymał nadwyżek w dolarach, tylko inwestował w inne detale, inne wzory, w cokolwiek innego. Ale on przywiązał się do klasycznych „oryginałów", jak jego matka do kiszonej kapusty. Marczewska, gdy nie wiedziała już, co mówi, to mówiła, że to był złoty interes. Jakby chodziło o jakieś finansowe imperium, a nie beczkę kapusty, z którą stała w bazarowym zaułku. Gdyby Wiktor jej nie wpakował w ten szmatławy dżinsowy biznes - narzekała - byliby teraz na innym zakręcie. Przełom lat osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych okazał się dla mojego ojca zbyt ostrym zakrętem. Kilka tysięcy dolarów, które trzymał pod bielizną pościelową w szafie, nie były już tymi tysiącami co dawniej. Tysiące par spodni, wypełniających od podłogi pod sufit jeden z pięciu pokoi, nie były już obiektem marzeń dla nastolatek. Co gorsza, Wiktor do końca skupował te swoje ukochane dżinsy od starych dostawców, twierdząc, że porządny towar sprzeda się zawsze. Coś tam jeszcze sprzedał, tylko za jakie pieniądze.

L R

Trzymał się długo. I był bardzo zadowolony, że Gabriela tak dobrze sobie radzi. Ona swoje nadwyżki, z pieniędzy, którymi hojnie ją obdarowywał („Żebyś miała na swoje wydatki"), potrafiła sensownie wykorzystać. Zawsze była dalekowzroczna. Kupiła dwie wieloczynnościowe, porządne maszyny do szycia. Na pytanie Joanny, na jaką cholerę jej dwa identyczne graty, odpowiadała, że jeść nie wołają i się nie zepsują. Gdy zobaczyła w sklepie jakiś wyjątkowej urody, „ponadczasowy" materiał, kupowała całą belę. Joanna stukała się w czoło, a Gabriela, gładząc gładką powierzchnię tkaniny, mówiła krótko: „Przyda się". Pod tym względem była podobna do Amelii, u której zawsze na dnie przepastnej szafy leżało kilka kuponów. Pracując w Modzie Polskiej, sprytnie zdobyła sobie co lepsze klientki. Kiedy któraś kręciła nosem na bluzkę z najnowszej kolekcji, że owszem, może i materiał pierwsza klasa, ale ten krój... Daruje pani... - Mam w domu podobny materiał... - odzywała się dyskretnym szeptem Gabriela, ozdabiając twarz „profesjonalnym uśmiechem", tak żeby kierownik niczego nie podejrzewał, po czym niedbale rozrzucając fikuśne rękawki na oszklonej ladzie, dodawała, jakby od niechcenia: Rzeczywiście, ja też widzę dla pani inny fason.

T

- A jaki? - pytała rzeczowo klientka, taksując wzrokiem sylwetkę Gabrieli, na której wszystko leżało lepiej niż na sklepowym manekinie. - Odolańska szesnaście... - odpowiadała ta rzeczowo. - Wieczorkiem, jakby pani znalazła trochę czasu... Po dziewiętnastej... Nie, po dziewiętnastej przychodzi pani Podgórska na przymiarkę żakietu. Koło dwudziestej. - TA Podgórska? - Yhmm... - Wymowny pomruk Gabrieli pozbawiał klientkę wszelkich wątpliwości. - Będę - deklarowała tamta, kupując jedwabny szaliczek, bo nie była z tych, co to wychodzą ze sklepu z pustymi rękami. Wkrótce w dwupokojowym mieszkaniu roiło się od klientek. W dodatku przyprowadzały swoje znajome, a te swoje. Gabriela, która miłość do szycia odziedziczyła po Amelii, a zdolności po Rozie, w

pewnym momencie chwyciła się za głowę, bo zdała sobie sprawę, że już nad niczym nie panuje. - Wiedziałam, że tak będzie - dogadywała jej Joanna, wkuwająca w łazience budowę mięśnia dwugłowego. - Jasna cholera, zrobiłaś z naszego mieszkania zakład krawiecki. Jesteś gorsza od Rozy. Ona musiała szyć, a ty się tym bawisz. Tylko że, coś mi się zdaje, to już przestała być zabawa. Dobrze jeszcze, że oddałaś to biedne dziecko do Czerwonych Bagien, bo nie wiem, co by tu miało za dzieciństwo... - Oddałam dziecko? - przerywała Gabriela. - Wiesz jak to brzmi?

L R

- Wiem. Poniewierające się szmaty i ścinki po podłodze... Dobrze, że oddałaś to biedne dziecko, bo któregoś dnia byś go nie znalazła wśród tych ścinków i szmat. A te paniusie to już mnie doprowadzają do szewskiej pasji, kretynki, tylko się stroją, mizdrzą, jakby w życiu nic więcej nie chodziło tylko o ciuchy i przyjęcia. Dzieci głodują w Afryce, a te nic, tylko: „Pani Gabrysiu, na jutro sukieneczkę by mi pani wykończyła, bo mam bankiet w Zjednoczeniu", szlag by je trafił...

T

Do łazienki zaglądała zniecierpliwiona klientka i na widok Joanny, siedzącej z atlasem anatomicznym na sedesie, Gabrieli, trzymającej się za głowę, wahała się przez chwilę, po czym mówiła konspiracyjnym szeptem: - Pani Gabrysiu, spódniczka leży jak marzenie. Jakby jeszcze żakiecik zdążyła pani do piątku... Błagam! - No i proszę! - triumfowała Joanna po wyjściu klientki, zamykając z hukiem atlas. - Idę na randkę, bo i tak nic nie będzie z tej nauki. - Nie zapominaj na tej randce o głodujących dzieciach w Afryce wpadała jej w słowo siostra. - Ciekawe, co teraz zrobisz? - Joanna wydawała się tego nie słyszeć, ciągnęła swoje: - Cholerny młyn. Przez ciebie musiałam zrezygnować z chirurgii. Czy po to poszłam na medycynę, żeby zostać jakąś, psia mać, internistką?

Tego było już dla Gabrieli za wiele. - Zrezygnowałaś z chirurgii - zawołała za nią - bo zemdlałaś na pierwszych ćwiczeniach w prosektorium! - Nie zemdlałam - odcięła się siostra. - Tylko mnie zemdliło. Joanna, która tyle zwierząt rozkroiła na kuchennym stole (póki Roza, zobaczywszy na blacie całkiem sporego szczura, nie postraszyła jej, że ugotuje na nim zupę), podczas pierwszej prawdziwej sekcji w prosektorium zbladła, zakryła ręką usta i wyszła. - Myślałby kto! A przecież zrobiłaś sekcje wszystkim zdechłym zwierzętom w okolicy Czerwonych Bagien. I prawdę mówiąc - dobrze, że Mimi nic o tym nie wie

L R

- nie zawsze były zdechłe.

- Ale nie można było już nic dla nich zrobić.

- Przestań! Co można było zrobić dla szczura, który nażarł się trutki?

T

Klientki, kręcące się po mieszkaniu, za które już coraz rzadziej płacił Wiktor, nic sobie z tej wymiany zdań między siostrami nie robiły. Chyba że któraś przyszła pierwszy raz. - Pomyśl lepiej - Joanna szybko zmieniała temat

- co ty teraz zrobisz? Jak sobie z tym poradzisz? - Otwierała drzwi przed kolejną klientką, zapraszając ją do środka. - Witamy! Nie, nie jest za ciasno, zapraszam. Gabrysia ma tylko dwa żakieciki i osiem bluzeczek do wykończenia na piątek. Co to dla niej! - A ty - wracała do tematu Gabriela - nie zapominaj, że to nie jest nasze mieszkanie, tylko moje. I wyobraź sobie, że ja bardzo dobrze wiem, co zrobię. Wiedziała. Kupiła jeszcze dwie porządne maszyny, na których widok Joanna popukała się w czoło, i paczkę ciastek u Bliklego. Maszyny postawiła obok dwóch poprzednich, a z ciastkami poszła do sta-

ruszki mieszkającej piętro wyżej, w podobnym, dwupokojowym mieszkanku. Starsza pani odzyskała właśnie całą kamienicę należącą przed wojną do jej rodziny i nie bardzo wiedziała, co z tym fantem dalej robić. Adwokat wystawił taki rachunek, że przez dwa dni nie mogła wydobyć z siebie głosu. Na początek zamierzała zrobić porządek ze sklepem z garniturami na dole.

L R

Arogancki kierownik nigdy w życiu nie podał jej ręki, gdy szła po oblodzonym chodniku do piekarni na drugą stronę, a jak chowała świętej pamięci Klemensa, to wetknął jej garnitur, że do tej pory się wstydzi, kiedy sobie przypomni, Miał być z wełny, ale z czego był, to pojęcia zielonego nie ma. „To na pewno nie jest wełna" - powiedziała jej wścibska kuzynka z Ciechanowa. Swoją drogą, czy musiała tak go tarmosić za ramię, jak już leżał w trumnie? Że podobno mieli romans przed wojną i nie mogła się z nim rozstać. Jaki romans! Bujną wyobraźnię to ona miała zawsze i zawsze wszystko musiała wywęszyć, także... - A co by pani powiedziała, pani Klaro - przerwała ów niekończący się potok słów starszej pani Gabriela - na elegancki sklepik z pracownią krawiecką na zapleczu?

T

Wiktor Marczewski załamał się na dobre, kiedy dżinsy można było kupić na każdym kroku i za psie pieniądze. Przemierzając jeszcze od czasu do czasu jak błędny rycerz bazarowe alejki, przystawał za każdym razem przy wyjściu, gdzie ciągle siedziała baba z pumeksami, i kiwał ze zrozumieniem głową, gdy narzekała: - E tam, panie, co to za czasy przyszły. Kiedyś jak od pana wychodziły ze spodniami, to u mnie kupowały pumeks. Znowu zapomniałam po co. - Żeby sobie powycierać te spodnie, pani Lesicka. - Ano tak... Żeby były modne. A dziś co? - Teraz już z fabryki powycierane wychodzą. Albo takie poobrywane, jakby nie przymierzając, psy poobgryzały. - Patrz pan, co to się teraz wyprawia! A mamusia jak tam?

- Dziękuję, pani Lesicka. Pochowana w zeszłym roku. - Żartujesz pan! Taka młoda kobita! Co to się teraz wyprawia na tym świecie... W końcu przestał chodzić na bazar. Przestał chodzić gdziekolwiek. Gdy Gabriela kiedyś do niego zajrzała, leżał w łóżku z bólem mięśni, stawów i wysoką gorączką. Wezwała lekarza, zajęła się chorym, postawiła go na nogi. Ciągle jednak dopadały go jakieś bóle, jakieś dolegliwości, a wtedy rzucała wszystko i jechała na drugi koniec miasta, by przynajmniej zmobilizować męża swoją obecnością. W końcu -zaproponowała, żeby zamieszkali razem. Stać ją już było na wynajęcie większego mieszkania i wiele innych rzeczy. Ale Wiktor zapytał: - Ale czy byśmy umieli żyć ze sobą?

L R

- Nie wiem. W końcu jesteśmy małżeństwem. - Gabriela wzruszyła ramionami.

T

Powiedział, że lepiej nie. Jeśli tak się między nimi ułożyło, niech już tak zostanie do końca. Gabriela uparła się jednak, żeby mieć go w pobliżu. Wtedy sprzedał swoje pięciopokojowe mieszkanie i kupił dwie kawalerki. Jedna, ta, w której zamieszkał, była o dwa kroki od mieszkania Gabrieli. W drugiej, która w przyszłości miała być dla mnie, zamieszkała Joanna. Wreszcie wszystko zaczęło nabierać sensu. Gabriela się uspokoiła, a Wiktora opuścił zły nastrój. Zaglądała do niego pięć razy na dzień, a on robił kolacje dla nich obojga prawie każdego dnia. Punktualnie o dziewiętnastej siadali do stołu. Ona, zmęczona po całym dniu pracy, on, zmęczony czekaniem na nią. Jedli w spokoju, gawędzili, wypijali lampkę wina, potem on odprowadzał Gabrielę na drugą stronę ulicy, całowali się na pożegnanie, po czym każde wracało do swego życia. W tym czasie Joanna rozpoczynała swą pierwszą pracę na oddziale wewnętrznym jednego z miejskich szpitali, wprowadzając na nim (przynajmniej wśród męskiego personelu) niemałe zamieszanie. Ja biłam się z synem Starszego Kostrzewskiego, idąc do szkoły lub wracając z niej.

*

Nigdy nie mogłam się dowiedzieć, ile miałam lat, gdy mnie przywieziono do Czerwonych Bagien. Matka, kiedy ją o to pytałam, podnosiła dłoń do czoła i pocierała w roztargnieniu skronie. - No nie wiem, kotku - zastanawiała się chwilę. - Cztery albo pięć. Szyłam wtedy chyba tę garsonkę z lamy dla doktorowej Budzyńskiej. Toby wychodziło, że pięć. Mimi twierdziła, że cztery.

L R

- Cztery czy pięć, a co to za różnica - rozstrzygała szybko sprawę Roza. - Jesteś tu już dostatecznie długo, żeby nie zadawać głupich pytań. Chciałam po prostu wiedzieć, w którym to dokładnie momencie została ustalona moja przyszłość. I jak by ona wyglądała, gdyby pewnego lata moi rodzice nie postanowili wysłać mnie na miesiąc, góra dwa, do Czerwonych Bagien.

T

Od razu pokochałam Rozę, która na wstępie oświadczyła, że jest moją prababką, ale mam jej mówić po imieniu, tak jak wszyscy dookoła. Mimi wzięła mnie na ręce i pokazała mi Czerwone Bagna, tłumacząc, że od tej pory to także mój świat. To chyba wtedy Gabriela uprzedziła, żeby nie przyzwyczajały się za bardzo, bo to tylko miesiąc, góra dwa... Mówiła tak za każdym razem, kiedy przyjechała. - Jeszcze miesiąc niech tu zostanie... No, góra dwa... O, jak urosła moja dziewczynka! Widać powietrze jej służy. A jaka rumiana! Zaprowadziłam ją raz do przedszkola, to całą noc wymiotowała... Przedszkole odpada. A Marczewska... Nawet na godzinę nie powierzyłabym dziecka tej kobiecie. - Po jakiego diabła - odpowiadała wtedy Roza - włóczyć dziecko po jakichś przedszkolach czy Marczewskich, kiedy ona ma tu jak w raju. A może nawet i lepiej.

Odprowadzałam moją matkę do mostu i machałam jej na pożegnanie. Wracałam do domu z Mimi, a przed nami biegł Herman Joanny. Po drodze zastanawiałyśmy się, czy bocian, którego widziałyśmy za rzeką, nie jest czasem chory, bo inne zdążyły już odlecieć do ciepłych krajów. Pytałam, co się stanie, jeśli nie odleci, a wtedy Mimi uspokajała mnie, że będzie tak, jak zdecyduje natura. Człowiek powinien wtrącać się do natury tylko w ostateczności. Wiedziałam już, że nie należy wyjmować ptaków z gniazd ani wymagać od psa, aby myślał jak człowiek. Każde stworzenie jest jedyne w swoim rodzaju, każde ma prawo zachowywać się po swojemu. - A drzewa? - pytałam.

L R

- Od drzewa nie powinno się wymagać, żeby zaczęło śpiewać odpowiadała Mimi, a ja jakimś cudem wiedziałam, o co chodzi. Nie wiem, co to był za cud, że pojmowałam wszystko, o czym mówiła Mimi. Może to ten jedyny w swoim rodzaju łagodny głos i proste słowa, których używała. W domu Roza sadzała mnie na stołku przy piecu kuchennym albo na kolanach i oznajmiała:

T

- Opowiem ci, Kornelio, pewną historię. Posłuchaj uważnie, bo to także twoja historia. - Moja? - Zadzierałam głowę do góry, wkładając palec do buzi.

- Twoja, moja, Joanny, Gabrieli i Mimi...

Z zapartym tchem słuchałam stuletniej prawie historii Czerwonych Bagien, nie dziwiąc się niczemu ani za pierwszym, ani za drugim, ani za dziesiątym razem. Zimą przylepiałam nos do szyby i patrzyłam na białe gwiazdki śniegu lecące z nieba. Mimi powiedziała, że każda gwiazdka jest jedyna w swym rodzaju. Gabriela z Joanną przyjeżdżały przynajmniej raz w miesiącu, przywożąc ze sobą masę rzeczy, bez których, jak mówiła Roza, doskonale mogłybyśmy się obyć, ale jak są, to też dobrze. Chciała chyba za każdym razem delikatnie dać do zrozumienia mojej matce, że niczego mi tu nie brak. Gabriela nie mogła tego nie dostrzec.

- Znowu urosłaś! - cieszyła się, wypakowując z torby i rzucając byle gdzie wszystkie zapasy. - Patrz, Joanna, jak ona urosła. Żadne dziecko z kamienicy cię nie pozna, jak wrócimy wiosną do Warszawy. Wiosną jednak powiedziała, że w jej mieszkaniu zrobiło się strasznie ciasno, odkąd zaczęła szyć dla tylu klientek. Joanna przytaknęła, dodając od siebie, że już dla niej nie ma tam miejsca, bo to zakład krawiecki, a nie dom. - A tu jest dość - wpadała jej w słowo Roza. - Jeszcze i dla was by się znalazło. - Dla nas? - Joanna z otwartymi szeroko oczyma upewniła się, czy dobrze zrozumiała Rozę. - Chyba że na starość.

L R

- Na bardzo późną starość. Daruj, Roza, nasze życie jest już inne. - Inne od czego? - wtrąciła Mimi.

Gabriela z Joanną wzruszyły ramionami. Po prostu inne. Inne i koniec.

T

- Jeszcze jedna dobra strona tego, że tu jesteś - mówiła Roza, kiedy po odjeździe Gabrieli i Joanny zbierałyśmy jajka spod kur w szopie i gdzie tam jeszcze im się umyśliło nieść - to ta, że widzę swoje wnuczki raz albo i częściej niż raz w miesiącu. Inaczej może by wpadły raz na kilka lat, albo i rzadziej, zajęte tym swoim innym życiem. Po drodze brałyśmy z szopy grube kawałki drewna i niosłyśmy je do domu, bo Mimi, która znała się na pogodzie, ogłaszała, że idzie tęgi mróz. - Dobrze z drugiej strony, że je mają... - kończyła wcześniej rozpoczętą myśl, dokładając drew do ognia. - Trudno wymagać, aby dwie dorosłe, zdrowe kobiety kisiły się w Czerwonych Bagnach. To już nie te czasy. Mimi, która po każdej wizycie sióstr dostawała dodatkowej energii, sadzała mnie przy oknie i czesząc mi włosy, dodawała: - Dobrze, że z nami jesteś.

Były dla mnie tym samym, czym ja byłam dla nich. Opierałam głowę na stole i patrzyłam, jak mróz wchodzi na szyby. Spod kuchni buchał ogień. Walcząc ze snem, by jak najdłużej siedzieć z nimi w tej ciepłej kuchni i patrzeć w okno, słyszałam spokojny, usypiający głos Rozy: - Już nawet nie jestem taka zła na tego Marczewskiego. Ani to mąż, ani to małżeństwo, o czym tu mówić. Z drugiej strony, jakby nie napatoczył się Gabrieli w swoim czasie, to nie wiem, czy teraz znalazłaby chwilę, żeby spojrzeć na kogokolwiek i pomyśleć o dziecku. Inna sprawa, czy wtedy w ogóle o tym myślała. Wyszło, jak wyszło, i dziękować Bogu.

L R

Dziękowałyśmy Mu w niedzielę, że jestem. Roza często zabierała mnie do kościoła, a po drodze pytała: - Pamiętasz, za kogo masz się pomodlić?

- Pamiętam, Roza. Za Juliannę, Amelię i Anastazję - recytowałam bez zająknienia, po czym dodawałam: - Minii modli się jeszcze za wszystkie zwierzęta, żeby nie cierpiały.

T

- Mimi mówi czasem dziwne rzeczy - tłumaczyła Roza, dodając: Za zwierzęta niech się modlą zwierzęta. One się za nas nie modlą. - Skąd wiesz? - pytałam. - Zapytaj matkę, jak przyjedzie, skoro mi nie wierzysz.

W następnym tygodniu przyjechała Gabriela i gdy na koniec odprowadzałam ją do mostu, zapytałam, kto ma rację: Mimi czy Roza. - One obydwie są stuknięte. Nie bierz poważnie wszystkiego, co gadają - odpowiedziała. Za którymś razem, gdy nie odprowadzałyśmy już Gabrieli, tylko żegnałyśmy się na werandzie, bo przyjechała swoim pierwszym samochodem, Roza powiedziała jakby od niechcenia: - Zapisałam dziecko do szkoły.

- Do jakiej szkoły? - podobnym tonem zapytała moja matka. - Podstawowej. Gabriela zatrzepotała rzęsami. Coś jakby do niej dotarło. - Mówisz o mojej córce? - A jest tu jeszcze jakieś inne dziecko, które mogłabym zapisać do szkoły? Gabriela, swoim zwyczajem, chwyciła się za głowę. - O matko, całkiem mi z głowy wyleciało... Kornelia, ty masz już siedem lat...

L R

Skinęłam posępnie głową. Nie chciało mi się iść do tej szkoły. Przez kilka miesięcy próbowałam nawet udawać chorobę serca i chyba ze dwa razy omdlenia, ale Roza nie dała się nabrać. - Zastanawiałam się tylko - kontynuowała Roza - czy jej nie posłać do Dąbrowy, bo tu chodzi przecież syn Kostrzewskiego... - Którego? - zainteresowała się żywo Gabriela. - Starszego.

T

- A! No i co?

- Ale w końcu tu ją zapisałam, do Kociej Góry. Wy tu chodziłyście, wasza matka... - I Kostrzewscy! - złowieszczo dokończyła Joanna.

Roza na to, żeby jej dały święty spokój. Jak co potrzeba, to żadnej nie ma, a potem gadanie, że tamto siamto owanto. Kornelia nie jest na szczęście tak stuknięta jak one, żeby szukać zaczepki z chłopakiem, jak one szukały. Zresztą, nawet jakby on zaczynał, mała sobie w mig poradzi, bo to takie nie wiadomo co, jakieś takie obskubane, niewyrośnięte, jak... jak... - Jak ogryzek - podpowiedziałam.

- Właśnie, jak ogryzek - podchwyciła Roza. - Może jej, jak mówiła Amelia, nagwizdać.

T

L R

Spojrzałyśmy na siebie i obydwie zgodnie przytaknęłyśmy jedna drugiej. Gabriela na to, że po co zaraz te nerwy, jakby rzeczywiście było o co. Niech już tam sobie

będzie w tej Kociej Górze, skoro Roza tak postanowiła, co to w końcu za różnica. Wprawdzie jeszcze wiosną zastanawiali się z Wiktorem, czyby małej nie przywieźć i nie posłać do szkoły w Warszawie... - Jeszcze tylko małej w tej Warszawie nie widzieli - przerwała jej Roza dość odważnie, bo wiedziała, że jest już za późno na jakiekolwiek inne posunięcia.

L R

A gdyby nawet było i dostatecznie wcześnie, to Gabriela miała co innego na głowie. Właśnie zmienił się ustrój i zapaliło zielone światło dla prywatnej inicjatywy, więc kto tylko miał trochę odwagi, to już z tym czy tamtym zaczynał. Gabriela miała odwagę i cztery porządne maszyny do szycia, przy których zamierzała posadzić cztery zdolne szwaczki i ruszyć z prawdziwym interesem, a nie szyć pokątnie do końca życia jak jakaś, nie przymierzając, krawcowa.

T

Poszłam więc z początkiem września do tej szkoły w Kociej Górze i zaraz pierwszego dnia w drodze powrotnej poszturchałam się z synem Starszego Kostrzewskiego, bo taka byłam zła, że Roza nigdy nie opowiadała mi bajek. Od tamtej pory nie było dnia, żebyśmy się nie poszturchali lub przynajmniej nie zwyzywali. On mi wymyślał od czarownic z bagien, a ja jemu od ogryzków. Później, gdy moje słownictwo nieco się wzbogaciło, dodałam jeszcze: „parszywy". Parszywy Ogryzek był dwa lata starszy, ale sięgał mi zaledwie do brody, więc mogłam sobie na to pozwolić. No i nie miał starszego brata. Każdego lata, spędzając urlop w Czerwonych Bagnach, Gabriela mówiła, że postanowili z Wiktorem posłać mnie do jakiejś szkoły w Warszawie, gdy będę w wyższej klasie, to mnie tam naprawdę czegoś nauczą, co Roza kwitowała krótkim: - Dużo jej tam w tej Warszawie nauczą! Oddychałam z ulgą, gdy zaczynał się kolejny wrzesień i znowu szłam do szkoły w Kociej Górze. Lubiłam swoją drogę do szkoły. Od mostu do brzozowego zagajnika snuła się krętą ścieżką, potem zaczynał się piaszczysty trakt, na którym zimą i latem kotłowaliśmy się w śniegu lub piachu z Parszywym Ogryzkiem. Albo zajeżdżaliśmy sobie drogę rowerami.

- W tej rodzinie od osiemdziesięciu pięciu lat nic się nie zmieniło biadoliła Roza, gdy wracałam ze szkoły z siniakiem albo scentrowanym kołem. Lubiłam przechodzić przez wieś, zaglądać ludziom na podwórka, mijać kościół i plebanię, przed którą Mimi dowiedziała się, jak wygląda Bóg, a potem siedzącą na ławce nieśmiertelną staruszkę o przepięknych, dobrych oczach, w których Mimi tego Boga zobaczyła i pobiegła pochwalić się tym Rozie. Najbardziej jednak lubiłam siadać koło Mimi, kiedy latem leżała na łące, patrząc w niebo, a zimą przykucnąć obok niej na podłodze, gdy pochylona nad atlasami nieba, z błyszczącymi oczyma opowiadała o gwiazdach i galaktykach.

L R

- Wiele z nich umarło dawno temu - mówiła z przejęciem. - Z cząstek materii tych, które zgasły przed miliardami lat, utworzyła się między innymi Ziemia. Kiedy pojawiliśmy się my, całkiem niedawno, zastaliśmy cudowną planetę pełną małych i wielkich istot. - Małe istoty są tak samo ważne jak duże - recytowałam to, czego mnie nauczyła.

T

Ogień trzeszczący pod kuchnią rzucał jasne światło na jej ciepłą twarz. Mimi uśmiechała się i kładła mi rękę na ramieniu. - Popatrz, Kornelio, jakie to niesamowite... Zawdzięczamy życie gwiazdom, które umarły miliardy lat temu. Pytałam wtedy, czy Bóg nie znalazłby dla nas innego miejsca.

- Może by i znalazł - odpowiadała. - Ale tam na pewno nie byłoby Czerwonych Bagien. - Skąd wiesz? - Byłoby coś innego. Wszystko jest jedyne w swym rodzaju. Na pewno nie byłoby Parszywego Ogryzka, dodawałam w myślach, zastanawiając się, w jaki sposób urwać się nazajutrz z ostatniej lekcji, żeby wyjść razem z jego klasą i odpłacić mu w drodze powrotnej za

zniszczone białe tenisówki, bo musiałam wejść w nich do zamulonego rowu po rower, który mi tam wrzucił. Często myślę, że wtedy wiosna, lato, jesień i zima nie mijały tak szybko jak teraz. Wrażenie nieskończoności, wiecznego trwania, w połączeniu z atmosferą zimowych wieczorów z ogniem buchającym spod otwartej kuchni, to coś, czego najbardziej mi brakowało, gdy odeszłam z Czerwonych Bagien.

L R

Ale póki tam "byłam, wszystko trwało razem ze mną. Roza ze swoim nonszalanckim podejściem do spraw tego świata; Mimi, która przed każdym sprzątaniem zbierała do specjalnego pudełka pająki ze ścian i kątów; Parszywy Ogryzek odgrażający się za rzeką, że kiedyś urośnie i wtedy tak mnie stłucze, że nie będę wiedzieć, gdzie mam rękę, gdzie nogę, a gdzie rozum. Gdybym oczywiście miała rozum, poprawiał się natychmiast. Mijały lata, a on wcale nie rósł. Gdyby nie to, że uczył się najlepiej w szkole, a w oczach miał jakąś desperacką odwagę, zostałby popychadłem całej szkoły. A tak tylko ze mną miał do czynienia. Mnie jego wiedza i odwaga w oczach nie imponowały. Musiałam mu dokuczać, bo był, kim był.

T

- Pamiętaj, Kornelio - przypominała Roza co jakiś czas. - Jego dziadek spalił nam tartak. Gdyby nie to, teraz bylibyśmy bogaci. Być może... A potem podkablował temu łotrowi Mikołajkowi na twojego dziadka... O wyczynach jego ojca i wujka sama już od ostatniego lata coś niecoś wiedziałam. Pamiętając o tym wszystkim, cisnęłam ogryzkowi nową czapkę na drzewo, mszcząc się za zniszczone tenisówki. - Jeszcze zobaczysz - wygrażał, usiłując zrzucić ją kamieniem - za rok albo dwa urosnę, ty bagienna wiedźmo. Kiedy czapka wreszcie spadła, podeptałam ją w błocie. Wtedy przyłożył mi pompką w czoło, rozcinając łuk brwiowy. Pielęgniarka w

przychodni założyła mi pięć szwów, które z dumą obnosiłam po szkole, spinając grzywkę wsuwką. Pewnego razu, późną jesienią, po mojej dłuższej nieobecności wychowawczyni powiedziała, żeby następnego dnia o tej i o tej godzinie pokazała się w szkole matka. Lub prababka. Lub ktokolwiek, kto tam teraz jest. Gabriela miała wtedy dłuższą przerwę przed szyciem wiosennej kolekcji, a wszystkie dłuższe przerwy spędzała w Czerwonych Bagnach, chaotycznie nadrabiając macierzyńskie obowiązki. - Zrobiłaś coś, Kornelio? - zapytała czujnie.

chodzi.

L R

Wzruszyłam ramionami, nie mając pojęcia, o co

Gabriela stawiła się w szkole o wyznaczonej godzinie i jakież było jej zdziwienie, gdy pod drzwiami pokoju nauczycielskiego zobaczyła Starszego Kostrzewskiego. Odwróciła się ostentacyjnie na widok wroga. On natomiast wydał z siebie dziwaczny pomruk, przypominający - według mojej matki - chrumknięcie świni.

T

Jeszcze większe było jej zdumienie, gdy nauczycielka poprosiła do pokoju oboje. Od razu przeszła do rzeczy: - Przykro mi o tym mówić - zaczęła, przesuwając wzrok z jednego na drugie - ale mam uzasadnione podejrzenia, że pański syn i pani córka chodzą razem na wagary. Zgodnie parsknęli śmiechem. - Mój syn? Najlepszy uczeń w szkole! - Kostrzewski, notoryczny lokator pomieszczeń z kratami w oknach, lubił chełpić się geniuszem syna. - Nigdy nie chodzi na wagary. A gdyby chodził, to na pewno nie z tą małą wiedźmą. Matka wykazała więcej taktu. I nie musiała się mną chwalić. - Może pani bliżej uzasadnić swoje podejrzenia? - zapytała wprost.

Nauczycielka otworzyła dzienniki i wskazując na listę obecności, wykazała dziwną zbieżność w nieobecnościach moich i Parszywego Ogryzka. - O, nawet tu. - Wskazała obojgu ostatnie wpisy. - Kornelia pokazała się w szkole po pięciu dniach nieobecności. Pana syn to samo. - Moja córka miała grypę - matka na to. - Nie, to mój syn miał grypę. - A tu?! - Nauczycielka przeszła do ataku. - Od dwunastego... Bite dwa tygodnie! Jedno i drugie. Gabriela i Kostrzewski spojrzeli na listy obecności i zgodnie wzruszyli ramionami.

L R

- Ospa - powiedziała matka.

- Ospa - powtórzył za nią Kostrzewski.

Nauczycielka popatrzyła na oboje z niedowierzaniem. - W tym samym czasie? Grypę jeszcze mogę zrozumieć, ale ospa...

T

Znowu oboje wzruszyli ramionami, po czym Kostrzewski wymamrotał: - Słyszałem, jak młody woła na nią, chram, chrryyy, czarownica z bagien... Coś w tym może być. - Panie Kostrzewski! - Nauczycielka posłała mu wymowne spojrzenie. Gabriela wykazała się większym taktem. I zdecydowanie większą klasą. - Moja córka opuszcza lekcje tylko wtedy, kiedy jest naprawdę chora. Pilnuję też, żeby zawsze miała usprawiedliwienie. Jeśli nie ja, to Roza... to znaczy jej prababka.

Rozumiem, że dzieci podrabiają usprawiedliwienia i w gruncie rzeczy cieszy mnie pani nadgorliwa podejrzliwość, bo to znaczy, że moje dziecko, kiedy ja ciężko pracuję, jest pod dobrą opieką nie tylko w domu, ale i w szkole. Pracuję ciężko, więc nie zawsze... - Szycie kiecek to według ciebie ciężka praca? - zapytał zjadliwym tonem wróg. - Może nie tak ciężka, jak wsypywanie białego proszku do maleńkich torebek, ale lekko nie jest - odgryzła się moja matka. Podobno Kostrzewski zrobił się czerwony jak burak. - To była jednorazowa sprawa - wykrzyknął. - I zupełnie przypadkowa.

L R

- Panie Kostrzewski! Pani Marczewska! Na korytarzu zawołał za Gabrielą:

- Mój chłopak dziś z rana zaskrzeczał dziwnym głosem... Mutacji dostał, kapujesz, nie? Twoja córka może też?

T

- Nie, Kornelia z rana dostała okresu. I nie mówi się „dostał", tylko „przechodzi mutację", głąbie. Na pewno nie siedziałeś za kratkami tak przynajmniej... z dziesięć miesięcy przed narodzinami tego, jak mówisz, twojego chłopaka? Kostrzewski zmarszczył mocno czoło i główkował przez chwilę.

- Nie pamiętam, bo co?

- Bo to niemożliwe, żeby ten chłopak był twoim synem. Gabriela wróciła do domu i opowiedziała mi wszystko co do słowa o wizycie w szkole. Wtedy ja ją zapytałam: - Skąd wiedziałaś? - Co? - Że dostałam okresu. - Nie wiedziałam. Tak palnęłam... A dostałaś?!

T

L R

Przytaknęłam. Matka najpierw mnie uścisnęła z dumy i uciechy. Potem zaczęła mi się dziwnie przyglądać. W końcu powiedziała:

- Może byś przestała wreszcie czytać te dziwaczne książki o jakichś cudach niewidach... Zupełnie jak Mimi.

L R

Starszy Kostrzewski natomiast wrócił do domu i zrobił awanturę żonie (dokładną relację z tej awantury zdał Rozie Kocieba z Dąbrowy, który przywiózł im akurat drewno na opał). „Chłopakiem - wrzeszczał podobno - to się nie ma kto zająć, żeby się nie zadawał z tą czarownicą z bagien, ale łajdaczyć się dziewięć miesięcy przed jego urodzeniem, to było komu!". Żona Kostrzewskiego, cicha, zrównoważona kobieta z klasą (Gabriela zawsze ją skrycie podziwiała), powiedziała, że wiele rzeczy w tym domu zniosła: przekręty, naloty policji, próbę przemytu narkotyków, żeby nie wspomnieć częstych odwiedzin w więzieniu, i na wiele rzeczy przymykała oczy, choć może nie powinna. Wszystko ma jednak swoje granice! Spakowała się, wsiadła z synem w pierwszy lepszy samochod na podjeździe (przypadkowo był to mercedes klasy S) i odjechała. Oczywiście mąż próbował ją zatrzymać, ale czymś (tego już Kocieba nie dosłyszał) mu zagroziła. Można się tylko domyślać, że ujawnieniem jakiegoś nieujawnionego dotąd przekrętu. Stałam na moście i plułam do rzeki, kiedy przemknęli koło nas mercedesem. Roza wyszła na werandę i przesłaniając oczy przed słońcem, zawołała:

T

- Kto tam jechał, Kornelio?

- Pani Kostrzewska! - odkrzyknęłam. - I ten Parszywy Ogryzek.

Parszywy Ogryzek przesłał mi pożegnalne spojrzenie, ja pokazałam mu środkowy palec i więcej go nie widziałam.

*

Serce tego domu jest takie samo jak sto lat temu. Przez sto lat samotne kobiety coś dobudowały: nowy pokój albo sypialnię, poprawiały schody na piętro, adaptowały strych, remontowały dach, który później i tak zaczął przeciekać, więc znowu go remontowały, kładły kolejną warstwę tynku na ściany; żadna z mieszkanek nie odważyła się zburzyć

wszystkiego i zacząć od początku. Roza twierdzi, że jest coś świętego w tym domu i w tym miejscu, w niezmienności ich losu. Ja twierdzę, że każdą filozofię można sobie dorobić do wszystkiego. - Dla ciebie nie ma żadnej świętości. - Roza macha z rezygnacją ręką, kiedy tak mówię. Dalej, bez mojej zachęty, dodaje, że gdyby tak nie było, Czerwone Bagna umarłyby dawno temu. Każdego popołudnia, kiedy patrzy spod przymrużonych powiek dookoła siebie, odnosi wrażenie, że dopiero teraz zaczynają prawdziwie żyć. Czy musiała dobiec setki (jeszcze nie dobiegła), by zobaczyć pod tym dachem cztery pokolenia kobiet? - Jakie cztery pokolenia? - pytam czujnie, bu coś mi się nie zgadza.

L R

- Ja, Gabriela z Joanną, ty i Olga - wylicza. - Mnie w to nie mieszaj. - Bo co?

- Bo mnie tu nie ma.

- Ciekawe w takim razie, gdzie jesteś.

T

Sama chciałabym wiedzieć. Może na którejś z gwiazd Mimi. Czekam na swoje miejsce we wszechświecie. To pięknie brzmi, ale niestety nijak się ma do rzeczywistości. Nie każdy może mieć tyle szczęścia co Mimi. - Czy my mamy kota, Kornelio? - słyszę zirytowany głos Rozy.

- Nie wydaje mi się... Chyba że coś przeoczyłam. - To co tam tak miauczy w domu? - To Joanna - odpowiadam. - Wróciła od fryzjera, a teraz siedzi i płacze. - A cóż takiego mógł jej zrobić fryzjer?! Nic nie widziałam. - Bo drzemałaś. Zrobił jej trwałą. - Trwałą?! I jak ona teraz wygląda?

- No właśnie. W tej chwili z głębi domu dobiega do nas przeciągły jęk. Herman stawia uszy i pyta mnie wzrokiem, co się dzieje. Roza wznosi oczy do nieba. - Idź i zapytaj ją, czy wie, ile ma lat. Ja wytrzeszczam oczy. - Jak mam iść z tymi nogami? Roza ze zniecierpliwieniem macha ręką. To chyba oznacza, że w tym domu z nikogo nie ma pożytku. Jak zwykle.

L R

Olga, która od jakiegoś czasu przeglądała na schodach u naszych stóp stare atlasy Mimi, zrywa się i biegnie w stronę mostu. To zaś oznacza, że usłyszała samochód Gabrieli. Herman też biegnie. Gabriela zatrzyma się za mostem i zabierze oboje do auta. Rzeczywiście. Po chwili podjeżdżają pod werandę. Najpierw wyskakuje Herman, potem Olga, na koniec Gabriela ze stertą dokumentów.

T

- Jestem wykończona - oświadcza. - Ale wreszcie uporałam się ze wszystkim! To już koniec. Od dziś... Słuchajcie! - Robi pełną napięcia pauzę, ale ani ja, ani Roza nie wykazujemy spodziewanego zainteresowania. - Od dziś jestem wolną kobietą! Ciekawe, jak sobie z tą wolnością poradzi. Wchodzi z tą stertą papierów do domu, mamrocząc pod nosem, że kamienie przy drodze mają w sobie więcej życia niż my obie razem wzięte. Po chwili słyszymy jej wrzask, a po następnej pytanie: - O matko! Co ci się stało?! - Nie widzisz?! - zawodzi Joanna. - U fryzjera byłam. - U fryzjera? Chyba u golibrody. Co on zrobił z twoimi pięknymi, falującymi, miękkimi włosami... - Zamknij się! - ...których ci zawsze zazdrościłam?!

Zamykam oczy i zaciskam do bólu powieki. Kolejny raz owiewa mnie atmosfera tamtego lata: fragmenty rzeczywistości, zapachy, głosy... Na początku mnie to dziwiło, nie rozumiałam. Teraz już wiem dlaczego: od tak dawna nie spędziłam w tym miejscu tyle czasu. To już nie ma znaczenia, że dziś siedzę tu wbrew własnej woli, właściwie. Tak dawno nie słuchałam Joanny i Gabrieli, jak się spierają o drobiazgi albo mówią do siebie łagodnie ciepłe słowa, albo całkiem niedorzeczne. Tamto lato... Najdłuższe, najcieplejsze i pod wieloma względami niedorzeczne.

L R

Nie ma dnia, odkąd Gabriela mnie tu przywiozła z połamanymi nogami i zgruchotanym sercem, żebym nie myślała o tamtym lecie. Bezustannie. Chyba tylko to i obecność Rozy (choć czasem irytująca) pozwalają mi przetrwać. - Jak to się stało - pytam, kątem ucha łapiąc odgłosy z domu, lecz na wpół już zanurzona we wspomnieniach tamtych wakacji - że matka z ciotką namówiły cię wtedy na to sanatorium? - W dziewięćdziesiątym czwartym?

- A byłaś jeszcze kiedyś w sanatorium?

T

Roza wzdryga się cała. -Upiły mnie.

- Nieprawda.

- Ale prawie. Tak mnie skołowały jedna z drugą, te wariatki, że zgłupiałam i się zgodziłam. Joanna chodziła wtedy z jakimś lekarzyną, który miał dojścia w tych sprawach... Ubzdurały sobie, że należy mi się odpoczynek, podratowanie zdrowia... Czy coś mi dolegało? Młoda byłam. - Miałaś osiemdziesiąt pięć lat. - No właśnie mówię. Ale wiesz sama, jak one sobie coś ubzdurają, to umarł w butach. Potrzebne mi było to sanatorium! Pół roku dochodziłam potem do siebie. Były i są pomylone, tylko ich posłuchaj.

Wychodzi Joanna, zakrywając rękoma twarz. Jednym okiem sprawdza jednak naszą reakcję: - Powiedzcie... - błaga - że nie jest tak tragicznie. Nie wierzymy własnym oczom. Joanna ma na głowie coś, co trudno opisać. Roza nie ma z tym problemu. - Wyglądasz jak bezpański pudel - mówi. - Dlaczego bezpański? - pyta Joanna, odrywając ręce od twarzy. - Domyśl się. Joanna przez chwilę ma minę dziecka, które zaraz się rozpłacze. Potem odrzuca poskręcane włosy do góry i oświadcza:

L R

- Jeśli ktoś tu przyjdzie, to mnie nie ma! Odwraca się na pięcie i znika w domu, a my przez chwilę nie możemy wydobyć z siebie głosu. W końcu Roza pyta mnie przyciszonym, konspiracyjnym głosem: - Czy ja się nie przesłyszałam, Kornelia? Ktoś ma tu przyjść?

T

Wzruszam ramionami. Co mnie to obchodzi. Prababka jest wyraźnie i po raz pierwszy od bardzo dawna podekscytowana. - Ostatnim razem był tu ktoś... Był tu ktoś...

- W tysiąc dziewięćset dziewięćdziesiątym czwartym - podpowiadam i zamykam oczy.

*

Lipiec tysiąc dziewięćset dziewięćdziesiątego czwartego roku... Miałam dwanaście lat. W ostatnich miesiącach urosłam tak bardzo, że Mimi musiała mi pożyczać swoje ubrania. Chodziłam w jej rzeczach dumna jak paw. Bezustannie kręciłam się koło rzeki, wyglądając, czy Parszywy Ogryzek nie jedzie czasem rowerem do sklepu, żeby mu po-

kazać, jak urosłam, i że teraz to mi dopiero może na- gwizdać. Przez myśl mi nie przeszło, że za kilka miesięcy (po tamtej wizycie naszych rodziców w szkole) na zawsze zniknie z mojego życia. Joanna już tu była. Kilka dni wcześniej wyekspediowała Rozę do sanatorium. Ta do samego końca wzbraniała się przed opuszczeniem Czerwonych Bagien, wszystkie jednak: Joanna, Mimi, i Gabriela telefonicznie, były nieugięte. W końcu więc, wsiadając do wynajętego samochodu, którym Joanna miała ją odwieźć do pociągu, powiedziała: „Nigdy wam tego nie wybaczę". Wracając z Mimi od rzeki, skąd pomachałyśmy Rozie, życząc jej pięknych wrażeń, śmiałyśmy się z jej nadąsanej miny i ze wskazówek, jakie nam do końca wykrzykiwała: „Zamykajcie się dobrze na noc. Nikogo nie wpuszczajcie do domu. Mimi, pamiętaj, że w schowku stoi wiatrówka, jakby co...".

L R

Miała być strzelba, ale Rozie nie udało się przekonać tych, którzy wydawali zezwolenia, że żyje w niebezpiecznym miejscu. Zdaje się, że po prostu nie przeszła testów psychologicznych.

T

Wiatrówka nigdy nam się do niczego nie przydała, ale Joanna uwielbiała się przechadzać z nią nad rzeką. W powiewnej sukience, z wiatrówką na ramieniu i Hermanem u nogi wyglądała niezwykle, a ja pytałam Mimi, dlaczego u jej boku nie idzie najprzystojniejszy facet na świecie. A przynajmniej w tej okolicy. Mimi odpowiadała, że mężczyźni, którzy pojawiają się w Czerwonych Bagnach, odbierają tylko kobietom rozum. Nie zostawiają po sobie nic, oprócz tęsknoty i bólu. Tamten Niemiec - wspominała dziadka - opuścił dom, zanim ich matka przyszła na świat, zostawiając babkę pogrążoną w żalu i tęsknocie. Wiele lat później kolejny przybłęda pojawił się w tym domu. Dobrze, że Joanny i Gabrieli nic takiego nie spotkało. Dobrze, że będą tu z nami cały miesiąc. - Mimi, jasna cholera! - doleciał do nas słodki głos Joanny, gdy ukryte w trawie rozmawiałyśmy o różnych sprawach tego świata. - Jak długo mam stać przy tych garach? Nic, tylko leżysz na tej cholernej łące albo siedzisz na pieprzonym dachu! Rusz się i chodź tu zaraz, bo nie wiem, co zaraz zrobię!

Odwracałyśmy się leniwie, bez pośpiechu. Złość Joanny znikała równie szybko, jak się pojawiała. Równie szybko też wracała. Zerkając w stronę domu, skąd nadal dochodziły wściekłe przekleństwa, zgadywałyśmy, w którym to miejscu Gabrielę, najbardziej elegancką kobietę świata, dopadły problemy ze starym jak świat samochodem, że jeszcze do tej pory jej nie ma. Roześmiane wyobrażałyśmy sobie, jak w jasnym, idealnie skrojonym kostiumie i na wysokich obcasach, stoi z kluczem w ręku, zaglądając pod maskę samochodu, gdzieś na poboczu, cała ubrudzona smarem. Co z pewnością w niczym nie ujmuje jej elegancji i wdzięku. Odgarnie umorusaną dłonią włosy, zapali papierosa i oprze się o auto. Zawsze było tak samo. Ten samochód ciągle się psuł, a matka ciągle powtarzała, że odda go na złom. Mówiła tak nie do nas, tylko do niego.

T

L R

Mimi, chcąc powstrzymać potok przekleństw lecących z ust swojej pięknej, delikatnej jak anioł siostry, wstawała w końcu z tej trawy, a ja za nią. Czasem przyjazd listonosza ratował nas przed jej gniewem. Uwielbiał Joannę, która rewanżowała mu się subtelną kokieterią. Byle jak wyrzucał z torby stos zagranicznej korespondencji w żółtych kopertach z licznymi stemplami dla Mimi, po czym z wielkim namaszczeniem podawał Joannie „urlopową" dawkę kolorowej prasy kobiecej, którą gardziła równie mocno, jak zamieszczanymi w nich opowiadaniami swojego autorstwa. Pisywała je od niechcenia, tylko i wyłącznie z braku czasu na coś poważniejszego, bo inaczej już dawno wzięłaby się do powieści, którą od wczesnego dzieciństwa zamierzała napisać. Jej historyjki zaczynały się od słów: „Tamtego lata Laura czuła odurzający niczym zapach jaśminu niepokój...", i kończyły w podobnym stylu. Listonosz, zachwycony, że osobiście może wręczyć jej kolorowe piśmidło z niewyszukaną w formie, za to bardzo skomplikowaną w treści opowiastką pióra niejakiej Mirandy W., droczył się z Joanną: - Czy to wstyd pisać tak romantyczne historie? Nie ukrywałbym bynajmniej takiego talentu pod pseudonimem.

- Zwłaszcza że jeszcze jej za to płacą - wtrącała Mimi za każdym razem, narażając się na umiarkowany wybuch złości siostry. - Co tam znowu donosi międzynarodowe towarzystwo zjawisk nienormalnych? - rewanżowała się natychmiast Joanna. - Zjawiska nienormalne to twoja działka. - Mimi nie pozostała jej dłużna. Rzeczywiście, Joanna, zagłębiona w lekturze, z wypiekami na twarzy potrafiła całe wieczory zamęczać nas rewelacjami typu: - Trzydziestoletnia kobieta w hrabstwie Yorkshire gościła w nocy z dwudziestego siódmego na dwudziestego ósmego maja tajemniczych przybyszy, którzy znikli równie nieoczekiwanie, jak się pojawili...

L R

- Pod nieobecność męża urządziła orgietkę, więc jakoś to trzeba było wytłumaczyć - komentowała przeważnie Gabriela. - ...zostawiając na podłodze i przed domem ślady stóp, które bada teraz londyński oddział... - Och, przestań! Guzik mnie obchodzą ślady stóp zostawione przez naćpanych włóczęgów w hrabstwie Yorkshire.

T

- Mam tylko nadzieję - wtrącała jakby od niechcenia Mimi - że podobne historie zajmują cię jedynie podczas urlopu. Biorąc pod uwagę twoją pracę, można to, z dużą dozą tolerancji, jakoś zrozumieć. Joanna pokazywała obu język i szła dalej czytać do kuchni.

Latem dziewięćdziesiątego czwartego, kiedy listonosz wręczył jej cały plik kolorowej prasy, nie spodziewałyśmy się, że cokolwiek pod tym względem się zmieni. Zaraz potem z uwielbieniem popatrzył na kark Joanny, który odsłoniła kokieteryjnym gestem, i wsiadł na rower. Herman odprowadził go do samego mostu, a potem zaczął gonić po łące za jakimś gryzoniem. Nad drzewami w dali dał się słyszeć warkot, po czym nad Czerwonymi Bagnami przemknęła motolotnia. Zadarłyśmy głowy w górę, śledząc jej lot.

- Wyjęłam cholerną szarlotkę z piekarnika! - oznajmiła Joanna, gdy motolotnia zniknęła nam z oczu. - Mam nadzieję, że się nadaje do jedzenia. Przyjazd mojej matki wybawił nas od konieczności zjedzenia tej szarlotki. Rzadko która nadawała się do jedzenia. Powitałyśmy Gabrielę przed domem. Zatrzymała się z piskiem opon i wysiadła z auta bardzo elegancka i bardzo brudna. - Głupi, stary grat! - Bez zastanowienia kopnęła z pasją koło samochodu, po czym z radosnym uśmiechem otworzyła ramiona, obejmując siostry. I mnie przy okazji.

L R

- Co tu się dzieje? Przy drodze do Kostrzewskich pełno tajniaków, każdy krzak obstawiony. Przez chwilę stałyśmy przytulone, po czym Joanna zaczęła bacznie przyglądać się mojej matce. - Przytyłaś? Czy mi się zdaje...

- Zdaje ci się - Gabriela na to, ale Joanna wciąż lustrowała ją wzrokiem, więc warknęła ze złością:

T

- No dobrze, kilo siedemdziesiąt to jeszcze nie koniec świata. Objęte weszły na werandę. Gabriela kilka razy wciągnęła mocno w nozdrza wieczorne powietrze. - Tak się cieszę, że już z wami jestem. Znowu będziemy leniuchować, rozmawiać i spierać się o drobiazgi. Mimi została o krok za siostrami i patrzyła, jak wchodzą obie do domu, spierając się o to, czy Gabriela przytyła na pewno tylko kilo siedemdziesiąt, czy może odrobinę więcej. I jak co roku o tej właśnie porze jej piękne oczy robiły się jeszcze piękniejsze. Wtedy nawet sobie nie wyobrażała, że gdzieś za rzeką, za bagnami, bliżej lub dalej może się dziać coś, co mogłoby mieć jakikolwiek związek z jej losem. Wszystko zaczęło się tu, tu trwało i tu się miało zakończyć. Wszystkie kobiety w tym domu żyły w poczuciu absolutnej

ignorancji wobec świata, który zaczynał się za rzeką, i było im z tym dobrze. A jednak coś takiego właśnie się działo. Coś, co dziwnym zrządzeniem losu miało wywrócić cały nasz świat do góry nogami. A zwłaszcza świat Mimi.

L R

Kilka kilometrów od Czerwonych Bagien, za rzeką, bracia Kostrzewscy, Starszy i Młodszy, zbiry spod ciemnej gwiazdy, przyglądali się beznamiętnie, jak na ich rozległej łące ląduje motolotnia. Ich goryle, Lałunia i Krzywy, chwilę wcześniej wpakowali do piwnicy mężczyznę, który kręcił się nad rzeką. Gdyby się nie stawiał i nie upierał, że tylko łowi ryby, może by mu i odpuścili. Lalunia i Krzywy mieli kurze móżdżki, nie trzeba jednak być geniuszem, by wiedzieć, że ryby łowi się na coś. Na przykład na wędkę. A gościu wędki nie miał. Siedział więc w tej piwnicy i przez szparę w deskach obserwował całą czwórkę przed domem i wyłażącego z motolotni chudzielca. - Sie doleci - powiedział chudy. - Nawet i dalej, jak będzie trzeba. - Dalej nie będzie trzeba - uciął Młodszy Kostrzewski.

T

Na widok zbliżającego się drogą dżipa obaj bracia wymienili spojrzenia i zmarszczyli czoła. Bracia Janiccy, typy spod jeszcze ciemniejszej gwiazdy, wyskoczyli z dżipa, nim ten się na dobre zatrzymał. Za nimi ich goryle - Kusy i Morda. Miny mieli nietęgie. Kostrzewscy od razu przeszli do ataku. - Porąbało was! - krzyczał Młodszy. - To miała być wóda, jak zawsze! Szmuglujemy płynny towar, nie sypki. Łatwiej zbyć i w razie co, mniejszy wyrok. - Czy łatwiej, to bym nie powiedział - wtrącił jeden z Janickich. - Sami dobrze nie 'wiedzieliśmy, że Szajba wam to tu zrzuci - dodał drugi, wymachując rękoma. - Z drugiej strony, dziesięć kilo i jesteśmy ustawieni. Trzeba tylko dostarczyć w wiadome miejsce.

- To weź se te dziesięć kilo w reklamówkę - poradził Młodszy Kostrzewski - i dostarcz. My od wiadomego miejsca wolimy się trzymać z daleka. Nie nasz kaliber. - Życzę powodzenia. - Starszy parsknął śmiechem. - Psy obstawiły każdy krzak przy drodze. - Właśnie widzieliśmy - przyznał Janicki. - Raczej nic stąd nie wyjedzie. Kostrzewscy splunęli bez emocji. - Nie wyjedzie - przyznał Starszy - Ale odleci.

L R

- Czym? Motolotnią? - zarechotał jeden z Janickich i zorientował się po minach Kostrzewskich, że trafił w dziesiątkę. - O w mordę, chłopaki! Genialne! Doleci do... - Ciii... - ostrzegł jeden z Kostrzewskich. - Dlaczego ciii?

- Mamy intruza.

T

Janiccy rozejrzeli się dookoła, nie bardzo wiedząc, o co chodzi. Kostrzewscy zrobili zapraszający gest w stronę domu. - Dobra, panowie, jest, jak jest. Lunia nagotowała gulaszu z dziczyzny. Wypijemy po kieliszeczku, pomyślimy, co zrobić z mendą... Młody, co tak siedzisz z tą książką? Wakacje są - odezwał się do syna siedzącego

na schodach, dodając zaraz z dumą: - Najlepszy uczeń w szkole.

*

L R

Każdego ranka, kiedy otwieram oczy, pierwsze moje wrażenie, to niepokój. Coś się stanie - mam ochotę powiedzieć do Joanny lub Gabrieli, które przychodzą, by pomóc mi wstać, umyć się, ubrać... Potem, gdy sadzają mnie na werandzie obok Rozy, obejmuję wzrokiem wszystko, co jest przede mną, wszystko, co za mną, i się uspokajam. Strach powoli odchodzi. Wraca obojętność. W najlepszym przypadku. Gorzej, gdy na cały dzień lub na długie dni dopada mnie zniechęcenie. Wtedy nawet widok Olgi baraszkującej z Hermanem w trawie nie jest w stanie nic zmienić. Roza doskonale wyczuwa te moje nastroje i najczęściej wtedy mi dogaduje. Jeszcze bardziej niż zwykle. - Całe życie przed tobą - mówi i wydaje jej się, że to ma mnie niby podtrzymać na duchu. - To ciężki grzech gardzić tak życiem, kiedy ono dopiero się zaczyna.

T

Nie mam tej siły, co tamte dwie: Roza i Amelia. Nie potrafię jednym palcem odsuwać kłód, które rzuca mi pod nogi życie. Nie potrafiłabym zamknąć się po śmierci jedynego dziecka na kilka dni w Pokoju Żałoby (który teraz jest Pokojem Wspomnień), a potem wyjść z niego i normalnie żyć. - W takim razie - odezwała się Roza, kiedy któregoś dnia powiedziałam to na głos - nic nie zrozumiałaś z naszego życia. - Po czym machnęła lekceważąco ręką i dodała: - Ale co tam do ciebie dociera. Nic do mnie nie dociera. Jestem z innej planety. Z gwiazdy, na której trwałam w oczekiwaniu na swe jedyne miejsce we wszechświecie i przez przypadek spadłam.

Dlaczego więc to wszystko mnie spotkało? To samo, co przede mną Juliannę, Rozę, Anastazję i... Mimi. Nie mam tu na myśli, rzecz jasna, połamanych nóg. - Znowu mamy Ten Dzień? - Gabriela pochyla się nade mną, całuje w policzek - Głowa do góry, kotku. Wreszcie jestem z tobą. Poradzimy sobie ze wszystkim. Nigdy nie miałam traumy z tego powodu, że mnie zostawiła na całe dzieciństwo. Tyle razy jej to tłumaczyłam, a ona ciągle swoje. Odkąd stała się wolną kobietą, oświadcza to wszem wobec po pięć razy dziennie.

L R

- Przyznam szczerze - dodaje czasem - że póki szyłam sama... No jeszcze z pomocą kilku dziewczyn.... to była jakaś frajda. Potem te wszystkie formalności, księgowe, zamówienia, których nie dało się ująć w podręcznym notesie... Nie, to już nie była frajda. Tylku niewola. - Nie dorabiaj sobie filozofii - odzywa się Joanna, pamiętając, jak Gabriela skrytykowała jej włosy. - Wiedziałaś, kiedy wejść w interes, wiedziałaś, kiedy się z niego wycofać. Tony ciuchów ludzie przerzucają w galeriach. Drugie tyle w szmateksach.

T

Gabriela mogłaby powiedzieć, że dobra rzecz sprzeda się zawsze, ale coś chyba jest na rzeczy, skoro tego nie mówi, tylko idzie sprzątać. - Pójdę zrobić porządki - oznajmia. - Nie wiem, kiedy ktoś ostatnio to robił w tym domu. - A kiedy miałaś ostatnio urlop? - podpowiada Joanna. Gabriela sprząta już trzeci dzień. To jedna z jej wielu pasji. Robi to bardzo dokładnie i z prawdziwym oddaniem. Podśpiewuje od czasu do czasu. Zdejmuje zasłony, firanki i obrusy (litości, ona to wszystko później będzie prać!), omiata ściany, myje okna... Na parapecie jednego z nich ciągle stoi pudełko na pająki Mimi. Salon, przez lata modyfikowany, teraz połączony z kuchnią, pełen starych, prostych mebli, ze zdjęciem w ramce na komodzie, przedstawiającym przystojnego, jasnowłosego mężczyznę w niemieckim mun-

durze, nabierał prawdziwego ciepła i uroku tylko w chwilach, kiedy były tu wszystkie razem. Tak jak latem dziewięćdziesiątego czwartego roku. Na stole stała rozbebeszona walizka Gabrieli, z której Joanna wyciągała coraz to inny ciuch, by go przymierzyć. Gabriela, z długim cienkim papierosem w ustach, kołysała się lekko na krześle i z uśmiechem patrzyła na siostrę. W części kuchennej Mimi popijała suchą piętkę chleba wodą, obserwując z radością obydwie siostry. Zawsze było tak samo. Najpierw siadały w salonie, Gabriela zapalała papierosa i rozluźniona, uśmiechnięta przyglądała się Joannie, przymierzającej eleganckie ciuchy, których moja matka miała zawsze pod dostatkiem. Joanna relacjonowała swoje nowe podboje miłosne.

L R

- Od razu z nim zerwałam, jak wróciliśmy z Rzymu. Żałosny kundel. Tyle że pogoda nam dopisała... - Przykładała do siebie jakąś sukienkę, wykrzykując, jak zwykle, z niedowierzaniem: - Sama ją uszyłaś?!

T

- Jeśli tak ci się podoba, możesz ją sobie wziąć - niezmiennie odpowiadała Gabriela, po czym znudzona odrobinę tą przebieranką i zachwytami Joanny, a także zwierzeniami na temat kolejnego mężczyzny, z którym siostra była w Rzymie albo gdziekolwiek indziej, rozglądała się wreszcie po salonie, do którego w ciągu roku wpadała tylko na weekendy. - Mimi nigdy tu nie sprząta? Wtedy Mimi wychodziła z kuchni z ustami pełnymi chleba i rewanżowała się siostrze w podobny sposób. - Przytyłaś przynajmniej ze trzy kilo. - Ale czy mam gdzieś gram zbędnego tłuszczu?! - odpierała natychmiast atak urażona Gabriela. - Albo jedną zmarszczkę, której nie dałoby się zatuszować korektorem? No, sama popatrz. Widzisz! Mam coś takiego? - Po czym zastanawiała się długą chwilę i dodawała cicho: Tyle że czasu to już nie mam na nic. Nawet dla własnego dziecka. Kornelia będzie mieć kiedyś traumę z tego powodu.

- Nie mam żadnej traumy, mamo - odpowiadałam z przekonaniem, szeroko uśmiechnięta, żeby wiedziała, jak jestem szczęśliwa, i by nie wpadło jej do głowy zabrać mnie z Czerwonych Bagien. - Ale będziesz mieć. Kiedyś - upierała się. Dalszy ciąg rytuału następował, gdy szły na łąkę i kładły się obok Mimi w trawie. Każda z nich ze swą cząstką istnienia: Mimi wpatrzona w niebo, Joanna zapisująca w notesie pomysły do kolejnego opowiadania i Gabriela, która delikatnymi ruchami malowała swoje wypielęgnowane paznokcie.

L R

- Wiele nieprzespanych nocy kosztował mnie ten pokaz - mówiła, dmuchając na lakier. - Do samego końca siedziałam nad dziewczynami i pilnowałam, żeby każdy szczegół był dopracowany... Wszystko oczywiście wypadło bardzo pięknie, ale... - tu następowała dokładna lustracja świeżo pomalowanych paznokci - ...już mnie to wszystko zaczyna męczyć. Nie pamiętam, kiedy ostatnio sama siedziałam przy maszynie, a bardzo mi tego brakuje. - To normalne, jesteś tylko krawcową - wtrącała Joanna, skreślając coś, co przed chwilą napisała.

T

- A ty niby kim? - pytała tylko trochę urażona Gabriela. - Wielka mi pani doktor. Mimi była najcichsza ze swoim wszechświatem, gdzie gwiazdy, planety, całe galaktyki poruszały się po własnym torze jak człowiek, który się rodzi i idzie swoją drogą... - Nie myślcie, że takie mam znowu kokosy w tym szpitalu wzdychała Joanna, pisząc kolejną linijkę. - Odpowiedzialność jak jasna cholera, a pieniędzy żadnych. Tyle że nie potrafiłabym bez tego żyć. Wykreślała z pasją nieudane zdanie. - Nie, ona powinna być starsza! Kobieta z krwi i kości... Mężatka, o! Wszechświat Mimi w tym momencie rozszerzał się, szukając, jak człowiek, swojego miejsca.

- A on będzie pijakiem. - Joanna uwielbiała komentować niektóre swoje pomysły wybuchami śmiechu. - Brutalnym, niedostępnym degeneratem... - zerkała na wpatrzoną w niebo siostrę. - Mimi, jest lato! - Co z tego? - Wyślij ten swój wszechświat na wakacje. - To samo mogłabyś zrobić z kolejnym opowiadaniem, bo żeby nie wiem jak się zaczęło, to i tak wiadomo, jak się skończy — mówiła Gabriela, z uznaniem oglądając swoje paznokcie. - Porozmawiajmy o mężczyznach. Joannie taki temat bardzo odpowiadał.

L R

- Mój ostatni wielbiciel jest tak wysoki, że muszę się wspinać na palcach... - Puścisz go kantem za dwa tygodnie - prorokowała Gabriela, krzywiąc się z wyższością. - Porozmawiajmy o prawdziwych mężczyznach. Joanna oparła brodę na dłoniach ułożonych w kielich, patrząc z rozmarzeniem na falujące trawy. Zaczęła się licytacja.

T

- Romantyczny uwodziciel.

- Słodki, jasny chłopiec z charakterem.

- Niewiarygodnie męski. - Prosty i szczery.

Joannie zabrakło argumentów, więc podsumowała: - Taki ktoś mógłby zamieszkać w naszym domu. Roza to miała szczęście. - Lata lecą, a po naszym domu nie biega ani jedna mała dziewczynka - przytaknęła Gabriela. Na moje pełne wyrzutu spojrzenie odpowiedziała: - Czy ty, Kornelia, jesteś małą dziewczynką? Szkoda, że nie dodała: czy zostawiłabym małą dziewczynkę na pastwę losu w Czerwonych Bagnach?

- Zresztą - ciągnęła po chwili - już nawet nie chodzi o dziecko. Wiele razy zastanawiałam się, jak by wyglądało życie w Czerwonych Bagnach, gdyby zamieszkał tu jakiś mężczyzna. Uśmiechały się chwilę, każda do swoich myśli, po czym Joanna zakończyła dyskusję: - Żaden mężczyzna nie zamieszka w tym przeklętym miejscu, więc nie wiem, po co ta cała gadka.

L R

Zaraz po przyjeździe do domu Gabriela wkładała fartuszek, nalewała ciepłej wody do miski, szykowała szmaty i centymetr po centymetrze wycierała meble, odkurzała ściany i sufity. Oddawała się tym czynnościom z jednakową od lat pasją, nie tracąc przy tym swej zwykłej elegancji. To był jej żywioł. Mimi zbierała ze ścian i kątów pająki i wynosiła do ogródka pod werandą, skąd zaraz wracały. W tym czasie Joanna krzątała się niezdarnie przy garach w części kuchennej. A to jej pokrywka spadła, a to się oparzyła. Jej działaniom towarzyszyły te same przekleństwa. - Cholera! Cholera jasna!

T

Spróbowała drewnianą łyżką gotującej się zupy i krzywiąc się, postanowiła więcej nie ingerować w jej smak. Wyszła z kawą na werandę, wzięła opartą o stolik wiatrówkę i zaczęła ją z zapamiętaniem polerować, rzuciwszy na wszelki wypadek w stronę Mimi, która wyszukiwała chwasty w ogródku: - A skrzyw się tylko, że coś ci nie smakuje. Najłatwiej siedzieć pół nocy na dachu, wypatrując jakichś wyimaginowanych, w dodatku kopniętych kosmitów... - Kosmici to twoja działka - wpadła jej w słowo Mimi. - ...spać do południa, a potem narzekać. Przyjechałam tu odpocząć i może coś napisać, a nie stać przy garach. I jeszcze ani odrobiny wdzięczności... - O co ten krzyk? - nie wytrzymała Gabriela. Wycierała teraz framugi drzwi z równym zapamiętaniem, co wcześniej meble. - Umówmy się, że to ja będę gotować. Rzeczywiście nie masz do tego talentu.

Joanna zajrzała z uwagą w lufę wiatrówki. - Ty za to świetnie gotujesz, a jeszcze lepiej sprzątasz. Bóg trochę się jednak rozpędził, dając ci jeszcze wrodzoną elegancję. Gdyby nie to, nadawałabyś się w sam raz na kuchtę, gotowałabyś Wiktorowi, sprzątała po nim i byłoby dobrze. - I rodziłabyś dzieci - dorzuciła jakby z rozpędu Mimi. - Właśnie! Dlaczego, u diabła, nie pomyślisz o kolejnym dziecku? Czas leci. Masz trzydzieści dwa lata i za chwilę może być za późno. Gabriela rzuciła ścierkę na podłogę i opierając ręce na biodrach, stanęła przed Joanną.

L R

- Ty masz tylko rok mniej. Ja... - To „ja" zaakcentowała w sposób szczególny - za kilka lat mogę zostać babką... Nie rób takich oczu, Kornelia, to tylko hipotetycznie... A ty? Kim ty będziesz za kilka lat? Starą, bezdzietną... Nie dokończyła (i dobrze może), bo w tej chwili nad nimi dał się słyszeć jakiś straszliwy warkot. Nad ścianą drzew za łąką pojawiła się lecąca niziutko motolotnia. Na oczach sióstr, obserwujących ją z zapartym tchem, miękko opadła w konary.

T

Przez chwilę wszystkie trzy stały w absolutnym bezruchu. Herman pierwszy, ujadając, rzucił się w tamtą stronę. Dopiero wtedy ruszyły za nim. - Trzeba być naprawdę pechowcem - opowiadał w jakiś czas później motolotniarz - żeby najpierw wpaść w łapy zbirów spod ciemnej gwiazdy i najeść się strachu, o mały włos nie tracąc życia, a potem, wykorzystawszy w desperackiej ucieczce jedyną okazję, czyli tego fruwającego potwora, nad którym w żaden sposób nie dało się zapanować, wylądować właśnie w tym miejscu, na oczach trzech bogiń, które nie przejawiały żadnej ochoty do pomocy. Stały, przyglądały mu się, a pies ujadał. Lotnia zaklinowała się w gałęziach rosłego drzewa i nie było szansy, żeby sam się zdołał uwolnić. Wymachując bez sensu nogami, wrzasnął wreszcie:

- Ratunku! Chryste, nie gapcie się tak! Zerknęły po sobie, po czym powoli zaczęły się zbliżać w jego stronę. Pies za nimi. Nim doszły, coś nad głową mężczyzny trzasnęło i latający potwór wraz z pasażerem opadł w krzaki. Siostry na nowo znieruchomiały. Przez chwilę panowała głucha cisza, po czym do ich uszu dotarły z krzaków przekleństwa. - Szlag by to trafił!

L R

W milczeniu podeszły tak blisko, jak tylko było można. Bez emocji przyglądały się mężczyźnie wygrzebującemu się z linek i gałęzi. Kiedy wreszcie udało mu się wyplątać, rozejrzał się dookoła, stojąc na jednej nodze. Wszystko było jak we śnie, za lekką mgiełką, a one wyglądały niczym zjawy. O ile jeszcze tam, w górze, łudził się, że mu się udało, teraz stracił nadzieję. - Jestem w niebie, prawda? - Uśmiechnął się szeroko i spróbował zażartować: - Czy jest tu może lekarz? Poczuł ostry ból w nodze, więc syknął i schyliwszy się, dostrzegł na łydce poszarpaną ranę. Kiedy podniósł głowę, trzy boginie uśmiechały się nieziemsko, ledwo dostrzegalnie.

T

- Nawet niedoszły chirurg - odpowiedziała na pół żartem zadane pytanie Gabriela. - Mam na imię Oskar - powiedział, wyciągając w ich stronę rękę i w tej samej chwili zemdlał. Zawsze na wspomnienie tamtego zwariowanego lata robiło mi się jakoś raźniej. Może więc i dziś, skoro doszłam do tego momentu, nie będzie taki zły dzień. Różne wspomnienia mają różne kolory. Tamto lato jest jasno- błękitne. Wszystkie poprzednie wakacje są w mojej pamięci jednakowe. Ciepłe i wspaniałe, ale bez jednej wyróżniającej cechy. Gabriela zawsze sprzątała, Joanna przymierzała jej ciuchy, wspominając kolejnych facetów, którzy przeszli przez jej życie bez śladu, a Mimi, zachłystująca się niemal obecnością sióstr, upominała jedną i drugą o to czy tamto. Do tego wszystkiego dokładała się Roza z całą skalą swoich możliwości.

Mężczyzna, który spadł z nieba drugiego dnia wspólnych wakacji, z miejsca przestawił wszystko na inne tory. Natychmiast poczułam do niego sympatię, kiedy tak wisiał w konarach drzewa, wymachując nogami. A gdy spojrzałam na Mimi, zobaczyłam Rozę, jak w czterdziestym trzecim stała niemal w tym samym miejscu i, odgarniając pasma czarnych włosów, z zapartym tchem patrzyła na niebieskookiego Niemca. Tylko że Mimi od razu jakby się opamiętała; kiedy po raz drugi na nią spojrzałam, w jej oczach była tylko chłodna ciekawość. Miałam wtedy dwanaście lat i nie wiedziałam tego wszystkiego, co dziś.

L R

Dziś, teraz, mam pod powiekami jasny błękit. Pozwoliłam się nawet wsadzić na wózek inwalidzki, który Joanna skądś dla mnie wytrzasnęła, i zawieźć na łąkę. Tu obydwie (Joanna w chustce na głowie, spod której nie widać ani jednego loczka jej nowej fryzury) pochylają się nade mną konspiracyjnie. - Kornelia, wiesz, co wymyśliłyśmy? Aż się boję pomyśleć.

- Co? - pytam mimo wszystko.

T

Po odpowiednio długiej chwili zawieszenia, mającej niby to zbudować odpowiednie napięcie, oświadczają jednocześnie: - Wielkie przyjęcie!

Dobrze, że akurat nic nie jem albo nie piję, bo nie wiem, jak by to się skończyło. - Wielkie co? - Przyjęcie. Nie wiesz, co to przyjęcie? - Wiem, ale tu nigdy... - No to teraz będzie. Nikt tu nigdy nie kończył stu lat. Chcesz wiedzieć, co wymyśliłyśmy? - Muszę?

- Wielki, długi stół na łące, przykryty śnieżnobiałym obrusem, uginający się od jedzenia. Roza usiądzie na honorowym miejscu. Już to widzę. Zacznie padać deszcz i będzie po wszystkim. Udając jednak zainteresowanie, pytam: - A kto to wszystko zje? - Co? - Joanna robi wielkie oczy. - Te potrawy, pod którymi ma się uginać stół. - Chodzi ci o to, że nie będzie zbyt wielu gości? - pyta Gabriela i jednocześnie sama sobie odpowiada: - Nieważne. To zupełnie nieważne.

L R

- Zależy dla kogo. Posadzicie Rozę samą przy tym wielkim stole? mruczę pod nosem. - Narobicie się, a potem wszystko trzeba będzie wyrzucić. Patrzą na mnie przez chwilę, jedna i druga ze zmarszczonym czołem, w końcu Joanna pyta: - Czy ona zawsze taka była, ta twoja córka?

T

- Miała chyba kiedyś w sobie trochę fantazji - odpowiada Gabriela ponurym głosem. - Teraz potrafi tylko miętolić w rękach pomarańczę. Bóg jeden wie dlaczego. Joanna popycha mnie z wózkiem na sam środek łąki, tam pochyla się nade mną i mówi: - Będą goście. My wszystkie, może jeszcze twój ojciec...

- Pięć osób na krzyż. - Zaprosimy jeszcze kogoś. - Kogo? - Juliannę, Amelię, Anastazję... Gabriela staje z mojej drugiej strony. - Same? - pyta Joannę. - Czy z osobami towarzyszącymi? Ta niepewnie wzrusza ramionami.

- Ja wiem... Jeśli wyciągniemy ten rozkładany stół z szopy wystarczy miejsca dla wszystkich. To dopiero będzie przyjęcie. Gdyby ktoś obcy stał obok i zapytał, kim są Julianna, Amelia i Anastazja, usłyszawszy odpowiedź, że od dawna nie żyją, pewnie postukałby się w głowę. Ale obok jestem tylko ja. Całują mnie w policzek i zostawiają na środku łąki z jasnobłękitnymi wakacjami.

L R

*

Leżał ze zbolałą miną na kanapie i obserwując jak się koło niego krzątają, zastanawiał się, jakim cudem zdołały go tu zatargać. Kiedy spróbował unieść się trochę i poczuł piekący ból w plecach, już wiedział. Zaaferowana Gabriela podała mu wodę, Joanna na kolanach obmacywała bezceremonialnie jego nogę. W końcu powiedziała lekceważąco:

T

- Lekkie stłuczenie, rana niezbyt głęboka... Gabriela, wyprowadź samochód, zawieziemy pana do szpitala. - Nie! Błagam! - zaoponował gwałtownie.

Wymieniły spojrzenia i zawiesiły na nim pytający wzrok. Zaczął się histerycznie śmiać. - Lepiej od razu mnie dobijcie! Jest mi wszystko jedno.

- Miał pan zwyczajny wypadek... - Gabriela popatrzyła na niego niepewnie. - O co chodzi? - Zwyczajny wypadek! - Rozejrzał się nerwowo wokół. - Dam głowę, że tuzin bandziorów przetrząsa w tej chwili okolicę. Z kąta pokoju Mimi obserwowała go nieufnie, i ta nieufność narastała z minuty na minutę. Joanna położyła mu dłoń na czole, ale Oskar strząsnął ją gwałtownie.

- Pięknych macie sąsiadów, nie ma co - syknął z pretensją. - Bandziory jak się patrzy! - My nie mamy żadnych sąsiadów - oświadczyła Gabriela, a Joanna poparła ją, wzruszając ramionami. - Kilka kilometrów stąd za rzeką... - wyjaśnił i zawył z bólu. - Co pani, u diabła, robi z moją nogą? - Bracia Kostrzewscy! - zaskoczyła wreszcie Gabriela. - W szkole wrzucali nam zdechłe szczury do tornistrów - powiedziała Joanna z obrzydzeniem. - Nie zawsze były zdechłe.

L R

- To w dalszym ciągu ich ulubione zwierzątka - prych- nął Oskar. W piwnicy, gdzie mnie trzymali, było ich pełno. Gabriela położyła rękę na sercu, jakby zaraz miało jej pęknąć. - Boże, trzymali pana w piwnicy?!

- Cicho! - warknęła Joanna i zaczęła nasłuchiwać. - Mimi, idź na dach.

T

Mimi bez słowa, ale z wiele mówiącą miną skierowała się na górę. Oskar poskarżył się z wyraźną pretensją. - Człowiek nie może sobie teraz spokojnie pospacerować nad rzeką, bo nie wiadomo, co go może spotkać. - Spacerował pan na motolotni? - zdziwiła się Joanna, a on zamarł na chwilę. - Na jakiej... Chryste, więc to się nazywa motolotnia? Gdybym wiedział, na pewno bym nie wsiadł. W górze schodów pokazała się Mimi. - Drogą jedzie jakiś samochód, jakby was to interesowało - odezwała się równie leniwym, co lekceważącym głosem. - Nie mówiłem! - jęknął Oskar. - To koniec!

Joanna wsunęła mu rękę pod plecy, próbując go unieść. - Spokojnie, nikt nieproszony nie wszedł nigdy do naszego domu. Mimi, chodź tu. Gabriela, otwieraj schowek pod schodami. Ja biegnę zrobić coś z tą cholerną motolotnią. Gabriela chciała coś powiedzieć, ale Joanny już nie było. Obejrzała więc swoje wypielęgnowane ręce i chcąc nie chcąc, oparła dłonie na szafce, stojącej z boku przy schodach, i pchnęła ją z całej siły. Po chwili ukazały się niskie drzwi. Oskar nie wierzył, że zamierzają go tam wcisnąć. A jednak to zrobiły.

L R

Chwilę później Joanna stała przed werandą z wiatrówką na ramieniu, raz po raz zerkając nerwowo w stronę krzaków. Na dachu przybudówki Mimi z najwyższym spokojem spoglądała w niebo. Herman zerwał się z werandy i czujnie stanął koło nogi Joanny, warcząc na goryli Kostrzewskich, którzy zbliżali się łąką od strony mostu. Rozglądając się bezceremonialnie, zmierzyli Joannę wścib- skim wzrokiem. - Szukamy takiego jednego palanta - zagadnął bez wstępu Krzywy. - Na motolotni - uzupełnił Lalunia.

T

Herman warknął. Obaj zerknęli na niego krwiożerczym wzrokiem. Joanna dmuchnęła lekko w opadającą na czoło grzywkę i nabrała tchu dla odwagi. - Nie bardzo rozumiem. Moto... co?

Lalunia splunął koło siebie, znowu się rozejrzał, zrobił krok w stronę Joanny, spojrzał na dach i wytrzeszczył oczy. Herman warknął ostrzegawczo. - Co tu się, kurna, dzieje? Jedna z wiatrówką, druga na dachu... Rozejrzymy się trochę, niech pani trzyma psa, ho mu łeb odstrzelę. Jakby na potwierdzenie tego Krzywy wsunął rękę w kieszeń spodni. Joanna uśmiechnęła się niewyraźnie, tracąc pewność siebie. Nie miała pojęcia, co dalej robić, kiedy z domu wyszła Gabriela. Krzywy i Lalunia otworzyli szeroko usta na jej widok i wytrzeszczyli oczy. Gabriela miała

na sobie długą suknię, na głowie spływający na plecy i ramiona szal, a w oczach obłęd. - Joanno, czy to mój mąż wrócił? - zaczęła teatralnym tonem, śmiejąc się z udawanym wzruszeniem. - Wiedziałam, że w końcu wróci. Czy jest tam... w samochodzie? Krzywy i Lalunia odruchowo spojrzeli na stojącego za rzeką dżipa i jeszcze szerzej wytrzeszczyli oczy. Gabriela podeszła do nich, chwyciła Lalunię za rękę i zaczęła ją szarpać. - Niech mu pan powie... Wiem, że boi się wyjść... Już nigdy więcej nie uderzę go siekierą, nigdy...

L R

Mężczyźni zerknęli po sobie niepewnie. Gabriela nagle zaczęła szlochać i upadła na kolana, obejmując nogę Krzywego. - Błagam, niech wyjdzie z samochodu, niech mi wybaczy. Proszę... Joanna, początkowo tak samo zaskoczona występem siostry, w jednej minucie zrozumiała wszystko. Zmarszczyła czoło, omiotła pełnym pogardy wzrokiem uzbrojonych po uszy facetów i zaczęła wrzeszczeć z furią.

T

- Tyle zmarnowanych starań! Już zapomniała, już było dobrze, doktor Spiker kazał ją zabrać do domu, zapewnić spokój, opiekę, otoczyć miłością. Nie! I teraz to wszystko poszło na marne, bo komuś przyszło do głowy szukać tu jakiejś pieprzonej motoskoczni! Mimi, złaź z dachu, przynoś sznur, musimy ją znowu związać. Krzywy z głupawą miną próbował oswobodzić nogę z mocnego uścisku szlochającej Gabrieli. Mimi wreszcie raczyła spojrzeć w dół, ale występ sióstr nie zrobił na niej wrażenia. - Nie mieszajcie mnie do tego - powiedziała. W odpowiedzi Joanna posłała jej wściekłe spojrzenie. - Jesteś za to tak samo odpowiedzialna jak ja! Tak samo pozwoliłaś, żeby się wykrwawił.

Na te słowa Gabriela uderzyła w głośny lament. Lalunia zrobił parę kroków do tyłu, rozglądając się dookoła, tym razem z lekkim strachem. - Kurna, to jakieś wariatki, spieprzajmy stąd, Krzywy. Krzywy wyrwał się wreszcie z uścisku Gabrieli i w pośpiechu zaczęli spiesznie iść w stronę mostu. Gabriela zamilkła w jednej chwili, ale na wszelki wypadek nie podniosła się jeszcze z trawy. Joanna pochyliła się nad nią. - Kiedy, do diabła, zdążyłaś się w to przebrać? - Rozum ci odebrało ze strachu? Od dziecka nic innego nie robię.

L R

Spojrzały na siebie i parsknęły głośnym śmiechem. Gabriela wreszcie wstała. Otrzepując suknię z trawy, spojrzała w krzaki, gdzie upadła motolotnia. - Rzuciłam na to kilka gałęzi... - Joanna wreszcie odetchnęła z ulgą. - Gdyby tylko tam poszli... Mimi zaczęła klaskać z dachu, pochylając się w ich stronę z uznaniem. - Obydwie minęłyście się z powołaniem.

T

- Serdeczne dzięki - warknęła Joanna. - O mało go nie wkopałaś. Chodź, Gabriela, bo się tam udusi. - I wykrwawi - dorzuciła Gabriela, z elegancją zbierając suknię w dłonie. Znowu parsknęły śmiechem i pokazując Mimi język, poszły do domu. Tam w sekundę odsłoniły schowek i wyciągnęły z niego Oskara. Ten od razu wyskoczył z pretensją: - Jeszcze chwila, a byście mnie tu udusiły. - Ze zdumieniem popatrzył na wystrojoną Gabrielę. - W piwnicy tych jakichś tam było chociaż trochę miejsca. Siostry bez słowa poprowadziły go do kanapy. Gabriela zdenerwowała się odrobinę na widok plamy krwi na sukience. Joannie ton Oskara wyraźnie się nie spodobał.

- Właśnie uratowałyśmy twój tyłek, więc może by tak odrobinę wdzięczności. - I parę słów wyjaśnienia - poparła siostrę Gabriela. - Co pan robił u Kostrzewskich i co oni panu zrobili, bo dotąd nic nie wiemy. Rzuciły go bez ceregieli na kanapę. Oskar zerknął na nie z wściekłością.

L R

- Co mi zrobili?! Chryste'. Chcieli mnie zabići Najpierw patrzyli, jak jakiś kretyn lata tym czymś tam i z powrotem, jakby było się na co gapić, a jak tamci drudzy przyjechali i zaczęli się stawiać, to już było wiadomo, że mnie zabiją, tylko nie od razu, bo gliny, zdaje się, siedziały im na karku, więc w pierwszej kolejności chcieli stamtąd wywieźć, jak się domyśliłem, narkotyki. W drugiej kolejności dobraliby się do mnie, to oczywiste, bo nawet jeśli nie widziałem wszystkiego, to dużo słyszałem... Za co, pytam się! Przecież jestem tylko zwykłym facetem na urlopie, który przypadkiem znalazł się w nieodpowiednim miejscu.

T

Wszystko to wyrzucił jednym tchem. Joanna i Gabriela w dalszym ciągu nic nie wiedziały. Kiedy na schodach pojawiła się Mimi i oznajmiła, że znowu jedzie jakiś samochód, jakby ich to interesowało, bez namysłu zaciągnęły Oskara z powrotem do schowka, mimo gwałtownego sprzeciwu biedaka. Tym razem było ich czterech. Janiccy nie ruszali się nigdzie bez swoich goryli i woleli wszystkie sprawy załatwiać osobiście. Przystanęli w równej linii. Joanna z naręczem polnych kwiatów wyszła im naprzeciw: Gabriela, w pewnej odległości za siostrą, wachlowała się jakby od niechcenia szalem. Młodszy Janicki od razu przeszedł do rzeczy. - Ilu ich było i co znaleźli? Joanna z kokieterią zatknęła pasemko włosów za ucho i powąchała kwiaty. - Kto? Bo nie bardzo rozumiem... - W tym momencie Starszy chwycił ją mocno za sukienkę pod szyją, aż jęknęła, więc błyskawicznie odpowiedziała: - Dwóch. Jeden taki jakiś pokręcony, a drugi jak nie mężczyzna.

- Krzywy i Lalunia - odgadł Młodszy Janicki, który nie spuszczał wzroku z Gabrieli, stojącej z tyłu. - Znaleźli motolotnię? Starszy znowu potrząsnął Joanną. - O...o właśnie czegoś takiego szukali. - Tym razem Joanna nie zwlekała z odpowiedzią. Dostrzegła przytomnie wzrok Młodszego wlepiony w plamę krwi na sukience Gabrieli, więc dodała ostrzegawczym tonem: - Siostra jest trochę niezrównoważona, więc podrapała jednego, kiedy zaczęli się tu panoszyć.

L R

Nic sobie nie robili z jej ostrzeżenia. Młodszy cały czas z uznaniem gapił się na Gabrielę. Ta spuściła skromnie oczy, po czym obdarzyła go melancholijnym spojrzeniem. Kiedy goryle Janickich skierowali się w stronę krzaków za łąką, Joanna wpadła w panikę. Znowu jednak wybrnęła przytomnie. - Przetrząsnęli cały dom i każdy krzak, tam też! A ile...z dziesięć minut temu się wynieśli. Goryle byli już w połowie drogi, kiedy Młodszy gwizdnął za nimi, wciąż nie spuszczając z oczu Gabrieli. - Morda, Kusy! Szkoda czasu.

T

- Niech się rozejrzą, dam se jaja uciąć, że gdzieś tu upadła. - Starszy Janicki okazał się bardziej nieufny. - Lalunia ma psi węch, a Krzywy sokoli wzrok - skwitował Młodszy. - Gdyby coś było, toby znaleźli.

Starszy dopiero teraz puścił sukienkę Joanny. Młodszy natomiast zrobił kółko wokół Gabrieli, dokładnie taksując ją wzrokiem. - Chłopaków się jeszcze raz potem przyśle. Wytropią psami wędkarza, jak jeszcze żyje. Cholera wie, co za jeden i ile się dowiedział. Ponaglił gestem Kusego i Mordę i zawrócili wszyscy w stronę mostu. Gabriela i Joanna długo za nimi patrzyły. Kiedy byli już w bezpiecznej odległości, Joanna zaklęła: - Cholera! Nawet nie wiem, dla kogo się narażam! Gabriela z rozmarzeniem popatrzyła za Janickimi. Mimi z podwiniętymi nogami siedziała na kanapie

T

L R

i wysuwając nos znad książki, patrzyła, jak jej siostry energicznie weszły do domu, a potem ruszyły przez salon w kierunku schowka. Szal Gabrieli groteskowo wlókł się po ziemi. Energicznie, w milczeniu odsunęły szafkę i otworzyły drzwi. Oskar bezwładnie wypadł im w ramiona. Nie miały czasu, żeby się zastanowić, co mu jest i dlaczego nagle tak osłabł. Z zewnątrz dotarł do nich przytłumiony dźwięk policyjnego koguta. Jednocześnie wzniosły oczy w sufit, po czym bez zastanowienia popchnęły Oskara z powrotem do schowka i zatrzasnęły drzwiczki. Nie zwracając uwagi na dochodzące stamtąd łomotanie i jęki, skierowały się na werandę. Mimi, która nie miała ochoty reagować na odgłosy dochodzące ze schowka, wybiegła za siostrami i z ironicznym uśmiechem obserwowała, jak dwaj młodzi i przystojni policjanci, obaj pod urokiem kokietującej ich Joanny, usiłują się czegoś dowiedzieć. - To dwóch czy czterech? - Jeden z nich spróbował zaprowadzić jakiś porządek w chaotycznych zeznaniach sióstr. - Najpierw dwóch, potem czterech - odpowiedziała Joanna, kładąc rękę na jego torsie. - Jakie to twarzowe mundury wam teraz szyją... Biedak w jednej chwili zgłupiał i wlepił cielęcy wzrok w trzepoczącą rzęsami Joannę. Wymieniły z Gabrielą spojrzenia i w ich oczach pojawił się błysk triumfu. Mimi nie była zachwycona tym, co od paru godzin działo się w ich domu. Nie zamierzała kontynuować tej farsy. Odezwała się więc, wskazując ręką dom:

- Zapomniałaś o tym... Joanna natychmiast zmroziła ją wzrokiem. - Nie zapomniałam! Piąty raz mi przypominasz o żelazku. Panowie przyjechali, więc... - Ale nas już dosłownie nie ma - zareagował natychmiast drugi policjant. - Gdyby jeszcze ktoś się tu pojawił... nieproszony... Jesteśmy do dyspozycji.

L R

Gabriela odprowadziła ich do rzeki, wypytując o Janickich i dowiedziała się tylko, że to takie same bandziory jak Kostrzewscy, a może jeszcze gorsze. Wróciła więc szybko do domu i po raz trzeci odsunęły z Joanną szafkę na ścianie obok schodów i zaczęły macać w schowku na chybił trafił w poszukiwaniu Oskara, ale jego tam nie było. - Nie ma go tu! - wrzasnęła Joanna. - Jak to: nie ma! To gdzie jest?

- Skąd mam... Jest! O matko! Wpadł do piwnicy. Mimi, po jaką cholerę zostawiłaś otwartą klapę. Teraz tam wchodź!

T

Mimi, która przez cały czas maszerowała po salonie tam i z powrotem, stanęła jak wryta i powtórzyła, że mają jej do tego wszystkiego nie mieszać. Pomoże im wydostać stamtąd rannego, owszem, ale zaraz potem ma go tu nie być. W chwilę potem wlokły nieprzytomnego, zalanego krwią Oskara po podłodze. Kiedy rzuciły go na kanapę, odetchnęły z ulgą. Joanna pochyliła się nad nim. - Teraz już przepadło - powiedziała. - Muszę wszystko zrobić sama. Nie odwieziemy go przecież w takim stanie do szpitala. - Dopiero byśmy się urządziły - natychmiast zgodziła się z nią Gabriela. - Spójrz, ta ręka jakoś mu tak zwisa... dziwnie. - Może sobie zwichnął, jak spadał po schodach. Mimi, moja walizka. Mimi próbowała protestować.

- A jeśli umrze? - To trudno. Jak się teraz wytłumaczymy z rannego, nieprzytomnego faceta? - Joanna miała gotową odpowiedź. - Zrobię, co będę mogła. Najpierw nastawię mu tę cholerną rękę, tylko musicie go dobrze trzymać. - Dlaczego my? - zdumiała się Gabriela. - To może skocz po Kostrzewskich albo tych drugich bandziorów. Widziałam, jak się do nich mizdrzyłaś. I to ty, od dwunastu lat szczęśliwa mężatka. - Zwróciła się do osłupiałej Mimi: - Przyniesiesz mi wreszcie tę walizkę czy nie? I wygońcie tego psa. - Po co?

L R

- Nie będzie na to wszystko patrzył. Kornelia, ty możesz zostać, wyglądaj oknem, czy kto nie jedzie. Hermana bezceremonialnie wyrzucono na werandę. Psim węchem czuł, że dzieje się coś niedobrego, więc schował się pod stolik i przechylając łeb, łowił uchem każdy odgłos z domu. - Trzymajcie go, to kawał chłopa!

T

- Przecież jest nieprzytomny.

- Miałaś kiedyś nastawianą rękę? No, raz, dwa, trzy... Teraz!

Przeraźliwy krzyk Oskara przeciął wieczorną ciszę i opadł echem daleko za groblą. Herman zawył i schował się głębiej pod stolik. Oskar dopiero po długiej chwili otworzył oczy. Najpierw zobaczył w górze jaskrawe światło otulone kremowym abażurem, a dopiero potem trzy boginie, pochylające się nad nim. Dwie z nich były uśmiechnięte i pełne troski, trzecia zaniepokojona. - Gdzie jestem? - zapytał słabym głosem i uzyskał odpowiedź dokładnie taką, jakiej oczekiwał. - Znowu w niebie.

*

Powtarzają mi, że kiedy wreszcie przestanie padać, spojrzę na wszystko innym okiem. Może nawet zacznę się uśmiechać. Z każdym dniem - wypowiadają pobożne życzenia - będzie lepiej. Może by i było, gdyby nie noc, która następuje po każdym dniu. Każdej nocy jestem głodnym ptakiem w samym środku głuchego, skutego mrozem i śniegiem pola.

L R

*

T

Przez kilka dni nie mógł dojść do siebie. Leżał na kanapie przykryty lekkim kocem, spod którego wystawała obandażowana noga, i nie wyglądał najlepiej. Mimi patrzyła na to wszystko z przerażeniem, ale jej siostry, mimo chwil niepokoju, kiedy pochylały się nad nim, by sprawdzić, czy żyje, wydawały się zadowolone. Joanna co chwila mierzyła Oskarowi puls, Gabriela sto razy na dzień poprawiała mu poduszkę pod głową. Mimi z ponurą miną siedziała na schodach i wydawało jej się, że siostry bardzo się starają, żeby przy tych rozlicznych bezsensownych czynnościach wokół intruza nie podśpiewywać. - Jesteś pewna, że zrobiłaś wszystko, jak trzeba? - niepokoiła się średnio co pół godziny Gabriela. - Wszystko, nie denerwuj mnie. - To co się z nim dzieje? - A skąd mam, u licha, wiedzieć?! Stracił trochę krwi, potłukł się, przeżył wielki stres, czy to nie wystarczy? - Lepiej odwieźcie go do szpitala, póki nie jest za późno - radziła Mimi, łudząc się, że może w końcu posłuchają.

- Już dawno jest za późno - odpowiadała niezmiennie Joanna. Wpakowałyśmy się w to po uszy, czy nam się podoba, czy nie. - Mnie się podoba - mówiła wytwornym tonem Gabriela. - To pierwszy mężczyzna w naszym domu od czasu ojca. - Miałybyśmy wypędzić jedynego faceta, jaki się tu pojawił? - sekundowała jej Joanna, a Gabriela wprost promieniała na te słowa. - Zauważ, jakiego faceta. Cudowne oczy, włosy... - Zupełnie jak dziadek. < - Prawda?

L R

Oskar zerwał się na kanapie, popatrzył na nie tępym wzrokiem i jęknął, więc natychmiast rzuciły się, by nieść mu ulgę wszystkimi możliwymi sposobami. Mimi ręce opadły, kiedy głaskały go po włosach i niewiele brakowało, żeby jeszcze zaczęły całować za to, że jest, ma cudowne oczy i włosy jak dziadek, ten faszysta. Wiedziała jedno: kobiety z ich rodziny zawsze traciły głowy dla przybłędów. Ci natomiast bardzo szybko tracili rozum albo życie lub też ślad po nich ginął.

T

Ledwo trochę doszedł do siebie, wyprowadziły go z fotelem na werandę. Siedział tam z nogą usztywnioną bandażami, ręką na temblaku i licznymi plastrami na twarzy. Joanna, klęcząc, poprawiała mu opatrunek, Gabriela karmiła go małą łyżeczką. Jadł mechanicznie, patrząc obojętnym wzrokiem przed siebie. W końcu się odezwał: - Miałem tylko lekko stłuczoną nogę... - Nie przesadzaj - zareagowała natychmiast Joanna - na drugiej była rana... - Teraz jestem kaleką. - Może wolałbyś być martwy - wtrąciła Gabriela, wpychając mu kolejną łyżkę z jakąś papką do ust - to należało od razu powiedzieć. Nie robiłybyśmy z siebie krety- nek.

Spojrzały na siebie, kręcąc głowami i wznosząc oczy w górę, ale w rzeczywistości - i Mimi, i ja dokładnie to widziałyśmy - były zadowrolone, choć wszelkimi siłami starały się to ukryć. Joanna wygładziła bandaże na jego nodze. - Dwa tygodnie i będziesz jak nowy. - Mam tu siedzieć dwa tygodnie?! - wrzasnął. - Co zrobiłyście z motolotnią? - Zakopałyśmy - odpowiedziała melodyjnym głosem Joanna. - Pourywałyśmy wszystko, co się dało, i zakopałyśmy. Prawdę mówiąc, sypało się z tego jak diabli. A co, chciałeś jeszcze raz polecieć?

L R

Spojrzały na siebie z Gabrielą i parsknęły śmiechem. Oskar zmarszczył czoło. - Stała, to poleciałem. Miałem czekać, aż mnie zabiją w wolnej chwili? Dobrze, że te przygłupy nie zamknęły piwnicy. - Popatrzył na nie z gniewem. - Siłą mnie tu nie zatrzymacie, jeśli tylko zechcę odejść. Gabriela w odpowiedzi władowała mu kolejną łyżkę do ust, a mnie, ponieważ akurat znalazłam się w zasięgu jej wzroku, ostrzegła:

T

- A ty, Kornelia, uważaj z tym małym Kostrzewskim... Jakżeż on ma na imię... - Parszywy Ogryzek, mamo. - Niedaleko pada jabłko od jabłoni. - Wiem, mamo. Czasem, kiedy Oskar siedział wieczorem na werandzie, przykryty lekkim kocem przed komarami, przyglądałam mu się dyskretnie i widziałam, jak powoli przesuwał wzrok na drzewa za łąką, na most i szuwary w miejscu dawnych bagien, gdzie miały swoje gniazda kaczki. Mimi stała obok i patrzyła na niego ze zmarszczonym czołem, jakby chciała coś z jego oczu wyczytać, przejrzeć zamiary, uchwycić jakiś blask, który sugerowałby, że coś mu się podoba, albo tępotę, świadczącą, jak bardzo mu wszystko obojętne. Lecz jego oczy były puste.

Może na chwilę albo dwie pojawiało się w nich zamyślenie, ale ani ja, ani Mimi nie dałybyśmy sobie za to uciąć ręki. Wieczorem chodziłyśmy popatrzeć na gwiazdy i słyszałyśmy, jak mówią do niego, śmieją się, a on ledwie porusza ustami, żeby warknąć na jedną czy drugą, kiedy za bardzo narzucały mu się ze swoją troskliwością.

L R

Gdy przestał mu dokuczać ból, zaczął na nie patrzeć życzliwszym wzrokiem i pozwolił się zaprowadzić nad rzekę. Gabriela wyciągnęła z szopy starą wędkę, na którą Amelia łowiła ryby, kiedy już była bardzo stara i nie miała zielonego pojęcia, po co to robi. Posadziły go na kocu, włożyły mu do ręki wędkę i usiadły obok. Oskar rozejrzał się dookoła, mocno wciągnął rześkie powietrze w płuca i chyba po raz pierwszy uśmiechnął się swobodnie i bez żadnego powodu. - Bez zobowiązań, pośpiechu... nieograniczona wolność... To mogłoby być naprawdę przyjemne, gdybym nie miał nic innego na głowie. Joanna zaraz sprowadziła go na ziemię.

- Nigdzie stąd na razie nie pójdziesz, więc możesz sobie dowolnie marzyć.

T

- Powinieneś się cieszyć, że żyjesz - dołożyła swoje Gabriela. Kostrzewscy to bandyci, mogli cię zabić. - Miałem szczęście, że byli akurat głodni. - Parsknął pogardliwie. Gdybym jeszcze mógł przewidzieć, co mnie spotka i nie właził do tej motolotni...Tam przynajmniej raz bym cierpiał - jęknął i omiótł je ponurym spojrzeniem. - Nikt ci nie kazał tu lądować - odgryzła się Joanna. - Czy ja tu lądowałem? Wiedziałem tylko, jak wystartować. Pół dnia patrzyłem przez okno piwnicy, jak tamten to robił. Co do reszty, to równie dobrze mogłem prowadzić odrzutowiec. Gabriela, szykując potem kanapki przy kuchennym blacie, nie mogła się nadziwić, skąd tyle zamieszania z powodu jakiejś głupiej motolotni. W końcu to tylko trochę rurek i płótna.

- I dziesięć kilo białej śmierci - dodał Oskar, jakby od niechcenia. Jakby już na niczym mu nie zależało. Kiedy jednak Joanna zbliżyła się z zastrzykiem, zbladł. - Chyba nie będziesz mnie znowu kłuć?! -Będę. - Dlaczego, na Boga?! - Bo lubię. Odsunęła mu rękaw i wbiła bez litości igłę w przedramię. Do samego wieczora dąsał się i patrzył złym wzrokiem na Joannę.

L R

Potem pięknie nakryły stół do kolacji i usiadły przy nim olśniewające i roześmiane. Oskar z nogą na zyaelku, z serwetką zatkniętą pod brodą po raz pierwszy, odkąd tu przybył, nieco życzliwiej patrzył na swoje pielęgniarki, sam rozluźniony i uśmiechnięty. Tylko Mimi ze spuszczoną głową i wzrokiem wbitym w kawałek szynki, który próbowała po raz trzeci nabrać na widelec, całą sobą okazywała niezadowolenie, a nawet wrogość. - I o czym tu opowiadać? Jestem przeciętnym, nieciekawym człowiekiem - zaczął skromnie, kiedy zapytały, co tak w ogóle porabia w życiu, kim jest. - Pracuję w hotelu, prowadzę szare życie... Jestem sam.

T

Były zachwycone, jakby właśnie oświadczył i w dodatku miał na to dowód, że jest księciem z bajki. Mimi pogardliwie wydęła wargi, a Joanna wzięła pusty koszyczek ze stołu i poszła z nim do kuchni. Przechodząc koło komody, ustawiła równo ramkę ze zdjęciem Eryka Wermera. Oskar, zerknął na nie z zainteresowaniem, jakby dopiero je dostrzegł. Gabriela zauważyła to natychmiast. - Nie uwierzysz, ale nasz dziadek dostał się tu w niemal identyczny sposób jak ty. Wszystkie nagle wlepiły w niego wzrok, jakby właśnie w tej chwili dotarł do nich ten fakt. Sarn Oskar wydawał się zaskoczony. - Nie śmiałem pytać... Czy to jest...

- Tak, to nasz dziadziuś - przytaknęła wracająca z chlebem Joanna. Młody, niewinny chłopiec wysłany na wojnę w obcym kraju. - Piękny, jasny chłopiec - dorzuciła Gabriela. - Babka ukrywała go do końca wojny przed partyzantami. - Jesteście bardzo podobne do dziadka - powiedział. -A... ojciec? Gabriela i Joanna zerknęły na siebie z lekkim zakłopotaniem, w końcu jedna dała drugiej przyzwolenie skinieniem głowy. - Przez całe życie walczył w podziemiu z wrogim reżimem... - zaczęła z patosem Gabriela, a Mimi prychnęła pogardliwie. - Z matką widywał się w największej tajemnicy i rzadko. Pamiętam, kiedy był tu ostatnim razem, jak wchodził na werandę, lekko utykając...

L R

- Czy musicie opowiadać takie rzeczy obcemu? - warknęła Mimi. To nasze życie. Skarciły ją wzrokiem, nic jednak sobie z tego nie robiła. Także z jego zakłopotania. Przez chwilę wyglądał na nieco zmieszanego, ale Gabriela z Joanną otuliły go uśmiechem, jedna z jednej strony, druga z drugiej; pośrodku nich Mimi, ze swym niewymuszonym chłodem i rezerwą, wydawała się istotą z innego świata.

T

O świcie zabrały jego ubranie, kiedy jeszcze spał smacznie na kanapie, pozbierały ręczniki i pościel i uprały wszystko, wypłukały w pachnących płynach i wyszły z tym na łąkę. Kiedy się obudził, znalazł tylko spodnie. Z gołym torsem, podpierając się ręką o meble, by nie nadwerężyć bolącej jeszcze nogi, dotarł do otwartego na oścież okna, zza którego dolatywały kobiece głosy. Na łące stały kolorowe miski i kosze. Siostry rozwieszały pranie na sznurkach. Wyrywały sobie kolorowe ręczniki i prześcieradła, żartowały. Nawet Mimi się śmiała. Gabriela pochyliła się, wyjęła z kosza jego koszulę i z pietyzmem przypięła ją spinaczami do sznurka. Oskar wyszedł im naprzeciw, kiedy wracały, ciągle roześmiane i piękne. Wiatr rozwiewał im włosy i sukienki. Stał na werandzie i patrzył z zachwytem, jak podchodzą do niego rozradowane, więc zrobił kilka niezdarnych kroków w ich stronę. Chciał powiedzieć, że sam uprałby sobie koszulę, sam przy-

piąłby ją spinaczami do sznurka, wystarczyłoby, aby stały obok i patrzyły. Nagle, kiedy tak utykał w ich stronę, na twarzy Gabrieli zgasł uśmiech, usta jej zadrżały i gwałtownym, melodramatycznym gestem zakryła twarz dłońmi. Joanna zapytała, co się stało, i także spoważniała. Gabriela pokręciła głową, oderwała ręce od twarzy i uśmiechnęła się przepraszająco, lecz z takim smutkiem, że Oskar miał ochotę otoczyć ją ramionami i przytulić, nie pytając nawet, skąd ta nagła zmiana nastroju. Ale Gabriela odpowiedziała: - Och nic, nic, tylko ta noga Oskara... Uniosła gwałtownie oczy, chcąc powstrzymać napływające łzy, wtedy Joanna objęła ją i otoczyła ramionami, on zaś miał taką minę, jakby żałował, że nie zrobił tego pierwszy.

L R

- Jakbym widziała ojca... - szepnęła Gabriela, tuląc się siostry. - Ten jeden, jedyny raz, kiedy go pamiętam. Oparł się zmieszany o balustradę i powiedział, że bardzo mu przykro.

T

- To nie twoja wina, przepraszam, taka głupia jestem - odrzekła, jakby czytając w jego myślach i nagle zrobiła coś niesamowitego, co znowu wprawiło go w osłupienie. Uśmiechnęła się promiennie i zapytała: - Co chcecie na śniadanie? Chciałabym się znowu znaleźć w tamtym czasie i widzieć, jak oczy Mimi uciekają przed spojrzeniem Oskara. Przepadł. Może nie na samym starcie, ale tuż potem, kiedy zaczął się ten pierwszy etap ozdrowienia i bezkrytycznie wpadł w sidła ich troskliwości. Jak ptaki, które znosiła Joanna i jeśli tylko przejawiały jakiekolwiek oznaki życia, karmiła i poiła, a potem zmuszała Gabrielę, by robiła im łóżeczka. Potem przyszła kolej na Amelię, która była chyba najbardziej ulubionym obiektem ich troski. O ile zwierzęta im się wymykały, choć rzadko zdrowiały i odchodziły o własnych siłach, przeważnie bowiem zdychały z nadmiaru pokarmu albo z braku swobody, o tyle Amelia dożyła sędziwych lat, chociaż w wielkiej nieświadomości otaczającego ją świata. Siedziała otulona kocem w chłodniejsze dni, karmiona przez nie i czesana jak lalka. Latem, kiedy spoglądała tęsknym

T

L R

wzrokiem w okno, zabierały ją na powietrze, a wtedy niezmiennie kierowała się do grobli nad rzeką, gdzie - jak pamiętały z opowiadań Rozy przesiadywał w wolnych chwilach Eryk Wermer, karmiąc ryby. Prowadziły ją tam rozczulone, ze łzami w oczach, sadzały i wtykały staruszce do ręki wędkę bez przynęty. Amelia przesiedziała całe łato nad rzeką, bezmyślnie patrząc w szuwary, gdzie kaczki wysiadywały swoje młode. Któregoś dnia nie dała się ruszyć, kiedy przyszły ją zabrać o zachodzie słońca do domu. Następnego dnia tak samo i następnego też. Wtedy Mimi powiedziała, żeby pozwoliły staruszce tam zostać, bo Amelii nie chce już się donikąd wracać, a potem wychodzić znowu i znowu wracać i tak w nieskończoność, ale jej nie słuchały. Pewnego razu poszły na odpust do sąsiedniej parafii i - by uniknąć spotkania z obydwoma Kostrzewskimi - musiały wracać okrężną drogą. Wtedy Mimi pozwoliła zostać staruszce nad rzeką dłużej niż zwykle. Znalazły potem Amelię z otwartymi oczami, już zimną, ze spokojnym i pięknym uśmiechem na twarzy, jakiego Mimi nie widziała u niej przez całe życie. Na końcu wędki szamotała się mała ryba. Gabriela i Joanna ze łzami w oczach odpięły z haczyka bez przynęty biedną rybę, wpakowały ją do słoika i postawiły na oknie, tłumacząc Mimi, że to w jakimś sensie część Amelii. Karmiły biedaczkę i wystawiały w pogodne dni w okno, aby cieszyła się słońcem. Przyszła jesień i zima, a rybka uparcie nie zdychała, tylko przykładała pyszczek do ścianki słoika i patrzyła bezbarwnym, rybim wzrokiem za Mimi, aż ta nie wytrzymała. Wyrąbała w rzece przy samym brzegu lód i wypuściła rybę. Całkiem nie tak dawno Amelia, gdy była jeszcze przy zdrowych zmysłach, nieraz mówiła, że kiedy nie będzie mieć już nic na głowie, pójdzie brzegiem wzdłuż rzeki i zobaczy, co tam dalej jest. Przez całe życie nie znalazła na to czasu. Mimi, odrobinę zmartwiona, wróciła z pustym słoikiem do domu i wtedy okazało się, że jej siostry stały przy oknie i widziały wszystko. Nie gniewały się nawet, wręcz odwrotnie. „Wiesz, Mimi, ta ryba i mnie zaczęła już działać na nerwy - powiedziała Joanna. - Wszystko ma swoje granice". Teraz, kiedy patrzę, z jakim przejęciem szepczą w kącie werandy pochylone nad kartką papieru, myślę, że dla nich nie ma żadnych granic. Robią zapewne listę zakupów, potrzebnych do urządzenia Wielkiego

Przyjęcia. Zastanawiam się na marginesie, czy Wielkie Przygotowania, w które próbowały mnie wciągnąć, nie miały być czasem częścią terapii dla mojej potłuczonej duszy. O której nic nie wiedzą. I oby się nie dowiedziały. Kiedy z wielką trudnością podjeżdżam wózkiem pod schody werandy, ostrzegają mnie wzrokiem, żebym się nie wygadała przed babką. - Co one tam robią? - pyta mnie Roza, gdy tylko znajduję się w zasięgu jej głosu. - Piszą. - Co piszą? Jakieś nowe głupie opowiadanie? - Głupie opowiadania pisze Joanna. One piszą coś razem.

L R

- Może tamte były za mało głupie? Co dwie głowy; to nie jedna. - Kiedyś napiszę powieść! - odcina się Joanna, chowając złożoną kartkę do kieszeni spodni. - Prawdziwą! Jeszcze zobaczycie.

T

- Dobrze, kiedy człowiek ma jakiś cel w życiu - mówi Roza i kątem oka obserwując mój profil (ja kątem oka to dostrzegam), pyta: - A ty, Kornelia, jaki masz cel w życiu? Oprócz ustalenia rekordu świata w obracaniu jednej i tej samej pomarańczy. - Przecież - Gabriela wpada w jej ton - nie będziesz siedzieć do końca życia na tym wózku. Dopiero co na nim usiadłam. - W końcu kiedyś - dokłada swoje Joantia - zdejmą ci ten gips. Odczepcie się. Chcę żyć bez żadnego celu. Wszystko, co miało się zdarzyć w moim życiu, już się wydarzyło.

*

Po kilku dniach od feralnego upadku Oskar nie wyglądał już na chorego, ale przekonywały go bezustannie, że samodzielnie nie zdoła pokonać więcej niż sto kroków. Do rzeki i z powrotem. Po tylu latach znowu miały się kim opiekować. To musiało leżeć w ich naturze, w tej samej mierze co w Mimi niechęć do każdej obcej przybłędy, jaka postawiła nogę na ich łące, a co dopiero mówić w domu. Oskar mógł już dawno zabrać się stąd - na jego twarzy został już tylko jeden plaster - ale wmówiły mu, że to absolutnie niemożliwe. Sadzały go na werandzie, jak kiedyś Amelię nad rzeką, Gabriela poprawiała mu kołnierzyk koszuli, a Joanna, pochyliwszy się przy jego nodze, obmacywała ją lekko.

T

L R

Mimi uciekała na swoją łąkę, kładła się w wysokiej trawie i patrzyła w niebo. Oskar patrzył za nią, a one z kolei podążały za jego wzrokiem. Wytłumaczyły mu szybko, czemu Mimi jest taka dziwna. A kto by na jej miejscu nie był! Rzadko opuszczała Czerwone Bagna. Choroba chorobą; w końcu, jak zapewniali lekarze, jakoś z niej wyrosła. Wtedy nawet Roza, która wcześniej trzęsła się nad każdą „wyprawą" Mimi do wsi, sama zaczęła podsuwać wnuczce różne pomysły, by wytknęła nos poza Czerwone Bagna. Nie można całe życie leżeć w trawie i patrzeć w niebo. Niektóre propozycje Mimi w końcu, dla świętego spokoju, akceptowała. Tak jak tę wycieczkę do Krakowa. Nawet się ucieszyła. Znała Kraków (jak i wszystko inne) jedynie z książek. Tylko że zahaczyli o Oświęcim... „Miliony ludzi widziało Oświęcim - mówiła Roza, przyciskając ręce do skroni, gdy po powrocie z wycieczki Mimi drugi dzień nie wychodziła z Pokoju Żałoby (Oskar szerzej otworzył oczy, ale nie raczyły mu nic wyjaśnić, jakby to było normalne, że w każdym domu jest taki pokój). - Nie można nie oglądać telewizji, nie czytać gazet... Zło istniało, istnieje i będzie istnieć, czy Mimi będzie czytać gazety, czy nie". Mimi wyszła z Pokoju Żałoby, spojrzała na Rozę, Gabrielę i Joannę i odtąd, gdy przez przypadek zetknęła się ze złem, wchodziła na dach przybudówki i tam siedziała. Oskar odszukał wzrokiem na łące Mimi i patrzył za nią długo. Ona nie patrzyła na niego nigdy (czasami najwyżej przesuwała po nim wzrokiem z ostentacyjną obojętnością), musiała jednak w jakiś inny

sposób chłonąć jego obecność, skoro w końcu, niespodziewanie dla wszystkich i chyba dla siebie samej, go odnalazła. Może to było wtedy, gdy przy kolejnym nalocie goryli Kostrzewskich nie podała mu ręki na stromych schodach, prowadzących na górę, gdzie Gabriela z Joanną kazały go ukryć, same natomiast wyszły oświadczyć bandziorom, jak bardzo już zaczęły je już irytować te nieuzasadnione niczym wizyty. („Nieuzasadnione?! - miał wrzasnąć do ucha Gabrieli Krzywy. - A ten bandaż na sznurku, to co?!"). Oskar potknął się na przedostatnim stopniu, spadł na dół i znowu się pokaleczył. Bez słowa skargi poprosił, żeby mu pomogła wstać, nim wrócą jej siostry i znowu zaczną się nad nim roztkliwiać. I tak zaczęły.

L R

Posadziły go na kanapie i na nowo zabandażowały mu nogi. Na jednej krew uparcie przebijała przez opatrunek, ale Joanna zbagatelizowała to, koncentrując się bardziej na świeżych sińcach na czole i pod okiem - Żeby tylko nie zrobił się krwiak - mamrotała pod nosem.

T

Oskar patrzył przed siebie ponurym wzrokiem i milczał. Bez słowa wypił jakieś lekarstwo. Zniósł także bez słowa skargi dezynfekcję skaleczeń, potem powtórne zerwanie opatrunku i nałożenie nowego na krwawiącą ranę. Zareagował dopiero wtedy, gdy Gabriela chciała go pogłaskać po policzku. Po prostu się odsunął. Niezrażona, wygładziła bandaż na jego nodze. Coś nie dawało jej spokoju. - Nie rozumiem - odezwała się w końcu - jak mogłeś spaść ze schodów, skoro Mimi stała przy tobie... Zerknęły na siebie z Joanną i nie trzeba było już nic mówić. Mimi leżała w swoim pokoju na łóżku, kiedy wpadły tam wzburzone. Otoczona stosem popularnonaukowych czasopism, ze stoickim spokojem patrzyła, jak siostry miotają się wokoło i załamują ręce. Dlaczego Mimi tak nie znosi mężczyzn, skoro nigdy z żadnym nie miała do czynienia? Czy to normalne? No dobrze, niech ich sobie nie znosi, ale co w tym wszystkim zawinił jej Oskar? Czy nie widzi, ile serca i szczerości

jest w jego spojrzeniu? Czy mężczyzna o takim spojrzeniu nie zasługuje na odrobinę współczucia i pomocy, zwłaszcza kiedy jednego i drugiego tak bardzo potrzebuje. - Jesteś naprawdę śmieszna. - Joanna z dezaprobatą pokręciła głową, wyglądając od niechcenia oknem. - Śmieszna i bez serca. Oskar jest miłym, szczerym... Oskar! Co on, u diabła, robi na moście?! Mimi była pewna, że jej siostry zrobią sobie krzywdę, gnając w najwyższym pośpiechu wąskimi schodami. Nasłuchiwała przez chwilę, gotowa w razie czego biec na pomoc, a kiedy usłyszała, jak trzaskają drzwi na dole, podeszła do okna.

L R

Oskar kuśtykał przez most. Gabriela i Joanna, które nigdy nie były mistrzyniami w bieganiu, dopadły go, nim znalazł się po drugiej stronie rzeki. Kiedy chwyciły uciekiniera pod ramiona, próbował się wyrywać. - Beze mnie będziecie o wiele bezpieczniejsze, nie chcę być dla nikogo ciężarem. - Bzdura! - zaprotestowała Joanna. - Nie jesteś żadnym ciężarem.

T

Oskar zaczął się nerwowo śmiać. Nie wiedziały, o co mu chodzi. - Poza tym - mówił bardzo powoli, cedząc każde słowo

- naprawdę nie wiem, czy jestem w stanie wytrzymać tyle atrakcji. Do tej pory żyłem spokojnie, wręcz nudnie. Dom, praca, raz w tygodniu zakupy w pobliskim sklepie... Gabriela zdecydowanie ujęła go w pasie. - Wracamy do domu - oświadczyła. Mimi patrzyła, jak prowadzą go przez łąkę z powrotem, jak tłumaczą coś żywo, zaglądając mu z troską w twarz. Oskar, potykając się, kręcił głową na nie, więc pogładziły go po ramionach i ujęły w pasie. Wtedy kiwnął głową na tak, chyba tylko dla świętego spokoju. Mimi była pewna, że to tylko niezły pokaz z jego strony, a siostry naiwnie dały się nabrać i teraz to dopiero się zacznie.

I zaczęło się. Opiekowały się nim jak niedorozwiniętym dzieckiem. Karmiły go i kąpały, a on miał minę niedorozwiniętego dziecka. Na początku próbował się wzbraniać, kiedy kładły go do wanny i wylewały na niego litry płynu do kąpieli, ale na niewiele się to zdawało, więc przestał się bronić, opierał głowę na krawędzi, na której skwapliwie kładły frotowy ręcznik i zamykał oczy. Wkrótce kupiły mu kilka ubrań i maszynkę do golenia (Gabrieli znowu popsuł się po drodze samochód i jej piękny kostium, cały w smarze, nadawał się tylko do wyrzucenia), no i oczywiście nowy zapas bandaży. Potem przyjechał listonosz i powiedział, że policjanci zrobili nalot na dom Kostrzewskich, ale nic nie znaleziono, więc aresztowali wszystkich dla przykładu.

T

L R

- ...pewnie zaraz ich wypuszczą jak zwykle, adwokaci narobią szumu i tyle. Takich to nie stać? - Listonosz zamilkł na chwilę na widok schodzącej z werandy Joanny, a potem wyrzucił z siebie jednym tchem: - Czego szukali, to nie wiem, ale bez cynku by tak nie pojechali na wariata. Młodszy Kostrzewski strasznie się wściekł i przysięgał na swoje dzieci, których nie ma, że ktoś mu za to zapłaci. Jakby tego było mało, po wsiach łazi kilku takich w okularach, ale czego szukają, to diabeł ich wie. Ludzie mówią, że jakiegoś agenta albo terrorysty, w każdym razie robią wokół tego straszną tajemnicę, więc to już coś nie tak. A taki był tu zawsze spokój. - Jeszcze raz z uwielbieniem spojrzał na Joannę. - O czym pani teraz pisze? Kiedy Joanna odparła, że o tym, co zwykle, nie posiadał się z zachwytu. Gdy, wciąż zachwycony, oddalił się na dostateczną odległość, Gabriela natychmiast klasnęła w dłonie. - Kostrzewscy za kratkami! To znaczy tylko jedno, Oskar jest bezpieczny. - Powiedzcie mu o tym - wtrąciła Mimi, zbierając swoją korespondencję w żółtych kopertach z zagranicznymi stemplami. Jak mówiła Roza - od wszystkich nawiedzonych wariatów świata. Gabriela i Joanna udały, że nie słyszą. Jeszcze tego samego dnia zaprowadziły go na groblę, wsadziły mu do ręki wędkę i zostawiły na

całe popołudnie. Wydawało się, że jest z tego wyjątkowo zadowolony; po raz pierwszy, odkąd się tu znalazł, miał wreszcie święty spokój. Dobry humor nie opuścił go do wieczora. Siostry, nakrywając stół na werandzie do uroczystej kolacji - trzeba było jakoś uczcić dobrą wiadomość - obserwowały, jak Oskar skrobał ryby przy grobli, pogwizdując. Na lśniąco białym obrusie znalazły się świece, elegancko złożone serwetki, a potem maleńkie półmiski z wędlinami, sałatkami, no i wino. Gabriela pedantycznie wycierała ściereczką sztućce, unosząc je co chwila w górę i oglądając z każdej strony. - Dziwnie byłoby tu teraz bez niego - zauważyła Joanna. Gabriela przytaknęła skwapliwie.

L R

- Dziwnie tu jest bez dzieci - dodała. - Ty, Kornelia, nie jesteś już dzieckiem. - Mężczyzna, kobieta, dziecko... - rozmarzyła się Joanna. - Piękny obrazek. - Ale chyba nie w tym miejscu - burknęła Mimi, nie odrywając oczu od książki. - Czytasz? To czytaj i nie psuj nam...

T

- Zabawy? - podpowiedziała Mimi.

- Przestań! Jeśli chcesz go mieć na sumieniu, to proszę bardzo, każ mu stąd iść. Kostrzewscy tylko czekają! - wyrzuciła z siebie głośno i ze złością Joanna. Oskar popatrzył w ich stronę zaciekawiony, a wtedy obie uśmiechnęły się do niego promiennie. Pochylił się nad rzeką, chcąc wypłukać ryby, i wpadł do wody. Przez chwilę, kiedy zniknął im z oczu, stały nieruchomo. Mimi pierwsza ochłonęła, uderzając w głośny śmiech. - W życiu nie widziałam takiej niedorajdy! Kostrzewscy mogą spać spokojnie, on w końcu sam coś sobie zrobi. - Bądź sprawiedliwa - wtrąciła Gabriela. - Nie masz zbyt wielkiej skali porównawczej.

- Właśnie. Z iloma niedorajdami miałaś do czynienia w życiu? dodała Joanna. - Chodźmy, bo się utopi. Razem z Gabrielą pobiegły w stronę grobli. Mimi usiadła na schodach i zanosiła się śmiechem. Herman, przechylając łeb, przyglądał się jej z psim zainteresowaniem, a ona śmiała się i śmiała. Potem przez resztę dnia nie potrafiła się zmusić, żeby choć raz spojrzeć na Oskara nieprzychylnym wzrokiem. Gabriela zdjęła z biedaka mokrą, zabrudzoną rybimi łuskami koszulę, a Joanna zawinęła mu świeży bandaż na nodze. Mimi, oparta o balustradę, przyglądała się temu z uśmiechem. Oskar zerkał na nią raz za razem, a potem zainteresował się stołem. - Co to za uroczystość? - zapytał.

L R

- Żadna - odpowiedziała śpiewnym głosem Gabriela. - Od czasu do czasu powinno się usiąść przy pięknie nakrytym stole. Porozmawiać, przeprosić, wybaczyć... - Ale my chyba nie mamy sobie jeszcze nic do wybaczenia. Otrząsnął się z wody jak pies. - W takim razie zajmę się smażeniem ryb. Mimi, pomożesz mi?

T

Joanna i Gabriela znieruchomiały na moment. Dyskretnie, ale z uwagą obserwowały siostrę aż do chwili, kiedy oderwała plecy od balustrady i podała Oskarowi rękę. Wtedy odetchnęły z ulgą. Następnego dnia Mimi wstała w podłym nastroju i od razu dała to wszystkim poznać. Odburknęła coś na powitanie siostrom, skrzywiła się, widząc Oskara, a potem znikła na pół dnia z domu. Oskar, rozparty na kanapie, błądził wzrokiem po twarzy Joanny, kiedy bardzo powoli rozwijała bandaż na jego nodze. Gabriela w kuchni ugniatała ciasto na blacie. - Od urodzenia była dziwna - Joanna zaczęła temat Mimi. - Pamiętasz, Gabriela, te jej historie o istotach przemierzających wszechświat? - Pamiętam też niektóre twoje historie - odparła Gabriela.

- Miały odpoczywać na gwiazdach - kontynuowała Joanna niezrażona - i tam czekać na swoje jedyne miejsce. - Jedyne we wszechświecie - dodała Gabriela. - Jeśli Roza chciała mieć z nią spokój, kładła ją po prostu w opałce na łące. Patrzyła w niebo - zresztą w co miała patrzeć - i nawet nie pisnęła. - Dlaczego w opałce? - zainteresowała się Joanna. - Przecież miałyśmy taki śmieszny, wiklinowy koszyk...

L R

- Miałyśmy, póki Amelia na niego nie usiadła. - Gabriela odsunęła przegubem ręki włosy z twarzy i dodała z nagłym wzruszeniem: - Biedactwo, nawet koszyka nie miała własnego. Tylko tę nędzną podziurawioną opałkę. - Widziałaś, jak Amelia siada na koszyku, a on się łamie? - zapytała równie wzruszona Joanna.

T

Spojrzały na siebie i roześmiały się nagle, bez uprzedzenia, ocierając łzy, które napłynęły im do oczu. Nie do końca zawinięty bandaż zwisał groteskowo pod kolanem Oskara. Joanna zawiązała wreszcie końce i uśmiechnęła się do niego. - No, teraz możemy cię przenieść na górę. Nodze nie powinna już zaszkodzić wspinaczka po schodach - powiedziała. Zaczął niepewnie protestować, nauczony doświadczeniem, że ostre sprzeciwy i tak nie odnoszą rezultatu. - To prawda, że jestem na urlopie i właściwie nigdzie mi się nie śpieszy, ale chyba odrobinę nadużywam... Miał rację, nawet nie pozwoliły mu dokończyć. - Póki Kostrzewscy się nie uspokoją, zadbamy o twoje bezpieczeństwo. - Nie wiesz, na co stać kobiety w tej rodzinie. Chyba już się domyślał.

- Wiem, że jesteście niezwykłe. Ja jednak dotąd wiodłem tak spokojne życie... Dlatego każda niezwykłość, niecodzienność budzą we mnie podziw, ale i obawę. Podeszły do niego, położyły mu ręce na ramionach i pogłaskały krótko obcięte włosy. - Nie pozwolimy cię skrzywdzić. Chciał powiedzieć, że wierzy im bez dwóch zdań, w ogóle nie przyszło mu do głowy, żeby Kostrzewscy z całą swoją bandą mogli cokolwiek tu wskórać. Wtedy do domu weszła Mimi ze swoim ponurym spojrzeniem. Popatrzył na nią.

L R

Ona też, po raz pierwszy otwarcie, spojrzała w jego oczy.

*

T

Gabriela musiała wyczuć jakiś niepokojący ton w głosie Wiktora, bo po skończonej rozmowie odłożyła telefon i stała chwilę na werandzie, utkwiwszy nieruchomy wzrok w koronach drzew. Potem powiedziała: - Wiktor jest chory.

- A to jakaś nowość? - zapytała Joanna, rozczesująca przed lustrem mokre włosy. Dwa razy na dzień myje te włosy i próbuje je rozprostować, ale efekt jest taki, że stają się coraz bardziej pierzaste. - Jest poważnie chory - uzupełniła Gabriela. - Skąd wiesz? - Wiem. . W dwie godziny później bez specjalnych przygotowań wsiadła do auta i odjechała.

Całą noc bolały mnie nogi, mimo zapewnień Joanny, że już nie powinny. Z lekarskiego przyzwyczajenia chyba zaglądała do mnie kilka razy, ale nie dała się ubłagać o jakiś środek przeciwbólowy. - Dość się tego najadłaś - mówiła twardo. Bólu też. Płytkie drzemki przerywane ostrymi dźgnięciami nie przyniosły żadnej ulgi. Joanna, wystawiając mnie rankiem z wózkiem na werandę, zasugerowała, bym spróbowała się w końcu uporać ze swoją psychiką, a wtedy wszystko przestanie mnie boleć. Wszystko - podkreśliła. Potem dodała z lekkim roztargnieniem: - Gdyby ktoś tu przyszedł, to mnie nie ma, wiesz...

L R

Mówi tak, nie wiem odkąd. Za każdym razem z coraz mniejszym przekonaniem, więc ja to odczytuję: „wołaj mnie od razu".

T

Wyścieliła fotel Rozy, posadziła ją i rozejrzała się dookoła ze złością, jakby chciała powiedzieć: „No tak, znowu wszystko na mojej głowie". Dopiero widok Olgi, czepiającej się jej jasnej sukienki, rozpogodził twarz Joanny. Wzięła małą na ręce i zeszła z nią z werandy. - Ta twoja matka... - słyszę, jak mówi do małej - i ta Roza! Chodź, poszukamy na łące odpowiedniego miejsca. - Odpowiedniego na co? - pyta mnie natychmiast Roza i pochyla się w moją stronę. - Kornelia, czy one nie chcą mnie czasem pochować na tej łące? Otwieram oczy i przez chwilę się upewniam, czy jestem w tej samej rzeczywistości co ona. Kolejna nieprzespana noc i ból, sprawiają, że moja świadomość leży na deskach werandy i zastanawia się, czy kiedykolwiek jeszcze uda jej się podnieść ponad poziom stuletniej groteski, która chyba urządziła sobie w Czerwonych Bagnach nieprzerwany karnawał. - Tak! - odpowiadam. - Właśnie to mają zamiar zrobić!

Na nowo zamykam oczy, ale jeszcze wąską szparą widzę, jak Joanna rozgląda się za czymś, a Olga biega wokoło w podskokach. W końcu idzie do szopy i wychodzi z niej z łopatą. Dość.

*

Odkąd Oskar zamieszkał na górze, jego obecność w tym domu nabrała całkiem nowego znaczenia. Dotąd, zajmując kanapę w salonie na dole, był tylko gościem, przybyszem, który lada chwila może odejść.

L R

Całe dnie spędzały z nim na werandzie lub nad rzeką, umilając mu swą obecnością spacery lub łowienie ryb. Wieczorem Gabriela zawsze znalazła jeszcze jakiś pretekst, żeby wejść do jego pokoju (a to niezamieciona podłoga, a to firanka przytrzaśnięta przez wiatr), a Joanna, by poradzić się w sprawach literackich. - Doradź mi - słychać było jej dźwięczny głos - bo nie mogę dalej ruszyć z tą szmirą. Adrian dzięki ostatniej roli zdobył sławę...

T

- Myślałem, że pił. - Oskar przez grzeczność starał się okazywać jakie takie zainteresowanie. - To całkiem inna historia - ganiła go, by po chwili kontynuować: Luiza po wypadku straciła władzę w nogach... - Ryk śmiechu. - Ma walczyć o niego, czy usunąć się w cień? Wejdziesz do mnie na chwilę? Mimi, obserwująca z dachu swoje niebo, wszelkimi siłami starała się skupić tylko i wyłącznie na tej czynności. Dla niej, mówiła mi, ciągle był tylko intruzem. Od samego początku jego pojawienie się w Czerwonych Bagnach i pechowy upadek budziły jak najgorsze skojarzenia, a z dnia na dzień coraz większy niepokój. Unikała go więc i schodziła mu z drogi. I z oczu. Ale ciągle ją odnajdywał. Jak wtedy, gdy Joanna pojechała na zakupy, a Gabriela wzięła się do mycia okien.

- Chyba z rok nie były myte te szyby - zrzędziła. - A w kuchni! Poodsuwałam szafki i przeraziłam się. Gdy zostali sami, Mimi zerwała się ze schodów i poszła na swoją łąkę. Bo to była jeszcze jej łąka. Tak jak jej niebo. Tylko siostry zachowywały się przy tym przybłędzie jak istoty z obcej planety. Trawa urosła wysoka. Kocieba z Dąbrowy jeszcze jej tego lata nie kosił, więc Mimi mogła się w niej położyć i ukryć przed całym światem. Ale nie przed Młodszym Kostrzewskim. Stał nad nią, oparty z nonszalancją na swej myśliwskiej strzelbie, gdy zaniepokojona rzucanym przez niego cieniem otworzyła oczy. Dziwacznym podrzutem ustawił strzelbę w odpowiedniej pozycji i od razu przeszedł do rzeczy :

L R

- Gdzie ten wścibski palant? Tylko szybko, bo trochę dziś jestem nerwowy. Mimi szybko oceniła sytuację: Gabriela do tego mycia okien włączyła tak głośną muzykę, że nawet nie warto było krzyczeć. Kiedy spod werandy zerwał się Herman, Kostrzewski strzelił.

T

Nigdy nie mogła sobie przypomnieć, jak długo to wszystko trwało i kiedy właściwie pojawił się Oskar. W tym jazgocie, jaki dolatywał z domu, mógł po prostu nic nie usłyszeć. Ale usłyszał. I był. Jednym kopnięciem wytrącił strzelbę z rąk Kostrzewskiego, a drugim powalił go na ziemię. - Zrobiłeś błąd, przekraczając most na tej rzece - powiedział; podniósł Mimi, wziął na ręce Hermana i odeszli do domu. - W zębach przywleczesz motolotnię tam, skąd ją wziąłeś! - Usłyszeli wściekły wrzask Młodszego. Z domu wciąż słychać było te same odgłosy: odkurzacz, muzykę i głośne „la la la" Gabrieli. Gdy stanęli na werandzie, wychyliła oknem głowę. - Może przestalibyście się wreszcie obijać - skarciła ich z miejsca i pomogli mi poustawiać meble w kuchni.

Joanna po powrocie z zakupów krzyczała na całą okolicę, że to bydlę zapłaci jej za Hermana i za wszystko. Mnie, wracającą ze wsi, obleciało, że oberwę, jak jeszcze raz spróbuję zadawać z tym cholernym smarkaczem. Potem pochwaliła Oskara, że gdyby nie on, to nie wiadomo, co stałoby się z „naszą Mimi", na co ta przytomnie odparła, że gdyby nie Oskar, żyłyby sobie tu spokojnie jak dawniej. Oboje, targając zakupy z samochodu, obdarzyli się nawzajem ponurym spojrzeniem. - Ale skoro jest, musimy zadbać, by go nie dostali w swoje łapy. Joanna na wszystko miała odpowiedź. - Czy babka wydała dziadka partyzantom, a matka doniosła na naszego ojca komunistom? - Znieruchomiała na widok Hermana z zabandażowaną łapą, zwiniętego w kącie werandy, i posłała mściwe spojrzenie w kierunku domu Kostrzewskich. - Przysięgam, więcej nie staną bezkarnie na naszej ziemi.

L R

Kobiety w tej rodzinie nie rzucały słów na wiatr. - Musimy opracować jakiś plan - gorączkowała się Joanna, rozpakowując zakupy w salonie - który raz na zawsze odstraszy stąd tych zbirów. Można na przykład podciąć bale pod mostem albo wykopać i zamaskować dół, albo... Ile mamy broni? Moja wiatrówka i strzelba tego gnojka. Ha! Damy im popalić.

T

Gabriela postukała się w czoło.

- Z tej twojej wiatrówki nie ustrzeliłaś nawet zająca.

- Miałabym strzelać do zwierząt?

- A u Kostrzewskich jest z dziesięć takich strzelb, więc jak zamierzasz się z nimi rozprawić? - Normalnie. Coś się wymyśli. - Tylko co? - Cokolwiek! Nie denerwuj mnie. Oskar, smarujący pajdę chleba przy stole, spróbował Je przywołać do porządku.

- Przestańcie! Jestem głodny. Nie dał rady. Joanna wyrzucała Gabrieli, że jak wpadnie w ten swój trans sprzątania, to mieszkanie mogłoby spłonąć do ostatniej deski, a ona ciągle będzie je sprzątać, a Gabriela Joannie, że jak pojedzie na te swoje zakupy, to nie wie, kiedy wrócić. Wyda wszystkie pieniądze i wraca z niczym. Jedna zrobiła kiedyś to, a druga tamto. Kiedy doszły do dzieciństwa, Oskar wreszcie nie wytrzymał i walnął pięścią w blat. Wtedy zamilkły w jednej chwili i obie popatrzyły na niego z dumą - oto prawdziwy mężczyzna przy ich stole. - Roza miała rację - odważyła się dodać jeszcze Gabriela. Wszystkie problemy powinno się kończyć przy stole. - Ale nie zaczynać - mruknął Oskar, kończąc dyskusję.

L R

I tylko dyskusję. Od pewnych, można śmiało powiedzieć, karkołomnych posunięć niestety nie udało mu się ich odwieść. Wszystkie kobiety w mojej rodzinie były dość oryginalne, Gabriela z Joanną również, ale wtedy przeszły same siebie.

T

Najpierw próbowały wykopać dół za mostem, szybko jednak się zorientowały, że dla lekarki i krawcowej (projektantki mody, sprostowała Gabriela) będzie to zajęcie na długie miesiące. Ustawiły więc, gdzie się dało, tuzin potrzasków. Jakby tego było mało, rozsypały dość przypadkowo, chaotycznie, ale z wielkim wdziękiem na piaszczystej dróżce kilka kilo wielkich gwoździ. Potem uznały, że to na razie wystarczy i wróciły do uwodzenia Oskara, mając nadzieję wymyślić w tym czasie jakiś poważniejszy sposób na zatrzymanie bandziorów po drugiej stronie rzeki. Przesiadywały w jego sypialni i urządzały mu spacery, sprzątały mu i gotowały, ciągle żałując, że Mimi nie dało się namówić na usmażenie tych swoich naleśników z syropem z dzikiej róży. O skuteczności pułapek zastawionych na Kostrzewskich można się było bardzo szybko przekonać, kiedy Oskar poszedł na drugą stronę rzeki w poszukiwaniu lepszych miejsc do łowienia ryb i wsadził ledwo wygojoną nogę w jeden z potrzasków, - Bo mógł się trochę rozejrzeć, prawda? - powiedziała Gabriela, kiedy krzyczał, jakby go odzierano ze skóry.

Jeszcze tego samego dnia, gdy rozwieszały pranie na łące, podczas gdy Oskar z zabandażowaną stopą patrzył na nie ponurym wzrokiem z werandy, dojrzały listonosza mknącego swym wymuskanym rowerem po polnej dróżce. Tuż za miejscem gdzie rozsypały gwoździe, rower nagle zaczął niekontrolowanie skręcać, a listonosz, rozpędzony z górki, żadną siłą nie mogąc już nad nim zapanować, wpadł do rzeki. - Nie chciałem wam tego mówić - odezwał się potem Oskar - ale pomysł z tymi gwoździami, a zwłaszcza z potrzaskami, od początku wydawał mi się nie najmądrzejszy. - Wymyśl coś lepszego - warknęła Joanna. - Jak tylko się tu zjawią, wyjdę im naprzeciw. - Przyglądając się im po kolei, dodał: - Jeśli oczywiście jeszcze będę do tej pory żył.

L R

Mając na uwadze jego wrodzoną, zdaje się, skłonność do pewnych losowych wypadków i osiemdziesiąt pięć lat historii Czerwonych Bagien, należy przypuszczać, że jego obawy były mocno uzasadnione. Nic się jednak nie działo. Jednostajnie bezchmurne niebo i lekki, przyjemny wiatr zaprowadził Gabrielę i Joannę na łąkę, gdzie na ławeczce oddawały się do woli słodkiemu lenistwu i niepoważnej paplaninie.

T

- Mówisz o tym wysokim erotomanie? - pytała Joanna, przeglądając rozłożony na kolanach maszynopis ostatniego opowiadania. - Nie, to nie był Adam. Z Adamem byłam w górach. Śnieg, zawierucha... - Wybuchnęła śmiechem. - Zresztą, co za różnica, przez tydzień nie wychodziliśmy z łóżka. Gabriela też chciała się czymś pochwalić. - Po ślubie nie wychodziliśmy z łóżka z Wiktorem przynajmniej przez dobę. - E tam, po ślubie... - Joanna lekceważąco wzruszyła ramionami, zerkając na Mimi, która przechadzała się od pół godziny po grobli tam i z powrotem. - Mimi mówi, że w naszej galaktyce znajduje się sto miliardów gwiazd. A tych galaktyk jest drugie sto miliardów... Masz pojęcie?

- Mimi jest rąbnięta. Ciekawe, kto to wszystko policzył - skwitowała Gabriela, zerkając, jak Mimi za każdym „z powrotem" patrzy na Oskara, malującego barierkę werandy niebieską farbą. I zaraz ni stąd, ni zowąd dodała: - Taaa... Najwyższa pora, żeby tu się pojawiło jakieś dziecko... Ty, Kornelia, wkrótce zaczniesz się oglądać za chłopakami, to się tak nie patrz. Joanna przytaknęła gorliwie. - To prawda, wszystko dziwaczeje, najwyższa pora wprowadzić tu jakieś życie. Romantycznie długie rzęsy Joanny leniwie opadły wraz z powiekami. Gabriela wygodnie rozsiadła się na ławce i tak samo przymknęła oczy. Zapytała:

L R

- Powiedz mi... jaki jest... no wiesz... - Nie wiem.

- No... w te rzeczy. - W jakie rzeczy?

Gabriela spojrzała na nią spod zmrużonych powiek.

T

- W łóżku, do diabła.

Joanna otworzyła szeroko oczy.

- A skąd niby mam to wiedzieć? To ty przesiadujesz godzinami w jego pokoju. - A on godzinami przesiaduje u ciebie. Co, u licha, robisz z nim tyle czasu? - Rozmawiamy... O moich opowiadaniach. O książce, którą chciałabym napisać. Dlaczego sama nie spróbujesz? - Ja jestem mężatką! - Też mi wymówka! A ja nie rzucam się na każdego, kto mi się napatoczy.

- Teoretyczka! - Ale nie nimfomanka! Popatrzyły na siebie ze złością, potem na Oskara... Z zawodem? Z tęsknotą? Uśmiechnął się do nich pięknie, aż westchnęły (Piękny chłopiec o jasnym spojrzeniu, zupełnie jak dziadek) i zawołał: - Jest jakiś rozpuszczalnik? Bo się upaprałem. Rozpuszczalnika nie było, więc zaprowadziły go do rzeki i tam ostrymi gąbkami zmywały z niego świeżą farbę, podczas gdy Oskar prezentował szeroką gamę okrzyków niezadowolenia. - Na litość boską! Chcecie mi zedrzeć skórę?!

L R

- Było się tak nie usmarować - powiedziały - zupełnie jak dziecko.

T

Szorując mu tors, wymieniły spojrzenia. Oprócz zdarcia skóry, chciały go jeszcze zbałamucić! Zagarnął je ramionami, wciągnął na głębszą wodę i obydwie chwilę potrzymał. Mimi stała na brzegu, śmiejąc się, i nie mogła przestać. Nawet wtedy, gdy Oskar puścił jej siostry, ale dalej stał w tej wodzie po pas i patrzył, jak ona się śmieje. Dopiero odgłos strzałów unieruchomił całą czwórkę na chwilę. Dostateczną, by dojrzeć dwa zjeżdżające z piaszczystej drogi dżipy. Czasu na zastanawianie się było niewiele. Oskar krzyknął: „Kornelia, uciekaj!", po czym wyciągnął z wody Gabrielę i Joannę, na brzegu chwycił za kark Mimi i pobiegli do domu. Kostrzewscy z Janickimi natomiast urządzili sobie po tamtej stronie rzeki pokaz siły. Przez kilka minut jeździli dżipami wzdłuż brodu i po prostu strzelali.

*

Roza wstała z wymoszczonego fotela, napiła się kompotu, wzięła Olgę za rękę i mamrocząc pod nosem, że jak zwykle w tym domu nie ma kto się zająć biednym dzieckiem, poszła z małą do piaskownicy. Kiedy

Gabriela z Joanną wyszły na schody, nawet na nie nie spojrzała. Ze łzami w oczach stały i patrzyły, jak Olga sypie piasek do foremek, a Roza uklepuje miejsce do ich wyłożenia. - Roza... - wykrztusiła wreszcie Gabriela - więc tobie nic nie jest...? - A co niby miałoby mi być? - burknęła i zerkając w moją stronę, zaraz dodała: - Nie będę z nią dłużej siedzieć, bo mam jej dość. Myślałam, że jak z nią posiedzę, to będzie jej raźniej... Ach, więc o to jej chodziło! - ...ale gdzie tam! Na głowie można stanąć, a do niej i tak nic nie dociera.

L R

Zabrała małej te foremki i sama zaczęła sypać w nie piasek. Usta jej się nie zamykały ani na chwilę. Bo to milczenie przez dobry miesiąc było przecież też z mojego powodu. We dwie zawsze raźniej siedzieć i milczeć. Ale czy do mnie coś dotarło? Szkoda gadać. Jakby to mnie jedną dotknęła tragedia! Ludzie z gorszych rzeczy się podnoszą, coś robią, żyją. Najłatwiej usiąść i miętolić w ręku jedną i tę samą pomarańczę... - Nie jedną i tę samą - zaprotestowałam.

T

- Bo ci ją mała wymienia. Ona o tobie myśli. A ty myślisz o niej? - Myślę! Gdyby nie to, już dawno by mnie tu nie było.

- Ciekawe, gdzie byś poszła - usłyszałam od Joanny. - Z tymi nogami. - Mała będzie miała kiedyś traumę - wtrąciła Gabriela. Chciała jeszcze coś dodać, ale posłałam jej ostrzegawcze spojrzenie. - Najłatwiej usiąść - kontynuowała Roza - miętolić jedną i tę samą pomarańczę, obnosić się z jakimś wielkim dramatem, bo na dobrą sprawę, to nawet nie wiadomo z jakim. Czy nie mogłabym wreszcie czegoś powiedzieć? Bo co one wiedzą? Na dobrą sprawę nic. Tyle co szpital, co policja. Ze jakieś sukinsyny połamały mi nogi. Ale dlaczego? Z jakiego powodu? I co ja w

L R

ogóle robiłam w tamtym miejscu, o takiej a nie innej porze. Wszystko można przecież powiedzieć rodzinie. Po to jest rodzina. A nie żeby jakieś wielkie tajemnice! Albo z tym dzieckiem! Tak samo. Jakbym to ja jedna na świecie miała nieślubne dziecko! Chyba jakaś zacofana jestem albo w najlepszym wypadku nienormalna. Kto na takie sprawy w ogóle zwraca uwagę? W dzisiejszych czasach? Można chyba coś powiedzieć, a nie milczeć jak grób i uciekać wzrokiem, jak tylko ktoś zapyta o ojca. To kim on jest? Gabriela przecież też nie wybrała mi na ojca księcia z bajki, prawda, Gabriela? Ale go przynajmniej tu przywiozła, pokazała. Nie musiała wprawdzie zaraz wychodzić za niego za mąż, bez problemu by sobie dziesięć razy lepszego do tej pory znalazła, jednak to jej sprawa. Kijem rzeki nie zawrócisz, ale przez sto lat obowiązywały w tym domu jakieś zasady i nikt z małych rzeczy nie robił wielkich tajemnic... - To nie jest mała rzecz! - krzyczę głośniej, niżbym chciała, a po chwili bardzo cicho dodaję: - To nie jest mała rzecz. Nie dla mnie. To wy jesteście niedościgłymi mistrzyniami bagatelizowania wszystkiego. Joanna trzepocze rzęsami, jej oczy robią się okrągłe. - O czym ona mówi, Gabriela? Wiesz? Bo ja nie wiem.

T

- Może coś jest ze mną nie tak - mówię dalej - ale kiedy mi wesoło, to się śmieję, a kiedy smutno, płaczę. Oczy mojej matki robią się równie okrągłe. - A my to niby co?

- A wy zawsze znajdziecie okazję do żartów. - Na przykład kiedy? - pyta Gabriela. - Na przykład wtedy, kiedy odeszła Mimi... - I co? - Nie potrafiłyście powiedzieć policji, jak ma Mimi na imię... (Kiedy policjant poprosił o dane siostry, spoglądały jedna na drugą i nie wiedziały, co powiedzieć. W końcu któraś wymamrotała: „No...

Mimi". „Czy to jest prawdziwe imię? - spytał policjant. - Nie wydaje mi się". Chwycił w końcu z komody kopertę zaadresowaną do Mimi i przeczytał głośno: „Natalia Wermer"). - Wygłupiałyśmy się - Joanna na to. - W takiej chwili?! Spoglądają na siebie, potem Rozę (ta zapełniła już wszystkie foremki i Olga patrzy na nią ze złością), podchodzą do mnie, a Joanna mówi: - To był nasz płacz, Kornelio. Wydaję z siebie jakiś pogardliwy pomruk, bo nic już mi się nie chce mówić.

L R

- To prawda - Gabriela popiera Joannę. - To był nasz płacz. A ja od dziecka cię uczę, moja droga Kornelio, żebyś traktowała życie poważnie, ale nie śmiertelnie poważnie. - To ja ją tego uczyłam - protestuje Roza. - Ty tam najwięcej miałaś dla niej czas...

T

- Kiedy mogłam, to miałam! - Gabriela przenosi teraz całą swoją złość na babkę. - A jeśli już mamy być szczere, to najwięcej nauczyła ją Mimi. Natalia, poprawiam w myślach i odjeżdżam wózkiem, najdalej jak mogę.

*

- Natalia! - wrzasnął Oskar po ucieczce znad rzeki, gdy Gabriela z Joanną wyciągnęły z piwnicy karabin maszynowy, który Amelia przywlokła spod lasu w czterdziestym którymś. - Powiedz swoim siostrom, żeby przestały się wygłupiać, bo to już nie zabawa, przynieś mi strzelbę Kostrzewskiego i uważaj na nie!

Mimi w okamgnieniu podała Oskarowi strzelbę i zatrzasnęła za nim drzwi, gdy wyszedł z domu. Nie było czasu na żadne pytania, zdumienie ani na nic innego. W jednej chwili dobiegły do okna wychodzącego na rzekę i patrzyły, jak Oskar idzie wolnym, ale stanowczym krokiem do brodu. Kiedy był już blisko, przystanął. Na jakiś czas - opowiadały potem Gabriela z Joanną -wszystko zamarło. Wiatr, powietrze, nawet słońce znieruchomiało na niebie. Przede wszystkim nasze oddechy.

L R

Oskar stał ze strzelbą naprzeciw bandziorów siedzących w swoich dżipach i patrzył. Po niekończącej się chwili zaskrzypiały drzwi jednego auta i ze środka wypadli goryle Kostrzewskich. Nic się nie działo. Oskar nawet się nie poruszył. Wtedy ostrożnie wyszli sami Kostrzewscy. Zaraz po nich Janiccy ze swoją obstawą. Oskar jakby na to właśnie czekał. Podniósł strzelbę i oddał dwa precyzyjne strzały. W obydwa samochody. Cisnął strzelbę do rzeki, odwrócił się i zaczął iść w stronę domu. Kiedy jeden z dżipów wyleciał po chwili w powietrze, odchylił głowę, jakby trochę zdziwiony, ale się nie zatrzymał. I nic się nie działo. Przez chwilę.

T

Potem rozpętało się istne piekło. Tamci biegali, krzyczeli, próbowali gasić auto. A nad tym wszystkim grzmiał głos Starszego Kostrzewskiego. - Spokój, jasna cholera, spokój! Nie dajcie się zastraszyć! To tylko trzy pomylone baby, zwariowany bachor i jakiś wędkarz. Lalunia, ty idioto, ile razy ci mówiłem, żebyś wyjął te pieprzone kanistry z benzyną z dżipa, właź po strzelbę, kretynie! W tym czasie Oskar wszedł do domu, zamknął za sobą drzwi, a gdy wszystkie trzy siostry z bezgranicznym zdumieniem patrzyły w jego spokojną twarz i piękne, jasne spojrzenie, powiedział: - Bo już mnie zaczęli wkurzać. Prawie w tym samym czasie rozległ się sygnał policyjnych radiowozów.

Nie warto było tłumaczyć się teraz policji, skąd wziął się Oskar w ich domu, kim jest i dlaczego utyka na jedną nogę (jeszcze ta zawinięta stopa z raną po potrzasku), zwłaszcza że on sam nie miał na to ochoty. Wpakowały go do schowka, ogarnęły się, a w dziesięć minut później stały na werandzie przed jednym z policjantów i udawały idiotki. - To oburzające, przyzna pan - grała swoją rolę Joanna - żeby takie zbiry załatwiały między sobą porachunki prawie na naszym podwórku. - Oni twierdzą, jedni i drudzy notabene, że to wy do nich strzelałyście. Wy i jakiś mężczyzna - powiedział policjant, przenosząc wzrok z jednej siostry na drugą.

L R

W tle, za jego plecami, koledzy wpychali opierających się Kostrzewskich i Janickich do radiowozów. Gabriela z Joanną parsknęły śmiechem. - Chyba pan w to nie uwierzył? A niby z czego miałybyśmy do nich strzelać? - Machnęła ręką w stronę wiatrówki w rogu werandy - Z tego? - To samo im powiedziałem, ale ten mężczyzna...

T

- Od czasów naszego ojca nie było w tym domu żadnego mężczyzny - odparła natychmiast z przekonaniem Gabriela. Policjant wyglądał na prawie przekonanego. Coś mu jednak nie dawało spokoju. - Jakiś mężczyzna się tu jednak kręcił... - zaczął flegmatycznie, dodając zaraz konspiracyjnym tonem: - Warszawa go szuka, ale nikt nic tak dokładnie nie wie... Jakaś wielka tajemnica. Na wszelki wypadek uważajcie. Wysoki, dobrze zbudowany szatyn... Nie, chyba ciemny blondyn. Tu gdzieś w okolicy ślad się po nim urywa. Gabriela z Joanną nadstawiły uszu, lecz niczego więcej się nie dowiedziały. Gdy funkcjonariusz się pożegnał, Joanna, kręcąc kokieteryjnie loczek na palcu, poszła za nim. - Niech pan mi powie... ten mężczyzna... Jestem pisarką i interesują mnie takie rzeczy. Co to za bandzior?

- Nie powiedziałem, że to bandzior - odparł policjant ospale. - Może terrorysta? - Może. - Albo morderca...? - Albo. Odprowadziły go wzrokiem do samej rzeki. Potem energicznie weszły do domu. Mimi wyciągnęła Oskara ze schowka. Patrzyli na siebie z lekkim uśmiechem, w milczeniu. - Mimi, odsuń się! - zarządziła Gabriela. - A ty, kimkolwiek jesteś, wyjdź z naszego domu!

L R

Pokazały mu ręką drzwi. Wyszedł posłusznie, aczkolwiek nie bez sporego zdumienia. One za nim. Stanęły tak, że musiał zejść kilka stopni niżej. - Odejdź, tak jak się tu pojawiłeś, w tym, co masz na grzbiecie powiedziała Gabriela grobowym tonem. - Powariowałyście?

T

- Nie, tylko dowiedziałyśmy się, kim tak naprawdę jesteś. Oskar przegarnął ręką włosy i westchnął. - No to mam to z głowy. Kiedyś i tak... - Bandzior. - Nie pozwoliła mu dokończyć Joanna. - Terrorysta. - Dołożyła swoje Gabriela. Oskar zdumiony przenosił wzrok z jednej na drugą, a po chwili parsknął nerwowym śmiechem. - No to rzeczywiście dowiedziałyście się... - Morderca. - Joanna była bezlitosna. - Tak nas oszukać. Trzy bezbronne kobiety. -I dziecko.

Stojąca za ich plecami Mimi, odważyła się wtrącić: - Dlaczego tak na niego mówicie? - Bo to prawda! - odparła Joanna. - Kiedy pomyślę, że uznałyśmy go za godnego naszego dziadka i ojca... Oskar stracił cierpliwość i parsknął ironicznym śmiechem. - Musiałbym mieć naprawdę sporo na sumieniu! - Jak śmiesz! Dziadek był młodym chłopcem, wbrew woli wysłanym na wojnę w obcym kraju... - wybuchnęła Joanna. - Z którego się wyrwał, jak tylko nadarzyła się ku temu okazja dokończył Oskar.

L R

- A ojciec walczył w podziemiu z reżimem komunistycznym oświadczyła z dumą. - Jeśli przyjmiemy za walkę obrabowanie kasy lokalnego sekretarza, gdzie była forsa na nagrody dla lokalnych prominentów z okazji rocznicy wielkiej rewolucji... - odparł.

T

Joanna z Gabrielą na chwilę zaniemówiły, a potem zgodnie podsumowały: - Bandzior, morderca i wariat. Oskar miał dość.

- Dziadek faszysta, a ojciec złodziej...

Joanna wzięła wiatrówkę spod ściany i po prostu strzeliła. - I skąd wiesz, jak ma na imię Mimi? Oskar popatrzył na nią z niedowierzaniem, chwycił się za nogę i upadł. Do Joanny, jakby dopiero teraz dotarło, co zrobiła. - Tak mi się strzeliło... - wykrztusiła. Mimi powiedziała potem: „Jak to dobrze, że Roza nie dostała zezwolenia na prawdziwą broń".

Nie zwracały na nią uwagi, nie przywiązując jej też zbytnio do samego zdarzenia. - Trochę śrutu w kolanie, wielka mi rzecz, i to akurat na gojącej się ranie, nawet blizny dodatkowej nie będzie miał, mięczak - skwitowała Joanna. Posadziły go na kanapie, podały talerz z jajecznicą, a same usiadły przy stole i zerkały na niego co jakiś czas. Oskar ponurym wzrokiem patrzył w talerz.

L R

- Zawsze marzyłem o spokojnym życiu, normalnej rodzinie... - zaczął w pewnej chwili. - Chciałem mieć uczciwą pracę i miłych sąsiadów, psa albo kota, wszystko jedno... Chciałem, tak jak moi rodzice, pracować, kochać się i robić zakupy w pobliskim sklepie. Umarli jednego roku... Ojciec w wyniku powikłań pogrypowych, matka dlatego, że on umarł. Zacząłem jeździć za granicę, handlować różnymi rzeczami, żeby zarobić na motel niedaleko Warszawy, którego nie zdążyli dokończyć. Poznałem wspaniałą kobietę... Joanna zabrała pusty talerz i podała Oskarowi kubek z herbatą, który trzymał przed sobą nieruchomo.

T

- Zainwestowałem w ten związek wszystko, ale mnie oszukała. Gabriela zabrała mu herbatę i podała drinka. Oskar wypił łapczy-

wie.

- W ciągu jednego roku pogrzebałem swoją naiwność... - Po krótkim namyśle dodał: - Albo może czystość duszy. Kumpel, któremu też coś się pochrzaniło, powiedział, że Jugosławia to dobre miejsce dla takich jak my... Posadziły go na werandzie i podały mu następną szklaneczkę z alkoholem. Trzymał ją w jednej ręce, drugą drapiąc się po zarośniętym policzku. Mówił dalej, a jego łagodny, spokojny głos dochodził do każdej z nich. Mimi usiadła na schodach i wbiła wzrok w książkę. To, co zobaczył w Jugosławii, omal nie pozbawiło go rozumu, bo wszystko inne: miłość, wiarę w ludzi czy w pieprzony sens życia dawno już utracił. To nie było miejsce dla niego. Myślał tylko o tym, co i dla-

czego robią innym ci ludzie, bracia, istoty tego samego gatunku... Co on sam tu robi? Chciał umrzeć. I niemal mu się to udało. Został ranny. Wtedy... przeżył coś bardzo dziwnego. Zobaczył łąkę... Piękną jak niebo. I siebie, jak idzie tą łąką... Książka wypadła z rąk Mimi i zsunęła się po schodach. Oskar, pijąc kolejny łyk ze szklanki, popatrzył na jej ze- sztywniałe plecy. Zrobił ruch, jakby chciał ich dotknąć, ale szybko cofnął rękę zawstydzony. - Krótko mówiąc - ciągnął - poczułem się znowu spokojny i czysty, jak kiedyś, choć wiedziałem, co to oznacza. Wtedy, czując, jak wypływa ze mnie życie, zawołałem: „Pomocy". Ktoś podszedł i wywiózł mnie z tego piekła. Ale nikt mnie nie zaprowadził do raju.

L R

Joanna z Gabrielą wzniosły oczy w górę, jedna do drugiej szepnęła: „Robi się coraz bardziej pompatyczny, dłużej tego nie wytrzymam". Druga odszepnęła: „Jugosławia! Akurat w to uwierzę! Co niby miałby tam robić? Facet, któremu wystarczy pajęcza nić, żeby się przewrócić i złamać nogę". - Miałem zabijać! - wrzasnął, aż obie podskoczyły do góry - Po jaką inną cholerę idzie się na wojnę!

T

Gabriela z Joanną, obrażone, pomaszerowały do ławki na łące. Patrzył na nie chwilę, po czym wstał i pokuśtykał do nich ze swoim drinkiem. Zdawało się, że już nigdy nie przestanie mówić. Po powrocie do kraju długo dochodził do siebie. Jego ciało wróciło do zdrowia, psychika nie. Tłukł się po swoim niedokończonym hoteliku dzień i noc, nie mając pojęcia, kiedy jest jedno, a kiedy drugie. Pewnego dnia poszedł na dworzec i wsiadł do pierwszego lepszego pociągu. Stanął w korytarzu, otworzył okno i patrzył, jak przed jego oczami odpływają w tył krajobrazy. W przedziale obok stara kobieta opowiadała drugiej o swojej rodzinie... Nie dowiedziały się, co było dalej, bo spadł z ławki. - Zemdlał? - zainteresowała się Gabriela. Joanna wyjęła mu szklankę z ręki.

- Jest po prostu zalany. Wzięły go za nogi i próbowały wlec do domu po trawie, ale Mimi im nie pozwoliła. Kiedy podniosła Oskara i oparła jego głowę na swoim ramieniu, na chwilę otworzył oczy. Uśmiechnął się do niej i powiedział tak cicho, że tylko ona słyszała: „Natalia...". W nocy budził się i zasypiał, a właściwie nie zasypiał, tylko leciał w niekończącą się otchłań. Ale w tym wszystkim słyszał, jak otwierają się drzwi i ktoś kładzie się przy nim, tuli go i zaraz odchodzi. Dlatego następnego dnia przy śniadaniu, smarując zamaszyście kromkę chleba masłem, zaczął jakby nigdy nic:

L R

- Dziś w nocy... odwiedził mnie jakiś niezidentyfikowany obiekt... Nałożył kawałek szynki, potem kawałek sera i nagle uderzył ręką w stół: - Która to, do jasnej cholery?! Cofnęły się odruchowo, przestraszone. Gabriela zerknęła kątem oka na Joannę, Joanna na Gabrielę. - No coś ty! - Ja też nie.

T

Wbił w nie wzrok, przenosząc spojrzenie z jednej na drugą. Popatrzyły na niego z lekceważeniem. - Zdawało mu się, był pijany jak bela - powiedziała jedna. - Całkiem zwariował - dodała druga.

Mimi jadła śniadanie, nic nie mówiąc, nie dziwiąc się ani nie irytując. Mimi zawsze jadła w absolutnej ciszy. Potem posadziła Oskara na werandzie, przyniosła maszynkę i krem do golenia, usiadła naprzeciwko i zaczęła go golić. Patrzyli sobie w oczy z takim spokojem, jakby oboje uczestniczyli w czymś, co trwało zawsze i zawsze trwać będzie. - Jeśli to byłaś ty - odezwał się w pewnej chwili - powiedz. - Jeśli to byłam ja... - odrzekła Mimi.

Gabriela z Joanną, sprzątając po śniadaniu, obserwowały tę scenę przez otwarte na oścież drzwi. - Poderżnie mu gardło - rzuciła w ich stronę Joanna - i znowu będziemy mieć kłopot. Nie zareagowali. Jakby nic poza nimi nie istniało, a wszystko, co dotąd zdarzyło się w ich życiu, było po to, żeby mogli tak siedzieć razem w lipcowe przedpołudnie i patrzeć na siebie.

L R

Nigdy nie widziały Mimi patrzącej na jakiegoś mężczyznę z takim spokojem i pewnością. Nie podobało im się to, bo siostra wciąż była naiwnym dzieckiem, szukającym Boga w oczach staruszki na ławce; dzieckiem, zbierającym pająki do pudełka przed każdym sprzątaniem, dzieckiem, które oderwało kiedyś oczy pełne łez od telewizora po relacji z kolejnego bestialstwa w wykonaniu człowieka i zapytało, czy po to miliardy lat wcześniej umarły gwiazdy.

T

Wszystko między nimi działo się bez słów, bez dotknięć czy zalotnych spojrzeń. Patrząc za nimi, jak idą łąką, mijają dawne bagna i dochodzą na skraj lasu, gdzie mchy zarosły starą szopę, w której kiedyś kryli się trędowaci, włóczędzy albo przestępcy, i do szosy, która nie tak dawno jeszcze była tylko polną dróżką, można byłoby pomyśleć, że tych dwoje jest ze sobą od zawsze. Niby nic się między nimi nie wydarzyło, ale było między nimi wszystko. Gabriela z Joanną w końcu musiały to zrozumieć. Popatrzyły na siebie, na Mimi, na Oskara, kuśtykającego nad rzeką. Pierwsza odezwała się Joanna: - No wiesz, Mimi, kto by pomyślał. Ty i ten terrorysta... - Nawet nie wiadomo na pewno - dodała Gabriela - czy to terrorysta, czy może jakiś morderca albo złodziej. Masz zamiar zatrzymać w naszym domu faceta, o którym nic nie wiesz? - Chciałabym widzieć teraz minę Rozy - to znowu Joanna - i usłyszeć, co by na to wszystko powiedziała.

To prawda, że same, hm, myślałyśmy o pewnych sprawach, ale po tym wszystkim, co się stało, na dodatek biorąc pod uwagę kilkadziesiąt lat doświadczeń, powinnaś wiedzieć, że jeśli już, to w tym domu powinien zamieszkać ktoś normalny, zwyczajny... - Prosty i szczery chłopiec - uzupełniła Gabriela. - A wy powinnyście wiedzieć, że żaden normalny mężczyzna nie zamieszka w tym domu - odcięła się Mimi.

T

L R

Raz tylko zaprowadziła Oskara na dach przybudówki, być może żeby go zapytać o to, co nie dawało jej spokoju. Ale nim zapytała, leżeli, patrząc w rozgwieżdżone niebo, a on powiedział, że z tej perspektywy świat wygląda inaczej. Wszechświat, poprawiła go. Zgodził się, dodając, jakie to niesamowite: cały wszechświat i oni oboje. I pomyśleć tylko, że być może wszystko zaczęło się w chwili, gdy na jednej z ulic Sarajewa jakiś snajper od niechcenia posłał w jego stronę kulkę. Albo pięćdziesiąt lat temu, szepnęła Mimi, gdy na niebie nad domem pojawił się niemiecki samolot. A może jeszcze wcześniej, gdy prababka Julianna wydała na świat Rozę, w chwilę po tym, jak jej mąż spadł z dachu, łamiąc sobie kark. Przeszłość jest tym, przyznali oboje, co pozwala pogodzić się ze śmiercią. A on mówił dalej: jak to dobrze, że przyszłość jest zawsze wielką niewiadomą, że nie mamy pojęcia, przechodząc na przykład na drugą stronę ulicy, jakie konsekwencje pociągnie za sobą ten krok. Tak jak on nie wiedział, wsiadając tamtego dnia do pociągu, że dzięki temu znajdzie się tutaj. Jak to? - zdziwiła się, a on, dotykając ręką jej skroni, zapytał, czy pamięta, na czym skończył swą opowieść. Pamiętała: stał w korytarzu, a w przedziale obok stara kobieta opowiadała drugiej o swoich bliskich. - I o miejscu - ciągnął Oskar - które jest jedyne w swoim rodzaju, chociaż z pewnością wszystkie miejsca są takie, jednak to jest zupełnie wyjątkowe. W tym miejscu rzeczy możliwe dzieją się na przemian z niemożliwymi, tak że czasem nie wiadomo, czy coś zdarzyło się naprawdę, czy tylko komuś się wymyśliło albo wyśniło. Niesamowite, piękne, cudowne, a czasem zupełnie niedorzeczne miejsce. I tacy sami są tam ludzie, a konkretnie kobiety. Anioły o pięknych duszach, chociaż ze skłonnościami do diabelskich zachowań, do szaleństw, od prawie stu

lat, prawie jak ta pierwsza, dozgonnie wierne jednej miłości, chociaż akurat te trzy ostatnie do tej pory jakoś pod tym względem nie miały szczęścia. Najstarsza nawet wyszła za mąż, ale co to za małżeństwo, co to za mąż... I Mimi nie musiała już pytać, skąd wiedział, jak jej na imię, bo w jednej chwili zrozumiała wszystko. Oskar wsiadł do pociągu, którym Roza jechała w swoją pierwszą wielką podróż. I w następnej chwili zadała sobie pytanie: Czy babka musiała odbyć swoją wielką podróż, żeby zjawił się tutaj jej, Mimi, jedyny mężczyzna? Bo już wiedziała, że bez względu na wszystko, co się zdarzy, o żadnym innym nie chce słyszeć. Wiedziała to od razu, stojąc pod tamtym drzewem i patrząc, jak szamotał się w linkach motolotni.

L R

Tamta staruszka, ciągnął Oskar, melodyjnym głosem snuła swą opowieść z tak głębokim uczuciem i przekonaniem, że zarówno on, jak i ta druga pasażerka w przedziale (kątem oka widział jej minę) musieli uwierzyć we wszystkie niesamowite historie, jakie przez osiemdziesiąt pięć lat działy się w jakichś tam Czerwonych Bagnach. W tamtej tylko jedna rzecz wzbudziła wątpliwość. „Mimi? - spytała w pewnej chwili współpasażerka. - A cóż to za imię?". W ten sposób dowiedział się, że Mimi to Natalia.

T

Uwierzył w raj na jego urojonej w malignie łące i zamieszkujące tam anioły. Zamknął oczy i widział siebie, jak idzie z tymi aniołami po trawie, w której jeden z nich kładzie się i patrzy w swoje niebo; nad rzeką, którą dziedzic Kotkowski pokonywał w bród, by zobaczyć swą ukochaną; obok bagien znających tyle samo tajemnic, ile miłości; pod lasem, obok zapomnianej przez czas szopy; tam, gdzie wylano asfaltową szosę w miejsce polnej dróżki, chyba tylko po to, by mogła przejechać nią ciężarówka, pod którą umarła miłość Anastazji i Andrzeja. Zapragnął w jednej chwili znaleźć się w owym zaczarowanym świecie, bo jeszcze żaden świat (oprócz tego, który utracił) nie wydawał mu się tak bliski. Otworzył oczy, upewnił się, że stara kobieta w przedziale nie jest wytworem jego wyobraźni, pytając po prostu o godzinę, a kiedy mu odpowiedziała, wysiadł na następnej stacji, złapał pierwszy lepszy po-

ciąg jadący w przeciwnym kierunku i w dziesięć godzin później szedł brzegiem znajomej rzeki, rozglądając się tylko co jakiś czas dookoła na wszelki wypadek, bo wiedział, że tego miejsca, tak już znajomego, nie mógłby przegapić. Pewnie by nie przegapił, gdyby wcześniej nie trafił Kostrzewskich. Z tą motolotnią to się trochę wygłupiał. Wcześniej wiele godzin w czymś takim spędził w powietrzu z jedynym w życiu przyjacielem, tym samym, z którym zdradziła go jedyna wielka miłość. Maszyna stała gotowa do lotu, więc wskoczył i poleciał. Miał czekać, aż go zabiją w wolnej chwili? Wtedy jeszcze nie wiedział, że to tylko niegroźni awanturnicy, drobni przestępcy przypadkowo zaplątani w większy szwindel.

L R

Dlatego, jeśli Mimi zaczęła inaczej na niego patrzeć po tej pokazówce, jaką urządził, przypadkowo rozwalając im auto, to... Nie, przerwała Mimi, patrzyła na niego tak samo od początku.

T

No cóż, trochę się zdziwił, w każdym razie, kiedy je tam wszystkie z góry zobaczył: Gabrielę, Joannę i Mimi, stojącą nieco z tyłu... Trudno mu wyrazić, co wtedy czuło jego biedne, chore serce. Radość? Zachwyt... Wszystko jedno. Najważniejsze, że w ogóle coś czuł, coś go zafascynowało, zachwyciło. Ulegając być może wyobrażeniom zainspirowanym opowieścią starej kobiety z pociągu, zobaczył trzy anioły (i Kornelię], więc zapytał, czy jest w niebie, a one nawet nie musiały odpowiadać. Kilka godzin później pojawiły się pierwsze wątpliwości, które po paru dniach przeszły w pewność, że ani to raj, ani anioły, aczkolwiek nie zachwiała ona wiary w opowieść tamtej kobiety z pociągu. Wręcz odwrotnie. Z bijącym sercem każdego dnia wyczekiwał nowych wydarzeń, bo szybko się przekonał, że w Czerwonych Bagnach wszystko jest możliwe. Paradoksalnie jednak właśnie to miejsce go ocaliło, mówiąc górnolotnie, a zwyczajnie - postawiło na nogi. Żadna terapia nie uleczyłaby tak szybko i tak skutecznie chorej duszy, odsuwając w zapomnienie wszystkie nieważne rzeczy, niegodne jego pamięci, bólu, wściekłości...

Tylko życie i śmierć rodziców mają jakąś wartość. Wszystko inne utonęło w niepotrzebności... Tak, tak, Mimi, moja Natalio o pięknych oczach, w tym absurdalnym świecie wszystko jest prawdziwe. Zachowania osób i one same autentyczne. Tak samo jak gesty, słowa, choć nie zawsze znaczą to, co wyrażają; po kilku tygodniach przebywania z nimi trzema, wiadomo, o co chodzi. Przez ile lat darzył absolutnym zaufaniem bliskie osoby ze swego życia, zanim się przekonał, że wszystko było kłamstwem?

L R

To niesamowite, że im większą miał ochotę rozszarpać na kawałki Gabrielę i Joannę (a czasem także i Mimi), tym bardziej w nie wierzył. Co to znaczy? Dokładnie to, co mówi. Zna je tak dobrze, jakby spędził z nimi całe życie. Powinien się oczywiście stuknąć w głowę, zanim tu wylądował i wsiąkł w ten świat trzech wariatek, niewyraźnego dzieciaka i psa, ale się nie stuknął. Potem wiele razy mógł odejść z potłuczoną nogą, ze stopą zranioną w potrzasku albo postrzelonym kolanem, ale nie odszedł. Mógł zrobić wiele rzeczy, których nie zrobił, bo może nie chciał. Może oszalał, a może tylko trochę stracił rozum.

T

Co za różnica! Jest tu, zapomniał o tym, że jeszcze miesiąc temu był wrakiem człowieka (choć może niewiele mu brakuje - parę dni - by fizycznie stać się nim teraz), i jakże się zdziwił, gdy pewnego dnia pojął, iż umie teraz patrzeć na ten świat, na swoje życie, na wszystkie wielkie i małe rzeczy, z należytym dystansem. Chyba właśnie tę umiejętność mieszkanki Czerwonych Bagien opanowały w najwyższym stopniu. Być może to ona chroni je przed złem, na które nie ma wpływu, łagodzi zbyt wielki ból i zbyt wielką radość, tak żeby zbyt wielki ból i zbyt wielka radość nie przesłoniły świata. Marnie wygląda świat widziany przez mgłę. Chyba w pewnym momencie zaczął patrzeć ich oczami, bo jak inaczej to wytłumaczyć, że zbladły dramaty, zagoiły się urazy (oprócz tych fizycznych, ma się rozumieć) i teraz widzi wszystko zupełnie inaczej i zastanawia się, Natalio o najpiękniejszych na świecie oczach, jak ma odejść...

Oczy Mimi, jaśniejące cały czas blaskiem oczu wszystkich kobiet, które tutaj patrzyły na swych ukochanych, w jednej chwili zgasły.

*

L R

Nie odzywam się do Rozy, a ona do mnie. Ja mam święty spokój, ona próbuje go zatruć Oldze, ale mała potrafi już zadbać o siebie, jak mi się wydaje. Szuka wzrokiem Joanny, która jeśli nie myje i nie próbuje rozprostować swoich pięknych kiedyś włosów, poświęca mojej córce najwięcej czasu z nas czterech. Upominam małą co jakiś czas, żeby nie mówiła do niej po imieniu, tylko „ciocia". Joanna wychodzi na werandę z puchatą szopą włosów, która po kolejnym zabiegu coraz bardziej przypomina przekwitły mlecz, i warczy, żebym dała dziecku spokój. - Najwyższa pora - odzywam się cicho, nie dbając, czy mnie usłyszy, bo to i tak niczego nie zmieni - żeby w tym domu zacząć nazywać matkę matką, ciotkę ciotką, a...

T

- Spróbuj mnie nazwać prababką - wtrąca przechodząca obok Roza, która niby niewiele już słyszy, ale co chce, usłyszy zawsze - a pożałujesz. Gdzieżbym śmiała!

Gabriela wyciągnęła z Pokoju Wspomnień starą maszynę do szycia Amelii i szyje obrus, którym można by przykryć pół łąki, a ma tylko zasłonić do samej ziemi wielki, zniszczony stół z szopy. Brak już czasu na zrobienie nowego wielkiego stołu, który sobie wymyśliły razem z Wielkim Przyjęciem. Nie mam zielonego pojęcia, kto przy nim zasiądzie. Gabriela z Joanną chyba też nie wiedzą. Gabriela, odkąd usiadła z rana do maszyny, jest w doskonałym humorze, o czym świadczy jej głośne, choć mało melodyjne „la la la", dolatujące z salonu. Towarzyszy mu brzęk spadających pokrywek i przesuwanych garów, bo Joanna w tym czasie usiłuje coś ugotować. Przekleństwom nie ma końca.

L R

Gęste, parne powietrze sprawia, że widok przejeżdżającego przez most samochodu biorę początkowo za przywidzenie. Tym bardziej wysiadającego po chwili z auta mężczyznę. Dopiero kiedy nieznajomy pyta o Joannę, uświadamiam sobie, że to prawda. Długo się zastanawiam, czy Joanna jest czy jej nie ma, bo już sama nie wiem, zdziwiona jego przejrzystym (tak, przejrzystym) uśmiechem. W tym czasie Joanna, być może tknięta jakimś przeczuciem, wychyla się z salonu. Natychmiast na jej twarzy maluje się wyraz paniki, czemu trudno się dziwić, bo wygląda jak ostatni garkotłuk w fartuchu zaplamionym czerwonym barszczem, z resztkami ciasta z krokietów na brodzie i kawałkiem czegoś niezidentyfikowanego w kącikach ust. O włosach lepiej nie wspominać. Zobaczył ją, więc nie może się schować, chociaż ja na jej miejscu bym to zrobiła, i wtedy uśmiech na jego twarzy robi się jeszcze bardziej przejrzysty. - Pięknie wyglądasz - mówi, nie dając jej czasu na nic, wprawiając ją natomiast w takie osłupienie, że stoi chwilę jak skamieniała, a potem zaczyna się kołysać do przodu i do tyłu jak pijana.

T

Odruchowo próbuję ją podtrzymać, w efekcie czego sama o mało nie ląduję na deskach werandy. Mężczyzna (skądś go znam) jest szybszy. Opanowuje nas obie, to znaczy mnie przytrzymuje jednym ramieniem, a ją chwyta drugim. - Tylko trochę się ogarnę... - bredzi Joanna w jego ramionach. - Po co? - dziwi się facet. - Wspaniale wyglądasz.

Chyba nie przywykł do prawienia komplementów, bo zaraz robi się czerwony jak plama po barszczu na fartuchu Joanny, więc chwyta ją za rękę i ciągnie z tej werandy. Nie jest facetem, który plecie trzy po trzy. Słyszę tylko, jak mówi, że zgodziła się, by ją odwiedził, więc... - Mamo! - wołam, bo nie mogę sobie odmówić ujrzenia jej reakcji na to wszystko, a kiedy nie odpowiada, krzyczę: - Gabriela! Natychmiast pojawia się na werandzie. - Czego chcesz? Pokazuję jej wzrokiem Joannę spacerującą opodal z tym

mężczyzną. - Pokazała mu się w takim stanie! - Zdumienie Gabrieli jest większe, niż się spodziewałam. - A co miała zrobić? Akurat wyszła. - Mogłaś ją uprzedzić... - Nie zdążyłam. - ...toby się jakoś ogarnęła. A zresztą, może i dobrze, bo pewnie z tymi włosami wcale by nie wyszła. - Powiedział, że pięknie wygląda.

T

-Co?

L R

- Żartujesz! Ty, Kornelia, popatrz, popatrz, co ta Joaśka wyprawia...

- Ślepa jesteś? Nie widzisz, jak spuszcza oczy, myślałby kto, skromnisia, jak macha ręcami... - Rękoma. - ...jak jakiś bocian. Czy ona wie, ile ma lat? - Bocian? Patrzymy przez chwilę na skrępowanie Joanny i jej wzrok wbity w ziemię, oczami wyobraźni widząc tych wszystkich mężczyzn, z którymi była w Rzymie czy Neapolu albo w górach i tydzień nie wychodzili z łóżka. A raczej ich nie widząc. - Myślisz o tym samym co ja? - pyta Gabriela.

L R

- Chyba tak. - Skądś go znam. Czekaj, czekaj... Czy to nie jest ten... - Ten rolnik z Psich Dołów?

T

Po owym lecie w dziewięćdziesiątym czwartym, kiedy Joanna z Gabrielą wróciły do swoich światów, ale dosyć często tu bywały, każdego wtorku, który jest w tej okolicy dniem targowym, jeździłyśmy po świeże warzywa, bo Mimi nie chciało się już ich uprawiać. On miał zawsze najładniejsze warzywa. I pszenicę. „Jaką piękną ma pan pszenicę" - mówiła Joanna, przesypując między palcami ziarno w otwartych workach. - Joanna i rolnik z Psich Dołów? Co niby miałaby z nim robić? dziwię się, ale zaraz przypominam sobie ów przejrzysty uśmiech, kiedy mężczyzna na targu podawał jej koszyk z warzywami i mówił, że u niego wszystko takie piękne. Prawie tak jak ona. - To samo co z tymi tam... no wiesz. - Chyba nie. Chyba ten jest wyjątkowy. - Odbiło ci, Kornelia? Kiedy ci zdejmują ten gips, bo trudno już czasem z tobą wytrzymać. - W piątek.

- W ten piątek? - Nie, w następny. Otwieramy usta ze zdumienia, widząc, jak Joanna uśmiecha się nagle do niego, szczerze i pięknie, odgarniając upapraną w cieście ręką włosy z czoła. Co nas tak zdumiewa? Zero kokieterii w tym ruchu. Zero! - No to doczekała się wreszcie. - Gabriela pierwsza odzyskuje mowę. - Widać każda się musi w końcu doczekać. Jednym, jak Anastazji, wystarczy szesnaście lat, innym trzeba czterdziestu sześciu.

L R

*

Oskar odszedł z Czerwonych Bagien tak, jak się w nich pojawił: nagle i nie wiadomo dokąd. Gabriela z Joanną stały na werandzie i mówiły, że dobrze, bo nawet jeśli to nie bandyta, to na pewno jakiś inny ciemny typ, a Mimi niech tak nie siedzi w tych warzywach i nie udaje, że chwasty wyrywa, bo chwastu nie ma.

T

- Nic nie ma - powiedziała Mimi, rzuciła grabki na ścieżkę i poszła nad rzekę. - Widzisz, cośmy narobiły? - odezwała się z wyrzutem Gabriela do Joanny. - Było od razu pozbyć się przybłędy, wtedy by do tego nie doszło. Kornelia, idź za nią. Mimi do wieczora siedziała nad rzeką. Potem nagle wstała, wróciła do domu i weszła do swojego pokoju, cicho zamykając drzwi. Gabriela z Joanną siedziały przy stole w salonie i zastanawiały się, co powiedzą Rozie, kiedy wróci. - Powiemy jej, żeby na drugi raz nie opowiadała głupot obcym ludziom w pociągu - postanowiła w końcu Joanna, dodając po chwili, że nie ma się czym przejmować, bo Mimi za dwa dni sama zrozumie, że to zwykły tchórz, którego nie stać było na prawdziwe pożegnanie.

Kiedy wstały następnego dnia, „tchórz" siedział na schodach werandy i popijał colę. Mimi uśmiechnęła się odruchowo na jego widok, a potem nagle zbladła, bo zrozumiała, dlaczego wrócił. Poszłabym na koniec świata za mężczyzną, który by miał tyle odwagi, żeby wrócić po tym wszystkim do Czerwonych Bagien! I był Oskarem. Mimi pokręciła głową, kiedy powiedział, że całą noc nie zmrużył oka, gdy zrozumiał, co między nimi zaszło. Niby nic, a jednak wie, że jest tą kobietą, z którą chciałby umrzeć. Przy której - poprawił się zaraz, ale ona tego chyba nie usłyszała. - Ja bym chciała żyć, ale...

L R

- Nie zrozumiałaś mnie - przerwał z pochmurnym czołem. Nie spodobało mu się to „ale" i chyba starał się go do siebie jeszcze nie dopuszczać. Dodał więc szybko: - Pójdziesz ze mną?

Pokręciła głową. Tylko tyle. Bez dramatycznych słów i gestów, jak to Mimi.

T

Gabriela z Joanną już miały łzy w oczach. Oskar zszedł z werandy, przez chwilę stał tyłem z opuszczonymi ramionami, martwy jak kamień, po czym odwrócił się, uśmiechnął pięknie i patrząc Mimi w oczy, powiedział, że może to najgłupsza rzecz, jaką wymyślił, ale tak łatwo nie zrezygnuje, więc każdego roku... Którego to dziś mamy?... tego dnia będzie czekał na nią przy szosie pod lasem, za bagnami, koło starej szopy, której już nie ma, dokładnie w tym miejscu, gdzie zawsze siadali, patrzyli na przejeżdżające samochody i cieszyli się, że te samochody odjeżdżają bez nich. Przez trzy lata! Gabriela pociągnęła nosem, Joannie łzy popłynęły z oczu ciurkiem. - W najnowszym opowiadaniu - zaczęła, chlipiąc - napiszę, jak mężczyzna czeka na kobietę każdego roku, w tym samym... - Nie waż się! - warknęła na nią Gabriela, wycierając głośno nos w chusteczkę.

Oskar dodał wtedy, że dla Mimi, która czyta niewiele powieści, a na pewno nie takich, w których mężczyzna czeka na kobietę każdego roku w ten sam dzień i w tym samym miejscu, może to wyglądać tak, jak wygląda, ale nie potrafi nic mądrzejszego wymyślić, a chce sobie zostawić jakąś nadzieję. Dlaczego? Może dlatego, że jest egoistą. Mimi zrobi to, co zechce. Zna ją na tyle, by wiedzieć, że tak nagle nie odejdzie z tych swoich cholernych Czerwonych Bagien (wracając tu, niewielką miał nadzieję), jednak może za rok, dwa albo trzy coś się w niej zmieni. Wie, że mówi bez sensu, ale nic sensownego nie przychodzi mu do głowy. Stoi więc pod tą werandą jak ostatni kretyn z ostatnią w swoim życiu nadzieją.

L R

- Nie da się z niczym porównać, moja Natalio o pięknych oczach powiedział na koniec - tej pewności, którą czuję, patrząc na ciebie. I nie mam zamiaru nikomu się z tego tłumaczyć ani od nikogo wysłuchiwać, że znam cię tylko kilka tygodni, podczas gdy inne kobiety znałem tyle lat... Ty wiesz, o czym mówię, i nic mi więcej nie potrzeba. Kiedy odchodził, Gabriela z Joanną płakały już na dobre. Mimi patrzyła za Oskarem z uśmiechem. - Głupia jesteś, Mimi - powiedziała Joanna.

T

- Głupia jesteś, Mimi - powtórzyła Gabriela.

- Może i jestem głupia - mówiła potem Mimi, siedząc koło mnie na moście - ale to nie Gabrielę ani nie Joannę Roza wiązała sobie w chuście na piersiach, nie z nimi jechała rowerem osiem kilometrów zimą i latem, w deszcz, mróz albo upał dla tych paru groszy, które jakimś cudem pozwoliły nam wszystkim tu przetrwać. Roza nigdy o tym nie mówiła, ale ona, Mimi, pamięta, mimo że miała wtedy kilka lat, z jakim wysiłkiem babka wjeżdżała pod górkę w drodze powrotnej. Może jest głupia, ale kiedy Roza się śmieje, że ma tak ordynarnie czerwone ręce, że nawet chłopki, które od dziecka ciężko pracują w ziemi, mają delikatniejsze dłonie, to tylko ona wie, jak jednej zimy przemarzły, bo jedyne rękawiczki dała Joannie do szkoły.

Może teraz to jest śmieszne, bo nie brakuje im niczego, a nawet mają wszystkiego za dużo, ale ona pamięta czasy, kiedy śmiano się tu tylko dlatego, żeby nie płakać. I może osiemdziesiąt pięć lat Rozy to niewiele dla kogoś, kto takiej Rozy nigdy nie miał. Ani tego wszystkiego, co się złożyło na dwadzieścia dziewięć łat jej życia. Nie, Kornelio, niebo nie jest wszędzie takie samo. I wszechświat nie jest wszędzie taki sam, Gdy wracałyśmy znad rzeki, Gabriela, z rękoma na biodrach, patrzyła na nas z troską jak kwoka na swoje kurczęta.

L R

- Dziedziczka Kotkowska miała rację, żaden mężczyzna nie zamieszka w tym przeklętym miejscu. Nie wiem tylko, po co oni tu przychodzą co jakiś czas. Chyba tylko po to, żeby odejść. Nie rozpaczaj, Mimi, jakoś to przeżyjemy. Mimi nie rozpaczała. Nie płakała. Nie była nawet smutna. Ktoś, kto jej nie znał, mógłby powiedzieć, że te trzy ostatnie lata w Czerwonych Bagnach, to był najbardziej pogodny okres w jej życiu. Może i był.

T

Roza po powrocie wyszła z samochodu Gabrieli dość żwawo, jakby się nie mogła doczekać, kiedy wreszcie z niego wysiądzie, i rozglądając się dookoła, zaczęła: - Wojna tu była jakaś, czy co? Cały brzeg zorany, jakby coś się paliło... Wystarczy, że człowiek na kilka tygodni raz w życiu opuści swoje miejsce, a z ledwością je potem poznaje. Więcej mnie nigdzie nie wysyłajcie. Jak przez osiemdziesiąt pięć lat nie nawykłam do dłuższych kontaktów z ludźmi, to już chyba nie nawyknę. Gęby przez trzy tygodnie nie było do kogo otworzyć. - To ciekawe komu - mruknęła pod nosem Joanna, wyjmując torby babki z bagażnika - opowiedziała całe swoje życie. - I nasze - dodała cicho Gabriela. Roza usadowiła się w fotelu, wzięła głęboki oddech i przymknęła oczy. Mimi przycupnęła przy niej i siedziały tak przez jakiś czas, patrząc, jak Gabriela z Joanną krzątają się, robiąc ostatnie porządki przed wyjazdem, rozmawiają cicho i uśmiechają się. Potem, przy kolacji, którą

wszystkie jadły w zbyt wielkim, jak gdyby wymuszonym, skupieniu, Roza przyglądała się każdej z osobna, aż w końcu zapytała: - Był tu ktoś? - Był! - wyrzuciła z siebie natychmiast Gabriela. - Kto taki? - Taki jeden... Oskar... - Ładne imię. Jak się tu znalazł? Joanna z Gabrielą popatrzyły na siebie. - No właśnie... Nie uwierzysz, jak ci powiemy...

L R

- Spróbujcie. - W-wisiał na drzewie... - wyjąkała Gabriela. - Na którym drzewie?

- Na tym tam. - Joanna pokazała ręką.

T

Roza popatrzyła w tamtą stronę i w jednej chwili na jej twarzy pokazał się szeroki uśmiech. Nie musiała niczego tłumaczyć - wszystkie wiedziały, o co chodzi. Spoglądała uważnie to na Gabrielę, to na Joannę. Obie pokręciły przecząco głowami, choć niepewnie, z obawą, jakby stało się coś złego, coś, czemu nie zapobiegły, zawiodły na całej linii. To wszystko malowało się w ich oczach, kiedy Roza zapytała cicho: „Mimi?". A ona zachowywała się, jakby to wszystko dotyczyło jakiejś obcej osoby, nie jej. Jadła z apetytem, jak nigdy. Dołożyła sobie sałatki i wzięła kolejny kawałek chleba, grzebiąc w koszyczka w poszukiwaniu jeszcze jednej piętki. Potem spojrzała na Rozę i powiedziała, jak bardzo cieszy ją to, co się stało, bo nigdy dotąd nie wyobrażała sobie, że coś takiego może się właśnie jej przytrafić. Opowiedziała Rozie, w jaki sposób się tu znalazł i jak na niego patrzyła i jak potem ignorowała, sądząc, że nie dla niej się tu zjawił, tylko dla Joanny albo nawet i Gabrieli. Dla żadnej z nas, pomyślała, gdy odszedł. Ale że wrócił następnego dnia i wszystko stało się jasne, jeśli nawet dotąd nie było.

- Wrócił dla mnie - szepnęła Mimi, chowając wzrok, zawstydzona tak intymnym wyznaniem i zaraz dodała szybko: - Ale nic się nie zmieni. Wstała od stołu i poszła z naczyniami do kuchni. Gdy wróciła, patrzyłyśmy wszystkie wyczekująco, w milczeniu zachęcając ją do dalszych zwierzeń, lecz Mimi do samego końca nic już więcej nie powiedziała na temat Oskara. Wszystko było jak dawniej, tylko coraz rzadziej wchodziła na dach, żeby popatrzeć w niebo, aż w końcu całkiem przestała tam zaglądać. I nie kładła się już na łące.

L R

Może i nic się nie zmieniło. Może się myliłam, sądząc, że chodzi jak zaczarowana, mechanicznie wykonując wszystkie czynności, wstając, kładąc się spać, żyjąc. Może z nudów, odkąd jesienią tego samego roku pani Kostrzewska wyjechała z Parszywym Ogryzkiem, wyolbrzymiałam sobie pewne rzeczy, innych nie dostrzegając, tak jak nie dostrzegałam w oczach Mimi radości z niczego.

T

Może i Joanna z Gabrielą dostrzegły coś innego w tej samej co kiedyś Mimi, bo od tamtego lata każdą wolną chwilę spędzały w Czerwonych Bagnach. Gabriela, która miała urwanie głowy ze swoim sklepem i rozglądała się za następnym, wpadała nawet w tygodniu. Długo rozmawiała z Mimi, czasem rozmawiała ze mną, zazdroszcząc nam za każdym razem spokoju i narzekając na klientki, które kupują coś jednego dnia, a następnego przychodzą to oddać lub wymienić. Kiedy szyła dla każdej na miarę, nic takiego nie było. - Ciekawe - zastanawiała się - czy gdyby duszę można było kupić w sklepie, to też by ją chciały wymieniać. Przez trzy lata Mimi chodziła z lekkim uśmiechem, jakby ktoś jej ten uśmiech namalował. Z większą serdecznością niż dawniej odnosiła się do Rozy i z większym zapałem zimą rozkładała sarnom w lesie siano, które Kocieba z Dąbrowy kosił każdego lata i połowę zabierał dla siebie. Zawsze gdy spotkała go w drodze powrotnej z lasu, upominała z uśmiechem, żeby przestał zakładać sidła, bo zwierzęta i tak mają ciężki

los. Kocieba bił się w piersi i zaklinał, że w życiu by czegoś podobnego nie zrobił. - Ale zrobił pan - mówiła łagodnym głosem. - Trzy już znalazłam. A ile jeszcze pan zastawił, to nie wiem. - A bo mam taki głupi łeb po tej wódce, pani Mimi - przyznawał się w końcu, przyparty do muru - że nic nie pamiętam. Chodźmy, poszukajmy razem tych wnyków. Kocieba był dobrym, uczynnym i pracowitym człowiekiem, ale miał jedną wadę. Wystarczyło, że trochę wypił, i nic, dopóki nie wytrzeźwiał, nie pamiętał. Jednego roku obraził się na Rozę, kiedy pewnego ranka przyszedł kosić łąkę i zobaczył Mimi rozrzucającą pokosy.

L R

- Od dziecka koszę tę łąkę, pani Wermer - odezwał się pełnym pretensji głosem do Rozy. - Jeszcze z tatusiem tu przychodziłem, jak żył. - O co panu chodzi, panie Kocieba? - zadała rzeczowe pytanie Roza. - Pani dobrze wie o co mi chodzi. O skoszoną łąkę mi chodzi. Że pani kogoś innego najęła.

T

- Przecież wczoraj ją pan z samego rana skosił i kazał Mimi pokosy rozrzucać, jak jej się będzie chciało. Kocieba walnął się otwartą dłonią w czoło.

- Patrz pani, jaki to mam głupi łeb po tej wódce! Żeby mnie kto zabił, nic nie pamiętam! Chodziła więc Mimi z Kociebą po lesie i zbierali wnyki. Kocieba, jak pies tropiący, szedł po własnych śladach i z każdej odnalezionej drucianej pętli tak się cieszył, jakby

nie wiadomo co odnalazł. Trzeciej zimy po tamtym lecie z Oskarem znaleźli młodego psa z pętlą zaciśniętą na szyi. Pies był w tak opłakanym stanie i z taką żałością, ale już jakby ostatkiem sił patrzył na nich, że Kocieba, zdejmując sidła, płakał rzewnymi łzami, przysięgając na grób tatusia, że teraz, pani Mimi, to już nawet w nieświadomości nic takiego nie zrobi. Nawet nie ma mowy. Przyniosłyśmy prawie sztywnego z zimna psa do domu, żeby sobie w cieple skonał, postawiłyśmy mu miskę z ciepłym mlekiem, którego nawet nie tknął. Stary Herman położył się koło niego, jakby doskonale wiedział, że tej psinie potrzeba w równym stopniu ciepła, co życzliwości.

L R

Ku naszemu zdziwieniu pies przeżył i po kilku dniach biegał po salonie, chwytał za uszy poczciwego Hermana i łasił się do nóg. Na widok Mimi, schodzącej rankiem z góry, piszczał z wielką radością. - Wszystko dobrze - odezwała się Roza, której stosunek do zwierząt był, oględnie mówiąc, powściągliwy - tylko jak mu dasz na imię. - Herman - odparła Mimi bez zastanowienia. -I to będzie mój Herman.

T

W kilka miesięcy później, po wielu dniach ulewnego deszczu, tuż po powrocie z poczty z jakąś ważną przesyłką, której listonosz nie mógł dostarczyć, bo był chory, poszła Mimi szukać swojego Hermana na bagna, bo wydawało jej się, że słyszy tam jego skowyt. Joanna, która w tym właśnie czasie zarzuciła drobne formy prozatorskie i zaczęła pisać mroczny thriller (chociaż to jeszcze nie było to, co zamierzała „kiedyś" napisać), powiedziała, że to żaden skowyt, tylko ludzkie jęki wydobywające się z topieli. Gabriela, z gracją trzymając cienkiego papierosa przy twarzy, poradziła jej, żeby się stuknęła w głowę. Roza ze zmarszczonym czołem patrzyła w stronę bagien. Woda stała w nich już od kilku dni. Czekałyśmy wszystkie na werandzie, z niepokojem zerkając w górę rzeki, gdzie woda występowała już z brzegów i szybko zalewała kolejne kawały jeszcze nie tak dawno wysuszonej ziemi.

Powódź w Czerwonych Bagnach nie była czymś nowym. W różnych porach roku rzeka nieraz zalewała przylegające do niej łąki, ale dotąd nie działo się to tak szybko, tak gwałtownie. Z wielkiej chmury, która wyszła nie wiadomo skąd, lunął taki deszcz, że poza strugami wody na odległość kilku metrów nic nie było widać. Kiedy spod werandy wyczołgał się Mały Herman i zaczął biegać po tym deszczu w poszukiwaniu swej pani, Roza podniosła dłonie do twarzy, opuściła je i zawołała: „Mimi!". Na jedną króciutką chwilę za ścianą deszczu zamajaczyła nam jej drobna sylwetka gdzieś pośrodku bagien, ale być może zobaczyłyśmy ją tam tylko dlatego, że chciałyśmy ją ujrzeć. Potem w jednej chwili deszcz się skończył.

L R

Wszystko się skończyło.

*

T

Mimi zawsze mnie uczyła, że każda żywa istota jest częścią wszechświata, który nie ma początku ani końca. Tam, gdzie jest początek, może być koniec lub odwrotnie, ale my nigdy się tego nie dowiemy, bo nie potrafimy objąć naszym krótkim czasem tak ogromnej przestrzeni. Nawet gdybyśmy zdołali się poruszać z prędkością światła. Dla każdej maleńkiej istoty, mówiła Mimi, jesteśmy tym, czym dla nas jest wszechświat. - Dlaczego zadeptałaś tego robaka, Kornelio? - zapytała mnie z kamiennym wyrazem twarzy, gdy kiedyś rozgniotłam jakiegoś owada obcasem na chodniku. - Bo to robak - odpowiedziałam. - Czy on ci przeszkadzał albo zagrażał twojemu życiu? - pytała dalej.

- A więc jeśli mi przeszkadza, to mogę zabijać, a jeśli nie, to nie? postawiłam się. - Jesteśmy tylko ludźmi - odparła Mimi łagodniej. - Odruchowo bronimy swojego życia, wygody, niezależności... Ale jeśli nic nam nie zagraża, nie umniejsza naszego życiowego komfortu, nie zabijajmy czegoś tylko dlatego, że jest tylko tym czymś. Na tym skończyła, nie zrobiła mi wykładu, ale ja zrozumiałam. W jednej chwili pojęłam całą głębię tego, co chciała mi powiedzieć. Nigdy więcej beztrosko nie zabiłam robaka tylko dlatego, że był robakiem. Jeszcze tydzień temu czułam się robakiem wszechświata. Niepotrzebnym i przegranym. Rozdeptanym na betonie przez wyższą istotę.

L R

Niepotrzebnie Joanna zwoziła mi tu nieudolnych lekarzy duszy. One same: Joanna, Gabriela i Roza są terapią. Chyba już wiem, o czym wtedy Oskar mówił Mimi na dachu. Nie muszę się przed nimi przyznawać, ale przed sobą mogę, że ból już nie jest taki, jaki był. Ani wściekłość nie jest tamtą wściekłością. Została jeszcze złość, jakieś krótkie dźgnięcia w okolicy serca i niechęć do wstawania rano, do zaczynania kolejnego dnia od początku.

T

Po miesiącu przebywania w Czerwonych Bagnach, które dwanaście lat temu, po zniknięciu Mimi, przeklęłam i przysięgłam sobie nigdy tu nie wrócić, patrzenia i słuchania Rozy, Gabrieli i Joanny mam w sobie dostatecznie dużo siły, żeby dalej żyć. Dla Olgi, której dziecinne oczy ukradkiem obserwują mój smutek. Dla przeszłości, z jej powtarzalnością zdarzeń; dawnej, nie tej, która mnie powaliła na kolana, bo ta mogłaby się okazać złym snem. Żeby tak można było się obudzić pewnego ranka i powiedzieć: to się nie zdarzyło. Dla tych wszystkich kobiet, które tu stworzyły sto lat dobrych i złych wspomnień. Mogę im tylko zazdrościć, że dla nich złe wydarzenia niewiele znaczyły, bo zapominały o nich, jak się zapomina złe sny. Bo, jak kiedyś powiedziała Roza, wszystkie te kobiety były owocem wielkiej miłości. Ja jedna znalazłam się na tym świecie z powodu zakompleksionej fascynacji (cokolwiek to znaczy) Wiktora Marczewskiego królewską elegancją Gabrieli. Zdaje się, że to biedne dziecko (czyli Olgę) czeka ten sam los. Skoro w tak wielkiej ta-

jemnicy trzymam imię jej ojca, to znaczy, że się go wstydzę. A jeśli się wstydzę, to z pewnością wielkiej miłości nie było. Pytanie, czy w ogóle jakaś była. Wiele pytań Rozy, z tym na czele, wolę pozostawić bez odpowiedzi. Wiele wydarzeń chciałabym zachować w głębokiej tajemnicy, ukryć głęboko pod ziemią. Gdyby tylko mogło to być gwarancją niepamięci.

*

L R

Jedenastu żołnierzy z najbliższej jednostki (Roza podobno ich policzyła i uznała, że to zły omen) przeszukiwało w pontonach zalane bagna całą noc i cały następny dzień.

T

Przyszli ludzie ze wsi, chcąc jakoś pomóc, i stali na drugim brzegu rzeki (który był jednocześnie brzegiem Czerwonych Bagien, bo woda podeszła aż pod werandę) milczący i nieruchomi, jak uczestnicy mszy żałobnej. Nic więcej nie byli w stanie zrobić dla Mimi, którą wszyscy bardzo lubili, mogli tylko tak stać. Po dwóch dniach, gdy woda znacznie opadła, cztery wozy strażackie wjechały na skraj bagien od strony Dąbrowy, bo od strony Kociej Góry wciąż się nie dało. Z wysuniętych drabin, które wyglądały jak wyciągnięte ramiona, usiłujące objąć coś, czego już objąć nie można, strażacy bosakami sprawdzili metr po metrze grząskie poszycie mokradeł. W tym czasie żołnierze poszli w dół rzeki: jedni z brzegów, inni płynąc na pontonach, sprawdzili jej zmącone powodzią tonie do samego zakola przy gospodarstwie Kostrzewskich. Po kolejnym dniu do strażaków przyłączyli się niektórzy mężczyźni ze wsi. Jedni rękoma, inni łopatami w desperackim uporze rozrywali miękką skórę bagien, karpy i zmurszałe korzenie. Z wnętrza bagien wydobyto końską czaszkę (tak sfosylizowaną, że nie mogła należeć do klaczy z zaprzęgu dziedziczki Kotkowskiej], resztki skórzanego buta i srebrną łyżeczkę. Jeden z mężczyzn przysięgał, że przez chwilę trzymał

L R

w dłoni kawałek idealnie błękitnego materiału, który mógł pochodzić z błękitnej sukni żony carskiego oficera, Natalii, ale skrawek tkaniny rozpadł się zaraz w bladoniebieski pył. Każdemu, kto chciał patrzeć, pokazywał wnętrze dłoni, lecz prawdę mówiąc, nikt żadnego pyłu nie widział. Siedział na zmurszałym pieńku i jak w ekstazie powtarzał: „Miałem to! Tu, w samym środku dłoni!", dopóki ktoś nie huknął na niego, że chuj kogo obchodzi kawałek materiału z sukienki żony carskiego oficera, żeby nie wiem jak była błękitna, bo nie po to czwarty dzień taplają się w deszczu i błocie! Nie po to, kurwa, babrzą się w tej przeklętej brei, nie śpiąc i nie jedząc, bo komu by się chciało jeść albo spać. Pies ganiał wszystkie błękitne sukienki wszystkich żon carskich urzędników, żołnierskich kochanie, których już dawno nie ma i cholera wie, czy w ogóle kiedykolwiek były! Zgoda, może nie powinien tak wrzeszczeć i używać tych wszystkich słów, których (cała wieś poświadczy) pierwszy raz w życiu używa, ale szlag go trafia i jasna cholera, kiedy sobie przypomni Mimi, jak miała kilka lat, chodziła po wsi, bo nigdzie indziej nie wolno było jej chodzić, i uśmiechała się do wszystkiego, do czego tylko mogła się uśmiechać.

T

I nagle powiedział: „Dość". A potem podszedł pod werandę, na której już czwarty dzień stała Roza z rękoma przy twarzy, i pokręcił głową, bojąc się wymówić jakiekolwiek słowa, a ona szepnęła tylko: „Wiem, wiem..." - bez żadnego zdziwienia czy zawodu, bo to, co trzeba było zrozumieć, zrozumiała już pierwszego dnia. Tak samo jak wszyscy.

- To niby że co?! - wybuchnęła tego samego dnia wieczorem Gabriela, odpalając jednego papierosa od drugiego. - Pod ziemię się zapadła? Póki byli żołnierze, strażacy, ludzie ze wsi, policja, póki były łopaty, bosaki, pontony i drabiny, była nadzieja. Kiedy ludzie na dobre odeszli ze swoim sprzętem, odeszła także Mimi. Stałyśmy do późnej nocy na werandzie, patrząc co chwila w otwarte niebo, jakby w nadziei, że pomacha nam z którejś z gwiazd. Bo jeśli nie pod ziemią, to gdzie...? Gdzie mogła być?

Roza tej samej nocy zamknęła na klucz Pokój Żałoby, ten sam, z którego po odejściu swojej córki nie wychodziła przez wiele dni. Schowała gdzieś klucz i dopiero po jakimś czasie Joanna znalazła go przypadkiem, otworzyła pokój i zaniosła tam wszystkie rzeczy należące do kobiet, których już w tym domu nie było, poczynając od spinki do włosów Julianny, na lunecie, przez którą Mimi patrzyła w niebo, kończąc. Rzadko potem wchodziło się do tego pokoju, chyba że akurat coś było stamtąd potrzebne, jak na przykład maszyna do szycia Amelii. Przez wiele dni nie robiłyśmy nic, tylko patrzyłyśmy w stronę bagien, w ostatniej nadziei, że mimo wszystko zobaczymy Mimi, jak wychodzi nagle zza ściany drzew z przepraszającym uśmiechem, w całym swoim anielskim spokoju i ciszy.

L R

Nie było trumny, więc nie było nad czym rozdzierać szat, a wielodniowe poszukiwania jak gdyby rozkruszyły jeden wielki dramat na wiele mniejszych. Nie dziwiłam się, bo wiedziałam już, że w tym domu uderza się w lament z powodu byle jakiej głupoty, ale wielkie dramaty przeżywa się w ciszy.

T

Oprócz tej żałobnej ciszy Roza tylko raz, nim stamtąd odjechałam, okazała coś, co nazwałabym emocją, gdy w kilka dni później przyjechał listonosz, ukłonił się z szacunkiem, w milczeniu podał jej list i w milczeniu odjechał. Roza zerknęła na kopertę, zobaczyła, że jest zaadresowana do Kostrzewskiego, podarła ją ze złością na drobne strzępy i ze złością wrzuciła do kosza. Potem któraś z nas rzuciła (to niesłychane!) jeden z tych oklepanych banałów, jakich najlepiej nigdy nie słuchać, że życie musi się dalej toczyć. Wszechświat także, dopowiedziałam sobie, nie tylko życie, i jak tylko przyjechał ojciec, żeby być z Gabrielą w najgorszym momencie jej życia, wiedziałam już, że nie chcę zostać dłużej w Czerwonych Bagnach. Przeklęłam je i znienawidziłam za to, że odebrały mi Mimi. Miesiąc później Joanna weszła do sklepu Gabrieli, gdzie moja matka, odkąd wyjechałyśmy z Czerwonych Bagien, bywała rzadko, bo wszystko ją denerwowało i na niczym nie mogła się skupić. Każdego

ranka i każdego wieczora mówiła o Rozie, która w osiemdziesiątym piątym roku swego życia została sama. - Chyba rzucę to wszystko i tam pojadę. To nieludzkie, żeby po tym wszystkim mieszkała sama. Zawsze ktoś przy niej był. Zawsze ona była przy każdej z nas. Co ja mam zrobić, Kornelio? Wzruszałam niepewnie ramionami, rozumiejąc, że nie oczekuje ode mnie odpowiedzi, tylko poparcia w swym zagubieniu. Podobnie jak ona odganiałam od siebie obraz Rozy, siedzącej samotnie na werandzie w Czerwonych Bagnach bez Mimi. Joanna oparła się o ladę, bezwiednie przesunęła dłonią po jej gładkiej powierzchni i powiedziała jakby od niechcenia:

L R

- Zrezygnowałam z pracy w szpitalu... Jutro wracam do Czerwonych Bagien. - Jak to, zrezygnowałaś? - wykrztusiła bez tchu Gabriela, wiedząc, czym ten szpital dla niej był.

T

- Normalnie. Nie wiesz, jak się z czegoś rezygnuje? Głupia jesteś? Całe lato, kiedy jeździłam do Psich Dołów na zakupy, to mnie zagadywał ten stary doktor z przychodni, żebym przyszła do pomocy, bo ma za dużo pacjentów, a poza tym stary jest, już by poszedł na emeryturę... Nie tak było, Kornelio? - Ale ten twój szpital...

- Daj mi spokój z tym szpitalem! Już od dawna wszystko mi tu nieźle działa na nerwy. - Ja mogę wrócić do Czerwonych Bagien. - Gabriela w jednej chwili zrozumiała, czemu Joanna rezygnuje z największej pasji swego życia. - Ty pilnuj interesu, bo masz dziecko na utrzymaniu i niezaradnego męża. Jak coś chcesz dać dla Rozy, to dawaj. Jutro wyjeżdżam. Po jej wyjściu Gabriela się wzruszyła. - Popatrz, Kornelio - powiedziała. - Spodziewałabyś się czegoś takiego po Joannie? Po mojej stukniętej, kochanej siostrze?

Już od dawna wszystkiego się po nich mogłam spodziewać. Nie zdziwiłam się więc, gdy tego samego dnia spytała mnie, czy chciałabym iść po wakacjach do technikum rolniczego. - A czy ja jestem jakaś nienormalna? - zapytałam. - To jedyna szkoła średnia w Psich Dołach... - odparła moja matka. Wiem, jak bardzo się denerwowałaś, kiedy zaczynałam mówić, że w końcu zabiorę cię do Warszawy. Może powinnam to zrobić, może nie, sama nie wiem. Nic już nie wiem. Nie mam pojęcia, co zrobić z towarem, który już się nie mieści w tym sklepie. Może powinnam otworzyć jeszcze jeden... To trzeba by znowu przyjąć ze dwie sprzedawczynie. Jakiś kredyt by się przydał, żeby wszystko rozkręcić... - Mamo! - zawyłam. - Dlaczego my nie płaczemy po Mimi?

L R

- Płaczemy - odparła Gabriela takim tonem, jakby w odpowiedzi na moje pytanie, która godzina, mówiła, że jest dwunasta. Zebrała ze stojaków puste wieszaki i wyszła na zaplecze.

T

*

Joanna, odkąd przestała po pięć razy dziennie myć i prostować włosy, ma chyba za dużo czasu i nie wie, co ze sobą zrobić, bo siedzi na schodach werandy i zastanawia się, czy iść z rolnikiem spod Psich Dołów na imieniny, czy nie. Rolnik nazywa się Andrzej, jak mój dziadek (co Roza najpierw wzięła za zły znak, a potem orzekła, że to może nawet i dobrze), ma sto dziewięćdziesiąt pięć centymetrów wzrostu, trzydzieści hektarów ziemi uprawnej i najnowocześniejszą w okolicy oborę. Dwie narzeczone, które w przeszłości mu się trafiły, nie doceniły w pełni tych walorów i nie uwierzyły w zapewnienia, że roboty w gospodarstwie, oprócz prowadzenia domu, nie będą mieć żadnej, bo do wszystkiego są maszyny. Inna sprawa, skomentowała Roza, że takie sobie te narzeczone wybierał. Jakieś paniusie! Kowalikowa z Kociej Góry powiedziała jej po mszy (tak, Roza ostatniej niedzieli kazała się zawieźć do kościoła), że wszystkie panny w okolicy aż piszczały, żeby

którą wybrał, ale on zawsze wyżej patrzył. Nie ma się co dziwić, bo raz, że wysoki, a dwa, że Stasiek, jego ojciec, taki sam był, za nauczycielką się oglądał, jak teraz ten za doktorką, póki się ta Stefka ze Starej Dąbrowy po jakiejś zabawie nie nawinęła. Jeszcze się przechwalała przed wszystkimi, jak to się Stasiek długo o nią starał, jak zabiegał, tylko dziwne, że równo dziewięć miesięcy od tamtej zabawy Andrzej się urodził. - Co mnie tam jakaś Stefka ze Starej Dąbrowy obchodzi! - huknęła na Rozę Joanna. - Pół godziny w samochodzie siedziałam pod kościołem, bo ty zawsze musisz wszystkich bajd z okolicy wysłuchać. - Ludzie czasem mądre rzeczy mówią.

L R

- Czasem. Bo akurat mnie ludzkie gadanie obchodzi. Będę chciała, pójdę, a nie, to nie pójdę. Roza wzrusza ramionami, mrucząc pod nosem: - Idź, nie idź, wielka mi sprawa.

- Właśnie, że wielka. - Joanna zaczyna nerwowo piłować paznokcie. - Wszystko do czegoś zobowiązuje.

T

- Gdyby wszystkie kobiety w ten sposób podchodziły do pewnych rzeczy... - Andrzeja nie obchodzą wszystkie kobiety, tylko ja jedna - przerywa jej Joanna gwałtownie, po czym łagodniej dodaje: - Bo już nie wiem... Przystojny jest, męski i nie- głupi, ale... jakiś taki chorowity. - Chorowity? - Odkąd zaczęłam pracować w przychodni, średnio raz w miesiącu przychodzi. To go głowa boli, to żołądek... Ile ja mu już leków przepisałam! Roza kręci głową z niedowierzaniem. - A wystarczyłby jeden, gdyby taki był. Sobie. Na rozum. - O co ci chodzi?

- O to mi chodzi, że miałaś trzydzieści cztery lata, jak zaczęłaś pracować w przychodni. - I co z tego? - To, że byłaś młoda. Mogłaś sobie dawno temu ułożyć życie z człowiekiem, którego, jak widzę, jedyną wadą jest nieśmiałość. -1 po krótkim zastanowieniu dodaje: - A może po prostu brak pewnej męskiej części ciała.

T

L R

-A teraz co?

- A teraz masz czterdzieści sześć. - To i tak ponad dwa razy mniej niż ty. Powiedz, że miałaś złe życie, to zwątpię we wszystko. - Nie powiem. - Roza zerka na Joannę, która ogląda z każdej strony wypielęgnowane paznokcie. - Mogę tylko zapytać, odkąd to zrobiłaś się taka mądra? - Nie wiem - odpowiada Joanna po chwili. - Nawet te dwa ostatnie opowiadania, wyszły mi jakby trochę mądrzejsze. - No... to może i tę książkę w końcu napiszesz. Z salonu wychodzi Gabriela z wymiętolonym, ale skończonym wreszcie obrusem. Podaje mi jeden koniec, sama usiłuje znaleźć drugi.

L R

- Nie zgadniesz, Kornelia, kto był przed chwilą w telewizji... Co macie takie poważne miny? - Spogląda w niebo. - Znowu będzie padać? - Patrzy na mnie. - Co to ja ci miałam, Kornelia, powiedzieć... O, Andrzej jedzie! - Zerka na Joannę. - Czemu nie włożyłaś tej różowej sukienki? - A ile ja mam lat?

T

Andrzej prawie bezgłośnie parkuje kilka metrów od werandy, wysiada z tym swoim przejrzystym uśmiechem na twarzy, nie spuszczając oczu z Joanny, mówi nam wszystkim dzień dobry, po czym pyta swą wybrankę, czy już mogą jechać. Na te imieniny. - No właśnie się zastanawiam... - Joanna wszelkimi siłami stara się nie patrzeć mu w oczy. - Chyba jednak nie... Nikogo tam nie znam i w ogóle... Andrzej podnosi upuszczony przez Gabrielę koniec wielkiego jak pół łąki obrusa, posyła mi przyjazny uśmiech i spogląda Joannie prosto w oczy. - To poznasz - mówi pewnym głosem i podaje jej rękę. - Chodźmy. Chyba że chcesz jeszcze poprawić włosy... Nie? No to szkoda czasu. Obiecuję - zwraca się z przemiłym uśmiechem do Rozy

(każdy jego uśmiech jest inny i, o dziwo, autentyczny) - przywieźć Joannę o przyzwoitej porze. - Ona nie ma już... - zaczyna moja matka, ale Roza kopie ją w kostkę. Gabriela kończy: - Nie ma już dziś nic do roboty. Spogląda to na mnie, to na Rozę, czy nie palnęła ostatniego kretyństwa. Roza wznosi oczy ku niebu. Patrzy, jak tamci dwoje odjeżdżają, i uśmiecha się z satysfakcją. - Chyba się myliłam. Facet ma jednak te... No wiecie. Nawet jej nie dał chwili do namysłu. „Chyba że chcesz poprawić włosy...". Sprytnie. Jak to się teraz mówi, Kornelia?

- Wiesz.

L R

- Nie wiem.

- Krótka piłka.

- O! Mam nadzieję, że historia będzie o wiele dłuższa.

T

*

Moja historia jest krótka. Zrobiłam maturę, zdałam na studia, po pół roku zrezygnowałam, bo mi się nie podobał kierunek, od następnego października zaczęłam inne (ale też żadna rewelacja), nie miałam przyjaciółek, nie chodziłam na randki, wszystko w moim życiu było na nie. Pewnego ponurego popołudnia spotkałam mężczyznę, który zwalił mnie z nóg, odebrał zdolność pojmowania i racjonalnego myślenia, tak że zanim zdążyłam pomyśleć, zaszłam w ciążę i urodziłam córkę. Koniec. To jest wersja dla Gabrieli, Joanny oraz Rozy i uparcie się jej trzymam. Jest jeszcze druga, o wiele dłuższa. Nazywam ją wersją bezsennych nocy.

Jeden listopadowy dzień zmienił w moim życiu wszystko. Dopóki się nie zdarzył, to, co było wcześniej, można pominąć milczeniem. Całe liceum bez przyjaciółek i randek, cały pierwszy rok studiów. Całe to wszystko. Drugi rok zaczęłam prawie z takim samym obrzydzeniem jak pierwszy. Nic mnie nie interesowało i ja też, zdaje się, nie byłam interesująca dla nikogo. Antropologia wydawała mi się odrobinę ciekawszym kierunkiem od psychologii, ale już pierwsze wykłady pozbawiły mnie złudzeń.

L R

Pewnego listopadowego, ohydnie wilgotnego, ponurego przedpołudnia stałam w przejściu podziemnym, przeglądając oferty pracy. Potrzebowałam parę złotych do kieszonkowego, bo po opłaceniu kawalerki i marnych obiadów w studenckiej stołówce niewiele mi zostawało. Gabriela spłacała kredyt zaciągnięty na drugi sklep, z miesiąca na miesiąc miała coraz mniejsze obroty, a ojciec dawno był bez grosza. Kiedy pytała, czy na wszystko wystarcza mi pieniędzy, odpowiadałam, że tak.

T

Stałam więc pod tą ścianą z coraz mniejszą nadzieją, że coś znajdę. Nic mi nie odpowiadało, łącznie z przejrzanymi wcześniej setkami stron ogłoszeń w gazetach. Gdy zdegustowana odwracałam się, by odejść, szturchnęłam kogoś łokciem. Wymruczałam jakieś „przepraszam" i wtedy usłyszałam znajomy głos: - Kornelia?!

Moja dłuższa historia zaczyna się od Oskara. Chyba w ogóle cała moja historia; idąc tokiem rozumowania Mimi: czy po to zawisł któregoś pięknego dnia w Czerwonych Bagnach na drzewie? Po pierwszym uderzeniu bólu, jaki poczułam na jego widok, ochłonęłam na tyle, by rozumieć, co do mnie mówi i o co pyta. Wyszliśmy, zdaje się, z tego podziemia, a wcześniej on, zerkając na oblepioną ogłoszeniami ścianę, skomentował, że dziewięćdziesiąt dziewięć procent z tego jest już nieaktualne, a ten jeden pozostały to chyba nie dla mnie. Jeśli jestem zainteresowana, to on ma dla mnie pracę. Właśnie się za kimś rozglądał. Nie, dziękuję. Zapytał o Czerwone Bagna. Odpo-

wiedziałam, że nie mam zielonego pojęcia, co się tam dzieje, bo wyjechałam stamtąd równo z odejściem Mimi. Tyle wiem, że Joanna zamieszkała tam na stałe (zdziwił się), żeby opiekować się Rozą, albo może odwrotnie, Gabriela jeździ do nich co jakiś czas, jeśli akurat nic nie wali jej się na głowę, a ja nigdy nie jeżdżę. Ja to, on tamto. Już chciałam odejść, ale mnie zatrzymał. Może siądziemy gdzieś coś zjeść. Podziękowałam. W końcu zapytał: - Dlaczego nie przyjdziesz nigdy do hotelu? Ani ty, ani Gabriela, Joanna... Mimi... - Mimi odeszła! - przerwałam gwałtownie.

L R

Zrobił jakiś rozpaczliwy' gest, na jego twarzy pojawił się grymas. Wtedy się opamiętałam. Przecież to nie jego wina. - Co to za praca? - zapytałam.

Wyciągnął z kieszeni wizytówkę i mi ją podał. - Trzeba pojechać do tej redakcji... Chcą tam urządzić jakąś rocznicową imprezę. Trzeba ustalić liczbę gości, dokładny termin, godzinę, jakieś specjalne wymagania, jeśli chodzi o menu...

T

- Zajmujesz się cateringiem?

- Przypadkiem obstawiliśmy podobną imprezę, potem drugą... Mamy bardzo dobrą kuchnię. Jedna firma poleca nas innej... Czemu nie, jeśli jest z tego zysk. Już w drodze do tej redakcji żałowałam, że tam jadę. Pochopnie podjęta decyzja wiązała się z ponownym spotkaniem z Oskarem. Przynajmniej jednym. I kolejnymi falami bólu. Patrząc w jasne oczy Oskara, nie można było nie myśleć o pięknych, ciepłych oczach Mimi. Weszłam do tej redakcji z króciutką listą bardzo konkretnych pytań. Objęłam wzrokiem jedno wielkie pomieszczenie z dość chaotycznie rozmieszczonymi biurkami zawalonymi stosami gazet, papierów, komputerów. Rozglądałam się w poszukiwaniu najmniej zaabsorbowanej pracą osoby, którą mogłabym o cokolwiek zapytać. Nikt nie zwracał na mnie uwagi.

W pewnej chwili otworzyły się jakieś drzwi na końcu sali. Na chwilę mignęła mi sylwetka wysokiego mężczyzny, ale zaraz znikła za skrzydłem otwartych drzwi. W całym tym redakcyjnym harmiderze słyszałam jednak jego mocny, lektorski głos. Mówił, że teraz to on by się przespał, bo nie pamięta, kiedy spał, nie pamięta, kiedy jadł normalny obiad i pił porządną kawę z ekspresu, a nie jakieś popłuczyny. Pamięta natomiast, że ciągle ma pensję stażysty. Wtedy ktoś wrzasnął, że stażyści mają takie pensje, i co on by chciał po paru miesiącach pracy, niech idzie, niech się wyśpi, zje obiad, wypije kawę i nie działa mu na nerwy. Wszyscy mu od rana działają na nerwy! Ciekawe, kto jeszcze i z czym przyjdzie. Usłyszałam śmiech pierwszego mężczyzny i zaraz potem zobaczyłam go w pełnej okazałości, jak zamykał tamte drzwi i szedł w moją stronę.

L R

Pamiętam tylko, że oparłam rękę o jakieś biurko, jakby ktoś dołożył mi dwadzieścia kilogramów. Nogi za to miałam miękkie, nie mogły utrzymać ciężaru ciała, musiałam więc się oprzeć i zrobić kilka głębokich oddechów. Opowieści Rozy o kobietach z Czerwonych Bagien, które na widok swojego jedynego mężczyzny traciły rozum, w jednej chwili przestały być abstrakcją.

T

On szedł, uśmiechając się, zagadując pracujących ludzi, wysoki i mocny, w luźnej kurtce, spodniach wciągniętych w sznurowane buty, z laptopem na jednym ramieniu, torbą na drugim i aparatem na szyi. Nieogolony i nieludzko zmordowany. Pomyślałam wtedy o wszystkich kobietach z Czerwonych Bagien, które po raz pierwszy ujrzały swoich ukochanych: o Juliannie, Rozie, Anastazji i Mimi. W jednej chwili zrozumiałam, czemu nie chodziłam do tej pory na randki, a jeśli już, to tylko dla zabicia czasu. Bo czekałam, jakby powiedziała Amelia, na swojego antychrysta. Kiedy tak o tym wszystkim myślałam, starając się wszelkimi siłami utrzymać równowagę i przywołać na twarz jakiś obojętny, żeby nie powiedzieć olewający wyraz, on szedł przez tę salę w zwolnionym tempie, jak na filmie. Mimo to wiedziałam, że w końcu i tak minie mnie i nie zobaczę go więcej.

Rzeczywiście. Gdy przechodził, nie czułam już swojego ciężaru ani ciężaru czegokolwiek. Zdawało mi się, że wiszę gdzieś między ścianą a sufitem i zaraz spadnę z wielkim hukiem. Przeszedł, ledwie na mnie zerknąwszy, ledwie omiatając mnie wzrokiem. Stałam jak słup soli, który zaraz się rozpuści albo rozsypie. Nie było we mnie już nic stałego, nic namacalnego. Przede wszystkim chyba mój mózg zmienił się w garść obijających się o siebie luźnych komórek i nie pozostało mi nic prócz jednej myśli: „Dlaczego odchodzisz?". - Hej, po co tu przyszłaś? - Usłyszałam tuż za sobą jedyny głos, który chciałam zapamiętać, zdając sobie jednak sprawę, że nie może być prawdziwy, jest tylko wytworem mojej wyobraźni.

L R

Odwróciłam się jednak i zgłupiałam, bo on stał za mną. Patrzył na mnie zmęczonymi oczami; ochrypłym ze zmęczenia głosem powtórzył pytanie. Nie dość, że zgłupiałam, to zaniemówiłam. Zresztą to i tak było bez znaczenia, bo nie miałam pojęcia, po co przyszłam.

T

- Szukasz pracy? Nie warto. Słabo płacą, a robota nie do przerobienia - spróbował sam sobie odpowiedzieć, litując się nad oniemiałą kretynką. Chyba pokręciłam głową, choć do końca nie jestem pewna. Potem o litości! - wyciągnęłam z torebki kartkę i przeczytałam: „Godzina. Liczba gości. Wino czy drinki? Co chcą jeść?". Popatrzył na mnie, zmarszczył czoło i nagle go olśniło. - A! Chodzi pewnie o ten piątkowy cyrk. To o siedemnastej. Resztę powie ci pani Ninka, drugie drzwi na lewo... Albo nie! Wiesz co, ja ci wszystko powiem. Wypiją, co będzie do picia. Z jedzeniem to samo. Maciek jestem. Maciek Kamiński. Pójdziesz ze mną na kawę? - Tak - rzuciłam natychmiast, bojąc się, że drugi raz tego nie zaproponuje, a w ogóle to nie dowierzając, że to powiedział.

L R

Kiedy schodziliśmy na tę kawę do jakiejś piwnicy, trzymał mnie za łokieć, żebym się nie potknęła na schodach, i mówił, że w równym stopniu potrzebuje kilka łyków prawdziwej kawy, co prawdziwej twarzy naprzeciwko (nie musiał mnie wcale trzymać za ten łokieć - po tych słowach popłynęłam w powietrzu), bo ostatnie dwa tygodnie robił wywiady z marnymi gwiazdkami show-biznesu. Nie, nie pisze o celebrytach, to działka kogoś innego, sam ma nadzieję na lepsze tematy w przyszłości, bo na razie jest stażystą. Ten ktoś inny balował z panienką przez trzy dni, zgromadzony materiał trzeba było zebrać do kupy i coś z tego do weekendowego wydania napisać. W sumie tamten to porządny facet, dlatego się zgodził, ale zarwał kilka nocy. Nad porządnym materiałem aż miło byłoby się pomęczyć, ale to, szkoda gadać... No cóż, są ludzie, którzy tylko dla podobnych pierdoł kupują weekendowe wydania. Co im zrobisz? Nic. Niech kupują. Kiedy zamilkł, przeprosił, że tyle gada, ale to chyba ze zmęczenia, z niewyspania, z głodu... - Jaki jest twój ulubiony kolor? - spytał nagle.

- Niebieski - odrzekłam bez zastanowienia, dodając w myślach: jak niebo, kiedy patrzyłyśmy na nie z Mimi.

T

I wtedy spojrzeliśmy sobie w oczy. Po raz pierwszy w milczeniu. Po raz ostatni tak niewinnie. - Kornelia - wykrztusiłam. - Mam na imię Kornelia - dodałam szybko, speszona, zadowolona jednak, że wreszcie potrafię powiedzieć coś z sensem. - Zastanawiałem się - on na to - kiedy mi powiesz. Wróciłam potem do tej redakcji, wypytałam panią Ninkę, drugie drzwi na lewo, o szczegóły imprezy, wszystko skrupulatnie zanotowałam, a wieczorem zawiozłam taksówką pod wskazany przez Oskara adres. Zapłacił za taksówkę i dał mi dwieście złotych. Wzięłam tylko sto i podziękowałam za kolację, kątem oka dostrzegając śliczny, ładnie położony hotelik z latarniami na podjeździe, otoczony wysokimi drzewami. Powiedział, że przydałabym się co jakiś czas do podobnych

lub nawet poważniejszych zajęć. Miałam w głowie co innego. Obiecałam, że zadzwonię i koniecznie wpadnę którejś niedzieli na obiad. Czemu nie, pomyślałam, wracając taksówką do Warszawy. W moim życiu wreszcie coś się zdarzyło na tak. Mimo siąpiącego deszczu wieczór nie był tak ponury jak poprzednie. Wręcz odwrotnie. Był jasny.

L R

Kazałam się wysadzić dwie ulice przed domem. Szłam w tym deszczu, oglądałam kolorowe wystawy, mokłam, wspominając praprababkę Juliannę, która rozkładała wy- krochmalone serwetki na szafkach i parapetach, czekała w progu na dziedzica Kotkowskiego, załamywała ręce, gdy za długo nie przyjeżdżał, i nie zwracała uwagi na cały świat, kiedy już przyjechał. Zastanawiałam się, czy ja też tak jutro będę czekać, chodzić od drzwi do okien i z powrotem, a potem siedzieć w tej kawiarni z kręconymi schodami, patrzeć na drzwi i czekać. Jeśli się spóźni, to wyjdę, by się nie przekonać, że nie przyszedł w ogóle, bo zapomniał, bo się rozmyślił, pochopnie zaproponował to spotkanie, a tak naprawdę po prostu nie miał ochoty pić kawy samotnie, jak każdego dnia, może tylko chciał, żeby było inaczej...

T

Gdy wchodziłam do klatki, poczułam czyjąś rękę na ramieniu. Nie przestraszyłam się, bo zapamiętałam już to dotknięcie z kręconych schodów kawiarni. Odwróciłam się i od tej pory byliśmy razem.

*

Patrzę, jak Roza krok za krokiem wraca od mostu. Stała tam z pół godziny i patrzyła na drogę w taki sposób, jakby na kogoś czekała. Mały Herman, który w psich latach jest tak stary jak ona, podąża z tyłu. Na chwilę ją wyprzedził, ale zaraz wrócił, poczekał. Był szczeniakiem, gdy dwanaście lat temu przyniosłyśmy go z Mimi z lasu, uwolniwszy z sideł. On też biega czasem na skraj łąki, za którą zaczynają się dawno wyschłe bagna, siada i patrzy, jakby na kogoś czekał. Wszyscy na kogoś lub na coś czekają.

Joanna każdego popołudnia na Andrzeja. On przyjeżdża, wysiada z samochodu, zagaduje Rozę, daje Oldze jabłko albo morelę z własnego sadu, pyta, jak minął mi dzień. Komu innemu odburknęłabym, że jak zwykle, ale jemu nie odpowiadam, tylko się uśmiecham. Joanna wychodzi z domu cała w skowronkach, już nie tak stremowana jak na początku, on ją przytula na powitanie, a potem odjeżdżają. - Ciekawe - zastanawia się Gabriela, wychodząc z papierosem na werandę i odprowadzając auto wzrokiem do samego mostu - gdzie oni tak codziennie jadą. - Ona ma już czterdzieści sześć lat - zauważa Roza. - Nie musi ci się opowiadać, dokąd jedzie.

L R

- Właśnie - dziwi się Gabriela. - Zawsze miała tyle do powiedzenia na temat tych swoich facetów. - Prawdziwych historii nie trzeba ubarwiać - komentuje stuletnia kobieta i chyba wie, co mówi.

T

Ona, jak powiedziała, czeka na śmierć. Nikt w to nie wierzy i nikt się tym specjalnie nie przejmuje. Roza nieraz macha ręką i mówi, że w końcu chyba straci cierpliwość i przestanie na nią czekać, a wtedy ta śmierć może sobie jej szukać. Albo nagwizdać, przypomina sobie jedno z ulubionych powiedzonek Amelii. Gabriela czeka na ozdrowienie Wiktora. Jest trochę zmęczona jeżdżeniem co drugi dzień do Warszawy. Może też częściowo i na moje ozdrowienie. Lubi, kiedy przyjeżdża Andrzej, bo się do niego uśmiecham. Olga dopiero czeka na życie.

Ja nie czekam na nic. Boję się nawet zdjęcia tego gipsu. Roza doszła wreszcie do werandy. Zniecierpliwiony Herman w końcu ją wyprzedził. Przez chwilę liże mi palce u nóg, potem biegnie w stronę bagien.

- Jaki to dziś mamy dzień, Kornelio? - pyta Roza, dysząc lekko. Chyba nie powinna urządzać sobie spacerów w takim upale. - Piętnasty lipca. - A roku? Krztuszę się jabłkiem, jednym z tych, które wczoraj przywiózł Andrzej. Odruchowo zaciskam ręce na oparciu fotela, jakbym chciała się podnieść. Roza mówi: - Wygłupiałam się. Mam ochotę rzucić w nią tym niedojedzonym jabłkiem, ale wybucha śmiechem. Dawno nie śmiała się tak głośno i beztrosko. Śmiech jest zaraźliwy, nie mam wyjścia, zaczynam się śmiać razem z nią.

L R

Joanna wychyla się z okna salonu i przygląda się nam ze zmarszczonym czołem. - Widział ktoś cukier puder? - pyta, zdezorientowana trochę naszym śmiechem. Zwłaszcza moim. - Upiekłam szarlotkę, ale wam nie dam, bo to dla Andrzeja. - Jemu też jej nie dawaj - radzi Roza, krztusząc się ze śmiechu.

T

- Bardzo śmieszne. - Joanna udaje obrażoną i szybko chowa się w salonie. Chyba dlatego, żeby nie parsknąć przy nas śmiechem. Roza mości się wygodnie w fotelu i prawie natychmiast zasypia.

Słucham, jak Joanna niezdarnie porusza się po kuchni, zrzuca rondelki, pokrywki i tłucze dwie szklanki. Klnie z wielkim optymizmem w głosie. Chyba bardzo jej zależy, żeby pokazać się Andrzejowi jako dobra gospodyni. Te jej szarlotki kiedyś nie nadawały się do jedzenia. Jemu, jak widzę w jego oczach, jest chyba wszystko jedno, jak mu się pokaże, bo wydaje się szczęśliwy z samego jej istnienia. Joanna, rezygnując dwanaście lat temu ze swego życiowego powołania, żeby nie skazać Rozy na samotność, wreszcie została wynagrodzona za, jakkolwiek by na to patrzeć, swoje poświęcenie. To dobrze, że trafił jej się ten Andrzej.

- Wszystko kończy się tak, jak miało się skończyć - słyszę pomruk Rozy, wyrwanej z krótkiej drzemki przez brzęk kolejnej rozbitej szklanki. Jakby czytała w moich myślach. Rozgląda się chaotycznie. - Kornelia? - pyta. - Jaki to dziś dzień? - Ten sam co dziesięć minut temu. - Człowiek na starość nie powinien spać - komentuje zaraz swoje pytanie Roza - bo jak się obudzi, to nic nie wie. Ale jaka tam starość! Żeby tak pożyć jeszcze z kilkanaście lat, jak Amelia, do setki.

L R

Nie wiem, czy się teraz wygłupia. Zerkam na nią kątem oka i wydaje mi się, że nie. Ale wolę nie pytać.

*

T

Kobieta spotyka mężczyznę... Tak mogłaby się zaczynać każda opowieść o miłości. Powtarzałam sobie te słowa kilka razy dziennie i kilka razy w nocy, drętwiejąc na samą myśl, co by się stało, gdyby nie dane nam było się spotkać. Nie wypowiadałam ich nigdy na głos, ale kiedy podchodził i gwałtownie mnie przytulał w siebie, by zaraz wrócić do przerwanego na chwilę zajęcia, wiedziałam, że myśli tak samo. W tym pełnym niespodziewanych zdarzeń świecie mogliśmy się zwyczajnie minąć. Nie minęliśmy się. Dostaliśmy od losu wspaniały prezent. Pół roku razem. Pół roku, dwa dni i trzy noce... Polubiłam swoje zajęcia, bo miałam po nich do kogo wracać, a on machnął ręką na żółwie tempo swojej kariery. - Na świecie dzieje się tyle ważnych rzeczy - zaczynał, kładąc głowę na moim ramieniu - a ja się muszę zajmować takimi pierdołami, jak nowy kochaś sezonowej gwiazdki. Albo w co był ubrany Iks na kolacji u pani Igrek. Ale to nic. - Pocierał nosem o moją szyję. - Jesteś ze mną, więc wszystko inne też jest możliwe.

- Co takiego dzieje się na świecie? - pytałam, dodając w myślach: co jest ważniejsze ode mnie, od ciebie, od nas... - Na przykład wojny - odpowiadał. Z głową na moim ramieniu zastanawiał się głośno, co takiego w nich jest, że ludzie wciąż je rozpętują, jakby nie mogli bez tych wojen oddychać, kochać się, żyć... - Nic w nich nie ma - tłumaczyłam, poprawiając jego głowę na swoim ramieniu. - Nic wielkiego. Nic poważnego. Poważne są tylko konsekwencje, źródła niekoniecznie. Na pewno nie tak romantyczne, jak ci się zdaje.

L R

Natychmiastowy pocałunek w skroń oznaczał, że on wie, o co tak naprawdę mi chodzi. Nie chciałam, by kiedykolwiek znalazł się w środku jakiejkolwiek wojny. Jakby to nie można było, dodawałam w myślach, przeżyć życia, spierając się najwyżej o drobiazgi jak moja matka z ciotką Joanną.

T

Zawsze lubiłam słuchać, jak się spierają, jak wymyślają jedna drugiej, boczą się, obrażają, a potem uśmiechają do siebie jakby nigdy nic. Ich małe konflikty nigdy nie przerodziły się w coś poważnego, bo obie zawsze wiedziały, kiedy skończyć. Bo nie miały w sobie złości ani nienawiści. Po prostu to był ich swoisty sposób bycia, a dla mnie wiele razy najlepsza i najzdrowsza rozrywka. Nawet pokoleniowy zatarg z Kostrzewskimi miał w sobie coś swojskiego. Nawet gdy stanęli dżipami po drugiej stronie rzeki i zaczęli strzelać. Za każdym razem w powietrze. Zastanawiałam się, przytulona do Maćka, wiedząc już, że on kiedyś pojedzie na tę swoją wojnę, czemu jedni ludzie znają granice wszystkiego, a inni nie widzą żadnych. Mimi, przeczytawszy dawno temu reportaż z jakiejś rzezi w Bośni (napisany być może przez kogoś takiego jak Maciek), powiedziała, że człowiek jest największym osiągnięciem Boga. I jego największą pomyłką. Czy po to nas stworzył, żebyśmy się mordowali? Czy po to dostaliśmy mózg, by do perfekcji opanować najwymyślniejsze metody zabijania? Dostaliśmy mózg po to, by zdobywać pożywienie, nie zabi-

jając się jak zwierzęta. „Tyle zła jest na świecie - zakończyła wtedy i zaraz dodała: -1 tyle dobra".

T

L R

Nie, nie po to byliśmy ze sobą, żeby roztrząsać poważne kwestie tego świata. Ale o pewnych sprawach, będąc przy Maćku, tak jak kiedyś przy Mimi, nie mogłam zapomnieć, nie widzieć ich, nie oceniać. Leżeliśmy obok siebie, przeglądałam jego notatki, a on pytał, co ja o tym myślę. Myślałam dokładnie tak, jak myślałaby Mimi: człowiek jest zdolny do największych rzeczy. I do najmniejszych. Patrzyliśmy, przytuleni, w sufit, pogrążając się na krótki moment w zadumie, by w chwilę potem, w rozsypanej na kuchennym blacie mące rysować swoje podobizny albo prószyć nią sobie we włosy. Albo robić masę innych, niepoważnych rzeczy. On włożył mi do plecaka przed wyjściem na uczelnię „Playboya", dokładnie wiedząc, że nie szukam nigdy niczego w plecaku czy torebce zaglądając do środka, tylko wyciągam po omacku. Ja jemu wsunęłam do futerału na aparat pojemnik na cukier. „Już nie żyjesz!", usłyszałam, gdy tylko trzasnęły drzwi na dole. Nim dobiegł na piętro, zdążyłam położyć kartkę z napisem „Odchodzę!" na stole i wybiec do sąsiadki naprzeciw, pani Mirki, która szybko przyzwyczaiła się do naszych wygłupów. Po kilku minutach pani Mirka przyniosła mi do kuchni, gdzie piłam sok malinowy, wsuniętą pod drzwi wejściowe kartkę z napisem: „Przecież jesteś u siebie, mata wariatko!". Na studiach kilka razy dałam się namówić na randki. Szłam na te spotkania bez specjalnych oczekiwań. Góra dwa, trzy razy. Na czwartym mówiłam bez ceregieli, że nie mam ochoty na kolejne. Jeden z chłopaków zawołał za mną: „Czekasz na księcia z bajki?". „Nie - odpowiedziałam. -Na prawdziwego, normalnego faceta. Z charakterem". Maciek był prawdziwy i normalny, choć czasem zachowywał się jak zwariowany dzieciak. A ja razem z nim. Kiedy stał za mną i mnie obejmował, wiedziałam, że nic innego nie chcę robić, tylko tak stać. Kiedy sprzątałam po wspólnym obiedzie, to też nie chciałam robić nic innego, tylko sprzątać. Nigdy nie pytaliśmy siebie: „O czym myślisz?". Wystarczyło, że popatrzyliśmy sobie w oczy.

Nigdy nie pytałam: „Jak mogłam żyć bez ciebie, Maciek? Jak mogłam istnieć?". Patrzyłam mu w oczy. Przeszywał mnie na wylot wzrokiem i prosił szeptem: „Powiedz mi to". Kręciłam głową, próbowałam odejść, żeby się nie rozkleić w wielkich słowach. Wtedy on zatrzymywał mnie w miejscu małymi, prostymi gestami. Tak, że nie mogłam (nie chciałam) się ruszyć. Do północy. Do świtu. Do drugiej po południu... Kiedy Gabriela spojrzała na mnie w chwilę po tym, jak przekroczyłam próg jej sklepu, powiedziała: - No to się doigrałaś. Wzruszyłam ramionami, bo co miałam odpowiedzieć na podobne stwierdzenie. Chyba się uśmiechnęłam, a ona zaraz dodała z ulgą:

L R

- To dobrze. Uśmiechnęłam się tak samo, gdy wiosną, w pół roku po pierwszej kawie wypitej razem w kawiarni z kręconymi schodami, nabrałam pewności, że jestem w ciąży. Nie obawiałam się powiedzieć mu o tym. Tylko nie natychmiast, nie tak zwyczajnie, na pewno nie w przelocie między: „Pa, do zobaczenia po wykładach", a zakupami na jutrzejszy obiad lub prasowaniem koszuli.

T

Wtedy pomyślałam o hoteliku Oskara i jego zaproszeniu sprzed pół roku na obiad. Czemu nie, pomyślałam, odpowiednie miejsce na taką okazję, lepszego być nie może. Maciek przyjrzał mi się podejrzliwie, gdy mu powiedziałam o stoliku zamówionym na sobotni wieczór w małym hotelu za miastem. Zgodził się natychmiast, gdy dodałam, że właściwie dzięki jego właścicielowi jesteśmy razem. - Jest moim przyjacielem na całe życie - powiedział. Z miejsca tak się obaj zachowywali; jak przyjaciele, którzy spotkali się po latach. Wojenny epizod z życia Oskara, do którego, jak widziałam, miał już spory dystans, dał im również wspólny temat.

Kolacja była niewyszukana, lecz niezwykle smaczna. Pochłaniając kolejne kęsy, wsłuchiwałam się w głosy Maćka i Oskara, ani przez chwilę nie czując złości, że nie jesteśmy sami. Wręcz odwrotnie, zachęcałam Oskara uśmiechem do pozostania, myśląc, że my z Maćkiem mamy na wszystko czas i nikt nam go nie odbierze. W końcu jednak, odsuwając wymieciony do czysta talerz i dopijając ostatnią kroplę bardzo dobrego wina, podziękowałam Oskarowi za to wszystko i chciałam wstać. Wtedy powiedział: - Poczekaj jeszcze na deser. Spojrzałam na Maćka i widząc w jego oczach zachętę, usiadłam z powrotem, mówiąc:

L R

- Jeśli wyszedł spod ręki tego kucharza... - Ten akurat spod ręki innego - odparł.

Dał jakiś znak wzrokiem kelnerowi, a ten po chwili przyniósł półmisek z naleśnikami w kształcie rożków. Brzegi wyglądały jak wykończenia koronkowych serwetek praprababki Julianny, które przez lata poniewierały się po całym domu, póki Roza nie zaniosła ich do dawnego Pokoju Żałoby, mówiąc, że odtąd jest to Pokój Wspomnień.

T

Już po pierwszym kęsie wyczułam w syropie, którym były polane, niepowtarzalny smak dzikiej róży. Znieruchomiałam i popatrzyłam na Oskara. - To była wielka tajemnica Mimi - odezwałam się z pretensją w głosie. - I nadal jest - odparł. Jedenastu żołnierzy w pontonach, cztery wozy strażackie, cały tłum ludzi ze wsi i cztery dni poszukiwań... I my wszystkie na werandzie, od początku do końca ze skrywanym przerażeniem w oczach, jak teraz Mimi, z niepewnym uśmiechem w najpiękniejszych na świecie oczach czekająca w uchylonych drzwiach do kuchni. Na pewno z mojego gardła wyrwał się jakiś krzyk (cóż innego, jak nie: Mimi!), na pewno stłukłam pusty kieliszek po winie i wstając

gwałtownie, przewróciłam krzesło. Na pewno pomyślałam (jak Joanna, która na poczekaniu tworzyła najdziwniejsze historie), że wyszliśmy już z Maćkiem z tego hotelu i w drodze powrotnej wjechała na nas ciężarówka, umarłam i widzę Mimi. Nie umarłam. Tak jak nie umarła Mimi. Szła do mnie z taką samą niepewnością, jak przed chwilą uśmiechała się do mnie od drzwi zaplecza. Gdy podeszła, objęła mnie po prostu i szepnęła: „Nareszcie przyszłaś...". Co to znaczy: nareszcie? I co znaczy ta niepewność, przelatywało mi w myślach, w jej uśmiechu i w głosie? Co to wszystko znaczy?

L R

Gdy szeptem wykrztusiłam najbanalniejsze słowa, jakie mogłam wtedy z siebie wykrztusić, coś w rodzaju: „Ty żyjesz", odsunęła mnie na chwilę od siebie, popatrzyła mi w oczy i zapytała: - Dlaczego miałabym nie żyć?

T

No właśnie, dlaczego? Nie miała grobu, nikt nigdy nie widział jej w trumnie. Nie ogłoszono oficjalnie jej śmierci, choć Roza każdego wieczora, modląc się ża Juliannę, Amelię i Anastazję, modliła się także za najmłodszą wnuczkę. Przynajmniej dopóki tam byłam, kilka miesięcy po tym, jak Mimi „odeszła". Siedem lat temu. Jakim cudem lub może zrządzeniem losu przez tyle lat Mimi, nasz anioł, dla nas nie istniała? Maciek, widząc, co się dzieje, odezwał się, że może chciałabym zostać. Nim skończył mówić, przytaknęłam. Potem zaraz, wiedząc, że tego dnia w południe Joanna przyjechała do Gabrieli i mając nadzieję, że może jeszcze tam jest, zadzwoniłam do nich. Leniwy, pełen elegancji głos mojej matki odezwał się w telefonie dopiero po jakimś czasie. Zapytałam od razu, czy jest jeszcze u niej Joanna. - No jest... - usłyszałam. - Wykańczam jej dwie kiecki, więc pewnie do jutra będzie mi siedziała na głowie. Wiedziałam, co znaczy radość pobrzmiewająca w jej głosie; odkąd szyła „na manekiny", nie sprawiało jej to już takiej frajdy. Każda więc okazja, by uszyć coś na miarę dla kogoś wprawiała ją w prawdziwą

euforię. Oczami wyobraźni widziałam, jak siedzą na dywanie pośrodku pokoju, fastrygują, mierzą, spierają się o cokolwiek. Powiedziałam, bez żadnych wyjaśnień, żeby zostawiły te kiecki i przyjechały tu natychmiast. Podałam adres i odłożyłam telefon. Gdy po chwili zadzwonił, odrzuciłam połączenie. To nie była sprawa na telefon. Pół godziny później ze strachem i niepewnością w oczach weszły do holu. - O mój Boże! - Gabriela załamała ręce na mój widok. - Joanna całą drogę mi gadała, że na pewno jesteś w hotelu z jakimś zboczeńcem i on cię zamordował. - Czy wtedy dzwoniłabym? - spytałam, wznosząc oczy ku sufitowi.

L R

- To samo jej powiedziałam! - Spojrzała z pretensją na siostrę. - I wiesz, co ona na to? - Mogę sobie wyobrazić.

- Że to było twoje ostatnie tchnienie. Właśnie tak przypuszczałam.

T

Zanim padły kolejne pytania, z fotela w głębi holu wstała Mimi. Krzyknęły obydwie, identycznym ruchem kładąc dłonie na ustach. A potem... Potem, zdaje mi się, zareagowały jak ja: identyczne miny, gesty i słowa. Trudno oczekiwać jakiejś oryginalności w podobnej sytuacji. Było więc tak samo jak ze mną. Może z tą różnicą, że przewróciły dwa piękne oleandry w donicach i wysypały pety z popielniczki na wysokiej nóżce. Gabriela tylko się skrzywiła na ten widok (czekałam kiedy powie: Czy tu w ogóle ktoś sprząta?), a potem obie rzuciły się do Mimi (a właściwie na nią) i wcisnęły ją z powrotem w ten fotel, mało jej tam nie dusząc. Nie wiem, jak długo to wszystko trwało: płacz, łzy, uściski... W końcu, kiedy wszystkie oprzytomniałyśmy na tyle, by zadać podstawowe pytanie, zadałyśmy je. Jak to się stało, Mimi?! Jak to się stało, Mimi, że nie było cię z nami przez siedem długich lat?

L R

Siedem lat? Jej się zdawało, że minęła już wieczność od dnia, kiedy wróciła z poczty z przesyłką (od dawna nie pamięta, co w niej miało być) i zobaczyła rzekę wylewającą się z brzegów i podchodzącą do domu. Przemoczona do suchej nitki, już koło brzozowego zagajnika, wzdrygając się przy każdej błyskawicy, myślała tylko o Małym Hermanie, bo biedak tak bardzo bał się grzmotów, że zamieniał się w kulkę rozdygotanego futra. Rzuciła przesyłkę na stół i nie zważając na Rozę i siostry, które z nosami przylepionymi do szyby w oknie salonu nawoływały ją niemymi gestami, zaczęła go szukać. Po każdym grzmocie, głośniejszym od poprzedniego, nogi się pod nią uginały na myśl o biednym psim sercu. Kiedy więc gdzieś w okolicy bagien usłyszała skowyt (a może było to tylko wycie wiatru), ruszyła bez namysłu w tamtą stronę. Pobiegła właściwie, nie zważając na nic: ani na wodę lejącą się z nieba, ani na tę w dole, sięgającą najpierw do kostek, a po chwili już do kolan, ani na wołania Rozy. Im bliżej była bagien, tym wyraźniej słyszała coś jak psi skowyt (może był to tylko płacz szarpanych wiatrem drzew). Bagna, poza niewielkimi wysepkami po starych karpach umarłych drzew, były już pod wodą. Znała je na pamięć, więc po omacku stawiała stopy na twardym miejscami gruncie. Minęła olszyny i znalazła się na skraju prostopadłej do nich ściany lasu. Szosa biegnąca wśród pól od Dąbrowy była pusta. Z małym wyjątkiem.

T

W miejscu gdzie wchodziła w las, stało granatowe auto. Przechadzał się koło niego mężczyzna. Mimi ledwie omiotła go wzrokiem i rozejrzała się wokoło z ostatnią nadzieją, myśląc jednocześnie, po co tam stoi ten mężczyzna w taki deszcz, w takim miejscu, a może on widział Hermana... Jeszcze raz popatrzyła. Zatrzymał się, a kiedy stanął bokiem, w szarych strugach deszczu, lekko pochylony, przemoknięty do suchej nitki, wiedziała już, kim jest i dlaczego tak stoi. To był ten dzień! Żegnając się z nią trzy lata temu, powiedział, że będzie czekał przez trzy kolejne lata, sentymentalny głuptas, pod lasem, w miejscu gdzie po raz pierwszy usiedli obok siebie i spojrzeli sobie w oczy. W tym samym miejscu, w którym kryła się przed całym światem Natalia ze swym porucznikiem, kiedy stała tam jeszcze szopa trędowatych i włóczęgów, a Anastazja z Andrzejem na motorze wjechali pod

ciężarówkę, i do którego nigdy nie dotarła Julianna z dziedziczką Kotkowską. Mimi, zanim Oskar zdążył ją zobaczyć, odwróciła się, przedarła przez olszynę i weszła w bagna, gdzie woda sięgała jej już do połowy uda, a grunt nie był tak twardy. Stanęła na jakiejś karpie, w miejscu skąd mogła widzieć werandę przy domu, a na niej wszystkie jego mieszkanki i Hermana. A więc jest bezpieczny, pomyślała. Wszyscy są bezpieczni.

L R

Stała tam chwilę, rozpoznając poprzez strugi niekończącego się deszczu sylwetki swoich najbliższych (to chyba właśnie wtedy widziały ją po raz ostatni) i nie mogła się oprzeć nasilającemu z sekundy na sekundę wrażeniu, że to już nie jest jej świat. Ani jej życie. Nie miała siły się nad tym zastanawiać. Po chwili wrażenie zmieniło się w pewność, a karpa, na której stała, pokryła się wodą. Popatrzyła jeszcze raz na dom, odwróciła się i pobiegła do Oskara. Z coraz większą trudnością, wyciągając nogi z wzbierającej wody, myślała tylko o tym, czy zdąży. Jeśli już wsiadł do auta i odjechał, co ona zrobi ze swoim życiem? Wychodząc z olszyn, wpadła na Kociebę.

T

- Co pan tu robi? - zawołała.

- Idę do Czerwonych Bagien - odparł. - Z tą maścią od stryja ze Szwecji na kolano dla pani Rozy. Jak ostatnio żeśmy się widzieli, narzekała... - Panie Kocieba - przerwała mu przerażona, że Oskar w każdej chwili może wsiąść do samochodu, odjechać i już go nie zobaczy. Niech pan powie w Czerwonych Bagnach, że odjechałam z Oskarem. - Tylko tyle? - Zrozumieją. Zobaczyła światła samochodu, więc nie miała na nic czasu; dobiegła do szosy i w ostatniej chwili stanęła przed maską ruszającego już auta.

Gdy przez szybę zobaczyła oczy Oskara, wiedziała, że nie cofnie się przed nowym życiem.

L R

Następnego dnia Mimi wysłała do Czerwonych Bagien list, w którym bardzo dokładnie wyjaśniła powody swojego odejścia, podała adres i telefon, prosząc, żeby Joanna lub Gabriela zaraz do niej przyjechały. Jeśli nie przyjadą, to znaczy, że jej nie wybaczyły. Przez wiele dni siedziała przy telefonie i zrywała się na każde skrzypnięcie lub dzwonek u drzwi. Nie spała i nie jadła. Oskar opóźnił otwarcie remontowanego przez trzy lata hotelu i podtrzymywał ją na duchu, ale niewiele to dało. Mimi z rękoma przy skroniach przemierzała pokoje i korytarze, powtarzając niezmiennie: „Dlaczego mi nie wybaczyły?". Dopiero kiedy nie wytrzymał i potrząsnął nią, wołając: „Co niby miały ci wybaczyć, Mimi?", spojrzała na niego, oderwała ręce od skroni i zapylała zdziwiona: „No właśnie, co?". Poszła do kuchni i zaczęła jeść z wielkim apetytem wszystko, nie wybierając, co było do jedzenia. Kucharz, który od rana gotował różne potrawy, żeby Oskar mógł spróbować i zdecydować, czy go przyjmie czy nie, stał oparty o lodówkę i patrzył na Mimi z uśmiechem. Kończąc jedno danie i zaczynając drugie, mamrotała pod nosem:

T

- Bo rzeczywiście! Ciekawe, co takiego zrobiłam. Że wyszłam i nie wróciłam? Wielka mi rzecz! Czasem ludzie wychodzą i nie wracają, takie jest życie. Przez trzydzieści dwa lata niemal wszystkie noce spędziłam w tym domu. Strach pomyśleć, ile to nocy... - Jedenaście tysięcy sześćset osiemdziesiąt - podpowiedział kucharz, dodając za chwilę z niejakim zawstydzeniem: - Plus minus. - No właśnie. To dość. Możesz zatrudnić tego kucharza. Słuchając jej, Oskar nie mógł się pozbyć wrażenia, że słucha Joanny lub Gabrieli, a nie Mimi, która zawsze była tak wyważona w słowach i gestach. Zawsze wolała powiedzieć o dwa słowa mniej niż jedno więcej. Potem, kiedy odsunęła od siebie talerze i poszła spać, pomyślał, że to było jej pożegnanie z Czerwonymi Bagnami. I rzeczywiście; kiedy wstała następnego ranka po czternastu godzinach snu, włożyła stare ubranie, wygodne buty i wzięła się do po-

rządkowania parkingu przed hotelem, chociaż Oskar jej mówił, że nie musi tego robić, bo od tego są ludzie. Do końca dnia jednym słowem nie wspomniała Czerwonych Bagien. Ani nigdy więcej.

*

L R

Roza ma zamknięte oczy. Od godziny nie mam odwagi się odezwać, zerkam tylko od czasu do czasu na jej stuletnie powieki, czy nie drgają zbyt mocno, albo odwrotnie, czy na zbyt długo nie znieruchomiały. Z samego rana, widząc, jak łapie oddech przy schodzeniu z werandy, zaproponowałam, żeby Joanna czy Gabriela kupiła jej jakiś specyfik na wzmocnienie. Pełno teraz takich w aptekach. Przecież jej nie zaszkodzi. - Wszystko teraz można kupić - mruknęła pod nosem. - Tylko nie czas.

T

- Życia chyba też - dorzuciłam. - Życie to czas - odparła.

Zeszła z tej werandy i znowu poczłapała do rzeki. Stanęła tam, patrząc w stronę brzozowego zagajnika, którego już nie ma. Zeszłonocna burza ścięła go do połowy, zostawiając ostre i poszarpane kikuty. Nie patrzę w tamtą stronę, bo połamane drzewa wyglądają jak ludzkie torsy z surrealistycznego obrazu. Lub chorej wyobraźni. - Wczoraj coś jeszcze było, a dziś już nie ma - powiedziała po powrocie Roza; usiadła obok mnie, zamknęła oczy i siedzi tak do tej pory. Chciałabym coś dla niej zrobić. Żadnej wyjątkowej rzeczy, bo chyba już tego nie oczekuje, tylko coś zwykłego. Mogłabym posadzić ją na wózek (na ten, w którym czasem sama siadam) i zawieźć na bardzo

długi spacer po okolicy, pokazać, co jeszcze zostało z przeszłości, a czego już nie ma. - Brakuje mi Amelii - słyszę w pewnej chwili jej słowa. Nie odpowiadam, bo nie wiem, co miałabym powiedzieć.

Joanna, którą być może tak samo zaniepokoiły zbyt długo zamknięte oczy Rozy, podchodzi ze stetoskopem i osłuchuje jej serce, podczas gdy staruszka nawet nie drgnie. - Jak dzwon - mówi wreszcie, wyjmując z uszu słuchawki, i wraca do trwającego od wielu dni wielkiego rozgardiaszu.

L R

Kupiła serwis obiadowy na dwadzieścia cztery osoby, wystawiła z szafek wszystkie stare poobijane talerze i teraz się zastanawia, co z tym wszystkim zrobić. Z porządkami radzi sobie równie nieporadnie, jak z gotowaniem, więc kiedy Gabriela wróci od ojca, będzie miała co robić. Może się pokłócą.

T

- Roza... - Joanna wychodzi na werandę, dźwigając gliniany dzban, którego zawsze się używało do kiszenia ogórków małosołnych. - Możesz na chwilę otworzyć oczy i powiedzieć, co mam zrobić z tą skorupą? - Zostaw - odpowiada Roza, nie otwierając oczu. - Może się jeszcze przydać. - Do czego?

- Do tego, do czego zawsze się przydawał. Joanna przewraca oczami i wchodząc do domu, mamrocze pod nosem: - Wszystko wcześniej czy później może się przydać. Pod warunkiem, że to się znajdzie. Trzeba by wybudować nowy dom, żeby pomieścić tę stuletnią graciarnię. Andrzej przyjeżdża, to nawet nie ma go gdzie posadzić, nie mówiąc już o czym innym... Uśmiecham się mimowolnie. Roza też.

Za brzozowym zagajnikiem, którego już nie ma, słyszę samochód Gabrieli. Może się pokłócą, a potem będą z powrotem wpychać do szafek te wszystkie graty. Do białego świtu.

*

Do białego świtu Mimi opowiadała, jak wyglądało jej życie, odkąd w dziewięćdziesiątym siódmym opuściła Czerwone Bagna. Gabriela z Joanną na przemian to przerywały, pytając o coś i zagadując, to po prostu ją ściskały.

T

L R

Wtulona w miękką kanapę w uroczym mieszkaniu Mimi i Oskara na tyłach hoteliku, starałam się za wszelką cenę nie zasnąć, by się potem nie obudzić i nie przekonać, że wszystko było snem. Nigdy dotąd nie czułam tak przyjemnego znużenia. Gabriela i Joanna, obie z rozmazanym makijażem od ciągłego płaczu i potargane od bezustannego ściskania Mimi, przedstawiały sobą żałosny widok, ale po raz pierwszy w życiu niewiele je to obchodziło. Raz tylko moja matka powiedziała do ciotki: „Zobacz, jak wyglądasz", na co ta odparła, że na pewno nie gorzej od niej, więc w końcu obie machnęły ręką i uściskały Mimi. Po raz nie wiem który. Kocieba nie dotarł tego dnia do Czerwonych Bagien, a następnego nic już z tego, co mówiła Mirni, nie pamiętał, wytłumaczyły sobie nad ranem. Dlaczego list nie doszedł, nie wiedziały. Mimi dziwiła się bardzo, wspominając wszystkie zagraniczne przesyłki, które zawsze do niej docierały. Listonosz z Psich Dołów też był niezawodny. Poza tym jednym wypadkiem, kiedy zachorował (czy gdzieś wyjechał?) na jakiś tydzień. Jeśli komuś zależało, mógł wtedy sobie odebrać korespondencję na poczcie. Tak jak zrobiła to Mimi.

- Gdyby nie to, nic by się nie stało - powiedziała Joanna. - Wcześniej zadbałabyś o Hermana i w ogóle byś na te cholerne bagna nie poszła. Nic by się nie zdarzyło. - No właśnie - szepnęła cicho Mimi, pochylając głowę prawie do kolan. Siedziała chwilę w takiej pozycji, po czym wyprostowała się i dodała z uśmiechem: - Nic by się nie wydarzyło... Śliczne oczy Mimi, które nic przez te lata nie straciły ze swego piękna, łagodnie spoczęły na pluszowych zasłonach w oknie. Równie łagodnym i niezwykle spokojnym, zważywszy na okoliczności, głosem, dodała:

L R

- Gdyby nie ten listonosz, nie byłabym teraz tu, gdzie jestem. Gdybym nie była teraz tu... Ach, o czym tu mówić. Gdybym się nie urodziła, tobym nie musiała umrzeć. Widocznie wszystko, co się zdarza, po prostu ma się zdarzyć.

T

Gdyby nie Oskar, przemknęło mi przez myśl, nie poznałabym Maćka. Gdyby nie Maciek, nie odnalazłabym Mimi. Być może wcześniej czy później w jakiś inny sposób by się to stało. Lub nie. Nie wiadomo. Nieważne. Naprawdę istotne było tylko to, że Mimi żyje i prowadzi bardzo dobre, szczęśliwe życie u boku kogoś, kto dla niej pewnego lata spadł z nieba. Czy tak miało być? Tak było. Koniec. Ani Gabriela, ani Joanna nie miały ochoty już niczego komentować. W końcu też się uspokoiły. Jeszcze tylko, jakby na zakończenie pewnego tematu Joanna dodała: - Ale że tak się zawzięłaś, Mimi... Przez tyle lat nie puściłaś pary. My nie wiedziałyśmy, co się z tobą stało... Bo tak naprawdę chyba żadna z nas nie uwierzyła do końca... No wiesz. Gdyby nie te głupie bajdy o bagnach, co pochłaniają wszystko... Ale ty? Wiedziałaś, że jesteśmy, istniejemy... Mogłyśmy się kiedyś minąć na ulicy, każda odwrócona w inną stronę. Mimi wzruszyła ramionami. Wszystko zostało wyjaśnione. Chyba już niczego nie chciało jej się tłumaczyć.

Gabriela machnęła ręką, jakby chciała powiedzieć: daj spokój. Poszła do łazienki, a kiedy wróciła, popatrzyła pytającym wzrokiem na najmłodszą siostrę. - Mimi, co się u was w domu wyprawia? - zapytała w końcu. - W łazience jakiś dzieciak myje zęby. Jak mnie zobaczył, pyta, czy widziałam w nocy amerykańskich żołnierzy marines lądujących w ogrodzie za hotelem, bo jak widziałam, to ciii, nikomu ani słowa. Coś mi to przypomina. Idę z tej łazienki, a na schodach ten sam dzieciak złazi na dół i pyta, czy wiem, ile trzeba takich stopni, żeby dojść do Księżyca. - To nie ten sam dzieciak - odrzekła Mimi. - Tylko co?

L R

- Bliźniak. - Jaki bliźniak?

- Tego pierwszego.

- Aaaa... - Gabriela stuknęła się w czoło, lecz to widać nie pomogło, bo nadal coś jej nie pasowało. - Pozwalacie dzieciakom z hotelu łazić po własnym domu?

T

- To nie są dzieciaki z hotelu. To nasze dzieciaki. - Wasze?

- Moje i Oskara. - Rodzone?

Mimi cierpliwie pokiwała głową. Gabriela jednak nie dawała za wygraną. - Mimi, to chłopcy. - Chłopcy? - ocknęła się Joanna. - Co z tego? - Nie mogłaś urodzić chłopców. - Dlaczego? Skoro ich urodziłam.

Wstała z kanapy i zaczęła poprawiać do granic możliwości wygniecione poduszki. Joanna z Gabrielą spoglądały to na siebie, to na siostrę. - Jak mogłaś? - wykrztusiła w końcu Gabriela, a Joanna poparła ją gwałtownym potakiwaniem. - W naszej rodzinie rodziły się same dziewczynki! Mimi parsknęła śmiechem. Ja na przemian, miałam ochotę to się roześmiać, to rozpłakać. - Przestańcie! - wybuchnęłam, zrywając się z kanapy. - Gdyby ktoś was posłuchał... Sama już nie wiem, czy mówicie na serio, czy się wygłupiacie. - Szukając w torebce telefonu, dziwiłam się dalej: - Skąd to wrażenie, że wszystko kręci się w koło?

T

L R

Dawno temu Mimi, kiedy spacerowałyśmy z Małym Hermanem po okolicy Czerwonych Bagien, powiedziała, że w naturze nic się tak naprawdę nie kończy. Wszystko, co umiera, daje początek czemuś innemu. Ludzie na całym świecie powtarzają te same słowa w podobnych sytuacjach, podobnie się zachowują i reagują podobnie na konkretne zdarzenia, bo tak zostali nauczeni: patrząc, słuchając, obserwując... Każdy z nas ma w sobie pamięć genetyczną przodków, którą przekażemy dalej, bo jeśli nic się nie kończy, nie kończy się także pamięć. Nie tylko ta zdobyta z nauki, z doświadczenia, ale z materii poprzez komórki naszego ciała, które powstają z komórek naszych rodziców, a te z kolei z wcześniejszych... Nasze mózgi same eliminują (lub może raczej ukrywają) miliony informacji, robiąc miejsce dla innych. Nie wiadomo, według jakiego dzieje się to klucza, skoro dwie osoby biorące udział w jednym zdarzeniu, po dwudziestu latach będą z tego zdarzenia pamiętać określone szczegóły. Każda inne. Pewnie mózg wie, co robi, bo czy bylibyśmy w stanie funkcjonować, gdybyśmy pamiętali wszystko z naszego doświadczenia? Z drugiej jednak strony moglibyśmy sięgać pamięcią do wspomnień naszych przodków, bo jeśli dziedziczymy po nich kolor oczu, włosów czy choroby, dziedziczymy także pamięć. A z nią zachowania, reakcje, osobowość. Wspominając tamte słowa Mimi, przestałam się więc w jednej chwili dziwić reakcji Gabrieli i Joanny na istnienie bliźniaków i temu, co

mówiły. Coś we mnie zelżało, złagodniało. Usiadłam na dopiero co poprawionych poduchach i z uśmiechem patrzyłam na te trzy szalone kobiety (każda inna w swym szaleństwie) z takim samym dystansem i jednocześnie pełnym zrozumieniem jak wtedy, podczas tamtego lipca z Oskarem. W jednej chwili poczułam się tak, jakbym wróciła do Czerwonych Bagien. A może w ogóle ich nie opuszczała. Chcę tego, czy nie, jestem jedną z kobiet, ukształtowaną w podobnej rzeczywistości, z podobnymi genami i nic na to nie mogę poradzić. W jednej chwili Mimi zaczęła dla mnie istnieć na nowo. Zniknął żal do Czerwonych Bagien. Wróciła tęsknota.

L R

Zaczęłam się więc śmiać z pretensji Joanny i Gabrieli o to, że Mimi urodziła chłopców, a nie dziewczynki. Trzeba znać atmosferę tego domu i całej okolicy, jak i historie wszystkich mieszkanek Czerwonych Bagien, by usłyszeć w tych pretensjach radość. Ja ją usłyszałam. - Dwóch chłopaków! - dodała już na koniec Joanna. - Ciekawe, co na to powie Roza. I nie tylko na to, pomyślałam pierwsza, a one chyba zaraz za mną, bo znieruchomiały wszystkie trzy i popatrzyły na siebie tak, jak gdyby jedna u drugiej szukała ratunku.

T

Jak powiedzieć Rozie, która zimą, latem, w mróz, deszcz, czy upał sadzała Mimi na tylnym siodełku solidnego niemieckiego roweru i jechała z nią dzień w dzień osiem kilometrów (w tym dwa pod górkę) do biblioteki, że najmłodsza wnuczka porzuciła po prostu pewnego dnia Czerwone Bagna, nie żegnając się z babką? Jak wytłumaczyć starej kobiecie, że nie można było przez siedem lat wysłać nowej wiadomości albo drugiego listu? Jej stare serce, które tyle zniosło, wytrzymało zniknięcie ukochanej Mimi. Ale czy wytrzyma jej powrót? Godzinę trwało, nim ustaliły, roztrząsając wszystkie za i przeciw, że nie powiedzą Rozie prawdy. Dla jej dobra. - Ja jej powiem! - wpadłam im w słowo natychmiast, bo tego już było dla mnie za wiele. - Nie wyobrażam sobie inaczej.

- Spróbuj! - usłyszałam od rodzonej matki. - I weź na siebie wszystko, co z tego wyniknie. Potem już jakby na marginesie dodała, że Roza miała rację, mówiąc dawno temu (wszystko jedno w jakich okolicznościach), że muszę mieć coś ze starej Marczewskiej, której wyobraźnia nie sięgała dalej jak za beczkę kiszonej kapusty. Do końca swoich dni przestałaby z nią w bazarowym zaułku, gdyby Wiktor nie zaczął z dżinsami. On chyba też za wielkiej wyobraźni nie miał, skoro matkę dopuścił do tego interesu. Chyba że miał dość zapachu kapusty w domu, to inna sprawa. - Przestańcie - odezwałam się słabym głosem, bo już nie miałam na nic siły. - Róbcie, co chcecie, ja umywam ręce.

L R

Uściskałam Mimi, a potem odnalazłam w głębi mieszkania swoich ciotecznych braci. Powiedziałam im, że są moimi ciotecznymi braćmi i dopiero wtedy pozwolili mi się uściskać. Byli jak dwie krople wody. Mnie jednak się zdawało, że jeden jest podobny do Joanny, a drugi do Gabrieli. Jestem bardzo zmęczona, pomyślałam i już chciałam dzwonić po taksówkę, by ochłonąć po tych wszystkich atrakcjach we własnym mieszkaniu, gdy zadzwonił Maciek.

T

- Mam chwilę. Mogę po ciebie przyjechać... - usłyszałam. - Przyjedź - poprosiłam. - Nie zdążyłam ci czegoś powiedzieć. - Ja tobie chyba też - powiedział.

*

Gabriela w ostatniej chwili wepchnęła mnie z wózkiem do domu, gdy zaczęła się kolejna nawałnica. Deszcz tak zacinał od zachodu, że weranda zaraz spłynęła wodą. Tak jest prawie codziennie. Roza kuśtyka po salonie i narzeka na to, na tamto. Deszcz, skwar, wilgotne, duszne powietrze następują po sobie jak kolorowe obrazki w

kalejdoskopie i to wszystko razem wzięte nie działa zbyt korzystnie na stuletnią kobietę. Na dwudziestosiedmioletnią również, więc zaciskam zęby i staram się nie okazać, że to jej narzekanie doprowadza mnie do szału. A jeszcze Gabriela z Joanną miotają się w kuchni. Roza siada przed telewizorem i co chwila ostentacyjnie odwraca głowę w tamtą stronę. W końcu nie wytrzymuje: - Kornelia! - woła do mnie, jakbym siedziała w tym fotelu nad rzeką. - Powiedz im, żeby się przestały tłuc po tej kuchni, bo mnie zaraz krew zaleje, jeśli jeszcze mnie nie zalała. Jak co w telewizorze ciekawego, to one zawsze coś wymyślą. Kiedy się nie kłócą, to gotują... Co one tam w ogóle gotują tyle dni?! Nie pamiętam, kiedy jadłam porządny obiad. Jak nie to, to tamto. Niech jeszcze zaczną sprzątać, to już umarł w butach.

L R

- Już posprzątały - odpowiadam cicho.

- Ale mogą zacząć od nowa. Na złość. Wiesz, jakie one są. Poczytałabym, ale nie mam już oczu, bo obejrzeć przy tamtych dwóch, jak raz od święta jest coś ciekawego, to nie można.

T

- Dziesięć razy chciałam cię zawieźć do optyka - słyszymy z kuchni głos Joanny - to ci się nigdy nie chce. Wielki problem wsiąść do samochodu pod werandą i wysiąść w Psich Dołach na rogu przed sklepem. Roza lekceważąco macha ręką.

- Optyk! Dużo mi optyk pomoże bez okulisty. Jeszcze się będę na stare lata po lekarzach szwendać! - Komputerowo ci dobierze! - krzyczy Joanna. - Po co ci okulista, jak ci okulary potrzebne do czytania. - Ty mnie już nie strasz tymi komputerami. Naokoło tylko te komputery. W domu też! Siedzisz przy nim całymi dniami, obiadu nie ma kto ugotować, ale żebyś choć trochę mądrzejsza była... Wszystko kręci się w kółko. Te same słowa, choć rzeczywistość inna. - Książkę piszę!

- No masz! - Roza uderza ręką w kolano. - Straszyła, straszyła, w końcu się wzięła. Kornelia, podgłośnij ten telewizor, bo jak tamta w kuchni jazgocze, to już nic nie słyszę.

L R

„Podgłośniam", choć niechętnie. Nie chce mi się słuchać ludzi (Afgańczyków, Irakijczyków, Bośniaków, Serbów, Czeczeńców...), którzy na pytanie autora programu, ukrytego za kamerą, pytającego głosem małego dziecka, dlaczego zabijają na wojnie, odpowiadają: Bo na wojnie się zabija. Rzeczywiście, myślę, infantylne pytanie. Stąd ten głos dziecka? Całość chyba przemyślana i pewnie z jakimś ukrytym sensem. Ukrytym, bo odkąd zaczęłam słuchać, nie mogę go znaleźć. Czy o to chodziło? Taki ma być sens, że to wszystko naprawdę jest bez sensu? Czy odpowiedź jest taka, że nie ma odpowiedzi? Przez kilkadziesiąt sekund widać miks brutalnych scen wojennych, z bezgraniczną ciszą w tle, potem obraz urywa się w najbardziej dramatycznym momencie i z kolei pada pytanie, ale już dorosłego człowieka: Czy naprawdę chciałem wiedzieć? Ludzie mają podobne głosy, myślę, zaciskając dłonie na oparciu fotela. Reportaż się skończył, ale jest jakieś postscriptum, przejście do studia, gdzie prezenter zbyt patetycznym tonem zadaje to samo pytanie autorowi programu. Jego autorowi!

T

Pomarańcza, na której zbyt gwałtownie zacisnęłam palce, wypada mi z ręki i toczy się po podłodze. - Poruszające, bardzo poruszające. - Głos Rozy dociera do mnie chyba z zaświatów. - Co ty na to, Kornelia? Ale patrz, czy to nie jest ten... Kto powiedział, że niedaleko spada jabłko... No, jakżeż mu! Podstawowe rzeczy człowiek na starość zapomina. Weź no mi przypomnij, moje dziecko... Kornelia, co ci się stało? O Boże! Gabriela, Joanna! Gabriela z Joanną wypadają z kuchni, obie z rękoma na biodrach. Starają się powstrzymać od przewracania oczami. Już im się przypaliły zrazy w sosie, teraz im się przypalą drugie. Co się da zrobić wcześniej i zamrozić, to robią. Wszystkiego naraz w jeden dzień, na świeżo, bardzo szkoda, ale nie nagotują. Wielkie Przyjęcie za pięć dni. Jeśli ktoś w tym domu, poza nimi oczywiście, ma pojęcie, co to znaczy.

- No co? - pyta Joanna, mimo wszystko przewracając oczami. - Olga na górze? - pyta Roza pełnym napięcia głosem. - Na górze. - Gabriela mimo wszystko przewraca oczami również. - Chcecie wiedzieć, kim jest jej ojciec? Olgi ojciec! I żebym nie słyszała zaraz głupich pytań! - To Olga ma ojca? - pyta Joanna. - A czy ty masz rozum? Joanna z Gabrielą zbliżają się do telewizora. Matka woła do mnie triumfująco:

L R

- Właśnie o nim chciałam ci któregoś dnia powiedzieć, Kornelia. Były zwiastuny tego programu. Najmłodszy Kostrzewski! - Ale że co? Roza! - Joanna potrząsa głową na wszystkie strony. Co niby on ma wspólnego z ojcem Olgi? - To samo - odpowiada Roza - co ty z bohaterkami tych swoich kretyńskich opowiadań...

T

- Mówiłaś, że ich nie czytasz! - ...czyli bardzo wiele.

- Kornelia... - słyszę zaniepokojony głos Gabrieli.

- Co to wszystko ma znaczyć? Kostrzewski ojcem Olgi? Powiedz, że to niemożliwe. - Niemożliwe - mówię. - Jak więc brzmi jego nazwisko? Możesz nam to wreszcie powiedzieć? Mogę. - Kamiński! - krzyczę.

- No ale po co tak wrzeszczeć, moje dziecko. - Gabriela już się uspokoiła. Rozkłada ręce w triumfującym geście. - No i widzicie! Moja córka nie jest taka głupia, żeby się zadać z tym... z tym parszywym... - Mamo! -Co? - Nic już nie mów. - Dlaczego? - Bo to nie tak. -A jak?

L R

Inaczej. Pochylam głowę do kolan. I płaczę. Po raz drugi w życiu.

*

T

Maciek Kamiński... Był w moim życiu krótko. Tylko pół roku. Ale nawet gdyby był w nim miesiąc, jak Oskar w życiu Mimi, wyszłoby na to samo. Po jednym dniu z Maćkiem wszystko już było nim. Nawet powietrze. Każdego dnia zadawałam sobie pytanie, czy nie zniknie z mojego życia, jak znikali wszyscy mężczyźni z życia kobiet w Czerwonych Bagnach. Była więc we mnie z tego powodu ciągła niepewność, a z jego strony rozpaczliwe starania, żeby ją zamknąć w mocnym uścisku i zniszczyć. Jak wtedy, gdy wyszłam z hoteliku Mimi i Oskara. - O co chodzi? - pytał, gdy trzęsłam się w jego objęciach i nie mogłam uspokoić. - Chyba już dobrze, prawda? Odzyskałaś kogoś, tak? Dobrze zrozumiałem? Zdobyłam się tylko na kiwnięcie głową i natychmiast wtuliłam się w niego. W końcu jednak wsiedliśmy do samochodu i odjechaliśmy. On musiał za godzinę oddać samochód, a do wieczora gotowy materiał do

kolejnego wydania. Chciałam mu wreszcie powiedzieć to, czego nie powiedziałam wczoraj. Gdy mijaliśmy jakiś lasek, poprosiłam, żeby się zatrzymał. Zrobił to od razu, nie pytając o powód, jakby właśnie na to czekał. Przy wysiadaniu zerknęłam w boczne lusterko i aż się przeraziłam. - Wyglądam jak jakaś wiedźma - mruknęłam pod nosem, parskając śmiechem. - Czemu się dziwię? Przecież tak mnie nazywano w dzieciństwie. Maciek stał na poboczu i przyglądał mi się z uśmiechem. - Niemożliwe - mruknął, ale jakoś tak zbyt grzecznościowo.

L R

Powinnam się jakoś doprowadzić do porządku przed wyjściem od Mimi, pomyślałam, czując narastające napięcie. Żeby je rozładować, zapytałam: - A jak na ciebie wrołali w dzieciństwie?

Patrzył na mnie, ciągle z tym samym uśmiechem. Pokręcił głową. - Nijak.

T

- Na każdego jakoś wołają. - Podeszłam blisko, zarzuciłam mu ręce na szyję i go pocałowałam. - No powiedz. - Lepiej nie...

- Dlaczego? Mów. Ja ci powiedziałam.

- Nie wiem czy... - Maciek - prosiłam jak dziecko - no powiedz, nie bądź taki. - Parszywy Ogryzek - powiedział. Roześmiałam się w głos. Co innego mogłam zrobić? - Niemożliwe! Patrzył mi w oczy z bliska. A ja się śmiałam. - Nie uwierzysz, ale ja tak samo... tak samo nazywałam... - Jego wzrok był zbyt poważny, więc i ja nagle spoważniałam. Zrozumiałam

wszystko. - Maciek, to niemożliwe... Jak? Co ty mówisz... - Nagle zaczęłam go szarpać. - Maciek, przecież tamten nazywał się inaczej! - Kamiński to panieńskie nazwisko mojej matki. - Nosił okulary! - Miałem operację. Nic przyjemnego, ale było warto. Nagle przytulił mnie mocno, nie pozwalając na żaden ruch z mojej strony. - Poznałem cię od razu - mówił mi do ucha, szybko, rozpaczliwie. Upewniłem się z bliska, podszedłem i rozpoznałem tę bliznę na łuku brwiowym. Mogłem cię nie poznać, ale poznałem, wiedziałem, że to ty, nikt inny. Nikt inny. Kornelia, jakie to ma znaczenie?

L R

Wyrwałam się z jego ramion.

- Dlaczego mi nie powiedziałeś? - Bałem się. - Czego?

- A czego mogłem się bać?! Że odejdziesz!

T

- Nie odeszłabym! Zgłupiałam w jednej chwili, jak- tylko cię zobaczyłam. - Odeszłabyś.

- Skąd wiesz?

- Bo cię znam. - Wtedy mnie nie znałeś! - Kornelia, jasna cholera, przez pięć lat dzień w dzień szliśmy tą samą drogą do szkoły i z powrotem. Setki razy biliśmy się i wymyślaliśmy sobie od najgorszych. Wiedziałem, że jeśli nie idziesz za mną lub przede mną, to coś knujesz, ukryta w zagajniku albo w krzakach nad rzeką. Dzień bez siniaka z twojej ręki był dniem straconym. Kiedy wy-

jechaliśmy z matką do Przemyśla, nie mogłem się odnaleźć. I nie odnalazłem, dopóki nie przyszłaś do redakcji... - Ty wiedziałeś, kim jestem - przerwałam mu. - Ja też powinnam. - Chciałem... Nie mogłam go słuchać. - Wiesz, co to znaczy? Ze nie myślałeś o żadnej przyszłości. O żadnej przyszłości ze mną. Nie rozmawialiśmy o tym dotąd, ale od jakiegoś czasu o niczym innym nie myślę... - To się doskonale składa.

L R

- Wcale nie! W ogóle się nie składa. Wiesz dlaczego? Bo dla mnie wszystko musi być jasne: albo chcesz być ze mną, albo nie. - Dla mnie też: Albo mnie kochasz i jesteś ze mną bez względu na wszystko, albo nie! Machnęłam ręką na przejeżdżającą ciężarówkę. Zatrzymała się kilkanaście metrów od nas. Pobiegłam do niej i wskoczyłam. Gdy ruszaliśmy, widziałam w lusterku bocznym Maćka Kostrzewskiego, Parszywego Ogryzka, jak uderza otwartą dłonią w maskę samochodu.

T

Maćka Kamińskiego już nie było.

Tego samego dnia wyprowadziłam się do ojca. Pani Mirka, sąsiadka z naprzeciwka, powiedziała, że bardzo jej będzie brakować naszych szczeniackich wygłupów. - Trafiła pani w dziesiątkę - powiedziałam. Pożegnałam się, nie podając adresu, gdy spytała, gdzie mnie szukać, jakby co. Miesiąc przed narodzinami Olgi przeniosłam się do Mimi. Miałam swój pokój i wszystko, co było potrzebne dziecku. Mimi starała się, żeby i mnie nic nie brakowało, ale ja nie potrzebowałam niczego. Co kilka dni mówiła mi, że ten chłopak, z którym byłam wtedy na kolacji, pytał o mnie kilka razy, w końcu jednak przestał. Ale dopiero wtedy, kiedy mu powiedziała, że jeśli coś ma się ułożyć, to się ułoży, a jeśli nie, to żeby stawać na głowie, i tak nic z tego nie będzie.

- Prawda, Kornelio? - pytała mnie za każdym razem, gdy o tym wspominała, tak że w końcu poprosiłam, aby już przestała. Gabriela wzięła sobie urlop i dom Mimi, z pięknym ogrodem, do którego wychodziło się wprost z salonu, przypominał Czerwone Bagna atmosferą niekończącego się rozgardiaszu i beztroski. Bliźniaki, Gabryś i Kornel, robiły rozgardiasz. Gabriela i wpadająca na weekendy Joanna wnosiły beztroskę. Joanna przez jakiś czas była obrażona na Mimi, że nie uwieczniła jej imienia w podobny sposób, jak moje i Gabrieli, na co Mimi wzruszała ramionami, tłumacząc, że nie mogła znaleźć męskiego odpowiednika jej imienia. No i nie urodziła trojaczków.

L R

Wszelkie pretensje Joanny znikły dopiero wtedy, gdy Kornel narobił zamieszania wśród gości, wpadając pewnego dnia do holu i krzycząc na całe gardło, że faceci z mafii, uciekając przed policją, podjechali pod hotel, a teraz idą tu, żeby wziąć zakładników. - Jesteś taki sam, jak ciotka Joanna! - krzyczała potem Mimi, kiedy udało jej się w końcu uspokoić ludzi.

T

Joanna dumnie wypięła pierś, wzięła małego na kolana i zasłoniła przed klapsem, na który zdecydowanie zasłużył. Potem wyraźnie faworyzowała Kornela, dopóki nie straciła orientacji, który jest który. Wtedy machnęła ręką, mówiąc: „A co za różnica. Obaj są do mnie podobni". Zawsze coś im przywoziła z Czerwonych Bagien: kamyk z rzeki albo korzeń o dziwacznym kształcie. Brała chłopców na kolana i opowiadała te same niesamowite historie, które mnie dawno temu opowiadała Roza. Za każdym razem, gdy pytali, czemu nie mogą z nią pojechać do Czerwonych Bagien, obiecywała (wzdychając ciężko), że na pewno kiedyś pojadą. Roza, naturalnie, nie miała zielonego pojęcia o uroczym hoteliku pod Warszawą ani o bliźniakach. Nie mogła mieć, skoro nie wiedziała o Mimi. Widziałam czasem po minie Gabrieli i Joanny, że nie były pewne, czy dobrze zrobiły, zachowując „zmartwychwstanie" najmłodszej siostry w tajemnicy. Gdy jednak nachodziły je wątpliwości, zaraz tłuma-

czyły sobie, że to było najlepsze wyjście. Nie starałam się już tego komentować. Pewnej niedzieli, tuż przed wyznaczonym terminem porodu, Joanna zapytała mnie, czy wybrałam już imię dla dziecka. - Olga - powiedziałam bez namysłu. Joanna patrzyła na mnie przez chwilę z niedowierzaniem, po czym zawołała Gabrielę. - Chyba ta Kornelia jest jakaś nienormalna! - powiedziała do mojej matki.

L R

Gabriela, niechętnie opuszczająca kuchnię Mimi (wielką i ze wszystkimi udogodnieniami), stanęła obok nas niezadowolona, nie tylko z tego powodu. - Dlaczego tak mówisz o mojej córce?

- Wiesz, jak chce dać na imię dziecku? - Jak? - Olga.

T

- Nienormalna jesteś? - Matka zmierzyła mnie wzrokiem. - Chcesz dać córce takie zwyczajne imię? - Właśnie, normalne - odparłam - Żadne Julie, Rozalie ani jakieś inne Frezje. To będzie normalne dziecko i będzie mieć normalne imię. - To jak my mamy na to biedactwo wołać? - zapytała Joanna. -Olga. Popatrzyły na siebie i wzruszyły ramionami. - Choć, Joanna, pomożesz mi w kuchni. Wiesz, że jak ona się na coś uprze, to umarł w butach. Chcesz wiedzieć, ile razy pytałam ją o ojca tego biednego dziecka? Sto przynajmniej. Nic. Ani słowa. Jakby go w ogóle nie było. To i z tym imieniem nic nie wskórasz. Zresztą zawsze można je zdrobnić.

- No pewnie - zgodziła się natychmiast Joanna. - Można. - Na przykład jak?! - ryknęłam za nimi. Pomyślały przez chwilę, po czym Gabriela powiedziała: - Na przykład... na przykład Liii. Chwyciłam się jedną ręką za głowę, drugą położyłam na brzuchu w jakimś obronnym geście. - Lili?! Z Olgi?! - A dlaczego nie? - odrzekła ze śmiechem Joanna, dodając zaraz: Normalne dziecko! Po co ci normalne dziecko?

L R

Na to już nie znalazłam odpowiedzi. Nie mogłam się jednak nie roześmiać. Zrobiłam to, kiedy wyszły, i wtedy, i wiele razy później, słuchając, jak obie rozmawiają, przekomarzają się, a nawet kłócą. To i atmosfera domu Mimi sprawiły, że przeżyłam jakoś rozstanie z ojcem Olgi. Co nie znaczy, że przestałam o nim myśleć.

T

Pewnej nocy zdawało mi się, że myślę o wiele bardziej. I nie chciało mi się przestać do świtu. Następnej to samo. I kolejny dzień ze snem pod powiekami. Przechodząc koło lustra, zobaczyłam sine kręgi pod oczami i zamglone spojrzenie. Takie samo, jakie miała przez trzy lata Mimi w Czerwonych Bagnach po odejściu Oskara, tylko pozornie uczestnicząc w naszym życiu. Pozornie i ja brałam udział we wszystkim. Ale ja miałam dziecko. Musiałam więc w końcu się ocknąć. Ocknęłam się któregoś ranka, gdy wzięłam Olgę na ręce i nie mogłam jej udźwignąć. - Cóż się dziwisz - Gabriela na to. - Dziecko ma cztery lata, nie waży już tyle, ile ważyło. Nie rozumiem, po co w ogóle jeszcze ją nosisz. - Cztery lata? - wykrztusiłam. Olga zeszła z moich kolan i w podskokach pobiegła za Gabrielą. Słyszałam, jak ta do niej mówi: - Chodź, chodź... Pomożesz babci ułożyć menu na przyjęcie komunijne. Mimi nie ma o tym zielonego pojęcia i chce wszystko zlecić kucharzowi. Od tego jest kucharz... Nie powiem, że zły, żeberka w sosie

robi doskonale. Ale babcia Gabriela też ma chyba coś do powiedzenia w tej rodzinie. - Chcesz posłać do komunii moje czteroletnie dziecko?! - ryknęłam za nią. Przez chwilę panowała cisza. Potem w drzwiach salonu pojawiły się Gabriela, Joanna i Mimi. Patrzyły na mnie, mrużąc oczy.

L R

- Dobrze się czujesz? - odważyła się w końcu zapytać Gabriela. Może byś wreszcie wyszła z tego domu, rozejrzała się... Oprócz twojego dziecka, są tu jeszcze, nie wiem czy wiesz, bliźniaki Mimi. Mają dziewięć lat i idą do komunii. Tak na marginesie, Mimi, wytłumacz Kornelowi, żeby nie wymyślił czegoś podczas uroczystości i nie narobił nam wstydu. Podobno na próbie wystraszył dziewczynki, mówiąc, że szczur mutant wpadł którejś pod sukienkę. Joanna bardzo starała się ukryć zadowolenie. Ona chyba nigdy nie spoważnieje. - Nie mam na to żadnego wpływu. - Mówiąc to, Mimi wpatrywała się we mnie badawczym wzrokiem.

T

Starałam się ukryć przed nią swoje zagubienie, ale ona już wiedziała. - Przychodzi czas - odezwała się do mnie wieczorem w ogrodzie kiedy trzeba coś zdecydować i coś wybrać. Jeśli nie minęło przez cztery lata, Lu już nie minie. Ten chłopak był tu zeszłej jesieni. I tej wiosny. Powiedziałam Oskarowi, żeby uszanował twoją decyzję, ale wiesz, co znaczy męska solidarność. Jeśli tamten za którymś razem usłyszy, że jesteś tu... że cały czas byłaś, może to sobie opacznie wytłumaczyć i przestanie cię w końcu szukać. Chyba że tego chcesz. Chciałam wreszcie wyjść z domu. I wyszłam. Nogi same zaniosły mnie w określone miejsce. Na ulicy, kilka kroków od redakcji, zawahałam się. Stał za mną, gdy się odwróciłam, z plecakiem niedbale zarzuconym na ramię, nieludzko zmęczony, jak za pierwszym razem. Maciek Kostrzewski.

- W sprawie cateringu? - usłyszałam jego oschły głos. - Przypadkiem tędy przechodziłam... - A ja przypadkiem spadłem z księżyca. Odwróciłam się, chcąc odejść. W głowie czułam zamęt,

T

L R

a myśli nie miałam żadnych. Nie byłam w stanie myśleć. Maciek zatrzymał mnie ostrym szarpnięciem, odciągnął na bok.

- Kornelia, jasna cholera, drugi raz nie pozwolę ci zniknąć na cztery latai Chyba że tego chcesz. Naprawdę chcesz. - Nie chcę! - powiedziałam tak szybko, jak mogłam. Po jego zmęczonej, szarej twarzy przetoczyła się fala ulgi. Objął mnie, a ja na to pozwoliłam. Pytał, czemu jesteśmy takimi wariatami nie z tego świata i dlaczego pozwoliliśmy na te cztery lata. Prawie pięć, uzupełniłam. No to jeszcze lepiej. Pięć lat bez siebie. Czy my jesteśmy normalni... Zgiął się nagle wpół, twarz mu się wykrzywiła w grymasie bólu. Sięgnęłam ręką do jego policzka, ale Maciek szybko pokręcił głową, że to nic. Ludzie przechodzili, omijając nas lub poszturchując.

L R

- Musimy wreszcie porozmawiać, Maciek - powie-/ działam. - W spokoju... - Musimy! Teraz wyjeżdżam... - Jak wrócisz.

- Nie! - zaoponował gwałtownie. - To zbyt długi wyjazd.

T

Coś musi dokończyć, skoro zaczął, choć bardzo już mu się nie chce... Jedzie dziś wieczornym pociągiem do Przemyśla, do matki. Na głowie stawał, żeby wygospodarować te trochę czasu, bo bardzo go prosiła, żeby przyjechał przed Afganistanem... Przed Afganistanem?! Ciii, to nic, to już ostatni raz, zamknięcie pewnego tematu, któremu poświęcił kilka lat życia. Tylko po to, żeby się przekonać, że to jedna wielka strata czasu. - Twój wielki temat... - wtrąciłam, a wtedy przygarnął mnie do siebie. - Wielki temat to niedzielne przedpołudnie ze słońcem wpadającym przez otwarte okno, kobietą i mężczyzną, pijącymi spokojnie kawę, i dzieckiem, bawiącym się na podłodze. - Maciek...

- Wszystko sobie powiemy w pociągu. To doskonała okazja. Znajdziemy cały wolny przedział... Matka się ucieszy, bez przerwy pyta o ciebie. - Mówiłeś jej? - A komu miałem powiedzieć? Pocieszała mnie, że jeśli jesteśmy dla siebie, to w końcu się odnajdziemy. Lecę teraz do redakcji, potem jeszcze w setki różnych miejsc... Ty idź do domu, gdziekolwiek on jest, weź to, co niezbędne i przyjdź na dworzec... - Coś cię boli? - przerwałam, widząc kolejny grymas bólu na jego twarzy.

- Jak:

L R

- Trochę. - Machnął lekceważąco ręką. - Coś może zjadłem albo to tylko stres... Najpewniej stres. W pociągu wszystko minie, odpocznę, wreszcie złapię jakiś oddech. Tylko bądź. Po tylu latach nie mam chyba prawa i śmiałości stawiać pewnych spraw tak jasno, jakbym chciał postawić...

- Albo mnie kochasz, albo mnie nie kochasz, Kornelio...

T

- Będę.

Ostatnie przytulenie. Kilka słów.

- Oczywiście, że się zajmę Olgą - powiedziała Mimi, patrząc, jak biegam po całym domu w poszukiwaniu plecaka, z którym chodziłam na zajęcia. - Chyba jest w schowku na buty - podpowiedziała w końcu. - A szczoteczka do zębów w łazience. Nie szalej, masz jeszcze tyle godzin, zdążysz. Paraliżujący strach, że nie zdążę, nie opuszczał mnie ani na chwilę. To dlatego za wcześnie zamówiłam taksówkę. Pół godziny przed czasem pojawiłam się na dworcu. Czy właśnie po to, żeby nie zdążyć?

*

Gabriela od godziny leży w salonie na kanapie, z mokrym ręcznikiem na czole i trzecim drinkiem w dłoni. Czeka, aż jej się serce uspokoi. - Jak mi się opacznie uspokoi serce - zapowiedziała na wstępie wstanę i pójdę raz na zawsze zrobić porządek z całą tą hołotą po drugiej stronie rzeki. Już dawno tak trzeba było. Do dziś zachodzę w głowę, czemu Amelia tego nie zrobiła. Niech mi nikt nie mówi, że nie miała czym... - Łyk alkoholu, bolesne westchnienie i wrzask: - A karabin maszynowy to co?! Spoglądam na Rozę, Roza na mnie, wzruszam ramionami, Roza też.

L R

- Teraz, jak zwykle, wszystko na mojej głowie - słyszymy z salonu ciąg dalszy. - Jakbym jeszcze mało miała ze wszystkim roboty! To, tamto, siamto... Kto ma załatwić, zrobić, pomyśleć? Gabriela. - Znowu łyk alkoholu. - Zaraz, spokojnie, pomyślę, złapię oddech, pójdę tam i zrobię wreszcie porządek. - Tylku najpierw wytrzeźwiej - podpowiada Roza. Mam wrażenie, że cała ta sprawa niewiele ją obeszła.

T

Może sobie na to pozwolić, ma prawie sto lat. Spoglądamy na siebie leniwie, jakby od niechcenia. Cieszę się, że przynajmniej jej nie muszę nic tłumaczyć. Nie nalega, tylko czeka, aż sama coś powiem, Joanna pojechała do Andrzeja, żeby się niby poradzić, co mają teraz z tym wszystkim zrobić. - Najwięcej zrobią! - Roza macha ręką lekceważąco. - Co ma się stać, to się stanie. Nie miałabyś, Kornelia, ochoty na mały spacer? - Jak sobie to wyobrażasz? - Normalnie. Roza wstaje, ujmuje rączki mojego wózka i delikatnie sprowadza go z werandy po podeście, który zbił Andrzej. Prowadzi mnie w tym wózku przez łąkę, do rzeki, do zagajnika brzozowego, którego już nie ma, i

T

L R

dalej, drogą do wsi... Każdy metr pokonujemy w żółwim tempie, bo stuletnią Rozę tylko na takie stać. Nie protestuję, nie upominam też, że to dla niej zbyt duży wysiłek. Robi to,

co chciała zrobić. I dokładnie to, co ja chciałam zrobić dla niej: ostatni raz zaprowadzić do wszystkich miejsc, które stały się jej życiem. Posłuchaj, Roza, bo chcę ci coś powiedzieć. Bo to ważne. To moja historia. Twoja także.

*

Dramatami w tej rodzinie, powiedziała kiedyś moja prababka, można by obdzielić połowę okolicy i jeszcze trochę by zostało dla drugiej połowy.

L R

Jakie dramaty, Roza? Tragicznie piękne historie, to wszystko. Bez cienia zła. Wszystkie miałyście to szczęście, że zło was nie dotknęło. To nie zarzut. Żyłyście tak, że nie miało szansy się pojawić. Każdy ma prawo tak żyć. Jeśli docierało, to tylko w formie zasłyszanej opowieści albo z ekranu telewizora, z gazet... Pół godziny przed czasem zjawiłam się na dworcu. Wystarczyło, żeby dotknąć koszmaru.

T

Mam jeszcze czas, mówiłam sobie w podziemnym pasażu handlowym, wchodząc do sklepików, by kupić jakieś drobiazgi: ciastka, colę, gazetę... To było najzwyklejsze tracenie czasu. Beztroska i oczekiwanie, lekkość. Jedyny widok, na którym skupiłam w jakiś konkretny sposób uwagę, to bezdomny, stary mężczyzna, grzebiący w metalowym koszu. Zawsze mi żal takich ludzi. Nie wnikam, z czyjej to winy mają takie życie: swojej czy losu. Drugie spojrzenie, jakim go obdarzyłam (może niepotrzebnie), pozwoliło mi dostrzec jego oczy: dobre i bezradne, może takie same, jakie Mimi widziała u staruszki siedzącej na skraju wsi za kościołem. Poczułam ucisk w sercu w jednej chwili, a w następnej strach na widok panów tego świata, schodzących szerokimi schodami do podziemi: hałaśliwej zgrai na oko dwudziestolatków. Brakuje im tylko kijów bejsbolowych, pomyślałam i zaraz dostrzegłam, że dwóch z nich trzyma je wzdłuż nogi. Wepchnęli bezdomnego na

ścianę, rozsypali reklamówkę z całym jego życiem, które zawsze nosił przy sobie. Nie pamiętam, co powiedziałam. Najpewniej coś w stylu „Dlaczego mu to robicie?" na przykład. Równie dobrze mogłam zapytać o godzinę. Bestie poczuły krew. Odpowiedź była natychmiastowa. Jeden z nich pchnął mnie tak mocno, że upadłam. Tysiące kijów bejsbolowych zwaliło się na moje nogi. Cała nienawiść świata. I zło, którego za tysiąc lat nie zrozumiem. Byli tak litościwi (jedno uderzenie w głowę mogło załatwić sprawę na dobre) czy taki po prostu mieli styl? Nie miałam szansy zapytać. To wszystko trwało kilkanaście sekund. Bólu fizycznego nie czułam żadnego, tylko paraliżującą myśl: Maciek stoi na peronie i rozgląda się, czemu mnie jeszcze nie ma.

L R

Wtedy litość się skończyła. Zobaczyłam, jak na moją głowę leci metalowy kosz i zamknęłam oczy. Mogę opowiadać bardzo długo, jak patrzyłaś w korony drzew, gdzie wisiał na spadochronie twój Eryk, Roza. Albo jak Julianna rozkładała serwetki na szafkach i parapetach, czekając na dziedzica Kotkowskiego. Cudownie zwariowany miesiąc Oskara sam mi się ukazuje.

T

O tym co mnie spotkało, chcę opowiedzieć jak najkrócej. Właściwie już wszystko wiesz. Teraz jednak mam siłę opowiedzieć, co było dalej. Jeszcze wczoraj wydawało się to niemożliwe. Zanim drugi raz straciłam przytomność w karetce, wymacałam w kieszeni telefon i błyskawicznie odnalazłam właściwe hasło. Gdy usłyszałam komunikat, że wybrany numer jest nieprawidłowy, zawyłam. Lekarz pochylił się nade mną troskliwie, mówiąc, żebym jeszcze trochę wytrzymała i starała się nie myśleć o bólu (był bardzo młody). Ja myślałam o tym, dlaczego po tylu latach rozdzielenia nie podaliśmy sobie z Maćkiem obecnych numerów telefonów. Jeśli dzwonił do mnie w tamtej chwili, słyszał ten sam komunikat, co ja. To nic, dodawałam sobie otuchy, jeszcze nie wszystko stracone, poproszę Oskara, żeby jutro wyszedł na pociąg z Przemyśla... Wtedy chyba zemdlałam.

Potem były te wszystkie operacje, narkozy, ból i zapadanie się w otchłań chorego snu. Krótkie przebudzenia, ból, światła lampy w sali operacyjnej, sen, przebudzenie, sen... - Po co ci wszyscy chłopcy tam jadą, sto razy pytałam się męża, a on tylko wzruszał ramionami - dotarł do mnie w pewnym momencie głos kobiety z sąsiedniego łóżka. Obłożona łakociami patrzyła w telewizor zawieszony na ścianie. - Do tego Iraku, Czeczenii. Afganistanu... Jeszcze żołnierze, rozumiem, mają rozkaz, ale dziennikarze! Patrz pani, dwóch zaginęło, dopiero co zdążyli przylecieć. Zapaliła się we mnie jakaś lampka kontrolna. - Gdzie? - spytałam, ale tak słabym głosem, że ledwie sama usłyszałam, więc powtórzyłam: - Gdzie zaginęli?...

L R

- Gdzieś w górach, przy granicy z Pakistanem... Obudziła się pani? Po co tam jechać do tego Afganistanu, no po co? Po co ty tam jedziesz, Maciek, po co, pomyślałam. -O! Z tej gazety, mówili, co z pani plecaka wystaje.

T

Nie miałam siły odwrócić głowy, ale wiedziałam, o czym mówi. Kupiłam jego gazetę w kiosku na dworcu. Odruchowo... Nie, chyba chciałam już być blisko niego. - Może pani poczytać... - zaproponowałam, zamykając oczy.

- A po co mam czytać gazety sprzed tygodnia? - usłyszałam rzeczową odpowiedź. Szeroko otworzyłam oczy. - Sprzed jakiego tygodnia? - No... tamtego...

:

- Który dziś jest?! - Dwunasty... maja, ma się rozumieć. - Niemożliwe. Wczoraj był czwarty. - Wczoraj cały dzień pani spała. Przedwczoraj też. Ale jak pani uważa. Zgraja dzikich bestii rzuciła się na moją klatkę piersiową, głowę, wgniotły mnie w materac, w podłogę, w beton. Gdy się ocknęłam, Gabriela z Joanną siedziały przy mnie i przyciszonym głosem spierały się, czy Olgą ma się zająć któraś z nich, czy Mimi.

L R

- Zawieźcie ją do Czerwonych Bagien - wykrztusiłam. Joanna triumfowała.

Przez parę dni resztkami świadomości wyłapywałam komunikaty o braku jakichkolwiek wiadomości o dziennikarzach zaginionych w Afganistanie.

T

- Zaginęli, zginęli... co za różnica. Żywych ich już nie znajdą. Pytanie, po co tam było jechać - komentowała sąsiadka z łóżka obok, pakując sobie pół tabliczki czekolady do ust. Potem nie było już żadnych informacji. Nawet o ich braku. Inne sprawy stały się ważniejsze. Mimi przychodziła codziennie, ale dopiero wieczorem. Nie mówiła nic, tylko trzymała mnie za rękę. Chciałam, żeby w ogóle nie odchodziła, ale wiedziałam, jak wiele ma na głowie. Zwłaszcza odkąd się wylegiwałam na szpitalnym łóżku. Oskar zajmował się, można tak powiedzieć, zewnętrznymi sprawami rodzinnego interesu. Mimi wszystkim innym. Z uśmiechem na ustach płynęła hotelowym korytarzem, sprawdzając opuszczone pokoje, zaglądała do recepcji i restauracji. Łagodnym spojrzeniem omiatała stoliki, zagadując jakby od niechcenia o to, o tamto. Nigdy nie podniosła głosu, a wszystko chodziło jak w szwaj-

carskim zegarku. Pokoje lśniły czystością, a przy stolikach w restauracji aż się chciało usiąść. Muzyka nigdy nie była zbyt głośna, a obsługa zbyt nachalna. Wszystko wyważone, przemyślane, każda rzecz pasowała do drugiej. Mogło by się wydawać, że nad całością bezustannie pracuje i czuwa sztab specjalistów. A nad wszystkim czuwała tylko Mimi. - Kto by się czegoś takiego spodziewał po naszej Mimi - powiedziała kiedyś Gabriela lub Joanna. Rzeczywiście. Ani to nie było jej powołaniem, ani marzeniem. Weszła po prostu na pewnym etapie swego życia w nową rzeczywistość i doskonale się w niej odnalazła. Z wielką korzyścią dla innych.

L R

Odkąd zamieszkałam tam z Olgą, pomagałam Mimi we wszystkim, jak mogłam, patrzyłam więc teraz na nią przepraszającym wzrokiem, gdy siedziała przy łóżku. Doskonale zrozumiała moje spojrzenie. - Powierzyłam jednemu z kelnerów catering. Ucieszył się. W sobotnie wieczory - próbowała mnie rozśmieszyć - nie mógł się opędzić od zalotnych spojrzeń dziewczyn po czterdziestce. Zwłaszcza kiedy obok siedział mąż. Jeśli się do niego nie wdzięczyły, można być pewnym, że obok siedział kochanek.

T

Gabriela z Joanną też na najrozmaitsze sposoby próbowały poprawić mi nastrój. - Roza powiedziała, że Olga to dobre imię - oświadczyła Joanna pewnego dnia. - Cioteczna siostra babki Eryka, Anastazji, też była Olga. No jasne, musiała być jakaś Olga. Ciekawe, skąd Joanna ją wyciągnęła: ze swojej czy z Rozy wyobraźni. W miesiąc od tamtego zdarzenia lekarz prowadzący powiedział na obchodzie, że dalej mogę już zdrowieć w domu. Tylko gdzie jest mój dom? - zapytałam samą siebie. Kiedy Gabriela, Mimi i Oskar po mnie przyszli, powiedziałam, że chcę wrócić do Czerwonych Bagien.

*

„Tu się zbiegają wszystkie nasze drogi" - mamrotała pod nosem dawno temu Roza, odprowadzając wzrokiem Gabrielę i Joannę, gdy szły obie polną drogą do szkoły. Patrzyła przez jakiś czas, czy gdzieś nie zboczą, w jakiej odległości idzie za nimi Młodszy Kostrzewski lub one za nim, a potem wskakiwała na rower z Mimi na bagażniku i jechała do pracy. Stąd wyruszało się do każdego nowego miejsca naszego życia i tu kończył się z każdego miejsca powrót. Na południe biegła droga do Kociej Góry, na wschód wzdłuż rzeki szło się do Kostrzewskich, na zachód do Psich Dołów.

L R

Tu, gdy wracałyśmy z Rozą z naszych wszystkich miejsc, moja przeszłość spotkała się z teraźniejszością. Roza westchnęła, poprawiła mi kołnierzyk bluzki i oświadczyła: - Co tam! Przynajmniej wiesz, że żyłaś. A co ma się stać, to i tak się stanie.

T

Gdy wróciłyśmy pod dom, powitał nas przejrzysty uśmiech Andrzeja. Pouczony zapewne przez Joannę, by spróbował wyciągnąć, co zamierzam dalej robić ze swoim życiem, patrzył przez chwilę na mnie niepewnym wzrokiem. Trwało to krótko. - Jak to wszystko się skończy - powiedział z kolejnym uśmiechem zabiorę cię do swojego sadu na wiśnie. Może jeszcze będą. Uśmiechnęłam się mimo woli. Roza usiadła na ławce i obrzuciła go ciepłym spojrzeniem. - Kto by pomyślał - odezwała się równie ciepłym głosem - że Joannie trafi się taki mądry chłopak. O nią już jestem spokojna. Andrzej z wdzięcznością podłożył pod jej chude plecy poduszkę. - Dziękuję pa... pani Rozalio za dobre słowa. - Mów do mnie Roza, jasna cholera! - zaklęła moja prababka po raz trzeci w życiu. - Tak jak cała rodzina. Ja też bym się chętnie wybrała na te wiśnie.

- Załatwione! - zawołał wesoło, podtykając jej pod kościsty łokieć drugą poduszkę. - Co załatwione? Co załatwione? - usłyszałyśmy w tej samej chwili lekko przepity głos Gabrieli. Obie z Joanną pojawiły się na werandzie. Z takimi samymi zaciętymi ustami patrzyły na nas spod przymrużonych powiek. - Załatwione to będzie, jak pójdę tam - ruchem głowy wskazała w stronę gospodarstwa Kostrzewskich - i raz na zawsze zrobię porządek z tymi bandytami. Żeby tak nie mieć rozumu, Kornelia, moje dziecko, i zadać się...

L R

- Nigdzie nie pójdziesz - przerwała jej Roza - i nic nie zrobisz. Chodź, usiądź tu, jedna z drugą, i posłuchajcie, co mam wam do powiedzenia. - Nu, akurat sobie dobry moment wybrałaś, Roza. - Gabriela przewróciła oczami, siadając mimo wszystko obok Rozy. Po drugiej stronie z podobną miną usiadła Joanna. - Teraz, kiedy mamy tyle na głowie i jeszcze...

T

- A cóż wy macie takiego na głowie oprócz tego waszego durnego przyjęcia? - To ty wiesz? - wykrztusiła Joanna.

- Nie, nie wiem! Bo jakaś głupia jestem. Głucha i ślepa. Od dwóch tygodni zwozicie pełne bagażniki sprawunków, a od tygodnia tłuczecie garami. Wielkie Przyjęcie! Przez sto lat w tym domu nie było żadnego przyjęcia. - No to teraz będzie! - postawiła się Gabriela. - A niech będzie. - Roza złagodniała. - Na wszystko kiedyś przychodzi pora. Widać teraz przyszła pora i na to. Ciekawa jestem tylko, kto na nim będzie. - Wszyscy - odparła natychmiast Gabriela. - Nawet mój mąż...

T

L R

- Twój co? - Roza zrobiła wielkie oczy, ale zaraz machnęła z rezygnacją ręką. - No dobra, niech ci będzie. Kto jeszcze?

- Wszyscy. - Gabriela beztrosko wzruszyła ramionami, wyjmując papierosa z paczki. Roza zabrała jej papierosa i włożyła sobie do ust, pod- tykając go do podpalenia. Pstryknęła zapalniczka. Roza zaciągnęła się i przez chwilę obserwowała krążącego nad łąką jastrzębia. Gabriela z Joanną patrzyły na nią z urazą. Tylko Andrzej wyglądał na rozbawionego. Roza obrzuciła go wzrokiem pełnym uznania. Podobał jej się ten facet. - To mówisz, że wszyscy mają być na tym przyjęciu? Gabriela skinęła głową. .... - Mimi też?

L R

Gabriela z Joanną spojrzały na babkę, na siebie i zaczęły się nerwowo śmiać. - Mimi?! Coś ci musiało jednak zaszkodzić, Roza. Albo ten długi spacer, albo ten papieros. Dobrze wiesz, że... że Mimi odeszła. - Gabriela bardzo starała się na naturalny ton, ale coś w jej gardle wyraźnie zaskrzeczało.

T

- No ale chyba już może wrócić - odrzekła Roza. Jej głos brzmiał naturalnie i pewnie. Nie mogłam się pozbyć wrażenia, że dzieje się coś bardzo ważnego i wszystko zaraz się zdecyduje. Nikt się nie odzywał, musiała więc wreszcie ona coś powiedzieć. - Mój stary umysł - zaczęła - funkcjonuje jeszcze całkiem nieźle. Tak mi się przynajmniej wydaje. O wielu rzeczach muszę jeszcze myśleć i wiele rzeczy pamiętać. Są momenty, że zazdroszczę Amelii, której mózg wysiadł o wiele szybciej niż ciało. Tak było, gdy ponad miesiąc temu Kornelia wróciła tu ze swoim bólem. To był także mój ból. Z drugiej strony, myślę, że dobrze jest do końca zdawać sobie ze wszystkiego sprawę. Nawet z tego, co cię boli. Dobrze wiedzieć, że jesteście tu wszystkie i że mimo wszystko jakoś ułożyłyście sobie życie. Oddała na wpół wypalonego papierosa Gabrieli, poprawiła sobie poduszkę pod plecami i rozejrzała się wokół szeroko otwartymi oczyma.

- Ty, Joanno - zwróciła się do Joanny - niepotrzebnie wiecznie udajesz słodką idiotkę... Gdybym chciała być złośliwa, jak często mi się zdarzało, powiedziałabym: większą niż jesteś. Choć rozumiem, że taka postawa bywa w życiu wygodna. Andrzej chyba jednak nie dał się na to nabrać. Twoja matka widać czuwa tam nad tobą w górze, skoro trafiłaś w końcu na takiego mężczyznę. Należało ci się, bo jesteś dobrą i mądrą kobietą. Doceniam to, co zrobiłaś dla mnie przed dwunastoma laty. - Nigdy mi tego nie mówiłaś - wykrztusiła ze łzami w oczach Joanna. - Czy ty mi powiedziałaś, że chcesz opuścić Czerwone Bagna i zamieszkać z Andrzejem? - Skąd wiesz?

L R

- Stąd, skąd i ty wiedziałaś, jak ważna była dla mnie twoja obecność, gdy zabrakło Mimi. Po co nadużywać słów... Wszystko zawsze można wyrazić inaczej. - Wszystko - przytaknęła Joanna.

T

- Ty, Gabrielo - zwróciła się Roza do mojej matki - z wielką elegancją przeszłaś przez życie. Podziwiam cię za to. I za konsekwencję, z jaką trwasz przy tym swoim niby-mężu. Choć, powiedzmy sobie szczerze, ani to mąż, ani małżeństwo. Obydwie was podziwiam za to, że po tych waszych dziecięcych wariactwach, wychowane bez ojca i matki, przez starą babkę trochę tak niby przy okazji... - Nieprawda! - zaprzeczyły jednocześnie.

- Ze po tym wszystkim czegoś dokonałyście w życiu. Gabriela z Joanną zaczęły się już trochę niecierpliwić. Wiedziały, że Roza do czegoś zmierza. Nigdy w życiu nie powiedziała im tyle dobrego, więc w końcu zaczęły przyglądać jej się podejrzliwie. - Bardzo się bałam o Kornelię. - Roza odnalazła mnie wzrokiem. Ale teraz już się chyba nie boję. - Nie wiem, co chcesz przez to powiedzieć - wtrąciła Gabriela - ale jeśli chodzi o Kornelię, to największy kłopot chyba akurat dopiero się

zaczyna. Wszystko było dobrze, póki trzymała całą rzecz w tajemnicy... 1 może ta sprawa powinna pozostać tajemnicą na wieki. Teraz, kiedy już wiemy co ten cały Maciek - posłała mściwe spojrzenie w kierunku gospodarstwa Kostrzewskich - jej zrobił... - No właśnie! - poparła ją Joanna. Rozespana Olga wyszła, jak na zawołanie, z domu i usiadła Joannie na kolanach. - A co takiego jej zrobił?! - wrzasnęła na nie Roza. -Jakie wy jesteście nienormalne, przecież to ręce opadają. Jak już się razem zejdziecie, to koniec, strach pomyśleć, co możecie zrobić...

L R

- Pójdziemy tam - wpadła jej w ton Joanna - i zrobimy porządek z całą tą zgrają. - A może byście najpierw stuknęły się tak w głowę! Lepiej by było. Jaki porządek? Z jaką zgrają? Zresztą... - ściszyła nagle głos - ja już dawno tam byłam. I pogodziłam się ze wszystkimi.

T

No i się doczekały.

- Pogodziłaś się z Kostrzewskimi? - wykrztusiła po długiej chwili Gabriela. - Dwanaście lat temu.

Spojrzały na siebie, nie dowierzając. Joanna wstała i zaczęła chodzić z Olgą na ręku, potrząsając nią nerwowo. Roza odczekała, aż się uspokoją, choć z początku nie wydawało się to możliwe. Po kilku chwilach jednak jakby trochę się opamiętały. Ale najpierw, sięgając pamięcią kilkadziesiąt lat wstecz, wyliczyły wszystko, co naszej rodzinie zrobili Kostrzewscy. Andrzej, poproszony o ocenę tych krzywd i, być może, wydanie wyroku, z niektórych przypadków wręcz się zaśmiewał. Joanna posłała mu karcące spojrzenie, a wtedy rozłożył ręce i powiedział:

- No cóż, po upływie tylu lat pewne sprawy po prostu tracą na znaczeniu. Na co Joanna, niemal spopieliwszy go wzrokiem, chwyciła się ostatniego argumentu. Podeszła do mnie, odsunęła mi włosy z czoła i wskazując na mój łuk brwiowy, zawołała: - Proszę! - Ale ja jemu wtedy utopiłam nowy rower. Albo czapkę. Już nie pamiętam... - wyrwało mi się, zupełnie niezamie- rzenie. Jakoś tak. - Przestańcie! - krzyknęła Roza. - To wszystko nie ma już żadnego znaczenia. Żadnego. Pamiętacie, jak w kilka dni po zniknięciu Mimi przyszedł do Czerwonych Bagien list?

L R

Pamiętałyśmy. Zdenerwowana Roza, widząc, że jest do Kostrzewskich, podarła go w strzępy. Czy nie zastanawiałyśmy się nigdy, co się stało z drugim listem? A co ważniejsze, od kogo był ten drugi list? - Jaki drugi? - Joanna zatrzepotała rzęsami.

T

- Chyba cofnę zaraz to wszystko, co o tobie powiedziałam - odparła Roza i zaczęła tłumaczyć: - Przecież, logicznie myśląc, listonosz, nawet jeśli wziąć pod uwagę jego osłabienie po chorobie, nie zostawił tego listu ot tak sobie. - Tylko co? - zapytała Gabriela. - Tylko zamienił. Niecelowo, ma się rozumieć. Pomylił się po pro-

stu.

Roza przekonała się o tym jeszcze zimą tego samego roku, kiedy Kostrzewski senior wezwał ją do siebie. Prędzej by się spodziewała zaproszenia od samego diabła niż od starego wroga, ale tknięta jakimś przeczuciem, poszła. Stary Kostrzewski wpadł do sadzawki, kiedy próbował wyjąć gołymi rękami karpia na święta. Jedynego, jaki tam żył. Nabawił się zapalenia płuc, ale nie chciał słyszeć o żadnych szpitalach. Wdały się jakieś komplikacje i naprawdę było z nim źle.

- Ksiądz już był. Przyszła pora na ciebie - powitał ją dość oschle, po czym słabym głosem wyszeptał: - Ja umieram, Roza. - A cóż ja mam z tym wspólnego! - odparła przytomnie, czekając na ciąg dalszy. To, że nie było z nim dobrze, słyszała już we wsi. Nie musiała aż tu się fatygować, by jej to powiedział. Zrobił jakiś chaotyczny ruch ręką, pokazując krzesło, jednak nie skorzystała. Stała przy drzwiach, czekając na jakąś puentę. Na szczęście od razu przeszedł do rzeczy. - Zrobiłem coś strasznego, Roza. - Mówił tak niewyraźnie, że musiała się mocno wsłuchiwać, żeby cokolwiek usłyszeć. - Pamiętasz, jak przegoniłaś moich chłopaków, kiedy przyszli szukać twojej Mimi?

L R

Pamiętała. I nie czuła dumy z tego powodu. Kiedy zobaczyła tamtego dnia zbliżających się od strony rzeki braci Kostrzewskich: Starszego i Młodszego, od razu ich przegoniła, mówiąc, że nie ma takich okoliczności, które by tę rodzinę zwalniały od zakazu przekroczenia rzeki. Właściwie od razu zrobiło jej się głupio i wstyd, ale tamci szybko odeszli, a potem... potem już nie miała głowy do niczego.

T

- Zachowałam się bardzo głupio, Józef - przyznała teraz otwarcie. Przeproś ich w moim imieniu. Wiem, że chcieli pomóc jak inni. - Aaaa... - Machnął ręką. - Moje chłopaki nie są durne, widzieli, co tam się u was działo. Tylko tak się wtedy zezłościłem, że jak za parę dni listonosz przez pomyłkę zostawił u mnie list do ciebie, podarłem go bez zastanowienia w strzępy. - Od kogo to był list, Józef? - zapytała, czując, jak coś ją ściska w gardle. - No właśnie, Roza, aż się boję powiedzieć. Spojrzałem w ostatniej chwili na drugą stronę, ale już go podarłem i... chociaż, muszę ci powiedzieć, że też ud razu poczułem się jakoś nie tak i dusiłem to w środku, aż do teraz. Ale powiedziałem sobie: nie umrę z takim ciężarem... Od Mimi. Roza opadła na wskazane wcześniej krzesło.

Żeby tam było napisane: „Mimi", tłumaczył się dalej, to może by i tego nie zrobił. Głupi też nie jest i wie, co tam się u nich działo. Straż, policja, wojsko... niezły cyrk, jak teraz na to patrzeć, no ale wtedy jakaś Natalia Wermer nic mu nie mówiła. Jakaś krewna, pomyślał sobie, diabli wiedzą. Dopiero później na rynku w Psich Dołach podsłuchał, jak Saleta (czy może to był Wójcik) pytał tego młodego policjanta z posterunku, czy się tam co wyjaśniło w Czerwonych Bagnach, a policjant mu na to, że nic, Natalię Wermer w dalszym ciągu uznaje się za zaginioną. No to wtedy jakby mu kto obuchem w sam żołądek przyłożył! Ledwo do domu kobyłką dojechał. Zsiadł na podwórku, dolazł do chałupy i aż się musiał położyć. Nic, ani słowem do nikogo się nie odezwał, pary z gęby nie puścił. Nawet Starszemu, choć jako starszy pewne rzeczy powinien wiedzieć, ale zaraz by wszystko wypaplał Luni...

L R

- Przecież Luni u was już trzy lata nie ma - zauważyła przytomnie Roza. - Ale on z nią od trzech łat gada przez telefon. Wcześniej to ze dwa słowa na dzień zamienili, bo zaraz zaczynała, żeby z tymi interesami skończył... - Jeśli to się nazywało interesami...

T

- A teraz Lunia to, Lunia tamto. Z tamtym skończył, za jakiś handel się wziął... Nie uśmiechaj się tak Roza, bo mnie nieraz krew zalewała od tego twojego uśmieszku. Za uczciwy handel! Podatki płaci. - Niemożliwe.

- A widzisz! W każdym razie też mi się głupio zrobiło po tym liście i wstyd jak cholera, no ale co było robić... Puśćmy, Roza, w niepamięć teraz to wszystko, co było, że wy nam, a my wam... - Najpierw wy nam - wtrąciła Roza. - Wiadomo to, kto tam wtedy do ojcowej chałupy strzelał, a kto tartak podpalił? Co to na koniec, tak sobie pomyślałem, warte.

- Nawet jakby było wiadomo, Józef, to i tak nic niewarte - zgodziła się Roza, życzyła mu spokojnej śmierci i wyszła. Jeszcze w sieni usłyszała jak Stary Kostrzewski ożywionym głosem woła: „Matka, wołaj Józefów, chodźta tu wszystkie, bo będę umierał!". To był jeden z najpiękniejszych dni w życiu Rozy. Zimowy, mroźny wieczór jaśniał jak majowy, słoneczny poranek, a droga po zamarzniętych wertepach nad rzeką wydawała się gładką aleją.

L R

Nie, nie czuła urazy do Mimi, że w taki sposób opuściła Czerwone Bagna, że w ogóle zdecydowała się na własne życie. Wiedziała, że gdyby Mimi wtedy wróciła, zostałaby w Czerwonych Bagnach na zawsze. Może nawet szczęśliwa, ale zawsze niespełniona. Roza zrozumiała, że ten mężczyzna, który się tu nagle pojawił, ten dzień, który w sentymentalnym uniesieniu wyznaczył, tamta powódź i cały splot późniejszych okoliczności były po to, żeby spełniło się życie Mimi. W spokoju, bez przeszkód. Bez emocjonalnych pytań, wymówek jednej, drugiej czy trzeciej: „Mimi, jak mogłaś! Zastanów się, czy na pewno dobrze zrobiłaś...".

T

Po jakimś czasie chciała wszystko powiedzieć Joannie i Gabrieli, ale odkładała to z tygodnia na tydzień, z miesiąca na miesiąc... Trochę bała się ich reakcji i gniewu, że nie powiedziała od razu. I być może po trosze żalu, że Mimi tak od nich odeszła. Czas tak szybko płynie, oplata wszystko siecią przemijania, że nim się człowiek spostrzeże, jak mija rok, potem następny i następny... W końcu, pomyślała, niech się wszystko układa tak, jak miało się ułożyć. Od razu się zorientowała, że ją odnalazły. Nie wiedziała, w jaki sposób, ale to już nie miało znaczenia. Śmieszyło ją trochę, jak ukrywały to przed nią, domyślając się, że nic jej nie mówią z tych samych powodów, z których ona przed laty im nie powiedziała. Uśmiechała się tylko pobłażliwie, wysłuchując kolejnych pretekstów, jakie wymyślała Joanna, tłumacząc cotygodniowy wyjazd do Warszawy. Po jej pełnej radości minie, gdy wracała w niedzielę wieczorem, wiedziała, że u Mimi

wszystko dobrze, i to ją ostatecznie uspokoiło. Jeśli dotąd miała jakieś wątpliwości, to one z każdym powrotem Joanny „od Gabrieli" topniały. Ani razu nie przyszło jej do głowy, by się wtrącać czy ingerować. Żyła, ciesząc się życiem Mimi, Joanny, Gabrieli. - Tylko Kornelia - dodała po chwilowym zastanowieniu - mnie martwiła. To było zawsze trudne dziecko, zamknięte, inne... Kiedy jednak usiadła parę tygodni temu na werandzie, mając rozpacz w oczach - a cóż to mogła być za rozpacz, jeśli nie po mężczyźnie swojego życia pomyślałam, że mimo wszystko jest jedną z nas i jakoś trzeba przeżyć razem z nią tę rozpacz, ten ból...

L R

Popatrzyłam na Rozę z wdzięcznością. Gdybym mogła wstać, tobym wstała i uścisnęła ją z całego serca. Nie mogłam jednak się ruszyć. Musiałam siedzieć, patrzeć i czekać, co zrobią za mnie inni. Gabriela, już zupełnie trzeźwa, opanowana, wstała, poszła do domu, znalazła w książce numer do Kostrzewskich i zadzwoniła. - Racja - powiedziała zaraz po tym, jak ostrym tonem rozkazała Kostrzewskiemu przez telefon, że ma tu zaraz być. Przy moście! - Po co ja mam się tam fatygować. Niech oni tu przyjdą.

T

Starszy Kostrzewski podjechał do mostu po dziesięciu minutach. W tumanach kurzu, uniesionego przy ostrym hamowaniu, doszedł do mostu. Gabriela wyszła mu naprzeciw. Pojechałam wózkiem na łąkę i słyszałam, jak wrzeszczał: - Co?! Mój syn miałby być taki głupi, żeby zrobić dziecko twojej córce?! Gabriela odwróciła się na pięcie i odeszła. Przechodząc koło Rozy, posłała jej triumfujące spojrzenie. - Jak chcesz, to się dalej z nimi gódź, bo ja nie zamierzam. Starszy Kostrzewski wrócił po następnych dziesięciu minutach. Tym razem zajechał pod werandę. Niewiele sobie robił z karcącego spojrzenia Rozy. Z impetem wyskoczył z auta, wszedł na werandę, po-

stawił na stole siódemkę wódki z takim rozmachem, że zadźwięczał dzbanek z kompotem, i oznajmił: - Wódka jest, przepitka jest... Dawaj, Gabryśka, jakie szkło, ogórki, to się inaczej będzie gadało. Gabriela popatrzyła na niego wyniośle, z kamienną twarzą poszła do domu i wróciła z kieliszkami. - Ogórków nie ma - oznajmiła. - Nikomu nie chciało się w tym roku robić. - Nie ma, to nie ma! - zawołał, nalewając wódkę do kieliszków. Po brzegi.

L R

Wziął kieliszek i gestem zaprosił moją matkę, by zrobiła to samo. Gabriela z lodowatą miną uniosła kieliszek do ust. Wypili. Kostrzewski natychmiast zrobił powtórkę, przepili kompotem z jednej szklanki. Usiedli. Kostrzewski zatarł ręce, rozejrzał się i znowu polał. - A może i babcia sobie łyknie? - zaprosił Rozę. - Żadna ja dla ciebie babcia - mruknęła pod nosem, dodając bardzo cicho: - Chamie.

T

Siedziałam jak mysz w kącie werandy, bojąc się odezwać. Kostrzewski omiatał mnie wzrokiem, ciągle rozglądając się za Olgą. Gdy wybiegła zza domu, kopiąc plastikową butelkę, wyraźnie poweselał. Wyciągnął do niej ręce i niespodziewanie w nie wskoczyła. - To mówisz, Gabrynia, że mamy wspólną wnuczkę... Popatrz, jak to człowiek nie wie, co mu los przyniesie. - A żebyś wiedział! Po czwartym kieliszku podniósł Olgę na mocnych rękach w górę. - No, Młody się nie wyprze! Podobna do Józefa jak nic! - Do którego? - zapytała słabym głosem Gabriela. - A co za różnica? Do którego by nie była, Kostrzewska i tyle. Piękna dziewczynka. - Uścisnął ją czule i zerknął na mnie. - Matka, jak

ją by trochę podkarmił, też do rzeczy. Ale ty, Gabryśka, choć już stara jesteś du... o, pardom! chciałem powiedzieć, że wiesz... zawsze mi się podobałaś. - Doprawdy?! - Moja matka wytrzeszczyła oczy. - Tylko zawsze żeś taka pani była. Nie dla psa kiełbasa, jak to się mówi, cha, cha, ale patrz, jak to się los o swoje upomniał. - Że niby co? - Gabriela już była pijana. - No, że Młody i ta twoja. Mało się nie pozabijali w dzieciństwie. To się i nie dziw, że tak żem się darł na moście. Trochę mnie zatkało. Dawaj jeszcze po jednym!

L R

- Ja już chyba nie... - zaprotestowała słabo Gabriela, podstawiając kieliszek. - Co nie, co nie! Na taką okoliczność z teściem się nie napijesz? Dobra wódka, z akcyzą, jakby ci o to chodziło. Tamte czasy minęły. Kostrzewscy to teraz porządna rodzina! Kątem oka dostrzegłam sceptyczny uśmiech Rozy.

T

- Panie Kostrzewski... - ośmieliłam się wreszcie odezwać, wyrzucając jednym tchem: - Co z Maćkiem? Nalał, wypili, dopiero odpowiedział: - A co z Maćkiem? Rozchorował się, maminsynek!

- Nogi sobie połamał? - spróbowała zgadnąć Gabriela, pamiętając chyba choroby, które przechodziliśmy z Maćkiem w jednym czasie. - Nogi? A żeby jeszcze! Wyrostek jakiś pierdole się rozlał, ledwo go odratowali. A tobie co? - zainteresował się wreszcie gipsem na moich nogach. - Wypadek - rzekłam. - To nie pojechał do Afganistanu? Miał jechać... Piątego maja... - A jeszcze go tam kur... pardom!... w Afganistanie nie widzieli! Już się swoje najeździł, za rodzinę niech się teraz weźmie, bęcwał jeden. W

pociągu, jak jechał do matki, do Przemyśla, jakiś atak go złapał. Myślał, że żołądek. Trzymał, trzymał, aż go w Rzeszowie na stacji na noszach wynieśli. Jeszcze trochę, mówiła Lunia, a byłoby po Maćku. - To gdzie on teraz jest? - spytałam, półprzytomna z radości.

L R

- A zaraz zadzwonię do Luni... - wyjął telefon z kieszeni - wszystko będziemy wiedzieć. - Po chwili krzyczał: - Lunia, powiedz mi, bo ważna sprawa jest, gdzie się teraz mój syn podziewa? Od kiedy mój syn? Oj, Lunia, taka żeś pamiętliwa, jakbyś nie wiedziała, co się w nerwach nieraz człowiekowi na język nawinie. U ciebie?! - Odwrócił się do nas, zasłaniając telefon: - Nie mówiłem: maminsynek? - Wrzasnął do telefonu: - Pakuj go i przyjeżdżajcie tu zaraz... No, zaraz jak to możliwe. Taka żeś dosłowna, Lunia, przez tą twoją dosłowność, to nam się małżeństwo rozpieprzyło... No dobra! W Czerwonych Bagnach jestem! - To on zamierza tu tyle czasu siedzieć? - usłyszałam głos Rozy. - W Czerwonych Bagnach! Nie, nie przesłyszałaś się. Maćkowi powiedz, powinien wiedzieć, w czym rzecz. Synowa ma połamane nogi, tyle mu powiedz. Nie jego synowa! Twoja! Tak, masz już synową! A zgadnij. Ta, której byś się najmniej spodziewała. Zgadłaś! Co? Spodziewałaś się?!

T

Wyłączył telefon i sięgnął po butelkę.

- Ciekawe, skąd taka mądra, mówi, że zawsze tak czuła. Niech mnie już nie denerwuje ta Lunia. Dawaj, Gabryśka, po jednym! Co się będziemy tak nad jedną butelką roztkliwiać! - Jakby było nad czym! - zawołała kompletnie już pijana Gabriela i oboje zgodnie stuknęli się kieliszkami. Roza i Mimi siedzą na werandzie, trzymają się za ręce i nic nie mówią. Uśmiechają się tylko do siebie od czasu do czasu, a potem patrzą na łąkę i olszynę za bagnami, których już nie ma. Oskar z Andrzejem łowią ryby nad rzeką. Joanna co jakiś czas donosi im piwo. Mogłaby od razu zanieść im wystarczającą ilość, ale wtedy nie miałaby okazji, aby za każdym razem, kiedy tam jest, położyć dłonie na karku Andrzeja i chwilę tak je potrzymać.

Niezmordowane bliźniaki Mimi mają raj w Czerwonych Bagnach. Dopiero były tu, już są tam. Wszędzie ich pełno, wszędzie zaglądają i wszystko chcą wiedzieć. Olga biega za nimi jak nakręcona. - Gablyś! Kolnel! - woła, kiedy nie może nadążyć. Czekają na nią, ze zmarszczonymi groźnie czołami. - Ty, mała, nie jestem dla ciebie żaden Gablyś, tylko wujek - mówi pierwszy. Kornel mówi to samo. Potem biorą ją na ręce i dźwigają do mostu. Joanna upomina, żeby się czasem nie zapuścili do wsi. - A dlaczego? - pyta Kornel, zadzierając głowę.

L R

- A dlatego - odpowiada Joanna - że ludzie mają teraz dużo pracy przy żniwach. Nie potrzebują dodatkowych atrakcji. Wczoraj wieczorem Roza poprosiła Mimi, żeby jej zmieniła pościel. Mimi wsunęła wykrochmalone poszewki na kołdrę i poduszki, rozesłała gładkie prześcieradło. Roza położyła się, Mimi usiadła przy łóżku. Słyszałam potem cichy głos staruszki:

T

- Zawsze lubiłam kłaść się w świeżej pościeli... Zwłaszcza kiedy byłam bardzo zmęczona. Tak jak teraz. Pamiętasz, Mimi, jak w sobotę wracałyśmy z biblioteki... Od razu zmieniałam tobie i sobie pościel. Zmęczenie mijało, robiło się ciepło... - Czym jesteś teraz zmęczona, Roza? - łagodnie zapytała Mimi.

- Życiem, Mimi. Jest tak długie, że już chwilami zapominam, kiedy się zaczęło. Dobrze byłoby, gdyby śmierć była jak położenie się na czystym prześcieradle. Ale chyba tak dobrze być nie może. - Kto wie, Roza, kto wie... Roza czekała na Mimi, żeby porozmawiać o swojej śmierci. Gabriela wychodzi na werandę, rozgląda się. Jedną rękę kładzie na biodrze, w drugiej wytwornym gestem trzyma przy policzku papierosa. Z rana trochę bolała ją głowa, ale już jej przeszło.

- Zastanawiam się, Kornelio, co my zrobimy z tą twoją niby nową rodziną. Trzeba ich chyba zaprosić na to przyjęcie, chciał nie chciał. No bo jak inaczej. - Jeśli przyjadą... - odpowiadam. - Już jadą. - Gabriela wskazuje ręką z papierosem w stronę drogi za rzeką. Od rana siedziałam w tym wózku na werandzie, czekając.

L R

Na widok mercedesa zatrzymującego się za mostem cała zamieram. Zamykam oczy. Kiedy je znowu otwieram, nowiutkie auto zatrzymuje się obok werandy. Elżbieta Kostrzewska, z domu Kamińska, nadal ma klasę. Wychodzi z samochodu, ściska mnie, a potem z uśmiechem idzie do Gabrieli. Zawsze uśmiechała się do mnie na szkolnych akademiach. Ja do niej skrycie też, żeby Maciek nie widział. Czułam, że darzy mnie sympatią, więc ją lubiłam. Teraz patrzę chwilę za nią, odwracam się i z zamkniętymi oczami jadę wózkiem przez łąkę do rzeki.

T

Stoimy naprzeciw siebie. Ja po tej, Maciek po drugiej stronie. Kiedy Maciek miał po raz pierwszy przyjść do mojego mieszkania z zapowiedzianą wizytą, wstałam rano, powycierałam kurze, omiotłam ściany, umyłam podłogi i okna, żałując, że nie ma ich więcej i nie mogę, jak Julianna, pootwierać ich na przestrzał i czekać ze słońcem na swojego mężczyznę. Krojąc na surówkę najświeższe warzywa i nacierając ziołami kawałek mięsa, nie obawiałam się ani przez moment o końcowy efekt, bo w każdym pociągnięciu noża i w każdym ruchu, gdy przygotowywałam mięso do pieczenia, było wyrywające się ze mnie uczucie, które jeszcze obawiałam się nazwać, myśląc tylko o tym, żeby go jeszcze nie nazywać. To ono połączyło ze sobą wszystkie składniki w najlepsze z możliwych danie i wydobyło z nich najlepszy smak. Wszedł, uścisnął mnie i szepnął do ucha, że idąc tu, cały czas myślał o tym, żeby dać mi coś w moim ulubionym kolorze, ale wszystko, co przyszło mu do głowy, poza niebieskim niebem, wydawało się preten-

sjonalne. Nie dlatego, żeby na coś nie było go stać, bo dla mnie stać go na wszystko, ale nie ma pojęcia, co lubię, jakie rzeczy są odpowiednie dla dorosłej Kornelii... - Dla dorosłej...? - zdziwiło mnie trochę to określenie. - Przecież jesteś dorosła - odparł ze śmiechem. Nim zdążyłam przetrawić zmieszanie w jego głosie, postawił na stole wino, a z kieszeni kurtki wyjął pomarańczę i wsunął mi do ręki. - Wybrałem na dole, na stoisku najładniejszą... Żeby dać ci cokolwiek. Przysunęłam pomarańczę do twarzy i zaprosiłam go do stołu.

L R

Patrzyliśmy potem na siebie ze spokojem, ja po jednej, on po drugiej stronie, sycąc fizyczny głód. Maciek na chwilę oderwał wzrok ode mnie, spojrzał na ściany i wypolerowane meble, po czym wrócił do moich oczu, mówiąc, że jemu się to wszystko bardzo podoba. - Co? - zapytałam.

- Wszystko - odparł.

T

Zawstydziłam się, że zauważył moje starania, by mieszkanie wyglądało jak najschludniej i najpiękniej na jego przyjście. Wyciągnął rękę nad stołem i tym gestem pokazał, że nie mam się czego wstydzić, bo jemu właśnie to się podoba. Więcej było między nami gestów niż słów. Więcej spojrzeń. Wyciągaliśmy do siebie dłonie ponad stołem, ponad blatem kuchennym, poręczą schodów, ponad wszystkim i patrzyliśmy na siebie zdziwieni, że w tym świecie, pełnym niepotrzebnych przypadków, zdołaliśmy się odnaleźć. Co ma się zdarzyć, to się zdarzy... Ta życiowa dewiza kilku pokoleń kobiet z Czerwonych Bagien omal nie pozbawiła mnie rozumu, gdy na początku tych dwóch miesięcy bezsilności dałam jej wiarę, bez dociekania przyjmując, że fatalistyczny ciąg wypadków i wynikających z nich konsekwencji dopadł mnie tak samo jak Juliannę, Rozę, Anastazję...

Zaraz pierwszego dnia w Czerwonych Bagnach chwyciłam z koszyczka z owocami pomarańczę i tylko w chwili zamiany na następną wypuszczałam z dłoni. Nie miałam ochoty ani sobie, ani Gabrieli, Joannie czy Rozie tłumaczyć, dlaczego to robię. Ból fizyczny minął szybko. Kiedy wołałam do Joanny: „Daj mi coś, bo nie wytrzymam!", wiedziała co mówi, twierdząc, że nie powinno już boleć. Wspomnienie tamtego nieprawdopodobnego bestialstwa słabło każdego dnia o jedno uderzenie, aż pewnej nocy zapytałam siebie, czy aby to na pewno mnie spotkało, czy kogoś, kto akurat przechodził i stanął obok...

L R

Moja tęsknota rosła z sekundy na sekundę i była jak nasilający się głód, którego niczym nie da się nasycić. Milion głodnych ptaków przelatywało każdej nocy nad moją głową, bez żadnej nadziei, że natura ocaliła dla nich owoce dzikich krzewów. Kogoś, kto dawno nie jadł, trzeba karmić powoli, stopniowo, bo jeden obfity posiłek może być tragiczniejszy w skutkach niż kilka kolejnych dni głodu.

T

Mnie nakarmiono w jednej chwili. Coś niedobrego musiało się ze mną stać, skoro patrzę na Maćka, Moje Życie, i nie rozumiem. Niczego nie rozumiem. Czekam na jeden prosty gest, jedno spojrzenie. Słów nie oczekuję żadnych, bo o czym tu mówić. Tymczasem Moje Życie, z rękoma w kieszeniach przechadza się po piaszczystej łasze tam i z powrotem, patrzy na mnie z pochmurnym czołem, kopie z pasją w piasek, jeszcze raz kopie i woła: - Przez cztery lata nie znalazłaś okazji, żeby mi powiedzieć o dziecku?! - Maciek... - Nic innego nie jestem w stanie wykrztusić. Wszystko we mnie śmieje się na sam dźwięk jego imienia. - Co Maciek?! Co Maciek?! Tylko to potrafisz teraz powiedzieć?

Kiwam głową i dalej nie rozumiem, czego chce ode mnie Moje Zycie. Powinien już dawno skoczyć przez tę rzekę... - To ja ci powiem dlaczego, jak chcesz. ...poderwać mnie z tego wózka... - Bo... bp jesteś zawzięta, jak zawsze byłaś! Bo jak ja zrobiłem coś tobie, to ty musisz zrobić mnie! ...chwycić mocno w ramiona... - Bo ja ci czegoś nie powiedziałem! Przez pół roku! To ty mi musiałaś czegoś nie powiedzieć przez cztery! ...unieść wysoko...

L R

- Jak ja ci zniszczyłem buty, to ty mi musiałaś zniszczyć rower. Jak nieprzytomny wariat wyglądałem na drogę, czy już idziesz. I mogłaś mi zrobić wszystko, bylebyś tylko szła. Ile się nachodziłem pod ten hotel! Wiesz ile? Skąd możesz wiedzieć! Myślałaś tylko, żeby mi dowalić. Bo wy... wy... wy wiedźmy z bagien, nigdy się nie zmienicie. ...i trzymać!

T

-1 jeśli myślisz, że odwrócisz się teraz, odjedziesz, znikniesz choćby na miesiąc, albo na dwa dni, to się grubo mylisz! Przebiega przez rzekę, podrywa mnie z wózka, chwyta w ramiona, unosi wysoko i mocno trzyma. Powiedział, co miał powiedzieć. Teraz mnie tuli.

Są już tylko gesty. Słowa są niepotrzebne. I tak, oboje chyba mamy tego świadomość, wszystko za nas powiedzą inni. Olga z nieudolnie skrywanym zainteresowaniem wychodzi do połowy łąki. Maciek sadza mnie na wózku, ujmuje jego rączki, ale pokazuję, żeby mnie zostawił. Zostaję więc nad rzeką, a on idzie do Olgi. A Olga idzie do Maćka.

Roza miała dziewięćdziesiąt dziewięć lat jedenaście miesięcy i dwadzieścia osiem dni. Słońce beztrosko świeci od samego rana. Rzeka jak płynęła, tak płynie. Jeszcze wczoraj wieczorem, kiedy wszyscy siedzieliśmy na werandzie, spoglądając na Maćka, tulącego na kolanach śpiącą Olgę, powiedziała ni z tego, ni z owego: - Szkoda tylko, że to biedne dziecko będzie samo chodzić do szkoły...

L R

Na co Joanna odparła, że jakieś młode małżeństwo z dzieckiem kupiło działkę po dawnym tartaku, zwożą już materiał i takie tam (prawda, Andrzej?), więc jest pewna nadzieja... - Na co? - pytam, usiłując podrapać się wsuniętym pod gips patykiem. - Moja córka nie jest taka głupia... - Co tam mruczysz, Kornelio? - słyszę.

- Nic - odpowiadam. - Jeszcze nie zdecydowałam...

T

- A co tam masz decydować, moje dziecko. Los... - Los czy przeznaczenie? - przerywam, prychając jak rozzłoszczona kocica. Zaraz jednak przypominam sobie, że już nie siedzę na werandzie otulona kocem i nie patrzę przed siebie pustym wzrokiem bez żadnej nadziei, macham więc ręką i wybucham głośnym śmiechem. Maciek głaszcze śpiącą Olgę po główce i patrzy na mnie z niepewnym uśmiechem. Mimi podaje mi dłuższy patyk, widząc, jak się męczę i kręcę od pół godziny, żeby się podrapać. Joanna z Gabrielą stukają się w czoło. W tym momencie słyszymy z domu jakiś rumor, a potem jęk. Wiedząc, że znajduje się tam tylko Oskar (bliźniaki biegają po okolicy), wybucham kolejną salwą śmiechu. Mimi wzrusza ramionami, tłumacząc:

T

L R

- A wyobraźcie sobie, że w naszym domu pod Warszawą nic, nawet się nie potknie... Czerwone Bagna widać w jakiś specyficzny sposób działają na mężczyzn.

- Klątwa dziedziczki Kotkowskiej - ryczę, bo trudno to już nazwać śmiechem. - Więc przemyśl to, Maciek... - Kończąc to zdanie, zastanawiam się, skąd wiem, że Moje Życie już zdecydowało. Nie rozmawialiśmy o tym. - Zawsze chciałem zobaczyć, jak jest w Czerwonych Bagnach. - Zobaczyć a zamieszkać to wielka różnica - wpadam mu w słowo. Wszyscy patrzą na mnie, jakbym powiedziała coś od rzeczy. - I zobaczyłem - kończy temat Maciek.

L R

Mruczę pod nosem, że na szczęście za dwa dni zdejmą mi gips, inaczej spojrzę na swoje życie i wtedy, w pełni sprawna intelektualnie (sceptyczne spojrzenie Gabrieli) i fizycznie, zdecyduję o swoim (nie znalazłam innego określenia) losie. Usłyszałam natychmiast, że moje nogi z całą pewnością będą wymagać wielotygodniowej czy nawet wielomiesięcznej rehabilitacji i nie od razu na nie stanę. Jeśli w ogóle będę chodzić...

T

Poprosiłam, żeby ktoś pomógł mi się dostać do łóżka, ale nikt się nie kwapił, tak byli zaabsorbowani ględzeniem o niczym. Maciek przesłał mi wymowne spojrzenie, że on przecież nie może, bo trzyma śpiące dziecko na kolanach. Dopiero Oskar, który sam potrzebował niewielkiej pomocy, bo rozciął sobie czoło o poręcz, potykając się na schodach o szpilki Gabrieli, zaniósł mnie do łóżka i życzył dobrej nocy. - Bo po co tam szedł na górę? - usłyszałam potem przez' otwarte okno głos mojej matki. - Gdyby słuchał, a nie myślał o niebieskich migdałach, to usłyszałby, jak mówiłam, że sweter leży na kanapie w salonie. Sama dziesięć razy zdążyłabym go przynieść i nie byłoby tego. Potem Mimi śmiała się, że kiedy Oskar jest na nią zły i chce jej dokuczyć, to mówi, że wtedy, szesnastego lipca dziewięćdziesiątego siódmego, znalazł się na tej szosie pod lasem przez czysty przypadek. Tamtego dnia jechał zamówić drewno na boazerie do hotelu. Chcąc ominąć wielokilometrowy korek, spowodowany jakimś potężnym wypadkiem, skręcił w boczną drogę, sprawdzając najpierw na mapie, że

L R

wprawdzie nadłoży parę kilometrów, ale wróci na tę samą drogę, omijając sznur samochodów, i mimo wszystko zaoszczędzi sporo czasu. Wiadomo, jakie są wiejskie dróżki i jak potrafią sprowadzić człowieka na manowce. Wielu z nich po prostu nie ma na mapie i jeśli akurat, ulegając jakiemuś impulsowi, na takiej się znajdziesz, trudno potem wrócić do jakiejś cywilizacji. A jeszcze ten deszcz! Krótko mówiąc, zorientował się w pewnej chwili, że znajduje się w znajomej okolicy. Wyszedł więc z samochodu, mimo tego przeklętego deszczu, i zaczął się rozglądać. W jednej chwili poznał miejsce, gdzie podobno dawno temu stała szopa, gdzie kryli się trędowaci, włóczędzy albo przestępcy. Poznał ścianę olszyny, za którą znajdowały się Czerwone Bagna. Kiedy zaraz potem ujrzał Mimi, wyłaniającą się z tych olszyn, pomyślał: „Co u licha?". Dopiero gdy siedziała obok niego, opierając mu głowę o ramię, przypomniał sobie obietnicę, jaką złożył trzy lata temu, opuszczając Czerwone Bagna. W jednej chwili zapomniał o prawdziwym celu podróży, zawrócił i zawiózł Mimi do swojego świata. - Nawet jeśli tak było - dotarł do mnie głos Rozy - to widać tak miało być.

T

Nakryłam głowę kołdrą, próbując zasnąć, a może raczej wyłączyć zmysły i po dwumiesięcznym bólu (jakim bólu!) i dwudniowej radości (jakiej radości!) pozwolić im wreszcie odpocząć. Przez pewien czas docierały do mnie głosy, których z każdą chwilą było coraz mniej, aż został tylko głos Rozy i Maćka. Słyszałam Rozę, mówiącą melodyjnym, choć trochę zachrypniętym głosem o dniu, w którym dokładnie w tym miejscu, gdzie teraz się znajdują, przyszła na świat. W chwilę po tym, jak jej ojciec, spadając z kalenicy, złamał sobie kark, zanim dobiegły Julianna z Amelią, i - jak się zaklinał wcześniej - skonał. Sto lat temu. Bez dwóch dni, poprawiła się zaraz, ale cóż znaczą dwa dni! Chwilę później dotarł do mnie jej szept, z którego nie potrafiłam wyodrębnić poszczególnych słów (choć może był to już mój sen), i na koniec ciche pytanie: - Obiecujesz? I odpowiedź Maćka:

- Obiecuję. Rankiem, gdy wyjechałam wózkiem z Pokoju Wspomnień, salon i kuchnia należały do mężczyzn. Maciek z Oskarem urzędowali w kuchni, a bliźniaki pomagały Andrzejowi wnosić kosze owoców i warzyw na Wielkie Przyjęcie. Joanna z Gabrielą pokazały się na chwilę na górze schodów, zatrzepotały rzęsami i przytakując jedna drugiej, że chyba należy im się jeszcze z godzinę snu przed finałem Wielkich Przygotowań, wróciły do łóżek. Prawda jest taka, że musiały jakoś przetrawić ów niesamowity w tym miejscu widok.

L R

Ja chyba też, bo skierowałam koła wózka do szeroko otwartych drzwi na werandę, gdzie siedziała Roza, obracając w dłoniach dorodny pomidor, który wręczył jej Andrzej, chwaląc się, że to pierwszy gruntowy i że teraz z każdym dniem będzie ich więcej. Roza w tym momencie uśmiechnęła się do przeszłości, wspominając, jak to w czasie wojny Amelia na zaprawionej kurzym' nawozem ziemi wyhodowała takie pomidory, że dwa wystarczyły na kilo. No, trzy góra. Miały mleko, jajka, kartofle, warzywa i pomidory. I wszyscy mogli im nagwizdać.

T

Obracając ciągle ten pomidor, poprosiła Mimi, pielącą aksamitki pod werandą, żeby jej przyniosła papierosa, bo nagle ją naszła ochota. - Dokończę tylko tę grządkę... - Mimi na to. - Chociaż nie wiem, czy papieros przed śniadaniem... - Od czterdziestego czwartego... - przerwała jej Roza - palę jednego papierosa przed śniadaniem i skoro dotąd mi nie zaszkodziły... W tym domu nigdy nie można się o nic doprosić. Kornelia, moje dziecko, sięgnij ręką, powinny leżeć na komodzie... Świat staje na głowie. Żeby się kaleką wyręczać... Sięgnęłam ręką i wymacałam wymiętą paczkę papierosów. Gdy w chwilę później wyjechałam z nią na werandę, zobaczyłam oniemiałą Mimi, jak stoi w tych aksamitkach naprzeciw Rozy, ściskając w dłoni garść chwastów.

Pomidor, który wypadł z ręki staruszki, toczył się przez chwilę po schodach i w końcu znieruchomiał... Cóż znaczą dwa dni, Roza...

T

L R

Wiktor Marczewski, mój ojciec, który przyjechał z Warszawy taksówką na pół godziny przed pogrzebem, uparł się, że będzie szedł za trumną jak wszyscy. Słyszałam potem, jak Gabriela mówi do Joanny, że za te dwie kawalerki kupi przyzwoite dwupokojowe mieszkanie w centrum i nie będzie się Wiktora pytać o zdanie, bo on zawsze powie tak, żeby dla niej było jak najlepiej. A czy jej będzie źle? Przywykła już do wielkomiejskiego gwaru. Czerwone Bagna to bardzo zachęcająca perspektywa, ale zdrowie jej męża chyba też coś znaczy, prawda? Wybije mu na początek z głowy tego reumatologa, bo na jej oko problem tkwi w kręgosłupie. Od czego? Jak to od czego? A targanie beczek z kapustą w tę i z powrotem to nic? Ile się tych beczek nadźwigał, nim przekonał Marczewską, żeby rzucili to w cholerę. A teraz tu go boli, tam go boli, niedługo całkiem przestanie chodzić, a ona nie ma zamiaru spokojnie się temu przyglądać. Ma pieniądze, najwyżej dołoży trochę i trzypokojowe mieszkanie kupi, to jeden pokój zawsze można na pracownię przeznaczyć... Na bieżące wydatki zawsze sobie „doszyje", co się będzie przejmować, najważniejsze, żeby Wiktora na nogi postawić. Takie życie, on osobno i ona osobno, do niczego nie prowadzi, bo do czego może prowadzić takie życie... - Ja też - odezwała się Joanna, biorąc na ręce Olgę, która dotąd dreptała u jej boku - wiem, gdzie i z kim spędzę resztę swojego życia. Zastanawiam się, skąd Roza o tym wiedziała przede mną... - Roza wiedziała wszystko - stwierdziła Gabriela. - Ciekawe, kto teraz będzie to wszystko wiedział... Wszystkiego nie trzeba od razu wiedzieć, pomyślałam. Życie składa się z dni, a dni ze zdarzeń. Z emocji, uczuć... z kolorów. - Wszystko, cokolwiek się zaczyna, kiedyś się kończy - oświadczyła Mimi, prowadząc mnie za rękę w pewien zimowy, mroźny poranek. -

Wszechświat zrodził ziemię, ziemia zrodziła istoty żywe... Potem w odwrotnej kolejności zacznie to wszystko umierać, bo nie ma nieskończoności fizycznej. Jest tylko nieskończoność wyobraźni, myśli. - To kto zrodził wszechświat? - zapytałam, zadzierając głowę w górę, a Mimi odpowiedziała, że coś, co istnieje pomimo wszystko, poza zasięgiem najsilniejszych teleskopów i najbardziej skomplikowanych wyliczeń. I wyobraźni. Byłoby o wiele lepiej na świecie, gdyby ludzie zdawali sobie sprawę, że istnieje początek i kres wszystkiego. Jesteśmy tylko oddechem wszechświata, maleńką chwilą," która ledwie się zaczęła, a już się kończy. Czy komuś, kto tak maleńką chwilę marnuje na zło i nienawiść, wydaje się, że dla jego aroganckiego istnienia nie ma żadnych granic? Tylko miłość może przekroczyć wszelkie granice, w tym także wyobraźni. Poza nią być może istnieje wieczność...

L R

- Wieczność niefizyczna, ale odczuwalna, Kornelio - zakończyła Mimi po krótkiej przerwie. - Możesz ją zobaczyć w oczach Rozy, kiedy patrzy na ciebie, jak siedzisz przy stole... - Albo w twoich oczach, Mimi - powiedziałam. Gdy wracałyśmy do domu i stanęłyśmy nad rzeką,

T

z którą odpływają wszystkie złe wspomnienia, dodała bardzo cicho, już jakby do siebie, że człowiek nie musi być ideałem, żeby być człowiekiem. Nawet chyba nie powinien. Żegnając się na cmentarzu z cielesną powłoką Rozy, przypomniałam sobie tamten zimowy spacer z Mimi i pomyślałam, że dzięki Bogu, Roza ideałem nigdy nie była. Ani Gabriela, dodałam w myśli, patrząc kątem oka na moją matkę, jedną ręką ściskającą ramię Joanny, a drugą poprawiającą na ramionach czarny szal z hiszpańskiej koronki, jedyną rzecz, którą chciałabym po niej odziedziczyć, choć, znając zamiłowanie mojej matki do subtelnej elegancji, myślę, że pewnie każe się w nim pochować. Ani Joanna. Ani nawet Mimi.

W drodze z cmentarza spytałam Maćka, który pchał mój wózek, bo uparłam się, że pójdę za trumną tak jak wszyscy, co takiego obiecał w tamten wieczór Rozie, a on przesunął dłonią po moich włosach i powiedział, że nic takiego jej nie obiecywał. Dopiero gdy mijaliśmy brzozowy zagajnik, którego już nie ma, odezwał się, jak pięknie z tego miejsca wyglądają Czerwone Bagna i ten dom ze stuletnim sercem. - I to wszystko, Kornelio! - Co dokładnie? - Wszystko!

L R

Od jakiejś godziny siedzę w tym wózku w pobliżu werandy i zaciskam mocno powieki, żeby powstrzymać łzy. Nikomu wczoraj nie przyszło do głowy, żeby mnie zawieźć na zdjęcie gipsu. Ale nie dlatego chce mi się płakać.

T

Wszystko było dobrze, póki - od momentu ubierania Rozy do złożenia trumny w grobie - uczestniczyliśmy w pewnej niepodlegającej dyskusji ceremonii. Teraz, kiedy to się skończyło, widzę spod przymrużonych powiek, jak wszyscy miotają się w jakimś zawieszeniu, oczekiwaniu na coś, niedopowiedzeniu. Coś niby się dzieje, ale tak, jakby się nie działo. Wszystkimi zmysłami i całą powierzchnią skóry czuję, że powinno się coś zdarzyć, a obezwładniający marazm i jednocześnie jakaś skrywana nerwowość świadczą, że nie jestem w tym osamotniona. Nie wiem, po jakim czasie dociera do mnie prosty fakt: Rozy nie ma i już nigdy nie będzie. Uspokajam się, a wraz ze mną uspokajają się inni. Joanna z Gabrielą siadają na schodach i szepczą do siebie. Mimi wychodzi z kanapkami dla bliźniaków, wypatruje ich przez chwilę, potem woła, w końcu sama zjada kanapki, przycupnąwszy obok sióstr. Andrzej z Oskarem kręcą się koło domu, a Maciek spaceruje z Olgą po łące. Wiktor Marczewski odpoczywa. Może nawet śpi.

Już dobrze. Wszystko się stało. Jutro obudzimy się w rzeczywistości bez Rozy. Każdy w swojej. Dziś jeszcze, tylko dzięki niej, jesteśmy wszyscy razem. Kiedy więc na moście pojawia się mała furgonetka, jedzie przez łąkę i zatrzymuje przed domem, wszyscy wytrzeszczamy oczy. Z auta wychodzi młody chłopak z wielkim pudłem. Kołysząc się i pogwizdując, wchodzi' na werandę i stawia to pudło na stole, a potem podsuwa Joannie, stojącej najbliżej, jakiś papier do podpisania. Jednocześnie mówi: - Sto osiemdziesiąt sześć złotych... - Za co?

L R

- Za tort - oznajmia chłopak, nie przestając pogwizdywać. - Przecież zamówiony. - Za tort?! - wyrzuca z siebie Gabriela. - Co to za tort?! Chłopak sprawnie wyjmuje go z pudła i dotykając tylko tekturowej podstawy, prezentuje wszystkim. Nawet bliźniaki nagle się znalazły i patrzą łakomym wzrokiem na wielką, ociekająca kremami słodycz.

T

- Kto zamawiał? - pyta bez tchu Joanna. Gabriela już jej powiedziała wzrokiem, że to nie ona. Chłopak zerka w rachunek.

- Pani Rozalia Wermer. Telefonicznie. Bez zaliczki, dlatego... - Kiedy?! - wykrzykuje Gabriela, kładąc rękę na piersi.

Chłopak znowu zaczyna się bujać. Na szczęście przestał pogwizdywać. - No na pewno nie wczoraj. Przyjmujemy zamówienia z tygodniowym wyprzedzeniem. Przynajmniej. Gabriela z Joanną oddychają z ulgą. Mimi zdaje się też. Gabriela lekką ręką wyjmuje z portfela dwieście złotych i wręcza chłopakowi.

Gdy tamten, wciąż kołysząc się i pogwizdując, odchodzi do furgonetki, stoją wszystkie trzy, zerkając to na tort, to na siebie... Kiedy ich wzrok zgodnie biegnie w stronę łąki, zamykam oczy. Nie wierzę, że chcą to zrobić. Ale one to robią. Idą do szopy, wyciągają stamtąd wielki stół, który Andrzej i Oskar pod ich kierunkiem rozsuwają, i ustawiają na środku łąki. - Dajcie nam chwilę... - mówi Gabriela, wręczając trochę zdumionemu Maćkowi biały, wielki jak pół łąki obrus. - Dosłownie chwilę... - powtarza Joanna. - Wszystko prawie gotowe. Tylko podgrzać, pokroić... Mimi, umyjesz owoce?

L R

- Umyję - zgadza się Mimi. Z domu wychodzi Wiktor. Już odpoczął.

- Co tu się dzieje? - pyta niecałkiem przytomnym głosem. - Wielkie Przyjęcie - odpowiada Gabriela. - Wielkie co?

T

- Przyjęcie. Nie wiesz, co to przyjęcie? - Czyli, że stypa... - uściśla. Gabriela wznosi oczy ku niebu..

- Nie, nie stypa! Przy-ję-cie! Miało dziś być i będzie. Jeśli chcesz śię na coś przydać, to możesz pokroić pomidory. Kiedy już przestaniesz się dziwić, oczywiście. Mój ojciec przez chwilę drapie się po głowie, a potem mówi, że w tym miejscu chyba niczemu nie powinno się dziwić. Roza wiele razy powtarzała, że one obydwie, jak już coś sobie wymyślą, to... - żeby ominąć jedno z ulubionych tu powiedzonek - koniec! Chyba na jedno wyszło, ale niech tam! Wymyśliły sobie przyjęcie i przyjęcie jest. I to jakie!

Na stole, przy którym zmieściłoby się dwadzieścia parę osób, nie ma wolnego skrawka, gdzie można byłoby jeszcze cokolwiek postawić. Jest wszystko. Mięsa na ciepło i na zimno: pasztety, pieczenie, rolady, drób na ostro i słodko, grzyby marynowane i duszone, pomidory nadziewane i krojone, kilkanaście rodzajów sałatek, surówek i sosy. Dwie piramidy z owoców i dwa półmiski serów. Do tego wszystkiego przekąski w maleńkich miseczkach i przyprawy: do każdej potrawy inna. Nie brakuje nawet dziczyzny. Kaczki duszone w warzywach przywiozła, wdzięczna za zaproszenie, pani- Lunia. W odpowiedzi na to Józef Kostrzewski dołożył wiklinowy kosz z dwoma pętami kiełbasy z dzika. Coś mu nie pasowało, więc poszedł do samochodu i wrócił ze skrzynką wódki.

L R

- Co tam! - mamrotał pod nosem, sprawiedliwie rozstawiając butelki. - Stypa czy urodziny... Pardom... Bez odrobiny alkoholu nie ma udanego przyjęcia. Dobrze że w bagażniku zawsze wożę na wszelki wypadek. Dawaj, Gabryśka, szkło! Gdzieś ty się wychowała? Kieliszków na stole nie postawić?! A kiedy Gabriela z Mimi biegły do domu po kieliszki, to im jeszcze przypomniał:

T

- I kompoty, jak tam jakie macie!

Miały. Cztery rodzaje: z wiśni, truskawek, jeżyn i porzeczek.

W samym centrum tego wielkiego stołu stoi tort. Bardzo tego tortu by brakowało, bo na ciasta, które miały piec na sam koniec, nie było już czasu. Jest naprawdę wszystko. I są goście: Gabriela z Wiktorem, Joanna z Andrzejem, Mimi i Oskar, Maciek ze mną, Lunia i Józef Kostrzewscy, Olga, Gabryś i Kornel... Trzynaście osób! Kto by pomyślał. Jest piękna pogoda. Nikomu nigdzie się nie śpieszy. Będą siedzieć na środku łąki do samej nocy, rozmawiać, cieszyć się sobą i jeść. Może po raz pierwszy i ostatni w takim gronie, a może to dopiero początek. Józef Kostrzewski nie ma nic przeciwko temu.

- Lepiej się spotkać, pogadać, napić stosownie do okazji, niż koty drzeć przez rzekę - oświadcza, podsuwając skrzynkę po wódce pod moje stopy, żeby mi nie wisiały w powietrzu. - Życie jest krótkie, Lunia! Tak ci mówię, jakby ci się kiedy odechciało tego Przemyśla i gdybyś nie wiedziała za bardzo, co z tym życiem zrobić. Pani Lunia odpowiada na słowa byłego męża uśmiechem. Mojemu ojcu, odkąd usiadł przy stole, żaden ból mięśni czy stawów zdaje się nie dokuczać. Patrzy na matkę z takim samym podziwem jak tamtego dnia, kiedy ujrzał ją w bazarowej alejce. Mimi-Natalia i Oskar są poza wszelkimi komentarzami. Joanna i Andrzej chyba też. Tak zdecydowała Roza.

L R

Zaciskam dłonie Maćka na swoich ramionach i swobodnie opieram o niego głowę, kiedy staje co chwila za mną i stojąc tak, bez przerwy mnie obejmuje. Tęsknym wzrokiem patrzę na wózek, który stoi kilkanaście metrów od stołu. Maciek bez pytania bierze mnie na ręce i zanosi. Nie pyta dlaczego, po co. Nawet bym nie potrafiła odpowiedzieć. Chcę posiedzieć chwilę i popatrzeć.

T

Gabriela, wracająca z domu z nowymi dzbankami kompotu, zatrzymuje się na chwilę. Stawia kompot na trawie i poprawia mi poduszkę pod plecami, ale to chyba tylko pretekst, żeby mi zajrzeć w twarz. - Płaczesz? Płacz, nie wstydź się. My też płaczemy - mówi, odsuwając mi pasemko włosów z policzka, i wraca do stołu. Zaciskam mocno powieki, żeby położyć kres łzom, które bezwiednie spod nich wypływają. A kiedy je na nowo otwieram, widzę idącą od strony mostu Amelię, jakby wracała ze swego wymarzonego, długiego spaceru wzdłuż rzeki. Z wielką, zważywszy na jej posturę, gracją niesie rybę na złotym półmisku. Widać tam, gdzie jest, pozwalają jej zakładać przynętę na haczyk. Od strony bagien widzę Juliannę z dziedziczką Kotkowską. Dziedziczka ściska ramię rywalki, rozglądając się niepewnie. Nie jest tak upiornie blada, jak mówili, choć bezradna, zagubiona w każdym geście.

Julianna też się rozgląda. Jej wielkie, czarne oczy biegną to w prawo, to w lewo. Obie, zdaje się, wypatrują mężczyzny swego życia, dziedzica Kotkowskiego. Musiał polec na bardzo dalekim froncie, skoro nawet na tamtym świecie nie zdołali się odnaleźć. Zaraz za nimi moim oczom ukazują się Anastazja z Andrzejem. Jaka ona piękna! Jacy młodzi oboje. Trzymają się za ręce, uśmiechnięci i szczęśliwi jak para zakochanych nastolatków, przed którymi całe życie. Mam ochotę zawołać ich wszystkich, ośmielić, zaprosić do stołu, ale oni bez tego tam zmierzają.

T

L R

Wszyscy zostali zaproszeni na setne urodziny Rozy. Zamknę jeszcze raz oczy, mocno zacisnę powieki... Może kiedy je na nowo otworzę, ona też będzie siedzieć tu z nami.